Skip to main content

Full text of "Sancti Aurelii Augustini Hipponensis episcopi Opera omnia : post Lovaniensium theologorum recensionem castigata denuo ad manuscriptos codices Gallicanos, Vaticanos, Belgicos etc. necnon ad editiones antiquiores et castigatiores"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  lcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  thisprojcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http://books.qooqle.com/| 


! 


PATROLOGItE 

CURSUS   COMPLETUS 

SEU  BIBJJOTHECA  UNIYERSALIS,  INTEGRA,  UNIFORMIS,  COftDIODA,  OECONOHIGxV, 

mm  SS.  PATRDll,  DOGTORDM  SCRIPTORDMOIIE  ECTUSIilSTIGORIIM, 

8IVB   LATINORUII,    SIVE   GR/BCORUM, 

QUI  AB  JEVO  APOSTOLICO  AD  TEMPORA  INNOCENTH  ili  [ANNO  1216)  PRO  LATINIS 
ET  CONCILIi  FLORENTINI  {ANN.  1439)  PRO  GRjECIS  FLORUERUNT  : 

RECUSIO    CIIRONOLOGIGA 

OMNIDM  QUiE  EXSTrTERB  MONUMBNTORUM  CATEIOLIG.E  TRADITIONIS  PER  QUINOEGIM  PRIMA 

ECGLESLE  SiECULA, 

JUXTA  BDITIOI^lBS  AGCURATIS8I1IA8,  IlfTBR  SB  CUMQUB  N0NNULI.I8  C0DICIBU8  ICANUSCRIPTIS  COLLATAS,  PBRQUAll  DILIORff- 

TBR  CASTIGATa;   DISSBRTATI0NIBU8,  C0IIIIBNTARII8,   VARIISQUB    LBCTI0NI0U8    CONTINBNTER    ILLUSTRATA;  OMNIBUB 

OPBRIBUS  fOST  AUPLISSIMAS  BDITIONBS  QUiG  TRIBUS  NOVISSIMIS  SiUCULIS  DEDE.NTUR  ABSOLUTAS  DBTBCTIS,  AUCTA  ; 

indicibus  particularibus  analtticis,  sinoulos  sivr  t0m08  sivb  auctorbs  alicujus  momenti subsbqubnti- 

bus,donata ;  capitulis  intra  ipsum  textum  rite  dispositis,  necnon  et  titulis  8ingularum  paoina- 

rum  maroinem  superiorem  distinqubntibus  subjbctamqub  matehiam  signipicantibus,  adorna- 

ta;  operibus  cum   dubiis,   tum    apocrypiiis,    aliqua   vcro  auctoritatb   in  ordinb 

AD   traditionbm  egclbsiasticam  pollentibus,  amplipicata  ; 

DUCBNTI8  BT  AMPLIUS  LOCUPLBTATA   INDICIOUS   AUCTORUM    8ICUT  KT  OPBRUM,    ALPIfABETICIS,    GHRONOLOQIGISf    8TATI- 

&TICIS,  STNtHBTICIS,  ANALYTICIS,   ANALOOICIS,   IN  QUODQUB    RELIQIONIS  PUNCTUM,    DOQMATICUM,     MORALB,    LITUB* 

UIGOM,    CANONICUM,    DISCIPLINARB.    HISTORICUM,     BT    CUNCTA    AUA    SINE   ULLA   EXCBPTIONB;    SEb      LASBRTIM 

DUOBUS    INDICIBUS    IMMF.NSI9     BT     OBNERAL1BU8,     ALTERO     SCILICBT    RERUM,    QUO    CONSULTO,    wJI^^UID 

MON  80LUM    TALIS    TALISVB   PATBR,    VERUM    BTIAM    UNUSQUISQUB    PATRUM,    NB    UNO     QUIDEM    « «..VBO, 

IN     QUODLIBET     TKEMA       8CRIPSERIT,      UNO       INTUITU       C0N8PICIATUR ;      ALTERO      SCRIPTUft/E 

SACHilS,    BX  QUO    LECTORI    COMPERIRB    SIT    OBVIUM    QUINAM    PATRES  BT   IN   QUIBUS    0PBF.1'M 

'8U0RUM     LOCIS     8IN0UL08     8IN0UL0RUM     LIBRORUM     8.     SCRIPTURiB    VFRSU8,      A    PRIMO 

OENB8E0S  USQUE  AD  NOVISSIMUM   APOCALYPSIS,    COMMENTATI   8INT: 

CDITIO   ACCUBATI8SIMA,    C>BTERISQUB    OMNIBUS     FACILB    ANTEPONENDA,     81    PERPENDANTUH     CHARACTERUM     NITIDITAS, 

CHARTiB      QUALITAS,      INTEGRITAS      TEXTUS,      PBRFECTIO     CORRECTIONIS,      OPERUM      RBCUSORUM       TC:      VARIBTA8, 

TUM  NUMBRUS,  FORMA    VOLUMINUM    PBRQUAM    GOMMODA    8IBIQUB   IN  TOTO   PATROLOGIiB   DBGURSU    GONSTANTBil 

8IMILIS,     PRETII     BXIOUITAS,      PRiESBRTIMQUI     I8TA     COLLBGTIO,     UNA,     MBTHODIGA     BT     GHRONOl.OOICAf 

8BXCBNT0RUM    FRAOUBNTORUM    OPUSCULORUMQUB    HACTENU8    HIC    ILLIG    8PAR80RUM,    PRIMUM  AOTBM 

IN  NID8TRA  BIBLIOTHBGA,  BX  0PERIBU8  BT  MS8.  AD  OMNES   iSTATBS,  LOGOS,  LINGUAS  P0R1IA8QUB 

PBRTINBNTIBUS,  GOADUNATORUM. 

^  SERIES   LATINA    PRIOR, 

IN  QDA  PRODEUNT  PATRES,  DOCTORES  SCRIPTORBSQOE  ECCLESIi;  LATIN.S 

A  TERTULLIANO  AD  INNOCRNTIUM  IIL 

AGGURANTE   J.-P.    MIGNE, 

Blbllolheen  Cleri  anl¥erMe, 

filYS   GURSUUM    GOXPLETORUM    Uf   SINGULOS    SGIENTLE   EGGLESUSTIGiE   RAMOS    EDITOkB. 

PATROLOGI.E  TOMUS  CXLIX. 

a  •  •  "  •  -  '         -"• 

VICTOR  III,  ROM.  PONT,,  S.  ANSELMUS  LUCENSIS,  >Vft^lMUS  i*JaArUSf  iJlcloiiVM^RK^COCJTMUNDCS  ARCBIEPISCOPUS 
AVERSANUS,  S.  ANASTASIUS  UONACUUS  «T  ERFJflTA*  VARtlfdLOMiEUS '  ABBAS  MAJORIS  MONASTBRII, 
DURANDUS  ABBAS  TROARNENSIS,  OSBERNUS  CANTUARIENSIS  MONACIIUS,  UDALRICUS  CJ.UNIACENSIS,  GODEFRIDUS 
STABULENSIS,  WILLELMUS  CALCULUS  GEMM^iCENi^lS  ■ONltllUS,  GliyPBEbV^.MALJlfE^lCV  MONACIIUS  BENBDIC- 
TINUS,  GUILLELMUS  APULUS,  EBRARDUS  W  ATIl>y2>S«S  ^0>:ACL*US,  PEnXAlADUS 'C0MKS'BkSVLDUNENSIS,  SAMUBL 
MAROGHIANUS  EX  JUDJSO  CURISTIANUS,  GESIA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 

TOMUS  UNICUS. 

PARISIIS 

APUD  GARNIER  FRATRES,  EDITORES  ET  J.-P.  MI6NE  8UGCESS0REB. 

m  VM  OICTA :  AVBNVE  DU MAUfB,  189,  OLIM  CffAUSSBB  DU  MAINB,  iiJ. 

im 


••^ 


.-■<■, 


^■/'i 


Ei  typis  sf»«ietatifl  dlrtsc  Societa;)  imprc.tsionis  et  librarix  admiDistrationnm  ▼iaromque  fcrratarum 
PAULO  DUPONT    —  Parisiis,  in  via  dicta  Joan-Jacqaes-Ronsseaii,  41.  (Cl.)  100.8.81. 


•  •  • 

•  • 


•  ; 

•  •  • 


•  • 


•• 
•  • 


•• 


•  • 

•  • 
,•  • 


••• 


••• 


.  • 


•  •  • 

•  • 
•• 


SiECULUM    XI. 

VICTORIS  III 

ROMANI  PONTIFICIS, 

SANCTI  ANSELMI  LUCENSIS, 

OPEBA  OBnriA, 

JUXTA  MEMORATISSIMAS  MABILLONII,  CANISII,  CARDINALIS  ANGELO  MAII,  AUGUSTINI 

THEINERI,  EDITIONES  AD  PRELUM  REVOCATA. 

ACCBDD^IT 

WILLELBn  I  AlTGLORnM  REGI8 

COGNOMINE  CONQUESTORIS, 

EPISTOL/E,  DIPLOMATA  ET  LEGES. 

Intermiacentnr 

GUITMUNDI  ARCHIEPISCOPI  AVERSANI,  S.  ANASTASII MONACHI ET  EREMITiE,  BARTHO- 
LOM.EI  ABBATIS  HAJORIS  MONASTERH,  DURANDI  ABBATIS  TROARNENSIS,  OSBERNI 
CANTUARIENSIS  MONACHI,  UDALRICI  CLUNIACENSIS.  GODEFRIDI  STABULENSIS, 
WILLELMI  CALCULI  GEMMETIGENSIS  MONACHI,  GAUFREDI  MALATERRIS  MONACHI 
BENEDICTINI.GUILLELMI  APULI,  RBRARDI WATINENSISMONACHI,  BERNARDI  COMITIS 
BISULDUNENSIS,  SAHUELIS  MAKOCHIANI  EX  JUD^EO  CHRISTIANI, 

SCRIPTA  QVJE  EXSTANT. 

TOMVM  INCHOAENT 

GESTA   PONTIFICUM    CAMERACENSIUM 

Ex  Editione.  Y.  Cl.  D.  Pertzii. 

ACCURANTE  J.-P.   MIGNE, 

BIBLIOTHECiE    CE.5III  'UIVIV^IlK/E;''''-::  A' 


SIVE        ••-"  '      ^ 


CVRSUUM  GOMPLBTORUM  IN  SINGULOS  8CIBNTI.E  ECCBBSUSnriCAj  KtMbH.  <SI»ITOI}E.':  • 


«     *  • 


TOMUS  UNICUS. 


PARISIIS 

APUD    GARNIER   FRATRES,    EDITORES   ET   J.-P.  MIGNE    SUCCESSORES, 
IN  VIADICTA:  AVENUB  DU  MAINE,  189,  OI.IM  CHAUSSEE  DU  MAINB,  «7. 

tm 


ELENCHUS 


AUCTORUM  ET  OPERUM  QUiE  IN  HOC  TOMO  CXLIX  CONTINENTUR 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM,  col.  9. 

GODEFREDUS  STABULENSIS  MONACHUS. 
Triumphus  sancti  Remacli,  col.  287. 

SAMUEl.  MAROCHIANUS  EX  JUD;EO  CHRISTIANUS 
Liber  de  adventu  Messiae  praeterito,  col.  33o. 

OSBERNUS  CANTUARIENSIS  EGCLESLE  MONAGHUS  ET  PRiECENTOR. 
Yita  S.  Dunstaniy  col.  371 . —  Vita  sancti  Elphegi,  ibid. 

B.  BARTHOLOM.EUS  ABBAS  MAJORIS  MONASTERII. 
Epbtola  ad  Ernaldum  episcopum  Cenomannensem,  coL  393. 

BERNARDUS   COMES   BISULDUNENSIS. 
Epistola  ad  Bernardum  abbatcm  Massilicnscm,  col.  4i9. —  Diploma,  col.  421. 

S.   ANASTASIUS  MONACHUS  ET  EREMITA. 
Epistola  ad  Geraldum  abbatem,  col.  433. 

S.  ANSELMUS  LUCENSIS  EPISCOPUS. 
Liber  contra  Guibertum,  col.  445. —  CoIIeclanea,  col.  473.  —  CoIIeclio  canonum,  col.  485. 
«  Appendices  ad  s.  Anselmum. 

Appendix   I.   Dissertatio  de   S.  Anselmi   canonum   collectionc,  col.  535.  —  Appcndix  II.  Opuscula 
spuria,  col.  567. 

UDALRICUS  CLUNIACENSIS  MONACHUS. 

Antiquiores  consuetudines  Cluniacensis  monaslerii,  col.  643. 

WILLELMUS  CALCULUS  GEMMETICENSIS  MONACHUS. 

Historia  Northmannorum,  coL  779. 

VICTOR  UI  PAPA. 

Epistolae,  coL  961.  — Concio  ad  synodum  Beneventanam,  coL  963.  —  Dialogi,  coL  965. 

GUU.LELMUS  APULUS. 

De  rebus  Northmannorum  in  Sicilia,  Apulia  et  Calabria,  coL  1027. 

GAUFREDUS  MALATERRA  MONACHUS  BENEDICTINUS. 

Historia  Sicula,  coL  1087. 

WILLELMUS  I  REX  ANGLORUM  COGNOMINE  CONQUESTOR.  | 

Verba  Willelmi  in  extremis  positi,  coL  1283.  —  Willelmi  epislolae,  coL  1289.  —  Leges,  col,  1291.  — 
Concio  ad  exercitum,  col.  1349.  —  Diplomata,  ibid. 


/-:::.:     -^  JDpRAJ^DUS  ABBAS  TROARNENSIS. 

De  corporeet.ftiftgijfiieTjon5iifl;ro^:{575.^-v^Bp^^  Ainardi  abbatis  Dii 

taphium  Mabiliae  comitissae,  coWii^. "    -••'--:    : 

.^yjTMUNDUS  ARCIHEPISCOPUS  AVERSANUS. 


'  •   •  •    •  *  • 


De  corpow  eV«an^im«  Jpi^ralpi,  coC  l^i^A-^CoirffrsSro  dc  sancta  Trinilalc,  Chrisli  humanitate,  corpo- 
risque  ac  sanguinis  Domim  nostri  veritate,' cr)A  f495.^*-s-  Epistolo  ad  Erfaslum,  coL  1501.-—  Oratio  ad 
Guillelmum  Conqueslorem  cum  recusaret  cpiscopatum,  coL  1509. 

EBRARDUS  WATINENSIS  MONACHUS. 

Ghron;ton  Walinense,  coL  1525« 


ANNO  DOMINI  MXLI-MGLXXIX. 


GESTA 


PONTIFICUM    GAMERACENSIUM 

EDENTE  V.  CL   LUD.  G.  BETHMANN  PH.  D. 

(Apud  D.  Pbrtz,  Monumenta  Germaaia)  historica ;  Script.  tom.  VII,  pag.  393.) 


OBSERVATIONES  PR^VI^. 


g  i.  —  Geslorum  auctor  et  fontes. 
Gcsla  pontiriciimCameracensium  (1)  jubente  Ge- 
rardo  1  cpiscopo  (^2)  primus  composuit  canonicus 
quidam  Beatge  Mariae  (3),  Camcraci  si  non  natus,  a 
juventule  tamen  ibi  degens  (4),  Gerardo  familia- 
ris  (5).  Scripsit  illo  Cameraci  (6),  in  tres  libros 
statim  ab  inilio  opus  disponens  (7),  ct  quidcm  usque 
ad  111,  34,  a  morbo  recens  sanatus  (8),  continuo 
calamo  intra  a.  1041-4043  (9),  capila  35-60  autem 

(I)  Hunc  titulum  non  auctor  ipse  conslituit;  — 
hic  enim  opcri  suo  neque  titulum  gencralom ,  neque 
nomen  suum  praefixit ,  sed  singulos  tantum  libros 
inscripsil  primum :  Liber  primus  de  gestis  episco- 
porum  ;  secundum  :  Secundus  de  mouasteriis  qum 
infra  episcopium  constant :  terlium :  Liber  terciusde 
rebus  gt  stis  Gerardi  episcopi; —  sed  sequentes  de- 
mum  totum  opus  una  cum  cuntinuationibus  ita 
vocarunt,  silicet  Lamberlus  Atrebatensis ,  episco- 
pus  in  charta anni  1061 ,  in  Baluzii Misc.  V.  380 ,  legi  - 
musjn  gestis  pontificum  Atrebatensis  Cameracen  - 
sisque  ecclesiiB,  i.  e.  in  noslri  libro  i.30.  Chronicon 
Marchianense  in  Annalibus  nostris  VIII , 427,  indica - 
tum  :  ex.  .  .  pontificum  Cameracensium  actis,  qui 
est  nostri  liber  primus  ;  Chronica  S.  Andrae  Castri 
Cameracesii  1,  o  :  de  Eruino,  Gerardo,  Lietberto 
atque  Gerardo. . .  .  qui  plenius  nossc  cupit  in  gestis 
eorum  reperire  quibif,  hoc  est  in  nostri  libro  primo 
el  tertio,  et  in  Gestis  LielbertA  et  Gerardi  II; 
ExeerptorGnugeiicianusinfraedendusloeo  iij  An- 
nalibus  noslris  VII,  440,  allalo  :  Ea  quiB  in  boc 
volumine  ile  d.  Lietberto  a.  C.  v.  e.  continentur, 
suinpta  s  unt  dc  Jibro  gestorum  pontiftcum  ttamerH' 
ccusium  ;  el  paulo  post :  Incipiunt  excerpta  exJibro 
gestoruin  ponlilicum  Cameracensi)im  ;  ct  postea  de 
separalionc  Camenicensiset  Atrcbatensis  sedis  lo- 
quens  :  si  quis pJenius  nosso  voJucrit^  gostn  pontid- 
cuin  requirat;  Uodulfus  deni(iue  in  Vita  Lietberti 
eam  Gestorum  pailem  quae  de  Lietberto  agit.,  c.  2, 
Vitaiti  Lietbertiy  at  c.  28,  gesta  pontiJicalia  vocat. 

(^)  I,  pra^f.  :  precipiente  dotnino  nostro  cpiscopo 
Gerardo  ;  qui  sedit  a.  1012-1051. 

(3)  11,23.  Lambras  viJJam  s.  IJei qenitricis  dusxhus 
lineis  post  nostratn  viJJam  vocat;  1,  85  :  bujns  vide- 
ticct  eccJesia*f  sc.  beatad  Mariie  Camoracensis ; 
II,  11  :  in  nostram  wccJesiam. 

(A)  II,  5^JuvencuJus  vidi. 

(b)  Cf.  III,  12 :  domnus  episcopus  referre  solebat; 

Patrol.  CXLIX. 


^nec  temporum  ordinem  servant,  ut  prlora,  nec 
bene  digesta  sunt,  sed  adnotata  tantum  et  in  char- 
tam  conjectaquasi  ad  usum  futuri  libri ;  paulo  post 
igitur  conscripta  videntur,  eodem  forlasse  tempore 
quo  auctor  priora  correxit  atque  tum  in  margine , 
tum  in  schedulis  assutis  auxit,  vivente  tamen 
Gerardo  (10),  nec  multo  post  a.  1044  (11).  Sermone 
utitur  miuus  quidem  eleganli,  vocibus  barbaris  (12) 
non  paucis  intersperso,  simplici  tamen  et  a  ver- 

22  :  dommis  episcopus  nobis  narrare  solebat ;  ibi :  d 
e.  smpe  narrabat ;  26  :  domno  episcopo  narrante  co* 
gnovimus. 

(6)1.  prcef. :  nostrarum  urbium,  Cameraci  videli-- 
cet  atque  Atrebati ;  4  :  buic  nostrse  urbi\  7  :  baa 
B  quoque  urbes ;  21  :  iu  bac  nostra  civitate ;  80  :  hinns 
eccJesivD;  92  :  ab  urbe  bac ;  96  :  urbem  banc;  103  : 
urbe  Jiac;  114:  buic  civitOiti ;  II,  11  :  in  nostram 
wccJesiam ;  ibi :  apud  nos ;  12 :  ad  banc  viciniam ; 
29 :  urbe  nostra. 

(7)  1, 122 :  (/e  quo  in  tertioJibro  narrabitur. 

(8)  Cf.  II,  8. 

(9)  II,  23.  de  monasterio  in  Henim  :  nuper  .  .  . 
Eobertus  .  .  .  canonicos  inibi  deputavit,  quod  a. 
1040  faclumest;lll,21  :  Herbrandum  videlicet  qui 
nunc  est,  defunctum  circa  annum  1045;  III  23  : 
Ottonis  qui  nunc  est,  qui  obiit  d.  25.  Maii  1015; 
ibid.  :  Valerano^  qui . . .  nunc  . . .  boni  testimonii 
abbaSf  qui  jam  exeunte  a.  1043.  obiit. 

(10)  Ubivis  enim  et  in  his  additionibus  et  per 
capp.  35-GO  domnus  appellatur. 

(11)  Nihil   enim  in   his  omnibus  eum   annum 


C 


exccdit. 

(12)  Ut  addexterare,  adrumari,  alimonia  amicare^ 
ampIiorarOy  annorari^  atrium  i.  q.  coemetcrium,  ba- 
cbaaia,  camiaia^  campus,  capitaneus,  caraxare,  ca- 
raxatura,  cervicatus,  clangorium,  clepere^  cJericus 
i.  q.  discipulus,  cJuere^  debriatus,  dequeriy  didrag- 
mnro,  dissitudo,  doctrinare,  duricors,  ememor^  epa- 
cave,  euJogiosCf  expiJator^  expJetio,  cxsnmptuare^ 
frigoriticjf  funebritaSy  gaudiosus,  guerva,  gutteria, 
berbidare^  inconcare,  intiscare^  inimicare,  Jactare^ 
matricuJariuSj  ocdenarius,  peccariumy  perdonare^ 
pinguamen^  poinpare,  prebendoB^  prediatus,  prepo^ 
testas,  protluvia,  fides^  rapinator,  regimomum,  re- 
patriare^  revadiare^  saceJJarius^  soepissimus^  se- 
nior,  sermentatus,  siriaticus^  turgor^  soJatiariy  sub- 
tolariumy  tranquillaretribuai.  q.  treuga,  uJtissimus, 

1 


f' 


^ 


11 


OESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


12 


borum  iumore  multum  alienOf  neque  similes  in  A 
sententiarum  fine  sonos  sectantc.  Fontes  adhibuil 
quam  plurimos  :  Gregorium  Turonensem,  Gesta 
rogum  Francorum,  Flodoardi  Historiam  Remcn- 
sem,  Hincmari  epistolas ;  Annales  Vedaslinos,  Ein- 
hardi(ld),  Sancti  Gisneli  (14) ;  catologos  pontificum 
.  Cameracensium  ;  vitas  SS.  Asmari  atque  Ermini 
auctore  Ansone,  AutberliauctoreFuIberto,  Vedasti 
auctore  Alcuino,  Leodegarii,  Salvii  (45),  Gisleni, 
Landelini,  Amati  (16),  Aichadri,  Hugonis  Hotho- 
magensis,  Gaugerici,  Maxellendis  (17),  Aldegundis, 
GudilsB ;  Wiboldum  de  alea ;  Gerardi  I  epistolas  ; 
diplomata  archivorum  Cameracensis ,  Lobiensis  , 
Maricolensis ;  narrationes  Gerardi  I  atque  aliorum 
(18).  Hic  fontibus  ita  usus  est,  ut  nunc  describeret 
integros,  nunc  excerperet,  verbis  pro  libitu  muta-  n 
tis ;  imo  diplomata  etiam  pro  more  illius  temporis 
nequaquam  accurale  semper  eum  oxpressisse , 
chartae  ipsae  Cameraci  adhuc  servatce  luculenter 
docent;  quod  adnotavimus  (19),  ne  nimia  in  talibus 
auctoritas  scriptoribus  mediae  selalis  tribualur ,  ubi 


chartse  ipsa?  non  jam  supersunt.  Sed  haec  in  nos- 
tro  SBBCuli  sunt,  non  lovitatis  neque  mendacii.  Ubivis 
enim  vera  scribere  volebat  (20) ;  ct  si  non  raro  er- 
ravit,  in  chronologia  maxime  (21),  nunquam  tamen 
sciens  falsa  tradidit.  Nec  miracula  nimium  sectatur, 
nec  rerum  justarum  tenuitatem  commentis  exor- 
nare  sludet ;  et  quamvis  jejuni  sit  animi  neque  ad 
historiam  scribendam  nati ,  simplex  tamen  est ,  ct 
fidei  neque  ira  nec  studio  corruptaj. 

§  II.  —  An  BaJdericus  Gestorum  auctor^ 
Hsec  sunt  quae  certa  de  auctore  scimus  cx  ipsius 
opere.  Alia  de  eo  testimonia  non  exstant,  nisi  tres  epi  - 
stolee  (22),  e  quibus  Colvenerius,  cui  lucem  debent, 
primus  eruit,  auctorem  Gestorum  fuisse  Balderi- 
cum^GHum  Aibcrti  domini  de  SarcJiinvilJey  saceJ- 
Janumprimo  ac  secrctarium  Gerardi  /,  deinde  secre- 
tarium  Lietberti  et  Gerardi  ll^  postea  canonicum  ct 
cantorem  eccJesias  Morinensis^  inde  archidiaconum 
Noviomensemy  ac  demum  cpiscopum  Noviomensom 
ac  Tornacensem  ;  obiisse  Morinis  a.  1112,  ibidom  in 
chorosepuJtum.  Sed  jam  Petrus  Boschius(23)  osten- 


ri8)  I,  42. 

(14)  Deperditos  ,  quos  novimus  tantum  ex  chro- 
nico  Hannoniensi  Jacobi  de  Guisia,  qui  quedam  ex 
ilB  affert  ad.  a  931,  975,  984.  1000,  1005  ,  1035.  Ex 
his  noster  excscripsit  a.  975,  984,  1000,  et  procul 
dubio  plura  eliam  quae  annalibus  ipsis  deperditis 
agnoscere  jam  non  licet.  —  Annales  etiam  Rothna- 
censes  inter  fontes  opcris  refereudos  esse,  monuit 
V.  CL.  Wilmans.  V.  Annalium  nostrorum  t.  IX. 

(15)  Acla  SS.  junii  V,  200. 
(16;  Ib.  Sept.  IV,  128. 

(17)  Acta  SS.  Belgii  IV,  572. 

(18)  BI,  12  22,  23;  I,  praef.,  10,  34;  II,  3,  12. 

(19)  I,  27,  39,  64,  77. 

(20)  I,  praef  :  niliil  dubiuniy  niliiJ  fictum  positum 
eBt  .  .  .  alioquin  melius  est  tacere  quam  falsa 
proferro;  ib.  2  :  consultius  reticere  censuimus  y 
quam  fabulosum  quid  con/icere  ;  ib.  28  :  molius  ost 
siJere  quam  labulosum  quidconticere  ;  cf.  c.  4. 

(21)  Ut  1,  8,  16,  4i,  49,  50,  60;  II,  21  32; 
III,  13. 

(22)  Sunt  autem  hce  :  Gerardus  Cameracensis  scu 
Atrebatensis  ecclesio}  opiscopus  roligioso  Iluberto 
episcopo  salutem.  Mitto  ad  te  Baldericuuiy  duduin 
pii  Lietberti  a  secretis  et  mihi  nopoti  ad  idein  sor- 
vientemj  qui  tesuper  dubiis  in  Domino  jonsolotur, 
Vir  cst  Jitteratus;  et  iis  qufv  Morinonsimn  sunt 
imbutus  ut  tutjo  et  mse  gentis  chronicon  nuporum 
indicat.  Quao  tuoe  sunt  sedis  edocebit,  et  ab  oointel- 
Jiges  quse  cupis.  Gaudeo  super  veJetudine  tua  mo- 
lioref  et  te  Inbonlius  suflerre  afUictionem  desidero; 
nam  qui  vindicari  vulty  adominoinvoniet  vindictam 
jEquissimum  onimesty  omnibus  parccre  episcopumy 
qui  a  Dco  quotidie  sibi  parci  expetit.  Disce  boni 
pnstoris  proprium  esse  pati  et  ferre,  ponere  fa- 
ciem  ut  petram  durissimain ,  et  non  conlundi.  In 
omnibus  Deo  gratias  age,  illi  soli  penitus  inhse- 
rens ;  et  ita  improborum  non  senties  offensam. 
Datum  Camoraci  in  FebruariOy  anno  1182.  Hanc 
unde  habeat ,  Golvenerius  non  docet.  Altera  ha3c 
est  :  Raynaldus  licmonsium  archiopiscopus  Balde- 
rico  Morinonsium  cantori  snJutom.  Moum ,  diloclo , 
de  tua  Historia  ecclesioe  Caineracensis  et  Atrobaten- 
sis  requirisjudicium :  do  qua  quoo  accepi  a  fratre  Si  - 
gebcrto  ,  tibi  roscribo.  Illi  tanquam  sodula  apis  per 
piorumdevota  circumvoJitans  locaj  nuIJum preteris- 
80  visus  eSf  undo  non  aJiquid  decerpseris  incredi- 
"iUi  sedulitate,  Sic  itaque  mirabiJia  Dei  et  sancto^ 


rumnon  erunt  in  terra  obJivionis,  et  edilicasti  ingo- 
neratione  et  generationem.  Ideo  usque  nunc  satis 
verecudioe  et  modestias  tuse  datum  cst :  reliquam 
piorum  votis  ot  pii  defuncti  pnvsulis  voluntati  lar- 
gire ;  et  quod  industria  infutigobili  ot  nnimo  vel 
ad  minutissima  qimque  attentissimo  viventi  conso  - 
crasti,  mortuo  nou  oripias.  Excuto  de  manibus,  ut  in 
ecclesiis  et  monasteriis  vorsetur.  Mihi  otiammim 
presagit  animus,  reni  istam  tibi  nIori,c  posterituti 
usui,  et  nunc  utrique  ecclesice  vcluptati  atque  orna- 
mento  futuram.  Datum  Jiemis  Idibus  Januarii 
Q  anno  1 194  Neque  hujus  originem indicat Col venerius. 
Tertia, «  exarchivis  ecclesiae  Ambiancnsis  desunip- 
ta,  »  hsec  est :  JJiJecto  confratri  Balderico Novioinou- 
sium  episcopo  Godefridus  Ainbianonsis  Ecclosuv 
episcopus  salutein  in  Ifoinino.  Mo  indignmn  ad  hanc 
pastoris  curain  evexit  Dous:  ut  quod  dignuin  dovo' 
lione  gregis  est  faciam.  Cumitaque  in  hnc  dioocwsi 
perantiquw  sint  ecclesiarum  fundationcs,  ot  Jam  in- 
Juria  hominum  diruta  pleraque  cl  .ustra,  ut  ea  obli- 
vioni  perpetmc  non  tradantur,sed  piorum  locormn  ro- 
cordatio  sublevet  fidelium  animos,  ad  dovotionom 
propagandj  cultus  divini,  et  utmultis  intorcossori- 
busDeussupermalitia  nostraliatphicabilis ,  ot  iniso- 
ricordiam  Iargiatur,precorobnixe  in  Doinino  ut  to  la- 
boripio  accingens,  aut  potius  m  eolabore  porsove- 
rans  nostnc  dicecesis  et  eccIosiaD  fias  oxscriptor, 
sicut  in  occlesiis  Cameracensi  ot  Morinonsi  fuisti 
iidelis  calamusscribis  velociter  scribontis.  Non  abs- 
condas  taleutum  iii  terra,  et  benefaciens  noli  deii- 
Y^  cere,  Salutat  te  J*etrus  archidiaconus,  et  ego  tuus 
^  conservus  in  ovili  Christi,  in  quo  vale.  Scripsi  ad 
Sanctum  Quititinummoas  deliciasjuxta  Poronoo  vil- 
lain,  anno  1118.  in  Maio.  His  adjungit  Golvencrius 
«'  ephitaphium  quod  ante  urbis  Morinensis  destruc- 
tionem  cernebatur  in  choro  cathedralis  ecclesise  »: 
P.  Baldericus ,  h  lyus  ecclesia)  cantoret  episcopus  No- 
viomensis,  anno  Vorbi  incarnati  MCXII,  pnelatio- 
nis  suie  annoXV,pridioKaI.Juniiobiit,  meritisple- 
nus  et  Chronico  Cameracensi  iilustris.  Quod  unde 
sumpscrit,  nescitur;  Tcruanna  cnim  a.  1 151  diruta 
fuit.  Sedjamdom  Bivetmonuit:  «Celte  inscription 
n'cstpoiut  originale,  etn'a  cte  faite  qa'apr6s  coup 
sur  la  lettre  de  S.  Godefroi  evdque  d'Amiens.  » 

(23;  Acta  SS.  Aug.  II,  668.  Golvencrius  atque 
Boschius  soli  sunt,  quos  consulere  juvat;  reliqui 
omnesrepetierunttantum,qu8eiIlidixerant,  novi  nil 
prorsus  aSerentes*  Atque  Aiirseus  Opp*  diplom.  1, 80: 


13 


OBSERVATIONES  PRiEVLE 


14 


B 


dlty  Baldericum  episcopum,  quem  ipsa  Ecclesia  No-  A 
viomeusis  vocei  pastorem  non  aliunde  iUaium^  non 
alinm,  sed  saumf  suo  profusum  uterOj  quem  gremio 
susceptum  ipsa  sibi  laclavity  quem  sihi  ablactatum 
ipsamel  educnvit  et  ab  ipsis  cunarum  exordiis  per 
setalum  et  ordinum  gradus  sibi penitus  vindicavit^ 
ut  habere  gaudeat  exfilio  patrem,  ex  alumno  recto- 
rcm,  excanonico  suo  et  archidiacono  Baldricoponti" 
ficem  (24;  non  posseeumdem  esse  cum  nostro  quem 
inde  a  juventute  usquo  ad  a.  saltem  1044Cameraci 
vix.isse  ex  ipsius  verbis  constet,  quemque  anno  de- 
mum  108^  ad  Morinos  transiisso,  ibique  anno  adhuc 
1091  vixisse  epistolac  istse  tradant.  Staluamus  igitur 
oporlet  aut  errasse  Gerardum,  ita  ut  Ghronicon  Ga- 
meracense  a  Balderico  scriptum  sciens,  ataquonam 
Baklerico  nesciens,  eumquem  oplime  norat  Bnlderi- 
cum,  episcopum,  cogitaret.  —  aut  totam  epistolam 
suppositam  esse,  id  quod  de  rehquis  etiam  duabus 
Boschus  non  uno  ex  capite  suspicatur.  Alque  revcra 
habent  apocryphi  quiddam  et,  ut  ita  dicam,  vagi ;  co- 
lor  cst  recentior  non  qunlis  illo temporc esse  solebat ; 
in  prima  chrouicon  Morinense  scriptum  indicatur, 
anlequamauctorMorinos  venisset;  in  sccundochro- 
nicon  Cameracense,  quod  antc  annum  1044  compo- 
situm  fuisse  scimus,  anno  1094  adhuc  ineditum 
reprassentatur,  cum  tatom  prima  epistola  anni  1082 
ejus  menlionem  faciat  lanquam  satis  noti ;  in  tertia 
senex,  si  noster  esset,  ad  minimum  88  annorum  ad 
hisloriam  scribendam  invitatur.  Porro  origo  duarum 
prorsus  est  incognita ;  el  quanquam  Golvenerius, 
virsummsB  in  litleris  eliam  religionis,  profecto  non 
is  fuit  qui  sciens  falsa  pro  veris  darct :  ipsum  tamen  C 
falii  potuisse  chartis  jamdudum  suppositis,  ncc  in- 
credibile  est,  nec  ei  quam  mcmorio)  ilHus  merito 
habemus  repugnat  venerationi.  Quamobrem  tum 
ipsa?,  tum  quse  iis  solis  innituntur  —  Bohlerici  no- 
men,  secretarii  apud  Liebertum  atque  Gerardum  I. 

Cousin  Hist.  de  Tournay  I,  152 ;  Sanmarthani  III, 
819  ;  Vossius  De  hist.  Lal.  p.  387  ;  Gallia  Christiana 
IX,  999;  Cciliier  Hist.  gen. des  auteurs  eccl.  XXI,76; 
Fabricius  s.  v.;  Bouquct  VIIl,pr8Bf.;  X,  196;  Baur 
in  Krch  et  Gruber  Encycl.;  Thierry,  Lettres  sur 
rhist.  de  France,  n.  17,  in  omnibus  Golvenerium 
sequuntur  ;  —  Paquot  III,  633.  ed.  fol.;  Bivet  in 
Hist.  Litteraire  de  Fr.  VIII,  400  ;  Bouquet  XI,  122  ; 
Leglay  in  Biographie  univ.  lAlI,  310.  et  in  editione  . 
fcjua,  cum  Boschio  nostrum  a  Noviomensi  episcopo 
divei*sum  esse  statuunt,  reliqua  autem  quoe  Colve- 
nerius  cx  cpistoiis  illis  concludit,  admittuntomnia,  D 
scilicet  auctorem  Baldericum  vocatum,  secretarium 
fuissc  Lietberti  atqueGerardi  II,  librumsuum  ter- 
lium  deduxisse  usaue  ad  mortem  Lietberti,  trans- 
iisse  a.  1082  ad  Hubertum  episcopum  Morinensem, 
ibique  composito  Ghronico  Kforinensi,  obiisse  can- 
torem  circa  a.  1097. 

(24)  Verba  sunt  cpistolse  a.  H.  dccano  atque  tota 
congregatione  Noviomensis  ecclesiae  ad  Lamoertum 
Atrebatensem  episcopum  scriptae  quam  edidit  Ba- 
luze  Miscell.  V.  309,  ex  codice  Atrebatensi,  fidei 
indubitatse.  Atqui  charta  Uabodi  Noviomensis  cpis- 
copi,  data  7  Decbr.  1093,  quam  exhibet  Simonis 
(^hartularium  S.  Bertini  pag.  206,  et  Guernrd.,  in- 
ter  testes  habet :  Signum  Baldrici  archidiaeoni ; 
unde  apparet,  Baldericum  postea  episcopum,  et 
jam  a.  1098  «rchidiaconum  Noviomenaem,  non 


munus,  transitus  ad  Morinos,  chronicon  Morinense 
(25)  —  si  non  prorsus  neganda,  adco  tamen  dubiflt 
manent,  ut  sint  quasi  non  sint.  Multo  probabilior, 
imo  per  ipsius  auctoris  testimonium  (26)  certa  fere  vi- 
detur  Boschii  conjectura  (27),  ex  qua  noster  preeter 
Gesta,  et  quidem  prius  quam  ea,  Vitam  quoque  S. 
Gaugerici  e  duabus  vetustioribus  conscripsit. 
§  III.  —  Gesta  Lietberti. 
Auctorcm  in  Gerardo  I  calamum  sistere  voluissei 
supra  ex  ipsius  vcrbis  vidimus.  At  Colvenerius  — 
et  hunc  reliqui  secuti  sunt  omnes  —  Gesta  Lietberti 
quoquc  eidem  tribuit,  hac  una  ratione  inductus, 
quod  in  codice  2  tertio  libro  subjiciantur.  Sed  ipse 
dicit  ea  ibi  scripta  esse  alia manu  eaque paulo  recen' 
tiorij  unde  ccrtum  fere  videtur,  in  codice  primario 
hujus  2  fonte,  ea  non  fuisse  (28).  Sigebertus  qui- 
dcm  (29),  Rodulfus  biographus  Lietbcrti,  auclor 
chronicse  S.  Andrese  Castri  Cameracesii,  et  scriba 
codicis  Hafniensis  (30)  ea  jam  in  libro  gestorum 
pontificum  Camcracensium  Icgebant ;  sed  inde  ne- 
quaquam  sequitur,  auctorem  esse  cumdem.  Hic  enim 
patroni  sui  Gerardi  ultimos  septcm  annos  profecto 
non  tam  nlto  ntque  abrupto  silcntio  transiiset,  ne- 
quc,  credo,  librum,  n,  1044  absolutum,  usque  post 
a.  1076  reliquisset  intactum  —  nam  tunc  demum 
gosta  Liotberti  conscripta  sunt  (31).  —  Sermo  etiam 
quamvis  colore  non  multum  differat,  studium  tamen 
sentcntiarum  singulas  partes  sequali  sono  terminan- 
di  multo  magis  apparet  quam  in  praeccdcnti.  Rodul- 
fus  porro  hanc  Gcstorum  partem  Vitam  Lietberii 
vocat  (32),  quo  nomine  vocare  vix  poterat,  nisi  a 
prioribus  separntam;  ct  Cameracensis  etiam  abbre- 
viatorinterpresqueGaIlicus,eoquoda  Lietberto  ini- 
tium  sumpserunt,  ibi  quamdam  ut  ila  dicam  csesu- 
rnm  in  Gestis  fuisse  ostendunt.  Separavimus  igitur 
Gesta  Lietberti  a  tcrtio  libro,  tringinta  amplius  annis 
prius  composito  atque  unius  Gerardi  rebus  ab  aucto- 

posse  a.  1094.  fuisse  cantorem  Morinensem,  id 
quod  altera  Rainaldi  epistola  contcndit. 

(-25)  Hujus  nusquam  mcntio  fit  nisi  in  prima  atque 
lcHia  cpistola;  quibus  Colvonerius  addit :  servatum 
fuit  in  nrchivis  rjusdem  ecclesiso  usquo  ad  tempora 
Philippi  de  Luxemburgo  cpiscopi  Morinensis  ct  6'e- 
nomancnsis ,  qui  Ceuomanis  obiit  a.  1519.  Hic 
transferri  illud  jussit  ex  Morinis  ad  collegiam 
sancti  Benedicti  in  urbe  Cenomanensi.  Sedibijam 
Dom  Rivet  illud  frustra  ouoesivit.  Ejusdem  operis 
codicem  in  bibhotheca  Fouchetiana  recenset  Le 
Long,  Bibl.  hist.  de  France  n.  3310.  Sed  jam  doctus 
Cnmeracensis  abbas  Mutte  dubitabat ,  num  tale 
Chronicon  omnino  exstitisset. 

(2H)  II,  4. 

/^27)  Acla  SS.  Aug.  II,  668.  et  Acta  SS.  Belgii  II, 
278. 

(28)  Attende  etinm  ad  rasuram  codicis  2  in  fine 
III,  60,  procul  dubio  a  manu  il!a  altera  recentiori 
profcctam  ;  quo)  rasura  docet,  ab  initio  ibi  queedam 
fuisse,  qua3  opus  ibi  finem  hnbere  indicarent. 

(29)  A.  1054. 

(30)  Archiv.  VIII,  440. 

(31)  Hoc  inde  apparet,  quod  Lietbertus  raro  tan- 
tum  domnus  vocatur,  quam  vocem  auctor  eo  vi- 
\ento  scribens  omittere  non  poterat. 

(32)  Vita  Lietb.  2. 


15 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


16 


re  destinato ;  damusque  e  codicibus  2,  2*,  7,  in  j| 
quibus  solis  leguntur. 

g  IV.  —  Gesla  Gerardi  II. 

Gesta  Gerardi  II  restituimus  ex  7,  1*,  ubi  alii 
operia.  il80composito  tam  arcte  inserta  leguntur, 
ut  unum  unius  auctoris  opus  videri  possit.  Sed  dili- 
gentius  inspicienti  statim  apparebit  ca  quae  de  Ge- 
rardo  ibi  habentur,  scripta  essepaulo  post  ojus  mor- 
tem  a.  1092(38),  et  quidem  auctore  alio  quam  Gesta 
Lietberti  (34;,  reliqua  anno  demum  1180  addita 
esse,  ex  Gestis  sequentium  episcoporum  excerpta. 
Quominus  autem  Gerardi  II  quoque  gesta  excer- 
pta  tantum  hic  legi  credamus,  versio  Gallica  ve- 
tat  statim  indicanda,  quee  non  ex  codice  1,  sed 
ex  Gestis  ipsis  facta,  in  Gerardo  II  ad  verbum  fere 
cum  nostro  convenit,  in  sequentibus  multo  amplior 
est.  Et  hic  igitur,  ut  in  Lietberto,  separavimus,  ^ 
quee  in  1,  T,  et  in  editione  Dom  Brial  XIII,  476, 
unica  hucusque,  unum  opus  efficiunt. 
g  V.  —  Gesta  Manassis  et  sequenlium.  —  Fxcerpta 

S.  Gaugerici.  —  Abbreviato  Cameracencis.  — 

Versio  Gallica. 

Gesta  sequentium  episcoporum  non  jam  integra 
habemus,  sod  ope  tantummodo  duorum  cxcerpto- 
rum  atque  versionis  Gallicee,  qualia  fuerint  possu- 
mus  conjicere.  Anno  siquidem  1180  monachus,  ut 
videtur,  Sancti  Gaugerici  (35),  cum  Gcsta  Liet- 
berti,  Vitam  ejusdem  et  Gesta  Gerardi  II  in 
unum  volumen  (36)  conscripsisset,  successiones 
pontiDcum  ab  illo  tempore  nsque  ad  presens  tempus 
per  annos  ferme  centum,  hoc  est  ab  auno  incarnatio- 
nis  Verbi  1090  usque  ad  annum  1180  summatim  C 
designare  intendens  Gesta  Gerardi  narrationem  de 
sequentibus  episcopis  ex  ipsorum  Gestis  excer- 
ptam  (37)  tam  arcte  subjecit,  quasi  unum  opus 
esset;  de  suo  nil  addens  nisi  cap.  4  6,  9,  de  sancto 
Gaugerico,  sed  queedam  omittens,  quae  ex  versione 
Gallica  supplenda  esse  suo  loco  indicavimus.  At 
hujus  excerpti  habemus  tantum  inilium  usque  ad 
a.  1095 ;  roliqua  interciderunt,  mutilis  codicibus  7*, 
unde  Dom  Brial  XIII,  476,  et  7  autographo,  unde 
nos  illud  dedimus.  —  Anno  porro  1191  canonicus 
Gameracensis  (38)  Gesta  Lietberti  et  sequentium 
sat  breviter  contraxit,  et  inde  a  morte  Nicolai,  ut 
videtur  (39),  de  suo  continuavit  ad  annum  usque 
1191.  Qui  quamvis  et  verba  Gestorum  quampluri- 
mum  mutaverit,  et  judicium  de  hominibus  nonnun-  j) 
quam  aliud  habeat  quam  illa,  tamen  cum  versione 

(33)  Cf.  c.  9.  in  fine. 

(34)  Verba  enim  aBquali  sono  desinentia  in  fine 
sententiarum  adeo  sectatur,  ut  colore  sermonis 
inde  longe  alius  sit  a  Gestis  Lietberti. 

(35)  Conjicimus  ex  ampla  de  sancto  Gaugerico 
narratione  c.  4-6  9,  quam  de  suo  addidit,  cum  ea 
in  Gestis  non  esset. 

(36)  Est  ipse  codex  noster  7. 

(87)  C.  1  Gcsta  pontificum  requirat. 

(38)  Cf.  c.  26. 

(39)  Conjicio  inde,  quod  c.  19  ultimo  hujus  de- 
cennio  prorsus  omisso  statim  ad  successorem  tran- 
sity  abrupte  satis  et  quasi  fontibus  subito  destitu- 
tOB,  Gesta  Burchardi  ipse  allegat  c,  18, 


Gallica  collatus  summsB  utilitatis  est  ad  Gesta  illa 
restituenda.  Postea  continuatus  fuit  ab  alio  quo- 
piam  ;  sed  hsec  interierunt.  Opusunico  codice9  jam 
deperdito  editum  fuit  in  libro  :  Supplementum  seu 
continuatio  chronici  Cameracencis  Balderico  ads- 
criptiy  ab  a.  1054  ad  a.  1196.  Cameraci  apud  S. 
Berthoud.  1786. 8^o,  deinde  Dom  Brial  xiii,  534,  ini- 
tio  quod  ex  Gestis  Lietberti  fluxit  omisso.  Nos  ex 
utraque  editione  damus,  capitum  destinctione  de  nos- 
tro  instituta.  —  Seeculo  denique  XIII  exeunte  (40) 
Gesta  Lietberti  et  sequentium  genuina,  non  abbre- 
viata,  nescio  quis  in  Gailicam  linguam  vertit,  prouti 
tunc  vertere  solebant  verbosius  paulo  quam  textus 
Latinus,  omnino  tamen  satis  accurate.  In  Lamberto 
et  Gerardo  II,  neque  omisit  quicquam  neque  addi- 
dit ;  in  sequentibus,  ubi  Gestis  ipsis  deperditis,  ex 
excerptis  modo  judicare  licet,  omisisse  perpaucula 
tantum  videtur,  adjecisse  nil  nisi  locos  quinque  (41) 
ex  Lamberti  Waterloi  Chronico  ad  verbum  desum- 
ptos.  Qu8B  si  detraxeris,  Gesta  deperdita  Manassis 
et  sequentium  hsBC  versio  sat  bene  supplel ;  quare 
dolendum,  quodjaminanno  1185desinit,  fineunici 
codicis  10  deperdito.  Ex  hoc  primus  edidit  Dom 
Brial  XIII,  476 ;  excerpto  queedam  dedit  Leglay  (42). 
Nos  gestis  Lietberti  et  Gerardi  II,  quibus  nil  novi 
inest,  plane  omissis,  reliqua  inde  ab  anno  1092. 
omnia  ex  ipso  codice  10  iterum  proponimus,  capi- 
tum  distinctione  de  nostro  addita,  locisque  quibus 
excerptor  Gaugericianus  et  abbreviator  Camera- 
censis  eadem  narrant,  in  margine  ubivisindicatis. 
§VI.  —  Continuatio  S.Andreie  Castri  Cameracesii. 
Hsec  sunt  quae  de  Gestis  pontificum  Cameracen- 
sium  ad  nos  usque  devenerunt.  Continuationem 
quae  non  ex  eis  fiuxit,  habemus  unam,  brevissimam 
annorum  1051-1179,  auctore  monacho  S.  Andre»} 
Castri  Cameracesii  {"43) ;  quam  post  Dom  Brial  XIII, 
533,  et  Leglay,  p.  808,  subjungimus  ex  eodem  quo 
illi  codice  8  unico. —  Historia  episcopatus  Atreba- 
tensis  (44),  cujus  finem  Brial  et  Leglay  ediderunt, 
neque  ad  Gesta  pertinet,  quippe  a  clerico  Atreba- 
tensi  composita  circa  a.  1172,  nec  res  Germanicas 
ullo  modo  tangit.  Neque  magis  nobis  edenda  erant 
Gesta  quibus  Atrebatensium  civitas  snb  Urbanoin 
antiquam  reformatur  dignitatem^  a  Baluzio  edita 
(45),  qua3  non  sine  utilitate  cum  Gestis  conferen- 
tur,  sed  auctorem  habent  longe  alium,  Atrebaten- 
sem,  circa  a.  1102  viventem;  neque  quiquam  ad 
nostram  historiam  conferunt. 

(40)  u  Du  temps  d'Enguerran  de  Crequi,  comme 
on  le  voit  par  le  catalogue  des  6v6ques  qui  est  a 
la  tdte  du  ms.  »  Brial. 

(41)  C.  28,  31,  32,88,89. 

(42)  P.  544,  551,  553,  554,  557-564,  571,  572. 

(43)  Cf.  init.  in  ista  ecclesia. 

(44)  Auctores  Cameracensis  et  Atrebatensis 
urbis  ignorantur  —  manibns  est  interfectus.  In 
codd.  7  et  7",  quo  usus  fuit  Brial  XIII,  533,  et  ex 
eo  Leglay,  pag.  851.  > 

(45)  Miscell.  V,  287,  e  codice  Atrebatensi,  jam 
Boloniensi  (Archiv.  VIII,  406),  cujus  apographum 
s»culi  XV,  vidi  in  bibUotaeoa  Atrebatensi, 


ir 


OBSERVATIONES  PRiEVLE. 


18 


Gesta  per  mediam  setatem  neque  lectitata  multis 
faermit:  necssepedescripta.  Usi  suntiis  Lambertus 
episcopus  Airebatensis  a.  1097  (46),  Sigebertus  a. 
1105,  Rodulfus  in  Vita  Lietberti  ante  1130  (47), 
Chronicon.  S.  Andrsea  Castri  Gameracesii  a.  1183, 
Ajidreas  Marchianensis  a.  1 194,  Chronicon  Marchia- 
nense  a.  1200  (48),  Jacobus  de  Guisia  c.  1380  (49). 
—  Codices  vero  hi  sunt : 

8  Vn.  —  Codices. 

(1)  C.  sancti  Gisleni,  jam.  Bibl.  reg.  Haagensis  n. 
303,  ex  libris  a  Leloup  coUectis  emptus,  membr., 
foL  min.,  foHorum  88,  linoarum  in  quavis  pagina 
28  ;  scriptus  una  manu  continua  seeculi,  xi,  atra- 
mento  tam  fusco,  ut  integrse  hio  illic  voces  oculos 
jam  fugiant ;  quarum  aliquot  sub  initium  operis  alia 
manus  sseculi  xii  conata  est  resiiiuere.  Numeri  capi- 
Hbus  prsefixi  octo  tantum  primis  ;  inde  a  nono  de- 
sinunt.  Prima  cujusque  capitis  littera  est  rubra ; 
omat»  non  habentur  nisi  pauculse  sub  initium 
operis.  Tituli  minio  scripti,  sed  rubricatorem  alium 
f uisse  ac  scribam,  et  or iographiee  diversitas  indicat, 
et  quod  saepius  scriba  non  satis  spatii  liquit,  ita  ut 
rubncator  marginem  quoque  adhibere  cogeretur. 
Per  totum  vero  codicem  (50)  manus  alia,  nitidior 
paulo,  sed  plane  coadva,  atramento  plerumque  ni- 
griore  additamenta  ascripsit,  tum  in  rasura,  tum 
inter  lineas  atque  in  margino,  tum  vero  in  sche- 
dldis  assutis,  nunc  breviora,  nunc  ampliora ;  imo 
integra  capita  ita  supplevit.  Singulos  autem  in 
scriba  primario  atque  in  rubricatore  pennae  lapsus 
corrigere,  orthographiam  non  raro  di  versam  mutare 
vocesque  ab  his  tum  casu  tum  consultu  omissas 
supplere  omnino  dedignata  est.  Hanc  manum  ipsius 
credo  auctoris  auiographam,  euris  secundis  opus 
suum  revisentis ;  — nam  de  se  ipsoinhisce  loqui- 
tur  (51) ;  reliqui  codices  omnes  ea  tantum  habent 
quae  hic  corrector,  non  quee  primo  scriba  exarave- 
rat ;  totusque  harum  correctionum  additionumque 
habitus  idem  est,  quem  et  in  Thietmari,  Liudprandi, 
Sigeberti,  aliorumque  codicibus  autographis  vide- 

(46)  In  diplomate  apud  Baluzium  Misc.  V,  380. 

(47)  Hunc  aliqui  putaverunt  celebrem  istum  ab- 
batem  S.  Trudonis  ;  at  minus  recte,  ut  ostendit  ne- 
crologium  S.  Sepulchri  Cameracencis  in  bibl.  civ. 
Camerac.  n.  734,  ubi  manu  s.  xii  haec  leguntur : 
2.  Non.  Julii  obiit  Rodulfus  noster  monachus  et  sa- 
eerdoSj  qni  domni  et  patroni  nostri  Lietberti  Came- 
racensis  ecclosise  ponti&cis  vitdm,  sudores  quos  pro 
eadem  sudavit  seccJesise,  etGnem  vitse prmsentis^  in 
UDO  volumine  luculento  sermone  descripsit.  Auctor 
cum  Lietberto  a.  1064  fuit  in  Grsecia,  atque  scri- 
psit  anie  a.  1133 ;  tum  enim  jam  Ghronica  S.  An- 
drese  Castri  Cameracesii  eum  exscripsit.  Opus^us, 
bis  jam  editum,  apud  Dachery  Spicil.  H.  138  et 
Acta  SS.  ^  Junii^  non  iierum  recudere  noluimus, 
quippe  quod  maximam  partem  et  Gestis  Lietberti 
conflatum,  inter  fontes  historiad  vix  haberi  potest. 
Capitaenim  1-15,  28,44,53'57,integraexcerptasunt 
ex  Gestis  pontificum  1, 114.  III,  1.  Gest.  Lietb.  1-7. 
14,  8,  16-24,  qu8d  verborum  tantummodo  ampullis 
et  lloscalis  poeticis  atque  biblicis  Rudulfus  exte- 
nnavit.  QasB  propria  inseruit  paucissima,  in  notis 
ad  Geata  LietberU  omnia  excerpsimus.  Caput  46  ad 
Teiinim  descripsit  ex  diplomate  Lietberti  apud  Mi- 


A  mus.  ^AIia  denique  manus  s.  xii  exeunte  seu  xm, 
ineunte  quasdam  correctiones  fecit  in  1.  20,  68.  — 
Codex  jam  primum  tantum  atque  secundum  librum 
continet;  desinit  in  modia  pagina  antepenultima 
quaternionis  foliis  adhuc  integri.  Cui  spatio  paginee 
et  dimidioB  a  scriba  vacuo  relicto,  manus  alia,  sed 
C08Bva,inscripsit:  Exdecretisbeati  Gregorii  pape, 
quodmonachi,  etc.,qu8eaboperenostro  plane  aliena 
sunt.  At  tempore  Colvenerii,  qui  eo  apud  S.  Gislenum 
usus  est,tertius  etiam  liber  aderat  usque  ad  vocem 
capitis  49  medii :  adhibuity  in  qua  voce  desinebat  in 
finequaternionis,  sequentibus  foliis  cum  finc  operis 
deperditis.  Qusa  folia  sub  finem  saBCuIi  xii  adhuc 
exstiterunt — tunc  enim  scriba  codicis  2  oa  adhuc 
excepit —  sed  sbbc.  xiv  jam  deperdita  erant;  nam  3 

n  tunctemporis  scriptus  ea  non  jam  habuit.  Ex  hoc 
codico  primario  reliqui  fluxerunt  omnes  (52).  Usus 
eofuerat  Colvenerius  ;  eruit  eum  iterum  Pcrtzius 
anno  1835  ;  nos  Haggae  comitum  anno  1839.  V.  CI. 
Holtrop  bibliotheesa  regise  prsBfecto  bcnignissime 
faventc,  denuo  accuratissime  contulimus. 

(2)  C.  S.  MaricB  Atrebatensis,jamdeperditus,sed 
Colvencrio  adhuc  adhibitus,  qui  cum  Gislenensi 
recentiorem  dicit,  Scd  jam  ante  fincm  sseculi  xii 
descriptum  fuisse  ex  1  inde  apparet,  quod  i ,  20,  68^ 
ea  habet,  qu8D  in  1  legebantur  primaria,  non  quse 
manus  seec.  xii  ex  illis  erasis  superscripsit.  Tituli 
minio  exarati,  prouti  in  1,  quem  in  universum  satis 
accurate  excepit;  additionem  unam  tantum  inse- 
ruit,  1 .  3.  Post  finem  libri  tertii  legebantur  Gesta 
Liotberti,  sed  «  manu  alia,  eaque  paulo  reccntiore 

^  scripta,  »  leste  Colvenerio.  Folium  ultimum  una 
cum  alio  quod  continebat  III,  48,  et  dimidium  c. 
49,  jam  tum  deerat,  cum  2*  ox  nostro  describere- 
tur.  Novimus  atque  indicavimus  ex  uno  Colvene- 
rio  auctore  fide  dignissimo,  qui  eum  in  noiis  suis 
a.  vocat.  ^ 

(2*)  C.  Sancti  Vedasti,  jam  civitatis  Atrebatensis, 
n.  666,  chart.,  fol.,  anno  1482  a  pluribus  ex  2  de- 
scriptus,  sed  satis  negligenter.  Quae  legere  non  po- 

rsBum  Opp.  dipl.  I,  155.  Capita  16  27,  29-43,  45, 
47-52,  58-66,  auctoris  propria  sunt,  exceptis  Vir- 
gilii  versibus  quamplurimis,  quibus  iter  Lietberti 
exornavit;  sedquie  ex  eis  scitu  digna  sunt,  horum 
plurima  jam  Chronica  S.  Andreae  1,  15;  II,  22-29, 
31,  excerpsit,  reliqua  nos  innotis  ad  eamdem  Chro- 
nicam  dedimus,  ita  ut  amplius  non  opus  sit  grana 
conauirere  ex  ista  palea. 

(48)  Scriptum  petente  Simono  abbate,  qui  prse- 
fuit  a.  1101-1201  ;  cf.  Annales  nostros  VIII,  427. 

(49)  Hic  raro  tantum  nec  tam  Gestis  usus  est 
quam  epitome  quadam  earum  Gallica,  quam  vocat 
nistoriam  Cameracensem ;  eodem  tamen  nomine 
appellat  Rodulfi  vitam  Lietberti ;  cf.  Annales  nos- 
tros  T.  IX. 

(50)  His  scilicet  locis  :  1,  5,  7,  10,  12,  17,  21, 
23,  27,  40,  48,  52,  58,  64,  71,  93,  104,  114,  116,  II, 
5,  11,  12. 

(51)  lyl :  ut  supra  tetigimus ;  10  nostris  diebu8\ 
23.  huic  operi  necessarium  duxi  inserere  ;  27.  r©- 
perimus.  • 

(52)  Id  prse  ceeteris  probant  loci  I,  3  ;  20,  40;  64. 
68,  89,  93,  104,  108 ;  II,  7.  48. 


19 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


20 


terant  scribae,  iis  spatium  reliquerunt,  in  margine  A  cripta  sine  titulo  continet  nostri  capita  I,  94-98, 
ssepius  voco  desunt  indicantes.  Qunternio  integcr 
cum  I,  46-i06  jam  intcrcidit.  Ipse  contuli. 

(8)0.  regius  Parisiensis,  n.  SSSS**,  olim  Baluzii 
membr.  in  quarto  sccc.  xiv,  nitidissime  oxaratus 
atque  accuratissime.  Capitum  tituli  rul)ri ;  in  tcrtio 
libro  nulli.  Hic  illic  spatium  rclictum,  ubi  voccm 
in  1  legere  non  jam  poterat ;  sed  hoc  raro  factum. 
Desinit  in  mcdio  III,  -19,  quibus  eodem  calamo  sub- 
jungit  continuationem  brevissimam  Po^t  istum  — 
Savioe,  quam  post  Gesta  daturi  sumus.  Ipse  con- 

tuli. 

(4)  C.  Affligemensis,  dein  societatis  Jesu  Antwer- 
piensis,jambibl.  BurgundicajBruxellensis  n.7675, 
chart.,  fol.,  s.  xvi,  continel  (jesla,  Chronicon  Eg- 
mondanum  atque  Andream  Marchianensem.  Capi-  g 
tum  distinctionem  de  suo  nonnunquam  mutavit, 
plura  in  unum  conjungens.  Post  Onem  libri  secundi 
eodem  calamo  descripsit  quie  in  1  ibi  alia  manus 
inseruit ;  tum  statim  librum  tertium  subjecit,  sine 
titulo,  cui  in  margine  alia  manus  addidit :  Sic  habot 
ms»  exemplar  domini  Preudhommc  canonici  Came- 
rac.  Desinit  in  III,  49,  medio  ;  nil  deperditum.  Ipse 
contuli. 

(5)  C.  Bubece  Vallis,  jam  deperditus,  sod  Colvene- 
rio  adhuc  visus  etr  notatus,  qui  eum  dicil  in  charta 
descriptum,  idque  satis  impcrfectey  abanniscircitor 
60  aut  70.  In  eomulta  pro arbitiiomutata  sunt,  et  pro 
veteribus  nova  nomina  substituta.  Summaria  ca- 
pitum  habet  tanlum  in  secundo  lihro,  nec  intcgre. 
Scriba  modo  quam  maxime 
i849,  in  unius  lincae  spalium  decu 
in  III,  49,  in  media  pagina. 

(6;  C.  S.  Petri  Altimontis,  jam  civ.  Duaccnsis, 
n.  800,  ab  Antonio  monacho  in  AKo  Monte  exaratus 
88BC.  xn,  ex.,  membr.,  8°,  de  quo  egi  in  Annalibus 
nostris  VIII,  428 ;  inter  alia  continet  Gestorum  li- 
brum  secundum  inscriptione  prorsus  carentem. 
Scriba  satis  accurate  egit,  excopto  quod  pro  libitu 
plura  omisit.  Capitum  tituli  rubri,  numeri  nulli. 
Ipse  contuli. 

(7)  G.  Hafniensis  Tott.  n.  5!20,  mbr.,  quart.,  s.  xii 
ex.,  olimSiS.  Martyrum  Floren.  Hil.  M.  ot  P.,  sed 
Bcriptus,  ut  videtur,  Cameraci  apud  S.  Gaugericum. 
Gontinet  GestaLietberti  et  Vitam  ejusdem,  cui  scriba 
sine  ullo  titulo  fol.  40  subjecit  Gesta  Gerardi  atque 


iOi.  Lectioncs  ejus  notavi  omnos. 

[9]  Chartularium  Sdec.  XII  signatum  A.  ex  archi- 
vis  occlosio)  cathedralis  Caweraccnsis  lesle  Dom 
BrialXIII,5di,  subinitiumcontinebatqunmillc  inde 
edidit  abbreviationem  Gestorum  a  canonicoCamo- 
racensi  confeclam,  cum  continuatione  alia  mann 
scripta  scd  udoo  mutila,  ut  inde  certi  quiequam  vix 
elicerc  fassit.  Codex  quo  devenerit,  nescimus. 

(40)C.  ecclesiajCameracensiscatcnatuSjjambibl. 
publ.  Cam.  884,  post  catalogum  episcoporum  usquc 
ad  Engucrrandum  de  Crequi  continetGeslorumver- 
sionem  Gallicam,  quam  Dom  Brial  XIII,  476,  ex  ipso 
edidit.  Finis  codicis  intercidit. 

Ediliones  haB  sunt : 

CoLv.)  Chronicon  Cameracense  et  AtrebatensOj 
sivehistoria  utriusque  ecclesia),  tribuslibrisab  hinc 
GOO fere annis  conscripta  a  Balderico  Noviomensiot 
1  ornacensi  opiscopo,  Nuncprimumin  lucem  edita 
et  notisillustrata  por  Georgium  Colvenerium.  Duaci 
exoff.  I  Dogardi  4645,  in  8**,  est  editio  princeps. 
Colvcnerius  tres  codices  nostros  4,  2,  5,  habuit,  e 
quibus  nitidiorem  auctioremque  2  pro  fundamento 
po8uit,6edex  4  correxit,  ubi  nocessarium  sibi  vidc- 
retur ;  reliquas  codicis  4  lectiones  alicujus  saltcm 
momenti  indicavitin  notis  ;  ox5  utpotc  recenti  at- 
que  interpolato  pauca  tantum  attulit.  In  pra^falione 
fusius  de  auctore  egit,  sed  ibi  tribus  istis  litteris 
quas  primus  protulit,  in  en^orem  se  induci  passus 
est,  quod  tamen  nequaquam  ip&i  vitio  vertendum, 
arbitrario  egit ;  III,  p  cumepistolaillaNoviomensisnondumperBaluzium 
ecurtavit ;  desinebat      esset  edita.  Commentarius  denique,  quamvis  paulo 

prolixior,  inulta  tamen  continet  nunc  quoque  utilia, 
quibus  non  sine  fructu  usi  sumus ;  codices  porro  2, 
5,  et  tertium  librum  codicis  4  jam  perditos,  per 
ipsum  modo  novimus ;  cumque  Colvenerius  solida 
eruditione  atque  accurata  diligentia  inter  primos 
excelleret^liberejuspraestantissimisauctorumquos 
media  a^tas  tulit  editionibus  est  annumerandus. 

Bouq)  Dom  Bouquet  ejusque  continuatores  Ge- 
storum  excerpta  quaedam  ex  editione  Colveneriana 
inseruerunt  tomin  VIII,  278.  X,  496.  XI,  422.  Dom 
Brial  voro  XIII,  476.  533  534.  e  codicibus  nos- 
tris  3.  40.  et  ex  7'.  9.  jam  deperditis  edidit  ea  quae 
Gesta  Gerardi,  Gestorum  excerptum  Gaugoricia- 
num/  abbreviationem  C^lameracensem,   versionem 


continuationem  ex  Gestis  sequentium  episcoporum  D  Gallicam  esse  supra  exposuimus ;  et  quamvis  ho- 


excerptam.  Desinit  fol.  40  in  iine  quaternionis,  se- 
quentibusdeperditis.  Codicem  hujus  continuationis 
esse  autographum  monet  Waitzius  noster,  qui  eum 
contulit  atque  descripsit  in  Annalibus  nostris  VII, 
440. 

[7*1  C.  S.  Sepulchri  Cameracensis,  jamdeperditus, 
sed  a  Dom  Brial  visus,  qui  inde  Gesta  Gerardi  at- 
que  continuationem  Gaugericianam  edidit  XIII, 
476,  descriptus  fuisse  videtur  ex  7.  Desinebatjam- 
jam  cum  continuationis  c.  8,»nnc  deperdito. 

(8)  C.  Gemblacensis.  jam  Bruxellcnsis  n.  5468, 
mbr.y  foI.|  8.  XI ;  in  fine  ab  alia  '.ndnu  s.  xi  ex.  as- 


rum  originem,  fonles  ntquc  auctorilatcin  non  satis 
perspectam  haberet,  eo  tamen  bene  mcruit,  <[uod 
primus  ea  in  lucem  protulit. 

Legl.)  Chronique  d'Arras  et  de  Cambrai,  par 
Balderic  chantre  de  Tdrouane^  re  vue  surdi  vers  ma- 
nuscrits  etenrichiede  deux  suppMments,  avec  com- 
mentaireSf  glossaire  et  plusieurs  mdex,  par  le  doc- 
ieur  LoGlay,  Par/si884, 7/2-8«.  Editor  hoclibro,  illud 
maxime  efflcere  voluit,  ut  mediee  setatis  cognitionem 
atque  studia  historica,  quorum  ainoripsumex  me- 
dico  fecit  archivarium,  popularibus  quoque  suis 
notam  iterum  redderet  acceptamque,  eosque  ad 


21 


UBER  PRIMUS 


22 


ipsos  e  quibas  historiam  discere  deberent  fontes 
reduceret  oblivione  jamjam  obrutos  (53).  Ideo  in 
verbis  auctoris  edeudis  Colvenerium  secutus  est, 
adhibitis  hic  illic  codicibus  2*.  6  ;  plurimum  vero 
studii  collocavit  in  commentaiio,  latiori  quidem, 
sed  vel  sic  libenter  legimus  auctorem,  qui  talia  ita 
tractarc  novit  ut  non  doclum  opus  legore,  sed  vi- 
rum  urbanum,  quaiis  cst,  grata  quadam  cum  ele- 
ganlia  narrantem  audire  nobis  videamur.  Auxit 
prastcrea  libri  utilitatem  eo  quod  primus  ibi  edidit 
tertiam  partem  chronicae  S.  Andre  Castri  Camera- 
cesii,  eo  usquo  incognitae  ;  quam,  quod  integi^am 
infra  proponere  possumus,  ipsius  viri  amabilis  de- 
bemus  benignitati. 

Nostrse  editionis  ratio  eafuit,  ut,  cumcodiceml, 
ab  auctore  ipso  correctum  esse  perspexissemus, 
Gestorum  primum  atque  secundum  librum  plane  ex 
hoc  daremus,  correctiones  ejus,  additiones,  pennsB 
lapsus  religiosissime  ubivis  indicantes,  e  reliquis 
vcro  codicibus  ea  tantum  notantes,  quibus  vel  ipsi 
eorumque  natura  cognosci,  vel  correctiones  atque 
lacunsD  in  4,  lemporum  injuria  factse  supplori  pos- 
sent.  Tertium  quoque  librum  usque  ad  c.  49  med. 
ex  codem  1  dedimus,  ipso  quidem  jam  deperdito, 
sed  Colvenerii  egregia  accuratione  ejus  abscntiam 
adeo  supplente,  utpaucissima  tantum  dubia  roman- 


A  serint.  Finem  libri  ex  2,  id  est  Colvenerio,  et  2*  de- 
dimus.  Gesta  Lietberti  nos  primi  n  prsecedcntibus 
separnvimus,  proponentes  ea  ex  2  seu  Colvenerio, 
2'  et  7,  qui  unus  iinem  eorum  suppeditavit,  huc- 
usquo  ineditum.  Gesta  Gerardi  restituimus  ex  7 
ejusque  apographoT,  a  Dom  Brial  expresso.  Gesta 
sequentium  episcoporum  integraeum  non  Jam  ha- 
beantur,  tria  opuscula  exhibuimus  ex  quibus  oa 
suppleri  possint  :  oxcerptum  scilicet  Gaugericia- 
num,  auctius  jam  quam  apud  Dom  Brial,  e  codice 
autographo  1 ;  Abbroviationem  Cameraconsem,  cu- 
jus  codex  unicus  9  non  Jam  exstat,  ex  duabus  edi- 
tionibus  a  Berthoud  et  n  Brial  curatis,  omisso 
tamen  initio  e  Gestis  Lietberti  ad  verbum  descrip- 

B  to ;  Versionem  Gallicam  e  codico  40,  ethujus  initio 
omisso,  cujus  fons  adhuc  exstat.  Continuationem 
denique  S.  Andrcae  itcrum  ex  codice  3  unico  pro- 
ponimus.  In  adnotationibus  ea  quic  Jam  apud  Col- 
venerium  atquc  Loglay  recte  dicta  reperiebamus, 
gcographica  maxime,  ab  illis  mutuati  sumus,  no- 
mina  eorum  religiose  ubivis  apponcntes  ;  praeterea 
duo  potissimum  exsequi  conati  sumus  :  ut  et  chro- 
nologiam  quam  accuratissime  explicaremus,  et  quee 
ex  aliis  scriptorihus  excepta  sunt,  litteris  minori- 
bus  exprimeremus  ubique  ('). 

L.  G.  Bethhann. 


PRiEFATIO  SEQUENTIS  OPERIS 


Precipiente  domino  nostro  episcopoGerardo  (54), 
in  quantum  vere  indagari  potuimus,  de  antiquitate 
nostrarum  urbium,  Cameraci  videlicet  atque  Atre- 
bati,  sed  et  de  earum  quoquc  pastoribus  mcmorise 
commendavimus  ;  non  quidem  ingenio  freti  sed  mo- 
nitoris  dignitate  compulsi,  qui  nostram  pusillitntem 
apud  peritissimas  aures  periclitari  maluit,  quam 
diutius  tot  temporum  ordinem,  tot  gestorum  seriem 
conticeri.  Quse  quamlibet  rustico  sermone  edita, 


C  satis  tamen  apparent  liquida.  Nec  tamen  eo  lector 
temere  moveatur,  quod  tam  antiqua  modernis  red- 
didimus ;  quin  nihil  dubium,  nihil  flctum  positum 
est,  nihil  etiam  revera  preter  quod  aut  in  annalibus 
atque  historiis  Patrum,  seu  et  in  gestis  regum,  sed 
et  in  knrtis  quoque,  quee  adhuc  in  archivo  ipsius 
secclesioe  sunt,  repperimus,  aut  a  certis  relatori- 
bus  et  visa  et  audita  accepimus.  Alioquin  melius 
est  tacere,  quam  falsa  proferre  (55). 


LIBER  PRIMUS 


1.  Causa  conditarum  urbium prenotatur,  Urbibus 
quondam  sedificandis  ea  primum  causa  ab  auctori- 
bus  (56)  extitisse  dicitur,  ut  homines  passim  ritu 
ferarum  oberrantes,  quibus  neque  mos,  ncque  cul- 
tus  ratione  magistra  regebatur,  nichilque  divinum 
aut  humanum  sapiebant,  sed  propter  errorem  atque 

(53)  Pnef.  40  :  A  une  dpoquo  oii  le  patriotisme 
provincial  se  rdveilJe,  il  est  naturel  que  cbaque 
contree  s^encjuiere  un  peu  (TeUe-meme^  et  sacbe 
ce  qu*cUe  faisait,  alors  qu'eUe  a  vait  une  existence 
inJependante  et  ne  formaitpas  une  banUeue  de  Pa^ 
ris.  Ibid.  pag.  29  :  Puisqu'il  est  domontrd  awour- 
d^hai  au'on  ne  peut  approfondir  fbistoire  qu'a  Taide 
des  aocuments  originauXy  ponrquoi  fdtudo  de 
ces  documents  n'entrerait-eUe  pas  dans  fenseigne- 
meni  classique  ?  Chaque  coUage  rofal  ne  pourrait- 
ilpas  avoir  un  cours  ae pal^ograpbie  et  de  diploma- 
tique  appUqudes  a  notrd  bistoire  nationale  ?  Lesjeu- 
nes  Auemands ,  en  sortant  da  leurs  classes^  con- 
ntdsseni  lea  Scripiores  rerum  Germanicarum ;  ils 


inscientiam  caeca  ac  temeraria  dominatrix  animi 
cupiditas  ad  se  explendam  viribus  corporis  abuteba- 
tur  pernitiosis  saleliitibus ;  —  illi  inquam  homines 
instructis  urbium  moenibus  in  unum  convenirent, 
fldem  colere  et  Justitiam  rctinere  discerent,  et  aliis 
parorc  sua  volontate  consuescerent ;  ac  non  modo 

ont  lu  Grdgoire  de  Tours  et  Eginbard,  deux  Scri- 
vains  fran^ais  dont  nos  dtudiants  soupgonnent  ^ 
peine  fexistence,  Si  fon  vcat  qu'enfin  la  jeunesse 
ait  des  idees  Justes  sur  un  passS  qu'on  lui  a  mon- 
trd  Jusqu'ici  soas  des  couteurs  si  faussos^  il  eat 
temps  de  la  mettre  en  relation  dirocte  avec  ce 
passc'  lui-meme.  Les  tamoins  oculaires  sont  la^ 
pourquoi  ne  pas  les  faire  entendre  ? 

(54)  Primo,  qui  sedit  a.  4012-4054. 

(55)  Imitatus  videtur  Sulpitium  Severum,  cujus 
hsec  sunt  ultima  verbn  prologi  in  Vitam  S.  Martini : 
Alioquin  lacere^  quam  falsa  dicere  maluissem,  Colv. 

(56;  Cf.  Cic.  Tusc.  v,  2.  Colv. 

O  Nos  uncis  concludimus.  Eoit.  PATROLOOLfi. 


S3 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


24 


labores  excipiendos  communis  commodi  causa,  sed 
etiam  vitam  amittendam  estimarent.  Quaa  nimirum  ^ 
causa,  licet  non  improperanda  vidoatur  extitisse — 
non  enim  vile  aut  absurdum  fuerat,  homines  agris 
et  tectis  silvestribus  abditos  ex  foris  et  inmanibus 
mites  reddi  ac  mansuetos  —  in  consilio  tamenpro- 
videntiee  ordinantis  ^  longe  altior  rerum  causa  por- 
tendebatur;  per  quam  humanaprudentia,  dumsuis 
consulere  usibus  putabat,  superventurce  posteritati 
utiliter  ministraret ;  videlicet  ut  ipsis  suis  moeni- 
bus  nihil  aliud  pretendere  viderentur,  nisi  qusBdam 
ut  ita  dicam  regia  sediflcia  construere,  in  quibus 
mox  futura  sancta  mater  eecclesia  principalem  suse 
dignitatis  arcem  et  apostolicam  sedem  obtineret. 
Habet  namque  penthatheucus  M^^yn'^  quia,  Hebreo-  * 
rum  populo  ab  i^gyptia  dominatione  revocato,  Deus  B 
civitates  gentium  possidendas  misticis  beneficiis 
promitteret  et  donaret,  juxta  illud  Psalmist»  : «  De- 
dit  illis  regiones  gentium,  etlabores  populorum  pos- 
sederunt  (Psal,  civ,  44).  Unde  et  occidusB  quoque 
regionis  urbes,  quas  gentilitas  muralibus  machinis 
et  miris  nobilitaverat  officinis,  infusa  per  orbem 
noolesia  velut  regiad  majestatis  arces  occupat. 

2.  Conditores  urbium  Cameraci  ei  Airebati  ne- 
aciuntur ;  Julius  vero  Cesar^  superatis  Alpibus  et 
Oallis  Atrebatum  usque  devenienSy  Comeum  ducem 
Bul^ugavit,  Sed  hsBC  de  causa  CBdiflcandarum  ur- 
bium  sufliciant.  De  auctoribus  vero  earum  dissen- 
sio  plerumque  invenitur,  adeo  ut  nec  urbis  quidem  C 
Romee  origo  diligenter  possit  agnosci.  Nam  plerique 
a  Troganis  atque  Aboriginibus,  alii  ab  Evandro,  alii 
a  Romulo  eam  conditam  fuisse  asserunt.  Unde  nos 
nec  historicos  nec  commentatores  varia  dicentes 
imperite  condempnare  debemus,  quia  antiquitas 
ipsa  creavit  errorem.  Sed  si  tantse  civitatis  certa 
ratio  non  apparet,  non  mirum  si  in  aliarum  opinione 
dubitatur.  Facturus  igitur  mentionem  sanctorum 
patrum,  quos  providaDeidispositio  Atrebatensiseu 
Gamaracensi  eecclesiad  preesse  constituit,  harum 
duarum  conditores  urbium  scripto  annotare  debue- 
ram.  Sed  quia  nomina  aut  memoriam  eorum  nec  histo- 
riseaut  annales  aut  etiam  fama  superstes  %  servave- 
re,  de  his  consultius  reticere  censuimus,  quam 
fabulosum  quid  conficere.  De  temporibus  quoque  D 
conditarum  eadem  constatratio^utquorum  auctores 
nesciuntur,  et  tempora  sileantur,  preter  quod  inter 
antiquiores  et  nobiliores  urbes  Atrebatum  nomen 
obtinere,  si  quis  historias  Julii  Cesaris  retexuerit, 
non  ignorabit.  Hic  namque  postquam  totius  poene 
orientis  orbem  Romano  subjugasset  imperio,  reges-  ' 
que  gentium  tributarios  fecisset,  videns  quod  ei 
incerta  bellorum  prosperavissent,  occidentales  quo- 


que  regiones  suo  imperio  ndjungere  meditabatur. 
Unde  superatis  Alpibus.  Gallisque  3  ad  deditionem 
coactis  aut  gladio  trucidatis,  forte  Atrebatum,  quae 
supererat  in  extremis  Galliee  finibus,  septus  milita- 
ribus  copiis  dovenit.  Gui  cum  cives,  Gomeo  ducOf 
viro  militisB  veteris  stipendiis  egregio  et  gentis  suaa 
etpatriaD  salute  ferventissimo,  rosisterent :  indigna- 
tU8  quod  Romanse  potentiaB  resistere  auderent,  cui 
extrema  IndiaB  paterent,  Assyrius  atque  ^gyptius 
parerent,  Macedonia  et  omnis  Palestina  regio  ser- 
viret,  Scotia,  quae  nihil  terris  debebat,  atque  Saxonia 
inaccessa  paludibus  et  inviisseptaregionibus,  jam 
tremebat,  postremo  omnia  subjecta  erat,  nisi  quse 
nimio  sestu  aut  gelu  invia  sunt,  et  ideo  extra  Ro- 
manum  iroperium ,  quia  eadem  extra  humanum 
usum, — superhis  indignatus,  vahementius  obsidio- 
ni  incubuit.  Gonflictum  promptissime  ab  utraque 
parte,donecmemoratusGomeus^,  Romani  principis 
fortitudinem  suslinere  non  valens,  cum  civibus  ad 
deditionem  cogeretur.  Aliirebellionisausum,etmo- 
ras  obsidionis  in  virum  capiti  ulciscendas  acclama- 
bant.  Fit  concursus,  ad  ejus  advcnientis  spectaculum 
Romanis  confluentibus.  Aliivideredejectum  deside- 
rabant,  quem  paulo  ante  in  amplissimo  honore  posi- 
tum  summsB  rei  preesse  intuebantur;  alii  certabant 
illudere  capto  ;  alii  vices  rerum  humanarum  tam 
varias  atque  flexibiles  mirabantur.  Plerique  consul- 
tius  ingemiscebant,  qui  inalienis  casibus  sibi  eadem 
posse  accidero  estimabant.  Gesar  pre  ceteris  move- 
batur  ingenita  animi  mansuetudine,  illum  dudum 
bellatorem  superbum,  subito  potestati  addictum 
hostium,  alieni  nutus  sortem  operiri,  vitse  naufra- 
gum  exulem  spei,  incestum  salutis.  Tantum  valere 
momenta  in  preliis,  ut  brevi  casu  dispares  sui  red- 
dant,  cum  aut  potentes  dejiciuntur,  aut  afflicti  le- 
vantur.  Itaque  pars  melior,  eorum  scilicet  qui  ho- 
nore  potiebantur,  in  quos  potius  Gesaris  consilia 
i*eclinabant,  mitiora  consilia  dabant.  Maxima  tamen 
apudGesarem  portio  salutis  viro  fuitdevotuspatrisB 
animus  et  spectata  in  rebus  bellicis  virtus.  Advertens 
namque  in  eum  fldei  et  egregii  animi  constantiam, 
inter  primos  militaris  negotii  viros  ct  regios  consi- 
liarios  promovit,  per  quem  postmodum  multa  stre- 
nu8B  virtutis  insignia  peregit.  Nam  bello  strenuus, 
consiliobonus,  quam  frequenter  innumeras  hostium 
copias  parva  manu  fuderit,  nou  est  presentis  per- 
sequi  negotii.  Parent  (57)  autem  usque  in  hodier- 
num  constratis  aggeribus  loca  apud  Mariolum  (58), 
ubi  RoniansB  acies  castra  metaverant. 

S.  Quod  Clodio  rex  missis  exploratoribus  cum 
grandi  exercitu  Cameracum  ingressuSy  christianis 
interfectis  urbemobtinuit,  Denique  GameracsB  urbis 
libetauctoretsetas  certanonpateat,  inter  antiquiores 


VARIiE  LECTIONES 

1  OmniaDei  addit.  5.  t  Bupestes  1.  '  videns  —  Gallisque  in  raswra,  sed  ab  ipso  scriba  exarata.  ^  co- 
mes  1.  3. 

NOTiE 


(87)  I.  c.  apparent. 


(58)  MaroiUes. 


UBER  PRIMUS 


tamen  nomen  et  famam  obtinere  eam,  res  ipsa  indi- 
cat,  quod  in  gestis  antiquoram  scripta  ssepe  memo- 
ratur^.  Narrat  item  Francorum  historia,  quod  post- 
quam  dominice  sanctionis  sententia  gentili  gladio 
ferienda  Gallia  traderetur.  Justino  imperatore  [(Gesta 
r.  Fr,)  Clodio  rex  habitabat  in  Disbargo  castello, 
in  finibus  Toringorum,  regione  GermanisB.  In  his 
autem  partibus,  id  est  ad  meridianam  plagam  citra 
Rhenum ,  habitabant  Romani  usque  Ligerem  flu- 
vium.  Ultra  Ligerum  fluvium  Gothi  dominabantur. 
Burgundiones  quoque  Arrianommsectamsequentes 
habitabant  trans  Rodanum,  quod  adjacet  civitati 
Logdunensi.  Glodioautem,mi8si8  exploratoribusad 
urbem  Cameracum,  in  qua  Romani  habitantes  jam- 
christianae  religionis  culturam  exhibebant,  ipse 
postea  cum  grandi  exercitu  Rhenum  transiit,  et 
Garbonarias  ingressus,  Tornacensem  urbem  obti- 
nuit.  Exinde  usque  ad  Camerasensem  urbem  ve- 
niens  pauco  temporis  spatio  resedit,  Romanosque 
quo6  ibi  invenit,  interfecit,  Exinde  usque  Somnam 
fluvium  occupavit.] 

4.  Qaod  Clodoveus^  rex  quartus  a  CIodioDe,  Ha- 
gnacbariam  consobrinum  snom,  pro  eo  quod  eum  in 
urbe  noD  suscepit,  congressioue  babita  interfecit. 
Sed  et  ejusdem  historisB  textus  indicat,  quod  Clodo- 
veus  rexquartus  post  Clodionem,  in  urbe  Cameraco 
Ragnachario  consobrino  aut  nepote  suo  custode 
relicto,  in  torris  etcivitatibus,  quas  usque  Aurelia- 
numoccupavit,morabatur.  Unde  cum  quodamtem- 
pore  reverteretur,  ipse  Ragnacharius  mundano  fastu 
superbus,  muf ata  fide  ei  urbis  ingressum  negavit. 
Hic  propter  obscenitatem  morum  et  insolentiam 
FVancos  sibi  adversos  fecerat,  maxime  pro  eo  quod 
[(Greo.  Tur.  II,  42)  effrenis  in  luxuria,  Venerio 
adeo  fervehat  incendio,  utnec  a  civium  nec  propin- 
quorum  conjugibus  suas  comprimeret  cupiditates. 
Qu»  quidem  ei  IsBtalis  exitii  causa  extitit.  Nam 
hujusmodi  famoso  ludibrio  Franci  efferati,  causas 
quibus  regi  exitiummaturetur  nectunt,commentum- 
que  proditionis  Clodoveo  regi  significant.  Quipro- 
missis  proditores  corrumpens,sub8eratofefeIlitau- 
ro.  Pactio  heec  fuit,  ut  regem  hostibus  congressuri 
desererent.  Sumpta  itaque  desuis  manu  valida,  Clo- 
doveus  adversum  Ragnacharium  movit  exercitum; 
qui  et  ipse  directa  acio  regi  occurrere  parat.  Missis 
itaqueexploratoribusad  contemplandum  exercitum 
Clodovei,oonadvertit  dolum  nuntiorum,  quifactio- 
se  regi  audaciam  ex  majoribus  copiis  suscitabant 
Hujusmodi  erant  verba  nuntiorum,  cum  qusereret 


A  ab  eis6,cui  exercitus  fortior  comitabatur.  Tibi  in- 
quiunt,  tuoque  Faroni,  Nescius  ipse  dolose  fictum, 
propter  Faronemconsiliariumsuumquem  illesolom 
posthabitis  palatinorum  primoribus  super  negotia 
regni  constituerat, —  de  quo,  cum  muneris  aut  cibi 
aliquid  allatum  foret,  dicere  consueveral :  Sintiata 
mihimeoque  Faroai — regibus  igitur congressis,  hii 
dominum  suum  in  ipso  confiictu  proelii  juxta  con- 
ventum  deserunt,  ipsiperprona  fugientes,  simulato 
terrore,  hostibus  terga  vertunt.  Comprehensus 
Ragnacharius  occiditur.  Proditoribusautem,prop- 
ter  vitiatum  aurum,  adversum  regem  susurrantibua, 
ille  respondisse  fertur,  tali  eos  praecio  meritos,  qoi 
dominum  suum  sponte  ad  mortem  ducunt ;  hoc  illis 

B  quod  viverent  debere  sufficere,  ne  detestand»  pro- 
ditionis  poenas  luerent  in  tormentis'^.  Legimua 
autem  in  gestis  Remorum  pontiflcum  (Flod,  1, 18), 
quod  rege  proefato  Clodoveo,  ut  posterius  liquet,  a 
sancto  Remigio  ac  sancto  Vedasto  baptizato  cum 
sororibus  simul  et  cum  magno  Francorum  exeroita 
pars  (juidem  magna  Francorum,  adhuc  incredula 
necdum  conversa,  cum  isto  Ragnacharo  principe  in 
locis  trans  Somnam  fluvium,  idest  in  urbe  Came- 
raco,  in  infidelitate  aliquandiu  morabatur,  doaec 
superna  gratia  disponente,  sed  Clodoveo  trium- 
phante,  idemRegnacharius,  flagitiorumsectatorac 
turpitudinum,  vinctus  a  Francis  et  a  suis,  ut  fliodo 
diximus,   traditus   est   et  interemptus,  omnisque 

C  Francorum  populus  ad  Christi  fidem  per beatum  Re- 
migium  convertitur  et  baptizatur,]  sicut  inibi  legi- 
mus.  Sed  potius  per  beatum  Vedasfcum  credimus; 
nunquam  enim  sanctum  Remigium  in  nostris  parti- 
bus  verbum  Dei  populo  predicasse  audivimus,  sed 
ab  illo  et  a  rege  noviter  baptizato  huic  nostr»  urt}i 
ad  convertendam  gentem  directum  beatum  Veda- 
stum  cognovimus ;  quare  illum  hujus  negotii  auo- 
torem  credimus. 

5.  Sevitia  paganorum  etclades  cristianorum  ax- 
primitur,  Igitur  propositi  operis  ratio  exigit,  pttres 
utriusque  sedis  stilo  pix)sequi,  vel  quibus  qui  ad 
pontificale  solium  successere.  Porro  has  duas  fuisse 
matres  eecclesisB  sedes,  certa  res  est,  quae  nonc 

^  unius  pastoris  moderamine  reguntur;  quodfacileex 
descriptionibus  Dyonisii  papse  perpenditur,  quiuni- 
versis  provinciis  singulas  sedes  propriis  terminis 
discrevit ;  sicut  etiam  Hincmarus  episcopus  in  suis 
libris  diffinit  (59).  [Nota  quod  olim  Gameracensis  et 
Atrehatensis  duae  fuerant  quse  modo  uniuntur.  Hmc 
auctor  ipse  ita  in  margine  addidit,  Has  duas  scdes 


VARiB  LECTIONES 


s  Postbwc  2  2*.  addunt  .Liber  namque,  qui  jubente  Julio Cesare  ex  senatus consulto  a  prudeiitissimis 
viris  de  Cosmographia  inscribitur,  ubi  quidem  totius  orbis  Romani  nominis  aniversa  loca  famosa  distin- 

fuif,  Cameracum  etiam  intromittit,  et  quanto  a  Bagato  castro  di&tet,  id  est  18  milibus,  evidenter  osten- 
it^  factiose — eis  omisit  3.  spatio  relicto;  nec4ea  legere  novit  exceptis  fac...  copiis  suscitabatur  ejus- 
modi  erat....  ane/e  apparet,  et  8,et4,  ex  ipso  /,  descriptos,^  Sequentia  bujus  capitisomnia  in  sceaula 
assata  sapplevit,  ut  videtur,  scriba  ipsc, 

NOTiE 
(59)  Ed.  44,  ed.  Sirmondi  II,  719. 


27 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


28 


beatus  Vedastus,  quia  post  tot  infestationcs,  quas 
diximus  et  dicturi  sumus,  plurimum  vastalas  rep- 
perit,  sub  uno  regimine  cohibuil.  At  vero  primos 
earum  patres  queedam  vctuslalisobscuritas  a  nostra 
seclusit  memoria,  immoea  quoepcecatisexigentibus 
Galliarum  secclesias  paganorum  pcrsecutiosubver- 
tit;  quae  adeo  in  cristianorum  populum  efTcrbuisse 
legitur,  ut  cristiani,  qui  ea  tempestate  fuorant,  per 
latibula  divina  celebrarentmisteria.  Si  quiautema 
paganis  reperiebantur,  aut  verberibus  afficiebantur 
aut  gladio  trucidabantur;  multi  in  speleis  aut  fossis 
subterraneis  (60)  absconsisufTocabantur.  Sicoboun- 
tibus  sacerdotibus,  inlermissa  sacrorum  officia ; 
quicquid  ad  sacri  cultus  observantiam  spectabat, 
remissum.  Incumbcntibus  ruinis,  aliise  precipita- 
bant,  alii  palrise  incendiis  exurebantur;  paucis 
tamen  usque  ad  ullimum  in  suo  munere  perseve- 
rantibus,  atque  invicem  se  hortantibus,  ne  in  po- 
sterioribus  ponerent  sacrae  religionis  officium,  quam 
salutis  prsesidium.  Hecte  secum,  agi  pietali  impende- 
rent,quod  deberetur  necessitati;  pulcherrimum,  si  in 
patri&e  sinu  sepeliri  liceret.  Quidenimjuvaretevade- 
re, etsuperstitem  vivere  religioni?PrecIarum  potius 
commoripio  muneri.  Quodsiquis,  periculimetu,  dc- 
serat,  sacrilegium  est,  si  quis  impleat,  sacrificium 
est  pieepassionis  victoria-  Infulati  itaque  sacerdotes 
inier  suas  hostias  immolabantur,  et  amicti  sacer- 
dotalibus  stolis  inter  corpora  occisorum  humijace- 
bant.  Sed  nec  solum  in  sacris  ministris  tanta  stra- 
ges  desevierat,  sed  et  reliquum  vulgus  miserrima 
cede  cruciabfft.  Humanaitaque  pariter  atque  divina 
maculabantur.  Nonne  et  de  his  dixerat  David : 
Venerunt  genios  in  hereditatem  tuam^  polluerent 
tempJum  sanctum  tuum,  posuerunt  mortalia  servo- 
rum  tuorum  escas  volatilibus  Cfvli  ;e£ruderuntsan- 
guinem  eorum  velut  aquam  iu  circuitu  Hierusalem^ 
et  non  erat  qui  sepeliret  {Psal  lxxviii,  1-3).  Simul 
enim  tunc  et  gentes  venerunt  in  hereditatem  Dei, 
quss  auferrent  omnia,  et  templa  Dei  poUuta  sunt 
manibus  impiorum  et  insepulta  jacuerunt  cadavera 
interfectorum,  ad  escam  avium  et  bestiarumvora- 
citatem.  EfTusus  sanguis,  utstagnaret  intemplum, 
deesset  qui  sepeliret;  quia  a  viventibusin  moi*tuos 
a  mortuis  in  eos  qui  adhuc  viverent,  furor  transfe- 
rebatur.  SolvebasGalliaantiquoe  feritatismercedem. 
81  quis  caesorum  stragem  recenseat ,  Babilonios  in 
Hierusalem  revertisse  arbitretur.  [  (Flod.  1,  6.)  Hu- 
ju8  persecutionis  memiuit  beatus  Ilieronimus  in 
epistola  de  monogamia,  dum  barbariae  persecutionis 
planctum  faceretad  Aggerundiamnobilemviduam, 
exhortans  eam  de  perseverantia  viduitatis,  ita  me- 
morando  inter  cetera  :  «  Innumerabiles  et  ferocis- 
simae  nationes  universas  Gallias  occuparunt.  Quic- 


A  quid  inter  Alpes  et  Pirineum,  quod  Occeano  et 
Rheno  includitur,  Quadus,  Wandalus,  Sarmata, 
Alani,  Gipedes,  HerucliS,  Saxones,  Burgundiones, 
Alamanni,  etolugenda  rospublica!  hostesPannonii 
vastaverunt.  Etenim  Assur  venit  cum  illis.  Magun- 
tiacus  nobilis  quondam  civitas  capta  atque  subversa, 
et  in  accelesia  multa  hominum  milia  trucidata. 
Wangiones  longa  obsidione  deleti,  Remorum  urbs 
prepotens,  Ambianis,  atrabatus  [Nota  quod  Hiero- 
nimus  cum  aliis  urbibus  destructionem  quoque 
Atrebatis  plangit.  Hiec  auctor  in  marginc\y  oxtre- 
mique  hominum  Morini,  Tornacus,  Nemetestrans- 
latse  in  Germaniam.  Aquilaniee  novemque  populo- 
rum  Lugdunensis  etNarbonensis  provincise  preter 

"  paucas  urbes  cuncta  populata  sunt,  quas  et  ipsas 
foris  gladius,  intus  vastat  fames,  »  et  cetera.] 

6.  Sanctus  Vedastus,  divina  dirigente  gratia  in 
hanc  provinciam  deveniens,  Ciodoveumregem,  ob 
eventum  belJi  minusprospcri  ad  cultum  christiansc 
Gdei  coactuujj  ad  sanctum  Jiemigium  ducit  baptizan- 
dum.  Itaque  dum  haec  tirannica  rabies  in  Christi 
aecclesiam  deseviret,  fuit  civitas  Atrabates  sine 
principe  sacerdotiiusquead  tempus  sancti  Vedasli. 
^cclesia  destructa,  locusin  solitudincm  redactus, 
ferarum  habitatio  factus  est,[(  Vita  S.  Vedasti,)  Hic 
sanctus  Dei  confessoret  egregius  predieator,  tem- 

p  poribus  fortissimi  regis  tunc  temporis  Francorum 
Glodovei,  in  has  divinadirigente  gratiaob  multorum 
salutem  pervenit  regiones.]  Cujus  rei  ordinem  et 
causam,  quantum  brevitas  patitur,  ntilo  prosequa- 
mur.  Porro  memoratus  princeps  fanaticis  adhuc 
tenebatur  erroribus  involutus,  [sed  erat  ei  uxor 
religiosa  baptismique  sacramentis  initiata,  Chro- 
thildis  nomine  (V.  Ved,)^]  filia  Chilperici  regis 
quemGundebaldusrexfrater  ejus  ortis  simultatibus 
interfecerat.  Hsec  christianissima  reginaregem  co- 
tidie  blandiebatur,  suadens  ab  idolatriee  culturaad 
unius  veri  Dei  cultum  converti,  ut  per  mulierem 
fidelem  salvaretur  vir  infidelis  (/  Cor,  vii,  14).  Sed 
rex  reginse  consilium  minusaudiebat,  quia  deorum 
suorum  auxilio  fieri  estimabat  in  omnibus^  ,  quae 

D  sibi  prospere  accidisse  videbantur.  Anxia  de  regis 
potius  salute  quam  de  Regni  potentia  regina,  ubi 
salutis  consilium  regem  contempsisse  videt,dariab 
Excelso  postulat  oportunitatis  eventum,  quo  vel 
sic  rex  compulsus  salutis  suae  sumeretoccasionem. 
[(V.  Vec/.)Bellum  itaque  rex  Alemannis  indicit,  sed 
imparatos,  utvoluit,  non  ofTendit.  Nam  hiicollecta 
manu  valida,  circa  ripas  Rheni  fluminis  regi  occur- 
rere,  patriamque  suam  bellica  virtute  defendere 
temptant.]  Invocatis  ad  auxilium  regis  diis  suis, 
Franci  in  ipso  congressionis  apparatu  coeperunt 
mente  deficere,  et  languentibus  dextris,   terrore 


VARIiE  LECTIONES. 


^ltai.  2.  3.  herulei  5.  »  omibusl. 


NOTiE. 


(60)  Tales  nunc  etiam  per  territorium  Cameracense  in  Villers  Plouich,  in  Inchy-Beauinont,  in  Beau- 


metz  existere  docet  Le 


i  per 
Glay. 


29 


UBER  PRIMUS 


30 


simul  et  formidine  dissoluti,  vitce  potius  despera-  ^ 
lione  quam  victorisB  dispendio  agitari.  Videns  rex 
palantem  exercitum,  supra  vim  terroris  virtutem 
animi  gerens,  prohibet  trepidare  milites,  magisque 
in  prelium  accendit,  ne  tanti  estimarent  mortis  pe- 
riculum  quam  gloria?  triumphum.  Ipse  itaque  signi- 
fer  revocans  acies,  primus  equum  in  hostem  egit, 
et  clamore  magno  sequuti  cBteri  acriterdimicabant. 
Alemanni  e  contra  viribus  et  numero  prestanliores, 
quibus  pro  vita  ot  patrise  libertate  res  erat,  coopo- 
nmt  fortiter  Francos  urgere;  alii  sagittis,  alii  telis, 
alii  balistis  cedentes  confodere.  Rex  autem  ubi  mul- 
torum  amissione  videt  dilabentem  non  posse  subsi- 
stere  cxercitum,  nec  vocatos  Deos  instanti  periculo 
sibi  subvenisse,  rebus  desperatis  fortissimum  Deum  B 
ohristianorum,  quem  regina  colendum  ei  suaserat, 
iuvocavit,  voto  se  obligans,  se  cum  suo  exercitu 
sacro  fonte  diluendum,  si  conversis  rebus  victor  ab 
hostibus  remeasset.  Nec  mora  rccreatis  viribus  et 
reparatis  agminibus,  cum  auxilio  Trinitatis  hostes 
invadunt,  et  poene  ad  internecionem  omnes  devin- 
cunt,  nisi  quibus  fuga  aut  deditio  fuit  ad  vitam. 
Intelligens  rex  non  tam  sua  virtute  quam  Dei  mu- 
nero  hostes  superatos,  cui  sefidei  votoconstrinxe- 
rat,  \{  V.  Ved.)  TuIIum  mox  oppidum  adiit,  audito,  ibi 
beatum  Vedastum  laudabili  religione  Deo  servlre]. 
Cuj  cum  adventus  sui  causam  exponeret,  et  pugnae 
eventum,  qui  ex  deorum  invocatione  in  adversum 
cesserat,  adChristinomen  secundo  successu  prove-  q 
nisse  notificaret :  vir  Domini.  gratias  agens  Deo,qui 
gentibus  regnum  suum  apperire  dignatus  e8t]|Ji?&-' 
pit  catholicae  fidei  ministerium  regi  adnuntiafe,  £t  > 
ewangelicis  assertionibus  instructum  duxit  ad  ve- 
nerabilem  virum  Dei  Remigium,  qui  tunV  tcdip^6-j 
ris  Remensis  ecclesise  arcem  tenebat ;  [^FL6d*^  i* 
15.)  Vir  ex  sapientia  virtutibusque  factus,  cujus  spi- 
ritualium  virtutum  insignia  testatur  gensGallica  per 
eum  ad  Christum  conversa ;  (V.  Ved.)  cui  etiam 
Ormisda  papa  vices  suas  quondam  in  Galliis  agendas 
commiserat.Vcdastusigiturfestinantemadvitaefon- 
tem  deducebat  regem.Quo  in  itinere  cuidam  cseco  ad 
86  clamanti  vir  Dei  lumen  reddidit  oculorum,  non 
sine  admiratione  palatinorum  procerum ,  immo  t\ 
etiam  regis ,  quem  presentis  exhibitio  miraculi 
christianse  fidei  fervore  accendit.  Cernitur  usque 
in  hodiernum  ecclesia  in  testimoniuni  virtutis  hu- 
jus  constructa,  in  qua  orantibus  et  credentibus 
beneficin  prestant^ir  divina. 

7.  Beatiis  Vedasins  viuumde  sicco  vasc  protulit^ 
et  a  sancto  Remigio  ordinatus  episcopus,  claudo  ve- 
stif/ium  et  cwco  reddit  visum,  Baptizatus  itaque  rex 
cum  optimatibus  suis  ad  sceptra  regni  regreditur ; 


sanctus  vero  Vedastus  cum  bcato  Remigio  per  ali- 
quod  temporis  detinetur ;  ad  quem  nobilium  et  re- 
ligiosorum  multus  *o  ob  celebrem  conversationis 
famam  fit  concursus.  Intcr  quos  cum  eum  doctrinee 
celestis  amore  familiariter  unus  pre  oeteiis  visitare 
consnesceret,  ct  quadamdie  vespereincumbentesol 
ad  occasum  rueret ,  noluit  virum  absque  caritatis 
vialico  dimittere.  Rogatusigiturpuervinumdeferro 
cum  exhaustum  omno  rcnuntiasset  propter  hospi- 
tum  frcquentiam,  de  fidei  divitiis  haud  dubius,  vi- 
num  de  sicco  vase  supercxcrescere  dedit  precio- 
sum.  Advertens  beatus  Remigius  in  virum  conver- 
sationis  et  spiritualium  donorum  insignia,  indignum 
dnxit  sidereoe  lampadis  lumen  clausi  sub  tenebris, 
quse  ad  salutem  et  illuminationem  melius  luceret 
multorum.  Favente  igilur  rege  Clodoveo,  per  Dei 
providentiam  ordinatnm  episcopum  ad  evangoli- 
zandum  Cameraco  et  Atrebato  dirigit  urbibus.]  Li- 
quct  *t  ergo,  quod  rex  iste,  quanto  impensius  pa- 
ternas  scdes  amaverat,  tanto  probatioris  vitse  pas- 
torem  eo  loci  delegaverat.  Ibi  enim  preter  ceteras 
sedes,  ut  paulo  superius  dictum  est  (c.  4),  specialius 
versabatur ;  ideoque  majori  gratia  (61)  ductus,  pa- 
storali  regimine  parochiam  ditare  conabatur ;  quip- 
pe  nullum  meliorem  quam  beatum  Vedastumetad  fe- 
rocem  populum  edomandum  et  ad  gratiam  fidoi 
excitandam  arbitratus,  per  quom  ipse  fidom  catho- 
licam  fuerat  adeptus.  Notandum  vero,  quod  ut  su- 
pra  tetigimus  (c.  5),  hfle  duaa  parochiso  antea  go- 
mina  episcopali  administratione  gaudebant ;  nunc 
aute1n,*qiiiVab  hA^-^anctc^^ontifice  vasfatse  repertee 
ipuiSt^^^JDo^reg^mi^ieiJolHgtt^tur  t2.  [{V,  Ved.)Qm  in 
Atrebatee  urbis  introitu  claudum  unum ,  alterum 
'c^d\!itn/claHYan(^*ad  8d>  lMn(^  lucis  ademptse,  illam 
sitnKuIdndi  «facki^er  doh&vA.'  Introgressus,  stupet 
flenda  urbis  dejectiono.  Nam  antiquis  ferme  tempo- 
ribus  sacree  eo  loci  fidei  floruisse  religionem  agno- 
vit ;  sed  propter  oflensam  incolentium,  occulto  sed 
justo  Dei  judicio  tradita  est  cum  ceteris  Gallise  vel 
Germaniae  civitatibus  pagano  et  perfido  Hunorum 
regi  Attilde  urbs  quoque  illa  depredanda.Quipropter 
animi  s<evitiam  nec  sacerdotibus  Dei,  ut  supra  defle- 
vimus,  ncc  ccclesiis  Dei  reverentiam  noverat  impen- 
dere,  scd  omniaquasitempestas  immanissima  ferro 
vastavit  et  igni.  Perscrutanti,  si  quod  signum  ec- 
clesise  patuisset ,  nullum  veteris  templi  indicium 
parebat,  quia  loci  sitns  vepribus  ot  spinis  jam  m- 
horrucrat ,  et  ubi  quondam  psallentium  chori ,  ibi 
lustra  ferarum  videbantur.  Tandem  inter  fracmenta 
murorum  diligentius  contemplatus ,  invenit]  aram 
sancta3  Dei  genilricis  Marice,  quam,  licet  inter  stra- 
gem  murornm,  tamen  inlesam  adhuc  servari  divi- 


VARIiE  LECTIONES 


to  Regiosorum  multos  1.  tiLiquet.  i^  CoIIiguntur  in  scedula  assuta  supplevit  auctor  ipse. 
('lodoveo  p.  D.  providenliam  supra  linoam  supplevit,  et  Favente,  rege,  Cameraco  et  Atr 
rusura  scripsit. 

NOTiE 

(6i)  I.  e.  stadiOy  amore  ut  11,  5. 


Idem  verba 
ebato  diri  in 


U  6BSTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM  32 

niius  non  ambigit.  Qua  in  re  intellexit  vir  sanctus  A  urbis  loco  eminebat,  divino  igne  succensum  est. 

—  nobis  quoque  intelligere  dalur  —  ibi  pontificalis  Hanc  divinas  indignationis   animadversionem   ex 

cathedrsB  arcem  extitisse,  presertim  cum  ct  Dyo-  ofTensa  hominum  accidisse  advertentes  episcopi, 

nisius  papa,  quem  juxta  chronicorum  Adem  annis  communi  consilio  decreverunt  servari  jejunium, 

363  ante  Hormisdam  papam,  qui  tempore  fuit  beati  quod  triduo  ante  ascensionem  Domini  usque  nunc 

Vedasti,  constat  Romanas  ecclesiaB  sedcm  tenuisse,  per  omnes  Galliarum  ecclesias  agitur ;  sicque  ipsa 

inter  ceteras  has  quoque  urbes,  Cameracum  atque  tribulatio  atque  subversio  quievit. 

Atrebatum,  ascriptas   et  cum  suis  parochiis  eque  9.  Beaius  Vedastus  de  hoc  seculo  migravit,  ciyus 

distinctas  reliquerit  ^3^  cum  singulas  diocoses  cir-  exitum  coJumna  lucis  illustravit,  (V,  Ved.)  Rexit 

cumscriptis  finibus  ordinavit,  et  editiores  quasque  igituregregius  Deisacerdos  Vedastus  predictse  ur- 

metropolitanas,  inferiores  vero  suffraganeas  esse  bis  secclesiam  annis  circiter  40.  Cujus  mentionem 

instituit.  [Nota  quod  Dyonisius  papa  inter  caeteras  beatus  Remigius  benigne  recolit  in  testamento  suo 

sedes  pontiflcales  Cameracum  et  Atrebatum  des-  ita  scribens  (Flod.  i,  18) :  Ecclesiae  Atrebatensi, 

cripserit.  Auctor  in  marg,]  cui  Deo  auctore  Vedastum  fratrem  meum  carissi- 

8.  Quod  in  urbe  Vienna  babita  sinodo  a  beato  B  mum  episcopum  consecravi,  ex  donojam  dictiprin- 

Mamerto^  vocatus  sanctus  Hemigiuspro  se  sanctum  cipis^"  id  est  Hludo  wici,  quem  de  sacro  fonte  suscepi 

Vedastum  direxit ;  ubi  coepiscopi  inter  cetera  quso  villas  duas  in  siipendiis  clericornm  delegavi,  Orcos 

tractaverunt,  Jejunium  quod  triduo  anie  ascensio-  videlicet  ei  Sabucetum,  (V.  Ved.)  E^us  exitum  co- 

nem  Domini  agitur,  observari  decreverunt.  [(V.  lumna  lucis  visaacellulaejusadcaBlumusquecon- 

Ved.)  Reparatis  templi  eedificiis,  beatus  Vedastus  8picu8Blucistractupertingeredesignavit,quammox 

circun^acentis  provintiae  populos  ab  idolatria  culti-  subsequentis  obitus  sacra  illustraverat  dies.  Mirum 

bus  divinis  mancipavit,  fana  deorum  diruens,  SBCcle-  illud,  quod  inter  lacrimantium  gemitus  in  terra  psal- 

sias  ad summi  decoris  culmen  erigens.Claruit  ubique  lentium  voces  audiebantur  in  csbIo.  Sepultus  est  au- 

divinae  cognitio  legis ;  Christi  nomen  cunctorum  au-  tem  in  SBCcIesia  beatae  virginis  Marise,  haud  procul 

diebatur  in  ore.  Signa  autem  et  virtutes,  que  per  abipso  altari,  ad  australem  plagam.  In  quo  locoper 

eum  divina  exhibuit  potentia,  quia  brevitatis  stilus  aliquottemporisquievit,quou8quereveIanteDomino 

non  capit,  curiosis  lectoribus  liber  vite  e^jus  plenius  a  viris  sanctis  Autberto  atque  Audomaro  ad  locum, 

indicat.  Hujus  temporibus  habita  sinodus  Vienna  ubi  nunc  ejus  memoria  fulget,  feliciter  est  transla- 

urbe  describitur,  ad  quam  Galliarum  episcopi  a  bea-  C  tus,  sicut  in  libro  vite  ejus,  et  plenius  in  gestis 

to-Mamerto  convocati  poene  omnes  convenerunt;  beati  Autberti  legitur.  In  qua  translatione  beatus 

(Flod.,  H.  R,  I,  16)  ubi  Ajt  qppicb^tion^B^^igium;  :  lA^idomarus  receptum  corruptile  lucis  munus  fertur 
utpote  divinis  eIoquiisjwyJ[{tl^slsQV{q^9B)j}i3B8tAA'! :  ^ciinpotrata  csecitate,  vitasse.  Hujus  post  obitum 

tioris  gratiee  privilegio  facundissimum,  venire  pe-  miracula  alias  diligens  lector  inveniet.] 
tierunt.  At  vir  sancti}^«enro  gmvtsy^c^m  Carpin1s>  i^iQii^-Qe bomine per  advocaiiam sancii  Vedasii in 
imbecillitate  detin^ff (Iv^  ^^Afjtiin, illi^e  VelJasiuni-* :  hawpiia  susientato.  Pauca  vero,  quse  nostris  diebus 

vicariffi  sollicitudinis  cooperarium  direxit  (62).  In  meritis  hujus  beati  confessoris  a  videntibi^s  facta 

ea  namque  urbe ,  ut  beatus  Gregorius  Turonensis  accepimus ,  nequaquam  pretereunda  estimavimus. 

urbis  episcopus  scribit  in  gestis  Francorum,  tunc  In  Derniensi  (63)  namque  territorio  quendam  ex  fa- 

temporis  inaudita  cives  prodigia  terruerant.  (Gesta  milia  sancti  Vedasti  hominem  mali  rapinatores , 

r.  Fr.)  Hinc  enim  motu  terrae  maximo,  multarum  aliene  substantiol»  inhiantes,  pravis  insimulationi- 

ecelesiarumsubitaeversioneetruentiumpalatiorum  bus  adorti  sunt,  et  ob  hoc  suum  advocatum  in  jus 

ooncussione,  gravis  animis  dejeclio  incubuerat,  in-  queerentes  ,  ipsum  quidem  hominem  ad  singulare 

stantibus  prodigiis,  mundi  terminum  et  extremum  n  certamen  quod  rustice  dicimus  campum,  provoca- 

judicii  diem  superventurum  spectantibus.  Porro  ibi  iiint.  Qui  advocatum  suum  ad^fUturum  pollicitus  in- 

bestiae  multae  oberrantes,  lupi  ursi  ac  cervi  ingressi  tra  hujus  legis  diffiniendae  terminum,  sumpta  pera 

per  portam  civitatis,  homines  plurimos  devorantes,  cum  baculo,  ad  cenobium  viri  Dei  pergere  festina- 

hoo  per  totum  annum  faciebant.  Superveniente  sol-  vit,  causamque  proclamans,  abbatis  advocatiam  im- 

lempni  die  pasehsB,  sanctus  Mamertus  ejusdem  ur-  ploravit.  Abbas  autem  pro  difficultate  longi  itineris 

bis  epiacopus  cum  in  ipsa  vigilia  sacrum  misterium  detrectavit  ferre  suffitigium,  immo  divinum  monuit 

celebraret,  palatium  quoque  regale,  quod  editiore  expectare  ^^  auxilium.  Omnino  itaque  desolatus  ad 

VARIiE  LECTIONES 

18  hanc  q.  urbem  ascriptam  reliqueiit  primo  habebat  i  ;  aed  aucter  ipse  ita  correxit^  ut  nunc  legitur. 
l^  Hoo  et  sequens  caput  in  scedala  assuta  scripsit  auctot  ipae.  i^expectaret  1. 

NOTiE 

(62)  Qtt8e  his  insunt  plus  quam  dubia,  exposoit      Erny-Saint-Julien,  arrond.  Saint-Omer.  Lb  Glay. 
Hensohenius  Acta  SS.  Febr.  I.  Fortasse  legendum  DervQOBi.  PBLgi  DeryenBis  vo- 

(68)  Fortasse  Ergny,  arrondisa.  Montreuil,  vel     cabulum  in  Moutier  ea-Der  servatur.  P. 


S8 


UBER  PRIMUS. 


34 


8oa  revertitury  solaque  in  Domini  flsus  clementia,  A     [iS.  (V.  Oaug,  (65)  ni.  1.)  DeBertoaldo  episcopo. 


Busceptam  legem  rofellere  nequaquam  estimavit. 
Elrgo  prescriptn  diejudiciosereprsesentans,  advo- 
catiam  Deiet  saiicti  Vedasti  sibiprofuturam  assump- 
sit,  nullumque  alliud  scutum  quam  peram  sibi  oppo- 
nendam  fiducialiterad  dirimendam  pugnam  exclama- 
vit.  Factumque  est  divina  operante  clementia,  quod 
abi  obluctator  alter  diligenter  armatus,  congressu 
habito  illius  inermis  peram  ingenti  ictu  percusserit, 
tanta  et  tam  densa  nebula  inter  eos  de  ipsa  pera  sta- 
tim  exoritur,  ut  neuter  alterum  videre  potuisset. 

11.  De  bomine  quoque  per  sanctum  Vednstum 
liberato,  In  unn  quoque  »cclesia,  qusB  in  episcopio 
Leodecensi  sitn,  in  honore  sancti  Vedasti  colitury 


Post  excessum  beati  Gaugerici  successit  in  sede 
ponlificali  Bertoaldus,  ex  Francorum,  nobilitatis 
prosapia,  vir  apostolicus  ac  dote  virtutum  preclarus. 
Hic  amore  ac  veneratione  beati  Gaugerici  ductus, 
qua  semper  ut  filius  tlagrabat,  in  cubiculum  sancti 
viri,  unde  animam  ad  ceelos  emisit,  leclum  suum 
constratum  locavit,  non  presumptione  lubrici  animi, 
sed  certus,  qui  hunc  locum  nullee  adverse  parlis 
fantasticee  insidisB  vexarent,  quem  vir  tantus  soi 
obitus  casu  dicavit.  In  quo  cumaliqua  noctepausa- 
ret,  apparuit  illi  per  visum  beatus  Gaugericus, 
blande  quidem  ac  leniter  alloquens,  ut  promptius 
emoto  lectulo  presumptionis  culpam  meminisset 

..  ^       ,  ,     ,  piaro,  sipropicium  sibi  eumhaberevoluisset.  Mox 

raptor  quidampessimuscompositisfraudulenterca.  .jj^  summoto  lectulo,  quod  Jussum  fueral  explevit. 
lumniishominem  cepit,  nexisqueposttergum  mani.  ^  ^^  -^  ^^^^^  ^^j^.^^j^  ^^^^^  j^^^.^^  .^  memoria  17 
bus  et  fune  ascellis  supposito,  torquendum  durius 


abducebat.  Quem  mox  celitus  emancipatum  respi- 
ciens,  cquo  desiliit,  illumque  per  se  fore  solutum 
quoquo  modo  existimans,  male  verberatum  iterum 
arlius  vinculavit.  Ekiuoque  ascenso,  repentequoque 
laxatum  intuitus,  cum  furore  etiam  per  coman  arri- 
puit,  verberibusque  affectum,  tertio  per  genitalia 
obUgavit.  Nec  longum  vero,  dissolutum  respexit, 
sicque  tandem  devictus ,  divinsB  potentiad  csBden- 
dum  estimavit.  Hoc  autem  meritis  sancti  Vedasti  a 
Deo  concessum  nemo  qui  dubitet. 

12.  Post  Vedastum  successit  Dominicus^  postea 
Vedulfus,  deinde  beatus  Gaugericus,  Beato  Vedasto 
ad  pontificale  solium  Dominicus  successit,  cui  Ve-  ^  ^^^^^^^  Richerio  Senonensi,  Donalo  Vesontionensi 


beati  Gaugerici  dedicavit,  pigneribusque  sanctorum 
compositis,  divinis  cultibus  aptavit ;  ubi  usque  in 
liodiernum  celebratio  sancta  peragitur,  immo  et 
Deo  vota  solvuntur. 

14.  Interfuit  sinodo  BertoaJdus  episcopus  cum 
saucto  ArnuJfo  et  multis  aJiis ;  ubi  necessaria  eccIO' 
siae  Iractata  sunt(an.  625).  Reperimusetiam  in  gesiis 
Remorumepiscoporum  f/T/oc/.  u,5),  quod  ipse  BertO' 
aldus  episcopus  interfuit  sinodo,  quam  Sonnatios 
Remorum  episcopus  celebravit,  cum  Teoderico  Lug- 
dunensi,SindufloViennensi,SulpitioBituricensiMe- 
degisclo  Turonensi,  jSenoco  Elosanensi,  Leontio 
Sanlonensi ,  Modoaldo  Tre  verensi,  Chuneberto  Colo- 


dulfus.  Ab  isto  ceterisque  successisoribus  ejus  Ca- 
maracensis  aecclesia  specialem  principatus  aulam 
accepit,  qu»  sacerdotali  regimine  multo  ante  tem- 
pore,  sicut  et  Atrabatus,  vacarat,  ex  quo  Galliarum 
quoque  sBCcIesias  barbaricoB  perseculionis  ceedes 
vastaverat.  Sed  non  idcirco  jure  quis  dubitabit,  an 
huic  scclesisB  aliqui  ante  prefuissent  rectores  ?  cum 
hoc  ex  descriptionibus  Dyonisii  papee  facile  datur 
intelligi,  ut  superius  (c  5,  7)  expresse  ostensum 
est  ^^ ;  vel  quod  Clodio  rex  Romanos,  quos  ibi 
christianos  invenerat,  interfecerit.  Hujus  Vedulfi 
episcopilicetaliqua  fortememorandagesta  fuissent, 
incertum  tamen,  an  desidia  an  raritate  scriptorum, 
quibusssepe  multa  silentio  consenescunt,  adnostra 


cummultis  etiam  aliisepiscopis^quorumnominabre- 
vitas  neglexit.  iieperitur  quoque  sanctus  Arnulf us  in^ 
terfuisse  Mettensiumpresul.  In  qua  sinodo  multale- 
guntur  utilia  constita,  de  rebus  scilicit  sBCclesi» 
qualiter  tractandae  sint.  De  clericis  videlicet,  si  qui 
rebellionisausumsacrementisse  aut  scriptursD  con- 
juratione  constrinxerint,  atqueinsidiasepiscopo  suo 
callidaallegatione  confecerint ;  ut  si  admoniti  emen- 
dare  contempserint,  gradu  proprio  omnino  priven- 
tur.  Item  si  quis  judex  cujuslibet  ordini?  clericum 
publicis  sanctionibus  iuclinare  presumpserit,  aut 
pro  quibuslibet  causis  absque  conscientia  et  permis- 
su  episcopi  distringere,  aut  contumeliis  vel  injuiiis 


afficere  presumpserit,  communione  privetur.  Item  si 
usquetempora  superstite  fama  nondurarunt;  pre-  quishomicidiumspontecommiserit^etnonviolenti» 
ter  qu6d  in  gestis  beali  Gaugerici  (64),  qui  ei  suc-  ^  iSresislens^sedvimfaciens  impetuhoc  fecerit,  cum 


cessit  ad  pontificatum,  legimus,  illum  rebus  huma- 
nis  exemptum  ad  meliora  transisse.  Per  quod  datur 
intelligi,  non  eum  hujusmodi  meriti  fuisse,  cui  sup- 
plicia  pro  culpa,  verum  premia  reddantur  pro  inno- 
centia,  quod  est  ad  meliora  transisse. 


isto  penitus  non  communicandum  ;  sic  tamen,  ut  si 
poenitentiam  egerit,  in  exitu  communtonis  viaticum 
non  negetur.  Itemsiclericusproficiscensde  civitate 
ad  alias  civitates  voluerit  aut  provincias  pergere, 
pontificis  sui  epistolis  commendetur ;  quod  si  sine 


VARIiE  LECTIONES. 

^*  at  8.  e.  o.  e.  anctor  intra  lineas  supplevit,    17  honore  5.    <&  violente  1.  et  Flod. 

NOTiE. 

(64)  Antiqnioribus,  inter  Acta  SS.  Augusti  II,         (65)  A  nostro  composita  ante  Gesta ;  conf.  Aott 
610.  Acta  ab.  Belgu  n,  278.  88.  Aog.  11,  670.  Acta  88.  Belgu  II,  806, 


36 


GESTA  PONTinCUM  CAMERACENSIUM. 


36 


epistolis  profectus  fuerit  manifestis,  nullo  modo  re- 
cipiatur.  Item  si  quis  in  quolibctgradu  vel  cingulo 
constituus  aut  potestate  sufTultus,  decendente  epi- 
soopo  res  cujuslibel  conditionis  in  domus  vel  agros 
SBCcIesicB  positas  ante  reserationem  testamenti  vel 
aadientiam  ausus  fuerit  occupare,  vel  secclesise  re- 
pagula  efTringcre  ct  snpellectilem  infra  domum  oec- 
clesiee  positam  contingere  vel  scrutari  presumpserit, 
a  communione  christianorum  pcnitus  abdicetur. 
Item  ut  clerici  cujus  libet  ordinisncque  pro  propriis 
nequc  pro  secclesiasticis  causis  aliter  adire  debeant 
forum,  nec  causas  dicerc  audeant,  uisi  quas  cum 
permissu  et  concilio  episcopi  agere  eis  fuerit  omnino 
permissum.  Item  viduas,  quae  sc  Dominoconsecrari 
petierunt,  vel  puellas  Domino  consecratas,  nullus 
neque  per  auctorilatem  regiam  neque  qualicunque 
poteslate  sufTultus  aut  propria  temeritatc,  rapore 
vel  trahere  audoat.  Quodsi  uirique  cousenserint, 
communione  priventur.  Preterhec  etiam  alia  multa 
tractata  sunt,  quae  licet  satis  utilia,  tamen  brevilo- 
quio  gaudentes,  pretereunda  estimavimus. 

15.  fV.  Gauff.  III,  3.)  Isto  presulo  fur  in  basilica 
sancii  Gaugericiy  sannto  Gaugerico  intimanto,  com- 
prehenditur,  Sub  hujus  tempore  fur  quidam  intcm- 
pesta  nocte  basilicam  sancti  Gaugerici  ingrcssus, 
sacrum  viri  scpulchrum,  quod  miro  artiflcii  opere 
auro  et  gemmis  renitebai,  spoliarc  cupebat.  At  vir 
Domini  janitorisuo  per  visumapparuit,  memoriam- 
que  Buam  a  latronibus  tempiatam  intimavit,  denun- 
tians,  ut  capium  furem  sine  laesione  abirc  permit- 
teret.  Sicque  factum  est. 

46.  Subnoctittir  Ablebcrtus  sive  Emebertus,  ex 
sancta  stirpeprogenitus.  Post  Bertoaldum  succesit 
beatus  Ablebertus  qui  ita  in  catalogo  cpiscoporum 
nominatus,  ab  incolis  vero  et  vicinis  Emeberius  dicc- 
batur(66).  ( V.  Guad.)  Hic  ex  Bracbatensi  pago  oriun- 
du8,parentibussiquidem  ct  vitGectgcneris  dignitate 
clarissimis,  patre  videlicet  Wittero  comite,  sanclo 
viro,  atque  Amulbergamalrecditus  est.Gujus  etiam 
quattuor  sanct»  sorores  fuerunt  hse  :  Reinildis,  Sa- 
rachildis,  Ermenlindis,  beatissima  quoque  Guodila, 
junior  eeiate,  sed  non  minus  prestantior  sanctitate. 
Quffi  profecto  antoquam  nata,  ab  angelo  bcatissimso 
matri  nunciata,  dies  suos  bonis  operibus  vincere 
gtuduit,  multisque  virtutibus  et  miraculis,  ut  ipsius 


A  viiseliber  editus  insinuat,  coruscavit.  Qui  etiam  libcr 
Ablebertum  pontificem  et  mira  sanctitate  clarum 
protestatur,  etmorumingenuitaie  conspicuum;  quod 
nec  dubitandum, presertim  cum  et  tam sanctis  et  lam 
mognificis  natalibus  ortum(67).  Hic  nimirum  pre- 
libatac  sororis,  id  est  Guodila),  jam  triduo  sepultae, 
tumulum  a  latrone  pestifero  violatum  audiens,  ingc- 
muit,  latronemque  anathemaiis  vinculo  innodavit ; 
immo  ctiam  exerta  imprecatione,  ui  signis  fatentibus 
saltem  posteros  non  lateret,  obtinuit;  hoc  modo  sanc, 
ut  si  vir  esset,  claudus  vel  quolibet  modo  debilis 
fieret,  si  fcmina,  vitio  quod  vulgo  dicimus  gultei  iam 
(68),  semper  non  careret.  Et  hoc  mirabile  diciu ; 
namque  omnem  ipsam  progeniem  hsec  ita  postea 
habere,  liber  ipse  fatetur.  Unde  datur  inielligi,  vi- 

B  rum  altioris  meriti  cxtitisse.] 

17.  Hic  ad  Martinas  sepultus  est,  scd  ad  Milbo- 
dium  iranslatus  **«^.  Fuit  autem  huic,  ut  ferunt,  pre- 
dium,  quod  Martinas  (69)  dicitur,  familiis  quidcm 
et  rebus  circumfluis  locupletissimum,  de  quo  Dci 
genitricis  aecclcsiam  (70)  hseredem  fecerat,  sed, 
nescimus  qua  causa  nisi  infestatione  paganorum, 
amiscrat.  Hic  supcrvenienie  dic  suae  vocationis,  in 
eodem  pago,  villa  videlicet  quam  loci  habitatores 
Ham  (71)  dicunt,  defunctus,  migravit  a  mundo  ; 
illucquo  sepultus,  deindc  ad  Martinas  deportalus, 
postea  vero  ad  Mclbodium  translalus,  ibique  nunc 
quiescens,  resurrectionnis  diem  expectat. 

[18.  (17.)  De  sancto  Autberto.  (V.  Autb.) 
Post  hunc  in  sede  pontificalibeatus  successit  Aut- 

Q  bertus  (72),  vir  egregius  et  vitae  merito  conspicuus, 
temporibus  Dagoberii  regis  Francoruin.  Qui  pro 
familiaris  amicitise  graiia,  qua  cum  singulariter 
amabat,  fratribus  qui  in  aecclesia  beatao  Mariae 
famulabantur,  ubi  vir  Dei  pontilicalis  cathedrae 
fungebatur  officio,  unum  regalis  munificentioe  fis- 
cum  donavit,  quemOneng  (73)  ab  antiquo  dicebant. 
Hujus  beati  viri  gesta  pro  raritate  scriptorum  non 
plene  patueruni,  preter  quod  in  gestis  sanclorum 
qui  ipsius  fuere  temporibus,  pauca  repperimus,  in 
quibus  celebri  memoria  ipse  rccolitur,  de  quibus 
aliqua  breviier  narramus.  Pueruin  quendam  (7-4)  ex 
sacris  foniibussuscoptum  etsacris  literis  traditum, 
cum  attentius  ad  sacros  ordines  promovcrc  medita- 
retur,  follentibus  verbis    deceptum,   diabolus  ad 


YARIJE  LECTIONES 
*9  Hunc  titulum  auctor  ipse  postea  intcr  lineas  et  in  margine  minio  supplevit. 


miM. 


(66)  Multum  errat  nostcr,  Ablebertum  a.  640 
mortuumconfundens  cum  Emebertoseu  Hildeberto, 
fratre  S.  Guduhe,  qui  circa  a.  705ei)iscopus  factus 
esl ;  cf.  33.  Ad  hunc  Emebertum,  S.  Gudilae  fralrem, 
perlinent,  quaecunque  in  hoc  alque  sequenti  capile 
narrantur. 

(67)  Sc.  protestetur,  Colv. 

(68)  Goitre. 
(99)  Videtur  esse  Merchten  in  Brabontia.  Lb 


ii 


Glay. 

(70)  Cameracensem. 

(71)  Ham  prope  Vilvorde. 

(7:2)  A.  633,  exponente  Ghesquierio  in  Actis  SS. 
Belgii  III,  535. 

(73)  Onnaing,   inter    Valenciennes    ct    Conde. 

GOLV. 

(74)  S.  Landelinum.  Colv. 


37 


LIBER  PRIMUS 


38 


exterioraretraxit.Qiiiadsumptissibinequissimiset  A      20(i9.)(//>icf.)  Sanclun,  Vedastam  levavit.  Atre- 


seditiosis  hominibus,  ccvpit  viatores  infestare,  tra- 
hei*e,spoliare.Qui  cum  hisstudiisattentiusinsistcret 
et  vir  beatus  eju.s  ruinam  defleret,  forte  unus  ex 
conp]icibus  suis  raptus  ad  supplicia  (75),  juveni  cui 
dabatur  hsec  vidisse  magnum  incussit  horrorem. 
Cui  post  horrendam  visionem  angelus  de  coclo  appa- 
rens,  protestatur  talibus  eum  quoquo  Siippliciis 
debitum ,  pro  eo  quod  virum  Dei  Autbertum  reli- 
quisset.  Hoc  terrore  correplum  juvenem  virsanctus 
recepit,  aluit,  et  ad  sacerdotium  usque  promovii. 
Cujus  multa  in  libro  vitae  ejus  miracula  usque  in 
presens,  si  cui  est  otium,  invenict. 

19.  (iS,)  (Ibid,)  QuoUS.Gislanioecclesiam  conse' 
cravitfSaDctum  Vincentium  excoluit^sanciam  Wal- 
detrudemetsanctamAldogundemveIavit(II)id.)S\xh 
codem  fere  tempore  bentus  Gislenus  ab  Athenis  di- 
gressus,dum  ortis  simultatibus  apud  beatum  Autber- 
tumaccusaretur:  illeadvertens  simulationiscausas, 
non  soIuhl  non  condempnandum  estimavit,  sed  cum 
magua  veneratione  suscepit,  secclesiamque  quam 
idem  sanctus  Gislenus  construxerat  adsumpto  se- 
cum  beato  Amando,in  honore apostolorum  consecra- 
vit.IIic  beatum  Vincentium  qui  anle  Madelgarius  dic- 
tus  est,  cum  vit»  sajcularis  aclibus  occupatus  tenere- 


bato  etiam  in  honore  beatse  Dei  genitricis  Marie 
ascclesia  fuerat  dedicata,  in  qua  pontificalis  apicis 
thronus  habebatur.  In  hac  beatus  Vcdastus,  cujus 
supra  (78)  meminimus,  haud  procul  ab  altari,  verso 
ad  australem  plagam  sepulchro,  quiescebat.  Quem 
beatus  Autbertus  designato  sibi  ab  angelo  ffidiflcandi 
oratorii  loco,  et  fundata  secclesia,  adhibito  secum 
beato  Audomaro  Terwanensis  urbis  episcopo,  trans- 
tulit.  In  qua  translatione  idem  beatus  Audomarus, 
cum  esset  C8ecus,receptum  lumen  parvipendens, 
amissamsubitocsecitatem  reparavit;  ubiin  memoria 
B  presentis  seculi^  secclesia  constat  adhuc  in  honore 
beati  Autberli  constructa.  In  loco  vero  divinitus 
designalo  vir  Domini  monasterium  construxit,et  ex 
rebussuissecclesiceinusumfamulantium  pro  rerum 
opportunitate  donavit.  Cujusrei  seriem  libellus  vitae 
ejus  plenius  osteudit.  Beatus  Vindicianus,  qui  ei 
succcssitin  episcopium,  existentibus  causis  abba- 
tiam  Theoderico  regidonavit,  retento  sibi  pastoralis 
privilegio  regiminis.  Beatus  vero  Autbertus  populo 
suo  ad  cultum  dominicse  fidei  mancipato,  feliciter 
clausit  diem,  sepultusque  est  in  aecclesia  beati  Petri 
(79),  quae  extra  muros  urbis  Cameracae  erat  sedifi- 
cata;  nunc  autem,ampliatis  moenibusetmonasterio 


tur,  et  militaribusnegotiisetregiigeneris  conjugio  ^  meliorato,  intra  mrenia  urbis  23  ipsius  quiescit. 


essetnobilistintanium  divini  amoris  fervore  accen- 
dit,ut  militiae  cingiilo  postposito,  laxoque  conjugio, 
monastico  habitu  sumpto,sub  sanctae  conversationis 
regula  se  constringerct.  Cujus  uxor,  beata  scilicet 
Waidetrudis,  adsumpta  sibi  germana  sua,  quse 
virginitatis  propositum  Domino  dicarat, —  hfieambee 
sumptis  a  beato  Autberto  sacris  velaminibus,  hsec 
in  monte  qui  dicitur  Castrilocus  (76;,  illa  in  loco 
qui  dicitur  Melbodium  (77),  divinis  se  cuUibus 
usque  ^Ojij  finem  exercucrunt.  Erat  vero  in  Meibo- 
dio  monasterium  a  beata  Aldegunde  constructum, 
quod  beatus  pontifex in  honore beatae  virginis  Mariae 
et  sanctorum  apostolorum  consecraverat,  adhibitis 
secum  viris  religiosis,  quos  vitselpsius  libereditus 
insinuat^i. 


21.  (20.)  {A,  \ed.:  cf.  V.  Leod.)  Vinditianus 
episcopus  successitf  et  de  martirizato  S.  Leodega- 
rio.  Post  ejus  excessum  (a/].670)  beatus  Vinditianus 
ejusdem  secclesise  sedem  regendam  suscepit  tempo- 
ribus  Theoderici  regis,  filii  Clodovei  ex  Bathilde 
prudentissima  regina.  Hic  Theodericus  post  Clotha- 
rium  fratrem,  qui  prior  in  regnum  patris  cum 
Bathil  Je  matre  successit,  summam  regni  suscepit, 
rcnitcntibus  plurimis  ex  Francorum  principibus, 
maximc  propler  Ebroinum,  qui  major  domus  regise 
illis  pcrmolestus  erat.Unde  consurgentes  adversum 
Theodcricum  etEbroinum,  utrosque,  tonsis  capitiK 
crinibus,  in  Burgundia  Luxovio  monasterio  reclu- 
dunt,  etChildericumtertiumfratrem,  quiin  Austra- 


siispartibusimperabatsupercunctumregnumsusci- 

VARIiE  LECTIONES. 
20  de  so  c.  se  u.  i.  2i  Ha  2.  et  primo  etiam  i.  sed  in  hoc  munus  qutedam  sveculiXIL  ex.y  non  aucloris 
nostri,  voces  quos  v.  i.  1.  e.  i.  20.  S.  V.  I.  A.  e.  i.  h.  b.  D.  g.  M.  erasit^  etpartim  in  rasura,  partim  in 
margine  scripsit  sequentiay  cx  \ita  S,  Autbertiad  verbum  excorpta :  beato  videlicet  Amando,  Ursmaro 
abbate  et  coepiscopo,  necnon  Audoeno  Hothomagensis  urbis  episcopo,  sed  ct  Ilumberto  bone  memorie 
episcopo  et  abbate,  seu  Ettone  et  Eloquio  abbatibus,  et  Ermino  viro  illustrissimo,  dedicavit,  et  insummo 
scquentis  paginse  margine:  Sanctum  V.  I.  Atrebato  e.  in  h.  b.  D.  g.  Marie  IdemhabenlS.b  undc  apparet 
codicem  2,  qui  ea  nondum  habety  jam  ante  soeculi  XII  tinem  exceptum  fuisse  ex  1.  **  ita  2.  et  primoi. 
sed  endem  illa  manus  s,  XII,  ex  presentis  se  eraso  scripsit  lanti  miraculi,  qaod  habent  etiam  3.  4.  5 
iJubisl. 

NOTiE. 

(75)  Scilicet  inferni,  ut  patet  ex  vita  S.  Autberti  ^  Auberto  et  Audomaro  sanctis^post  annos  episcopa" 


COLV. 

<76)  Mons. 

(77)  Maubeuge. 

(78)  Gap.  6.  sqq. 

(79)  Nunc  Saint-Geri.  De  tomporc  mortis  ef. 
Ghesquiere  Acta  SS.  Belgii  HI.  537,  qui  a.  60)9 
staluit.  Sed  Annales  Vedastini  hsec  habcnt :  Anno 
imperii  Jaatiniani  3,  anno  incarnati  \erbi  687, 
corpasS,  VedastiDeo  disponente  tranfertar  angeli" 
ea  reveJatioae  a  aedepontiGcali  a  duobuapoaiiScibus 


tus  suiiiS.Qua  translatione peractay  vir  sanctoeet 
dignse  momorias  Autbertas  episcopus  migravil  ad 
Dominum;  cui  successit  \inditiaDuSy  meritis  et  ope^ 
ribus  et  ipsc  magnificus,  Annales  Elnonenses  mi- 
noreSjin  cnronologicis  tamen  non  nimioe  fidei,habent 
sub  a.676:  Sanctus  \inditianus  regit  episcopatum 
Cameracensom;  QS6:  Corpus  S,\edasti  transfertar 
a  sodepontificali  in  Nobiliaco,  Porroann.  Blandi- 
nienses  a.  697:  Traaalatio  8,\edaatipo8t  anDoa 
obitua  aui  128. 


6ESTA  PONTinCUM  GAMERACENSIDM. 


40 


piiint;  sanctum  vero  Leodegarium  Augustiduneneem  A 
pontificem  super  domumregis  eonstituunt.  Sed  non 
multo  post  Franci,  regem  propter  levitatem  et  ^ 
insolentias  suas  non  ferentes,  coorta  seditione  eum 
interfecerunt  ;  sicque  Theodericus  in  regnum, 
Elbroinus  vero  in  priorcm  gradum  restituitur.  Qui 
nequissimis  doctus  consiliariis,  estimans  se  memo- 
rati  pontificis  factione  ab  antiquapotestate  dejectum, 
orudelissimis  eum  tormentis  affecit,  et  in  territorio 
Atrabatense  transductum  decoUari  fecit  in  loco  qui 
dicitur  Silva  sancti  Leodegari  (80),  sepultusque 
est  in  villa  quse  dicitur  Sercin  (81),  qu»  est  in 
confinio  Gameracensis  episcopii  et  Morinensis  ^.  ^ 

22.  (21.)  (V.  Leod.)  De  corpore  biyus  martiris 
epiacopis  Ansoaldo,  Hermenechario^  et  sancto  Vin- 
dentiano^  contendentibus,  sorte  Ansoaldusbabait, 
Nec  mora,  miraculorum  ejus  fama  circumquaque 
diffusa,  ad  palatium  regisusque  celebriterinnotuit. 
Ubi  tunc  forte  inter  ceteros  proceres  Ansoaldus 
Pictavensium  et  Hermenecharius  Augustidunen- 
sium  episcopus,  sanctus  quoque  Vindicianus  ade- 
rant.  Quorumprimus  sancti  martiris  corpus  monas- 
terii  quodam  et  consanguinitatis  privilegio  vendicare 
cupiens,  alter  vero  episcopatus  jura  preferens,  ^ 
tertius,  id  est  bentus  Vinditianus,  locum  martirii 
etsepulchri,  quem  indiocesi  sua  Deo  volente  martyr 
susceperat,  contestatus,  hanc  inter  se  non  impro- 
bandam  disceptationem  confecerant,  donec  ex  sen- 
tentia  ceterorum  pontificum  tribus  epistolis  horum 
trium  nominibus  subscriptis  et  confuse  sub  palla 
altaris  obtectis,  factaque  in  commune  oratione, 
Pictavensi  episcopo  ex  indiciis  sanctum  corpus 
deberi  declaratum  est. 

23.  ^  (22.)  Miraculum  de  sancto  Amato,    quod 
tnmpore  aancti  Windiciani  presuliscontigit  Camera- 


co,  Sub  hujus  quoque  pontificis  tempore  in  hac  nostra 


civitate  quoddam  contigit  mirabile,  quod  huic  operi 
necessariumduxiinserere.  (\ita  ilma^i.^Eanamque 
tempestate ,  dum  prefatus  rex  Theodericus  in 
sanctos  Dei  seviret,  diabolica  agitatus  stimulatione 
sanctum  Amatum  Senoniensis  secclesise  presulom 
exilio  religandum  deputavit;  longeque  ab  illis  parti- 
bus,  in  municipio  Viromandensi  quod  Perrona 
vocatur,  sub  custodia  admodum  reverentissimi  viri 
Ultani  abbatis  mancipandum  destinavit,  scilicet  ut 
quem  ferro  non  audebat  perimere,  longa  saltem 
exilii  tribulatione  maceraret.  Sancto  igitur  Ultano 
de  medio  facto,  timens  rex  impius,  ne  sanctus 
presul  repatriaret,  elegit  quendam  virum   nomine 


:D 


Mauruntum  Adalbaldi  ducis  atque  sanctas  Rictmdiii 
filium,  quem  Perronam  direxit,  atque  ut  beatum 
presulem  alias  secum  digne  custodiendum  duceret, 
imperavit.Siquidempreclarus  Dei  athlctahujusmodi 
precepto  parere  non  distulit,  sed  quod  jussum 
fuerat ,  quantocius  properans ,  exulem  sanctum 
honorifice  tractando  secum  indc  adduxit.  IUis  ergo 
ad  Austrevandensem  pagum  tendentibus,  contigit, 
ut  refocillandi  gratia  Cameracum  diverterent  ad 
urbem.  Ubiceteris  circaministeriumsatagentibus, 
beatissimus  presul ,  parti  quam  Maria  testante 
Domino  optimam  elegit,  semper  intendens  eeccle- 
siam  sanctae  Dei  genitricis  et  virginis  Mariee  haud 
longe  ab  hospitio  subintravit ,  ibique  quantum  Do- 
mino  carus  erat,  evidentissime  claruit.  Intranti  enim, 
ut  in  umbris  solet,  lumen  oculorum  solis  claritate 
perculsum  obtunditur.  Unde  ipse  minus  perspicax, 
radio  solis,  qui  per  foramen  parietis  infulgebat, 
pro  servo  usus  est;  quoniam  fatigatus  itinere,  ma- 
teriale  onus  ,  ut  spirituale  leviusadsumeret,  depo- 
nens,  cappam  suam  atque  manicas  suas  radio  solis 
tanquam  ibi  protensae  ferulae  ignoranter  injecit.  Quae 
sol  ipse  suscipiens,  dum  orationi  prostratus  incum- 
beret,  famulando  sustinuit.  Eispositis  intcrea  quae 
domi  necessaria  erant,  beatus  Mauruntus  sancti 
vestigia  subsecutus,  cum  sBCcIesiam  inlroisset  et 
exuvias  sancti  de  sole  pendere  deprehendisset : 
Deumque  mirabilem  glorificando  predicans,  tanti 
viri  pedibus  se  prostravit,  suamque  ignorantiam 
accusans,  siquid  in  eum  peccassct,  veniam  poslu- 
lavit.  Non  enim  illi  antea  compotenter  servierat, 
utpote  quemtanti  meriti  apud  Deum  fuisse  nondum 
noverat.  At  mitissimus  presul  clementer  ^  indulsit, 
et  non  multo  post  viribus  rcsumptis,  iter  quoque 
resumunt  quod  cooperant,  laboremque  suum  divini 
sermonis  dulcedinelenientes,  Hamaticum  (8:2)  deve- 
niunt.  Quo  in  loco  diutissime  commorantes,  non 
minimum  profecerunt.  Relicto  denique  Hamaticae 
cenobio,  sacer  presul  educilur.  Droilumque  (83) 
perductus  est.Ipse  vero  juxla  basilicam  cellulam  sibi 
fabricari  precepit,  intra  quam^quandocumque  opor- 
tunum  erat  sese  continens,  vigiliis,  orationibus 
atque  jejuniisincessanter  corpus  fatigavit,  usquo 
dum  tam  egregium  militom  Dominus  de  terris  ad 
coelos  evocavit  (an,  690). 

24.  (23.)  (\,  Max,)  Quod  tompore  bi{lus  sancti 
viri  virgo  Dei Maxelendis  martirizalur  percussor- 
queexecatur.Suh  hoc  feretemporo  quaedam  virgo  in 
territorio  Cameracensi,  nobilissimis  orta  natalibus, 


VARIiE  LECTIONES. 

^  deeat  i.  ^  C.  e.  et  M.  auctor  ipse  oxaravit^  Vincentiano  1.  ^  hoc  caput  deest  totum  i,  8.  4.  5 
extatin  unoi.  T ,  Procul dubio  auctor  illud  in  1.  suppleveratin  scedulla  assuta,  sed  qme  postea  peviit 
%  deeat  2*. 

NOTiE. 


^80^  Le  bois  de  Lucheux.  Lb  Glat. 
(81)  Sercin  est  le  nom  de  la  place  qoi  se  trouve 
ftu  milieu  du  village  de  Sus-Saint-L^ger.  Li  Glat. 


(82)  Hamage.  prope  Marchiennes.  Lb  Glay. 
(88)  Bpuei: 


41 


LIBER  PRIMUS 


42 


circumvenia  est  a  quodam  juvene  non  ignobilis  A  clesiam  Atrebatensem  ex  rebus  propriis  una  etiam 


generis,  sed  ignobilis  animi  y  ut  ejus  conjugio 
jure  matrimonii  copularetur.  Qusd  dum  nec  auro 
aut  gemmis  nec  ullo  ornamentarum  genere  frangi 
potuisset,  quominus  virginitatis  propositum  laxa- 
ret,  et  more  nobilium  feminarum  viro  potenti  junge- 
retur,  nec  parentes  suos  super  hujusmodi  consilium 
audire  nollet;  desperato  juvenis  amore  captaque 
oportunitate,  qua  puellam  paternis  sedibus  solam 
posset  ofrendere,  assumpta  secum  ne  fandorum  tur- 
ba  sociorum,  domum  omnem  circomvallarunt,  et 
facta  irruptione  domum  omnem  perscrutati  sunt ; 


cum  rege  Thcoderico  augmentans,  villis,  a^cclesiis, 
terris,  molendinis  ceterisquc"  subsidiis  ampliavit, 
atque  in  generali  placito  residentc  rege  prefato, 
scculares  ac  judiciarias  potestatcs  pcr  pontificalcm 
Ructoritatem,  praesentibus  quidem  multis  coepisco- 
pis  cumrege  etiam  jam  dicto  astipulantibus,  scripto 
privilegio  el  a  Joanne  papa  confirmato,  ab  illa  aec- 
clesia  omncs  penitus  exclusit.  Quod  privilcgium 
tale  est  :  «<  Sancto  et  universalis  aecclesiaB  provisori 
beutissimo  Johanni  papee  Homano  episcoporum 
episcopo,  Vinditianus  servus  servorum  Dei  mini- 


tandemque  loculum  in  quo  virgo  latebat  curiosius  B  mus,  in  Christo  Domino  quidquid  felicius.  Notum 

contemplantes,  inventam  violenter  traxerunt  usque 

ad  locum  ubi  nunc  constructa  est  basilica  in  honore 

omnium  sanctorum,  precipue  quidem  sancti  Vedasti 

necnonetvenerationeipsiussacraevirginis.Tuncfu- 

nesius  carnifex,  dentibus  frendens,  evaginato  gladio 

percussam  interfecit.  Qui  mox  ut  sanguinem  virgi- 

nis  vidit,  justo  Dei  judicio  cecus  fuctus  est.  Sepul- 

taque  est  in  basilica  beatorum  apostolorum  Petri 

et  Pauli  sanctique  Sulpicii  confessoris,  quse  cons- 

tructa  est  in  villa  quse  vocatur  Pomeriolas  (84) 

25.  (24.)  {Ibid),  Quod  beatas  episcopus  virginis 
corpus  ad  locum  interfectioais  retulity  et  Harduinus 
lumen  recepit.  Trienno  vero  expleto  post  passion- 
nem  ej  us,  quaedam  matrona  nobilis,  nomine  Amaltru- 
dis,  voce  divina  commonita  est,  ut  beatum  Vindicia- 
num  Cameracensem  episcopum  adire  deberet,  ut  ipse 
cum  clero  suo  ac  plebe  vicina  sacrum  corpus  ad 
locum  interfectionis  cum  summa  venei'atione  refer- 
ret,  quia  locum  illum  Dominus  signis  et  miraculis 
clarificare  disposuerat.  Quod  beatus  pontifcx;  mox 
ut  referentis  verba  audivit,  implere  curavit.  Porro 
Harduinus,  qui  eam  interfecerat,  licet  miserrime 
et  cum  ignominia,  adhuc  in  cecitatis  sua3  tenebris 
vivebat.  Qui  ut  sacrum  virginis  corpus  ad  locum 
memoratum  referri  audivit,  dampnans  et  recogno- 
scens  peccatum  suum,obviamcorporise  Jubet  duci, 
et  ante  feretrum  se  prostravit.  Ad  quem  mox  ut 
sacri  corporis  bajuli  pervenerunt,  lumen  recepit 
currensque  ad  episcopum,  narravit  quanta  sibi  ac- 
ciderant.  E\  presentis  igitur  occasione  miraculi 
episcopus  verbo  dato  ad  populum,  sanctum  corpus 
in  secclesia  supramemorata  sepelivit  (an  673)  ] 

26.  (25.)  Quod  auper  res  Atrebansis  wccJesiseS. 
Mariw  privilegium  a  Johanne  papa  conGrmari  obti- 
nuit.   Hoc  autem  scriptum  repperimus,  quod  vir 


D 


sit  paternitati  vcstrse  soii  omnibus  sanctse  Dei  ec- 
clesiae  prolibus,  si  aliquid  de  rebus  nostris  locis 
sanctorum  vel  in  substantia  paupcrum  confenmus, 
hoc  nobis  procul  Dubio  in  seternam  beatitudiaem  re- 
tribui  confidimus.  Nos  quidem  de  tantu  misericor- 
dia  et  pietate  Domini  confidentcs,  in  conventu  vene- 
rabiliuni  episcoporum  nostrorum  coram  rege  pissi- 
mo  Theoderico  in  generali  placito,  hanc  epistolam 
roboravimus,  roboratumque  in  perpetuum  fore  op- 
tamus.  Lex  priscorum  quoquo  exposcit  auctorita- 
tem,  ut  quicumque  voluerit  do  rebus  suis  propriis 
vendere,  cedere,  condonare,  suum  strumentum  se- 
cundum  legem  Salicam  licenliam  habeat  alligare. 
Quaproptcr  noverint  omnes  lideles,  presentes  ac  fu- 
turi,  pontificali  auctoritate  hoc  episcopalc  privile- 
gium  constructum  a  meraorato  rege  Theoderico,  ut 
inviolabJliter  conservetur  ab  hodierno  die  et  dein- 
ceps.  Per  pontificalcmauctoritatemomncsseculares 
et  judiciarias  potestates  excludimus  omnemque  cla- 
morem  et  omncm  invasionem  ab  secclesia  sanctae  Ma- 
riiB  Atrebatensis  civitalis  ;  sed  ut  liceat  canonicis 
Deo  inibi  famulantibus  ex  hoc  et  in  reliquum  tempus 
quiete  vivere,  ab  omni  mundano  strepitusequestra- 
mus.  Si  autem  talis  cxtiteril  causa,  ut  successores 
nostri  precaria  vel  beneficia  de  rebus  ad  clericorum 
usum  pertinentibuspatrare  maluerint,  hocinterdici- 
mus.  Interdictu  etiam  anathematis  et  pontificali  auc- 
toritate  stabilimus,  ut  ipsummonasteriumcumhis 
villis,  Belrenio  (85),  Medonivilla  (86)interhas  duas 
villas  mansos  (60),  culturas  1 1 ,  secclcsias 2  cum  omni 
dole  et  omnibus  appendiliis,  Aquis  9*-30  (87) 
in  pago  Atrebatense  cum  aecclesia  et  dote 
seu  omnibus  appenditiis,  Friscinicurie  (88)  cum 
omnibus  appenditiis,  Batzala  (89)  cum  aeccle- 
sia  et  omnibus  ejus  appenditiis  Berleta  (90) 
cum    omnibus    appenditiis ,    Squasia    ( 91 )   cum 


Dei  venerabilis  episcopus  sanctse  Dei  genitricis  aec- 

VARIiE  LECTIONES 
»-30  Aquibgrani  i.  sed.  grani  erasum  est. 

NOTiE. 

(89)  Basseux.  C. 

(90)  Berlette  (arrond.  Saint-Pol.),  sednilibi  pos- 
sident  canonici  Atrebatenses.  Logendum  videtur, 
quod  in  codice5recentior  manus  correxit,  Bo/7ef fa, 


(84)  Non  est  Pommereul,  sed  Saint-Souplet,  in 
cujus  torritorio  uger  quidam  adhue  Pommereul 
vocatur.  Le  Glay. 

(85)  Beaurains.  Colv. 

(86)  Moyenville.  C. 

(87)  Aix-les-Fampoux.  C. 

(88)  Fresincourt.  C. 

Patrol.  CXUX. 


Boille,   cujus  bagi,  inter  Atrebatum  ei  Bapalmas 
siti  dominium  habet  capitulum  Atrebatense.  C. 


48 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


44 


secclesia   et   dote    et  omnibus  ejus   appenditiis,  A  tiente,  infcrno  perfruantur  sine  gaudio.  Aincn.  Ego 


Ors  (92)  cum  omnibus  appenditiis,  Sautscido 
(93)  cum  suis  appcnditiis,  Hadonivilla  (94)  cum 
molcndino  uno  super  Crientionis  fluviolum  (95), 
aliomolendinoinDominica  curte  (96),  Maraculo  (97), 
cum  integritate,  aecclesia  cum  dotc,  decimancula  31 
in  Rodulfi  curte  (98),  similiter  in  Vinziaco  '^  (99), 
ex  hodicrno  die  et  in  reliquum  tempus  sit  in  potcstate 
canonicorum  in  ipso  monaslerio  Deo  servientium 
Nec  aliquis  presumat  ex  his  quse  diximus,  quae  me- 
moratus  inclitus  rex  de  rebus  propriis  et  de  aliis 
per  regale  preceptum  eidem  loco  delegavit  ad  opus 
clericorum,  infcrre  aliquam  molestiam,  sed  liceat 
eis  quiete  omnia  possidere,  quo  vnleanl  liberius  pro 
pace  Sanctaj  Dei  cccIesiaB  et  vila  regis  ct  conjugis  ac 


Johannes  papa  hocprivilegium  a  mea  parvitate  edi- 
tumfirmaviacroboravi.  EgoMarinus  vicarius  sedis 
apostolicae  firmavi  ac  roboravi.  Ego  Andreas  epi- 
scopus  subscripsi.  Ego  Boniberlus  episcopus  sub- 
scripsi.  Ego  Laurentius  episcopus^  subscripsi. 
Ego  Pedelbraudus  episcopus  subscripsi.  Ego  Nau- 
tor  episcopus  subscripsi.  Ego  liilarius  cpiscopus 
subscripsi.  Ego  Constantius  episcopus  subscripsi. 
Ego  Martinus  episcopus  subscripsi.  Ego  Christo  - 
phorus  episcopus  subscripsi.  Ego  Thomas  episco  - 
pussubscripsi.  EgoFelixepiscopussubscripsi.  Ego 
Audoinus  archiepiscopus  subscripsi.  Ego  Auslre  - 
gisilusepiscopussubscripsi.EgoRavcngarius  cpis- 
copus  subscripsi.  Ego  Silvinus  episcopus  subscrip- 


filiorum  acstatu  regni,  Domini  olementiam  exorare.  B  si.  Ego  Leodegarius  ab  impio  judice  Ebroino  cathe- 


9i  quis  vero  observator  hujus  privilegii  a  nobis  ^ 
editi  extiterit,  accipiat  mercedem  a  Domino,  et  be- 
nedictionem  a  vobis  et  ab  omnibus  nobis  in  presenti 
vita,  et  in  futura  vitam  setcrnam,  amen.  Qui  vero 
nostrsQ  auctoritati  parvipenderint,  el  hanc  pontifica- 
lem  auctoritatem  manu  nostra  roboratam  infringere 
voluerint,  inde  dirigimus  ad  vestram  clementiam  ut 
quod  a  nobis  roboratum  est,  stabile  permittatis  non 
solum  a  vobis,  sed  ab  omnibus  nostris  episcopis  qui 
sunt  erga  vos.  Deus  omnipotens ,  qui  cathedra  uni  - 
talisdoctrinam  posuit  veritatis,  faciat  vos  mcmorem 
intcUectoremque  sui,  placeatque  vobis  propter  eum 
in  orationibus  vestris  meminisse  etiam  mei. » —  At- 
ille  :  •  Vindiciano  cum  coepiscopis  degentibus  Gal- 


dra  Augustidunense  depositus  scripsi  et  subscripsi* 
Data  8.  Idus  Mori,  anno  7.  regni  domini  nostri  Theo- 
dorici  regis,  indictione  2  {an.  685).  Ego  Vinditianus 
episcopus  jussu  domini  Theoderici  regis  et  rogatu 
Johannis  summi  pontificis  scripsi  et  subscripsi. 

27.  (26.)  Quod  vir  domini  Vinditianus^  adhibito 
secum  S.  Lantberto,  in  villa  Hunohorth  fecclesiam 
consecravit.  Preterea  vero  idem  prefatus  pontifex 
Vinditianus  in  vico  qui,  a  sede  Cameracense  fcre 
septem  milibus  distans,  vocabulum  Hunolcurt  (100) 
ab  antiquis  accepit,  monasterium,  accereitis  secum 
nonpauciscoepiscopisunaqueetiam  beato  Lantbcr- 
to  Leodecense  martire  preciossissimo,  ad  laudem 
Dei  et  venerationem  sanctiPetri  consecravit,  ibique 


liarum  finibus  fraternam  visitationem  et  paternam  C  clericosetsanctimoniales  constituit.Postea  vero  vir 


bcnedictionem.  Audite  sententiam  quam  dico.  Si 
quis  desuccessoribus  vestris,  vel  comes  seu  cupidi- 
tas  judicum  aut  ulla  opposita  persona  ,  hanc  dona  - 
tionem  vel  confirmationem ,  quam  pro  Dei  intuitu  et 
amore  divino  fieri  vel  firmare  decrevistis,  minuere 
aut  a  loco  distrahere  maluerit :  apostolica  sententia 
damnamus,  et  per  pontificalem  auctoritatem  a  limi- 
nibus  Sanct»  Dei  secclesise  sequcstramus,  et  a  ccetu 

8upemorumsegregamus,etaregnoDeiexcIudimu8: 
8anctiPetriChristijanitoris  atque  clavigeri  celestis 
regni  interdictu  interdioimus,  et  cum  Juda  traditore 
domini  nostri  Jesu  Christi  sorte  permittimus,  ut  in 
die  judicii  cum  diabolo  et  ministris  ejus ,  luctu  qua- 


Domini  in  villa  Savia  ( 101 ) ,  suo  videlicet  predio ,  in 

oratorio  qui  lem  sancti  Martini  aliquandiu  convcrsa- 

tus,  sacrisoperum  indiciisnonparum  claruerat,  cre- 

berimisque  collocutionibus,  exhortationibus ,  apos  - 

tolicisprcdicationibus,  muUosinibi  ad  normam  vitae 

salubris  exequendam  excitaverat  35.  (27.)  Velerem 

vero  kartulam  in  archivo  SBCcIesisB  sancti  Huntberti 

reperimus,qu8msubpresentiaet  favore  hujus  sanc- 

tipontificisipsevir  sanctus  tunc  temporis  abbas,  de 
vilIaMaceriis(102)scripsit,itase  habentem36  :  «i  12 

anno  regni  domini  nostri  Childerici  gloriosi  regis , 
15.  Kalondas  Aprilis  37  (an,  672).  Ego  in  Dei  nomine 
Choncbertus  38^  etsiindignuspeccator,  cogitans  dc 


VARI.E  LECTIONES. 
31  decimacui.l.3J  s.uiuinziaco.  i.3.4.5.inunziaco2.33uobisl.  ^deesti.  ^  Reliquam  cujus  capitiis 
partem  auctor  ipse  in  scedula  assuta  supplevit,  post  excitaverat  signum : : :  ponens  quod  initio  scedu- 
lee  repetit,  Reliqui  novam  lineam  incipiunt;  4.  in  margino  scripsit  :  Videtur  hic  aliquid  deesse. 
Colvenerius  novum  caput  incipit,  cui  de  suo  titulum  prsefixit  in  nuJlo  codice  obyium.  36  Sequens 
diploma  ex  M  S.  Maricolensi  sigiUo  s.  Humberti  munito ,  Henschenius  edidit  in  Actis  SS. 
Mnrtii  III,  560.  unde  que  a  nostro  difTerunt^  suiqicimuSy  ut  qusenam  fides  huic  habenda  sit  in  la- 
libus  appareat.  37. 15.  Kal.  A.  desunt  Mar.  38  Huiriertus  A 


(9i)  Ecoivres.  L. 

( 92 )  Ors,  prope  Castrum  Cameracesii ;  sed  nil 
ibi  possidet  capitulum.  C. 

(98)  Aut  Sauchy-Cauchy  sive  Sauchy  - TEstree , 
aut  Su8  Saint-L6ger.  L. 

(9A)  Ronville.  C. 

(95)  Le  Crinchon,  rivus  Atrebatum  percurrens, 
officiis  purpurariis  aptissimus,  auibus  civitas  Ro- 
manorum  maxime  tempore  excellebat. 


Mar. 

NOTiE. 

(96)  Demencourt,  in  suburbio  civitatis  Atreba- 
tensis.  C. 

97)  MaroBuI,  d*  Atrebat. 

98)  Roclincourt.  L. 
993  Onzain.  C. 
100)  Honnecourt ;  cf.  II,  10. 

(iOl)  Eadem  qu®  supra  Squavia,  Ecoivres. 
(102;  Maiziere-sur-Oisc.  L. 


45 


UBER  PRiMUS. 


46 


Dei  timore  vel  SBterni  boni  retributione  seu  abluen-  A.  JudaB  Iscariotis  qui  Dominum  tradidit  ^elsi  emen- 

darenolueril,  mutet  Deussensumejus  et  in  illo  Ju- 
dicio  recipiat  quod  Ananias  et  Saphira  receperunt 
in  praesenti,  el  insuper  inserat  cof^enti  fisco  auri 
libras  dccem,  et  decem  argenti  pondo  coactus  exsol 
vat  ^"^.  Nec  si  quid  repetit,  nihil  ^  valeat  vindicare. 
et  merces  nostra  inantea  proficiat  ad  salutem.  Et  si 
aliqua  strumenta,  aut  antorioris  aut  posterioris  quo- 
libet  ingenio  vel  argumento,  de  nomino  nostro  in 
propinquis  meis  vel  extraneas  personas  fuerit  os- 
tensus  autullounquamtemporeapparuerit,  falsarius 
esse  cognoscatur,  et  inanis  permaneat.  Sed  -i^pre- 
sens  donatio  a  me  facta  omni  lempore  firma  et  in- 
violata  permaneat,  stipulatione  subnixa  idoneorum 


dis  meis  peccatis;  quia  dicit  Scriptura:  «  Facite 

vobis  amicos  de  mammona  iniquitatis,  qui  vos  per- 

dncant  in  seternas  mansiones  sanctorum;  rursum- 

que  dicit :  «  Facite  vobis  saccos  elemosinse  qui  non 

velerascunl  ^  —  iccirco  dono,  quod  imperpetuum 

donatum  esse  voio ,  ad  sacrosanctum  monasterium 

quod  vocatur  Maricolas ,  quod  vir  illustris  Huntber- 

las  ^quondam  suo  opere  construxit,  ubi  ego  ipse  in- 

dignuspeccator  abbas  preesse  videor  -** ,  consecra- 

tam  in  honore  sanctse  Mariae  matris  Domini  nostri 

Jesu  Christi  et  Sancti  Petri  et  Pauli  apostolorum  ve* 

reliquorum  dominorum  qui  in  ipsa  basilica  veneran- 

tur,8ituininpagoFanomarcen8i  (103)  super  fluvio- 


lum  qui  vocatur  Helpre  (104)  :  hoc  est  «^S  partem  *  testium,  domni  videlicet  Vindintiani   episcopi ,  et 


maiimam  de  possessione  nostra  in  villa  nuncupata 
Macerias,  sita  in  pago  Laudunensi  super  fluvium 
Iseram,  quamde  avia  mea  Deo  sacrata  Audeliana  * 
quondam  dato  precio  per  venditionis  titulum  com- 
paravi,  hoc  est  mansos  dominicos,  ubi  ipsa  Audiliana 
mansit,  vel  postea  nos^dificavimus,  et  terrationes 
(105),  et  servos  et  ancillas  illos  et  illas.  Hos  igitur 
mansoscumterris  concidis  et  pascuis  in  integrum 
perhancseriem  epistolse  nostraB  donationis,  quam 
Ulfinum  notarinm  scribere  rogavimus,  ad  ipsam 
basilieam  sanctseMariaB  Mariculis  (106)  construc- 
tam,  a  presenti  die  tradimusad  possidendum.  Hsec 
omniasupranominataadipsummonasteriumdelega- 


Fulbertimei  fratris,  sedill.  ill.  50  Actum  Maricolis, 
Ipsc  tamen  Chonebertus  ^i,  etsi  peccator,  abbas, 
propria  manu  confirmo. » 

38.  Sopultus  est  inmonto  S.  EUgii.  De  Vita  hujus 
beatissimipontificis  atquc  gloriosissimi  confessoris 
Ghristi  pauca  rotulimus  ,  quse  aut  pro  raritato  et 
ignavia  scriptorum  neglecta  putamus  ,  aut  pro  sedi  - 
tionibus  proecllosis  quibus  sanctas  Dei  a^cclesias 
semper  naufragasse  supra  diximus  (  c.  5  ) ,  scripta 
disperiise  credimus.  Quodprofecto  minime  est  du- 
bitandum.  Fieri  enim  potest  ut ,  cum  tantis  subver- 
sionibus  secclesiarum  una  etiam  volumina,  quibus 
series  vitae  et  miraculorum  hujus  sancti  viri  conti  -" 


vimus,  utipsi  monachi  velsuccessores  nostri  in  suo  C  nebatur,  auris  quidem  ridcntibus  (107,  disperirent. 


jure  vel  dominationo  a  presenti  die  rccipiant  ad  pos- 
sidendam,tam  interris  quam  domibus,  edificiis, 
mancipiis,  vineis,silvi8,pratis,  pascuis,  aquisaqua- 
mmquedecursibus,  absque  ullius  judicis  interpella- 
tione  w  habeantque  in  sua  potestate  tenendi,  dandi- 
vendendi ,  commutandi ,  vel  quod  exinde  voluerint 
faciendi.  Propterea  in  ista  epistola  definimus ,  ut 
nuUa  allera  ^  ratione  calumnia  in  postmodum  inter 
ipsosservos  Dei  vel  heredes  nostros  non  adcrescat, 
Siquisverospostnos,  quod  futurum  esse  non  credi- 
mus,  si  aliquis,  de  heredibus  nostris  aut  quselibet 
opposita  persona  contra  hanc  donationem  nostram  , 
quam  fieri  rogavimus,  venire  aut  infringere  voluerit : 
primitus  iram  trinae  majestatis  ineurrat ,  et  sit  ana-  .. 
Ihema,  et  deleatur  nomen  ejus  de  libro  viventium  |^ 
celesti,  etcum  justis  non  scribatur,  sed  sit  consors 


Quoniam  vero  pro  supramemoratis  causis  existen  - 
tibus  incortum  est  etiam  quanto  videlicet  tempore 
fficclesiam  Gameracensium  rexerat,  et  quae  personse 
ejus  funebritati  ( 108  )  interfuerant :  ideo  ox  his  me- 
liusestsilerequamfabulosumquid  conficere.  Hoc 
autem  pro  certo  audiro  sufficiat,  quod  ad  remune  - 
rationom  sui  laboris  die  ohita  5  Idus  Martii  (1091) 
migravit  ad  GhristUm,  sepultusque  est  in  basilica, 
in  loco  videlicet  qui  dicitur  Mons  sancti  Eligii,  ubi 
quondam  ipse,  cum  egrotaret  apud  Brosellam  (110), 
diocesis  suae  territorium,jussit  se  transferri,pro  co 
quod  ibi  beatus  Eligius  habitationis  suae  fecerat  di  - 
versorium,  cuibeatus  Vindicianus  familiari  usu  di  - 
leclionis  inhescrat. 

29.  Clevicus  quidam  lumulosancti  viri  nesciontcr 
insultans,  lumineprivatur,  et  itemilluminaiur. Vosi 


VARIiE  LECTIONES. 


39  r.  d.  f.  v.  s.  e.  q.  n.  v.  desunt  Mar.  ^O  Rodabertus  Mar.  quod  rectum ;  fundator  enim  non  fui 
S.  Humhertusipse,  sed  Radobertus,  alias  Chronobortus  seu  Chunebertus  dictus.  Ex  hac  nominis  forma 
Ghunebertus  error  nostri  ortus essepotcst.  *i  u.  e.  i.  i.  p.  a.  p.  v.  desunt  Mar.  ^^^  h.  e.  desunt  Mar.  ^  Andi 
liana  consl.  Mar.  '^  advocatia,  vexatione  addit  Mar.^  deest  Mar.  *^sed  s.  c.  I.  I.  q.  D.  t.  desuntMnr. 
*"  et  insuper  —  exsolvat  desunt  Mar,  48  deest  Mar.  ^9  et  Mar.  ^O  iH.  et  ill.  Mar.  ^*   Humbertus  Mar. 


NOTiE. 


(103)  pagi.  quem  voteres .  .  .  Fanummartinso  di- 
xerunt  ^  Juniores  a  nomine  pnofluentis  ttuvii 
Haynau  vocaverunt.  Folcuini  g.  abb.  Lob.  1. 

(104)  Helpe  mineure,  prope  Maroilles  Sambram 
inflens.  L. 

ii06)  I  e  a^ros  cultos. 

(106)  Maroilles  ad  Helprom  in  Hannonia,  d. 


Gamerac. 

(107)  I.  c.  vcntis  tradita,  aurarum  ludibria  facta; 
cf.  II.  4,  do  quibus  maximnm  partem  invidw 
auroi  se  rapuisse  lodtantur. 

(108)  L  c.  funeri. 

(109)  A.  713,  secundnm  A  Vedost. 

(110)  Bruxella  esse  videtur. 


47 


6ESTA  PONTIFICUM  GAMERACiLNSIUM. 


48 


multumlemporis,  cum  jamDominussanclum  suum  A  jgnobilis,  sed  privato  luminc  debilis;  quoe  paratts 


mirificari  disponeret  causa,  intervenit  quae  signis 
evidentioribus  jacentis  merita  manifestaret.  Erant 
Atrebati  nobilium  virorum  filii,  litteralibus  disci- 
plinis  sub  magistro  erudiendi.  Et  tempus  advenerat 
quo  ipsi  pueri,  ab  eodem  magistro  rogati,  ad  scri- 
ptoriam  artem  liquorem  facere  deberent.  Locus 
autem,  quo  vir  Dei  sepultus  quiescebat,  jam  ve- 
pribus  et  spinis  plenus  erat,  nec  habitator  inibi 
erat,  pro  eo  quod  gentilium  infestatione  locus 
ex  multo  tempore  desertus  fuerat.  Hujus  rei,  quam 
narro,  testes  usque  ad  nostra  tempore  superfuere* 
Supramemorati  namque  clerici  (lil)  cum  circumja" 
centisnemorisspineta  lustra.c:.!,  adbasilicam  forte 


vaticis,  proficici  Romam  ad  limina  apostolorum 
pro  recipienda  salute  disposuerat.  Nocte  igitur  ea, 
qua  sequentis  diei  mane  profectionis  iter  paraverat, 
divinitus  commonetur,  ud  ad  sepulchrum  beati 
Vinditiani  cum  oblatione  sua  properaret ,  ibi  opta- 
tae  lucis  commertia  receptura.  Facto  itaque  cre- 
pusculo,  carpento  superimposita^  ut  monita  fuerat 
explevit.  Veniens  igitur  ad  tumulum  viri  Dei,  mox 
ut  terram  oculis  attigit,  aperti  sunt  oculi  ejus,  et 
sic  gaudens  rediit  ad  propria. 

83.  Afulti  diversiscruciatibusplexi  sunty  quodtein- 
plum  ejus  violarunt,  Heinrico  autem  quondam  impe- 
ratore,  ortis  simultatibus  inter  Balduinum  (113)  et 


divertunt.  Ubi  dum  hi,  quibus  altior  mens  fuera^  B  Arnulfum  comitem  (114),  Balduinus  collecta  manu 

orassent,  juniores  situm  interioris  sBCcIesiee  curio. 

sius  contemplabantur.  Unus  autem  ex  his  ad  tumu- 

lum  viriDei  incautiusaccedens,  sicutterra  dehiscens 

a  summo  usque  deorsum  rimam  fecerat,  ille  arrepto 

sarculo  coepit  spelunquam  quasi  insultans  fodicando 

pretemptare.  Qui  statim  ceetitate  percussus.  coepit 

palpando  ducem  quserere,  ducem  clamare.  Exter- 

riti  qui  aderant  subita  eventus  immutatione,  magis 

sibi  quisque  timebat,  ne  percussi  simili  sententia 

plecteruntur.  Sciscitantibus  autem  privati  causam 

luminis,  respondit,  ex  insultatione  temeraria,  quam 

tumulato  intulerat,  sibi  misero  hoc  accidisse.  In- 

vento  igitur  salutaris  remedii  consilio,  puerum  ca- 


Arnulfum,  quia  numero  inferior  erat,  a  Valentianis 
expulit;  quod  quidem  castrum  imperio  Heinrici 
subjugatum  fuerat.  Indignatus  imperator  rerum  in- 
solentia,  castrum  etipseobsidione  clausit  (an  /006). 
Ad  hunc  Robertus  Francorum  rex  innovandse  ami- 
citise  gratia,  sed  et  RichardUs  Rotomagensium  dux, 
cum  infinita  multitudine  convenerunt.  Gens  ipsa  fe- 
rox  et  inquies  (115),  et  avaritiae  studiis  fervens,  nec 
eecclesias  Dei  immunos  reliquerant  incursionis. 
Porro  Atrabatensem  provinciam  peragrantes,  pa- 
triam  misera  csede  vexabant.  Ex  his  aliqui  ad  mon- 
tem  sancti  Eligii,  de  quo  supra  disseruimus  (c.  28); 
devenientes,  audierunt  monasterium  multispecuniis 


piti8  8uideditione(//f)tant8Banimadversioni8iram  C  et  congestionibus  refectum.  Facto  igitur  agmine. 


placare  suadent.  Sicque  factum  est;  mox  lumine 
recepto,  puer  haudmediocriter  castigatusrediit. 

30.  Ubi  Fulbertus  episcopus  sanctum  corpus  beati 
Vinditieni bonoriSce  levavit.  Hujus  itaque  miraculi 
fuma  per  vicinam  regionem  perionuit,  plebemque 
longe  lateque  super  venerationem  tanti  viri  excita- 
vit.  Qua  etiam  Fulbertus  pontifex  attonitus,  qui  post 
illum  /5°«  in  episcopio  extitit,  sanctum  corpus  le- 
vare  disposuit,  et  honorifice  in  locollo  lapideo  con- 
ditum  repperit  (circa  an.  940).  Suum  autem  archidia- 
conum,  ut  ferunt,  Honoratum  juxta  quiescentem 
intactum  reliquit. 

8/   Ubi  meritis  ViDditiani  cacus  iUuminatwr, 


templum  irrumpere  nitebantur.  Renitentibus  cleri- 
cis,  unus  barbarico  furore  conmotus,  telo  vibrato 
unum  ex  sacerdotalibus  viris  in  ipsoaditu  templi 
prostravit;  ceter:  vero,  fraternee  necis  dolore  ac- 
censi,  pertinacius  rebellabant.  Difficultate  igitur 
facta,  cum  hostes  templum  efiringere  non  possent, 
unus  eorum,  vesano  spiritu  armatus,  teclum  templi 
ascensu  superavit,  et  per  laquearia  sese  intro  sum- 
mi8it,etimprovisus  viros  a  tergo  ferire  coepit.  Tur- 
bati  qui  aderant,  cum  hostem  in  medio  sui  cernerent ; 
dum  posteriora  defendunt,  liberum  anterioribus 
aditumpraebuerunt.  Qui  irruentes  plerosque  necave- 
runt,  et  cruentis  manibus  sancta  contaminantes, 


Erat  preterea  in  territorio  Atrebatensi  mulier  ha-  ^  thesauros   ecclesise  ,   vestes    etiam    sacerdotales 


bens  unicum  filium,  qui,  patentibus  oculis,  lux  ipsar 
multo  ex  tempore  negabatur.  Hunc  mater  secum 
adsumptum  ad  sepulchrum  beati  Vinditiani  con- 
duxit ;  'ubi  perductum  super  altare  cereum  ofTerre 
feoit,  ipsaque  paululum  oratura  prosternitur.  Man> 
festa  Dei  virtute  puer  lumine  recepto,  recto  itinere 
coepit  regredi,  nihil  hesitans  et  vise  ducem  non  re- 
qoirens. 

82.  Item  qumdam  mulier  cseca  visum  recepit.  Mu- 
lier  item  queedam  in  territorio  Pontico  erat  non 


sustulerunl.  Nec  longum  tam^nilsetati,  mox  (116) 
inter  se  spolia  diviserunt,  plerique  arrepti  a  dsemo- 
nio  torquebantur ;  alii  linguis  adusti,  alii  proprio 
morsu  precisis,  plerique  curibus  exustis,  misero 
cruciatuplectebantur.  Fama  hujusmodi  ceteris  ter- 
rorem  incussit,  nedc  spoliis  aecclesise  illius  attactis 
seva  quoque pestis  eos  incenderet.  Sed  et  comes  (117 
moxutin  patriam  reversus  est,  queestione  facta  de 
thesauris  dictis  sub  posito  sacramento,  usque  ad 
minimumquadrantem  fecit  persolvi.  Unus  autem  ex 


NOTyR 


fill)  I.  e.  discipuli,  clerQonnets. 

[112^  1.  e.ut  monachum  se  futurum  promitteret. 

118)  Flandrensem. 

,114)  Valentianensem,  cf.  e.  //5. 


(115)  I.  e.  inquieta. 

(116)  I.  e  mox  ut. 

(111)  Richardus  Normannorum  dux.  Coln. 


49 


LIBER  PRIMlJS. 


50 


illis  qui  interfuerat  violatoribus  eecclsBsiaB,  unam  Adivina  ordinante  providentia  imperator  augustus 


in  partem  sibi  campanam  relinuit ;  quam  cum  diu  ce- 
lasset,  parte  corporis  premortua  tandem  confiteri 
coactus  est  quod  avaritia  suadente  negavcrat.  Missa 
igitur  legatione  ad  matricularios  (118),  duplo  resti- 
tuit,  sicque  saluti  pristinae  redditus  est. 

34.  Hildebcrtus  saccessit,  post  Hunoldus,  tum 
lladulfus.  Beato  Vinditiano  Hildebertus  (119)  in 
episcopium successit  {an  718).  (iui  Hunoldus.  Hoc 
defuncto  (120),  ad  episcopalc  solium  Hadulfus  eli- 
gitur,  quem  asserunt  quidam  filium  fuisse  sancl^ 
Rngnulfi  martyris  ;  de  quo  hi,  qui  nostris  super- 
luere  temporibus  fideles,  testati  sunt  multa  se  ad 
sepulchrumejus  vidisse  miracula. 


Cumpelitionibusservorum  Dei  justis  et  rationabili- 
busdivinicultusamoro  favemus,  superna  nos  gratia 
munirinondiffidimus.  Proinde  novorit  industria  seu 
sagacitas  omnium  fidelium  nostrorum,  tam  prse- 
sentium  quam  futurorum  «^i^ ,  quia  vir  vencrabilis 
Hildoardus  CoT^eracensis  urbis  episcopus  obtulit 
obtutibus  nostris  immunitates,  avi  ^  videlicet  nos- 
tri,rcgisPippini  56^  et  genitoris  nostri,  Caroli  bonse 
memorise  prcstantissimi  imperatoris  in  quibus  con- 
tinebatur  insertum,  qualiter  idem  genitor  noster 
et  antecessores  regcs  praedictam  sedem,  quae  in 
honoreest  S7sancta)Dei  genitricis  58  MarisQ  semper 
que  virginis ,  ob  amorem  Dei  tranquillitatemque 


c^  r,        r>  I         v.  •        •       I     B  consistensium  fratrum  ^  sub  plenissima  tuitione  et 

So.HuDC  Engranus  episcopus  levavit  in  cinus  ele'      .  i  ^-    ,  •      •         cni_  i    •        ^  t^     ^      .. 

...  .    ..,       ^       .  „.   ,/j  ,-  immunitatisdefensione  w  habuissent.  Pro  firmitate 

vatione  muher a  diBmonio hbcrata  est.  HicHodulfus 

mseccIsesiasanctiPetri  apostoli,  quse  intra  muros 


castelli  Atrebatensis  est  juxta  monaslerium  sancti 
Vedasti,  sepullus  est  (121)  (a/j.  728j.  Hujus  vero 
sanctitas  procedente  tempore  multis  mirisquo  por- 
tentis  ostensa  est.  Quorum  precipuus  testis  edituus 
monasterii  sancti  Vedasti  Flngrano  Camcracensi 
episcopo  visionesquasplerumque  viderat  propala- 
vit.  Qui  ergo  testem  idoneum  animadvertens,  sanc- 
tum  corpus  lcvavit.  In  qua  elevatione,  ad  declaran- 
da  sancti  viri  merita,  mulier  qusedam  ab  immundo 
spiritu  mirifico  liberata  est;  unde  episoopus  la^tus. 


6i  lamen  rei  postulavit  a^^  nobisprefatus  episcopus. 
ut  eorundem  regum  auctoritatem  ^,in  amore  Dei 
et  reverentia  64  sanctae  Dei  genilricis  Marise,  nostra 
firmaremus  auctoritate.  Cujus  petitioni  libenter  ad- 
quievimus,etila  in  omnibus  concossimus  atque  per 
hoc  preceptum  nostrae  auctoritatis  confirmavimus 
Precipientes  ergo  jubemus  ut  nullus  judex  pu- 
blicus  vel  quilibet  ^  ex  judiciaria  potestate,  in 
eecclesias  vel  66  loca  vel  agros  seu  reliquas  pos- 
sessionespreedicta3  8ecclesi8B,  quse  67  modernotem- 
pore  in  quibuslibet  pagis  vel  territoriis  infra  ditionem 


verbo  facto  ad  populum  ,  beati  Iladulfi  ^^Xi^^rii^  ^''''^^'^'l'^^^^^^^^ 

;«  «„,na.nen«Mn,.n^  nnfiRr^nvJt  ^  possidet8eccI«L«sia,  velca  bOqufiB deinccpsa catholicis 

viris  eidem  a^cclesiee  fuerint  coUata  76^  ad  causas 
audiendas,  aut  freda  exigenda,  aut  mansiones  vel 
paratas  fasciendas,  aut  ndejussores  tollendos,  aut 
hominesipsiussecclesioetam  ingenuos  quamservos 
superterramipsiuscommorantes  ^i  nequaquam  des- 
tringendos  "^;nocuIlasredditione8 '^^,  aut  inlicilas 
occasiones  requirendas,  nostris  et  futuris  tempori- 
bus  ingredi  audeat,  vel  eaqusesupramemoratasunt 
exigero  '-*  presumat.  Sed  liceat  memorato  presuli 
suisque  successoribus  predictae  '^  secclesiae,  cum 
celluliselrebus  vel  hominibus  sibi  legaliter  subjec- 
tis,  immunitatis  "6  nostrae  dofensionequieto  ordine 
possidere,  et  nostro  fideliter  parere  imperio,  atque 
pro  stabilitate  nostra,  vcl  totius  imperii  Deo  nobis 
collati  ■'7  vel  conservandi,  una  cum  clero  et 
populo  sibi  subjecto,  libere  Dei  misericordiam  ex. 


in  numerosanctorum  notificavit. 

36.  De  Trawardo  cpiscopo.  Post  Hadulfum  Tra- 
v^'ardus8ubstituitur  insedeman.  728.) 

37.  (36.)  De  Gonfrido  episcopo.  Post^quem  ejus- 
dem  monasterii  Guntfridus  rector  extitit  (122). 

38  i36.)  De  Albrico  episcopo.  Post  cujus  exces- 
sumAIbricus(an770). 

39.  (37.)  De  Hildoardo  episcopo.  Post  Albricum 
Hildowardus((ti2.  790),  tempore  Karoli  Magni,  suc. 
cessit,  qui  duas  tabulas  eburneas  pulchre  sculptas, 
aano  12suie[>iscopatus,  utineisdem  tabulis  liquet, 
fieri  jussit.  Hicautom  usque  adtempus  Luduvici  Pil 
superfuit  ^^  multisque  commodis  {ecclesiam  ins- 
truere  curans,  ab  ipso  imperatore  immunitatis  pre- 
ceptum  hujusmodi  obtinuit  ^  :  «  In  nomine  Domi- 
ni  Dei  et  salvotoris  nostri  Jesu  Christi.  Hludowicus 


D 


VARIiE  LECTIONES. 

5811.  a.u.a.  t.  L.  P.  s.  Auctor  ipse  inter  lineas  adscripsit.  ^  ch^rtamoriginariam  hujusprsecepti  vid 
adhnc  in  tabulario  Cameracensi  extantem^  imperatoris  manu  subscriptam,  sigilloque  munitam ;  cujus 
varias  lectioncs  subjicio.  ^  quam  et  f.  charta.  S5  auu  ch.  ^  pippini  regis  ch.  »'  quse  est  in  honore  cA. 
58genetr.  ch.  const.  59  t.  fratrum  ibidem  c.  semper  sub  ch.  6o  defensionem  ch.  6i  firmitatem  ch.^"^ 
deesi  ch,  63  auctoritates  ch.  6^i  revercntiam  ch.  65quislibet  ch.  66aut  ch.  67  quas  ch.  68  i.  n.  ch.  69  eas 
ch.  70  eidem  conlatse  f.  eccl.  ch.  7i  commanentescA  72distringendos  ch.  73  redibit.  ch.  74  g.  peni- 
tos  e.  ch.  75  g.  res.  p.  ch,  76  g.  gub  i.  ch.  77  conlati.  cb. 

NOTiE. 


(118)  I.  e.  aedituos,  qui  matriculam  seu   regis- 
tnim  baptizatorum  tenebant,  Jes  marguiJhers. 

(119)  Sive  Emebertus,  de  quo  cf.  supra  c.  16. 
(120/  Anno  718,    secundum   Ann.    vedast.   Alii 

obiissc  dicunt  9  Jan.  717. 

(121)  Obiit  ann.  718  secundum  Annales  Vedas- 
tinos,  Petavianos;  Laureshamenses. 


(122)  Fecit  translationem  sancti  Landelini,  15 
Jun,  770.  Unde  apparet  Albericum  non  ante  anni 
770  linem  episcopum  faclum.  Idem  obiit  7  Jan. 
790.  Camoraci  in  bibl.  publ.  extat  adhuc  codex  cano- 
uumHibernicorumn.  d19  eojubente  8criptus,utite8- 
tatur  subscriptio  in  fino  ipsa  scribse  manu  addita 
Expl.  libercaaonam^  qaem  domnua  Albencus  episoo 


51 


GESTA  PONTIFICDM  CAMERACENSIUM. 


51 


rare.  Et  quicquidexinde  fiscusnosterexigerepote-  A  fitminorad  singula.  Ethoc  est,  quod  in  hac  re  me 


raiy  in  luminaribus  ipsius  secclesiaQ  concinnanda 
perpelualiter  coneessinuis  ab  habendum.  Gonline- 
batur  etiam  in  eodem  precepto  domni  et  ^enitoris 
nostri,  quod  si  quis  dux,  comes,  vicarius,  seu  quisli- 
bet  ex  judieiaria  potestatc  auctorilatem  domni  gc- 
nitoris  "8  nostri  vel  anteecssorum  regum  irrumpere 
"i^  ^''aut  violarcprajsumpserit,  solidossexcentos  cul- 
pabilis  judicetur;  vidolicet  ut  duaB  partes  in  archi- 
vum  ipsiusaecclesi»  admittantibur,  et  tertiamfiscus 
regalis  recipiat,  ut  nullus  tulcquid  audeat  SOperpe- 
trare.Quodita  elnosperhancnostram  auctoritatem 


valde  coUicita  ,  quoniam  ita  confusa  suntjudicia 
poonilenlium  in  iiresb^terorum  nostrorum  opuscu- 
lis,  atque  diversa  et  inter  sc  discrepentia  ct  nullius 
auctorilate  su(TuIta,  ut  vix  propter  dissonantiam 
possint  discerni.  Unde  fit,  ut  concurrentibus  ad  re- 
medium  psenitentiaB,  tam  pro  librorum  confusione 
quam  etiam  pro  ingenii  tarditate  nullatcnus  valeant 
subvenire.Quapropter,  carissime  frater,  noli  te  ip- 
sum  nobis  negare ,  qui  semper  in  divinis  ardenti 
animo  disciplinis  ac  solerti  cura  scripturarum  me- 
ditationibus  perfectissimo  otio  floruisti.  Arippe  quae- 


confirmamus,  ut  sicut  adomno  et  genitore  nostro  ^  so  sine  excusationis  verbohujus  sarcinaB  pondus,  a 


vcl  81  antecessoribus  regibus  collatum  atqueconfir- 
matum  est,  ita  ^  deinceps  inviolobiliter  conserve- 
lur.  Haec  quippe  auctoritas  aut  fidelibus  sanctae 
Dei  ojcclesisc  et  nostris  verius  ^  credatur,  manu 
propria  subter  eam  firmavius  et  annuli  nostri  in- 
prossione  signarijussimus.Signumllludowicisere 
nissimi  imperatoris.  EgoDurandusdiaconus  ad  vi- 
ccm  Hclisachariirecognovi.  Amcn.  Data  est  nKal- 
Maias,anno  Christo  propitio  3  domni  ^^  llludowici 
piissimi  augusti,  indictione  9  (an  816).  Acfum 
Aquis  grani  rcgio palatio  ^,  in  Dei  nomine.  Amen^. » 


me  quidem  tibi  impositum,  sed  a  Domino  cujus  onus 
leve  est,  levigandum.  Noli  timere ,  neque  formides 
hujus  operis  magnitudinem,  sed  virliler  87  accede, 
quia  aderit  tibi  qui  dixit  :  «  Aperi  os  tuum,  et  ego 
«  adimplcbo  illud.  »  Scis  enim,  optime,  parvis  parva 
sufficcre ,  nec  ad  mensam  magnatorum  pauperum 
turbam  posse  accedcro.  Noli  tuae  devotionis  nobis 
subtrahcre  scientiam,  noli  acccnsam  in  te  sub  modio 
ponere  lucernam,  sed  precelso  eam  superponc  can- 
delabro,  ut  luceat  omnibns  qui  in  domo  Dci  sunt 
fratribus  tuis,  ct  profer  nobis  veluti  scriba  doctus, 


Hic  ctiam  inter  fuisse  sinodo  invcnitur  [(Flod.,  II,  ^  quod  accepisti  a  Domino.  Aderittibi  hujus  laboris 


18)  quani  anno  ab  incarnatione  domini  nostri  Jesu 
Christi814  VulfariusRemensium  archiepiscopus  in 
eecclesia  Noviomensi  cum  aliis  eoepiscopis  habuit, 
ubi  videlicet  sententia  vcntilita  est  interVendilma- 
rum  (123)  et  Rothardum  (124)  episcopos,  de  termi- 
nis  parrochiarium  suarum. 

49.  (38.)  De  flalitchario^  quoin  Ebo  archiepiscopus 
subjecta  opistola  hunnliier  aJloqnitur(Ib.^\6),  Hil- 
do\vardo(125)  vero  Halitcharius  successit,  vir  do- 
ctrina  apostolicus  et  fide  caiholicus.  Hic  praecibus 
Ebonis  Remensi  sarchiepiscopi  sex  libcilos  de  re- 
mediis  peccalorum  et  ordine  vel  judieiis  pceniten- 
tiae  conscripsit  (126);  ad  quem  Ebonis  tulis  extat 
epistola : «  Reverentissimo  in  Christo  fralri  ac  filio 
Halitchario  cpiscopo,  Ebo  iudignuscpiscopus  salu- 
tem.  Non  dubito  tuae  in  notumesse  caritati,  quanta 
uobis  aecclesiasticaB  disciplina},  quantisquc  nostro- 
rum  nccessitatibus  subditorum,  et  insnpcr  mun- 
diaUum  oppressionibus,  quibus  cotidie  agitatimur, 
c«ra  constringat.  Idcirco,  uttecum  contulit,  ex  Pa- 
trumdictiSjCanonuniquoqucsententiis,  ad  opuscon- 
sacerdotum  notrorum  excerpere  poBnitcntialem  mi- 
nime  valui;  quia  animus  cum  dividitur  per  mulla, 


D 


itinere  illius  gratia,  qui  ^'^  duol)UsdiscipuIis  eunti- 
bus,  terlium  se  socium  redidit  in  via,  et  apperuit 
illis  sensus  ,  ut  sanctas  intelligcrent  Scrirfuras. 
spiritus  paraclilus  omni  veritatis  docti'ina,  et  per- 
fecta  caritatis  scientia,  tua  resplendeat  89  pcctora, 
carissime  frater.Vale.  » 

41.  (39)  Ad  Ebonem  Halitcharius  cpistolam  re- 
scnbit  (Ib.)  Ad  quae^O  idem  talia  rescribit  Haltcha- 
rius  :  »  Domino  et  venerabili  in  Christo  Eboni  ar- 
chiepiscopo,  Ilalitcharius  minimus  Christi  famulus 
salutem.  Postquam,  venerando  pater,  directas  bea- 
titudinis  vestrae  accepi  litteras,  quibus  me  hortari 
drgnati  estis  ne  mentis  acumen  inerti  torpendique 
otio  summitterem,  sed  cognitioni  ac  meditationi 
cotidie  sacrae  scripturae  me  vigilantertraderem,  ct 
insuper  cx  sanctorum  Patrum  canonumque  senten- 
tiis  poBnilentialem  in  uno  volumine  aggregarem  : 
durum  quidem  mihi  et  vale  difficilc  tremendumque 
hoc  quoque  fuit  imperium,  ut  hanc  suspicerem  sar- 
cinam,  quam  a  prudentibus  cognosco  relictam.  Mul- 
tumque  renisus  sum  voluntati  vestrae,  non  velud 
procaciter  durus ,  sed  propriao  infirmitas  tarditate 
admonitus.  HacetedimcurasoUicitus,  necessarium 


VARIiE  LECTIONES. 

'8d.etg.  c/?.^«inrumpere  cb,  «Oauderetc/i.  8lvel  ab.  a.  r.  praedictae  ecclesiao  conlatum  c/;.82  iu  et  oA.  83 
V.  certiusque  c.  ch.  8t  Helisachar  r.  data  XVII.  Mai.  a.  C.  p.  tertio  imperii  d.  nostri  H  ch.  «5  p.  r.  ch. 
86  n.  felicitera.  ch.  87  uidenter  1.  cui  auctor  ipso  uiriliter  suporscripsit.  virliter  2.  videnter  supersc,  vi- 
riliter  s.  fidenter  5.  Flod,  88  quam  1.  89  vel  irradiet.  supcrscriptum  1  3.  undn  2  2*.  in  toxtu  habeai  res- 
plendeat  vel  ir2adiet.  Flodoardus  testo  Colvenerio  scnpsit  resplendeat,  quod  recentior  quidam  muLavit 
ia  repleat.  90  atque  1. 

NOTiE. 


pus  ui'bis  Camaracincium  ct  Adrabatinsium  fieri 
ronavit.  Dco  gratias  amen.  Cf.  annales  nostros. 
VIII,  432. 

'123)  Noviomensem. 

iS4)  Suessionensem. 


(125)  Obiisse  putatur  4  Jul.  816.  Gerte  diplomaa 
Ludovico  imperatore  nactus  est  adhuc  14  Apr.  816, 
de  quo  cf.  Miraeum  II,  930. 

(126)  Editos  a  Ganisio  in  Antt.  Lectt.;  cf.  Fabri- 
oium  8.  V* 


53 


UBBR  PRIMUS 


54 


duxi,  ut  aliquandin  me  a  scribendi  temeritate  sus-  A*  monachis,  quia  dubitahatur  et  inccrtum  erat,  quo 

in  loco  positum  crederent  preciosissimum  corpus 
sancti  Vedasti^qusesiviletinvenit  annoquidem  do- 
minicae  Incarnationis  852;  inventumvero  ilapara- 
vit,  ut  si  forte  melus  Danorum  cogeret,  fugientes 
aliorsum  deferrent. 

[45.  (43.)  UubiinsinododeEbonis  depositione ot 
Hincmari  ordinatione  scriptuwprotulit^vLOD^  iii,ii) 
Hujusetiamdiebus  honorabilis  presul  Hincmarus, 
post  Ebonem  depositum  ejusdem  ecclesise  episcopus 
annosuiepiscopatus  7,  sinodum  habuit  comprovin- 
cialem  apud  Suessonicam  urbem  in  monasterio  sanc- 
ti  Medardi,  cum  Venolone  Sennensi  archiepiscopo, 
Amalrico  Turonensi,  et  hoc  Theoderico  Camara- 
censiepiscopo,  etmultisaliis  episcopis  etabbatibus, 


penderem ;  quia  sicutperpendiinjuncti  operis  diffi- 
cultatcm,  ita  etinjugentis  auctoritati  noc  voluinec 
debuiusquequaqueresi^terc;  certus,  quiaimbccilli- 
tatemmeam  multo  amplius  vestra  adjuvaret  preci- 
pientis  dignitas,  quam  gravarct  mese  ignorantioe 
difficultas.  Valete.  » 

42.  (40.)  Do  Constantinopoliin  plurima  sanctorum 
pigDoraattuIit(A.  Einh.^an.  828).Hicabimperalore 
Karolo  (427)  Constantinopolim  missus,  et  a  Micha- 
hele  imperatore,  sicut  inde  roversus  ipse  retulit, 
honoriticc  susceptus  est.  Unde  ipsc  multa  ct  pre- 
ciosasanctorumpignora,  sanctividelicet  protomar- 
tyris  Stephani,  Cosmic,  Antimi  Nicomediensis  epi- 
scopi,  et  Teodori  martyris,  quoe  in  eecclesia  beatse 


Mariae  continentur  adhuc,  asportavit;  necnon  et  n  residentequoque  inmediogloriosoregeKarolo  (aii 


tabalaseburneas,quibuslibri  cooperti  ibidem  esse 
spectantur.  Hujus  vero  tempore  {A.  Einh.y  an  8i8j 
Luduwicus  Pius  rex  per  Cameracum  transiens, 
Aquisgrani  adhibernandumrevertitur.  Beatus  vero 
pontifex  in  pace  cum  patribus  suis  dormitionem 
suscipiens,  sepultus  est  in  Monte  sancti  Eligii  [an. 
830)1. 

43,  (4i.)  Successsit  beatus  TheodericuSy  quemEbo 
arcbiepiscopus  sibi  in  sinodo  judicem  elegit.  Post 
huncsummi  sacerdotii  munus  Theodericusa  Ludu- 
wico  8uscepitKi28),  vir  spectate  sanctitatis  et  prophe- 
tise  spiritudivinitu  illustratus.  CujustemporeLotha- 
riuspatremLuduwicumregem  consentientibus  fal- 
sis  episcopis,  maxime  Ebone  Remorum  archiepis- 
copo  a  regni  imperio  dejecerat.Principibus  tamen 


853).  Ubi  quaedem  necessaria  a^cclesise  Dei  sunt 
pertracta  negotic .  Ad  quam  sinodum  accedentes  qui- 
dam  Remensis  secclesiae  canonici  ac  monachi,  cla- 
maverunt  suspensos  se  a  prefato  archiepiscopo  suo 
ab  administratione  ordinum  secclesiasticorum,  ad 
quos  ab  Ebone  quondam  provecti  fuerant.  Electi  igi- 
tur  judices  utriusque  partis,  id  est  archiepiscopi 
et  clamatorum,  auditis  causis  altrinsecuS;  judicave- 
runt  :  quod  si  Ebo  archiepiscopus  in  suo  statu  ma- 
nens,  canonice  hos  fratres  ordinaverit;  deberent 
ministrare  ;  si  autem  injuste  dejectus  et  canonice 
restUutus,  post  suam  canonicam  restitutionem  cos- 
dem  ordinaverit,  sineullaqusestione  deberent  etiam 
ministrare.  Interrogatis  itaque  ordinatoribus  Hinc- 
mari  de  Ebonis  depositione  ctHincmari  ordinatione, 


i^justedejectumanimadvertentibus,  eteisdemepis- ^  surgens   Theodericus    Camaracencis    episcopua, 


copis,  qui  ante  consenserant,  acclamantibus,  in  pris- 
tino  honore  restitus  est.  [  (Flod.,  11,  20).  Post 
haec  congregata  sinodo  in  Metensi  secclesia  sancti 
Stephani,  imperator  prse  cunctis  Ebonem  accusat, 
quod  eum  falso  fuerat  criminatus,  et  eisdem  falsis 
criminibus  appetitum  a  regno  dejecerat,  armisque 
abiatis,  nec  confessum  nec  convictum  contra  regulas 
Kcclesiasticas  ab  aecclesise  aditu  eliminaverat.  Qui 
objectaerubescenssequemalefecisserecognocens, 
Qt  in  sinodo  omnia  legaliter  adimplerentur,  secun- 
dumAffricanos  canonessibi  judices  episcopos  dele- 
git,  interquosetiamTeodericum  episcopum  convo- 
cavit.]  l8teetiamannoDomini832. 16.  KalDecembris 
ordinationem  clericorum  fecit  in  monasterio  Lau- 


poiTcxit  in  conspectu  principis  et  sinosi  scriptum, 
continens  ordinem  depositionis  prefati  Ebonis. 
Tuncventilatumestqualiter  exauctoratusepiscopus 
restituidebeat,  et  quiaidem  Ebo  restitutus  canonice 
non  fuerit,  insuper  et  ab  apostolica  sede,  Sergio 
papa  confirmante  dejectionem  illius,  dampnatus 
extiterit,  ut  in  laica  tantummodo  communione  ma- 
neret.  Sicque  decretum  est  ut  quicquid  in  ordina- 
tionibus  secclesiastis  Ebo  post  depositionem  suam 
egerat,  secundum  traditionem  apostolicse  sedis,  pre- 
ter  sacrum  baptisma,  quodinnomine  sanctse  Trini- 
tatis  perfectum  est,  irritum  haberetur,  et  ordinati 
ab  eo  secclesiasticis  gradibus  privarentur.  Tunc 
unus  ex  dejectis  fratribus  libellum  proclamationis 


biensi  (129).  Anno  etiam  844.  dedicavit  monasto-  D  exposuit  in  medio,  in  quo  continebatur,  quod  ideo 


rium  in  Vaslero  (i30(,  petente  Hariberto  abbate. 

44.  (42.)  Ubi  sanctum  corpus  beati  Vedasti  qusS' 
siritf  implorantibus  monachiSf  et invenit. Daniyero 
tunc  temporis  per  viciniam  hujus  dioceseos  male 
debaccantes,  secclesiis  insultabant.  Quare  vir  Do- 
mini  Theodericus,  pie  monentibus  et  implorantibus 


se  ab  Ebone  permisissent  ordinari,  quia  viderant, 
suiTraganeos  Remensis  acclesise  in  unum  cum  lit- 
tteris  imperatoris  Lotharii  convenisse,  et  eundem 
Ebonem  restituisse.  Sed  et  littera8,quasiexnomine 
Theoderici  episcopi  etceterorumey  usdemdioceseos 
episcoporum  manibus  roboratas,  ostenderunt:  qui- 


NOTiE 


(127)  Ladowico  potius. 

(128)  HaJiicario  Cameracenci  episcopodefuncto, 
Theodericas  jassa  domni  imperatoris  ordinatur, 
Ann.  Vedast.  a.  830.  Sed  Galliae  Ghristianae  auc- 
tores  d.  25  Janii  881  obiisse  statuunt  Haliigarium ; 


cf.  Mabillon  Annales  a«  650. 

(129)  Gf.  Folcuini  G.  abb.  Lob.  11. 

(130)  Walers  en  Faigne,  in  confiniis  Hannonii 
et  Picardi»« 


55 


6BSTA  PONTIFIGUM  CAMERACENSIUM. 


56 


bus  recitatift  faUisque  comprobatis  jussi  sunt  com-  A  donea  aaneto  episcopo  excommunicato,  Postea  vero 


munione  privari,  pro  eo  quod  episcopis  taliaobjice- 
re  presumpsissent.  His  ita  terminatis,  Hincmarus 
archiepiscopus  primatus  sui  locum  recepit.  Cujus 
extant  scripta  plurima,  qua)  ipse  de  iide  catholica 
et  de  conservando  jure  catholico  conscripsit. 

46.  (44.)  Scripta  Hincmari  ad  Teodericum  et  ad 
alios  quosdam  (ibid.f  cap.  21).  Interqu»  etiamlm- 
moniNoviomagensi  episcopo,proconsilioet  auxilio 
dando  Theoderico  Cameracensi  presuli  super  quo- 
daminobediente,  qui  Deum  nontimebat  etsecclesia- 
sticum  ministerium  non  revercbatur.  Ipsi  etiam 
Theodericoproquodam  Hettone,  Lotbarii  regis  va-  " 
sallo,  cuicommuni  consensu  poenitentiam  injunxe- 
raty  qui  se  absolutum  a  prefato  Theoderico  fuisse 
fatebatur ;  et  pro  quodam  presbytero,  qnem  idem 
Theodericus  excommunicaverat,  pro  quo  papa  Ro- 
manus  Hincmaro  littoras  miserat,  quas  ipse  eidem 
Theoderico  mittebat.  Item  pro  prefati  Hetlonis  ab- 
Bolutione.  Item  pro  rebus  Remensis  eecclcsio;,  quas 
sibi  per  prestariam  Theodericus  delegari  petebat. 
Maioni  quoquc  illustri  comiti,  gratiarum  referens 
actiones  pro  beniguitate  et  sollicitudine  quam 
domnoTheodericoCamaracensipresulifVirosancto, 


virquidam  negotiis  militaribus  deditus,  sed  rapa- 
citatisstudiis  intentus,  possessiones  sanctsB  Marise, 
quse  interritorio  Alrebatensi  conjacebant,  frequenti 
incursione  dcpopulariconsueverat.  Quadere  sepe 
ab  episcopo  vocatus,  cum  maleficii  sui  finem  dare 
noluissetypresul  apostolicae  auctoritatis  virga  ferien  • 
dam  ejus  rabiem  estimavit.  Semel  igitur,  bis,  et  ter- 
tio  vocatum,  sed  renitentem,  excommunicavit*  Ille 
ad  augmentumdampnationis  sudB  reatus  sui  culpam 
nonsolum  recognoscere  noluit,  verumipsam  presu- 
lis  excommunicationem  furiosius  spernere  verbis- 
que  tumentibus  reprobare  coepit,  etmajorem  tiran- 
nidis  suse  violentiam  minari  :  cum  repente  inter 
furenlis  blasfemiam  infelix,  per  secretam  naturam 
fusis  visceribus,  Deijudicio  percussus  interiit,  se- 
pultusque  est  procul  ab  urbe  juxta  viam  publicam, 
ubi  nec  morluus  partem  cum  fidelibus  habere  me- 
ruisset.  Porro  manifesto  divinee  animadversionis  j  u- 
dicio,  lerra  quo  sepulturselocus  ambiebatur,  tribus 
per  circuitum  cubitis  ab  imo  ita  exarsit,  ub  ab  oc- 
cultis  meatibusincendio  emisso  fatisceret;  et  cum 
id  cernentibus  mirumet  formidandidum  esset  illud 
magis  stupebant,  quod  per  triennium  in  agro  illo 


etflBccIesia^  ipsius  exhibere  curabat  Scripsit  etiam  ^  ros  aut  pluvia  non  cecidit,  nec  gramen    apparuit. 


Lothariorcgi '*>i,iilio  imperatoris  Lotharii,  pro  ele- 
ctione  episcopi  seccIesiiB  concedenda  Cameraoensi. 
Necnon  Gonlario  Coloniensi,  ut  interccdat  apud  Lo- 
tharium  rcgcm,  et  satagat  pro  electiono  canonica 
Cameracensis  episcopi  post  dccessum  Theoderici 
venerandipresiilis.Mortuusenim  erat.  Item  secun- 
do  vel  tertio  pro  oadem  re,  affirmans,  non  nisi  re- 
gulariterindiebussuisillicepiscopumordinandum.] 
47.  (45.)  Doinno  Tlwoderico  suis  predicenle  coxa 
frangitur,  Hujus  vero  tnle  factum,  quibusdam  qui 


Expleto  vero  triennio,  cum  vir  Dei  nocte  quadam 
per  extasim  in  sublime  raperetur,  vidit  miserum 
miro  et  formidando  suplicio  cruciari.  Cujus  sorte 
miserrima  conpunctus,  mox  ut  inse  rediit,  sumptis 
secum  quos  voluit,  ad  sepulturam  usque  pervenit ; 
expositoque  consilio,  licet  auctoritatem  non  habe- 
ret,  servumunum,quiei  habendisusibusinhseserat, 
causas  defuncti  agere  jubel,  et  ut  impositum  mo- 
dum  poenitentise  pro  eo  ipse  expleret,  data  sibi  ab 
episcopo  pro  hacexpletione(ldl)  libertatis  optione. 


suispropetemporibus  fuere  referentibus,  cognovi-  j^  Postea  vero  tellus  visa  estherbidare  93. 


mus,  quodprogrediensadquendam  ^  diocesis  suee 
locum  pro  sanctione  aecclesiastica,  cum  adhuc  tri- 
bus  fere  milibus  ab  urbe  distarot,  in  spiritu  casus 
suipericulumagnovit,  quod  comitantihussecumin- 
timavit,  dicens  :  Noveritis^  frates^  baut  longe  pe- 
riculosam  nobis  instare  ruinam.  Cui  cum  comi- 
tantes,  ut  locum  declinasset,  monerent :  Neqna- 
quam,  inquit,  fratres  meiy  voluntatem  Dei  elTugore 
debemusy  qui  ideo  percutit^  ut  sanet^  idcirco  vulne- 
raty  ut  medeatur,  Necdum  verba  compleverat,  et 
ecce  in  occursum  ejus  vir  quidam  mendicus  adve- 
nit.  Qui  cum  se  ad  salutandum  episcopum  pronior 
inclinasset,  mulus  cui  episcopus  insederat,  ex  sa- 
lutantis  motu  territus,  subito  in  diversum  resiliit, 
et  ruentis  eliso  crure,  apertum  campum  tenuit.  At 
comites  ruentem  episcopum  excipientes,  propriis 
nlnis  ad  urbem  bajularunt. 
48.  (46.)  Inauditum  miraculum  super  quodam  pre- 


49.  (M,)  Quod  tcmpore  bujus  templum  beati  Gau- 
gerici  inceptum  est,  eteodem  anno  obiit,  Sub  hujus 
beati  pontificisdiebus,anno  videlicet  incarnationis 
Domininostii  Jesu  Christi  863.  16.  Kal.  Julii,  in- 
ceptum  est  templum  sancti  Gaugerici  sedificari , 
quod  postea  honorificeconsummatum,sedtempore 
quidem  Rotradi,  ejusdem  sedis  ab  ipsoTheoderico 
tertii  episcopi,  ut  in  sequentibus  legitur  (c.  61),  a 
Normannisetiam  cum  civitate  insensum  est.  Eodem 
vero  anno,  Nonas  Augusti,  Theodericus  episcopus 
ad  remunerationemsuorum  laborum  vocatus,  diem 
clausit,  sepultusque  est  in  monasterio  sancti  Aut- 
berti.  Sed  tempore  tertii  (i32)Ottonis  imperatoris, 
sub  Fulberto  ejusdem  sedis  episcopo  transla- 
tus  est  in  Germaniam,  sicut  in  sequentibus  le- 
gitur. 

50.  (AS,)  Post  bunc  eecclesiaapastore  tribus  annia 
vaca  vit  Hilduino  contra  canones  institutcPosi  huj  us 


VARIiE  LECTIONES 

^regis  1.  ^quoddam  1.  ^P.  v.  t.  v*  e.  h.  auctor  acripsit  in  raaura  duarum  linearum  etdimidiae. 

NOTiE 


(181)  I.  e.  ut  hoc  expleret. 


(192)  Falsum ;  primus  fuit ;  cf.  c.  79, 


57 


LIBER  PRIMUS. 


58 


excessum  (an.  863)8eccle8iaCaineracensiumapas-  A. 

torali  regimine  per  tres  circiter  annos  vacavit,  hnc 

scilicet  conlentione  habita  inter  Hincmarum  archi- 

episcopum  et  imperatorem  (133)  Lotharium.  Siqui- 

dem  imperator  cuidam  clerico  Guntberto  episcopii 

contulit  digntatem ;  sed  archiepiscopus  cum  suis 

cocpiscopis,  hoc  fteri  contra  sacros  canones  adver- 

tens,  cum  omni  auctoritate  refragatus  est,cunctisque 

ipsius  secclesise  clericis  ac  militibus  sub  anathemate 

interdixit,  ne  quis  eorum  cum  adultero  pastoro  ul- 

lum  assensum  aut  familiaritatem  habere  putasset  ; 

usumfinictum  vero  terrse ,  quod  imperatoi'is  erat, 

tantununodo  commodareat.  Quare  nou  diu  mora- 

tus,  invitus  abcessit.  Dehinc  vero  imperator  Tet-  ^ 

boldum  quendam  cloricum  intromisit;  sedsimilitcr 

ea  contentione  frustratus,  exivit.TertioquoqueHii- 

duinum,  suum  cognatum  sed  ct  suum  capellanum, 

ipsi  secclesisB  perficere  estimavit ;  sed  quia  contra 

legem  canonicam  erat,  Hincmarus  quoque  bencdic- 

tionemcuni  omni  virtutenegavit.  His  ergo  ita  con- 

tendentibus,  secclesia  pastorali  regimine  destituta 

labefactabatur.UndeNichoIauspapa  graviter  motus, 

sepe  Lotharium.  immo  quoque  Hincmarum,  quasi 

super  id  negotii  negiigentem  et  incuriosum,  direclis 

epistolis  succensebat.  Huc  itaquc  litteras  hujusmodi 

ad  nicolum  papam  direxisse  reperimus,  [(Flod.  iii, 

12.)  «  Domino  unice  singulariterquo  suscipendb, 

patrum  patri  et  summa  venerationemhonorando,  re- 

verentissimo  papae   Nicholao,  Hincmarus  nomine,  C 

non  merito,  Hemorura  episcopusacplebis  Dei  famu- 

lus.  Inepistola  vestrsesanctitatis,  perOdonemepis- 

copum  opiscopis  in  regno  Lotharii  pro  prejudicio 

Cameracensis  secclesife  directa,  relegi  vestram  auc- 

toritatem  sciscitaturam  cujus  neglectu  eadem  aec- 

clesia  ultra   decimum  mensem  pastore  vacaret  ? 

Unde  ut  non  negligens  a  vestro   apostolatu    suc- 

censear,  judico,  auctoritati  vestrae   post  directas 

Illothario  et  episcopis  regni  ejus  atque   Iliiduino, 

qui  eandem  ecclesiam  inregulariter  occupavit,    ita 

ut  ante  quam  ipsas  mitteretis  epistolas,    hactenus 

prejudicium  permanere ;  meque  Lotharium  regem, 

et  legatis  et  litteris,  pront  potui,  ssepe  et  eousque 

inde  commonuisse,  donec  regiis  suis  litteris  mihi  D 

respondit  :  Hilduinum   ad   vestram   auctoritatem 

suum  legatum  misisse,  et  nihil  aiiterdeprefataec- 

clesia,  nisi  ut  egerat,  disponere  dobuisse,  donec  a 

▼obis  inde  responsum  aeciperet.  » 

51.  (49)  HUdamus  expeUilur^  sanctas  Johannes 
subrogatur.  Itaque  supradicta  contentio  inter  im- 
peratorem  et  archiepiscopum  tamdiu  processit, 
donec  imperatore  Lothario  mortuo,  Hilduino  ex- 


pulso  anno  dominicse  Incarnationis  866,  Johannes 
sanctse  memoriae  episcopus  a  Lothario  minore,  fi- 
lio  Lotharii  imperatoris,  praeordinante  divina  gra- 
tia,  substituitur.  Hic  autem  regia  in  aula  nutritus 
cantoris  officio  fungcbatur.  Hujus  enim  in  super- 
ficie  sepulturse  tale  scriptum  canstat  marmori  ca- 
raxatum  (134). 
Begum  magnifwa  fueram  nutritus  in  aula. 

In  qua  cantoris  uomine  functus  eram. 
Non  propriis  meritis,  soJa  pietate  Tonantis^ 

Antistes  ista  factus  in  urbe  fui\ 
Quam  prcstante  Deo  monui  contempnere  semper 

IUecebras  mundi^  gaudia  vera  sequi. 
Nunc  autem  facto  carnisque  animieque  diremptUy 

Septima  post  sexta  sabbata  (135;  perficio^ 
Donec  in  adventn  Christi  sua  membra  resumat 

SpirituSf  octavajam  radiente  die. 
Qui  legis  huc  titulum^  frater,   subsisto  parumper, 

Et  diCf  aiternam  promerear  requiem. 

[52).(50)  Flod.  III,  21)  QnodJohannes  ordinatiom 
Bertulfi  episcopi interfuit.  Hunc  in  ordinationeBer- 
tulfi  Trevirensis  archiepiscopi  venerabilisHincma- 
rus,  cujus  pauio  ante  mcntioncm  fecimus,  ex  jus- 
sione  Karoli  rcgis,  cum  Hincmaro  Laudunensis 
episcopo  etOdoneBolvacensi  ad  petitionem  Adyen- 
tii  Mettensis  ^^  ct  Arnulfi  Tuilensis  episcoporum 
ejusdein  Trevirensis  dioceseos  miserat,  informans 
eos,.  quomodo  id  rite  fieri  debcret  canonica  aposto- 
licaquo  auctoi-itate,  ut  sacris  regulis  nulla  aut  ne- 
gligentia  aut  presumptione  in  aliquo  discederent. 

53.(51)  Flod.  III,  23)  Plurima  scripta  Hincmari 
HTchiepiscopi  ad  domnum  Johannem.  Huic,  id  est 
domno  Johanni  Cameracensi,  petenti  commendati- 
tias  dari  sibi  Uomam  proflciscenti  litteraa,  ex  no- 
mine  domni  Hincmari  Adriano  papse  ofTcrendas, 
rescribit  :  quod  si  redditurus  obsequium,  ceesari 
Romam  velit  ita  pergere,  ut  obsequio  Deo  debito 
csesariscontrarinmnonesset  obsequium,  canonicas 
libenterei  litteras  tribueret ;  sin  autem  pro  causa 
Lotharii  resis,qu8einter  eum  et  ipsius  uxoremdiu 
ventilata  fuerat,  quoniam  commmandatitias  in  hacre 
darc  litteras  non  valcbat,  roprehensibiles  dare  non 
audeat,  quia  nec  debeat  :  presertim  cum  nuper 
dominus  Adrianus  litteras  ei  suoe  auctoritatis  per 
Actardum  Namnetensem  opiscopum  miserit,  in 
quibus  significaverit  se  certamina,  quae  sedes 
apostolica  per  antecessores  suos  Benedictum  et 
Nicholum  in  hac  causa  certavcrat,  sequi;  monens 
eum,  ut  quod  super  hoc  uegotio  gestum  est,  nulla- 
tenus  enervari  conscntiat ;  intimansque,  qualiter 
excommunicatafuerit  Waldrada.  Addit  etiam,quod 


VARIiE  LECTIONES. 


'^  Udbw  superacripsii  ipse  auctor. 


NOTiE. 


(133)  Errat  noster,  Lothario  imperatori  imputans 
quae  ejusfilius  Lothariusminor  rex  egit.  Imperator 
enim,  jam  a.  855  defunctus,  non  potuit  successo- 
rem  dare  Theoderico,  quem  a  863  demum  obiisse 
constat.  Neque  litteras  eidem  imperatoii  dirigere 


potuit  Nicolaus,  a.  demum  858  papa  creatus.  Rrro- 
rem  jam  notavit  Colvenerius. 

(13i)  I.  e.  inscriptum. 

(135)  I.  q.  feria ;  ef.  Ducange. 


69 


GESTA  PONTIFICOM  CAMERACENSIUM. 


60 


sine  consilio  coepiscoporum  litteras  ei  demissorias, 
maximo  pro  re  incerta,  dare  nequirot.  Item  de 
obitu  Lotharii,  exhortans,  ut  sino  dilatione  ad  Ka- 
rolum  regem  veniat.  Item  pro  quodam  presbitero 
Cameracensis  parochisB,  qui  se  ipsum  castravcrat, 
frequenti  monrtus  id  agere  visitationC)  nescicns 
quid  inde  sacri  decernerent  canones ;  consilium- 
que  admonens,  ut  diligentor  investigetur,  quibus 
sit  modis  admissum,  et  interim  per  indulgentiam 
presbiter  idem  maneat  in  ordine  suo,  doncc  in  pro- 
vinciali  sinodo,  quid  exinde  tenendum  sit  invenia- 
tur,  quod  nec  preceptis  evangelicis  contrarium, 
nec  decretis  sanctorum  repperiatur  adversum.  Itcm 
gratiarum  referens  actiones  pro  beneficiis  ssepe 
sibi  ab  eo  impensis,  petens,  ut  requirat  scrmonem 
sancti  Augustini  de  lapsu  monachi  et  vidua3 ,  ac 
sibi  hd  transscribendum  mittat,  vel  transscribi  fa- 
ciat  et  ad  proximam  sinodum  sibi  afTorat ;  exposi- 
tioncm  quoque  Bedse  in  proverbiis  Salomonis  ad 
candem  sinodum  sibi  defcrri  petens.  Intimat  etiam, 
quod  papa  Romanus  Karolo  rogi  ct  episcopis  ip- 
sius  rcgni  qucedam  mandata  direxerit,  de  quibus 
in  sinodo  sit  necesse  tractari ;  unde  et  rex  metropo- 
litanis  rcgni  sui  litteras  miserit,  precipiens,  ut  co- 
episcopos  suos  ad  eandem  convocarent  sinodum. 
Item  pro  parte  decimae,  quam  sibi  significatum 
fuerat  ab  antiqua  regia  capella  tulisse,  et  alteri 
quam  novitor  sacraverat  addidisse ;  quod  quia  con- 
tra  regulas  osset,  emendare,  si  sit  actum,  suadet. 
Item  pro  quodam  presbitero  qui  ad  scdeni  Remen- 
sem  proclamaverat,  prejudicium  sc  pati  questus 
ab  eodem  presule  suo,  interdicto  sibi  cum  rebus 
suis  officio  quoque  sacerdotali,  nec  sponte  con- 
fesso  nec  regulariter  convicto  pro  tumultu  et  ho- 
micidio  perpetrato,  ubi  interfuerat  et  invitus  arma 
defendendo  sc  sumpserat,  hominemque  vulncra- 
verat,  non  tamen  quam  ^^^  occisus  fuerut.  In  qui- 
bus  litteris  ostendit  ex  auctoritate  sacra  quid  dis- 
cretionis  in  hujusmodi  sit  causa  tenendum ,  et 
qu8B  sacrorum  cauonum  sint  adhibenda  capitula. 
Scribit  ad  eundcm  et  alia  qusedam.] 

64.  (  52 )  Preceptum  super  possessiones  quas  in 
pago  Condrenso  sanctse  Mariae  adquisivit,  Hic  Jo- 
hannes  possessiones  in  pago  Condrenso  (lt)6j  san- 
ctsB  Dei  matris  a^cclcsiae  a  quodam  Machario  adqui- 
sivit  conventione  quidem  inter  se  facta  hujusmodi 
et  scripto  praecepto  :  «  Bene  possidet  ille  res  in 
hoc  seeculo,  qui  de  terrenis  atque  caducis  compa- 
rat  premia  sempiterna.  Quopropter  nos  in  Dei  no- 
mine  Macharius  et  conjunx  mea  Gondrada,  cogi- 


A  tantes  de  Dei  amore  vel  seterna  bona  retributione, 
pro  animarum  nostrarum  rcmenio  scu  pro  anima 
domni  ac  scnioris  nostri  johanuis  Cameracensium 
episcopi,  aliquas  rcs  nostras,  quas  ipse  ad  hoc  fa- 
cicndum  nobis  donare  dignatus  est,  et  quas  illi 
domnus  imperator  Lotharius  per  suam  .  misericor- 
diam  etper  suum  preceptum  in  jus  proprium  dedit 
qusB  habentur  in  pago  Condroslinse,  donamus  at- 
que[  transfundimus  ad  partcm  secclesiee  sancla) 
Dei  gcnitricis  Mariae,  ubi  jamdictis  venerabilis 
qontifex  domnus  Johannes  prcsidere  vidctur.  Hoc 
est  :  in    vico  Hoio  (137),  super  fluvium  ejusdem 

Q  nominis  Iloio,  a^cclssiamin  honorc  sauctae  Dei  go- 
nitricis  Marise,  mansum  dominicatum  cumcastitiis 

•  (138)  ad  quem  aspiciunt  do  terra  arabili  bunuaria 
96  (139)  4,  de  silva  bunuaria  200;  sunt  ibi  molen- 
dini  2.  In  alio  loco  in  villa  Haidis,  mansum  domini- 
catum  cum  castitiis  et  arboreto  super  fluvium 
Sclevum,  ad  quem  aspiciunt  de  terra  arabili  bu- 
nuaria  33,  de  prato  bunuaria  9,  dc  silva  bunuaria 
100,  mansi  serviles  6,  estibicamba  (140)1.  Inaliio 
loco  in  villa  Bacilla  mansum  dominicatum  cum 
castitiis  supor  Gorbia,  ad  quem  aspiciunt  do  terra 
arabili  bunuaria  47,  de  prato  bunuaria  3,  de  silva 
bunuaria  50,  mansi  serviles  4,  est  ibi  cambal.  In 

Q  alio  ioco  in  villa  ilalogis  super  fluvium  Pauleia 
mansos  3,  habentes  de  terra  arabili  bunuaria  35. 
In  alio  loco,  qui  dicitur  Falmana,  in  villa  Grandi- 
campo,  mansum  dominicatum  cum  castitiis,  ad 
quem  aspiciunt  de  terra  arabili  bunudria  30,  de 
silva  bunuaria  200,  mansi  ibidem  deservientes  8. 
Et  in  loco  nuncupato  Glevo  est  mansus  1.  In  alio 
loco  in  villa  Harsanium,  super  fluvium  Wenna, 
mansum  dominicatum  habcntem  de  terra  arabili 
bunuaria  12,  de  prato  bunuaria  2,  de  silva  bunua- 
ria  50,  quae  habetur  in  loco  Carcinio;  mansos  ser- 
vilcs  ibidem  dcservienles  absos  (141)  4,  unus  ex 
illis  est  situs  in  looo  Carcinio,  alter  vero    in   loco 

D  Wadingo  super  jam  dictum  fluvium.  Qu»  coUi- 
gunt  in  summa  mansi  31,  ct  inter  terram  arabilem 
et  prataad  dominicatum  pertinentiabunuaria  140,  et 
de  silva  bunuarir  600  et  eo  amplius,  exceptis  com- 
muniisquaehabentur  inloco  nuncupato  Carcinio,  et 
quicquid  ad  prcdicta  loca  aspicit,  cum  omnit  intc- 
gritate,  et  terras  cultas  ot  incultas,  pervia,  \vadis- 
capia  (142),  ]  ra(a,  pascua,  silvas,  communias, 
aquasaquarumquedccursus,  ct  raancipia  utriusque 
scxus,  quorum  150  sunt.  Ea  videlicet  ratione  h&ec 
omnia  superius  dicta  ad  partem  supradictse  sanctse 
Dei  secclesiae  Cameracensis  tradimus,  ut  dum  nos 


VARIiE  LECTIONES. 

^  eum  qui  Flod,  ^  bunu  semper  1.  ciLoepto  quod  bis  br.  scribit,  scilicet  de  silva  br  CC  et  postca 
de  terra  arabili  br.  XXXIII. 

NOTifi. 


(136)  Le  Condros,  inter  Dinantum  et  Leodium. 

(137)  Huy,  ubi  rHoioul  Mosam  influit. 

(138)  yEdificiis. 

(139)  Boaniery  mensura  agri,  non  ubivis  ejusdem 
jnagnitudiniBy  sed  in  universum  ==  1  V^  hectare. 


Adhuc  in  usu  est  in  Belgio. 
(140)  Braucrei. 
^141)  Incultos. 
[124)  Aquagium,  aqufldductas. 


ii 


6JI 


LIBER  PRIMUS. 


6» 


advixerimus,  liceat  nobis  usu  fructuario  oxcolere 
etpossidcre  ;  et  infansnomiDC  Achildus,  quam  ipsa 
conjuux  nostra  (lundrada  de  alio  viro  peperit,ncc- 
non  et  iiifantos  qui  de  eadcm  ipsa  conjuge  nobis 
nascituri  sunt,  si  superstitcs  nobis  fucrint,  simili- 
tcr  habeant ,  dum  advixerint,  usufructuario  ad 
excolendum  et  possiden^um  ;  et  sic  post  nostrum 
et  nostrorum  infantum  de  hac  luce  disccssum,  haec 
omnia  cum  omni  integritate  ot  emelioratione  ad  pre- 
fatam  sanctee  Dci  aecclesiam  Cameracensem  rever- 
tantur.  Similiter  et  in  compensatione  hujus  meriti 
dedit  nobisidemseniornoster  Johannes  episcopuS; 
per  consensum  supra  fideliumcIericorumCamera- 
censium  et  laicorum,  ex  rebus  sanctae  Maria)  Came- 
racensis  aecclesiae  villam  quse  dicitur  Villarc,  quoe 
est  sita  in  pago  Hagnoense,  supor  fluvium  Unctium, 
ubi  habet  mansum  dominicatum,  et  de  terra  nrabili 
ibi  aspiciento  bunuaria  liS,  de  prato  bunuaria  i, 
de  siJva  per  estimationem  inter  Villare  et  loconun- 
cupato  Harilegias  bunuaria  100  etaecclesiam  unam. 
In  Gentlinio  cum  secclesiastico  manso  habcnte  do 
terra  arabili  bunuaria  12,  et  molendina  2.  In  ipso 
Villare  eum  mansis  2,  et  cambisS.  Mansos  etenim 
qui  ad  supradlctum  mansum  dominicalum  deserviunt 
vestitos  (149)  12,  et  alios  qui  nuper  vestiti  sunt  i2| 
qui  nec  adhuc  integrum  possunt  solverc  ccnsum 
absos  16.  Mansuras  etenim  in  ipso  Villare  9,  quee 
debent  solvere  solidos  6,  et  dicitur  8,  et  sunt  absi^^?. 
In  loco  nuncupato  Grandovillare  inter  mansu- 
ram  et  terram  arabilem  bunuaria  3.  In  alio  loco 
Duncupato  Munliaco  inter  mansuram  et  ter  - 
ram  arabilem  bunuaria  3  ;  quae  colliguut  in 
summa  mansi  41 ;  et  mancipia  utriusque  sexus, 
quae  ad  ipsum  Villare  aspiciunt,  sou  quiquid 
ad  predictum  locum  cum  omnibus  appendiciis  et 
integrifatibus  suis  pertinet,  terras  cultas  et  incul- 
tas,  pervia,  ivadiscapia,  prata,  pascua,  silvas,  aquas 
aquanimque  decursus.  Heec  omnia  nobis  concessit 
doomas  senior  nostor  Johannes  episcopus,  eo  vide- 
licettenore,  utsicut  superiusdiximus,  dumadvixe- 
rimus,  utrum,  et  quod  dedimus  etquod  accepimus, 
potestatem  habeamus ;  necnon  et  supradicta  Achel- 
dis,  seu  et  ceteri  infantes  nostii,  qui  dc  jamdicta 
coigugc?  mea  nascituri  sunt,  si  superslites  nobis  % 
fuerint,  similiterdumadvixerint,  potestatemhabeant 
Qsu  fructuario  excolere  et  possidere.  Et  pro  ipso 
Qsu  censuimus  annis  singulis  solidos  2,  ut  ipsos, 
dam  advixerimus,  exsolvere  faciamus  ;  similitor  et 
Dostri  infantes,  dumadvixerint,  exsolvere  faciantad 


A  partem  supradictse  aecclesise  Cameracensis,  in  festi- 
vitate  purificationis  sanctaj  MaritM ;  el  si  de  ipso 
censu  lardi  aut  negligentcs  apparuerimus,  fidem 
exinde  faciamus,  et  cbntra  supradictam  sanctam 
Dei  aecclesiam  hoc  componamus.  Et  de  ipsisrebus 
vel  mancipiis  ullo  modo  potostatem  non  habeamus 
dandi  vel  commutandiaut  alicnandi,  nisi  ad  salvan- 
dum  et  emeliorandum,  dum  advixerimus  ;  et  post 
nostrumet  nostrorum  infantum  de  hac  luce  disces- 
sum,  hsec  omuia  supradicta  cum  omni  integritate  et 
emelioratione  ad  sanctam  Dei  aecclesiam  Caniera- 
censem  revertantur.  Si  vero,  quod  futurumesse  non 

B  credimus,  aliquis  de  heredibus  ac  proheredibus 
nostris  contra  hanc  douationem  nostram  sive  pre- 
cariam  venirc  aut  eam  inquietare  tcmptaverit,  iram 
Doi  omnipotentis  et  sancta3  Trinitatis  incurrat,  et  a 
liminibus  sanctse  Dei  cecclesise  alienus  existat.  Et 
insuper  adpartem  fisciauri  libras  10,argenti  ponda 
30,  coactus  exsolvat.  Et  hsec  donatio  pariter  cum 
precaria  firmaetstabilis  permaneatcumstipulatione 
subnixa.  ActumCameraco  civitateantealtaresanctae 
Mariae,  Idibus  Aprilis  anno  Dominicaj  Incarnationis 
885  (144)  indictione  7  et  anno  35  regni  domini  no- 
stri  Karoli  regis,  et  in  successu  Lotharii  regis  5. 

^  Ego  Johannes  episcopus  hanc  donationem  relegi,et 
propria  manu  lirmavi.f  SignumMacharii  et  uxoris 
ejus  GundradoD,  qui  hanc  donationem  pariter  cum 
precaria  fieri  velfirmari  rogaverunt.  Ego  Ernaldus 
indignus  prcsbiter  et  manualis  notarius  hanc  dona- 
tioncm  jubcnte  domno  Johanne  episcopo  scripsi.  » 
55.  (53.)  ALCclesiam LaubiODsem  ab  iDquietudine 
Karlonsium  liboravit.  Excrescente  denique  discor- 
dia  in(er  Karlenses  et  Lotharienses,  aecelesia  Lau- 
biensis  malelabefactabatur  :  adeo  quippe,  uteverso 
penitus  loco  famulantes  pulsum  iri  crederentur. 
Episcopus   tamen   divino   consilio  usus  (an.  868), 

^  poleticum  (145)  quod  adhuc  in  eadem  secclesia  r^ 
servatur,  scripsit ;  ct  hoc  apostolica  auctoritate, 
sed  ct  a  conprovinciabus  episepis  confirmato  , 
omnes  cecclesise  ipsiuspervasoresaChristianorum 
societate  sequestrans,  tali  modo  secclesiam  a  tanto 
naufragio  inmunem  reliquit. 

[6Q.(bA.)  {Flod,  iii^^^,)  HuDcHiDcmarus  Laudunen* 
sis  episcopus  iDsinodo  sibijudicom  elegit.  Hoc  vero 

in  scriptis  Hemensium  episcoporum  invenimus,quod 
Hincmarus  Laudunensis  episcopuspro  multis  culpis 
acpro  morum  obscenitate  ab  archiepiscopo  Hincma- 
ro,suo,  avunculo,  districte  in  conventu  sinodali  impe^ 
tebalur.  Qui  itaque  secundum  AfTricanum    cooci* 


VARliE  LECTIONES 
37  nnmerus  in  1.  desstj  spatio  non  relicto,  ^  nobint  1* 


NOTiE' 


'143)  Coltos. 

(144)  Errorinesthuicnumero.  Annus35"»  Karoli 
incipit  20  Jun.  874  ;  in  successu  Lotharii  5"»  incipit 
9  Sept.  873:  indictio  7»  fuit  anno  874.  Quamob- 
rem  na;c  charta  non  potest  conscripta  esse  nisi  a. 
874  aut  875. 


(145)  Explicatur  loco  Folcuini  Gest.  abb.  Lob. 
18 :  Quartodecimo  igifur  regnism  anno  (Lotharius) 
redditus  villarum  nostrarum  describerejussit,  ^uod 
polipticum  vocaut.  Facta  est  autem  hoeo  descriptio 
a  Johanne  opiscopo. 


68 


GESTA  PONTIFICUM  CAMfiRACENSIUM. 


64 


lium,  judices  electos  expetit;  ioterquosetiamdom-  A  8ante,credimu8,utquantivide1icetmeriti8itjatente 


num  Johannem  obtinuit.  ] 

57.  (55.)  Sepultus  est  extra  monaslerium  sanctse 
Marise  in  secclesia  sanatse  Crucis ;  sed  a  Gerardo 
episcopo  in  monasterium  translatus  est,  Postquam 
autem  ipse  domnus  Johannes  dormitionem  accepit 
in  Christo  {an,  879),  sepuUus  est  in  basilica,  quse 
erat  in  honorem  sanctsd  Crucis  constructa  juxta 
monasterium  sanctte  Marise  ad  australem  plagam, 
ibique  quievit  usque  ad  tempus  Gerardi  episcopi, 
qui  ei  tredecimus  insedemsuccessit.Nimiruinpre- 
dicta  basilica  jam  ex  parte  corruerat ;  ex  quo  vero 
stare  videbatur,  ex  vetustate  ruinam  minabatur. 
Quumque  ipse  domnus  episcopus  predictum  mona- 


quidem  ipso  miraculo,  aperte  videretur.  Multo  de- 
nique  alii  a  variis  langoribus  curati  sunt. 

60.  (58.)  De  Rotrado  episcopo.  Sancto  vero  Johanni 
in  episcopium  Rotradus  successit.Hic  fuittempori- 
bus  [  (i4.  Vedast.)  ArnulH  imperatoris  (147),  quem 
australesFranci,  videntes  quidemimperatoris  Karo- 
liyfiliiLuduviciTransrenensiSyViresadregendumin' 
validns,eodejecto,adimpcrialesoliumpromoverunt. 

61.  (59.)  lloc  presure  civitas  Cameracuscum  tem- 
plosancti  Gaugerici  a  Normannis  succenditur,  Sub 
hujusetiamdiebus  (.4.  Verf/?s/.)  procell»  Nortman- 
norumperomnem  hanc  viciniam  miserabiliter  into- 
nabant,  quianno  Dominicse  incarnationis  881,  5Kal. 


sterium  ampliorari  usque  ad  sepulcrum  Johannis  n  Januarii  Cameraeum  ingressi,  incendiis  et  occisio- 

episcopi  disposuerat,  condigna  veneratione  corpus 

de  sepulcro  levavit  et  infra  monasterium  sepelivit. 

Ubi  nonnuUa  postmodum  patrata  probantur  mira- 

cula,  ubi  frigoritici  atque  diversis   eegritudinibus 

occupati   venientes  ,    optata    merentur   sospitate 

donari. 

58.  (56.)  Contraclus  homo  ad  sepukrum  sancti 
Johannis  salute  donatur,  Superest  adhuc  homo, 
Walterus  nomine  ^,  cui  membris  adeptis  langora 
puero  gressum,  cetera  quoque  corporis  officia  ne- 
gaverat.  Nam  marcentibus  nervis  talares  cruribus 
adheserant,  ut  nullo  conamine  sejungi  valerent. 
Hunc  lectulo  impositum  mater  ad  sepulcrum  viri 
Deibajulari  fecit,ibique  per  aliquotdics  orationibus 


nibus  civitatem  omnom  devastarunt ;  et  ad  cumulum 
furoris  sanctum  etvenerabiletemplum  sanctiGauge- 
rici  incendentes,  cum  infinita  preda  ad  sua  castra 
reversi  sunl.  Iterum  vero  remeantes  circa  sollemni- 
tatem  sancti  Petri,  urbem  Atrebatum  devenerunt ; 
omnibusquos  ibi  repperereinterfectis,  circuitaomni 
terra  ferro  et  igne  cuncta  populantes,  ad  sua  re- 
vertuntur.  Inter  hujus  seditionis  tempestates  vocatus 
episcopus,  diem  clausit  (an,  887.)  tumulatusque  est 
in  secclesia  sancti  Autberti. 

62.  (60.)  Sequilur  Dodilo  episcopus.  Post  -Rotra 
dum  regendsB  eecclesise  curam  Dodilo  suscipiens, 
anno  Domini887  (148)  et  16  Kal.  Aprilis  episeopus 
ordinatur  (i4.  \edast.).  Hic  unam  juris  sui  villam, 


sum  iilio  perstitit.  Superveniente  nativitate  sanctse  ^  Buxerias  (149)  nomine,  stipendiariis  fratrum  qui 


Marise,  quse  6  Idus  Septembris  agebatur,  inter  ipsa 
matutinalia  officia,  cum  forte  paululum  obodrmisset, 
vidit,  ut  ipse  adhuc  refert,  senem  quendam  sibi  ad- 
sistere,  cujus  tactuconsolidata  suntcrura  ejus.  Hic 
autem  per  aliquot  annos  ex  stipendiis  secclesiae 
alitus  est  ^^. 

59.  {bl.)De  puero  contracto^  sed  meritis  beati  pon- 
tiAcis  sospitato.  Nec  dissimileilludquoquevidetur, 
quod  iterum  divina  clementia  meritis  sancti  viri 
contulerit.  Quendam  namque  puerum,  nomine  He- 
ribertum,  ex  familia  sancti  Gaugerici  vivere  adhuc 
cognoscimus,  quem  post  suae  nativitatis  triennium 
tanta  debilitas  crusculorum  (146)  forte  contractis 


in  eecclesia  beatae  Mariae  famulabantur,  delegavit. 
68.  {6i.) Multa  scripia,  qua* Fulco  archiepiscopus 
Dodiloni  episcopoet  aliis  quibusdam  miserit.  De  hoc 
in  gestis  Remensium  pontificum  reperimus  (Flod. 
IV,  6),  quod  Fulco  pjusdem  sedis  archiepiscopus, 
scripta  illi  miserit  pro  placitis  sibi  ab  eo  datis, 
ad  quae  minime  attenderat,  moncns  et  rogans,  ut 
satagat  venire  ad  proximum  placitum,  ubicunquc 
rex  Odo  fuerit  cum  episcopis,  quando  rem,  de  qua 
tunc  agcbatur,  de  Hildegarde  et  Hirmengardo  ter- 
minare  deberent.  Accusatores  quoque  ipsius  Hir- 
mengardis,  eosque  qui  presbiterum  luminibus  pri- 
vari  ac  suspendi  jusserunt,  cum  his  omnibus,  qui 


nervis,  obrepserat,  ut  alio  pcene   trieunio  pedum  [)  eideminfandeejussioniparuerunt  vel  factores  hujus 


officia  non  haberet.  Undematersedulo  gemens,  uni- 
cum  vehiculo  impositum  per  multa  loca  sanctorum 
deportavit ;  sed  nullius  medicinse  profeclumadcpla, 
tandem  ante  sepulcrum  hujus  beati  pontificis 
collocavit.  Hunc  itaque  non  multo  post,  operante 
divina  clementia  meritisque  hujus  sancti  episcopi 
medelam  impetrantibus,  ambulantem  reduxit.  Hoc 


scelerisexstiterunt,  commoneri  faciat  toietcanonice 
convocari,  uthuic  conventuise  studeantpresenlare. 
Item  pro  eadem  causa  gratias  referens,quia  devote 
ipsius  commonitionem  susceperit,  etad  constitufara 
diem  paratissimus  occurrerit.IUud  verosuccensare 
videtur,  cur,  cum  denegotiis  ecclcsiasticisageretur 
causa,  non  per  clericum,  sed  per  laicalis  ordinis 
hominem  sibi  mandare  voluisset.  Ipse  vero  domnus 


ergo  sancto  viro  reservari,  Dei  providentia  dispen- 

VARIiE  LECTIONES. 
W  W.  n.  aactor  ipse  auperscripsit.  ^^  Hic  —  est  auctor  ipse  addidit,  101  faciant  1. 

NOTiE. 


(ii&)  I.  e.  crurium. 

(147)  Errat  paululum  in  tempore ;  Hotradus  obiit 
a.  887  ineunte,  ut  apparet  e  cap.  62,  et  Arnulfus 
regnum  adeptus   est  mense  aemum  Novembris 


exeunte. 

(148)  A.  888  secundum  Ann.  Vedast. 

(149)  Boussy,  inter  Cambrai  ei  Bapaume,  Colv. 


65 


LIBER  PRIMUS. 


66 


Fulco,  partim  senioris  servitio  detentus,  partini 
corporese  incommoditatis  molestia  prepeditus,  jux- 
ta  condictum  venire  nequiverat.  Admonet  etiam  eum 
meminisse  deberc,  qualis  ipse  erga  eum  quondam 
extiterit,  qualiter  sine  rege ,  sine  ullo  ipsius  parti 
eonsulente  modis  omnibus  institerit,  ut  ad  hunc  epi- 
scopalem  perveniret  honorem,  cum  adhuc  perfecte 
notus  non  esset;  ita  tamen  pro  eo  egerit,  veluti  pro 
fratre  carissimOy  quia  crediderat  et  credebat  in  eo 
simplicem  pnidentiam,  fidem  non  (lctam,  firmam  ct 
indemutabilem  stabilitatem.  Spcraverat  etiam  in 
omnibus  sibi  cooperatorem  et  adjutorem  fore.  Per 
iilam  ergo  sinceram  dilectionem,  quam  in  ipso  cre- 
debat,  eum  se  dicit  monere,  mandans  ut  posthabita 
omiii  dilatione  vel  occupatione,  ad  condictum  con- 
ventum  episcoporum  presens  adesse  studeat,  nulla 
eausa  excepta,  nisi  tantum  infirmitate  corporea.  Per- 
sonas  etiam  premissas,  quas  per  alteram  significa- 
verat  cpistolam,  commoneri  canonice  faciat,  ut 
preparalae  ad  solemncm  coetum  episcoporum  die 
prefixa  se  satagant  presentare.  Item  cum  ceteris 
coepiscopis  Didone  Laudunensi ,  Hetilone  Novio- 
mensi,  Riculfo  Suessorum,  Herimando  Morinensi, 
scribens  huic  presuli  Dediloni  significat,  hos  pre- 
missos  in  urbem  Hemensem  convenisse  presules, 
ad  tractandum  de  pervasioneBalduini,  de  quo  scrip- 
serat  eidem  Dodilo,  admoncre  illum,  ut  resipisceret 
a  pravo  temeritatis  suse  fastu .  Sed  quoniam  idem  pre- 
sui  rescripserat,  occurrere  se  eisdem  presulibus  se 
oequivisse,  quia  suum  iter  Nortmanorum  preripuit 
gladius,  ceu  de  communi  conpatitur  exitio.  Ceterum 
quodpetierat  de  Balduino,  in  hoc  adquiescit  ei,  ut 
admonendo,  exhortando  et  iiicrepando  sedulo  eum 
compiat,  ut  a  sua  corrigalni-  pravitate,  divinas  ei 
proponens  sanctorum  sentenlins  Palrum.  Litteras 
etiameidemBalduinoab  ipsorumepiscoporum  parte 
dirigi  siguiiicat.  De  quibus  liorlatur,  ut  si  fuerit  in 
presens,  ei  recitentur;  si  abseiis  fuerit,  per  suum 
archidiaconum  ipsi  transmiltat,  qui  eliam  eas  illuni, 
intelligere  faciat.  Quod  si  et  eum  ille  nequiverit 
adire ,  litteras  ipse  publice  coram  se  legi  faciat  in 
loco  ubi  Balduinus  religionem  pervasit,  et  deinceps 
nisi  resipuerit,  non  ei  vel  monachus  vel  canonicus 
vel  quilibet  rite  Christianus  adjungatur,  si  non 
anathematis  vinculo  implicari  voluerit.  Si  Hetilo 
qaoque  nd  civitatem  Adtrabalem  venerit,  Dodilo  illi 
occurrat  ut  de  hac  rc  quod  agendum  est  canonice 
peragere  possint,  ct  quidquid  inde  fecerinf,  littcris 
sibi  significet.  Hetiloni  presuli  litteris  mandat ,  ut 
proficiscatur  cum  fidelibus  regis  ad  Atrobatcin, 
agens  pro  posse,  quod  in  alio  scripto  agenduui  sibi 
repperit  significatum.  Item  pro  his,qu8e  a  Eodilone 
CameraceDsi  patiebatur  episcopo,  asscrens,  quomo- 
do  pro  benefactis  ab  eo  sibi  contumeliosa  retribuan- 
tor,  adsciscensque  hunc  sibi  testem,  qualiter  eum- 
dem  Dodilonem  paterno  simplicique  benignitalis 


A  affectu  ad  potiora  provexerat ;  sed  et  quomodo  Ro- 
dulfus  vir  devotus  abbatiam  quandam  in  hujus  He- 
tilonis  parrochia  sitam ,  Remensi  delegaverit  sec- 
clesise  ,  committcns  simul  eidem  l^  corpus  beati 
Calisti  papse  et  marlyris,  quod  impetratum  a  Ro- 
mana  dctulerat  urbe.  Intimat  ergo,  qualiter  precatus 
sit  amicabilitcr  prefatum  Dodilonem  ad  Atrabatense 
castellum  venire,  et  inde  pignera  prefati  martyris 
honorifice  levare  nlquc  usque  ad  oenobium  sancti 
Quinlini  deducere  (Flod.  iv,  16).  Hunc  etiam  Hetilo- 
nem  expetiorat,  ut  ad  ipsum  cenobium  occurreret,  et 
tandiu  cum  sacro  comitaretur  corpore,  donec  ipse 
domnus  Fulco  veniret,  et  decenter  illud  excipere 
usque  ad  Remensem  valeret  urbem  deducere,  ubi 
tamdiu  servareturquousque,  pace  reddita,  loco  pro- 
prio,  ipsius  Hetilonis  parrochia  sito  i'»^,  restitui  pos- 

3  set.  At  Dodilo  cum  debuisset  agere  quod  petebatur, 
e  conlra  filiationis  ac  fraternitatis  posthabita  reve- 
rentia,  in  medio  occurrens  viae  et  do  manibus  ges- 
tantium  sanclum  pignus  abripiens,  apud  se  reposuit 
dicens  non  illud  se  cuiquam  redditurum,  nisi  eidem 
Hetiloni  in  ciyus  dinoscebatur  fuisse  parrochia 
depositum;  et  hoc  ipsum  novae  fraudis  argumento 
gessisse,  quo  valerel  prefatum  corpus  sacrum  cui- 
dam  Hucboldo  comiti  tradere.  Quocirca  petiit  hunc 
Hetiloncm,  ut  missum  suum  ad  eum  dirigat  et  pa- 
terno  ac  fraterno  amore  ipsum  redarguens  corri- 
gat,  et  in  memoriam  ei  revocet  quomodo  religionis 
solius  et  fidei,  quam  in  eo  fore  credebat,  intuitu 
illum  absque  regis  aut  princinis  alicujus  expecta- 
tione  in  sede  pontificali  locaverit ;  moneatque  ut  a 
coBpta  temeritate  pcdem  revocet,  ne  aliquid  hunc 

p  eundcm  archiepiscopum  contra  se,  quod  idem  nolit, 
agere  conpellat.  llunc  quoque  precatur  Hetilonem 
obnixe,  ne  illi  assensum  in  re  tali  prebeat,  sed  justse 
parli  in  omnibus  faveat ,  et  thesaurum  celestem 
Remensi  sBccIesije  a  prememorato  viro  traditum, 
urbi  ac  basilic»  ipsius  restitui  non  solum  consen- 
tiat,  sed  etiam  totis  viribus  adjuvet.] 

64.  (62)  Preceptum  qnocl  superres  Sanctm  Marim 
abAriiuJforegefirmariobtinuit.heniqixeeBCclesisLTn 
summo  labore  gubernans,  multis  commoditatibus 
munirc  exercuit.  lilo  etiam  petente  Arnulfus  rex 
prasceptum  immunitatis  hujusmodi  sanctse  Dei  geni- 
tricis  eecclesise  scriptum  roboravit  :  «  In  nomiue 
Domini  nostri  et  salvatoris  Jesu  Christi,  Arnulfus 
divina  gratia  rcx.  Cum  petitionibus  servorum  Dei 
justis  et  rationalibus  divini  cultus  amore  favemus, 
superua  gratia  nos  muniri  non  diffidimus.  Proinde 

rv  noverit  industria  seu  sagacitas  omnium  fidelium 
nostrorum ,  tam  preesentium  quam  et  futurorum,  quia 
vir  venerabilis  Dodilo,  Cameracensis  urbis  episco- 
pus  ,  obtulit  obtutibus  nostris  immunitatis  beatae 
mcmorisB  antecessorum  nostrorum,  regis  videlicet 
Pipini  ac  imperatorum  Karoli  Magni  seu  Ludowici, 
in  quibus  continebatur  insertum  qualiter  predicti 


VARIiE  LECTIONES 


w«  cyusdem  i.  408  deest  spaiio  relioto  1.  8. 


«7 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


68 


antecossores  noslri  reges  denominalam  sedem,qujo  A 
est  in  honore  sanctse  Dei  gcnitricis  Maria3  semper- 
que  virginis,  ob  amorem  Dei  et  tranquillitatem  fra- 
trum  ibidem  consistentium,  semper  sub  plenissima 
tuitione  et  immunilatis  defensione  habuisscnt.  Pro 
firmitate  tamen  rei  postulavit  nos  prefatus  episco- 
pus  Dodilo,  ut  eorumdem  regum  auctoritates  in 
amore  Dei  et  reverentia  sancta3  Dei  genitricis  Ma- 
riee  nostra  auctoritate  confirmaremus.Quoditaper 
interventum  vencrabilis  cpiscopi  nostri  Salomonis 
libentcr  adquievimus,  et  ita  in  omnibus  concessimus 
atque  per  hoc  preceptum  nostrae  auctoritatis  robora- 
vimus.  Precipientes  ergo  jubemus,  ut  nullus  judex  " 
publicus  vel  quislibet  ex  judiciaria  potestato  in  aec- 
clesias  aut  loca  vel  agros  seu  reliquas  possessiones 
predictae  cecclesifle,  quas  moderno  tempore  in  qui- 
buslibct  pagis  vel  terriloriis  infra  ditionem  imperii 
nostri  jus!c  et  legaliter  memorata  tenet  vel  possidet 
eecclesia,  vel  ea  qu£B  deinceps  a  catholicis  viris  eidem 
coUata  fuerinl  aecclesise  ,  ad  causas  exigendas  aut  - 
freda  vcl  mansiones  vel  paratas  faciendas,  aut  fi- 
dejussores  tollendos,  aut  homines  ipsius  aecclcsise 
tam  ingenuos  quam  servos  super  terram  ipsius 
commanentes  nequaquam  distringendos,  vel  ullas 
redibitiones  aut  inlicitas  occasiones  requirendas,  ^ 
nostris  et  futuris  temporibus  ingredi  audcat,  vel  ea 
quse  supra  memorata  sunt  ponitus  exigere  presu- 
mat.  Sed  liceat  memorato  presuli  suisque  succcsso- 
ribus  res  predictaj  ajcclesise  cum  ccllulis  et  rebus 
vel  hominibus  sibi  legaliter  subjectis  sub  inmunita- 
tis  nostra3  defensione  quieto  ordine  possidere,  et 
nostro  fideliter  parere  imperio,  atque  pro  slabilitato 
nostra  vel  totius  imperii  a  Deo  nobis  collati  vel  con- 
Borvandi  una  cumclero  etpopulo  sibi  subjectolibere 
Dei  miserioordiam  exorare.  Et  quidquid  exinde  fis- 
cus  noster  exigere  poterat,  in  luminaribus  ipsius 
eecclesise  concinuanda  pei^etualiter  concessimus 
adhibendum  l^.  Preteroa  constituimus.  ne  quis  dux 
vel  comes  atque  vicarius,  seu  quislibetex  judiciaria 
potestate  nostram  vel  antecessorum  nostrorum  re- 
gum  auctoritatem  ^05  violare  presumat.  Quod  si  fe- 
cerit,  causis  regalibus  sit  obnoxius,  ot  insupor  soli- 
dis  600  culpabilis  judicetur  ;  videlicet  ut  dua^  partes 
in  archivum  ipsius  oicclesiee  admittantur,  et  tertiam 
fiscus  regalis  nostor  recipiat,  ut  nullus  tale  quid 
audere  ^06  deinceps  presumat.  Quod  ita  et  nos  per 
hanc  nostram  auctoritatem  confirmamus,  ut  sicut  a 


beatse  memoriiB  antecessoribus  nostris  predictai 
eecelesiae  coUalum  atquc  firmatum  est,  ita  et  dein- 
ccps  inviolabiliter  conservetur.  Et  ut  haec  nostra 
aucloritas  a  fidolibus  sanctse  Dei  aecclesiee  et  nos- 
tris  verius  certiusquo  credatur,  manu  propria  sub- 
ter  cam  firmavimus  ,  ot  anulo  nostro  jussimus  in- 
signiri.  Signum  domni  Arnulfi  inviclissimi  regis. 
Wiohingus  cancellarius  ad  vicem  Theotmari  ar- 
chicapellani  recognovi.  DataS.  Idus  Junii  anno  in- 
carnationis  Domini  894.  indictione  12.  anno  7. 
domni  Arnulfi  piissimi  regis.  Actum  Wormatise  in 
Dei  nomine  felicitcr.  Amen  10'.  » 

[65.  (69)  Consecratwni  Herivei  Remorum  archi- 
episropi  intcrfnit  (Flod.  iv,  11).  Hic  ordinationi 
Herivci  archicpiscopi  cum  cetcris  interfuit,  scili- 
licet  Hiculfo  Sucssorum  episcopo,  Olgario  Ambia- 
nensi,  MantioneCatalaunensi,  Rodulfo  Laudunensi, 
Olfrido  Silvanectensi,  ceterisquo  diocesaneis  con- 
sensum  prebentibus  et  dccretum  hujus  ordinatio- 
nis  corroborantibus.  [(64.)  Hic  autom  exstructis 
muris,  menia  urbis  in  tantum  ampliavit,  ut  monas- 
terium  sancti  Autberti,  quod  extra  erat,  infra  mu- 
rorum  ambitum  cohiberet.  Monastcrium  etiam  Dei 
genitricis  Mariae  aedificatum  Kalcndis  Augusti  sol- 
lemniter  consecravit,  tabulamque  altaris  argenteam 
quam  nostris  diebus  vidimus,  sciphumquo  argon- 
teum,  quem  dicbus  fcstis  subdiaconi  in  manibus 
ferunt,  calicem  quoque,  cum  aliis  quoque  orna- 
mentis  eecclosife  fecit.  Monastcrium  etiam  Lau- 
biense  adhibito  secum  Stephano  Leodecensi  epis- 
copo  consecravit  (150).  Qui  inter  hoec  morto  prcven- 
tu9,  diem  clansit  in  ipsoquc  sanctse  Marise  monaste- 
rio  ad  septemtrionakm  plagam  sepuKus  est. 

66.  (05)  Stephamis  soquitnr^  qui  in  sinodo  cum 
Isaac  comito  coram  archiepiscopo pacaiur.  Dodiloni 
successit  Stephanus  in  sedem  pontificalem,  virtam 
fficclesiasticis  quam  secuiaribus  disciplinis  suffi- 
cienter  instructus,  qui  res  ejusdem  sedis  ajcclesiae 
amplioravit  et  preceptis  regiis  confirmavit.  [(Flod. 
IV,  19.)  Hic  interfuit  sinodo  quam  habuit  Sculfus 
Rcmorum  archiepiscopus,  successor  Herivei,  in 
villa  Troslegio  (a/i.  944).  Gum  episcopls  Remensis 
dioceseos  affuere  nonnulli  quoque  comites.  In  qua 
et  Isaac  comes  ad  satisfactionem  venit,  pro  his  quae 
prave  perpotraverat  adversus  aecclesiam  Camara- 
censem ,  quoddam  castellum  Stephani  ,  presulis 
ejusdem  urbis,  dolosa  comprehensum  pervasione 


VARIiE  LECTIONES 

10*  c.  ad  habendum  charta  originalis  quam  vidil  Colv.  1<^'>  hanc  vocem  auctor  ipse  adscripsil ;  deerat  in 
charta  originali  teste  Colv.  106  videre  1.  3. 107  Posl  hanc  vocem  auctor  ipse  signum  posuit  g  -p-,  ct  in  sce- 
dula  assuta,  eodem  signo  repelito,  scripsit  verba  :  Hii»,  autem  exstructis  —  plagam  sepultus  est.  Sed 
statim  postea  ipse  se  corrigens,  eodem  atramento  lineam  duxit  in  margino  ab  illo  sifjno  ad  vocem 
corroborantibus ;  ita  indicans,  additamentum  illud  non  capiti  64,  sed  65.  adjungendum.  Ad  hanc  lineam 
non  attendens^  3  illud  additamentum  capiti  64.  annexuil ;  2.  vel  saltem  Colvenerias  oxhibct  quidem 
post  c.  65  sed  novum  caput  inde  facit,  ae  suo  titulum  addens,  quem  nec  1.  nec  3.  babet. 

NOTiE 

(150)  Cf.  Folcuini  Gesta  abb.  Lob.  18.  Facta  est  diensem  episcopatam  sascepit.  Obiit  igitur  Dodilo 
^^onsecratio  post  a.  901,  quo  anno  Stephanus  Leo-  ^  inter  a.  9Ciz-911. 


69 


LIBER  PRIMUS. 


70 


succendens.Proquofacinore  vadatusinhac  sinodo,  A  que  sexus,  cum  terris   cultis   et   incuUis,  pratis, 


centumlibris  argenti  pacatur  cum  prefato  Stephano 
episcopo,  satagente  Heriberto  et  aliis  qui  aderant 
Franlise  comitibus.  ] 

61.  (66.;  Hf{jus  nbtentu  Karolus  rex  super  pre- 
bendas  frairum,  Sanctae  Mariee  hanc  immunitatem 
restaaravit.  Hoc  etiam  peteiite,  Karolus  rex  super 
prebendas  fralrum  sanctse  Dei  genitricis  secclesias 
preceptum,  quod  deflagrata  civitate  perierat,  reno- 
va\it  hoc  modo  :  «  In  nomine  sanctae  et  individujje 
Trinitatis  Karolus  divina  propiliante  clementia  rex 
Francorum,  vir  illustris.  Quotiens  utilitatibus  aec- 
clesiarum  et  commodis  Dcoserventiumrationabili- 
ter  providemus,  hoc  nobis  tam  ad  corporis  quam 
anim»  salutem,  quamque  ad  stabilitatem  regni  to- 
tius  nobis  a  Deo  collati  et  conservandi,  provenire 
posse  peromnia  confidimus.  Porroautemnossevo- 
Inmus  omnium  fidelium  nostrorum  strenuitatem, 
tam  presentium,  quamquoque  futurorum,  quodvir 
▼enerabilis  Stephanus,  sanctae  Cameracensis  seccle- 
siaepresul,  nostram  adiens  magnificentiam  signifi- 
cavit  nobis,  clericos  jam  dictse  sedis  suse  habere 
quidem  res  ejusdem  episcopii  suo  victui  delegatas 
super  quibus  etiam  regale  preceptum,  olimlargicn- 
te  Zuentebolcho  rege,  habuerant ;  sed  eadem  civi- 
tate  deflagrata,  preceptum,  quoque  voracibus  flam- 
mis  absumptum  est.  Hujus  ergo  reinegotionostrse 
pietati  supplicavit  humiliter,  quo  illud  dampnum 
nostra  inslauraremus  munificcntia.  Quod  etiam 
facere  pro  Dei  amore  ac  fratrum  inibi  Deo  famu- 
lantium  libenti  adquievimus  mente  et  ex  rebus, 
quashactenus  quoquo  ordine  justeetlegaliterpos- 
sident,  hanc  eis  autoritatem  innovari  pro  tuta- 
mento  jussimus.  Precipientes eri^^o  cdicimus,quati- 
nns  prefatae  clerici  secclesiae  domos  quidem  pro- 


B 


aquis  aquarumve  decursibus,  molendinis,  cambiis, 
silvis,  ct  omnibus  ad  res  fratrum  predictas  perti 
nentibus,  modo  et  dcinceps  inperpetuum  tam  pre- 
sentes  quam  ot  fuiuri  ejus  loci  successores  clerici 
teneant  atque  possideant,  habentespotcstatem  jure 
tantum  hereditario  ex  eis  facere  quidquid  commu- 
ni  decretoper  unanimem  consensum  juste  delege 
rinl.  Sane  si,  quod  minime  arbitramur,aliquishuic 
nostro  obvius  decreto  quidlibet  aut  injuriam  agere 
nisus  fuerit,  sexcentis  solidis  culpabilis  judicetur, 
ita  ut  duse  horum  partes  ejusdom  loci  fratribus 
ccdent,  et  terliam  fiscus  recipiat  regis;  et  insuper 
quod  inique  molitus  est,  evindicare  nullalonus  va- 
leat,  ut  nemo  jam  tale  quid  usurpare  prcsumat.  Et 
ut  hujus  cdicti  auctoritas  ineluctabilem  perenniter 
obtineat  vigorem,  manu  eam  rohoravimus  propria, 
et  anuli  nostri  digna  illustratione  jussimus  conde- 
corari.  Signum  Karoli  regis  gloriosissimi.  Hugo 
regire  dignitatis  notarius  ad  viceni  Herivci  archi- 
episcopi  subnotavit.  Datum  13.  Kal.  Januarii,  indi- 
ctione  14,  anno  19,  regnante  Karolo  regc  gloriosis- 
simo,  rcdintegrante  14,  largiore  vero  hereditate 
indepta  1  {an  111,  Doc.  20).  Actum  villa  Cruztiaco 
in  Deinomine  feliciler.  Amon.  » 

68.  (67,)  Prcceptum,  quod  rex  supor  abhatias, 
quascontulit^^  huic  cpiscopo,  confirmavit.  Idem 
etiam  Karolus  rexabbatias,  MaroIlias(157)videIicet 
et  Grispin  (158),  obtentu  comitum  quospaulo  post 
dicturi  sumus,  viro  huic  oonccssit,  et  super  hujus 
rei  negotium  preceptum  roboravit  hujusmodi^to  : 
«  In  nomine  sanctajetindividuaeTrinitatis  Karolus 
divina  propitiante  clementia  rexFrancorum.  Chri- 
stianae  conversationis  religio  bipertito  videtur  regi- 
mine  subsistere,  regali  utiqueet  saccrdotali.  Ergo 


prias,  quas  habent  in  civitate,  quibusque  voluerint,  -.  saeerdotale  decet  regiis   augmentari  ac    sublimari 

•  ___  A  •  A       -  *  3       __^       1  •        l_  J  •  X  •         ^^    1  •i5  «.••  J  l*J*J*  *4am 


in  congregatione  tamen  ejusdem  loci,  hereditario 
dantaxat  jure  sive  per  venditionem  et  emptionem 
sea  per  commutationem  aut  plane  per  traditionem 
sibi  invicem  libere  pro  voto  concedanl.  Porro  terri- 
torium  monasterii,  quod  fuit  extra  urbem ;  pariter 
et  viUas  suisusibus  deputatas,  scilicetpago  quidem 
Cameracensi  Carneres  (151),  Lis  (152),  Venzen- 
zias  (153),  Muntiniacum  (154),  Gualtercurt  (155), 
Gondreceias  (156),  Hainoensi  vero  comitatu  Oni- 
nium  *<*,  Virmandensi  autem  Toriniacum  ;  porro 
SuessonicoCarisioIum  ;simulcummancipiis  utrius- 


honornm  munificentiis,  quod  regalis  diu  dignitas 
rcsidcat  in  solio  regni  sub  jequitatis  virga,  juxta 
quod  Deus  de  se  in  sapiontia  loquitur: «  Per  mere- 
ges  regnant  etjudices  leguindecreta  discernunt.  >» 
Hac  de  causa  noverit  omniumsancta3  Dei  aecclesiae 
lidelium  religiositas,  quia  comites  venabiles  Ha- 
gano  ac  Rodulfus  nostram  adeuntes  serenitatem 
humiliter  expetierut,  ulsanctaeCameracensis  ajccle- 
site,  cui  precst  presulStephanus,  virquippe  totius 
regni  strenuus,  ad  sanctam  Dei  genitricem  Mariam 
largiremur  ***  sub    perpetua   seculi   subjectione, 


VARIiE  LECTIONES, 

i0Si7a  chartaoriginalis;  omnium  1.  ^o^commisit  ccorr.  manus  s,  XIII.  habet  \.  4.^^^ charta  ipsaintev- 
cidisse  videtur  :  apographum  s.  XIIL  vel  XIV.  vidi  in  archivolnsulensi ;  nequc  Colvenerius  habere po- 
taitaisiapographa  daoin  archivo  Cameracenci,  1^1  committeremus  1 .  ex  corr.  qjusdemmanussw.  XIII\  et  3 

NOTiE. 


(!51;  Cami^res. 

(152}  Aut  Vieislis  autNeuvesli8,ad  rivum  Selles, 
qQatDor  leucis  a  Cameraco  distans.  Colv. 

liod)  Venzenzias,  sive  Venzelzeias  quod  habet 
rhnria  originaria  adhuc  Cameraci  exstans,  locus 
fait  ubi  postea  «dificatum  est  Chdteau-Cambresis. 
Fortasse  autem  sigmficatur  Vendegies-sur-Ecaillon. 
Ls  Glat. 


(154)  Montigny. 

(155)  Postea  Wahiercourt,  villa  diruta  inter  Ri- 
becouH  el  Marcoing  olim  sita,  in  agro  cui  adhuc 
nomen  Wiercourt  remansit.  Le  Glay. 

(156)  Honnechies,  prope  CAteau-Cambresis.  Lk 
Ol\y. 

(J57)Maroille8. 

(158)  Crepin,  prope  Cond6. 


71 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


n 


in  pago  Hainoense  super  fluentaHelprgo  abbatiun-  A. 
culam  dictam  Marellias  ^^*,  ubijacetsanctus  Hun- 
bertus  corpore,  ineDCclesia  quse  esl  inhonorcsancli 
Petridedicata.Nositaqueillorum  cognoscentes  con- 
gruam  esse  petitionem,  devote  eandem  abbatiun- 
culam  cum  suis  onuiibus  adjacentiis  delegamus  ad 
predictam  sedem  sanctae  Marioe  perpetualiter  ibi 
habendam.  Dehinc  et  venerabiliscomes  Sechardus 
expetiit  ipse,  ut  in  pago  prefato  Hainou  super  flu- 
men  Honabbatiunculam  dictam  Crispin^  ubi  jacet 
sanctus  Landclinus  in  SBCclesia  honore  sancti  Pe- 
tri  dicata,  quam  abbatiunculuam  idcm  dictus  Se 


69.  (68.)  Domnus  Siephanus  cursu  consummaio 
nntjravil  a  seculo.  Episcopus  iste  ex  Alsatio  pogo 
natus,  ex  rebus  sui  Jurisa^cclcsiam  sanctae  Deige- 
nitricis  Marise,  cui  ipso  Deo  auctore  preerat,  here- 
dem  fecit.  A  regibus  multa  optinuit,  quae  eidem 
secclesiae  contradidit;  famiiiam  multam  contulit  ; 
rcs  preterea  quasdam,  qua3  in  episcopo  subtractsB 
fuerant  oecclesioe,  redintegrari  laboravit.  Hicinler- 
ranativitatissuse  morte  preventus,de  quase  adse- 
dempropriam  reportari  jussit,clausit  diemannoDo- 
nicsB  incarnationis934.  S.Idus  Februarii  (159). 

70.  (69.)    SubJniroduciiur  Fulberius  episcopns» 


chardus  beneficio  habobat,  concederemus  sanetsB  "  Domino  Slephano  Fulbertus  succedens,  faventiset 


Mariae  ad  prescriptam  sedem  Cameracensem,  pcr- 
petualiter,  ibihabendam^^^cumsuis  omnibus  adja- 
centiis.  Et  ita  fecimus.  Verum  precatu  prediotorum 
comitum  permittimus  ob  remedium  animse  nostrse 
prescriptoantistitiStephano,  inlocissuae  concessis 
secclesiae  ^*^  hoc  est  Marellias  seu  Crispin,  mcrca- 
tum  statuere  et  teloneumindecapere.  Etcircumis- 
taloca,quantumuniusleug8e  tctenderit  spalium,  ne- 
quecomes  neque  ulla  judiciara  postestas  freda  exer- 
cendi  potestatem  habeat ;  nequo  quilibet  presen- 
tiumvel  succedentium  de  ilhs  dictis  abbatiunculis 
sanctse  Maria)  Gameracencis  aecclesiw  temptet  fa- 
cere  abstractionem,  subreptionem,  divisionem,  rc- 
fragationem,  inquietudinem,  contradictionem,  pre- 
judicium,  violentiam;  sed  cum  villulis  suisaccarum 
continentiis  ,  videlicet  aecclesiis,  aedificiis,  silvis, 
prati8,pascuis,terris,aquis  aquarumque  decursibus 
farinariis,  piscationibus,  perviis,  vineis,  mancipiis 
desuper  commanentibus,  etquicquidibiin  omnibus 
robusjusteet  legaliter  appendit,  habendum  possi- 
dendum  ^*5  sancta}  Mariie  ad  supradictam  sedem 
radimus ;    faciantque  rectores  ejus  acclesise  tic^ 


suffragantis  Gisleberti^ducisobtcntu,  cathedrrepon- 
tificalis  pra^rogativam  adeptus  est.  Hic  ^^8  expago 
Brabalensi,  de  villa  videlicet  Wiluva  (160)  ortus, 
vir  quide  m  bonis  moribus  instructus,  sanctse  Dei 
&;cclesi8e  sedem  multis  commodis  munire  semper 
laboravit. 

71.  (70)  Conieniio  inier  Isaac  superbum  comitem 
eJ FuJberium  episcopum;  tamen  victore  episcopoco- 
mos  expeJJiiur/lunc  temporis  Isaac  comes  abbatiun- 
culam  beati  Hunberti,  cui,  ut  paulo  superius  diximus 
,  (c.  68),  cpiscopum  Stephanum  rex  Karolus  prefe- 
'  cerat,  possidebat,  ipsamque  regiam  ac  locupletem 
abbatiam  sanctissimi  Gaugerici  cum  omnibus  appen- 
diciis  sibi  beneiiciatam  de  regio  jure  tenebat  ti9, 
dimidium  scilicet  Cameracae  urbis  castellum,  cum 
medietate  quoque  publicorumvectigaliumsimulque 
etiamcum  altera  moneta.  Et  quia  urbs  sub  di- 
versitate  bircmis  dominii  agebatur;  easiquidem  nau- 
fragante  aliquandorectores  ipsi  inter  se  ortis  simul- 
tatibus  collidebantur.  Semper  enim  interministros 
eorum  pro  rebus  exigendis  audicbatur  confragosa 
seditio,  semper  excrescebat  violenta  atque  gravis 


exinde,  quodcunque  suasuorumque  poposcerituti-  «^  utrimque  tumultuatio;  quse  paulatim  graviore  motu 


titas.  Unde  hoc  preceptum  firmitatis  industria  fa- 
cium,  manu  firmamus  nostra  ad  opus  sanctse  Mariae 
1^7,  etanulonostrojussimussigillari.SignumKaroli 
regis  incliti,Gauzclinus  notatorvice  Uotgeriarchi- 
episcopi  summique  cancellarii  recogno vit.  Datum  6 . 
idus  Septembris,  indictione  8,  anno  28,  regnante 
Karolo  rege  glorioso,  redintegrante  23,  largiore 
vero  hereditate  indepta  9  (an.  921,  Sepi.  8).  Actum 
in  palatio  Horistallo  feliciter.  Amen.  » 


excitata,  eo  usque  processit  ut  in  arma  pleruraque 
moverentur.  Haec  itaque  et  hujusmodi  comes  ma- 
gnanimusjmpatienter  accipions,  in  iras  furibundus 
pre  nimiaindignationeexcandut,  tantique  turgoris 
cervicem  adversus  domnum  ponliflcem  erexit,  ut 
eum  quadam  die  unacumsuisscdc  relicta  mandaret 
quantotius  aufugere,  solus  videlicet  postea  totius 
urbis  indiscrete  negotia  possessurus.  Unde  prcsul 
perterritus,  tamen  Deiclementia  iisus,tam8uperb8B 


VARI^  LECTIONES. 

(^^^)  iia  omnes  codices  eiy  aJierum  ex  apographis  chartOB  qu£o  vidii  Co/ve/?er/ws. Maricolas  npoaraplnim  In- 
suJense  et  aJtirum  Colvenerii.  Post  hanc  vocem  eadoin  illa  mauuss.  XIII.  additiMem^dm ;  iJcm  hnhet^. 
ejusdem  manus  s.  Xlil :  et3.  5.  ^^^  i.espiciendam  1.  e  corr.  i^*  iia  i.  scripserat.Sed  manus  illa  s.  XIII. 
erasisverbis  ob — secclesise,  inrasura  scripsit  oh  r.  a.  n.  duabusprescriptisecclesiis.  hoc  est  M.  Idem 
^habet  3.  i*^  erasis  hab.  poss.  manus  illa  scripsii  conservandum  ampliflcandum.  Idein  habent  3.  5.  **6 
erasis  rectores  e.  a.  illa  manus  scripsii  fratres  ipsarum  ecclesiarum.  Idem  3.  5. 117  crasis  s.  M.  manaa 
illa  scripsit  fratrum.  Idem  3.  5.  ^*»  Hinc  1.  ii»  possidebat  —  tenebat  inrasura  aucior  ipse. 

NOTiE. 


(159)  Eumdem  diem  habet  Necrol.  Beatse  Marise 
Cameracensis  s.  xii.  Sed  Flodoardus  in  Annalibus 
hsec  habet  sub  a.  933 :  Artoldus  archiepiscopus 
Fulbertam  arbi  Cameracenci  prsBSuIem  ordinat; 
cf.  Flod.  A.  Hem.  iv,  24  et  Flodoardus  annum  ut 


noster  a  nativitate  Christi,  non  a  pascha  incipit. 

(160)  Infra  in,  19.  Wileve  dicitur.  Fortasse  est 
parochia  Woluensis,  ubi  situm  est  monasterium 
Bubsevallis.  Coln.  Uivus  quoque  prope  Vilvorde 
Woluwe  appellatur. 


73 


LIBER  PRIMUS 


n 


ussioni  obtemperaturum  se  es  se  spopondit;  sed  ut  A  vato  comite,  abbatiam  sancti  Gaugerici  ex  integri- 


tamenprobrosussuiperfugii  pudorpopulum  lateret, 
velusqueinnoctem  indutias  poposcit.  Qui  nec  difii- 
cile    ita    accedit,  eo  sane  tutior,  quia  nequaquam 
eum  tanti  estimabat,  ut  sua  jussaaudereteludere. 
Hoc  igitur  impetrato,  in  diversas  partes  episcopus 
ancipitem  animum  rapit ;   quidnam  prius  in  tantis 
et  tam  subitis  perturbationibus  intendere   possit , 
quaerit.  Nec  mora,divino  consilio  usus  omnes  amicos 
atque  fideles  infra  indutiolam  hanc  cum  omni  studio 
jussit  tacitus  convocari,  eorumque  suffragio  suae 
curae  consuluit.  Nam  nox  illa  tanti  copiam  exercitus 
ei  peperit,  ut,  Deo  volente,  versa  sententia  hostem 
incautum  diluculoextra  civitatem  compelleret,  ipse- 
que  cum  suis  in  propria  sede  conpos  animi  resideret. 


tate  supradictainim  rerum,  unde  videlicet  contentio 
coeperat,  sed  et  alteram  abbatiam,   quam   supra 
diximus   (161),   sanctee   Dei    secclesioe   genitricis 
Marise  in  perpetuum  habendas  contradidit.   Super 
quod  scripta  confirmavit  hujusmodi :  «  In  nomine 
sanct»  et  individuae  Trinitatis,  Otto,  divina  propi- 
ciante  clementia  rex.  Noverint  omnes  fideles  nostri 
prsesentes  scillicet  et  i^  futuri,  qualiter  pro   Dei 
amore  et  sanctse  et  intemeratse    semper   Virginis 
Marise,  genitricis  ejusdem  DeietDomininostri  Jesu 
Christi,  necnon  et  animeenostreesalute,  interventu 
quoque  fidelium  nostrorum,  scilicet  Fridurici  ar- 
chiepiscopi  et  dilecti  germani  nostri  Brunonis   et 
Cuonradi  ducis  atque  Herimanni  ducis  et  ceterorum 


Post  haec  vero  aliquot  diebus  interpositis  comes  *-' fidelium,  concedimusadiepresenteet  hora  sanctae 


reversus,  coUecta  valida  manu,  resumptis  viribus 
urbem  repetiit,  multasque  inquietudines  ingerens, 
episcopum  aliquandiu  lacessivit.  Denique  etiam 
alternis  conflictibus  gravis  inter  se  contentio  ad- 
olevit. 

72.(11.)  Quod,  ubi  imperator  OUoprecibus  regis 
Luduwici super hostes  satisfecit,  Coemraci  Fulber- 
tum  viSi^aviMnterea  (a/]938)Gallorumprinceps,Hu- 
go  videlicet  qui  dicebatur  Magnus,  Willelmus  quo- 
que  Rotomagensium  duxferocissimus,  regem  suum 
Luduwicum  assidua  infestatione  inpugnabant,  diu- 
que  inter  seutrinque  sine  intermissione  dimicabant. 
Videns  autem  rex  non  posse  se  absque  aliena  ope 


Mariae  ad  sedemCameracensis  secclesiee,  cui  vene- 
rabilis  Fulbertus  episcopus;Deoannuente,presidere 
videtur,  abbatia  sancti  Gaugerici  omnem  ex  in- 
tegro,  cum  omnibus  rebus  et  possessionibus  domi 
extraque  pertinentibuS;  sicutijurisnostrihactenus 
juste  ac  legaliter  visa  est  fuisse;  concessa  pariter 
omni  publica  functione  vel  exactione  ad  jam  fatum 
sancti  monasterii  locum  pertinente.  Ut  nuUus 
comes  vel  quilibet  rei  publicae  minister  illic  pote- 
statem  habeat  aut  mallum  tenendi  vel  bannum  vel 
freda  exigendi  aut  aliquam  districtionem  facicndi, 
sed  per  omnia  ita  sub  potestate  sint  episcopi,  qui, 
Deo  prestante,  por  successionem  eidem  prefuerit 


inimicorum  superare  ssevitiam,  imperatorem,  Otto-  ^  secclesise,  deinceps  ct  in  perenni  tempore,    sicuti 


nem  videlicet  Heinrici  regis  filium,  cujus  sororem 
Gerbergam  matrimonio  duxit  sibi  adj  utorem  adstrin- 
gere  estimavit,  missisque  oratoribus  ad  id  negotii 
cum  precibus  invitavit.  Qui  continuo  fraternis  moni- 
tibus  familiariter  accinctus,  duces  suos  acprincipes 
bello  parari  precepit;  paratisque  viaticis,  absque 
dilatione  juxta  precatum  castra  movit  {an,  946) ; 
sicque  primo  Parisium,  deinde  Rotomagum  usque 
perveniens,  omnes  vicinias  devastavit,  ibiqpie  satis 
miserandam  pestem  edidit.  Exin  vero  exhaustis  ul- 
lione  hostibus,  cum  repatriare  deberet,  in  ipso  qui- 
dem  reditu  in  urbem  Cameracensium  castra  metari 
disposuitfVisitaturus  quippe,  quomodo  domnus  Ful 


usque  modo  juris  fuerunt  potestatis  nostree.  Et  ut 
hsec  nostrse  concessionis  auctoritas  per  succeden- 
tiumcurricula  temporum  inrefragabiliter  firmiorem 
in  Dei  nomine  optineat  vigorem,  manu  propria  no- 
stra  subtus  eam  firmavimus,  et  anuli  nostri  impres- 
sione  corroborari  precipimus.  Signum  domniOtto- 
nis  invictissimi  regis.  Brun  cancellarius  ad  vicem 
Rotberti  archicapellani  recognovi.  Data2  Kal.Maii 
anno  Dominicoe  Incarnationis  947,  indictione  6, 
regganto  pio  rege  Ottone  anno  14.  Actum  Aquis- 
grani  palacii  in  Domino  feliciter.  Amen.i> 

lA.(lS.)Amulricum  comitem  of  filiam  Isaacquam 
matrimonio  sibi  duxit^episcopuspio  consanguinitate 


bertus  episcopus  in  rebus  eecclesiasticis  se  haberet.  D  sejnnxit,  Alter  itidem  comes  ex  pago  Hainou,  Amul- 


73.  (72.)  Ottoimperator  abbatiam  sancti  Gaugerici 
episcopo  confert  et  inde  preceptum  sulyectum  corro- 
borat,  Ubi  cum  perventum  est,  domnus  episcopus 
quam  f amiliariter  eum  excepit,  amicisque  obsequiis 
summa  cum  veneratione  deserviens  de  incussioni- 
bus  a  comite  prelibato  sibi  inrogatis  cum  supplici 
querimonia  proclamavit.  Qui  causis  auditis,  mo- 
lestias  episcopo  illatas,  sicuti  pius,  perinde  atque 
episcopus  ipse  indoluit;  suorumque  competenti 
consiliousus,  secundum  legispublicsejudiciumpri- 


ricus  nomine,  vir  genere  nobilissimus  et  juxta  se- 
cularis  gloriee  pompam  fortunatissimus,  filiam  Isaao 
eeque  comitis  prefati  duxit  uxorem.  Multis  autem 
internoscentibus  atque  deferentibus  conperiens 
Fulbertus  episcopus,  eos,  sponsum  vidclicet  et 
sponsam,  proximse  cognitionis  consanguinitatepro- 
pinquos  et  ideo  contra  legem  copulatos,  facto  con- 
silio  canonice  ab  invicem  sejunxit,  datoque  pooni 
tentise  modo,  hoc  tantum  scelus  admissum  expiari 
precepit.  Quod  parentes  atque  amici  moleste  sed  et 


l^  deest  1» 

(161)  Hars^illes,  c.  68. 

Patrol.  CXLIX* 


VARliE  LECTIONES 
NOT^. 


^ 


75 


GESTA  PONTIFICUM  CAM£RACENSIUM 


76 


dolenter  ferentes,  modo  minarum  asperitate  epi-  ^  ciores, 
scopum  perterrefaciunt,  modo  tamen  precibus  et 
preciosis  muneribus  conveniunt;  quin  etiam  uber- 
rimas  hereditates  sanctse  Dei  secclesise  promittunt 
ut  sive  scilicet  eorum  minis  coactus,  sive  promis- 
sorum  munerum  affectatione  in  aliam  sententiam 
flexus,  disjunctos  fortasse  reconjungeret,  inconvul- 
sosque  amodo  manere  permitteret.  Hujus  rei  sug- 
gestione  episcopus  commotior  factus,  quia  in  ipso 
timor  Domini  preponderabat,  minas  posthabuit,  et 
ne  a  norma  canonicsB  legis  pretio  emptus  forte 
descisceret,  promissa  calcavit;  immo  et  juxta  pro- 


quibus  affectus  patri»  ruinee  contemptum 
mortis  infuderat,  legit,  hostemque  in  compendiario 
interceplum  tramite  subito  persecuntur.  Qui  cir- 
cumfusus  multitudine,  dum  cedere  pudoris  estima- 
vit,  utpole  vir  animi  immodicus,  refugientibus  so- 
ciis  in  prelium  ruit ;  moxque  a  latere  circumventus, 
nostrorum  tamen  dispendio,  absciso  capite  obtrun- 
catur.  Unde  victoriam  adepti,  caput  ast®  defixum 
in  summo  muro,  illis  Isetum,  suis  miserabile  spec- 
taculum,  suspenderunt.  Audito,  rex  Bulglio  —  sic 
enim  dicebatur  —  furore  acccnsus,  casum  amici 
miserabiliter  ingemuit ;  solitoque  acerbior  nepotis 


phet8Bincrepationem,nolensanimasqu8e  moriuntur  B  mortem  ulcisci  gestiens,  urbem  cum  suis  repetiit. 


vivificare  {Ezecb,  xm,  19),  precibus  eorum  minime 
adquievit,  sed  totiusauctoritatisjndicioinperpetuo 
8egi*egavit.  Unde  liquido  apparet  quod  nullus  turbo 
minarum  a  proposito  legis  movere  valebat.nulloque 
appetitumunerum  saecularium  captabatur,quomodo 
hi,  quos  hodie  aut  terrore  vel  favore  potentioris 
personsB  coactos,  aut  lucris  avaritiae  inhiantes,au- 
sim  dicere,  aeccIesiasticsB  institutionis  disciplinam 
malis  operibus  depravare  soepe  conspicimus. 

75.  (74.)  Quod  llungarifhac  vicinia  devasiata^  ad 
urbem  usque  venerunt.Quam cum  non possent  expu- 
gnare  omne  suburbium  cum  templosancli  Gaugerici 
combusserunt.  Sub  iisdem  diebus  (a/i,  953)  Hungari 
per  regiones  hujus  provincias  male  ssBviobant 
Ghristianoscaptivabant,  profanatisque  secris  culti- 
bus,  SBccIesias  incendebant.  Quo  perterritus  Ful- 
bertus  episcopus,  impigre  imminentem  ruinam  pre- 
videns,  urbem  attentiore  cura  muniri  oxercuit  et  in 
monasterium  sanctee  MarisQ  boatissimum  Gaugeri 
cum,  thesaurum  videlicet  preciosissimum,  recon- 
didit ;  presaga  siquidem  mcnte  suspicatus,  quod 
mox  rei  probavit  eventus.  Namaliquotpostdiebus 
interlapsis,  anno  videlicet  ab  Incarnatione  Domini 
953,  8  Idus  Apriiis,  ipsi  Hungari  promptiore  im- 
petu  bellatoriam  disciplinamprefcrentes,  huic  urbi 
advolarunt,  triduoque  immorati,  totius  generis 
pestem  ediderunt.  Siquidem  nostris,  quia  adversum 


Tum  vero  satis  acriter  illis  quidem  foris  furentibus, 
istis  vero  intus  fortiter  resistentibus,  utrimque  diu 
certatur,  omnique  genere  telorum  decernitur.  lUos 
dolor  fraterni  capitis  pertinaciter  accendebat,  his 
amor  patrise  et  ultima  spes  audaciam  ministrabat. 
Et  dum  id  geritur,  merens  opiscopus  modo  Dei  ge- 
nitricem  precibus  exagitat,  coramquo  beatissimi 
Gaugerici  fcretro  procumbens,  dignctur  esse  de- 
fensor  crebro  ingeminat ;  modo  vero  per  propugna- 
cula  cursitans,  suos  viritim  confortat  et  iustruit, 
virilitcr  dimicent,  invincibiles  pugnent ;  Dei  enim 
esso  contra  alienigcnas  pugnam,  illi  futuram  victo- 
riam.  Interea  fessis  dum  ad  interruptionem  nihil 
succedcret,  solvere  obsidionem  consultius  estima- 
runt ;  suamque  fidem  vcnise  et  salutis  obsidem  offe- 
rentes,  islam  pactionem  ,  incertum  dolone  an  fide 
conpositam  pretendorunt,  ut,  si  videlicet  sibi  ceput 
redderetur,  ipsi  omnem  predam  ot  omnes  captivos, 
sed  et  omnia  qusecumque  in  hac  vicinia  rapuerant, 
usque  ad  minimum  restituerent,  posita  deinde  pugna 
pacem  composituri.  Hi  vero  magis  dolo  suspecti, 
exorata  rcfutant.  Quo  Hungari  amplius  et  inratio- 
nabilitcr  ciTerati,  incendere  templum  leviori  negotio 
arbitrali  sunt;  murorumque  expugnationem  decli- 
nantes,  ad  fastigia  templi  tela  ardentia  certatim  ja- 
culantur.  Ad  hoc  nostris  tandem  qusedem  mentium 
fuit  consternatio  ,  gravisque  pre  timore  defectio 


tot  erant  paucissimi,  intra  tuta  murorum  receptis,  j^  prevalerehostes,nonhaberesibilocumdefensionis 

_^_  v^  _      V  --.— .-fc  n*  •*        j*i  ^  i.  !•/*•         ^^    O"  •11*  •  •*  •        •  •  1        j.*i-  *      .  • 


suburbana  nullis  resistcntibus  adurunt  aedificia, 
diripiunt  civium  patrimonia;  denique  prosperis 
successibus  laeti  studia  prelii  munitionibus  urbis 
advertunt  ,  temptantesque  irruptionem  ,  nostris 
tamen  acriter  defensantibus,  minime  proficiunt. 
Itaque  fatigati,  non  procul  ab  urbe  fixis  tentoriis  in 
prata  videlicet  juxta  Scalth  fluvium  concedebant, 
quiele  ciboque  curandi,posthacurbis  excidio  rever- 
suri.  Non  usquequaque  tamen  nostri  octiosi  fuere 
nec  inulta  civitatis  omniiio  passi,  dispendia.  Ubi 
enim  hostibus  paululum  remotis,  nepotem  regium 
cujus  nomon  excidit,virum  videlicetbellicis  artibus 
preditum,  cum  paucis  novissimum  incedere  de 
muris  prospiciunt  :  mox  quidem  Odo,  vir  acris 
conailii  et  mente  promptior,  sociorum  aliquot  auda- 


Sane  illis  sine  intermissione  jaculantibus,  jam  vic- 
tor  ignis  pene  inrccuperabiliter  tecta  teneret,  nisi 
quidam  ex  clericis  ,  Seraldus  nomine  ,  Dei  credo 
virtute  roboratus,  sumpto  secum  aquse  vasculo  cito 
super  templum  ascenderet.  Qui  resticulis  nixus , 
quas  desuper  trabibus  clangorii  ( 16:2  )  artificiose 
innexuit,  sparso  latice  ignem  extinguebat,  volucri- 
que  studio  super  culmina  cursitans,  operam  omnem 
hostium  eludebat.  Mirabile  dictu.  Sane  in  conspectu 
adversariorum  discurrens  et  vulneri  patens,  sed 
quos  res  ipsa  indicat,  meritis  beatissimae  Dei  geni- 
tricis  et  sancti  Gaugerici  intervenlione  protectus, 
sua  opera  ab  oxcidio  templum  eripuit.  Hinc  animi 
nostrorum  erecti,  divinum  siquidcm  auxilium  sen- 
tientes,  formidinem  ponunt,  ac  validioribus  animis 


(162)  GampanUe 


NOTiE 


77 


UBER   PRIMUS 


78 


ad  renitendum  incombunt.  Itaque  hostes  cum  im-  A 

possibilitatem  vincendi  ullo  modo  cernerent,  cum 

pudore  et  dolore  nb  obsidiono  desistunt ;  sed  quod 

in  suburbio  inlactum  ante  reliquerant,  cum  furore 

perurunt.  Si  quos  aulem  bello  habiles  forte  depre_ 

hendissent,  continuo  jugulabant;  quod  vero  neciet 

igni  superfuisset,  captivitati  reservabant.  Post  hsec 

etiam,  quod  gravius  est  et  magis  lugendum,  deco- 

ram  et  venerabilem  basilicam  sancti  Gaugerici,  ut 

scilicet  superbis   edificiis  exterius  insignitam,  ita 

etiam  inlcrius  multis  pecuniis  rati  refertum,  facto 

agmine  nitebantur  irrumpere  ;   sod  obstinatissime 

renitentibus  canonicis  cum  multitudine  vulgi,  non 

poterant  effeclum  habere.  Unde  quidam  incenden-  B 

dum  minabantur  ;  multi  vero  propter  plumbqa  tecta 

difficultatem  videntcs,  poius  relinquendum  esli- 

mabant.  Cedebant  ergo  tantae  difficultati,  et  jam 

abscedebant,  cum  furiosus  quidam  ex  clericis  in 

clangorio  sedens  in  medio  sagittam  contorserat. 

Quo  acriter  exasperati  ampliore  numero  pro  ulcis- 

cenda   injuria   ad  monaslcrium  refluunt :  factoque 

diu  impetu,  tandem  irrumpentes,  multos  de  populo, 

quos  intus  reppererant,  sternunt;  ex  clericis  quo- 

que  Ansfridum,  Anselmum,  Grinbertum,  Tcoderi- 

cum,  Genlionem  exanimant.  Novissime  vero  intra 

laquearia  ignem  ponentes,  venerabile  templum  ta- 

men  diuturno  et  difil^ili  negotio  subverterunt,  adco 

sane,  ut  ambustis  sublimis  structura;  sedificiis,  la- 

mentabile  dictu,  culmina  eum  vasta  ruina  devolve- 

rentur,  plumbiquc,  quo  summa  desuper  tecta  coo- 

periebantur,  liquefacti  rivus  huc  illuc  per  declivia  q 

qaaeque  decurrens,  plateis  quidem  natantibus,  fos- 

sas  impleret  in  circuitu.  Posthaec  congregatis  cap- 

tivis,  cum  infinita  preda  abscesscrunt. 

76.  (75)  Ubi  sanctum  Hcrmetem  pristino  loco  re- 
stitaere  staduit,  Danis  quoque  circa  istam  provin- 
ciam  non  minus  furentibus,  et  ut  liquet  ipsas  his- 
torias  legentibus,  sanctas  Dei  casas  incendentibus, 
beatus  Hermes  martir  Christi,  quem  papa  Alexan- 
der  Romae  baptizavit,  de  Ronasce  (163)  villa  Rra- 
batensc,  de  monasterio  videlicet  quod  beatus 
Amandas  construxit,  ad  monasterium  villae  Ende 
(16i),  quae  juxta  Aquisgranum  sita  est,  primo  as- 
portatar ;  deinde  vero  Coloniam  usque  translatus, 
non  pauco  ibidem  tempore  demoratur.  Unde  inter- 
cedentihas  aliquotannorum  curriculis,  inter  utrum- 
que  clerum,  id  est,  inter  Rotnascenses  atque  En- 
denses,  magna  exorta  est  disceptatio.  Danis  enim 
remotis  rebusque  sanctte  Dei  fficclesise  in  prospe-  ^ 
ritate  restitutis,  Romascenses  suum  moliuntur  rc- 
ferre  patronum ;  Endenses  vero  unanimiter  refra- 
gati  retinere  contendunt,  utpote  videlicet  preciosum 
thesaanim.  Hsec  igitur  altercatio  inter  sea  liquandiu 


processit.  Rotnascenses  autem  consilio  saniore 
preventi,  domnum  Fulbertum  pontificem  supplici- 
ter  adierunt ;  suseque  deplorationis  seriem  incul- 
cantes,  obnixe  implorarunt,  ut  quia  de  parrochia 
ejus  translatus  fucrat,  ibi  etiam  a  violenlis  extor- 
tum  sanctum  martirem  reportari  cum  omni  labore 
contenderet.  Horum  itaque  causam  competentem 
previdens  episcopus,  omnimodo  laboravit,  quoa- 
dusque  beati  martiris  glebam  ad  proprium  locum 
referri  coegit.  Pro  tanti  ergo  beneficii  recompen- 
satione  predicti  fratres  villam,  quee  ab  incolis  Ne- 
wehova  (165)  nuncupatur,  sanctae  matri  secclesise 
Cameracensium  libenter  contulerunt. 

77.  (76)  Otto  rex  immunitates  sanctw  Marige  re- 
novanSy  teloneum  hujus  civitatis  cum  moneta  epis- 
copo  contulit.  Petente  ipso  pontifice,  Otto  imperator 
auctoritatem  immunitatis,  quam  antecessor  suus 
Karolus  super  sedem  Cameracensium  fixit,  inrefi- 
gendam  etiam  confirmavit ;  eique  insupor  omne  te- 
loneum  cum  moneta  ipsius  civitatis  contradens, 
postniodum  omnes  fiscalium  functionum  mutilatio- 
nes  per  subjectam  hujusmodi  testamenti  paginam 
sequestravit :  « In  nomine  sanctse  et  individu»  Tri- 
nitatis  Otto  divina  propiciante  clementia  rex.  Cum 
petitionibus  servorum  Dei  justis  et  rationabilibus, 
divini  cultus  amoro  favemus,  superna  gratia  nos 
muniri  nequaquam  diffidimus.  Proindo  noverit  in- 
dustria  seu  sagacitas  omnium  fidelium  nostrorum, 
tam  presentium  quam  et  fulurorum,  quia  vir  vene- 
rabilis  Fulbertus,  Camcracensis  urbis  episcopus, 
obtulit  obtutibus  nostris  immunitates  beatse  memo- 
riae  antecossoris  nostri  Karoli,  in  quibus  continc- 
batur  insertum,  qualiter  predictus  antecessor  nos- 
ter  Karolus  rex  nominatam  sedem,  quae  est  in  ho- 
nore  sanctse  Dei  genitricis  Marise  scmperque  Virgi- 
nis,  ob  amorem  Dei  et  tranquillitatem  fratrum  ibidem 
consistentium  ,  semper  sub  plenissima  tuitione  et 
immunitatis  defensione  habuisset  121.  Pro  firmitate 
tamen  rei  postulavit  nos  prefatus  episcopus  Fulber- 
tus,  ut  ejusdem  regis  auctoritatem  in  amore  ct 
reverentia  sanctse  Dei  genitricis  Mariae  nostra  au- 
ctoritate  confirmaremus.  Quod  ita  per  interventum 
dilecti  episcopi  nostri  Rihharii  (166)  libenter  ad- 
quievimus,  et  ita  concessimus  atque  per  hoc  pre- 
ceptum  nostrse  auctoritatis  roboravimus.  Preci- 
pientes  ergojubemus  ut  nullus  judexpublicus  vel 
quislibet  cx  judiciaria  potestate  in  eecclesias  aut 
loca  vel  agros  seu  roliquas  posscssiones  predict» 
secclesise,  quas  modorno  tempore  in  quibuslibet 
pagis  vel  territoriis  infra  ditioncm  imperii  nostri 
juste  ctlegaliter  memorata  tenet  vel  possidet  seccle- 
sia,  vel  ea  quae  deinceps  a  t*^  catholicis  viris  eidem 
collata  fuerint  eecclesiae,  ad  causas  audiendas,  aut 


l«i  haboiftsent  1, 8.  i»  deest  1. 


VARIJE  LECTIONES 
NOTiE 


(168)  RenaiXy  Flandrice  Ronse ;  inter  Oudenarde         (165)  Nieuwenhoven,  prope  OrammontetNinove 
il  Grammont.  Colv. 

(164)  Inda  Y9l  Ck^rnalismimater.  (166)  Leodiensis.  CpLv, 


79 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIDM. 


80 


freda  vel  mansiones  vel  paratas  faciendas,  aut  fide-  A  dibus  conditis,  quandam  etiam  metropolim  Maga- 


jussores  tollendos,  authomines  ipsius  eecclesisetam 
ingenuos  quam  servos  supcr  terram  ipsius  comma- 
ncntes  nequaquam  distringendos,  vel  ullas  retribu- 
tiones  aut  inlicitas  occasiones  requirendas,  nostris 
et  futuris  temporibus  ingredi  audeat,  vel  ea  quae  su- 
pra  memorata  sunt,  pcnitus  cxigere  presumat.  Sed 
liceat  memorato  presuli  suisque  successoribus  res 
predictse  aecclesise,  cum  cellulis  ct  rebus  vel  homi- 
nibus  sibi  legaliter  subjectis,  sub  immunitatis  nos- 
trcB  dcfensione  quieto  ordine  possidcre,  et  nostro 
fideliter  parere  imperio,  atque  pro  stabilitate  nos- 
tra  vel  totius  impcrii  a  Deo  nobis  collati  vel  con- 
servandi  una  cum  clero  et  populo  sibi  subjecto  li- 
bere  Deimisericordiamexorare.  Etquicquid  exinde 
fiscus  noster  exigcre  poterat,  in  luminaribus  ipsius 
aecclcsisB  concinnanda  perpetualiter  concessimus 
ad  habendum.  Insuper  nostra  largitione  concedi- 
mus  prefato  episcopo  et  successoribus  ejus  omne 
teloneum  cum  monela  civitatis  suse  Cameracensis, 
eo  videlicct  tenore,  ut  novem  paites  episcoporum 
usibus  deputenlur,  decima  vero  pars  ad  usus  fra- 
trum  ejusdem  congregationis  perpetualiter  in  ele- 


B 


daburch  vocabulo  struxit.  Gui  cum  ab  episcopis  suis 

multa  sanctorum  pignera  impetrassct ,  Fulbertum 

episcopum  sanctorum  Gaugerici videlicet  atque  Au- 

berti  corpora  sibidari  postulavit;  felicissimam  sane 

arbitratus  suam  foremetropolim,  sitantorum  con- 

fessorum  patrociniis  fulciretur.  Hujus  vero  petitio- 

nem  episcopus  deciinare  formidans,  incerto  haesit ; 

scd  tamen  beneficiis,  quse  multa  jam  ei  prestiterat, 

ut  diximus,  ne  ^27  videreturingratus,  susepetitioni 

effectum  promisit.  Qua  in  re  presul  anxius ,  in  di- 

versa  parte  animum  ancipitem  flectit ;  vidensque 

difficultalem  negotii,  sive  donet  sive  neget,  utrum- 

que  sibi  fore  periculosum  advertit.  Si  enim  neget 

imperatoris  benivolentia  oflensum  iri ;  si  vero  do- 

net,  suae  provincise  futuram  perniciem,  utpote  vi- 

duataB  patronis,  per  quos  et  temporalem  meruit  sa- 

lutem  et  celestem  sperat  beatitudinem.  Inter  heec 

medius  pontifex,  tandem  sibi  provida  ratione  con- 

suluit,  paucisque  suorum  quibus  secreta  credcbat 

abhibitis,  clamduorum  sacerdotum  corpora,  sancti 

videlicet  Teoderici  episcopi,  de.quo  supra  diximus 

(c.  49),  et  alterius  cujus  nomen  oxcidit  (167),  de- 


mosina  nostra  proficiat.  Praeterea  constituimus,  ne  p  tectis  sepulchris  accepit ;  feretrisque  honorifice  in- 


quis  dux  vel  comesatque  vicarius  seu  quislibet  ex 
judiciaria  potestatc  nostram  vel  antccessorum  nos- 
trorum  regum  violarc  presumat  constitutionem^23. 
Quod  si  fecerit,  causis  regalibus  sit  obnoxius,  et 
insuper  solidis  sexccntis  culpabilis  judicetur  ;  vi- 
delicet  ut  dua)  paites  in  archivum  ipsius  aecclesiae 
admittautur,  et  terliam  fiscus  regalis  noster  reci- 
piat;  ut  nullus  tale  quid  auderc  deinceps  prcsu- 
mat.  Quod  ita  ct  nos  per  hanc  nostram  auctorita- 
tem  confirmamus,  ut  sicut  a  beatae  memorise  ante- 
cessore  nostro  predictfle  eccclesia^  collatum  atque 


voluta,  cum  aliquot  etiam  articulis  sancti  Autberli, 
impcratori  concessit.]  Quod  si  quis  latius  scire  de- 
siderat,  librum  quem  Fulberttis  doctor  karissimus 
de  vita  sancti  Autberti ,  jubente  domno  episcopo 
Gerardo,  inscripserit,  legat.  Hoc  autem  absquc  Dei 
pia  dispositionc  contigisse  non  dicam,  cum  etiaro 
beatus  vir  Domini  Theodcricus  hanc  remuneratio- 
nem  a  Domino  et  venerationem  a  populo  mereretur, 
et  ne  nostra  provincia  suis  defcnsoribus  privaretur ; 
quos  etiam  si  subducerc  vellet,  fatcor  quidem  nullo 
modo  posset.  Quem  enim  sensum  cives  habituros 


firmatum  est,  ita  deinceps  inviolabiliter  conserve-  -.  existimas  ,   si  advocatum  suum  Gaugericum  eripi 

j  T^«  1       1  1  L  't  i>     1.1*1- _1  ^^  •!      •  1  tt      l»  •         ••  J^ 


tur.  Et  ut  haec  nostra  auctoritas  a  fidelibus  sanctae 
Dei  cecclcsisB  et  nostris  verius  certiusquo  crcdatur, 
manu  propria  subiter  eam  firmavimus,  et  anulo  nos- 
tro  jussimus  insignari.  SignumOttonis  serenissimi 
regis.  Bruno  cancollarius  ad  vicem  Rotberti  ***  ar- 
chicapellani  recognovi  tK.  Anno  5  regnante  Ottone 
screnissimo  rege  {an.  940).  Actum  est  Ingeleheim 
126  in  Doi  nomine  feliciter.  Amen.  » 

[78.  (77.)  Quod petenli  regi  sanctum  Gaugericum 
et  sanctum Antbertum  episcopus sanctum  Theoderi- 
cum  et  alii  viri  corpus  contulit  (V.  Auth, )Oi\.o  iste 
gloriosusprinceps  eo  tempore  circa  instructionesac 
restaurationes  sBCclesiarum  cxercebatur  attentior ; 
jamque  quattuordecim  pontificalis  magnificentiae  se- 


sibi  cornerent,  per  quem  felix  civitas  Gameracus 
feliciter  illustrata,  nomen  suum  propagavit  ubique 
gentium  ?  Immo  ne  ipsi  quidem  imperatori,  credo, 
vivi  cederent. 

[79.  (78.)  Quod  m  sinodo  apud  Fngulenhein  testi- 
monio  et  auxHio  Fulberti  Artoldus  restituitury  et 
Hugo  expeUitur  (Flod.  iv,  35).  Apud  Engulenhein 
sinodo  congregatae  coram  ambobus  rcgibus,  Ottone 
videlicetetLuduwico,  cumMarino  Romanse  sedis  vi- 
cario  unaque  etiam  cum  multis  coepiscopis  Fulbertus 
intcrfuit  {an,  948) ;  ubi  scries  litis  pro  episcopio  Re- 
mcnsium  inter  Artoldum  et  Hugonem  ventilata  est. 
UbiverocumipseAHoldus,absentequidcmHugone 
aemulo,  coram  regibus  et  omnibus  qui  adcrant  suse 


VARI.E  LECTIONES. 

t23  deest  i,  3.  ^24  Ruodperti  charta  orig.  ^'^  posthaBC  charta  originaria  tesle  Colvenorio  hahet  :  Data 
HI  Kal.  Junii,  anno  autcm  ab  Incarnatione  Domini  nongentesimo  XL ,  indictione  XIII ,  quo)  noster  mi' 
nus  accuratus  omisit.  Scd  in  die  errorem  inesso  oportet.  Nam  4  KaL  Jun.  Otto  duas  cnartas  dedit  in 
civitate  SalzOj  qunre  die  sequonti  non  potuit  apud  Ingelheim  versari.  ^*»  ingele  1.  ^*^  deest  1. 

NOTiE. 


(167)  Rotradiy  Becundum  Molanum.  Natal.  SS.  Belgii,  5  Aug. 


81 


UBER  PRIMUS. 


82 


reclamationis   querelas  protulisset,   introgressus  A  ter  civium  repugnantium  ferocitatem  atque  inobe- 


quidamSigebaldiis,  premissi  Hugonis  clericuSy  at- 
tulitlitteras,  quasRomadetuIerat,  quasque  jam  in 

alia  sinodo  Mosomi  propalaverat ;  asserens  easdem 
lilteras  sibiHomae  ab  ipso  qui  aderat  Marino  vicario 
datas.  Qui  domnus  precepit  ^*^  eas  coram  sinodo  re- 
citari.  In  quarum  recitalione  repertum  est,  prout 
ipsae  littera  fatebantur,  quod  Wido  cpiscopus  Sues- 
sonicus,  Hildegarius  quoquo  Belvaencis,  Rodulfus 
Laudunensis ,  Fulbertus  Cameracensis,  ceterique 
cunctiRemensisdioceseosepiscopi,  easdem  litteras 
ad  sedem  delegaverintapostolicam  pro  rcslauratio- 
ne  Hugoni  in  sede  Remensi  et  expulsione  Artoldi. 
Post  quarum  lectionem  exurgens  Fulbertus  cum  pre- 
fatisceterispresulibus,  qui  in  eisdemlitteris  nomi- 
nabantur,  easlitteras  refutavit,  astruens  quippe,  eas 
antea  nunquam  se  vidisse  vel  audisse,  nequc  in  ca- 
rum  delegatione  consensum  prebuisse.  Cui  dum 
idem  clericus  contraire  non  posset,  licet  in  eos  ca- 
lumniis  obstrepens,  precepit  domnus  Marinus  sug- 
gerens  unlversae  sinodo,  ut  sibi  consilium  et  rcctum 
judicium  proferrent  super  hujusmodi  calumniatore 
et  calumniarum  in  episcopos  delatorc.  Atilli,  post- 
quamdelator  publice  confutatus  est  falsa  detulisse 
lectiscapitulisdehujuscccalumniatoribus,  judicant 
etunanimitercensent,  eumquofruebaturhonorepri- 
▼ari  deb^e  ac  secundum  capitulorum  tenorem  in 
exilium  retrudi.  Diaconatus  igitur  quo  fungebatur 
nunisterio  multatus,  a  conspectu  sinodi  rcprobatus 
abcessit.  Artaldoveropresuli,  qui  omnibus  se  sino- 
dis  presentabilem  fecerat,  non  rofugicns  sinodale 
jadicium,  episcopium  Remense  juxta  canonum  ins- 
titnta  et  sanctorum  Patrum  decreta  omnino  retinen- 
dam  atque  disponendum  decernunt,  laudant  atque 
corroborant.  J 

80.  (19.)  Post  FuJbertumsuccedit  Derengarius  in 

sedepoatificaJi.  Bernengarius  hunc  in  episcopio  se- 

catus  summam  regiminis  sumpsit  {an,  956) ;  vir  si- 

qaidem  ex  nobili  parentela  Germanise  ortus  (i  68),  sed 

ct  Ottonis  imperatoris  proxime  consanguineus.  Qui 

qaoniam  magis  secularibus  quam  secclesiasticis  nc- 

gotiis  implicatus,  per  excellentis  prosapise  sublimi- 

tatem  animum  quodam  pulsu  jactantise  attollebat, 

moram  et  vit»  obpugnationibus  sumpto  officio  con- 

tniibat.  Hic  etiam  tantee  feritatis  extitisse  dicitur, 

nt  non  modo  lingua  et  natione,  sed  etiam  moribus 

popolosuobarbarusesse  videretur.  Quanto  etenim 

regii  generis  ei  aspirabat  auctoritas,  tanto  ferocior 

popalamseepevexabat.Saepeitaque,  partim  propter 


didentiam,  inter  sc  difficilis  oriebatur  seditio;  ali- 
quando  vero  intercrat  implacabilis  congressio.  Quod 
autem  tantas  infestationes  edebat,  quod  tantas  in- 
quieludinos  irrogabat,  hocnimirum  non  potius  epi- 
scopi,  quam  insolentiis  suorum  civium  possumus 
imputare,  quos  semper  pre  fcrocitate  inobedientes 
omnihus  suis  episcopis  audivimus  atque  rcbelles 
existere. 

81.  (80.)  UI)iprincipum  tcrrorey  quos  secum  addu^ 
cebat,  cives  humiiiati  cpiscopum  receperunt..  Quo- 
dam  vcro  tempore,  cum  in  Germaniam  propter  ob- 
sequium  csesaris  profectus  aliquandiu  moraretur  in- 
terimcivcsuna  eademque  voluntatc  collecti,  facta- 
que  unanimiter  conspiratione,  adco  sunt  inter   se 
constricli,  utpontificcmrevcrsurum  negato  ingres- 
B  suab  urheexcludorent.  Qui  cum  explctis  rebus  se- 
dem  pontificalcm  repcteret,  in  ipso  quidem  reditu  ei 
innotuit  civilis  conspiratio.  Statim  ergo,  quia  suos 
tam  virtute  quam  numero  adversus  tanti  populi  tur- 
haminferiores  videbat,  cumgrandis  ignominiae  pro- 
bro  iter  factum  remensus,  Bruuonem  tunc  tempo- 
ris  monarchiam  regni  sul)  fratre  tenentem  aggre- 
ditur  ;  suisque  causis  declamando  prolatis,  ohnixe 
deprecatur,  utsuo  videlicct  juvamino  fultus  sedom 
clausam  violenter  possit  irrumpere,  dehitamque  ul- 
tionem  pro  accepta  injuria  in  populo  rchellante  exe- 
rerc.  Nec  difflcile  copioso  impetrato  exercitu.  Ar- 
nulfum  quoque   Flandrensem  comitem  adivit,  vil- 
JamqueLamhras(169)poIIicitus,cum  sihi  consocium, 
^immoetadjutorem  adhihuit.Civos  vero  cum  tanto 
auxilio  reverti  coniperientes,  sihi  consulere  esti- 
p  marunt,  longequedissimulatis  rebellionis  motihus, 
ahsque  suscipicione  veniret,  nuncios  ablegarunt. 
Cum  suisitaquetantum,  cetcris  siquidom  reversis, 
urbem  est  absque  difflcultate  regressus. 

82.  (81 .)  Comiti ArnuJfo  Lambras  extorsitj  et  duaa 
viJJas  Coureng  ^29  qi  Ferroras  ab  eccJesia  divuJsit. 
Nec  multo  post  pre  levitate  suae  insolentise  prefato 
comiti  AVnuIfo,  cujus  auxilio  urbem  repetit,  villam 
Lambras,  qua  eum  conduxit,  vi  reextorsit,  minatus 
sane,  quod  si  eam  vindicare  presumeret,  totas  Flan- 
dras  ei  combureret.  Preterea  duas  villas,  Coureng 
etFerroras  (170),  ah  secclesia  sanctee  Dei  Matris  di- 
vulsit  et  quidam  militi  beneficiavit. 

83.  (82)  Ubicjves  invasit^  etaJios  interfecit,  aJios 
djvceea  vi '^  E  vol  u  1 0  autem  aliquo  tempori  s  intei^vallo , 
sibi  a  populo  facta}  dehonorationis  reminiscens,  so- 
cia  agmina  evocavit,  civesque  incautos  subita  in- 
cursione  invasit,   palantesque  feriendo  usque  ad 


^asanimiimmoderatamlevitatempartimqueprop-  D  monasterium  sancti  Gaugerici  persecutus  est  No- 

VARIiE  LKCTIONES 

w  /ra/c  Yoxdeest  1.  qui  d.  e.  c.  s.  r.  jussit  3.  qui  d.  Marinus  p  iferens  litteras,  quas  idem  Sigebal- 
dos  Romam  detulerat,  p.  FJodoardus.  129  in.  2.  superscnptum  esi  ::ondreng,  unde  CoJv.  wiJJam  esse 
patat  Guadreceiasy  supra  c.  67,  memoratam. 

NOTyE. 


a68)  Flodoardi  An.  s.  a.  956)  :  FuJbertus  Ca- 
maraceasis  epiacopus  defungitur,  et  ipsum  epis- 
eopium  caidam  Berengario  transrhenensi  cJerico 
tribaitar,  aepoti  Bovonis  CataJaunensis  quondam 
episcopi  quique  Remis  ordinatur  ab  ArtoJdo  ar- 


chitipiscopo.  Necrologium  heatae  Mari»  Cameracen- 
sis,  9.  XII  id  hahet:  16  CaJ.  Sept.  obiitFuJbertus  epi- 
scopus.quidedit  terramapuduuriih.  cantorisinusus 

(iC9)  Prope  Duacum. 

(170)  Ferridres  prope  C&teau-Cambr^sis.  Colv. 


83 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


84 


vum  genus  spectaculi  1  Gontinuo  namque]  armati  11- 
men  sanctissimse  sedis  absque  reverentige  modo  ir- 
rumpenteS)  aliosinterfecerunt,  alios  truncatis  ma- 
nibus  et  pedibus  demembrarunt ;  quibusdam  vero 
oculos  fodiebanty  quibusdam  frontos  ferro  ardente 
notabant.  Deinde  autem  lanceas  interfectorum  et 
aliorum  captas,  sicuti  furiosus  erat,  carpento  ad 
cumulum  imponi  precepit,  et  ad  insinuandam  suae 
ultionis  atquevictoriae  pompam  ad  predium  suum, 
in  villam  videlicet  cui  nomen  Betendorth  <30  ^  suis 
familiaribus  mittere  festinavit. 

84.  (83.)  Quod  noctc  n  sancto  Gaugerico  percussus 
ojbi/i.  Nechujuspontificis  factum  desino  demirari, 
qui  templum  boatissimi  conresso.  ib  .  iolare  non  ti- 
muit,  quem  Yalterus  castellanus,  tiro  inhumanis- 
simus,  in  simili  negocio  nostris  diebus  non  revereri 
nescivit.  Quadam  namque  die  alicunde  cum  suis 
veniens,  duos  fratres,  Aldonem  videlicet  et  Baldui- 
num  sibi  inimicissimos  forte  obvios  habuit;  moxque 
caballo  cui  insedebat  calcaribus  fosso  eos  involans, 
hastaque  dorsis  pene  contigua  jamjam  imminens, 
jamjam  mortem  minitans,  adusque  radicem  montis 
fugicntes  persequitur,  distantes  sane  a  monasterio 
fcre  novem  passibu».  Videns  autem  eos  effugio  san- 
ctissimi  templipropinquantes  sanctumque.confesso- 
rem  auxilio  geminantes,  sequi  ulterius  formidavit 
tandemqueprorumpensinhac  voce,  ait :  Scitote  vos 
hodie  mihi  ereptos  beati  Gaugerici  suffragio !  Si  ergo 
vir  multae  immanitatis  ob  amorem  Dei  et   veneratio- 
nein  sui  confessoris  inimicis  parccns  habere  tole- 
rantiani  didicit,  quanto  magis  pontifcx  vel  contem- 
plationesacerdotalisofficii,  quo  fungebatur,  dehue- 
rit?  Attamen  quiatanto  sceleri  effugium  aut  latebrum 
vel  per  aliquem  poenitentise  modum  non  quaesivit, 
dignum  sane  conpendium  supplicii  non  longo  post 
tempore  solvit.  Coloniam  namque  profectus  cum 
quadam  nocte  in  lectulo  pausaret,  apparuit  ei  semi- 
vigilanti  beatus  Gaugericus,  quippe  visus  eum  pro 
admissis  increpare,  bacculoque  quem  manu  gesta- 
bat,  postmodum  graviter  pulsare.  Qui  mox  exper- 
gefactus,  cum  gravi  planctu  ingemuit,  vocatisque 
cubiculariis  visionem  in  ordine  pandens,  casum  sui 
periculi  indicavit.  Ex  qua  percussione  aliquandiu 
elaborans  —  certa  res  est  —  non  multo  post  interiit 
(171),  inbasilica  quidem  sancti  Gereonis  sepultus. 
Gapellani  vero,  hujus  (172)  videlicet  ecclesiee  clerici, 
nescio  quibus  insimulationibus  temcre  suspecti. 


A  relictis  quidem  pontificalibus  ornamcntis  aufuge- 
runt. 

85.  (84.)  Engrannus  suhstituitur.  Post  hujus  ex- 
cessum  Engrannus,  ante  Gorbiensis  cenobii  sancti 
Petrimonachus,  obtentuBrunonis  prefati  archipa- 
tris,  cum  quo  pro  rebus  fratrum  quas  trans  Rhe- 
num  procurabat,  notitiam  et  familiaritatem  habebat, 
adepiscopale  solium  promovetur.  Hic  tam  aecclesia- 
sticis  quam  ssecularibus  disciplinis  sufficienter  in- 
structus  mira  crga  gregem  karitate  pollebat ;  omni- 
que  mansuetudine  plenus,  tanto  ambitu  religionis 
episcopii  dignitatem  implebat,  utpropositum  mona- 
chi  nullo  modo  excedere  viderelur.  Semper  namque 
in  {BcclesiasticaB  culturse  studio  insudabat,  gregem- 
que  commissumexemplo  vitseiunocentismorumque 

B  bonorum  informatione  doctrinabat. 

S6.(Sb.)  Adconventumgeneralem  villam  Perro- 
num  clamaturusperrexitf  suoqueclcrico^  quiasecum 
preceptum  nongressit,  secclesiam  abstulit.  Hicetiam 
propriis  rebus  secclesiam  augebat,  et  si  qua  sub- 
traherentur,  publico  judicio  evindicare  et  restituere 
satagebat.  Siquidem  eo  tempore  Bruno  dux  sive  ar- 
chicpiscopus  conventum  generalem  cum  multis 
principibus  etepiscopisapud  quandamvillam,  cujus 
nomcnnonsubvenit(173),  habuisse  dicitur,  in  quo 
de  pace  et  religione  sanctse  Dei  secclesiae  ^tatuque 
regni  salubriter  et  competenter  tractatum  esl.  Ubi 
etiam  Engrannus  episcopus  ire  disposuit,  clamatu- 
rus  videlicet  villam  sanctse  Marine  Perronam  (114), 

C  quam  Hasbanienses  morebeneficialitenebant;  pre- 
cepitque  Widoni  suo  cancellario,  ut  kartam  ejus- 
dem  villee,  quam  in  archivo  aecclesise  reppererat,  se- 
cum  gereret,  ut  per  hanc  apertius  certiusque  clama- 
revideretur.  Quo  cumperveniens  et  ad  evolvendam 
declamationemparatus,  kartam  capellano  rogaret  : 
nimirum  sc  crilepreceptum  oblivioni  tradidisse  ad- 
verteus,  ingenti  stupore  diriguit,  tanderoque  se 
oblitum  fuisserespondit.  Unde  confusus  episcopus 
ad  sua  remeavit ;  hocque  impatienter  ferens,  capel- 
lano  aecclesiam,  quse  est  in  villa  Salliaco  (175),  abs- 
tulit. 

87.  (86.)  Clausit  diem  Engrannus  episcopus,  ab 
Hadulfo  Xoviomensium  episcopo  sepultus.  Denique 
^  vero,  cum  monasteriumsanctas  Mariae  cum  totius 
studii  accinctu  ad  occidentalem  plagam  ampliaret, 
culpis  quidem  civium  exigentibus,  morte  preventus 
opus  imperfectum  reliquit;  triennioque  aecclesiam 


VARIiE  LE/TTIONES. 

^^    ita.  1.  3.  Betencorth  Golv.,  quod  foret  B^thencourt  inter  Cameracum  ot  GAteau-Gambr^sis. 

NOTiE. 


(171)  Eum  a.  958  adhuc  vixisse,  discimus  e  di- 
plomate  Ottonisl,  quod  primus  protulit  Leglay  ex 
archivoGameracensi,  Goloniseld  Junii  958  concesso 
ecclesiaeGameraccnsi,  ubi  venerabilis  episcopus  Be- 
rengerius  prwesso  cognoscitur.  Engrannus  si  re- 
vera  triennio  tantum  sedit,  ut  noster  c.  87  tradit, 
Berengerum  obiisse  oportet  a.  962  vcl  sequenti. 
Diem  autem  obitus  in  Necrologiis  Gameracensibus 


fnistra  quaesivi. 

(172)  I.  e.  beatae  Mariae  Gameracensis. 
(173)Fortasse  Gompendium,  a.  959;  conf.   Flo- 

doardi  Annales. 

(173)  Prope  Binchc,    intcr  Mons   et   Gharleroi, 
Le  Glay.  Cf.  c.  H2. 

(175)  Sailly. 


85 


UBER  PRIMUS. 


86 


B 


moderatas,  migravit  ad  Christum  (1 76) .  Haj us  fune- 
britati  interfuit  Hadulfus  Noviomensis  episcopus, 
qoi  eum  in  monasterio  sanctaB  Dei  Genitricis  ad 
australem  partem  honoriflce  sepelivit. 

88.  (87.)  Huic  succeditin  episcopio  Ansbertus^ 
qui  in sBCclesia  sanctiAutberti  octo  canonicos cons' 
iitmt.  Sequitur  Ansbertus,  vir  videlicet  literahbus 
discipUnis  eruditus,  qui  tunc  Atrebatensis  monaste- 
rii  seque  monachus  atque  Cameracencis  cecclesisB 
archidiaconuSy  postmodum  vero  pro  rebus  sancti 
Vedasti,  quas  in  pago  Baduensi  prsdvidebat,  impe- 
ratori  notus,  culmen  episcopalis  cathedrse  adeptus 
est.  nie  vero  propriis  pro  opportunitate  collatis, 
quater  binos  canonicos  in  ascclesia  sancti  Autberti 
deputavit.  Hic  autem,  ut  antecessores  jam  diximus 
et  ut  successores  posterius  dicturi  sumus,  graves 
atqae  multas  injurias  ab  ipsis  suis  miUtibus  susti- 
nuit,  adversumque  eorum  contumacias  diu  conten- 
dit^  Ad  horumitaque  insolentiassopiendas,  Arnul- 
fumquendam  illustrem  comitem  (177)  muUisbene- 
ficiis  conductum  sibi  adscivit,  iUocpie  adjuvante 
cervicato8(178)  superans,  aUquandiu  quievit.  Rexit 
igitur  quinque  annis  secclesiam,  ad  patresque  suos 
appositusy  in  secclesia  praefata,  sancti  videUcetAut- 
berti,  honorifice  sepelitur^ 

89.  (88.)  Wiboldus  subrogatur,  et  ludus  regularis 
quem  fecit  subscribitur.  Sequitur  Wiboldus,  Novio- 
mensis  aecclesise  archidiaconus,  vir  videUcet  tam 
secalaribus  quam  eecclesiasticis  discipUnis  satis  p 
iDbatus.Istesiquidemclericisaleseamatoribusregu- 
krem  ludum  artificiose  conposuit,  quo  videlicet  in 
scoUs  se  exercentes,  karitate  vitia  vincere  assue- 
scerent,  seeoularemque  etjurgiosam  aleamrefuge- 
rent^  Quem  ludum  hoc  modo  incepit  (179).* 


i.  !•  1. 

Karitas. 

8. 

1.  1.  2. 

Fides. 

4. 

!•  l^  8^ 

Spes. 

5. 

1.  1.  4. 

Justitia. 

6. 

1.  1.  5. 

Prudentia. 

7. 

i^  1.  6. 

Tumperantia^ 

8. 

i.  2.  2. 

Fortitudo. 

5. 

i.  2.  S. 

Pax. 

6. 

i.  2.  4. 

Castitas. 

7. 

i.  2.  6. 

Misericordia. 

8^ 

1.  2.  6. 

Obedientia. 

%. 

i.  8.  3. 

Timor. 

7. 

i^  S.  4. 

Providentia. 

8. 

1.  &•  5- 

Discretio. 

9^ 

i^  3.  6^ 

Perseverantia. 

lO^ 

1.  4.  4. 

Bonitas. 

9. 

1.  4^  5. 

Modestia. 

10. 

i.  4.  6. 

1.  5.  5. 

1.  5.  6. 

i.  6.  6. 

2.  2.  2^ 
2.  2^  3. 

Longanimitas. 

Mansuetudo. 
Benignitas. 

Sapientia. 

Compunctio. 

Gaudium, 

11. 

11. 
12^ 

i3^ 

6. 

7. 

2.  2.  4. 

Sobrietas. 

8^ 

2^  2.  5. 

Delectatio. 

9^ 

2.  2.  6^ 

Suavitas. 

10. 

2.  8.  3. 

Astutia. 

8. 

2.  3.  4. 
2^  3^  5^ 
2.  8^  6. 

Simplicitas. 

Hospitalitas. 

Parcitas. 

9. 
lO^ 
11. 

^.  \.  4. 
2.  4^  5. 

Patientia. 
Zelus. 

10. 
11. 

2.  4.  6. 
2.  5.  5^ 

Paupertas. 
Lenitas. 

12^ 
12^ 

2^  5.  6. 
2^  u.  6. 

U.     O.     O. 

Virginitas. 

Reverentia. 
Pietas. 

13. 

14. 
9. 

3.  8.  4. 

3.  o.  D« 

Indulgentia. 
Oratio. 

10. 
H. 

3.  8^  6. 

Amor.. 

12. 

3.  4.  4^ 

Judicium 

11. 

8.  4.  5. 
3.  4.  6. 

Vigilantia. 
Mortificatio. 

12. 
13. 

3.  5^  5. 

Innocentia. 

i3^ 

8.  5.  6. 

Contritio. 

14. 

8^  6.  6. 

Confessio. 

15. 

4^  4^  4^ 

Maturitas. 

12. 

4.  4.  5. 

Sollicitudo. 

13. 

4.  4^  6. 

Cotistantia. 

14^ 

4.  5.  5^ 

Intellectus, 

14. 

4.  5.  6. 
4.  6.  6^ 

Suspiratio. 
Fletus. 

16. 

5.  o^  5^ 

Hilaritas. 

ib. 

5^  5.  6. 
3.  6.  6^ 

Compassio. 
Continentia. 

16. 
17. 

6.  6,  6. 

Humilitas. 

18. 

NOTiE. 


(176)  Folcuinus  abbas  Lobiensis,  testis  de  seme- 
tipso  certe  fide  dignissimus.  inGestis  abb^  Laub., 
c.  28,  haec  tradit  a,  965  facta  :  Folruinum  .  .  .  . 
Coloniae  inpresentia  imperiali  .  .  .  ordinari  fecit. 
Ordinatus  est  ergo  ab  Ingranno  Cameracensi  epis- 
copo,  in  ipso  Domini  nataliciOy  quod  festum  Olto 
revera  anno  tantum  965  Colonia  egit.  Hinc  sequi- 
tur  Elngrannum  non  ante  d.  26  Dec.  965  obUsse. 
At  nec  multo  post  defunctus  esse  potest,  si  revera 
Ansbertus  quinque  annis  sedit,  Wiboldus  uno, 
at  noster  c.  o8  et  91  tradit. 

(17T)  Aut  Arnulfum  Juniorem,FIandriae  comitem 
inde  ad.2r7  Martii  965,aut  eum  qui  infra  c.95  indicatur. 

(178)  L  e.  contumaces;  cf.  Ecclesiast.  xvi,  12. 
Lk  Glat. 

(179)  Seqeos  ludos,  in  codicibus  ubi  separatim 


D  legitur,  utinBruxeU.  n.  2088,  plerumque  Wiboldi 
alea  regularis  dictus,  originem  debere  videtur  ludo 
Pythagorico  seu  Hythmomachiae ,  de  qua  egi  in 
Anunalibus  noslris  Vin,  383,  488,  sitamen  iUa  Wi- 
boldo  antiquior  est.  Hunc  Wiboldi  ludum  carmine 
GaUico  tractavit  Houillon,  Lejeu  du  seigneur  Wi- 
bold.  Cambrai  1832,  8. 

*  Seorsim  jam  dedimus  in  Wiboldo,  ad  aanum 
965,  Pastrologiae  tom.  CXXXIV,  coL  1007,  juxta 
editionem  V.  cl.  D.  Leglay;  sod  ne  omisso  textu, 
et  quidem  brevissimo,  notse  simul  doctissimi  edi- 
toris  Germanici  desiderentur,  unde  textui  magna 
obscuritate  involuto  lux  non  parva  aiTi^get,  iterum, 
hicrecudereopersepretiumducimus.  £oit.  Patro- 

LOGI^. 


87 


GESTA  PONTIFICUM  CABIERACENSIUM . 


88 


u  Cleros  eolice,  laiialiter  sors  dicitur;  hinc  clero-  A.  singulse  sibi  virtutum,  virtutes  legai.  Primaquidein, 


nomia  hereditas,  cleronomus  heres;  inde  clerici 
nuncupantur,  eo  quod  sint  de  sorte  Domini.  Canon 
Grece,  Latine  regula;  ab  eo  canonici  regulares  no- 
minantur.  Ergo  quia  idem  canon  —  quoniam  a  per- 
fidis  et  spe  boni  carentibus  alea  reperta  atque  pra- 
ve  usitata  est  —  ut  discordiam,  perjuria  ceteraque 
viiia,  clericos  interdicit  aleatores  fore  :  opido  con- 
decet,  ut  relictis  vitiis  examussim  sibi  quique  vir- 
iutes  sortiantur.  Libet  itaque,  ex  eadem  qua  prte- 
fatisumus  alea  quendam  clericalem  etutita  dixeri- 
musregularemynoncavillandialiquemcausa,sedex- 
ercitandi  gratia,  comere  ludum.  Karitatem  omnium 
principatum  obtinere  viriutum,  nemo  qui  verba 
Evangeli  dicentis :   «  In  hirt  cIu:j])us  universa  lex 


secunda,  ultima  et  penultima  singulas  (185);  tertia 
ei  antepenultima  binas;  quaeque  intra  ipsa  sunt, 
similiter  a  principio  et  fine  usque  ad  quatuor  me- 
diasque  senas  junctsB,  ternas,  quatemas  velquinas 
recipiunt  virtutes,  ei  vigesimum  primum  in  sese 
invicem  semperexprimuntnumerum.  Sunt  igiturd, 
4,  17)  et  18)  qui  singulas  metiuntur,  Karitatem  vi- 
delicet,  Fidem,  Continentiam  et  Humiliiatem;  5  ei 
16,  qui  binas,  Spem  et  Foriudinem,  Flctum  et  Gom- 
passionem;  6  ei  ISternas,  Justitiam  Pacem  etCom- 
punctionem;  Confessionem  Suspirationem  et  Hilari- 
taiem;  7  et  14,  quatemas,  Pi*udentiam  Castitatem 
Timorem  et  Gaudium,  Reverenciam  Contricionem 
Constantiam  et  Intellectum;  8  et  13  quinas,  Tem- 


pendet  etprophetsB  {Matth,  xxii,  40), » intelligit,  nes-  B  perantiam  Misericordiam  ProvidentiamSobrieiatem 


cii.Ubiergo  tanta  profunditas  manet  vastam  uber- 
rimamque  virtuiumpropaginem  de  soprofert.Itaque 
ponamus  Karitatemcum  sua  multimoda  suboleno- 
minatam,  et  singularis  quibusque  numeros  sorti- 
bus  tali  moderamine  congruos  aptemus,  ut  isto 
contineri,  quod  illa  examinare,  nequo  hac  ostendi, 
quod  hic  fas  sit  nequeat  invenire  (180).  Aprincipali 
siquidem  principalis  principium  inicians,  porque 
Binarium  ac  ceteros  usque  ad  senarium  currens, 
suimet  eorumque  revolutione  tripartita,  SOsanctsB 
matris  contineai  filias  et  in  Sapientia  limitot  (181). 
Posique  binarius  Conpunctione  inchoans,  15  ejus- 
dem,  Ucverentise;  hinc  ternarius,  a  principio  Pie- 
iaiis.  10,  Exmologeseos;  sicque  quaternarius  aMa- 


et  astutiam,  Sapientiam  Virginitaiem  ^^^  Mortifica- 
tionem  Innocentiam  et  Solliciiudinem;  9  et  ^^  10, 
11  et  12  senas  discernunt,  Oboedientiam  Discreiio- 
nem  Bonitatem  Dclectationem  Simplicilatem  et  Pie- 
tatem,  Perseverantiam  Modestiam  Suavitatem  Ho- 
spitalitem  Patieniiam  scilicet  et  Indulgentiam,  Lon- 
ganimitatem  Mansuetudinem  Parcitatem  Zelum 
Orationem  quoque  et  Judicium,  Benignitatem  Pau- 
pertatem  Lenitatem  Amorem  Vigilantiam  utiqueac 
Maturitatem.  Et  ut  per  singula  redeamus  :  cujus 
per  temarium,  nisi  sanctificatricis  et  in  egusdem 
redeuntis  principii  unitatem  vocabulum  signabi- 
mus  Trinitatis?  Quidautem  perquaternarium,  nisi 
quatuor  evangelistarum  tubas  ^^  ?    Hi  simul  col- 


turitatc,  6,  Fletus;  ab  Hilaritate  quoque  quinarius,  Q  ^^^h  ilian^  sanctissimam,  plenam  donis  karisma- 


3  conplectens,  Coniinentifle  fine  claudetur  (182). 
Senarius  vero  ultimus,  ut  primus  Simplicitate  gau- 
dens  (183);  custodem  virtulum  possideat  Humiliia- 
iem.  Qu8B;8imul  junctsB  56fiuni.  Et  si  diligeniius 
respiciamus,  iotuebimur,  quod  hsec  progressio  nu- 
meromm,  a  iernario  ocdenarium   scaudens  (184), 


tum,  septiformem  gratiam  demonstrant.  Septe- 
narius  vero  bis  dictus,  et  assumpto  temario  17 
quatcmarioque  18,  ecce  qualiter,  3,  7  atque  4  in 
sese  rcdeunt.  Possumus  etiamlO,decalogimanda- 
tum  quod  sub  lege  quondam  et  nunc  ^^  sub  gratia 
operatur,  et,  8,octavamqu88necdumagiiur8Btatem, 


VARIiE  LECTIONES. 

131  virginitatis  1.  ^^  II.  omnes  correxii  Colv,  ^33  evangelicas  iubas  3.  evangelistas  iurbas  1.  ^^  n  1. 
n.  5.  non2;  correxit  Colv. 

NOTiE. 


(180  Gonsiruciio  hsec  esse  videtur  :  nt  isto  (nu- 
mero)  contineri  nequeat,  quod  illa  (sors)  examinare 
nequeat;  neque  hac  (sorto)  ostendi  fas  sit  quod  hic 
(numerus)  invenire  nequeat;  et  sententia  :  alewquo- 
hbet  modo  jactsB  nunquam  numeros  dare  possunt 
qui  nonetiam  in  una  exh^  sortibus  inveniantur; 
neque  qusequam  ex  his  sortibus  numeros  exhi- 
bety  quinon  etiam  in  aleis  cadere  aliquando  possint : 
seu  ui  breviter  dicamus  :  quod  alearum  combina- 
tiones,  tot  sortes  habentur.  Boetius  Epo,  a  Colve- 
nerio  laudatus,  ita  locum  explicat  :  «  Ait  Wiboldus 
se  cuique  virtuti  daturum  numerum  ali^uem,  qui 
nni  sofi  congruai.  quemque  frustra  alibi  requiras. 
Id  autem  sic  intellige,  ut  cuborum  superficies   su- 

{^eriores  aitendas,  quarum  singularum  numeros  in 
atere  virtutumrequirere  cogaris.  Uisiverbi  graiia, 
jactis  cubis  habeas  tres  binarios,  hos  ad  latus 
Gompunciionis  reperies,  alibi  nusquam.  Alioqui  si 
ires  binarios  pro  senario  numeroaccipias;  eundem 
reperies  in  Justitia  et  Pace.  > 
(181)  Id  est  :  principalis  numerus,  i,  currit  ad 
marium,  primo  per  1  ab  1  —  6,  deinde  per  2  a  2 


D 


—  6,  ium  per  3  a  3—  6;  et  sic  deinceps  linea  tri- 
pariita  decurrens,  21  combinationes  sive  sortes 
efficit,  qu8B  continent  20  virtutes  prseter  matrem 
omnium  Caritatem. 

(182)  Id  esi  :  Postque  binariuSy  a  Conpanctione 
inchoans,  quindecim  ejusdem  (sanciae  matris  Kari- 
tatis  filias  virtutes  complectens),  Beverentise  (fine 
claudetur);  hinc  ternarius^  a  principio  Pietalis 
(inchoans),  decem  (virtutes  complectens)  Exomo- 
logesoos  (fine  claudetur);  sicgHe  qualernarius^  aMa- 
turitate  (inchoans),  seji:  ( virtutes  compIectens(,  Fle- 
tus  (fine  Claudetur) ;  ab  Hilaritate  auoque  fin- 
choans)  quinariuSj  tres  complectens,  Continentise 
fine  clauaetur. 

(188)  I.  e.  in  alia  sorte  non  occurrens;  ne(jue 
enim  6.  6.  6.  neque  18,  per  toiam  tabulam  uspiam 
reperiuntur  nisi  in  hac  uno  sorte)  uti  quoque 
4.  1.  i.  et  3,  serael  tanium  habentur,  in  una  sorte 
prima. 

(184)  I.  e.  quarta  columna,  summam  cujuslibet 
sortis  continens. 

(185)  Scil.  recipiunt  virtutes.  Prima  summa  (3.) 


89 


UBER  PRIMUS 


90 


asscribere.  Sed  hsec  tria  modo  amplius  decuit 

commemorare.  Ergo  clangorem  sancti  Ii^vangelii 

tubarum ,  qui  aure  cordis  sanctam  Trinitatem  in- 

timo  amore  diligit  gratiaque  septiformi  finetenus 

tueri  cupit,  caritatem,  in  qua  universa  lex  imple- 

tur  (Hom.  xiii,  8),  iidem,  sine  qua  ^^  inpossibile 

est  placere  Deo  (Uebr.  xi,  6),  continentiam,  ut  ab- 

stineat  se  a  vitiis,  quo  virtutes  continere  valeat, 

humilitatem ,  qua  ^^  sine  qui  virtutes  congregat, 

quasi  in  vento  pulverem  portat  (  Greg.  hom,  7  in 

ev.),  habere  quaBrat;  habita  caritative,  fideliter, 

continonter,  atque  humiliter  exercere  satagat ,  ut 

ad  eorum  cumulum  pervenire  queat.  Quinario  nu- 

mero  quinque  sensus  conjimgere  possumus ;  qui 

fluiter  ^^  ductus  et  unitate  assumpta,  in  sextum 

decimum  surgit.  Si  enim  hos  5  per  phisicam,  logi- 

cam  et  ethicam  castigamus,  ut  ad  unitatem  carita- 

tis,  qasd  Deus  est  (/  Joan.  iv,  8),  semper  redea- 

mus :  has  profecto  virtutes,  quae  in  duobus  nume- 

ris  insignit»  videntur,  naturaliter,  rationabiliter 

moraliterque  possidebimus.  Senarius,  cujus  sexta 

pars  ,   1  ,  in  tertia  medietas,  3  ^^,  quia  perfectus 

est  numerus,  suis  bene  constans  partibus,  perfec- 

tio  operis  ei  deputari  potest.  His  igitur  sibi  repli- 

catis,  ^,  temario  addito,  15  facit.  Simus  ergo  per- 

fecti  operibus  bonse  actionis,  et  nitamur  conscen- 

dere  16  psalmographi  gradus,  ut  sanctam  Trini- 

tatem  in  Sion  cernere  mereamus  (Psay.Lxxxm,  8), 

et  homm  procul  dubio  numerorum  expertes  virtu- 

tam  non  erimus  (186).  Adest  iterum  7 ,  gratia  spi- 

rituali  refertus,  14  depromens  per  binarium.  Eun- 

dem  itaque  precemur  Spiritum,  ut  per  practicam 

nobis  ad  theoricam  vitam  pervenire  largiatur,  qua- 

tinus   virtutibus  ejus  ascisci   mcreamur.  Sed  ^^ 

quia  supra  retulimus  seternitatem  (187),  de  qua  ti- 

tolos  psalmoram  6  inquit.  c  In  iinem  pro  octava,  » 


A  octenario  posse  conferri ,  sicut  10  inferius  affore 
rebamur  :  huic  utique  si  addantur  5,  13  explica- 
bunt.  Bene  etiam  quinque  sensus  octavse  vit»  sup- 
ponuntur,  quia  non  solum  hsec  ,  nisi  voluptuosus 
eorum  appetitus  ^^^  camo  et  freno  spiritualis  modo 
disciplinae  coerceatur  1*2^  ged  nec  ea  quae  ab  Abel 
singularum  ^-^  datione  stolarum,  donec  justitia  con- 
vertatur  in  judicium  sanctique  in  lerra  duplicia 
possideant  {Jsa.  lxi,  7),  agitur,  maretur  (188).  Nuno 
autem  9,  10,  11  et  12  supremi  remanent ;  quorum 
primus  novem  celicolarum  ordinibus,  secundus  ^^ 
decem  legalibus  verbis ,  tertius  dignis  poenitentisa 

B  fructibus,  quartus  novi  duodenis  teslamenti  prse- 
conibus  consecrati  effulgent.  Quintus,  quoniam,  ut 
scriptum  est :  » In  multis  delinquimus  omnes  (Jac. 
III,  2),  *>  quisquis  instituta  decem  prsetergrediens 
in  undecimo  offendit,  splendore  12  gemmarum  ju- 
baris  redimitus  {Exod.  xxviii,  21),  utad  reparanda 
9  prislina  dampna  succrescant,  per  denarii  man- 
data  regrediens  ,  undcnis  aecclesise  cilicinis  ope- 
riatur  sagis,  ut  possit  quandoque  diccre  cum  psal- 
mista  ***  :  «  Gonvcrlisli  planctum  meum  in  gau- 
dium,  et  roliqua  {Psal.  xxix,  12).  » 

«  Igitur  quia  virtutes  numerosque  qualicumque 

C  modo  ordinavimus  ,  qualiter  nunc  sortiri  debeant, 
censeamus.  Tres  itaque  sumamus  tesseras,  quae 
singuloe  senas  facies  habeant,  variis  notatas  nu- 
meris  —  quo  major,  senarius ;  alii  in  ceteris  uno 
semper  minores  usque  ad  assem ;  qui  simul  fiunt 
21  ;  —  et  nostris  vocalibus  quinque,  videlicet  A, 
E,  I,  O,  V,  singulas  eodem  ordine  depAgamus,  ut 
quater  replicatae  eundem  equiperent ;  eo  tamen  te- 
nore,  ut  in  prima  A,  in  secunda  E,  tertia  I,  ab  asse 
incipiens,  directo  semper  scribatur  tramine,  et  eo- 
dem  apice  finiatur  ita  : 


a 

0 
V 

a 

a    e 

• 

1 

0      V 

e 

• 

1 

e      i 

0      V 

a  e  i 
0  Y  a 

e 

y 
a 
e 

e     i 

0 

u    a 

• 

1 

0 

i    0 
V    a 

e  i  0 
vae 

• 

a 
e 

• 

i 

i     0 

u 
a    e 

0 

V 

0      V 

a    e 

i  0  u 
a  e  i 

YkRlJE  LECTIONES 

136  que  1.  136  fortasso  scilicet  ter  legendum.  137  m  »  habet  1.  *38  replicatos  1.  2.  *89  se  1.  ^^  appetus 
1.  i*t  coexerceatur  1.  **2  singulorum  1.  **3  sedm  1.3.***  p.  qduoq.  dicem  ps.  1,  4. 

NOTiE 


secunda  summa  (4),  ultima  (18),  penultima  (17)  se- 
Biel  tantum  quaeque  in  tota  columna  occurrunt,  et 
in  singulas  ^seque  virtutes  metiuntur ;  tertia  (5) 
et  antepenultima  ( 16 )  bis  quaeque  occurrunt ;  6  et 
15  ter  occurrunt ;  7  et  14  auater ;  8  et  13  quinquies  ; 
9, 10,  II,  12  sexies.  Simul  vero  hi  numeri,  si  bini 
eoigQDgvntur  sibi  correspondentes  (primus  et  ul- 
timas,  secundus  et  penultimus,  et  sic  deinceps), 
semper  efficiunt  21 . 

(isG)  I.  e.  noD  erimus  expertes  eamm  virtutum, 
qn»  fajs  nameris  cxprimuntur. 

(187)  !•  e.  ociavBm  quee  necdum  agitur  setatem 


D  ut  supra  noster  eandem  expressit.  Non  opus  igi- 
tur  est  ut  cum  Colvenerio  scribamus  octavam  teta- 
tem. 

(188)  I.  e.  nisi...  appetitiis...  coerceatur,  non  so- 
lum  hwc  (octava  vita,  seu  aetas,  i.  e,  beatitudo 
seterna  corporis  et  animfle)  (non)  meretur  (wird 
verdient ;  «<  non  >  ex  sequenti  «  nec  »  supplendum) 
sed  nec  ca  (vita  solius  animoe  meretiir)  (jufe  ab 
Abel  agitur  singularum  datione  stolarum  (m  albis 
—  cf.  Apocal.  6,  11 ;  7,  13.  —  usque  ad  adventuro 
octavae  illius  setatis,  seu  diem  novissimum)  donec 
Justitia  convertatur  injudicium. 


91 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


92 


His  ita  dispositis,  volumus  ut  per  has  tres,  A  nem  numeros  cum  virtutibus  continentem.  Eodom- 


sicut  et  in  prefato  solet  ludo,  numeri  qui  suppu- 
tandi  sunt,  prout  sors  dictaverit  i*5^  suo  semper 
ordine  requirantur.  Y  vero  sextam  archivamque 
vocalem,  non  solum,  quod  modo  eademminimein- 
digemus  lingua  et  nostratum  regulas  orthographo- 
rum  ad  plenum  non  observamus,  sed  quia  com- 
pendiose  operis  studemus  vulgarilerque  nostri  ri- 
diculum  exercere,  praetermisimus  (489).  Ceterum 
consonantes, —  quoniam  sedecim  in  alfabeto  rema- 
nent,  excepta  Q,  quam  gramatici  supervacuam  no- 
minant  quamque  446  iJeo  non  annumeravimus,  quia 
ex  currente  sibi  socia,  videlicet  V,  sine  qua  vim 
litterse  amittit,  perfacile  hic  comprehendi  potest,  et 
septenusdecimus  numerus  ad  peragendum  quod 
volebamus,  quasi  embolismus  videbatur,  —  igiur 
sicut  vocales  letragonis,  ita  consonantes  uni  tan- 
tummodo  trigonae  piramidi,  quae  quattuor  superfi- 
cies  haberet,  inserere  oportet  ita  : 


«  QnsB  tamen  tali  lege  tenebitur,  ut  si  vel  una 
inferiorum  ejus  consonantium  in  nomine  virtutis, 
qu80  vocales  secreveril,  reperla  fuerit,  pro  ceteris 
omnibus  coinputetur,  et  quod  tetragoni  sui  superfi- 
cie  superiori,  hoc  ista  inferiori,  id  est  basi  sua,  de- 
monstrabit(190).  Necinmerito;  quippe  cum  corpus, 
cujus  istee  qu»  similitudinem  illis  animse  figuran- 
tibus  retineant  fl91),  sive  naturali  compositione  sui 


que,  ut  praefatum  est,  discretionem  vocah  uni  simili- 
ter  tripaiHitae  reperto,  virtutem  quam  1*8  latere  habe- 
bit,  notare  debemus,  vocalesque  iilius  apparentibus, 
si  valemus  ,  conponere  vocalibus ,  et  ita  privatim 
compotes  1*9  ejus  esse,  ut  pares  nobiscum  ludentes 
nequaquam  eandem  ulterius  in  eodem  ludo  sibi  va- 
leant  vindicare.  Tali  utique  disceptatione  vicisim 
alternando  gy  ramdoque  j  ocantes  virtutes  omnes  sor- 
tibus  partiantur ;  et  si  non  equa  lance  mutuo  dividun- 
tur,  hi  qui  vel  una  ceteris  amplius  superabundave- 
rint  ^^ ,  item  prelaturam  in  ceteris  sibi  cessisse 
gaudeant.  Ita  dumtaxat,  ut  kantas,  quse  gemina 
est,  si  oportuerit  (192)  pro  duabus  computetur  vir- 
tutibus.  Quse  etiam  ob  unius  tantummodo  litter» 
eclipsin,  id  est  A  ,  bina  l^  post  primam  examine- 
tur  projectione  (193),  quod  de  ceteris  omnimodis 
Reri  inhibemus.  Et  usque  ad  oram  illius  diei  sex- 
tam  eminentiores,  inferiores  sui  discipulos  vocan- 
tes,  suadere  debebuntl^^,  ut  virtutes  quse  eis  sorte 
desunt ,  bonis  moribus  satagant  impetrare.  Infe- 
riores  quoque  niati  tessere  cognoscentes,  ac  velut 

sibi  prelatis pedagogis  "^,  non  aUter  eos  nun- 

cupare  audeant,  quam  magistros.  At  si  contigerit, 
C  ut  neuter  neutrum  superare  queat ,  omnes  equani- 
miter  utrique  in  alterutrum  possidentes  virtutes, 
una  semper  sint  caritate  conccrdes,  et  fratemo 
gratulentur  nomine.  Polest  idem  et  alio  l^t  modo 
efficatior  lubentiorque  fortasse  aliquibus  fieri,  quo 
quisque  projectis  tribus  tantummodo  tesseris,  non 
ad  vim  ilementorum  sed  ad  summam  simul.  colla- 
tam  respiciens,  quotquot  tali  reppererit  ut  prseli- 
batum  est,  numero  redimitas,  gloriabitur  se  pos- 
sidere  virtutes. 

«  Heec  taliter  tibi,  lector,  proponimus,  ut  si  quid 
stilus  exigit,  utiliter  adnectas  l^,  aut  corrigendo 


decenter  ornatum,  seu  aliqua  portione  diminutum, 

sive  1*7  monstruosa  superfluitate  aucmentatum,  spi-  ^  detrahas ;  nihil  tamen  blasphemiae  inferas ;  et  si  lau- 

ritum  aut  integrum  aut  nuilum  habere  videatur;  et      dare  nolueris,  ne  disperdas.  Quod  si  ludus  vilescit 


eo  discedente,  hoc  imum,  unde  sumptum  est,  re- 
pelat  ilementum,  ille  revertatur  ad  Dominum  qui 
dedit  illum  (Eccles,  xii,  7).  Sic  projeclis  simul  e 
manu  cubis  cum  triangulo,.  eorumque  singillatinL 
litteris  perspectis,  mox  recurrendum  erit  ad  margi- 


aut  anime  tedium  gignit ,  saltem  numerorum  utilis 
coaptatio  virtutumque  diligibilis  inquisitio  nec  otio- 
sa  exercitatio  mentem  ad  eum  couvertant,  ut  collatio- 
ne  numerorum  exercitens,  virtutumque  cumulo  gra- 
tuleris.  In  quibus  adquirendis  si  vincas,  non  elatio- 


VARIiE  LECTIONES. 


1*5  ditaverit  1.  IW  remanet  exceptaq.  per  gramatici  s.  n.  quique  1.  1*'  siu  l.l^  quae  omnes ;  correxit 
Colv.  l^  c  potest  1. 4. 150  ita  Colv,;  superabundavit  it  prelaturam  1.  8. 151  eclipsin.  i  x.  a.  bina  1. 152  debe  ut 


virtutes  1.  ita  spatio  aliquot  litterarum  rclicto,  quasscriba  in  exemplari,  quod  descripsit,  legere  non  pote- 


prorsus 

NOTiE. 

(189J  Junge  :  Y  vero  sextam  Achivamque  voca- 
lem  proBtermisimuSj  non  solum  quod,,.  non  obser- 
vamuSf  sed  quia  ridiculum  (jocum,  ludum)  nostri 
operis  compendiose  vulgariterque  (ad  captum  vul- 
garem)  exercere  studemus, 

(190)  I.  e.  in  cubis  jactis  valent  numeri  seu  po- 
tius  litterse  superficiei  superioris ,  in  pyramide 
vero  littersB  superficiei  inferioris. 


(191)  Significat,  vocales  animse,  consonantes  cor- 
pori  comparari.  Golv.  Sed  locus  videtur  corruptus, 


et  quae  mutandum,  aut  q  i,  i.  e.  quasi,  hoc  sensu : 
cwus  istse  (consonantes)  similitudincm  reiineant^ 
illis  (vocalibus)  figurantibus  quasi  animse ;  —  aut, 
quod  Pertzins  proponit  in  eque,  hoc  sensu  :  cujus 
istw  (consonantes)  similitudinem  retineant^  illia 
(vocaUbus)  leque  animae  figurantibus  (scil.  simili- 
tudinem) ;  quod  multo  magis  placet. 

(192)  I.  c.  si  ludentes  parem  virtutum  numerum 
nacti  sunt.  Colv^ 

(193)  Karitas  in  suo  latere  habet  tres  unitates. 


93 


LIBER  PRIMUS 


M 


nem;  si  vincaris,  non  habebis  confusionem.  Si 
enim  minus  adeptus  fueris,  obediens;  si  plus, 
obedientem  debes  esse  diiigens  Omnibus  has  in 
Christo  virtutes  sectantibus,  actus  et  moribus  reco- 
lentJbussit  gratia  et  paxin  seternum. 

«  Onoma  dactilicis  actoris  quoBritur  ipsis. 
Sinumeris?  primum  faciunt,  apicemque  secundum, 
Octavumque  decem  bis  ducti,  sicque  novenis 
Tertius  ingeritur,  quartus  hinc  esse  duobus, 
Quatluor  et  denis  quintus,  mox  denique  sextus 
Undenis  legitur,  bis  binis  septimus,  atque 
Limitat  in  numeris  ter  senis  ultimus  ordo. 
Queis  simul  illatis  theorica  summa  sacratur 
Yirginitas  animse,  mandataque  dena  refulgent, 
Quae  qui  custodit  coeli  sibi  gaudia  sistit  (194). 
Admonet  hic  ludus  tabulatum  pergere  clerum, 
Nomina  virtutum  condere  quo  valeant.  » 

90.  (89.)  Ubi  primores  Cameracensiam  Wilbo-' 
dum  sibi  dari  episcopum  a  rege  pelierunt,  Hunc 
primores  Cameracensium  —  ex  his  enim  originis 
claram  propaginem  trahebat  —  una  eademque  vo- 
luntate  acclamant,  directisque  imperatori  epistolis 
cum  multo  favore  sibi  donari  episcopum  expostu- 
lant.  Nec  difficile  imperator,  comperta  bona  opi- 
nione  illius,  mox  precibus  eorum  voluntario  affectu 
adqaievit,  assensumque  tribuens,  eorum  legatio- 
nem  libenter  implevit. 

91.  (90.)  Italiam  pergit  ad  regem  pro  dono  epis- 
copii ;  sed  eestivo  itinere  fatigatas,  postqaam  rever' 
sus  est,  non  maltopost  obiit.  Statim  ergo  Wiboldus 
de  consensu  imperatoris  certior  factus,  pulsantibus 
etiam  prefatae  urbis  primatibiis,  nd  imperatorem, 
qui  tunc  tempoins  in  partibus  llaliie  morabatur  (195), 
ad  tantum  munus  suscipiendum  ire  feslinat.  Erat 
aatem  SBStivum  tempus,  quod  ei  mnxime  ipso  in  iti- 
nere  abitus  et  reditus  obfuerat.  Nam  dum  dignitatis 


A  tanto  munere  suscepto  rediret,  adeo  quippe  »stu 
torrente  ^s^  fatigatus  est ,  ut  cum  ad  eecclesiam 
usque  pervenerit,  vix  campanam  (196),  cujus  tintin- 
nabulo  episcopii  dignitatem  vindicaftdam  sibi  indi- 
care  deberet,  vix,  inquam,  pre  molestia  sdgritudinis 
movere  potuerit.  Textum  vero  evangelicum  auro  et 
lapidibus  pulchre  insignitum,  sed  etmultos  codices, 
quos  secum  altulit,  aBCclesi»  Dei  malris  concessit. 
Qui  postea  in  ipsa  valitudine  in  lantum  luboravit,  ut 
vix  unius  anni  curriculo  rexerit  aecclesiam ;  mi- 
gransque  a  sseculo,  in  eadem  basilicasanctee  Mari» 
ad  meridianam  plagam  tumulatur. 

92.(91.)  Precibus  Rotbcrtimonachirejectis,  Tetdo 
episcopus  subrogalar.  Illo  autem  die  suae  dormi- 
tionis  cum  patribus  sortito,  quidam  Rotbertus  no- 

D  mine,  monachus  in  villa  Solemia,  quc,  ab  urbe  hac 
octo  millibus  distat,  res  sancti  Dyonisii  procurabat. 
Qui  depositionem  episcopi  audiens,  honorequidem 
sseculari  captus,  primates  civitatis  pretio  conve- 
niendos  estimavit,  et  ut  illum  communi  suffragio 
episcopum  sibi  ab  imperatore  lleripostularent,  ma- 
gna  largitus  eis  munera,  multo  majora  spopondit. 
Qui  slatim  oberati  *57  lcgationem  imperalori  mise- 
runt,  et  ul  sibi  quem  legerunt  pontiflcem,  ipse  etiam 
consentiens  dignetur  concedere,rogaverunt.  Viden» 
vero  imperator  quod,  quia  anteaWiboldum  secun- 
dum  suamelectionem  facili  asseusueorumprecibus 
attribuit,  ideo  etiam"t58  admittendi  episcopum  facul- 
tatem  suo  vellent  fortasse  arbitrio  reservari  :  cum 
omni  profecto  refragatione  eorum  legationi  effec- 

-,  tum impertire  negavit. Verum quidem altiore  consilio 
preventus,  Totdonem,  sacris  moribus  strenuum, 
non  modice  literatum,  primis  atque  majoribus 
Saxonias  progenitum,  Goloniensis  secclesiae  sancti 
Severini  prepositum,  licet  renitontem,  cpiia  pravos 
mores  ct  ferocitatem  audierat  Cameracensium,  con- 
petenter  tamen  ad  pastoralis  regiminis  sublimavit 


VARIiE  LECTIONES. 
«6  torrentem  1.    *57  oberrati  1.    ^58  post  hanc  una  vox  erasa  in  1. 

NOT-fi. 


Porro  inaleis  tres  faciunt  unitates  inprimaalea  A, 
in  secunda  E,  in  tertia  autem  I.  Nec  potest  contin- 

feresorte  Karitas,  nisi  ale»p  in  supcriore  sua  super-  D 
cie  has  tres  unitates  teneant.  Jam  autcm  si  exigas 
omnes  vocales  vocis  KaritaSy  deficiet  te  unum  A, 
nam  constat  duobns  AA  et  uno  I.  Facit  itaque  po- 
testatem  Wiboldus  iterum  projiciendi,  et  pericli- 
tandi,  si  jactis  aleis  dabuntur  in  hnrum  superficie 
snperiori  binaAA,  et  unum  I.  Vel  certe  unicasolum 
alea,  quse  vocalem  E  habet  in  monade,  iterum  ja- 
cienda  est,  ut  si  det  vocalem  A,  confeceris  quod 
altinet  ad  vocales  vocem  Karitas;  sin  minus,  totus 
jactus  fuerit  inanis.  Colv. 

•'194)  I.  e.  Si  onoma  (nomenj  actoris  (auctoris) 
ipsis  nameris  dactilicis{\evs\hus  hexametris)  quse- 
ri/or  (supple  /  hicaccipe).  Primum  apicem  (nominis 
litteram)  et  secundum  et  octa  vum  faciunt  decem  bis 
dacii  (numeri,  i.  e.  vicesima  alphabeti  littera  V) ; 
ticque  terlias  (apex  nominis)  ingeritur  (scribitur) 
aoveois  (nona  littera  1) ;  hinc  quartus  esse  legitur 
daobus  (secunda  littera  B):  et  quintus  quattuordenis 
(0),  moxdenique  sextua  undeBia  (L);  septimua  bis 


binis  (D) ;  atque  uItimasordo{sipex  nominis)  limitat 
in  nvmeris  ter senis  {S).  Qaeis  simal illatis  (quibus 
versibus  decem  simul  scriptis)  theorica  samma  sa- 
cratnr  efficitur  sacra  summa  mystica,  scilicet  vox) 
Virginitas  { «  heec  vox  enim  decem  litteris  compo- 
nitur.  »  GoLV.)  Animw  mandataqae  dena  refulgent 
(  «  deceni  versus  numerum  decalogi  referunt.  » 
GoLv.);  quao  qui  oustodity  coeli  sibi  gaadia  sistit 
(procurat).  Ita  efftcitur  VIBOLDVS. 

(195)  Ibi  fuit  Otto  a.  962-964  et  967-972  med. 
Cum  autem  Engrannus  d.  25  Dec,  965  adhuo  in 
vivis  fuerit,  ejusque  successbr  Ansbertus  teste 
nostro  quinque  annis  sederit,  porro  Wiboldus 
unum,  hujus  iter  non  cadere  potest  nisi  in  sestatem 
a.  971  aut  972.  Quod  si  annum  972  statuimus, 
Wilboldi  obitus  caderet  in  medium  a.  973,  itaque 
post  obitum  Ottonis  I.  Verum  ab  hoc  ipso  Ottone 
illi  successorem  adhuc  datum  Tetdonem  legimus 
capite  sequenti;  unde  Wiboldo  annus  971  mod.  — 
972  med.  tribuendus  videtur. 

(196)  Haec  campana  Aldegundis  vocata,  quando 
episcopus  Cameraci  preesens  erat,  quovis  vespere 


95 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


96 


B 


officium.  Ordinatione  itaque  peracta,  vir  Dei  veno-  A 
rabilis,  compositis  necessariis  rebus,  sane  gregem 
commissum  visitaturus  ad  sedem  sibi  concessam 
devenit.  Sed  vix  sermone  poterit  explicari,  quo^ 
postea  injurias,  quot  contumelias,  quot  etiam  ad- 
versitatefs  a  suis  perpessus  est ! 

93.  (92.)  De  iiyariis,  quas  episcopus  a  inililibus 
suis  sustinuit,  Sub  eodem  namque  tempore  erat  vir 
quidam  Johannes  nomine,  potens  tam  Cameracen- 
sium  quam  Vermandensium  genere,  qui  majordo- 
matu  ceteris  prestabat  in  urbe  sub  pontiflcali  aucto- 
ritate.  Sed  quo  majorceteris  atque  potentior,  tanlo 
pejor  pontifici  atque  ferocior.  Porro,  ut  de  rcliquis 
taoeam,  vir  Dei  prosul  vcnerabilis,  lapidum  con- 
gestiones  et  calcem,  omnem  quoque  materiam  pa- 
raverat,  unde  secclesiambeatee  Dei  genilricisMarice 
amplificare  disposuerat.  Sed  inter  agendem  exigente 
rei  necessitato  ad  imperatorem  profectus  csl.  Ubi 
vero,  dum  moraretur,  interim  predictus  castellanus 
ipsas  materiales  cumulos  sibi  convehi  fecit,  et  ex 
his  domum  cum  summo  sedificio  in  eodem  caslro 
fundari.  Hoc  ubi  factum  reverso  pontifici  nuntiatur, 
altius  ingemuit,  divinamque  clemcntiam  diutina 
lamentatione  ad  ulciscendam  tantao  temeritatis  au- 
daciam  excitavit.  Ncc  multo  post  coacto  copiosi 
exercitus  auxilio,  exterminavit  eum  ab  urbis  con- 
finio.  Qui  fugiens  in  pagum  Vermandensem,  in 
castrum  videlicet  sancti  Quintini,  amicis  quidem 
et  cognatis  suffragantibus,  sub  Alberto  comite  ali- 
quandiu  receptatur  ;  ibique  rogato  auxilio,  tantam 
satellilum  copiam  sibi  conjunxit,  ulaliquando  oc- 
cultis  insidiis  hunc  de  improviso  erumpens,  villas  C 
hujus  viciniae  misera  populatione  vastaret.  Unde 
pontifex  plerumque  exterritus,  quonam  modo  tantse 
inmanitatis  latronem  reprimere  possit,  diversse  mo- 
tibus  meditationis  excitatur.  Heecillum  cogitantem, 
Walterus  quidam  Lenensis  castri  (197)  vasallu8,yu- 
xta  eminentiam  secularis  potentise  clarus,  sed  ver- 
sutia  i59  et  calliditate  ingenii  plenus,  factionum  sti- 
pamine  circumvenit,  pollicitus  sane,  quod  sifilio  suo 
cequivoco  quicquid  Johannes  tenebatbeneficiaverit, 
eiftnque  vice  Johannis   adsciscere  voluerit,  totis 


viribus  urbem  constanter  adversum  impetum  illius 
tyrannidis  defensaret,  ipsumque  frequenti  expu- 
gnatione  devinceret.  Quare  letus  episcopus  illum 
recepit,  sed  et  quod  rogabat  absque  difficultate  ei 
contradidit.  Qui  tamen  postea  verbis  predictee  pro- 
missionis  fidem  derogans,  non  tantum  episcopum 
non  juravit  ^^^  sed  etiam  priore  molestior,  plures 
et  diversas  injurias  adversum  pontificem  et  suc- 
cessoresejus  exercuit.  Johannes  veropossessiones 
suas  alieno  herede  pervasas  ingemiscens,  asperior 
factus  non  ante  compescuit,  donec  episcopus  cre- 
bra  infestatione  coactus,  tantumdem  psene  bene- 
ficii  ei  restituit. 

94.  (93.)  De  obitu  Ottonis  imperatoris  et  de  succes- 
sione  filii  sui  Ottonis.  Eodem  tempore  Otto  impera- 
tor  sanctissimus,  tutor  fidissimus,  norma  justitiae, 
cullor  devotus  Ecclesise,  spes  pacis,  amator  reli- 
gionis,  provectus  aetate  plenusque  dierum  feliciter 
migravit  ad  Christum  {an.  973,  Mai.  7).  Post  cu- 
jus  excessum  Otto  filius  suus  gloriosissimus,  licet 
primsevo  fiore  tyrunculus,  tamon  consilio  bonus, 
bello  strenuus,  et,  ut  paucis  concludam,  patris  tam 
et  moribus  quam  nomine  imitator  simillimus,  ha- 
benas  imperii  moderandas  suscopit.  Sod  quiajunior 
erat,  Henricus  dux  Bajoariorum  cum  totis  sed  pre- 
sumptis  renisibus  contra  se  cervicem  erexit,  dedi- 
gnatus  scilicet  ejus  imperio  subjugari.  Unde  ali- 
quanto  temporis  intervallo  inter  se  ^^^  contentio 
usque  ad  bellum  processit;  sed  nec  longo  post,  ut 
posterius  dicam,  illo  ad  deditionis  jugum  refiexo, 
facta  pace  concordia  intercessit. 

95.  v94.)  De  rabie  Raineri  et  Lantberticontra  im 
pcra ^ore;».  Auditaigiturlonge  lateque  morteimpo- 
ratoris,  Hainerus  alque  Lantbertus,  filii  videlicet 
Haineri  (198),  quem  vivente  adhuc  imperatore 
archiepiscopus  Bruno,  qui  sub  fratre  monarchiam 
tenebat,  pro  insolentiis,  pro  rapinis,  pro  ecclesifle 
incussionibus,  pro  multis  etiam  sceleribus  saepe 
arguendo  corrigebat,  saepe  beneficiis  ejus^servitiam 
placando  leniebat;  sed  cum  tamen  ejus  feritatem 
siriatico  turgore  inflatam  nullo  modo  premere  po- 
tuerit,  in  exilio  tandem  perpetuo  dampnatum  fratri 


VARIiE  LECTIONES 


159  versuta  1.    *60  juvavit  corr.  juvit  1.    i6i  ense  1.  3. 

NOTiE 


pulsabatur.  Episcopus  factus  cum  prima,  vice  ec- 
clesiam  intrabat,  ipse  eam  pulsabat,  jurejurando 
confirmans  se  illam  restituturum  cum  forte  fracta 
foret.  Quod  factum  est  a.  1396  et  1416  ;  quo  anno 
refusa  hanc  accepit  inscriptionem  : 

Sera  sono^  dum  prwsul  adest,  ejusque  periclis 
Pendeo;  tunc  aliis  pro  causis  obligo  coBtum. 
Perprius  Aldegunais  erat^  prout  est  mihi  nomen. 
Sum  reSciJussa^  Plonchet  fabricam  moderantOy 
M  semel  et  C  quater  octo  per  octo  redactis. 

Le  Glay. 

(197)  Lens. 

(198)  Tertii  seu  Longicolli,  comitis  Hannonise. 
odem  loco  conquerentemlege  Folcuinum  in  Gestis 


D  abb.  Lob.,  c.  26.  Codici  Evangeliorum  ecclesise 
Cameracensis  n.  309,  ssec.  x,  manuSqueedam  s.  x 
ex,  vel  XI  inc.  in  fine  haec  inscripsit  :  H3BC_  sunt 

nomina  malefactorum,  qui  ecclesias  ms re  cum 

coinite  Rainerosuccenderunt :  Albertuscomes^  Pai- 
nuwalo,  Rotbertus'  Setwinus,  Baldricus^  Hilde- 
brandus,  Ratholo,  FastraduSj  Fulcuinus,  Borgnr- 
duSj  TetmaruSfSara  wardus,RotIandus,  Lietselmus^ 
ArnuIfuSf  Johannes,  item  Johannes,  Otmarus,  Ro- 
tmundus,  Tietselmus^  Lochardus,  Wiamarus,  Ste- 
phanuSy  EuremaruSj  Amolricus,  Gerardus,  Gonte- 
rus,  Amolricus,  FuIeraduSy  HubalduSy  Arnulfas, 
Fredericus,  Rotbertus,  Landricus^  Otselmus,.., 
OhuJduSf  TietselmuSj  Goismondus,  Gonzo  et  fHiua 
€\juSy  HarduinuSj  Gontmarus^  Gotselo. 


97 


UBER  PRIMUS. 


98 


contradidit  (an.  967),  terramque  suam  primum  A 
Richario  *«*  nobili  viro,  sed  hoc  defuncto  Warnero 
et  Raynaldo,  quibus  etiam  defunctis  (199),  Gode- 
frido  atque  Arnulfo  comitibus  nobilissimis  contulit, 
filiosque  ejus  praefalos  a  patriis  finibus  pro  eisdem 
insolentiis  eliminavit ;  — illi,  inquam,  audita  morte 
imperatoris,  revpcantibus  quidem  quibusdam  sce- 
lerosis  pacem  odio  habentibus,  filiis  videlicet  Be- 
lialy  patrios  fines  regressi,  terrampatris  violenter 
volentes  repetere,  super  Hagnam  fiuvium  castrum 
Bu88ud(2(K))munierunt,  ibique  satiset  super  dum 
163  licuit  sevierunt.  Hoc  autem  juvenis  imperator 
audiens  collecto  exercitu  castellum  obsidione  clau- 
sit,  diruit  captosque  rebelles  in  exilio  misit  {an. 
974,  Jan.)  Ad  hanc  ctiam  obsidionem  Tietdo  epi- 
scopus  interfuit.  His  ita  gestis,  prsBfatum  ducem  g 
Biguvariorum,  illi  ut  diximus  resistentem,  cum 
suis  adiens  invasit,  sed  Domino  volentc  citissime 
victum  et  ad  deditionem  paratum  imperio  subju- 
gavit. 

96.  (95).  Ubi  idem  rjpinatores  conlra  fideles  im- 
peratoris  inprelio  congressi  ierga  verterunt.lviieT^ 
vero  predicti  fratres  Rainerus  et  Lantbertus,  coacti 
inopia  moresquepatriosimitantes,  rapinis  insiste- 
bant,  quietemque  publicam  interpolantes,  minus 
potentes  utcumque  vexabant.  Denique  in  partes 
Karlensium  concedcntes,  Karolum,  regis  Lotharii 
fratrem  pravis  moribus  deditum,  pariterque  Otto- 
nem,  Alberti  Vermandeosium  comitis  filium,  cum 
aiiis  quoque  multis  raptoribus  suo  auxilio  adsci- 
verunt ;  suam  quippe  callide  deplorantes  erumnam:  p 
86  videlicet  exheredes  et  exutos  patrimoniis  factos 
extorres  paternae  habitationis,  terram  in  qua  nati 
sint  sibi  negari,  ad  ulciscendam  ergo  injuriam  so- 
cia  arma  precari.  His  ergo  fulcientibus  atque  comi- 
tantibus,  reformatis  quidem  bellicis  usibus,  ad 
montem  Castrum  properato  contendunt,  ibique  anno 
Dominicae  Incamationis  976  super  fideles  impera- 
toris,  comites  videlicet  Godefridum  atque  Amul- 


fum,  facto  impetu  irruerunt.  lUi  tamen  non  minore 
spiritu  excitati.  suis  quos  preseules  habebant  co- 
actis,  extra  munitionem  emergunt ;  preruptoque  pe- 
riculo  sese  offerentes,  inexpectato  omni  nisi  Dei 
tantum  auxilio,  manus  conserunt,  diuque  utrinque 
certato,  tamcn  fructu  victorise  potiuntur.  His  ad 
sua  receptis,  nec  longum,  Otto  ('201)  predium  illud 
Gogicum  (202),  quia  sibi  esset  contiguum,  Amulfo 
presumpta  vendicatione  eripuit,  ibique  castello 
munito,  urbem  hanc,  quia  nec  longe  distat,  fre- 
quenti  incursione  concitavit. 

97.  (96.)  Bex  Karlensium  Lotharios  imperatorem 
Ottonem  incautum  invadit^  et  ideo  Otto  collecto  ag- 
mine  regnum  ipsius  devastavit.  Post  haec  autem  im- 
perator,  jam  pacato  regno  et  omnibus  sibi  ante 
resistentibus  virtute  sedatis,  quietus  et  cum  pro- 
speritate  quse  Dei  sunt  tractans,  apud  palatium 
Aquisgrani  circa  festivitatem  sancti  Johannis  mo- 
rabatur  (an,  978)  ;  cum  repente  Lotharius  rex 
Karlensium,  nepos  videlicet  suus,  illum  volens 
privare  imperio,  occulta  expeditione  adeo  incautum 
paravit  invadere,  ut  pridie  antequam  preoccupare- 
tur,  posset  resiscere  *^.  Qui  quoniam  hujus  rei 
improvidus  putabat  se  non  habere  in  presens  ad 
renitendum  copiam,  movens  se  a  loco,  cum  omni 
secessit  familia  Coloniam  ;  sane  arbitratus  se  opor- 
tere  quidcm  ad  tempus  cedere,  ut  postmbdum  ex 
industria  potius  posset  resistere.  Cum  autem  rex 
Lotharius  illuc  perveniens,  suis  quidem  dispositio- 
nibus  elusis  illum  minime  offenderet,  ibique  Gallis 
bachantibus  ^65  atque  latrocinantibus,  multa  popu- 
latione  satis  desevisset  :  illi  nimirum  revertenti 
Otto  legationem  dirigcre  festinavit,  aperte  videlicet 
denuntians,  quod  propter  ultionem  suee  tantse  per- 
fidisB  nuUos  ci  dolos  aut  insidias  innecteret,  non 
fraude  subriperet,  sed  sublatis  omnibus  fraudulen- 
tiis,  Kalendis  Octobribus  ad  debilitandum  sui  regni 
imperium  procederet.  Interea  itaque  imperator  suaa 
terree  duces  et  principes  bello  accinctos  convocari 


VARIiE  LECTIONES. 

*€8  ante  Richario  signo :  facto,  auctor  ipse  eidem  voci :  duci  Godefrido  superscripsit :  primum  duce 
Godefrido  Hichario  2.  3.  duci  Godefrido  alias  Richario  5.  *^  dum  dum  1.  *64  resistere  2.  3.  8.  re- 
scire  3.     ^^  i.  francis  debachantibus  8. 

NOTiE. 


(199)  Contradicunt  Annales  Leodienses,  Floref-  D 
fienses  et  Marchianenses,  ex  uno  fonte  deducti  om- 
nes,  a.  973.  Bellumiuit  inPerrona  inter  Raginerum 
tt  Warnerum.  Hsec  cum  nostro  Sigebertus  ita  con- 
flavit  8ub  a.  973  :  Raginerus  et  Lantbortus paulatim 
resamptis  viribus  a  Francia  redeunt,  et  cum  Guar- 
aeroet  RainaldOfqui  comitatum  palris  eorum  occu- 
paverautf  bello  apud  Perronam  conttigunt,  eosque 
eum  multis perimnnt,  et  super  Hagnam  Quvium  ca- 
stelh  Baxude  munito  Lotbaringiam  infestant,  in 
Quiboa  nil  nisi  verba  eosque  cum  multis  perimunt, 
de  aao  addidit.  —  Hoc  unicum  est,  quantum  sciam, 
tesliinoQiam  nostro  contradicens.  Quod  si  vemm 
esty  Godefridas  atque  Amulfus  non  jam  a  Brunone 
eomitaiam  Hannoniee  accepisse  possunt.  seb  ab 
Ottone  n  demom.  Godefridus  iste  Vetulus  fuit 
Virdoneiisis ;  Amulfum  Delewarde  Hist*  de 


Hainaut  II,  208,  putat  esse  filium  Isaaci  comitis 
Cameracensis  etValentianensis.  Comes  Flandren- 
sis,utMejerus,Lipsiusetalii  volunt,e8senequitjam 
ob  diploma  Ottonis  infra  c.  112  relatum  anni  1001, 
ubi  item  Arnulfus  comes  occurrit,  cum  Arnulfus 
Junior  Flandrensis  jam  a.  988  oblerit. 

(200)  Boussoit  super  fl.  Haine,  prope  Binche.  Ls 
Glay.  Castrum  d.  21  Jan.  jam  captum  fuisse. 
ostendit  charta  Ottonis,  quam  GandsB  in  archivo 
S.  Bavonis  descripsi,  data  12  Kal,  Feb.  a.  d,  i, 
974,  ind  2,  anno  regni  d,  0, 13,  imp.  autem  4. 
Actum  Bosgut  in  D.  f.  amen  (apud  Mirseum  1,  49, 
falso  Bosgrat  legitur).  Natale  Domini  imperator 
adhuc  Traiecti  celebraverat. 

(201)  Alberti  Vim^andensis  fiUas.  Goly. 

(202)  Gouy  en  Arouaise.  Colv, 


89 


6ESTA  PONTIFICUM  CAMEftAGENSIUM. 


100 


precepit,  vooatisque  omnis  rei  caasamcum  gravi-  A  lapsisviribasmortuidimerguntur.Ipsaetenimnocte 


tate  proclamationis  intimans  ^^,  expeditionem  su- 
per  Lotharium  ducere  destinavit.  A.d  cujus  exhor- 
tationem  cuncti  animos  llectunt,  indignautesque 
sibi  factum  dedecus,  omnes  unanimiter  quasi  vir 
unus  invicem  conspirationem  faciunt,  et  pro  fideli- 
tate  patris,  qui  eos  familiariter  enutrivit,  usque  ad 
exitum  vitee  sese  deservitum  ire  promittunt.  His 
ergo  adscitis  atque  coactis,  tantsB  copiae  exercitum 
movit,  ut  nemo  tantam  postea  vel  ante  vidisse  se 
meminisse  potuerit.  Et  ne  sua  premissa  legatio  re- 
gem  Lotharium  fallat,  prescripta  quidem  die  in 
regnum  ejus  pervenit ;  proaperisque  usus  succes- 
sibusprimo  Remensium,  deindeLaudunensium,  sed 


in  tantum  excrevitalveolus,  ut  difiicultate  importuo- 
si  littoris  neuter  alteri  manum  conferre  potuerit;  hoc 
ita  sane,  credo,  Dei  voluntate  disposito,  ne  strages 
innumerabilis  ederetur  utrlmque.  Licet  enim  infe- 
riorLotharius,  utferunt,  sese  cortamini  miscuisset, 
cepit  tamen  jumenta,  commiuuit  vehicula,  quse 
magis  oneri  quam  usui  in  periculis  habebantur. 
Parata  vero  navicula,  per  internuntios  Otto  Lotha- 
rio  mandat  ut,  si  ei  dimicandi  sedulitas  suppeteret, 
aut  ille  profecto  sumptisobsidibus,  ne  forte  videlicet 
aliqua  suorum  parte  transacta,  pluribus  vero  trans- 
igendis,  dolo  iter  intercludendum  suspicaretur, 
pugnatum  transire  festinaret ;   aut  econtra  ipse  ab 


et  Suessionensium,  novissime  vero  partes  Parisio-  B  eosumptis  quoque  obsidibus,  romenso  fluvio  adver- 


rum  diversa  peste  vastavit.  Paternis  tamen  moribus 
instructus,  aBCclesias  observavit,  immo  etiam  oppu- 
lentis  muneribus  ditare  potius  estimavit.  Deinde  vero 
ad  pompandam  victorioB  suae  gloriam  Hugoni,  qui 
Parisius  residebat,  per  legationem  denuncians, 
quod  in  tantam  sublimitatem  Alleluia  faceret  ei  de- 
cantari,in  quantanonaudierit,  accitis  quampiuribus 
clericis  Alleluia  te  inarf/rwi22  inlocoquidictur  mons 
Martirum,  in  tantum  elatis  vocibus  decantari  prece- 
pit,  ut  attonitis  auribus  ipse  Hugo  et  omnis  Pari- 
siorum  plebs  miraretur  ^^7. 

98.  (97.)  Ubi  Lotharius  Ottonem  insequitur,  sed, 
Axonafluvio  intercurrente,  pugna  differtnr.  Qui 


8US  illum  remearct,  commissaque  invicem  pugna, 
cui  Deus  annuerct,  laureatus  regni  imperio  potire- 
tur.  Hocaudito,  comes  quidam  Goisfridus  (203)  no- 
mineprorumpensinvoceait:  «Quid  tot  ab  utraque 
partecsedentur?  Veniant  ambo  reges  in  unum  tan- 
tummodo,  nobisque  procul  spectantibus,  summam 
periculisoli  subeuntesunaconferantur,  unoquefuso 
ceteri  reservati  victorisubjiciantur.  »  Ad  haec  Gode- 
fridus  itidem  comes  cum  indignatione :  «  Semper, 
inquit,  vestrum  regem  vobis  vilem  haberi  audivimus 
non  crcdentes  ;  nunc  autem,  vobismetipsis  fatenti- 
bus,  credere  fas  est.  Numquam  nobis  quiescentibus 
noster  imperator  pugnabit,  numquam  nobis  sospiti- 


cuml^satisexhaustaultionecongniamvicissitudi- Q  bus  inprelio  periclitabitur.  Hoc  tamen  eum  fore 


nem  se  rependisse  putaret,  ad  hiberna  oporlcre  se 
concedere  ratus,  inde  simul  revocato  equitatu,  circa 
festivitatem  sancti  Andreae  (Nov.  29),  jam  hiemo  sub- 
eunte,  reditum  disposuit :  remcnsoque  itincre,  bono 
successu  gestarum  rcrum  gaudens,  super  Axonam 
fluvium  castra  metari  precepit.  Sed  tamen  quia  iste 
fluvius,  si  quando  imbrcs  incubant,  in  tantum 
excrescere  solct,  ut  absque  navigio  efTretari  non 
possit :  suggeronte  atque  exhortante  comite  Gode- 
frido  (203),  ne  quid  videlicet  inpedimentitantse  copiaB 
militumin  difficili  transitucontingeret,  proterlegere 
festinavit,  paucis  tamen  famulorum  rcmanentibus, 
qui  retrogradientes  — nam  sarcinas  boIIicsB  suppel- 


victurum  diffidimus,  si  vestro  cum  rege  conferre- 
tur  singulari  certamine  ^^.  n 

99.  (9S,)MuItisseditionibus  Tetdo episcopas atque 
molestiis  a  suis  vassallia  concutitur.  Hoc  igitur  mo- 
do  regibusintersedi8cordantibus,jam  dictudifiicile 
est,  quot  procellis  factionum  intonantibus  ab  ipsis 
suis  vassalis  afficitur  Tethdo  episcopus.  Quoniam 
namque  imporatorem,  malorum  scilicet  tortorem, 
in  predicti  belli  negotiis  occupatuin  noverant,  ideo 
inpunitatis  securitatem  colligentes,  episcopo,  utpote 
simplici  viro  et  linguse  regionis  ignaro,  subdolis 
suggestionibusinjuriassaepe  in*ogabant.  Aliquando* 
etenim  Walterus,  totius  veritatis  eircetus  (205;,pr(B- 


lectilis  convcctabant —  pre  fatigatione  oneris,  tene-  ..  tenta  per  dolum  fide  devotionis  terrorem  verisimilis 
'    '     '     •'       •  .     •  1 -_i-i        A        -A.  causae incutiens illudebat ; fraudulenter sane denun- 

tians,  Lotharium  regem  ad  urbem  incendendam 
collecta  manu  venire  paratum,  et  omnem  viciniam 
excidio  collaturum.  Qua  de  re  presul  perterritus, 
Wnlterum  multa  mcrcede  donabat,  plus  pollicitus, 
siquovismodo  tanteepestismoliminaepacarct  (206). 
Qui  fingens  se  mittere  legationem  ad  amicos  et 
propinquos   in  domo   regia  versantes,  quasi   ut 


bris  siquidem  jam  noctis  incumbentibus,  transitum 
in  crastino  differrc  arbitrati  sunt.  Sequenli  vero  die 
collectis  quos  potuit,  Lotharius,  licet  inferior  nu- 
mero,  cxpudoristamen  conscienlia  presumptionem 
colligens,  occulte  usque  ad  predictum  fluvium  ho- 
stes  prosequitur.  Cujus  improviso  impetu  ipsi  rei 
bellicse  portatores  perterriti,  dum  sibi  natatu  con- 
sulere   estimarent,  subito    excrescentibus  undis. 


VARIiE  LECTIONES 


iW  insittuans  8.  i^  admiraretur  8.  *6d  imperator  dum  8.  169  Ijjc  8.  addit :  tnler  heec  quidam  in  reclu- 
sione  multo  tempore  famulatus  Deo  predixit,  quod  nullus  illorum,  qui  hmus  scandali  auctores  fuerunt, 
ultra  septennium  viveret.  Quod  et  res  probavit.  Cf.  Alpertus  (Mon,  SS,  Iv.  697). 

UOTJE. 


\ 


i03)  Vetolo,  comiteArdennensi  etHannoniensi.      bet.  Colv. 

204)  Grisagonella.  (206)  I.  e.  omnino  pacaret.  Golv, 

205)  Qui  jnrn  fceiiim  edidit^  jam  nil  amplius  ha« 


101 


UBER  PRIMUS. 


loe 


regem  mitigarent,  interpositis  aliquot  diebus  ad  A  properans  dicebat :  •  Quid  tu,  o  roisserrime  Teddo, 
episcopum  iterum  veniebat,  suisque  precibus  suo-      quid  tu  patria  relinta  inter  barbaros  devenisti  f  Eoce 


queiogenio  paratam  expedilionem,  rege  quidem 
oiaDsuefacto,  quievisse  referens  jactitabat.  Hac 
fraude  episcopi  gratiam  captans,  maximam  opulen- 
tiam  donorum  excipiebat,  immo  vero  cum  aliis  bene- 
ficiia  villamcui  nomenLambras  extorserat.  Id  quo- 
qae  Heriwardus  aliquando.  Hic  ante  pre  inftdelitate 
relicto  episcopo,  raptoribus  quorummentionemjam 
fecimiis,  Rainero  videlicet  atque  Lantberto,  se  addi- 
dit ;  veramtamen  sub  his  parum  proficiens,  postea 
ad  episcopum  sub  specie  lidelitatis  remeavit.  Qui 
etiam  versutis  factionibus  atque  adulationibus  sub 
qoadam  specie  familiaritatis  gratiam  episcopi  sibi 


tuis  plana,  sed  et  digna  reconpensatio  meritis,  quod 
tuum  patrem  sanctum  Severinum  reliquisti.  »  Inter 
hsecergo  episcopus,  a  tanto  naufragio  enatare  cona- 
tus,  Coloniam  revertitur ;  et  ne  diutius  tantis  ver- 
beribus  quateretur,  credo,  Deo  miserante  morbo 
correptus  migravit  a  saeculo,  et  in  basilica  sancli 
Severini  sepultus  est.  Nec  ^'Opretereundum,  quod 
ei  a  superna  pietale  concessum  a  certis  relatoribus 
accepimus.  Quadam  namque  die,  dumin  monasterio 
sanctse  Marise  super  altare  sancti  Salvatoris  sacrum 
mysterium  celebraret,  et  ubi  ventum,  quod  corpus 
Dominicum  de  more  sacerdotaii  ad  os  oiferre  debe 


emercabatur,  eique  aliquando  suspiciosa  et  verisi-  B  ret :  mox  mirumin  modum  ipsa  sacrosancti  corpo- 

mili  commentatione  dolos  machinabatur,  asserens 

videlicet  Raynerum  atqueLantbertum  ad  bona  epi- 

scopi  devastanda  parari.  Hanc  itaque  false  compo- 

sitam  suggestionem  presul  vere   accipiens,   haud 

mediocrisollicitatione  constringebatur,  illique,  si 

quo  genere  ingenii  eosmitigare  valeret  ne  veniant, 

eommutationem  multse  mercedis  pollicebatur.  Qui 

prolinus  ad  falsitatis  illatse  suspicionem  confirman- 

dam  illos  quidem  mitigandos  adire  se  simulans, 

aliorsum  declinat,  et  paulo  postrcmeans  quasi  impe- 

trata  pace ,  promissa  sibi  reposcit.  Huic  itaque  et 

aliisperniciose  illudentibustantaimpendit,ut  adhuo 

sedesepiscopalis,  sed  et  omnis  parrochia,  se  divul- 


ris  confectio  ad  nutum  episcopi  cselitus  sublevata, 
manibus  ejus,  ministris  mirantibus,  insiluit. 

iO\. {\00.) Karolusduxcausa  titionis  Cameracum 
ingressus  multa  mala  edidit.  Quo  defuncto,  multo 
asperioris  pestilentiae  causa  exoritur,  multo  tem- 
pestuosioribus  procellis  ecclsesia  Camoracensium 
naufragatur.  Siquidem  imperator  a  finibus  sui  regni 
procul  remotus,  super  Sclavones  quos  adversum 
ieratexpugnandosmorabatur;  relictique  principes 
Lothariensum,  quidnam  de  restitutione  episcopi 
facerent,  ambigebant.  Jam  vero  Lotharium  regem 
res  Atrebatensis  episcopii  occupasse  audierant, 
ideoque  illum  fortasse  subita  incursione  urbem  Ga- 


sam  ingemiscere  videatur.  Sub  hac  etiam  specie  ^  meracensiumpervasurumesseformidabant.  Quare 

•  W*  %  1  A*  1*  4  *11  ^^  •  «  ^^  li**1  "11*  A  1*  *dJ 


ipse  Heriwardus  advocatias  aliquantarum  villarum 
quasi  pro  defensione  presumpsit,  sed  plus  quam 
inimicus  preedo  assiduis  exactionibus  devastavit. 

100.  (99.)  De  obitu  Tetdonis  episcopi,  et  quid  in 
celebratioDe  misssedivinapietas  ad  nutum  e^us  ope- 
ratur.  Subhujus  autem  tempore,  Arnulfosene  Flan- 
dransium  comite  mortuo,  mox  irruens  Lotharius 
rex(307),  possessionnes  illius,  abatias  videlicet  san- 
eti  Amandi,  sanctique  Vedasti  cum  castello,  Duvai- 
cum  quoque,  sed  et  omnia  usque  ad  fluvium  Lis 
cum  omni  occupatione  invasit.  Quod  certe  maxi- 
mum  metum  incussit  episcopo,  conjicienti  videlicet 
illam  regem  mox  fortasse  suam  etiam  urbem,  quod 


comites,  Godefridus  videlicet,  quo  dignitate  morum 
alter  illustrior,  alter  non  erat  consilio  prestantior, 
Arnulfus  quoque,  admodum  soUicitati,  Karolum 
ducem  regis  Lhotharii  fratrem,  quem  Otto  imperator 
multis  beneficiis  conductum,  ut  fraternis  motibus 
secum  fortior  resisteret,  citeriori  Lotharingiae  sub 
se  prefecerat  —  hunc ,  inquam ,  collato  utrimque 
consilio  adorsi  monuerunt,  ut  urbem  suo  pastore 
orbatamfestinanteringressus,  ab  incursione  fratris 
immunem,  sed  a  cunctis  quoque  pervasoribus  de- 
fensaret,  vassallosque  ejusdem  loci  ad  fidelitatem 
imperatoris  sacramento  et  obsidibus  constringeret| 
dum  imperator  revei*surus  in  patnam,  episcopum 


proxima  esset,  occupaturum.  His  igitur  et  hujus-  |^  rediberet.  Huic  consilio  Karolus  iibenter  accessit 
modi  motibus  semper  affectus,  moerore  tabesce-  sed  male  tractans,  non  aequse  executionis  actu  li- 
bat,  sibique  aliquando  cum  flebili  querimonia  im-      bravit.  Nam  copioso  agmlne  comitatus  cum  prefa- 

VARIiE  LECTIONES. 

ITO  Nec  —  insiluit  auctor  ipsepostea  in  margine  supplevit;  sed  quum  codex  a  bibliopega  concideretur^ 
primse  cwusque  linese  litterw  abscisae  sunt^  in  prima  Nee  p,  in  secunda  quod  ei  a,  in  tertia  te  con.  in 
9oar(arelat,  et sic  deinceps.  Damus  has  lacunaa,  prout  Colvenerius  eas  ex  2.  supplevit;  8.  ita  babet : 
NoQ  p.  quod  superna  p.  c.  a.  c.  majoribus  a.  Q.  n.  d.  d.  i.  m.  s.  M.  ante  a.  s.  S,  s.  m.  c.  e.  u.  v.  esset, 
q.  c.  dominicum  more  s^  ofierre  d.  mirum  in  m.  de  sacrosancti  c.  mysterio  ad  n.  episcopi  reliqua  de^ 
sauf,  unius  linese  spatio  relicto. 

NOTiE 

(207)  Hic   qusedam   confundit  noster.   Arnulfus 


senexobiitd.27  Martii  965,  et  Lotharius  Flandriam 
Gallicanameodem anno invasit.  Sed  ut  supra  c.  87 
certoconstarevidimus  d'25Dec.965Engrannus  ad- 
hoc  (^meracensem  sedemtenuit.  Itaque  nec  mors 
Amulfi,necLothariiincur8io£iij&  Tetdonia  tempore 
•ccidisse  potest.  Fortasse  cum  hacpriore  Lotharii 
txpeditione  noster  confundit  alteram  anno  978 


Aquisgranum  versus  susceptam.  Porro  Tetdonem 
metu  Lotharii  Goloniam  secessisse  ibiquedefunctum 
essenarrat.  Sed  menseadhuc  Janunrio  a.  974,  i.  e. 
novem  annis  post  illam  incursionem,  episcopua 
cum  imperatore  castrum  Buxudis  obsedit;  igitur 
poster  demum  Goloniam  secessisse  potest;  quod 
teedio  incursionis  a.  965  patratae  anno  975  seu  979 
facere  nimis  foret  ridiculum. 


103 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


104 


prefatis  etiam  comitibus  in  urbem  venit ;  sed  tamen,  A  castrum  munire  festinabat ;  et  fecisset  quidem,  ni 

sicuti  erat  inepti    atque  tardi  ingenii,    destandas 

usurpationes  exercuit,  adeo  ut  raptor  potius  quam 

tutor,  potius  temerator  quam  observator  esse  vide- 

retur.  Unde  indignatipraefati  comites  et  iniras  moti 

illo  quidem  eo  loci  relicto,  ad  sua  reversi  sunt.  Por- 

ro  ille  deinceps  opportunitatem  et  gratiam  loci  at- 

que  sufficientiam  totius   alimenti  nactus,   uxorem 

sibi   adfuturam    esse    mandavit,   cui  in  oubiculo 

episcopi    cum  tota  prsesumptione    lectum  sterni 

precepit;    omnesque  opes  in  usibus  episcopi  ex- 

hibendas  in  superfluis  commessationnibus  tota  ef- 

fusione  consumpsit.  Thesaurum  ecclesiae  dissipa- 

bat,  prebendas  vendebat  immo  et  secclesiastici  mi- 

nisterii  negotia  emptus  pretio  largiri  mercantibus 


episcopus  tempore  rescivisset.  IUo  namque  id  mu- 
niente  et  diversa  operositate  pertinaciter  moliente, 
sinistro  nuncio  pontifex  excitatus,  nec  mora,  prse- 
fatis  comitibus  Godefrido  atque  Arnulfo  cum  aliis 
Lothariensibus  legationem  misit,  ut,  coacto  milite 
addestruendum  opus  sibi  inimicum  venire  festina- 
rent.  Qui  caute  absque  comperendinatione  sumptis 
cuneisnoctead  episcopum  veniunt,  eique  auxilium 
nimis  copiosum  atque  armis  munitissimum  ferunt. 
Manoitaque  facto,  episcopus  tanta  ope  sustentatus, 
civibusquoquesuis  atque  rusticis  comitatus  locum 
munitionis  invasit,  castrumque  turritum  et  jam 
pene  perfectum,  Deo  adjuvante,  demolito  aggere 
^*?*  cosequavit  arenis.    Hoc   ei   maximam   virtutis 


usurpabat;  sicque  totius  infamise  sarcinam  tamdiu  g  gloriampeperit.  Dein  vero  tyrannum  modo  viribus 


gessit,    donec     imperator    reversus     ad   melius 
restituit. 

102.  (101.)  Rhotardu  episcopalem  casthedram 
susoepit,  Jam  vero  brumalis  intemperieri  pruinis 
incumbentibus,  imperator  revocata  manu  a  bello, 
ad  villam  Polidam,  propriam  videlicet  sedem,  in 
nataleDominiestreversus(208)  (an.  979).  Ubi  cum 
ei  vacatio  Gameracensis  cecclesite  suggeritur,  com- 
muni  sufTragio,  et  acclamatione  Lothariensium, 
immo  et  obtentu  Nocheri  Leodecensium  episcopi, 
Rothardo  ex  prosapia  nobili  orto,  piis  moribus 
adornato,  infulam  presulatus  impertivit;  quippe 
eestimans  illum  lenitudine  ingenii  sevitias  Came- 
racensium  posse  pressurum  (209).  Hujus  doni  su- 


terrificans,  modomuneribus  lactans,  novissime  om- 
nimododevictumsibi  pacavit;  sicquepacem  et  be- 
nivolentiam,  preter  Walterum  suum  castellanum, 
convertit.  Porro  isle  multas  adversus  episcopum 
excitavit,  inquietudines  irrogavit,  quamvis  ei 
episcopus  multa  donasset  multisque  beneficiis 
suas  possessionnes  auxisset.  Postea  pontifex  ve- 
nerabilis  monasterium  sancta?  Marise  perfecit, 
quod,  ut  diximus  (c.  87),  Engrannus  episcopum 
coepit,  sed  eisdem  prenotatis  seditionibus  prepedi- 
tus  ac  statim  morte  preventus,  imperfectum  reli- 
quit.  Aram  sanctae  Dei  genitricis  Mariae  aurea  ta- 
bula  ex  lapidibus  preciosis  insignita  vestivit ;  ca- 
licem  etiam  majorem  cum   patena   purissimo  fecit 


blimitate  adepta,  circa  initium  quadragesimse  (an,  ^  ex  auro.  Geminas  quoque   campanas   magnas  at- 


980.)  commissum  gregem  visens,  urbem  petiit; 
nec  multo  post  ab  Alberone  Remensium  archie- 
piscopo  summa  oum  veneracione  ordinatus  est 
utpote  cum  quo  amicitiam  et  familiaritatem  a  pue- 
ro  tenebat,  ex  quo  videlicet  in  scholis  Gorgiensis 
C210)  monasterii  pariter  condiscipuli  extiterant. 

103.  (102)  Qaod  idem  episcopus  castellum  ViB' 
ciacum  diruit.  Suscipiens  itaque  vir  venerabilis 
Bummam  regiminis,  contumeliarum  exacerbationes 
multas  et  inexplicabiles  repperit.  Urbs  etenim  tota 
diverso  modo  non  tantum  exteris,  sed  etiam  do- 
mesticis  incussionibus,  ut  supra  dictum  est  (c.  93. 
99),  laborabat;  nuUa  pax  interveniebat.  Sed,  ut 
reliquataceam,  nihilgravius,  quam  contra  Ottonem 
prefatum  Gogicensis   castri  1"^-    forebat,  qui  tanta 


que  satis  sonoras,  quae  adhuc  in  turri  quam  stru- 
xit  dependent,  ex  propriis  sumptibus  fabricavit. 
Villam  vero  quse  dicitur  Villaris  (212),  allari  sanc- 
ti  Johannis  in  usibus  fratrum  ejusdem  secclesiae 
sanctae  Marise  deputavit. 

104.  (103.)  Imperator  contra  Sarracenos  beUam 
iniens  vincitur,  nec  multo  post  obiit,  Decursis  au- 
tem  temporum  spaciis,  Otto  imperator  et  rex  Lholha- 
riusinter  se  federatipacantur,  et  utrumque  regnum 
facta  tranquillitale  quievit  (an,  980).  Interea  Otto 
Romam  profectus  Sarracenos  per  terras  Apulise 
desevire  audierat;  et  sicuti  juvenis  audax,  mana 
validus,  animo  exaestuat,  moras  precipitat(a/2.  981). 
Quinecmora,non  multis  quos  presentes  habebat 
et  tam  creba  incursione  urgebat,  ut  omnes  agrico-  D  fultus,  factoitinereillucpertransiit;  nec  passus  se 
las  villarum,  sed  et  tolius  urbis  homines  fecisset  expectare  suos  per  intervalla  ilinerum  sequuturos, 
sibi  tributarios.  Quin  etiam  ut  graviori  infestationo  moxcontra  hostem  prelium  inconsulte  coramisit. 
premeret,juxta  viculum,  quinomenVinciacus(211)  Armabat  enim  consuetudo  vincendi  et  ignorantia 
—  distat  autem  ab  urbe  hac  quattuor  milibus    —      cedendi.Sequidem  congressu  habito  (an.  982),  licet 

VARI^  LECTIONES. 
1"!    excidisse  videlur  invasorom,  vel  tale  quid ;  cL  c.  96.  ^"^    agcrc  1. 

NOTiE. 


(208)  Otto  II  in  palatio  Polde  bls  Natale  Domini 
egit.  a.  974  et979.  Verum  contra  Slavos  non  a.  974 
proiectus  est,  sed  a.  975  et  977.  Igitur  hoc  loco 
annus  979  intelligendus  est. 


(209)  Werde  swingen  konnen. 

(210)  Gorzia. 

(211)  Vinchy. 

(212)  Villers-Pol,  prope  Quesnoi.  Colv. 


105 


UBER  PRIMUS. 


106 


nnmero  longe  inferior,  multam  cladem  hoslium  edi- 
dit,  sed  tamen  gloriam  victorisB  superatus  amisit. 
Nam  sine  consilio  fortitudo  in  temeritate  converti  • 
tnr.  Qui  ^?^  transfugio  sibi  oonsulere  sBstimans, 
(jaia  terra  evadere  non  possct,  velociter  i?emisit  in 
mari,  visamque  naviculaminimicorum,  quam  preter 
ollam  suspitionem  forte  non  procul  a  litore  conspe- 
xerat,  alacri  sed  et  difficillmo  natatu  ascendit. 
Hane  enim  jam  paBue  lapsabundum  miserati  remi- 
gesy  admoto  navigio  susceperunt,  longeque  di§3i- 
milem  et  ignotum  arbitrantes,  causas  infortunii  roga- 
vemnt.  Ille  vero  tandemeorumbarbara  collocutione 
advertens  se  hostibus  incaute  oblatum,  mox  praB 
formidine  fallere  doctus,  utpote  inter  hostes  vitae 
Daofragas,  quoquo  modo  potuit  evasionis  opem 
qonsivit.  Finxit  enim  se  quendam  fore  hominem 
exipsa  Bar  maritima  urbe  muUis  opibus  affluentem, 
verum  errore  vise  incidisse  naufragium.  Illos  tamen 
ditatum  iri  pro  conpendio,  si  illsesum  perducerent. 
Qao  remiges  empti  cum  ad  votum  ceesaris  predictaB 
eivitati  admovissent  naviculam,  statimlsetus  impe- 
rator  Teoderico  Mettensium  episcopo  csstorisque 
snis  principibus^qui  in  ipsius  urbis  tuitione  recepti, 
regispericulum  condolentes,  ipsum  quidem  captum 
patabant,  totius  rei  seriem  per  internuntios  tacite 
ineulcavit,  etut  quasi  ad  remunerandos  nautas  sibi 
praemia  afferrent  callide  ammonuit.  Qui  mox,  ino- 
pina  mandata  gaudentcramplexi,  scrinia  ceteram- 
qae  supellectilem  regiam  ad  navim  imperatori 
tulerunt,  nnaque  etiam  velocissimum  cabalum 
addux^nint ;  nautis  vero  adconvecta  munera  inten- 
dentibus,  imperator  extra  naviculam  vivaciter  exi- 
lit,  eqaoque  ascenso,  ita  delusis  hostibus,  preter 
spem,  credo,  adjuvante  Dominoillcsus  evasit.  Unde 
eam  probro  abseedens,  pudore  succensus,  meliori 
eonsilio  militarem  coptam  sibi  ad  reparandum  pre- 
liom  quflerere  estimavit.  Verumtamem  interim 
Borte  preventus,  paulo  post  intervallo  occubuit 
(aji.  988,  Dec.  7),  Romaa  quidem  in  porticu  sancti 
Petri  aepultua. 

i06,  (iOA.)  Lotharius  rex  Karleasiam  et  Eiaricua 
daxBt\joariorum  quisquepro  se  teaduat  adimperium 
Loibarieasium,  puerque  regins  ab  Eiurico  rapitur, 
aedpostea  vieripitur,  Qoopassin:  comperto,repente 
gemina  labes  mali  regno  exoritur.  Nam  ut  se  habet 
iaquieiado  morum,  immo  aut  ssBCularis  ambitio, 
Ijotharius  rex,  Henricus  quoque  dux  Bajoariorum 
ia  priscaodia  recrudescunt  ^74^  pacem  quidembello 


A  mutantes,  ct  quod  patre  vivo  non  poterant,  modo 
superstiti  libero  SBquivooo  regiii  prasrogativam  eri- 
pere  niteales,  ad  usurpandi  imperii  polcntiam 
intendero  estimarunt.  Huic  enim  proximitas  loci, 
illi  veio  necessitudo  genoris  aspirabnt.  Dux 
nimirum  Heinricus  regium  puorum  factiose  ra- 
ptum  tenebat  in  custodiam,  eique,  ceteris  prin- 
cipibus  invitis  atque  dolentibus,  imperialem  gra- 
tiam  adimebat.  Interoa  mortuo  Wifrido  Virdu- 
nensium  episcopo  {aa.  982  voJ  983),  multis  pro- 
fecto  episcopalium  militum  resistentibus,  aliquot 
vero  cousentientibus,  urbem  cum  presumpta  ven- 
dicatione  Lotharius  ingreditur  (aa  984).  Dein 
quoque  episcopatum  Cameracensium  se  occupatu- 
rum  esse  minatur.  Qua  in  re  Rothardus  pontifex 

.  haud   mediocri  terrore  commotus,    sapientissimo 

"^  tamcn  consilio  usus,  rcgem  humiliter  aggreditur, 
et  intantumejus  gratiam  molli  prece  mercatur,  ut 
prius  urbe  Leodecensium  capta,  priusquealiquantis 
pnncipum  Lothariensium  subjugatis,  ipse  quoque 
postmodum  absque  difficultato  subjicerotur.  Pace 
itaque  impetrata,  spe  tamen  suspensa,  interim  quie- 
vit,  dnm  Domino  adjuvante  puerum  captum  impe- 
ratoris  filium  sui  principes  de  manu  tenontis  cum 
virtute  extorsorint  ot  in  jure  paterno  locaverint. 
Hic  (213)  postea,  tam  virtute  quam  a)tato  pi^oficiens, 
adeo  viguit  ut  ei  rex  Lotharius  urbem  Virdunen- 
sium  captam  etGodefridum  comitemreddidorit(214) 
(aa.  985). 

106.  (105.)  Epistola  quam   Laubieases  awaacbi 
miseruat   episcopis  Rolltardo  Cameraceasiumy  et 

C  Nocbevo  Leodeceasium,  Nec  absurdum  videri  puta- 
mus  inserere  quod  Jjaubienses  monachigam  dudum 
pastorc  viduati,  domnum  Uothardum  episcopum  et 
Nocherum  Leodccensium  epistolariter  aggressi  (aa 
990),  subrogari  sibi  abbaten  Herigerum  scripto 
hujusmodi  petierunt  :  «<  Dominis  et  patribus  epis- 
copis  venerabilibus  Rothardo  et  Notkero,  humilis 
Lobiensium  caterva  dcvotissima  fidelium  orationum 
munia.  Jamdudum  pastoi^e  viduati,  diutissime  vero 
rectoris  solliciti  diligentia  destituti,  vestram  con- 
venimus  paternitatem  submissi,  quoniam  quidem 
alterum  vestinim  animabus,  alterum  Deus  vQluit 
subintendere  corporibus  (245),  uteumnobis  provi- 
deatis  abbatem,  qui  hoc  sit  quod  dicatur,  id  est, 
ut  et  corporibus  patorno  alTectu  necessariamcuram 
impendat,  et  animarum  salutem  pastoris  vigilantia 
non  neglegat ;  sitque  interiorum  curam  in  exterio- 


D 


VARIiE  LECTIONES 

*"*  Qui — iHesus  evvtBiiprimo  aoa  eraat  iaUsed  statim  perqebat  convertitur.  Unde  com  probro  etcetera, 
^stedaaetoripse  verba  Unde  cum — estimavit  liaeis  traasanctis  delevit^  et  siffnoc^  post  convertitur  iaserto 
omaia  illa  Qui — illesus  evasitin  scedula  assuta  supplevitj  praifixo  eodem  sigao  ^,.la^,  8.  verba.  UndOi 
cum  —  estimavit  desuat  sed  3.  5.  habeat  ea,    i"*  retrudescunt  1. 

NOTiE 


(113)  Otto  111. 

(214)  Godefridum  reddere  paratus  fuit  Lotharius, 
sed  sub  quibusdamtantum  conditionibus.  Quas  quia 
Godefridtts  subirenoluit,  libertatem  non  consecutus 

Patrol.  CXUX. 


est  nisi  mortuo  demum  Lothario. 

(215)  In  spiritualibus  enim  Cameracensi,  in  tem- 
poralibus  Leodiensi  episcopo  subjectumerat  mona- 
sterium  Laubiense. 


107 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


108 


rum  occupatione  non  minuens,  et  exteriorum  pro-  A 
videntiamin  interiorumsolliciludinc  nonrelinquons 
ne  aut  exterioribus  deditus  ab  intimis  corruat,  aut 
solisintenoribus  occupatus,  qua>  foris  debet,  proxi- 
mis  non  impendat;  cujus  jussio  vel  doctrina  velut 
fermentum  divinas  justitiee  in  disoipulorum  mcntibus 
conspergatur ;  qui  ct  studeat  plus  amari  quam 
timeri,  et  in  imperiis  suis,  sive  secundum  Dcum, 
sive  secundum  seculum,  providussitet  considcra- 
tuSfCeteraque  abeato  Henedicto  deprompta  pro  pos- 
sibilitatis  bumanse  sollicitetur  afTectare  convenien- 
tia.Ad  quse  utcumque  affectanda  nullum  hoc  tem- 
pore  aptiorcm  inveniro  potuimus,quam  domnum  Ile- 
rigerum,  virum  *75,  Deo  tcp^o,  rr^n  secundum  suam 
scd  secundum  nostram  estimationcm,  ante  annos 
multos  et  nobiscum  socialiter  ut  fratrcm  conversa  n 
tum,  muUisque  emolumentis  nobis  proficuum, 
pluribus  vcro  nostrorum  magistri  et  educatoris 
strenuse  adimplentem  officium.  Cui  licet  desit  sua 
attestatione  catalogus  virtutum  a  boato  Benedicto 
inabbatemdefloratus,tamenad  hoec  aspirandabonae 
intentionis  semper  affuit  intuitus,  secundum  illud 
evangelicum : «  Si  oculus  tuus  fuerit  simplex,  totum 
corpus  tuum  lucidum  erit  (Matlh.  vi,  22) ;  »  id  est 
quodlibet  sit  opus  in  publico,  bona  tamen  iiitentio 
maneat  in  occulto.  In  cujus  electionem  noveritis 
non  deesse  nostram  unanimitatem,  sccundum  no- 
strsD  regulse  institutionem,  quseprecepit  vel  omnino 
concordcm  in  hoc  fieri  congregationem,  vel  saniori 
consilio  ctiam  quamvis  minimam  partem.  Nam  etsi 
sit  aliquis  huic  electioni  non  consentaneus,  licet 
occultus,  hic  in  se  tulit  sententiam,  non  refraganto  n 
etiam  vestra  conscientia,  quod  omnino  inutilis 
velit  esso  et  inprofiouus.  Ad  hoc  autem  animarum 
regimen  aspirasse  eum  pecunia  vel  ambitione, 
quae  prima  est  do  quadripartita  pastoralis  curse 
subdivisiono,  Jesum  testamur  et  tremendum  ejus 
judicium,  in  nostra  scientia  non  esse.  Qualiter 
autem  doceat,  id  est  ut  sciat  unde  proferat  nova  et 
vetera,  certum  est  et  vobis  et  nobis,  ei  sufficienter 
subesse.  Sed  et  qualiter  vivat,  quod  potissimum 
esse  persensimus  qaod  ejus  conscientiam  remor- 
deat,  inculcavimus  ei  quique  sanioris  fuimus  con- 
silii,  beati  Benedicti  consolatoria,  quss  sunt  in  ha3C 
verba :  <  Dum  »  inquit «  de  alienis  ratiociniis  cavet, 
redditur  de  suis  solHcitus ;  et  dum  de  monitioni- 
bus  suis  emendationem  aliis  subministrat,  ipse 
eflicituravitiis  emendatus.  Nimis  estenim  ethnicus 
et  publicanus  qui,  alios  reprehendens,  nolit  inre- 
prchensibilis  esse,  cum  idem  beatus  Benedictus 
dicat :  «  Quoecumque  discipulos  docuerit  csse  coa- 
traria,  in  suis  actibus  judicet  non  agenda.  »  Rt  de 
minori  substantiasollicitum : «  Nihil  » inquit « dcest 


timentibus  Deum  (PsaL  xxxni,  40).  <  Et  :  «  Non 
affliget  Dorainus  faine  animam  justi  (Prov.  x,  3).  •• 
Rt:  «  Junior  fui,  etenim  senui,  et  non  vidi  justum 
derelictum  ncc  semen  ejus  quocrens  panem  (PsaJ. 
XXXVI,  25).  »  Proptcr  hoc  primum  quserite  re- 
gnum  Dei  et  justitiam  ejus,  et  hcec  omnia  adji- 
cientur  vobis  (Matth.  vi,  33 j.  ■•  Ad  ultimum  sub 
obtestalione  divini  timoris  objecimus  illud  beati 
papae  Gregorii  (Cur.  past.  1,  5),  de  his  qui  prodesse 
possunt  et  preesse  refugiunt.  «  Tantorum  n  inquit 
«  in  tremendo  judicio  rci  futuri  sunt,  quantis  hic 
prodesse  potuerunt. »  Ad  haec  prtebente  illo  assen- 
sum,  et  nos  sub  vostro  ot  ccterorum  testimonio 
promittimus  ei  nostrse  secundum  regulam  obedien- 
tiac  bonum,  et,  salva  in  omnibus  vestra  auctoritate, 
satis  nos  oi  facturos  dc  nostra  secundum  proposi- 
tum  nostrum  subjectione.  Non  autem  existimet 
excellentia  vesti*fl8  solertise,  in  hac  nos  electione 
verbis  tantum  fucatis  ct  coturno  eloquentise  deser- 
vire  voluisse,  sed  potius  ca  quse  desolationi  nostrae 
ot  ipsi  electo  scimus  necessaria  fore,  ex  vero 
et  non  flcto  corde  vestrge  magnitudini  deprom- 
psisse.  n 

107.  (106.)  De  inroguJaritate  FuJradi  abbatis, 
et  quod  inimicabut  comitem  FJandrensium  et  epis- 
copum  RotJiardum.  In  illo  vero  tempore  Fulradus, 
falso  nomine  monachus,  abbatise  preorat  sancti 
Vedasti,  qui,  inregulariter  vivens,  prolationem 
saiicti  nominis  exuebat  dignitate  honoris  Guris 
uamque  pastoralis  sollertise  male  posthabitis,  plus 
nimio  sa^cularibus  negotiis  inplicabatur,  ac  lenoci- 
nante  carnis  desiderio,  horreo  dicere,  speciem 
sancli  habitus  omnino  mentiebatur.  Quod  enim  in 
usibus  secclesise  sive  fratrum  deberet  expendere, 
hoc  nimirum,  attat !  per  amicarum  conciliabula 
turpiter  profligabat.  Qua  de  re  ab  episcopo  saepe 
clam  vocatus,  districte  judicatur,  graviterarguitur; 
sed  cum,  incorrigibili  rigore  duratus,  ab  incepto 
minus  dosisteret,  publice  reprehcnsuSf  virga  apos- 
tolicsa  auctoritatis  Jurc  foritur.  Postea  tamen  spe- 
ciem  poenitentia)  induens,  ad  satisfactionem  recur- 
rens,  confessus  culpam,  rogans  veniam,  absolutione 
donatur.  Frocedente  vero  tempore  pristinse  pravi- 
tatirursus  adhserens,  ut  suis  quidem  feculcntiis  la- 
xior  possit  insistere,  coepit  inter  episcopum  ct  inter 
Arnulfum  (216).  Flandrensium  comitem  suosque 
fideles  novam  odiorum  materiam  interferre,  ut 
presul  videlicct  inimicitiis  comitis  sollicitus,  ejus 
nequitiasdesinat  corrigcre.  Hoc  profecto  versutus 
incentor  ad  ampliandas  discordias  cum  subdola  et 
verisimili  assertione  addebat,  se  habere  videlicet 
sancti  Vinditianiojusdem  sodis  episcopi  privilegia, 
apostolica  auctoritatc  conflrmata,  in  quibus  decre- 


t75  ita  correxi;  verum  1.  reJJ. 


VARI^  LECTIONES. 


NOTiE. 


(216)  Balduinum  Barbatum  potius,  Arnulfo  nnno       jomitem  HaJduinum,  ut  supra  diximus.faJsas  com- 
'^SS  succcssorem  factum ;  hunc  cnim  inlelligciiiluin      miimtionrs  discordiarnm  seminabat, 
dster  ipse  ostendit  infra.  c.  116,  iuter  ipsum  et 


109 


LIBER  PRIMUS. 


110 


tum  esset,  monachos  sancti  Vedasti  non  dcbcre  A  vioni  i"8  male  tradebat,  qui  contra  evangelica  et 

aposlolica  decrela  episcopo  subjugMri  delrectabat. 
Posteatamcnmullaauctoritate  subjeolus  esse  con- 
vincitur;  tandemque  rcsipiscens  ad  deditionis  ju- 
gum,  quamvis  invilus,  reflectilur;  quia  quicumque 
jugum  episcopi  declinare  contendit,  eliam  Ghristi 
rcfugereconvincitur.  Nemoenim  absquc  episcopa- 
lis  minislerii  conditioneadunitatem(ecclesiaecolli- 
gitur)  praBsertim  cum  ipse  legislator  Dominus  cum 
suis  discipulis  subjectus  fuisse  sacerdotibus  in 
evangelio  multifariereperiatur,  ipsonttestante,  qui 
ait  :  €  Non  veni  legem  solvcre,  sed  adimplere 
(Matth.  v,  17).  »  Ad  discipulos  autem  subjectos 
pravis  sacerdotibus  dicit :  «  Quod  dicunt,  facite,  quod 


habere  *"'^  respectum  ad  pontificem  acclesise  Came- 
raccnsium;  ex  hoc  sane  falsam  argumcntationem 
trahens,  quod  beatus  Vinditianus  suo  tempore 
omnes  inquietudines  a  monastorio  sancti  Vedasti 
scripto  precepto  cxclusit,  ut  quiete  et  secundum 
regulam  sancti  Benedicti  monachi  viventes  Deo 
servirent ;  non  ut  inordinate  ^'^'^  el  turpiter  conver- 
santes,  veluti  iste  cum  suis,  a  proposito  decisce- 
rent.  Porro  iste,  qui  contendebat  disciplinam  et 
increpationem  episcopi  declinare,  et  contra  evan  - 
gelicae  et  apostolicse  institutionis  auotoritatem  a 
jago  episcopi  cervicem  deditionis  exeutere,  male 
intelligebat  sententiam  sancti  benedicti,    ubi,  tra- 


clans   dc    ordinando   abbate,    inter  cetera  dicit :  B  aQteinfaciuntnolitefacere(3/a^^/i.  xxviii,  3j.  » 


■  Episcopus,  ad  cujus  diocesim  ipsummonasterium 
pertinet.  »  Quod  quid  sit,  si  cui  ocium  est  diligen- 
ter  intueri,  cgusdem  voluminis  scripta  discutiat. 
Infelix  quidem  male  ememor  factus  quanta  humili- 
tate  ct  quanta  reverantia  sui  antecessores  quondam 
dominum  Theodericum  ejusdem  sedis  episcopum 
adierunt,  eo  videlicet  tempore  quo  Dani  per  vici- 
niam  hujus  dioceseos  miserabiliter  seviebant 
{vide  c.  44(i  inplorantes  sane  ut,  quia  tantse  moli 
impares  fam  arduam  causam  absque  auctoritate 
episcopi  attemptare  formidabant,  corpus  sancti 
Vedasii  qusesitum  a  locomoveret,  et  inpositum  fe- 
retropro  metu  Danorum  ad  deferendum  aliorsum 


iOS.(\Ol.(Iminunitntessuper2'obusSrincUeAfans0 
corroborari  vegiis pveceptis  ohti nuit.  Predium  vero 
quod  dicuntFontanas(218),necprocul  abest,  oeccle- 
sia3  sanctsB  Dei  matris  adquisivit,  necnon  et  immu- 
nitates  JECclosiae  ab  antocedentibus  imperatoribus 
insignitas,  ab  Ottone  etiam  tertio  corroborari  per 
teslamentum  hujusmodi  paginoo  :  «  In  nomine 
sanctje  individuae  Trinitatis.  Otto  divina  favente 
clementia  rex.Gum  petitionibus  servorum  Dei  ju- 
stis  et  rationalibus  divini  cultus  amore  favemus 
superna  gratia  nos  muniri  difBdimus  nequaquam. 
Proinde  noevrit  industria  omnium  fidelium  nostro- 
rum  tam  presentium  quam  et  futurorum,  quia   vir 


pararet.  Qui  suorum  vota  competentor  previdens,  ^  venerabilisRothardusGameracensis  urbis  episco- 


qnaeque  rogabant  familiariter  implevit,  studioque 
sue  auctoritatis  illo  preciosissimo  thesauro  ad 
aecclostam  Belvacensium  circumfusa  multitudine 
plebis  iranslato,  ab  eisdem  fratribus  laudes  et  gra- 
iiarum  actiones  maximas  competentijure  suscepit. 
Post  dissitudinem  i^Vl)  vero  longissimi  tomporis, 
terrisquidem  Danorum  abcessu  quietis,  cumidem 
monachi  sanctum  corpus  ad  pristinam  sedem  re- 
ferre  disponerent,  beato  pontifloe  Theodorico  jam 
dudum  defuncto,  Dodilonem  successorem  cjus 
qoartum  ad  hujus  rei  negotium  invitare  estimarunt; 
directisque  adeum  precibus,  auctoritatem  suaeprte- 
sentiae  postularunt.  Hic,  suorum  desiderio  satisfa- 


pusobtulitobtutibusnostrisimmunitatesboata^  me- 
morisB  avi  nostri  Ottonis  et  cjus  aequivoci  genitoris 
nostriimperatorum  augustorum;inquibus  contine- 
batur  insertum  qualiterpredicti  imperatores  augusti 
nominatam  sedem,  quoe  est  in  honore  sanctae  Dei 
genitris  Marise  semperque  virginis,  ob  amorem 
Dei  et  tranquillitatem  fratrum  ibidcm  consistentium 
semper  sub  plenissima  tuitione  et  immunitatis  de- 
fensione  habuissent.Prolirmitatetamenrei  postula- 
vit  nos  praedictus  episcopus  Hothardus  utejusdem 
rcgis  auctoritatem,  amore  et  re verentia  sanctae  Dei 
genitricis  Mariae,  nostra  auctoritate  conrirmaremus. 
Quoditaper  interventum  episcopi  iilius  aliorumque 


ciens,  ad  ecclesiam  prememoratam  Belvacensium  D  fidelium  nostrorum,  Hildcbaldi  Wormaciensis  sec- 


perrexit:  sanctoque  thesauro  summa  cum  venera- 
tiooe  ad  suum  locum  relato,  verbum  inde  facions 
ad  populum,  annuamdiemrelationis  sancticorporis 
iVo/.  i5)  perpetuae  celebritati  sua  episcopali  aucto- 
ritate  commendavit,  Unde  beatus  pontifex  ab  eis- 
demfratribusobsequiorumexibitione  donatur,  mu- 
Bifieisquelandibushonoriflce  cumulatur.  Hasautcm 
benivolentisB  et  subjectionis  reverentias,  quas  sui 
latecessores  omnibus  episcopis  hujus  diocescos 
exhibebant,  istecum  suis  sequacibusFulradus  obli- 


clesia3vcnerabiHs  cpiscopi,etNothgeri  Loodicencis 
secclesise  honorandi  prsesulis,  atquievimus,  otitain 
omnibus  concessimus  atque  per  hocpreceptum  no- 
strsB  auctoritatis  roboravimus.  Precipientes  ergo 
jubemus  utnuUusjudex  publicusaut  aliquis  comes 
vel  quislibct  ex  judiciaria  potestate,  in  aecclesias 
aut  loca  vel  agros  seu  reliquas  possessiones  ipsius 
secclesise,  quas  modernotemporein  quibuslibet  pa- 
gis  vel  territoriis  infra  ditionem  imperii  nostri  juste 
etlegalitermemoratatenet  velpossidet  eecclesia,  vel 


VARIiE  LECTIONES. 


i**abere  1.  ^"'inordinanlei.  1^8  oblionil. 


(fi)  Distantiara. 


NOTiE. 

(218)  Fontaine  Notre-Dame. 


111 


GESTA  PONTIFICUM   CA.14ERACENSIUM 


112 


ea  quse  deinceps  a  catholicis  viris  eidcm  collata  A 
fueriut  eecclesiae,  ad  causas  audiendas  aut  freda  vel 
mansiones  vel  paratas  facicndaSf  aut  fidejussores 
tollendoS)  aut  homincs  ipsius  8ecclesiaB,tam  ingcnuos 
quam  servos  supcr  lerram  ipsius  commanentes  ne- 
quaquam  distringendos,  vel  ullas  rctributiones  aut 
inlicilas  occasiones  rcquirendas,  nostris  et  futuris 
temporibus  ingredi  audeat  vel  eaquae  l"^  supra  mo- 
morata  sunt  penitus  exig;ero  procsumat.  Sed  liceat 
memorato  presuli  suisque  successoribus  res  prc- 
dictse  occclesiee,  cumccUulisetrebus  velhominibus 
sibi  legaliter  subjectis,  subimmunitatis  nostrsede- 
fensione  quieto  ordine  possiderc,  et  nostro  fideliter 
parere  imperio, atque  prostabilitnfonostraveltolius 
imperii  aDco  nobis  collativel  conservandiuna  cum  B 
cloro  et  populo  sibi  subjecto  libere  Dei  misericor- 
diam  *80  exorare.  Et  quicquid  exindo  fiscus  noster 
exigere  poterat^in  luminaribus  ipsius  secclesisecon- 
cinnandis  181  perpetualitor  concessimus  ad  haben- 
dum.  InsupernostraIargitione*82concedimusprefa- 
to  episcopo  et  successoribus  ejus  omne  teloneum 
cum  moneta  civitatis  suae  Cameracensis,  eo  vide- 
licet  tonore  ut  novem  partes  episcoporum  usibus 
deputentur,  decimaveropars  adususfratrum  ejus- 
dem  congregationis  perpetualiterin  clemosinamno- 
stram proficiat.  Preeterea  constituimus  no  quisdux 
vel  comesatque  vicarius  seuquislibetex  jadiciaria 
potestate,  nostram  vel  patrumnostrorumregumi^ 
violare  presumat.    Quod  si  fecerit,    causis  regali-  C 
bus  sit  obnoxius,  et  insuper  solidis  sexcentis  cul- 
pabilis  judicetur,  videlicet  ul  duse  partes  in  archi- 
vum  ipsius  aecclesiae  admittantur,  et  tertiam  ^84  figcus 
regalis  noster  recipiat;  ut  nullus  tale  quid  audere 
deinceps  prsesumat.  Quod  ita  et  nos  per  hanc  no- 
stram  auctoritatem  confirmamus,  ut  sicut  a  beatse 
memorise  avonostroetgenitorenostro  predictae  aec- 
clesise  collatum  atque  firmatum  est,  ita  deinceps  in- 
violabiliter  conservetur.  Et  uthsecnostraauctoritas 
a  fidelibus  sanctsa  Deiacclesiee  et  l^  nostrisverius 
certiusque  credatur,  manu  propria  subter  eam  fir- 
mavimus,  et  anulo  nostro  jussimus  insigniri.  Si- 
gnum  domniOttonis  gloriosissimi  rcgis.  Hildebal- 
dusepiscopus  cancellariusvico  Willigisiarchiepis- 
oopi  recognovi.  Data  5  Kalendas  Julii,  anno  domi- 


nicae  incarnalionis  991.  indictione  4,  anno  autem 
tertii  Ottonis  regnantis  8.  Actum  Novimago  felici- 
tcr.  Amcn. 

^^  (108.) « In  nomine  sanctae  etindividuae  Trini- 
tatis,  Otto  divina  favente  clementia  rcx.  Sinospiis 
fidelium  precibus  facile  prebemus  exorabiles,  cre- 
dcndum  cst  in  principatu  stabiles  et  aeterna  beati- 
tudine  mansurosforeperdurabiles.Quapropterom- 
nium  fideliumnostrorum,  presentiumscilicetacfu- 
turorum,  noveritindustria  qualiter  nos  Notgeriepis- 
copi  necnon  et  Hildeboldi  cctcrorumque  fidelium 
petitionem  adimplentes,  dedimus  uuum  forastum 
Rothardo  episcopo  Gameracensis  aecclesiae,  ad  aec- 
clcsiam  sanctae  Marise,    ob  remedium   animae  no- 
strii3  nostrorumque  parentum,  tendens  in  longitu- 
dine  a  Sauvlonir  monte  (219)  usque  in  illum  locum 
ubi  duae  Elpra3  cadunt   in   Sambram;  in  latitudine 
aulem  a  villa  quae  dicitur  Basius  (220),  et  loco  qui 
vocatur  Gurgunces  (221),  ita  utSambradecurrit  et 
duse  Elprse,  usque  ad  interiorem  ripam  ulterioris 
Elprae.  Nostroque  banno  firmavimus,  ea  videlicet 
ratione  ut  nulla  majorum  minorumque  persona  in 
bivangio  predicti  forasti,  nisi  cum  liccntia  prefati 
episcopi  llolhardi  cjusque  successorum,  venari  prae- 
sumat;  sedipseejusque  successores  exnostroregio 
dono  venationis  potestativo  teneant,  ct  quibuscum- 
que  placert,  venandi  licentiam  concedant.  Et  ut  hoc 
nostra)  donationis    munus  firmum  consistat,  hoc 
preceptum  inde  conscriptum  sigilli  nostri  impres- 
sione  signare  Jussimus,  manuque  propria,  uK  infra 
videtur  corroboravimus.   Signum   domni   Ottonis 
gloriosissimi  imperatoris.  Hildiboldus  episcopus  et 
cancellarius  vice  Villigisi  archiepiscopi  recognovi. 
Acta  8  Kal.  Maii,  anno  dominicae  incarnationis  [997] 
187^  indictione  8,  annot^s  sutem  1  Ottonis  imperan- 
tis.  Actum  cst  Granni  (222)  palatii  feliciter,  Amen. » 
109.  De  obitallothardi  episcopi.  Interea  Rothar- 
dus  cpiscopusadremunerationemsuilaboris  voca- 
tus,  migravit  a  seculo  [an,  995]  (223),  sepultusque 
est  juxta  monasterium  sanctae  Mariae  ad  australem 
partem.  Super  cujus  tumulum  cuidam  suus  familia- 
ris   praepositus,    cui  nomen  Godclinus,  aedificavit 
oratorium  apostolorum  Simonis  et  Judse  et  sancti 
Severini. 


VARI^  LECTIONES. 

ITO  deest  4.  480  d.  m.  desuntf  spatio  sex  fere  litterarum  relicto  4.  3.  481  conoinnanda  4.  3.  488  lar- 
gitionem  4.  183  scilicet  auctoritatem^  cf,  c.  64.  18i  tertia  4.  485  esM.  186  Seqens  diploma  in  4. 
aactor  ipse  post  addidit  in  scedulajam  deperdilay  sed  Colveneiio  adhuc  visa,  Decsl  i>'y  sed  legitur  in^,^. 
487  numero  spatium  relictum  in  i ,  2.3.  Ex  Iribus  hujus  chartw  exemplaribus^  Cameraci  tempore  Col" 
venerii  servatiSj  duo,  habebant  a,  995.  tertium  983.  Indictio  8.  lait  anno  995;  sed  tunc  Otto  nondum  fuH 
impcrator;  quippe  qui  coronatus  fuit  demum^  24.  Maii  996.  Atqui mense  Maio991,  Otto  revera  Aqms de- 
geoat;  quare  cnartam  huic  anno  adscriberemuSf  ni  noster  statim  traderet  Rothardi  in  hac  charta  ttomi- 
nati  succesaorem  Romam  profectum  una  cum  Imperatore,  illuc  etiam  ad  imperii  culmen  sublimando^  et 
a  Gregorio  consecratum^  qui  ipseS,  Maii  996.  aemumpapa  nonsecratusest.  Errorem  igitur  inesse  opor^ 
tet  in  diplomate  488  anno-amen  desunt. 

mTJE. 


(249)  Videtur  esset  Montplaisir,  propc   Cateau. 
Le  Glay. 
(220)  Barzy,  canton  de  Guise.  Golv. 
(224)  Gourgonce,  prope  Barzy.  Goi.v. 


(222)  Aquisgrani. 

(223.  NecrolBeata}  Mariae  Gamerac,  jam  bibl. 
Cam.  n.  165,  spec.  xni  ex.  :  15  Kal.  Sept.  obiitRo- 
thnnlas  opiscopas. 


113 


LIBER  PRIMUS 


114 


1 10  Erhiinas  suceedit  ct  Romee  ordinatar.  Post  A  indicavit,  sed  et  quod  nuper  opes  sui  antecessons 


hunc  substitnitur  Erluinus  {an,  995),  qui,  secolesi» 
Leodecensium  archidiacouus,  tnm  et  QBCcIesiasticis 
quam  secularihus  negotiis  erudilus,  qui  ssepe  te- 
rendo  liminu  principum,  longelateque  emicuit  ola- 
rus.  Hunc  Nocherus  bonoe  memoriae  episcopus  ad 
Mathildem,  cui  ipse  Erluinus  familiaris  erat,  filiam 
videlicet  Ottonis  senis  impcratoris,  abbatissam  sec- 
clesiaj  Quitinaborch  (2^1) ,  monuit  ire  festinanter, 
Qt  suo  suffragio  ad  episcopii  dignitatem  adtinge- 
ret.  Quidam  quoque  Azelinus  nomine,  do  Trunci- 
nis  (!iS5)  villa,  Balduini  Flandrensium  comitis  de 
coneabina  filius,  postea  tamen  Parisiorum  episco- 
pas,  Sopbiam  sororem  juveuis  imperatoris  pecunia 
adorsus  est,  ut  ejus  obtentu  pontificii  culmen  sor-  B 
tiretur.  Ab  utraque  igitur  parte  imperator  pulsatur, 
sed  tamen,  Deo  disponentc,  magis  alterius  rogn- 
tioni  inflectitur.  Nam  sorore  Sophia  nesciente  Ma- 
thildi  amitse  consenserat,  atque  Erluino  in  die  so- 
lemni  sancti  Dionisii  regimen  pnstoralecommiserat. 
Qai  tanlo  munere  susccpto,  urbem  commissam  pe- 
tiit ;  sed  bona  antecessoris  sui  Rothardi  a  Waltero 
et  ab  aliis,  qui  milites  secclcsiae  esse  deberent,  vas- 
tata  repperiens,  ingemuit.  Pcr  idem  vero  tempus 
(991)  Arnulfus  Bemensium  archiepi.scopus  pro  mul- 
tis  sceleribus,  et  mnxime  pro  infidelitate  sui  senior 
ris  (9i6) ,  ab  episcopali  gradu  depositus  erat ;  in 
CQJus  vice  Gcrbertus ,  quo  litterntior  postea  nemo 


ut  promisimus ,  a  Waltero  et  ab  aliis  devastatas 
repporerit,  in  medio  proclamationem  extulit.  Unde 
papa  confirmante,  immo  episcopis,  abbatibus,  cun- 
ctis  quoque  qui  ibi  residebant  assentientibus ,  ca- 
raxaturam  fieri  obtinuit  hujusmodi  t9i  :  [«  j^  Qpe. 
gorius  episcopus  servus  servorum  Dei . . . »  {\ide 
Patrologivo  tom,  CXXXVII,  coL  904).  «  Scriptum 
por  manus  Petrisgionis  notarii  et  scriptoris  sanc- 
tro  RomansB  eecclesiie,  in  menso  Maio,  et  indictio- 
ne  9.  In  Christo  bene  valete  ^  Anno  pontificatus 
domni  Gregorii  summi  pontificis  et  universalis  «c- 
clesioe  papee,  anno  1,  imperii  vero  domni  Ottonis 
tertii  imperatoris  anno  11  iiHn-fia^),  »] 

112.  Novum  casteJJum  regia  auctoritate  Brmavit 
(an.  996).  His  ita  gestis  ad  sedem  commissse  »c- 
clesisB  pontifex  remcavit,  sedatisque  militibus,  qui- 
etam  terram  suee  parrochiae  repperit,  preter  paucas 
villarum  circa  silvam  Terasciam  (229),  quas  qui- 
dam  ex  Laudunensibus  atque  Vermandensibus  per- 
niciosisslmi  militcs  ssepe  occultis  infestationibus 
inquietabant,  ssepe  apertis  invasionibus  lacerabant. 
Unde  preesul  sollicitus,  in  Pcrrona  villa  (230)  super 
Savum  (231)  fluvium,  quam  multo  antetempore  huic 
aecclesiae  subtractam,  sed  tempore  Dodilonis  epis- 
copi,  ut  antc  i^etulimus  ( 232 )  a  Cendeboldo  rego 
restitutam,  rursum  veronescimus  quomodo  redivul- 
sam  virisque  potentibus  beneficiatam,  mutuatis  ta- 


extitit,  subrogatus  scdebat.  Hoc  autem,  ventilanti-  C  ^^^^  robus,  quas  Johannes  episcopus  in  pago  Con- 


bus  tamen  quibusdam  episcopis,  inventum  est  quod 
quia  absque  sciontia  et  auctoritate  papae  Romanee 
sedis  erat  degradatus,  ad  eamdem  sedem  recursus 
legitime  paterel89  valeret.  Unde,  quia  inter  cos  diu- 
torna  contentio  habebatur,  Romam  cum  domino  im- 
peratore  illnc  otinm  ad  imperii  culmen  sublimando 
Erluinasprofectus  ost  a  papa  ordinandus  (an.  996^ 
Mart.).  Sed  paulo  antequam  ibi  pervenirent,  Johan- 
ae  papa  defuncto  {Afai.  3),  Bruno,  qui  postea  Grego- 
riu8  appeliatus  est,  ad  sedem  apostolicam,  assensu 
Romanorum,  promovetur  (Mai.  21).  Ab  hoc  igitur 
eonsecratus  imperator  sumpsit  diadema  imperii, 
Eriainus  vero  culmen  pontificalis  sacerdotii. 

lil.  Exin  vero  inibi  habita  sinodo  coram  impe- 
ratore,  papa  residente  cum  episcopis,  abbatibus 
presbiteris,  cum  de  necessariis  1*^  eecclesiae  nego- 
tiissatistractaretur :  Erluinus  episcopussurgens  po- 
polatores  suae  parrochise  cum  gravitate  querimoniae 


drensi  et  Hasbaniensi  huic  eecclesise  adquisivit,  Er- 
luinus  rodemit;  —  in  hac  inquam  villa,  circa  quam 
predicti  raptores  gravius  grassabantur,  castellum 
muniri  impcriali  praecepto  obtinuit ,  ut  hoc  csset 
obstaculum  latronibus  prsesidiumque  libertatis  cir- 
cum  et  circa  rusticanis  cultoribus.  Quod  prsecep- 
tum  immunitatis  subnectere  ratum  duximus  ita  : 
«  In  nomine  sanctse  et  individuse  Trinitatis  Otto 
superna  favente  clementia  Romanorum  imperator 
augustus.  Si  locis  divino  cultui  mancipatis  proprio- 
tates  sublimare  atque  honore  saugore  studuorimus, 
id  non  solum  laude  humana  preedicandum,  verum 
etiam  mercede  divina  remunerandum  scimus  et 
D  vere  credimus.  Unde  agnoscat  multitudo  omnium 
fidelium  nostrorum  tam  preesentium  quam  et  futu- 
rorum,  quod  nos  Erluwino  venerabili  episcopo,  ob 
intcrventum  Leonis  episcopi  et  caeterorum,  dedi- 
mus  jus,  fas  atque  licentiam  facicndi  statuendi  ac 
construendi  merchatum,  cum  moneta,    theloneo, 

VARIiE  LECTIONES 

^  ita  coi^ecit  CoJv.;  pa  1.  erasis  postea  quinque  fero  litteris.  I.  prevaleret  3.  l^w  nessarii»  1. 191 
post  lianc  vocem  in  /.  reliqua  pars  pagime  vacua  reJicta  est;  scquons  pagina  snnima  incipit:  Novum 
eastellum  etc.  eodem  prorsus  calamo  atque  atramento.  Deest  igitur  buJlay  sed  scriba  eam  supplere  vo- 
hdt.  Idem  plane  factum  est  in  8.  Colvenerius  bullam  dedit  ex  5,  quam  hic  insorimus  uncinis  mclusam^ 
^ippe  qnam  auctor  dandain  sibi  proposuerat,  ut  testatur  verbo  hujusmodi. 

NOTiE 


(Hil  Quedlinburg. 
(225)  Cronghene,  prope  Gandavum. 
•226)  I.  e.  contra  dominum  suum  Hugonem  Ca- 
pet. 
(227-228)  Falsum.  Impeni  fUit  i,  regni  xiu. 
(S9)  L«  foi^t  de  Thidracbe  9*eteQdait  des  sour- 


ces  de  la  Sambre  aux  limites  du  comt6  de  Namur. 
Le  Glay. 

(230)  Hodie  le  Cateau  :  cf.  c.  86. 

(231)  Selle.  Le  Glay. 

(232)  En^t  noster ;  nil  ea  de  re  retulit, 


115 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


116 


banno  et  totius  public»  rei  ministeriis,  in  quadam 
proprietate  sanctse  Kameracensis  «cclesioe,  in  loco 
qui  vocatur  castellum  sanctoi  Mariae,  quod  vocaba- 
tur  antea  Vendelgeias,  quod  ^^  situm  est  in  pago 
Kameracensi  ac  comitatu  Arnulfi  comitis  (233).  At- 
que  praedictum  merchatum,  monelam,  theloneum, 
bannum,  cum  tota  publica  funclione,  in  proprium 
concedimus  sanctae  Kameracensi  secclesise,  taH  te- 
nore  ut  nullus  dux,  marchio,  sive  comes,  seu  ali- 
quis  homo  ullam  potestatem  habeat  super  mcmo- 
ralum  merchatum  ,  nisi  cum  iicentia  cpiscopi  Er- 
lcwini  suorumque  successorum.  Unde  imperiali 
jubemus  atque  statuimus  potentia  ut  omnes  homi- 
nes  jnm  diclum  merchalum  visitantes,  euntes,  ne- 
gotiantes  atque  commorantcs,  eundo  et  redeundo 
talcm  ol)tineant  pacem,  qualem  juste  detinent  ne- 
gotiatiores  in  merchato  Kameracensis  civitatis.  Igi- 
tur  quicumque  predictum  merchatum  frangereseu 
violare  teniptaverit,  conponat  talem  nostri  juris 
bannum,  qualem  prout  lex  cxigit,  qui  solvere  de- 
bent,  qui  illud  Kameracense  merchatum  temerarie 
inquietaverint.  Et  ut  hcec  nostr»  concessionis  au- 
ctoritas  lh*mior  permaneat,  hanc  paginam  manu 
propria  roborantes,  sigiilare  jussimus.  Signum 
domni  Ottonis  caesaris  invicti.  Ilcribertus  cancel- 
larius  vice  ^VilHgisi  arcliiepiscopi  recognovit.  Data 
H.  Kal.  Mai.  Anno  dominicse  incarnationis  1001  , 
indictione  14.  Anno  terUi  Ottonis  regni  17,  imperii 
5.  Actum  Uavennfie  fcHciter,  amcn.  » 

113.  Do  injuriis  militum^  et  quod  monasterium 
sniiali  Autborti  ampliavit  ct  episcopulem  domum 
subJimavit.  Ab  ipsis  vero  suis  militibus,  quos  in 
sui  casleUi  custodes  ordinavit,  plerasque  injurias 
oxccpit ;  scd  tamen  eisdem  devictis,  interveniente 
concordia  et  inlcrposita  pace  quievit.  IIujus  prae- 
ceptionc  Uodefridus  suus  quidam  archidiaconus 
monasterium  sancti  Autberti ,  quod  intra  muros 
urbis  est,  amplioravit ;  et  ipse  episcopus  in  stipen- 
dariis  fratrum  duas  villas,  unam  Avesna  (234)  vi- 
deHcot  reddidit,  alteram  vero  TiHodium  (235)  con- 
tulit,  ut  servitus  l)ei  augeretur,  numerus  fratrum 
niuUipHcaretur.  Ipse  eUam  pontifex  episcopalem 
domum  superbis  aedificiis  sublimatam  fundavit. 

i\A.  Do  obitu  tercii  Ottonis,  et  desuccodonteEin- 
rico.  Intcrca  vero  obortis  simultatibus  inter  comites 
Balduinum(236)  videlicet  Flandronsem  atque  Arnul- 
fum  Valentianensem,  asperrima  excrevit  discordia, 
qu8B  usque  ad  bellum  prooedcns  quietem  hujus  ci- 
vilaHs  plorumque  interpolavit.  Nam  quia  Erluinus 


A.  episcopus  cum  Arnulfo  comite,  utpote  cum  com- 
munis  deditionis  sub  imperatore  consocio,  familia- 
ritatem  habebat,  Balduinus  civitati  huic  multas  in- 
commoditates  irrogabat.  Gravius  etiam  furori  in- 
cubuit  ,  ubi  mortem  imperatoris  tercii  Ottonis 
audierit.  Siquidem  ^93  eodem  tempore  (an.  1000) 
imperator,  Homam  profectus;  in  antiquo  palacio 
quod  est  in  monte  Aventino  versabatur ;  et  sicuti 
juvenis,  tam  viribus  audax  quam  genere  potens, 
magnum  quiddam,  immo  et  impossibile  cogitans, 
virtutem  Homani  imperii  ad  potentiam  veterum  re- 
gum  attollere  conabatur.  Mores  etiam  aecclesiasti- 
cos,  quos  avaricia  Romanorum  pravis  conmerca- 

B  tionum  usibus  viciabant,  ad  normam  prioris  gi*ati8e 
reformare  estimabat.  Ut  autem  efficacius  hoc  per- 
fecisset,  summam  familiaritatis  gratiam  exhibebat 
Romanis  ;  ipsosque,  ut  locorum  accolas  et  morum 
ac  consuetudinum  gnaros ,  suis  Teutonicis  prefe- 
rens,  consiliarios  sibi  habebat  et  primos,  Nimirum 
bene  et  satis  caute  dispositum,  si  effectum  contin- 
gcret.  Sed  neutrum  habitum.  Quo  enim  inclinatio- 
rem  Romanis  prestabat  gratiam,  tanto  cervicatiorem 
prodidere  superbiam.  Plerumque  etenim  maxima 
familiaritas  contemptum  parit.  Porro  cum  et  legis 
observantiam  et  justicicc  normam  sequo  modera- 
mine  excrcerct,   mox  oborta  indignatio,  mox  de 

C  amore  in  odia  eiTerati,  ut  sc  habet  eorum  efTrenis 
ineequalitas  morum,  amicitiam  seditione  mutarunt. 
Tantoque  processu  crevit  discordia,  ut  facto  impetu 
Mazelinum  quendam  preclarum  juvenem,  impera- 
tori  familiarem ,  perimerent.  Denique  et  ipsum  ^^^ 
imperatorem  coacta  manu  vaHda  in  jam  dicto  palatio 
ita  clausere  per  triduum,  ut  nec  ei  alimenta  ferri  ^^^, 
nec  quis  aut  exire  aut  introire  ad  illum  potuerit  (An. 
1001,  Jun.).  Vixque  evasisset  periculum,  ni  Einri- 
cus  dux  Bajoarise,  qui,  ut  in  consequentibus  ^^  li- 
quet,  post  hunc  infulas  regni  induit,  Hugoque  mar- 
chio  Italiee  tempore  subvenirent.  Hu  nimirum,  si- 

D  cat  suis  castris  exterius  ^^7  erant,  subita  rerum 
conversione  attoniti,  quid  intenderent  addubitant, 
preruptamque  hostium  audaciam  verbis  consultiu.s 
mitigandam  quam  armis  estimant  excitandam.  Ho- 
rum  itaque  furorem  pacifice  convenientes,  verbo- 
rum  mollicie  lactant ,  dicentesque  se  pacem  iuter- 
posituros  l^,  aditum  soiuta  obsidione  inpetrarunt. 
Qui  ad  seniorem  ingressi,  manum  obsidentium  in- 
vincibilem^nuHam  sibi  tutamspem  nisi  aufugio  ^^ 
intimarunt ;  ideoque  ipsum  clam  hostibus  foras 
callide  eduxerunt.  Sic  itaque  imperator  cum  Ger- 


VARI^  LECTIONES 

!•♦*  quc  I.  13-'  Sequontia  eodem  —  cometee  apparuerunt  pr/iwo  non  fuerunt  in  i,  sed  inter  siquidem 
ct  imperator  una  tantum  vox  septem  fero  littorarum  legobatur.  Hanc  autem  vocem  aucter  ipse  delevity 
doJotiVquo  sii/num  •:*:•  imponenSy  iJJius  Joco  vorba  eodem  —  cometse  apparuerunt  in  sceduJa  assuta  ad- 
jecit.  JJiinr.  :^.  S.  viderunt  adJmc  descripsoruntque ;  5.  nonjam  Jiabuit.  neque  quicquam  inde  nunc  su- 
porost  nisi  fornmina  acu  facta  in  membrana  pauxiJJumquo  fiJi.  19*  deest  4.  ^^  darent  3.  196  conuentibus 
3.  ^97  extrinsecus  2.  ii»  ini::turos  3.  199  transfugio  2. 


NOTiE 


(233)  De  eo  cf.  supra  c.  95. 

(234)  Avesne-le-SeCy  prope  Bouchain.  Colv. 


(235)  Tilloi  prope  Cameracum.  Colv. 

(236)  Barbatum,  a.  988-1086. 


117 


UBER  PRIMUS 


118 


berto  papa,  qui  cognominabatur  Silvester,  una  ^  A  ex  Balduini  primis  niilitibus,  adeo  Balduinum  per- 


egressus,  Havennam  et  alias  provinciaB  urbcs  pcra- 
grat,  et  ad  ulciscendam  irrogntam  injuriam  cogit 
auxilium.  Dum  haec  vero  intcndehat,  morbo  corre- 
ptus,  mortepreventus,  anno  dominicae  incarnationis 
1002  ^t  diem  clausit.  Ipso  vero  anno  antequam 
moreretur,  multa  prodigia  in  cselo  visa  sunt.  Nam 
quadam  die  19.  Kal.  Jununrii  {An,  1002,  Jaa.  21;, 
circa  horam  9.  quasi  queadam  facula  ardons  fisso 
csdlo  cum  longo  tractu  inslar  fulguris  terris  delabi- 
tur,  tanto  sane  splendore,  ut  non  modo  qui  foras  in 
agris,  verum  ctiam  in  tectis,  irrupto^^  per  quaequc 
patentia  iumine,  oculi  ^  ferirentur.  Ipsa  vero  csbH 
lissura  dum  elementis  in  se  invicem  propinquan- 
libus  *^   sensini  evanesceret,    interim,    mirabile 


terrefccit,  ut  mox  suus  effectus,  nd  totius  generis 
satisfactionem  vcniens,  castellum  Vaientianense  ei 
rcddiderit,  datisquo  obsidibus  cum  sacramento 
quoque  fidelitatem  ot  pacem  ei  servaturum  esse 
inantea  spoponderit.  Postea  tamcn  gravibus  et 
multis  seditionibus  premitur,  et  ideo  Balduino,  ut 
sibi  csset  auxilio,  castellum  hoc  Valentianense 
beneficiavit. 

116.  De  rabie  Fulvadi  abbatiSy  ei  quod,  dejecto 
iJIo,  abbatia  donatur  JRichardo,  Unde  pontifex  ali- 
quandiu  paccmadeptus,  sedab-insolentiis  premissi 
Fulradi  minime  feriabatur,  qui  easdem  turpitudines 
quas  Kothardus  sopierat  redintegrare  nullatenus 
cessabnt;  et  quia  episcopus  eum  sa^pe  vocatum  di- 


dictul  quasiin  similitudineserpentis,crescentcqui-  B  strictc  et  canonice  arguebat,  inter  illumetcomitem 


dem^  capitecumceruleis  pedibusvisaest  ligurari. 
Et  hoc  non  sine  grandi  admiratioue  multis  spectan- 
tibus  paulo  post  disparuit.  Ipso  ctinm  nnno  cometae 
apparuerunt.  Imperator  contra  Uomanoscum  multa 
expeditione  committere  bellum  profectuSydiem  obiit, 
sed  inde  a  principibus  suis,  ducibus,  episcopis  ho- 
norifice  revcctus,  in  secclesia  Aquisgrani  sepultus 
in  pace  quievit.  Postcujus  decessum  principcs  Lo- 
thariensium  Heinricum,  Heinrici  prsemissi  ducis 
Bnjoariorum  filium,  sibi  legunt  nd  regni  imperium, 
\irum  videlicet  moribus  pium,  consilio  providum, 
bello  strenuum,  defuncti  imperatoris  proxime  con- 
sanguineum.  —  Ipse  vcro  Balduinus  interim  multa 
manucollectu  Valentianensc  castrum  obsedit,atque 


Balduinum,  ut  supra  diximus  (237),  falsascommen- 
tationes  discordiarum  seminabat ,  sane  comili  defe- 
rens  habere  se  supra  dicta  privilegia.  Infolix  ille  I 
qui  beatum  Auguslinum  non  advertebat  memorise  di- 
cenlem  malc  illos  disputare  contra  claves  secclesia}, 
qui  auctoritatem  secclesiasticam,  quam  in  episcopis 
constat  fatcri,  contendunt  adnullare ;  alioquin  aec- 
clcsia  quae  in  episcopali  auctoritate  habetur,  po- 
tcstatcm  ligandi  atquo  solvendi  neutiquam  habere 
valorct.  Ille  autem  sacros  monitus  cpiscopi  parvi- 
pendons,  magis  magisque  lenociniis  insistebat  et 
ab  inceptis  pravitatibus  minime  desciscebat.  Unde 
ab  Erluinonon  minusqunmantea  a  Hothardo  s&epe 
publice  rcprehensus,sed  constanterresultans  etse 


Amulfo,  quia  longe  numero  erat  inferior,  expulso  n  procaci  calliditate  defendens,  tamen  vinculo  ana- 


vendicare  presumpsit.  Quibus  ita  gestis  Heinricus 
rex  excitatus,  Balduinum  ssepc  ad  justitiam  voca- 
vil;  sed  semper  renitens  vocationcs  ejus  sprevit. 
Rex  itaque  paucis  post  diebus,  multitudinc  suorum 
principum  fultus,  immo  etiam  cum  Rotberto  regc 
Karlensium,  sed  et  pariter  cum  Hichardo  duce  Ho- 
tomagensium  idem  castellum  cum  indignatione 
agg^8sus,8uper  Balduinum  irruit;  sedexigentibus 
peocntis  populi,  immo  et  aliquot  suorum  fraude 
detrectantibus,  frustrata  spe  nihil  proficiens  in  sua 
remeavit  {An.  1006). 

115.  TimensBalduinumepiscopusadrcgem  vadit, 
Postea  hujus  obsidionis  incentorom  Erluinum  epi- 


thematis  obligatur.  Preterea  voro  ad  cumulum  sui 
furoris  et  ad  augmentum  suee  dampnationis,  incen- 
tore  quidem  diabolo  motus  adversum  pontificem, 
tanti  turgoris  cervicem  erexit,  ut  multa  manu 
coacta,  consentiente  comite  Balduino,  super  bona 
ojus  quae  in  territorio  Atrebatensi  erant,  incendia 
perpctraverit.Divina  tanien  clementia  dispensante^ 
enormitas  suorum  scclerum  nequaquam  diu  latcre 
potuit  comitem ;  scd  planc  deprehensus,  calumnia- 
rum  precium  luit.Comos  namque  illius  noquitiarum 
studia  tandem  advertens,  diu  se  circumscriptum 
fallaciis  conscius  indoluit;  illiusque  delationes  ma- 
gis  dolo  congcstas  quam  fide  suffultas  intclligens, 


scopum  Balduinus  existimat,  idcoque  in  ipsum  et  j^  '^^  ipsum  dolatorem  omnes  causas  gure  transfudit 

Iw^    «.iMMvvnn   i^tr.vM  ••  nVv!n    JImA— !.ni»_^  ..1i:^_ ^^   f A.-  \Tnmm«A    Ali*aKafi    111   me/\  <^laiiolt*/\  rrtA\Tin/»l-i/>T>i««v«  ofn 


in  viscera  totius  urbis  districtam  ultionem  se  factu- 
ram  esse  minatur.  Unde  praesulpcrtcrritus,civita- 
tis  statum  ct  rei  publicee  negotium  archidiaconis  et 
primis  militum  commendavit,  et  nc  incautc  ab 
ipso  minace  tiranno  opprimeretur,  regem  expctiit. 
Ubi  sane  tamdiu  demoratus  est  donec  videlicet  rex 
eoacto  multo  milite  castrum  Gandavum  addevastan- 
^am  terram  invadit.  {An  1007),  captisque  aliquot 


Namque  Atrebati  in  ipso  claustro  monachorum  sta- 
tuto  consilio  (An,  1004)  episcopum,  utpote  prece- 
ptoremetmagistrumascclesiee,  invitavit;  ponensque 
rationem  cum  fratribus,quaIiterFuIradus  abbatiam 
eatenus  moderatus  est,  episcopo  audientc  qusesivit. 
Conporto  autom  quo  nihil  rcligionis  interius  do- 
ctrinaverit,  extcriusquc  bona  male  dissipaverit, 
legaliter  et  canonice  reprehensum  in  custodia  epi- 


VARIiE  LECTIONES. 

•»  Roma  2.  ^  numerus  anni  deest  3.  spatio  relicto,  ^^  irrumpens  3.  *>3  oculos  2.  ^t  remeantibus  2. 
«tt  qai  3.  **  despensante  1. 

NOTiE. 


(237)  c.  107,  inter  episcopum  et  inter  Arnulfum  FJandrensium  comitem» 


119 


GESTA  PONTIPICUM  CAMERACENSIUM. 


IBO 


scopus  misit,  summamque  abbatisB  Herlbertus  boni  A  viri  ejus  servitiam  cessare  videbat,  villam  reextor- 

quere  quserebat.  Ille  autem  quamvis  morti,  morbo 
inmedicnbiliter  fatigante,  propinquus,  tamen  nuHo 
modo  emendacionis  resipuit,  suosque  milites  ad  se 
vocans,  ad  fidelitatem  sui  filii  sacramento  constrin- 
xit ;  monens  quippe  et  cohortans  ut,  si  forte  morere- 
tur,  filium  suum  tota  deditione  cum  flde  etbenivo- 
lentia  obscrvarent,  adversusque  episcopum  pertina- 
citer  sustentarent.  Denique,  intercedente  aliquo 
temporiSy  episcopum  quoqi^e  infirmitate  laborantem 
Balduinus  comes  visitare  advenerat,  quemWalterus 
ferme  moriens  auxilio  sui  fllii  precibus  attraxerat. 
Qui  Walterus  non  multo  post  cum  tanta  malicia, 
dato  fme  malorum,  in  ipso  langore  Vitam  finivit. 


testimonii  monachus  sumpsit.  Hic  perfectx  et  in- 
reproehensibilis  convorsationis  ac  religiossB  simpli- 
citatis  plenus,  scd  ad  tanta  reparanda  et  reordinan- 
da,  quae  suus  antecessor  destruxit,  minus  idoncus. 
Quare  et  huic  amotam  abbaliam  Richardo  religio- 
sissimo  viro  (238)  comes,  providente  episcopo  atque 
ordinante,  moderandam  commisit.  Qui  in  tanlum 
fratrcs  normn  disciplinatse  rcligionis  extruxerit,  et 
in  tantum  res  stipendiarias  multiplicare  exterius 
laboraverit,  ut  in  nostris  viciniis,  Deo  annuente, 
nulla  abbatia  religione  sit  prsestantior  aut  opibus 
lucupletior.  Hic  etiam,  cxtincta  Fuiradi  malicia, 
semper  domno  episcopo  cum  tota  reverentia  sub- 


^_-  _^        ^.   _  -    —  ,   _  ^,  ^ — 

jectus  extitit,  eique  in  omnibus,  sicuti  decet,  inte-  118.  De  eo  ^  quod  moriente  episcopo^  WaJterus 


mcrato  amoris  signaculo  obsecundavit*^^.  Fulradus 
vero,  rapta  secum  pecunia  quam  de  rcbus  sancti 
Vedasti  furto  subtraxerat,  aecclesiam  Hemensium 
expetit,  deploratisque  suarum  erumnarum  neccs- 
situdinibus  ,  Arnulfum  archipraesulem ,  qui  tunc 
temporis  secclesise  preei^at ,  suo  consilio  oblatis 
muncribns  flectere  estimavit.  lllum  namque  et  mi- 
nistros  ejus  oppignoravit  precio,  ul  sibi,  quasi  per 
prejudicium  deposito,  forte  recursus  ad  privatam 
gratiam  ipsius  auctorilate  pateret.  Erat  enim  ipse 
archicpiscopus  degener  animi ;  et,  quamvis  supra- 
diclae  institutionis  consultibus  prejudicare  nullo 
modo  valeret ,  tnmen  donorum  avidus  recipiebat 


filius  Walteri  domum  episcopalem  invasit.  Pontifex 
quoque,  diulino  morbo  iaborans,  diem  suje  voca- 
tionis  expectabat.  Wallerus  vero  tam  sevitia  quam 
natura  patrissans  ( 242  ),  patrem  etiam  omnimodo 
referens,  adversus  episcopum  insanire  nequaquam 
cessabat.  Egritudine  enim  episcopi  crescebat  Wal- 
teri  ferocitas.  Quare  prsesul  ssepe,  graviter  mo- 
tus,  usurpatoris  insolentiam  virga  perpetuae  dam- 
pnationis  ferire  disposuit ,  sed  quorumdam  suo- 
rum  precibus ,  ac  precipue  Seiheri  Lenensis , 
hujus  videlicet  patrui,  flexus,  altquamdiu  distulit. 
Hic  Seiherus,  providus  eonsultor,  nepotis  super- 
biam  modo  prece  modo  minarum  asperitate  con- 


oblata,  suajquidem  avariciae  magis  quam  illius  con-  C  primens,  iram  vero  episcopi  jure  excitatam  pre- 

sulens  causo).  In  cujus  ferendo  sufTragio  dum  ali- 

quanto  temporis  intentioncni  spei  suspcnderet,  in 

ipsa  urhc  tui^pom  conversationem  agel^at,  et  cum 

Judeis  ncgotia   exercebat.    Interim   tamen   miser 

morte  pnoventus,  divina  ullione  percussus,  inpo3- 

nitens  nec  confessus  diem  obiit  (an.  lOOi). 

117.  De  ohituWalteri castoUam.  IntereaWalterus 
caslellanus  gravi  langore  correptus,  facta  legatione 
episcopum  preoatus  est  ut  filio  suo  Waltero  terrnm 
suam  bcneficiaret,  eique  filins  salvo  usu  paternoe 
hcrcditatis  militaret.  Episcopus  vero  patre  intolera- 
bili  filium  procul  intolerabiliorem  futurum,  utpostea 
probavit  cventus,  existimans,quod  roga1)atur  abnuit 


cum  lenitate  humiliter  laotans,  eos  nimirum  paca- 
vit  :  eo  siquidem  pacto  ut  Walterus  pro  admissis 
viginti  libras  argenteorum  revadiaret,  ac  inantea 
se  quieturum  esse  promitterct.  Deinde  prsesul 
blande  ac  loniter  exhortatur  ut  fidem  dictis  adhi- 
beat,  et,  si  morte  preventus  in  ipso  langore  homi- 
nem  exiret ,  secclcsiam  Rdeliter  et  viriliter  teneat 
donec  alter  pastor  succedat.  Hoc  autem  male  oblitte- 
rans,  subduxitefTectui.  Paucis  namque  diebus  inter- 
positis,  invalescente  morbo,  ad  dissohitionem  cor- 
poris  episcopi  tota  domus  increpuit,  ita  ut  mortuus 
foris  estimaretur.  AuditoWalterus  continuo  laetus, 
cum  muUitudine  suorum  armatus,  fractis  foribus 


sed  tamen  paululum  flexus,  ita  facturum  se  esse  D  domos  clericorum  furibundus  irrupit,  quas  et  sta- 


respondit,  si  prius  ei  prsevaricationes  quas  contra 
tecclcsiam  et  pauperes  Ghristi  fecerat  usquc  ad  sa- 
tisfactionem  cmendaret,  immo  et  villam  Salliacum, 
quam  invito  episcopo  tenebat,  redderet.  Porro  istam 
villam  sujB  (239)  uxori  hoc  pacto  praestitit,  ut  ei 
(2^40)  femineis  operibus  deserviret,  suique  senioris 
(241)  ninlilia  (luiesccrct.Verum  quia  poutifex  ipse 
ncutrius  ullam  conmutationem  habebat,  id  est  ne- 
que  uxor  ])romissum  obsequium  cxhibebat,  neque 


bula  quoque  episcopi  raptis  caballis  direptioni  con- 
tulit.  Ad  cujus  furorem  episcopus,  jam  quidem 
marcentibus  oculis,  viribus  destitutis,  cum  nimia 
difficultate  aures  intendens,  sibi  adhuc  viventi  in- 
sultari  alto  suspirio  graviter  infremuit,  manibus- 
que  paululum  celo  directis,  latronem  hunc  in  die 
ultionis  coram  suinmo  judice  condempnandum  in- 
vocans,  posthac  cum  hac  indignatione  3  Nonas  Fe- 
bruarii  spiritum  exalavit  (248)  (aw.  1012). 


VARIiE  LECTIONES 
*>"  Sequontia  usque  ad  finem  capitis  auctor  ipse  in  margine  supplovit,  ^  deest  I . 

NOTiE 


(238)  Abbati  S.  Vitoni  Virdunensis,  defuncto  a. 

laie. 

(239)  I.  c.  eius,Walteri. 

(240)  I.  e.  sibi,  episcopo  scilicet. 


(241)  I.  e.  mariti. 

(242)  I.  e.  patri  similis. 

(^S)  Ann.  Quedlinb.  lOiS :  obiit  Erluinaa  Came^ 
rinun  episcopus,  cujua  loco  ordiaatur  Gerbardus. 


«1  LIBER  SECUNDUS.  422 

119.  De  lumulaiione  epiaeopi.  Interea  suismeren-  A  miseros  se  non  habere  patronum,  sed  expilatorem 

tibus  funus  exequiali  cultu   paratur,  corpusque  in  publicum ;  nullum  aliud  sibi  futurum  remedium  nisi 

monasterio  sanctfleMariaeW  cumdebitaveneratione  longius  aliquo  secederentet  tantee  bestiee  furori  vel 

defertur.  In  cnjus  depositioneceteris  hejulantibus,  fugn  exemerentur.  Videri  enim   sibi   tolerabilius 

Walterus  pr»  gaudio  perstrepensdebachatur,  totus  quodvis  exilium,  quam  domicilium  domesticum  ubi 

siquidem  direptioni  et  latrociniis  deditus.  Postremo  dies  in  direptione,  noctes  vero  transiguntur  in  for- 

vero,  ne  cujus  nequitiae  genus  pretermitteret,  Sei-  midine. 

hero  fraire  sibi  adhibito,  in  monasterium  ubi  exequiee  1 21 .  Ubi  Seiherus  frater  Walteri  ab  episcopii  spe 

fiebant  cum  furore  armatus  concossit,  et,  nullius  decidit,    Ut   etiam  liberiorem  furori  auctoritatem 

reverentiae   intuitu    revocatus,   capelianos  ultima  pararet,  praesumpta  adinventione  Seiherum  fratrem 

obsequia  reddentes  stricto  gladio  usque  ad  altare  ad  imperatorem  misit,  pontificio  sublimandum.  Qui 

sanctae  Mariao  miserabiii  spectaculo  effugavit.  His  vero  in   ipso   processu  itineris  audito  (244)  alteri 

ita  turbatis  sepulturam  distulit,  donec   Richardus  coilatum,  spe  quidem  frustratus,  ad   sua  reversus 

praBmemoratus  abbas  A  trebatensis  coenobii  veniens ;  est. 

in  monasterio  sancti  Autberti  ad  aquiionarem  pla-  i^2,  Ab  ambitione  qaoque  Jiajus  episcopii  legatio 

gam  tumulavit.                                                              B  AzelinipeUitar ;  Gorardo  traditur.  Ad  hoc  quoque 

l^.  De  sevitia  Walteri,  Jam  vero  difficilc  dictu  Azelinus  ambitiosissime  jam  dudum  anhelabat  , 

est  quam  gravis  tempestas  desolatoe  civitati  incu-  quempostRothardidecessumSophiafaventeepisco- 

buit,  quanta  ruina  reipublicsestatum  involvit.  Nam  patui  inhiasse  prediximus  (c.  110).  Qui  etiam  paulo 

Walterus,  totius  tempestatis  materia,  intra  urbem  antequam  domnus  Erluwinus  ex  hoc  seculo  decede- 

ingenita   ferocitate   seviebat,    sibique    ad  tantam  ret,  suaeambitioniconsulere  cstimanSySuosimpera- 

malitiam  Rotbertum  Perronensem  adscisccns,  do-  tori  legatos  dirigere  festinavit,  per  quos  ejus  beni- 

mnm  episcopalem  aiieuus  heres  occupare  prsesum-  volentiam  fortasse  empturus  ad  episcopii  prerogati- 

psit.  Qui  magis  magisque  efferatus,  patriis  usibus  vam  pertingeret.  Hujus  itaque  jussa   exequentes, 

temeratis,  intolerabiles  injurias  miseris  exercuit  in  imperatoris  prmsentiam  agressi  sunt ;  domnumque 

eivibus.  Qui  enim  pecuniam  non  dabat,  in  vinculis  Erluwinummortivicinum  intimantes,promissisma- 

rapiebatur.  Nec  minus  etiam  raptores  exteri,  libe-  gnis  muneribus  donum  episcopii  Azelino  cxpostu- 

ram  sibi  latix>cinandi  securitatem  in   defunctione  lant,  ut,  quod  post  Rothardum  nequiverat,  saltem 

episcopiprsesumentes,  circa  viciniam  grassabantur,  post  Eiluinum  inpetrare  posse  se  gaudeat.  Qui  cum 

labefactabant   omnia.   Quod   quam   sit   iniquum  ,  finem  episcopi  expectare  rogati  cum  aliquautula  spe 

jndicio  omnium  relinquo  estimandum  :  ipsum  vide-  repatriarent,  inter  repatriandum  siquidem  deposi- 
licety  ut  dominum,  juxta  libidinem   cuncta  rapere,  C  tionem  Erluini  audientes,  iterum  remcnso  itinere 

nee  ab  aliis  saltem  prsedonibus   defensare.  Nemo  imperatorem    adierunt,    prsesulemque  defunctum 

etiam  ab  injuriis  Waiteri  feriHbaiur,  nisi  qui  cum  eo  nuntiantes,  oblatis  preciosis  muneribus  donum  ho- 

quovis  modo   sentire  videbatur.    Domestioos  sane  noris  Azelino  obnixe  poposcerunt.  His  autem  repul- 

exsumptuabat,  locupletabat  alienigenas,  utpereo-  sis,  communi  suorum  usus  consilio,  potius  Gerar- 

rum  scilicetpredicationeminbarbarosusquebonse  dum  suum  capellanum  estimavit  donandum  (an.    ^ 

opinionis  gloriam  propagaret.  Creberrime  deplo-  1012J,  de  quo  in  tertio  libro  narrabitur. 
raotiumciviumconquestiones  invicem  conferuntur, 

EXPLICIT  LIBER  PRIMUS  DE  GESTIS  EPISCOPORUM. 

mClPIT  SECUNDUS 

DE  MONASTERIIS  QUiE  INtm  EPISCOPIUM  CONSTANT. 

PRiEFATIO.  f)  ut  ab  ipso  domno  episcopo  incipiat,    videtur  ordo 

De  gestU  episcoporum  prout  memoria occurrerit  exigere.  Sed,  co  ad  tempus  relicto,  de  monasteriis 
*w  dicto,  et  de  diversis  eonim  actibus,  quantum  quse  infra  ditionem  episcopii  sunt,  facta  interim 
ariditas  ingenioli  patitur,  usque  ad  postremitatem  ordinis  interruptione  decrevimus  disserere,  mon- 
'i45)  domniGerardi  episcopi,  qui  nunc  est,  pertra-  strantes  sane  qui  locus,  qui  cultus,  queeve  sancto- 
cUto,primusliberfinemexpostulat.Secundusvero      rum  corpora,  vel   cujus  generis  sunt  servientes. 

VARIiE  LECTIONES. 
M  memori»  1.    ^^  oocurit  6. 

NOTM. 

Necrologiamb.MariflBCameraoensiSyjambibl.  Ca-  usibua. 

merac.  n.  219,  smc  xii  inc.  ex  antiquiori  descrip-  (244)  I.  e.  postquam  audivit. 

tom  :  S  Nam  Febr.  obiii  Erluinua   epiaoopus,  (245)  1.   e.   usque  ad   postremum    episoopom  j 

^ffj  iertsam  prabendam  liberam  dedit  in  fratrum  Colv. 


123 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


124 


Dicturi  itaque  de  singulis,  a  monasterio  beatse  et 
gloriosse  Dei  genitricis  Mariae  exordium  capiamus,ut 
quod  videiicet  capitali  titulo  ceteris  prestat  ^il,  ce- 
teris  etiam  jure  preferatur. 

1.  Primocle  monasierio  saucUe  Mariie^  et  de  quo 
dam  homiae  inibi periclitatoet  posteasospiiato,  Ni- 
mirum  iste  locus  21*  divinis  miraculis  ad  laudem  et 
honorem  Matris  Domini  plerumque  audivimus  illu- 
strari ;  sed  per  negligentiam  scriptorum  obsoleta 
memorise  subtrahi  condolemus^l^.  Nos  autem  pauca 
de  multis,  quse  aut  a  videntibus  accepimus  aut  ipsi 
nuper  vidimus,  tacere  non  patimur.  Nam  tempore 
Erluini  episcopi  accidit  ut  quidam  cementarius 
si ve  carpentarius,  Helfridus  nomine,  exigente  rei  ne- 
cessitate  campanarium  monasterii  hujus  scanderet, 
pede  vero  fallenteperlubrica  lapsus,  semianimis  in 
ipso  choro  multis  spectantibus  humi  corrueret, 
tanto  sane  impetu  devolutus,  ut  si  quis  ariolus  eum 
victurum  forte  promitteret,  scissura  effossi  21  i  pavi- 
menti,  ubi  cecidit,  prcsagium  procul  dubio  posse 
refellere  videretur.  Dissolulio  enim  pa\-imcnti,qu8e 
diu  affuit,  testabatur  difficultatcmpericuli,  mortcm- 
que  vicinam  desperata  omnino  salute  potius  vada- 
batur.  Ad  hunc  mox  derepente  cum  stupore  et 
affectu  humanae  miserationis  concurritur,  et  intam 
subito  casu  miserabiliter  condoletur.  Hujusvero  fa- 
miliares  mseroreaffecti,  Dominumtristeincusabant, 
ac  maxime  in  sanctam  Mariam  eulogiose  (2i6)  fre- 
mebant,  dicentes  :  « Quare  illi  obsequium  exhiberi, 
quse  servientem  sibi  periclitari  sustinuit  ? »  Denique 
apprehensus  in  lectoponitur,  ac  non  spe  salutis,  sed 
potius  affectu  humanitatismedicinalibus  curis  dili- 
genter  et  inpenso  perungitur,  paulatimque  refotus, 
postea  tamen  meritis  credo  santse  Marise  subve- 
nientibus  saluti  restitutus,  longo  posttempore  vixit. 
Multosetiama  variis  cladibus  liberari  fama  certis- 
sima  constat. 

2.  De  campanario  cadente^  sed  meritis  sanctse 
MarisB  in  ereciione  reducto.  Nuper  vero  (247)  dom- 
nus  Gerardus  episcopus  caput  monasterii  cum  cripta 
ampliare,  et,  ut  jam  poene  consummato  labore  appa- 
ret,  meliorare  disponens,  velusta  oedilicia  funditus 
jussit  eveiii  (an  1021  veJ  1023).  Gum  ergo  operarii 
juxta  dispositum  uno  eodemque  studio  ad  diruendos 
parietes  diu  luctarentur  :  jam  paite  siquidem  con- 
vulsa,  subito  crebris  ictibus  vetusta;  macerio)  prre 
antiquitale   nutantes,  culmine  disrupto,  plus   esti- 


A  mato  (248)  usque  ad  locum  campanarii  vastam  cum 
nimio  fragore  traxerc  ruinam.  Quo  fragore  clerici 
ac  laici,  pusilli  et  magni  omnes  attouiti,  subito  a 
domibus  prosiliunt,  ac  imminentis  ruinae  periculum 
conspicantes,  magis  in  casu  campanarii  contristan- 
tur.  Hujus  enim  moles  quo  editior  et  quo  amplius 
campanarum  pondere  gravabatur,  tanto  promptio- 
rcm,  sed  et  graviorem  ruinam  minabatur.  Adeo 
etenim  in  orientem  se  vertit  pendula  gravitate,  ut 
nemo  aspiciens  jacturam  illiuspropiore  periculo  du- 
bitare  potuerit.  Populo  autem  clamante  el  Dei  mise- 
ricordiam  postulante,  mox  mirum  in  modum,  meri- 
tis  utcrodimusetintercessionegloriosaeDei  Matris, 
suspenso  paululum  casu  in  erectione  (249)  reduci- 

B  tur,  tectumquo  reliquumcessantefusura(250)  soii- 
datur.  Trabes  verode  superioribus  sediliciis  divelli- 
tur,  et  super  Qornu  altaris  sanctseMari8e,quodepi- 
scopus  intactum  manere  praecepit,  omne  comminuit. 
Quo  fuso,  pignera  sanctorum,  quse  olim  in  conse- 
cratione  ipsius  altaris  posita  fuerant,  divino  nutu 
iliosa  repperiuntur. 

3.  De  fratre  episcopi  inibi  curaio,  lllic  etiam  mo- 
dernis  diebus  Elberlusfrater  episcopi,delaicomo- 
nachus  factus  (251),  ut  nos  ipsi  palam  vidimus,  de 
longainfirmitate  sospitaliredditusest.  Hicnimirum 
gratia  fraternse  visitationis  Gameracum  venire  dis- 
ponens;  dumiter  carperet,  tanto  langore  corripitur, 
ut  pcrvcnire  non  possct,  sed  in  ipso  itinere  apud 
monasterium  Prejecti  martiris  (252)  exceptus  a  fra- 
tribus,  diutinum  tempus  sub  intolerabili  dolore 
exigeret.  Ut  vero  parum  medicinali  ope  refotusvix 
equo  insidere  potuerit,  adfratrem,  non  faciletamen, 
fecit  se  bajulari ;  ubi  etiam  diu  tam  graviter  olan- 
guit,  ut  mox  moriendum  assererent.  Gontigit  autem 
utpostlongam  egriludinem,  nocte  solemni  beatorum 
confessorum  scilicet  Vedasti  atque  Amandi,  matu- 
tinos  celebraturus,  monasterium  sanctae  Mario) 
sumptis  baculis  ingredi  estimarel.  Gui  mirabiliter  a 
Deo  visitatus  adeo  convaluil  ut,  dimissis  paululum 
baculis  quibus  suslentabatur,  ereclus,  ipso  die 
rcmedium  morbi  non  sine  multorum  admiratione 
sentiret.  Quod  donutn  meritis  sanctse  Dei  matris  et 
prelibatorum  confessorum  posse  adscribi  non  du- 

^  bium  est. 

A,De  situ  monasteriisancli  Gaugorici patris  glo- 
riosissimi.  Post  monaslerium  sanctae  Mariae,  beati 
etiamGaugericijgloriosissimi  confcssoris  Ghrisli  et 


VARIiE  LECTIONES. 

8*1  preest  4.     *!*  ita  1.  2.  3.  5.  eta  prima  manu  6.  sed  hic  correxit  istum  loCum.    *43  Sequentia  usque 
Od  c.  4.  omisil  6.    *l*effosi  1. 

NOTiE. 


(246)  I.  e.  elegiose. 

(247)  Domnus  Gerardusa  1021,  pontiiicatus  vero 
8ui iOf  caput  monasterii  S,  Dei genitricis  Mariae  Ca'^ 
meraci  8  KaJ.  Apr,  inqenti  et  mira  apparatione  ron" 
struere  cepit^  dicit  Ghron.  S.  Andreae  Gastelli  Ga- 
meracensis  i,  8.  Sed  noster  ipse  infra  iii,  49.  .  .  . 
aeditionibus  impeditus,  usquead  a.  d.  i,  1028.  .  .  . 
inoboare  noa  potuit. 


f2i8)  I.  e.  magis  quam  aestimaretur.  Colv. 

(249)  I.  e.  statum  rectum. 

(250)  I.  e.  ruina,  tu  statim  infra  quo  fuso  pro  quo 
ruente.  Golv. 

(251)  S.  Andrese  Gastri  Gameracesii ;  obiita.  1047 
secundum  Ghron.  S.  Andrese  Gam.,  v  Id.  Mai.  se- 
cundum  Necrol.  S.  Mariae. 

(352)  Saint-Prixy  prope  Saint-Quentin.  Colv. 


125 


UBER  SECUNDUS. 


126 


ejasdem  urbis  episcopi,  secundo  in  loconon  incon-  A  Sedpostquam,ut  in  primo  flbro  breviter  tetigimus, 


yenienter  subnectere  estimavimus  ^t^ ,  Multum  ete- 
nim  decet  et  bene  congruum  eslut,  cujus  patrocinio 
sub  prelatione  Matris  Dominicae  civit^  Kameracen- 
cis  sustentatur,  cujus  nominis  preconio  illustrata 
sublimatur,  ejus  quoque  domum  in  hoc  opusculo 
juxta  domum  ejusdemdominee  Virginis  cons^quen- 
terponamus.  Temporonamque  hujus  pontificis,  ut 
ipsius  vitam  (253)  legentibus  liquet,  in  vertice  mon- 
tis  ubi  nunc  monastcriumest,  habebatur  veteris  de- 
menliae  lucus,  ritibus  videlicet  demonicis  priscis 
temporibusadsubversionemanimarum  ab  idolatris 
dedicatus.  Unde  vir  Domini  gaudentcr  momorandus, 
divino  consiiio  afflatus,  lucum  succidere  estimavit, 
atqueidolis  stirpitus  eversis,  basilicam  in  honore 


sub  persecutionibusprimo  paganorum,  deinde  Hun- 
garorum  cum  ceteris  quoque  Galliarum  sBCclesiis, 
mortalium  culpis  e^igentibus,  cum  omni  thesauro 
miserabiliter  populata  subvertitur  :  non  solum  ad 
gratiam  prioris  status  reformari  non  potuit,  verum 
et  quod  dolendum  est,  magis  magisque  dejecta  in 
prsecipitium  ruit.  Quia  enim  rectorum  imbeciliitas 
tam  variasettam  in  diversis  partibus  possessiones 
longo  diremplas  ct  prope  positas  sua  providentia 
simul  cohibere  non  poterat :  vicini  raptores  impro- 
bissimi quique  vitiato  jam  quidem  saBCuIo,  quod  boni 
pro  salute  et  remediis  animarum  contulerant,  ut  se 
habet  amor  humanae  ambitionis,  abstulerant.  Quod 
etiam  pejus  est,  ne  ipsi  quidem  rectores  quidam, 


beati  Melardi  construxit  (c/rca  ai2.  600).  Sicque  lo-  °  quin  raperent,  cleperent  (554),  detraherent,  fraudu- 
cum  spurcitiis  deditum  fccit  orationis  et  sacrificii 
domum,  sane  sibi  previdens  inibi  suse  dormitionis 
mausoleumetgratsemansionishabitaculum^ie  .  Cum 

enimposttrigesimum  nonum  sui  episcopii  annum 
cunctipot6nsRex,sedetdispunctorIargissimussuum 
militemfortissimumsudoribus  suis  responsurus  ad 
remunerationemvocasset:ineadembasilica,  utante 
destinaverat,  honorifice  tumulatus  ressurrectionis 
diem  expectat.  Mox  igitur  reges  et  principes  ac  po- 
tentissimi  quique,  signis  et  prodigiis  quibus  ante 
obitum  muUifarie  coruscaverat  excitati,  ac  multo 
amplioribu5?,  quse  per  ejus  merita  misericors  et  mi- 
serator  Dominus  post  obilum  indesinenter  operari 


lentise  tecnam  declinaverant.  Et  quid  dicam  ?  olim 
frequcutior  numerus,  fratrum  nunc  ad  quinquage- 
nos  prse  iuopia  derivatur,  qui  domno  Gerardo  epi- 
scopo  statagente,  cotidianum  victum  in  refectorio 
communitcrsumunt.  In  hujus  autem  patris  nostri 
memoria  et  veneratione  monasteria,  sed  et  frequen- 
tiores  basilica^  non  tam  in  prope  quam  in  longe 
positis  regionibus  constructae  sunt,  ubi  beneficia 
pelentibus  divina  proestantur  ct  ad  laudem  et  glo- 
riam  confessoris  sanctissimi  multa  et  inenarrabilia 
virtutum  prodigia  divinaclementia  operaridignatur 
Ea  vcro  quse  hucaut  a  certis  relatoribus  contigisse 
accepimus,  aut  nos  contingere  semper  cernimus, 


dignatusest,  attoniti,  adsanctissimivirisepulchrum  p  modum  pre  pluralitate  excedunt,  nec  ulio  numeri 


diversis  ex  partibus  confluxerunt,  tantique  viri  pa- 
trocinio  sese  juvari  implorantes,  opulentissima  mu- 
nera  obtulerunt.  Statimque  ex  affluentia  rerum  cum 
omni  sedalitate  monasterium  ampliatur,  fratrumquo 
numerosa  cohors  ad  serviendum  Deoet  suo  sanctis- 
simo  confessori  imperpetuumdelegatur.  Haecautcm 
domus,  in  montis  supercilio  sita,  aperte  insinuare 
videturipsum  videlicet  mansoremegregium  semper 
terrena  calcasse,  cselestibus  toto  desiderio  inhiasse 
Exin  vero  locus  exdiversi  generis  ope  ditatur,  mul- 
tisque  beneficiis  virorum  bonorum  adeo  augmcnta- 
tur.utnonmodocircumet  circa  viciniam  crassiores 
uberioresque  villarum  colonias,  verum  in  longe  re- 
motis  regionibus,  ut  scripta  quee  in  archivo  seccle- 


termino  claudi  possunt.  De  quibus  maximam  par- 
tem  invidee  aurse  se  rapuisse  Isetantur  (255),  pau- 
cissima  vero,  quse  non  potuere  celari  in  primo 
libello  succincle  perstrinximus ;  plenissime  tamon 
in  illo  volumine,  quod  de  vita  ipsius  inscribitur 
(256),  si  cui  libet,  poterit  invenire. 

5.  De  inergamiuo  sanato,  Sed  ut  hsec  pagina  san- 
ctumet  gaudiosum  nomen  se  habere  Icrtetur  et  ri- 
deat,  pauca  ex  his  quse  vel  ipse  juvenculus  moderno 
tempore  vidi,  annectere  ratum  duxi.  Preter  quam- 
plurimos  namque  utriusque  sexus  freneticos,  quos 
illuc  videram  sospitatos,  unum  seorsum  dicam,  cui 
nullum  pree  nimietate  furoris  estimo  comparandum. 
Iste  namque  ore  spumans,  dentibus  frcndens,  licet 


siae  sunt  attestantur,  diversa  et  ut  ita  dicam  totius  D  manus  post  terga  revinctus  et  a  suis  misere  ca3sus, 


vix  tamen  teneri  poterat,  quin  ex  totis  viribus  omni 

bachaniae  imperteritus,  diabolo  violentiam  sugge- 

rente,  vacaret.    Semper  enim  illicita  loquebatur, 

derepente  insiliens,  homines    incautos  plerumque 

mordebat.  Ad  monasteriumverobeatissimi  confes- 

sorismagna  difficultate  perductus,  non  minus  per 
aliquot  dies  sevire  videbatur,  ita  ut  nemo  se  illi  ob- 


generis  emolumenta  donarent.  Qui  locus  olim  tam 
eiigantia  quam  tota  opportunitate  preeminens ,  uni  - 
versae  provincise  gratiam  multiplicem  et  maximum 
honorem  prestabat,  urbemquo  excellentia  suse  dig- 
aitatis  quamplurimum  insignibat.  Erat  enim  vene- 
randa  atque  regalis  abbatia  ,  ex  omni  sufficienlia 
florensycujusmultiplicigratise  nihil  conferre  putares 

VARIiE  LECTIONES 
^i^  estimamus  6.  ^^  sequentia  usque  ad  c.  9.  desunt,  6. 

NOTiE. 

(15S)  Antiquiopem,  in  Actis  SS.  Augusti  II;  Ac-  ius  :rape.  clepe,  tene,  harpaga.  Eoix  patrol. 

tis  SS.  Belgii  II,  276.  Ex  ea  in   vertice  —  sacrin-  (255)  Cf.  1,  28. 

eiis  domam  ad  verbum  descripta  sunt.  (256)  Auctore  nostro.  in  Actis   SS.  Augusti   II ; 

(254)  I.  e.  furareDtur.  Graece  xXctt».  Et  jam  Plau-  Actis  SS.  Belgii  II,  878. 


1«7 


GESTA  PONTIPICUM  CAMERACENSIUM 


128 


vium  dare  auderet.  Nec  longum  tamen,  pio  interce-  A.  tionis  perturbatione  sollicito  occurrit  tandem  sa- 

num  ac  salubre  consilium ,  ut  boati  videlicet  Gau- 
gerici  cxpeteret  medicinale  sufTragium  ;  sane  ubi 
infirmi  perssepe  solerent  accipere  sanitatcm,  iner- 
gumini  quique  sive  lunatici  liberarentur.  Statim 
ergo  facta  deliberationc  ,  aegrotum  vehiculo  inpo- 
situm  ad  monastorium  attuht ;  ponensque  ante  se- 
pulchrum,  ipsum  quidem,  si  sahiti  redderetur,  ob- 
sequiis  beatissimi  Gaugerici  imperpctuo  manci- 
pandum  devovit.  Gur  producam  sermunculum?pau- 
lulum  jacuit,  divinae  mcdelae  adoplus  est  gratiam  ; 
pro  tantique  beneficii  conpendio  monasticis  usibus 
deserviens,  postea  in  monasterio  conversatur. 

7.  De  incendio  nieritis  sancti  Gaugcrici  extinclo. 
Anno  dominicae  incarnationis  1027  218^  id.  Julii 


dente  patrono  a  supemo  medico  miscricorditer  visi- 
tatus,  sanae  et  integrae  mentis  opem  recepit,  suis- 
que  cum  gaudio  ad  sua  reversis,  ipse  Gerardus  — 
hoc  enim  illi  vocabulum  —  in  monasterio  Deo  et 
suo  sanctissimo  confessori  famulaturus  manere 
estimavit.  Ubi  cum  diu  summa  devotione  familiari- 
ter  deserviret,  contigit,  ut  cum  quadam  die  gratia 
( 257 )  visitandi  paternam  coloniam  invitaret.  Ad 
quam  cumtenderet,  neclongequidem  adhuc  distans 
sacerdotem  canitiedecorum,  vultu  habituque  venu- 
stum,  ut  ipse  referre  solebat,  obvium  habuit,  qui 
eum  interpellans  verbis  hujusmodi :  «  Quo  tendis? 
inquit.  Et  ille  :  Jam  dudum  est,  domine  mi ,  quod 
sanctissimo  patri  Gaugerico  pro  collatis  beneficiis 


deservio,  nuncautemparentesquidfaciantvisitatu- B  oborta  est  in  ipsa  civitate  vasla  pestis  incendii, 


rus,  ad  patriam  remeare  exaDstuo.  Melius  est,  inquit, 
tibi,  ut  maneas,  ne  forte  collati  beneficii  videaris  in- 
gratus. »  Hic  autem  conceptis  paternae  gratise  affec- 
tibus,  datos  postponens  monitus,  dum  paululum  pro- 
cederet ,  mox  multo  pejus  quam  antea  a  demonio 
corripitur,  adeo  videlicetdementatus  utoccurrentes 
sibi  quosque  lapidare  prorsus  intenderet.  A  multis 
vero  non  facile  captus,  loris  nexus  ad  monasterium 
iterum  attrahitur,  et  quia  contra  fldem  catholicam 
convitia  diabolo  doctore  jactabat,  nunc  minis  tun- 
ditur,  nunc  flagellis  quatitur ;  nemo  tamen  rabidi 
oris  falsificam  garrulitatcm  conpescere  potuit,  do- 
nec  inter  flagella  et  vincula  ante  sancti  viri  sepul- 
chrum  prostrato  2^"^  ex  lassitudine  somnus  obrcp- 


quoe  jam  civitatis  magna  parte  combusta,  furenti- 
bus  siquidem  flammis,  ventis  agitantibus,  invales- 
cens  ad  domos  etiam  prope  sancti  viri  monasterium 
sitas  usque  pervencrat,  ac  inevitabiliter  correptas 
edaci  populatione  involverat.  Jam  vero  majoris  mc- 
tus  causa  dc  suspecta  templi  conflagratione  exori- 
tur.  Non  cnim  fortasse  dubium  quin,  si  proxima 
domicilia  cremarentur,  ipsum  et  monasterium  igne 
raperetur.  Flammis  autem  invalescentibus,  metus 
amplior  incubuit,  globisque  volantibus,  totus  tam 
populus  quam  clcrus  sublato  in  caelum  clamore  in- 
fromuit.  Moxque  duo  ex  clericis  de  scntentia  cete- 
rorum,  sanctum  sepulchrum  celeriter  adeuntes,  pre- 
sumpta  quidem  de  timore  audacia  thecam  argenteam 


sit.  Qui  cum  vero  post  aliquantulum  expergefactus  p  sanctissimicorporisextrahunt^cursimquetollentcs, 


surrcxisset,  mox  divinitus  mente  recepta,  cunctis 
admirantibus  et  prse  gaudio  illacrimantibus,  cum 
magna  confusione  pudoris  et  poenitentia;  ante  se- 
pulchrum  prosternitur  ;  confessus  culpam,veniam 
erroris  deprecatur.  Denique  compos  animi  omnino 
elTectus,  monasticis  sc  obsequiis  fideliter  mancipa- 
vit,  non  ausus  quoquam  ultra  seccdore,  donec  post 
multum  temporis  a  fratribus  sumpta  licentia  Homam 
obtinuit  pergere.  Notandum  vero  beatum  Gaugeri- 
cum  procul  dubio  extitissc  eum  scilicet  sacerdo- 
tem  quem  illi  paulo  ante  diximus  occurrisse. 

6.  De  contracto  sanato.  Est  adhuc  homo  in  monas- 
terio  serviens,  Hildebertus  nomine,  quem  post  lon- 
gam  aegritudinem  meritis  sancti  viri  sospitatum 
cognoscimus.  Hic  nimirum  per  totum  fere  anni  cir- 


flammis  furentibus  obviam  ferunt.  Statim  ergo,  di- 
vina  clementia  operantc  mcritisque  sancti  viri  suf- 
fragantibus,  ita  totus  ignis  subn.isso  furore  obtor- 
puit ,  ut  rorulento  dcsupcr  imbre  respcrsum  esti- 
mares.  Multa  etiam  occurrunt  rcrcrcnda,  scd  an- 
gusta  brevitas  libclli  non  patitur.  Quod  vero  de 
multiludino  diversorum  languentium  loquar,  qui  il- 
luc  cotidie  confluentcs  sanitatem  rccipiunt?  Quid 
hsec  dicam,  cum  amplius  visu  quam  diclu  sempcr 
appareant  ?  Nuper  sane  et  me  ipsum  febribus  intole- 
rabiliter  laborantem  sospitati,  Deo  gratias,  restituit. 
8.  Scriptor  suani  subinfert  molestiain.  Maxima 
incommoditas  febris,  qu®  me  diu  tenuit,  vcrba 
modo  succingerc  cogit.  Licet  enim  modo  pulsa 
molcstia,  Deo  gratias,  paulisper  in  corporc  conva- 


culumnescio  cujus  generis  morbo  adeoangebatur,  ^  lescam  ,  adhuc  tamen  ipso  recenti  dolore  mens 


ut  maxima  parte  corporis  premortua,  circa  humano- 
rum  usunm  studia  nullo  officio  fungeretur.  Hujus 
pro  restitutione  salutis  pater  in  frcquentibus  medi- 
corum  conduclionibus  portionem  sua}  substantiolae 
absque  ullo  profectu  se  erogasso  dolcbat,  nec  quid 
intenderet  reperire  valebat.  In  hac  itaquc  msestifica- 


sauciata  labascit,  ncc  ci  virtus  intcgra  ad  plene 
scribendum  sufficit.  Hujus  ergo  opusculi  nego- 
tium  stricto  kalamo  interim  prosequamur. 

9.  Dc  snncto  Autbcrto.  Sancti  Autberti  monaste- 
rium  ad  paucos  canonicos  situm  est  intra  menia  urbis. 
Ubi  siquidem  petentibus  divina  pra^stanlur  beneficia 


VARIiE  LECTIONES. 

21''  a.  s.  V.  s.  pr.  inter  lineas  auctor  ipse.  ^*»  XX^^VII*  habet  1,  ubi  incertum  utrum  Vl\9  ad  annum 
pertineatf  nn  sit  dies  Iduum,  Idem  proraus  habent  reliqui. 


(257)  I.  e.  sjudium,  affectuSy  ut,  i,  7. 


NOTiE 


139 


UBER  SECUNDUS. 


180 


et,Deo  cooperante,adsuicoiifessorisgloriammulta  A  ^^S)  qui  supraposito  pontificis  non  adquievere  con- 


fiunl  prodigia,  quss  ratitato  scriptorum  et  ignavia 
memorise  cerlum  est  esse  suLlata. 

iO.  Oe  Hauuicliorl.  Transeamus  ad  monasterium 
sancti  Petri  iu  villa  Hunulchurt  ^^,  ubi  sanctam 
Pollinam  requicscere,  scripto  repperi.Hocnimirum 
illustrisvir,  Amalfridusnomine,  cum  uxore  Ghilde- 
bertana  fundavit  (an  677),  deputatisque  sanctimo- 
nialibus  filiam  suam  Aurianam  praefecit ;  fuitque 
olim  religione  florens  et  opibus,  nunc  autem,  post- 
quam  viris  militaribus  beneficiatum  est,  ad  paucos 
canonicos  derivalur. 

41.  2*^  De  vilJu  Darala.  In  vico  etiam  qui  Barala 
(^8)  ab  incolis  nomen  accepit,  monasterium  cano- 
nicie  congregationis  cxtitit,  aClodoveo  quidem  rege 
ut  ferunt  eonditum,  et  a  beato  Vedasto  in  honore 


silio.  Necdum  enim  tribus  milibus  iterab  urbo  con- 
feccrant,  cum  abinprovisishostibusintercepti,gla- 
dio  ceciderunt.  Monasterium  quoque  suum  dirui- 
tur  ;  tolavicinia  circum  etcirca,  praetermunitiones, 
male  deripilur.  /Ecclesiolae  vero  reaedificatee  unus 
tautum  sacerdos  postea  prefuit,  illudque  sacrum 
brachium  apud  nos  taliter  hodie  usque  remansit. 

12  *21.  De  vUia  Sanctis.  Nec  procul  hinc  apud 
Sanctos  (259)  —  id  loco  vocabulum  —  pueliarum 
basilica,ubi  sancta  Saturnina  quiescit,  traditurex- 
titisse.  Porro  haec  virgodeGermania  praeclaris  na- 
talibus  ortn,  a  pueritia  suam  virginitatem  Domino 
vovil.  Quam  cum  parentes  juxta  ritum  siecularem 
maritare  disponerent,  integritatem  pudoris  cselesti 
sponso  servare  malens,  viriles  thalamos  procul  ab- 


saucti  Georgii    consecratum.  Illic  enim  brachium  p.  horruit.    Videns   autem    quia    aut    voluntati    pa 


ejusdem  martiris  habebatur.  Hoc  autem  iocupletis- 
simum  etvenerabilecolumnicmarmoreaD,  etantiqua 
puichra  aediflcia  quac  adhuc  supcrsunt,  fuisse  te- 
slantur.  IndiebusautemDodilonis  episcopi  (c/rca  ^? /2 
881)  videnles  canonici  Normannorum  bachaniam 
circa  istamprovinciam  ubiqucdesevire,et,ulsupe- 
rius  memoravimus,profanatis  sacris  cultibussanc- 
tasDci  casas  incendere,  sacras  roliquias  cum  suis 
quibusque  necessariis  in  nostram  aecclesiam  attule- 
runt,  ab  ipso  nimirum  episcopo  humane  suscepli. 
Ubi  per  aiiquod  temporis  demorati  cum  jam,  adver- 
sariorumdecessionema]*bitrantes,  adsua  repedandi 
Ucentiam  flagitassent,  nolensepiscopus  eisadquies- 
cere,  ad  lempus  monuitdifTerendum  :  sane  hostium 
precavere  perfidiam,  eorum  reditus  suspectos  doli ; 


rentum  non  posset  resisterc  aut  protervi  sponsi  ap- 
petitum  evaderc,  a  paternis  aedibus  lateulcregres- 
sa  fugam  iniit;  et,  ad  hanc  viciaiam  usiiue  perve- 
niens,  juxta  prediclumvicum  cursum  vitaemartirio 
consummavit.  Nam  vir  ille  cuipacta  a  percntibus 
erat,  palentem  usque  ad  ipsum  locum  persecutus 
est.  Quem  cum  post  tergum  virgo  venerabilis  omi- 
nus  prospexisset,  lo!a  intremuit,  et  quomodo  se 
morsibus  infestantis  bestiae  exemere,  nescit.  Quid 
enim  facerel?  Mox,  uti  eratanimal  simplex,  pasto- 
ribus  qui  illuc  gregem  pascebant,  abscondenda  se 
interserit,  taliterque  quaerentem  iatere  estimavit. 
Quod  tamen  juvenis  aucupatus,  ut  lupus  esuriens 
super  innocentem  oviculam  irruit,  evaginatoque 
gladio  decollavit.  Quae  mox,  ut  antiquitas  relatorum 


ne  temere  crcderent  vanse  opinioni,  certam  securi-  C  audct  assercro,  proprium  caput  manibus  sumpsit, 


tatempotius  expectarcnt.  AudicritcF  crgo  sicepisco- 

pum,  manserunt  aliquandiu.  Paucis  vcro  postdiebus 

interpositis,  iterum  adcuntepiscopuni,  assercntes 

bostem  excedere,  omnia  tuta,  securuin  ctiam  sibi 

patererecessum.  Adquosepiscopus:  "Qua}nam,in- 

quil,  vos  movet  temeritas?  Quodasseritis,  noncre- 

do,  sed  fortasse  vos  faliit  opinio;  mant)  adhuc,  mo- 

neo,  state,  nihilapud  mevestris  usibus  interim  de- 

fuerit.  Porro  gensilla  ferox  est  et  callida,nulli  par- 

cens;  si  incauti  incideritis,  malurior  ausus  serio- 

rem  luet  poenitentiam. »   lilis  autem  contra  obnixe 

flagitantibus,  et  omnia  tutaprocul  dubio  astipulan- 

tibus,  adjecit:  Cum  Iisec  ila  sit  vcstra   seutentia, 

esto\  in  vestra  wauu  dcMberationem  contituo;  il- 

lud  iamen  pignus  preciosi  bracliii  apud  me  retine- 


populoque  spectante  usque  in  aecclesiam  quae  in  ipsa 
villa  in  honore  sancli  Ilemigii  aderat  depoi*tavit. 
Ad  cujus  ergo  venerationem  a  fidelibus  chrislianis 
facto  monasterio,  puellaris  congregatio  delegatur, 
sed,prediclis  causis  intercipientibus,ad  unius  pre- 
sbiteri  obsequium  redigitur.  Est  autem  antiquare- 
latio  quod  longo  post  tempore  Saxones,  incertum 
qua  causa,  ad  hanc  viciniam  devenerunt,  et  per 
ipsum  vicum  transeuntes,  audita  quidem  sacra 
opinione,  partem  corporis  sacrae  virginis  aspor- 
tarunt. 

13.  De  monasterio sauctae Mariffs  Atrebatensium. 
Veniamus  nunc  ad  Atrebatense  territorium,  Mona- 
sterium  namquo  sanctae  Mariae,  ubi  quondam  pon- 


tificalis  cathcdra?  principatus  fuei-at,  quadraginta 
/)o;hocquodam  presagio  ita  disponens  ne,8i,  vide-jv  canonicos  habet.  Illud  vero  Modernis  diebus  Ro- 
licet,  quod  poslea  probavit  cventus,  adversarii  clulfus,  ipsiusecclesiaethesaurarius.conciliodomni 
incursarent,  thesaurus  tanti  ponderis  disperiret,  Gerardi  opiscopi  ampliavit;cssetque  locus  venera- 
Acccpta  itaque  hujusmodi  liceniia,  paratis  viaticis,  bilis  et  minusindigens,  nisi  fastuosaFIandrensium 
cum  tanta  obstinatione  remearo  coeperunt,  demen-     comitis  excelientia,  quaejuxta  supereminet,  adver- 

VARliE  LECTIONES 

M9  Hunulchurh  1.  3.  Honulfocurte  6.  Honuliicuirte  2.  2io  hoc  caput,  primo  septem  iineis  compreiien^mn^ 
auctor  poeiea  ia  rasura  atque  sceduia  aaaexa  ita  ampliavit.  2il  Hoc  caput  primo  qaataor  Jineis  compre- 
benaam  auctor  ipse  in  rasura  et  in  margino  ita  ampliavit. 


mrjE 


(fSS)  Baralle,  inter  Gambrai  et  Arras.  Golv. 


(%9)  Sains-ies-Marciuioii.  LsGlat. 


131 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


132 


sari  aliquando  consuevisset.  Ibi    vero  juxta  altare  A  episcopuminconventu  sinodali  conveniendumesti- 


Dei  genitricis  Mariae,  quod  beatus  Vedastus  suis 
diebus  consecraverat,  anno  quidem  secundo  Ge- 
rardi  episcopi  (1013),  muUse  et  multum  preciosse 
sanctorum  reliqui»  inventa)  sunt,  ad  quarum  illu- 
strationem  diversa  miracula  per  tres  circiter  annos 
divina  clcmcntia  opcrata  cst.  Leprosi  enim  mun- 
dati,  contracti  humanis  usihus  solidati,  multique  a 
diversis  langoribus  curati,  sospitate  donantur. 

14.  Desanclo  Vedasio.  In  castro  vero  Atrcbatensi 
monasterium  sancti  Vedasti,  quod  supra  diximus 
(i,  20)a  sancto  Auberto  fuisso  constructum,  mona- 
chorum  religione  letatur,  multisquevirtutiimprodi- 
giis  caelitus  illustratur. 

15  De  duabus  bnsUicis,  Huic  etiam   infra  idem 


mavit,  suaequo  deliberationis  elTectui  coram  omni 
sinodo  licentiam  postulavit.  Cujus  auctoritate  nec 
difficile  impetrata,  monasterium  oediftcare  festina- 
avit,  consummatumque  ab  ipso  domno  episcopo 
consccrari  obtinuit.  Loci  autem  vocabulum  episco- 
pus  immutavit,  sicqueCellamsancti  Salvatoris  sta- 
tuit  nominari 

21.  Dc  Duwacenci  castro,  Preterea  etiam  apud 
castellum  Duwaicum  (265)  monasterium  est  cano- 
nicorum,  ubi  corpora  sanctorum  Jacent  Morantii 
(266)  atque  vidclicet  Amati.  Sciendum  est  autem 
quod  ante  constitutionem  hujus  castelli  usus  telo- 
noi,  quod  nunc  pro  inminentis  Flandrensium  comi- 
tis  potcntia  in   ipso   castello  mutato  pristino    ritu 


castrumduaebasilicaejuxtasubjacentcanonicorum,  B  sumitur,apud  Lambrasvillam  sanctaBDeigenitricis 


una  videlicet  in  honore  sanctae  Mariae,  altera  vero 
sancti  Pctri  apostoli. 

16  Dc  Maraculo.  Estetiam  in  vico  Maraculo  (260) 
monasteriumcanonicorum,ubi  sanctaquiescit  Ber- 
tilia,  quee  hocipsum  suum  prcdium  sanctse  Marite 
tradidit. 

17.  De  Albiniaco-  Rursus  vero  in  vico  Albiniaco 
(261)  monasterium  est  canonicorum,  sancti  videlicet 
Chiliani,  qui  Scotus  fuisse  traditur. 

18.  De  monasterio  sancti  Vinditiani.  Item  in 
Monte  sancti  Eligii  —  sic  enim  locus  dicitur  —  ca- 
nonicorum  quoque  est  monasterium  sancti  Vindi- 
ciani  Cameracensium  episcopi,quod  postquam  viris 


solvebatur.  Erat  enim  regius  fiscus,  sed  tempore 
Stcphani  episcopi  a  Karolo  rcgc  sanct»}  Mariee  do- 
natur  habendus.  IIIo  etiam  tempore  portus  illuc 
habebatur;  postquam  vero  incolatus  hujus  cas- 
tclli  cooperat,  illic  navigii  usus  derivatur,  et  huic 
nostro)  villae  tantum  dimidia  portio  telonei  solvi- 
tnr.  In  hac  autem  villa  rex  Childebertus  forte  (267) 
sepultus  est.  Cui,  cum  ad  obsidendnm  fi*atrem 
suum,  qui  tunc  tomporis  Tornaco  morabatur,  ire 
pararet,  bcatus  Gcrmanus  Parisiacensis  episcopus 
praesago  ^  spiritu  praedixerat  non  posse  se  con- 
summatum  ire  illiusmodi  ncgotium,  si  germanse 
neci  eo  spiriluintenderet.  Hicautem  verbis  surde- 


mililaribus  infiscatur,  proimmunitione[imminutio-  C  scens,  exequi  paratdispositum.  Sed  ne  beatiponti- 


ne?rerum  ad  rarilatem  fratrum  redigitur. 

19.  De  Lucau  et  Pas.  Preterea  in  viculis  Lucau 
(262)  et  Pas  duae  basilicae  sunt  canonicorum,  quae 
postquam  quoquc  militaribus  viris  in  bcneficiis  tra- 
duntur,  ad  inopiam  elapsae  sunt. 

20.  De  Cella  sancti  Salvatoris.  Est  autem  vicus 
ex  rebus  sancti  Vedasti,  nomine  Berclaus  (263),  in 
paludibus  quidem  situs,  pocori  ex  sufficentia  pu- 
scuae  aptus,  omninoque  etiam  monachorum  usui 
oportunus.  Illuc  ergo  Leduvinus  abbas  (264),  con- 
siderata  rei  oportunitate,  monasterium  fundare 
disposuit,  siquidem  et  opiscopalis  auctoritas  aspi- 


ficis  irritum  haberetur  presagium,  in  ipso  itinere 
morte  prcventus,  in  predicta  villa  Lambras  subter- 
ratur. 

22.  De  Lenensi  monasterio.  Apud  castrum  Le- 
ncnse  (268)  habetur  quoque  monasterium  canoni- 
corum,  ubi  sanctus  quiescit  Vulganius,  qui  Scotus 
traditur  extitisse. 

23.  De  villa  Henim.  In  vico  eliam  quem  dicunt 
Heniae  (269)  cst  basilica  in  honore  sancti  Martini, 
antehac  unius  tantum  presbileri  ncta.  Nuper  vero 
Rotbertus  Atrebatensisde  remedioanimae  tractans, 
consilio  Gerardi  episcopi,  expeusis  propriis  rebus 


»  ,  4 ^ ~.|.„.  — .      ^^.  v.wB  a»i«w      uu|^a  —^       —  —  — — —       — _j  1        /  »  «  i 

raret;  quippe  dupHci  usu  satis  competenter  provi-      duodecim  canonicos  inibideputavit  (a/3.  lOiO). 


80  :  qnod  inibi  videlicet  partem  ex  monachis,  qui 
ad  coenobium  sancti  Vedasti  frequenliores  conflu- 
xerant,  delegaret;  et  bona  oecclesiae  circumjacentia 
tutius  possiderentur.    Itaque  domnum   Gerardum 


24.  Do  vico  Belgico.  Item  vero  in  lerritorio  Atre- 
batensi,  in  vico  videlicet  qui  Belgicus  (270)  ab  in- 
colis nuncupatur,  exstatbasilica  canonicorum  sancti 
Remigii,  ubi  divina  saepius  miiacula  CGclitus  fieri 


^  presaga  1.2.  sed  hic  corr,  4. 


VARIiE  LECTIONES. 
NOTiE 


(260)  MaroBul  d.  Atrebat. 

(261)  Aubigny,  arrondiss.  do  Saint-Pol.  LeGlay. 

(262)  Lucheul,  prope  Doulens. 

(264)  Billi-Berclau,  ad  fl.  Deule.  Colv. 

(264)  S.  Vedasti,  c.  1022,  c,  1041. 

(265)  Douai. 

(266)  I.  e.  Mauronti,  Saint-Morand.  Colv. 

(267)  I.  e.  casu  fortuito;  nam  postea  Suessionas 
in  basilica  sancti  Medardi...  translatusjuxta  Chlo- 
tachorium  patrem  suum  sepultus  esty  teste  Gregorio 
Tur.  IV  ult.  unde  sequentia  hujus  capitis  omnia 
noster  sumpsit,  verbis  quidem  multum  mutatis.  In 


nomine  autem  errat  noster ;  Sigchorlus  enim  fuit, 
nonChildebertus. 

(268)  Lens  en  Artois.  Colv. 

(269)  Hennin-Li6tard,  inter  Douaiet  Lens. 

(270)  Jamincognitus.  NecBelgovillo,  necBelgead 
fl.  Ternoium,necBiangiacumes8e,  jamColvenerius 
docuit,  eo  quod  hi  loci  nunquam  fuerunt  dioecesis 
Atrebatensis.  Idem  aflert  Bellovacum  Artesi»,  et 
Belle  prope  Aubigny,  et  Berlette  ad  fontem  Scarpie  ; 
sed  monet  in  his  nuUa  ecclesiae  collegiatse  mona- 
steriive  existere  vestigia.  Sequens  nominis  Belgici 


133 


LIBER  SECUNDUS. 


134 


dictmt.  Notandum  vero  quod  locus   iste  antiquitus  A 
adeo  preminebat,  ut  ab  eo  omnis  nostra  regio  etiam 
usque  ia  presens  Beigica  diceretur. 

25.  De  vico  Hasnnm.  In  vico  etiam  quem  dicunt 
Hasnum  abbatia  fuerat  regalis  olim  atque  ditissima, 
ubi  ex  maxima  parte  requiescunt  corpora  sancto- 
rum  Marceilini  et  Petri.  Nunc  autem  degeneris  sae- 
coli  moribus  viciatis,  ubi  tunc  clerici  pauci  deser- 
viunt,  desolatam  et  inopom  condolemus. 

25.  De  Marceniis.  Apud  villam  quoque  Marce- 
nias  (271),  virgo  2i3  Dei  gloriosa  Rictrudis  ex 
propriis  opibus  et  prsediis  consilio  sancti  Amandi, 
qui  tunc  temporis  insignis  habcbatur,  monasterium 
struxit,  ubi  sanctimonialibusadserviendum  delega- 
tis,  ipsa  etiam  abbatissa  habenas  regiminis  mode-  ^ 
rata  est.  In  cujus  vita  plurimum,  et  post  vitam  ali- 
quantulum  religio  crevit,  ususque  SBCClesiasticus 
regulariler  adolevit.  Seculo  autem  semper,  ut  dixi- 
mus,  in  deterius  viciato,  ipsarum  etiam  puellarum 
ordo  viciari  et  depravari  ccepcrat ;  jamque  magis 
ac  magis  depravatus  mos  in  degeneri  posteritate 
usque  in  presens  duraverat.  Nuper  vero  jamdictus 
abbas  Ledawinus,  Gerardo  episoopo  et  marchione 
Balduino  satagentibus,  feminas  turpiter  viventes 
mundato  loco  cxturbavit,  ac  monachos  qui  melius 
et  religiosius  22i  Deo  et  prelibatse  virgini,  quae  ibi- 
dem  quiescit,  deserviant,  constituit. 

21.  De  Hamatgia.  Nec  procul  hinc,  in  villa 
Hamatgia  (272),  beata  quoque  Christi  famula  C 
Eusebia,  predictse  scilicet  virginis  filia,  ex  rebus 
hereditariis  aecclesiam  struxit,  quam,  sanctimonia- 
libus  constitutis,  etiam  ipsa  abbatissa  pro  modo  fa- 
cultatis  multa  ope  dotavit  ;  qnro  nunc  per  saecula- 
ritatem  multum  delapsa,  vix  paucos  canonicos 
habet. 

28.  De  Dnneng.  Rureus  quoqiic  in  vico  Duneng 
(273)  heata  Rainfredis  ex  sui  jiiris  rebus  cel- 
lam  fundavit,  et,  sanctimonialihus  constitutis,  ipsn 
etiam  abbatissa  regimonium  duxit.  Hanc^^  autem 
postea  incumbenteinopiainclinatam  pauci  canonici 
incolebant,  donec  consilio  domni  Gerardi  episcopi 
el  Leduwini  abbatis,  moderno  tcmpore  Balduinus 
comes  ad  pristinum  statum  restituit,  ibique  monia-  J) 


libus  regulariter  institutis,  abbatissam  nomine  Er- 
mentrudem  praefecit. 

29.  De  villa  Haspro.  Quo  tempore  Normanni 
maxime  quidem  Rol  tyranno  incentore  per  hoc 
regnum,  ut  per  alia,  desovierint,etceu  supradixi- 
mus  (i,  61),  culpis  christianorum  exigentibus  aeccle- 
sias  sancforum  passim  combusserint :  tantee  formi- 
dinis  tempestatecorporasnnctorum,  Aycadri,  vide- 
licet  atque  Hugonis,  de  Gemegio  (274)  cenobio, 
quod  superfluviumSequanamnon  procul  ab  urbe 
Rotomago  situm  est,  ad  villam  Hasprum,  quoe  ab 
urbe  nostra  non  plus  quam  decem  milibus  dispara- 
tur,  allatasunt.  Quam  villam  utrum  ab  anteaposses- 
samsubjacuisse  prselibato  monasterio,  antunc  tem- 
poris  aut  a  rege  aut  a  quolibet  principe  pro  remedio 
anima)  receptationi  sanctorum  traditam  fuisse  dica- 
mus,  incertumest.  Ex  his  certe  beatus  Aycadrius, 
a  sancto  Filiberto  ejusdem  cenobii  abbate  proba- 
tissimo  abbns  etiam  constitutus,  regimen  sacrum 
agebat,  vitseque  moribus  et  virlutum  coruscatione 
fulgebat.  Ad  cujus  pinm  conversationcm  sanctus  vir 
Domini  Hugo  Rolomagensisepiscopus,  Karlomanni 
regis  filius,  divina  inspiratione  succensus,  relictis 
siquidem  episcopatus  habcnis  curisque  saecularibus 
abdicalis,  disciplinnm  monachorum  et  habitum  ex 
toto  desiderio  appetivit ;  sacrisque  magistri  moribus 
informatus,  omui  virtutum  genere  perfectus  emi<5uit. 
Ambo  autem  qui  et  quales  extiterint,  eorum  Vitas 
legentibus  evidcnter  occurrit.  His  nimirum  apud 
hanc  villam  posthnc  remancntibus,monasterio  facto, 
monachis  delegatis  ,  ad  laudem  eorum  pius  et  mi- 
sericors  Deus  multa,immo  et  celeberrima  virtutum 
prodigia  dignalus  est  operari,  in  tantum  sane  ut 
nemo  ex  vicinis  potentibus  aut  in  expeditionem 
aliquando  transeuntibus,  ulla  presumptionem  ante- 
hac  audeat  irrogare.  Sed  quia  monachorum  abbas 
longe  aberat,  eosque  rarissime  pro  difficultate  lon- 
ginquitatis  visitare  solebat,  in  libertate  soluti  ssecu- 
lum  sectabantur,  inregnlnriterque  viventes  usque  ad 
tempus  Gerardi  episcopi,  utpole  absque  rectore, 
periclilabantur.  Quod  videns  episcopus,  abbatemut 
hoc  corrigcret  saepe  commonuit ;  sed  quia,  ut^dixi- 
mus,  longe  aberat,  correctionem  morabatur.  Conti- 


VAHIiE  LECTIONES 

^  erasum  i.expunctum^.  Marc.gloriosa  matronaRictr.  5.  cf.  infra  UI,  8  et  Ducange  s.  v.  Virgo.^^ila 

2.  6.  rehgiosus  1.  '^  hoc  caput  ini.  primo ita  desinebat :  Uriiq  autem canonici.  Sed 

scriba  ipse,  non  anctor,  erasis  quinqne  vel  sex  vocibus  qnse  inter  auteme^  canonici  fuerant^  rasurse  super- 
scripsitiiof^iea.  i.  i.  incli,  rcJiqua  natam — ]}vefecii  in mtirgiiic snpploviteodem prorsus  atramentoquorefiqua 
omnia.  Vocem  canonici  delere  oblitus  est.  Sequenti  vero  tempore  quum codex  a  bibliopega  concidereturfUri- 
ukv  cujusvis  linevB  littera^  abscisge  sunt^  scilicet  natam,  nici,  donec,  mni  Ge,  Leduwi,  moder,  etc.  Hoec  i.  6. 
legerunt  adhuc  atque  exibenty  prouti  supra  dedimus;  4.  jam  manca  ita  exhibet  :  p.  i.  inclinantem  p.  c. 
iocolebant .  .. .    consilio  d.  G.  e.  et  .  .  .  .  abbatis  ....  tempore DE  VILLA,  efc; 

3.  habet :  p.  i.  inopia  pauci  e.  i.  cum  consilio  domni  G.  e.  et  L.  a.  m.  tempore  comes  ad  .pristinum 
statum  reauxitibiquem.  r.  i.  a.  n.  E.  p.  Denique  5.  totum  locum  ita  exhibet  mulatum:  Sed  postmodum 
consilio  domni  Gerardi  episcopi  etLeduiniabbatis  Balduinuscomesad  pristinumstatummonialium  reduxit, 
ibique   moniales  sancti   Benedicti,  cum  ante   fuissent   regulares,   introduxit,  quibus  abbatissam  E.  p. 


NOTiE. 


etymologia  hac  ana  nostri  auctoritate  nititur. 
Isidori  Orig.  xrv,  4  :  Belgis  civitas  est  GalWv,  n 
qua  Belgica  provincia  dicta  est.  Cf.  Annales  nos- 
tros  i.  &,  p.  305. 


(9,11)  Marchiennes. 

(273)  Hamage,  propre  Marchiennes. 

(273)  Denain,  inter  Douai  ot  Valenciennes. 

(274)  Jumi^ges. 


r 


185 


GESTA  PONTIFICajM  OAMERACENSIUM. 


136 


git  aulem  episcopum  pro  secclesiastica  sollicitu-  A     3i.   De  monaslcrio  sancti  Salvii,  Nec  procul 


dine  forle  per  hanc  villam  transitum  facere,  pr»- 
fatoque  abbati  Leduino  —  comes  enim  erat  itineris 
—  obscenam  monachorum  conversationem  indi- 
care.  Salubri  ctiam,  immo  competenti  consilio 
hortatus  est  illum  ut,  si  quas  res  sancti  Vedasti 
in  vicinia  prelibati  conobii  haberet;  eas  siquidem 
pro  hoc  monasterio,  quod  sibi  essot  contiguum, 
conmutaret,  huncque  226  locum  pro  conpendio  aeter- 
nse  remunerationis  meliorare  satageret.  Qui  inter 
hujusmodi  colloquia  incerto  hcssit,  et  tamen  acsi 
difficile  recusavit.  Nec  multo  post  autem  temporis 
intervallo  abbas  salubriter  consultus,  bene  et  dili- 
genter  considorata  oportunitate,  notum  fecit  epis- 
copo,  so  executorem  fore  monitionis,  si  ab  ipso 
abbate  Tcoderico  commutationem  impetrarc  vale- 
ret.  Unde  letus  episcopus,  continuo  directa  lega- 


hinc  olim  quidem  sancti  Marlini  secclesiola,  nunc 
autem  monasterium  canonicale  in  veneratione  etiam 
sancti  Salvii  episcopi  et  martiris  constat.  [( V.  SaJv.) 
Ipso  namque  temporo  sanctus  Salvius,  totus  su- 
pernos  patriee  inhians,  causa  peregrinationis  habe- 
nas  reliquit  episcopii,  profectusque  peregre,  prae- 
dicationi  operam  dare  estimavit.  Igitur  de  loco  ad 
locum  procedens,  verbum  Dei  populo  suggerebat, 
et  maxime  celebrationibus  missarum  instabat. 
Verum  ubi  ad  ipsam  viciniam  deveniret,  ac  qua- 
dam  die  de  Valentianense  portu  ad  vicum  Conda- 
tum  transiret,  a  quodam  pestifero  factis  insidiis 
capius,  in  custodia  religatur,  raptisque  indumen- 
tis  sacerdotalibus  et  ornamentis  episcopalibus , 
quai  secum  portaverat ,  obtruncatur.  Sepultusque 
a  viris  religiosis  in  supradicta  sancti  Mai*tini  sbc- 


tione  abbatem  Teodoricum  adorsus  est,  monslruns  g  clesia,  tunc  ad  prsesens  et  postea  multis  praeconi- 


animoe  periculum,  ni  tempore  sibi  consuleret.  Gum 
longe  esset  positus,  locum  commutare  deberet; 
quod  si  nollet,  adjuncto  sibi  Balduino  marchione 
falsos  monachos  expelloret,  locumque  emendare 
cum  omni  auctorilate  satageret.  Super  quod  abbas 
conpetenti  consilio  usus,  mandatis  episcopi  satis- 
facere  estimavit,  rebusque  sancti  Vedasti,  quae  in 
sua  vicinia  circumjacent,  susceptis,  villam  Has- 
prum  Leduino  abbati  contradidit  {an.  1024).  Hsec 
autem  commutatio  coram  Rolberto  rege  Franco- 
pum  coramque  comitibus,  Balduino  videlicet  Flan- 
drensium  et  Ricardo  Rotomagensium,  facta  est,  et 
eisdem  corroborata  (275).  Abbas  itaque  Lcduinus, 
ut  edificator  videlicet  idoneus,  locum  cum  summo 
studio,  ad  laudem  et  venerationem  sanctorum  qui 
ibidem  quiescunt,  emendavit,  novisque  edificiis  et 
elaustro  regulari  insignire  exercuit. 


zantibus  miraculis,  quanti  et  qualis  meriti  extitis- 
set  apparuit,  ut  plenissime  in  libro  suse  passionis 
repperitur.  Unde  attonitus  princeps  regionis  Kar- 
lomartellus,  pro  salute  animse  de  ipso  fisco  Valen- 
tianense  et  de  aliis  rebus  locum  augmentavit, 
sumptumque  stipendiarium  deputans,  canonicos 
constituit.] 

32.  De  Marecolis.  Sanctus  quoque  vir  Dei  Hunl- 
berlus,  sanctitate  couspicuus  et  non  modice  pre- 
diatus,  ex  patria  Laudunense  decedens,  in  villam 
Mareclias  (277)  locum  suae  sanctse  conversationis 
elegit ;  ibique  de  rebus  propriis  et  prsediis  monas- 
terium  in  vcneratione  sanctne  Dei  genitricis  et 
sanctorum  apostolorum  Fetri  et  Pauli  apostolioa 
auctoritate  construxit  (278).  Illucque  fratribus  ad 
descrviendum  slatutis,  ipse  etiam  Domino  serviens, 
virtutum  signis  et  doctrina)  vitseque  meritis  satis 


30.  De  Valenlianis.  In  castro  Valentianensi  mo-  ^  clarus  emicuit,  ibiquelaboremhujus  vilaj  consum- 


nasterium  est  canonicorum,  quod  Arnulfus  comes 
consilio  et  auctoritate  Rolhardi  episcopi  (276)  in 
honore  sancti  Johannis  Baptistae  construxit,  re- 
busque  pro  oportunitate  collatis,  duodecim  canoni- 
008  deputavit. 


mans,  sepultus  in  pace  quiescit.  Hnnc  siquidem 
abbatiam  primus  Otto  imperator,  Heinrici  regis  H- 
lius  (279),  ut  in  primo  libro  latius  digessimus, 
tempore  Fulberti  episcopi  habendam  Iradidit  san- 
cts)  Dei  matris  secclesice  Gameracensium. 


duncque  1. 


VARIiE  LECTIONES. 


NOTiE. 


(275)  Hanc  commutationem  anno  1044  adscribit 
Mirseus  ob  chartam  Leduini,  editam  in  Opp.  diplo- 
mat.  I,  265,  ubi  hsec  leguntur :  Principi  {Bternita- 
iia...  Ego  Luduinus  aDbas...  Sed  noslro  tempore, 
dico  a.  i.  summi  et  veri  pontidcis  I.  C.  milJesimo 
quadragesimo  quarto,  per  Gerardum  Camerucen- 
sem  et  Atrebatensem  episcopum  qusesitum  est, 
quwrendo  atque  rctractando  aJterutrum  sic  perac- 
tum  estf  ut  no8  consiJio  seniorum  et  vicinorum  neo- 
tton  nostrorum  fratrum^  ceJJam  quse  dicitur  Haspra 
a  comit9  Hichardo  et  Teodorico  abbate  Gemeticen* 
ais  coenobii  dono  acciperemus^  quia  vicinior  nobis 
erat;  ipsi  quoque  AngJicurt  ceJluIIam  viciniorom 
sibi  nostra  donatione  possiderent.  Testes  hujus  rei 
fuerunt:  Richardus  comes^  qui  donaiionem...  Ro- 
bertus  archiepisoopas  iratev  qjus.  Riohardus  dJius 
Richardi,  Roheriua  frater  ejna,  Wairinus  BeJyaco- 


rum  presuJj  nostrw  congregationis  frater.  Actum 
RodomiSy  mense  Januario  in  octava  cpiphamiiB,  in- 
dictiono  6  regnante  serenissimo  reye  Francorum 
RobertOy  nnno  imperii  sui  28.Verum  illnd  quadrago- 
sj/77oaperte  mendosum  est,  et  mutand.im  in  vigesi- 
mo;  annus  enim  28««  Roberti  est  1024 ;  porro  Roboi'- 
lus  archiepiscopus  obiit  a.  1037.  Warinus  a.  1030, 
et  Theodericus  abbas  jam  ante  annum  1030.  Reclc 
igiturColveneriusannum  hujus  commulationis  1021 
esse  statuit ;  et Jam  Jacobus  de  Guisia  eumdem  a. 
1024  tradit  (ed  Foi-Ua  IX,  246). 

(276)  Igitur  intra  annos  979-995. 

r277)  Nlaroilles. 

(278)  Cf.  i,  27,  ActaSS.  Belgii  IV,  117. 

(279)  Erat  noster ;  supra  enim,  i^  68,  ipse  nai'ra- 
vit  Carolum  regem  eam  tradidisse  Stephano  epis- 
copo,  anno921. 


139 


LIBBR  SBC1TNDUS 


138 


38.  De  villa  Waslero.  In  villa  quoque  Waslero  A  bripiente  inopia,  ordo  monachalis  ad  canonicalem 

redaclus,  sic  ad  tempus  domni  Gerardi  episcopi 
usque  remansit.  Quod  vero  cernens  episcopus , 
praecopto  Heinrici  imperatoris  consilioque  Hori- 
mani  comitis  (283),  ac  voluntate  sui  fratris  Gode- 
fridi,  fratris  videlicet  episcopi,  qui  ex  parte  Heri- 
manni  comitis  ipsum  locum  in  fisco  tenebat,  eme- 
lioravit,  et  facto  abbate  Fulcoino,  in  pristinum 
ordinis  statum  reformavit  (an.  1016).  Hic  autem 
vir  bonae  memoria^  abbas  cum  summo  studio  et 
labore  uominis  sui  officium  librans,  et  usum  re- 
gulse  interius  docuit ,  et  locum  omnem  pro  modo 
temporis,  utpole  adhuc  videlicet  novitium,  pulchris 
sediHciis  et  usui  monachorum  necessariis  exterius 
insignivit. 
B  S6,  De  Melbodienso  monasterio.  Dicendum  est 
quoque  in  Melbodio  (284)  monasterium  puellarum, 
[( V.  Autb.)  quod  beata  Christi  virgo  Aldegundis  ad 
opus  SU8B  conversati(»nis  ex  propriis  prediis  slruxit ; 
quod  etiam  beatus  Autbertus  ,  multis  viris  secum 
adhibitis,  dedicavit.  Hsec  nimirum  virgo  laudabilis, 
soror  sanctee  prsBlibatgBWaldetrudis,  a  beato  Aut- 
berto  doctrinata  velamen  piae  religionis  accepit, 
ibique  cum  plurima  turma  sororum  purse  vitee  in- 
nocentiam  ducens,  deposita  corporis  gleba,  celosti 
sponso  cum  ardenti  lampade  obviam  perrexit. 

37.  De  Laubiensi  cienobio.  Transeundum  est  ad 
Laubiense  cenobium  (285),  quod  sacris  initiis  sancti 
Landelini  ad  tanti  honoris,  qui  nunc  est;  paulatim 


(280)  beatus  Landelinus  monasterium  ad  paucos 
fratres  condidit ,  cui  sanctum  Dodonem  bonae  mc- 
morisB  virum  prefecit.  Hic  nimirum  sacris  moribus 
cluens,  votse  innocentiam  duxit,  ibique  deposito 
oncre  fragilitatis,  feliciter  in  pace  quiescit. 

34.  Dc  villa  Fescau,  In  villa  etiam  F^escau  (281) 
monasterium  est,  ubi  sane  sanctus  vir  Domini, 
Hetto  videlicet  Scotus,  divina  providentia  dirigen- 
te,  deveniens,  aliquanto  tempore  conversatus  est ; 
tandemque  cursum  susb  peregrinationis  flniens, 
migravit  ad  Christum.  Au  cujus  meritum  declaran- 
dum  divina  pietas  multa  dignata  est  operari  do- 
cumenta  virlutum.  Unde  quidam  ex  religiosis  viris 
sanoto  viro  tantorum  emolumenta  bonorum  tradi- 
derunt,  ut  aliquot  canonicos  admitterent. 

3b.  De  monasterio  quod  est  in  villa  Alto  Monte. 
Npc  prasteream  vicum,  quem  Altum  Montem  (282) 
dicnnt,  nec  inmerito  sic  nominatum  ;  cum  beatus 
VincentiuSy  cum  multis  viris  religiosis ,  qui  cum  eo 
fuerant,  sua  conversatione  reddidcrit  sublimatum. 
(V.  Auth.)  [Porro  istc  Vincentius  comes  egregius, 
videlicet  sanct^eWaldetrudis  maritus,  juxta  quidcm 
ssecularem  eminentiam  et  rebus  et  genere  potentis- 
simus  ,  eruditione  tamen  et  crebris  monitionibus 
be^ti  Autberti  pontificis  informatus,  saecularis  mi- 
litiae  pompam  procul  abhorruit,  Deique  obsequiis 
mancipare  se  potius  estimavit.]  Igitur  dum  de  loco 
8U8B  conversationis  expctendo  sollicitus  curam  gc- 


reret,  non  defuit  divina  pietas,  sancti  viri  dcside-  C  pervenerat titulum.  [{V.Autb.)  Hunc nimirum Lan- 


rium  completura.  Nam  quadam  nocte  pluit  Domi- 
nus  nivem,  et  omnem  regioncm  circum  et  circa 
niveo  rore  respersit,  exccpto  paululo  loci,  quod  in 
supradicto  vico  in  modum  vidolicet  crucis  respcr- 
gendam  reservavit.  Quod  vir  Dei  suo  desidcrio 
cclitus  contigisse  altiore  consilio  intellexit ;  divi- 
Doque  indicio  certior  factus,  mox  eodem  in  loco 
monasterium  ex  proprio  sumptu  fundavit;  quod 
etiam  sous  magister  Autbertus  ,  viris  secum  reli- 
giosis  adhibitis,  in  honore  apostolorum  Petri  et 
Pauli  dedicavil.  Ibique  vir  sanctus  feliciter  con- 
versatus,  laudabiiis  vitse  sanctitatem  ducere  ads- 
taduit.   Ad  cujus  piam  conversationem  multi  viri 


delinum  in  primeva  quidem  setate  a  beato  Autberto 
pontifice  litteris  et  moribus  sacris  imbutum,  postea 
vcro  fallente  diabolo  pii  magistri  profugium,  spreto 
clericatu  manui  praedatorige  in  libro  vitae  ipsius  le- 
gimus  sociatum.  Hunc,  inquam,  postquam  magister 
benignissimus  diuturna  lamentatione  et  jugi  prece 
ab  errore  revocatum  quasi  pater  iilium  suscepisset, 
ac  saucium  dulci  coiTectione  ac  benivola  consola- 
tione  recreasset,  in  praelibato  loco  tunc  temporis 
solitario  secedero  monuit,  ut  disciplinatius  videli- 
cet  errata  corrigeret  ct  emendatius  viveret.  Peracto 
itaque  habitationis  8Bdificio  et  in  veneratione  apo- 
stolorum  I^etri  et  Pauli  consecrato  (286),  —  paucis 


religiosi  confluxerant,  traditisque  prsediis  et  pro-  J)  siquidem  viris  nitidse  vitaB  secum  receptis,  —  mo- 


priis  rebus  cum  sacro  viro  degontes,  ad  vitae  ro- 
gularis  normam  sese  constrinxerant.  Gum  autcm 
locus  a  regibus  et  principibus  augmentari  et  frc- 
qaentia  fi*atrum  populosus  coepisset  haberi :  ut  li- 
berius  Deo  vacaret,  in  secretiorem  locum  secessit, 
qaem  etiam  locum  paulo  posterius  dicam.  Hujus 
vcro  forma  et  exemplo  religio  monachorum  postea 
multo  tempore  adoIevit,sed  per  incursus  gentilium, 
iouno  et  per  crebras  seditiones  domesticorum  su- 


nitiones  et  mandata  magistri  sequu  lance  moris  et 
operis  adimplevit,  et  de  die  in  diem  proricicns,  ad 
vitsB  sanctissimu)  culmen  transcendil.  Ubi  vero  lo- 
cus  viri  sancti  pia  conversatioue  florere  coepisset,  et 
cx  muniftcentiis  regum  sive  potcntum  quorumlibet 
quanto  rebus  exterius,  tanto  etiam  numero  mona- 
chorum  interius  habundnret  :  mox  inde  remotus, 
siquidem  ut  Dco  strictius  manciparetur,  secretio- 
rem  locum,  quem  paulo  post  dicemus,   expetere 


NOTiE. 


(280)  Wallers  St-Hilaire,  sive  Wallers  en  Faigne. 
Se^undam  Fulcuinum  autem,  cap.  4,  non  Landeli- 
nos  hoc  monasterium  condidit,  sed  Ursmarus. 

(281)  Fussiaux,  prope  Avesne.  Le  Glay. 
(288)  HBolaioiil,  prope  Maubeng^. 

Patrol  CXUX, 


(283)  Eihamensis  sivo  Virduneusis ;  cf.  iir,  6. 

(284)  Maubeuge. 

(285)  Lobbes. 

(286)  Secundum  Folcuinum  in  Gestis  abb.  Lob. 
4.  Ursmarus  demuin  hoc  fecit,  anno  697. 

6 


139 


GESTA  PONTinCUM  CAMERACENSIUM. 


140 


estimavit.  ( V.  UrsmarL)  Secessurus  autem,  eo  loci  j^  inspirante,  calcare  seculum  estimavit,  sanctoque 


praefccit  bcatum  virum  Dei  Ursmarum,  piis  mori- 
bus  prseditum  ,  in  functoria  tantum  praedicatione 
(287)  sacratum  episcopum  {an.  689).  Hic  etiam  vir 
de  villa  Fleon  ( 288 ),  quse  infra  silvam  Terasciam 
( 289 )  sita  est,  oriundus,  formam  innocentis  vitse 
fratribus  exhibuit,  diesque  suos  in  bonis  operibus 
egit.]  Hoc  igitur  doclore,  et  dein  beato  Ermino 
succerdente ,  de  quorum  monasterio  subsequenter 
narrabimus ,  effloruit  locus ,  et  ad  Dei  gloriam,  ut 
usque  in  presens  apparet,  mos  plene  adolevit  sec- 
clesiasticus. 

38.  Dc  monaslerio  sanctorum  Ursmari  et  Ermini. 
Horum  itaque  beatorum  Dei  confessorum  dormi- 


debriata  spiritu  ,  a  beato  Autberto  confortata ,  ha- 
bitum  sancti  velaminis  sumpsit.  Deinde  vero  ex 
suis  dotalibus  beneficiis  et  prop/iis  prediis  ipsum 
monasterium  in  honore  sanctsB  Mariae,  ex  senten- 
tia  ct  aucioritate  sancti  Autberti  patroni  sui,  con- 
didit.  Ubi  etiam  adscitis  non  paucis  familiaribus 
fcminis,  puritatem  vilse  laudabilis  ducens,  celesti 
sponso  obviam  itura,  lampadem  lucernse  sibi  incx- 
tinguibilis  preparavit.]  Alterum  vero  monasterium 
est  canonicorum  sancti  Germani. 

40.  De  ceJJa  sanctis  GisJani,  Nec  procul  hinc,  in 
loco  videlicet  quem  dicunt  Cellam,  monasterium 
est  monachorum  sancti  Gislani  [(ibid,),  Iste  nimi- 


tionis  habitaculum  subjungamus.  Eratnamque  sec-  g  rum,  angelica  visione  monitus,  ab  Athenis  digres- 


clesia  parochialis  subjaccns  prelibato  cenobio,  qua} 
juxta,  scilicet  in  vertice  montis,  sita  est ;  ubi  ipsi 
monachi,  sed  et  omnes  collimitanei  circum  ot  circa 
degcntes ,  tumulandi  ferebnntur.  Ad  hanc  ctiam 
beatissimi  viri  Ursmarus  atque  Erminus,  cum  de- 
functi  sunt ,  portantur  humandi ;  quorum  meritis 
declarandis  divina  pietas  multa  miracula  dignata 
est  opcrari.  Sed  quia  supra  de  sanclo  Ursmaro  pa- 
rum  tetigimus  (c.  37),  non  incongruum,  si  dc  sancto 
quoque  Ermino  aliquid  explicemus.  [( V.  Ermini.) 
Hic  nimirum  vir  vitae  laudabilis,  et  non  parum  prse- 
diatus,  de  pago  Laudunensi  oriundus  exlitit,  et  do 
die  in  diem  in  bonis  operibus  proficiens,  omnlum 


sus,  cursum  suse  peregrinationis  in  ipsa  parte  di- 
rcxit,  illudque  monasterium  auctoritate  sancti  quo- 
que  Autberli,  sed  ct  sancta  Waldetrude,  cui  tunc 
tcmporis  familiari  dilectione  inheescrat,  opitulante, 
fundavit  (circa  an.  640.)'  Qui  quantus  vel  qualis 
vixerit,  liber  qui  de  Vita  ipsius  componitur,  largi- 
ter  edixerit. 

41.  De  Crispinio  vico.  In  vico  Crispinio  (292) 
monasterium  canonichorum  ,  ubi  sanclus  vir  Dei 
Landelinus,  ut  jam  paulo  superius  diximus  (c.  37), 
pro  frequentia  fratrum  relicto  Laubiensi  coenobio, 
commendato  viro  I)ei  Ursmaro  regimine  suisque 
rite  ordinalis  rebus,  secessit,   viteque  nitidioris 


virtutumcluebatcommertiis.Quem  quia  odor  bonae  Q  perfectione  cxacta  migrans  ad  Christum,  in  pace 


opinionis  illius  longe  lateque  increbuit ,  bealus 
Ursmarus,  supradictum  monasterium  (290j  regcns, 
sepius  accersivit,  dicmque  suse  vocationis  immi- 
nere  intelligens ,  ipsum  rectorom  monasterii  227 
officiique  sui  post  se  supparem  et  ministrum  pon- 
tificemque  delcgit  (an.  711).  In  functione  igitur  vi- 
caria  subrogatus,  tolum  se  in  divinis  cultibus  pro- 
pensius  mancipavit  suique  magistri  forma  instruc- 
tuS;  de  creditis  ovibus  curam  sollicite  gessit.]  Illud 
etiam  predium  suum  Ercli  in  usibus  fratruni  ex- 
pendit.  l^ostquam  vero  ambo  ad  remuncrationem 
vocati,  primo  quidem  beatus  Ursmarus  (an.  713), 
dein  vir  Doi  Erminus  ( an.  737 ),  in  jam  dicla  par- 


sepultus  multis  virtutibus  coruscavil.  Hwc  autem 
abbatiola,  ut  in  primo  libro  in  preceptis  regalibus 
videri  potest  ( i,  68),  sancta)  Dei  malris  (Bcclesiae 
Camcracensium  subjacere  debero  traditur ;  sed 
infestationibus  gentium  subripientibus,  autin  mu- 
tatione  regni  modo  divulsa,  militaribus  viris  beno- 
ficio  infiscatur. 

42.  De  villa  Condalo.  Apud  villam  quoque  Gon- 
datum  (293)  olim  regalis  et  dives  in  honore  san- 
cto}  Marise  abbatia  fuerat  puellarum ;  nunc  autem 
est  monasterium,  prae  inopia,  paucorum  canonico- 
rum.  Ubi  sanc  sanctus  vir  Dei  Wasnulfus,  genere 
Scotus,  cursu  peregrinationis  consummato,  sepul- 


rochiali  o^cclesia  tumulati  fuissent,  tot  et  tanlis  t^  tus  cum  patribus  in  pace  obdormivit  (circa  an 


munificcntiis  locus  ille  donatur,  ut  modcrnis  tem- 
poribus  monasterio  facto,  canonici  miltercntur. 

39.  Dc  Monte  CaslriJoco.  In  villa  Castriloco  (291) 
duo  qu6quc  monastcria  habcntur,  unum  quidem 
puellarum,  [(V.  Aut/).)  quod  sancta  W^aldetrudis, 
conjunx  sancti  prclibati  Vincentii  atque  soror  bea- 
tae  Aldegundis,  edificavit.  Cum  enim  vir  suus  bea- 
tus  Vincentius,  reliclo  mundi  naufragio,  monasterii 
portum  expetierit ,  ipsa  quoque  divina  clementia 


700),  hujusque  meritis  omnem  locum  illustravit 
miraculis. 

43.  De  villa  Lntosa.  Est  monasterium  quoque 
canonicorum  in  honore  apostolorum  PetrietPauli, 
in  vico  qui  dicitur  Lutosa  ( 294 ) ,  quod  construxit 
beatus  Amandus  ;  et  cst  dives  abbatia,  ubi  vir  Dei 
venerabilis  Baidilo  requiescit ,  qui  corpus  sanctse 
Mariae  Magdalense  de  Hierusalem  in  Burgundiam 
in  loco  Vercelliaco  attulisse  fertur. 


VARIiE  LECTIONES. 
227  monasterium  1. 

NOT.E. 

(287)  I.  e.  ad  Dei  verbum  prsedicandum  genti- 
bus,  non  autem  peculiari  alicui  loco  adscriptum. 

GOLV. 

(288)  Floyon. 

(289)  Fordt  de  Ti^rache,  in  finibus  Picardi». 


(290)  Laubiense. 

291)  Mons. 

292)  Gr6pin. 

293)  Gonde,  ad  Scaldim. 

294)  Leuze,  inter  Ath  et  Tournai.  Lb  Glay. 


141  LIBER  TERTIUS.  142 

44.  De  vico  notnasce.  In  vico  Rotnasce  (295)  est  A  ab  inimicis  Dei  patitur  pro  stabilitate  regni  et  fide 
mona8leriumcanonicorum,asanctoquoqueAmando      litate  imperatoris. 

in  honore  eorumdem  apostolorum  constructum,  ubi  46.  De  viHa  Sumgeias,  Repetamus  etiam  locum, 

mortir  Dei  preciosus  Ermes  quiescil.   Hoc  autem  quem  relictis  quidem  in  Altomonte  fratribus,   ex- 

demiramur,  quod  hunclocum  tam  antiquum  et  tam  petiissebeatumVincentiumprediximus.[(V.  Am^A.) 

opulenlum  Ludowicus  Pius  Endensi  coenobio  ^296)  Hicprofecto  ab  incolis  Sungeias  ^298)  nuncupatur. 

subgacendum  donavit.  Ubi  ipse  vir  Domini  a  frequentia  populare  remotus, 

fratribus  sociatis,  monasterium  struxit,  ibique  ex- 

45.  De  villa  Ibam,  Est  etiam  locus  super  Scal-  actishujusvitsecursibusfeliciter,  sepultuscumfilio 
dumfluvium,  quem  dicunt  Iham,  ubimodernis  tem-  gmj  Landrico  Meldonsi  episcopo  in  pace  quiescit. 
poribus  honorabilis  vir  comes  Godefridus  (297)  et  47  Mouasterium  in  loco  Maslinas,  Apud  Masli-l 
uxor sua  Mathildis,  matrona  videlicet  memorabilis,  nag  (299)  quoque  monasterium  ost  canonicorum,  ubi 
—  erat  enim  suum  predium,  suis  usibus  oportu-  quiescit  preciosus  Dei  marlir  Humoldus,  genere 
num  —  castro  quidem  munito,  navigium,  merca-  Scotus,  qui  vitam  eremiticam  ducens,  ibi  mar- 
tum,  teloneum,  coleraquo  negotia  statuerunt;  infra  ^  tirizatus  est.  Hoc  nutem  monasterium  ab  antiqui- 
castrum  vero  monasterium  in  honore  sanctse  Ma-  late  constructum,  regalibus  emolumenlis  maxime 
riae,  deputatis  canonicis,  fundaverunt.  Exlra  autem  augmentatur. 

Herimannus  filius  duo  monasteria  struxit,  unum  48.  Monasterium  sancti  Gunlmari.  Nec  procut 

sancto  Laurentio,  alterum  vero  sancto  Salvatori.  hinc  est  monasterium  (300j  canonicorum,  quod  ex- 

Nunc  igitur  locus,  utpote  noviter  instructus,  ex  propriis    prsediis  #  vir    Dei    Guntmarus    illustris 

omni  sufficientia  floret  el  tamen  esset  uberior,  nisi  laicus    struxit    {circa    an,   7*75),  ibique    sepultus 

crebro  hostili  incursione  quateretur,  quod  maxime  diem  resurrectionis  spectat  ^. 

LIBER  TERTIUS 

DE  REBUS  GESTIS  GERARDI  EPISCOPI  «». 

1.  Domnus  imperator  Heinricus,  ul  superius  di-  diis  quae  ex  patre  matris  in  ipsa  terra  habebat  he- 

xirous,  suorum  principum  unanimi  consilio  usus,  reditario  Jure  tenendis,  secum  permissione  paren- 

Gerardo  suo  capellano,  adhuc  diacono,  non  infimis  tum  abduxit,  et  sub  regula  canonica  degentem  fa- 

parentibus  Lothnriensium  atque  Karlensium   edito  miliariter  educavit.  Sub  cujus  liberali   eruditione 

301),  apud  Arvitam  (302)  villam  SaxoniaB  Kalendis  et  normam  cecclesiasticse  religionis  et  mundanse 

Februarii  donum  largitus  est  episcopii  (303)  [an,  C  disciplinam  satis  viderathonestatis.Episcopalivero 

1012],    Hunc  in  puericia  Albero  Remensium   ar-  munere  infulatum  (304)  ipso  quidem  die  et  cra-  - 

chiepiscopus,  pro  consanguinitate,  sed  et  pro  prse-  stino,  purificationis  scilicet  gloriosoe  Dei  genitricis 

VARIiE  LECTIONES 

^  Hic  desinit  1.  in  media  pagina  penultima  quaternionis  integri.  nuIJo  ex  ejus  foliis  dofiaente,  folio 
uhimo  recto,  Alia  manus  coQiva  statim  subjunxit :  Ex  decretis  beati  Gregorii  pape,  quod  monachi  ubique 
sacerdotali  officio  ministrent,  etc,  qua)  codicis  paginam  ultimam  et  dimidiam  penultimie  a  scriba  vacuas 
reliclasadimplent,  Eadem  boc  loco  in  4.  leguntur^  sod  recenlior  manusdeletis  ascripsit :  Ilaec  suntomittenda 
utextranea.  Erant  enim  alio  charactere  adscriplain  ms.  exemplari  S.  Gisleni.  —  Tcrtiilibri  in{.  iam  ne 
vestigium  quidem  apparel ;  at  Colvenerius  adbuc  vidit  ediditque;  ciyus  in  cdendo  atque  annolando  fidem 
egregiainatqun  vere accuratam  fuisse cum priinoatque secundo libro docti  simuSy  cum  scquimur  tesiem  fide 
dignum  ia  annotandis  codicis  i.Iectionibusper  lihrum  tertium,  qui  hodio  superest  tantuin  in  2*.  3,  4.  sed 
fait  etiam  in  1.  2.  5.  *89  //a  Colv.  ex  i.  ut  videtur ;  cf.  I,  122.  Titulo  omnino  caret  4.  In  3.  ita  legitur : 
Domnus  Gerardus  in  episcopum  Gameracensem  creatur.  Isle  est  qui  ecclesiam  Gameracensom  perfecit 
el  dedicavit,  Liber  tercius.  Capitum  inscriptiones  Colvenerius  per  totum  librum  de  suo  adjecit  quas  nos 
ejecimus;  in  codicibus  enim  non  extant, 

NOTiE. 

(295)  Renaix,  inter  Oudenarde  et  Grammont.  Kal.  Febr.  ab  imperatore  episcopio  donatus  dicatur. 

(296)lnda  seu  Gornelismunster  propo  Aquisgra-  Erluinus  autem  iii  Non.  Febr.  demum  obierit.  Sed 

num.  quce  in  sequenti  capite  narrantur,  a.  10l2factaes8e 

(297)  Filius  Godefridi  Ardennensis.  Gf.  Aucta-  inter  omnes  constat;  atque    Heinrious  qui   teste 
rium  Afnigemense  Sigeberti  a.  1005-1033.  nostro  i,  122,  jam  antc   Erluini  obituni  per  lega- 

(298)  Soignies,  inter  Mons  et  Brussel.  tionem  Azelini  episcopum  morti  vicinum  esse  di- 

(299)  Mecheln.  dicerat,  facilo  jam  tuin  Gerardo  potuit  concedere 

(300)  Lierre,   ad  Netham,  prope  Mecheln.   Le  quod  Azelinus  quoque  vivente  adhuc  episcopo  sibi 
Glay.  Gf.  Acta  SS.  Oct.  V,  6*78.  petere  non  incongruum   censucrat.  Diplomata  Ge- 

(301)  Patre  Arnulfo  Florinensis  coenobii  funda-  rardi  edita  auxilii  nihil  alTerunt;  in  charta   a.  1046 
lore,  matre  Ermentrude.  Golv.  a  Mirwo  Opp.  dipl.  1  ,  55,  prolata,  legendum  csse 

(302)  Hodie  Erwitte  in  Westfalia,  ubi  igitur  im-  patel  Henrici  regis  anno  viii.  presulatus  domni 
perator  a.  1012,  minime  vero  a.  1013,  moratus  est,  Gerardi  xxxv. 

Febtz.  (304)  I.  e.  donatum ;  ordinatus  enim  fuit  RemiSi 

(30S)  Colvenerius,  et  multi  post  eum,  Gerardi      cf.  cap.  sq.  Lb  Glay. 
8ucces8ioiuiem  anno  demum  1013  ascribant,  cum 


143 


GESTA  POPTflFICUM  CAMERACENSIUM 


144 


Mariee,  secum  imperatop  detinuit ;  tertio  vero  die  A 
liccntiam  discedendi  accommodans,  abbatibus  vide- 
licet  Richardo  (305),  et  Berthaldo  Endensi ,  sed  et 
Herimanno  comiti  (306)  per  legationem  precepit, 
ut  Gerardum  comitantes  ad  urbem  commissam  us- 
que  deducerent.  Hiisergocomitantibus,cumiterfa- 
ciens  Valentianense  castrum  pene  subiret,  Baldui- 
nus  comes  (307),  audito  rei  exitu,  etiam  comita- 
turus  occurrere  festinavit ;  tantaque  copia  fultus  in 
urbem  pervenit,  a  populo  videlicet  et  clero  cum  leta 
et  officiosissima  celebritate  susceptus.  Missi  vero 
regii  predictam  (i,  120)  Walteri  sevitiam  audien- 
tes,  mordaciter  illum  et  cum  indignatione  repre- 
hendunt ;  immo  et  quo  spiritu  cum  aliis  malis 
etiam  domum  episcopalem  occupare  presumpse- 
rit,  rogant.  Qui  mox  falsam  defensionemobjiciens,  B 
fallaciter  conposuit,  quod  ita  se  facere  non  causa 
rapinse,  sed  tuitionis  adversus  Balduini  comitis  im- 
petum,  cui  male  suspectus  erat,  disposuit.  Hoc 
autem  longe  a  rei  veritate  sechisum,  ac  magis  dolo 
quamfidesuffultumfore  respondent,  preserlimcum 
suas  opes  intactas  reliquerit,  episcopales  vero  ab- 
normi  effusione  consumpserit.  Tandemque  cum 
asperitate  erroneo  consulunt,  monentes  ut  melio- 
ratus  ab  insolentiis  desisceret  (308),  correclisque 
prsetcritis,  fideUtatem  episcopi  in  reliquum  obser- 
varet.  Id  continuo  quam  sancte  promisit,  scd  ut 
poslerius  multis  modis  videbitur,  fidem  sermonibus 
derogavit. 

2.  Procedenle  vero  aliquo  temporis  (an.  1012. 
MarH),ipse  domnus  Gerardus,  ordinatis  suisrebus  C 
vassalHsqne  acclericissibi  sacranienlo  constrictis, 
adimporatoremin  villam  videlicetNovimagum  (309) 
se  contulit,  ct  cum  aliis  imperatori.s  fidelibus  etiam 
Balduinum  comitem  pariter  duxit ;  ubi  ei  imperalor 
villam  (310)  Walcras  beneficiavit.  Hoc  autem  in 
loco  ipsum  domnum  Gerardum  in  sua  prescnliafe- 
cit  ordinari  presbyterum.  Denique  ipsi  arcommo- 
data  remeaiidi  licentia,  mandat  ut  in  die  sancti 
pascha)  sihi  famulaturus,  Waltero  secum  pariter 
adducto,  ad  aecclesiam  Lcodecensium  advuniret. 
Sic  reversus,  mulla  iterum  mala  rcppcrit ;  quippe 
queruhs  pauperum  clamoribus  triste  pulsatus,  quo- 
rum  Walterus  alios  vorherahat,  alios  insuetis  ex- 
actioiiihus  semper  vexabat.  Super  licec  ergo  tiran-  D 
num  increpans,  anima^  pericula  monstrat.  Verum  ille 
inohedienloraudiens  monitus  saluherrimos  omnino 
depravat.  Cum  auteni  pascha  propinquante  ad  pre- 
falani  aecclesiam  episcopus  imperatori  serviturus 


secundum  monitum  ire  disponeret,  cum  suis  fide- 
libus  etiam  Walterum ,  ut  secum  pergeret,  parari 
precepit.  Quo  renuente,  ipse  praesul  cum  suis  aliis 
in  urbem  Leodecensium,  praescriplo  termino  (311), 
imperatori  occurrere  festinavit,  debitumque  obse- 
quium  exhibens,  super  Walteri  injuriam  et  inobe- 
dientiam  exclamavit.  Post  haec  vero  monuit  illum 
imperator,  ut  secum  ad  novum  episcopium  dedican- 
dum,  in  civitatem  videHcet  Bavenberg,  una  profi- 
cisceretur,  ibique  insua  presentia  amissis  aposto- 
hcis  multisque  coepiscopissiveabbatibus,qui  illuc 
ad  encenia  (312)  templi  convenire  deberent , 
ordinaretur  episcopus.  Qui  ei  si  honorabilius  et 
discipUnatius  coram  regia  pompa  et  Lothariensi 
sollertia  sciret  se  ordinandum  :  tamen  loci  amore, 
quo  nutritus  fuerat,  captus,  a  nullo  quidem  nisi  a 
metropolitano  Remensiumarchiepiscopose  ordina- 
tum  iri  velle  respondit ;  quippe  satis  provide  ac 
competenter  causam  considerans,  neforte videlicet 
eo  etiam  ipse  consuetudini  sedis  metropoIitanaB 
contraire  videretur,  quod  domnus  Erluinus  episco- 
pus  ob  supradictam  contentionem  (r,  111),  Romae 
ordinationem  susceperat.  Quo  audito,  imperator 
altioris  consilii  illum  advertens,  libenter  acquievit, 
dHtaque  reditus  licenlia ,  largitus  est  ei  lihrum 
consecrationes  clericorum  et  ordinationem  episcopi 
continenlem,  ut  per  hunc  videlicet  consecratus, 
haud  fortasse  quidcm  indisciplinatis  moribus  Kar- 
lensium  inregulariler  ordinaretur.  Unde  mox  ad 
sua  cum  honore  et  prosperitate  concessit.  Nec 
multo  post  paratis  viaticis  cumsuorum  primoribus 
excepto  Waltero,  secclesiam  Remensium  petens, 
summa  cum  veneratione  pontifex  ordinalur  (313) 
[Apr.  27].  Sic  itaque  sublimatus,  oves  sibi  com- 
missas  revisit  quantocius  ;  sed  nequaquam  ab 
insolentiis  Walteri  feriatur.  Ceterum  aures  sua5 
querimoniis  pauperum  non  vacabant,  eorum  scili- 
cet  quos  Wallerus,  ut  dictum  est;  injuriose  torque- 
bat ;  quos  ctiam  pessime  affectos,  direptis  suhstan- 
tiolis ,  in  vinculis  mancipabat.  Unde  imperator 
exclamante  iterum  episcopo  graviter  excitatus,  sed 
et  recordatione  hujusmodi  controversiarum,  quas  in 
Erluinum  quoque  dudum  exercuerat ,  efferatus , 
illustres  viros  comites.  Godefridum  scilicct  (314) 
postea  ducem,  fratremque  Herimannum,  huic  urbi 
direxit,  et  ut  ad  se  tantae  immanitatis  virum  face- 
rcnt  ire,  mandavit ;  certesatis  admirans,  quod  cum 
se  castellanum  advocatumque  civitatis  aiebat,  num- 
quam   aulam   regiam    frequcntaret.    Qui   comites 


NOTJE 


(305)  S.  Yitoni  Virdunensis. 

(306)  Eihamensi ;  cf.  ii,  III,  2,  4,  6,  8. 

(307)  FlandriaB,  Barbatus. 

(308)  1.  e.  descisceret. 

(309)  Nimwcgem.  Ibi  rex  mense  Martio  a.  1012 
commoratus  est. 

(310)  Insulam  potius. 

(311)  Ann.  Hilsdesh.  1012  rex.  .pasca  Laodicie 
eelebra  vit,  Inde., , .  Babenberg  progressaa  est;  ibi 


vencrabile  monasterium...  2.  Non.  Maii  consecra- 
tumest.  Leod.  Xnn.iOi^.Heinridusrexpascbace' 
lebra  vit  Lcodii. 

(312)  Dedicationem.  a  xaivo^.  novns. 

(313)  Chronicon  S.  Andre»  Gastelli  Gamorace- 
sii,  anno  1133  conscriptum,  haec  hahet  i,  3:  epiS" 
copalem  benedictionem  v  KaJ.  Maii  adeptus  eat. 

(314)  FiIium',God6fridi  Veluli,  comitem  Virdunen- 
sem,  postea  ducem  Lotharingi«  inferiori&. 


145 


LIBER  TERTIUS 


146 


herilibu8obtemperantesjussibu8,Walterum  conve- A  dragesimaB  {an,  1013)  reducto  Waltero   precatum 


niunt,  ac  pristinse  reconciliationis  ingratum  et  inso- 
lentiae  reum  haud  mollibus  indignationis  motibus 
redarguentes,  plurimiim  dequesti  sunt :  eum  vide- 
licet  non  solum  promissam  cmendationem  irritam 
fecisse,  sed  ad  augmentum  suae  tirannidis  iram 
episcopi  amplius  provocasso.  Sibi  enim  totius  roi 
prepotestatem  penitus  usurpare,  episcopo  vero  so- 
lum  nomen  ac  speciem  honoris  relinquere.  Ad  distric- 
tum  ergo  judicium  imperatoris  contendat  monuerunt 
Adhaec  ille  perterritus,  mox  incredibilis  poenitentise 
speciem  induit,  et  quom  crederes  ulterius  nequa- 
quam  esse  lapsurum,  obsidibus  quidem  cum  sacra- 
mento  oblatis,   congestis  etiam  precibus,  ad  to- 


venerant,  ac  precum  delinimento  ^^  iram  episcopi 
mitigantes,  omnes  iii  preces  descenderant.  Horum 
itaque  rogationes  episcopus,  quem  putarcs  obstina- 
ti8simum"btinexorabilem,  non  vilipendere  233  ralum 
duxit,  sed  domcslicarum  neccssiludinibus  serumna- 
rumaltrinsecus  deploratis,  eorum  procibus  assen- 
sum  porrexit,  hujusmodi  tamen  conventionibus 
suorum  amicorum  sacramento  cullatis. 

4.  Tunc  etiam  temporis  in  monasterio  sanctae 
MarisB  Atrebatensium  juxla  altare  multorum  san- 
ctorum  reliquias  preciosas  contigit  inveniri  (cf.  ii, 
13).  Ad  quarum  quidem  merita  propatanda  divina 
clementia  diversi  generis  signa  et  prodigia  ope- 


tius  (315)generi8  satisfactionem  tota  se  humilitate  B  rante,  non  solum  ex  vicinis,  sed  etiam  longe  posi- 


dejecit ;  adeo  sane,  ut  etiam  ipse  domnus  episcopus, 
miseratione  pulsatus,  iratos  comites  precibus  mi- 
tigaret.  Quo  petente  comites  emolliti,  suspectum 
omne  praetergrediuntur  ^,  susceptisque  quinque 
majoris  pretii  obsidibus, Walleri  precibus  accedere 
estimarunt;  eo  videlicet  pacto,  ut  ni  infra  constitu- 
tum  placitum  episcopo  satisfaceret,  judicandus 
postmodum  presentiam  imperatoris  adiret.  Hoc 
aatem  et  ipsi  obsides  coram  omni  populo  dejera- 
runt,  quod  si  pactum  ullo  modo  solverct ,  mox 
episcopum  secuturi,  illum  omnino  desererent. 

3.  Hiis  ita  gestis,  nec  longo  post,  Walterus  non 
solum  evacuavit  promissum,  sed  etiam  multo  pejus 
sui  furoris  ampliavitincursum.  Nam  dum  episcopus 


tis  regionibus  per  totum  fere  biennium  multitudo 
maxima  confluebat. 

5.  Ipso  vero  in  tempore,  cum  post  Nocherum 
sanctsB  memoriae  episcopum,  Baldricus  Leodicensis 
SBCclesiae  adeptus  est  dignitatem  (a/2.1008),  Lant- 
bertum  comitem  (317)  assumere  in  amicitiam  esti- 
mavit,  utpote  consanguineum  et  ideo  adjutorem 
patrioB  futurum.  Hujus  autem  perfidiam  Gerardus 
episcopus  plerumque  compertam  intimavit,  et  ne 
illum  sibi  adscisceret,  exortatur;  hominem  csse 
enimsubdolum,ridevacuum;  timondas  ejus  callidi- 
tates.  Quod  profecto  postea  ita  probavit  eventus. 
Episcopus  enim  cum  in  villa  Huvardas  (318)  castel- 
lum  muniret,  ad  firmitatem  videlicet  pacis,  ad  mn- 


Gerardus  ad  obsidionem  Mettensium  civitatis  ali-  C  leficos  territandos  :  ipse  Lantbertus,    furoris   sui 


quamdiu  cum  imperatore  moraretur  (an,  1012,  yl  «gr.) , 
WaJterus  nescio quid  male  suspectans,  mox  fide  mu- 
tata,  bona  episcopi  exteriora  vastavit,  immo  et  sub- 
urbium  civitatis  igne  consumpsit.  Quod  ubi  delatum 
forel  episcopo ,  cur  hoc  fecisset  satis  super- 
qoe  obstupuit,  presertim  cum  ipsum  nichil  Isederet, 
?erum  inviolato  fidei  pacto  condictum  placitum 
oxpectaret.  Walterus  autem  soluti  federis  protondens 
poenitentiam,  suae  praesumptioni  oportuna  callidi- 
tate  prflBvidit.  Quo  enim  gravius  ad  vertit  se  olTendisse 
episcopum,  tanto  altioris  praesidii  quaerit  sibi  sufTu- 
gium  *^.  Nam  Kobcrtum  regem  et  Odonem  comi- 
tem  (816)  precatores  sibi  et  adjutores  paravit, 
et  ut  domnum  episcopum  placaturi,  suae  temeritati 


obstaculum  videns,  mox  fide  mutata,  congregata 
valida  manu,  Rotberlo  234  Namurcensi  comite  sibi 
abhibito,  nonerubuitpraBSuleminvadere;  omnibus- 
que  fugatis ,  Herimannum  tantummodo  comi- 
tem  (319),  cui  erat  pudori  fugere,  ibi  in  sBCclesia 
sancti  Gorgonii,  ubi  quidem,  spe  resistendi  sublata 
quia  fugerant  cuncti,  secesserat,  captum  Rotberdi 
comitis  custodiae  commendavit  {an.  1018,  Oct,  10). 
Quod  quamvis  amicis  ejus,  multun  dolentibus  no 
diu  teneretur,  suspectum  foret :  divina  tamen  cle- 
mentia,  quae  vota  omnium  supervadit,  in  melius 
prosperavil.  Rotbodi  namque  comitis  mator  (320), 
sano  usa  consilio,  Herimannumcomitemsuisamicis 
se  redditum  ire  promisit,  si  pro  tanta  commutatione 


veniam  rogarent,  obtinuit.  Verum  hii  circa  nego-«v  ^ibigratiamamicorumipsiusHerimannietimperato- 
cium  aliud  occupati,  HarduinumNoviomensum  epi-  ris,  quem  offenderat,  rosarcirent.  Quod  cum  resci- 
seopum  cum  aliis  etiam  oratoribus  usu  vicario  ad  rent  episcopi  Gerardus  atque  Baldricus,  imperato- 
Gerardum  pontificem  delegarunt.  Qui  tempus  ac-  rem  in  loco  qui  Confluentia  dicitur  sinodum  cele- 
ceptabile  posnitentibus  aucupati,  circa  initium  qua-      brantem    ( 321 )  et  de  episcopo  Mettensium,  qui 

VARI^  LECTIONES 

^Ua  4.  5.  precorgrediuntur  1.  2.^.  «31  suffragium  4.  232  delimento  3.  delimente2*.  *33  Ua  con' 
jecU  Colv.;  vili  pondere  codd.  234  Ha  hJQ  ^t  secondolocoi.  Roberto 3. 4  Roberto  6.  Rotbodo  2.  Rotbold^ 
2*.  Id  teriio  loco  autem  Rotbodi  1 . 2.  8. 4.  Rotbboldi  5. 

NOTiE 


(815)  I.  e.  cMjmviSfjeder  Art. 

(816)  CampaniaB 

f817)  Lovaniensem,  de  quo  ci.  i,  96. 
(318)  Hougard  prope  Tirlemont.  Cf.   Vitam  Bal- 
deriei. 


(319)  Virdunensem  seu  Eihiamensem,  fratrem 
Godefridi  ducis;  cf.  c.  1. 

f320)  Ermengarda,  filia  Caroli  ducis. 

(321)  Ann.  Quedl.  1012:  Heinricus  rex^  ad  fosta 
S,  Martini  ConQuentigd  venienSf  magnam  syno- 


147 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM . 


148 


inimicis  suis  inhaescrat,  lractantemagressisunt;Ct  A  dignitatcm.  Inter  qucm  et  Lantbcrtum    comilem 


ut  comitissa  poscebat,  ei  imperatoris  gratiam  impe- 
tiarunt.  Sicquo  comes  llerimannus  nesciente Lant- 
berto  a  captione  solutus  est. 

6.  Est  autem  monasterium  in  pago  Hainou,  in 
villa  *3o  quje  dicitur  Altusmons,  quod,  ut  poste- 
rius  (322)  lectori  occurrit,  sanctus  Vincentius,  beati 
Autberti  predicatione  de  laico  monachus  factus,  ex 
rebus  sui  juris  sub  monachorum  religione  constru- 
xit,  ac  sub  rcgia  manu  per  multos  annos  non  medio- 
criter  floruit.Supcrvenientibus  autem  causis  diversa- 
rum  tempestatum,  quas  legimus,  comitibus  inbene- 
ficium  traditum  est,  ct  ad  tantum  casum  pauiatim 
devolvitur,  ut,  monachis  quideia  cgestate  coactis, 
paucorum  clericorum  custodiae  mandaretur.  Proce- 


jamdudum  velus  fervebat  discordia;  quos  Gerardus 
episcopus,  licet  Lantberti  profluviara  fidem  et  ins- 
tabilcm  animum  noverat,  tamen  ne  qna  caliiditate 
Godefrido  in  tam  novo  honore  officeret,  interposita 
pace  amicavil.  Hic  itaque  ad  tantum  culmen  promo- 
tus,  cum  honore  et  maxima  virtute  fidelitatcm  im- 
peratoris  agebat;  sane  adeo,  ut  nemo  meliuspacem 
patriae  dilataret,  bella  sedaret.  IIlo  siquidem  rectore 
consilii,  imperator  superborum  cervices  subigebat 
hostesque  vincebat. 

8.  Juxta  castrum  Montem  fonticulus  est  (827), 
pcr  multos  annos  ab  incolis  sanctse  Waldetrudis 
vcneratione  servatus,  ubi  iDfirnii  perfusi  sospi- 
tatem  meritis  sanctse  Virginis  237  recuperare  fe- 


dentc  vero  tcmpore  contigit  Arnulfo,  palri  domni  B  runtur.  Ubi  cum  eo  temporc  qusedam  femiua  per- 


episcopi ,  a  comite  Horimanno  in  bcnoHcio  conpen- 
sari.  Hic  profecto  audito  de  antiquitate  et  summa 
vcncratione  loci,  sicuti  vir  sanus,  ad  pristinum  gra- 
dum  voluit  reformare;  sed  subripientibus  causis  bel- 
lorum  nonpotuit.Post  cujus  excessum,  cum  Arnul- 
fi  236  fiiio  (323)  hereditarie  cessit,  hujus  nimirum 
meliorare  volentis  desiderium  divina  clementia  se- 
cundavit.  Ipso  enim  tempore  {an.  1012)  frater  suus 
ad  pontificium  sublimatur;  cujus  tam  consilio  quam 
auxilio  pulsis  quidem  canonicis ,  domno  abbate 
Ricardo  (324) ,  monachorum  roligio  revocatur 
(an,  1016).  Qui  Ricardus  postea  Fulcuinumabbatem 
sibi  substituere  estimavit.  Huncergo  domnusepis- 


geret  pro  infirmitate  lavatum,  repperit  quasi  recenti 
cruore  respersum,  et  dum  lavaretur,  visa  est  facie 
sanguinolenta.  Quo  prodigio  domnus  episcopas 
bolla  inminere  predixit;  quod  ita  ipsa  res  postea 
indicavit. 

9.  Denique  vero  tempore  proccdento  (an.  1015), 
Lantbertus  jam  dictus  cum  Rainero  nepote  suo, 
Raineri  filio,  inimicitiam  adversum  ducem  Gode- 
fridum  et  Herimannum  fratrem,  soluto  fosdere,  ite- 
rum  excitavit,  alternisque  pulsibus  contcntio  invi- 
cem  eo  usque  processit,  dum  in  campum  Flori- 
nensem  convenientes,  asperam  pugnam  committe- 

copus'Gorardus  'una"que"abba7  Hicardu7irapera-  C  '"«"'  ^^%'-  ^^);  liei  tamenjusto  judicio  Lantbertus 

cum  multa  quoquc  suorum  strage  csesus  occumba- 
ret.  Postea  idem  Rainerus  et  Heinricus  Lantberti 


tori  presentarunt  abbatia  donandum.  Nullum  enim 
abbatias  prseter  imperatorem  aut  episcopum  largiri, 
cuiquam  fas  est,  quamvis  advocatioe  earum  laicis 
commendantur.  Subrogatus  itaque  Fulcuinus,  multo 
Inbore  monasterium,  quod  desertum  invenorat, 
domno  episcopo  adjuvante,  tam  claustro  et  ceteris 
eedificiis  quam  regulari  fratrum  servitute  munivit. 
Quod  ita  innovatum,  Kalendis  Maii  in  honore  sanc- 
torum  apostolorum  Pctri  et  Pauli ,  ut  ante  fuerat, 
domnus  episcopus  consecravit.  Abbas  autem  cle- 
ricorum  incursus,  qui  ejecti  fuerant,  ferre  noii 
poterat,  nisi  domnus  episcopus  virtuto  compesceret. 
7.  Eodem  vero  tempore  defunctiducis(325)Otto- 
nis  (aii.  1013,   vel  1014),  filii  Karoli,  Godefridus 


iilius,  paternos  quidem  mores  omnino  imitati,  super 
fideles  imperatoris  plerosque  impetus  faciebant,  ac 
humanis  *38  operibus  morumque  insolentiis  impe- 
ratorem  male  ofFenderant.  Vidcns  autem  Gerardus 
episcopus  domnum  imperatorem  circa  alia  negotia 
occupatum,  in  quantum  potuit  salutem  patriaa  sa- 
pienter  previdit;  sibique  coepiscopus  AIbaIdo(328) 
videlicet  et  Haimone  (329)  adhibitis,  gratiam  im- 
peratoris  ipsis  malefactoribus  pace  interveniente 
optinuit. 

10.  Hiisita  gestis,  Rainerusadintegrandam  ami- 
citiam  filiam  Herimanni  comitis  sibi  queesivit  ma- 


anteadictus  (326),  intercessionoGerardi  cpiscopiet  T\  trimonio  copulari.  Sed  hoc,  pro  consanguinitato 
obtentu  majorum  fidelium  impcratoris,  adeptus  cst      quee  dicebatur ,  esse   illicitum  Gerardo  episcopo 

VARIiE  LECTIONES. 

*35  valle  r. «»  ita  correxit  Colv.  Arnulfo  codd.        «37  matronse  3.  cf.  11,   26.    «38  Ua  codd.  inhu- 
m  anis  coiyicit  Colv, 

NOTiE. 


dum  habuit ,  Thiedoricum  Metensem  .  .  .  causa 
damnandi. 

(322)  I.  q.  retro ;  scilicet  prouti  enim  lector  in 
legendo  procedit,  prreccdentia  post  se  relinquit. 

(323)  Godefrido  Florinensi.,  cf.  II,  35. 

(324)  S.  Vitoni  Virdunensis. 

(325)  Lotharingiae  infcrioris.  Sigebertus  Otto- 
nis  mortem  a.  1005,  ponit,  falso,  uti  cx  nostro 
apparet. 

(326)0.  2.  Virdunensis,  filius  Godefridi  Vetuli, 


frater  Herimanni  comitis  Eihamensis  seu  Virdu- 
nensis. 

(327)  Hic  fons  S.  Waldetrudis  etiamnum  exstat 
in  magna  silva  Montensi  a  dextris  vifle  qua  Bruxol- 
lam  ilur,  uno  prope  miliario  ab  urbe  Montensi, 
juxta  antiqua  murorum  rudera,  quae  muri  paaano- 
rum  appellantur,  in  pagocui  nomen  Castrum.  Neque 
hodic  sine  veneratione  est.  Colv. 

(3-28)  Seu  Adelboldo  Traiectensi. 

(329)  Virdunensi. 


149 


LIBER   TERTIUS. 


150 


estimaati  omnino  displicuit.  Ettamen  postea  consi-  ^  acervo  lapidum  insiderent,  in  albo  quidem  panni- 

lio   coepiscorum  usus,  invitus  siluit,  quippo  pro- 

pouentium  beati   Gregorii  monitus  suo  discipulo 

Augnstino  collatos.  Cui,  cum  Anglos  predicatione 

Dominici  verbi  erudiens  ad  (idem  ChristiansB  reli- 

gionis  excoleret;  si  virum  ac  muiierem  seu  quartse 

seu  quintsB  propaginis  junctos  inveniret,  junctos 

etiam  si  nollent  (330)  pateretur,  ammonuit,  gratia 

videlicet  propagandse  novse  Christianitatis.  Prolem 

enim  esse  futuram,  quse  melius  legem  servarent. 

Hoc  ergo  potins  consentire  deberi,  ne  forte  aliquid 

esset  dispendium  antiquse  Christianitatis.  Si  enim 

tanti  viri  gener  deret,  spem  fore  pacis;  sin  autem, 

naufragium  patriae. 


culo  involutaB.  Statim  comes  viribus  destitutus, 
occubuit  caesus.  Quomodo  vero  reliquia3  exiluissent 
unus  ex  persequentibus  comitem  intuitus,  dum 
cseteri  interficiuot  hostem,  inventas  in  sua  ocrea 
festinanter  abscondit.  Post  bellum  vero  rediens  do- 
mum,  in  ipsa  coxa  coepit  graviter  infirmariy  mor- 
boque  crescente  coactus,  qualiter  illud  sanctum 
pignus  iuvenerit,  confessus  est.  Quod  cum  fama 
comitis  Herimanni,  cujus  miles  erat,  auribus  detu- 
lisset,  cum  omni  desiderio  reliquias  qusesitas  ha- 
buit;  et  tamen  postea  imperatori  has  roganti  con- 
cessit.  Domnus  autem  episcopus  illud  incestum 
superius  dictum  credere  non  potuit,   donec  [ipse 


11.  Item  etiam  comes  quidam  Gerardus  (331),  se«  B  cumBaldricoepiscopoineodem  monasterio  causam 


cnndum  secularem  pompam  male  fasluosus,  pleris- 
qae  assultibus  imperatoremirritabat;  illique  quasi 
eapiti  et  domino  omniuoi  malorum,  cuncti  rebelles 
et  infideles  imperatoris  subjecti,  cuncta  mala  per- 
petrabant.  Qui  parata  valida  manu,  circa  viciniam 
ducis  Godefridi,  ilium  quidem  incautum  estimans, 
quadam  die  cum  incendiis  et  deprsedationibus  dese- 
vire  accessit.  At  subito  dux  nuntiis  excitatus,  coi- 
lectis  quos  presentes  habebat,  in  fidelitate  impera- 
toris  sed  et  in  Dei  clementiafisus,  adversum  hostem 
ierat;  bellumqu^  iniens,  Gerardo  fugato  et  unico 
filio  (332)  vulnerato  caplo,  postmodum  vero  de- 
functo,  victoriam  adeptus  est  (an,  1017,  Aug,  27). 


diligentius  ventilavit.  Ubi  quidem  monialis  rubore 
sufifusa,  tandem  culpam  est  confessa. 

18.  Post  bellum  vero  Gerardi  quod  jam  diximus, 
ilias  seditiones,  quas  sororii  imperatoris  (334)  con- 
tra  statum  regni  ssepius  incitabant,  domnus  epis- 
copus  duxque  Godefridus  una  cum  aliis  fidelibus 
imperatoris  multo  labore  sopierant;  ducique  Bajoa- 
riorum  Herimanno  (335),  qui  privatus  fuerat.  duca- 
tum  postea  impetrarunt  (Dec). 

14.  Eodem  tempore  mortuo  Baldrico  Leodicen- 
sium  episcopo  (an.  1018  Jul.  29),  Vulpodo  subro- 
gatur,  ac  jubente  imperatore  a  Gerardo  episcopo  ad 
eandem  eecclesiam  ductus,  dono  episcopii  introni- 


Quae   causa  reliquis  infidelibus  magnum  iucussit  C  zatur.  Iste  siquidem  omni  religione  praeditus,  nor- 


timorem,   ac  patrise  intulit  pacis  et  quietis  tran- 
quilliiaiem. 

12.  Dehinc  vero  in  campo  Florinensi  factum  est 
bellum  (an.  1015  Sept,  12),  ubi  Lanlbertus  comes 
csesus,  finem  fecit  suae  tirannidis,  una  etiam  non 
paucis  altrinsecus  interfectis.  De  quo  quiaquiddam 
mirum  ac  memorabile  domnus  episcopus  referre 
solebat,  notare  congruum  estimavi.  Ipsa  namque 
Docie,  cum  ad  Florinastenderet  bellaturus,  incestus 
siqaidem  apud  Niveliam  cum  quadam  moniale  dor- 
miyit,  qase  ei  in  fibula  suee  camisiee  reliquias  pre- 
cioaas  innexuit,  ut  per  earum  merita  videlicet  in 
ipso  prelio  periculum  evasisset.  Ubi  vero  cum  ven- 
tum  est,  super  ceteras  vestes  etiam  loricam  indui- 
iur,  et  ut  moris  estbellanlium  capiti  impositam  (333) 


mam  justitise   suis   exhibuit,  morumque   ac  vitae 
innocentis  exempla  reliquit. 

15.  Sub  hiisdem  diebus  Engebrandus  monachus 
abbatiae  Laubiensis  secclesiae  praerat  (an.  1007- 
1020);  sed  sub  specie  regularis  habitus  seculariter 
vivens,  nomen  officii  inpugnabat.  Nichil  enim  reli- 
gionisinteriusdoctrinabat,  etexterius  bona  eeccle- 
sieeturpiter  dissipabat.  Unde  quidnamagerentambo 
episcopi,  Gerardus  videlicet  et  Vulpodo,  invicem 
consulentes,  iste  quia  in  sua  parrochia  est  secclesia; 
ille  quia  in  suo  abbatia  est  territorio,  eum  ejicere 
moliuntur,  et  tandemeffectumadepti,  sed  non  sine 
magno  labore,  pepulerunt  (an.  1020).  Qui  postea 
depositum  se  absque  legali  judicio  attestans,  tandiu 
adversus  episcopos  clamores  excitavit,  dum  indicto 


loricae  strictim  commisit,  subtus  quidem  reliquiis  D  placito  idem  episcopi  iterum  cum  multis  abbatibus 
infibula  camisi»  exindustria  reservatis.  Quo  mu-  convenirent,  illumque  coram  omni  populo  confes- 
nimine  fretus,  inpenetrabilis  ferro  bellum  agebat,  sumetdevictumcanoniceab  officio  jureprivassent. 
donec  ex  Dei  voluntate  sanctse  reliquise  per  medias  ,  In  cujus  vice  I^ichardum  summse  rcligionis  vi- 
vestes  et  per  loricam  subito   erumpentes,   procul      rum  (336) ,  divina  gratia  prseordinante,    substi- 


NOTiE 


(380) 
^331) 

comttis 
(832) 

VII,  45. 
(388) 
(384) 


Scil.  disjungi.  Golv. 

Primus,  comes  Alsatise,  filius  Everhardi 
ex  Eva,  sorore  Cunigundis  imperatricis. 
Sigifrido;    cf.   de   hac   pugna   Thietmar. 

Galeam  exidisse  videtur.  Colv. 
Gerardus  ejasque  fratres,filiisororisimpe- 


ratricis.  Hsec  habet  Thietmar.  viii,  9,  sub  an.  1018 : 
Godefridus  dux  et  Gerhardus  comes  imperaioria 
potestate  paciGcati  sunt. 

(335)  Errat  noster;  Heinricus  fuit,  frater  impera- 
tricisj  cf.  Thietm.  vii,  89,  48. 

(33o)  S.  Viloni  Virduninsis  et  L.  Vedasti  Atreba- 
tensis  jam  abbatem. 


161 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


m 


tuunt  (Sept.  22),  qui  et  spiritualibus  doctrinis  mo-  A  obbatis  Richardi   regimonio    commendata,  sed  e* 


nachos  aedificaverat,  et  res  exterius,  ut  videri  nunc 
potest,  multiplicnre  studuerat. 

16.  Ea  etiam  tempestate  Richardus  abbas,  ut  et 
liberius  Deo  serviro  potuisset,  et  pro  co^lesti  potius 
quam  pro  humana  affectatione  se  onus  sumpsisse 
cunctis  notificaret,  a  rcgimonio  Atrebatensis  ajccle- 
sise  se  relaxare  disposuit,  consilioque  Gerardi 
episcopi  in  sua  vicc  Leduinum,  ex  laico  piae  reli- 
gionis  monachum  factum,  substituit. 

17.  Defuncto  autem  Heriberto  venerabili  Golo- 
niensis  secclesifie  episcopo  {an.  1021),  Peregrinus 
subrogatur,  in  ipsaque  secclesia  in  natali  apostoio- 
rum  Petri  et  Pauli,  coram  imperutore,  adstantibus 


magni  imperatoris  Heinrici  auctoritate  firmata , 
coepit  florere,  ac  postea  magis  magisque.  Deo  gra- 
tias,  tam  affluentia  rerum  quam  sanctitate  mona- 
chorum  effloruit. 

19  Erat  etiam  locus  quidam  silvis  ac  paludibus 
inhabitabilis  **^,  qui  ab  incolis  Mereweda  (340j  no- 
men  accepit,  ubi  videlicet  Mosa  et  Wal  iluvius  de 
Rheno  effluens  pariter  corrivaQtur.  Nullusque  ibi 
praeter  venatores  ac  piscatores  habitare  antea 
consueverat,  eratque  episcoporum  Trevirensis  vi- 
delicet  ac  Goloniensis,*  sed  et  aliquot  abbatum,  in 
piscatione  et  venalione  communis  possessio.  Huc 
nimirum  Theodericus,  Arnulfi  Gandensis  filius,  — 


quidem  multis  episcopis  pariterque  atiam  domno  ^  qui  participium  monarchiee  Frisonum  tenebat,  — 


Gerardo  episcopo,  ordinalur  {Jun,  30)  Post  quam 
ordinationem  imperatorNoviomagum  petiit,  ibique 
suis,  quos  Greci  in  partibus  Apuliee,  circa  urbes 
videlicet  Salernam,  Beneventum,  Gapuam  deba- 
chantes  premebant,  se  subvectum  iri  disposuit.  Pa- 
ratis  ergo  viaticis  iter  arripiens  {Aug,),  domnum 
Gerardum  episcopum  usque  ad  monasterium  San- 
ctas  (337)  secum  adduxit,  ipsumque  magnis  et  opti- 
mis  muneribus,  in  auro  videlicet,  in  palliis  in  pre- 
cioso  etiam  vase  argenteo,  honorifice  donans,  cum 
amoreetbenivolentia  ad  sua  remeare  permisit.  Exin 
vero  emenso  itinere  super  Grecos  inruens,  Trojam 
civitatem  obsidione  vallavit  ^  {an,  1022,  Maii)\ 
illucque  domni  Gerardiepiscopimentionem  faciens, 
ei  munera  iterum  misit,  sane  mandans  totius  beni- 
voIentisB  commercia. 

18.  Episcopi  vero  patre  defuncto,  ipse  domnus 
episcopus  apud  Florinas,  pro  reverentia  siquidem 
loci  quo  natus  fuerat  immo  et  pro  salute  animae 
patris,  et  illud  monasterium  sancti  Gingulfi,  quod 
pater  imperfectum  reliquerat,  ad  finem  perduxit, 
et  alterum  sancti  Johannis  ex  rebus  suis  et  fratrum 
suorum  non  tam  pulchra  sedificiorum  quam  forti 
operositate  fundavit.  Sed  hoc  quidem  (338)  clerico- 
rum,  ilud  vero  monachorum,  utrumque  annuente 
Baldrico  Leodicensium  episcopo,  incujus  parrochia 
sunt,  coQsecravit.  Denique  illa  abbatia  (339)  domni 


quia  Frisones  pro  morte  patris  quem  interfecerant 
suspectos  habebat,  secesserat;  factoquo  quodam 
municipio ,  alienus  invasor  ipsam  terram  prae- 
sumpserat  possidere,  sed  et  negotiatores  inibi  navi- 
gantes,  gravissimo  censu  constringere.  Unde  impe- 
rator  Henricus  clamore  excitatus  ac  maxime  Albaldi 
episcopi  (341),  cui  major  portio  de  ipsa  communi 
possessione  cedebat,  monitione  compulsus,  duoi 
Godefrido,  sed  of  episcopis  Golonesium,  Treje- 
ctensium,  Leodinensium,  ut  exercitum  adanarent, 
edixit  {an  1018).  Qui  cum  juxta  (lecretum  regium 
iter  facerent,  inter  agendum  accidit  pi*odigium, 
quod  mihi  non  videtur  esse  silendum.  Baldricus 
enim  episcopus  in  vico  Trejectensi  in  monasterio 
sanctse  Marise  condidit  criptam,  desuper  jam  altari 
C  erecto.  Unde  cum  ipsodiepostorationemegressus, 
cum  in  navim  intrare  deberet  etiam  cumipsoezer- 
citu  profecturus,  mirabile  dictu,  fuso  altari  toium 
illud  opus  diruitur.  Hinc  ergo  malum  omen  multi 
opinabantur,  sive  publicum  sive  privatum  episcopi, 
ut  paulo  post  probavit  eventus.lpse  enim  cum  aliis 
etiam  arrepto  itinere,  mox  infirmitate  preventus,  in 
villa  quae  Herewardus  (342)  dicitur  ^  remansit. 
Geteri  vero  cum  innumerabili  multitudine  per- 
meantes,  Teodericum  cum  paucis  Frisonibus  quos 
secum  habebat,  adorti  sunt  (343),  procul  dubio  se 
victuros  esse  putantes.  Quis  enim  tantum  ac  tant» 


VARIiE  LECTIONES. 

9B9  Sequentibus  omnibus  omissis  5.  abhinc  statim^d  c.  49.  transitita  :  Omissis  quidem  er^omultis  in- 
festationibus  ab  ipso  Waltero  domino  Gerardo  illatis  ipse  domnus  Gerardus,  postquam  primum  urbem 
commissam,  etc,  ^  post  incolis  coUocant  2*  8.  4.  **1  ita  Colv,  2*.  fertur  3.  Herewarda  ut  fertur.  4. 

NOTiE. 


(337)  Sains-les-Marquion,  c.  ii,  12. 

(338)  Scil.  Sancti  Gengulfii ;  apud  Sanctum  Johan- 
nem  enim  ab  initio  regulam  S.  Benedicti  viguisse 
satis  constat.  In  codiceSigebertioriginarioGembla- 
censi  manus  una  saeculi  xu  medii  heec  notavit  ad 
an.  1010 :  In  cenobio  Florinensi  pro  clericiSj  qui 
ad  boc  usque  tempus  deserviebant  ibi,  monacbi  sunt 
cODStituti;  adan  1015:  Baldricusepiscopus  Florinen- 
sem  abbatiam  adquisivit  ei  qui  prwerat  Leodicensi 
episcopatui;  et  ad  an.  1088 ;  Monasterium  sancti 
Johannis  in  Florinis  concrematur  anno  62<*  suw 
consecrationiSy  unde  sequeretur  illud  consecratum 
esse  an.  1026.  Sedhoc  falsuraest,  cum  et  ex  nostro, 


et  ex  Vita  Balderici  ep.  Leod.  sciamus,  illam  conse- 
crationem  factam  tempore  Balderici  episcopi,  qui 
obiit  d.  29  Jul.  1048. 

S!39)  Sancti  Joanis,  Richardus  est  celeber  ille 
as    S.  Vitoni,    S.   Vedasti    et   S.  Petri   Lau- 
biensis. 

(340)  Merwede,  inter  Gorkum  et  dor4recht.  Ad 
totum  caput  cf.  Alpertus  De  div.  temp.  ii,  20.  Thiet- 
mar.  viii,  13. 

(341)  Trajectcnsis. 

(342)  Herwerden. 

343  Ad  Vlaardingen,  prope  Schiedam,  in  dextra 
Mosee  ripa,  ubi  mare  influit. 


168 


LIBER  TERTIUS. 


m 


viriutis  exei*citum  prevalere  ambiget  242^  preesertim  A 
ciim  usu  bellico  et  disciplina  militari  prestarent,  ei 
imperatori  studio  placendiinniterentur  ?Cum  ergo 
comminus  conflixissentf  derepente  incertum  quis 
diabolico  instinctu  vexatusin  hacvoco  bishorren- 
dum  erupit :  Fugile,  fiigite,  Quo  Lotharienses  ex- 
territi,  nescimus  quo  Dei  occulto  judicio,  omnes 
fugam  inierunt  {JuL  29).  Ex  quibus  quam  multa  ac 
qumn  miserabilis  caedesfacta  est,  non  est  presentis 
negotii  explicare.  Nec  tam  tamen  ab  hostibus  ferro 
qaam  timore  vexati,  inter  naves  dum  fugerent  in 
namero  (344)  periclitabantur ,  manifesto  quidem 
qaod  scriptam  est :  quia  unus  miJle  et  duo  fugarunt 
decem  milia  {Deui.  xxxii,  30).  Dux  autem  Godefri- 
dus,  quem  secunda  bellorum  accenderant,  undique 
circumfusus,  dum  fugere  pudoris  estimat,  fugien-  B 
tibus  sociis  solus  in  prelium  ruit ;  csesisque  quos 
adversum  ierat,  a  latere  circumventus,  tamen  ca- 
pitur  **3  vulneratus.  Timens  autem  Teodericus  tantee 
magnitudinis  virum  in  captione  tenere,  suse  teme- 
ritati  consaluit,  eumque,  ut  sibi  imperatoris  gratiam 
emercetur,  abire  concessit.  Ipso  vero  die,  et,  ut 
multi  conjectant,  eadem  hora  qua  bellum  factum 
est,  Baldricus  episcopus  in  predicta  villa  (346)  ho- 
minem  exivit,  Letgiam  tamen  ad  sepeliendum  de- 
vectus.  Ad  quem  tumuiandum  domnus  Gerardus 
episcopus  per  legationem  vocatus,  ire  non  distulit, 
sed  fraterno  ductus  amore  per  totam  noctem  cele- 
riter  equitavit.  Gum  vero  circa  Montem  castrum 
iter  carperet,  adhuc  quidem  prelii  quod  fuerat  fac- 
tum  ignarus,tunc  primum  de  prelio  et  de  captione  q 
ducifi  acceperat.  Duplici  ergo  memore  afifectus,  viam 
metire  festinat,  semperque  quo.scnmque  habebat 
obvioSy  de  prelio  consulebat.  Antequam  vero  Let- 
giam  pervenisset,  adrumatur  ei  ducem  redisse. 
Uox  ergo  repentina  rerum  conversione  non  solum 
episcopus,  sed  et  multi  alii,  merorem  quem  de 
obitu  episcopi  conceperant,  gaudio  quod  habebant 
de  dacis  incolumitate,  mutarunt.  Ad  quem  festinus 
episcopos  in  castrum  videlicet  Argentolum  (346) 
permeavit  ;  a  quo  quidem  honorifice  susceptus , 
omnem  ordinem  belli  audivit.  Sciendum  tamen 
quod  ante  illud  prelium  (347)  fere  per  quatuor  < 
meoses  cometa  visa  est,  solito  tamen  mirabilior, 
in  modo  videlicet  quammaximsB  trabis. 

20.  In  illis  diebus,  monasterio  sancti  Gisleni  in  jv 
villa  Gella,  unde  supra  mentionem  fecimus  (ii,  40), 
preerai  quidam  abbas  nomine  Simon,  qui  secula- 


rilcr  vivens,  res  mcclesim  distrahebat.  Post  cujus 
cxcessum  (an.  1015)  ad  tantam  paupertatem  de- 
duxit,  ut  vix  qualuor  monachi  remanerent.  Domnus 
autem  episcopus  hocprevidens,  quaesivit  abbatem ; 
sanctumque  virum  Wenricum  nomine  imperatori 
obtulit  dignitate  donandum.  Quamvis  enim  abbatia 
pauper  sit  et  exigua,  pendet  tamen  de  manu  regia. 
Qui  abbas  factus  {ann.  1015  V6'/1018),  cum  ad  com- 
missum  monasterium  pervenisset,  omnia  dissipata 
miratur ;  et  non  tantum  prsesenlia  dampna  deplo- 
rat,  verum  etiam  multas  incursiones  latronum,qui 
illuc  quamplurimi  conversantur,  postea  perpessus 
est.  Quorum  unus,  nomine  Aldo,  nominatissimus 
raptor,  multas  inrogabat  injurias,  in  tanla  quidem 
presumptione  sublatus,  ut  infra  claustrum  cum  ra- 
pinis  et  armis  aliquando  versaretur.  Unde  episco- 
pus  comitem  Rainerum  (348)  ^frequenti  clamoro 
pulsavit,  sane  surdum,  quia  et  ipse  raptor,  rapto- 
ribus  favere  consueverat.  Gontigit  autem,  domnum 
episcopum  alio  tendentem  per  illud  monasterium 
transitum  facere.  Ubi  cum  pervenisset,  predictum 
latronem  invenit,  captumque  Albaldo  Trejecten- 
sium  episcopo  commendavit.  Post  unius  vero  anni 
curriculum,  domnus  episcopus  multarum  precibus 
deiinitus  redire  permisit,  promittentem  videlicet  et 
sancte  dejerantem  quod  rapinis  se  subtraheret , 
fidelis  aecclesiee  cum  omni  devotionemansurus.Hoc 
vero  irritum  faciens,  postea  ab  insolentis  non  ces- 
savit.  Sed  paulo  post  per  misericordiam  Dei  morte 
correptus,  in  ipso  tamen  cimiterio,  multo  suorum 
precatu,  sed  nesciente  episcopo,  tumulatur.  Quod 
quam  nefarium  fuerit  divina  clementia  propalavit. 
Post  biennium  enim,  cum  alii  humando  ipsius  tu- 
mulus  foderetur,  de  totocerte  corpore  nullum  vesti- 
gium  praeter  unum  subtolarium  (349)  reperitur.  Per 
hoc  ergo  cunctis  intelligere  datur  quantsa  dampna- 
tioni  in  tartaro  impii  deputantur. 

21.  Post  obitum  vero  domni  abbatis  Wenrici 
duos  abbates,  alterum  post  alterum,  comes  Raine- 
rus  substituit ;  hoc  siquidem  modo  abbatiam  ven- 
dicare  presumens.  Quod  quia  nefas  esset,  domnus 
episcopus  sua  auctoritate  rejecit,  cum,  ut  supra 
diximus  (o.  6),  abbatiam  quamlibet  nullus  preter 
imperatorem  aut  episcopum  debeat  commendare* 
Postea  vero  imperator  quem  voluit,  Herbrandum 
videlicet  qui  nunc  est  (350),  monente  domno  epis- 
copo,  ut  dignum  est,  sublimavit.  Hic  etiam  multa 
mala  perpessus  est  acomite  Rainero. 


VARIiE  LECTIONES 
»**  ambigeret    2*.  et  ex  covr,  4.    **3  ita  correxit.  Colr,  capere  1.2.  ,2*.  9.4a,w)am  capite  4. 

NOTiE 


(S44)  Sc.  magno. 

(345)  At  Thietem,  viii,  ohiit  in  Tiele^  eodem  die, 
(S46)  Argenton,  inter  Gemblours  et  Namur. 
(347)  Contradicit  Alpertus  De  div.  temp,  ii|  20  : 
Anteqaamboc  prodigiumin  codloappareret,  circa  li- 


tus  oceani  bellum  coortum  est. 
(348)  Montensem. 

(349  Galceum)  inde  Gallica  vox  soulier. 
(350)  Obiit  c.  1045. 


165 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


156 


22.  Inler  hoc  eliain  illud  memorisB  commondau-  A 
dum  esl,  quod  in  ips«s  diebus  in  vicoquodam  Trc- 
jectensisdiocGseos  accidisse  domnus  opisoopus  no- 
bis  narrare  solebat  sibi  certo  ab  episcopo  Albal- 
do  (351)  relatum.  Quia  namque  Aquaticorum  Fri- 
sonum  circa  ipsam  parrochiam  moris  ost,  aut  vix 
paucos  aiitnullos  eucharistiam  in  die  sancti  paschce 
velle  gustare  :  ipsa  siquidem  dio  sacerdos  in  quo- 
dam  videlicet  vicoejusdem  diocoscos,populum  ce- 
lesti  alimonia  rofe^turus,  plebeculam  ammonere 
curavit,  ut  ad  percipiendum  celestis  vil(B  sacra- 
mcntum  venirent.  Quibus  de  more  cunctantibiis, 
unus  qui  major  ceteris  aderat,  instinctu  diabolico 
agitatus,  mislerium  Christi  blasphemare  non  ti- 
muit,  dicens  malle  sibi  peccarium  (352)  plenum  cer-  ^ 
visiae,  quam  illud  celestis  epulum  mensae.Utautem 
majorem  haBsitationem  intulissct  ceteris,  addidit 
omnes  ipso  anno  morituros,  quolquot  ossent  ipso 
die  celestem  alimoniam  assumpturi.  Quo  nimirum 
omnes  exterriti,  sicuti  rudes,  Dominicae  mensce  se 
subtraxerunt.  lUe  vero  blasphemus  ad  quandam 
tabernam  de  more  profectus  ,  cervisiam  niniam 
inconcavit;  sicquodcbriatusascenso  equo,dum  alio 
cum  suo  armigoro  tenderet,  mox  divina  ultione 
percussus  de  caballo  corruens,  collum  siquidem 
fractus  spiritum  exalavil;  in  atrio  (353)  tamen, 
quia  major  (354)  erat  villulse,  subterratus.  Quod 
quantum  nefas  fuerit,  divina  clementia  non  multo 
post  mirabiliter  indicavit.  Sed  nec  pretereundum,  C 
quod  armiger  in  ipsa  hora,  qua  dominus  suus  de 
caballo  corruit,  divinitus  sit  excecatus,  sed  postea 
penitens,  Dei  miseratione  lumenrecepit.Tunctem- 
poris  vero  Albaldus  episcopus  apud  imperatorem 
Henricum  in  Saxonia  morabatur.  Ubi  cum  audita 
hujusmodi  causa,ipsiusblasphemitumulationem  in 
atrio  accepisset,  altius  ingemuit,  satisque  hoc  in- 
dignum  judicans,  ut  infidelis  sit  particeps  fidelium 
defunctorum,  statim  detumulari  proecepit,  Sed  quia 
hoc  nemo  pr»  timoro  ipsius  parentelae  facere  au- 
deret,  ipse  episcopus  ab  imperatore  discedens,  per 
eundem  vicum  transitum  faciens,  blaspJiemum  de- 
fodi  fecit,  defossumque  per  pedem  fune  ligato  longe 
trahi  precepit.  Qui  cum  traheretur,  licetquindecim  D 
fere  diebus  sub  tumulo  jacuisset,  per  spatium  unius 
miliarii,  mirabile  dictu,  cervissam  ac  si  recens  bi- 
bisset,  emovuit.  Quod  quia  domnus  episcopus  saepe 
narrabat,  scribere  ratum  duxi,  ne  postercs  latuisset, 
ut  infideles  quique  quaterentur  terrore,  fideles  vero 
merito  letarentur. 


23.  Item  quam  miriflcum  sub  illis  diebus  Alberto 
Yermandensi  comiti,  fratri  vidolicet  Ottonis,  qui 
nunc  est  (355),  dignum  quidem  recompensante  di- 
viiia  clemcntia,accidisse,  domno  episcopo  naritinte 
cognovimus,  nolumus  praeterire.  Hic  nimirum  co- 
mes  smni  malitiae  dcditus,officium  linguae  indetra- 
ctione,  in  perjuriis,  in  scurrilitate,  sed  ct  in  omni 
genere  pravitatis  exercuit.  Quod  cum  diu  fecisset, 
justo  Dei  judicio  tandem  gravi  et  intolerabili  lan- 
guore  percussus,  poenas  luit,  et  ex  consideratione 
suorum  scelerum  perterritus,  —  pie  siquidem  mo- 
nente  monacho  Walerano,  qui  tunc  sub  Richardo 
nbbato  monasterii  sanctae  Hunegundis  (356)  prepo- 
situs  crat,nunc  autem,  Deo  gratias,  boni  testimonii 
abbas — falsam  poenitentiam  induit,  postea  sub  mo- 
nachali  babitu  Domino  serviturus  (ciVca  ann,  1016). 
Tonso  igitur  capite,  adsumpto  habitu,  ex  illa  infir- 
mitate  aliquantisper  convaluit ;  moxque  instinctu 
diaboli,  cui  totus  inhaeserat,  relapsus  ad  vomitum, 
consilio  matris  aliorumque  fautorum,  qui  hoc  eum 
pcr  insaniam  fecisse  dicebant,  militari  clamide  ite- 
rum  sumpta  mutavit  cucuUam.  Statim  vero  iterum 
inevitabili  morbo  corripitur,  et  .ut  digna  meritis 
suis  recompensatio  omnibus  appareret,  lingua  ejus 
divino  igne  succendi  reperta  est.Cui  cum  hora  ex- 
itummaturasset,stulti  canonicicorpus  Domini  detu- 
lerunt.  Quod  cum  gustasset,  mox  in  hiis  verbis  ul- 
tissimis  spiritum  exalavit :  Ferrum^  inquit,  qnod 
mihi  clerici^^detuleruntymeoccidit,  Quem  visitatu- 
rus  cum  jamdictus  monachus  iterum  adveniret,  la- 
tentcm  ignem  in  ore  volens  cognoscore,moribundum 
os  difficillime  cultello  reclusit,et  linguam  usque  ad 
palatum,  miserabile  visu,  crematam  matri  ac  fratri 
et  ceteris  adstantibus  aperte  monstravit ;  certe  insi- 
nuans  manifestum*Dei  judicium,  et  hoc  meritis  suis 
digne  compensum,  qui,  quoad  vixit,  linguam  omni 
malicia  depravavit.  Quod  quia  certus  relator,  ipse 
videlicet  monachus,  domno  episcopo  intimavit,  ad 
honorem  domini  nostri  Jesu  Christi  memorise  com- 
mendavi,  ut  quicumque  audierint  improbi  terrean- 
tur,  boni  vero  merito  gratulentur. 

2i.  Ea  tempestate  cum  aliis  multis  coepiscopis 
intcrfuit  etiamdomnus  episcopus  consecrationiBe- 
roldiSessonensiumepiscopi,  inipsa  vidolicet  aeccle- 
sia  Sessonensi.  Ubi  siquidem  Azelinus  Laudunen- 
sium  episcopus  Harduinum  Noviomensiumlepisco- 
pum  omni  calliditate  et  fraudulcntia  criminatus, 
procul  extorrem**5etindignumfratcrna  conventione 
corum  coepiscopisquiaderantexclamavit.  Ad  cujus 


***  canonici  2.    *»  exiorret  Colv. 


VARIiE  LECTIONES. 


NOTiE. 


fd51)  Abaldoldus  episcopus  fuit  a.  1010  1027. 
352)  Becher. 

(353)  I.  e.  ccemeterio.  Colv. 

(354)  Meier,  maire, 

(355)  Obiit  25  Mai.  1045. 

(866  Humolariee,  Homblieres  prope  Saini-Quen- 


tin.  «  Walerannus  abbas  obiit  a.  1043  exeunte,  et 
successor  egus  Bernardus  sedit  eodem  anno  1043, 
quo  Otlo  comes  Virmandensis  confirmavit  Humo- 
lariensibus  donationem  pradii  apud  Curcellas.  » 
Gallia  Christ.  IX,  1077. 


157 


UBER  TERTIUS 


158 


rei  cxperieQtiam  litteras  ex  nomiQe  domni  apostolici 
falsosignatas  inmedio  publicavit,  in  quibus  Hardui- 
numpro  multis  criminibus  anathematizatum  esse 
contendit.  Ad  quod  roborandum  aliquot  coepiscopo- 
rum  fraudulenter  illectiSf  otiam  domnum  episcopum 
iilicere  estimavit.  Domnus  autcm  episcopus  ejus 
commenta  declinans,  quamvis  Harduini  lapsus  ali- 
quot  non  nesciret,  longc  dissensit,  judicans  certe, 
Harduinum  nequaquam  judicio  egus  debere  dam- 
pnari,  cujus  consilio  objecta  crimina  perpetrasset. 
A  capellanis  enim  eorum,  Harduinum  hortante  Aze- 
lino qud^dam turpia  fecisse  audierat.  Quoium  vero 
contentto  diu  invicem  ventilata,  eo  usque  processit, 
at  instinctu  diabolico  in  arma  volare  excandescc- 
rent.  Domnus  antemepiscopus  partim  blandimento 
verborum  lactans,  partim  canonicis  ferulis  alteru- 
trumpungens,  adtempusdifficillime  tranquillavit. 

25.  Defnncto  A  .(357)  Remensium  archiepiscopo, 
Azelinus  Laudunensis  quendam  laicum  Ebulonem 
nomine,  antea  suum  secretarium  et  suae  calliditatis 
conscium,  acclamavit,  et  ut  rex  concederet,  suis 
adulationibus  inpetravit ;  virum  sane  nullius  disci- 
plinsB,  nihiietiamlitterarum  preter  pauca  silogismo- 
ramargumentascientem,quibusidiotasac8impiices 
quosqne  ludificari  solebat.  Sub  specie  vero  littera- 
mm  ad  tanti  honoris  fastigium  multo  ante  tendebat, 
spemque  suam  multa  pecunia  cumulabat,  quamusu- 
ris  turpitcr  acervabat.  Hoc  quoque  Azelinus  multo 
ante  qusesivit  et  nunc  maxime  insudabat,  quatinus 
per  eum  suas  callidates  liberius  exerceret.  Ad  eu- 
jos  ordinationem  et  consecrationem  vocatus  domnus 
episcopus,  altius  reclamavit^  et  hoc  indignum,  ut 
postea  probavit  eventus,  et  conlra  divina  eloquia 
factumjuxtailludapostoli:  A^on  neophitum  (I  Tim. 
111,6),  viva  contradictione  rednrguit. 

S6.Posteatamenprocedento  temnore  vidensquia 

emendari  non  poterat,  fraternasiqnidemcoepisco- 

porum  quibus  inhaeserat  ammonitione  ductus,    ad 

qaandam  sinodum,  quam  in  Monte  sanctae    Mariee 

(S59)  celebraturi  essent,  convenerat.  Ubi  nimirum 

Azeiinas  timens  objectiones  Harduini,  quem  suspe- 

ftum  habebat,  inius  commenta  pervertens  sibicon- 

soluit,  epistolamque,  quam  de  Harduini  culpis  in- 

8cripserat,  uni  episcoporum   porrexit  legendam. 

Qnae  eum  alta  voce  in  medio  legeretur,  auditum  est 

•nathema  esse  inter  eos,  Harduinum  videlicet  ibi 

adstantem.  Quo  lecto  sinodus  perturbatur,  magna- 

qne  altercatio  facta,  tamen  diligentius  discutienda 

in  alteram  sinodum  usque  differtur. 

27.  Ipso  in  tempore  videntes  episcopi  Beroldus 
Suessionensium,  et  WalerannusBelvacensium,  pree 
inbecillitate  regis  peccatis  quidem  exigentibus  sta- 
tom  regni  fanditus  inclinari,  jura  confundi,  usumque 
patrium  et  omne  genus  justitiseprofanari:  multum 


^  rci  publicse  succurrere  arbitrati  sunt,  si  Burgundise 
episcoporum  senlentiam  sequerentur.  Hii  nimirum 
totius  auctoritatis  expertes,  commune  decretumfe- 
cerunt,  ut  tam  sese  quam  omnes  homines  sub  sa- 
cramento  constringerent,  pacem  videlicet  et  justi- 
tiam  servaturos.  Hujusmodiigitur  commento  pre- 
dicli  episcopi  excitati,  superioris  quidem  Gallide 
coepiscopis  conspirantibus,  etiam  domnum  Gerar- 
dum  episcopum,  ut  secum  senliret  pariter  monue- 
runt.  Qui  altius  causas  advertens,  procul  rennuore 
estimavit,  cunctisque  perniciosum  consilium  ac  in- 
possibileinteIligons,nullumassensumporrexit.Hoc 
enim  non  tam  inpossibile  quam  incongruum  videri 

B  respondit,  si  quod  regalis  juris  esl,  sibi  vendicari 
presumerent.  Hoc  etiam  modosanctoe  secclesiee  sta- 
tum  confundi,  quse  geminis personis,  regali  videlicet 
ac  sacerdotali,  administrari  precipitur.  Huic  enim 
orare,illiveropugnaretribuitur.  Igitur  regumesse 
seditiones  virtute  compescere,  bella  sedare,  pacis 
commercia  dilatare ;  episcoporum  vero,  reges  ut  vi- 
riliter  pro  salute  patriaepujnentmoncre^ut  vincant 
orare.  Hoc  ergo  decretum  periculosum  esse  omni- 
bus :  onines videlicet  aut jurare  aut  anathemati  sub- 
jacere.  Omnes  enim  communi  peccato  involvi,  si 
commento  hujusmodi  uterenlur.  Itaque  episcopum 
dissentiemtem  ccteri  coespiscopi  occultis  reprehen- 

n  sionibus  improbabant,  dicentes  eum  non  esse  pacis 
amicum,  qui  pacem  volentibus  dissentiret.  Postea 
vero  suorum  crobro  hortamine  circumventus,  sed 
maxime  abbatum,  Leduini  (359)  videlicet  et  Ro- 
trici  (360),  precatu  coactus,  adquievit  invitus.  Sed 
quodantereclamabat,  posteaprobaviteventus.  Vix 
enim  paucissimi  crimen  perjurii  evaserunt. 

28.  Sicitaque  domnus  ep»scopus  divina  eruditione 
6cutatus,leges8BCcIesiasticas,prout  poterat,  virili- 
tertuebatur,cunctisqueadversantibusobviabatinvi- 
ctus.Leodicensesergoarchidiaconos,  quiautamore 
pccuniaeaut  amicorum  gratiaducti,  excomunicatos 

_.  ab  ipsiscunabulistotum  vitse  spatium  in  omnipra- 
vitatisgenere  consummantes,  inter  fideles  quidem 
Ghristianos  concedebantparitertumulari,  justered- 
arguit,etut  hoc  abhorrerent,  fraterna  correctione 
ammonuit  hoc  modo  :  «  Gerardus  gratia  Dei,  licet 
inmeritus,  episcopus,  sanctse  Leodicensis  aecclesiee 
archiaiaconis,  illud  supplere  moribus  inoffensis, 
quod  exigit  prerogotiva  nominis,  quoniam  quidem 
semper  de  caritatis  vestrae  actibus  fraterna  affe- 
ctione  sollicitor, » etc.  (Reliqua  vide  in  Gerardo  Pa- 
trologiiB  tom,  CXLII,  coL  1813.) 

29.  Dehinc  vero  Adalberonem  Laudunensium 
praesulem,  qui  episcopium,  quo  fungebatur,  Widoni 
clerico,  nepoti  videlicet  Beroldi  episcopi,  vendere 
usurpavit  et  secumin  sede  pentiflcalicollocarepu- 
tabat,  hoc   scripto  correxit:  «  Domno  Adalberoni 


NOTiB 

r357)  Amulfo,  qui  obiit  a.    1023,    vel,    secundum      procul  ab  urbe  Suessionensi. 
Ann.  Mosomaff.,  a.  1021.  (359)  Vedastini. 

(S58)  Mont-Notre-Dame,  prope   Bazoches,  non         (360)  Bertiniani. 


m 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


166 


^anctaB  Laudunensis  ecclosisB  episcopo   Gerardus  A 
grotia  Dei  coepiscopus.  Etsi  hucusque  vario  de  vol)is 
plebis  rumore  niliii  movebamur,  »  etc.    Vhlo   ubi 
supra^  coL  1317. 

30.  Ilem  ad  archiepiscopum  Ebulonem  qui  hoc 
consenserat,  itascribit:  «  Ebuloni  archiepiscopo 
Gerardus  nullius  mcriti  coepiscopus.  Quoniam  quan- 
dam  execranda^  usurpationisnovitateminfra  dioce- 
simvestramcoalescereaudivimus,  «elc.  Vide  ibid.j 
coL  1318. 

31.  Ad  episcopum  Suessonensium,  unde  supra  : 
«  Beroldo  nomine  et  meriloepiscopoGerardnsnul- 
liusmeriticoepiscopus,  quicquidadbeale  vivendum 
pr89stantius.Quoniamquandam  cxecrnndre  consuc- 
tudinis  novitatem  infra  sanctam  oecclcsiam  conlc-  B 
scere  audivimus, »  etc.  Videibid.^  coL  1318. 

32.  u  Gerardus  nomino,  non  merito  episcopuS; 
Leduino  abbati  et  omni  congregationi  sanctiPatris 
nostri  Vedastisubeo  degenti,  et  omnibus  hanc  pa- 
ginam  devotelegenlibus,  et  vita  et  pax  a  Deo  multi- 
plicetur,  qui  est  vita  etgloriacunctisinsecredenti- 
bus.  Quoniam  sanctsB  matris  SBcclesiaB  cognovimus 
vos  esse  fllium,  imitando  patrem  vestrum  misericor- 
dem  Deum,  »  etc.  Vide  ubi  supra,  coL  1319. 

33.  u  Gerardus  episcopus  nomine,  nonmerito,  G. 
abbati  virtutum  roborari  incrementis.  Leodicenses 
archidiaconi  nuper  de  Hezelino  et  nepte  nostra, 
uxore  ejus  dicta,  habueruntconcilium,  unde  mira- 
mur,  poslquam  ex  veritate  cognovimus,  quod  et  q 
quemadmodum  inter  eos  fecerunt  judicium.  Audi- 
vimusenim,eundemHczelinumnunc  primum  dixis- 
se,  quia  semel  cum  ea  concubuit;  quod  factum  hacte- 
nus  tacuit,  dum  apud  pieraque  conventicula  proinde 
interpeliatus  extiterit;  a  quibus  eliam  pro  inpossi- 
bilitateeijusmodi,  ruboreverecundioB  aspersus  cre- 
bro  rediit.  Ubi  revora  suum  tacere  nihil  aliud  fuit, 
quamcontradicentibus  assensum  prebere.  Ergo  non 
ultra  debuerat  audiri  in  hoc  apud  sinodale  conci- 
lium,  ubi  a  magistris  concilii  attentius  inquirenda 
estprobataveritas,  velrefutandafalsitas  prolatorum 
verborum.  Sedesto,semelcum  ea  concubuit;  quid 
autem  de  reliquo  ?  videlicet  quod  cum  ea  octo  annis 
aut  pluseoconversatur,  neculteriuseam  cognovit,  rv 
neque  spes  est  ulla,  ut  in  futurum  dcbcat  aliter 
expeciari?  In  quibus  discernendis  audiatur  doctor 
8BCcle8i8BPaulusapostolus,quiad  Corinlliios  scri- 
bens,  ait :  «  Uxori  vir  debitum  reddat,  similiter 
autem  et  uxorviro  (/ Cor.  vii,  3). »  Et  dehinc  pro- 
sequitur :  u  Nolite  fraudare  in  invicem,  nisi  forte 
ex  consensu  ad  tempus,  ut  vacetisorationi;  et  ito- 
rum  revertimini  in  id  ipsum,  ne  temptet  vos  sata- 
nas  propter  incontinentiam  vestram  (ibid.,  5).  » 
Quam  sententiamde  talibus  judicantes  exponant 
nobis  quid  Apostolus  vult  intelligi  dicens :  «  nisi 


forte  cx  consensu;  »  aut  si  debitum  uxoris  per  octo 
an  iios  scmel  coeundo  ex  consensu  ej  us  potuit  exolvi. 
Si  vcro  nituntur  ultra  aliquid  quo^rere,  audiant 
quid  nliasidemdicit  apostolus  : «  Anexperimentum 
Christi  capietis  ejus  quiloquiturin  nobis?(//  Cor. 
XIII,  3).  n  Quod  vobis  scribeudum  estimavimus,  ut 
hanc  npostolicam  sententiam  eis  proponatis  eviden- 
tius,  qui  aliter  quamlegitime  noverint  Judicare  de 
talibus.  Cui  aut  concedant,  aut  eam  detestantes, 
quid  rationabilius  invenerint  prsBtendant. 

34.«  Domino  Ambianensium  ebiscopo  Fulconi 
Geiardus gratia DeiCameracensium coepiscopus,  et 
hiijus  vitsB  innocentiam  et  coolestis-^cum  angelis 
gloriam.  Quod  confrater  noster  Terwanensium  epi- 
scopus  Drogo  a  comite  Balduino  tantis  iiguriis 
inpulsatur, »  etc^  Vide  ia  Gsrardo,  ul  supra^  coL 
1321. 

35.  Sub  hiis  diebus  (an.  1023,  JuL),  cum  forte 
imperator  Henricus  in  Aquisgrano  palatio  tam  de 
secclesiasticis  quam  et  de  secularibus  pertractaret, 
in  ipsainterim  Ricclesiaprovincialis  sinodus  abopi- 
scopis  celebrata  e&t.  Ubi  siquideminterarchiepisoo- 
pum  Cioloniensium  Pilegrinumet  Durandum  Leodi- 
censiumpontificemaltercatio  non  parva  incanduit, 
pro  monasterio  videlicet  Burcitho  (361-3),  quod  uter- 
que  suee  parrochisB  subjicei^  contendebat.  Domnus 
autem  Gerardus  episcopus,  ut  testimonio  veritatts 
litem  compesceret,  vivavoco  increpuit,  quod.  epi- 
scopi  Leodioenses  quinque  abbates  illius  monasterii 
sine  ulla  contradictione  arohiepiscopi  consecrave- 
runt  immo  et  ipse,  imperatore  rogante  et  Baldrico 
episcopo  Leodicensi  petente,  in  presentiadomni  im- 
poratoris  in  Aquensi  sBCclesia  sancta^  Marise  prefaii 
monasterii  clericos  ordinavit,  ipsumque  monaste- 
lium  cum  archiepiscopo  Poppone  Trevirensium  et 
Haimone  Virdunensiumconsecravit.  Eo  ergo  sibi 
videri  rectius  Leodicensi  quam  Colonionsi  regioK)- 
nio  subjacere.Quodita  quoque  ceteris  testificanti- 
bus,  archiepiscopusprelerullam  sinodalem  reve- 
renliam  ira  commotus  abscessit- 

36.  Sed  nec  oblivioni  tradendum,  quod  per  ali- 
quot  dies,  dum  sinodus  celebraretur  (an.  1023, 
t/uA),  tunta  siccitas  aeris  et  intempcries  aestus  ex- 
canduitutmulti  mortalium  prsB  nimio  ardore  defi- 
cere  putarentur,  sedet  aliquotanimalia  subito  labe- 
rentur  extincta.  Econtra  vero  columnio  marmoreflB 
ipsius  eBCclesiae ubeiTimis  et insuetis  madoribus  vi- 
S8B  sunt  insudare,  adeout  quorumvis  manibus  forte 
lavandis  sufficei*e  posset;  pavimenta  quoque  mar- 
morea  veluti  scatentia  tanto  liquoro  natabant,  ut  ex 
industria  respergi  ab  ipsius  aBcclesie  custodibus  pu- 
tarentur.  De  quo  multi  sapientes  attoniti,  quid  con- 
jicerent  nesciebant,  sed  pro  humano  intuitu  immi- 
nere  ruinam  aliquorum  principum  presagabant,  quos 


^  celestem  3. 


(861-3)  Burtscheid. 


VARIiE  LECTIONES. 


NOTiB. 


161 


LIBBR  TfiflTIUS. 


m 


ab  secclosisB  fidelibus  constaret  esse  plorandos.  Et  A  gnituri,  mirati  profecto  quee  viderant,  diecbant  se 


vere  utique ;  cum  paulopost  primo  quidem  dux  (364), 
deinde  imperator  interierunt;  quorum  casibus  san- 
cta  {ecclesia,  ut  posterius  dicturi  sumus,  dcsola- 
tionem  oomparassc  deplorat. 

37.  Hinc  autem  imperator  egressus  {Aug.)y  ad 
Evosium  (365  viliam  pulcherrimam ,  quam  beati 
videlicetGaugerici  nativitas  illustravit,  cum  primo- 
ribas  quidem  suorum  palatinorum  intendit,  ibi  sci- 
licet  cum  **^  Rotberto  rege  colioquium  hahiturus, 
sed  et  de  statu  impeni,[ac  non  lantum  dc  mundanis 
venim  despiritualibuslocuturus;  sapionter  quippe 
disposito,  ut  in  eo  loco,  ubi  beatissimum  Gaugeri- 
cum  noverat  orturo,  ejus  gaudiosam  festivitatem, 


plura  vidisse  quam  rumorfuisset.NuHum  cnimre- 
gcm  aut  Pcrsarum  out  Arabum  huic  conferre  au- 
debo,  quainvis  cos  cunctis  genlibus  opibus  pres- 
tare  legissem. 

38.  Inde  etiam  imperator  procedens,  Virdunum 
perrexit  (Sopt.  8),  nativitatem  sanctse  Mariae  cele- 
braturiiR,  legatis  quidom  regiis  secum  deductis,qui 
ibi  responsioncm  comitis  Odonis  audirent,  quomodo 
so  ab  objectis  Hotberti  regis,a  quo  arguebatur,de- 
fonderet.  Ipsa  vero  in  die  domina  imperatrix,  quia 
eam  in  processionem  domnusepiscopus  addextra- 
vit  (367j,  ei  stolam  auro  gemmisque  contuiit  insi- 
gnitam.Ibictiamdomnusimperator  motusaliquam- 


qase  3.  Idibus  Augusti  est,  celebraro  vcniret.  Qui  ^  diu  inter  Odonem  et  Theodericum  Tullensem  (368) 


nimirumquantomajortantohumilior,regiHoll)crto, 
cam  ad  se  veniret,  in  villaMo8onio(366)in  dicfesto 
sancti  Laurentiioccurrere  estimavit  ,  in  rrastino 
vero  sancti  Gaugerici  venientem  ad  so  cum  summa 
veneratione  suscepit.  Hoc  autem  tam  spcciale  col- 
loquiuin  et  tantae  solemnitatis  conventum  non  est 
meaa  parvitatis  evolvere ;  ubi  quidem  diversarum 
nationum  ducesac  satrapQe,ubi  summorum  et  illu- 
strium  virorum,tam  episcoporum  videlicct  quomet 
abbatum,  in  numero  confluxere  personrc.  Ad  hoc 
aatem  plurimi  convenerunt,  ut  dignitatom  imperato- 
riam  mirarentur,  quam  tantopero  fama  luudnhat.  Ibi 
certepacis  et  justiciae  summa  diffinitio  mutuscquo 


accensos,costellisdirutis,  quseOdoinjustecondide- 
rnt,  interposita  paco  sopivit.  Praeterea  monasleriis 
^^*^  tolius  civilatis ,  primum  qnidem  capitaneo , 
deinde  celeris,  preciosn  munera  crogavit.  Dein  vero 
Mellis  perveniens,  per  singula  monastcria  multas 
opcs  distribuit,  nullumquc  bonum  aUt  clcricum  aut 
monachum  prctciiit  indonatum ,  vcluti  quodam 
prsesagio  imminenlem  dicm,  qui  nimium  vicinus 
erat,  sui  obitus  praeviderct.  Novissime  vero  domno 
Gerardo  episcopo  commcotum,  utad  sunrevertere- 
tur,  accommodans,  aurum  plurimum  didragmavit 
(369),  ac  postoa  vnledicens,  sanctae  Mnriceduo  pal- 
lia,  unum  simplex,  alterum  in  modo  crucis  aurea 


amiciti<e  facta  reconciliatio;  ibi  quo  {ue  diligentis-  C  supcrflcie  insignitum,  transmisit  per  eum. 


simedepacesanctseDeiaeccIesiGemaxime  trnctntum 
est,  et  quomodo  Ghristianitati,  quae  tot  lapsibus 
patet,  melius  subvenire  deberent.  Exin  vero  sese 
iDvicem  consulentes  ,  ubinam  iterum  convcnturi 
domnum  etiamapostolicum  una  cumtam  citra  quam 
ultra  Alpinis  episcopis  secum  habeant ,  nusquam 
aplias  quam  Papiae  dcccmunt.  His  ita  gcslis,  cum 
ab  invicemdisccdercdebuissent,  ac  veroquis  tanta 
ac  tanti  ponderis  munera  sufflcientcr  poterit  csti- 
mare,  quibus  vicissim  iinperator  regemdonnvit,ab 
archiepiscope  videlicct  Coloniensium  ct  a  domno 
Gerardo  episcopo,  sed  ot  a  duce  Godefrido  simul 
oblatis  ?  Rex  imperatoremdonare  cupiens,  qusecun- 


39.  Reversus  itaque  domnus  episcopus,  a  con- 
suetis  malis  Walteri  minime  feriatur.  Inter  qu» 
plurima,  juvenem  suum  quendam  Hotbertum  no- 
minc,  tam  nobilitate  gcncris  quam  virtute  pnestan- 
tcm,  quia  suspicabatur  eum  suce  tirannidi  obstitu* 
rum,  coepit  pnulotim  odio  insectari.  Sed  non  quie- 
vit,  donec  cum,  quamvis  sub  intcrpellatione  domni 
pontiflcis,  qui  eos  foederare  quaerebot,  in  tribuis 
(370  positum,  etiam  die  Dominica  interfecit.  Pro 
qua  re  et  aliis  huic  similibus  eum  cxterminavit  ab 
urbe.  Scd  paulo  post,  culpisGhristianorum  exigen- 
tibus  imperatore  defuncto,  aliis  quidem  causis  coac- 
tus,in  Castellum  recipere  estimavit,  sub  conventione 


qaejpotuit  munera  ut  susciperet  prajsentnvit.  Qui  D  tamen  sacramento  subnixa.Sedquiasepissime  per- 
omnibus  cum  gratiarum  actione  remissis,  utpote      jurium  incidens,  non  raro  culpas  solitas  iterabat, 


ditissimas,  dentem  tantummodo  sancti  Vincentii 
martiris,  ne  immunis  videretur,  retinuit.Nec  solum 
aatem  imperator  regem  putavit  domandum,vcrum 
etiam  omnes  tam  episcopos  quam  abbates,  sed  ct 
majores  quosquepreciosismuneribus  accumulans, 
nallum  poene  indonatum  reliquit.  Quicumque  ergo 
ilioc  convenerant  imperatoriam  magniflcentiam  co- 


conventiones  illas  ssepissimas,  quas  domno  epis- 
copo,  dum  reconciliaretur,  callide  promittebat,  ra- 
tum  duximus  subnectendas,  ut  lector  videlicetpius 
patientiam  episcopi  conpatiens  admiretur,  et  im- 
mensam  tiranni  sevitiam  cum  admiratione  deploret. 
Sunt  autem  hujusmodi : 
40.  «  Fidelitatem  sicut  tibi  promisi  adtendam, 


VARIiE  LECTIONES 

an  deesl  3.  4.    **8  monasterium  5.  monasterii  2*. 

NOTiE 


<364)  Godefridus  Lothariensis. 
(365)  Ivoi,  ad  11.  Chiers. 
(S66)  Mou2on,  in  Ardennis. 
(367)  L  e.  ad  igas  dextram  ivit. 


(3f)8)  Ducem  Lotbaringioe  superioris  Lb  Glay. 

(369)  I.  e.  plenat  manu  divisit  . 

(370)  I.  e.  treviis,  unde  Gallica  vom  trebve§  tr^ 
vea  i.  q.  treug». 


163 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


164 


quamdin  tuus  fuero  et  tua  bona  tenuero ;  et  posi-  A     43.  «  gi  iste  filius  Walteri,  nunc  obses  noster, 


positis  Karlensibus  custumiis  (311),  talem  honorem 
tibi  observiibo,  qualem  Lotharienses  milites  domi- 
nissuisetepiscopis.Et  si  quid  contra  te  peccavero 
et  ex  parte  tui  de  setisfaclione  facienda  monitus 
fuero,  talem  Justitiam  tibi,  nisi  mihi  indulseris,  fa- 
ciam,  qualem  supradicti  Lotharienses  milites  suis 
dominis  ct  episcopis  faciunt.  » 

41.  Sacramentum  quod  Odo,  Rotbertus,  Ansel- 
mus,  Lanlbertus,  petente  Waltero  juraverunt : « Ab 
hac  hora  inantea  non  erimus  tibi  in  damno,  de  vita, 
de  membris,  de  Cameracenci  episcopio,  de  terris, 
do  casteliis,  neque  do  ceteris  bonis,  quse  hodie 
tenes  etpernostrum  concilium  inantea  adquisieris, 


morluus  fuerit,  alterum  pro  eo  nobis  dabit,  talem 
per  quem  nos  securos  de  sua  fidelitato  reddet;  et 
quicquid  injusle  supcr  nos  invasit,  dum  ammonitus 
a  nobis  fuerit,  secundum  judicium  lidelium  nostro- 
rum  determinabitur.  Si  Walterus  mortuus  fuerit, 
et  adhuc  filius  ejus  in  potestate  nostra  fuerit,  redde- 
mus  illum  militibus  suis  et  bonn  sanctae  ^^  hujus 
ajcclesiae,  qux  per  rectitudinem  (375)  pater  tenet, 
servato  tamen  paclo  ab  eo  nobis  promisso,  et  do- 
mino  nostro  imperatore  et  me  defidelitato  sua  red- 
ditis  securis.  Et  si  ego  Gerardus  vocalus  episcopus, 
antequam  rcddatur  filius,  mortuus  fuero,  reddetur 
patri,  servatistamen  conventionibus  supradictis,  et 


salvafidelitatedominorumnostrorum,quoshodieha-  n  si  regi  Lotharicnsi  talem  securitatcm  fecerit,unde 
bemus.  Etpro  hoc  pacto  destruende  dominum  non      securus  essc  possit. 


faciemus,nequemiIitemadquiremus.Etsi  Walterus 
contra  te  peccaverit,  et  ni  infra  duas  quadragesi- 
mas  (372)  emendavcrit,  ex  parte  nostri  contra  te 
adjutorium  non  habebit.  Etsi  monueris,  per  rectam 
(idem  te  juvabimus  sine  malo  ingenio.  » 

Ai.  «  Noto)  sunt  omnibus  conventiones,  quas  ite- 
rum  habemus  cum  Waltero  nostro  ;  sicut  etiam  du- 
dum  culpas  inauditas,  quas  contra  nos  commisit , 
proDei  amore  amicorumquesuorum  disimimus,  eo 
videlicetpacto,  ut  sic  permansisset  deinceps  infide- 
litate  nostra,  sicut  tunc  ipse  et  sui  amici  juraverunt. 
Quamquam  hanc  promissioneni  horribiliter  etinau- 
dite  infregisset,  ita  iterumeo  tenoroeiindulgemus, 


44. «  Non  diu  in  supradictis  promissis  permansit, 
sedde  maloinp6Jusruens,8BCcIesiam  mihicommis- 
sam  in  direptionem  etconculcationem  habuit,  et  ita 
contra  me  se  erexit,  ut  tribus  diebus  me  in  hac  ci- 
vilate  cum  suis  satellitibus  armatus  obsiderct,  ot 
ne  quis  mcorum  hinc  exire  auderet.  Qua  de  causa 
Heihampus  ad  me  venit,  ubi  comitem  Herimannum 
mecum  habui,  et  ut  hsec  ei  perdonarem  petivit.  Ego 
ejus  petitioni  suorumque  amicorum  annuens,  hsec 
omnia  ei  dimisi,  etde  hiis  quae  emendavit,  omnes 
leges  perdonavi,  etut  restauraret  pauperibus  quod 
injuste  eis  abstulit,  jussi ;  quod  annuit,  sed  non 
adimplevit.  At  ille  itcrum,  ut  prius,domino  meoet 


ct  pro  Dei  amore  etpetitione  regls  Rotbcrti  etopi-  Q  i^il^i  sacramento  fidelitatem  promisit,  et  quiasicui 


scopi  Harduini  (373)  atque  comitis  Balduini  et  co- 
mitis  Odonis,  nec  nonetOttonis,  Rotberti,  et  aliorum 
amicorum  suorum,  qui  hoc  placitumfecerunt,qua- 
tinus  melius  prioribus  has  alteras  promissiones  con- 
servet.  Nobis  eritita  obsequens  in  omnibus,  sicut 
in  primo  promisit.  Clericis  et  laicis  nostrae  secclesise, 
si  aliquid  super  illum  clamaverint,  aut  secundum 
legem  aut  secundum  concordiam  in  ratione  ^^^  et 
judicio  erit ;  et  insuper  de  quibus  justiciam  facere 
potuerimusilli,  justiciam  quoque  faciet  per  nos,  si 
clamaverint,  illis  omnibus.  De  civitate  nostra  nul- 
lam  guerram  ^  faciet,  quse  ad  dampnum  veniet 
nobis  et  episcopalui  nostro,  nisi  licentia  nostra.  Si 
hanc  promissionem  infregerit  et  admonitus  dejus- 


Lotharienscs  milites  suis  dominis  et  episcopis  obc- 
diunt,  mihi  obediret,  juravit. 

45.  «  Walterus,  malis  assuetus,  omnia  sacra- 
mcnta  postposuit,  et  deleriusquam  qmquam  fecis- 
set,  postmodum  fecit.  Quam  maliciam  diu  sustinui, 
et  ut  se  emendaret  scmper  monui.  Cumque  videret 
me  diutius  talia^non  passurum,  statuto  placitointer 
meet  illum,  comitem  Oltonem  duxit  secum.Qui  de 
tantis  malis  missusad  rationem,iterumevictusom- 
nia  emendavit,  et  quia  pauperibus  sua  reslauraret 
promisit,etquia  mihi  subjiceretur,  sicut  Lotharien- 
ses  mililes  suis dominis  et  episcopis  subjiciunlur,  ut 
prius  promisit.  Ego  vero  comitis  Ottonis  petitione 
omnes  leges  ea  conventione  ei  dimisi,  ut  non  am- 


ticia  fuerit,  sicut  jam  dictum  est,  infra  duas  qua-  ^  plius  in  mc  delinquere  quid  deberet;si  autemdeli- 


dragesimas  emendationem  faciat,  ubi  duo  vel  tres 
sint  amici,  qui  hoc  placitum  fecerunt ;  et  si  sonia 
(374)  eos  tenuerit,  probetur  ipsa ,  et  infra  aliam 
quadragesimam  placitum  expectabimus.Hanc  con- 
vcntionem  ex  utraque  parte  servabimus  per  rectam 
^  (idem  sine  malo  ingenio. 


quisset  et  ad  jusliciamvenireadmonitusesset,infi*a 
tres  hebdomadas  mihi  justiflcaret.  Qua  de  causa 
mihi  comes  Otto  Godefridum  et  Ivonem  obsides  do- 
dit,  ut  si  Walterus  heBC  non  observasset,  ex  sua 
parteadjutoriumnonhaberet ;  si  autem  ipsecomes 
hoc  infregisset,  ipsi  obsides  in  potestatem  meam,8L 


VARIiE  LECTIONES. 

2W  j7a  Jegendum,  monente  jam  Colvenerio;  iuratione  codd,    '^^  werram    3.    ^t   s.   perfectam  8. 
252  deest  3.  4. 


NOTiE. 


(371)  Coalumea  de  France. 

?372)  L  e.  quarantaine^  spatium  40  dierum. 

(373)  Noviomensis, 


(374)  Sive  sunnis,  impedimentum ;  undeGallicum 
Bom, 
(376)  De  droit. 


165 


LIBER  TERTIUS. 


166 


essent  ammoaiti,  venirent.  Quod  ipso  comite  Ottone 
juhcnte  mihi  firmavitjurejurando  uterque  obscs.  In 
ea  conventiono,  quio  in  me  commisit  ipse  Walterus 
etsui  proptereum,  ab  iliadio  dimisi,  ut  siamplius 
in  me  delinquerct,  quod  emendare  nollet  aul  non 
posset,  prseterita  futuris  jungerenlur,  et  judicinm 
quod  sut  aequales  de  beneficio  prius  judicaveruntf 
essetstabile,etsine,diiationeexcommunicare.Quod 
aatem  ad  poenitentiam  et  ad  Ghristianitatcm  perti- 
nel,  non  dimisi,  sed  in  conventionem  habuit,  ut 
iode  ipse  et  sui  rationem  reddcrent.  » 

46.  Pi*omisit  Otto  comes  Doo  sanctssque  Mariae  ct 
episcopo  Gerardo  in  manusua,  ut  si  Walterus  um- 
quam  ab  illa  hora  contra  episcopumsecclesiamque 
sibi  commissam  in  aliquo  dcliquissot,  quod  cnicn- 
dare  nollet,  aut  non  posset,  numquam  ab  iilo  aut  de 
sais  auxilium  sive  consilium  sive  roccptaculum, 
quod  ad  dampnum  veniret  episcopo,  secclesisciiuo 
sibi  commisssB  ;  nec  suus  esset,  ncc  suum  bcnen- 
ciam  teneret  sine  consilio  episcopi  ^;  et  juravit, 
quod  hoc  secundumsuum  scire  per  rcctam  fidem 
fidemattenderet  sine  maloingenio.Ivojuravit,  quod 
comesOtiosuoconsiiio  non  dimitteret,  quin  sacra- 
meotum  supradictum  attenderet,  et,  si  exirc  vellet, 
per  rectam  iidem  soqui  facerct  siposset;  ct  si  in 
culpam  caderet,  quam  emendarc  nollet  aut  non  pos- 
set,  consilium  sive  auxilium,  sive  receptaculum  ei 
Donprsestaretquod  essetaddampnumepiscopo  Ge- 
rardo  aecclesiaequc  sibi  commissie ;  et  qnod  hoc 
per  rectam  fidem  observaret  sine  malo  ingenio, 
salva  fideliiate  domini  sui. 

47  Duodecim  obsides  Walterus  dedit  episcopo 
GerardOy  quorum  hsec  sunt  nomina....  ^^  qui  jura- 
.?erunt,  quod  non  dimitteret  eorum  consilio  ipse 
WaltemSy  quin  hanc  fidelitem  attenderet ;  et  si  in 
CQlpam  caderet,  quamemendare  nolletautnon  pos- 
set,  postquam  ammoniti  essent,  infra  octo  dies  ad 
jastitiamducerentsipossent.  Quodni  faceret,  infra 
alios  octodies  ad  episcopum  cum  beneficiis  eorum, 
si  ammoniti  essent,  per  rcctam  fidem  venirent  ot 
Domquam  ei  consilium  sive  auxilium  darent,  quod 
ad  dampnum  episcopo  secclesieeque  sibi  commissae 
esset,  et  episcopum  juvarentconlra  eum  perrectam 
fidem. 

48.  HflDC  est  quoque  conventio  novissimo  apud 
Schelmas  ^  oppidum  facta,  quam,  utcunctis  inno- 
tesceret,  semilatino  sermone  hujusmodi  domnus 


A  episcopus  promulgavit : «  Hic  siquidero,  quia  cum 
pro  culpisinnumerabilibus  excommunicavimus,  in 
tanta  dcmcntia  advcrsum  nos  insurrexil,  ut  quos- 
damnostrorum,qua  |)artibusejusnonfavebant,quae- 
reret  inlerficero,  militesque  suos,  qui  secum  ci*ant 
c.vcommunicali,  majoremsecclesiam  sanctae  Mariae, 
aliasque  aecclesias  violenter  conpelleretintroire.  Et 
ideo  magnanecessitasnobisincubuit,ut  secclesiasa 
divinoofficio  faceremus  cessare.  Multa  quoque  mala 
nobis  et  nostris  fecit,  quee  longum  est  enarrare. 
Tandemnonvalens  ejus  insaniam  diutius  ferre,  ni- 
hil  do  suo  auferentes,  expulimuseum  a  nostra  civi- 
tate.  Expulsus  autem  cepit  advorsum  nos  amplius 
sevire,  villasquo  nostras  cum  ecclesiis  quas  pbtuit 
deproedariatqueigniconcremare.Postoajussunostri 

B  senioris  a  comite  Halduino  ct  filio  ejus  Tornacum 
conductus,  ubiinterfueruntduxGozelo  et  episcopus 
Leodicensis,  nullam  nobis  justitiam  fecit,  sed  fraude 
suaomnibus  manifeslala,  in  malicia  perscveravit. 
Sed  ut  taiidom  cogente  necessitato  oportunitatem 
invenit,  hoc  placitum  in  prcsentia  Hugonis  episco- 
pi  (376),  comilis  quoque  Balduinietfiliiejus,  necnon 
Ottouis  et  Eustachii,  nobiscum  firmavit  ^.  » 

49  Ex  quo  domnus  episcopus  Gerardus  urbem 
commissam  primum  intravit,  videns  quidem  tam 
augusta  quam  vetusta  monasterii  sanct/e  Maria) 
sedificia,  oc  annosorum  parietum  fissuram  suspe- 
ctans,  mox  animum  ad  meliorandum  intendit,  s^ 
forle,  Deo  praestante,  tempus  ei  suppeleret  oportu- 
num  ;  sed  quia,  ut  supra  retulimus(ii,  2),  tam  inte- 

Q  stinis  quamextraneis  seditionibus,  inpeditus,u8que 
ad  annum  Dominicse  incarnalionis  1023,  sui  vero 
prsesulalus  ^"  inchoarenonpotuit.  Tunc  vero  divina 
misericordia  fretus,  ac  multorum  fidelium  Dei  ora- 
tionibusquibusoderatroboratus  tam,  antiquasmo- 
les  parietum  demoliri  precepit.  Quo  facto,  omni  stu- 
dio  accinctus,  utpote  sapiens  architectus,  incepto 
laborisollicitusinstat,  et  ^  necessariis  sumptibus 
prudenter  expensis,  ad  reedificandum  tantae  difficul- 
tatis  opus  anhclat ;  quippe  timens,  ne  aut  morte 
preventus  aut  qualibet  alia  causa  coactus,  opus  in- 
perfectum  relinquat.  Ad  hoc  vero  difficilius  nihil 
esse,  quod  suum  desiderium  remoretur,  advertit, 
quam  lenta  convectio  columnarum,  quae  procul  ab 
urbe  fere  in  trigesimo  miliario  csedebantur.  Divi- 

D  nam  ergo  clementiam  dcprecatus  ut  sibi  propius 
solamen  aliquod  prsestaro  dignetur,  quadam  siqui- 


VARIiE  LECTIONES. 


S3 sci/. obtineret,  ve/reciperet.  ^  nominadesuntomnibus ;  in  2*.  3  4.  ne  spalium  quidemiis  relictum' 
®  ita  i.  2.  2*  Schelinas  4.  Chelmas  3.  Sequentia  oppidum  —  ornamenta  adhibuit  deerant  in  2.  folio 
exciso.  Eadem  desuntT,spatio  trium  httoraruni  rclicto,  ct  margini  inscripto :  desunt  reliqua.  ^  «  Verba 
placiti,  exciso  etiam  folioin  exomplan  Santi  Ghisleni,  dosiderantur^  et^  ut  verisimile  est^  alia  nonnulla  de 
Hne  Walterif  »  dicit  Colvenerius.  Scd  quum  ncquo  2.  nec  reliqui  quicquan  hic  exhibeani  eiusmodi  immo  ne 
vestigiam  auidem  lacunoB  in  ullo  apparent^  nil  cxcidisse  in  1.  credimus.  Nam  quod  Colvenerio  folium 
excisam  viaebatur,  hocjam  seriba  ipse  delevisse  potesty  antequam  conscriberet :  quod  soepe  factum  vide^ 
mus    ^  numero  spatium  relictum  in  codd.    KS8  deest  3. 


NOTiE. 


(376)  Tornacensis.  Colv 


M7 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


m 


dem  die  ascenso  equo,  per  nostram  viciniam  in  ^  ritualiter  senserat,  procul  dabio  sanct»  consecratio- 


multis  locis  abdita  terroe  scrutatur  ;  tandemqueDeo 
opitulante,  qui  numquam  deest  sperantibus  in  se, 
in  yieo  quem  dixitantiquitas  Lesden  (377),  quiquar- 
to  miliario  ab  urbe  secedit,  aperta  terra,  juxta  vo- 
tum  lapides  columnares  invenit.  Nec  solumibised 
etiam  propius,  in  villa  videlicet  Nigella  (378)  fo- 
diens,  aliud  genus  bonorum  lapidum  se  reperisse 
Isetatur.  Unde  Deo  gratias  reddens,  totumse  studio 
pii  laboris  accinxit ;  ac  ne  amplius  domorcr,  opo- 
rante  divina|misericordia,  opus  immensum  septen- 
nio,  anno  videlicetDominicseincamatiouis  1030(319) 
rcddiditconsummatum.Exinvero,  quodconsequens 
erat,  prout  decuit,  15.  Kalendas  Novembris  solem- 
niter  et  ut  ita  dicam  plus  quam  solemniter  dedica- 
vit.  Quis  enim  tantse  gloriee  pompam  digne  sufficit 
enarrare ,  aut  quis  dicacissimus  verborum  ambitu 


nis  studio  credidit  incumbentes.  Sed  quid  de  nundi- 
nis  solemniter  institutis  ?  quid  etiam  de  ceteris  so- 
lemnibus  ornamentis?  Quod  nimirum  facilius  admi- 
rari  possumus  quam  referre.  Consecrato  ergo  mo- 
nasterio,  multa  ornamentaadhibuit^;  auream  ta- 
bulamampliavit,  utrisque  lateribusargentcassubro- 
gans;  cruces  aureas  cum  ventilabris  (881)  «eque 
aureisrenovavit;  calicem  aureum,  pallia  quoque  ei 
casulas  addidit,  et  in  aliis  quibusque  utensiiibas  cu- 
ram  apposuit.  Ad  luminare  procurandum  eo  looi,  ubi 
sanctiJohannisconstatoratorium,  duosmansus,  in 
Andrelec  (382)  deputavit;  etcumnecesse  fuerit  ia- 
servient  resarciendo  operi  ejusdem  oratorii.  Praete- 
rea  in^fi^  Wileve  (383)  prsBdiumFulbertiepiscopi  his 
adoumeravit.  Reslaurationi  novi  operis  octo  mansua 
inLetrringen  (384)  cum  secclesia  sua  delegavit.  Me- 


tantam  dignitatem  poterit  cohibere  ?  ubi  videlicet  B  dietatem  de  villa  Ireneias  (385)  cum  SBCcIesia  ad 


sanctorum  corpora  nostrse  dioceseos  cum  plebe  et 
clero  in  unumcongregata,  ubi  choros  tam  monacho- 
rum  quam  et  canonicorum  catervatim  commixtos, 
ubi  etiam  non  tantum  urbem  interius,  verum  et 
campos  exterius  passim  utriusque  sexus  multitudine 
pernatare  videres.  Quomodoautem  sanctorum  cor- 
pora  circa  altare  domnus  episcopus  ordinasset, 
summae  pietatis  est  memorare  ac  piis  auditoribus 
salutare.  Ipse  namqne  parilerque  obbas  Richardus, 
ambo  videlicet  secmentati  (380),  beatissimum  Gau- 
gericum,  utpote  pontificem  summum  et  sanctse  de- 
dicationis  magistrumprecipuum,  cum  summadevo- 
tione  tolientes,  laudibus  decantatis,  clero  quidem 
ac  populo  prsB  gaudio  dum  haec  spectarent  illacri- 
mantibus,  in  cathedra  pontificali,  sicut  ante  fuerat, 
collocarunt.   Juxta  quem  medium  sanctos  quoque 


usus  pauperum  dedit.  Ad  prebendam  fratrum  sec- 
clesiam  in  villaMaionis,  quae  Fontanas  dicitur(d86), 
et  alodium  Gertrudis  addidit.  Villam  Pescant  depa- 
rentum  hereditate  cumfamilia  utriusqae  sexossti- 
pendiis  eorumdem  contradidit.  Cujus  censam  ita 
bipertivit,  ut  in  dedicatione  ascclesise  medietatem 
ejus  insumercnt,  reliquamque  in  die  ordinationis 
suse,  quoad  viveret,  perciperent,  eoque  secalo  sub- 
tracto,  predictam  ordinationis  diem  in  anniversa- 
riam  transitus  sui  commutarent.  Prsedium  Rolain* 
curt(387),  quod  a  Ragnelino  accepit,  episcopio  ad- 
junxit; .  itemqao^^  aliud  in  Bragbant  ad  [Hadonia 
crucem.  Quartam  quoque  partem  Perronensis  ilsei, 
quam  a  quattuor  ingenuis  hominibus  adqoisivitf 
Rotberto  scilicet  atque  Hubaldo,  Athelino,  Suevo, 
mensae  episcopi  ad  Gastellum  sanctee  Marise,  coi  cir- 


pontificesAutbcrtum,Vindentianum  Hadulfum,  qui  n  cumjacet,  destinavit.  Sancti  Andreaeoratoriuminibi 


et  ipsi  ejusdem  altaris  comministri  fuerant,  al- 
trinsecus  statuerunt  ,  interposito  etiam  baculo 
sancti  Vedasti  cum  reliquiis  suis.  Dcinde  vero  cete- 
ros,  id  estmartires  confessores  ac  virgines,  unum- 
quemque  juxta  ordinem  suum,  in  circuitu  prout  de- 
cebal  conposuit.  Porro  sic  conpositos  quisquis  spi- 


a  fundamento  construxit  (388),  tertiamque  partmn 
quartae  partis  supradicti  fiscicontulit  congregationi 
monachorum,  quam  pia  soilicitudine  fovit  quamdia 
vixit.  Alodium  Theoderici  montis,  quod  Hervardos 
miles  et  Fulco  nepos  ejus  hereditabant,  eis  (389) 
manere  voluit,   et  Watineas   (390),  quam  de  soo 


WARIJE  LECTIONES. 
^in  bac  voce  1.  Desinebat  tempore  Colvenerii^utipse  dicity.  ultiino  quaternione  deperdito.  Qui  qutL^ 
ternio  exeunte  soeculoXII  adbuc  extans  —  tunc  enim  2.  7..  eum  doscripserunt  — Jam  s.  XIV.  deper^ 
ditus  fuit\S.  onim  non  Jam  babuit,  sed  in  voce  adhibuit  desinens,  eodem  calamo  statimsitlJungitbreviS' 
simam  continuationem  :  Post  istum  —  Savine,  quam  infra  suJyiciemus.  Etiam  4.  5.  in  voce  adhibuit 
desinuntf  in  media  pagina ;  nildeperditum.  Sequentia  igitur  non  damus  nisi  ex  4.  quem  Colvenerius,  et 
2*.  quem  noa  babuimus,  2(30  deest  2*.  261  Hem  2. 

NOTiE. 

(377)  Lesdain.  Golv.  (385)  Fortasse  Ivergny,  arrondissementdeSaint- 

(378)  Noyelles,    in    sinistra    ripa   Scaldis.    Le      PoI.  L. 

(386)  Fontaine  N.  D.,  vel  Fontaine-au-Pire, 
vel  Fontaine-en-Beauvois  ,  vel  Fontaine-rEv6- 
que.  L. 

(387)  Raillencourt,  arr.  d'Arras,  aut  Roellecoorti 
arr.  de  Saint-Pol.  L. 

(388]  10  Kal.  Oct.  1025  dedicatum  dicit  Chron. 
S.  Andrese  Castelli  Cameracesii  ii,  19.  Ad  sequentia 
cf.  diplomata  Gerardi  atque  Conradi]lI,  apud  Mi- 
reeum  Opp.  dipl.  I.  55. 

(889)  Sc.  monachis. 

(390)  Wattignies,  arr.  d^Avesne.  L. 


Glay. 

(379)  A.  1027,  XV  Kal  Nov.  consecratum  dicit 
Chronica  S.  Andreae  Castelli  Cameracesii  i,21,  ex 
annalibus  egusdem  monastorii,  ut  videtur,  hoc  de- 
scribens. 

("380)  I  e.  vestibus  segmentatis,  acu   pictis,  in- 
duti. 
(281)  Vexillis. 

(382)  Anderlecht,  prope  Bruxellas. 

(383)  Cf.  I  70. 

(384)  Fortasse  Ledringhem,  arrond.  de  Dunker- 
que.  Lb  GhAY, 


169 


LIBER   TERTIUS 


170 


jureHervardas  jamdIctuspo8sederat,etquicquid  in  A  palatii  ivit,  seque  deditioni  regislibens  obtulit  (an. 


Briasto  (391)  Fulcuinus  alque  Resino  habere  vide- 
bantur;  villamque  insuper  quse  Fontanas  dicitur; 
et  in  Petrosa  tertiam  partem  cum  eecclesia ;  pree- 
diumque  in  Solman  a  Fagala  acceptum,  aliudque  in 
Bermerenc  (892)  a  Gonthone  milite;  itemque  in  villa 
quam  Mansum  sancti  Andreae  nominare  voluit,  me- 
dietatem;  aecclesiamque  de  Ferrerias  (393)  concam- 
biatam  d^^js  a  fratribus  sanctsB  Mariee;  aliamque 
sancti  Benigni;  et  de  Ors,  et  de  Wasvilare  (394);  et 
de  Vi8eto,et  apud  Bragbant  alodium  quoddam  Ham 
cnm  «cclesia;  secclesiam  de  Liniaco  (395);  de  Fur- 
nis  ^  aliam;  in  Cameraco  aliam  sancti  Martini 
cum  fumo;  medietatem  telonei  novi  castri  cum 
ambabus  secclesiis  et  molendino  uno. 


1025,  Decb.).  Processu  lemporis  Balduinus,  filius 
Balduini,  cupiens  se  sequare  patri,  ab  eo  dissidium 
fecit;  adiensque  imperatorem,  per  eum  se  sporavit 
posse  consequi  a  domno  episcopo,  ut  sibi  propu- 
gnacula  liceret  construere  in  Cameraco,  adversus 
patrem  rebellaturo.  Qua  spe  privatus  est,  contra- 

dicente  episcopo  ^^ 

51.  Triburise  secus  Maguntiam  imperator  Conra- 
dus  de  diversis  partibus  episcopos  convocavit,  ut 
qu8B  utilitatis  et  reiigionis  sunt,  ad  invicem  confer- 
rent  (an.  1036,  Mai.).  Qui  post  aliqua  dictorum 
suorum  hochabuerunt  capitulum,  ut  si  quandojeju- 
nium  primi  mensis  in  ea  hebdomada,  qua  constat 
caput  jejunii  (398),  sicut  solet,  evineret,  amborum 


50.  Diebas  posthaec  abiisse  ^^  datis,  sors  dedit  B  jeguniorum  ceiebritas  una  offlcii  expletione  conple- 


nltima  Henricum  regem  divse  memorise  diem  obire 
(an,  1024,  Jul,  13).  Cujus  a  vita  recessus  quantum 
desolationis  fuerit  hominibus,  pro  nobis  melius  lo- 
quatur  mundus  in  suis  calamitatibus.  Tandem  col- 
lecti  principes  Saxonum  apud  Maguntiam,  prefece- 
rant  sibi  in  regem  Conradum  (an.  1024,  Sept.  8). 
Quorum  ordinationi  dux  Gothilo,  princeps  videlicet 
Lothariensium,  contraire  voluit;  episcoposque  Co- 
loniSy  Noviomagi,  Virduni,  Trajecti,  Leodii  allocu- 
tas,  sacramentum  a  singulis  accepit,  nonnisi  ejus 
eonseasu  manus  se  ei  daturos  neque  ad  eum  itui  os. 
Hoc  idem  dux  (396)  Theodericus  comesque  Hayno- 
eensium  Ragtnerius  cum  sibi  conplicibus  sacra- 
mento  firmaverunt.  Quod  episcopi  primi  infrege- 


retur.  In  hoc  rursus  moderatissimus  pastor  anti- 
quam  patrum  consuetudinem  servari  monebat,  et 
in  altera  hebdomadaofficium  primi  jegunii  celebran- 
dum,  pro  consuetudine  antiqua,  censebat.  Cujus 
oblata  sententia  visa  est  congrua,  et  ab  eis  decreta 
est  tenenda. 

52.  Istiusmodi  decretum  a  Franciae  episcopis  da- 
tum  est  servari  subjectis  sibi  populis.  Unus  eorum 
celitus  sibi  delatas  dixit  esse  literas,  puee  pacem 
monerent  renovandam  in  terra.  Quam  rem  manda- 
vit  ceteris,  ot  htec  tradenda  dedit  populis  :  Arma 
quisquam  non  ferret,  direpta  non  repeteret;  sui 
sanguinis  vel  2^1  cujuslibet  proximi,  ultor  minime 
existens  percussoribus  cogeretur  indulgere;  jeju- 


nint,  qui  se  primos  dederunt,  canticumquo  populi  C  nium  in  pane  et  aqua  omni  sexta  feria  observa- 


'omlam  facti  sunt  (391).  His  omnibus  pactionibus 
Don  accesserat  domnus  episcopus,  sed  conapatur 
eosad  pacis  redigere^gratiam,postquamcognovit 
eomm  minus  bene  sanam  sententiam.  Interim  sus- 
pendit  suum  a  regis  prsesentia  gradum,  ^ne  ipsis 
fieret  ^  scandalum  ofTensionis)  directis  tamen  offi- 
dose  legatis,  macula  se  exuit  suspicionis.  Nihilo- 
minus  regem  Francorum  placare  muneribus  studuit, 
ae  sibi  primitus  usurpationem  inferret,  quam  toto 
regno  facere  ad  consilium  habuit,  Balduinum  pre- 
terea  comitem  repressit  modeste,  ne  sibi  munitio- 
nes  construeret  Cameraci,  Walteri  corruptus  frau- 
dolenliis.  Ducibus  tandem  post  annum  et  fere 
medium  ad  pacem  flexis,  cum  eis  ad  Aquas  Grani 


rent,  et  in  sabbato  a  carne  et  pinguamine;  soloque 
hoc  contenti  jejunio  in  omnium  peccatorum  satis- 
factione,  nullam  se  scirent  ab  eis  aliam  addicen- 
dam  poenitentiam.  Et  hsec  sacramento  se  servare 
firmarent,  quod  qui  noliet,  christianitate  privaretur, 
et  exeuntem  de  saeculo  nullus  visitaret  nec  sepultu- 
rae  traderet.  Alia  quoque  importabilia  quam  plurima 
dederunt  mandata,  quae  oneri  visa  sunt  replicare. 
Hac  novitate  pulsatus  mandati  presul  noster,  infir- 
mitatique  peccantium  condescendens,  secundum 
decr6ta  sanctorum  patrum  ad  singula  suum  forma- 
vit  eloquium.  Genus  humanum  ab  initio  trifariam 
divisum  esse  monstravit,  in  oratoribus  (399),  agri- 
cultoribus,  pugnatoribus;  horumque  singulos  aiter- 


VARIiE  LECnONES 

Fereria  cambiatam  2*.  366  Furnes  2*.  267  jta  2.  2*  ab  hisce  conjecit  Colv,  ^  ita  conjecit  Colv, 
redire  2.2'.  269  ferret  2*.  ^^  Post  hsecdiiaram  linearam  spatio  relicto^  2*  margini  ascripsit:  Desunt. 
De  2.  nil  aanotavit  Coivenerius.  271    licet.  2'. 

NOTiE. 


(391)  Briastre,  arr.  de  Cambrai.  L. 

(392;  Bermerain;  sur  rEscaillon,  arr.  de  Cam- 
brai.  L. 

(393)  Ferriere,  arr.  d*Avesno8,  ou  Ferri^re,  pres 
dn  Cdteau  L. 

094)  Saint-Benin,  Ors,  Basuel,  canton  du  C^- 
leaa.  L. 

(395)  Ligny,  arr.  de  Cambrai.  L. 

(396)  Lotharingiae. 

Patrol,  CXLIX^ 


(397)  Cf.  Thren.  3,  14  :  factus  sum  in  derisum 
omni  populo  meo^  canticum  eovam  tola  die,  Colv. 

(39^)  Caput  jejunii  vocantur  quatuor  dies  a  feria 
quaita  Cinerum  usque  ad  primam  dominicam  qua- 
dragesimae.  Colv.  Sigobertum  de  jejunio  quatuor 
temporum,  apud  Martene  Thes.  I.  298. 

(399)  I.  e.  oranlibus,  seu  sacerdotibus.  Hoec 
tripartitio  Noe  tribuitur,  filis  suis  dicenti:  Tu  sup- 
plex  oraf  ta  protego,  tuque  labora. 

6 


171 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


172 


ulrum  dcxlra  leevaque  foveri,  evidens  documentum  A  peccantibus  haec  satisfactio  crodcnda.  Crescentia 


dedit :  «  Oratorum  a  saeculi  vacans  negotiis  dum  ad 
Deum  vadit  intentio,  pugnatoribus  debet,  quod 
sancto  secura  vacat  otio;  agricultoribus,  quod 
corum  laboribus  corporali  pasciturcibo.  Nihilomi- 
nus  agricultores  ad  Deum  levantur  oratorum  preci- 
bus,  et  pugnatorum  defcnsatur  armis.  Pari  modo 
pugnatores,dumreditibusagrorumannonantur(400) 
ot  mercimoniis  vectigalium  solatiantur  armorum- 
qne  delicta  piorum  quos  tucntur  expiat  prccatio 
sancta,  fovontur  ut  dictum  est  mutuo.  Quibus  — 
dum  Abraham  et  Josue  et  David  ex  voco  Domini 
arjna  tulisse  in  prelium  vetus  ostendit  pagina,  et 
saccrdotes  gladio  accingunt  reges,  regnante  gratia 
in  nostra  matre  oecclesia  Dei  sponsa  —  officium  non 


enim  ^^  in  dies  crimina  purganda  sunt  secundum 
evangclii  apostolorumque  et  canonum  atque  ponti- 
ficum  decreta,  nec  est  conveniens,  ut  alia  his  con- 
traria,  qui  prcesunt,  jubeant  ^  populo;  eisque  con- 
cordent,  qui  organa  facti  Spiritus  sancti,  per  ejas 
flatum  sonuerunt  sua  verba,  vel  scripta,  ne  videan- 
tur  destructa.  Excommunicatione  quoque  non  sant 
feriendi,  qui  haec  sacramento  flrmare  ^t  noluerint, 
cum  de  scrvaudo  uno  mandato  satis  inflrroa  sit^ 
fragilitas  humana,  nedum  perjurio  in  omnibus  his 
neglectis  teneatur  astricta.  Quando  autem  ab  hoc 
sseculo  ad  aliud  quis  habetire,  mens  ejus  natura- 
literhabens  oblivisci  et  memorari,  magnitudine  seu 
novitate  vise  nimis  extra  se  sparsa  et  propterea  ali- 


e.st  in  culpa,  si  deest  peccatum  in  conscientia.  Hos  B  quantulum  sui  oblita,  consolationibus  piorum  debel 


et  apostolus  ministros  Dei  appellat,  ita  dicens : «  Mi- 
nister  enim  Dei  est,  vindex  in  iram272  (jRom.  xiii, 
4),  subinfercns :  « Non  enimsine  causa  gladium  por- 
tat  (ibid).  »  Rapinas  reddere  debere,  ut  vetus  (401) 
sileat  mandatum,  Zachsei  satis  est  exemplum;  di- 
cenlis  ad  Dominum  :  «  Si  quid  defraudavi,  reddo 
quadruplum  Luc  xix,  8).  »  Nec  peccant  qui  repe- 
tunt,  licet  audiant:  »  Si  quis  quae  tua  sunt  lulerit, 
ne  repelas  (Luc  vi,  30j.  »  Duoenim  lcgimus :  et  ta- 
cuisso  Dominum  273  interrogatpm,  et  non  274  inter- 
rogatum,  fuisse  locutum.  Gujus  silcntium  ita  non 
est  otiosum,  quemadmodum  cst  salutifcrum  ejus 
verbum.  IJt  cnim  laudavit  Zachaeum  de  rapinarum 
redditionc,  ita  siluit  de  earumrepetitione  proinevi- 


revocari,  ut  poeniteat  de  peccatis,  etiamsi  tunc  us- 
que  fuit  obdurata;  ne  dicam,  ut  ei  postulanti  haec, 
quod  absit,  denegetur  misericordia.  Mortuum  etiam 
quemlibet  pcccatorem  terrae  tradere,  Dei  dixit  au- 
ctoritas,  ex  quo  peccator  omnium  peccatorum,  oc- 
cisor,  audivit :  «  Tcrra  es;  et  in  terram  ibis  (£^cc/e. 
III,  20).  »  253  —  De  dictis  nostris  hoc  volumus  re- 
petere,  iie  quis  inprovidus  nos  putet  non  satis  aperte 
28i  vorba  evangelicaprotulisse  contra  episcoporum 
statuta;  quia  Dominus  quasdam  sua  mandata  dedit 
imperfectis  pariter  ct  perfectis,  qusedam  perfectis. 
Quod  sufflciat  ad  testimonium;  quia  cum  dixisset 
juveni  cuidam  «  Mandata  nosti? »  subinferens: «  Noa 
occides,  »  ceteraquehujusmodi,  illequerespondis- 


tabili  nccessitatc.  At  ubi  dixit:  «  Ne  repctas, »  per-  p  set :  «  Ha^c  omnia  custodivi  a  juventutemea,  »ait: 


misit  perfectis,  quod  habebant  in  voto,  pro  rese- 
canda  oupiditatc;  non  imperavit,  ut  dixi,proneces- 
sitate.  Itaque  illic  non  prohibuit  repetere,  et  hic 
concessit  non  ropetere.  Inde  rcges  per  sanctos  pa- 
tres  edocli ,  statuerunl  firmas  Icges,  ut  res  suas  in- 
juste  suMalas  ajcclesia  vel  quilibet  juste  repeteret; 
quas  le^^aliter  cogcrelur  qui  rapucrat,  rostituere  2^5. 
Similis  stat  sentcntia  inter  percussorem  hominis  et 
ultorem  proximi.  Percussor  enim  debet  ultorcm  sa- 
tisfactione  placare  et  muneribus,  queni  laesit  et  of- 
fendit  subtractis  amici  mortui  consolatiouibus.  Ne- 
que  cogi  debet  absque  placatione  ad  ignosendum, 
cui  dominus  misit  ab  altari  reconciliatorem  276  mu- 
nus  oflerentem  (Mall.  v,  23,  24),  quem  utinam  minus 
perfectum,  hajc  a  poenitentc  oblata  trahat  277  beni- 


<  Si  vis  perfectus  esse,  vende  quse  habes  et  da  pan- 
peribus  Liic.  xviii,  20,  22).  »  Alio  quoque  in  looo 
de  eunuchis  disputans,  «Qui  potest,  >  inquit,  «  ca- 
pere,  capiat;  non  enim  omnes  capiunt  (Afattb,  xiX| 
12).  »  Necnos  fugit,  posse  dicere  quemquam,  qaod 
rcgnum  celorum  non  ingreditur  nisi  perfectus  qaifl- 
quain.  Cui  nos  digito  insinuamus,  «  quia  stella  a 
stella  difl^ert  in  claritate  (4  Cor.  xv,  41),  et  verbt 
Domini  replicamus:  In  domo  patris  mei  mansi<^ 
nes  multse  suni  (Joan  xiv,  2j. »  Quarum  ut  ita  dicam 
secundum  nos  inoequalitas  nonnisi  ad  ejus  omnipo- 
tentem  facta  esl  voluntatem.  Quibus  ut  una  servetar 
eequalitate  quantitas,  inviolabilis  data  est  ad  alte^ 
utrum  karitas,  quod  est  in  singulis,  communicaos 
omnibus,  cum  quicquid  factun  est  285^  sufflcienssit 


volentia.  Jejunium  in  sexta  vel  ct  septima  feria  gc-  D  ad  omnia  per  hoc  quod  habet  in  propria  natara  El 
neraliternon  est  omnibus  inponendum  278^  quibus  dc  nobis  dicimus  siniilia,  quorum  imperfectionem 
nec  una  est  sanitas  corporis  nec  aequaliter  remordet  supplet,  cui  dicit  propheta :  «  Melior  est  misericor- 
accusatio  peccati;  sed  nec  sufficiens  est  omnibus      dia  tua  super  vitas  (PsaL  lxii,  4).  »  Per  quam  fit, 

VARIiE  LECTIONES, 

272  ira  r.  273  Deum2'  ^^deesl  2'.  275  restitucionem  2*.  276  rcconciliationem  2*.  «77  tutabat  2*.  278  ignos 
cendum  2'.279,7a2\  quidem  Colv.  ^  ita  Colv.  deestT,  281  confirmaro-2*.  ^^deest  2\  ^^  Sequentia  Aiyus 
capitis  omnia  in  2  2*.  post  redierunt  demum  in  fme  c.  54.  leguntur.  Sed  quum  appareat,  ea  ibi  sensum 
non  haborey  sed  arctissime  cum  hoc  nostro  capile  coIioBrere^  ea  huc  transposui,  Error  scribm  2.  inde 
natus  erity  quod  in  1.  baec  omnia  De  —  sequalitas  aA  oc/orc  ipi>oin  scedula  assuta  adjecta  errant  prth 
cul  dubiOy  quam  sedulam  *scriba  2.  loco  non  suo  inseruit.  284  sapere  2*  285  sit  2*. 


NOTiE. 


(400)  I.  e.  annona  nutriuntur. 


(401)  I.  e.  Veteris-Testamenti* 


173 


LIBER  TERTIUS 


174 


at  qaod  habebunt  singuli  in  caelesti  vita,  sufficiensi  A 
sit    gloria,    participabiintquc    cunctorum   Isetitia, 
karitatis  pcrfoctione  pleni,  ut  fit  aequalilas.  » 

53.  Causa  post  hsec  fuit,  qua  Duacum  petiit.  Ubi 

conventus  populi  vocibus  de  statuenda  pace  falsa, 

respondit  pro  tempore,  quod  perceperat  ab  eo  qui 

est  idem  heri  et  hodie  {Hebr.  xiii,  8),  nec  immuta- 

tar  crastino  tempore.  Suggesserat  in  aures  omnium 

Walterus,  qui  erant  fovis  et  intus,  episcopum  paci 

nolle  adquiescere  ;  non  quia  erat  filius  pacis ,  sed 

quia  liberius  quscrebat  studere  artibus  suob  mali- 

gnitatis.  Gollegerat  duo  supcrius  dicta  (c.  52)  :  ne 

qais  arma  ferret,  nec  direpta  repeleret,  studebat- 

que,  ut  preteritse  vitae  rapinis  et  csedibus  quibus 

pastus  fuerat,  silentium  daretur,  et  ex  tunc  licen-  B 

tius,  nullo  ferente  arma,  assuetis  malis  frueretur. 

Quod  prsesciens  episcopus,  sedato  populo  callidi- 

tates  illius  exposuit,  utquepaci  nonesset  contrarius, 

debita  sua  multiplicia  illi  indulsit,tantum  ut  in  reli- 

qaum  populus  de  eo  pacem  in  veritate  quserere, 

etiam  cum  dampno,  si  per  hoc  posset  fieri,  propriae 

sabstantisB,  qui   illi  ut  dictum  est;  pro  ^  hoc  uni- 

versa  relaxaverat  debita. 

54.  His  ita  gestis,  Balduinus  tunc  temporis  Flan- 
drensium  comes  hortari  ccepit  episcopum,  ut  populo 
favens,  pacem  sacramento  (irmare  juberet.  llle  ne 
tnnc  quidem  a  sensu  bono  deficiens,  non  alia  quam 
qose  lex  et  evangelium  adnuntiat,  jubere  profcssus 
eet.  Tandem  tsedio  vicius,  inter  confines  Cameraci  C 
et  Atrebati  multis  sanctorum  corporibus  delatis, 
CQm  maxima  turba  ad  locum  designatum  venit.  Sed 
ne  hic  quidem  feriabatur  ^^  Walterus,  nunc  cir- 
CQmcirca,  nunc  foras  et  intra  ambulans  et  mussi- 
tans,  hunc  repugnare  paci,  in  tantum  ut  populum 
commoveret  prope  ad  inferendam  vim.  Qui  minime 
fraetus,  hanc  publice  tali  modo  pro  confutanda^ 
^08  malitia  allocutus  cst,  dicens  :  «  Pictura  insi- 
Doat  imaginem  diaboli  ad  aurem  stare  Simonis, 
soggerentem  qu»  voce  proferret  adversus  Petrum 
•postolum  contendens.  Nec  tua  te  refert  actio,  qui 
•d  malam  adquod  non  sufficis,  commoves  ceteros. » 
Deinceps  ^  populum  ad  audiendum  sedat,  et  quam 
inter  se  pacem  quaererent,  qui  commanducareeum  D 
Tolebant,  edocet.  Factoque  verbo  de  salute  animee 
qaae  christianitatis  lex  jubet  sua  sponte  se  ser- 
▼are  (402),  promittere  monet;  et  cum  deviarent,  ad 
poenitentiara  redirent.  Alacres  itaque  facti,  dicta 
ejos  pro  vero  tenentes ,  unanimes  promiserunt,  et 
ad  propria  cum  pace  redierunt. 

55.  Ilaham  Conradus  imperator  adiit  (a/7.  i036), 


ut  ad  votum  de  regno  ageret,  et  arma  ferentes  impu- 
gnarct.  Cumquo  inibi  degeret,  quosdam  Longo- 
bardorum  episcopos  partibus  Odonis  (403)  faventes 
inreverens  factus  in  vincula  conjecit  (an,  1037). 
Mediolaneiisium  autcm  archiepiscopus  (404),  re  pro 
alia  pari  modo  captus,  fuga  sibi  consuluit.  Contra 
quem  eAraspcratus,  loca  quae  late  patebant,  incendio 
absque  homine  fecit  [Mart.).  Nam  id  consilii  cum 
Longobardis  habuerat,  qui  incommune  decreverant 
juramcnto  potentes  cum  infimis,  nulla  ratione  se 
passuros  quemlibet  dominum,  quialiud  quam  vel- 
lent,  contra  eos  agoret.  Supervenit  tandem  dies 
pentecostes  [Mai.  29),  quae  poscebat,  inter  missarum 
sollempnia  pro  consuetudinecoronari  regem.  Igitur 
quaesita,  nulla  reperta  est  secclesia,  praeter  unam 
parvulam  secus  ipsam  civitatem.  Et  ecce  a  mane 
cooperunt  audiri  tonitrua ,  coruscare  fulgura  tam 
gravia,  ut  plures  in  domibus  mente  excederent,  ali- 
quanti  exhalarent  inter  missarum  offlcia  *90^  sicut 
Bruno  episcopus  (405),  qui  missam  cecinit,  testatus 
est.  Dertulfus  etiam  quidam  secretarius  regis  sanc- 
tum  se  vidisse  dixit  Ambrosium,  pro  his  quse  rex 
male  gerebat,  indignatione  commotum.  Post  hsec 
relicto  hoc  negotio  inperfecto,  iter  donvertit  cis 
Alpes  (az2.  1039,  Aug.)^  nec  multo  post  languore 
afilictus  est  2^ ;  et  vita  apud  Trajectum  privatus 
(a/?.  1039,  JuD.  4),  Henricum  filium  suum  regni  et 
laboris  dimisit  heredem.  Ad  qucm  saepedictus  pon- 
tifex  iens,  manibus  se  illius  commisit,  pariterque 
dux  Gothildo,  qui  aliquantulum  denegare  disposue- 
rat.  CujusConradi  mortemhsec  precesserunt  signa. 
Anno  ante  transacto,  mense  Aprili,  data  8.  Idus, 
visa  est  in  celo  inter  orientalem  et  australem  pla- 
gam  quasi  ignea  trabes  magna;  magnitudinis,  quee 
currens  super  solem  jam  ad  occasum  vergentem, 
visa  est  in  terram  cadere.  Cujus  vestigia  diu  po- 
tuerunt  videri,  sicut  fit  ubi  nubes  clauduntur  post 
coruscationem.  Hoc  ipso  ^  autem  quo  diem  clausit 
anno  eclipsis  solis  ^  fuit  pridie  Idus  Maii  (406) ;  et 
2.  Nouas  Junii,  ut  dixi,  ipse  obiit. 

56.  Subsequente  autemmense  Augusto  {an.  1039) 
cum  ipso  rege  Trajcctum  (407)  venit  domnus  episco- 
pus,  et  rogatu  episcopi  Nithardi  (408)  levavit  cor- 
pora  sanctorum  confessorum  Gondulfi  et  Monulfi, 
acceptis  sibi  inde  reliquiis  ;  et  consecrata  est  ibi 
cecclesia  in  honore  sancti  Servatii.  Mettis  postea 
consecrata  est  oecclesia  sancti  Stephani  protho- 
martyris,  ubi  etiam  interfuit  precatu  Theoderici, 
ejusdem  urbis  episcopi,  qui  ei  deditprcciosas  reli- 
quias  ipsius  martyris  Christi,  quas  secum  detulit. 


VARIiE  LECTIONES 


per  V,    ^  quid  feriebatur S.    ^  consueta  2*. 
lempniaS*.    ^  deestT,    ^  ipso  et soMsdeaunt  2\ 


389  deinde  2*.      ^  a.  e.    tres  etiam  i.  m.  so- 


NOTiE 


(402)  I.  e.  sdrvaturos. 
(103)  Campaniensis.. 
(404)  Heribertus. 
(406)  Mindensis. 


(406)  Errat  noster;  fuit  55  d.  22.  Aug. 

(407)  Mastricht. 

(408)  Leodiensis. 


175                                 GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM.                                  176 

57.  Aldoncm  de  VidO)  qui  ecclesiam  ^^  sanc^  A  mihi  senijam  fessodevobishucusquepromittebam, 
Gaugerici  in  advocationem  tenebat,  quam  nimis  af-  in  vita3  tempore  ultimo  subtraxerit  Deus,  non  vos, 
ftigebat,  multis  ^*  convictum  ncquitiis  a  civitate  cui  incessanter  pecco.  Breviter  tamen  hoc  vestris 
expulit.  Erat  enim  fraudulentus  valde,  et  alienus  a  auribus  suggero,  quia  de  fidelitate  servanda  ad 
veritate  et  fidelitate  ipsius.  Campum  (409)  contra  communis  regni  statum  apudvos  in  culpa  non  ha- 
eum  accepit,  unde  se  rccrcdidit  (410),  et  legaliter  beor.  Trigenta  annos  ducimus,  quo  in  nostra  urbe 
fecit  *^^  dum  suum  adjudicatus  perdidit  2% inter  pagcnsiumnostrorumgladiosvivimus.Quibus 

58.  Domnus  Gerardus  S^'^  episcopus  dedicationem  quam  mulla  datasunt  ab  secclesia  nostra,  cotidiana 
8ecclesi8einhonoresanctiBDeigenitricisMari8e(4il)  distributione,  quaeque  ab  Ottone  et  Heinrico  divte 
facturus ,  removit  altare  a  proprio  loco  ;  et  eflbssa  memorise  regibus,  prsedecessoribus  meis  episcopis 
terra  quae  circa  erat,  multse  sanctorum  reliquise  collata,  mihi  ctiam,  et  a  patrimonio  sunt  reperta, 
ibidem  repertse  sunt;  insupcr  brachium  confessoris  non  sunt  suggerenda.  (!^t  sicut  liberalitas  vostra 
Christi  Vedasti,  et  non  modica  pars  de  capite  ejus  6acellarium(4i4)habet,quicausissupervenientiba8 
et  quibusdam  membris.  Consecrata  est  igitur  ipsa  cotidianas  expensas  faciat,  ita  et  ego  sacellarius 
secclesia  sollempuitcr  2.  Non.  Januar. ,  apportato  Q  eorum  sum ,  ut  dilatio  mortis,  ne  dicam  vitflB  re- 
sancti  Vedasti  corpore  cumaliis  sanctis  a  monachis  quics  eorum  qui  mecum  sunt  acquiri  valeat,  quod 

ejusdom  loci  298 virga  disciplinae  vestrae  habuerat-^'4i5)  facere.  Et 

hajc  cu jus  nisi  regni  gratia?  E  contra  302adgravata 

59.  Paucis  ante  transactis  diebus,  Lietduinus,  ex  est  manus  plagae  vestrse  super  nos,  quando  parvitas 
laico monachus  ct  abbas  monachorum  post  factus,  a  nostra  minus  idonea  est  habita  apud  vos.  Hoc  tamen 
sseculoabienslaudabilitor,  et  ad  aliudpervcniensut  domino  dico,  ut  de  me  mala  quselibet  estimet,  de 
speramus  feliciter  {circa  an.  i044),  tristes  reddidit  utilitate  vero  et  causa  quasi  provisionis  nostrfle  non 
quos  ad  omne  bonum  instruxit.  De  quo  ut  aliquan-  quibuslibet  pias  aures  prsebeat,  sed  eos  conaulat, 
tulumdicam  :  perindoclam  Dei  sapientiam,  stultam  quibus  gens  et  patria  est  cognita,  plusque  ulilitati 
ostendit  grammaticorum  inflatam  doctrinam ,  dum  quam  suggestioni  credat.  Nec  tamen  regiae  congmit 
quicquid  scculi  fuit,  sollicitus  cavit ,  et  quse  Dei  porsonae,  impugnatores  hactenus  pacis  familiares 
8unt,  fldelis  operator  adimplevit.  Hic  abbatem  Ri-  habere ,  ct  eos  per  quos  viguit  procul  adjicere.  In 
chardum,  religiosum  admodum  virum,  et  Frederi-  vero  mihi  credile,  quia  suasio  ista  res  est  simulata, 
cum,  comitis  Balduini  avunculum  (412)  a  sasculo  p  non  vera,  ct  idcirco  vobis  obediredisluli,  quia  nec 
conversum,  prudentem  et  justum299  introduxit,  per  vobis  nec  nobis  quies  ultra  maneret.  Sane  non  adeo 
quem  locus  ille  in  sancta  religione  et  mundi  facul.  mirum,  si  ab  re  plus  justo  mihi  indignemini,  si- 
tate  coepit  pollere,  et  ab  eo  (413)  loco  subrogatus,  cuti303  Mauricius  Gregorio  (greg.  ep.  4,  31),  quam- 
nobiliter,  ut  decuit,  in  omnibus  bonis  permansit.  A  vis  longe  infra  Gregorium.  Verenda  vero  quam 
fundamento  monasterium  restauravit  {an,  i031)  et  subiit  Mauricius  vindicta,  dum  .est  hcri  et  hodie 
omnibus  utilitalibus  ampliavit,  et  momnibus  Justi-  {Hebr,  xiii,  8),  cujus  potimur  vicaria  persona.  Fer 
flcationibus  Domini  sine  querela  vixit.  Huic,  post-  eum  qui  formavit  ct  adunavit  secclesiam  de  latere 
quam  eum  Deus  tulit,  abbns  Joannes  successit,  suo,  vos  prccamur,  ne  scindatis  ^  et  dissipetis 
electusafratribus,domnoepiscopoGerardo  favente  eam  ;  ne,  quod  absit,  extra  eam  inveniamini  per 
cum  comite  Balduino  ^oo.  purgationcm  ventilabri  Dei.  Loquaces  adolescentes 

60.  «  Domino  Heinrico  augustorum  serenissimo,  cum  Hoboam  ne  admittite,  quin  potius  per  silentem 
Gerardusepiscoporumultimusetservorum  Dei  ser-  Chusi,  David  sapientissimus  princeps  inter  trea 
vus,  pacis  et  salutis  perpetuse  munus  301.  Peccatis      (//  l^eg.  xxiii),  quasi  te  '^,  »  .  .  . 


meis  hoc  reputo ,  ut  solatium  qualecumque ,  quod      

VARIiE  LECTIONES 

293  2/2  2.  teste  Colvenerioii  Hajus  capituli  quinque  priora  vorba  crant  crasa^  sicuti  etftnis;  nnde  ma- 
gna  cum  difftcultate  ea  legere  potui.  »  In  4*,  ubi  jam  indeac.  49.  nulJa  est  capitum  dislinctio^  JocusiU 
Jegitur  :  secum  detulit  qua  ferebatur  sancti  G.  spatio  uni  vocirelicto,  294nimis  2".  ^95  ita^\  cui  dum 
decst  fiet  CoJv.  "^  posthicc  in  2  qusodem  erasa  orant  In  2'.  duarum  vocum  spatium  relictum.  ^  pos^ 
tliSDC  duarum  vocum  spatium  rcliquit  2*.  29S  posthmc  in  2.  erasas  crant  14  Jineae :  in  2*.  Jincao  et  dimidim 
spatiumreiictum.  2^^  et  Fr.  —  justum  dcsunt  2*.  30O  Post  finem  bi^us  cap.  cumin  2.  vacaret  semipagella^ 
aJiauis  recentiori  mano  adscripsit  bvec  verba  :  Anno  1148.  8.  Idus  Soptembris  Cameracensis  ecclesia 
S.  MarijB,  et  ecclesia  S.  Auberti,  totumque  Castellum  uno  eodemque  incendio  perierunt.  «  Colv.  301 
post  usque  quasi  te  teste  Colvetcrio  «  dosunt  dwv  circiter  lincx.  Quio  scquuntur  ad  ftnem  usque  Liet-- 
bertiiilia  nianUy  enque  recentiori  scripta sant;  phrasis  tamon similis  eundem  redoiet  auotorem.  »  Scriba  T, 
margini  adscripsit :  desunt  paucula;  tunc  eodem  calamo  pcrgitsino  ulla  distinctione  :  Huic  quidem,  elc. 

NOTiE 

(409)  I.  e.  duellum.  (413)  Sc.  Richardo  ;  cf.  c.  16.  Colv. 

(401)  Se  reddidit,  victum  se  professus  est.  (414)  Sive  saccellarium,  SacJcehneister,  a  aao^ 

(411)  Atrebatensis.  cus. 

(412)  Cf.  Mab.  Acta  SS.  Bened.  ssec.  VI,  i,  p.  190,  (415)  I.  e.  debuerat,  avait  a  ffdre. 


177 


CONTINUATIO.  —  GESTA  LIETBERTI  EPISC. 


178 


GESTA  LIETBERTI  EPISCOPI  ''' 


1.  (Cap,  61.^  HuicqaidemGerardo  pontifici  dom- 

nus  Lietbertus  in  episcopatum  successit,  qui   ex 

Brachatensi  patria  (416),  nobili  ortus  prosapia,  a 

progenitoribus  (417;  educandus  puer  commissus  est 

sub  ipsius  Gerardi  pontificis  (418)  disciplina.  Pucr 

igitur  iste  docibili  ingenio  pradditus  et  assidua  pii 

magistri  doctrina  informatus,  gemina  scientia  a(!a- 

tim  imbuitur.  Quem  videns  pius  pater  bonis  studiis 

crescere  et  per  dies  singulos  ad  meliora  conscen- 

dere,  coepit  oum  vehementer  diligere  et  consiliorum 

soorum  participem  facere;  et,  ut  omplius  in  scientia 

eum  confirmaret,  regendas  scolas  sancti^  Mariee  ma- 

tris  aecclesisB  ei  commisit,  qui  honor  propter  laborem 

rarus  ^  nobilibus  committitur,  sed  quanto  rarior, 

tanto  magis  ^  honorabilior  conprobatur.  Hujus 

igitur  mmisterii  exercitatione  perfectioris  scienti» 

culmen  juvenis  ille  cepitattingere,  et  inter  sapienles 

sapienter  pollere.  Cognita  vero  episcopo  scolastici 

industria,  separavit  eum  a  puerorum  doctrina,  fa- 

eiens  illum  semper  consistere  in  presentia  sua,  et 

lateri  sao  adhaerere,  et  in  judiciis  suis  tam  publicis 

qaam  privatis  Ruditorem  in  primis,  et  mox  judicem 

iosistere.  Sicque  factum  est,  ut  juvenis  ille  parvo 

post  tempore  iu  divinis  ot  in  humanisefficacissime 

elarescerct.Quem  videns  episcopusbonis  virtutibus 

^  abundare  et  castitatem  inviolatam  conservare, 

ccepit  eum  diligere,  prae  omnibus,  et  privata  et  pu- 

blica  facere  ex  consilio  ipsius.  Et  quia  eum  divina 

elementia  et  sapientiaet  virtutibus  exaltaverat,  com- 

fflodumduxiteumepiscopus  magnificare,  conferens 

eiarchidiaconatumet  prsBpositurametcetera  majora 


^  ministeria  fecclesioe.  His310  acceptis  honoribus  ita 
utebatur,  ut  majoribus  perfruendis  dignior  judica- 
retur. 

2.  (Cap.  62.)  Post  aliqantum  vero  temporis  ipsi 
Gerardo  pontifici,  vergentibus  annis  ad  occasum, 
senectusobrepsit,  pro  qua  debilior  jam  fiebat  a  prio 
ri  statu,  in  tom  divinis  misteriis  quam  in  humanis 
nogotiis.  Sed  liiolbertus  quem  a  puero  nutrierat 
8^t,  quem  honoribus  exaltaverat,  in  utroquc  val 
juvabat.  Acciditinterea,  ut  Gualterus  Cameracensis 
castellauus  ab  inimicis  suis  interfectus  interiret  (419) 
(an.  1041),  unicumquc  filium  cum  uxore  sua  su- 
perstites  sibi  relinqueret.  Quaequidemuxor,  Ermen- 
trudis  nomine,  ab  insania  mariti  sui  non  cessavit, 
sed  per  pejora  qua^que  oberrans,  mariti  sui  nequi- 

B  tias  superoxcellit.  Et  quia  malitiam  per  se,  ut  vo- 
lebat,  exercere  non  potuit,  — filius  enimejus  puer 
erat  ~,  tirannum  quendam  nominc  Johannem,  ad- 
vocatum  Atrebatensem,  sibi  in  conjugium  copulavit, 
suiqueetfiliisuipatronumesseconstituit.  Filius  au- 
tem  ille  mox  mortem  obiit,  secundum  quod  scrip- 
tum  est  :  Generatio  impioramperibH  (Psal,  xxxvr, 
28).  Johannes  vero,  cui  mater  pueri  nupserat  qui- 
que  per  matrem  beneficium  pueri  invaserat,  nite- 
batur  aut  vi  aut  dolo  illud  sibi  transducero,  quod 
lex  nulla  sibi  permittebat.  Porro  ut  res  faciliores 
haberet  eflectus,  coepit  ipsum  Gerai*dum  pontificem 
mognis  sollicitare  promissionibus,  et  pecunia  cor- 
rumpere  necessarios  et  familiares  ejus.  Hujus 
quidem  consilii   Litbertum;  inter  fideles  pontificis 

Q  sapientissimum,  participem  esse  noluit,  timens  ne 


VARIiE  LECTIONES 

^hanc  titulum  de  nostro  suplevimus;  in  2.  2*.  non  adest.  Incipiunt  excerpta  ex  libro  gestorum  Game- 
raeensium  pontificum.  De  domno  Lietberto  successore  Gerardi  episcopi  7.  qui  hic  incipit.  Ex  eo  capitum 
distiactioaem  instiiuimus,  ^  rarius.  30«  deestl.  30»  operibus  7.  3iOSic.  1.  3ii  ita  1.  nutriebat  2.  2". 

NOTiE. 


(416)  Est  terra  de  Alost.  ubi  Brakele.  Colv. 

(417)  Necrologium  Beatse  Mariae  Cameracensis 
inbibl.  Camerac.  n.  219.  sseculo  xn  in..  ex  anti- 
auiori  descriptum,  heBc  habet :  5.  Kal.  Febr.  obiit 
Lietbertas  pater  Lietberti  episcopi,  8.  Idus  Sept, 
obiit  Oshargis  mater  Lietberti  episcopi. 

(418)  carnis  genpre  sibi  propinauiy  addit  Rodul- 
fosin  VitaLietberti.  Seddubium  eificit,  quodnoster 
ml  ea  de  re  notavit. 

(419)  Cameraci,..  ad  ostium  monasterii  sanctso 
Mariae^  dam  oraret^  ut  aiuut  —  nos  id  parum  com- 
pertam  habemus  —  a  quattuor  viris  ad  hoc  ipsum 
eoaventioae  faeta  paraiis  iaterficitur.  Chronic.  S. 
Andrcae  Castri  Cameracesii  ii,  8.  Annales  Elnonen- 
les  luinores  haec  habent :  1011.  Walterus  Camera- 
ceasis  casteJJaausad  jaauam  eeccJesise  sancimMa' 
riap  dum  oraret,  iaterfectus  est.  Tameo  yero  ante- 
fuam  morti  debitum  persolvissety  quod  iiyuste  fe- 
cerat,  Deo  et  sanctw  Marise  atque  episcopo  seccle-- 


sim  voJuit  emendare,  Episcopo  autem  rennuente 
quod  obtulit^  jnxta  sententiam  episcopi  excommu- 
nicalus  obiit^  et  sepultus  est  socus  Oisium,  in 
monte  Erni.  Quodquidem  ad  tantum  maJi pervenit, 
D  ut  omnis  regio  Cameracensis  fore  igni  combusia, 
jussu  uxoris  sua^  Ermcntrudis  penitus  vastaretur. 
Hiuus  itaquemoricm  comes  FJandrensis  Balduinus 
dolens^  graviter tulit^  quodab  atrio  sanctse  matris 
secclesiw  corpus  ejus  i^juste  ab  episcopo  seques- 
tratum  fuisset^  et  ideo  injuste,  quia  moriens  coram 
astantibus  se  culpabilem  Deo  reddidit.  Qua  de  re 
ab  archiepiscopo  et  a  comite  Balduino  episcopus 
coactus,  eum  jasle absolvity  quem  injuste  ligavit;  et 
sic  corpus  ejus  a  loco  superius  nominato  dissepuJtum, 
ad  S.  Amandi monasterium  secus  ElnonemfJuvium 
situm  irauslatum  est,  et  sepultum  est  in  cJaustro 
monacorum  ante  fores  seccJesise,  Epitaphium  ejus 

Continet  hsec  fossa  Gualteri  principis  ossa. 

Qaem  Cameracensis  orantem  percalit  ensia. 


179 


GESTA  PONTIFICUM    CAMERACENSIUM. 


180 


prudenlia  el  fidelitato  ejus  ab  incepto  repelleretur. 
Undo  ut  eum  a  consultu  pontificis  longe  faceret  et 
a  civitate  procul  expelleret,  confictis  causisinimi- 
citias  ei  insimulal)at;  quibus  silocusessct,  mortem 
etiam  ei  collaturum  plerisque  revelaverat.  Interea 
Gerardus  episcopusinfirmabatur;  etcum  sctatis  de- 
crepita)  molestia  acuta)  febris  valitudine  angebatur 
ta  ut  a  domo  sua  nisi  alterius  manibus  exportatus 
exire  non  valeret,  neque  disponere,  quidsibi  vel  rei 
publicse  utile  esset.  Domnus  vero  Lietbertus  cumeo 
assidue  esse  non  potorat,  propter  simultatem  et  in- 
sidiam,  quam  adversus  eum  Johannes  inferebat ; 
Ideoque  apud  novumcastrum  sanctoe  Mariae  custo- 
dise  ejus  deputatum  morabatur,  uisi  aliquando  epi- 
scopum  refocillationis  gratia  visitaret,  congregato 
constipatus  exercitu.  Gaudebat  igitur  Johannes  de 
ejus  absentia,  sednihil  tamen  impetrareabepiscopo 
valebat,  eo  quod  ab  amicis  Lietberti  dissolverentur 
et  ad  nihilum  traherentur  omnia  petitionis  suae  in- 
genia. 

3.  (Cap.  63.)  Cum  haec  agerentur,  superveniente 
8U8B  vocationis  tempore  praesul  Gerardus  dofun- 
gitur  (420)  (aw.  1051,  Mart  14);  Johannes  tamenin 
civitate  remanet,  castellatura  indonatus.  Porro  se- 
pulto  honorabiliter  sicut  decebat  Gerardo  pontifice, 
Henricuin  regem  (421)  Lotha-Karlensium  312  adeunt 
domuus  Lietbertus   prsepositus    et  archidiaconus 


A  aliique  archidiaconi  cum  casatis  (422)  Cameracensis 

aecclesiae,  reportantesbaculum  pontificaiem,  etnun- 

tiantesepiscopisuidepositionem.Audiensimperator 

obitum  tanti  viri,  pie  ei,  eo  quod  omnibus  amabilis 

^rat,  condoluity  cepitque  quserere  diligenter,  qaem 

in  loco  ey  us  similem  subrogare  potuisset.  Cui quidem 

hac  in  re  sollicito,  occurrit  animo  (423),  quod  Liet- 

bertus  ejusdemCameracensis  eecclesise  prepositus, 

qui  suus  jam  dudum  capellanus  3^3  erat,  quem  fi- 

delissimum  sibi  et  aecclesi»  illi  saepe  necessarium 

in  mullis  probaverat,  ad  regendam  secclesiam  Ca- 

meraceusem  idoneus  enltebat*.. 

IIoc potissimum  loco  addere  libuit  excerpta  Came- 
racensiaapud  Jacobum  deGuise  obvia^  edit,  Pa- 
ris,,  t.VlII,  p.  450.  Cujus  (sciJ.  Herluini)  auditode' 
cessu,  imperatorGerardum,capellanumsuum,  ad 
sedem  ipsam  destinavit.  Qui  multas  injurias  ab 
hominibus  suis  illalas,  non  minus  post  ecclesi» 
collatabeneficia  [passus],  carnis  soiutus  ergastu- 
lo,  nutritumsuum,  dominum  Libertum,  dereliquit 
succcssorem.  Sed  ipsius  Gerardi  temporibus,  in 
ecclesia  Attrebatensi  iuxta  majus  altare  reliquiae 
^  sunt  inventse,  quse  ibidem  hodie  conservantur.  Ad 
"  quarum  inventionem  multa  infirmis  sunt  per  tres 
annos  coutinuo  collata  beneficia.  Dominus  Li- 
bertus  ecclesiam  Beaurim  (424)  cum  decima  ca- 
nonicis  Attrebatensibus  dedit  et  Berle  (425),  et 
ecclesiam  sancti  Sepulchri  in  civitate  Camera- 
ccnsi  fundavit,  in  qua  cum  multo  honore  sepul- 
tus  requiescit.  DominusGerardus  junior  Liberto 
successit. 


VARIiE  LECTIONES 

3ia  ita.  7.  ariensium  2.  riensiura  2.  3i3  ita.  correxit  Colv,  ex  Vita  Lietberti;  manibus  2. 2.  7. 

NOTiE. 


(420)Diemobitus  ii  idus  Mart.  esse,  in  eoconve-  C 
niunt  Necrologia  S.  Gaugerici  (inbibl.  Camerac.  n. 
55  descriptum  s.  xi  ex.,  ex  antiquiori),  Beatte  Ma- 
riae  (bibl.  Camer.  219,  s.  xii).  Aquicinense  (bibl. 
Duac.  n.  825.  s.  xii  in.)  et  Chron.  S.  Andreae  Ca- 
stelli  Cameracesii,  anno  1183  compositum.  Annum 
plerique  statuunt  1050,  alii  1048.  Sed  Colvenerius 
affert  diploma  Lietberti  episcopi  monasterio  S.  Aut- 
berti  concessum  anno  Domini  1057,  et  prcesulatus 
ipsius  anaoseptimOyei  Miraeus  Opp.  dipl.l,  153  et 
155  duo  alia  awwo  1064  prcesulatus  domni  Lietbevti 
anno  14*»,  unde  sequitur,  Lietberti  primum  fuisse 
annum  1051.  Rodulfus  poiToin  VitaLietberti,  ante 
annum  1131  conscripta,  heec  habet  c.  18  :  Convenit 
in  unum  Cameracensis  ecclesia,  pari  consensu  ele- 
ctura  d.  Lietbertum.,.,  Post  haec  Henricum  regem 
adeunt  novus  electuSj  scilicet  domnus  Lietbertus 
praepositus  et  arcbidiaconus  a.  a.  c.  c.  C.  a.  n.  des-  rx 
tructionis  suse  casum  Oebilem  et  e.  s.  d.  Illis  quippe 
diebus  apad  Aggrippinensem  Coloniam  excubans, 
super  observationis  quadragesimee  die  resurrec- 
tionis  dominicse  proestolabatur  dominicum,  consul- 
turus  ibidem  nobile  suorum  palatinorum  suorum 
consilium....  cui  quidem  in  hac  re  sollicito  sugges- 
tum  esta  Cameracensibus,  quod  Lietbertus....  elec- 
tus  esset  ab  omnibus..,  Electus  ost  in  die  sancto 
paschsB  domnus  noster  Lietbertus  ab  imperatore 
cunctisque  palatinis  principibus —  Actum  est 
AggrippinoB  in  palatio  imperiali^  conRrmatum  in 
ecclesia  S.  Petri  principis  apostolorum.  Atqui  ini- 
peratorem  Colonise  pascha  celebrasse  a,  1051  sci- 
mus  ex  Herimanno  Augiensi  (a.  1048  fuit  in  bava- 
ria )  a.  1049  GosIarisB ;  a.  1050  Trajecti).  Idem  Ro- 


dulfus  ecclesiam  S.  Sepulcri  consecratam  dicit 
annoiO^iy  indictiono%  annoquoque pontiftcatus do- 
mini  nostri  et  patroni  Lietberti  14®,  eumdemcjue 
mortuum  dicit  anno  pontiflcatus  sui  26°,  dominism 
incarnationis  1076°,  qui  lociambo  dant  annumcon- 
secrationis  1051.  Eumdem  donique  annum  1051  in- 
dicatChronica  S.  Andreae  Castri  Cameracesii  ii,  12, 
ubi  V.  notata.  Cf.  etiam  Acta  SS.  Junii  IV,  585.  — 
Mirum  itaque  est  quod  Simon  abbas  S.  Bertini  in 
Chartulario  S.  Bertini,  ed.  Gu^rard,  p.  184,  exbibet 
diploma  Balduini  comitis  Flandrensis,  datum  anno 
d,  i.  1056,  indictione9...  die  sancto  Epiphanie,  as- 
tantibus  hujus  rei  tcstibus,  inier  qiios  tertiusest  : 
Signum  Gerardi  Cameracensis  episcopi.  Nomen 
Gerardi  falsum  esse,  luce  clarius  apparet ;  sed  in- 
dictio  quadrat.  Fortasse  iu  charta  fuit  :  Signum 
L.  Cameracensis  episcopi,  quod  L  pro  G  legens, 
Simon  erardi  e  conjectura  supplevit  pro  ietberti, 

(421)  Imperatorem  potius  ;  jam  enim  25  I)ec. 
1046  Romae  coronatus  fuerat. 

f422  Attachds  a  la  maison^  domestici.  A  Cambrai 
cettedenomination  s'app1iquaitsurtoutaux  24  francs 
lievez^  institu6s  pour  connaitre,  sur  \ecoi\jurement 
du  grand  bailli,  des  affaires  feodalos,  civiles  et  cri- 
minclles,  qui  6taient  de  la  juridiction  de  Tevdque. 
Le  Glay. 

(423)  Paulo  aliter  Rodulfus  loco  supra  indicato 
narrat,  Lietbertumjam  domielectumfuisse  aclero 
atque  populo,  antequam  Coloniam  irent ;  hanc  elo- 
ctionem  imperatori  suggestam  et  ab  eo  confirma- 
tam. 

(424)  Beaurain. 

(425)  Berles. 


181 


CONTINUATIO.  —  GESTA  LIETBEaTI  EPISC. 


182 


P.  454.  Verum  quia  superius  in  capitulo  itnmediate  A 
prsecedente  digressi  sumus  a  coordinatione  vera 
ac  successione  episcoporum  Cameracensium ,  a 
tempore  obitus   videlicet  Gorardi ,  qui  ultimus 
extitit  episcopus  tam  Attrebatensis  quam  Came- 
racensis  ecclesiarum,  et  dimisimus  coordinatio- 
nem   episcoporum  Cameracensium  insequendo 
episcoporum  Attrebatensium  successiones  ;  hic 
consequenter,  Deo  duce,  prout  reperire  valui,  ad 
Cameracensium  episcoporum  catalogum  revortor. 
Nam  in  ecclesia  Cameracensi  primus  postdictum 
Gerardum,  cigus  temporibus  facta  fuit  episcopa- 
taum  dictorum  divisio ,  successit  Gerardo  Ma- 
nasses,  solus  regnans  in  solo  episcopatu  Camera- 
censi.  Manassi  successit  Walterus.  Waltero  suc- 
cessit  Odo.  Odoni  successitBurgardus.  Burgardo 
successit  Lietardus.Lietardo  successit  Nicholaus. 
Nicholao  successit  Petrus.  Petro  successit  Ro- 
bertns.  Roberto  successit  Alardus.  Alardo  suc- 
eessit   Rogerius.   Rogerio  successit  Johannes. 
Johanni  successit  Nicholaus  elcctus.   Nicholao  g 
successit  Hugo  electus.  Hugoni  successit  Petrus 
deCorboiio(426)episcopus.PetrosuccessitJohan- 
nes  de  Bethunia.  Johanni  successitGodefridus  de 
Condato  inHannonia.  GodrefridosuccessitGuiar- 
dus.  Guiardo  successit  Nicholaus  de  Fontanis. 
Nicholao  successit  Ingelramnus.  Ingelramno  suc- 
cessit  Guillelmus  de  Hannonia.Guillelmo  succes- 
sitGuido  de  Gollo-Medio  (427).  Guidoni  succossit 
Philippus  de  Margny.  Philippo  successit  Petrus 
de  Miiapi  (428).  Petro  successit  Guido  de  Baby- 
lonia  (459).  Guidoni  successit  Guido  do  Ventha- 
dorio.  Guidoni  successit  Potrus  Andree.   Petro 
SQccessit  Robertus  de  Gebennis  (430).  Roberto 
SQccessit  Gerardus  de  Dainvilla.  Gorardo  succes- 
sit  Johannes  Cherclaus,  tempore  schismatis  ec- 
clesiae.  Johanni  Cherclaus  successit  Andreas  de 
Sancto-Paulo,  frater  comitis  Sancli-Pauli. 
Tora.  IX ,  p.  464.  Ex  historia  Cameracensi,  Hoc 
anno  (1047)  fuit  maxima  mortalitas  Cameraci, 
ratione  cuius  episcopus  Gerardus  benedixit  rna- 
gnum  cimiterium  extra  muros  civitatis  Camera-  t» 
eensis,  et  incoepit  ecclesiam  parvam  in  honorem 
sancti  Nicholai  episcopi  atque  sancti  sepulchri , 
scd  eas  non  perfecit  :  et  illuc  sepeliebantur  de- 
functi,  quia  cimiteria  civitatis  erant  omnia  re- 
pleta(481).  ,^^^^ 

D).  p.  466.  Ex  Sigeberto.  Eodem  anno  (1049)  nio- 
ritnr  Gerardus,  episcopus  Cameracensis.  Exhist. 
Cameracensi  (432).  Anno  DominilOtO.  Henricus 
imperator  dedit  dominium  temporale  totius  civi- 
tatis  Cameracensis  Lieberto  noviterelecto  in  epis- 
copum  Gameracensem;  et  (433)  eodem  anno  Johan- 
nes  expalit  canonicos  extra  ecclesiam  beataeVir- 
gims  et  clausit  portas  civitatis  ante  Liebertum 
episcopum,  et  tenuit  contra  ipsum.  Sed  tandem 
BalduinuSjComes  Flandriae,  reposuit  dictum  epi- 
scopum  in  pacifica  possessione  totius  civitatis,  et 


exulavit  dictum  Johannem.  Hic  episcopus  Lie- 
bertus  a  Guidone  archiepiscopo  Reniensi  fuit 
consecratus  una  cum  regima  Franciae,  uxore 
Henrici  regis  Francorum  (434). 

Ib.  p.  470.  Lx  historia  Cameracensi.  Hoc  anno 
(1052),  incoBpit  fundare  Liebertus  episcopus  Ca- 
meracensem  abbatiam  in  honore  sancti  Andrea) 
in  Costello  Cameracisii. 

Ib.  p.  47:2.  Ex  Sigeherto  :  Eodem  anno  (1054).  Lie- 
bertus,  episcopus  Cameracensis ,  terram  sanc- 
tam  et  sanctumsepulchrum  visilare  voluit,  prout 
potuit,  cum  sumptibus  magnis  (435) ;  sed  dum 
esset  in  Cypro,  coactus  a  Sarracenis,  invitissime 
repatriavit. 

Ib.  p.  476.  Exhistoria  Cameracensi  {iS&).  Hocanno 
(1064)  Liebertus,  episcopus  Cameracensis,  fun- 
davitecclesiam  sancti  SepulchriCameracensis,  et 
eam  dotavit  et  dcdicavit,  et  monachos  apposuit. 

Tom.  XI,  p.  158.  Ex  historia  Cameracensi.  Modi- 
cumante  temporaista  (1080),Hugodominusd*Oisi 
cepit  episcopum  Cameracensem  Lietberlum  pro- 
ditorie  de  nocte  in  lecto  suo,  postquam  fessus 
dedicaverat  quamdam  ecclesiam  ol  magnum  po- 
pulum  confirmaverat,  et  interfecit  camerarium 
episcopi  et  multos  nobiles  qui  erantcum  episcopo 
volentes  eum  adjuvare.  Dictus  autem  Hu^o  cepit 
diclum  episcopum  nudum  3U  in  lecto,  et  mcarce- 
ravit  cum  in  castro  suo  d'Oisi.  Richildis  autem 
comitissa  Montensis,  audiens  quod  ejus  pater 
spiritualis  sic  tractatus  fuerat,  congreijavit  aciem 
magnam  in  Hannonia,  et  mandavit  filio  suo  Ar- 
noldo,  tunc  comiti  Flandriarum,  quatenus  ad 
ipsam  accederet  cum  decenti  comitiva.  Quse  post- 
paucos  dies  una  cum  Arnoldo  proprio  filio  Came- 
racisium  per  Duacum  subintrantes,  totam  terram 
Hugonis  devastanles,  Hugone  fugiente,  castrum 
d'Oisi  ceperunt,  et,  cunctis  interfectis,  dominum 
Lictbertum  episcopum  vinculatum  rcpererunt, 
quem  cum  honoro  permaximo  ad  civitatem  Ca- 
meracensem  reduxerunt,  et  in  propria  sede  repo- 
suerunt  cum  magnificentia  (437).  Pares  (iamera- 
cisii  cum  civitale  considerantes  victoriam,  hono- 
rem  et  commodum  a  comitissa  Montensi  et  ejus 
filio  Arnulpho  (sic)  eis  impensa,  traclare  coepe- 
runt  comitiss»  de  satisfactione  pecuniaria  et  ex- 
pensis  persolvendis ;  sed  comitissa  respondisse 
fertur  sola  benedictione  episcopi  contentari ;  et 
(438)  superaddidit  ecclesise  beatae  Virginis  et 
episcopo  terras,  possessiones  et  jocalia  quam 
plurima  :  tandem  reversa  est  ad  propria  in  suo 
castro  Montensi. 

4.  (Cap.  64.  1051.)  Vocatis3tSitaque  Cameracensis 
fficclesiae  legatis,  tam  clericis  quam  laicis,  su»  vo- 
luntatis  sententiam  eis  aperuit,  Lietbertum  videlicet 
prepositum  se  preficere  velle  episcopum  secclesise 
Cameracensi,  quem  ad  regendam  secclesiam  illam 


aii  nondam  ed.    ^^^  advocatis  7. 


VARIiE  LECTIONES 
NOTiE. 


(426)  Corbeil. 
[iTi)  Colmieu. 

(428)  Mirepoix.  _  ^   .    ,,4 

(429)  BaloDia.  Mss.  de  S.  Genoaam;  Gui  dAu- 

Tergne.  Fortia. 
(GO)  Pierre  de  Gen^ve  ?  Fortia. 

(431)  Cf.  Rod.  c.  46. 

(432)  Rod.  c.  13  :  —  donavit  civitatem  Camera- 
cuiD  cum  81118  appeaditiisomnibus  domno  Lietberto 
imperator  Romanorum  Henricus  secundus. 


(433)  Cf.  Gesta  Lietberti  infra  p.  492. 

(434)  Cf.  Chr.  S.  Andrese  Cam.  et  Rod.  c.  19, 20. 

(435)  Cf.  Chron.  S.  Andreee ;  Rod.  c.  41. 

(436)  Cf.  Gesta  ep.  Camerac,  coL  191,  A.  Rod, 
c.  41-49.  anno  1064.  Reliqui  annorum  numeri  in 
fontibus  desiderantur. 

(43*7)  Brevius  in  Gestis  episc.  Camerac,  col.  190 
in  Hod.  c  56. 
(438)  Cf.  Gesta  ep.  Camerac  col.  190  et  Rod. 

c  56. 


183 


GESTA  PO^fTIFICUM  CAMERACiiNSItrM, 


184 


B 


utilcm  esso  credebat,  suaeque  commodum  fidelitati.  A. 
His  auditisomnesassensi  sunt,  praeterunumarchi- 
diaconum,  Guonem  310  nomine,  qiii  mox  convictus 
est  contradixissc  invidia  potius,  quam  ulla  alia  ra- 
tione  {Mart,  31).  Sicque  annuente  isto  cum  aliis 
omnibus,  donavit  episcopalumCameracensemdom- 
no  Lietberto  imperator  Uomanorum  Henricus  se- 
cundus.  Videres  igituromnepalatiumgaudioreple- 
tum  esse  et  exultatione,  et  incipientem  ipsum  etiam 
imperatorem  Te  Deum  laudamas^  prosequi  episco- 
pum  cum  clero  ct  populo  usque  in  aecclesiam,  cum 
hujus  ymni  jubilatione.  Magnificatus  est  pontifex 
a  rege  et  principibus  ojus  in  magna  gloria,  et  re- 
ceptus  est  a  suis  cum  gratiaruiii  actione  et  letitia 
magna.  Pontifex,  facta  fidelitate  imperatori,  et  om- 
nibus  competentibus  adimpletis,  satagebat  ad  civi- 
tatem  suam  reverti  (439). 

5.  Sane  Johannes  ille,  qui  ei  infensus  Cameraci 
remanserat,  audivitpraecurrente  fama,  quod  factum 
fuerat;  quia  domnus  Lietbertus  accepto  episcopatu 
leetus  remeabat.  Hac  pro  causa  valde  irascitur,  se- 
cumque  diu  reputat,  quid  facto  opus  sit  ^^"^.  Postea 
satellites  in  unum  convocat,  eisque  secretum  animi 
sui  insinuat,  dicens,  se  Lietberto  nuper  episcopo  p 
facto  nullum  introitum  civitatis  Camoracse  indul- 
gere,  nisi  se  castellanum  prius  ipsius  civitatis  vo- 
luerit  facere.  Procepit  igitur  omnibus  illis,  paratos 
esse  semper  in  armiSy  ad  repellendum  episcopum 
illum,  nisi  sibi  3i8  hoc  in  dono  satisfecerit.  Deinma- 
trem  secclesiam  sanctse  Mariee  violenter  invasit,  et 
ejectis  canonicis,thesauros  secclosise  et  quodcumque 
intus  invenit,  ditioni  suse  mancipavit,  custodesque 
suos  ai*matos  inibi  posuit.  Basilicam  itaque  pon- 
tiilcalem  cum  militibus  suis  introiit,  et  uxorem 
suam  in  camera  pontificis  introducens,  stratum 
suum  in  lecto  pontiflcali  parari  fecit,  sibique  et  sa- 
tellitibus  suis  de  pontiflcalibus  sumptibus  precopit 
ministrari  (440). 

6.  (cap.  65.)  Interea  dum  hsec  agerentur,  novus 
civitati  appropinquat  episcopus.  Cui  Johannes  cum 
parato  occurrens  exercitu,  portas  clausit,  et  longe 
reppulit  3i9  ab  introitu.  Episcopus  itaque  ad  novum 
Castellum  sanctae  Marise  divortens,  cum  honore  et 
laetitia  recipitur  a  suis. 

7.  Ibique  aliquandiu  mansit.  donec  Flandrensium 
comesBalduinus  arege  Francorum  revertens  et  per 
ipsum  Castellum  transitum  habens,  eum  ibi  inve- 
nit  320^  et  de  episcopio  ejus  Isetus  effectus,  usquead 
civitatem  Cameraconsem  eum  secum  deduxit.  Gomes 


D 


vero  dum  ad  civitatem  propinquarot ,  mandavit 
Johanni,  utipseetsui  a  civitute  exirent,  et  liberum 
introitum  episcopo  venienti  permitterent.  Johannes 
autem  quia  contradicere  ausus  non  erat,adimplevit 
comitis  domini  sui  mandatum  per  omnia,  sicutjus- 
sus  fuerat.  Intravitigitur  episcopuscivitatem  suam 
duce  comite  cum  magna  gloria,  et  expulsus  est 
adversarius  ejus  Johannes  cum  magna  ignominia. 

8.  (Cap,  66.)Pontifex  vero  ejecto  Johanne  preca- 
vens  in  futurum,  et  timens,  ne  vel  ille  Johannes  vel 
quilibet  tirannus  huic  similis  in  castellaturam  illam 
aut  vi  aut  ingenio  intraret,  et  postea  justus  heres 
eam  repetens  inde  turbas  faceret ,  ultro  Hugonem 
Gualteri  castellani  defuncti  nepotem,  eo  quodlegi- 
timus  heres  erat,  ascivit,  eique  castellaturam  illam 
concessit.  Et  quia  iste  Hugo  adhuc  puer  erat,  sed 
propinquum  quendam  Ansellum  (441)  nomine,  mo- 
ribus  etarmis  egregium,  habebat,  hujus  custodiae 
puerum  cum  bono  ejus  (442)  commisit ;  quem  An- 
sellus  ille  usque  ad  prsefinitum  tempus  optime  et 
fldcliter  rexit. 

9.  Johannes  igitur,  castellatura  quam  injuste 
usurpaverat  privatus,  nec  quicquam  mali  adversus 
episcopum  proinde  presumens  facere  —  prohibitus 
cnim  erat  a  comito  —  ipsum  comitem  Balduinum , 
cujus  ligius  (443)  miles  erat,  dereliquit,  et  ad  impe- 
ratorem  Romanorum  Heuricum  se  contulit,  quem 
sciebat  tunc  temporis  inimicum  esse  Flandrensi 
comiti.  Hujus  quidem  miles  effectus ,  sciens  quia 
imperator  secundam  profectionem  in  Flandriam  ad- 
versus  Balduinum  321  pararet,  promisit  ei,  quod 
cxercitum  suum  illuc  deduceret,  si  a  LietbertOy  cui 
noviter  episcopatum  dederat,  castellaturam  Came- 
racensis  civitatis  dari  sibi  fecisset. 

10.  {Cap,  67.)  His  auditis  imperator,  quia  in  ter- 
ram  contitis  depopulaturus  venire  desiderat  382^ 
Isetus  efflcitur,  estimans  se  facile  impetraturum  ab 
episcopo,  quoda  Johannepostulabatur.  Deniquenec 
multum  temporis  interfuit,  cum  imperator,  parato 
exercitu  et  Johanne  ductore  constituto,  ex  pacto  et 
petitione  ejus,  ut  in  Flandrensem  patriam  323  deve- 
niret,  iter  aggreditur  (an,  105i).Pertransiensigitur 
omnia  interjacentia  sui  regni  loca,  pervenit  ad 
Maen  (444),  vicum  quendam  super  Scaldum  fluvium, 
non  longius  quam  duobus  milibus  a  Valentianis, 
ubi  pontes  volebat  facere,  etsic  in  terramBalduini, 
qu8B  32i  presens  transitoflumineoccurrebat,  intrare. 
Sed  Baldninus  comes  alteram  partem  ripse  cum  suo 
exercitu  jam  preoccupaverat,  per  quam  imperator 


VARIiE  LECTIONES 

316  ita  2.  7.  VitaLietb,  Chunomen  2*.  317  hq  7.  vita  Lietb.;  opus  sit  factu  2.  2*.  3i8  cfeest  7.  319  ita 
7.  Vita  Lietb.  repellit  2.  2*.  320  invenerit  2.  T.  321  comitem  addit  7.  322  desiderabat  7.  323  provin- 
tiam7.    »84  quem  2.  ^ 

NOTiE. 


(439)  Heec  omnia  Goloniae  acta  fuisse  in  die  pas- 
ch8B  narrat  Rodulfus  in  Vita  sancti  Lietberti. 

(440)  idem  supra  I.    101.  narratur    de  Karolo 
duce. 


(441^  De  Ribodimonte. 

f442)  Son  bieii,  i.  q.  possessiones. 

443)  Ledigman. 

^444)  Maing.  Lk  Glay. 


186 


CONTINUATIO.  —  GBSTA  LIETBERTI  EPISC. 


186 


in  terram  ejus  transire  parabat.  Sedentibus  itaque 
imperatore  et  comite  e  diverso,  neque  altero  alteri 
nocere  valentibus  propter  altitudinem  intercurren- 
tis  fluvii,  pars  qusedam  ab  imperatorio  exercitu 
clanculum  segregata,  per  Gameracum  civitatem 
adversus  imperatorem  sedentem  imparatum  325  of- 
fendere,et  sic  ex  improviso  superare.  Quod  quidem 
fectum  fuissety  nisi  ad  ultimum  per  legatum  moni- 
tu8  comes  cum  suis  fiigeret,  et  custodiam  littoris 
vacuam  derelinqueret  3^. 

H.  {Cap.  68.)  Hoc  viso  imperator  Scaldum  flu- 
viumy  paratis  pontibus,  transiit,  et  terram  Bal- 
duini  3*7  hosti  (445)  suee  devastandam  dislribuil ; 
sicque  depopulando  eam  prseda  et  igni,  usque  ad 
Debullientem  rivum  (446)  cum  exercitu  suo  perve- 
nit.  Quo  in  loco  prsefatus  Johannes,  acceptis  secum 
satellitibus  suis  coram  imperatore  veniens,  rogavit 
enm,  ut  castellaturam  Cameracensem  sibi  donari 
fecisset  secundum  promissum  suum,  si  vellet  am- 
plius  a  se  et  a  suis  habere  conductum. 

12   {Cap.  69.)   Igitur   imperator    vocavit  ad  se 

Lietbortum  episcopum  —  presens  enim  erat,  —  et 

postulare   cepit,  ut  Johanni  castellaturam  donaret 

Gameracse  civitatis.  Hiis  ietuditiSi  episcopus  usque 

ad  animam  conturbatur,  cum  jam  eam  justo  heredi 

doiiasset,  et  sevissimus  tirannus  injuste  eam  re- 

peteret.   Respondit  tandem,  se  non  posse  facere 

quod  imperator  imperabat,   quia  Hugoni   legitimo 

heredi^  secundum  legem  patriaejameamdona- 

verat.    Imperator  propter  instantem  necessitatem 

▼olebat  petitioni  Johannis  satisfacere ;  episcopo  au- 

tem  videbatur,  quod  fecerat,  nullo  modo  se  posse 

dissolvei^.  Imperatori  quod  pelebnl  leve  videbatur 

etmodicum;  episcopo   quod   petebalur  grave   et 

mortiferum.  Si  enim  infandum  hominem  contra  jus 

aliena  petentem  in  civitatem  suamreciperet,  neque 

intuspacem  pr<Btirannide  ejus  haberet,  neque  foris 

exheredatum  etparentes  cgus  sustinereposset.  Hu- 

miliatus  igitur  et  conturbatus  episcopus  usquequa- 

qiie,  vivificationem  petebat  a   divina  miseratione, 

*  volens  donum  suum  legitime  perfectum  inviolabi- 

liter  permanere.  Sentiens  igitur  imperator,  se  blan- 

ditiis   impetrare    non   posse  quod  petebat,  coepit 

abnti  violentia,  precipiens  episcopum  ^a  militibus 

rapi,  et  extra   potestatem   (447)   ejus  positum  in 

castodia  reservari.  Tandem  episcopus  coQpiscopo- 

rum  et  amicorum  ^  liberrimis  consiliis  correptus 

sciensque,  quod  secundum  apostolum  regi  debeat 

esse  subjectus  {Rom,  xiii,  1),  annuit  imperatori  de 

Johanne  quod  petebat,  sicque  in  suam  potestatem 

rediit,  hberatus  abomni  custodia. 


A  13.  {Cap.  70.)  Quo  factO;  accinxit  se  rursum 
Johannes  ad  deducendi  negotium,  si  fleri  posset 
aliquo  pacto^perclausulam  illamducere  imperato- 
ris  exercitum.  Laboranti  igitur  homini  et  quserenti 
id  ipsum  perflcere,  portsa  clausulae  illius  apertee 
sunt  de  media  nocte ;  sicque  clausulam  illam  in- 
troivitimperator,  facta  inimicorum  suorumresistore 
volentium  non  minima  caede.  Pertransions  autem 
clausulam  illam,  et  interfectis  a  dextris  et  a  si- 
nistris  occursantibus  sibi,  ad  Islense  castellum  (448) 
pervenit;  ubi  Lantbertuscomes  Lensensis  cummul- 
tis  ei  occurrens,  interfectus  occubuit.  Ab  eo  qui- 
dem  castello  divertit  ad  Tornacum  civitatem,  ubi 
in  quodam  municipio  inclusit  non  parvam  militum 
electorumfugientem  multitudinem,  quos  obsidione 

B  et  ad  ultimum  fame  oppressos  conpulit  ad  deditio- 
nem.  lilis  igitur  acceptis  et  per  ergastula  militum 
suorum  in  custodia  reclusis,  imperator  cum  gloria 
ad  civitates  regni  sui  rediit.  Sed  nos  a  proposito 
deviavimus,  dum  opera  imperatoris  prosequentes, 
aliquantisper  a  gestis  domni  Lietberti  pontificis 
siluimus.  Remittamus  igitur  bella  imperatoris  et 
magnifica  facta  edituis  (449)  ejus,  et  nos  ad  gesta 
pontificis  quae  restant  redeamus. 

14  (Cap.  71.)  Hecedente  imperatore  in  regni  sui 
patriam,  recessit  quoque  domus  Lietbertus  episco- 
pus  Cameracum  in  civitatem  suam.  Qui  Hugonem 
puerum,  quem  castellanum  fecerat,  non  a  se  rep* 
pulit,  sed  non  minori  cura  quam  ipse  Ansellus, 
constitutus  custosejus  ettutor,  fovet  eum  et  enu- 

^  trit,  ducens  in  irritum  donum  illud  castellaturse, 
quod  per  violentiam  imperatoris  donare  coactus 
est  Johanni.  Hoc  autem  factum  imperator  pie  per- 
tulit,  nuUaque  injuria  proinde  episcopum  afTecit ; 
quin  potius  donum  illud,  quod  ab  illo  Johanni 
factum  fuerat;  suis  muneribus  alioque  beneficio 
restauravit,  pacisque  concordiam  inter  episcopum 
et  ipsum  reconciliavit.  Sciebat  enim  factum  fuisse 
nutu  consilii  sui,  quod  episcopus  ipsi  Hugoni  pri- 
mum  castellaturam  donaverat. 

15.  Episcopus  igitur  letificatus  adopta  imperatoris 
gratiaet  de  superata  Johannis  quaestioneinjusta;  ci- 
vitatem  suam  Cameracum  exaltare  omnimodis  sa- 
tagebat.  Cives  itaque,  qui  diutinae  seditionis  op- 
pressionepaupertati  redactifuerant^pacisdulcedine 
vivificati  quasi  de  sepulchra  mortis  resurgebant. 
PrsB  labore  enim  et  studio  pontificis,  in  civitate  Ca- 
meracensi  et  circumquaque  in  omnibus  appenditiis 
misericordia  et  veritas  sibi  obviabant,  justitiaet 
pnx  oscula  libabant  (Psay.  lxxxiv,  11).  Aperta  et 
reserata  sunt  omnia,  nec  fur  inventus  neque  rapax 


VARIiE  LECTIONES. 
«^Mninparatum  2.    3»  dereliquisset 7.    ««7  comitis  7.    328  i  a  Ih.  deestl,    32D  suorum  addit  7. 

NOTiE. 


(445)  I.  e.  exercitui. 

(446)  Le  Boulenrieu,  prope  Evin,  arrond. 
Bethune.  Le  Glay. 

«447)  I.  e.  terram  suae  ditionis. 


(448)  Lille,  cui  originem  dedit  Balduinus  a.  1066, 
de      fundata  ecclesia  Sancti  F^etri. 
(149)Ostiariis. 


187 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


188 


neque  injurians  quisquamS^^,  qui  aliqui  dampna 
inferat.  Glerici  inaacclesiis  opulontia  referti,  laudes 
Deo  refercbant ;  laici  cum  omni  pace  officia  sua 
exercebant ;  beatum  dixeruntpopulumcui  haec  sunt, 
immo  beatiorem  episcopum,  por  quem  tanta  pacis 
gaudia  puliularunt. 

16.  {Cap,  72.)Interea  Hugo  castellatura  donatus 
aetate  proflciebat,  tempusque  proximum  instabat, 
quo  Ansellus  regimine  ejus  carere  et  ipse  bonum 
suum  (450)  recipere  debebat.  PorroAnsello  videba- 
tur,  quia  ad  regendam  33icasteUaturam  juvenisille 
nondum  essetidoneus ;  ideoque  protelare  volebat 
custodisesueeofficium,  sisibipermitteret  episcopus. 
Sed  quamvis  pontifexdeimperfectione  Ilugonisid 
ipsum  sentiret  cum  Ansello,  nolebat  tamen  ipsum 
fraudaria prefiiniti  temporis  spatio,  putars  j uvenom 
perdisciplinam  suam  ad  veritatis  viamposse  rovo- 
cari,  si  caecitatissuae  ignorantia  a  recto  deviaverit. 
Sic  Ansellus  nullatenus  impetrare  valuit  prece  vel 
precio,  quinllugocastellaturam  suamnonreciperet 
indiesuo.  Adeptoitaque  Hugo  honoris  suiguberna- 
culo,  continuo  palamfecitomnibus,  quod  claudebat 
inanimo.  Antea  enim  quomodo  oum  cognosceres, 
cum  prohiberent  simul  eetas,  metus  et magister  ?  Mo- 
do  vero  suae  potestatis  compos,  totius  magisterii  et 
di8ciplin8Bcontemptor,fa8quenefasqueconfundens, 
postpravitatescordis  sui  etillicitas  voluptates  gra- 
ditur  sino  respectu  aliquo.  Potestne  respectum 
justitise  teuere,  qui  in  civitate  domini  sui  et  in 
foro  ejus  lignarium  (45 J)  per  angariam  (452)  colli- 
git  B32;  cum  idunquamantecessor  ejus  non  fecerit, 
et  contradictio  reclamet  et  prohibeat  domini  sui  ? 
Factum  est  autem  hoclignarium  a  Hugone  castel- 
lano  incivitate  Gameracensi,  et  positum  est  in  in- 
clastro  M3  (453)  sancti  Autberti  ad  contradictionem 
Lietberti  pontificis  ;  et  haec  fuit  prima  causa  de  in- 
juriarum  ejus  primitiis. 

17.  Secunda  injuria  talisexstitit,  quod  Ermenaldo 
villico  etcubiculario  episcopi  decem  vaccas  abstulit 
et  in  civitate  sua,  se  preesente,  adduxit  et  comedit 
ipsumque  Ermenaldum  ad  ultimum  comprehensum 
alligavit  catenis.  Quod  cum  episcopo  nuntiatum  es- 
8et,  valde  indoluit,  vcnitque  ad  domum  caslellani, 
volens  scire,  quare  cubicularium  suum  teneret  in 
vinculis.  Ille  vero  mox  ut  advertitdomum  intrasse 
dominum  8uum,fugalapsu8  est  peralterumdomus 
ostium.  Vociferante  igitur  episcopo  etadjurante  in 
sacramenti  nomine,  ne  abiret,  sed  stans  de  Erme- 
naldo  quem  ceperat  33i  rationem  redderet:  stare 
noluit,  sed  ascenso  equo  aufugit.  Hoc  viso,  episco- 


A  pus  Ermenaldum  vinculis  mancipatum  repperiens, 
fccitabsolvi,  et  secumquasi  ab  orco  subtractum  lae- 
tum  reduxit. 

18.  Postea  vero  Hugo  infecta  pace  domum  rediit, 
et  ab  incopta  perversitate  non  cessans,  prioribus 
malis  pejora  superaddidit.  Gives  namque  meliores 
et  ditiores  contumelia  et  injuriis  afficiebat,  alios 
indempnatos  et  injudicatos  in  cippo  (454)  vilissimo 
concludens,  et  inter  dedecora plurima  barbamilliis 
evellens.  Evremarumnamque,  de  ditioribuscivibus 
unum,  inhonestetraxitad  cippum  publicum  ;  Geral- 
dum  quoque,  iuter  mercatores  intus  et  foris  satis 
cognitum,  corpore  quidem  et  aetate  provectum, 
lirannis  etiam  reverendum.  Pro  hiis  etaliis  hujus- 
modi  saepe  correptus  ab  episcopo,  et  emendari  no- 

B  lens,  sed  inpejuscorruens,excommunicatus  estab 
00.  At  ille  el  hoc  etiam  contompsit,  nullamque  mi- 
sericordiam  quaerens  vel  meliorationempromittens, 
ad  comitem  Sancti  Quintini  abiit,  ibique  aliquandiu 
versatus,  quicquidmali  potuit,  adversusepiscopum 
eta^cclesiam  ejus  fecit. 

19.  (Cajo.  73.)  Post  paucos  autem  dies  inGamera- 
censi  pago  nonlongius  acivitate  quam  decemmili- 
bus,  apudquendam  locum  Porrivallem  dictum,mu- 
nicipium  nrmavit,inquodintroiens  cum  satellitibus 
suis,  res  vicinas  devastabat  episcopii,  transeuntes 
diripiens,  ciroumquaque  manentesafficiensrapinis. 
Hoc  autem  episcopusdiuferrenonpotuit,  sed  collec- 
tosequites  etpeditesadmunicipiumilluddirexit.  Mu- 

Q  nicipium  vero  illud  assultu  ^  opprimitur,  et  coangu- 
statum  et  igne  succensum  ad  terram  prosternilur ; 
sicque  locusille  a  satellitibus  et  a  latruncuiisemun- 
datur.Hugoigitur  ille  destructo  municipio  ad  aliud 
divertit,  cui  Inceium  (4r)5)  antiquilas  nomen  impo- 
suit,  paredasque  et  mala  plurima  in  episcopum  re- 
petivit.  Quod  etiam  episcopus  moleste  accepit, 
copiosamque  armatorum  multitudinem  ad  locum 
illum  deduxit ;  fuissetque  continuo  municipium  illud 
soiotenus  subversum,  nisi  Rotbertus  de  Perrona 
cum  suis  dolo  obstitisset,  qui  vencrat  in  pontificis 
auxilium.  His  ita  incassum  decursis,  Gameracen- 
ses  infecto  negotio  ad  civitatem  suam  sunt  re- 
versi 
20  (6'ap.  74.)  Interea  Hugoillequandam  juvencu- 

j^  lam,  Adamnomine,  neptemvidelicetRicheldisMon- 
tensis  comitissse,  cepitamare,  eamque  in  conjugium 
sibivellecupidecopulare.  Sed  quiaexcommunicatus 
quomodo  quaque  ratione  id  pcrficeret,  nesciebat. 
Incendio  siquidem  carnalis  amoris  devictus,  ad  Ri- 
cheldemcomitissamprogreditur,  obnixe  obsecrans 


VARIiE  LECTIONES 

^  quisque  7.  quilibet  Vita  Lioth.  331  regendum  7.    332  coUegit  7.    33S  est   in   claustro  7.    334  acce- 
perat  2.  2\    ^ita  7.  Vita  Lietb.  saltu2. 

NOTiE. 


(450)  Son  bien. 

(451)  Magasin  de  hois, 

(452)  I.  e.  violentam  exactionem,  de  lignis  quae 
ad  comburendum  in  civitatem  advehebantur.  Golv. 

(453)  EdcIos,  i.  q.  enceinte. 


(454)  Le  cep,  ferrumquo  captivorumpedesinclu- 
duntur;  tumpro  carcere  ipso.  Lk  Glay. 

(455)  Inchi-en-Artois,  cantou  de  Marquion.  Le 
Glay. 


189 


CONTINUATIO.  -  GESTA  LIETBERTI  EPISC. 


^90 


eam,ut  sibi  in  matrimonium  conjungeret  Adam  nc- 
ptem  saam.  At  illaprecibusejus  devicta,  ad  ultimum 
annuit  quod  petebat,  si  prius  absolutus  esset  ana- 
themate,  quo  ab  episcopo  Cameracensi  vinctus  erat. 
Quidfaceret?Absolutionemnoncurabatmagnopere; 
quserii  tamen  eam  ab  episcopo  per  internuntios,  de- 
siderio  ardens  concupitae  puellse.  Porro  episcopus 
fatigatus  multimodis  injuriis  ejus,  absolvere  eum 
nolebat,  nisi  prius  dimissionem  manu  propria — quod 
et  vulgo  werpire  dicitur — faceret  ex  omni  bene- 
ficio,  quod  infra  ambitum  GameracaB  civitatis  habe- 
bat.  Hugo  vero  ad  ultimum  ambitione  juvenculaB 
inflammatus,  fecit  episcopo  secundum  optionem  e- 
jus:  werpivit  palam  omnibus,  prsesente  episeopo 
suisque  militibus,  praesente  comitissa  Richelde 
suisque  principibus,  quicquid  habebat  bcneficii  infra 
civitatem  ipsam  Cameraci;  sicque  absolutus,  fideli- 
tatemepiscopofecitde  reliquis  castellatur»  bonis, 
etinde  obsides  dedit. 

21.  Hsec  autem  fidelitas  non  diu  est  ab  ipso  Hu- 

gone  observata,  quia  in  natali  836   sancti    Andrese 

jorejurando  promissam,  infrogit  eam  2.  feria  post 

palmas.  In  hac  enim  feria  majoris  ebdomadae  (456), 

Atrewasiam  (457)  silvam  penetrat,  et  omnia  quaeibi 

repperii  jumenta   Cameracensium,  ablata  injusie 

abduxit  secum.  Qui  cum  saepius  moneretur  ab  epi- 

Bcopo  in  fidelitate  juraia,  ut  ea  redderet,  noluit,  sed 

et  in  ipso  absolutionis  die,  qui  est  ante  parasceven, 

diffidentiam  (458)  domino  suo  mandavit.  (Cap,  75) 

PosteaCameracum  derelinquens,  divertit  ad  Oise- 

iom  (459),  maiumque  837  quod  potuit  sicut  primitus 

facere  instituit  adversum  338  episcopum.  Mandavit 

igitor  episcopus  ei  nonsemcl  scl  plus  vice  tertia,  ut 

anteconspectumejusveniens,  prsesentibus  compa- 

hbus8uisinrectum(460)  starct  do  injustitia  sua. 

Ipsevero  crebro  sub  nomine  ierrie  suse  et  in  339 

fidelitate  quam  juraverat  commoniius,  ad  ultimum 

axite  coDspectum  domini  sui  presentibus  comparibus 

suis  venit;  sed  de  quibuscumque  interpellatus  est 

rectam  facere  nolens,  injustior  quam  venisset,re- 

eessit.  Unde  compares  ejus  et  alii  quamplurimi  no- 

biles,  qui  communi  utriusque  causahuic  placito  in- 

terfaere,  Hugonem  reum  vocantos,  terram  quam  de 

episcopo  tencbat,  ei  adjudicavere. 

%i.  Hugo  autem  ad  municipium,  quod  apud  Oi- 
seiam  sibi  paravcrat,  abjudicata  terra  sua  rediit,  et 
malum  adversus  cpiscopum  facero  non  cessavit. 
Episcopas  tamen  patienter  ferens  hsecomnia,  abje- 
cto  timore  parrochiam  suam  circuibat,  secclesias 


B 


A  quaeconsecrandseerantbenedicens,  et  ceteramini- 
sterii  sui  opera  perficiens.  Accidit  autem,  ut  cum 
hujus  laboris  exercitio  ad  quandam  villam  Buricel- 
lumnominedevexiiret,  secclesiamquevillcEejus  con- 
secrandam  bencdiceret,  et  post  consecrationem  in 
confirmandis  etiam  hominibus3^W  fatigatus,  ibidem 
pernoctaret.  Prefatum  vero  Hugonem  sermo  hujus 
rei  non  latuit;  qui  accepiis  secum  complicibus  suis 
ad  domum  illam  pervenit,  in  qua  jam  lecto  receptus 
episcopus  lassata  membra  commendabat  quieti. 
Fractis  341  domus  hujus  ostiis,  et  quibusdam  resi- 
steniibus  interfectis,  pervenit  ad  cameram,  in  qua  34t 
pontifex  cubitab^t  cum  Wiholdo  preposito  suo  et 
capellanis  suis.  Sentiens  Wiboldus  doloset  violen- 
tiamhujusmodi,  ostio  camorae  quasi  pro  obice  sese 
opposuit;sedunus  pluribus  resistere  non  valens, 
fracto  ostio  ab  ipso  Hugone  interemptus  occubuit. 
Deniqueepiscopum,sicut  in  lecto  jacebat,  cumca- 
misia  tantum  ille  insanus  homicida  non  timuit  acci- 
pere,  etad  Oiseium  municipium  suum  ita  nudum 
asportare,  clausumque  in  custodia  retinere. 

23.  (Cap.  76.)  Hac  igitur  fama  Arnulfus  comes 
Flandrensis,  et  materejus  Richeldis  excitati,  sum- 

Q  ptis  militibus  suis  coniinuo  ambo  ad  Oiseium venere, 
etrequirentesepiscopum  in  sapientia  et  fortitudine, 
sine  mora  inventum  reduxerunt  eum  Cameracum 
cum  grandi  gloria  et  honore ,  donantes  msuper  mu- 
neribus  secclesiam  sanctae  Mariee  aliaque  monasteria 
civitatis  Cameracse.  His  itaque  digne  et  laudabiiiter 
perfectis,  Flandrensium  comes  cum  matre  sua  in 
patria  sua  Iseius  rediit.  Episcopus  igitur  perfecto 
odio  ^  in  Hugonem  incitatus,  eum  insequi  non 
cessavit,  quoadusque  destructo  Oiseii  municipio, 
eum  procul  pellereta  Cameracensium  finibus.  Ex- 
pulsus  taliter  a  Cameracensi  patria,  de  omni  cla- 
more  siluit  adversus  episcopum  inomniipsiusepi- 
scopivita;  terra  3i4quoque  requievit  a  facie  mali- 
gniialis  ejus. 

24.  (Cap.  77.;  Interea  episcopus  superveniente 
senio  ccopit  corporo  languescere  345^  sed  de  eeterna 
viia  sollicitus,  in  animo  convalescere;  heredita- 
temque  3W>  preclaram,  quamab  antecessoribuspos- 
sidebat  ad  mundi  hujus  gloriam,  transferre  stu- 
duitadnanciscendameeternoe  vitae  letiiiam.  Tantum 
enim  de  hereditatibus,  et  sui  juris  reditibus  ad  ajc- 
clesiam  sanciae  Dei  genitricis  Marise  Cameracensis 
eecclesisepercartaruminstrumentacontullt,  ut  inde 
refeclionem  cibi  et  potus  habeant  canonici  per  om- 
nes  dominicas  totius  anni;  ita  tamen,  ut  in  omnibus 


VARIiE  LECTIONES. 

>9^naiale7.  387  malum  7.  338  adv<»rsus  7.  ^^9  deest  1.  3io  populis  7.  in  chrismandis  turbis  V. 
Leitb,  ^W  autem  addit  7.  342  c.  ubi  p.  2.  2*.  343  i.  tolo  animo  7.  totis  animi  viribus  V  LeiiJ),  8"  t.  q.  r. 
a.  f.  m.  e.  desuDt,  7.  terra  —  hereditatemque  prseclaram  desunt  T    345  lassescere  7.    346  hereditatem  7. 


NOTiE 


^56)  I.  e.  Char-Woche. 

(457}  L4I  fordt  d'Arouaise  commen^it  vers  le 
eh&teau  d'£ncre,  el  s*6tendait  jusqu^auxsources  de 
la  Sambre.  Lk  Glay. 


(458)  Defi,  herausforderung. 
(^59)  Oisy,  prope  Arras. 
(460)  Zurechte. 


191 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


192 


secundis  feriis  a  congregatione  generaliter  missa  A 
celebretur  pro  anima  ejus  ct  pro  cunctis  fidelibus 
defunctis.  Et  quia  de  caiilate  erga  SBcclesiam  san- 
ctse  Mariee  et  canouicos  ejus  illata  disserui,  non  re- 
ticebopenitus,  qualem  se  aliis  civitatis  monasteriis 
exhibuerit.  Monasterium  sancti  Sepulchri  ab  ipso 
fundo  aediflcavil  (461),  et  posito  inibi  abbate  347  cum 
monachis,  locum  illum  possesionibus  et  commodis 
rebus  decenter,  sicutpresens  tempus  probat,  dita- 
vit.  In  secclesia  vero  sancti  Autl)erti  rogularescano- 
nicos  cum  abbato  constituit  3i8  (\Q^);  allaria  valde 
bona  ot  possessiones  preclaras  superaddidit;  cano- 
nicis  ejectis,  qui  ibidem  negligenter  deserviebant  B 
prebendas  magnifice  de  suo  proprio  restauravit ; 
Erleboldum,  qui  secclesiam  sanctjB  Crucis  aedifica- 
vit,  etrebus  et  consiiio  multum  juvit,  et  in  eligen- 
dis  ct  ponendis  canonicis  numerum  ct  electionem 
adhibuit.  Ecclesiamsancti  Vcdasti,quamfecit  idem 
Erleboldus,  fecit  consilio  et  auxilio  ejus.  Monaste- 
rium  sancti  patris  nostri  GaygeriQi  non  pretermit- 
tam,  eui  deditin  Athene  hujus340  civitatis  decimam, 
etcum  rebusaliisvaldebonisadpedemmontis  ejus- 
dem  sanctiGaugerici  cambamunam.  Clericos  vero 


et  laicos  suos  ita  diligebat,  sicut  gallina,  quae  con- 
gregans  pullos  suos  fovet  eos  sub  alas  suas.  Nulli 
igitur  de  civibus  suis  nocuit,  cum  omnibusprodesse 
studiicrit.  Civitatem  itaque,  quam  episcopus  factus 
pro  worrarum  seditione  desertam  invenit,  populo- 
samctoppulentammoriensdereliquit.  Novum  vero 
castrum  sanctae  Marise  et  abbatiam  sancti  Andre» 
apostoli  et  cenobium  sancti  Humberti  de  Maricolis 
in  mclius  semper  exaltare  non  cessavit.  Preterea 
congregationi  sanctas  Maria)  Atrebatensi  ecclesiam 
de  Belreim  tradidit.  Et  inmonasterio  sancti  Vindi- 
ciani  apud  montem  sancti  Eligii  sito  canonicos  regu- 
larcs  conslituit,  et ejectis inde  canonicis illis,  qui  an- 
tea  ibinegligenterdeserviebant,  multade  suisbonis 
superaddidit.  Tandem  inter  hujusmodi  bonorumo- 
perum  exercitia  decidit  in  infirmitatem,  quam  per 
tres  ferc  annos  cummultapatientia  sustinens,  in  vi- 
giiia  sancti  Johannis  Baptistae  plenus  dierum  obiit 
mortem(463).  Sepultus  est  autem  in  multa  gloria, 
cumdolore  tamen  fiIiorum,in  sancti  Sepulchri  aec- 
clesia,quamipse  edificaveratet  abbate  et  monachis 
decenter  adornavcrat. 


GESTA  GERARDI II  EPISGOPI 


350 


i.  Sub  temporequo  secundus  (464)Henricus  Ho-  sibi  commissis  debitam  dilectionem  conferre,  et 
manum  tenebat  imperium,  succesit  secundus  Ge-  pacem  de  inimicis  aquirere,  imprimis  Hugonem 
rardus ad Cameracensem  episcopatum  post avuncu-  castellanum,  quem  usque  in  finem  suus  predecessor 
lum  suum  Lietbertum,  habita  cleri  et  populi  Came-  Lietbertus  sibi  passus  est  inimicum,  per  comitem 
raconsis  omnium  electione,  cum  assensu  et  dono  C  senem  Hobertum  etperprincipes  Flandriarum  pre- 
regalispotentiae.QuimoxsacratusaHugone  Diensi,       paravitsibi   hominem  (465)   et  amicum,  tam  per 


precepto  Hildebrandituncapostolici,apud  Augusti- 
dunum,  regredicns  honorifice  susceptus  esta  com- 
misso  sibi  populo  Cameracensium.  Cum  autem  in 
8U0  introitususceptiofficii  jura  voluit  exercere,  et 


fidem  quamper  sacramentum.  Hetinuit  tamen  epi- 
scopus  in  suis  manibus  redditus  castellani,  qusB 
continebantur  infra  urbem  Cameraci.  Ex  illa  vero 
concordia  terree    quee   incultae   erant,    negocian- 


VARIiE  LECTIONES. 

8*7  ita  1,  posuit  i.  abbatem  2.  2'.  348  fjic  desiit  2.  ullimo  folio  deftciente.  2.  ita  desinit :  constituit.  Ab- 
batiavalde.  Interea  episcopo  supcrveniente  senio  caepit  corporelacescere.  Vitasolicitus  in  animo  conva- 
lescere  hereditatem.  Hicfiniturliber  AtrebatensiseccIesiaeS.  Mariae.  1482.  Sequentia  iaitiir  unus  nobis 
servavitl.  quocum  conferenda  est  Vita  Lietberti  c  57.  ^ita  correxi;  d  mathene?.  ^  titulumcapiium- 
que  distmctionem  supplevimus;  non  erat  in  7.  T;  e  quibus  hsee  Gesta  damus. 

NOTiE 


(461)  Consecravit  25.  Oct.  1064.  Vita  Lietb.  c. 
49.  Chartam  fundationis  habet  MiroBUs  Opp.  dipl. 
I.  155. 

(462)  Quarta  Maii  A/LATV/inserit  Vita  Lietberti. 
Chartam  dedit  Mireeus  Opp.  dipl  I,  157. ' 

(463)  Anno  1076  socundum  Auctarium  Aquici- 
nense  ad  Sigebertum;  9  KaL  Jul.  1076  secundum 
Ann.  Laubienses  el  Necrologium  S.  Sepulchri  Came- 
racensis  s.  xii;  tradidit  spiritum  26®  ordinationis 
suaB  anno ...  e^  ...  10  KaL  Julii  decedente  sole 
migra vit ad Christum .  .  .  .  Ante qnin quenium quam 
vita  decederety  effodi  sepulchrum  sibi  fecit^  quod 
certisdiebusrevisenSyetprimoquidem  desuper  in- 
cumbens,  lacrimis  et  gemitihus  fossam  perfunde- 
bat:  deinde  pane  velcarne  vel aliis  cibariisimple- 
batf  quse  pauperibus  erogari  mox  faciebat.  Sepul^ 
tus  est  autem  cum  gloria  et  honore  pontincali 
finBO  pontiBcatus    sui  36^    9.   KaL   Juliif    domi^ 


D  nicas  incarnationis  a  1016.  Vita  Lietberti.  Ne- 
crologium  S.  Mariae  Cameracensis  s.  xii  inc.  9. 
Kal.  3al.  obiit  Lietbertus  sanctie  wemoriie  et  rc- 
ligionis  episcopas.  Qui  altare  de  Andrcleth  cuni 
appenditiis  suis^  et  tertiam  partem  in  Lietscinis, 
et  dimidiam  villam  Ogeiiy  sicut  in  cnvta  sua  scri- 
bitur,  ad  usus  nostros  libere  et  legitimo  trndidit; 
et  in  Cameraco  dccimnm  monetoe  et  mnteram  qaam 
injuste perdidoramus,  redidit;  et  in  vico  de  iPas- 
querthrau  cambam  unam,  et  in  Bolengria  furnmn 
unum^  ot  in  foro  gavalum  unum  nohis  de  proprio 
comparavit:  et  legitime  cum  his  mnltn  nlin  nobis 
et  mcclesiic  nostrvB^  sicat  bonus  paslur^  conlirma' 
vit,  et  ne  quis  infringeret,  excomunicavit.  Notula 
historica  s.  xii,  quam  dedi  in  Annalibus  nostris 
VIII,  428,  aperte  mendosa  est. 

(464)  Imperator  rex  tertius. 

(465)  Vasallum. 


193 


CQNTINUATIO.  —  6ESTA  GERARDI U  EPISC. 


164 


fur  (466);  rerum  abundantia  citius  reformatur,  quod 
isopia  reirohabita  tota  obliviscitur. 

2.  In  pleniludine  ergo  pacis  etgaudii  clero  etpo- 
pulo  intus  et  foris  posito,  decrevit  opiscopus  impe- 
ratoi^m  adire,  de  quo  ipse  honorem  receporat 
sanetae  Cameraconsis  ecclesise.  Sed  noii  loge  adhuc 
multum  recesseraty  cum  cives  Cameraci  male  con- 
sulti  conspirationem  multo  tompore  susurratam  et 
diu  desideraiamjuravernntcommuniam.  Adeo  suni 
inter  se  sacramento  conjuncti,  quod  tiisi  factam 
concederei  conjurationem,  denegnront  universi  in- 
iroitum  Cameraci  reversuro  pontifici.  Quod  et  fa- 
ctum  esi.  Episcopus  enim  adhuc  per  Lobias  transi- 
turu8,  a  suis  fidelibus  audivit,  quod  fecerat  iniqui- 
iatis  populus;  staiimque  revertcns  atquo  suos 
homines  adversus  tot  cives  videns  numero  esse  im- 
pares  ei  virtate  inferiores,  accepit  secum  amicum 
saum,  scilicei  Balduinum  Montensem  comitem,  ad 
arcendam  civium  superbiam  et  ad  delendam  eorum 
profanam  communiam.  Cui  non  sino  militia  comitis 
Cameracum  inirare  volenti,  populus  conspiraius 
coniradixiiingredi.  Veruutamenepiscopus  stuikitise 
plebis  susemalensmisereriquamulcisci,  optulitillis 
fidcm  facere,  quod  in  curia  sua  tractaret  aliquando 
de  facia  contra  eum  conspiralione.  Data  itaque 
fiduiia,cives  domum  leii  reversisunt,  quasi  sedala 
ei  obliia  eorum  injuria.  Sed  suis  fortasse  pcccatis 
exigeniibuSy  inscio  presule,  subiato  rei  auctore,  a 
miliiibus  pecuniamciviumsuperborum  rapere  desi- 
derantibus  in  sais  domibus  subito  invaduntur,  et  ui 
quisquis  ob  vius  fuii  inimicoinimicus,  autvulneratur 
aut  inierficiiur.  Sic  casu  repentino  cives  attoniti,  in 
aecclesiam  sancii  Gaugorici  confugiuni  universi,  sed 
ad  uliimum  devicii,  uliro  in  captione  deliberantur 
episcopi.  Expoliatur  itaqne  civitas,  cives  amittuni 
pecuniaSy  uliionem  patitur  iniquitas,  desiituitur 
iota  conjuraiio,  facta  iierum  fidelitas  juratur  epi- 
scopo. 

3.   Posi  hanc  exterminatam  communiam,    mox 

machinata  esi  quedam  iniquitas  adversus  poniifi- 

cem,  quae  perDeiprovidentiam  non  habuit  radicem 

nec  venit  ad  perfectionem.  Quidam  civis  venerabi- 

lis,  nomine  Wiberius  et  mercator  per  multas  ter- 

ras  cognitus,  inprefaia  communia  quendam  fratrem 

suum  Fulbertum,  concivem  et  commercatorem  pru- 

dentissimam,  inieroccisos  interfectum  perdiderat. 

Unde  iram  continuam  et  mortale  odium  supor  epi- 

scopum  occulte  ferebat.  Quapropterpactioncm  ha- 

buit  cum  inimicis  episcopi ,  quod  eis  traderet  civi- 

tatem  Cameraci.  Sed  quomodo  accidii  de  cogitata 

proditioney  non  solum  presentibus,  sed  etiam  pos* 

teris  volo  significare.  Idem  enim  Wibertus  illam  fie- 

ri  disposiiam  confessus  est  episcopo  proditionem, 

ab  eo  quippe  non  machinatam,  sed  per  eum  fieri  ab 

iniffiicis  episcopi  sibilatenter  quesitam.  Quos  quia 

noluit  nominare  pontifici,  judicatum  est  illum  tan- 

dia  debere  plecii,  donec  proditores  illos  cogatur 


A  confiteri.  Ergo  Wibertus  illeperjudicium  ad  stipi- 
tem  iigatu»-,  duabus  virgis  crudeliier  flagellatur,  et 
iamen  nichil  amplius  confitetur.  Quare  Servionies 
episcopi  ipsum  nudum  ligatis  manibus  post  tergum 
per  mediam  civitatem  sicut  proditorem,  extra  mu- 
ros  duxerunt,  linguam  abscidentes  oculoseruerunt; 
novissimo  interfectum  suiparentespudibundiei  do- 
lentes  secus  viam  publicam  sepelierunt.In  homicidio 
itaque,  quod  fit  pro  virtuteienenda  jusiiciae,  iesia- 
tur  Augustinus  episcopum  non  peccasse  ;  aiienim: 
Occidere  homiaem  non  semper  est  criminosum^ 
sed  malilia  et  non  legibus  occidere  est  crimiath- 
snm. 

4.  Sedaia   igitur  predicta    civium    conjuratione, 
B  brevi  adhuc  pretcrito  tempore,  aprelibato  Hugone 

castellano  renovata  esi  maliiia  de  castellania,  quam 
infra  Cameracum  retinuerai  episcopus  in  manusua. 
Bona  nanque  episcopi  apud  Airebatum  tam  circa 
quam  infra,  et  apud  Mariolum  et  ubicunque  poiuii, 
omnia  dissipavit ;  bona  etiam  adcclesiarum  Came- 
racensium  ubique  depopulatacombussii  et  consump- 
sit.  Extensa  igitur  per  annos  plurimos  casiellani 
persecutioetterrarum  continua  vastatio  indesinen- 
ter  compellit  rusticos  villas  dimittere,  rebusque 
ablntis  vagos  ei  exules  per  aliena  mendicare.  Cujus 
malum  inlolerabile  sapiens  episcopus  non  valens 
tolerare,  secundoRobertoFIandriarum  comiti  mar- 
cas  argenti  ducentas  tribuit,  propier  miseriam  ino- 
C  pum  et  gemitum  pauperum,  ui  illum  Hugonem  a 
castellania  omninoexherediiaret,  et  a  finibus  Came- 
racensium,  immo  Flandriarum,  procul  expelleret. 
Quid  dicam  ultra?  factum  esi^iia;  fugatum  Hugo- 
nem  recepit  Anglia.  Ibi  exilium,  ibi  paupertaiem, 
ibi  mulla  sustinuit  contraria.  Nunquam  sibi  ad  pa- 
triam  revertendi  occurrii  animus,  quandiu  virpro- 
vidus  domnus  Gerardus  vixii  episcopus. 

5.  Dum  vero  videret  episcopus  in  futuro  provi- 
dentissimus,  quod  terrse  suse  de  inimico  Hugone 
pacem  concesserat  Deus,  intemporepacislaboravii 
fieri,uisi  aliquando  vel  ille  Hugo  vel  alii  conira  se 
exurgerentinimici,  salteminurbeiam  ipsequam  sui 
contrahostes  existerent  fortes  ei  securi.  Ecce  bona 

D  provisio,  ecce  paterna  sollicitudo,  ecce  opus  opti- 
mum  civibus  ei  rusticis  valde  necessarium,  scilicet 
preparare  ei  fideliter  operari,  ut  domus  suae  cor- 
pora  et  substantise  ab  impugnatione  hostili  infra 
urbem  possintdefendi.  Unde  eisdem  civibus  auxi- 
liantibus,  totam  in  circuiiu  civitatem,  vallo  ligneo 
prius  compositam,  ipse  episcopus  munivit  muro 
lapideo  fortius,  fossatis  reievatis  ei  plurimis  inter 
murum  coedificatis  turribus.  Castellum  etiam  infra 
civitatem,  in  quo  erani  et  secclesia  beaisB  genitricis 
Dei  et  cenobium  sancti  Autberti,  muro  excelso  fir- 
mavit,  fossaio  relevato  alto  etterribili. 

6.  Intento  igiiurin  bonis  actibus  episcopo,  graiia 
Dei  facti  sunt  conversi  miliies  duo  id  tempore  illo, 
Walterus  vero   unus  dicitur,   ei  alier  Sicherus  i 


NOTiE. 


(466)  Cultirer^  versio  Gallioa. 


I 

195  GESTA  PONTIPICUM  CAMERACENSIUM.  196 

ambo  ingenui,  bonis  ornati  moribus,  ambo  repleti  A  tum   suorum  salvatione   deputavit  alodia  sua    de 

fervore  divini  spiritus.  Ardentesergo  perSpiritum  Lietscinis  et  do  Wilrehem  in  secclesia  bcatoe  Ma- 

sanctum,  seque  conlitentes  habere  unam   voluuta-  riae.   Dedit  etiam  allaria,  quorum  cartflc  habcntur 

tem  et  unum  animum,   confidenter   mandaverunt  (467),  et  necesso  nou  est  ut  hic  nominenlur. 

ipsum  episcopum  venire  illis  apud  Duacum.  Vole-  8.  Hospitale  pauperum,  quod  est  secus  atrium 

bant  enim  ejus  consiho  locum  eligere,  ubi  Ceo  pos-  sanctee  Crucis,  prostrato  veteri,  sicut  nunc  apparet, 

sent  servire.  In  suo  itaque  alodio  qui  Aquiscinctus  renovavit,  et   capcllulam  quse   inheret   hospitali ; 

dicitur,  in  loco  quidem  horroris  et  vastse  solitudi-  quam  in   solempnitate  omnium   defunctorum  cum 

nis,  quandam  edificaverunt,  secclesiam  assensu  ct  vcnerabili  expensa  cibi  et  potus  consecravit,  et  ut 

consideratione  ejusdem  pontificis,  immo  auxilio,  de  ibi    cantarct  parrochialis   presbiter   dominica    ct 

suis  rebus  propriis.  Ab  initio  enim  usque  in  finem  quartaet  sextafcria,  duos  modios  tritici  de  eleemo- 

fuit  illis  militibus  in  cunctis  edificationibus  seccle-  sina  hospitaiispersingulos  annos  dari  sibi  consti- 

siae  coedificatorepiscopus.  Tandemparata  ecclesia,  tuit;  ita  ut  presbiter  idem  ct  infirmos  visitaret,  et 

et  his  quse  ad  cultum  secclesiasticum  pertinent  de-  in  Christo  consultos  et  communicatos  mortuos  sc- 
center  compositis,  et  ibidem  deputatis    abbate  et  g  pelirot. 

monachis,  consecravit  eam  presul  venerabilis  in  die  9.  Adhuc    unum  opus,  ut  sapiens  architectus, 

scilicct  sancti  Dyonisii   martyris  {an.   1079),  sub  fecit  idem   episcopus,  quod    laudandum    est    ab 

nomine  et  honore  sancti  Salvatoris   Dei   omnipo-  omnibus  presentialiter  aspicientibus.  Vcnerabilem 

tentis.  Tunc  predicli  milites  Walterus  ct  Sicherus  secclesiam  beatseMariae olim  combustam  etjdirutam 

tradiderunt  ad  usus  monachorum  inibi  Deo  famu-  a  capite  superiori  usque  ad  chorum  sancti  Johannis 

lantium  alodia  sua,  terras  suas,  servos  et  ancillas  pulchre  ethoneste  reformavit.  Ipsa  enim  laquearia, 

et  quicquid  possidebant  in  terra.  Tradidit  quoque  plastrum,  brevesque  fenestras  longioresrenovavit, 

ibidem  Ansellus  de  Ribodimonte  villas  duas,  Vere-  capita  columpnarum  in  utroque  latere  turpiter  fixa 

thum  et  Obercicurtem  ;  quod  quidem  fecit  annuente  et  corruptadecenter  coronavit.Comparaverat  etiam 

episcopo,  utpote   quas  in  feodo  tenebat  de    illo.  colores  optimos   ad  agendam  picturam  per  totam 

Fecerunt  ibi  alii  muUi  multa  donaria,  quse  idem  secclesaim ;  sed  heu  1  inter  agendum   accidit  quod 

episcopus  perpetuavit  fratribus  per  privilegia.  Ipsa  morte  preventus  reliquit  inceptam.  Sed  quia  volun- 

vero  Aquicinensis  secclesia  Cameracensi  ascclesise  tas  bonaapud  Deum  opu8estperfectum,secure  cum 
eternampromisitobedientiametsubjectionem.  Pro-  q  psalmistapotestdicere:  Domine^dilexidecorem  do- 

misit  pariter  episcopus,  se  ibi  nunquam  positurum  mus  tuee  et  Jooum  habitaiionis  glorise  tuw,  Et  credi- 

abbatem,  nisi  per  eprundem  monachorum  electio-  mus,  quiaejus  Deus  miserebitur,  cum  dicat  divina 

nem.  lectio  ;  Ubi  te  invenio  ibi  te judicabo. Rexii  episco- 

7.  Post  hoc  opus   beatum  et  momoriale,  studuit  patum  pcr  annos  sedecim  atque    dimidium.  Obiit 

episcopus  diversis  conatibus  in  presenti  vita  prepa-  pridie  Kalendas  Augusti  [an.  1092)  (468),  sepultus 

rare,  quod  pertinere  intellexit  ad  profectum  et  sa-  in  medio  aecclesiae  matris  Doroini.  Divina  igitur 

lutem  animee  suae.  Quapropter  pro  sua  et  paren-  miseratione  anima  ejus  requiescat  in  pace.  Amen. 

GESTA  MANASSIS  ET  WALGHERI 

EXCERPTA.  PER  MONACHUM  SANCTI  GAUGERICI  35>. 

1.  Post  (469)  mortem  Gerardi  episcopi  multa  et  ^  personseeligerentur^quaepostmodumeodemhonore 

gravia  malaintraet  extraurbem  Cameracumlougo  privarentur;    non  solum  autem,    sed  etiam  ipsa 

tempore  acciderunt,  quorum  scilicet  malorum  om-  mater  Cameracensis  secclesia',  fiiise  sua) ,  hoc  est 

nium  causa  et  origo  fuit  ambitio,  superbia,  nec  non  Atrebatensis    secclesiee,   subjectione  et  obedientia 

insolentia  matris  acclesise  canonicorum.  Qui  dum  orbarotur  3J>2.  Quae  videlicet  omnia   multaque  alia 

se  alterutrum  preferre  contendunt,  dum  sibi  alium  mala  si  quis  plcnius  nosse  volucrit,  Gesta  pontifi- 

nisi  ad  suum  libitum  seu  commodum  praeferri  non  cum  requirat.  Nos  autem  successiones  pontificum 

patiuntur,  discordia  eorum  actum  est,  ut  quattuor  ab  illo  tempore  usque  adpresenstempusperannos 

VARIiE  LECTIONES 

35i  tituJum  aupplevimus,  In  7.  7*.  haec  omnia  prmcedentibus  Geatis  Gerardi  continuo  caJamo  aubjiciun- 
tur  discrimine  n^JJo,  quaai  unum  eaaet  opua.  852  vel  orbata  est  superscriptum  in  7. 

mr/E 

f467)  Apud  MirsBum  Opp.  dipl.  I.  75.  (469)  Hoc  capud  integrum  deest  versioni  Galli- 

(468)  II.  Id.  Aug,  secundum  Necrologium  Aqui      cse;  non  igitur  fuit  in  uestis,  sed  excerptori  Gau- 
cinense  s.  xii.  gericiano  debetur. 


197 


CONTINUATIO.  —  GESTA  MANASIS  ET  WALCHERII 


198 


ferme  centum ,  hoc  est  ab  anno  incarnati  Verbi  A      4.  Beatus  (473)  siquidem  Gaugericus,  qui,  ut  pre- 


1090  usque  ad  anhum  1180  summalim  designare 
intendimus. 

2.  Igitur  Gerardo  secundo  defuncto  {an  1092), 
qui  a  beato  Vedasto  32"  Cameracensi  atquo  Atre- 
batensi  secclesise  prefuit,  Cameracensis  secclesiad 
clericis,  ad  quos  nimirum  specialiter  eligendi  epi- 
scopum  cura  pertinebat,diversainter  se  sentienti- 
bus,  cives  adversus  illos  animo  concitati  dixerunt, 
quod  nemo  erit  cpiscopus,  nisi  quom  imperator  et 
melior  pars  cleri  et  populi  clcgerit.  Quibus  audilis, 
prepositus  secclesise  preparavit  se  ad  deforcndum 
imperatori  pontificalembaculum.  Cui  custos  seccle- 
siae  ocourens  ex  adverso  in  faciem  ei  restitit,  juris 


diximus  a  beato  Vedasto  quartus  utriquo  sodi  pre- 
fuit,  urbem  Cameraccnsem  amplius  quam  Atroba- 
tenscm  dilexit,  frequentavit,  et  habilare  in  illa 
potius  sibi  placuit,  quia  profecto  et  clerus  honora- 
tior  ct  populus  in  ea  numerosior  habobatur.  Hinc 
est,  quod  sedes  Cameracensis  quinque  habet  archi- 
diaconos,  Atrebatensis  vero  nonnisi  duos.  Sed  et 
ipsa  civitas  praealiis  urbibus  pulchra  estetdecora, 
sicut  hi  qui  Jerosolimam  petentes  diversas  urbes 
conspexerunt,  atlestantur.  Sunt  quidem  plures  aliae 
longitudine  et  latitudine  atque  divitiis  nobihores, 
scd  situ  et  domorum  compositione  non  ita,  quamvis 
crebris  incendiis  deturpata  sit.  Asserunt  etiam,  quia 
urbi  Jherosolimae  nulla  similior  existat.  Nam  sicat 


sui  id  esse  adserens.  His  ergo  pro  hoc  ad  invicem 

litigantibus ,  unius  anni  spacium  el  co  amplius '^  "f_^^.:'_^^^^^^^^^^^^^^^^ 

transiit,  ignorante  imperatore,  defunctum  esse  Ge- 


rardum  cpiscopum.  Quam  ob  rem  eives  (170)  cgre 
ferentes,  quod  tamdiu  civitas  et  patria  rectoris 
carerei  patrocinio,  quendam  Francigenam  nomine 
Manassen  elegerunt.  Super  quo  cierici  valde  indi- 
gnati  convenerunt  in  unum,  etprepositum  nomine 
Mascelinum  elegerunt.Civibusautem  huic  electioni 
contradicentibus,  clerici  sensu  et  virtute  cordis  in- 
firmi,  facillime  ccsserunt  (471).  Dcinde  cives  duo 
candelabra  argentea  30  marcas  ]  ensantin  et  cnli- 
cem  aureum  7  marcarum  ab  aecclesia  tollenles, 
electo  suo  Manasse  dederunt ;  quae  ille  accipiens, 
perrexit  ad  cesarem.  A  quo  non  inventa  gratia,  cum 
quali  veste  fuerat  profectus,  cum  tali  etiam  est  re- 


sic  etiam  urbs  Cameracensis  ab  oriente  habet  mon- 
tem  qui  vocatur  mons  sancti  Gaugerici.  Et  sicut 
domiuica  in  ramis  palmarum  rex  et  patriarchacum 
clero  et  populo  procedunt  ascendentcs  in  montem 
Oliveti,  ibique  palmas  accipiunt,  quibus  acceptis 
vcniunt  in  vallem  Josaphat,  ubi  legitur  evangelium 
et  sermo  fit  ad  populum  :  ita  profecto  et  in  urbe 
Camcracensi  eadem  ipsa  die  cunctp  civitatis  turba 
in  unum  collecla,  cum  clericis  pariterel  monachis 
proccdente8,supradictum  montem  ascendunt,ibiquc 
palme  benedicuntur  et  distribuuntur.  Dehinc  des- 
cendontes  pergunt  ad  sanctum  Sepulchrum ,  et  in 
atrio  ejusdem  ecclesiee  quasi  in  valle  Josaphat  sta- 
tionem  faciunt;    ibi  etiam  legitur  evangelium,  et 


_  „   I     ^ J^  ^   1  i       *         1  r«  sermofitadpopulum.lnlatereautempredictimontis, 

vcrsus.  Jure  namque  ab  augusto  est  repulsus,  quo-  ^  •  •    u  fu     •  i     •  *•  t         •  u  u  i 


niam  a  populo  canonice  nequaquam  fuerot  electus. 
Propterea  gravior  discordia  civium  adversus  cle- 
rum  facta  est,  arbitrantium,  quod  factione  illorum 
factum  esset,  ut  electus  suus  Manasses  a  cesare 
repndiatus  fuisset  (472). 

3.  Veruntamen  dum  sic  secum  rixantur,  dum  ita 
oontra  se  disceptant,  inopinatum  malum  et  onus 
nimis  grave  utrisque  advenit.  Atrebatenses  etenim 
occasione  hujus  tam  diutinae  disscnsionis  elevati, 
consilio  inter  se  habito,  episcopum  elegerunt  no- 
mine  Lambertum  {an.  1093).  Quo  facto  Cameracen- 
ses  indignati  sunt,  conturbati  sunt,  commoti  sunt; 


quasi  in  liethania,  eecclesia  sancti  Lazari  habetur, 
juxta  quam  habitant  leprosi.  Porro  in  ipsa  urbe 
secclesia  est  sanctae  Dei  genitricis,  aecclesia  sanctae 
Crucis,  aecclesia  sancti  Sepulchri,  etaliae  septem. 
Ultra  pontes  vcro  extra  portam  aecclesia  est  sancti 
Snlvatoris.  Quid  353  autem  de  libertate  hujus  urbis 
dicam?  non  episcopus,  non  imperator  taxationem 
in  ea  fecit,  non  tributum  ab  ea  exigitur,  non  deni- 
que  exercitum  ex  ea  educit ,  nisi  tantummodo  ob 
defensionem  urbis,  et  hoc  ita,  ut  eadem  die  ad  do- 
mos  suos  valeant  reverti.  Nuper  quidem  tempore 
Petri  filiiTheoderici  comitis  Flandriae,  qui  postNi- 
cholaum  fuerat  electus  in  episcopatum  istius  ur- 


pudorctdolorapprehenditeos,quiafiliainmatrem,  jj  bis,  —  non  quidem  canonice,  nam  infra  aetatem, 


discipula  super  matrem  presumpserat  erigere  cer- 
vicem :  nempe  a  multis  retro  temporibus,  et  fortas- 
sis  a  diebus  beati  Gaugerici,  qui  quartus  a  beato 
Vedasto  utrique  sedi  prefuit,  tale  quid  ab  eis 
nequaquam  fuerat  presumptum. 

VARIiE  LECTIONES. 
3S3  Qoid  —  perhibetur  in  scedula  assuta  exhibet  7. 


infra  ordines  erat  —  hujus  inquam  tempore  Frede- 
ricus  imperator  in  expeditione  adversus  Italiam 
profecturus,mandavit  sibi  pecuniam  mitti ;  sed  hoc 
neque  ipse,  neque  alius  ante  vel  post  illum  fecisse 
perhibetur. 


(470)  Cum  casatis  addit  Abbrev.  Cameracens. 
cap.  5.  procul  dubio  ex  Gestis. 

(471)  Haec  Abbr.  Camerac.  c.  5  ita  habet:  Mas. 
sacerdotem  et  prepositum^  qui  tamen  ad  declinaB' 
dum  populi  furorem  gratis  cessit, 

(i7z)  Abbrev.  Gamerac.  c.  5  addit,  cx  Gestis 
pi*ocul  dobio :  Etl  boc  graviter  clcricis  Jonge  a  civi- 
tate  depalais^nisi  sacrosanctis  tactiaiurasseDt,  quod 
neo  per  epiatolam  nec  per  nunoioa  Manaaaen  apud 


NOTiE. 

imperatorem  impedissent,  Post  haec  in  versione 
GaTlica  sequuntur  quaedam,  quae  in  Gestis  fuisse, 
sed  ab  excerptore  Gaugericiano  omissa  esse  viden- 
tur,  scilicet  totum  c.  2. 

(473)  Hoc  caput  et  duo  sequentia  non  fnerunt  in 
Gestis,  sed  a  nostro  addita  sunt.  Eorum  loco  ver- 
sio  Gallica  habet  qusedam    c.  3  :    arcbidiacre" 


meiamea. 


199 


CESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


900 


5.  Notanduminterea,  quia  beatus  Gaugericus  se-  A 
pedictum  montem  a  quodam  burgario  comparavit, 

et  illic  secclesiam  sub  honore  et  nomine  beati  Me- 
dardi  construxit ,  adunatisque  monachis  fratrem 
suum  nomine  Landonem  illis  prefecit.  In  eadem 
quoque  basilica  beatus  Gaugericus  sepultus  est,  et 
sepulchrum  ejus  hodieque  venerationi  habetur.  Si 
autem  aliquis  querat,  quomodoab  ordine  monastico 
ad  clericalem  venerit,  paucis  expediam.  Deus  omni- 
potens,  diligens  justitiam  et  odio  habens  iniquita- 
tem,  flagitiis  et  facinoribus  christianorum  offensus, 
ad  correptionem  illorum  arripuit  virgam  furoris  sui 
et  baculum,  genlem  videlicet  paganorum,  hoc  est 
Hunorum,  Normannorum  et  aliorum  similium.  Qui 
diversis  temporibus  a  suis  flnibus  exeuntes,  terras 
GalliflB  atqueGermaniflBinvaserunt,  urbes  ot  castella 
subvertentes,  viros  cum  mulieribus  interemerunt.  g 
Ecclesias  quoque  ac  monasteria  virorum  pariteret 
mulierum  incendentes,  eos  necaverunt.  Denique  in 
cenobio  nobis  vicino,  hoc  est  Altimontis,  trecentos 
simul  monachos  trucidaverunt,  qui  in  uno  poliandro 
illic  sepulti  requiescunt.  Simili  modo  etiam  ceno- 
bium  sancti  Medardi,  quod,  ut  prediximus,  beatus 
Gaugericus  in  supradictomonteconstruxerat,  des- 
tructum  fuisse  a  majoribus  accepimus.  Verum  ne 
quis  tunc  crederct  vel  adhuc  credat,  quod  sua  vir- 
tute  et  non  potius  Dei  voluntate  atque  pormissione 
tantam  urbium  et  ajcclesiarum  destructionem  tan- 
tamque  stragem  christianorum,  non  solum  pecca- 
torum,  sed  eliam  justorum  perpetraverint ,  et  ut 
peccatoribus  quidem  ad  purgationem,  justis  veroad 
coronam  telis  tantaque  afflictio  proveniret  :  Huni 
sabbato  sancto  urbem  Mettis  circumdederunt,  sed 
murorum  firmitate  diffldentes  recedere  disposuerunt 
Cumque  discederent ,  statim  nutu  divino  muri  co- 
ram  eis  corruerunt.  Ipsi  autem  intrantes  urbem 
succenderunt ,  habitatores  ejus  interemerunt.  Ve- 
runtamen  aecclesiam  beatiprothomartyrisSlephani 
incenderenullatenusvaluerunt.  Voluerunt  quidem, 
sod  quia  Christus  noluit,  non  potuerunt.  Alio  quo- 
que  tempore  Normanni  similiter  sabbato  sancto  ur- 
bem  Namnelem  invadentes ,  episcopum  sacrum 
baptisma  celebrantem  una  cum  clero  pariter  et 
populo  peremerunt. 

6.  Gastigatis  igitur  flliis ,  et  eis  per  quos  castigati 
fuerant  duplici  contritione  contritis,  suscitavit  Do-  j^ 
minus  viros  sibi  devotos,  temporali  potentia  subli- 
mes,  divitiis  et  facultatibus  locupletes,  qui  ea  qusB 
inimici  ejus  suaferitale  et  malitia,  licetDeijustitia 
et  permissione,  destruxerant,  ipsi  sua  devotione  et 
divitiarum  abundantia  sibi  a  Deo  benigne  conressa 
repararent.  E  quibus  duo  potentissimi  fuerunt,  Ge- 
rardus  scilicet  comes  de  Hosscelon  et  Karolus  rex 
cognomento  Calvus,  qui  tunc  temporis  Francis  pa- 
riter  atque  Germanis  imperabat.  Quorum  primus 


novem  cecclesias  in  honore  sanctse  Dei  genitricis 
aut  fundasse  aut  reparasse  narratur ;  quarum  una 
est  Viceliacensis,  in  qua  corpus  beatae  Marise  Magda- 
leneab  urbe  Aquensi  delatum  et  illic  scpultumma- 
gna  christianorum  devotione  frequentatur.  Alter 
vero,  hoc  est  rex  Karolus,  tredecim  aecclesias  in 
honore  beati  Petri  apostoli  similiter  aut  construxit 
aut  restauravit ;  quarum  scilicetuna  est  supradicta 
basilica,  quam,  et  jamdiximus,  sanctus  Gaugericus 
in  honore  sancti  Medardi  construxerat,  sed  a  paga- 
nis  vastata  fuerat.  Hanc  ergo  rex  Karolus  restau- 
rans,  nomini  et  honori  beati  Petri  apostoli  intitu- 
lavit ;  centum  quoque  canonicos  ibidem  posuit,  et 
eis  centum  prebendas  delegavit.  Idcircoanniversa- 
rium  ejusdem  regis  per  annos  singulos  in  eadem 
secclesia  2.  Non.  Oct.  sollempniter  agitur.  Hoc  igi- 
tur  modo  isdem  locus  ab  ordine  monastico  ad  cle- 
ricalem  devenit,  et  a  nomine  sancti  Medardi  ad 
nomen  beati  Petri  transivit.  Quod  autem  nunc  beati 
Gaugerici  nomine  vocitatur,  ideo  flt  utique,  quia 
isdem  beatus  confessor  in  eadem  basilica  sepultus 
fuerat ;  deinde  miraculis  clarescentibus  corpus  ejus 
desopulchro  elevatum  etin  feretroargenteorecon- 
ditum,  retro  allare  beati  Petri  in  eminenti  loco, 
sicutiinpresentiarum  cernitur,  honorabililer  collo- 
catum  est.  Altarc  quoque  in  egus  honore  anle  fere- 
trum  ipsius  consecratum  est;  sed  et  aliud  altare  in 
cripta  juxta  sepulchrum  illius  dedicatum  est.  Ve- 
runtamen  honor  atque  dignitas  principalis  altaris 
necnon  etiam  totius  eecclesiee  beato  Petro  apostolo 
remansit  et  permanet  usque  in  hodienium  diem. 
Hinc  est  quod  in  rogalionibus  monachi  eecclesise 
dominici  sepulchri  ad  eandam  basilicam  proceden- 
tes  in  ingressu  ejusdem  secclesise  antiphonam  im- 
ponunt  :  Tu  es  pastor  ovium;  et  ita  cantando  in 
chorum  convenientes,  subjungunt  vigilias  et  col- 
lectam  de  eodem  apostolo. 

7.  His  ita  occasione  separationis  Atrebatensis 
jBCclesisB  a  matre  sua  Gameracensi  eecclesia  inlcr- 
positis,  ad  propositum  revertamur.  Dolens  igitur 
Gameracensis  aecclesia,  Alrobotensem  a  se  essc  so- 
paratam,  domnum  Walcherum  archidiaconum  suum 
inepiscopum  elegit,  sperans  procul  dubio,  prudentia 
atque  instantia  illius  predictam  divisionem  posse 
redintegrari  (474).Electus  autcm  juxta  morcm  per- 
rexit  ad  cesarem  ;  qui  quoniam  a  clero  et  populo 
canonice  fuerat  eleetus,  ab  augusto  quoque  est  gra- 
tanter  atque  honorifice  receptus.  Donavit  etiam  ei 
episcopatum  pariler  et  comitatum  urbis  Gamei^- 
censis.  Verum  Walchero  ad  imperatotem  pergente, 
Alrebatenses  quoque  cum  suo  electo  Homanum 
pontificem  adierunt,  et  consecrationem  ipsius  ab 
illo  optinuerunt  (aw.  4094.A/arM9}.  Quibusaccep- 
tis,  uterque  cum  gratia,  Walcherus  quidem  cesaris 
Henrici,  Lambertus  vero  papse  Urbani,reversus  esl; 


NOTiE. 

(474)  Hic  pauoula  de  Walchero  omisit  noster  ex      et  diaoient 
Gestis,  qu8B  supplenda  sunt  ex  versione  Gallica  c,  3     c.  6. 


-^rieasde  Feglise.  Gf.  Abbrev.  Camer, 


2Q1 


CONTINUATI0.  —  GESTA  MANASaiS  ET  WALCHERI. 


209 


et  a  sttis,  ille  scilicetCameraci,  iste  autem  Alrebati  A  tunc  habuisset,  utique  Cameracensi  episcopo  ratio- 


cum  honore  susceptus  est  (475).  Quibus  gestis, 
Walcherus  a  Hemensi  archiepiscopo  gratiam  suse 
consecrationis  humiliter  requisivit.  Archiepiscopus 
autem  absque  licentia  summi  pontificis  qui  Lamber- 
tum  jam  consecraverat,  hoc  facerannon  presumpsit. 
Tunc  Walcherus  Urbanum  papam  petiit,  et  apud 
eum  gratiam  invenit.(476).  Denique  litteris  illiuset 
duobus  testibus,  hoc  est  Turonorum  archiepiscopo 
et  abbate  sancti  Basoli,  perceptis,  Remorum  archi- 
episcopo  se  presentavit;  quibus  ille  acceptis,  ad 
consecrationem  Gameracensis  episcopi  se  prepa- 


nabiliter  dicere  potuisset  :  «<  Frater,  habes  unum 
episcopatum,  et  illud  corte  magnum  sufficere  tibi 
debet ;  et  quamvis  ab  initio  usque  nunc  utraque 
sedes  uni  cpiscopo  paruerit,  tamen  quia  modo  jam 
duo  sunt  episcopi  consecrati,ita  permanere  perpetuo 
ratum  esse  decerno,  quoniam  episcopatuum  sedes 
mutare,  conjungere,  seu  disjungere,  solius  aposto- 
licae  sedis  est  prerogativa.  »  Si  hoc  summus  ponti- 
fex  dixisset,  nemo  eum  ob  hoc  justo  calumpniari^ 
quin  potius  laudare  debuisset,  si  videlicet  singulis 
sedibus  singulos  dedisset  pontifices.  At  vero  quia 


ravit.  In  ipso  autem  consecrationis  articulo  sepedi-  B  propternegatampecuniamepiscopumcanoniceelec- 


ctus  Manasses  supervenit,  et  eandem  consecratio- 
nem  fieri  contradixit.  Qui  a  metropolitano  et  coepi- 
scopis  ejus  examinatus,  excommunicatus  esl  el  ab' 
ecclesiaexpulsus.Cansecrationc  igitur  sollempniter 
peracta,  Walcherus  cum  pace  et  gaudio  ad  propria 
revertitur,  et  a  suis  cum  honore  et  letitia  recipitur, 
cantantibus  clericis  antiphonam,  C/rris^us  resurgena 
ex  mortuis,  jam  non  moritur  (477). 

8.  Postmodum  (478)  autem  Walcherus  episcopus 
Urbanum  papam  adiit,  et  querimoniam  de  amissione 
Atrebatensis  secclesiae  fecit.  Cui  Urbanus  aiTectum 


tum  et  illius  precepto  consecratum  tamabrupte  et  tam 
impudenter  dejecit,  et  ei  hominem  cunctis  execrabi- 
lem  superposuit,  omnibus  patet  hoc  eum  irrationabi- 
liter  fecisse.Ccrte  si  Walcherus  pecuniam  postula- 
tam  dedisset,  ipsjs  quidcm  detrimentum  animse  su» 
et  fam»  ct  etiam  pecuniie  passus  fuisset,  et  tamen 
secclesiam  amissam  nullatonus  recuperasset,  sed  de 
die  in  diem  diversis  consiliis  et  tediosis  dilationibus 
animum  illius  Homanus  pontifex  afflixisset.  Quod 
nimirum  scpe  accidisse  novimus,  et  cotidie  accidere 
nondubitamus.  Veruntamen  quid  miramur  hominem 


compassionisnonvere,sedsicutposteaclaruit,  ficte  ^  summoe  sedis  et  idco  potestatis  excessisse,  cumvi- 


demonstrans,ulrisquecpiscopis,WaIcherovideIicet 
et  Lamberto,  diem  et  locum  designavit,  ubi  de  hoc 
Iractare  deberet.  Quibus  convenientibus,  Uumanus 
pontifex  a  Cameracensi  episcopo  trecentas  marcas 
sibi  dari  petiit.  Episcopo  autem  hoc  recusante,  in- 
dignatus  papa  submonuit  nefandum  Manassen  — 
nam  presens  aderat  —  repetere  episcopatum  Came- 
racensem.  Quod  dum  fecisset,  Walcherus  ad  omnia 
sapienter  atque  rationabiliter  respondit,  dicens  Ma- 
nassen  a  laicis  contra  canones  instrusum  et  ideo  ab 
imperatore  Juste  repudiatum,  a  metropolitano  quo- 


deamus  alios  longe  inferioris  potestatis,  non  solum 
in  ecclesiis  sed  etiam  in  monasteriis,  in  auferendis 
seu  largiendis  honoribus  vel  officiis  non  meritum 
aut  scientiam  subjectorum  attendere,  scd  suum  aut 
odium  aut  amorem  privatum  adimplere  ?  Unde  et 
beatus  Jeronimus  de  talibus  tractans,  HliSy  inquit, 
Iribuuni  clericatus  gradum^  quorum  sunt  obsequiis 
delinili;  et  beatus  papa  Gregorius,  Sepe,  inquit, 
cotttingit,  ut  erga  quemJibet  proximum  odio  vel 
gratia  moveatur  pastor ;  et  subjunxit  :  Judicare 
autem  digne  de  subditis  nequeunt ,  qui  in  causia 


que  et  coepiscopis  ejus  examinatum  et  excommu-  ^  subditorum  sua  vel  odia  vel  gratiam  sequuntur. 


nicatum ;  se  autem  a  clero  et  populo  canonice  elec- 

tum,abaugustoetpapaapprobatum,  a  metropolitano 

et  coepiscopis  ejus  legitime  consecratum,  eodem 

papa  hoc  per  litteras  jubente,  Turonorum  archie- 

piscopo  et  abbate  sancti  Basoli  testibus.  Quibus 

dictis,  summus  pontifcx  denegat  omnia.  Stupenti- 

bus  qui  aderant,  et  dicentibus  secundum  canones 

agi  debere,  dominus  papa  respondens,   Cessent, 

inquit, cauones;  mece  legescrunt  nuctorizabiles^^, 

9.  Hic  (479)  apparet  quia  omnia  papa  crat,  ct 

c  sic  volens  et  sic  jubens  »  quando  sibi  placobat, 

«  erat  ei  pro  ratione  voluntas.  »  Si  enim  timorem 

illias,  qui  aufert  spiritum  principum,  pre  oculis 

VARIiE  LECTIONES. 
3S4  Hic  Briali  tempore  deaiaebat  T ;  sequentia  aai  7.  debentur. 


10.  Igitur  Walcherus  Cameracensis  episcopus 
qui  pro  recuperanda  Atrebatensi  secclesia  sedem 
apostolicam  supplex  adierat,  non  solum  eam  minime 
recepit,  sed  etiam  episcopatum  Cameracensem , 
quem  canonice  acceporat  et  habebat,  amisit,  nulla 
omnino  alia  culpa  interveniente,  nisi  quia  pecuniam, 
cui  nimirum  omnia  obcdiunt,  sunimo  pontifici  dare 
noluit.  Quam  ob  rem  tristis  et  merens  pro  injuria 
injustc  sibi  illata  a  concilio  recedens,  Cameracum 
reversus  est.  Cunque  civitati  appropinquans  pro- 
cessio  ci  pararetur,  ut  moris  est,  quociens  episco- 
pus  ab  apostolica  sive  imporiali  curia  revertitur  : 
bene  consultus  renuit  tunc  cum  processionesuscipi- 


(475)  Itemm  noster  plura  omisit,  supplenda  ex 
vers.  Gall.  c.  4.  Adont  — joyeusement.  Ea  inGestis 
faisse  ostendit  etiam  Abbreviat.  Camerac.  c.  7,  ubi 
qQfledam  ex  his  leguntur. 

(il6)  Iterum  omissa  qusedam,  supplenda  ex  vers. 
Gall.  c.  5.  Paia  monatra  eyeaqaea;  atque :  Et  ai  -« 
excumenioii. 

Patrol  CXUX« 


NOTiE. 

(477)  Omissa  paucula,  supplenda  ex  vers.  Gall. 
c.  5  :  e/  fu  mis  —  volentiers. 


(478)  Hoc  caput  a  nostro  decurtatum  est,  in  Gestis 
ftiisse  videtur  tale  auale  in  versionis  Gallicee  c.  6. 
legitur.  Cf.  etiam  Abbrev.  Cam.  7. 

(479)  Hoc  caput  totum  deest  in  vers.  GalL,  for- 
tasse  igitur  a  Gaugericiano  nostro  fuit  additom. 

1 


203 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM 


204 


Mandavit  tamen  ut  sequenti  die  personse  ad  se  con-  dum  presentibus  per  singula  retulisset,  stupor* 
venirent,  quatinus  ejus  relatione  agnoscerent  quid  maxime  repleti  sunt  omnes.  Audientes  igitnr  quod 
in  concilio  de  predicto  negotio  actum  fuisset.  Quod      pro  pecunia  3S5 


GESTA  POKTlFiCUM 


ABREVIATA  PER  CANONICUM  CAMERACENSEM  »». 


(Gesta  Gerard2i'9,)i.  Fost  bealum  islum  Deo  et 
hominibus  commcndabilem  Gerardus  nepos  ejus 
moribus  et  genere,  communi  Cameracensium  ele- 
ctione  ct  assensu  Ileinrici  II  imperatoris,  mandato 
apostolici  tunc  apud  Augustudunum  commorantis 
(480),  ab  Hugone  Diensi  episcopo  est  consecratus 
in  episcopum ;  et  ad  sedem  suam  reversus,  inter- 
venicnte  Roberto  Flandriarum  comite,  Hugonem 
castellanum  suum  a  domnoLietberto  priusejectum, 
in  hominem  lecepit  et  amicum ;  retentis  tamen  in 
manibus  suis  redditibus  castellani,  qui  infra  muros 
civitatis  continebanlur.Unde  cives  in  unum  conspi- 
rantes,  cpiscopo  absentc,  diu  desideratam  conjura- 
verunt  communiam.  Episcopus  aulom  cum  gravi 
multitudine,  pace  simulata,  revertens,et  ad  j  udicium 
curiae  suae  conjuratores  invitans,  civitatem  est  in- 
gressus,  ct  ecce  milites  ipsius  pecuniam  civium 
desiderantes  supcrincautos  irruunt  et  occidunt,  et 
direpta  multorum  substautia,  viventes  in  fidelitatem 
episcopi,  abjurata  communia,  reducuntur.  Gonju- 
ratione  tamcn  iterum  facta  contra  episcopum, 
Wibcrtus  quidam,  qui  fratrem  suum  in  prsedicta 
seditione  pcrdiderat,  eam  episcopo  propalavit;  sed 
quia  juratores  prodere  noluit,  virgis  flagellatus  et 
ligatis  a  tcrgo  manibus,  abscissa  lingua,  oculis 
erutis,  percussus  gladio,  in  via  publica  est  tumu- 
latus. 

2.  Hugone  autem  castellano  cpiscopi  interim  epi- 
scopum  et  suos  enormiter  infestante,  Robcrtus 
Flandrensis  muneribus  et  beneiicio  gavalli  (481) 
provocatus,  ipsum  jure  castellania3  penitus  pHvavit, 
et  Anglia  profugum  et  quaerentem  refugia  tuto  sus- 
cepit  latibulo.  Ut  vero  civitas  interius  secura  quies- 
ceret,  muro  lapideo  et  vallo  a  terrae  visceribus  ele- 
vato,  dcccntcr  episcopus  eam  munivit,  et  castellum 
intra  civitatem,  relevatis  fossatis  et  turribus  multi- 
pliciter  implexis,  flrmavitartificio  quodamcommen- 
dabili. 

3.  Sub  diebus  illis  fundatum  est  Aquiscintense 
coenobium  Dci  specialiter  inter  homines  habitacu- 
lum  per  duos  milites,  Walterum  scilicet  et  Sigerum. 
Quorum  propositum  diligenter   promovens  epis- 


A  copus  de  feodo  suo  et  beneficiis  suis  locum  conces- 
sit  locupletari.  HafOiginense  quoque  monastorium, 
Dei  secretarium,  predicti  pontificis  auctoritate  per 
homines  laicos  et  idiotas  ad  eum  deductam  est 
religionis  cumulum,  quod  usque  in  hodicrnum 
prerogativam  obtineat  monastici  ordinis,  et  privi- 
legium  quotidianse  in  pauperes  erogationis. 

4.  Praeter  h«c  omnia,  providens  sibi  in  futurum 
episcopus,  allodia  sua  de  Lestines  et  de  Woirehem 
et  altaria  plurima,  sicut  in  privilegiis  ejus  inve- 
nitur,  in  usibus  canonicorum  suorum  contulit  libc- 
raliter ;  et   hospitale  pauperum  juxta   ecclosiam 

B  sanctae  Grucis  de  novo  reparavit ;  ecclesiam  quoque 
bcatse  Dei  genitricis  olim  combustam  et  dirutam  a 
capite  superiori  usque  ad  chorum  sancti  Johannis 
multis  impensis  et  cxpensis  reformavit  in  melius. 
Et  ita  rcgens  cpiscopatum  per  sexdecim  annos  et 
dimidium,  ad  patres  suos  appositus,  sepultus  est 
in  medio  ccclesise  sanctse  Dei  genitricis.] 

5.  (Gf.  Exc.  Gaug.  2,  3.)  Gerardo  episcopo  ad 
meliora  translato ,  gravis  dissensio  nata  est  inter 
clerum  et  populum.  Glericis  enim  per  muUum  tem- 
pus  ex  intestina  discordia  eligere  dissimulantibus, 
cives  cum  casatis  quemdam  Manassem  Francige- 

C  nam  elegerunt  in  episcopum  ;  et  clerici  communi 
voto  instituerunt  dominum  Maselinum  sacerdotem 
et  prsBpositum ;  qui  tamen  ad  declinandum  populi 
furorem  gratis  cessit,  et  multi  ex  clericis  Manasse 
aJhocscrunt.  Quare  paratis  omnibus  itineri  suo 
necessariis,  asportatis  secum  de  thcsauris  ecclesias 
aureo  calice  et  duobus  candelabris  argenteis,  ad 
imperatorem  est  profectus  (482);  sed  non  impetrata 
ipsius  bcnevolenlia ,  sine  beneficio  rcgalium  ad 
suos  redivit  inglorius :  cx  hoc  graviter  clericis 
longe  a  civitate  depulsis ,  nisi  sncrosanctis  tactis 
Jurassent,  quod  nec  per  epistolam  nec  per  nuncios 

*^  Manassen  apud  imperatorem  impedisSent. 

6.  Sub  hoc  rerum  tumultu  AttrebatenseS;  quod 
diu  nnte  conccpernnt  opere  complentes,  proprium 
sibi  de  mandatos  ummi  pontificis  praifecerunt  epi- 
scopum,  et  a  subjectione  Gameracensis  ecclesise 
suam  cervicem,  occasione  discordiarumquee  Came- 


VARiE  LECTIONES 

^hic  desinit  7.  in  fine  quaternionis^  sequenti  deperdito;  cf.  Waitzium  in  Annalibus  nostris  V//,  442. 
856  liiuluin  de  nostro  supplevimus ;  damus  ex  Dom.  Brial  XIII,  584,  qui  expressit  codicem  9,  jam  deper- 
ditum,  sed  initium  oporis,  de  Lietberto  episcopOy  omisit, 

NOTiE 

(480)  Error,  natus  inde,  quod  virgulam  inter         (481)   Gabelle.  Gesta  Gerardi  habent  tantam, 
Verba  Gestorum  Gerardi  apostolici  et  apud  ponen-      comiti  marcas  argenti  200  tribuii* 
dam  neglexit  noster.  (482)  Manasses. 


ao6 


CONTINUATIO,  —  GESTA  ABBREVIATA. 


206 


racenses  graviter  afnigebant,  nullis  se  opponenti-A 
biiSy  excusserunt.  Casati  etiam  ad  libitum  suum 
omnia  diripientes,  munitiones  plures  circumquaque 
erexerant,  prsestantes  hominium  comiti  Flandria- 
rum,  ut  securius  quas  invaserant  obtinerent.  Tali- 
bus  rerum  mutationibus  quasi  de  gravi  somno  evi- 
gilantes  tam  cives  nostri  quam  clerici ,  mutato  in 
melius  proposito,  Bemorum  archiepiscopi  consilio 
et  assensu  imperatoris,  Walcherum  ecclesise  suse 
archidiaconum,  ob  defonsionem  injuriarum  sua- 
rum,  in  pastorem  elegerunt  et  opiscopum. 

1.  {Vers.  GalL  4.)  Ipse  vero  conflsus  in  Deo  sa- 

Intari  suo,  collectis  amicis  suis  et  solidariis,  cas- 

trum  de  Goy  in  Arrasia  et  de  Rumilly,  Manasse 

perempto,  speluncam  quoque  latronum  Saucit  di- 

mit  et  terrsB  cosequavit.  Primos  suas  vocationis  B 

dies  istis  futursB  probitatis  dedicavit  argumentis 

(Exc.  Gaug.  1).  Postmodum  vero  cum  litteris  apos-    « 

toUcis  Rainaldo  suo  metropolitano  prsesentatus  est, 

ut  ei  raunus  consecrationis  impenderet ;  sed  Ma- 

oasses  ejus  adversarius  superveniens  et  domnum 

papam  appellans,ne  promovereturinterdixit.  Wal- 

cerus  vero  nihilominus  consecratus  in  episcopum, 

qood  ad  securitatem  patriae  reliqueratimperfectum, 

subjiciens  adversarios,  suos  defendens,  multa  com- 

plevit  sagacite  (//?.,  8).  Interea  proficiscens  ad  ge- 

nerale  conciliumr  quod  domnus  Urbanus  papa  apud 

Claremontem  celebrabat,  contra  praesumptionem 

Atrebatensium  declamaturus ,  Manassem  adversus 

ipsum  plurima  proponentem  incautus  offendit;  et 

non  expectato  judicio  a  consilio  recedens,  senten-  q 

tiam  excommunicationis  incurrit,  et  Manassse  con- 

firmata  est  electio  auctoritate  concilii  per  contu- 

maciam  adversarii,  licet  minus  haberet  canonicsa 

institutionis. 

8.  ( Vers.  Gall.  7).  Ex  hoc  ergo  conjurantibus  cum 

Walcero  clericis  et  civibus  quod  eum  nuUaratione 

desererentypromissameisemperexhibendooperam, 

Manasses  Remensium  archiepiscopus,  electiManas- 

sae  avuncalus,  interdicto  totam  terram  subjecit,  quao 

Walceri  cognoscebatur  obedire  mandatis  {Ib,,  11). 

Unde  multi  qui  sanum  sapiebant  exclericisetlaicis, 

eb  egus  fidelitate  sive  familiaritate   recesserunt, 

impetrantes  ab  archiepiscopo  ut  consecrationis  ho- 

norem  Manassae  nepoti  suo  conferre  non  difTeiTet 

(//>.,  12).Quo  facto,  licet  domnus  Walcerus  gravius  rj 

sibi  periculum  instare  cognosceret,  castellumtamen 

Ogeyum,  Busiginium  et  Busseniis,  assultibus  infini- 

tis  etbellorum  virtute  vicit  etdiruit,  in  pacegi*atissi- 

ma  civitate  sua  et  suis  in  integrum  restitutis  (i/?., 

44,  15).  Clericis  tamen  quam  maxime  propter  inter- 

dicti  sententiam  ab  cgus  latere  defluentibus,  ad  im- 

peratorem  Henricum  consilii  causa  et  auxilii  diver- 

tit,  et  Manasses  cum  gloria  susceptus  est  in  sede 

pontificali.  Non  multum   tamen  gloriatus   est   in 

snbdikorum  devotione;  quia,  revertente  Walcero 

eam  nimeiia  et  militibus  imperatoris,  paucis  comi- 

tantibus  timore  supervenientium ,   civitatem  cui 

Mlo  prMrat  &omine  re  spoliatus,  speoie  tenus 


militans,  deserens  exivit,  et  quasi  de  novo  civeset 
clerici  domno  Walcero  por  imperatoris  mandatum 
sunt  confoederati. 

9.  (Cf.  ib.  16,  18,  19.)  Procedente  vero  tempore 
Roberto  Flandrensium  comite  ex  mandato  archie- 
piscopi  in  peccatorum  suorum  remissionem ,  quia 
diutius  erat  excommunicatus,  contra  Gameracenses 
arma  movente,  rex  Henricus  in  ultionem  illarum 
injuriarum  partes  istas  aggressus,  et  ceciderunt  ab 
impetu  exercitus  sui  castella  ista,  Marconium,  Pa- 
luels,  Incenium,  Esclusa,  Bulceniuro  ;  sed  tempore 
hyemandi  imperatore  in  terram  Germaniae  recepto, 
Robertus  Gameracensibus  imminet,  et  Jacturam 
suorum  penitus  in  ipsos  refandit  :  ea  tamen  condi- 
tione  pax  demum  intercessit,  quod  nisi  imperator 
tempore  graminis  superveniret,  ipsum  Robertum 
et  successores  ejus  in  dominos  et  patronos  in 
seternum  susciperent. 

10.  (Gf,  ib.  20,  21,  22,  32.)  Sic  igitur  sub  nomine 
pacis  bello  suspenso ,  mandant  Gameracenses  ar- 
chiepiscopo,  quatenus  ad  ipsos  veniret  beneficium 
collaturus  absolutionis;  quod  etfactumest,  Walcero 
interim  apud  Estruem  praesidium  suum  commorante, 
quod  per  majores  terrse  ab  alto  dejectum  adhuc 
ruinarum  suarum  servat  indicia  (an.  1103).  Walte- 
rus  autem  suorum  patrocinio  fortior  effectus,  ad 
civitatcmdenuo,  pacato  sibiGodefridofilio  Anselmi, 
quem  Gameracenses  sibi  contra  episcopum  praefe- 
cerant,  adhuc  excommunicationis  portans  notam 
penetravit ,  translato  interim  domno  Manasse  ad 
Suessionensium  episcopatum,  qui  tunc  temporis 
pastore  carebat.  Igitur  pro  domno  Walcero  suppli- 
caturi  Gameraci  majores  et  canonici  domum  Re- 
mensem  adierunt ;  sed  ipse  domini  papse  quas  de 
novo  receperat  litteris  in  medio  publicatis,  prsece- 
pil  in  virtute  obedientiae  ut  statim  episcopum  eli- 
gerent,  quia  Walcerus  episcopatus  dignitatem  sine 
retractione  demeruerat. 

H.  {Vers.  GalL  32.)  Electus  itaque  est  ab  omni- 
busdomnusOdo  Sancti  Martini  Tornacensis  abbas, 
et  post  triduum  electionis  suae  ab  eodem  archiepi- 
scopoinepiscopum  consecratus;  et  reversus  Torna- 
cum  celebravit  ordines  et  synodum,  nihil  habens  de 
regalibus,  licet  Gameraci  receptus,  sed  solum  mili- 
tans  fidelium  suorum  stipendiis  quae  ipsi  gratis 
ofiferebantur  (//).,  23,  27,31).  Walcerus  autem omni 
spe  destitutus,  ad  ObertumLeodiensium  episcopum 
86  contulit,  et  post  apostolorum  limina  visitans,  ab 
apostolico  in  eum  statum  quem  habuerat  ante 
episcopatum  ex  integro  est  restitutus  (aw.llO^),  et 
ad  extremum  omnibus  pro  Ghristo  derelictis,  in 
monaslerio  sancti  Nicolai  de  Sylva  sub  habitu  et 
reIigionemonachorumdegens,correctisvit»priori8 
excessibus,actus  suos  fine  bono  concIusit(  Vers.  GaL 
24,  26;  29, 30).  Odo  autem  episcopus  per  Robertum 
Flandrensem,  qui  Gameracum  de  manu  imperatoris 
Henriciin  feodo  tenebat,  intra  urbem  receptus  est; 
sed  imperatoris  Henrici  qui  patrem  suum  perseque- 
batur  potentia  longius  ejectasy  quia  Flaadronsiam 


207 


GE8TA  POtNHFICUM  CAMBRACENSrUM 


268: 


comes  imperatori  reconciliatus  civilalem  nostram  A 
ipsi  libcre  roddiderat,  apud  Inciacum  mansionis 
SU8B  invenit  diverticulum,  donec,  raediante  summo 
pontifice,  imperator  Henricus  per  virgam  et  anna- 
lum,  sicut  ipsi  papa  concesserat,  Odonem  de  epis- 
copatu  liberaliter  investivit.  Sed  revocato  privile- 
gio  talis  concessionis,  quod  contra  canones  dom- 
nus  papa  imperatoribus  indulserat,  Odo  episcopus 
propter  formam  et  modum  suoe  investitur»  depo- 
situs,  Aquicinctum  perveniens  sub  obedientifle 
mandato  dormivit  in  Ghristo. 

12.  {Vers,  Ga/A  83.)  Domnus  Burchardus,  impe- 

ratoris  familiaris  ct  intime  notus,  communi  elec- 

tione    et  dono  imperatoris    successit  Odoni  {an^ 

1118);  sed  propter  discordiam  inter  papamet  impe- 

rakorem  super  investitura  per  virgam  et  annulum,  g 

per  biennium  consecrationem  obtinere  non  potuit, 

multis  ei  suam  dejectionem   comminantibus.   Sed  • 

tandem  interveniente  merito  vitae,  quo  specialiter 

inter  comprovinciales  enitebat,  et  impetratis  super 

hoc  domini  papoe  litteris,  quod  diu  desideraverat, 

olcum  consecrationis  est  consecutus,  et  quidquid 

distractum  fuerat  de  mensa  episcopali,  theloneum 

scilicot,  monetam  et  molendinos,  multa  pecunia 

redemit  de  manu  creditorum,  modis  omnibus  elabo- 

rans  ut  dispersa  colligeret,  diruta  sedificaret,  in- 

venta  non  minus  fideliter  reservaret  ( Vors.  GalJ. 

34,  38).  Novum  etiam  castellum  quod  de  dono  im- 

peratoris,  sicutsuperius  dictum  est,  occlesiae  Game- 

racensi  appendet,  de  manu  Balduini  et  Carolicomi- 

tum  Flandrise  liberum  mira  sollicitudine  recepit,  n 

licet  Robertus  ultimus  et  Balduinusfiliusejusiliud 

de  manu  imperatoris  sibi  beneficiatum  et  in  feodo 

tenuissent.  Perempto  otiam   Carolo   comite  apud 

Brugas  horrenda  proditione,  Hugo  castellanus  cas- 

tellaniam  Cameraccnsem,  quam  de  prsedicto  comite 

tenebat,  ab  episcopo,  sicut  decebat,  hominio  facto 

ot  fidelitate  prsostita,  suscopit,  demolito  prius  cas- 

tello  quod  in  Crevecoeur  in  receptaculum  prsedo- 

num  fuerat  ab  eodem  Hugone  constructum. 

13.  {Vers  GaJL  37.)  Istius  episcopi  monitis  et 
consilio  Werimboldus  civis  quidam  iter  perfectio- 
nis  arripiens,  in  hac  civitate  Cameracensi  multape- 
cuniapedagium  redemit,  etdemum  in  hospitali  pau- 
perum  juxta  Sanctae  Grucis  ccclcsiam  pauporibus 
pauper  pro  Chrislo  effectus  humiliter  curam  exhi-  •* 
buit.  0  vere  commendabilem  episcopum !  qui  in 
locis  valde  a  sua  sede  remotis  genitus,  et  apud 
Cameracenses  advena.  plus  suis  per  industriam 
contulit  quam  nobiles  nostri  vel  pompa  seeculi  vel 
amplitudine  carnalis  generationis.  Itaque  post  infi- 
nita  beneficia  suis  et  ecclesiee  suse  collata,  sicut  in 
gestis  et  scriptis  ejuslegilur,  plenus  operibusbo- 
nis  et  elemosinis,  in  consortium  fidelium  virtutum 
pennis  transmigravit. 

14.  ( Vers.  GaJJ,  40 ,  42.)  Eodem  tempore  papa 
Innocentius  cum  multitudine  episcoporum  et  cardi- 
nalium  per  Cameracum  transiens,  descendit  Leo- 
dium  cum  Lothai4o  rege  et  prinelpibtis  Gispmanice 


{an.  IISI,  MarL)f  multa  de  statu  ecclesise  collatu- 
rus,  in  qua  collocutione  obtentu  regis  Lictardas 
Cameracensium  episcopus  efficitur.  Post  suam  con- 
secrationom  quasi  nihil  ampliussperans  vel  timens, 
sibiplene  deditus,  minus  intentus  liberalitati,  onini- 
bus  factus  est  odiosus.  Unde  Gerardus  cognomine 
Maufillastresadversus  episcopuminsurgens  Novum 
castrum  cepit  et  incendit,  et  cum  multitudine  inba- 
bitantium  et  sanctorum  reliquiis  quinque  ecclesiae 
ignis  violentia  deperierunt;  episcopi  autem  bona 
circumjacentia  sine  contradictione  Gerardus  snis 
distribuit,  reliqua  vero  ad  nutum  suum  possedit. 
Solus  Simon  de  Oisy,  filius  castellani,  dolens  super 
desolatione  episcopatus,  adversus  Gerardum  wer- 
ram  viriliter  movit,  et  tandem  reduxit  in  amicitiam 
episcopi  Gameracensis,  tali  satisfactione  prsemissa, 
quod  miles  darct  quinque  solidos  et  quilibei  pedi- 
tum  viginti  denarios  ad  restaurationem  ecclesise 
beatissimi  Andre8e;et  sicomnesprsedictseiniquita- 
tis  participes  sunt  absoluti,  sed  pro  contemptu 
episcopi  nihil  horum  datum  est  executioni. 

15.  {Vers.  GaJJ.  48.)  Prepositus  etiam  domus 
episcopalis ,  quem  propterea ,  ut  in  ore  multorum 
erat,  destituere  conabatur  episcopus,  ut  infra  pro- 
prium  domicilium  Hcentius  suis  abutereturvolapta- 
tibus,  cum  quibusdam  clericis  eUcivibus  domno 
Remensi  manifeste  suggessit ,  quod  episcopus  de« 
clinans  palatium  propter  enormem  suam  fibidinem, 
ad  domos  divertebatur  privatorum,  quod  prsebendae 
venderet,  et  ecclesias  nonnisi  condicto  pretio  con- 
secraret.  Domnus  ergo  Remensis  sub  preesentia 
tantum  quinque  episcoporum  paterue  conveniens 
Lietardum,  ex  ore  ipsius  quse  proponebantur  non 
essefalsa  intellexit,  mandans  et  consulens  ut  infra 
proximam  Epiphaniam,  ne  publice  convinceretnr, 
quasi  spontaneus  recederet  et  ibidem  ultra  non 
compareret  :  quod  se  facturum  sub  prsesentia  coe- 
piscoporum  suorum  Lietardus  episcoposconfirma- 
vit.  Sed  digressus  ad  imperatorem  postulabat  nt 
per  ejus  interventum  misericordiam  apud  domnum 
papam  et  archiepiscopum  inveniret,  ibique  impetra- 
vit  privilegium,  quod  prsepositus  prsedictus  et  ser- 
vientes  episcopi  non  feodati,invitoepiscopo,  minis- 
teriis  ejus  se  ingerere  non  praesumant.  Dissimu- 
lante  autem  episcopo  post  elapsum  terminum  quod 
promiserat,  supervenerunt  litterae  archiepiscopi  et 
summi  pontificis  aiictoritas,  ut  festinanter  ab  epis- 
copatu  recederet ,  plangendus  per  omnia  quod  vir 
litteratus  et  venustate  corporis  commendabilisprse- 
dicta  notabilis  infamia  cum  vultus  sui  confiisione 
ot  nominis  opprobrio  a  sede  episcopali  turpiter 
dejiceretur  {an.  1137). 

16.  Deposito  Lietardo,  Gameracenses  Othonem 
quemdam  Prsemonstratensisordinis  canonicum  ele- 
gerunt,  ea  conditione  si  imperatori  placeret  facta 
electio.  Sed  ipso  nullo  modo  pr«ebcnte  in  boc  assen- 
sum,  missi  sunt  duo  abbates  WalteruB  Sancti  Ant- 
berti  et  Parvuinus  Sancti  Sepulcri,  ut  per  gratiam 
imperatbris  idbneum  ecclesise  Cameracensit  epieto 


aoe 


GONTINUATIO.  -  GESTA  ABBREVIATA. 


210 


piiin  providerent.  Electus  est  itaque  per  Dei  provi-  g 
dentiam  domnus  Nicolaus  ejusdem  ecclesiae  pra- 
positus ,  a  primis  ibidem  annis  enutritus,  cunctis 
acclamantibus  et  imperatoris  favore  super  hoc  ple- 
nissime  gratis  impetrato.  Multitudo  namquo  prin- 
cipum  qui  tunc  in  curia  constituti  fuerant,  ipsum 
electam  et  amicum  et  consanguineum  suum  reco- 
gnoscebat.  Susceptus  igitur  cum  gaudio  insesti- 
mabili  a  clero  et  populo,  quantus  futurus  esset  in 
prima  sui  vocatione  monstravit.  Gerardum  namque 
Maufilastre  qui  Novum-castrum  episcopi  et  bona 
episcopatus  violenter  occupata  tenebat,  cum  a  col- 
loqoio  Simonis  de  Oisy  minus  cautus  reverteretur, 
episcopus  eum  apud  Theimium  villam  suam,  nulla 
pro  libertate  ecclesise  timens  subire  pericula,  cepit, 
et  usque  intra  civitatem  captum  adduxit  cum  mul-  *> 
titudine  armatorum  copiosa.  Ibi  receptis  obsidibUs 
et  multis  juramentis  de  fidelitate  sibi  servanda  in 
postemm,  recepto  etiam  Novo-Gastro  cum  suis 
appendiciiSy  Gerardum  dimisit,  collocatis  insuper 
hominibus  suis  in  castro  de  sancto  Auberto,  ob 
majorem  terr»  su8b  et  suorum  securitatem. 

17.  His  ergo  primitiis  commendabiliis  honorem 
soscepit  consecrationis ,  solum  dans  operam  circa 
ecclesi»  su»  exaltationem,  cui  se  totum  tota  solli- 
citudine  impendebat.  Gunctis  itaque  sub  tranquilli- 
tate  pacis  gaudentibus,  prsedones  quidam  de  familia 
Gerardi  Maufilastre,  terram  istam  depopulantes, 
dignam  maleficiis  suis  pcBnam  a  Gameraccnsibus 
receperunt.  Quare  Gerardus,  rupta  pace  quam  diu 
invitus  simulaverat,  werram  episcopo  indixit  et 
civibus,  validis  terram  suam  firmans  munitionibus;  C 
et  epijBCopus  Nuvum-castrum  vallo  et  turre  firmis- 
sima  monire  non  supersedit.  GoUecta  itaque  gravi 
pognatorum  copia,  Gerardus  castrum  obsedit  prse- 
dictum,  sed  manifesto  Dei  judicio,  dum  prae  csetoris 
Ibnrentior  instaret,  nullo  suorum  vulnerato  vel 
lapso,  solus  corruit,  et  intra  muros  uncis  ferreis 
protractus,  multisque  confossus  vulneribus  et  lapi- 
dibus  obrutus,  prius  terribilis,  nunc  occubuit  mi- 
serandus;  pro  cujus  nece  miserabili  majores  terrse 
gravius  episcopo  comminantes,  multis  et  variis 
tnmultibus  ipsum  tandem  ad  hoc  induxerunt,  ut 
illos  omnes  qui  manus  extenderant  in  Gerardum  a 
finibus  terrcB  suas  procul  eliminaret. 

18.  Sed,  pace  foris  reformata,  seditiones  inteHus 
oriuntur.  Cives  etenim  Gameracenses  comitem  Han-  Q 
noniflB  intra  muros  suos  contra  episcopum  recepe- 
mnty  cum  eo  fedus  facientes ;  quia  castrum  de 
sancto  Auberto  Simoni  nepoti  suo  de  Oisy  contra 
consiiium  eorum  et  voluntatem  in  feodo  tenendum 
eoncosserat.  Unde  etiam  domum  Simonis  infra  ur- 
bem  in  contemptum  episcopi  diruentes,  sententiam 
excommunicationis  et  interdicti  et  comes  et  cives 
canooico  judicio  incurrerunt.  Omnibus  tamen  his 
turbationibus  per  Dei  gratiam  et  auxilium  comitis 


Flandriarum  (488)  in  pace  terminatis,  post  famosam 
illam  stragem  apud  Grievecuer  factam,  ot  ha^redi- 
tas  sua  filio  Gerardi,  facta  fidelitate  et  hominio,  est 
restituta,  et  competens  satisfactio  facta  est  epi- 
scopo  pro  excessibus  supranominatis.  Evoluto 
postmodum  non  multo  temporum  curriculo,  comes 
Flandrise  Simonem  de  Oisy  adversus  eum  rebel- 
lantem  multum  coepit  werris  affligere  et  munitiones 
ejus  occupare;  sed  domnus  episcopus,  vir  moribus 
prasdicabilis ,  ipsum  sicut  hominem  suum,  sicut 
nepotem  suum  et  amicum  suum ,  coepit  consilio  et 
auxilio  super  omues  defendere,  non  timens  iras 
majorum  ob  suorum  protectionem  in  se  provocare. 
Tandem  ipso  mediatore  in  hanc  pacis  formam  con- 
voncrunt,  quod  comes  Flandrensis  de  manu  cpi- 
scopi  suscepit  in  feodo  Osyacum  ct  castellaniam 
Cameracensem ,  quam  immcdiate  prius  Simon  do 
episcopo  tenuerat,  et  Simonem  de  praBdictis  comos 
ssepedictus  feodavit  provida  circumspectiono,  quod 
in  modo  pacis  dc  jure  episcopi  nihil  depcriit,  sod 
potius  hominium  Flandrensis  accrevit. 

19.  Exorto  intcrim  famoso  schismato  in  Romana 
Ecclesia  inter  Alexandrum  et  Octavianum  (an  1160), 
imperator  Fredoricus  cum  univcrso  imperio  suo 
partcs  secutus  est  Octaviani ;  Francia  tota  cum 
reliquo  terrarum  orbo  Alexandri  electioncm  sequen- 
te,  gravis  exorta  est  in  ecclesia  Dei  disscnsio,  uni- 
tatem  Christi  dividentibus  illis  qui  sua  sequuntur  et 
non  qua5  Jesu  Christi.  In  hac  autem  divisionis  va- 
rietate  cum  digna  memoria  recolcndus  Nicolaus 
episcopus  ita  se  gessit  medium,  quod  ncc  ab  obe- 
dientia  Remcnsium ,  quibus  in  spiritunlibus  ob- 
noxius  erat,  Alexandro  subjectus  resiliret,  noc  im- 
peratoris  oiTenderet  partes,  quibus  de  regalibus 
suis  fidelis  et  dcvotus  essc  tenebatur.  Itaquo  sub 
hac  rerum  incertitudine  operibus,  magnanimitate 
preeclarus  episcopus,  in  cordis  contritione  et  con- 
fessione  oris  domino  Deo  suo  satisfactionem  (quia 
qua  ingem\ierit  hora  peccator  exauditur)  apud  San- 
ctum  Quintinum  segritudino  gravatus ,  et  in  monte 
sancti  Martmi  circa  flnem  suae  dioecesis  exemptus 
est  a  terrenis  {an  1167).  Rclatus  est  igitur  ad  sedem 
suam  suorum  manibus,  et  gloriosam  in  ccclesia 
Dei  genitricis  in  parte  occidentali,  nunquam  post- 
modum  visurus  occasum,  consecutus  cst  sepultu- 
ram.  Sub  specie  etenim  ssecularitatis  vir  iste  mili- 
tans,  intjsr  sseculares  omnibus  se  pro  tempore  con- 
formans,licetaliquando  terrense  contngionis  macu- 
las  contraxerit,  multitudine  tamen  benofactorum 
quee  diversis  in  locis  liberaliter  coutulit,  delictorum 
suorum  sarcinam  in  subditos  suos  misericors  per 
Dei  misericordiam  abjecisse  credatur,  quia  nullum 
bonum  a  bonorum  retributore  manet  irremuneratum. 

20.  Domnus  Petrus,  Philippi  nobilissimi  Flan- 
driarum  comitis  frater  couterinus,  Sancti  Audomari 
praepositus  et  Flandrise  canceUarius,  obtentu  fratris 


NOTiE. 


(48S)  Theoderici. 


m 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


313 


sui,  cujus  terror  per  terras  finitimas  et  fama  nomi-  A 
nis  perlonge  positas  late  se  diiTudorat,  electus  est  in 
episcopum  multis  electionem  approbantibus,  quam- 
plurimis,  licet  factum  discipleret,  opponere  se  nou 
audontibus.  Iraperatoris  etiam  factae  eleclionis  ac- 
cessit  assensus,  quia  quamplurimis  internunciis 
comitis  fractus,  licet  in  primis  pubertatis  annis 
consistcret  eleclus  acquievit,  ratum  habens  quod 
curiaRomana  dispensans  de  setate  et  ordinibus,  non 
improbabat.  Dum  vero  raoras  innecterel  clectus  in 
adeundo  imperatorem,  Garaeracenscs  sibi  volentes 
providere  in  futurum,  ne  novae  circumquaquc  sur- 
gerent  munitiones,Thunium-Episcopi,quod  domnus 
Nicolaus  episcopus  contruxerat,  penitus  diruerunt; 
sed  electo  viriliter  eos  exiiUijUaute,  coacti  suntde-  B 
num  multa  pecuniee  erogatione  restituere,quod  sicut 
gens  indomita  dextruxerant  conturaaci  praesump- 
tione.  Sed  diebus  electi  istius  civitas  nostra  cum 
finitirais  suis  circumquaque  quievit,  nullis  audenti- 
bus  vel  valcntibus  Flandrensium  irapetum  sustinere, 
quorum  potentia  et  viribus  suos  et  sua  solo  clectionis 
nominemilitans  domnus  Petrus  protegebat.  In  om- 
nibus  autem  suis  actibus.  sicut  juvenis  et  nobilis, 
multis  ei*at  commendandus,nisi  quod  de  patrimonio 
Christi  susb  satisfaciens  nobilitati ,  nunquam  ad 
sacros  ordines  et  consecrationis  honorera  aspiravit, 
episcopi  portans  non  onus,  sed  honorem,  abhorrens 
ofBcium ,  sed  cum  omni  integritate  episcopatus 
qusBrens  craoluracntura.  Quare  post plures  electionis  C 
SU8B  annos  prorumpens  ad  hoc  quod  diu  affectave- 
rat,  abjecta  dignitate  SU88  electionis  et  cleripalis 
professionis  libertate,  habitum  induit  militarem, 
ad  lasciviam  sseculi  et  pompas  mundi  relapsus, 
ducens  uxorem  comitissam  Niverncnsem  ut  filios 
carnis  procrearet,  repudiata  sponsa  Christi  quse 
sine  sui  corruptione  filios  paritspirituales  (an.  1174- 
1175).  Non  multum  tamen  delectatus  est  in  terrenis, 
quia  non  est  flatus  hominis  in  manu  ipsius,  sed  in 
ejus  potestate  qui  terribilis  est  apud  reges  terrse, 
in  terra  uxoris  sublatus  de  medio,  in  multa  delic- 
torum  suorum  pcenitentia,  apud  Hilsodunum  (484) 
sepultus,  nostrse  mutabilitatis  exemplum  immatura 
morte  prseventus  viventibus  dereliquit.  D 

21.  Robertus  Ariensis  prsepositus  et  in  Atreba- 
tensi  ecclesia  obtinens  prsBrogativam  electionis, 
vir  mirabili  fortunse  prodigio  de  modico  et  humili 
in  prsBclaros  dignitatum  gradus  sublimatus,  utpote 
Turonensis  thesaurarius,  sancti  Audomari,  sancti- 
que  Amati  Duacensis  et  beati  Donatiani  Brugensis 
prsepositus,  Flandrensium  comiti  Philippo  singu- 
lariter  familiaris ,  multis  clericum  reclamantibus, 
in  Cameracensium  pastorem  est  electus  ab  illis  qui 
fortunsB  beneficium  in  eo  mirantes,  sperabant  quod 
ecclesiam  suam  singulariter  exaltaret,  qui  singu- 
lariter  exaltatus  mundo  stuporem  incusserat.  Im- 
perator  etiam  ut  investituram  regalium  susciperet 
ad  preces  descendens ,  offerendo  prius  ipse  prse- 


venit,  et  regalibus  nunciis  multo  uberius  praemissis, 
ad  sedem  suam  cam  muUa  gloria  suscipiendum 
destinavit.  Constitutus  ergo  in  sede  vocationis 
novse,  plurima  prseter  fidem  et  spem  audientium 
promittebat,  et  auream  se  redditurum  ecclesiam 
suam  pollicebatur,  exabundantia  rerum  affluentium 
sibi  prsesumens,  ignorans  tamen  quid  pararet  sibi 
dies  post  futura.  In  his  igitur  sibi  prospere  succe- 
dentibus,  majorum  advcrsum  se  odium  provocavit 
et  invidiam,  in  tantum  quod  apud  Condatum  dioecesis 
suae  vicum,  dum  multitudine  modum  excedente 
transiret,  a  paucis  ipsi  insidiantibus  percussus 
occubuit,  miserabiliter  a  suis  derelictus,  crudeliter 
a  nefariis  intcrfectus  {an  1174),  subita  mutatione 
manus  Altissimi  de  summis  relatus  ad  ima :  ipsa 
rerum  experientia  docens  nos  efflcaciter  nullam 
rebus  humanis,  quantumcumque  applaudant,  adesse 
constantiam.  De  loco  igitur  occisionis  suse  Ariam 
relatus,  ubi  multa  munifltientisB  susb  monumenta 
relicta  sunt  oculis  intuentium,  gloriose  sepultus 
faciem  conditoris  sui  in  extremo  suscitandus  prses- 
tolatur  intuendam. 

22.  DomnuB  AlardusCameracensis  archidiaconus 
et  thesaurarius,  vir  omnium  rerum  affluentia  ita 
divino  munere  superabundans,  ut  promptuaria  eg'us 
plena  eructarent  ex  hoc  in  illud ,  et  beatum  dicerent 
omnes  dominum  et  domum  cujus  heec  essent,  qui- 
bus  reclamantibus,  in  pastorem  et  episcopum  et 
meritis  suis  et  majorum  suorum  obteutu  fuit  electus 
(atty  1174).  In  Italiam  proficiscens,  ut  raunus  rega- 
lium  de  manu  imperatoris  susciperet  —  quod,  licet 
de  majoribus  quidam  reclamarent,  efficaciter  obti- 
nuit  — ,  et  ad  sua  reversus  vir  sine  dolo,  sed  et  mi- 
tissimus  in  populo  suo  evidenter  apparuit,  expertus 
in  successorum  doctrinam  et  exemplum ,  quod  in 
potentia  multitudinis  et  in  prsBlationis  dignitate  pax 
hominis  et  abundantia  rerum  non  existit,  sed  beno- 
placitum  est  Domino  super  timentes  eum  et  in  eis 
qui  in  mediocritate  sua  sperant  per  misericordiam 
ejus.  Sic  tamen  se  exhibuitin  diebus  senectutis  suse, 
in  quibus  et  vocatus  ad  altiora  fiiit,  ut  se  prfieberet 
diligendum  omnibus,  et  ad  exequendum  quod 
susceperat  episcopatus  officium  prseter  vires  cor- 
poris  multotiens  exhiberet  officiosum.  Consumma- 
tus  autem  in  brevi  {an.  1177),  ne  malitia  cor  ejus 
immutaret,  apud  Valcellas  sesepeliri  decrevit,  ut 
religiosorum  obtineret  precibus  quod  sibi  de  pra- 
priis  meritis  provenire  non  praesumebat. 

23.  Post  transitum  domni  Alardi  domnus  Roge- 
rus  de  Waurin,  archidiaconi  et  thesaurarii  obtinens 
dignitatem  in  ecclesia  Cameracensi ,  communiter 
electus  est  (an.  1178),  et  sine  difficultate  investitu- 
ram  recepit  de  manu  imperatoris,  quia  quondam 
gratiam  egus  promeruerat,  cum  ipsum  et  dominum 
Alardum  episcopum  pridem  in  pacis  unitatem  revo- 
casset.  Consecratus  etiam  fuit  solemniter  Romse 
in  monte  Aventino  in  ecclesia  sanctse  Sabinse,  a 


NOTiE 


(484)  Issoudun^  in  Biturigibus. 


213 


CONTINUATIO.  --  GESTORUM  VERSIO  GALLICA. 


214 


D.  Willelmo  Remorum  archiepisoopo  et  ibidem  car- 
dioalicreatoinconcilio  Laterapensia  domino  papa 
Alexandro,  prius  mitratus  quam  consecrationis  ob- 
tineret  dignitatem.  Suis  vero  poslmodum  cum  omni 
jocundicate  restitutus,  cum  summapace  rexit  eccle- 
siam,  hoc  solumexcepto  quod  comes  Flandrise,  epi- 
scopo  moram  Bomse  faciente,  prseposituram  Novi- 
castri,  ipso  nesciente,  multa  pecunia  comparavit, 
occapaturustotumjusepiscopiratione  su88  portio- 
nis,  nisi  provida  sollicitudine  remedium  episcopus 
tant»  prsBSumptioni  sedulus  adhibuisset.  NuIIa  nam- 
qne  timens  pericula  vel  mortis  vel  exilii,  majoribus 
Flandriseetipso  comite  contra  eum  insurgentibus, 
hocmaltis  expensis  et  laboribus  exhaustus  tandem 
evicit,  quodpreepositura  post  mortem  comitis  libera 
ad  jus  episcopi  devolveretur,  et  comes  eam  dum  vi- 
veret,juresuotantumcontentus,assignatisinmorte 
sua  cui  placeret  septingentis  libris,  quieti  posside- 
ret;  et  hi]gusmodi  transactio  confirmaia  est  impera- 
toris  et  regis  FrancisB  et  ipajorum  quorumlibet,  quo- 
mmin  hoc  testimonium  valere  potuerit,  privilegiis. 
24.  Orta  postmodum  inter  ipsiim  et  cives  suos 
discordia,  quia  communia  civitatis  minus  licenter 
et  libenter  contra  libertatem  clericorum  manus  ex- 
tendebat,  ad  caesaris  audientiam  fuit  appellatum: 
ubi  majoribus  curiae  pontifici  adnitentibus,  quia 
communise  conjuratio  omnibus  ecclesise  libertatem 
diligentibus  est  odiosa,  ab  imperatore  solemniter 
communia  Canieracensis  fuit  abjudicata,  concessa- 
que  fuit  episcopo  imperatoris  edicto  potestas  ordi- 
nandi  de  civitate  etcivibus  prout  ecclesiaD  tranquil- 
litas  et  episcopi  ententia  decrevisset;  et  super  hoc 
privilegium  fuit  indultum  et  principum  testimonio 
consignatum,  et  omnia  communiae  insignia  fuerunt 
penitusexterminata.  Domino  autem  episcopo  minus 
discretequoddamjugum  servitutis  gravissimse  civi- 
bus  suis  se  impositurum  comminante,  cum  potius  a 
severitateToret  temperandum,  cives  ab  imperatorem 
featinantius,  cum  multa  pecunia  recurentes,  elimi- 
nato  communisB  nomine  quod  semper  abominabile 
existit  sub  nomine  pacis,  cum  tamenpax  non  esset, 
contra  episcopum  et  clericorum  Iibei*tatem,  sicut 
hodie  est  experiri,  privilegium  sua  voluntate  et  se- 
ditioneplenumreportaverunt.  0  primam  felicitatem 


A^  magno  permutatem  infortunio,  dum  privilegium  1»- 
bertatis  in  qusedam  servitutis  instituta  commutaturl 

25.  Werris  praeterea  et  multiplicibus  tum  fami- 
liarium  suorum  persecutionibus ,  tum  amicorum 
suorum  causisetnecessitatibus,  quasi  in  area  tri- 
tici  trituratus  episcopus,  in  illa  famosa  peregrina- 
tione  quando  a  Saracenis  novissiihe  subjugata  fuit 
Iherusalem,  cum  caeteris  iter  arripuit  peregrinandi 
desiderans  laboribus  et  sudore  proprii  corporis  di- 
luero  quodinter  nos  conversatus  exepiscopalis  ne- 
gligentia  regiminis  contraxerat  et  humanse  culpa 
contagionis.  Multis  autem  exhaustis  pericuUs,  ad 
sanctse  civitatis  perveniens  obsidionem,  ccepitgravi- 
us  infirmari;  etapudTyrumrelatus,  cpiscopatum  re- 
signans  et  pauper  efTectus  pro  Christo,  sub  habitu 
canonicorum  regularium  migrans  a  sseculo  (an, 

B  1191)  cum  planctu  omnium  familiarium  suorum  ei 
assistenlium  in  Sanctse  Grucis  ecclesia  monumento 
receptus,  extrema  sui  abjectione  paenitendi  moni- 
mentum  suis  deseruit,  conferens  in  refectionem  ca- 
nonicorum  quotidianam  regeriam  quatuor  mencal- 
dorum  farinse  perhebdomadam,  ut,  indoficiente  pa- 
ne,  eorum  orationibus  in  seternum  reficiatur. 

26.  Quot  autem  et  quanta  patres  praedicti  contu- 
lerunt  ecclesise  nostrse  beneficia,  licetexprivilegiis 
nobis  indultis  perpendere  manifestius,  quia  nobis 
ipsorum  largitionequotidianipanis  abundantia  con- 
fertur,  ea  conditione  utfideliter  jura  matris  sua) 
servantibus  etiam  coelestis  retributio  conferatur. 
Sed  ecce  in  die  Domini,  infidelitatis  timemus  argui, 
quia,  nobisquasi  ncscientibus*  de  inlegritate  etdi- 
gnitate  episcopali  quaeque  pretiosa  deperierunt,  ca- 

(3  stra  videlicetistaPalueljOisy,  Haveraincourt,  Gri- 
vecuer,  Wallaincourt,  Busignies,  Saint-Obers, 
Hordain,  et  facta  sunt  nobis  quasi  clavus  in  oculis, 
cum  deberent  esse  propugnacula  securitatis ;  fora- 
strum  3^7  quoque  regium  quod  episcopis  datum  est 
inusus  venandi,  etdeputatum  indefensionemmarcae 
imperialis,  ita  penitus  deperiit,  quod  nec  sylvae  pe- 
nitus  vestigia  relineat,  nec  aliquod  prsebeat  obsta- 
culumincursantibus:  in  quibusomnibus  revocan- 
dis,  prout  tempus  exigit,  unicum  restat  consilium, 
ut,  evaginato  gladio  Petri,  alius  quem  adhuc  vagina 
concludit,  efficaciter  conseraturS^. 


GESTORUM  VERSIO  GALLIGA 

1.  {Ct.ExcepL  Gaag.^.)  Apr^sla  mortrevesque  D  ne chilz ne chiulz aultres, mais chiulx  que  li  empe- 


Gerard^an.  1092)  oi{Gallice  eut)  dissention  et  grant 
discorde  entre  le  clergiet  de  Cambray.  Si  {ainsi) 
n^eslirent  evcsqueen  grant  tamps.  Si  estoient  moult 
hayetmMtblamddu  peule  (peuple),  et  quant  vit 
lipeules  que  li  cannone  ne  faisoient  mie  evesques, 
•i  qa'il  devissent,  si  assemblerent  contre  Dieu  et 
laadrois  de  sainte  eglise,  ettinrent  une  audience, 
el  jurerent  entr'  iaux  {enx)  qu'il  ne  seroit  evesques 


reres  y  envoyeroit.  Puis  ot  li  peules  consel  qu*il 
envoyeroientle  crocherevesque  arempereurHenry 
le  tierch .  Dont  fu  pres  del  porter  un  gentiulx  homs  qui 
ot  nom  Magselins,  prevos  do  reglise;  et  dist  que  c'es- 
toit  ses  droits^  Mais  mouUtostle  contredi  Erlebaus, 
coustres  de  reglise,  et  dist  que  c'estoit  li  siens  drois. 
Ainsiescrimerentlongtamps  pourporter  lecroche, 
etne  futpas  port^e.  Ainsipassaunsans  entiers,  qu'il 


VARIiE  LECTIONES. 

«7 y.  0,  forestam.    »8  jjic  desiml^. «  quse ibi adhuc  sequentur,  scripta  sunt  alia  manu^  sed  adeo  mutila, 
at  ex  eia  certi  qaidquam  vixelicere  fas  sit.  »  Briau 


215 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACEN3IUM 


SK 


n'yoteve8que8;etnes^voitliempereresquelieves-  A  trop  iriet  (iraiSi),  et  alerent  &  rarcbevesque  de  RaioB 


quesGerarsfusi  encor  moi*s.  Apres  se  assembla  li 
peuleseteslirent  evesque  contre  Dieu  et  contre  les 
drois  de  sainte  cglise,  qui  ot  nom  Manasses,  homsjo- 
nes  (jeane)  d'anset  de  meurs.  Quand  cc  vis  li  cler- 
gies  si  furent  duremont  tourbl^,  et  vinrent  eii  capitle, 
eteslirent  par  divine  inspiralion  un  noble  homme, 
sage,  religieux,  prevostde  reglise,  quiot  nom  Mas- 
selins.Quantceoirent  li  lay,  si  furent  plain  aussi 
comme  de  foursenerie,  et  contredirent  tcrriblement 
k  reslection  que  li  capitles  avoit  faite,  et  jurerent 
que  Menasses  seroit  evesques,  celui  qu'il  avoient 
eslit.  Apres  jurerent  que  se  aucuns  des  clcrs  leur 
eontredisoit,  que  il  rochiroient.  Adont  se  apparilla 
li  eslis  Manasses  d'alera  rempereur,etlibourgoi8 


Begnault,  et  li  prierent  oonseilqu^il  poi*oient  faire; 
il  leur  respondit  qu*il  elueussent  evesque  preudom- 
me,  sage,  qui  peuist  Teglise  soubstenir  en  si  grands 
tribulations.  Adont  avoit  en  reglise  uus  archediacre 
de  moult  grant  valour,  et  dist  au  capitle,  qui  8'il  11 
voloicnt  aidier,  il  estoit  apparilies  d'aler  k  Rome 
contre  Lambert  VesMeui  {eJu)  d*Arras;mai8cascuns 
ressongna  le  travcl  d'aler  k  Bome,  et  disent  : 
c  Chiuixquieat  eslis^y  voist^et  se  deffenge  sicomme 
pour  soi  weismes. »  (lb.l),F\i\B  fu  li  clergies  misit 
grant  angouesse  de  doleur,  en  tristece,  en  iribuia- 
tion,  et  ne  sQavoient  par  cui  il  peuissent  estre 
delaiset  de  leur  anemis.  Dont  penserent  et  heurent 
consel  ensamble,  qu'il  ne  s^avoient  clerch  plus 


par  force  tolirent  du  tresor  de  reglise  1  candela-g  ydoine,de  plusgrant  valourpour  Teglise  relever  de 


bres  de  purargent,quipesoientdOmarsetuncalice 
de  pur  or  do  pois  de  7  mars,qui  etoient  aournes  de 
moult  de  pierres  precieuses.  Ainsi  envoyerent  li 
bourgois  leur  esiit  a  court,  mais  pas  ne  le  rechupt  li 
empereres,  ains  revint  h  confusion.  Lors  cruthaine 
et  discorde  entre  le  clergiet  et  le  peule.  Car  li 
bourgois  disoient  que  li  clerch  avoient  envoyet 
letres  k  rempereur,  qu*il  ne  rechupst  mie  leur 
eslit,  et  moult  d'aultres  causes  y  ot  de  haine  et  de 
dissention.  Ainsi  fu  li  eglisede  Gambroy  longtams 
veve,  desolee,  sans  pasteur,  et  estoit  en  grand  tri- 
bulation. 

2.  A  cel  tamps  avoit  un  mal  homme  k  Gambray, 
qui  oi  (eut)  nom  Foulkcs;  si  estoit  vidame  de  la 


ses  possessions,  que  rarchediacre  messire  Gau- 
cher ;  et disoient qu'il  estoit bien dignes de plus  grant 
honnour.  Gar  11  estoit  n^s  de  noble  lignie,  plains  de 
grand  clergie  (i.  q.  savoir),  bien  instruits  dessept 
ars.  Aultre  raison  avoit  aussi  qu'il  fut  esll8;oar  11 
empereres  leur  avoit  mandet  par  lettres  qu'il  le 
eslisissent.  Dont  fu  eslis  mesaire  Gauchiers  par  le 
commun  assent  de  tous,  et  sans  riens  dereglise  11 
alu  a  remporeur  Henri  le  tierch,  qui  le  rechupt 
(regut)  a  grant  honneur,  et  seassenti  &re8lection, 
et  11  ottria  le  seigneurie  de  Gambray ;  dont  ot  grant 
joie  el  palais  le  roy,  et  11  rois  meismes  commencha 
Te  Deum  laudamus. 


4.  Endementiers  que  11  esllux  Gauchiers  estoit  o 
oite.  lchiulx  comme  11  vit  que  regliso  estoit  sans  ^  rempereur,  II  papes  Urbains  11  seconds  sacra  Lam- 
deffenseur,  si  entra  el  palais  revesque,  o  lui  moult  bert  reslit  d'Arras  (an.  1094,  Mart,  19),  et  par  son 
de  chevaliers,  et  saisl  les  rentes  de  revesquiet  commandement  fu  il  rechups  a  Arras  k  grant  hon- 
{ey^ch6)f  ei  en  vivolt  outrageusement,  et  poi  curoit 
{paucumcurabat)^}x  domaige  dereglise,etne  vosist 
pas  que  elle  euist  un  boin  evesque.  Qaand  ce  virent 
11  aneml  de  reglise,  si  furent  moult  esjoi  (joyeux)^ 
si  orent  consel  ensamble,  et  fremerent  {fermerent, 
1.  q.  fortiBbrent)  castiaux  pour  apresser  la  cit6. 
Elntre  lesquels  un  chevaliers,  qui  ot  nom  Amourls, 
en  fit  un  a  Gouy,  et  Manasses  un  a  Bumilly.  Puis 
alerent  al  comte  de  Flandres  Bobert,  ct  releverent 
leur  terres  de  ]ui,contreleur  sermentet  les  droitu- 
res  du  revesquiet.  Puis  guerrierent  le  pa\'s  a  grant 
forche  {force),  si  que  la  cite  qui  devant  avoit  guer- 
res  de  langues  et  de  tenchons  (tenQonSy  cet^temUia 
poetica),  Tot  apr^s  d'armes,  de  fu  {feu)  et  d*esp6e;  •* 
et  gasterent  sl  le  pais  que  k  paines  y  demeura-il 
ahaniers  {laboureurs)  qul  les  terres  cultivast. 

3.  {Excerpt,  Gaug^  8.)  En  cel  tamps  que  la  cit^s 
Bvoit  dlscorde  dedens,  et  de  ses  anemis  sl  grant 
oppression  dehors,  si  11  avlnt  un  grans  maulx  qui 
n'ot  point  de  recouvrier.  Gar  11  clergi^s  d'Arras, 
comme  11  virent  que  chil  de  Gambray  ne  faisoient 
mie  evesque,  si  qu'il  devissent,  si  orent  consel 
ensamble,  et  eslirent  evesque  Lambert  archediaore 
de  Theruwane  —  che  fu  fait  Tan  de  grace  1095 
{potius  1093)  —  et  flsent  ainsi  chief  del  membre. 
Quand  ce  oirent  le  clergiet  de  Gambray,  si  furent^ 


neur.  Puis  revint  11  esllux  Gauchiers  a  sa  olte,  oii  11 
fut  rech  ups  k  moult  grant  leeche  (Isetltla,  liesaejoie), 
Adont  vintli  vidasme  Fouques  k  reve8que,etdevlnt 
ses  homs  lieges  par  fol  et  par  serment.  Puisli  ja- 
rerent  feute  et  clerch  et  lai.  Alnsi  comme  li  boins 
evesques  Gauchiers  fu  de  nouvel  venu  k  s^eglise, 
si  s^efTorcha  moult  durement  de  amer  ses  subglsyde 
vivre  en  pals  entr'eux,  d'aquerre  amis  k  s^eglise ; 
mais  11  orghieulx  et  11  malisces  des  oasels  del  pais 
estoit  vers  lul  trop  grans,  et  crolssolt  forment.  Gar 
Hues,Amouris,ManassesetAnseaux,de8quelxnou8 
avons  deseure  dit,  rebellereut  briefment  contre  luif 
pour  oe  qu'il  cremoient  perdre  les  castiaux  qu'il 
avoient  fremes  entour  Gambray  pour  la  cite  des- 
trulre,  tant  qu'elle  fust  sans  evesques.  II  8e  cre- 
moient  aussl,  pour  ce  qu'll  avoient  fait  hommage 
al  comte  de  Flandres  et  releve  leurs  terres  de  lui. 
Dont  chil  quatre  devant  dit  faisolent  adoni  trop  de 
grieftes  al  pals  par  le  force  le  comte  db  Flandres 
Robert.  Quand  ce  vlt  11  evesques,  si  ot  tre  grant 
plti6  des  poures  qui  perdoient  leurs  pos&easlons, 
dont  ammonesta  humblement  par  douches  paroUes 
ses  anemis,  et  leur  prla  qu'll  se  atargaissent  de  taire 
mal  k  sen  eglise.  Mais  rien  n'en  flsent.  Aprds  sa 
proyere,  11  leur  promist  grans  dons,  sl  abatissent 
les  castiaux  qu*il  orent  fais  contre  lui,  et  C^lssent 


»7 


CONTINUATIO.  —  GESTORUM  VERSIO  GALUCA. 


^t% 


k  lai  pais  ;  et  toot  ce  il  despiterent.  Quand  vit  )i  A  papesmandoit.  Puisassignaliarchevesques  jourde 


evesques  qu'il  ne  les  pooit  avoir  amis  par  dons  ne 
par  promesses,  si  assembla  grant  plent^  de  sau- 
doyers,  et  fit  tant  qu*il  ot  700  chevaliers,  et  deffendi 
lorsson  pais  moultvigheureusemcnt  contreses  ane- 
mis  (Abbr.  Camerac.  7),  Adont  fis*  il  assalir  un 
castiel  k  Goy  en  Arouaise,  et  fu  pris  k  grant  forche 
par  Taide  de  Dieu,  et  y  fu  pris  Amouris  ses  grans 
anemis,  qui  le  castiel  avoit  fait,  et  le  tint  en  prison 
par  un  an  entier ;  et  il  se  repenti  des  maulx  qu'il  ot 
fait  k  reglise,  et  devint  amis  k  Fevesque,  et  li  jura 
feute,  el  ainsi  fu  mis  hors  de  la  prison.  Puis  fist  il 
assalir  le  castiel  de  Rumilli  que  Manass^s  ot  fait 
faire,  et  y  fisent  longtamps ;  car  li  ville  estoit  fort 
ferm6e  de  haulx  murs  et  deprofons  fosses,  dequoi 


beneir  Teslit  k  Laon,  o  lui  moult  d*evesques.  En 
reure  qu*il  devoit  estre  sacr6s,  si  parvint  Manass6s 
et  le  contredi.  Gon  grans  tenchons  et  con  grans 
dissentions  il  fit  iluec,  long  seroit  a  dire.  Dont  orent 
consel  li  evesque  assembl^s  de  ces  eslections,  et 
disent  parsentence  diffinitive  que  lieslectionmon- 
sieur  Gauchier  estoit  bonne  et  loyaulx,  et  Manass^s 
fu  forment  des  evesques  excumeni^s,  fournigi^s  et 
boutes  hors  de  reglise,  et  lors  fu  messire  Gauchier 
sacres  en  grantreverence.Puis  vint  ftsa  cit6,  etfu 
rechus  a  tr^s  grant  honneur,  et  fu  mis  en  sa 
chayere  de  revesque  de  Laon  Elynant.  Puis  fu  com- 
mand^  de  par  le  pape  que  tout  obeissent  a  lui  grand 
et  petit.  Puis  manda  li  papes  et  li  archevesques  au 


moult  8*enorguillirent  chil  de  dedens,  et  convoi-  d  comte  de  Flandres  Robert  qu'il  cessast  dore  en 


toient  moult  qu'il  puissent  le  pais  destruire.  Mais 
nn  poidetamps  apr^sles  gens  revesque  rassalirent 
de  si  grant  vertu,  que  par  la  volonte  de  Dieu  li 
eastiaux  fupris,  et  Manasses  iluec  occis!  Lorsfist 
li  evesques  le  castiel  abatre  et  arraser,  et  tout  met- 
tre  4  fu  et  &  flame.  Puis  fist  assalir  un  aultre  castiel 
qui  ot  nom  Sauchis,  qui  estoit  fosse  delarrons  ;  si 
!e  prist  par  Taide  de  Dieu,  et  y  hcut  pluisieurs  des 
reobeurs  occis  et  aucuns  pris,  et  ainsi  fu  11  pais 
delivr^s  de  ces  malfaiteurs.  Quandlieslis  vitqueli 
pais  estoit  auques  en  pais,  si  donna  moultdebiaux 
dons  k  ses  saudoyers,  et  ainsi  se  partirent  de  lui 
moult  Joyeusement. 

5.  {Exc.  Gaug.  7).  En  icel  tamps  fut  li  eslis  si  oc- 


avant  de  faire  griefs  a  reglise  de  Cambray,  et  qu'il 
ait  k  lui  bonne  pais,  et  qu*il  aime  revesque  Gau- 
chier,  garde  honneur  et  soubstiegne ;  et  8'il  ne  le 
fait,  il  le  excumeuie ;  et  li  quens  le  fist  volentiers. 

6.  Quand  li  evesques  vit  qu*il  fu  confromes  et 
siege,  si  ot  tr^s  grant  desirier  de  relevor  reglise,  et 
pensa  premiers  de  Lambert  qui  avoit  ostot  tel  mem- 
bre  qu'est  Arras  de  revesquiet  de  Gambray ;  lors 
manda  au  pape  Urbainpar  solempnelmessagequ*il 
li  assignast  jour  contro  Lambert  qui  avoit  ainsi 
Arras,  et  iluec  estoit  evesque;  et  li  papes  li  re- 
manda  moult  admiablement  qu*il  li  aideroit,  et  li 
assigna  jour  pour  la  seconde  domde  de  Tavent,  et 
en  certain  lieu  k  Glermont,  et  manda  aussi  k  Lam- 


cop^s  de  mettre  pais  en  sa  terre,  qu*il  n*avoit  heutQ  bert  adversaire  revesque  qu'il  fust  la  k  tel  jour 


(an.  1095).  Dont  ala  au  jour  lievesques  moult  effor- 

chlieinent,  ct  li  papes  le  rechupt^  fause  acole^,  si 

que  puis  apparu.  Car  Lambert  estoit  ja  venus  au 

pape  en  secret  et  li  avoit  donn6  tres  grans  dons, 

pour  ce  qu*il  ne  fust  desposes,  et  ainsi  avoit  le  pape 
atrait  par  ses  douces  parolles.  Puis  tempta  li  papes 

revesque  Gauchier,  s*il  li  volroit  plus  donner  que 

Lambers,  et  demandoit  trois  cent  mars  d'argent : 

mais  li  evesques  les  denoia,etpouritant  perdi  il  sa 

querelle.  Car  sitost  que  li  evesques  Gauchierprist  k 

parler  devant  les  evesques  qui  iluec  estoient  en  con- 

cile,  et  il  faisoit  sa  complainte  de  Lambert  evesque 

d^Arras,  et  disoit  que  contre  les  droitsdeseeglise 

li  papes  Favoit  confrem6  evesque  ;  li  papes  fu  for- 

iarchevesquesdeToursetplusieursaultrefHijment  irieset  s'escria  moult  durement  {Exc.  Gaug. 

«.  Quand  li  papes  oi  cescoses,  si  confrema      8)  :  «  Laissies  ester  vos  droits  et  vos  canons  ;  car 

toutes  les  lois  que  jou  ay  donn^es  seront  auotori- 
sables. »  Lors  commanda  k  Manassen  qui  iluec  estoit 
presens,  qu*il  fesitsa  complainte,  oians  tous,dese 
eslection.  Adont  furentsi  esbahi  li  evesques  et  tout 
le  clergi6s  de  ce  que  li  papes  commandoit,  que  ne 
le  poroie  dire.  Puis  se  leva  Manassen,  et  commencha 
k  dire  queMessireGauchiers  n*estoit  mie  evesques 
selong  droit,  mais  il  meismes  deuist  estre  evesques 
qui  fu  premiers  eslis,  atmoultd^autreschosesmist 
avant  chilz  Manass^s.  Et  li  papes  argouoit  moult 
revesquo  Gauchiers  qu'il  repondist  tost  i  Manasscn; 
ct  il  moult  sagement  demanda  un  poi  de  respit. 


espaese  de  lui  faire  ordenner,  et  n*estoit  pas  pre- 
stres.  Si  comme  il  vit  avoit  un  poi  do  repos,  si  ala 
k  Rains  a  rarchevesque  Raiuaul,  et  li  pria  qu*il 
Tordenast  ^prestre,  etilluirefusa  jusques  k  tant 
qQ*il  en  aroit  commandement  du  papc.  Lors  ala  li 
esliux  a  Romme  et  supplia  au  pape  Urbain  le  second 
qa*il  fust  ordonnd  k  prestre,  et  li  pape  le  rechupt 
benignement.  Puis  monstra  li  eslLux  Gauchiers  au 
pape  les  grieftes  que  le  quens  de  Flandres  Robers 
.avoit  fait  k  Feglise  de  Cambray.  Puis  fist  aussi  sa 
complainte  de  reslection  de  Manasses,  comment  il 
avoit  estet  eslieux  du  peuple  contre  droit,  etcomme 
grant  tribulation  il  avoit  fait  puis  se  eslection  :  et 
de  toutes  ces  complaintes  furent  tesmoing  devant 
le  pape  li 
evesques 

monsieur  Gauchier  Tesluit,  et  lo  renvoya  par  ses 
lettres  k  rarchevesque  deHains,etcommandaqu'iI 
Fordennast,  et  par  le  commandement  du  pape  ala  o 
lui  li  arcbevesques  de  Tours  et  liabb6s  de  S.  Basle, 
et  si  commanda  aussi  li  papes  qu'il  ne  souffrist  pas 
qae  chiulx  Manasses  fesist  plus  de  griefs  k  reglise 
deCambray  pour  se  eslection,  car  elle  estoit  nulle. 
Si  commanda  aussi  li  papes  k  celui  Manass^s  qu*il 
rendiat  le  tresor  de  Teglise,  qu*il  avait  mauvaise- 
ment  portet,  ou  se  chou  nou,  il  le  excumenioit. 
Quand  ii  archevesqiiies  vit  la  grant  grace  que  li 
papes  faisoit   k  Teslit  Gauchier,   si  fist  ce  que  li 


819 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


220 


Apr^s  un  poi  flst  li  evesque  Gauchiers  sa  narra-  -^ 
tion,  comment  Manasses  fu  cslieux  contre  droit 
sans  Tassentdu  clergiet,  et  furcfusesderempereur, 
et  fut  excumenie  a  Laon  en  plain  concile  de  eves- 
ques;  mais  il  meisme  fut  esiiuxselong  lesdroitsde  . 
saincte  eglise,  etpar  ie  commun  assont  du  clergiet, 
et  confremes  de  Tempereur  qui  lidonna  la  seignorie 
de  la  cite,  et  confremes  aussi  du  pape  par  ses  let- 
tres,  et  sacresetbeneis  de  Tarchevesques  de  Rains  ; 
et  de  ce  il  rappelloit  en  tcsmoignage,  car  il  estoit 
iluecpresens.  LorsselevaliarchevesquesdeRains; 
et  dist  quc  c*estoit  v^rites;  mais  li  papes  nel  crei. 
Aprdsmonstrali  evesqucs  Gauchiers  les  lettres  de 
sa  confremation  saillc^es  du  papemeismes,  et  i1  tout 
denoia.  Si  que  li  papes  ot  oy  aus  deux  les  parties, 
si  commanda  k  rendre  jugement  et  messirc  Gau-  [3 
ehiers  se  cremi,  si  s*en  parti  devant  sentenco  ren- 
due.Dontfistlipapes  rendre  sontence  parle  consel 
d*aucunsevesques,  ne  mie  de  tous,  ct  restauli  Ma- 
nassen  evesquc,  et  excumenia  monsieur  Gauchier, 
sans  ammonester  si  quo  faire  ne  deubt  {Ib.  10). 

1.  Puis  revint  messire  Gauchiersa  se  ^glise,  et 
la  pourcessions  vint  contre  lui,etlevoloitrecepvoir 
a  grant  honneur;  maispourcequ*il  estoit  tristeset 
dolans  et  en  grand  tribulation,  si  leur  deflendi  k 
faire  joic,  et  lendemain  manda  tous  ses  amis,  et  leur 
conta  ce  que  fait  estoit  el  concile  a  Clermont. 
Quant  "se  oyli  clergii^set  lipeules,  si  furentmoult 
tourbl^,  ethairent  le  papedurement,etconsiIlierent 
k  leur  evesques  qu*il  ne  obeeist  plus  au  pape,  s*il 
nerendoitArras^lacitedeCambray,  et  otaussicon-  ^ 
sel  que  il  ne  cessast  mie  de  faire  offlce  d*evesque ; 
mais  puis  li  tourna  k  contraire. 

8.  Apr^s  cescosesFoukesli  Visdame,  de  cui  de- 
seure  avons  dit,  ct  Amourisque  lij  evesquesmist 
hors  de  prison,  et  moult  d'aultres  li  plus  grant  de 
la  cit^,  prisent  k  hair  leur  evesque  et  recepvoient 
lettres  et  messages  de  Manassen ;  et  il  leur  pro- 
mettoit  or,  argent,  villes  etpossessions,  mais  qu*il 
8*acordai8sent  k  lui  et  lui  mandorent  par  lettres 
qu*il  fust  contre  yaulx  k  Avesnes  en  Haynau  a  par- 
lement ;  et  11  ei  fu,  et  leur  donna  moult  de  grans 
dons,  et  ii  le  rechuprent  k  seigneur  et  k  evesque, 
et  releverent  de  iui  leur  terres  etleur  iiefs.  Puis 
consilierent  k  Manassen  qu*il  alast  k  rarchevesque 
de  Rains,  et  messist  en  ban  Teglise  de  Cambray 
ettout  le  pais,  et  ainsi  fu  fait  pour  accroistre  le^ 
confusion  revesque  Gauchier. 

9.  Eln  cel  tamps  trespassa  de  cest  siecle  Rainaus 
archevesque  de  Rains(ai7. 1096,  Jan,  21).  Si  fu  apr^s 
archevesque  Manasses,  oncle  de  celui  de  Manassen 
de  cui  nous  disons,  et  pour  ce  qu*il  trouva  reglise  et 
lepaisenban,  si  litintaussi  :  dont  furent  moult  es- 
joi  tout  li  anemi  monsieur  Gauchier.  MaisaprSs  ce 
fisent-il  merveilles.  Car  il  n*eslongierent  pas 
Tevesque,  ains  buvoient  et  mangooient  0  lui,  et  11 
donnoient  conseil  de  ses  besongnes,  ct  en  derrere 
le  traissoient,  et  ne  se  targeoient  de  faire  mal^Fe- 
vesque,  fors  que  pour  le   menue  gent  qai  moult 


amoient  Tevesque,  pour  ce  qu'll  estoit-  doux  et 
piulx;  ot  toujours  ama  et  quist  pais  ;  et  li  grant  le 
Iiaioient  pour  ce  qu*il  vouloient  les  poures  fouler, 
et  li  evesques  ies  deffensoit. 

10.  A  icel  tamps  avint  a  revesque  grans  adver- 
sites,  car  il  futexcumeni^de  Romme  etde  Rains ; 
qiiand  li  clerch  virent  que  li  grant  del  pa\'s  Tas- 
saloient  ainsi,  si  cleverent  ausni  contre  leur 
evesque,  et  avint  adont  que  li  archcvesquede  Rains 
lcur  menda  par  ses  lettres  qu'ils  laissassentle  canter 
et  le  scrvice  do  Dicu,s*llsnerecepvoientManas8en 
a  evesque  et  11  falsoient  obedience ;  et  chil  tantost 
cesserent.  Quand  ceoyli  evesque  Gauchlers,  si  fu 
moult  esmervilli^s  et  parlamoultdouchementases 
cannones,  et  dist  qu*il  voloit  faire  par  leur  consel  61 
que  par  ses  boins  fiulx  et  sesboins  amls,  maisqu*!! 
volsissent  k  luiobeir  et  reprendre  le  chanter ;  et  il 
repondirent  en  grand  desdaing  que  rien  n*en  fe- 
roient.  Puis  furent-ils  sl  tourble  par  ire,  qu*il  prl- 
sent  les  corps  sains  es  eglises,et  voloient  les  sain- 
tuaires  porter  hors  du  pais.  Si  comme  11  en  aloient 
0  toutes  les  reliques,  si  monstra  dieux  grant  mlra- 
cle,  car  si  trcs  grans  habundance  de  pleue  et  sl 
grans  horreursdevenschalisur  eulx,  que  mouvoir 
neseporent.  Dont  coururentapr6syaulxehevalieret 
sergant  de  revesque.  Si  que  li  clerch  les  vlrent,  si 
furent  moult  esbahi,  et  11  clerh  s*en  coururent  for- 
mcnt,  et  laisslerent  les  reliques,  et  li  sergant  les 
raporterent  es  eglises  k  grant  honneur. 

11.  Entre  cescoses  sedalumoult  11  evesquesdes 
adversaires  qui  se  canonne  11  faisoient,  et  11  s*a8- 
samblerent  enreglise  S.  Gery,  etfurentilluecaussi 
quo  en  lieu  de  refuge.  Adont  leur  manda  11  evesques 
moult  humblement,  et  les  ammonesta  par  trois 
fios  moult  douchement,  qu*ils  ne  creissent  pas  mal 
vaisconsel,  mais  demoraissent  enlacit^,servissent 
Dieu  et  k  lui,  8i  qu*il  devoient  cn  bonne  foy,  et 
obeissent ;  et  chil  rlens  n*en  fisent,  ains  prierent  k 
revesque  qu*il  leur  ottriast  qu*il  peulssent  issir  de 
la  cit6  sauf  leurs  cerps  et  leur  avoir.  Et  II  evesques 
leur  repondimoultdebonnairementqu*ll  volo:tqu*ll 
fuisstnt  asseur  ou  qu*il  demouraissent  (cf.  Abbr. 
Cam.  6).  Lorsalerent  11  canonne  k  rarchevesque  de 
RainsManassen,dlreques*ilvoloitbenelrManas8en 
et  sacrer  k  revesque,  11  lui  feroicnt  aubeJience  et 
guerpiroicntrevesqueGauchier ;  etalnsifu  fait. 

12.  QuandManassds  fut  beneis  evesques,  slcrust 
grant  paine  k  revesque  Gauchier ;  mais  nequedent 
pas  nes^effraya,  ainss^efforcha  de  lui  plus  exerciter 
enbonnes  oeuvres.  Carentrecesgrans  tribulations 
11  fist  assaillir  le  castiel  d*Oisi  qui  estoittr^sfors  de 
murs,  detours  etfoss^s,  et  dedans  manoitunsvail- 
lans  chevaliers  qui  ot  nom  Gossulus,  cousins  k  Te- 
vesques  et  lleges  homs;  et  pourccqueli^castiaulx 
estoit  au  domage  de  tout  son  pais,  11  n*espargna  pas 
8on  cousin,  ains  sist  tant  devant  1  j  casticl,  qu'il  Ta- 
fama  et  prist  par  force.  Puis  flst  tout  abatre  et  ar- 
raser  a  terre,  pour  le  deslrier  qu*ll  avolt  de  ses 
gens  en  pais,  et  chiaulx  qu*il  trouva  dedens  sauva 


221 


CONTINUATIO.  -  GESTORUM  VERSIO  GALLICA 


222 


lavie  pour  Dieu.  Puis  assist  un  autre  castiel  qui  ot  ^ 
nom  BusegnieSy  et  le  prist  par  forcho.  Puis  assist 
un  aultre  qui  ot  nom  Boussies,  ot  le  prist  aussi.  Puist 
pris(-il  par  forche  aultrcs  castiaux,  cases,  maisons, 
et  tout  ce  qu*il  veoit  qui  gesnoit  k  son  pa\'s.  De  ces 
coses  deseure  dictcs  fu  li  evesque  moult  am^s  et 
dui*ement  prisi^s  des  grans  et  des  petis,  ct  de  ce 
qu  il  tint  ses  subgis  si  bien  cn  pais,  fu  il  moult 
commend^s,  meismes  de  chiaulx  qui  Ic  haioicnt. 

13.  Aprds  ces  coses  prist  li  cvesque  Gauchiers 
vengance  des  canonncs  qui  estoient  alet  d  Rains 
pour  lui  deposer.  Car  il  lour  toli  leurs  provendes  et 
leurs  possessions,  et  les  donna  as  clercs  qui  en 
s'eglise  demouroient.  Puis  les  ilst  li  evesques  chan- 
ler  et  faire  le  service  de  Dieu  moult  devotement,  et 
il  meismes  les  visetoit  souvent  et  les  incitoit  de  bien  B 
faire,  et  multiplioit  leurs  biens  temporculx,  si  que  il 
leardonna  quatre  auteulx,  Tauteil  deCantaing,  celui 
de  Riewe,  celui  de  Wambais,  celui  de  Wethie,  et 
moult  d*aultres  biaus  dons.  Ainsi  fu  li  evesquesGau- 
chiers  o  ses  clercs  un  poi  de  tamps  en  paix  et  en 
soulas,  si  que  le  olrent  li  canonne  qui  estoient  alet 
k  Rains,  et  veoient  qu'il  avoiont  laissiet  leur  eglise 
trop  folement,  et  chil  qui  cstoient  demoret  crois- 
soient  cspirituellement  et  temporalement  ;  si  se 
repentirent  forment  que  pour  Manassen  avoicnt 
guerpi  le  boin  evesque  Gauchier.  Lors  orent  consel 
qa*il  venroient  k  lui  et  querroient  misericorde  — 
car  il  le  sgavoient  douch  et  piu — et  qu'il  leur  laissast 
repairier  k  leur  eglise ;  et  il  le  fist  moult  benigne- 
ment,  et  leur  rendi  leurs  prouvendes  et  leurs  di-  q 
goites  tout  entierement  si  que  devant  avoient  heu, 
et  moult  leur  pria  qu*il  servissent  Dieu  devotcmeut. 
Pais  li  jurerent  il  feute  de  nunviel,  et  il  leur  par- 
donna  tous  mautalens,  et  les  ama  pour  Dieu,  qui 
commande  en  Escripture  qu'on  doit  aincr  ses  ancmis. 

44.  Adont  obeirent  li  canonne  a  leur  evesque  un 
poi  de  tamps,  et  le  servirent  par  amour  falnte.  Mais 
ne  passa  mie  uns  ans  qu'il  brisierent  toute  la  feutd 
qa*i]  li  avoient  devant  jur^e,  et  par  le  incitement  du 
diable  fu  entre  yaulx  grans  discorde  sem^e.  Car  li 
clergies  et  tous  li  peules  rebelerent  contre  lui,  et 
vinrent  ainsi  que  d'une  volente  en  sa  prescnce  et 
li  disent :  Sire  Gauohiery  nos  sires,  vous  esles  re- 
belles  a  Feglise  de  Bomme  et  k  cele  de  FiaiDs.  Si 
ae  voaloDS  plus  souffrir  de  vous^  mais  al4s  iostr^ 
qnerre  recoDciliatioD  et  pooir  de  faire  office  de 
evesqaey  ou  se  ee  DOD^jamais  ae  repairids,  Quand  ce 
oy  11  evesques,  si  fu  moult  esbahis  et  se  cremi  de  ' 
la  mort.  Dont  leur  pria  moult  humblement  respit ; 
ear  il  desiroit  k  estre  hors  de  leurs  mains,  et  la 
merchi  Dieu  il  li  ottryerent.  (Gf.  Abbr.  Cam,  8.)  Puis 
alla  dedens  trois  jours  k  rempereur  d'AIlemagne 
Henri,  et  li  racompta  tout  ce  qui  fait  estoit,  et  moult 
li  pria  qu*il  li  fesist  pais  de  si  grans  injures.  Dont 
le  retint  li  empereres  o  lui  grant  tamps. 

15.  Endementiers  que  li  evesque  Gauchiers  estoit 
iUuec,  8i  8*a88embla  li  clergies  et  tout  11  peules,  ai 
rechuprent  Manassen  k  evesque  contre  les  droits  de 


revesquiet  et  de  rempereur.  Si  que  Manass^s  fu 
rechups  dedans  la  ci^6,  si  se  tint  comme  evesques, 
et  tint  senne,  et  fit  ordenes,  et  demoura  iluec  par 
trois  mois,  et  toli  les  benefices  k  ceulx  qui  estoient 
de  la  partie  revesque  Gauchiers,  et  les  donna  a  ses 
amis.  Ainsi  que  ce  fu  fait,  si  vint  la  nouvelle  que  li 
cvesques  Gauchiers  reparoit  de  court  o  lui  grans 
princes  de  par  rempereur.  Quand  ce  oy  Manass^s, 
si  fui  hors  do  la  rite,  et  li  evesques  Gauchiers  y 
entra,  et  li  prince  rempereur  aussi,  qui  cstoient 
venu  pour  s^avoir  liquel  estoient  obeissant  &reves- 
que  et  liquel  non.  Dont,  commanderent  li  prince  de 
parrempereur,  oianttoutlepeule,  quetoutobeissent 
k  revesque  Gauchiers,  et  qui  ne  le  feroit,  il  seroit 
anemis  a  rempereur.  Dont  8'en  partirent  li  aucuns 
des  clercs,  li  aultres  remesent.  Lors  demanda  li 
evesques  k  ceulx  qui  demorcrent  leur  foi  et  leur 
sermcnt,  et  quMl  li  feisseut  hommage,  et  il  si  fisent 
tout  et  clerch  et  lay  sans  contredit,  en  la  presence 
des  princes  rempereur.  Mnis  je  prise  poi  telle  feut6, 
car  en  derrere  ils  font  fout  le  contraire. 

16.  (Cf.  ib.  9.)  Par  icel  tamps  Robers  quens  de 
Flandres,  pour  ce  qu'il  vil  si  grand  dissention  entre 
le  clergiet  et  le  peule,  si  saisi  la  terre  de  Cambre- 
sis,  jasoit  ce  que  ce  fust  contre  les  droits  de  Tem- 
pereur.  Gar  li  archovesques  de  Rains  Manass^s  li 
avoit  mandet  par  lettres  qu'il  destruisit  Cambrai  et 
confondist  cheux  de  la  partie  revesque  Gauchier, 
aussi  com  so  il  fuissent  paien.  Puis  ces  lettres 
veues,  vint  li  quens  Robers  cn  Cnmbresis  k  grant 
ost,  et  pilln  le  pa\'s  et  iist  grans  arsis,  si  que  la  terre 
demora  sans  ahaniers  et  furent  vuit  de  beufs,  de 
vaches  et  d'aultre  bestialle,  et .  s'enfuirent  homs, 
femmes,  grant  et  petit,  et  mendioient  par  diverses 
terres.  Puis  Hst-il  fremier  un  castiel,  pour  le  cit^ 
plus  appresser,  k  une  ville  qui  ot  nom  Marcoing,  sul 
la  riviere  de  TEscaut  k  deux  miles  pr^s  de  la  cit^. 
Ainsi  leur  tolli  leur  issue,  et  pais,  pain,  char,  vin, 
sel,  bucho  et  tous  aultres  fruits  de  terre.  Quand 
virent  li  bourgois  qu'il  estoient  en  si  grant  tribula- 
tion ,  et  qu*il  n*avoient  nul  secours  de  par  Tempe- 
reur,  si  vinrent  k  leui*  evesques,  et  disent  qu'il  ne 
poroient  la  cit6  garder,  ne  contrester  al  comte  de 
Flandres,  s'il  n*avoiont  aide.  Lors  envoia  li  evcsques 
a  rempereur,  et  fist  sa  complainte  en  grant  doleur 
de  cuer,  et  li  prioit  pour  Dieu  secours ;  et  li  empe- 
reres  lo  flst  volentiers.  Car  il  y  envoia  le  comte  de 
Louvaing  o  200  chevaliers  et  revesque  de  Liege  o 
300,  et  li  manda  qu'il  meismes  venroit  et  li  feroit 
pais  du  comte  Robert.  Ainsi  fu  fait ,  car  li  quens 
laissa  le  paiis  en  pais  par  un  poi  de  temps,  et  li 
chevalier  devant  r'alerent  en  leur  pai's. 

n.  Si  comme  il  furent  repairiet  en  leur  terre,  si 
se  cremirent  moult  li  bourgois.Carla  citdyertpoure 
et  poi  y  ot  de  gens  d'armes  et  deffensables,  et  molt 
doubtoient  le  revenir  du  comle.  Dont  parlerent  une 
fois  ensamble  et  disent  :  Pourquoi  souffroDs  dous 
si  loDghe  mort^  recepvoDs  le  comte  a  seigDeur,  et 
ainsi  ayons  repos,  Lors  disent  k  reveaque  Gauchier 


^^ 


OESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM . 


m 


qu*il  Idur  laissast  faire  commugne  et  conjuration  A 
ensamble  pour  son  profit  meismes;  car  aultrement 
il  ne  povoient  la  cite  et  yaux  meismes  delTcndre. 
Quand  li  evesque  oy  che,  si  se  dolu  trop  durement, 
nequedent  pour  ce  queln  cites  euistplusgrant  aide, 
il  le  souffri.  Lors  jurerentainsi:  NouSy  boargois  do 
Cambray  jurons  lous  ensamble  par  Dieu  et  par  ses 
saintSy  et  promottons par  nos  foyj  et  cunfremons par 
ohartre ,  que  nous  garderons  monsieur  Ganchier 
notrc  eveaque  fevement  de  sa  viOj  do  se  honneur^  de 
ses  membreSj  tant  quil  sera  a  la  court  Fempereur 
Henri  et  son  fils  et  ses  successeurs^  ainsi  que  Jieves- 
ques  de  Tempirejugeront.  Et  sijuronspar  nos  cros- 
tiennetetf  que  ja  uo  lui  fauronSy  et  ne  recepverons 
abbet,  moisne^  clerchy  lai^  qui  soit  contre  lui^  et  que 
nous  li  garderons  ses  droits  selonc  les  lois  et  les  cos-  n 
tumes  dos  evesquesdovant  lui,  Moult  d*aultrescoses 
ilz  jurerent,  puis  aidierent  leur  evesque  fiaulment 
et  garderent  le  pays  k  leur  pooir  ;  car  il  avoient 
grant  esperance  de  la  venue  de  Tempereur. 

18.  (Gf.  Abbr,  Cam,  9.)  Adont  vint  li  empereres 
Henris  en  ces  parties  a  tres  grant  ost,  et  entra  en  la 
terre  le  comte  a  grand  forche,  si  que  li  quens  ne 
pot  a  lui  contrester  et  ne  deubt ;  car  il  etoit  ses  homs 
liege ,  et  par  fol  consel  avoit-il  empris  sur  lui  et 
sur  son  empire.  Ainsi  comme  li  empereres  chevau- 
choit  o  sa  grant  ost,  si  n'y  remanoit  castiau  ne  for- 
treche  qui  ne-  fust  prise  par  forche  ou  par  paour,  et 
abatut  a  terre,  si  que  cinq  en  y  ot  ainsi  destruis,  li 
premiers  fu  Marcoing,  Tautre  Paluel,  le  lierch  Yn- 
chi,  le  quart  TEscluse  et  le  cinquieme  Bouchaing.  q 
Mais  le  caslieu  de  TEscluse  fu  pris  par  forche  d*as- 
sault  et  par  fu,  et  y  ot  occis  plusieurs  de  la  gent  le 
comte.  Adont  ot  li  empereres  grant  desirier  d^aler 
avant  en  la  terre  le  comte ,  mais  il  ne  pot ;  car  il 
faisoit  un  fort  hyvier  de  plueves,  de  vens,  de  gresil, 
et  la  terre  6tait  si  fresque,  que  le  grand  ost  n'y  pooit 
chevauchier.Dont  repaira  li  empereres  parCambray 
puis  cette  victoire ,  et  conforta  moult  les  citains. 
Puis  r'ala  en  son  paKs,  et  fist  jurer  tous  gens  de 
Fost  qu'il  revenroient  k  Testet  sur  la  terre  do  Flan- 
dres.  Dont  prist  li  empereres  tr^s  efforchiementsoi 
appariller  k  revenir  en  Flandres ;  si  flst  faire  moult 
grandes  nofs,  car  il  proposait  k  assalir  Flandres  par 
mer  et  par  terre. 

49.  (Gf.  ib.)  Mais  ce  ne  pooient  pas  attendre  ch^l  r^ 
de  Gambray  qui  estoient  en  grant  griefte ;  car  li  em- 
pereres  les  avoit  laissies  sans  aide,  et  il  avoit  le 
oomte  trop  blechiet,  et  pour  ce  se  doubtoient  li 
bourgois  qu'il  ne  venist  soudainement  et  destruisist 
la  cite,  et  par  un  poi  qu*il  n*avint  ainsi. Gar  li  quens 
vint  par  nuit  k  grant  gent  arm6e,  et  entra  on  la  cite 
aceiee  et  y  bouta  le  feu,  de  quoi  li  bourgois  furent 
trop  esbahi,  si  que  nes  ils  ne  se  misent  a  deffense. 
Lors  y  fist  Dieux  grans  miracles  par  les  merites 
saint  Gery;  car  chil  de  Tost  cachierent  meismes  li 
uns  Tautre  hors  de  la  cit6,  ainsi  8*en  partirent  et 
laissierent  les  bourgois  en  pais.  Quand  ce  virent  li 
.  )>ourgois ,  0L  rendirent  grant  graces  k  Dieu  et  au 


saint.  Apres  ces  coses  ne  furent  mie  ti  boorgois 
bien  asseur,  si  manderent  au  cQmte  Robert  qu'il 
euist  pitie  d'iaulx  et  leur  donnast  trieuves  et  respit 
d'essi  k  la  venue  de  rempereur ;  et  8'il  ne  revenoit  et 
les  secouroit,  si  comme  il  ot  convent,  il  li  baillie- 
ront  la  cite  et  la  seignourie,  et  obeiront  a  lui,  et 
devenront  si  homme  feal.  Tout  che  ottria  li  quens 
volcntiers  ;  et  leur  donna  trieuves  d'essi  k  la  nati- 
vite  Notre  Dame  en  Septombre.  Et  pour  ce  que  ce 
fust  cose  estable ,  fu  donnee  fiancc  par  leur  fois 
d'une  part  et  d'aultre.  Lors  espera  li  quens  qu'en 
brif  tamps  la  cite  fusf  soie,  mais  ne  fu  pas  ainsi; 
car  asses  tost  apres  il  oy  dire  que  li  empereres  re- 
pairoit  vers  Flandres  a  tres  grant  effort.  Dont  se 
cremi  moult  qu*il  ne  fust  deshiretes,  et  demanda 
consel  as  plus  grans  de  Flandres  qu'il  poroit  faire, 
et  chil  li  respondirent  que  ainsi  qu'il  avoit  empris 
sour  Tempire,  il  avoit  par  ce  rempereur  forment 
tourble,ainsi  desoremais  il  requesist  sa  grace  et  sa 
misericordc,  et  li  fesiste  amende  et  satisfaction. 
Lors  crei  li  quens  leur  consel,  et  vint  k  Liege  ou  li 
empereres  estoit,  o  lui  dux,  princes,  comtes  et  eves- 
ques,  et  fu  illuec  la  pais  faite  k  grant  joie;  etfist  li 
quens  hommaige  k  rempereur,  et  jura  feute  k  lui  et 
k  son  rcgne,  ct  dist,oyant  tous,  que  doreenavant  il 
honerera  rovesque  de  Gambray  Gauchier,  et  le 
soubstenra  contre  tous  a  son  pooir,  et  commandera 
que  on  li  donist  toutes  los  rentes  de  revesquiet. 
Dont  furent  a  rempereur  rendu  li  prisonnier  qui 
estoicnt  pris  de  sa  partie,  et  au  comte  aussi  li  sien, 
et  li  evesques  rendi  aussi  chiaulx  qu'il  ot  pris,  et 
ainsi  fu  bonne  pais  partout,  et  promist  li  quens  grant 
aide  k  la  cit6  de  Gambray. 

20.  Ainsi  comme  li  euesques  Gauchiors  estoit 
en  grant  tranquillitd,  et  moult  estoit  amds  de  ses 
subgis,  si  en  orent  envie  si  anemi  et  rebellerent 
contre  lui,  et  li  disent  par  durent  parolles  qui  n'es- 
toit  mie  obediens  k  reglise  de  Rains,  si  qu'il  devoit, 
et  voloient  recepvoir  des  canones  qui  estoient  alet 
encontre  lui  k  Rains;  et  il  leur  deffendi  tantost 
qu'il  n'en  recheussent  nul ;  car  il  cstoient  anemi 
k  revesquiet  et  k  tout  Tempire.  Puis  celle  deffense 
si  se  parti  li  evesques  de  Gambray ;  car  il  voloit 
esprouvcr  que  li  peules  feroit  :  et  il  tantost  aussi 
comme  par  conspiration  manderent  k  rarchevesque 
de  Rains  qu'il  fesist  revenir  les  canonnes  k 
Gambray,  encore  fust  ce  contre  la  voIent6  reves- 
que,  et  manderent  aussi  qu'il  envoiache  de  par 
lui  aucun  qui  absoilc  la  cite  de  la  sentence,  de 
quoi  elles  estoit  en  ban(cf.  Abbr.  Cam,  10).  Ainsi  fu 
fait.  Gar  li  archevesques  meismes  vint  k  Gambray 
o  lui  revesque  de  Laon  et  revesque  de  Theruwane, 
et  assemblerent  le  clergiet  et  le  peule  k  Tentrde  de 
la  ville.  Ghe  fu  fait  Tan  de  rincarnation  nostre 
Seigneur  1103,  le  vigile  S.  Matthieu.  Puis  cntra  en 
In  cite,  et  reconcilia  eglises,  auteulx,  et  fist  li  eler- 
giet,  et  le  peule  par  foi  et  par  serment  enconve- 
nenchier  qu'il  seroit  obedient  k  reglise  de  Hains. 
Puis  excumjduia  revesque  Gauchier,  et  ne  le  tenoit 


9ZS 


CONTINUATIOr.  —  GESTORUM  TERSIOOALLICA. 


m 


{Ms  pour  evesque,  ams  haoit  toua  ceulx  qui  li  ai-  A 
doient,  et  commanda  que  prestre,  diacre,  sous-dia- 
cre  et  toos  liaultrezclergi^squi  estoient  dela  cit^ 
monsieur  Gauchier,  laissassent  le  chanter.  Dont 
repaira  li  peules  et  li  archevesques  a  Rains,  ct  ne- 
qaedent  demorerent  li  canone  qu*il  avoit  fait 
faire  revenir  k  Cambrayi  pour  lesquols  li  lai 
estoient  parjure. 

21.  (Cf.  ib.  10.)  Endementiers  estoit  li  evesque 
Gaucbiers  k  un  castel  qu'il  ot  fait  faire,  qui  ot 
nom  Estruen ;  si  fu  ses  refuges  iluec  par  moult  de 
tamps,  et  li  chevalier  del  paTs,  li  franc  et  li  vilain 
obeissoient  k  lui  si  comme  k  leur  propre  seigneur. 
Qaand  ce  virent  si  mal  anemi  qu'il  estoit  si  honnc- 
r^s  de  grands  et  de  petits,  si  penserent  par  quel 
art  il  le  peuissent  cachier  hors  de  ce  castiel.  Lors  B 
prisent  Godefroi  fil  Anslel  desuere  nommet,  ct  fi- 
sent  lear  seigneur,  et  resleverent  si  que  deffensenr 
de  la  cite.  Puis  li  ottrierent  qu*il  recheuist  les  ren- 
tes  de  Tevesquict,  ettenist  chevaliers  k  ses  saudes, 
et  gardast  le  paTs  et  contrainsit  revesque  Gauchier 
qQ'il  ne  leur  peuist  grever.  Dont  s*aIoia  k  cclui 
Godefroi  par  sa  foi  en  celle  male  besogne  messire 
Hne  de  Inchi,  et  li  fist  hommage,  et  li  requist  le 
casteUerie,  et  ohiulx  Godefrois  li  ottria,  neque- 
dent  ravait-il  perdue  par  jugemenl  el  temps  reves- 
que  Gerard  le  second.  De  cel  don  fu  grans  ommi- 
ration  par  tout  le  peule.  Puis  assemble  chil  Gode- 
frois  tr^  tout  le  peuledela  cite,  et  assali  le  castiel 
d^Estruen,  et  le  prist  par  force  et  Tarasa  k  terre. 
Ainsi  escachierent  leurevesque  de  son  hebergage  ;  q 
mais  li  bourgois  dou  castiel  en  Cambresis  le  re- 
churent  k  grant  honneur.  Ainsi  fu  la  terro  de  Cam- 
bresis  par  longtamps  griefment  tourblee  par  celuy 
Godefroy ;  et  li  evesques  Gauchiers  iist  sa  com- 
plaiinte  d  FEmpereur  et  au  comte  de  Flandres,  qui 
en  furent  moult  iriet,  et  manechoient  forment  a 
pugnir  Godefroy ;  et  il  s*en  repenty  de  ce  qu*il  avoit 
empris  sur  Tempire ,  et  crel  consel  de  preudhom- 
mes,  et  ramena  revesque  en  sa  cit6,  et  le  remist  a 
honneur  en  sa  maison.  De  quoi  li  clergies  et  li 
penles  moult  8*en  dolurent,  mais  contredire  ne 
Tosoient.  Adont  s^elTorcba  li  evesques  Gauchiers 
moult  de  se  faire  amer  de  ses  subgis,  et  toute  la 
doucheur  que  pars  doit  avoir  4  fil,  il  leur  mons- 
troit  par  oevres. 

22.  {Ib.  40.)  En  icel  tamps  vint  k  Gambray  qui 
aporta  bonnes  nouvelles.  Gar  li  evesques  de  Sois- 
sons  estoit  tr^passe  de  cest  siecle,  et  li  papes 
avoit  fait  Manassen  iluec  evesques,  dont  furent 
moult  esjoi  li  ami  monsicur  Gauchier.  Lors  envoya 
1i  evesques  Gauchiers  k  Manassen  archevesques 
de  Rains  un  moult  vaillant  archidiacre  qui  ot  non 
Ansiaux ,  et  prioit  li  evesques  moult  humblement 
mis^ricordey  et  qu'il  euist  piti6  de  lui,  et  li  par- 
doDnast  ses  me£faits.  Quand  ce  oy  li  arohevesques 
Hanasstey  si  fu  trop  fbrment  iri^s,  et  rospondi 
ero^nieiit  k  Ansiel,  et  dist:  Pour  ce  que  tu  mlapor- 
ies  tek  wareUeB^  je  te  exeumeme^  et  pour  oe  que 


te  oses  parler  devant  moy  du  Gl  antechrist.  Dont* 
fu  chilz  Ansiaulx  trop  espoent^s ,  et  requist  moult 
humblement  absolution,  et  se  cremit  que  jamais  ne 
puisse  repairior.  Adont  fut  renouvellee  la  haine 
cl  ia  contention  sur  rcglise  de  Cambray,  si  qu^elle 
avoist  estet  au  concile  a  Clermont.  Puis  commanda 
li  archevcsques  qu*il  esluissent  autre  evesque  k 
Cambray  sur  monsieur  Gauchier.  Pour  ces  coses 
alerent  a  consel  li  canonne  de  Cambray  k  Rains, 
et  disent  a  rarchevesque :  Biaux  doulx peres^  pour 
Pamour  Jesu  Christ ,  ne  nous  constraigni^s  pas  H 
eslire  aultre  evesque.  Car  li  nostres  est  preudons^ 
sages  et  discrets;  si  nous  aime  que  boins  peres^ 
soubstientf  nourist,  etpar  nous  il  vousprie  merchi, 
et  se  vous  nelifaitespardonjilnoussemble  que  e'est 
injure.  Car  la  loi  divine  dist :  «  Qui  merchi  prie, 
merchi  doit  avojr.  »  Lors  ne  fistriens  li  archeves- 
ques  a  la  requeste  des  canonnes,  ains  respondi 
qu'il  estoit  moult  lics  de  ce  qu'il  les  tenoit  en  sa 
presenoe,  et  les  ammonesta  que  il  tantost  esluis- 
sent  evesque.  Adont  li  aucun ,  qui  orent  plus  sain 
cencel  pour  ces  oppressions,  appellerent  a  Romme: 
li  ancun,  qui  voloient  avoir  le  faveur  rarcbevesque, 
demorent  iluec,  et  esluirent  rabbet  de  S.  Martin 
de  Toumay  qui  ot  non  OedeS;  et  fu  sacr^s  au 
tierche  jour,  et  li  fisent  chil  canonno  feute  (//>.  11). 
De  cette  cose  fu  trop  li  peule  esmerveilles.  Dont 
ala  li  eslius  a  Tournay,  et  fist  ordenes  iluec  ettint 
senne.  Puis  vint  k  Inchy,  et  demoura  iluec  i>ar 
deux  ans,  et  le  servoient  et  honneroient  chil  dju 
pays  entour;  car  fust  k  tort  ou  a  droit,  il  estoit 
evesque.  Et  puisque  li  archevesques  Favoit  beniet, 
chil  du  paTs  nc  rosoient  contredire. 

23.  (Ib.)  Or  dirons  de  monsieur  Gauchier  qui 
soufiroit  si  grana  adversites  en  tr^s  grant  patiencOi 
et  point  ne  s'en  vengoit,  ains  atendoit  la  justice 
notre  Seigneur.  A  le  parfin  quand  il  vit  qu'il  estoit 
agreves  de  si  grans  oppressions,  si  laissa  la  terre 
de  Cambresis,  et  ala  k  revesques  de  Liege  qui  ot 
nom  Obiers ,  ct  chilz  le  rechups  k  grand  honneur, 
et  le  retint  courtois^mentoluipar  grans  tamps,  et 
ramoit  et  honncroit  durement. 

24.  \H}.)  En  icel  temps  avint  que  li  empereres 
Henris  donna  a  Robert  comte  de  Flandres  la  cit^ 
de  Cambray,  et  qu'il  le  tenist  de  lui  a  sa  vie ;  et 
chilz  si  fist  et  rechupt  les  pourfis  quant  que  li  em- 
pereres  vesqui.  Adont  amena  li  quens  Robers  de- 
dens  Cambray  revesque  Oedon,  et  le  mist  el  palais, 
mais  aullre  benefice  n'ot  de  toute  revesquiet  que 
rosiel,  et  qu*il  celebroit  comme  evesques.  Apr^s 
avint  que  li  empereres  Henris  fu  excumeni^,  et  ot 
moult  de  adversites  par  le  souiTrance  de  Dieu.  Car 
il  estoit  excumenids,  et  ses  filz  qui  ot  non  Henris 
se  leva  contre  lui ,  et  li  toli  a  la  couronne  de  Tem- 
pire  la  Ianche,Ie  septre,  lepooiretlegloredelregne. 
Puis  fu-il  cachi^s  et  reprouvds  de  tous  les  princes, 
et  ainsi  mourut  a  Liege  sans  honneur  de  roy 
(an.  1106).  Apr^s  ces  coses  tint  Henris  ses  fiulx 
rempire  paisiblemeut;  et  messire  Gaucbiers  ato  k 


2S7 


GESTA  PONTIFICUM  CAMERACKNSIUM. 


2S8 


lui  et  fisk  sa  complainte  du  comte  Robert  de  Flan-  A  moult  benignement  k  pryer  pour  ses  subgis,  et 


dres,  comment  il  avoit  tourbl6  son  empire ,  saisi 
Cambray  et  mis  ens  Tesdit  Oedon.  Dont  fu  li  em- 
pereres  forment  iri6s  pour  les  miseres  revesques 
Gauchiers  et  pour  les  injures  le  comte  et  Tesluil 
Oedon.  Lors  s'apparilla  li  empereres  moult  effor- 
chiement  pour  venir  en  Flandres,  et  y  vint  k  tr6s 
grand  ost  (an.  1107),  et  assist  le  castiel  de  Douay 
qui  trop  estoit  fors  de  murs  et  de  foss^s.  Adont 
furent  chil  de  Flandres  moult  espoenl6,  et  li  sau- 
doyer  que  li  quens  avoit  mis  pour  gardor  Cam- 
bray,  se  cremirent  forment ;  si  guerpirent  la  cit6 
et  s*enfuirent.  Dont  entra  li  quens  dedans  Douay, 
et  garni  et  hourda  moult  deffensablement  toutes 
les  fbrtreches ,  et  prioit  k  tous  moult  bonnement 


chai  a  pi6s  le  roy  et  disoit :  Trex  dou/z  emperour^ 
ne  destruisi^s  pas  nos  bourgois  ai  cruelement  et 
en  si  grant  severite  :  car  bien  les  pods  corriger 
en  plus  grant  doucbeur,  Dont  prierent  aussi  li 
prince  de  Tost  o  Tevesque,  et  disoient  qu*il  euist 
pitie  de  tant  de  larmes.  Quand  ce  oy  li  empereres, 
si  refranist  un  poi  de  se  ire,  et  crei  le  consel  de 
Tevesque  et  dos  princts,et  ne  les  pugni  mie  si  qu*il 
proposoit  par  righeurdejustice.  Nequedent  ne  les 
espargnapas  dutout;  car  il  commanda  tantost  qu*il 
apportaissent  en  sa  presence  la  charte  del  commu- 
gne  qu'il  orent  faite,  et  chil  si  fisent ;  et  li  empere- 
res  tantost  le  deffist,  et  leur  fist  jurer  devant  tous 
les  princes  que  jamais  aultre  ne  feroient.  Ainsi  fu 


qu'il  se  deffendissent  vigheureusement.  Au  tierch  g  deffaite  celle  commungne,  et  leur  fist  Fempereur 


jour  apr^s ,  li  empereres  fist  un  tr^s  grant  assaut, 
et  li  quens  merveilles  bien  se  deffendi ,  si  qu*il  y 
ot  plusieurs  des  chevaliers  occis  de  la  partie  Tem- 
pereur,  et  ainsi  laissirent  Tassaut.  Dont  orent 
consel  tout  li  grant  prince  de  Tost  rempereur 
ensamble  ;  car  il  veoient  que  riens  ne  profitoient 
et  que  pas  ne  prendroient  le  castiel,  et  li  disent 
qu*il  rechupst  k  amour  le  comte  de  Flandres,  et  il 
li  feroit  hommage  et  service  par  sa  foi.  Lors  re- 
chupt  li  empereres  le  comte  de  Flandres  a  homme, 
et  furent  bon  amit  ensamble,  et  li  empereres  li 
donna  le  castellerie  de  la  cite  et  la  ville  du  castiel 
en  Cambreais  seulement  k  un  terme,  desi  k  tant 
qu*il  euist  mis  propre  evesque  k  Cambray  qui  fust 
en  bonne  pais. 

25.  Apr^s  ce  vint  li  empereres  k  Cambray  moult 
terriblement,  mais  devant  sa  venue  s*enfui  Oedes, 
et  grans  partie  du  clergiet  et  du  peule  qui  se  sen- 
toient  coupable.  Dont  s*enfuirent  plusieurs  femmes 
0  leurs  enfans  as  eglises  et  en  tours,  et  les  pucel- 
les  se  reprouvoientquand  elle  virent  tant  de  cheva- 
liers  Alemans,  Esclavons,  Lotharyens,  Saisnes. 
Adont  rechuprentrempereur^  moult  grandhonneur 
li  partie  du  clergiet  qui  pas  n*estoit  contraire  k 
revesque  Gauchier,  et  li  evesques  meismes  estoit  o 
rempereur,  et  avoitmoults*amouretsagrace  etde 
tout  sa  gent  aussi,  et  estoit  compains  de  sa  table. 
Adont  fist  rempereur  cryer  que  tout  li  caseit  et  li 
bourgois  venissent  en  sa  presence  :  et  il  y  vinrent 


jurer  feut6  k  luy  par  foi  et  par  serment.  Et  pour  ee 
qu'il  lesottrouv^s  poi  estaules,  muableset  de  legier 
corage,  si  dit  qu'il  donnaissent  ostaiges,  et  feissent 
seurt^  que  k  tousjours  demoureroient  si  fiable. 
Quand  ce  oirent  li  bourgois,  si  furenttrop  iret,mai8 
n'o8ercnt  contrester;  ains  delivrerent  en  ostage 
devers  rempereur  les  fiulx  des  plus  grans  de  It 
cite.  Quand  li  rois  les  ot  rechups,  si  ne  les  mist 
pas  en  prison  ;  mais  il  les  bailla  k  plusieurs  de  ses 
princes,  et  les  fist  bien  garder  par  divers  lieux. 

26.  Aprds  ces  coses  repaira  li  empereres  en  son 
pals  (an,  1108),  et  messire  Gauchiers  ala  o  lui,  et 
fu  moult  honner^s  de  lui  et  de  ses  princes.  Dont 
revinrent  k  Cambray  li  canonne  qui  s*en  estoient 

Q  fu  contre  la  venue  rempereur.  Mais  li  eslius  Oedes 
ne  por  entrer ,  car  li  bourgois  li  v^erent  Fentr^e. 
Lors  ala-il  k  son  hostel  k  Inchi ,  et  demora  iluec 
(//».  11). 

27.  En  cel  an(1110;li  empereres  otpourposd*aler 
k  Romeparler  ii  rapostolle  Pascaut,  si  envoia  devant 
solemnes  messages,  preudhommes  et  discrets,  qui 
monstraissent  au  pape  ses  besognes  ;  et  messire 
Gauchiers  y  ala,  ct  fu  ainsi  que  chiulx  d*iaulx  tous 
maistres  et  kefs.  Si  comme  ilvinrent  enlapresence 
du  pape,  si  dist  messire  Gauchiers  la  parolle,  et 
monstra  moultavenamment  le  querelle  Tempereur : 
de  quoi  li  papes  moultes  Tama,  eten  ot  grant  reve- 
rence,  et  le  tint  pour  saige  homme.  Aprds  le  beson- 
gnerempereur,  fist  messire  Gauchier  sa  complainte 


moult  ^mus  ;  car  il  se  cremoient  de  perdre  la  vie  «%  au  pape  poursoi-meismes,  etli  distles  grans  griefs 


ou  leur  membres,  et  nequedent  contredire  ne  1*0- 
soient.  Lors  parla  li  empereres  moult  durement  k 
yaulx,  et  forment  les  blastenga,  et  dist  comment 
ils  estoient  si  oset  (|u*il  avoient  fait  tant  de  coses 
contre  les  droits  de  Tempire,  conjurations,  com- 
mugnes,  nouvelles  loys,  et  que  plus  est  qu*il 
avoient  rechupt  nouvel  evesque  dedens  la  cit^ 
contre  Dieu  et  contre  la  seignorie  de  Fempire. 
Quand  il  olrent  rempereur  ainsi  parler,  si  furent 
trop  espoent^,  et  ne  s^avoient  qu*il  peuissent  res- 
pondre.  Et  pour  ce  qu*il  se  sentoient  coupable,  il 
se  humilierent,  durement,  et  prierent  k  rempereur 
pierchi.  Dont  prist  li  boins  evesques  Gauchiers 


que  li  clergi^s  et  li  peuples  li  avoient  fait ,  et  com- 
ment  il  li  avoient  tolut  le  evesquietdeCambraypar 
tant  de  fois,  pour  ce  qu*il  tenait  bien  justice  et 
aidoit  lospetits  qu*ils  ne  fuissent  grevet  des  grans, 
les  orguilleux  il  rappressoit,  les  ravisseurs  si  esca- 
choit,  les  robeurs  condampnoit ;  et  pour  ces  coses 
li  avaient-il  fait  tant  de  persecutions,  qu*il  n*avoit 
estet  en  pais  un  jour  en  se  evesquiet  pour  le  malice 
de  ses  anemis.  Quand  li  papes  oy  les  grans  miseres 
monsieurGauchier,  si  Ten  prist  grans  pities^Lb.  11), 
et  volentiers  Teuist  restabli  evesque,  mais  pour 
reslit  Oedon  le  laissa  qui  encor  vivoit.  Lors  li  fist 
li  papes  grans  graoes,  et  11  ottria  qu*il  ^uist  ea 


229 


CONTINUATIO.  —  GESTORUM  VERSIO  GALLICA. 


230 


l'^glise  de  Cambray  tous  les  benefices  qu'il  y  ot 
onques,  et  aucuns  beneflces  li  donna  de  nouviel,  si 
qu^il  fu  canones,  coustres,  archcdiacres  de  Brai- 
banty  et  le  confrema  li  papes  par  chartres  et  par 
8on  s^el ;  et  pour  ce  quMl  ne  se  cremist  de  perdre 
ces  dignit^s,  il  le  baisa  en  signe  d'amour,  et  manda 
a  rarchevesque  de  Rains  par  ses  propres  lettres 
(iu'il  le  remesist  en  ses  dignit^s  d'ariere.  Che  fut 
fait  Tan  1104. 

[(Waterlos.)  28.  L'autre  an  apr^s  Gervaises 

fiolx  Huon,  le  comte  de  Rethest ,  saisi  reglise  do 

RainSy  et  volt  estre  archevesques  contre  aucuns 

del  clergiet.  Car  li  archevesques  Manass^s,  de  cui 

deseure  avons  dit,  avoit  laissiet  sa  croche  et  estoit 

devenus  canones  rieulles  en  Fabbeie  S.   Denis  d 

Rains  et  illuec  trespassa  de  cest  siecle.  En  Tan 

apres  li  papes  Paschaus  vint  k  Troies,  et  tint  iluec 

grant  concile ;  et  condampna  Gervaise  qu*il  n'estait 

pas  dignes  d'estre  archevesques,  et  confrema  un 

qui  ot  nom  Uaous. — Liempereres  Henris  pardeux 

ans  apres  prit  k  moullier  le  fille  lo  roy  Henri  d*En- 

gleterre  qui  ot  nom  Mehaux,  si  n'avoit  que  8  ans. 

—  Une  estoille  apparut  el  mois  de  Juin,  qui  otnom 

ehometey  et  getoit  ses  rais  par  dcvers  meidi.  — 

Baudains,  fils  Robert  comte  de  Flandres,  prist  k 

xnouUier  le  fille  Alain  comte  Bretaigne.  —  Robers 

quens,  flulx  Robert  le  comte  de  Cassiel,  morut  ct 

fut  enfouis  a  Arras  en  le  eglise  S.  Vast.  Si  fu  Bau- 

duins  ses  fielx  quens  apres  lui.] 

f9,  En  cel  an  (1111)  li  empereres  Henris  ala  a 

Romme,  et  mena  grant  ost  moult  sagement  par 

^rant  visiute ;  et  encor  euis-il  jure  feut6  au  pape 

Paschal  et  as  Rommains,  nequedent   il  entra  k 

Romme  secretement,  et  prist  le  pape  par  sa  force 

en  Teglise  S.  Pierre  et  les  cardinaulx  et  aucuns 

evesques,  car  il  lez  assali  en  traKson,  et  les  trouva 

despourveuement.  Quand  ce  oirent  li  Rommain,  si 

prisent  k  combattre  tres  efTorchiement  contre  Tem- 

pereur,  si  que  d'une  part  et  d*auUre  en  y  ot  moult 

dc  occis.  A  la  parfin  li  Rommain  le  cachierent  par 

leur  force  hors  de  la  cite,  et  il  nequedent  mena  q 

lui  le  pape  pris,  et  le  tint  en  ass6s  estroite  garde 

par  tout  un  quaresme.Puis  1a  seconde  domee  aprcs 

pasques  fut  faite  boine  pais  et  concordo  entre  le 

pape  et  rempereur,  et  chai  liempereres  as  pi^sdu 

pape,  et  pria  moult  humblement  absolution  de  ses 

pechi^s,  et  le  pape  Tassaut.  Puis  vint  k  r^glise  S. 

Pierre,  et  iliiec  le  couronna  li  papes  do  couronne 

d*empereur  ft  grant  I^eche.  Che  fu  fait  Tan  de  grace 

1111.  Apr^s  lidonna  li  pape  pooir  qu'il  donnust  les 

eroches  k  tous  les  evesques  esliux  en  son  pais  et  en 

son  empire,  et  pour  ce  que  ce  fust  cose  estable,  il 

le  confrema  par  privileges.  Puis  dist  li  papes  a 

rempereur  qu*il  voloit  qu'il  recheust  u  rhomme 

Teslit  Oedon,  homme  simple  et  preudomme,  et 

qii'il  Famast  et  tenist  cher ,  pour  ce  qu'il  Tavoit 

eonflrem^  evesque.  E  li  empereres  moult  s*esjoi 

qaand  il  vit  que  le  pape  li  prioit,  et  moult  desiroit 

k  aeeomplir  sa  pridre  (cf.  Abbr,  Cam.  11).  Dont 


A  repaira  li  empereres  en  sonpaXs;  et  ass^s  tostapr^s 
il  donna  k  Oedon  Fevesquiet  ot  les  seigneuries  de 
Cambray ;  et  chilz  li  fist  feutd,  et  puis  Tenvoia  li 
empereres  o  ses  messages  solemnes  k  Cambray, 
et  ainsi  fut  rechups  k  grant  reverence. 

80.  (Ib,)  Quant  ce  olrent  li  evesque  de  Fempire, 
li  abbet,  li  religieus  ettous  ordenes  du  clergiet,  que 
li  papes  avoit  ottryet  k  rompereur  tel  don ,  si  se 
dolurent  moult  griefment ;  car  bien  leur  sembloit 
quo  c*cstoit  contre  Dieu.  Lors  alerentli  aucun  des 
evesque  isnellement  au  pape,  et  parlerent  k  lui 
moult  durcment,  et  le  reprisent  aigrement  de  ce 
qu'il  avoit  fait  telle  pais  k  rempereur  et  si  malle 
convenance  pour  paour  de  son  corps,  et  disoient 
que  telle  convenance  ne  faisoit  pas  k  tenir.  Ainsi 

B  fu  defTaite  celle  paction,  et  li  boin  ovesque  en  la 
prosence  du  pape  derompirent  le  privilege,  etTap- 
pielloient  pravillege.  Puis  enorterent  lant  le  papo 
que  remporeur  fu  excumenies  de  toute  sainto 
eglise.  Dont  convintque  li  papes  deposast  tous  les 
evesques  qui  avoient  iechuj»t  leur  croches  en  tel 
tempore  de  rempereur.  Ainsi  fu  demis  li  evesques 
Oedes  de  revesqueit. 

31 .  Apres  se  assemblerent  li  cannone  pour  esliro 
evesque.  Tout  orent  en  memore  les  miseres,  les 
paines,  les  travaux,  les  domages  qu*ils  orent  eus 
par  les  descordes  de  leur  eslection.  Si  leur  sembla 
que  mieulx  ne  poroient  avoirpais,  que  s*il  rappel- 
loient  monsieur  Gauchiers.  Tos  s'y  assentirent ; 
puis  porterent  la  crocho  a  rempereur,  et  li  ompe- 

^rercs  volenlierssi  assenti.  En  iceltamps  demoroit 
monsieur  Gauchiers  en  la  cit6  de  Tournay,  et  vivoit 
iluec  moult  honnerablement.  Lors  11  manda  li  em- 
poreres  qu*il  venist  a  lui,  et  rechevist  la  seigneurie 
de  Cambray  de  lui.  Mais  messire  Gauchiers  le  re- 
fUsa,  pour  ce  qu*il  SQavoit  trop  grant  discorde  en- 
tre  le  pape  et  rempereur,  el  il  se  cremi  de  coure- 
chier  le  pape  et  de  perdre  sa  grace,  et  il  meismes 
se  sentoit  foibles  et  anchien,  si  que  nulz  ne  lo 
poroit  incitcr  k  ce  qu'il  fust  mais  evesquos.  Apr^s 
ces  coses  vesqui  messire  Gauchiers  par  un  poi  de 
tamps;  mais  Dieux  le  fist  venganche  de  ses  ane- 
mis  :  car  il  morurent  tout  ains  qu'il  morust.  Dont 
rendi  graces  a  Dieu,  et  dist  :  Loes  soit  Dieux  de 
ce  qa'ilm'a  fait,  Or  veul-jo  volentiers  morir,  puis- 

^  que  Dieu  m*a  de  mes  anemis  vengi6s.  Puis  ot-il 
bon  consel,  et  ala  a  S.  Nicolas  douBos  et  se  ren- 
dit  iluec  moisncs,  et  vesqui  moult  saintement,  et 
fist  grant  penitance,  et  ainsi  trespassa  de  cest  sie- 
cle.  —  [  (Watkrl.)  En  icel  tamps  fu  occis  Gaudris 
evesques  de  Laon  des  bourgois  de  sa  cite. 

32.  Or  vous  dirons  comment  li  evesques  Oedes 
fu  esliur)  el  tamps  de  la  discorde  deseure  dite.  A 
icel  tamps  que  li  papes  Paschaus  fist  Manass^s 
evesque  de  Soissons,  qui  devant  avoit  estet  eslis 
de  Cambray  par  discorde,  mais  en  la  citd  ne  pot 
entrer;  et  rarche vesque  de  Rains  Manass^s,  qui  ses 
oncles  estoit,  of  demis  monsieur  Gauchier  pour  son 
cousin  faire  evesque ,  mais  ne  pot  k  chief  venir 


381 


GE8TA  PONTIFIGUM  CAMERAGENSIUM 


2aa< 


dont  alerent  k  Rains  11  cannone  de  Cambray,  quand  A 
ilsorent  que  Manass^s  estoit  evesquesdeSoissons, 
et  voloientmonsieurGauchierrecepvoir^  evesque, 
si  que  leur  boin  eslit,  et  rarchevesque  Manasses 
pour  la  hainequ*il  ota  lui,  le  conlredi,  et  leurcom- 
manda  par  obedience  et  sur  excumeniement  qu'il 
esluissent  aultre ;  mais  riens  n  en  fisent,  ains  ap- 
piellerent  k  Romme  (cf.  Abbr.  Cam,  10).  Puis  re- 
pairierent  k  Cambray ,  et  aucun  des  canones  qui 
demorerent  renonchiorent  &  monsieur  Gauchier,  et 
esluirent  Oedon,  abbet  de  S.  Martin  de  Tournay 
(Ib.  11).  Si  le  sacra  li  archevesques ;  mais  ne  fu  pas 
rechups  adont  k  Cambray,  ains  ala  k  Tournay,  et 
demouraen  resglise  S.  Martin  par  deux  ans.  Apr^s 
vint  Robers  quens  de  Flandrcs  k  lui,  et  par  le 
conscl  d^aucuns  du  clergiet  il  Tamena  a  Cambray.  q 
Si  vivoit  du  sien  propre,  et  ne  mio  des  biens  de 
revesquiet.  Chilz  Oedes  fu  uns  hom  bien  lettr^s, 
maistres  de  grant  science,  patiens,  deboniaires, 
humbles  k  tous,  plains  de  saintes  meurs.  II  hon- 
noura  moult  clergiet  et  toutes  ordenes.  II  antoit 
sainte  eglise  par  jour  et  par  nuit,  ainsi  comme 
uns  autrcs  canones.  II  acrut  moult  les  possessions 
temporeles.  II  paissoit  sos  subgis  de  saintes  doc- 
trincs.  En  la  fin  li  avint  grans  encombriers ;  car 
pour  ce  qu'ilavoit  rechupt  la  seignouriede  Cambray 
de  l'empereur  qui  estoit  excumenies,  encorreuist-il 
fait  par  simplece  et  sans  ma]ice,li  papes  le  tint  k  grant 
exc^s,  et  en  f  ut  moult  iries  pour  la  discorde  qui  estoit 
entrelui  et  rempereur,  et  pour  itant  li  manda  li  papes 
par  ses  lettres  qu'il  cessastde  gouverner  revesquiet,  ^ 
et  li  delTendi  toutes  droistures  que  evesquos  doit 
faire.  Et  li  preudrons  gisoit  moult  malades  et  pro- 
chains  de  la  mort,  quandlasentence  du  pape  parvint 
k  lui,  et  il  obei  moult  douchement  k  Dieu  et  au  pape, 
et  morutensainteobedience,  et  fu  enfouis  enreglise 
d*Anchin.  Ce  fu  Tan  de  grace  1113  {Jun,  19).  — 
[Watrrl.  En  cel  an  el  mois  de  May  li  soille  et  au- 
cun  arbre  furent  ars  de  fu  qui  vint  du  chiel,  et  n'o- 
rent  point  de  fruit,  et  aucunes  forres  sechierent.  — 
En  Tan  apres  Bauduins  rois  de  Iherusalem,  freres 
Godefroi  de  Bouillon,  prist  a  moullier  le  femme  le 
duc  de  Sezillo  Rogier  qui  mors  estoit.  —  En  cel  an 
mourut  li  evesques  d'Arras,  Lambert.] 

33.  (Cf.  Abbr.  Cam,  12.)  Apres  revcsquo  Oedon 
fu  esli  evesques  messire  Bourchars  parlecommun  0 
assent  du  clergiet,  Tan  do  grace  1114.  Si  fu  homs 
simples,  discret,  honnestes,  et  prestres  moult  i-eli- 
gieux.  A  cel  tamps  estoit  pape  k  Rome  Paschaus 
et  empereres  Henris  le  IUI,  qui  modlt  volentiers 
8'assenti  k  celle  eslection.  En  icel  tamps  avoit  grant 
discorde  entre  le  pape  et  ]'empereur,'  et  excume- 
nioit  11  papes  rempereur  et  toutes  ses  oeuvres  ;  et 
8*aucuns  evesques  estoit  eslis  en  rempire  et  re- 
cepvoit  regale  et  sa  croce  de  rempereur,  li  papes 
li  vdoit  son  sacre  et  sa  benelchon.  Pour  lequel  cose 
messire  Bouchars  encor  fiist-il  eslit  de  Cambray 
et  recheus  de  rempereur  et  de  la  terre  de  Cam- 


bresis,  ot  li  euissent  fait  feut^ :  nequedent  11  atten- 
dit  deux  ans,  et  doupta  k  requerre  la  confremation 
du  pape,  et  son  sacre  de  rarchcvesques  de  Rains. 
Lors  se  mist-il  cndcmentiers  en  orisons  et  en  veilles, 
et  moult  se  exercitoit  en  boines  oeuvres,  si  que  par 
sa  grant  hamilite  ilot  grace  du  clergiet  et  du  peule. 
Ainsi  fu  espandue  loing  la  fame  de  sa  conversation, 
et  parvint  k  Raoul  arehevesque  de  Rains  quimouU 
se  tint  en  grant  chierte,  etle  manda  qu'il  venist  k 
lui,  et  le  rechupt  mouU  reveremment,  puis  li  car- 
cha  ses  lettres ,  et  renvoia  au  pape  Pascaut  en  grant 
esperance  d'empetrer  ce  qu'il  queroit.  Quand  U 
pape  oy  le  grand  tesmoignage  de  rarchevesques, 
si  rechupt  monsieur  Bouchard  moult  benignement, 
et  li  fist  grans  graccs,  et  volenticrs  le  confrema; 
puis  le  renvoia  &  rarchevesqucs  pour  benir.etille 
sacra  k  Rains  k  moult  grant  reverence  et  mois  de 
JuUe.  Puis  revint  k  Cambray ,  et  fu  rechups  k  moult 
grant  reeche,  et  li  archevesques  meismes  le  miest  en 
la  chaiere  d*evesque  moult  honnerablement.  Apr^s 
cc  qu*il  fu  du  tout  confremos,  si  fist  un  sermon 
moult  devotement  as  canonnes  et  k  son  clergiet,  et 
les  ammoncsta  douchemcnt  qu*ils  servissent  Dieade 
cuer  vray,  et   qu*ils  gardaissent  bien  Festat  de 
sainte  eglise,  et  sievissent  les  fais  des  preudommea 
qui  furent  devant  yaulx,  et  moult  d*autre8  parolles 
de  bonno  exortation  si  leur  dist.  Apr^s  parla  et 
dist  :  Je  vousrencb  touslea  droits  que  vousdeves 
avoir  en  sainte  eglisQ^  et  vous  otri  benignemeDt 
toutes  les  boines  coustumes  que  clergi4s  doU  avoir 
ancbiennement,  et  le  confermequ'ilsoit  gardSssar 
excumeniement ;  vous  promech  a  traitier  doucbe- 
ment  et  ii  amer  comme  boins  peres,  et  les  biens  de 
sainte  eglise  croistre  a  monpooir,  Puisalaau  palais 
comme  evesques,  si  le  trouva  si  wit  de  tous  bins, 
qu  iln*ot  dequoi  vivre,  ne  si  clerch,  ne  si  chevalier, 
ne  la  maisnie,  si  qu'il  afTresist  a  evesque.  Dont  se 
mit  moult  eflbrchiement  k  rcquerre  les  possessions 
de  revesquiet  et  rassembler  ce  qui  estoit  espars, 
ressartir  ce  qui  estoit  reili,  racheter  ce  qui  estoit 
vendut.  Car  li  evesquo  devant  lui  par  legieret^  oa 
par  necessite  avoient  donn^  ou  mis  en  gage  villes, 
bos,  yauwes,  terres  ahanables  et  moult  d*aultrei 
possessions,  et  li  caseit  et  li  chevalier  de  Cambre- 
sis  les  tenoicnt  -contre  droit,  et  li  boins  evesques 
par  Taide  de  Dieu  les  retrait  k  levesquiet,  et  les 
molins  ct  les  tonlieus. 

34.  (Cf.  ib,  Apr^s  s*cflbrcha  moult  li  boins 
evcsques  de  ravoir  le  castellerie  de  Cambray  el 
le  castiel  en  Cambresis;  car  li  empereres  Henris  li 
tiers  avoitdonn^  jadisau  comte  de  Flandres  Robert 
le  second  la  casteHerie  de  Gambray  et  le  don  da 
castiel  cn  Cambresis,  pour  itant  que  11  quens  gai^ 
dast  diliganment  et  soubtenist  loyaument  les 
evesques,  quand  li  empereres  les  envoyeroit  A 
Gambray,  et  pour  ce  qu*ils  gardast  fiablement  le 
partie  du  royaume  qui  appartient  k  son  empire. 
Ensi  tint  li  quens  Robers  par  long  tamps  en  sa  nuiin 


2^ 


CONTI^Atlb.  —  GEStokUM  VEftSld  GALLICA. 


234 


le  ciistiel  en  Cambresis,  et  Hues  d^Oisi)  fitilz  le  cas- A  tellerie  qui  ainsi  li  estoit  tolue.Lors  ot  consel  qn'il 


tellain  Huon,  rechiut  le  castellerie  clu  comte,  et 
Ten  fist  hommage,  et  li  jura  k  garder  feut6.  Pour 
ees  coses  deseure  dites  venoit  li  quens  maintes  fois 
i  Cambray,  et  leur  aidoit  en  leurs  n^cessitos.  Apr6s 
nn  poi  de  tamps  ala  li  quens  k  un  tournoiement  h 
Miaulx,  e  fu  iluec  estains  entre  la  chevalerie.  Aprds 
lui  fu  quens  de  Flandres  Bauduins  ses  (lulx,  ot  tint 
la  terre  ainsi  comme  ses  peres  Tot  tenue ,  et  pour 
ee  volt  il  tenir  le  castiel  en  Cambresis,  et  Hues  de- 
▼ant  dit  rechupt  le  castellerie  de  lui,  et  11  jura  feu- 
tet ;  et  pour  ce  que  ces  coses  deseure  dites  estoient 
faites  coiitre  Dieu  et  contre  regliso  Notro  Dame  de 
Cambray,  li  evesques  Bouchars  excumenia  le  comte 
Bauduin,  et  cascun  jour  faisoit  faire  grant  com- 


ammondstast  le  castell^in  Huon  quMI  recheuist  et 
tenist  le  castellerie  de  lui,  ainsi  que  si  predecesseur 
avoienttenu  des  evesques  de  Cambray;  maischilz 
le  refusa,  et  li  evesque  tantost  le  excumenia  et  mist 
toute  sa  terre  en  ban :  dont  fu  li  castellains  trop 
iri^s  et  hai  Tevesque  de  hainemortel.  {Abbr,  Cam. 
12.  j  Lors  fist  li  castellains  fremer  un  castiel  &Crie- 
vecoeur,  car  il  desiroit  a  destruire  revesque  et  sa 
cite.  Puis  entra  el  castiel  o  moult  de  chevaliers  et 
plentet  de  ses  hommes,  et  ainsi  roboit  le  pals,  ar- 
doit  villes,  prendoit  ahaniers ,  occioit  pluisieurs , 
et  si  toloit  la  vitaille  k  ceux  qui  le  portoient  en 
la  cit^,  bled,  vin,  char,  poissons,  buche  et  aultres 
fruits.  Ainsi  fist-il  k  revesque  par  longtamps  tout 


plainte  et  proclamation  h  cloque  sonnant  devant  b  Ics  maulx  qu*il  pot.  Quand  ce  vit  li  evesque,  9i  ne 


eorpos  Domini  pour  Tinjure  du  comte.  Apres  unpoi 
de  tamps  avint  que  li  quens  devant  dis  ala  en  Nor- 
mendie  k  moult  grant  ost,  et  fu  en  bataille  grief 
ment  navr^s  el  chief,  si  que  oncques  n*en  pot  avoir 
garison.  Mais  Dieux,  qui  est  misericords,  li  presta 
espace  de  vie  tant  qu'il  ot  grant  ropentance  et  fist 
hunblement  sa  confession.  Quand  li  evesques  Bou- 
ehars  oy  que  nulz  ne  avoit  esperance  de  la  vie  lo 
eomte,  st  envoya  ses  messages  k  lui,  et  li  pria  moult 
immblement  qu*il  rendist  k  s'eglise  le  castiel  en 
Gambresls  et  le  castellerie  de  Cambray,  et  pour  le 
•bsolution  et  la  remission  de  ses  pechi^s  il  ne  souf- 
frist  mie  que  chil  qui  seroit  quens,  aprds  lui  les 
tenist  k  tort.  Quand  ce  oy  li  quens,  si  rechupt  les 
messages  revesque  moult  benignement  et  fu  moult 
contris  et  repentans  de  vrai  cuer,  et  pour  la  paour  ^ 
qa*il  ot  de  Dieu  et  del  jugement,  il  clama  quitte 
revesques  rune  et  Tautre  possession,  et  ainsi  li 
readi  ie  castiel  et  le  castellerie.  Puis  le  absolst  li 
evesques  moult  devotement,  et  ainsi  trepassa  de 
eest  siecle  en  vraie  penitance  et  en  parfaite  devo- 
tton,  Fan  de  grace  iil8. 

35.  Aprft&le  cdmle  Batkduin  fu  quens  de  Flandres 
ims  siens  cousins  qui  ot  nom  Charles,  Bulx  le  roy 
de  Dannemarche,  homs  puissans  et  tr6s  sages.  Si 
Tolt  tenir  toute  la  terre  ainsi  comme  cil  devant  lui 
rcvoient  tenue,  et  pour  chou  il  rappiella  le  don  que 
K  qoens  Bauduins  k  sa  mort  avoit  fait  k  revesque 
Boachard  de  le  castellerie  de  Cambray  ct  appela 


potplus  soulTrir,  si  assembla  isnellement  chevaliers 
et  grans  gens  d'armes,  et  ala  moult  elTorchiement 
k  Oisi,  pource  quo  li  castellains  iluec  plus  se  fioit, 
et  prisent  la  ville  dehors  la  frimiet^,  et  misent  tout 
k  fu.  Puis  arsent  villes  et  gasterentlo  pais  entour. 
Lcndemain  alerent  k  Crievecoeur  k  grant  vertu,  et 
assalirent  la  ville  tres  aigrement  et  la  prisent,  et  fU 
arse  dessi  au  castiel.  Quand  ce  vit  li  castellains,  si 
rccognut  sa  coupe,  et  dist  que  k  boin  droit  avoit 
tant  a  soufTrir,  pour  ce  qu'il  avoit  guerroiet  son 
seigneur  droiturier,  et  avoit  fait  si  grans  maux  k 
sainte  egliseet  aspovres.  Lors  serepenti  durement, 
et  envoia  messages  &resvesques  et  pria  moult  hum- 
bloment,  et  li  ofTri  k  faire  hommage  et  jurer  boine 
feut^,  s*il  le  povoit  impetrer  de  son  seigneur  le 
comte  Charle.  Quand  ce  oy  Iievesques,sifumoult 
esjols;  car  il  desiroit  pais.  (Ib,  18.)  Lors  absolst  le 
castellain  par  teille  condition  qu'il  remetteroit  le 
castield  de  Crievacoeur  cn  tel  fourme  et  en  tel  ma- 
niere  que  la  ville  avoit  est^  anchiennement,  et  que 
d^s  ore  mais  le  castield  il  ne  referoitsans  rassentde 
revesque  et  des  bourgois  de  Cambray.  Puis  li  jura 
Hues  feut^,  et  ainsi  furent  boin  amy  ensamble.  ■ 

37.  (Abbr,  Cam.  13.)  A  icel  tamps  ot  un  bourgois 
k  Cambray  qui  ot  nom  Wirembauz,  d'onneste  pa- 
rage,  raemplis  de  boines  meurs;  si  estoit  moult  am6s 
de  toute  la  cit^ ,  et  prist  k  moullier  le  fllle  d'un 
prudhomme,  et  vesquirent  ensamble  par  longtamps 
moult  loyaulment  en  marige,  et  engenrerent  enfans 


Hnon  d'Oisi,  et  li  rendi  le  castellerie,  et  chils  Hues      qu*il  nourirent  en  timeur  de  Dieu.  Si  estoient  li 
le  rechupt  de  lui  en  fief,  et  Ten  fist  hommage  et  u  enfant  avenant  et  moult  amable.  Chilz  preudons  de- 


feot^.  De  che  se  doln  moult  li  evesque,  et  vint  au 
eonte  Charle  en  grant  humilite  et  moult  s^efforcha 
i*tcqnerre  sa  gnice,  et  supplioit  devotement  par ses 
tais  qoe  li  qaens  li  volsist  rendre  le  castellerie. 
litiade  cene  voltliqueusoir.  Nequedentparproiere 
it  ses  amis  et  pour  200  mars  que  li  evesques  li 
iMilla,  et  li  rendi  le  castiel  en  Cambresis,  par  telle 
eoadition  qae  li  quens  y  eust  son  repair  aussi 
eonune  li  evesques,  et  fust  illuec  ses  refuges  quand 
hd  ptairQit. 

35.  Apr^s  ces  coses  prist  li  evesques  k  deman- 
tar  eoBsel  k  am  amis  tpi'!]  poroil  faire  de  le  cas- 
Patrol.  CXUX. 


vant  dis  et  sa  femme  ooient  souvent  la  parole  de 
Dieu.  Si  orent  volente  de  laissier  le  sieucle  pour 
Tamour  de  Dieu,  et  voerent  chaaste  en  le  main  Te- 
vcsque  Bouchard,  et  departirent  ainsi  leur  mariage 
pour  servir  Dieu  plus  devotement.  Puis  rendi  11 
peres  deux  de  ses  filz  on  rabeie  saint  Aubert,  et 
leur  donna  biaux  dons,  le  tierch  fil  en  rabbeie  de 
S.  Sepulcre,  et  y  donna  grans  possessions  ;  sa  fille 
rendi  k  Rains  oii  il  donna  12  besans  d*or  et  plusieurs 
aultres  dons  ;  si  que  chilz  Wirembaux  et  sa  femme 
et  ses  enfans  mis  par  abbeies,  si  se  mist  efforchie- 
ment  k  fSaire  oeuvres  de  misdeorde.  En  icel  tamps 

8 


885 


CESTA  PONTIFICUM  CAMERACENSIUM. 


236 


ot  un  passage  cruel,  fel  et  destroit ,  k  Gambray  k 
porte  de  Selles  qui  est  d*en  costo  lo  castiel,  ot  le 
tenoist  de  revesque  en  fief  uns  chevaliersquiot  nom 
messire  Foucars.  Gilz  passage  estoit  si  griefs,  que 
nulx  ne  pooit  illuec  passor,  s*il  ne  donnoit  grans 
deniers.  Lors  veisies  iluec  souvent  plourer  les  po- 
vres;  car  s*il  n'avoient  Targent  prest,  li  sergant  du 
passage  qui  estoienttrop  felon,leur  toloient  capeou 
mantiel,  ou  colte,  ou  bresce  qu'il  menoient  au  mar- 
kiet,  ou  aultres  gages.  (Gf.  ib.)  Quant  li  boins  Wi- 
rembaus  vitles  larmes,les  douleursdes  angoinssos 
que  soubstenoientilueclipovre,  sidonnatantdeson 
avoir  k  Tevesque  et  au  chevalier  deseure  dit,  qu'il 
rachata  celpassage  et  renfranki  k  tousjours,  etle 
confrema  li  evesques  Bouchars  par  privilege,  etli 
bourgois  donna  iluec  de  son  heritage  grant  partie 
pour  faire  les  pons.Puis  converti  Wirembaus  s'en- 
tention&rhospitaldespovresdesaint  Julien,  qui  est 
d*en  C08l6  reglise  S.  Groix;  car  li  bien  de  celle  mai- 
son  estoient  alet  a  perdition  par  male  pourveanche. 
Et  li  preudons  y  donna  tant  de  sespossessions,qu'il 
remist  la  maison  en  boin  estat,  et  flst  fairc  grans 
6difices  et  pluisieurs  lis  pour  couchier  povres,  etil 
meismes  menistra  iluec  par  longtamps  as  malades 
moult  devotement,  et  vesqui  saintemenl  et  ainsi 
trespassa  de  cest  siecle. 

88.  En  icel  tamps  estoit  li  boins  evesques  Bou- 
chars  en  grant  transquillit^,  et  sa  terre  en  bonne 
pais.  Mais  en  brief  tamps  rebella  contre  lui  un  che- 
valier  qui  ot  nom  Gerars,etgasta  cruelment  lepais 
de  Gambresis,  et  arst  villes  et  maisons  jusques  au 
oastiel  en  Gambresis,  et  destruist  et  arasa  tout.  Li 
chevalieraussi  d^Ostrevant  venoient  souventetgas- 
toient  aussi.Gambresis.  Dont  fu  li  evesques  et  sa 
gent  trop  esbahi,  et  pour  ce  qu'il  ne  pooient  con- 
trester  k  leurs  anemis,  il  prierent  au  comto  do 
Flandres  Gharlon  qu'il  recheuist  la  scignouiro  de 
Cambrayy  et  aussi  les  tensast  contre  leurs  anemis  : 
et  il  si  fist,  et  si  assenti  li  empereres  Ilonris  ct  Ten 
donna  le  don;  de  laquelle  cose  il  olt  moult  grant 
joie  k  Gambray.  Dont  vint  li  quens  k  Gambray  par 
maintes  fois,  et  prist  grant  vengancc  do  ses  ane- 
mis,  et  les  tint  en  grant  pais.  Ge  fu  Tan  de  graco 
1122.  [  (Watbrl.)  Apr^s  un  poi  de  tamps  avint  a 
Gambray  grans  encombriers ;  car  li  quens  Gharles 
par  cui  si  grans  pais  estoital  pays,  fuoccis  a  Bru- 
ges  en  r^glise  S.  Donasse  el  tamps  dc  quaresme,  le 
sexte  None  de  March,  et  deux  de  ses  princes  o  lui.  ] 
Si  rochirent  si  homme  meismes,  si  qu'il  oroit  de- 
vant  rautel  et  ooit  messe  et  avoit  fait  oiTrande  k  le 
main  du  prestre,  et  fu  Tan  1127.  {Abbr,  Cam.  iS.) 
Quand  certaine  nouvelle  vint  de  la  mort  le  comte, 
si  vint  lo  castellain  Hues  deseure  dis  a  revesque 
Bouchard,  et  recognut  qu*il  esloil  ses  sires  lieges, 
et  rechup  de  lui  le  castellorie  de  Gambray,  si  que 
drois  estoit,  et  li  fist  hommage  et  feut6,  et  li  jura 
boine  pais,  et  en  donna  hostaiges. 

[39.  (Waterl.)  Apr6s  ce  vesquili  evesques  Bour- 
chars  par  long  tamps,  et  se  exercita  rooult  ea 


A  bonnesoGuvres,cttrespassadecestsiecle  le  tierche 
Nonne  de  Janvier  Tan  de  grace  1130.  —  En  cel 
tamps  la  maladie  du  fu  qui  vient  de  Dieu,fu  moult 
gricfs  a  Ghartres,aParis,4Soissons,  aGambrayyii 
Arras  et  parmoult  d'aultres  lieux.  Mais  par  la  verta 
de  la  glorieuse  vierge  Marie  et  sa  douce  priere  il  fn 
merveilleusement  cstains.  —  Li  empereres  Henris 
morut,  puis  fu  eslis  Lothaire  dux  des  Saines,  qui  fu 
saiges  homs.  —  En  le  ville  d'Alostfu  occis  liquens 
Guillaumes,  homs  preux  as  armes,  et  ne  mie  preux 
de  bonnesmeurs.  Si  fuquens  api^es  lui  Thieris  fiulx 
le  dux  d'Ausai,  cousins  au  comte  Robei*t.  —  Phi- 
lippes  fiulx  le  roi  de  France  Loeis  fu  sacr^  k  Rains 
el  jour  de  pasques  en  la  presenco  son  pere  et  sa 
mere. —  LacitedeGambray  fu  arsele  ll.Kal.d'AouBt 

Q  et  la  cite  d*Arras  fu  aussi  arse  le  18.  Kal.  d'Ottem- 
bre.  En  cel  an  fu  grans  mortoilles  de  biestes. —  Li 
papes  Innocons  vint  a  Gambray,  canta  messe  en 
reglise  S.  Aubert  le  lundi  aprds  la  seconde  domde 
de  quaresme.  Foulkes  li  quens  d'Ango  fu  rois  de 
Iherusalem. —  L'eglise  de  S.  Richier  en  Pontieufu 
arse,  et  tous  li  castiaux  et  plusieurs  gens  aveuc.  ] 

40.  (Gf.  Abbr,  Cam,  14.)  Apr^s  la  mort  revesque 
Bouchard  vint  li  pape  Innocens  k  Gambray,  o  lui 
moult  de  cardinaulx  etmoult  d'evesques  de  France. 
Puis  ala  k  reropereur  d'AlemaigneLothaire,qttifta 
moult  gentiulx  homs  et  preux  en  armes,  et  moult 
Dieuhonnera.  Lors  fistassembler  li  pape  unconcile 
k  h\6ge  en  la  pr^sence  rempereur(fi/j.  1131  ,^Ar^.), 
et  li  emporeres  rechupt  le  pape  a  tr^s  grant  reve- 

^  rence.  Iluec  fu  faite  pais  et  concorde  entre  sainte 
^  Eglise  et  TEmpire,  et  moult  d'aultres  saintes  besoi- 
gnes  furent  iluec  ordennees.  Puis  noncha  li  empe- 
reres  au  pape  qu'il  n'avoit  point  d'evesque  fii  Gam- 
bray,  et  li  pria  qu'il  volsist  donner  revesqui^  k  nn 
sien  clerch  qui  ot  nom  Liethars.  Quand  ce  oy  li 
papes,  sise  cremi  du  faire;  car  pas  ne  SQavoit  8'il 
estoit  dignes  de  tel  honneur.  Nequedent  il  s'a8senti 
k  la  priere  rcmpereur,  et  ainsifu  Liethars  eslis  de 
Gambray,  etle  sacra  rarchevesque  de  Rains  le  sixta 
Kal.  de  Mai  Tan  de  grace  1131.  Sicommeilfufais 
evesques,  si  ne  se  maintaint  pos  si  saintement  ne 
si  honnestement  qu*il  afferist  a  evesque.  Garil  n'a- 
moit  pas  ses  subgis  si  qu'il  deuist,  ne  les  atraioil 
par  douce  amour ;  ainsi  les  cachoit  en  sus  ile  lui  par 
dures  parolles.  Si  estoit  avarisse  si  plant^e  en  son 
D  cuer,  qu'il  ne  povoit  soulTrir  compagnie  ne  belle 
maisnie  entour  lui.  Apr^sfu  si  souspris  d'avaricey 
qu'il  laissa  rostel  d'evesque  et  ala  a  S.  Gery,  et 
demoura  iluec  en  Tostel  d'un  petit  canonne,  et  ne 
demandoit  nul  service  de  sa  maisnie.  Quand  ce  vit 
li  clergies  et  li  peules,sisedolutmoultqueIieve8- 
ques  vivoit  si  deshonnestement,  et  fisent  ainsi  que 
par  force  que  li  evesque  revint  k  son  propre  h(W* 
tel.  Apr^s  un  poi  de  tamps  par  sa  grant  ire  guerpi 
son  palais  et  vint  manoir  k  S.  Aubert,  et  commanda 
que  nulz  de  sa  maisnie  n'alast  o  lui,  et  pour  ces 
coses  estoit-il  forment  hait. 

41.  (Gf.  Abbr.  Cam.  14.)  A  ioel  tampseatoil  uns 


237 


CONTINtJATIO.  —  GESTORUM  VERSIO  GALLtCA. 


238 


homs  moult  puissans  en  Gambrosis,qoiotnonGe- 
rare  Maufillastres.  Si  fista  Tevesquo  moult  de  maulx 
et  rebella  contre  lui,  et  prendoit  ses  hommcs  et  les 
mettoit  en  prison,  et  toloit  leur  possessions.  Quand 
ce  vit  li  evesques,  s'en  fu  moult  iri6s,  et  requist 
&celaiGerard  qu*il  lirendistseshommes.  Maischilz 
riens  n'en  fist,  ains  demanda  triu\^'es  k  Tevesques 
tant  qu*il  peust  parler  bouche  k  bouche  a  lui.  Et  li 
evesques  par  mauvais  conseil  li  refusa.  Dont  fu  chlz 
Geras  trop  foursen^s ,  ct  isnellement  assembla 
moalt  de  chevaliers,  grans  gens  d*prmes  et  gens  de 
piet,  et  assalli  le  castiel  en  Cambresis,  ct  le  prist 
par  fa  et  forche,  et  furent  iluec  ars  que  hommes 
({ae  femmes  plus  de  cent ,  et  la  ville  fut  arse  et  5 
eglises  aussi,  et  reliques  d'aucuns  sains,  et  en  une 
e^ise  fu  ars  un  prestres.  Puis  prirent  et  roberent 
ehil  de  rost  toute  la  ville,  d*argent,  de  vestures  ot 
de  chou  qo*il  peurent.  Apres  ce  tint  chieux  Gerars 
le  castiel  en  sa  main  par  longtamps,  les  appendises 
et  tous  les  pays  entour.  Do  ces  coses  estoient  moult 
iOQrbl^  chil  de  revesquiet,  et  di&oient  que  tout  chil 
mal  estoient  avenu  par  revesque,  pour  cc  qu'il  ne 
vauU  donner  triuwes  k  Gerard. 

42.  (Cf.  ib.)  A  icel   tamps   estoit  uns  puissans 

homs  qui  ot  noms  Symons,   fiulx  Huon  castellain 

d'Oisi.  Si  li  prist  grans  piti^s  de  chou  quo  chilz 

Gerard  faisoit  tant  de  maulx  d  revesque  LietarCy 

et  que  nulz  n'en  prendoit  vengance.  Lors  assembla 

grant  ost,  et  prist  o  lui  chiaulx  de  Cambray,  et  ala 

contre  celui  Cerard,  et  gasta  sa  terre,  et  mist  tout 

4  fu  et  &  flame,  dont  fu  chilz  Gerard  si  povres  et  si 

mis  au  desoubz,  qu*il  rcquist  pais  ot  amour  a  celui 

Symon.  Adont  ot  consel  li  castellain  Hues  et  la  com- 

mugne  de  Cambrai  ensamble,  et  li  ottryerent  pais. 

Qoand  ce  sot  li  evesques  si  le  contredit  durement, 

et  dist  qae  ja  n^assauroit  Gerard  ne  tous  les  siens 

de  rescumeniement  dessi  k  tant  qu*il  restablieche 

les  eglises  qa*il  ot  arses ,  et  qu'il  aroit  rendu  dix 

miile  mars,  et  li  aroit  fait  satisfaction  des  cent  per- 

sonnes  et  du  prestro  qui  avoient  estet  peri  ou  fu,  et 

viegne  a  mercy  humblement,  et  rechoivent  leur  pe- 

nitence.  Quand  ce  olrent  li  bourgois,  si  le  disputerent 

et  ne  vaolrent  riens  faire.  E  li  evesques  respondi  que 

poortantse  lairoit-il  cachier  a  tousjours  hors  de  son 

efesquiety  qu*il  ne  fust  amende  k  rhonneur  de  Dieu 

elde  sainte  ^lise.  Quandil  olrentce,  si  lipromisent 

p^tpecunne  par  fraude  et  par  boisdie,  si  que  puis 

tpparot ;  car  ains  denier  n*en  ot.  Les  convenences 

k  tener  jora  li  qoens  de  Haynao  et  tout  li  sien  qui 

orent  estet  k  ardoir  le  castiel.  Puis  absolst  li  eves- 

qiies  le  comte  et  tous  les  siens  par  telle  condition 

(|ae  li  chevaliers  donroient  5  sols  et  li  hommes  de 

piet  S  sols  ;  puis  leur  enjoinst  li  evesques  grant  pe- 

■itence,  mais  pas  ne  le  fisent,  ne  ne  donnerent  pe- 

canne,  ainsi  furent-il  tout  parjuret.  Puis  fu  li  eves- 

qnes  moolt  hais  de  ses  citoyens  et  de  chiaolx  de- 

hors.  Fois  fti  assali  de  tootes  pars,  et  orent  si 


A  anemi  grant  volente  qo*il  ne  fust  pas  longhement 
evesquos. 

43.  (Cf.  ib,  15.)  A  icel  tamps  fu-il  semons  k 
Rains.  Si  ala  apres  lui  li  prAvos  de  la  cour  et 
pluisieurs  des  cannones.  Si  le  diffamerent  grief- 
ment  k  rarchevesque  de  chou  qu'il  vendoitles  prou- 
vendes  et  prendoit  deniers  de  bcneir  eglises.  Si  le 
accuserentaussid'avariseotd'aultresvi8ces,  et  di- 
rent  tout  lo  mal  qu'il  porcnt  de  lui.  Quand  ce  oy  li  ar- 
chevesques ,  si  traist  d*une  part  revesquo  Liethard, 
etparla  k  lui  en  secret  en  la  presonce  et  el  tesmoi- 
gnagedecinqcvesqueH^etliditmouItadmiablement: 
Or  oes^  biaulx  doulx peres  com  grans  maux  ei  queh 
les  deffaultes  vostre  adversaire  dient  contre  voua 
tout  en  aperty  et  reprendent  vostre  vie,  Pour  lequel 

g  coseje  vous  prie  pour  Dieu  que  vous  recognissiSs 
vostrticoulpe^  car  vous  ne po6s  longhement  vivre  en 
paisavec  tel  gent,  Dont  recoignut  li  evesques  sa 
coulpe  devant  rarchevesque,  et  convint  qu*il  lairoit 
revesquiet  et  pria  moult  humblement  a  rarche  vesque 
quMl  li  volsist  ottryer  quo  il  recheust  les  pourfis  de 
revesquiet  tressi  k  la  Tiephane",  et  li  archevcsques  li 
ottria  volentiers,  par  itel  convent  qu*il  ne  demou- 
rast  pas  en  revesquiet  puis  le  jour  devantdit.  Ceste 
cose  fu  si  celee,  que  nulz  ne  le  sot  fors  le  5  eves- 
quos.  Apr^s  si  repaira  en  son  pais,  et  alla  isnelle- 
ment  k  rempereur,  en  esperance  d'estre  restablis 
en  son  evesquiet  par  lui.  Lors  ala  apr^s  lui  liproo- 
vos  et  aucun  bourgois  de  la  cit^,  ct  raccuserent  de 
moult  de  coses  devant  rempereur,  et  qu'il  voloit  ses 

^  hommes  deshircter  ;  et  li  ovesques  respondi  moult 
vigheureusement  et  fist  sa  complainte  a  rompereur 
comment  chil  de  Cambray  Tavaient  villement  trai- 
tiet  et  tolu  ses  rentes.  Quand  ce  oirent  ii  prince  de 
la  court,  si  se  cremircnt  que  leur  subgit  ne  les  trai- 
tassent  ainsi,  et  enorterent  k  Tempereur  qa'il  con- 
fremast  par  privilego  qoe  nulz  n^euist  service  en  la 
cour  son  seignour  contre  la  volente  son  seignour 
meismeSy  et  il  le  fist  volentiers.  Dontfottropdore- 
ment  toorbl6s  li  proovos  de  Cambray ;  car  il  voloit 
son  seignour  servir  contre  sa  volentd.  Pois  repai- 
rierent  chil  de  Cambray  en  leor  pais  moult  triste 
pour  ce  pri vilege ,  et  se  celerent  tant  qu*il  porent. 
Or  avint  si  qo'il  chevauchoient  entre  Haspr^  et 
Cambray,  pour  leurpechies,  par  aventure  que  chilz 
Gerard  Maufillastres  les  prist  et  tint  en  grief  pri- 

^  son,  et  prist  d'iaulx  11  \ingt  mars  d'argent  ains  quUl 
les  laissat  hors.  De  ce  furent  forment  iriet  chil  de 
Cambray,  et  disent  que  cel  encombrier  avoient-il 
par  Toccoison  leur  evesquo.  Puis  rovintli  evesques 
k  Cambray  moult  Joyeux  pour  son  privilege  de  la 
prouvost^,  qui  estoit  mise  en  son  plaisir.  Aprds  ce 
excumcnia  li  evesques  tous  ccux  qui  orent  pris  ses 
bourgois,  et  qui  concel  y  orent  mis.  Puis  chanta 
messe,  et  maudi  cculx  qui  iroient  contre  le  privi- 
lege  de  la  prouvost^,  en  Tan  ***  (1135). 


939                             APPJENP,  m  Q?^T(^)  «PJSiCOP.  Q^MBRAJC}-                              240 

CONTINUITIO  ANDREANA''' 

Post  istum  Gerardum,  qui  in  isfa  ecclesia  (485),  A  accepia  comitissa ^. 

ut  ftierunt  prius ,  monachos  restituit ,  fratremque  Cui  in  opiscopio  Cameracensis  ecclesie  Uobertus, 

suum  E^lbertum  abbatem  prefecit;  domnus  Lietber-  qui  dicebatur  prepositus  Arie,  successit,  et  rexit 

iu8,yiromninosanctitateconspicuus,  inepiscopatu  in  electione  ecclcsiam  Cameracensem  per  5  mea- 

•uccessit ;  post  hunc  alter  Gerardus ;  posf  hunc  ses,  et  a  complicibus  Jacobi,  ut  fcrtur,  apud  Con- 

Manasses,  Suessionensis  ecclesio  clcricus  ;  post  datum  inter  duos  pontes  interfectus  est,  et  apud 

hunc  Galcherus,  Tornacensis  ecclesie  canonicus  ;  Ariam  tumulandus   translatus.    Roberto  Alardus 

post  hunc  Odo;  post  hunc  Burgardus;  post  hunc  archidiaconus  ejusdem  ecclesie  successit,  et  rexit 

Lietardus ;  post  hunc  domnus  Nicholaus  Gosvini  ecclesiam  anno  et  dimidio,  et  mortuus  est  plenus 

de  Munfibus  frater,  qui  anno  Domini  iiG7  apud  dierum,  Huic  successit  Rogerus  frater  Hellini  de 

Valcelias  obiit,  sed  ad  Cameracum  tumulandus  ho-  Wanrigavo,  vir  totius  bonitaiis  et  honestatis  mo- 

norande  translatus,  sepultus  est  in  veslibulo  eccle-  ribus  adornatus.  Hic,  anno  Domini  1179,  concilio 

sie  beate  Marie,  ante  altaro  sancti  Johannis  bap-  Romano  Ab  Alexandro  papa  celebrato  interfuit^  et 

tiste.  Domno    Nicholao   successit   Petrus ,    filius  ibidem  in  episcopum  consecratus  est  a  Willermo 
Tkeodirici  comitis   Flandrie,  et   rexit  ecclesiam  g  Remensi  archiepiscopo  et  apostolice  sedis  legato, 

annis  4;  sed  posfea,  ut  orat  juveais,  clericatum  in  ecclesia  sancfe  Savine. 
deposuil  et  electionem  episcopi  dimisit,  et  uxore 


APPENDIX. 


mmm  S.  AHDBIi^  mTKI  CliVeRACESII 

EDENTE  V.  CL.  LUDOWICO  BETHMANN  PH.  D. 
(Apud  Pertz,  Monumenta  Germanise  historica^  Scriptorum  tom.  VII,  page  526.) 


MONITUM. 


Auctor  sequentis  Chronici  monachus  fuit  S.  Andrese  in  Caslro  Cameracesii,  Walcheri  cpiscopi  ad 
concilium  ClaromontfBnum  a.  1095  comes  atque  consiliarius  (A%Q),  Scripsit  apud  S.  Andreama.  1133(487) 
histbriam  sui  monasterii  atque  regionis  potissimum  Cameracousis,  tribus  libris,  et  quibus  primum^ 
atque' secundum  ad  verbum  ferc  desumpsit  ex  Gestis  Lielberti,  e  Rodulli  Vita  cjusdem,  aique  ex  Anna- 
libus  non  jam  nofis  (188);  do  suo  pauca  lantum  r.ddit,  scd  inter  haec  scitu  qusBdam  dignissima  (489). 
Tei;tiu3  liber  Inde  a.  1076  ea  narrat  qum  nostra  cetale  partim  vidimus  et  audivimus  (490),  in  eo  auctor, 
j^erjDaucis  exceptis,  suis  vestigiis  incedit. 

Liber  magna;  utilitatis  ad  novissima  usque  tempora  plane  incognitus  remansif.  Codicem  unicum  et 
procul  dubio  autographum,  qui  olim  S.  Andrea3  fuerat,  a.  1787  in  archivio  Maricolensi  repperit  dom 
Bevehoi^  tunc  temporis  monachus  S.  Andreae,  post  decanus  Melbodiensis,  qui  fragmenta  indp  propoauit 
in  Aetif  J$S.  Belgii  V,  193.  Codex  ille  poslca  evanuit,  ueque  quo  devenent,  hucusque  potuit  extricari. 


nitate,  edendos  concessit,  imo  graliose  ipse  obiulit,  ifa  ut  nunc  prima  vice  integrum  prodeat  opus,  quod 
ad.hjstprifun  utile  fore  speramus,  Le  Glayo  vero  graii  semper  animi  nostri  monimentum  esse  volu-> 
mui^. 

L.  C.  BETHMANN, 
VARIiE  LECTIONES. 

d^d  jfaac  coDliDuatiooem  oodex  3  Gesiorum  libro  111  ^  49,  medio  subjungit,  calamo  atque  atrament6 
continuo  novam  tantummodo  lineam  incipienSy  titulo  uiillo,    ^  dimidia  linea  in  codice  vacua  r&iicta, 

NOTiE. 

(485)  S.  Andre»  Casiri  Camerncesil ;  cf.  Chro-  (488)  I,  5,  6,  8,  21 ;  IF,  8,  9,  15,  16,  30. 

nicam  S.  Andreae  statim  scquentem  I,  20.  II,  9.  (589)  Ut  narrationem  de  expqditione  im&eratoria 

(486)  III,  19.  in  Flandriam  a.  1054 :  II,  18  sqq. 
(487)111,42.       ^  (490)  III,  prol.  ^^ 


Ml 


CHRONIC.  S.  ANDRE^CASm  CAiMBRACESII. 


24» 


LIBER  rtllMUS. 


1.  De  slaia  ecclesieeel  impsrio  urbis  Romae.  San- 
ct£  et  apostolicse  sedi  Romaase  eccIesisB  Gregorio  V, 
et74<*  a  bea  Gregorio  Theologo,  anno  Dei  Christi 
lOOl  laudabiliterpresidente,  [( V.  Lietb,  1)  Otthoju- 
oior  Romaai  principatus  imperiale  solium  militari 
brachlo  strenuissime  gubemabat.  Qui  cum  donisac 
beneficiis  ingluviem  Homanorum)  queesemper  insa- 
Uabilis  est  et  fuit,  saturareS^  nequiret :  adeo  vesania 
eorum  inferbuit,  ut  imperator  non  sine  morte  suorum 
iborbe  Roma  pelleretur.  IUerepulsam  sui  graviter 
ferenSy  dum  adiigurias  suas  vindioandas  imperiales 
militam  cogit  copias,  defungitur,  atque  cum  luctu 
ei  miQBrore  suorum  honore  regio  in  ecclesia  Aquis- 
grani  sepelitur.  Post  hssc  Henricus,  Bavariorum 
dacis  Henrici  filius,  nutu  et  providentia  Dei  ex 
consiiio  Lothariensium  pufpura  vestitus  regia,  ar- 
fflis  insignitur  imperialibus.  Qui  quam  prudenter, 
qoam  fortiter,  quam  pacifice,  quam  catholice  suum 
rexitiaiperium,  monstrat  nominis  ipsius  intitulaiio, 
per  qoam  non  modo  augustus  et  imperator,  sed 
fnsuper  orthodoxus  atque  pacificus  attitulatur. 

S.  De  Remeasi  archiepiseopoet  Cameracensi  epi- 

sccpo  (Cf.  Gesta,  ep.  Cam.  i,  112.)  His  fere  diebus, 

post  Alberooem  vitaevenerabilisvirum,  Arnulfusa 

beato  Remigio  21««  Remensem  archiepiscopatum 

leaebat;  Cameracensem  vero  ecclesiam  Erluinus 

S9*«  a  beato  Vedasto,  qui  abeato  Remigio  Atreba* 

lam  civitatis  et  Cameracensis  episcopus  extitit.  Hic 

itlique  cum  ox  diversis  crebro  ad  se  clamantium 

qnerelis  cogaosceret  totam  Cameraceasem  et  ma- 

xiaie  haac  fioitimam  regionem  quorumdam  rapto- 

rom  exhac  proxima  silva,  qu»  est  AridaGamantia, 

etexvicims  castellis  frequenter  erumpentiumgravi 

perturbari  infestatione  —  nam  et  die  ac  nocte  villas 

et  domos  invadentes  cunctaque  deripientes,  ipsos 

qaoqae  viros  vinctos  rapiebant  —  tunc  virtutem 

egregiam  virilis  animi  concepit  industriee,  aliquod 

scilicet  parare  eis  obstaculum,  quod  incolis  tuitio 

eertumque  refugium  et  ad  repellendas  hostium  in> 

sidiaB  invineibile  fieret  munimentum. 

3.  Quis^  cur  velquando  hoc  Novum  Castellum  ox- 
Mtruetam.  Igitur  ad  id  peragendum  aptum  diu  per- 
quirens  locom,  tandem  in  hac  quse  tunc  temporis 
eirca  ecclesiam  beatiQuintini  martiris  villula  erat  et 
Perona  nomen  antiquitus  habebat,  et  ubi  fluvius 
(491}  subterfluens  quasi  limes  quidam  Cameracon- 
semet  HaynGQnsem  pairiam  dirimit,  accita  nonparva 
mana  prope  sive  looge  manentium,  fortem  quamvis 
Hgneam  mupitionem  extruxit  firmoque  vallo  cir- 
ciondediL  Inde  paratia  miiitibus  qui   necessarii 


B 


A  erant,  equitum  ac  peditum  prsesidia,  prout  oppor- 
tunum  orat,  inibi  coHocans,  sopito  prisco  nomine, 
Novum  Castrum  vocavit.  Sic  et  tunc  ot  deinceps 
quoad  vixit  sedatis  raptoribus,  omni  coloniaa  Ca- 
meracensi  pax  firma  provonit. 

4.  De  ordinalione  Krluini  episcopi.  Multa  etpr»- 
clara  de  hujus  episcopi  gestis  poterant  eommemo- 
rari,  sed  quia  ad  aliud  propositum  tendens  coepta 
festinat  oratio,  in  boc  diutius  non  vacat  immorari. 
Hoc  tamen  solummodo  breviter  inserendum,  quod 
[  {ib.  I,  110)  tam  ecclesiasticis  quam  sflecularibus 
nogotiis  creditus,  primoLeodicensisarchidiaconuB 
extiterit ;  dein  vero  dono  Cameraconsis  episcopi 
sublimatus,  Romee  una  cum  Othone  imperatore  a 
praedicto  papa  Gregorio  episcopus  ordinatus  fuerit; 
ea  scilicet  de  causa,  quia  tunc  temporis  Remeosett 
ecciesiam  gravis  agitabat  contentio.  Arnulfo  siqui* 
dem  pro  quibusdam  malis  infamationibus  abepis- 
copali  sede  dejecto,  et  quodam  Gerberto  scolastieo 
in  loco  egus  injuste  substituto,  sed  episcopis  Re» 
mensis  subjectionishoc  negotiumdiu  interse  venti- 
lantibus,  tandem  ad  hoc  ventum  est,  ut  quia  smpefa- 
tus  Arnulphus  sine  notitia  et  auctoritatedomaipapoa 

Q  degradatus  fuerat,  rursus  in  sede  episcopali  judi- 
ciali  sentontia  reslitueretur.  Quod  et  factum  est.  ] 

5.  De  successione  apostolicorum.  Postquamprfledi- 
ctus  papaGrogorius  anno  1,  mensibus  5,  ecclesiam 
rexit,  dicm  clausitextremum,  et  Johannes  succedit. 
QuietiampostquamiOmensibussedit  vitamturpiter 
finivit.  Inde  Gerbertus,  qui  ot  Silvester,  quem  su- 
pi^  memoravimus,  substituitur.  Hiccum  imperatore 
Olhone  Roma  expulso  egrcssus,  comitaiHlo  cum  eo 
Havennam  venit;  vir  liberalium  artium  disciplinis 
satis  superque  eruditus^geomotriae  quoqueadoope- 
ritus,  ut  spatia  locorum  vel  in  terra  vel  in  aere  ^io 

j%  intuitu  faciie  metiretur.  Quod  liquido  patet  ex  qui- 
busdam  ejus  opusculis  et  epistolis,  quarum  unasu- 
por  commentum  Macrobii  ad  Alcuinum  magistrum 
extat,  in  qua  dc  ratione  et  quantitatecujuscumque 
sphaereo  et  de  diamotro  ejus,  de  cubis,  desoliditatey 
doai*ea,  de  arithmeticis  argumentis,  probabiliterdiB- 
putavit.  Uexit  igitur  ecclesiam  annis  4,  .mense  1, 
diebus  19,  et  mortem  sibi  vicinam  sentiens,  hoc 
versu  se  ipsum  compellasse  fertur :  Nil  abacus  ma- 
thesisquc  tibi^Gerbertejuvabunt.De  hocsatdictum 

6.  De  obitu  Herluini  episcopi.  Anno  vero  Dei  Ghri- 

.Bti  1002°  obeunte  Otthone,  sicut  primo  capite  ple- 

niusdescripsimus  Henricus  imporiiculmensortitur. 

Etpost  Silvestrem  Johannos  Sicco  ecclesiam  suscer 

pit.  Qui  etioqi  post  menses  5  et  dies  25  diem  abiit- 


^  salotare  pia. 


VARIiE  LEteTIONES 


NOT>E. 


(491)  Smt,  la  Srtle. 


343 


APPEND.  AD  GESTA  EPISCOP.  CAMERAC. 


244 


Item  Johannes  Fanassus  sedit  anno  1  et  vitam  finivit. 
Monasterium  sancti  Genguld  consecratur.  Post  Jo- 
hannem  Sergius,  qui  vocalur  Osporci,  seditannis  3. 
Inde  Benedictus  sedit  annis  11,  mensibus  10,  die- 
bus  21.  Hujusanno6<^[(/77. 1,  118)domnu8Erluinus 
episcopus  post  multos  labores,  post  et  creberrimas 
qnas  a  Waltero  Deo  odibili  castellano,  Walteri  vi- 
perese  radicis  filio,  perpessus  fuerat  tribulationes, 
tandem  morbo  correptus  lectoque  decubans,  ins- 
tantis  resolutionis  suee  tempus  et  horam  migrandi 
attentius  prestolabatur.  Sed  interim  predictus  tiran- 
nus  a  malignitatis  suee  rabie  minime  vacabat.  Au- 
diens  enim  episcopum  ad  mortom  infirmari,  Isetus 
et  soliio  elTeratior  elTectus,  domos  clericorum  in- 
fringens  irrupit,  et  queeque  sibi  placita  diripuit. 
Quin  etiam  stabula  irruens,  equos  episcopi  rapiens 
abduxit.  Addiditpreterea  magis  execrabile  facinus ; 
quia  cum  deportato  defuncti  corporc  episcopi  in 
ecclesiam  sanctie  Marise  clerici  et  capellani  ex  more 
exequias  debiti  funeris  exequerentur,  ille  novo  fu- 
rendi  genere  stimulatus,  nudatis  gladiis  eos  nppo- 
tens,  usque  ad  altare  fugatos  insequitur.  Sicque 
corpus  inhumatum  mansit,  donec  Richardus  abbas 
Attrebato  adveniens,  in  ccclesia  sancti  Autberti  ad 
aquilonarem  plagam  tumulavit.  0  quee  lingua  tam 
'  diserta  cujusvis  oratoris  efiari,cujusve  calamus  scri- 
bce  tam  velociter  scribentis  enumorare  possit,  hic 
Walterus  etpaterejus^^  Walterusetneposejus  Hu- 
goquanta  mala  fecerint  quattuor  sibi  succodentibus 
episcopis,  scilicot  Erluino,Gerardo,Lietbertoatque 
Gerardo.  Sed  do  his  dicta  sufficiant ;  qui  plenius 
nosse  cupit,  in  gestis  eorum  reperire  qnibit :  nos, 
brovitati  studentes,  alia  promere  curamus. 

7.  [( V,  Lietb,  S.)  De  domno  Gerardo  episcopo.  Igi- 
tur  imperator  Henricus,  quem  Othoni  successisse 
supra  diximus,  audiens  obiisse  Herluinum  opisco- 
pum,8uorum  usus  consilio  Gerardo  suo  capellano, 
Lotharien8iumatqueCarlensiumparentibusedito,so 
facilem  libenter  prsebuit  super  electione  de  eo  facta 
Cameraconsis  episcopii  Qui  et  episcopalem  benedi- 
ctionem  5  Kalendas  Maii  adeptus  est.  Factus  itaque 
pontifex,  quam  sancte  vixerit,  quam  canonice  eccle- 
siam  sibi  commissam  rexerit,  testes  sunt  sacree 
religioni8homines(492),  testes  instauratio  et  rostau- 
ratio  domorum  sanctee  matris  ecclesise.  Ecce  videas 
lucernam  super  candelabrum  positam  in  domo  Do- 
mini  splendere,  et  radioejus  omnem  episcopii  ple- 
bem  illustratam  gaudere  (G.  ep.  Cam.  iu,  l.)Scien- 
dum  autem  de  eo,  quod  Albero  3^3  Remensium  ar- 
chiepiscopus  puerum  pro  consanguinitate  secum 
permissione  parentum  abduxit,  et  sub  regula  cano- 
nica  degentem  familiariter  educavit.  ] 

8.  De  ecclesia  sanctmMarise.  Benedictus  papa,  ut 


A  fiupra  dictum  est,  annis  11,  mensibus  10,  diebus  21 
saoerdotio  functus,  vita  excessit,  et  Johannes  suc- 
cessit.  Remensem  vero  ecclesiam,  defuncto  Arnul- 
pho,  domnus  Ebalus  suscepit.  Domnus  vero  Gerar- 
dus  anno  1021,  pontificatus  vero  sui  10,  ad  initium 
bonorum  omnium,  caput  monasterii  sanctsB  Dei 
genitriois  Mariee  Cameraci  8  Kalendas  Aprilis  in- 
genti  et  mira  apparatione  construere  cepit  (493),  et 
sicut  hactenus  et  perpetuo  cernitur  venustissime 
decoratum  implevit. 

[  9.  (/A.)  De  swvitia  Walteri  castellani,  Verum 
interim  Walteri  malitia,  quam  in  diebus  Erluini  epi- 
scopi  exercuerat,  nequaquam  minuebatur,  sed  ma- 
joribus  atque  gravioribus  fiagitiis  insistens,  rabies 
ejus  in  dies  augebatur.  De  quo  quamvis  tseddat  nos 

B  aliquam  iterum  mentionem  facere,  quia  tot  et  tanta 
^^  ejus  exislunt  scelera,  ut  si  scnbantur,  proprio 
egeant  codice,  tamen  quin  de  eo  aliquid  vel  breviter 
dicatur,  nolumus  prseterire,  quo  scilicet  domno  epi- 
scopo  in  voxatione  tanta  a  maligno  hoste  pateat 
animum  non  defuisse  {ib,  39),  et  probata  virtas  ejus 
patientise  sequanimiter  cuncta  ferens  admirationi 
omnibus  et  exemplo  possit  haberi.  Nam  post  civiles 
seditiones,  post  incendia,post  rapinas,  post  incar- 
cerationes  civium  etpauperum,  quee  vel  absente  vel 
prsesento  episcopo  tirannus  ille  patrarat ,  cum  a 
domesticis  et  paribus,  aliquando  vero  ab  extraneis 
potentibus,  quin  etiam  ab  imperatoris  ^  legatis , 
quos  conquerentibus  petente  episcopo  imperator 
ad  compescendam  ejus  vesaniamilluc  direxerat  fre- 

C  quenter  pro  nephandis  ausibus  argueretur  {ib.  2) : 
ille  subito  quandam  simulationem  assumens,  spe- 
ciem  fictse  correctionis  praetendebat ;  sicque  gra- 
tiam  episcopi  exorans,  obsidibus  datis,  juramentis 
factis  de  conservanda  pace,  veniam  impetrabat.  Sed 
mox  ut  exercendi  soliti  furoris  occasio  oblata  fiiis- 
set,  omnia  promissacitiusadnullata  dissipabantuFy 
et  in  deteriora  facta  erumpebat  {ib.  3).  ] 

10.  De  ecclesii  a  domno  Gerardo  constractis.Sed 
interh&ec  adversa  mens  episcopi  bene  conscia  a  sta- 
tu  rectitudinis  et  ab  intentione  verse  religionis  nullo 
modo  dejicipoterat;  imoin  construendis  coenobiis 
et  reparandis  sanctorum  ecclesiis  continuo  alTectu 
insistebat.  [  (V.  Lietb.  2.)  Quod  quidem  monstrat 
Cameracensis  sedes  ope  studioque  ipsius  nobiliter 
decorata,  nec  non  in  capite  sedis  ejusdem  pontifica- 
liter  exallata  ;  testatur  Attrebatensis  ecclesia,  post 
confiagraf ionem  caelestis  incendii  per  eumdem  pon- 
tificem  melius  pulchriusque  quam  fuerat  resftaurata. 

D  Patet  etiam  hoc  ex  Florenorum  illustri  coenobio, 
quod  ipse  utpote  claro  genere  inde  oriundus  erat, 
in  honorem  Dei  et  memoriam  sancti  Johannis  ba- 
ptistse  sumptibus  suis  construxitpatemisquehsere- 


VARLE  LECTIONES. 

36*  cujus  cop.    3W  Alberto  cop.    664  quanta  cop.    W5  imperatoribus  cop. 

NOTiE. 

(492)  Nostris  adhuc  temporibus^superstites  ad-      ptam  esse,  non  ex  nostro  fluxisse. 
dit  Vitia  Lieberti)  undeappareteamanostrodescri-         (493)  A.  1024  secundam  Gesta  epise  .Cam.  III,  49 


345 


CHRONIC.  S.  ANDREiE  CASTRI  CAMERACESII.  LIB.  I. 


246 


ditatibus  ditavit.  ]  Qnid  de  aliis  coenobiiS)  quid  de 
Maricolis,  qaid  de  cella  sancti  Gisleni,  quid  de  AUo 
Monte  referendum,  ubi  jam  lapsum  et  ad  lubricos 
clericorum  usus  devolutum  monachalem  ordinem  in 
pristinae  religionis  normam  studiose  reparavit,  ot 
sectatores  bonorum  operum  abbates  regulari  tramite 
inibi  instituit?  Sed  horum  narratio  suum  teneat  lo> 
eam  ;  nos  aatem,  sicutinprima  fronte  hujus  operis 
proposaimus,  ad  enarranda  quolibet  modo  ecclesise 
nostrse  primordia  deinceps  verba  vertamus. 

11.  Quod  domnus  Gerardus  turrim  hujus  vUJcb 

eoDtruxiL  Diximus  in  primis,  episcopum  Erluinum 

td  repellendas  raptorum  infestationes  in  haec,  quee 

ttnc  aut  nulla  aut  pai^va  villula  erat,  locum  muni- 

tum,  id  est  Novum  Castrum,  primo  condidisse,  ac 

per  hoc  incolis  totius  provincise  pacem  et  quietem 

non  modicamacquisivisse.  Postea  vero  domnus  Ge- 

rardas  saccessor  egus,  considerans  hoc  ipsum  pro- 

babili  etnecessaria  factum  esse  indu8tria,ipsaquo- 

qae  diligenter  custodire  etin  majorem  statum  epis- 

copaliprovidentia  studuit  augere.  Nam  post  aliquot 

annos  predicta  lignea  domo  depulsa,  turrim  excel- 

sam  lapide  quadrato,  usque  hodie  sicut  cernitur  per- 

manentem,  non  sine  majoribus   expensis  ibidem 

sedificavit.  Insuper  et  causam  intentionis  suse  tan- 

tiqae  laboris  in  una  grandi  lapide  muri  ipsius  forma- 

tis  literis  insculpi  precepit  hoc  modo  :  >  Sanctae  Dei 

geaitricfl^  MarisB  Gerardus  episcopus  domum  hanc 

ad  iailionem  et  refugium  pauperum.  Quam  qui  ad  hoc 

serYaverit,benedictionem,  quiautem  aliter  fecerit. 

osternam  accipiat  maledictionem. 

12.  Quod  ecclesiam  hanc  oidiGcare  cogitaverit. 

Post  haec  meditatio  cordis  egus  a  conspectu  divinee 

pietatis  ad  hoc  inspirata  est,  ut  quia  contra  visibiles 

hostes  domus  refugii  temporalis  constructa  esset, 

eiiam   contra  invisibilium  nequitias    spiritum  et 

principes  tenebrarum  altera  domus  spiritualis  exi- 

miis  qaidem  lapidibus  prope  sedificari  deberet ;  in 

qaacustodesjacvigilestales  habitarent,  qui  utroque 

tempore  diei  et  noctis  Deum  in  seecula  laudarent ; 

et  sicat  illa  protectio  corporum  et  rerum  peritura- 

rom,  ita  ista  prassidium  fieret  animarum  uunquam 

moritararam.  Hoc  autem  eo  cogitante,  Deus,  qui 

dives  ^estinmisericordia,  quo  inspirantequee  recta 

sont  cogitantur,  et  quo  operante  eadem  peragun- 

tar  98^,  qui  ei  velle  dedit,  etiam  et  posse  contulit, 

preparans  ei  opportunitatem  hujusmodi  optata  pa- 

trandi. 

43.  Qaomodo  boc  monasterium  contruxerit.  Erat 
tanc  temporis  miles  quidam  Heriwardus;  genere 
nobilis,  qui  ob  insolitse  368  robur  virtutis  Ferreum 


brachium  cognominabatur ;  a  quo  etiam  Heriwardi 
Vallis  nuncnpatur.  Cujus  mansio  apud  Basuellum 
(494)  quam  fuerit  fortis,  ex  ipsius  situ  loci  adhuc 
facile  potest  agnosci.  Qui  cum  multiscirca  sedifTu- 
sis  ex  paterno  jure  polleret  alodiis^  interpellatus  a 
domno  episcopo,  partim  proaliqua  facta  commuta- 
tione,  maxime  autem  pro  anima  sua  et  parentum 
suorum  necnon  et  filii  sui  Hervardi  et  nepotis  sui 
Fulchonis,  alodium  de  Thcoderici  monte,deWate- 
neiis  ^^  quin  otiam  terram  hanc  et  locum  nostrse 
habitationis  ct  culturas  de  foris  contradidit.  Tunc 
domnus  episcopus  voti  compos  efTectus,  sicutprius 
animo  conceperat,  oratorium  in  honorem  sancti  An- 
B  dreee  apostoli  et  amici  Doi,  cui  se  prss  csBteris  san- 
ctis  commandabat  attentius,  officacistudio  constru- 
xit )  et  viginti  quatuor  monachos  ibidem  sub  sacra 
religione  et  regulari  norma  servituros  delegavit, 
fratremque  suum  domnum  Elbertum,  vitse  venera- 
bilis  virum,  abbatem  eis  prefecit  (495). 

14.  De  nephandis  factionibus  Walteri  castellani. 
Cogor  pcr  singulas  pene  hujus  operis  sententias 
Walteri  mentionem  repetere,  quia  ita  quodammodo 
narrationis  ordo  videtur  exigere.Donec  enim  dom- 
nus  episcopus  supradictis  et  aliis  bonorum  operum 
exercitiis  insudabat,  ille  vesano  spiritu  agitatus  nec 
parumperamalignitatissuoB  debachationibus  vaca- 
bat. 

C  \{GestH  ep.  Cam.  in,2.)  Quapropter  seepius  ab  epi- 
scopo  et  ab  imperialibuslegatisadmonitus  impera- 
toris  curiam  adire,  ille  cujusvis  prsetendens  casum 
excusationis,  promittendo  verbis  formam  resumebat 
simulatee  correctionis,  sed  non  multo  post  in  dete- 
riora  labens,  amplius  iterabat  culpas  consuetee  pra- 
vitatis  {ib.  [39),  adeo  ut  quemdam  Hobertum  mili- 
tem  episcopitamnobilitato  generisquamvirtute  ju- 
ventutis  strenuum,  quem  suse  tyrannidi  obstiturum 
suspicabatur,  quamvis  sub  interpellatione  domni 
presulis,  qui  eos  federare  cupiebat,  in  travia  (496) 
positum  Dominica  die  interficeret ;  (ib.  44)  ipsum 
quoque  episcopum  intra  domumsuam  tribusdiebus 
armis  ita  includeret,  ut  nec   ipse  nec  quisquam 

j)  suorum  egrodi  pre  timore  mortis  auderet  370.  Sed 
jam  de  hoc  magis  libet  reticere,  quam  plura  tam 
perversi  hominis  malefecta  referre,  quippe  quan- 
tum  de  eo  dicimus  acsi  de  torrente  vas  aquee  hau- 
riamus,  tot  et  tantae  ejus  existunt  malitiee,  quas 
adversus  sanctum  virum  et  civitatem  non  est  veri- 
tus  exercere. 

15.  De  profectione  domni  episcopiad  curiam  impe- 
ratoris.  {Ib.  35.)  Interea  pro  hoc  et  pro  aliis  nego- 
ciis  causaextitit,quadomnusepi8Copus,  assumptis 


VARIiE  LECTIONES 

3«  genitricis  cop.      ^  perabuntur  cop.  3^8  insolutfle  cop.      369  jta  restitui  ex  Gestis  ep.  Cam.  III,  49* 
Tilchonis  alodium  de  .   .   .   .  monte  de  Watenesis  copia      370  ederet  cop. 


NOTiE 


(494)  Basael,  prope  le  CAteau. 

(496)  Gf.  Gesta  ep.  Cam.  ii,  3.  Obiit  v.  Id.  Mai. 


i047. 
(496)  I.  e.  trevia,  treuva,  treuga, 


m 


APPEND  AD  G£STA<^ISGOP.  PA>1ERAC. 


m 


secum  illustribus  viris,  comite  quoque  Haynoensiy  ^  protestatusestolimcontulisse.Novissiaiepluriinuro 

Heinricum  imperatorom  adiit,  qui  diebus  illis  Aquis- 

graniforte  morabatur.  Ubi  archiepiscopo  Coloniensi 

et  ceteris  venerabilibus  sancti  ordinis  ministris  pro- 

vincialis  sinodus  celebrabatur,  in  qua  ab  ipso  impe- 

ratoreeta  supradictis  personis  tamdeecclesiasticis 

quam  de  secularibus,  de  stalu  et  pace  sanctad  Ec- 

clesisd  legaliter  ac  sufficienter   tractatum  est.  Ibi 

etiam  domnus  episcopus  gravissimam  litem,  qusB 

interprefatum  archiepiscopum  Pilegrinum  et  Leo- 

dicensem  prsesulem  Durandum  diu  versabatur,  pro 

quadam  scilicct  villa  quee  est  Burcii,  quam  uterque 

parrochiffi  suee  contendebat   a^l^^^^ribere,  probabili 

atque  sinodali  judicio  diremit.  Jam  vcro  imperator 

quanta  et  quam  preclara  donajomnibus  quiinnume- 


auri  illi  tribuens,  commeatum  ut  ad^ua  rediretac- 
commodat,  observansutin  hoc  locodies  obiius  ^'us, 
qui  est  3  Nonas  Julii,  in  memoria  eQterna  habere- 
tur. 

IH.Peobiiu  Henrici  /mpera/orjs.Hisigiturregiis 
donatus  muneribus  domnus  episcopus  ad  propria 
cum  pace  et  Isetitia  cum  suis  rediit.  Sed  non  multo 
post  gravis  ei  tristitia  successit.  Nam  ssepedictas 
imperator  Henricus  orthodoxus  atque  pacificus,  vi- 
ginti  annis  imperio  feliciter  administrato,  pontifi- 
catus  domniGerardi  anno  i2  {ib.  iii,50)  diem  clau- 
sit  extremum (ai].  1054).  Cujusmors  qualem  sanctcB 
ecclesiee  desolationem  non  dictu  facileestquantum- 
que   Romanoe  reipublicae  plebique  intulerit  detri- 


rabiles  ibi  confluxerant  episcopis,  abbatibus,  cleri-  B  mentum.  Tandem  collecti  principes  Saxones  apud 


cispauperibuset  cunctisboni  testimonii  viris  distri- 
buerit,  necscripto  nec  verbis  facilepotest  numerari; 
quippe  cujus  tanta  in  erogando  diversa  munera  li- 
beralitas  extitit,  utnulla  antiquorumsive  exterorum 
regum  munificentia  potuerit  comparari.  Sodnosista 
breviter  perstringendo  ad  alia  properamus. 

16  De  largitate  imperatoris.  {Ib.  37,  38.)  Soluto 
denique  supradicto  conventu,  imperator  cum  pri- 
moribus  suis  rursum  contenditvillamsanctiGauge- 
rici  nativitate  illustratam,  instante.m  predicti  con- 
fessoris  festivitatem  celebralurus,  qua^  est  3  Idus 
Augusti.  Inde  digrcdiens  Virdunum  petiit;  ibique 
sanctseDei  genitricis  Marise  nativitatem  devotissime 


MaguntiamCocradumsibipraefeceruntin  regem,  et 
eodom  annoibidembenedictusest  in  nativitatesan- 
ctse  Marise. 

19.  De  dedicatione  hiyus  ecclesise.  Domnus  inte- 
rim^piscopus  munera,qu8e,ut  dictum  est,  acceperat 
a  rege,  retentis  duabus  crucibus,  qusB  usque  hodie 
preferuntur  ad  processionem  sanctse  Marise,  data 
pro  eis  una  aurea  372  et  preliosis  lapidibus  fabre- 
facta,  quse  apud  nos  hactenus  servatur,  corpus 
etiam  sanctse  virginis  et  martiris  Maxelendis  par- 
temque  corporis  sancti  Sarii,  magna  cum  venera- 
tione  et  cleri  et  populi  multitudine  in  ecclesiam 
hanc  honorifice  adportavit  (an.  1025).  Etmulta  cor- 


celebravit.  Ipsa  die  imperatrix,  quia  eam  domnus  C  pora  sanctorum,  constituta  dedicatiouis  die,  id  est 


episcopus  in  processione  addextravitei  fcrcula  auro 
gemmisque  contulit  insignita.  Inde^Hvero  Mettis 
perveniens,  per  singula  monasteria  multas  opes 
distribuit,  nullumque  bonum  aut  clericum  aut  mona- 
chum  prseteriit  non  donatum,  veluti  quodam  prse- 
sagioimminentem  diem  quinimium  vicinus  eratsui 
obitus  prsevidebat.  ] 

17.  Quod  preoJara  ei  dona  imperator  dederit,{an. 
1028.)  Et  vero  domnus  Gerardus  pre  ceteris  episcopis 
eijas  obsequiis  adhserens,  cum  inter  cetera  se  novam 
congregationem  monachorum  in  honorem  sancti 
Andrese  construxisse  amica  ei  collocutione  sugges- 
sisset  :  ille  velut  sanctse  religionis  amicus  benigno 


10  Kalendas  Octobris,  anno  Dei  Ghristi  1025,  cum 
clcricis  etmonachis  convenerunt,  videlicet  sanctus 
Gaugericus,  sanctus  Aubertus,  preciosus  quoque 
martyr  Salvius,  sanctus  Aycadrius,  sanctus  Gisle- 
nus  atque  sanctus  Wasnulfus;  cum  quibus  etiam 
beata  virgo  Maxelendis  873;  quos  ad  salutem  habi- 
tantium  et  loci  ipsius  munimentum  provida  episco- 
pi  industria  fecit  convenire. 

20  De  robuB  huic  monastorio  coIJatis.lgiiVLV  con  - 
stituto  et  consecrato  abbate  fratre  suo  quem  supra 
nominavimusEIberto,villas  alodia  sufficienter  huic 
contulit  monasterio,  [  {G.  ep.  Cam.  iii,  49.)  scilicet 
tertiam  partem  quartse  partis  fisci  Peronensis  quem 


favore  piisejusstudiis  ad  gaudens[  (ijb.  39)  prolata  D  a  quattuor  generosis  viris  adquisivit.  Roberto  scili- 


dethesauro  suo  duonon  parvi  pretii  pallia  sanctse 
virgini  Marise ,  tria  vero  pretiosa  munera  nostrse  per 
eum  transmisit  ecclesise,  duas  scihcet  parvas  ciuces 
aureas  pallium  quoddam  rubei  coloris,  et,  quod  iis 
pretiosius  atque  super  aurum  et  topazion  desidera- 
bilius,  reliquiassanctiAndrese,  apertis  capellse  suse 
scriniis  os  proferens  de  corpore  sancti  ipsius  apo- 
stoli,  quod  sibi  Constantinopolitanum  imperatorem 


cet  atque  Hubaldo.  Ascelino  atque  Suena.  Reliquas 
partes  ipsius  fisci  mensse  374  episcopi  ad  oastellum 
sanctse  Marise  cui  circumjacet  destinavit.  J  Contalit 
etiam  inter  ceteraallodium  sibi  hereditariuminvil- 
la  Haynau,  quse  est  Bussud  (497)  cum  appendente 
familia  sancti  Philiberti.  Sane  quia  hsec  et  alia  ejos 
beneficia  huic  eoclesise  collata  37$  in  priviiegiis  no- 
stris  (498)  descripta  habentur,  de  his  plura  loqui 


VARIiE  LECTIONES 

371  Idem  cop.  37J  jta  correxi\  antea  cqpia  s/  codexipae  utapparet  ex  Actis  SS.  Belgii  V,li93. 
etcopisB  etcodicifSpatw  relicto  ^^^deest  copise^  spatio  relicto :  suppJevi  ex  Gestis  ep.  C.  Iljfl  49.5 
cata  cop, 

NOTiE. 


^"^^deeat 
375  collo- 


(497)  Prope  Binche. 


(498)  Conradi  imperatoris  atque  Ggrardi  episcopi 
diplomaia  edidit  Mif seus 'Opp.  aiplbm.  I.  5^ 


349 


CHRONIC.  S.  ANDRE^  CASTTRI  CAMERACESII.  -  LIB.  II. 


250 


sorperflaum  esse  duximus,  ne  sintonerosalegenti.  A  duxGothilo,episcopusColoni8B,Noviomaci,Virduni, 


In  ipso  vero  tempore  miles  quidam  ingonuus,  Tige- 
ms  nomine,  cum  multa  predia  circa  Basuellum  ubi 
degebat  possideret,  et  hei-ede  careret,  consilio  el 
obtendudomniepiscopi/^unctis  possessionibus  suis 
ei  ea  quae  dieitur  Tigeri  silva,  ecclesiam  hanc  adhe- 
reditavit,  ut  Deus  et  sanctus  Andreas  hereditatem 
ejns  in  terra  viventium  restituant  ei. 

^i.  DeconsecratioDe  Cameraaensis  ecclesuv.  Jo- 
hannes  papa,  quem  supra  capitulo  octavo  Benedicto 
successisseretuHmus,  rexit  Ecclesiam  annis9,  men- 
sibas  9.  Gui  successit  Benedictus  Theophilactus 
Monasterium  Florinacense  dedicatur  a  domno  Ge- 
rardo,  consenfiente  Rainardo  episcopo  Leodicensi 
(»D  1096).  Anno  autem  sequente,  qui  est  Dominicae 


Trajecti,  Leodii  et  dux  Theodoricus  comesque  Ilay- 
noensium  Raginerus,  ejus,  id  est  Conradi,  ordina- 
tioni  restiterant,  et  sacramento  facto  condixerant 
non  ei  m^nus  sc  daturos  nec  ad  eum  ituros,  quia 
nolebant  eum  regnare  supcr  se.  Ducibus  tamensu- 
pradictis  et  episcopis  post  annum  ct  dimidium  ad 
pacem  flexis  cum  eis  domnus  episcopus  ad  Aquis- 
grani  palatium  ivit,  seque  deditioni  rcgis  libens 
obtulit. 

22.  Deconcilio  Triburisohabito.  {Ib.  51 .)  Triburiae 
secus  Maguntiam  imperator  Conradus  de  diversis 
partibus  episcopos  convocavit,  ut  quse  utilitatis  et 
religionis  sunt  ad  invicem  conferrent.  Ubi  cum  inter 
cctera  dictorum  suorum  decreta  de  renovanda  pace 


natiyitaiis  1027  f499),  dedicatur  monasterium  san-  n  de  jeguniis,  de  neganda  excommunicatis  commu- 


cUeMari»  honoriflce  constructum  a  domno  Gerardo, 
15  Kalendas  Novembris,  uti  multa  corpora  sancto- 
mm  interfuerunt  [{Ib.  ni,  50.)  His  rite  peractis, 
accepto  salubri  consilio  domnus  episcopus  dignum 
.  daxit,  secundum  morem  antiquitatis,  curiam  invi- 
scre  novi  imperatoris,  Conradiscilicet,  quem  supra 
diximus  regalia  insignia  sumpsisse  post  obitum  Hen- 
riei.  Nam  ab  ejus  presentia  jam  aliquanto  tempore 
suam  suspenderat  gradum,  ea  videlicet  de  causa,  ne 
Lothariensibus  scandalum  fleret  oflensionis.  Quia 


nione,  de  non  sepeliendis  quibusdam,  multa  et  im- 
portabilia  dedissent  mandata,  quae  viderentur  oneri 
replicare  :  moderatissimus  patcr  Gerardus  eorum 
minus  sanas  studuit  reprimere  sententias,  et  ora- 
tione  habita  ad  eos,  postaliquasic  ait:  Jejuniumin 
sexta  vel  septima  feria  generaliter  non  est  omni- 
bus  imponendum,  quibns  nec  una  sanitas  corporis 
nec  oequaliter  remordet  accusatio  peccati,  Multa 
sunt  prseterea  qua5  peroravit;  et  finito  concilio, 
permissione  accepta,  remcavit  ad  propria. 


PRIMI  LIBRI  FINIS. 
PRINCIPIUM  LIBRI  FERT  PROLOGUS  ISTE  SECUNDI. 
Magnarum  rerum  amplam  materiam  succincte  C  prcsulatus  domni  Gerardi  19,  in  civitate  Attrebati 


describere  et  famosos  actus  illustrium  personarum 
brevisermone  comprehendcre,  non  minoris  constat 
esse  laboris  quam  parvam  narrationem  latis  exten- 
dere  verbis.Utrobique  enim  difficile  est  disertum 
evadere,  si  quis  aut  ea  quae  parva  sunt  aloUere  ges- 
liens,  majora  virbussuis  attentarepresumat,  autea 
qu»  larga  indigent  relatione,  brovi  dictatu  nitatur 
constringere.Quommquidem  unum  e  duobus  con- 
tjgissemihiperpendo,quide  multimodisregum,  epi- 
scoporum,  principum  gestis  aliqua  quibusdam  sen- 
tentiolis  decerpere  presumo.  Ex  qua  tamen  mea 
presumptione  veniam  fortasse  me  spero  promereri, 
qai  tantummodo  primordia  ecclesise  nostrae,  et  qui- 
bu8  largitionibus  aucta  ad  hunc  statum  pervenerit, 


monasterium  sanctaeMariae  miro  sedveroDei  judicio, 
3  Kalendas  Augusti  fulmine  concrematum  est..  Unde 
domnus  episcopus,  gravi  mocrore  aflectus,  Leduino 
abbati  Sancti  Vedasti  admirandse  sanctitatis  viro 
epistolam  transmittit,  in  qua  tristitiam  cordis  sui 
aperit,  ita  inquiens  post  aliqua:  [(G,  ep.  Cam.  m, 
32.)  «  Subrepit  mihi  plus  solito  timor  et  dolor,  qui 
licet  sit  mihi  per  usum  vetus ,  fit  tamen  semper 
novus  per  augmcntum.  Nam  sialiquando  mo  ipsum 
secundum  qualitatem  vitoe  aspicio,  in  amaritudine 
versor,  quia  in  bonis  deficio,  in  malis  perduro.  Si 
quando  vero  ad  ca  quae  in  mundo  sunt  perspicienda 
mentis  oculum  attollo,  cuncta  quae  in  maligno  sunt 
posita  video ;  quanto  mundus  seviatur  gladio,  qui- 


pandere  curavi.  Ergo  ad  id  peragendum  necesse  esl  ^  buspopulusintereatpercussionibus.  manifeste  con- 


per  scripturse  campum  discurrere,  et  hoc  opusculum 
de  diversis  floribus  collectum  contexere  curavi. 
Adsit  igitur  ille  et  faveat  opera?  nostrae,  qui  se 
Aorem  ci^mpi  et  liliuin  convallium  esse  proclamat 
(Caot.  II.  1),  ut  cuncta  nestra  operatio  ab  eo  c^epta 

etper  eum  finiendaipsiet  amico  ejus  saacto  Andrese 

fiideliter  deaerviat. 
l./)e  cooQagratioDe  A  ttrebatensismonasterii  san- 

cta*  Marige.  Anno  nativitatis  Dominicse  1029  (500), 

VARIiE  LECTIONES 
^ita  conjicio;  perona  copia  :  majora  G.  ep.  Cam.  377  incipiente  cop. 


sidero,  ac  per  hoc  adhuc  pejora  376  venire  timeo, 
quia  noslro  sacerdotali  peccato  hsec  fieri  confiteor, 
sicut  scriptum  est,  testai^te  beato  Petro  apostolo : 
«  Quoniam  tempus  est  ut  incipiatjudiciumdedomo 
Dci.  »  Et  in  Ezechiele  :  «  A  sanctuario  meo  inci- 
pite  ^'^T.  » 

2.Z)e  velleribus  albis  Attrebati  de  csolo  lapsis»  Ver- 
bigratia  veluti  in  presentisanctseMariae.  Attrebaten- 
siummanifestumestecclesia,  quam  SKalendas  Au- 


NOT^ 

(499)  A.  1030  consecratum  dicunt  G.  ep  Cam.  iii,  49. 

(500)  A.  1030  secundum  Ann.  Elnonensesminores. 


251 


APPEND.  AD.  GE3TA  EPISCOP.  CAMERAC. 


252 


gusliignisadveniensdecelototamcombussitviden- A  apud  Trajectum  privatus  (an.    1039),  Heinricam 


tibus  cunctis.  Unde  timeo  nimium,  divinae  Domini 
adversionis  hoc  fuisso  indicium,vcnientissuperfi- 
lios  hominum;  ut  sicut  olim  ante  advcntum  Domini 
ob  signum  misericordia^  eo  in  loco  alba  vcUera  duo 
leguntur  cecidisse,  ita  ob  significationem  ultionis 
divinse,  quse  ventura  est  super  diffidentia}  filios,  ignis 
veniretcum  sulphure,  quiterrendomoneret  clectos, 
ut  a  facie  arcus  possipt  fugere,  et  exureret  impios 
et  peccatores,  qui  Christo  semper  detrahunt  et  flliis 
Ecclesiae.  Solent  etiam  ministris  Ecclesise  de  nohis 
dicere:  «  Hi  sunt  pastorcs  populi,  qui  non  vcre 
pastores  sunt,  sed  lupi.  Gomedunt  enim  peccata 
populi  qui  fructus  ecclesise  in  stipendio  percipiunt 
quotidiano;  sed  nec  orationis  studio  nec  prsedica- 


fllium  suum  regni  et  laboris  dimisit  heredem.  Ad 
quem  seepedictus  pontifex  iens,  se  manibus  illius 
commisit,  pariterque  dux  Gothilo,  quialiquantulum 
denegare  disposuerat.Gujus  Conradi  mortem  multa 
pruBcesserunt  signa,  quae,  quamvis  digna  relatu, 
brevitatis  causa  preeterimus. 

5.  De  obitu  Lietduini  abbatis,  {Ib,  59.)  Gontigit 
posthocbionnium,  Lietduinum  ex  laico  monachum 
factum  et  abbatem  Attrebatensis  cenobii  postea, 
scilicetdomniRichardisuccessorem,  ab  hocsseculo 
abiisseetlaudabiliter  ad  aliud  pervenisse,  ut  spera- 
mus  feliciter  et  tristes  reddidisse  quos  ad  omne 
bonum  instruxit.Hic  abbatem  Richardum  religio- 
sumadmodum  virum  introduxit,  perquemlocus  ille 


tionis  verbo  nihil  pcnitus  insudant. »  Ac  per  hoc  B  in  sancta  religione  et  mundi  facultatecepitpollere. 


quicquid  adversitatis  Ot  in  s^BCulo,  vidclicet  morta- 
litatis,  pestilentiae,  famis,  dicunt  promcreri  ct  inci- 
pere  a  sanctuario,  »  etc.]  Hoec  el  alia  verba  sunt 
domni  episcopi  querimoniam  agentis  et  super  tam 
insolito  casu  preedicti  incendii  graviter  dolentis 
Sed  postea  quo  studio,  quo  labore,  quantisque  ex- 
pensis  ecclesiamipsam  reo^dificaverit,  magis  ex  ipsa 
structura  quam  verbo  vel  scripto  alicujus  potcst 
agnosci.  Sed,  his  omissis,  ad  nostra  rodeamus. 

S.Dechartaruminstrumentisadomnoepiscopo  hic 
colJatis.  Eodem  vcro  anno  (1030  Febr.)^  Gonradus 
imperator  cum  cxercitu  magno  in  Hungriam  ivit. 
Domnus  autem  episcopus  cosptum  opus  cupiens  ad 
perfeclum  deducere,  nc  quid  huic  nostrce  ccclesise 


Sedquum  de  domno  Richardo  admirandad  religionib 
abbate  occasio  se  obtulit  mentionem  faciendi,  jus- 
tumarbitramurde  tam  vencrabilis  monachi  memoria 
aliquid  altius  referre.] 

6.  Dedomnoabbate  /?7c/iarc/o.  Hic  itaque  Virduno 
oriundus,  dein  vocabulo  et  re  abbas  factus  in  aula 
imperatoris  Henrici,  Gonradi  de  quo  supra  diximus 
patris(501),nominatissimus,  ipsi  quoqueimperatori 
admodum  familiaris  extitit,  adeout(ii&iii,  l)quando 
domno  Gerardo  episcopalia  insignia  supradictus  im- 
perator  apud  Arntiam  villam  Saxonise  Kalendis  Fe- 
bruarii  contulit  et  secum  detentum  in  purificationis 
sanctsc  Mariee  tertia  die  licentiam  accomodans  abire 
permIsit,duobusabbatibus,sciIicetdomnoRichardo 


deesset  quod  utilitati  nostra3  religionis  commodum  C  et  Berthaldo  Endensi,  sed  et  Hermanno  comiti, 


foret;  providens  etiam  ut  contra  infeslationes,  si 
quae  aliquando  futurae  essent,  regio  tueretur  muni- 
mine :  impcratorem  pro  quibusdam  negotiis  adiit, 
qui  tunc  Triburias  concilium  habuit  cum  episcopis 
(an.  1036,  Mai.);  cui  domnus  Gerardus  honorifice 
ab  60  susceptusinterfuit.  Ibique  cunctas  V6S,  quas 
huic  loco  contulerat,  ut  privilegii  sui  authoritate 
corroboraret  peliit  et  impetravit.  Quod  quidem  pri- 
vilegium  sigillo  regio  signatum,  et  huc  delatum, 
hactenus  apud  nos  servatur.  Addidit  etiam  ipsa 
beneficia  suo  conflrmare  privilegio;  quod  cui  cura 
legendi  inciderit,  quanto  affectu  locum  hunc  dilexerit 
et  auxerit,  quantam  monachis  benignitatem  exhi- 
bueiit,  satis  compertum  habebit.  Quin  et  prsefatum 


mandaret,  uteumcomitantes  usquecivitatemCame- 
racum  perducerent. 

l.De  coenobiis  sibi  commissis.  (Capp.  6,  15,  16.) 
Procedcnte  verotompore,  abbatiam  AUimontis,qu8e, 
diversis  causis  existentibus  quasenumerarepiget, 
omni  monachali  religione  destituta  erat,  petentibus 
domno  Gerardo  et  fratre  ejus  Arnulpho  ipsius  loci 
advocato,  regendam  suscepit.  Dein  vero  Laubiense 
cenobium  interpellantibus  domno  cpiscopo  Geraldo 
et  Leodicense  episcopo  Walpodo  itidem  regendum 
suscepit;  quod  scilicet  Engbrandus  monachus,  qui 
eidem  ccclesiae  preeerat,  sculariler  vivens  nihil  in- 
terius  religionis  doctrinabat  etexteriusbonaeccle- 
slge  turpiter  dissipabat.  Attrebatensem  quoque  ec- 


abbatem  domnum  Elbertum  et  successorem  ejus  D  clesiamanteannos  aliquot  regebat.Sed  postea,utIi- 


concelebrantes  sibi  et  intimos  capellanos  semper 
fore  constituit378. 

4.  De  obituConradi  imperatoris.Posiqudim  scepe- 
fatusimperatorGonradusimperii  gubernacula  sede- 
cim  annis  tam  scientia  quam  armis  strcnuissime 
sustemptavit,  [(G.  ep.  Cam.  in,  55.)  iter  convertit 
cis  Alpes.  Nec  multo  post  langore  adflictus  et  vita 

VARIiE  LECTIONES 


beriusDeo  servire  posset  et  pro  celesti  potius  quam 
pro  humana  assectatione  se  onus  sumpsisse  cunctis 
notificaret,  aregimineAttrebattensis  ecclesiae  se  re- 
laxaredisposuit;  consilioque  Gernrdiepiscopiin  sua 
vice  praedictumLeduinum,  Alto  veromonli  Fulcui- 
num  venerabilem  virum  substituit.]  Hic  autem  abbas 
Richardus,  sanctse  religionis  ferventisimus,  mona- 


378  constituerit  cop. 


(501)  Imo  prsedecessoris. 


NOTiE. 


253 


CHRONIC.  S.  ANDREiE  CASTRI  CAMERACESII.  —  UB.  II. 


254 


sUcoordini  jampenelapsoetutitadicamadnullato,  A  autemdeviIIa,qu8BestLuto8avel  ut  quidam  volunt 


Telat  lampas  et  lucerna  qusedam  repente  emicuit ; 
e(  non  tantum  commissa,  sed  etiam  circumquaque 
provinciarum  cenobia  usu  regulari  secundum  ro- 
^lam  sancti  Benedicti  illustravit.  Hsec  breviter  de 
tanto  vii  o  perstrinximus,  de  quo  plura  digna  laude 
dici  poterant.  Sed  quia  id  non  est  nostri  propo- 
siti  379,  ad  alia  transeamus. 

S.Deiaterfectione  WaJtehcasteJJeniAgiiiir  Ro- 
manam  ecclesiam  Benedictus  Teophilactus  rexit 
annis  id,po8t  quem  Silvester  Sabinensis  episcopus 
sedit  diebus  56;  cui  successit  Gregoriu8,qui  et  Johan- 
nesetGratianus,  annis2mensibu8  6.  Sub  iisdem  fere 
diebus  Cameraci  Walterus  castellanus  reprobis  ac- 


Laudosa,  mentio  incidit,  hoc  sciendum,  quod  in  ea 
est  monasterium  canonicorum  in  honoro  apostolo- 
rum  Petri  et  Pauli,  quod  construxit  beatus  Aman- 
dus,  et  est  dives  abbatia;  ubi  vir  Doi  venerabilis 
Baidilo  requiescit,  qui  corpus  sanctoe  Magdalenee 
de  Hierusalem  in  Burgundiam  in  loco  Vercelliaco 
attulisse  fertur.] 

i\.  Do  quibusdam  nwnacJiishiyas  Joci.Sed.  et  hoc 
non  supervacue  ad  vertendum,  quod  prodictus  abbas 
domnus  Waldricus  quosdam  generis  sui  de  patria 
sua,trcsequidem  nepotes  suos^  Deo  militaturos  hue 
miserit :  Balduinumscilicet  monachum,  quemhujus 
ecclesise  vidimus  editunm  mira  carilate  prseditum, 


tibus  circumquaque  famosus  ad  ostium  monasterii  n  cujus  obitus  dies  7  Kal.  Januarii ;  Slephanum  quo- 


sanctsB  Mariffi  dum  oraret,  ut  aiunt— nosid  parum 
comperium  habemus  —  a  quattuor  viris  ad  Lhoc 
ip8amconventionefactaparatisinterflcitur(anl041). 
De  cujus  morte  civitati  et  omni  patriae  sive  episco- 
pali  curiae  requies  aliqua  sed  non  diu  provenit. 
[{Gesta  Lietb,  2.)  Uxor  quippe  ejus  Ermentrudis 
CDm  unico  filio  parvulo  relicta,  Hiezabel  maleficse 
noaimpar,ab  insania  viri  sui  non  cessavit,  8ed|nequi- 
tiasejns  superexcellens  tyrannum  quemdam  Joan- 
nem  advocatum  Attrebatensem  maritum  duxit,  ut 
eJQs  falla  preesidio  castellaturam  recipere  posset. 
Sed  mox  cgus  filio  obeunte  nihil  profecit.] 

9.  De  domno  abbate  WaJdrico,  Post  Gratianum 
Romanam  sedem  Suigerus,  qui  vocatur  Clemens, 


que,  hujus  loci  prepositum^tamlittoris  quamsecu- 
laribus  negotiis  eruditum,  cigus  obitus  dies  est  15 
Kal.  Aprilis;  ct  ejus  fratrem  Wilelmum,  innocufie 
vitse  laicum,  qui  omni  equestri  obsequio  monachis 
in  vita  sua  deservivit ;  ex  cujus  semine  multi  manent 
usque  adhuc.  Domnus  itom  episcopus  Gerardus 
quendam  generis  sui  Socloramum  3^,  innocentis  et 
simplicis  vitee  monachum,  huc  adduci  fecit;  qlii 
inter  cetera  omni  vilitate  contentus  corporisque  s^i 
curam  omninopostponens,  nunciandis  horisoperis 
Dei  solorter  vacabat.  Quem  jam  senio  curvum  ar- 
tusque  baculo  sustentantem  vidimus,  nec  tamen  a 
proposito  sanctovelpsalmodia  continua  cessantem. 
Talibus  aliisquc  ministris,  tali   quoque  sustentata 


tenait  mensibus  9,  diebusl;  post  quem  Popo,  qui  C  abbate  sub  tanti  sufTragio  pontificis  ecclesia   haec 


et  Damasius,  sedit  diebus  23.  Gui  successit  Bruno, 
qni  et  Leo  nonus,  annis  5,  mensibus  2,  diobus  7. 
Hic  de  Roma  veniens,  Remis  hahilomagnoconcilio, 
monasterium  sancti  Remigiidedicavit,  domno  Wi- 
done  archicpiscopo  Ebali  succcssore.  Eodem  tempo- 
re  Henricus  Conradi  filius  Romse  imperatoria  digni- 
tate  intronizatur.  [Cameraci  donno  episcopo  Gerardo 
tnnisadoccasumvergentibu8senectusobrepsit,pro 
qaadebiliorjamfiebatapriori8tatu.]Hicautem  don- 
naa  abbas  EUbertus  anno  Dei  Christil047  (A/a/.  11) 
carsu  Tit«B  feliciter  peracto  diem  clausit  extremum. 
Post  quem  domnus  Waldricus,  ex  vico  Bracbatensi 
qai  dicitur  Lutosa  oriundus,  et  clericus  iflustris 
factus,  dein  Castrilocensis  comitis  Raineri  capel- 
Itnns,  postea  vero  Florinis  monachus  efTectuS)  tan- 
dem  a  domno  episcopo  Gerardo  abbas  hujus  eccle- 
sie  ordinatur.  Qui  quanta  religione  locum  hunc 
rexent,  quantis  commodis  auxerit,  quantave  cura 
subditos  foverit,  testatur  usque  nunc  cgregia  fama 
nominis  ejus,  teslantur  res  adquisitae  procuratione 
ipsias. 
10.  De  viJJa  Lutosa  (G.  ep.  Cam.  n.  43.)  Quoniam 


beatissima  tunc  predicabatur  ab  omnibus.  Plura  de 
his  referre  vitamus,  ne  foite  legenti  fastidium  in- 
geramus. 

12.  De  obitu  domni  Gerardi  episcopi^  Quintoigitur 
ordinationis  seepefati  abbatis  anno,  domnus  episco- 
pus  Gerardus,  superveniente  vocationis  sucB  die^ 
anno  prsesulatus  sui  40,  felici  ut  credimus  morte  re- 
solutus,  ejus  ad  quam  tot  ac  tantislaboribus  exer- 
citatus  totis  viribus  anhelabat  largionte  Deo  adep- 
tus  est  consortia  vitse.  Obiit  autem  2  Idus  Martii 
anno  Dei  Christi  1050  (502)  et  in  media  ecclesia 
sanctee  Marice  ipsius  est  corpus  digna  veneratione 
sepultum.  Qui  quanlum  suis  dilectus  extiterit,de- 
signat  ejus  sepulchrum  diversis  lapidibus  aureis- 
que  litteris  insignitum.  Eo  autem  tempore  Baldui- 
nus,  filius  comitis  Flandrensis,  Richildem  comi- 
tissam,  quse  antea  Hermanno  nepotiipsius  comitis 
nupserat,  uxorem  duxit. 

\S.[De  eJectione  domni  Lietberti  etprofectione  ad 
regem.  (V.  Lietb.  10,  8,  11,  13.)  Igitur  domno 
episcopo  Gerardo  cum  reverentia  et  honore  decente 
sepulto,  Cameracensis  cleri  plebisque  curia  tanti 


VARIiE  LECTIONES. 
^  prepositi  cop.    380  jjUrnm  sic,  an  Soeleramum,  an  Sceleramum  Jegendum  discerni  neqait  in  copia. 

NOTiE 


(502)  A.  1051  potius ;  conf.  quse  ad  Gesta  Lietb.  3 
roonaimas.Errorfortasseest  copise,  non  auctoris; 
nam  aanas  qaiatus  WaJdrici  abbatis^  a.l047  ordi- 


nati,  ut  c.  9  noster  dicit,  est  a.  1051.  Porro  annus 
40«"  prmsuJatus  Gerardi,  Kal.  Febr.  1012  baculo 
donati,  est  Kal.  Febr.  1051-1052. 


265 


APPBND.  AD  GESTA  BPISCOP.  CAMERAC. 


2S6 


patris  amissione  perturbata  convenit,  et  domnum  AjeclopontificalifecitparariySibiqueatifaesaiellitibas 


Lietbertum,  quem  ex  Brachatensi  provincia  nobiii 
prosapia  editum  domnus  Gorardus  diligenter  ac 
religiose,  utpote  generis  sui  propinquum,  educa- 
verat,  quem  etiam  per  singulos  gradus  ecclesiastici 
ordinis  ad  archidiaconatus  ot  preposituree  Camera- 
censis  ecclesi»  hcnorem  provexerat,  quique  ci 
sempor  maximeque  in  diebus  senectutis  suse,  vices 
ejus  supportando,  adjutor  et  coopcrator  extiterat, 
pari  consensu  eligunt;  et  facto  grandi  apparatu, 
illustres  viritam  milites  quam  clorici  electum  pre- 
sentari  ad  imporatorem  Henricum  cum  exiiUatione 
deducunt,  qui  tuncforteapud  AgrippinenscmCoIo- 
lyam  obsQf^tioni  sancta)  quadragosimes  vacans 
morabatur.  Quo  poslquam  perveniunl,  presenliam 


suisdesumptibusepiscopiiprflBcepitministrari.Dum 
h8BC  agercntur,  domnus  Lietbertus  appropiaqnat 
civitati ;  cui  Johannes  cum  parato  occurrens  exer- 
citu,  portas  clausit  et  longe  reppulit  ab  introitu. 
Divertens  itaque  ad  hanc  viilam  receptusqae  a  sois 
honorifice ,  hic  aliquandiu  mansit,  donec  comes 
Flandriae  Balduinus,  rodiens  a  rege  Francoraai|, 
inventum  eum  secum  Cameraci  deduxit.  Quod  cum 
nuncinretur  Johanni,  fuga  lapsus  liberum  iatroitum 
domino  venienti  consensit ;  et  sic  domnus  Lietber- 
tus  civitatem  in  pace  possedit. 

15.  Do  or d i ua tione  domni  Lietberti,  heonipBpfe, 

ut  supra  oapite  9  retulimus,  post  annos  quinque  et 

^cases  duos  Giehardus  succedit,  qui  et  Viotor, 


regis  adeuotes,  destitutionem  urbis  sua)  et  totius  3  seditque  annis  2,  mensibus  3,  diebus  13.  Remenai 


provinciae  morte  tanli  patroni  ei  notificant,  bacur- 
lumque  pastoralem  quom  secum  delulorant,  lacry- 
mando  presentantes,  de  electione  domni  Lietbcrti 
paucisei  reverenter  suggesserunt.  Audito imperator 
memorati  pontifis  deccssu,  quem  in  magna  vene- 
ratione  et  delectione  semper  habuorat,  pie  condoluit. 
Tamen  quia  dios  sanctae  parasceves  aderat,  qua 
D49minic8B  passioni  et  pcccatorum  rocordationi  va- 
oandum  erat,  de  hoc  aegotio  per  triduum  omnino 
siluit.  Verum  ne  diutius  verba  protraham,  in  die 
sanotaa  resurrectionis  domno  Lielberto  jamdudum 
fideli  sibi  notissimo,  coram  tanta  multitudine  assi- 
stentium  archiepiscoporum  et  reliqui  ordinissancti, 
necnonetoptimatumpalatinorumprocerum,donum 


metropoli^ido  antistes  vitoo  laudibilis  prsBsidebat. 
[Ib.  16,  11.)  Ad  quem  domnus  Lietbertus  levita,qui 
quidem  sacerdotii  gradum  nondum  attigerat,  cum 
honesto  suorum  tam  laicorum  quam  clericorum 
comitatu  profectus,  et  gratanter  susceptus,  ab  eo 
Catalaunum  a  domno  Rogero  episcopo ordioandus 
divigitur.  Indeque  regressus,  postera  die  episoopali 
consecratione  decenter  insignitur.  Ubi  quanta  leeti- 
tia  quantusque  congratulantis  cleri  plebisque  con- 
cursus  extiterit,  cum  diotu  facile  non  est,  silendum 
nol)is  cssc  censemus,  maxime  qui  destinatum  opus 
exequi  oonteadimus. 

16.  De  advcntu  iwperatoria  in  hanc  terram.  Vio- 
itoris  supradicti  papae  successor  Fredericoe,  qui  et 


episoopii  largitus  est;  et  ad  ostendendum  quanla  p  Stephanus,  sedit  menses  7,  dies  S9.  Post  quem 


mentis  devotione  id  ageret,  hymnum  Te  Deum  lau- 
damus  ipse  incepit  ct  a  palatio  imperiali  usque  in 
ecclesiam  beati  Petri  omnis  curia  prosequitur  cum 
hymnis  et  jubilatione.  His  rite  peractis  ct  legatis 
nostris  miro  gaudio  repletis,  accepta  missionc  et 
omnibus^competenter  adimpletis,  properabat  dom- 
nus  Lietbertus  comitesque  ejus  ad  civitalem  suam 
reverti- 

14.  De  expulsione  Johannis  a  Cameraco.  {Ib.  14, 
15.)  Post  hsec,  fama  precurronte  Johanni,  quom 
supra  capite  octavo  diximus  Ermenlrudem  Walteri 
castellani  uxorem  in  matrimoniumduxisse,nuIIum 
tamen  castellaturaB  donum  a  domno  Gerardo  potuisse 
impetrare,  et  ideo  domno  Lietberto  in  hac  ro  sibi 


Bcnedictus  Deliternensisepiscopusseditmenses  11, 
dics  20;  cui  succedens  Gerardus,qui  etNicolaus, 
scdit  annos  2,  menses  5,  dies  25.  Imperator  Hen- 
jicus  comiti  Flandrensi  Balduino,  quem  jam  olim 
terram  ejus  depopulando  sibi  subjugaverat,  iteiiim 
rebelli  eo  tempore  graviter  iratus  erat.  (Geaitt 
Lietb.  9.)  Domnus  Lietbertus  in  sede  sua  prospere 
locatus,  exclusum  ut  diximus  Johannem  ut  ab 
omni  spe  castellaturaB  dejiceret,  adolescontuluDi 
quendem  Hugonem  castellani  Waiteri  nepotem  e* 
investivit ,  et  eum  cuidam  Anselmo  propinquo 
ejus  mOribus  et  armis  egregie  commisit  educan- 
dum.  Quem  tamcn  posten  sevum  expertus  est  et 
«pcrpessus   inimicum.    Hoc   Johannes   comperto , 


obsistenti  insidias  mortis  ssepius  molitum  fuisse ,  D  mox  ira  fervens  ceu  381  saueia  tigris  vel  ut  ser- 


nunciatur  quod  factum  fuerat.  Qua  de  causa  nimium 
perterritus,  clam  diuque  reputat  quid  facto  opus 
sit.  Consilio  itaque  cum  suis  accepto,  nullum  civi- 
tatis  introitum  venienti  episcopo  deliberat,  nisi  sihi 
castellaturam  concederet,  quam  anxius  ambiebat. 
Matrem  ergo  eccleeiam  dominse  nostro^  sanclse 
Mari»  violenterinvasit,  etejectis  clericisthesauros 
ecclesitB  et  quodcumque  intro  repperit,  ditioni  susb 
maAcipavit,  militeaque  suos  armatos  iniJ^i  posuit. 
Aulam  pontificalem  superbusintravit;  uxoremsuam 
in  cameram  pontificis  introducns,  stratum  suum  in 


pcns  accepto  ictu  flexuosis  orbibus  toto  corpore 
involvitur,  sic  offera  mente  conoepit  doiorem  et 
divorsa  molimina  fraudis  anhelo  pectore  versans 
tandem  peperit  iniquitatem.  Quid  pUira  ?  ad  impe- 
ratorem  se  contulit ;  ut  super  comitem  Balduinum 
veniat  audacter,  hortatur.  Ducem  exercitua  eijus 
strenuum  utpote  locorum  patriaeque  gnarum  se 
fore  poUicetur,  si  donum  castellaturaeCameracensis 
ab  episoopo  Lietberto  sibi  fbciat  co&forri.  {Ib.  iO.) 
Ad  ha>cgavisusimperator,quijam  secundam  profe- 
ctionem  in  terram  comitis  parabat  facile  fieri  repu- 


VARI^  LECTIONES. 


Mi  seu  copia. 


257 


CHRONIC.  S.  ANDREiE  CASTRl  GAMERACBSIf.  -  LIB.  II.. 


2S8 


Uns,  quod  Johannes  petebat  spopondit.  Denique  A  gii^  «ed  quis  vel  parum  gustaret,  qui  sibi  yicinam 


muUiplici  secundum  regiam  potentiam  inea  expe- 
ditione  apparatu  anno  Dei  Christi  1054°,  regni  vero 
sui  15^,  paratis  exercitibus,  ad  proficisceDdum  cas- 
tra  movity  pertransiensque  interjacentia  loca  por 
regiones  ad  villam  quse  est  Maen,  duobus  fere  mi- 
libus  a  Valentianis  distans,  super  Scaldam  fluvium 
castra  metatus  consedit. 

17.  Quod  comes  imperatori  resislero  conatus  sit, 
Cumque  ad  transeundum  pontes  ileri  imperasset, 
ecce  ex  alia  parte  fluminis  comes  Balduinus  cum 
multa  militia  obvius  adfuit.  Sicquc  uLerquo  hic 
unam,  ille  alteram  tenuit  ripam,  donec  clam  ab 
imperatore  missis  per  Cameracum  exercitibus,  ter- 
ritus  comes  loco  cessit ;  et  sic  imperator  libere 


mortem  imminere  videreL?  Tandem  vocato  eo  ante 
mensamsuam,  imperatoi  muUasuper  comite  rogi- 
tans,  cochlear  argenteum  quod  tenebat  ei  porrigit, 
novisque  vestibus  eum  indui  et  equo  procepit  im- 
poni,  ut  qui  nos  inquit,  speculari  venil  pronuB  ia 
scabeilis,  sublimus  in  equo  reclcat  a  nobis,  Ita  re- 
gressus  quanto  gaudio  ut  ercptus  a  morte  ti*ipu- 
diaverit,  quanta  laude  magnificentiam  imperatoris 
etipm  apud  hostes  extulerit,  ipse  longo  post  tem- 
pore  jam  senio  curvus  nobis  narrare  solebat. 

20.  De  obsidione  Tornaci  ab  imporitore.  Sed  et 
jam  ad  propositum  reverlamur.  Apud  Islensecastel 
lumcomite  Bolduino  commorante  et  regionem  suam 
coram  se  in  igne  et  prceda  devorari  cominus  aspi- 


transiit,  et  dextra  Isevaque  incendio  cuncta  dovas-  B  ciente,  maxima  pars  exeroitus  ejus  et  multi  nobiles 


tans,  transito  ponte  de  Cheri  prope  locum  qui  Bul- 
lieas  Bivus  dicitur,  suls  tentoriis  resedit.  ] 

\%,  De  imperatoris  transitu  in  Melentosum.  (An. 
1054.).Quemlocum,  (am  clausulaangustse  vioequam 
rivis  aquarum  seu  profonditate  fossarum  munitissi- 
mum,  cumpaucis  armatis  Johannes  noctu  adiit,  et 
se  quempiam  fuga  lapsum  simulans  atque  dolosis 
precibus  aperiri  sibi  inclamitans,  tandem  sermone 
blando  deceptis  custodibus,  aperta  janua  introiit ; 
et  interfectis  janitoribus  multisque  aliis,  Li  aurora 
dieit  dans  signum  in  sono  tuboQ  excrcitum  advoca- 
vit.  Et  sic  turmatim  transeuntes,  Melcntosii  terram 
in^rediuntur,  ac  circumjacentia  cunctadepopulando 
igni  tradentes,  in  villa  qu»  est  Falempin  (503)  cas- 
tra  metantes  resederunt. 

19.  De  quodam  clerico  a  comite  misso.  Mulla  et 
prasclara  in  hac  expeditione  imperatoris  gesta 
describi  digna  forent ;  sed  quia  id  non  est  debiti 
nostri  nec  propositi,  saltem  ad  ostendendam  ejus 
miram  clementiam  pauca  de  multis  perstringendo 
membramus.  Nam  cum  clericum  quemdam  Uadul- 
fum  ad  imperatoris  castra  explorandigralia  et  aus- 

cultandi  consilia  comes  ut ^misisset, 

illeque  se  contractum  fingendo  scabellis  repensad 
imperatoris  elemosinam  in  tentorio  inter  pauperes 
consedisset  :  intuilus  Johannes  agnoviteum  sicuti 
virum  sibi  antea  notum.  Siluit  tamen,  sed  post  ali- 
quam  deambulationem  coram  imperatore  etoptima- 
tibus  ejus  adjacentemaccessit,  dansque  ei  manum 
erexit,  et  in  conspectu  omnium  jubetadsistere  rec- 
lum  ct  currere  sanum.  Stupor  apprehendit  intuen- 
tes ;  fit  murmur  admirantium  quasi  facto  miraculo, 
et  nltra  quam  credi  potest  admirans  imperator, 
quid  lateat  percunctatur.  Postquam  manifestata  res 
est,  suspendii  reus  et  mortis  judicatur.  Virgns 
allatas  ad  se  suspendendum  ipso  sibi  torquere  jubc- 
^^T.SedpriuSy  aitimperator,  comedamus \ postquam 
comederity  Jsetior  suspendetur.  Apponuntur  cibi  re- 


ad  perturbanda  castra  imperatoris  cgressi  sunt. 
[  (Gcsta  Lielb. iS.)  Sed  mox Lambertus  comes  Len- 
sensis  interfectus  occubuit],  ceterivero  fugsBpras- 
sidie  sibi  consulentes,  caedentibus  terga  hostibus 
villam  ipsam  intrare  non  valentes  ac  velut  trepidse 
volucres  ante  faciom  aecipitris  diffugientes,  fugam 
suam  versus  Tornacum  dirigunt,  et  ab  inBequenti- 
bus  oppressi,  inquodam  municipio  includuntur.  Quo 
perveniensimperator,  positaapud  Sanctum  Brixium 
mansione  sua  [eos  gravi  obsidione  et  fame  censtri- 
ctos  ad  deditionem  compulit,  et  acceptos  per  erga- 
stula  milituni  suorum  in  custodia  reclusit.]  Sicque 
victororatoriumsuumingressus,  hymnum  TeDeum 
laudamus  concinentibussibi  sacri  ordinis  ministris 
0  devotissime  decantans ,  grates  Domino  exsolvit^ 

21.  Quod  vas  aureum  muncio  cuidam  dederit.  Fe^ 
runt  et  aliud  memorabile  eum  ibi  fecisse,  quod  cum 
quidam  legatus  de  regno  egus  veniens  nuntiarel, 
nuper  natum  ei  fllium,  illum  videlicet  HenHcum  qui 
post  quinquaginta  annos  in  hanc  terram  venit  et 
castellaBuIcen,  Sclusam,  Incy,  aliasque  munitionee 
imperiali  virtute  diruit  —  cum  hoc  inquam  nuncia-' 
ret,  auream  cuppara,  quam  ab  bibendum  manu  forte 
tenebat,  ei  dono  por i*e x it.  [(Ges/a  Lictb.  14)  Et  per- 
aclis  omnibus  cum  gloria  ad  civitates  regni  sui  re- 
mcavit.  Domnus  vero  episcopus  Lietbertus  accepta 
missione  urbem  suam  cum  suis  repetivit. 

22.  Deprofeclione  domni  episcopi  Lietberti  inJe* 
rusalem.  (Ib.  13, 12,  29,  30,  31.)  Sed  ecce  dum  ex 
occasione  Joaunes  castellaturam  reclamantis  ad- 
vcntum  imperatoris  vias  ejus  et  aliqua  gesta  eja» 
dcscriberc  curavimus,atextu  coDptse  narrationis  et 
a  gostis  domni  Lietberti  longius  evagati  sumus.  De 
qua  castellatura  hoc  solummodo  inserendum,  qpiod 
cam  episcopus  Ucet  invituset  reluctans,  sed  cogente 
imperatore  Joanni  reddidcrit;  quam  tamen  ille  diu 
non  tennit ,  quia  Hugo ,  de  quo  supra  diximus,  a 
custode  suo  Anselmojam  adolescens  eam  recepit; 


D 


VARIiE  LECTIONES 


^  uDiaa  Yocis  Bpatium  reliquil  copia. 
(50S)  Phalempiii,  intei  Lille  et  Douai. 


NOTiE. 


3B9 


APPEND  AD  GESTA  EPISCOP.  CAMERAC. 


260 


et  Joannes  tam  donisquam  minis  ab  imperatore  co-  A  periens  ecclesiam  Dominici  sepulchri,  Chrtsilanis 


actus  exinde  de  ea  siluit.  His  ita  perlictis,  cum  ci-^ 
vitas  et  patria  Cameracensis  sub  tali  rectore  abun- 
dantia  pacis  et  prosperis  iloreret  augmeniis,  episco- 
pussanctasintentionisardoreHierosolimamintendit 
adire.  Cui  ejus  devotioni  cum  resistere  conata  (504) 
nequirety  paratis  sumptibus,  assumptis  comitibus, 
domno  scilicet  Walchero  archidiacono  etcurioe  pre- 
posito,  Hugone  quoque  capellano  postea  sanctse 
Marieedecano,  cujus  sanciitatem  monstrant  claustra 
canonicorum  et  Aquicinense  coenobium,  Erlebaldo 
judice  et  civitatis  procuratore,  Erlebaldo  etiam 
lluboo  ecclesiee  Sanctae  Crucis  instauratore,  nec  non 
et  Fulchero  archicapellano  et  Attrebatensis  ecclesise 
vicedomino,  aliisque  multis  profectus  (505),  preter- 


ejectis,  a  rege  Babiloniorum  violenter  obsecratam, 
viamque  paganorum  metu  per  terram  penitus  in- 
terclusam,  per  tres  menses  in  eadem  civitate  mo- 
ratus  est.  Cum  autem  eundi  per  terram  omnis  spes 
ablata  esset,  marino  itinerc  domnus  episcopus  Hie- 
rusalem  disposuit  adire.  Ad  quod  peragendumma- 
gistris  inquisitis,  dum  armamenta  navalia  dispo- 
nuntur,  dum  victualia  necessaria  prseparantur,  dom- 
nus  Fulcherus  segritudinem  maximam  incurrit,  quse 
ipsum  episcopum  omnesque  comites  gravi  merore 
concussit.  Cumque  per  dies  languor  usque  ad  mor- 
tem  ingravesceret,  et  jam  aptumnavigationi  tempus 
adesset,  mentem  pontificis  metus  cum  desiderio 
torqucbat,  comitemne  fldelissimum  desereret  an 


legen8civitatesetoppida,itinerum  discrimina,bar-  B  tempus  navigationis  dilTcrret. 


baram  quam  colunt  Huni  transmeatpatriam.Tran- 
sito  itaque  Danubio,  ad  rcgem  Pannoniarum  per- 
venit ;  et  pretergressus  ejus  patriam,  vastas  in- 
greditQrsolitudines,quasdeserla  Bulgarise  vocant, 
quasque  latranculi  Scythicse  geniis  inhabitant.  Hi, 
degentes  more  fcrarum,  nullis  coercontur  legibus, 
nuiiis  continentur  urbibus  ;  sub  dio  manent,  quas 
uox  coegerit  sedes  habent,  prsetereuntes  obsident, 
obvios  interflciunt,  ceteros  depredantur  (506). 

23.  Quod domnus episcopus Corynthum  devenerit. 
(Ib.  34,  35.)  Cum  igitur  inter  lot  mortiferas  fera- 
lium  hostium  insidias  domnus  episcopus  sub  peri- 
culo  mortis  sociique  ejus  trepidi  pendulo  corde 


25 .  Quomodo  jam  morti  proximus  sanctum  An- 
dream  invocaverit  Fuloherus.  {Ib.  36.)  Cumautem 
devitajacentisjam  omnino  desperaretur,  etanautis 
advolantibus  ad  portum  proficisci  episcopus  coge- 
retur;  revisit  tamen  segrotum  et  velut  in  mortao 
corporc  uUimumquodammodo  trahentem  spiritam. 
Quem  modo  voce,  modo  nutibus  compellans  quo- 
modocumquepoterat,  missionem  petebat.  Sed  seger 
quamvis  jam  seculo  traderetur  alteri,  voces  atque 
singultus  recognoscens  pontiflcis,  resumpto  spiritUy 
oculos  aperuit ;  cumque  384  gravi  difflcultate  verba 
loquentis  intelligens  similiter  petit  et  ipse  missionem 
tanquam  qui  recederet  a  sseculo.  Quem  venerabilis 


transirent,  septima  die  inter  condensa  silvarum  C  pontifex  cum  maximis  lamentis  totoque  mentis  af- 


vident  cristatis  vittatisque  capitibus  ac  seminudo 
corpore  pallia  trahentes  et  latas  caligas  ;  pendebant 
ex  humeris  pharetrae  et  laxos  arcus  et  hastilia  longa 
ferebant.  Quibus  visis  terrentur  ceteri;  sed  quia 
justus  ut  leo  confldit,  episcopus  se  hilarem  niagis 
exhibuit.  Cerneres  itaque  Dei  nutu  omnem  iliorum 
furorem  viso  episcopo  adeo  mitigatum  csse,  ut,  quod 
dictu  mirum  est,  loco  cederent,  viam  transeuntibus 
quodammododemonstraront.  Sic  domnus  episcopus 
sociique  ejus  lethiferam  regionem  latronumque 
domicilia  perlransivit  incolumis.  Ingressus  Dalma- 
tiam  locisque  peragratis  in  quibus  olim  Diocletia- 
nus  thermas  «ediflcando  diversa  mortis  intulerat 
supplicia  Christi  martiribus ,  cursum  flectit  Isau- 


fectu  Deo  commendans ,  sancto  commisit  Andrcn 
apostolo  atque  glorisae  reginse  Marise  genitricis 
Dei  meritis  et  precibus.  Nec  mirum,  quod  eum 
quem  diligebat,  illis  familiarius  deposuerit  quos 
prse  ceteris  omnibus  attentius  excolebat.  Post  haec 
velut  ultimum  valedicentes  et  osculumpacis  dantes 
ad  invicem,  domnus  episcopus  abscessit. 

26.  De  lacrimis  ct  prcce  Fulcheri.  Hinc  seger  a 
medicis  desperalus,  n  comitibus  derelictus,  sed  be- 
nedictione  episcopi  refocillaius,  quantulumcumque 
respiravit.  Dchinc  apud  se  recolens  verba,  quibus 
eum  pontifex  sancto  commiserat  Andreee  quibus- 
que  imploraverat  sanctam  Dei  genitricem  pro  se, 
intima  cordis  trahens  suspiria,lacrimis  obortis  ait, 


riam   versus.   Quam   preteriens,  devenit  Coryn- |>  ut  ipse  postmodum  testabatur  :  o  Osancte  Andrea, 


thum  3^ ;  illicque  audiens  Demetrii  sancti  inter 
martires  preclari  corpus  quiescere,  scpulchrum 
expetiit. 

24.  De  Fulcheroscgrotante  usque  admortem.  Inde 
progrcssus  ubi  ad  Laoditiam  Syriae  pervenit,  com- 


cujus  me  tutelae  dominus  meus  Lietbcrtus  episco- 
pus  eommisit,  cujusque  memoriam  in  ccnobio  quod 
est  apudNovumCastellum  situmexcolit;  si  tu  vere 
es  ille  Andreas  decorus,  virilis  apostolus  Christi, 
amicus  Dei,  quem  Dominus  dilexit  in  odorem  sua- 


VARIiE  LECTIONES. 
^  Chorinerum  V.  Lioth,    3**  quumque  cum  cop* 

NOTiE. 


(504)  Sc.  civitas. 

(505)  103iK>  Dominicse  Incarnationis  anno.  Vita 
Lietb.,  c.  31. 

(506)  Gregatim  vadunt ,  omnia  sua  secum  por-^ 
tantea  cum  tota  supellectile,  parvulis  et  uxorihus. 


Nullius  heresis  nominata  secta,  nullius  religionis 
divmo  cultu  tenentur ;  tamen,  sicut  ex  eorum  in^ 
terfectis  vidimus,  more  Saracenorum  circumci^ 
duntur ;  barbari  crudeles,  homicidoB,  aine  affectu^ 
aine  pietate,  addit  Vita  Lietb.^  c.  33. 


261 


CHRONIC.  S.  ANDREiE  CASTRI  CAMERACESIl.  -  LIB.  II. 


262 


Wtatis,  succarrOy  festina,  miserere,  digitumque  A  puUus  maneret,  precepit  ut  quantocius  vestimcnta 


tuum  iniergens  in  oleo  misericordiaa,  genitricis  Dei 
dominie  nostrse  sanctee  Mariee  precibus  iuis  animam 
deficientem  sustenta,  laborantem  adjuva,  succurre, 
amice  Dei  per  secretum  Christi  magistri  tui.  Jam 
morior.  Quod  non  possum  per  me,  matrem  posce 
pietatis,  quaiinus  mihi  subsidietur,  non  meis  me- 
ritis,  quibus  poena  mortis  debetur,  sed  ejusquime 
vobis  commisii  lacrimis  et  precibus. »  Noctem  illam 
poniifex  duxiiinsomnem,  se  suosque  Deo  commen- 
dans  gemitibus  solitis,  votisque  supplicibus  morien- 
iis  amici  protelabat  vitam. 

27.  De  apparitioae  SHnctsd  Mariso  et  sancti  A  ndroe, 
(Gesta  Lielb.  87 .)  J  amque  propinquabat  noctis  quar- 


sibi  deferret,  viaeque  pontiftcem  sequutura)  neces- 
saria  cuncta  pararet.  IUo  eum  amenlem  pulante, 
protinus  surrexit  ipse,  dominum  domus  vocavit, 
quantum  pro  iropendiis  sibi  collaiis  debeatur  quae- 
sivit,  compuiatis  ct  redditis,  equos  suos  quam  ce- 
leriter  parari  jubet,  puerumquo  suppellectilis  susb 
nihil  oblivisci  monet.  Quem  non  solum  paterfami- 
lias,  incujushospitiomanserat,  miraturincolumem, 
sed  omnis  vicinia  gaudet  ipsius  sospitate.  Gaudei 
et  cuncla  civitas  et  applaudit,  quoniam  qucm  pre- 
cepto  evangelico  statuerant  moricnlem  sero  sepe- 
lire,  cernebant  manc  velocibus  equum  suum  passi- 
bus  emittere.  Ipse  vero  cunctis  quaereniibus  Isetus 


Ul  vigilia,  cum  ceteris  qui  in  domo  erant,  in  qua  de-  B  referebal,  quanta  sibi  per  suam  gloriosam  genitri- 


cumbebai  languidus,  soporatis,  visus  est  sibimei 
qu^si  semivigilans  obdormiisse.  Eleccevideibinos 
dcemonum  spiritus  coram  se  staro,  ferreum  tri- 
dentem  flammivomamque  velut  de  fornacc  efutam 
ferenies,  quam,  sicui  idem  reiulit,  mortis  aculeum 
nominabant.  Dicebant  enim  se  ad  hoc  detulisse,  ut 
eam  cordi  ejus  affigereni  ei  sic  animam  ejicerent. 
Quis  iimor  ille,  Deus  !  quis  dolor,  quse  angustioe  ! 
laborabai  eeger,  laborabat  et  deficicbat ;  aspicicbat 
ictus  ferire  minaniium,  penitusque  dissolvebatur, 
siDgoliiens;  dissolvebatur,  etinter  singullus  tantum 
sonabat:  »  Sancia  Virgo  virginum,  Mater  Jesu,  san- 
cie  Androa.  •>  In  hoc  tanto  tamque  terribili  iribula- 


cem  sanctumque  Andreamapostolum  fecisset  Domi- 
nus.  Inde  gradu  citissimo,  suo  comitatus  cliente, 
festinat  consequi  pentificem,  quem  pietas  et  provi- 
dentia  Dei  adhuc  detinebat  in  littore. 

29.  {Ib,  S9.)  Duioper  littus  episcopus  dcambulat, 
hulcberus  sospes  advenit,  Sol  ctiam  exoriens  crini- 
tis  radiis  fuiuramsignabat  tempestatem  ;  quodpro- 
vidi  nauta;  cavcntes  dilTcrebani  navigntionem.  Inier 
hsec  hora  diei  tertia,  dum  pontifex  in  littore  deam- 
bulans  secum  deflerct  cnsum  derelecti  fidelis,  nun- 
ciutur  ei  a  prospicientibus ,  doronum  Fulcherum 
venire.  Primo  stupefactus,deinmentemrecoIligens, 
inquiritqualilerid  scirent?  Illis  refereniibus,  equos 


tionis  ariiculo,  inter  caligines  ei  umbras  mortis,  C  quos  ille  eqnitare  solebat  ei  vestimenia  ejus  se  ve- 


ceoliias  effulgurans  irradiat  locum  sua  sanctissima 

preseniia  stella  maris,  mater  pietatis,  cujus  precaiu 

pietas  Dei  parcit  peccantium  culpis.  Adest,  inquam, 

spes  miserorum,  salus  debilium ,  dsemonum  forle 

lamenium  ;  ferens  dextra  qua  Christum  pannis  in- 

volvens  reclinavii  in  prsesepio,  vivificse  crucis  si- 

gnumsinistrorsumacclinissupersanctumAndream 

aposiolum.  «  Quis  inquit,  ncquissimi  spiriius  tan- 

tus  ierror  vesiri  furoris  tantaque  vos  generis  tenuii 

Fiducia  vestri,  ut  eos  qui  nobis  commissi  sunt  vo- 

bis  vindicare  veIiti8?Quid  vobis  ot  o^gro,  quem 

filius  meus  reddit  sospitati  hujus  sancti  Audrcae 

precibus  ?  Abite  binc  quantocius,  abiie  !  •  Cujus 


raciter  vidisse,  suspirans  ait :  «  Potest  esse  ;  non 
cst  Fiilcherus  sed  fortasse  puer  ipsius,  qui,  sepulto 
domino,  nos  proscquitur.  Nam  Fulcherumnisi  sola 
Dei  clementia  jam  non  spero  videre.  Attamen  non 
diffido  de  Christi  misericordia,  quae  sororibus  red- 
didit  Lazarum ,  viduae  unicum  filium.  »  Dum  haec 
secum  loquerentur,  et  intenti  venientes  illos  prospi- 
cereni,  adesi  Fulcherus.Oquantumfueriigaudium, 
quanta  loetitin  noverit  mens  humana!  Quid  qualiter- 
ve  contigissel,  hibi  non  crai  referre  licitum ;  tantus 
ernt  tumulius  atque  tanta  frequcntia  sese  com- 
plexibus  ejus  ingcrentium.  (Ib,  40.)  Recepto  comite 
jussunautarum  domnus  pontifex  navem  conscendii 


adimperiam  dicto  citius  evanescunt  illi  dcemonum  D  cum  suis.  Nautoe  remis  insurgunt  totis  viribus, 
spiritas. 


De  sospitate  per  sanctam  Mariam  et  sanctum 
Andream  Fulchero  reddita,  {Ib.  38.)  Tunc  mater 
pietaiis  legrum  respexit  vultu  serenitaiis,  vultu  quo 
inter  convivanies  suggerebai  deficere  vinum,  illo, 
inquam,  vuliu ,  quo  dolentem  respexii  Theophilum, 
▼uliu  dulcedinis  ei  gratise,  eo  inquam  vultu  langui- 
dumajam  psene  mortaum  dsemonum  manibus  eru- 
tmn  respexii,  et  ut  surgerei  pontificcmque  suum 
sequeretar  imperando  significavit;  sicque  recessit. 
Recedente  visione,  qui  sibi  dormire  videbatur  seger 
ocqIos  aperuit,  ei  iia  se  sanum  sospitemque  reppe- 
rit,  acsi  nil  mali  pertulisset.  Mox  acclamaio  puero, 
mai  sibi  ad  hoc  remanserat,  si  morereiur  ne  inse- 


Prosequitur  surgens  a  puppi  ventus  euntes. 
Linquunt  Laoditiae  portus  pelagoque  volant 
Oebrisque  legunt  freta  concita  ierris. 
Vela  pandunt  et  cava  trabe  currilur  aequor. 
Postquaro  altum  tenuit  navis  nec  jam  amplius  ullee 
Apparent  terr»,  coelum  undique  et  undique  ponius 
Illis  caeruleus,  supra  capui  adstiiii  imber 
Noctem  hyememque  ferens  et  inhorruit  unda  iene- 

[bris. 
Continuo  involvunt  venii  mare  nigraque  surgunt 
^quora. 

Periclitantes  itaque  iempestate  valida  quassaia  ad 
insulam  Cypri  appulerunt  (507).  (Ib.  41.)  Ubi  cum 


NOTiE. 
(507)  Qnem  princep»  ilhas  iDauke,  quam  Katapani,  boc  est,  secundum  domiaum,  vocant,  timens  ne 


283 


APPBND.  AD  GESTA  EPISCOP.  CAMERAC. 


264 


iterum  Hierosolimam  proficisci  parant,  rursus  ad  A  piturabomnibus,  susceptusqueintemplosanctiAn- 


Laoditiam  revehuntur.  Sed  cum  jam  nulla  spes 
eundi  Hierosolimam  superesset  consilio  Laodicen- 
sis  episcopi  redeundi  iter  mcestus  ampuit  (508). 

SO,  De  ecclesia  sancti  Sepulchri,  Post  Nicolaum 
papam,  ut  supra  cap.  16  retulimus,  Romanam  se- 
dem  Anselmusqui  et  Alexander  rexit  annis  9,  men- 
808  6.  {Ib.  M.)  Domnus  Lietbertus  episcopus  re- 
gressus  ab  infecto  itinere,  quo  Hierosolimam  ut 
dictum  cst  cupiebat  adire,  sed  obstantibus  diversis 
periculis  terrisjactatusetundir,  compulsus  est  re- 
trorsum  abire,  alias  intendit  animum,  ecclesiam 
scilicet  in  honore  sancti  Sepulchri,  sicut  hactenus 
cernitur,  extra  murum  Gameraci    sedificare  (309). 


drese  ducitur  ad  orationem.  Prostratus  solo  non 
qusesivit  in  oratione  lacrimas,  quas  semper  fami- 
liarissimas  habebat.  Deinde  surgens  dedit  bene- 
dictionom.  Quos  in  lempore  potuit  oxosculatis,  pro- 
cessit  palam,  cunctisque  refert  quantos  ^vi»  perta- 
loritcasus.  Tuncdominus  Fulcherus  eo  pr»Reoke 
procedit  ad  altare,  narrans  que  quantave  per  saam 
gloriosam  genitricem  sibi  fecisset  Dominus  sancti 
Andrcse  meritis  etprecibus.  Post  capitis  deditione 
vidcntibuscunctis  sesesancto  tradidit  Andrese  ofie- 
rens  super  sanctum  cjus  altaro  duas  uncias  aari 
purissimi.  Utque  in  eodem  loco  ad  l\onorem  Dei  et 
memoriam  sancti  Andreae  pro  se  perpes  servttus 


{Ib.  49.)  £t  quod  cgregia  monte  coucepit,  devotis-  B  esset,  filium  suum  nominatum  Fulconem  tradidit 


sime  ad  finemusque  complovit.  Namdecenter  con- 
structam,  accitis  muUorum  corporibus  sanctorum, 
ministrante  sibi  domno  abbate  Waldrico,  anno  Dei 
Christi  1064  solemniter  dedicavit;  et  monachos 
inibi  Deo  servieutes  velut  mulieres  ad  Christi  sepul- 
chrum  excubejfites  instituit  (510);  nec  non  et  sepul- 
chrum  in  eadom  ecclesia,  in  quo  et  conditus  est, 
sibi  parari  fecit(511). 

31.  De  donis  Fulcheri  sancto  Andreso  oblatis. 
(Vita  Lietb.  c.  43.)  Nec  praetermittendum  est,  quod 
episcopus  a  via  dc  qua  supra  diximus  noluerit  in- 
trare  Cameracum,  niprius  rovisoret  Novum  Castel- 
lum,  sui  principatus  fidelc  municipium,  quod  ob 
sancti  Andreoe  memoriam  diligentius  excolebat.  Quo 
pervenicns  domino  comitatus  Fulchero  cumque 
ceterissuae  familise  comitibus,  officiosissimo  susci- 


ibidem.  Quo  monacho  facto,  victualibus  fratrum 
magna  donaria  conlulit,  quse  privilegioram  jure 
pontificis  auctoritate  firmavit,]  altare  scilicet  de 
Lelycis  ,  et  in  emendo  allodio  de  Maretz  ipse 
domnus  episcopus  decem  uncias  auri  dedit.  Alium 
quoque  filium  Fulcherus  Attrebati  monachum  efTe- 
cit,  quempostea  venerabilem  Hunocurti  abbatem 
vidimus. 

32.  De  bello  in  Anglia  facio.  Anno  autem  Dei 
Chrisli  1066  ad  occidentalem  plagam  unus  ex  co- 
metis  admodum  visu  terribilis  crinitos  radios  velai 
flammigeras  hastas  emittens,  vespere  solem  sequens 
per  octodecim  dies  apparuit.  Quod  genus  syderis, 
quod  erunt  bella,  aut  famcm  aut  pestilentiam  por- 
tendere  solct;  hoc  regni  etiam  mutationem  ipsa  sua 
apparitione  pra^signa  vit.  Nnm  Wilelmus  Normanno- 


NOTiE. 

in  m&nus  paganorum  inciderct^  a  pridio  Non.  Jul.  C  ibiosselpauperibus  etpcregrinis.  Quam  temporum 
.        j.     r'  .    .         .  ,.     ..       ,,..    ,  .  .,  labentecurriculodummeliorare  disponeretydiarno 

fessussenio  defunctus  est.  Ipse  vero  domnus  Liet- 
bertuSfPredecessoris  ae  magistri  tali  ac  tantoauimst" 
tus  exempIo,devotas  ipsiusprimitias  laboraturusin^ 
tr avit\etquoniaw parva  crat  ecclesia,  intactam  re- 
liquit,eijuxla  eam  amplioriet  meliori  scemaie  mona- 
sterium,  siculin  presenti  cernitur,  €edifica\it.Hui*i 
tanto  operi  exequendo  cooperatores  et  ministros 
consiituil  domnus  pontifex  cos,  quos  in  peregrinatio- 
ne  Iherosolimitani  itincris  adnotavimus  fuisse  so- 
cioSy  domnum  Walcherum  archidiaconum  videlicet 
ot  Erleboldumjudicemcivitatiset  ministrum.  Quse 
ad  verbum  omnia  excepta  sunt  ex  Lietberti  diploma- 
te  apud  Miraeum  Opp.  dipl.  1,  155. 

(510)  Vita  Liotberli,  c.  49,  addit :  Aclum  ct  coDse- 
cratum  d.  i.  a.  1061,  indictione  2,  anno  quoque  ponti- 
ficatus  domini  nostri  et  patroni  Lietberti  lA.  Monue 
presidente  papa  Alcxandro.  Et  ne  monasteriam  ex- 

j)  tra  civiiatis  ambitum  remanoret^  siudueruntampli^ 
are  mceniafCircumdantes  omno  illud  monaslerii  {Bdi' 
fjcium  vallo  et  fossa  cum  ci  vitate  tota.Quod  duabus  ex 
causiseosfecisse  constat:  utcivitas  amphoribus  ee- 
dificiis  et  plurimis  habitatoribus  nobiiitaretar,  et 
circummanentcsipsi  loco  civitatis  Grmitate  muni' 
reniur.  Ecclesiam  vcro,quamdiximasmansisse  ih" 
tactam,  postea  multorum  labente  tempornm  carsa 
Walierus  abbas  ejusdom  loci,  quoniam  nimia  vetas^ 
taledecidcbat,  ampliare  meliorando  stadait,  addi^ 
tisque  sanciorumpignoribus  memoriamsanctissimi 
Nicolai  ibidemconsiituit. 

(511)  Vita  Lietb.,  c.  66:  Ibi  quoque  ante  qaia^ 
qaenniam  quam  vita  decederet^  eaodi  sepakbram 


usque  ad  pridie  KaL  Aug.  detinuii,   addit    Lielb., 
c.  41. 

(508)  VitaLietb.,  c.  42,  addit:  In  regnis  Lotha- 
riensium  necnon  Francorum  simultationibus  exor- 
tisquampluribns^  imperator  Henricus  et  rex  Franco- 
rumHenricus,  ul eas sedarent,  ad coiloquium  conve- 
nerunty  sed  imperfecla  pace  discesseruut.  Necmulto 
postHenricusimperator presenie  papa  Victoro,  qui 
pro  causis  papptus  per  Hoinanos  male  tractatusj 
apud ipsum  conqueslurus  venerat,  diem  clausit  ex- 
tremum.Postefus  mortem  cum  filio  cjus  Henrico 
etreqina^  domnopapa  arbitro^  sed  etjudicibus  epi- 
scopjs  et  principibus  regni,  pro  simultatibus  quHs 
conlra  patrem  habuerat,  reconciliati  sunt  uterque 
comes  BalduinuSjpater  scilicet  et  filius.  Cuiplacito 
inlerfuitdomnus pontifex  Lictbortns,  intonsus  ad- 
huc  sicut  a  peregrinatione  rediensad  suain  civitatem 
nondum  vonerat;  qui  familiarilor  ipsum  comitem  ab 
exordio  sui pontiucaius  dilexcrat. 

(509)Vita  Lietb.,c.  46,  hcec  ila  exhibet :  Hlud 
oratoriotum  qua  de  causa  constructum  fiierit,  plenius 
exequemur.  femporibusdomni  Gerardis.memorise 
episcopiy  hujusd.  Lietberti  predecessoriSj  exortafa- 
mes  Cameraci,  sed  et  in  regionibus  circumquaque 
adjacentibuSy  adeo  invaluit^  ut  morientium  corpora 
capere  non  valerent  cimiteria  Cameracensis  urbis. 
Inciditigitur  ipsidomno  Gcrardo  rationabile  con- 
siliumy  ut extra  murosciviiatis  fodcre  faceret  poly- 
andrium,  quod reccptui  foret  tot  corporibus  conden- 
dorampauperum;juxia  quem  locum  ccclesiam  postea 
in  honore  Dominici  sepuichri  constructam  consecra* 
yit,  ut  propter  reverentiam  taBtinominia  sepultura 


265 


CRONia  S.  ANDREiE  CASTRI  CAMERACESII  -  UB.  IL 


•y » ' 


266 


I  • 


^C 


nim  comes,  parata  non  parva  classe,  assumpta  ma-  A 
gna  militia,  mare  pertransiit.  Quiterr»  appHcans, 
naves  omnes  penitus  concedi  fecit,  scilicet  ne  suis 
saperesset  uUa  spes  refugii.  Itaque  rex  Anglorum 
Heroldus,olim  contra  predictum  comitem  Wilelmum 
perjums — nam  filiam  ^  ejus  se  accepturum  jura- 
verat,  toncforte  regressus  a  nece  fratris  sui  Tosti- 
niy  qui  captando  pailem  regni  ejus  contra  eum  ai*ma 
commoverat — tunc  inquam  sinistris  ezcitus  nun- 
ciis,  collecta  ingenti  copia  Anglorum  Norwicorum 
ad  prelium  paratus  contra  Normannos,  qui  jamsibi 
tres  munitiones  prope  littus  maris  extruxerant, 
progreditur.  Quid  multa?  inito  cei*tamine  Normanni  B 
vietores  existunt,  Angli  terga  vertunt,  maxima  para 
utrobique  interit;  rex  quoque  Heroldus  interfectus 
occubuit;  sicque  comes  Wilelmus  regnum  obtinens, 
die  nativitatis  Domini  in  Londonia  ungitur  in  re- 
gem. 

33.  DepreJio  apud  CasseJlum  facto.  {An.  1071.) 

Bellumquoque  in  Flandria  gestum  apud  villam  quee 

esi  Gassellum,  ex  quo  cetera  bella  circumquaque  per 

terras  et  multa  mala  pullularunt,  hic  dignum  duxi- 

mas  inserendum.  Rotbertus  namque,  qui  et  Friso 

dictus,  pro  eo  quod  in  Frisia  est  nutritus,  audiens 

comitem  Balduinum  fratrem  suum  obiisse  et  duos 

fllios  Balduinum  et  Arnulfum  heredes  post  se  reli- 

quisse,  dolensqpie  nimis  se  jamdudum  omni  honore 

Flandriffi  a  patre  suo  et  fratre  exclusum  penitu8  es- 

se,  quia  videlccet  eum  non  legitime  conceptum  fuis- 

sesu8picabatur:jiontulituIterius,  sed  clam  Flan- 

drenses  oras  ingressus,  quorumdam  nequam  ho- 

minumdolisaliquasmunitiones  et  castella  occupare 


cepit,  et  usque  ad  Gassellumterram  sibi  vindicavit. 
iis  auditis,  vidua  comitissa  Hichildis,  quam  de- 
functo  Hermanno  priori  marito  supra  diximus 
(c.  12)  nupsisso  comiti  Balduino,  coUectis  multis 
^  exercitibus  cum  duobus  supradictis  filiis  Bal- 
duino  et  Arnulfo,  parato  quoquo  rege  Francia)  in 
ejus  auxilium  Philippo,  eo  procedit  (512).  Quid 
plura?  commisso  praolio  {Feb,  22),  Friso  validus 
animo  et  armis  seu  ferocibus  sociis  primam  aciem 
adversariorum  audacter  irrumpens  contrivit,  cete- 
ros  vero,  interfecto  nepote  suo  Arnulfo  in  prima 
floie  adolescentise  posito  et  necdum militioe  usibus 
apto,  muUaque  strage  peracta,  in  fugam  compulit. 
Ipse  etiam  rex  frena  vertit  et  abiit.  Tandem  ipse 
Friso  captus  a  comite  Eustachio,  apud  Sanctum 
Audomarum  in  custodia  servatur ;  s&d  non  multo 
post  Flandrensibus  vi  magna  liberatus,  comitatum 
totius  FlandrisB  polenter  obtinuit. 

34 .  De  donaviis  domni  Lie  tberti  ad  eccJesiam  sancti 
Andrese,  Ecce  dum  gesta  imperalorum  seu  produc^ 
tiori  sermone  prosequimur,  a  proposito  coepteB  nar- 
rationis  longius  evagati  sumus.  His  ergo  omissis, 
ad  domni  Lietberti  quam  erga  ecclesiam  hanc 
tenuit  liberalitatem  commemorandam  paulisper 
animum  intendamus.  Nam  ea  altaria  allodia  et 
cetera  beneficia  qusa  contulit ,  nonne  hsec  scripta 
sunt  in  privilegio  quod  ante  quinque  annos  obi- 
tus  sui  in  capitulo  nostro  veniens  corroborari 
fecit  ?  Allare  vero  de  Lambris  quomodo  nobis 
provenerit,  libet  paucis  aperire.  Gum  apud  Hai- 
noensem  comitissam  Richildem,  matrem  Arnulphi 
quem  in  prselio  Gassellensi  a  patruo  suo  Frisone 


fllium  cop. 
nnllis  cop. 


VARIiE  LEGTIONES 


NOTiE. 


sibi  feeit\qnod  certia  diebuareviaens,  etprimo  qui^ 
dem  desuper  imcumbens^  Jacriminis  et  gemitibus 
fossamperfundedat^doinde  pane  vei  carnei  vel  aJiis 
cibariis  implebai^quepauperibuserogarimox  facie- 
bat, 

(512)Vita  Lietb.  58:  Sed  FJandrensibus^  quorum 
doIoRobertus  iIIeFJandrias  intraverat,doJoso  pu- 
gaantibus  etterga  vertentibus^  ipsepuer  Arnulfus 
occiditur;  quomortuo,  fugataque  matre,  totus  mar- 
cbionatus  cessit  Roberto,  Hoc  eventubelli  nimis  ef- 
feratus,  in  tantam  prorupit  insaniam,  ut  dominatum 
CameraceaaB  civitatis  imperio preripere  vellet  im- 
periaJi  et  suw  submittere  ditioni,  Unde  collecto  fre-  ]) 
qaenti  exercitu,  villas  civitati  proximas  depopnlans^ 
percunctam  viciniam  bacchabatur.  Quod  dum  non 
8emeJf  sed  bis  annuatim  faceretj  totamque  Camera- 
ceasem  patriam  penitus  in  solitudinem  redigeret^ 
domnua  pontifex  per  internuntios  eum  saepe  commo- 
bat^et  at  ab  incepto  desisteret,  nuncprece  nuncpre- 
tio  aapiua  orabat.Sed  nequidem  audire  valens.tastu 
iuperbiw  secuJaris  inilatus  minabatur  non  modo  a 
deraBtatione  regionis  non  cessare^sedipsam  quoque 
civitatem,  nisisibi  eam  redderet  episcopus^ad  ni- 
cbiJam  redigere.  Jnter  bos  Jaboriosos  vitse  mortalis 
mdores,  iater  preseripta  sanctorum  operum  operta 
exereiiia.  Deo  digaas  poaiifex  fatigatas  in  iourmi'- 
taiem  deciditf  quam  per  irea  continuoa  annos  mira 
faUnUm  devieiif  suatiuuit.  Quem  tiraaaasilleau' 
dieuamgraUret  taaqaam  depastoris  abseaiia  gratvt' 
himbm  rmti$  imemii,  rwrsia  in  emtlaa  domi^ 

PAHto^  GXUXt 


nici  gregis  insanit^  coJJecto  maximo  exercitu^  veJut 
ex  improviso  ad  civitaiemadvolat^  tamquam  expu- 
gnaturus  eam,  Quod  facium  domnus  pontifex  gra- 
vissime  tulit,  et  ultra  quam  dici  potost  indoluit. 
I^recepit  quantocius  ut  in  lecto  gostatorio  levare- 
tury  et  per  medias  acies  bellatorum  usque  ad  ten- 
toriumipsius  tyranni  portaretur,  Tantis  siquidem 
podagrse  doloribus  angebatury    ut   nullo  modo  in 
pedos  subsistere  posset,  Dolatus  exsentontia  usque 
ad  tentorium  comitis,  postquam  vidit  eum,  gravi- 
ter  infremuitf  et  cum  magna  severitate  scelestos 
ausus presumptionis  &us  iucrepavit,  utque  de  terra 
dominae  suce  Mariie  discederet^  auctoritate  ponti- 
Gcali  commonuit,  Suus  enim  parrocbianus  eraty  in 
quantum  comitatus  Atrebatensis  sibi  cedebaty  quo- 
niam  Cameracensis  et  Airebatensis  ecclesia  tunc 
temporis  unipontifici parebat,  Qno  non  curante^  sed 
mente  superha  pontiHcis  objurgationes  quasj  quse- 
dam  ludicra  subsannHnic.pontifexmanibussese  sus- 
tentanSyresumptis  viribus  in  Jecio  resedit,  uJt  sibi 
virga  pastoralis  cum  stola  sacerdotali  porrigeretur 
imperavit.  Quibus  acceptis  impresentiarum ,  proti- 
nus  ipsumvomitem  cum  omni  exercitu  qjus  usquead 
satisfactionem  excommunica vit.  Videns  comes  tan- 
tam  in  viro  Deimenlis  et  justitise  constaniiam,  re- 
veritusietatem  etreveritus  pontiBcis  auctoritatem, 
quodque  veriusest^terrore  divinopercussus^cumes- 
set  bora  diei  mona,  movit  castra^  et  Jicet  iafreu" 
deaSflicei  minasiagemiaaaa^  quaaiumdieseoncea* 
$ii^dxif9t0rrmqmBH^ooffirmii00i^tarooooe»»it. 


271 


APPEND.  AD  GESTA  EPISCOP.  CAMERAC. 


*  .   I 


272 


allodia,  suo  studio  adquisierat.Supervenionte  igitur  A  predationem  multam  fecisse,  et  capta  prcda  pluri- 


die,quo  divina  pietas  eum  ab  serumnis  saeculi  dispo- 
nebat  eripere,  subita  corripitur  segritudine ;  et  de- 
cidens  inlectum,convocatis  fratribus  post  salutaris 
monita  exhortationis  uUimum  valedicens,  plenus 
dierum  anno  Dei  Christi  i083,  Idibus  Junii,  diem 
clausit  extrcmum ,  et  in  medio  ecclesia)  sepelitur 
cum  maxima  lamentatione  fratrum  ct  nliorum. 

6.  De  electione  abbatis  GuHTridi,  Convenientes 
fratres  ad  eligendumabbatem,  quattuor  desuis  eli- 
gunt,  eteos  cum  baculo  pastorali  ad  episcopum  di- 
rigunt,  ut  cuicumque  eorum  abbatiam  darct,  ceteri 
laudarcnt.  At  ille  ejusmodi  electionem  perpendens 
nonesse  probabi]em,distuIit,etaccepti8  induciiseos 


misque  captis  hominibus,  prospero  successu  citius 
remeare.  Forte  mulier  quaedam,  coigugis  sui  cap- 
tionem  graviter  plus  aequo  dolens  et  acuti  doloris 
impatiens,  quam  concito  cursu  poterat  sola  seqae- 
batur.  Sed  non  erat  facile  ut  consequeretur.  Igitur 
inclinala  jam  die,  imminente  vespera ,  nox  facli 
erat,  cum  illa  proximam  silvam  deveniens,  nus- 
quam  progredi  valens,  oppressa  scilicet  noctis  te- 
nebris,  merore  et  lassitudine  corporis,  se  sub  re- 
perta  arbore  lassata  volens  requiescere  mem- 
bra.  ...  387. 

9.  De  apparitione  mabgni  spiritus.  Hsecdiu  semi- 
vigilans  jncuerat,  cum  repente  malignus  spiritas 


rcdirc  precepit.  Interim  domnus  Pelrus  abbas  Bel-  B  sub  aliqua  visibili  specie  coram  ea  adstans  et  ut 


vaccnsis  pro  fratre  suo  domno  Guifrrido,et  ejuspcti- 
tiono  cpiscopus  Laudunensis,  [precatorias  litteras 
domno  Gerardo  episcopo  transmiserunt.  Hugo  quo- 
que  castellanus(5i9)  cum  aliis  multis  pro  hoc  ipso 
precator  accessit ;  et  hiis  animatus  precibus  epis- 
copus  Gcraldus  abbntiali  dignitate  sublimavit.Quam 
ille  susceptam  per  aliquot  annosstrenuuc  rexit,  sed 
postea  continuis  imminentibus  guerris  et  maxime 
fame  magna,ecolesia  hscc  devoluta  est  paupcrtati. 

7.  De  bello  apnd  vi/Jam  Casicnerias  facto.  l\\  illo 
tempore  apudCameracuminterOilardum  preclarum 
militem  et  Johannem  Ottonis  filium,  pro  quadam 


ipsa  nobis  postea  retulit ,  quasi  cappam  unam  in 
manu  deferens,  induit  eam,  etsic  eam  extotopos- 
sedit.  Illa  mox  effera  et  sui  omnino  nescia  prosi- 
lit,  et  quod  reliquumerat  noctis,8iIvamperagrans, 
tandem  mane  facto  e  silva  progredltur.  Diuque 
vaga  peragros  discurrens,  abincolis  comprehensa 
ligatur,  et  magis  ferinis  quam  humanis  vocibus 
inclamitans,  ad  hoc  monasterium  verberibus  agi- 
tata  perducitur. 

iO.  De  hberatione  mulieris  dsomoniaoB,  Quaedum 
liminibus  eccIesisB  propinquarct,  velui  immanepre- 
cipitium  precavens,  retrocedere,  etne  intraretloto 


villa  Vinciaco  (520),  gravissimaexorta  est  conten-  r»  annisu  relurtari;  sed  a  presentibus  impulsa,  immo 

..  1  *        m^     .. -• *?       _ii  _        .  1   ^  :il«»«      i^   ^^:ii^   *. i: _« •     _  ■..         .   _ 


tio,  adco  ut  ab  invicem  separati,  aller  eorum,  id 
est  Johannes,  cum  Fulchone  nepote  suo  Cameraci 
manens,  bellapararet;  altervero,  id  estOilardus,  in 
hanc  villam  (52i)  veniens,  conductorum  militum 
sibi  copiam  adsumerct.  Quadam  autem  die  tempore 
messis,  cum  hinc  atque  illinc  egrcssi  ad  villam 
Castenerias  (522)  venientes  sibi  obviassent,  armati 
congrcdiuntur;et,  commisso  gravi  prelio,  pauciex 
parte  Oilardi,  sed  mulli  ex  Camerncensi  exercitu 
corrucrunl.  Ibertns  qnoque  ncpos  episcopi,  et  Ado 
de  Belen  (523),  egregii  viri,  interfecti  sunt;Fulcho 
quoque  cum  multis  famosis  viris  captus  cst.  Et  sic 
Oilardus  victoriam  adeptus,  gaudens  recessit,  et 


illata,  in  medio  templi  sparso  stramine  collocatur. 
Ibique  quamvis  stricte  ligata,  miserabiliter  bue 
illucque  volulabatur.  Horrida  facies,  flaromantes 
oculi,  horrorem  quodammodo  intuentibus  ingere- 
bant.  Nam  et  ore  spumans  linguamque  dentibns 
masticnnssanguineamsalivam  in  aspicientes  expue- 
bat,  ut  aperte  daretur  agnosci  exterius  quo  habita- 
tore  vexaretur  interius.  Nos  vero  diris  ejus  clamo- 
ribus  ct  strepitu  vulgi  concurrentis  permoti,  post 
aliquot  horas  accessimus ;  et  maligni  hostis  in  ea 
habitationcm  perpendentes,  simulque  ejus  calami* 
tnli  compaticntes,  prolatam  aquam  reliquiis  sancli 
Androa}  leverentor  signavimus  ,  et  sumcndam  ori 


spolia  equos  et  captivos  militibus  suis  Inrgissime  p.  ejus  obtulimus.   Illa  vero,  ac  si  mortiferum  quid 


divisit.  Et  predictum  Fulchonem,  sororium  suum, 
in  captione  anno  uno  detinuit ;  sed  postea  perepis- 
copum  et  Theodericum  de  Avesnis  concordati, 
amici    permanserunt. 

8.  De  muJierea  demonio  vexata.  Quod  autem  sub 
occasione  predicti  Oilardi  hic  vidimus  contigisse, 
nemini  sitonerosumvel  legerevelaudirc.  Hicsiqui- 
dem  cum  virtute  militise  circumquaquo  famosus  vi- 
ribus  et  armis  Cameracensem  tueretur  patriam,  con- 
tigit  eum  aliquandomore  suo  in  pago  Vii*omandensi 


abhorrens,  qmintum  potuita  se  indignanter  repulit, 
Scd  adstantes  supinatcc  eique  dcntcs  stringentiin' 
stanter  ori  ejus  infundcre  coopcrunt,  donec  ipsa 
anhelitum  retrahens,  aliquantulum  ex  ipsa  aqua 
perciperet  ingutturencdcglutiret.  Quofacto  cerne- 
res  in  momento  sicut  ignem  extingui  aqua,  totum 
furorem  ejus  omninomitigatum  deferbuisse,  et  ip- 
sam  velut  alteramaiTectam^et  jam  immutatam,Iem 
vultu,  blandis  oculis  nos  respicientero,  et  lenta  voco 
loquentem.  Porro   nos,  cum  circumstante  plebo 


VARIiE  LECTIONES. 


•87  excidit  una  vel  altera  vox. 


(5i9)  De  Oisy. 

(520)  Vinchy,  prope  Cambrai. 

(521)  Le  Cftteau. 


NOTiE. 


(522)  Gatteni^res,  arr.  de  Gambrai.  Lk  Glat. 

(523)  Bellain,  arr.  de  Valenciennes.  Ls  Glat. 


CHRONIC.  S.  ANDREiB  CASTRI  CAMERACBSIt.  -  UB.  III. 


370 


ditus  non  erat  —  baculum  pastoralem  et  annulum  A 
accepisset.  Quum  ergo  domnus  Gerardus  hac  ob~ 
jecUone  constrictus  insignia  episcopalin  ipsi  pap» 
reddidisset,  et  pro  hac  comites  ejus  maximeque 
Alardas  archidiaconus  et  prepositus,  quem  postea 
eonversam  Martianis  (513)  vidimus  abbatem,  nimio 
merore  afficerentur ;  tandem  papa  miseratus  pre- 
cata  suorum  et  cardinalium,  gratiam  suam  ei  con- 
tality  et  consecrandum  ad  Hugonem  de  Diis  (514) ^ 
Tenerabiiem  Lugduni  archiepiscopum  et  tolius 
Galiias  legatione  functum,  transmisit.  A  quo  de 
more  ecclesiastico  decenter  consccratus,  prospere  -^ 
cum  suis  gaudentibus  repatriavit. 

2.  De  vastatioue  Camera^i,  Nec  multo  post  causa 
exUtit,  qua  curiam  imperatoris  adire  eum  opor- 
tait.  A  qua  rediens,  cum  ad  oppidum  quod  est 
Laubias  devenisset,  nunciatur  ei  cives  Cameracen- 
ses  conjuratione  facta  statuisse  quod  nullus  ei  in- 
trandi  civitatem  daretur  locus.  lis  auditis  pertur- 
batas  episcopus,  quid  facto  opus  sit,  animo  trac- 
ttre  coepit.  Deinde  accita  non  parva  amicorum  co- 
pia,  comite  quoque  Balduino  (515),  versus  Game- 
racum  vias  dirigunt.  Quid  plura  ?  Appropinquantes 
portis  et  illisad  resistendumparatis,  dolo  simulant  G 
jurantes  se  cum  pace  venirc  ;  et  sic  permissi  in- 
trare,  citius  fidem  rumpunt,  domos  invadunt,  cel- 
laria  diripiunt,  scrinia  confringunt,  et  omnia  direp- 
tioni  tradentes,  aurura,  argentum,  vasa,  vestes,  et 
qaicquid  delectabile  erat  auferentes,  certatim  mul- 
timodisoneratispoliis,  multisque  hominibus  captis, 
ad  saa  quisque  repedarunt.  Et  sic  domnus  Gerar- 
duB  in  sua  relocatur  sede. 

3.  De  qaodam  bomine  namibrdo,  Contigit  post 
hmc  epiacopum  ad  villam  Lambras,  qu»  tunc  sui 
jnris  erat,  devenisse,  et  ibi  aliquantulum  demora-  j^ 
tam  esse.  Ubi  cum  ei  anarrantibus  intimatum  esset, 
hominem  quemdam  nomine  Ramihrdum,  apud  pro- 
ximam  villam  qusB  est  Scherem  manentem ,  multa 
preter  fidem  dogmatisare,  et  jam  sub  doctrina  sua 
multos  discipulos  maximamque  utriusquo  sexus 
plebem  sibi  consentaneam  adquisivisse ;  tunc  sine 
mora  adductum  de  vita  et  de  doctrina  ejus  scisci- 
tans,  cum  eum  ad  objecta  respondere  videret,  ad 
ledem  Cameracensem  pertrahi  cum  jubet ,  ut  ibi 
Buper  his  plenius  discuteretur.  Certoitaque  dieacci- 
tis  abbatibus  et  clericis  sapientibus ,  productus  in 
medio  de  fide  catholica  exquiritur.  Sed  ille  verse 


credulitatis  sanctionem  per  omnia  profitetur.  Cum- 
que  ad  confirmandum  Dominici  sacramenti  particeps 
fieri  ab  episcopo  moneretur,  refugit,  dicens  a  nullo 
abbatum  nec  sacerdotumnecetiam  ab  ipsoepisco- 
po  hoc  se  percepturum,  quod  aut  SimoniflP  aut  ali- 
cujus  avaritisenoxa  adstricti  tenerentur.  Hiis  verbis 
omnes  in  ira  commoti,  pr6  heresiarcha  eum  indi- 
cant  haberi ;  et  ita  discessum  est.  Quidam  vero  de 
ministris  episcopi  et  alii  multi  deducentes  eum  in 
quoddam  tugurium  inducunt,  et  non  reluctantem, 
sed  intrepidum  et,  ut  aiunt,  inorationeprostratum, 
admolo  igne  cum  tugurio  combusserunt.  Qui  multa 
fecerat  et  docuerat,  hic  finis  ejus.  Plurimi  tamcn, 
qui  ei  adhasserant,  de  ossibus  et  pulvere  ejus  ali- 
quid  sibi  rapiebant.  De  cujus  secta  perqusedam  op- 
pida  multi  mancnt  usquo  adhuc.  Et  ejus  nomine 
censentur  textrini  operis  lucrum  exercentes  (516). 

4.  De  Aquioineasi  cceaobio.  Sub  iisdem  fere  tem- 
poribus  (an.  1079)  duo  viri  genere  nobiles,  Sigerus 
de  Lohes,  Walterusfilius  Ursionis,  cum  sociis  mul- 
tis,  relicta  sseculari  militia,  Deo  militare  disposue- 
runt;  et  locum  quendam  secretum  religioni  aptum 
superlscharb  (517)  fluvium,  aqua  cinctum,  ad  ha- 
bitandum  delegerunt.  Inde  domnum  episcopum  Ge- 
rardumCameraci,quiaiocusilIeejuseratparrochi8B. 
expetuut,  et  habitandi  liceutiam  et  construendi  ec- 
clesiam  ab  eo  deposcunt.  llle  autem  non  tantum 
qu89  petebant  annuit,  sed  etiam  adjutor  eorum  et 
cooperatoreedificationum,  qusamonachis  essent  ha- 
biles,  esse  ccepit.  Hugo  quoque  decanus  Sancta 
MarisB  omni  cura  totoque  animo  eo  coopitintendere, 
pecuniam,  altaria  ceteraquenecessarialargiendoto- 
to  afiectu  ministrare,  adeo  utinbrevi  iocus  ilie  aDeo 
sublimatus,  ecclesia  clericis  probisque  viris  reple- 
retur,  et  studiose  ac  religiose  servitus  Dei  ibi  age- 
retur.  Quas  congregatio  in  tantum  Deinutu  excrevit, 
ut  etiam  domnus  Alardus  Hasnoniensis  monachus 
abbas  ibi  preficeretur,  et  nobiles  quique  pagenses 
vel  ex  aliis  provinciis  sqbcuIo  renunciantes,  ibi  sub 
norma  sanctad  religionis  confluerent.  Hoc  itaque 
coenobium  usque  hodie  rebus  sssculi  dilatatum , 
omni  floret  religione,  et  circumquaque  monasteria 
muUa  sanctitatis  illustrat  odore. 

5.  De  obitu  domni  Waidrici  abbatis,  Hexerat 
domnus  abbas  Waldricus  ecclesiam  hanc  (518)  an- 
nis  36,  seque  boni  operis  exemplum  subditis  per 
omnia  prebuerat,  multasque  possessiones,  altaria. 


NOTiE 


(513)  Marchiennes. 

(514)  Die  en  Dauphin^.  Ita  enim  correxi,  quod 
eopia  habebat :  Hugoaem  (Ediis. 


(515)  Montensi. 

(r — 


(516)  Hac  de  re  loauitur  Grcgorius  VII  inepistola 
S5  Mart.  1077  data  aa  Godefridum  Parisiensem  epi- 
seopam,-  quam*  afiertLe  Glay  ex  Greg.  Reg.  iv,  20  : 
Itemreutum  nobis  est  Cameracensesbominem  quea- 
dam  Oammis  tradidisae,  eo  quod  Simoniacos  etpre- 
Bbiterosforaieatoresmisaasnon  debere  celebrare.et 

eilhrum  ofAoium  mioime  suscipiendum  foret^ 
-  f9  aunm  fheriL  Qaod  ^uia  nobis  valde  terribile^ 
Hf  §i  reram  eat^  omni  rigore  canoniom  severitatia 


vindicandumessevidetur^Craternitatem  tuam  solli' 
citebqjus  rei  veritatem  inquirere  admonemus\  et  si 
eosad  tantam  crudelitatem  impias  manus  extendisse 
agnoveris^abiatroituet  omni  communioae  ecalesise 
auctorespariter  et  complices  btyusscelerissepararo 
nondilTeras,  etnobisbiyusrei  certitudinem,  necnon 
quicquid  de  superioribuscausis  etteclum  fuerit^per 
litteras  tuas^  quam  citissime  aoteris,  indicarestude. 

(517)  Scarpe.  AmpHorem  nujus  fundationis  his- 
toriam  videsis  in  Auctario  Aquicinensi  ad  Sige- 
beitum. 

(518).  S.  Andre». 


275 


APPEND.  AD  GBSTA  EPISCOP.  CAMERAC. 


276 


attentius  perscrutamur.  At  illa  visionem  gratanter  A  malainterraCameracensiyOmnidofensore  viduata, 

commemorans,  Deo  et  sancto  apostolo  sanctseque 

Maxellendi  laudes  et  gratias  agebat.  Sed  plebs  oc- 

currens  quantas  pre  gaudio   lacrimas  fuderit,  et 

quanto  jubilo  ymnum  Te  Deum  laudamus  cecine- 

rit  f  magis  credendum  quam  sermone  paudendum. 

15.  De  quodam  fratre  Alberto.  Hujus  rei  specta- 
culo  intererat  et  ministrabat  quidam  frater  noster 
AlbertuSy  utpote  sacrorum  vasorum  custoset  eccle- 
siae  minister;  qui  quod  monachali  pretendebat  ha- 
bitu,  vitSB  et  morum  probitate  complebat,  prout  hu- 


quse  enumerare  nec  hsec  nec  aliqua  sufficit  pagina. 
Multoties  igitur  Gameracensis  cleri  plebisque  concio 
ad  eligendum  pontificem  conveniebat^Sed  dam  qui»- 
que  pro  velle  suo  loqui  presumebat,  omnes  in  com- 
mune  nihil  proficientes,  discedebant.  Denique  post 
multas  perturbationes  clericum  quendam  Manas- 
sem  canonicum,Suessionen8i8  comitis(528)fratrem, 
eligunt  et  cum  magno  apparatu  ad  imperatorem 
transmittunt.  Sed  furtivis  litteris  post  eum  missis 
accusatus,  inanis  rediit,  et  a  spe  fraudatus  re- 
mansit. 


mar.0  judicio  vel  experientia  potest  comprobari.  De  q      ^^   ^^  Atrebatensi  ecclesia.  Interim  (an  1098) 
cujus  conversationc  paiica  cl  r.on  cuncta  quee  vicli- 


mus ,  nemini  sit  onerosum  si  hic  breviter  insera- 
mus.  Hic  siquidem  sub  domno  abbate  Waldrico 
habitum  nostri  ordinis  suscepit.  Dein  psalmos  ali- 
quos  addiscens,  et  in  dies  ad  meliora  proficiens, 
tandem  vasa  altaris  tractare  et  hujusmodi  obsequiis 
jussus  est  deserviro.  Hic  custos  oris  sui  et  contem- 
ptor  corporis  sui,  veste  cilicina  usque  ad  talos  subtus 
utebatur;  a  vino  omnino  et  cibis  lautioribus  absti- 
nens,  pane  contentus  servitorum,  portionem  suam 
vini  et  reliquarum  oscarum  languidis  et  infirmis 


Atrebatenses  clorici,  tempus  opportunum  sibi  post 
maxitnam  disceptationem  Cameracensium  haben- 
tes,  quo  de  jugo  Cameracensis  episcopi  subjectio- 
nis  colla  excuterent,  Romam  adeunt,  Urbano  pap» 
causam  suam  suggerunt ;  ut  Atrebatensem  eccle  - 
siam  tanto  tempore  ancillatam  jam  miserando  libe- 
ram  efficiat^lacrimabiliter  implorant.  At  ille  crebris 
multorum  maximeque  regis  Francoi*um  precibos 
exoratus ,  predictam  ecclesiam  amodo  et  usque  in 
sseculum  cardinalem  habere  dato  privilegio  cons- 
tituit ;  et  ad  hoc  corroborandum,  clericum  quendam 


exportabat.  Certum  ejus  lectum  aut  vjx  aut  nullate-         ,.   .  ..       ^       ,     . 

^       .  L.  i        j       i      u     •      r*  religiosee  vitee ,  Lambertum  Islensem,  episcopum 

nus  quisquam  noscere  quibat;  sed  ante  altaria,  tr .,  .  °  ,.  '        ..  ,     .        w    ,    , 

,.  1  1       *  j  •  ibi  ordmari  praecepit :  sicque  ecclesiam  Atrebaten- 

ubicumque  somnus  vel  lassitudo  corporis  coegis-  ^  .  ,.  .  ^  r^i>r^. 


set,  prostratus  humi  quioscebat.  Ubi  etiam  sanctos 
apostolos  Petrum  et  Andream  sibi  apparuisse  et 
qucedam  sibi  dixisso,  de  quibus  non  est  dicendum, 
per  singula  uni  ex  fratribus  nostris  confessus  est, 
domno  scilicet  Dodoni,  compatriotee  et  familiarisimo 
sibi,  quem  postea  abbatem  et  construendi  operis 
hujus  templi  procuratorem  habuimus.Quidreferam, 
prefatum  Albertum  seepius  fasciculos  lignomm 
noctu  ostiis  pauperum  apposuisse,  et  in  via  lupos 
eum  multoties  comitatos  fuisse  ?  Audivimus  eum 


sem  a  Cameracensi  divisit  (529). 

18.  De  electione  WaJoberi,  Manasses  itaque  re- 
pulsam  suam  graviter  ferens,  ad  archiepiscopum 
Remensem  se  contulit,  et  ut  opem  ei  conferat,  per 
amicos  suos  obnixe  precatur.  Ille  vero  recitatam 
secundum  compertam  veritatem  veracium  testiiim 
tam  Cameracensium  quam  aliorum  ejus  electio- 
nem,  in  conventu  Remensis  capituli  confirmavit. 
PretereaCameracenses  Walcherum,  Bracbatensem 
archidiaconum  et  Tomacensis  seu  Noviomensis 


eUam  Msse  confessum,  quia  dum  quadam  nocte  de  ^  "«'*'"'«;*  custodem,  in  epi8.-opumeligunt.Qui  mi«. 
WaMoni»  rnrii.  an«nd«m  fiolu«  in  hi,m«ris  c.vuai.  "  s"»  ««>  imperalorem,  in  die  sancti  Andr»  donum 


Waldonis  curia  quendam  solus  in  humeris  cruci- 
fixum  afferret,  omnes  arbores  secus  viam  se  ei  in- 
clinasse ;  nimirum  quia  congruum  erat  Creatoris 
imagini  creaturam  prosterni.  Sed  no  pius  verba  pro- 
traham,  tandem  impetratra  a  domno  episcopo  Ge- 
rardo  et  capitulo  nostro  licentia,  Iherosolimam  pia 
intentione  et  Dominici  sepulchri  desiderio  cum  uno 
tantum  socio  intendit.  Nobis  tamen  incognitum  quid 
de  eo  accideriL 

16.  De  obitu  domni  Gerardi  episcopi,  Domnus 
episcopus  Gerardus,  anno  pontificatus  sui  16,  in 
hac  villa  morbo  correptus,  in  domo  sua  superve- 
niente  vocationis  suse  hora  defimgitur  (527),  et  Ca  • 
meraci  delatus,  in  medio  ecclesioe  anno  1092  tumu- 
latur.  Post  ci^jus  mortem  undecumque  pessimi 
quique  coeperunt  emergere,  et  muUiplicata  sunt 


episcopatus  ab  eo  suscepit,  et  auctoritate  Romani 
pontificis  Urbani  ab  archiepiscopo  Remensi  coa- 
secratus,  civitatis  Cameracensis  regimen  obtinuit. 
Hic  multa  prseclara  gessit ;  oastella  atque  municipia 
multa  Cambrisiacum  et  civitatem  opprimentia  viri- 
liter  diruit ;  justitiam  quserentibus  faciens,  omaem 
provinciam  subactis  hostibus  pacificavit. 

19.  De  concilioArvoraeDsi,  Urbanus  papa  a  Roma 
in  Gallias  deveniens ,  anno  Dei  Christi  1095  apud 
Arvemensem  urbem,quae  estClaru8mons,concilium 
innumerae  multitudinis  aggregavit,ubi  multa  decreta 
relatu  digna  dedit,  viam  lerusalem  instituit,  de  stato 
sanctee  ecclesiie  satis  et  sufficienter  tractavit.Tunc 
Manasses  stans  in  medio  clamorem  fecit  de  domno 
Walchero,  electioni  sue  injuste  subintroducto,  epi- 
scopatum  videlicet  Cameracensem  sibi  invasione 


NOTiE. 


(527)  2  Idu8  Aua.  secundum  Necrologia  beat» 
Marie  et  S.  Sepulcnri  Cameracensis,  et  S.  Salvato- 
ris  Aquicinensis,  3  Idua  Aug,  secundum  Necrol.  Fi- 
demiense,  in  biblotheca  Gameracensi  730,  pridie 
Kah  Aug,  secondumContin.  Gaugericianum  cap.  9. 


(528)  Johannis  I.  Lk  Glat. 

(529)Ge8ta  hujus  separationis  cumomnibus  char- 
tis  60  spectantibus  ex  codice  Atrebatensi  jam  Bolo- 
niensi  s.  xii,  de  quo  cf.  Annales  nostros  VIII,  406, 
edidit  Baluxius  Miscell.  V,  287. 


CHRONIC.  S.  ANDREiE  CASTRI  CAMERACESII.  -  LIB.  III. 


278 


inda  usurpante,  et  ut  uno  verbo  ejus  utar, 
li  ae  la,  inquit,  meam  electionem,  Finito  cla- 
iWalcheridictaresponsione,  admirati  judi- 
idem  simul  inhocconcordantesprotuleresen- 
a:primam  scilicet  electionem  ratam,  secun- 
'ero,  id  est^alcheri,  irritam  esse  debere. 
Walcherus  jam  de  concilio  recesserat,  quia 
11  cum  eo  ieramus,  hac  et  illac  auriculantes, 
jadiciumforepredixeramus.  Data  sententia, 
888  in  ipsa  sede  Walcheri  ut  episcopus  sub- 
ir;  Walcherus  si  se  deinceps  de  episcopatu 
dttat,  excommunicatur.  Multadeipso  concilio, 
[U8B  de  ipsispostea  conti^erunt,  et  quomodo 
i  3^  Cameracensis  patria  omnino  devastata 
itas  pene  fuerit  desolati,  quamvis  sint  stu- 
,preterimus,  quijamampliushaec  rememorari 
BiiQm  esse  et  inutile  ducimus. 
De  ordinaiione  Manassoe  episcopi.  Rumoldo 
(i8iarchiepiscopoobeunte(/r/2.1096),Manasses 
litas  succedit,  parum  quidem  litteratus,  sed 
Binis  et  curae  pauperum  studiose  deditus; 
snpradictus  Manasses  in  episcopum  est  ordi- 

» 

De  via  Hierusalem,  Anno  1096,  per  admoni- 
a  ssepefati  papae  Urbani,  habitantes  terram 
rerusalem  aggredi  coeperunt,  et  usque  in  fmes 
terrsB  sonus  et  amor  eundi  percrebuit.  Comi- 
riacipes,  nobiles,  vulgusque  promiscui  sexus 
rtabant,  portenta  et  signa  in  cselo  se  videre 
aaserebant.  In  qua  via  quanta  pericula,  quot 
rnmincommoda,  quantas  fames,  quantaprelia, 
seinAntiochiapertulerint,  quolabore,  quibus 
ms  ad  Hierusalem  pervenerint,  qua  arte,  qua 
tria  quadragesimo  obsidionis  die,  interfectis 
imilitibusSarracenorum,  eam  ceperint,quanto 
isepulcrumDomini  etloca  sancta  mundaverint, 
Bt  nostrum  describere;  quse  magis  proprii  et 
»dici8  indigent  inscriptione,  presertim  cum  de 
.  cantica  ubique  dififusa  et  carmina  queedam 
ipta  habeantur. 

9e  domno  Odone  episcopo,  Postquam  episcopi 
lanaeses  etWalcherus,  diutina  dissensione  per 
tempora  defecerunt,  Odo  Aurelianensis  sco- 
i8y  Tomaci  monachus  effectus  —  nam  ipsum 
)ium  ejus  predicatione  coepit  aedincari,  —  pos- 
ro  abbas  ipsiusloci,  ad  episcopatumCamera- 
m  eligitur  et  consecratur  {nn,  1105).Sed  quia 
n  ab  imperatore  propler  excommunicationem 
)re  nolebat,  intrare  in  civitatem  minime  li- 

Qnodimpnrntor  in  hanc  terram  venerit,  Hen- 

imperator,  crebra  et  importuna  Gameracen- 

palaatua  flebili  querela,  quodscilicet  Robertus 


A  comes  Flandrensis,  dominatum  Gambrisiaci  usur- 
pare  sibi  volens,  multas  irruptiones  in  hanc  provin- 
ciam  hostili  manu  fecerat,  ipsam  demum  civitatem 
exercitunimio  circumdans,perseptem  dies  obsede- 
i*at,  paratis  septem,  ut  fertur,  milibus  armatorum, 
anno  1102  in  hanc  terram  venit,  multa  viriliter  et 
prospere  gessit,  castella  Bulceu,  Incy,  Sclusam 
aliasquemunitiones  comburens  igni,  solotenus  pre- 
cipitavit,  pavorem  sui  hostibus  circumquaque  in- 
cussit;  sed  opprimente  hieme  citius  repatriavit. 
Nec  tamen  comes  ab  infestatione  Gambrisiaci.  .  . 
25.  De  cometis,  Annoll06,  unusex  cometisregni 
mutationem  presagientibus  mense  Martio  per  octo 
dies  apparuit;  vesperepostsolisoccasumradios  ter- 
ribiles  emittens,  multis  prudentibus  terrorem  in- 

B  gessit.  Imperator  Henricus,  quem  (ilius  suus  sub 
occasione  apostolicae  sententise  regno  ejectum  us- 
que  in  exteros  fines  expulerat,  apud  Leodium  de- 
fungitur;  sed  propter  preedictam*  excommunica- 
tionem  in  atrio  non  sepelitur.  Filius  vero  cgus 
Henricus,  imperium,  quod  sibi  pater  vivens  con- 
cesserat  ct  benedici  jusserat,  obtinuit. 

^.DeconsiJio  apnd  Trecaa babitcPosi Urbanum 
Romanam  sedem  suscepit  Rainerus  {an,  1099),  qui 
et  Paschalis,  vir  per  cunota  laudabiiis,  antecesso- 
rum  suorum  firmiter  decreta  tenens,  sed  avaritisB 
minus  intendens.  Hic  in  Gallias  veniens  (an.  1107), 
apud  Trechas  concilium  ma^um  celebravit,  et 
postea  Romam  rediit. 

C  26.  De  adventu  Henrici  tertii  imperatoris,  Ter- 
tius  (530)Heuricus  imperator,  in  hanc  terram  veniens 
{an,  1107,  Oc/.)  adveisus  comiteni  Robertum,  qui 
sibi  Gameracensem  patriam  vindicaverat,  Duaoum 
obsedit;  sed  [illis  deintus  viriliter  pro  se  et  pro  pa- 
tria  pugnantibus  et  comitis  presentia  roboratis, 
nihil  profecit.  Tandem  ergo  compacta  concordia  — 
nam  se  alterutrum  metuebant  —  imperator  con- 
cessit  quaecunque  pater  suus  dederat  ei  tenere, 
scilicet  hanc  villam  (531)  et  alia  quaedam.Dein  per  Ga- 
meracum  iter  faciens  remeando  {Dec),  duodecim 
de  filiis  potentiuni  civitatis,  obsides  videlicet  ne 
quando  cives  ipsi  ab  ejus  fidelitate  defluerent, 
abduxit  secum,  sicque  repatriavit. 
27.  Quod  imperator  Bomam  perrexit.  Qui  non 

j)  multo  post  Romam  perveniena  {an,  1111),  obviis 
sibi  civibus  Romanis,  simulata  pace  sub  jurejurando 
nulli  eorum  aliquam  injuriam  se  facturum  spopon- 
dit,  et  in  introitu  templi  sancti  Petri  hoc  ipsum 
apostolico  juravit.  (FeAr.  12.)Sedcitius  ingressus 
femplum,  cunctapromissa  rupit.  Nam  ipsum  aposto- 
licum,  ad  eum  benedicendum  et  divina  peragenda 
paratum  jamque  procedentem,  injectis  manibus 
nihiltalesuspicantemaccepit,  et  captum  extra  civi- 


VARIiE  LECTIONES. 
excidisse  videtur  discordia,  vel  causa,  vei  tale  quid. 


NOTiE 


0)  Le  GAteau. 


(531)  Imo  quartus,  rex  quintus, 


275 


APPEND.  AD  GBSTA  EPISCOP.  CAMERAC. 


276 


attentius  perscrutamur.  At  illa  visionem  gralanter  A  mala  in  terra  Cameracensi,  omni  dofensore  viduata, 


commomorans,  Deo  et  sancto  apostoio  sanctaBque 
Maxellendi  laudes  et  gratias  agebat.  Sed  plebs  oc- 
currens  quantas  pre  gaudio  lacrimas  fuderit,  et 
quanto  jubilo  ymnum  Te  Deum  laudamus  cecine- 
rit,  magis  credendum  quam  sermone  pandendum. 

15.  De  quodam  fratre  Alberto.  Hujus  rei  specta- 
culo  intererat  el  ministrabat  quidam  frater  noster 
Albertus,  utpote  sacrorum  vasorum  custosot  ecele- 
siee  minister;  qui  quod  monachali  pretcndebat  ha- 
bitu,  vitae  et  morum  probitate  complebat,  prout  hu- 
mano  judicio  vel  experientia  potest  comprobari.  De  d 
cujus  conversationc  panca  el  non  cuncta  quao  vidi- 
mus,  nemini  sit  onerosum  si  hic  breviter  insera- 
mus.  Hic  siquidem  sub  domno  abbale  Waldrico 
habitum  nostri  ordinis  suscepit.  Doin  psalmos  ali- 
quos  addiscens,  ct  in  dies  ad  meliora  proflciens, 
tandem  vasa  altaris  tractare  et  hujusmodi  obsequiis 
jussus  est  deservire.  Hic  custos  oris  sui  et  contem- 
ptor  corporis  sui,  veste  cilicina  usque  ad  talos  subtus 
utebatur;  a  vino  omnino  et  cibis  lautioribus  absti- 
nens,  pane  contentus  sorvitorum,  portionem  suam 
vini  et  reliquarum  oscarum  languidis  et  infirmis 
exportabat.  Certum  ejus  lectum  aut  vix  aut  nullate- 


quse  enumerare  nec  hoec  nec  aliqua  sufflcit  pagina. 
Multoties  igiturCameracensis  cleri  plebisque  coneio 
ad  eligendum  pontificem  conveniebat^Sed  dam  qui»- 
que  pro  velle  suo  loqui  presumebat,  omnes  in  com- 
mune  nihil  proficientes,  discedebant.  Denique  post 
multas  perturbationes  clericum  quendam  Manas- 
sem  canonicum,Suessionensis  comiti8(528)fratrem, 
eligunt  et  cum  magno  apparatu  ad  imperatorem 
transmittunt.  Sed  furtivis  litteris  post  eum  missis 
accusatus,  inanis  rediit,  et  a  spe  fraudatus  re- 
mansit. 

17.  De  Atrebatensi  ecclesia,  Interim  (aa  1093) 
Atrebatenses  clorici,  tempus  opportunum  sibi  post 
maximam  disceptationem  Cameracensium  haben- 
tes,  quo  de  jugo  Cameracensis  episcopi  subjectio* 
nis  colla  excuterent,  Homam  adeunt,  Urbano  pap» 
causam  suam  suggerunt ;  ut  Atrebatensem  eccle  - 
siam  tanto  tempore  ancillatam  jam  miserando  libe- 
ram  efficiat^lacrimabiliter  implorant.  At  ille  crebris 
multorum  mazimeque  regis  Franeorum  precibos 
exoratus ,  predictam  eoclesiam  amodo  et  usqae  in 
sseculum  cardinalem  habere  dato  privilegio  cons- 
tituit;  et  ad  hoc  corroborandum,  clericum  quendam 


.  -L.  1        j       «      u     •      r*  religiosae  vit» ,  Lambertum  Islensem,  episcopum 

nus  quisquam  noscere  quibat;  sed  ante  altaria,  tr.,  .  ^  ,.  '        ..  ,     .        * .    .  \^ 

,.  1  I      -4  j  •         ibi  ordinari  praecepit ;  sicque  ecclesiam  Atrebaten- 

ubicumque  somnus  vel  lassitudo  corporis  coegis-  *^         r    #       ^ 


set,  prostratus  humi  quiescebat.  Ubi  etiam  sanctos 
apostolos  Petrum  et  Andream  sibi  apparuisse  et 
qusedam  sibi  dixisso,  de  quibus  non  est  dicendum, 
per  singula  uni  ex  fratribus  nostris  confessus  est, 
domno  scilicet  Dodoni,  compatriotse  ot  familiarisimo 
sibi,  quem  postca  abbatem  et  construendi  operis 
hujus  templi  procuratorem  habuimus.Quid  referam, 
prefatum  Albertum  seepius  fasciculos  lignorum 
noctu  ostiis  pauperum  apposuisse,  et  in  via  lupos 


sem  a  Cameracensi  divisit  (529). 

18.  De  electione  Waloheri.  Manasses  itaque  re- 
pulsam  suam  graviter  ferens,  ad  archiepiscopum 
Remensem  se  contulit,  et  ut  opem  ei  conferat,  per 
amicos  suos  obnixe  precatur.  Ille  vero  recitatam 
secundum  compertam  veritatem  veracium  testium 
tam  Cameracensium  quam  aliorum  ejus  electio- 
nem,  in  conventu  Remensis  capituli  confirmavit. 
PretereaCameracenses  Walcherum,  Bracbatensem 
archidiaconum  et  Tornacensis  seu  Noviomensis 


eum  multoties  comitatos  fuisse  ?  Audivimus  eum  ,     .  ,   ,  .  ,.       .  ^  .     . 

etiam  fuisse  confessum.quia  dum  quadam  nocte  de  ^  «•="*•«'«  ««stodem,  m  episcopum  el.gmit.Qui  m.8. 
Waldonis  curia  quendam  solus  in  humeris  cruci-  ^  «"«  *«*  .mperatorem,  m  d.e  sanch  Andr»  donum 

episcopatus  ab  eo  suscepit,  et  auctoritate  Romani 


fixum  afferret,  omnes  arbores  secus  viam  se  ei  in- 
clinasse ;  nimirum  quia  congruum  erat  Creatoris 
imagini  creaturam  prosterni.  Sed  no  plus  verba  pro- 
traham,  tandem  impetratra  a  domno  episcopo  Ge- 
rardo  et  capitulo  nostro  licentia,  Iherosolimam  pia. 
intentione  et  Dominici  sepulchri  desiderio  cum  uno 
tantum  socio  intendit.  Nobis  tamen  incognitum  quid 
de  eo  accideriL 

16.  De  obitu  domni  Gerardi  episcopi,  Domnus 
episcopus  Gerardus,  anno  pontificatus  sui  16,  in 
hac  villa  morbo  correptus,  in  domo  sua  superve- 
niente  vocationis  suse  hora  defungitur  (527),  et  Ca  * 
meraci  delatus,  in  medio  ecclesiee  anno  1092  tumu- 
latur.  Post  ctgus  mortem  undecumque  pessimi 
quique  eoeperunt  emergere,  et  muUiplicata  sunt 


pontificis  Urbani  ab  archiepiscopo  Remensi  con- 
secratus,  civitatis  Cameracensis  regimen  obtinuii. 
Hic  multa  prseclara  gessit ;  castella  atque  municipia 
multa  Cambrisiacum  et  civitatem  opprimentia  viri- 
liter  diruit;  justitiam  quserentibus  faciens,  omnem 
provinciam  subactis  hostibus  pacificavit. 

19.  De  concilio  Arvornensi,  Urbanus  papa  a  Roma 
in  Gallias  deveniens ,  anno  Dei  Christi  1095  apud 
Arvemensem  urbem,qu9e  estGIarusmons,concilium 
innumeriB  multitudinis  aggregavit,ubi  multa  decreta 
relatu  digna  dedit,  viam  lerusalem  instituit,de  stato 
sanctse  ecclesiie  satis  et  sufficienter  tractavit.Tunc 
Manasses  stans  in  medio  clamorem  fecit  de  domno 
Walchero,  electioni  sue  injuste  subintroducto,  epi- 
scopatum  videlicet  Cameracensem  sibi  invasione 


NOTiE. 


(587)  2  Idus  Aua.  secundum  Necrologia  beat» 
Mariae  et  S.  Sepulcnri  Cameracensis,  et  S.  Salvato- 
ris  Aquicinensis,  3  IdusAug.  secundum  Necrol.  Fi- 
demiense,  in  biblotheca  CAmeracensi  730,  pridie 
Kah  Aug.  secondum  Contin.  Gaugericianum  cap.  9. 


(528)  Johannis  I.  Le  Glat. 

(529)Gesta  hujus  separationis  cumomnibus  char- 
tis  eo  spectantibus  ex  codice  Atrebatensi  jam  Bolo- 
niensi  s.  xii,  de  quo  cf.  Annales  nostros  VIII,  406, 
edidit  Baluxius  Miacell.  V,  287. 


CHRONIC.  S.  ANDREiE  CASTRI  CAMERACESII.  -  LIB.  III. 


278 


anda  asurpante,  et  ut  uno  verbo  ejus  utar, 
ul  se  lo,  inquit,  meam  electionem.  Finito  cla- 
et  Walcheri  dicta  responsione,  admirati  judi- 
adem  simul  inhocconcordantesprotuleresen- 
mrprimam  scilicet  electionem  ratam,  secun- 
vero,  id  est^alcheri,  irritam  esse  debere. 
Walcherus  jam  de  concilio  recesserat,  quia 
ni  com  eo  ieramus,  hac  et  illac  auriculantes, 
t  jadicium  fore  predixeramus.  Data  sententia, 
sses  in  ipsa  sede  Walcheri  ut  episcopus  sub- 
ar;  Walcherus  si  se  deinceps  de  episcopatu 
aittat,  excommunicatur.  Multade  ipso  concilio, 
qusede  ipsispostea  contigerunt,  et  quomodo 
a  388  Cameracensis  patria  omnino  devastata 
rilas  pene  fuerit  desolati,  quamvis  sint  stu- 
i,preterimus,  qui  jamamplius  heec  rememorari 
•flhiom  esse  et  inutile  ducimus. 
De  ordinatione  Manassw  episcopi,  Rumoldo 
insi  archiepiscopo  obeunte  (anA  096),Manasses 
»8ita8  succedit,  parum  quidem  litteratus,  sed 
isinis  et  curae  pauperum  studiose  deditus; 
I  supradictus  Manasses  in  episcopum  est  ordi- 
I. 

De  via  Hierusalem,  Anno  1096,  per  admoni- 
n  ssepefati  pap»  Urbani,  habitantes  terram 
Jerasalem  aggredi  coeperunt,  et  usque  in  flnes 
terr»  sonus  et  amor  eundi  percrebuit.  Comi- 
(rincipes,  nobiles,  vulgusque  promiscui  sexus 
irtabant,  portenta  et  signa  in  C8b1o  se  videre 
asserebant.  In  qua  via  quanta  pericula,  quot 
mmincommoda,  quantas  fames,  quantaprelia, 
neinAntiochiapertulerint,  quolahore,  quibus 
(oris  ad  Hierusalem  pervenerint,  qua  arte,  qua 
{trie  quadragesimo  obsidionis  die,  interfectis 
smilitibusSarracenorum,  eam  ceperint,quanto 
osepulcrumDomini  etloca  sancta  mundaverint, 
»1  nostrum  describere;  qusB  magis  proprii  et 
odicis  indigent  inscriptione,  presertim  cum  de 
it  cantica  ubique  diffusa  et  carmina  queedam 
ipta  habeantur. 

De  domno  Odone  episcopo,  Postquam  episcopi 
llanasses  etWalcherus,  diutina  dissensione  per 
i  tempora  defecerunt,  Odo  Aurelianensis  sco- 
ias,  Tornaci  monachus  effectus  —  nam  ipsum 
»biam  ejus  predicationecoepitaBdincari,  —  pos- 
ero  abbas  ipsiusloci,  ad  episcopatumCamera- 
901  eligitur  et  consecratur  (an.  1105).Sed  quia 
m  ab  imperatore  propter  excommunieationem 
"ere  nolebat,  intrare  in  civitatem  minime  li- 
t. 

.  Qaodimpfyrntorin  hanc  terram  venerit,  Hen- 
»  imperator,  crebra  et  importuna  Cameracen- 
ipulsatus  flebili  querela,  quodscilicelRobertus 


A  oomes  Flandrensis,  dominatum  Cambrisiaci  usur- 
pare  sibi  volens,  multas  irruptiones  in  hanc  provin- 
ciam  hostili  manu  fecerat,  ipsam  demum  civitatem 
exercitunimio  circumdans,perseptem  dies  obsede- 
rat,  paratis  septem,  ut  fertur,  milibus  armatorum, 
anno  1102  in  hanc  terram  venit,  multa  viriliter  et 
prospere  gessit,  castella  Bulceu,  Incy,  Sclusam 
aliasque  munitiones  comburens  igni,  solotenus  pre- 
cipitavit,  pavorem  sui  hostibus  circumquaque  in- 
cussit;  sed  opprimente  hieme  citius  repatriavit. 
Nec  tamen  comes  ab  infestatione  Cambrisiaci.  .  . 
25.  De  cometis,  Annoll06,  unusex  cometisregni 
mutationem  presagientibus  mense  Martio  per  octo 
dies  apparuit;  vesperepostsolisoccasumradios  ter- 
ribiles  emittens,  multis  prudentibus  terrorem  in- 

B  gessit.  Imperator  Henricus,  quem  fllius  suus  sub 
occasione  apostoiicoB  sententiad  regno  ejectom  us- 
que  in  exteros  fines  expulerat,  apud  Leodium  de- 
fungitur';  sed  propter  praedictam'  excommunica- 
tionem  in  atrio  non  sepelitur.  Filius  vero  cgus 
Henricus,  imperium,  quod  sibi  pater  vivens  con- 
cesserat  ct  benedici  jusserat,  obtinuit. 

^,Deconsilio  apud  Trecas babito.PoBi Urbanum 
Romanam  sedem  suscepit  Rainerus  (aa,  1099),  qui 
et  Paschalis,  vir  per  cuncta  laudabiiis,  antecesso- 
rum  suorum  firmiter  decreta  tenens,  sed  avaritiflo 
minus  intendens.  Hic  in  Gallias  veniens  (an,  1107), 
apud  Trechas  concilium  ma^um  celebravit,  et 
postea  Romam  rediit. 

C  26.  De  adventu  Henrici  tertii  imperatoris,  Ter- 
tius  (530)Heuricus  imperator,  in  hanc  terram  veniens 
(an,  1107,  Oc/.)  adveisus  comitem  Robertum,  qui 
sibi  Cameracensem  patriam  vindicaverat,  Duaoum 
obsedit;  sed  [illis  deintus  viriliter  pro  se  et  pro  pa- 
tria  pugnantibus  et  comitis  presentia  roboratis, 
nihil  profecit.  Tandem  ergo  compacta  concordia  — 
nam  se  alterutrum  metuebant  —  imperator  con- 
cessit  quaecunque  pater  suus  dederat  ei  tenere, 
scilicet  hanc  villam  (581)  et  alia  quoedam.Dein  per  Ca- 
meracum  iter  faciens  remeando  (Dec),  duodecim 
de  filiis  potentium  civitatis,  obsides  videlicet  ne 
quando  cives  ipsi  ab  ejus  fldelitate  deHuerent, 
abduxit  secum,  sicque  repatriavit. 
27.  Quod  imperator  Bomam  perrexit,  Qui  non 

j)  multo  post  Romam  pervenienn  (an,  1111),  obviis 
sibi  civibus  Romanis,  simulata  pace  sub  jurejurando 
nulli  eorum  aliquam  injuriam  se  facturum  spopon- 
dit,  et  in  introitu  templi  sancti  Petri  hoc  ipsum 
apostolico  juravit.  (Febr.  12.)8ed  citius  ingressue 
femplum,  cunctapromissa  rupit.  Nam  ipsum  aposto- 
licum,  ad  eum  benedicendum  et  divina  peragenda 
paratum  jamque  procedentem,  injectis  manibus 
nihiltalesuspicantemaccepit,  et  captum  extra  civi- 


VARIiE  LECTIONES. 
^  excidisse  videtur  discordia,  vel  causa,  vel  taJe  quid. 


NOTiE 


^  Le  CAteau. 


(531)  Imo  quartus,  rex  quintus. 


279 


».# 


APEND.  AD  GESTA  EPISCOP.  CAMEEIAC. 


280 


tatem  ad  castra  exercitus  sui,  quem  ibi  reliquerat^  A.  cendum,  quod  juvenis  optim»  indolis,  cultor  fuerit 

justitise  et  paeis,  adeo  ut  pro  conservanda  quiete  pt- 
trisB  juvenem  unum  furti  reum  inaudita  et  miserabiii 
morte  apud  Hrugias  inchaldaria  feceFitbullire;  com 
admirantibus  turbis  et  flentibus,  no6  ipse  a  lacrimis 
posset  temperare;  unde  ot  terror  ojus  per  omnes 
proviucias  malefactores  fecitomnino  quiescere.  Sed 
cum  in  Normanniam,  quam  crebris  exercitibus  op- 
primebat,  profectus  esset,  accepto  letali  vulnere 
reversus,  per  annum  fere  unum  segrotavit,  et  sic 
demum  apud  Sanctum  Bertinum  effectus  mona- 
chus  et  paulo  post  defunctus  {an.  1119),  ibi  re- 
quiescit. 

30  De  domno  Gerlando  abbateAnXevesi  (ao.  1117. 
domnus  abbas  Guiffridus,  tum  hostili  furore  qpiito- 


transducifecit.Quid  seditionis,  quidperturbationis, 
quee  divisio  rogni  ac  sacerdotii  tunc  fuerit  Hom», 
quod  nemo  potest,  non  est  nostrum  explicare.  Tan- 
dem  coactus  papa,  quicquid  rex  precepit  sacramento 
ilrmavit.  Et  sic  conficte  et  dolose  concordatiS)  dis- 
cessumest.Posteatamen  rogabaturpapaa  Homanis 
perjurum  regem  excommunicare,  sed  iile  rennuit, 
et  numquam  eum  amplius  vid^re  voluit.  — Verum 
nos  intermittentes  ea  quse  tunc  Homss  gerebantur, 
ad  nostra  redeamus.  Igitur  comes  Hobertus,  ut 
dictum  est,  hanc  villam  adeptus,  frequenter  hanc 
invisere,  venationem  agere,  circumjacentium  loco- 
rum  coepit  delectari  opportuiiilulo.  Denique  maxi- 
mam  partem  turris  quse  ceciderat,  et  murum  in 


^  -, —   , -_    —  , -^ 

circuitu,sicut  hactenuscernitur,  reparavit,  excepta  '^  tam  patriam  depopulabatur,  tum  fame  que  vehe- 


aula  oum  ecclesia,  quam  domnus  Gerardus  II  aedifi- 
cavit.  Nam  et  ipse  amplas  et  honestas  domos,  quae 
hodieque  manent,  unam  scillicet  juxta  ecclesiam 
Atrebatensem  Sanctae  Mariae,  alteram  vero  in  Bra- 
chant  apud  villam  qu»  est  Meluni  lapideo  opere 
oonstruxit.  Comes  itaque,quoad  vixit,  sicut  dictum 
est,  hanc  villam  tenuit  et  possedit. 

28.  De  obila  domni  Odonis  episcopi,  Manasse  Ho- 
mensi  metropolitano  carne  exempto  {an,  1106),  Ho- 
dulphus  preclaraa  scientisB  clericus  et  prepositus,  in 
sede  substituitur.  Sed*quidam  clericus  Gervasius, 
vi  regia  fretus,  ipsam  sedem  sibi  usurpans,  intro- 
itum  egus  primo  satis  impeftivit;  sed  postea  morte 
preventus  quievit  (an.  1118).  Domnus  autem  Odo 
Gameracenois  episcopus,  segritudine  gravi  preven- 
tus,  admonasterium  Aqnicinense  se  deferri  fecit;  ibi- 
quedefunctus  {Jun,  19),  in  medio  ecclesise  sepelitur. 
Cujus  sepulchrum  inciso  lapide  decoratum  usque 
in  hano  diem  demonstratur  (532). 

29.  De  adventu  domni  Burcbardi,  Hoc  ita  finito, 
cum  in  Gameracensi  ecclesia  nuUa  pro  dissensione 
obloquentium  fieri  posset  rata  electio,  aditur  impe- 
rator,  qui,  repeiHoconsilio,  clericum  unum  sibi  fide- 
liler  obsequentem  Aquisgrani,  Burchardum  nomine, 
cum  legatis  suis  ad  episcopatum  Cameracensem 
transmisit.  Qui  susceptus  et  electus,  fere  per  bien- 
nium  propter  excommunicationem  imperatoris  in- 
consecratus  mansit;  sed  tandem  miserante  aposto- 
Hco,  quia  donum  episcopatus  de  manu  regis  non 


menter  omnem  terram  premebat  fatigatus,  velut 
magna  tempestate  quassatus  amisso  clavo  navim  va- 
gantem  mediis  fluctibus,  ecclesiam  hanc  detinebat; 
sed  tandem  in  se  reversus  portum  quetis  adiit,  et 
prelationis  onus  deposuit.  Nos  statim  habito  conci- 
lio,  Aquicinensem  monachum,  magnaB  religionis  et 
humilitatis  virum  domnum  Gerlandum,  eligimus,  et 
adomno  episcopo  Burchardo  Cameracibenedictam, 
anno  Dei  Christi  11 17  abbatem  suscepimus.  Qoi 
quam  strennue,  quam  prudenter  susceptam  eccle- 
siam  rexerit,  si  ei  diuvivere  datum  f uisset,  et  ipsis 
quotidianis  nostrarum  rerum  argumentis  patuisset. 
31.  De  successione  apostolicorum.  Paschalis  Hai- 
neri,  de  quo  supra  retulimus,  in  sede  Homana  suc- 
cessor  ^]  Joannes  Graitanus,  (ah.  1118),  qui  et 
Gelasius,  sedit  vix  anno  uno,  et  veniens  in  Gallias, 
apud  Cluniacum  defunctus  sepelitur  {an,  1119;. 
Huic  Wido,  qui  et  Calixtus,  Viennensis  archiepisco- 
pus,  ad  sedem  apo8toHcamprovehitur(FeJ&r.  1),  vir 
tamprobitatemorumlaudabilis  quam  etiam  illustris 
dignitate  generis;  frater  scillicet  Clementiae  Flan- 
drensis  comitiss»,  matris  utique  comitis  junioris 
Balduini,  dequoaliqua  supra  diximus.  Hic  papa  fa- 
mosissimum  conciliumHemis  anno  Dei  ChriBtilll9 
^  celebravit(Oc^),  in  quo  non  tantum  de  totaGal- 
lia,  sed  etiam  de  Lotharingensibus,  archiepisoopi, 
episcopi,  abbates  et  clerici  catervatim  confluxere» 
Tunc  quidam  Fredericus,  frater  comitis  de  Namu, 
post  multas  contentiones  de  episcopatu  (533)  inter 


acceperat,  adeptus  est  benedictionem.  Hic  a  comite  D  eum  et  quendam  AIexandrum,ab  apostolico  ibi  con- 


Balduino  juvene,  dum  segritudine  diutina,  quam  ex 
vulnere  insanabili  contraxerat,  laboraret,  non  sine 
pretio  magno  consiliariis  ejus  collato,  hanc  villam 
cum  turri  recepit,  et  deinceps  liberam  Cameracensi 
ditioni  restitait.  De  hoc  comite  Balduino  paucis  di- 


secratur.  Ad  cujus  post  biennium  defuncti  sepul- 
chrum  multa  sigua  facta  feruntur;  quae  assertoros 
ejus,  viri  quoque  legales,  vera,  detractores  vero 
falsa  esse  contendunt.  Sed  soli  oognitori  omnium 
utrum  vera  an  falsa  fuerint  innotescit. 


VARUE   LECTIONES. 


W9  taJe  qaid excidisse  videtur.  «>  MCXVIII  copia. 


NOTiE 


(532)  Cum  hac  in«cripti^0 ;  ,. 
Hio  tegitur  presul  Odo^ 
Qui  perapectus  omni  modo 


Fuit  exul  Deo  fidus, 
Fulget  cwlo  auasi  sidus, 
(533)  Leodiensi.  Le  ulat. 


281 


GHRONIC.  S.  ANDRE:£  CASTRI  <IAMERACESn.  —  UB.  III. 


282 


32.  De  obitu  Gerlandi  abbatis,  Domnas  abbas  A.  rem  ille  benigne  suscipiens,  tempus  traotandi  de 


Gerlandus  cum  fere  per  quinquennium  decenter 
gregem  sibi  commissum  in  hac  ecclesia  rexisset, 
aderat  dies  vocationis  sus9 ;  et  gravi  391  febre  corre- 
ptus,  14  Kal.  Maii,  feria  3  paschaa  ("1123)  defun- 
gitur,  et  ante  altare  sanctae  Marise  sepelitur.  Hujus 
tempore  Gerardus  infans  (534)  allodium  de  Fon- 
tanis,  pro  sua  et  patris  sui  anima,  ad  altare  sancli 
Andrese  tradidit ;  cujus  partem  araturse  Gerulfus 
quidam,  monachus  noster  effectus,  a  canonicis  san- 
ctas  Mariae  nobis  redemit.  Sepulto  itaque  domno 
Gerlando,  domnus  Dodo ,  vir  honestae  vitaa  mona- 
chuSy  Flandrensis  natione,  in  loco  ejus  substi- 
toitur.  Hic  caput  monasterii  nostri  jam  sedificaro 
ceperat. 

33.  De  obitu  Henrici  tertii  imperatoris.  Imperator 
Henricus,  post  multa  prelia,  post  plures  per  quas 
sibi  rebelles  multos  fecerat  oxpeditiones,  tandem 
domno  papae  Calixto  concordatus,  dicm  clausit  ex- 
tremum  (aa.  1125),  et  apud  Spiram  cum  patribus 
suis  sepelitur.  Cumque  cognati  ejus  Gonradus  et 
Fredericus  hereditariereguumsibi  vellent  usurpa- 
re,  congregati  principes  terrae,  relictis  illis,  quen- 
dam  ducem  Saxonias  Lutharium  nomine  adimperii 
dignitatem  promovere.  Hic  vir  tam  religiosee  quam 
virtutis  militaris  pollens  eflicacia,  non  minus  reli- 
giosam  uxorem  et  elemosinariam  habebat. 

34.  De  obitu    comitis  Flaadrensis,   Supradicti 


hoc  uegotio  illi  constituit.  Sed  morte  occupatus 

(an,  11*24,  Dec),  quendam    episcopum  OfTensem 

(585  Lambertum  quem  et  Honorium,  successorem 

accepit.Quinihilominus  clamorem  episcopilibenter 

attendens,  se  determinaturum  causam  ejus  spopon- 

dit ;  sed  regis  Francorum  multorumque  interve- 

nienlibus  epistolis,  parum  profecit. —  Domno  Ro- 

dulfo  Remensi  ^metropolitano  carne   exempto  {an, 

1124),  Rainoldus  Andegavensis  episcopus  in  loco 

ejus  substituitur. —  lisdem  fere  temporibus  comes 

Flandrise  Garolus,  cum  apud  Brugias  in  templo  pro- 

stratus  oraret  {an.   1127,  Mart.  2),  a  quibusdam 

militibus  suis,  ad  hoc  ipsumanteaconjuratis,muI- 

B  tis  confossus  vulneribus  perimitur;  necnon  etqui- 

dam.  castellanus  ejus,  dum  so  se  ferientibus  ictibus 

pro  liberando  domino  medium  objiceret,   similiter 

gladiis  eorum  super  ipsum  interemptus  occubuit. 

Protinus  fama  tanti  sceleris  percurrente,  moeror  ac 

timor  universam  terram  percuIit.Et  mox  ad  ulcis- 

cendam  tanti  principis  injustam  necem,  potentes 

quique,  maximeque  quidam  nobilis  Daniei  ii*a  fren- 

dens,unanimiter  insurgunt;  nec  prius  quievere  quam 

homicidos  illos  omnesque  compliceseorumdiversis 

ac  turpissimis  mortibus  deditos,  omnino  de  terra 

delerent.  Porro  quis  luctus,  quis  dolor  Flandren- 

sem  populum  attriverit,  quse  prelia,  quse  seditio- 

nes,  qu89  incendia  totam  patriam  devastaverint, 


Henrici  tempore  contigit,  Calixtum  papam  Romse  C  non  nobis  vacat,  quia  impossibile  est  verbis  vel 


generale  concilium  anno  Dei  Christi  1123  392,  mense 
Martio,  in  Lateranis  celebrasse,  ipsumque  et  im- 
peratorem  post  diutinam  rogni  sacerdotiique,  ut 
sapra  diximus,  dissensionem  firma  paco  concor- 
dasse.  Tunc  etiam  domnus  Burchardus  apud  papam 
saper  diremptione  Atrebatensis  ecclcsioe  a  Came- 
racensi  gravem  querimoniam  intulit.  Cujus  clamo- 


scriptis  commemorare.  Super  hujus  comitis  morte 
multi  multa  carmina  flebili  voce  finxere.  De  quibus 
monachus  unus  lugubre  carmen,  sed  memoria  di- 
gnum,  metricis  versibus  composuit,  quod  nos  ob 
auctoris  laudem  et  lectoris  admirationem  hic  etiam 
inserere  curavimus  : 


Hac  ades,  Galliope, 
Vires  mihi  saggeret 
Gamem  fingo  lugubre 
Nobili  de  principe, 
Qaem  produxit  Dacia, 
SaUun  stirpe  regia. 
Mater  fuit  Athala, 
Prisionis  fllia. 
Pater  cujus,  hostia 
Factus  in  ecclesia, 
lCortem  pro  justitia 
PertuUt  in  Dacia. 
Noster  autem  Carolus. 
Cltm  subHitus  hostibus, 
Fugit  ad  avuncolam, 
^>omitem  Fiandrensium, 
^  qua  proles  regia 


Marchionis  curia 
Crevit  sapientia 
Atque  morum  gratia 
Ubi  vero  inclitua 
Obiit  avunculus, 
Balduinum  patrio 
Statuunt  in  solio. 
Hic  vicinis  regibus 
Terror  fuit  omnibus, 
Cultor  8U8B  patri», 
Hostis  injustitisB. 
Morbo  insanabili 
Fracta  carne  fragili, 
Sithiu  fit  monachus, 
Et  successit  Carolus. 
Quo  regnante,  Flandria 
Vigait  militia ; 


Cujus  sub  imperio 
Floruit  religio. 
Auxit  patrum  gloriam, 
Comitum  potentiam. 
Plurimas  Flandrensibus 
Terras  junxit  finibus. 
Heu,  heu !  magne  marchio, 
Digne  regni  solio. 
Forma  digna  principe, 
Digna  tanto  nomine ! 
Heu,  pater  eccIesieB, 
Nostrse  decus  Flandriae, 
Ultor  injustitisB 
Et  munimen  Franciee, 
Dux  bonorum  previus, 
Gleri  defensor  pius, 
Monachorum  clipeus, 


VARIiE  LEGTIONES. 


»*Gravi8  cop.    WMCXHI  copia. 


NOTiEr 


(534)  De  Gr^vecoeur.  Li  Glat. 


(535)  Ostiensem. 


283 


APPEND.  AD  6ESTA  EPISC.  CAMERAC. 


284 


Terror  malis  omnibus  1 
Te  Flandrorum  comite, 
Quiescebant  semitse, 
Nec  audebat  quis  tuam 
Conturbare  pafriam. 
Preda  nunc  efficimur, 
Undique  diripimur 
Fit  pastore  mortuo 
Ovium  direptio. 
Nemo  justum  sequitur , 
Paxque  tecum  moritur, 
Et  abscisso  capite, 
Membra  pugnant  undique. 
Dole,  plange,  Flandria, 
Quasi  patrem  fllia. 
Nulla  sunt  solatia, 
Perit  tua  gloria. 
Ad  lamentum  convoca 
Qusequo  regna  proxima, 
Et  ad  tua  funera 
Planctus  pulset  sdthera. 
Cum  facit  justitiam, 
Passus  est  invidiam, 
Et  pro  causa  pauperum 
Pertulit  martirium 
Ergo  pro  justilia 
Coronatur  gloria  ; 
Et  leetandum  potius, 
Sed  tamen  non  possumus. 
Cogit  nos  continuo 
Fiere  desolatio, 
Cujus  in  absentia 
Conturbanlur  omnia. 
Flent  pontus  et  Anglia 
Totaquc  Normannia, 
Te  893piug  his,  0  Francia, 
Sed  minus  quaai  Flandria. 


Flandria,  tumisera, 
Tua  tunde  pectora, 
Scinde  gcnas  unguibus, 
Neque  parcas  flelibus. 
Hinc  dolet  Ilalia 
Totaque  Sicilia, 
Duraque  Germania 
Atque  Lotharingia. 
Nostra  nam  miseria 
Terrse  pulsat  intima, 
Doletque  cum  Dacia 
Thule  remotifsiraa. 
Glacialis  Rhodope 
Stupet  tanto  seelere. 
Geticusquo  Ismarus 
Et  exclusa  Bosphorus 
Ploret,  et  Hispania 
Juncta  cum  Galatia ; 
Nec  Iffitetur  Grseoia, 
Lacrimante  Flandria. 
OFiandrenses  miseri. 
Porta  patens  inferi 
Dovoret  vos  penilus, 
Nec  evomat  amplius. 
Qu8B  vos,  servi,  furia 
Compulit  ad  talia? 
Sicut  Judas  proprium 
Tradidistis  dominum. 
Superatis  nimium 
Facinus  Lemniadum, 
Danaique  funera 
Vestra  vincunt  scelera. 
Ergo  Judse  perditi 
Facti  estis  socii ; 
Secum  in  supplicio 
Vox  exspectat  mansio ; 
Immo  pene  miserum 


Fecistis  innoxium. 
TradcnsenimDominum, 
Implot  vaticinium, 
Multis  quippe  profuit, 
Dominum  quod  tradidit; 
Sed  vestra  traditio 
Multis  est  perditio. 
Fecit  ergo  nescius 
Quod  prodesset  pluribus 
Sed  vostra  vesania 
Multis  erit  noxia. 
Quae  jam  vestro  sceleri 
Poena  possit  fieri 
Quaerere  non  desino, 
Nec  tamen  invenio. 
Non  est  tam  sacrilego 
Poena  digna  populo. 
Vos  expectant  omnia 
Tormentorum  genera : 
Tantalus  purgatus  est ; 
Vester  ejus  locus  est. 
Et  nocentum  agniina 
Ccdunt  vobis  omnia. 
Ixion  jam  exilit ; 
Rotam  vobis  deserit; 
Saxumque  volubile 
Vos  oportet  volvere. 
Stupet  mundi  machina ; 
Pavent  Ditis  abdita ; 
Horrent  cocli  sidera 
Tam  nefanda  scelera. 
Et  nos  exhorrescimus 
Unde  finem  facimus. 
Ne  sordescant  saecula 
Talium  memoria. 


35.  De  comiUbus  Flandriw.  Hoc  ita  flnito ,  post  A  episcopus  Burchardus,  posteaquam  sedecim  annis 


multimodas  patrise  pcrburbationes,rexFrancorum 
Atrebati  veniens  (a/i.  4127,  Marty  20),  juvenem 
quendam  nobilissimee  indolis,  Willelmum  Norman- 
num,Rob'erticomitisNormannorumfratrisqueregis 
Anglorum  filium,  comitem  Flandriae  constituit.  Qui 
non  multo  post,  cum  viriliter  contra  resistentes 
ageret  et  castellum  quoddam  (536)  sibi  repugnnns 
obsidione  gravi  opprimeret,  subito  lethali  vulnere 
in  manu  accepto,  vita  privatur  (an,  1128),  et  apud 
Sanctum  Bertinum  non  sine  magno  dolore  suorum 
cum  planctu  etiam  hostium  sepelitur.  Post  hunc 
Theodoricus  quidam  de  Alsait,  de  genere  Flan- 
drensium  comitum,  qui  jam  aliquas  partes  Flan- 
drise  sibi  vindicaverat,  eo  mortuo,  totam  terram 
possedit,  ac  sic  demum  Flandria  quievit. 
36.  De  obitu  domni  Burcbardi  episcopi.  Domnus 


Cameracensem  ecclesiam  rexit,  anno  Dei  Christi 
1129,  pridie  Nonas  Januarii  vita  excedens,  in  mo- 
nasterio  sanctae  Marise  sepelitur.  Et  post  eum  ec- 
clesia  ipsa  mensibus  quindecim  cpiscopali  caruit 
administratione. 

37.  De  adventu  Gregorii  inbanc  terramApso  quo 
que  tempore  Honorium  papam,  RonicB  noctu  defun- 
ctum  (an.  1130.  Febr,  14^,  parsqusedam  cardinalium 
mox  in  ipso  crepusculo  lucis  quasi  furtive  sepelie- 
runt,  et  unum  ex  suis,  Gregorium,  quem  et  Inno- 
centium  vocaverunt,  in  cathedra  Romana  consti- 
iuuni  (Febr.  15).  Quod  ubi  cardinalesceteriparsque 
civium  compererunt,  raptim  convenientes,  sepultum 
corpus  effodiunt,  ac  debita  funeris  officia  complentes 
apostolico  more  denuo  sepeliunt ;  ac  deinde  unum 
ex  suis  scilicet  Petrum  Leouis,  quemetAnacletum 


393  Lege  Tu. 
(536)  Alost. 


VARIiE  LECTIONES 


NOTiE 


285 


CHRONIC.  S.  ANDREiE  CASTRI  CAMERACESII.  LIB.  III 


286 


dicaiit,  papam  constituunt.  Et  sic  uterque,  ille  sci- 

licet  et   predictus  Gregorius  ausu  nefario  sedem 

sanctam  sibi  non  est  reveritus  usui*pare.  Commota 

plebs  Romana  dum    duorum  contentioni  turpiter 

adulando  bipertita  seditione    tumultuatur,  multe 

fiunt  caQdes  hominum,  et  pro  pontificali  sede  adipi- 

scenda  inipso  templi  aditu  execranda  perpetrantur 

homicidia.  Odolenda  ecclosiastici  ordinis  miseria!  o 

miserabilis  etcsecalitteratorum  vecordiaydum  periti 

divinae  legis  violenternec  sine  effusione  sanguinis 

rectoreslecclesiteaffectant  esse,  et,  quod  gravius  est| 

aposlolicil  Hisitasacrilego  spiritu  concertantibus, 

allep  eorum,  id  est  Petrus,  forliori  Romanorum 

genere  prevalens,  sedem  obtinuit ;  alter  vero,id  est 

Gre^orius,  a  Roma  diffugiens  in  Gallias  devenit,  et 

a  Remensi  metropolitano  maximeque  abbate  Gla- 

ravallis  (587)  ut  papa  susceptus,  in  has  provincias 

pervenit.  Et  per  Gameracum  iter  habens,  atque  ad 

colloquium  imperatoris  Leodium  tendens,  sumpti- 

bos  suis  ecclesias,  nostram  quoque,  admodum  gra- 

vavit.  In  ipso  conventu  Leodii,  domnus  Liettardus 

Trajeclensisprepositus,episcopuselectus(afl.il31, 

l^ar^),urbi  Gameracensi  dirigitur;  et  Remis6KaI. 

Maii  a  domno  metropolitano  honorificeconsecratus, 

inepiscopali  sede  locatur. 

^Dediscessione  domniPetriabbatis.  Subiisdem 
ferediebus(ai2.1181,  va/1132),  domnusabbas  noster 
Petrus  episcopum  Liettaidum  adiit,  et  abbatiali 
dignitate  deposita,  absolutus  discessit.  Gui  post 
menses  sex,  domnus  Adam,  Sancti  Yincentii  Laudu- 
neasismonachus,  anno  DeiGhristi1142succe8sitet 
13  Kal.  Julii  in  ecclesia  beati  Aichadri,  quee  est 
Haspr®,  a  domno  episcopo  Licftardo  honoriflce 
sacratus,  eodem  die  a  nobis  honore  debito  est  sus- 
ceptus  septimus  abbas  hujus  loci. 

39  De  vastalione  hujus  vilJie,  et  conflagrafione 

ecclesiarum  nostrarum.  Sequentivero  anno(11d3), 

CQm  in  pace  et  religionis  quiete,  omni  quoque   re- 

nim  opulentia  nostra  floreret  ecclcsia,  ipsaquoque 

villa  domibus  amplisopibusque  largis  dilatata  inpace 

habitaretur  et  Isetitia  :  Gerardus  Malusfiiiaster  co- 

^ominatus,  jam  olim  ab  ipso  pueritiae  su»  tempore 

liostis  pe88imashi\ju8  villsd,  et  adhucin  eam  spirans 

nequitieB  sue,  5  Kal.  Maii,  collecta  peditum  mili- 

tomqne  innumera  multitudine,  accersito  etiamHay- 

noensi  comite,  villam  invadit,  luguriisqne   extra 

positis  ignem  admoveri  fecit  cui  etiam  ad  supple- 

mentum  maiitiie  suae,  divinotamen,utcredimus,  ju- 

dicio,  ventos  vehemens  ab  austri  partibus  repente 

in  advento  ejus  exurgens,famulando  ut  ita  dicam 

Toluntati   ejus,  adeo  videbatur  desaevire,  ut  arre- 

ptum  ignem  flando  et  vires  ei  addendo  per  totam 

Tillam  diffunderet.  Quo  graviter  exardescente  et  cir- 

camqaaqQe  solotenas  debaohante,  celerius  quam 


^  credi  possil,domus  omnes  funditus  consumptae  sunt. 
Ecclesiaautemnostracum  omnibussedificiis,  sancti 
Martini,  sancti  Andreae  cum  domo  cpiscopali  flam- 
mis  furentibus  exusta,deforme  sui  spectaculum  pre- 
buere.  Interea  viri  cum  mulieribus,  juvenes  cum 
pueris,  pressuraflammarum  circumsepti,  huc  illuc- 
que  a  facie  ssevientis  ignis  difTugiunt  donec  in  cas- 
tello  tutum  sibi  foro  rofugium  frustra  sperantes, 
gregatim  irrumpunt,  nec  tamen  mortis  discrimen 
evadunt.  Nam  cumignispervolans  domum  episcopi 
ceterasqueeedesoccupasset,  infra  ambitum  castelli 
omnes  qui  confugerant,  furentibus  flammis  angus- 
tiati,  nullum  efTugii  aditum  habentes,  fortiores  qui- 
quo  utriusque  sexus,  aliipermurum  exilientessal- 
tibus  evadebant;  aliosverojvideas  demuro  precipi- 

B  tes,  quassatis  membris,  vix  posse  ressurgere;  alii 
autem,  id  estpueri,  nusquam  progredi  valentes,5ed 
se  mutuo  complectentes  —  o  miserabile  visu!| — us- 
que  ad  duodecim  uno  in  loco  ita  sunt  igne  devorati, 
ut,  cum  postea  requirerentur,  vix  tantum  capita  et 
grossiora  eorum  ossa  reperirentur;acinvaseuno 
delata,  in  atrio  nostro  sepeliuntur. 

40.  De  ejectione  prepositi  Adam  de  Tarri.  Adam 
itaque,quem  prepositum  et  custodem  turris  prepo- 
situs^socer  ejus,  Hierusalem  adiens,  prefecerat, 
tantodiscrimine  presentisincendii  et  hostilis  gentis 
—  nam  et  armata  manus  hostium  circumiens  urge- 
bat  —  vidensnihil  sibi  jam  superesse,  quo  scilicet 
Gerardi  viribus  vel  artibus  valeret  resistere,  facto 
pacto   libere  egrediendi,  turrim  reddidit.  Sicque 

Q  Gerardus,  quod  semper  male  aiTectaverat,  pessime 
possedit.  Qui  voti  compos,  non  tantum  in  circum- 
jacentem  regionem  malignitatis  suse  vires  ^^  efTadit, 
sedetipsam  Gameracensemvexandoseepius  urbem, 
viciniam  omnem  depopulans,  villas  incendit,rapini8 
crebris  et  taxationibus  plebem  oppressit.Et  ne  plu- 
ra  loquar,  in  omnipatria  per  manum  ejus  multipli- 
cata  flunt  gravia  mala  et  homicidia.  Do  his  jamtse- 
det  plura  referre. 

41.  De  admirandis  interdiu  ortis  tenebris,  Post 
hsec,  mensibustribus  emensis,4.Non.  sequentis  Au- 
gusti,  feria4,  hora6.  diei,  subito,  visibiliter  obscu- 
rato  sole,  in  omnem  terram  factae  sunt  tenebrce,  et 
nobis  divina  agentibus,  fere  dimidise  horse  spatio 
permunsere.Queerescum  omniummentes  admira- 

|v  tione  simul  ac  stupore  concuteret,  quidam  quasi 
prudentiores  eclipsim  solis  ex  oppositate  lunce  dice- 
bant  accidisse.Quodnequaquamfieri  posse  ratio  pa- 
let  (538)  —  solem  scilicet  eclipsima  luna,  nisiin  in- 
terlunio,  pati  posse— ;  cum  constet,eadie  Iunam21»» 
fuisse.  Quidam  vero  probabiliusasserebant,hoc  si- 
gnum  tenebrarum  aliquidnoviprodigii  presignare. 
Dictum  est  multo  postaredeuntibus  de  Hierusalem, 
ipsa  die,  ea  hora  tenebrarum,qaadringentos  quinque 


VARIiE  LECTIONES 


lege  Wros  Pbrtz. 


(B87)  8.  Benuirdo. 

(588)  Fuit  eclipsis  solis   totalis  per  Earopam, 


NOTiE 

Africam,  ABitnj;  «•  ^^^-  *^^-  ^*  ^^^^ 


S87 


GODEFREDI  STABULExNSIS  MONACIII. 


288 


mians  milites  de  templo  a  Sarraccnis  trans  flumen 
esse  peremptos.  Nec  mirum,  siin  suorum  mcmbro- 
rum  occisione  placuerit  Deo  tenebras  mundo  iudu- 
cere,  in  cujusmortesolemet  totummundum  cons- 
tat  obtenebratum  fuisse. 

42.  OperJs  pevoratio^  Fiunt  itaque  ab  exordio 
mundi  usque  in  presentem  annum,  qui  est  ab  incar- 
natione  Domini  1133»«  annusdeccnnovennalis  cycli, 
Romani  imperii  ceptrum  tenento  Lulhario,  in  sede 
apostolica  dissidentibus  Gregorio  diclo  Innocentio, 
et  Petro  Leonis,Francorum  rege  Ludovico,RainoIdo 
Remensi  archiepiscopo,  domno  Liettardo  Camera- 
censi  episcopo  —  fiunt  inquam  anni  6227.  Rcsiduum 


Aseculi  tcmpus  humanaeinvestagationiincertumest, 
Omnem  cnim  de  hac  re  inquisilionem  dominus 
Jcsus  abstulit  dicens  :  «  Non  est  vestrum  nosse 
tempora  vel  momenta  quse  pnter  posuit  insuapote- 
state  (Act.i^  1).  »  Et  alibi :  «  De  die  autemilla  et 
hora  nemo  scit,  neque  angeli  cselorum,  nisi  solus 
Yieiiev {Matth, 24, 36). »  Uunusquisque ergo de suo  co- 
gitet  transitu,  sicut  sacraScripturadicit :  «  In  om- 
nibus  operibus  tuis  memorare  novissima  tua,  et  in 
celernum  non  peccabis  (EccL  vii.  40).  »  Quando 
cuim  unusquisque  do  sseculo  migrat,  tuncilli  con- 
summatio  sseculi  est. 


CmCA  ANNUM  DOMINI  MLXXXV. 


GODEFREDUS 

STABULENSIS  MONACHUS. 


NOTITA  HISTORICA  IN  GODEFRKDDM 

(Chappeavillb,  Qui  geatapontificum  Tungrensium^  Trs^jectensium,  et  Leodiensium  scripserunt,  aucto- 

res  proBcipui,  etc,  II,  516-575.) 


Auctor  triumphi  S.  nemacli  de  Malmundariensi  cwnobio  fait  religiosus  ordinis  S.  Benedicti  Monaste- 
rii  Siabulensis,  utex  prologo  lib.  ii,  patet^  vir  in  sacris  iitteris  crw.litus.  ut  cuivis  haec  Jogenti  videre 
est,  Scripsit  hunc  S.  nemacli  de  Melmundario  Triamphum  accurate  et  fideliter,  nt  pote  qiii  rcbus  in  eo 
gestis partim intcrfuit,  parlim  a/idedignis  audjvit,  ut  ipsede  se  testaturj  lib,  lyCap.  18,  56  ct  alibi, 

Floruit  circa  annum  Dominica)  incarnationis  1085. 

Desumpsimus  hoc  scriptum  ex  votusto  ms,  codice,  monastorii  Stabulensis. 


TRIUMPHUS  SANCTI  REMACLI 

DE  MALMUNDARIENSI  COENOBIO. 


PROLOGUS  TRIUMPHI  SANGTI  REMAGLI. 


Fratribus  Ecclesiarum  Dei,  quaa  sunt  in  orbe 
Romano,  fratres  Stabulenses,  salutem  et  pacem  bo- 
nam  ex  animo. 

Regnante  Henrico  IV,  postea  Romanorum  Au- 
gusto,annoDomlnil071,regniautem  ipsiusanno  xv, 
de  his  qu8B  erga  Dei  confessorem  almifluum  Rema- 
clum,  nosque  ejus  famnIos,et  locum  nostrum  acta 
sunt  scribimus  vobis,  exsultantibus  animis  in  Do- 
mino,  cum  antehac  quidem  utrobique  intus  et  ex- 
tra  vehemens  incubuerit  nobis  dolor  et  tribulatio. 

Sed  de  his  omnibus  a  Deo  magnifice  liberati,  tam 
vestris  qui  compatiebamim  oratibnibti%,  quam  meri- 


B  tis  ej usdem  paf roni  nostri  Remacli  intervenientibus, 
gratiasipsiplenissime  agimus,  utpote  qui  tali  do- 
mino  fideles,  malis  semper  obnoxii,  usque  in  finem 
perseveremus. 

Acturi  igitur,  septenis  Idibus  Maiarum,  omnibus 
sdtatum  successionibus,commemorandam  celebrita* 
tem  hujus  divinse  operationis,  qu»  manifeste  fieri 
visa  est  ad  honorem  tanti  et  incomparandi  Christi 
confessoris,  dignum  duximus  vobissignificare  ut 
et  vos  quoque,  si  placet,  agatis  diem  glonficaiionis 
habitao,  in  quo  beneplacitum  fuit  Deo  in  populo  suo 
notam   facere   suam    virtutem   (PaaL  lxxvi),    ut 


;r- 


289 


i!i 


1 1     a;-i  ■.1/    -  ■     /••■■.  (f'.  (lO  • 

tRltJMPHUS  S.  REMACL.  -  PROLOGUS. 


*%0 


gratia  exaltaret  mansuelos  in  salutem  (PsaL  A  nobiscum   Deus   prsedicatura  humili   simplicique 


6ua 

GXLtx). 

Itaque  et  nunc  et  somper  mag^nificate  Deum  no- 

biscum,  et exaltemus  nomen  ejus  in  idipsum  (Psa/. 

xxxin),  qui  in  sanctis  suis  jure  mirnbiis  (Psa/.LXvii) 

prsedicatur  in  saeculum.  Vellom  siquidem  nosttis 

eum  utcunque  laudibus  efTerre  super  his  miral)i- 

lem,  sed  excellenti  ipsius  magniiicentia,  qua  fecit 

hunc  sanctum  omni  virtute  commendabilem,  nos- 

trum  exile  succumbit  ingenium.  Unde  efflagitan- 

dum  est  erigi  nos  ab  ipsius  cooperatoris  Spiiitus  snn  • 

cti  gratia,  ut,  etaspiranteastipulatione  veritatis,  et 

ex  simplicitate  verborum,  libere  currat  pura)  nar- 

mtionis  historia.  Neque  enim  adnitentum  est  ut 

ipsa,  cujuslibet  artis  fucata  mendacio,  quusi  qua}- 

dam  meretricula,  proccdat  in  publicum  sermone 

pompatico,  qusesitum  tantumfavorabilisauraeplou- 

8um  a  populo,  et  non  potius  quae  et  quanta  fecerit 


B 


colloquio. 

Ergo,  ut  dictum  est,  glorificans  mirabilis  Deus 
suum  anlistitem,  dicemus  suis  in  locis  qualiter 
fecerit  per  se  divinis  seque  beneficiisadmirabilem. 
Scd  nunc  interim,  ne  diutius  immorando  prosemii 
velut  simile  quiddam  protrahamus,  ut  qua)que  di- 
gna  memoria  gesta  sunt,  hoc  primo  in  opere,  ab 
incoepto  singula  percurramus. 

ADNOTATIONBS. 

De  tota  hac  Historia  legendi  sunt,  primo  bulla 
Leonis  IX,  pontificis,  quam  ad  calcem  hujus  His- 
torias  adnectimus;  secundo  documentum  et  declara- 
tio  Frederici  archicpiscopi  Coloniensis,  .quod  ad 
calcem  secundi  capitis  hujus  tomi  imprimi  cura- 
vimus;  tertio  GestaabbatummonasteriorumStabu- 
lensisct  Malmundariensis ;  quarto  Lambertus  Scaf- 
naburgensis  in  suo  chronico  et  quae  habet  ^gidius 
Aureee  Vallis,  libri  sui  cap.  2 ,  quorum  occasione 
Triumphum  S.  Ramacli  hoc  loco  attexuimus. 


LNDEX  CAPITUM  LIBRI  PRIMI. 


Gap.  I.  De  dissidio  coenobiorum  scepius  elaborato, 

et  episcoporum  Coloniensium  adnisu  super  id 

per  tempora  multa  frustrato. 
Cap.  II.  Do  pactione  Malmundariensium  cum  An- 

none    episcopo,  et  de  corpore  sancti   Ailulphi 

Coloniae  translato. 
Cap.  III.  Gonspiratio  CoIoniensisetPregmensis  si- 

mul  habita,  et  abbatiarum  Corbeise,  Laurisamni 

Stabulaus;et  inde  traditio  ipsis  a  roge  inj  uste  facta. 
Cap.  IV.  Curia  apud  Treviros  habetur,  et  ibi,  ab- 

bate  nescio,  traditio  confirmatur. 
Cap.  V.  Abbas  Theodericus  et  dux  Fredericus  si- 


Cap.  XIII.  Dux  Godefridus  eflectus  recte  judicat 
sancto  bonum  suum  debere  restitui ;  quodepisco- 
pus  protelando  facere  non  acquievit,et,  templo  et 
serario  nostro  spoliato,  res  nostra  irrita  mansit. 

Cap.  XIV.  Corpus  sancti  apud  curiam  Aquis  defer- 
tur,  ubi  jussu  episcopi  nullo  honorc  excipitur. 

Cap.  XV.  Nobis  lugentibus  et  cum  populo  procla- 
mantibus  proterve  Spirensis  episcopus  glebam 
nostram  efterri  jubet,  et  ad  ultimum  cum  gravi 
moerore,  simul  etiam  cum  sancti  corpore,  a  no- 
bis  illinc  discessum  est. 

Cap.  XVI.  Rexgraviinfirmitate  apprehensus  sancto 
redditurum  cuncta  pollicetur,  itidem  dolore  gra- 


mul  consulunt;  munitiofitsuperMalmundarium; 

ad  curiam  simul  evocantur,  dux  vero  rospuens  ^     vatus  episcopus  facit,  sed  pbst  parum  procedit. 
de  injustitia  conqueritur  apud  regem  per  inter-      Cap.  XVII.   Aichiepiscopo  Trevirorum  aefuncto, 

inventus    cum   illo   quem  invitus   substituerat. 
Anno  etiam  ille  protervus  Spirensis  episcopus  ; 
velut  canis  immundus ,  colaphizatus  cnm  dede- 
core  propellitur. 
Cap.  XVIII.  Iterum  abbas  licere  sibi  revindicare 
Jocum  a  rege  impetrat ;  Malmundarium  repedat, 
et,  delato  secum  sancticorpore,omnes,  etmona- 
chos  et  laicos,  sub  sacramento  praelato  refreenat. 
Cap.  XIX.  Abbas  Romam  veniens  apud  Alexan- 
drum  papam  suas  prosequitur  causas,  qui  etiam 
pro  60  suas  Coloaia)  mittit  epistolas,  sed  totum 
id  fuit  frustra. 
Cap.  XX.  Gerlasius  procurator  episcopi,  ex  ipsius 
nomine,  iterum  invadit  Malmundarium,  sed  au- 
dito  rumore  incerto,  citius  festinat  reditum. 
Cap.  XXI.  Abbas  a  Roma  revertitur,  parum  epis- 
D     tolis  apostolicis  adjutus;    imo  per  Fredelonem 
quemdam  acrem  virum  persecutio  ipsi  et  nobis 
innovatur,  et  per  Gerardum,  qui,  Deojudice,  pos- 
tca  est  pessundatus. 
Cap.  XXII.  Episcopus  Romum  proficiscituiv  abbas 
eum  insequitur,  ante  papam  et  senatum  discu 
tiuntur,  ad  uliimum  sine  aliquo  nostro  profectu 
dirimuntur. 


nuntium. 
Cap.  VI.  Comradum  nepotem  dux  redarguit  pro 

advocatione  Malmundarii,  et  cum  abbate  ad  cu- 

riam  coacto  Roricum  procuratorem  dirigit,  a  quo 

relictus  a  rege  diu  est  detentus. 
Cap.  VII.  Ducis  obitus,  et  luctus,  et  miseria  sub- 

sequitur,  et  ut  jusserat  Stabulaus  sepelitur. 
Cap.  vIII.  Archiprsesul  ad  Malmundarium  sibi  vin- 

dicandum  et  abbatem  eligendum  Conradum  di- 

ri^it,  et  abbas  Theodericus  monachos  de  pro- 

missione  sibi  facta  requirit. 
Cap.  IX.  Sacramentis  Malmundarienses  episcopo 

coDfirmantur ;  persecutio  gravis  super  nostros 

agilur  ;  corpus  S.  nostri  in  medium  exponitur. 
Cap.  X.  Tegeno  abbas  Malmundario  prajficitur; 

abbas  vero  noster  ad  marchionem  Longobnrdia) 

Godefridum  se  pro  auxtlio  confert. 
Cap.  XI.  Narratio  super  natura  et  moribus  et  di- 

stantia   horum  duorum  Frederici  et  Godefridi 

ducum. 
Cap.  Xil.  Abbas  noster  sancti  corpus  loco  suores- 

tituit ;  abbatem  super  se  statutum  obtestatur  sub 

interminatione  divina  ut  discedat  et  injuste  pos- 

sessa  relinquat. 


INDEX  CAPITUM  LIBRI  SECUNDI. 


Qap.  I.  Q:i/;i  in  progressu  versus  Legiam  bajuli 
corporis  S.  Remacli  conquerebantur  posteriores 
se  trahi  a  pruecedentibus,  et  praecedentes  se  im- 
pelli  a  posterioribus. 

Gap.  IL  De  reli€[uii8  S.  Simetrii,  et  quod  per  noc- 
teoi  10  aere  via  ostensa  sit  ab  oratorio  Stabu- 
lensi  iiaque  ad  domam  S.  Lamberti. 
^-Gap.  111:' Leodiensis  «piscopus  corpori  saocto  ob- 
Tiiifljprocedit,  et  cum  clero  omnique  populo  ho- 
Aorince  suscipit. 


Cap.  IV.  Re^em  de  injustitia  pcenitet ;  episcopus 
Vercellensis  super  hpc  archiprsesulem  monet ; 
ille  uegat  constanter. 

Cap.  V.  Fratres  pedibus  suis  prostratos  ad  S. 
Joannem  in  insula  archipraesol  dimittit  sub  res- 
ponsione  incerta. 

Cap.  VI.  Ad .  Deum  intenta  sapplicatioi  et  clerico- 
rum  ac  laicorum  intuentium  pia  compassio. 

Cap.  VU.  Scrinium  eaneti  ab  altari  com  iOoiMl 


GODEFREDl  STABULENSIS  MONACHI. 


29S 


sublevatur,  et  inde  consolatio  plurima  cemen-  A. 

tibus  datur. 
Gap.  VIII.  Regem  super  prandium  frutres  circum- 

veniunt ;  Bavebergensis  episcopus  justitiam  pro- 

telat  in  crastinum. 
Gap.  IX.  Gorpus  sancti  in  prsesentiarum  afTerunt 

super  mensam,  et  de  induciis  conquerentes  pe- 

tunt  justitiam. 
Gap.  X.  Regem  et  episcopum  a  mensa  exsilientes 

insecuti  fratres  a  paiatio  sunt  prohibiti,  et  relato 

corpore  supermensam,  fabrica  ipsasolo  decidit. 
Gap.  XI.  Tibia  Gonteruli  oppressa  et  contrita  re- 

solidatur;  et  usque  ad  fores  regias  perducitur. 
Gap.  XII.  Coeca  mulier  ibidem  illuminatur. 
Gap.  XIII.  Regem  perturbatum  episcopus  objur- 

gat,  referri  corpus  ad  sanctuaiium  imperat)  et  d 

tandem  missis  cubiculariis  id  fuit  frustra,  quo- 

niam  velut  saxum  immobile  perdurat. 
Gap.  XIV.  Episcopus,  hsec  omnia  phnntastice  ac- 

cipiens,  corpus  sancti  e  medio  auferri  jubot,  sed 

missi  rovertuntur  inanes,  pecuniam   pro    hoc 

ipso  offerentes. 
Gap.  XV.  Rex  episcopum  Leodiensem  et  cancella- 

rium  suum  ad  fratres  misit  et  parum  profecit. 
Gap.  XVI.  Abbas  ipse  ad  satisfaciendum  regicum 

ultrajectensi  episcopo  venit  ad  vesperum,  quo 

descendente,  in  vacuum  nocturnas  excubias  fra- 

tres  ibidem  peragunt. 
Gap.  XVII.  De  duobus  csecis  assidentibus,  unus 

est  ibi  insperato  illuminatus. 
Gap.  XVIII.  De  columba  descrinio  progredi  a  qui- 

busdam  visa. 
Gap.  XIX.   De  joculario  inler  cxcubias  de  casibus  n 

ipsis  canlilenas  protrahente ,  et  de  rege  auscui- 

tante  et  in  laneis  et  nudis  pedibus  pernoctante. 
Gap.  XX.  Mane  facto  sacrum  corpus  communi  con- 

silio  ad  sanctuarium  revehitur. 
Gap.  XXI.Arege  fratribuscruciatusetpoenseparan- 

tur,et  Bavebergensi  episcopo  courpus  sancti  des- 

tinatur. 

Gap.  XXII.  Goncussione  non  modica  in  templo 

facta,  scrinium  sancti  cubito  sublevatur  in  aera, 

et  episcopus  Gameracensis  orans  in  crypta,  di* 

vina  et  sanctorum  perlustratur  preesentia. 


Gap.  XXIII.  Ad  exemplum  commemorantur  dicta 

sanctorum. 
Cap.  XXIV.  Mulier  nimium  contracta  ad  sanctum 

deportata  statim  est  sanata,  et  ad  hoc  confluente 

populo  impletur  ecclesia. 
Gap.  XXV.  Gampana  maxima  sonitum  dat  nullo 

impellente ;  multitudo   languentium  dicto  citius 

restituuntur  sanitati  pristinse. 
Gap.  XXVI.  Gontractus  quidam  in  crypta,  episcopo 

Cameracensi  prsesente,  erigitur,  et  alter  debilior 

caetero ,   a  cubiculariis  duobus   delatus  coram 

omni  populo  sospitati  redditur. 
Gap.  XXVII.  Dum  pro  his  in  dubio  pendet  animus 

regis  et  archiepiscopi ,  quidam  in  prsesentia  ip- 

sorum  defert  baculum  paralytici  curati,  sub  at- 

testatione  capitis  sui. 
Gap.  XXVIII.   Cameracensis  episcopus   utrisque 

visa  denuutiat,  et  regi  exterrito  archiepiscopus 

bonum  restituit  per  baculum  quem  manu  tenebat. 
Gap.  XXIX.   Rex,  vi  suorum  irrumpens  in  ecele- 

siam,  accepto  baculo'  sancti,  bonum  reddii,  satis- 

factione  humiliter  facta ;  contractus  quidam  eri- 

gitur  oadem  hora. 
Cap.    XXX.    Relatio  quare  Aquisgrani  quondam 

deportatus  nil  simile  fecerit,  sed  nic,  in  sua  sede 

pontificali. 
Cap.  XXXI.  De  matrona  quadam  ipsius  urbis  or^ 

bata,  et  lumini  pristino  i^staurata. 
Gap.  XXXII.  De  coeca  nata  et  visui  coudonata. 
Cap.  XXXIII.  De  misoro  strumam  habente  in  ca- 

pite  etsanato. 
Cap.  XXXIV.  Depuellaseptenniparalyticaetsanata. 
Cap.  XXXV.  De  clerico  distortis  pedibus  ab  ortu, 

et  sanato. 
Cap.  XXXVI.  Altero  mane  facto,  consilium  agitur, 

ut  glorificatum  corpus  ad  locum  suum  referatur. 
Cap.  aXXVII.  De  statione  cis  Mosam  facta,  et  de 

puerorum  scholarium  iaude  nominatissima,  et  de 

ipsius  loci  traditione  a  possessoribus  sancto  fir- 

mata. 
Cap.  XXXVIII.  Ad  proprialffita  regressio,  Malmun- 

darii  revindicatio;  et  postero  mane  Stabulausten- 

dentibus  aviculse  ignotae  super  scrinium  sancti"^ 

sessio,  et  ossium  sanctorum  suo  loco  repositio. 


LIBER  PRIMUS. 


CAPUT  PRIMUM. 


Do  dissidio  ecBnobiorum  ssepius  elaborato^  et  epis- 
coporum  Cohniensium  adnisu  super  id  per  tem" 
pora  mulla  frustrato, 

Cum  igitur  perspicuum  sit  hunc  sanctum,  dequo 

loquimur,  Remaclum  hsec  duo  struxisse  coenobia, 

quem  apud  Deum  singularem  patronum  se  gaudet 

habore  tota  pene  Gallia  itemque  suis  successori- 

bus  ea  reliquisse  conditione,  qua  rexerat,  habita, 

ut,  utrisque  non  longe  sepoaitis,  sub  uno  reciore, 

sub  una  lege,  coresset  unumetanimauna(Act,vf\ 

alterius  partis  fuit  semper  quodam  morbo  dissen- 

tire  magis  quam  vinculum  frateinitatis  sinceriter 

retinere.  Hic  morbus,inquam,  erat  animee,  ut,  quia 

unum  eorum  respiciens  erat  ad  metropolim  Colo- 

niensem,  nosfrum  vero  claudebatur  prsecinctu  paro- 

chiee  Leodiensis,  nitebantur  qui  erant  illiuspai*tis, 

aut  dominationis  jus  sibi  vindicare ,  aut  non  vio- 

landse  pactionis  dissidium  facere. 
Quse  res  ridiculosa,  clandestinis  asepe  agitata 

oenoertationibus,  cum  aliquando  pervenisset  in  me- 


dium,  repressa  estetof!uscata  privilegiis  et  aucto- 
ritate  majorum.  Ipsi  etiam  Agrippinse  archiprae- 
sules  inducti  in  hanc  eorum  casso  labore  senten- 
tiam  antistites  prsedecessores  nostros  faligatos, 
sed  non  permotos  reddiderunt,  sive  per  occasio- 
j\  nem,  sive  per  vim. 

Nunc  vero,  quia  ex  voto  proficiebat  eis  hoc  tem- 
pus  quibusque  bonis  incommodum,  ac  perinde  cor- 
rupti  mores,  et  (quse  multos  mortales  falsos  fieri 
subegit)  ambitio  consenserat  principum,  aggressi 
sunt  hoc  se  posse  perficere  quod,  retroactis  tem- 
poribus,  satis  licet  elaboratum,  non  contigit  ad 
efiectum  pervenisse.  Ab  initio  enim  alii,  pro  aliis 
succcdentes  causamque  ad  hoc  pulchmm  facinus 
pcrpetrandum  suscipientes,  ad  haec  usque  infortu- 
nata  nobis  tempora  pertraxerant,  semper  id  fieri 
adnitentes. 

ADN0TATI0NE8. 

i .  Cum  perspicuum  sit  hunc  sanctum  de  quoloqai' 
mur,  S.  Remaclum  construxisse  hsec  duo  monaste* 
ria  Stabulense  et  Malmundariense  ut  ab  uno  abbate 
regerentur^quamvis  diversa  essent  cUoecesistclarum 


293 


TRIUMPHUS  S.  REMACLI.  —  LIB.  I 


294 


C8t  ox  Harigero,  tom.  I,  cap.  55,  ct  56,  et  clarius 
ez  documento  et  declaralione  Frcdcrici  archiepi- 
8copi  Coloniensis,  qu8B  habetur  tom.  hoc  secundo, 
cap.  2,  adnotatione  1,  ubi  sic  habes  :  «  Stal)ulensis 
Ek^clesisB  privilegia  diligenter  relegimus,  tn  c^uibus 
inventum est beatum  Hemaclum  uliiusquc loci, Mal- 
muDdancDsis  soilicet  ct  SlabuJcnsiSj  cedificalorcm, 
poat  constructum  a  se  Malmundarium,  succ  et  suc- 
eessomm  saorum  habitationis  et  sepulturso  prin- 
cipalem  locum  apud  Stabulaus  elegisse,  et  pro  eo 
quod  idem  locus  in  dioecesi  Leodiensi  parochia  est, 
omnes  per  successionem  utriusaue  loci  abbatcs  ab 
episcopo  I/eodiensi  consecrari  dcbere,  »  ctc 

S.  Qim)  res  ndicuJosa  cJandeslinis  swpe  agilata 
eoDcertalioaibus.Concerisiiiones  fuisse  frcquentos 
de  prseeminentia  inter  rcligiosos  Stabulcnscs  et 
Malmundarienses  patet  ex  documento  et  declnra- 
tione  Frederici  archiepiscopi,  de  quo  paulo  anto, 
ubi  sic  loquitur  :  «  Quod  Malmunrhiricnscs  eo 
usque  hactenus  infirmare  conati  sunt,  ut  tcmpore 
divsB  memorise  Ottonis  secundi,  »  e/c,  ut  habes 
loco  an'e  citato. 

CAPUT  II. 

Depactione  MaJmundariensium  cumAnnone  cpisco- 
po,  et  de  corpore  S,  AiJuJpJn  CoJonise  transiato. 

Aderat  festivitas  S.  Petri  quoe  vocatur  ad  Vin  - 
cula,  in  qua  contigit  apud  nos  curiam  regalem  ha  - 
beri  magna  principum  frcquentia.  Rex  adhuc  pue- 
mlas  annoB  infantise  non  excesserat,  sed  mater 
imperatrix  pro  eo  vices  in  republica  satis  agebRt. 

Inter  plures  coepiscopos  afluit  ct  AnnoColoniensis 
archiepiscopus ,  qui  postea  non  sine  i^juria  regiu3 
dignitatis,  injectis  in  dominum  suum  manibus,  ac 
quaai  tatandi  gratia ,  puero  a  matre  per  vim  abs- 
tracto,  non  dubitavit  ad  se  transferre  jus  domina- 
tionis  ausa  temerario.  Hunc,  quia  vir  erat  magnsB 
indostriaBacrisqueingenii^adeuntMalmundarienses 
monachi,  talemque  consalendum  utile  sibi  profutu- 
nun  pulant  de  intentione  sui  consilii.  Post  plura, 
quibuscautam  hominem  in  sui  familiaritatem  ascis- 
CQnt,ad  locum  saum,  Malmundarium  visendi  gratia, 
invitant,tutoremque  i*erum  suarum,quasi  in  quo  sitaa 
forent  spes  opesque  omnes,  fortunaB  susb  conciliant. 

Habebant  tunc  corpus  cujusdam  probatsB  fidei 
sanctitatis,  quem  dicunt  Ailulphum,  quem  etiam 
tradunt  annales  primo  abbatem  Stabulcnsem,  postea 
fuisse  AgrippinsB  archiepiscopum  .Hunc,ut  a  domino 
abbato  Theoderico  sibi  expetat,  prava  soUicitant 
suggestione,  ut,  eo  translato,  quasi  ejus  obtentu 
speraretur  eadem  locus  sub  ipsius  ditione.  Qpod 
utram  ejus  voluntate  sit  factum,  nescimus,  tamen 
ila  evenisse  indignum  tulimus.  Dominus  abbas  lan- 
qoam  ignarus  cgus  rei,  rogatus  annuere,non  distu- 
lit,  quod  postmodum,  licet  eo  non  animadvertente, 
totius  rcq::entis  mali  occasio  claruit.  Nam  ut  tunc 
plerique  q*2odam  praBsagio  mali  significavcre,  eo  ex 
temporc  rum  illis  pene  omnia  ei  adversa  fuere. 
Igitur  arcbipraBSul  susceptas  venerabiles  reliquias 
hugus  qaem  prsBfati  sumus  sancti  honore  condigno 
recondidit  in  loco  quem  decebat  martyrem  Christi. 

ADNOTATIOlfBS. 

Habebaai  iuaocorpus  cujusdam  probatw  Bdeisan- 
etitaii8f  quem  dicaat  AiJuJphum.  Hic  idem  est,  ut 
axislimOy  qoi  a  Molano  in  ^iatalibus  sanctorum  no* 


A  minatur  Agilolphus.  De  quo  idem  sic  loquitur : 
«  ColonisB  natalis  ct  translatio  S.  Agilolphi  ejusdem 
urbis  archiepiscopi  et  martyris.  Ilic  Joppiliam  ve- 
nissc  scribilur  in  Yita  S.  Switberti,  Kal.  Martii,  ad 
segrotantcm  IMppinum  principem,  muUumque  alla- 
borasse  ne  hajredem  scribcrot  Carolum  Martellum 
ex  Alpaide  pellice  gcnitum.  Quod  tnmen  impetrare 
non  potuit.  Deinde  passus  est  martyrium  in  pago 
Arduenncnsi  Amblavae,  qui  loeus  a  pr(etcrfluentis 
fluminis  nomine  sic  vocatur  et  in  ecclesia  S.  Lau- 
rentii  Malmundariensi  monasteriocontiguasepultus 
est,  et  variis  claruit  miraculis.  Deipso  scriptum  est 
Mnlmundarii  in  libro  miraculorum  S.  Quirini  mar- 
tyris:  Nobili  styrpeoditus,  .\nglinoluci  hujusubbati 
a  pnrentihus  est  trnditus  sub  institutiono  mOnachi 
regulnrilerinformandus.Quipatrisspirilualismores 
imitatus,  ejusdem  in  voluntcte  Dei  succossor  est 
factus.  Dein  sediColoniensi  antistcs  dalus,  abbatis 
etiam  non  deposuit  onus,donec  utrumquc  strenuis- 

g  sime  gubcrnando,  propter  fidem  regni,  npud  Am- 
blavam  coronatus  estmartyrio,  atque  apud  nos,  ubi 
abbutis  prcBfuerat  nomine  et  opere,  usque  dum 
Deus  voluit,  locum  habuit  scpultura).  Chronicon 
vero  vulgatum  Coloniense  habet  occisum  esse  ab 
hostibus,  dum  cnusa  pacis  a  Martello  ad  Saxones 
milleretur;  quod(|ue  a  Brunone,  qui  frater  erat 
Othonis  im;)oratoris,  Coloniam  ad  gradus  sit  dela- 
tus.  Sod  ego  caedem  episcopi  ad  tempora  fllii  aut 
nepolum,  qui  eliam  conti*a  Saxoncs  bellaverunt. 
refeire  non  dubito ;  eo  quod  litteriB  Zachnrioe,  qui 
niortuo  Marlello  faclus  est  pontifex,  dc  legato  Boni- 
facio  rccipiendo  ad  eum  etinm  dirigantur.  Deinde 
Historin  S.  Annouis,  cui  mulUim  cst  tribuendum, 
testnlur  S.  Agilolphi  corpus  ex  Malmundario  ave- 
ctum  essoCoIoniam  per  S.  Annonem,  ubi  id  repo- 
suit,  in  monasterio  suo  ad  gradus.  Est  autem  Mal- 
mundarium  secunda  S.  Remacli  abbatia ,  a  Stabu- 
lcnsi  dcpendens,  olim  dioecesis  Coloniensis,  sed 

Q  nunc,  nisi  fallor,  Leodicnsisterritorii,  quoad  utram- 
que  jurisdictionem.  Dum  enim  B.  Poppo  his  praees- 
set,  stabilivit  perpetua  lege,  ut  Malmundarienses 
professionis  suoe  sponsionem  apud  Stabulenses  fa- 
ccient.  Natalis  incidit  in  ultimum  diemMartii;8eda 
Coloniensibus  simul  cum  translatione  recolitur  die 
nona  Julii,  eo  (juod  in  flne  Martii  Ecclesia  semper 
occupetur  offlcio  Quadragesimse,  aut  passionis  vel 
resurrectionis  Domini.  » 

CAPUT  III. 

CoDspiratio  CoJoniensis  et  Bremensis  simuJ  habita^ 
et  iibbatiarum  CorJjcioBf  Laurisanni  StabuJauSf 
et  Jndoe  traditio  ipsis  a  rege  iiyuste  facta. 

Post  hsec  quidam  qui  consultores  dicebantur  in 

ipsis,  quique  auctores  erant  higus,  ut  videbatur . . . 

Coloniam  adeunt,  et  cum  archiepiscopo  conflrmato 

consilio  suse  quam  pra^diximus  intentionis  voti  sui 

«  compotes  domum  redcunt. 

Hi  regressi  improbe  nobis  insultando,  sibi  vero 
congaudendo  consodalibus  suis  dicuntur  hoc  nun- 
tium  ab  archiepiscopo  detulisso,  nihil  eos  de  se  vel 
suo  promisso  difndere,  sese  illis,  tanquam  patrem, 
alTuturum  in  omni  juvamine,  prceterca  se  esse  se- 
curum  nc  si  eos  jam  in  manus  haberct  cum  loco 
omnique  loci  possessione. 

Quibus  verbis  in  spem  illi  certam  adducti  felicio- 
res  sc  nobis  deinceps  fore  jactitabant,  ut  pote  quos 
contingeret  pacatius  diutiasque  sub  illo  vivere  non 
secus  quam  volebant.  Ac  ne  forte  ab  illis  falsa  pro 
certis  flnxisse  arguamur,idoneis  quibusdam  ex  ipsis 
pro  teste  utimur,  dixisse  videlicet  h»o  verba  Lam- 
bertumi  unum  ex  his  qai  adierant  episcopam,  ^ 


M< 


»5 


GODEFREDI  STABULENSI8  MONACHI. 


296 


postimmatura  morte  praventus  oum  vila  in  medio 
reliquit  consilium. 

Non  ergo  quisaestimetheec  mala  de  confratribus 
nostris  idcirco  nos  meminisse  ut  malimus  eos  per- 
peram  quam  recte  fecisse ;  sed  nefas  putamus  prse- 
tereundum  silentio  quidquid  dicere  postulat  sus- 
cepli  operis  ratio. 

Eoigitur  ex  temporearchiepiscopus  animum  illo 
intendere)  moliri,  oportunitatem  queerere  quoquo 
pacto  potiundi.  Necsuberat  ei  strenuo  valentique 
ingenio  fidere  quodlibet  factum  .tam  esset  difficile 
quin  cQBptum  posset  ad  quos  vellet  exitus  vir  cautis- 
simus  perducere. 

Post  illam  quam  prsefati  sumus  violatam  regifim 
dignitatem,  qua  rex  puer  haud  spontaneam  deve- 
nerat  sub  ipsius  pontificis  tuitionem,  indigne  fere- 
bant  magistratus  et  optimates  regni,  quasi  expote- 
stativum  suum  rege ;  prseterea  administrationem 
reipublic»  in  dispositionem  novi  hominis  cecidisse 
Etenim  eo  tempore  infamabatur  a  nonnullis  quod 
exactam  commutationem  reciperet  pro  dignitatibus 
cuique  adipiscendis,  et  maxime  pro  honoribus  ec- 
clesiastici  ordinis. 

Quam  invidiam  sibi  conflari  intelligens,  ac  non 
ignavo  astu  honori  famasque  suse  consulens,  egit 
strenueut  subhonestae  reioccasioneadministratio 
illa  tuitioque  regia  traiisferretur  in  alterum,  Preg- 
mensis  videlicol  Ecclesise  archiepiscopum.  Quem 
statim  ita  sibi  devinxit  familiaritatis  gratia,  utalter- 
utrum  paciscentes  inirent  hoc  inviolabile  faedus, 
quatenus  alteros  essetalterius.VidensitaquePreg- 
mensis  ille  omnia  sibi  ex  sententia  cedere,  niteba- 
tur  patriarchatum  insedesua  constituero.  Sed  quia 
vires  ad  supplendum  deerant,  tentavit  augere  ex 
his  qu&e  regi  juris  erant.  Et  quia,  ut  dictum  est  in- 
ter  utrosque  statutum  jus  erat  ejus  pactionis  ut 
alter  alterius  faveret  commodis,  ad  hoc  etiam  non 
erat  eis  difficile  obtinere  quae  vellent  ab  regis  sim- 
plicitate. 

Actum  est  ex  consensu  Agrippinse  Colonise  anti- 
stitis,  ut  ille  duas  imperiales  abbatias,  Corbeiam  et 
Laurisannum,  vindicaret  sua)  dioecesi.  Sed  frustra 
vindicatas  quomodo  valuerit  obtinere,  alias  inqui- 
renti  satis  potcrit  patere,  nos  nostra  habemus  ex- 
sequi  non  sine  moerore. 

Ipse,  compari  suo  volens  rependere  vicissitudinis 
gratiam,  de  regalibus  beneflciis,  quae  noverat  illum] 
sibi  competere,  facit^oum  obtinere  dono  regio  Mal- 
mundarium  et  Indam.  Qualiter  ea  sit  facta  quasi 
furtiva  traditio,  prseter  jus  fasque,  ac  non  praster 
injuriam  regiae  dignitatis,  quamvis  memorari  sit 
dolor,  tamen  non  incongruum  duximus  Iraderepos- 
teris. 

ADN0TATI0NB8. 

Admiuistratio  illa  tnitioque  regia  tranafertur  in 
alterum.  Pregmensia  videUoei  Eceleaiee  archiepia' 
oopum.  LegendMm  Bremenaiaf  uti  legit  Lambertus 
Scafnaburgensis  in  suo  Chronico. 


A  CAPUT  IV. 

Cnria  apud  Treviroa  habetur,  et  ibi^  abhate  aeaeio, 

traditio  conGrmatur. 

Ek)  tempore,   recurrente  principis  apostolorum 

martyrio  decorata  annua  solemnitate,  curiaregalis 

apud  Treviros  habebatur,  non  sine  detrimento  hu- 

jus  Ecclesioe.  Susceperat  hospitio  domiiuis  abbas 

apud  S.  Maximinum  archiepiscopum  Coloniensem, 

cui  magno  devotionis  et  charitatis  obsequio  impen- 

derat  omnem  humanitatem,  utpote  qui  nihil  adversi 

suspicabatur  ab  eo  sibimoliri,  ob  ante  aclam  fami- 

liaritatem.  Sod  ilIe,examico  factus  inimicissimus, 

non  inveniens  quid  ex  sequo  inferret  iratus,  qa»8i- 

vit  astutus,quod  ex  iniquo  auferret,  temerarius.Nam 

ignorante  eo,  retro  tendens  insidias,  ut  leo,   pro 

Q  nihilo  duxit  in  se  adimplere  luctuosam  Psalmist» 
decantationem :  Qi/i  edebatpanes  meosmagniicavit 
super  me  supplantationem  {Psal.  xl).  Ipso  etiam 
tempore  in  ipsa  curia,  impetrante  domino  abbate, 
recitatse  erant  chartse  nostr»  imprflesantiarum,  et 
ipse  rex  auctoritate  sua  renovaveratpracepta  prse- 
decessorum  imperatorum,  et  utinviolatapermanse- 
rant  ad  usque  suum  tempus,  6ic  deinceps  perma- 
nere  conflrmaverat  per  subscriptionem  manus. 
Porro,  ut  eratpuer  in  utramlibet  partem  ilexibilis, 
male  consultus  horumdecurionumsuasibilibusver- 
bis,  statim  sua  et  antiquorum  statuta  infirmavit, 
violavit,  in  manus  alienas  sine  jure  et  judice  con- 
tradidit.  Deniquo  discessum  erat  jam  undique  de 
curia,  cum  nil  adhuc  dominus  abbas  perceperat  de 
hujusmodi  veritate  clanculo  perpetiata.  Namnefas 

C  putabat  credere  quem  habebat  velut  amicum  unani- 
mem  in  se  potuisse  committere  sine  causa  tantam 
impietatem.  Verum  in  redeundo  ubi  etiam  ipsi  ro- 
gatum  dabat  servitium,  quid  actum  sit  primum 
sibi  est  indicatum,  bonum  videlicet  S.  Remacli  per 
legatos  suos  illam  invasisse^vindicasse  Malmunda- 
rium.  Quis  lisec  memorando  tenere  potest  animum, 
nisi  quod  tristitia  illa  modo  magis  versa  est  in  gau- 
dium  ?  Cum  famaiIlanosti*orum  altigit  aures,  quan- 
tus  dolor  et  moestitia  nostras  eequo  cum  illa  mentes 
perculit?  Quid  ageret,quo  se  verteretin^dubio  eiat 
animus,  nisi  quod  hanc  injustitiam  Deo  commen- 
dare  id  esset  melius. 

CAPUT  V. 

H  Abbaa  Theodericus  et  dux  Fredericus  simul  consa^ 
lunt;  munilto  Hl  super  Malmundarium  ;  ad  curian» 
simulevocantur;  aux  vero  respuens  de  injustitim 
conqueritur  apud  regrsm  per  internuBtium. 

Itaque  reversUs  dominus  abbas  Malmundarium, 

non  inutilesibi  ratusestde  hujusrei  instanti  neces- 

sitate  consulere   ducem  Fredericum  communem, 

videlicet  ex  jure  antiquitatis  utriusquo  Ecclesi» 

advocatum.  Nam  istunc  erat  vir  tam  probat»  fidei 

tant«eque   probitatis  ut  non  frustra  speraret  post 

Deum  in  co  fldereprodefensione  hujus  oflPensionis 

Adhaec  ipse  dux  egregia  nobilitatenonminasquani 

pietate  itemque  justitiaprsestantioromnibusac  ve- 

ritate,  spondet  se  omnimodis  afititurum  re,  consiliOy 


297 


TRIUMPHUS  S   REMACLI.  —  LIB.  I. 


298 


atque  juvainine  ;  se  quidem  quod  factum  erat  gra-  A^speritati,  sed  non  dcsperans  de  misccordia  Dei 


▼iter  ferre,  nunquam  vero,  quoad  viveret,  permis- 
sarum  separationem  fieri  boni  hujus  ecclesise.  Aie- 
bat  preterea  semalleoccumbere,  quamnonsic  re- 
liaquere,  ut  in  advocationem  acceperat,  inviolabile. 
Statim  ergo  mandat  per  intemuntium  archiepi- 
seopo,  ut  si  quidquam  de  vita  curarc  haberet  cum 
honore  terreno,  ab  hac  intentione  et  incoeptis  desi- 
steret  omni  modo.  Interim  cummilitari  manuMal- 
mundarium  venire  disponit,  commeatum  abunde 
precedere  facit,  non  ignaviter  defensurus  locum, 
quaeusui  forentparat  et  instruit.  Deinpro  repellenda 
hostili  manu  munitione  quadam  montem  proximum 
occupat,  juxta  ac  si  hostes  adesscnt  valio,  atque 
fossa  muniendo  cum  suis  invigilatyUbietiam  men- 
sem  integrum  cum  expeditione  consummat. 

Dum  haec  his  partibus  geruntur,  res  hujusmodi 

ad  curiam  delata  per  aulicos  ventilatur ;  ct  reus  utcr- 

que,  dux  et  dominus  abbas,  quasi  contra  rcmpu- 

blicam  feeisset,  hostis  publicus  adjudicatur.  Igitur 

ab  his  decurionibus,  quorum  consilio,  ut  diximus, 

corrumpi  videbatur  dignitas  regiaB  potestatis,  tan- 

qnamex  nomine  regis  diriguntur  litteree,  hos  utros- 

querationemrcddituros  ad  curiamproficisci  debere. 

Quod  dux  indignum  sibi  factum  ratus,  lcgationem 

hanc  indignatus  respuit,  conquestusmultum  de  in- 

justitia,  quam  rex  consilio  depravatus  sacerdotum 

S.  Remaclo  sibique  fecerit.  Praeterea  comminatus 

regi  hoc  remittit  nuntium,  nisi  restituat  sancto  quod 

subtraxerat  bonum,  se  illi  regnoque  suo  cum  suis 

omaibus  obesse  plurimum. 

CAPUT  VI. 

Cuoaradam  nepotem  dux  redarguit  pro  odvocatione 
Malmandarii^  et  cam  abbate  ad  curiam  tioacto 
Boricam  precaratorem  dirigit,  a  quo  relictuSf 
dia  a  rege  est  detentus, 

Ea  tempeslate  qua  usurpaverat  archiepiscopus 
bonam  Ghristi  confessoris,  nepotem  ipsius  ducis 
Cuonradum,  scilicet  acrem  virum,  asciverat  sibi 
militem  pro  beneficio  hujusadvocationis.  Is  quidem 
tnte  infestus  domino  abbati  dicitur  ex  voto  suscc- 
pisse  advocationem  Malmundarii,  ut  eo  graviores 
inimicitias  exerceret  ultioni.  Quod  ut  inopinate  per- 
ventum  est  ad  ducis  ipsius  patrui  auditorium,  non 
minor  quam  de  priori  fama  indignatioejus  pcrculit 
animum.  Accito  tamen  illo,  paterna  correptiono 


iter  illud  tristis  est  aggressus,  non  minus  se  Deo 
quam  fidelium  suorum  commendans  orationibus. 
Huic'dux  suum  procuratorem  noricum  functumle- 
gationo  itineris  comitem  adhibet,  qui  pro  se  vices 
causasque  coram  roge  suisque  satis  ageret.  At  ille, 
ubi  propter  quaj  venerat  coram  exponit,  alii  aliter 
assensere,alii  vcro  aquibus,  ut  dictumost,  privato 
magis  quam  publico  negotio  curia  regi  videbatur, 
rem  omnem  perlurbavere,  utrosque  videlicet,  quia 
vim  contra  regnum  fecissent,  moritospryejudicium 
subire.  Quod  malum  ille  inteUigensnon  minus  sibi 
parari  quam  suo  domiiio,  inconsuUus  rediens  do- 
mum,abbatem  roliquit  inpericulo.Hic  archiepisco- 
porum  consilio  detinetur  ad  curiam,  qua3  tunc  habe- 

jQ  balur  apud  Triburias  scdem  rogiam.lUic  eum  ratio- 
nem  sui  in  mediohabitamexrectojustoquefirmare 
conaretur,judicantis  magis  odio  quam  jure  judiciario 
discutilur,  calumniatur,injuriis  quoquesecus  quam 
dignum  pati  erat  egregioe  nobililatis  virum  atlrcc- 
tatur.Namscepe  jussuspastoraliscursBbaculumred- 
dcre,  dicitur  adeo  retincndo  virtutcm  tenuisse  con- 
stantisB  ut  diceret  nou  nisi  in  partes  e  manibus 
ereptum  iri,  quia  leste  Dco  ct  conscientia  non  erat 
quid  evidcns  unde  deberet  juste  prsejudicari.In  qua 
scntentia  fixus  totum  pene  mensem  praeter  spem 
detinetur  exsilio,  multas  incommoditates  itineris 
non  minus  quam  famis  passus,  denegato  sibi  totius 
humanitatis  adminiculo.  Tandem  amicorum  preci- 
bus  qualicunquo  emissiono  a  regc  impetrata,  tan- 
quam  quivix  ereptus  rabiemleonum  declinat,  celo- 

^  riter  remanvit  ad  propria.  Nobis  ergo  non  sine  do- 
lore  saluti  vitaeque  illius  juxta  timenlibus,  ex  eo 
quodper  internuntios  audicramusredituiejus  diffl- 
dentibus,  improvisus  adest  'de  se  semper  sollicitis 
et  inquirentibus. 

CAPUT  VII. 

Ducis  obitus  et  luctus  et  misoria  subsequitur  ot  ut 
jussorat  Stabulaus  sopelitur. 

Statim  00  recepto,  cum  lacrymas  fundimus  invi- 
cem  prae  gaudio,  ecce  iterum,super  ingruente  tris- 
titia  inopinatoperculsi  turbamur  giuidio,  de  quo  non 
minus  quam  de  priori  irremedialiiliter  dolemus  in- 
fortunio.  Audimus,  proh  dolor !  ducem,  qucm  uon 
nisi  prajoccupante  morte  indefessum  pra)dixiinus, 
Ecclesioe  nostrce  defensorcm  invalcscente  languo- 


redarguit  insolentiam  ejus  animi,  conquestus  mul-  *^  ribus  molestia  ad  extrema  laborantem.  Confestiin 
tum  cur  ofTensa  sui  gratia,  itemque  non  servatare- 
verentia  debiti  honoris  et  provectionis,  ausus  sit 
super  se  attentare  quod  sui  erat  juris  et  negotii. 
IUo  quidem  se  expurgare  volente,  non  quidquam 
contrabonumhonestumqueejus  affectasse;  prsete- 
rea,8alva^us  gratianihilpraetermorem  cosequalium 
fecisse,  comminatus  est,  id  ulterius  ne  auderetprie- 
sumerequod  noveritsibiinprosperum  non  cedere. 
Iterum  ergo  mandatur  dominus  abbas  ex  regis 
BomiBey  ut  si  non  properaret  ad  curiam  indicto  die 
vel  tempore,  pnejudioiam  pati  haberet  totius  boni 
fMd  toBoJbaiOB  roge.  Qui  diffidens  quidem  suse  pro- 

Patbol.  GXUX, 


Dominus  abbas  visendi  eum  gratia  illose  proripit, 
et  cum  episcopo  Leodiensi  peractis  omnibus  quas 
rilu  catholico  competebant  ejus  viatico,  non  Isetior 
quam  si  pariter  occumbere  contingeret  rediit.Pos- 
tera  die  vir,  cui  fide  el  honestate  omnis  erat  mun- 
dus  inferior,  excessit  o  medio,  nobis  seque  ac  suis 
verum  et  omnibus  bonis,  non  tam  miserum  de  se 
dolere  quam  pium  flere  relinquens  in  sseculo. 

Erat  igitur  ea  tempestate  videre  miscriam :  dole- 
bat  quidem  inconsolabiliter  tota  illius  familia.  Sed 
non  minor  ob  instans  periculum  destitutos  nos  omni 
humano  juvamine  possidebat  tristitia.  Vorum  non 

10 


I^ 


GODEFREDI  STABtJLENSIS  MONACHI 


300 


ininima[nos  tenebat  admlratio,  quod,  cum  magis  ^  PaucisquidemnonnassetientibuSyparsmaximasine 


prodesse  videretur,  facta  sit  nobis  tanti  viri  repente 
sublatio,nisiquodpeccatis  promercntibus,  quae  per 
oum  reprimi  posset  transirebabebatin  nos  hsectri- 
bulatio.  Ergoutvivens  statueratnunquam  discedere 
a  S.  Remacli  patrocinio,  sic  mortuus  implevit,  ut 
honorificam  haberet  scpulturam  inejus  monasterio. 
De  his  pro  re  satis  meminisse  sufficiaty  dum  ad 
ea  quae  mccroris  sunt  plena  prosequenda  nccessa- 
rio  accingi  non  pigeat. 

CAPUT  VIII. 

Archipriesal  ad  Mahmindarium  sibi  vindicandum 
ci  abbatem  eligendum  Cuonradum  dirigit^  ct 
abbas  Theodericus  monachos  de  promissionesibi 
facta  requirit. 


cunctatione  profitentur  se  ita  facturos  volocius.  Que 
res  nobis  luctuose  comperta,  velut  nox  lucen:  in- 
gnientibus  tcnebris,  sic  nos  operuit  moestitia.  Qui- 
dam  lamen  cx  nostris  cum  baculo  patroni  nostri 
illuc  adeunt,  revindicatoque  loco  ex  nomiQevejus, 
quod  irritum  fuit,  ab  illis  invisi  redeunt.  Gomes 
preedictus  satis  indigne  tulit  id  factum  iri  super  se, 
cfleratisque  animis  cupiebat  hoc  ulcisci  tam  super 
monachos,  quam  super  laicos  Ecclesise.  Unde  et 
maxima  persecutio  incubuit  nostrig,  ut  nee  quoquam 
auderent  palam  progredi,  dilTusis  ubique  locomm 
militaribus  insidiis.  Placuit  ergo  communi  consilio 
fratrum  venerabile  corpus  domni  nostri  Remacli 
exponi  in  medium,  sicque  cum  eo,  cui  fiebat  injusti- 


Archiprsesulcompericnsoccubuisso.quasicajden-      ,.  i-       j        i  -. 

.,  .  ,      '      .         .  ,.  :.  ,,.      M  tia,  propensiusessesupphcandum,hocmodo,qua- 

do,8ibiunumadversarium,8tatimquod  timore  illius  "  ,_.,„_^^^,__;_KorI«.^;„^  i.,«i«.«:^l!:..«. 


intermiserat,  repetit,  ad  id  quod  cceperat  peragen- 
dum.  (jonlinuo  Cuonradum  comitem,  cujus  supra 
fccimus  mcntioncm,  illo  dirigitsatis  ad  id  volunta- 
rium,  ut  sibi  quod  alterius  juris  erat  vindicaret, 
solidaretque  Malmundarium.  Praeterea  ex  ipsis  mo- 
nachisonncsprioresacquoscunquevalentesindicto 
dio  ad  se  conduci  jubct,  ut  si  forte  inter  cos  ido- 
neus  reperirctur,  abbatcm  eis  prasficeret.  At  ille 
non  ignaviter  facturus  quod  jussus  erat  propere 
aggreditur,  quod  patrui  sui  revcrentia  omiserat, 
utpote  qui  abbati  nostro  plurimum  obesse  ardebat. 
Parum  quid,  quod  supra  proetermisimus,  his  in- 
serenda  repetere  non  incongruum  duximus.  Domi- 

• 

nus  abbas  post  eam,  quse  sibi  facta  est,  injuriam 


lecunque  dolor  exigebat  remedium.  Justa  enim  pausa 
dolendieratsuisomnibus,propriumvidelicetbonum, 
eatenus  inviolatum,  ereptum  iri  ab  injustis  morta- 
libus.  Eo  ex  tempore  non  defuit  nobis  dies  noctes- 
que  luctuosa  decantatio:  Aspice,Domine,quia  facta 
est  Ecclesise  tusedesolatio^eamqueesedet  in  tristi- 
tia,non  estqui  consoletur,  nisi  tui  solius  miseratio. 

CAPUT  X. 

Togeno  ahbas  Mahnundario  pnvCicitur  ;  ahbas  vero 
noster  ad  marchionom  Longobardioe  Godefridum 
sepro  auxilio  confert. 

Malmundariensesigiturtametsiex  nomine  domini 
abbatisprogrcssuseiscontradiceretur,tamcn,utire8 
eratprovotOjAggrippinamColoniamprofic^iscunlur. 


ab  archipr®sule,  diffidenssuis  viribusobnitiposse  C  Inquisiti  ab  archiepiscopo  de  sua  voluntate  et  abba- 


contra  potentiam  illius  et  ingcnium  valentius  omni 
humano  conamine,admonuitMalmundarienscs  mo- 
nachos  de  sibi  servanda  fidclitatc,  itcmquc  secun- 
dum  regulam  S.  Bonedicti  de  obcdientia  et  profes- 
sione.Quibussimulala  perfidia  spondentibus  se  illi 
omnia  servarc,  interdixit,sub  Christi  obtestatione, 
ne  praeter  se  susciperent  alium  queralibct,  ncc  pa- 
terentur  admifcti  alienum,  dum  ipse  adviveret.Qua) 
qualitcr  servaverinl  luce  clarius  postpatuit.Credebat 
nempe  se  illis  quadam  simplicitate,  tanquam  fidis- 
simis,  nec  quisquam  tam  manifcsla  refcrre  potcrat 
de  illis,  quin  semper  velut  immunes  eos  a^stimaret 
hujus  facinoris. 

CAPUT  IX. 


tis  ordinatione  consulti,  referunt  se  magis  aliunde 
quam  exsuis  id  velle.Quibusadsua  remissis,  evo- 
catur  abbas  Tegeno  ex  coenobio  Rroulwilre,  quem 
propriis  privatum  non  sine  industria  facitepiscopus 
alicna  suscipere.  Nani  eum  abbatem  vere  exordinat 
Malmundariensium,  quem  velut  furem  aliundo  co- 
git  intrare,  scd  non  pcr  ostium.  Ergo  fidueia  et 
conductu  comitis  Cuonradi  venientem  suum  abba- 
temsuscipiuntMalmundariensesmonachi,  nocte  vi- 
delicet  quaerat  celebritasMichacIisarchangeli.  Cui 
intranti,tanquam  ad  subripiendum,pcrnoctistene- 
bras,illi  voluntariiad  suscipiendum  adhibent  faces 
et  lampadas.  Noc  injustum  hoc  quidem  fucrit,  ut 
qui  nocte  latenter  intraverit,  velut  fur,  fugatus  ra- 


o  ,■    .^  I         .     .  *  .  n  w^  pina  caruerit.  Dominus  abbas  tunc  temporis  inler 

Sacramenijs Mahnundarionses  episcopoconurman-u  ,      »       •  i    i_.i       j     •  .i- 


tur,  perseculio  gravis  super  nostros  agitur^cor- 
pus  sancti  nostri  in  medio  exponitur. 

Ergo  ubi  Cuonradus  de  adventu  suo  illis  opinan- 
tibus  mandat  et  apparatum  sibi  abunde  fieri  impc- 
rat,  videres  eos  Ifletos  festinare,  discurrere,  illum 
velut  angclum  Dci  venicntem  suscipere,  scipsos 
sumptusquo,  itemque  alia  quee  usui  forent  officioso 
impendere,  ne  quam  ofiensam  novus  advocatus 
videretur  incurrere. 

Postquam  ex  nomine  archiprsesulis  obligavit  sa- 
cramentis  homines  Ecclesiae,  admonuit  illos  dehis 
qucB  in  mandatis  habebat,  si  abdicato  Theodorieo 
abbate,  ei,  cui  donati  erant,  vellent  obedientes  esse. 


nos  non  aderat,  quia  postobitumducis  ro  consilio- 
que  destitutus,  quid  ageret,  quo  se  veiieret  in  du- 
bium  venerat.Neque  eniin  illius  simileminter  mor- 
tales  invenire  habebat. 

Verum  quia  Godefridum,  qui  tunc  marchio  erat 
Longobardi8e,nonignorabatvaIere  prse  ceeterispo- 
tentia  et  dignitate,itemque  apudregem  et  optimates 
posse  plurimum  consilio  et  familiaritate,  ad  illum 
recuperandi  gratia  se  totum  contulit  pretio  preci- 
busque.  Is  nimirum  tunc  afiectabatin  ducamenprse- 
decessoris  sui  succedere,cuidominusabbasStabu- 
lensem  advocationem  annuens  malebat  etiam  simul 
ab  rege  appetere.  Enim  vero  (quod  salvaejus  gratia 


301 


TRIUMPHDS  S.  REMACLI.  -  LIB.  I. 


302 


dixerimus)iii  hpc  minus  recte  fecisse  reprehenditur  A 
quod  in  humanis  auxiliis  spe  recuperandi  nimium 
fidisse  dicitur,  cum  minime  sit  tuta  defensio ,  qu83 
per  hominem  posse  consistere  putatur. 

ADMOTATIONES 

Evocatur  abbas  Tegeno  ex  coenobio  BrouwUre, 
De  hoc  abbate  monasterio  Malmundariensis  pree  - 
fecto,  loquitur  satis  aperte  Fredericus  archiepisco- 
pus  Coloniensis  in  diplomate  per  nos  ante  citato 
tkis  verbis:  «  Tempore  quoque  domini  Henrici  im- 
peratoris  hujus  nominis  quarti  per  dominumarchie- 
piscopum  Annonem^  rursus  facto  divorlio,  abbas 
quidam  Malmundarii  ordinatus  est,  »  etc. 

CAFUT  XL 

Narratio super  natura  et  moribus  et  distantia  horum  q 
duorum  Frederici  et  Godefridi  ducum.  '^ 

Igitur  Godefridus,  vir  quidem  potens,  et  strenuus 
bonnsque  consilio,  iide  tamen  ac  veritate  longe  dis- 
crepabat  a  Frederico.  Quos  utrosque  viros  egre- 
giosy  quoniam  res  obtulit  in  prsesenti  narratione, 
iodignum  putavimus  de  virtute  et  eorum  moribus 
^silentio  praeterire. 

His  genus>  setas,  potentia  prope  erant  aequalia; 
magnitudo  animi,  par  et  gloria.  Sed  alii  aliter  alia : 
Frederico  innocentia  et  vitas  integritas  inerat,  cui 
severitas  cum  honestalc  revercnttam  dignitatemque 
addiderat,  rebus  etiam  ipsis  palam  dabat  iDtelligi 
qaod  neque  amicitiam,  neque  propinquitatem  ge- 
neris,  ad  hoc  nec  sublimitatem  regni  Justitia  et 
Teritate  unquam  potiora  habuerit. 

Est  in  Godefrido  ingens  virtus  corporis  et  animi,  ^ 
bellis  militaribusque  exercitiis  enitens,  claritudi- 
nem  viro  parabat,  in  quo  eloquentia  seque  ac  pru- 
dentia  acri  ingenio  prseeminebat.  Verum  vcrbis  non 
minus  quam  factis  sui  famam  nominis  extendere, 
item  honores  dignitatesque  sseculi  ambire,  magnum 
exercitum  parare,bella  interdum  movere^Iaboribus 
dies  noctesque  invigilare,  caedes,  incendia,  prsedas- 
qoe  bellicas  facere,  his  omnibus  pro  re  et  tcmpore 
Don  inglorius  uti  habebat  delectabile,  qualia  nun- 
qnam  in  altero  locum  invenere. 

Huic,  id  est  Frederico,  semper  pax  fuit  charior 
bellis,  pacatumque  reddebat  prudenti  ingonio  quid- 
quid  in  bella  et  seditiones  moveri  senticbat  ex  ad- 
verso.  Cum  in  altero  esset  maiis  exitium,  in  isto 
miseris  perfugium.  Nunquam  in  eo  dominus  suus  D 
invenit  contrarium  sibi  aut  reprehensibile ,  quia 
mentiri,  vel  pejerare  semper  illi  fuit  pro  crimine. 
Bonns  esse  quam  videri  malebat,  et  ideo  magis 
gloriam  assequebatur  quam  minus  appetebnt. 

Fatemor  et  in  Godefrido  fuisse  aiies  optimas , 
qnas  tamen  aliquando  prsepediebat  cupiditas.  Id 
erat  in  illo  unum  minus  laudabilc,  quod  ssepe  ro- 
gatns,  cum  posset  auxilium  ferre,  dicebatur  poUi- 
eitando  magis  difTerre  quam  prodesse,  ut  animad- 
verti  potest  in  hujus  textus  prosecutione. 

Cam  ergo  dominus  abbas  illum,  ut  diximus, 
s&setvelat  fidissimum  amicum,magnificispolli- 
citatioiiQms  dai  satis  fidere ,  tanquam  per  se  quod 


perdiderat  recuperaturum ;  sed  minimum  profuisso 
in  hoc  rerum  gcnere  satis  habemus  compertum. 
Itaque  pro  hac  ejusque  sui  utilitate  suadet  secum 
proiicisci  nd  curiam,  ubi  pro  eo  spondet  plurimuni 
impendere  sui  operam. 

CAPUT  XII. 

Abbas  noster  S,  corpus  suo  loco  restituit ;  abbatom 
super  se  statulum  obtestatur  sub  interminatione 
divina  ut  discedat,  et  injuste  possessa  relinquat. 

Interca  dominus  abbas  fratres,  quos  tristes  reli- 
querat,  habuit  revisere,  veniensque  vcnerandum 
corpus  domini  nostri  S.  Remacli  invenit  depositum 
in  pavimento  jam  multos  dics  jacuisse.  Insupcr 
quo  tristius  nil  audire  poterat,  alienum  loco  suo 
auditMalmundariensibus  prflesidere.Visum  cstergo 
ipsi  rcctius,  inito  consilio,  ut  si  corpus  Sancti  re- 
ferretur  in  locum  suucn  honore  dcbito,  non  idcirco 
nobis  minus  deesse  suo,  cum  vcllct,  auxilio.  Quod 
et  ila  factum  est. 

Post  hicc  non  inconsulte  agens,  se  regente  pa- 
tientia,cum  facile  sunsulcisci  posset  injurias  in  illo 
suo  adversario,  continuit  se  magis  benevolentia,  et 
per  quosdiam  seniores  ex  nosiris  mandat  illi  so- 
cundum  haec  verba:  Si  juste  agis,  quisquis  cs,  con- 
tra  me,  tuimet  sapientumquc  judicio  aestimandum 
vidc.  Si  mnlum  esse  scis  supplantationem  fieri,  cur 
in  hoc  reprchensibilis  sedem  meam  alienus  inva- 
sisti,  qnam  non  jure  nec  judicio  unquam  culpntus 
amisi?  Ne  crgo  durius,  cum  rectc  possini,  videnr 
tecum  agere,  procor  et  monco  sub  Ghristi  nominis 
obtestatione  ct  S.  Dencdicti  roguloe,  ut  si  habes  De- 
umaliquando  timereprohacinjustitia,  ne  fraudulen- 
terretineas  nlicna,  scd  discedons  nobis  relinquas 
propiia.  At  illo  nil  certi  ad  haec  respondente,  non 
ex  voto  consulti  nostri  rediere. 

GAPUT  XIII. 

Dux  Godefridus  effectus  recte  judicat  Sancto  bo- 
num  suum  debere  restitui;  quod  episcopns protc- 
lando  facere  non  acquievit,  et  tomplo  etserario 
nostro  spoliaio,  res  nostra  irrita  mansit. 

Post  haec  cum  marchionc  Godefrido  ad  curinm 
Goslnr  abbas  proficiscitur,  ubi  illi  ducamen  cum 
advocationc  Stabulonsi  adcptus,  magistcr  militias 
Lotharingiae  denuo  sublimntur.Dominus  vero  abbas, 
de  illata  sibi  injustitia  conquestus,  privatim  ot  pu- 
blicequibuscunquepotest  Romani  imperii  episcopis 
et  ducibus  non  cessat  rem  suam  notidcare,  quos 
etiam  sibi  sufTragaripostulat  in  hac  sui  necessitate. 

Multis  ergo,  hujusmodi  compassione  suscepta, 
hoc  injustum  esse  factum  profitentibus,  vcritatem- 
que  regi  non  occulendam  bcnigno  suggerentibus , 
decrctum  ost  tandem  judicari  debere  si  licitum 
fuisset  id  fieri  sine  causa  et  judice.  Godefridus  dux 
admonitus  legcm  dare  judicii,  recte  judicat  vicario 
S.  Remacli  bonum  debero  restitui ,  qued  ab  eo  nefas 
fuisset  auferri.  Gujus  sententias  multis  ex  sequo 
assentienbus,  solus  ex  adverso  obnitens  contradi- 
cit  archiepiscopus. 

Sed  ut  multi  tunc  dixere,  post  judicium  latum 


303 


GODEFRIDI  STABULENSIS  MONACHI. 


304 


contradicontem  illum  satis  ex  justo  rectoquo  posset 
evincere,  si  fidelis  advocatus  aeque  ac  Fredericus 
retinendo  ac  propugnando  voluisset  bonum  sancto 
solidare,  nisi  quod  suspectum  habcns  eum  pro  bene- 
ficio  quod  ex  eo  tenebat  facore  dubitavit,  idipsum 
avaritia  praepedientc.  Nam  et  item  impleta  prophe- 
tia  videtur,  qu»  dicit :  Factnm  cst  judicium  ct  ju- 
dex  accepit^  propterca  Jex  subvortitur,  et  ad  finem 
judicium  non  perduritur  {Habac^  i).  Inlcrpellatus 
ab  omnibus  qui  aderant  rogatur  episcopus  ncquie- 
scere  justo  judicio,  sed  ut  crat  vir  inllexibilis  a 
sua  sententia,  cum  aliter  non  posset  evadcre,  indu- 
ciis  acceptis  consilium  dilTerl  in  proxima  curia. 

Ex  tunc  de  curia  in  curiam  induciarum  semper 
extenditur  dilatio.  Et  domimis  abbas  vanis  licet 
frustratus  pollicitationibus  fatigaretur  saepe  nu  - 
mero,nontamcndefessus  quievit,  id  injustum  ssepe 
proclamando,  doncc  respectus  misericordijB  provc- 
nirct  ab  AKissimo.  Quidquid  prctiosius  videbatur  in 
rebus  Ecclesia>,sempcr  in  spem  recuperandiaddu- 
ctus,  profuturum  sibi  putat  liboralitcr  distribuere 
per  amicos,videlicctquos  his  beneficiis  habebatsibi 
acquirere  :  rex  pluris  aestimans  serarium  captus  est 
ipse  avaritia,expetit  in  partem  suam  ex  his  cedere 
ahqua.  Erat  commutationis  indicta  vicissitudo,  ut 
si  quantitas  pecunise  regis  inferretur  turario,  slatim 
boni  quod  subtractum  erat  absoluta  lieret  redem- 
ptio.  Sed  exspoliato  tcmplo  et  his  quoe  supererant 
sublatis,  hic  cumulus  malorum  nostris  acccssit  in- 
fortuniis,  nam  irrita  nobis  mansit  promissioimpe- 
rialis. 

ADNOTATIONES. 

hnpleri  prophetia  videtur,  quoc  dicit  (Habac.  i). 
Sic  legit  Vuljjatse  Editio  :  Et  factum  est  judicimn 
et  contradictio  potentior.  Propter  hoc  lacerata  est 
lex,  et  non  pervenit  usque  ad  linemjudiriuw :  quia 
impius  prcevaht  adversus  Justumy  proptereu  ef/re- 
ditur  judicium  pcrversum, 

GAPUT  XIV. 

Corpus  sancti  apud  curiam  Aquis  dctertur,  uhi 
jussu  opiscopi  nullo  honorc  excipitur. 

Eodem  anno  Aquisgrani  celebratur  regalis  curia, 
quo  tempore  agebatur  quadragcsimalis  parcimonisB 
observantia.  Dominus  abbns  annuento  rege,  placi- 
tum  accepcrat  illic  adcssc,  in  propalulo  locuturus 
tam  de  sua  quam  de  sanctuarii  rcctitudinc.  Hex 
enim  dc  his  quibus  res  erat  in  dubio  se  justc  fac- 
turum  promiserat,  si  praoceplis  et  privilcgiis  proB- 
decessorum  posset  infectum  iri  quod  feccrat,  scd 
id  iterum  fi  uslra  fuit.  Nam  animo  episcopi  male  fixa 
sentenlia  minime  avelli  potuit,  imo  ipsius  regis  aui- 
mum,quem  possidebat,  velut  quoddam  maucipium, 
pravo  ingenio  a  recti  sententia  deduxit.    - 

EfTecerat  insuper  apud  eumdem  de  csetero  nil 
profulurum  ejusmodi  clamorem.  Quod  ut  nobis 
compertumest  ita  evenisse,  visum  est  communi 
consilio  fratrum  corpuspatroni  nostri  Remacli  illuc 
deportari  debere,  ut,  eo  praesente,  vel  sic  compun- 
cti  vererenturadversarii  bonum  ejus  retinere.Itaque 
de  latum  estad  locum,  ejus  quondam  dioecesiny  non 


A  sine  doloro  et  gemilu,  prosequente  non  parvo  cjua» 
dem  familiae  comitatu. 

Ubi  Malmundarienses  de  sacricorporis  evectione 
percipiunt ,  statim  cuin  celeritate  archiepiscopo  id 
intimare  non  differunt;  obsecrantes  eum  contra 
tenere  sui  constantiam  fidemque,  quam  cum  eia 
firmaverat  non  facere  irritam.  Qua  de  causa  ille 
rege  adito,  ex  ejus  nomine  dominum  abbatem  con- 
strinxerat  gravis  neccssitatis  arliculo,  quod  nisi 
vetaret  nos  propius  accedere,  dono  regio  haberet 
omnino  carere. 

Venit  ergo  quasi  sic  facturus  tristis  et  moerens 
nobis  obvius,  sed  cum  super  hac  re  minime  audi- 
vimus.  Continuo  cnim  illo  invito,  seque  infelicem 
proclamando  prosilimus,  apprehensoque  lipsano 
D  sancti  oppidum  Aquense  intramus.  Audires  luctam 
et  vociferationes  quales  nunquam  fuerint  nostris 
temporibus,  qualibusque  lacrymis  nisi  peccatis 
prsepedientibus  etiam  ipsum  ccelum  petere  non 
diffuleremus. 

Sed  his  motus  non  est  a  sua  sententia  Agrippi- 
nensis  ille,  imo  quia  secus  processit  quamvolue- 
rat,  dicitur  dedisse  operam  contradictionis.  Nam 
debitum  honorem,  qucm  decebat  patronum  totius 
Gallise,  exhibere  prohibuit  a  clericis  ipsius  quoiH> 
dam  parochi».  Gujus  venerando  corpori  exsequits 
incessantcr  celebrant  angeli,  cujusque  anima  gau- 
dium  possidet  paradisi,  hunc  injuriando,  velut  siii 
similem,  unum  ex  infimis  mortalibus  repellere  pr»- 
sumpsit  a  suis  conspectibus. 

ADNOTATIONBS. 

C  Apprehensoque  lipsano  sancti.  Lipsana  tantum 
phiraliter  dcclinatur.  Nomen  est  quo  apud  nos  re- 
liquise  signiiicantur. 

CAPUT  XV. 

A^obis  lugentibus  ct  cum  populo  procIamanUbua^ 
proterve  Spirensis  episcopus  glebam  aoslram 
elTorri  jubelf  ei  ad  ultimum  cum  gravi  mcerore 
simul  etiam  cum  sancti  corpore  nobi^  iUinc  dia^ 

cessum  est. 

Continuato  ergo  planctu  et  lamentatione ,  inju* 
stitinm  hanc  proclamantibus  in  domo   Dei  Geni- 
tricis,  missus  a  rege  Spirensis  episcopus,  causam    ' 
inquirit   proclamationis.  Paucis   pro   re   auditis,  ^ 
nihilque  certi  ab  eo    cognito,    nos,    quibus   pro  "S 
muro  crat  animus  fidens  in  Domino,  ascendentei  r" 
palatium  ad  usquc  regias  fores  procedimus,  ubi  ^ 
D  pauci  intro  admissi  cum   baculo    noslri    domiai  i 
flentes  coram  assistimus.   Rex  nihil  dat  responai  v* 
scdens  velut  mutus   et  attonitus,  sed  ejus  vica  ^ 
pro  voto  respondet  archiepiscopus,  nil  injustan  V 
dando  proprium  fccissc  dominum  nostrum,  nec  aft  ^k 
recipiendo   quidquam   peccasse  in  sanctum   no-    \ 
strum;  quibus  respondentibus  hoc  posse  animad- 
verti  ex  praeceptis  et  privilegiis  majorum,si  licitum 
fuisset  id  fieri,  dilatum  est  in  craslinum  id  dili- 
genter  examinari. 

Populis  autem,  quibus  videbalur  nil  saiis  essa 
factum,  adhuc  proclamantibus,  desuper  proterve    ^ 
inclamat  ille  Spirensis  episcopus :  EITerte  hinc,  ail^.    i 
glebam  vestram,  cum  importunis  clamoribiASf  VM.    \ 


■f 


TRIUMPHUS  S.  SEMACLI.  —  LIB.  I. 


306 


Aestpatidominnmmeum  cumsuisfidelibus.  A  mitatis  approhensns  molestia  cruciabatur;ci 


ifame  dictum  graviter  qnidem  tnlimus,  sed 
lente  Godefrido  duce,  nc  quid  mali  in  nos 
\i  doleremus,  in  ecclesiam  SanctsB  Aldegun- 
)  nostri  juris  erat,  sacrum  corpus  observan- 
alimus. 

B  Goloniensis  veritus  posset  supcrari  prse- 
actoritate,vel  etiam  jussu  regio,  tergiversa- 
faciens,  festimus  abitex  palatio,  duci  Gode- 
immittens  vices  suas  pro  se  satis  agere  su- 
I  fidoi  sacramento. 

ro  manc,  velut  jam  fisi  oo  potiundi  quod 
atur,  palatium  repetimus,  nam  sero  ad  bal- 
X,  pro  quibus  petabatur,  omnia  se  facturum 
llicitus,  scd  ncfas  illi  fuerit,  pro  quo  nosfe- 

criminis  arguitur. 

m  Godefridum  multis  aggressum  precibus 
itorcmnostri  se  pollicitanlem,  ad  illum  pra}- 
18.  In  00  solouna  omnium  })endebat  fiducia, 
)x  animo  nobis  tunc  adesset  impensa  sui 
^d  secus  id  processit  quam  de  illo  a  nobis 
ebuit.  Ek)  enim  in  tempore  omnes  interdum 
D8  expetentes,  et  judices  verba  ad  gratiam 
68  promissionibus  omniuo  fulem  non  facere 
[oeedam  invaserat  tabes.  Rocitatis  ergo  im- 
iiamm  praeceptis  imperatorum  ipsiusque  ge- 

non  fuit  quidquam  contradicere  obniti  vo- 
s  adversariis. 

ergoidesset  eodeductam,  dictantc  justitiu, 
9facere  cogeretur  rexauctoritalesuimet  at- 
lema,  dux  inlercepit  consilium  hujusmodi,  ^ 
86  lidci  gratia  nullo  modo  posse  perpeti  ^ 
>  sno'  absenti  vim  ullam  fieri,  sic  induciis  ac- 
ubi  adesset  episcopusin  aliam  curiam.  Dies 
tstrata  omnium  spe,  nobisadauxit  tristitiam. 
3  iterum  cum  sancto  corpore  clnmoros  fletus- 
(68  Gcri,  qualibus  putaremus  ab  ipso  throno 
itis  ipsam  misericordiam  compati,  nisi  pec- 
Ligentibus  compleri  videretur  illa  prophetse 
atio,  opposilam  esse  nubem  ne  nostra  transi- 
4io{Threo.  iii).  Sedtribulatis  corde  nondum 
ttempns  miserendi,  reservabaturenimexdi- 
■ovidontia  tempore  oportuniori  major  glorifl- 
onfeasoris  Christi.  Qui  viderant  nos  venire 
istitia,  dolobant  Iristioros  redire  ad  propria, 
[▼ersariis  nostris  ex  voto  venirotleetitia.  Ve- 
irprfletereavelutinquietandoinjuriamfecisse  D 
aceidoti,ne  fortepropternos  abinjustismor- 

in  eontemptum  veniens,  tantohabituse^set 
toi.  Sed  impie  agere  in  electis  Dei  impune 
dit,  ut  scquens  tempus  etiam  in  hoc  decla- 

CAPUT  XVL 

'aviinSrmitate  apprehensus, sancto redditu- 
eaocta  poJIicetur;  itideni  dolore  gravatus 
9&p08  tacit,  sed  po8t  parum  procedit, 

lntt  annos  in  serevolutustransierat,  cumde 

ilcilltti  Dei  agitari  jam  cooperat.  Uex  apud 

,|f  oase  oppidtfm  morabatur,  ubi  gravisinfir- 


bo  invalesccntc  in  secretioribus  locis  natursT- 
singula  momenta  clamabat  exanimari  nimia  pre\ 
doloris  gravedine.  Suggestum  esta  fidelibus  ob 
justitiam  S.  Heinaclo  illatam  id  illi    non  immcri 
contigisse,  divinaro  providentiam  sui  confessori. 
injuriam  ulcisci  in  eo  coepisse;  porro  si  vellet  hoc 
evadoro  judicium,  quod  injuste  subtraxeratsancto 
reddere  non  differet  cjus  hgereditarium.  Ille,  ut  lu- 
bcns,  sedtamon  astrictus  necessilatis  articulo,  ad- 
hibitis  fidejussoribus  Maguntino  et  Frideslarensi 
opiscopis,  ac  duco  Engilberto  bonum  hoc  committit 
eorum  fidei  sacramento,  ut  item  eo  recepto  ab  Ar- 
chipraesule  qui  tunc  aberat  manu  fidei  sancto  ros- 
lituerent,  cui  abstraxerat. 

g      Evocatur  iterum  dominus  abbasad  curiam;  fide- 
jussores  deliberationem  fiflei  manus  suoefieridant 
operam;  sed  archiepiscopus  scire  recusat  hujus  de- 
libcralionis  convenlionem  habitam,  illis  aliisque  fi- 
delibus  nitentibus  eum  hoc  modo  porsuadore  non 
sinc  Doi  judicioid  actum  fuisse,  tam  salubre  consi- 
lium  non  renui  debere,  quo  remedium  sanitasque 
domino  suo  videretur  pervenisse.  Ille  utanguislu- 
bricusadlatebrastondit,  perspectoqueadituquotri- 
linguecaput  efferat,  inducias  petit.  Nam  quanescio 
conditioneinter  se  habita  nil  erat  tam  difftcile  quod 
illi  auderet  rex,  licet  jurato,  abnuore.  Sic  et  hac 
vice  ad  augondam   nostrorum  omnium  miseriam 
obfirmavit  ille  in  nos  suiconstantiam. 
Etenim  nonmulto  post  tempore  visitatur  et  ipse 

j^  l^laga  non  dissiinili  in  occultioribus  item  naturse. 
Torquebatur  ajgor  non  immerito  doloris  angustia, 
scd  durabat  animo  malo  fixa  sententia.Cumque  do 
vita  desperatus  de  re  nostra  monerolur  ab  amicis 
(nam  ctfalsorumorejam  auditum  eratapud  nos  de 
ejus  excequiis)  dicitur  pollicitus  fuisse  sofacturum 
omnc  quod  justumerat  ficri  de  bono  videlicetcon- 
fessoris  Christi.  Sed  quomodo  sperabatur  ad  volun- 
tatem  ejus  id  posse  fieri;  nou  ita  dispositumeratex 
sontentia  Altissimi,  qui  sino  illo  mirabiliusidhabe- 
bat  operari. 

CAPUT  XVII. 

Archiepiscopo  Trevirorum  defuncto^  inventuscum 

iJIo  quem  invitus  substituerat,  Anno  etiam  ilJe 

protervus  opiscopus  SpirensiSf  velut  canis  immun- 

dus  colaphisatus  cuni  dedecore  propellitur. 

Archiepiscopus  Trevirorum  obierat,  ipse  proepo- 

situm  suum  ejus  loco  substituerat.  Pro  qua  re    a 

Trovirensibus  justns  odii  causas  sibi  consciverat, 

quia  spreta  eorum  electione  suam  invitis  proposue- 

rat. 

Jubetur  ille  magniloquus  Spirensis  episcopus  con- 
ductum  praBbere  novo  archipreDSuli,  ut  ille  etiam 
divino  actus  judicio  crimen  infamiae  experiretur  in 
se  vindicari.  Levenit  in  villam  Biettemburghe  non 
parvusutrorumque  episcoporum  comitatus,  quibus 
ernt  abunde  supellectilium  copiosus  apparatus.Cum- 
que  dormitum  esset,  ecce  advocatus  Trevirorum 
Theodericus  comos  cum  hostili  iHanu  irruit,  omnia 


aonf 


GODEFREDI  STABULENSIS  MONACHI. 


308 


,cliripit,  ipsum  novitium  pontificem  inhu- A  vinculo  debitcB  servitutis  astringcrentur,toti8  nisi- 


va^^-^ctans  invincula  conjicit,  Spirensis  autem 

t^^Sis  in  ccclesiam  sccus  allare  se  prairipiens 

cVVat,  qui,  rcquisitus  inventusque,  non  imme- 

4olvit  pjenas,  ob  vicissitudinem  quam  sancto 

^tivcrat  duni  ^lcbam  nostram   efTerri  tumidus 

lamaverat.  Namcolaphizatus  elpropulsusasan- 

ario,  velul  canis  immundus    abstrahitur,  ct  ut 

it  intectus  nudisque  pedil)us,  vilijumcntoimpo- 

tus,  sic  ad  sua  redire  pra?cipitur.  Ncc  tamen  ista 

aifliciuntejus  judicio  qiii  perprophctam  loquilur  : 

Milii  vimUotay  otame  erit  retributio  (Deut,  x\xu  ; 

I{oin,xu).  Dcnique  pro  his  qujesibi  non  cx  senten- 

tiaobtigerantdoloro  ot  Irisliuu  confectus  plurimum 

vita  cxcessit  infra  illius  anni  curriculum-  Quid  illi 


bus  elaborare.  Nam  pudo  erat  eos  dici,  quod  tameii 
diffiteri  non  poterant,  servos  sancti  Remacli,  cujus 
revera  ipsi  beneficiis  et  opitulationibus  vivebant 
ingrati  Monachi  laicos,  laici  monachos  in  hoc  cohor- 
tabantur  se  invicem,  utdomino  abbati,  qui  aderaty 
contradicerent  venerandi  corporis  susceptionem, 
aut  si  invitis  eis  pervim  inferrctur,  ipsi  de  contra 
monasterium  vel  locum  egredei*entur. 

Quibus  abbas  cognitis,  nunc  blanditiis,  tum  ter- 
roribus  repressit  contumaciam  servilis  audaci8&,at 
tandem  aquievcre  sine  offensa  dominum  suum  sas- 
cipere.  (^.um  ergodominusabbas  ad  prsesens  cele- 
braret  mysterium  human8eRedemptionis,ad  laudes 
Deo  nobiscum  referendas,  nec  unus  quidem  eorum 


desuo  fecerint  episcopo  hic  nunc  pcrsequi  non  va-  ginterfuitmissarum  solemniis;  adhuc  enim  fidentes, 


cat,  quantum  ad  nos  altinet  dehis  satis  dixissesuf- 
ficiat.  Attameu  ad  malum  hoc  illi  a  Deo  in  futuro 
non  rcputetur,  propter  quem  tantum  crimen  tam- 
que  nefandumhomicidium  perpetrari  potuissecre- 
ditur.  Sed  jam  ad  narratianis  seriem  redcamus. 

CAPUT  XVIII. 

Iterum  abbas  Jicere  sibi  revendicare  locmn  suum  a 
rege  impetrat^  Malmundarium  repedat,et  delato 
socum  sancti  corpore^  omnes,  etmonachosetlai- 
cos^  sub  sacramonto  proelato  refrenat. 

Exacto  tcmpore  induciarum  quas  acceperat  ar- 

chiepiscopus,  dominus    abbas  ad'curiam  ledit  in 

ipsis  natahtiis  diebus.  Krat  in  ipsa  celebritate  rcx 

apud  Bavenbergam  civitatem,   ubi    coram    eo   et 


de  potentia  episcopi  et  sufTragatione  prsesume,- 
bant,  quia  id  ejus  non  esse  voluntatisnonignora- 
bant. 

Sic  loco  revindicato,revocatisquoabbas  homini- 
bus  Ecclesise  sub  suo  sucrameuto,  itemque  mona- 
chis,  licet  infulis,  sub  regulari  instituto,  Stabulaus 
rediit,  nihil  adversi  suspicans  illos  moliri  de  cce- 
tero. 

CAPUT  XIX. 

Abbas  Romam  veniens  apudAJexandrumpupam  suas 
prosequitur  causaSf  qui  etiam  pro  eo  suas  CoJoniaB 
mittity  epistoIaSf  sed  totumlia  fuit  frustra, 

Ipse  paucos  infra  dies  Romam  petiit,  Ecclesiseque 
nostrae  privilegia  auctoritate  apostolica  innovaturus, 


optimatibu8ejus,noninsolitorepetit  proclamationis  ^AIexandrum  papam  Romanorum  adiit.  Illicpro  se 


euae  mentiouem.Se  obtinato  corde,  etiam  renucnte 
iifchijepiscopo,  totus  peno  conventus  curiarum  do- 
niinoabbati  favebat  ex  animo.  Ipse  rex  conscntiens 
veritati,  bcnevoluseratad  reddendumbonumChristi 
confessoris,  nisi  quod  in  dubio  erat,  ne  id  faceret 
praetor  eam  quam  suspectam  habebat  voluntatem 
episcopi.  Nam  ante  hac  infra  ipsum  annum,  cum 
apud  nos  esset  cumregina,  bonum  hoc  ipsi  sancto 
perbaculum  ipsius  reddiderant,  cumetiam  sacrum 
lipsanum  expositum  hac  de  causa  in  medio,  ipse 
revehens  in  loco  ejus.condigiiis  laudibus  rclocave- 
rat.  Nos  testes  snmus,  qui  audivimus  ct  vidimus 
hOcfieri,  quamvis  postea  timorepontificis  nefasilli 
fuerit  hoc  inficiari.  Attamen  nunc  animadvertens 
ab}>a8  tam  ejus  benervolentiamquamipsius  optima- 


pro  loco,  pro  adversis  casibus,  itemque  pro  injus- 
titiis,  quas  sancto  Remaclosibiqueintulerat  Agrip- 
pinee  Coloniae  episcopus,  satis  pro  temporc  causam 
prosecutuSfgratamabmodum  consolationem  invenit 
ab  illo  ct  a  rcipublicaB  consulibus.  Nam  ipse  papa, 
relectis  preedHcessorum  suorum  decretis,  non  me-, 
diocre  periculum  agnoscit,  archiprsesulis  miratus 
tam  sapientis  viri  deceptam  prudentiam,fam  incon- 
sultepotuissedesiperein  his.Itaquetamrogatu  do- 
mini  abbatis  quam  pro  eo  quod  sollicitudinem  de 
omnibus,  utpote  universalis  pastor  gerere  habebat, 
ex  auctoritate  Petri  apostoli  in  suis  scriptis  illi  de- 
nuntiat,  ut  ne  quemquam  pro  his  juste  damnare 
habeat,  ulterius  alienis,  quse  sui  juris  no^  erant, 
vim  inferre  timeat.  Multa  (inquit),ex  te  bona  opera 


tum,  aggressus  est  eum   deprecari,  ut  salva  ejus  ^ad  sedem  usque  domini  mei  Petri  delata  cognovi- 


gratia  tametsi  nollet  episcopus,  liceret  ei  revindi- 
carelocum  in  jus  proprium. 

Hls  justis  petitionibus  rege  non  renuente,  imo 
cunttis  assentientibus  id  justum  fieri  debere,  do- 
minus  abbas  Malmundarium  rediit,  ac  ne  illud 
frustra  per  [so  videretur  revindicare,  per  ipsius 
prsesens  corpus,  cujuspreedium  erat  haereditarium 
maxime  id  fieri  decrovit.  Nos  noninviti  statim 
illo  maturavimus,  8ed  vice  nostrse  illos  contradictores 
invenimus.Ut enim  auditumest  apudillosde  nostro 
adventu  cum  sancto  corpore  videres  omnium  rerum 
dubios  trepidare,  exsangucs  pallescere,  ac  ne  quasi 


mus,  quae,  velut  quadam  nube  mihi  offuscari  viden- 
tur  his  tuis  prsesumptionibus.  Non  ergo  eget  Deus 
offerri  sibi  quid  ex  injustitia  :  Quare  sic  ftant  ei 
victimw  ex  rapina  quomodo  si  macte  qais  SJiam  iu 
patris  prsBsentia  (Isa.  lxvi),  ac  ne  dando  videaris 
offendere  Petrum,  relinquc  quod  sancto  illi  est 
proprium,  cujus  vicaria  vice  abbas  Theoderi- 
cus  nostrum  implorat  judicium. 

Horum  exemplar  ab  ipsius  legato  cum  accepisset 
archiepiscopus,  non  magisquamadamasferroemol- 
litur  ejus  animus.  Nam  cum  Romam  iter  agei*et 
abbas,  necdum  excesserat  patria,  cum  Malmunda- 


309 


TRIUMPHUS  S.  REMACLI.  -  LIB.  I. 


310 


lienses  de  his  quse  erga  se  et  locum  acta  sint,  illi  ^ 

mandaverant  omnia.  Et  quia  tunc  non  erat  ipse  in 

provincia,dicunturGerlasio  procuratori  ejus  dedisse 

praemia,  ut  ex  ipsius  nomine  cito  revendicaretur 

locus  vice  contraria.  At  tum  his  illecognitis,  animi 

sui  constentia  retinens  iracundiam,  veniebat  de  loco 

Sarevelt,  quo  tunc  morabatur,  qunsi  ad»'ersuslocum 

nostrum  sui  vindicaturusinjuriam.  Ferebatur  etinm 

tanc  decrevisseformari  castrum  in  eisdem  Malmun- 

darii  munitionibus,  quas  sibi  contrarias  ante  iirma- 

verat,  dum  adviveret  dux  Fredericus.  Sed  no   id 

facet  dissuasus  amicorum  cunsiliis,  nlia  via  parat 
alcisci  suam  injuriam  adversis  injuriis. 

CAPUT  XX. 

Geriasius  procurator   episcopi  ex  ipsius  nomine 
iterum  in  vadit  Malmundarium^  sed  audito  rumore  B 
incerto  citius  festinat  reditum. 

Igitur  Gerlasius  Malmundarium  itorato  invadens 

ex  nomine  pontificis  revindicat, .  non  vcritus  ma- 

num  inexpertam  possidentis  ipsum  locum,  quem 

protegendum  adhuc  ex  toto  non  reliquerat.  Neque 

enim,  ut  nunc  palam  est,  quis  unquam  illi  aufcrre 

poterit,  nisi,  quod  absit,  pro  prcesontia  inhabitan- 

tiam  ipse  primum^  ut  Jeremias  nit,  imreditatem 

8uam  uitra  non  curans  reiiquerit  (Jer,  xn).  Ac  non 

ideo  toties  calumniando,  toties  remancipando,  ma- 

nain  alienam  super  se  paticbatur,  quasi  invalida 

manusejus  addefensionemillamdedcerevideretur, 

sed  volens  in  ad  versis  corripi  servos  suos  ad  tempus, 

qaos  videbat  ex  somnolentia  labi  in  deterius,  prae- 

Tidebat  opportuniori    tcmpore   recedentes    etiam  Q 

ad?er8o  humcro,  ad  se  retrahere  beneflciis  et  mira- 

bilibus. 

'Vixpatratris  his  proquibus  venerat  milestemera- 

rios,  monachis  etiam  non  minus  quam  laicis,  ut- 

pote  in  quorum  arbitrio  res  hujusmodi  pendebat, 

i^plapsis  ex  voto  sub  alienis  ditionibus,  difdcile  mo- 

ras  in  redeundo  paticbatur  fugiens  fure  properan- 

lios.  Nam  rumor  exierat  tanquam  ex  nostris  parti- 

bna  multum  exercitum   supervenire,  quo  terrore 

percalsi  per  fugam    .    .    .    .    se  invincem  adeo 

dcbilitavere  ut  equis  deficientibus  ad  sua  quisque 

▼ixposset  proripere. 

CAPUT  XXI. 

Abbas  a  Boma  revertitur^  parum  epistoiis  apostoii- 
ns  adjutus,  imo per  Fredeionemquemdamacrem  D 
yirum  persecutw  ipsiset  nobis innovatur,  et per 
Gerardfam,  qui  Deojudice  postea  estpessundatus, 

laterea  dominus  abbas  reversus  do  sede  aposto- 
lietnil  certead  nosretulitpraeterauctorizataprivi- 
legia;  nam  et  epistolam  illam,  cujus  exeraplar  penes 
sehabety  quam  dicebantab  apostilico  missam  esse 
irchiprflBsuli,  nil  profdisse  persensimus  rerum 
Aottranun  atilitati. 

Post  h»c  archiepiscopus  Cuonradum  comitem 
SQoaqoA  fiuniliares  de  sui  fidelitate  admonet,  ut  in 
abbatemfljuaquefidelas  suas  ulcisciin  jurias  operam 
dent.  Sad  cognitam  in  abbatem  et  comitem  gra- 
viter  ferebat  amicitie  conventionem,  infidelitatis 


arguens  suum  militem,  quod  injussu  suo  inimicis 
suis  communicans  non  satis  agcrot  pro  se 
vicissitudinem.  Quare  ndvocationem  Malmun- 
dariensem  ex  nominc  suo  vicc  illius  vlcarii,  com- 
mendat  acri  reque  viro  Fredeloni,  ut  opportunior 
acriorque  insisterot  loci  illius  defonsioni.  At  ille 
accopta  potestate,  tanquam  majorem]adepturus  ob 
hoc  gratiam  aut  pnemium,  toto  ndnisu  cum  suis 
invigilat  dies  noctesque  ad  hujusmodi  negotium. 

Maxima  iterum  nostris  incumbit  persecutio,  adeo 
ut  servos  se  esse  S.  Rcmacli,  non  nisi  discrimen 
passuris  libera  essetprofessio.  Unde'et  quosdam  ex 
melioribus  Ecclesisedirse  captionispergravavitinfe- 
statio.  Sed  sic  valeant  omnes  in  nos  volentes 
exsurgere  quo  modoille  gaudero  habet  cum  suis  ob 
hoc  pulchrum  facinus  in  sanctum  Dei  surrexisse 
Nam  defluxisse  liquet  hunc  dc  bona  fama  ad  infa- 
miam ;  itaque  ex  magna  opulentia  ad  inopiam.  Prse- 
terea  suorum  quemdam  intolerabilisaudaciae,  nomi- 
ne  Gcrardum,  qui  ad  caedes  et  incendia  non  minus 
quam  nd  praedas  et  latrocinia  promptior  efficacior- 
que  in  nostros  efferebatur,  vclut  animal  rabidum, 
divinopotius  quam  humanojudicio  constatpessun- 
datum. 

CAPUT  XXIi. 

Episcopus  Bomam proficiscitur,  abbaseum  insoqui- 
tur;  antepapamelsenatumdiscutiuntur;  aduiti- 
muw,  sino  aiiquo  uostro  profectu  dirimuntur. 

Post  hsecepiscopus  nondiftidenssuis  viribus  tan- 
quam  austeritate  sua  devictis  omnibus,  nam  et 
regem  acquiescore  fccerat,  ne  de  hac  re  se  interpella. 
ret  ulterius,  Romam  parat  profoctionem,  quasi  ab 
apostolico  recepturus  super  hoc  bono  privilegii 
auctoritatem. 

Dominus  abbas,  satis  utiliter  necessarieque  con- 
sultus  a  suis  (idelibus,  decernlt  illo  pariler  adesse, 
auctoritate  videlicet  majorum  contradictionem  illi 
facere.  At  ille  regia  legatione  functus,  ibat  potens 
per  Italiam  quasi  perfecturus  regis  negotium,  sed 
longe  alitor  ac  ratio  erat,  ea  res  cessit  in  dubium. 
Ventum  est  ergo  ad  beati  Petri  confessioncm,  sed 
abbas  praeveniens,  eisdem,  quos  ante  adierat,  eam- 
dem  repetit  proclamationem,  de  qua  re  sane  consul- 
tus  a  domino  apostolico,  advenienti  episcopo  in 
satisfactionem  se  exhibens,  humiliat  coram  ipsius 
scilicet  altari  cujus  dcvotionis  gratia  veniebat.  Sed, 
proh  nefas  I  ncque  timore,  nec  amore  dulcissimi 
Petri  dolentem  consolari,  humiliatumque  non. 
respexisse  dignatum  dicitur,  imo  cum  ea  pertinacia 
ad  celebrationcmdivinorum  sacramentorumprogre- 
ditur.  Rursus  inter  ipsa  sacramenta  quse  celebrat, 
abbas  efflagitans  se  miserari  humiliat,  sed  neque  sic 
a  suasententia  pertinax  animus  discrepat.  Ipse,  ut 
jussus  erat,  si  non  impetraret,  ad  sedem  apostoli- 
cam  revertitur.  Papa  cam  suis  non  magnipendens 
illius  religionem,  hanc  impietatem  exsecratur. 

Uterque  apud  Lateranas  ex  ejus  praecepto  ad  pu- 
blicam  audientiam  invitatur :  habebat  praeterea  apo- 
stolicus  in  archiepiscopum  justam  causam  judicii, 


811 


GODEFREDI  STABULENSIS  MONACHI 


312 


quod  suo  injussu  communicaverit  a^mulo  suo,  Par-  A 
mensi  videlicet  episcopo,  qucm  anathematis  perhi- 
pebantsubjacerejudicio.  Igitur  cx  scnatus  consultu 
jubetur  ob  hoc  arceri  a  conspcctu  papee  totiusque 
Romani  concilii,  nisi  publica  satisfactiono  purgaret 
ofiensam  quam  commiserat  contra  jus  honoremque 
vicarii  Petri  apostoli.  Pro  qua  reillc  consultus,  pro 
delicto  conductumarchisae  Heatricis  nudis  pcdibus 
procedit  in  publicum,  postquo  satisfactionem,  data 
indul^entia,  suscipitur  in  consortium. 
Illic  Dominus  abbas,  coram  Homanse  Ecclesiaa  ju- 
dicibusacreipublic8econsulibusexponitomnia,qui- 
bus  illc  tenebalur  ol)noxius,  omnem  videlicet  sup- 
plantationis  consequentiam;  iv:\i:[j.'ca  contra  fas 
usurpando  bonum  S.  Hemacli,  factamabeo  iujusti- 
tiam ;  postremo  tam  praesontis  papse  quam  anteces-  *^ 
sorum  auctoritatem  decretorum  violatam.  Quibus 
ille  exconscientiatanquamreus  facti  confusus  ex- 
pallet,  ac  maxime  omnibus  in  conventu  illo  id  inju- 
stum  proclamantibus.  Pauca  ex  industria  locutus, 
satis  pro  se  ad  praBsens  respondet  legato  regis  Ro- 


manorumperdedecusinferre  vimuUam  nondebei*e, 
prseterea  ut  concessa  sibi  dono  regio  perdoret,  nen 
ideo  se  illuc  advenisse. 

Cum  ergo  rogaretur  a  papa,  ut  amore  beati  Peiri 
suique  in  illo  justam  humanitatem  faeeret,  spondet 
se  omnino  facturum,  dumin  patriacoramregeuter- 
que  veniret.  Igitur  post  haec  et  alia  quamplurima^ 
discessum  est  ab  utrisque  de  Italia.  Attamen  nil 
horum  oblinuit  episcopus  quarum  maxime  rcrum 
icrat  gratia.  Rcversus  in  patria,  non  solum  quse 
promiserat  fecit  irrita,  verum  et  ipsum  regem  de- 
spectum  aiebat  in  sua  injuria,  ut  in  abbatem  illius 
animum  gravi  permutaret  inimicitia.  Sed  de  diver- 
sis  parlium  studiis,  itemque  de  abbatis  nostri  labo- 
ribus  maximis,  postremo  de  qualitate  toiius  adver- 
sitatis,  si  singilialim  disserere  velimus  iempus  quam 
res  non  deficiet  maturius.  Quamobrem  his  linem 
facere,  quae  moerorisplena  videntur,  ianquamearum 
rerum  taedio  fessis  animo  libeai ;  ad  ea  vcro  quae 
gaudii  sunt  et  laetitiee  propensius  aocingi  non  pi- 
geat. 


Finis  libri  primi. 


LIBER  SECUNDUS. 


PROLOGUS. 

In  textu  prioris  operis  de  adversis  casibus,  qui 
nobis  obiigerant,  tristem  admodum  explcvimus 
historiam,  exercitium  vero  sequcntis  operis  ex  se- 
cundis  rcbus,  quoe  ad  glorificntionem  sui  confessoris 
a  Deo  succcsserunt,  jam  nunc  percurrat  parem  apo- 
stolorum  ex  resurrectione  Isetitiam.  Quemadmodum 
enim  illis  tristibus  Magistri  sui  morte,  gaudere  con- 
tigcrat  in  ipsius  resurrectione  (Malb.  xxvnr,  Lur, 
xxrv;  Joan.  xx),  nihil  nobis  minus  aeque  tristibus, 
ot  jam  quinquennio  ei  co  amplius  affliciis,  provo- 
nisse  quodammodo  gaudemus,  ipso  eodemque  iem- 
pore,  in  confessoris  sui  iam  admiranda  glorifica- 
iione.  Tu  vero,  noster  domine,  Theodorice  abbatum 
reverendissime,  Icetioribus  videndum  animis  accipe 
et  hoc  opusculum,  inculto  quidem  stylo  ex  archa 
nostri  ingenioli  prsolaium,  sed  luo  maiuriori  sensu 
examinando,  corrigendum.  Petimus  ergo  tua  cor- 
roborari  aucioriiate,  priusquam  in  publicas  aures 
difTundatur  incorrecta  garrulitaie. 

GAPUT  PRIMUM. 

Quod  in  progressu  versus  Legiam  bajuli  corporis 
sancti  RemacJi  conquerobantur  se  trahi  a  preece- 
dentibus,  prsecedentes  se  impelli  aposterioribua. 

Regalis  caria  condicta  erai  Legiae  celebrari,  Do- 
minicee  videlicetresurreoiionis  advenienle  tempore 
solemni.  Illic  omnes  qui  habebant  causam  judicii 
jussi  cunt  convenire  de  singulis  partibus  Romani 
imperii,  inter  quos  etiam  ccenobialis  PnterThode- 
ricus  aderai|  cui  rex  de  damno  ecclesioe  placiium 


illic  indixerat,  ut  si  ullo  modo  flectere  possei  An- 
nonem  archiepiscopum,  qui  sibi  Malmundarium, 
quod  S.  Remaclijuris  est,  cumomnibusappenditiis 
suis  usurpaverat,  ipse  juberet  et  laboraret  reddi 
quod  absliilerat. 

Praedicius  quoquc  Pater  noster  pro  eo  quod  in 
vanum  plurima  dederai  de  Ecclesiae  thesauris,  ian- 
dem  affectus  tsedio,  et  diffidens  omnibus  humanis 
auxiliis,  licet  sero,  scniorum  nostrorum  acquievii 
consiliis;  quibus  placuit  ad  eamdem  curiam  corpus 
deferri  ejusdem  S.  Remacli  nostri  proiecioris,  in 
qua  villa  quondam  ipse  prefuiimagisierponiificalis 

Q  honoris.  Quo  concensu  voti  compotes  facii  quod 
inceperant  ad  efTectum,  providentia   Dei  suffulii, 
producere    maiurabani.  Sed  aliquaniulum  nostra 
profcctione  tardante,  Dominus  abbas  pridie  proces- 
scrat  nosque,  digne  iractato  sacro  corpore,  sequi 
mandaverai.  Quapropier  in  exitu  nostro  cum  pro-  - 
gredereniur  celerius  anteriores  bajulisacri  corpo-  — 
ris,  quam  sequenies  possent  ferre  labores  iiineris,  ^ 
conquerebaniur  posieriores  se  irahi  a  preBcedenii — 
bus,  iiemque  prascedenios  se  impelli  a  postenoribus^ 
Duciis  namque  divino  impulsu  sacris  reliquiis,  pro— - 
hibiii  sunt  poriantes  immorari  vesiigiis.  Unde  non^ 
dubiiabatur  S.  Remadus  S.  Lamberium  velle  ▼isi— 
tare,  cui  pridem  in  carne  facius  est  ipse  refiigiaBB. 
singulare;  utquomodoalterioompassasest  in  perse' 

D  cutione,  ita  nuncalteralieri  subveniret  inredimeDda 
possesHione.  Quippe  saiisevidenterostenditeoraro 
subsecuta  conjunctio  quam  pia  conjanctione  iilam 
prsecederetintentio.  Exeoram  deniqaesaortttissimi 


313 


TRIUMPHUS  S..  HBMftCkJ.  -  UB.  II. 


3U 


•ocietate  corporum,  nobis  quidem  ineomparabile  A 
gaudium,  infirmis  autem  et  debilibus  pervenit  sa- 
labre  suffragium.  Verum  heec  alias. 

CAPIIT  II. 

De  reliquiis  S.  Symetrii,  et  quod  per  noctem  in 
§ere  via  ostensasitab  oratorio  Stabulensiusque 
ad  domum  S.  Lamberti, 

Cum  autem  venissemus  in  villam  nostri  juris 
Lovincias  nomine,  S.  martyris  Symetrii  a  Lader- 
naco  nobis  obviam  delatas  reliquias  suscopimus 
honorifico,  quae  non  frustra  in  nostrum  adjutorium 
simul  delat»  sunt  Leodium  cum  sacro  patroni  cor- 
pore,sine  dubio  adaucta  omniumspe  exutrorumque 
digna  prsesentia  profuturce  nobisDei  misericordiee. 

Nobis  igitur  illa  nocte  in  villa  eadem  cum  sacris 
reliquiis  quiescentibus,  hora  matutinorum  osten- 
sam  est  Leodii  quibusdam  signum  mirabile,  S. 
Remaclum  eo  deferendum  noscientibus.  Videbatur 
ab  oratorio  Stabulensi  usque  ad  domum  S.  Lam- 
berti  quasi  quaedam  via  lucida  splendifero  tractu 
in  aere  protendi.  Cujus  rei  species  quid  pertende- 
ret  diun  videntes  mirarentur,  illico  tanti  hospitis 
adventu  solvebantur,  cui  rem  visam  procul  dubio 
servire  fatebantur. 

Nos  quoque  primo  gallorum  cantu  surgentes  de 
loco  in  quo  quievimuB ,  difficultatem  viae  sine  la- 
bore  et  impedimento  faciles  gaudentesque  peregi- 
mas.  Nec  deerant  inter  eundum  laudes  Dominiper 
posse  et  nosse  comitantis  populi. 

Non  longe  tamen  ab  urbe  praestolabamur  nun-  r% 
tiom  prssmissum  ad  dominum  abbatem,  qui  rever- 
sns  nuntial  praeter  spem  fidcmqno  procedendifieri 
eontradictionem,  nec  audei*o  dominuin  antistitem 
oostrnm  Theoduinum  venerabile  corpus  sanoti  ut 
dignum  erat,  suscipere,  quia  timebat  id  indignanti 
Qetropolitano  displicere.  Nos,  tametsi  res  in  du- 

bio  pendere  videbatur,  tamen  diffidentes  prope- 

i^ter  ilJo  progredimur. 

▲DNOTATIONBS. 

S.  Martjris  Symetrii  a  Laderaaco  nobis  obviam 

delatas  reliquias  suacepimus.  De  hoc  martyre  Sy- 

metrio  sic  Molanus  loouitur  in  Notalibus  sanctorum 

Belgii,  ad  26  Maii :  «  Komae  sunctorum  martyrum 

Bymetrii  et  aliorum  viginti  duorum.  Cum  enim  ti- 

tidoquem  pius  papa  construxerat  apud  Praxedem 

lititaret  et  divina  mysteria  celebraret.    Antonius  D 

Au^stos  eos  absque  ulla  interrogatione  gladio  pu- 

niripraecepitineodem  titulo.  Quorum  corpora  Pra- 

xedts  collegit  et  sepelivit  septimo  Kalendas  Junii. 

Lademacensis  EccIesiiB  Historia  addit  eum  in  infan- 

tit  a  beato  Mateiiio  esse  resuscitatum ,  eaque  oc- 

easione  Albanam  ejus  matrem  cum  prole  fldei  sa- 

eruMnto  suacepisse ,  eique  nomen  dedisse  Syme- 

triiim  sextom  comitem  de  Salmis  apud  Tungros, 

foem  paulo  ante  sanotus  Maternus  l)aptizaverat. 

ueteram  sanctos  Babolenusqoi  Hemaclo  successit, 

eorpos  e  Roma  Stabuletom  attulit,  et  in  primaria 

BMiasterii  hflereditateVilla  de  Liern6u,siveLader- 

Mco  congroohonorecollocavit.  Fuitque  decretum, 

Btpraedicta  villa  se  flliam  EccIesiasStabuIensis  re- 

eogDoseersty  sob  censo  unius  esterlini  ex  qualibet 

mio  penohrendi^  et  ut  sarcophagommartyrisan- 


nuente  nona  die  Martii  Stabuletum  cum  hymnis  et 
processione  in  indicium  filialis  subjeclionis  defer- 
rent.  Fit  autem  mentio  loci  et  martvris  in  libro  vice- 
simo  miraculorum  Hemacli,  qui  Notgeri  est  Leo- 
diensis  episcopi  :  Fiscus  (inquit)  Ledernans  nostro 
monasterio  addictus  est.  In  eo  ecclesia  est  Sancti 
Symetrii  et  aliorum,  virtutibus  illustris. 

CAPUT  IIL 

Leodiensis  episcopus  corpori  sancto  ob  viusprocedit, 
et  cum  clero  omniquo  populo  honoriiice  suscipit, 

Interea  episcopum  adeunt,  injuriam  sancti  grave 
ferentes  archidiaconi,  ac  de  domo  quique  sanum 
sapientes  clorici ,  protestnntes  preeter  eequum  bo- 
numque  id  flcri,  consulere  debere  non  minus  sibi 
quam  etiam  totius  urbis  saluti,  ut  taatus  pastor 
quondam  eoi*um  miriflcus,  inter  prsecipuos  Gallia 
sanctos  famosos  honoriflce,  ut  decebat,  suseipere- 
tur  cum  Dci  laudibus. 

Item,  ipsi  adeuntes  archiepiscopum  ad  consen- 
sumflectere  nitebanturejus  animum.  Quilicot  alias 
aliter  sentiret,  in  hoc  tamen  ne  tam  justee  cuncto- 
rum  voluntati  contraire  videretui*,  prsebuit  assen- 
sum.  Illico  parat  se  ad  procedendum  cum  omni 
clero  suo  dominus  noster  episcopus,  metropolitano 
remanente  in  palatio  cum  sibi  consentientibus.Fie- 
bat  nobis  interea  maxima  impressio  undique  cum 
laude  Dei  populis  accurrentibus,  in  qua  nec  modice 
quidem  leedebatur  quisque  ex  convenientibus,cum 
multi  vi  substcrnerentur  impellentium  pedibus. 

In  quo  conventu,  quis  abstinei*e  potuit  a  lacry- 
mis,  cum  unus  ex  militia  coelestis  imperatorisjam 
diu  palmam  obtinens  perennis  gloriee  et  immorta- 
litatis,  expetendsB  justilise  causa  videretur  adire 
curiam  hominis  regis?  Maxime  clencorum  super 
hoc  jusla  erat  consideratio,  quorum  corda  ad  la- 
crymas  compunxenit  de  tanta  injustitia  pia  compa- 
sio,  itemque  de  humiliatione  tanti  confessoris,  non 
sine  pavore  digna  admiratio. 

Ceeterum  dominus  noster  episcopus,  licet  ab  ini- 
tio  hujus  mali,  satis  pro  tempore,  re  et  consilio 
sese  impenderit,  nunc  tamen  cum  optimis  clericis 
suis,  cum  ducibus  et  prcesentibus  coeptis  id  adni 
tendo  totum  biduum  impensius  peragit,  quatenus 
regom  et  archipreesulem  utrosque  hujus  facti  reos 
ab  incoepti  sententia  deduceret. 

ADNOTATIONBS. 

Cmlerum  dominus  noster  episcopus  licet  ab  initio 
hujus  mali,  Theoduinum  intelligit,  quem  superior 
capite  timidioris  fuisse  animi  indicat,  modo  instin- 
ctu  archidiaconorum  et  aliorum  prselatorum  ani- 
mum  resumpsisse,  et  toto  biduo  pro  recuperando 
Malmundariensi  coenobio  insignem  operam  navasse 
signiflcat. 

CAPUT  IV. 

Regem  de  iryustitia  poinitet ;  episcopus  Vercellen- 
sis  archiproosulem  super  hoc  monet^  ille  negat 
constanter. 

Admodum  quoque  poenitebat  regem  in  eas  ma- 
nus  hoc  bonum  tradidisse,  a  quibus  cum  vellet, 
non  praeterinjuriam  poterat  retrahere ;  quem  etiam 
susurrftbant  parom  esae  in  erimine  pttipter  l«|»9ap 


315 


GODEFREDI  STABULENSIS  MONACHI. 


816 


imperialis  polentiae.  Nnm  ipsearchiepiscopus  eo  in- 
flexibilom  obfirmavcrat  animum  ut,  si  quando  de 
hac  re  consulerotur,  displiceret  ei  cuin  aucloro 
omne  consilium.  Episcopus  Vercollonsis,  quasi  fa- 
miliarior,  rogaturus  dc  hnc  re  illum  adiit,  ac«ei 
persuadere  cupicns,  hajc  auribus  ejus  humillime 
suggerit  :  Si  justis,  inquit,  consiliis,summe  archi- 
prsesul,  acquiesceres,  tuoeque  saluti  rite  consule- 
res,  justissimum  videretur  oportero  to  honorem 
Deo  facere ,  sanctoquo  huic  justitiam  impendcre 
qaam  juste  videtur  expetcre.  Agnovimus  id  injus- 
tumesse  quod  agis,  agnovimus  ct  ob  hoc  tibi  im- 
minens  periculum,  ni  sententiam  mutavcris,  eoquc 
monemus  ut  rectum  suum  rccognoscat  sancto 
illi,  cui  hoc  adjudicat  consensus  principum  totius- 
que  populi  ;  hoc  vult  ipse  rex  magnopere,  qui  non 
frustra  timet  involvi  eodem  discrimine.  Quid  sane 
consilii  referam  edicito,  nam  ad  te  consulendum 
veni  transmissus  ab  illo.  Illo  refert  niotus  sic  in- 
dignando  locutus  :  Desine  me  his,  frater  ct  coepis- 
cope,  desine  me  his  importune  obtundere,  quibus 
animo  nil  gravius  unquam  fuit  intendere,  nnm  de- 
finivi  apud  me  sub  jurejurando  velle  me  satius 
emori  quam  ex  me  infirmari  sentontiam  hujusmodi 
Quid  tibi  vis  dicam?  non  his  mutabimur  unqunm. 
Etiam  ipse  quem  dicunt  sanctum,si,  corporalispe- 
cie  resumpta,  perse  rogaturus  veniret,  nequaquam 
meo  permissu  suse  petitionis  compos  fieret.  Hona, 
inquit  ilIe,bona,  quseso,  verba,  ne  ad  pontificalis  or- 
dinis  infamiam  in  publicas  aures  difi^undantur  hsec 
minus  honesta,  vel  eliam  occasione  hujus  sententiee 
abutantur  potentes  caeteri  quasi  qundam  auctorilate. 
Ergo  etsi  non  precibus  neque  consiliis  amicorum, 
tamen  credimus  te  id  vel  virtute  Dei  facturum.  Si 
hoc,  ille  inquit,  dum  vita  comes  fuerit  de  manibus 
istis  videris  creptum  ,  spiritum  simul  eripi  sit  n 
Domino  praeceptum.  0  mira  Dei  clementia,  sanc- 
tique  confcssoris  sui  patientia  !  non  statim  eum 
erepta  possessione  subsecuta  est  vindicta,  licetse- 
cundum  suam  optionem  achiprsBsuI  pateretur  judi- 
cia  recta ,  sed  non  est  Deus  ut  homo ,  gratis  pro- 
pitians  conformari  limo. 

CAPUT  V. 

Fratres  pedibus  suis  prostratos  ad  Sanctum  Joan- 
nem  in  insula  archiprmsul  dimittit  sub  rcspon- 
sione  incerta. 

Incrastino,qui  dies  eratDominicaeresurrectionis, 
nostri  seniores  ad  templum  Sancti  Joannis  in  in- 
sula  ubi  dedicationis  ejusdem  templi  agebat  mys- 
teria,  prostrati  pedibus  ejus,  Misericordia  Domini^ 
inquiunt,  plena  est  terra  (PsaL  xxxii).  Ne  ergo 
alienum  ab  illa  te  contingat  fieri ,  fac  eam  ,  quam 
quoerimus  misericordiam ,  vel  ob  nomen  Domini. 
Ille  non  praeter  solitum  usque  cauta  locutione  du- 
bios  dimisit  sub  incerta  responsiono. 

GAPUT  VI. 

Ad  Deum  intenta   s^pplicatio  et  clericorum  ac 
laicoram  intueatium  pia  compassio, 

Igitarlipsadie  convocatis  pmcipibus  et  episcopis 


^  coram  rege  ad  placitum  praesente  doniino  abbate 
nostro  cum  archipraesulc,  coepitdenost^^a  reagitari 
consilium. 

Inlerea  cum  prae  foribus  praestolaremur  roi  even- 
tuni,  incidit  nobis  omni])US  his  mclius  consilium 
pro  instanti  necessilate  auxiliatori  Deo  soli  magis 
essc  supplicandum.  Itaqueassistentes  inspirituhu- 
mililatisSanctae  Trinitatis  allari,  super  quod  jace- 
bat  venerabile  corpus  piissimi  nostri  patroni:  Veai 
crcator  SpiriluSj  usque  ad  finem  hymnificaviraus, 
qno  cum  duIcissimasnppHcationeperfinito,  septem 
psalmos  cum  litania  percurrimus  animo  contrito. 
Deinde  processionem  fecimus  decantando  Magaa 
vox  laudCj  etc,  adSanotum  Lambertum  in  crypla. 
Inde  ad  Sanctam  Mariamcum  responsorio  Christi^ 
U  Virgo  dilectissima;  nndc  ct  reversi  sumus  ad 
Sanctam  Trinitalem  cum  antiphona  Te  Deum  Pa- 
Irem  ingenitum,  subsequentibus  aliis  orationibus 
ad  impetrandum  ejusdcm  S.  Trinitatis  auxilium. 

At  vero  quique  clericorum  ac  laicorum  intuentes 
vuUum  nostrorum  immutatumque  colorem  indican- 
lem  internum  animi  dolorem  mente  vulnerabantur, 
connnentesque  publica  supplicatione  nostrisimiles 
efficicbantur.  Protendentes  ergo  manus  in  cceluin 
univcrsi  deprecabantur  Deum  nobis  propitium  fieri. 
Non  modica  vcro  erat  nostrorum  obsecratio,  irao 
et  trepidatio ,  pro  eo  quod  in  contemptum  venire 
tnnli  confessorisvidentes  reverentiam,  locidesola- 
tioncm  timebant  affuturam,  amplius  insultantium 
perpcssuri  blasphemiam. 

Sed  qui  non  obliviscitur  misereri  Deus  {PsaJ, 

Lxxvi),  oxtulit  hac  occasioac  sanctum  suum  sub- 

limius. 

CAPUT  VII. 

Scrinium  sancti  cum  sonitu  ab  altari  subJevatur 
et  inde  consolatio  plurima  cornentibus  dalur, 

Post  explclam  namque  supplicationem,  quae  prae- 

dicta  est,  ambientes  regis  praesentiam,   ut  coram 

fandi  saltem  consequeremur  licentiam,  manifeste 

Hegis  omnipotenlis experti  sumus providentiam,per 

virtutum  suarum  insignem  et   admirabilcm  poten- 

tiam.  Etenim  scrinium  sancti,  quod  impositum  erat 

Sanctae  Trinitatis  altari,  cum  repentino  sonitu  vi- 

sum  est  in  aera  sublevari.  Quod  nimirum  in  admi- 

rationem  promoverat  eos  qui   astiterant,    quique 

una  cum  custode  sanctarum  reliquiarum  excubias 

D  celebrabant,  et  quod  visum  est  digna  lide  nobis 

dubitantibus  exponebant.  Unde  plurimum  consolati 

toto  nisu  Deo  commendanimus  finem  facti. 

ADNOTATIONES. 

Etenim  scrinium  sancti  auod  impositam  erat 
Sanctsd  Trinitatis  aJtari,  Ex  noc  capite  desumpsit 
i£gidius  Aureae  vallis  secundum  caput  Gestorum 
sancti  Theoduini,  quod  incipit  :  «  Anno  1071,  vii 
Idus  Stabulensis  cocnobiorum,  »  etc. 

CAPUT  VIII. 

Regem  super  praadium  fratres  circumveniumt^ 

Bavebcrgensis  episcopusJustitiamproteJat  in  cra- 

stiaum, 

(ium  ergo  moras  nobis  protendi  ab  rege  et  ar- 

chepiscopo  intelligeremus  (nam  et  dominus  abbas 


317 


TRIUMPHUS  S.  REMACU.  -  UB.  II. 


318 


jam  dixerat  nil  certum  sibi  tractari  ab  aliquibus )  A 
consilium  hoc  in  commune   inimus,   ul  adeuntes 
regem  pro  nobis  ipsi,  ut  res  poscebat,  coram  elo- 

■ 

qaeremur.  Intrantes  itaque  pomarium,  ubi   regali 
mtgnificentia  discumbebat  rex  cum  suis  optima- 

Ubas  ad  prandium,  assistentcsquecum  pia  suppli- 

catione,  uni  commisimus  prssloquium: 

/?ex,  inquity  domine^  felixper  swcula  vive, 
Et  victor  regneSf  velul  optamus  Stabulenses. 

Suggerimus  humiliter  tuse  majestati  ut  quod  fa- 
clo  opus  sit,  videas  et  quid  commiseris  in  sanctum 
Dei,  cui  servimus,  recognoscas,  factaque  recogni- 
tioDe,  cum  patribus  tuis  in  aeternum  vivas.  Obsecra- 
mus  quoque  ie  pro  statu  regni  quod  possedisti,  pro 
boQO  sancti,  quod  cupiditate  quorumdam  deprava- 


ANNOTATIONES 

Ubiregalimagnificontia  discumbebat  cumsuis.kX- 
latas  fuissead  regemsancti  Hemacli  reliquias  cum 
pransurus  discumberet,  testatur  disertis  verbis 
Lambertus  Schafnaburgensis ;  sic  enim  ille :  « Inito 
consilio  (ut  fertur)divinnadhocrevelatione  incita- 
ti,  ossa  beati  Hemacli  levant,  Leodium  deferunt, 
et  rege  celebri  quodam  loco  convivium  agente, 
super  mensam  ipsam  apponunt.  » 

GAPUT  IX. 

Corpus  samHi  imprsesentiavmn  afferunt  supermen- 
sam  et  de  induciis  conquerentes,  petuntjustitiam 

His  episcopi  verbis  increduli,  imo  dubii  facti  de 

crastino,  quianihilsatisfestinareturcupientianimo, 

corpuspatroninostri  impreesentiarum  afferreneces- 

sarium  duximus  communi  consilio ;  quo  ex  impro- 

viso  cxposito  super  mensnm  regiam,  En,  diximus, 


tas  infirmasti,  quodque  sibi  contulerunt  et  confir-  B  ipsum  cui,rex,facisinjustiliam,  recognoce  ergoei 


maverant  potentissimi  preedecossores  tui,  quod 
etiam  inviolatumet  inconvulsum  permansit,  usque 
id  hec  tempoi*a  tui  domiaii,  ut  sic  prsecipias  illud 
restitui,  quomodo  privilegia  testantur  monasterii ; 
velsi  secus  vis  fieri,  erit  tibicausa  periculi.  Locus 
enimnoster,  quondam  honorabilis  et  opulentus,  vi- 
detar  penitus  desolari  tuis  temporibus,  quem  ante 
tecoluerunt  imperatores  summis  honoribus.  Con- 
traria  namque  illata  conditione,  undique  distrahun- 
tar  illius  optima  qusequse.  Ergo  ne  consistas  illis 
inferior,  vel  in  aliquo  regni  statuto  deterior,  plan- 
teturin  corde  tuo  justitia,  et  flrmabitur  thronus 
tous  in  saecula  (Prov.  xxv). 
Hex  autem  cum  in  archiepiscopum  intenderet, 


quod  totus  orbis  ipsi  adjudicat  proprium.  Ecce  pro 
ipsa  injustitia  tuum  super  terram  requirit  judicium: 
vide  ne  ncg]igas,utnonin  ccelis  advcrsum  te  quee- 
rat  judicem  Deum.  Propter  te(inquit  rex  ad  archi- 
preesulem)  fit  nobis  hae  importuna  invectio.  Sed 
quandiu  prseter  morem  mnjorum  meorum  hsec  pati 
habeo?  Animadverte  quod  nisi  mutata  sententia 
aliud  decreverimus,  dc  snlute  nostra  periclitari  ob 
hoc  in  proximo  poterimus.  Scd  illo  nil  nobis  profi- 
cuum  ad  ea  respondento  sed  magis  pronuntiantq 
nos  nimise  prsesumplionis  ct  audacise,  rex  iterum 
sponsionem  fecit  per  inducias  in  crastinum,  se 
nobis  omnomjustitiampro  votonostro  facturum,non 
esse,  inquiens,  opportunum  tempori  rem  diffinire 


quasi  docendus  ab  ipso  quid  fieret,  ipseque  cupidi- q  talis  negotii.  Identidem  omnis  consessus  episcpo- 


tale  boni  tentus  conticescerot,  apposuit  adhuc  no- 
8ter  orator,  ut  diceret:  Quid,  (loinine  rex,  propter 
hunc  solum  hominem  obmutuisti,cui  contra  decus 
regni  indc^onti  discipulatu  te  suhdidisti?  Conver- 
SQsque  ad  circum  sedentes :  Quid  vos,  inquit,  epis- 
copi  regnique  optimates?  cur  coram  conticescitis, 
pro  justitia  loqui  timentes? 

Ad  heec  vultu  matato  archiepiscopus  :  Quid  (in- 
quit)  vobis  auferendo  admisi  reatus?  aut  quo  sancto 
viro  sum  obnoxius?  Nil  causae  ad  impetrandum  ba- 
benteg  frustra  nitimini,  quia  nihil  unquam  vcstri 
iorisattigi.  Ille  econtra,  non  nisi  rectum  justa  causa 
qaerimus,  praebendam  scilicet  nostram,  quam  in- 
consulte,  annuente  domino  rege,  invasisti  temera- 


rum  hortabatur,  rogabatque  ut  iuterimreferreturin 
tcmplum  corpus  venerabile.Incertumest,  diximus, 
quid  paritura  sit  dies  crastina,  dum  modo  eeque 
bene  facere  non  minus  sit  licitum  imperiali  poten- 
tiae.  Pro  salute  sua  itemque  pro  stabililate  sui  im- 
perii  regem  pctimus  ne  diutius  nos  suspendat  his 
induciarum  dilationibus.  At  bonee  indolis  regina 
conjux  ipsius,  cum  prodesse  quidem  non  posset, 
laci^mas  fundebat  pro  precibus. 

ADNOTATIONES 

Rccognosce  ergo  ei  quod  totus  orbis  ipsi  adjudicat. 
Hujus  obsecrationis  religiosorum  Stabulensium , 
meminit  quoque  Lambertus  Schafnaburgensis  his 
verbis. « (Jbsecranles  (scilicet  religiosi  praefati)  per 
Deum,  ut  si  minus  filiorum,   saltem   Patris  tanti 


ritts.Quiedimabinitio  construcla  hcec  duo  coenobia      misereretur  jam  eum  Christo  regnantis,  etde  iniu- 
pnesul  et  abbas  rexerat,  sicut  in  ambobus  consti-      riis  suis  quotidie  ad  tribunal  seterni  Judicis  procla- 


hitis  cor  esse  unum  et  animam  unam  voluerat,  sio 
Qt  una  esset  preebenda  omnibus  setatum  successio- 
oibus  tenendum  reliquerat.  Sic  ergo  et  nos  velle 
tenere  non  est  injustitia,  sed  te  abstulisse  quantum 
oefas  vide,  quantaque  sit  injuria.  At  episcopus  Ba- 
vebergensis,  qai  provisor  regi»  domus  erat  tunc 
iemporis  :  Si  justa  est  (inquit)  vestra  petitio,  cras 
I)ominas  meusstatuit  examinariidgeneralijudicio, 
000  enim  patimar  quidquam  ii^ustum  crescere  in 
eJQs  imperiOy  donec  auctoritas  hujus  ordiuis  reipu- 
bhcae  aderit  consilio. 


mationem  facientis.  » 

CAPUT  X. 

Heaem  et  episcopum  a  mensa.exsilientes  insecuti 
fratres,  a  palatio  sunt  prohibiti,  et  relato  corpore 
auper  mensam  fabrica  ipsa  solo  decidit, 

Cum  persisteremus  in  his  petitionibus  et  hac  lucta, 

archiepiscopusexsurgens;  apprehcnsa  regisdexlra: 

Quid  (inquit),  rex,ignominiose  hic  sedes ?  Assaltum 

tibi  fecerunt  cum  sua  rusticana  manu  hi  procaces 

monachi,vim  inferentes  contra  fas  regiae  potestati, 

quasi  ad  cogendum  nos  obtenperarc  suae  voluntati. 

Non  tui  est  honoris  temeritalem  illorum  diu  spectare, 


m 


GODEFRED  STABULENSIS  MONACHII 


aso 


quos  etiam  pudor  e«l  palam  audirc.  Sic  rex  spreta 

mensa  prosiliens  cum  suis  omnibus,  inconsullos 

noS)  sed  non  defessos  reliquit  et  ipse  inconsultus, 

habentes  nobiscum  illam  flduciam,  qua  nil  potcrat 

esse  securius,  quid  tunc  fieret  in  promptu  non  eral 

consilium  nisi  regom,  pro  quo  vencramus,  si  forto 

prodesset,  abountem  sequi   in   palatium,  quo  dum 

fuisset  perventum,  praecedenles  cubicularii  indi- 

gnam  sancto  fecerunt  repulsam  ad  introitum. 

Quis  vero  planctus  repente  quanlusve  mceror  ex- 

creverit  nostrorumomnium,quantu.sdeniqucin  coe- 

lum  clamor  popularium,qualesquevoceshanc  inju- 

stitiam  Dco  proclamantium,  quis  fluctus  eloquentiie 

quselingua  potestcvolvere?Cumquoiuter  hoecnon 

pateret  aditus  quoquam  honeste  progredi?  Namun- 

dique  clausum  erat  pomarium   confluentia  tumul- 

tuantispopuli :  monentibus  ipsiscurialibus,  qui  erga 

sanctum ot  nos  benigne  se habebantpia miseralione 

commoti,  relatum  est  corpus  sancti  ad  eumdem  lo- 

cum  super  mensam  regiam  sub  aspectu  omnium 

miserabili.  Quod  sBstimandum  videtur  non  pr^ter 

voluntatem  ipsius  confessoris  Domini.  Nam  statim 

ut  materies  illa  insensibilis  quodam  modo   sensit 

sancti  lipsanum  quasi  non  ferre  praevalens  pondus 

illud  divinum,  facillime  mstar  cereorum  dissoluta 

est  in    frusta,  videlicef  firmissimum  robur  illud 

tpipodarum,  demissumque  ad  terram  humillime  ja- 

cuit  ipsum  pignus  sacratissimum.  Implebatur  illico 

de  viciaia  et  tota  urbe  utroque  sexu  amplitudo  to- 

tius  ]IIiuspomarii,multiplicabatur  inccelum  clamor 

dolentis  populi  :  Cur,  juste  Domine,  injustum  hoc 
sinis  in  terra  fieri  ? 

ADNOTATIONES 

Sic  rex  sprela  mnnsa  prosiliens.  De  hoc  Lamber- 
tus  Schnfnaburgensis  sic  loqiiitur:  «c  Hoc  suppli- 
cationis  genere  quod  ad  captandam  benevolentiam 
comparatum  fuerat,  rox  vcrsa  vice  nimium  efiera- 
tus,  concitus  se,  reliclis  epulis,  in  palatium  prori- 
puit,  et  quo  exemplo  in  abbatem  tam  audacis  facti 
incentoren^  animadvertere  dcberet,  plenus  irarum 
cogitabat. 

GAPUT  XI. 

Tibia  Gonteruli  oppressa  ot  eontrita  resolidatiir 
et   usque  ad  fores  regias  producitur. 

In  ejus  itaque,  quam  diximus,  humiIiatione,qui- 

dam  ex  nostris  servientibus  ipsius  familiaa  dum 

mensae  invisus  pedem  supposuit  incaute,  ex  ruina 

molisirruentis  fractum  crus  ad  se  non  potuitretra- 

here,  juvantihus  vera  sociis  seorsum  extractus,  sub- 

tritam  pelliculam  per  quam  pes  pendebatprsecidere 

volebat  dolore  constrictus   Gonteruluserat  nomen 

servuli,  qui  premente  angustia  temere  aiebat,  quasi 

derogando  hancto  confessori :  Heeccine  est  virtus 

tua,  mi  domine,  ut  quod  ininiicis  tuis  promcrenti- 

bus  forfe  differebas  facere,  mihi  tuo  fideli  tibi  ob- 

sequenti  maluisti  contingere?Necdumverba  finie- 

rat,  cum  subita  facta  ossium  collisione,  ex  divinsd 

virtutis  cooperatione,  resolidatur  fracla  tibia  sur- 

gensquesanusstetit  utrisque  pedibus,  velut  insom- 

nis,exactaangustia.Cucurreruntundiqueplurimiad 

hoc  miraculum,multi  etiam  ex  palatio  convenerunt  ad 


A  hocspectaculum.  Ad  comprobandamigiturrem  divi- 
nsB  operationis  discalceari  juvenem  fecerunt,  et  in 
loco  Isesionis  pro  cicatrice  quoddam  signum  instar 
rubri  fili  tibiiB  circumducti  non  sine  admiratione 
conspexerunt.  Rei  ergo  veritatem  ad  dominum  suum 
regem  continuo  retulerunt,  ipsumque  usque  ad  re- 
giasforesproteste  deduxerunt.  Sedpropterimpi^es- 
sioncmconcurrentium,none5tadmissusinmcdium. 

CAFUT  XII. 
Co^ca  muher  ibidem  Hlumiuatur. 
Interea  clarescentibusmeritisglorificandiconfcs- 
soris,  factum  est  quoddam  aliud  mirabile  in  prae- 
sentia  videlicet  omnium  qui  aderant  in  ipso  loco 
quocorpusjacebatvcnerabilo.CiOBcamuliordeproxi- 
mo  Leodiiterritorio  deductaslabatadvenerationem 
1.3  cum  pia  suppllcationc,  qn^  noctcm  conlinuam  cae- 
citatis  sc  incurrisso  deplorans  jam  longo  temporo 
Dicitur  exclusis  lucew  meruisse  tenebris. 
liioc  accipiens  crucem  quae  ibi  orut,  aomiue  sibi 
danto ,    coepit    venerabiliter    deoscuiari  ,   ac   sic 
omnibus  prsBdicarc  factam  in  sc  virtutemconfesso- 
ris  Domini. 

ADNOTATIONBS. 

Interoa  clarescentibus  moritis.Ue  subsecuta  hac 
miraculorum  multitudine  fidem  facit  et  Lambertus 
Schafnaburgensis;  sic  enim  ille.  »'Ita  deinceps  pcr 
totam  noctem  sequentemque  diem  tanta  circura 
sanctum  corpuscoruscabat  miraculorum  muUitudo, 
ut  corporali  quodammodo  proclamatione  videretur 
H.  Hemaclus  jus  suum  expostulare.  » 

CAPUT  XIII. 

Ragcm  pcrturbalum  cpiscopus  objurgat;  refvrri 
C      corpusadsauctuarium  imperatyCt  tundom  missis 
cubiculariis  id  fuit  frustra^  quoniam  velut  saxum 
immobile  perdurat. 

Cum  hoc  utrumque  factum  celebre  divulgarelur 

in  palatio,  et  rex,  in  re  aliquid  divini  operis  irxosse 

intelligcns,  non  frustra  timcret  ne  s*bi  repentc  di- 

vina  supervenirct  ultio.  Non  bene  (inquiladarchi- 

episcopum)  nobis  consnlimus  in  hoc  nostri  ac  rei- 

publiccB  negotio.  Potestnc  nobis  haecluK  grata,  ant 

coeli  jucundus  esse  spiritus,  quandiu  tantam  procla* 

mationem,  tantam  super  nomine  nostro  infamiam 

tamque  importunam  insecutionem  sustinuerimus  ? 

Num  vides  ora  omnium  in  nos  conversa  non  solum 

popularium ,  verum  etiam  totius  i^egni  mei  princi- 

pum,  jure,  ut  reor,  non  injuste  reum  operis  hujus 

incusantium  ?  Vere  fateor  egisse  me  unquam  nil 

insipientius  quam  quod  a  te  male  consultus  injuriam 

sancto  huic  faciens  quod  suumerattuis  contradidi 

manibus.  In  me  sit,  ait  ille,  hoc  peccatum,  et  hsec 

imprecatio,  mihi  totum  imputa  quidquid  ob  hoc  fa- 

cinoris  tibi  objicitur  ex  adverso.  Ne  facile  hi8  ere- 

da8,rex  invictis8ime,quos  j  ustius  punirecensendum 

est  pro  inaudito  ausu  eorum  superbisB.  Quid  enim 

simile  sestimari  potest  hnic  eorum  temeritati,  qua, 

quod  diei  pudet,  te  tuoque  de  mensa  regiu  surgcre 

compulerunt,  te,  inquam,  dominum  toticm  Romant 

imperii  ?  Putasne,  si  sapis,  hoc  parvipendendum,  ac 

non  imperiali  censura  tanquam  in  reos  majestatis 

animadvertendum?  Non  ergoperturberisexhisquae 


921 


TRMJMPHUS  S.  REMACLI.  -  LIB.  II 


322 


■Kkio  dicuniur  hic  iieri  inirificOy  quia  non  nisi  ad 
coDiraovenduin  nos  hic  sanctus  virtutes  opcrari 
tingilur  eorum  molimine. 

Audi  tamcn  ex  consiUo  quod  intcrim  salvo  tuo 

honore  faciendum  censeo,  Corpus  sanctum,  quod 

quasi  pro  acceleranda  super  nos  uUione  jaclavc- 

nint  in  terram,  jube  referri  ad  sanctunrium,  qnia 

importunas  has  proclamaiionos  te  tuosque  ferre 

iQCongruum  est.  Concurrorunt  illico  cubicularii  de- 

fereotes  nobis  hoc,  ut  fieret  secundum  jussum  sui 

domini.  Abnuimus  omnino  voUc  nos  id  rneerc,  rc- 

missa  per  illos  ad  regem  snUs  congrun  excusa- 

tione,  nimirum  debere  credi  lianc  injuriam  et  des- 

pectionem  dispUcuisse   Dco   omnipotenU,  qui  in 

electis  suis  etiam  nunc  patitur  quidquid  ilUs  ingc- 

rilur  adversi ;  decere  saltem  ut  post  contcmptum 

ipso  cum  paenitentia  rcdcunto,  sic  facta  iUi  juslitin 

referretur  honorifice,  quod  si  aUter  rex  vclil,  id 

casso  labore  expcriri  poterit.  Valde  enim  indccons 

attantus  Domini  confessor,  ab  illo  repudiatus  eate- 

ous,  illum  se  avertentem  rogutum  cat  ul.crius. 

Beversi  igitur  qui  ab  rege  venerant  osbtinatos 

Qostrorum  animos  renunUant.  Mandalur  statim  do- 

mino  abbati,  cx  regis  nomine,  cum  tam  pi*otcrvo 

inonachos  suos  in  dominum  suum  sineret  ngcro , 

praeterea  non  impune  putaret  sibi  cedendum,  velut 

Uiquo  conscio  facU  esset  animadvortendum  quid- 

^id  a  discipulis  iemere  videbatur  admissum.  Porro 

^i  pro  eo  quidquam  haberet  facere,  revehi  quanto- 

oius  faceret  coi-pus  venerabile.  Asseruit  abbas  sub 

ObrisU  testimonio  penitus  id  factum  esse  se  nes- 

<^io,  ncdum  consiliiconscio.  Gum  lacrymis  insuper 

^ebai  nunquam  se  fuisse  tristiorom,  quia  prorsus 

^iffidens  timebat  consilium  nostrum  verti  in  pcr- 

iliciem.  Venit  ergo  ad  nos  cum  ministris  illis  et 

ouriaUbus,  eestimans  vi  cogi,  aut  dirimi  possc  illos 

populares  tumulius,  sed  obsistentibus  multis  velut 

^d  propugnandum  millibus,  non  magis  illic  ejus 

^aluii  poiestas,  aut  humilis  precatio  quam  antea  per 

internuntios  ipsius  regis  jussio. 

Post  hsBC   quidam  de  cubicuariis  irruperunt  in 

torbas,  accensis  animis,  ct  ad  sacrum  corpus  ir- 

Taerunt  quasi  fortiter  pro  voto  facturi.  Cum  igitur 

arriperent  undique  ad   sublevandum  illud  sancti 

scrinium,  tanto  pondere  seniiebatur  divinitus  affl- 

xam  ut  ex  eodem  loco  levari  non  possct  velut  im- 

mobilo  saxum.  Quod  illi,  admirantes  tanquam  dci- 

ficum,  voto  frustraii  redierunt,  ac  dominis  princi- 

pibos  non  sine  admiratione  reiulenint. 

GAPUT  XIV. 

Episcopn*f  hwc  omnia  phantastico  accipiens^  corpiis 
sincti  de  medio  auferri  jubety  sed  missi  rover- 
luDtnr  inanes^  pecuniam  pro  Iioc  ipso  ofTerentes. 

Cum  his  adhuc  fidem  archiepiscopus  non  adhi- 
lieret,  irao  omnia  phantasUce  fingi  assereret,jussit 
ex  nomine  regis  ire  quamplures  ex  palatio,  ut 
oobis  graTfssiroe  multaiis ,  eorpus  sacrum  vi  au- 
ierreoi  e  medio.  lUis  ergo  illo  irruentibus,  factus 


*  est  commistff'  multitudinis  clamor  ingcns  el  stre- 
pitus.  Nam  universis  nostrae  partis  obsistantibus 
illis  adversariis,  satis  pro  re  actum  est,  non  tamen 
sine  divinis  auxiliis. 

IIoc  ilii  viso,  nutu  divino  facti  vclut  aUoniiiy  nec 
quidquam  virium  habentes  jussa  majorum  exsequi, 
revcrsi  nd  cos,  iUis  inquiunt,  Hcs  est  pro  anima, 
nilul,  dominc  rox,  ad  hoc  valot  tuorum  vis  atque 
prsescntia.  Experti  enim  sumus  illic  quoddam 
incsse  divinum,  nisi  benevolentia  et  amore  id 
feceris,  aliud  quodcunque  veUs  mnncbit  irritum. 

Crcde,  quavis  potostate  non  suni  cogendi  sancti 
Ulius  rideles  monachi;  utrum  moveridebeat  an  non 
sunctus  annuit  eorum  voluntati.  Omnes  ergo  pro- 
strati  pedibus  ejus  cum  lacrymis,  Domine  rex,  in- 
Bquiunt,  si  beno,ut  suademus,  in  hoc  iibi  consulis, 
eis,  pcnes  quos  res  agitur,  nihil  adversi  feceris, 
fac  satis  volunlati  eorum,  quia  justam,  ut  concepi- 
mus,  causam  habent  ad  impetrandum  ;  nihil  cnim 
tuorum  terrori  cst  illis,  defensorcm  habens  foriis- 
simum,  quaproptor  iibi  timemus  imminens  perica- 
lum.  Volumus  id  potius  quolibet  preiio  ab  archi- 
episcopo  ipso  dredimere,  quin  non  impeii*ct  hic 
sanctus  quod  requirit  magnopere. 

CAPUT  XV. 

Bex  cpiscopum  Leodiensem  ct  smuu  cancelJariHm 
ad  fratres  misit  et  parum  profecit, 

At  Ule  considerans  saUus  esse  bono  vLnci  quam 
malo  vincere,  dominum  nostrum  episcopum  ad  nos 

Coratum  misit  cum  suis  aliis  opUmatibus,  ut  quod 
ipse  vellct  nos  incunctanter  faceremus,  si  qu^ 
petebatur  ab  eo  impetrare  vellemus ;  mandans  prse- 
terea  hoc  esse  regiam  dignitaiem  deiurpari  nota 
infamias,  si,  velut  prae  potestate,  cogi  videretur  ad 
obedicndum  subjectorum  potentiae.  lUe  egressus  a 
rege,  ab  alto  circumspectans  undique  pomarium 
refertum  populis,  diffidons  pervenire  ad  locum  de- 
ficienie  valetudine,  utpote  vir  debilis  cum  abbale 
Sancti  Laurentii,  praemisit  regis  cancellarium,  ut 
pro  sc  IcgnUonem  regiam  perferret  ad  Stabulensem 
coetum.  Quibus  auditis  ut  rex  mandaverat,respon- 
derunt  pauca,  prout  animo  res  inerat.  Si  habet,  in- 
quiunt,  rex  pro  se  timere,  tanquam  instante  peri- 
culo,  quod  facillime  potest,dummodo  vacat  effugere 

1%  jusUUam  exercendo,  cur  sibi  salutcm  hanc  differt, 
ignarus  quid  futurum  sit  in  crastino?  saUs  agno- 
vimus  ejus  induciarum  ofUcia,  quibus  toties  quae- 
sitam  ct  promissam  differt  huc  usque  justitiam. 
Quid  amplius  opus  ost  nos  utrobique  verbis  dif- 
fluere?  Nisi  rex  ipse  voniens  per  se  id  fecerit,  si 
tamen  sic  S.  confessori  placuerit ,  ut  confidimus  hac 
dic  hinc  movcri  non  poterit.  * 

ParSy  his  mota  minis  reddunt  coatraria  dictis, 

Sed  et  hi  similiter  redeuntesy  NihU  (inquiant), 
domine  rex,  niliU  in  hoc  promoves ;  quoslibet  velis 
modo  labores,  fixos  sua  sententia  illoa  iavenies. 
Quia  parum,  ait,  ui  volui,  proficio^  proficieiil  el  ipei 
miaoa  ex  me  q^uam  veli&t  boc  eo»ail*9^ 


323 


GODEFREDI  STABULENSIS  MONACHI 


324 


B 


CAPUT  XVI. 

Abbas  ipse  salisfaciendum  regi  cum  Ultrajeciensi 
episcopo  venit  ad  vesperas ;  quo  discedente  in 
vacuum  nocturnas  excubias  fratres  ibidem  per- 
agunt. 

Igitur  in  tanta  tamque  continua  impressione,  quse 
inevitabiliter  fiebat  piissimi  confessoris  Deiamore, 
^in  qua  alii  alios  supergrossi,  ab  aliis  impellebantur 
assidue,  nemo  Isesus,  nemo  perturbatus  dicitur  do- 
luisse,  nisi  pauxilla  satis  anxietate,  quae  tamen, 
nimii  sestus  incremento  collecta,  statim  aura  solve- 
batur  aspirante  gratissima.  Dominus  abbas  volens 
manifeste  purgari  ab  ea  qua  impetebatur  falsa  su- 
spicione  ab  apparatoribus  regis,tanquam  obnoxius 
eis  ipse  auctor  esset  hujus  contradictionis,  tentavit 
iterum  tam  per  se  quam  per  amicos  potentes  re  - 
movere  hujusmodi  consilium  a  suis. 

Venit  ergo  jam  advesperascente  cum  Wilhelmo 
episcopo  Trajectensiy  sed  nec  modo  magis  pro  re- 
verentia  tantaB  dignitatis  admissus  est  ab  illa  popu- 
lari  multitudine,  quse,  ut  dictum  est,  amore  tanti 
confessoris,  in  unum  coniluxerat  pro  ipsius  defen- 
sione.  Qui  cum  obsistcntibus  illis  nihilomagis  pro- 
ficere  possent,  id  responsi  a  nobis  acceperunt  non 
adeo  inconsulte  nec  contra  se  putarent  id  a  nobis 
fieri  temere,  quia  non  erat  locus,  ut  ipsi  videbant, 
quidquam  ejusmodi  nos  pro  voto  nostro  facere; 
prseterea  valde  incongruum  videri  ut,  qui  eatenus 
divina  virtute  affirmabatur  non  posse  moveri,  nos 
preeter  sui  voluntatem  id  prsesumendo  efficere  co- 
naremur  ingrati.  Video,  inquit  episcopus,  casso  vim 
ullam  his  posse  inferri,  satius  est  sic  dimitti  quam  C 
quidquam,  quod  cum  periculo  iiet,  moliri.  Post  hsec 
claudente  diem  vespera,  nocturnas  excubias  pere- 
gimus  non  sine  divinitatis  ope  miridca. 

GAPUT  XVII. 

De  duobus  ccecis  assidentibuSf  unus  est  ibi  inspe- 

rato  illuminatus. 

Ipsa  hora  procubuerant  duo  caeci  remedii  gratia 
coram  sancti  corpore,  juxta  quos  assedimus,  aciuri 
congrua  pro  re  et  temporc.  Contigit  crgo  ex  obla- 
tione  illic  oiTerentium  de  scrinio  cadere  nummum 
ante  vultus  eorum  qui  videbantur  expertes  lumi- 
num,  hunc  unus  ex  illis  accipicns  nobis  videntibus, 
quasi  cujus  monetae  esset  coepit  iuspicere  diligen- 
tius,  qui  tamen  eumdem  stalim  porrexit  uni  ex  astan- 
tibus.Interrogatus  si  quidquam  antea  videre  fuisset  D 
illi  possibile,responditsec8ecita(em  pertulisse  jam 
iongo  tempore,  sed  tunc  primum  aliquid  cernere 
divinitus  refuso  lumine. 

CAPUT  XVIII. 

Do  columba  de  scrinio  progredia  quibusdam  visa. 

Eadem  nocte,  quse  nobis  erat  in  vigiliis  celeber- 
rima,  ostensa  fuit  illic  quibusdam  glorificandi  con- 
fessoris  magnificentia.  Videbatur  prodire  columba 
candida  de  scrinio,  quee  locum  illum  excubiarum 
circumvolans  perlustrando ,  instar  illius  quee  de 
arca  Noe  in  diluvio  prodierat,  mentis  maerentium 
quiddam  divinum  portendendo  lenibat,  et  ut  illa  per 


olivam  pacem  terris  redditam,  sic  ista  significabat 
iram  Dei  conversam  in  misericordiam ;  quae  cum 
gyrasset  per  totum  illud  spatium,  visa  est  revolare 
ad  eumdem  unde  prodierat  loculum.  Ipsi  qui  hoc 
meruerant  intueri ,  non  sine  divinse  majestatis  ii* 
deique  communis  obtestatione ,  facta  die,  quibus- 
dam  ex  nostris  indicavere  rem  tanti  prodigii. 

CAPUT  XIX. 

De  joculario  inter  excubias  de  casibns  ipsis  canti- 
lonas  protrahentOf  et  de  rege  auscuflante  et  ia 
laneis  et  nadis  pedibas  pernoctante, 

Cantor  quidam  jocularis  ipsa  nocte  cum  sodali 
suo  apud  hospitium  dormitum  ierat,  qui  statim 
somno  excitus  : 

SodeSy  ait,  surge^  nos  illo  prosstat  abirCy 

Non  est  hoc  vanum,  non  est  hic,  crede,  morandum^ 

Excubias  illas  celebrare  juvat  venerandas. 

Cumque  ille  ronuens  eum  eiTonese  visionis  ar- 
guerety  Non  fallor,  ait,  somno  ludificante,  sed  tes- 
tor  Deum,  quemdam  venerandi  habitus  quasi  manu 
apprehensa  me  illuc  trahentem  vidisse.  Quibus  di- 
ctis  prsepeti  cursu  se  contulit  inter  vigiles,  ac  igna- 
rus  quid  caneret,  fortuitu 
Ccepit  de  sancto  pereurrere  plura  canendo. 
Ac  nostros  digestim  referendo  casus ,  tristes  sua 
quodammodo  solabatur  cantilena,  choreis  concin- 
nentibus.  Rex  autem  desuper  auscultans  per  fene- 
stram  de  se  metuenda  memorantem  intendebat 
sollicitus,  qui  pro  eo  quod  acciderat,  indutus  laneis 
et  factus  nudis  pedibus  jugiter  pernoctabat  cum 
timore  ct  obsecrationibus. 

CAPUT  XX. 

Mane  facto  sacrum  corpus  communi  consilio  ad 
sanctuarium  revehitur. 

Facto  igitur  mane  unum  item  omnium  erat  con- 
silium  revehi  oportere  sacrum  corpus  ad  sanctua- 
rium,  satis  illud  ostentui  esse  potentium  arrogan- 
tiae,  nihil  actum  esse,  quod  eo  injuriarum  exposi- 
tum  dicebatur  magis  conviluisse.  Alii  sic,  aliter 
alii  nuntiabant  nobis  ex  curia,  consiliarios  regis  in 
nos  tractare  nimis  contraria,  humana  videlicel  ju- 
dicia  secundum  leges  debere  perpoti,  quod  inaudi- 
tam  contradictionem  fecissemus  imprsesentiarum 
regiae  potestati.  At  unus  ex  principibus  quosdam  ex 
nostris  advocans  eisque  condolens  ex  animo,  Gxam 
in  nos  aperuit  sententiam,  quod  uisi  refeiTetur 
sanctus,  nil  nobis  profuturam  esse  omnem  huma  - 
nam  industriam,  dominum  suum  nil  pensi  habere, 
vel  quidquam  posse  disponere,  dum  a  nobis  sic 
detineri  contingcrot  corpus  vcnerabilc,  prorsus 
omnes  bonos  aestimandum  videre  nil  nos  velle  aliud/ 
quod  nofas  crat ,  sic  ulcisci  dc  nostro  communi 
principe. 

His  auditis,  cousulto  domino  abbate  aliisque  in 
comniune  fratribus,  statim  honorifice  nostri  spem 
unicam  in  templo  Virginis  Matris  retulimus. 


S25 


TRIUMPHUS  S.  REMACLI.  —  LIB.  II 


326 


CAPUT  XXI. 

A  rege  frHlribus  cruciatas  et  poenso  parantar^  et  Ba- 
vebergensi  episcopo  corpussanctidestinatar, 

Post  hsec,  expletis  missarum  solemnis,  dominus 

Boster,  testamenta  priorum  defercns,  palatium  pe- 

Uit  cum  suis,  facturus  solitam  proelamationem  co- 

T&m  dominis,  ubi  cum  intellexisset  proposito  no- 

slro  aliisque  universis,  videlicct  qui  regali  imperio 

contradixerant ,  novissime  cruciatus  exsiliumquo 

parari,  remissos  a  se  jussit  cavero,  ue  forte  poenas 

darent  inventi.  Nam  jusseral  rcx  iratus  suos  in  no- 

slros  armatos  se  circumferre,  nec  cuiquam  mona- 

cho  vel  laico  quin  raperentur  ad  poenam  parcere. 

Etenitn  hoc  erat  consilium  archipraesulis  rem  no- 

stram  toto  conamine  perturbantis  ;  ejus  etiam  in- 

slinctu  et  studio  dicebatur  rex  id  habere  consilii, 

Dt  coDcessum  ejus  dono  corpus  patroni  nostri  sibi 

aoferret  episcopus  Bavebergensis. 

Sed  quid  jam  morabimur  cloqui  quod  omnibus 

auditu  a-que  delectabile  credimus  non  sine  gaudio 

iacr)-inabili  ?  Non  fcrrc  diutius  potuit  iidcliumsuo- 

nim  diutinam  afilictionem  pia  patroni  providenlia, 

imo  deflciente  omni  humano  juvamine,  statim  ap- 

posuit  se  in  adjutorium  nostrum,  cooperante  divi- 

'litalis  potentia.  Diu  sustinuit  probra  ct  infamiam- 

^tis  spectavit  suorum  perseverantiam  ;  despcctus 

^Uodammodo  in  terris  ab  principum  tyrannide,  to- 

^Um  penc  orbem  in  momento  fecit  agnoscere  quid 

Posset  in  ccelestibus  apud  Omnipotentem  ,  ut  seu 

^ellent,  sive  nollent,  adversarii  divina  flexi  virtute 

<>l>edirent  njus  voluntati. 

ADNOTATIONKS. 

Jusserat  rex  iratus  suos  in  nostros  armatos  so 
<^Mrcuwferre,  Consonat  Lambertus  Schafnaburgen- 
^18 :  t  Quo  exemplo  (inquit)  in  abbatem  tam  auda- 
9^8  facti  incentorem  animadvertere  deberet  plenus 
ii*arum  cogitabat.  > 

CAPUT  XXII. 

OoQcassione  non  modica  in  templo  facta^  scrinium 
S.  cubito  levatur  in  acrOy  et  cpiscopus  Camera- 
censis  orans  in  crypta  divina  sanctorum  pcrhis- 
tratnr  prscsentia, 

Annus  crat  ab  Incarnatione  Domini  1071,  sextus 

anlem  discissionis  Ecclesia}  Malmundariensis  ct 

^tabulenbis,  cum,   septimo   Idus   Maii,   gatice  di- 

vinae  placuit  eam  restitui,  et  bora  qua  vcrgit  sol  ad 

^eridiem,  coeli  nobis  misericordiam  distillaverunt 

desiderabilem.  Morantibus  nobis  Lcodii  in  domo 

B.Lainberti,  factus  est  denuosonus  tanquam  advc- 

Dientis  vehementis  spiritus,  qui  humanos  repleiis 

inditus  templum  pariter  replevit  quo  multi  conve- 

Bcrant  ex  diversis  partibus.   Facta  igitur  concus- 

sione  nun    modica   ubi  sancti  ossa    quiescebant 

saeratisaluia ,  visum  est  palam  moveri  scrinium, 

>c  aubievari  quasi  uno  cubito  in  aera.  Non  minor 

^am  superius  factus  est  subtus  in  crypta  eodem 

nu)iDento  sonitus,  ubi  pretiosi  martyris  Lamberti 

quiescit  sacratissimum  corpus.  Illic  ea  hora  in- 

tentiiB  ertt  psalmodiae  cum  suis  clericis  Lietber- 

tos  episcopos  CameracenaiSy  qui  ex  eo  quod  ac- 


.\  ciderat  aliquantulum  pavore  perterritus,  fugienti- 
bus  aliis,  ut  vir  Deoplenus  etaltioris  ingenii  intel- 
ligens  quiddam  divinum,  restitit,  nosse  desiderans 
quis  esset  rei  exitus  qu8B  tam  prodigialiter  insonuit. 
Nam,  ut  ipse  testatus  est,  densa  nebula  primitus 
locum  illum  ofl^uscatum  reddidit,  qua  statim  dispa- 
rente,  subsecutajux  sole  clariorresplenduit.  In  me- 
dio  ilius  splendoris  velut  in  excessu  mentis  elTec- 
tus  antistes  conspicatur  duos  apparuisse  mira  cla- 
ritate  fulgentes,  Remaclum  videlicet  et  I^mber- 
tum,  sanctissimos  seque  pontiflces,  quos  audivit 
arcano  quodam  murmure  de  hi^  quee  acciderant 
inter  se  colloquentes. 

ADNOTATIONES. 

Annus  erat  ab Incarnatione  Domini,  Ex  hoc  loco 
Q  /Egidius  Aurea;  vallis  hausit  alteram  partem  capi- 
"  tis  secundi  sui  libri,  quod  incipit  «  anno  Dommi 
1071.  » 

CAPUT  XXIII. 

Adoxemplnm  commemorantur  dictasanctorum, 

Non  orgo  sit  onerosum  intento  lectori  quod  pau- 

luhim  vidcmur  hic  ab  historia  digredi,  ut  ad  con- 

firmandam  fldcmhujus  miraculi  gratia  quaedam  col- 

ligamus  de  simili.  B.  papa  Gregorius  ibi,  inquit, 

sanctos  necesse  est  mcjora  signa  ostenderOy  ubi  de 

eoTumpreescntia  potest  mens  inGrma  dubitare;  quod 

utiquo  liunc  sanctum  manifestum  est  idipsum  de  se 

dubitantibus  ostcindisse.  Ubi  vero^dMJacentsancti 

in  suis  corporibuSy  ac  maxime  ubi  plerumque  con- 

tingit  ossasua  roviscro  beatos  spiritus,  non  dubium 

est  quin  valeant^  sicut  el  faciunt^  pura  mente  quee- 

C  rentibus  innumerH  monstrare  miracula^  sicut  de 

uonnullis  legitur^  et  de  Elisseo  Begum  testatur  his- 

toria. 

Rgit  ergo  pius  Jesus  pietate  sui  solita  cooperans 
sancto  suo  divinitatis  suee  gratiam,  ut  puncto  tem- 
poris  toto  pene  agnoscente  mundo  innotescere  da- 
retur  etiam  futuris  sanctis  quanti  csset  meriti  apud 
se  sanctus  iste,  qui  ab  injustis  tanto  contemptui 
ducebatur  in  terris.  Nunc  ad  rem  redeamus,  ut  quae 
sequuntur  fidehter  disseramus. 

CAPUT  XXIV. 

Mulicr  nimium  contracta^    ad  sanctum    deportata 

statim  estsauala^  et  ad  Iioc  coniluenle populo  im- 

plotur  ecclesia. 

Interea  coram  gloriflcato  patroni  nostri  corpore 
deportatum  est  quiddam  monstri  simile,  creaturse 
^  quidem,  sed  non  hominis  habens  cfflgiem  in  misc- 
rando  corpore.  Erat  enim  mulier,  ex  parochia  Pa- 
risiensi  ad  sanctorum  merita  non  sinc  nutu  Dei  de- 
lata  in  hanc  nostram  provinciam,  quam  morbus 
paralysis  in  modum  globi  constrinxerat,  cum  vexa- 
tionc  corporis  horriflca.  Erat  hujusmodi  vidcre 
quod  ad  praedicandam  omnipotentiam  Salvatoris 
monstri  similo  diximus,  utrosque  videlicet  talos 
rctrorsum  adhserentes  renibus,  utrarumque  ma- 
nuum  in  volam  reflexis  unguibus,  contractisque 
nervis,  cute  tantum  supraducta ,  siccis  obriguisse 
OBsibus. 

Talis  ut  coramsanctuario  est  depositayreviviscere 


S27 


GODEFREDI  STABULENSIS  MONACHI 


938 


divina  viriute  niembra  coeperunt  arida,  panlatim-  ^ 
que  videbantur  reformari  vultus  et  habitudo  cor- 
poris  in  virtutem  pristinam.  Ac  primum  extensis 
manibus  trementia  membra  contrectabat  diligen- 
tius ;  ac  sensim  nitebatur  se  extendere,  una  tantum 
tibia  remanente  debili,  cseterorum  dissolutis  ar- 
luum  contractionibus.  Fluunt  totis  ex  paHibns, 
adsunt : 

Nolus  el  ignotuSyCivis  simulet  peregrinus. 
Ast  illud  templum  venientes  non  capit  amplum, 

Implentur  patontes  porticus  et  claustrorum  cedi- 
ficia  una  voce  proclamantium  in  coelos  Christi  ma- 
gnalia.  Ut  sese  habetfides  tunc  illic  assistentium , 
quid  ad  laudem  Creatoris  potuitadjicipotissimum? 
Omnis  creatura  visa  est  in  confessoi^e  suo  collau- 
dare  Christum  Dominum,  sicut  animadverti  potest  g 
ex  adjectione  sequentium. 

CAPUT  XXV. 

Campana  maxima  dat  sonitum  nullo  impellente, 
muHitudo  languentiam  dicto  citius  sanitati  pris- 
tinse  restituuntur. 

Facta  igitur  tanti  confessoris  glorificatione,  cam- 
pana  maxima  repentinum  sonitum  coQpit  darenullo 
impellente.  Post  haec  cum  alise  simul  ob  hoc  mira- 
culum  pulsatce  laxarentur,  illa,  ut  cceperat,  perse- 
verans  ob  solemne  Dei  miraculorum  semperaudie- 
batur,  quia  ut  putatur  ex  Dei  providentia  innote- 
scere  volens  universis  cooperari  Deum  in  sancto 
8U0  virtutum  incrementis,  quibus  valebat  protesta- 
batur  indiciis.  Suspicantibus  vero  quibusdam  ne 
forte,  utest  mos  humani  ingenii,  hocoperecujus-  Q 
quam  latenterfieret,  ascensaturrieditusnil  reperit 
quod  hujusmodi  fictitium  reprehenderet.  Vulgata 
ergo  fama  unius  salutem  recuperantis,  csecorum, 
claudorum,  aridorum  confluxit  mox  multitudo  mi- 
serabiliSy  ex  quibus  multos  palam  fuit  videre,  ex 
diversis  regnis  prsesentibus  dicto  citius  restitui 
pristinae  sanitatiygloriosissimipatronimeritis  inter- 
venientibus.  Quis  hominum  sigillatim  potuit  digno- 
scere  genera  sanitalum  in  diversis  eegrotantibus, 
quse  illic  coelitus  exhibita  sunt  divinis  medicami- 
nibus  ?  Nam,  sicut  valens  medicus  gnarus  cujusli- 
bet  segritudinis,  ut  cuique  novit  prodesse,  potio- 
nem  aut  antidotum  porrigit  invalidis ,  sic  divina 
gratia  quibus  placuit  coeleste  medicamentum  infudit 
advenientibus  singulis.  Qui  nlienis  advecti  fuerant  •% 
manibus  ad  sua  propriis  remeabant  gressibus. 
Quis  illic  tenerese  potuitaDeilaudibus?  Ecclesia, 
ut  diximuSy  usquequaque  plena  erat  Deo  gratias 
clamantium  congratulantiumquc  vocibus. 

CAPUT  XXVI. 

Contractus  quidam  in  crypta  opiscopo  Cameracensi 
prwseate  erigitur,  et  aiier  debilior  cwteris  a  cu- 
biculariis  duobus  delalus  coram  omni populo  sos- 
pitati  redditur. 

Sicut  ergo  hunc  Dei  confessorem  magnifice  su- 
perius,  sic  et  martyrem  Christi  operari  manifestum 
fuii  inferius.  Nam  eadem  hora  qua  illic  aderat  me- 
moratus  episcopusy  aderat  et  quidam  eleemosinam 


ab  eo  postulans  accipere,  totis  contractis  artubus. 
Audita  vero  hujusmodi  forinsecus  operatione,  po- 
stulabat  se  juvari  ne  impediretur  illic  seturbis  com- 
primentibus  pervenire.  At  episcopus :  Noli,  inquit, 
ne  non  ^pervenian  diffidere ,  poiens  est  Dominus 
eamdcm  tibi  misericordiam  per  eadem  merita  sauc- 
torum  hic  impendere.  Quae  verba  statim  secata  est 
virtutis  efficacia,  nam  restitulus  ille  peregrinus 
gressibus  antiqua  firmuvit  vestigia.  Festinaverunt 
inde  quidam  ex  Qubiculariis  ad  regis  palatium,  ir- 
ruerunt  alter  quisque  post  alterum.  Quivis  ergo 
posterior  quasi  novum  id  nuntiabat  quod  alius  prior 
identidem  edixerat.  Domine  rex,  inqurunt,  audi  et 
inlellige  quid  possit  sanctus  ille,  quid  nunc  opera- 
tur  magnifice ;  vere  testamur  hodie  vidtsse  nos 
mirabilia,  quse  ipso  Deus  operatus  est  per  sui  con- 
fessoris  merita. 

Cumque  necdum  fldem  dictis  adhiberetarchtepi- 
scopus,  fecit  experiri  factis  hoc  modo  rem  omnem 
diligentius.  Cucuri*erunt  statimduo  ex  cubiculariis, 
et  arripuerunt  quem  invenerunt  jacentem  in  por- 
ticu  debiliorcm  cseteris,  non  dissimilem  illius,quem 
desci*ipsimus  in  virtutum  exordiis.  Hunc  deporta- 
tum  coram  sancti  prsesentia  in  pavimentum  pro- 
jecerunt,  velut  sarcinam ,  non  se  penitus  movere 
valentem  in  parte  altera.  Videres  illico  divina  vir- 
tute  dissipati  membra  compingi,  nervos  stringi, 
jungi  ossa,  compleri  viscera,  valetudine  firmari 
singula  membra.  Qui  paulatim  se  suberigens  ap- 
prehenso  cornu  altaris  in  pedes  constitit,  sicque 
formosus  facio  et  habitudine  alter  quodammodo 
quam  videbatur  apparuit. 

Haec  non  nisi  visa  scribimus ;  quse  pariter  vide- 
runt  millia  populi  ex  diversis  nationibus. 

CAPUT  XXVII. 

Dum  pro  his  pendot  in  duhio  animns  regis  et  ar» 
chiepiscopi^  quidam  in  praesentia  ipsorum  defert 
baculum  paralytici  curati  sub  attestatione  capi" 
tis  sui. 

Nuntiata  sunt  hasc  itase  habereregi  et  archiepi- 
scopo,  propter  quae  pondebat  eorum  animus  in 
dubio.  Astitit  intcrea  in  medio  quidam,  cujus  no- 
men  excidit,  de  curialibus,  ostendensque  pro  teste 
baculum  :  En,  inquit,  hoc  indicium  virtutis  accepi 
ab  uno  qui  erat  paralyticus,  quem  coram  divinitus 
sanari  et  exsiliic  vidi  utrisquo  pedibus. 

Quis  vero  polest  esso  tam  aversus  a  vero,  tam 
mentc  captus,  qui  neget  haec  omnia  quse  vidimus, 
imo  sine  Dei  nutu  ac  potestate  administrari  credi- 
mus.  Non  est  meum,  o  rex,  te  fallere;  si  quid  in 
hoc  mentior,  caput  ex  me  accipe. 

CAPUT  XXVIII. 

Cameraccnsis  opiscopus  utriusque  visa  denuntiat^ 
et  regi  exterrito  archiepiscopus  bonum  restituit 
per  baculum  quem  manu  tonebat. 

Dum  ista  dicuntur,  et  illa  referuniur,  cum  nec- 
dumarchiepiscopus  quodinjuste  tenebat  ad  redden- 
dum  uUo  modo  flecteref  uryLietbertue  Cameracens  10 


339 


TRIUMPrajS  &  RBMACLI.  —  UB.  II 


330 


episcopas  adveniens  admissus  cst,   qu»  viderat  A  Schafnaburgcnsis  his  verbis  :  «  Attonitis  omiiibus 

tanl«e  rei  novitate,  rex  tiniore  vehemenlisssimo 
correctus,  ne,  forte  sicunctaretur,  ccelestis  ineum 
protinus  ultio  procederet,  non  solum  ablata  resti- 
tuit,  sed  recentibus  etiam  donis  pro  maniAcentia 
regia  magnifice  cumulavit.  >» 

CAPUT  XXX. 


verbis  cvidentibuscoramelocutus  est.  Non  est  tibi, 

ait,  utile   sedendum,   domine  mi   rex,  quia   quod 

tandem  es  factunis,  credo  serius  quam  velisfacies, 

Noveris  duos  illos   coelestis   imperatoris  milites 

graves  super  te   causas  inter  se  ogentes,  et  quia 

timeo  tibi   imminens  periculum,  nuntiaturas  inde 

▼enio  tibi  sanum  consilium.  Sine  mora,  si  non  vis 

perire,  qu«e  injusie  tulisti  sancto  sua  rostitue.  Ad- 

JQngant  se  huic  tam  episcopi  quam  duces  cum  eu- 

bienlariis,  idem  deprecantes  fieri  non  fictis  lacry- 

mis. 

Tunc  rex  his  velut  exlerritus  exurgens  de  solio, 
conversusque  ad  episcopum,  Non  nmplius,  inquit, 
differre  possum  id,  ut  video,  nec  enim  in  hoc  tibi 


Belatio  quare  Aquisgrani  quondam  deportstus  nil 
simile  fecerit^  sed  hic  in  sua  sedepontiBcali. 
Hoc  etiam  adjiciendum  operaB  pretium  cst  huic 
operi,  .quod  cum  efficere  non  dissimiliter  posse 
hoc  alibi,  vel  in  suo  quo  requiescit  loco,  aui  quo 
similiter  devectus  est  Aquisgrani  palalio,  maluit 
hoc  effechim  iri  in  sua  quondam  sede  pontificali. 
Egit  enim  divina  gratia  digna  rccompensatione,  ut 
ubi  pro   contemptu  soBculi  olim  honores  dignita- 


plas  consentio.  Quod  a  me  non  bene  consulto  ac-  g^sque  reliquerat,  eligens   Deo  arctius  inh»rere. 


cepisti,  si  vis,  restitue,  quoniam  ei  qui  tam  evi- 
denter  a  me  suum  requirit,  velisnolis,  meum  erit 
reddere.  At  ille,  Quaudo  quidem,  inquit,  sic  Deo 
placct,   nec  aliter  potest  fieri   (porrigit  baculum 

<tvem  tenebat);  en,  inquit,  domine,  bonum  recipe 

^uod  dedisti. 

CAPUT  XXIX. 

'f^ex  vi  suoram  irrumpens  in  ecolesiam  aceepto 
baculo  sancti  bonum  reddit,  satisfaclione  humiJi- 
ter  factay  et  contractus  quidam  erigitur  eadem 
hora, 

Procedens  itaque  rex  de  palatio  stetit  super  gra- 

«ins  qui  praeeminebant  in  templo;  persultabat  ergo 

^cclesia  vocibus  gaudentium  Deumque  laudantium. 


illic  mngnificentius   exiboretur  ei  honor  ct  gloria 
Dei  administrattone. 

Neque  vero  reticondum  est  hoc  ejus  patientise 
pietatisque  exemplum  quod  eos,  qui  advei*sari  sibi 
videbantur,  in  hoc  jam  plurimum  magis  beneClciis 
attraxorit  quam  qualibet  plaga  vel  ultione  meritos 
caercuerit. 

GAPUT  XXXI. 

De  matrona  quadam  ipsins  urbis  orbata^  et  lumini 

pristino  restauratn, 

Matrona  quaedam  de   ipsa  civitate  per  multum 

tempus  privata  fuerat  oculorum  lumine,   quse  ut 

ex  voto  pro  serogaturapervenitadcorpus  venerabi- 

lestalimexdivined  clariiicationispr8esentia,detcrsa 


Ipse  autem  admirans,    Tarde,  ait,  ul   rcor,   iHuc  p  tenebrarumcaligine,InxorbibusrefuIsitgratissima, 


perveniam,  ut,  sicut  sancto  placet,  ei  satisfaciam. 
^ix  igitur,  irrumpentibus  ministris  iler,  per  popu- 
li  medium  pervenit  in  prsesentia;  ubi  fiebat  opus 
divinitatis  celeberrimum. 

Accepto  itaque  statim  a  custode  pastorali  baculo 
sancti, 

Stans,  ait :  Enrecipe  quod  reddo  tuum  tibiy  sancte^ 
Jgnoscendo  mihi  veniam  concede  roganti, 

Sic  rex,  reposito  baculo  super  corpus  venerabile, 
coniltens  peccatum  humilialo  capite,  regressus  est 
celerrime,  eadem,  ut  comperimus,  hora,  qua  facta 
estsancto  ab  rege  justitia; 
Quidam  contractus  gressu  stat  sospite  sanus. 

Protinus  ergo  dantur  Deo  altissimo  ab  universis 
laudes  et  gratiae,  concinitque  pariter  clerus  civita- 
tis  Te  deum  Jaudamus  officiosissime 

Qu8B  vel  quanta  miraculapost  heec  facla  sintim- 
possibile  est  cuiquam  scribendo  perstringere,  ex 
<iuibus  nonulla  pi*opter  concui*sum  strepitumque 
tomultuantis  populi,  ad  nostri  notitiam  non  potue- 
niDt  pervenire ;  ea  tamen  quse  vidimus,  vel  ab  aliis 
visa  fideli  relatione  didicimus,  silentio  prsBlerire 
nefas  putavimus. 

ADM0TAT10ME8. 

Ptooedens  ilaquerex  de  paJatioatetit  superara- 
do»  gui  juneeaunebBat  ia  tempJo.  Confirmat  hanc 
•atitfacnonem  et  humiliationem  regis  Lambertus 

Patrol.  GXLIX. 


ipsa  pro  hujusmodi  munere  divinitus  adepto  duos  e 
familia  sua  iradidit  sancto. 

CAPUT  XXXII. 

De  cseca  nata  et  visui  condonata. 

Qusedamitem  mulierad  hoc  solemne  miraculum 
deducla  fuerat,  cuilumen  oculorum  exmatrisutero, 
ut  ipsa  falebatur,  natura  nogaverat;  hsec  orando  fi- 
deliter  cum  coiteris,  non  casso  promehat  talia  ab 
intimis  cordis  :  Sancte  Dci,  pie  et  exaudibilis,  qui 
tanta  tamque  rairadeificeliic  operaris; 
Qui  pricstas  aJiis  ciliusqusecunquG  rogaris\ 
Quem  non  noscodiem  da  cernerey  peJJeque  noctem, 
Quce  me  teira  diu  miseram  possedit  ab  ortu. 

Statim  ut  caput  erexil  cum  oratione,  aperti  sunt 
Dparitcr  ocelli  cum  sanguinis  profusione; 

Namvirtus  tetrissplendens  jubar  intuJit  umbris 
Mox  etamica  dies  vacuos  iJJuminat  orbes, 

Illa  vero  videns  lumen  insolitum,  ut  jure,  lauda- 
vit  l(Btissima  medicum,  ac  pro  teste  hujus  miraculi 
stillantemob  oculis  cruorem  prolulit  in  aspectum 

populi. 

GAPUT  XXXlll. 

De  misero  strumam  habente  in  capite  et  sanato. 

Cuidam  misere  struma  creverat  in  capite,  quee 

intumescens  aurem  oocupaverat  cum  facie,  quee 

pestis  non  minus  misero  Yidebatur  ineommoda^ 

11 


831    GODEFREDI STABULENSIS  MONACHI  TRIUMPHUS  S.  REMACU.  —  UB.  II.       332 


quam  erat  omnibus  visu  turpissima.  Hic  ubi  cum 
Cttteris  astitit  coram  sanctuariOy  repente  disparuil 
omnis  vitiosa  illa  inflatio.  Nam  his  qui  eum  antea 
videraEt  intuentibus,  non  sine  admirationo  visa  est 
remissa  cutis  suo  loco  eequaliler  resedisse,  nec 
quidquam  ex  eo  morbo  remansisse,  praeler  cicatri- 
cem  in  capite. 

CAPUT  XXXIV. 

De  puelia  septenni  paralytioa  et  aanata, 
Mulier  filiam  suam  septennem,  silicet  paralyti- 
cam,  illic  deposuit,  cujusfidesfiliaB  salutem  statim 
impetravit.  Hi  ergoqui  Dei  virtute  sanatam  puellam 
▼idebant  erectam,  super  populum  manibus  offere- 
bant,  ac  meritum  confessoris  Ghristi  teste  mira- 
oulo  magnificabant.  « 

Gum  autem  ignoraremus  quse  esset  virtutishujus 
efficacia,materpropeassistens  cum  lacrymis  excla- 
mavit  leetissima.  H»c  ait,  quam  video,  processit  ex 
meo  utero,  de  cujus  paulo  ante  soio  funere  mihi 
erat  exspectatio,  quia  ex  omni  parte  praemortua, 
spiritu  tantumpalpitabattenuissimo.Tunc  verotan- 
tus  ab  utroque  sexu  factusest  clamor  admirationis, 
ut  non  videretur  posse  finiri  vox  continuala  cum 
lacrymis.  Exsultabant  enim  omnes  in  laude  Dei 
voce  sine  verbis,  tanto  sonitu  quantum  vix  fecre 
posset  auditus  quilibet  capabilis. 

Videbatnr  praeterua  cuique  foris  ad venienti  rople- 
tamfuissetotamillamecclcsiamgloria  ct  majestate 
Domini,  ubi,  delectabanturinhabitantestanquamex 
Dei  prsesentia  suavitate  inenarrabih,  utrevoraillic 
posset  dici,  sicutotdicebaturnon  immerito  :  Domi- 
nu8  est  iiiJoco  isto  {Gen.  xwiii).  Ipsoergo  diecele- 
britatem  hanc  divinorumoperumgavisaestetterra 
quodam  modo  se  sentire  non  minus  quam  cu3lum. 
Quee  enim  tribus  exactis  mensibus  non  maduerat 
aquis,  herbis  cum  germine  pene  arcscentibus,  ea- 
demnihilominusdie  divina  operatione  omnem  viro- 
rem  recepit  largiter  infusis  imbribus. 

GAPUT  XXXV. 

De  clerico  distortis  pedibus  ab  ortu  et  saiiato 
Gum  jam  sol  vespertinus  ad  occasum  declinaret, 
et  adhuc  populus  frequens  in  laudes  Ghristi  confes- 
soris  acclamarct,  factum  est  aliud  quoddam  divinae 
operationis  miriflcum,  ad  praedicandum  ejusdem 
pii  protectoris  meritum.  Adillam  venerationem  sa- 
lutiferam  quidam  clericus  a  pntre  est  devectus,  qui 
transversis  vestigiis  distortos  pedesabutero  matris 
fiierat  passus.  Nec  mora,  visitatus  est  ab  eodem 
medicoin  medio  circumstantium,  qui  singulis,  prout 
noverat  corapetere,  porrigebat  ejusmodi  medica- 
mentum.Ille  statim  salutem  se  sensisse  indicabat; 
sed  ejusmodi  res  intuentibus  uon  ad  liquidum  fi- 
dem  preestabat,  quia  cum  priori  similitudine  adhuc 
calcei  pedibus  hserebant. 

De  curia  vero  cubicularii  ac  plerique  nobiles  ad- 
erant,  ipsi,  discalceatis  pueri  pedibus,  virtutemDei 


B 


^  Admirantes  Ghristique  confessorifi  inipsomeritum 

efferentes  magnificabant. 

GAPUT  XXXVI. 

Altero  Biano  facto  consilium  agiturf  nt  ghriGcutum 
corpus  ad  locum  suum  referatur, 

Claudilur  illa  dies  relineus  per  ss^ula  laudes, 

Acta  quies  nocte^  redeunt  spectacula  mane. 

Requisivit  ergo  dominus  abbas  revehendo  ad 
(ocum  suum  glorificato  sancti  corpore  consilium  a 
suis,  etdatumestsanum  consilium  minime  redilum 
differri,  ne  postea  id  quod  ex  voto  cesserat,  quid- 
quam  nobis  fioret  impedimenti, 

Igitur  cum  honestissima  clericorum  S.  Lamberti 
cooperatoris,  ut  vere  fatemur,  earum  virtutum  tam 
processione  quam  pari  devotionedecessimus  exsul- 
tantes  ab  iila  civitate  :  erat  autem  vox  una  omnium 
in  laudes  Ghristiconfessoris  acclamantium  : 
A  vctOf  proBSuI  agie^  patrone  noster  inclyte^ 
Spcs  0  tuis  (idissimay  nos  tuajuva  gratia; 
Tu  lux  decusque  Gallise,  cumplebe  clerum  protege^ 
Cui  posse  scimus  plurimum,cura  languores  crimi- 

num, 
Huc  te  delatum  plurimis  efTuIsisse  miraculis, 
Hinc  redire  cum  gloria  tota  congaudet  pairia  : 
Ad  bi^us  csetu  curise  redduntur  tibi  gratise, 
Quse  tota  tuo  ex  nomine  c6Iebratur  magniSce. 

GAPUT  XXXVII. 

De  statione  eis  Mosam  facta  et  de  puerorum  scbo^ 
larium  laude  nominatissima,  et  de  ipsius  loci 
traditione  a  possessoribus  sancto  Srmata, 

Nec  minus  his  dignum  videtur  tllud  commemo- 

Crandum  quod,  ad  illorum  similitudinem  ijuerorum 

Dominicum  Hossanna  Redemptori  proclamantium 

{Mattb.xxi),  in  laudem  quoque  hujuss&nctifactum 

esse  crcditur,  non  tamcnprceter  divinaegratisepla- 

citum. 

In  redeundo  itaque,  transmisso  amne,  cum  cis 
Mosam  perventumcssetinlocis  campestribus,  sta- 
lionem  illic  ficri  ad  audiendam  missam  impetravit 
a  domino  abbateomnisille  civium  cxtrancorumque 

populus. 

Interea  faota  mora,  dum  parabatur  celcbrari  di— 
vinum  offtcium,  de  tota  civitate  puerorum  schol 
convenerunttanquam  ad  eyus  venerandiPatrisobse- 


quium,  qui  scandentes  proximi  montis  cacumina> 
extulerunt  voces,  velutangelicas,per  uubila.  Na 
D  dispertiti  a  se,  quasi  tribus  per  choros  ordinibus,la 
dom  Deo  cecinerunt  pro  confessoris  sui  triumpL 
et  Ghristi  mirabilibus. 
Introitum  cantus  magna  vox  laude  tenemus, 
Inde  CruciBxum  laudate  in  carne  secundo, 
SalvOf  festa  dies,  resouant  Iioc  ordine  laudes. 

Non  abs  re  ergo  creditur  sestimandum  id  actu 
esse  quod  nullius  magisterii  professio,  vel  humai 
suaseritsuggestio;  sed  haec,  sicut  et  alia,  fieri  &~^ 
stinaverit  fideliter  invocata  sanct^e  Trinitatisopit^i'' 
latio.  Nam  sicutquodantececineratPsalmistafuttf' 
rum,  ita  etiam  credimus  in  Gbristo  impletum,  si^ 
sane  et  in  hoc  sancto  propter  inimicos  k  DoudiiO 


a 


333 


SAMUEL  MAROCHIANUS,  -  NOTITIA. 


334 


manifestata  perfectaque  est  laus  ex  ore  infantium  0  a  rcge  Siglberto  decentissime  regendo  tenuit,  re- 

gendumque  sua  vice  suis  succeasoribus  eatenus 
reliquit. 

Hevocatis  ergolegitime  tam  monachis  qnamlai- 
cis  sub  ditione  abbatis,  ex  ejus  nomine,  Stabulaus 
reversi  sumus,  potiti  optata  securitate. 

Taliter  ergo  post  innumerabilia  divinse  virtutis 
miracula,  victrieia  divini  patroni  nostri  ossa  suo 


{PsaL  viii ;  Malth.  xxi), 

Finitis  itaque  prfledictis  modulationibuSy  descen* 
deruni  acturi  nobiscom  divinorum  mystoriorum 
celebritatem ,  qute  omnia  completa  sunt  cum  fide- 
linm  Totivis  oblalionibus. 

Eodem  vero  die,  sancto  tradiderunt  locumtin  quo 
facia  statione  quieverat,  hi  qui  erani  bsei^edes  ejus-* 


dem  cespitis,  ejusque  in  houoro  pie  perseverante  ^  loco  sunt  reposita. 

solemni  devotione  plebis,fundamenta  ecclesi»  sta-  Unde  gaudeamus,  tanti  confessoris  adepti  patro- 

timjactatasuniabaccolis,  quse  postmodum  ad  per-  cmium,  qui  nobis,  cumdeesset  humanum,  meritis 
fectum  dedu/Bia  erevit  in  opus  divinso  servitutis.      q  suis  divinum  obiinuit  [auxilium. 

AnNOTATiONES.  Gaudcat  etiam  coenobialis  Pater  noster,  eatenus 

Fundamenta  eeclesiie  statimjactata sunt  abacco-  confectus  mcerore  diurno,  cui  ad  hoc  labor  impen- 

lis.  Exstat  adhuc  hodie  ecclesia  parochialis  prope  $qs  nil  proFuit  exacto  amplius  quinquennio. 


poKam  et  pontem  Amaricordis,  quiB  ex  miraculo 

illo  ecclesia  Sancti  Remacli  nominatur,  non  longe 

a  moniibus  e  quibus  scholares  laudes  S.  Remacli 

hic  cecinisse  scribuntur. 

GAPUT  XXXVIII  ET  ULTIMU^L 

Ad  propria  heta  regressio,  Malwiundir^i  revin^ 
dicatio,  et  postremo  manc  Stabulaus  tendentibus 
a  viculas  ignotw  super  scrinium  sancli  sessio ,  el 
ossium  sanctorum  suo  loco  repositio. 


Gaudeat,  inquam,  proeter  spem  sibi  provenisse 

tantam  gratiam  quam  non  potuit  adipisci  per  hu- 

manam  gratiam. 

Non  potentum  ac  principum  juvit  privata  gratia 

i  -nil  ad  hoc  valuerunt  humona  consilia ,  nil  profuit 

'  ad  curiam  frequens  itus  et  reditus,  nil  prseterea 

promovit  huic  exhaustus  cernrius,  nil  auri  vel  ar- 

genti,  quse  prima  mortales  ducunt,  largitio  facta 


Gralia  autem  Dei  solius  per  meritum  sui  confes- 
soris,  cum  voluit,  his  flnem  imposuit  miseriis. 

Bt  nos  in  his  finem  facere  cupienteS)  paulo  ces- 
sandum  ab  hoc  opere  decernimus,  ut  si  ad  alia  scri- 
benda  quas  post  haec  apud  nos  per  eum  magniflce 
claruerunt  intendimus,  interim  vires  scribendiper 
otium  reparemus. 


Inde  digressi  ad  propria  fesiinabamualseti ;  ipso      J«8*<>  profusms. 
vespere  Malmundarium  protectorem  noatrum  atque 
Iriumphatorem  detulimus.  Quem  locum  cum  trium- 
pho  nobili  reacquisilum  ipse  per  se  revindicavit 
Pater  legitimus. 

Hunc,  inquam,  locum  nunc  seternaliter  revindi- 
cavit^  quem  in  initio ,  vepribus  omnique  spurcitia 
eliininaia,primu6  incoluii,  electumque  sibi  habiia- 
ealum  divinisculiibus  mancipavit,  traditumque  sibi 

FlN18. 

Diploma  quo  antiqua  eoniroversia  Malmundariensium  eontra  Stabulenses  sopitur. 
Lbo  episcopus,  servos  servorum  Dei,  religioso  abbati  venerabilismonasteriiS.  Poin,8anciiqueRema« 
eli  Siabnlao  positi,  tuisque  successoribus  perpeiuam  in  Domino  salutem. 
Cam  summ»  apostolicae  digriitatis...  Reliqua  vide  interepistoIasS.  Leonis  AY,  Patrologiee  tom.CXLtlL 


ANNO  DOMINI  MLXXXV. 


SAMUEL  MAROCHIANUS 

EX  JUD^O  CHRISTIANUS. 


NOTITIA  HISTORICA  IN  SAMUELEM  MAROCHIANUM 

(PossBviNus,  Apparattts  sacer,  II ,  190.) 

SunDeLqui  vulgoMarocAjaniiscognominalur.  Jud»u8,  Fessanus  patria.sn.  <<>86Tole«  ad  fldem  Oiri- 
KUum  coSversus,  scripsit  libeUum  utilem  de  adventu  Messi»  quem  Jud«i  frustm  exspectant  (1)  Mulbs 
iolem  rationibus  probat  JudiBOsesee  inira  Dei,  quodque  pro  gravi  quodam  Pe''»»». '"i„^"°  ".f*'l"^«<» 
mvi  itot  disperBrone.  Mox,  de  vanaobservanlia  lepis  eorum  deque  casc.tate,  et  quod  peccatum  'llad  ma- 
Snmftrit  qilo  Christum  tradidere.Pr«terea,  de  luplici Adventu ipsms, deque  Asconsione  in ccBlum  ao 

(I)  In  titnlo  ediUonis  Argenlinensis  anni  1S23  dlcitur  magisler  aynagoga  qua  eat  ia  Subjulmeata  ia 
ngao  UaroebiaBO. 


S35  SAMUELIS  MAROCHIANI.  336 

reprobationeJudseorum.Deinde,  de  elcctiono  gentium,  apostolorum  autem  loco  prophetarum,  etde  elec- 
tione  sacriAcii  Christiani,  rojectis  omnibus  Judaicis,  ac  tandem  ngit  de  cantu  Christianorum,  quem 
ostendit  esse  gratum  Deo.  Postremo,  cx  ipsis  hostibus  Mahometanis,  et  Alchorano  Judseos  conrutat. 
Erat  autem  hic  libellus,  sive  epistola  ad  quemdam  rabbi  Isaac  missa,  anno  Domini  millesimo,  quam  ex 
Arabico  Latinam  fecit  Aiphonsus  Bonihominis  Dominicani  ordinis,  ann.  1339. 


RABBI  SAMUELIS 

MAROCHIANI 

DE  ADYENTU  MESSI^E  PRiETERITO 

LIBER 

9 

{Bibliotheea  veterum  Patrum^  tom.  XVIII^  pag.  518.) 


ALPHONSl  BONJHOMINIS 

HI8PANI 

IN  SUBSEQUENTEM  SAMUELIS  LIBRUM 
Queai  ex  Arabico  Latinum  fecit 
AD  MAGISTRUM  HUGONKM  ORDINIS  PRiEDICATORUM  EPISTOLA. 


Reverendissimo  in  Christo  P.  F.  Huooni,  magis-  A  juxta  sententiam  Salvatoris.  Ego  yevo  in  transfe- 

tro  ordinis  PrsBdicatorum  dignissimo ,  ac  sacro-  rendo  ipsum  auctoritates  Biblise  ab  isto  Judeo  in- 

sanctee  paginee  professori ,  ejus  suhdilus   frater  ductas  scripsi  in  locis  suis  in  Arabico  parifer  et  in 

Alphonsus  BoNiHOMiNis,  Hispanus,  promissam  ohe-  Latino,non  prout  in  noslra  hahentur  translatione 

dientiam  promptam  in  omnihusacdevotam.  secundum  beatum   Hieronymum,  sed  prout   iste 

Cum  ego  propter  parvilatem  meam  et  insufflcien-  Judeeus  scripsit  quando  composuit  istud  opus.  Et 

tiam  non  sim  talis  qui  vohis  et  pro  vohis  sciam  vel  hoc  feci  ne  aliquis  posset  mihi  imponere,  quod  ego 

possim  aliquid  magni  facore,  vel  saltem  assistcre  in    textu  prsesumpserim  aliquid  addere,  vel  dimi- 

tantumin  laboribusetcurisvestris^quaspronostra  nueie,  vel  immutare;  et  super  hoc  erunt  omnes 

omnium  quiete  ettotius  ordinis  pace  in  curia  sus-  qui  sciunt  Arahicum  tostes  mihi.  Et  hoc  dico  quia 

tinetis  ;  ad  solatium  vestrum  et  uliquale  suhlcva-  Judo^us  islo  nostram  translationem  non  sequitur, 

men  laboris,  habens  hbelhim  antiquissimum,  qui  utaudielis  in  processu.  Me  autem,  utcredo,  opor- 

nuper  casu  fortuilo  dcvcnit  in  manus  nostras,  et  luit  ipsum  exponere  in  Latino  prout  ipse  loquitur 

fuil  antea  tot  temporibus  occultatus,  nova  transla-  in  Arahico,  ejusmodumloquendiquantumest  pos- 

tione  de  Arabico  in  Latinum  per  me  inlerpretatum  sibile  et  ordinem  observando  ;  alia  non  interpres 

vobis  transmitto.  Sciendum  autem  quod  inter  Ju-  B  ejus,  sed  corruptor  libri  sui,  merito  possem  dici;, 

deeos  multum  gloriantur  illi  qui  Arabicarum  obti-  nec  Juda;i ,  si  viderent  ipsum  librum  in  utraqu 


nent  peritiam  litterarum,  tum  quod  illsB  lilterte  sunt  lingua  descriplum,  tnntum  convincerentur  per  eum^ 

in  antiquorum  philosopborum  archivis  scicntiis  co-  si  videant  quod  auctoritates  in  Latino  ab  hoc  des 

pios«,  tum  quod  in  eis,  utpote  paucis  Judseis  et  criptae  Arabico  discordaront.  Sed  cum  solatio  ves — - 

paucioribus  Christianis  notis,  scribunt  conf^denti-  tro,  Pater  etdomine  mi  magister,  hic  est  flnis  aliu@ 

bus  secreta  sua  quse  volunt  aliis  occultare.  Quee  quem  intcndo.  Gouservet  vos  ordini  nostro  Domi — 

etiam  de  causa,  ut  existimo,  Judaeus  iste  scilicet  nus  Jesus  Christus  permuitatemporain  suagi*ati 


catechumenus  auctor  hujus  libri,  non  ipsum  in  He-  et  amore.  Scriptum  Parisiis  per  manum  modic^ 
brfleo  sermone,  sed  in  Arabico  adnotavit.  Sed  opor-  scrvi  vestri  Alphonsi  in  nomine  Domini  nostrimL  - 
tet  quod  vel  tarde  vel  cito  occulta  omnia  revelentur      scricordissimi,  in  quo  speramus. 


337 


LIBER  DE  MESSI^  ADVE^NTU  PRieTERITO 


338 


RABBI  SAMUELIS  PRiEFATIO. 


Samubl  Christianus  (2),  Isaag  Israelitffi  S. 

Conservette  Deus,  o  frater,  et  permanerc  te  faciat 
Qsqnequo  terminetur  ista  nostra  captivitas,  et  con- 
gregetur  istanostra  dispersio,etappropinquetspe8 
noslra,  et  signet  Deus  beneplacitum  suum  super 
vitam  nostram.  Amen.  Novi  el  expertus  sum  quod 
plenitudo  scientise  nostri  temporis  est  in  te,  et  tu 
es  spes  nostrae  certificationis  in  dubiis  Legis  et 


Aprophelarmn,  cum  tuis  expositionibus  gloriosis. 
Unde  ego  particeps  tuse  doctrinse  iieri  desiderans, 
tibr  expono  exitus  [aestus]  cordis  mei  super  illis 
quse  Legis  sunt  et  Prophetarum,  super  quibus  an- 
xior  cum  timoro.  Quapropter  recurro  ad  abundan- 
tem  scieutiam  tuam  et  sapientiam,  et  mitto  tibi  li- 
bellum  istum,  sperans  per  te,  Deo  volente,  in  veri- 
tate  confirmari  ac  in  dubiis  declarari. 


RABBI  SAMUELIS 

MAROCHIANI 

DE  ADVENTU  MESSIJ;  QUEM  JlDiEI  TEMERE  EXSPECTANT 

LIBER 

Scripiuspost  annos  iOOO  ab  uUima  eversione  HierosolYmm  sub  Tito  imp.,  id  est  post  aanum  1072  a  Natttli 

Domini, 


GAPUT  PRIMUM. 

Quarc  JudoBi  sint  iu  ira  Dei. 

Desidero,  domine  mi,  cortiiicari  per  te,  et  testi- 

moniis  Legis  et  Prophetarum,  ot  aliarum  Scriptu- 

raruin,quarenos  Judeei  generaliterpercussisumus 

a  Deo  in  captivitate  ista,in  qua  sumus,qu8e  potest 

vocari  proprie  ira  Dei  perpetua,  quoniam  non  habot 

finem.  Nam  modo  sunt  mille  anni  completi,  ot  ultra, 

quod  per  Titum  fuimus  captivati.Nosscimusquod 

patres  nostri  adoraverunt  idola,  et  occidorunt  pro- 

phetas  et  legem  Dei  abjecerunt;  et  propter  omnes 

istastransgressiones,  Deus  nonpercussit  eos  capti- 

TitatOy  nisi  par  septuaginta  annos  in  Babylonia,  et 

post  tempus  preefatum  placatus  est  eis,  et  reduxit 

608  in  teram  suam.  Et,  secundum  Scripturam,  ira 

Deifuittunc  temporisvalidissimasuperomnes  iras, 

quas  ante  tempora  iila  commemorat  Scriptura,  et 

tamen,  ut  dictum  est,  paBua  tantorum  peccatorum 

non  fuit  nisi  septuaginta  annis.  Etnunc,  domine  mi, 

ira  Dei  quse  in  praosenti  punit  nos  non  habet  termi- 

nnm,  nec  finem  in  Prophetis.Si  voluerimus  dicere 

qnod  ista  prsesens  ira  in  qua  sumus  sit  adhuc  illa 

ira  propter  quam  fuit  illa  captivitas  septuaginta 

annorum,  quia  tunc  complete  satisfactum  est  de 

peceatis  praedictisper  illos  patres  nostros,  nos  faci- 

mu8  Deum  mendacem,  quod  absit,  quoniam  ipse 

DeQ8  verus  et  i^loriosus  illi  captivitati  imposuit 

prefatum  terminum  per  prophetas,  scilicet  septua- 

ginta  annos.  Unde  talis  non  est  responsio,sed  evasio , 

aen  excusatio,  nec  esset  coram  intelligentibuspro- 

ponenda;  et  si  dixerimus  quod  Deus  inilla  transmi- 

ratione  misertus  est  unius  partis  generis  nostri,  et 

nonalterius,  et  illos  quorum  misertus  est  reduxitad 

refledificantlumtemplum,  ut  dicit  propheta  Jeremias, 

etqnodnoB  sumus  de  illis  quorum  non  est  misertus, 

(i)  4iitoo8  tamen  adhuc  iibrum  suum  scripsit. 


B  tunc  dicentnobis  Ghristiani  quodDeusmisertus  est 
eorum  qui  adoraverunt  idola,  et  qui  occiderunt  pro- 
phetas,  crgo  et  nobis,  quia  nos  non  peccavimus. 
Item  in  patribus  peccatoribus  fuit  poena  divine  ul- 
tionis  in  certo  termino,  quare  ergo  nostra  poena 
esset  sine  termino,  qui  non  peccavimus  ?  Itaque 
longa  est  et  sine  tcrmino  pcena  in  qua  sumus,  modo 
jam  sunt  milie  anni,  nec  in  lege  nec  in  Prophetis 
hujus  pcenae  terminum  possumus  invenire.  Quare, 
domine  mi ,  cum  Deus  punierit  patres  nostros  propter 
idololatriam  et  propter  interfectionemprophetaramy 
et  poena  et  culpa  sint  notfle  in  Scriptura,  cum  Deus 
non  punit  bis  idipsum,  pro  peccatis  illis  prseteritis 
fuit  poena,  scilicet  captivitas  septuaginta  annorum. 

C  Et  cum  Deus  non  punit  universaliter  nisi  propter 
universale  peccatum,  oporteret  quod  post  illam  ca- 
ptivitatem  nos  pcccaverimus  omnes  coram  Deo 
peccato  majori  quam  fuerit  idololatria  primorum 
parentum,  et  quam  fuerit  interfectio  prophetaram, 
ex  quo  Deus  pro  illis  peccatis  punivit  patres  nos- 
tros  septuaginta  anni  et  non  amplius,  et  nos  ptmi- 
vit,jam6unt  mille  annis  et  ultra,  et  punit:  dispersit 
nos  per  quatuor  partes  mundi.  Tamen  quidquid 
contingat,  Dei  sumus  in  omni  eventu,  quia  nulla 
est  excusatio  super  dicta.  Responde^ 

GAPUT  II. 

Probat  quodfpro  quodamgravi  peccato  in  quo  aunt^ 
sint  in  hac  dispersione,  et  arguitur  contra  eoram 
D     observaatiam  Legts, 

Supposito  igitur,  domine  mi,  quod  Bumas  inpeo- 
cato  aliquo  maximo,  rogo  nunc  quod  oertifiees  me, 
si  postquam  Deus  dispersit  nos  de  Jerusalem  et  mi- 
sit  in  captivitatem  istam  longissimam  sen  perpe- 
tUDm,propter  illud  peccatum,  auctoritate  nostra  et 
propria  voluntate  sine  speciali  mandato  Dei,  our  nos 


339 


SAMUEUS  MAROCHIANI 


340 


in  captivitateislanonincoepimus  observare  circum- 
cisionem,  et  Sabbatum,  et  alias  cseremonias  quas 
tenemus  secundum  legem  Mosi.  Nam  nos  cognos- 
cimus  quod  a  tempore  quo  Titus  destruxit  civitatem 
sanctam,  et  templum  combussit  et  bibliotbecas,  et 
nos  in  captivitatem  istam  dispersit,  et  ex  tunc  ees- 
savit  inter  nos  vigere  sacrificium,  oblationes  et  ho- 
locausta,  et  Deus  non  promisit  nobis  postea,  per 
prophetiam,  nec  per  revelationem  aliquam  certam, 
quod  nosdeberemus  redire  aliquando  in  Jerusalem 
in  statu  pristino,  nec  mandavit  nobis  postea  quod 
observaremusobservantias  praedictas.  Videturergo 
sequi  quod  nos  non  a  Deo,  sed  ub  aliis  qui  crant  in 
ira  Dei observantias  prgodiclas  accepimus  et  tene- 
mus.  Et  videtur  quod  juste  dicent  nobis  abversarii 
nostri ;  Sicut  vos  observatis  circumcisionem  et 
Sabbatum  et  legitis  insynagogisIibrosMosietpro- 
phetarum  sine  mandato  Dei,  quare  non  assumitis 
vobis  similiter  et  sacrificium  et  non  facitis  vobis 
sacerdotem,  et  regem,  et  principem,  et  unctiones 
sanctas  et  incensum,  et  quare  non  scdificatis  vobis 
altaria,  et  servatis  caeremonias  et  omnia  alia  quse 
sunt  in  Lege  contenta,  si  Sabbatum,  et  circumcisio- 
nem,  et  plura  alia  quee  observatis  secundum  tradi- 
liones  vestras  sine  mandato  Deipropria  voluntate, 
ex  Qtraque  parte  curritis  in  ofTensam  Dei  ?  Et  si 
heec  prssdicta  facitis  contra  voluntatem  Dei,  vel  si 
dicitis  quia  volantas  Dei  est  quod  hsec  servetis,  et 
bene  placitum,  quod  tamcn  ostendere  non  potestis, 
qaarenonobservatis  supradictaaUa,quorum  multa 
facere  potestis?Et  si  non  permittunt  vos  facere  re- 
ges  populi  subquibusjacetis,permittenttamen  vos 
molta  alia  facere,  sicut  permittunt  circumsionem 
-ei  Uliros  el  synagogas,  et  alia  quss  servatis.  Et  ad 
Ii86^,  dbAune  mi,  nonestnobis  inpromptu  respon- 
sio  sttMtciens,  ut  videtur.  Sumus  tamen  Dei  in  omni 
eventii. 

GAPUTIII. 

Qaomodoomnis  observanUa  legia  Judworum  non  est 
acceptabilis  Deo  propter peccatum  io  quo  svnt, 

InveaimuSy  domine  mi,  Deum  loquentem  per  os 
Zacharise,  ei  dicentem,  ubi  loquitur  do  illa  prima 
captivitate  brev^j  «  H»c  dicit  Dominus  Deus  sa- 
cerdotibus  ei  populo  ierrad  :  Quando  jejunastis  ei 
plorastis  in  sexio  et  septimo  toto  tempore  septua- 
giiitaannorumyintellexistis  quod  jejunaretis  adme, 
aut  ploraretis,  ego  tale  jejunium  nolui  a   vobis 
{Zaoh.  \u),Nostra  autem  translatio  aliterse  habety 
sed  ego  scribere  propoao^.sicut  jacent  in   Ara- 
bico  auotoritates  quas  Sfiffuel  iste  adducitj  non 
sicut  sunt  ia  nostra  J9/Ma.)  Innuit  Dominus,  do- 
mine  mi,  in  prtedietis  verbis  quod  dum  nos  Judaei 
fuimus  per  septaigtiiia  annos  in  diota  captivitale 
fuimus  sine  lege^iqoia  jejunium  non  habuimus,  ne 
que  habemus  a  lege  sicut  alias  observantias,  et  si 
militer  fuimns  sino  circumcisione  et  sine  Sabbato 
ei  sine  dubio  omnia  heec  non  valent,  dum  ira  Dei 
manet  super  populum  suum.Illa  vero  prima  ira  Dei 
fuit  brevis,  quia  septiiaginta  annoriim  ;  ista  quidem 


^  in  qua  nunc  sumus,  est  longa  jam  mille  annorum 
et  ultra,  et  non  invenitur  ei  tcrminus  inProphetis, 
et  timeo,  Domine  mi,  quod,  sicut  Deus  misit  in 
captivitatem  illam  brevem  patres  nostros  sine  lege 
et  sine  observantiis  nec  acceptavit  jejunia,  nec 
observantias  legis  eorum,quousque  fuitcompletam 
tempus  posnaB  ipsorum,  scilicet  septuaginia  anno- 
rum,  sic  in  ista  captivitate  ultima  non  accptet 
opera  quse  fecimus  secundum  observantias  legis. 
Quare  constatjquod  nostri  sumus  in  majori  peccato 
nunc  quam  patres  nos  tri  fuerint  in  Babylonia.  Unde 
nos  sumus  in  majori  ira  Dei  quam  illi  essent,  et  per 
consequens  opera  sunt  ei  minus  placita,  et  nos  su- 
mus  ei  magis  odiosi.  Et  patet  quod  illi  propter 
mortem  prophetarum  et  quia  idola  coluerunt,  fue- 

Q  runt  tantum  septuaginta  annisiucaptivitate^^^etnos 
propter  magnum  peccatum  et  maximum  sumus  ca- 
ptivi.  Jam  sunt  mille  anni,  et  ultra.  Et  hseccaptivi- 
tas,  domine  mi,  sine  dubio  est  illa  quam  Deus  per 
os  Danielis prophetfls  vocat desolaiionem,  cum dicii : 
«  Usque  ad  consummationem  et  finem  perseverabit 
desolatio,  elc.  {Dan,  ix). »  Prima  captivitas  vocator 
transmigratio,  Quia  post  modicum  tempus  fuerunt 
reducti  cum  honore  in  Jerusalem.  Sed  heec  vocatur 
desolatio  perpetua,  in  qua  pro  certo  non  miserebitur 
nostri,  sicut  non  miserebatur  patrum  nostrorum  in 
Babylonia,  excepto  quod  consolabatur  eos  per  pro- 
phetas,  qui  promittebant  illis  liberationem,  et  erani 
omnes  simul;  nobis  autem  nihil  promittitur,  etin- 
super  dispersit  nos  per  universa  regna  mundi.  A.t- 

^  tamen  quidquid  contingat ,  Dei  sumus  in  omni 
eventu. 

CAPUT  IV. 
Ostendit  quod  Judasi  sunt  C09ci. 

Domine  mi,  valde  mirabile  est  mihi  de  nobis. 
Speramus  enim  quotidie  liberationem  de  captivitate 
ista,  et  semper  de  hoc  loquimur,  et  semper  loqui- 
mur  de  reductione  nostra  ia  Jerusalem,  et  ideo  su- 
mus  csBci  vel  deceptores  simplicium.  Nam  constat 
quod  post  dispersionem  nostram  qu8B  facta  est  per 
Titum,  non  apparuit  in  nobis  propheta  qui  nobis 
promitteret  reductioncm,  nec  etiam  post  captivita- 
tem  septuaginta  annorum  fuit  propheta  qui  ioque- 
retur  de  ista  captivitate  quae  non  habet  finem  nisi 
in  fine  mundi.  Nec  liberationem  habet  nisi  per 
|v  consummationem  s8ecuIi,quiaDanieIvocat  desola- 
tionem  sine  fine  {Dan,  ix).  Unde  timeo,  domine  mi, 
quod,  cum  tanta  captivitas  non  possit  mancre  super 
totam  gentem  nostram  a  Deo,  nisi  propter  maxi- 
mum  peccatum  in  Deum ;  quod  majus  est  quam 
interfecisse  propheias  et  adorasse  idola,  propter 
quse  peccata  patres  nostri  fuerunt  puniti ;  quod, 
sicut  Deus  non  miseretur  nostri  in  vita,  cum  in  eo- 
dem  peccato  perseveremus,  sic  etiam  non  misere- 
bitur  moriuis  ex  nobis.  Attam.en  sumus  Dei  in 
omni  eventu  qui  evenerit. 

CAPUT  V. 
Quod  Judsei  decipiunt  alios  et  seipsoi», 
Domine  mi,  videturquod  decipiamusalios  einos 


341 


UBER  DE  MESSIiE  ADVENTU  PIWETERITO 


842 


ipsos,  quia  in  libris  legum  et  prophetarum  habe- 

mus  Deum  promittentem  nostraB  genti  liborationem 

et  congregationem  de  dispersione  multipliciter.  Sed 

bene  advertenti  omnes  promissiones  quas  habui- 

mas,  vel  fuerunt  completae  anto  captivitatem  sep- 

tuaginta  annorum  et  in  ipsis  septuaginta  annis,  vel 

promissiones  fuerunt  propter  pcccata  illorum  qui- 

bus  pi^omissiones  fact»  sunt  totaliter  impeditse, 

sicut  propono  coram  te^domine  mi,  exempli  gratia, 

ista  pauca  dicuntur  in  Ezechiele  :    «  Si  feccritis 

justitias  meas,  et  mandata  mea  servaveritis,  congre- 

gabo  vos  de  quatuor  partibus  mundi,et  levabo  vos, 

etadducamvos  per  mare,  et  reducamvosindomum 

sanctam  vestram  (Ezech,  vi).  »  Ecce  quod  id  quod 

Dominus  nobis  promittit  per  Ezechielem  in  prsedi- 

elis  verbis  ct  ahis  locis  libri  ejusdem  prophotee  Jam 

completum  est  ante  illam  captivitatem  septuaginta 

aQDorum.  Ut  omnes  promissiones  Domini  tales  ma- 

jores  et  minores ,  quse  in  diversis  locis  sacrorum 

librorum  continentur,  complotae  fuerunt  antequam 

caderemus  in  istam  ultimam  captivitatem  quse  non 

habet  rmem,  modo  jam  sumus  in  millesimo  anno,  et 

ultra;  nec  in  aliquo  libro  prophetarum  ejus  termi- 

num  invenimus,  nec  ulla  Dei  promissio,  ubi  agit  de 

liberatione   et  congrcgatione ,  intelhgitur  de  ista 

captivitate  perpetua,  sed  de  illis  tribulationibus  ct 

dispersionibuSy  ante  dictos  septuaginta  annos,  nec 

postea  congregatio  de  dispersione  promissa  est  no- 

bis.Undo  oportetquod  postillos  septuaginta  annos 

commiserimus  illud   peccatum   magnum,  propter 

quod  Deus  sine  termino  punit  nos ;  in  quo  peccato 

8umus  et  manc!nu8omnes,aIitcr  Deus  misericordiam 

soam  non  continuisset  in  nobis  ira  lam  longa.  Nam 

videmus  per  Scripturas  quod  omnia  peccata  quse 

commiserunt  patres  nostri  ante  scptuaginta  annos 

prsedictae  captivitatis  punita  fuerunt,  et  de  multis 

exempla  hsec   pauca  induco.  Peccaverunt  patres 

Dostri,  ante  illos  septuaginta  annos,  qui  exiverunt 

deiEgypto;  et  promissio,  eis  facta,  in  eis  locum 

Don  habuit,  sed  in  peccatis  suis  in  descrto  mortui 

Bunt  {Jos.  v).  Peccavit  enim  Moses  ad  aquas  con- 

tradictionis ,  et  terram   promissionis  non  meruit 

(Deu^  xxxii).  Peccavit  ipse  Aaron,  et  portavit  po3- 

nam  (Num,  xx).  Heli  sacerJos  peccavit,  et  ruptis 

cervicibus  exspiravit  (/.  /?e^.  iv),  et  posteritas  ejus 

sacerdotio  privata  est,  ct  tamen  Dous  promiserat 

sacerdotium  in  aeternum.  Sed  hujusinodi  promissa 

intelliguntur  semper,  nisi  propter  peccata  non  me- 

i^antur  accipere,  ut  patet  in  regno  David,  quod 

camalis  posteritas  ejuspri  vata  est  regno.Sicut  etiam 

^us  verus  et  gloriosus  promisit  Abrahae  et  semini 

SQo  terram  illam  in  aetemum  possidendam,  et  fre- 

<iuenter  perdiderunt  eam  propter  peccata  sua,  et 

frequenter  restituit  illis  Dominus  usquo  ad  ultimam 

>^icem  qua  perdiderunt.  Jam  sunt  mille  anni ;  et 

o^tra,  et  jaoi  non  est  spes  recuperandi  eam,  c^uia 

oianemus  onines  in  eodem  peccato,  propter  quod 


A.  terram  nostram  perdidimus.  Et,  domine  mi,  multum 
mirabile  est,  cum  omnes  concordemus  quod  oportet 
quod  post  captivitatem  septuaginta  annorum  in  Ba- 
bylonia  peccavimus  contra  Deum  maximo  peccatOy 
et  tamen  nullus  est  qui  dicat  quod  id  est  peccatum 
propter  quod  incurrimus  tanta  mala.  Et  si  aliquis 
nostrum  cognoscat  nostram  causam,  et  peccatum, 
propter  quod  incurrimus  tanta  mala,  nullus  tamen 
id  aperit  proximo  suo,  nec  ipsemet  qui  cognoscit  in 
suam  convertit  utilitatem,  sed  omnes  jacemus  pro- 
strati.  Et  videmus  manifeste  quod  in  praedicta  capti- 
vitate  septuaginta  annorum  erat  Deus  cum  patribus 
nostris  in  prophetis,  id  est,  Jeremia  et  aliis  prophe- 
tis,  et  dcdit  eis  Salathiel  ducem,  et  principes,  et  sa- 
cerdoles,cumquibus  exiverunt  de  Babylone,peracta 

B  p(Bnitentia,et,pIacato  Deo,8Bdiflcaverunt  Jerusalem, 
et  tcmplum,  et  alias  civitates,  et  effudit  Deus  super 
illos  misericordias  suas  copiose.  Et  tamen  in  ista 
captivitato  nullus  propheta  nobiscum  est,nec  Dens, 
ut  apparet.  Igitur,  domine,  inquiram  et  non  cessabo 
quserere  quod  peccatum  id  est  tantum,  propter  quod 
sumus  in  hac  captivitate  mille  annis,  et  ultra,  nec 
habemus  prophetam,  nec  regem,  nec  sacerdotem 
nec  altare,  nec  sacriiicium,  nec  unctionem,  nec 
incensum,  nec  purificationem,  imo  facti  sumus  ab- 
ominabiles  toti  mundo,  sicut  Deo,et  contemptibiles; 
in  solo  corde  tantum  nostro  regnat  superbia,  quia 
nos  ipsa  praeferimus  toti  mundo.  Et  quod  super  hoo 
scntio  pandam  tibi,  domine.  Nec  minus,  quidquid 
evenit,  nos  Dei  sumus. 

C  CAPUT  VI. 

Qaod  sit  Ulud  peccalum  propter  quod  Judmi  suni 

in  hac  captivitate, 

Nunc  ergo,  domine,  paveo  quod  id  peccatum 

propter  quod  sumus  in  hac  desolatione,  et  in  hac 

coptivitate  ista,  sit  illud  peccatum  super  quod  locu- 

tus  est  Deus  per  prophetam  Amos  cum  dicit  sic : 

c  Supcr  tribus  sceleribus  Juda  convertam  vel  tran- 

sfcram  Israel ,  et  super  quarto  non  transferam  (8) 

eos ,    quoniam  vendidcrunt  justum  pro  argento 

{AwoSf  ii).  >  Et  nos,  domine  mi,  secundum  doctri- 

nam  nostram  dicimus  quod  iste  justus  fuit  Joseph 

niius  Jacob,  qui  fuit  venditus  a  fratribus  suis  in 

^gypto,  et  hoc  tenercm  ego,  nisi  quia  sermo  divinus 

ponit  istud  peccatum  venditionis  quartum  in  numero 

*^  peccatorum  seu  scclerum  Israel.  Ipsi  etiamChristia- 

ni  quibus  sanctorum  librorum  studium  videtur  esse 

traditum  a  Deo  respondont  doctrinse  nostrse  prsedi- 

ctse,  et  dicunt  quod  primum  in  quatuor  scoleribus 

Israel  est  venditio  Joseph  a  fratribus  suis.  Et  secun- 

dum  peccatum  sive  scelus,  assignant  adorationem 

vituli  in  Horcb.  Et  tertium  scelus  occisionem  pro- 

phetarum,  propter  quod  fuimus  captivati  in  Babylo- 

nia  septuagintaannis.Etdicunt  quod  quartumsce- 

lus  Israel  fuit  venditio  justi,  scilicet  Jesu,  qui  ad  lit- 

teramfuitvcnditus,posttransmigrationempr8Bfatam 

scptuaginta  annorum.  Et  si  nos,  domine,  volumus 


(^)  Ibi  in  Biblia  nostra  est  convertam^  hic  habet  transferaWf  et  est  ad  propositum  ejus  magis. 


343 


SAMUELIS   MAROCHIANI 


344 


tenere  prsBfatam  doctrinam  nostrnm,et  respoudcre 
Ghristianis,  oporlet  quod  nos  assignemus  in  Israel 
ante  venditionem  Joseph  vnria  scelcra  priecessisse, 
ut  ipsa  venditio  Joseph  sit  quartum  scelus.  Sed  haec 
non  poterimus  sustinerc,  quia  testimonium  libii 
Genesis  est  contra  nos,qui  venditionem  Joseph  ponit 
primum  scelus  filiorum  Israel.  Et  propheta  Amos 
ponit  expresse  quai-tum  scelus  venditiouem  justi, 
propter  quod  fuimus  in  captivitate,  de  qua  loquitur 
Deus,  comminans  quod  non  reducet  nos  ultra  in 
terram  promissionis,  cum  dicit :  «  Et  super  quarlo 
non  transferam  eos,  quoniam  vendiderunt  justum 
proargento  (Anws  ii).  »  Et  manifeste  apparct  mihi 
quod  nos,  super  illo  peccalo  (jua.  iu  venditionis  justi, 
juste  sumus  puniti ;  jam  sunt  mille  anni,  et  ultra,  in 
quo  tempore  nil  proficimus  inter  gentes,  nec  est 
spes  proficiendi  amplius. 

CAPUT  VII. 

Qaod  jastas  JesuSy  Christianorum  Deus,  injaste 

venditus, 

Expavesco,  domine  mi,  et  timeo  quod  iste  Jcsus 
quem  colunt  Christiani  sit  ille  justus  venditus  pro 
argento  secundum  Amos  prophetam.  Et  timeo  quod 
de  ipso  sunt  hac  quse  mihi  occurrunt  teslimonia 
prophetarum,  et  illn  eadcm  in  doctrina  sua  valde 
aperte  applicant  Christiaui.  Isaias  propheta  dicit : 
«  Vse  genti  peccatrici,  filiis  sccleralis,  quoniam  ipsi 
clongaveruntse  a  Deo,etblasphemaverunt  sanctum 
ejus  et  inclinati  sunt  retrorsum  (Isai.  i).  »>  Item 
idem  propheta  dicit  :  t  Quasi  ovis  ad  occisionem 
ductus  est ;  qui  non  aperuit  os  suum  (Isai,  uii).  » 
Item  dicit:  «  Vir  habens  dolorem  et  scicns  infirmi- 
tatem  (ibid.)  »  Item  :  t  Fuit  despeclus  et  propter 
hoc  non  reputavimus  eum ;  ipse  enim  oblatus  est, 
quia  ipse  voluit  (ibid,). » Itom :  «  De  angustia  judicii 
depositus  est,  generationem  ejus  quis  enarra- 
bit  (ibid.)^  »  Item  :  «  Propter  culpam  populi  mei 
transfixieum,  et  dabit  injuriatorcs  pro  scpultura 
et  diviles  pro  morle  sua  (ibid.). «  Et  timeo,  domine 
mi,  quod  injuriatores  fucrunt  fiatres  nostri  et  divi- 
tes,  Pilatus,  et  Herodes,  et  Anna  CaiphaS;  sicut  di- 
cit  propheta  David :  «  Consurrexerunt  omnes  reges 
terrae  et  majores,  et  contra  Deum  et  contra  Chri- 
stum  egus  (Psal.  ii).  »  Reges  scilicet  pricdicti;  ma- 
jores,  scilicet  patrcs  nostri.  Et  timeo,  domine,quod 
iste  Jesus  sil  ille  coinmutatus  et  venditus  pro  ar- 
gento,  de  quo  loquitur  Zacharias  propheta,  et  Amos 
et  alii  prophetea.  De  quo  etiam  loquitur  Isaias  pro- 
pheta :  «  Deponet  omnes  inquitates  et  orabit  pro 
infidelibuB  (Isai.  xui).  »  Timeo  ego,  domine  mi, 
quod  iste  Jesus  sit  ille  justus  de  quo  dicit  David  : 
«  Deiectati  sunt  in  animam  justi  et  sanguinem  in  - 
nocentem  condemnabunt,  et  propter  hoc  destruet 
60s  Deus,  et  disperdet  illos  Dominus  Deus  noster 
(Paalm,  xcui).  »  Et  timeo,  domiue  mi,  quod  iste 
sit  ille  justus  de  quo  loquitur  Jercmias,  cum  dicit: 
u  Homo  est,  et  quis  est  qui  intelligit  eum?  »  Item 
Jeremias  in  Threnis  :  «  Species  vultus  nostri,  Ghri- 
stus  Deus  captus  est  pro  peccatis  nostiis.  Gut  dixi- 


A  mus  :  In  umbra  tua  vivemus  inter  gentes  (Tbren. 
iv).  »  Timeo  etiam,  domine  mi,  quod  iste  ait  ille 
justus  de  quo  dixit  Dcus  per  os  Zacharise  prophetae: 
«  Dicetur  enim  in  illa  die :  Quse  sunt  ist»  plagse  ia 
palmis  tuis.  Et  respondebit :  Plagatus  fui  in  medio 
domus  meoe  inter  illos  qui  dilexerunt  me,  et  levavit 
enscm  pastor  meus  supra  me  (Zach,  xiii).  »  Idem : 
«  Aspicient  ad  me  die  illa,  et  illum  quem  transfixe- 
runt,  et  plangent  super  illum  quasi  planctum  uni- 
geniti  (Zach,  xii).  ••  Timeo  etiam,  domine  mi,  qaod 
is'.e  fuit  justus  ille  de  quo  dicit  Habacuc; «  CorniM 
in  manibusejus,ibi  absconditaestfortitudoeju8,etc. 
(Habac.  iii).  »  Et  concordat  Evangelium  Ghristia* 
norum,  ubi  narratur  mors  Jesu,  et  dicitur :  •  Gam 

Q  autem  venissent  ad  Jesum ,  invenerunt  eum  moiv 
tuum,et  misit  unus  ex  eis  lanceam  suam,ettran8fixit 
(il/a<^yi.xxvii).»Paveo,dominemi,quodiste8itJQslQ8 
de  quo  dicit  Habacuc:  «  Egressus  es,  Domine,sal* 
vare  populum  tuum  cum  GOristo  tuo  (Habac,  in).  » 

GAPUT  VIII. 

Qaomodo  post  occisionem  facta  est  disperaio  JudaeO' 
rum  secandum  Danielem, 

Expavesco,  domine  mi,  super  his  :  Quis  fuit  iste 
justus  sine  peccato,  de  quo  loquitur  Isaias  pro- 
pheta;  et  quis  sit  ille  justus  venditus  pro  argeuto^ 
propter  quod  dicit  dominus  per  Amos  prophetam, 
ubi  supra,  quod  in  testimonium  parti  sceleris  non 
transferet  eos  in  terram  promissionis  ampIius.Vi- 
detur  etiam,  domino  mi,  quod  completum  est,  quod 

^  scribit  Daniel,  ix  capite,  ubi  dicit:  «  Postquam  con- 
summatffi  fuerunt  sexaginta  duae  hebdomadasjocci- 
.detur  Christ^s,  et  tunc  veniet  populus  cum  principe 
venturo,  et  destruet  civitatem,  et  domum  commi- 
nuet,  et  condemnabunteam,  otauferetur  sacrificium, 
et  consummabitur  destructlo  perpelua  (Dan.  ix).  • 
Et  non  est  dubium,  domine  mi,  quin  destructio  de- 
solationis  perpctuae  sit  captivitas  ista  in  qua  sumus, 
jam  sunt  mille  anni.  Et  aperte  dicut  Deus  per  pro- 
phetam  quod  erit  desolatio  perpetua  post  occisio- 
nem  Christi  sicut  est  desolatio  nostra  postquam 
Jesus  fuit  occisus,  nec  comminalus  est  Deus  uobis 
porpetuain  desolationem,  nisi  per  occisionem  Ghri- 
sti.  Et  si  voluerimus  discere  quod  ante  mortem  Jesu 
fuimus  indesolatione,  ad  hoc  respondent  nobisGhri- 

*f  stiani  quod  ante  mortem  illam  non  fuit  desolatio, 
nisi  septuaginta  annis,  et  post  hoc  fuimus  apud 
Deum  in  gratia  et  honore.  Gerte  domine  mi,  ego 
non  video  evasionem  contra  prophetiam  istam, 
quia  de  facto  isto  probatur  nobis  quod  postquam 
a  reaedificatione  fuerunt  completse  septuaginta  du» 
hebdomadesupraannos,quisuntanniGGGGet  XXXIII, 
tunc  fuit  Jesus  occisus  a  patribus  nostris,  et  postea 
venit  dux,scilicet  Titusetpopulus  Romanus,etfece- 
runt  nobis  secundum  prophetiam  istam,  hodie  sunt 
milleanni  et  uItra,etnihiIominu8  si  in  ira  Dei  sumus, 
et  tamen  in  ipso  speramus.  Et  si  dicamus  quodChri- 
stus  venturus  est  et  nondum  venit,  et  rehabebimus 
terram  promissionis,  et  resedificabimus  civitatemet 
habehimus  gratiam  i)ei  et  honorem  in  terra  nostra, 


9» 


LIBER  DE  ME8SLE  ADVENTU  PRiETERITO. 


^6 


et  ista  diseolutiononporpetua.  Rospondebunt  Chri* 
sttani  quod  adhuc  ergo  manetnohisoccisio  Christii 
et  adveotus  Titi,  et  populi  Romani,  et  desolatio  pe- 
jor  i&la  in  qua  jnm  fuimus  per  mille  annos.  Heu, 
domine,  nonexcusatio  nec  evasio    consona! 

GAPUT  IX. 

Qttod  dao  sunt  advcatus  Christi. 

Timeo,  domine  mi,  quod   Chrislus  jam  venit,  et 

jam  adimplevit  primum  adventum  suum,  quia  in 

Scripturis  nostris  invenimus  duplicem  ejus  adven- 

hun.  Primus  adventus  Christi  describitur  in  Pro- 

phetis   in  paupertate  et  humilitate;  secundus  in 

gloria  et  majestate.  Et  de  utroque  adventu  propo- 

nam  illa  qae  mihi  occurrunt.   De  primo  adventu 

dieit  Deus  per  os  Zacharise  :  «  Lsetare,  filia  Sion, 

ecee  prseceptor  tuus  venit  pauper,  equilans  asinum 

[Zacb,  ix).  «  Etin  istoadventudescribit  eumlsaias 

despectum  (Isai.  liii),  Daniel  occisum  {Dan.  ix),  Za- 

charias  et  Amos  venditum  {Zac.  ix),  et  tamen  jam 

faenint  completa  (Amos  iii)  quse  in  libello  descri- 

peitetdescribam,  Non  reputavimuseum,  idest,non 

eognovimus  eum,  sicut  dixit  Isaias  propheta  (Isai. 

un),  sed  despeximus  eum  et  prsevaluimus  contra 

eam.  Sed  gloria  ejus  et  majestas  erit  manifesta  in 

secoado  ejus  advcntu,  quando  ignis  ct  flamma pr»- 

cedet  eum,  et  exardescet,  et  i!iflammabit  circuitu 

ioiinicos  ejus  (Psal.  xciii),  sicut  dicit  Deus  per  os 

prophetanim  David  et  Isaiee.  Et  timeo,  domino  mi, 

qood  Christus  non  judicabit  aliter  quam  cum  igne 

>d  mortem  quia  nos  interfecimus  omnes  prophetas 

qui  annuntiaverunt  nobis  de  ipso.  Deus  testificatur 

contra  nos  per  os  Etiae  prophetoc  quarto  libro  Re- 

gum.  t  Et  sic  interfecimus  illu  n  justum,  propter 

quem  sumus  in  ira  Dei  sine  fine.  »  Attamen  Dei 

SQmus. 

CAPUT  X. 

De  primo  adventa  Christi. 
Timeo,  domine  mi,  Deus  describit  apteduos  ad- 
veatas  Christi  per  os  Isaiae  prophetae,  cum  dicit : 
«Consurge,  consurge,  iuduere  fortitudinem,  bra- 
chiom  Domini  {Isai,  li).  m  Bis  dicens  «  Consurge, » 
propter  ejusduplicemadventum.  Et  sigillatim  clare 

primumChristidescribit  adventum  quantumad  pas- 
tiooem  et  dejectionem,  cap.quinquagesimo  et  quin- 
qoagesimo  tertio  per  totum.  Et  specialiter  cum  di- 
eit : «  Vidimus  eum  et  non  erat  aspectus  et  spccies, 
■eqae  deoor,  etc.  {Isai.  liii).  »  Primum  ejus  adven- 
lnm  ponit  Isaias,  cum  dicit :  « Parvulus  natus  est  no- 
his  {/sai,  ix),  o  Et  statim  subjungit  secundum  ejus 
•dveotam,  cum  dicit :  «  Et  vocabitur  fortissimus 
gigas,  potens,  super  thronum  David  sedebit,  ut 
coofirmetillum  ab  initio  usquo  in  eeternum  {ibid.) » 
Zacharias  autem  propheta  describit  eum  paupc- 
rem  et  sedentem  super  asinum  {Zacb.  ix).  Et  quid 
aiiud  est  hoc,  nisi  qaod  propheta  describit  primum 
■dfentam  in  humilitate,  et  secundum  in  potentia  et 
■iiyestate?Sicenimdescribiteum  Daniel  circa  me- 
diam,  abidicit:  «Considerabam  vel  aspiciebam  in 
visione  oocftis,  et  ecce  ln  A^bibus  coeli  quasi  fllius 


A  hominis  veniebat,  et  usque  ad  Antiquum  dierum 
pervenit,  et  in  conspectu  ejus  obtulerunt  eum,  et 
dedit  eis  potestatem  et  honorem  et  regnum,  omnes 
populi,  tribus  ac  linguss  adorabunt  cum  et  servient 
ei  {Dan  vii).  »  Hebrceus  habet ;  « Tribus  ac  linguse 
honorabunt  eum,  et  non  deficiet  potestas  ejus,  quia 
non  auferctur,  et  rcgnum  ejus  mancbit  in  teter- 
num.  »  Nostra  autem  translatio  habet.  «  Tribus  ac 
linguoB  servient  ci,  potcstas  ejus  potestas  seterna, 
quae  non  auferetur,  et  regnum  ejus  quod  non  cor- 
rumpetur;  alias,  et  non  deflciet  potestas  ejus;  alias 
potestas  ejus  in  aeternum,  et  regnum  ejus  ma- 
nebit  in  setemum,  alias,  non  corrumpetur.  i>  Et 
manifestum  est,  domine  mi,  quod  in  secundo 
adventu    sedebit    Christus    ante   Antiquum   die- 

D  rum,  qui  est  Deus  ad  judicium,  sicut  sedit  in 
primo  adventu  ante  patres  nostros,  Judseos,  ut  judi- 
caretur.  Et  istos  duos  adventus  Messise,  id  est 
Cbristi,  innuit  propheta  David  in  psalmocumdicit: 
«  Quia  venit,  quoniam  venit  judicare  terram 
{Psal,  xcvii).  »  Propter  primum  ejusadventum  qui 
fuit  simplex,  dicit  :  qaia  venit;  propter  secun- 
dum  vero  quia  erit  cum  potentia,  dixit,  qaoniam 
venit  jadicaro  terram.  Desccundoejusadventulo- 
quitur  Zacharias  cum  dixit :  «  Impriment  vestigia 
pedes  super  montem  olivarum,  etc.  {Zacb.  xiv).  « 
Et  nos,  domine,  non  dicimus  quod  Deus  in  essentia 
sua  ct  natura  habet  pedes,  nec  carnem,  nec  ista 
quee  corporis  sunt,  sed  habere  pcdcs  convenitomni 
creatura3  corporeae.  Dicitetiani  David propheta  quod 
supra  allegatum  est,  loquendo  de  secundo  ejus  ad- 
ventu :  «  Ignis  in  conspectu  ejus  exardescet,  et  in 
circuitu  ejus  inflammabit  {Psal,  xlix),  »  Sed,  do- 
mine,  non  dicimus  quod  Deus  sit  circumscriptus, 
quodaliquid  posset  esseincircuitu  ejus,  inquantum 
Deus ;  sed  auctoritates  similes  habent  veritatem  ad 
litteram  in  illo  j  usto  quem  prophetee  describunt,'nunc 
loquentes de  cjus  humilitatc,  nunc de  ejus  majestate, 
et  de  hoc  loquitur  Malachias  cum  dicit  :  Ecce  Do- 
minus  venit,  et  quis  poterit  stare  ante  adventum 
ejus?ipseenimquasiignis  conflagrans  et  sedebitet 
liquefaciet  argentum  et  aurum  {MaLiii),  »  Ecce 
qualiter  justus  ille  qui  fuit  judicatus,  veniet  in  se- 
cundo  adventu.  Et  atlende,  domine  mi,  qualiter 
describit  eumibidem  propheta  in  eodemcapite,  cum 
dicit :  «  Tunc  ergo  veniam  et  intrabo  in  judicio  ad 

D  eos,  etero  testis  verax  super  adulterls,  et  malis,  et 
perjuris,  et  super  illos  qui  defraudant  mercedem 
mercenarii,  etqui  spoliant  pupillos  et  viduas,  etop- 
primunt  peregrinum  et  pauperem  {ibid.) »  Et  idem, 
domino  mi,  describit  Ezechiel  cum  dicit  ubi  lo- 
quitur  de  pastoribus  ot  ovibus,  dicens:  «  Ego  se- 
parabo  ab  eis,  scilicet  a  justis,  traugressores  et  in- 
credulos  {Ezec,  xxxiv).  »  Heec  nou  habet  translatio 
nostra,  sed  in  Arabicodicitsic  :  0  domine  mi,  ecce 
quod  in  secundo  adventu  separabit  incredulos  in 
medio  justorum,  sicut  etiam  dicunt  Malachias  et 
Ezechiel  clare.  Etprimoadventu  nemonostrum  co- 
giiovit  cum,  quia  exiverat  limites  humanee  natnr» 


G 


347 


SAMUELIS  MAROCHIANI 


9Att 


Sicut  dicit  Deus  per  os  Esaiae  prophetao :  «  F^t  inter 
iniquos  computatus  cst,  et  propter  hoc  non  repufa- 
vimus  eum  (IsaL  uii).  n  Kt  Joremios  dioit :  ««  Ipse 
est  homo,  et  quis  scit  eum?»  Ettimeo,  domine  mi, 
quod  patres  nostri  in  primo  adventu  Messiao  defoce- 
runt,  et  erraverunt,  et  propter  hoc  sumus  in  ista 
captivitate,  quae  non  habct  finem.  Et  tamen  quid- 
quid  contingat,  Dei  sumus,  et  in  ipso  spcramus. 

CAPUT  XI. 
De  secundoadvenUi  Chrisli  cum  potontiajudicatan, 
Domine  mi,  paveo  ne  isle  justus  judexsit  ille  qui 
judicaturus  est  cum  potentia  in  adventu  secundo,  ct 
qui  fuit  Salvator  in  advontuprimo  omnium  qui  crc- 
didorunt  in  oum,  quoniam  prophela  David  dicit  de 
illo  :  "  Notum  feeit  Dominus  salutare  suum,  ct  in 
conspeclu  genlium  revclavit  justitiam  'suam  iPsal 
xcvu).  »  Adhuc  dicil  Isaias  :  «  Haurietis  aquas  de 
piscinis  Salvatoris  (7sa.  xiij.  »  Quod  dictuni,  secun- 
dum  videre  meum,  intelligo  dc  baptismo.  Nam  in 
primo  adventu  salvavit  per  aquam,  et  in  secundo 
judicabit  per  ignem.  Et  de  isto  Salvatore  dicitur, 
domine  mi :  «  Scio  quod  Salvator  meus  vivit,  ct  in 
novissimo  dioe  de  terra  surrecturus  sum  et  in  carne 
mea  oculi  mei  videbunl  Deum  meum  {Job.  xixj.  •» 
Attende,  domine  mi,  quod  vocat  justum  Salvatorom 
Deum,[constat  autem  quod  oculi  carnis non  videbuut 
Deum.  Ecce  habomus  secundum  Scripturas  quod 
Salvator  est  ille  Dous  j^istus,  dc  quo  est  sermo,  ot 
soluspotestdici  verusjustus,  quoniam  nullum  pec- 
catum  fecit,  secundumquodde  illo  Deustestificabi- 
turperos  IsaiaeprophetaB  :  «  Qui  peccalum  non  fc- 
cit,  nec  invcatus  est  dolus  in  ore  ejus  [Isai  lih).  » 
Nec  de  Mose,  nec  de  aliquo  prophetarum  d'citur, 
quod  sit  Salvator  juslus  et  sino  peccato,  quia  Moses 
peccavit,  et  omnes  propheta»  peccaverunt,  sicut  vos 
scilis,  dominp  mi.  Et  idcirco  nullus  eorum  vocatur 
justus  in  Scriptura,  sed  illud  nomen  isti  soli  servatur. 
Et  sine  dubio,  non  salvantur,  nisi  hi  qui  credunt 
primum  adventum  suum;  et   illi  qui  non  credunt, 
nonhabent  causam  aliquam  quod  salventur  in  se- 
cundo  advenlu  ejus,  sed  digni  sunt  morte.  Quia  digni 
erant  morte  ilii  qui  non  credcbanl  Mosi,  et  no  i  obe. 
diebant  ei  qui  fuit  peccator,  quanto  magis  digni 
suntigne  illi  qui  non  credunt,x;t  blasphemantjustum 
et    Dominum    qui    peccatum    nescivit    unquam  ? 
{Isa,   Liii).  Quidquid    tamen    eveniat    Dei   sumus 
nos. 

CAPUT  XII. 
Do  ascensione  Chrisli, 
Domine  mi,  nos  invenimus  in  Scripturis  quod 
Christusexaliabiturde  terraad  coelum,  etego  timeo 
quod  illud  sit  complotumin  isto  qui  fuit  inlcrfectus 
a  patribus  nostris,  el  de  ista  exaUalionedicil  David 
propheta  in  psalmo  :  0  magnatos,  aperito  [)Oitas 
principatus  vestri,  etolevamini,  portaa  aeternalos,  et 
introibit  princeps  gloriae  (Psa/.  xxxii).  »  Etattendo, 
domiae,  quod  respondent  illi :  Quis  est  iste  princeps 
glorise?»  etipserespondebilillis  :«Dominu8  virtatum 
fortis  inpr8BUo(iA/cf.). »  Et  con8tat,domine  mi,  quod 


A  justus  iste  Dominus  virtulum,  nonhabuitpraBliuniy 
nisi  in  primo  adventu  suo,  quia  quando  sedebit  ad 
judicandum  ignis  in  circuitu  ejus  exardescet  et  ia- 
flammabit  in  circuitu  inimicos  ejus,  et  conflagrabft 
justos  pcr  ignem  quasi  argontum  (PsrI.  xlix);  el 
hoc  ultimo  ejus  adventu.  Nullus  autem  praeliabitar 
contra  illum,  nec  locus  erit  pugniB.  Adhuc  de  jasU 
hujus  cxaltatione  dioit  Isaias  :  «  Quis  est  iste  qoi 
venitde  Edomde  lerra,  rubens,  vestiinentis  ejus  de 
Bosra,  sicutille  formosus  in  stola;  et  respondethis 
justusiste:  Egoquiloquorjustitiani,  sum  expugna-; 
tor  ad  salutationem,  et  dicunt  ei  Angeli :  O  domine, 
quare  rubrum  est  vestimontum  tuum  sicut  cal* 
cantistorcuIar?Respondet,dicens:Torcularcalcavi 
solus,  et  non  erat  vir  mecum  (Isai.  lxiii).  »   Vido, 

B  domine  mi,  quam  proprle  loquitur  Isaias^  et  timao 
quod  hujusjustiresponsio  nontangat  nisi  nos,  cam 
dicit :  «  Calcavi  cos  iniramea,  donec  aspersusesi 
sanguis  oorum  supcr  indumenta  mea,  ct  inquinata 
sunt  omnia  vestimenta  mea.  Sed  dies  ultionis  ia 
corde  meo,  etannustribulationismesevenil(i7»itf.^ 
Quantum  ergo  sperare  possumus  in  justo  isto,  do- 
mine  mi,  ubi  scimus  ipsum  de  nobis  angelis  fuiast 
conquestum  in  ccelo  et  notificavit  eis  quod  ipse  cal- 
caverit  torcular  solus.  Et  quid  aliud  calcavit  in  irt 
sua,  nisi  nos  qui,  post  bellum  quod  habuit  in  priniQ 
advcntu  suo,  prostrati  sumus  ab  eo,  et  calcati;jani 
sunt  millo  anni,  ct  adhuc  restat  dies  ultionis  in  ul- 
timo  ejus  adventu,  et  annus  retributionis  in  cord# 
suo.  Utinam,domine  mi,quando  interfecimus  [saiam, 

Q  delevissemus  istam  auctoritatem  proedictam  de  pro-  , 
phetia  sua,  quod  nunquam  legeretur  ab  aliquo,  £1   \ 
ecce  quod  David  vocat  bellum,  cum  dicit :  «DomiAOi 
virtutum  fortis  in  bello  {Psal.  xxxii).  »»  Hoo  Isaitf 
vocattorcuIar.IIeu,domine  mi,uosbibimusmustiui 
illud,  do  quo  etiam  dicit  Jacob  palriarcha,  et  pro- 
pheta,  ut  habeturinlibrogenerationis  creaturaraoi 
de  Juda : «  Lavavit  stolam  in  sanguine  {Gen.  xlix).« 
Scillicet  uvae,  sicut  est  factumin  nobis  in  primo  ad^    j 
ventu  Messise;  sed  quid  faciemus  in  adventu  ejua 
uItimo,quando8tabunthomines  coram  homiuejodi* 
cante,  et  in  circuitu  orit  ignis  paratus  ad  devorall^ 
dum  illos,  contra  quos  tulerit  sententiam  1  TuaOv 
enim  non  erit  tempus  belli,  nec  jam  in  torcalaii  ^ 
calcabitur,  quia  jam  tunc  non  erit  locus  noc  tempni :- 
poenitendi  nec  refugii,  sedjustitia.  ut  sicut  ipse  jo*  .= 
dicatus,  fuit  sine  peccatoquod  invenirotur  in  eo,  sftc  v 
ipse  judicabit  peccatores.  Dicit  enim  Deus  in  pro-  .] 
phetiaSaIomonis:«Quandojustusrecipietjudicium],  ^ 
ubi  erit  impius,  et  peccator?  {Prov,  xi.)  »  Undc  si 
justus  vix  salvabitur,  quid  erit  tunc  de  impio? 

ilPetr.w.) 

GAPUT  XIII. 

Adhuc  fortius  probat  corporalem  Christi  ascen"  ^ 
sioneni,  ^ 

Valde  timeo,  domine  mi,  quod  husc  qua9   dtcHl   j 

sunt  testimonia  prophetarum  de  illo  justo,  quod  80^'^ 

licet  fuit  venditus  pro  argento,  ut  dicit  Amos  pitH*;^ 

pheta,  quod  calcavit  torcular,  ut  dixit  Isaias,  qudil ^ 

gessitbellamcumpatribusnostriSfSicatdicit  DiiviSt  '= ' 


i 


349 


LIBER  DE  MESSIiE  ADVENTU  PRiETERITO 


350 


quod  captus  fuerit  in  peccatis  nostris,  sicut  dixil  \ 
Jeremias,  quod  vulneratus  fuerit  in  palmis  suis. 
sicut  dixit  Zacharias,  quod  super  ej  us  vestem  missae 
sunt  sorteS)  sicut  dicit  David  {Psal.   xxi),   quod 
ascenditin  coelum,  sicutdixit  idom  propheta,  etalii, 
qaod  non  conveniat  Deo  in  essentia  sive  in  natura 
divina,  secundum  quam  nec  resurgit,  nec  exaltatur, 
oec  sedet,  nec  descendit.  Ex  his  quse  dictasunt  se- 
qQitarnecessarioquod  jam  venerit  ille  justus,  cujus 
aatur»  corporeee  heec  prsedicta,  et  similia,  poterunt 
coDvenire.  Si  autem  tibi  videtur  forte  durum  cre- 
dere,  doroine  mi,  quod  homo  corporeus  ascendit  in 
coeianiy  audi  auctoritates  etexempla  qusc  mihi  occur- 
nintdeScripturisnostris.  Et  super  hoc  dicit  David 
propheta  de  illo  :  «  Ascendit  Deus  in  altum  et  salva- 
bit  capiivitatem ,  dedit   dona  hominibus.  »   Dicit  q 
etiam  in  psalmoLxvii  deascensione  ejus: « Jubilate 
Deo  et  glorilicate  nomen  ejus,  iter  facite,  qui  ascen- 
ditde  partibus  occidentis,  Dominus  nomen  illi.  » 
Adhuc,  domine  mi,  dixit  David  de  illo  in  psalmo 
qoem  tu  habes  in  corde  :  «•  Jubilate  Deo  qui  ascen- 
dit  super  coDlum  coeli  ad  orientem.  ^  Et  do  isto  dixit 
Amos :  «  Dominus  est  qui  aedificavit  in  excolso  se- 
dem  saam. »  Et  de  ipso  dicit  etiam  David  in  psalmo  : 
« Ascendit  Deus  in  jubilo  et  Dominus  in  voce  tubae.» 
De  ipso  etiam  dixit  Aser  propheta  cap.  2  :  Vidi 
hominem  descendentem  de  corde  maris  et  pervenit 
nsque  ad  coelum  (4). »  Et  quia  non  habemus  istam  pro-  ' 
phetiam(4*),  obmisi  muUa  scriberequseallegatsuper 
hoc.  Dicit  etiam  Moses  in  cantico :  « Levabo  ad  coe- 
lom  manam  meam. »  Dicit  etiam  Isaias  :  Consurge, 
eoDSurge,  brachium  Domini.  »  Et  de  isto  etiam  ait 
Anna  mater  Samuelis  : «  Daliit  Dominus  imperium 
regi  sao  et  sublimabit  christumsuuin  (IReg.  ii).  » 
David  etiamdixit : «  AscenditDominus  super  pennas 
Tentorum (Psay.  xvii).»  Ethaeaucloritatcs  occurrunt 
mihi  ad  probandum  exaltationemChrisli  corporalem 
osqaead  ccelum.  Etsont  pluros  aliaequsetu,  domine, 
bene  scis.  Nanc  etiam  exempla  aliqua  adducam  de 
lege  nostra,  quia  videtur  etiam  nobts  multum  con- 
Taniens  credereqaod  in  corpore  ascendit  in  coelum, 
hoc  est  propter  considerationem ;  nam  in  lege  et 
inProphelis  invenimus  quod  Deus  verus  et  gioriosus 
assompsitde  teiTa,  et  elevavit  pluressanctosviros 
patres  noetros.  Etsi  de  istis  non  dubitamus  propter 
eorom  sanctitatem   et  propter  testimonium  Scri- 
pUrfle,  qaare  dubitamus  de  ascensione  Justi  in  cor-  D 
pore  et  anima,  cui  magis  Scriptura  perhibet  quam 
iUis  testimonium  sanctitatis  ?  Et  quia  duriusbellum 


secundum  prophetas  sustinuit,  et  plures  captivatio- 
nes  mundi  quam  aliquisdeprsedictis.  Et  prseterea, 
domine,  sino  exempli  positione  scis  quod  Mathusa- 
lemet  Henochjusli(5),  et  Elias  propheta  fuerunt 
assumpti  a  Dco  de  mundo  isto  in  corporibus    suis. 
De  Mose  etiam  non  est   dubitandum,    quin  sit  in 
coelo  in  corpore  et  anima,  ut  dicitur   Deut.    xxxiv. 
Dixit  Dcus  ad  Moscn  :  «  Ascende  inmontem  nocte. 
ct  morero  ibi,  et  ascendit  in  montem  et  mortuus 
est.  Et  nescivit  homo  sepulchrum   ejus    usque  in 
hodiernumdiem(Detf/.  xxxiv^. »  Et  quid  significat, 
quod  sepulchrum  ejus  est  ignotum  in  tcrra,    cum 
ipse    fuit  propheta  major  et  sanctior   aliis,   nisi 
quod  Deus  resuscitavit  eum,  et  assumpsit  eum   in 
corpore  et  anima  sicut  tilios  justos  assumpsit,  et 
elevavit  ad  locum  ubi  sunt  (6)?  Nec  nos   debemus 
mirarisupra  hoc,  quod  aer  isle  levis  et  subtilis  pos- 
set  portare  corpora  tam  grossa  et  ponderosa,  quia 
nos  scimus  quod  aqua,  qua3  est  in  raritato  similis 
aeri,  quando  placuit  potentio)  omnipotenti,  portavit 
corpora  flliorum  Isruel  in  eorum  exitu  de  ^gypto 
{Exod.  XI v),  et  quando  fuit  acceptum  sacrificium, 
ignis  descendit  de  coelo,  et  olevavit,  etportavit  cor- 
pora  pecorumetboumquoeofTerebantur  Deo.Moses 
vero  et  Elias  prophetaverunt  de  illius  justi  eleva- 
tione  [Gen.  v),  ac  alii  prophetae.  Unde  cum  oportet 
nosessecredentes  de  elevatione  corporea  dictoruin 
sanctorum,cursumusincreduli  do  elevationo  istius 
justi,  ct  eum  elevatum  esse  in  coclum,  de  quo   tot 
sunt  testimonia    prophetarum  in  Scripturis,  sicut 
dictum  est  et  posset  induci,  ut  quia  satis  apparet 
quod  Deus  assumpsit  pra2dictossanctos,dequibus 
nullus  dubilct,  ut  ad   finem   disponerentur  corda 
hominum,  etutde  ascensione  sui  Justi  etiam  non 
dubitarent.  Est  autem  et  alia  causa  quare  et  ipsi 
nostri  dubitant,  quia  advcntus  ejus  primus  fuit  oc- 
cultus,  et  modus  insolitus,  ^icut  dicitlsaias : »  Homo 
est  et  quis  cognoscet  eum?»  {T\eg.  ii;  Dent.  xxxix.) 
Jdem  propheta  etiam  dicit  :  «  Virgo  concipiet  et 
pariet  filium(/s/i/.  un).  »  Ubiadvertondumest  quod 
tacet  de  patre  secundum  carnem,  et  propter  hoc 
quod  alibi  dicit :  «  Non  reputavimus  eum  {Isai.  vii).» 
Et  Jeremias  dicit:  «  Signum  novum  creavit  Deus 
super    terram.    Mulier   circumdabit    virum,  etc. 
{Isai.  Liii.)  »  Dicit  etiam  Micheas  :  « Propter  hoc 
dabit  eis  Deus  usque  ad  tompus  in  quo  parturiens 
pariet   {Mich.  v),  »  Et  notandum  quod  non  facit 
prophcta  mentionem  de  marito  istius  parturiontis, 
cum,  inquit,  nativitatem  istius  justi  qui  solum  natus 


(4>HaDcinneutro  Agffsei  capitehabentur,necquid- 
qoam  quodad  illa  accedat,  attingatve  Christi  ascen- 
Bionem,  sed  bene  qaidem  c.  2  de  ejas  adventu :  Ve- 
■iet,  inqoit. 

(4*)  Imo  habemus  eam ,  sed  ipse  tunc  nescivit 
V^  Aggaeas  in  Latino  vocaretur  Aser  in  Arabico. 

(5)  Came  lege,  nam  de  Henoch  et  Elia  tantum  ex 
^Mptvrisj  doeent  Patres,  vtYos  in  corporibus  ex  ho- 
■iBom eonaoiiio .assumptoe ;  de  Mathusalem  vero 
Bec  Scriptara  indicat,  nec  ullus  Patrum  prodit. 

<6)  Ita  qaidem  de  Mose  sensit  Philo,  lib.  iii  de 


Vita  Mosis,  sed  est  opinio  aliena  prorsus  a  mente 
sanctorom  Patrum,  oum  ante  descensumChristiad 
inferos  ejusdemque  ad  coclum  ascensum,  nullum 
f  uisse  beatum,aut  in  coelum  receptum,  fides  catholica 
doceat.  Potuit  quidem  Moses  cum  Christo  rcsurgere, 
cum  codemque  in  coelum  conscendere,  ut  multorum 
est  probabilis  opinio ;  at  quod  Moses  statim  a  morto 
sua  resurroxerit ,  et  in  coelum  sublatus  sit,  idque 
coliigere  ex  verbis  Dcut.  xiv,  manifestus  est  error. 
Videlib.  ixMaluendiO  theologi  Dominicani  de  Anti- 
christo,  cap.  8. 


3&1 


SAMUEH3  <4AR0C£[IANI 


325 


est  prflQtor  solitum  modum  cursumque  carnalem^qui  A 
est  ex  viro  et  femina,  sicut  de  illo  praedietum  cst 
per  os  Isaiee,  cum  dicit :  «  Audite,  domus  Jacob : 
Deus  dabit  vobis  sigaum  :  Virgo  concipiet  et  pariet 
filium,  ctc.  {Isai.  vn) »»  Omnes  autem  alii  sancli  qui 
dicti  sunty  nati  sunt  dc  femina  et  viro,  carnaliter 
concepti  in  peccato,  et  omnes  fuerunt  peccatores,  et 
ipse  Moses  sanctiorparcntil)US  prophetis  peccavit, 
et  confitetur  per  os  suum  se  peccasse :  de  Justo 
autem  isto  dicitur  perlsaiam:  «  Qui  nunquampec- 
cavit,  nec  inventum  est  mcndacium  in  ore  ejus 
{Isai.  Liii).  »  De  aliis  omnibus  sanctis  dicit  Deus  per 
os  Job:  «  in  omnibus  sanctis  suis  non  est  inventus 
sine  pravilate  {Job.  iv).  *>  Et  Jeremias  propheta 
dicit :  «  Corda  hominum  prava  {Jer.  xvii).  » 

GAPUT  XIV.  ^^ 

De  coBcitaie  Judworum  quod  non  crodant  Christum 
advenisse ,   nec  inteJligant. 

Timeo,  domine  mi,  quod  sit  completum  iu  nobis 
quod  dixit  Dominus  per  Isaiam  prophetam :  «  Ce- 
cidit  csecitas  super  Israel  quousque  intravit  pleni- 
tudo  geatium  {Isai.  lix  ) :  »  et  iterum  dicit :  «  Au- 
dientes  audient  et  non  intelligent,  et  videntcs  vido- 
bunt  et  non  cognoscent,  quia  corda  istius  gcntis 
sunt  ingrossata  (Isai.  vi).  »  Et  adhuc  eodem  capite: 
«  Excseca  cor  populi  hujus,  et  obtura  aures  ejus,  ne 
forte  addiscant,  et  convertantur  ad  me  et  sanem 
eos.  »  Et  dixit  Isaias  :  «  Usquoquo,  Domine  ?  et  dixit 
Quousque  sint  civitates  desertsB,  et  maneat  domus 
sine  habitaiore  {Ibid.)  :  »  Dixit  ctiMm  Daniel  : 
« CIaude8ermonesetinvo]veprophetiam(Z7a.*7.  xii.» 
Et  Jeremias  :  «  Peecatum  Judaescrlptum  est  stylo 
ferreo  in  lapide  adnmantino,  cl  extensum  super 
latitudinem  cordis  eorum  {Jer.  xvii).  »  I&aias 
capite  primo;  «  Cognovit  bos  possessoremsuum  et 
^asinusprsesepedomini  sui ;  populusautcmmousnon 
intellexit  {Isai.  xii).  »  Et  iterum  Jeremias :  «  Milvus 
et  hirundO;  et  ciconia  sciunt  tempus  adventus  sui* 
populus  autem  meusnon  cognovit  me{Jer.  viii).  » 
Et  hsec  omnia,  domine  mi,  dicta  sunt  propter  nos, 
quia  non  cognovimus  adventum  illius  justi  Domini. 
Et  de  nobis  dixitDominus  per  Isainm  :  «  Elongate 
foras  gentem  csecam,  et  non  habentcm  oculos,  et 
surdam,  et  non  habentem  aures,  ecce  omncs  con- 
gregati  sunt  (Isai.  xliii).  »  Et  quid  voluit  dicere 
Prophetaperhiicc  verba,  nisi  quod  Deus  nos  repu-  D 
lit,  quia  noncognovimus  tempus  istius  Justi  citius? 
Et  congregavit  ad  se  in  fide  gentes  loco  nostri,  Su- 
per  quod  admiratas  David  dixit  in  psalmo :  «  Hcec 
est  mutatio  dexterse  Excelsi  {Fsal.  lxxwi).  »  Nos 
tamen  Dei  sumus  in  casu  isto  nostro,  et  oaptivilate 
ist8,qu8e  nonhabet  finem,  inqaa  sumus,  jam  sunt 
mille  anni,  et  hoc  tamen  accidit  ita  male  pntribus 
nostris,  qui  adoj:averunt  idola,  et  occiderunt  pro- 
phetas  et  transgressi  fuerunt  Legem  ex  toto. 


CAPUT  XV. 

Oslondit  reprobationem  Judieorum  propter  eoram 
porGdiam ,  et  electionem  gentiun  propter  eorum 
fidem. 

Timeo,  domine  mi,  propter  hoc  quod  quia  non 
crcdimusin  isto  justo;idcirco  accidit  nobis  etcom- 
pletum  est  illud  quod  dixit  Deus  per  os  Isaiae :  «  Erit 
prophetia  tanquam  vcrba  lihri  clausiqui  dabiturle- 
ctoii,  et  dicetur :  Iste  liber  clausus  est,  nescioquid 
cst  in  00,  ct  tunc  dabit  nescienti  litteras,  non  sam 
lcctor  ego  {Isa.  xxix).  »  Etquoe  clausura  libri  major 
est,  domine,  quam  clausuraqua  clausit  Deus  corda 
nostra ;  jam  sunt  mille  anni,  et  ultra,  nec  possamus 
cognoscere  per  prophetiam  nobis  traditam  a  pro- 
phetis  super  adventum  istius  justi ,  propter  quod 
alibi  dixit   Deus  pcr   prophotnm  :  «  Desolabitor 
Ilierusalem,  et  corruet  domus  sancta  {Isa,  iii).  ■ 
Dixit  etiam  :  «  Terra  nostra  deserta,  civitates  no- 
stra)  succensse  igne,  et  remanebit  Sion  sicut  tuga- 
rium  in  vinca  dissipata  {Isai  i).  »  Hoc  est,  domine 
mi,  et  jam  sunt  mille  anni,  et  ultra.  Dixit  etiam 
Esaias :  «  Domine  Deus,  exaltabo  nomen  tuam,qaia 
posuisti  civitatem  in  tumulum,et  domum  inconfu- 
sionem,  ut  non  sit  usque  in  aeternum  {Isai  xxv).  » 
Et  dixit : « Conteret  populos  contritione  vasis  figali, 
in  quo  non  remaneat  pars  ad  portandum  carbonem 
ignis,  ncc  hauriendam  guttam  aquse  {Isai.  xxx).  • 
Complotum  est  etiam  domine  mi,  quod  dixit  Daniol : 
c  Postquam  fuit  occisus  Christus,remanebit  deso- 
latio  perpetua  (/7d/7.  ix).»  In  quiadesolatione  sumas 
jam  sunt  mille  anni  et  ultra.  Dixit  etiam  Isaias: 
«  Relicta  est  in  urbe  &oIiludo,   et  sibilabit  terrt 
eorum  sibilo  usque  in  sempiternum  {Isai.  xxiv).  • 
Dixit  etiain  Jeremias  : «  Argentum  reprobum  vocate 
illos,  quia  Dominus  projecit  eos  {Jer.  ix).  »   Dixit 
etiam  Isaias :  « Ambulatc  in  lumine  ignis  vestri,  et 
flammis  quas  succendistis  vobis  {L^ni.  l).  »  In  qni- 
bus  flammis  nos  sumus,  jam  millc  anni  sunt.  Et 
dixit  etiam  Amos  : «  Domus  Israel  cadet  et  non  est 
qui  erigateam(/linos.  v). »  Et  videtur  mihi,  domine 
mi,  quod  Deus  induxit  super  nos  ruinam  istam,  posl 
adventum  Justi  hujus,  postquam  propheta  nallns 
surrexit  in  nobis,  nec  surget,  sicut  prophetatum  est  , 
nobis  quianos  mancmus  inincredulitate,  non  reci- 
pientes  fidem  illius  sed  uegantes.  Dixit  etiam  Oseas: 
«  Cum  accubuit  mulier  super  terram  et  peperit,  di- 
xit  Deus :  Voca  nomen  ejus  Sine  misericordia^  quit 
non  miserebor  populo  huic  {Ose.  i).  »  Et  si  Dea« 
projecit  nos,  et  non  miseretur  nostri,  ut  experli 
sumus,  jam  sunt  mille  anni  et  ultrn,  quse  atilitas 
estnos  habere  legem,  circumcisionem  et  Sabbatum? 
Dixit  Isaias  :  «  Educ  foras  populum  caecumy  sicai 
eduxit  nos  de  terra  nostra  Deus  verus,  et  gloriosos 
{Isai.  xxiv).  »  Jam  sunt  mille  anni  et  ultra.  Diri* 
etiam  ideon :  «  Verus  error  abiit  {Is:ii.  xxvi).  »  & 
quid  est  antiquum,  nisi  lex  nostra,  qu8B  recessit  • 
nobis,  domine  mi,  cum  rege,  cum  sacrificio,  cui** 
incenso,  et  cum  altaribus?  et  quid  pejus  nobis  pot^ 
rit  evenire?  et  quid  est  quod  aos  exspectamos  ?  NoP' 


3S3 


LIBER  DE  MESSLiE  ADVENTU  PRiETERlTO. 


354 


ne  videmus  quod  dispersit  nos  per  quatuor  pnrtes  A 
mundi  in  dispersionem,  sicut  dixerunt  nobis  Moses, 
Jeremias,    et  Isaias,   et  alii  prophclse.   Et  tamca 
nos  Dei  sumus,  et  ad  ipsum  recurrimus  iu  omni 
eventu. 

CAPUT  XVI. 

Ostendii  reprobatioaem  Jadseorum  propler  eorum 
perBdiajDf  et  eleclionem  gentium  propter  eorum 
Sdem. 

Tioieo,  domine  mi,  cum  nos   dicimus  infer  nos, 
Eft   ego  et  tu  etiam  sumus  filii  Jacob  et  Israel,  quia 
jam  completum  est  illud  quod  dicit  Deus  pcr   os 
Isaie  :  «  Interficiet  te  Deus,  Isracl,  ct  vocabit  scr- 
T08  nomine  aliene(/sa.  lxv).  »>  Haveo  quod  de  illis 
servis  simus,  quibusdebetimponi  illud  nomen,  sc- 
eondam  quod  Moses  dixit  Deuteronomii  viscsimo  ^ 
octavo  :  «Eruntgentes  in  capite,  etpopulus  incre- 
dnlus  in  cauda,  «  sicut  nos  sumus,  jam  sunt  mille 
anni  et  ultra.  De  illis  etiam  dixit  Jeremias  :  «  Rc- 
plebitur  terra  fide  Dpi,    et  redundabit  sicut   aqua 
maris;  •  etde  illis   dixit  Salomon  : «  nomine  Dciis 
menSy'  cum  venerit  alienigena  ad  domum  sanctam 
taam,  et  invocaverit  nomen  tuum  benedictum,  ex- 
todi  eum,  Domme  Deus  mcus,  ut  discat  universa 
terranomentuumtimere,sicutpopulusIsrncl(iii/?c{)r. 
fm).»  In  quo  ergo  gloriabimur,domine  mi,  et  quare 
contemnimusgentesl  exquo  Salomon  phopheta  fe* 
ctt  eas  parlicipes  in  timoie  Dei,  et  in  domo  sancta 
lobiscuro,  et  forte  nos  indignos  ejecit  Deus  dc  is- 
ia  domo,  et  dedit  eamistis,  etdeillisetiam  dixitMo- 
ses  «  HascdicitDominus  Deusmeus  :  Replebiturto- 
ta  terra  gloriaDomini  (Num,  xiv>.>  Et  de  ipsisdixit  U 
David:  «  Praevenient  et  convertentur  ad  dominum 
nniversi  fines  terrse,    et  mille  gcnerationcs  (PsaL 
xxi;«»  De  ipsis  dixitetiam  Isaias  :  «  0  domus  David 
sancta,  venit  lumen  tuum,  ct  gloria  Domini  supcr 
te  orta  est,  etc.  Et  ambulabunt   gentes  in  lumine 
tao,  et  reges  in   splcndorc  ortus  tui.  Leva  in  cir- 
caitu   oculos  tuos  et  vidc,   omnes  isti  congregati 
sunt;  venerunt tibi,  el  filii  extranei  eedificabunt  mu- 
ros,  et  principes  eorum  servient  tibi  (Isa,  lx).«  Et 
qai  sunt  isti  filii  extranei,  domine  mi,  qui  venerunt 
id  domum  Dei,  nisi  gentes  quas  servicbant  idolis, 
qoa»  emnt  extranese  a  Deo,  et  ipsi  principes  el  reges 
eorum,  de  quibus  dixit  Deus,  quod  ambulabunt  in 
lamine  domus  sanctae,   et  nos  erimus  in  tenebris 
extra  illam,  et  surous  jnm  sunt   mille  anni.  Dixit 
idhac  idempropheta  de  illis:  <>  Eccegentem  quam 
nesciebas  vocabis,  etnationes  quae  te  noncognove- 
nmt  ad  te  venient  {Isai,  lui).  »  Et  sicut  de  facto  vi- 
demuSy  hodie  sunt  mille  anni  et  ultra,  quia  Chri- 
Bttts  m:f'Fn3  8ecundum  legemnobis  datamvenit,  et 
gentes  qnrt*  legem  non  noveraht,  veneruntad  eum, 
et  ip^^c  dcdit  eis  legem   novam,  puram,    sanctam. 
Adhac  quadragesimo  quinto  capite  :  «  Concordave- 
nmty  et  reges   eorum  congregati  sunt  in  fide  Dei 
{fsai.  xt;.  »  Et  timeo,  domine  mi,  de  illis    fuisso 
£fitam  eodemcapite:  « Congregamini  omnes  otve- 
Biteyfentes,qa8B8alvat»e8tis  perDeum  ex  gentibus 


(Ibid.).  »    et  de  populo    dixit  Isaias  :  Qua3sierunt 

mecl  non  iuterrogabant,  et  inveneruntme  qui  non 

qua^rebant  mc  (Isai.  lxv).  i>  Et  de  ipsis  dicit  Jere- 

mias  : «  Gongregabuntur  omnos  in  nomine  Domini, 

in  domo  sancta;  ctnonambulabunt  inpravitatecor- 

dium  (Jer.   ni).  «  De  ipsis  idem  propheta  dixit : 

«  Ad  te  venient«omnes  gentes  ab  extremis  finibus 

terr£e,et  dicent  :  Non  haereditaverunt  patrcs  nostri 

nisi  mendacium  et  iniquilatein  (Jcr.  xvi).  »  Et   de 

ipsis  dixit  Sophonias  :  «  Datum  est  gentibus  ut  lo- 

querenlur  simul  in  nomine  Domini,  et  servient  ei 

humero  uno,  omnis  homode  locosuo,ctomnes  in-> 

sulae  gentium  (Soph.  ui).  »  Et  de  illis  dixitZacha- 

rias  :  «  Lsetare,  domus  Sion  :  Quia  ego  veniam  ad 

te,  et  habitabo  in  medio  tuiin  illa  die,  et  appropin- 

quabunt  Deo  gentes  in  multitudine  sua  (Zach.  ii).  > 

Dicit  idem  propheta  capite  octavo  :  «  Hbbc  dicit  Do- 

minus  Deusexcrcituum,  venient  gentes  multse   de 

locis  multis,  et  dicet  vir  ad  vicinum  suum  :  Yada- 

mus  »)t  quaeramus  Dominum  Deum  in  bono  (Zacb, 

ii).»etista,    Domine  mi,  completa  sunt   nunc,  et 

complenturin  oculisnostrisde  pIano,vidcspopulos 

et  linguaSjlegere  libros  Legis  et  prophctarum  om- 

nium  et  Psaltcrium;  dimis8isidolissuis,nullusexeis 

credit  ])er  manum  Mosis,  nec  Aaron,  nec  alicujus 

prophetarum  nostrorum,  nec  aliquid  remanet  de  fide 

ab  idolis  abillo  tempore,quocrediderunt  Justoilli, 

de  quo  dicit  Habacuc :  «  Egressus  cs,  Domine,  ad 

salutem    pobuli  tui,  ad  salutem   cum  Christo  tuo 

(Hahac.  ni).  »> 

CAPUTXVn. 

De  viviGcationc  gentium  et  interfcctione  Judoerum, 
prout  etiam  videhitur  in  capite  scquenti, 

Timeo;domiue  mi,  quodDeus  victor  etgloriosus 

vivificat  illas  gentesper  fidem  et  interficit  nos  in- 

credulitate  nostra,  sicut  ipsc  dicitpei*  oslsaiaepro- 

phetse  :  «  Pro  eo  quod  vocavi  et  non  respondistis, 

haec  dicitDominus  Deus:  Ecceservimeicomedent, 

etvos  esurietis.  Ecce  servi  mei  bibent  et  vos  sitie- 

tis.  Ecce  servimei  gaudent  in  exsultatione  cordis, 

ct  vosconcuticminipr8eamaritudinccordis,etinter- 

ficiet  te  Deus,  o  Israel,   et  vocabit  servos   nomine 

alio,  in  quo  bencdixitillis  qui  est  benedictussuper 

terram,  Amen  (Isai,h%\).  »  Etnos  videbimus  rece- 

ptores  istius  nominis  benedictos  a  Deo  super  faciem 

terrao,  ct  nos  dispcrsit,  scilicet  in  captivitate  per 

quatuor  partes    mundi,  hodie  sunt  mille   anni.  Et 

apparent  oxprcssein  nobis  vestigiairaeDei,  nonad 

castigationem,  sed  ad  destructionem,  et  illa  estin- 

terfectio  quam  Deus  comminatus  est,  quod  interfi- 

ciet  Israel,  et  illue  geutes  vivae,  quas  vocat  servos, 

recipient  nomen  quod  Deus  promisit,  sed  non  ante 

mortcm  nostri  nominis  primi  sccundum   ordinem 

verborum  Dei  per  Isaiam,  etfames  etsitisquas  pa- 

tiemur  non  est  panis  aut  aquse,  sedcordium  etani- 

niarum  sterilitas,  et  fames  vorbi  Dei,  sicut prophetse 

declarant  per  os  Amos  (Amos.  viii).  Et  tuDomine. 

scis  hoc  pleniusquam  ego.  Verumtamen  Dei  sumua 

in  omnibus  qu»  accidunt  nobis. 


S55 


SAMUELIS  MAROCHIAM 


356 


CAPUT  XVIII. 

Quomodo  ^entes  per  /jdem  viviCicaUe  habent  mun- 
das  observantias  novo)  logis, 

Timeo,  domine  mi,  quod  gentes  istse  vivificnlse 

sunt,  jam  sunt  mille  anni  postquam  fuit  mortuus 

Jesus  in  Jerusalem,  quia  nihil  boni  habuerunt  an- 

tequam  crediderunt  inDeum.  etin  Christum  et  apo- 

stolis,  quoniam  ipsi    forte  erant   illi  pisces  et  illse 

bestise,  de  quibus  loquitur  Habacuc  propheta,  quse 

non  habent^ducem^et  ipsse  gentes  puriflcatse  perfl- 

dem  habent  jejunia  sua  et  observantias  suns  legis 

novae,  et  habent  cuncta  illa  quse  ad  munditiam  per- 

tinent  in  lege  antiqua  conlenta  Judseorum.  Vides 

quod  in  omni  lingua,  et  in  omni  loco  in  Oriente  et 

Occidente,  Gentes,  sunt  confltentes  in  nomine  Do- 

mini,  ei  non  crcdunt  in  cum  per   Mosen^  nec  per 

aliqucmprophetarum,  quamvis  sunt  studiosi  in  lego 

et  in  libris  omniumprophetarum,  sed  Deus  vocavit 

eos  per  discipulos  justi,  qui  egressus  est  cum  Deo 

adsatutemeorum,sicutip8eDeusbenedictus  etglo- 

riosus  preedixit  per  os  Habacuc  prophetae.  Ef  isti 

discipuli  ejus  fuerunt  filiinostri,  de  flliis  Isragl,  qui 

alio  nomine  vocantur  apostoli.  Valde  enim  limeo, 

domine  mi,  quod  isli  sunt  illi  de  quibus  dixit  Deus 

pcr  08  David  in  psalmo  :  «  In  omncm  terram  exi- 

vit  sonus  eorum,  et  in  extremis  flnibus   extcnsa 

verba  eorum   (PsaL  xviii).  »  El  verba    Prophetae 

expresse  demonstrant  nobisquod  dc  istis  loquitur 

etnon  de  nobis,  cumdicit:  Non  erit  lingua,  neque 

sermo,  qui  noa  audianl  voccs  eorum:et  hoc  non 

potest  esse  de  lingua  nostra  Hebrsea  :  quse  cnim 

gentes  obediunt  proeceptis  Mosict  Aaron?Quinimo 

ipsi  interfecerunt  genteset  fugaverunteasasc.  Hae 

autem  gentes  sciunt  hodio  Mosen  et  prophetas,  et 

agnoscunt  Deum  el  servant  legem  novam,  sicut 

apostoli  docuorunteos.  AttamenDei  sumus. 

CAPUT  XIX. 

De  electione  npostolorum  loco  proplielarum. 

Timeo,  dominc  mi,  quod  illud  quod  Zacharias  pro- 
pheta  dixit  :  «  Percutiam  pastorem  et  dispcrgen- 
turove8gregis(ZarA.xiii),»  fuit  compIelum,quando 
nos  percussimuspastoremistorumpuerorum  ctsan- 
ctorum  apostoloium.  Ex  tunc  nos  oves  dispersi 
sumus  per  univcrsum  orbem,  et  isti  fllii  nostri  sci- 
licet  apostoli;  surrexerunt  loco  prophetarum;quod 
apparet  ex  hocquod  Deus  postillos  non  niisitnobis 
prophetam,  nec  notiftcavit  aliquid  per  visionem. 
Timeo,  domine  mi,  quodisti  pueri  sint  apostoli,  de 
quibusdixit  Deus  por  os  Joelis  prophotfle  :  «  Scnes 
vestri  somnia  somniabunt,  et  pueri  vestri  visiones 
videbunt  {JoeL  ii).  Certissime,  domino  mi,  senes 
sunt  prophetee  nostri,  qui  somniaverunt  fldem  gen- 
tium,  quam  consecuti  sunt  illi  pueri,  scilicet  apo- 
stoli,  et  viderunt.  Et  de  istis  pucris  dixit  David  pro- 
pheta  :  «  Venite,  fllii,  audite  me,  timorem  Domini 
docebo  vos  (PsaL  xxxiii).  »  Deus  non  nominat  fi- 
liosin  plurali,  seds  olum  nominat  eos  Israel  primo- 
genitum  in  usu  loquendi  communi.  Et  in  aliopsalmo 
nominat  istos  pueros  filios  cum  dicit :  « Filii  tui 


A  sicutplantsenovellae  (PsaL  cxxvii;.  h  DeIsrae1,do- 
mine  mi,dixit  Deusper  os  Isaise^uVineaDei  excr- 
cituum  fuit  domus  Israel,  exspectati  quod  veniret 
cum  uva,  et  vcnit  cum  spinis,  propter  hoc  ego  ad* 
ducam  qui  destruetillam  in  concuIcationem(/sa/.  v).» 
Et  de  illis  prsedictis  flliis  Dei  qui  vocantur  apostoli' 
dixit  Dcus  peros  Isaie  :  «  Non  modoerubescetJa- 
cob,  ne  liqueflat  facies  ejus,  sed  tanc  quando  vide- 
bilde  flliis  suis  illos  quos  creaverunt  manus  me» 
sanctiflcatosante  ocuIosRUOs(/5r7/.  cxv).  >  Etsies- 
sent,  domine  mi,  fllii  isti  sanctiflcali  coram  nobis 
secundum  viam  legis  nostrae,  non  diceretur  de  nobis, 
quod  essemus  in  crubescentia.  propterea  et  dissol-* 
verentur  facies  nostra^,  iino  haberemus  gloriam  et 
resplenderent  facics  nostrse,  sed  confusio  facierum 

D  Jacob  et  desolatio  est  ista,  quod  isti  fllii  quos  Deus 
creavil  manu  sua,  scilicctapostoli,  sunt  sanctificati 
corain  nobis,  et  non  secundum  logem  nostram.  Pro- 
pterea  Deus  dat  intelligere  quodlex  nostra  non  est 
lox  ipsorum.  Dixit eliam  Dcus  per os  Ezechielis :  •  Ih 
illadionondicent :  Patresnostricommedcruntuvam 
acerbam,  et  dentcs  flliorum  obstupescunt  {Ezech, 
xviii),  »  sicut  infldelitas  Judseorumnon  novit  fidedi 
apostolorum,  non  nocebit,  etpropter  hoc  subditur : 
«  Vivo  ego,  dicitDominus,sierituItraproverbiam 
istudinIsrac1(ii&/(/.).  »quianunquamaliqutsde  apo- 
stolis  postquam  rcccperunt  fidem  redtit  ad  fidetti 
nostram,  quarc  non  sentiunt  acerbitatem  infideli- 
tatis  nostrse,  sicut  dentes  nostri  obstupescunt  d6 
peccato  patrum  nostrorum. 
Adhuc  deistisflliis,  dominemi,qui  suntapostoli, 

^  dixit  Dous  per  os  Isaise  prophetse:  <  A  quo  transmigra- 
bo,  nisi  a  populo  meo?  Filii  autem  qui  erant  infl- 
deles,  Deus  orit  salvator  eorum  inomnibusangus- 
tiis  eorum,et  vullus  ejus  custodiet  cosin  charitate 
ejus,  et  in  clementia  redemit  eos,  et  propitius  erit 
eis  in  longitudine  dierum.  »  Verissimum  est,  do- 
mine  mi,  quod  isti  fllii  de  quibus  loquimur,  semper 
manserunt  flrmi,  ncc  Deus  transmigravit  ab  eis  ab 
illotempore  quo  redcmit  Hex  ille  justus,  magister 
eorum,  sed  transmigravit  a  nobis  ct  fuit  semper 
cum  eis,  et  de  illis  etiam  flliis  qui  sunt  apostoli, 
dixit  sapiens  JesusflliusSirachin  libro  suo:  «  Aa- 
dite,  flliicharissimi,  et  operamini  in  salutem,  qoia 
honorat  Deuspalrcm  infiliis  {EccL  iii).»  Et  qualiter 
intelligidebeat  honor  ille,  dcclarat  Deus  per  os  Ma- 

Dlachise  :  «  Mittet  Deus  Eliam  qui  convertat  corda 
patrum  nostrorum  ad  fllios  {MaL  iv).  »  0  domine, 
si  Dcusdebuissctconvcrtere  corda  filiorum  scilicet 
apostolorum  ad  patres,  cum  debeatintelligideflde, 
tunc  isti  fllii  scilicet  aposloli  fuissent  nobiscum  in 
captivitatc  ista  quse  non  habet  flnem,  sicut  et  pa- 
tres  nostri  etnos  sumus.Sed  e!xquoDeu8ordinavit 
quod  debeant  corda  pati  um  ad  fllios  converti,  quid 
estquod  exspcctamus,  domine  mi,  et  quid  pnesto- 
lamur?  Etsi  noluerimus  dicei*e  quod  alii  filii  debenl 
esseprseter  Apostolos,  dequibusintelliganturpra- 
dicta,  illi  erunt  in  captivitate  sicut  et  nos,  ex  qao 
viam  illius  justi  non  sunt  secuti,  quem  apostoli  dr- 
miter  secuti  sunt,  et  docuerunt  sequendam  6t  prCH 


357 


UBER  DE  MESSIiE  ADVENTU  PRiETERITO 


358 


plar  hoc  habent  honorem  patrum  in  hoc  quod  patres 

dicuntur  ad  illos  converti.  Cum  ergo,  domine  mi, 

ilii  nostri  venerunt  antequam  nosad  iidem  Dci,  si 

eorda  nostra  convertantur  ad  iilios,  corda  corum 

converteutur  ad  nos.  Et  sicut  dicit  Deus  altissimus : 

«  Erant  populus  unus,  animus  unus  in  Doo  glorioso 

6i  victorioso  (Sop/i.  ui),  »  quia  non  debcmusinlelli- 

gere  illam  conversionem,  nisi  de  iniidclitate  ad  li- 

dem  et  doctrinam  illius  Justi,  qui  est  Magister  sa- 

iatis  eorum  qui  credunt  in  eo ,  ot  secundum  quod 

dizit  David  de  eo.  Ipse  est  cujus  sacerdotium  erit, 

teeuDdum  ordinem  Melchisedcch  in  ableraum  (Psul. 

Qi),quiobtulii8acriricium  panis  ct  vini  (Gen.  xiv), 

et  Uelchisedech  sacerdos  Dei  altissimi  ante  Aaron. 

Et  attende,  domine  mi,  quanta  sit  difTercntia  inter 

sterilicium  Aaron  ct  Justi  istius  Domini.  c  Dixit 

Dominus  Domino  meo :  Tu  es  saccrdos  in  cetcrnum 

(PiaL  Gix)y  •  non  ad  lempus  sicut  Aaron,  qui  mor- 

tins  fuit  viginticentum  aunorum.  Itcm,  sacriiicium 

Aaron  Aierunt  carnes,  et  sacrificium  illius  Justi 

Domini   fuit  panis  et  vinum   secundum  ordinein 

Melchisedech. 

In  qaibus  verbis  DominusperProphetam  osteiidit 

nanifeste  quoniam  sacrilicium   Aaron    finirelur , 

qoando  inciperet  illud  saorificium  in   oetcrnum  ; 

fuod  finiretur  quando  inciperet  sacriiicium  in  pane 

et  vino  seternaliter  duraturum,  cum  Aaron  non  sit 

datasetemitasinsacerdotiOySicutisaccrdotiChristo. 

De  illis  filiis  dicit etiam  Deus  per  os  prophclse  M osis , 

{fkuLxxiLi) :  •  Sanguinem Qliorum  ulciscetur  ct  la- 

Tibit  terrom  popuh  sui.  •  Etnos,  dominc^occidimus 

prophetas,  et  non  fecit  vindictam  dc  eis,  nisi  pcr 

leptuaginta  annos ;  sed  occidimus  Apostolosct  Jus- 

tim  Magistrum  eorum,  et  fecit  Deus  vindictam  dc 

Uiis.  Jam  sunt  mille  anni,  et  ultra.  Et  per  mortem 

ipsomm  lavit  Deus  terram  populi  sui,  et  non  dixit 

lerram  filiorum  Israel.  De  ipsis  etiam  fihis  dixit 

David  in  psalmo  centesimo  decimo  scxto.  <  Sicut 

ugitte  in  manu  potcntis,  ita  filiindcles.  »  Comparat 

enim  Propheta  illosfiliosiideles  sagiltis  emissis  de 

manu  potentis,  quia  Deus  omnipotens  misit  eos  ad 

duodecium  partesmundiper  quatuor  mundi  climota, 

fideles  hos  tilios  cum  doctrina  Lcgis,  Psaltcrii  et 

Prophetarum.  Mosen  autcm  ct  Aaron  non  misit  ox- 

tra  domum  sanctam  ad  docendum,  quia  non  ad  In- 

diam,  Romam,  nec  ad  alia  loca  exfra  tcrram  sanc- 

ttm,  misit  eos  annuntiare  doctrinam  Legis  et  Pro- 

phetamm,  sed  isti  fideles  filii  sicprojectivel  missi 

per  aniversnm  mundum  j  surrexerunt  coram  Deo 

loco  Dostri,  postquam  Deus  occidit  Israel  etnomen 

mtnnn ,  qnod  bene  innuit  David  in  psalmo  cum 

dieit:  «Propfltribustuisnati  sunttibifiIii,conslitues 

eosfilios  refresetprincipes(P5a/.xLiv),»  et  pcrislos 

inaovata  est  lex  prima  secundum  ordincm  Mclchi- 

•edech,  qai  sacrificiom  Deiinstituit  in  pane  ct  vino, 

es  quibuscommunicavit  Abraham  amico  Dci.  Dcus 

•lita  par  ministerium  istorum  mutavit  sacrificium 

lOftrm,  eicut  mutavit  nomen  nostrum ,  et  sicut 

iWanl  lege»  eenwlem  nostram  in  legem  spiri- 


A  tualem.  Etsi  Deus  dixisset  nostro  Mosi,  sicut  dixit 

pcr  os  David  Messim  sivc  Christo  :  Tu  venies  sacer- 

dos  in  aelernum  secundum  lcgem  Mosis  et  Aaron, 

slnrct  iila  lex;  seddixit  :  «  Tu  essacerdosin  aeter- 

num  sccundum  ordinem  Mclchiseiiech  (Psa/.  cix).  > 

El  nmicus  Dci  communicavit  de  sacrificio  panis  et 

vini,  et  non  de  sacrificio  carnium.  Ad  hoc  bene 

sonat  verbum  Mosis,  cum  dixit :  «  Comedclis  vctu- 

stissima  vetcrum(L(?v'.  xxvi),  »  per  quod  intclligit 

sacrificiuraMclchiscdech.  El  iterum  :  P]t  novis  su- 

pcrvenientibus,  id  est,  novaj  legis  sacrificio  publi- 

calo,  vetera,  scilicet  vestra  sacrifiria  projicietis. 

Nos  tnnien  Dei  sumus  in  omni  adventu. 

CAPUT  XX. 

Dc  roprobatione  sacnficii  Judscorum ,  ct  dc  clec- 
3  tione  sacramenli  Christianorum. 

Timeo,  domino  nji,  quod  Dcus  ejecitnos  a  se  ct 

sacrificiumnostrum,  et  acceptavit  sacrilicium  gen- 

tium,  sicut  dixil  pcr  os  Malnchioe  :  «  Non  est  mihi 

voUintas  in  vohis,  dixit  Dominus,  ncque  accipiam 

sacrificium  vestrum,  quoniameb  ortu  solisusqueod 

occasum  ejus  niagnum  est  nomen  ineum  in  genti- 

bus ;  qua)  ofTcrnnlin  nomine  meo  socrificiummun- 

dum  (Miil.i;. »  Ergo  apud  Deum  sacrificinm  gentium 

est  muiidius  qunm  sacrilicium  nostrum.  Et  insuper 

quifi  Deus  privavit  nos  omni  sacrificio  mundo,  ct 

alias  docens  Christianos,  ut  ipsi  vitarent  nos,  no 

conteminarentur,  sicut  nos  vitavimus  gentosomni 

tempore  quo  sacrificium nostrum  fuit  mundum  apud 

Dcum  et  acceptum. 

Etiam  tu,  domine  mi,   nosli  quid  dicat  Deus  dc 

nostro  sacrificio  cum  ait  per  os  David  prophetae  : 

«  Nunquid  vidistis,vos,quod  cgo  comedi  carnestau- 

rorum,  et  hircorum  sanguinem  bibercm  (Psa/.ix)? »» 

PerquodmanifestatDeus  quod  ipse  condemnat  car- 

nium  sacrificium.  Et  unde  est  nobis,  domine  mi, 

quod  nos  delestamur  in  gentibus  sacrificium  panis 

et  vini,  quod  statuitDeus,etin  nulio  reprobat,  sicut 

reprobat  sacrificium  carnium,  cum  Salomon  des- 

cribat  illud  Aaron,  dicens  :  Iste,  scilicet  Aaron, 

extendit  manus  snas  super  altare,  etobtulitsangui- 

nem  uvae,  et  incensum  Dco  vivo,  et  obtulit  sacrifi- 

cium  nostrumdo  granis  terrce,  sicut  Mclchiscdech 

D  obtulit  pro  Abraham  (Eccli.  l).  Declarat  Deus  sacri- 

ficium  gcntium  per  Mosen :  «OfTeretis  Deo  sacrificium 

de  levatis,  de  area,  et  de  expressione  uvae,  et  bene- 

dicatvohisDcus  ctcunctis  operibusmanuumvestra- 

rum(Lov.  xxiii).  »»  Scimus  etiam  nos,  domine  mi, 

quod  Dcus  mandavit  in  principio  poni  ante  arcam 

foedcris  Domini,  panes  et  non  carnes  {Exod.  xxv). 

Eliam  domine  mi,  cum  Deus  de  hoc  in  Lovitico  prae- 

cepit  Aaron  pcr  Moscn,  dicens  :  «  Homo  de  semi- 

ne  Aaron  sacerdotis  qui  hobet  maculam,  non  ofTe- 

rat  sacrificium  dc  panibus,  nec  aliud  quodcunque 

sacrificium  (Num.  xxi).  >»  Et  in  pluribus  Scriptur» 

locis  Deus  praecepit  fieri  sacrificium  de  pane  et  ex 

farina  purissima  acceptabit  illud,  et  tale  sacrificium 

e8thodiegentium,sciIicet  panis  exfarinapurissima. 

De  sacrificio  etiam  panis  fit  mentio  in  primo  libro 


359 


SAMUELIS  MAROCHIANI. 


360 


Regum  {cap.  xxi). «  Cum  David  vcnit  ad  Abimelech, 

principem  sacerdotum  Silo,  et  petivit  ab  eo  panes, 

qui  respondit :  Non  sunthicpanes,  nisipanis  obla- 

tus,  qucm  non  convenlt  comcderc  pueris  tuis,quia 

sanctus  est.  »>  Et  quod  gentcs  ponunt  in  sacrificio 

suo  aquam ,  non  debet  nobis  inconveniens  videri, 

quia  etiam  in  Scripturis  sanctis  invenimus  de  hoc 

exemplum,  scilicet  quod  Deo  flebat  sacrificium  de 

aqua,  ct  fuit  Deo  acceptum.  Invenimus  etiam  (// 

Heff.  xxiir)  quod  duo  juvenes  hauserunt  aquam  de 

cisterna  quae  erat  ante  portam  Bethleem ,  ct  pro- 

pheta  David  obtulit  illam  Deo  in  sacridcium,  Ergo 

non  est  contra  Scripluram,  si  gentos  hodic  ponant 

aquam  in  sacrificio  quod  faciunt  Deo.  Nos  etiam 

legimus  quod  Aaron  fecit  Deo  sacriflcium  de  pane 

et  vino,  et  David  de  aqua,  et  isla  tria  sunt  simul 

in  uno  sacrificio  mundo  (quamvis  intellcctusnoster 

id  penetrare  nequeat)  et  non  sicut  carnes  tauro- 

'  rum  pinguium.  Elias  noster,  ut  narralur  (///  Ileg. 

iii),  infudit  aquam  in  sacrificium,  et  Deus  misit 

ignem  de  coelo,  et  acceptavit  sacrificium  cuin  aqua 

perfusum  (///  Heg.  xviii).  Angelus  in  Ogura  com- 

munlcavit  etiam  Eliaminpane  subcinericio  et  aqua, 

quando  Elias  ambulavit  in  fortitudine  cibi  super 

illud  quodnatura  non  potest  concedere,  quadraginta 

diebus  usque  ad  montem  Dei  Horeb  (///  Feg.  xix). 

Hoc  ctiam  sacrificium  vini  cum  aqua  mistum,  pul- 

cherrime  et  apte  describit  Salamon  propheta  in 

libro  Proverbiorum,  cap.ix,  cum  dicit  :  «  Sapientia 

altissima  communicavit  sacriflcium  suum,  miscuit 

vinum  suum  ol  paravil  mensam,  tunc  misit  servos 

8U0S,  dicens  :  Quis  est  parvulus,  veniat  ad  me,  et 

insipientes  comedent  panem  mcum,  et  bibent  vi- 

num  meum  tempcratum  aqua.    »  Quid ,    domine , 

mi,  mensa  parata  SapicntisB  Altissimi,  nisi  altare  ? 

Quid ,  Domine,  panis  et  vinum  mistum,  nisi  sacri- 

ficium  de  pane  et  vino ,  et  de  aqua  quod  fit  in  al- 

tari  ?  qui  sunt  insipientcs  vocati  per  servos  Sa- 

pientise,  nisi  gentes  quoB  ignorabant  Deum,  vocatae 

pcr  apostolos.  Et  notabilitor  dicit  panem  suum  et 

vinum  suum  ,   per  id  enim  innuit  hoc  sacrificium 

gi^atum  esse  DcO;  et  quod  ad  istud  convivium  tam 

sublime,  et  tam  spirituale  non  vocavit  patres  nos- 

tros,  qui  erant  sapientes  in  Lege,  qui  erant  occu- 

pati  in  sacrificio  Legis,  quod  etiam  camale  sacri- 

flcium  non  dimisit  nobi8,sedprivavit  nos  illo.  Jam 

sunt  mille  anni  completi  quod  nobis  accidit  prop" 

ter  illum  Justum  in  quem  peccavimus.  Attamen 

Dei  sumus. 

CAPUT  XXI. 

Quod  Deus  refutavit  iejunia  sublata  et  sacriRcia 
Juda^orum  et  Cliristianorum  eJegit. 

Valde  timeo,  domine  mi,  abillo  verbo,  quod  Deus 
fortisetgloriosusdixitperos  MalachitB  cap.  1,  ubi 
sictangitdesacrificiogentium :  «Abortusolisusque 
adoccasum,  gentes  ofTeruntsacrificiumnomini  meo 
mandum.  >  Ubi  adverto  quod  sacriflcium  nostrum 
pon  fuit  acceptum,  nisi  in  uno  loco  8#lo,  scilicetin 


A  domo  sancta  prsecise.  Ex  quo  autem  loco  saeriflcii 
privavit  nos  Deus,  scilicet  terra  promissionis,  et 
ubique  dispersit  nos  terrarum,  jam  sunt  miile  anni. 
Unde  venit  super  nos,  et  completum  est  quod  Deus 
dixit  de  nobis  per  simiiitudinem  loquens  per  os 
IsaisQ,  ubi  ait :  «  Complela  cet  vindemia  et  non  est 
de  csetero  collectio  (Isa.  xxxii).  »  Et  illud  Mala^ 
chiffi  :  <  Non  est  mihi  voluntas  in  vobis,  et  sacri- 
ficium  non  accipiam  a  vobis  (A/a/,  clxx).  »  EtUiod 
Isaise,  cap.  1  ;  «  Sabbata  vestra ,  et  festi vitates ,  et 
sacrificium  vostrum  non  recipiam,  quin  oinne8  ▼os 
estis  in  ira  mea  (Isa.  i). »  Et  illud  IsaiGB  completam 
est  super  nos :  «  Quid  mihi  multitudo  victimarQfln 
vestrarum,  qutd  multiplicatis  mihi  sacrif)ciQm  de 
arietibus  ct  carnibus  hircorum,  ego  aotem  coo- 

6  tempsi  sanguinem  vitulorum,  ct  arietum  cames  et 
hircorum  ?  Cum  pnesentaveritis  ea  coram  me,  et 
qgis  recipiet  ea  a  vobis  ?  non  deturbetis  lapides 
meos  sanctos.Frustra  non  ofTeretis  ultrasacrifieitHB, 
quoniam  incensum  vestrum,  et  sabbata  veatra,  et 
solennitates  vestras  non  rec  ipiam  a  vobis,  quia  odivit 
illa  anima  mea.  Si  elevatis  manus  vestras  ad  me^ 
avertam  vultum  meum  a  vobis.  Et  si  multrpKcave^ 
ritis  orationes  vestras,  non  exaudiam,  manus  vestrod 
plenaB  sunt  sanguine  (ibid.).  Et  omne  sacrificiuiii 
vestrum  sicut  cadaver  fetidum.  Et  egressus  atrii 
port8B  extorioris,etillequi  mihijugulaverittaQrani 
sicut  qui  decollaverit  hominem,etilIe  qui  olUulent 
in  sacrifieium  Iiircum  sicut  qui  obtulit  oanem ,  et 
qui  obtulit  vinum  sicut  qui  ofTeri  sanguinem  porei 
(Isa.hwi).  >  SedabominatiodesacriflciisapudDeiiin 

^  nihil  aliud  significat,  nisi  mutationem  sacrificii  no- 
stri  carnalis  et  grossi  in  sacrificium  istius  Ju8tiDo- 
mini  spirituale  et  subtile,  qui  instituit  oflTerre  panem 
loco  carnium,  et  aquain  mundnm  loco  pinguedinis 
carnium,  et  vinum  purum  loco  sanguinis.  Ethoao 
ofTertur  s]uritualiteret  acceptahiliterDiao,  noBSient 
animalia  dccollatapernos,  quse  perprophetam  con- 
parantur  cadaveri  putrido.  Et  quare  non  credimos, 
domine,  heec  quao  locutus  cst  nobis  Deus  per  pro- 
phetam  islum  ?  Et  quid  dcscribit  tam  evidenter  do 
sacrificiis  nostris.  Dixit  etiam  Deus  per  Jeremiam, 
cap.  7.  «  Invitate  proximos  vostros  ad  8acrificiB,ot 
comedite  cum  eis  carnes  sacrificiorum  vestromai, 
quia  in  die  qua  cduxi  patres  vestros  de  ^gyplo, 
non  prsecepi  eis,  nec  verbum  feci  de  sacrificiis^oel 

D  dixi :  Audite  vocem  meam  et  ero  vobis  Deus,  et 
vos  mihipopulus  si  ambulaveritis  in  omnibusqBS 
prsecipio  vobis  bene  erit  vobis, »  Et  non  auJieninty 
nec  posuerunt  aurem  suam  ad  dictum  meam,etta9 
domine  mi,  es  qui  hoc  nosti.  Attamen  Dei  sumn» 
in  omnibus  quae  evenerint  nobis. 

CAPUT  XXII. 

Probat  abjectionemSynagoqae  et  eleetionomEeeh^ 
siaD  per  verbum  Domini  ad  Rebeccm, 

Timeo,  domine  mi,  quod  de  Synagoga  et  Eodesi^ 

intelligatur  illud  verbum  quod  scribitar,  eap.  tf 

primi  libri  Legis,  cum  dlcit  Dominas  Deas  Rebece», 

nxori  Iseac : «  Duoe  gentes  Btint  in  «tor^  tooy  tl  409 


1 


361 


UBER  DE  M^SSIifi  ADVENTU  PRiETERITO 


362 


popuH  venient  de  utero  tuo,  et  gens  gentem  supe-  ^^ficium  EccIesisB  omni  tempore  duraturum  in  sater- 


rabit,  et  major  serviet  minori  {Gen,  zxv).  >  Domine 
mi,  8ola  Rebecca  fuit  mater  Judaeorum  et  gentilium. 
Pdpulns  major  et  primogenitus  Aiit  Synagoga,  qu» 
magno  fuit  honore  et  scientia  Dei  dotata.  Populus 
seeundus  genitus  etminor  apud  Deum  fuerunt  gen- 
tes,  in  infidelitate  manentes  et  inignorantia  sua.Si 
tamen,  dominemi,  Deus  occidit  Israel,  prout  descri- 
bitlsaias,  et  tuncsubversa  est  Synagoga,  qusefuerat 
m^jor,  et  servivit  gentibus  qu»  fuerat  minor,  ut 
eompleretur  verbum  quod  Deus  dixit  Rebeccse : 
■Gens  gentem  superabit(//)i(/.).»EtiamdeEcclesia 
dixit  Deus  per  os  David : «  Astitit  regina  a  dextris 
taistn  vestitu  deaurato,  distinctis  coloribus  adornata 
(PsaLxiAv). »  Exponitur, domino  mi,quod  Ecolesia 


num.  Similat  autem  Deus  illam  matri  lactanti  fIIloS| 
et  in  hoc  quod  dixit :  c  Inebriabo  te, »  denotat  ma- 
teriam  sacramenti  spiritualiter  quantum  ad  vinum, 
et  per  «  ubera  »  denotat  in  reliquis  partibus  sa- 
cramenti  esse  delectabile  nutrimentum  et  sufflciens 
sacramentum  quo  sacrificio  jam  fruitur  et  delec- 
tatur  Eoclesia.  Jam  mille  anni  sunt,  a  quo  tempore 
privavit  Synagogam  sacriflcio.  i^Smulus  autem  ille 
in  quo  Ecclesia  est,  tam  grata  Deo,  est  Christus 
Dominus,  et  ubera  ejus  dant  vinum  perpetuum,  de 
quo  provenit  gaudium  Hempiternum,  et  non  dicit 
quod  dabit  carnes  et  pinguedinem  vel  sanguinem 
quee  faciunt  sacrificium  laboriosum.  Fuit  autem 
Synagoga  sicut  mulier  quae  habuit  alium  virum, 


gentilium,qu8BvocaturreginadiversitateIinguarum  B  Csupple  Deum),etperdiditi11umetdomum  sanctam. 


omnium  qu8e  sorviunt  ei,  est  adornata  quasi  colorum 
disUnctione.  Nam  omnes  linguse  in  Ecclesia  con- 
eordant  in  vera  expositione  lcgis,  Psalterii  et  libri 
omniom  prophetarum.  Synagoga  vero  non  habuit 
nisi  nnam  linguam,  et  ornatum  suum  quasi  uno 
colore,  scilicet  Hebrsea. 

GAPUT  XXIII. 

Probai  boc  idem  per  verba  Mahcbim  propbeim. 

Timeo  etiam,domine  mi,de  verbis  inductis  supe- 
rios  frequenter  per  Malachiam  prophetam  *,  dixit 
Deos  Synagogse  :  « Non  est  mihi  voluntas  in  sacri- 
Bciis  vestris,  quia  ab  ortu  solis  usque  ad  occasum 
magnum  est  nomen  meum  inter  gentes,  quae  ofie- 
nmt  nomini  meo  sacrificium  mundum  {MaL  i) 


Et  ista  Ecclesia  fuit  cerva  in  deserto  sine  marilo, 
sed  Deus  vicem  illius  supplet.  Unde  ipse  fortis  et 
gloriosus  dicit  per  Isaiam  prophetam:  «  Puellee  se- 
questratse  meliores  sunt  quam  illse  quse  habent  vi- 
rum  {Isa.  liiv).  »  Item  ille  propheta :  «  Ego  faciam, 
dicit  Dominus  Deus,  viam,  et  flumina  ad  potum 
populo  meo  electo,  et  tu,  Jacob,  non  obedies,  et  tu, 
Israel,  non  audies  {Isai  xliii).  >  Sicut  nos,  domine 
mi,  suinus  extra  obedientiam,  nec  habemus  aures 
nec  oculos,  quaproptercaptivitasnostrajamusque 
ad  complementum  mille  annorum  pervenit.  Timeo, 
domine  mi,  de  lege  nostra  quse  furoris  iram  habet 
in  promptu,  et  dicit:  «  Oculum  pro  oculo,  etc. 
{Lov.  xxiv).  »  Sed  cerva  illa,  asmulum  habensuni- 


cicut  de  natura  sua  mundasunt,aqua,vinum,et  fa-  C  cum,  dixit  in  Evangelio  suo  glorioso: «  Quiteper- 


rina  pura,  de  quibus  factum  est  sacrificium,  et  non 
iadiget  mundationeetlotione ;  sed  Synagogaindiget 
lavare  cames  sacrificiorum  otpurgare  ventres  ani- 
loarum  quoe  in  sacrificio  sacrificabuntur,  et  lavare 
locum  de  sanguine  et  pinguedine  sacrificiorum,  aliter 
esset  horror  tractare  et  videre.  In  sacrificio  autcm 
panis  et  vlni  et  a  quse  non  apparet  aliquid  indecens 
tut  turpe.  yEstimo,  domine  mi,  quod  do  isto  sacri- 
ficio  dixit  Deus  per  Salomonem  :  «  Melior  est  buc- 
eella  panis  cum  charitate  quam  vitulus  saginatus 
cum  inimicitia  {Prov.  xvii).  >»  Buccella  amoris,  do- 
mine  mi,  pura  est  mansuetudo  super  mansueturli- 
Qem,  et  rcmissio  mutua  offensarum,  ct  vitulus  odii 
aaginatus  est  oculuspro  oculo,  ct  occulta  interfectio 


pusseritinunammaxiiliam,statueiIlialteram(A/a///r. 
v).  »  Loquitur  David  in  psalm.  xxx  :  Quam  magna 
et  quam  muUa  dulcedo  tua,  Domine  quam  abs- 
condisti  timentibus  te,  et  complevisti  eam  speran- 
tibus  in  te. »  Et  estclarum,dominc  mi,quodpopu- 
lus  Synagogse  timuerunt  posnas  lcgis,  scilicetocu- 
him  pi'o  oculo,quia  crat  in  promptu  exsecutio.Sod  po- 
pulus  Ecclesiw  sperans  est  in dulcedineDei,  quiper- 
cussi  in  facioni  non  ropei  culiunt.  Quapropter paravit 
Deus,scilicctgentibus,  magnam  multitudinem  dul- 
ccdinissute  quam  ahsconilila  Judseis.  Attamen,  etc. 

CAl^UT  XXIV. 
Qiiod  cantiis  Cliristianoruw  ost  Deo  acceplus 
Pavco,  domine  nii,  quod  diclum  est  deapostolis 


immicorum.  Ergo,  domine  mi,  sacrificium  Synago-  D  illud  Isaiic  :  Manifeslabunt  sanctum  Jacob,  evan- 


ge  est  vitulus  pinguis  cum  inimicitia,  et  sacrifi- 
eiom  Ecclesi»  buccella  est  panis  cum  charilato,  de 
qoidicit  Deus :  «  Melior  est  buccella  panis,  >  etc. 
IHiIchre  etiam  describit  Deus  Ecclesiam  assimilando 
cervis,  per  os  Salomonis,  ub  ait :  Cerva  Deo  cha- 
rissima  in  aemulo  suo,  cujus  ubera  inebrient  te  in 
oomi  tempore,  et  amor  illius  delectet  te  in  scter- 
nnm  {Prov.  v).  »  Et  Ecclesia  est  Deodilecta  cerva 
ittftmulo  suo  uno,  de  quo  et  qua  scribitur : « Cerva 
chirissima  Deo  in  aemulo  suo,  non  habens  parem  in 
BobiUtate  et  gratia.  •  Tunc  addit,  domine  mi,  et  di- 
eit:  ■  Inebrient  te  id>era  egus  omni  tempore,  dele- 
fltirein  amore  ejus  jugiter, » quo  significatur  sacri* 

pAtROL  CXUX. 


gelizabunt  Deum  Isracl,  et  accipient  ignorantes 
scienliam,  el  inusici  scient  leges  {Isai,  xxix).  » 
Apertc  videmus,  doniine  mi,  quod  jam  sunt  illi  anni 
quod  iguoranlesmusici,  etdocentlegem  nostram,et 
qui  sunt  ignorantesuisigentiIes,etqui  suntmusici 
cantantes.  Psallcrium  nostrum,  etprophetasin  Ec- 
clcsiis  suis  nisi  Christiani?  I)c  quibus  musicis,sive 
cantoribus,  dicit  Deus  pcr  os  David :  c  Cantate  Do- 
mino  canticum  novum,  quia  mirabilia  fecit  {PsaL 
xcvii).  >  Et  quidest  canticum  illud  novum,  domine 
mi,  nisi  Testamentum  Novum ;  etAntiquum,nisi  lex 
antiqua  ?  Et  de  istis  etiam  musicis  dicit  Deus  per 
David  prophetam:  «  Contate  DominOi  omni^  terra, 

13. 


363 


SAMUELIS  MAROCHIANI 


364 


psalmum  dicite  nomini  ejus  {PsaJ.  cxxxiv).  »  Et  in  '  Christum  (PsaL  cl).  »  Exomplum  etiam  in  secundo 


eodem  psalmo :  Ganlabunt  libi  et  psallent  nomini 
tuo  universaB  familise  gentium.  »  Et  notanter  dicit, 
«  universse  familise  gentium, »  et  non  Israel  singu- 
lariter.  De  istis  eliam  musicis  dicit  Deus  per  os 
David :  «  Beatus  populus  qui  scit  cantilenam;  inlu- 
mine  vultus  tui  ambulabunt  (Psal.  lxxxvui).  »  De 
illis  etiam,  domine  mi,  scribitur :  u  Gantabant  tibi 
gentes  in  domo  Deimeicanticum(p5ay.Lxxxviii).» 
In  loco  isto  ponit  cantilenam  antonomastice.  Etiam 
sunt  mille  anni  quod  nos  Judeoei  non  cantavimus  in  * 
domo  sancta.  De  istis  cantoribus  dicit  David : « Can- 
tabunt  canticum  in  domo  Dei  in  seternum. »  De  no- 
bis  dicit :  »  Quomodo  cantabunt  canticum  Dei  in 
terra  aliena  ?  (PsaL  cxxxvl)  »  Et  qualiter  potest 


libro  Reg.  c.  vi,  ubi  legitur  quod  <  David  discooperto 
capite  saltans  cum  cilhara  ante  aicam  Donuni 
quem  temeraria  uxor  sua  Michol  ausa  est  redar- 
guere,  cui  ipse  ait:  0  fatua,  uonne  videbit  me  Do- 
minus  dcspectum  psallentem  ?  filii  autem  Israel  so- 
nabant  buccinam,  dum  transducebant  arcam.  »  Sed 
quid  sumus,  domine  mi,  irridentes  solemnitates 
ipsorum  musicorum;  nisi  Michol  fatuayOt  qui  sunt 
isti  canentes,  nisi  Christiani  saltantes  et  exsultantes 
Deo  in  humilitate ,  sicut  David  ?  praesertim  cum 
dicit  Deus  :  «  Omnis  spiritus  laudet  Dominum 
(PsaL  cl).  n  Si  dixisset  :  Omnis  Israelita  prsecisei 
tunc  possemus  aliis  insultare.  Hoc  autem  quod 
Isaias  dixit  quod  »  gentes  sunt  in  conspectu  ejus 


esse,  domine  mi,  quod  speramus  terram  habere  et  n  quasi  nihil  (Isa.  xl),  »  est  intelligendum  de  genti- 


nomen,  cum  DeusdixitperAmosprophetam:  «  Ge- 

cidit  Israel,  et  non  resurget,  virgo  Israel  prostrata 

est,  et  non  elevabitur  (Auws  v).  »  Idem  propheta : 

«Et  veniot  tribulatio  et  non  salvabitur  quiefTugcrit 

ex  ciSyCt  si  absconderint  se  in  monte  Carmeli,inde 

prdecipitabit  eos  manus  moa;  etiamsi  descendcrint 

in  profundum  niaris ,  illuc  mittam  serpentcs,  et 

mordobunt  eos;  et  si  abierinl  in  caplivitatem  coram 

inimicis  suis,  ibi  mandabo  gladium  et  occidet  eos, 

et  ponam  oculum  super  eos  in  malum  et  non  in 

bonum  (Ainos  ix).  «  Quod  fecit  nobis  Deus.  Jam 

sunt  mille  anni  completi,  quod  canticum  et  psal- 

mum  cantavimus,  ex  quo  sic  est  Attamcn,  etc. 

CAPUT  XXV. 

Quod  Judivi  indebite  reprehendunt  cantum 

Christianorum. 

Domine  mi,dixit  Deus  de  cantu  Christiano  rum  per 

os  David  : «  Oinnes  gentes,  plauditemanibus,etcan- 

tate  Deo  voco  laudis  (PsaL  xlvi).  .>  Et  alibi  dicit : 

"  Jubilitate  Deo,  omnis  lerra,  servite  Domino  in  lasti- 

tin.lntroite  in  conspcctu  cjus,  dicas  totum  jubilate 

(FsaL  i.w).  n  El :  »  Caiilute  Domino,  omnis   lciTa, 

et  annuntiate  de  die  in  diem  (PsaL  xcix).  »  Paveo, 

domine  mi,  ex  quo  Deus  dixit  per   os    Jeremiae : 

«  Doccte  filios  veslros  et  filias  vestras  fletum  et 

planctum,  quoniam  morsegressa  estper  portas  ve- 

slras  {Jor.  ix).  »>  Ex  quo  Deus  dixitde  his  filiis  mu- 

sicis  per  osDavid: «  Reges  terra):  etomnes  populi^ 

principes  et  omncs  judicesterrae;  juvenes  et  virgi- 

ncs,  senes  cum  junioribus,  laudent  nomen  Domini 


bus  istis  quae  fuerunt  antequam  haberent  notitiam 
Dei  per  adventum  Justi,quia  tunc  fuernnt  pagani  et 
idololatree ,  non  de  gentibus  quae  invenerunt  Domi- 
num,  quae  oflerunt  omni  die  sacrificium  mundum  in 
Oriente  et  in  Occidente,  sicut  dicit  per  os  Mala- 
chiae  prophetse  (MaL  i),  ut  jam  superius  est  allega- 
tum  et  certe,domine  mi,no8  erramus.  Attamen,etc. 

GAPUT  XXVI. 
Probat  apostasiam  Judoeorum  a  Deo. 
Paveo ,  domine,  quod  apostatavimus  a  Deo  in  pri- 
mo  adventu  istius  Ju8ti,de  quo  introduximusaucto- 
ritates  preedictas,  et  cui  expresse  conveniunt  onmia 
quse  scripta  sunt  apud  nos  in  libris  Legis  et  Pro- 
phetarum,  propter  quam  apostasiam,   sicut  Deus 
prselendit   longitudinem  dierum  ,  et  captivitatem 
^  istam  nobis  intulit,  et  si  exspectamus   salvatorem 
alium  ab  illo  Justo,  non  prodest  nobis.  Signum  est 
evidens  quod  pro  peecato  generali,  quod  est  in  no- 
bis  omnibus,  quod  peecatum  cum  perseverat  in  no- 
bis,  perseverabit  ira  super  gentem  nostram  sine 
spe,  et  tamen  exspectamus  aliquem  alium,  quae  ex- 
speclatio  non  prodcst  nobis.  Et  si  voluerimus  dicere 
quod  haec  captivitas  non  est  generalis ,  et  quod  in 
aliqua  parte  mundi  nos  habemus  regem  et  pinnci- 
pem,  cito  poterimus  secundum  Legem  nostramar-- 
gui  de  mendacio  et  convinci.  Nam  si  nos  Judaei  in 
aliqua  parte  mundi  regem  et  principem  haberemus, 
hoc  csset  de  una  sola  tribu,scilicet  Juda,sedDeus 
dennivit  contra  Judam  quod  non  essel  super  Juda 


rex  ex  illa  in  oeternum.  Unde  dixit  Jeremias  pro- 
(PsiiL  cxLviii;.  I,  Et: « In  sacrificio  cantus  honorabit  D  pheta  :  «  Peccatum  Judse  scriptuni est  stylo  ferreo 
me(Pi'c//.xLix);»acsiaportediceret: Noninsacrificio      jn  lapide  adamantino,  insiliens  super  corda  eorum 


carnium  hircorum,  sicut  sacrificium  nostrum.  »>  Et 
dc  his  Isaiaspropliela: «  Addiscentes  Scripturas,  et 
tolum  Psalti^rium  David,  sic  musicali  arte  notatum 
per  sonum  acutumet  gravem.  »  His  omnibus  con- 
sideratis,  videtur  inihi  quod  nos  erramus  in  hoc, 
quod  nos  in  sua3  laudis  sacrificio  judicamus,  quod 
in  Ecclesia  Dei  exhibent  cantando,  praesertim  cum 
in  lege  Dei  in  hoc  inveniamus  priecepta  et  exempla 
David,  qui  etiam  dicit:  «  Laudate  eum  in  cithara 
et  organo,  et  laudate  eum  in  cymbalis  magnis  lau- 
dibus,  et  omnis  spiritus  laudet  Dominum  Jesum 


(Jer.  JLMU). »  Et  id  quod  scriptum  est  stylo  ferreo  in 
lapide  adamantino  qualiter  deleri  exspcctamus,  non 
delebitur  in  8eternum,praesertim  cum  Deus  forliset 
gloriosus  locutus  est  per  os  Isaiso  prophetse  :  «  Do- 
minator  Dominus  aufertab  Jerusalemet  Judajudi- 
ccm,  prophetam  et  principem  (Isa.  iii).  »  De  nobis 
etiam  dicit  propheta  Osee  :  «  Erunt  filii  Israel  sine 
principe,  et  sine  lege,  sine  sacrificio,  sine  ephod, 
sinealtari  et  sine  teraphim  [therap]  (Ose.  iii).  «  Nos 
scimus,  domine  mi,  quod  ab  initio  mundi  fuerunt 
aliqui  magni  et  sancti  coram  Deo,  et  in  principio 


UBER  DE  MESSIiE  ADVENTU  PRiETERITO 


366 


fueruntl  onga»  vit»,  sicut  Mathusalem  et  Enoch,  et  A  linea  usque  ad  beatam  Mariam  virginem  matrem 

ejus.  De  Mana  vero  dicitur  sic  in  Alcorano  de  fa- 
milia  Adamar  :  Dixit  angelus  Gabriel  ad  Mariam  : 
O  Maria,  Deus  te  clegit  et  docuit  gratiam,  et  pr»- 
elegit  super  omnes  mulieres  omnium  ssaculorum , 
et  posutt  te  quasi  novum  medium ,  dividens  inter 
homincs  terrenos  et  angelos  Dei  in  paradiso  deli- 
ciarum.Dicunt  etiam  omnes  Sarraceni  quodChristus 
sive  Messias  habuit  a  Deo  poteslatem  faciendi  mira- 
cula ,  sanandi  omnem  languorem  et  inflrmitatem , 
et  ejiciendi  dsemonia,  et  suscitandi  mortuos,  et  sci- 
vit  omnia  secreta  cordium,  et  credunt  omnia  mira- 
cula  Jesum  fecisse  quse  Evangelium  commemorat. 
Et  hoc  expresso  testificatur  Alcoranus  ubi  dicitur 
in  capite  praedicto  quod  Messias  scivit  et  scit  omnia, 


cfleteri  {Gea,  v),  et  nullum  illorum  extendit  Deus 

ultra  mille  annos,  et  nos  invenimus  inter  nos  quod 

Messias,  sive  Ghristus  promissus  nobis,  kiit  natus 

in  Babylopia  tempore  captivitatis  illius  qusB  fuit 

septuaginta  annorum ,  sed  hoc  tempus  nostrum 

habet  in  aetate  1050  annos ;  quam  fabulam  et  non 

propheiiam  nulla  ratione  possumus  defendere,  et 

tamen  dicimus  et  asserimus  in  Synagogis  nostria, 

nbi  nullus  commiscetur  nobisextraneus.  Sed  audias 

doctrinam  Christianorum  publicam    super    psal. 

Lxxxvi  :  ■  Fundatam  ad  Sion  dicet  homo,  et  homo 

natus  est  in  ea,  et  ipse  qui  est,  fundavit  eam.  »  In 

verbis  istis  nominat  Mariam  dominam  nomine  civi- 

tatis,  et  dicit  quod  »  homo  natus  est  in  ea, »  et  non 


dicit,  talis  Israelita  vel  talis,  ut  intelligas  quod  filius  g  et  etiam  secreta  cordium.  Unde  verba  Mahometi 


Marise  nonfuit  unquam  in  lumbis  alicujus  hominis. 

Et  in  secundo  Hbro  Regum  capite  septimo ,  hoc 

manifeste  declarat,  cum  Deus  dicit  ad  David : « Quan- 

docompleveris  dies  tuos,  et  dormieris  cum  patribus 

tais,  suscitabo  progeniem  tuam  post  te,  quae  egre- 

dietur  de  utero  tuo,  et  ego  ero  illi  in  patrem,  et 

ipse  erit  mihi  in  filium.  nSed  nunquam  fuisset  pos- 

sihileydomine  mi,quod  aliquis  egrederetur  de  utcro 

patris  sui,  sed  hoc  expresse  ponit  ad  demonstran- 

dam,  quod  Christus  non  foret  concipiendus  in  mu- 

iiere  per  semen  decisum  de  lumbis  viri,  sicut  cse- 

teri  homines,  tam  a  David  quam  ab  aliis  descen- 

dendo.  Dicit  etiam  Deus  per  os  David  in  psal.  cix : 

•  Ex  utero  ante  Luciferum  genui  te,  »  ac  si  Deus 

fortis  et  gloriosus  diceret  de  Christo  suo,  quod  de 

>oluntate  sua ,  quod  est  Spiritus  sanctus ,  genuit 

eum,  et  non  de  semine  dicendo,  cum  ponit  ex  utero, 

quia    Christus  natus  ex  ulero  sine  virili  semine 

praeter  cursum  solitum  naturse,  et  nsec  est  vera 

doctrina  Christianorum  quee  non  intrat  in  capitibus 

nostns,  propter  hoc  evenit  nobis  illud  quod  evenit 

nobis.  Describit  etiam  per  eumdem  modum  Chri- 

stum   nasciturum   David  propheta   cum   dicit   in 

psal.  cxxxi  :  Juravit  Dominus  veritatem  :  De  fru- 

cta  ventris  tui  ponam  super  sedem  tuam.  Attamen 

Dei  sumus. 

CAPUT  XXVII. 

^onduendo  inducit  aJiqua  dicta  Sarracenorum  de 
Jesu  et  Maria  matro  ojus. 

Certe,    domme   mi,   licet  nobis  non  opponant 


fuerunt  talia  :  Scivit  Eise,  id  est  Jesus,  omnem  li- 
brum  et  omnem  sapientiam ,  et  etiam  totam  legem 
Moysi,  et  quid  homines  comedebant  et  bibebant  in 
domibus  suis,  et  quid  reponebant  in  thesauris  suis. 
Dicunt  etiam  de  Christo,  sive  Messia,  quod,  dum 
fuit  in  hoc  mundo,  contempsit  divitias  et  abjecit 
carnales  delectationes,  nec  habuit  concubinas,  quse 
sunt  occasio  peccati  et  causa  inobedientise.  Item 
inducit  in  Alcorano  illud  verbum  evangelicum ; 
«  Vulpes  foveas  hnbcnt,et  volucres  coeli  nidos  (Luc. 
ix).  >>  Et  haec  omnin  licet  sint  sine  auctoritate  a 
parte  dicentium,  sunt  tamen  conformes  his  quae  pro- 
phetse  dixcrunt  de  Messin  in  primo  adventu  suo,ut 
patet  in  praedictis.  Dicunt  etinm  in  Alcorano  quod 
Eiso,  id  est  Jesus  Chrislus,  est  Verbum  Dei,et  hoc 
scilicet  esse  Vcrbum  Dei,  est  Jesu  Christi  apud  Sar- 
racenos  quasi  nomen  proprium,  itaquod  nullus  alius 
homo  vocatur  in  hoc  nomine,  nisi  Jesus,  quem  vo- 
cant  Arabice  Eise.  Dicuntur  etiam  in  Alcorano  sic : 
«  Dixit  Deusad  Eise:  Ego  sum  sufficientia  tua,  ego 
levabo  te  usque  ad  me,  et  purincabo  te  infidelibus.» 
Considera  ergo,  domine,  quod  gens  Judeeorum  pro- 
pter  captivitatem  qunm  pnssi  sunt  jam  mille  annis, 
sunt  enim  pnucissimi  Judan  comparatione  aliarum 
nationum.  Nam  Snrraceni  multiplicati  sunt,  et  cre- 
scunt  quotidie.  Fides  autem  Christi  implevit  totum 
mundum.  Nos  vero  ubique  dispcrsi  sumus  a  Deo 
nostro,  et  ubiquc  sumus  paucissimi ,  sicut  Ruben 
cui  dixit  patcr  :  «  Non  crescas,  etc.  (Gen.  xlix).  » 
Nos  au.em  non  ci  cscimus,  et  illi  crescunt  quibus 


Ghristiani  dicta  Sarracenorum,  praecipue  quse  tra-  *^  inimici  supcr  omncsgonles,el  nilproficimus.Testi- 

dantar  in  Alcorano  et  in  expositionibus  ejus  scien» 

les  quod  nos  non  reciperemus,  sicut  nec  ipsi  reci- 

piunt,  tamen  ad  fatigationem  nostram  esse  et  ad 

fortificationem  credentium,  si  nobis  opponerentur 

illa  qu»  dicuntur  a  Sarracenis  de  Jesu  et  de  beata 

Maria  matre  ejus.  Omnes  enim  Sarraceni  dicunt 

<lQod  ipse  fuit  ille  Messias  quem  preedixerunt  ven- 

^nim,  et  praeponunt  illum  Mahometo  eorum  deo 

<iuaatum  ad  genealogiam.  Fatentur  enim  quod  pa- 

rentes  Mahometi  fnerunt  idololatrse  et  pravi ,  ex 

semine  Agar  ancill».  Et  dicunt  quod  Messias  fuit 

filiat  Isaae  et  prophetamm  et  justonun,  et  recta 


monium  multorum  stnt  semper  contra  nos,  scilicet, 
Christianoruroet  Sarrncenorum,AIcoranusetEvan- 
gelium  Christi,  quibus  nolumus  credere,  quamvis 
meo  judicio  Alcoranus  nihil  valct  cum  manifeste 
contineat  contra,  siout  ipsc  nosti,  et  compositores 
ejus,  apparet  evidenter  quod  utcunque  ignoraverint 
Tastamentum.  Sed  quid  dicemus  de  Evangelio 
Christianorum;  supposito  quod  Christus  sive  Mes- 
sias  jam  venerit,  nihil  enim  continet  contra  prophe- 
tas  et  legem  nostram,  sed  est  manifestatio  omnium 
prophetarum,  et  promissionis  impletio,  quse  in  lege 
continentur  sumendo  spiritualiter,  prout  continet 


367 


OSBERNUS  CANTUARIENSIS  ECCLESL£  MONACHUS. 


^ 


doctrina  Ghristianorum.  Nihilominus,  domine  mi, 
super  his  dubiis  ad  te  recurro,  maxime  super  primis 
nostris  quse  habui  a  prophetis,  quia  de  Alcorani 
testimonio  scio  quod  quasi  nihil  reputabis,  tu  ma- 
xime  qui  Arabicum  scis.  Perfecte  enim  nosti  quia 
ipse  Mahometus,  qui  dixit  se  prophetam,  nec  ven- 
tura  prsedixi ,  et  qui  dixit  se  nuntium  Dei ,  contra 


A  Deum  ejus  Scripturam  docuit  ut  corruptus  homo 
penitus  ignorans. 

Explic.  Epistola  /?.  Samuel  missa  ad  R.  /s,  sab 
anno  Domini  iOOO,  translata  de  Arabico  in  Lati' 
num  per  F.  Alphonsum  Bonihominis  ordinis 
Proedicatorum ,  sub  aano  Domini  1839. 


ANNO  DOMJKI  MLXXXV. 


OSBERNUS 

CANTUARIENSIS  ECCLESLE  MONACHUS  ET  PR<(ECENTOR. 


NOTITIA  HISTORIGA 

(OuDiN.  Comment.  de  Scriptoribus  ecclesiasticis,  II,  757.) 


Osbernus  Cantuariensis  Ecclesiae  monachus  et 
praecentor,  quem  Guillelmus  Gavus  omisit,  natione 
Anglus,  vir  multae  pietatis  et  eloquentise,  quem 
Possevinus  in  Apparatu  Sacro  ad  annum  1020  flo- 
ruisse  asserit,  atque  Garolus  Saussayus  lib.  v 
Annalium  Aurelianensium,  cap.  8,  Obsernum  vocat, 
nisi  typographi  is  lapsus  est.  Ita  quidcm  senseram 
in  Supplemento  scriptorum,  pag.  3:22,  sed  altentis 
propius  omnibus,  hunc  Osbernum  Cantuariensem 
monachum,  Lanfranci  archicpiscopi  Cantuariensis 
faniiliarem  et  synchronum,  sub  Guillelmo  Notho 
Anglorum  regc  anno  1080  et  ultra  floruisse  proba- 
bihus  est,  de  quo  ita  Guillclmus  Malmesburiensis  in 
libro  De  regibus  Anglorum,  cap.  8,  ubi  de  S.  Dun- 
stano:  Plura  et  non  contemnenda  do  viro  vo/entem 
diceio,  revocat  CHnluariaj  cantor  Oshernus^qui  ejus 
Vilam  Romana  eloquentia  composuit^  nulli  nostro 
tcmpore  stylo  sccundus^  musica  ccrte  omnium  sine 
controvorsia  primus.  Quibus  verbis  claruissc  suis 
quodammodo  temporibus,  testatur  Guillelmus  Mal- 
mcsburicnsis.  Apud  Gantuarium  natus,  saltem  a 
teneris  annis  apud  Gantuariensem  ecclesiam  enutri- 
tus  fuit.  Sic  cnim  lib.  ii  De  Vita  S.  Dunstani^  cap. 
12,  scribit :  Fortcego  cum  alio puerulo  cooetanco  mco 
ad  altaro  Chrisli  (Gantuariae)  ministraveramy  con- 
summatoque  winisterio  per  gradus  descendere  inci- 
pieham.  Idem  capitulo  20  ejusdem  libri,  tradit  sibi 
commissumfuisscpraedicationismunusaLanfranco 
archiepiscopo.  Officia  vero,  quae  gessit  in  coenobio 
Gantuariensi  memoratnota  librarii,  ad  calcem  libri 
ejusdem  addita  in  codice  Lambethano  :  Explicit 
Liber  miraculorum  beatissimi  Patris  nostri  et  pa- 
troni  archiepiscopi  Cantuariensis  Ecclesiae,  secun- 
dum  Osbernum  hufjus  Ecclesise  commonachum  et 
pruecentorem  et  sabpriorem,  qui  erat  vir  dootissi- 
mus.  HujuB  eetate  ecclesia  Gantuariensis  incendio 
conflagravity  eo  circiter  tempore  quo  Lanfrancus  ar- 


B  chiepiscopatum  suscepit,  nimirum  an  an.  1070.  Inte- 
rierunt  eo  tempore  praecipua  Ecclesiae  Gant.  monu- 
menta,  et  veterum  archiepiscoporum  et  sanctorum 
Anglicorum  Vitse  elegantiores.  Superfuerunt  dun- 
taxat  aliqua  in  Anglicam  linguam  olim  conversa.  Ui 
hanc  jacturam  resarciret,  et  ex  Anglicanis  reliquiis 
archiepiscoporum  Vitas  Laline  concinnaret,  sibi  a 
commonachis  suis  operam  fuisse  datamOsbernusin 
praDfationcadDunstaniVitaminnuit.Obitumilliushis 
verbis  ObituariumCantuariense  tradit  :  iv  Kalend. 
Decembris  obiitOsbernus  praecentoreccIesiaeGhri- 
sti  Gantuariensis.  Ex  his  Vitis  hodiernum  exstani 
Vitae  SS.  Dunstani  et  Elphegi  cum  Historia  de  tran- 
slatione  EIphegi,SiDguIas  edidit  Henricus  Warthon 
a  quo  verbatim  haec  pleraque  accepimus,  tomo  II 

C  Angliae  sacrae,  pag.  88, 122  et  143,  ex  unico  biblio- 
thecae  Lanibethanse  codice,qui  Ecclesiae  Gantuarien- 
sis  olim  fuit,  et  plures  archiepiscoporum  et  sancio- 
rum  Cantuariensium  Vitas  complexus  est.  Com- 
mentarium  suum  de  Vita  S.  Dunstani  Osbernus 
duobus  libris  absolvit.  Primus  de  rebus  ab  ipso 
vivente  gostis,  secundus  de  miraculis  post  mortem 
factis  agit.  Uterque  apud  Acta  sanctorum  Antucr- 
piensia  BoIIandistarum,  tomo  iv  Maii,  pag.  359,  de 
quibus  loquiturlale  Daniel  Papebrochius,  pag.  344, 
in  commentariis  Vitae  S.  Dunstani  praeviis  Et  apud 
Acta  Benedictinorum  Mabillonii,  Sseculo  v,  p.  654 
exstat.  Librum  autem  secundum  prsetermisit  loco 
citato  Warthon,  ideo  quod  ad  hisloriam  perparum 
contulerit,   praefatione  tantum  data  pag.  121 ,  ut 

Y^  inquit  in  prsefatione  ad  tomum  ii  Anglise  SacrsB 
num.  V,  pag.  9.  Itaque  Vitam  et  miracula  sancii 
Dunstani  Cantuariensis  archiepiscopi  libris  duobus 
contexuit,  quos  repraesentat  Laurentius  Surius  ad 
diem  19  Maii,  teste  Gerardo  Joanne  Vossio,  lib.  u 
De  historicis  LatiniSi  cap.  46,  pag.  mihi  357.  Ve- 
rum  ho8  ex  manuscripto  codice  Colberiino  priaiu« 


969 


NOTITIA  HISTORICA 


370 


ediditJoannes  Mabillon.  Saeculo  V  sanctorum  ordi-  ^ligi  haud  ohscure  potest  librum  Osberni  de  Vita 

Odonis  quem  Malmesburiensis  vidit,  a  nostro  diver- 
sum  fuisse  ;  quod  et  Joannes  Mabillonius  antea  ob- 
servavil.  Hunc  tamen  qui  superest  librum  sub 
Ohberni  nomine  idemMabillouiuse  vulgavil  Sasculo 
Benedictinorum  V,pag.  283,  eumdemque  inscriptum 
eidem  auctori,  nos  ex  eodem  codicc  Lambethano 
repreesentavimus.  Prseterquam  enim  quod  alium 
Vitee  Odonis  scriptorem  Ualcus,  seu  Pitsius,  non' 
memoraverint,  huic  in  codice  Cottoniano  Otho  A. 
i2,  licet  manu  recentioreOsberninomenprjefigitur, 
Quin  etiam  Jocclinus  De  Historicis  Anglicis,  cap.iO, 
Vitam  Odonis  ab  Osberno  scriptam  liac  sententia 
inchoatamessedicit :  VenerabilisChristi  confessor 
Odo  nobilibus,  sed  paganis,  ctc,  qua3  libri  a  nobis 


nis  divi  Benedicti*  page  659  etsequentibus,quos 

Donnulli  crediderunt  idem  esse  opus  quod   npud 

Sarium  die  i9  Maii  sub   nomine  Osberti   monachi 

le^itur.  Tdom  Osbernus  scripsit  etiam  Vitam  sancti 

Odonis,C<antuariensisarchiepiscopi,quam  excodem 

manuscripto  codice  Thuano  Colbertino,  edidit  loco 

eitatoidem  Mabillon.  pag.  287,  qusedicitur  quoque 

exstare  ms.    Cantabrigise,  in  bibliotheca  CoIIegii 

Sancti  Benedicti.  Denique  Vitam  etPassionem  sancti 

Dphegi ,  Cantuariensis  episcopi  et  martyris,  quam 

edideruntsuccessoresBoIIandi,  ad  diemi9  Aprilis, 

tomo  II,  pag.  62i,  et  sequcntibus  :  quse  etiam  ms. 

saperest  Cantabrigise  in  CoIIegio  citato,  cum  Vita  S. 

Martini,  Odilonis.  Majoloeet  aliorum,  ejusdemOs- 


berni.  Vilam  S.  Elphegi  ab  Osbemo  scriptam  Ead-  g  editi  initium  facit.  Illa  denique,  in  quibus  Vita  a 


mcrus,  lib,  i  De  Vita  Anselmi,  cap.  29,  sic  lauda- 
vit :  Historiam  vitw  ac  passionis  ejus  (Elphegi)  di~ 
ligeDti  studio  fieriprsocepit  fLanfrancus),  quam  qui- 
dem  Historiaw  non  soJum  plano  dictamine  ad  legen- 
dum^verum  etiam  musieo  modulamine adcanendumy 
ajacundic  memorise  Osbarno,  Cant.  Ecclesise  mona» 
cbOj' ad  prseceptnm  illius  nobiliter  editam^  ipse  sua 
prndsDtia  amore  martyris  celsius  insigDivit^insigni" 
tamauctorizavit^  auctorizatam  in  Ecclesia Dei legi 
cantarique  instituitj  nomenque  martyris  hac  in  parte 
nonparum  glorificavit.  Compendium  hujusce  Vitoe 
extat  apud  LogendamNovamCapgravii,atque  exin- 
ileapud  Suriumdie  i9  Aprilis,ubi  Osbernoinscri- 
bitar,  et  tanquam  Osberni  opus  a  Baronio  et  aliis 
citatur.  Opus  Osberni  genuinum  evulgarunt  collc- 
ctores  Actorum  sanctorum  Antuerpicnses,  die  i9 
Aprilis,  addita  Historia  ejusdem  de  translationc  S. 
Elphcgi,  ex  Harpsfeldii  Historia  ecclesiastica,  quae 
noD  longe  post  initium  deficit.  Utramque  autcm  ox 
codice  Lambethano  perfectam  dedit  Henricus  War- 
thon,  tomoii  Anglise  Sacras,  pag.  i22ct  143.    Ex- 
stat  utraqueincodiceantiquobibliothecaB  Cottonia- 
nse  Otho  A.  i2,  etin  alio  adhuc  vetustiori  Vitellius 
D.  17,  cui  utrique  Osberni  nomen  inanu  recentiori 
praefigitur.  Osbernum  autemauctorcm  fuisse,  pra;- 
ter  Eadmeri  locum  supra  adductum  et  codicis  ms. 
Lambethani  fidcm,   constat  qiioque  ex  Malmesbu- 
riensi  fol.  i  16-139,  quiOsberni  librum  De  Vita  EI- 
phegi  laudavit,   et  ex  eo   mulla  in  nostro  totidcm 
verbis  reperta  descripsit.  Haec  Warthon  in  proefa- 


Guillelmo  Malmesburiensi  citata  a  nostra  discor- 
dat,  levioris  momenti  sunt.  Postea  tamen  errorem 
deprehendi,in  antiquo  enim  collegii  Corporis  Christi 
Cantabrigiensiscodicc,h8ec  Vita  inter  alia  Eadmeri 
Opera  reponitur,  eidemquc  inscribitur.  Huic  itaque 
restitui  debet.  Vitam  B.  Bregwini  brevcm  exeodem 
codice  Lambethano  accepi,  intor  Odonis  et  Elpbogi 
Vitas  collocatam.  Hinc  nata  est  mihi  licentia,  illam 
Osbcmo  deberi  posse.  Postmodum  vero  illam  in 
Joannis  TinmuthensisSanctilogio  inveniad  calcem 
Historioe  Aurese  in  bibliothcca  Lambethana.  Kam 
Tinmuthensisexuberiori  commcntario  Eadmerido 
Vita  ejusdem  accepit,  verbis  istius  ut  plurimum 
asservatis.  De  Eadmeri  libro  inforius  dicendum 
est.  »» 

IntermsB.  codioos  eccIcsiarumAngliascathedra- 
lium,  num.  5996,  in  mss.  Thomse  Galei  codice  i62, 
Osberni  cpistolae  exstare  dicuntur.  Quoad  autem 
Vitam  sancti  Edwardi  regis,  quam  Gerardus  Joan- 
nes  Vossius,  libro  ii  De  Historicis  Latinis,  cap.46, 
pag.  380,  dicit  oxstare  ms.  in  volumine  De  vita  et 
miracnlis  quorumdam  sanctorum,  quod  a  VitaMar- 
tiahs  incipit,  in  CoIIegio  divi  Benedicti  Cantabrigise, 
ubi  extremo  loco  repertas  Vitam  regis  Eduardi  in 
epitomen*contractam  extract.  domini  Osberni  Wes- 
tmonasteriensis,  ut  est  apud  Thomam  James.  Opi- 
nor  id  essc  non  verum;  nec  illam  unquam  ab  Os- 
berno  Cantuariensi  compositam,  sed  longe  serius 
ab  Osberto  nimirum  Westmonasteriensl,  circa 
annuin  ii36,  cujus  setate  nondum  Edwardus  in  al- 


tione  ad  tomum  II  Anglia)  Sacrae,  num.  6,  pag.  9.  W  i,um  sanclorum  relatus  fuerat,  ut  ex  epistolis  illius 


Cum  autem  idem  scriptor  ibidem  procurasset 
imprimi  sub  Osbemi  nomine  librum  De  Vita  S. 
Odonis  archiepiscopi  Cantuariensis,  pag.  78,  item- 
que.  pag.  15,  librum  De  Vita  S.  Bregwini  Cantua- 
riensis  archiepiscopi;  illosque  postmodum  Osberno 
8upposit08  putavcrit,  illius  censuram  hic  subjicere 
visum  est  quam  habet  in  praefationo  ad  tomum  II 
Anglise  Sacrse,  num.  7et8,  pag.  iO. 

<  Osbernum  conscripsisse  Vitam  Odonis  archi- 
episcopiMalmesburicusis  toslatur,  qui  in  texenda 
guaOepontificibus  Anglorum  Historia,eadom  usus 
cst.  Kx  pluribus  autem  quae  adducit  illius  loci  col- 


conslat,  dc  quibus  disseremus  postca.  Confundant 
plerique  hunc  Osbcrnum  cumOsberto  ejusdcmfer- 
me  temporis  et  instituti  et  nationis,  cui  inscripsit 
libros  duos,  unum  De  vita,  alterum  De  miraculis 
sancli  Dunstani  Cantuariensis  archicpiscopi,  quos 
Surius  ad  diem  19  mensis  Maii  sed  tnmcatos  et 
mutilos ;  integros  autom,  atquo  sanatis  utcunque 
corum  vulneribus,  edidit  Joannes  Mabillon,  Saeculo 
III  sanctorum  ordinis  divi  Benedicti.  pag.  lOi  et 
seqq.  OsbcrnoCantuariensi  logitimo  auctori  restitu- 
tos.  Agitde  utroque  Osberno  et  Osberto  Gerardus 
Joannes  Vossius,  lib.  ii  De  Historicis  Latinis,  cap. 


371 


OSBERNI  MONACHI  CANTUARIENSIS. 


372 


43.  pag.  mihi  380  et  cap.  49,  pag.  mihi  409.  De  A 
Osberno  Cantuariensi  monacho  Joannes  Lelandus 
Collectaneorum  vol.  1,  num.  4,  ubi  Vila  S.  Elphegi 
arohiepiscopi,  auctore  Osberno  Cantuariensi.  pag. 
22,  excerpitur.  Et  Collectaneorum  volum.  IV  num. 
104,  pag.  137.  Caesar  Baronius  in  Annalibusad  an- 
num  840, 855,  857,  860,  et  in  Notis  ad  Martyrolo- 
gium  Homanum  die  19  Maii,  qui  ubique  Osberlum 


Yocat.  Henricus  Warthon  in  prsefatione  ad  tomum  II 
Anglise  Sacrse,  num.  4,  5,  6,  1  et  8,  quem  hic  ex- 
scripsimus.  Joannes  Mabillon,  in  Actis  sanctorum 
ordinis  divi  Benenicti  Sseculo  sexto,  parte  i.  pag. 
113,  ubi  Vitam  sancti  Elphegi  profert,  editionis 
Parisiensis  apud  Carolum  Hobustel,  anno  1701,  in- 
folio. 


VITA  SANCTI  DUNSTANI 

ARGHIEPISCOPI  CATUARIENSIS 

Auetore  Osberno  ejusdem  Eeelesice  Cantuariensis  monaeho, 
(Vide  Patrolog.  tom.  GXXXVIII,  col.  407,  in  S.  Dunstano.) 


VITA  SANCTI  ELPHEGI 

ARGHIEPISGOPI  GANTUAMENSIS  ET  MARTTRIS 

AUCTORE  OSBERNO. 

(Mabill.  Acta  SS.  ord.  S.  Bened.  S»c.  VI,  parte  i,  pag.  114,  ex  Aprili  Suriano  et  ms,  cod.,  Thuaneo.) 


OBSERVATIONES  PRJlVIiE. 


1.  Beatus  Lanfrancus,  Cantuarise  antistes,  a 
sancto  Anselmo,tunc  Beccensi  abbate,  persuasus, 
Liphegum  archiepiscopum  Cantuariensem,  qui  a 
Danis  interfectus  fucrat,  pro  vero  et  indubitato 
martyre  posse  haberi,  ut  inferius  dicturi  sumus, 
Osberno  Ecclesise  suse  monacho  provinciam  dedit 
ejusdem  sancti  marlyris  Acta  litteris  mandandi,  ut 
in  officio  divino  legerentur.  Pontificis  imperio  ob- 
temperavit  Osbernus,  ac  beati  Elphegi  Vitam  non 
solum  «  plenodictamine,  »  ut,  aitEadmerus,verum 
etiam «  musico  modulamine  ad  cancndum  »  edidit. 
Hancex  Surio  exhibemus,  addito  ex  ms,codicebi- 
bliothecse  Thuanse  prologo,  quem  Bollandini  etiam 
edidere  cum  prolixiori  Vita,quam  genuinum  Osborni 
fetum  existimant.  Verum  cum  haec  Vita,  quse  in 
Aprili  BoUandianopublicata  est,  ea  ipsa  solummodo 
pluribus  verbis  referat  quse  apud  Surium  pauciorL 
busexprimuntur,  breviorem  hic  sufficere  visum  est. 
Elphegi  Vitse  ejusdem  translationis  historiam  sub- 
jungimus,  quamidem  Osbcrnusaliquanto  postedi- 
tam  Vitamconscripsit,  utipseinnarrationisexordio 
at  testaur.  Hanc  vero  ex  laudato  codice  Thuaneo 
primum  descripsimus,  sed  eam  postmodum  inveni- 
mus  in  Anglia  Sacra  editam  ex  mss.  Anglicanis ; 
cujussoIummodofragmentumdedorunlBolIandiani, 
qaod  imperfecta  in  eorum  codice  haberetur. 


B  2.  Vita  sancti  Elphegi  non  solum  ab  Osberno 
auctoritatem  habet;  sod  etiam  a  beato  Lanfraneo, 
qui  eam  approbasse,  ot  toti  Anglicanse  EcclesiflD 
legendam  tradidisse  memoratur  apud  Eadmerum, 
libro  1  De  vita  sancti  Anselmi,  ubi  de  Lanfranco  sic 
loquitur  ?  «  Historiam  vitseac  passioni8ejus(sancti 
Elphegi  scilicet)  diligenti  studiolieri  prsecepit,  quam 
quidem  Historiam  non  solum  plano  dictamine  ad 
legendum,  vcrum  etiam  musico  modulamine  ad 
canendum,  a  jucundse  memorise  Osberno,  Cantua- 
riensis  Ecclesise  monacho.  ad  praeceptum  illius  no- 
biliter  editam,  ipse  sua  prudentia  pro  amoro  illius 
martyris  celsius  insignivil,  insignitamauctorizavit, 

C  auctorizatam  in  Ecclesia  Dei  legi  cantarique  insti 
tuit,  nomenque  martyris  hac  in  parte  non  parum 
gloriflcavit.  •  Ex  hoc  apparetsanctiEIphegimemo- 
riam  jam  sseculo  undecimo  celebrem  fuisse,  utpote 
cujus  festumper  totam  Angliam  tunc  solemne  ha- 
bebatur,  quoditem  exipsaejus  translationis  Histo- 
ria  manifestum  erit.  Hujus  sancti  martyris  cultus 
exinde  in  Anglia  perseveravit  usque  ad  ej  uratam  sub 
Henrico  VIII  fidem.  Imo  non  apud  Anglos  solum, 
verum  ettam  apud  alias  naiionescelebrisfuiisancti 
Elphegi  memoria,  cujus  diem  festum  agi  in  Dolensi 
ecclesia  apud  nostros  Brittones  observavit  Godefri- 
dus  Henschenius.  Nomen  ejus  preeter  Angticanum 


373 


VITA  S.  ELPHE6L  -  OBSERVAtlONES  PRiEVIiE. 


374 


Martyrolo^um  et  Benedictinum,  Romanum  etiam,  A 

Galesianum  et  alia  quse  post  saeculum  xi  conscripta 

sunt,  repraBseQtant;  idque  die  19  Aprilis,  qui  ipsi 

sapremus  fuit.  Ejus  vero  translationis  festum  die  8 

Junii  coQsignat  Osbernus  ipse  in  translationis  Hi- 

storia.  Apud  Germanos  non  ignotum  fuisso  pater  cx 

eJQS  elogio  quod  Trithemius  in  nova  editione  Ghro- 

nici  Hirsaugiensis  inseruit  ad  annum  1015.  Anno 

sequenti  consignat  ejus  martyrium  Ghronici  Saxo- 

mci  sive  Magdaburgensis  auctor,  ubi  beatum  hunc 

virum  nescio  qua  rationo  Dustein  appellat ;  sic  vero 

habet :  «  Eodem  tempore  Nortmanni,  duce  Turkilo, 

Cantuariae  civitatis  egregium   antistitem,  nomine 

Dustein,  captum  cum  cseteris,  vinculis  et  inedia  more 

SQO  crudeliter  exstinxcrunt.  Qui  humana  motus  fra- 

gilitate,  pecuniam  promisit,  et  inducias  poposcit,  ut  d 

siredemptione  acceptabilimortem  evaderonon  pos- 

set,  semetipsum  gemitibus  purgaret,  Transactis 

induciis,  promissum  poscentibus  ait :  « Praesto  sum, 

I  paralus  ad  omnia  pro  Ghristi  amore,  ut  suorum 

•  servorum  exemplum  merear  fieri.  Quod  autem 
<  vobis  mendax  videor,  non  voluntas  mea,  sed 
« egestas  effecit.  »  lllis  seevientibus  dux  Turkil 
accurens  inquit :  «  Ne,  quffiso,  faciatis,  omnia  quse 

•  habeo,  cxcepta  navi,  ne  in  Ghristum  Domini  pec- 

•  cotis,  Itbens  trado.  »  At  illi  effrenes  boum  capiti- 

bus  et  lapidum  imbribus  innocentem  sanguinem 

effuadunt.  Statimque  unus  de  primiccriis  membris 

debilis  effectus,  agnovit  in  semetipso  quod  peccavit 

inDei  electo.  »  Ejusdem  sancti  viri  meminere  om- 

oes,  quotquot  sciam,  Anglicani  scriptores,  qui  ejus  ^ 

Acta  ex  Osberno  desumpserunt;  ^i  quid  de  sancto 

Eiphego  in  his  occurrit  singulari  memoria  dignum, 

illud  per  modum  notularum  ad  ejus  Vitam  exhibebi- 

mus.Hic  monere  sufficiat  sanctumEIphogum  conci- 

lio  yEnhamensi  generali  totius  Anglise  prsefuisse, 

quod  sub  ^thelredo  rege  dio  sancto  Pentccostes 

habitum  fuit;  ad  qupd  regis  edicto,  non  solum  totius 

regni  episcopi,  sed  et  allii  optimates  convenerant, 

abi  multa  ad  disciplinam  ecclesiasticam  recte  insti- 

tuendam  statuta  sunt,  quae  apud  Spelmannum,  tomo 

1  Conciliorum  Angliss  habentur,  et  in  Gonciliorum 
generalium  Labbei  tomo  IX. 

3.  Nemo,  utquidcm  mihi  videtur,  inficiari  polest 

sanctum  Elphcguminter  veros  martyres  esse  recen- 

seQdum,  postquam  sanctus  Anselmus  probavit  non 

niinus  ipsi  quam  sancto  Joanni  Baptistee  martyiis  D 

tilulum  deberi.  Id  fusius  narrat  Eadmerus  libro  i 

I^e  vita  sancti  Anselmi,  cujus  verba  huc  referre 

^sam  est,  utpote  a  multis  prsetermissa  :  quse  tamen 

D^axime  ad  sanjti  hujus  antistitis  gloriam  cedunt. 

^ic  itaque  rem  narrat :   «  Erat  Lanfrancus  adhuc 

^luasirudis  AngIus,necdumquescderantanimo  ejus 

^Oaedam  institutiones,  quas  reperierat  in  Anglia, 

Qaapropter  compluresde  illis  magnafretus  ratione, 

tam  quasdam  mutavit  sola  auctoritatis  suse  delibe- 

ratione.  Itaqne  dum  illarum  mutationi  intenderet, 

et Anselmum  unamimem  scilicet  amicum  et  fratrem 

secum  haberet,   quadam  die  familiarius  cum  eo 


loquens  dixit  ei :  «  Angli  isti,  inter  quos  degimus, 
«  instituerunt  sibi  quosdam  quos  colcrent  sanotos : 
«  de  quibus  cum  aliquando  qui  fuerint,  secundura 
«  quod  ipsimet  referunt,  mente  revolvo,  de  sanctita- 
«  tis  eorum  merito  animum  a  dubietatc  fleclere 
«  nequeo.  Et  ecce  unus  illorum  est  in  sancta  cui 
«  nunc,  Deo  auctore,  praesidemus  sode  quiesccns, 
«  Elphegus  nomine,  vir  bonus  quidem,  et  suo  tom- 
«  pore  gradui  archiepiscopatus  praesidens  ibidem. 
«  Hunc  non  modo  inter  sanctos,  verum  et  inter 
«  martyros  numerant;  licet  eum  non  pro  confessione 
«  nominis  Ghristi,  sed  quia  se  pecunia  redimore  non 
«  voluit,  occisum  non  negcnt.  Nam  cum  illum,  ut 
«  verbis  utar  Anglorum,  aemuli  ejus  et  inimici  Uei 
«  pagani  cepisscnt,  ettamenpro  revercntiailliusei 
M  potestatem  se  redimendi concessissent,immensam 
«  pro  hoc  ab  eo  pecuniam  expetivorunt ;  quam  quia 
«  nullo  pacto  poterat  haberc,  nisi  homines  suos 
«  eorum  pecunia  spoliarel,  et  nonnullos  forsitan 
«  invisse  mendicilati  subj ugaret,  elegit  vitam  perde- 
»  re  quam  eam  tali  modo  custodire.  Quid  hinc  igi- 
■  tur  tua  fraternitas  sentiat,  audirc  desidero.  »  Et 
quidem  ille,  sicuti  novus  Angliae  civis,  hiec  summa- 
tim  perstringens  Anselmo  proposuit. 

4.  Attamen  causam  necis  beati  Elphegi  historia- 
liter  intuentes  vidcmus  non  illam  solam,  scd  nliam 
fuisse  ista  antiquiorcm.  Denique  non  ideo  tantuni 
quia  se  peccunin  redimere  noluit,  sed  etiam  quia 
paganis  persecutoribus  suis,  civitatem  Gantuariam 
et  ecclesiam  Ghristi  in  ea  sitam  concremantibus, 
civesque  suos  atroci  morte  necantibus,  Ghrisliana 
libertate  obsistere,  eosquea  sua  infidelitate  conver- 
tere  nisus  est,  ab  eis  captus  et  crudeli  exanimatione 
est  occisus.  Sed  Anselmus,  ut  vir  prudens,  viro 
prudenti  juxta  interrogationem  sibi  propositam 
simpliciter  ita  respondit,  dicens:  «  Palam  estquod 
«  is  qui  ne  leve  quidem  contra  Deum  peccatum 
«  admittat,  mori  non  dubitat,muItomaximemori  non 
«  dubitaret,  priusquam  aliquo  gravi  peccato  Deum 
«  exacerbaret.  Et  revera  gravius  peccatum  videtur 
«  csse  Ghristum  negare,  quam  quemlibet  terrenum 
«  dominum,proredemptionevitaesuse,hominessuos 
«  per  ablationem  pecuniae  illorum  ad  modicum  gra- 
u  vare;sed  hoc  qiiod  minus  est  Elphegus  noluit  face- 
«  re.  Multo  igitur  minus Ghristum  negaret,  si  vesana 
«  manus  eum  ad  hoc  mortem  intenlando  constrin- 
c  geret.  Unde  datur  intelligi,  miram  pectus  ejus 
«  justitiam  possedisse,  quando  vitam  suam  maluit 
«  dare,  quam,  spreta charitate,  proximos  suos  scan- 
«  dalizare.  Quamobrem  longe  fuit  ab  eo  illud  Vse 
«  quod  Dominus  minatur  ei  per  quem  scandalum 
«  venit.  Nec  immerito,  ut  reor,  inter  martyres  com- 

<  putatur,  qui   pro  tanta  justitia  mortem  sponte 

<  sustinuisse  veraciter  praedicatur.  Nam  et  beatus 

<  Joannes  Baptista,  qui  prsecipuus  martyr  et  vene- 

<  ratur  et  creditur  a  tota  Dei  Ecclesia,  non  quia 
«  Ghristum  negaret,  sed  quia  veritatem  tacere  no- 
«  luit,  occisus  est.  Et  quid  distat  inter  mori  pro 
«  justitia,   et  mori  pro  veritate?    Amplius,  cum. 


8^5 


6SBEM,  ^ONACHI  CANttiARlfeNSIS 


376 


«  testante  sacro  Eloquio,  ut vesira  paternitas  optime 
«  novity  Christus  ei  voritas,  ot  justitia  sit,  qui  pro 
fa  justitia  et  pro  veritato  moritur,  pro  Ghristo  mori- 
*  tur;  qui  autem  pro  Christo  moritur,  Ecclesia 
«  teste  martyr  habetur.  Beatus  vero  Elphegas  seque 
«  pro  justitia,  utbeatus  Joannes  passus  estpro  ve- 
«  ritate.  Curergomagis  de  iiniusquamde  alierius 
«  voro  sanctoquo  martyrio  quisquam  ambigal,  cum 
*i  par  causa  in  mortis  perpessione  utrumque  cleti- 
«  neat  ? » 

5.  «  Haec  me  quidem,  reverendc  Pater,  in  quan- 
«  tumperspicerepossum,  rata  osse  ipsa  ratiodocet; 
«  attamen  vestraj  prudcnlia)  est  et  me,  si  iiliter  sen- 
«  tit  ab  hoc  corrigendo  revuo.iio,  et  quid  potissi- 
M  mum  in  tanta  re  sentiendum  sit,  Eoclesire  Deido- 
«  condo  monstrare.  »  Ad  quod  Lanfrancus  :  «  Fra- 
«  ter,  inquit,  subiilem  perspicaciam  et  perspicacem 
«  subtilitatem  ingenii  tui  vehementer  approbo  et 
«  veneror,  firmaque  ratione  tua  edoctus,  beatum 


A  «  EIphegum,ut  vere  magnum  et  gloriosum  marty- 
M  rem  Christi,  deinceps  me  coloro  et  venerai*i  er 
«  corde,  gratia  Dei  juvante,  confido.  »  Quod  ipse 
postmodum  devote  exsecutus  est,  quin  et  Historiam 
vitffi  ac  passionis  ejus  diligenti  studio  fieri  praece- 
pii.  Quam  quidem  Historiamnon  solumplano  dic- 
tamino  ad  legendum,  vcrum  etiam  musico  modu- 
lamine,  »  etc,  ut  supranam.  2.  Haec  Eadmerus  in 
Vita  sancti  Anselmi. 

6.  Porro  in  eadem  Danorum  persecutione ,  Can- 
tuaria  a  barbaris  occupata,muUos  martyrio  afTectos 
fuisse  non  obscure  tradunt  Anglicaniscriptores,  ex 
quibus  Leotronam  abbatissam  monasierii  SanctflD 
MildrithoB,  cum  multis  monachis  et  sanctimonialj- 
bus  commeraoratMartyroIogium  Benedictinum  die 
dOJuIii.  Legendus  eadere  RogeriusdeHovedenad 

B  annum  iOiiyUbi  de  hac  clade  multa  habet.  Sedjam 
Elphegi  Vita  proferenda  est. 


INCIPIT  PROLOGUS  OSBERNI  MONACHI. 


Omnibus  in  fide  Christi  manentibus  indignus  san- 
ctse  Cantuariensis  Ecclesise  metropolitanse  niiusOs- 
BERNUS,  gratia  vobis  et  pax  a  Deo  Patre  nostro, 
^t  Domino  Jesu  Christo,  et  aniljorum  Spiritu 
sancto. 

Si  coelestis  sententia  gravem  in  illiim  sanxit  vin- 
dictam  qui  acceptam  pecuniam  sudario  reponero, 
quam  mensse  nummulariorum  maluit  apponere,  ne- 
quaquam  mihi  succenendum  esseexistimo,si  hujus 
sententiffi  periculum  devitans,  ea  que  de  glorioso 
Chrisii  martyre  Elphego  ipse  agnovi,  aliis  quoque 
agnoscenda  proponam.  Erit  autem  divinse  providen- 
ti»  et  me  veraciter  dicentem,  et  illos  salubriterau- 
dienteS;  ita  retribationis  suae  beneficio  donare,  ut 
neque  me  laboriosa)  aliquantulum  narrationis,  nequo 
illos  usurarisB  poeniteat  operationis.  Illud  quoquo 
hon  mediocriter  ad  dicendum  me  invitat,  quod  eos 
j^Ierumque  forporis  accusamus,  qui  res  quas  suis 
quidem  temporibus  ad  honorem  AltisSimi  factas  no- 
Veruni,  dictitahdiofficio  ad  sequehtes  transmittere 
holuerunt.  Qaorum  nos  desidiam  aut  certe  viiupe- 
tare  non  debemus,  aut  ipsa  ea  quee  memoratu  di- 
gha  ^cire  potuimus  efierre;  ne  qua  in  re  preBcedentes 


improbamus,  in  ea  a  subsequentibus  miilto  maxime 
improbandi  videamur.  Sane  veritatem  rerum  ita 
polliceor,  ut  nuUa  me,  sublato,  si  quis  infuerity 
splendore  verborum,  dicturum  profitear,  qu»  non 
aut  ab  his  qui  viderunt,  aut  a  videntibus  audierunt 
acceperim,et  eis  Qde  simul  et  auctoritate  plurimum 
praestaniibus.  Quorum  quidem  vocabula  idcirco 
sponte  refugio,  quoniam  dicendi  primitias  barba- 
ricis  appellationibus  decolorare  nolo.  Aliqua  tameii 
de  his  rebiis  non  incommode  scripta  inveni,  quo- 
rum  senteniias  exinde  assumptas  prsesenti  scriptu- 
rse  congruo  ordine  inserendas  judicavi.  Illius  itaqae 
freti  auxillio,  cujusgratuitabonitatesumusquidquid 
bene  sumus,  cujus  largiflua  miseratione  sapimus 
p  quidquid  bene  sapimus,  tangamus  psaIterium,taD- 
gamus  et  cytharam,  ut  in  altero  sempiterham  mar- 
tyris  gloriam  exsu1tandopr8edicemus,inaIterdcor- 
porales  ejus  passiones  imitando  veneremur ;  ac 
quemadmodum,precipiente  invictissimo  totius  Lati 
nitatis  magistro  Lanfranco  archiepisco ,  musica 
virum  modulatione  dudum  extuIimus,sic,cogeniibus 
his  quas  diximus  rationum  causis,  oratoria  eum- 
dem  narratione  extollamus. 


mCIPIT  VITA 


i/ElphdgnB  hiODasticam  vitam  amplebtitur,  Mo- 
nast^rijkm  Bathoniw  coostruit,  —  Prihcipium  na- 
fieenidi  a  splendidissimis  natalibus  trahensEIphdgus, 
iiia^a  pnidentta  et  summa  humilitate  vitam  Insti- 
'thtt.  thijus  animi  ingenai  atque  vitse  innocentiam  pa- 
)Mt6>i  admtrati,  litt^ratnim  eum  scientia  et  Chri- 
'^aniBB  religionis  sapientia  inbuendum  tradid^runt. 

(1)  KMm  Diheratj  seu  berbeate.  Doherhustam  ap- 

pellat   Beda,  cujus  tempore  insiguis  fuit  abbatia; 

■  I  iWiiielmi  autem  Malmesburiensis  setate  nihil  aliud 


n  Qui  totum  philosophiso  studiiimconveriit  ad  dtlig^n- 
'dam  Deum,  illnm  nosse,  illi  parere,  illius  ju^o  man- 
«ipare  se  semper  desiderans.  Tactns  itaque  Maje- 
statis  spiritu,  patemse  heereditatis  negligensj  matfer- 
hum  dolbrem  eum  ab  ea  untee  diligeretur  oblivi- 
scens,  mundum  tleseruit,  et  in  monasterto  nomine 
Derhirst  (l)religionis  habitumsuscepit:  ubi  privata 

eratquaih  inane  ^utiquilatissimulacrumt  utipsemet 
loquitur  libro  ii  PontiQcum  AngIorum,g/)0  episcO' 
pis  Wintoniensibus.Siiam eratinagro Glocestrensiy 


"srn 


VrrA  S.  ELPHEGI. 


378 


desideria  propriasque  voluntates  coepit  aLigcre ,  A 

cunctorum  famulatui  subjacere,  omnium  se  quasi 

quoddam  instrumentum  exhibere,  Deum  infatigabi- 

liter  diligere,  jejuniis  et  vigiliis  vacare.  Et  quidem 

quihuscunque  potuit  studuit  prodesse :  quibus  au- 

tem  prodesse  non  potuit,  saltem  non  obesse  conatus 

est.  Transactis  autem  in  monastica  religione  aliquot 

annis,  cum  viderct  tempus  adoIcscentiaD  praeterire, 

arctioris  viUe  semitam  arripere,  singulareque  cum 

antiquo  hoste  certamen  inire  contcndit.  Egressus 

itaque  de  monasterio,  pervenit  ad  locum  Bathonia 

{id  est  Balneum)  vocatum  (2),  ubi  aqua  calicla  de 

terra  emei*gens,  balnearum  usum  pro  voluntato 

prsstat.lbi  habitaculum  construens,  se  inclusit,ct 

rigoiSB  incredibili  copus  suum  jejuniis  et  abstinentia 

alHixit.  Confluebant  ad  eum  in  brevi  nobiles  qui-  n 

que,  suarum  vulnera  animarum   detegentes,  et 

consilium  salutisab  eo  perquirontes.Unde  factum 

est  ut  non  parva  monachorum  turba  intra  tempus 

exiguum  ibidem  congregata  sit. 

2.  Suos  ad  perfeotiora  adhortatur,  —  Culpabet 

autem  non  modice  vir  sanctus  illos  qui  ssecularem 

habitum  mutarent,  et  vitam  non  mutarent. «  Annon, 

inquit,  mendacii  tibi  plenus  videtur,  qui  quod  non 

dst  esse  se  ostentat,  dum  aliud  simulat  in  veste, 

iliud  gestat  in  corde  ?  Sanctius  est  enim  vestem 

aon  mutare,  quam  sub  veste  vitamnegligere.  •  Cum 

iQtem  amplissima  mansionc  perfocta,  sobrietatis 

legem  discipulis  indixisset,  atquo  carnales  appetitus 

refrenare  docuisset,  ipso  in  augusta  domuncula  se 

inclusit ;  summas  tamen  causas  et  negotia  ad  eum  p 

fratres  referebant.  Plerique  interea  monachorum 

fidei  et  professionis  immemorcs,  Ia\atis  obedicnli» 

frenis,  mediis  noctibus  furtivos  cibos  edere,  ebrie- 

titi  operam  dare,  lascivire;  et  prorsus  qu»  inho- 

nesta  sunt,  quantum  latensaudaciasinebat,  operari 

cceperunt.In  cujus^sceleris  capitalem  iraDei  desae- 

vit  pariteret  occidit.  Nocte  vero  quadem,  Elphego 

moresolitosacras  excubias  faciente,  voces  otstrepi- 

tosintra  monasterium  audivit.Egressus  autem  foras, 

tratrem  quemdam  misere  afflictum  et  jacentem  vi- 

dit,  super  quemhorrendi  aspectus  et  sordidissimi 

amictus  homines  stabant,  qui  taureis  eum  atque 

ignitis  serpentibus  flagellabant.  Ejulante  autemillo, 

et  prae  dolori  augustia  diros  ululatus  emittente,tor- 

tores  illi  talia  improperaudo  dixerunt;  Nec  tu  obe-A 

disti  Deo,  nec  nos  tibi.  Et  haec  dicentes,  animam  de  ^ 

corpore  excusseruut.  Quod  videns  sanctus,  totus  in 

lacrymasresolutus,  rediit  ad  cellam  suam.  Videntcs 

autem  fratres  qun  gesta  sunt,erroremsuumfaton- 

*8ancto  Eduardo  rege  reparatum,et  donatummo- 
nichis  Sancti  Dionysii  in  Francia.  Elphegus  ejus- 
dem  ccenobti  professus  dicitur  in  charta  Henrici  VI 
rcgis,  Monast.  Anglic.  tomo  I. 

(!)  Glastonise  priorem  fuisse,  priusquam  abbas 
fleret,  scribunt  plerique  recentiores,  quod  cum  ad- 
mittere  noluerint  BoUandiani  ex  auctoritate  Anli- 
<|ailatum  Britannicarum,  id  ex  Historia  Glastoniensi 
90®  habetur  tomol  Monastici  Anglicani  probatau- 
ctor  Anglise  Sacree  Tem  II.  Bathonise  autem  mona- 


tes,  et  poenitentiam  agentes,  vitam  in  melius  com- 
mutarunt. 

3.  Fit  episcopus  Wintoniensis,  —  Mortuo  autem 
VS^intoniensi  episcopo  Ethehvoldo,  facta  est  non 
modica  contentio  pro  pontiflcis  electione  inter  mo- 
nachos  et  clcricos.Siquidem  clerici  ejusdem  Ecclc- 
siae  scelcratissimam  vitam  agentes,  contra  canonum 
statuta  per  omnia  viventcs,cum  a  preefato  antistite 
ssepius  correpti  pravos  morcs  corrigerc  nollent, 
imoquaepravegesserant  pertinaci  spiritudefcndere 
vellent,  regali  sanctione  decretum  fuit  eos  expelli, 
et  alios,  qui  dignioros  esscnt,eorum  vice  fungi  de- 
bere.  Itaque  clericisinextcrminium  datis^timentes 
Dominum  monachi  admittuntur.Ex  quo  factum  est 
ul  in  electione  episcopi  clerici  clericum,  monachi 
monachum,utriquc  suae  voluntatis  fautorem  vellent, 
Quod  videns  sanctus  Dunstanus,  ad  orationis  refu- 
gium  se  contulit,  Deum,  cui  futurorum  scientia  pa- 
tet,  suppliciter  rogans,  quatenus  dignaretur  osten- 
dere  qui  regendse  ecclesise  idoneus  foret.  Cumque 
preces  devote  multiplicaret,  apparuit  ei  beatus  An- 
dreas  apostolus,  tali  oraculo  usus :  Quid,  inquit, 
charissime,  contristaris?  quid  tamlugubresquestus 
lacrymando  depromis  I  Surge,  et  Elphego  abbati 
manum  impone,  et  episcopum  desolatse  Ecclesiae 
constiiue.  Nec  te  aliquorum  potentia  prohibeat, 
quoniam  non  ab  homine,  sed  a  Deo,  hsec  de  illo  sen- 
tentia  processit.  Ne  autem  de  me  te  sollicitum  red- 
dam,  ego  sum  Andreas.  Filii  Dei  apostolus;  tuae- 
qucsalutis  diligentissimum  custodemmeesse  nove- 
ris.  »  Sicque  relevatus  Dunstanus.  Elphegum,  ut 
jussus  fuerat,  episcopum  conseoravit,  etad  sedem 
suam  cum  honorc  remisit. 

4.  Virtulesin  episcopatu.  Ecclesise  thesaurospau- 
peribusdistribuit. — Elphegus  autemita  seomnium 
moribus  conformavit,  ut  et  omnibus  charus  esset, 
et  nemo,quod  rarumestinler  homines,  ejusgloriee 
invideret.  Summae  in  omnes  exstitit  misericordiae ; 
in  seipsum  vero  impius  videbatur  etcrudelis  (3).In 
hyemali  enim  frigore  et  glacie,  cum  somnus  nocte 
omnes  occuparet,ipse  clam  nudis  pedibus,  solatu- 
nica  indutus,  de  stato  surgere,  forasexire,et  usque 
ad  auroram  orationibus  vacare  consuevit.  Cum  au- 
tem  pransurus  ad  mensam  intraret,  tam  vacuus  fere 
a  mensa  surrexit,  quam  acccssit.  Unde  corpus  illius 
tanta  attenuatum  est  macie,  ut  cum  manus  cum 
sacramento  tensans  in  altum  porrigeret,  per  medias 
palmarum  juncturas  claritas  aeris  perspiciposs^t. 
Omni  generi  hominum  suum  scivit  contemperare 
sermonem  et  animum.  NuUumparochianorumsuo- 
rum  publice  mendicare  permisit,  nec  alterius  loci 

sterium  quod  hic  Elphe^us  excitasse  dicitur,  di- 
versum  videtur  a  ceiebri  monasterio  sanctimonia- 
lium  quod  sseculo  vii  exstructum  fuit,  ac  postea  ces- 
sit  canonicis  ssecularibus,  ubi  sub  Edgaro  rege  mo- 
nachi  Benedictini  degebant.Nisi  dicatur  illud  a  bar- 
baris  destructum  a  sancto  Elphego  restauratum  fuis- 
se ;  a  Danis  iterum  destructum,  et  iterum  reparatum, 
tandcm  in  cathedi*alem  ccclesiam  mutatum  csse. 

(3)  Addit  Willelmus  Malmesburiensis  llbrb  ii  De 
Pontificibus  Anglorum,?,  De  Wintoniensibusepisco- 


379 


OSBERNI  MONACHI  CANTUARIENSIS 


380 


pauperem  vacuum  abire  sivit,  immane  horrendum-  * 
que  nefas  reputans,  si  quod  natura  commune  con- 
stituit,  hoc  velit  homo  ceu  proprium  usurpare. 
Quapropter  nec  Dominicicorporis  membrum  csse, 
quipauperumindigentiisnolletsubvenire,vigilanter 
disputabat.  Nam  si  paliente  uno  corporis  membro 
compatiuntur  ca3tera,manifestum  est  ejusdcm  cor- 
poris  membrum  non  esse  quod  patiente  alio  com- 
passionis  affcctum  nescithabere.Ubiveroilla  defe- 
cerunt  quoB  ex  jure  Ecclesia3  ministerio  pauperum 
competerepoluissont,  thesauros  ecclesise,  quos  ipse 
multiplices  paraverat,  jubet  distribui ;  doccns  ex 
hoc  ornatissima  quseque  ccclesias  possiderc,  ut 
tempore  fecililatis  sint  honestati,  tempore  vero 
necessitatis  sint  utilitati  (A). 

5.  Cantuariso  Iransfertur.  —  Cum  autcm  beatus  B 
Dunstanus  obitum  sibi  immincre  conspiceret,  et 
Ecclesiam  Dei  per  malorum  successionem  lurbari 
metueret,  sollicitis  obsecrationibus  aures  divinse 
misericordiaB  pulsat,  quatenus  Elphegum  successo- 
rem  haberepossit.Cuistatimexaudito,quod  postu- 
lat,  promiltitur  :  quamvis  non  statim  quod  promis- 
sum  fuerat,  adimpletur.  Qod  ca  redilalum  fuisso 
arbilror,  ut  et  omnibu8manifeslumfieret,quantum 
Deus  Dunstanum  diligeret,  cui  quod  viventi  tam 
benigne  promiserat,  hoc  defuncto  longe  post  tam 
veraciter  exhibebat ;  et  Elphegum  illa  tempora  in- 
venirent  quoe  eum  ad  martyrii  gloriam  provehero 
possent  (5).  Anno  autem  Domini  millesimo  et  sexlo, 
ab  adventu  Anglorum  in  Britanniam  quingentesi- 
mo  septuagesimo  octavo,  Elphegus,  anno  aetatis  n 
SU8B  quinquagesimo  secundo,  archiepiscopus  Can- 
tuariensis  effeetus  est.  Cumque  iterversus  Homam 
pro  pallio  habendo  arriperet,  et  quoddam  oppidum 
hospitandi  gralia  inlraret,  oppidani  hominem  inco- 
gnitum  videnles,  et  avaritise  suae  consulontes,  in 
domum  irru:iipuiit,res  ejus  diripiunt,  eumque  omni 
supellectili  privatum  verbis  et  verberibus  exire 
compellunt.  At  ille  injurias  suas  leniter  ferens, 
suorum  vero  mediocriter  dolens,  via  qua  vonit  re- 
greditur.Necdum  ab  oppido  longe  recesserat,et  ecce 
horrendse  voces  moenia  corripiunt,  quse  civibus  et 
sedificiis  celerem  minnntur  ruinam.  Nec  mora  vo- 
raxflamma  oppidum  consumerc  coepit :  cumque  ignis 
vehementer  excresceret,  nec  evadendi  spes  aliqua 
fuisset,  virum  sanctum  adeunt,  fatentur  delictum,  -^ 
et  veniam  petunt.  Mox  sanctus,  illis  compatiens, 
preces  ad  Deum  fudit,  et  ignis  molestia  protinus 
exstincta  cessavit.  Restitutis  orgo  episcopo  rebus 
suis  (6)  acceptoque  a  papa  pallio,  domum  prospere 
regreditur.  Pudicitiae  virtus  tantum  dominabatur  ia 

/>is,  Elphegum  carnibus  nunquam,  nisi  segrum, 
usum  fuisse,  noctibusque  solum  ad  amnem  proce- 
dere  solitum,  ubi  ad  illa  demersus  in  Dci  laiulibus 
excubabat,  idque  suis  nescientibus  fecisse. 

(4)  Mirum  est  hic  nihil  de  translatione  S.  Ethel- 
voldi  memorari,  cujus  translationibus  auctor  Elphe- 
gus  apud  Willelmum  Malmesburiensemlibro  iiDe 
Voni,Kni^\y.AnteceBsoris  sui, inquityOssa  oxtulitau' 
no  dnodecimo post  depositionem  egus,  signis  quibus- 


eo  ut  nemo  illo  audiente  vel  obscenum  aliquod 
verbum  proferre,  vel  turpe  factum  feri^e  auderet. 
Erat  vero  etiampauperum  consolator,  oppressorum 
relevator,  unicum  afflictis  refugium. 

0.  Dani  Angliam  devastant, —  Per  idem  tempw 
SwanusetTurkillus  Danorum  principes  nonnuUam 
terrse  Anglorum  maculam,  exigentibuseorumpeo- 
catis,  intulerunt. Swano  tamen  terribiliter  divinituf 
occiso,  Turkillus  malignae  hereditatis  principatum 
sortitus,  multas  Angliee  provincias  ceedeet  incendio 
vastabat.  Hex  namque  Ethelredus  imbellis,quiaim- 
becillis,  monachum  potius  quam  militem  actione 
praeseferebat ;  homines  vero  regionis  divitiis  corrup- 
ti,  voluptatibus  obligati,  nec  quidquam,  praster 
corporis  et  singulare  et  privatum  commodum,  ho- 
nestum  putabant.  Itaque  quisque  dum  sibi  et  reboa 
suis  timet,  omncs  temperant  a  bello,  nemo  pro 
causa  omnium  certamen  oxperiri  tentabat :  cumet 
de  causa  certandum  esset,  ut  quod  quisque  suum 
esse  vellet,  pro  eo  quam  splendidepugnaret.  In  tanto 
igitur  rerum  discrimine  Elphegushostes  adire  80- 
lebat,  et  verbum  viae  eis  praedicabat,  captivos  dato 
prctio  redimebat,  et  quos  fames  opprimebat,  stn- 
diose  alcbat.  Unde  quantum  a  fideli  populo  colebator 
ct  venerabatur,  tantum  ab  infldeli  contemnebatur. 
et  irridebatur,sed  fldelis  ille,'mallens  cum  Domino 
Bcelzebub  quam  cum  Pharisseo  Habbi  vocari,  non 
dcstitit  operi  incoepto  operam  dare,  fldeles  in  flde 
conforlare,  infideles  ad  fldem  vocare. 

7.  Quibus  scjungit  Edricus  regni  prsefectus.  — 
Quem  lam  autem  Edricum  rex  totius  regni  praefectum 
statuerat  hominem  liumili  quidem  genere ,  sed  cui 
lingua  divitias  acnobilitatem  comparaverat,ca11en- 
tem  ingenio,suavemeloquio,et  quimortalesomnos 
tum  invidia  atque  perfldia,tumsuperbia  atque  cru- 
delitate  superaverat.  Hujus  igitur  fratrem,  primo 
nobilitati  Cantuariorum  in  pr<i'sentia  regisgratuito 
maledicentem,deinde  ea  quae  unicuique  ex  heredi- 
tate  provenissent,  violen  ta  dominatione  invadentem, 
eadem  nobilitas  interfecil,  aedesquc  ejus  succendit. 
Cujus  frater  a  rege  ultionem  postulat ,  denegat  rex 
postulata,  jure  fratrem  ejus  peremptum  pronuntiat 
Prcefectusitaque  palatiumingreditur,  junctis  secom 
decem  millibus  virorum ,  fratrem  occisum  ulcisci 
conatur.  Sed  cum  parumproflcerct,  Danorum  auxi- 
lia  petit,  non  ad  Cantuaritas  solos  debellando8,8ed 
ad  totius  Britanniae  flnes  invadendoss,  regnumque 
post  victoriam  aequa  sorte  dividendum.  Sicque  foe- 
dus  ineunt,  dextras  dant  et  accipiunt,  sacramenta 
exigunt  et  porrigunt,  Cantuariumvastareprimode- 
liberant.  Quodaudiens  Ellphegusepiscopus,convo- 

dam  et  eis  nou  levibus  ad  audendum  persuasus. 

(5)  Postadministratam  sedem  Wintoniensem  per 
viginti  duos  annos,  quam  anno  1184  inierat. 

(6)  Omittitur  hic  quod  apud  Bollandum,  et  ab  aliis 
auctoribus  refertur,  nempo  quod  Homae  existens 
cognoverit  mortem  Kenulfi,8ui  inepiscopatu  Win- 
toniensi  successoris,  et  antca  abbatis  Burgensis, 
qui  sedem  Wiutoniensemnummismercatus  fuerat. 


381 


VITA  S.  ELPHEGI. 


382 


eato  popalo  ait  :  «  Forti  animo  estote,  Deum  pree  ^ 

oeuiis  habete  ;  prater  cum  qui  corpus  et  animam 

potest  perdere  in  gehennam,  nihil  formidate,  humi- 

litatem  et  patientiam  servate.  Christus  enim,  eum 

Deus  essct,  et  omnia  illi  Pater  in  manus  dedisset, 

de  inimicis  ulcisci  se  noluit ,  sed  gladium  Malchi 

•angiiine  cruentum  in  vaginam  recondijus8it(7).  • 

8.  Cantaariamexpagnant.  MiserabHisCantuariie 

atatus.  —  Obsessa  tandem  a  Dants  civitate  per  vi- 

ginti  dies,  et  quidquid  ad  usum  vit®  cives  parave- 

rant  exbausto,  mittitur  a  pontiflce  qui  Danis  sugge- 

rat  at  ab  incoepto  desistant,  populoque  innocenti 

parcant,  caveantque  ne  divin»  correptionis  flagello, 

pro  flliorum  casligatione  ad  tempus  concesso,nimis 

insolenter  abutantur.  Sed  Dani  mandata  prcetermit- 

tentes,  turres  exstruere ,  arietibus  murum  ferire,  3 

igneas  faces  jacere  constanter  coeperunt.  Et  ecce 

Torax  flamma  per  domos  succenditur,  ac  seevicnte 

•nstro,  se  dilatando  dispergitur.   Tunc  miseranda 

inter  cives  facta  est  deliberatio,  utrumnam,  dcsertis 

mororum  propugnaculis,  ad  proprias  domos  convo- 

krent,  an,  iis  neglectis,  munitionis  urbis  incumbe- 

reot.VicitcommunematiIitatemprivataairectio,fllio- 

ram  dulcis  recordatio,erga  tuendam  familiam  innata 

commiseratio.  Gurrunt  itaque  et  rapiunt  de  mediis 

flammis  conjuges  et  charos  liberos,  hostili  gladio 

ttatim  feriendos.  Et  ecce,  efTracta  urbe,  exercitus 

iagreditur ,  terribilis  sonitus  ex  clamore  vocum  et 

elangore  tubarum  attollitur,  adeo  ut  omnia  civitatis 

ftmdamenta  concuti  viderentur.  Alii  namque  ferro 

jagulati,  alii  flammis  consumpti,  plurcsa  muro  prae-  /j 

eipites  dati,  nonnulli  per  verenda  suspensi  defl- 

einnt.  Matronae  dum  thesauros  quos  non  habebant 

eoguntur  prodere,  capillis  pcr  omnes  civitatis  pla- 

tets  distractae,  ad  ultimum  flammis  injectse  sunt. 

Plrvuli,  a  matrum  uberibus  avulsi,  lanceis  confo- 

diontar,  aut  super  eos  ducto  plaustro,  minutatim 

eonterantur.  Sanctus  autem  Klphegus  non  fcrens 

tantam  suoram  depopulationem,  cum  turba  mona- 

ehorum  in  ecclesia  circumsoptus  esset,  repente 

de  manibus  tenentium  elapsus  de  ecclesia  ovasit, 

enrrensque  ad  locum  cadaveribus  plenum,  inter 

eoneos  hostium  se  ingerens,  exclamavit ;  et,  «  Par- 

cite,  inquit,  parcite,  et  si  viros  vosesse  cognoscitis, 

bnocentem   aetatem   persoqui  cessate.    Non    est 

ista  victoria,  qua  lactentium  perimitur  innocentia  : 

nec  laadi  ascribitur,  quidquid  in  simplices  et  mi-  " 

tes  bellando  admittitur.  En  me^  qui  vestrse  impie- 

titis  crimina  libero  somper  ore  castigavi ;  on  qui 

captivos  et  a  vobis  multalos  pavi,  vestivi,  redemi ; 

in  me  veslra  potius  ira  deseeviat.  » 

9.  S,  Elphegus  captivas  in  carcerem  iruditur, 
^jus  in  persecutores  charitas.  — Mox  itaque  capi- 
^r,  et  intercepto  manibus  gutture,  vox  loquentis 


prsepeditur,  vinculis  palmse  innectuntur,  genn  un- 
guibus  dissecantur,  pugnis  et  calcibus  latera  tun- 
duntur.  Ecclesiam  quoque  igni  comburunt  (8),  gre- 
gem  Dominiin  ore  gladiiconsumunt,  etepiscopum 
septem  mensibus  in  arcto  carcere  custodiunt.Interea 
cocpitira  Dei  in  homicidampopulumadeodessBvire, 
ut  parvo  teajporisintervalloduobus  oorummillibus 
per  diros  viscerum  cruciatus  proslratis,  caetera 
quoquc  multitudo  similiter  percussa  simile  exitium 
exspectarct.  Commoniti  sunt  autem  a  fldeli  populo 
ut  de  pcccatis  pocnitcant,  et  pontiflci  satisfaeiant. 
Sed  iili  difTerunty  arbitiantes  hoc  malum  a  fortunn 
eis  accidisso.PrsBvaluit  interim  clades  super  omnem 
carncm  quse  pontiflci  mortem  inferre  nitebatur,  et 
nunc  denis,  nunc  vicenis  terribili  viscerum  dolore 
capitisque  absumptis,  magnam  formidinem  vivcnti- 
bus  incussit.  Citato  igitur  consilio,  mox  ad  episco- 
pum  currunt,  et  dc  perpetrato  facinoro  cum  lacrymis 
veniam  petunt ;  et  de  carcerc  eum  extrahentes,  ad 
publicos  populi  conspectus  cum  honore  deducunt. 
Et  ait  illis  opiscopus  :  «  Etsi  vestra  insatiabilis  cru- 
delitas  veniam  non  promeretur,  tamen  quid  nos  fa- 
cere  deceat  exemplo  Domini  edocemur,  qui  cum  suo- 
rum  dignatus  fuisset  lavarepedes  discipuIorum,non 
illum  cxclusit  a  quo  se  tradendum  esse  praescivit, 
imo  ipsum  sanctissimopane  cibavit;  Pharisaeorum 
ministros  potentise  suae  verboelisit,  confestim  cos- 
dem  erigondo  sanavit :  ct,  quod  magnse  bonitatis  iu- 
signe  est,  quos  quotidie  mandatis  coelestibus  per- 
tinaci  animo  cernit  resistcre,  eos  in  coelo  sedens 
adhuc  patitur  vivere,  imo  humanis  rebusplusquam 
caeteros  prfiestare.  Quapropter  quoniam  exemplorum 
illius  devotus  cupio  imitator  exislere,  oblitus  incen- 
dia  civitatis,  innoccntium  csedes,  oblitus,  inquam, 
quse  in  me  acta  est  praeteritae  impietatis ;  sicut  ipse 
Patrem  prosuiscruciflxoribus,  ita  ego  pro  meis  tor- 
toribus  ipsum  interpellabo.  Afferto  ergo  panem  sta- 
tim  vobis  reddendum  salutarcm,  quatenus  ex  hoc 
refecti,  etcupita)  salutis  beneflcium  adcpti,  aut  gra- 
tias  Salvatori  reddntis,  aut  sceleratiorcs  blasphemi 
remanentis.  »  Et  datoomnibus  panca  se  benedicto, 
omnes  de  exitiali  liberavit  clade. 

iO.  Quaw  in  eum  ingrati.  A  diabolo  illuditur.  — 
Cumque  sanitati  rcdditi  essent,  principes  quatuor 
episcopo  mittunt  :  et  primo  quidem  pro  impenso 
beneflcio  gratias  agunt  :  deinde  si  vita  et  libertate 
velil  potiri ,  tria  millia  marcarum  ut  persolvat  exi- 
gunt.Quod  cum  illefacere  renueret,eum  ligaverunt 
et  inauditis  tormentorum  quaestionibus  dieDomini- 
C8B  rcsurrectionis  affligentes,  in  carcerem  retruse- 
runt.Cumqueinomnibus  hislaudes  Deoageret,ecce 
apparuit  ei  spiritus  malignus  in  specie  angeli,  men- 
titurquo  de  supernis  sedibus  se  destinatum,  quate- 
nus  illum  ad  communem  gentis  salutem  de  squalore 


(7)  Apud  Bollandum  adjicitur  sanctum  Elphegum 
«nos  cives  episcopali  benedictione  et  sacrae  com- 
QQnionis  participatione  ad  hanc  obsidionem  susti- 
neodam  prseparasse. 

(B)Quataortantum  monachos  ac  Tiros  octingen- 


tos  in  tanto  excidio  mortem  evasisse  refert  auctor 
apud  Bollandum  num.  25,  quem  alii  Anglici  scrip- 
tores  sequuntur.  Vide  Hogerium  de  Hoveden,  qui 
ait  Aihnaro  abbati  Sancti  Augustini  potestatem 
factam  fuisse  abeundi. 


Dte 


OSBERNI  MONACHI  CANTUARIENSIS. 


384 


carceris  educat.  Nec  verealur  ignavi  militis  voca-  ^ 
bulo  Dotari,  cum  neque  Pelrohumiiior,ncque  Paulo 
esset  robustior  :  quorum  alierum  sporta  contexit, 
alterum  vero  carcerali  striclore  gravatum  angelus 
absolvit.  Christus  quoque,  ut  lapidantium  manus  ef- 
fugerct,  de  tcmplo  exivit,  et  fugiendi  licentiam 
evangelico  prsecepto  suis  mandavit.  His  ille  ser- 
monibus  veluti  unguentis  delibutus,  carcerem  egre- 
ditur  illum  sequens.  Pluribus  autem  aquarum  allu- 
vionibus  per  obscuras  noctis  umbras  transvadatis, 
repente  malignus  disparuit.  Tunc  sanctus,  pesli- 
feri  ductoris  machinas  intelligens,  ex  imo  pectoris 
dolorcm  attraxit,mediis  se  paludibus  injectans,cum 
maximo  fletu  Salvatoremimplorat,  dicens  :  «  0  vitce 
dator,  0  stirpis  Adae  unice  miserator,  cur  senem 
me  tua  gratia  destituit,  quem  in  florida  selate  nun-  d 
quam  destitucro  consuevit  ?  Tandiu  miscricorditer 
servatum,  in  extremo  pateris  perire  abjectum  ! 
Quoties  tc  in  hujus  vitse  naufragio  salvalorem  in- 
veni  ?  Experiar  nunc,  quseso,  consolatorem  in  hac 
dsemonis  illusione,  adjutor  in  opportunitatibus,  in 
tribulatione.  Carcer  a  tergo,  a  fronte  flumen,  in 
gyrum  tenebrce  auctor  earum  juxta,  Elphegus  om- 
nibus  eerumnis  inclusus.  Tibi  soli  derelictus  est 
pauper,  pupillo  tu  eris  adjutor.  > 

11.  Reducitur  ab  angelo.  —  His  et  hujusmodi 
divinas  aures  appollare  non  cessat ;  et  ecce  appa- 
ruit  ei  juvenis  aureo  splendore  amictus,  divini  si- 
gnaculi  vexilla  praeferens ,  et  dixit  :  «  Quo  te  tui 
distrahunt  pedes?  quo  impetus  fugae  ?  quo  ductoris 
invidia  ?  Siccine  itur  ad  coronam  fugiendo  certa-  U 
minis  luctam  ?  Aut  quomodo  potest  bravio  palmse 
fulgere,  qui  currendi  metas  in  studio  noluit  appi^- 
hendere  ?  »  Gui  cum  rctulisset  sacerdos  non  se  fu- 
gere,  sed  divini  (9)  nuntii  imperio  paruisse  :  «  Non 
hoc,  ait  ille,  Divinitatis  imperium  fuil,  sed  diabo- 
licae  malignitatis  commentum ;  nec  tam  te  ille  de 
carcere  educere,  quam  extra  carcerem  voluit  se- 
duoere.  Urget  namque  illum  praeteritae  vitse  tuae 
pia  operatio,  et  intantis  tribulationibus  prcesenstibi 
semper  sancti  Spiritus  consolatio :  cujus  prsesentia 
omnibus  constantiam  donat,  constantia  victoriam, 
victoria  gloriam.  Redi  ergo  ad  locum  amissse  coro- 
nsB,  coelitus  tibi  deputatum ,  sciturus  quod  te  die 
crastino  Pater  honorificabit  in  coelo,  honore  illo 
maximo,  ut  in  seternum  sis  cum  ejus  Fiiio.  >  «^ 

12.  lortus  in  carcere  visilatur  a  S,  Dunstano.  —  D 
Elphegusigitur  ad  locum  certaminis  ab  angelo  re- 
vocatuSyleetus  exspectabat  horam  qua  a  Deo  coro- 
nam  perciperet.  Sed  cum  prope  fuisset  ut  carcerem 
jam  intraret,  comprehensus  a  carnificum  turba, 
plagis  afflcitur  maximis  :  insuper  cerebro  capitis 
violato,  semivivus  in  ergastulo  recluditur;  ubi  ac- 
censo  foco,  etquidquid  fetidissimum  fumum  vel  rjc- 
neraret,  vel  generatum  foveret,  per  singulas  diei 


horas  injecto,  carceris  januas  claudunt.  Transacta 
igitur  magna  noctis  parte,  coepit  domus  coelcstis 
gratiae  participium  suscipere,  aeternae  vitse  odora- 
mcnta  spirare,  hymnos  mellifluis  sanctorum  vocibus 
sonare.  Quos  beatus  Elphegus  intuitus,  cummagna 
cordis  laetitia  Dunstanum  quondam  archiepiscopum 
vultu  et  veste  gloriosum,  conspicit  assistentem, 
protensisque  ad  illum  manibus  ita  dicentem  :  «  Ad 
te,  aeterni  Regis  invictissime  milos,  ad  te  nostro 
honorandum  obscquio  venimus,  missi  ab  illo  qai 
tibi  et  victoriam  praestitit  de  inimico,  et  sempiter-  • 
nam  coronam  praeparavit  incoelo.  En,  quorumcol- 
legio  post  mortem  carnis  in  perpetuum  frueris, 
cives  Jcrnsalem  ca^lestis  ac  domestici  Dei ,  si  ea 
quae  desunt  passionum  Christi  amore  in  carne  tua 
patientcr  suppleveris.  VidiiTins  namque  maltiplices 
urbis  labores,  ecclesiarum  incendia,  filionim  ne- 
ces,  tua  cum  vinculis  opprobria,  et  post  impensa 
beneflcia,  duplicata  tormcnta.  Quod  ergo  reliquum 
est  Deitatis  potentia  vallatus  libens  excipe,  sciens 
non  esse  condignas  passioncs  hujus  temporis  ad 
superventuram  gloriam,  quae  revclabitur  in  te. 
Unus  namque  dies  ad  supplicium ,  sed  jugis  ac 
sempiternus  erit  ad  praemium.  » 

13.  Iterum  tortus  securi percutitur,  — Inter  h»c 
laxantur  vincula,et  integre  omnes  corporis  sanantur 
plaga^ :  Elphegus  psallens  cum  psallentibus,  exsul- 
tans  cum  exsultantibus  incedit.  Mane  autem  factOi 
cum  armatorum  manu  non  parva  de  carcere  edu- 
citur,  et  super  jumentum  positus,  ad  judicium  per- 
trahitur.  Dixerunt  autem  ei  :  «  Solve  aurum,  aat 
mundo  hodie  eris  specluculum.  »  Et  ille  «  Aurum 
vobis  divinae  sapientiae  propono,  ut,  relicta  vanitate 
quam  diligitis,  ad  unum  vivunl  et  vcrum  Deum  stu- 
dium  convertatis.  Quod  si  consilium  Dei,  per  me 
vobis  annuntiatum,  obslinata  mente  spreveritis, 
pejoris  profecto  quam  Sodoma  morte  pcribitis,  nec 
in  hac  terra  in  perpetuum  i-adices  agclis.  »  Tunc 
diaboli  satcllites  in  illum  prosiliunt,  avei^is  seou- 
ribus  dejiciunt,  lapidibus  eumobruentcs.Qui  genaa 
flectens,  hanc  orationem  fudit  Deo,  dicens  :  «  AUis- 
sime  Dei  Patris  unigenite  [BoL  allissimi  Patris 
unigenite].  Jesu  Christe,  qui  per  uterum  intact» 
Virginis  vcnisti  in  hunc  mundum  pcccatores  salvos 
facere,  et  me  in  pace  suscipe,  ct  istis  miserere.  ■ 
Et  prolapsus  interram,iterumqueresurgens,denuo 
sicait :  <  Pastorbone,pastorsingularis,  flliosBIccle- 
siae,  quos  tibi  moriens  commendo,  tuere.  «  Accur- 
rens  autem  quidam  (10),  quem  et  ipse  de  sacrofonte 
susccperat,  securim  capiti  ejus  ihflxit.  Qui  statim 
in  aeterna  pace  requiescens,  victorem  spiritum 
cum  triumpho,  tertio  decimo  Kalendas  {ilaii,  dirigit 
ad  coelum.  Priucipes  autem  Danorum ,  cupientes 
et  suum  facinus  et  Elphegi  gloriam  obscurare,  cor- 
pus  illius  flumini  immergi  statuunt,  rati  sceleris 


(9)  Jam  superius  EUphegus  dicitur  insidins  dia- 
boli  intellexisse.  haec  tamen  etiam  apud  Bollandum 
eodem  modo  referuntur. 

(10)  Id    fecisse  dicitur  apud  BoIIandum  impia 


pietate  motus,  cum  viderot  Elphogum  dtutius  la- 
borantem-in  confinio  mortis.s^um.  35  vocatur  a 
Rogero  et  Willelmo  Westmonasteriensi  Trun  seu 
Trum^  eratque  Danus. 


385 


VITA  S.  ELPHEGI. 


3S6 


eBormiUtem  eo  facilius  contegi  poftsey  quo  magis  ab 

hominibus  ojus  memoria  tolIeretur.Sed  quod  Dnni 

ad  contumeliam,  Christus  Elphego  paravit  ad  glo- 

riam.  Protinus  namque  omnispopuli  multitudo,quae 

illo  docente  errorem  abjecerat,   armata  procedit, 

malens  cum  defuncto  paiiter  occumbcre,   quam 

illud  corpu8,cuju8  ministerio  sanctificatiouis  susce. 

perat  mysterium,  aquarum  voragini  tradero  absor- 

bendum.  Itaque  corpus  a  diverso  populo  servatum, 

nec  mergebatur,  necsepeliebatur.  Vespere  autem 

utriiisqae  partissenatores  conveniuntjUttantoecon- 

tentionis  litem  suis  rationibus  determinent.  Factum 

est  aatem  omnius  assensu ,  ut  in  commune  omnes 

lanetum  deposcant,  quatenus  si  quid  valeat  apud 

Deam  saam,  in  hoc  ambiguo  potentise  suse  virtutem 

0€tendat.  Ecce,  inquiunt  Dani,  ramus  de  frnxino 

pnftoisuSy  succo  et  cortice  omniuo  nudalus :  si  hunc 

hqjus  sanguine  intinctum  matutina  lux  virentcm 

isvenerity  justum  nos  et  sanctum  occidisse  consta- 

bit,  et  quo  illum  honore  sepeliatis,  penes  voserlt. 

Sln  aotem  in  pristina  lignum  ariditatc  permanserit, 

errasse  vos  in  ejas  amore  dicemus,  nostriquo  erit 

arbitrii  quid  de  cadavere  facere  velimus. 

ii.MiracuIis  clarel,  Corpus ejus  Londonium  trans- 

feriar. — Gumque  omnibusconditiograta  ctacccpta 

faiBsety  ut  omnibus  liquido  constare  posset,  quod 

post  mortem  Elphegus  viveret,  aridumlignumsub 

muos  noctis  tempore  coepit  frondcre,et  quod  sero 

Dani  telluri  flxerunt,  mane  surgentes  florore  vide- 

nmt.  Nihil  ergo  centradictionis  ulterius  habentos 

Dtni,  ceiHatim  in  amplexus  defuncti  rueie,  crebra 

oscala  figere,  cervices  supponere^Iacrymas  et  eju- 

litas  emittere  cceperunt.  Sublatum  ergo   corpus 

humeris  inimicorum,  ad  arborem  ejus  triumpho 

insignem  defertur,  comitantibus  innumeris  signo- 

nun  prodigiiSy  potenti  virtute  Dei  coelitus  ostensis. 

Moxenim  salus  languidisinnovaturfCteciilluminan- 

tar,  surdi  audiunt,  muti  loquuntur,  claudisgressus 

restituitur.  Ibi  etiam  orationis  domo  suporillum 

fibricatay  plerique  Danorum  magnates,  in  eamdem 

regenerati,  ad  fldemChristi  convertuntur.  Cllum  au- 

tem  hsBC  omnia  Londonienses  per  ordinem   audi- 

Ti88ent,multa  mediante  pocunin,  corpus  usque  Lon- 

dooias  transferentes,  honoriflce  sepelicrunt,  Anno 

aatem  Domini  1012,  advesperascente  Sabbato  pas- 

ehalis  hebdomadee,  sanctus  Elphegus  cummartyrii 

eorona  decimo  tertio  Kalendas  Maii,  anno  episco- 

pitQS  sui  septimo,  et  aetatis  suse  quinqungesimo 

nono,  migravit  ad  Dominum,  iu  ejus  autcm  morlis 

aoetores  in  tantumira  Dei  desaeviit,  ut  quidnm  dux 

propriase  (11)  raanu  interimeret,  alius  gutturisuo 


A  &tyluminfiger.et,  preshytflr.  periinacitar ci^ucem ah8'!> 
condons  martyris,  gladio  occidoretur :  alius  ojusdem 
ordinis,  sandalia  episcopi  temere  portans,  a  dsemone 
coram  omni  populo  voxaretur.  Et  factum  est  ut  tam 
vehemens  cunctos  Danorum  principes  formido  in- 
vaserit,  ut  vix  eos  terrn  leneret ,  sed  maritimis  se 
tempestalibus  dantes,  existimarent  in  pelago  mar- 
tyris  irnm  cfTugero  posse,  quos  ab  ejus  ira  tellus 
tuori  non  posset.  Sed  mox  ut  in  altum  perducti 
fuere,  centum  sexaginta  naves,  adversis  ventorum 
flatibus  actoe,  in  profundum  maris  demersse  snnt ; 
porro  sexaginta  quinque  ad  ignotns  appulsae  re- 
giones,  quasi  qui  insidiarum  gratia  venissent,  ah 
incolis  miserabiliter  interfecti  sunt.  Hemansit  tamen 
in  Anglia  pessimus  Turkillus,  malorum  princeps, 

B  pauco  tempore  praedo  futurus,  sed  in  eeternum 
damnati  spiritus  preeda  mansurus. 

15.  Non  pnrvo  tempore  evoluto,  venit  princeps 
Danorum  (^nnutus  cum  multo  navigio  in  Angliam, 
dissidensque  ab  illo  propter  quasdam  res  male  ac 
perfldiose  actas,  quidquid  residuum  nefandi  populi 
fuit,  delevit,ipsum  ducemcumsex  tantum  navibus 
in  Daniam  fugavit.  Qui  cum  ad  terram  evasisset, 
suspectus  Danorum  principibus,  ne  intestina  bella 
molirolur,  statim  per  cuncta  regionis  loca  agitatus, 
ad  extremum  ab  ignobili  vulgo  occisus,ferisetavi- 
bus  projectusest.  l^osthaec  veroprinceps  Danorum 
Canutus,  cum  videret  populum  suum  ab  exercitu 
AngIorumsineintermissionec8edi,otpropterrerum 
difflcullatem  ad  deditionem  fere  compeIli,accersitis 

Q  omnibus,  qui  ad  se  confugerant  sapientioribus  An- 
glis,  consuluit  eos,quid  causae  esset,  quod  tot  sibi 
adversn  accidissent.Quiomnes  uno  ore  responden- 
tes,  dixerunt :  «  Prophetia  est  sancti  mariyris  EI- 
phegi :  qui  cum  a  patribus  tuis  fuisset  circumven- 
tus,  proedixit  eisquodin  regnoAnglorum  non  per- 
petuoessentradicesncturi,sedpejoriquamSodoma 
morte  perituri.  Nunc  ergo,  si  vis  illum  tuis  tempo- 
ribus  reddere  placatum,  promitte  illi,  si  felix  fuerit 
rerum  successus,  te  rcliquias  illius  ad  sodem  ejus 
honorincc  reportandas  curaturum. »  Quod  cum  flr- 
miter  promisissct,  post  modicum  pacem  obtinuit, 
post  pacem  regni  dimidium,  post  dimidium  totum. 
Cumque  ab  omnibellorum  tumultu  requics  undiquo 

*^  data  fuisset,  recordatus  est  rex  quid  beato  Elphego 
quondnm  promisissot,  ot,dir6ctn  logatione,  vocavit 
Egolnothum  archiepiscopum,  qui  corpus  martyris 
decem  annis  scpultum,  incorruptum  et  inviolatum 
reperientes,Cantuariam  cum  maximo  honore  dedu- 
cunt,  in  sarcophago  veneranter  collocantes. 


(11)  Is  dicitur  Haco  in  translationis  narratione,  qaam  mox  exhibituri  sumus. 


387 


OSBERNI  MONACHI  CANTUARIENSIS 


388 


INGIPIT  EJUSDEM  SANGTI  TRANSLATIO 


Auetore  eodem  Osberno 


(Mabill.  Acta  SS,  Bened,  Soec,  VI,  parte  i,  pag.  123,  ex  cod.  ms.  Bibliothecsd  Thuaneie.) 


i .  Prwfatio  auctoris,  —  Quia  venerandam  beati  A 
martyris  Elphegi  passionem  litteralibus  quondam 
monumentis  applicavimus,  placuit  etiam  voluntati 
illorum  gratiam  prsestare,  qui  quemadmodum  sa- 
critissimum  corpus  ejus  de  Londonia  Cantuariam 
translatum  sit,  ardentissima  cupiunt  devotione  agno- 
cere.  Et  quidem  quod  translatum  sit  in  finepassio- 
nisillius  breviter  attigimus,  sed  modum  translatio- 
nis  minime  exposuimus.  Eum  ergo  nunc  exponemus. 

2.  Anno  igitur  ab  Incarnatione  Domini  nostri 
Jesus  Christi  millesimo  duodecimo,  indictione  de- 
cima,  advesperascente  Sabbato  paschalis  hebdo- 
mad89,  et  inchoante  Dominica  die  Octavarum  Pa- 
schse,  tertiodecimo  Kalendas  Maii,  gloriosissimus 
urbis  Cantuariae  pontifex  Elphegus  gloriosissima  B 
pro  ovibus  simul  ot  cum  ovibus  sibi  a  Deo  creditis, 
passione  occumbens,immarcescibiIem  eeternae  glo- 
rise  coronam  suscepit,  anno  patriarchatus  sui  sep- 
timo,  nativitatis  autem  quinquagesimo  nono.  Cujus 
veuerabile  corpus,  sive  gratia  seu  pretio  a  fideli 
populo  receptum,  de  loco  martyrii  egus  ad  urbem 
Londoniam  delatum,  et  in  ecclesia  beati  Pauli  apos- 
toli  cum  innumeris  coruscantis  gratiae  prodigiis 
est  humatum.  Mox  denique  salus  languidis  inno- 
vatur,  caecislumen  clareperfun  ditur,  audiei  munus 
surdis  tribuitur,  reeto  gressu  claudi  incedunt,  om- 
nibusque  fideliter  petentibus  divina  promptissime 
boneficia  proveniunt.  Sed  ilios  qui  mortis  ipsius 
auctores  exstiterant,  non  sine  terribili  vindicta  C 
vindex  Dei  ira  transire  sinebat. 

3.  S.  Elpbegi  woriis  nuctores  puniuntur,  —  Ut 
enim  pauca  de  pluribusprolixa  brevitcr  attingam, 
propono  du'3em  Haconem  proprio  se  mucrone  trans- 
verberantem,  vatem  matheseos  disciplinis  intentum 
gutturi  suo  styluminfigentem,  prcsbyterum  colla- 
riam  martyris  crucem  pertinaciter  abscondentem , 
ejusdem  martyris  manibus  occisum^aliumque  c^us- 
dcm  ordinis  virum,  sandalia  illius  temere  portan- 
tem,  a  daemone  invasum  ;  et  quousque  de  pedibus 
suis  traherentur,  coram  omni  Londonsecivitatispo- 
pulodurissimevexatum.  Exquibus  rebustam  vche- 
mens  cunctos  Danorum  principes  formido  invasit, 
ut  vix  eos  terra  tcneret,  sed  marinis  se  tempestati-  D 
bus  dantcs  existimabant  in  pelago  martyris  iram 
efTugere  posse,  quos  ab  ejus  ira  tellus  tuori  non 

(12)  Mss.  An£[l.  diffidensquo,  Canutiiaf  primuma 
Danis  Angliam  infestantibus  in  patris  Swani  locum 
electus  est,  tum  defuncto  Ethrelredo  rege  etiam  ab 
Anglorum  parte  rex  agnitus ;  et  mortuo  tandem 


posset.  Sed  mox  ut  in  altum  spumaniibus  remis 
eductum  fuisset,  centum  sexaginta  naves  adversis 
vcntorum  flatibus  actae  in  profundo  maris  submer- 
sse  sunt;  quadragintavero,  itemqueviginti  qainqtil. 
ad  exteras  regiones  atque  igncitas  appulsse,  etqaasl^ 
quse  insidiarum  gratia  venissent,  ab  eisdem  mise- 
rabiliter  interemptse.    Hemansit  tamen  in  Anglii 
male  audax  princeps  malorum  Turkillus,  paoeo 
tempore  pra^do  futurus,  sed  in  seternum  danuiati 
spiritus  prseda  mansurus.  Nam  parvo  tempore  6?o- 
luto  venit  princeps  Danorum  Cnut  cura  multo  na- 
vigio  in  terram  AngIorum,dis8idensque  (13)abillo 
propter  quasdam  res  male  ac  perfide  aatas,  quid- 
quid  residuum  infandi  populi  esse  poteraty  sicaita- 
bulae  stylo  deleri  solent,  dolevit;  ipsumque  ducen 
sex  tanlum  navibus  munitum  in  Danamarcam  faga- 
vit.  Qui  cum  ad  terram  evasisset,  suspectus  Dano- 
rum  principibus,ne  inlestina  bella  moliretur,  statim 
per  cuncta  illius  regionisloca  agitatu8,ad  ultimam 
ab  ignobili  vulgo  occisus,  fcrisque  etavibusestmi- 
serabilitcr  projectus.  Sic  ergo  de  terra  et  mari  sab- 
lati  suni,  qui  virum  sanctum  et  cum  honore  nomi- 
nandum  Elphegum  archiepiscopum  occiderunt. 

4.  Translationisoccasio.  Fitcurante  Cnutorege — 
At  princeps  Danorum  Cnut.  cum  videret  populam 
suum  ab  exercitu  Anglorum  sine  intermissione 
dirissime  csedi,  etjam  fere  propterrerum  difficulta- 
tem  ad  deditionem  se  compeIli;accersitis  omnibua 
qui  ad  se  confugcrant  sapicntioribus  Anglis,  con- 
suluit  eos  quid  causde  ossct  quod  tot  sibi  adversa 
contigissont.Qui  omues  uno  ore  respondenles  dixe- 
runt:  Propheliaest  venerandimartyris  EIphegi,qtti 
cum  a  patribus  tuis  crudeli  interrogatione  circiun- 
ventus  fuisset,  prsedixit  eis  quod  in  regno  Anglorum 
perpeiuo  non  essent  radicaluri,  sed  pejori  quam 
Sodoma  morte  perituri.  Nunc  ergo  si  vis  iilum  tuis 
femporibus  placabilem  facerc,  hujuste  pollicitatio- 
nis  foedere  apud  illum  constringe,  ut  cum  felix  re- 
rum  fuerit  successio,  vcnorabiles  corporis  illius 
reliquias  dc  loco  in  quo  conditae  sunt  toIIa8,alque 
ad  sedem  patriarchatus  sui  servato  more  antiquo- 
rum  transfcrre  studcas.  Assensit  itaque  princeps 
senatorum  consilio,  consiliumsequiturdivinaepro- 
piiiationis  dcclaratio.  Non  post  multos  etenim  dies 
Cnut  pacem  obtinuit;  post  pacem,  regni  dimidium 

anno  1017  Edmundo  rege,  solus  in  AuKlia  regna- 
vit,  qui  nonnisi  post  aliquot  annos  Turkillum  ex- 
sulare  coegit. 


TRANSLATIO  S.  ELPHEGI 


390 


midiam,  totum.  Cumque  ab  omni  bellorum 
1  requies  ondique  data  fuisset,  recordatus 
»to  Elphego  quondam  promisissct,  directa 
ne  vocavit  Agelnotum,  qui  tunc  temporis 
im  in  sancta  Dorobernensi  Ecclesia  gerebat 
>tinm,  vir  sanctus  et  bonus,  ct  regi  propterea 
lam  sacro  chrismate  linisset,  valde  acccp- 
iSabbato  vigiliarum  Pentecostes  Londoniam 
ms,  mandavit  regi  in  balneas  forte  descon- 
I  adesseyOtquid  velit  ipse  statuere  iu  ectlc- 
\i  Pauli  apostoli  exspeclare.Quo  ille  ncccplo, 
>ra  de  lavacro  surgit,  chlamyde  solummodo 
eorpus  obtegit,  simplices  pedibus  subtalarcs 
^  sicque  ad  prsesulem  impigro  gradu  tendit, 
18  omnibus  familim  suee  militibus,  quos  Hn- 
norum  Huscarles  vocant,  ut  alii  eorum  ])cr 
fts  civitatis  portas  seditiones  concitcnt,  alii 

>  et  ripas  fluminis  armati  obsideant,  ne  cxe- 
108  cum  corpore  sancti  Londanus  populus 
lire  valeat. 

igressus  ergo  rex  ecclesiam ,  amplexatur 
nacopum  osculans  illum  ;  satimquc  obse- 
»ribus,  laetabunda  simul  ac  tremebunda  voce 
Bcce  dies  quam  fecit  Dominus,  cxsullemus 
imar  in  ea.  «  Ecce  dies  de  qua  loculus  est 
118,  ut  in  ea  transferatur  thesaurus  reliquia- 
imni  EHphegi  de  domo  hospitii  ad  domum 
ehatus  sui.  Ad  quod  dictum  tremefactus 
|aam  dicit  potest  sacerdos,  non  enim  sciebat 
rei  gratia  a  rege  vocatus  fuisset,  in  magna 
lagustia  dixit :  Non  tibi  imputet  omnipotens 
domine  mi  rex,  quod  hoc  facere  voluisti,  et 
dicasti  mihi  consilium  animi  tui  quatenus 
itior  ac  per  omnia  paratior  advenirem ,  ne 
io  civitatis  hujus  tam  magnee  occumberem ; 
placait    rem  tam  difncilcm   inciperOi  cur 

non  adduxisti  viros,  qui  hujus  operis 
t  ministri  existere,  cum  lapis  ad  monumenti 

positus   tanti   ponderis    existat,  ut  vix  a 

boum  paribus  valcat   moveri,  ne   dum    a 

iqai  soli  preesentes  adsunt  debeat  monachis 

i?  Inepta  est  ista  consideratio,  aliud  tempus, 

vircs  consideranda  sunt.  Cui  rex  in  Do  - 

ilurimum  confortatus,  ait  :  «  In  hoc,  Pater 

>  maxime  apparebit  quia  nobiscum  bcatus 
lettransire,  si  quod  impossibile  hominibus 
se  6ua  virtute  fecerit  esse  possibile.  Sem- 
im  difficultas  miraculum  gignere  consuevit. 

igitur  sanctitas  Deo  se  iu  oratione  pro- 
,  monachi  ad  aperiendum  sepulcri  ostium 
racrcTGnt;  ego  valvarum  januis  ostiarius 
lam.  » 

epaJcrum  a  duobus  monaohis  aperitur,  Cor- 
^orruptam  invenitur,  —  Itaque  petita  atque 
I  benedictione  pontificis ,  monachi ,  quorum 

'erseverabat  adhuc  sine  corruptione  corpus 

Elphe^i  tempore  Villelmi  Malmesburiensis, 

assent  libro  i  De  pontificibus  An^lorum, 

*bi8 :  Quod  corpua  eijua  etiam  recentia  cruo* 


A  alteri  Godricus  ejusdem  martyris  quondam  disci- 
pulusacpost  aliquot  annos  Cantuariensis  Ecclesise 
dccanus,  a  quo  etiam  hsec  omnia  quse  narramus  di- 
ligenter  perquisita  accepimus,  alter  vero  Elvardus 
\n1,  Alfwardus]  cognomento  Longus,  vocabatur,  cui 
datum  est  magno  quondam  adheesisse  Dunstano. 
Ili  ergo  acceptabenedictioncarripiuntferreumquod 
e  regione  stabat  candelabrum,  molientes  effractio- 
nem  superioris  structuras  murali  opere  firmissime 
agglutinatee ;  atque,  ut  illi  asseruerunt  qui  testom 
assertionis  sua3  Deum  invocaverunt ,  vix  leviter 
manus  monachi  admovernnt,  dum  minores  lapides, 
cromentum  et  quidquid  operis  desuper  ominebat, 
quasi  arborum  folia  sub  prima  hyeme  agitata, 
cadebant.    Cumquc   ventum    fuisset    ad    lapidem 

^^  patentis  monumenti  opertorium ,  flexis  genibus 
solo  procumbunty  suppositis  humcris  eumdem 
impellunt,  moxquo  in  alteram  facili  motu  partem 
avellunt.  Quod  revera  supra  quam  credibile  est 
admirabile  fuit,  cum,  sicut  prsediximus,  quem 
multa  boum  paria  non  trahcrent,  eum  bini  tan- 
tummodo  monachi  levi  impulsu  lapidem  revolve- 
rent.  Accurrunt  ita  admirationo  pertcrriti  rex  et 
archiepiscopuSy  lacrymantibus  oculis  introrsum 
aspiciuut,  vident  organum  quondam  Spiritus  san- 
«iti  (13)  incorruptum  jacere,  nec  quippiam  putris 
in  toto  corpore  Isesionis  inesse;  et  computantes 
sericm  annorum,  comperiunt  illum  annum  esse 
decimum  ex  quo  idem  sanctus  illic  conditus  fuerat. 
Exclamat  itaque  rex  fortiter  pras  gaudio,  talesque 
permixtas  lacrymis  preces  ofTundit.  « Pater  inquit, 

^  sanctissime,  super  omne  delectamentum  suavis- 
sime,  Pater  beatissime,  super  omnes  mundi  the- 
sauris  pretiosissime,  hujus  peccatoris  regis  mise- 
rere,  nec  mihi  obsistat  vel  propria  indignitas,  vel 
parentum  meorum  in  te  contra  justum  et  bonum 
expleta  crudclitas.  Ego  te  potentissimum  SBterni 
Hegis  lateor  amicum,  ac  deinceps  quoad  vivam 
meum  constituo  advocatum.  Salva  me,  salva  omnes, 
tu  seterna  salvatione  salvare,  et  nobiscum  magnam 
filiis  tuis  facturus  laetitiam  proflcisci  dignare.  » 

7.  Transfertur.  Regis  erga  martyrem  devotio, 
—  Accedens  autem  propius  summus  Dei  sacer- 
dos,  ut  suis  manibus  venerandum  corpus  tracta- 
ret  atque  levaret,  eestuabat  animo,  nusquam  tabu- 
lam  reperiens  ,  cui  suppositum  ad  navim  deferri 

D  valeret.  Cumquc  in  magna  dosperatione  dubius 
staret,  animadvcrtit  ligneam  corpori  tabulam 
substratam,  ita  ad  mensuram  corporis  per  lon- 
gum  et  latum  extensam ,  quasi  ad  hoc  solum 
primi  cam  conditores  suppossuissent ,  ut  inde  ali- 
quando  sine  aliqua  difflcultate  idem  sanctus  intacto 
corpore  levari  debuisset.  Lseti  ergo  ac  pradter  spem 
hilarcs  effecti,  accipiunt  linteum,  quod  ad  obse- 
quium  pontiflcis  ministerGodncus  secum  detulerat, 
et  in  illo  sacrosanctos  artus  cum  subjacente  ligno 

ris  prieferens  vestigia.  labem  putredinis  ad  huao 
diem  ignoraverit^  et  alias  dixij  et  populariter  tri" 
tum  non  eget  inculcari. 


391 


OSBERNI  MONACHI  CANTUARipNSIS 


m 


pariier  involvunt.  Sed  cum  aliqua  pars  corporis 
adhuc  discooporta  remaneret,  cucurrit  prsefatus 
monachus  ad  allare  Sancti  Pauli  apostoli,  rapiens- 
que  sindonem  desuper  jacentem,  dimidiam  pro 
sindone  auri  libram  reposuit,  rapidoque  cursu  ad 
obvolvendum  quod  residuumerat  rediit.  Tum  levato 
in  humeris  monachorum  pretioso  pretiosi  corporis 
thesauro,  descendunt  angusto  itinere  per  viam 
quse  ducit  ad  flumen  Tamisium,  prosequentibus 
illos  rege  et  archiepiscopo ,  utroque  illorum  tota 
animi  viligantia  ad  Deum  intento.  Jamque  ad  flu- 
men  appropinquare  cseperunt,  cum  ecco  regia  na- 
vis,  aureis  rostrata  diaconibus,  armigeris  repleta 
militibus,  venienti  martyri  obvia  offertur.  Quam 
citius  dictu  rex  insiliens,  expansis  brachiis  mar- 
tyrem  suscepit,  deinde  protensa  dextera  pontificem 
induxit.  Mox  remota  altiore  navi,  sedebat  rex 
gubernaculum  tenens,  navim  ad  ripam  fluminis 
contrariam  dirigens.  Videres  ergo  magnam  Dei 
potentiam  obsequio  martyris  favere,  dum  hinc 
pontem  et  tolas  fluminis  ripas  loricatis  stratas 
militibus  conspiceres ;  illinc  per  extremas  urbis 
portas  simulatorias  seditiones  excitatas  audires ; 
attenderes  regem  navem  regenlem,  remigem  nobi- 
lem  remos  trahentem,  orantem  archiepiscopum,  et 
sanctos  monachos  obsequium  praBstantes. 

8.  Inde  confestim  apprehensa  tellure  primus  de 
navi  rex  egreditur,  acceptum  corpus  vehiculo  im- 
ponity  post  hsec  valida  cum  manu  militum  prsQmit- 
tit.  Ipse  vero  cum  archiepiscopo  in  ultimo  pontis 
roargine  scdebat,  quo  usque  hi  qui  preecesserant , 
ab  urbe  longius  remoti  existerent ;  timebat  nam- 
que  civium  irruptiones.  Deinde  surgens,  et  libera- 
libus  jocis  ^rchiepiscopo  alludens :  <•  Liberatus  es, 
inquit :  et  meo  munere  de  periculo  mortis,  de  qua 
te  liberari  non  posse  arbitrabaris,  Jam  securus  ad 
sanctum  proliciscere,  atque  ut  nostris  faveat  tem- 
poribus  humiiiter  deprecaro.  Ego  vobiscum  pari- 
ter  irem,  si  magnis,  ut  nosti,  regni  ncgotiis  occu- 
patus  non  essem.  Hegina  cum  filio  meo  Hardacnut 
Cantiam  incolit  :  illi  ut  vobis  cum  tota  nobilitate 
occurrat  mandabo.  >  Divinus  ergo  a  rege  archi- 
episcopus,  cum  ingenti  huscarlium  turba  preece- 
dentes  subsequitur.  Cumque  jam  ita  prope  fuisset 
ut  a  praecedentibus,  oeulosque  sempor  post  tergum 
deflectentihus  pulvis  in  ccclum  elatus  videri  poluis- 
set,  suspicati  idem  ipsi  qui  praBcedebaut  cives  de 
civitatc  egressos,  mature  cum  paucis  monachos 
ministros,  et  martyrem  prasmittunt.  Ipsi  autem  ad 
vicum  Plunslede  venientes,  obsident  angusta  loca, 
tribus  turmis  tria  praBlia  instituentes ,  animum 
pro  amore  beati  martyris  mori  paratum  habentes. 
Sed,  viso  cominus  crucis  vexilio,  agnoscunt  socios 
quos  iimebant  adversarios,  et  majus  quam  putave- 
runt  gaudium  invenerunt. 

9.  Elptegaa  Cantaaria  suscipitur.  Locaturin  ec- 


^  clesia  S.  Salvatoris,  —  Sic  ergo  gradientibus  illis, 
et  eadem  noctc  in  villa  qua;  dicitur  Earbetha  ma- 
nentibus,  occurrit  infinita  Cantise  multitudo,  equiii- 
bus  permixti  pedites,  mulieres  viris,  senibus  ado- 
lescentes,  singuli  per  turmas  suas  choros  ducentes, 
citharas  percutientes ,  et  quasi  arcam  foederis 
Domini  in  jubilo  deduccntes.  Credas  non  aliter 
fllios  Israel  concinere,  vel  cum  eos  propheta  Dei 
Moyses  de  medio  Rubri  maris  siccis  pedibus  edu- 
xisset,  vel  cum  arcam  Domini  «'e  Domo  Aminadab 
in  civitatem  suam  rex  David  transCerret.  At  cives 
Cantuarini,  cum  audissent  quod  pater  vitse  et  socius 
moriis  eorum  advenisset,  sicut  Jacob  propter  Jo- 
seph  de  gravi  somno  quasi  excitati,  et  pree  gaudio 
Iscrymas  resoluti,  obviam  prosiliunt  laetantes,  quod 

Q  illum  possent  iterum  videre,  cujus  beneflcia  tam  in 
vita ,  quam  in  morte  parentes  sui  multiplicia  sen- 
sere.  Super  omnes  homines  majorem  monachi 
Christi  Ecclesiae  laetitiam  gerebant,  dum  solemni 
riiu  templum  ornarent,  levitica  ac  sacerdotalia  ve- 
stimenta  induerent :  hi  crebris  motibus  crepitantia 
iintinnabula  deducerent,  illi  lucernas,  Evangeiia, 
gemmatas  in  manibus  cruces  gestarent,  et  oanoris 
vocibus  ultra  longa  civitatis  pomoeria  obvii  proce- 
derent.  Inde  cum  inefTabili  totius  CantuarinaB  urbia 
iripudio  susceptuS;  ad  ecclesiam  non  Doctoris  ges- 
tium  sicut  olim,  sed  Salvatoris  omnium  (14),  quam 
vivens  semper  amore  colueraty  virtute  corrobora^ 
,  verat,  pro  qua  etiam,  et  quacum  mortem  susiinae- 
rai,  iranslatus,  in  eadem  non  quasi  noviter  concia- 

pmatus,  sed  quasi  cum  l)eo  in  perpetuum  viveiis 
honoratus,  collocatus  est. 

10.  Claret  miraculis.  Translationis  festum,  — 
Cumque  tertius  illucesceret  dies,  regina  Himma  cum 
omni  quae  secum  orat  nobilitate  advenii,  oblatisque 
muneribus  in  divcrsis  cararum  rcrum  speciebua, 
benedixit  Deo  vivonti,  qui  ad  -honorem  et  gloriaoi 
nominis  sui  in  tanta  magniflcentia  illum  reduxit, 
quem  ad  ejus  blasphemiam  cum  tantoopprobrio  ini- 
micus  abduxit.  Atque  ut  aliquam  filiis  idem  sanctis- 
simus  patcr  gratisB  suse  micam  ostenderet,  post 
septem  dies  muto  euidam  reddidit  loquelam,  alium- 
que  post  Paulum  ferro  vinctum,  confracto  ferro 
reddit  solutum.  Hasc  sunt  gaudia  fesiivitatis  ho- 
dicrn8e,ista  solemnilas  diei,  quas  idcirco  statuta  est 
D  singulis  annis  in  Ecclesia  Cantia?,  sexto  Idus  Jonii 
cclebrari,ut  nulla  valeat  oblivione  deIeri,quemadmo- 
dum  beatus  martyrElphegus  de  alienoad  sua  digna- 
tus  fuerit  transfcrri.  Et  quamvis  diem  passionis  illiuB 
cum  omnibus  in  commune  celebramus,  diem  tamen 
iranslationis  ipsius  soli  prae  omnibus  celebrare  de- 
bemus.  In  illo  namque  unam  ac  simplicem  Iseiandi 
causam  habuimus  ;  in  isto  autem  duplicis  IsBtiiia 
dona  suscepimus.  Ibi  illum  iu  coelum  sublaium  pr»* 
dicamus ;  hic  illum  in  ccelo  coronatum,  ei  in  tem 
nobis  a  Deo  donatum.  Benedictus  Dei  Ftlins,  qm 


(14)  Cathedralis  eccleaia  Cantuarifie  Chrisio  erai     Paulo  gaudebat  patroQO^  traiialfiitte  fuil  senotoa^ 
dicata,  in  quam  a  cathedrali  Londoniensi ,  qu«     Elphegue» 


\ 


m 

m  B.  BARTHOLOMiEUS  ABBAS  MAJORIS  MONASTIRII.^  NOTITIA  HlSTORICA    394 

IUuxn  et  in  cqdIo  coronavit,  et  nobis  in  terra  pro-      -vit  et  regnat  Deus  per  omnit  ta§eulli  «eculorum 
fdtius  donayit.  qui  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  vi-      Amen. 


EPITAPHIUM  S.  ELPIIEGI. 

Morum  nobiiitas  claro  generi  copulata 

Nitilur  hunc  sanctum  nobilitare  virum^ 
Prsesul  hic  a  puero  divinis  actibus  hterens, 

Commutare  sone  jus  puerile  studet. 
Ictum  securis  expertus,  gaudia  coeli 

Intraty  cum  justis  gaudet  haberc  polum. 
Laus  immensaDeo,  qui  tot  tantisque  triumphis 

(ionregnaturos  ducit  ad  astrn  suos. 


ANNO   DOMINI  MLXXXIV. 


BEATUS  BARTHOLOMiEUS 

ABBAS  MAJORIS  MONASTERII. 


NOTITIA  HITORIGA  IN  BARTHOLOJI^UM. 

(Mabill.   Acta    SS.   ord.    S.   Denecl.j    Seec.   VI,   parte    ii,    pag.    384 


i.  Restaurata  pcr  sanctum  Maiolum  abl)atem 
Cloniacensem  regulari  disciplinainpercelebri  Ma- 
jori  Monasterio  Turonensi,  locus  ille  olim  adeo  celc- 
bris,  qui  per  multos  annos  incultus  planc  jacucrat, 
brevi  ita  (pristinum  splendorem  recepit,  ut  nullo 
deiiiceps  alio  monasterio  et  sanctitatis  fama  et  mo- 
Bachorum  numero  inferius  censeretur.Quantac  vero 
eeldbritatis  fuerit  subhujussseculi  undecimifincm, 
discere  possumus  ex  Orderici  Vitalis  initio  libri 
qnarti  HistorisB  ecclesiasticae,  ubipaucis  his  ver1)is 
egregiumMajorisMonasteriielogiumabsolvit. « Ma- 
jusenim,  inquit,  Monasterium  a  sanctissimo  Marti- 
Bo  Tarononim  archiepiscopo  coeptum  est,  ibique 
boDorum hominum  religio  crevit  inspirante  Deo,  et 
naltiplicata  est.  Nostris  temporibus,  Albertus  ct 
Birtholomffius,  Bernardus  etHilgotus  ac  Guillelinus 
Nanticensis  abbates  huic  monasterio  prsefuernrit) 
^ni  sanctilate  et  probitate  multis  profueruut,  et 
^onge  lateque  famosi,vicinis  et  externis  virilitcr  mi- 
CQerunt.  » 

2.  Non  vacat  hic  deinnumerispropemodumlocis 
Hcris  singillatim  agere,  quse  iis  temporibus  sub 
prioratuum  nomine  Majori  Monasterio  subjecta  fue- 
tlint,  inquibus  monachiconstituti  sub  ejusdemmo- 
^tteriiabbatum  regimine  et  jurisdictione  vorsaban- 
tor.Gerte  nulla  fere  fuit  non  modo  provincio,  sed 
eivitas  aut  dicecesis  in  iota  Gallia,  quse  ea  tempe- 
«tate  Majoris  Monasterii  monachos  apud  se  habere 
DOD  ambierit.  Monachos  Majoris  Monasterii  «  in 
MBeio  proposito  »  viventes  laudat  Isembertus  epi- 
Patrol.  CXLIX 


A.  scopusPictavenslsIn  charta  pro  eodem  monastorio 
data  sub  Albertoabbatc.  Sed  observatione  dignum 
est  quod  Oiderifus  Vitalis  libro  torlio  narrat  de 
Hadulfo  quodam  viio  nobili  Geroii,  obegregiafacta 
cognomento  Ilerois,  filio,  qui  tunc  temporis  in  Ma- 
joriMonastcriomonachus  factus  praeclarum  poeni- 
tenlisespeoimenexhibuit. « Radulfus,inquit,relicti8 
mundi  lenociniis  ad  Majns  Monasterium  confugit, 
ibique  suh  Alherto  abbate  monachus  factus  Deum 
suppliciter  rogavit  ui  insanabilis  leprae  morbo  in 
corporefoedarelur,  quatcnus  a  peccatorumsordibus 
in  anima  emunduretur.  Quod  pie  deprecatus  est  ob- 
tinuit,  et  post  conversionis  annos  fere  sexfeliciter 

D  decessit.  »»  AIhci*tus  vero  dcfunctus  est  anno  1063, 
cujus  momoria  in  Noorologiis  Sancti  Benigni  Di- 
visionensis,  et  Sancli  Gennani  a  Pratis  memoratur 
decimo  tertio  Kalendas  Janii.  EtBarthoIomsBUSsub- 
stitutus  est,  qui  prae  C/ceteris  hujus  loci  abbatibus 
celebris  exstitit. 

8.  Bartholomoei  Vita  in  manuscripto  codice  Ma- 
Joris  Monasteri  habebatur,  utdidicimus  ex  aliquot 
nostrorum  schedis  :  el  quidem  anonymus  auctor, 
Majoris  Monasteriialumnus,  quilibellumde  actibus 
episcoporum  Turononsiumetoperibusabbatum  Ma- 
joris  Monasteriiscriitsit,  affirmatBartholomflBiM  Vi- 
tam  miraculis  ei  virlulibus  plenam  in  armario  repe- 
riri.  »  Verum,  nesciuuis  quocasucodex  ille  paucis 
abhinc  annis  evanuit.  Quam  Jacturam  gravi  animo 
ferimus,  quod  exhac  Vita  saeculi  hujus  Bedictinf 
historia  plurimum  illustrari  potuisset;  necaliundt 

18 


i 


395 


B.  BARTHOLOMiEUS  ABBAS  MAJORIS  MONASTERII. 


396 


supcrsint  monuineiila  idoneaad  resbeati  hujus  ab-  -A  MajorisMonasteriiatquebenedictionemsanctissime 

factam  molitus  cst  modis  quibus  poluit  infestarc. 
Instigavitigitur  comilemTuronensium,  nomineGof- 
fridum,  cognomento  Barbatum,  ut  locum  Majoris 
Monastcrii  suo  dominalui  subjugaret,  et  abbateni 
loci  cogcret  ut  dc  manu  illius  baculum  pastoralem 
reciperet.  Grex  igitur  beali  Martini  Majoris  Mona- 
sterii  stupefaclus  ac  mcnte  confususex  tam  inaudita 
hactenus  ratione,  cogitarc  cojpit  ac  dicere  quo  fieri 


batis  pra^clare  gestns,  quantum  res  poRcnni,  expo- 

nendas.  Qnarc  ne  tanti  viri  memoria  in  his  sancto- 

rum  Aclis  dcsideretur,   visum  est  ea  liic  in  unum 

colligcre  qute  de  co  in  variis  auctoribus  etin  vetu- 

stis  aliquot  chartis  repcrirc  licuit;  quibus  tandem 

subjiciemus  histuriae   Majoris  Monastorii  insigne 

fragmenlum  ex  manuscr ipto  codice  monastcrii  Villa, 

riensis  ordiiiis  Cisterciensis  in  Brabantia,  in  quo 

multa,  ctqMi'Icm  observalione  (li^'nissima,qu8esub 

Bartholoma?o  fihbate  cjusque  succcssoribusin  Majo- 

ri  Monasterio  conligcre,  fusius  narrantur.  Hoc  opu- 

scuhim  describi  rogatu  nostrocuravit  R.  V.  Alber- 

tus  de  Chambley,  prior  Villariensis,  quiillud  ad  nos 

anno  167:2  transmisit. 


posset  ut  tanta  et  tam  longa  rcgaUs  polestas,  et 
spccialis  semperdominiMartini  gloriaex  prisciset 
ex  suis  etiam  ipsis  temporibus,  qui  dum  adviverct 
proprium  ibi  abbatem  esse  conslituit,  nomine  Gal- 
bertum,  qui  nunc  ibidem  humalus  quiescit,  ab  im- 
peratoribus  etregibushuc  usqucinviolabilitorcon- 


4.  Fallitur  aclor   anonymus  Majoris    Monaslerii  n  servata,  modernistemporibusalicujusdominio,  nisi 


monachus  supra  laudatus,quiBartholomaoumabba- 
temadsuimonasleiii  regimenanno  1004assumptum 
fuisse,  eique  annos  viginli,adannum  scilicet  Chri- 
sti  1024,  pra?fuisse  scripsit.Qucm  quidemorrorem 
ex  scriplorum  vitio,  omissis  litlerulis  duabus  lx, 
irrepsisse  facile  mihi  in  animum  induxissem,  nisi 
ille  ipse  auctor  suum  errorem  alio  siniili  prodidis- 
set,  assci'ens    Barlholomaeum,  post  rcstauratam  a 
sanctoMaiolo  inMajori  Monasterio  regularemdisci- 
plinam,  quintum  abbatem  fuisse.  Certum  cstautem 
ex  variis  monumentis  novem  abbatcs  intcrMaiolum 
et  Bartholomaeumintercessisse;  ctquidem  Barlholo- 
masum  anno  1064abbati8Q  regimen  suscepisse  colli- 
gitur  ex  multis  donationum  chartis  quse  in  Majoris 
Monasteriiarchivis  servantur,quamvis  fateri  opor- 
teat  aliquot   inter  eas  haberi  qucB  ejus  electionem 
anno  prajcedenti  videantur  consignaro :  quod  conti- 
gissecrcdiderimoccasione  turbarumquasadvcrsus 
Bartholomaeum  movit  Goffridus  cognomento  Barba- 
tus,  consul  Andegavensis,  cui  tunc  temporis  Turo- 
num  civitas  parebat.  Etenim  hic  non  solum  Mona- 
stsrii  Majoris  terras  suodominiosubjiccre  conaba- 
lur,  verum  eliam  exigebat  ut   BartholomoDus  a  so 
virgam  pasloralem  reciperet.  Quod  cum  ille  con- 
stanti  animo  facere  renuisset,  mulla  ab  eo  passus 
diutiusextraregionisfinos  versaricoactus  fuit.Unde 
conjicimus  fieri  potuisse  ut,  licet  jamabanno  10(53 
Bartholomseus  in  abbatem  fuisset  electus,  nonnisi 
tamen  anno  scquenti,  soilicet  lOOi,  monastcrii  sui 
regimen  inicrit.  Sed  hic  referenda  suntquae  de  hac 


regio,  sicut  semper,  aut  abbati  proprio  subdcretur. 
Aiebant  enim:  u  Habemus  namquenonminima  im- 
peratorum  rcgumque  pra3cepta,nec  nonetapostoli- 
corumperplurimapriviIegia,quibushicnoster]ocus, 
pro  venerationc  pii  Patris  noslri  domini   Martini 
qui  eum   fundavit,    specialem   obtinet  dignitatem 
et  gloriam,    et  nunquam  alioui,    nisi  aut  regi,  aut 
abbati  proprio  sancti  Martini  fuit  subjectus,  quali- 
ter  etiam  est  ab  omni  proBsuIum  dominio,in  quantum 
in  ordinandis  monachis  necessitas  cogit  Ecclesiae, 
scqucslratus;    cum   quibus    ne  id  fiat  satis  defen- 
derepossumus.Una  igilur  mente  atque  decreto  ve- 
nit  idem  grex  ad  prsedictum  comitem,  iJliquehaBC 
omnia  retulerunt,  ut  scilicet  hanc  abbatiam  Majoris 
Monasterii,  nec  ipsum  monasterium  inalicujus  do- 
minium,  nisi  in  suum  proprium  abbatem  ullatenus 
devenirc  permittat  :  ne  honoretgloria  tanti  Patris, 
ques  semper  crescit  in  coelis,  aliqualenus  videator 
minorari  in  terris,  a  tantis  hactenus  inviolabiliter 
conservata  regibus,  Patribus  atque  principibus.Co- 
mes  autem  obstinate,  imo  fortiter  in  sua  sententia 
permanebat,  et,  si  hoc  fieret,  locum  destruere  mina- 
batur.  Monachi  vero  comitem  ssepe et  rationabiliter 
convenerunt,  et  per  persouas  ccclesiasticas  atquc 
saecularesdiscrcti  sanique  consilii  nitebantur  com- 
motionom  comitistranquillare.Comes  aulemquanto 
magis  videbat  monachos  resistere  suoe  voluntati, 
tantovehementiusturbabatur,  tantoqueindiscretius 
non  jam  loco  solummodo,  sed  ot   ipsis  mooachis 
minabatur,  et  minas  crudelcs  crudeli  opore  adimple- 


rc  habcntur  in  Gcslis  consulnm  Andegavensium,  a  D  bat.  Locum  namque  Majoris  Monasterii  etlocaap- 


monacho  quodam  anonymo  Majoris  Monasterii  sae- 
culo  scquenti  conscriptis,.qui  opus  suum  Henrico 
Anglorum  regi  nuncupavit.  8ic  vero  hahelcapitelO, 
tomo  X  Spicilegii  Acheriani,  pag.  484. 

5.  «  Quantic  cupiditatis  ctavaritiae,  quantse  etiam 
crudclitatis  et  siipcrbia?  GolTridus Barbatus  fuerit, et 
quomodo  ei  Deus  rcstilerit  ct  humiliaverit,  ut  legi- 
tur  :  «  Dcus  supcrbis  resistit; »  et:  «  FrangitDeus 
omnem  superbiam, »  locus  in  praesenti  habetur. 
Diabolus,cujuscibuset  delcclalioest  a  mundiprin- 
cipio  sancta  depravare,  pacifia  perturhare,  bonis 
operibus  obviare,  et  electionem  Bartholomsei  abbatis 


pendentia,  ubicunque  potestas  ^us  attigit,  aggres- 
sus  funditus  adnullare,  possessiones  mouachorum  et 
substantias  hominum  monasterii  rapei*e  violenter  ct 
vastare,  et  quomodo  scevitiam  suam  explerct  etiam 
in  corpora  monachorumcoepitattentius  observare, 
ut  complereiur  quod  scriptum  est  :  «  Observabit 
peccator  justum,  et  stridcbit  super  eum  dentibas 
suis  {PsaJ,  XXXVI,  12);  >  in  tantumque  desaeviit 
persecutio  ct  excrevit,  ut  etiam  saeculares  hominea 
comitis  intemperantiam  mirarentur,et,imprecaQtea 
comiti,  Deum  pro  monachis  precarentur.  Monachi 
autem  cum  haec  diu  cum  patientia  tolerasseiity  noo 


S»7 


NOTITIA  HISTORICA 


398 


(piibus  aliquot  ex  isla  congrogalione  monachi  cou-  '^ 

jiin  posseot  pericula  imminentia  sustinere,  oratio- 

nes  quas  pro  suis  persecutoribus  juxla  Evangelii 

effundebant  prseceptum,  statuerunt  devolius  am- 

pliare;  nudatisquc  pedibus  ad  corpusbeati  Martini 

processcrunt,  assumptissecum  debilibusetleprosis 

quos  de  victu  vel  veslilumonasterii  sustinebant,  et 

quorum  preces  apud  Dominum  valere  confidebant 

quamplurimum  :   ubi,    unanimiter   in  orationibus 

persistenteSjimplorabantDcum  el  sancti  merita,  ut 

pestem   illam   lam  saevissimam   sua  misericordia 

temperaret,  ne   locum  illorum  persecutor  illa  de- 

straeret,  unde  ipse  postmodum  in  infernum  poonas 

luitarusdescenderet.  His  paractisetiam  adabbalem 

Guniacensem  recolendaememorisB  virum,  Hugoncm 

momine,    suam   petitionem   direxerunt  suppUciter  j 

eiorantes  ut  ipse  et  sancla  Cluniacensiscongrega- 

tiopro  tanta  persecutionc  mitiganda  Dei  clementiam 

jrecarentur ;  insuper  ut  ipse  abbas  locum  Majorls 

Monasferii  consolari  suaprsesentia  dignaretur;  qui 

l)enignus   ut    erat,  petitioni  eorum  benigno  animo 

adqaievit.  Cumque  Majus  Monasterium  pervcnisset 

consolatus  est  fratres,  et  Turonis  ad  comitem  sunt 

profecti  :  cujus  pedibus  prosternati,  eumutab  illa 

persecutione  jam  cessaret  precabantur  humililer, 

sedincassum.  Nam  comes,  insuam  saevitiam  obsti- 

nalus,   nec   lacrymis  flexus  est  monachorum,  nec 

abbatis  precibus   acquievit,    nec  se  vcl  modice  a 

persequendi9»monachis  temperavit.  Quibusadmo- 

nasterium  redeuntibus,  abbas  quoque  reversus  est 

Claniacum,   abbate  Majoris  Monastcrii  comitante, 

qai  videlicet  abbas  Majoris  Monasterii,  antequam 

inde  rediret,   suscepit  sacros  ordines  sacerdotis ; 

quando  enim  electus   est  in  abbatem,  adhuc  dia- 

coni  ministerio  fungebatur.  Porro  Deus  qui  erigit 

elisos,    et   sperantes   in  se  non  descrit,  non  dor- 

mitabat     custodiens    Israel    spiritualem,   et   affl- 

ctioni   servorum    suorum,    qui,   ut   scriptum   est 

jam  duplicia  pro  peccatis  suls  receperant,  misereri 

Ultra  nou  distuUt:  qui,  cum  sit  omnipotens  atque 

justos,  in  caput  comitis  juste  fecit  ejus  injustitiam 

redundare.  Nam  ut  manifostumfieretquam  injustus 

comes  iUe   adversus  abbatem   et  iUos  monachos 

c:x8lilisset,  et  ut  appareret  quam  jusla  ultione  pu- 

niendus  erat,  qui  sanctam  iUamccclesiam  lamirra- 

tionabirier  infeslabat,  Deus,  qui  semper  in  sanctis 
suismii  abiUs,pro suis fideUbus dignalus  cst  insigue  n 

miraculum  operari.  Postquam  enim  comcs  conlem- 
Psil  abbatem  Bartholomaeum,  et  abbatem  Glunia- 
^^«nsem,  et  monachos  exaudire,  pravo  intervaUo 
interposito,  frater  ejus,  Fulco  nomine,  adversus 
^m  cum  manu  vaUdainsurrexit,  nec  ab  ejus  perse- 
«ulione  cessavit,  donec  eum  captum  et  ab  honore 
Privatum  per  muUos  annos  in  captionem  delinuit. 
Ibique  affictus,  et  divina  uUione  datus  etiam  in 
feprobum  sensum,  vixit  postea  plus  quam  triginta 
«nnos  in  hac  mberia,  eUam  hostibus  miserandus. 
CerteJQstojudicio  privatus  est  et  corporis  et  animi 
libertate;  juste  tota  sua  miserabiUter  oppressus 
ett  unius  bominiB  potestate,  qui  contra  Dominum 


SflBviens  nitebatur  muUos  servos  Dci  injusta  servi- 
tute  dcprimere  ;  jiisto  judicio  aniisiL  in  perpetuum 
dominationem  quam  tenebat,  qui  in  possessiones 
Dominicas  injusla  tyrannide  saeviebat. 

6.  Scdata  hnc  tempestate  Bartholomseus  Turonos 
reversus,  totum  scse  dedit  in  compouendis  dissidiis 
quje  inter  ipsum  nionasterium  et  plerosquevicinos 
mola  erant.  Complures  de  iis  rebus  conventiones 
factte  sunl,  quibus  nartholomaius  aUos  precibus, 
aUos  monilis,  nonnuUos  ctiam  erogata  pecunia  ad 
pacem  invitabat.  lUustre  prac  caeteris  hujus  rei  mo- 
numentum  habemus,  epistolam  sciUcet  ejus  ad 
Ernaldum,  qucm  aUi  ArnaUlum  appellant,  episcopum 
Cenomnnensem,  scriptam,  qui  donalionemVivonii 
Monasterio  MajoriaWilgrino  dccessorc  suo  factam, 
et  a  capitulo  Cenomanensi  firmatam,  rescindere 
conabatur.  Eam  integram  ex  authentico  infra  profe- 
remus. 

His  Utteris  munera  adjecit  Hartholomaeus,  queis 
episcopi  animum  advcrsus  Majoris  Monasteriimo- 
nachos  commolum  mitigaret.  Quibus  tandem  devic- 
tus  Ernaklus  ab  omni  conlroversia  ccssavit. 

1.  Grescenle  Hartholomoei,  monachorumque  sub 
ejus  rcgiminc  viventium,  sanctitatis  fama,  pervarias 
GaUiarum  provincias  Majoris  Monasteriiinstitutum 
propagatum  cst,  episcopisvirisqueaUis  nobUibusex 
eo  loco  monachos  efflagitantibus,  qui  aut  nova  mo- 
nasteria  incolerent,  aut  vetera,  in  quibus  discipUna 
regularis  intepuerat,  ad  meUorem  statum  revocarent 
Quin  et  in  exteras  otiam  nationes  nomen  eorum 
pervenit.  Unde  GuUlelmus  ConquaDStor,  post  Haral- 
dum  AngU®  regni  invasorem  devictum,  in  ipso 
pugna3  loco  insigne  cccnobium  in  honorem  sancti 
Martini  condidit, quod  ob  eam  causam  Beliumvolmi 
appeUari;  et  e  Majori  Monasterio  Turonensi  accivit 
monachos,  quos  ibi  locarvit,  uno  ex  eorum  numero 
in  abbatem  elccto,  ut  narrant  histori»  AngUcanffi 
scriptorcs.  De   hujus   monasterii,   quod   in  agro 
Susscxiensi  situm  erat,  initiis,  posscssionibus  ao 
vari  is  pri  vilegiis  f  use  agitur  in  Monast  ico  AngUcano, 
tomol,  pag.  310,  ubiotiamrcferunturaliquot  diplo- 
mata  tum  Willelmi  regis  ipsius  couditoris,    tum 
aliorum  Angliae  regum,  qua5  huc  referre  nihil  juvat. 
Qrca  idem  tempus,  id  est  anno  10G7,   Hadulfus 
PaganeUus,  nobiUs  Anglus,  ecclesiamSanctaBTri- 
nitatis,  quam  Eboraci  habebal,  Majoris  Monasteru 
abl)alietmonacliis  «  tradidit,  cupiens  servUium  Dei, 
quod  in  ea  deperierat,  reformare...  quatenus,  inquit 
assiduis  ipsorum  oralionibus  partem  beatoe  resur- 
reclionis  in  futuro  habere  merear. »  Varias  deinde 
possessioues  adjecit  ad  monachorum  sustentatio- 
nem,  quee  omnia  Alexander  II  summus  pontifex 
confirmavil.  Ejus  diploma  in  tomo  hiudatoMonas- 
Uci  Anglicani  refertur,  pagina  5G4,  ubi  plurahaben- 

tur  de  eodem  sanctae  Trinitatis  prioratu 

8.  Nec  putandum  tot  cellas,  qnoe  tunc  temporis 
Majori  Monasterio  subjectse  fuerunt,  ab  abbate  aut 
monachis  ejusdem  loci  emendicatas  fuisse,  cuni  e 
contrario   gratiam  sibi  preestari  existimarent  illt^ 


399 


B.  BARTHOLOMiEUS   ABBAS  MAJORIS  MONASTERII 


400 


cederentur.  Id  quippe  eorum  sanctitati  deferebatur, 
ut  ex  multis  donationum  charlis,  quse  supersunt, 
probari  possct.  Unam  ex  his  intcgram  referre  in 
specimen  visum  est,  quoe  est  Gervasii  cujusdam, 
viri  nobilis  Ccnomanensis,  de  ecclesia  Sancti 
Guingaloei  apud  Castrum-Ledi,  quam  Majoris  Mo- 
nasterii  monachis  possidendamcontulit.  Sic  autem 
habet. 

c  Ego  Gervasius,  homo  militioe  sseculari  deditus, 
curam  gerens  de  salulc  animno  mcre,  etperpendens 
mejejuniiset  orationibus  meis  ad  Deum  pcrvenire 
non  posse,   cogitavi  aliquo  modo  me  illis   com- 
mendare   qui  Deo  in  talibus   die  ac  nocte  deser- 
viunt,  ut  eorum  intercessionibus ,  quae   per  me 
non  poteram,  salutem  illam  merercr  invenire.  Cum 
igitur  aliquid  hujusmodi  hominibus  ad   subsidium 
yitoe  prsesentis  istius  rei  gratia  vellem  impcnderc, 
nec  mihi  de  robus  meis  suppeterot  quod  cis  digne 
possem  ofTerrc,   subiit   spcs  de  misericordia   Deii 
quod  5;i  ca  qua3  a  majoribus  meis  Dco  ad  usum  ser- 
vorum  ejus  collata  fuerant,  sed  modo  deserlasunt 
ac  vastata,  in  pristinum  statum  revocare  possem, 
et  pcccatorum   mcorum   conseqncrcr   veniam,    et 
animw  mca3  salutem  perpetuam.  Est  ergo  in  pngo 
Cenomanonsi  in  Castello-Lcdi    (Chdtcau    du-Loir) 
ecclesia  in  honorem  sancti  Guingaloei  constructa, 
cui  multa  majores  mei  contulerunt  ad  usum   Deo 
inibi  servientium,  ad  quodDei  serviliumcanonicos 
constituerunt.Orto  autembellointcr  comitcm  (lau- 
fredum  et  dominum  iliius  castelli,  cum  idem  comcs 
cunctn  per  circuitum  castelli  ferro  et  flamma  disper- 
deret,  res  quoque  hujus,  quam  dicimus,   ecclesico 
ipsas  reperear  vastarcsicut  etrii^tciaminimcrormi- 
davit,    ita  ut    plcriquo    dc  canonicis  inopia  coacti 
difTugcrent,  et  ecclesiam  cui  deserviebant  desere- 
rent.  E\  eo  jam  tcmpore  et  divinum  ofriciiimcoepil 
negligentius  in  ipsa  ecclesia   celebrari,  et  res  ejus 
quotidie    decidere  et  in    deterius  devenire.   Quod 
ego  considerans,    ot   maxime    dolens   non  ea  qua 
dignum  erat  honestate  acreverentia  famulatum  Deo 
in  seepedictaecclesiaexhiberi,  cu>pi  mecum  anxius 
pertractare  si*  forte  possem  invenire  tales  homincs 
qui  et  honeste  divinumcultumin  ipsa  ecclesiafre- 
quentarent,  et  rcs  ad   cam   pertinenles,  jam  pene 
annullatas,  in  pristinum  vigorem  repararent;  quo- 
rum  etiam  suffulti  orationibus,  ego  scilicel  Gerva- 
sius,  et  pater  meus  Holbertus,  et  matcr    mea  E!i- 
zabeth,  et  uxor  men  Arcmburgis,  necnon  et  avus 
meus  A.melinus,et  aviamea  Hildeburgis,  et  Gerva- 
sius  Hemorum  archiepiscopus,  qui  locum  ilUum  fun- 
daverunt,  peccatorum  veniam  a  Domino  consequa- 
mur  et  snlutem.  Itaque  adhibito  proceium  meorum 
et  amicorum,  nec  non  el   episcopi  Cenomanensis 
domni  Ernaldi  consilio,  rogavi  venire  ad  me  dom- 
numBartholomaeum  Majoris  Monaslerii  abbalem, 
enmquemultisprecibus  oravi  ul  susciperet  a  me  in 
dominium  Sancti  Martini  hjinc,  de  qua  loquimur, 
ecclesiam  cumomnibusadeam  pertinentibus  ;  con- 
stitueretque  in  ea  monachos,  qui  ibi  die  ac  nocte 


\  divine  cullui  diligenter  dcscrvirent.  Quod  cum,  Deo 
donante,  apud  illum  obtinere  meruissem,  tradidi  ei 
ssepe  dictam  ecclesiam  cum  omnibussibisubjeetis 
rebus,  dequibus,  donatausque  tunc  tcmporis  erat, 
sicuti  illius  loci  canonici  in  die  illa  tenebant,  ct 
csetera  cunctaquiB  prius  insuapotcstate  habuit,  et 
quibus  pei*  malorum  tyrannidem  despoliata  ernt, 
promittens  quoque  me  ei  vindicturum,  et  sicut 
antea  habuit,  in  jus  suum  traditurum.  Omnia  hijfc 
concessi  libera  et  quiela  ab  omni  consuetudine 
exactionis  vel  vicarise,  seu  caeterorum  vectigalium 
quemadmodummajoresmcicidemecclesiaelegitime 
contulerunt,  ita  ut  eam,  sinc  ulla  mea  vel  cujusquam 
successorum  mcorum  contradictione,  congregationi 
Majorismonasteriisuisquesuccessoribu8,cumabba 
tibus  qui  eispro  tempore  praeerunt  liceat  jurc  per- 

"  petuo  possidere;  et  quidquid  inde  agendum  decre- 
verint,  liberam  potestatem  habeant  faciendi,  ordi- 
nandi  et,  qualitercunque  cis  placucrit  meliusque 
visum  fuerit,  disponendi,  tam  praesentibus  quam 
futuris  temporibus:  etinarbitriosupradictiabbatis, 
et  corumquieisuccessurisunt,  qui  abbatesMajoris 
Monastcrii  fuerint,  pendeat  de  numero  et  qualitate 
illorum  frntrum  qui  adpriedictum  locum  sunt  trans- 
mitlendi.  Ilanc  autcm  donationem  feci  couscnsu  et 
auctoritate  matris  meoe,  omniumqiio  fratrum  meo- 
rum,  et  canonicorum  ipsius  loci  omnium.  Quas  ut 
stabilis  et  inconvulsa  in  pcrpetuum  existeret ,  ncc 
deincepssibi  ab  aliquo  calumniam  in{erri  pertime- 
sceret,  ego  Gervasius  quatuor  millia  solidorum, 
mater  mea  Klizabeth  centum  solidos,  Adam  decem 

C  libras,  Hotbei-tus  decem  Ubras,  Gervasius  clericus 
et  centuin  solidos,  Ursuscanonicus  quadraginta  so- 
lidos,  Haimo  canonicus  triginta  solidos,  Hannulfus 
canonicus  quadraginta  solidos,  Odricus  canonicus 
traginta  soIidos,Guido  canonicus  quadraginta  soli- 
dos,FuIcodiuscanonicu8sexaginta8oIidos,Gualteri 
canonicusvigintisolidosy  Herbcrtuscanonicus  qua- 
draginta  8oIidos,Teduinus  canonicus  quadraginta 
solidos,  Witernus  canonicus  quindecim  solidos, 
Guarneriuscanouicusvigintisolidos.  Hocautem  no- 
tum  sit  omnibus,  quod  do  denariis  domni  Gervasii, 
quos  eidedimus,  suoscanonicidenariosacceperunt. 
«  Nomina  monachorum  qui  locum  receperunt  : 
Bartholomaeus  abbas,  Fulchardusmonachus,  Gual- 
terius  monachus,  Ernaldus  monachus,  Adraldus 
D  monachus,  Ansegisus  monachus,GuiIIeImus  mona- 
chus,  Girulfus  dc  Helliaco  clericus,  Guarinus  cle- 
ricus,  Doselinus  clericus. » 

9.  Habemusepistolam  G.  Lugduncnsis  preshyteri 
ad  Hodulfum  Turonensem  opiscopum,  a  Cordesio 
post  Hincmari  epistoias  editam,  qua  eumdem  anti- 
stitem  obtestatur  utaBarthoIoma^o,  Majoris  Mona- 
sterii  abbalc,  obtineat  o  suis  aliquemqui  Sabiniaci 
abbatiiB  prsesit.  «  Deprecor  ut  domnum  B.  Majoris 
Monastcrii  abbatom  cum  mulla  dulcedine  ex  nostra 
parte  et  vestra  monendo,  deprecando  exoretis 
quatenus  mihi  suo  dilecto  et  detf olatis  fratribus  mi- 
.  sericordiam  suam  poscentibus  consulere non  di£fera| 


401 


NOTITIA  HISTORICA. 


402 


Mittat  Patrem,  mittat  pastorem,  qui  cumtanta  cau-  A  notitieB  declarare  decrcvi  quod  plurium  relatione 

audivi  etdidici,  scilicet  quod  Maino,  filius  Thconi- 
gete,  dedit  Deo  etbeato  Martino  Majoris  Monasterii, 
et  abbati  BartholomaBO,  et  monachis  cjusdem  coe- 
nobii  apud  Gomburniumcommorantibus  ecclesiam 
Sancti  Martini  deGugnen[a/.  Qugnon],  et  ecclesiam 
Sancti  Martini  de  Voel,cum  omnibus  appondiciis  suis 
perpetuo  jure  possidendas.  Descenderat  enim  ali- 
quandoisdem  venerablisabbasin  Britanniam,cau8a 
visitandi  domos  quas  habobat  in  Britanniae  partibus, 
ethospitandigratia  venit  Gomburnium.  Tunc  venit 
ad  eum  supradiclus  Maino,  rogans  eum  ut  descen- 
derctapud  Gugnen  visitare  filios  suos  Haimonemet 
Gautcrium,  qui  gravi  tenebantur  infirmitate.  Dcs- 


tela  greg^em  suum  custodiat,  ne  antiquo  hosti  ex 
aliqua  parte  aditus  pateat,  per  quem  ad  ipsum  gre- 
gem  unquam  irrumpere  valeat.  »  Porro  ea  ipso 
sanctitatis  fama  quse  multos  adducebat  ut  posses- 
aiones  suas  Majori  Monasterio  conferrent,  non- 
nullos  etiam,  et  quidem  ex  viris  nobilibus,  movit 
Qt  non  saa  solum,  sed  et  se  ipsos  monasterio  tra- 
derent.  Ex  his  fuere  Fulco  de  Boeria,  qui  eccle- 
siam  Sanctorum  Cyrici  et  Julitt»  sub  Alberto  ab- 
bate  aliaqaebene  multa  monasterio  tradiderat,  Sa- 
lomon  de  Sablolio,  Beringerius  de  sancto  Lupo,alii- 
que  non  pauci,  qui  variis  in  charlis  memorantur. 
iO.  Haec  ex  pluribus  proferro  visum  est  de  Bar- 


IholoroaBo  abbate,  cujus  res  gestas  fusius  proscqui  "  ccndit,  et  signum  crucis  frontibus  eorum  imposuit, 


tliqaando  fortasse  licebit,  si  unquam  ejus  Vitam 
virtatibas  et  miraculis  claram,  quao  in  codicc  ma- 
nuscripto,  ut  jam  diximus,  habebatur,  recuperare 
liceat.  Nomen  ejus  iu  Martyrologium  Benedictinum 
die23  Februarii  invectum  est  ab  Hugone  Menardo, 
qaem  postea  sunt  secuti  qui  fastos  Benedictinos 
adornarunt.  Die  sequcnti  laudatur  a  Bollandianis 
inter  praetermissos ,  et  quidom  rccte  ;  nam  sexto 
Kalendas  Martii  obiisse  dicilur  in  libello  jama  uo- 
bislaudalo  anonymi  De  actibus  episcoporum  Turo- 
neasium  et  operibus  abbatum  Majoris  Monasterii, 
nbi  dicitur  «   humatus  in  sinistra  parte  ad  altare 


etslatimobdormierunt,  ctpostsomnum  integras  sa- 
nitati  restituti  sunt.  Quo  viso,  et  audito  quod  lepro- 
sum  osculo  sanaveratsupradictus  abbas,  et  aquam 
in  vinum  converterat,  supradictus  Maino  et  Theo- 
nus  pater  ejus  senior  supradictas  ecclesias  ei  de- 
derunt,  concedentibus  filiis  suis  Haimone  et  Gaute- 
rio  ;  et  Alanus  filius  Floandi  quidquid  juris  in  oc- 
clesia  de  Gugnen  habcbat,  eidem  abbati  concessit 
ct  monachis  GomburDii.  Monachi  vero  Gauterium 
presbyterum  ibi  constituerunt,  et  Brandrico  archie- 
piscopo  praesentaverunt,  et  in  tempore  ipsius  Gau- 
terii  tertiam  partem  decimaj  de  Gugnen  h  ibuerunt. 


Apostolorum  »,  et  ecclesiam  suam,  «  obodientiis  C  ^®^  ^S^  Joannes  a  pluribus  audivi,  et  quae  se- 


multis»  ampliasse.  Mutato  altaris  titulo,  sepulcrum 
ejus  etiam  nunc  visitur  in  saccllo  Annuntiationis 
beatsB  Mariae  sub  exiguo  lapide  ad  pavimentum 
slrato,  ubihaec  brevis  inscriptio  habctur://icjacei 
DarlholomcBus  quondam  abbas  foci  islius.  Obiitanno 
1084.  NuUo  cultu  publico  celebratur ;  quare  satis 
fuiteum  /^ea^i  nomine  designare.  Miraculum  ab  oo 
edilum,  quod  Joannes  Dolensis,  Gomburnii  in  Bri- 
tanoiaMinori  dominus,  scriptis  mandavit,  hic  sub- 
iungimus,  quale  exMajoris  Monasterii  veteri  exem- 
plari  erutum  est.  Brandricus  vero  et  Hugo,  qui  in 
eo  archiepiscopi  dicuntur,Dolensis  ecclesiae  prsesu- 
lesfuere.  Nemo  quippe  nescit  Dolenses  episcopos 


quuntur  vidi,  scilicetquod  Haimoprosbyter  deGu- 
gnen  in  prsesentia  Hugonisarchiepiscopi  se  depo- 
suit,  etad  jurisdictionem  monachorum  supradictam 
ecclcsiam  pertinero  recognovit,  et  de  manu  Guil- 
lelmi  prioris  ipse  Haimo  ecclesiam  recepit,  et  Hu- 
goni  archiepiscopo  eum  prior  Guillelmus  praesenta- 
vit,  ct  Hugo  hoc  concessit,  et  concessionem  sigillo 
8U0  confTrmavit.  Nec  non  sciant  omnes  quod  Ala- 
nus,  filius  Jordani,  et  Eudo-spina  donationes  ante- 
cessorum  suorum  concesseruntde  ecclesia  de  Gu- 
gnen,  et  innovaverunt  in  praesentia  Hugonis  archi- 
episcopi,  videntibus  istis ;  Guillelmo  prioi*e,  Turpino 
et  Durando  monachis,  magistro  Guillelmo  Suessio- 


adlnnocentiinitemporahocnomensibiattribuisse^  D  nensi,  Evano-Gato,  Normanno  de  Litreio,  et  filio 


reclamantibus  licet  Turonensibus  metropolitanis  ; 
dtlandem  sub  Innocentio  HI  Dolenses  causa  ceci- 
dernnt,  reliclis  solummodo  Dolensibus  episcopis 
cnice  et  aliis  archiepiscoporum  insignibus. 

H.  ■  Joannes  dictus  DoIen8is,Gomburnii  dominus, 
omnibusfidelibusseluteminDomino.Egofuturorum 


ejus  Gaufredo,  Philippo  de  Boteniguel  et  magistro 
Hervoo,  Gautero  Brasart  et  multis  aliis.  Dedit  insu- 
per  coram  istis  preedictus  Alanus  permanusHugo- 
nis  archiepiscopi  ecclesiamde  Trunchet  cumomni- 
bus  appendiciis  suis,  concedente  Gauterio  ejusdem 
loci  magistro  et  omnibus  fratribus  ejus.  ■ 


403 


APPENDIX  AD  B.  BARTHOLOMiEUM. 


404 


BEATI  BARTHOLOMiE! 

ABBATIS  MAJORIS  MONASTERII 

EPISTOLA  AD  ERNALDUI  EPiSGOPUM  GENOIANNENSEI 

(Mabill.  Act,  tom.  IX,  pag.  387.) 


Domino  ac  vcnerabili  Cenomanncnsium  Dci  gra-  A  evidenteminjuriamfratribusveslrisexcellenliaves- 


tiaepiscopo  E.  et  cuiiclo  beaUssimi  confessoris  Ju- 
liani  inclyto  gregi,  Majoris  Monasterii  humilis  ab- 
bas  frater  B.  cum  fralribus  suis  lidelcs  orationes. 
Miramur  valde,  domine  vcncrande  Praesul,pru- 
dentiamvestram  quidsibi  velit,  ut  nobis  cnlumniam 
do  altari  do  Vivonio  infcrnt,  qui  boc  de  vestra  boni- 
tate  spcrabamus,  quod,  si  aliunde  nobis  columnia 
insurgerot  do  illo  aitari,  vos  contra  omncs  calum- 
nialoros  invictum  defensorem  habercmus.  Scitis 
enim  quod  antecessor  vcstcr,  pie  scmper  memoi*an- 
du8  Wlgrinuscpiscopus,  illud  nllare  nobis  in  per- 
petuum  absquerelevamentotenendum  donavitcum 


trafacere  nonmetuat?  Quodsivosfraternse  injuri» 
rcspcctus  non  movet,  nunquid  pro  nihilo  aut  leve 
ducitis,  quod  Cenomannensis  Ecclesiac  etepiscopa- 
lis  dignitas  ctcanonicalisauctoritas  pari  consilio  flr- 
mavit,  boc  violare  ullo  modo  ac  destruere  ?  In  quo 
tnm  malc  de  vobis  meruitsancta  ecclosia  beatissimi 
Juliani,qu«3vos  sibi  rectorcm  atque  pastorem  praB- 
fccit,  qunm  vos  totis  viribus  vestris  honorare  et 
exnitare  debueratis,  quia  ct  ipsa  prior  vos  hono- 
ravitgratis  et  cxaUavit?Quid  meruit,  ut,cum  omnes 
Ecclesite  totius  Francise  et  Aquitanise  imo  et  totius 
GalliaB  hanc  obtineant  dignitatem,  ut  quod  semel  in 


assensu  omniumprimatumEccIesisB  vestrsB,  imoet  Q  capitulo  earum  flrmatum  est,  nullus  posterorum 


totius  capitulibeatissimi  Juliani.  Cujusetiam  dona- 
tionis  causa  ita  in  Christo  charitato  fcederati  sumus 
etuniti,  nos  scilicet  monachi  Sancti  Martini,  et  vos 
canonici  Beati  Juliani,  ut  vos  in  socictatcm  totius 
benefacti  nostri  rcceptos,  quidquid  deincej^s  in  ora- 
tionibus  vel  eleemosynis  apud  Deum  boni  prome* 
reremur,  totiusmercedisnostrmac  retributionis  in 
aetemum  consortes  haberemus,  firmato  internoset 
vos  pacto,  quod  nos  pro  vestris  canonicis  in  obitu 
singulorum  facere  debeamus,  et  vos  pro  nostris 
monachis.  Quam  unitatem  nostram  in  Domino  ne 
quis  posterorum  per  ignorantiam  scindere  ulla  oc- 
casione  tentaret,  scriptum  de  hac  re  diligenter  a 
vobis  compositum  cst ;  quod  ut  inviolabilem  obtine- 


violare  proesumat,  vos  Cenomannensem  Ecclesiam 
hac  dignitnte,  quamper  totssecula  usque  ad  vestra 
tempora  obtinuit,  spoliare  non  vereamini?  Cur  in- 
ter  omnes  totius  Galliae  Ecclesias  inferior  erit  sancta 
mater  Ecclesia  Cenomannensis,  utcum  illasonueSy 
et  majores  otminores,  firmam  capituli  auctorilatem 
habeant,  mater  Ecclesia  Cenomannonsis  hullam  ha- 
beat  auctoritatem?  Si  aliqua  saecularis  persona 
quamlibet  potens  hoc  facere  prsesumei-et,  dignum 
quidem  fuerat  episcopumcum  toto clero  suo,  prop- 
ter  amorem  Dei  et  Ecclesiae  suoe,  mortem  poiius 
libenter  appetcre,  quam  Ecclesiam  suam  dehones- 
tari  ullatcnus  consentiro.  Verum  haec  quo  modo  se 
habcant,  vos,  beatiasimi  Julianigrexinclyte,  sum- 


ret  flrmitatem,  ipsius  domni  Wlgrini  episcopi,  om-  C  K^ope»*©  admonemus  ne  yos  antiqua  vestra  digni- 


niumque  vestrae  Ecdesiae  primorum  auctoritate 
munitum  et  corroboratum  est.  Cum  hsecigitur  om- 
nia  bene  noverit  prudentia  vcstra,  domine  vene- 
rande  Pater,  quomodo  tam  profunde  obdormivit 
atio  animi  vestri  et  antiqua  bonignitas,   ut  tam 


tate  ulla  rntione  denudari  patiamini.  Postremo  ut 
nostram  de  hac  re  sententiam  sciatis,  de  re  tam 
legitime  ac  tanta  auctoritate  flrmata  numquam  in 
judicium  venire  decrevimus.  Bene  valote. 


APPENDIX 


DE  REBUS  GESTIS  IN  MAJORI  MONASTERIO  SiECULO  XI. 


1.  Caeterum  ut,  ad  nostra  revertentes,  jam  ea  quae 
muniflcentia  divina  inter  nos  et  orga  nos  licet  indi- 
gnos,  operari  dignata  est,  et  ad  laudem  nominis 
ejus,  et  ad  aediGcationem  posterorum,  quo  possumus 
stylo,  proferamus  :  non  immerito,  u(  opinamur, 
^  iMumsB  fidelium  Majoris  Monasterii  sufTragia  refe- 


runtur  expetere,  inquo  tanta  tam  pro  vivis  quam  et 
pro  defunctis  in  orationibus  et  eleemosynis  fiunt 
beneficia.  Quidni  enim  illic  votorum  obtincaturefle- 
ctus,  ubi  patrocinatur  praepotens  et  sublimis  ille 
saocrdos  Martiniis,  qui ,  humillimi  magistri  Jesu 
Christi  humiiis  et  constans  imitator,  maxime  humi- 


405 


DE  REBUS  GESTIS  IN  MAJORI  MONAST.    SiEC.  XI. 


406 


>• 


litatis  meritis,  ek  pereunem  ejusdem  loci  sui  sanc- 
tificalioDem  et  verbi ,  fideliter  orntum  vcnientihus 
obtinere  potest  a  peccalis  absolutioncm  ?  Noc  in- 
congrue  etinm  revclante  Deo  praediclus  solitarius  de 
sladio  et  efficacia  fratrum  ejusdem  monastei-ii  circa 
CQUum  ct  frequentationem  sacramentorum  ,  quaa 
supra  retulimus,  vel  vidit,  vel  efTudit ;  qnoniam,  ut 
ipsi  perspeximus,  mos  erat  ipsius  cGenobii  ut  a 
primaaurora  usquo  in  horam  prandii,proplersacer- 
dotum  copiam,  continua  missarum  celobratio  pro- 
Iraheretur.  Quce  tam  digno  ac  reverenter  fiebat,  ut 
magis  angelica  quam  humana  cxhibitio  putaretur. 
Uade  nec  laudabilem  et  imitandam  coruni  circa 
fratres  defunctos  antiquitus  observatam  consuctu- 
dinem  prcetereundam  censemus.  Cum  enim  aliquis 
fratrum  nupcr  obiisset,  confessor  ejus  in  communi 
super  indicta  pocnitentia  inquirebatur,  qua  audita, 
mira  corapassione  videros  cunctatim  a  fratribus 
fratris  onus  suscipi  :  hic  psalmosillo  missas  alius 
jejuoia,  aliusque  disciplmas  vcrberum  sibi  rapic- 
bat.  Implebatur  profecto  miro  ordine  apostolicum 
illud :  *  Alter  allerius  onera  portale  {Gal.  vi,  2).  » 
Tonc  deniquo  exoneratus  dcfunctus  ab  imposita 
satisfactione  poenitentiae,  liber,  ut  crediraus,  tran- 
sibat  ad  requieui,  el  conventus  assequebatur  gra- 
tiam.  Amen. 

1  Hujus  etiam  coenobii  abbas,  nomine  Bartholo- 
DUBus,  privatis  orationibus  frequentius  insistebat. 
€uialiqaando  inoratione  posito  duo  fi'atres,qniejus 
teinpore  obierant,  visibiliter  apparentcs  dixcrunt  : 
*  Bene  quidem,  Pater,  tam  pro  to  quam  pro  grege 
commisso  in  orando  pcrvigilas,  sed  novcris  etiam 
correctione  agendum  circa  eos.  Runt  enim  inter 
illos,  qui  pro  fratribus  suis  defunctis  non  satis  sol- 
Hciti  sunt,  ille  scilicet  et  ille,  et  nominaverunt  quos- 
dam.  Age  ergo,  et  in  communi  conventu  super  de- 
fonctis  mentionem  faciens,  universos  et  singulos 
exhortare  ne  dissimulent  neve  difFerant  fratribus 
suis  defunctis  constituta  a  sanctis  Patribus  debita 
persolvere.  Hoc  enim  tibi  dicimus  in  verbo  Domini, 
quia  qui  fratribus  suis  dum  vivit  non  exsolvit  quod 
debet,  quod  ei  defuucto  ab  aliis  exsolvetur,  non  in 
suam  ipsius,  scdin  eorum  proficiet  utilitatem,  qui- 
buspersuam  negligentiam  tenctur  obnoxius.  Illos 
8ulem  quos  nominalim  expressimus,  privatim  con- 
venies,  duriusque  increpabis  ad  emendationem,  «lo 
caetero  admonitione  pariter  et  prsecepto  eos  insti- 
luens;  quod  si  neglexerint,  horrendum  sibi  nove- 
fint  imminero  judicium.  »  His  dictis  disparuerunt. 
Abbas  autem  sollicitus  injuncta  sibi  exsequitur; 
Qcgligentes  catenus  ad  cautelam  evigilant,  boni 
n^eliores  redduntur. 

3.  Quantum  fides  propria  possit,  comprobat 
aliena,  quod  et  in  baptismo  luce  clarius  patet,  et 
ooanallis  sanctorum  institutionibus  demonstratur. 
Inter  oaetera  vero  facta  monachorum,  prjeclarumct 


A  plcnum  fide  quiddam  comperimus  ;  fiuod  scilicet, 
dum  quis  eorum  in  extromis  agit,  o  vnes  omnibus 
negotiis  intermissis  accurrunt  :  non  comedendi 
aviditas,  non  dormiendi  neccssitas.  non  I5ti  familia- 
ris  occupatio,  non  pubiicfc  utilitatis  d-  pensatio 
quanta  qnan!n,  omnino  vel  rovocat  vel  retardat  quo- 
minus  conveniant  univcrsi  et  singuli  ad  fcrenda  suf- 
fragia.  Porro  nomo  vacuus  vcl  manibus  nudis  sed 
armati  omues  accclerant  ad  morientis  tutclam,  armis 
quidem  fidei,  et  gladio  spiritus,  quod  est  vorbum 
Dei.  Ubi  enim  signum  extremao  illius  neccssitatis 
auditum  fuerit,  statim  symbolum  catholicie  fidei 
in  pcrsona  morientis  omnes  incipiunt,  ei  scilicet 

B  perhibontcs  tcslimonium  quod  in  hac  fide  vixerit, 
et  in  hac  fide  a  corpoio  discedit :  nc  videlicct  hostis 
antiquus  ad  Crcatorem  suum  revertenli  audeatoc- 
cursare,  cui  audit  fidei  testimonium  undique  reso- 
nare.  Quod  quam  salubritcr  sit  institutum  in  coeno- 
bio  Majoris  Monasterii,evidenti  indicio  dignatus  est 
Dominus  ostendere.  Quoniam  dum  quidam  frater 
ageret  inextremis,pro  solemnimoreiliiusecclesiaB, 
nonnulli  exfratribus  circumslabant  lectum  morien- 
tis,  precibus  et  orationibus  ejus  cxitum  munientes. 
Unius  ilaque  aperli  sunt  oculi,  ct  ecce  vidit  angelum 
Domini  residentcra  ad  altare  et  fratrisanimam  prse- 
stolantem  :  vidit  et  diabolum  prope  assistere,  ut 
animiB  exeunti  fierct  impcdimento.  Anima  quoque 
fratris  do  corpore  cgrcssa,  in  specic  infantuli  visa 

C  est  super  proprium  corpus  rescdisse,  et  quasi  tre- 
mel)unda  maligni  formidare  prcBsentiam.  Tum  su- 
bito  vox  convcntus  advenientis  auditur,  claman- 
tium  pro  fratre  et  dicentiura  :  Croclo  in  unum  Deum, 
Ad  quorum  testimonium  confusushostis  abscessit, 
etsanctus  angelus  ad  vocem  cantoris  responsorium 
pronunliantis  :  Subvcnite^  sancti  Dei;  occurrite^ 
angeli  Domini ;  prsevidente  eo  cui  divinitus  fuerat 
revelatum,  animam  fratris  suscipiens  in  coelum  us- 
quo  deduxit. 

4.  Erat  in  codem  coenobio  vir  religiosus,  Hilde- 
brandus  (1)  nomine,  cui  pro  vitse  suae  merito  ab 
abbate  sacramentum  confossionis  commissum  fue- 
rat.  Quidam  autem  de  fratribus  ad  exlrema  veniens 

D  supradicto  religioso  conscientise  suaepatefecitarca- 
num,  et  ita  decessit  e  vita.  Post  nonmultos  autem 
dies,  mediae  noctis  libramine,quiescentibus  demore 
fratribus  in  lectulis,  ecce  frater  ille  qui  nuper  obie- 
rat,  super  lectum  Hildeberti  vigilantis  astitit,  et 
magnis  cum  vocibus  coepit  inclamare,  diceus: «  0 
Pater  Hildeberte,  tibi,  quasi  Ghristi  vicario  peccata 
mca  confessus^secundum  fidem  Ecclesiae  me  salvum 
ab  eis  crodebam  ;  et  ecce  daemones  pcenas  eoruma 
me  terribilitor  exigunt.  »>  Et  ille  :  «  Et  mihi,  ait, 
quasi  Christo  Domino  confessus  es ,  et  ego  pro  te 
GhristoDominoin  die  judicii  respondebo.  » Ad  hanc 
tantm  fidei  professionem  confusi  dsemones  absces- 
serunt.  Defuuctus  autem  confessori  suo  gratias  egit 


(1)  Sic  apographum;  dicitur  tamen  infra  semel  et  iterum  Hildebertus.  Numero  autem  13  infra  occur- 
rit  iterum  Hilidebrandus  senior. 


407 


APPENDIX  AD  B.  BARTHOLOMiEUM. 


406 


et  ab  hostium  manibus  liberevasit.  Inquo  scilicet  A  c.Bteris,  stratum  ejus  ascendens,   toto  se  corpore 


facto  Deus  aobis  et  inimici  erga  nos  malitiam,  et 
sanctse  confessionis  virtulem  insupcrabilem  de- 
monstravit. 

5.  Presbyter  quidam  soBCularis  in  coBnobio  Majo- 
ris  monasterii  monachum  professus  sseculum  dere- 
liquit ;  qui ,  susceptis  monachalibus  sacramentis, 
dum  quadam  die  in  domo  infirmorum  lectulo  docu- 
baret,  fratrem  ad  se  vocat  cui  talium  cura  commissa 
erat,  et  ait  ad  oum  :  Dominum  abbatem  exhibete 
mihi,  quia  pristinoe  conversatlonis  aliqua  ipsam  ad 
memoriam  reduxi,  quie  illi  oonfitcri  haheam.  »  Gui 
ille  :  «  Meridiani,  inquit,  tomporis  somno  pro  moro 
solemni  dominus  abbas  noclurnus  modo  recom- 
pensat  vigilias,  nec  quisquam  eum  his  horis  ex- 
citare  audet  :  nonae  vero  horaa  signo  pulsato,  li- 


super  cum  extendit,  ita  ut  ctiam  os  suum  ori  ejus 
appHcaret.  Ille  vero  cum  prae  pondere  incumbentis 
se  movere  penitus  non  posset,  quod  potuit  fecit,  et 
sputum  de  oresuo  in  faciem  dsemonis  se  prementis 
injecit.  Quoddiabolus  non  ferens,  rctro  resilivit,  et 
quasi  propriam  volens  ulcisci  injuriam,  ad  artes 
caliidas  se  convertit.  Denique  coram  eo  argenti  et 
auri  pondera  immensa,  vestesque  pretiosas  expo- 
nit,  choros  puellarum,  equitantium  viventium  cu- 
neos,  ut  quos  etiam  agnoscebat  sibi  videre  vide- 
retur.  Inler  quae  quasi  exsultans  diabolus,  aiebat 
ad  eum  :  «  Ecce,  miser,  gloriaquamreliquistiante 
tempus  miscriarum,spontaneis  to  subdens  miseriis, 
cuni  istis  poteras  adhuc  florere,  si  nostra  consilia 
nun  sprevisses. » At  ille  constanter  econtra  respon- 


center  ad  eum  introions  adducam.  »>  Et  aeger  :  t  Ne-  3  debat : «  Nos  quoque  floruimus,sed  flos  fuit  iste  ca- 


cessitas, inquit,  legem  non  habet,  scd  vo|/.  nejcui 
gravis  existam,  locoet  vice  ejus,  vobis,  cui  ab  eo 
sum  commissus,  coniitebor;  urget  enim  extrema 
necessitas.  »  Nec  mora,  aeger  dc  culpa  poenitcns 
culpam  confitetur,  satisfactionem  sibi  injunctam 
devote  amplectilur ;  pro  more  sacramenti  arenluab- 
solvitur.  Hisque  gesiis,  ipsisque  residentibus  ait : 
Jam  nunc  pugnare  habeo  cum  hostibus  feris.  Tu 
igitur  nusquamabscedens,pr8esenliasoIare,  oratio- 
nibus  vaca.Neque  enimvisurus  es  cum  quibusprae- 
liabor,  imo  horrido  aspectu  formam  sibi  satis  con- 
gruam,  corvinam  scilicet,  induerunt.  »  Dixerat,  et 
subito  ejus  facies  tota  immutatur,  oculi  venis  intu- 
mescunt  sanguineis,  et  versati  terribilem  praebent 
intuitum ;  os  distortum  in  partes  spumas  sanguine 
infectas  evomit,  cum  membraejusdemnullaquiete 
fruantur.  Interea  frater  qui  aderat,  coepit  trepidare ; 
quis  enim  non  paveat  ad  hoc  ?  Solo  autem  metu 
orationiprocubuit;  tamque  diu  protrahitur  agonia 
pugnantis,  dum  qui  astabat  septem  psalmos  poeni- 
tentiales  etletaniam  expleret.Tuncque  tandem  eeger 
rediit  in  seipsum,  et  sibi  astanti  ait  :  «  En,  inquit ; 
frater, Deo protegente,  hostes  evasi ;  tu,  qui  mihi  la- 
boranti  quasi  collaborans  astitisti,  jam  parumper 
indulge  quieti.  Nocte  enim  imminenti  mecum  vigi- 
lare  habes,  discessuro  a  vobis.  «  Yerba  sequitur 
effectuSj  ipsaque  nocte,  ut  praidixerat,  dissolvitur 
a  corpore.  0  quanta  Dei  clemential  qua  in  corpore 
posito  et  pugnare  dedit  contra  dsemones  hominem, 
et  pugnantem  vincere  :  ut  et  labore  pugnae  praete- 
rita  errata  purgaret,  animae  autem  suse  absolutio- 
nis  horam  notam  faceret. 
6.  Per  idem  fere  tempus  quidam  laicus  de  castro 


ducus.  Jam  nunc  absit  mihi  gloriari  nisi  in  cruee  Do- 
mini  nostri  Jesu  Christi  I  »  Ad  haec  verba  turba 
dsemonum  tanquam  fumus  evanuit ;  et  ecce  beatus 
Martinus  pontificalibus  redimitus  infulis  coram 
segre  assistens  :  «  Eia,  frater,  ait,  confortare  in 
Domino,  nec  te  decipiant  insidise  malignoruro.  Ge- 
ciderunt  enim  a  latere  tuo,  et  a  dextris  tuis,  am- 
plius  ad  te  non  appropinquabunt.  »  Et  addidit  : 
«  Gognoscisne  me?  Quod  cum  ille  negaret,  ait  : 
c  Ego  sum,  inquit,  Martinus,  hujus  loci  tutor  et 
provisor,  sub  cujusauxiliumconfugisti.  nAdquam 
vocem  enitens  ille  prosilire  de  lectulo,  post  tant» 
visionis  abscessum  a  servientibus  sibi  repertus  est 
pedem  exterius,  ut  sancti  pedes  amplecti  voluerat. 
Inde  accito  oeconomo  decubantium  :  «  Sacrfle,  ait| 
,  unctionis  mysterium  mihiquantocius  exhiberi  sata- 
'  gite,  quia  dominus  meus  Martinus  ita  mihi  prsece- 
pit.  Quod  postquam  suscepero,  de  caetero  me  scia- 
tis  nec  quidquam  locuturum  nec  quidpiam  gusta- 
turum.  Satis  enim  fidelis  est  a  quo  h89C  audivi.  • 
Nec  mora,  pro  more  fideliuminungitur,  et,  utpne- 
dixerat,  quandiu  supervixit,  nec  quidquam  locutus 
est,  nec  quidpiam  gustavit. 

7.  In  eodemcoenobiopuerquidam  intra  decimum 
8Bvi  annum,  nomineJoannes,  de  castro  Sancti  Mar- 
tini  a  parentibus  religioni  datus  est.  Gujus  in  ibvo 
puerili  maturitas  maturis  etiam  sensibus  admirabilis 
erat.  Nemo  cum  resolutum  risu,  nemo  censuram 
silentii  excedentem ,  nemo  dum  vigilise  agerentnr, 
cum  cosQvis  somno  vidit,  ut  moris  est,  indulgentem. 
Refulgebat  in  vultu  ejus  qusedam  cum  gravitate 
simplicitas,  ejusque  puerilesoculospudorinnocen- 
tiaeconfovebat,  ut  in  se  aspicientibus  divino  qnodam 


Beati  Martini  in  eodem  coenobio  conversuS,  ad  exi-  D  intuitu  castigaret  levitatem ,  ac  divinum  timorem 


tum  properabat.  Hic  in  quodam  divorsorio  domus 
inflrmorum,  no  vel  alii  molestiam  ab  eo,  vel  ipse  ab 
aliis  pateretur,  cubabat.  Media  autem  die,  ecce  dse- 
mones  visibili  specic  ^thiopibus  simiies  ingressi 
ad  eum,  lectulum  ejus  circumsteterunt.  Quorum 
unus  et  ipse  terribilior,  et  magnitudine  procerior 


inspiraret.  Gigus  senectutemvenei*abilem,  non  diu- 
turnam,Dominus  festinans  educere  de  medio  iniqui- 
tutum,  intra  annos  innocentise  innocentem  puerum 
molestiis  corporalibus  affligi  permisit.  Quibus  in 
dies  augmenta  capientibus,reIigiosuspuer  praescius 
extremorum ,  abbatem  loci,  Garterium  (2)  nomine, 


(^)  Nullus  taii  hujus  nominis  MajorisabbasMonasterii.  Legendum  hauddubio  Garaerius^  qui  ab  anno 
1137  usqua  ad  asnum  1155  preefuit. 


preefuit 


409 


DE  REBUS  OESTIS  IN  MAJORI  MONAST.  Si£C.  XI. 


410 


id  se  venire  rogaf ,  confitetur  humiliter  corde  con-  A 

trito  de  admissis,  benedictionem  monachi  postulat 

fideliter,  devote  suscipit.  Inde  secundum  traditio- 

Bem  apostolicam  inungitur.  Quo  facto  vivificia  sa- 

eramentis  mnnitur ;  tum  vero  crucis  DominicsB  prse- 

lentatosibi  vexillo,nihil  jampueriliter  prseter  annos 

in  ipso   appaniit.  Quanta  devotione  ipsam  crucem 

inplectilur,  quam  piis  eam  lacrymis  rigat,quibus 

nagttUibus  videns  Domini  pendentis  imaginem^ej  us 

pissioni  conformis  efGciturl  Hisdo  more  peractis, 

ia  lectnm  ponitur,  positus  in  ecclesia  Beati  Bene- 

dieti,ut  est  consuetudoilliusecclesiffi,  defertur,  ubi» 

reqaisitus  a  servientibus  si  aliquid  sibi  ministrari 

pro  corporea  necessitate  deposceret,  nihil  prorsus 

mortale  sonuit;sed  pueros,  qui  stolas  suas  in  san-  3 

gaine  Agnilaverunt,  Davidica  voce  ad  laudcm  Crea- 

toris  invitabat  dicens :  c  Laudate,  pueri,  Dominum, 

kadate  nomen  Domini.  Sit  nomen  Domini  benedi- 

ctom,  ex  hoc  nunc  et  usque  in  sseculum.  »  Cujus 

psalmi  duos  versus  itidem  itidemque  repetens , 

extremum  spiritum  exspiravit  ;  illorum,  ut  credi- 

nas,  aggregatus  consortio  quos  ad  Dei  laudes  in 

eitreoiis  invitabat. 

8.  Presbyter  quidam  de  Sancto  Spano ,  Hervcus 

nomine,  postposita  sui  dignitate  ordinis,  tam  saecu- 

laribus  negotiis  quam  voluptatibus  deditus  erat. 

Grescebat  in  immensum  pecunia  ejus,  positis  in 

fenore  nummis,  quse  scilicet  quo  plus  crescebat , 

taoto  magis  hunc  capiebat,  Hoc  solum  tamen  in 

eo  spem  futur®  salutis,  etsi  segniter ,  nutriebat,  Q 

qnottiamvirosreligiosos,  et  prsecipue  Majoris  Mo- 

nasterii  monachos  maximo  vencrabatur  houore. 

Beniquesanusetadhuc  florens  in  s^uculo  sese  sua- 

qaeeisdon8vit.Nectamentuncniundum,cujus  cate- 

aisirretituseralydeseruit.Tandeui  inoitisavara  ma- 

nuSfquaesequopulsat  pede  paupcrum  tabernasreg' 

amqae  turres(HoR.  Cflrzii.  i,  4, 13),  corporalismoles- 

tiaetactueumgraviteradegit.Qui  mortis  horamvici- 

namsentienspariterettremiscens,  supradictos  Ma- 

ioris Monasterii  f ratres ad  se  festinato  venire  maa- 

dat;  factaque  primum  de  peccatis  humili ,  vivaci, 

gemebunda,plenaamaris  lacrymis,  ut  dignum  erat, 

eonfes8ione,confratribus  prius  etpauperibus  partem 

snesabstantiaB  divisit ;  reliqua  vero  omnia  mobilia 

inimobiliaque  saepedictis  fratribus  seseque  ipsum  D 

tradidit.  Insuperet  debitorcs  suos  undequaque  veni- 

refecit,qu8equesibidebebantur,debendaforemona- 

chis,  et  nominatis  temporibus  reddenda  sancivit 

^terrcliquos  autem  venitquidamcompater  et  fami- 

liarisejuSyCui  nemine  conscio,exceptis  ipsis  duobus, 

Lx  libras  commodaverat.  Qui  jacenti  locutus  in 

^oio :  «  Domine,  inquit,  timeo  mihi  ab  auditu  tantas 

P^CQQie9,et  quamvis  pervestram*gratiam,  neminem 

^mea  vellem  conscium  nostri  secreti,  sicut  ncc 

^olea  fuit.  Ego  autem  sub  Gdei  meoB  et  jurisgu- 

i^di  sacramento  poUiceorvobis  et  eam  me  reddi- 

^*inun,  et  eo  quem  mihi  assignaveris  die.  »   Ad 

bftc  leger:  «  Non  est,  inquit,  opus  ut  mihi  juretis. 

&pertu8  enim  fidem  vestram,  quse  mihi  spondetis 


non  incredulus  existo,  osculo  sancto  pacis  ct  fidei 
peracta  solo  firmentur.  »  Quod  illo  libentor  am- 
plexus  sub  fideisuaietsacri  ordinis  signopollicelur 
se  eis,  quibus,  et  quo  decreverit  tempore,  debitum 
soluturum.  Assignat  ergo  debitori  presbyter  ut 
vice  sui  fratribus  Majoris  Monasterii  illud  res- 
tituat,  terminumquc  rcddendi  unius  anni  indulget  ei 
spatiuni.  His  ista  poractis,  induitur  sacris  vestibus 
religionis,  ct  delatus  ad  monasterium,  monachalia 
sacramenta  pro  ritu  rcligionis  suscipiens,  pravis 
transactsB  vito)  bono  fine  condemuatis  actibus , 
quievit  in  pace.  Jamannusexactus  erat,  cum  debi- 
tor  ille  nec  debitum  exsolvit,  nec  patientiam  pre- 
catur.  Nemine  scilicet  testo,  post  mortuo  lucro 
sibi  totuin  putat  remansisse.  At  defunctus,cuimo- 
nachi  debitum  fralernitatis  non  exsolverunt  negli- 
gentcr,soIlicitus  fuit  ne  fraude  debitoris  amitterent 
quod  eis  rcddendum  mandaveral. Quadam  igitur  die 
capellano  eccIcsiaB  cui  ipse  preefuerat,  cunti  Turo- 
nem,  monachali  habitu  efficitur  obvius.  Quem  ille 
claraluce  diei  agnoscens,reminiscensquemortuum, 
primo  ejus  aspectu  ingenti  terrore  concutitur.  Cui 
defunctus:  u  Nihil,  inquit,  timcas,  sed  crucis  Do- 
minicse  ^gno  froutcm  ormatus,  securus  audito  qua) 
dicnm.  Non  enim  nociturus,  sed  profuturus  tibi  et 
allis  permissus  sum  apparere.  »  Et  addidit :  «  Tu 
nosti,  inquiens,  quam  perdite  multo  tempore  vixi 
et  vere  et  absque  rcmcdio  perditus  esscm,  si  non 
perorationes  sanctorum  fratrum  Majoris  Monasterii 
Domini  immensa  misericordia  mihi  subvenisset.In 
igne  tamen  purgatorio  debitos  dolores  sustinui , 
quibus  si  quidquid  tormentorum  in  vita  mortali 
tolerari  potest  comparetur.  levissimum,  imo  nec 
tormenta  reputabuntur.  Nunc  autem,  in  rcfrigerio 
positus,  majorem  adhuc  beatitudinem  etiam  ante 
universale  judiciumprajstolor,  sed  retardat  mefal- 
Incis  illius  compresbyteri  nostri  dissimuIatio.Trans- 
grossus  cstenim  torminum  quem  illi  constitueram, 
ut  dominis  meis  Majoris  Monasterii  fratribus  de- 
bitum  mcum  exsolverct.  Tu  quidcin  ex  parte  mea 
nunc  ibis  ad  euin,  et  ne  amplius  dissimulet  facere, 
quod  sub  fidei  et  pacisosculo  mihispopondit  red- 
dere,  annuntiabis.  Quod  si  diom  qucm  illi  per  te 
assigno,  negligenterpra3terierit,sciatprocuI  dubio 
ejus  animam  summi  Judicis  subituraiA  vindictam. » 
His  dictis  defunctus  disparuit.  Capellanus  autem 
promptus  ac  soIlicitusexsequiturJussionem,pres- 
byterum  convenit,  super  deposito  visionem  enar- 
rat,  ut  rcddat  debitum  adhortatur.  At  ille  eum  in- 
saniae  phantasia  deceptum,  se  in  nullo  unquam 
defunclo  fuisse  obnoxium  protestatur.  Nec  mora, 
transacto  die  quem  defunctus  per  internuntium 
statuerat,  debitor  immonsis  doloribus  arrcptus, 
jamjamque  sese  exspirare  formidat.  Fateturitaque 
etsi  sero,  cuncta  Dei  cernentis  neminem  posse 
effugerejudicium.Quidplura?Monachoss8Bpedictos 
per  intcrnuntium  evocat,  debitum  primo  reddit, 
inde  seipsum  et  omnia  sua  in  manus  eorum  tra- 
dens,  creditorissui  piain  fine  subsecutus  vestigia. 


411 


APPENDIX  AD  B.  BARTHOLOMyEUM 


412 


Iii  quo  opere  vere  Dominus  et  clementcr  niisori-  A 
cordia»  el  clislriete  bcne  intelligentibus  donionstrat 
judicem. 

9.  Diio  germani  crant  in  eodem  monasterio  ho- 
nesliBvilaeetlaudahilisconversationi3,qiiorumalter 
ad  ahbatis  nutum  in  Angliam  dircctus,  coulum,non 
animum  mutans  (Hon.  Epist.  i,  2,  27),  ihi  quoqne 
religiose  conversalus  est.  Gonligit  aulem  ut  cxplctis 
diehus  vitue  suae  obdormirct  in   Domino.  In  eadem 
igitur  nocte  qua  de  vita  excesserat,  fratri   suo  in 
conventu  fratrumquiescenli  apparuil  diccns:  «  Ein, 
frater,  ecce  hodic  ex  hac  vila  me  vof^avit  Dominus; 
et  ego  ad  sanctorum  rcquiem  perventurus  vialico 
indigco,  heneficio  scilicet  fratrum  nostrorum  ex 
more  mihi  debito.  »   Porro   ille  a  somno  cxcitus 
secumque  visioncm  rcputans,  minus  fidcm  atlhihuit,  d 
quasi  somnium  parvipendens.  Surgitur  intcrim  ad 
Matutinos.  Tum  inter  psallendum,   ut  fieri  solct, 
parumper  ohdormiens ,   eamdcm  visioncm   vidit. 
Coepit  igitur  aliquando  sollicitius  tractarc  sccum 
quae  repetita  visione  monilus  eral.  Itur  post  Matu- 
tinos  dormituni ;  et  ccce  dcfuncLus  fralroni  suum  in 
visu  convonit,  horlalur  sollicite  ut  jam  lertio  mo- 
nitus  abhati  et  fratribus  suum  nuntiet  ohitum,  ct 
germansB  dilectionis  intuitu  dehitum   sihi  ah   eis 
exigat  beneficium.  Mane  itaque  faclo  ,   frater  de 
fratre,prtBsertim  triplicata  visioneadmonilus,  solli- 
citus  erat,  et  quemdam  de  custodihus  ordinis  in 
parlem  evocans,  rem  ex  ordine  pandit,  deposcit 
consultum.  At  ille :  «  Non  est,  inquit,  utmelius  nosti, 
consueludinisnostraeutalicui  dcbilumexsolvamus, 
nisi  breve  allalum  fuerit  quo  Kalenda  ohitus  agno- 
scatur,  prajsertim  pro  somno  cujus  fallax  ol  vana 
persajpe  illusioest. »  Nec  mora,die  eodem  nuntius 
advenit  breve  manu  porlans,  quo  fratris  obitus  et 
Kalenda  loj^eiclur:  Kalenda  porro  ipsius  crat  diei. 
Officium  pro  mortuo  de  more  celcbratur,  oestiman- 
tibuscunctisjaminstareannuum  diem  quoobiisset. 
At  germanus  ejus  cnetcris  pro  illo  solertior  foras 
egreditur,  quasi  cum  brevis  bajulo  curiosius  de 
fratris  sui  obitu  locuturus.  Ille  autem  nec  reperiri 
potuit,  nec  aliquis  est  rcpertus  qiii  se  eum  vidisse 
diceret.  Concurrentibus  itaque  sihi  ct  visionis  tri- 
plicalae  miraculo,  et  nuntii  subito   disparentis  ad- 
ventu,  germanus  defuncti  et  codem,  non  quidem 
Bnniversario ,   sed  ipso  identitatis   essentia   quo 
viderat  visionem  quodque  nuntiusadvcnerat,  vcri- 
dica  relatione  fratrem  suum  didicit  emigrasse.Sa- 
tisque  comperlum  est  quam  larga  Domini  miseri- 
cordia  cst,  quo)  et  defunctopermisitut  suum  debi- 
tum  exigeret,quamquesollicitos  nos  esseconveniat 
ne  defunctis  fratribus   debilum   suum  cxsolvere 
negligamus. 

10.  Ejusdem  coenobii  frater  erat,  Urricus  nomine, 
qui  rerum  temporalium  callebat  prudenlia.  Hic  in 
cella  quse  dicitur  Tavent  procuratoris  fungebatur 
officio.  Erat  autem  durusadmodum  et  inhumanus; 
cum  fratribus  constitutam  annonam  nonnunquam 
partim  subtraheret,  ipsis  reclamantibus  cogebatur 


invitus  reddere  quod  suum  erat.  A  vero  defunctis 
tanto  licentius  hcnefacta  statuta  vcl  subtrahebat 
vel  in  deterius  commulahal,  quanto  rarius  inveoie- 
batur  qui  jus  eorum  dcfenderet.  Contigit  igitur  at 
dormienti  ei  duo  fratres  qui  ex  hoc  mundo  migrt* 
verant  apparercnt,  et  eum  duris  verbis  pro  illata 
dcfunctis  injuria  increparent.  Ille  induratus  quasi 
somnium  mane  visioncm  pro  nihiloduxil.  Secundo 
iJaque  defuncti  ad  eum  in  visu  vcnientcs  rcclamant 
pro  injuria,poenas  imminere,  nisi  damna  restituat, 
comminantur  ;  at  ille  nihilominus  emendatus  per- 
mansit.  Tertio  igitur  venientes  tantis  eum  verberi- 
bns aflcrerunt,  ut  pcr  annum  dimidium  lectulo  quasi 
moriturus  dccuharet.  Vix  tandem  convaluil,  sed 
pristinam  corporis  alacritntem  nunquam  postea 
recupcrare  valult.  Hinc  conjice,  lector.quid  in  fn- 
tnro  immineat  dcfuuctorum  dehita  dofraudantibus, 
quia  etiam  in  prajsenti  corporali  vindicla  defunctos 
ipsos  Judcx  pcrmittit  cxigerc* 

H .  Fratcr  quidam  cx  eodem  monasterio  egressus 

soeculum   repeti^,   monachum   diffitetur.  Qui  etsi 

tiirpiler  coram  I)eo,  qaipp»  sanctae  illius  refuga  pro- 

fcssionis,  coram  hominibus  tamen  honcste  se  age- 

bat.  Deniquein  Gameracensium  dioecesi  professus 

preshyterium,  cuidam  ecclesiae  attitulatur,  in  qu« 

permullum  tempussacerdotio  functus,quem  ordine 

etdignitatcpopulumsihi  commissum[hahuit],quan- 

tum  ad  facicm  spectat,  legitime  guhernavit.  Et  quia 

mundana  non  mcdiocriter  callcbat  prudentia,  mul- 

tam  sibi  coadunavit  pccuniam.  Consortium  ctiam 

mulichre  sibi  ascisccns,nd  testimonium  illius  ulti- 

mae  ct  scecularibus  licitao  castitalis,  ct  ex  ea  fiUos 

genuit.  Jam  quarta  proetcrihat  vigilia,  et  adhuc  ille 

dormiebat,  cum  ecce  fons  misericordiie  Deus  raira- 

biliter  eum  excitavit,et  primoquidcm  uxoris  sola- 

tium  filiorumque  carnalem  dulcedinem,  morte  eos 

exterminando,  ah  ejus  animoabscidit;  indo  corpo- 

rali  cum  affiigens  molcstialeclulo  prostravit.Tunc 

tandeminsereversus.secumquid  fuerit,unde  exie- 

rit,quodevcncrit,qu8eseinevitabilismancatinextre- 

mis  sententia,rugitu  cord  is  et  medullarum  sudoribus 

retractarecoepit.Aiehatergo : « En  mea  cycneasimi- 

tanturtemporaplumas(Ov.  rr/s^  iv,S,l),etecceuni- 

verso,  ut  dignum  erat,  destitutus  solatio,  ut  lignum 

aridum  et  truncus  inutilis  aeterni  ignis  pabulo  tan- 

tummodo  aptus  remansi,  et  vere  mcrito  solum  me 

relictum  invenio,  qui  sanctse  congregalionis  dignum 

Deo  et  angclicum  roliqui  contubernium.  Vae  mihi 

misero  I  qui  cum  posscm  adoos  rcdire,  non  volui; 

nunc  autem  cum  sero  velim,  non  valco.  •  Taha  se- 

cum  dicens  flebat  uberrime.  Tandem  post  muUas 

lacrymas,  spe  per  Dei  misericordiam  animatus,ait: 

«  Certe  faciam  quod  vel  nunc  possum.  Credo  enim 

et  confido,  qui  el  latronem  in  cruce  sese  confiten- 

tem  misericorditer  suscepit,  mo  quoque  eliam  in 

ultimis  veraciter  poenitentem  non  abjiciet.  »  Dixit, 

et  dictum  transduxit  in  opera.Nam  Majoris  Mona- 

sterii  fratres  quospropiuspotuitreperireper  inter- 

nuntios  evocat,  revelat  eis  ut  Domino  viam  suam; 


413 


DE  REBUS  GESTIS  IN  MAJORI  MONAST  SiEC.  XI. 


414 


k  ^ 


et  qoia  prsegravatas  valetudine  se  eo  venlurumA 

diffidebat,  quo  legitime  satisfacerct,  supplex  cxorat 

ut  pro  solemni  disciplinn  in  eum  verba  virgarum 

exerceant,  ac  deinde  sacro)  habilum  religionis,  quem 

abjecerat,  clementer  indulgeanf.  Nec  differro  consi- 

Hum  fuit,  quia  et  poBnitentis  supplieatio  et  immi- 

nentis  pcriculi  urgebat  evcntus.  His  igitur  peractis 

cum  nocte  insecuta  matutinos  inibi  celobrassent, 

sBger  somno  iadulsit;  et  ecce  Martiaum  pontificali 

redimitum  infula  cum  multitudinc  candidatorum, 

saactumqae  Benedictum  cum  monachorum  caterva 

sibi  videt  in  dextris  assistere,  porro  in  parte  altera 

diabolametangelosejus.  Tumprior  diabolus :  « In- 

Juste,  ait,  agitis  ad  hunc  accedentes ,  qui  a  vobis 

refuga  se  mihi  mancipavit;  et  modo  longsevao  mi- 

litiae,  qaa  mihi  servierat,  pramiapercepturus,  pro-  n 

pter  anias  horse  lacrymas  et  momentaneam  poBni- 

tentiam  ac  si  justus  a  vobis  visitatur.  »  Cui  clomens 

Martinus :  « Ignoras,  inquit,  miser,  divinse  bonitatis 

ioexhaastas  divitias,  qui  per  Prophetam  durse  vitoe 

contraria  intonatverbadicens . « In  quacumquehora 

ingemaorit  peccator,  omnes  ejus  iniquitutes  obli- 

vioni  tradentur;  »  etpersemetipsum,  ille  qui  tyran- 

nidem  vestram  suse  tropseo  crucis  edomuit :  «  Non 

veni,  inquit,  vocare  justos,  sed  peccatores  in  poeni- 

tentiam.  >  His  dictis  cum  sancto  Benedicto  conver- 

sus  ad  jacentem :  «  Per  Salvatoris,  inquit,  gratiam, 

et  collalam  ab  ipso  nobis  potentiam,  a  cunctis  te 

peceatis  absolvimus ;  de  csetero  tu  correctius  vive, 

€st  jam  amplius  noli  peccare.  »    Et  addidit :  «  De 

lecto,  inqaiens,  segritudinis  {hujus  convalesce,  ad  p 

matrem  tuam  ecclesiam  a  qua  recesseras  rediturus, 

ibi,  jaxtaquod  magister  tuus,  qacm  praesentem  cer- 

nis,  sanxerit,  satisfactionis  viam  universam  per- 

correns,    caveto    summopero  ne  quid  quod  tuam 

remordeat  conscientiam  a   Palrc  abscondas    mo- 

nasterii;  jam  etenim  non  multa  tempore  super- 

mes.  »  His  dictis  somnum  et  visio  pariter  nbic- 

niQt.  Nec  mora  fratribus  ad  se  vocatis  quse  viderat, 

qua  aadierat  per  ordinem  pandit,  se  divinitus  sa- 

natam  insinaat,  rhedam  instruit,  cum  qua  cum  suis 

eopiisprovehatur,  ad  Majus  Monasterium  venit;  quae 

secum  detulit  scilicet  viginti  quinquo  millia  solido- 

niiB,  et  vasa  argentea  octo,  equos  etiam  in  quibus 

Tenerat,  Patri  monastorii  assignat.  Inde  misericor- 

ditm  supplex  exorat,  aditum  humiliter  precatur, 

Bihil  sibi  laxari  permittit  quominus  universam  ex-  ^ 

pleatsatisfactionisdiscipIinam.Diespaucifluxerunt, 

etecce  iterum  lecto  prosternitur;  cumquc  expleto 

^crs  anctionis  mysterio  cruccm  Dominicam  ado- 

ftfet  vidit  diabolum  prope  assistere.  Respicicns 

SQtem  ex  adverso;  sollicitis  perquirebat  oculis,  si 

forte  protectores  suos,  quos  antea  viderat,  etiam 

oanc  videret :  nec  prius  salutiferum  crucis  vcxillum 

ab  ejos  mauibas  avellere  poluerunt,  quam  beatos 

pttronoB  8U0S  ad  sui  custodiam  venisse  gloriaretur. 

Qaomm  confisos  prsesentia,  ad  diabolum  conver- 

sQs:  •  Eo,  inquit,  cruenta  bestia,  protectores  ha- 

heo  coDtra  te.  Adest  Martinus  signipotens,  adost  ct 


P&terBenedictus,non  timeo  quid  faciat  mihi  homo.» 
His  dictis  in  sanctorum  qui  advenerant  manibus 
vullu  alacri  animam  expiravit ,  sicque  divinitus 
ostensum  ost  quanta  sit  apud  Deum  multorum  inno- 
centia,  apud  quem  tanta  est  peccatorum  poeniten- 
tia. 

12.  Fulco  comnes,  iturus  Hicrosolymam,  infesto 
Pcntecostes  venit  Turonos,  ut  ei  archiepiscopus 
sacrce  crucis  signum  pro  more  tantae  peregrinatio- 
nis  imponeret.  Quofacto,  cumpost  missarum  soIem< 
nia  commilitones  et  participes  mensuesusepreesto- 
laretur,  ad  fcnestras  aulue,  quse  Majus  Monasterium 
rcspiciebant,  cum  duobus  presbytcrissesecomita- 
turis  stabat,  nescio  quid  sccretum  confabulans,  cum 
ecce  respiciens  videt  primam  [/1  pinnam]  Majoris 
Monasterii  flammis  nimiis  ita  succcnsam  ao  si 
funditus  comburcretur.  Quo  visu  exteiTitus  :  «  En 
inquit,  Majus  Monasterium  incendio  concrematur 
Videtis,  ait,  qualis  flamma  jam  in  superioribus  do- 
minatur?  »  Viden'es  presbyteri  condolent  pariter 
et  mirantur.  Nec  mora,  vocatos  de  militibus  suis 
nonnullos,  concito  cursu  j ubet  ire  illo,  et  sibi  renan  - 
tiare  quid  ibi  fuerit.  Ascensis  equis  illi  properant, 
Mcgus  Monasterium  veuiunt,  inquiruntdeigne,  nec 
etiam  menlionem  reperiunt.  Gomes  illos  prsestola- 
tur.  Quibus  rcgrcssis,  nihilque  tale  se  vel  vidisse 
rcnuntiantibus,  sollicitus  comes  cum  presbyteris 
suis^de  visione  tractabat.  Cui  unus  eorum  ait  : 
«  Dominc,  digna  satis  visio  pro  ncgotio  quod  coepi- 
stis,  pro  solomnitate  praesenti,  pro  loci  reverentia 
in  quo  apparuit  vobis,  divinitus  ostensa  est.  Nam 
ct  vos,  Spiritu  sancto  inspirante,  Dominicum  signum 
vobis  hodie  imposuistis,  et  ipse  spiritus  sanctus 
hodierna  die  supcr  apostolos  in  igne  descendit,  et 
locus  Majoris  Monasterii  dignus  est  in  quo  se  de- 
monstretdescendere,  quem  lantus  conventuseodem 
Spiritu  inflammatus  cohabitat.  »  Placuit  viro  illu- 
stri  digna  dignae  visionis  interpretatio,  nec  moratus 
in  crastino  eo  venit,  visiohem  conventui  refert, 
fratrem  se  et  participem  beneficii  rogat  effici,  ip- 
sumque  locum  et  ejus  incolus  condigna  reverentia 
deinceps  habuit. 

13.  Aeris  siccitate  terrae  sterilitas  imminebat, 
corporumquo  ineequalitas  pestem  robus  minatur 
humanis.  Conventus  igitur  majoris  Monasterii,  nudi 
pedes  deferentes  pignora  sanctorum,  ad  tumu- 
lum  beati  Martini  processionem  'pro  clade  immi- 
nenti  fecerunt,  ibique  celebrata  missa,  cum  jam 
regredi  vellent,  corpus  beati  Corontini,  quod  secum 
detulerant,  volenteslevare,  moverepenitus  nequive- 
runt.  Attentabaut  plurimi,  sed  labor  cassusnihilo- 
minus  frustrabatur.  Tum  mceror  ingens  et  luctus 
omnium,  quippe  qui  beneficia  potituri  advenerant, 
damno  irreparabili  multabantur.  Cum  ecce  senior 
quidam  Hilidebrandus  nomine,  baculo  quem  dex- 
tra  gestabat,  feretrum  percutiens,  ait  ad  sanctum : 
u  EiaBrito,Brito,  novimuscertoBritannorumsuper- 
biam,  et  en  credo,  Martini  ct  Bricii  tumbas  oemu- 
laris  aureas,  eo  quod  tua  vilis  et  lignea  sit.  Nuno 


415 


APPENDIX  AD  B.  BARTHOLOMiEUM 


I 


igitur  socurus  nobiscum  revertere,  ct  te,  sicut  isti 
sunt,  auro  vestiemus.  »  His  dietis,  nd  bajulos  fe- 
retri  conversus :  «  Supponite,  inquil,  humeros 
oneri,  in  nomine  Domini  nihil  haesitnntes.  »  Quibus 
jussn  focessentibus,  in  summa  facilitate  sanclum 
levaverunt,  nnliphonaque  imposita,  post  moerorem 
Isetitia  pcrfusi  ad  propria  redieruni. 

14.  Laicus  in  codem  coenobio  convorsus  psalmos 
addidicit,  et  per  aonos  quinquaginta  in  ipso  mo- 
nasterio  religiose  conversatus  nunquam  ad  cellas 
exteriores  exire  ad  manondum  voluit.  Jacebat  au- 
tem  in  ecclesia  luminaria  concinnans,  vcrrcnsque 

"pavimenla,  parietes  extcrgens,  ct  quibuscunque 
sanctis  ministeriis  poterat ,  sedulus  insistebat : 
psalterium  ex  ordine  quotidie  decantabat,  post 
Matutinos  nunquam  quieli  lcctuli  indulgebat.  Sed 
cum  nimia  eum  lassitudo  compulisset,  nd  locum 
refugii  integer  habitu  sanctorum  nocessitati  cor- 
pusculum  admittebat.  Advenerat  igitur  beati  Mar- 
tini  sacra  solemnitas,  qua,  peractis  Mntutinorum 
solemniis,  cseteri  fratres  requi&i,gratia  ad  lectulos 
redierunt.  IHe  autem  cum  privatis  orationibus  et 
genuum  flexionibus  scsc  fatigasset,  ad  memorotum 
refugii  loeum  seccssit;  cumquc  levi  somno,  ut  ma- 
tutinis  horis  fieri  solet,  parum  raperctur,  ecce  duie 
personse  venerando  habitu,  proeclara  facie  fulgentes, 
coram  altari  astiterunt;  dixitque  altcr  ad  alterum: 
M  Domnus  gloriosus  Martinus  beato  huic  loco  pro 
reverentia  solemnitatis  hujus  suam  hodio  exhibebit 
praesentiam,  fratrem  etiam  istum  qui  nos  audit, 
quia  oi  non  mediocriter  dovotus  exslitit,  dio  cra- 
slina  educijubet  e  corpore.  Ka  propter  ipso  etium 
audionte  htec  ex  industria  loquor,  quatenus  tantse 
necessitotis  hora  tam  propinqua  eum  paratum 
inveniat.  »  His  dictis  visio  disparuit,  somnusque 
recessit.  QuuiC  iilo  oxilus  horam  ultimam,  tam  de 
vicino  imminentem,  sollicitis  et  formidolosis  ora- 
tionibus  exspectat.  Mane  autcm  facto,  frater 
abbati  quaa  vidcrat  quaeque  audicrat  suggerit; 
ille  vero  ut  somnium  parvi  pendens,  non  adhiben- 
dam  somniis  fidem.  Imperattamensuperlicentiam, 
ut  inungatur.  Quo  faclo,  Dominicis  etiam  munitus 
mysteriis,  sanus  et  incolumis  cum  Cicleris  in  con- 
ventu  versatus,  nocte  insecuta,  circa  Laudes  viribus 
corporis  coepit  repenle  destitui;  nec  jam  valens 
subsistere,  ad  manus  in  cellam  inPirmorum  deduci- 
tur.  Mane  advenicn  e,  pro  bona  iterum  dovotione 
Dominici  corporis  el  sanguinis  sacramenta  percepit, 
ubi,  cum  post  sanguinem  vinum  ebibisset,  inter 
manus  sese  bajulantium  exspiravit.  Ita  Martinus 
in  sua  festivitate  sibi  devotum  assumpsit,  ita  Ghri- 
stusiprsecedentis  gratiae  donum  subsequenti  gloria 
romuneravit.  Amon. 

15.  Dicamus  etiam  quoddam  miraculum  quod 
nostris  tomporibus,  divina  operante  clementia 
evenisse  non  dubitamus.  Duo  ex  monachis  Beati 
Martini  Majoris  Monasterii,  Junianus  sacerdos  Ca- 
lumnensis,  et  Burgardus  praepositus  Litinensis, 
venientes  de  lobedientiis  suis  navigio,  secumque 


A  fercntes  ccntum  quadraginta  alausas,  quas 
runt  ad  opus  refectionis  fratrum,  tendebantqi 
veniread  MajusMonasterium.  Gumque  venist 
quemdam  locum  valdc  periculosum,ubi aliquii 
pter  cxclusas  et  molendina,  quse  inibi  ai 
abundant,  vix  illsesus  iter  suum  valeat  pei 
tutum;  monachi  solliciti,  causa  vitandi  peric 
prseccporunt  famulis  suisut  in  navicula  remaa 
ct  diligenter  eam  gubernare  certarent.  lU 
accipientos  navigalem  funem,  descenderunt 
ram,  ut  valide  trahentes  citius  transvolare  n 
gium  possent.  Sed  callidus  hostis,  qui  nui 
quiescit  omnibus  adversari  bonis,  aliquai 
propositum  illorum  pcrturbavit,  nontamenai 
num  ct  contumcliam  insorum,   sod  ad  laac 

3  giorinm  nominis  Domini  nostri  Jesu  Ghristi 
cum  famuli  recto  regimine  sulcantes  undas 
rassent  illamaugustam  transiro  portam,  ctUK 
peragentes  juxta  littus  viamsuam  extenso  fdi 
titer  uaviculam  suam  traxisscnt,  mirabile 
mox  quasi  incisus  rumpitur  funis.Quodpersc 
tes  famuli,  et  mortem  sibi  iminere  vidente 
hi^erentos  manibustabulis  molendinornm  evas 
Nuvis  quippe  slatini  mergitur,  non  ut  aqua  i 
rctur,  sicut  solot  fieri;  sed,  quod  magis  perieu 
os(,  puppi  et  prora  deorsum  conversis  in  t€ 
rcsupina  ca)pitfluctuarc  inundis.  Magnavoci 
hcec  clamantibus  monachis  : «  Obeate  Fateri 
Murtine,  sanctis  prccibus  et  merilis  tuis 
pisces  in  ilia  naviquos  ferebamus  nostris  f) 

Q  servis  tuis. »  Postquam  er^^o  navicula  diu  afa 
tluminis  depulsa  natitavit ,  monachi  et 
non  credentes  noquc  sperantes  quid({uam  fu 
remansisse  in  ea,  tandem  magno  cum  laboi 
traxerunt  ad  terram.  (iumque  convorliss 
erexisscnt  puppim  sursum,  quse  diu  resupino 
verat,  viderunt  pisces  suos  immotos  et  sal 
ita  ordinatim  sicut  coIlocHverant  positos,  nul 
illorum  omnium  quos  fratribus  Majoris  Mon 
destinoverant,  in  aqua  periclitnvit.  Trigintaq 
pisces  quos  separatim  posuerant,  ut  capton 
hujusmodi  hominibus  largirentur,  illi  cecide 
aquam  et  perierunt ;  spolia  quoque  famulor 
fiumine  demersa  sunt,  liber  vero  mouachoi 
est  Breviarium,  ita  illsesus  permansit  si 
pisees  fratrum.  Quod  videntes  monaehi  et  ] 
et  omncs  qui  aderant,  gaudiomagno  repleti  | 
caverunt  Deum,  qui  nunquam  deseruit  spc 
inse,  quinon  solumvoces  exauditfidelium« 
clamantium  ad  se,  verumetiam  desiderium< 
ctum  cordis  eorum  sicut  in  quodam  locc 
pheta  testatur :  «  Desiderium  pauperum  ex 
Dominus,  prseparntiones  cordis  eorum  audi 
ris  tua.  » 

16.  Quia  sicut  Scriptura  dicit :  »  Secreluir 
abscondere  bonum  est,  opera  autem  Dei  n 
stare  atque  confiteri  honorificum  est;  »  uti 
cognovimus  quamdam  visionem  scripto  reli 
posteris  nostris,  quam  divina  elementia  ! 


417 


DE  REBUS  IN  MAJORl  MONAST.  SJEC.  XI. 


418 


tcniporibus  apud  Mojus  Monasierium  revclnre  di- 

gnata  est.  Quondam  enim  quidam  monaphus  Ma- 

joris  Monaslerii,  vii*  boni  testimonii^Oddo  nomine, 

praepositus  de  Sancla  Gcmma ,  cum  persensisset 

in  loeo  obedientiae  suse  se  mortali  innrmitatc  cor- 

reptum,  quantocius  ad  Majus   Mounslcrium  de- 

ferri  prsecepit.  Cumqiie  in  domo  inflrmorum  fratrum 

posituB  esset,  aliquantulum  in  infirmitate  sua  oxa- 

miuatus,  ad  ultimum  universas  carnis  viam  coepit 

ingi*edi.  Hoc  autem  cognito  a  priore,  qui,  jnm  ad- 

vesperacente  die,  gratia  perscrutandi  qualitatem 

snae  infirmitatis  illum  visitavcrct,   finito  Comple- 

torio  significavit  tribus  fratribus  ut  ad  illum  custo- 

dieadum,  sicut  mos  est  ilius  ecclesia^,  postqunm  ita 

tit  proximus  morti,  venirent,  et  totam  noclem  circa 

eum  in  psalmisetoratiouibusexpcndcrent.  Fratri- 

bus  igitur  obedientibus  sine  mora  signo  ))rioris, 

festinanter  venerunt  in  domum  iniirmorum^et  circa 

fratrem  in  extrcmis  positum  residentcs,  ferc  usque 

ad  medium  noctis  in  psalmis  ct  orationibus  perstitc- 

runt.Cumque  jam  hora  propinqua  esset  in  qua  fra- 

tres  [utj  ad  Matutinos  surgant  udmonori  solent,  ecco 

unus  ex  tribus  fratribus  quos  supra  mcmoravimus, 

Gergonius  nomine,aperlis  ocuUs,noii  pcr  visionem 

aspiciens  sursum  iu  dircclum,  vidit  qunmdam  avem 

speciosam  nimis  in  columba3  specic  cx  toto  ulbam, 

per  radium  cujusdam  splendoris  ma^ni  venicnlem 

super  fratrem  inOrmum  et  morti  proximum  ;  coepit- 

que  supra  pectus  ejus  volitQre  et volitando  illum  cir- 

cuirc.  Scd  anlequam  illa  avis  advolaret,  frater  in- 

iirmus  gi*aviter  anxiabatur,  et  mortis  stimulis  ni- 

nium  urebatur;  ubi  vero  advenit,  pacatum  illum  et 

qaietum  cito  reddidil,  ncquo  poslea  tantos  planctus 

tamque  graves  anhelitus  emisit.Cumquo  nliquandiu 

illum  circuisscl,et  super  pectus  ipsius  vicissim  vo- 

litasset,   pariter  et  fratcr  suum   Domino  spiritum 

reddidit,  et  avis  qua  via  descenderat,   ascendit. 

Nuili  hoc  incredibile  videatur,  sed  Dei  operibus  fi- 

''em  rectam  adhibeamus,  et  illi  assidue  gratcs  de- 

bitas  rcddamus,  qui  scmper  suos  consolatione  pia 

^'8itat,etin  se  seperantibus  gnudia  coelcstia  largitur 

^  praeparat. 

47.  Vir  vencrabilis,  simul  et  prjepositus  et  ar- 

^hidiaconus  Claromontensis  ccclesiiX),  ad  fcstum 

heati  Martini  quotannis  veniro  consueverat,  pari  - 

^erque  Majoris  Monasterii  ccenobium  visitare.  Qui 

ciim  inibi  multam  religionem  fervere  conspiceret, 

pio  conversationis  dosidcrio  est  accensus.  Aliquando 

igitur  de  more  ad  sancli  Martini  festum  venturus 

UkesauroB  suos  et vestcs  olosericas,  multamque  divi- 

^rum  supellectilem  socum  nlTerri  fecit.  Cum  igitur 

^tanocte  et  die  solcmnitatis  sacris  ofliciis  devotus 

uilerfuisfcc?,  in  comitatu  suo  recedit  ad  hospitium, 

^cinter  rcnfabulandum  post  epulas  ait  suis:  «  Vo- 

biscra^iuo  delabore  quiescentibus,  ipsosoluspau- 

lisjieregrediar,adprandium  reversurus;nihil  igilur 


A  de  mc  fueritis  solliciti,  sed  parate  nobis- » Mane  igi- 
turfacto,  induens  sc  vir  nobilis  cujusdnm  servi  sui 
habilu  vilioriad  Majus  Monasterium  venit,  reperto- 
que  abbalc  Guillelmo  i3)  procidit  ad  pedes  ejus,  et 
pro  amore  Christi  et  benti  Marlini  monachatum  sibi 
concedi  cxorat:  cujus  humilem  suppliccmque  peti- 
tionem  pio  abbasattendensintuitu,  benigne  conce- 
dil  quod  ille  humiliter  precatur.  Inde  nd  suos  regre- 
ditur,  mirantibus  nimirum  cunctisquomodovclqua- 
liter  in  tali  hnbitu  processisset. Resumptis  vestibus, 
dissimulato  vo!o,tota  dies  ilia  in  lo^titia  agitur.  De- 
nique  vidct  in  crastino  suum  iter  parari,  quasi  ad 
patriam  rcditurus.  Ducibus  autem  comitatus  mandat 
sccreto  ut,  cum  ventum  primum  fucritad  Majus  Mo- 
nasterium  di  vertant  gressum.  Itaque  oratione  prius 

B  cclcljratn,  se  poscit  ad  abbalem  deduci.  Cui  abbas 
assurgens  ( jnm  enim,  fama  praeconante,  quis  esset 
audierat),  in  osculo  pacis  gaudens  excipit  illum.  Ro- 
gat  etiam,pro  consuctudine  ct  hospitalitatis  gratia, 
ut  lnl)orem  itincris  sui  i})idem  quiesccndo  rclevet, 
nededigneturl)eneficiumdomussuscipcre,cuisacer 
Martinus  et  expensas  providet,  et  cxpendendi  volun- 
tntem  largitur.  Tum  ille  :  «  Domine,  inquit ,  non 
dcdignor  aiit  respuo  benclicium  beati  Martini  et 
vestrum;  me  enim  in  monachum  suscepistis,  ct  ad 
hoc  hodie  veni.  >*Mirari  abbas  se  illum  eatcnus  non 
vidisse.  Ille  e  contra :  «  Non ,  ait,  meministis  vos 
horiquemdam  pauperem  clcricum  in  taliettali  ha- 
bitu  recepisse  in  monachum? — Hoc,  inquitabbas, 
rccordor.  —  Ego,  ait,  flle  sum.  Jam  nunc,  siplacet, 

C  mo  et  mea  suscipite;  de  his  qui  mecum  sunt  si  quis 
eodem  vitoe  desiderio  taclus  est,  precor  ut  pro  Deo 
mecum  suscipiatur.  »  Gaudet  abbas,  clerici  con- 
tristuntur.  Duo  tamen  ex  eis,  csetcris  cum  luctu 
abcuntibus,  remanserunt.  Factus  igitur  monachus, 
quo  sublimior  in  s%cuIo  fucrat,  eo  se  exhibuit  hu- 
miliorem.  Postnon  multum  temporis  sacrista  efflei- 
cilur,attributisei  sociisbonse  vita)  supereoutdece- 
bat  sollicitis  :  at  ille,  magis  magisque  in  Deum 
proficiens,  secum  coepit  tractare  qualiter  omnibus 
fratribus  ita  deserviret  ut  omnes  lateret.  Denique 
noclurnis  horis  cum  cseteri  quieti  concederent,  ipse 
clam  cunctis  aquam  hauriebat  et  lavatorium  imple- 
bat.  IIoc  cum  multo  tempore  jam  fecissct,  Omnium 

j)  Sanctorum  advenit  solemnitas:  csetcris  itaquepost 
Matutinos  ad  lectos  redeuntibus,ipse  operi  assueto 
succedit.  Quo  expleto  de  more,  redit  in  oratorium, 
incumbit  orationi.  Et  ecce  ex  ea  parte  ecclesise  qua 
beati  Martini  leetus  habetur,  audit  immensee  multi- 
tudinis  dulcissimas  voces.  Erigensautem  caput  vidit 
tres  pcrsonas  poutificalibus  infulis  decoratas,  qua- 
rum  qui  medius  erat  et  honore  et  vultu  videbaturcss*- 
teris  prijecminere;  deinde  abbates  multos  ac  mona- 
choru  m  infmitas  catervas,omnes  Isetos  et  dulci  melo- 
diajubilantes.lncipitinterimillearchiepiscopus^l, 
Conccdo  nohis;  dictoque  et  repetito  i^,  complet  ordi- 


(3)  Hic  ab  anno  1104  monasterio  preefuit  usque  ad  annum  1124.  Dicebatur  Guillelmus  de  Com* 
J^onio, 


419 


BERNARDI  COMITIS  BISULDUNENSIS 


420 


nem.Secundo  agitur  pro  defunctis. Tertio  pro  illius  A  bulabanl;  abbatcs  ipsius  loci,  et  deinde  monachot,  • 


loci  congregalione.Incipit  illearchiepiscopus  Anti- 
phonam:  Civitalem  istam  tu  circumda^  Dominc.  Ei 
subjungit  i^,  Fiat  pax  in  virtute  tua;  et  Collectam : 
Deus  qui  renuntiantihus  sobcuIo  mansionem  paras  in 
coelo,  dilata  hujussanctae  congregationis  temporale 
hahitaculum  coelestihus  honis,  ut  fraterna  teneantur 
compagine  charitatis  unanimes:  continentioe  prcDce- 
pta  custodiant  sohrii :  simplices  et  queti  grutisdatam 
sihi gratiam  fuisse  agnoscant :  concordet  illorum  vita 
cum  nominCy  protessio  scntialurin  opere.  Per  Domi- 
num  nostrum^  etc.  Quibus  expletis,  bcata  illa  et  glo- 
riosa  processio  qua  venorat  redire  caspit.  llle  autem 
curiosius  intuens,  nonnullos  quos  noverat  obiisse 
recognoscens,  alloquitur  illos,  inquirens  qui  hi  es- 


qui  Martini  mcritis  sui  laboris  fructibuR  non  pama 
fruebnntur  eoque  incedere  eos  ordine  quo  ad  Chri- 
stum  migraverant.  ProGterentur  abbafem  etiaa 
Odonem  (4),  qui  tunc  loco  pra^erat,  eodem  anno  ai 
suam  societatem  accersendum  denunciant.  Refeiv- 
bant  etiam  quod  beatus  Martinus  cum  ipsa  proees» 
sione  cum  suo  illo,  ut  scmpcr,  frequentissimo  dit- 
cipulorsm  sanctissimoque  comitatu  ipsum  moni- 
stcrium  seepissime  frequentaret.  His  auditis ,  Tir 
venerandus  quosdam  de  sociis  excitare  fostinil, 
Guarnerium  scilicet  ejusdem  loci  postea  abbatem,et 
nonnullos  ex  aliis,  qui  a  somno  exciti  et  vocescaa- 
tantium  audierunt,  et  aliquos  de  novissimis  ipsim 
proccssionis  videre  meruerunt.  Quam  beatam  pubh 


\ 


sent.  At  ilii  Martinum  cssc  qui  medius  incedcbat  epi-  B  mus,  quamque  mundam  viri  conscientiam,  cui  adbos 
scoporum,quiutmeritisitavuItuseminentiapr8ecel-  vivenli  in  corpore  prsestitum  et  Martini  gloriaa 
lebat;  Fulgentium  atque  Corentinum,  qui  ei  obam*      et  sanctorum  eum  comitantium  contemplaril 

(4)  Guillelmo  supra  laudato  successit  ad  annum  1137. 


ANNO   DOMINI   MLXXXV 

BERIVARDLS 

COMES  BISULDUNKNSIS 


^ 


BERNARDI    GOHITIS 

EPISTOLA  AD  BERNARDUM  ABBATEM  MA5SILIENSEM 

kd  eliminandam  ex  Ritipullensi  monasierio  simoniam,  orat  ut  illud  per  suos  monachos 

regendum  susclpiat. 

(D.  Marten.  Ampl.  CoIIect.,  1,  473.) 


Dommo  B.  Massilicnsium  venerabili  abbati  om- 
nique  sanctoe  congregationi  sub  ejus  custodia 
Cbristo  militanti  Bernardus  comes  Disuldunensium 
fidelem  in  Domino...  et  cocloste  consequi  bravium. 

Quoniam  quidquid  a  me  mihiquo  stecularibus  vi- 
delicet  hominibus  in  hoc  saeculo  nequam  digne  de- 
voteve  agitur,  spiritualium  virorum  precibus  impe- 
tratum  non  ambigo.  Idcirco  arbitratu  meo  illisexisti- 
mo  referendum,quibus  intercessoribus  jure  creditur 
adeptum,  quatenus  illorum  gratiarum  actione  ac 
providentissima  cura  obtineat  rectitudinis  statum 
quod  ab  immeritis  fuerit  inchoalum.Quapropter  no- 
verit  vestra  pia  sollicitudo ,  locum  Dei  Genitricis 
Mari»  HivipolIentis(l)cQenobiIi,qui,a  temporedom- 

(1)  Rivipullense  monasterium,  Gallice  Ripouille^ 
insigne  ordinis  S.  Benedicti  in  dioocesi  Ausonensi, 
gnno  888  a  Wifrido  comite  Barcinonensi  condi- 


C  ni  Olivae  (2)  pontificis  a  Simoniacis  male  possessas, 
turpibus  succubuerat  qusestibus,  cjusdem  Dei  Ge- 
nitriris  auxilio,  tamque  vestro  quam  ceeterorum,  ut 
crcdo,  fldclium  obtcntu,  mc  ab  omni  hsereticse  pra- 
vitatis  conlagio  cmundasse;  illumque  pseudoabba- 
tem  Mironem,  qui  post  inlcrdictum  sedis  apostolicae 
ejusdcm  regimen  conatus  est  simoniace  obtinerei 
domni  Guifrcdi  archiepiscopi,  nccnon  Berengarii 
Gerundensis  episcopi,  ac  Guillelmi  Ausonensis  pi9- 
sulis  adjutorio,  cum  suis  satellitibus  universis  a  loco 
et  regimine,  sine  ullo  restilutionis  respectu  expu- 
lisse;  quo  depulso  cumqua^rerem  qualiter  vel  quo 
ordinc  ab  illo  sancto  loco  omnem  hsereticum  amJbi- 
tum  de  coitero  prsecavere  possem,  id  mihi  a  meis 

tum  est. 

(2)  HicOliva  siveOliba  episcopus  fuit  Ausonensis 
et  abbas  Rivipullensis,  atque  etiam  CoxanensiSy  fint- 


421 


DIPLOMA. 


422 


magnaiibu8,etpr8ecipue ab  hoc  archidiacono  suisque  A 

sodulibus  suggestura  esl,  ulvesli\e  doiiiinationi  ve- 

strisquc  iaslilutis  illum  subjicerc  non  refugerem,  si 

a  pervcrsis machinationibus haLMeticonim  deinre|iS 

haberi  veliem  immunem,  Quod  ipsum  cum  Dei  Ge- 

nitricis  aroore,  tum  vestri,  mi  dorninc  abbas,  vcne- 

raudi  nominis  inmetransfusadignilate,  nequaqunm 

difficile  visum  cst  quin  stalim  justo  eorum  consilio 

annuorem,  eosdemque  ad  vos  confeslim  mitlercm; 

quo  eisdem  convoearemini  nunciis,  quibus  ad  id 

agendum  usus  sum  consiliaiiis,  elqnod  eorumlin- 

guis,  hoc  idem  meistestarer  liltcris.Undc  volo  vos 

nossCfSiid  vestrsenon  distulerint  mora3,mopr(epa- 

ratum  csse  illud  de  quo  agitur  cocnobium  vestru3 

8ubsedei*e  ditioni,  et  serie  sci  iptura^  a  vobis  con- 

fectae  propria  manuDeo  sanctoque  Victori  lirmare, 

nt  nunquam  a  reliquo  sit  abbas  nisi  quem  vol)is, 

domne  B.,  vestrisquo  successoribus  ex  consulta  Mns- 

siliensis  collegii  regularitate  eligere  placuerit;  Ijoc 

tantum  ad  praesens  nobis  concesso  nt  domnus  Gir- 

berlus,  cui  omnia  qure  juris  sunt  coenobii  jam  du- 

dum  nota  sunt,  curam   illius  vestro  jussu  piimum 

gerat,  ne  plebs  universa  fiat  minus  religiosa  quam 

convenit,  si  non  licueritllii  hunc  haberequem  quaj- 

rit.Ut  autemomniaquucerga  vosvestrumquelooum 

amc  agendasunt,  melius  qunmhic  sfM-ibi  possunt, 

velocilerfiant,  simul  cumhisnunciis  vos,mi  domne 

5,  cum  nonnullis  vestri  conventus,  non  sine 


B 


domno  Girberlo  celeriterad  meusque....  et  in  om- 
nibus  qua3  ad  stabililalem  hujus  negotii  pettinere 
possuut  requisitis  et  receptis.  Demum  hunc  quem 
volumus...,  student  industria,  sicque  a  vobis  actum 
in  vestros  successorcs  transeat  per  siccula  ventura. 
Ergo  quin  vitiorum  adversatorcs,  cultoresque  vir- 
tulum  fama  prsecurrento  vos  esse  didicimus,  ideo  hoc 
nobile  ccenobium,  quod,  ob  reverentiamtoliusreli- 
gionis  etscientioe,  olim  capulet  specimenuniversse 
esse  meruit  Espei*ifie,Deo  annuente,per  vos  in  statum 
prislinum  cupimus  reparari;  quo,dum  illud  veslri  in- 
slantiaresumpserilhabitamvenerationem,  coronam 
gloiiiea  Filio  ejusdem  Virginis  suscipiatis  auctio- 
rem.  Quod  si  rem  tam  dignam  nec  Dei  amore  di- 
gnati  fuerilis  su8cipere,necesse  erit  nobis  alibi  in- 
quirerecum  quibus  et  per  quos  acerbitatis  nostrae 
virus  possimus  deponere.  Scilis  quid  velimus,  orale 
ut  possimus.  Igitur  totum  et  amplius  quam  quod 
comes  Barchinonensis  decoenobioSanctaB  Mari$e(3) 
Crass£evobisfecit,ogodumHbertatemMnssiliensem 
do  isto  properat  fnccre,  excepto  quod  nec  gladium 
nequc  contum  sinam  vosillicformidnre.  Hajcinfine 
curaviaddere,  utsihoc  renuerct  accipere,  quidquid 
Omnipolens  secusquamopoitucrit,  ibidem  agi  con- 
spexerit,  illud  abhinc  vestrae  et  non  meoe  imputet 
culpoD, qui scit me  haec  veiaci  corde proferre.  Valcat 
sanclitas  veslra  in  Domino. 


ntHMjwae— iw 


aaBdi 


DII  LOMABERNARDI  COMITIS  BiSULDUNENSJS 


nivipiiUensem  abbatiam  monasterio  Massiliensi  S.  Victoris  subjicit, 

(Apud  Marten.  ubi  supva^  p.  475.) 


Innomine  sanctae  et  individuoe  Trinitatis.  Ego 
Bernardus  gratia  Dei  comes  Bisuldunensis  donator 
SDmornnipotenti  Deo  et  S.  Mariassanctoque  Victori 
iflarljfri  de  Massilia,  ac  Bernai  do  abbati  ipsius  mo- 
nosteni,  ct  omnibus  successoribus  ejus  per  hanc 
Qiea;  donationis  scripturam.  Dono  eis  monaslerium 
B.  Mariae  de  Rivopullo,  cumomnibusrebus  qusead 
se  pertinent  et  pertinere  debent,  sub  eo  tenore  ut 
JpseBemarduselsuccessorcseliganlsemperetmit- 
tent  ibi  abbates  qui  servitium  Dei  in  eodem  mona- 
iterio  faciant,et  regulam  S.  Benedictt  ibi  teneant  ei 
^re  facianty  et  obedientes  sin'.  semper  jnomnibus 
tbbates  et  omnis  congregatio  ipsius  monasterii 
Htsailiensi  abbati  praesenti  et  successoribus  ejus,  et 
bocsempeisil  factum  adservitium  Dei,  et  ad  fideli- 
tttem  de  mc  Dernardo  et  succcssorum  meorum,  et 
Qtsedee  saucli  Petri  de  Ausona  et  episcopi  orthodoxi 

fer  Wifredi  comiii:s  Ceritanise,  obiii  i047. 

(8)  CoBnobiom  B.  Mari»  de  Crassa,  olim  de  Or- 
bione  a  proximo  fluvio  et  etiam  de  Novaliis  ab 
imceiia  Talle  diclum,  in  diocesi  Carcasonnensi  a 


ipsiusloci  habeantibi  quodjuste  haberedebent.  Et 
si,  quod  absitl  abbassive  abbates  ibi  electivel  con- 
grcgatio  ejus  regulam  S.  Bcnedicti  non  observaverit, 
et  inobedientes  exstiterint,  Massiliensis  abbas  ibi 
semper  quando  voluerit  voniat,  eteos  ut  corrigan- 
tur  admoncat,  ct  de  malo  adbonum  convertat.  Si 
autem  rcbelles  fuerint,  etadmonitionibus  ejuscre- 
dre  noluerint,  Massiliensisabbas  scmper  poteslaiem 
habeat  ejiciendi  malosct  mitlendi  bonos,etpro  Dei 
amoreetcharitnte  divinaBisuldunensiscomeset  Au- 
soncnsiscpiscopusad  hoc  faciendum  sintilli  adju- 
tores.  Et  hoc  tandiu  firmiler  et  immobiliter  mnneat, 
quandiu  monasterium  S.  Vicloris  regulariter  stcte- 
rit,  et  regulamS.Benedictihabitantesibi  tenuerint. 
Et  non  liceat  mihi  Bernardo  prajfato  comiti,  nec 
ullo  successorum  meorum,hancdonationem  disrum- 
pere  aut  transmutare,  vel  aliquo  modo  minuere.  Et 

Nebridio  obbate  qui  posiea  fuit  archiepiscopus 
Narbonensis,  conditum  fuit  cujus  fundationem  ra- 
tam  habuii  Carolus  Magnus  anno  regni  sui  undeci- 
mo,  id  est  778. 


423 


S.  ANASTASII  MONACHi  ET  EREMITiE. 


424 


hoc  totum  ideo  est  factum  quia  locus  ille  proptcr 
Simoniacos  abbates  pene  absque  religione  et  sino  re- 
gulaS.  Benedicti  manebat;et  ideo  quicumque  adju- 
tores  et  fautores  adhocopus  prsedicto  factum  exsli- 
terint,  et  adjutorium  regulariter  ibi  degentibus  im- 
penderint,  in  primis  benedictionem  a  Deo  accipiant, 
et  omnibus  orationibus  ac  bonis  operibus  quae  in 
prsBlibatomonasterio  factse  fuerint,  siveinmonaste- 
rioMassiliensi  et  (4)Tomerien8i,SanctaBqueMari8e 
Crassse,  sanclique  Cucuphatis  (5)de  Vallense  et  in 
Ausonensi  sede,  sive  in  omnibus  cellis  supradicto- 
rumcQenobiorum,partemetsocielatemhabeant,etin- 
super  seternamrctributionem  acquirant.  Quicunque 
etiam  huic  nostrse  institutioni  contrarii  fuerint,  et 
disrumpere,  instigante  diabolo,  per  aliquam  occa- 
sionem  tantaverint,  iram  Dei  incurrant,  et  omnibus 
sacrilegis  et  in  infernodamnatis  socii  maneant,nisi 
resipuerint  et  ad  satisfactionem  venerint.  Quod  est 

(4)  TomerienseS.  Paulimonaslerium  olim  insigne 
ordinis  S.  Benedicli  indioeccsi  Narbonensi,  inscdem 
episcopalcm  metropolis  Narbonensis  sufTraganeam 
erectum  fuit  a  Joanne  xxii  perseverantibus  nihilo- 
minus  in  eo  monachis,  qui  anno  duntaxat  1615  sse- 
culari  toga  a  Paulo  V  donati  sunt. 

(5)  S.  Cucuphatis  monasterium  inpago  Wallensi 


A  factumv.  Kalondas  Januarii  annoi070  ablncarna- 
tione  Christi,  anno  x  Philippi  regis.  Sig  *|-  num 
Bernardi  comitis  qui  hanc  largitionis  scripturam 
scribere  jussiin  Rivopollentinocapitulocoramora- 
nibus  solito  signo  manibus  propriis  ilrmavi.  -J-  Wil- 
lelmus  gratia  Dei  opiscopus  Ausonensis  ecclesiae  fir- 
mavi.  -j-  Andreas  (6)  abbas  S.  Johannis  firmavi.  f 
Bemardus  levita  et  canonicus  firmavi,  Heribaldns 
sedis  Ausonse  canonicus  firmavi,  Willelmus  primi- 
scrinius  firmavi.  Sig  -j-  num  Raymundi  vicecomitis 
Cardonensis,sig-|-numUdaIardiBornardiy8ig-]-nom 
Petri  Bernardi,  sig  -{•  num  Bernardi  Wifrcdi  de  Por- 
cella,  sig-{-  num  PontiiBlidgarii,sig-]-  num  Arnaldi, 
sig  -j-  nuni  Petri  Adalberti  ,  sig  -f-  num  Uda- 
lardi  Gaudfredi,  ig-t-sauin  GuillelmiBernardiarchi- 

B  diaconi  de  Guardia,  sig  -j-  num  Bcrnardi  Raymundi 
fratris  ejus,  sigf  num  Bernardi  Mironi.  Bernardus 
monachus  qui  hanc  largitionis  scripturam  scripsit. 

exstruxeralLudovicusPius,quodapaganisever8um 
rex  Lotharius  restituit. 

(6)  Hic  abhas  Andreassuscripsit  etiam  annol056 
coventionibus  initis  inter  Haimundum  Berengarii 
comitem  Barcinonensem,  ot  Ermensindem  comitis- 
sam  aviam  ejus. 


ANNO  DOMINI   MLXXXV. 


SANCTUS  ANASTASIUS 


MONACHUS  ET  EREMITA. 


VITA  S^NGTI  ANAS'ASII 

AUCTORE   GALTERO. 

(Apud  (Mabill...  Acta  SS.  ord.  S.  Bened.,    S8Bculi   VI,  parte  11,  png.  ^487,  ex  ms.  codice  ecclesiee  S 

Martini  Doydensis. 


OBSERVATIONES    PRiEVCiE 


1.  Ignotum  huc  usque  in  fastis  benedictinis  san- 
ctumAnastasium  hic  proferimus,  cujus  VitamGal- 
terius,  auctor  nobis  antea  incognitus,  sed  ut  ex 
ipsiusVitse  contextu  palet  gravis,  haud  multo  post 
beati  viri  obitum,  nisi  fallor,  conscripsit.  Hanc  vero 
Vitam  debemus  illustrissimo  Ecclesiie  principi  An- 
tonioPetro/?eW/erHivensium  antisliti,  qui  codicem 
ms.  inquoipsa  habotur,execclesia  paroeciali  Sancti 
Martini  Doydensis  acceptum  humanissimo  cum  uno 
e  nostriscommunicavit,  quamillestatim  exscriptam 
ad  nos  transmisit,  Actis  sanctorum  ordinis  nostri 
inserendam. 


^     2.  Haud  expressit  Vitce  auctor  quis  annus  fuerii^ 
beato  viro  extremus,  nec  aliunde  nobis  suppalunfl^ 
vetera  instrumonta,  ex  ({uibus  is  nobis  innot68calSv> 
quare  invesligandum  est  utrumne  ex  ejus  vitoBcir-  -^ 
cumstantiis  aliquid  lucis  in  hac  rerum  ambage  ha — -^ 
berepossimus.Illsenempecertisalligataetemporibafl^^ 
nd  determinandam  reliquarum  actionum  seriemuaui.^ 
esse  poterunt.  Discimus  itaque  exipsa  Vita  beatunu 
Anastasium  circa  saeculi  hujus  undecimimedium  Inu 
monasterium  Sancti   Michaelis,  in  Periculo  Marie 
dictum,  secessisse,  ee  scilicet  tempore  quo  «bba» 
Bimoniaca  labe  infectus,  cujus  nomen  auctor  reticoit 


4S5 


YITA 


426 


eidem  coenobio  praeerat.  Hoc  autem  anno  circiter  A  nempc  in  Hispaniis  pcrmanserunt,  variis  raonaste- 


iO&8,aut  sequenti,  contigisse  conjicimus  quod,  his 
duobus  anni8,nullus  in  catalogis  aut  veteribus  instru- 
mentis  monasterii  Sancti  Michaelis  abbas  memoratus 
occurrat,  quod  forte  Simonia  notatus  inter  ejusdem 
lociabbateslocum  non  meruerit.  Et  quidem  coeteros 
abbatee,  qui  eidem  monaslerio  hoc  sceculo  prsefue- 
nint,  Simoniaca  peste  tactos  fuisse  nusquam  legi- 
mas.  Scimus  Arturum  Monasterium  Neustriae  pise 
•netorem  Fulconem  quemdam  hoc  biennio  Sancti 
MichaelisabbateminduxissCf  ^ui,  inquit  anno  1059 
Philippi  regiscoronationi  adfuit ;  ex  quo  patet  lianc 
abbatiamdaobasannishaud  vacasse.  Atnonadvertit 
illeauctorFalconemaZ)/>a/ei72  sancti  Michnelis^  qui 
Philippi  inaugurationi  interfuit ,  non  monasterii 
SAnctt  Michaelis  de  Moute,  sed  Sancti  Michaelis  in 
Theorascia  dioecesis  Laudunensis  abbatem  fuisse. 
Quod  certum  est  non  solum  ex  vulgatis  Sancti  Mi- 
chaelisin  Theorasciaabbatum  catalogis,  sed  ctiam 
ex  ipso  coronationis  Philippi  regis  instrumento  apud 
Chesniam  in  Historicis  Franciae,  et  Marlotum  in  me- 
tropoU  Remensi  relato,ubi  diserte  Fulco  abhas  San- 
eti  Miehaelis  Lafi(/<//]e/]Sisappellatur.  Licet  hsec  vox 


riis  de  novo  construendis  aut  certc  veteribus  re- 
staurandis  inlenli ;  quorum  etiam  plerique  ad  cpi- 
scopales  infulas  ovecti  sunt.  At  Anastasius  eo  solum- 
modo  profcclus  fuerat,  ul  Sarracenis  Christi  Evan- 
gelium  nuntiaret ;  hinc  cum  se  incassum  laborare 
adverlisset,  in  Gallias  rcpedavit. 

4.  His  itaquestatutis,  cumex  Vitae  auctore disca- 
mus  Anastasium  cx  Hispania  revorsum  septcnian- 
nos  Cluniaci  ac  trcs  alios  in  solitudinc  transegisse, 
jam  dcccm  annos  supra  1074  habemus;  quibus  si 

n  unum  aut  alterum  ndjiciamus,  quos  in  itineribus  vel 
etiam  in  Hispania  vcrbi  divini  prsedicationi  incum- 
bcns  consumpserit,  conjiciemus  bcatum  virum  an- 
no  circitcr  1086  ad  superos  abiisse,  quem  quidem 
annum,  donec  certiora  occurrant  monumenta,  re- 
tinere  visum  est. 

5.  Hujus  snncti  virinomen  nullum,quod  quidem 
scinmus,  martyrologium  exhibet,  nequidem  Bcnedi- 
ctinum.  Colitur  tamcn  in  ccclesia  parasciali  Sancti 
Martini  Doydensis  {Doydos)^  seu,  uthabet  vitaeauc- 
tor,  DcvotensiSy  indiceccsi  Rivensi  (/?/au.Y),  ubi  in- 
tegrum  ejussacrumcorpus  asservatum  est  ad  sse- 


LaaduoensiSj  nesoimus  quo  casu  e  Philippi  Labbei  C  culumdecimum  sextum,  quoa  furentibus  Calvinia- 


ealamo,  tom.  IX  Conciliorum,  cxciderit. 

3.  Aliam  deprehendimus  temporis  notam  in  bcati 

Anastasii  Vita,repetitam  scilicet  ex  cjus  is  Hispa- 

niam  profectione,  quam  jubente  Gregorio  VII  summo 

pontifice,et  mittente  Hugone  abbate  Cluniacensi,  ab 

eosusceptamfuisse  tcstaturidem  Vitse  auctor.  Hoc 

autemiteranno  circiter  1074  consignamus,  scilicct 

paulopost  Alfonsi  regis  restitutionem,  cum  Grego- 

riusjam  secondum  pontificatus  sui  annum  attigis- 

set.Nonenim  Anastasium  ex  iis  fuisse  censemus, 

quos  postea  sanctus  Hdgo  in  Hispaniam  transmisit, 

Qt  ibi  disciplinam  monasticam   restaurarent.  Isti 


nis  haereticis  dissipatum  osl,  praeter  aliquot  ejus 
particulas  in  scrinio  argenteo  inclusas,  quoe  a  fi- 
delibus  corum  furori  subductre  sunt  et  in  loco  tuto 
rcpositfc.  Il&sabaliquotannis  invisit  illustrissimus 
antistes  Rivensis  supra  laudatus,  suaqueauctoritate 
recognitas  etapprobalus  fideliumvenerationi  exhi- 
beri  permisit.  Haud  procul  ab  eo  vico  visitur  fons 
Sancti  Anastasii  vulgo  nuncupatus  quositim  suam 
vir  sanctusaliquando  cxstinxisse  memoratur.  Fre- 
quentatur  vero  a  vicinis  populis,  quod  ejus  aquse 
haustu  febrium  ardorcs  scdaridicautiir  ;  quod  mul- 
torum  experimento  certum  esse  tradunt. 


INCIPIT  PROLOGUS 


l.OalteriusPetroDovotensis  Ecclesise  subdiacono  D 
^tfratri  ejus  Bernardo,  in  omnibus  prosperitatem, 
61  ad  effectum  perducere  bonam  devotionem.  Co- 
^tis  me,  dum  impensius  instantes  rogatis,  ut  ad 
^dificationem  posterorum  tradam  memoriae  calamo 
Vitain  beati  Anastasii  confessoris.  Et  a  me  sine  dif- 
ficaltate  non  video  posse  sufferri,  nec  mois  viribus 
^mpetitne  vita  sancti  viri  culpa  ingenii  scriptoris   . 
Potius  videatur  atteri  quam  in  majus  celebrari.  Ne 
Uunen  vestrse  petitioni  videar  contraire,  cui,  ctsi 
Pamm  idoneos,   debeo   in  omnibus  obtemperare, 
^od  dlssoadet   aviditas  ingenii,  aggrediar  tutus 
tnasidio  vestrae  jussionis;  otenim  si  quid  sum,  si 
qoidvaleo,  Domino  imputaredebeo.  Preetereacum 
lae  profitear  amicum  veslrum,  non  decef  ut  omit- 
ten,  si  in  aliquo  vobis  quovis  modo  obsequi  pos- 
Hnii;  eamy  u^  qoidam  sapiens  ait :  Amicitia  tantum 


constet  in  potendi  devotionC;  et in  sedula  obsequendi 
voluntate.  Ad  hoc  acoedit  devotio  pura,  quoecogere 
potest,  etsi  absint  omnia  supradicta ,  ut  ad  perficien- 
dumquodpetitisaudacterinsistam.  Dumenimcuram 
hanc  mihi  tanto  opere  indicitis,  postoritatis  aBdifi- 
cationi  consulitis,  dum  ad  laudcm  ct  honoremUei, 
vitam  sancti  conlessoiis  ac  gloriosissimi  Anastasii 
vultis  reserari,  ut  posteris  sit  ad  exemplum,  et  ad 
sanclitatisejusdem  viri  testimoniuin.  Rogo  ergo  et 
obnixe  supplico  ut,  si  quid  iucuriaparum  qusesiero, 
aut  egestato  mei  ingenii  prtetcrmisero,  aut  rescis- 
sione  dignum  superaddidero,  nc  pigeat  lectorem 
addere  quod  perspexerit  addilionedignum,autres- 
cindere  quod  transversi  calami  nota  judicaverit 
corrigendum.  Deniqueexcusare  iiio  poterit  devotio 
petentium,  quae,  utseepcjam  dixi,compulit  audere 
quod  ingenii  diffideutia  dissuaserat. 


Patrol  CXUX 


14 


427 


S.  ANASTASII  MONACHI  ET  EREMIT^ 


4» 


liNCIPIT  YITA  GLORIOSI  ANASTASIl 


Gloriosissimus  Anastasius  confessor  Dci,  Vene-  A  stio  referretur,  etinde  diu  et  multum  disserereat, 


rias  oriundus,  secundum  dignitatem  hujus  mundi  ge- 
nere  clarus  enituit,  patreetmatre  noninfimisortus. 
Qui,  ab  ipsis  cunabulis  baptismatis  unda  regene- 
ratus,  a  primaevo  studiis  litteralibus  a  parentibus 
traditus  est,  in  quibus  ita  curam  adhibuit  ut  tam 
Graecis  quam  Latinis  litteris  omnibus  ad  unguem 
videreturimbutus.  Fuit  igiturclarus  ingenio,doctu8 
eloquio,  ornatus  moribus,  amabilis  omnibus.  ut  fe- 
lices  dicercntur  qui  talem  filium  genuissent.  Sed  quia 
vir  Dci  sapientiam  hujus  mundi  slultitiam  apud  Doum 
esse  in  divinis  codicibus  legerat  •/  Cor  i),  et  ipsam 
VeritateminEvangelio  dicentcmaudicrat:  Nisi  quis 
renuntiavorit  omnibus  qua)  possidet,  non  potcst 
meus  esse  discipulus(Luc.  xiv  ,  33);  ccjopitnonsine 


tandem  sermodirectusestad  abbatem.  Cognovit  vir 
DeiAnastasius  quodabbas  erat  Simoniacus,  et  per 
pecuniam  infinitam  quam  dederat  in  abbatiam  sab- 
intraverat.  Unde  supra  modum  dolens,  et  afQrmaaa 
se  diabolica  fraude  deceptum,  quippe  qui  loeum ido- 
neumsuo  proposito  qusBsierat,  et  in  laqueum  ne- 
fandi  hostis  pene  ceciderat,  recessit  inde,  et  quaiB« 
dam  insulam  ingrecsus  in  ipso  introitu  supradielt 
maris,  in  basilicaquadamDciCenitricis  Mari8B,8(h 
lus  manere  coepit,  jejuniis  vigib'is  et  oratioDiliiM 
vacans. 

4.  Ubi  cumaliquanto  tempore  vita  eximise  con- 
vcrsationis  claruissot,  et  fama  ejus  longe  lateqae 
difTunderetur,  vencrabilis  abbas,  Hugo  nomine,  qai 


divina  gratia  ad  meinoriam  revocare,  et  idemapud  B  Cluniacensi  monasterio  eodem  tempore   praeenity 


se  revolvere,  quiagrave  damnumsuscipercl,  sipro 
terrenis  coelcstia  amitteret,  Haccdiu  rcvolvens,  tan- 
dem  secum  deliberavit  quod  utde  commissis  poeni- 
tentiamageret,  monastico  habitu  sose  committeret. 
Sed  quia  manu  missa  ad  aratrum  turpe  est  retro  rc- 
spicere,  et  tortum  et  inutile  sulcum  facere,  voluit 
sanctus  vir  Anastasius  sese  primum  jejuniis,  vi- 
giliis,  et  orationibus  mMcerare,  ut  sic  probaret,  si, 
susceplo  monachorum  habitu,in  proposito  gradu  per- 
sistere  posset,  ne  resiliret.  Subtraxit  ergo  sibi  pri- 
mum vinum,  in  quo  est  luxuria, quarta  et  sexta  fciia 
coepit  jejunare,  sic  tamen  ut  aliquoties  carnibus  ve- 
sceretur;  orationiel  vigiliis  plerumque  insistebat. 
8.  Cum  vero  hoc  modo  pcr  aliquantulam  tempo- 


ad  revineenda  [/*.  revisenda]  coenobia,  exhortatione 
fratrum,  quiper  diversa  loca  et  longe  remota  Deo 
deserviebant,  cum  multis  fratribus  exivit.  Unde  fa- 
cl\im  est  ut  ad  mare  Britannicum  perveniret;  obi 
audita  vita  et  conversatione  viri  Dei  Anastasii,  misit 
duosdefratribusininsulamadprsedictambasilicao, 
et  mandavit  viro  Dei,  ut  ad  se  gratia  colloquendi 
exiret;  de  cujusonimbona  conversatione  audierat, 
eum  et  vidore  desidcrabat.  Qui  audito  venerabilis 
viriabbatisadvenlu.cum  magno  gaudioexivil;queni 
abbas  honorifice  suscepit,  etde  vitaet  convei^satione 
ejus  studiose  requisivit.  A  quo  cumomnia  audivia- 
set,  et  quomodo  propter  Simoniam  de  loco  in  quo 
habitum  susceperat  exivisset,  votumque  egusintel- 


ris  camem  suam  refrenasset,  etjam  quodammodo  q  lexisset,  ^^avisus  est  valde  super  bonu  conversa- 

**1  *  *i*4  1.1*'l1l*  M     •  *  »  •  %  1*  J««*  V'^  •  *i?A. 


eam  invia  bonipropositi  tcneret,  abjecit  edulia  car- 
nium;  et  ita  maxime  vigiiiis  et  orationibus  coepit  in- 
stare  ut  a  Dominica  in  Dominicam  jejuaarcl.  Sed 
cum  aliquandiu  iterumsesicmanciparet,  sicconfir- 
matus  est  quod  sibi  visus  etiam  ost  firmus  ct  suo 
proposito  sufficiens.  Decrevit  ergo  satisfacere  et 
suumpropositum  perficere.  Derelictis  er^^o  parenti- 
bus,  domo  et  cognatis,  quierens  locumidoneiim,  ubi 
monachorum  susciperet  habitum,nd  mare  Brilanni- 
cumpervenit,  ad  locum,  qui  Portus  Herculis(l}ap- 
pellatur,  qui  et  alionomine,  ad  Montem  sancti  Mi- 
chaelis  in  FericuloMaris  dicilur;  ubi  invcnta  magna 
congregatione  monachorum,  in  omnibus  religioso- 
rum  excepto  quodabbas  perSimoniamsubintrave- 


tione  ejus  ,  et  quibus  inodis  potuit  in  Dei  servitio 
cum  confortavit.  Cumque  per  aliquotdiesdevitaet 
conversatione  Cluuiacensium  fratrumabbas  multom 
refcrret,  virum  Dci  monuit,  et  multum  rogavit  ul 
Cluniacum  sccum  adiret,  ubi  et  votum  suum  com- 
plere  posset,  et  exemplum  bonse  conversationis  cjb* 
teris  fratribus  daret.  Cujuspetitioni  virDei  Anasla- 
sius  acquiescens,  cum  eo  iterarripuit.CumqueClo- 
niacum  venirct,  magnam  dilectionem  et  humilitatis 
familiaritatem  apud  omnes  fratres  habebat ;  omnes 
uuanimiter  (hligebat,  oinnes  enim  in  Dei  servitio 
vitae  suae  exemplo  dirigebat.  Diu  namque  vitammi- 
rabilemduxit,  dumsesedabat  exemplar  bonse  con- 
vorsationis.  Cseteris  enim  fratribus  signo  dato  ad 


rat,  habitum  optatum  suscepit.  Deabbatis  Simonia  j>  refectorium  euntibus,  vir  Dei  ad  orationem  renii* 
vir  Dei  penitus  ignorabat.  Factum  est  autem  post  nebat  et  nocte  quiescentibus  cunctis  surgebat,  ^ 
revolutum  annum,  cum  sederet  cum  quodam  fratre  genufiexo  fere  tota  noctc  orabat,  pane  et  aquacoD- 
(2),  et  post  sermonem  habitum  do  confirmatione  tentus  vivebat,  et  hoc  etiamquasi  inmomentoacci- 
anim8B,do  vita  sanclorum  Patrum  ad  invicem  quDB-      piebat.  Semelinanno  insolitudines  vel  in  prseimpta 


j[lj  Notum  est  omnibus  monasterium  Montis  sancti 
Micnaelis,  seu  de  MonteTumba,  ob  peregrinorum 
frequentiam  celeberrimum. 

(2)  Isvidetur  Robertus  monachus.  S.  Michealis, 
qui  rogante  Anastasio  (fortasse  nostro)  commenta- 


rium  in  Cantica  canticorum  cdidit.  Cujus  operis 
prolongum  et  initia  utriusque  libri,  in  quosdivisoE 
est,  habestom.  I  Analectorum,  pag.  ISB.  Certehoc 
ipso  tempore  uterque  vivebat  in  monasterio  Sancti 
Michaelis. 


429 


VITA 


430 


loca  ad  celebrandasQuadra^esimas  cxibat,  et  tunc  ^ 
orationibus,  jejuniis,  vigiliis,  flexionibussesc  supra 
modum  macerabat. 

5.  Per  idem  tempus  praeceplo  sancti  patris  nostri 

papse  Gregorii  septimi,  et  trina  persuasione  venera- 

bilis  viri  abbatis  sui  tlugonis,  Hispaniam  ad  praedi- 

candum  Sarracenis  ingressus  est.  Ubi  ad  proban- 

dam  certitudinem  fidei  Christianorum,  el  ad  eradi- 

candam  crudelitatis  duritiam  Sarracenorum ,  pcr 

rogumardentem  post  celebrata  missarum  solemnia, 

transirevoluit;  sed  Sarraceni  conditioni  ejus  uolue- 

nint  acquiescerey  videlicct  si  hinc  illsesus  transiret, 

ad  baptismi  gratiam  confugerenl.  Sod  cum  a  cseci- 

tate  et  duritia  cordis  sui  ullo  modo  rcdire  nollent, 

excusso  pulvere  pedum  in  iilos  in  testimonium,  ad 

monasterium  suum  regressus  est.  Factum  est  autem  B 

post  regressionem  ejus,  revoluto  septeunii  fere  spa- 

iio,  ut  venerabilis  abbas  ad  exhortationem  quorum- 

dam  fratrum,  laicorum  ct  nobilium,  in  Aquitaniam 

vellet  exire,  qui  renunliantes  mundo  ad  habitum 

monachorum  volebant  venire.  Unde  factum  est  ut 

virumDei  Anastasium  secum  duceret;  erat  onim  in 

omnibas  divinis  Scripturis  peritus,  et  in  exhoria- 

iione  et  aedificatione  fratrum  validus.  Cumquo  par- 

tem  magnam  AquitaniaB  cxhortando  fratres  pera- 

grassent,  tandem  in  Tolosanum  pagum  pervenerunt, 

nbi  comitem  Appamiee  oppidi  cum  uxore  et  filiis  ad 

conversationem  monastici  ordinis  suscepturi  erant. 

Jam  interim  quoque  instabat  tempus  quo  vir  Dei 

Anastasius  in  solitudinibus  vel  in  prsBruptis  locis 

Qaadragesimam  celebrare  consueverat ;  unde  cum  (3 

maltumsollicitus  esset,etdiesac  noctes  apud  se  tra- 

ctaretytandem  Pyreneos  montes  in  propiiiquis  sitos 

ad  hoc  elegit  idoneos,  ubi  et  Quadragesimas  cole- 

braret,  et  vit»  eremiticse  ad  tempus  vacaret.  Cujus 

precibus  abbas,  quia  baculus  et  quasicolumna  cae- 

terorum  fratrum  erat,  invitus  assensum  praebuit. 

Sed  quia  cognoscebat  constantiam  ejus  in  scrvitio 

Dei,  bonum  votum  nolebat  morari.  Coactus  crgo  et 

trislis  conccssit  quod  petebat.  Cum  vero  ad  iuvicom 

descenderent,  venerabilis  vir  abbas  flens,  et  cum 

laerymis  et  singulUbus  in  collum  cjus  ruens,  admo- 

nebat  ut  sui  memor  esset,  pro  se  et  pro  caeteris  fra- 

tiibus  apud  Deum  interpellaret  et  ad  ultimum  vale- 

dicens,  cum  csetoris  fratribus  ad  monasterium  rc- 

pesBus  est. 


D 


6.  Vir  igitur  Dei  Anastasius,  qui  hoc  solum  de- 
siderabat,  ut  suo  voto  satisfacere  posset,  cum  magno 
gHudio  ad  montes  iter  arripuit;  quibus  cum  appro- 
pioquaret,  et  jam,  nullo  obstaculo  intervenienle,  sin- 
gula  loca  notare  posset ,  montem  altissimum ,  qui 
Abriscola  dicebatur,  ad  habitandum  elegit,  quia  in 
eaparte  qaa  situs  erat,  super  alios  monteseminebat. 
Derelictoergo  quodam  fratre,  qucm  socum  habebat, 
id  radices  montis  inquadam  ecclesia^solus  montem 
•sceiidit,  facto  de  frondibus  satis  angusto  habita- 
eolo,  et  altari  ubi  sacrificium  ofiferret.  Tunc  inter 
aivesassidoasetfrigora  Deo  deserviebatyjejuniis, 
▼i^lils  et  orationibus  multum  iasistebat;  nihil  au- 


lem  ad  victum  nisi  subcinericium  panem  et  aquam 
requirebat,  qu»  tantum  sub  mcnsura,a  fratre  quem 
sub  montc  reliquerat,  accipiebat.  Cum  autem  in  his 
demoraretur  et  vita  ejus  circumqunquc  audiretur, 
coeperunt  multi  adire  eum,  et  multi  ad  eum  conve- 
nire,  ut  verbum  vitae  ab  eo  audirent,  et  vitam  ejus 
quam  mirabiliter  deducebat  cognoscerent,  eumque  a 
quodivino  pabulorefocillabanturtcmporalibus  sus- 
tentarent.  Sed  vir  Dei  nihil  prorsus  ab  eis  ad  usum 
corporisaccipiebat,  invitarif/".,  divitari]  enim  a  po- 
pulo  non  quajrebat;  qui  etiam  de  Evangelio  vivere 
recusabat.  Quidquid  ergo  offerebatur,  per  manus 
quorumdam  fratrum  crogabat  pauperibus  ,  quos 
bonoD  vitoe  cognoscebat,  et  ad  hoc  idoneos  ducebat. 

7.  Scd  inlcr  haec,  cum  soli  Deo  placerc  qusereret 
et  ad  hoc  tolo  mentis  ardoro  flagruret,  antiquus  ille 
hostis  artifex  nocendi,adversarius  humanigcnoris, 
coepit  bonis  ejus  actibus  iuvidere,  et  dio  ac  nocto 
locum  subintrnudi  ad  nocendum  quaerere.Sed  cum 
nihil  omnino  inveniret  quod  in  cjus  actibus  subri- 
pcre  posset,  nullamquc  in  eum  poiestatem  haberet, 
machinabaturquomodo  saltem  do  cclla  eum  expel- 
leret.  Factum  est  ergo,  cum  quadam  die  post  fini- 
tam  orationom  vir  Dei  Anaslasius  cellula  exiret,  et 
extra  cum  duobus  fratribus  qui  ad  eum  convenerant 
sederet,  hostis  antiquus  adfuit,  et  ignem  in  cellam 
ejus  ct  in  altare,  quod  ad  sacrilicium  offerendum 
fecerat,  posuit;  sed  vir  Doi  rcspiciens,cumignem 
vidoret,  insidias  hostis  nefandi  agnovit.  Unde  sur- 
gens  et  usquo  ad  cellam  tendons,  hosti  ut  recederot 
proecepit,  et  signum  crucis  opposuil  igni.  Ad  cujus 
praeccplum  hostis  rocessit,  ct  ad  signum  crucis 
exstinctus  esl  ignis.  Quod  cum  auditum  circum- 
quaquo  referretur,  tunc  maxime  cu'perunt  ad  eum 
indigonae  fere  omnesconvenirc,  etoralioni  ejus  se 
commendare,  do  commissis  etiani  nb  eo  quserere 
poenitentiam ;  fero  enim  per  tricnnium  quo  mansit 
in  eromo,  tot  ad  eum  concurrebant,  quod  plerum- 
que  omnes  montcs  in  circuitu  corcis  resplendero 
videbantur,  qui  ante  cellam  ejus  a  vonientibus  ac- 
cendcbantur.  Saepe  otiam  venientibus  dixerat  se 
essc  indignumad  quemvenirent,  secsse  monachum 
a  quo  poenitenliam  quaerercnt,  ot  non  habere  so 
licentiam  praedicandi,  nec  poenitentcs  suscipiendi ; 
sed  quid  hoc  proderat,  cum  tamen  confestissime 
venirent,  et  lacrymis  et  precibus  oum  ad  prsedican- 
dum  excitarent? 

8.  Scd  cum  Deuslaborcmojus  velletremunerare 
et  ab  orgastulo  curnis  eum  evocare,  ut  major  esset 
corona,  voluit  tomporalem  vitam  ejus  finiriin  obe- 
diontia.  Factum  est  ergo  ut  vir  venorabilis,  abbas 
supradictusChmiaronsis  ecclcsiae,  dcsiderioviden- 
di  fratrem  flagrarot,  cum  quantum  priesentia  eyus 
fratribus  caeteris  praestabat,  quantumque  vita  ejus 
eos  confirmabat,  tantum  Qjusdem  absentiam  reco- 
gnosceret ;  unde  hujusmodi  epistolam  per  manus 
quorumdam  fratrumei  diroxit,  quae  eum  ad  monas- 
terium  fratrum  ceeterorum  revocavit. «  Dilectissimo 
filio  Anastasio,  frater  Hugo  peccator,  salutem^etia. 


431        APP.  AD  VITAM  S.  ANASTASII.  -  DE  INVENT.  CORPORIS  S.  ANASTASII.        432 


B 


beaiam  resurreclionem ,  gloriosam  eleclorum  so-  A 
cietatem.  Miror,  charissime  flli ,  quod  jam  diu  de 
vobis  nihil  audivi,  nullamque  de  voslra  vita  cogni- 
tionem  accepi :  unde  mando  vestrse  dilectioni  ut,  si 
bonum  videtur  vobis,  dcsccndatis  ad  visitandos 
fratres,  ut,  sicut  dixi,  desiderabilis  praesentia  vestra 
corroboret  et  exhortetur  eos  (3)  .  .  .  Bene  valete, 
et  pro  fratribus  orale.  »  Vir  autcm  Dei  Anastasius, 
accepta  epistola  beati  Patris  sui  abbatis,  gavisus 
est  valdc;  et  Deo  gratias  roferebat  quod  eum  digna- 
retur  ad  fratres  suos  revocare. 

9.  Egi^essus  itaque  eremo,  pervenit  usque  ad  lo- 
com,  qui  dicitur,  Ad  Vorum  Corpus  beatt  Antonini 
marlyris ,  qui  alio  nomine  nuncupalur  Fredolas, 
ubi  oum  rogarclur  a  populo  ut  corpus  beati  martyris 
in  locuui  novum  rcponeret,  et  ad  petitionem  eorum 
80  prsepararet,  oblatusest  ci  infirmus,  qui  jam  longo 
tempore  vexabatur  a  febribus;  ipsevoro  cumaqua 
benedicta  quam  sanctilicaverat  eum  aspersissct,  et 
signum  crucis  fronti  ejus  affixissot,  ita  sanus  elTe- 
ctus  est  ac  si  nunquam  infirmitatem  sensissot.  De 
eadem  aqua  benedicta  quoscunque  aspersit,  a  qua- 
cunque  infirmitate  detinebantur  sanitati  restituit. 

10.  Cum  igiLur  de  egressione  ejus  fama  audirelur, 
factus  ost  undique  concursus  populi,  qui  dolebant 
et  plangebant  sc  relinqui  a  tanto  Patre,  in  tribula- 
tione  consolatore,  in  adversis  protectore;  eumque 
lacrymis  et  fletibus  doprecabantur,  ne  eos  derelin- 
queret  quos  fovere  consueverat,  quos  pabulo  divini  q 
verbi  refocillare  non  neglexerat.  Sed  vir  Dei,  cujus 
laboris  merccs  jam  instabal ,  ut  per  obedientiam , 
sicut  supra  diximus,  ejus  accresceret  corona,  re- 
vocanti  se  Patri  suo  abbati  obedire  volebat;  nec  in- 
firmitas  febrium,  qua  graviter  dctinebatur,  eum  ab 
hocrevocare  poterat.  Post  allocutionemergo  divinoB 
•dmonitionis  et  exhortationis  recedens,  pervenit 
usque  ad  locum,  quem  Dcvotas  appellant,  ubi,  jam 
invaiesecnto  infirmitate  febrium ,  coepit  graviter 
segrotare,  in  tantum  ut  hoc  morbo  certus  esset  do 
corporis  sui  resolutione.  Unde  cum  ad  mitigandum 
dolorem,  aliquantulum  rogaretur  quiosccro  et  ad 
refrigerandum  se  balneare,  sibi  abnegavit  uirum- 
que,  subjungens  ctiam  quia,  ex  quo  conversioncm 
monasticam  novcrat,  nullo  balneo  usus  erat,  nec  £) 
etiam  ad  lavandum  pedes  aut  caput  aquam  dedcrat. 
Sui  igitur  stadii  cursu  consummato,  percepturus 
justitisB  coronam  in  consortio  sanctorum ,  mona- 
chus,  ercmita,  et  confessor,  xvii  Kalendas  Novem- 


bris,  migravit  ad  Dominum.  Sacrum  vero  corpus 
ejus  honoriflce  in  basilica  Beati  Marlini  ibidem  cst 
recondilum;  ubi  ad  sanctitatis  ejus  testimonium , 
ad  tumbam  ejus,  oporantc  Deo,  creberrime  mira- 
cula  multa  fiunt.  Sod,  ne  vidcamur  ingerere  fasti- 
dium,  si  per  singula  discurramus,  ex  ordine,  prse- 
termissis  multis,  pauca  concmur  explicare. 

11.  Virgo  qusedam  a  tribus  dsemonibus  possessa 
tenebatur,  qui  in  tantum  eam  vexabant  quod  etiam 
mutam  reddiderant.  Ducta  est  per  multa  sanctorum 
loca,  ut  sanitatem  recuperaret;  etdsemonia  tandem 
responsum  dederunt  quod  ab  obsesso  corpore  non 
egrederentur,  nisiad  corpus  beati  Anastasii  confes- 
soris  supradicll  uoducerenlur.  Qui  ergo  eam  duce- 
bant  dixerunt  intra  so  ubi  inveuirent,  et  requisierunt 
locum  in  quo  sancti  corpus  requiesceret ;  adhuc 
cnim  ignorabalnra  pluribus  quod  de  mundo  nuper 
migrasset.  Cum  ergo  audisscnt  quod  ad  basilicam 
beati  Martini  Devotis  esset  reconditum,  ligatam 
cum  funibus  illuc  deduxerunt.  Quibus  ad  locum 
appopinquantibus ,  da^moncs  vociferantes  clama- 
bant :  Cur  nos  incendis,  Anastasi?  cessa  cruciari, 
et  exibimus ;  cessa  flagellare,  et  ab  obsesso  corpore 
recedemus.Per  multa  corpora  sanctorum  ducli  su- 
mus,  et  a  nullo  sic  flagellati  recessimus ;  tu  solas 
uos  incendis,  tu  solus  cruciaris,  tu  solus  noces  no- 
bis.  Trahenlcs  crgo  cam  oum  manibus  in  ecclesiam 
impulerunt,  et  juxla  tumbam  beati  confessoris  ex- 
tenderunt.  Omnes  autem  qui  aderant  genu  flexo  cum 
lacrymis  deprecabantur  ut  Deus  dignareturosten- 
dere  astantibus  virtutem  suse  clementia;,  et  ad  tes- 
timonium  sanclitatis  sui  confessoris  dignaretnr 
illam  liberare.  Vix  orationem  compleverant,  et  ecce 
dsemones  ab  illa  pueHa  exierunt;  surgens  vero 
recte  loqucbatur,  et  liberatam  se  nihique  mali  per- 
poti  lesfabatur. 

12.  Mulier  etiam,  quae  septem  annis  in  ceecitate 
permanscrat,  cum  illuc  deduceretur  ct  post  per- 
actas  vigilias  noctis  staret  antc  tumbam  sancti  Gon- 
fcssoris,  cum  in  ipsa  celcbratione  Evaugelium  lege- 
i-etur,  visum  recepit.  Quidam  vero  clericus  qai 
phrenesi  laborabat,  nd  eumdem  locum  deductus  est 
calenis  nstrictus  etfunibus,ad  rocuperandam  sani- 
latem.  Hic  quoties  motio  cerebri  sui  accidebat,  si 
quem  arriperc  potcrat,  dentibus  et  unguihus  attre* 
ctabat ;  qui  cuin  tribus  vigiliis  anto  tumbam  beatl 
confessorisdegissct,  sanitatem  recepit,  et  libcrab 
omni  phrenesi  recessil,  nec  postea  aliquid  pristina» 
infirmitatis  sustinuit. 


mwm  AD  WAM  S.  ANAmi 


DE  IIWKNTIOIVK  COnPORIS  S.  ANASTASIl 

18.  Notum,  manifestum  et  certissimum,  seoundum      tini  de  las  DevotaSy  ost  quod  corpus  sancti  AnaslA*' 
relaiionero  fide  dignorum  procerum  loci  sancti  Mai^     sii,  quod  fuit  ignotum  et  inseitum  ubi  jecebaft,  ftiii 

(3)  Hic  desunt  aliquot  verba  quso  legi  non  potuerunt. 


4S3 


S.  ANASTASII  EPISTOLA  AD  GERALDUM  ABBATEM. 


434 


revelaiuiny  vii  Kalendas  Jalii,  permodum  qui  sequi- 
tur.  Fuit  qusedam  raulier  devota  dicti  loci,  quse 
plures  vigilias  inbasilica  Saneti  Martini  faciebat,  et 
vox  de  coelo  sibi  dicebat :  In  loco  ubi  oras,  corpus 
esse  sancti  Anastasii  scias,  et  jacet.  Et  hoc  semel, 
secundo  et  tertio  sibi  indixit.  Propterea  ipsa  secura 
de  revelatione,  indixit  sacerdotibus  et  clericis  ac 
senioribus  dicti  loci  qui,  cum  dovotione  et  fiducia, 
locum  ubi  dixit  profunde  foderunt ;  sed  non  inve- 


A  nerunt.  Et  iterum  vox  de  coelo  eidem  devotad  mu- 
lieri  dixit  quod  foderent  profundius  eumdem  lo- 
cum,  et  sanctum  corpus  invenirent.  Et  ita  factum 
fuit,  et  invenerunt  sanctum  corpus ;  de  cujus  reve- 
lationc  in  supradicto  loco  fuit  magna  solemnitas,  et 
fit  quotidie,  et  de  circumvinicis  locis  ad  eamdem 
solemnitatem  devote  conveniunt,  ad  honorem  et 
decorem  ejusdem  confessoris  el  monachi  magistri 
sancti  Anastasii,  cujus  anima  paradisum  possidet. 


S.   ANASTASII    MONACHI 

EPISTOLA    AD    GERALDUM    ABBATEM. 
De  veritate  eorporia  et  aanguinia  Christi  Domini. 

(Opp.  LanfraDci  edit.  domni  Lucss  D*Acherii,  pag.  21,  in  not.  ad  Vitam  Lanfranci.) 


Domino  Geraloo  abbati  olim  filio,  nunc,  Deo  pro- 
pitio,  venerabili  Patri,  frater  Anastasius,  Domini, 
qai  est,  quod  habnt. 

DecorporeetsanguineDominijussisti,venerande 

Pater,  ut  quidquid  parvitas  mea  seniit,  imo  quod 

credit ,  sanctitati  vestra)  patefaciat  :  haec  breviter 

pro  modulo  mco,  salva  fidei  puritate,accipiat.Crcdo 

sacrosanctum  corpus  Dominicum  quod  in   altari 

quotidie  ex  sacerdolis  oflicio  consecratur ,   omni 

exsecratadabitatione,  veram  ejus  carnem  essc  qu» 

pflssa  est  in  cruce  ;   et  verum  ejus  sanguincm  qui 

mfittavit  ex  latere,  ut  Veritas  ipsa  testatur  :  Caro 

mea,  inquiens,  vere  est  cibus^  et  sanguis  meus  vere 

e»tpoiu8.  Et  quimaaducat  carnemmeam^et  bibit  me- 

nm  saaffuiaem,  inme  maaet  et  ego  ia  eo  (Jban.  vi, 

5i;  Afflf/r.  XXVI,  26;  Marc.  xiv,  22).  Ad  discipulos 

cum  paucm  porrigeret :  Hoc  esl  corpus  meumy  quod 

^orobi8tradetur{Lucxxiiji9).Uisigii\iVyeihuiasce- 

nodi  verbis  Dominicis  fldempraBbens,  sicutnullum 

eorpas  aliad  pronostra  salute  traditum  prsetersuum 

sdo,  ita  ut,pr8Bfatus  sum,  nullam  ejus  aliam  camem 

(pitin  quoe  nata  est  do  Maria  Virgine,  et  resurrexit 

de  sepulcro,  mandacariinremissiouempeccatorum 

credo  :  neque  alium  sanguinem  bibi,  quam  qui  pro- 

&axit  de  ejus  latere  non  dubito.  Qui  vero  autumant 

iQodpoBt  consecrationem  panem  esse  materialiter, 

H  corpus  Domini  flguraliter  tantum,  et  non  veraci- 

ter,  camales  carnaliter  sapientes,  non  parum  con- 

tra  fidem  desipiunf  ,co  quod  magis  suis  corporalibus 

onilis  quam  veritatis  attestationibus  credunt.  Quod 

>Btem  panis  et  caro,  sacramentum,  vel  flgura,  tanta 

<!0Q9eorfltio  dicitur,  non  solum  non  reprobo,  verum 

otiamfidei  ratione  colligens,  catholice  amplector  el 

spprobo.  Panem  namque  orthodoxe  dici  nemo  qui 

probe  sapit  dubitat,  cum  eadem  Voritas  dicat :  Ego 

8VD  paaia  vivuSy  qui  de  cgbJo  descendi.  Et  panis 

fB0m  ego  dedero,earomea  estpro  muadi  vita  {Joaa. 

I     Ti,  51).  Sacranieniam  vero,  quia  sub  carum  specie 


B  visibili  qu8B  vidontur,  secretius  virtute  divina  care 
consecratur,  quatenus  hoc  sit  interius  in  veritate, 
quod  creditur  fldei  virtuto.  Figura  autem,  dum  aliud 
intelligitur  quam  quod  visu  corporali  et  gustu  sen- 
titur.  Quippe  cum  Agnus  Dei  Christus  qui  iu  Patris 
dextera  gloriatur,  quiquejam  non  moritur,  etraors 
illi  ultra  non  dominabitur,  ob  suse  passionis  mcmo- 
riam  in  mysterio  tantee  immolationis  immolatur. 
Ergo  post  fantimystcriiconsecrationem,  sic  veram 
Dominici  corporis  Eucharistiam  me  crodo  sumere, 
ut  tamen  nullo  modo  negem  in  figura  vel  sacramento 
«esse.  Alioquinsi  absque  sacramento,  vel  figura,Dei 
Agnum  dentibus  voi*ari  crederem,  in  magnum,  ut 
ait  Pater  Augustinus,  facinus  incurrerem.  Atqui  eo 

C  uberins  veritate  fruor,  quo  plcnius  flguram,  vel  sa- 
cramentum  inesse,  illustrante  sancto  Spiritu,  in- 
tueor.  Haecitaque,  beatissimc  Pater,qu{B  dico,  quam 
pluribus  sanctorumPatrum  dictis  devotissime  ful- 
cirom,  ni,  fateor,hujus  epistolae  prolixitatem  formi- 
darem.  Tria  solummodo  eximiorum  doctorum  testi- 
monia  inseram ;  quatenus  vobis  satisfaciam  me  vel 
optime  credere,  vel  solerti  vigilantia  et  sagaci  per 
quisitione  hsec  indagasse,  cautaque  intelligentiso 
lance  pensasse.  Beatissimus  namque  Cyprianus  ad 
populum,  in  eo  opere  ubi  de  hoc  sapido  gaudio  lo- 
quitur  :  Hoc  aocipite,  inquit,  in  pane,  quodpepeadit 
ia  Jigno;  et  hoc  accipite  ia  caJice,  quod  manavit  ex 
iatere.  Hso  eadem  verba  et  sensa  egregius  doctor 

D  Augustinus  in  sermonibus  ad  neophytos  locutus  est. 
Sanctus  vero  Ambrosius  in  eo  libro  quem  deSacra- 
mentis  edidit,  ait :  Quia  ipsa  est  caro  Cbristi  ia  sa- 
cramentOf  ei  sanguiSy  quse  in  cruce  pepeadit^  et  fla- 
xit  e  Jatere,  et  quee  ex  VirgiaeMaria  sumpta^  et  aoa 
aJia,  inquit,  sed  ipsa.  Ecce,  Pater  Geralde,  habes 
veracissima  veracissimorum  testimonia.  Si  autem 
te  scire  delectat  quomodo  alii  Patres  nostri  hsec 
eadem  sentientes  concordent ;  quaere  qu»  beatus 
Hilarius  in  octavo  libro  de  Trimitate  commeadat : 


435 


S.  ANSELMUS  LUCENSIS  EPISCOPUS. 


436 


qusQOsaureumpapa  Gregoriusin  Dialogorum  libro 
quarto  confirmat ;  quas  sanctissimus  Cyrillus  cen- 
tum  quinquaginta  qui  in  Epheso  sunt  congregati 
prsedicat  :  quBD  magnus  Leo  papa  in  sermone  sep- 
timi  mensis  disputat ;  qu89  divinoB  legis  intorpres 
Hieronymus  in  expositione  Exodi  pronuntiat ;  quse 
vencrabilis  Beda  in  sermonc  suo  ventilat;  quae 
Paschasius  vir  catholicus  de  eodem  sacramento 
clariiical,  quae  in  libro  de  Verbis  Domini,  quae  in 
expositione  Joannis  evangelistsesermone  vigesimo 
sexto,  qu89  in  Natale  Innocentum,  quae  in  epist,  ad 
Bonifaciumepiscopum,  quaBin  hbro  quarto  de  doc- 
trina  Ghristiana,  et  quae  in  trigesimi  tertii  psalmi 
titulo  proedictus  Pater  .\ngK"'::v'.3  cxaminando  dis- 


A  putat,  disputandoque  cxaminat  :  si  diligenter  quae- 
sieris,  invenies  procul  dubio,  ut  dixi,  omQBS  con- 
cordare,  et  nullatenus  discordare.  Revera  quia  ab 
ubertate  domus  Domini  inebriantur,  nihil  mirum 
si  eadem  sancte  et  pure  mellito  gutture  eructare 
gloriantur.  Cajterum  super  his,  quas  te,  Pater,  ju- 
bente  pro  mea  quantulacunque  facultatula,  poctore 
pleno  fiducia?,  dixi,  humilliter  obsecro  non  mireris, 
si  garrula  Aristotelicorum  vel  Cripsippeorum  ar- 
gumenta  trutinare,  vel  ex  flumine  TuIIianse  elo- 
quentiic  rivulum  ducere,  non  perpendis  :  sed  me- 
mento  quia  simpliciter  fructus  carpimus  in  divin» 
pagin»  hoiiulo,  quorum  radices  gloriose  fixee  sunt 
in  ccbIo.  Valo. 


ANNO   DOMINI  MLXXXV. 


SANCTUS  ANSELilllS 


LUCENSIS  EPISCOPUS. 


NOTITIA  HISTORICA  ET  LITTERARIA. 
(Oudin.,  Comment  de  Seript  eeeles.  II,  7-10.) 


S.  Anselmus  Lucensis  episcopus,  patria  Mantua- 
nus,dequoparce  admodumGuillelmus  Cavusin  His- 
toria  Scriptorum  eccIesiasticorum,eid  annum  lOlli 
pag.  6n.Hicab  Alexandropapasecundo,  anno  1073, 
Lucensis  in  Tuscia  episcopus  factus,  et  ad  Henri- 
cum  regem  ad  confirmationem  impetrandam  missus» 
a  quo  investituramperannulum  etbaculum  pastora- 
lem  accepit.  Mox  vero  faoti  poenitentia  ductus  bacu- 
lum  deposuit,et,abdicato  episcopatu,ad  Cluniacense 
monasterium  secessit,  donec  a  Gregorio  Vll  ad  Ec- 
clesisB  regimen  rovocatus,  anno  1073  episcopale 
munus  repetiit.  Anno  1077  a  Gregorio  ad  Mediola- 
nenses  una  cum  Geraldo  episcopo  Ostiensi  legatus 
est,  ut  eos  EccIesisB  Romanse  uniret.  Annol084  ab 
eodemGregorio,cujus  partes  conlraHenricumimp. 
summo  animi  studio  sempertutatus  est,  vices  legati 
per  Italiam  accepit,  ut  omnes  ab  imperatore  defl- 
cientes  in  EccIesiaB  gremium  reciperet.  Ita  Cavus 
loco  citato.  Vir  sanctitateetdoclrina  clarusscilicet, 
maximus  Grcgorii  VII  summi  pontificis  fautor,  de 
quoBellarminus  et  Labbeus  in  libro  De  scriptoribus 
ecclosiaslicis;  quibus  addo  in  multis  codicibus  manu- 
scriptis  insignem  ascribi  illi  CoJlectionem  canonum 
ecclesiasticorum ,  quam  habes  manuscriptam  in 
bibliotheca  Sancti  Germani  Parisiensis,  codd.  765, 
766,  in  Hegia  Gallica  et  in  Barberina  Homee,  ut 
tradit  Stephanus  Baluzius  in  opusculo  De  emenda- 
tione  Gratiani,  edito  Parisiis  in  8*»,  anno  1672,  apud 
Franciscum  Muguet.  Et  hoc  tam  in  praefatione  ad 
lectorem  num,  19  quam  etiam  in  notis  pag.  641, 


^  quas  legito.PromiserathigusCoIIectioniseditionem 
inSpicilegio  suodominus  S.  Luca8Dacheriu8,quam 
non  prsestitit,  opinatus  forsan  eam  non  pertinere  ad 
Anselmum  Lucensem.  Hoc  autem  opus,  ob  rationes 
a  Baluzio  allatas,  olim  mihi  videbatur  esse  Hilde^ 
berti  Cenomanensis  episcopi^  cujus  temporibus  op- 
time  convenit,  qui  tentasse  aliquid  simile  legiiur, 
et  qui  ad  calcem  operis  sui  potuitadjecisse  Decreta 
aliqua  Innoceatii  secundi^  qusB  in  aliquibus  manu- 
scriptis  ad  calcem  hujus  Collectionis  invenientur. 
Verum ,  argumento  melius  expenso,  CoJJectionem 
hanc  postmodum  Anselmo  Lucensi  episcopo  dignam 
germanamque  opinatus  sum ;  tum  quia    hoc  opus 
Anselmo,  maximo  Gregorii  VII  defensori,  conve* 
niebat,  tum  quia  his  temporibus  in  Italia  multi  col— 
lectionibus  canonum  ejusmodi  concinandis  vaca^ 
bant ,  ut  Deusdedit  et  Gregorius  presbyter  ;  tum^ 
denique  quia  invenitur  illa  in  mss.  codicibus  ad^ 
Anselmi  hujus  cetatem  accedentibus.Ita  enim  Balu— ^ 
zius  testatur  in  prsefatione  sua  ad  emendationen^ 
Gratiani,  seu  ad  commentationem  librorum  AntoniE* 

^  Augusiim  De emettdatione  Gra^iai3i,num.l9.«Aliuin»- 
egonuper  codicem,  eumqueoptimumetaniiquissi — 
mum,  beneficio  optimi  doctissimique  viri   domini 
Luc8Q  Dacherii  nactus  sum  ex  bibliotheca  monaste-- 
rii  Sancti  Germani  Parisiensis,  in  quoneque  titulus 
tamen  uUus   exstat,   neque   nomen  auctoris.  Hi& 
autem  liber  iis  quos  vidit  Antonius  Angusiinus  ex 
00  preeslat,   quod  ad  aetatem  Anselmi  accedit,  et 


437 


XOTmA 


«!« 


\ 


nulU  in  isto  Decrcte  poatiScai  Romanoniiii  con-  4 
UneanUir,  qiii  post  «nnam  10iS6  aposlolioam  se^Jem 
tenuemnt.  Item  aiioii  ^asmodi  opus  ms.  in  biblio- 
theca  Regin,  cnjos  codex  non  admodum  vetus,  ut- 
pote  scriptus  supenore  tantum  s^eculo,  quod  Uaien 
ex  anliquiore  descriptum  esse  constat.  In  froate 
ponunturnonnulla  de  modo  celebrandi  concilii,  tum 
postea  seqoitar  in  loco  tituli :  Incipit  capiiulaiio 
Ubroram  qaos  beatus  Aoselwus  LaceDSis  episcopus 
de  cosequalibas  causis  siagulos  ia  boc  voJuaiiae  /i- 
broscomposait.  Et  paulo  infra :  lacipit  autbeniica  ei 
compeadiosa  CoIJectio  regularum  et  seateniiarum 
aaactorum  Patramy  et  auciorabilium  conciliorum^ 
facta  iempore  Gregorii  saaciissimi  pajm,  a  beaio 
Aaselmo  episcopo  Luceasi,eius  diligoaii  imiiaiovo 
et  discipulo,  ci^jusjussioac  ei  pnecepio  desiJvra uter  q 
coDsammavi  t  bocopus Jienique  in  veteri  codice  istius 
Collectionis,cujus  exemplum  in  bibliotheoa  Barberi- 
iiaadetc.,missum,idem  Dacherius  Hahizio  commu- 
nicavit,  hsec  in  tilulo  scripta  8unt,qu8B  libnim  illum 
ADselmo  Lucensi  episcopo  adjudicant.  In  nomino 
Thmiatis  sanctw  et  individuw^  incipil  hiac  feliciler 
islius libriserieSf  quem  sanctus  in  lialia  Anselmus, 
quiqae  poatifex  Lucanw  fuil  Ecclesiw,  vir  prudons 
dtccHiholicuSyiaChristi  Rde  fervidus^cerpsit  ex  loto 
canottum  et  Patrum  sanctorum  corpore,  Opinaiur 
Stephanus  Baluzius  fallere  tituhim,  ac  certo  multum 
interpolatum  esse  huQcIibrum,ut  recte  ab  Antonio 
Augustino  adnotatum  est,  quia  ilhc  plurima  conti- 
neotur  Urbanill  etsequentium  pontiflcum  decreta, 
qaorum  aevo  Anselmus  vivere  desiorat.Quinoliam 
multasuntquaBhancGollectionemAnsolmo  Luconsi  ^ 
episcopo  abgudicare  vidcntur.  l^rimo  auctoritaH  vo- 
tasti  scriptoris  Viioe  ejnsdem  Anselmi  a  Sobastiano 
TeDgoagelio  editus,  qui  iucubrationes  magistri  ac 
dooiinisuirecensenSynullamCollectionisistiusmcn- 
^oaem  facit;  non  omissurus,  ut  videtur,  tam  prte- 
clarum  opus,  si  lum  fama  fuisset  compositum  ab 
Anselmo  fuisse.  Deinde  Sigebertus  (lemblacensis 
monachus ,  horum  temporum  scriptor ,    dum   in 
Cbromco  et  in  hbro  De  scriptoribus  ecclesiasticis 
Qnumerat  libros  ab  Anselmo  compositos,  de  (kille- 
^ione  ista  ne  verbum  quidem  uUum  fecit.  Denique 
Trithemius,  qui  tot  libros  viderat,  non  vidit  istam 
Collectionem    canonum   et  decretorum    Anschno 
Lacensi  episcopo  tributam,  cum  altum  de  ea  silen- 
tiam  apud  illum  sit.  Non  senserat  ista  momenla  D 
Aalonius   Aagustinus ,    et  tamen    huc    inclinare 
visus  est,  at  Gollectionem  istam  non  potaret  esse 
Aoselmi;  adeoqae  conjecturam  fecit  de  Hildchert^i 
Cenomanensi,  qaem  constat  simiJe   aJiqaid  olim 
teDtasse.  » 

lioec  Balazias  in  prefatione  ad  Antonium  AugU' 
slioum  De  emeadatioae  Gratiaai^unnt.  19.  S^J  ar- 
gnmenta  isla  omnino  negativa  sant,  quae  nibil  corf- 
dudere  possant :  maxime  eam  plares  e  contra  nw^. 
eodices  exBtent  in  Italia  et  G^llia.ubi  b^c  ^Vilie^rtio 
eanonam  Anselmo  Lacensiepi^opo  diMTt^a  v:nbi- 
tnr.  Ut  eaim  tealirtTqni  eme&danuiit  Corpii»  juriK 


canx^aici  anno  loJ»,  Homa!»,  in  «Khbas  IVpah  Uo- 
mani  jussu  r»n*^mi  XUK  vohimuikbu»  ^  m  l\^ho 
anno  (NS:*  impiv:>$mu«  inlor  m*s,oodioos  «)uil^U9iad 
hano  emendationom  al*|uo  \H^mvlionom  u»i  »uut» 
exstant  duo  mss»c>Htioos  i\\UccU\>u\^  C^ixyyuxim  A\x> 
schui  /.tfiV:.\<is<7»;>v<»t».\»juorum  uuusin  hthholhooa 
Vatioana  oxstjit,  altor  houuuis  pnxali  ot  onidili 
e\s<titil«llioron>miriirisolli«  quoiu  lltirhorimi^  oiv- 
dimus  aooessisso  hddiolhoou^Quod  si  uouuuUioa* 
nones  iu  cortis  mss.  oodioibus  hujuH  ('oUoolioma 
invonianlur«  qui  Ausolmo  poslorioivs  lou|^^  siul, 
ha'o  intor)>olata  vilia  suul,  iion  ar^iiiuoiilti  ooiilrii 
Ansoliuum  validii«  iiiaximo  oum  nulli  oauouoM  Au- 
sohno  poslorioros  iuvoninutur  in  autit)ui8siiuiNoo- 
dioibus  S,  Viormuni  Pnrisionsis.  Ilildoboihis  untoiu 
Cenouianonsis  opisoopus  tontnsso  ulitpiid  Miniilo 
croditur.  quia  intorojusopistolas  in\oniturqniodiini 
pnvfntio  in  Oidloolionom  oantuuini  o\  oonoiliM  ot 
sauotis  Palribns,  qnaiu  ad  ipsuni  porlinoro  iionnulli 
opiunti  sunt.  Voruni  ilhi  nullnni  ouni  Ihldoborlo 
connoxioneni  bubol,  eslquo  priornlio  IvoniH  (Uirno- 
tonsis  episcopi  in  Huuni  l)ooi*otuni,  quio  loniont  vol 
fortuilo  in  llildoborti  opiMt(daH,iii  odilionibuK  nuti- 
quis,  irrepsil. 

HabomuH  iniproHHoH  sub  AnNolmi  noniino /.//ims // 
contra  Guibvrium  uiidpapam  vt  srtjnaros  ojiis  pro 
dofonsiono  Grotjorii  V 1 1  pa/wr,  i)i  Go/hwtaiiva  tptnt- 
dam  HOUfSontontiasox  variis  aui^tunbiistuinffiwtas^ 
quibusdomonatraturKcrhsiin  farultatt*s  iitm  t*sNo  in 
potoatalo  rofjis  aut  (Uvsaris ;  i|und  opUN  ulruniquo 
cxstat  apud  IlenricunidaniHiuni  Aiititpia*  LrrtiuniH 
tom.  VI,  pag.  20:2  ot  !:!.15,  atqao  in  llibllnlliaoa  l*a- 
Irum  editioniH  anni  11)77  LuKdunoiiNlH  Iniii.  XVIll, 
pa^.  602.  Vcrum  nruditi  dnliiNco  r<dMiN  judloaiidlN 
idonei  ccnsenl  uti'uni(|iiaopUNouluiii  iiiliil  nNHO  uliud 
qiiani  cxtwrpLa  (/iitiu/aw  nx  (lidloo.lioiK*  ('aiioiiiiiii 
ejuHdein  AiiHoliiii,  aliuiido  a  (iuniHio  ooiiiparalfi. 
(Jlerluin  cninieHtboc  (Uillartaiirum  noii  (Uilhr.iitiuriu 
cinonuin  chhc  fartaiii  ub  AnHidiiio  in  graliam  (iro- 
gorii  papw  VII  o.ontra  (fiiibnrliifnuiitipapani,illiuN- 
quc  HcntentiaH  ex  vcluNlioribuN  aufdoribiiN,  roiitrii 
F>;(dcHiuL*  bonorufii  f;t  faciillaliifn  occiipatorf«N,itNNft 
collcctuH.PoNHiint  uiit<;m  nuHo  n^t^otio  r.%ptu'n'i  un 
hsecconjecturu  veru  Hit,qiiibnN  udNifntnliquuftxiMM- 
plariamNN.(>illcf;tioniNCUNonufnAriNfdfriil/U«'f;f)NiN, 
curn  quibim  btec  opuNciilu  irnprDNNu  luniUuri  pON- 
sunt. 

In  uthurnquc  opuN  r^ctulil  AnNclrriiifi  niunUtUmmiif" 
poHitJtiuH  iNidori  .Mcrcnt^ihN.  IJbror  HiivtfrHuniM' 
liertum  antjpuparn  inHUtH  utivot*M  p«f<;iido  n<$m<fri- 
tem,  epint.  9 ;  pNcudo  l')urn,  #;piNt,  i^  t^  ymttHtU» 
Fabiariurn  cpiNt.  3,  Ijbro  2,  pM;ud//  tjaiimimtt  ^ 
epiM,  i  :  \ft¥'M^fi  Hti^pliarium^  ';p)i»t«  t ;  ptmmio 
Marc^iiinurri,  <;piNt,  2,  lti;r/i  m  O/iifMtouHut  «utuo' 
Aum  epi»»t/d4»  ftsr''.  outuHH  im^ti4o  ini4tm  iu  imrUm 
dihft^rpUthiuH^ntit  Ver>#a  t^nui  ^t^^mi  IH^mMii 
in  /^rohf/oM^niif  pheudo  Imdon^  '<«p,  \%^  pa^.V^, 
tif:rliA^  «lia  cj«ivlij;rn  r^f^rt  iUtroutun  hA  hu.  itfh^f, 
qu'/  AiiMirJmtt^  *!^i  utfprUitk^,  «i  nmfuyuttf  rJi//  Siim 


439 


S.  ANSkLMUS  LTltENSIS  EPISCOPUS 


410 


Gjus  ficriptoro,  qui  poenilentiarius  illius  fuit,  et  ver-  A. 
bis  quidom  ipsius:  Kx  wultis  ct  divcrsis  ^ianetissi' 
moriim  Patrum  voluminibus  unum  compilawit  cano- 
nicarum  sententiarum  non  modicum  corpus,  Item, 
Apologeticum  unuin  ex  diversis  sanclorum  Patrum 
voluminibns  compilavit,  quibus  Domini  papw  sen- 
tcniiam  et  univcrsa  ejus  facta  atque  proocepta  ca- 
nonicis  dcfenderet  ralionibus.  Mullos  libellos 
propriis  manibus  conscripsity  in  Lamentationes 
Jeremiie  dulcissimam  fecit  Expositionom.  Psalte- 
rium  quoque  rogatu  benedictissimio  Maibildse  lu^ 
culentissime  exposuit^  breviter  quidemy  sed  utili' 
ter,  usque  ad  illum  Jocum,  Benediximus  vobis  in 
nomine  Domini,  ibi  siquide:n  ypzsitionem  finivit, 
In  ultima  editione  maximae  Veterum  Patrum  Bi- 
bliothec8By  Lugdunensi  anni  1677  apud  Anissonios,  g 
edita  sub  sancti  Anselmi  Lucensis  episcopi  nomine 
Opuscula  quatuor  quae,  antea  a  Luca  Wadingo  or- 
dinisMinorumhistoriographoetbibliothecariocirca 
annum  1654  editu  fuerant  primum,  dedicata  Marco 
Antonio  Franciotlo,  S.  R.  E.  cardinali  et  Lucensi 
opiscopo,  de  quibusipseLucas  Wadingusin  Scrip- 
toribus  ord,  Minorum^  pag.  240.  Hcec  autem  sunt : 
Expositiones  in  Orationem  Dominicamy  inSalutatio- 
nem  angelicam^  A  ve  Maria^  in  Antipbonam  Salve 
Regina,  quae  tomo  XXVll  seu  Supplemento  hujus 
Bibliothecae,  pag.  436  et  sequentibus,  cum  Medita- 
tionibus  metricis  de  gcstis  Domini  nostri  Jesu  Cbris- 
fi^qune  incipiunt :  Descre  jam^animajcctulum  sopo- 
riSf  etc.  Opusculum  i,  in  Orationem  Dominicam,  inci- 
\i\i^Patcrnostor^  quies  incodlis^  Oimmensa  clemeu'  ^ 
tiufOinofrabilisbenignitaSyeic.Secundiim  in  Saluta- 
tionem  angelicam;  incipit,  Ave  Maria^  gratia plenn 
Dominus  tecum  :  Tibi^  Domino  Deus,  gratias  ago, 
etc. Tertium,  Afe(/i7af  10  j/2  A/2/ip/ro/3am  Salve  REOiifA 
incipit:  Ad  sulutandam  beatam  Mariam  Virginem, 
primo  debes  magnitudinem  ejuSy  etc.  Quartum,  De 
Oestis  Domini  nostri  Jesu  Christiy  ut  supra,  etc. 
Quantum  ad  quartum  hoc  opusculum  De  gestis  me- 
tricis  Domini  nostri  Jesu  Christiy  loquitur  de  illo 
Amoldus  Wion  Martyrologio  Benedictino,  ad  diem 
18  Martii,  Anselmo  Lucensi  episcopo  sacram,  ubi 
ei  illud  attribuit.  At  Lucas  Wadingus,  qui  edidit 
illad  in  Bibliotheca  SS,  Patram  editionis  Anisso- 
nianse  Lugdumensis,  tomo  XXVII,  pag.  444,  illud 
ita  esse  inOrmum  notat,  ut  sancti  Anselmi  Lucensis 
episcopi  nomen  non  mereatur.  Hoc  unum  mihi  cer-  D 
tum,  omnia  ista  metra  sive  Anselmo  Lucensi  attri- 
buantur,  sive  Anselmo  Cantuariensi  archiepiscopo, 
sivo  Bernardo  Clarse  Vallis  abbati,  ut  alia  plura  eo- 
rum  operibus  immista,  esse  opera  sseculi  xiii  vel  ad 
summum  sseculi  xii  sencscentis.  Prseterea,ut8ub- 
jungit  hujus  ultimse  editionis  Bibliothocse  Veterum 
Patrum  collector,  hoc  opus  continet  multa  indigna 
viro  gravi,  qualis  Anselmus  Lucensis  episcopus 
fuit.  Quamvis  autem  Arnoldus  Wion  mctrum  istud 
in  suum  Martyrologium  inseruerit,  inde  tamen  in- 
signius  non  est,  cum  aliter  oleant  sues  et  aliter 
oanes  :  nec  anteriori  sseculo ,  quidquid  manuscri- 


ptum  invenitur,  illud  omne  (irobatQr.  Quantunl  ad 
opuscula  alia  (ria  dequibus  supra,  horum  meminit 
Antonius  Possevinus  ex  ms.  Mantuano  in  ^pparaf u 
sacrOy  verbo  Anselmus  MantuanuSyiomA,  pag.86. 
Attribuit  illa  primus  S,  Anselmo  Lucenai  episcopo 
Lucas  W^adingus  in  editione  citata,  quse  tamen 
antea  attributa  fuerant  S.  Bonaventarse  Ecclesim 
doctorij  ad  calcem  opusculi  quod  Stimtilas  amoris 
inscribitur,  parte  iii,  cap.  16  et  sequentibus ,  pag. 
^5  et  sequentibus  editionis  Parisiensis  anni  1647 
in    fol.    apud  Nicolaum  Wivenais    via  Cithar» : 
quamvis  in  editione  Veneta  anni  1611,  apud  hse- 
redes  Hieronymi  Scoti,  non  compareant  in  tractatu 
S.  Bonaventurae  qui  Stimulus  amoris  dicitur.  Quis- 
quis  porro  vel  monoculus  fuerit,  tractatumque  Sti^ 
muli  amoris  Bonavonturianum  vel  levi  oculo  percur- 
rerit,  inveniet  opuscula  hsec  tria  esse  meram  assu- 
mentum,  ab  indocto  Franciscano  aliquo  additam 
huic  operi,  cum  quo  nullam  habet  connexionemy 
nullam  consonantiam  ;  unde  laciniam  esse  meram 
quivis  prudensnon  inficiabitar.  Tantum  porro  abest 
ut  hsec  opuscula  vel  Anselmo  vel  Bonaventuree  ho- 
norem  aliquem  famamque  afferre  possint,  quin  e 
contra  indigna  omnino   sint  quse   tantis  tamque 
gravibus  (ut  volunt)  Ecclesi»  doctoribus  asoriban- 
tur.  Sunt  enim  anonymi  cujusdam  infantis,  ridicali, 
insanientis,  et  in  expressionibus  sais  ita  bardi,  imo 
impudici,  ut  mirer  quomodo  Lucas  Wadingus,  vir 
alioquin  eruditus  et  prudens,  Anselmo  Lucensi  epi- 
scopo  attribuere  illa  ausus  fuerit.  Nec  opuscala 
ejusmodi  inscripta  ad  aliud  juvant  quam  utgraves 
Ecclesiae  scriptores  exponant  contemptui,  irrisi<mi- 
bus,doctrinam  orthodoxam  ac  puram  incertitudini, 
mysteriaScripturaruminsoIentissimis  verborum  ac ' 
jocositatum  obscenitatibus.  Jam  videamus  ex  ipsis 
opusculorum  verbis  quam  absurdus,  imprudons, 
imo  insaniens  in  expressionibus  suis  hic  anonymus 
fuerit.  In  Expositione  super  Orationem  Dominieam 
subinitium :  Quidmihi  ultra  de  terrenis  honoribus, 
qui  sum  filius  Dei^Majas  dedecus  essel  mihi  appetere 
quantumcunque  honorem  terreDumyquamSIioimpe^ 
ratorislalrinseofficium,  Quid mihi  ultra  de  terrenia 
divitiis  qui  regnimternisum  hmres?  IgDomiaioshis 
esset  mibide quantumcanque  magnisdivitiis  terre^ 
nis  curarOy  quam  primogenitum  imperatorisdeSmt^ 
equorum^Quid  istis  comparationibus  insul8iu8?Haad 
dubium  quin  latrinam  oleret,  qui  latrinee  ac  fimi 
equorum  insuetam  Patribus  comparationem  repe-- 
tebat.  Tunc  postea:  0  exsuItatiOf  o  admiratio,  o  me^ 
dullaris  modulatio^  quia  Pater  meus  es  tu  !  QoidL 
expressione  ista  nugacius,  0  medallarismodalatiof 
Quid  vox  ista,  medallaris*}  quam  Latinal  quam  exi* 
mie  junctae  voces,  0  medallaris  modulatio  \  Quasi. 
modulatio  vel  in  medulla  sit,  vel  ex  ossium  mednlla 
procedat !  Siccine  loquebantur  sancti  Patres,  judi— 
cio  graves,  expressione  puri,  fide  integri?  Iten^ 
aliquanto  post :  Mira  dignatio,  dignissima  Cbristi 
habitatio  in  nobis!  Ego  hedissimus  simul  et  abomi^ 
nabilis  peccatornm  latrina,  valeo  esse  eximmeasa 


«<l 


NOTITIA  HISTORICA. 


44S 


elementia  Dei  mei  tabernacalam  ejns,  Ecce  iterum  A 

■nonymas  ad  fimum  ct  latrinam,  quam  vixtantisper 

•bjec«rat,  ut  vere  stercoranistam  appellaverim  hunc 

■nonymum,  qui  tam  sepe  fimi  et  latrinse  recordatur. 

Infinitse  vero  suppetunt  Qjusmodi  expressiones  ab- 

jeetffi.ridiculaB,  rustio»,  impudicaOy  quae  virum  hunc 

foisse  modicissimum  ingenio  et  eloquio  barbarum 

produnt.  I^ge  ista  opuscula  tria  :  Expositwnem  in 

Orationem  Dominicam,  Salutationem  angelicam,  et 

Aatipbonam:  Salvb  Regina,  esse  inscriptas  C0/2- 

lemp/a/ionesyetimpressas  fuisseanno  1521,Parisiis, 

in  4,  sub  nomine  magistri  Martini  de  Magistris, 

doctoris  theologi,  typis  Jodoci  Badii  Ascrisii,  do 

tjDO  loquemur  ad  annum  1460  postea. 

Jam  accedat,  quce  nugis  inferior  non  est,  Expositio 

tn Salatationem angelicam, seu Meditatio super Ave  q 

M»na.  Ita  loquitor  sub  initium:  Qai  omnia  con- 

wrvaset  regis,  et  me  fasdissimam  saniem  et  tarpita- 

diaem  detestabilem  et  abominationeplenum^  et  omni 

fifa,  ijno  essentia  indignam,  dignatas  es  tantumil- 

lustrare,  at  sciam  tematrem  babere :  et  hoc  mihi in- 

dignissimo  concessistiy  at  ipsampossim  et  audeam  sa- 

isftre.HaBcloquendi  ratiooletvirumabreptum,  sed 

secoli  xrv,  ubi  expressiones  istsB  ecstaticad  simul  et 

ruticffi  crantadmirationi  et  usui.  Habebantquidem 

ntiqui  EcclesiffiPatres  profundam  humilitatem,  sed 

qDampmdentioribus  verbis  ac  solidiori  expressione 

ih  seriptis  suis  testati  sunt.  Ubi  autem  hic  anony- 

Btts  appellat  se  foBdissimam  saniem  et  tarpitadinem 

detestabilem  et  abominationc plenum^  ostendit  non- 

<hiin  se  esse  oblitum  latrinoa  et  Gni  eqaorumy  de  ^ 

^'bns  locotus  est  in  Expositione  Orationis  Domi- 

9iGB.  Ubi  se  omni  vita^  imo  essonlia  indignum  vo- 

cat,  ostendit  se  scriptorem  ullimorum  temporum, 

fnibns  hao  voces  in  scholasticis  pnlaestris  cum  af- 

iectatione  usurpat»  suntquasi  maxima  mysteria  si- 

^ificantes.  Sub  medium  hujus  opusculi:  Patien- 

tiam  babe,  domina,  qaia  angelicam  Salutationem 

promOy  et  angelice  non  vivo  sed  potias  diabolice, 

Jiorrendtts  sum^  et  te  salatare proesumo.  Horreo  fa- 

teor  Locam  Wadingum,  qui  tam  insipidum  hunc 

uonymum  S.  Anselmi  Lucensis  episcopi  nomine 

honestaverit.  Quis  unquam  Patrum  usque ad  saecu- 

lum  XII  inclusive,  verbo   etiamsi  humillimus,  in 

Bcriptis  suis  dixerit  se  non  angelice^  sed  potius  dia- 

W/cevivere?  Idem  postea :  Igitur  i4  ve,  0  catenale 

Avef  qaod  cor  constringiscum  Virgine,  etseparas  a  D 

terrenis:  cam  misoricordissima\miserum,  cum  Do- 

foina  servum,  cum  matre  filium  firmissime  ligas.  0 

imabile  Ave!  Accedat  ut  salutet,  qui  vult  catenari 

^more;  et  cum  salutaveritexcorde^  ampliusfortius- 

^e  constringatar:  ct  qnanlo\eonstringetur  fortius, 

iibentias  salutabit.  Quis  unquam  in  duodccim  pri- 

morum  saBculorum  Patribus  audivit  tam  inoptam 

6xcIamationem,  OcatenaleAve!  Accedatut  sulutet^ 

qaivalt  catenari  amore?  Qualeadjectum,  catcnale! 

Jpiale  verbum,  catenari  amore !  Fallor  nisi  voces 

ialae  appellanttempora  vel  BusbrochiifVel  Gersonis, 

qoibus  eo  devotior  atque  etiam  doctior  existimatus 


est,  quo  magis  barbarc  et  insulse  quisque  loquc- 
retur. 

Opusculum  tertium  Meditatidsuper  salve  Reginay 
non  tam  primo  evulgntum  ab  Luca  Wadingo  qunm 
iterum  editum.  Constat  enim  hanc  meditntionem 
haberi  in  omnibus  firme  edilionibus  Operum  divi 
Bernardi,  ab  antib  1556  ad  annum  1640.  Sed  illam 
tandem  ita  absurdam,  indoctam  atquo  nugacem 
esse  visam,  ut  in  ultimis  eorumdem  Operum  editio- 
nibus  ab  Joanne  Merlane  Horstio  jGcrmano ,  et 
Joanne  Mabillonio  Gallo,  viris  ambobus  eteruditis 
etcrilicis,  ab  Operibus  Bernardinis  proscripta  sit. 
Quo  pon*o  jure,  quse  indigna  Bernardo  visa  cst 
Meditatio, in  jura  nomenquo  Anselmi  Lucensiscpi- 
scopi  transiit?  Si  Bernardo  indigna,  ergo  et  An- 
selmo  tam  Lucensi  episcopo,  cui  Lucas  Wadingus 
eam  ascripsit,  quam  Cantuariensi  archiepiscopo, 
cui  illam  alii  attribuunt.  0  Domina,  inquit,  qace  ra- 
pis  corda  dulcedine^  nonne  cor  meum^  domina, 
rapuistifEt  abi  quooso  po&uisii  illudy  ut  ipsum  va- 
leam  inveniref  Nunquid  in  sinutuOy  ne inveniamy 
collocasti?  nunquid  inter  ubcra  tua  posuisti  illud? 
hortasse  ibi  posuisti  illud  cor  meum,  ut  quod  fri- 
gucrat  tibi,  calefat  ?  0  raptrix  cordium,  quando 
mihirestitaescormeum?  Qaare  sic  corda  simplicium 
rapis?  quare  violentiam  facis  tuisamicis? Nunquid 
semper  visipsum  tenere^  Vel  hsecinterrogatio  unica 
anonymum  probat  morionem  atque  insipientem  vi- 
rum  quem  indiscretus  zelus  efTertad  inquisitiones 
stultas  et  impudicas,  si  verba  sumantur  ad  litteram 
prout  sonnnt.  Stupendam  exstasin !  0  raptrix  cor- 
dium,  quando  mihi  reslitues  cor  meum  ?  0  insania 
scriptoris,  Nunquid  inter  ubera  tua  posuisti  illud  ? 
Olent  voccs  istae  ecstaticum  quomdamextravagan- 
tem,  quem  Deus  anonymum  voluit.  Hsbc  paulo 
acrius  adversus  Wadingum,  qui  minus  considerate 
opuscula  ejusmodiA  nse/mo  Lucensi  cpiscopo  ascri- 
psit.  Dctrahuntsane  multis  snnclorumEccIesisB  Pa- 
trum  honori,  quos  nobile  ingcnium  ac  judicium 
grave  venerabilos  nobis  reddidit,quieisabsurdain- 
sipidaque  opcra  perperam  zeloquejindiscreto  assi- 
gnant.  Scripta  veterum  non  mole,  sed  virtute,  sod 
ratione,scdJudicio  cum  pictate,  sed  gi^avitate  penr 
sanda  sunt,  Hsec  nmpliora  paulo  quam  pro  more 
nostro,  ad  honorem  Anselmi  Mantuani  postea  Lu- 
censisepiscopi;  et  Bonaventurse  S.  R.  E.  cardinalis 
et  doctoris,  defendendum,  quem  in  substitutione  insi- 
pientium  opusculorum  impeti  opinatus  sum.  Obiit 
autem  AnselmusLucensisepiscopusanno  1086,  die 
18  Mnrtii  qui^e!  Mnntuse  in  pntria  sepultus  est.  De 
illo  Bellarminus  et  Lnbbeus  locis  supra  citatis ;  An- 
tonius  Possevinus  tomo  l  Apparatas  sacriy  pag. 
86.  Natalis  Alexander  in  Selectis  historise  eccle- 
siasticm  CapitibuSy  saeculo  xi,  j  tomo  XV,  cap.  3, 
ubi  de  scriptaribus  ecclesiasticis;  Gerardus  von 
Mastrichl,  in  Duisburgensi  Academia  juris  et  hi- 
stioroo  professor,  in  Historia  juris  ecclcsiastici  et 
pontifjcii,  num.  260.  pag.  301,  302  et  303,  edita 
1686,  Amstelodami,  in-8. 


443 


S.  AKSELMI.  LUCENSIS  EPISCOPI. 


VITA  SANCTI  ANSELMI 


LUCENSIS  EPISCOPI 


AUGTOBE  B.,  EJUS  DISGIPULO  ET  POENITENTIABIO 

{Mabill.  Acta  SS,  ord.  S.  Benod,,  tom.  IX,  pag.  472. 


OBSERVATIONES  PRiEVIiE. 


1.  Qui  scquentein  libellum  scripsit  auctor,  non 
uno  in  loco  sctatem  euam  indicat,  seque  Anselmi 
sequalemac  discipulum  prodit.  ut  num.  19,20,  21, 
24  ct  29.  Nomen  suum  prima  duntnxat  littera  ini- 
tiali  B.  designatnum.  48.  Hiccde  j&ea/iss;mo,inquit, 
patre  ac  patrono  nostro  saiicto  Anselmo  Lucensi 
episcopo, . . .  ego  D.  peccator  preshyter  suus  in  poeni- 
tentiay  non  dico  Glius^  sed  servuSy  ab  ipso  niultis 
eum  lacrymis  ad  eumdem  ordinem  promotus,  etc. 
EratergoisteB.poenitentiarius^idqueconfirmaturcx 
num.  42ubi  de  Tcutonico  quodam  vulnerato  agens, 
Vocati  sumus  denique^  ait,  et  nos,  quatenus,  injun- 
cta  ei  podnitentia,  communionem  daremus.^xxuQ  por- 
ro  auctorem  Bardum  appellatum  fuisse  suspicatur 
Wadingus  in  commentariis  ad  hanc  Vitam,  num.  1, 
ubiobservatex  Lucensis  ecclesiae  monumentisBar- 
dum  ejusdem  ecclesiae  diaconum  et  primicerium 
semper  Anselmo  nostrocum  Lambcrtoarchipresby- 
tero  adh8esisse,cumqueetiamexsulantem  fuissc  se- 
cutum.  Nec  obstat,  ut  censot  Wadingus,  quod  Bar- 
dus  illediaconussolummodo  in  ististabulisnomine- 
tur,  B,  euiin  vilcu  auctorcm  diu  diaconumfuisse,  ex 
ipsiusejus  verbis  colligi  potest,  namnum.  Abmultis 
cum  lacrymis  a  bcalo  antistite  ad  presbyteratus 
ordinem  se  f uisse  promotum  ait,  cum,  procul  dubio 
uterquo  in  exsilio  morarctur.  Eumdem  vero  ex  Lu- 
censis  ecclesice  gremio  fuisse  his  verbis  indicatur 
num.  24,  ubi  Psalmos  quidem  ut  caute  ac  meditatim 
cantaremus,  proccepil\  alioquin  aspere  increpavit, 
Caeterum  beati  Anselmi  VitamedidereTegnagellus, 
SuriusWadingus  et  Bollandiani,  ex  quibus  Wadin- 
guspluresmss.  codicesconsuluit,  eamquecommen- 
tariis  illustravit. 

2.De8anctoAnseImoLucensiepiHcopoagunt,pr8e 
tervariaMartyrologiaetaliosscriptoresrecentiores, 
antiqui.quiejusa^voQoruerunt.Domnizopresbyterin 
carmine  de  Mathilde  comitissa,  Paulus  Bernrieden- 
sisinActisGregorii  VlI.Bertholdus  Constuntiensis 
in  Apppendice  ad  Marianum,  et  alii.  Pvve  ctrloriseum 
laudant  Hugo  archicpiscopus Lugdunensis,  ct  Hugo 
alter  abbas  Flaviniacensis  in  Chronico.  Hic  Hugo- 
nis  Diensis  episcopi  electionem  et  ordinationom  ad 
annum  1084  describens  ait,  ipsum  ad  suscipiendos 
ordines  Flomam  mense  Decembri  venisseaic{\ie  in- 
venisse  ibidem  pro  simili  exspectatione  domnum 


A  Ansehnum  Lucensnm  ohctum,  virum  omni 
prieconio  dignum^  nunc  feliciy  inquit,  beatum  i 
suy  in quo  omnislaus  securecanitur.TximviA^ii 
y^oc  77ar//ic,  scilicet  Hugone  Dieusi,  tanto  fam 
talis  et  diiectionis  vineulo  connexus  cst,  et  iU 
licot  divisa  baberont  hospitia,  in  palatio  Li 
nensi  individuc  adhnerebanty  ut  unum  vidcri  si 
tero  mirum  videretur his qui eorum  uoverani  i 
mitatem^  adeo  ut  Urbispruelectus  quodam  vei 
priBsagioalterum  horum  diem,  alterum  vocai 
cem  :  quod  diesnonsineluce,  etlucem  dies  © 
tur.  Lucebat  enim  in  eorum  moribus  juslit 
pietatis  decus  :  pneponderabat  amicitia  com 
mutabihtatis nescia....Sones  autem erant,  no 

B  gic  vitate  vitee^sed  morum  maturitate....  Cua 
RomoB  positi  pruestolarentur  diem  consecra 
sucT?,  venerunt  nuntii  renis  Heinrici  Romam^  r 
teSfUe  contra  morem  proedecessorum  suorum 
nus  papa  (Grogorius  VII)  cos  consccraro  vell 
episcopatus  olectionem  solam^  non  nutem  doui 
reginm  accepcrant  inrostituram.  DcLique  i 
auotor  pontificem //i  Lucensi  elccto  acquicvi 
consecrationom  ejus  dilTerretj  donec  investi 
episcopatus  ex  rogio  dono  accepisset  :  in  j 
vero  acquiescere  noluisse. 

3.  Haec  Vitoesequenti  lucem  alTcrre  possunt 
cpistola  mox  dicti  Hugonis  archicpiscopi  L 
nensis  ad  Mathildem  comitissimam,quamh( 
L»d  subvcniendum  pro  suo  more  Kcclesi»  Rc 
in  clectienc  futuri  pontificis,post  morlem  Violo 

p  cui  Urbanum  II  succodereaegreferebat. //a/>( 
quidem  in  hac  re  Gdissimos  adjutoros^  et  bei 
devotionis  vestrse  apud Deum  commendatore 
simum  scilicet  patrempostquam  sam:tw  memoi 
/?aii2,nempeGregoriumVII,ei  beatum  A.  Luc 
episcopum :  quiy  sicut  cum  adhua  vivcrontf  ii 
pietateetjustitia  vosinstruxerunt:  ita  nunc 
seternse  quietissinu^  in  quo  eos  receptosesse  c 
mus,  meritis  suisetprecihus  caritatis  vestrfe 
commendabunt;  ac amoremperpetn:v  viUe,  qu> 
fahiliter satiantur^  devotionis  vostrjo  viscerii 
spirabunt.HaBC  cpistola  edita  est  in  Spicilogii  U 

4.  Quantum  pro  restituenda  apud  canonic 
thedralis  SancliMarliniecclesiae.Lucensis  cor 
vita  laboraverit  Anselmus,  patet  ex  sequenti 


446  CONTRA  GUIBERTUM  ANTIPAPAM  UBRI  DUO.  —  UB.  I  446 

nnm.  5  etseqq.  An  res  efTectum  eo  vivente  sortiia  A  enumerantur  in  Vit»  sequentis  num.  21  nempe 

sit,  non  ita  Hquet.  Quosdam  tandem  canonicos  sub  Apologeticum  pro  Gregorio  VII,  Expositio  in  La- 

altero  ejus  successore  Rangerio  accessisse  ad  com-      mentatiooes  Jeremise,  item  expositio  io  quosdam 

moDem  vitam  coUigo  ex  sequenti  professionis  for-      psalmos.  Hisadde  GoUectionem  canonum  libris  xiii 

nrnla,  quam  in  veteri  codice  Lucensis  ecclesiee  in-  comprehensam.  Ex  his  editum  est  Apologeticum, 

venimus.  Ego  promiUo  stabilitatem  in  hoc  loco  ad  primum  quidem  ab  Henrico  Ganisio,  postea  vero  in 

obedieDtiam  Dei  etbeati  Martini,etepiscopin,qui  Bibliotheca    Patrum.    Epistolam  unara  et  aliquot 

nunc  est^et  eoram  qui  canonice  successuri  suDt:  et  opuscula  ei  tributa  edidit  Wadingus  Romae  anno 

promito  bona  occlesiee,  etqu£e  per  ofBcium  eccJesia-  1657.  Etquidem  hujus  epistolae  fragmentum  habet 

gticam  acquisierOy  in  eommunisine  fraude habero,  et  cum  Uspergensi  abbate  Ghronographus  noster  Sa- 

pmposito  obedire  canonice  ordinato.  +  +  +.  Hoc  xonicus  ms.  Bertholdus  Gonslantiensis    quosdam 

fecerunt  iD  sancto  Donato  Martinus  presbyter^  et  versusadducitexcommentarioAnselmiinPsalmos. 

Heoricus^  et  Mascarus.  Vivebant  ergo  illi  canonici  Gollectionem  canonum  habemus  penes  nos  manu 

seorsim  ab  aliis  in  ecclesia  Sancti  Donati.  In  alio  descriptam  excodice  Vaticano,  ex  quaheec  delibare 

eodice,  qui  modo  est  penes  Florentinium  medicum  sufficiat  in  prsesens.  Incipit  capitulatio  librorum 

liQcensem,  hsec  de  ejusmodi  canonicis  leguntur:  B  quos  bbatus  Ansblmus  Lucensis  episcopus  de  go- 

heipit  Ordo  canonicorum  qui  ad  conversionem  ve-  iCQUALiBus  gausis  singulos  in  hog  voluminb  libros 

mant,  Novitius  facturus  professionemy  ante  altare  gomposult.  Liber  i,  De  potestate  et  primatu  aposto 

fost offerendam  veniat  et  fratrum  conventus  in  cir-  licee  sedis;  ii,  De  liberlate  appellationis;  iii,  De  or- 

emtu  assistat]  et  flectendo  genna  tertio.  Novitius  dine  acctisandi^  testiScandietjudicandi.iv,  Depri- 

huDC  versum  dicat:  Susgipb  mb,  oominb,  segundum  vilegiorumauctoritalev^Deovdinationibusecclesia- 

iLoo.  TOUM,  etc.  7  UDC  surgens  novitius  legat  hanc  rum^  et  de  omnijure  ac stata  illaram.  vi,  De  electione 

professionem :  «  Ego  frater  N.  offereas  trado  meip^  et  ordinatione^  ac  de  omni  potestate  sive  statu  epi- , 

lom  ecclesim  sancti  Donati^  et  promitto  bic  stabili-  scoporum.  vii,  De  vita  et  ordinatione  clericoram. 

tttem  locif  et  obedientiampriori^  et  vitam  prodteor  vui,  De  lapsis.  ix,  De  sacramentis.  x,  De  conjugiis. 

eiDonicam,  et  sineproprio.  »  Posthracsequunturin  xi,  De poenitentia.  xii,  De  excommunicatione.  xiii, 

eodemcodiceRegulaBsancti  Augustini,  et  beati  Be-  De  vindicta  et  persecutione  injusta.  Heec  satis  in 

aadictiy  cum  hujus  Vita  auctore  Gregorio  Magno.'  c  specimen. 

5.  Qaod  attinetadAnselmi  opera  seu  scripta,  heec 

VITA  S.  A.NSELMI 

( Vide  PatrologitV  tom.  CXL  VIII^  coL  905  inter  Monumbnta  Grbooriana. 


SANGTI  ANSELIUI 

LUCENSIS  EPISCOPI 

CONTRA  6UIBERTUM  ANTIPAPAM 

PRO  DEFENSIONE  GREGORII  VII  LEGITIMI  PONTIFICIS  ROMANI 

LIBRI  DUO 

(GAinsius,  AntiqacB  Lectiones,  tom.  VI,  pag.  199,  ex  bibliotheca  cccJesise  cathedralis  Hatisbonensis.) 


LIBER  PRIMUS. 

Proprium  est  bonorum  mentium  ibi  metuere  cul-  D  et  tam  utilia,  et  aliis  ignota  videantur  scire.  Cum 
pam  ubi  non  est;  reproborum  vero,  se  praeferendo,  habent  intelligentiam,  non  seipsos,  sed  semperalia, 
alios  de  fatuis  sensibus,  alios  de  indignis  meritis  nt  plus  videantur  scire,  scrutantur,  nec  scrutantur 
reprehendere.  Redargui  despiciunt,  dum  se  redar-  sua  facta,  sed  aliena  investigant.  Sed  justo  omni- 
guentibtta  sapientiores  suspicantur ;  ea  quae  intelli-  potentis  Dei  judicio  agitur,  ut  quia  non  habuerunt 
gont,  aliis  iibenter  dicunt,  ut  plus  illis  lam  subtilia,      timorem  Dei,  et  non  proposuerunt  Deum  ante  con- 


44t 


8.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


448 


spectum  duum  {PsaL  liii^,  et  in  loge  ejus  noluerunt  A 
ambulare  (Psa/.  i.xxvii),  divitias  quas  devorave- 
runt,  evomant,  et  de  ventro  eorum  extrahat  eas 
Dominus.  Et  sicut  dicit  Apostolus  :  Quia  non  pro- 
baverunt  Deumhabcro  in  nolitia  (/?oi/2.  i),  ««tradi- 
dit  illos  Deus  in  roprobum  sensum  (Ibid.), » Spirilus 
enimsanctusdisciplinye  elfugit  fictum,  et  aufert  so 
a  cogilationihus  quaj  sunt  sine  inlellectu. «  Super 
quem,  inquit,  requiescam,  nisi  supcr  humilcm  et 
mansuetum,  et  trementem  verba  mea  ?n  {Isai  lxvi.) 
Et  alibi  :  ■  Cum  simplicihus  sermocinatio  mea 
{Prov.  iii).  •>  Quo  recedente,  verternosus  serpens 
tantum  virus  insipienli  obscuratoque  corJi  infun- 
dit,  et  ita  totumvenono  mortiferse  deceptionis  man- 
cipatum,siveservum  inebriat,  ut  amarumdulce,  et 
dulce  amarum  sapiat;  ut  tenebras  lucem,  et  lucem  g 
tenebras  crcdat;  bonum  denique  malum,  et  malum 
bonum  asserat  {Isai,  v)  :  sicque  fit  ut  ex  duobus 
convenientibus  immundis  spiritibus,  plenitudo  su- 
perbite  firmata,  da^moniacis  humanisque  contagiis 
desertam  vacantemque  domum,  omnium  vitiorum 
comitatu  stipata,  circa  finem  mundi  occupet  {Matth^ 
XII),  occupatam  possideat,  possessam  prostiluat,  ut 
minor  jam  videatur  in  capite,  et  quasi  per  incre- 
menta  temporum  in  eetate  perfecta  profecisse.  Dia- 
bolus  enim  dixit :  «  Ponam  sedem  meam  ad  aqui- 
lonem,  et  ero  similis  Altissimo  {Isai,  xiv) :  »  De 
patre  vcro  vel  socio  tuo  dicit  Apostolus :  «  Qui  ex- 
tollitur  supra  omno  quod  dicitur  aut  quod  colitur 
Deus  (//  Thcss,  ii). » 

Audi  itaque,  scelcratissime  omniuin,quisic  mihi  /« 
jam  nominandus  es,  eo  quod  latrare  non  timuisti 
contra  Dominum  et  Magistrum  tuum ;  cognosce  quee 
propria  sunt.  Scripsi  tibi  pauca  cum  multo  dolore 
etsinceraecharilatis  aflectu,  utcognosconserrorem 
tuum  redires  ad  cor,  etpaenitentiam  ageres  delicto- 
rum  tuorum.  Sed  quia  verba  tua  iniqnitas  et  dolus, 
et  noluisti  intcUigere  ut  beno  ageres  (PsaL  xxxv), 
audi  interea  quu?  Dominus  contra  te  per  prophe- 
tam  clamat:  «  Hjcc  dicit  Dominus  Deus  :  Ista  est 
Hierusalem ;  iii  medio  gentium  posui  eam,  et  in 
circuituejus  terrain.  Et  contempsitjudicia  mca,  ut 
plus  esset  impia  quam  gentes,  et  praecepta  meaultra 
quam  terrflB  quae  in  circuitu  ejus  sunt.  Judicia  enim 
mea  projecerunt,  et  in  prajceptis  ^meis  non  ambu- 
lavorunt.  Idcirco  haec  dicit  Dominus  Deus  :  Ecce 
ego  ad  te,  et  ipse  ego  faciam  in  medio  tui  judicia  *^ 
in  oculis  gentnim,  et  faciam  in  te  quoB  non  feci,  et 
quibus  similia  ultra  non  faciam  propter  omnes  abo- 
minationes  tuas.  Ideo  patros  comedent  suos  filios 
in  medio  tui,  et  filii  comedent  patres  suos  {Ezech. 
v).  i>  Haec  itaque  cum  videas  tuis  tomporibus  im- 
pleta,  et  Verilas  dicat :  «  Faciam  quae  nunquiam  in 
te  feci,  et  quibus  similia  ultranon  faciam  ;  »  quan- 
doquidem  abominatio  nova  et  inaudita  tui  temporis 
te  et  Dominum  tuum  N.  et  per  vos  complices  ve- 
stros  novse  addicat  maledictioni.  Tibietiam  necesse 
est,  si  vis  salvus  esse,  inauditum judicium  adscri- 
bas  :   Ista  est  mater   Hierusalem ,  »  et  reliqua. 


Adultera  siqpiidem  quee  nunc  est  in  parte  tua,  olim 
videbatur  Hierusalem,  sancta  videlicet  Ecclesia, 
filia  regis  David.  Sed,  proh  dolor !  corrupta  cst  a 
fralrc  suo,  et  constuprata  usque  ad  verlicom.  Om- 
nis  decor  ejus  recessit  ab  ea,  fecta  est  quasi  vidua 
domina  gentium,  quia  rex  Babylonis  possideteam. 
(lum  enim  Dominus  dicat  B.  Petro  :  t  Tibi  dabo 
clavosregnic£eIorum(iV/a^^y2.xvi) »  et:  «Superhanc 
petram  sedificabo  Ecclesiam  meam  (ibid,);  »  et  : 
«  Pasoeovesmeas  {Joan,  xxi),  »  et  alibi :  «  Unaest 
columba  mea  {Cant.  vi),  » quflecumque  alterius  juris 
usurpatione  corrumpitur,non  jam  sponsaChri8ti,8ed 
adullera,  non  libera,  sed  ancilla  convincitur,  sicut 
dicit  beatus  Ambrosius  :  «  Convenior  a  comitibns 
et  tribunis,  ut  per  me  basilicse  fieret  matura  tradi- 
tio,  dicentibus  tmpcral3:crr!  j'ire  suo  jussisse  ut 
qu;e  in  potostate  ejus  ossent,  omnia  tradi  debere; 
respondi  :  Si  a  me  petcret  quod  meum  est,  id  est 
fundum  mcum,  argentum  meum,  Jus  hujusmodl 
meuin,  me  non  refragaturum,  quanquam  omnia 
qusB  mea  sunt  pauperum  sint ;  verum  ea  quse  di- 
vina  sunt,  imperatoriae  potestati  nonesse  subjecla.  • 
Et  paulo  post :  «  Ncc  mihi  fas  est  tradere,  ne<*.  tibi, 
imperator,  accipere  expedit.  Domus  privati  nullo 
potest  jure  temerari :  domum  Dei  existimas  aufe- 
rendam  ?  Allegatur  imperatori  licere  omnia,  i|>8iu8- 
esse  uni  vcrsa ,  Respondeo:  Nol  i  gra  vare  te,imperator 
ut  putcs  to  in  ea  quee  divina  Bunt,imperiaIeaIiqiiod  jns 
habere.  Noli  te  extollere,  sed  si  vis  diutiu«  imperare, 
osto  Doo  subditus :  Scriptum  estonim :  Quae  Ca^saris 
CaiSftii,  quie  Mk  Deo  {Matth.  xii).  Ad  imperatorem 
palatia  pertinent,  ad saccriolemeccIesisB.  Publico- 
rum  tibi  rtironium  jus  est  commissuin,  non  sacro- 
rum.  Iterum  dicitur  mihi  mandassc  imperatorem: 
Debeo  et  ego  unam  basilicam  haberc.  Hespondeo : 
Nonlicel  tibiullain  haborc.  Qiiid  tibi  cum  adulte- 
ra  ?  Adultera  enim  est,  quoe  non  esl  legitimo  Chri- 
sti  conjugio  copulnta.  Vetort  juro  a  sacerdolibus 
donata  imperia,  non  usurpata.  » 

Constat  ilaquo  quia  Ecclesia  hoec  non  est  vera 
Ecclesia  sed  adultera,  cum  sicut  beatus  Cyprianus 
dicit :  «  Qufsqnis  ab  Eccleftta  se^egatus  adullerse 
jungHur,  a  promissis  Eeolesise  separatur;  nec  per- 
veniet  ad  Christi  praamia,  qui  reliquit  Ecclesiam 
Christi.  Alienusest,  profanus  est,  hostisest,  habere 
non  potest  Deum  patrem,  qui  Ecclesiam  non  habet 
matrem. » 

Unde  et  beatus  Gelasius  inter  ceetora  dicit :  «  Ad 
sacerdotes  Deus  voluit  quee  Ecclesiae  sunt  diepo- 
nenda  pcrtinere,  non  ad  sseculi  potestates;  quse  si 
fideles  sunt,  Ecclesiie  suae  et  sacerdotibus  voluit 
esse  suhjcctas.  Non  sibi  vindicetimperator  alienum 
jus,  e%  ministerium  quod  alii  deputatum  est.  »  Et 
paulo  post :  « Obscqui  solero  principes  Christianos 
EccIesi8edecretis;nonsuampr8Bponerepotostatem.« 

NoIiitaquedicerequiauniversalisEcclesieecurea 
suscepimus.QuomodoonimtibicommissaestEccle- 
sia  qucm  constat  non  intrasse  per  ostium,  qaod 
Christusest,  sed  aliundea8cendis8eutfdrein?(i/iNiji. 


449 


CONTRA  GUIBERTUM  ANTIPAPAM  LIBBI  DUO.  -  UB.  I. 


450 


X.)  ApostoHca  enim  et  universalis  Ecclesia  suiim  \  bus,  quae  sunt  corum,  nc  simul  pcreatis  in  poccato 

habebat  pastorem.  Ut  cnim  de  beato  Grcgorio  Va- 

tre  nostro  dicam  qu»  de  Cornclio  scripsit  (^yp:  ia- 

nus  :  •  Factus  est  cpiscopus  dc  Dci  et  Chrisli  ejus 

judicio,  de  clericorum  pene  omnium,  ct,  ui  vorum 

dicam,  omnino  omnium  testimouio;  dc  plehis  quao 

tancadfuit  suiTragio,  dcsacerdotum  antiquorum  ct 

virorum  bonorum  collegio,  cum  nemo  ante  sefac- 

tos  esset,  cum  Alexandri  locus,  et  cumlocusPctri, 

vel  gradus  cathedrse  sacerdotalis  vacaret.  Quo  oc- 

cupato  et  de  Dei  voluntate  atque  omnium  noslrum 

conscnsu  oi*dinato,  quisquis  jamjam  episcopus  iieri 

voluerity  foras  fiat  necesse  est,  nec  habcut  ccclc- 

siisticam  ordinationem,  qui  KcclesisB   non  tcnct 

anitatem.Quisquisille  fuerit,  licet  desemultumjac- 


eorum  (Xuw.  xvi).  P2t  quo;  comminitans  Dominus 
pcr  Moyscn  fucrat  implevit.  Ut  quisque  se  a  Core 
et  Dathan  ct  Abiron  non  separnssct,  poanas  statim 
pro  impia  communione  pcrsolvcrcl.  Quo  cxemplo 
ostenditur  et  probatur  obnoxios  omnis  culpas  et 
poenas  fuluros  qui  se  schismaticis  contra  pra^posi- 
tos  ct  saccrdotes  irreligiosa  temeritatc  miscuerint, 
sicut  etiam  per  Osee  prophelam  Spirilus  sanctus 
conteslatur  et  dicit  :  Sacrificia  eorum  tanquam  pa- 
nis  luctus,  omncs  qui  manducantca  contaminantur 
{Ose.  ix),  docens  scilicct  et  ostendcns  omncs  om- 
nino  cum  aucloribus  supplicio  conjungi,  qui  fue- 
rint  eorum  peccato  contaminati. » 

His  ct  aliis  innumeris  salutaribus  prsBceplis  admo- 


tins,  ct  sibiplurimum  vindicans^profanus  csl,  alie-  q  niti^  detestainur  non  sacramcnta  Ecclesiro,  sicut  tu 


BQsest,  forisestjCtcumpostprimum  secundus  csse 
oon  possity  quisquis  post  unum  qui  solus  esse  dobet, 
Itetus  est,  non  secundus  ille,  sed  nullus  est.  » 

Hec  sunt  judicia  Dei,  qu»  projecistis,  ct  prse- 

eepta  inquibusambularc  noIuisti8,omnium  gcnlium 

ioiquitatem  supcrgressi,  cum  in  infernum  vivciiles 

descendistis.  Omnes  ilaquo  gcntcs  in  comparationo 

vestii  sceleris  justiflcatas  credimus,  quia  post  do- 

onm  acceptum  sancti  Spiritus,  virtutcsquc  supcr- 

venturi  sseculi,  non  solum  sicut  Deum  glorifieaio 

nolnistis,  sed  contra  prsecepla  cjus  leges  jni(iuas 

statuenles,  omnem  vobis  aditum  vcniiu  interclusis- 

tis,  nisi  ad  unitatem  matris  Ecclesise,  undc  prwcisi 

astis,  redeatis,  quse  sola  jus  ligandi  etsolvendi  pos- 

8idet.   Dominus  nainque  dicit  :  «  Gratis  acccptis, 

^ralis  date  iMatth.  x).  Qui  nou  intratper  ostium,non 

est  pastor  ovium  (Joan.  x).  Et  quodcunque  ligaveris 

SQper  terram,  erit  ligatum  et  in  coelo  {Matth.  xvi). » 

Itex  aatem  tunus  siuc  iutermissione  vcndit  cpis- 
copatus  8U0S,  edicta  proponens  ut  nullus  habealur 
«piscopus,  qui  a  clero  electus,  vcl  a  populo  fuerit 
expctitus,  nisi  preecesserit  honor  rogius,  quasi  ipse 

sit  hujus   ostii  ostiarius,  de  quo   Vcritas  dicit  : 

«  Huic  ostiarius  aperit  (Joan.  x).  » 

Tu  vero  aliunde  asccmlisli,  etnon  vocatusaDeo 
acccssisti,  noli  usurpare  libi  tanti  curam  rcgiminis. 
Sicutcnim  jam  dictum  est,  si  Gregorius  in  Ecclcsia 
fuit,  qui  apud  te  etiam  constitit,  et  judex  a  imllo 
coDdciiinari  potuit,  manifeslum  cst  te  ab  Ecclesiio 


menliris,  scd  Fchismaticos  et  sacrilegos,  quorum 
parricidalibus  manibussesesacramcntadivina  sub- 
traxcrunt ;  ct  cum  catholica  matre  nostra  Ecclesia 
pcrscquar  inimicos  ejus,  necconvertardoncc  dcfi- 
ciant  (/'i'cv/.  xvii).Sanctum  quippc  suum  quod  foris 
habctis,quodmalovestroacccpistis,quia  bonoodore 
perislis,  veneraturEcclesia,  sed  vos  persequitur,ut 
Sara  ancillam,  qu&e  famcn  de  semine  .\brahaB  con- 
cepitcl  pepcrit  {Gen.  xvi).  Intellige  itaquc  quomo- 
modo  per.<cquatur  adhuc  aucillani  domina,  ut  do- 
cearis  quos  sit  persccutio  beata,  et  scias  quomodo 
ncc  pro  juslilia  Christianis  jurgandum  sit  cum 
competcntcr  exponi  tibi  permisoris,  ut  addalur  ad- 
versus  Catholicos,  et  non  redarguas  Christum,  qui 
p  dicit  :  «  Compellite  intrare  (Luc,  xiv),  »  et  alia 
multa,  qua3  in  consequentibus  posita  audies. 

Dicit  beatus  Augustinus  adversus  Donatistas  : 
«  Si  Ecclesia  ipsa  est  quce  persecutionempatitur,non 
quse  facit,  quterant  ab  Apostolo  quam  Ecclesiam 
significabat  Sara,  quando  persecutioncm  faciebat 
ancillse.  Liberam  quippe  matrem  nostram  coelestem 
Jerusalem;  idom  veram  Dei  Ecclesiam  in  illa  mu- 
licre  dicit  fuisse  praifiguratam,  qua^affligebat  ancil- 
lam  (GaJ.  iv).  Si  autcm  melius  disculiamus,  magis 
illa  perscqucbatur  Saram  superbiendo  quam  illain 
Sara  coercendo.IIla  enim  domincc  faciebat  injuriam, 
ista  imponcbal  superbiie  disciplinam.  Deindc  quoero 
si  boni  ct  sancli  viri  ncmini  faciunt  perscculionem, 
sedtaniummodo  patiuntui*,  cujus  pulant  in  psalmo 


radice  prajcisum  aruisse,  nihilque  habere  polestatis  j^  voccm  ubi  legilur  :  Persequar  inimicos  mcos,  ctc. 

Li8Cyprianusdicit,scribcns.     (/^sfl/.xvii).SiergoverumdicerevcIagnoscere  volu- 


tejaris.  Sicutcnim  beatus 
Magno  presbytero :  «  Ecclesia  una  est,  quoe  intus  et 
foris  esse  non  potest.Si  enimapud  Novatianumest, 
ipud  Cornelium  non  fuit.  Si  vero  apud  Cornelium 
fuil,qui  Fabiauoepiscopolcgitimaordinationc  suc- 
cessit,  Nuvatianusin  Ecclesianon  csi,  nec  episco- 
pos  couiputari  potost.  »  Et  paulo  post  :  «  Inveni- 
nms  in  laii  facinore  non  solum  duccs  et  auctores, 
sed  et  participcs  pcenisdestinari,  nisi  se  a  commu- 
nione  mnlorum  separaverint,  prsecipicntcper  Moy- 
•em  Domiao  :  Separamini  a  tabernaculis  hominum 
ietorani  dorisaimorum,  et  nolite  tangere  ab  omni- 


mus,  cst  persecutio  injusta  quam  faciunt  impii  Ec- 
clesiae  Christi.  Ista  namque  beata  est  quce  pcrsecu- 
tionem  patitur  propter  injustitiam.  »  Itcm  :  «  Quod 
autem  dicunt,qui  contrasuasimpietatesleges  Justas 
institui  noIunt,non  petiisso  a  regibus  terrse  aposto- 
los  talia,  non  considerant  aliud  fuisse  tunc  tempus, 
et  omnia  suis  temporibus  agi.  Quis  enim  tunc  in 
Christum  credidorat  imperator,  qui  ei  pro  piotate 
contra  impictatem  leges  ferendo  serviret,  quando 
adhuc  propheticum  complebatur :  Quare  fremuerunt 
gentes  (Psalm.  ii),  et  reliqua.  Nondum  autem  age- 


451 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


452 


A 

bolur  quod  paiilo  post  in  eodem  psalmo  subditur  : 
Servite  Domino  in  timore  (Psal,  ii.).  Quando  cnim 
regos  serviunt  Domino  in  timore,  nisi  ea  quae  coutra 
jussa  Dei  fiunt  religiosaseveritateprohibendo  atque 
plectendo  ?  »  Idem  alibi  :  «  Ubi  est  quod  isti  cla- 
mare  consueverunt?Gui  vimChristus  intulit?  Quem 
coogit?  Ecce  habent  Paulum  apostolum.  Agnoscant 
in  00  prius  cogentem  Ghristum  et  postea  docentem, 
prius  ferientem,  et  postea  consolanteni  {Act.  ix).  » 
Item  :  «  Non  mihi  placet,  ut  omnes  habeant  occi- 
dendi  licentiam,  nisi  forte  sit  miles ,  aut  publica 
functione  teneatur,  utnon  pro  so  hoc  faciat,  scd  pro 
aliis,  vel  pro  civitato,  ubi  etiam  ipse  est,  accepta  le- 
gitima  poteslate,si  ejus  congruit  personse.  Qui  vcro 
repelluntur  aliquo  terrore ,  ne  mala  faciant,  etiam 
ipsis  fortasse  aliquid  preestatur.  Hinc  autemdictum  B 
est  :  Non  resistamus  malo  (Matth,  v),  ne  nos  vin- 
dicta  delectet,  quse  alieno  malo  animum  pascit,  non 
ut  et  correctionem  hominum  negligamus ;  unde  nec 
reus  mortis  alienaequi  cum  sui»  possessioni  muros 
circumduxerit,  aliquis  ex  ipsorum  casu  percussus 
intereat  :  Neque  enim  reus  est  Ghristianus,  si  bos 
ejus  aliquemferiendo,velequus  calcitrando  aliquem 
occidat,  aut  ideo  nondebentGhristianibovcshabere 
cornua,  aut  equus  ungulas,  aut  dentes  canis.At  vero 
quomodo  apostolus  Paulus  sategit,  ut  in  tribuni  no- 
titiam  perferretur,insidiassibia  quibusdamperditis 
parari,  et  ob  hoc  deductoresaccepitarmatos?(i4c^ 
XXIII.)  Si  in  illa  arma  scelerati  homines  incidissent, 
Paulus  iu  efTusione  sanguinis  eorum  suum  crimen 
agnosceret  ?  Absit  ut  ea  quse  propter  bonum  et  lici-  n 
tum  facimus  aut  habemus,  si  quid  per  hoc  praeter 
nostram  voluntatem  cuiquam  mali  acciderit,  nobis 
impuletur.  »  Itcm  :  •  Si  Ghristiana  disciplina  om- 
nia  bclla  culparet,  hoc  potius  militibus  consilium 
salutis  petentibus  in  Evangelio  diceretur  ut  abjice- 
rent  arma,  seque  miiitiee  omnino  subtraherent.  Dic- 
tum  est  autem  eis  :  Neminem  concusseritis,neque 
calumniam  feceritis ;  sufficiat  vobis  stipendiumves- 
trum  {Luc,  iii).  Quibus  proprium  stipendium  sufii- 
cere  debere  prsecepit,  militare  utique  non  prohi- 
buit.  »  Item  ad  Bonifacium  :  «<  Gravi  depugnacon- 
quereris?  dubites  nolo,  utiie  consilium  tibi  tuisque 
dabo  :  arripe  manibus  arma,  oratio  aurcs  pulset 
Aucloris,quia  quando  pugnatur,  Deus  apertis  ca^lis 
spcclat,  et  partem  quam  aspicit  justam  defendit,  et  ^. 
ibi  dat  palmam.  » Item  :  c  Noli  exislimare  ncminem 
Deo  placere  posse  qui  armis  bcUicis  ministrat.  In 
his  erat  sanctus  David,  cui  Dominus  tam  magnum 
perhibuit  testimonium  ;  in  his  etiam  plurimi  illius 
temporis  viri ;  in  his  erat  centurio  ille,  qui  Domino 
dixit  :  Non  sum  dignus  ut  intres  sub  tectum  meum 
(Matth,  ym).  Hoc  ergo  primum  cogita,  quando  ar- 
maris  ad  pugnam,  quia  virtus  etiam  tua  corporalis 
donum  Dei  est.  Sic  enim  cogitabis  de  Dei  dono  non 
facere  contra  Dominum.  Esto  ergo  bellando  paci- 
ficus,  ut  eos  quos  expugnas  ad  pacis  utilitatem 
vincendo  perducas.  » 


Idem  Augustinus  Donato  presbytero  :  «  Displicet 
tibi  quod  traheris  ad  salutem,  cum  tam  multos  no- 
strum  ad  perniciem  traxeris.  Quid  enim  volumus 
nisi  te  comprehendi  et  pnesontari,  et  servari  ne 
pereast  » 

Pelagius  papa  :  «  Non  vos  hominum  vaniloquia 
retardent  dicentium  quia  persecutionem  Ecelesia 
tuciat,  dum  vel  ea  quse  committuntur  reprimit,  vel 
animarum  salutem  rcquirit.  Errant  hujusmodi  ni- 
moris  fabulalores  :  non  persequitur,  nisi  qui  ad 
malum  cogit.  Qui  vero  malum  vel  jam  factum  pu- 
nit,  vel  prohibet  ne  fiat,  non  persequitur  iste»  sed 
diligit.  Nam  si,  ut  illi  putant,  nemo  nec  reprimen- 
dus  a  malo,  nec  retrahendus  ad  bonum  est,  huma- 
nas  ac  divinas  leges  necesse  est  evacuari;,  que  et 
malis  poenam  et  bonis  prsemia,  justitia  suadente 
constituunt.  Malum  autem  schisma  esse  et  per  ex- 
tcras  etiam  potestatcs  hujusmodi  opprimi  debere, 
et  canonicse  Scripturae  auctoritas,  et  paternarum 
nos  regularum.veritas  docet.  »  Item  alibi  :  i  Nec 
putetis  alicujus  esse  peccati,  si  hujusmodi  homi- 
nes  comprimuntur.  Hoc  enim  et  divin»  gratiee  et 
mundana)  leges  statuerunt,  ut  ab  Ecclesiae  unitate 
divisi,  a  saecularibus  etiam  potestatibus  compri- 
mantur,  nec  quidquam  majus  est,  unde  Deo  sacri- 
ficium  possitis  oflerre,  quam  si  id  ordinetis  ut  hi 
qui  in  suam  aliorum  perniciem  debacchantur,  com- 
petenti  dcbeant  vigore  compesci.  » 

Hieronymus  supcr  Ezechielem  libro  tertio :  «  Qui 
malos  percutit  in  eo  quod  mali  sunt,  et  habet  vasa 
inlerfectionis,  rainister  est  Domini.  » 

Augustinus  super  psalmum  ccntesimum  decimum 
octavum  :  «  Est  injusta  misericordia,  de  qua  in  lege 
scriptum  est  :  Non  misereboris  ejus  (Deut,  xix); 
et  in  libro  Ilegum  legis,  quia  Saul  propterea  con- 
traxit  offensam  quia  miseratus  est  Agag  hostium 
regcm  quem  prohibebat  sentcntia  divina  servari 
(/  liog.  xv).  Ut  si  quis  latronis  filiis  deprecantibus 
motus,  et  lacrymis  conjugis  ejus  infiexus  absolven- 
dum  putal,  cui  adhuc  latrocinandi  aspiret  alTectus, 
nonne  innocentes  tradet  exitio,  qui  liberat  multo- 
rum  exitia  cogitantem  ?  » 

De  deprsedatione  autem  eorum  qui  ab  Ecclesia 
prd9cisi  sunt,  respondcant  Patres  nostri.  Augusti' 
nus  :  «  Quidquid,  iuquit,  a  parte  Donati  posside' 
batur,  Ghristiani  imperatores  legibus  religiosi8cua& 
ipsis  ecclesiis  ad  catholicam  transferre  jusserunt* 
Si  aulem  consideremus  quod  scriptum  est  in  libra 
Sapientise  :  Ideo  justi  tulerunt  spolia  impiorana 
(Sap.  x),  item  quod  legitur  in  Proverbiis  :  Thesaa" 
rizant  autem  justis  divitise  impiorum  (Prov,  xni)^ 
tunc  videbimus  non  esse  quserendum  qui  habean^ft 
res  h8ereticorum,sed  qui  sint  in  societate  justorum.9 

Itom,  beatus  Gregorius  Veloci  magistro  militam, 
inter  coctera  :  «  Nunc  utile  visum  est  ut  aliquaati 
illic  milites  transmittantur,  quos  gloria  tua  admO" 
nere  et  hortari  ut  parati  sint  studeat,  et  oocasioae 
inventa  cum  gloriosissimis  flltis  nostris  Maiiio  •! 


453 


CONTRA  GUIBERTUM  ANTIPAPAM  LIBRI  DUO.  -  UB.  I. 


454 


Vilalio  loquere,  et  quoecunquo  vobis  Deo  adjntore  \ 
pro  utilitale  reipublicao  stcterint  facilc,  el  si  hic 
^el  ad  Bavennates  paHes  nec  dicendum  Ariulfnm 
cognoveritis  excurrere,  vos  a  dorao  ejus,  sicut 
viros  fortes  concedet,  laborate.  >•  Itcra  Maurino  et 
Vitaliano  inter  caetera:  «  Gioriosi  filii,  estotc  soili- 
citi,  quia,  quantum  comperi  lioslcm  coUectnin  hnhct 
ettn  marinis  dicitur  ix^siderc,  ut  si  huc  cnrsum  Dco 
sibi  irato  miltere  volueril,  vos  locum  ipsins,  qunn- 
tam  Dominus  adjuverit,  deprsednte.  "  Quibns  dili- 
geiiter  perspectis,  scies  nos  veritntem  (iocerc,  non 
pseudopraedicationibus  dedocere,  et  te  pro  supcrbia 
in  reprobum  traditum  sensum,  sancto  Patri  nostro 
erimen  imposuisse,  et  dicta  sanctornm  l^ntrnm, 
que  in  epistola  tua  posuisti,  non  intcllexisse. 

Hec  et  his  similia  prsedicnmus,  ct  cum  mullo   . 

dolore  cordis  ab  his  necessitatibns  noslris  cripi 

lil)oramus,  et  ad  Dominnm  Deum  nostrum  de  ista 

Iribulatione  clamamus,  ut  vos  humiliter  sub  manu 

sua  diesque  noslros  in  sua  pacc  disponnt.  C.um 

onlto  siquidem  dolore  secat  pius  medicns,  ni  sera- 

ret,  moriturum;  cum  multis  locrymis  lij^ot  patcr 

fiiium  phreneticum.  Dans  dcniqnc  ^^loriam  noniini 

Domini  laetatur  justus  cum  videt  vindictam  (PsaJ. 

I.VI1),  sed  tamen  animum  ejns  semper  onicint  per- 

euntium  multa. 

Verum  quidem  est  quia  nec  pro  justitia  fcrren 
ai-mn  corripi  coucessum  est,  sed  propter  se,  quan- 
tum  ad  justitiae  perfectionem,  quantum  speclat  ad 
domus  Dei  decorem.  Nec  hoc  quidcm  laudat  Apo- 
^lolus  quod  contentiones  sint  inter  sanctos  sed 
tamen  dixit  :  •  Contemptibilcs  qui  sunl  inlor  vos, 
constituite  ad  judicandum  (/  Cor.  vi).  >»  Et  cum 
omnes  vellet  esse  sicut  scipsum,  conccdit  tandem 
tit  propter  incontinentinm  unusquisqne  habeat  sunm 
Oxorero,  ut  ut  vir  uxori  et  uxor  viro  debitum  reddat 
<  /  Cor.  vii). 

Cum  Veritas  ipsa  in  Iwangelio  prsemississet  : 

*  Nolite  jurare  omnino  [MaUch.  v);  n  et : ««  Sit  sermo 

vester,  est,  non  (Ibid.)y  »  subdidit  lamen  dicens  : 

«  Quod  amplius  est,  a  maio  est  (Ibid.), »  non  cnim 

dixit,  malum  est,  sed,  »  a  malo,  »  ac  si  dixerit :  Si 

jarare  necesse  fuerit,  et  mnlo  incredulitatis  alioruni 

compulsi ,  jurate,  non  sino  causa,  non  proprin  vo- 

lautate.  »  Hiuc  est  quod  Moyscs  protcmpcrumento 

viDdictse,  «  ocuium,  inquit,  pro  oculo,  dcntcm  pro 

dente  (Exod.  xxi),  »  ut  clementiore  hac  via  eripe-  D 

retoccidendi  facultatem. 

Utinam  non  esset  colluctatio  (klholicis  adversus 
camem  ct  sauguinem  (Ephes.  vi;,  ut  qnicli  vivcrcnt, 
ct  tantae  perfectionis  csscnt,  ut  oihnes  palmani 
martyrii  fli;;':derarenl,  et  non  essent  quos  vindicare 
minister  D^^i  vindex  in  iramei,  qui  mnlc  agcrct 
liaberef ,  qni  non  sine  causa  gladium  portat  (Iloin. 
xin).  Nos  vero  in  uullius  songuino  miscnimns,  ncc, 
protegente  Deo,  misccbimus,ncc  de  perdilionc  mo- 
rientium  exsultamus.  Vindicare  propriam  injnriam 
omnes  prohibemus,  ut  illum  spectent  Judicem,  qui 
poUicetur  dieens : «  Mihi  vindictam,  ego  retribuam 


C; 


(Row.  xui).  »  Defendore  pupillnm  et  viduam  armis, 
etiam  cnrnalibus,  tueri  sanclnm  Ecclcsiam,  non 
cos,  qui  in  causn  sunt,  sed  nisi  pro  communi  re- 
publica,  sub  qnornm  regiminc  snnt  univcrsalis 
Ecclcsine  cupimus.  Pecuniam  eornm  et  terram  non 
;>oncnpiscimus,  sed  ut  thesanrizentimpiorum  divi- 
tiaf>  jnstis,  et  spolia  impiornm  tclinnt  jnsli,  ca  tamen 
intcntione  ut  cos  luci-ari  possint,  ct  non  solum 
quse  iliorum  sunt,  sed  omnia  etiam  sua  in  chari- 
tate  distribnant  summopere  satagimus  et  deside- 
rnmus. 

Non  itaque  adversum  nos  clamat  sanguis  Saxo- 
num,  scd  conlra  vos  cum  universo  mnndo,  qui 
sceleris  vestri  tabo  inhorruit.  Ciamat  coelnm,  cla- 
mat  terra,  clamnt  omnis  Ecclesia  justorum,  et  quse 
adhuc  peregrinatnr,  et  qure  jam  cnm  Christo  rc- 
gnat ;  clamat  ( ^hristus,  clamat  Pater  pro  Sponsa  Filii 
sui,  clnmat  Spiritus  sanclus  qni  quotidie  postnlat 
pro  ea  gcniitibus  incnarral>iiibns  (liom.  viii).  Vos 
siqnidcm  Ecclesiam  laniatiset  scinditis,qui  partem 
vestram  ab  ejus  nnitate  pra3cidistis  camque  crnde- 
lins  «^Hodio  schismatis  quam  idoiolatrise  scelero  in 
frusta  concidistis,ut  jam  noncnm  granis  palea,  scd 
priBcisa  a  vito  in  igncm  projiciantnr  sarmenta.  Vos 
enim  Ecclcsise  cathoiicic,  quam  invasistis  pcr  totum 
regnnm,  quod  qnia  intus  cecidit,  foris  diu  stare  non 
poterit,  Tnembni  distrahitis,et  in  scrvitntem  redacla 
quasi  viie  mancipiuni  in  vestrumdominium  redigi- 
tis,  et  divini  juris  libertatem  vestro  obsequio  man- 
cipatis,  dicentes  omnia  impcratoris  juri  esse  sub- 
jecta,  episcopalns,  abbatias,  omnes  omnino  Dei 
ecclcsias,  cum  Dominns  dicat:  «  Ecciesiam  meam 
(Matth.  XVI ),  columbam  meam  {Cant.  ii),  ovcs 
meas  (Joan.  xxi).  »  Paulus  dicit:  u  Nemo  assumit 
sibi  honorcm,  nisi  qni  vocatus  est  a  Deo  tanquam 
Aaron  {Hobr.  v).  »  In  parte  tna  quis  praeficitur,  nisi 
quem  aut  gratia  exhausto  fenore,  vel  munus  a 
monu,  vcl  munus  a  lingua,  vcl  munus  ab  obscquio 
attraxcrit?  Quis  moribus,  (juis  honcstate,  quis  vitae 
integritntc  cligilur?  Persequendi  sunt  itaquc  lupi, 
vilandi  sunt  universi  qui  ad  hoc,  ut  haDretici  iiant, 
promovcntur,  qui  Icprom  Giezi  cum  divitiis  suis 
possidcnt,  ct,  maia  qusesito  mercedo,  non  tam  pa- 
trimonium  facullatum  quam  thesaurura  criminum 
congregarnnt. 

Qnia  ituque  nec  gratis  datis,  nec  grotis  accepistis 
(.Matth.  X),  et  a  mandatis  Domini  declinantes,  male- 
dicti  estis  (Psal.  cxviii),  et  quia  non  obeditis  apo- 
stolicis  pricceptis,  formidamns  commisceri  vobis. 
Dicit  namque  beatns  Ambrosius  :  «<  Si  quaestEccle- 
sia,  qna;  apostoUcie  veritalis  fnndamenta  non  pos- 
sidet,  ne  qnam  tibi  labem  possil  ingercrc,  desercndn 
est.  His  enim  legibns  ndulta,  talibus  est  documentis 
exculla,  hnjusmodi  institutionibus  est  propagata. 
Qui  his  odvcrsntnr,  qui  isto  dissimulot,  qui  honc 
vcrilotis  Incernam  sub  modio  abscondit  (Matth.  v), 
non  pastor  Ecclesia),  sed  inimicus  existit,  et  de  ejus 
manibus  pereuntium  sanguinem  Dominus  requirit 
{Ezecb.  iii).  Si  ergo  Christum  eausum  perditionis 


455 


S.  ANSSLMI  LUCENSIS  EPISCOPL 


456 


eoruni,  ad  quos  missus  est,  et  vocem  ejus  non  au-  A 
dierunt,  dicerc  uon  prsesumis,  nec  Paulo  audes 
ascribere  stultitiam  ^entium  et  scandalum  Jud.BO- 
rum  (/  Coi\  i)f  a  nostra  quoque  detractione  linguam 
compesce,  qui  compcUimur  dicere  veritatem  sicut 
per  prophetam  Dominus  comminatur  :  Sacerdos 
ingrediens  et  regredions  nisi  sonitum  dcderit,  mo- 
rieinv  (Exocl.  xxviii).  Item:  Maledictus  qui  prohibet 
gladium  suum  a  sanguine  {Jer,  xlviu).  » 

Innocentius  papa  :  »  Error  qui  non  resistitur 
approbatur,  et  veritas  cum  minime  defenditur  op- 
primitur.  »  Item  ejusdem  :  «  Negligere  quippe  cum 
possis  deturbare  perversos ,  nihil  est  aliud  quam 
fovere,  nec  caret  scrupulo  societatis  occuUsb,  qui 
manifesto  facinori  desinit  obviare.  »  B 

Pius  papn  :  a  Quid  prodest  illum  errore  suo  non 
pollui,  qui  consensum  prsBstat  erranti?  Sine  dubio 
contra  mandata  dimicat,  et  qui  consensum  pra^stat 
erranti.  » 

Clemens  :  «  Certissimum  cst  quod  neque  amici- 
tia,  neque  propinquitas  generis,  neque  rogni  subli- 
mitas  homini  debet  esse  pretiosior  veritate.  » 

Fabianus  :  «  Qui  omnipotenlem  metuit  Deum,  nec 
contra  Evangelium,  nec  contra  apostolos,  vel  contra 
prophetias ,  aut  sanctorum  Patrum  instituta  agere 
aliquid  ullo  modo  consentit.  > 

Leo :  «  Qui  altos  ab  errore  nou  revocat.  seipsum 
errare  demonstrat.  » 

Augustinus : «  Quisquis  metu  aliquijus  potestatis 
veritatem  occultat ,  iram  Dei  super  se  provocat,  C 
quia  magis  timet  hominem  quam  Deum.  » 

Gregorius  :  «  Consentire  videtur  erranti,  qui  ad 
resecanda  ut  corrigi  debeant ,  non  occurrit.  »  Non 
igitur  quod  propter  bonum  et  Hcitum  facimus,  sicut 
superius  dictum  est,  nobis^siquid  maie  inde  acci- 
derit,  imputabitur. 

Quod  autem  dicis,  qui  universalis  Ecclesise  curam 
•suscipimus,  licet  inviti,  nunquid  vita  comite  ad 
tam  immane  facinus  pertrahi  debuisti  ut  temerares 
torum  matris  tuee  et  patris  tui  ?  Et  si  violentiam 
sustinuisti ,  cur  sattem  jam  adulter  non  .resi  - 
piscis? 

Quod  autem  obsecras,  per  Jesum ,  ne  nobiUssi  - 
mam  feminarum  amplius  circumveniam,  deludam 
ct  fallam,  Deum  testem  invoco,  nihil  terrenum,  D 
iiihilque  carnale  iii  ca  vel  ab  ea  ex  intentione  con- 
cupisco,et  sine  intermissione  oro  ul  ab  hoc  saecuio 
ncquam  cito  eripi  merear,  nimio  alTectus  tsedio, 
quia  incolatum  moum  proiongari  (PsaL  cxix)  video, 
serviens  die  ac  nocte  in  custodiendo  illam  Deo  meo. 


et  sanctse  matri  mem  Ecclesi»,  cigus  prfleceptb 
mihi  commissa  est;  et  spero  quod  multa  mihi  re- 
tributio  per  gratiam  Dei  in  ejus  custodia  excrescat, 
qusB  non  in  vanum  sua  dispergit,  sed  indefieientem 
in  coelo  thesaurizat  sibi  thesaurum  quem  tinea  non 
demolitur,  ubi  fures  non  effodiunt  nec  furantur 
(Matth.  vi),  parata  pro  defcnsione  justitise  non  so- 
luin  terrena  omnia  distribuere,  sed  usque  ad  san- 
guinem  pro  vestra  confusione  et  revei*en-ia  ad 
sanclo)  Ecclesia;  gloriam  et  exaltationom  certare, 
douec  tradat  Dominus  inimicum  suum  in  mgnu 
feminse. 

Tu  vero  memento  unde  excideris,  et  age  poBni- 
tenttam  {Apoc,  ii),  si  forte  remittat  tibi  Dominus 
(Ac^  viii),  ut  nos,  reddita  pace  Eccleniee,  voti  nostvi 
mereamur  fleri  compotes.  Depone  cidarim ,  aafer 
coronam  {Ezech,  xxi)  et  indue  lugubnbas  vestibas, 
tanto  humilior  et  abjectior  omnibus  efTectus,  quanio 
prse  omnibus  differentius  superbiae  extulisti  cornu. 
Dic  regi  tuo  ut  cognoscat  aliis  omnibus  generatio- 
nibus  inauditum  facinus  suum,  quiduos  jam  adul- 
teros  matri  suae  ingessit,  et  calamitates  totius  orbiSi 
illam  prsecipue ,  de  qua  superius  diximus,  tecam 
defleat,  quse  novo  sceleri  nova  justo  Dei  judicio 
successit.  Veni  ad  dolentem  et  pro  te  gementem 
matrem  Ecclosiam,  ut  ipsa  pro  te  ofTerat  sacrificium 
acceptum  Domino.  Sola  enim  est  per  quam  sacri- 
ticium  libenter  Dominus  accipit,  sola  quse  pro  er- 
rantibus  fiducialiter  intercedit,  extra  quam  qui- 
cunque  inventus  fuerit,  peribit  regnante  diluvio, 
extra  quam  quicunque  agnum  comederit,  profanus 
est,  de  cujus  carnibus  lox  efleiTi  foras  prohibei 
Exod,  xii).  In  multis  quidem  estis  secum,  sod  in 
hoc  nolite  gaudere  :  Illud  potius  timete  quod  ia 
eodem  psalmo  sequitur  :  «  Contaminaverunt  tosta- 
mentum  ejus  (Psa/.  liv).  »  Sicut  non  profuit  Pilato 
et  Herodi  vinctus  et  flagellatus  Christus,  sic  ad 
impietalem  et  perditionem  vestram  magis  ofEciunt 
sacramenta  ejus. 

Cum  fiducia  veni  ad  pinguedinem  matris  Eccle* 
sise,  a  cujus  utero  errasti,  ut  coalescas  ei.  Potemi 
enim  est  Deus  iterum  te  inserere,  cui  nihil  est  Im- 
possibile,  et  certe  gaudebit  in  te,  irruetque  super 
collum  tuum,  et  prima  stola  induet,  immolabitqoe 
vitulum  sagioatum  pro  lilio  prodigo.  Omnipotens 
Deus  qui  vult  neminem  perire ,  qui  supra  mateT'- 
num  amorem  diligit  peccatores,  illuminet  cor  tuum 
gratiae  suse  splendore  et  reducat  ad  viam  salutis, 
ut  cognoscas  quae  sit  voluntas  ejus  beneplacens  et 
perfecla. 


INCIPIT  LIBRR 


Opitulante  Domini  Dei  nostri  clementia,  qui  nos  ct 
scrmones  nostros  suo  mirabili  nutu  regit,atque  dis- 
ponit,  accingimur  respondeio  his  qui  dicunt  regali 
potestatiCbristi  Ecclesiam  subjacere,ut  ei  pro  suo  li- 
bitu  vel  prece,  vel  preti,0|VeI  gratis  liceat  pastores  im- 
ponere,  ejusque  possessiones  vel  in  suayvelincujus 


libuerit  jura  transfcrre.  Et  ne  diutius  exordium  pro- 
trahamus,inprimisdicendum  videtur  quo  modooer- 
tum  cst  quod  bcatissimus  Petrus  apostolus  pi-imos 
Ecclesise  pontifex,  prius  patriarchalibus  sedibusO- 
rientis,postmodungt  veroprimos  misitpontifices.ciW* 
tatibusOccidentia.  Ipsi  enim  hec  ordinatio  maxiM 


457 


CONTRA  GUIBERTUM  ANTIPAPAM  LIBRI  DUO.  —  LIB.  II. 


458 


compeiebat,  oui  principaliter  Christus  Dei  Filius 
ccBlestis  regni  clavibus  traditis  suas  oves  pascere 
Jusserat,etprocujusildenedeflcci'etspecia1iterora- 
verat,  cuique  fratres  suos  in  eadem  fide  confirmare 
praeceperat. 

Sed  etreliquosapostolos,  quos  reliquis  mundi  par- 
tibus  novimus  prsedicasse,  singulis  urbibus,  illarum 
partium  qaibus  quisque  verbumDei  prsedicavit,  iti- 
dem  pastoresnon  dubitamus  misisse.Et  quomodo, 
Spiritu  sancto  docente,  cognoverunt  sseculi  princi- 
pes  ad  fidem  venturos,  et  succedcntibustemporibus 
stimulante  avaritia  quosdam  eorum  Dei  Ecclesiam 
saiB  ditioni  vellle  subjicere,  suaque  auctoritate  et 
libitu  Pastores  cidem  subrogare,  inter  reliquos  ca- 
nones,  quos  pro  religionis  cautela,  ct  ecclesiastica 
disciplina  statuerunt,  eorum  pravis  conatibus  hac 
constitutione  ^obiaverunt,  quae  ita  se  habel  :  «  Si 
quisepiscopuss8ecu]aribuspotes(atibususus,Eccle- 
siam  per  ipsos  obtineat,  deponatur  et  segregctur, 
omne9qjaequiiUicommuii\cani{Const2tut.aposto],),9 

Hanc  autem  constitutionem,  quae  eorum  scribitur, 
siquisauthenticamnonesse  contendet,  sanctae  se- 
ptimae  universalis  synodi  cgcl  Patrum,  nec  non  et 
Antiochenae  synodi,  quibus  authentica  essedocetur, 
evereor;  ac  per  hoc  haereticus  judicabitur  :  Nam  et 
Calistus  et  Gregoriuset  quidamaliiRomanipontifl- 
ces,  ut  curioso  lectori  notum  est,  eorumdem  apo- 
stolicorumcanonumaucloritate  suas  constilutiones 
firmaverunt,  Stephanus  veio  quartus  et  Joannes 
septimus,  ut  ait  Anastasius  in  prologo  septimae  sy- 
nodi,  quinquaginta  capitula  eorumdem  canonum  in 
plenissimum  auctoritatis  robur  recipi  censuerunt. 

Porro  eisdem  apostolis  decedentibus,  Ecclcsiae 
abique  terrarum  consuetudinem  ab  eis  tiaditam  in- 
violabiliter  servaverunt,  ut  decedente  cujuslibet 
Elcclesiae  pontifice,  clerus  et  populus  ejusdem  com- 
muni  deliberatione  de  suo  vel  alterius  Ecclesics 
elero  sibi  pastorem  praeficereut.  Et  haec  tam  sanc- 
ta  tamque  Deo  grata  consuetudo  tandiu  integra  illi- 
bataqaepermansit,quousque  fideliummultitudo  Dei 
ecclesias  amplissimis  possessionibus  ditarecoepit. 
Timc  enim  ambitionis  Spiritu  interveniente,  alii 
siuiram,  alii  etiam  aliarum  Ecclesiarum  coeperunt 
episcopatus  ambire,  ei  nefandi  Simonis  commercio 
saie  fautoribus,  etiam  quam  non  habebantpccuniam 
promittere.  Quod  videntes  Deo  dignissimi  Romani 
pontifiees,  qai  sacerdotii  primatum  in  toto  orbe  te- 
nebant,  scilicet  Bonifacius,  Goelestinus,  Leo,  Gela- 
8iu8,  Symmachas,Hormisda,Gregorius.  alii,  Simo- 
niacam  haeresimprius  aPetro  damnatam,  extunc  et 
in  etemum  damnaverunt,  alii  priscam  consuetudi- 
nem  decretalibus  constitutionibus  ita  firmaverunt 
nt  stataerunt  nullum  ex  alia  Ecclesia  alii  Eccleciae 
pFaeponiy  nisiforte  qui  suae  dignc  pixliceretai' Ec- 
deaiae  in  eadem,  quod  ipsi  vix  posse  coniiugere 
erediderant,  nullatenus  posset  inveniri. 

Haneitaqae  quam  praedi&i  consuetudinem  ab  apo- 
wMim  tradttami  noUatenus  violare  praesumpserunt 
Cbiiatianifsimi  imperatores,  ConBtantinus,  Con* 
Pavml»  CXLIX. 


A  stans,Valentinianus,  Theodosius,  Arcadius,  Hono- 
rius,  Carolus,  Ludovicus  et  his  imperio  et  reli- 
gionc  consimiles  quivel  asevelab  aliis  OBdificatas 
Ecclesiasamplissimis  donisdilaverunt,  etinclero  et 
rebus  Ecclesiarum  nullum  sibi  dominium  vel  judi- 
cium  vindicare  voluerunt,  imo  ne  quis  sibi  vindi- 
caret,  quidameorum,ut  in  scquentibus  docebimus, 
legibus  vetuerunt. 

At  contra  Zenon  et  Anastasius  imperatores  Euty- 
chianistae,  hi  legunturprius  sanctam  DeiEcclesiam 
sibi  subdidisse,ita  ut  catholicos  episcopos  inexsilio 
relegarent,  et  apostolica  traditione  postposita  sibi 
consentaneos  in  eorum  sedibus  videlicet  subroga- 
rent.  Nam  antehorumtemporaleguntur  quidamhae- 
retici  imperatoros  catholicos  episcopos  multis  modis 

o  vcxasse;  elcctioniveroctpromotionicujuslibetpon- 
tificis  nusquam  leguntur  se  immiscuisse,  siquidem 
sub  eisdem  Eutychianistis  et  Constantinopoli  et  in 
reliquis  urbibus,  legitur  innumcrabilis  fidelium 
multitudo  cleri  scilicot  et  populi,  exstitisse,  quod 
pseudoepiscopos  eorumdem  nuUatenus  voluerunt 
suscipere,  ut  ex  hoc  aperte  clareat,  eumdem  clerum 
et  populum  idcirco  eosdem  pseudoepiscopos  res- 
puisse,  quiaconstabat  eosdem  absque  suielectione 
in  Dei  contemptum,  et  erroris  augmentum  a  praefa- 
tis  principibus  promotos  fuisse. 

Et  utexcmplo  quoddicimusastruanius  :  Anasta- 
sius  S.  Ecclesiie  Homana3  bibliothecarius,  in  Chro- 
nica  quam  de  Grffico  inLatinum  sermonem  transtu- 
Ht,  quamque  ex  vetustissimis  Chronicis  Graecorum 
compilaverunt  quidam  Gioeci,  Doi  cultores,  Theo- 

^phanes  scilicet  et  Georgius,  quos  idem  in  ejusdem 
libri  praefatione  miris  laudibus  attollit,  in  cadem, 
inquam,  Chronica  de  imperio  Anastasii  sic  inter 
caetera  scribit :  «  Vicesimo  imperii  Anastasii  anno, 
JoanneAlexandrino  antistite  haeretico  mortuo,  Dio- 
scorus  Junior  praelatus  est  episcopus  Alexandriae. 
Cum  autemvenissetConstantinopolim  pro  Alexan- 
drinls  apud  imperatorem  intercessurus,  propter  oc- 
cisionem  filii  Calliopii  Augustalis,  ab  orthodoxis 
publice  conviciis  appetebatur  cum  procederet  aesti- 
mantibus  eum  contiti  recta  dogmata  advenisse,  er- 
go  cum  ob  homicidium  intercessisset  cum  festina- 
tione  discessit.  Causavero  caedisistafuit:Cum  idem 
Dioscorus  manus  impositionem  accepisset,  reccsse- 
runl  multitudines  rusticorum  dicentes  :  ^)uia,  nisi 

D  secundum  quod  sanctorum  apostolorum  canones 
continent  fiat  episcopus,  uon  recipietur.  Principes 
vero  inthronizaverunl  eum.  Dioscorus  vero venit  ad 
SanctumMarcum,etvenientesclericiinduerunteum 
secundo,  et  iterum  consccravcrunt.  El  ita  veniens 
adSanctum  Joannem  perfccitcolleotain.  ('aim  Mu^ein 
essetiliicTheodosiusfilius  Cal.iopii  Am.;.in. .»;.-.  el 
Arasius  inni^Mslerniilituin,  lu:  ba.»liii*i»iiL.r,  «•uipe;  jnl 
injuriisaflii'ure  lilium  Aiiguslalis,  euquud  iauuaiet 
imperatorem  Anaslasium.  Cum  vero  jurgium  motuni 
fuisset,  insilientes  quidam  a  sede  posuerunt  iilium 
Auguslalis,  et  interemerunt  eum  :  at  vero  Acacius 
magister  militum,  quotquotcapere  potuit,  interfecit. 

15 


459 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


460 


Quod  audiens  imperator,  iratus  est  adversus  eos, 
Porro  Dioscoius  intervenions  mitigavit  eum.  o 

Eccequi  primum  apostolicam  traditionem  de  pon- 
tificali  promotione  ausi  sunt  violarCy  ecce  quibus 
primum  auctoribus  sseculiprincipes  suos  pontifices 
nituntur  Dei  Ecclesiae  promovere :  Et  ut  coepta  per- 
sequamur,  seculisunt  horum  exempla  hsereticorum 
quidam  Greecorum  imperatores,  regni  sui  urbibus, 
suos  episcopos  imponentes.  Romanse  vero  urbi  Deo 
pra3stante  meritis  apostolorum  qui  in  ea  vivunt  et 
praesidcnty  in  lioc  pepercerunt,  decretum  tamen  ele- 
ctionis  futuripontificis  a  clero  etsenatusubscriptum 
prius,  quam  idem  consecraretur,  sibi  mitti  statue- 
runt.  Quod  cum  legatur  eisdem  imperatoribus,  ssepe 
directum  fuisse,  nusquamtamen  legitur  eosdem  Ho- 
manorum  eleciionem  mutasse.  Hoc  autem  quia  Deo 
contrarium  erat,  ut  Eeclesia  pontiiice  careret,usque 
dum  qui  decretum  fercbat  irel  et  rcdiret,  penitus 
respueruntsequentesimp.  pietatc  religioneque  prse- 
stantes.  Sic  enim  lcgitur  in  Homano  Pontificali  : 
«  Bonedictus  enim  natione  Homanus  suscepit  jus- 
siones  clementissimiprincipisConstantini  advene- 
rabilem  clerum,  et  populum  Homanse  civitatis,  per 
quas  concessit,  ut  quielectus  fueritpontifexe  ves- 
tigio  consecretur  absque  tarditate.  » 

Itaque  qui  advertit  alios  Grsecorum  imperatorcs 
ante  consecrationem  decretum  sibi  mitti  voluisse, 
attendat  eosdem  Homanam  electioncm  nunquam  re- 
probasse;  attendat  etiam  posteros  eorumdem,  quia 
hoc  contrarium  Deo  erat,  penitus  respuisse.  Itaque 
perc  urramus  sanctorum  Patrum  decreta  quse  de  pon- 
tiflcum  promotione  statuerunt^ut  sciamus  quid  juris 
imperaloribus  suorum  vel  quorumlibet  temporum 
in  eisdem  scrvaverunt. 

Leo  doctor  eximius  ct  primus  Ecclesiee  Homanae 
pontifex,  Anastasio  Thessalonicensium  episcopo  qui 
vices  Homani  pontificis  super  quadraginta  episcopos 
Illyrici  et  Graciae  habebat,  sic  inter  caeterascribit  : 
«  De  persona  consecrandi  episcopi,  et  de  cleri  ple- 
bisque  consensu  metropolitanus  fraternitati  tuse 
referat :  »  Et  paulo  post  :  «  Mctropolitano  vero  de- 
functo,  cum  in  loco  ejus  alius  fuit  subrogandus, 
comprovinciales  episcopi  ad  civitatem  metropolim 
conveniant,  ut  onmium  clericorum  atque  omnium 
civium  voluntate  discussa,  expresbyterisegusdem 
Ecclesise  vel  ex  diaconibus  optimus  deligatur.  Cum 
ergode  summi  sacerdotis  electione  tractabitur,  ilile 
omnibus  prseponatur  quem  cleri  plebisque  consen- 
sus  concorditer  postulaverit,  ita  ut  si  in  aliam  forte 
personam  partium  se  vota  diviserint,  metropolitani 
judicio  is  altari  proeponatur  qui  majoribus  etstudiis 
juvatur  et  meritis,  tantum  ut  nullus  invitis  et  non 
petentibusordinetur,  necivitas  episcopumuonopta- 
tumaut  contemnatautoderit,  cuinon  licuerit  habe- 
re  qucm  votuit :  »  Item  idem  :  «  Nulla  ratio  sinit  ut 
inter  episcopos  habeantur  qui  nec  a  cloricis  sunt 
electi  nec  a  plebe  expetiti,  nec  a  provincialibus 
cum  metropolitani  judicio  consecrati.  » 

Coelestinus  : «  Necemeritis  insuisEcdesiispere- 


A>  grini  et  extranei,  et  qui  ante  ignorati  sunt,  ad  ex- 
clusionem  eorum  qui  bene  suorummerentur  civium 
testimoniumpreeponantur.  »  Itemibidem:  «  NuIIis 
invitis  dctur  episcopus;  cleri  plebis  et  ordinis  con- 
sensus  ctdesiderium  requiratur.  Tunc  alterdeEk^- 
clesia  eligatur  altera,  si  de  civitatis  ipsius  clericis, 
cui  est  episcopus  ordinandus,  nullus,  quod  evenire 
non  credimus,  potuerit  inveniri.  Primum  enim  illi 
reprobandi  sunt,  qui  ibi  sunt,  ut  aliqui  de  alienis 
Ecclesiis  merito  praeferantur.  Habeat  unusquisque 
fructum  militiee  suse  in  ecclesia  in  qua  suam  per 
omnia  officia  transegitlBetatem,  id  aliena  stipendia 
minimealter  obrepat.  Sitiacultas  Cleris  renitendiySi 
se  viderunt  praegravari,  etquos  sibi  ingeriex  trans- 
versocognoverintnon  timeantrefutare.  Quod  sinon 
o  debitum  prsemium,  vel  liberum  de  00,  qui  eos  est 
recturus,  debent  habere  judicium. 

Gregorius  Gaudioso  episcopo  inter  csetera  :  «  Et 
ideo  fraternitas  tuas  ad  prsedictam  Ecclesiam  ire 
properabit,etcIerum  plebemque  admocere  festinet, 
ut  remoto  dissidio  uno  eodemque  consensu  talem 
prseficiendum  sibi  expetant  sacerdotem  qui  a  vene- 
'  randis  canonibus  nuUatcnus  respuatur.  Qui  dum 
fuerit  postulatus,  cum  solemnitateelectus,  omnium 
subscriptionibus  roboratus  et  dilectionis  tuse  testi- 
monio  littcrarum  adnos  sacrandus  occurrat.  Com- 
monemus  etiam  utnullum  eligipermittatisde  altera 
Ecclesia,  nisi  forte  inter  clericos  ipsius  eivitatis 
nullus  ad  episcopatum  dignus,  quod  evenire  non 
credimus,poterit  inveniri,provisurus  ante  omnia  ne 
ad  cujuslibet  conversationis  meritum  lascivae  per- 
C  sonse  aspirare  praesumant,  et  tu  periculum  ordinis 
tui,  qupd  absit,  incurras.  » 

Ex  concilio  Nicaena  Patrum  gggxviu,  cap.  6  : 
«  Per  omnia  autem  manifestum  est  quia,  si  quis 
proetcr  voluntatem  et  conscientiam  metropalitani 
episcopi  fuerit  ordinatus,  hunc  concilium  magnum 
et  sanctum  censuit  non  debere  esse  episcopum. 
Sane,  si  communi  omnium  eonsensu  rationabiliter 
probato  secundumecclesiasticamregulam,  duo  vel 
tres  animositate  ducti  per  contentionem  contra- 
dicunt,  obtineat  plurimorum  sacerdotum  senten- 
tia.  » 

Ex  VII  synodo  universali  habita  a  v  patriarchis, 
cum  GCCL  Patribus  sub  Adriano  primo  pontifice, 
cap.  3  :  «  Omnis  electio  episcopi  vel  presbyteri  aat 
D  diaconi  a  principibus  facta,  irrita  maneat,  secundum 
regulam  quse  dicit  :  Si  quis  episcopus  seecularibas 
potestatibus  usus  Ecclesiam  per  ipsos  obtiaeaty 
deponatur  et  segregetur,  omnesque  qui  illi  com- 
municant. » 

Ex  vui  synodo,  item  universali,  habita  a  v  patriar- 
chis  cum  Patribus  ccxl,  sub  Nicolao  primo  ponti*< 
fice :  i<  Promotiones  et  consecrationes  episcoporom, 
concordansprioribus  conciliis,  electioneac  decreto 
episcoporum  fieri,  haec  sancta  etuniversalis  synodos 
definivit,  etstotuitatquejure  promulgavit,  neminem 
laicorum  principum  vel  potentum  semet  inserere 
electioni  velpromotionipatriarchce,vel  metropolit», 


461 


CONTRAl  GUIBERTUM  ANTIPAPAM  UBRI  DUO.  -  LIB,  IL 


462 


aut  ciiguslibet  episcopi,  ne  videlicet  inordinata  hinc,  A  anathema  sit.  Item  quodelectio  pontificis  non  per- 
et  incoDgrua  fiat  confusio  vel  contentio,  prsesertim      tineat  laicis  tantum.  » 


cam  nuUam  in  talibus  potestatom  quemquam  pote- 
Btativorum  laicorum  habere  conveniat,  sed  potius 
nlere  et  attendere  sibi,  quousque  regulariter  a  col- 
legio  EIcolesisB  suscipiat  finem  electio  futuri  pontifi- 
cis.  Si  quis  vero  laicorum  ad  concertandum  et  coo- 
perandum  invitatur  ab  Ecclesia,  licet  hujusmodi 
cam  reverentia,  si  forte  voluerit  se  obtemperare 
isciscentibus,  tantumenim  dignum  pastorem  sibi 
regulariter  ad  suam  salutem  Ecclesia  promovet. 
Qaisquisautemsseculariumprincipumautpotentum» 
aut  alterius  dignitatis  laicus,  adversus  communcm 
•e  consonantem  atquc  canonicam  electioncm  eccle- 
siastici  ordinis  ageretentaverit,  analhemasit,  donec 


Ex  concilio  I«aodicense,cap.l!2:  <  Non  est  per- 
mittendum  turbsB  electiones  eorum  facere,  qui  sunt 
ad  sacerdotium  provehendi.  » 

Item  ex  decreto  Coelestini  pontificis :  «  Docendus 
estpopulus,  et  non  sequendus,  nosque,  si  nesciunt, 
eos  quid  liceat,  quidve  non  liceat,  commonere,  non 
consensum  prsebere  debemus.  » 

Decursis  itaque  tot  sanctorum  Patrum  auctorita- 
tibus,  Latinorum  scilicet  et  Graecorum,  patet  nihil 
juris  imperatoriee  potestati  in  pontificum  electione 
seu  promotione  ab  eisdom  attributum  esse,  imo  ne 
qua  laicalis  poiestas  sibi  quidquam  in  his  vindicet, 
a  quibusdam  eorum  sub  anathemate,  hoc  est,  sepa- 


obediat  et  consentiat,  quod  Ecclesia  de  electione  q  ratione  a  Deo,  inhibitum  fuisse.  Et  certe  sub  prae- 

fatis  Romanis  pontificibus,  leguntur  exstitisse  po- 
tentissimi  imperatores,  non  solum  Orientiy  sed 
etiam  Occidenti  imperantes,  scilicet  Valentinianus 
et  Theodosius  Juniores,  Martianus,  Mauricius  et 
Phocas.  Et  cumpraefataeuniversalessynodiyidest, 
prima  et  septima  a  tot  Patribus  agerentur  Ni- 
0086;  Christiauissimi  imperatores  Gonstantinus  et 
item  Constantinus  et  Irene  mater  ejus  adfuisse 
leguntur ;  sed  et  Basilio  magno  imperatore  pe- 
tente  et  praesente,  legitur  octava  synodus  item 
universalisConstantinopoli  celebratafuisse.  Itaque, 
cum  primo  earum  censeret  non  habendum  quem- 
quam  episcopum  sine  consiliometropolitaniseptima 
vero  tiium  sacrorum  ordinum  electionem  a  princi- 


atque  ordinatione  proprii  preesulis  se  velle  mons- 
traverit.  n 

Item  ex  concilio  Antiocheno  cxxii :  t  Si  quis  pres- 

byter  vel  diaconus  per  seecularem  dignitatera  Eccle- 

siamDomini  obtinuerit,dcjiciatur,etipse  et  ordina- 

tor  a  communione  modis  omnibus  abscindantur,  et 

8ub  anathemate  sint,  sicut  Simon  Magus  a  Petro.» 

Ex  synodo  Symmachi  pontificis  cum  ducentis  et 

octodecim  episcopis : « Non  placuit  laicos  ad  stntuen- 

dum  aliquid  in  Ecclesia  habere  aliquam  potestatem, 

cui  subsequendi  manet  necessitas,  non  auctoritas 

iinperandi.  » |In  eadem :  «  Defuncto  pontifice,  si  in 

'Onumtotius  inclinaverit  ecclesiastici  ordinis  electio. 


oonsecretur  episcopus.Si  vero,utfierisoIet,  studia        .,  ,  ,       .  ^    •       .  ,        ,.        . 
^  ^  '  4  ^«.,^  j-  ™       ^     •      *         1     »•      1     •        pibus  prohiberet  fieri ;  octava  vero  sub  anathemate 
oepennt  esse  diversa,  convmcat  sententia  plun- p  t  ,     ,/       ,        ^n          ^    .-          ,  .    ,.      ^    .  .. 
^mterdiceret  pontificum  elcctionemlaicalipotestati. 

Nunquid  qui  prsesentes  adorant  imperatores  questi 

sunt  hoc  ad  sui  contemptum  fieri,  ut  nihil  de  ponti- 

ficum  electione  eorum  quidem  referretur  potestati? 

Imo  potius  leguntur  sanctorum  Patrum  constitutio- 

nes  amplexati  fuisse ,  easque  quidam  eorum,  post 

quinque  palriarcharum  subscriptiones  suis  quoque 

subscriptionibua  roborasso.  Item,  cum  contingeret 

prsefatos  Homanorum  pontifices  de  pontificum  ele- 

ctione  decernere,  contigit  suorum  temporum  impe- 

ratores  hoc  ad  sui  imperii  injuriam  fieri  questoa 

fuisse  ?  Non  equidem. 

Sunt  autem  quidam,  eorum  contra  quos  scribi- 

mus,  qui  putaut  se  quidam  magni  in  sui  defensione 

adinvenisse,  cumintroducunt  Gregorium  et  Ambro- 


aorum.  ■ 

Ex  Romano  Pontificali : « Benedictus  natione  Ro- 

manus  fecit  constitutum  in  ecclesia  beati  Petri  apo- 

stoli,  in  quo  sederunt  episcopi  septuaginta  duo ; 

'preabyieri  Romani  triginta  ti*es,  prsesente  clero,  sub 

«nathematey  ut  nullus,  pontifice  Romano  vivente, 

«ut  episcopo  civitatis  su£,  prsesumat  loqui  aut  sibi 

partes  facere,ni8i  tertio  diedepositionisejuS;  adu- 

nato  clero  et  filiis  Eksclesiee,  et  tunc  electio  fiat.  » 

Ex  eodem :  i  Stephanus  natione  Siculus,  congrega- 

tis  episcopis  totius  Tusciee  atque  Campaniee,  consi- 

dentibns  pariter  duodecim  episcopis  Francoinim  et 

Romanis  presbyteris,  in  prsesentia  totius  cleri  et 

populi,  concilium  fecit  in  ecclesia  Constantiniana, 


in  quo  damnavit  Constanlinum  neophytum  invaso-  q  gjum  asaeculiprincipibus  ad  pontificatum  promotos 


rem  sedis  apostolicse,  et  allatis  sacris  canonibus, 
eisque  liquido  perscrutatis,  prolata  est  sententia  ab 
eodemconciliosub  anathematis  interdicto,  ut  nullus 
onqaam  laicorum  neque.ex  alio  ordine  preesumat 
niei  per  distinctos  gradus  ascendens  diaconus  aut 
preabyter  factus  fuerit  cardinalis,  ad  sacrum  pon- 
tifleatus  honorem  promoveri.  » 

Ex  concilio  Leonis  IV,  episcoporum  l,  cap.  5  :* 
«Siquissacerdotibus,  seuprimatibus  nobilibus,  seu 
eetero  dero  hujus  sanct»  Romanee  Ecclesiee  electio- 
nem  Romani  pontificis  contradicere  prsesumpserit, 
tieat  in  concilio  beati  Stephani  legitur  statutum, 


fuisse.Quod  quiafrivoIum,quiaquefaIsum  sit, evi- 
denti  judicio  clarebit ;  coUatis  eorum  electionibus 
cum  cap.  8  synodi,  quod  supra  scripsimus.  Nam 
quamvis  multorum  annorum  interstitio  a  se  distent, 
tamen  ita  sibi  concordare  videntur  ut  et  synodus  et 
eorum  electio  vel  promotio,  uno  eodemque  Dei  Spi- 
rilu  acta  fuissc  probentur.  Sic  enim  in  gestis  eorum 
describitur  vel  scriptum  habetur:Gi^gorium,Iicet 
totis  viribus  retinentem,  clerus,  senatusque  et  popu- 
lus  Romanus  sibi  concorditer  ponlificem  sibi  dele- 
gerunt.  At  ille  cum  decretum  generalitatis  evadere 
nequivity  consensurum  se  tandem  aliquando  simu- 


463 


S^  ANBELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


464 


lavit,  et  imperatori  Mauricio,  cujus  fllium  ex  lava-  A  corripuisse,  graviter,  tulerunt,  comqae  hnjus  gnr 


cro  sancto  susceperat,  latenter  litteras  destinavit, 
adjurans,  ne  unquam  assensum  populis  prseberet, 
ut  se  hujushonorisgloriasublimarent.  Sed  praefe- 
ctus  urbis,  Germanus  nomine,  ejusnuntiumantici- 
pavit  comprehensumque  ac  diruptis  epistolis,  con- 
sensum  qucm  populus  fecerat  imperatori  direxit. 
At  ille  gratias  agens  Deo  pro  amicitia  diaconi,  eo 
quod  locum  deferendi  ei  honoris,  ut  cupierat,  repe- 
rissct,  ipsum  ordinari  prcecepit.  >  (Ex  Gestis  Gre- 
fforiL) 

Item  in  Gestis  Ambrosii :  «  Cum  populus  magis 
magisque  acclamaret :  Pcccatum  tuum  super  nos. 
Cumque  ille  videret  suam  intentionem  nihil  posse 
proficere,  fugam  paravit,  egressusque  noctis  medio 


tia,  quantum  in  se  erat,  a  papatu  deposaerunt,  et 
nomen  ejusdem  in  canone  consecrationis  nominari 
vetuorunt :  ideoque  decretum  ejus  de  jure  irrilum 
esso  debebit,  quia  cum  a  toto  orbe  papa  haberetur 
juxta  eorumdem  sententiam  eisdem  papa  non  fuit, 
quasi  non  ex  Dei  sed  eorum  tantum  penderet  vo- 
luntate,  quempiam  quemlibet  csse  vel  non  esse ; 
Romanus  enim  pontifex,  ut  sapientes  norunt,  non 
modo  deponi,  sed  etiam  nullo  Christianojure  a  quo- 
libet  potest  judicari.  Deinde  quia  cum  in  eodem 
decreto  cautum  esset  ut  Romas  pontiflcis  electio  a 
Romano  clero  et  populo  agerent,  et  postea  regi 
notiflcaretur,  ipsi  prttfatum  decretum  violantes, 
elegerunt  quod  eis  non  licebat,  prius  Cadalaum 


rivitatem  cumTicinum  sepergereputaret,mane  ad  o  P^rmensem,  postea  Wicbertum  Ravennatem,  in- 


poi-tamcivitatisMediolanensis  qucedicitur  Romana, 
invenitur.  Cumque  invcntus  custodiretur  a  populo 
missa  relatione  ad  imperatorem  clementissimum 
Valentinianum ,  qui  hoc  summo  gaudio  accepit, 
quod  judices  ad  se  directi  ad  sacerdotium  pete- 
rentur.  » 

Ecco  ex  his  et  prsefato  capite  patentissime  colligi- 
tur,  juxta  priscam  consuetudinem  praefatos  ponti- 
flccs  electos  fuisse ;  sed  quia  nullatenus  promoveri 
patiebantur,  cum  in  alterius  electione  prsefectus  vice 
Romonorum,  Mauricii :  in  alterius  vero  populus 
Valenliniani  legitur  auxillium  expetisse,  patet  pro- 
fecto,  juxta  cap.  8  synodi,  Ecclcsiam  saeculares 
poleslates  in  sui  adjutorium  invitasse,  easquo  non 
inipcrio  sed  obedientia  tunc  usas  fuisse.Quod  qui- 


duentes  eos  apostolicis  insignibus,  vocantes  apo* 
stolices  apostatas,  Antichristi  prsBcessores.  PraB- 
terea  autem  prsefatus  Wicbertus  aut  sui  ut  su«b 
parti  favorem  ascriberent,qu8edam  in  eodem  decreto 
addendo,  quaedam  mutando,  ita  illud  reddiderunt  a 
se  dissidens,  ut  aut  pauca  aut  nulla  exemplaria  sibi 
concordantia  valeant  inveniri.  Quare  autem  decre- 
tum  est,  quod  a  se  ita  discrepare  videtur,  ut  qoid 
in  eo  potissimum  credi  debeat,  ignoretur  ? 

Sed  ut  tandem  invincibili  gladio  feriamus,  pro- 
fatus  Nicolaus,  unus  scilicet  patriarcha,  cum  quo- 
libet  episcoporum  concilio,  non  potuit  abrampere, 
imo  nec  mutare,  non  obviantia  fldei,  praefata  de- 
creta  sanctorum  quinque  patriarcharum,  scilicet 
Romani;  Alexandrini,  Antiocheni,  Jerosolymitani, 


dem  non  videtur  nobis  flcri  non  licere,  si  contingat  ^  Constantinopolitani,  et  ut  exnumero  prsBfatis  syno- 


dignum  quemlibet  consensum  in  sui  promotionem 
piaebere  regalem  vero  potestatem  contingat  in  ea- 
dem  dioecesi  adesse,ut  ValentinianustuncinMedio- 
lanensi  legitur  adfuisse.  Ut  autem  qu»ratur  extra 
(liu3cesim,  eum  longo  intestitio  possit  abesse,  ab- 
surdissum  est,  cum  sanctissimorum  Patrum  legibus 
statutum  sit  ne  intra  tres  menses  viduatam  relin- 
quant  hicclesiam  a  pontiflce. 

Quod  vero  in  Historia  tripartita  legitur  Valenti- 
nianus  imp.  dixisse  Ambrosio:  Deustibi  commisit 
animaSy  ego  corpora ;  quam  pessime  cohaereat  prce- 
cedentibus,qui  legit  intelligat.  Valde  enim  contra- 
rium  videlur;  et  hoc  eum  dixisse, et  ut  a  se  pontifex 
eligcretur,  quod  ibidem  prsemissum  est,  nullatenus 


dis  apposito  coliigi  potest,  sanctorum  Patrum,nu- 
mero  ggl  et  eo  amplius,  tot  quidem  leguntur  pne- 
fatas  constitutiones  suis  temporibus  statuisse,  in 
quibus  non  inveniuntur  quidquam  regim  potestati 
in  pontiOcum  eloctione  seu  promotione  conceseisae 
imOf  ut  prsedictum  est,  oonsidentibuseHmeisGhn- 
stianissimis  imperatoribas  et  non  contradicentibuSy 
leguntursub  perpetuo  anathemate  vetuisse.  Quod  si 
hoc  vindicandum  est  ex  Grseoorum  imperatoram 
consuetudine,  vel  ex  Ambrosiana  vel  exGregoriana 
electione,  constat,  ut  pr»missum  est,  eosdem  ipsoa 
hoc  veluti  Deo  adversum  respuisse,  eorumdem  vero 
pontificum  electionem  et  promotionem  vin  synodo 
quamvis  prcepostere  concoi*dasse. 


consonsisse.Iioc  autem  nihil  nobis  adversatur,cum  D     Et  quamvis  decretum,de  quo  agimus,a  prsofatis 


beatiis  Gregorius  eamdem  Historiam  mendosam  et 
a  Honiana  Ecclesia  repudiatam  afllrmet. 

Sunl  item  qui  objiciuiit  :  Nicolaum  Juniorem 
deoreto  synodi  constituisse,  ut  obeunte  apostolico 
poutiiice  successor  eligerelur,  et  electio  ejus  regi 
noliilcaretur.  Facta  vero  electione,  et  ut  pra)dictum 
est,  vi^'^'i  notificata,  ita  demum  pontifex  consecrare- 
tur.  Qiiod  si  admitteudum  est,  ut  ratione  factum 
dicalnr,  objicimus  ad  hoc  confutandum  praefatum 
regcmet  optimatesejusse  ea  constitutione  indignos 
fecisse,  primum  quia  postea  prcefatum  Nicolaum, 
Coloniensem  archiepiscopum  pro  suis  excessibus 


Ecclesifle  legibus  penitus  enerve(ur,videamus  tamen 
adhuc  quid  de  eo  iterum  Ecclesi»  et  seaoali  legw 
censeant,  ut  penitus  evacuetur.  Ex  synodo  pap» 
Hilarii,  cap.  i:  « Illud  quod  quisquecommiaitepi- 
scopus  illicite  aut  et  a  decessoribus  inyenit  admia- 
sum,  si  proprium  vult  vitare  periculum,damnabit: 
Nam  in  se,  quidquid  in  alionon  resecabit,  inveniet.  ■ 
Gelasius  Cresconio  Joanni  et  Messalae  episcopis 
inter  csetera :  «  Decessorum  statuta  sicut  legitima 
et  justa,  successorem  custodire  convenit|itadebet 
etiam  malefacta  corrigere.  » 
Pelagiue  Armentario  magistro  oiiUtam,  inter 


OONTRA  GUiBEKTUM  ANTIPAPAM  UBRI  DUO.  ~  LIB.  II 


466 


(en  :  «  Postea  qnam  Ecclesi»  jura  documentorum  V 
qnoqoa  intercedeniiam  fiievint  auctoritate  firmata, 
BnUaitaaus  ab  his  discedendi  liberam  pontifex  vel 
■i  irelit  permittatur  habere  licentiam. » 

AdrianoB  Engelramino  :  «  Gonstitutiones  contra 
I    Huiota  deoreia  Romanorum  prflesulum,  nullius  sint 

■onenti.  » 
^       Gregoriua  in  Registro  :  «  Imperiali  constitutione 
iporto  sancitum  esse  ut  ea  quee  contra  leges  fiunt, 
lOD  solnm  inutilia,  sed  etiam  pro  infectis  habenda 
fliit*  » 

Ex  Romanis  legibus  :  «  Id  tantum  de  sacra  res- 
piBsione  substantiam  mutuetur,  quodlegum  auxi- 
Ha  proseqQuntar.  »  Item  :  «  Generale  preeceptum 
kneficio  speciali  anteferendum  est.  »  Et  item  : 
•  Gontra  ju8  rescripta  nonvaleant,  quocunquemodo  g 
tetint  impetrata.  Quod  enim  publica  jura  prees- 
eribunty  magis  sequi  judices  debent.  »  Et  infra  : 
« Personalia  rescripta  quee  cum  jure  concordant, 
ndeant  more  veterum,  et  negotii  de  quo  loquitur 
Motra  reeeriptio  finis  lat»  sententiod  terminis  cen- 
natnr.  Speciale  autem  si  quid  legibus  ac  juri  im- 
portat  injuriam,  abolitum  exstirpetur. » Item  ? « Illa 
mra  uniuscujusque  supplicantis  dcsiderio  con- 
eessa  prjevaleant,  et  effectui  mancipentur,  quee  cum 
jiris  et  legum  ratione  concordant  :  ea  vero  qu6B 
nnreptione  vel  falsis  precibus  forsitan  impetran- 
iir,  nullum  supplicantibus  ferant  remedium.  » 

His  itaque  decursis  patet  preefatum  decretum 

i^us  momenti  esse,  nec  unquam  aliquidjurium 

kfaoiase.  E]t  hfleo  dicens  non  preejudico  beatee  me- 

«Mrin  papsB  Nicolao ,  nec  quidquam  ejus  honori 

^rogo,  Patrum  sententias  Dei  Spiritu  conditas 

tsqnendo.  Homo  quippe  fuit^  eique  ut  contra  fas 

ageret  subripi  potuit.  Nec  mirum  hoc  eidem  con- 

igisse,    cnm  quidam  ipsius  decessor  inveniatur 

fuiddam  decrevisse,  et  meliori  usus  consilio  postea 

inmmtaase.  Siquidem  Bonifacius  secundus  legitur 

ta;  deoreto  constituisse  Vigilium  diaconum  sibi  in 

pentifieatu  succedere.  Quod  quia  Romano  clero  vi- 

inm  est  canonibus  adversari,  prassente  clero  ab 

eodem  suppositum  est  igni,  ante  confessionem  beati 

Petri  apostoli.  Et  certe  prsBfatus  Nicolaus  divino 

metu  concussus  hoc  idem  fecisset,  si  tot  Patrum 

■enteniias  tunc  in  unum  colleclas,  vidisset,  easque 

ono  decreto  tam  concorditer  adversari  perpendis- 

aet.  D 

Beatus  quoque  Augustinus  libinim  Retractatio- 
nnm  composuit,  in  correctionem  eorum  quae  prius 
ineaute  descripsit,  et  ut  idem  quisque  sapiens  fa- 
oiat,  his  verbis  commonefacit  :  ait  enim  in  prooe- 
mio  oijusdem  libri  :  «  Neque  enim  quisquam  nisi 
impudens,  ideoque  mea  errata  roprehondeudo  me 
roprehendere  audebit.  Sed  et  si  dicit,  non  debuisse 
00  a  me  dici,  quee  postea  mihi  etiam  displicerent, 
Torum  dicit,  et  mecum  facit  :  eorum  quippe  rcprc- 
hensor  est,  quorum  et  ego  sum  :  sed  sicut  volet 
qnisqae  oocipiat  hoc  quod  facio,  me  tamen  aposto- 
licam  aententiam  etiam  in  hac  re  oportet  intueri. 


Quae  dixit  :  Si  nos  ipsos  jiidicHrcmus,  a  Dotnioo 
non  judicaremnr  (I  Cor,  ii).  » 

Excommunicatio  autem  quj©  in  praifnlo  decreto 
terribiliter  profertur  a  Wicborto,  aut  a  siiis  fauto- 
ribus,  indita  creditur,  quoniam  in  antiquioribus 
ejusdem  dccreti  cxemplaribus,  longe  aliter  hnbe- 
tur.  Et  hsec  quidem  venict  super  eosqui  camibidem 
in  sui  favorem  indiderunt,  et  super  eos  qui  oam  ti- 
mendam  esse  dicere  prsBsumunt  :  supcr  illos  qui- 
dem,  ut  incidant  in  foveam  quam  foderunt,  et  ut 
apprehendat  eos  captio  quam  occultaverunt :  super 
hos  autem,  quoniam  illi  trepidaverunt  timore  ubi 
non  esset  timor,  quoniam  Dominus  in  generntione 
justa  est.Nam  si  in  gonerationc  justa  cst,  in  pr^- 
fatis  Patribus  fuit,  et  per  eos  locutus  est,  ideoque 
illorum  maledictio  sicut  Dei  pavenda  est.  De  male- 
dictione  vero  illorum  qui  eorumdem  Patrum  decre- 
tis  non  obediunt,  dicit  idem  Dominus  per  propho- 
tam  : «  Benedicam  maledictionibus  wesivis {Malach. 
n) ;  n  et  item  :  «  Maledicent  iili  et  tu  benediccs 
(Psal.  cvin).  »  Et  Salomon  :  «  Sicut  avis  in  contra- 
rium  volans,  et  passer  quilibet  vadcns  :  sic  malc- 
dictum  frustra  prolatum  super  eum  veniet  qui  mi- 
sit  illud  (Proverb,  xxvi).  »  Hoc  contra  decretum 
cujus  se  Wicbertus  auctoritate  defendit,  ut  doceat 
se  esse  quod  non  est,  nec  unquam  esse  poterit. 

De  numero  vero  annorum  quibus  hsec  damnabi- 
lis  consuetudo  permansisse  dieitur,  ut  sseculi  po- 
testas  pro  suo  libitu  pontifices  promovcat,  jurc 
causari  non  potest.  Nam  do  diversis  consuetudi- 
nibus,  illa  potissimum  scquendaest,  quie  cum  ori- 
ginem  sumeret,  catholicos  Patres  suorum  priorum 
Patrum  vestigia  sectantes  auctores  habuit,  sicut 
Patres  septimee  et  octavae  synodi  secuti  sunt  statuta 
sanctorum  Patrum  Romanorum  pontiiicum ,  et  illi 
consuetudinem  ab  apostolorum  temporibus ,  per 
omnes  Ecclesias  obscrvatam.  Ea  vero  perversitas, 
qu8B  a  seeculi  principibus  superinducta  est,  non 
preejudicat  eidem  sanctee  consuetudini  quantalibet 
temporum  obtinuerit  curricula.  Aiioqui  Dominus 
Dcus  noster  culpandus  est,  qui  filios  Israel  longis- 
siraa  consuetudine  sub  servitute  detentos,  tum  sub 
Phai*aone,  tum  sub  Cyro  vel  Dario  liberavit,  ethu- 
manum  genus  sub  diaboli  servitute  longa  consue- 
tudine  detentum,  post  quinque  millia  annorum  cur- 
ricula  propria  morte  rcdemit.  Prsetei^ea  cum  Veteris 
et  Novi  Testamenti  legibus  adulterium  inhibitum 
sit,  si  qui  reges  adulterium  commiserint,  nunquid 
eorum  auctoritate  posteri  reges  adulterari  sibi  lici- 
tum  putabunt  ?  Absit. 

Et  quidem  certum  est  regum  contra  leges  com- 
missa  nullatenus  sequenda  essc ,  leges  vero  ab 
eisdem  calcatas  in  suo  statu  manere  debere.  Hinc 
est  quod  sancti  Dei  martyres  et  Romani  pontifices 
in  suis  statutis  inseruerunt  dicentes  :  «  Non  licet 
imperatori  vel  cuiquam  pietatem  custodienti  ali- 
quid  contra  divinitatis  mandata  prsesumere.  Injus- 
tum  enim  judiciumet  dcfinitio,  regismetuveljussu 
a  judicibus  ordinata ,  non  valeant :  nec  quidquid 


467 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


468 


contra  evangelicad  vel  propheticte  aut  apostolicsB  A  qua  suggerenda  sunt  per  suos  diaconos  potias  in- 


doctrinse  constituiioneni  sive  sanctorum  Patrum 
actum  fuerit,  stabit,  et  quod  ab  inBdeiibus  et  hae- 
reticis  sanctum  erit,  omnino  cassabitur. 

liem  Adrianus  ad  Engelrammumepiscopum  cap. 
48  :  «  Item  generali  decreto  constituimus  ut  exse- 
crandum  anathema  fiat,  et  veluti  prsevaricalor  ca- 
tholicse  fidei  semper  apud  Deum  rous  existat ,  qui- 
cunque  Regum  vel  potentum  deinceps  canonum 
censuram  in  quocunque  crediderit  vel  permiserit 
violandam.  »  Item  idem  ad  eumdem  :  «  Constitu- 
tiones  contra  sancta  decreta  Romanorum  praesu- 
lum,  nuihus  sint  momenti.  » 

Si  autem  omnis  plantatio,  qnnm  Pater  coelestis 
non  plantavit,  eradicabitur,  et  si,  ut  prsBdictum  est, 


timare.  Gumque  iidem  sacri  canones  prohibeant 
sub  interminatione,  quemque  pontificem  a  sua  ca- 
thedrali  ecclesia  tribus  Dominicis  diebus  abesse, 
alios  quidem  eorum  vix  ter  aut  quater  in  anno,  et 
hos  vix  anno  integro  contingit  eesdem  revisere. 
Et  ut  soli  non  peccent,  sed  fiant  ut  scriptum  est : 
«  laqueus  juvenum  {Isa,  lxh),  »  dant  exemplum 
clericis  suas  itidem  ecclesias  deserere,  et  sub  spe 
episcopandi  regum  euriaB  militare. 

Sed  objicitur,  clericos  ut  divina  officia  principi- 
bus  exhibeant,  eorumdem  inhabitare  curiam  opor- 
tere,  quasinon  sitjustius  apud  Deum,  etapud  ho- 
mines  convenientius,  quemque  episcopum  in  cujus 
dioecesi  contingit  principem  adesse,  eidem  idoneos 


quod  ab  infidelibus  et  haereticis  actum  fuerit,  om-  n  et  religiosos  clericos  ad  divina  mysteria  celebranda 


nino  cassabitur,  nunquid  hsec  impietas  Eutychiani- 
starum  imperatorum  cassari,  et  eradicari  non  de- 
bet?  Certe  quisquis  ecclesiasticus  pro  suo  officio 
vehementer  non  accenditur,  ut  tanta  pravitas  a  Dei 
domo  radicitus  evellatur,  zelo  ejusdem  domus  Dei 
non  comeditur,  et  apud  Deum  canis  mutus  latrare 
non  valens  reputatur.  Quis  enim  non  advertat  hanc 
pestem  seminarium  esse  Simoniacae  haereseos,  et 
totius  Christianfle  religionis  lamentabilem  destruc- 
tionem?  Nempe  cum  dignitas  episcopalis  a  prin- 
cipe  adipisci  posse  speratur,  contemptis  suis  epis- 
copis  ac  clericis  Dei  Ecclesia  deseritur,  et  ab  aliis 
quidem  ingens  pecunia  aulicorum  marsupiis  infun- 
ditur,  ut  eorumdem  suifragia  ad  tam  nefariam  pro- 


dirigere,  et  pro  temporis  diuturnitate ,  qua  idem 
ibidem  moratur,  alios  aliis  jubere  succedere. 

His  tantis  cladibus  quee  oontingunt  ex  praefatia 
promotionibus^Gregorius  septimus  obviare  cupiens, 
Romana  synodo  qninquaginta  episcoporum,  consi- 
dente  presbyterorum  et  abbatum  multitudine,  per 
omnia  sanctis  prsefatis  Patribus  consonantia  de- 
crota  statuit ,  dicens  :  i  Si  quis  deinceps  episco- 
patum  vel  abbatiam  de  manu  alicujus  iaicae  per- 
sonse  susceperit)  nullatenus  inter  episcopos  ha- 
beatur,  nec  ulla  ei  ut  episcopo  aut  abbati  audientia 
concedatur,  insuper  ei  gratiam  beati  Petri  et  introi- 
tum  Ecdesise  interdicimus,  quousque  locum  quem 
sub  crimine  tam  ambitionis  quam  inobedientiae,  quod 


motionem  mereantur,  ab  aliis  infinitse  pecunieo  dis-  p  est  scelus  idololatriee,  coepit,  resipiscendo  non  de- 


pendio  plus  decennio  in  seeculari  curia  deservitur, 
sestus,  pluvisB,  frigora,  et  ceetera  incommoda  pa- 
tientissime  tolerantur ;  ab  aliis  autem  vel  sui  pas- 
toris,  vel  cujus  honorem  ambiunt  mors  incessanter 
optatur,  abalio  alii  vehementer  invidetur,  dumquod 
sibi  sperat  ab  eo  subripi  posse  putatur ;  imo  proh 
dolor !  in  tantam  Dei  injuriam  interdum  prosilitur, 
ut  et  servis  et  fornicariis  dignitas  ista  praestetur. 
Tales  quippe  cum  adepti  fuerint,  quod  taliter  expe- 
tierunt,  peccantes  ssbcuU  potestates,  nullatenus 
prtBSumunt  redarguere,  quoniam  ab  illis  se  pro- 
motos  fuisse  meminerunt,  imo  ne  redarguere  prse- 
sumerent ,  promoti  fuerunt.  Et  hi  lac  quidem  |et 
lanam  accipiunt,  sed  perditissime  viventes  omnium 


serit.  Similiter  etiam  de  inferioribus  et  ecclesias- 
ticis  dignitatibus,  constituimus.  »  Item  :  «  Si  quis 
imperatorum,  regum,  ducum,  marchionum,  comi- 
tum,  vel  quilibet  ssBcularium  potestatum  aut  per- 
sonarum  investituram  episcopatuum,  vel  alicujas 
ecclesiasticfiB  dignitatis  dare  prsBSumpserity  cguB- 
dem  sententiaB  vinculo  se  astrictum  esse  sciat.  ■ 

Et  quoniam  sanctorum  auctoritate  monstratom 
est,  pontificum  electionem  sseculari  potestati  non 
subjacere,  libetadhuc  Christianissimorum  impera- 
torum,  quas  hac  de  causa  sanxerunt  constitutiones 
ad  medium  deducere,  ut  pateat  nobis,  si  quidjuris 
in  eadem  causa  voluerunt  vindicare.  Hoc  enim  Ga- 
rolus  et  Ludovicus  gloriosi  imperatores  in  primo 


salutem  negligunt.  Sic  quippe  impletur  quod  scrip-  _.  libro  Capitulorum  suorum  statuerunt :  «  Sacrorum 


tum  ost :  I  Ruina  populi  sacerdotes  mali  {laa,  xxrv). » 
Et  item  :  «  Et  erit  sicut  populus ,  ita  et  sacerdos 
(fise.  rv).  »  Sacerdotes  quippe  a  populo  non  viden- 
tur  distare,  cum  quisque  certatim  se  popularibus 
actionibus  studet  implicare.  Nam  cum  nemo  Deo 
mUitans  implicet  se  s»cularibus  negotiis,  quidam 
eorum  non  canonum,  sed  canum  et  accipitrum  stu- 
dia;  et  reliquos  mundis  luxus  exercent  :  quidam 
autem,  quasi  Deus  laudet  in  sacerdote  quod  repre- 
hendit  in  divite,  amiciuntur  peregrinorum  pellibus, 
et,  relictis  suis  cathedralibus  ecclesiis,  assistunt 
imperatoribus,  cum  canones  Spiritus  Dei  conditi 
prohibeant  pontifices  palatia  regis  adire,  sed  si 


canonum  nen  ignari,  utinDeinomine  sancta  Ecole* 
sia  suo  liberius  potiatur  honore,  assensum  ordini 
ecclesiastico  prGebemus,ut  scilicet  episcopi  perelee- 
tionem  cleri  et  populi,  secundum  statuta  canonum 
de  propria  dioecesi,  remota  personarum  et  mune- 
rum  acceptione ,  ob  vitee  meritum  et  sapienti»  do- 
num  cligantur,  ut  verbo  et  exemplo  sibi  subjeotis 
prodesse  valeant. »  Certe  constitutio  hsec  tam  con* 
sonantissima  sanctorum  Patrum  constitntionibus 
esse  perpenditur,  ut  si  vel  a  Nicsena  vel  qaalibet 
etiam  universaliumsynodorumpromulgaretury  non 
minus  Spiritu  Dei  per  istorum  ora,  quam  per  eam- 
dem  prolata  crederetur.  Hoc  quippe  docet  huno  esse 


469 


CONTRA  GUIBERTUM  ANTIPAPAM  LIBRI  DUO.  —  LIB.  II. 


470 


honorem,  hanc  esse  libertatem  saDctse  Rcclesioe 
cleram  scilicet  eidem  et  populum  sibimet  pontifl- 
eem  eligere  debere,  hoc  in  electione  *  canonum 
gtatuta  servanda  esse  commemorat,  hoc  Simonia- 
cam  haeresim  prohibendo  impugnat,  hoo  vit«B  meri- 
tnm  et  sapientiam  pastoris  electione  queerenda 
demonstrat,  et|  quod  mirum  est,  brevissime  vidctur 
tangere  quod  beatus  Gregorius  scribit  de  pontifice 
seilicet :  •  Ut  quisquis  perpenderedebeatqualiter  ad 
pontificatum  veniat,  et  rite  veniens  qualiter  doceat, 
et  recte  docens  qualiter  vivat.  » 

Patet  itaque  sanctorum  Romanorum  prsesulum  au- 
etoritate  et  Patrum,  sanctarum  universalium  syno- 
dorum  septimfleatqueoctavsB,  pontificum  clectionem 
eleri  et  populi  cujusque  esse  debere :  patet  quoque 
Ghristianissimos  imperatores,  Ck>nstantinumf  Con- 
ttantem,  Valentinianum,  Theodosium,  Arcadium, 
Honoriam,  Garolum,  Ludovicum,  ceeterosque  fide  et 
religione  prestantes,  eamdem  consuetudinem  ab 
apostolorumtemporibus  observatam  minime  violas- 
ae.  Patet  etiam  item  Ghristianissimos  imperatores 
Gon8tantinumMagnum,et  item  Gonstantinum^etEire- 
nan,  et  Basilium,  Garolum  quoque  et  Ludovicum, 
prsefatam  electionem  seecularipotestati  legibus  abs- 
tnlisse,  qnanquam  si  etiam  eorumdem  sanctionibus 
bocnonprohiberetur,  patriarchalium  sedium  aucto- 
Titati]non  minus  obaudiretur.  Pontificibus  enim,non 
imperatoribus,  legitur  Deus  dixisse  :  «  Qusecunque 
alligaveritis  super  terram,  errunt  ligata  et  in  coelis, 
etc.  {Mattb.  xvni).  »  Item  primo  pontifici :  «  Pasce 
oves  meas  {Joan,  xxm.)  >»  Item  apostolis  omnibus : 
1  Eontes  docete  omnes  gentes  (Matth,  xxvin).  » 
Patriarcharum  enim  tanta  est  auctoritas,  ut  omni- 
modis  heereticus  comprobetur,  quisquis  eorumdem 
synodicis  constitutionibus,  obviare  nititur.  Queecun- 
qne  enimcommuniter  statuerint  sequenda,  ab  omni 
Ecclesia  serventur,  queecunquedocuerint  respuen- 
da,  respnantur,  nec  unquam  a  quolibet,  nisi  forte  ab 
eiedemeorumdem  commune  judicium  retractabitur. 
Firmamentum  enim  Ghristian»  fidei  in  eorum  sedi- 
bus  per  beatum  Petrum  sessorem  earumdem,  ita 
Deus  locavit,  ut  si  imus  ex  tribus  principalibus  [pa- 
triarchis  ceciderit,  duo  stent;  quod  si  duo  ceciderint, 
com  pro  fide  Petri  ne  deficiat  a  Ghristo  oratum  sit, 
anias  scilicet  Romanipatriarchae  fides  in  qua  fratres 
8U08  confirmet,  nunquam  deficiat.  Quod  utique 
GhristosDeusnoster  jam  ostendere  dignatus  est,  in 
universalibus  synodis,  jam  ab  ipsius  ascensione 
oeties  universaliter  celebratis.  Nam  uno  vel  duobus 
a  flde  cormentibus,  Romanus  in  ejusdemfideifun- 
damentoUcetpuUatus,  licet  concussuS)  tamen  stetit 
immobilis.  «  Goelum  enim  et  terra  transibunt,  vcrba 
autem  ejus  non  transibunt, »  qui  dixit :  «  Tu  es  Pe- 
trus  et  super  hanc  petram  sedificabo  Ecclesiam 
meam,  et  portee  inferi  non  preevalebunt  adversus 
aam,  etc.  {Matth,  xvi). » 

Gaveant  itaque  seeculi  potestates  sequi  quod  Euty- 
chianistae  imperatdlres  adinvenerunt,  neqaod  ahsit  1 
eum   eis  pariter  puniantur,  'quorum  tam  pravas 


A  actiones  imitari  maliiorunt.  Permiltant  sanctse  Dci 
Ecclosiae  uti  suo  jure,  ct  honore  scilicct  secundum 
sanctorum  Patrum  sanctiones  pontifices  sibi  deli- 
gere  et  promovere. 

Et  quoniam  supra  diximus  hnnc  pestem  Simo- 
niacoe  hseresoos  seminarium  esse,  operoc  prctium 

estadversusejusdemhajrosissacerdotesinsurgere, 
et  de  eorum  sacerdotio  et  sacrificio  Patrum  senten- 
tias  in  medium  adducere. 

In  epistola,  septima)  synodi  universnlis,  Adriano 
papjB  directa,  sic  inlcr  csetcra  Icgitur :  «  Eos  qui 
per  pccuniam  manus  imposuerunt  vel  imponunt. 
Petrus  divinus  apostolus,  cujus  oathcdiam  sortita 
est  sanctitas  vcstrn,  tanquam  Simonem  Magum  de- 
ponit.  Tolerabilior  enim  est  Maocdonii  ct  corum  qui 

B  circa  ipsum  sunt  sancti  Spiritus  impngnntorum  im- 
pia  haercsis.  Illi  enim  crcaturam,  et  servum  Dei 
Patris  etFilii  Spiritum  sanctum  delirando  fatentur. 
Isti  suum  spiritum  sanctum  efficiunt  servum  :  Om- 
nis  enim  dominus  qui  habet,  si  vult  vendit,  sive 
servum,  sive  aliquid  eorum  quse  possidet :  similiter 
et  qui  emit,  dominus  volens  esse  ejus  quod  emerit, 
per  pretium  pecuni»  illud  acquirit.  Ita  ct  qui  hanc 
iniquam  actionem  operantur,  detrahunt  Spiritui 
sanct0;8equaliterpeccanteshisquiblasphemaverunt 
dicentes :  in  Beelzebub  ejicere  Ghristura  dsemonia 
(Luc.  ii),atque,utveriusdicamus,  Judae  comparantur 
proditori,  qui  Judeeis  Dei  occisoribus  Ghristum  ven- 
didit.  Gumque  sanctus  Spiritus  consubstantialis  sit 
Ghristo,  ejus  ipsi  proditores  erunt.  Et  procul  dubio 

Q  non  est  in  eis  gratia  Spiritus  sancti,  id  est  sacer- 
dotii  sanctitas.  Nam  qui  non  acceperunt,  non  habent : 
Ait  enim  Petrus  Simoni :  «  Non  est  tibi  pars  neque 
sors  in  sermoneistoquoniamexistimasti  donum  Dei 
pecunia  possideri  (Ac^  viii).  »Nam  et  vigesimus  et  oc- 
tavus  canonapostolorum,  etactuseorumdem,  tertius 
et  quartus  liber  Hegum,  alienum  omnino  a  sacer- 
dotiopronuntiant  eum,  qui  aliquam  dederit  vel  acce- 
perit  pecunian  in  aliquo  tempore,  sive  anto  manus 
impositionem,  sive  in  manus  impositione,  sive  post 
manus  impositionem :  Accipere  enim  est  quando- 
cumquo  accipere. » Itemex  ultima  cpistola  ojusdem 
synodi :  «  Omnis  crgo  episcopus  vel  presbyter,  aut 
diaconus  convictus,  quod  per  pecunias  manus  impo- 
sitionem  dederit  vel  accoperit,  et  a  sacordotio  et 

«.  gradu  decidat.  Fortassis  autem  dicunt  aliqui,  quia 
poenitentiam  agimus  pro  peccato,  et  Dominusigno- 
scet  illud.  Ita  est,  quia  omnes  agentes  poenitentiam 
Deus  suscipit,  et  indulget  per  poenitentiam  peccata 
quse  jam  patrata  sunt ;  »  et  infra :  «  Sed  quia  secun- 
dum  Apostolum,  irreprehensibilis  debet  sacerdos 
esse,  qui  per  pecunias  quemquam  consecrat,  vel 
consccratus  est,alienus  est  a  sacerdotio,  sicut  omnis 
Ecclesiee  scimus  alumni  ex  Ganonicis  disciplinis 
erudili.  » 

Item  ex  epistoIaPaschalis  pap»  Mediolanensibus 
missa  :  «  Si  quis  objecerit,  non  consccrationes  sed 
res  ipsas  quae  consecratione  proveniunt,  vendi,  vide- 
tur  quidem  aliquid  dicere,  nihil  autem  penitus  sa- 


471 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPi 


473 


f»i'  .'.  Nani  cuin  corporalis  Ecclesiae,  episcopus  vel 
abhas  siiiv*  rehus  corporalibus  exteriorilius  in  nullo 
])rolicial,  sicut  ner  auiuia  siuc  corpore  teinporalilor 
vivit,  (Hiimjuis  eorum  alterum  vendit  sino  quo  alte- 
ruin  hal)  .0  rion  provenil,  neulrum  non  venditum 
dereliiniu  t.  Quam  tamen  objectionem  sacer  Chalce- 
donensis  canon  penitus  exterminat,  cum  procura- 
torem  vel  defensorem  Ecclesise,  vel  quemquam  Ec- 
clesiae  subjectum,  adeo  per  pecunias  ordinariprohi- 
beat,  ut  interventores  quoque  tanti  sceleris  anathe- 
matis  mucrone  succidat. 

Quidplura?  Si  anathematizati  et  excommunicati, 
ut  et  vere  hseretici,  Simoniaci  et  neophyti  ab  Ec- 
clesia  sunt  separati,  quis  nou  viJeat  quod  hujus- 
modi  sacerdotum  missse  et  orationes  Deum  ad  ira- 
cundiam  super  populum  provocent,  quem  talibus 
placari  credebamus?Scriptum  estenim:  «  Veri  sa- 
crificii  locus  extra  catholicam  Ecclesiam  nonest. » 
Et  item  :  Hwrelicum  bominem  posi  primam  et  se- 
cundam  correptionem  devito  {Tit  iii).  Quando  ergo 
tales  episcopos  vel  abbates,  vel  reliquos  clericos 
non  devitamus,  si  eorum  missas  audimus,  velcum 
eisoramus,  cum  illis  excommunicationem  subimus. 
Quos  quidcm  sacerdotos  esse  saltem  credere,  om- 
nino  errare  est,  cum  Petrus  Siinoni  dicat ;  « Pe- 
cunia  tua  tecum  sit  in  perditione,  quia  existimasti 
donum  Dei  pecunia  possideri  (Act,  viii).  »  Ubi  cum 
existimasti  dicitur,  nonpro  eo  quod  fecerit,  sed  quia 
se  posse  facere  credidit,  condemnatur,  cum  minus 
sit  existimare  quam  credere.  In  hoc  ergo  quod  sub- 
jungitur,  <  non  est  tibi  pars  neque  sors  in  sormone 
isto  {Ibid,)j  »  patenter  ostenditur  quia  nihil  sacrse 
ordinationi  in  hac  promotione  percipitur. 

Item  ex  Registro  beati  Gregorii  ad  Sigium,  inter 
csetera  :  «  Cur  non  perpenditur,  cur  non  advertitur, 
quia  benedictio  illi  in  maledictionom  vertitur,  qui 
ad  hoc  ut  hsereticus  fiat  promovetur?  »  Item,  idem 
in  eodem :  «  Grave  omnino  et  ultra  quam  dici  po- 
test  facinus  est,  sanctum  Spiritum  qui  omnia  re- 
demit,  venundari.  > 

Item  Ambrosius  in  Pastorali :  «  Nempe  hoc  est 
quod  nimis  doleo,  quia  archiepiscopus  cum  per  pe- 
cuniam  aliquem  episcopum  ordinaret  specialiter, 
ordinavit  leprosum.  »  Item  ibidem  :  « Quodaccepit 
pecunia  fuit,  quod  dedit  iepra  fuit : » Item  ibidem : 
«  Aurum  dans  perdidisti,  et  sanctam  gratiam  non 
acquisivisti.  » 

Hactenus  de  Simoniacorum  sacerdotio,  nunc  de 
eorum  sacrificio  Patrum  sententias  perscrutemur. 

Cyprianus  in  epistola  ad  Comelium  : «  Existimat 
aliquis  summa  et  magna,  aut  non  sciente  aut  non 
permittente  Deo  in  Ecclesia  Dei  fieri,  et  sacer* 
dotes,  id  est,  Dei  dispensatores  non  erunt  de  ejus 
sententia  ordinati,  hoc  et  fidem  non  habere  qua 
vivimus,  hoc  estDeo  honorem  non  dare.  Sed  de  ejus 
sententia  ordinati,  hoc  est  fidem  non  habere  qua 
vivimus,  hoc  est  Deo  honorem  non  dare.  Sed  de 
ojus  scntentia  non  ordinantur  sacerdotes,  qui  extra 
EcGlesiam  liunt,  sicut  ipse  Dominus  in  duodecim 


A  prophetis  ponit  et  dicit : «  Sibimetipsis  regem  consti- 
tuerunt,otnon  perme (Osce  viii).  »  Etiterum:  «  Sa- 
crificia  eorum  tanquam  panis  luctus;  omnes  qui 
manducant  ea  contaminahuntur  {Osee  ix).  •»  Et  per 
Isaiam  Spiritus  sanctusclamatet  dicit:  «  VaBvobis, 
filii  desertores;  haecdicitDominus  :  Habuistis  con- 
silium  et  non  per  me,  et  fecistis  conventionem  non 
per  Spiritum  meum,  adjicere  peccala  super  pec- 
cata  {Isai.  xxx).  » 

Hieronymus  super  duodecim  prophetas  :  «  Odit 
Deus  sacrificia  hsereticorum,  et  a  se  projicit,  et 
quotiescunque  sub  nomine  Domini  fuerint  congi*e- 
gati,  detestabitur  fetorem  eorum,  et  claudit  nares 
suas  :  Odisse  autem  et  projicere  et  non  odorari, 
^  humana  loquitur  consuetudine,  ut  nos  alTectum 
Q  Dei  nostris  sermonibus  cognoscamus.  Et  si  holo- 
causta  obtulerint,  videanturjejunare,  dare  eleemo- 
synas,  pudicitiam  poIUceri,  quae  holocausta  sunt 
vera  non  ea  suscipit  Dominus.  Non  enim  sacri- 
ficiorum  magnitudinem,  sed  ofTerentium  respicit 
voluntatem.  » 

Pelagius  Viatori  et  Pangratio  inter  ceetera :  t  A. 
schismaticorum  sacrificiis  potius  autem  sacrilegiis 
abstinere  debetis. » Item  in  eadem  epistola :  i  Noil 
est  Christi  corpus,quodschismaticus  conficit:  Ne4» 
enim  divisum  esse  Christum  poterit  quisquam  sino 
apostoli  reprobatione  configere.  Unam,  ut  saepe  di* 
ctum  est,  quae  Christi  corpus  est,  esse  consiat  Ec-- 
clesiam,  quas  in  duo  vel  plura  dividi  non  potest. 
Similiter  enim  cum  ab  ea  quisquam  discesserit,  esse 
p  desistit  Ecclesia.  Unum  in  Jerusalem  templum  esi 
idolis  necesse  est  utimmolet,  qui  semetipsum  divi- 
serit.  » 

Gregorius  in  Registro  :  Nos  consecrationem  di- 
cere  nullo  modo  possumus,  qusB  ab  excommunica- 
tis  hominibus  est  celebrata.  » 

Haec  itaque  tam  patentia  tamque  manifesta  sunt 
ut  dilucidari  non  egeant.  Patentissime  namque  Si- 
moniacorum,  sacerdotium  et  sacrificia  irrita  esse 
demoDstrant,  quamvisquidam  scripserit,  quod  sicut 
in  baptismate  Simoniacorum,  ita  et  in  eorumdem 
sacrificio  virtus  Spiritus  sancti  cooperaretur,  scili- 
cetut  noneisdemsit  verum  et  salutare  sacrificium, 
sed  his  quibus  exhibetur.  Quod  ex  prsemissis  Pa- 
trum  sententiis  apertissime  refellitur,  et  maxime 
^J  ex  eo  quod  dicitur :  Sacridoia  eorum  tanqu&m  paaia 
*^  luctus^  omes  qui  ea  manducant  contaminabuntar 
{Osee  ix).  Non  enim  exhibitio  baptismatis,  et  sacri- 
ficii  Dominici  corporis,  omnino  similisibi  coUatione 
conferri  valent.  Nam  necessitate  urgent  omnie 
baptizato  conceditur  baptizare,  sub  fidei  interroga- 
tione,  et  nomine  Trinitatis,  et  trina  mersione,  quod 
utique  concessum  est  propter  eum  qui  pervculo 
mortis  urgetur,  ne  si  tunc  ad  sacerdotem  cum  non 
adfuerit  curratur,  subito  non  valeat  inveniri  qui 
baptisma  ministret.  Solis  autem  sacerdotibus  lici- 
tum  est  Dominicum  corpus  conficere,  quod  quidem 
non  baptizato  illico  morituro  necessarium  non  est. 
Baptisma  enim  prsecedit  Dominici  corporis  pr»- 


m 


CONTRA  GUIBERTUM  ANTlt>APAM  LIBRI  DUO.—  UB.  II. 


474 


ceptionem,  ideoque  necessarium  est  ut  per  qucm-  V 

libct  baptizetur  antequam  Dominicum  corpus  a  mo- 

rituro  expetitur.  Magis  namque  dolcndum  est  qucm- 

piam  absque  baptismo   humanis  rcbus  cxccdcrc 

quam  baptizatum  absquo  cucharistise  communiono, 

quamvis  sine  utroque  non  salvetur,  qui  quidom 

utrumque  posset  sumere.   Nam  ujui  dixit  :  «  Nisi 

qais  renatus  fuerit  ex  aqua  et  Spiritu  non  intrabit 

in  regnom  Dei  («/oAii.  iii));  >•  idem  dixit : »  Nisi  man- 

dacaveritis  carnem  filii  hominis  ct  biberitis  cjus 

sanguinem, non  habebitis  vitam  in  vohis{Joan,  vi),  • 

ideo  aatem  dixi  de  potentia  sumcndi  utrumque, 

qaoniam  parvulus  modo  natus  modo  renatus  non 

valet  carnem  Dominicam  manducarc,  licet  sangui- 

nemejasdem  possitvix  ori  infusumdcglutirc.  Nam 

qnod  dicitur  :  «  Nisi  manducaveritis,  »  de  his  qui  ^ 

manducare  possent,  accipiendum  puto.  Nemo  cnim 

dicit  de  eo  qui  manducare  non  potcst ,  sed  de  eo 

qui  potest. 

His  ita  decnrsis  dicendum  videtur  hseresin  Aria- 
Domm ,  et  Sabellianorum ,  et  Macedonianorum ,  ct 
Photinianorum,atque  omnem  generalem  hseresima 
S.  Dei  Ecclesiae  impugnatione  cessasse,  et  Doo  pro 
eadem  pugnante  cessaturam,  si  qua  deinceps  existi- 
mAtur  oriri  posse.  Hoec  vero,  id  cst  Simoniacorum 
haeresis,  quee  in  initio  nascentis  Ecclesiae  advcrsus 
etm  staiim  arma  corripuit,  usque  in  flnem  saeculi, 
prout  sibidiabolusvexillifcroset  saquacesinveniet, 
ettdejusdem  probationem  eamdem  impugnare  non 
cessabit.  ■  Oportet  enim  hoereses  esse,  »  ut  ait  B. 
Apostolos ,  c  ut  qui  probati  sunt  manifesti  fiant  ^ 
{Cor.  xi).  »  Sed  animadvertcndum  est ,  quod  Chri- 
stQS  Deus,  qui  suam  Ecclesiam  f>upcr  fidei  petram 
«dificandam  promisit,  primo  omnium  hsereticorum 
apostolorum  opposuit,  videlicet,  ut  sicut  Ecclesia, 
id  est  credentium  multitudo  novit  so  fldem  Petri 
smper  debere  sequi ,  sic  in  perpetuum  memincrit 
cjosdem  nefarise  hseresis  virosa  et  mortifcra  con- 
Mrtia  fdgere,  in  cigus  capite  constat  omnium  Chri- 
ttimamprincipem  maledictionisjaculum  intorsisse. 
flec  cum  ita  sint,  quicunque  pro  suo  posse  ab  hu- 
jiis  pestis  impugnatione  cessaverit,  cum  Simone  et 
cjos  •eqaacibas  portionem  habobit,  dicente  B.  Gre- 
gorio :  «  Qaisquis  contra  Simeniacorum  hceresim  et 
NeophTtornm  pro  offlcii  sui  loco  vohomcnter  non 
userit,  oum  eo  se  non  dubitet  habere  portionem, 
qu  prioB  hoc  piaculare  flagitium  commisit.  »  D 

Sciendum  est  autem  quod  aliud  est  hsercticum 
esse,  aliad  schismaticam.  Siquidem  est,  qui  catho- 
liett  Ecclesiee  fidem  relinquit,  et  sui  vel  alterius 
"erroris  viam  eequi  diligit.  Item  juxta  beatum  Isido- 
^m :  «  Qai  sacram  Scripturam  aliter  interpretatur 
qoim  flagitat  sensus  Spiritus  sancti  per  quem  scri- 
pti  eat,  licet  ab  Ecclesia  non  recesserit,  haereticus 
appelliri  potest.  »  Schismaticus  vero  est  qui  qui- 
dem  rectam  se  confiteri  fidem  simulat,  sed  sancto- 
ran  Patram  traditiones  superbe  contemnit ,  et  se 
aliqua  matevblentia  ab  unitate  Ecciesiee  scindit. 

jtDda  "Mttetam  Angustinam  :  «  Heereticus 


est,  qui  non  sequitur  catholicam  vcritatem.  Schi- 
smaticus  cst  qui  non  amplccilur  cathohcam  pacem. » 

Item  papa  Fclagius  in  suo  I{egesto  introducit  bc- 
atum  Augustinum  ita  dcnnicntem  schisma  in  epi- 
stola  ad  Valerianum  patricium;  inter  caetera  :  « Vide 
utrum  schismatici  non  sint,  qui  sc  ab  eminentis- 
sima  et  manifestissima  auctoritate  apostolicarum 
sedium  soparavcrunt. 

Itcm,  idem  Pclagius  in  epistola  ad  Viatorem  et 
Pangratium  inducit  Augustinum  ita  dicentem  : «  Qui 
adversum  auctoritatem  illarum  Ecclcsiarum,  quse 
apostolicas  scdes  et  epistolas  accipere  meruerunt, 
temere  cfcdit,  immanissimum  schismatis  crimcn 
a  se  propulsare  non  potcrit.  » 

Hsec  cum  ita  sint,  ex  his  patet  eos  esse  Eccle- 
siam  qui  apostolicarum  Ecclesiarum  auctoritatcm 
sequuntur;  eos  vero  omnibus  inodis  csse  schisma- 
ticos,  qui  contra  praescriptas  auctorilates  apostoli- 
carum  sodium,  et  sanctorum  Patrum  plus  quam  gg 
pontiflccs  in  Ecclesia  Dei  ordinaro  nituntur. 

«  Schismaticus  vcro  juxta  Antiochenum  conci- 
lium,  si  pcrmanserit  turbas  facicns  ct  seditiones 
Ecclesiee,  per  extrancas  potestates  tanquam  seditto- 
sus  comprimcndus  cst.  » — «  Multa  namque,  ut  ait 
Augustinus,etiam  cum  invitis  bcnigna  quadamaspc- 
ritate  plectendis agenda  sunt,  quorum  potius  utilitati 
consulendnm  est  quamvoluntati.  Nam  in  corripien- 
do  filio  quamlibet  aspere,  nunquam  tamen  amor  pa- 
ternus  amittitur.  Fit  tamen  quod  nollet  ut  doleat, 
qui  etiam  invitus  vidotur  dolere  sanandus.  » 

Item  Pelagius  Valeriano  patricio : «  Nonpersequi- 
tur,  nisi  qui  ad  malum  cogit.  Qui  vero  malum  vel 
factum  jam  punit,  vel  prohibct  ne  fiat,  non  perse- 
quitur  iste,  sed  diligit.  Nam  si,  ut  quidam  putant, 
nemo  nec  reprimendus  a  malo,  nec  retrahendus  ad 
bonum  est,  humanas  ac  divinas  leges  necesse  est 
evacuari,  quae  et  malis  pocnam  etbonis  preemia  ju- 
stitia  suadente  constituunt.  Malum  autem  schisma 
est  etiam  per  extraneas  potestates  opprimendum. » 

Itaquo  si,  ut  cx  his  patct  schismalici  per  extra  - 
neas  potestatcs  sunt  opprimendi,  nunquid  et  Simo- 
niaci  ab  cisdcm  non  sunt  opprimendi  ?  Nunquid 
minus  delinquunt?  Imo  magis.  Nam  si  Christus  Dei 
Filius  etSpiritus  ojusetPatris  per  omnia  eBquales 
sunt  Judeeus  et  Simoniacus,  qui  utrumque  ven- 
dunt,  pares  non  erunt?  Item  cum  ex  preemissis  au- 
ctoritatibusconstet,Simoniacum  Paracletum  emere, 
Judffium  vero  liqueat  Christum  emisse,  nunquid 
constabit  eosdem  malitiaetmerito  pares  habendos 
esse?  Et  quidem  ita  videtur. 

Patet  itaque  Simoniacos,  veluti  primos  et  prceci- 
puos  heereticos,  ab  omnibus  fidelibus  respuendos,  et 
si  commoniti  non  resipuerint,  etiam  ab  exteris  po- 
testatibus  opprimendos. «  Verendum  quippee8t,ut 
ait  Gregorius,  qnemque  pro  suo  officio  et  loco  con- 
trt  eosdem  vehementer  non  inarde8cere,eorumque 
detestando  erroritotis  nisibu8,nonobviare.  ««Error 
namque,  ut  ait  Innocentiuspapa,  cuinon  i*esistitar, 
approbatur,  et  veritas  cnm  minime  def)»nBataroppri« 


475 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


476 


mitur.  »  Uem  idora. «  Negiigcre  quippe  cum  possis 
deturbare  perversos ,  nihil  est  aliud  quara  fo  - 
vere.  » 

Augustinus  :  «  Quisquis  metu  cujuslibet  potes- 
tatis  veritatem  occultat,  iram  Dei  super  se  provocat, 
quia  magis  timet  hominera  quam  Deum.  » 

Ambrosius :  «  Consentire  est,non  soiura  seientor 
mala  fieri  permittere,  sed  etiam  raalefacta  non  per- 
sequi.  » 

Gregorius  : « Qui  non  corrigit  resecanda,  cominit- 
tit.  n  Item  in  Moralibus :  «  Plcrumque  quieti  atque 
inconcussi  relinquimur,  si  obviare  pravis  pro  justi- 
tia  non  curamus.Sed  si  ad  aetemse  vitse  desiderium 
animus  exarsit,  si  verum  lumen  jam  intrinsccns 
respicit,  si  in  se  flamma  sancti  fervoris  aceendit, 
in  quantum  locus  adraittit,  in  quantum  causa  exigit, 
debemus  pro  defensione  justitise  nosmetipsos 
objicero ,  et  perversis  ad  injusta  prorumpentibus 
etiam  cum  ab  eis  non  quserimur  obviare.  Nam  cum 
justitiara  quara  nos  araaraus  in  aliis  feriunt,  nos 
nihilominus  sua  percussione  confodiunt ,  etiamsi 
venerari  videautur.  » 

Et  quoniam  a  quibusdam  eorum  ignorantia,  a 
quibusdam  vero  negligentia,  ab  aliquibus  autem 


A  superbise  contumaci  delinqaitur,  optimum  est  ut 
primura  levius  raitiusque  cura  eisdemet  cum  schis- 
smaticis  agatur,  et  ut  pro  eis  oretnr,  «  ne  fortc,  » 
sicut  ait  Apostolus, «  det  illis  Deus  reprobum  sen- 
sum ,  ut  si  resipiscant  a  laqueis  diaboli ,  a  quibus 
alligati  tenentur  ( /?oj37.  i ,  //  Tim.  ii).  »  Quod  si  ra- 
tioni  non  acquiverint,  Simoniaci  pariter  et  schisma- 
tici ,  ut  incurabilia  merabra  ab  Ecclesi»  corpore 
abscindantur,  et  ut  dictura  est,  ab  exteris  potesta- 
tibus  oppriraantur. 

Sciendura  est  Augustinura  de  omnibus  haereticis 
et  schismaticis  ad  quemdam  Petrum  sic  scripisse  : 
«  Firmissirae  tene  et  nullatenus  dubites,  omnes 
hsereticum  et  schisraaticura  quantumvis  multas 
eleemosinas  faciat,  vel  otiara  proGhristo  sanguinem 

p  fundat,  cum  diabolo  et  nngelis  ejus  oeterno  igni 
mancipandum,  nisi  ante  finem  vitee  hujus  catholic» 
incorporetur  et  reintegretur  Ecclesifle. 

Hactenus  contra  eos  qui  dicunt  Dei  Ecclesiam  et 
pontificura  ejus  ordinationera  regiae  potestati  sub- 
jacere,  contraque  Siraoniacorura  sacerdotium  et  sa- 
crificiura  satis  dictura.  Nunc  restat  de  facultatibus 
Ecclesise  dicere,  quas  iidem  contendunt  aub  regia 
ditiono  manere. 


S.  ANSELMI  COLLECTANEA 

(Apud  Ganisiuii  ,  A  ntiquoB  LectioniSf  tom.  VI ,  pag.  235.) 


LEGTOKI 

In  manuscripto  codice  quo  usi  samus,  subjiciebaniur  sequentes  senlentioe,  ab  ipso,  ut  vtdotur  Anselmo^ 
ex  variis  auctoribus  collectief  quibus  demonstrare  studet  Ecclesise  facultates  nou  esse  in  poteslafe  regia 
aut  Csesaris,  Quo  Gt^  ut  ca  quao  sequentur  aut  sint  altera  pars  secundi  libri ;  aut  toiius  operis  JiEer 
tertius.  Utrum  tauwn  nihil  aesideretur^  non  iiyuria  ambifjas.  • 


Albinus  in  iibro  secundo  super  Matthseum.  D 
«  Invenit  Jesus  in  templo  vendentes  boves  et 
/)ves  et  columbas  et  nummularios  sedentes ;  et  cum 
fecisset  quasi  flagellum  de  funiculis ,  omnes  ejecit 
de  templo,  oves  quoque  et  boves,  et  nummulario- 
rum  effudit  ses ,  ac  mensas  subverlit  ( Matth.  xxi ; 
i/oan.  ii).  »  Boves,  oves  et  columbae  ad  hoc  eme- 
bantur,  ut  ofiferrentur  in  teraplo.  Numraularii  ad  hoc 
sedebant  ad  raensas,  ut  inter  eraptores  venditores- 
quehostiarumpromptaessetpecuniae  taxatio.  Vide- 
bantur  ergo  licite  vendi  in  templo,  quia  ad  hoc  eme- 
bantur  ut  in  eodem  templo  ofiferrentur  Domino.Sed 
nolens  ipse  Dominus  aliquid  in  domo  sua  terrense 
negoliationis  ne  ejus  quidem  quse  honesta  putare- 
tur,  exhiberi;  dispulit  negotiatores  injustos,  et  foras 
simul  omnes  cum  his  quae  negotiabantur  eje(^t. 
Quid  ergo  fratres  mei,  quid  putamus  facere  Domi-  g 
nus,  si  rixis  dissidentes,  si  fabulis  vacantes,  si  risu 
dissolutos,  vel  alio  quolibet  scelere  reperiret  irre- 
titos ,  qui  hostias  quse  sibi  immolarentur  ementes 
in  templo  vidit  et  eiiminare  festinavit? 


Haec  propter  illos  diximus,  qui  ecolesiam  ingressi 
non  solum  intentionem  orandi  negligont,  verum 
etiam  ea  pro  quibus  orare  debuerant,  augent,  insu- 
per  et  arguentes  se  pro  hujusmodi  stultitia  convi- 
ciis  odiisque,  vel  etiam  detractationibus  inseqaniuri 
addentes  videlicet  peccata  peccatis,  et  quasi  fanem 
longissimum  sibi  incauta  eorum  augmentatione 
texentes,  nec  timentes  ex  eo  districti  judicis  exiuni- 
natione  damnari.  Nam  qis  quidem  in  sancto  Evan- 
gelio  legimus  quod  veniens  in  templo  Dominus 
hujusmodi  negotiatiores  ejecit,  primum  videlicety 
id  est,  tertio  ante  passionem  suam  anno,  sicnt  ex 
Joannis  Evangelist^  sequentibus  scriptis  agnoctci- 
mus,  et  ipso  quo  passus  est  anno,  cum  ante  qnin- 
que  dies  Paschse  sedens  asino  Jerosolymam  venis- 
set.  Sed  hoc  idem  in  templo  jam  sancta?  Ecclesim, 
exaraine  quotidianse  visitationis  agere,  omnis  qui 
recte  sapit,  inteiligit. 

Unde  multum  tremenda  sunt  hflec,  dileotissimi, 
et  digno  expavescenda  timore,  sedolaque  pneca- 
vendum  industria,  ne  veniens  improvisus,  perver- 


477 


COLLECTANEA 


478 


snin  quid  in  nobis  unde  merito  flagellari  ac  de  ec-  A  positi,  vel  ficte  bona^vel  aperte  faciunt  opera  mala. 


clesia  ejici  debeamus,  inveniat.  Et  maxime  in  illa 
qu8B  specialiter  domuB  orationis  vocatur,ob8ervan- 
dum,  ne  quid  ineptum  geramus,  ne  cum  Corinthiis 
audiamus  ab  Apostolo:  «  Nunquid  domos  non  ha- 
betis,  »  ad  agenda  vel  loquenda  temporalia,  «  aut 
Ecclesiam  Dei  contemnitis?  >  (/  Cor  ii.)  Etiam  a 
propheta  cum  Judseis :  «  Dilectus  meus  in  domo 
mea  fecit  scelera  multa  (Jer,  vi).  » 

Et  quidem  gaudendum  est,  quia  ipsi  sumus  in 
btptismo  templum  Dei  facti,  testante  Apostolo,  qui 
ait:  •  Templum  Dei  sanctum  est,  quod  estis  vos 
(/  Cor.  in), » ipsi  civitas  regis  magni  de  qua  dicitur : 
«   Fundamenta  ejus  in  montibus    sanctis   {PsaL 


Oves  quoque  et  boves  ejecit,  quia  talium  vitam 
pariter  et  doctrinam  ostendit  esse  reprobam. 

Funiculi  quibus  ilagellando  impios  de  templo 
expulityincrementa  sunt  actionum  malarum,dequi- 
bus  materia  damnandi  reprobos  districto  judici 
datur.  Hinc  eteuim  dicit  Isaias  :  «  Vee  qui  trahitis 
iniquitatem  in  funiculis  vanitatis  {Isai.  v).  >  Et  in 
Proverbiis  Salomon  :  «  Iniquitates,  inquit,  suse  ca- 
piunt  impium,  et  funibus  peccatorum  suorum  con- 
stripgitur  (Prov.  v).  »»  Qui  enim  peccata  peccatis 
pro  quibus  acrius  damnetur  accumulat,  quasi  funi- 
culos  quibus  ligetur  ac  flagelleturpaulatim  augendo 
prolongat, 


Lxxxvi),  »  id  est,  fundamenta  EcclesisB  in  soliditate  B      Numulariorum  quoque  quos  expulerat  efifudit  aes, 


fidei  apostolorum  et  prophetarum.  Sed  nimis  tre- 
iDendum,qnia  prsemisit  Apostolus  dicens :  «  Si  quis 
autem  templum  Dei  violaverit,  disperdet  illum  Deus 
(/  Cor,  iii).  >  Et  ipsejudex  justus: « Disperdam,  in- 
quit,  de  civitate  Domini  omnes  qui  operantur  ini- 
qnitaiem  {Psal.  c).  »  Gaudete  quia  in  nobis  PaschaB 
solemnitas  agitur,  cum  de  vitiisad  virtutes  transire 
satagimos;  Pascha  quidem  traositus  dicitur.  Gau- 
dendom  quia  Dominus  nostra  pectora,  civitatem  vi- 
delicet  suam  invisere,  quia  idem  Pascha  nostree  bo- 
nseactionisprsesentia  suaB  pietatis  illustrare  digna- 
tnr,  sed  timendum  satis  ne  nos  in  civitate  sua  aliud 
quam  ipse  diligit  agentes  inveniat,  et  ipse  se  nobis 


et  mensas  subvertit,  quia  damnatis  in  fme  reprobis 
etiam  ipsarum  quas  dilexere  rerum  tollet  figuram, 
juxta  hoc  quod  scriptum  cst,  «  et  mundus  transiet 
et  concupiscentia  ejus  (/  Joan.  ii).  >» 

Et  eis  qui  columbas  vendebant  dixit  :  «  Auferte 
ista  hinc,  nolite  facere  domum  Patris  mei  domum 
negociationis  ((/oa/2.  ii).>  Venditionem  columbarum 
de  temploauferre  prsecipit;  quiagratiaSpiritusgra- 
tisaccipi,gratisdari  debet.  Unde  Simon  illeMagus, 
qui  hanc  pecunia  cmere  voluit,  ut  majore  pretio 
venderet,  audivit :  «  Pecunia  tua  tecum  sit  in  per- 
ditione ;  non  ost  tibi  pars  neque  sors  in  sermone 
hoc  (Act.  iii).  » 


qaalem  non  diligimus  districtus  redditor  ostendat,  ^     Notandum  autem  quia  non  soli  venditores  colum- 

.^^~^^:.A 1«         „1       •  •«•*  1  V>  1 1     ^A   j^ rv^:   r^_: l     j — .   — « 


ne  nos  in  templo  nummularios,  ne  venditores  boum, 
ovium,  columbarumve  reperiens  damnet. 

Bovcsquippe  doctrinam  vitadcoelestis,  oves  opera 
mnnditisBei  pietatis,columb8B  sancti  Spiritus  desi- 
gnant,  quia  nimirum  boum  ju  vamine  solet  ager  exer- 
eeri;  ager  autem  est  Domini,  cor  coelesti  excultum 
doctrina,  et  suscipiendis  verbi  Dei  preeparatum  rite 
sermonibus ;  oves  innocenter  sua  vellera  vestiendis 
hominibus  prsestant,  Spiritus  super  Dominum  in 
eolainb'de  specie  descendit.  Vendunt  autem  boves, 
qni  yei*bam  Evangelii  non  divino  amore,  sed  terreni 
qosetas  intuitu  audientibus  impendunt,  quales  re- 
prohendit  Apostolus,  quia  Christum  anuuntiarent 
<  naa  sincere  (Philipp.  i).  »  Vendunt  oves,  qui  hu- 
manfle  gratia  laudis  opera  pietatis  exercent^de  quibus 
Dr>mino8  ait :  «  Quia  receperunt  mercedem  suam.  D 
(htaUb.  vi).  >  Vendunt  columbas,  qui  acceptam 
f>.pirita8  gratiam  non  «  gratis  (Matlh.  x),  >  ut  prse- 
ceptom  eat,  sed  ad  prsemium  dant,  qui  impositionem 
qnaSpiritusaccipitur,  etsi  non  adquadstum  pecunise, 
ad  valgi  tamen  favorem  tribuunt,  qui  sacros  ordines 
non  ad  vite  meritum,  sed  ad  gratiam  largiuntur. 
Nummos  matuo  dant  in  templo  qui  non  simulate 
eoBlestibos  sed  aperte  terrenis  rebus  in  Ecclesia 
daaerviant,  sua  quwrentes,  non  quae  Jesu  Christi 
{Pbilipp.  II). 

Verum  hajusmodi  operarios  fraudulentos  quss 
merces  manet,  ostendit  Dominus,  cum  facto  de 
Idnicalis  flagello,  omnes  ejecit  de  templo.  E^jiciuntur 
•atem  de  parte  jBortis  sanctorum,  qui  inter  sanctos 


barum  sunt,  et  domum  Dei  faciunt  domum  nego- 
tiationis,  qui  sacros  ordines  largiendo  pretium 
pecunisB  vel  laudis  vel  etiam  honoris  inquirunt, 
verumhiquoque,quigradumveI  gratiam  inEcclesia 
spiritualem,  quam  Deo  largiente  percepere,  non 
simplici  intentione,  sed  cujuslibet  humanse  causa 
retributionis  cxercent,  contra  illud  apostoli  Petri : 
«  Qui  loquitur  quasi  sermones  Dei,  qui  ministrat 
tanquam  ex  virtute  quam  administrat  Deus,  ut  in 
omnibus  honorificetur  Dous  per  Jesum  Ghristum 
(/  Petr.  iv).  n  Quicunque  ergo  tales  sunt  si  nolint 
veniente  Domino  do  Ecclesia  auferri,  auferant  ista 
de  suis  actibus,  ne  faciant  domum  Deidomumne- 
gotiationis. 

In  eodem.  —  Zelo  domus  Patris  Salvator  ejecit 

impios  de  tempJo. 
Zelemus  et  nos,  fratres  charissimi,  domum  Dei,  et 
quantum  possumus,  ne  quid  in  ea  pravum  geratur, 
insistamus.  Si  viderimus  fratrem  qui  ad  domum 
Dei  pertinet,  superbia  tumidum,  si  detractionibus 
assuetum  si  ebrietati  servientem.  si  luxuria  ener- 
vatum,  si  iracundia  turbidum,  si  alii  cuiquam  vitio 
substratum,  studeamus,  in  quantum  fscultas  sup- 
petit,  castigare  polluta  ac  perversa  corrigere,  et  si 
quid  de  talibus  emendare  nequimus,  non  sine  acer- 
rimo  mentis  sustinere  dolore,  et  maxime  in  ipsa 
domo  orationis,  ubi  corpus  Domini  consecratur,  ubi 
angelorum  preesentia  semper  adesse  non  dubitatur, 
ne  quid  ineptum  flat,  ne  quid,  quod  nostram  frater- 
namve  orationem  impediat,  totis  viribus  agamus. 


il9 


S.  ANSELMI  tUCENSrS  EPISCOPI 


480 


In  Joahnem,  —  Jesus  autem  inclinans  deorsum  di- 
gito  scribebat  in  terra  {Joan.  viii). 

Per  inclinationem  Jesu,  humililas,  per  dijjilum 
quiarticulorumcompositioneflexibili8est,subtilitas 
discretionis  exprimitur.  Porro  per  torram,  corhu- 
manum,  quod  vel  actionum  malarum  vel  bonarum 
solet  reddere  fructus,  ostenditur.  Postulatus  ergo 
Dominus  judicare  de  peccatrico,  non  statim  dat 
judicium,  sed  prius  se  inclinans  dcorsum,  digito 
scribit  in  terra,  ac  sic  demum,  quam  obnixe  rognl  ns, 
judicat,  nos  videlicettypice  instruens,  ut  cum  quaali- 
bet  proximorum  errata  conspicimus  non  haec  antca 
reprchendendo  judicemus,  quam  ad  consclentiam 
nostram  humiliter  reversi,  digito  eam  discrctionis 
solerter  exculpamus,  et  quid  in  ea  Gonditori  placeat, 
quidve  displiceat,  sedula  examinatione  dirimamus, 
juxta  illud  Aposloli:  «  Fratres,  et  si  prseoccupatus 
fuerithomo  in  aliquo  delicto,  vos  qui  spiritales  estis, 
instruite  hujusmodi  in  spiritu  mansuetudinis,  con- 
siderans  teipsum  ne  et  tu  tenteris  {Gal.  vi).  » 

Cum  autem  perseverarent  interrogantes  cum ; 
erexit  se  et  dixit  eis  :  «  Qui  vestrum  sine  peccalo 
est,  primus  in  illam  lapidem  mittat  (Joan.  viii).  » 
Quia  hinc  et  ideo  Domino  Scribse  et  Pharisaji  ten- 
debant  laqueos  insidiarum,  putantes  eum  vcl  im- 
misericordem  futurum  in  judicando  vel  inju^tum, 
prsevidens  ille  dolos,  quasi  flia  transit  araneee,  et 
judicium  justitia;  per  omnia  mansuetudineTn  p  e- 
tatis  ostendens.Ecce  temperantiamiserandi; «  Qui 
sinepeccatoestvestrum,»  ecceiterum  justitia  judi- 
candi,  «  primus  in  illam  lapidem  mittat.  »  Ac  si 
dixisset :  «  Si  Moyses  mandavit  vobis  mulierem 
hujusmodi  lapidare,  vidote,quianon  hocpeccatores, 
sed  justos  facere  prsBcepit. »  Primo  vos  ipsi  justi- 
tiam  legis  implete,  et  sic  innocentes  manibus  et 
mundocorde  ad  lapidandum  ream  concurrite,  primo 
spiritualia  legis  edicta,  fidem,  misericordiam  et  cha- 
ritatem  perficite,  et  sic  ad  carnalia  judicanda  di- 
vertite. 

Dato  autem  judicio,  Dominus  iterum  se  inclinans 
dcorsumin  terra  scribebat.  Et  quidem,  juxta  morem 
consuetudinis  humanse,  potest  intelligi,  quod  ideo 
Dominus  coram  tentatoribus  improbis  inclinariet  in 
terra  scribere  voluerit  ut  alio  vultuin  intendens, 
liberum  daret  eis  exitum,  quos  sua  responsione 
perculsoscitiusexituros^quamplurainterrogaturos 
prfieviderat.  Deniqueaudientos,  unus  post  unumexi- 
bant,  incipientes  a  senioribus. 

Sed  figurate  nos  admonet  in  eo  quod  et  ante 
datam  et  post  datam  sententiam  inchnans  scripsit 
in  terra,  ut  et  prius  quam  peccantem  proximum 
corripiamud,  et  postquam  debitee  oastigationis  illi 
ministerium  reddiderimus,  nos  ipsos  digna  h  umilita- 
tis  investigatione  perpendamus,  ne  forte  aut  cisdrm 
quee  in  ipsis  reprehendimas,  aut  aliis  quihtiriiibet 
Bimus  facinoribus  irretiti,  siout  forte  fleri  potuit 
ut  ipsequi  homicidam  reum  mortis  esse  judicaverit, 
ipse  in  seipso  per  odium  fraternse  mortis  esse  reus 
ante  oculam  Gonditoris  inveniatur.  8imilit»r  qni 


A.  fornicationis  crimen  in  fratre  accusat,  in  seipso 
superbisD  facinus  non  videat.  Ideo  jubetur  judex 
alieni  criminis  digito  discretionis  in  corde  suo 
describere,  ne  forte  in  seipso  reus  inveniatur.  Quid 
ergo  nobis  in  hujusmodi  periculis  remedii,  quid 
restat  salutis,  nisi  ut  cum  peccantem  conspicimns 
alium,  mox  inciinemur  deorsum;  id  est,  quam 
dejecti  ex  nostrse  conditione  fragilitatis  simus,  si 
non  nos  divina  pietas  sustentet,  humiliter  inspi- 
ciamus,  digito  scribamus  in  terra,  id  est,  discrimine 
solerti  pensemus,  an  cum  beato  Job  dicere  possi- 
mus  ;  «  Neque  enim  reprehendit  nos  cor  nostnim 
in  onmi  vita  nostra  ?  »  {Job  xvii.) 

Ex  decretis  Stvphani  papm  et  martyris, 

Vestiinenta  ecclesiastica,  quibus  Domino  mi- 
o  nistratur,et  sacrata  dc  bc!it  csse  et honesta,  quibus  in 
aliisusibusnemo  dehet  frui,  quam  ecclesiasticis  et 
Deo  dignis  officiis, qaia necab aliis  debent  contingi 
aut  ferri,  nisi  a  sacf.>atis  hominibus  ;  ne  ultio  que 
Balthasarpercussit,  super  hsectransgredientibus  et 
talia  prcesumentibu^  veniat  divina,  et  corruere  eo8 
faciat  ad  ima.  Hsec  iilis  in  partibus  quibus  moraris, 
et  in  omnibus,  quibus  potueris,  cunctisnota  facito, 
et  observare  apostolica  mandato  auctoritate,  quia 
et  nostri  nobisque  commissi  in  sede  apostolica  et 
universali  Ecclesia  omnes  heec  observare  nunc  ei 
futuris  temporibus,  proivessi  sunt. 

Inuocentius  papa  -episcopis  ApuJisa. 

GanonesapudNicseam  constitutipoenitentes  etiam 
ab  infimis  officiis  clericomm  exciudwit. 
Ex  decretis  Siricii  papse^ 
^  IUud  nos  quoque  par  fuit  providere,u^8icut  posni- 
tentiam  agere  cuiquam  nojQ  conceditur  clericoruaiy 
ita  et  post  poenitudinem  ac  reconciliationem  nulli 
nnquam  laico  liceat  honorem  clericatus:  adipisoty 
quia  quamvis  sint  omnium  peccatorum  contagione 
mundati,  nulla  tamon  debent  gerendorum  inetru- 
menta  sacramentorum  suscipere,  qui  dudum  fue- 
rint  vasa  vitiorum. 

Ex  decretis  Leonis  papm  primi. 

Nec  pHmum  aut  secundum  aut  tei*tium  in  Elo  cleeia 
gradum  quisque  laicorum  quibuslibet  suffnagiis 
fultus  ascendat,  priusquam  ad  hoc  merituoi  per 
legitima  augmenta  perveniat.  Quod  enim  nuno 
utcunque  patimur  esse  veniale,  inultum  postmodum 
esse  nonpoterit^siquisquam  id.quod  omnino  intei'- 
dicimus  U8urparepr8esumpserit,quia  remissio  pec  - 
cati  non  dat  licentiam  peccandi,neque  quod  potuit 
aliqua  ratione  concedi,  fas  erit  amplius  impuui) 
committi. 

Ex  concilio  Toletano  xii. 

Si  diaconus  aut  presbyter  crimen  capitale  coo^- 
miserit,  ab  officii  honore  depositus  in  monastei*iua& 
retrudatur,  ibique  tantummodo,  quandiu  vixerity 
communionem  sumat  laicam. 

Ex  canonibus  Sylvestri  papse, 

Nullus  lector  vel  acolytus  vasa  sancta  audeat 
tangere,et  nullus  subdiaconus  rem  jam  consecratam 
a  presbyiero  alii  porrigat^  quia  aliud  e8t  mimstttP 


4S1 


COLLBCTANEA. 


482 


aliad«88ifitaiMyiiisiiantuiii8upporiet  qnodeisacer- A  epistola  ad  Michaelem  et  Lepnem  episcopps.  Ubi 


dos  imponat,  suo  ore  bcnedictum. 

Ex  eisdem. 
Si  quis  clericatumpromereri  desiderat,  hoc  justum 
estut  sit  ostiarius  annum  unum,  lector  annos  xx, 
exorcista  annos  deoem ;  aeolythus  annos  quinque, 
subdiaconus  annos  quinque,  diaconusannos  quin- 
qoe.  Et  sic  ad  honorem  presbyterii  accedat,  et  fa- 
eicnsiaeo  ordineannos  sex,  si  fuerit  omnium  votiva 
gratia,  non  praemio,  non  invasioue  cupiditatis,  nulli 
pronimpens  gradum,  sic  ab  omni  Ecclosia  oli(^atur 
consecrandus  episcopus,  nullo  do  membris  Eccle- 
akm  inierdicente,  et  omni  Eccleaia  conveniente  :  Et 
dixeruBt  episcopi^  piacet. 


introducens  primum  caput  hujus  concilii,  ita  loquilur 
de  apostolica  sede  ; « lUi  nempe  facitis  praejudicium 
de  quo  necvobisnec  cuilibetmortalium  licct  facere 
judicium,  beatissimo  etapostolicopontiiici  Sylvestro 
divinitus  decerncnte,  spiritualique  cg  us  filio  Constan- 
tino  religiosissimo  Augusto  cnm  universa  synodo 
Nicaena  approbante  ac  subscribente,  ut  summa  sedes 
a  nemine  judicetur.  •> 

Ex  decreto  Alexandri  papm 
Cum  sacrorum  canonum  auctoritas  quatuor  ex  re- 
bus  ecclesia  jubeat  fieriportioneSy  quarum  una  pau- 
peribus,  altera  fabricisecclesiarum  sitimpendenda, 
tertia  episcopo,  quarta  clericis  sit  conferenda,  sicut 
pauperibus  et  ecclesiis  singulee  partes  sunt  conce- 


InBoeentiua  ptipM  de  temporibua  morandis  in  clcro.  ,      .      ..  ,.  ^  ,       . 

Ita  sane,  ut  in  eis  tempora a majoribus  constituta  adend»,  ita  quoque  rel.qu»  partes  neque  abep.scopo 


serventor,  ne  cito  quilibet  lector,  cito  acolytus, 
eitodiaconus,  cito  sacerdos  fiat,  quia  in  minoribus 
•ffidis  si  diu  perdurent,  et  vita  eorum  pariter  et 
obsequia  comprobantur,  ut  ad^sacerdotium  postea 
emensis  stipendiorum  meritis  veniant,  nec  preeri- 
piant  qaod  vita  probata  meretur. 

Ex  decretis  Zoaimi  papse, 
Haeo  autem  singulis  gradibus,  observanda  sunt 
iempora,  si  ab  infantia  ecclesiasticis  ministeriis 
nomen  dederit,  inter  lectores  usque  ad  vicesimum 
etatis  annum  continuata  observatione  perduret,  si 
major  jam  et  grandaevus  accesserit,  itatamen  utpost 
baptismum  statim  se  divinm  militim  desideret  man- 
dpari,  sive   inter  iectores  sive   inter  exorcistas 


vel  clero  emendsB  sunt  vel  vendendse,  sed  eis  pro- 
-Evangelii  annuntiatione,  et  pro  ofBcii  suilaboreeo- 
demmodo  conferendse. 

Ex  decretis  Gelasii  papse. 
Quatuor  autem  tam  de  redditu  quam  de  oblatione 
fidelium,proutcujuslibctecclesise  facultas  admittit, 
sicut  dudum  rationabiliter  est  decretum,  convcnien- 
tes  fieri  portiones :  Quarum  sit  una  pontificis,  altera 
clericorum,  pauperum  tertia,  quarta  fabricis  appli- 
canda.  De  quibus,sicutsacerdotisintereritintegram 
ministrisccclesia^memoratam  dependere  quautita- 
tem,  sic  clcrus  ultra  delegatam  sibi  summam  nihil 
insolenter  noverit  expetendum.  Ea  vero  qu»  eccle- 
siasticis  cedificiis  attributa  sunt,  huic  operi  veraciter 
praerogata,    locorum   doceat  instauratio  manifesta 


quinquennioteneatur,exindeacolytusvel8ubdiaco-  Cganctorum,quianefas  est,  si  sacris  «dibus  destitu- 


nns,  si  meretur,  accedat.  In  quo  ordine  quinque 

•nniSy  si  inculpate  se  gesserit ,  hserere  debebit ; 

exlnde  suflragantibns  stipendiis  pertot  gradus  datis 

proprifle  fidei  documentis,  presbyterii  sacerdotium 

poterit  promereri.  De  quo  loco,  si  cum  exactior  ad 

bonos  mores  vita  produxerit,  summum  pontifica- 

t«m  sperare  debebit,  hac  tamen  lege  servata,  ut  ne- 

qoe  bigamus  neque  poenitens  ad  hos  gradus  possit 

admitti,  sane  cum  etiam  defensores  Ecclesise,  qui 

ax  laieis  fiunt,  supradicta  observatione  teneantur, 

si  meruerunt  esse  in  ordine  clericatus. 

Sylvester  in  synodo  conGrmante  Nicseaum  couci- 
hwsOf  subscribeatibus  sibi  ccLxxwepiscopis. 

Gommoneo  autem  omnes  vestrum  consortes  una- 
aimiterde  redditibus  Ecclesiae  quatuor  partes  fieri,  0 
qnota  pars  exigatur.  Habeat  autem  ecclesia  unam 
partem  ad  se  relevandam,  pontifex  unam,  et  aliam 
panperes  vel  peregrini,  presbyteri  quartam  et  dia- 
eoni  enm  residuo  clero,  omnibus  autem  ipso  pon- 
tifiee  dispensante.  Constituo  etiam  et  hunc  ordinem 
ut  si  quis  de  clero  vel  presbyteris  universorum 
locomm,  quod  commune  est  transierit  de  hoc  mun- 
dOy  si  neminem  de  sua  generositate  habeat,  con- 
ferat  ecclesie  et  partes  fiant,  sieut  supra  dictum 
est. 

Hnic  etiam   synodo  synodus  Nica^na  vicissim 
aubseripsit,  et  eam  approbavit,  teste  Leone  nono  in 


tis,  in  lucrumsuumprsBSul  impendia  his  designata 
convertat.  Ipsam  nihilominus  ascriptam  pauperi- 
bus  portionem  quamvisdivinis  rationibussedispen- 
sasse  monstraturus  etiam  videatur,  tamen  juxta 
quod  scriptum  est :  Ut  videaat  opera  vestra  boaa,  et 
glorificeatPatrem  vestrum  quiincoelisest{Matth.  v) 
oportet  etiam  prsesenti  testificatione  prsedicari,  et 
bonae  famse  praeconiis  non  taceri. 
Ex  coacilioMogontino,  cui preesedit  Bonifacius  ar- 

chiepiscopus  et  mnrtyr  auctoritate  Zacharioe  pa- 

pao.  cap,  10. 

Ecclesiae  antiquitus  constitutae,  nec  dccima,  nec 
aliqua  possessione  priventur,  ita  ut  novis  oratoriis 
tribuatur. 

Ex   eodem,  oap.    41 

Quicunque  beneficium  ecclesiasticum  habent,  ad 
tectaecclesieerestauranda,vel  ipsasecclesias  emen 
dandas  omnino  ad^uvent ,  et  nonam  decimam  red- 

dant. 

Ex  Concilio  Aquilegieasi,  cap.  3. 

Ut  nulli  presbytero  in  alio  loco  baptisma  liceat 
celebrare,  nisi  in  eodem  loco,  ubi  semper  baptiste- 
ria  antiquitus  fuerunt. 

Ex  eodem  coacilio^  cap.  8 

Decimse  quee  a  fideli  populo  dantur,  in  ecclesiis 
baptismalibus  inferantur,  et  ipsi  presbyteri  qui  in 
easdem  plebes  ordinati  sunt,  com  omni  soilieitu* 


483 


S.  ANSELMI  LUCBNSIS  EPISCOPI 


4^4 


dine  Cttram  habeant  de  Ghristianitatis  causa  populo  A  electo  idoneo  ab  utraque  parte  custode  condatur 


aibi  commisso,  et  populus  suas  decimassuispresby- 
teris  ofTerat,  etpresbyteri  dividant  eas  in  quatuor 
partes,  sicut  antiqua  Patrum  regula  continetur 
unam  sibi,  unam  clericis,  unam  pauperibus  unam 
ad  instaurationem  seu  luminaria  vel  incensum  ec- 
clesiarum:  et  hoc  statuimus,  ut  prsedictipresbyteri 
habeant,  juxtasuam  ecclesiam,  aut  infra  suamcel- 
lam  locum  constitutum,  ubi  quarta  quam  pauperi- 
bus  dari  docuimus  inferatur. 

Ex  Regesto  Leonis  papse  quarti 

De  decimis  justo  ordine  non  tantum  nobis,  sed 
majoribus,  visum  est,  plebibus,  tantum  ubi  sacro- 
sancta  dantur  baptismata,  dari  debere. 

Gelasius  pnpa  Maximo  et  Eusebio  episcopis. 


in  thecis,  ut  si  major  emerserit  fabrica,  eint  sub- 
sidio,  quae  diversi  temporisdiligentiapotuerintcu- 
stodiri,  aut  certe  ematur  possessio,  qus  utilitates 
respiriat  communes. 

Ex  cownUo  AurelianOf  cap.  7. 

Omnia  quse  Deo  ofTeruntur,  consecrata  habean- 
tur,  in  vineis,  terris,  sylvis,  utensUibus,  vesti- 
mentis'  pecoribus  et  reliquis  possessionibus,  at- 
qu8B  ecclesiis,  sine  dubio  Christo  qui  sponsus  ea- 
rum  est  ofTeruntur. 

De  eadem  re.  Ex  coDsilio  Rothomagensi,  cap.  3 

Omnes  decimsB  terrsesive  de  pomis  arborum,  sive 
de  frugibus  Domini  sunt,  et  illi  sanctificantur.  Boves 
et  oves  et  caprse,qu8esubpastorisvirga  transeunt, 


Licet  regulis  contineatur  antiquis  parochias  uni-  B  q"i<^q^><i  decimum  venerit,  sanctiacabitur  Domino 


cuique  ecclesise  pristina  dispositione  deputatas, 
nulla  posso  ratione  convelli,  ne  per  consuetudinem 
pessimam  exempli,  mali  temeritate  crescente,  ubi- 
que  universalis  confusio  nasceretur,  jam  in  decretis 
nostris  ante  non  multum  teroporis  destinatis,  om- 
nia  jussimus  quse  taliterfuerant  invasa  restitui.Sed 
quia  temeritas  pervadentium  legem  sibi  putat  posse 
geuerari,  si  sceleri  suo  pertinaciam  retentionis  ad- 
jungat,  ea  quse  inter  fratrem  et  coepiscopum  no- 
strum  Constantinum  Comiscanse  Ecclesiae  sacerdo- 
tem,  et  directos  ab  Anconitanopontiflcedecrevimus 
per  vos  impleri  cupimus.  Tunc  formam  in  cseteris 
per  vos  impleri  cupimus*  Tunc  formam  in  caeteris 
cogitationibus  quse  sit  sequenda  perscripsimus.  Nul- 


Non  eligetur  nec  bonum  nec  malum,  nec  altero  com- 
mutabitur.  Si  quis  mutaverit,  et  quod  mutat,  et 
quod  mutatum  est  sanctificabitur  Domino,  et  non 
redimetur.  Sed  quia  modo  multi  inveniuntur  deci- 
mas  dare  nolentes,  statuimus  ut,  secundum  Domini 
nostri  praeceptum,  admoneantur  semei  et  tertio ;  si 
non  emendaverint,  anathematis  vinculo  constrin- 
gantur,  usque  ad  satisfactionem  et  emendationem 
congruam. 

Ex  concilio  Gaballonensiy  cap.  S. 

Questi  cunt  prseterea  quidam  fratres  quod  essent 

aliqui  episcopi  et  abbates,  quidecimas  non  sinerenl 

dare  ad  ecclesias,  ubi  illi  coloni  missas  audiunt 

Proinde  decrevit  sacer  iste  conventus  ut  episcopi 


la  igitur  prsesumptione  statum  parochiarum  qui  per-  p  ®^  abbates  de  agris  et  vmeis,  quae  ad  suum  vel 

<  j     .•         rt  '1     t^     T       •«       *• *_    ••     ^     fi*a4mim    of ii\Anf)iiim     VioVkoni      «^AAimaa    aA    At%A\t^olaa 


petuse  aetatis  firmitate  duravit,  patimur  immutari, 
quia  nequenegligentia  pontificis,  neque  temporalis 
abjectio,  quse  per  incuriam  forte  generatur,  nec 
iguavia  faciente  consensu,[nec  subripient  supplica- 
tione  praeceptio  divellerepotestsemel  dioecesimcon- 
stitutam,  ex  qua  semper  ad  regenerationem  atque 
consignationem   plebs  devota  consistit. 

Jdem  Justino  archidiacono  ct  Fausto.  De  rebusecle- 
siw  in  quatuor  partes  dividendis. 

Vobis  et  famse  vestree  consultum  duximus,  utpon- 
tificis  vestri  loco  vobiscum  ab  eodem  aliquis  subro- 
getur,  qui  ejus  nomine  pariter  universa  disponat, 
quatenus  omnia  preedia  ad  vestrum  revocetis  stu- 
dium,  ne  cuiquam  clerico  pro  portione  sua  solum 


fratrum  stipendium  habenl,  decimas  ad  ecclesias 
deferri  faciant ;  famiiiae  vero  ibi  dent  decimas  suas, 
ubi  infantes  eorum  baptizantur,  et  ubi  )>er  totum 
anni  circulum  missas  audiunt. 

Ex  conciho  ToJelano,  cap.  36. 

De  his  autem  quee  altaribus  ofiferuntur,  quarta 
pars  fideliter  episcopis  deferatur,  duee  clericis,  de- 
cimae  autem,  secundum  quosdam,  singulis  annis 
tertia  pars,  aut  in  tertio  tota.  Sed  tamen  nos  se- 
quentes  Homanos,  singulis  annis  quartam  partem, 
aut  in  quarto  totam  episcopi  recipiant. 

Ex  consilio  Mogontiacensi,  cap.  8. 

Quatuor  partes  juxta  canones  fieri  de  fidelium  ob- 
lationibus  debent,  ut  una  sit  episcopi,  altera  cleri- 


aliquod  ecclesi»  putetis  esse  deputandum,  ne  perD  corum,  tertia  pauperum,  quarta  restaurationi  ec- 
incuriam  negligentiamque  minuatur,  sed  omnem      clesiarum  servetur. 


pensionis  summam  ex  omnibus  prsediis  rusticis  ur- 
banisque  collectam  ad  antistitem  deferatis.  Ex  qua 
tamen  cellectione  habeatur  ratio,  quod  ad  causas 
vel  expensas  accedentium  necessitatum  opus  esse 
perspicitur,  ut  de  medio  sequestretur  et  quartae 
portiones  vel  fidelium  oblationes  de  hac  fiunt  modis 
omnibus  pensione,  ita  ut  unam  sibi  tollat  antistes, 
aliam  clericuspro  suojudicio  etelectione  dispertiat, 
tertiam  pauperibus  sub  omnium  conscientia  faciat 
erogari :  Fabricis  vero  quod  competit  ad  ordinatio- 
nem  pontificis  erogatione  vestra  decernimus  pen- 
dendum.  Si  quid  forteabannuaremanebitexpensa; 


Ex  conciJio  Agrippinensi. 

Item  quod  decima  quse  a  fidelibus  datur,  Dei 
census  nuncupanda  est,  et  ideo  exintegroreddenda. 
Cujus  tertia  pars  secundum  canonem  Toletanum 
episcoporum  esse  debet.  Nos  vero  hac  potestate 
uti  nolumus,  sed  tantum  singulis  annis  quartam 
pailcmusuRomanorum  pontificum,  el  observantia 
sancta3  Ecclesiaj  Romanae  de  eadem  habere  volu- 
mus.  Quod  si  quis  coulentiosius  inde  repertus  fue- 
rit,  sive  clericus  sive  laicus  ille  sit  communione 
privabitur,  et  synodali  censura  judicabitur. 


i 


COLLECnO  CANONICA.  —  LIB.  I.  486 


DE  SEQUENTI  CANONCM  COLLEGTIONE 

MAII  MONITUM. 
(SpiciJegium  Romanum^  tom.  YI,  pag.  312-394.) 


L  Anseimum  Lucensem  inter  canonici  juris  consultos  primum  ponam,  cui  cum  Gregorio  amicissime 
it,  ipsoque  hortante,  ut  creditur,  tractalum  suum  canonicum  scripsit,  in  tredecim  libros  distributum, 
I  nallus  ante  ipsius  saltem  aetatem  neque  ubcrior,  neque  doctior,  neaue  celebrior  utiliorve  creditus  est ; 
]iiod  ejussummaria  nunc  a  me  edita  demoiistrabunt.  Age  vero  de  hoc  insigni  Anselmi  opereidcirco 
lea  ac  prope  nulla  prsefabor,  quia  de  ipso  cum  alii  plurimi  locuti  sunt,  tum  novissime  vir  cl.  P.  Augusti- 
{  IheiueTws  {Disquisit  crilic.  cap.  6  |l])cujus  infmitam  canonici  juris  scientiam,  ex  antiquis  fontibus 
istaniy  auis  exaequet?  Atque  is  praeclaram  suam  de  Anselmi  CoUectione  disputationem  sicconcludit  : 
fna  tandem  eademque  virorum  doctorum  sententia  est,  utS.  Anselmi  Lucensiscollectiotypis  edatur.n 
tpse  Anselmum  divulgarepi*omiserunt  vel  cogitaverunt  Lucas  Wndingus,  Lucas  item  Dacherius,  An- 
B8  Rota,  M.  A.  Monsacratus;  quitamenomnes  partim  opcris  mole,  quae  mequoqueterret,  partimaliis 
ibns  a  suscepto  consilio  depulsi  fuerunt;  quare  Anselmus  post  tot  dc  ipso  deliberationes  ac  promis- 
1168,  iotra  forulosbibliothecarum  mss.  adhuc  jacet.Et  Vaticana  quidem  pontiAcis  maximi  bibliotheca 
tem  saltem  Anselmi  codices  servat,  quorum  duo  pcrveteres  sunt  et  auctori  ferme  coaevi,  quanquam 
leeimo  libro  de  poenilenttia  ulerque  caret.  qui  tamen  a  recenliore  exemplari  belle  suppletur.  His  ego 
nnnfusus  Anselmi  divitiis  ouid  agerem?  Si  totnm  imprimendum  typis  committerem,  otium  mihitanto 
ri,  nt  par  est,  adornando  deerat.  Infinitos  enim  ab  Anselmo  citatos  canones,  Patres  veteres,  juris 
m  civilis  auctores,  ac  varii  generis  testes,  quis  non  videt,  in  suis  quemque  sedibus  esse  quaerendos 
lioque  lapide  explorandos?  ne  quod  olim  Gratiano  accidit,  molesta  auctoritatum  et  operum  confasio 
ety  spuria  etiam  scripta  cum  germanis  pari  jnre  haberentur,  quam  certe  in  Gratiano  colluviem  vix  ma- 
>  laboreac  vigiliis  Ant.  Augustinus,  Romani  correctores  a  pontificemaximo  deputati,  postremoque  qua- 
r  editis  voIuminibusSebastianus  Berardus,  oxpurgarunt.  Haec  i^itur  cogitanti  mihi  nihil  interim  aptius 
nifestando  Anselmi  operi  visum  est  quam  si  plurimorum  rubncas  scu  titulos  ad  litteram  hic  descri- 
rem  :  neque  enim,  ut  dixi,  cunctas  Anselmi  partes  complector,  id  quod  ab  instituto  naturaque  speci- 
ois  alicnum  est:  prseterquam  quod  in  omni  vetere  vel  gravi  scripto  nonnulla  esse  solent,  quad  sine 
meis  expllcationibus  eiTerri  non  debent.  Utinam  vero  prologum  operi  Anselmus  preeposuisset,  in  quo 
Mol  dubio  multa  scitu  digna  futura  erant !  Verumtamem  nuilus  hactenus  codex  cum  actoris  prolego- 
)ai8  repertus  est. 

(1)  Vide  infra  appendicem  primam.  EIdit.  PATROLOOiiE. 


SANGTI  ANSELMJ 

EPISCOPI  LUCENSIS 

COLLECTIO  CANONICA 

IN  LIBROS  XIII  DISTRIBUTA 


INCIPIUNT  CAPITULA  LIBRI  PRIMI 

Qui   est    de   primatu  et  exceUeniia    Romanw    Ecclesiw 

l.Qood  po8t  Christum  a  Petro  aacerdotalis  ordo  A     ^  QuodbeatoPetro  a  Domino  concessum  est  cce- 

^^  teris  presesse  apostolis,  ipsis  volentibus. 

iQaod  sacrosancta  Romana  Ecclesia  caputom-         q  rk„^j  ^a  t^ «  i  t  ^t        * 

„    ,     .  ^      .  .  ...  ,  8.  Quod  ad  formam  apostolorum  facta  est  qu«- 

Bm  Ecclesiarum  a  Domino  est  constituta.  a^^  Ai^r 4-^       •  v       «  j 

,  -,     ,  ^     ^      _  ,  ., .       *    .  dam  distmctio  episcoporum  quibus   tamen  sedes 

1  Qood  beatas  Petrus  concesBam  Bib.  potesta-  ^^^y  p^j^j   ^^^^(„34 

B  tms  tradidit  successonbus. 

\.  Quod  pnepositi  non  laeduntur  dum  a  fratribus  .^*  Q"^^  Ecclesia  Romana  omnibus  pn»e8t  Eccle- 

fter jostiUaoi  odio  habentur.  ^!'^'  ®'^"^  ^®^*^  P®^*"^  ^^*^"^  ®^*  prjeeminero  caete- 

i.  Qaod  Chpistum  non  recipit  qui  papam  contri-  "®  opostohs. 

Terit.  ^O.  Quod  super  unum,  id  est  Petrum,  SBdificavit 

I.  Quod  nec  loqui  debemoscui  papanonloquitur  Dominus  Ecclesiam  suam 


497 


S.  A^^ELMI  LIICB^SIS  EPI^QQPL 


i^ 


li.  Ut  nemo  a  Romana  Ecclesia  dissentiat,  quee 
caput  est  omnium  Ecclesiarum. 

12.  Quod  aregulis  Romanee  Ecclesise  nullatenus 
convenit  doviare. 

13.  Quod  Ecclesia  Romana  nunquam  a  flde  erra- 
verit. 

14.  Quod  papa  debet  universali  Ecolesiee  subve- 
nire,  et  quidquid  in  ea  nocivum  est  corrigere. 

15.  Ut  Antiochena  Ecclesia  Romanae  sit  subjecta, 
nec  ab  ejus  dissentiat  dispositione. 

16.  Quod  Romanam  Ecclesiam  beati  Petri  sacer- 
dotio  Dominus  ditavit ;  et  quod  prima  salus  est  a 
constitutis  Patrum  non  deviare,  et  quod  in  sede 
apostolica  semper  est  catholica  servata  religio. 

17.  Quod  Romana   Ecclesia  ipsius  Domini  voce 
'  Salvatoris  omnibus  praelata  est. 

18.  Quod  apostolica  sedes  firmamentum  est  om- 
nium  episcoporum,  ecclesiarumque  omnium  vertex. 

19.  Ut  prima  sedes  a  nullo  judicetur. 

20.  Ut  omnes  Ecclesise  statuta  Romanae  Ecclesi» 
conservent. 

21.  Utnemo  apostolicae  sedis  judicium  judicare 
aut  retractare  prassumat. 

22.  Quod  apostolica  sedes  caput  est  omnium  Ec- 
clesiarum. 

23.  Quod  Romana  Ecclesia  singulari  privilegio 
potestatem  habet  ligandi  et  solvendi. 

24.  Quod  apostolicae  sedis  praesul  a  nullo  nisi  a 
Deo  judicandus  est. 

25.  Quod  papa  vices  suas  alteri,  et  suad  sedis 
etiam  subdiacono  committit,  ubi  prffisens  esse  non 
potest. 

26.  Quod  papee  tacere  non  licet  quod  in  querelam 
potest  venire. 

27.  Quod  ad  sedem  apostolicam  ab  episcopis  re- 
feratur,  dum  in  fidei  ratione  dubitatur. 

28.  Quod  papa  ex  divinainstitutione  universis  Ec- 
clesiis  principaliter  curam  debet. 

29.  Quod  sedis  apostolicae  auctoritate  judicantur 
quse  difficultatem  dijudicationis  habere  videntur. 

30.  Quod  Romana  Ecclesiaprincipatuma  Domino 
accepit,  et  Marcus  a  magistro  papaPetro  non  dis- 
sensit. 

31.  Ut  omnes  catholici  sequantur  quodsedes  apo- 
stolica  docet. 

32.  Ut  omnium  Ecclesiarum  status  papa  curam 
habeai. 

33.  De  eadem  re. 

34.  De  eadem  re. 

35.  Quod  Romana  Ecclesia  mater  sit  omnium  Ec- 
clesiarum,  et  nunquam  a  fide  erraverit. 

36.  Quod  apostolica  sedes  nunquam  hsereses  fo- 
vet,  sed  destruit. 

37.  Quod  navis  beati  Petri  non  turbatur. 

38.  Quod  non  sit  liberum  apostolico  dissimulare 
vel  tacere. 


B 


A     30.  Quod  habet  apostolicus  a  beato  Petro  fida  - 
ciam  ct  auctoritatem  defendendi  fidem. 

40.  Quod  papse  major  cunctis  necessitas  corri- 
gendi  incumbit. 

41.  Quod  traditio  Romanse  Ecclesise  a  reliquis 
observetur  Ecclesiis,  quse  ab  ipsa  principium  acce- 
perunt. 

42.  Quod  non  aliler  de  Scripturis  sentiendum 
quam  sancti  Patres  docuerunt. 

43.  Quod  papa  ipsius  sedis  reverentia  cogitor 
studiosus  pro  omnibus  esse. 

44.  Quod  non  sit  recendendum  ab  apostolicis  in- 
stitutis. 

45.  Ut  nullus  decreta  sedis  apostolicae  temerare 
praesumat. 

46.  Quod  apostolica  sedes  universse  prsesit  Ec  - 
clesiae. 

47.  Quod  sedes  beati  Petri  fas  habet  judicandi 
de  omni  Ecclesia,  sed  nemo  do  illa. 

48.  Quod  sedes  apostolica  absque  synodo  possit 
solvere  inique  damnatos. 

49.  Quod  apostoiica  sedes  uniuscujusque  synodi 
sua  auctoritate  confirmatae  servare  debet  consti- 
tutum. 

50.  Ut  irritum  sit  quidquid  in  apostolica  sede 
absque  apostolico  decernitur. 

Sl.Quod  Petrus  regni  coelorum  claves  accepitut 
aliis  aperiret. 

52.  Quod  auctoritas  congregandarum  generalium 
synodorum  soli  apostolicee  sedi  sit  commissa. 
C     53.  Quod  papa  a  solo  Deo  sit  judicandus. 

54.  Ut  nemo  ea  quae  apostojicse  sedi  sunt  con  - 
cessa  usurpet  sine  ejus  consultu. 

55.  Quod  sanctus  Petrus  jus  ligandi  atque  sol- 
vendi  Lino  ct  Gleto  non  tradidit  (2). 

56.  Quod  in  una  catholica  Ecclesia  vera  Christo 
hostia  immolatur. 

57.  Quod  ab  apostolica  sede  fidei  veritas  est  in- 
quirenda. 

58.  De  petitione  Nicseni  concilii,  ut  ab  aposlolica 
auctoritate  confirmetur. 

59.  De  petitione  ^gyptioinim  episcoporum  pro 
Lxx  capitulis  Nicseni  concilii. 

60.  Quod  Romana  Ecclesia  semper  immaculata 
D  permanserit  et  permanebrt. 

61.  Quod  beati  Petri  sedes  sacerdotalis  mater  est 
dignitatis  et  magistra  ecclesiasticse  rationis. 

62.  Ut  nulli  sit  fas  temerare  divina  et  apostolic» 
sedis  instituta. 

63.  Qod  Romana  Ecolesia  omnes  institoit  eccle- 
siasticas  dignitates ;  et  qui  ei  suum  privilegimaau- 
ferre  conatur,  in  haeresim  labifur. 

64.  Quod  qui  comederit  agnum  extra  E^clesiam 
beato  Petro  commissam,  profanus  est. 

65.  Quod  pro  fldc  Petri  Christus  specialiter  vo* 
gavit. 


(2)  Loquitur  ex  eorum  sententia  qui  Linum  et  Gletum  non  pontifices  ac  successores  Petri,  sed  €|ju8 
tantummodo  adjutores  fuisse  putant. 


COLLECnO  CANONICA  -  LtB   IL 


490 


66.  Quod  Romana  Ecclesia  ab  ipso  Domino  pri-  A 
malam  obtinuit,  et  quod  Pelrus  et  Paulus  una  die 
sua  eam  morte  consecraverunt;  et  quod  ipsa  priraa 
sedes  est,  secunda  Alexandrina,  tertia  Antiochena. 

67.  Quod  evangelica  auctoritato  prima  omnium 
est  Romana  Ecclcsia,  etquodPetruf^  ct  PauIuR  una 
die  mortui  sunt. 

68.  Quod  Romana  Ecclesia  non  synodis  sed 
evangelicis  institutis  primatum  obtihuit. 

69.QuodPetru8etPaulus  doctoressunt  gcntium, 
auctores  martyrum,  principes  sacerdotum. 

70.  Quod  nemo  potcst  nccedere  ad  beati  Pauli 
corpns,  vei  sudarium  ejus,  de  cujus  catena  inter- 
dum  liman  potest,  interdum  minimc. 

71.  Quod  aucloritate  pontificum  ct  potcstato  re-  B 
gum  mundus  regitur,  et  regalis  tamen  potcstas 
sabjecta  pontificibus  esse  debet. 

72.  Qiiod  sacerdotibus  imperatorcs  obedire  de- 
bent,  nonjubere, 

73.  De  constantia  papaB  Agapiti  contra  Justinia- 
nam  augustum,  qucm  tandem  ad  pedes  suos  humi- 
liavit. 

74.  De  obedientia  et  honore  quem  Tiberius  im- 
perator  exhibuit  papse. 

75.  Quod  imperatoribus  fas  non  cst  cilriose  de 
spiritualibus  negotiis  agcre. 

76.  Quod  Stephanus  papa  Pippinum  in  regem 
.provexit. 

77.  De  obedientia  et  humilitalc  quam  rex  Pippi-  C 
nns  Stephano  papse  exhibuit. 

78.  Quod  papa  Joannes  Vill  cumepiscopisclsc- 


natu  populoque  Romano  Carolum  in  regem  elegit 
et  confirmavit. 

79.  De  Carolo  rege  in  Romanum  imperatorom 
electo. 

80.  Quod,  rogante  Adriano  papa,  Carolus  rox 
Dcsiderium  rcgem  Langobardorum  cepit,  et  hoho- 
flce  idem  Romse  susceptus  est. 

81.  Quod  Carolus  rex  et  patricius  provincias  et 
civitates  et  caslra  aliaque  mulla  Ecclesiae  Sancti 
Petri  dedit  ac  restituit. 

8£.  Quod  cum  magna  honorificcntia  legati  sedis 
apostolicse  dirigendi  sunt  ad  regem. 

83.  Quod  Adrianus  papa  logatos  noluit  Constan- 
tinopolim  mittero  nisi  impcrator  et  Augusta  eis 
securitatem  facerent;  et  quse  sino  ipso  facta  sunt, 
prius  anathematizarent ;  el  ne  universalis  dicatur 
Constantinopolitanus  cpiscopus. 

84.  Vi  monitis  apostolicis  obedientia  preebeatur 
ab  Augustis. 

85.  Do  sacramento  regis  Othonis  facto  domino 
papsc  Joanni. 

86.  Epistola  Joannic  papos  ad  imperatorem  Jus- 
tinianum,  et  imperatoris  ad  papam  de  confinmatione 
calholicse  fldei  contrd  Judaicam  et  apostaticam 
perfidiam. 

87  De  profcssione  Justiniani,  quod  primum  et 
maximum  bonum  est  Christianae  fidei  recta  con- 
fessio. 

88.  Quod  sacerdotium  el  imperium  humanam 
maximc  vitam  exornant,  et  de  eligendis  ornandis- 
quo  episcopis,  ct  de  damnationc  Simoniaca3  perver- 
sitatis. 


CAPITULA  LIBRI  SECUJNDI, 

Qui  eel  de  prlmaln  Bomanse  FccJesia  et  Ubertate  nppeJIationis. 


1.  Ut  difficiliora  judicia  ad  sacerdotes  deferantur. 

8.  Ut  omnes  eam  sequantnr  religionem  quam  di- 
vQsPetnis  apostolus  edocuit. 

S.  Ut  frustratorisB  dilationis  causa  appellationes 
noD  fiant. 

4.  Ut  difficiliores  causae  et  majora  negotia  ad 
apostolicam  sedem,  si  appellatum  fucril,  doferantur. 

5.  De  eadem  re. 

6.  Quod  ad  Romanam  Ecclesiam  ab  omnibus  op- 


10.  Ut  appellationis  rcmedio  vitiata  causa  rele- 
vetur,  et  in  supplicio  eliam  desiinato  vox  appel- 
landi  non  nogctur. 

11*  Ut  in  gravioril)US  cpiscopi  pulsati  ad  sedem 
apostoliram,  confugiant,  qua)  perse  aut  suos  vica- 
rios  negotium  corum  retractare  proeuret. 

12.  Ut  primates  accusatum  episcopum  discutiant, 
scntcntiam  vero  damnationis  sino  apostolica  aucto- 
ritato  non  proferant. 


pressis  appeilandum  est,  a  qua  omnes    majorcs  ^      13.  Quod  dubiaj  ac  majores  causae  ab  apostolica 


Ecclesise  causae  terminandoe  sunt. 

7.  Qaod  omnes  quibus  necesse  fuerit  ad  Roma- 
nani  Ecclesiam  suffugere  eamque  appellare  debent 
absqae  impedimento,  et  nullus  cpiscopus  judicetur 
vel  audiatur,  nisi  in  synodo  apostolica  auctoritato 
convocata. 

8.  Ut  pulsatus  episcopus  licenter  scdcm  aposlo- 
iicaro  appellet,  vocatus  veniat,  ncc  nisi  formalis 

instructus  revertatur. 

9.  Quod  iibsqueauctoritateapostolica  nulliliccat 

episcoporum  causas  dcfinire,  quamvis  scrutari  li- 
eeat  comprovihcialibus  episcopis, 

Patrol.  CXUX. 


sede  debcnt  terminari. 

14.  1)0  eadcm  re. 

15.  Quod  alieno  crrorcmaculalus,  vel  a  suo  pro- 
posito  recedcns,  vel  apostolicpo  sedi  inobediens, 
nou  cst  susripicndus. 

16.  Quod  Romana  Eccloaiafas  liabet  judicsndide 
omnibus,  dc  illa  vero  nullus ;  ct  potestatem  solvendi 
iiijur  tc  thjaiii.itus,  ac  damnaiidi  quos  oportuerit  abs- 
que  synodo. 

17.  Ut  nihil  de  fugicnte  ad  Romanam  Ecclcsiam 
sine  ejus  prificepto  judicetur;  si  vero  qujs  secus 
preeBumpserit,  ab  officio  submovcatur. 

16. 


491 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


i8.  Quod  appellantiam  episcoponim  et  cunctorum  A  nulia  potest  synodusregulariter congregari ;  nccepi 


majorum  negotia  apostolica;  sedi  debent   reser- 

vari. 

i9.  Quod  alienus  sit  a  divinis  et  pontificalibus 
officiis,  qui  apostolic&esedisnoluerit  obedire  pr»- 
ceptis. 

20.  rt  nullus  metropolilonorum  causas  episco- 
porum  sive  aliorum  agerc  pricsumat,  nisi  quse  ad 
propriam  pertinent  parochiam. 

21.  Quod  papa  omnium  ecclesiarum  curam  debet 
habere,  et  beati  Petri  sedes  saccrdotalis  mater  est 
dignitalis,  et  magistra  ecclesiasticas  rationis. 

22.  Quod  papa  restituit  episcopos  injuste  princi- 
pum  timore  damnatos,  ctomniasuarcddi  praecipit. 

23.  Quod  apostolica  sedes  ab  aliis  ligatos  potest 
solverc,  ab  illa  vero  ligatos  nemo. 

2^i.  Quod  papa  reparare  potest  judicia  damnato- 
rum. 

25.  Quod  a])0slica  scdes  vim  habct  convocandi 
synodOHy  et  judicandi  omnes  majorcs  EcclesisB 
causas. 

26.  Quod  idco  Homanae  sedi  concossa  sunt  privi- 
legia  do  congregandis  conciliis  et  judiciis  et  res- 
titutionibus  episcoporum  ,  ut  omnibus  oppressis 
succurrat. 

27.  Quod  voritas  saepius  exagitata  manifestius 
clarcscit. 

28.  Ut  ad  apostolicam  scdem  transferantur  qusB 
alibi  finiri  non  possunt. 

29.  nt  ad  apostolicam  sedem  referatiir,  si  qua 
dissensio  inter  fratros  oriatur. 


scopus  qui  eamappellavit,potestsine  ipsadamntri. 

40.  Ut  nemo  suspicionis  arbitrio  judicetur;  el 
quod  sola  scdes  apostolica  privilegium  habol  a 
temporibus  apostolorum  judicandi  episcopos. 

41.  Quod  ab  apostolis  eorum  successoribus  sti- 
tutum  est,  ut  absque  Romani  pontificis  sententii 
nec  concilia  celebrentur,  nec  episcopi  damncDtor; 
et  sicut  beatus  Petrus  primus  erat  apostolorum, 
sic  Romana  Ecclesia  primatum  habet  omnium  £e- 
clesiarum. 

42.  Quod  RomansB  sedi  a  tempore  apostoIoruiB 
concessum  est,  et  in  Nicaena  synodo  confirmatttin, 
ut  absque  ejus  sententia  nullus  episcopus  damoe- 
tur  aut  depellatur. 

D     43.  Ut  omnes  observent  quod  apostolica  sedei 
observat. 

44.  Ut  absquc  apostolica  sede  nec  concilium  ce- 
lebretur,  nec  episcopus  damnetur. 

45.  Quod  papa  Julius  eos  increpat  qui  praeterip- 
sius  sentcntiam  concilium  fecerant,  et  episcopos 
damnaverant,  quos  ipse  suscepit  et  in  suas  Eccle- 
sias  restituit. 

16.  Quod  irritum  sit  concilium  nisi  luerit  apos- 
tolica  auctorifate  firmatum. 

47.  Quod  apostolicse  sedi  privilegia  specialiter 
sunt  conccssa  de  congregandis  conciliis,  et  Judiciis 
ac  restitutionibus  episcoporum ,  et  de  summis  ne- 
gotiis  Ecclesiarum. 

48.  Ut  in  causis  episcoporum  sentcntia  papa 
exspcctetur. 


30.  Ut  oausa)  ecclesiarumab  episcopis  ventilatoe  ^      49.  Quod  episcopi  nb  apostolica  sede  onlinatio- 


corroliorentur  ab  apostolica  scde,  si  ratae  debue- 
rint  permanerc. 

81.  Ut  purgalio  episcoporuiu  non  fiat  sinc  con- 
sensu  liomani  pontificis  vel  aliurum  pontificum. 

82.  Quod  papa  decreta  cnnonum  ita  librare  debet, 
ut  qu8B  nocessitas  tomporum  relaxandn  exposcit, 
temperct  quantum  fieri  potcst. 

38.  Ut  nec  concilium  nominetur  quod  sine  con- 
sensu  papo)  congrogatum  fuerit,  ct  ut  difficilliores 
qnaeslioncs  ad  ipsum  referantur. 

34.  Quod  apostolico)  sedi  summarum  dispositiones 
causarum  ab  ipso  Domino  traditu3  sunt ;  ct  ut  sa- 
cerdotos  non  accusentur  apud  publioos  judices. 

36.  Ut  opiscoporum  finitivn  judioiaad  scdem  Ro- 


nes,  dogmata,  sublevationes  debent  i*ecipere,  etde 
majoribus  causis  nihil  prseter  ipsam  decernere. 

50.  Ut  npostolicam  sedem  appellet  qui  metpopo- 
litanum  suum  vel  cseteros  episcopos  habet  suspe* 
ctos,  etquod  ipsa  potestatom  habetinjustedamna- 
tos  cl  excommunicatos  restituere,  et  sua  eis  red- 
derc,  quia  caput  est  omnium  Ecclesiarum. 

51.  Ut  accusatores  et  accusati  episcopi  coram 
papa  conveniant,  ct  ibi  (.'ausse  eorum  retractentar, 
ot  firmentur,  aut  infirmentur,  sicut  antiquis  con* 
suetum  est  regulis. 

52.  Ut  contentiones  iuter  clericos  ct  laicos  a  com- 
provincialibus  episcopis  termineutur,  mnjores  vero 
ad  sedem  Romanam  transferantur. 


manam  referantur,  et  in  coolcsiis  oorum  non  alii  D     53.  Dum  in  fidei  ratione  dubitatur,  debent  epi- 

scopi  ad  sedem  beati  Petri  hoc  referre. 

5i.  Quod  papa  non  per  se  sed  per  legatos  con- 
ciliis  provincialibus  solet  interesse. 

55.  Quod  de  judicio  sedis  aposlolicse  nullus  de- 
beat  judicare,  ipsa  vero  de  omnibus. 

56.  Ut  si  quis  judicio  provincialium  episcoporum 
depositus  fuerit,  papam  ndeat,  et  ipse,  »i  videtur 
ei,  retractet. 

57.  Ut  difficiliores  qusestiones  ad  sedem  apostoli- 
cam  referantur. 

58.  Ut  prsegravati  a  comprovintualibus  episoopit 
vel  metropolitanoy  sedem  apostolicam  appellent,  et 


praeponantur  donoc  negotia  eorum  juste  ibi  termi- 
nentur. 

36.  Ut  accusatus  episcopus  alieno  judice  non 
constrin^jfntur,  sed  apud  suoscpiscoposoausn  qjus 
discernatur,  linis  veroad  apostolicam  sodem  defe- 
ratur. 

37.  Quod  apostolica  sedcs  auctoritatem  habet 
universa)  Ecelcsioe  subvoniendi  atquo  nociva  cor- 
rigcndi  et  emendandi. 

38.  Ut  difticiliores  siugularum  provinciarum 
qusBstiones  ad  sedem  apostolicam  referantur. 

39.  Quod  absque  auctoritate   sedis  apostolic» 


493 


COLLiiCTIO  CANONICA.  -  LIB.  III. 


494 


nullam  interim  molestiam  patiantur,  donec  ibi  res  A 
finiatur. 

59.  Quod  metropolitano  cum  omnibus  compro- 
vincUlibus  episcopis  summas  ccclesiasticas  causa 
licet  discutere,  sed  non  delinire,  nec  cpiscopum 
damnare,  nec  synodum  congregare  absque  apos- 
tolicse  sedis  auctoritate. 

60  Quod  statuta  majorum  nuUo  modo  sint  negli- 
genda,  nec  usurpanda  quae  non  sunt  conccssa. 

61.  Quod  episcopi  non  possint  regulariter  syn- 
odum  congregare  praeter  opostolicam  scdem. 

62.  Ut  Judicium  renovatur,  si  Romana  judicave- 
rit  Ecclesia  renouandum. 

63.  Sicut  inter  apostolos  fuit  discretio  potestatis, 
at  unus  aliis  praeemineret,  sic  inter  episcopos  or- 
dinatum  est  ut  singulis  provinciis  singuli  proesint, 
qnibus  tamen  omnibus  Homana  praeest  Ecclesia. 

64.  Dc  invectione  contra  Rcmensem  arcbiepis-  g 
copum  pro  Rotbardo  episcopo,  quem  ipse  appel- 
Itntem  apostolicam  sedem  damnavit. 

65.  Quod  nemo  potest  ab  his  qui  inferioris  sunt 
dignitatis  vel  ordinis  judicari. 

66.  Quod  Constantinopolitana  Ecclesia,  sicut  et 
caeterse  omnes,  Romanse  sedi  debet  essesubjecta. 

67.  Quod  quisquam  sibimet  non  assumat  hono- 
rem,  sicut  et  Christus  se  ipsum  non  clarificavit  sed 
Pater. 

68.  Quod  etiam  inferioris  gradus  clcricorum  cau- 
88B  apud  sedem  apostolicam  sunt  finiendse,  dum 
tempus  aut  res  exegcrit. 

69.  Quod  apostolicae  sedis  sentenlia  tanti  con-  p 
silii  deliberatione  debet  proferri,  ut  nec  retracta- 
lione  nec  immutatione  egeat,  nisi  sic  prolata  sit  ut 
retractari  possit. 


70.  Ut  anathema  sit  quicunque^contra  papam  ver- 
ba  infamantia  composuerit,  aut  quemquam  patriar- 
charum  inhonorare  tenlaverit. 

71.  Quod  apostolica  sedes  intra  Italiam  ac  csstc- 
ras  Hispaniae  provincias,  et  intra  totius  Illyrici 
fmes,  consecrationes,  ordinationes  ct  depositiones 
patrare  antiquitus  consuevit. 

72.  Quod  papa  ordinaverit  Ravennatem  episco- 
pum  ;  etdc  obedieutiaMedioIanensisarchiepiscopi, 
et  de  consecrationc  Ticinensis  antistitis. 

73.  Ut  si  quis  episcopus  a  comprovincialibus  epi- 
scopis  condemnatur,  alius  in  ejus  loco  non  ordine- 
tur,  dum  apostolicam  sedem  appellat,  nisi  ab  ipsa 
determinetur. 

74.  Quod  quaidam  sunt  quae  nulla  rationeconvelli 
possunt,  quicdam  voro  pro  necessitatc  et  eetatum 
considerationc  oportet  tcmperari ,  ut  evaugelicis 
proeceptis  ac  decretis  Patrum  non  sit  contrarium. 

76.  Quod  Nicaenae  synodo  nullum  potuit  fieri 
pra3Judicium  a  mullitudine  Arimini  congregata, 
quia  Romana  Ecclesia  nullum  ci  dedit  assensura. 

76.  Quodepiscopi  dcbent  observare  quae  a  Roma- 
na  Ecclesiasunt  judicata. 

77.  Quod  accusati  cpiscopi  aut  condemnandi  sunt 
apostolica  auctoritate,  aut  ejus  auxilio  fulciendi. 

78.  Quod  nemo  praeter  apostolicam  auctoritatem 
debetepiscopum  damnare. 

79.  Ut  accusatus  vel  judicatus  a  comprovinciali- 
bus  episcopis  licenlcr  papam  appellet,  qui  ejus  cau- 
sam  retractet,  et  in  loco  cjus  interim  alius  non  or- 

dinetur. 

80.  Quod  pulsato,  si  judiccm  suspectum  habue- 

rit,  liceat  appellare. 


CAPITULA  LIBRI  TERTU. 

Qiii  est  de  ordine  acciisandi,  testificandi,  et  jadicnndi. 


i .  Quod  homicidae,  adulleri,  et  cunctis  criminibus 
«lligati,  et  infames,  atque  laici  et  quicunque  co- 
aequales  non  sunt,  episcopos  accusare  et  vcxare 
non  debent. 

2.  Quod  infames  sunt  qui  adversus  Patres  ar- 

mantur,  et  sacerdotes  vel  ecclesias  conculcant.  Hi 
episcopos  accusare  non  possunt. 

3.  Qui  a  proposito  suo  ceciderit,  el  apostolicis 
jassis  non  obedierit,  infamis  est. 

4.  Enumeratio  earum  culparum  quibus  infames 

notantur. 

5.  Ilem  qui  sint  infames,  et  qui  accusare  epis- 
copos  non  possint,  et  quod  statuta  Patrum,  si  la- 
befactari  coeperint,  apostolica  denuo  aucloritate  ro- 
borentar. 

6.  Quod  infamis  accusare  non  debel,  et  quahler 
qois  accusare  vel  judicare  debeat,  et  caetera. 

7.  Ut  qui  sanctos  Patres  persequuntur,  infames 
habeantur,  et  ab  Ek^clesia  usque  ad  satisfactionem 
treeaniur. 


8.  De   liis  qui    suscipendi   noii  sunt,  ei  infames 

censenlur. 

9.  Ul  qui  suije  lcgis  vel  reli^ionis  aormam  reli- 
querit.  aul  recte  prohibita  neglexerit,  ad  accusa- 
tionem  non  admittatur. 

iO.  Quod   deteriores  sunt  morum   corruptores 
^  quam  rerum  raptores. 

41.  Quod  accusatores  sacerdotum  non  debent 
audiri ,  nisi  prius  vila  eorum  et  intentio  disculia- 

tur. 

12.  Quod  episcopi  a  populis  non  sunt  arguendi, 
et  de  quibus  non  sint  etiam  accusandi. 

13.  Quod  hi  qui  hodie  aut  nudiustertius  inimici 
fuerunt,  accusare  vel  testificare  non  possunt. 

\i.  Item  de  eadem  re,  quod  hi  sacerdotes  accu- 
sare  non  debeiit,  qui  sacerdoles  esse  non  possunt. 

45.  Quod  suspecti,  et  iuimici,  etfacile  litigantes, 
et  pravse  conversationis,  et  qui  non  tencnt  ac  do- 
cent  rectam  fidem,  accusatores  esse  non  possunt, 

16.  De  eadem  re. 


485 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


406 


17.  Ut  nullus  alieuigena  accusator  sit  vel  judex,  A      40.  Si  quis  episcopus  absque  tempore  synodi  is 


sed  nec  servus  aut  libertus  vel  suspectus  infia- 
mis. 

i8.  Item  de  his  qui  ad  accusationem  et  testimo- 
nium  non  admitlendi  sunt. 

i9.  Item  de  eadem  re. 

20.  Ilcm  de  his  quibus  accusare  non  licet;  et  ne 
accusatus  alios  habeat  judiccs,  prddter  quos  ipse 
elegerity  aut  suo  consensu  sedcs  apostolica. 

21.  Ut  accusandi  vel  testificandi  liccntia  denege- 
turhis  qui  Christiana)  religiouis  et  nominis  digni- 
tatem,  et  suae  legis  vel  propositi  normam,  aul  re- 
gularitcr  prohibita,  neglexerint. 

22.  Ut  nemo  clericum  trahnt  ad  sieculare  judi- 
cium  sine  consensu  episcopi. 

23.  Dc  eadcm  rc. 

24.  Quod  infami  et  sacrilego  adversus  Christia- 
num  non  licot  dicere  testimonium,  et  ut  ecclesias- 
tici  judiccs  causam  non  audiant  quas  legibus  non 
continetur. 

25.  Ut  nec  laici  nec  hi  quoscunquc  sceculi  leges 
non  admittunt,  episcopos  vol  clericos  accusare 
praesumant. 

26.  Ut  etiam  habitantes  cum  inimicis,  et  omne.» 
laipi  ^b  nccusatione  clericorum  amoveantur. 

27.  Ut  clericus  criminatus  sua  in  provincia  au- 
diatur  ct  ut  sententia  judicis  quse  absente  accusato 
datur,  irrita  sit,  et  proditoris  calumnia  non  audia- 

tur. 

28.  Qiiod  ncc  clerici  laicos,  nec  laici  clericos  in 

sua  acrusationc  debent  reciperc. 

29.  Ul  si  laicus  contra  clericum  causam  habeat,  ^ 
cpiscopum  adeat. 

30.  Quod  episcopus  si  in  fide  crraverit,  primo  est 
corrigcndus ;  si  non  emendaverit,  accusandus  est 
ad  apostolicam  sedem. 

di.Quod  accusatio  episcoporum  nonnisi  ab  ido- 
neis  ct  probntissiaiis  viris  ficri  debct. 

32.  Ut  accusatus  episcopuscommunionenon  pri- 
vetur,  nisi  die  statuta  venire  noluerit. 

33.  Quod  judicium  subterfugiontibus  absentia 
procurata  non  prosit. 

84.  Ut  detractores  et  inimicorum  iautores  ab  epi- 
scopali  amoveanturaccusatione,  neque  io  re  dubia 
certa  detur  sententia. 

35.  Ut  <{ui  causas  habet  contra  pastores  vel  ec- 
clesias  eorum,  primo  charitative  exspectet  emen-  H 
dationem ;  quod  si  ante  infestare  proesumpserit, 
excommunicetur. 

36.  Quod  hi  qui  culpam  suorum  produnt  prsepo- 
sitorum,  Cham  senlentia,  qui  patris  pudenda  non 
operuit,  damnetur. 

37.  Quod  uon  potcst  humano  condemnari  exami- 
ne,  quein  L)cus  sno  reservavit  judicio. 

38.  Quod  nou  passiin  ct  iaciic  lieri  debent  sacer- 
dotun  vel  paslorum  accusaliones. 

39.  Ut  accusatus  episcopusduodecimsibi  judices 
eligat  qui  ejus  causam  juste  decernant,  finie  vero 
causee  ad  papam  deferatur. 


B 


crimine  detentus  fuerit,  a  duodecim  episcopis  ai- 
diatur. 

41.  Ut  inferiores  gradus  superiores  non  acca- 
sent ;  et  in  quot  testibus  episcopos,  presbyfer,  dit- 
conus,  subdiaconus ,  et  cseteri  condemnandi  sioL 

42.  Quod  oves  pastores  reprehendere  non  pft- 
sint,  nisi  in  flde  erraverint,  et  quod  exspoliali  noa 
debeant  ad  synoduni  vocari,  nisi  prius  eis  boM 
sua  fuerint  restituta. 

43.  Ut  nemo  episTcopum  vel  quemquam  clerioch 
rum  apud  saeculares  judices  accuset. 

44.  De  eadem  re,  et  ut  vocato  ad  synodum  eoa- 
gruum  spatium  detur.  Aliter  non  respondebit  liri 
voluerit ;  et  ut  accusatores  et  accusati  saqualitv 
audiantur. 

45.  Ut  nullus  judicotur  nisi  legitimos  haboeEit 
accusatorcs  prsesentes. 

46.  Quod  nullus  metropolitanus  absque  compro*  i 
vincialium  episcoporum  instantia  aliquorum  aadiil  ' 
causas. 

47.  De  episcopis  sine  Romana  auctoritate  ospol* 
sis,  ut  sua  eis  redintegrentur. 

48.  Ut  nemo  exspoliatum  episcopum  prsBsiuMl 
excommnnicare. 

49.  Item  ut  exspoliatis  omnia  reddantur,  cttii- 
tum  spatii  quanto  exspoliati  sunt  detur,  antequui 
ad  synodum  vocentur.  j 

50.  Ut  accusatus  legitime  episeopus  vocatus  ad  i 
synodum  veniat;   si   non  potest,  legatum  prose    ] 

I  mittat ;  ipse  vero  a  communione  non  prohibeator,  •'' 
'  nisi  sex  vel  plures  menses  venire  distalerit. 

51 .  Ut  judex  ante  suam  non  proferat  aententian 
quam,  peractis  quse  in  quaestiono  sunt,  ad  rei  vo- 
ritatem  perveniatur,  et  induci»  non  parvae  ad  ia- 
quirendum  dentur. 

52.  Ut  nuUiusaccusatio  veltestimoniumperseri* 
ptum  reoipiatur,  sed  propria  voce,  praBsenteeoqiii 
pulsatur. 

53.  Ut  persona,  fldes,  et  conversalio  accusantinni 
Domini  sacerdotes  diligenter  exquirantur. 

54.  Quod  accusatores  omni  suspicione  ei  inft* 
mia  carere,  et  rect»  fldei  et  bonse  vitie  ease  de- 
bent. 

55.  Ut  ea  quee  adversus  absentes  aguntur,  evt* 
cuentur. 

56.  Ut  inferiores  ordine  non  accusent  superioree, 
et  in  re  dubia  certa  non  detur  sententia,  et  absena 
nemo  judicetur. 

57.  De  his  qui  non  possunt  accusare  episeopo», 
et  quod  non  debeant  episcopi  ante  reintegrationem 
omnium  rerum  suarum  ad  objecta  respondere. 

58.  Ut  nec  fnlsi  nec  inimici  nec  suspecti  susei- 
piantur  in  accusatione. 

59.  Ut  hi  qui  episcopis  crimina  impingunt,  perse 
ipsos  faciant,  si  tamen  irreprehensibiles  ipsi  sint. 

60.  Item  de  his  qui  ad  accusalionem  non  sunt 
admittendi. 

61 .  Ut  nemo  sit  prseceps  ad  proferendam  eenlen- 


49? 


COLLECnO  CONOWICA.  -  UB.  IIL 


49S 


tianiy  Tel  passim  dictis  credendumvel  judicandum, 
aut  damnandom  quemquam  ante  veram  et  justam 
probationem. 

62.  Ut  nihil  contra  quemlibet  accnsatum  absque 
legitimo  accoaatore  fiat. 

63.  Quod  accosatus  episcopus  non  damnetUrnisi 
apostolica  auctoritate  aut  eonfessus  aut  canonice 
convictus. 

84  De  eadem  te,  et  de  nnmero  legalium  testium. 
65  Quod  saeerdos  non  debet  judicare  quemquam 
niai  confesaum  aut  oonviotum. 

66.  De  axeommunicatis  apud  vicinos  episcopos 
andiendis. 

67.  Quod  danmatio  vel  absolutio  ejus  irrita  est, 
cvgus  eaoaa  non  eat  subtiliter  examinata,  et  quod 
propter  extortam  confessionem  damnari  nulius  de- 
bet. 

68.  Quod  in  ecclesiasticis  negotiis,  dicta  etiam 
eauaa,  recedere  licet  ao  differre  si  necease  fuerit, 
lod  ia  SAcularibus  minime. 

69.  Quod  accuaati  alios  oriminari  non  possunt, 
nisi  pduB  expurgatifuerint. 

70.  Ut  nemosimulaitaccnsatory  judex,  ettestis, 
aed  ainguli  aint  per  se  idonei. 

71.  Item  de  his  qui  accusare  sacerdotes  nonpos- 
sanl;  ut  quisque  episcopus  in  sua  audiatur  pro- 
Tiacia,  et  de  libertate  appellationis. 

73.  Ut  omnis  accusatio  intraproviaoiamtermine- 
tor,  nisisedesapostolica  appeliata  fuerit. 

76.  De  eadem  ra 

74  Utepisoopua,  congregata  legitime  synodo,  ab 
omnibua  comprovinoialibtts  audiatur,  si  accusatores 
lcgitimi  sunt;  sinautem,  noo  fatigetur  accusatus. 

75.  Ut  judexante  suamnou  proferat  seatentiam, 
qnam  accusatus  ipse  aut  confiteatur,  aut  juste  con- 
vincatur. 

7&  Ut  in  omnibus  diligenter  inquiratur  causis, 
^aiAty  quomodo,  quales  sint. 

77.  DeUlatione  oriminis,  et  accusator  rei  poo- 
nam  incurrat,  qui  quod  objecit  probare  non  potuit. 

78.  Ut  provinci»  suos  habeant  judices,nisipapa 
aliter  voluerit. 

79.  Ut  adversus  episcopum  nemo  conquoratur 
prias  quameum  familiariter  conveniat. 

80.  Ut  episcopi  suis  sedibus  sine  apostolica  auc- 
toritata  expulsi  restituantur,  el  tunc  objectis  res- 
pondeant.  Qui  vero  loca  eorum  subintraveriiit,  ab 
ecclesia  arceantur. 

Sl.Quod  judicesetaccusatores  suspicione  debent 
earere. 

88i  Quod  ita  nocens  judicium  subterfugit,  sicut 
inaocena  requirit. 

83.  Sicut  nemo  debet  sine  justo  judicio  damnari, 
aie  quae  juste  judicata  sunt  non  debent  difTerri. 

84.  Qnod  injustum  judioium  et  deRnitio  alicujus 
potentis  metu  vel  jussu  ordinata  non  valet. 

85.  Quod  non  licet  imperatori  quidquam  agere, 
^piod  apostolicis  regulis  contrarium  sit. 

86  Nempe  allocutione  egus  ad  clerum  Romanum. 


A     86.  De  accusandi  testificandiquo  licentia,  quando, 
et  ubi,  et  quomodo. 

87.  Commonitorium  papaB  GregoriiJoanni  defen- 
sori,qualiter  agere  debeat  de  quibusdam  episcopis 
injuste  damnatis,  etpresbyteris  quibusdam,  etcse- 
teris. 

88.  De  Dioscoro  episcopo. 

89.  De  damnatione  Dioscori  episcopi,  qui  vocatus 
ad  synodum  noluit  venire. 

90.  Quod  Dioscorus  non  est  damnatus  propterfi- 
dem,  sed  quia  in  dominum  papam  Leonem  feoit 
excommunicationem. 

91.  Utmemoria  Eutychetis  damnetur,  et  Flaviani 
venerabilis  recordatio  magniAcetur. 

92.  De  damnatione  Macarii,  preasidentibus   Ro- 
Q  manse  Ecclesiee  appocrisiariis. 

93.  Deepiscopisa  Juliopaparestitutis,  et  Liberio 
in  exsilium  reiegato,  et  Felice  pro  eo  consecrato. 

94.  Quod  Agapitus  papa  synodum  contra  Theopa- 
schitasConstantinopoli  celebravit,  in  quo  Anthimum 
deposuit  et  Mennam  consecravit. 

95.  QuodpapaVigilius  venit  Constantinopolim,  et 
Mennam  exoommunicavit. 

96.  De  conciliis  ox  apostolica  auctoritato  congre- 
gatis  contra  divei*sas  hsereses. 

97.  Quodpapa  defensoribusadjunxitregionarium 
honorem,  et  ut  inter  clericos  sederent. 

98.  Item  quod  papa  Gregorius  Romano  defensori 
adauxit  honoram. 

99.  Quod  episcopi  quiRomam  conveuerant  ob  ea 
p  quseSymmacho  papse  ab  ad versariis  dicebantur,  uo- 

luerunt  in  illum  sententiam  proferre,  sed  Dei  judicio 
commendaverunt. 

100.  De  congreganda  synodo  in  Chalcedonensium 
civitate. 

101.  Quod  imperatores  ad  Chalcedbnense  conci- 
lium  convenerunt  non  ad  potcntiam  ostendendam, 
sed  ob  fidem  confirmandam. 

102.  Ut  si  quis  litem  habens  judicium  expetit  epi- 
scoporum,  mox  illi  conccdatur;  et  qnod  illi  firma- 
verint  nullusaudeat  judex  retractare. 

103.  Utepiscopietcaeteriordines  ecclesiastici  ad 
publicas  leges  non  pertrahantur. 

104.  Ut  administratores  ssecularium  dignitatum 
dum  abepiseopis  etecclesiasticis  viris  conventi  fue- 
rinl,  querimonias  eorum  diligenter  examinent  et' 

^  corrigant. 

105.  Ut  prsesides  litteras  accipiaut  communicato- 
rias  cum  promoti  fuerint,  et  sint  sub  cnra  episcopi 
in  cujus  loco  prsesidatum  gerunt. 

106.  Quod  Spiritum  sanctum  blaspHlemant,  qui 
contra  canones  poterve  aqunt. 

109.  De  eadem  re. 

108.  De  Liberio  papa,  et  admonitione  ejus  (3). 
199.  De  exsilio  Liberii  papse,  ot  Felice  ejus  consi- 
lio  ordinato. 

110.  De  canonicadamnatione  Nestorii. 


499 


S.  ANSLLMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


500 


111.  De  Joanne  Antiochco  etepiscopis  ({iios  ipsc  A      113.  De  clericis  a  ssecularibus  non  fatigandis. 
injuste  damnavit.  H4.  Dc  eadem  re. 

112.  Quibus  canonibus   vcl  regulis  judicandum  li5.  Quod  oxcommunicalus  adaccusationem  ad- 
sit.                                                                                   mitti  non  debet. 

GAPITULA  LIBRI  QUA  RTI, 

Qui  est  de  aactoritate  privilegium 

I.  Ut  privilegia  ecclesiarum  et   monasterorium  " 
inyiolata  permanoant. 

^,  Quod  privilegia  ecclesiarum  et  monasteriorum,    ' 
auctoritato  sanctorum  Palrumin8tituta,nondebent 
improbit^te  convelliaut  novilnte  mutari. 

3.  Quod  privilegium  meretur  amittere  qui  per- 
missa  sibi  abulilur  potcstate. 

4.  Quod  coatra  sacerdotale  propositum  est  mo- 
na  sterii  privilogia  confundere,  et  quietem  ejus  per- 
turbare. 

5.  Ut  privilegia  et  ordinationes  quse  papa  prse- 
sente  sunt  dispositse,  a  nullo  convellantur  vel 
mutentur. 

6.  Quod  papa  sicut  suse  ecclesiae  privilegia,  ita 
singularum  debet  ecclesiarum  jura  defendere  ac 
servare. 

7.  Ut  ea  qu8B  ob  religionis  quietem  ordinata  sunt 
nsn  violentur.  C 

8.  Ut  monasteria  nullus  contra  voluntatem  funda- 
toris  sibi  vindicet. 

9.  Ut  semel  ordinata  nulla  refragatione  turben- 
tur. 

10.  Ut  Gonstantinopolitana  civitas  suam  habeat 
gloriam  etaon  ambiat  alienam. 

II.  Ut  imperatores  obediantepiscopis. 

12.  Ut  imperatores  habeant  privilegia  legis  pu- 
blicae,  et  sacerdotcs  habeant  disposiliones  univer- 
sarum  ecclesiarum. 

13.  Ut  clerici  suis  rebus  licenler  gaudeant. 

14.  Ut  iideles  Christiani  perpetua  securitate  po- 
tiantur. 

15.  Utcustodes  sacrorum  locorum  uullam  mole- 
stiam  sustineant. 

16.  Ut  privilegia  ecclesiis  facta  permaneant  in- 
violata. 

17.  De  eadem  re. 

18.  Utprivilegia  ecclesiae  qui  violaverit  duodecim 
Jibras  auri  persolvat. 

19.  Privilegium  imperatoris  do  venerabilibus 
locis. 

20.  Item  privilegium  de  libertate  clericorum  ac 
monachorum. 

21.  Item  be  quibus  necessitalibus  ecclesioe  singu- 
larum  urbium  habeant  immunitates. 

22.  Ut  nemoaudeatabecclesiisquomodolibettol- 
lere  vasa  sacra  vel  vestes  seucicteradonaria. 

23.  Ut  procurator  provinci'de  capitali  sententia 
vindicet  injurias  quae  ecclesii^  vel  ecclesiasticis  vi- 
ris  importantur. 


24.  Ulcpiscopi  per  ec^Iesias  clericos  ordinet 
quotquot  unicuique  videntur  competere. 

25.  Ut  nemo  de  fide  Christiana  qu8Bstionemau- 
deat  amplius  movere,  quae  reverentissimis  synodis 
confii'mata  est. 

26.  Ut  qui  promulgata  ab  apostolico  pro  catho- 
lica  fide  ct  ecclesiasfica  disciplina  contempserit, 
anathemasit. 

27.  De  eadem  re,  et  quod  privilegium  statutum 
est  Ghristi. 

28.  Ut  non  liceat  apostolico  prsedia  ecclesise  per- 
petuatiter  alienare  vel  commutare,  nisi  forte  domas 
urbis  pro  clerieis  et  captivis  et  peregrinis. 

29.  Ut  eadem  lege  caeteri  [episcopi  et  presbyteri 
constringantur  qua  summus  pontifex. 

30.  Ut  privilegia  Iriginta  annos  possessa  a  nullo 
ssecularium  subtrahantur  vel  violentur. 

31.  Ul  nemopatrimoniaRomanse  Ecclesise  petat, 
ct  si  quis  quomodolibet  subtraxerit,  anathema  sit. 

32.  Item  de  eadem  re. 

33.  Quod  Gonstantinus  imperator  papse  concessit 
coronam  et  omnem  regiam  dignitatem  in  urbe  Ro- 
mana  et  in  Italia  et  in  partibus  occidentalibus. 

34.  De  provinciis  etcivitatibus  quas  imperatores 
Romanae  Ecclesise  concesserunt  et  prsecepto  con- 
firmaverunt  (4). 

35.  De  cadem  re  (5). 

36.  Item  de  eadem  re. 

37*  Utnemo  beali  Petri  proprietatem  usurpet  vel 
Bciens  occultet,  vel  debitum  non  reddat  servitium. 

38.  De  discretione  inter  divinum  jus  et  publicum 
ac  privatacommoda. 

39.  Quod  prima  sedes  a  nuUo  est  judicanda. 

^     40.  Ut  nullus  regum  censuram  canonum  violari 
pormittat. 

41.  Ut  ex  propria  dioecesia  clero  et  populo  epi- 
scopi  eligantur. 

42.  Ut  res  ecclesiis  concessoE)  nullam  divisionem 
vel  jactnram  patiantur. 

43.  Quod  papa  petit  sibi  ab  imperatore  restitui 
jura  et  possessiones  Romanse  E^cclesiae. 

44.  Ut  unicuique  ecclesise  suus  honor  servetur. 

45.  Quod  Pannonica  dioecesis  deputata  est  pri- 
vilegiis  apostolicae  sedis. 

46.  Ut  constituta  apostolicse  sedis  et  sanctorum 
Patrum  irrefragabiliter  observantur. 

47.  Itom  de  cadem  re. 

48.  Item  de  eadem  re. 


f4)  Est  diploma  Ludovici  imperatoris. 

[5)  Nimirum  sunt  dlplomata  Othonis  et  Henrici  impp. 


501 


COLLECTIO  CANONICA.  -  LIB.  V. 


502 


49.    Ut   unicuiqae  sacerdotum  sui  juris  limites  A     52.  ut  privilegiaCatholicis  facta  nonprosinthse- 


sufficiant. 

50.  Quod  quidquid  semel  contra  aliquam  haere- 
sim  decretum  fuerit,  inconcussum  permanere  sem- 
per  debet. 

5i.  Confirmatio  privilegiorum  quse  sacrosanctis 
ecclesiis  facta  fuerunt. 


reticis. 

53.  Item  confirmatio  privilegiorum  quse  locis  ve- 
nerabilibus  facta  sunt. 

54.  De  peculio  clericorum  quasi  castrensi. 

55.  Quod  non  solum  episcopis,  sed  etiam  sacer- 
dotibus,  licoat  verbum  preedicationis  proferre. 


CAPITUL\  LIBRI  QUmTr 

Qui  est  de  jure  et  ordinatione  ac  statu  EcclesiHrum. 

1.  Quod  Ecclesia  una  est,  licet  habeat  membra         26.  Quod  ecclesiarum  parochise  vel  possessiones 
diversa.  P^i*  tricennium  quiete  possesseD,  inconcusse  per- 

2.  Quod  profanus  est  qui  unitatom  non  scrvat      maneant. 

Ecclesiie.  B     ^^-  Quod  tricennali  possessione  territorii  conven- 

3.  Quod  Ecclesia  domus  Dei,  columbaappellatur,      tum  non  adimit 


et  sponsa,    et  quod  potestatem  accepit  ligandi  et 

Bolvendi. 

4.  Ut  novae  basilicse  non  «onsecrentur  absque 

aactoritate  sedis  apostolicsB. 

5.  Item  de  eadem  re. 

6.  Ut  publica  missa  non  fiat  in  ecclesia  quse  sine 
coDcensu  papse  fuit  dedicata. 

7  De  consecranda  ecclesia  cum  solomni  dote,  in 
qua  fundator  nihil  proprii  juris  retineat. 

S.Quodnonliceat  laico  praeter  papamin  ecclesia 
statuere,  id  est  ordinare  quidquam. 

9.  Ut  nullam  potestatem  statuendi  in  ecclesia  aut 
disponendi  de  facuUatibus  ejus  habeatlaicus. 

iO.  De  eadem  re. 

li.  Quod  papa  licentiam  dat  consecrandi  eccle- 
siam. 

12.  Quod  papa ,  cui  cura  dobet  esse  omninum 
eccleianim,  visitationis  vicom  in  Capuana  Ecclesia 
alleri  cuidam  episcopo  committit. 

i3.  De  consecratione  ecclesise  si  altare  mo- 
velur. 

14.  Ut  altaria  in  quibus  non  fuerint  reliquiae  , 
destruantur. 

15.  Ut  status  parochiarum  nulla  ratione  mu- 
tetar. 

16.  Propter  tres  causas  loca  sanctorum  commu- 
tari  posBunt. 

17.  Quod  ligna  ecclesise  ad  laicorum  opus  non 
sont  admittenda. 

18.  De  poenitentia  eius  qui  ecclesiam  comburit. 

19.  Ut  facultates  ecclesiarum  triginta  annos  pos- 
sesssB,  stabilos  exinde  peirmaneant. 

20.  Qnod  ecclesia  quae  apostolicee  preedicationis 
fandamenta  non  possidet,  deserenda  est. 

21.  Ut  ecclesibe  Arianorum  catholicse  consecren- 
tur. 

22.  Ut  dedicationes  ccclesiarum  et  sacerdotum 
singulis  annis  solemniter  celebrcntur ;  ct  si  de 
dedicatione  ecclesiae  dubitatur  ilerum  consecretur. 

23.  De  eadem  re. 

24.  Quod  papa  duas  dioeceses  uni  episcopo  oom- 
mittit. 

25.  De  eadem  re. 


28.  De  tricennali  posseesione  untra  unam  provin- 
ciam. 

29.  Ut  oratorium  non  consecretur  absque  aucto- 
ritate  sedis  apostolicae. 

30.  Quod  sacrilegus  est  qui  sacerdotes  Dei  inse- 
quitur,  et  qui  ecclesias  deprsedatur. 

31.  Quod  monasteria  vel  xenodochia,  quee  ex 
pecuoia  pro  sacris  ordinibus  data  construuntur, 
mercedi  non  proficiunt  sed  nocent. 

32.  Qualiter  ecclesise  pecunia  sit  servanda. 

33.  Quod  providendum  est  religiosis,  ut  loca 
commoda  habeanl,  ne  patientes  necessitatem  de- 
sidos  fiant. 

Q     34.  Quod  decimse  tributa  sunt  egentium  anima- 
rum. 

35  Qusd  decimse  tantum  dari  plebibus  debent. 

36  Ut  sacrilogus  habeatur  qui  prsedia  divinis 
usibus  tradila  subtrahit. 

37.  De  cadem  re.  Et  quod  res  ecclesiae  non  pro- 
prise  sed  communes  osse  debent. 

38.  Uu  propriis  usibus  non  applicetur  quod  pro 
communi  utilitate  datur. 

39.  Quod  sacrilcgium  est  ca  retinerequa^  sanctis 
locis  reliquuntur. 

40.  De  his  qui  loca  sancta  infringunt,  et  aliquid 
inde  abstrahunt. 

41.  De  his  qui  res  alienas  vel  oblationes  eccle- 
siasticas  rapiunt. 

D     42.  Quod   licet   ecclesiasticis  viris  alienata  ab 
ecclesiis  cum  fruclibus  suis  reposcere. 

43.  Quod  baptisnius  in  monastcrio  non  fiat. 

44.  Ut  res  ecclesise  ncmo  darc  vel  accipere  prse- 
sumat  praeter  episcopum  vel  eum  cui  hoc  commis- 
sum  est. 

45'  Quod  si  nimia  necessitas  alicui  episcopo  in- 
cumbit,  non  tamen  debet  ecclesiae  redditus  distri- 
buere,  nisiprimum  insinuaverit  primati  provincise. 

46.  Ut  qui  domum  Dei  violaverit,  et  inde  aliquid 
al)stulerit,  communione  privetur. 

47.  Utpossessiones  ecclesisenon  alienentur,  nisi 
rcligiosis  clericis  vel  monasteriis  aut  peregrinis,  et 
hoc  temporaliter. 


m. 


a.  ANSELMi  i,ug^sis  ep^scppj 


^ 


4g.  Quod   ministcria   ccclesiae    pro  caplivorum  A 
redemptione  vendcnda  sunt. 

49.  Ut  decimae  a  laicis  non  possideanlur. 

50.  Quod  res  sacra)  nullius  sunt,  nec  alienari 
debent  nisi  pro  captivis. 

51  Ut  qui  converli  voJuerit,  medielatem  rerum 
suarum  ecclcsioa  cui  subjectus  est,  dimittat,  et  sic 
ad  monasterium  vadat. 

52.  Ut  nullus  abbas  decimas  vel  primitias  ten^a^ 
sine  auctoritate  apostolica  vel  episcopi  proprii. 

53.  De  quodam  abbate  constituto  a  papa  Gre- 
gorio. 

54.  Ut  nullum  constituatnr  monasterium  sine 
conscientia  episcopi  sui,  el  uL  omnes  monachi 
episcopo  subjccti  sint. 

-  55.  Quod  non  liceat  monasteriaquse  sacrata  sunt,  B 
diversoria  ssecularia  (ieri. 

56.  Ut  irritum  habeatur  si  quis  res  ecclesisd  a 
regibus  expetit,  et  ipse  communione  privetur. 

57.  Si  quis  ecclesiarum  vel  xenodochiorum  facul- 
tates  abstulerit,  ut  necator  pauperum  excommuni- 
cetur. 

58.  De  libertate  monachorum  et  monasteriorum. 

59.  Ut  monasteria  relevontur  a  gravamine  cleri- 
corum. 

60.  Quod  clerici  non  debent  monasteriis  pras- 
poni. 

61.  Ut  monasterium  nullam  patiatur  calumniam 
in  his  rebus  quas  quadraginta  annos  possedit. 

62.  Ut  episcopi  vel  ceconomi  vel  orphanotrophi 
vel  xenodochi  nihil  hsereditarie   possideant,  nisi  Q 
quod   ante    ordiuationis  horam   possideant,    nisi 
quod  ante  ordinationis  horam  possoderunt. 

63.  Qui  contra  pacem  ecclesise  sunt,  aut  rebus 
suis  exspolientur,  autverberibus  caesi  exsiliodepu- 
tentur. 

64.  Ut  de  rebus  EcclesiaB  quatuer  portiones  fiant, 


una  episcopo,   altera   elericia,  ieilii^   pauperibas 
quarta  restituendis  oeclesiis. 

65.  De  eadem  re. 

66.  Item  de  eadem  re. 

67.  Ut  episcopi  subjectos  non  opprimant,  et 
ecciesiae  redditus  secundum  laborum  merita  divi- 

I 

dantur. 

68.  De  eadem  re. 

69.  Ut  res  ecclesi»  non  donentur,  non  corainQ- 
tentur,  non  vendantur,  nisi  meliorationis  pro- 
spectu. 

70.  Ut  monasterium  nec  commutari  possit  cam 
alio  monasterio. 

71.  Quid  episcopo  agendum  sit,  si  plureshaoredes 
contendant  de  una  ecclesia. 

72.  De  eadem  re. 

73.  Quod  monasterium  constructoribus  invitenoii 
auferatur.  ^ 

74.  Quod  liceat  in  monasterio  missam  cantari  et   I 
mortuos  sepeliri.  ! 

75  Ut  ecclesia  non  consecretur,  si  corpus  in  ei    . 
humatum  esse  constiterit. 

76.  Do  his  qui  documenta  ecclesiarum  supprimuiit 
aut  negant.  ] 

77.  De  traditionibus  ccclesiasticis  observandifl    j 
qu8B  fidei  non  officiunt. 

78.  Ut  de  redditibus  ecclesiee  et  antiquis  et  no- 
viter  acquisitis  quartae  dentur. 

79.  De  dici  Dominici  observatione. 

80.  De  esdem  re. 

81.  De  panibus  et  aliis  rebus  quse  sapris  altari- 
bus  oiTeruntur. 

82.  De  eadem  re. 

83.  De  constitutis  ecclesiasticis  temporis  quali- 
tate  moderandis. 


CAPITULA   LIBRI    SIXTI, 

Qai  est  de  electione  ei  ordinatione  et  de  omni  potestate  sive  stata  episcoporam. 


1.  Ut  papa  incolumi  nullus  ambiat[papatum;  et 
de  electione  alterius,  si  ipse  adhuc  vivens  nihil 
inde  disposuent. 

2.  Ut  sanctum  esse  nemo  dubitet  queraapostoli- 
C88  dignitatis  apex  juste  attollit. 

3.  Item  de  cligondis  episcopis,  ut  puris  mentibus  ^ 
fiaty  et  nullum  pretium  interveniat. 

4.  Ut  in  electione  Romani  pontificis  nullus  im- 
pedimentum  aliquod  faciat. 

5.  Ut  irrita  sit  omnis  elcctio  episcopi  vel  presby- 
teri  vel  diaconi  qusB  a  principibus  fit. 

6.  De  his  qui  se  a  populo  electos  asseverant 

7.  Ut  extranei  non  praaponanturhis  quibeneser- 
vierunt  in  eCclesiis  suis. 

8.  Quod  non  licet  populo  eleclionem  facere  epi- 
scoporum. 

9.  Quod  episcoporuin  olectio  nonex  favoredebet 
esse,  sed  ex  judicio  cautissimi  examinis. 


10.  De  quodam  electo  in  episcopum  quem  beati^ 
papa  Gregorius  reprobavit,  etalium  feciteligiatqi^ 
consecravit, 

11.  Quod  vivente  Romano  vel  alio  pontifice  nullie^ 
electionem  prassumat  facere. 

12.  Dc  electione  pontificis. 

13.  Quod  invasorem  epostolicae  sedis  licoat  car^ 
dinalibus  oxcommunicare  et  expellere. 

14.  Ut  ab  ambitione  omnesj  cessent,  et  ill'' 
papa  permaneat  quem  clerus  cum  concensu  popnl 
olegerit. 

15.  Qui  eligendus  est  episcopus,  non  sit  laicns- 
non  neopbytus,  non  secundse  conjugis  aut  vidiul 
maritus. 

16.  Ut  ad  clcctionem  metropolitani  episcopi  on' 
nes  provinciales  episcopi  conveniant :  qnod  si  in 
duos  se  diviserint,  ille  prseponatur  qui  melioriboa 
meritis  juvatur. 


666 


COLLECTIO  CANONICA.  —  LIB.  VI 


506 


i7.  Qaod  principatus  quem  sediiio  cxtorsit ,  out  A      44.  Quod  ah  omni  clero  et  universa  turba  digaum 


ambitus  occupavit,et  si  non  moribus,  tamen  exem- 
plo  initii  esi  perniciosus. 

18.  Quod  grave  sibi  parat  damnum  qui  sublimat 
indignum  episcopum. 

19.  Ut  longa  probatione  viam  bonam  monstrent, 
quibus  gubernacula  Ecclesi»  sunt  committenda. 

20.  N<^  quis  laicorum  principum  vel  potentum  se 
interserat  electioni  vel  promotioni  episcoporum. 

Si.  Ut  de  aliena  Ecclesia  cpiscopus  nou  eligatur, 
liisi  dignus  in  propria  non  inveniatur. 

9i.  Quod  de  altera  Ecclesia  non  eligaiur  episco- 
pus,  si  in  ea  dignus  inveniiur. 

S3.  Quod  Mediolanensis  episoopus  jubenie  papa 
ordinatus  est. 


esteligi  episco;>um  cum  assensu  episcoporum  pro- 
vincialium. 

45.  De  ordino  consecrationis  summi  pontificis. 

46.  De  ordine  consecrationis  cpiscoporum. 

47.  Item  de  ordinatione  episcoporum,  qualiter, 
qun  die,  qua  hora,  fieri  dcbeat. 

48.  Quod  non  oporiet  episcopum  a  paucioribus 
quam  a  tribus  episcopis  ordinari. 

49.  Qualiter  conseci*ontur  episcopi. 

50.  Ut  prseter  conscieniiam  meiropolitani  nullus 
ordinet  episcopum,  sed  nec  unos  solus. 

Sl.Quoties  ordinantur  antistites  in  principalibus 
quatuor  sedibus^debeni  vicissim  synodicas  mittere, 
quibus  profiteantur  generales  synodos  custodire. 


24.  Quod  monachi  vel  laici  nisi  per  gradus  ec-  d     52.   De  aucloritate  quatuor  conciliorum  synodica 
clesise  non  debeani  ad  summum  sacerdotium  per-      sancti  papie  Gregorii. 


vemre. 

25.  Quod  nullus  Romanus  eligatur  pontifex  nisi 
onus  ex  cardinajibus. 

26.  Qui  sit  neophytus ;  et  ut  ipse  ad  summos  or- 
dines  non  prosiliat. 

27.  De  laicis  qui  ambitionis  causq  tonsurantur, 
et  fiont  subilo  sacerdoies. 

28.  Quod  secundum  proprieiatem  nominis  epi- 
scopus  non  est,  qui  dilexerit  prieesse  et  non  pro- 
desse. 

29.  Quod  miserum  est  eum  fieri  magistrum  qui 
nun^uam,  fuit  discipulus. 

30.  Quod  jus  ordinaiionis  debet  amitierOy  qui 
neophytum  conseoravit  improvide. 

31.  Praaceptum  de  electione  Imolensis  episcopi, 
et  de  consecratione  Cumensis. 

31  Ut  in  electione  Romani  poutificis  nullus  so 
audeat  interponere,  prseter  ees  quos  antiqua  con- 
suetado  admittit. 

33.  De  ordinatione  episcopi. 

34.  Ut  omnes  suffraganei  cujuslibet  archiepi- 
scopi  ipsum  eligant  et  ordinent. 

36.  Quod  non  oportet  ordinationes  episcoporum 
dia  differri. 

36.  Quod  metropolitanus  suos  subjecios,  et  ipsi 
debent  illum  ordinare. 

37.  Quod  episcopum  esse  non  oportet,  qui  preeter 
eonscientiam  metropoliiani  factus  est. 

38.  Quod  non  licet  turbee  electionem  facere  sa- 
cerdotum. 

39.  Qualis  esse  debeat  qui  in  episcopum  eligcn- 
du8  est. 

40.  Ut  eligendus  episcopus  nihil  det  aui  promit- 
tat  cuiquam. 

41.  De  episcopo  ordinaio,  ei  in  parochiam  non 
recepto. 

41  Qaod  dominus  papa  ciyusdam  episcopi  con- 
secrationem  ideo  distulit,  quia  uxorem  adhuc  et 
fiUos  habuity  per  quos  occlesiastica  subsiantia  pe- 
nclitari  solet. 

41  Eruditio  quid  episcopum  ordinatum  oporteat 
faccre. 


C 


53.  Do  ordinatione  in  Sabbato  sancto  post  ba- 
ptisma. 

54.  De  ordinatione  in  Sabbato  sancto  Paschee  ce- 
lebranda. 

55.  Ut  eloctus  episc5pusy  si  qua  contradictio  in- 
surrexerit,  qninque  episcopis  expurgetur. 

56.  Quod  episcopus  moriens  non  debet  alium  pro 
se  tanquam  haeredem  episcopum  constituere. 

57.  De  endem  re. 

58.  Quod  ordinaio  papa  ex  communi  consensu, 
quicunque  illo  suporstite  subintraverit,profanus  erit 

59.  Qui  ab  unitate  Ecclesiae  recesserit,  nec  epi- 
scopi  potestatem  habere  poiest  nec  honorem. 

60.  Ut  privilegium  amittat,  qui  permissa  abutitur 
potestate. 

61.  Ne  quis  invitus  ordinetur. 

62.  Ut  perdat  vim  ordinandi  qui  illioitas  ordina- 
tiones  fecerit. 

63.  Ut  ab  illicitis  ordinationibus  abstineatur. 

64.  Vi  Mer  episcopos  vel  abbates  non  habeantur 
nec  audiantur,  qui  de  laicis  hanc  susceperint  di- 
gnitatem,  ei  idem  de  inferioribus  gradibus. 

65.  Ut  laicee  potestates  non  praesumant  dare  ec- 
clesiasticas  dignitates. 

66.  De  sacrificiis  episcoporum,  qui  contra  Dei 
voluntatem  fiunt. 

67.  Quod  plebs  a  malo  prseposito  separare  se 
dobet,  et  alium  eligere  dignum. 

68.  Ut  inter  episcopos  non  habeantur  qui  nec  a 
^clericis  sint  electi,  nec  a  plebe  expetiti,  nec  cano- 

nice  consecrati. 

69.  Ut  nullus  per  ambiium  accedat  ad  episco- 
patum. 

70.  Ui  ex  laicis  non  fiant  subito  sacerdotes,  ne- 
que  per  Simoniacam  heeresim. 

71.  De  eadem  re. 

72.  Do  eadem  re. 

73.  Quod  ordinati  ab  heBreticis  dampnaiionem 
potius  quam  consecrationem  accipiunt. 

74.  De  eadem  re.  Et  ut  aliee  mulieres  cum.sa- 
cerdotibas  nou  habiteni  nisi  quas  canones  permit- 
tunl. 


507 


S.  ANSELMl  LUCENSIS  EPISCOPL 


SOB 


76.  Qaod  non  solum  a  muncre  pecuniaB,  sed  et  a 
munere  obscquii  ct  lingu®  cessandum"ost. 

76.  Quod  Simoniacus  est  qui  [>ro  clectiono  praemia 
largitur. 

77.  Qui  contraSimoniacam  et  neophytorum  hxre- 
sim  vehementer  non  arserit,  partem  habehit  cum 
illis  a  quihus  incepit. 

78.  De  damnatione  eorum  qui  donum  Dei  omunt 
vel  vendunt. 

79.  De  damnatione  h(eresis  Simoniac». 

80.  Ut  omnis  qui  perpecunias  dederit  vel  accepe- 
rit  sacrum  ordinem,  a  gradu  suo  decidat. 

8L  Quod  nonoportet  cpiscopos  autquemlibct  ex 
cleroper  pecunias  ordinari. 

82.  Sicut  sacros  ordincs,  ita  ct  pallium,  neque 
per  g]*atiam  vel  proces  dari  oporlet. 

83.  Ut  pro  ordinatione  vel  usu  pallii,  scu  char- 
tarum  atque  pastelli,  nihil  commodi  detur. 

84.  Ut  si  quis  motropolitanus  intra  tres  menses 
consecrationis  su»  ad  fidem  suam  exponendam  pal- 
liumque  suscipiendum  ad  sedem  npostolicam  non 
miserit,  commissa  sibi  careat  dignitate. 

85.  Ut  honor  pallii  nisi  exigcntibus  causarum 
meritis  fortiterque  postulanti  dari  non  dcbeat. 

86.  Quod  cum  usu  palliisemperaliqua  privilcgia 
sunt  concedenda  ab  apostolico. 

87.  Quod  archiepiscopi  non  debent  uti  pallio  nisi 
in  missis. 

88.  Ne  absque  licentia  sedis  apostolicteopiscopus 
vel  diaconus  utatur  dalmaticis. 

89.  De  auctoritate  Arelatensis  opiscopi. 

90.  Quod  tantum  intra  missarum  solemnia  pallio 
utendum  sit. 

91.  Quod  sanctus  Gregorius  electionem  episcopi 
affirmat,  etpallium  dat. 

92.  De  eadom  re. 

93.  Quod  pailium  non  debet  cuiquam  dari,  nisi 
post  consuetam  Odei  professionem. 

94.  Quod  mutationes  episcoporum  communi  con- 
silio  et  ulilitate  per  apostoiicam  auctoritatem  fieri 
possunt. 

95.  Quod  sacerdotes  ad  ecclesiascupiditatisgra- 
tia  migrare  non  debent. 

96.  Quod  si  episcopus,  despecta  civitate  sua,  ad 
majorem  migraverit,  careat  tam  propria  quam 
aliena. 

97.  Quod  causa  nocessitatis  aut  utilitatis  mutatio- 
nes  episcoporum  fiori  possunt. 

98.'  Quod  episcopalis  sedes  ad  alium  ejusdem 
dioecesis  locum  necessitatis  causa  transponatur. 

99.  De  expulso  episcopo  in  alia  Ecclesia  incardi- 
nato,  et  dc  vitandis  ordinationibus  illicitis. 

100.  Quod  papa  duos  episcopatus  redigcropossit 
in  unum. 

lOL  Quod  episcopus  propria  voluntate  in  aiiam 
civitatem  mutatus  debct  removeri,  et  alius  ibiordi- 
nari. 

102.  Quod  episcopo  non  licet  dimittere  occlesiam 
8uam,  sicut  nec  marito  uxorem. 


A.  103.  UtEccIesianon  judiceturnisia  suoepiscopo, 
qui  si  persccutus  fuerit  in  sua,  fugiatad  aliam.  Aut si 
utilitatiscausa  fueritmutandus,  nonperse  hocagat. 

104.  Quod  non  oportet  episcopum  vel  reliquos 
ordines  demigrarc. 

105.  Quod  in  civitatibus  quibus  olim  primi  fla- 
mincs  erant,  primates  et  patriarchas  esHO  sanctus 
Petrus  prsBcepit,  in  quibus  archiflamines  archiepi- 
scopi  essent. 

406.  De  eadem  re. 

107.  Quod  provincia  est  quse  habet  decem  vel 
undccim  civitates  cum  episcopis,  et  unum  regem. 

108.  Ut  metropolitani  suas  provincias  gubernent, 
salva  tamen  apostolica  auctoritate. 

109.  Quod  primatcs  in  majoribusurbibusdebeant 
B  esso,  ubi  gcntiles  olim  suospropter  majora  negotia 

primatcs  uppellabant. 

ilO.  Ut  episcopi  ad  comitatum  non  vadant,  nisi 
formatam  a  Romana  Ecclesia  accipiant. 

111.  Ut  nullus  e,  iscopus  ad  comitatum  pergat, 
nisi  vocatus  a  religiosis  imperatoribus. 

112.  Ut  qni  in  canali  sunt  episcopi,  euntes  ad 
comitatum  sollicite  discutiant. 

113.  Dc  episcopo  Screno  invite  ad  comitatum 
pro  facti  inhumanitate  ducto. 

11 L  Item  ut  episcopi  ad  comitatum  non  profi- 
ciscanturnisi  consulto  apostolico. 

115.Utnemosubjectusregul8eecclesiastic8eadeat 
imperatorem,  nisi  cum  consilio  metropolitani  vel 
reliquorum  episcoporum. 
C  116.  Incipit  epistola  formata  a  trecentis  decem  et 
octo  episcopis,  et  Attico  ConMantinopalitaneB  urbis 
episcopo  cdita.  De  litteris  formatarum. 

117.  Ne  quis  episcopus  ordinet  aut  retineat  vel 
judicct  clericum  alterius  absque  ^us  voluntate. 

118.  Ut  nnllus  cpiscopus  de  alterius  parochia  se 
quidqunm  intromittat  nisi  rogatus. 

119.  De  eadem  re. 

120.  De  eadem  re. 

121  Ut  episcopus  nonleviter  cuiquam  dimissovias 
faeiat  litterns. 

122.  Ne  universalis  quisquam  vocetur. 

123.  De  eadem  re. 

124.  Quod  papa  episcopum  damnatum  possit  re- 
stiluerc. 

r|  125.  Ut  episcopi  secundum  ordinationis  suse 
tempus  sedeant  in  concilio  ct  subscribant. 

126.  Ut  nullus  praesumat  ea  quse  sibi  non  sunt 
coneessa. 

127.  Quod  doctor  velpastor  si  a  fide  exorbitave- 
rit,  a  fidelibus  corrigendus  erit. 

128.  Quodssepo  pnstores  Ecclesiue  depravantur, 
ut  magis  eorrunnt  qui  sequuntur. 

129.  Quod  magis  proOcimus  communibus  et  alter- 
nisorationibusquam  privatis  et  singularibus. 

130.  Ut  imperitis  et  rudibus  Ecclcsia  uon  com- 
mittatur  regonda. 

131.  Ut  episcopi   sacrificantes   secum    habeant 


509 


COLLECTIO  CANONICA.  -  LIB.  VI. 


510 


tesles  in  solemnibus  diebus  diaconos  scpiem  vcl 
ocio. 

13i.  Ut  episcopi  semper  secum  liabeant  tesles 
sacerdoies  et  levitas. 

133.  Ut  clerici  vel  elocti  monachi  cubiculares 
sint  episcopi. 

134.  Ut  clerici  Ecclesia  habens  episcopum,  ha- 
beat  et  oecononum. 

135.  Quod  episcopus  non  debet  pravos  homines 
in  sua  societate  habere. 

136.  Ut  omnis  episcopus  suum  habeatvicedomi- 
num  :  aut  si  ipse  neglexerit,  clerus  eligat  unum. 

137.  Ut  episcopus  res  EcclesioB  seecularibus  viris 
non  committat. 

138.  Ut  res  Ecclesise  ssecularibus  non  commii- 
tantur. 

139.  Quod  episcopalis  dignitas  ab  ea  civitate 
subtrahitur,  qu8B  proprium  opiscopum  interomit. 

140.  De  tribus  personis,  pastoris,  mercenarii,  et 
jfuris. 

141.  Quod  filii  ex  adulterio  naii  ad  sacerdotium 
jpossunt  promoveri. 

149.  Quod  bigamus  aut  concubinam  hnbens  non 
jpotest  esse  episcopus,  nec  presbyter,  nec  diaconus 
jQec  csetera. 

143.  Quod  excelsse  sedes  episcoporum  signifl- 
cani  speculationem  et  potestatem  ipsorum. 

144.  Quod  valde  timenda  est  sententia  episcopi, 
M  Jcet  injusia  ;  et  non  rommunicandum  quibus  ipse 
aifton  communicat. 

145.  Quod  pastores  placere  non  possunt  lupis 
pariter  et  gregibus^ 

146.  Quod  inferiorum  cu1p:p  ad  ncgligenies  re- 
Gtores  maxime  referuntur. 

147.  Ut  sacerdotes  et  ministri  aliaris  ssecularihus 
ouris  abstineant. 

148.  Ut  destruaiur  quod  illicite  commissum  est. 

149.  Quod  Chrisiiani  principos  dcboni  episcopis 
o«put  subdere,  non  de  eorum  capiiibus  judicare. 

150.  Quod  petendum  est  auxillium  ab  imperatoro 
cfuando  fuerit  necesse. 

151.  De  sacramento  synodali. 

15;2.  De  sacramento  episcoporum  a  schismate 
iredeuntium  ad  catholicam  unitatem. 

153.  Quod  Leo  episcopus  se  de  quodam  sinistro 
Tumore  sacramento  ad  beati  Petri  sanctissimum 
corpus  expurgavit. 

154.  De  fide  sanctorum  Pati  um  in  Ecclesia  ser- 
vanda. 

155.  Ut  episcopi,  qui  aposiolicse  sedis  ordina- 
tiOQi  subjaccni,  annue  Idibus  Maii  sanciorum 
apostolonim  Petriet  Pauli  liminibusprsesenteniur. 

156.  Quod  beatus  Gregorius  se  dicit  non  i*eco- 
gnoscere  qui  canones  nolunt  custodire,  arguens 
oegtigentiam. 

157.  Quod  episcopi  ad  ssecularia  hegotia  non  or- 
dinantur,  sed  laici  hsec  curare  debent. 

158.  Qaod  episcopus,  presbyter  et  diaconus  pec- 
cautes  fideles  verberare  non  debent. 


A      159.  Ut  rcs  ecclesiae  in  sua  potestato  habeat  epi- 
scopus,  et  per  presbyteros  ac  diaconos  dispenset. 
IGO.  Ut  si  episcopus  res  habeat  proprias,   cui 
vult  derelinquai,  non  autem  res  ecclesioe. 

161.  Quod  si  preshyteri,  cum  episcopus  non  est, 
de  rebus  ecclesise  quid  vondiderint ,  ad  ecclesiam 
revoceiur. 

162.  Ut  episcopus  dispensandi  res  ecclesiasticas 
habeat  poteslatem,  et  eam  non  commiitatdomesticis 
aut  propinquis  vel  fratribus  suis. 

163.  Quod  Syracusanus  et  cseteri  Sicilisd  episcopi 
a  quolibet  dioecesis  suae  prcsbytero  nunquam  ulira 
duos  solidos  cathedratici  nomino  accipere  debeant. 

164.  Ut  nullus  sacerdotum  rem  tituli  sui  usur- 
pare  pro^sumat. 

Q  165.  Ut  non  liceat  episcopo  a  sacerdoie  vel  alio 
clerico  vel  a  sanctis  locis  ultra  statuta  Patrum 
quidquam  exigore. 

166.  Quod  non  debent  episcopi  a  suis  clericis  vel 
monachis  aliquam  pecuniam  turpis  lucri  gratia 
exigere. 

167.  Quod  non  licei  episcopo  res  in  episcopatu 
acquisitas  alienare,  sed  quas  antea  hubuerii,  cui 
vult  judicare. 

168.  Quod  non  licel  episcopo  cimelia  vel  vasa 
sancta  vel  csBiera  alienare,  uisi  pro  redemptione 
captivorum. 

160.  Ut  per  singulos  gradns  ad  ordinem  suum 
ascendat  episcopus. 

no.  De  Marcellino  papa,  qui  coacius  thurifica- 
vit,  et  posiea  mariyr  facius  est. 
^     ni .  Ut  omni  die  Dominico  et  natalitiis  martyrum 
Gloria  in  excelsis  cantetur. 

172.  Ut  presbyteri  simul  cum  papa  canonem  in 
festis  dicant. 

173.  De  benediciione  chrismatis  ei  sacri  olei. 

174.  Quod  non  licet  episcopo  abesse  pertres  se- 
ptimanas  ah  Ecclesia  sua. 

175.  Quod  non  licet  alicui  relicta  principali  ca- 
thcdra  ad  aliquam  in  dioecesi  ecclesiam  se  conferre. 

176.  Ut  episcopus  in  saecularihus  causis  non  oc- 
cupetur. 

177.  De  eadem  re. 

178.  Quod  episcopus  negligens  non  debet  esse, 
sed  studiosus  circa  filios  et  pauperes. 

179.  Quod  metropolitanus  nihil  extra  parochiam 
D  suam  agai. 

180.  Quod  solus  episcopus  diaconum  vel  presby- 
terum  deponcre  non  potest. 

181.  De  his  qui  in  plebes  irruunt,  quas  ad  se 
pertinere  putant. 

18:2.  Quod  papae  primum  coiobiis  usi  sunt,  quae 
poslea  in  dalmaiicas  commutatasunt. 

183.  Quod  non  licet  episcopo  vel  abbati  res  ec- 
clesias  principibus  tribuere,  aut  propinquis  nisi  ut 
pauperibus. 

18i.  Quod  non  licet  episcopis  vel  clericis  claris 
vestibus  ornari. 

185.  Quod  nihil  facilius,  sed  apud  Deum  damna- 


su 


S.  AN8ELMI  LUCENSIS  EPISCOFT 


51» 


bilitts,  quam  saeri  ordines,  si  secnndum  homines  ^ 
agantur;  si  yero  secundum  Deum,  nihil  difficilius 
ac  beatius. 

186.  Quod  boni  principes  ecclesias  debent  aedifi^ 
care,  et  sacerdoies  tueri  et  honoraro. 

187.  De  eadem  re. 

188.  Quod  episcopi  ad  judiccs  saecularos  non  de- 
benl  eonfugere. 

189.  Ui  laicus  opiscopum  sub  digna  custodia  di-> 
rigat  (6). 

190.  Ut  schismatici  per  publicas  potestates  re- 
primantur. 

191.  De  falsis  ot  apocryphis  libris  ut  in  usu  lec- 
tioniB  non  habeantur. 

193.  Qui  libri  sint  legendi. 

193.  Quod  ideo  non  recipiendi  quilibet  apocryphi 
libri. 

194.  De  brevi  annexu  librorum  in  canone  san- 
ctarum  Sripturarum  receptorum. 


.  B 


195.  Ut  in  Ecclesia  prseter  canonicas  Scripturas 
nihil  legatur. 

196.  De  plebibus  qui  nunquam  episcopos  habue- 
rint. 

197.  De  his  qui  in  aliena  Ecclesia  vel  provincia 
audent  ordines  efficere. 

498.  Quod  bis  in  anno  episeopi  in  provincia  con- 
gregentur  quo  metropoliianus  voluerit. 

199.  De  episcopo  ad  Ecclesiam  sibi  commissam 
ire  nolente. 

200.  Si  cpiscopus  infirmus  fuerit,  qualiter  alius 
ei  succedere  possit. 

201.  Ut  episcopi  quoties  ad  consignandos  inflan- 
tes  egrediuntur.  subjectis  suis  graves  non  existant. 

203.  Epistola  Urbani  papsB  seeundi  comprobans 
ecclesiarum  emptorcs  ct  vcnditores  esse  Simonia- 
cos,  et  quod  misses  sceleratorum  sacerdotum  sint 
respuendee. 


GAPJTVLA  LIBBI  SEPTIHI, 

Qui  est  de  ordinatione  presbylerorum,  diaconornm^  et  reliqaorum  ordinum. 


1.  Quodcommuniteromnibus  vivendum  est,  ma- 
xime  his  qui  Deo  irreprehcnsibiliier  militare  cu- 
piunt. 

2.  De  interpretatione  vocabuli  quod  est  chricua^ 
et  quod  Dom^nua  pars  clericorum  est,  et  quod  ipsi 
de  sorte  sunt  Domini. 

3.  De  communi  viia  olerieoram,  et  eorum  qui  se 
continere  non  possunt. 

4.  Item  de  communi  vita  clericorum,  et  quod  res 
ecclesise  in  alios  usus  quam  occlesiasticos  converti  ^ 
non  debent. 

5.  Do  olauiilLis  0«.  ofQcinis  clericorum. 

6.  Quod  clericis  communiter  viventibus  proprium 
habere  non  licet. 

7.  De  diaconis  et  reiligiosis  personis,  ut  canonioe 
vivant. 

8.  Quod  adolescentesin  cleroposiiiprobaiissimo- 
seniori  deputentur. 

9.  Do>quibus  laicis  quisnon  possitad  clericatum 
pervenire. 

10.  Ut  qui  viduam  duxerit  uxorem  seu  antebap- 
tismum  seu  post  baptismum,  clericus  non  fiat. 

11.  Ut  bigf^mus  clerious  non  fiat. 

12.  Ut  pooniiens  clericus  non  flat.  D 

13.  Ut  dericu^  nec  viduam  neo  ejeoiam  ducat 
uxorem. 

14.  Ut  qui  uxorem  virginem  non  duxerit,  ad  sa- 
cros  ordines  non  aspiret. 

15.  Ut  inscii  liiterarum  vel  membris  iruncati  sive 
poenitentes  ad  sacros  ordines  non  aspii^ent. 

16.  Ut  hi  qui  baptizaii  vel  rebaptizati  suot  extra> 
catholioam  Eoclesiam,  ad  sacros  ordines  nonacce- 
dant. 


'  11.  De  his  quiad  sacros  ordines  non  debenf  ppo- 
moveri. 

18.  Quod  poBnitentes,  qoamvis  peceato  sinimoii- 
dati,  clericatus  tamen  honorem  adipisci  non  po9-- 
sint. 

19.  Quod  venia  poeniteniibus  bigamis  et  vidaa- 
rum  marilis  ita  olim  est  concessa,  nttales  ultrs  non 
promoverentur. 

20.  Ut  qvi  invitus  ad  agendam  pGBniteniiara  in 
monasierium  mittiiur,  ad  sacerdotium  pervenire 
non  permitiatur. 

21 .  Ut  transmarinum  hominem  nemo  ttd-  olerica- 
tum  suscipiat,  nisi  sub  quinque  episeoporum  tOBii- 
moniis. 

22.  Ut  nullus  ex  pmnitentibos  clerioas  ordineiiBr. 

23.  Quod  incogniti  et  peregriniad  sacrosorAinetf 
non  suscipianiur. 

2ii  De  his  qui  ad  sacroa  ordines  pervenire  non 
possuni. 

25.  Ut  nullus  episcopus  alterius  servum,  nolenie 
domino  suo,  promoveat. 

26.  De  mancipiis  non  ordinandis ;  aut  si  ordi- 
nentur,  suis  dominis  restituantur. 

27.  De  eadem  re. 

28.  Qui  sint  pcenitentes,  et  ad  quos  ordiiies  per- 
venire  possint. 

29«  Ut  nullus  laious  nisi  per  distinctos  gradae  ad 

presbyteratum  ascendai. 

30»  Uinullus  laicus  ad  sacrum  ordinem  aesnma^ 

tur,  omissis  clericis  qui  ministrarunt  jam  Dominioi#' 
castris. 

31.  Qui  laici  ad  clericatum  possint  promoveri. 

32b  Quod  is  qui  membrum  sibi  volems  abacidii^ad 


(6)  Agitur  in  textu  de  pseudoepiscopo  ad  sedem  aposiolicam  dirigendo. 


513 


COLLECTIO  CANONICA.  LIB.  VII 


514 


eiericatam  admitti  non  debet ;  si  casu  evenerit,  non  A 
prohibetur. 

33.  De  eunuchts  et  qui  se  ipsos  absciderunt. 

34.  Quod  presbyteripost  susceptum  ordinemcasu 
corpore  debilitato,  ordinem  suum  amittere  non  de- 
benft. 

35.  Ut  qui  praetcr  formas  canonum  venorit  ad  sa- 
oardotium,  ipse  et  ordinaior  ejus  honore  privetur. 

3G.  Quod  non  licet  neophytum  vel  laicum  iucon- 
siderate  presbyterum  vel  diaconum  ordinari. 
31.  Ut  non  fiant  ordinationes  illicitiB. 
38.  Utordinatiopresbyterorum  vellevitarum',con- 
grao  tempore  solemniter  fiat. 

99.  Ut  in  principio  Dominicce  noctis  fiant  sacri 
ordines,  sive  mane,  eodem  die  continuato  jejunio. 

40.  De  presbyterorum  et  diaconorum  ordinatio-  ^ 
mbus  certis  celebrandis  lemporibus. 

41.  Quod  pueri  ad  sacros  non  admittantur  ordi- 
nes,  et  nalla  sit  in  ordinatione  venalitas. 

42.  Quod  per  gradus  singulos  debent  a  minimo 
ascendere  qui  volunt  in  Ecclesia  militare. 

43.  Per  quse  tempora  et  per  quos  gradus  ascen- 
dendum  sit  ab  infantia  usque  ad  summum  sacer- 
'otinum. 

44.  De  eadem  re. 

45.  f)e  ordine  oonsecrationis  ecclesiastioorem 
ordinum. 

46.  De  eodem. 

47.  Quod  presbyter  ei  diaoonus  ab  uno  tantum 
^piscopo  ordinantur. 

48.  Qualiter  psalmista,  id  est  cantor,  ordinetur. 

49.  De  ordinatione  ostiarii.  ^ 
^.  De  ordinatione  lectoris. 

%SI.  De  ordinatione  exorcistse. 
^S.  De  ordmatione  acolythi. 
M.  De  ordinatione  subdiaconi. 
^.  De  ordinatione  diaconi. 
tt.  De  ordinslione  presbyteri. 
h6,  Ut  diaconi  suum  servent  ordinem,  et  ofQciis 
^vwbyteromm  se  non  implicent. 
67.  De  ordine  et  officio  diaconorum. 
M.  Quod  presbyterisdiaconi^  et  diaconis  sequen» 

clerici  honorem  debent  exhibere. 
^.  De  obedientia  diaconorum  erg^  presbyteros. 

60.  Ut  diaconus  eucharistiam  presbyteris  submi- 
^Ustret. 

61.  Ut  diaconus  jubente  presbytero  sedeat.  D 

62.  Ut  diaconus  coram  presbytero  sedeat. 

63.  Ut  diaconus  tempore  tantum  officii  alba  in  • 
^natar. 

64.  Ut  minores  ordines  migoribus  sint  subjecti. 
^.  C*.iod  diaconi  q^asi  oculi  sunt  episcopi,  qui 

tircomluRtrare  debent  ecclesiam,  et  docere  laicos. 

§6.  Qiiod  in  unaquaque  civitale  debent  esse  se- 
Pta  diaeoni  qui  custodiant  episcopum. 

^.  Qaod  ministri  sacri  altaris  cantare  non  de- 
l^Qt,  sed  prfledicationi  et  eleemosynis  vacare. 

(7)  Nihil  affertur  ab  Anselmo  in  textu  nisi  Hiero- 
BTiai  eelebris  epistola  ad  Evangelum  (ed.  Vallars. 
B.  146)  qaam  oum  docUssimi  homines  s»pe  expli- 


66.  Quod  Deo  non  voce  tantum  sed  corde  cantan- 
dum  est  in  ecclesia. 

69.  De  ministerio  diaconorum ,  sine  quibus  sa- 
cerdotes  nomen  habent,  officium  non  habent. 

70.  Quod  quidam  necessitate  diaconus  factus 
est,  qui  post  morluam  uxorcm  filios  habucral  de 
ancilla. 

71.  Ut  diaconi  calciati  compagis  non  procedant. 

72.  De  archidiacono  quem  suus  episcopus  voluit 
callide  promovendo  deponcre. 

73.  Quod  arcJiidiaeoni  res  ccclesise  debent  arc- 
tius  custodire. 

74.  Quod  viccdomino  episcopium  est  committen- 
dum. 

75.  Quod  in  Homana  Ecclesia  ordinatus,  indoul- 
terius  egredi  non  debct. 

76.  De  quodam  qucm  fecit  sanctus  Gregorius 
acolythum,  ct  remisit  eum  ad  obsequcndum  opi- 
scopo  suo. 

77.  Quod  papa  possit  concederc  clericos  unius 
EcclesioB  in  alia  ordinari. 

78.  Quid  ab  episcopo,  quid  a  presbytoro,  quid  a 
diacono  suscipi  debeat. 

79.  Quod  septem  diaconi,  et  totidem  subdiaconi 
per  civitatem  Romanam  ordinati  sunt. 

80.  De  septom  subdiaconis  qui  scptem  notariis 
imminerent. 

81.  Quod  regiones,  sicut  in  urbe  Uoma,  per  sin- 
gulas  urbes  diaconis  dividantur. 

82.  Quod  diaconus  in  sinistix)  humcro  stolamgc- 
stare  debet. 

83.  Quod  non  debet  diaconus  in  presbyterio  se* 
dere  cum  divina  celebrantur,  noquecorpusDomini 
praerogare  presbytero  prsesente. 

84.  Quod  subdiaconus  orario  non  utatur,  nec  ho- 
stiam  derelinquat. 

85  Quod  lectores  et  cantores  orariis  non  utan- 
tur. 

86.  Quod  prcsbyteri  majores  sunt  diaconis,  et 
quod  olim  id  presbyter  quod  episcopus  (7). 

87.  Quod  secundum  canonicu  instituta  iuqui- 
renda  est  vita  ordinandi  presbyteri  ;  et  qiiod  in 
omni  ecclesia  necessarius  est  presbyter  ct  mi- 
nister. 

88.  Ut  person»  promoveudsB  diligenter  inqitiran- 
tur,  et  presbyteri  sempei-  recitent  nomina  aposto- 
lici  et  ordinatoris  sui. 

89.  Quo  aetatis  tempore  presbyterum  conveniat 
ordinari. 

90.  De  eorum  promissione  qui  ad  gradus  eccle- 
siasticos  promoventur. 

91.  Quod  sacerdotes  non  propter  aelatem  sed  pro- 
pter  sapientiam  presbyteri  dicuntur. 

92  Quod  si  diaconi  noluut  in  presbyterii  gradum 
promoveri,  de  acolythis  et  subdiaconis  qui  sunt 
idonei  ordinentur,  et  illis  honore  atque  commodo 
praeferantur. 

caverinty  et  episcopatu»  nucessitatem  at^ue  exeel- 
lentiam.  8upi*a  j^esbyteratum  «sseriierint,  h««id 
opus  est  hic  diutius  dispotare. 


515 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


516 


93.  De  clericis  qui  non  nbtemperani  suis  episco-  A  ficiunt,  et  populum  benedicere  ac  prasdicare  pos- 


pis,  dum  volunt  eos  promovere. 

94.  Quod  reconsecrari  nullus  possit. 

95.  Ut  nemo  absolute  (8)  ordinetur. 

96.  Quod  presbyter  in  qua  Ecclesia  ordinatuscst 
permanere  debet. 

91.  Do  his  qui  in  ecclesiis  quibus  provecti  sunt 
minime  perdurant. 

98«  Ut  in  duarum  civitatum  ecclesiis  nullus  cle- 
ricus  conscribatur. 

99.  Quod   minime  clericos  transmigrare  oportet. 

100.  Ut  clericusnon  connumcreturinduabus  ec- 
clcsiis. 

101.  Ut  singula  ecclesiarum  officia  singuliscom- 
mittantur  personis. 


102.  U.  clerici  nihil  prseter  proprii  officii  licen-  g  tare  nec  in  quolibet  loco. 


sunt. 

123.  Ut  episcopi  clericos,  et  clerici  honorent  epi- 
scopos. 

124.  Qualiter  episcopi  et  presbyteri  ligare  acsol- 
vere  debeant. 

125.  Quod  clerici  monachis  praestaut. 

126.  Quod  non  licet  missas  cantare  nisi  in  locis 
sacratis. 

127.  De  eadem  re. 

128.  Ut  presbyter  minus  quam  cum  duobus  mis- 
sam  non  celebret. 

129.  Quod  solum  sacrati  sacerdotesdebent  missas 
cantare,  et  nonnisi  in  loco  sacrato. 

130.  Quod  prcsbyteri  soli  non  dcbent  missas  can- 


tiam  agant. 

103.  Quod  ex  monachis  presbyteri  in  ecclesia 
possint  ordinari. 

104.  Quod  presbyleri  ordinati  ab  his  de  quibus 
dubium  estan  episcopi  essent,  a  catholico  ordinen- 
tur  si  utilos  sunt. 

105.  Quod  non  |dcbent  sacerdotes  sino  saccrdo- 
tali  ornatu  extra  domos  apparere. 

106.  Quod  presbyteri  parochiae  dum  ordinan- 
tur,  libellum  officialem  a  suo  sacerdote  accipero 
debent. 

101.  Quod  maxime  sacerdotibus  vitanda  est  ma- 
ter  errorum  ignorantia. 

108.  Quod  oportet  presbyterum  vel  diaconum, 
quando  per  parochias  constituitur;  professionem 
facere  castitatis. 

109.  Quod  intolerabilis  est  inscientia  in  sacerdo- 
tibus.    - 

110.  Quod  nulli  sacerdotum  licet  canones  igno- 
rare. 

111.  Qui  libri  sacerdotibus  necessario  sint  di- 
scendi. 

112.  De  precibus  et  orationibus. 

113.  De  praefationibus  quas  tenet  Ecclesia  Ho- 
mana. 

114.  Quod  uullus  alterius  parochiae  terminos  aut 
jus  invadat. 

115.  Quod  Simoniacus  cst  qui  ordinem  emit,  et 
ab  ordine  sui  officii  submoveri  debet. 

116.  De  iis  quibus  chorepiscopi  et  presbyteri  di- 
stantab  episcopis. 

117.  Ut  choropiscopi  dc  officio  quod  ad  summos 
sacerdotes  pertinet  nihil  prsesumant. 

118.  Ut  presbyteri  ad  episcopale  officium  non 
aspirent. 

119.  De  eadem  re. 

120.  Ut  piesbyteri  baptizatos  chrismate  tangant 
in  fronte  ubi  episcopi  dosunt. 

121.  Quod  idem  olim  episcopusquipresbyter(9). 

122.  Quon  presbyteri  qui  Christi  corpus   per- 

(8)  Nempe  sine  titulo  speciali  seu  assignationo 
ad  certum  ministerium,  ut  est  in  textu. 

(9)  Nihil  aliud  recitat  in  textu  Anselmas  nisi  no- 


131.  Ut  si  presbyter  incocptum  non  potest  im- 
plere  officium,  alius  pro  eo  presbyter  expleat. 

132.  Ut  praetor  Domini  sacerdotes  nullus  audeat 
praedicare. 

133.  Quod  presbyteri  qui  bene  praesunt,  duplici 
honore  digni  habeantur. 

134.  Ut  presbyteri  et  levitae  cum  uxoribus  suis 
non  misccantur. 

135.  De  subintroductis  mulieribus. 

136.  Quod  sacerdotcs  cum  mulieribus  non  habi- 
tcnt  praeter  quas  cononum  censuia  permittit. 

131.  Quod  lex  continentiae  eadem  est  altaris  mi- 
nistris  quae  episcopis  atque  presbyteris. 

138.  Quod  nec  habitare  .cum  mulieribus  diaconi 
C  debent. 

139.  Quod  subdiaconi  carnale  conjugium  habere 
non  dobent. 

140.  De  eadem  re. 

141.  Ut  clerici  soli  ad  feminarum  tabernacula 
non  accedant,  nec  confabulentur  cum  eis  soli. 

142.  Ut  concubiuse  clericorum  venumdentur,  cle- 
ricis  vero  poenitentia  imponatur. 

143.  Ut  in  clericorum  domibus  mulieresnon  ha- 
bitent,  practer  quos  synodus  Nicacna  permittit. 

144.  Ut  clerici  ad  pubertatem  venerint,  aut  con- 
jugium,  aut  castitatem  profiteantur. 

145.  Ut  clerici  vel  continentes  ad  virgines  yel 
viduas  soli  non  accedant. 

146.  Quod  major  a  minore  non  debet  benedici. 
D     141.  Quod  non  est  quaerendum  quis  prsedicet, 

sed  quem  quisque  praedicct. 

148.  Quod  praepositi  sua  quaerentes,  mercenarii 

sunt. 

149.  Quod  omnia  quae  episcopi  vel  fpresbyteri 
vel  quicunque  clerici  in  qualibet  ecclesia  ordinati 
adquisierunt,  debent  esse  ejusdem  ccclesiae. 

150.  Ul  clcrici  res  ecclesiae  non  vendant  nescien- 
tibuscpiscopis,nec  episcopi  inconsultispresbyteris. 

151.  Quod  sacerdotes  cupidi  non  debent  esse. 

tissimum  Hieronymi  locum   ex  Commentario    in 
Epist.  Pauli  ad  Titum  i,  6. 


517 


COLLECTIO  CANONICA.  —  LIB.  VII. 


518 


152.  Quod  clericus  nec  per  alium  fenus  atteni'- 
ptare  debet. 

153.  Quod  clerici  non  sint  conductores  vel  nego- 
liaiores. 

154.  Ul  clerici  usuram  non  accipiant. 

155.  Quod  clerici  debcnt  papoe  intimaro,  si  vide- 
rint^episcopum  suumcontra  ipsius  prceccptum  age- 
re,  aut  dampnum  in  ecclesia. 

156.  Ut  clerici  si  viderinl  episcopum  vel  presby- 
terum  seu  diaconum  excederestatutaRomanipon- 
tificis,  ipsi  debeant  indicare. 

157.  Quod  oportet  presbyteros  et  diaconos  scire 
omnia  quae  sunt  Ecclesise. 

158.  Quod  sacerdotes  ceeteriquo  fideles  in  eccle- 
sia  non  sedeant  quando  evangelia  lcguntur. 

159.  De  clericis  superbientibus  contra  opiscopum 
saum,  et  ut  monasterium  conditiones  episcopo  red- 
dat  quas  fundator  tempore  consecrationis  disposuit. 

160.  Ut  nemo  ex  ordine  clericorum  intret  in  cu- 
riam. 

161.  Ut  clericus  sui  episcopiinsidiatorcurice  tra- 
datur. 

162.  Ut  clerici,  prseter  Romauos,  mappulis  non 
utantur. 

163.  Ne  quis  clericum  alicujus  episcopi  illo  in- 
vito  suscipiat. 

161.  Quod  non  oportet  peregrinos  clericos  sine 
commeudatitiis  ministrare. 

165.  Ut  clerici  scurriles  abjiciantur. 

166.  Siquis  potentium  quemlibet  exspoliavcrit,ct 
admonente  episcopo  non  reddiderit,excommunice- 
lup. 

167.  De  jejunio  clericorum  ante  Pascha,  et  de 
inissa  in  nocte  Nalivitatis  Domini. 

168.  De  teropore  Quadragesimse. 

169.  Quibus  tcmporibus  anni  temporalia  cele- 
^''«nlur. 

no.  Quod  quisque  pro  suis  mortuis  vere  Chris- 
'■^nis  offerat  oblationes,  eorumque  presbyter  faciat 
"^emoriam. 

171.Quarediesiii,vii,xxx,promortuiscelcbrentur. 

17t2.  Quibus  dofunctis  sacrificia  vcl  oblationcs 
^**osint  viventium. 

113.  Quod  non  sit  nimium  de  amicis  mortuis  con- 
^^istandum. 

1*74.  Ut  episcopia  vel  monasteria  non  nemo  fiat 
^Ommunia  diversoria. 

175.  Quod  prccibyteri  et  diaconi  non  debent  mo- 
**^8teriis  praeesse  nisi  vilam  mutaverint. 

176.  Ut  in  monasteno  abbas  non  alius  eligatur, 
^isi  qui  dignis  sit  actibus  et  moribus. 

m.  Ul  :ji  quis  in  monaslcrio  converti  voluerit, 
prius  d.l:^ jnter  probetur. 

178.  Qaod  pro  suo  arbitrio  non  debeut  raonachi 
^xpeHere  aut  orJinare  sibi  abbatcs. 

179.  Quod  patema  devotio  vel  propria  confessio 
^onacham  facit. 


A     180.  Ut  contentiosi  manachi  etiam  a  laicis  con- 
stringantur. 

181.  De  clericis  monachorum  appetentibus  pro- 
positum. 

182.  Ut  serviles  personao  in  monasteriis  non  te- 
neantur  extra  voluntalem  dominorum  suorum. 

183.  Quod  conversi  in  monasteriis  antebiennium 
non  tonsurentur. 

184.  Quod  cum  aliquis  fit  monachus,  omnes  res 
juris  monasterii  fiunt. 

185.  Ut  monachi  conimatros  sibi  non  faciant. 

186.  Ut  monasteria  nemo  porlurbet,  sed  epis- 
copo  loci  illius  curajsit  causas  ulilitatesqueeorum 
disponere, 

187.  Ut  clerici  negotiis  saecularihus  non  illigen- 
n  tur,  ncque  ad  tutelam  vel  curam  ullo  modo  nomi- 

nentur. 

188.  Quod  diaconi  et  prosbyteri  nonnisi  certo, 
caetori  vero  clerici  omni  tempore  ordinantur. 

189.  De  clericis  arma  sementibus. 

190.  Quod  episcopo  praesente  vel  presbyteris  ur- 
bis,  in  ccclesia  civitatis  presbyteris  ruris  ofTerro 
non  licct. 

191.  Ut  ecclesia  per  ssecularem  dignitatem  non 
obtineatur. 

192.  De  rerum  venditione,  quse  ex  consecratione 
proveniunt. 

193.  Quod  missa  a  talibus  nequeat  celebrari. 

194.  De  (nou)  ordinato  si  ordines  sibi  usurpaverit. 

195.  De  clericisquiad  seeculariajudicia  transeunt. 

196.  Ut  clericiprtefecti  vel  ordinati  in  parochiis, 
^  monasteriis,  atque  martyriis,    in  proprii  episcopi 

maneant  potestate. 

197.  De  liis  qui  de  propria  parochia  ad  aiiam, 
deinde  omnino  demigrant. 

198.  De  his  q^ui  propositum  monachi  reliquernnt. 

199.  Ut  non  liceat  personam  ecclesiasticam  ad 
testimonium  dicendum  pulsari. 

200.  De  his  qui  viduam  aut  dimissam  duxerint, 
vel  homicidio  consenserint. 

201.  Dc  virginibus  consecrandis. 

202.  De  viduis  ab  episcopis  uon  velandis. 

203.  De  votis  monachorum  ac  virginum  praeva- 
ricatis. 

204.  De  clericis  vel  monachis  non  manentihus  in 
suo  proposito. 

D      205.  Quod  juvencuIsB  abbatissaB   non    fiant ,    el 
virgo  nonnisi  sexagenaria  veletuV. 

206.  Quod  sacratae  Deo  femin»  vel  monachse 
sacra  vasa  vel  sacratas  pallas  contingere  non  de- 
bent,  uec  incensum  circum  altare  defcrre. 

207.  Ut  oblatio  ab  omnibus  fiat  Dcminicis  diebus. 

208.  De  oblatione  et  pace. 

209.  De  panibus  benedicendis. 

Incipiunt  capitula  Placentinse  synodi  quae  cele- 
brata  est  a  domino  papa  Urbano  secundo  (10). 
Sunt  autem  capitula  xx. 


(10)  Urbani  II  pontificatum   obitu  S.  Anselmi      tum  addita  qucedam  fuisse  Anselmi  codicibus ,  id 
posteriorem  fitisse  scimus.  Sed  j amdiu  est  explora-      quod  scripturse  quoque  dififerentia  8»pe  demonstrat. 


519 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


^ 


CAPITULA  LIBRI  OCTAVI 


Qui  est 

1 .  Ut  qui  ex  clero  lapsi  fuerinl,  paupeiTiminis  mo- 
nasteriis  ubi  pasniteatit  tradantur  ipsi  et  res  ipso- 
rum;  aut  si  parentes  habeant,  ipsi  res  accipiant, 
ac  suflicientiam  eis  provideant. 

2.  A  quibus  officiis  se  ministri  altaris  contineant, 
st  post  ordinem  cum  suis  uxoribus  miscentur,qui- 
busve  utantur. 

3.  Quod  nemo  post  poenitentiam  sit  clericus,  ri- 
gore  disciplinsB  non  indulgenfise  desperatione  sta- 
tatum  est. 

4.  Ut  viduarum  mariti  et  num6rosa  habentes 
conjugia  ab  omuibus  ecclesiasticis  officiis  arceantur. 

5.  De  eadem  re. 

6.  Quod  papa  Siricius  pnenitentibus,  bigamis,  et 
viduarum  maritis  gradus  quos  tunchabebant  con- 
cessit,  prascipicns  ne  ultra  talespromoverentur. 

I.  Quod  episcopi  vel  sequentesgradus  sacra  my- 
steria  coDtrectantes,  si  se  ab  uxoribus  non  conti- 
nent,  ab  ecclesiastico  officio  removeantur. 

8.  Quod  sacerdotes  et  levitee  suis  uxoribus  non 
misceantur,  quia  quotidiano  ministerio  occupantur. 

9.  Ut  clerici  excommunicentur  qui  se  post  ter- 
tiam  admonitionem  non  continent. 

10.  De  damnatione  incontinentis  presbyteri. 

II.  De  his  qui  ad  presbylerium  promoventur,  et 
ante  ordinationem  peccatorum  sibi  sunt  conscii. 

12.  Quod  episcopi  fornicantes  deponendi    sunt. 

13.  De  hisqui  adhonorem  presbyterii  sine  exa- 
minatione  provecti  sunt. 

14.  Quod  liceat  episcopo  vel  presbytero  seu  qui 
ia  clero  est,  expurgare  se,  si  testes  defuerint. 

15.  Ut  presbyteri  qui  se  expurgare  de  fornica- 
tiotie  non  possunt,  a  ministerio  moveantur. 

16.  Ut  conspiratores  adversus  episcopos  suos 
ab  omni  gradu  removeantur. 

17.  Ut  qui  calumniam  vel  insidias  vel  convicia 
8U0  episcopo  intulerit,  depositus  curisB  tradatur. 

18.  Quod  clcricus  vel  monachus  si  conspiravc- 
rit,  vel  calumniam  episcopis,  vel  clericis  machina- 
tus  fiierit,  proprio  cadat  gradu. 

19.  De  clericis  in  heeresim  lapsis  et  postca  con- 
versis. 


de  Japsis. 

^     20.  Ut  ex  sacris  ordinibus  lapsi,  ad  sacrum  nii^ 
nisterium  ncc  post  poenitentiam  revocentur. 

Sl.  Ut  presbyter  qui,  postquam  depositus  estsl 
missam  celebraverit,  communione  corporis  et 
guinis  Domini  usque  ad  obitus  sui  diem  priv 

22.  De  diacono  et  presby tero  lapsis,  ut  ad  sacrc^ 
orJines  amplius  non  redeant,  et  subdiaconi  laj^ 
inter  laicos  communionem  habeant. 

23.  De  episcoporum  carnis  munditia. 

24.  De  his  qui  ab  heeresi  ad  Ecclesiam  rev^iv 
tuntur. 

25.  Ut  in  loco  lapsi  episcopi  alius  reslitualur, 

26.  Quod  presbyter  post  lapsum  in  sacro  ordine 
nec  permanere  nec  revocari  potest. 

^     27.  Quomodo  hi  qui  injuste  depositi  sunt,  aB 
episcopis  coram  altari  debeant  restaurari. 

28.  Ut  temere  quis  non  communicet  lapsis. 

29.  De  lapsis,  quibus  propter  poBnitentiam  et 
manus  impositionem ,  communio  periclitantibns 
concedebatur. 

30.  Quod  vigor  antiquitatis  servetur  in  lapsis 
usque  ad  auctoritatem  et  consilium  papee. 

31  De  his  qui  ex  fuga  comprehensi  sunt,  etper 
vim  pagani  ritus  aliquid  protulerunt,  ut  a  commu- 
nione  non  moveantur. 

3-2.  Qui  a  melioribus  quee  deliberant  succurabunl, 
coram  oculis  Dei  ceciderunt. 

33.  Quod   plurimum  possunt  pro  lapsis  riieriU 
C  sanctorum,  praesertim  cum  dics  judicii  venerit. 

34.  Ut  clerici  Donatistarum  in  suis  honoriBto 
suscipiantur. 

35.  Ut  lapsi  ad  suum  ordinem  non  revocenlUr. 

36.  Ut  hi  qui  pro  deserenda  accusalione  sacros 
acceperunt  ordines,  eisdem  privenlur  ordiAibiJd. 

37.  Qui  reparari  possint  post  lapsum,  et  qni  mi-  . 

nime. 

38.  De  clericis  qui  sine  consultu  episcopi  sdi 

uxores  duxerunt. 

39.  Quomodo  recipi  debeant  qui  prae varicati  surit, 
cum  ad  Ecclosiam  redeunt. 


tlAPITULA  LIBRI  NONI, 

Qui  est  de  sacramentis. 


1.  Ut  in  sacramentorum  oblationibus  nihil  ofTe- 
ratur  nisi  panis  et  vinum  aqua  mixtum. 

2.  Ut  sacrificium  altaris  in  puro  lineo  panuo  ab 
episcopo  sacrato  celebrelur. 

3.  Ut  a  jejunis  sacrificium  Deo  celebrelur. 

4.  Quod  nec  vinum  solum  nec  aqua  sola  in  ca- 
lice  oflerri  debet. 

5.  Unde  calix  Dominifinridebeat. 

6.  Qnod  non  hominis  consuetudinem  sed  Dei 
Apdrtdat^equi  volQtttalem. 


D  7.  Quod  ad  hoc  coelestem  cibum  sumere  debci^ 
mus,  ut  in  carnem  ipsius,  qui  caro  nostra  facta^ 
est,  transeamus. 

8.  Quod  caro  Domini  vere  est  cibus,  el  sangui^ 
vere  est  polus. 

9.  Quod  Christi  corpus    ideo  edimus,  ul  viti^ 
aitcrn®  parlicipes  esse  possimus. 

10.  De  his  quibus  omnibus  Dominicis  communi' 
care  licet  diebus. 

if .  De  eadem  re. 


5'il 


COLUECTIO  CANONICA.  -  LIB.  IX 


522 


15.    Quod  dum  Dominicum  sacramentum  malus  f-      39.  Quod  hairetici  sacramcnla  ct  Scripturas  ha- 


acccperit,  tamen  illud  malum  non  eflicit. 

13.  Ut  baptisma  non  iiat  prt«ter  Pascha  ct  Fen- 
lecosten,  uisi  cogente  neccssitate. 

14.  Quod  Jegitima  tcmpora  Iiaptizandi  sunt  proe- 
fi&a,  id  est  Fascha  et  Pentecoste. 

15.  Quod  juxta  apostolicam  scdem  in  Epiphania 
baplizandum  non  est. 

10.  Deredditione  baptizandorum. 

17.  Quod  dum  tertio  baptizatus  mergitur,  tridua- 
nse  sepuUurae  sacramentum  signatur. 

18.  Ut  ad  suscipiendum  de  baptismo  infantem 
unus  tantum  accedat. 

19.  Quod  catechumeno  el  in  baptismo  ct  in  con- 
iirmalione  unus  paterpolest  esse. 


bent  ad  spccicm  non  ad  salutcm. 

40.  Quod  si  per  vim  sncramenli  rcmissio  fit  pec- 
catorum,  sicut  avnrus  ila  et  haerelicus  ;  si  per  me- 
ritum,  nec  avarus,  nec  hioreticus. 

41.  Quod  mali  sacramentum  Christi  maculare 
non  possunt. 

42.  Quod  sacrnmenla  Dei  ubique  recta  sunt. 
4i.  Quod  sncromentum  npud  hLcreticos  haberiet 

dari  potest,  eirectus  vero  sacramenti  minime. 

44.  De  eadem  re. 

45.  Quod  parricidalihus  manibus  se  sacra  mys- 
teria  subtrahunt. 

46.  Quod  non  ita  nocet  perfidiu  pnrvulis,  quem- 
admodum  fides  prcifuit  cum  J)aptizarenlur. 


:20.  Quod  si  quis  ex  conjugio  fiJium  aJterius  nd  d      41.  Quod  pcrccplam  in  baptismate  Christi  gra- 

tiam  parvuli  non  aniittuiil  nisi  pioi^r.a  impietote. 

48.  Quod  ita  parvuli  por  alios  credunt,  sicut  ab 
aJiis  peccata,  quse  in  haptismo  dimiltuntur,  Iraxe- 
runt. 

49.  Quod  matcr  EccJesia  eliam  invitos  sanat. 

50.  Quod  haeretici  errorcm  acceptum  debent 
amitterc,  non  sncramcntum,  quod  simiJiter  ui  nos 
acceperunt. 

51.  De  eadem  re. 

52.  Quod  nec  ante  baptismum  bigamus,  ordine- 
tur  episcopus. 

53.  Quod  Deushaereticorum  sacrificia  detestatur. 
5i.  l)e  eo  qui  nccessitate  extrema  a  non  catho- 

Jico  communionem  suscepcrit. 
55.  Quod  Spiritus  sanctus  procedit  a  FiJio. 
^     56.  Quod  virlus  sacramcnti  non  est  in  sacramen- 
tis  qua3  ab  EccJcsia  segrcjj^ati  ceJebrant. 

57.  Dc  intincla  eucharislia. 

58.  8i  presbyler  innrmnm  })apliznre  neglexerit. 

59.  De  his  dc  quihus  duhitatur  utrum  baptizati 
sint. 

60.  De  eadem  re. 

61.  Item  de  eadem  ro. 

62.  Quod  soJum  bnplisma  eis  qui  ab  hsereticis 
baptizanlur  essepcrmittitur,  et  non  cietera  mysteria. 

63.  De  gentibus  ad  (idem  venienlibus,  omni  tem- 
pore,  si  necessc  fuerit,  })aptizand:s. 

64.  De  trina  et  una  immersionc  baptismatis. 

65.  Quod  eos  quos  post  damnationem  baptizavit 
vel  ordinavit  Acacius,  nuJJa  portio  JjBsionis  attin- 

Dgat. 

66.  Quod  prjecisi  ab  eccJesia  Spiritum  sanctum 
non  habent. 

67.  Qualiter  baptizandi  ante  J)aptismum  catechi- 
zenlur. 

68.  De  baptismo. 

69.  De  confirmatione. 

70.  Dc  sacramcnto  aJtaris. 


aJiquod  sacramentum  tenucrit,  ulique  compalres 
liabenlur. 

21.  Si  quis  in  pcrfidia  manens  baptizatur,  aut 
nuJlam  accepit  remissionem  aut  ad  temporis  pun- 
otum. 

22.  Nisi  regeneratus  confirmetur  ab  cpiscopo, 
perfectus  Christianus  esse  non  potost. 

23.  Ut  omnes  fideJes  post  baptismum  per  manus 
impositionem  episcoporum  accipiant  Spiritum  san- 
ctum. 

24.  Quod  mox  morituros  babptisma  saJvat,  vic- 
luris  autem  necessaria  est  chrismalis  conlirmatio. 

25.  Quod  solis  debetur  episcopis  confirmatio 
cbrismatis. . 

26.  Quod  magis  veneranda  est  manus  impositio 
episcoporum  quam  baptismus. 

27.  Quod  sine  baptismo  nemo  potest  salvari,  et 
siae  ipso  qais  non  debet  participare  corpore  et  san- 
goine  Domiai. 

28.  Quod  corpore  et  sanguine  Domini  parvuJus 
participal,  cam  membrum  Christi  in  baptismo  efli-. 
citar. 

29.  Quod  manus  impositio  repeti  potest  (11). 
SO  De  renovando  chrismate  singuJis  annis. 

31.  Ut  baptizati  ab  hcereticis  solamanus  imposi- 
tione  confirmentur. 

32.  De  eadem  re. 

33.  Quod  donum  Dei,  quod  est  charitas,  extra 
EccJesiam  nec  haberi  potest  nec  dari. 

34.  Quod  haeretici  et  schismatici,  quidquid  ha- 
beant,  charitatem  non  habent. 

35.  Quod  tam  per  malos  quam  per  bonos  sacra- 
nKDta  administrentur. 

36.  Quod  sacramentum  baplismaapud  hiereticos 
et  Ittberi  et  dari  potest. 

37.  Qaod  eadem  sacramenta  ubique  sunt  integra. 

38.  Quod  remissio  per  columbae  gemitum  datur, 
qOicanique  baptizet. 


(tl)  Puta  ad  reconciliandum  hoereticum,  vel  quid  similc^  non  autem  ad  saciamentum  repetendum. 


P/itBOi..OXLIX 


17 


523 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


CAPITULA  LIBRI  DECIMI , 


Qui  est  de  conjugiis. 


1.  Quod  pactio  coDJugalis  conjugium  facit.  A. 

2.  Quod  legitimum  conjugium  esl  ubi  uxor  peti- 
tur,  el  a  parentibus  proximis  legaliter  datur  et  de- 
sponsatur,  et  a  sacerdote  benedicitur. 

3.  Qu8B  sit  legitima  uxor,  et  quod,  vivente  uxore 
adultera,  viro  non  licet  ducere  aliam. 

4.  Quod  tertia  uxor  superilua  est. 

5.  De  nuniero  maritorum. 

6.  Quod  dosponsata  monasterium  monacharum 
potest  eligere. 

7.  Quod  desponsatam  alteri  alter  non  potest  ac- 
cipere. 

8.  De  eadem  re. 

9.  Do  raptu  puellee. 

10.  Quod  pejor  estqui  nec  malo  (idem  8ervat(12).  B 

11.  Quod  etiam  ex  male  conjunctis  possint  fieri 
nuptiiB. 

12.  Quod  conjugium  romanct  inseparatum,  sicut 
ordinatio  in  damnatis. 

13.  Quod  pejores  sint  adulteris,  qui  a  proposito 
caslilatis  ruerunt. 

14.  Quod,  vivente  uxore  adultera,  non  licet  aliam 
ducere. 

15.  Ut  dimissus  vel  dimissa  sic  maneant,  vel 
sibi  reconcilientur. 

16.  Si  diniissus  vel  dimissa  alterimatrimonio  sc 
copulaverint,  adulteri  sunt. 

11.  Quod  separata  a  viro  adultero  non  possit 
alium  ducere.  C 

18.  Quod  religionis  causa  non  sint  solvenda  con- 
jugia. 

19.  Quod  uxori  reddendus  est  maritus,  etiamsi 
tonsuralus  sit  mouachus  illa  nolentc. 

20.  Quod  conjugatus  non  debet  fieri  monachus 
nisi  conjuge  prius  castimoniam  profitente. 

21.  De  eademre. 

22.  De  conjugiis  aliqua  necessitate  divisis,  utad 
pristina  revertantur. 

23.  De  separatione  eorum  qui  ob  causam  frigidee 
naturse  coire  non  possunt. 

24.  Ut  hi  qui  coire  non  possunt,  si  probare  pos- 
sint,  separentur. 

25.  Quod  propter  amentiam  non  sunt  solvenda  j) 
conjugia. 

26.  Ut  omnis  homo  abstineat  se  a  spirituali  filia 
palris  sui. 

27.  Quod  nullus  filiolam  patris  sui  ducat  uxo- 
rem. 

28.  De  separationo  conjugatorum  qui  filios  de 
fonte  suscepcrunt. 

29.  Ut  conjugati  non  separentur,  si  ncoessitate 
mortis  filium  suum  baptizaverunt. 


30.  De  conjugio  quartse  generationis 
Anglis  permisso. 

31.  Quod  Anglis  in  fide  solidatis  consf 
tis  conjugium  penitus  vetetur. 

32.  Ut  usque  ad  septimam  consanguii 
nerationem  nemo  matrimonium  ducat. 

33.  Capitula  anathematis  S.  Gregorii 
illicitis  conjugiis  et  quibusdam  aliis. 

34.  De  prosbytero. 

35.  De  monacha. 

36.  De  commatre. 

37.  De  sorore. 
88.  De  ncpte. 

39.  De  noverca  vel  nuru. 

40.  De  cognata,  vel  quamcognatus  hal 

41.  Dc  virgine  non  dcsponsata  impti 
rata. 

4^2.  De  hariolis. 

43.  De  his  qui  res  ecclesise  invaserunt 

44.  Dc  clericis  qui  comam  relaxaveroi; 

45.  De  affinibus  in  conjugio  non  copul 

46.  De  quodam  ut  ducat  uxorem  qi 
rupit. 

47.  De  his  qui  rapiunt  puellas  sub  sii 
tandi  nomino. 

48.  De  00  qui  propriam  uxorem  interfei 

49.  Quod  magis  custodienda  est  cast 
quam  corporis,  et  quod  violentia  non  vic 
dicilia. 

50.  Iterum  quod  violentia  non  corrumi 
tiam. 

51.  Quod  possit  uxor  post  adulteriuni 
liari  viro  suo. 

52.  Quod  non  licot  mulierem  adulter 
dere. 

53.  Ut  post  adulterium  aut  uxor  recip 
continentia  servetur. 

54.  Quod  virgo  non  sitadultera,  sinesc 
nupserit  alieno. 

55.  De  raptoribus  mulierum  si  ad  eccle 
fugerint. 

56.  De  raptoribus  viduarum  vel  virgin 

57.  Quod  vidua  episcopi  vel  presbytei 
coni,  si  mantum  acceperit,  in  fine  tantun 
nicet. 

58.  A  quibus  inter  conjugatos  consa 
requirdtur. 

59.  De  rolictis  consanguineorum. 

60.  De  muliere  quoD  ad  secundas  tra 
tias. 

61.  Quod  presbyteri  nuptiis  bigami  n 
sunt. 


(12)  Veluti  si  latro  lalrocinii  socio  fidem  non  ser-      libidinem  exerceat,  quam  unico  conjugio 
vet  in  partienda  prnda ;  vel  mulier  vagam  potius      illegitimo,  contenta  sit.  Sic  in  textu  B.  / 


525 


COLLECTIO  CANONICA.  -    LIB.  XI 


526 


62.  Ut  vir  uxore  vivente,  aut  uxor  vivonte  viro,  A      66.  Quod  uno  modo  parcntola  viri  et  mulieris  in 


nallatenus  alteri  copuletur. 

63.  De  propinquorum  copulatione  cavenda. 

64.  Quod  infames  vocentur  qui  cx  consanguineis 
nascuntur. 

65.  Ut  vir  non  conjungatur  consanguineis  uxoris, 
sicut  nec  suis. 


conjunctione  considcranda  sunt. 

67.  Sacramentum  de  parenteln  quomodo  inqui- 
renda  sit. 

68.  Juramontum  tcstium. 

69.  Sacramentum  de  separandis  incestuosis. 


GAPITULA  LIBRI  UNDEGIMI 

Qui  est  de  pvenUentia. 


1.  De  poenilentia  quse  agitur  ante  baptismum. 

2.  Dc  pcenitentia,  quoB  ogitur  post  baptismum, 
de  gravioribus. 

3.  De  poenitentia  quoe  de  quolidianis  peccatis  agi- 
tar. 

4.  Quomodo  sit  agenda  poenitentia. 

5.  Quod  aliter  poenitere  debent  qui  minus,  et  ali- 
ter  qui  magis  peecant. 

6.  Quod  post  conversionem  necessaria  est  poeni- 
ientia. 

7.  Quod  nisi  corrigentibus  se  venia  non  conce- 
diiur. 

8.  Quod  non  prodest  bonum  quod  agimus,  nisi 
malum  relinquamus. 

9.  Quod  sacerdoles  debent  peccata  hominum  di- 
ligenter  inquirerc. 

10.  Quod  presbyleri  non  debent  pcenitentes  re- 
conciliare  nisi  ex  jussionc  episcopi. 

11.  De  eadem  re. 

12.  De  eadcm  re. 

13.  De  potestate  sacerdotum  donandi  rcmedium 
poenitcntiae. 

14.  Quod  non  debemus  mortuis  communicare, 
<|uibus  vivi  non  communicavimus. 

15.  Ut  plena  communio  detur  eis  qui  lingu^  of- 
Qcium  perdiderint,  et  habent  bonum  testimonium 
^uod  poenitentiam  ante  petiissent. 

16.  De  ungendis  infirmis.  , 

17.  Do  poenitente  infirmOy  si  convalucrit. 

18.  De  his  qui  poenilentiam  petunt,  et  ofncio  lin- 
^te  privantur. 

49.  De  his  qui  sine  communione  moriuntur. 

50.  De  eadem  re. 

2..  Ut  episcopus  decernat  tempora  poenitenti- 
bos. 

22.  Ut  manifesta  peccata  manifeste  purgentur. 

23.  Ut  omni  fldeli  in  exitu  posito,  communionis 
gratia  dctur. 

24.  Quod  confessio  poenitentis  manifcstari  non 
debet. 

^.  Ut  sacerdos,  si  confessionem  poenitentis 
^nifestaverit,  deponatur. 

%.  Ut  secreto  corripiantur,  quse  secreto  com- 
I     «nillanlur. 

Sl  Quod  omnibus  poenitentibus,  quinta  fcria 
>Qte  Pascha,  remittendum  est. 

!8.  Ut  presbyteris  et  diaconis  in  crimen  lapsis 
priTatos  detur  poDnitendi  locus. 


B  29.  Quod  episcopus  aut  pres])yter  vel  diaconus 
[inj  fornicationo  aut  pcrjurio  ant  furto  captus  dc- 
ponatur. 

30.  De  fornicatione  clericorum. 

31.  Dc  oadem  re. 

32.  Quod  pro  criminalibus  peccalis  in  mclius 
vita  mutanda  est. 

33.  Quod  criminalibus  peccatis  irretiti  ad  poani- 
tentiam  a  saccrdolibus  sunt  compcllendi. 

Incipit  de  omni  genere  homicidiorum  et  de  pwni- 

lentia  eorum. 

34.  De  cpiscopis  et  prcsbytcris  et  diaconis  si 
homicidium  fecerint. 

35.  Do  his  qui  ad  homicidium  consentiunt. 

36.  Do  poenitontiii  feminse  quse  irata  occidit  an- 
p  cillam  suani. 

37.  De  his  qui  ita  pe;  cutiunt  ut  sanguinem  fun- 
dant. 

38.  De  his  qui  infantcs  opprimunt,  vel  concoptus 
decipiunt,  vel  abortum  faeiunt. 

39.  Quod  presbyter  deponatur,  cujus  negUgentia 
moritur  infans  absque  baplismo. 

40.  De  mulicribus  foruicariis  vel  abortum  facien- 
tibus. 

41.  Dc  eadem  re. 

42.  De  tribus  generibus  homicidiorum. 

43.  Quod  dctractio  genus  est  homicidii. 

44.  Quod  uon  solum  manibus,  sed  et  consiliis 
homicidia  pcrpetrantur.  ^ 

45.  De  homicidio  sponte  commisso. 

46.  De  homicidio  non  sponte  commisso. 

47.  De  diversis  homicidiis  sive  voIuntariOy  sive 
D  [a]  nolente. 

48.  Dc  homicidio  quod  fit  in  congregatione  mo- 
nachorum. 

49.  De  eo  qui  casu  nolcns  homicidium  fecerit. 

50.  I)e  eo  qui  pubiice  poenitentem  occiderit. 

51.  Dc  poenitentia  cujusdam  matricidee. 

52.  Do  his  qiii  patrem  vel  matrem,  vel  fratrem 
aut  sororcm  interfecerint. 

53.  Quod  divin»  ultionis  minister  est^  qui  non 
ex  posilionc,  sed  prcetcr  voluntatem  homicidium 
feccrit. 

54.  De  eo  qui  pro  vindicta  fratris  fecerit  homi- 
cidium. 

55.  De  eo  qui,  jubente  domino  servum  egus  oc« 
ciderit. 


527 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  BPISCOPl 


588 


56.  De  eo  qui  proprium  servum  sine  judicio  ju-  A.     90.  De  eadem  re. 


diois  occiderit. 

o7.  De  his  qui  in  utero  matris  vel  jam  editos  in- 
fantfs  riecant. 

oS.  De  liis  qui  sibimet  proprium  membrum 
sponte  absciderint. 

59.  Quod  sacerdotes  non  debent  membrorum 
truncationes  facere,  nec  aliquid  morte  plectendum 
juclicaro. 

60.  De  eadcm  re. 

61.  De  eadem  re. 

62.  De  eo  qui  compulsus  a  domino  sciens  pcrju- 
rium  fecerit. 

63.  De  his  qui  perjurant  in  mann  episcopi  vel  in 
cruce. 

64.  De  his  qui  coacti  perjurant. 

65.  De  his  qui  perjurant,  et  alios  in  perjurium 
ducunt. 

66.  De  00  qui  se  sciente  perjurat. 

67.  De  eadem  re. 

68.  Quod  jejuni  debent  homines  jurare. 

69.  Quod  perjurium  emendandum  est  sicut  homi- 
cidium  sponte  commissum. 

70.  De  his  qui  per  capillum  vel  aliud  membrum 
Dei  Jurant. 

71.  Quod  non  est  observandum  illud  sacramen- 
tum  quod  vortit  in  pejus. 

72.  De  sacramento  quod  regibus  fit,  si  sponte 
violatur. 


B 


91.  De  eadem  re. 

92.  De  posnitentia  cujusdam  qui  uxorem  violavit 
alterius. 

93.  De  his  qui  violaverint  puellas  Deo  sacratas. 

94.  De  eadem  re. 

95.  De  eadcm  re. 

96.  De  femina  qu8B  adulterum  maritum  dereli- 
quit,  ot  altcrum  ducit. 

97.  Do  eo  qui  sponsam  alterius  rapuerit. 

98.  De  feminis  quse  habitum  religiosum  accepe- 
runt. 

99.  De  eadem  re. 

100.  De  ea  quae  dnobu3  fratribus  napserit. 

101.  De  his  qui  cum  pecoribus  et  masoulis  sa 
coinquinaverunt. 

102.  De  his  qui  fornicati  sunt  ut  Sodomistse. 

103.  De  poenitentia  ejus  qui  virginem  rapuerit. 

104.  De  his  qui  incestis  nuptiis  se  coinquinaverunt. 

105.  Quod  adolescentibus  conjugium  conceditur 
post  pcenitentiam  propter  setatis  inconlinentiam. 

Incipiunt  eapitula  de  iurtis^  et  de  fornicatione ^  et 
de  aliis  quibusdam  diversis. 

106.  Quod  Israelitse  furtum  non  fecerunt,  qui  ju- 
benti  Domino  obedierunt. 

107.  Quod  in  furto  non  tam  quod  ablatum  est, 
quam  mens  furantis  attendcnda  est. 

108.  Qualitcr  satisfaciendum  sit  de  furtis. 


„^   ,,  .  ,         ...  ,  109.  Quid  inter  furlum  sit  et  rapinam. 

73.  Utrum  observandum  s.t,  si  qu.s  pe.-  daBmon.a  ^^^  q^^^  ^^.  ^,;^^^  ^^^j^^^^  poenitentiam  ager 

'^^^  *  non  possunt  nisi  redditis  his  quee  rapuerunt,  s 


jurat 

74.  Quod  Deus  sacramcntum  sic  accipit  sicut  ille 
cui  juratur  intelligit. 

75.  Quod  sacramentum  a  malo  est  eorum  quibus 
juratur. 

76.  Do  his  qui  per  cupiditatem  se  perjurant. 

77.  Quod  duo  sunt  tanlum  gcnera  mendaciorum 
in  quibus  non  magna  culpa  est. 

Incipiunt  capitula  de  falsis  testimoniis. 

78.  De  eo  qui  consentit  ad  falsum  testimonium. 

79.  De  his  qui  falso  fratres  accusant. 

80.  De  his  qui  crimen  objiciunt  et  probare  non 
possunt. 

81.  Quod  falsum  testimonium  eapitale  crimen  est. 


quo  modo  poterunt. 

111.  Quod  tolerandi  sunt  mali,  sicut  Dominu-  

Judam  toleravit. 

112.  De  his  qui  ecclesias  deprcedantur. 

113.  De  furto  quod  At  ecclesise. 

114.  De  poenitentia  eorum  qui  usuras  exigunt. 

115.  Dc  clcricis  furtum  facieutibus. 

116.  De  violatoribus  sepulcrorum. 

117.  Quod    stulta   vota   virginitatis    frangen< 
sunt  (13). 

118.  Quod  judicandus  est  ut  sacrilegus  qui 
trem  vel  matrem  expulerit. 

119.  De  his  qui  ducatum  prsebent  barbaris. 


82.  Quod  falsi  testes  a  communione  submovendi  D     120.  De  eo  qui  hahens  uxorom  lapsus  fueril. 


sunt. 

83.  De  falso  testimonio  et  mendacio. 

Incipiunt  capiluia  de  aduUeriis  et  de  incestis  con- 
Junctionibus  et  de  fornicatione, 

84.  Ut  de  adulterio  publica  agatur  pcenitentia. 

85.  De  cadem  re. 

86.  De  poenitentia  adulteri. 

87.  De  incestis  conjunctionibus. 

88.  Ut  incestuosi  inter  catechumenos  habeantur, 
et  cum  Christianir^  non  communicent. 

89.  Ut  conjunclioncs  consanguineorum  prohi- 
beantur. 


121.  De  his  qui  cum  semetipsis  fornicantur. 

122.  De  his  qui  cum  matre  vel  sorore  for 
cantur.  . 

123.  Quandiu  mulier  se  debeat  abstinere  a  vi/v 
cum  concipit. 

124.  De  diversis  fornicationibus. 

125.  De  ea  qui  fornicari  vult  et  non  poteist. 

126.  De  his  qui  maleiicio  suo  aliquos  perdjVe- 
runt. 

127.  Da  immissoribus  tempestatum. 

128.  De  auguribus  et  sortilegis. 

129.  Quod  episcopusy  presbyter,  diaconus,  vel 


(IS)  Agitur  in  textu  de  conjugatis  qui  sine  altj^rutrius  eonsensu  vlrginitat^ia  VQVorifijk. 


52d 


COLLtiCTIO  CA!*(l>NtCA.  LIB.  XII. 


530 


quilibet  clericus  magos,  haruspices,  harioloSy  au- 
gures  vel  sortilegos  consulentes  deponantur. 

130.  Quod  dsemonium  habentibus  licet  herbas 
vel  petras  habere  sine  incantatione  (14). 

iSi.  De  cultoribus  idolorum,  et  haruspicibus,  et 
sortilegis. 

13S.  De  his  qai  arbores  colunt  et  ceetera. 

133.  De  his  qui  absque  necessitate  prsBvaricati 
suht. 

134.  De  his  qui  cominunicant  hsereticis. 

135.  De  catholicis  ad  heresitn  transeuntibuSy  si 
revertaiitur, 

136.  Quod  securus  non  exit  qui  in  ultimo  tandem 
poBnitentiam  petit 

\Tl,  Qus^  sit  litilis  poenitentia. 

138.  Quod  poenitenti  non  est  util^  negotiari. 

139.  Quod  negotium  quod  sine  peccato  est,  per 
post,  conVdrsioiiemrepeti  potest: 

140.  Ut  poenitens,  si  dignam  habet  causam,  eccte- 
siaslicum  petat  judicicim. 

141.  Quod  nullum  peccatum  remanet  impunitum 
141  Quod  inaniter  plangunt  qui  commissa  non 

deserunt. 

i4d.  Qnod  Deus  non  tAm  rhensaram  inspiclt  tem- 
porisquam  doloris. 

i  14.  Quod  canones  arbitrio  maxime  sacerdotum 
^^ommittunt  decernenda  tempbra  poenitentibus. 

145.  Quod  nunqtiam  carebttht  supplicio,  qui  ca- 
'^re  noluennt  peccato. 

146.  Ut  post  poenitentiam  nemo  revertatur  ad 
"J^alitiam. 

^aeipiunt  capitula  de  secundo  loco  pOBnitentiw  et 

quibusdam  aliis, 
Hh.  Quod  hi  qui  ad  pribr'a'vitia  reverlUntur,  se- 
▼eiissime  dampnantur. 

148.  De  poenitentia  eorum  qui  denuo  lapsi  sunt. 
149'.  De  eadeni  rie. 

150.  De  eadeam  re. 

151.  Quoddimissa  per  poenitehtiam  requiruntur, 
Ri  debitoribus  non  dimittitur. 


A     153.  Quod  iniqui  qui  somper  peccare  vellent,  sem- 
p^r  puniri  debent. 

153.  De  his  qui  ad  ssecularem  habitum  rovertun- 
tur,  postquam  se  Deo  voverint. 

154.  Quod  non  sint  peccala  noscientium  nisi  no- 
lentinm.  ^ 

155.  Quod  post  ipsum    etiam    docere   aliquid 
possunt. 

156.  Quod  omne  peccatum  aut  Deus  aut  homo 
ipse  punit  in  se. 

157.  De  eadem  re. 

158.  Quod  in  purgatorio  igne  ante  judiciumquse- 
dam  relaxantur  parvissima  peccata. 

159.  Quod  colentes  Deum  excipiuntur  ab  angelis 
suis  dnm  hinc  exeunt. 

B      160.  Ee  animabus   justorum    dum    de  soeculo 
exeunt. 
161.  De  illusionibus  nocturnis. 
162i  De  eadem  rc. 

163.  Quod  purgatorius  ignis   seevior  est  omni 
hujus  vitae  poena. 

164.  De  his  qui  per  ignem  salvandi  sunt. 

165.  De  eadem  re. 

166.  Quod  nemo  ab  errore  ad  veritatem  potest 
sine  poenitentia  transire. 

167.  De-  eo  quod  scriptum  est :  Qui  irascitur  fra- 
tri  suo  i^cus  erit  gehennse  ignis. 

168.  De  sacerdote  deposito  qui  oculum  ernit  levi- 
t8d,  et  ut  levita  non  promoveatur. 

169.  De  poenitentia  eorum  qni  contra  sanctissi- 
C  mum  patriarcham  Ignatium  juraverunl. 

170.  Contra  eos  qui  negant  communioncm  his 
reddi  qui  lapsi  sunt  praevaricatione. 

171.  De  poeinitentia  stragis  et  effusionis  humani 
fiT&nguinis. 

172.  Quod  psenitens  nisi  peracta  pdenitentia  non 
communicet. 

173.  Ut  qtilcunque' religiosum  habitum  splbntanee 
susceptum  dimittit,  ih  monasterio  esse  cogaiur. 

174.  De  eadem  re. 


CAPrrtriiA  libri  duodecimi 


Qui  est  de  excommmnicatione. 


1.  Qaod  excommunicati  sunt  omnes  qui  cohtra 
^nctam  Romanam  Ecclesiam  superbiendo  se  cri- 
^nt. 

3.  Quod  omnes  violatores  decretorum  Roniano- 
^mpontificum  sint  anathema. 

).  Ut  anathcma  sit  quicunque  praecepia  sedis 
^postolicae  contempserit. 

4.  Qaod  raptores  et  alienatores  rei  ecclesiasticse 
^xeommunicati  sint,  et  qui  illis  consentiunt. 

5.  Qaod  qtii  consentit  peccanti  atit  d^fbhdit,  ma- 
Wictus  erit. 

6.  Qaod  his  qoibus  ecclesia  ab  episcopis  interdi- 
citQr,  janua  coeleBtis  clauditur. 


D  1.  Quod  qui  ab  Ecclesia  excommunicalur,  in 
coelo  ligatur;  et  qui  ab  Ecclesia  reconciliatur,  in 
coelo  solvitur. 

8.  Quod  Silverius  papa  eos  qui  ipsum  insontcm 
damnaverant  et  in  exsilium  misei-ant,  anathema- 
tizavit. 

9.  De  nodo   excomunicationis   Silverii   in  Vi- 

gilium. 

10.  De  excomunicatione  Felicis  papee  in  Acacium 

praesumptorem. 

11.  Quod  non  debet  quis  ei  communicare  quem 
sedes  apostolica  repellit,  nisi  ab  iliatis  se  emenda- 
verit. 


(14)  Sic  ad  ▼erbum  apud  Gratianum  G.  26,  q.  7,  c.  18, 


r 


531 


S.  ANSELMI  LUCENSIS   EPISCOPI 


532 


12.  De  eadem  re.  A 

13.  Quod  nullus  religiosus  excommunicalis  jun- 
gatur. 

11.  Excommunicalis  nomo  communicet  in  ora- 
tione,  cibo,  potu,  osculo,  nec  avo  cis  dicat. 

15.  Quod  hi  soparali  a  nobis  debent  cssc,  cum 
quibus  nec  cibum  sumere  licet. 

16.  Quod  cum  excommunicato  orarc  non  licet, 
nec  vesci,  ncc  loqui  nisi  de  ejus  conversione. 

17.  Quod  is  qui  cum  excommunicato  oraverit,  com- 
munione  privetur. 

18  De  eadem  rc. 

19.  Quod  cum  excommunicatis  non  sit  cummuni- 
candum;  et  qui  feccrint,  excoiuaiuuicentur. 

20.  Ut  simili  excommunicationi  subjaceatqui  cx- 
communicato  communicat.  n 

21.  Quod  exccmmunicalus  ct  communicator  ejus 
cequo  refulari  et  puniri  debent. 

22.  Quod  par  culpa  est  commanicare  hedretieo, 
vel  ei  qui  conjectus  est  illi. 

23.  Ut  propter  propriam  injuriam  nullus  excom- 
municare  quemquam  praesumat. 

24.  Quod  pastores,  dum  pro   suis   voluntatibus 
injuste,  solvunt  vel  ligant,  ipsi  se  potestate  privant. 

25.  De  eadem  re. 

26.  Quod  si  excommnnicatus  sacrum  ministerium 
contigerit,  spem  restitutionis  ultra  non  habeat. 

27.  De  eadem  re. 

28.  Quod  schismaticorum  nomina  inter  divina 
mysteria  non  sunt  recitanda. 

29.  De  eadem  re.    Et  de  excommunicatis  sine  ^ 
communione  defunctis;  ot  de  his  qui  excommu- 
nicatis  scienter  communicant. 

30.  Quod  absolulionem,  quam  superstes  non 
queesivit,  moHuus  impetrarc  non  possit. 

31.  Quod  schismaticorum  nomina  inter  divina 
mysteria  non  suut  recitanda. 

32.  Ut  nomina  cxcommunicatorum  publicentur. 

33.  Si  quis  presbyter  contra  episcopum  suum 
inflatus  schisma  fecerit,  anathcma  sit. 

34.  Quod  ecclesiasticee  leges  prasponendse  sunt 
legibus  imperatorum. 

35.  Quod  manifesta  opera  accusatione  non  indi- 
gent. 

36.  Quod  Lotharius  rcx  a  pellice  abstineat,  s 
excommunicari  nolit. 

37.  De-excommunicatione  Innocentii  papae  in  im-  '^ 
peratorem  cum  imperatrice. 

38.  Si  quis  quod  sancti  Patres  et  universalis  sy- 
nodi  statuerunt,  transmutare  audet,  condemnatus 
est. 

39.  Ut  hi  qui  ab  heereticis  ad  Ecclesiam  revertun- 
tur,  non  sine  professione  legitima)  satisfactionis 
habeantur. 

15}IntexlunihilalindestquamPelagii  lPi\  fi^ag- 
mentum  cpistolae  advcrsus  schismaticos,  quod  ex 
ipso  Anselmo  suinpsit  Holstenius,  et  deiudeinCon- 
ciliorum  (|uoquc  collocliones  Iransiit  cum  c.etcris 
Pelagii  epistolis.  Jam  ut  decorporc  moroli  Christi, 
id  est  de  Ecclesia,  verba  ha3C  inleiligamtis,  doconl 


40.  De  damnatione  Novati. 

41.  Quod  ha3retici  in  Ecclesia  uihil  habeant  po- 
testatis  vcl  juris. 

42.  Quod  non  est  consecratio  sed  execratio  quae 
extra  Ecclesiam  flt. 

43.  De  custodia  Aquileiensis  et  Mediolanensis 
opiscopi.  Et  quotiens  de  universali  synodo  dubita- 
tur,  ab  apostolica  sede  veritas  requiralur. 

41.  Quod  schismaticus  non  conficiatcorpusChri- 
sti  (15),  cui  Catholici  non  debent  sociari. 

45.  Quod  Ecclesia  non  persequitur,  sed  diligit, 
cum  punit  vel  prohibet  malum.  Et  quod  divisi  a 
Romana  sede  schismatici  sunt;  et  quod  comprimendi 
sunt  a  sajcularibus  injusti  episcopi  (16). 

46.  Quod  nuUum  sacriiicium  Deo  a  potestatibus 
gratius  est,  quam  ut  schismatici  episcopi  ad  obe- 
dicndum  cocrceantur. 

47.  Item  de  schismaticis  a  saeeularibus  coer- 
cendis. 

48.  Quod  non  est  vera  fides  quse  cum  RomanaEc- 
clesia  non  convenit. 

49.  Quod  hsBrcsis  perversum  dogma,  schisma 
vero  discessionem  habeat. 

50.  Quod  hseresis  Grsece  ab  electione  dicitur. 

51.  Qualiter  fiat  quisque  hsereticus. 

52.  Quod  haereticus  amittat  Spiritum  sanctum. 

53.  Quid  sit  haereticus. 

51.  Ut  ha;retici  cohibeantur  a  ssecularibus. 

55.  De  malis  cogendis  ad  bonum. 

56.  Quod  schismalicinecdivinojure  nec  humano 
rcs  ecclesiarum  debent  possidere. 

57.  Quod  qui  extra  Ecclesiam  sunt,  nullo  jure 
possunt  bona  ccclesiae  possidere. 

58.  Quod  separatus  ab  Ecclesia  quantumcunque 
laudabiiiter  vivat,  non  tamen  habebit  vitam  {eter- 
nam. 

59.  De  schismaticis  ad  correctionem  cogendis. 

60.  Quinam  non  sint  inter  hsereticos  habendi. 

61.  Quando  mali  tolerandi  sint,  et  quando  sepa- 
randi  a  nobis. 

62.  Quomodo  recedere  debeamus  a  malis. 

63.  Quod  excommunicatio  injusta  ei  potius  oberit 
qui  faciat,  quam  qui  patiatur. 

64.  Quod  innocens  pro  peccato  alterius  recte  ex- 
communicari  non  potcst. 

65.  Quod  Acacius  juste  et  canonice  sit  damna- 
tus. 

66.  De  ediclo  imperatorum  in  damnationcm  hre- 
reticorum. 

67.  Ut  homnes  haereses  et  earum  ministri  con- 
quiescant. 

68.  Ut  adimantur  hicreticis  omnia  suarum  cele- 
brationum  loca. 

nos  qu8B  ibidem  sequuntur,  unam^  nt  svcpe  dicium 
esl  quay  C/iristi  corpus  esty  constat  esse  Ecclesiam. 
(IH)  Ag^itur  do  schismaticis  episcopis  per  ortho- 
doxos  prmcipes coercendis.  Exstat  apud  Gral.  c.  23., 
q.  5,  c.  42. 


533 


COLLECTIO  CANONICA.  —  LIB.  XIII. 


634 


69.  Ut  hasretici  nihil  habeant  cam  cseteris  com-  ^     70.  Ut  nullus  hsereticis    ministeriorum  pateat 
munc.  locus. 

CAPITULA  LIBRI  DECIMI  TERTII 

Qui  est  de  vindicia  et  persecutione  jaeta. 


1.  Quod  Moyses  nihil  crudele  fecit  quando  pr»- 
cepto  Domini  quosdam  trucidavit. 

2.  De  vindicta  non  odio  sed  amore  facienda. 
S.  Quodbella  cum  benevolentia  sunt  agenda. 
4.  Quod  militantes   etiam  possint  esse  justi;    et 

qnod  hostem  deprimere  nocessitas  non  voluntas 
debet. 

5.  Qttod  pugnaturo  orandum  est. 

6.  De  persequendo  bostes. 

I.  De  eadem  re. 

8.  De  pnedando  hostes  Eccleaise  (17). 

9.  De  habenda   obedientia   rei   publicaB    utilita- 
tibus. 

10.  Ut  temperetur  vindicta. 

II.  De  sacerdotali  intercessione  pro  reis. 

11  Ut  mali  non  occidantur,  sed  corrigantur. 

13.  Quod  inobedientes  seueriua  sidt  corrigendi. 

14.  Quod  Ecclesia  persecutionem   possit  facere 

(18;. 

15.  De  eadem  re. 

16.  De  eadem  re. 

'7.  Ut  non  nobis  imputentur  si  quid  mali  acciderit. 
18.  Quod  qui  potest  perturbare  pervei*sos  et  non 
^^ity  eorum  impietati  consentit. 


19.  Quando  mali  sint  tolerandi,  vel  quando  dese- 
rendi. 

!20.  Quodhomini  misericordia,peccatis  persecutio 
debeatur. 

21.  Quod  nou  imputetur  fallaXy  qui  quod  promi- 
sity  superna  dispositione  preeventus  adimplere  prae- 
termisit. 

S2.  Quod  saeculi  potestates  a  pravis  actibus  ma- 
los  revocare  studeant. 

:23.  De  eo  quod  scriptum  est :  Si  vos  porsecuti 
fuerint  in  una  civitate^  fugite  in  aliam, 

24.  Quod  EcclesioD  inimicisomni  vivaoitatemontis 
et  corporis  sit  obvianduni. 

25.  De  victoria  orationibus  proevcnienda,  et  belio 
non  appetcndo  desiderio  fundendi  sanguinis. 

26.  Quod  secundum  divinam  et  humanam  legem, 
sine  personarumaeceptione,  rectorum  sententia  pro- 
feratur. 

g     27.  Quod  magis  obediendum  est  spiritus   quam 
corporis  domino. 

28.  Quod  bene  vellc  non  sufficit,  nec  iterum  bene 
facere,  nisi  ex  bono  fonte  preces  sint,  et  de  liber- 
tate  probabili  (19). 


AUCTORES  ET  LIBRI 


Qui  in  Anselmi  Decreto  ejusque  interdum  additamentis  laudantur,  hi  fere  sunt  : 

C     Cyprianus. 
Gyrillus  Alex. 
Damasus  PP. 

Decretates  ante  Siricium  cnm  diversorum  ponti- 
ficum  nominibus. 


^drianus  I  PP . 
^gapetas  PP. 
-^mbrosiuB. 

^nastasii  Bibliotheearii  Historia  eccl. 
^Anastasius  I  PP. 
^thanasius. 
'Augustinus. 
fiasilius  Magnus. 
^enedictuB  (beatus). 
^iblia  sacra. 

%onifacius  PP.  AUbi  tertius. 
Barchardus. 

Callistus  II  PP.  cum  synodo  Lateranensi. 
Canones  apostolorum. 
Canones  neitrum  Orientalium. 
Canonum  judicium. 

Capitula  Caroli,  Ludovici  et  Lotharii  impp. 
Carolus  Magnus. 
Qemens  PP. 
Codex  iustiniani. 
GoBlestnus  PP. 
Commeanus  archimandrita. 
Gonstitntiones  Ludovici  Pii,  Othonis  I,  Henrici  I. 

(17)  Anselmi  hae  de  re  textus,  qui  est  ex  epistola 
^Gregoriil  PP.,  exstatapudGratianumc.  ^,  q.8, 
f.  17. 

(l^  Nihil  aliud  est  in  textu  nisi  S.  Augustini 
'oonulli  loei,  et  quidsm  apud  Gratiauura  quoque 


Ennodius. 

Eugenius  II  PP. 

Eusebii  CsBsar.  Historia  eccl. 

Gelasius  I  PP. 

Gregorius  I  PP. 

Gregorius  junior  PP. 

Gregorius  VII  PP.  in  epistolis,  et  cum  concilio 
Lx  episcoporum. 

Hermes  in  libro  Pastoris. 

Hieronymus. 

Hilarus  PP. 

Honorius  junior  PP. 
D     Hormisdas  PP. 

Imperatores  Arcadius,  Constantinus,Constantiu8, 
Gratianus,  Honorius,  Justitianus,  Justinus,  Leo  I, 
Marcianus,  Otho,  Theodosius,  Valens,  Valentinia- 
nus,  cum  constitutionibus. 

Innocentius  I  PP. 

recitati. 

(19}  Postremomonemus  capitulorum  hujus  operis 
numcrum  in  codicibns  variare,  sive  ob  qutedam  ad- 
ditameuta,  qu»  alibi  desideraulur,  sive  ob  alias 
quaslibet  causas. 


535 


ADOPP.  S.  ANSELMI  LUCENSIS  APPENDlCES 


53& 


Isidorus  Hispalensis. 

Joannes  Chrysostomus. 

Joannes  varii  PP.  usque  atl  XII. 

Leo  PP.  I,  IV,  IX. 

Libcrius  PP. 

Liber  conjugii. 

Liber  Ponliiioalis. 

Libri  Icgum  civilium. 

Marlinus  IPP. 

Nicolaus  I  PP. 

NovellsB  leges  impp. 

Ordo  Romanus. 

Origenes. 

Pandectse. 

Paschalis  PP.  I  et  II. 

Pela^ius  I  PP. 

Pcenitentiale  Theodori. 

Silverius  PP. 

Silvester  IPP. 

Simplicius  PP. 


A*     Siricius  PP. 

Slephanus  IV,  PP. 

Syminachus  PP. 

Synodi  Africanse  variad,  Agathensis,  Ancyrana. 
Antiochena,    Araucasina,  Arelatensis;  Aurelianek^ 
sis,  apud  Alphcum  sub  Conradorege,  Bi-acarensi^ 
Carthaginenscs  variae,  Chalcedonensis,  CoQSlant^, 
nopolitana)  vari8e,Educensissub  CregorioVII  Eu^^ 
nii  PP.  II,  Galonensis,  Gangrensis,  Hibernens^^ 
Hilari  PP.  Leonis  IV  PP..  Milevitana,  Neocsesari^^' 
sis,  Nicaena  prima.  Nicabna  secunda,  RomansB  Va. 
ria),  Sardicensis,  Stephani  11  PP.   Symmachi  F^p' 
Toletanse  variae,  Triburiensis,  Zachariae  PP.         ' 

Theodorici  regis  constitutum. 

Vigilius  PP. 

Vita  Gregorii  I  PP. 

Urbanus  II  PP. 

Zacharias  PP. 

Zozimus  PP, 


B 


AD  OPERA  S.  AIELHI LDCENSI8  APPEilCES 


APPENDIX  PRFMA 

DE  SANCTI  ANSELMI   LUCENSIS  CANONUM  COLLECTIONE 

DISSERTATIO 

Augustinus  Theinerus,  Diaquisitiones  critiosB^  pag.56d.) 


Omnium  quotquot  Gratiauum  prsecessserunt  ca-  C 
nonum  collectorumtumsanctissimustum  doctissi- 
mus  fuit  S.  Anselmus  Lucensis.  Ab  Anselmo  epis- 
copo  quondam  Lucensi;  qui  sub  nomine  Alexandri 
Ilan.  1051  adsummum  Eccclcsisoprincipatumevec- 
tus  est  anno  1075  episcopus  Lucensis  desiguatus 
et  a  S.  Gregorio  VII  Alexandri  successore  rite 
consecratus  fuit  (20). 

Ob  eximiam  quam  prceditus  fuit  sanctitntem,  a 
Mathilde  celeberrima  Etruriaa  momitissa  electus,  ut 
ipsi  aconfessionibus  esset,  S.  Gregoriumseptimum 
tum  opere  tum  scriptis,  uti  narrat  Paulus  Bernrie- 

(20)  Juvat  Domnizonem  prcsbyterum  0.  S.  Bene- 
dicti  Ganossensem  et  S.  Anselmi  caeyum  dc  sancto  £) 
nostro  loquentem  audirc  ( Vita  comHisssD  Mathildis, 
auctore    Domnizone,  lib.  ii,  cap  3,  apud  Muratori 
SS.  rer.  i7a7.t.V,  nag.  309  [Pa/roA tom.  CXLVIII]): 
Haic  similiSj  croJoj  fiiit  hoc  in  tempore  ncmo, 
Officium  duplex  monachorum  poniifwumaue 
Noc  die  complens^  corpus  macerabat  ut  hostem; 
Catholicus  aolobSy  pius  et  sobrius  fuitaeque 
De  cujus  vere  tristantnr  morte  fldoles; 
Schismatici  rjaudcnt  :  crat  his  contrurius  autem. 
Quem,  sibi  commissum  per  Grcgorium^  comHissBy 
Ut  decuit  ditfnc  scpclivit  mafsta  bcnignc, 
Artus  Anscimi  condivit  Mnntuii  lerris  : 
Do  quo  quod  gliscit,  monstrnti  Chrisfe,MnthiIdi : 
Nam  virtute  tua  forit  inirncula  phtra. 
Servulus  istetuus  desanctis  exsti/itunus 


densis  (21),  ordinis  S.  Benedicti  monachus  inBa- 
varia,  et  S.  Anselmi  coeevns ,  strenuedefendit,  atque 
ipsins  causa  serumnas  et  persecutiones  animopro^ 
sus  intrepido  sustinuit.  S.  Anselmus  Ek^clesie  f^ 
ordinisS.  Benodicti,  cujus  alumnusfuityimmortale 
ornamentum,  Mantua)  xv  Kalend.  April.  an.  1066 
exul  diem  supremum  obiit. 

Varia  S.  Anselmus  in  Eeclsi»  illiasque  sumou 
hierarchse  Gregorii  VII  defensionem  opera  conscri* 
psit,  quorum  aliqua  typis  edita  sunt,  alia,  ut  ipsa 
S.  episcopipoenitentiariusac  biographusjamadiio- 
tat(22),  memoria  retinentur,  et,  ut  suspicari  licetf  itt 

Catholicfe  parii  signum  quasi  debilitatis, 
Indc  triumphando  gaudot  comitissa  pecando. 

(21)  a  Hic  introducendus  videtur  preecipuus  vir- 
tutum  ejus  sectator  et  haeres,  beatus  videli^ct  Ansel- 
inus  EcclesiseLucensisantistes  :  qut  anteomniaid 
studii  semper  habuitut  imitaretureuminomniboSi 
adeo  ut  discr^^pare  ab  illo  prorsus  nollet  in  aliqoo* 
Deinde  quidquid  in  eo  fuit,  illius  sempcr  meritBat* 
tribuit,Gregorius  namque  veluti  fous  erat,  Adselr 
mus  quasi  rivus  fluebat,  et  arida  irrigabat.  1U* 
quasi  caput  totum  corpus  gubernabat;  isle  ceu  lOi* 
nus  studiosa,  quod  injunctum  superabat.  lUe  sioit 
sol  illuminavit  omnia;  iste  vehitsplendordeclannrft 
sin^^uln.  »  {Append.  ad  Mariannm  Scotum^  ad  i« 
1085.) 

(2^)  "  Muita  sihi  saoris  ex   Scrlpturis   dlVinittt 
exposila  cognovimus,  quorumaliqua  ab  ipso  halM- 


APPEND.  I.  -  DISSERT  DE  S    ANSELMI  COLLECT.  CAN. 


538 


B 


cislatent.  Principem  vcro inter ipsius opera  4 
ae  dubio  celeberrima  canonum  Collectio 
quam,  adhortanle  atquc  suadente  Grego- 
idornasse  vero  simillimum  est.  Id  cnim 
igraphedemonstrare  videtur,  quam  inclytie 
iorum  bibliothecsB  codoxante  medium  sse- 
^cimum  tertium  exaratus  exhibet^  quseque 
»et :  Incipit  authentica  el  compendiosa  Col- 
mlarum  et  senleutiaruin  SS.  Patrum  et  au- 
waa  conciliorum/acta  tempore  Gregoriisan- 
papse  a  B.Anselmo  Lucensi  ejus  diligenti 
}  et  discipuloj  ctyusjussione  et  prsecepto 
nler  consummavit  hoc  opus.Eamdeminscvi- 
habent  codex  Vaticanus  num.  5381  char- 
ec non  duo  Parisienses,  Bibliothecae  RegiaB 
bliothecae  vero  celeberrimi  Maurinorum 
ii  S.  Germani  a  Pratis  alter,  qui  tamen 
)nnisi  prselaudati  codicis  apographa  sunt. 

lam  veVo  hoec  inscriptio  non  ab  ipso  S. 

operi  suo  apposita  videatur,  nihil  tamen 
duci  potest  quod  nostram  sententiam  ever- 
eadem  plane  manu  qua  ipse  codex  exara- 
snscripta  sit,  ac  proinde  lanquam  cujusdam 
mi  coaevi  testimonium  considerari  possit. 
luod  codex  isle  Barberinius  Lucae  exara- 
videatur.  In  ejus  enimexordio  tumcharta 
isionis,  tum  littera,  quam  dicere  solemus 
in  ecclesiae  Lucensis  usum  conscriptae 
^leberrimus  Dom.  Mansius,  archiscopus 
i  Lucensis,  et  doctissimus  sacrorum  con- 

editor  hanc  manumissionis  chartam  ex 
jdice  exscripsil  et  typis  pervulgavit  (23). 
im  idem  codex  versus  quosdam  in  S.  An- 
i8exhibet,qui  eumdcm  ac  inscriptio  aucto- 
3re  videntur,  quosque  hic  apponere  lubet. 

Triuitatis  nomino 
xnctsB  et  individuse 
cipit  hinc  feliciter 
tius  libri  series ; 
lem  scllicet  ex  Italia 


C 


Anselmus^  quique  pontifex 

Lncanve  fuit  Ecclcsiof^ 

Vir  prudens  ac  catholirns, 

In  Chrisli  fide  forviduSy 

Carpsit  ex  toto  canonum 

Et  Patrum  saiiCi  jriwi  corporc. 
Anselmiani  operis  codices  quod  attinct,  maximo 
iiiter  se  varii  sunt.  De  qua  re  consule  ea  quae  doc- 
tlssimi  fratres  Balleriniidisserunt(24).Godicesni- 
mirum  in  multis  locisinterpolatisunt,  iisquedocu- 
menta  plurima  inserta  conspiciuntur,  quae  Anselmo 
tum  priora,  tum  posteriora  sunt. 

Inter  ea  quae  posteriora  sunt,  synodi  Placentinae 
an.  H09habitoe  capitula,necnon  summorumponti- 
ficum  Urbani  II,  Galixti  II,  Paschalis  II,  imo  et  In- 
nocenlii  II  epistolaj  quaedam  decrelales  habentur. 
Unde  factum  esse  putamus  ut  nonnuUi  hanc  colle- 
ctionem  S.  Anselmo  Lucensi  tribuendam  esse  ne- 
gaverint ,  quorum  vana  argumenfa  a  fratribus 
Balleriniis  docte  et  scite  explosa  sunt,  ad  quos 
proinde  benignos  lectores  remittimus,  cum  nos  in 
hac  nostra  dissertatione,  quam  Do  S.  Anselmi  ca- 
nonum  GoIIectione  inscripsimus,  ea  tantummodo 
daturi  simus  qua9  virorum  illorum  sagacitatem  efTu- 
gerant,  vel  quae  Ansehniani  operis  naturam  atqno 
indolem  melius  declarare  possunt. 

Gceterum  documenta  illa,  quae,  uti  diximus,  An- 
selmianae  Gollectioni  adjecta  sunt,  in  singulorum 
librorum  fine  passim  addita  conspiciuntur.  Ita  ad 
libri  septimi  ralcem,in  codice  bibliothecaeBarberi- 
nianae,  Innocentii  II  decretales  habentur,  quasce- 
leberrimusSartiustypisedidit(25).No8hicdabimus 
aliam  ejusdem  Innocentii  II  epistolam  ad  libri  de- 
cimi  calcem  in  codice  Vaticano  num.  1364,  fol.255, 
ascriptam.  Idem  codex  in  fine  libri  sexti  alteram 
Urbani  II  epistalam  dilecto  filio  Lucio  praeposito  ec- 
clesim  S.  Juventii  apud  Ticinum  directam  habet, 
quam  Mansius  publici  juris  fecil  (26).  Gratianus 
eamdem  Urbani  P.epistolam  integramfereDecreto 
suo  G.  1,  q.  3,  c.  8,  inseruit. 
Plurima  vero  ex  islis  documentis,  sive  Anselmo 


ipta,  aliqua  retinemus  inmemoria;  multos 
propriis  manibus  conscripsit :  Apologeti- 
im  ex  diversis  sanctorum  Patrum  volumi- 
inpilavit,  guibus  domni  papae  sententiam 
rsa  ejus  facta  atque  praecepta  canonicis 
•et  rationibus  et  approbaret  orthodoxis  ^^ 
itibus.  In  lamenlationes  Jeremije  diluci- 
n  fecit  expositionom  :  Psalterium  quoque 
lenedictissimsB  Dei  ancillae  Mathildae  ex- 
loulentissime,  breviter  quidem,  sed  utiliter, 
d  illum  in  locum,  ubi  ait :  Benediximus 
Domine  Domini.  »  {Vita  S.  Anselmi,  §20, 
,  apod  Bolland.  Acta  SS.  ad  18  Martii,  t.  II, 
,  et  apud  Mabillon.  Acta  SS,  0.  S.  Bene- 
c.  VI,  p.  II,  pag.  480.  edit.  Venet.  Eadem 
Imi  Vita  una  cum  variis  ejusdem  sancti 
8  a  celeberrimo  Luca  Waddingio  edita  fuit 
657,  in-4.) 

mpliss.  Gollect.  conciIior.,t.  XVIIl,  p.  221. 
e  antiquis  canonum  collcctionihus,  etc, 
,  13,  pag.  640-643,  edit.  cit.  (PatroIo(/i.v 
'  Opp.  S.  Leonis  Magni  III,  init.) 


l 


(25)  De  claris  archtgymnasii  Bononiensis  profes- 
soribus  t.  I,  in  append.num.5,pag.  191-194.  Bono- 
nisB  1769.  in-fol. 

(25)  Ampliss.  Gollectio  concil.  t.  XX,  p.  660- 
663.  Inuocentii  epistolaest:  Ut  homines  non prohi- 
beantur  accipere  monachilem  habitum  in  GnCy  neqne 
sepehri  in  monasteriis  nisi  excommunicati. 

«  Innocentius  episcopus,  sorvus  servorum  Dei, 
venerabilibus  fratribus  B.  Mediolanensi  archiepi- 
scopo,  Ar.  Gumano  et  J.  Laudensi  episcopis,  salu- 
tem  et  apostolicam  benedictionem. 

»  Pcrlutum  estad  aures  nostras  quod,  contra  Ro- 
manoQ  Ecclesiae  privilegia,  quaedam  nova  et  inaudita 
in  vestris  parochiis  slatuere  contendatis,ut  videli- 
cet  nullus  deinceps  sa^cularium  in  monastcriorum 
cimiteriis  tumuletur;et  si  quis  iufirmitate  praeven- 
tus  se  monachum  fieri  posluIaverit,nuliatenus  sus- 
cipiatur.  Mandamua  itaque  vobis  et  universo  clero 
vestro  quatenus  ab  hujusmoJi  picL;i.;iinptioneomni- 
inodis  desistatis,  ct  eos  qui  in  vita  vel  in  inorte  in 
monasteriis  converti  vcl  sepeliri  decreveiint,  ut, 


539 


AD  OPP.  S.  ANSELMI  LUCENSIS  APPENDICES 


priora  sivc  posteriora,  quoe  in  Anselmianae  Gollc- 
stionis  codicibus  reperiuntur,  in  illis  ctiam  colle- 
clionibus  exstant  quae  cx  Ansehni  Colleclione  dc- 
cerptae  sunt  (27.  Quod  prw  cfeteris  ex  Collectione 
quam  Bonizo  Sutrinusepiscopns,et  S.  Anselmi  co- 
8Bvus,paulo  post  anno  1089  composuit  et  Deorelale 
seusyntagma  decretorum  ecclesiasticorum  inscrip- 
sit,  dein  exillis  quasGregorius  presbyter  ct  Deusdc- 
dit  (28)  adornarunt,ncc  non  ox  Anselmianis  excer- 
ptis,  Vindobonensi  nempe  et  Cassinensi,  ac  denique 
examplissimaillaetanobissaepiuslandata  canonum 
Gollectione  apparct,  qua3  olim  in  celeberrima  socie- 
tatis  Jesu  bibliothcca  Parisiis  exslabat,  nunc  vero 
Berolini  in  clarissimi  Savignii  bibliotheca  asser- 
vatur.  Hinc  facillime  (ieri  potuit  ut  ejusmodi  docu- 
menta  ex  istis  collcctionibus,  quse  omnes  cum  An- 
selmiano  opere  mnximam  similitudinem  habent , 
desumerentur,  atque  codicibus  in  quibus  Anselmi 
CoIIectio  describebatur,  adjungerentur. 

Sed  jam  de  codicibus  mss.  Anselmianis  nonnulla 
dicenda  esse  videntur.  Nos  in  elaborandis  nostris 
in  Anselmi  et  Gratiani  opera  disquisilionibus  tum 
Vaticanos  tum  Parisicnsg^  codiccs  inspeximus.Go- 
dices  Parisienses  parum  aut  nihil  ad  rem  facere 
possunt.  quippe  qui  omncs  recentiores,  et,  prout 
jam  superius  adnotavimus,  ex  codicibus  Romanis, 
Barberiniano  scilicet  et  Vaticano  num  4993,  paucis 
solummodo,  quae  alii  Anselmiani  codices  forsitan 
Vaticani  suppeditarunt,  adjectis,  exscripti  sunt. 
Godex  Vaticanus  modo  citatus,  chartaceus  atque 
nullius  pretii,  jussu  sacroe  congregationis  de  emen- 
datione  Decreti  Gratiani  conscriptus  est.  Librarius 
omnes  operis  Anselmiani  codices  Vaticanos  ad  suum 
codicem  exarandum  adhibuisse,  atque  capitula  quse 
unus  pr89  aliis  plura  exhibet,  in  suum  codicem  rece- 
pissevidetur.HujusmodicodicecorrectoresRomani 
prae  caeteri?  \\z\  n.mt,  unde  facfum  orcdimus  quod 
plurima  capita  quae  tanquam  ex  Anselmi  GoUcctionc 
a  Gratiano  mufuata  aflerunt,  in  genuinis  illius  ope- 
ris  codicibus  minime  inveniantur. 

Godex  Barberinianus,  qui  Vaticano  mox  laudato 
simillimus  est,  septem  priores  tantummodo  Gollec- 
tionis  libros  complectitur,  uc  parum  aut  fere  nihil 
rei  criticse  adjumenlo  esse  potcrit  ex  quod  nimis 
interpolatussit.  DoctissimusSartius,ordini8Gamal- 
dulensis  docus,  quem  dc  juris  civilis  et  canonici 
anfecessorumhistoriaoptimc  meritum  esse  constat, 
operiquod  Declarisarchigymnasii  Bononiensispro- 
fossoribus  publicijuris  fecit,  accuratam  ac  diligen- 
tem  ejusdem  codicis  illustrationem  inseruit  (29). 

Restat  ut  de  aliis  duobus  codicibus  Vaticanis, 
n.  1363  et  1364  signatis,  pauca  dicamus.  Posterior 
mancus  est,et  libro  undecimo  caret.  Uterquo  mem- 


^  ])ranaceus  ac  elegantissimus ,  medio,  uti  vid 
saeculo  duodecimo  conscriptus.  Codex  vero 
1361  longe  pr(Bstantior,etmiradiligentia  exfii 
Nos  ctsi  liisce  duobus  codicibus  prae  caeterii 
simus,nequaquam  tamcn  reliquosadire  neglexi 
in  iis  praesertim  quae  ad  restituendam  capilal 
sericm,  quam  in  omnibus  fere  Anselmiani  o 
codicibus  turbatam  esse  deprehendimus,  al 
inscrvire  posse  videbantur. 

Anselmus  opus  suum  in  tredecim  libros  di 
quorum  singuli,  prout  rerum  tractandarum  \ 
menlum  cxpostularet,  tum  majorem,  tum  min 
capitulorum  numerum  complectuntur.  Juvat 
rum  rubricas  una  cumcapitulorumnumeroe: 
leriniorum  opere  hic  apponere  : 

B  Lib.  I.  Depvimatu  et  excellentia  HomaasB  Ecci 
Alias,  De  potestule  etprimatu  apostolic 
Jis.G.  90,  al.  91,  vel94. 

II.  Do  libertate  appellationis.  Alias,  De 
matu  Uomans)  Ecclosiseet  libevtale  ap 
tionis,  G.  78,  al.  81.  vel  82. 

II I.  De  ovdine  accusiwciij  testificandi  e<, 
candi.  G.  IH,  al.  124,  vel  127,  vel  181. 

IV.  De  privilegiorum  anctoritale.  G.  55,  v 
aut  57. 

V.  De  ordinationibus  ccclesiarum^  et  de 
juro  ac  slatu  illarum.  Alias,  De  ordinB 
etjure  ac  statu  ecclesiarum.  G.  71,  a 
vel  93. 

VI.  De  electione^  et  ordinatione  ac  de 
p            potestate  sivo  statu  episcoporum.  G.  20 

203,  vcl  207. 

VII.  De  vita  et  ordinalione  clericorum.  I 
De  vitaet  ovdinatione  pvesbyterorum^c 
norum  et  reliquorum  ordinum.  C.  fO 
209,  aut  213. 

VIII.  De  lapsis.  G.  39. 

IX.  De  sacramentis.  G.  74,  al,  69. 

X.  De  conjugiis.  G.  63,  al.  68,  vel  70,  au 

XI.  De  psenitontia.  G.  174,  al.  179. 

XII.  De  excommunicatione,  G.  75. 

XIII.  De  vindicta  et  persecutione  Justa, 
al.  29,  vel  34. 

Ad  mcthodum  quod  spectat  quam  Anselmus : 
opero  compilando  adhibuit,  illum  ab  antecese 
vestigiis  minime  recessisse  ('eprehendimus. 
^  morum  pontificum  decrefales  litteras  modo 
gras,  niodo  in  partes  discorptas  compilationi 
ruit,  inquibus  recipiendis  potius  Burchardi 
matiensis  Decretum,  quam  aliam  illam  Ani 
dodicatam  Gollectionem  adhibuisse  dicendus 

Minime  necessarium  ducimus  ut  modum  f 
explicemus  quo  Anselmus  Burchardi  Decreto 


iuxta  consuetudinem  hactenus  habitam,  ois  libcram 
licentiam  permittatis  per  apostoliea  vobis  scripta 
mandando  praecipimus,  nisi  forte  excommunicati 
fuerint.  Dat.  Later.  viiii  Maii.  •> 
(27)  Ballerinii  loc.  cit.,  p.  iv,  cap.  45,  pag.  657- 


661. 

(28)  Ballerinii  loc  cit.,  p.  iv,  cap.  14,  pag. 
656. 

(29)  Loc.  cit.  Cf.  adnot.  25,  supra. 


APPEND.  I.  -  DISSERT.  DE  S.  ANSELMI  COLLECT.  CAN. 


542 


m  hoc  avirisdoctissimis  Antonio  Augustino 
hano  Baluzio  satis  superque  demonstratum 
niud  unum  prsetormittere  non  possumus,  quod 
irdiana  capitula  in  septem  prioribus  Anselmi 
raro  admodum  occurrant,  in  reliquis  vero 
m  libris  Burchardi  Decretum  ssepissimo  ad- 
D  fuerit.  Ad  prioresnempe  illoslibroscompi- 
Anselmus  CoIIectionem  Anselmo  dedicatam 
SO)y  eaque  eodem  modo  usus  est  quo  hoc  ab 
Bonum  collectoribus  factum  essejam  ssepius 
lyertimus. 

im  preeter  ea  decretalium  pontificiarum  docu- 
quse  Anselmus  tum  ox  Burchardi  Decreto, 
.  CoIIectione  Anselmo  dedicata  excerpsit^  alia 
m  Bummorum  prsesulum  decreta  in  Anselmi 
Bis  opere  inveniuntur^  quee  ex  ipsis  archivii 
11  scriniis  desumpta  esse  videntur.  Huc  re- 
8  censemus  excerpta  nonnulla  inscripta  ex 
pontiflcum  Romauorum,  quseres  merehisto- 
txbibent^atque  a  rebus  quse  Anastasius  Biblio- 
ius  in  operequod  vulgo  sub  eodem  Libri  pon- 
I  titulo  notum  est,  narrat,  in  multis  diffe- 
1).  Frequenter  etiam  loca  qiiaedam  ex  Libro 
I  Ronianorum  ponliCicum  (32).  nec  non  ex  Or- 
lomano  (33)  desumptaoccurrunt,  quorum  alia 
lam  documentorum  inscriptionem  pras  se  fe- 
alia  ejus  generis  monumenta  quamplurima 
9nt,  quae  ad  veterem  Ecclesi®  disciplinam 
indam  maximi  momenti  sunt.  Sic,  ut  unum 
i  exemplumproferamus,  habeturinlibrisexti 
W  celeberrima  Joannis  P.  VIII  constitutio  de 
irdinalium,  quam  Mansius  in  sua  conciliorum 
tione  typis  mandavit  (34). 

Pauca  tantumexempla  haec  probent.  Sequen- 
dtala  CoIIectionis  Anseimo  dedioatse  in  opus 
lelmi  transierunt. 

.  dic.  lib.  I,   cap.  1,10,  il,  17,  20,  21,  24,  27 
41,  42,  52,  64,  65,  67. 

Lucens,,  lib.  iii,  c.  1 ;  lib.  ii,  c.  4 ;  lib.  i,  c.  67, 
\.  II.  c.47;  lib.  i,  c.  14,17;  lib.ii,  c.  8,  49,  75; 
B.  85  ;  lib.  iv,  c.  29 ;  lib,  ii,  c.  62,  37.  25. 
.  dic.  lib  II,  cap,  81,  86,  192,  194.  195. 
.  Luccns.,  lib.  vi,  c.  164,  167;  lib.  vii,  c.  108, 
0. 

dic.  lib,  III.  cap.28,  32,36,  44,  46,52,  68,73. 

Lucens,  lib.iii,  c.  34,  30,  13,35,55,14,  44, 

dic.lib,  IV,  cap.  138,  141, 151,  152, 156,  157, 

Lucens.,  lib.  vii,  c.  60,-59,  58,57,  55,54,52, 

tula  hsecce  modo  indicata  Anselmiana  in  nulla 
monum  CoIIectione  qnam  in  illa  Anselmo 
ta  occurrunt. 

Vide  quae  de  Athaiiasii  Bibliothecarii  Libro 
Bcun  docti  ejus  editores  L.  A.  Muratorius, 
.ini  et  Vi^noliadnotent.  Haudspernenda  est 
iimi  Pertzii,  recentissimimonumentorumGer- 
editoris,  disquisitio  de  Anastasie  nostro  in 
ejas  Italico,  Hannoverse  a.  1823  edito. 
Liber  diurmis  Ramanorum  pontiCicum  typis 
a  excusiisfuit  a  docto  J.  Garneno  S.  J.  Pari 
80.  Mabillonius  inMuseo  Italico  t.  I,  pag.  33 
onumenta  qusedam  ineditainappendiceniLi- 
rni  adjecit,qusB  una  cumLibro  ipso  diurno 


A  Nullae,  uti  jam  admotavimus,  HH.  PP.  decretalos 
in  genuina  S.  Anselmi  collectione  doprehenduntur, 
quae  decrelaHbus  a  S.  Gregorio  VII  editis  recentio- 
res  sint ;  ejusdem  vero  pontificis  canones,  in  conci- 
liis  Homanis  cditi,  collectioni  inserti  sunt.  Cseterum 
decretales  lilterae  ab  Ansolmo  adductte  non  raro 
ampliores  accuratioresquc  inscr!n!  iones  apud  ipsum 
quam  apud  alioscanonumcolloctores  habent;  sub- 
scriptiones  quoque  saepissime  illis  additae  sunt(35); 
quin  imo  Ansclmus  eas  aliquando  in  iisetiam  decre- 
talibus  litteris  aflert,  in  quibusin  ipsisdecretalium 
regestis  desidernntur.  Sice.  gr.  libri  decimi  caput 
sextum  Gregorii  Magni  ad  Velocem  magistrum  mi- 
litum  (36)  datam  litteram  exhibet  una  cum  subscri- 
ptione  :  Dala  die  v  Kalend,  Octobris,  indictione  de- 

Q  cima^  quae  subscriptio,  adnotantibus  doctissimis 
Operum  S.  Gregorii  editoribus  Maurinis,  nonnisi 
in  uno  ooque  vetustissimo  codice  Colbertino  Pari- 
siensi,  nec  non  in  S.  Gregorii  epistolarum  collec- 
tione  quam  Paulus  diaconus  adornaverat,  invenitur. 
Gratianus  c.  23,  q.  8,c.  17,  epistolam  hanc  fere  in- 
tegram,  rejecta  solummodo  inscriptione,  ab  An- 
selmo  mutuatus  est.  Pseudo-Ivo  nonnisi  exiguum 
ejusdem  epistolcc  fragmentum  operi  suo  (p.  x,  c. 
70)  inseruit. 

Quod  sacros  concilioruih,  prjecipue  Graecorum, 
canoncs  spectat,  eos  Anselmus  fere  omnes  exDio- 
nysii  Exigui  collectionc  mutuatus  est.  Tamen  etiam 
alias  Graecorum  canonum  versiones,  tum  eamquam 
genuina  Ecclesiae  Hispanae  canonum  CoIIectio,  nu- 
per,  anno  nempe  1821,  regiae  Matritensium  acade- 
miaecuriset  impensis  edita,  exhibet,  lum  eam  quae 
huic    proxime  accedit  atque  a  Pseude-Isidoro  in 

a  Garnerio  cdito  recusit  i.  Chr.  God.  HofTmann. 
Nova  scriptorum  et  monumentorum  collectio,  Lip- 
siae  1735,  tom.  secundus  in  4.  P.  J.  de  Hiegger 
Vienn?e  Austriae  1792  in-8^ 

(33)  Quid  de  hoc  librosentiendum  consule  erudi- 
tos  editoresmonumentorumOrdinis  Homani,  Geor- 
gium  Cassandrum,  Melchiorem  Hittorpium,  Geor- 
gium  Ferrarium,  J  Mabillonium.  Edm.  Martenium 
et  Durandum. 

(34)  Tom.  XVII,  p.  247. 

(35)  Cf.  lib.  v,  cap.  6,  de  1,  De  cons,,  c.  7.  Dat, 
Ibid.  Aprilis  lib.  v,  cap.  7,  Dat.  XIII  Kal.  Aug. 
G.  16,  q.  7,  c.  26 ;  lib.  v,  cap.  19.  Dat,  Idus  Maia- 
rum  Asterio  et  Preesidio  V,  V.  coss.  C.  13,  q.  1, 
c,  1. 

Lib.  V,  cap.  47,  Joannis  P,  Vllldecretum  de  ec- 


XVli,  p.  244.  Lib.  v.  cap.  51,  S.  Leonis  P.  IX  de- 
crctuin  contra  exemptionem  monachorum  'ium  in- 
tegriori  inscriptione  quam  quae  in  actis  concilio- 
rum  legitur:  Leo  episcopus,  servus  servorum  Dei^ 
omnibus  fidelibusm  Cbristo  per  totam  Italiam.  — 
Data  liomijey  mouse  Apritisdie  xx,  indictione quinta, 

CI.  CoIIectiones  concilior.  Labbe  et  Cossart.  t. 
IX,  col.  484  ;  Harduini  t.  VI,  p.  i,  p.  961 ;  Coleti  Ve- 
net.  t.  XI,  p.  1353;  Mansi  t.  XIX,  p.  670.  —  Haec 
pauca  exempla  sufiiciant. 

(36)  Hegest.  S.  Grcgorii  lib.  ii,  ep.  3,  pag.  101 
cdit.  Venetae,  t.  VII. 


543 


AD  OPP.  S.  ANSELMI  LUCENSIS  APPENDICES: 


544 


suain  collectioncm  rccepta  est.  Saepius  ctiam  unius 
ejusdemquo  canonis  duplicem  versionem  affert, 
Isidorianam  seilicet  el  Dionysianain.  Paulo  fre- 
qucntior  alia  demum  Griecornmcanonum  versioin 
Anselmiano  opcre  occuirit,  quje  tum  a  modo  lela- 
tis,  tum  ab  illa  quam  in  velustis  Italicis  Golleclio- 
nibus  deprehendimus,  ideoque  priscam  versionera 
Italam  nuncupamus,  qnam  maxime  recedit. 

Verum,  ut  hujusce  versionis  indoles  melius  pa- 
teat,  nonnullorum  canonum  tum  textum  Graecum, 
tum  illam  eorum  vcrsionem  liic  apponendam  esse 
censuimus,  quam  priscam  Italam  vocamus,  quam- 
que  fratres  nallerinii  ex  vetustis  Ilaliaemcmbranis 
primi  sedulo  sludio  collegcrunt  (37),  et  celeber- 
rimus  dein  Mansius  amplissimse  suae  concilioruni 
Collectioni  inseruit  (38).  Animadvertendum  interim 
est  Gratianum,  qui  Anselmi  opus  fcre  tolum  in 
suum  Decretum  recepit,  hanc  iili  propriam  versio- 
nem  penitus  neglexisse,  qua  de  causa  rei  criticse 
studiosos  haec  nostra  specimina  grato  animo  sus- 
cepturos  esse  confidimus. 

LiB.  XI,  Cap.  36,  cx  concilio  Ancyrano^  cap.  20. 

«  Muheres  quixi  fornicantur  et  partus  suos  ne- 
cant,  et  illoe  qua3  ex  uterosuo  conceptos  excutiunt, 
antiqua  definilio  usque  ad  exitum  vita?  eas  ab  Ec- 
clesia  removet.  Nunc  vero  humanius  definitum  cst: 
decem  annos  poeniteant.  » 

Collectio  codicisSaviniani,  lib.  x,  cap.82,  priora 
hujus  canonis  verba  paulo  aliter  habet :  Antiqui 
Patres  constituerunt  usqne  ad  oxitum  vitse. 

Prlsca  verslo  Itula. 

«  Quae  erunt  fornicatoe,  et  interficiunt  natos,  et 
festinant  abortivum  facere,  primum  constitutum 
usque  ad  exitum  vetuit,  et  hoc  definito  humaniore 
aliquid  consequantur,  constituimus  eas  decennio 
temporo,  secundum  gradus  qui  sunt  constituti.  »» 

Apud  BaLerinlos  loc.  cit.,  pag.  iS8,  elMansiurrt; 
tom.  VI,  pag.  119. 

Textus  Greeaus  Imjus  canonis  audit  ; 

TUpl  Twv  yuvccixfljv  rwv  fXTrojoeuouo-wv  wl  dcvatpouffuv 
ra  Tfww/ovoc ,  xai  97rou$a(ormav  (fQopioi  Troutv ,  o  fih 
nponpoQ  Ipoq  itixP^i  i|o8ov  exu>u(rcv,  xai  toutw  ffw- 
rtOevrai.  ♦tXavOjOWTr^jOov  )i  rt  cupovre;,  dipitrKULiv 
Scxacr^  ;^vov  xara  rox^i  ^©cAOVff  rovc   w|Wfffxivou^. 

Apud  Mansium  t.  II,  pag.  520. 
LiB.  VI,  Gap.  141,  ex  conc.  ChaJced,  cap.  26.  —  Ut 

omnisEccIesia  habens  eplscopum,  haheat  secono^ 

mum. 

«  Quoniam,  utin  quibusdam  occlesiis  reperimus, 
sine  oDconomis  res  ecclesiasticas  tractant  episcopi, 
placuit  omnino  ut  omnisecclcsia  habens  episcopum 

(37)  Inler  Opera  S.  Leonis,  p.  i,  t.  III,  paff.  473- 
622.  Venetiis  1757,  fol. 

(38J  T.  VI,  pag.  1109-1230. 

(38*)  D.  50,  c.  41,  G.  26,  q.  5.  c.  3,  et  G.  32,  q.  5, 
c.  9.  Reliqua,  quae  ex  hisce  Martini  Braccarensis 
capitulis  in  Gratianum  abierunt,  sunt :  1).  18,  c.  15. 
D.  23,  0.  32,  D.  24,  c.  7,  D.  27,  c.  1.  D.  28,  c.  12. 
D.  30,  c.  17.  D.  8i,  c.  12,  17  et  18.  D.  4i,  c.  12. 
D.  50,  c.  8  et  22.  D.  54,  c.  7.  D.  55,  c.  9.  D.  63, 
p.  6.  D.  64,  c.  7.  D.  65,  c.  2.  D.  92,  c.  3,  4  et  9. 


A.  etiam  oeconomum  habere  de  proprio  cleroldebeat, 
qui  resecclcsiasticas  dispenset  cum  conseDSU  opis- 
copi  sui ;  ne,  cum  dispensatio  sine  testimonio  fue- 
rit,  res  ecclesiasticac  dispensse  sint  ad  contume- 
liam  ponlifici  irrogandam.  Si  vero  hoc  nonfecerint, 
rcos  eos  sanctis  subjacere  canonibus judicamus.  » 

Versio  prisca. 

»  Quoniam  in  quibusdam  Elcclesiis,  sicut  reperi- 
mus,  sine  ceconomis  res  ecclesiastica  tractatur, 
placuit  omnem  Ecclesiam  episcopum  habentem 
oeconomum  habere  de  suo  clero  dispensantem  ec- 
clcsiasticas  res  cum  voluntate  sui  episcopi,  ut  ne 
sinc  testimonio  sit  dispeusatio  ecclesise,  et  ex  hoc 
dispergantur  ejusdem  ecclesioe  res,  et  detractio 
infligatur  sacerdotum  (sacerdotio).  Si  vero  hoc  non 
B  feceril,  subjacere  eu:ii  sacrls  canonibus.  » 

Apud  Ballerinios,  pag.  622  ;  Mansium,  pag.  1230. 

Textus  Grsecus  hujus  canonis. 
'Emt^Yi  ^i  ev  Tto^tv  cxxXvTO-taic,  fa^  mptnx^i^^fip^*  ^f 
oixovoa»y  ot  nrlffxoTrot  Ta  cxx^if^taoTtxdt  ;i^ct/9c(ov9i 
Yrjoayfiara'  eSo^c  navav  cxxXr/Crtav  bclQvmov  ixwenn 
xat  otxovopov  c;(Ctv  cx  roO  tStou  lOciipw,  ocxovojAOima 
exx^^o-taorixa  xara  yvcjpjv  roO  tStou  cn*  oxottov  «li 
liT,  aitapTupov  ctvai  rrpt  otxovojAtav  rh^  hSh^wBLif  xal 
cx  TouTou  Tcc.T^ccxxXwtac  ffxo/97rt(co6at  irpayiittxay  xat 
Xot^opiav  Tvi  itpb>9vv*i  npwsrpitta^i  cl  ^  fi>}  roOro 
9roty;ff>2,  vTroxcto^at  airrov  ^rotc  Ociocc  xeev^t. 

Mansi  tom.  VII,  pag.  368. 

Gratianus  canonem  hutic  concilii  Ghaldedonerisiii' 
C  bis  recopit  :  ex  versione  Pseudo-Isidori,  D.  89; 
cap.  4,  et  ex  versione  Dionysii  Exigni,  C.  16,  q.  7, 
c.  21. 

Gapitulum  156  libri  septimi  Collectionid  S.  An- 
selmi  exhibet  fragmentum  perexiguum  canonis  34 
concilii  Antiocheni  ex  vei^sione  nostra  prisca  Itala. 

Praeter  eos  conciliorumGraecorum  canones,  quos 
exmodo  dictis  versionibus  mutuatus  est  Anselmua, 
plurima  eorumdem  capita  ex  capitulis  S.  Martini 
Bracc^rensiset  Adriani  P.desumpsit.  Priorapassim 
cum  inscriptione :  Ex  concllio  Martini  papm  Brae- 
carensis,8eu  ExDecreto  Martini  P.occurrunf,  quo- 
rum  plurima  Gratianus  sub  eadem  Martini  P.  Brac- 
carensis,  seu  concilii  Martini  P.  inscriptione  in  suo 
Decreto  afiert  (88*).  Inde  factumessecredimus  qnod 
QnonnuIIiejusmodi  capitula  S.  Martino  P.  I  ascribero 
voluerint ,  eumdemque  sanctissimum  pontiflcem 
tanquam  veteris  ecclesiasticae  disciplinae  comipto- 
rem  insimulare  auderent,  proptereaquodperimiseril 
ut  bigami  in  minoribus  ordinum  gradibus  perma- 
nere  possint.  Recentiorum  nonnullt  eo  usque  pro- 

D.  95,  c.  H.  0.  1,  q.  1,  c.  61.  C.  1,  q.  7,  c.  «.  C. 
6,  q.  4,  c.  2.  C.  8,  q.  1,  c.  4.  C.  9,  q.  4,  c.  1.  C.  iO, 
q.  2,  c.  7  et  8.  C.  11,  q.  8.  c.  7.  C.  12,  q.  1,  c.  20. 
C.  14,  q.  4,  c.  4,  C.  16,  q.  8,  c.  4.  C.  17,  q.  4,  c. 
38.  C.  !:?i,  q.  5,  c.  5.  C.  26,  q.  5,  c.  3.  C.  26,  q:  6, 
c.  6.  C.  26,  q.  7,  c.  13.  C.  27,  q.  1,  c.  8  et  26.  C.82, 
q,  7,  c.  9.  C.  83,  q.  4,  c.  9.  D.  1,  De  cons.  c.  29, 
1).  2,  De  cons.  e.  4  et  18.  D.  8,  De  cons.  c.  7.  D.  4, 
De  cons.  c.  59,  116  et  124. 


APPEND.  I.  -  DISSERT.  DE  S.  ANSELMI  COLLECT.  CAN. 


546 


progressi  sunt,  ut  haec  Pseudo-Martini  P. 
I  in  suse  opinionis  sufTragium  ndducerent, 
piscopos  nostrisquoquc  temporibus  in  irrc- 
iteadordines  minores  suscipiendos  dispon- 
886  contcnderent.  At  qunnlum  hoc  a  vero 
nen  0  est  qui  ignoret,  ct  summus  pontifex 
V  ejusmodi  cavillationos  sntis  superquc  ex- 

»). 

iice  alphabelico  quem  inpriccipuas^quibus 
08  usus  est,  canonum  GoUectiones  elabora- 
passim  falsam  Martini  Braccareosis  inscri- 
I  retinuimus,  quoties  ncmpe  illam  in  vcleri- 
lectionibus  invenimus. 
iim  S.  Martini  Braccarensis  capitula,  uti 
i8t,  omnibustum  spuriaetum  genuina)  CoUc- 
leidorianae  codicibus  inserta  sunt.  Jacobus 
sunacumi^seudo-IsidoriCoUectioneprimus 
avit,  ac  dein  in  omnes  fere  conciliorum  col- 
«  transierunt.  Mansius  cadem  ex  GarsioB 
ctP.LabbciS.J.recensionorecusit(39}quod 
fudtellus  (40)  et  Harduinus  (11)  fecerunt. 
or  cum  adnotet  se  capitula  ista  in  amplissima 
S.  J.  Parisiensis  canonumCoIlcctione  ms. 
se,  non  de  alia  quam  deillacanonum  Colle- 
Dcutus  esse  videtur,  quse  in  Saviniauo  codico 

ssepius   commemorato   continelur.  Codex 
te  olim  in   illa  collegii  soc.  J.   bibliotheca 

servabatur,  alque  ipsa  Collectio  integra  ex 
Imi  Lucensis  opere  desumpta  est.  Poslerio- 
3num  coliectores^quiexc/ee re/is  seu  excon- 
irtiai  papa)  S.  Martini  capitula  citant,  nullo 
odicis  Saviniani  CoIIectionem,  uti  fralrcs 
lii  opinautur  (42),  sed  ipsum  S.  Anselmi 
is  opus  prae  oculis  habuerunt. 
Iriani  P.  capitulu  quod  attinct,  ea  Anselmus 
ulatim  vel  plura  simul  sese  invicem  excipien- 
Oollectioni  inseruit.Qua)  singulatimhincil- 
iversis  iibrissparsa  deprehenduntur,passim 
'etoAdriuni  F,\Tiscvi^\A  sunl;  quodsi  vero 
seriem  recepit,  vulgarem  inscriptionem  iis 

«*agnanus  in  Commentario  ad   caput  secun- 
bigamis,  tom.  i,  pag.  450.  Venetiis  1709, 

[Jioncil.  tom.  IX,  pag.  845-860. 
«bliotheca  juris  canonici  veteris,  tom,  I,  in 
pag.7-32.  Parisiis  1661,  fol. 
iollccl.  concil.  tom.  III,  pag.  390. 
«oc.  cit.,  p.  IV,  cap.  2.    pag.   578-582.  Ora- 
ctissime  de  hisce  S.  Martini  Braccarensis  ca- 

i88eruitAntoniusAugustiiius,Deemendatio- 
iani  dialogor.  lib.  prior.  dialog.  x,  xi  et  xii, 
alland.  t.  II,  pag.  290-314.  ed.  cit.,  ot  post 
rol.  Sebast.  Berardus,  anlecessor  Taurinen- 
fpero  :  Gratiani  cauones  genuini  ab  apocry- 
;creti,  corrupti  ad  emendatiorum  codicum 
xacti,  difticiliores  commoda  interprelalione 
Li.  Veneliis,  1777,  t.  1,  cap.  33,  pag.  292-309. 
:.  2,  q.  3.  c.  3  et  4.  C.  2,  q.  6,  c.  40.  C.  2, 
.  50  ct  83.  G.  3,  q.  5,  c.  7.  C.  3.  q.  6,  c.  16 
:.  3,  q.  7,  c.  1.  C.  3.  q.  11,  c.  3.  C.  4,  q.  6, 
1.  5,  q.  1,  c.  1.  C.  5,  q.  3,  c.  1  et  2.  C.  5. 
.  l  et5.  G.  6,  q.  i,  c.  2  et  6.C.  11,  q.  1,  c.  48 
U  25,q.  4,  c.  8,  et  C.  25,  q.  1,  c.  11. 


A  praifixit.  Sic.  e  gr.  post  85  libri  tertii  caput  se- 
qucntia  Adriani  P.  copitula  exhibenlur  :  22,  50,  52, 
53,  54,  55,  72  et  80;  ct  quidem  cum  hac  inscri- 
ptlone  :  hwipiiintcnpitula  qiiw  ex  Grajciset  Lnlinis 
canonibus  et  synodis  Ilowunis  alquo  decrelispnvsu' 
lum  ac  principum  liomunorum  sparsim  col/ccla  sunlf 
etAngelramno  Mediomatrico)  urbis  episcopo  Uomie 
a  bealopapa  Adriano  tradila  sunt  xiii  Kal.  Octohris, 
indictiono  ix,  quandopro  suinegotii  causn  agebulur. 
Integra  capitulorum  Adriani  pont,  series,  hac  eadcm 
inscriptione  praemissa,inpluriniisvetuslis  Pseudo- 
IsidorianeeColIectionis  codicibusexslat,unde  Ansel- 
mussinedubio  sua  capitula  dcprompsit.  ^Gratianus 
ssepissimeeadem  capitula  aflert(43),  alque  Antonius 
Augustinus  ea  intregra  doctissimo  commcntario  in- 

o  strucla  publici  juris  fccit  (4»). 

Piceter  haec  monumen.a,  quce  ecclosiastica  sunt, 
S.  Anselmus  plura  fragmcntatum  cx  jure  Homano, 
(um  cx  rcgum  Krancorum  capitularibus  recepit, 
quaeadres  ecclesiasticas  speclant.  Do  juiis  Romani 
usu  vide  quae  a  Ucisachio  in  dissertatione,  quam  de 
l:ac  re  nostris  disquisitionibus  adjunxit  (45),  dicta 
sunt,  ubi  indicem  quoque  a  clariss.  Savinio  ador- 
natuminvenies,  in  quo  omnia  capitula  ab  Anselmo 
exjure  Homano  mutuata  notata  suni. 

Gratianus,utjamsaDpiusadmonuimus,S.  Anselmi 
ccllectione  in  adornando  Dccrelo  quam  maxime 
usus  est  ita  quidem  ut,  si  celebrcm  canonum  Col- 
Icctionem,quuinTripartilam  nuncupanius,ctIvonis 
Panormiam  excipias,  nullo  canonum  opere  tam  fre- 
qucnterusus  essediccndussit.Quod  cum  celeberri- 

^  mi  correclores  Romani  animadverterent,  singulis 
Graliani  capitulis  ex  Anselmiano  opere  desumptis, 
ejusdem  ct  libri  et  capitis  numerum  in  margine 
addiderunt. 

Cseterum  inexcerpendo  S.  Anselmi  opere  Gratia- 
nus  eamdcm  omnino  methodum  retinuit,  quam  ab 
eo  quoad  CoUectionem  Tripartitam  atque  Ivonis 
Panormiam  observatamf  uisse  demonstravimus(46). 
Ansolmi  capilula  aut  integra  aut  in  partes  dissecta 

(44)  Operum  t.lll,  pa^.  349-369.  Lucae,  1767,  fol. 
Mansiuscapitula  AdrianiP.  unacumAnt.  Augustini 
Commentario  recusit  Collect.  concil.  t.  XII,  pag.  903- 
936.  Vide  quao  C.  Seb.  Hcrardus  de  hisce  capitulis 
adnotat :  Gratiani  canones,  etc,  1. 1,  pag.  350-355, 
ed,  cit. 
D     )45)  In  sylloge  noslra  dissei  tatio  iv. 

f46)  Gralianus,  in  quntum  lieri  potuit,  ordinem 
0))eris  Anselmiani  secutus  est;  pauca  tantuminodo 
excmpla  hoc  comprobcnt. 

Ans.  lib.  i,  cap.  U,  16,  31,  37,  39,  57  ct  65.  —  C. 

24,  q.  1,  c.  18,  15,  16,  10,  13,  22,  25;  lib.  i,  c.  20. 

25,  54.  C.  9,  q.  3,  c.  13,  14,  15.  —  lib.  i,  c.  33,  44, 
4(),50.  — C.  25,  q.  1,  c.  I,2et4. 

Ans.  lib.  II,  cap.  6,  7,  8  10.  —  C.  2,  q.  6,  c.  8,  6, 
4,2. 

Ans.  lib.  III,  cap.  6,  13.  15,  17. —  C.  8,  q,  5,  c.l3, 
2,  4,  7.  lib.  111,  cap.  65,  66,  67.  —  C.  1,  q.  1,  c.  20, 
4  ct.  5. 

Ans.  lib.  IV,  cap.  1,  2,  5,  6, 7.  —  C.  25,  q,  2.  c.  1, 
2  7   8  9. 

'Ans.'  lib.  V.  cap.  1,  2  et  8.  —  C.  24,  q.  1,  c.   18, 
19,  20;  lib.  V,  c.  4,  5,   6,   12,  10, 18,  21,  22,  28.— 


547 


[AD  OPP.  S.  ANSELMI  LUCENSIS  APPENDICES. 


Stt 


recepit  (47),  nonnunquam  etiam  plura  duo  vel  Iria  A  selmi  qui  Parisiis  exslant  in  bibliolheca  regia,  in- 


se  invicemsequentiaretenliseorum  inscriptionibus 
in  uuum  conjunxit.  Sgepius  capitulis  pauca  vcrba 
addidit,  in  aliis  veroquaedam  reliquit.  Inscriptiones 
quae  apud  Ansel.  longiorcs  erant,  Gratianus  con- 
traxit,  quod  etiam  cum  summulis,  singulis  capitulis 
ex  more  prsefixis,  fecit.  Epistolarum  decretalium 
subscriptiones,  quas  Ansclmus  ssepissime  exhibet, 
fere  omnes  omisit. 

Quse  cum  ita  sint,  dubium  non  cst  AnsolmianaB 
Colleclionis  ope  multa  Gratiani  capitula,  quorum 
inscriptiones  aut  depeiHlilaj  aul  depravata.»  sunt, 
restitui,  textumque  ipsum,  qui  nonnunquam  magis 
integer  ac  correctior  iji  S.  Anselmi  Colleclione quam 
in  Gratiani  decreto  deprehenditur,  emcnduri  posse 


tegram  constitutionem  Justiniani  imp.  I.  22,  c.  De 
SS.  ccelosiis  exhibent,  cujus  Gratianus  et  codd. 
Ansclmiani  Vaticani  nonnisi  fragmentum  profenmt, 
ex  quo  patet  Gratianum  Romano  vcl  saltem  Italieo 
Anselmi  exemplari  usum  fuisse. 

Ceeterum  de  hisce  leguni  fragmentis  eorumqae 
usu  in  monumentis  ecclesiasticis  conf.  doetis.  i. 
Dan.  Hitlerum  in  edit.  sua  Cod.  Fheotlos.  t.  VI, p. 
I,  p.  19  et  G5.  Lipsiae,  1713,  in-lol. 

LiB.  IV,  Cap.  38.  Nemo,  C.  9,  q.  8,  c.  13. 

GratianuscapitulumistudexAnscImoquideminte- 
grum  recepit,sed  falso  inscripsit :  InnocentiusPM, 
selmus  et  auctorCoIlectionisCaesaraugustanae,Iib.i, 
c.l,etIib.v,c.l,inscriptionem  :  SiJvoster P,in coaei- 


Nimis  longum  atquc  a  nostro  instituto  plane  alienum  n  lio  CCLXX  VlJepiscoporum.  Capitulum  desumpton  \ 


essot,  si  singuIaGratianea^CoIlcctioniscapitulaad- 

notare  vellemus,  quae  opc  Collectionis  Anselmianse 

corrigi  possunt.  Attamenpauca  qusedam  hiccxem- 

pla  dabimus,  ut  patcat  quanti  momenti  sit  Ansclmi 

opus  pro  iis  qui  criticesope  Gralianei,  Uocrelitex- 

tum  emendatiorem  reddere  studcnt. 

Lib.  IV,  Cap.  3.    I^rivilrgium  omnino^  c.  11,  q.  3, 

c.(i3. 

Gratianus  ex  solo  Anselmo  capitulum  hoccemu- 

tuatusest,  idemveroinscripsit:/:»'^  rcgistroGrego^ 

riiM.  Ansclmusofferl  genuinamipsius  inscriptio- 

nem  :  Simplicius  P.  Joanni  cpiscopo  liavennati. 

Hard,t.  II,  p.  803;  Mansit.VI,Hurcharduslib.i,  cap. 

29  el  Pscudo  Ivo  p.  v,  cap,  140,  idem  fragmcntum 

sub  gennino  Simplicii  P.  nomineproferunt^astmulto 

amplius  et  locupletius,  Cod.Sav.  lib.i,  cap.  13,  An-  ^ 

selmum  quidemexunguesecutusest,  sed  capitulum 

falso  inscripsit :  Leo  P.  cognomenlo  Magnus. 

LiB.  IV,  Gap.  14,  15  et  19.  In  qualibet  civitate. — 
Universosquos.  —  Sancimus.  C,  23,  q.  8,  c.  23. 

Anselmushic  tria  inter  se  discrepantia  legum  sae- 

cularium  fragmenta  profert,  et  quidem  1.  16  el  26 

C.  Theod.  De  episcopis^  ecclesiis  et  clericis  (xvi,  27), 

et  1.  22,  c.  De  SS.    Ecclesiis  (i,  2).  Gratianus   tria 

ista  fragmcnta,    in  unum  vero  conjuncta,  integra 

recepit.  Cod.  Savinianus,  et  codices  operis  S.  An- 


cst  ex  cap.  20,  act.  ii,  constitutionis  SilvestriP.  i. 

Pseudo-Isidoro  procusaj;  Hard.  1. 1;  p,290,et  apod 

Pet.  Coustant.  Epistolae  RR.  P.P.,append.,pag..50, 

cd.  Paris,  1721,  in-fol.  Cod.  Sav.  et  codices  Ansel- 

miani  Vaticani  in  fine  capituli  addunt :  Subscripse' 

runt  omnee  episcopi  et  XL  V presbyteri  et  diaeom 

VI If  et  ConstantinusAugustus  et mater ejus Helem. 

quam  subscriptionem Gratianusnec nonlvo  InPa- 

normitB  lib.  iv,  cap.  5,  rcsciderunt.    Ivo    insuper 

cnpitulum  nostrum  subduplici  profcrt  inscriptione: 

///  decrelis  Innocentii  Silvcster  D.  in  gonemli  resi- 

dens  synodo  dixit :  A^emo.Quid  plura?  Fontcra  inde 

inscriplionis  Gralianese  detectum  videmus. 

LiB.V,  Cap.  1.  Ecclesia  unaesi.  C.  24,  q.  I,c.l8. 
Loquitur  Dominns  ad  Petram. 

Locus  quem  Anselmus  hic  profert  desuroptas  est 

ex  S.  (iypriani  libro  Do  unitate  ecclesias.  AltennB 

hujuscc  Cyprianei  loci  fragmentum  :  LoquitarD(h 

minus  ad  Petrum  occurrit  in  codem  Anselmi  opere 

lib.  I,   cap.  11.  Polycarpus  lib.  VII.  tit.3,utrumqoe 

fragmcntum  ex  Ansclmo  recepit,  sed  in  unum  con- 

junxit,  poslerius  prioriprseponcns.  Gralianusinre* 

cipiendis  hisce  duobus  fragmentis  Polycarpums^ 

cutus  csse  videtur,  cum  ea  in  eodem  omnino  oitii- 

ne,  vcrbis  solummodo  paucis  resccatis,  exhibeat 

Cseferum  Graliauus  aurea  istaCyprianea  verba  frt- 


D.  1,  De  cons.,  c.  6,  5,  7,  19,  36,  38,  21,2-2,16. 
Lib.  V,  c.  59,  60,  61.  —  C.  18,  q.  2,  c.  26,  26,  27; 
lib.  V.  c.  12,  73.  74,  75.  —  C.  16,  q.  7,  c.40,  36, 
35,  33. 

Ans.  lib.  VI,  cap.  27,  28,  29,  80,  31,  —  D.  79,  c. 
9,  4,  3, 5,  6.  Lib.  vi,  c.  42,  43,  54,  56.  —  D.  64, 
c.  6,  8,  i,  5;  lib.  vi,  c.  64,  65.  —  C.  7,  q.  1,  c.  5 
el  6.  Lib.  vi,  c.  91.  —  «5,  97,  99,  100.  —  D.  100, 
c.  1,  2,  9  7,  8,5.  11,4.  Lib.vi,  c.  100-106,  107-111. 

—  C.  7,  q.  1.  c.  34,  43,  31,  34,  35,  42,  44.  Lib.  vi, 
c.  121,  123,  129,  130.  C.  23,  q.  8,  c.  26  et  27.  — 
D.  99,  c.  4  et  5. 

Ans.  lib.  VII,  cap.  2-8.  —  C.  12,  q.  1,  c.  5,  8,  9, 
3,  10,  IJ,  14,  1.  Lib.  VII,  c.  18-20,  21-23,  3i>-3i.  — 
D.  50,  c.  60,  56,  58.  —  D.  98,  c.  1-3.  —  D.  55,  c.  6, 
7, 12.  Lib.  VII,  c.  88-40.  —  D.  75.  c.  3,  4,  7.Lib.vii, 
c.  48-55.  —  D.  33,  c.  20,  19,  18,  17,  16,  15,  11,  7. 
Lib.  VII,  c.  56-58,  66  et  67,  108-110,  114  ot  115.  — 
D.  93,  c.  13-15.  —  D.  92,  c.  1  et  2.—  D.  38,  c.  3-5. 

—  D.  68,  c.  4  et  5. 

Ans.  lib.   VII,  c.  140-142.  —  D.  81,  c.  20,  21,  30, 


31.—  Lib.  VII,  c.  185,  186.  —  C.  18,  q.  2,  c.  i9 
ct  20. 

Ans.  lib.  IX,  cap.  22,  23,  25.  —  D.  5,   De  cons.  c 
1,  2  et3. 
D     Ans.  lib.  X,  cap.  7-9,  18-20.  —  C.27.  q.  2,  c.  50, 
46,  49,  19,  21,  22.  —  Lib.  x,  c.  27,   2«.  —  C.  30. 
q.  3,  c.  1  et  2. 

Ans.  lib.  XI,  cap.  51-51,  130  et  140.  —  C.  22,  q- 
5,  c.  1-4,—  D.  1,  De  painit.,c.  81  et82. 

Ans.  lib.  XII,  cap.  13, 14,  16, 18,  25-27,  32-84,86, 

—  C.  11,  q.  3,  c.  16,  le,  27,  6,  9,  20,  3-5.  Lib.  xn, 
c.  41,  42,  44,  48,  52.  —  C.  24,  q.  1,  c.  31,  88,  S4, 
23,  30.  Lib.  XII,  c.  45-47,49-50,63,  6456, 64  et65. 

—  C.  23.  q.  5,  c.  42-45.—  C.  2i,  q.  3,  c.  26-28,  81. 

—  C.  23.  q.  4,  c.  37-39,  18,  4. 

Ans.  lib.  XIII,  cap.  3  ct  4,  10-12,  15, 16,  28  et  29. 

—  C.  23,  q.  l,c.  1-3.  —  C.  23,  q.  5,  c.  1-8.  —  a 
23,  q.  4,  c.  42  ct  43,  48  ct  49. 

(47)  Ita  ex  Gr.  cap.  152  libri  xi  in  sox  partcsdis- 
cerpsit  :  D.  1.  Depoenit^  cap.  50-56. 


549 


APPEND  I.  —  DISSERT.  DE  S.  ANSELMI  COLLEC.  CAN. 


550 


gmento  nostro  inseiia,  Hanc  Kcelesia)  uniiatem  qui 
non  tenet,tenere  so  fidem  cvedit?  QuiEccIesiiere" 
Bitituret  resistit^  in  Ecclesia  se  esse  confidii  .^supru 
paululom  mutala  deauo  profert:  D.  93,  c.  3:  Qui 
cathedram  Petri  super  quam  fuiulnta  cst  Ecclcsiay 
deserit^  iu  Ecclesia  se  esse  non  confidat.  Gi  atinnu.s 
locum  istum  ex  Colleclionc  Tripartitn  p.  iii,  til.  9, 
cap.  18,  et  ex  Pseudo-Ivone  p.  v,  cap.  361,  excer- 
psit.  Uterque  auctor  tum  (^ollectionis  Iriparlitae, 
tam  Decreti  Pscudo-Ivonis,  verba  qua^dnm  fiag- 
menlo  nostro  prsemittit :  F^etri  unitatem  qui  non 
tenet^  tenerese  Gdem  crodit  ?  Qua)  Gratianiis  res- 
cidit,  cumcain  argumentuni  vei  summulamcapituli 
transtulerit :  Non  est  in  Ecclesia,  qui  cntliedram 
Petri  non  sequitur.hocus  nosler  hisce  verbis  con- 
ceptus  in  veteribus  cod.  mss.  Vaticnnis  et  Gallica- 
nis  omnino  deest,  scd  in  nonnullis  nliis  itcmque 
vetustis  deprehcnditur,  uti  correctores  Romani  et 
cniditissimusO])crum  S.  Cyprinni  cditor,  Stephanus 
Baluzius,  adnotarunt.  Undc  animadvcitns  quamin- 
juste  criticse  modernse  sectnlores  Gratinnum  no- 
strum  ceu  textuum  SS.  Patrum corruptoiem  accu- 
sent. 

LiB.  VI,  Cap.  19.  Concesso.  C.  12,q.  2,c.26. 

Gratianus  locuni  nostrum,  omissis  tantummodo 

quibusdam  verbis,  ex   Anselmo,  quem  ct  auctor 

Colleclionis  C8e.saraiigustana9  lib.  iv,  cap.  74,  sccu- 

tus  est,  desumpsit,  sed  in  duas  partes  divisit,  po- 

sterius  fragmentum  :  Venerabilis  baptismi  infra  D. 

4,  Pe  consecrat.,  c.  17,  Decrcto  suo  insercns.Gra- 

tianus  vero  posteriori  fragmento  uliani  inscriptio- 

nem  dedit,  idque  inscripsit  Gclasius  P.  cloro  ctplebi 

TarentinOf  Ivoncm,ut  videtur  secutus,  qui  capitu- 

lum  hocce  (Pa/7orii3.  lib.i,cap.  21)  sub  inscriptione 

Gelasii  P.  clero  et  plehi  Tbarensi  profert.  Auctor 

pseudo-decreti  Ivonis  idem  capitulum  bis  oxhibet, 

tum  sub  inscriptionc :  GregoriiP.  cloro  et  plebi  Ta- 

reosiip.  i,  cap.  63),tum  sub  inscriptione  :  Ex  con- 

cilio  Wormaticnsi,  cap.  10.  (p.  i,  p.  202j,  Pseudo- 

Ivo  in  primo  loco  Ivonis  Panorniamprse  oculis  ha- 

buit,  in  posteriori  vero  Burchardi  Decretum,  ubi 

lib.  IV,  cap.  7,  capitulum  istud  ex  conc.  Worma- 

tiensi  inscriptum  couspicilur,  mutato  solummodo 

€y us initio Sacrosancti baptismi\oco  Voncrabilis  ba- 

jptismi.  Et  revera  caput  hoccc  una  cum  initio  Sacro- 

^ancti  inter  canones  conc.  a.  868  Wormatia)  editos 

^eprehenditur  apud  Ilartzhcimium  Concil.  Germa- 

aiae  t.  II,  pag.  868;    Ilarduin.  t.  V,   pag.   737,   et 

Mansi  t.  XV,  pag.  871.Quod  capiluli  nostri  inscri- 

ptionem,  quain  Fseudo-Ivo  p.  i,  cap.  63.  exhibet, 

«ttinet,  ea  sine  dubio  incuria  librariorum  orta  est, 

cum  capul  quod  hicinoperePseudo-Ivonisprsece- 

dit,  insci-iptionem  Gregorii  Augustino  respondentis 

habeat.  Caeterum  animadverti  deliet  eadem   fere 

hojus  capituli  verba  in  capitulari  Grcgorii  P.  II, 

^artiano  episcopOf  Georgiopreshyteroot  Dovothco 

iobdiaeoDO  euntibus  in  Bajoariam  ablegatis  decreto 

deprehendi  apud  Harduin.  t.  111,  pag.  1681 ;  Har- 

tiheim  1. 1,  pag.    6 ;  Mansi  t.  XII,  pag.  258.  Man- 


.^  sius  utrumque  capitulum,  tum  ex  Anselmi  C-olIec- 
tione,  tum  ex  decreto  Grntinni  intcr  decreta  S.Ge- 
lasii  P.  I  rccepit,ColIcct.  Ampliss.concilior.t.  VIII, 
pag.  87, 120,  135  et  139.  Conferatur  etiam  Hnrdui- 
nus  Collect.  concilior.  t.  II,  pag.  930  ct  936. 
LiB.  VI,  Cap.  89,  D.  100,  c.  3. 

Aiisclmus  uti  Polycarpus   legunt  icctius  Xovit 
fratornitas  tua.  Ita  babet  litlera  S.  Gregorii  M.  ad 
Joannein  Corinthiorum  episcopnm,  cnjus  noslrum 
caput  fragmentum  est.  Lib.  v,  epist.  59. 
LiB.  VI,  Cap.  100.  D.  100,  C.4. 

Anselmus  et  Deusdedit  ofTerunt  gcnuinam  inscri- 
ptioncm  Joannos  P.  VIII  Wuilibovto  opiscop:).  Kte- 
nim  camdem  inscriptionein  cxhibct  alteraejusdem 
pontilioisepistolaadnostrumprajsulemtransniissa. 
f>  Mansi  t.  XV,  pag.  209.  Idem  Mansiuscnpituluin  no- 
slrum  sub  hac  inscriptionc  inter  frngmcnla  cpisto- 
larum  Joannis  P.  enumerat  loc.  cit.,  p.  242. 
Lin.  XI II,  Cah.  33.  Si  quis.  C.  1,  q.  3,  c.  7. 

Cnpitulum  hoccein  genuinis  Collectionis  Anscl- 
mianaj  codicibus  omniuo  dccst,  ct  ex  CoIIcctionlbus 
Deusdedit,  Gregorii  presbyteri,  Donizonis  alioium- 
que,quoe  Anselmi  opus  communem  oi-iginem  habent, 
in  illam  Anselmi  transmigrasso  vidclur.  Collectio 
oeque  codicis  Saviniani  lib.  ix,  cnp.  247,  idcm  capi- 
tulum  cxhibet  cum  inscriptionc  :  Pascbalis  P.  in 
epistola  ad  Mediolunonsem  Ecclosiuin  in  libvo  VII, 
Ivo  in  Panormiaidcmcaputinscriptum:  ^'a' Jccre^/s 
Paschalis  P.  cap.  18  profcrt,  ex  veteri,  ut  apparet, 
cnnonum  collectione  nondum  cognila  depromptum. 
Psoudo-Ivo  (p.  II,  cap.  84)  integram  Paschahs  P.  I 
^  epistolam  sub  eadem  inscriptione  insertam  habet, 
quam  ccleberr.  Mansius  ex  Burchardi  Wormalien- 
sis  pervctuslo  codicc  Luccnsi  S.  Martini  denuo  re- 
cusit  Collect.  ampliss.  t.  XIV,  pag.  378  sq.,  igno- 
rans  eam  in  Pseudo-Ivonis  dccrelo  jam  reperiri. 
C.  12,  q.  5,  c.  17.  Decvevit. 

Etiam  hoc  capitulum  in  nonnullis  codicibus  Col- 
lectionis  Ansclmi  falso  deprchenditur  lib.  iii,  cap. 
98.  Buchardus  lib.  xii,  cap.  20,  et  Collectio  codicis 
Saviniani  lib.  xii,  cap.  109,idem  caputsub  gcnuina 
inscriptione  ex  concilio  apud  S.  Medavdum  cap.  4, 
exhibent.  Gratianus  omninocamdem  inscriplionem 
retinuit.  Fragmentum  hoccc,  alioquin  mullo  inle- 
grius,  occurrit  in  capitulari  Caroli  Cnlvi  (tit.  xi,  cap. 
8,  inter  Jac.  Sirmundi  Opeini,  t.  III,  pag.  70,  Pari- 
siis  1096,  in-fol.,  in  ejusque  ConciliaGaIliae,t.III,p. 
89 ;  apud  S.  Baluzium,  Capitularia  regg.  Franc.  t. 
II,  png.53;  Hard.Collcct.Concil.t.  V,pag.  53;  Man- 
sii  Collect.  ampliss.  t.  XVII,  pag.  39,  in  Append.), 
nec  non  in  Heginone  De  eccles.  disciplinis.  lib.  ii, 
cnp.  319,  pag.  433,  ed.  Steph.  Baluzii,  Parisiis, 
1671,  in-8".Fragmentum  istud  in  capit.  Caroli  Calvi 
inscriptum  est  ex  synodo  Suessioncnsis  anni  853, 
quacquam  inter  canones  hujus  concilii,  quod  apud 
Sucssiones  in  monasterio  S.  Medardi  a.  853  cele- 
bratum  fuit,  non  invenitur.  Vide  qu»  viri  docti 
Hartzhemius  Concil.  Germ.  t.  II,  pag.  568,  et  P.  J. 
de  Riegger  in  editione  sua  Reginonis  ad  loc.  cit. 


551 


AD  OPP.  S.  ANSELMI  LUCENSIS  APPENDICES. 


^ 


pag.  333,  ViennsB   A.ustrife  1765,  in-A^j  ndnoieni.  ^  ncis  olaborarant^ltordic  Collectiones  intef/ras  Ad- 


Mansiiis  rerlc  rononem  noslrum  a  Gratiano  rcfe- 
ptum  una  cum  tribus  aliis  a  Hurchardo  cx  eodem 
conc.  apud  S.  Medarduni  alibi  rclalis,  aclis  suis 
concilii  Suessionensis  a  8o3  ii;seruit.  (iollect.  con- 
cil.  ampliss.  t.XlV\pag.  995.  Cicterum  auclorCol- 
lectionis  codicis  Saviniani  in  fine  capituli  hujus 
verba  qua^dam  adjecit,  quie  nullibi  deprehenduu- 
lur,  et  sunt  :  Sin  autcm,  iit  perjnriiim  sponte  com- 
missnm  singuli  pasnitcant. 

Hcec  pauca  de  S.  Anselmi  Collectione  disseruisso 
sufficiat,  cum  a  nostro  scopo  plane  alienum  sit  hic 
integrum  opus  notis  crilicis  illuslrare,  quod  iusu- 
per  fastidiosum'  nimis  et  inutile  i^rosus  cssct,  si 
non  simul  totius  Collectionis  tcxtumdaremus.  Cse- 
terum  cum  noslrie  (^ollectionis  tum  in  AntoniiAu- 
gustini,  Stephani  Daluzii  aliorumqueoperibus,  tum 


solmi  DucensiSf  ut  dixi,  foras  dedit^  opus  rarnm  ct 
utilc  (48j.  Quis  non  videt  oratorem  hio  de  editione 
locutum  fuisse  quam  Antonius  Augustiniis  de  ve- 
teribus   decretalium    epistolarum    collectionibus, 
Bernardi  nempc  Papiensis  aliorumqne,  adornavil? 
quod  Grcgorius  Majansius,  celeberrimus  sui  tem- 
poris  jurispcritus  Ilispanus,  jam  animadvcrtit  (49). 
Multi  inter  viros  doctos  S.  Ansclmi  CoUoctionis 
typis  mandandae  consilium  coeperunt.  Lucas   NVad- 
dingius,  celcberrimus  ordinis  Minorum  annaliom 
compilator,  pluries  de  hac  re  cogitavit,  utprxfatio 
quam  opusculis  S.  Ansehni,ejus  curis  editis,  pre- 
flxit,  dcmonstrat.  At  prs^matura  morte  abreptas 
curam  hanc  posteris  reliquit.   Si   fidem  Stephanp 
Raluzio  habcmus  (50),  Lucas  quoque  Dacherius  S. 
Anselmi   opus  pielo  jam  praeparatnm    habuit,  el 


in  animadversioni))us    quas    correctores   Homani  £^  quam  maximedolcndum  est  ipsum  consiliumsuom 


Gratiani  Decretoadjeccrunt,  frcquensoccurrat  men- 
tio,  nonnuUi,  in  crrorem  inducti,  S.  Ansclmi  Col- 
lectionem  jam  dum  typis  vulgatam  esso  dixerunt. 
Forsitam  non  pauci  cx  co  dece|)ti  sunt  quod  cele- 
berrimus  et  eruditissimus  Andreas  ScholtusS.  J., 
in  laudalione  quam  in  Antonii  Augustini  funerc 
liabuil,  defuncli  operacommemorans  dicat  :  Sncro 
verojuri  illustrando^  post  duos  Antonios  Gallos 
Democharem  et  Contium^  qui  in  Gratiani  collccta' 


non  ad  exilum  perduxisse,  cum  codcx  integerac 
vetustus ,  qui  in  celcberrima  Benedictinorum  S. 
Germani  a  Hratis  bibliotheca  asservabatur,  sedi- 
tionis  Gallicce  tempore  deperditus  sit.  Doctiinsuper 
viri  Andrcas  lieta  (51)  et  Mich.  Ang.  Monsaci^atas 
(52)  idem  consilium  habuisse  vidcntur.  At  oobis 
eorum  opera  inspicere  minime  licuit.  Una  tandem 
eademquc  virorum  doctorum  sontentia  est  ul  S. 
Anselmi  Luccnsis  Collcctio  typis  edatur. 


DECODICE  ANSELMIANO,  (^Ul  IN  SACROSANCTiE  BASILIC^  VATICANiE 

BIBLIOTHECA  ASSERVATUR. 

Collectio  quam  codex  hic  num.  118  C.  signatus,  C      Lib.  IV.  Dc  scdihus  episcnporum  et  auctoritatc 
exhibet,  a  multis  pro  eadem  ac  illa  quam  S.  'An-      pnodicationis. 


sclmi  Lucensis  decretorum  opus  complectitur,  ha- 
bita  fuil.  Quam  opinionem  et  si  jam  Ballerinii  fal- 
sam  demonstrarcnt  (53),  nihil  tamonattulcrunt  quo 
istius  operis  indoles  illustrari  possit.  Quocirca 
pauca  de  illo  hic  proferamus. 

Canonum  colleclio  de  qua  loquimur  universa  ex 
Anselmi  opere  exccrpta  est,  ad  quod  prcpiusadhuc 
ac  illse  Bonizonis,  Deusdedit  et  Gregorii  Collectio- 
nes  accedit.  Auctor  in  ea  ordinanda  eamdem  fere 
rationem  eamdemque  mcthodum  secutus  est,  quam 
incoIIeclioneSaviniana  Berolinensi,  saepiusanobis 
laudata,  nec  non  in  excerptis  Anselmianis,  altero 
Vindobonensi  et  allero  Cassinensi,  observatam 
fuisse  animadvertimus.  Ipsum  quidem  Anselmi 
opus  adiit,  librorum  vero  numerum  ad  novem  con- 


Lib.  V.  De  oxcommunicatione. 

Lib.  VL  Do  accusaliono. 

Lib.  VII.  Do  unitate  Ecclosiw. 

Lib.  VIIL  De  conjugioet  adulterio. 

Lib.  IX.   De  raptoribus  et  furihus. 

Singuli  libri  plura  velpauciora  capitula  complec- 
tuntur,  quibus  eodem  modo  ac  Gregorius,  vulgo 
Polycarpus  dictus,  fecit,  geuerales  quaedam  inscrip- 
tiones  seu  summulK?  praefixcB  sunt.  Quod  si  ca- 
nones  ex  divcrsis  conciliis  quse  idem  nomen  ha- 
bent  alTeruntur,  concilia  numeris  miuime  distiO' 
guuntur  ;  canonum  quoque  numerus  passim  deest, 
quod  in  HH.  pontificum  decrclalibus  Httcris  nec 
non  in  SS.  Patrum  et  scriptorum  et  ccclesiaslico- 
rum  operum   fragmentis  pariter  animadvertimiis. 


traxit,  quorum  singulis  exscriptionem  generalem  t>  Praiter  nuda  conciliorum,  pontificum   aliorumque 

pr«?fixit,  quas  hic  apponimus  :  scriptorum  nomina,  aliud  nihil  occurrit,   atquc  itt 

Lib.  I.  Dc  poteslate  et  primatu  apostohcve  sedis.      muUis  capitulis,  inscriptionespenitusomisscesunl. 

Lib.  II.  De  prfolatorum  olcctione.  In  singulis  dein  libris  plurimse  habentur  inscri- 

Lib. IW.Dc consocrandis ccclosiis et oarum ritibus,      pliones,  lubro  colore  exaratsc,  quae  rubricis similli" 

(48)  Apud  Galland.  pag.  589,  lom.  II,  edit.  cit. 

(10)  «  Ansclmi  Augustmi  Tarraconensis  poritifi- 
cis  Vitt»  Historia  quam  llispanicc  scribebat  Gre- 
gorius  Mayansius  Siscarus,  nobilis  Valentinus, 
flisi»aniai'um  reeis  bibliotherae  custos  et  codicis 
Justinianei  in  Valentina  acadcmia  interpres  :  Latine 
vertcbantFabiusProsperCenamius  et  JoannesHap- 
tista  Montecatinius  patricii  Lucenses.  » Inter  Opera 
Ant.  Augustini  1. 1,  pag.  xu.  Lucae^  1776,  in-fol. 


(50)  l^rsefatio  iii  Antonii  Augustini  dialogos  De 
cmendatione  Gratiani  §  xix,  pag.  215.  Apud  Gal- 
land.  t.  11. 

(51)  Notizie  islorichc  di  S.  Anselmo.  Vcrona  1731, 
in  4°. 

(5:^)  S.  Ansclmi  epistola  nunc  primum  vulgata 
acc.  in  decretum  ms.  S.  Anselmianimadvorsioaes. 
Lucae.  1821,in-8« 

(53;  Loc.  cit.,  p.  IV,  c.  13,  g  8,  p.  648. 


558 


APPEND    —  DISSERT.  DE  S.  ANSELMI  COLLECT.  CAN. 


m 


mm  videntar,qu8dque  nonraro  tria,  qiiatuor  et  plura 

etiam  capitula,  seepissime  vero  nonnisi  unuin  am- 

plectuntur.  AUquando,  et  quidem  non  raro,  '20,  30, 

40,  imo  et  50  capitula  se  invicemexcipiuDt,quibus 

ppfloter  hujusmodi  inscriptionem  nulla  alia  proBfixa 

est,  qusaque,  uti  ex  eorum  argumento  apparet,  ad 

pnacedentem  inscriptionem  minime  pertinent.  Hinc 

nonsinerationeconcludi  posset  ejusmodi  inscriptio- 

nes  nihil  aliud  esse  quam  generales  quidam  argu- 

mentomm  indice8,quia  rubricis  difrerunt,atque  ab 

auctoreadlubitumappositi  sunt.  CsDterum  nec  capi- 

talasingula,neeinscriptionesnumeriKdistinctasunt. 

PraBfatio  omnino  deest,  et  plura  in  diversis  Gol- 

leclionis  libris  ab  aliena  eaque  posterIore,licet  ve- 

tasta,  manu  codici  ascripta  sunt,  qui  insnperhac 

illac  folia  nonnulla  habet  qu»  vel  ex  integro  vel  ex 

parte  vacua  sunt.Minime  tamen  hac  de  causa  cum 

Balleriniis  asseret^  auderem  opus  ipsum  incomple- 

tam  esae,  cum  nullibi  appareat  auctorem  opus  ex 

omni  parte  absolutum  edere  voluisse.  Quod  si  in- 

vestigare  velimus  undenam  factum  sit  quod  nostra 

collectio  sancto  Anselmo  Lucensi  tribueretur,  cer- 

tam  quidem  est  id  non  ex  eo  explicari  posse  quod 

eodex  inscriptionem :  Aaselmidecretumj  prsesefe- 

rat.HaBcenim  inscriptio  a  posteriori  manu  ac  multo 

tardius  apposita  est.Potius  ipsa  hujus  nostri  operis 

ratio,  ac  maxima  qufle  ipsum  inter  et  Anselmi  Col- 

lectionem  intercedit  similitudo,  doctos  in  errorem 

induxerunt,  qui  cum  viderent  singulos  nostri  operis 

libroB  oidem  omnino  capitnlis  incipore  quibus  ii- 

dem  in  Anselmiana  CoHectione  incipiunt^alque  in- 

ter  inscriptiones  plurimas  invenirent  quae  ad  ver- 

bnm  6x  Anselmi  capitulorum  inscriptionibus  de- 

samptflB  sunt,  opus  quoque  ipsum  universum  idem 

oomino  ac  Anselmi  decretorum  opus  esse  credi- 

derunt  (54). 

Caeterum  plurima  in  nostra  Collectione  capitula 
«ccurrunt  qufle  neque  in  Anselmi,  neque  in  aliorum 


A  qui  eum  propius  secuti  sunt,  uti  Bonizonis,  Deusde- 
dit,  et  Gregorii  Collectionibus  exstant  (55).  Fre- 
qucntiora  itidem  sunt  fragmonta  ex  jure  Homano 
dcsumpta,  quorum  nonnulla,  prsBserlim  ea  qua)  ex 
Digestis  et  ex  Codice  excerpta  sunt,  a  posteriori 
manu  circa  saeculi  xiii  initium  codici  ascripta  esse 
videntur.  Ab  eodem  manu  libellus  accusationis, 
quem  Ballcrinii  ex  nostra  GoUectione  publici  juris 
fecerunt,  exaratus  est.  Incertum  omninocstutrum 
auctorejusmodi  capitula, ab  Anselmo  praetermissa, 
ex  alia  Collcctione  desumpserit,  et  quamnam  ipse 
adierit.  Burchardi  tamen  Wormatiensis  Decretum 
Sflepissime  adhibuisse  videtur,  cum  plurima  capitula 
ex  eo  in  suum  opus  receperit  (56). 
Restat  ut  videamus  quomodo  nostra  Gollectio  ad 

l^  Gratiani  Decretum  se  habeat.  Indubium  porro  est 
Gratianum  eam  et  oognovisse  et  adhibuisse,  cum 
loca  permulta  quae  tum  in  Anselmi  Collectione,  tam 
inaliis  illis  Gollectionibus  quas  correctores  Romani 
ad  emendandum  Gratiani  Decretum  adhibuerunt, 
penitus  desiderantur,in  nostra  Collectione  habean- 
tur,  atque  ex  ea  a  Gratiano  in  Decretum  recepki 
sint.Sic  e.  g.  ex  nostrae  Collectionis  lib,  ii,  fol.  23, 
est  C.  19,  q.  2,  c.  10,  et  c.  19,  q.  8,  c.  2 ;  ex  lib 
III,  fol.  33,  C.  16,  q.  7,  c.  13  et  17.  C.  16,  q.  2,  c. 
1.  (57)  et  c.  6,  C.  1,  q.  1,  c.  124;  ex  lib.  iv,  fol.87, 
D.  1,  DeConsecr,^  c.  68.  D.  33,  c.3,  ex  lib.  v,  fol. 
58.  C.  24,  q.  3,  c.  17.  G.  11,  q.  3,  c.  73.  C.  7,  q.  1, 
c.  22.  G.  24,  q.  3,  c.  17.  C.  25,  q.  6,  c.  4;  lib.  vii, 
fol.  83.  C.  7,  q.  1,  c.  8.  C.  1,  q.  1,  c.  56.Serie  non 
interrupta  recepit  Gratianus  ex  lib.  iv,  cap.  16,17, 

C  48  et  19,  in  Decreto  c.  11,  q.  3.  c.  21,  22,  23  et 
24  ;  ex  lib.  ix,  cap.  5  et  6,  c.  14,  q.  5,  c.  2  et  3. 
Supervacaneum  esse  credimus  pluraejusmodiexem- 
pla  hic  apponere,cum  jam  ex  his  paucis  sat  super- 
queappareatquantimomentihajcnostracollectiopro 
emendandoplurimorumGratiani  locorum  textu  sit. 
Quod  ad  tempus  quo  Collectio  haec  nostra  com- 


(5i)Nimis  longum  esset  si  hic  fuse  demonstrare 
^ellemus  quomodo  CoIIectio  nostra  cum  illa  An- 
selmi  in  omnibus  suis  partibus  cohaereat.  Pauoa 
«xempla  sufficiant. 

Lib.  I,  c.  1-8,  9-20,  23-30;  Anselm.  lib.  i,  c,  1-8, 
40,  11,  13,  14,  15,  16.  17,  18-21,  22-31. 

Lib.  II,  cap.  1  et  2,  4-10.  Anselm.  lib.  vi,  cap. 
%.  Lib.  vii,  cap.  109,^.  Lib.  vi,  cap.  74,  17,  18, 
49,  137.  21.  -. 

Lib.  VIII,  cap.  i-8,  3-7,  9-11.   Anselm.  lib.  x,  c.  ^ 
S,  2,  5,  20, 18,  19,  29  et  39,  elc. 

(52)  Transcripsimus  canonem  lib.  iv,  fol.  47,  e\ 
Ck>lleotione  Hibernensi,quem  nullibi  reperiri  potui- 
Uus,  quique antiquam  Ecclcsiae  Hibernensi.s  et  An- 

flicansedisciplinampoenitentialem  respicit.w  Sanola 
libernensis  synodus  cui  praefuit  Leo  S.  H.  Ecclesijc 
episcopus,  tempore  Caroli  rcgis   Francoruin,  cam 
Theodorico   Anglorum    et   Hibernensium   archi- 
episcopo  muItisqueillarumregionibusepiKcopis  de 
lapsu  saccrdotum  sic  ait :  Sacerdos  si  swjgerente 
diabolo  in  tornicationem  cecidit^et  Deo  iniserante 
id  pwaiienliaB  remedia  confagity  iv  annis  in  luinc  mo- 
dooi  expiabitur.  Imprimis  xl  diebus  ei  noctibus  se 
expurjct  tnlo  Joco  remoins  in  solopane.  Quihns  ex- 
mis  primo  anao  prosequilur  similiter  m  pane  et 
Sfoa,  excepiis  Domiaicisdiebus  et  paschalibus  priB- 
eipaitfesiiviiuiibaBf  ia  qaibua  vino  et  omnibuspul- 

Patrol.  CXLIX. 


mentisutinoterit,  excepta  sola  carne.  Caeterisvero 
diebus  sola  aqua  et  panesit  contcntus.et  tunc  con- 
siderata  personuo  qnalitate  in  bis  indulgeatur  ei  de 
modico  vino  lefjumine^  lactCj  pomiSy  uisriculis  et 
oleribus,  sicut  suo  confcssori  visuin  tuerit,  Igitur 
decurso  primo  anno  statini  sacri  corporis  et  san- 
guinisparticeps  tiat.  Psalmos  cum  Ir^itribns  ultimus 
in  choro  canat  etadpiicem  veniat^minoragerat  offi- 
cia.Secundoannotros  hgitimas  feriasiaunaquaaue 
hdbdomada  expleat  inpanc  et  aqun.  Expletisduobus 
annissijnxta  priefixos  poenituit,  episcopus  eum  in 
suumfjradum  poterit  rovonare.  »  Gf.  D.  82,  c.  5. 

(50)  En  quaedam  exempla. 

Lib.  in.  c.  3,  6  et  1-2,  ex  Hurch.  lib.  iii.  c.  63. 
225.  90,41,  39. 

Lib.  V,  c.  2,  4,  7,  12,  22,  23.  Burch.  lib.  xi,  c. 
38,  31,  43,  36,  48. 

Lib.  IX,  c.  1,  2  et  4.  Burch.  lib.  v,  c.  39,  55,  53. 

(57)  C.  16,  q.  "2,  c.  1.  Nostra  collectio  habet  : 
Joannes  P.  VIII  Isaaco  Syracusano  episcopo^aimiQ 
insuper  decretalis  diem  adjnngit :  Dat,  prid.  KaL 
Aprilis.  Gralianus  roctius  habet:  acf /sacum  Li/iflro- 
nenseni,  Mansius  aliam  Joannis  VIII  decretalem 
litteram  ad  eumdem  episcopum  Lingonensem  vul- 
gavit  iuler  epislolas  ojusdem  pontilicis  n.  96.vAm- 
pliss.  Coll.  concilior.  t.  XVII,  pag.  83. 


18. 


565 


AD  OPP.  S.  ANSELMI  LUCENSIS  APPENDICES 


55« 


pilata  fuit  attinet,  ea  paulo  post  S.  Ansolmi  mortera  A  22.  Quod  habeat  Homana  Ecclesia  singulari  privi- 


adornata  videtur,  ciim  prseterquttMlMin  IJrbani  II  ac 
Paschalis  11  liltoras  decretales,reccntias  documcn- 
tum  nulluui  in  ea  occurat.  Liltorae  veru  liiec  dccrc- 
talesea?dem  forc  suntfjuiL'  et  iu  aliis  iuterpolatis  S. 
Ansclnii  Colieclionis  codicilius  exstant,ex  quo  mi- 
rifice  conlirnialur  opinio  quam  supcrius  enuntiavi- 
mus ,  ejusniodi  sciliccl  ilocumcnta  in  Ansclmi 
Collcctionem  ex  Colleclionibus  ipsi  proximioribus 
recepta  fuissc. 

Codex  versus  sa^culi  duodecimi  flnem  exaratus; 
at  Colloctio  ipsa  in  Italia  compilata  esso  videtur ; 
conciliorum  enim  tum  GallicanorumtumGermano- 
rum  nomina  luultis  erroribus  proferuntur.  Sic  e.g. 
concilium  Maf/otionsCj  Wariniense^A  vivonsefiabi- 


Jense,  LudinensOy  oocurrit  loco:concilium  Magon-  B      s^d  dcstruit. 


legio  ))0testatem  ligandi  et  solvendi. 

23.  Quod  a  papa  a  nullo  nisi  a  Deojudicandus. 

24.  L't  papa  vices  suas  alteri  committat  ubi  praesens 
csse  non  potes: ;  quod  et  subdiaeonus  potesi. 

25.  Ut  ad  apostolicam  sedemab  episcopis  referatar 
dum  iu  fidei  ratione  dubitatur. 

26.  Quod  papa  pro  universis  Ecclosiis  principaliter 
curare  debet. 

27.  De  aposlolicsB  sedis  auctorilate,  qu6d  pro  ne- 
cessitate  temporis  adhibenda  est  cura. 

28.  De  principatu  IlomanaB  Ecclesiee ,  et  quod  dis- 
cinulus  Marcus  a  bealo  Petro  non  dissensit. 

29.  Quod  pro  omni  statu  Ecclesise  papa  debet  curam 
habere. 

30.  Ut  omnes  qui  veri  filii  volunt  esse  sciantetse- 
quantur  quee  in  Romana  Ecclesia  sacro  rita 
aguntur. 

31.  Quod  apostollcu  sclcsnunquamhseresesfoTet,. 


tinuin  y  Wormatiense,  Cabillonensey  Lugdunen- 
se,  etc,  etc.  Similitor  pontificis  Aniceti  nomen 
semper  Anitius  scribitur,qua  scribendi  ratioue  col- 

lectores  Itali  ab  aliis  distinguuntur. 

Nos  pro  more  Collectionis  rubricas  hic  apponi- 
mus. 

LiB.  I.  Do  potestato  et  primutu  apostolituje  sedis. 

1.  Quod  in  Antiquo  Tostamento  postChristum  Do- 
minum  saccrdotalis  cccpit  ordo. 

2.  Ut  Petrushabeat  couccssum  sibi  jus  ligandi  ac 
solvendi  in  suos  trausponere  succcssores. 

3.  Quod  prteposili  non  keduutur,  dum  a  fratribus 
pro  riy;ore  justitia3  odiohabentur,  imomagis  amor 
Dei  illis  couciliatur. 

4.  Quod  post  Chrisluin  non  rccipit  qui  papam  con- 
Iristaverit.  , 

5.  Quotl  Christus  sanctoPetro  conccssit,volentibus 
apostolis,  ut  ]M'imus  cssef  intcr  illos, 

6.  Quo.l  nec  loqui  dcbcmus  cui  papa  non  loquitur. 
1.  Quoil  ad  formam  apostolorum  facln  cst  quccdam 

distiutio  episcoporum,   quibus   tameu   omnibus 
bcati  Petri  scdcs  prfleiniuel. 

8.  Quod  Kcclcsia  I^omana  omninus  prspcst  Kcclo- 
siis,  sicut  bcalo  Pctro  datum  cs!  ])rjBmincrc  cro- 
teris  Ecclcsiis. 

9.  Quod  nu])er  unum»  id  cst  Potrum  jedificavit  Do- 
minus  Ecclcsiani. 

iO.  Ul  nemo  disscnliat  a  liomana  Ecclesia,quoeest 

capnt  omnium  Rcclesiarum. 
ii.  Quod  n  rcgulis   Romanas  Ecclesine  nullatenus 

convcnit  deviare. 
i2.  Quod  Ecclesia  Komana  nunquam  a  iide  devia- 

verit. 
i3.  Quod  per  universam  Ecclesiam  quidquid  noci- 

vum  in  ea  est  debetpapa  corrigere  vel  emendare. 
ii.  Ut  Antiochena  Ecclesia  Homanae  subjecla  nec 

ab  ea  dissentiat. 
15.  Quod  prima  salus  cst  regulas  rectje  fi<lci  cus- 

todireet  aslatutisPatrumnnndeviarc,sicul  Roma 

Itermansit  Kcclesia,beati  l*etri  sacerdolio  ditala. 
i6.  Quod  Homana  Ecclesia   omnibus  est  prielata, 

non  tantum  canonum  decrelis,  sed  voce  ipsius 

Salvatoris. 
i7.  Quod  Kcclesiie  coluinii»,  quoj  sunt  cpiscopi, 

confirmala*  sunl  8U|)er  lundamenluui  Petri. 
i8.  Ut  priiun  sedes  a  nullo  judicelur. 
i9.  Ut  sacerdoles,  sivc  omnes   EcclosicC,    statuta 

conservent  sanctss  Homan^  Kcclcsif»,  si  nolunt 

cjus  «•ouiiiiunionc  «'arcre. 

20.  Ut  ncmo  prjiesumat  judicium  priuiHi  sedis  re- 
tractarc  vcl  judicare. 

21.  Quod  aposlolica  sedos  capul  esl  oumium  Kcde- 
siarum. 


32.  Quod  non  sit  liberum  apostolico  tacere ,  qui 
omnibus  praeost. 

33.  Quod  apostolica  sedes  a  beato  Petro  percep^ 
fiduciam  defendendi  fidem  rectam  in  omni  E^ 
clesia. 

34.  Quod  papsB  major  cunctis  necossitas  corngencSi 
incumbit. 

35.  Quod  traditionem  Roman»  Eaclesi»  debe-KU 
reliqua3  observare,  quia  principium  ab  ipsa  a^. 
ceperunt. 

36.  Non  aliter  de  scriptis  sentiendum  est  prsDLer 
quae  sancti  Patres  docuerunt. 

37.  Quod  non  sit  recedendum  ab  apostolicis  stafca- 
tis. 

38.  Ut  nuUus  dccreta  sodis  apostolicse  temerare 
pr8esumat,quiahocadpotcntissimumsacerdotem, 

)iapam,  pertinet. 

39.  Quod  apostotica  sedes  absque  synodo  potest 
n     solvere  inique  damnatos. 

40.  Quod  nullus  magis  observare  canones  debet 
quam  apostolicus. 

41.  Ut  irri'um  sit  quidquid  in  apostolica  sedeabs- 
que  apostolico  decernitur. 

42.  Quod  auctoritas  con^regandarum  synodoroo 
generalium  soli  apostolicse  sedi  sit  commissa,nec 
sino  eJus  auctoritate  esse  potest. 

43.  Quocl  snnctus  Petrus  vimligandiatque  solvendi 
Lino  ct  Cleto  non  tradidit,  licct  cos  sib  associa- 
verit. 

44.  Pctitio  NicoDni  concilii,  ut  ab  apostolica  aucto- 
ritate  conlirmetur. 

45.  Petitio  i^iigyptiorum  opiscoporum  pro  capitalis 
Lxx  Nicasni  concilii  ab  auctoritate  sedis  aposto- 

liC8R. 

46.  Ut  nuUi  fas  sit  temerare  divina  et  apostolic» 
D      sedis  instituta. 

47.  Ut  Homana  Ecclesia  omnes  instituit  ecclesia- 
sticas  dignitates. 

48.  Quod  pro  fide  Petri  spccialiter  supplicatus  esl 
(ihristus. 

49.  Quud  Homana  Ecclesia  ab  ipso  Domino  pritn»- 
tum  oblinuit  ct  quod  ambo  apostoli  Pctrus  et  Pb^ 
lus  una  die  suam  causam  niorte  consccravenint» 
et  quod  i])sa  sedes  est  prima,altera  Alexandrintf 
tertia  Anliochona. 

50.  Quod  Homana  Kcclesia  non  synodicis  sed  apo* 
sto!i(MS  institulis  primatum  obtinuit  et  qnod  san- 
ctus  Petrus  et  Paulus  una  die  in  urbe  Romana 
coronati  sunt. 

51.  Quod  auctoritate  pontificum  et  potestate  regum 
mundus  regi,  et  regia  tantum  potestas  sucjectR 
csf'C  dci)ct  ])ontiiicibus. 

52.  Quod  saccrdotibus  impcmtoresobediredebent, 
non  jubere. 

53.  De  constantia  papoe  Agapiti  contra  Justinianum 
Aug.,  quem  tandemad  pedes  suos  humiliavit. 


S57 


APPEND.  1.  -  DISSERT.  DE  S.  ANSELMI  COLLECT.  CAN. 


558 


54.  Quod  imperatoribus  fas  non  est  curiose  de  spi-  A.  17.  Ut  extranei  non  preBponanUir  his  qui  beneser- 


ritualibus  negotiis  agere. 

55.  Qualiter  Gregorius  regnum  a  Loone  separavit 
propter  ejus  impietatem. 

56.  Quod  Stephanus  papa  Pippinum  in  regnum  pro- 
vehit,  et  antecessorem  ejus  regem  totondit  ct  in 
mouasterio  conscripsit ;  illum  vero  sacramento 
rei  commisso  absolvit. 

57.  Ut  imperatores  obediant  episcopis. 

58.  Quod  imperator  non  judicat  episcopos. 

59.  Ut  episcopi  auxilium  imperatorum  petant  pro 
tuendiis  Ecclesiiis. 

60.  In  quibu:;  obedendum  imperatoribus,  in  quibus 
non. 

61.  Ut  in  bono  tantum  imperatoribus  obediatur. 
6S.  Non  esse  per  omnia  obediendum  legibus  impe- 

ratorum. 
63.  Ut  episcopi  ad  comitatum  non  vadant  absque 
licentia  papce. 


vierunt  in  Ecclesiis  suis. 

18.  Quod  jus  ordtnationis  debet  amittere  qui  neo- 
phytum  improvide  consecravit. 

19.  Lt  inter  cpiscopos  vel  abbRtes  non  habeantur 
nec  audiantur  qui  de  laicis  hnnc  susceperint  di- 
gnitatem,  et  idem  de  inferioribus  dignitatibus. 

20.  Quod  bigamus  aut  concubinam  habens  non  po- 
test  fieri  episcopus,  aut  presbyter,  nec  diaconus 
nec  caetera. 

21.  Ouod  Mediolanensis  episcopus,  jubente  papa, 
ordinatus  est. 

22.  Ut  episcopus  minus  quam  a  tribus  non  ordine- 
tur. 

28.  Ut  oixiinatio  episcopi  non  differatur. 

24.  Ut  modica  civitate  episcopus  non  ordinetur. 

25.  De  cpiscopo  qui  non  potest  accedere  ad  paro- 
chiam  cui  ordinatus  est. 

26.  De  episcopis  non  receptis  a  sua  parochia. 


61.  Ut  nutlus  secreta  sedis  apostolicm  temerare  B  ^''•.Qu^l^^®^  ordinentur  presbyteri  ot  cseteri  cle- 
prsBsnmat. 

65.  Ut  in  re  dubia  ad  fidem  Ecclesiffi  Homan»  re- 
curratur. 

66.  Ut  nec  nominetur  concilium  quod  sine  con- 
sensQ  pap»  congre^atur. 

67.  Ut  absque  apostohca  sede  nec  concilium  cele- 
bretur  nec  episcopi  damnentur. 

68.  De  episcopis  non  damnandis  vel  ordinandis 
sine  auctoritate  papee. 

69.  In  damnandis  sententia  servanda  arbitrio  papse. 

70.  De  episcopis  absque  apostolica  sede  non  diju- 
dtcandis. 

71.  Ut  difficiliora  judicia  ad  sacerdotes  referantur. 

72.  Quod  basilica,  vel  Catholicomm  congregatio, 
non  debet  institui  sine  nutu  apostolicee  sodis. 

78.  Ut  poblica  missa  non  fiat  in  ecclesia  qu»  sine 

consensu  papsB  fuit  dedicata. 
74.  Deviolatonbuscanonum. 


rici. 

28.  De  ordine  presbyterorum. 

29.  Ut  in  principio  Dominicse  noctis  fiant  ordina- 
tiones. 

80.  Quod  dericus  semel  consecratus  in  eodem  or- 
dine  consecrari  non  debet. 

31.  Ut  presbyteri  a  pseudo-episcopis  ordinati  con- 
secrentur. 

32.  Quomodoreparandi  suntquiinjustedejiciuntur. 
88.  De  receptione  sedis  et  sacerdotii  Athanasii. 

84.  Quod  irrita  sit  ordinatio  illius  quiordinaturne- 
sciente  proprio  episcopo. 

85.  Ut  Ecciesiis  duarum  civitatum  clericus  non  or- 
dinetur. 

36.  Ut  exti*aneu8  clericus  sine  commendatitiis  lit- 
teris  non  ministret. 

87.  Ut  clericus  in  aliena  civitate  non  ordinetur. 

88.  Ut  inetropolitanus  sunm  provinciam  gubernet 


75.  Quodomnes  violatores  decretorum  Romanorum  (J     salva  auctoritate  apostolici. 


pontificum  sint  anathematizati. 

76.  De  obeervatione  decretorum  pontificum  Roma- 
nonim. 

77.  De  inobedientia  canonibus. 

78.  De  auctoritate  <][uatuor  conciliorum. 

79.  Ut  concilium  bis  in  anno  celebrctur. 

80.  Qao  tempore  celebrandum  sit  concilium. 

81.  Quod  non  sit  disoedendum  ab  apostolica  do- 
ctrina. 

8S.  De  conciliis  quibus  uti  debemus. 

83.  De  institutis  ecclesiasticis  pro  tempore  mode- 
randis. 

84.  De  curatione  adhibenda  temporali  necessitate. 

85.  De  quodam  propter  necessitatem  promoto  qui 
uxori  defunctse  fidem  non  servavit. 

Lm.  II.  De  prwlatorum  electione, 

1.  De  electione. 

2.  De  eodem. 


39.  Ut  nullus  metropolilunus  audiat  causas  aliquo- 
rum  absque  comprovincialibus  episcopis. 

40.  Ut  in  duos  metropolitanos  provincia  non  divi- 
datur. 

41.  Qui  sint  vocandi  primales. 

42.  De  his  civitatibus  ubi  primatcs   sunt  ponendi. 
48.  De  honore  Jerosolimitani  episcopi. 

44.  Quot  civitates  provincia  continere  debeat. 

45.  Quomodo  possunt  habere  episcopum  qui  nun- 
quam  habuorunt. 

LiB.  III.  De  cousecraadis  ecclesiis  et 
earum  ritibus 

i.  De  ecclesia  haereticorum  consecranda. 

2.  De  ecclesiarum  bcnedictione  qiiid  sit  obsorvan- 
dum. 

3.  De  non  sacrificandis  nisi  in  loco  sanclo. 

4.  De  solemnitate  dedicalionis. 

5.  Ut  missa  non  caiitetur  nisi  in  sacro  loco. 


8.  Quod  principatus  non  sit  ambiendus  nec  sodi-  ^  6.  De  re  aliena  non  cousecrata. 


tionibus  eztorquendus. 

4.  Ut  institutionis  ecclesiastiofle  ignari  non  ordinen- 
tnr  episcopi. 

5.  De  eadem  re. 

6.  De  populo  non  sequendu. 

7.  Ut  ex  laicis  sacerdotes  subito  non  ordinentur. 

8.  De  eodem. 

9.  De  porgatione  ordinandi  episcopi. 

10.  De  eodem. 

11.  De  eoncilio  Bragarensi  si  non  licet  populo  por 
se  saeerdotes  eligere. 

IS.  Qn»  sint  custodienda  in  electione. 
18.  Quales  eligendi  sint. 

14.  De  eodem. 

15.  Ut  irrita  sit  omnis  electio  episcopi  vel  presby- 
teri  TOl  diaconi  ^uib  a  principe  fit.  Ex  secunda 
actione  ti  synodi  ccgl  episcoporum. 

16.  De  hie  qni  se  a  populo  eleotos  asseverant. 


7.  Ne  ligna  eccIesioB  ad  laicorum  opera  admittan- 
iur. 

8.  De  vasis  sacris. 

9.  Ut  vestimenta  ecclesise  non  tangantur  nisi  a  sa- 
cris  viris. 

10.  Ut  altaria  nisi  lapidea  consecrentur. 
li.  Ut  in  omni  missa  pi-o  defunclis  orctur. 

12.  De  ministeriis  ecclesiasticis. 

13.  Quantum  spatii  quaBque  ecclesia  obtinere  de- 
beat. 

14.  Quod  non  sit  habenda  ecclesia  per  pretiumcon- 
seorata. 

15.  De  invasoribus  occlesiasliceB  rei. 

16.  De  episcopi  potestatc  in  rebus  ecelesiarum  et 
qualiter  eas  expendant. 

17.  Qnod  prsesuli  non  liceat  preedia  ecclesiastica. 
alienare. 

18.  Ut  rea  ecclesi^  ^ro^tu»  >aA^\x%  uow  «^'^v- 


569 


AD  OPP.  S.  ANSELMI  LUCENSIS  APPENDICES 


SQO 


Jl  64.  Ut  episcopus  fcstes  habeat. 

65.  De  septem  diaconis  urbis  Hooub. 

66.  Do  subdiaconis  et  notariis. 

67.  Ut  in  sacriiicando  sanus  succedat  inGnno. 

68.  Ut  celebrationem  missarum  ante  tertiam  ho- 
ram  non  celebrent. 

69.  Ubi  celebranda  sit. 

70.  Sanus  succedat  inflrmo. 

71 .  Presby ter  sine  duobus  non  cantet  missam. 

72.  Ut  missa  tota  audiatur. 

73.  De  novem  preBfationibus. 

74.  De  capite  non  velando. 

75.  Ut  missa  ab  eo  quo  incipitur  peragator. 

76.  De  discretiono  eucharisti». 

77.  Ut  sacrum  corpus  non  sumatur  aine  ucro 
cruore. 

78.  De  illusionis  discretione. 


centur. 

19.  De  damnatione  rectoris  ecclesiae. 

20.  De  raptoribus  et  consentieutibus. 
2d.  Ut  qui  ecclesiasticas  res  sine  jussu  episcopi 

tenet  de  Kcclesia  pellatur. 
23.  De  raptoribus  ecclesiasticffi  rei. 

23.  De  piena  illius  qui  ecclesiam  combussit. 

24.  Quod  dainnandus  sit  qui  de  ecclesia  subtractum 
aliquid  vendidit. 

25.  De  persoculione  sacerdotum,  et  quod  gravius 
sit  sacrilegiuin  fornicatione. 

26.  De  vexantibus  ecclesiastica  prsBdia. 

27.  Quod  episcopus  sine  consilio  fratrum  queedam 
ab  ecclesia  alienare  potest. 

28.  Ut  episcopus  nec  nescientibus  clericis  neo  ipsi 
eo  nesciente  res  ecciesiffi  vendant. 

29.  Ut  nuitus  rem  tituli  sui  usurpet,  et  de  salariis 
eccIesiflD. 

SO.  Ne  res  ecclesiffi  dentur  vel  vendantur. 

81.  Qualiter  episeopus  rebus  ecclesi»  utatur.  i*  4    n^  «/v»«e#«#^  ^^i^^^^^^.^ 

32.  Ne  pr«dia  eccfesiastica  a  mililibus  teneantur.  »  l  ^l  ^^^1^1^^^^^^^^ 

88.  Ut  pio  cnptivis  redimendis  res  ecclesi»  ven-      ?•  De juramento  ad  papam. 
dantur. 

34.  Quod  faciendum  sit  eum  necesso  est  rem  eccle- 
sisB  vcudere. 

35.  Ut  temere  alienatum  ab  ccclesia  revocetur. 

36.  Ut  nec  in  vadium  rcs  ecclesice  dentur. 
87.  Quibus  pcrsonis  res  ecclesieB  vendi  possint. 
38.  Quam  curam  habeant  hseredes  fundatoris  ec- 

clesifle. 

89.  Quod   decimm  sunt  tributa  egentium  anima- 
rum. 

40.  Quod  qui  decimas  ecclesiad  baptismalis  conten- 
dunt  damnum  componant. 

41.  Ut  decimsB  dari  debeant. 

42.  Quod  Oat  de  negligentibus  decimam   dare. 
48.  Quae  decimee  a  Taicis  possideantur. 
44.  Ut  decimee  sub  manu  episcopi  sint  et  quid  ex 

his  fuciatur. 


LiB.  IV.  Do  sedihus  episcoporum  et  de 
auctoritale  prcedir.ationis 


8.  Quibus  sacri  ordines  tribuendi,  aoibus  negandi. 

4.  Ne  quis  cito  post  baptisma  presoyter  fiat  et  qni 
post  crimen  ordinati  sunt  ab  ordine  decidant. 

5.  Qui  sint  promovendi  ad  clericatum  vel  non. 

6.  Qui  viduam  duxit  uxorem  sive  ante  baptisni 
sive  post  non  sit  clericus. 

7.  De  quibus  laicis  inteliigi  debeat. 

8.  Ne  ordinati  ab  haereticis  nulio  modo  ordinen- 
tur. 

9.  Ut  ordinandus  probatur  per  prolixum  tempua. 

10.  Qui  sint  admittendi  ab  clerum. 
ii.  Si  quis  contra  oanones  ordinatur  honorepri- 

vetur. 
i2.  De  illicita  ordinatione  ne  flat. 
18.  Qui  extra  oatholicamEcclesiambaptijtantorsoa 

ordinentur. 
14.  De  transmarinis  clericis. 


45,  Quibu8  per8oni8  episcopi  decimas  conferro  de-  Ci5.  De  marilo  duarum  matro^^^^^ 


beant. 

46.  Ut  episoopi  et  abbates  de  agris  suis  decimas 
dent. 

47.  Quod  si  quis  agrum  suum  ecclesise  legaverit, 
dccimam  dare  non  potest. 

48.  Ut  anathomatizentur  qui  decimas  non  dant. 

49.  Quod  decimse  non  sint  exigendee  a  communiter 
viventibus. 

50.  Ut  ecclesiae  nec  decimis  nec  aliqua  possessiono 
priventur. 

51.  Ut  ecclesi&e  praeter  suas  novas  non  perdant 
justitiam  aut  docimam. 

52.  Quod  consKnsu  apostolici  sui  proprii  episcopi 
licet  abbas  vel  monachus  decimas  detinere. 

58.  Ut  quidquid  in  ecclesia  pro  pecunia  gestum 
fuerit  irritum  habeatur,  et  quod  ordinali  a  Simo- 
niacis  nescienter  misericorditer  suscipiantur. 

54.  Ordinationes  pretio  vel  precibus  vel  obsequio 
factae  cassandoo  sunt. 

55.  Quod  a  conimunione  privetur  qui  donum  Dei 
emit. 

56.  Quod  res  ex  conseci*atione  provenientcs  sine 
ea  non  omuntur. 

57.  Quod  Simonta  sit  altare  et  decimas  vendere. 

58.  Lt  qiiiiibet  ex  clero  per  pocuniam  non  ordine- 
tur. 

59.  Quod  non  sit  elemosina  quee  sit  ox  pocunia  per 
Simoniain  accepta. 

60.  Quod  conti*a  Simoniam  vehementer  sit  exarden- 
dum. 

61.  Non  essc  ordincs  hiimana  gratia  largiendos. 

62.  Quod  saccrdotium  ct  imperium  humanam  ma- 
ximo  vitam  ordinat,  et  de  eligendis  ordinandis- 
que  episcopis  et  de  damnatione  Simoniacee  pra- 
vitatis. 

68.  De  septem  diaconis  in  unaquaque  civitate  ha- 
bendis. 


16.  Quod  nec  ante  baptismum  bigamus  ordinetar 
episcopus. 

17.  Quod  ex  acolythis  et  subdiaconis  posaint  pro- 
moveri  ad  presbyterum. 

18.  Ut  obnoxu  licet  ordinati  sint  dominis  sois  rad- 
dantur. 

19.  Ut  sorvi  non  promoveantur. 

20.  Ut  obnoxii  dominis  suis  ignorantibus  non  id- 
mittanlur  ad  clorum. 

21.  Quod  ex  luonachis  presbyteri  possint  ordioin 
in  ecclesiis. 

22.  Quod  monachi  possint  aggregari  offieais  deri- 
corum 

28.  Quod  qui  concubinam  habuerit  non  promov«i- 

tur. 
24.  Quod  qui  post  baptismum  secundo  nnpseriUot 

concubinam  habuerit  non  sit  episcopus  vel  cle- 

ricus. 
D  25.  Ut  viduce  maritus  siordinatus  fueritdepoDator. 

26.  Ut  omnes  ministri  altaris  continentiam  serreoL 

27.  Ut  XXXV  annorum  ordinetur  sacerdoa. 

28.  Quod  sit  oito  manus  aliqui  imponere. 

29.  De  eo  qui  ens   in   criuune  sine  examinatiofle 
ordinatur. 

30.  Ut  poenitens  non  ordinetur. 

31.  Qui  non  sunt  oi*dinandi. 

32.  Quos  ordines  pocnitentes  possint  aooipere. 

33.  Ut  qui  invitus  ad  pccnitentiam  in  monasteriott 
inittitur  non  ordinetur. 

84.  Proptcr  cingulum  militise  non  ordinetur  qoit* 
35.  Clcricus  viduam  non  ducat  uxorem. 
3G.  Ut  pwnilcntes  vcl  aliqua  membrarum  daoDBi 
perpessi  non  promoveantur. 

87.  Quod  debilitusin  corporepost  suseeptnm  ordi- 
nem  non  abjiciatur. 

88.  Quid  fiat  de  sacerdote  redeunte  adlectnm  oso- 
ris. 


i 


i 


561 


APPBND.  I.  —  DISSERT.  DE  S.  ANSELMI  COLLECT.  CAN. 


568 


99.  Ne  clerici  freqaeotent  domos  vel  ooUoquia  fe-  &  f .  De  podna  cominQiiicantid  cum  excommunicato. 


miaarum. 
40  De  incontinentia  sacerdotum. 

41.  Quod  nec  eubdiacono  conceditur  carnale  con- 
nubiunL. 

42.  Ut  subdiaconuB  non  ordinetur  nisi  castitatem 
promiserit. 

43.  Ut  clertci  excommunicentur  qui  se  post  tertiam 
admonitionem  non  convertuntur. 

4i.  Ut  presbyter  conju^tUm  non  sumat. 

45.  Ut  mulierea  cum  episcopis  non  habitent. 

46.  Diaeoai  uxoribus  non  misceantur. 

47.  Ut  subdiaconi  uxoribus  non  misceantur. 

48.  De  presb^ris  filios  generantibus. 

49.  De  his  qui  post  sacerdotium  filios  procreaverint. 

60.  Ut  sacerdotes  uxores  non  abjiciant. 

51.  De  filiis  subdiaconorum. 

52.  Qui  clerici  uxores  accipiant. 

53.  De  relicta  presbyteri. 

54.  Ne  prosbyter  conjugatus  spernatur. 

55.  Ut  lapsus  in  peccato  carnis  sacro  ordine  careat. 
55.  Ut  lapsi  in  ordinem  non  redeant. 

57.  Qnid  flat  de  presbytero  fornicatore,  perjuro  et 
fure  aat  homioida. 

58.  De  diacono  fornicario. 

59.  Difiicile  est  post  crimen  redire. 

(SO.  Qnod  lapso  post  poBnitentiam  concedatur. 

61.  Differentia  ocoulte  pecccantium  sacerdotum. 
6S.  Ut  restituti  altius  quam  fuerant  non  ascendant. 

63.  Ut  derici  non  misceant  sese  sadcularibus  ne- 
gotiis. 

64.  Ne  olerici  sint  cupidi  vel  feneratores. 

65.  Q^u  ordinandas  non  sit  implicitus  his  crimi- 
nibts. 

66.  Ut  episcopus  non  cogatur  dimittere  dericum 
suom. 

67.  De  his  aui  moveri  volunt. 

68.  Quae  culpa  snbditoram  ad  preelatos  referenda 
sit. 

69.  Ut  singula  ofOcia  ecdesiasticasingulis  comjnit- 
ttntur  personis. 

70.  De  yconimo  eligendo. 

71.  Ne  facultates  ecclesi»  committantur  laicis. 

71  Ut  epiecopus  corrigat  quod  ab  antecessore  suo 

iUicite  commissum  est. 
71  Quod  sola  lectio  non  sufflciat. 

74.  De  episoopo  ne  levitate  credat. 

75.  De  episcopo  qui  indignos  consecrat. 

76.  De  hi8  qui  negligunt  plebes  sibi  commissas. 
T7.  Neqaisquamepiscoporum  libros  gentilium  legat. 

78.  De  episoopo  qui  concubinam  habuit. 

79.  De  correptione  senioris  episcopi  et  deejus  con- 
•iHariia  excommunicatis. 

80.  De  ministerio  chorepiscopi. 

81.  Ut  plebes  qu»  proprium  pastorem  peremerunt 
viee  parochiaa  gubernentur. 

82.  Ne  diaconi  cantores  fiant. 


3.  Ut  damnati,  si  ministraverint,  raaneant  sinespe 
reconciliationis. 

4.  De  his  qui  ante  audientiam  communicant. 

5.  Ut  excommunicati  et  communicator  cjus  ADque 
puniantur. 

6.  Quod  mortui  excommunicati  non  possunt  recon- 
ciliari. 

7.  Quod  faciat  presbYter  excommunicatus. 

8.  Separatos  osse  qui  falsa  crimina  intendunt. 

9.  Ut  nec  excommunicati  ab  alio  recipiantur  ab 
alio. 

10.  De  separato  ab  Ecclesia. 

11.  Ut  scienter  excommunicati  communicans  ex- 
communicetur. 

12.  De  his  qui  infra  annum  excommunicaiionis  se 
non  cxpur^nt. 

13.  Dc  his  qui  conlra  apostolicam  Ecclesiam  suas 
erigunt  cervices. 

B  14.  Gonvictumvelcontumacemtantummodoexcom- 
municandos  esse. 

15.  Excommunicandum  esse  qui  aliena  tollit  nisi 
restituat. 

16.  Quodabsolutionemquamsuperstesnonqusesivit 
mortus  impetrare  non  possit. 

17*  Ut  excommunicatis  fldelitas  non  servetur. 

18.  Utpropria  injuria episcopus non  excommunicet. 

19.  Ut  sententia  episcopi  iimenda,  ]icei  injusta. 

50.  De  episcopo  qui  totam  domum  pro  unius  ex-^ 
oessu  excommunicat. 

51.  Ut  non  excommunicetur  nisi  confessus  vel  con- 
vicius. 

22.  Qualiter  episcopi  debeant  solvere  vel  ligare. 

23.  De  injusta  excommunicatione. 

24.  Quod  papa  possit  absolvere  ab  alio  excommu- 
nicatoa. 

25.  De  his  qui  exoommunicatis  fidelitate  astiioti 
sunt. 

Q  26.  Quibus  licitum  sit  cum  excommunicato  commu- 
nicare. 

27.  Quod  episcopi  imperatores  excommunicare  pos- 
snnt. 

28.  De  privilegiis  ecclesiarum. 

29.  Quious  clericis  privilegia  valeant. 

30.  Ut  clorici  vacatione  gaudeant. 
31    De  privilegiis  monasteriorum. 

32.  Ne  episcopus  faciat  clericos  in  monasteriis. 

33.  Ut  monasieria  non  sint  habitacula  clericorum. 

34.  Ui  monasteria  releventur  a  gravamine  cleri- 
corum. 

35.  Ui  clerici  abbates  non  sint  nisi  omisso  deri- 
caiu. 

36.  Ut  privilegia  indulta  non  confundaniur. 

37.  Quod  non  liceat  monasteriis  diversoria  s»cu!a- 
ria  fiori. 

38.  Ne  decimsB  exigantur  a  monachis. 

39.  De  monachis. 


8S.  Ut  monachi  vd  clerici  ministerio  cubili  pontifi-  r^  40.  De  clericis  non   manentibus  in  suo  proposiio 
cia  obsequantur.  -' ^'- 

84.  Ut  feretrum  Romani  ponttficis  non  veleiur. 

85.  Ne  fiseali  more  titulos  imprimani. 

86.  De  portionibus  ecclesiasticae  oblaiionis. 

87.  De  obedientia  erga  episcopos  ei  de  conspiran- 
tibus. 

tt.  Ut  clerici  mQnasteriorum  sint  sub  potestate 

epiacopi. 
tt.  Non  ease  communicandum  inimicis  episcopi. 
a).  Ut  nemo  contristet  vel  accuset  suum  episcopum. 
81*  Ut  aai  eoiaoODO  non  obedierini  nh  Eccleflia  ai*^ 


qai  epiacopo  non  obedieriniab  Ecclesia  ar^ 
eeantar. 

2|-  De  eontunieliosis  erga  episcopos. 

JS.  De  his  aai  non  obtemperant  saoerdotibus. 

'1.  De  insidiantibus  ut  curiaa  tradantur. 

LiB.  V.  De  excommuaicatione. 

1.  Qaod  aadientia   denegetur  excommunicatis  per 
aonom,  et  qaod  fiat  si  iia  moriuntur. 


vel  monachis. 

41.  Quod  non  liceai  monachis  conjugium. 

42.  Quod  liberum  sii  clericis  monachos  fieri. 

43.  Quod  iribus  modis  monachi  fiani. 

44.  Ui  monachi  non  morentur  in  urbibus. 

45.  Ne  quis  promoveal  aliquem  de  alterius  mona- 
sterio. 

46.  De  miliie  non  recipiendo  sine  consensu  papia. 

47.  De  his  qui  redduni  bona  qu»  vovent. 

48.  De  communi  viia  servanda. 

49.  Quod  conversi  non  possinttesiari. 

50.  Ut  monachi  commatres  non  habeant. 

51.  Ut  ejiiscopus  ianium  monachos  judicet. 

52.  Non  licet  monachis  abbatem  expellere. 

53.  De  proprietate  Homanaa  Ecclesiie  quam  dedit 
Gregorius  papa  ad  construendum  monasterium. 

54.  Ui  altare  erigatur  ubi  fontes  fueruni. 

55.  De  pacto  servando. 

56.  De  implendis  voluntatibua  defun^^T^m. 


563 


AD  OPP.  S.  ANSELMI  LUCENSIS  APPENDICBS. 


5M 


57.  De  monacho  qui  servus  receptus  est.  A 

58.  Do  viro  non  recipiendo  nisi  uxor  convertatur. 

59.  QiisD  sint  clelicisB  monachorum. 

60.  De  monachis  infirmis. 

6i.  Quod  laicus  plus  monacho  habeat. 

62.  De   his   qui   tonsurantur  sine   eorum   volun- 

tale. 
&.\.  i)e  his  qui,  dimissa  lousura,  uxorem  ducunt 
6i.  IJt  inonachi  in  ecclcsia  non  praedicent. 
6.').  IJe  mOMacho  non  exhajredando. 
66.  Do  substantiamonachi  monasteriumrelinquen- 

lis. 

61.  l't  cpiscopus  non  co^^at  abbatem  ire. 

68.  Do  novis  cellis. 

69.  Ut  unus  abbas  duobus  monasteriis  non  prosi- 
deat. 

70.  Quid  habeat  fundalor  in  monasterio  suo. 

71.  De   traditione  vel  commutatione  monasterio- 
rum. 

72.  De  translatione  monasteiiorum.  B 

73.  De.incognito  per  biennium  probando. 

74.  Quod  abbas  pro  humililate  proprium  locum  de- 
serero  polest. 

75.  Abbatem  ab  episcopo  non  esse  eligendum. 

76.  De  abbate  qui  per  cupiditatem  quemlibet  ton- 
dit. 

77.  Nullum  invitum  praeter  justam  causam  in  mona- 
sterium  retinendum. 

78.  Ad  episcopos  monasteria  pertineant. 

79.  De  venditione  abbatis  ab  episcopo  revocanda. 

80.  Ut  monaehi  non  prohibeantur  mortuos  sepelire 
vel  missas  facere. 

81.  De  virginibus. 

82.  Ut  de  Juvencula  abbatissa  non  sit. 

83.  De  sacris  virginibus  indicta  pGcnitentia. 

84.  Quse  viv^nte  viro  alteri  nupserit  ei  non  debetur 
poenitentia  nisi  alter  eorum  moriatur. 

85.  De  virginibus  non  vclatis  si  deviaverint. 

86.  De  virginibus  non  servanlibus  propositum.       q 

87.  De  puellis  devotis,  si  nupserint  postoa. 

88.  De  consecratis,  si  nupserint. 

89.  De  virginibus  sacris  quae  vim  barbaricam  tu- 
lerint. 

90.  De  raptoribus  virginum. 

91.  Ut  viduse  volum  habentes  non  nubant. 

92.  Ut   diaconissa    ante    annos   xl  non    ordine- 
tur. 

93.  De  prescriptione  vel  integritate  locorum  ser- 
vanda. 

94.  De  prflescriptione  RomanaB  Ecclesiae. 

95.  De  terminis  non  transferendis. 

96.  Quando  valeat  triennalis  possessio. 

97.  Ut  dioecesis  quae  episcopum  non  habuit  non 
habeat,  et  quse  alicjuando  habuit  habeat 

98.  De  episcopis  qui  ultra   sex  menses  loca  sua 
negligunt. 

99.  Quod  clericis  non  valet  prsescriptio  quam  in 
rebus  per  renuntiationem  babuerunt.  0 

100.  Ex  quo  die  computatio  prsescriptionis  inci- 
piat. 

101.  Quod  non  valet  mora   quam  necessitas  fa- 
cit 

102.  Ut  episcopus  in  propria  oathedra  assiduus 
sit. 

LiB.  VI  De  accusatione, 

1.  Ut  adversuR  sacerdotes  vox  mortui  non  au- 
diatur. 

2.  Ut  criminosis  non  crcdatur. 

3.  Ut  accusatio  absentis  non  recipiatur. 

4.  Doctores  non  esse  accusandos. 

5.  Ul  minores  majores  suos  non  accusent. 

6.  Ut  infamis  non  testificetur. 

7.  De  examinando  accusatore  et  de  ordine  totius 
causae. 

8.  Quod  non  nocet  si  fnerit  extorta  confessio. 

9.  De  accusatione  clericorum. 


10.  Quod  non  sit  facile  credendum. 

11.  De  eo  qui  nou  probanda  detulit. 

12.  Ut  apostatse  non  accusent. 

13.  Ut  qui  nuper  inimici  fuerunt  abjiciantur. 

14.  Ut  viles  non  accusent. 

15.  Ut  nihil  fiat  contra  quemlibet  accusatum. 

16.  Episcopos  prius  familiariter  conveniendos  esse 
quam  accusandos. 

17.  Ut  inimicis  familiaribus  non  credatur. 

18.  Ut  propria  voce  et  prsesente  accusato  accu- 
salio  fiat. 

19.  Ut  pritnates  notificent  accusatis  quod  eis  op- 
ponitur. 

20.  Quod  non  sint  accusati  recipiendi. 

21.  De  judicandis  episcopis. 

22.  Ne  alicui  liceat  convolai*e  ad  alias  provincias 
sine  prflejudicio  rei  ecclesise. 

23.  Qui  sint  ab  accusatione  submovendi. 

24.  Qui  sint  infames. 

25.  Ut  non  accuset  nisi  accusatus  expurget. 

26.  Ut  nemo  per  scriptum  accuset. 

27.  Quator  personas  necessarias  esse  et  quod  sia- 
gulae  faciant. 

28.  Ut  servus  aut  libertus  non  accuset. 

29.  De  pastore  non  reprehendendo,  nisi  erret,  et 
ut  expulsus  restituatur  priusquam  accusetor. 

30.  Ut  accusntores  episcopum  tales  sint  ad  minus 
quod  provehi  possint  ad  sacerdotium. 

31.  Accusatores  sacerdotum  tales  sintquales  sa- 
cerdotes  eligi  debent. 

32.  Ut  majores  non  dedignentura  minoribus  acca- 
sari. 

33.  De  induciis  accusatorum. 

34.  Non    esse    accusandum  aliquem    ut    melior 
flat. 

35.  Quales  debeant  esse  advocati. 

36.  Quare    licet    recedere    ante    latam     senten- 
tiam. 

37.  De  difficili  accusatione. 

38.  De  his  qui  non  possunt  aoousare. 

39.  De  non  admittendis  ad  accusationem. 

40.  Ut  qui  primum  non  probaverint  ad  csBtera  non 
admittantur. 

41.  De  testibus  non  admittendis. 

42.  Quod  pagani  et  heeretioi  non   possnnt  acca- 
sare. 

43.  Ut  clericus  non  tradatur  ad  sseculare  judiciam 
si  non  per  missum  episcopi. 

44.  Ne  laicus  criminetur  clericum. 

45.  De  calumnia. 

46.  De  pastore  non  accusando  a  subditis  nisi  in  fide 
erraverit. 

47.  Qualiter  episcopus  audiatur. 

48.  Quod  fiat  cum  testes  desunt. 

49.  De  poena  quorumdam  qui  ab  accusatis  destite- 
runt. 

50.  Ne  clericus  apud  prflesidem  accusetar. 

51.  Manifestum  crimen  egere  accusatore. 

52.  De  exspoliatis. 

53.  De  expulsis. 

Lib.  VI.  De  judioiia  etjudicibas. 

1.  De  prsecipitanda  sententia. 

2.  De  exammatione  temporum. 

8.  De  numero  et  qualitate  judicum. 

4.  Quod  sit  certa  provincia. 

5.  Nullus  episcopus  invadat  alienam  doecesim. 

6.  Ut  non  idem  sit  accusatores  et  judices. 

7.  De  stulta  diffinitione. 

8.  Ut  nemo  absens  Judicetur. 

9.  Ut  actio  die  ventiletur. 

10.  De  judicio  renovando. 

11.  De  contumeliosis  inmajorem  natum. 

12.  A  quantis  audiatur  episcopus,  presbyter,  dia- 
conus. 

13  .De  clericis  qui  ecdesiasticum  judicium  relin- 
quunt. 


566 


APPEND.  1.  —  DISSERT.  DE  S.  ANSELMI  COLLECT.  CAN 


n66 


14.  De  provocatione  et  judicibus  et  consensu  ele-  \ 
clis. 

15.  Irrita   est  sententia   episcopi  sino  clericorum 
sententia. 

15.  De  episcopo  qui  alicui  crimen  impingit. 

17.  Ut  clericusab   Ek^clesia  damnatus  non   defen- 
datur. 

18.  D«3  derico  petente  cognitionem  publicorum  ju- 
diciorum  ab  imperatore. 

19.  De  juris  actione  omnium  judicum,  et  de   foro 
competenti. 

^.  Ut  extra  provinciam  non  deferatur  jndicium. 
21.  Quibus  auctoribus  oporteat  judicnri. 
^.  Quod  licet  papee  condere  novas  leges. 
^.  De  scriptis  authenticis  et  apocryphis. 

LiR.  VIL  De  uniiate  Ecclesiw, 

1.  De  hoBritieis  et  schismalicis. 

2.  Quid  sit  hseresis. 

d.Qaoi  divisus  ab  apostolica  sede  in   schismate 
est.  «^ 

4.  Ut  laicus  episcopum  sub  digna  custodia  dirigat 
ad  papam. 

5.  Ut  schismatici  per  publicaspotestates  oppriman- 
lur. 

6.  De  schismaticis  ad  correptionem  cogendis. 

I  Quod  nomina  schismaticoriim  inter  divina  mys- 
teria  non  sint  i*ecitanda. 

8.  De  clericis   in   heeresim  lapsis  et  post  conver- 
sis. 

0.  Quinon  sint  inter  hoBreticos  habendi. 
10.  Qui  hseretici  amiltnnt  Spiritum  sanctum. 
li.  Qui  nescienter  vel  scienter  haereticis  se  com- 
miscent. 

II  Quod  potius  sit  moriendum  quam  de  manu  hee- 
retici  communicandum. 

IS.  Cnr  Deus  permittat  fieri  hsereticos. 
U.  De  excommunicato  ut  cohibeatur  a  saeculari- 
bus. 

15.  De  malis  cogendis  ad  bonum.  C 

16,  Quod  par  rulpa  sit  communicare  hceretico  vel 
communicari. 

n.  Ut  decreta  promulgata  contra  susoitntam  hoe- 
resin  inconvulsa  permaneant. 

18.  De  his  qui  sacriflcnnt  ritu  paganorum. 

19.  De  incantatoribus,  et  qui  magos  consulant. 
iO.  De  Judaeis. 

)1.  Non  licet  Judseo  Christianum  retinere. 
fi.  Non  fit  facultas  Judseo  vel  pagano  non  edendi 
▼olentem  fieri  Ghristianum. 

9.  Ut  Judsei  non  cognnlur  vi  nd  baptismum. 
21.  De  bnptisma  et  manuum  impositione. 

25.  Ut  mnnuum  impositio  fint  post  baptismum. 

26.  Utinim  majus  fitbnptisma,  an  manusimpositio. 
21.  Quod  non  ab   nliquo  quam  ab  episcopo  possit 

fteri  consignntio. 
28.  De  tompore  bnptizandi. 
^.  Quod  necessitate  fncienlo  in  omni  loco  possu- 

iQus  bnptiznre.  { '• 

30.  Ut  baptizetur  iste  de  quo  dubitatur. 
3l<  Ut  baplizandi  pretin  non  exigantur. 
'••  Ut  prosbyteri  pium  modum  nou  excednnt. 
^*  Ut  diaconus  praesonte  epi8'*opo  non  baptizet. 
81.  De  uno  pntrino. 

8S>  Qaod  totaEcclesia  singulos  in  baptismate  parit. 
86.  Do  manumissione  in  baptismate. 
^'  De  muliere  pricgnautc  bnptizundn. 
88.  Ut  omnes,  sive  parvuli  si ve  juvenes,  prius  exor- 

cizentur  qunm  bnptizentur. 
89'  Ut  baptizatus  ab  heereticis  sola  manuum  impo- 

sitione  conUrmetur. 
M.  Quod  haeretici  solummodo  ad  speciem   sncra- 

menta  habeant. 
41.  De  baptizato  abrepto. 
it.  Dc  baptismo  Epiphnniae. 
^.  De  saccrdotibus  rcbaptizatis. 
44.  De  clericis  et  monachis  rebnptizatis. 


45.  Do  pueris  rebnptizntis. 
4G.  I)c  bnptizatis  nh  Acntio. 

47.  (Jiiod  baptizatisparvulis  pnrcntum  peccnta  non 
nofcnt. 

48.  Ut  bnptiznti  nb  h^ereticis  his  modis  nd  Eccle- 
sinm  revoccnlur. 

49.  I)e  baptizato  nb  haeretico. 

50.  Debaptismo  infirmorum. 

51.  I)c  jejunio. 

52.  Dcjejunio  Quntuor  Tomporum. 

53.  I)e  qunrlrngesimnli  jejunio. 

54.  I)e  eoqui  jcjunium  solvit. 

55.  Quae   mcdicinae  sint  r.ontrnriu3  divinis  praece- 
ptis. 

56.  De  clericorum  nbstincntia. 

57.  Do  discretione  jejunnndi  et  mnnducnndi. 

58.  Quod  modis  vitium  gulae  obrcpnt. 

59.  Quod  non  prodest  homini  jejunare  nisi  cessat 
nb  iniquitate. 

60.  De  nbstinentiae  et  jejunii  discretionc. 

61.  De  constitutione. 

62.  Ue  observatione  ciron  moi  tuos. 

63.  Quod  non  liccat  oblata  ofTerro   pro   defunctis 
impiis. 

64.  Ut  oblatio  dcfunctorum  non  retineatur. 

65.  Ut  pro  sepultura  nihil  exigatur. 

66.  1)0  conjugum  sopultura. 

67.  De  sepulcris  in  loco  sacro. 

68.  Do  nnimae  nbsolutione. 

Lm.  VIII. —  Decoujugioet  (^t  adullorio  ol  consan^ 

gui  nitate. 

1.  De  legitimis  conjugiis. 

2.  De  conjugio  non  selvendo. 

8,  Quod  religionis   causa  non  sint   solvenda  con- 

4*  Dc  uxore  caplivn. 

5.  Ut  uxor  reddntur  mnrito  de  captivitnte  redeunti. 

6.  Do  sepnrntiuiie  eorum  qui  filios  suos  de  fonte 
suscepcrunt. 

7.  I)e  conjugntis  non    separnndis,  si   necessitnte 
filios  suos  bnptiznverint. 

8.  Utomnis  ahstincatse  nspiriiunli  filin  pntruisui. 

9.  Ut   uullus  filinm  pntris    sui    spiritunlem   ducat 
uxorcm. 

10.  Do  mnrito  qui  ob  frigidam  naturam  coii*e  non 
potost. 

11.  I)o  numero  uxorum. 

12.  Ue  numero  maritorum. 

13.  Quocl  propter  nmentiam  non  sint  solvcnda  con- 

jufri»- 

14.  Ut  dimissor  vcl  dimissa  sic  mnnennt,  ut  recon- 

cilientur. 

15.  De  illo  qui  uxoris  infirmitati  compntitur. 
10.  Ue  numero  nuptiarum. 

17.  Dogcnlili  qui  gentilemdimittil  uxorem. 

18.  De  mulicre  nuptins  condomnnnte. 

19.  (Juod  non  sit  l)ignmus  qui  unnm  nnte  baptisma, 
alinm  post  baptisma  ac(*e;)orit  uxorcm. 

20.  nuofl  nuplinruni  faedera  inter  iugonuos  sint  le- 
gifimn. 

21.  Uuod  sepnrnta  a  viro  flngitioso  non  possit  aliam 
ducere. 

22.  De  iido  aconjugatis  scrvnnda. 

23.  Quod  etinm  ex  mnle  conjunctis  possint  fierit 
nuptiae. 

21.  Quod  conjugium  remnnent  insepnrnbile. 

25.  Ouod  conjugium  remaneat  in  scparatis,  sicut 
ordinatio  in  sepnratis. 

26.  I)o  his  qui  rapucrint  puollas  simul  habitantes. 

27.  Quod  sponsae  liceat  eligere  monasterium. 

28.  i}uod  non  liccat  altcrius  sponsam  in  mntrimo- 
nium  s»)rtiri. 

29.  1)0  puella  desi^onsata  ab  alio  corrupta. 

30.  De  sponsis  bcnediccndis. 

31.  Ut  quidaui  ducat  uxorem  quam  corrumpit. 

32.  De  prcsbytera. 


567 


S.  ANSkLMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


S68 


83.  De  diacona. 

84.  De  monacha. 

85.  De  commatre. 

86.  De  sororo. 

87.  Denepte. 

88.  De  virj^ine  non  desponsata. 

39.  De  conjiigiis  quutuor    gcnorationis   quondam 
Anglis  perinissis. 

40.  De  coujugio  vitando. 

41.  De  his  qui    infra  septimam  generationem  ne- 
scienter  coojuncti  sunt. 

A2,  Ut  conjunctio   consanguineorum  prohibeatur. 
48.  Dchis  qui  sc  proximis  copulant. 

44.  Quod  matrimonia  afTectu  contrahuntur. 

45.  De  afiinitnteex  decretis  Innocentii 

46.  Ut  conjugia  apresbyteris,  i!:nconibu8,  subdia- 
conibus  contracta  dissolventur. 

47.  De  co^natn  vel  quam  cognatus  habuit. 

48.  Isidori  cupitula  de  scpten  gradibus  consangui- 
nitatis 

49.  De  diversa  fomicatione. 

50.  De  mulieribus  fornicantibus. 
5i.  De  fornicatione  presbyleri. 

52.  De  muliere  qua)  cum  duobus  fratribns  nupserit. 

53.  De  concupita  muliere. 

54.  De  Sodomitico  scelere. 

55.  Quod  propter  quamdam  fornicationcm  separatus 
vel  separala  nubere  potest. 

56.  Quid  fit  de  illo  qui  filiam  vel  Hliastram  ad  con- 
flrmationem  vel  fonlem  tenuerit. 

57.  De  varietate  homicidiorum. 

58.  Quod  detractor  sit  homicida. 

59.  De  voluntario  homicida. 

60.  De  homicidio  non  sponte  commisso. 

61.  De  occiso  poenitente. 

62.  De  uxoris  interfectore. 

63.  De  poena  matricid». 

64.  De  pstricidaet  fratricida. 

65.  De  mterfectione  impii. 

66.  De  juramentis. 

67.  De  perjurio  pro  vita  redimendo. 

68.  De  perjuro  qui  alios  in  perjurium  ducit. 

69.  De  eo  quisciens  perjurat. 

70.  De  eo  q\xi  contra  id  quod  suspicatur  jurat. 

71.  De  perjurio  in  manu  episcopi  vel  cruce. 

72.  Quod  verum  jurare  non  sit  peccatum. 
78.  De  juramento  synodali. 

74.  Utpueriante  quatuordecim  annos  non  cogantur 
jurare- 

75.  Ut  perjurium  emendetur  sicot  adulterium. 

76.  De  his  qui  per  capillum  vel  per  caput  Dei  ja- 
rant. 

77.  De  incautis  juramentis  non  servandis. 


A  78.  Si  utendum  sit  fide  veritatis  per  falsos  deos 

79.  De  pcrjurio  cavendo  etiam  in  communi  loquela. 

80.  Qiiacunque  arte  verborum  quis  jurel? 

81.  Dc  multimodis  juramentis  et  mendaciis. 

LiB.  IX.  De  raptoribas  et  furibus, 

1.  Do  mcmbrorum  truncatoribus  et  incensoribos. 

2.  Quod  non  furtum,  sed  mens  juris  attenditar. 
8.  De  eo  qui  aliquem  exspoliavit. 

4.  Quod  non  sit  sumendum  exemplum  spoliandi. 

5.  Quod  oblatio  de  rapina  maculosa  sit. 

0.  Utpauperum  defcnsio  ab  imperatore  postuletar. 

7.  Feccatum  csse  diviti  ablatum  pauperi  dare. 

8.  Rapinam  esse  inventa  non  reddere. 

9.  Bcgum  esse  oppressos  liberare,  nec  eflusionem 
sanguinis  esse  malos  punira. 

10.  Depuniendismalis. 

11.  De  oratione  qua  orat  ut  temperentur  interdicta. 

12.  Quibus  licilum  sit  malos  occidere. 

Q  13.  Ut  mali  non  occidantur,  sed  corrigantar. 

14.  De  tolerandis  vel  fugiendis  vel  impugnandis 
malis. 

15.  Quod  bella  cum  benevolentia  sint  agenda. 

16.  De  pcrsequendis  vel  deprtBdandis  hostibus. 

17.  De  prsBdandis  hostibus  ecclesise. 

18.  De  eo  qui,  cum  possit,  injuriam  non  repellit  t 
socio. 

19.  De  poenitentia. 

20.  De  reconciliatione  poenitentis. 

21.  De  ulili  poenitentia. 

22.  Quod  non  tam  mensura  tempons  quam  dolo 
consideranda  est. 

28.  Ut  poenitentia  publice  agatur. 

24.  Post  dignam  poenitentiam  posse  aliquem  d 
cere. 

25.  Cur  prohibeatur  clericatus  post  poenitentia 

26.  Quod  oblata  oporteat  psenitentem  restituere. 

27.  Quod  nuUum  peccatum  sine  poenitentia  tetsAf 
C     tatur. 

?8.  Quod  pro  conversipne  necessaria  flt  ponitentta. 

29.  Quod  venia  non  accipiatur  sine  poenitentia. 

80.  Ne  aliquis  episcoporum  alienum  poanitenteo 
suscipiat. 

81.  Indul^ntia  Dei  nisi  supplicationibus  sacerdo- 
tum  obtineri  nequit. 

82.  De  his  qui  se  occulto  crimine  contaminaroot. 

83.  Quod  par  causa  flt  muUeris  adulterium  et  im 
adulterium. 

34.  De  justa  et  injusta  mlRericordia. 

85.  De  poraequentibus  sacerdotes. 

86.  De  cruce  et  imagine. 

37.  De  reconciiiatione  excommunicatorum 


APPENPIX  SECUNDA 

OPUSCULA  SPURIA 

Bibliolbeca  VeterumPatrum  Supplementum,  tom.  XXVII,  col.  436.) 


F.  P.  LUCJE  WADDIN6I 

ORDINIS  MINORUM 

AD  SEQUENTIA  OPUSGULA  PR J!  MONITIO 

Duo  nobis  desunt  sanctissimi  viri  opnsculo,  Oommentarii  sciliret  in  Thrcnos  Jcremi»,  et  in  Psalmoa 
Davidis,  quorum  poshcnios  morle  pricvonluscoinplero  non  poleral.  Etsi  u  nobis  dilifi^enter  perquisitos, 
hactenus  reperire  non  potuimus  :  si  aliquando  apparuerint,  auctiori  dabimus  editione.  Interim  laboramos 


569  APPEND.  II.  OPUSCULA  SUMA.  570 

circa  collectionem  canonum,  quam  libris  tredecim  Anselmus  absolvit,  et  A nselmi  Decretum  qmdfim 
appellant.  E^m  suis  numeris  absolutam  a  mendis  et  erroribus  expurgatam,  notisque,  ubi  oportuerit, 
illustratam,  Deo  propitiante,  aliqaando  in  lucem  proferemus. 

Qua3  vero  sequntur  opuscula,  Arnoldus  Uvion  tribuit  S.  Anselmo  (Uvion  in  noiia  ad  diem  18  Martii)^ 

eaque  exstare,  et  Anselmo  ascribi  in  codicibus  prsegrandibus  mombraneis  bibliothecte  ccenobii  S.  Bene- 

dicti  Mantuani  testatur  Possevinus  (in  Appar,).  Eminentissimus  dominus  Frnn^iscus  cardinnlis  Rarheri- 

nus,  Benedictini  ordinis  pi*otector,  pro  sua  erga  me  veteri  ac  peculini  i  bcnignitnle,  atque  mnata  iu 

omnes  bonarum  litterarum  cultores  benefica  propensione,  curavit  inde  iide  integra  hoc  exemplar  tran- 

smitti.  Atqui  illa  eloquio  humi]iora,quamqu8e  tanti  viri  prceferant  gravitalem,  olicui  videbunlur.  Verum- 

tamen  conjectursd  quae  ex  styli  varietate  enormari  solent,  leves  frequentcr  apparent  et  fallaces;  quippe 

manifestum  est  non  eumdem  in  universis  operibus  suis  sermones  methodumque  servare  sacros  docto- 

reSy  prsesertim  eos  qui  prseter  doctrinse  excellentiam,  vitsB  addunt  sanctitatem,  et  pietatis  igniculis 

incensi  frequenter  feruntur  in  Deum.  Dei  verbis  alios  quandoque  gravius  reprehendunt,  suis  precibus 

aliquaodo  Deum  humilius  pro  se  inlerpellant.  Pro  rei  et  ar^umenti  varietate  modo  extollunt,  modo 

deprimnnt  sermonem ,  nec  eodem  vocis  tenore  agendum  judicant  cum  EcclesisQ  persecutore  et  cum 

mundi  conditore.  Spiritus  intus  alit  humiles  coixiis  cogitationes ,  et  foris  edit  lenes  vocis  susurros ,  in 

conspectu  illius  pro  cujus  bonorum  in  spiritu  vehementi  plerumque  clamant,  et  quasi  tuba  exaltant 

vocem  suam  annuntinntes  populo  scelera  eorum,  et  domibus  principum  peccata  eorum.  Cum  quo  quis 

loquitur,  et  de  qua  re  agitur  expendendum ,  adeoque  temperandi  sermones,  ut  undequaque  conveniant. 

Anselmus  modo  cum  Henrico  tyranno  in  acie  pugnat,  modo  contra  schismaticos  scriptis  tonat,  attamen 

incobiculi  penetralibus  divinum  semper  aliquid  inlus  agitabat^  et  contemplabatur  coelestia  (In  Vita 

nam.  30),  quae  reverenti  deinde  promebat  eloquio.  Nihil  ergo  mirum  si  ^raviter  doceat,  et  humiliter 

oret;  si  sacras  Scripturas  in  tyrannos  acriter  contorqueat,  et  divina  mysleria  humiliatse  mentis  medite- 

tur  affectu.  AfuJtos  Jibellos  propriis  manibus  conscripsisseW iiBd  auctor  recenset  (num.  25).  Quid  si  inter 

iJlos  isti?  Certe  in  ipsa  illa  domo  in  qua  vitam  monasticam  et  contemplativam  professus  est,  omnes  isti 

qai  sequuntur,  contemplationum  libelli,  prsBfixo  ad  singulos  ejus  nomine,  diligenter  conservantur.  Liceat 

itaque  praecedentibus  opusculis  ista  subtexere,  saltem  ne  pereant. 


I 

HEDITATIO  in  OBATIONEH  DOMINICiH 


i.  Pater  aosterf  quies  in  coelis,  sanctiGcetur  no~  A  gens  ero?  Nunquid  pausabo?  Nunquid  aliis  inten- 

^eo  tuaiDf  etc.  0  summa  clementia!  O  inefifabilis  tus  ero?  Certe  cum  impetu,  omnibus  postpositis, 

^nignitas!  0  mira  dignatio!  0  longitttdo,  latitudo,  curram  ad  eum.  Sufflcit  mihi,  si  habeo  Patrem 

^oblimitaSy  et  profundum  charitatis  divinae !  Vilissi-  meum,  et  ideo  toto  corde  tendam  in  eum.  Non  aspi- 

^um  lutam  sum,  detestabilis  sanios,  nequissima  ciam,  non  aliud  videbo  nisi   Deum  meum,  quia 

«reatora,  et  tamen  Deus  deoruni,   Hex  regum  et  oculus  mentis  mese  totus  tendit  in  illum,quianimis 

Bominus  dominantium,  se  meum  Patrem dicit.  Cum  allexit  nnimum  meum.  Pater  nostcr, 0  mel,  et  favum 

onlis,  inquit,  dicite  :  Pater  noster,  etc.  Ex  quo  in  ore  meo,  cum  te  Deum  meum ,  Patrem  meum 

lioc  dicit  ipsa  Veritas,  verissimum  est.  Et  scio  quod  voco  I  0  dulcedo  indicibilis !  0  jucunditas  inaesti- 

plassinecomparationemediligitquampatercarna-  mabilis  I  O  jubilatio  inefTabilis,  cum  audeo  te  Pa- 

lis  vel  mater,  imo  quam  ego  ipse.  De  tanto  ergo  trem  vocarol  0  exsultatio!  0  admiratio!  O  medul- 

Patre  elevabitur  cor  meum  ut  aquila,  et  jam  hujus  laris  modulatio!  Quia  Pater  meus  est  tu.  Quid  ultra 

«<Bli  inferiora  contemnam.  Quid  ultra  mihi  de  ter-  prsetendam?  Quid  ultra  dicam?  Quid  ultra  petam? 

Tenis  honoribus  qui  sum  filius  Dei?Maju8  dedecus  Pater  meus  es  tu. 

esset  mihi  appetere  quantumcunque  magnum  ho-  2.  Sed  ubi  es,  Pater  mi?  ubi  es,  si  ubique  es? 

norem  terrenum  quam  fllium  imperatoris  appetere  B  ^"^o  ^uia  ubique,  quomodo  coelum  tibi  sedes  ost  ? 

latrinse  ofiicium.  Quid  ultra  mihi  de  terrenis  divitiis  Sed  ideo,  benignissime  Domine,  vis  ut  dicamus. 

<{Qi  regni  setcrni  sum  hseres?  Ignominiosius  ^ssct  Pater  noster^  qui  es  in  cobUs^  ut  nos  a  terrenis  ad 

mihi  de  quantumcunque  magnis  divitiis  terrenis  coeleslia  eleves,  ubi  maximetuapotentia,sapientia, 

corare  quam  primogenitum  imperatoris  de  flmo  et  bonitas  elucesit;  ut  ibi,  mi  pater,  sit  semper 

eqaorum  suorum.  Quid  ultra  mihi  de  deliciis  carna-  tecum  conversio  et  conversatio  nostra,  ut  a  te  coele- 

libus,deterrenis,quantumcunquemagnis?Detesta-  stia,  nou  terrena,  pelamus ,  aut  certe  ut,nos  spiri- 

bilius  esset  mihi  lilio  Regis  summi  afflci  in  quan-  tuales  coeli  facti ,  in  nobis  sit  habitatio  tua.  Quid 

tumcunque  allectiva  creatura  quam  filium  imperato-  ergo  nos  tardabit?  Quid  nos  relrahet?  Quid  impedi- 

nsiQsaniefelidissima.Quid  bonum,quid  pulchrum,  menta  parabit  quin  coelestem,  non  terrenam,  vitam 

<{iiid  utile,  quid  desiderabile  me  allicere  potest  qui  ducamus,  ut  in  nobis  sit  habitatio  tua?  0  digna 

haeitjs  sum  fontis  omnis  pictatis,  ot  boni?  Omnia  admiratio,  mira  dignatio,  et  dignissimn  habitatio 

i^specta  illiDS  non  sunt  nisi  qusedam  similitudo  et  Christi  in  nobis !  Ego  foedissimus  timus  et  abomina- 

«mbpa.  Accedam  ergo  ad  Patrem  meum,  qui  nihil  bilispoccatorumlatrina,  valeo  esFe  ex  immensa  Dei 

«liud  vult  nisi  uthabeam  eum.  Nunquid  ergo  negli-  mei  clementia  tabernaculum  ejus.  Et  qui  sum  ple- 


571 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


572 


nus  sanic  et  fetore,  ero  sanctum  Dei  tcmplurn,  sa- 
pientisB  scdes ,  et  habitaculuni  Spirilus  sani'ti !  0 
felix  dies!  0  beala  hora  cum  tnlem  hospitem  pos- 
sidebo!  Tencho  oum,  nec  dimiltam  cum,donec  in- 
Iroducam  eum  :  imo  ipsc  inlroducat  me  in  domum 
iUius,  qua3  sursum  est  Jerusalem,  malris  mea?,  et 
in  cubiculum  geuitricis  meao,  scilicet  in  intimam 
contemplalionis  quietem,  ubi  cubant,  ubi  quie- 
scunt  animse  deh'cat£e  (Cant.  iii). 

3.  Pafer  nosler  qiii  es  in  coeliSf  sanctiflcctur 
nomen  tuum,  etc.  0  quam  bene  sequitur,  quam 
optime  contmuatur,  quam  clegcntissime  ordinatur 
petitio  ad  praedicta,  scilicet  Sanctiftcetur  nomen 
tuum  ad  Pater  noster  qui  es  in  ccelis^  qnia  filialis 
devotio,  coBlestis  contemplatio  totum  animum  reve- 
rentis  filii  convertil  in  Patrem  coelestem,  utclamet, 
et  dicat  :  Sanctificetur  nomen  tuum,  quasi  dicat  : 
Non  terrenas  divitias,  delicias,ct  honores  pelo,  sed 
ut  sim  in  te  totus  conversus ,  sim  totus  divinus. 
Sanctificetur  nomcn  tuum  ^ui  scilicet  pars  moa  ra- 
tionabilis,  tua  sapientia  illustrata,  omni  crrorc  ct 
ambiguitate  et  tenebrositate  purgata,  habeat  san- 
ctissimam,  id  est  purissimam  notitiam  tui. 

4.  Adveniat  rognum  tuum,  ut  inea  irascibilis  [  f. 
voluntas],  tua  potentia  rahorata,  nd  snblimilatcm 
tui  regni  conscendat.  Fiat  voIuntastua,uimei\c,on- 
cupiscibilis,  tua  honitate  dulcorata,  imo  tua  chari- 
tate  perfecta  plene  tuo  beneplacito  quiescat,  ut  ex 
vera  dilectionis  amicitia  sit  idem  velle  et  nolle. 
Vel,  sanctificetur  nomen  tuum^  quantum  ad  puram 
notitiam  intellectus.  Adveniat  regnum  twim^  quan- 
tum  ad  fervens  desiderium  affectus. 

5.  Fiat  voluntas  tua  sicut  in  ccrlo  ct  in  ferra. 
Quantum  ad  perfectum  obsequium  effeclus.  Sancti- 
ficetur  ergo  in  nobis  nomcntuum,  quod  ab  aBterno 
sanctissimum  esf ,  ut  quidquid  videmus  ,  q.iidquid 
audimus,  quidquid  intelligimus  et  sentimus,  totum 
ad  sanctissimi  tui  nominis  ordinemus ;  ut  sic  in 
nobis  nomen  luum  sanclum  sit,  sinc  terra  ct  purum, 
ut  excussi  et  purgati  ab  omni  curiositate  et  vani- 
tato  et  omni  inutili  phantasia,  te  solum  in  omnibus 
agnoscamus  semper,piissimo  et  sanctissinie  Palcr; 
mentis  nostrie  oculus  ad  te  lumen  aeternum  inces- 
sabiliter  dirigatur;  semper  te  qui  in  omnibus,  et  a 
quo  omnia  sunt,  in  omnibus  te  intuear,  in  omnibus 
te  agnoscam.  0  quam  dulce  lumcn  et  delectabile  a 
te  sole  juslitiaB  nunquam  mentis  intuitum  amovere! 
0  quam  dulcis,  quam  amabilis.  quam  admirabilis 
oculis  nostris  tuorum  claritas  vadiorum  I  Sanctifi- 
cetur  ergo  nomen  tuum.  Adveniat  rofjnum  fuum, 
Nunc  Domine  Deus,  regnum  hujus  mundi  occupa- 
vit  animam  meam,  imo  totam  dissipavif,  totam  la- 
ceravit,  totam  foedavit,  totam  denigravit,  sponsam 
tuam  dilectam,  animam  meam,  totum  cor  mcum, 
totum  animum  meum,  totum  affectum  meuui  vani- 
tas,  imo  foeditas  hujus  mondi.  Ideo  non  nisi  quae 
mundi  sunt  sentio,  quse  carnis  sunt  appeto,  et 
sola  teiTcna  cogito  et  affecto.  Factus  sum  hujus 
mundi  cinis,  et  sub  hujus  mundi  principe  sollicite 


A  sfudeo  militare,  Scd,  domine,  nonne  creatura  fua 
sum?  Ki'go  adveniat  rognum  tuum^  ut  princcps  hu- 
jns  mundi  cjioiatur  foras,  tu  solus  in  me  regnes, 
tu  solus  inhabites  incntcm  meam,  tolum  nie  occu- 
pct  rcgnuin  tuum,  tofum  sibi  vindicct  desiderium 
meum,  solus  reficias  affeclum  meum.  Quid  quaero? 
Quid  volo?  Quid  desidero?  Quo  vagor?  Quo  discur- 
ro?  cur  distrahor?  Sufficit  mihi,  Domino,  rcgnum 
tuum,  ergo  adveniat  regnum  tuum.  Nihil  de  csetero 
cogitem,  nihil  desiderem,  nihil  affoctem,  nisi  re- 
gnum  tuum;  sit  ibi  refectio  mea,  sit  ibi  habitatio 
nica,  sit  ibi  tota  conversatio  mea.  Tu  solus  bonus, 
fusoluspulchcr,  fusolusamabilis,tusoIusdesidera- 
bilis  animarum  amafor.Tu  solus  me  regas,  tu  solus 
me  dirigas,  tu  solus  mc  allicias,  tu  solus  totum 

D  cor  meum  habcas  aiii^iini^um  zelator.  In  te  solum 
pcctus  meum  dulcoretur,  in  te  solum  quiescat  cor 
meum,  fofum  repleas  animum  ineum,  cum  impetu 
asccndam  ad  te  centrum  et  regnum  omnium  ani- 
mariim;  ergo  adveniat  regnum  /ui/m,  fiat  voluntas 
tua  siciit  in  ctvloot  in  tcrra.  IIoc  volo,  hoc  desidei*o, 
hoc  fotis  animi  visceribus  concupisco,  ut  in  me,  de 
me  ct  pro  mc,  non  inca,  scd  fua,  fiat  voluntas,  fotus 
tuus  sim,  totus  in  tuum  solum  tcndam  honorcm. 
Ad  hoc  factus  sum,  ad  hoc  natus  sum,  ut  solum 
tuum  reqiiiram  honorem.  Jam  non  flectar  ad  meum 
appelitum,  jam  non  proprium  requiram  commo- 
dum,  jam  non  considerem  amicorum  affectum,  dod 
cogitem  qiiid  ainarum,  vcl  dulce;  honorificium  vel 
vile;  sed  solum  nitar  in  omnibus  tuum  bcneplaci- 

plum  adimplere,  difiicilo  vel  leve;  aspcrum  vel 
suave;  scd  cum  impetu,  cl  desidcrio  ferventi  et  ani- 
ini  anxiet»te  curein  perficere  quoe  tuoBvoIuntatisuDt 
placita.  IIoc  solum  mihi  suave,  hoc  solum  sil  ju- 
cundum,  hoc  solum  mihi  lcve,  hoc  delectabile,  et 
amabilc  in  quantumcunque  asperis,  difficilibus  et 
amaris  tuam  requiram  perficere  voluntatem.  0 
gaudium,  et  jucundilas,  et  exsultatio  medullaris 
totum  et  totaliter,  semper,  et  ubique  exponore  me 
ad  omnem  tuum  honorem,  quem  possim  modo  ali- 
quo  effectui  mancipare !  0  utinam  solus  possem 
omnia  tua  ministeria,  mi  Domine,  adimplere!*Ma- 
gis  gaudco,  magis  approbo,  amplius  totis  artubus 
et  visceribus  concupisco  me  totum  impendere  tuo 
honori,  me  divinse  fueo  satisfacere  voluntati  quam 
et  quantumcunque  coelestibus  et  divinis  deliciis  ju- 

^'cundari.  Si  enim  pro  lc,  mi  domine,  totaliter  lace- 
rer,  et  passioncs  el  mortes  quascunque  nd  tuuin 
honorem  i-eciperem ,  de  eis  magis  gaude  remquam 
de  quacunque  delectatione  quam  cfiam  in  patria 
habcre  possem,  nisi  fortasse  in  illn  delectatione 
fantum  aut  plus  cederet  ad  tui  honoreoi;  ct  hoc 
etiam  non  ratione  delectafionis,  sed  ratione  tui 
honoris  optarem;  non  enim  factus  sum  ad  meani 
vanifafem  consolandam,  scd  ad  tunm  mngnificen' 
tiam  honorandam.  Quid  mihi  inajus?  Quid  mihi 
dulcius?  Quid  mihi  amahilius  quam  totum  in  Hium 
honorem  resolvi?  0  gaudium  !  0  tripudium,  omne 
mihi  jubilare  solatium, quod  possim  aliquid  quanta- 


573 


OPUSCULA  SPURIA 


674 


cunque  difOcultate  facere  ad  tuum  honorem.  Hoc  A 
est  angelorum  gaudium,  coeleste  desiderium»  pa- 
triae  prflemium  posse  tibi  totaliter  obsequiytotaliter 
in  le  ferri,  tuae  voluntati  plenarie  conformnri,  et 
tuum  honorem  et  magnificentiam  admirari.  Non 
dubitOy  imo  certus  sum,  quod  plus  gaudent  angeli 
et  animee  sanctsede  magnificentia  tui  honoris  quam 
de  magniflcentia  gloriee  suae.  Et  ideo  fial  voluntas 
iua  sicut  in  coilo  et  in  terra.  In  coelo ,  scilicet  in 
ccelestibus  spiritibus.  Et  in  terra^  scilicet  in  nobis 
hominibus  :  scilioet  tuoe  voluntati  adeo  libenter,  et 
fenrenier  et  voluntarie  obsequamur»  et  tuae  volun- 
tati  totaliter  conformemur  secundum  possibilitatem 
nostr»  virtutis. 

6.  Penem  noatrum  quotidianum  da  nobis  hodie. 
Oquam  bone  ordinat,  quam  eleganter  conjungit  haec  » 
verba  praemissis  I  £t  quamvis  de  pane  mateiiali 
et  spirituali  possit  exponi,  de  sacramentali  tamen 
pane  maxime  exponamus  ad  prsesens.  Et ,  ut  dixi, 
hic  in  Deo  estegregius  ordo.Quis  adeo  dignus  est, 
quis  adeo  humiliseslad  susceptionem  hujus  sacra- 
menii  ad  ofiTerendum  Filium  Deo  Patri,  ut  ille  qui, 
sicut  supradictum  est,  se  totaliter  in  Deum  ordina- 
vit  quantum  ad  intellectum,  afTectum,  et  efifectum, 
qui  se  totum  Deo  obtulit,  totum  se  sacrificio  con- 
eremavit ,  qui  in  se  annihilatus  est,  et  totus  in 
Deum  illatus  est,  qui  jam  non  quse  sua  sunt  quaerit, 
sed  quae  Jesu  Christi  (Philip.  ii)?  Ille  vero  in  hoc 
eacriflcio  potest  Jesum  Christum  recipere,  Jesum 
Ghristum  rogare,  Jesum  Christum  pro  se  et  aliis 
Deo  ofiTerre.  Et  ideo  petitioni  isti  verus  Magister 
prteposuit:  SanctiBcetur  nomen  tuum^  etc.,et  optime  C 
subjungit,  et  illis  verbis  conjungit  :  Panem  no^ 
trum^  etc.  Qui  ex  ^gypto  pcccatorum  exivit,  ibi 
sanctiScetur  nomen  tuum^  ct  mare  Rubrum  inun- 
dantiam  tempestatum  submersis  ^gyptiis  sicco 
pede  transivit,  ibi  adveniat  reguum  tuum ;  et  in 
deserto  contemplationis  soli  Deo  intendit,  et  se  to- 
tum  Deo  dedicavit,  ibi  Gat  volunlas  tua  sicut  in 
cobIo  et  in  terra,  Jam  in  hoc  deserto  esuriens, 
manna,  scilicet  panem  coelestem,  a  coelesti  Patre 
requirit ;  ibi  panem  nostrum  quotidianum  da  nobis 
hodie.  Qui  etiam  in  ^gypto  aliquando  super  ollas 
camium  sedit,  nec  illis  spretis  solum  panem  vi- 
vom,  qui  de  coelo  descendit,  oxquirit,  postulat  et 
scquirit.  0  inaudita  Christi  dignatio  I  0  mira  jubi- 
latio  mentisl  Deus  meus,  sponsus  meus,  amorD 
meuSy  factus  est  cibus  meus.  Sanctorum  praemium, 
•ngelorum  gaudium,  Dei  Patris  verbum  est  nutri- 
mentum  meum.  Lux  mundi,  Sol  coeli ,  Sapientia 
Bei,  est  refectio  mei  animi.  Proles  Virginea,  re- 
demptio  humana,  coeli  gloria,  facta  est  cibatio  mea. 
Qaid  ultra  afifecto?  Quid  ultra  me  alliccre  potest? 
Absit  a  me,  Domine,  ut  ex  quo  cor  meum  habet 
tiai  nobilom  cibum,  quod  circa  aliud  in  toto  mundo 
af&ciatur?  Quomodo,  obsecro,  post  tam  nobilissi- 
mam,et  sufficientissimum,  et  suavissimum,  et  dul- 
cissimumcibumypotestcormeum  circa  vana,  turpia 
6timmunda  delectari?  Quomodo,  obsecro,  potest 


cor  meum  ad  momentum  ab  isto  cibo  nobilissimo 
separari?Etsisupornonpossumipsumsacramenta- 
liter  sumere,  saltem  cor  meum  ipsum  spiritualiter 
non desinat  ruminare.In  veritate  mirum  et  plus quam 
mirum  videtur  quanto  prae  dulcore  et  nimio  ardoris 
fervore  cor  non  ileficit  in  hoc  cibo.  Tu  solus^bone 
Jesu,  sis  cibus  meus,  et  refeclio  mea ;  te  solum 
esuriam  :  te  avide,ct  insatiabili  appetitu  comedam, 
et  semper  famelicussim  tui.Quid  te  dulcius?Quid 
te  suaviu8?Quidteamabilius,bone  Jesu?Te  solum 
volo  comedere,  te  solum  cupio  masticare.Tu  mihi 
semper  duIcescasincorde.SoIus  odor  tuus  deberet 
reficoro  tolum  mundum,  quanto  magis  cibatio  tua! 
Si  in  verbo  quod  procedit  ex  ore  tuo  reficimur  et 
vivimus  {Afatth.  iv),  quid  erit  te  ipsum  Verbum 
seternum  oro  recipere,  et  cordis  dentibus  masti- 
care?Quomodo  non  sic  cor  meum  dclectatur  inte, 
ut  onmia  obliviscatur  prseter  te?  Si  aliquid  terre- 
num,  imo  simililudo  terreni,  tantum  aliquando  cor 
meum  occupatut  aliarum  rcrum  obliviscar,  quo- 
modo  tua  verissima  prsescntia  non  me  tantum  refi- 
cit  et  inebriat  ut  totius  mundi  obliviscar,  et  etiam 
mei?  HuncergOjPatercoelestis,  panem  quotidianum 
bodie  nobis  conccdo.  Scd  Iiodie,  Domine  Deus,  da 
nobis  hunc  panem,  ut  in  praesenti  et  semper  prae- 
sentialiter  habeamus.Sit  semper  praesens  spiritua- 
liter  saltem  hic  cibus,ut  nunquam  sciat  prseteritum 
vel  futurum.  Sed  hodie  dicit  bonus  Jesus,  ut  dica- 
mus:  Cur,  quseso,  tantum  festinas  esse  nobiscum? 
Quare  non  dififers  usque  cras,  quid  enim  id  nobis 
vides?  Quid  in  nobis  sentis,quid  in  nobis  agnoscis, 
quod  tantum  nostro  es  inebriatus  amore?  Quid 
nobiscum  lucraris?  Quid  in  nobis  reperis?  Quem 
fructum  de  nobis  habebis,quod  nescis  tardare?Si 
sic  amor  nostri  te  urget  ut  diiferre  nequeas  quin 
statim  velis  esse  nobiscum,  cum  quibus  nullum 
habe;;  Inorum,  nos  autcm  qui  sumus  fetidissima 
sanies,  et  indigni,  etiam  tua  creatura  quantum 
cunque  vilissima  nominari,quomodo  difrerimus,ex 
quo  tantum  hoc  desideras,  esse  tecum,  cum  te 
summum  bonum,  sine  macula  speculum,  angelorum 
solatium  impelremus.  Tu  ergo,  bone  Jesu,  difiPerre 
non  vis  ut  ostendis;  nec  nos  amplius  dififerre  volu- 
mus.  Hodie  ergo  te  petimus,  ut  hodie  habeamus. 
Non  enim  cassa  est  instructio  tua,  sed  esset,  si 
peteremus  et  non  impetraremus.  Quia  ergo  te  sta- 
tim  petimus  et  desideramus,  et  hoc  ipsum  tu  cupis, 
acccde  ad  cor  nostrum  ;  quia  ad  te  ascendit  cor 
nostrum.  Tu  enim  inebriatus  es  nostri,  et  nos  tui 
amore.  Te  ergo  ad  nos,  et  nos  ad  te  cum  impetu 
ducis,  0  pondus  amoris,et  jam  omni  mora  sublata 
mutuus  sit  amplexus ,  ct  inter  tua  brachia  deficit 
anima  mea,  absorpta  amoris  fervore.  Cum  enim 
sensi  amplexum  tuum,  eradicasti  animum  meum, 
primo  cibasti,  deinde  inebriasti,  tandem  tuis  am- 
plexibus  et  osculis  soporasti  animam  meam,  et  in 
tuis  brachiis  requiescit.  Non  eam,  quamvis  indi- 
gnam,  abjicis.  Non  eam  refugis,  sed  ad  te  stringens 
clamns,  et  dicis  :  Adjnro  voSj  filiapJerusnlemy  ne 


575 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPL 


576 


suscitetis  nec  e  vigilare  faciatis  dilectam^  donec  ipsa 
velit  (Cant.  iii). 

7.  Sed  adhuc  admiror  clemcntiain  tunm,  bone 
Jesu.Quare  dixisti  quolidianum? NimquldxisqiiO' 
tidie  cibus  noster  esse?  Noune  sufficit  tibi  si  por 
unam  diem  in  nobis  habita8,et  moraris  nobiscum? 
Quare  semper  vis  esse  nobiscum?  quid  fecimus  tibi? 
Quid  dicam  de  tanta  benevolentia  nescio,  quia  in 
illis  thosauris  clementia;  deficit  animus  meus,  ut 
non  possit  parvam  considerarescintillam^tantaest 
abyssus  eis,  et  ideo  nihil  scio  dicere,  nisi^  ex  quo 
sic  semper  vis  esse  nol)iscum,  nos  omni  tempore 
simus  tocum,  ct  nunqunm  a  te  Sponso  benignis- 
simo,  cibo  suavissimo  recedamus.  ItayDomino,nos 
tuo  amore,  ct  devotione  glutincs  tecum,ut  nco.  a  te 
possimus  recedere,  nec  velimus.  Sic  ergo  panem 
nostrum  quotidianum  da  nobis  hodie,  etc. 

8.  Ft  dimitte  nobis  debita  nostra^  sicut  et  nos 
dimittimuSf  etc.  O  bone  Jesu,  nobilissimum  cibum 
nobis  indignis  servulis  tuis  benignissime  et  instan- 
tissime  obtulisti.  Sed  quid?  Timeo  ad  convivium 
Esther  reginse,  ut  Aman,  invitari  {Esth,  vii ,  etsi 
illa,  bone  Jesu,  non  sit  intentio  tua,  tamen  timeo. 
Quid  ergo?  convivium  opulentissimum  paratum  est. 
Nunlii,  scilicet  angeli  sancti  mihi  instant ;  esuries 
me  excitat,  et  compellit  ;  tamen  accedere  non 
pracsumo,  quia  peccavi.  Quid  ergo  faciam  ?  an- 
gustiae  mihi  sunt  undique;  sed  certe  quid  eligam 
scio.  Ibo  enim  ad  Patrem  meum  coelestem,  de  quo 
suprn  dictum  est:  Pator  noster^  qui  es  in  coelis^ 
et  dicam :  Pater  peccavi  in  cwlum,  et  coram  te, 
Jam  non  sum  dignus  vocnri  filius  tuus :  fHC  me  sicut 
unum  ex  mercenariis  tuis  (Luc,  xv),  scilicct  dimitte 
nobis  debita  nostra.  Sed  o  felix  recognitio  culpse, 
quoe  promeretur  patrlsampIexus.Fortenmoris  fer- 
voro  inter  Hmploxns  ejiis  dissolvar  ot  mulal)0r  in 
virum  alium,  et  aliqualiter  comedere  potero  de  vi- 
lulo  saginato./>/n2/7ie  errjo  nobis  debita  nostra.O  mi- 
ra  Dci  nostri  erga  nos  dignatio  :  ipsnm  contempsi- 
mus,  et  pro  vilissima  sanie  commutnvimus ;  ottamen 
nobis  suadet  ut  veniam  petamus,  quia  vult  nobis 
debita  dimittere  cum  ofTensis.  Hoc  autem  noluit 
angelis  elargiri.  Quomodo,  qua;so,  bone  Domine, 
potes  amplius  nos  respicere  quiitaturpiter  n  nobis 
abjicimus  te?  Ergo  ex  quo  tu  ipse  suades,  dimitte 
nobis  debita  nostra^  dimitte,dimitle  nobi8,quia  jnm 
pro  nobis  debitum  solvisti.  Jam  teipsum  pro  nobis 
in  sacriflcium  obtulisli .  Tu  es  ipse  qui  nos  doces, 
ut  dicamus  dimitte  nobis,  etc;  hoc  facere  poteit. 
Nonne  jam  pax  facta  est?  Nonne  jam  pacis  convi- 
\ium  celebratum  est,  et  quotidie  celebratur.  Di^ 
mitte  orgo  nobis  debita  nostra  sicut  et  nos  dimitti- 
mus  debitoribus  nostris.  0  beatum  proximi  debitum! 
0  fqlix  oifcnsa,  quam  allegare  possimus  ooram  Dco 
in  remissionem  debiti  nostri.  Non  ergo  hujusmodi 
fratres  contristemus,  si  nos  ofTendunt  homines,  si 
nobis  injuriantur,  si  nos  afHigunt,  rapiunt  et  acci- 
piunt  nostra;  sed  in  eis,  quanlum  est,  pro  nobis 
pxsultemus  et  gaudeamus,  quia  dimittendo  ea  pro- 


A  ximis  allegarepoterimusdimissionemdebitinosfri. 
Non  est  dubium  quod  magnse  virtutis  magnadqne 
efflcaciae  est  allegatio  ista,  quam  summus  advoca- 
tus  et  Judex  noster  nos  docet.  Ergo  si  dimitii- 
mus  aliis,  dimittitur  nobis.  DimHie  ergo  debiU 
nostra  nobis  sicut  ct  nos  dimiltimas  debitoribm 
nostris. 

3.  Et  ne  nos  inducas  in  tentationem,  Quid  emm, 
I>omine,  prodest  baptizariy  sive  lavari  a  mortao,  si 
iterumtangomortuum(^ev/7.  xi)?  Nonsufficitmihi, 
Domine,  ut  peccata  commissa  dimittas,  nisi  etiam 
a  peccatis  imminentibus  custodias.  Nam  promptis- 
simus  sum  ad  pcccatum,et  nisi  me  custodias,  sina 
ireno  irruam  in  peccata.  Si  ergo,  Domine,  ad  pro- 
bationcm,et  humiiitatem  et  exensitationem  nostram 
vis  et  permittis  nos  tentari,  non  tamen  intenlatio* 
nem  nos  permittas  inferri.Quidenimprofuit  Amatt^ 
qui  a  rege  Assuero  superomnesprincipesf^iteli 
tus,  cum  postea  inflatus  superbia  fuerit  suspensi 
in  ligno?  (Esth,  viii.)  Quid   enim  mihi  prodesi 
quidquid  in  praemissis  verbis  petivi,  nisi  in  tenta-» 
tionibus  me  conserves  in  bono  1  Ergo  etneDOs 
ducas  in  teutationcm,  Vis,  bone  Jesu,  ut  sic  peta- 
mus,  quia  permittis  nos  multoties  tentationibiu 
stimulari,  ut  ad  te  recurramus?  Omnem  moduni 
et  viam  qua  possis  nos  ad  te  traherc,  exerces 
quia  nos  tecum  cupis  habere.  Tentatus  ergo  a 
amplexuspaternos  fugiam,  utmerecipiat  fugientei 


B 


et  timidum  exhortetur;  et  dicam  e\:Et  ne  oos  indm 
casin  tentationem^  etc.  Hoc  vult,  hoc  desiderik^ 
hoc  exspectnt  Pater  meus,  ut  curram  ad  refugiui 

C  nd  complexum  et  ad  sinuin  ejus,  ut  totaliter  de 
diffidens,  solum  de  ipso  confidam,  ergo  et  ne 
inducaSf  etc.  Sod  libera  nos  a  malo,  Verum  est, 
mine,  quia  digni  sumus  omni  malo,  quia  te  coi 
tempsimus,omnebonum.  Sed  vide,  clementissii 
Fater,  infinitam  misericordiam  tuam,  non  detest 
bilem  nequitiam  nostram,  et  releva  a  nobis  parr^ 
lis,  nobis  infirmis  importabile  onus,et  a  malo  o; 
primente,  et  distrahente,  et  retrahente,  et  reta. 
dante  ad  bonum  libera  nos,  filios  tuos,  ut  lil 

possimus  ; et  maxii 

ab  illo  horribili  et  terribili  malo  eetemo  nos  libei 
ne  tua  desiderabili  visione  privemur ;  quod  h< 
rent  omnia  ossa  nostra.  Quid  enim  mihi  profum^tf- 
set  tuam  creaturam  fuisse,  nisi   te  habeam,       «^ 

Dtotus  et  totaliter  in  te  ferar  in  vita  tBtent-0f 
quam  nobis  concedas,  qui  cs  in  sascula  benedi^* 
tus?  Amen. 

Alia  expositio 
Possunt  autem  omnia  supradicta  aliter  explican 
sic:Pa^6ri20s/6r,pr8Bmittitur,  utconfidentesacceda* 
musadipsum.  Qaies  in  coeliSy  ut  quie  sursum  sunt 
qu9cramusetsapiamus,nonqua>superterram.SA/}e- 
tificetur  nomen  taam,  quantum  ad  fidci  illusimtio» 
nem:  Adveniatregnum  <iii//n,quantum  ad  speieree- 
tionem.  Fiat  volu ntas  tua, quanium  adcharitatiscon*> 
formitatem  et  pei*fectionem.  Panem  nosirum^  etc., 
quantumadnutrimentum  et  fulcimentumtemperan- 


577 


OPUSCULA  SPURIA 


578 


to,qu(Biiuixiine  oxhibetur  inpano  eucharistieo.i^^ 

dimiUeaobiSfeiCjqvLSknXum  ad  correspondontiam  ct 

lancem  jastitisB,  per  hocquodsubditur:  Sicul  et  nos 

dimiiiimas,  eic,  Ei  ne  nos  inducas  in  tentationew, 

quantum  ad  actuin  prudentise,  quee  est  in  pro^cnven- 

dis  insidiia.Sec/  libera  aos  «iiia/o,quantum  ad  actum 

fortitudiniSy  quee  est  in  tolerandis  adversis.  Ameu. 

Alia  expositio  ejusdem. 

Poaaumus  etiam  supradictaspelitionesexponere 

pro  iia  qa«  habituri  sumus  in  patria,  ut,  Sonctiff^ 

eeiar  aomea  iuum^  quantum  ad  apertam  visioncm, 

quaat  dicat :  Quod  nunc  per  speculum  in  sDnigniale 

videmua,  pare  et  sine  terra,  sine  medio  aliquo  facie 

ad  faciem  videamus.  Adveniat  regnum  tuum^  quan- 

tam  ad  firmam  inlentionom,  ut  in  seternum  regne- 

mus.  Fiat  volantas  tua,  quantum  ad  consummatam 

dileotionem,  quee  plene  amantem  in  amatum  trans- 

format ;  et  tunc  exponendum  est  sicut  in  fcelo  ct  in 

ierraj  scilicet  sicnt  in  angelis,  et  in  hominibus  liat. 

J^aaem  aoairom  quoiidianum^  etc,  quantum  ad 

tfoaviasimam  fruitionem  ;  et  exponendum  est  tunc 

^gaoiidiaaam,  soilicet,  continuum»  quia  semper  est 

»i  dieSy  et  ezponenJum  est  hodie  pro  feternitate, 

non  habet  preeterilum  vel  futurum ;  sed  est 

aimal,  et  melius  por  praesens  notatur.  Et  di' 


A  milte  nobis^  etc.  in  quo  petitur  adventus  anni  ju- 
biluDi,  in  quo  omnia  debita  dimitlunlur  veris  Judmis, 
scilicet,  poenito'  tibus  et  juslis  ct  honio  homini,  et 
Deus  hominibus  talibus  dcbita  universa  dimillont. 
El  ne  nos  inducas  in  tentationemy  etc,  in  quo  peti- 
tur  illa  pacis  pulchritudo,  do  qua  dioitur  Sedebit  po- 
pulus  meus  in  pulchritudine  pacis  (/sa/ xxxii),  etc, 
ubi  non  erit  amplius  Salan,  ncc  maius  occursus. 
Sed  libera  nos  a  malo,  quasi  dicat :  Duc  nos  ad  ilium 
statum,  qui  est  omnium  bonorum  congregatione 
perfeciuset  omnium  malorum  privatione  jucundus; 
ubi  vere  erimus  liberati  a  malo.  Hoec  autemultima 
expositio  multam  admirationem,miramdevotioncm, 
medullarem  exsuUationem  et  plenam  laudis  perso- 
lutionem  requirit.  Et  sunt  in  ea  miri  et  inenarra- 
biles  contemplationis  thesauri.  Sed  non  sufflcio,  nec 
dignus  sum  eos  dispensaro,  nec  ponere  ibi  os  meum 
immundum  mnxime  cum  aulam  regis  Assneri  in- 
grcdi  non  audeam,  non  vocatus  (Esth,  iv) ;  et  ideo 

D  siinplioitati  nostroe  sufficiantquflesupradiximus  fo- 
ris  in  atrio  existcntes.  Ipse  autem  Christus  ad  nos 
iuclomentise  signum  auream  virgam  extendat(^.s'//r. 
v),  ut  possimus  secure  ad  ipsum  intrare,  et  secum 
in  (eternum  regnare.  Quod  ipse  praestare  diguetur 
qui  est  in  sscula  benedictus.  Amen. 


II. 


MBDITATIO  DE  SALUTATIONE  B.  V.  MAKLiB 

Scilicet,  Ave  Maria, 


i,  Ave^  Maria,  gratia  plena,  Dominus  iecum^  etc 
Tibi,  Domine  Deus  meus,  gratias  quas  possum  refero 
ax  intimis  prsecordiia  meis,  qui  pro  nobis  indignis 
dignatas  es  nostram  naturam  assumere,  virginali 
Qtero  bnjalari,  ct  ex  ea  scilicct  Virgine  nascens, 
lacte  cyua  nutriri,ejus  foven  gremio,  et  ejus  sub- 
jiei  imperio  qai  omnia  conservas,  et  regis,  et  qui 
oe  fetidiasimam  saniem,  et  turpitudinem  detesta- 
bilem,  abominatione  plenum  et  omni  venia  et  cle- 
mentia  indignum  dignatus  es  tantum  illustrare  ut 
nciam  Matrem  habere;  hoc  mihiindignissimocon- 
eeasisti  ut  ipsam  possim  et  audeam  salufare.  Non 
eaim,  Domine,  fccisti  inliter  omni  nationi,  et  hoc 
sammum  beneficium  non  manifestasti  eis  (PsaL 
GXLvn).  Ubi  eatDomine,i1Ie  tuus  peculiaris  populus, 
qoem  in  mana  potenti  ct  brachio  extento  de  terra 
^gypti  pcr  desertum  in  terram  promissionis  du- 
zisti  tol  Pignia  et  prodigiis  magniflcentiae  tuse? 
{Psal.  cxxxv.)  Nonne,  Domine,  iste  est  popuius  ille, 
eal  hoo  beneflcium  promiaisti?  Cur  ergo  non  illis 
tuis  caltoribns,  aed  nobis  idololutris  el  inndolibus 
hoo  tuom  sammum  beneflcium  reserasti?  tjuare 
nobifl  paocia,  cammalti  et  quasi  infiniti  populi  hoc 
igaorent?  Nonne  Domioe,  aniveraorum  es  creator, 


C  et  omnes  ad  imaginem  tuam  fecisti  ?  Nonne,  Do- 
mine,secrela  consueveruntpandi  amici8?Gur  nunc, 
Domine,  inimicis,  etmaximemihi,qui  a  vertioe  ca- 
pitis  usque  ad  plantampodis  infectussum,  et  lotus 
tendoad  eaquse  sunt  tuae  contraria  voluntati  ?  Gur, 
Domine,  tam  nobile  donum,  tam  excellcntem  thcsau- 
rum  tuo  infldelissimo  servo  etnequissimodcdisti? 
Nonne,  Domine,  tibi  videtur  quod  non  honorem, 
sed  dcrideam  Matrem  tuam  ?  Quomodo  superbus 
humilem,  imo  humilissimam  superbissimus,  cas- 
tissimam  immundissimus,  coDlcslissimam,  imo  dl- 
vinissimam  vnnissimus  et  terrenissimus,  sanctis- 
aimamimpiisimus,  MatremDoifiliusdinbolisalutare 
prsesumet  ?  Ubi  est,  Domine  Jceu  boiie,  reverontia 
Matris  tuse?  Curtalcm  salutaro  permittis?  Sed,  o 
piissime  Jesu,  propter  tuam  crga  nos  nimiam  cha- 
ritatem  nonne  sufflcit  te  omni  derisui  et  omni  os- 

Q  tentatui  propter  nos  subjacere  ;  sed  Matrem  tuam 
jnm  ad  luam  sedcnlem  dcxteram,  permitlis  pollu- 
tis  labiistractare,  ut  possis  cordanostra  tuo  et  ejus 
inflammore  amore?  Nonest  dubium  enim  quodin- 
dignissimi  sumus,  et  credo  flrmiter  quod  nullus  sit 
coelestis  angelus  qui  eam,  ut  digna  est,  valeat 
salutare  :  quanto  magisego  indigniasima  creatura? 


579 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


2.  Mirum  videtur  quando  miserhomo  non  tremit 
et  expavescit  tantam  Dominam  salutare  ;  sed  illud 
detestabilenimium  est  ipsam  nominare  ore,  etcorde 
vana  et  inutilia,  imo  nefanda  tractare,  ipsam  alloqui 
tergo  verso.  Cum  omni  devotione  et  reverentia  est 
Virgo  beatissima  salutanda,  et  ipsa  tales  quserit  qui 
ad  eam  devote  et  reverenter  accedant;  hos  diligit, 
hos  nutrit,  hos  in  fllios  suos  suscipit.  0  beatus  qui 
de  tam  nobili  Matre  l8etatur,et  ipsam  corde  ample- 
ctitur  et  opere  imitatur  1  O  felix,  qui  Matri  Dei  se- 
cundum  suum  posse  nititui*  conformari !  Hic  est 
certe  qui,  omni  creaturacontempt8,soli  Deosingu- 
lari  amore  inhaeret,  et  crucifixus  cum  Christo,  ani- 
marum  sitit  salutem.  O  mirum  certe,  quomodo  ex- 
sultatione  nonrapiturcor  talem  Virginemsalutantis  I 
Matrem  Dei  alloquitur,  Deum  ex  ipsa  faotum  homi- 
nem  contemplatur.Hic  videtima  summis,  et  summa 
imis  pro  sua  charitate  conjungi.  Quomodo,  quseso, 
non  liquescit  in  hac  salutatione  mens  nostra,  cum 
Deum  tantum  nos  dilexisse  videmus  ut  ex  virgiuali 
utero  dignatus  sit  fieri  frater  noster.  Jam  os  nostrum, 
et  caro  nostra  est.  0  nimia  et  inefifabilis  dilTusio  bo- 
nitatis  divin»  1  Quanta,  quaesOi  erga  talem  Virgi- 
nem  deberet  cor  nostrum  devotione  difiTundi,  per 
quam  meruimus  Deo  esse  confratres  et  coheeredes. 
Mira  deberet  os  nostrum  dulcedine  abundare,  cum 
tam  dulcem  et  benignam  Dominam  salutamus,et  ejus 
benedicimus  fructum.  Suavissimus  et  dulcissimus 
est  fructus  ejus,  ct  in  ore,  et  corde  sapientis  dulce- 
scit.Miraesthujus  Virginis  fecunditas,  qu8B,dum  sa- 
lutatur  devote,  ad  cor  salutantis  suum  suavissimum 
fructum  emittit,  et  quanto  in  ejus  fructu  quis  am- 
plius  jucundatur  tanto  ab  ea  amplius  impetratur. 
Nisi  dicas  :  Sufficit,  nunquam  cessabit.  0  mira  Do- 
mina,  mirum  videtur  quomodo  non  tantum  delecta- 
mur  in  te  salutando  quod,  praeter  te  et  tuum  fruc- 
tum,  csetera  ignoremus.  Quomodo,  quseso,  non  est 
ad  te  tantum  intentus  homo,  propter  tuam  nimiam 
suavitatem,  ut  eliam  semetipsum  a  se  abstractus 
ignoret?  0  raptrix  cordium !  0  absorptrix  men- 
tium  !  0  liquatrix  peccatorum  ! 

3.  Ave.CuVf  Domina,  nos  ingravidas  tuo  fruotu? 
Cur  nos  Deo  nostro  imprsegnas  ?  Cur  lutum  imples 
coelo,  etvanissimos  facis  dominos?  Curnos,  obse- 
cro,  filii  tui  amore  inebrias,  cum  nec  tibi,  necsibiali. 
quid  impendere  valeamus  ?  Quid  tibi  prodest  ani- 
marum  amatrix,  quod  te  et  Filium  tuum  nostro  di- 
ligamus  amore  ?  Noi^ne  coelestia  sufflciunt  tibi,  quid 
nostra  corde  requiris,  cum  tamen  sint  fetidissima 
et  terrena  ?  Accipe  ea,  animarum  venatrix,  et  refove 
ea  in  sinu  gratiee  tu9B.  Quis  enim  potest  efifu gere 
claritatis  tuse  fulgorom  et  tu8e  radios  pietatis?  nec 
enim  est  qui  se  a  tuo  calore  abscondere  possit 
{PsaL  xviii),  quia  beneficiis  tuis  pleni  sunt  coeli  et 
terra.  Quocunque  enim  pergamus,  occurrit  dififusio 
utcri  virginalis.  Ecce  crgo  nos  undique  lu*8  benefl- 
ciis  irretisti,  et  semper  et  ubique  tuee  benignitatis 
laqueos  extendisti,  ut  ate  Matre  dulcissima  fugerc 
rationabiliter  nequeamus,  sed  semperindulcedinis 


A  tu8D  gremio  quiescamus.  Gorrite  ergo  oi 
humani,  et  tam  nobilem  et  soavem  Virginti 
temus. 

4.  Ave.  Patientiam  habe,  Domina,  quod  i 
cam  salutem  promo,  et  angelice  non  vivo ;  i 
tius,  diabolice  horrendus  et  te  salutare  pni 
confldo  certe  de  tua  nimia  bonitate,  et  too  j 
matus  amore  te,  quamvis  indignus  nimioi 
vereor  salutare.  Ave.  Quid  mihi  dolciu8;Di 
tuo  ave^'0  mirum  ave,  quod  quadam  coaloi 
cedine  inebriat  cor  devotum  !  Certe  jam  diec 
test  devote  salutans  :  Liqaefacta  esi  aaim 
{Caol.  x),  ut  salutavi  Dominam  meam.  Def0> 
meum  ei  caro  mea  {Psal.  lxxu),  dum  alloqi» 
minam  meam.  Quis  in  te  non  deficiet,  Virgc 

D  dum  cemit  hao  salutatione  prsevia,  te  Dai 
impr8egnatam  ?  Quis  non  deficiet,  dum  cen 
Filium  tuo  utero  bajulari,  tuo  lacte  nutriri 
ergo  libentios  audis ,  o  Domina,  quam  sali 
nem,  qua  recognosceris,  Mater  Dei,  siointa 
nes  jucundari  ut  semper  in  eum  cujos  es 
refundant?  Non  enim  puto  nisi  ut  Mater  1 
aliter  salutari,  nec  et  cognosci.  Porta  estCh 
lina,  et  per  te  vis  too  Filio  nos  conjungi.  Sec 
et  vere  ara,  nam  cor  nostrum  aperit  tuum  • 
admirabile  et  superadmirabile  ave,  a  quode 
efifugantur,  peccatores  lacrymantur,  filii  del 
tur,  angelus  gratulatur,  Verbum  incarnatur, 
gravidatur.  Cerle,  ave,  cujus  fructu  creatu 
novantur,  homines  redimuntur,  angeli  repai 
Ergo  tibi,  ave,  universa  creatura  sine  fine  p 

^  met.  0  dulcissimum,  et  suavissimum  ave,  qi 
restria  Isetantur,  coelestia  jucundantur,  imis 
ma  junguntur.  0  ave,  quod  intellectum  ir 
afiTectum  satiat,  mentem  ad  coelestia  levat,  i 
illustratur,  pectus  indulcoratur,  caro  mace 
ergo  ave.  0  catenale  avo,  quod  cor  stringi 
Virgine  et  separas  a  terrenis  cum  misericord 
miserum,  oum  Domina  servum,  cum  Matre 
firmissime  ligas.  0  admirabile  ave  I  Accei 
te  salutet,  qui  vult  catenari  amore,  et,  cum  ei 
salutaverit,  amplius,  fortius  constriugeturyOt* 
constringetur  fortius,  libentius  salutabit.  Si) 
Domina  mea,  et  amor  mutuo  se  angebont, 
cor  salutantis  deflciat  prae  dulcore.  0  V 
amor,  divinum  reddis  amantem,  virgineun 

I' jam  multa  sorde  pollutum.  Ergo  ave,  £ 
mea,  Mater  mea,  imo  cor  meum,  et  anim 
virgo  Maria. 

5.  Maria  virgo,  ave  :  0  nomen  suavissimu 
men  dulcissimum,  nomen  jucundissimum, 
Mari8B  !  Quid  feci?Qaid  pr^esumpsi?  Quom< 
cessi  ?  nominare  te  audeo  I  Quis  unqoam  ta 
divit  quod  perditionis  filius,  peccatorom  sa( 
daemonum  famulus  te  nominare  pr8Dsumat?( 
mei !  nomen  Matris  Dei !  revereri  nescit  arooi 
parce,  Domina,  quod  te  amare  dicam  ;  et  si  e 
sum  dignus  te  amare,  tu  jOs  digna  amari.  ( 
Domina,  te  amare  desistet,  cujus  beneflciis  g 


581 


OPUSCULA  SPURIA 


582 


el  gloriam  impetramus?  Per  le,  Domina,  frangun-  A 
tur  vincQla,  8olvuntur  delicta  vincuntur  vilia,  soli- 
dantar  confracta,  reperiuntur  perdita,  renovantur 
vetera,  roborantur  infirma,  magnincantur  minima, 
exaltanlur  infima,  inc(Bptapromoventur,imperfecla 
perficiuntur,  perfecla  consummuntur,  purgatur  cor, 
refulget  mens ,  el  animus  inflammatur,  liquescit 
pectus,  decomturaspectus^desponsatur  peregrina,  ^ 
traducitursponsa,  rcsolvituranima.  Oanima  I  habet 
hoc  per  te,  Virgo  Maria. 

6.  Ave  Maria^  Vere  Maria^  stella  maris,  mundo 

totaliter  transformando.  Domina  suporomnes  angc- 

lorum  choros  ad  Filii  dexteram  transcendendo.  Es 

Btella  maris  nos  dirigendo,  amnrum  mare  compa-  g 

tiendo.  Domiua  es  protegendo.  Stella  maris  es  ho- 

nestate,  amara  pietate,  sed  Domina  es  polestate.  0 

DomineDeus  meus,quid  tibiretribuemuspro  omni- 

ft>U8  qu8ededistinobis;autquidtibi  facerepossumus, 

mnX  quid  facimus,  quod,  nobis  in  mari  omnis  amari- 

Cudixus  constitutis,  tenebris  undique  circumseptis, 

aportu  salutis  nimium  elongalis,  turbinibus  et  pro- 

«ellis  ad  naufragium  agitatis,  imo  tempostate  nimia 

yene  submersis,  tam  nobile  solatium,  tam  dulcc 

Gonsortium,  tani  efficax  nuxilium,  tam  pium  subsi- 

«lium,  Virgine  Maria  irradiante ,  stellam   dedisti  ? 

C3  eerle  beatanox,  ct  fclixtenobra,  et  gloriosa  ca- 

EigOy  qu8e  tali  stella  meruit  radiari,  cerle  bo^c  nox 

Mllumiaatio  otea  in  deliciis  meis  {PaaL  cxxxvui).  0 

^loriosa  Virgo,  sies  maris  stella,  semperinhac  vita  p 

'voloesse  in  mari,  ut  semper  sis  mea  stella.  Sempor 

in   roari.  ut  semper  sim  perfectffi  amaritudinis,  de 

peccatis  meis  gemendo,  Christo   crucifixo  intime 

compatiendo,  pro  animarum  miseriis  et  vitiis  condo- 

lendo,  compatiendo.  Seniper  volo  in  hoc  triplici  na- 

vigare  pelago,  ut  semper  habeam  hujus  stelltt)  du- 

eatum.ViC  illisqui  suntin  deliciis,  clnesciunt,  imo 

nolunthoc  mare  iutrare,  quia  hac  dulcissima  stella 

carebunt.  Currant  undique  tribulaulcs,  et  sepiant 

meamariludinibusinaudilis,  et/20J3  timebOy  quoniam 

ta  mecum  es  (Psal.  xxii).  Imo  tunc  mihi  vero  reful- 

ges,   curoe  vallatus  angustiis,  sum  omni  humano 

tuxilio  destitutus,  cum  intra  verunt  aquso  usque  ad 

taimam  meam  {Psnl.  lxviii).  Abjectum  et  repudia- 

tam  abomnibus  creaturis  me  poccatorom  ncquissi- 

mum,  et  omni  malo  dignissimum  impugnet,  el  sti-  D 

mulet,  obsecro,  tota  hujus  mundi  luachina,  ut  me- 

eum  sit  stella  marina.  0  felix,  cum  fuero  ex  omni- 

bas  exprobratus,  conculcatus,  et  conlurbalus,  et  ab 

hac  stelia  susceptus  I  Stella  est  maris,  ct  in  amari- 

todine  positis  ipsa  relucet.  0  quam  dulce,  et  dele- 

etabile  oculis  hanc  lucem  videre !  O  quam  boua  et 

tmabilis  rommutatio,  omnem  mundi  consolationom 

abhorrere,  etlongeuseirrecuperabiliterejic-ere  pro 

refulgenliaHtelliu  maris!  TIus  valul  nnasola  illuslra- 

tio  hujus  stellsB  qnam  omnium  possessio  mundano- 

rum.  Quis  omnis    nmariludinis,  compapsionis  ct 

passionis  mare  nonintra])it  gaudcnter,  uhi  refulget 

haBCstella;  nccpnveat  corperfcctum,  quiaimpossi- 

bilc  est  naufragium  fieri  irradiante  hac  stella,  nec 


potestnubes  nliquainterponi,  nisi  voIenti.ODomina 
mea,  tu  in  hoc  mari  es  nobis  navis  sustontans  et 
portnns,  anchora  stabiliens  el  firmans,  gubernacu- 
lunulirigens  et  rcclilicans,  velum  deducenset  obum- 
branSjSlellarefuIgenselsalutispoi-tumdemonslrans; 
imo  iinpetruns,  couscrvans.  Quis  ergo  non  libcntor 
hoc  mare  conipunclionis,  passionis  et  compassio- 
nis  intrabit,  ubi  tu  nobis  subven  is,  et  ministras  in 
omnibus  ? 

7.  Imo  ut  plus  dicere  audeam,  tu  es  Maria,  ama- 
inim  mare  facta,  propter  Filii  passionem  el  nosti-a- 
rum  iniquitatum  comi^assionem,  non  quod  aliquid 
tristabile  patiaris,  sed  considero  mcntem  tuam  se- 
cundum  quodinhnc  vitajuxta  crucemvivebas.  Hoc 
ergo  duplcx  intremus  mare,  scilicet  tno  Filio  cruci- 
fixo  et  tuo  cordi  sibi  confixo  compatiendo,  et  de 
nostris  iniquitatibus ,  qua5  tantsd  necis  fuerunt 
occasio,  intiinc  contristando,  si  volumus  cor  tuum 
intrai^e  quod  factum  est  mare  magnum  et  nimium 
spatiosum  (Psal.  ciii).  Quis  non  libenter  ergo  intra- 
bit  hoc  inare,  ut  possit  cor  Virginis  introire  ?  Hi 
certe  beno  intrant  cor  tuum,  et  sunt  continuo  in 
corde  tuo,qui  Filiituiruminant  continue|pa.ssionem. 
Impossibile  estenim,  materpiissima,  Filiituiintra- 
re  vulncra,et  non  intrarecortuum,  quiailla  vulne- 
ra  sunt  in  corde  tuo  perpetuo  collocatn.  Sicul  enim 
illa  stigmata  somper  eruntiuFilii  tui  corpore,  sic 
semper  et  in  matris  mente.  Quis  ergo  tardabit? 
Quis  amplius  pigritabithoc  navigium  introire  ?  dulce 
est  de  fe  audire,  sed  dulcius  de  te  cogitare  dulcissi- 
mum  et  nimis  suavissimum  per  Christi  vulnera  in- 
trare  cortuum.  Non  recedathomo  a  Christi  contu- 
melia  et  vulnere,  si  non  vult  de  tuo  corde  exire.  Ibi 
fit  homo  totus  virgineus,  totus  sanctissimus,  totus 
divinus,  obliviscitur  homo  sui.  Soluin  recogitans 
qua^sunt  matris  et  Filii. 

S.  A\e  Marla.  Sine  vbb  animce  etcorporis;  animae, 
quia  sine  va)  infirmitatis,  ut  esset  tibi  difficile  ad 
bene  agendum;  sine  sm  ignorantioi,  ut  non  possis 
cognosccre,  sive  eligere  bonum  a  malo;  sine  vae 
malitia),  utesses  prona  ad  malum.  Quantum  ad  cor- 
pus,  sine  va3  dolorisin  pariendo;  sine  vss  subjectio- 
nis,  mnrito  non  obsequendo,  sed  potius  ipse  tibi ; 
sinc  vffi  faligationis  in  filios  nutriendo.  Maria  :  Hoc 
nomen  interpretatur  stcHa  maris,  nmarum  mai  e,  et 
dicitur  el  stella,  inquam,  maris,  in  nativitate  Filii; 
amarum mare  in  passiono  Filii.Quia  sicut  ad  stellam 
ferrum  vertitur  tactum  ad  adamantem;  sic  ad  te 
corda  peccatorum  ferra,  quasi  circa  se  vertentia 
ad  coelum,  scilicet  sanctorumte  laudantium.  Ama- 
rum  mare  propter  bonitntem  Filii,  propter  gcnus 
mortis  ejus,  propter  visionem  inortis  ejusdem,  Do- 
minn  vcro  fuisti  ratione  dignitatis,  quia  Mater  Regis, 
rat  onc  virtiitis  ,  primigenia  virginnm;  ratione 
loci,  quia  thronus  tuus  est  super  thronos  angelo- 
rum. 

9.  Gratia  p'eno,  humilitatis,  reverentise,  tacitur- 
nilntis,innnsuctudinis,prudentiasinsolitudine,otvir- 
ginitate.    Gralia  plena  fuit  B.  Virgo  quantum  ad 


583 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


584 


Dominum,  qui  ejus  humilitatem  respexit  (Liic.  i) ;  A 
quantum  ad  angelos^quibus  etiam  cognata  virgini- 
tas,  et  quantum  ad  homines,  quibus  edidit  Salva- 
torem.  Vel  gratiaplena,  quia  Virgo  contracarnem; 
pauper  contra  mundum;  humilis  contra  diabolum. 
Dominus  teaum,  sicut  pater  oum  filia  gubemando. 
sicutiilius  cum  matre  obediendo,  sicut  custos  ejuH 
Ihesauros  custodiendo,  sicut puer  cum  nutrice,sicut 
sponsuscumsponsa,  sicutrex  cum  regina.  Et  ulti- 
mo,  Dominus  tecuWf  per  naturam,  per  gratiam,  et 
per  gloriam.  Pernaturam,excellenter  subsistendo, 
prsesentialiter  cognoscendo,  potentialiterpersisten- 


do;  per  gratiam,  scilicet  infusionis,  operationis  et 
revelatitmis;  elper  gloriam,  quia  in  ratione  pleni- 
tudo  lucis,  in  voluntate  plenitudo  pacis,  in  memo- 
ria  continuatio  aeternitatis.  Benedieta  ta  in  mulie- 
ribuSf  quia  in  utero  sanctiHcata,  quia  in  anima  a 
peccato  prsBservata,  quia  in  te  peccati  fomes  ex- 
stinclus,  quia  bonis  omnibus  ot  virtutibus  reple- 
ta  ,  quia  utero  tuo  privilegiata',  quia  concepis- 
ti  sine  semine,  portasti  sine  pondere,  peperisti  si- 
ne  dolore,  quia  ab  omnibus  Christianis  specialiter 
laudata,  quia  ab  ipso  Christo,  et  omnibus  sanctis  et 
angelis  in  morte  obviata,  etc. 


III. 

MEDITATIO  SUPER  SALVE  REGINA.  ETC. 

Titulamhuno  prmGxambabet  codex  ille  praegrandis  Mantaaausms.  circa  quem  fortassis  leotor  hmaitabit 
dum  viderit  opeJIam  banc  aJias  D^Bernardoatlribui^atque  inter  qju8operavircumferri,Eademqaiden 


rensi;  \b6)quoa  scriDuni  pieriquo.  Aiii  soiemni  inna  a&nuiwxione  rocnasse  voiunc^  non  aaaiaisse.  foa- 
sevinus  utique  Jectorem  monet  ut  videat  utrum  recte  Bernardo  tribuatur,  Idem  profecto  Ji^jas  et  prasce- 
dentium  meditationum  censendus  est  auctor,  maxime  pius^  divinis  contemplandis  mysteris  assaetaa^ 


1.  Ad  salutandumbeatam  Virginem,primodebe8  B 
ejus  magnitudinem  considerare ;  nec  enim  amplius 
circa  Filium  suum  potqit  elevari  quam  ut  Mater 
Domini  vocaretur.  Exsultans  ergo,  etadmirans  ma- 
gnilicentiam  Matris  nostre,  devote  et  reverenter,  ac 
confidenter  ad  ipsam  accedens  dicito  :  Salve,  Hoc 
dicto  resilias  in  tuam  parvilatem  a  magnificentia 
Matris  Dei.  Et  dic,  paiientiam  habe  in  me,  Domina, 
quia  ego  vilissimus  hominum  audeo  assistere  tantoB 
DominsB,  etsalutare  te  preBSumo  Reginam  coelorum, 
Dominum  angelorum,  Matrem  Dei  mei,  sed  de  tua 
benignitate,  Domino,  humili,  ac  humilitate  benigna 
confido,quod me indignissimum sustinebis.Et quam-  q 
vis  sis  arca  Dei,  sine  comparatione  nobilior  arca 
Veteris  Testamenti,  etego  multo  ingnobilior;  atta- 
men  cum  te  tetigero  corde,ac  salutavero  ore,  non 
credo  percuti,  sed  tuo  amore  potius  inflammari,  et 
a  tua  pietate  largissima  in  omnibus  exaudiri.  Ergo 
SaJve  liegina,  sub  tuo  regimine,  Domina,  de  caslero 
volo  militare,  me  totaliter  dominationi  tusB  com- 
mifto,  ut  me  pleniare  regas  et  gubemes.  Non  me 
permittas  mihi,  quia  summihi  ipsi  conscius  nimis. 
Quidquid  enim  mihi  dimiseris,  novcris  roiserrime 
destruendum.  Sed  cum  plenus  sum  miseria,  et  a 
planta  pedis  usquo  ad  vcrticem  putrefactus  putre- 
dincm  generem  et  horrorem,  quomodo  me  regero  D 
dignaberis  tam  nobilis  creatura?  Certe  quia  tu  es 
liegina  misericordiw. 

2.Etquisuntmisericordisesubditi,nisimiseri?Sic 
erga  misericordise  Uegina,es  et  ego  miserrimus 
sum,omnium  subditorum  tuorum  maximus  peccator. 
Quoinodo  ergo,  Domina,  iu  ine  non  cxercebis  tuco 
miserationis  elTectum?  Vere  Domina,  Rcgina  es  mi' 

f58)  Vide  Eylongren.  in  Chronico  Spirensi. 


sericordise^  quia  non  est  in  hoc  vita  sic  desperatas, 
sic  mi8er,cui  non  impetres  salutarem  misericordiam 
siquis  ad  tuum  decliaaverit  regimen.  Certe,  Domi- 
na,  cum  te  aspicio,  non  nisi  misericordiam  cemo. 
Nam  pro  miseris  mater  Dei  facta  es.  Misericodiaai 
miseris  genuisti.  Undique,Domina,  misericordiatu 
vallaris,  solum  miseri  appetere  tu  videris.  Multum 
es  sollicita  de  miseris,  hos  in  tuos  filios  adoptasti, 
hos  regere  voluisti,  Domina,  et  ideo  Regiaa  miaeri- 
cordiw  debite  tu  vocaris.  Quid  ergo  de  oaBtero,  Do- 
mina,  formidamus?Quid  timenus?Quidadte  grada 
concito  non  venimus?  Et  quis  a  te,  qusB  petierit, 
ncn  habebit?  certe  nescio,  nisi  qui  se  miserum  non 
cognoscit.  Quia  non  subest  de  nobis  tuo  regiminiy 
nisi  miser,  aut  etiam  qui  se  cognoscit  miscrum,  et 
de  tua  misericordia  confidit.  Illi  ergo  paveant  soli, 
quise  existimant justos  esse,  et  superbi  et  pr»8um- 
ptuosi,  qui  luo  regimini  non  subsunt,  et  etiam  illi 
miseri,  qui  tuammisericordiam  non  requirant.  Nos 
ergo  miseri  tecum  de  csBtero  consolemur,  tecum 
modo  Domina  habitemus;  te  meotis  visceribas  am- 
plectamur,  quia  tu  es  vita, 

3.  Vita  vere,  qu»  mortem  supcrbisB  humilitate 
vicisti,qua3nobis  vitamgrati8Bimpelrasti,c|uaBvitam 
gloria3  genuisti,  et  non  est  dubium  quod  vitamnatu- 
ralom  a  multis  periculis  liberasti.Iu  omnibusenim 
ie  vitam  morti  opponis,  cum,  videris  expedire.Ovita 
mirabilis,  qusBmortuas  vivificarc  conaris?  Per  te, 
Domina,  est  rcgressus  de  privatione  ad  habitum.  O 
vita  mortem  non  timens,  mortem  expellens,  mor- 
tales  immortales  constituensl  0  certe  vita  amabilis, 
viiadesiilerubilis,  vitudeleclabilisl  0  vila  non  se- 
nescens,  sed  potius  senes  ad  juvenfutem  reducensl 


585 


OPUSCULA  SPURIA 


586 


0  vita,  carnales  vitas  ad  nihilum  redigens !  0  vita  ^ 
eerte  contraria  muudi  vitse  1  Qui  enim  vult  te  habere 
se  afQigat,  delicias  respuat,  delicata  queeque  con- 
tenuat;  et  qui  amplius  mortificatus  fuerit,  te  am- 
plius  possidebit.  O  vita  divina  fortificans  poteslate, 
impeti-atione  divinam  sapientiam  exhalans,  et  divina 
▼egetans  bonitate.  Si  vita  mea  es,  cur  non  semper 
▼egetas  vitam  meam?  Quis  mihi  tribuat  ut  semper 
gaudeam  beneficio  hujus  vitse?  dulcedo.  Vere  dul- 
cedOf  qua  amaritudinem  peccatorum  impetrando 
expelliSf  qusB  nobis  dulcorem  gratise  acquiriSf  quee 
ad  suavitatem  patrise  coelestis  conlemplantes  iutro- 
ducis,  et  demum  ad  ipsam  possidendam  adducis.  0 
dulcis  Domina,cujus  sola  memoria  aflcctum  dulco- 
rat,  cujus  magnitudinis  meditatio  mentem  elevat, 
eujus  pulchritudo  oculum  inleriorem  exhilarat,  cu-  q 
jos  amoenitatis  immensitas  cor  meditantis  inebriat ! 
0  Domina,  quse  rapis  corda  dulcore  tuo,  et  nunc 
cor  meum,  Dominay  rapuisti ;  et  ubi,  quaeso,  posuisti 
illad  y  ut  ipsum  valeam  invenire  ?  Nunquid  in  sinu 
tuo,  ut  meipsum  inveniam,  collocasti?  Nunquid  inter 
tua  ubera  posuisti?  fortasse  ubi  posuisli  illud,  ut 
quod  friguerat,  amore  tuo  succensum  calcfia!-,  ut  a 
te  nequeat  separari.  0  rapatrix  cordium  1  Quando  re- 
stitues  mihi  cor  meum?  Quare  sie  eorda  simplicium 
rapis?  Quare  violentiam ,  imo  benevolentiara  facis 
amicis?  Nunquid  vis  ipsum  tenerc?  Cum  illud  a  te 
postulOy  mihi  arrides ;  et  statim  tua  dulcedine  con- 
aopitos  qoiesco,  rum  in  me  reversus,  iterum  illud 
postalOy  me  amplexaris,  dulcissima,  et  statim  inc- 
brior  tuo  amore.  Nunc  cor  meum  non  discerno  a  tuo.  _ 
Nee  aliad  petere  scio  a  te  nisi  tuum.  Sed,  ex  quo  sic 
a8t  cor  meum  tuo  amore  inebriatum,  luo  amore  con- 
aopitam,  guberna  cum  tuo,  et  in  sanguine  Agni  con- 
aerva  et  in  latere  filii  tui  colloca,  ut  solum  quse  sen- 
tis  sentiat,  et  solum  diligat  quae  tu  amas,  non  in 
tarra,  sed  in  cobIo  sit  tecum.  0!  beatum  cor  est, 
cai  datam  est  semper,  vel  quasi  semper,  Dominam 
meditari;  cui  datum  est  semper  inter  delicias  Do- 
mini  gloriari ;  necnon  compati  Filii  passioni.Omira- 
biiisat  amabilis  cordis  dulcedo,  cui  cseteraetpatrem, 
matrem  etfilios,  velea  quse  ad  ipsos  spectant,  fetidis- 
sima  etamara  videntur.O  dulcissima  Domina,  dulcis- 
Simom  fnictum  habens,  dulcissime  corda  attrahens, 
•  dolcissima  bona  largiens,  dulcissima  queeque  pro- 
mittens,  dulcissima  corda  tu  reddis.  O  quam  dulcis 
es,  Domina  meal  0  certe  quam  dulcis,  et  quam  dul-  D 
cissimain  deliciis,  dulcissima  habens  ubera  pietatis, 
ei  somme  benedictal  Tunc  assequar  qum  intendo, 
tonc  possidebo  quod  spero,  quia  tu  es  spes  nostra, 
Nonne  tu  es  Domina  rogni  ?  nonne  tu  es  Mater 
promii,  scilicet  Ghristi,  qui  est  prsemium  bonorum 
acbeatorum?Nonne  tu  es  quse  nos  tantumdesideras 
exaltari?  Nonne  sinc  couiparatione  plus  nos  diligis 
el  bonum  nostrum  procuras  quam  mater  carnalis? 
Si  crgo  nos  vis  facere  gloriosos,  imo  quia  vis,  quis 
poteritprohibere?  Quid  enim  habes  aliud  facere  nisi 
Filium  exhibere  ?  Ipse  est  meritum,  et  prsemium 
nostmmf  elgloria  nostra  est,  Sperent  ergo  in  te,  qui 


nomen  toum  noverunt,  quoniam  non  dereJinquis  quse 
rentes  te^  Domina  (Psal,  ix).  Corte  qui  sporant  in  te, 
mutabunt  fortitudiuem^assument  pcnnas  utaqnihc^ 
current  et  nou  Jaborabuut,  voJabunt  ct  non  deticient 
(Isa,  xl).  Qui  non  sperabit  in  le,  quse  et  adjuvas 
desperatos?  Et  quis  non  sperabitinte,propterquam 
exauditse  sunt  preces  patrum,oracuIaprophetarum, 
et  eorum  adimpleta  promissa  ?  £t  quid  potuerunt, 
patriarchee,  et  prophetae  desiderare,  Domino,  quod 
per  te  non  fuerint  assecuti  ?  Si  antiqui  per  te  haec 
omnia  habuerunt,  quomodo  nos,  qui  sumus  iilii  tui 
sanguine  unigeniti  jam  redempti,  non  habebimus, 
quod  voluerimus  poslulare?  Non  dubito  quod  si  ad 
te  vonimus,  habebimus  quod  volumus.  In  te  ergo 
speret,  qui  desperat;  qui  deficit,  ad  to  currat  conti- 
deuler ;  ad  te  vcniat  qui  vull  aliquid  impetrare  di- 
cendo  :  SaJve,  Quis  a  tua  salutatione  de  caetero  nos 
poterit  prohibere ,  ex  quo  sic  es  Mater  et  Domina 
vita^  duicedo  et  spes  nostra'f  Quis  ergo  ex  quo 
Regina  es,  a  tua  reverenlia  nos  poterit  impedire? 
Non  solum  homines,  sed  universce  etiam  creuturae  to 
Genitricem  Dei  salutont.  Universa,  Domina,  per  te 
sunt  rostaurata,  et  suuni  Coudilorem  pcr  te  recupo- 
rant  universa,  ut  sibi  dchilo  ordine  sint  subjcrtii. 
Gerle  niiruni  videlur  quod  lotus    fnundus  <u>ss:it  a 
tua  salutatione,quin  seuiper  le  luudetonini  (eiii|)<)ie, 
et  salutet.  Sed  quid  est  io  bis  sulutarc,  nisi  te  ut 
Dominam  angelorum  et  honiinum  revereri?  Kt  quid 
est  salntem  repiicare,  nisi  tibi  sine  fine  reveren- 
tiam  exhibcreV  Quid  est  te  salutaieet  iterum  salu- 
tare,  nisi  salutem,  et  salutis  pVofectum  a  te,  Domi- 
na  postulare?  Quid  salutamus  et  iterum  salutamus, 
nisi  ut  lam  inlerius  quam  exterius  per  te,  Domina, 
salubriter  custodiamur  ?  Quid  cst ,  saluto,  et  ite- 
rum,  saluto,  nisi  quia  tuse  reverentise  utrumque 
hominem  expono?  Ut  quid  porro  to  salutavi,  et  ite- 
rum  salutavi,  nisi  ut  per  te  Deum  et  hominem, 
nisi  ut  per  te  tuum  F^ilium  possiderem?  Quid  salu- 
tavi  te,  nisi  ut  redderem  ad  niea  vota  accinctam, 
et  iterum  salutavi,  nisi  ut  propera  esses  ad  perfi- 
cienda?  Aut  certe  primo  voluinms  salutare,  ut  te 
commendaremus ;  secundo  ut  post  banc  miseriam 
Filii  tui  gloria  gauderemus.  Primo  es,  Domina,  sa- 
lutanda,  ut  per  te  gratiam  impeliemus;  secundo,ut 
per  te  ad  gloriam  veniamus. 

5.  Ad  tOy  ad  te  vere,  quia  tu ,  Domina,  Dcum  ot 
hominem  genuisti ;  tu  sola,  uomina,  hsereticam 
pi^avitatem  inlereniisti ;  tu  soia  es  Domina  regni ; 
tu  sola  es  gubernatrix  pr»imii.  Ad  te  matrem  no- 
stram,  ad  te  nutricem  noslram,  ad  te  adjuliiceui 
nostram,  ad  te  certe,  quie  aos  lavas  a  f.ecibus  pec- 
catorum,  quse  nos  consoiaris  eliam  in  incuuabuJis 
vagientes,  lactas  parvulos  esurientes;  tuis  brachiis 
sustentuatur  initnni  detlpienles;  Lu  vere  consolidus 
vulueratos,  ad  salutem  perducis  {ej^i-otos,  et  noa 
solum  mater  ct  nutrix,  scd  etiani  lacdica  facta  es 
miserorum,  quoa  non  derelinqui.s.  derelinquontcs  , 
qu®  recipis  fugientes,  quic  os  Hegina,  lmporatri\ 
et  DominaaDgeIorum;quae  blandimenlisnosallicis, 


P4TML  CXLIX 


v^ 


587 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


588 


deliciis  nos  foves,  et  nutris.  Ad  ie  clamamus.  Quo-^ 
modo  non  clamaremus,  Domina,  qui  vulnera  susti- 
nemus,  plagas  sentimus,  qui  undique  ab  inimicis 
circumdamur  et  terremur!  ClamamuSy  angustiati 
etmiseriisinrinitisoppressi.Cya2/2flZHUscordisanxie- 
tate,  stomachi  vacuitate,  doloris  acerbitate,  aut  forte 
erga  te  amoris  immensitate.  Clamamus.  Ne  tibi  erga 
nos  somnolentia  inducatur,  quse  nos  die  noctequo 
custodis.  Quarc  obdormis,  Domina?  Surge,  adjuva 
nos.  ClamamuSf  etiam  ut  necessitatem  nostram 
pandamus  quia  clamare  nos  necessitas  compellit. 
Neenon  cJamamus  ut  ad  compassionem  te,  Domina, 
invocemus.  Nam  propter  hunc  clamorem  raucse 
factse  sunt  fauces  mese.  Quid  ergo  amplius  afiligi 
permittis?  Si  ergo  multum  tardaveris,  vocem  amit- 
tam  clamando,  et  ad  te  amplius  vociferari  nequibo.  g 
Heu  mihi,  quid  tunc  faciam,  cum  nec  exaudire  me 
poteris,  nec  audire?  Tunc  quid  faciam,  Domina, 
cum  a  te  f  uero  penitus  destitutus  ?  Tunc  quid  faciam, 
cum  tua ubera  non  poteris  ministrare ?  Cito,  Domina, 
subvenias  clamanti,  ne  manibns  subjaceam  inimici. 
Curre,  festina,  Domina,  tuum  nequissimum  ac  in- 
fidelissimum  servum  ad  te  elamantom  parcendo 
adjuva,  et  eripe  de  manibus  inimici  et  a  periculis 
tui  hostis.  Si  non  aliud ,  Domina,  allieere  te  debe- 
ret,  nisi  quia  luus  hostis  audet  nos  servulos  inva- 
dere  fraudulenter,  deberes  quantocius  festinare. 
Curre,  et  libcranos,  Domina,  proptereorum  super- 
biam  reprimendam.Curre  ne  inimicus  glorietur  in 
tuis  clientulis  dominari.  Curre,  ne  dicant :  Ubi  est 
eorum  Domina,  de  cujus  clementia  confidebant?Ne 
mireris,  Domina,  si  clamamus,  quia  sumus  a  te 
nimium  elongati.  In  regione  longinquadissipavimus 
partem  nostram.Qui  si  prope  essemus  planius  pos- 
semus  loqui ,  et  ideo  memores  uberum  tuorum  ad 
te  clamamus.  Exsules  a  patria,  exsules  u  visione 
divina ;  nec  non  exsules  a  gratia,  exsules  a  conso- 
latione  materna !  0  anima  mea ,  cur  non  es  potius 
separata  a  corpore  quam  a  tua  Domina  exsulata? 
Si  es  exsulata  a  matre,  exsulata  es  a  capite  Christi. 
Et  quomodo  potes  miser  sine  capite  ambulare? 
Nonne  sine  capite  ambulareessetmonstrum?  Heu 
mihi,  cur  sum  in  tam  longum  exsilium  relegatus? 
Quando  videbo  Deum  Salvatorem  meum?  aut  quan- 
do  potero  saltem  meam  Dominam  intueri  ?  Noo  du- 
bito,  Domina,  quod  si  ad  te  tanquam  exsules  clama- 
remus  corde,  te  et  Filium  tuum  possideremus  plene.  D 
Cur  ergo  volumus  hic  quiescere  tanquam  cives,  cur 
non  ad  patriam  anhelamus?  Cur  nos  afiectamus 
Matrem  dulcissimam  ampIexari?Quid  non  deside- 
ramus  secum  et  cum  Filio  suo  commorari?  O  Do- 
mina  dum  hic  sumus  exsules,  constituas  nos  ne 
hic,  tanquam  in  patria  confidenles,  te  et  tuum 
Filium  quoorere  desistamus.  Sic  tamen  constituas 
in  corpore,  ut  semper  tecum  simus  cives  in- 
mente. 

6.  Filii  Evo).  Vere  filii  Evse,  quia  superbi,  pree- 
sumptuosi,  ambitiosi,  avari  saltem  libris  et  seien- 
tia,  et  utinam  non  re  alia  I  gulosi,  carnales,  et  ino- 
bedientes,  et  breviter;  ipsam  Evam  in  omnibus  se- 


quentes,  proni  sumus  ad  malnm,  diificiles  vero  ad 
bonum.  Et  si  contingat  aliquem  filium  bonoram 
opcrum  generare,  cum  quodam  cordis  dolore,  et 
tristitia  parturimus  multoties,  sed  malum  cum  laeti- 
tia  perpetramus.  Non  nobis  sufficiunt  mala  nostra, 
sed  sicut  Eva  Adam,  ita  ct  nos  aliquos  inclinamus 
ad  mala.  Et  sicut  ipsa  excusabat  se,  ita  et  nos  in 
nostris  defectibus  excusamus,  aut  saltem,  si  possi- 
mus,  in  alios  retorquemus.  Taedet  nos  vesci  ligno 
vitse,  Christum  Dominum,  scilicet  in  cruce  contem- 
plari,  etmanus  ad  lignum  vetitam  applioamas.  Non 
curamu9  per  contemplationemparadisidelioiis  con- 
solari,  sed  potius  volumus  in  peccatorum  fflecibos 
habitare,  et  vanissima  quaequc  tractare,  imo  ut  ve- 
rum  dicam,  fetidissima  stercora  masticare?  Heu, 
quanta  insania,  et  vanitas,  et  caecitas  inaudita  I  PIus 
enim  nobis  placet,  in  labore  nimio,  et  sudore  vilia 
et  mortem  nostram  acquirere  quam  cum  omni  dul- 
core  et  suavitate  vitam  non  solum  acquirere,  sed 
etiam  quodam  modo  possidere  aeternam,  et  glori» 
Dominum  degustare.  Et  nisi ,  Domina,  nos  adja- 
visses,  fortasse  ad  inferni  profundissima  venisse* 
mus.  Non  est,  Domina,  quod  nos  valeat  excusare, 
quia  nonte,  sed  Evaminomnibus  imitamur,  imo  po- 
tius  transcurrimus  in  malis.  Et  ideo  hoc  a  tuo  cle- 
menti  suffragio  cognosccntes ,  per  te,  Domina,  de 
tanta  miseria  sublevari  sperantes,  propter  hoc,  ad 
te^  Domina,  suspiramus^  suspiramus  autem  de  boiuB 
matris  absentia,  venire  ad  te,  Domina,  cupientes. 
SuspiramuSy  ad  te,  Domina,  videre  tuum  Filiam  af- 
fectantes.  Suspiramus,  tanquam  parvuli  ad  abem 
anhelantes,  tanquam  filii,  et  indigni  ad  taos  mater- 
nales  complexus  tendentes.  Ad  te  suspiramos  desi* 
derio.  Ad  te  suspiramus  amore  interno,  tao  nimis 
inebriati  amore.  NuUus  enim,  nisi  tuus  amor,  quo 
erga  te  sumus  inebriati,  Domina,  intrinsecus,  cogit 
nosad  te  Domino  [/*.,  desiderio]  suspirare.Quis  enim 
te  non  diligat,  ct  ad  te  non  suspiret  desiderio,  ad  te 
reparationem  omnium,  amoris  caminum,  pulchrio- 
rem  sole,  dulciorem  melle,  bonitatis  thesaumra,ho- 
nestatis  specuIum,omnis  sanctitatis  exemplam?Om- 
nibus  enim  amabilis,  affabilis,  omnibus  delecla- 
bilis.  Sedes  es  sapientiae ,  fluvius  clementi» , 
radius  deitatis ;  nec  est,  qui  se  abscondat  a  ealore 
tuo.  Sic  ergo  ad  te  desiderio  et  amore  meduUi* 
tus  suspiramus.  Suspiramusnos^  etvehementidolo- 
re;  nam  undique  nos  angustiee  premunt.  Quomodo 
[/*.,amodo]ergoad  te  solatium  miserorum, refiigium 
expulsorum,  liberatio  captivorum,  sponsa  adulto- 
rum,  Regina  stellatorum,  Domina  universorum, 
etiam  inimicorum,  non  est  qui  tuse  voluntati  valeat 
obviare.Et  ideo  sic  afficti,  sic  miseri,  ad  talem  tam 
dulcem,  tam  suavem,  in  omnibus  adjutricem.  lignum 
vitse,  consolationis  radicem,  ad  te,  talem ,  inquam , 
Dominam  suspiramus. 

1.  Gemenles  et  flentes  m  hac  lacrymarum  valle. 
Tu,  Domina,  nonne  vides  quod  totalitersumas  ama- 
ritudinepleni.  Intus  sumusgemente8,exteriu8fleii- 
tes,  in  hoc  lacrymoso  loco  jacentes.  Onerati  peeoa- 
tis  gemimu8,aggravati  moleetiia  flemos,  alroiiduiles 


589 


OPUSCULA  SPURIA. 


590 


xniseriis  flemus,  in  valle  lacrymarumauxilio  desli-  A      %,FAJesamybenedictamfruclum  venlristui,  nobis 

post  hoc  exsilium  ostende.  0  ventcr  mirabilis,  qui 
potuitreciperc  ('realorcm  !  0  venter  laudabilis,  qui 
meruitconeiperereciemplionem  I  0  venlerdosidera- 
bilis,  a  quo  emanavit  desiderium  nienlium,  gratia- 
rum  fluvius,  g-loria^prtemiumlOventer,  nou  veuter, 
sed  empyreum  coelum!  In  hoc  venlre  fuit  pretium 
perditorum,feIicilasbeatorum,Dominusaugelorum. 
O  beata  ubera  1  0  Domina  mea  1  0  fons  pietatis, 
laeus  sanctitatiSy  fluvius  bonitatis  venter  tuus, 
Domina  !  0  felix  venter,  qui  Solem  genuisti,  univer- 
sum  mundum  reparasti,  CGcIestem  patriam  reca- 
perasti,  iusuper  donasti  1  0  quam  pretiosus  venter, 
qui  protulit  medicinam  infirmis,  vitam  mortuis  , 
paradisum  justis  !  0  venter  eburneus,  et  sedes  sa- 


tati  geminus,  Solem  juslitiae  non  videntes.  Flemus 

iiiimicis  nostris  servientes  in  vallo   lacrymarnm 

^umus,  tuum  auxilium  postulantcs.  Hobc  ost  certe 

-^allislaerymarumadqnamomnialacrymabiliafluunt 

^emebunda  decurrunt,  ad  quam  flebilia  ruunt.  Ad 

Imanc  vallemfluxerantda)monesinfernorum,  hic  est 

^ODna  protoplastorum,  miseria)  antiquorum.  Quid 

smplius  dicam  ?  nec  sufQcio,  nec  scio  huj  us  vallis  de- 

le8tab*lia  enarrare.  iiJ/a  ergo,  Advocata  nostra!  0 

laadabnisclementia  Salvatoris,  et  nimium  amabilis, 

qui  sic  afflictis  tam  nobile  subsidium  dignatus  est 

elargiri  1  OeerteDeinostri  mira  benignitas  quee  suis 

reis  te  Dominam  tribuit  advocatam,  uta  Filio  tuoin- 

lernos  et  Deum  Patrem  Judice  constituto,  quod  pro 


Qobis  volueris,  impetrare  valeas.  Necenim  dubium  B  pientiae  I  0  venter  tornatilis,   et  celsitudo  glorise  I 


erit  quod  non  tam  manifeste  damnabit,  quos  con- 
servat  tuse  advocatio  pietatis  !  0  admirabilis  erga 
008  misericordia  Dei  nostri  qui,  ne  a  sua  fugere- 
mns  clementia,  non  solum  communicare  nobiscum 
iii  JudicOy  ut  esset  Deus,  et  homo,  id  est,  Christus, 
aqao  debet  sententiapromulgari,  sed  voluit  viscera 
misericodi»,  Matrem  suara,  Dominam  gloricC,  no- 
stram  constitnere  Advocatam,  ut  rei,  non  judicium, 
8ed  subsidium,  nonsupplicium,  sed  eeternum  prae- 
mium  invenirepossemus.  El  ideo  non  esttimondum 
quin  miserearis  miseris,  etad  illam  partem  declines 
sententiam  quam  defendis ,  et  nobis  impetres  gra- 
tiam  quam  pro  nobis  precaris.  Scio  bene  quod  post 
sententiam  non  restat  appellatio  ad  majorem,  quia, 


0  venter  amabilis,  et  dulcedo  anima?  I  0  elevatio 
mentium,  inebriatio  cordium,  et  suavitas  peccato- 
rum  1  Fructus  tuus,  iJomina,  cerle  estfructus  beatus 
aprincipio  sui  ortus.  IHc  est  Jesus,  Ugi  vivi  Filius. 
Hicest  Salvatoruoster,  Chiislus  Ijominns.  Indulce- 
dine  hujus  fructus  sublevalur  intellcctns,  dilatatur 
afl*ectus,  ct  ulriuscjiu;  quielatiir  appelitus.  Clarescit 
ratio,  dulccscit  uiroclio,  puriiiealur  intontio.  In 
dulcedine  fructus  tui  lotuin  Iiqiiescit  cor,  tuum 
fructum  degustans.  liunc  Je&um,  benedictum  fru- 
clum  venlris  lui,  nobis  post  hoc  exsilium  ostende. 
Utipsum  videndo,  ipsum  habeamus,  ipsum  videndo 
beatitudine  replcamur,  ipsum  videudo  in  ipsum 
rapiamur,   ipsum  videndo  in   ipsum  difl^undamur. 


etsi  Jadex  sit  homo,  cujus  es  mater,  est  tamen  et  n  ipsum  videndo  in  ipsum  convertamur.  Utsicdeiflci, 

^^  V«*g  •  Y^         •        p^         m  9  I^T  *  *      V  TX  *  ^^  i**  Jll.1*A  J  ^  A*      *  *  


Deus  Filius  Dei  Patris.  Non  enim  video,  Domina, 
qaomodo  tibi  aliquid  valeat  denegari,  et  quin  per  te 
ccelestem  patriam  habeamus.  Et  haec  etiam  miranda 
illa  pietas;  hoc  est  certe  quod  cupit  Deus  noster; 
hoe  est  quod  desiderat ;  hoc  est,  pro  quo  te  nostram 
eonstitait  Advocatam.  Non  restat  ergo,  Domma,  nisi 
nt  illos  taos  miaericordes  oculos  ad  nos  convertas, 
Non  dubito,  Domina,  quod  si  nostras  aspexeris 
miserias,  non  poterit  tua  miseratio  suum  retardare 
elTectum.  Mirabiles,  necnou  amabiles  sunt  tuorum 
radii  ocalorum,  quibus  nos  allicis  ad  amorem,  ct  ad 
plenam  ducissalutem,  ne  venenatos  oculos  basilisci 
timeamus.  0  Evse  oculi  venenati,  cur  non  oflertis 
V08  oculis  Virginis,  si  vullis  perfectam  rccipere 
medicinam  ?  namsuorum  radii  oculorum  et  claritas 
expellit  tenebras,  daemonum  efl^ugal  catervas,  pur- 
gat  mentium  vitia,  corda  congelata  accendit,  et 
demum  ad  coelestia  trahit.  0  beati,  Domina,  quos 
Tiderintoculituil  Hosergooculos,  benignaDomina, 
ad  nos  converte. 


D 


non  nostrisimus,  sed  totaliter  trausformatiinipsum 
0  vlemens !  0  pia !  0  dulois  Maria !  0  clemens 
indigentibus,  pia  exorantibus,  dulcis  amantibusl 
0  clemens  poenitontibus,  pia  proficientibus,  dulcis 
contemplantibus !  0  clemeus  liberando,  pia  largien- 
do,  dulcis  te  donando  !  0  clemons  consoIandOy  pia 
consulendo,  dulcis  blandiendo  1  0  clemens  in  con- 
speclu,  pia  in  efTectu,  dulcis  inalTectul  Glemens  in 
conceptu,  pia  in  aspectu,  dulcis  in  amplexu ;  cle- 
mens  es  afflictis,  pia  derelictis,  dulcis  in  amore 
justis*  Clemens  es  subjectis,  pia  jam  correctis, 
dulcis  prajdilectis.  Clemens  es  petentibus,  pia  te 
quaerentibus,  dulcis  to  pulsantibus  ;  clemens  admi- 
rantibus,  pia  exsuUantibus,  dukis  le  gustantibus. 
Clomens  es  pauperculis,  pia  os  despectis,  dulcis  es 
devotis.  Clemeus  es  elevatis,  pia  transformalis, 
dulcis  liquefactis.  0  clemons  I  O  pia  I  Odulcisvirgo 
Maria.  Ave^  Maria^  gratia  plena,  Dominus  tecam. 


IV. 

MEDITATIO.NES  DE  GESTIS    D.  N.  JESU  CHRISTI. 


Seqaeates  rbytbmoa  AuBelmoascribit  AraoJdtts  Wion :  ejusque  aomeu  alque  lios  tiltilos  pnofert  codex  ma. 
iiantaaaas.  Similea  eiusdemque  modulatiouia  alii  babentur  apud  Bernardum.  Pii  quidem  sunt  isti  et 


S91 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


592 


affectuosis  meditationibus  respersi.  Gravior  magisque  aerius  et  succinctus  est  auctor  in  canendvk 
Christimysteriis  in  primo;  insecundo;laxior  in  Christi passione  enarranda  totus  efTusus  in  8oIiIoquia,9t 
pioserqa.  B.  Virginem  affectus;  ci^/us  doloris  vehementiamyanimi  languorem^et  ejuIatusinChristi  pu- 
sione  frequenter  exaggerat.  At  sacratissimam  Virginem  perfectum  habuisse  dominium  in  omnes  soat 
actiones^  afTectuSy  et  potcntias,  nihilque  indecorumy  nihil  dissonum  in  se  permisisse  antiquorum  etgrk' 
viorum  Patrum  est  sentontia  (59).  Idipsum  in  primo  rythmo  monet  auctor :  Sed  gestus,  inqait,  virgi- 
neos  dolor  non  deflorat.  Diversus  videtur  in  secundOy  uhi  per  omnia,  tam  serie  meditationum  qutm 
verbis  eoncordat  cumopusculo  de  Lamentatione  virginis  Mari»  S.  Bernardi  operibus  iatermisto.  Qmd 
si  hic  etiam  iJIius  auctor  opeli^  ?  Nos  utique  rbythmo  notulas  marginales  apposuimus. 


Frologus. 

Desere  jam,  anima,  lectulum  soporis ; 
Languor,  torpor,  vanitas  exdudantur  foris.. 
Intus  cor  ejfTerveat  faoibus  amoris, 
Recolens  miriflca  gesta  Salvatoris, 

MenSy  aiTectus,  ratio,  simul  convenite, 
Occupari  frlvolis  uUra  jam  nolite. 
Discursus,  vagatio,  cum  curis  abite, 
Dum  pertractat  animus  sacramenta  vit». 

In  primis,  prsocipue  lector  moneatur 
Ne  sequons  opusculum  cursim  percurratur 
Sed,  legendo  paululum,  sensus  protrahatur, 
Ut  ipsis  devotio  verbis  hauriatur. 

Mysteria  vitee  Christi, 
Jesu  mi  dulcissime,  Domine  coBlornm 
Conditor,  Omnipotens,  Rex  universorum, 
Quis  jam  actus  sufficit  mirari  gestorum 
Qu8B  te  ferre  compulii  salus  miserorum  ? 
Te  do  cooHs  charitas  traxit  animarum, 
Pro  quibus  palatium  deserens  prsBclarum, 
Miseram  ingrediens  vallem  lacrymarum, 
Opus  durum  suscipis,  et  iter  amarum. 

Annunciatio. 

Angelus  ad  Virginem  a  te  destinatur, 
Per  quem  Incarnatio  tua  nuntiatur. 
At  Virgo  dum  sedula  voce  salutatur, 
Admirando,  seriem  rei  porcontatur. 

Gum  te,  inquit,  Spinlus  sanctus  fecundabit, 
Tibique  Altissimi  Virtus  obumbrabit, 
Paries  quem  Filium  Dei  gens  vocabit ; 
Eique  perpetuum  regnum  Pater  dabit. 

Incarnatio. 
Ad  consensum  Virginis  mox  hunc  deaccndistiy 
£t  pudici  pectoris  templum  elegisti : 
Virginis  pauperculae  cellam  introisti, 
Qua  nostrse  substantiam  camis  assumpsisti. 

Nativitas, 

Pudoris  signaculum  servans  illibatum, 
Et  quem  Virgo  concepit,  Virgo  parit  natum : 
Non  decet  vas  flosculi  esse  defloratum ; 
Neque  Deum  tollere  Matri  caelibatum. 

Coelo,  terre,  tartaro,  tu  qui  dominaris, 
Formam  servi  sumere  jam  non  dedignaris  : 
Ter  tribus  in  utero  mensibus  versaris  : 
Sic  minus  ab  angelis  paulo  roinoraris. 

Quam  potens  benignitas  1  quam  potestas  pia  I 
Coelo,  terree,  prseeminens  nascitur  in  via, 
Cni  dant  obsequia  Joseph  et  Maria, 
Hunc  canens  angelica  laudat  harmonia. 


B 


D 


In  praesepio. 

Majestas  deifica,  quantum  inclinaris, 
Cum  Deus  ex  femina  oriri  dignaria  I 
Nunquid  in  palatio  Rex  ecBli  Ifletaris  ? 
Non;  sed  in  prsesepio  brevi  reclinaris. 

Jesus,  quem  angelieus  coetus  veneratur 
Vestibus  purpureis  natus  non  omatur : 
Sed  ie  satis  vilibus  pannis  inclinatur. 
Sicque  mandi  gloriam  pauper  detestatur. 

Natis  regum  principes  solent  congaudare, 
Et  altrices  nobiles  ubera  prsebere ; 
At  h^o  Dei  Filius  renuit  habere, 
Malens  se  pastoribus  natum  exhibere. 

Infantia 

Sola  Virgo  genitrix  summi  Patris  Nato 
Lac  fundis  virgineum  ubere  sacrato, 
Vagientem  osculo  consolaris  grato, 
Sistis,  foves  gremio,  sinuque  beato. 

0  felix  puerpera  sola  gaudens  paris. 
Eia,  quam  etdulciter  nato  jucundaris  1 
Quam  piis  amplexibus  Jesum  amplexaria  1 
Quam  gratis  obsequiis  ipsi  famularis  I 

0  Dei  dignatiO;  quam  mira  probatur  I 
Regitur  potentia.  Deus  inclinatur. 
Altitudo  subditur,  longum  breviatar. 
Fit  plana  profunditas,  latum  angustalar. 

Tristatur  Isetitia,   salus  infirmatur, 
Panis  vivus  esurit,  virtus  sustentatur. 
Sitit  fons  perpetuus  quo  coelum  potatar. 
EU  ista  quis  intuens  mira  non  miratur  ? 

Circamcisio, 
Qui  sub  Lege  nasceris,  Legem  observasti, 
Circumcisus  pretium  nostrum  inchoasti, 
Dum  pro  nobis  sanguinem  Patri  immolasti. 
Tunc  etiam  proprium  nomen  reportasti. 

Adoratio  magoram. 

Magos,  duce  sidere,  ad  te  perduxistii 
Quoram  donis  mysticis  coli  voluisti. 
In  i€3gyptum  transmeans  hostem  evasisti, 
Exemplum  debilibus  in  hoc  reliquisti. 

Prmsentatio  in  templo, 
Manibus  virgineis  templo  prsesentariSy 
Jnsii  senis  brachiis  parvulus  poriaris, 
Per  quem  tu  prophetice  Deus  preedicaris. 
Gentium  Lux,  Israel  Gloria  vocaris. 

Disputaiio  ia  templo, 
Postmodum  puerulus  bis  jam  sex  annorum, 
Quaesitus  a  Virgine  in  turba  notorum ; 
Et  in  templo  medio  repertus  doctorum 


.1 


(59)  Vid.  Soar.  in  part.  iiiy  tom  11,  disput.  4,  seet  8,  et  disput.  4i,  seot.  S. 


OPUSCULA  SPURIA 


604 


iileiTOgaiis  mira  secretorum, 
lit  Genitrix,  quid  nobis  fecisti  T 
qam  Patris  siint,  tractare  venisti? 
am  tridao,  cur  sic  latuisti  ? 
.  hominibus  subdi  renuisti. 
ad  trigesimum  annum  Salvatoris 
se  transtulit  calamus  scriptoris. 
suggeritur  animo  lectoris, 
8  publicent  acta  junioris. 

Baptismus, 
ts  postmodom  colpas  nostras  lavit, 
L  oorporis  aquas  consecravit, 
endens  Spiritus  sanctus  illostravit, 
tria  Filium  palam  declaravit. 
Jejuaiam  deserti, 

1  dulcissirae,  eremum  subisti, 
oiiB  corpus  afflixisti, 
18  habitans  Satan  confddisti, 
um  efficax  cunctis  reliquisti. 

Vocatio  apostolorum, 
toa  placuit  facta  declarare, 
itentiam  mundo  prsedicare, 
sipulos  tecum  aggregare, 
)t  saeculum  viles  reputare. 
philosophos,  vocas  piscatores , 
mdus  despicit,  efficis  doctores. 
As  fortia,  dissipes  tumores, 
i  subjicis  terrarum  rectores. 
Miracula. 

18  mirificis  mundum  illustrasti, 
eonjugium,  nuptias  intrasti. 
a  optimum  aquam  commutasti, 
Ita  millia  panibus  cibasti. 
mortui  verbo  suscitantur, 
rbi  genera  protinus  curantur, 
8  imperas,  nec  ultra  turbantur, 
emoniis,  et  mox  eirugantur. 
PrsBdicatio  paasionis, 

ignissime,  post  gesta  tam  clara 
icipulis,  intimas  amara. 
mox  pectora  talium  ignara, 
m  judicas  te  crucis  in  ara. 
aslra  circuis  populds  docendo ; 
Moris,  sitis  discurrendo  ; 
orebrius  aspera  ferendo 
is  perfidsB  mala  sustinendo. 

Triumphus  Palmarum, 
ierosolymam  in  asello  sedens, 
audens  suscipit,  obviam  procedens ; 
.  vestibus,  palmse  ramos  csedens, 
infantium  te  laudat  incedens. 

Acta  in  urbe, 
fles  prsBvidens  casum  peritursB, 
nercantibus  comminaris  dure, 
ox  principes,  gens  mentis  impurse, 
8  talia  quo  preesumis  jure  ? 

Proditio  Judse, 
18  quotidie  tempus  prsestolaris, 
ta  8g)culi  mortem  patiaris, 


A  Machinantur  immundi  modum  quo  prflsdaris, 
Spondent  JudsB  pretium,  ut  eo  prodaris. 

Cmna, 

GoBnam  cum  discipulis  post  hsec  celebrasti, 
Quos  tui  mysterio  corporis  cibasti, 
Pedes  lavans  singulis  te  humiliasti ; 
Ipaoa  post  hasc  pabulo  verbi  roborasti. 

Oratio  in  borto, 

Tuno  palam  diacipulis  moriem  prttdixisti, 
Et  auctorem  criminis  Judam  ostendisti, 
Oransque  pro  omnibus  gratias  egisti, 
Et  egressus  protinus  hortum  introisti. 

Ducem  nox  prsBcIuserat,  omnes  exiere, 
GoBpitque  oum  tsBdio  3esus  pavere, 
Monetque  diacipulos  paululum  sedere, 
B  Ut  orandi  spatium  valeat  habere. 

Ecce  Jesus  legitur  pavens  contristari ; 
Non  prflBSumat  igitur  quisque  indignari, 
Si  tristatum  quempiam  viderit  turbari, 
Pie  magis  studeat  illum  consolari.  ' 

Sudor  sanguinis, 

Tunc  prsBcedens  modicum  humo  se  prostravit, 
Et  transferri  calicem  a  se  postulavit ; 
Sed  Patris  arbilrio  illud  commendavit ; 
Ecce  mox  s^nguineus  sudor  emanavit. 

Quis  unquam  mortalium  ob  moriis  horrorem 
Auditur  sanguineum  fudisse  sudorem  ? 
Ex  hoc  foi*8an  instruit  Scriptura  lectorem. 
Uli  nunquam  similem  fuisse  dolorem. 

p     •  Captura, 

Adest  statim  proditor,  multisque  vallatur, 
Ut  impiorum  manibus  innocens  tradatur, 
Et  salutans  subdole  Jesum  osculatur, 
Sed  Jesus  blandissimis  verbis  hunc  affatur. 

Ad  quod,  inquit  Dominus,  amice,  venisti? 
Num  ut  tradas  osculo  quem  jam  vendidisti? 
SaBvieinint  protinus  ruentes  ministri, 
Nec  verentur  fleri  peremptores  Ghristi. 

Quis  mirari  sufRcit  in  hoc  Salvatorem, 
E^usque  miriflcum  pectoris  dulcorem  ? 
En  amicum  nominat  hostibus  pejorem, 
Admittens  ad  osculum  pacis  proditorem. 

0  Juda  miserrime,  ut  quid  sic  egisti  ? 
Osculo  paciflcum  neci  tradidisti,  ' 
Quare  beneficiis  sic  abutens  Ghristi, 
^  Bonis  mala  reddere  non  erubuisti? 

Mitissima  vooe  postulati 
Quem  quserant,  continuo  corruunt  prostrati, 
Hinc  pensent  quam  aspera  erit  vox  irati 
Gujus  verba  dulcia  nequiverunt  pati. 

Gomprehensus  denique  nequiter  tractatur, 
Vinculis  atrocibus,  diris  mancipatur, 
Sic  agno  mitissimo  vere  comparatur 
Qui  nec  minas  ingerit  neque  reluctatur. 

Salvator  mitissime ,  quam  male  vexaris  I 

Jam  solus  relinqueris,  solus  infestaris. 
Fugiunt  discipuli,  solus  retentaris, 
Opprobriis  variis  sputisque  foedaris. 


595 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


59e 


FiKja  cUscipulormn, 

Eia  nunc  quo  fugitis,  vel  lalitatis, 
Qui  nuper  cum  Domino  vos  mori  jactatis  ? 
Seii  prior  pro  omnibus  mortem  subit  gralis, 
Ne  {)ro  ipso  poslmodum  mori  timcatis. 

Petri  nogatio. 

Sequens  Pctrus  longe  atrium  intravit, 
Sed  ad  vocem  fcminae  Jesum  ter  negavit, 
Quem  dum  Jesum  respicit,  flendo  suspiravit, 
Et  amaris  lacrymis  culpas  expiavit. 

JudaB  desperatio. 

Videns  post  haBc  proditor  quod  Jesus  damnatur, 
Detulit  argenteos  quibus  vendcbatur, 
Et  recedens,  laqueo  miscrsiiTocatur ; 
Sic  mercede  congrua  latro  praemiatur. 

Cbristi  injuriue. 

Nox  insomnis  ilaque  tota  ducebatur, 
Nulla  prorsus  requies  Jesu  prsBStabatur. 
Ministrorum  impia  plebs  injuriatur; 
Alapis  et  colaphis  innocens  tractatur. 

luiqua  accusatio. 

Falsi,  Jesu,  contra  te  testes  inducuntur, 
Tacensque  dissimulas  cunota  qua3  dicuntur, 
Mane  facto  manibus  vincula  nectuntur. 
Ad  Pilatum  traheris,  hostesque  sequuntur. 

Accusaris  nequiter,  sed  nibil  probatur; 
Finguntur  mendacia,  verum  occultatur, 
Noc  latebat  judicem  quod  fraus  operatur. 
Ideo  te  perdere  praeses  verebatur. 

Herodis  aspectibus  post  hoec  praesentatus, 
Multisque  sermonibus  tacens  rogitatus ; 
To  rex  cum  exercitu  sprevit  indignatus ; 
Praesidi  reduceris  veste  candidatus. 

Judaei  tunc  acrius  instant  accusantes, 
Herodis  ac  iirsesidis  foedere  Isetantes. 
Patientor  toleras  cnnes  oblatrantes 
Et  iniquis  verbis  te  laniantes. 

Tacentem  ad  omnia  judex  admiratur, 
Ab  ipsis  eripero  Jesum  conconatur. 
Sed  tumultus  populi  ingens  suscitatur, 
Et  plebis  vox  insonat  ut  crucifigatur. 

0  gens  nefaadissima,  quare  sic  egisti? 
Salvatorem  abnegans,  impium  petisti, 
Et  latronem  eligens  Christum  perdidisti ; 
Sic  ab  eo  despici  jure  meruisti. 

Impia  sententia, 

Videns  judex  denique  se  nil  prsevalere, 
Sed  magis  in  populo  tumultum  augorc, 
Judicavit  fieri  qnod  hi  petiere. 
Exsultat  gens  perfida  ;  sui  doluere. 

Flagellatio. 

Traditur  militibus,  vinculis  arctatur, 
Ad  columnam  sistitur,  dure  flagellatur, 
Undique  verberibus  corpus  cruentatur; 
Sepelitur  pietas,  furor  dominatur. 

Ecce  CHre  tenera  pii  Salvatoris, 
Ad  columnam  nequiter  coarctata  loris, 
Sic  flagellis  caeditur  impii  tortoris. 
Quod  patent  vestigia  nunc  usquc  cruoris. 


A  Varia  opprobria. 

Post  conflictum  verberum  vide  quid  agatur  : 
F^urpura  induilur,  spinis  coronatur, 
Arundo  ia  dexteram,  quasi  sceptrum,  datur, 
Et  iliusus,  genibus  flexis,  adoratur. 

Adoratum  conspuunt  faciem  •ceedentes. 
Feriunt  arundine  cdput,  hsec  dicentes : 
Prophetando  indica  te  porcutientes  ; 
Talibus  ludibriis  instant  illudentes. 

0  quam  longum  singula  foret  enarrare, 
Sed  quam  fuit  longius  tanta  tolerare  ? 
Lethali  duritia  con&tat  laborare 
Qui  amantem  taliter  negligit  amare. 

Ecco  post  augustias  tot  injuriarum 
Oritur  acerbitas  denuo  poenarum, 
Quare  sic  supplicium  noscitur  amarum, 
Dum  quod  post  actum  est  reputatur  parum? 

Bajulatio  crucis. 
*^     Nam  per  urbis  medium  Jesus  procedebat, 
Suisque  patibulum  humeris  ferebat, 
Ad  fores,  ad  ostia  populus  fluebat, 
Ejusque  confusio  singulis  patebat. 

Occurre  nunc,  anima,  intuens  amantem 
Gratias  ad  patibulum  pro  te  properantem, 
Sponsum  tuum  respicc  crucem  bajulantem, 
Tua  suis  crimina  poenis  expiantem. 

Tripliccm  intucor  turbam  te  sequentem, 
Scilicot,  carniflcum  primam  te  prementem, 
Judseorum  alteram  prorsus  irridentem, 
p  Amicorum  tertiam  anxie  lugentem. 

CrnciGxio, 

Tandem  ad  Calvarise  locum  transmeatur, 
Et  ibidem  vestibus  Jesus  spoliatur, 
Ut  hinc  quisque  militumpartem  sortiatur : 
Post  haec  in  patibulo  crucis  coarctatur. 

Ad  pudoris  cumulum,  Jesu  mi,  nudaris, 
Ut  ventis  ac  frigori  nudus  exponaris  : 
Innocens  cum  impiis  in  cruce  damnaris, 
Et  quasi  dux  criminis  in  medio  locaris. 

Stant  a  longe  proximi ;  a  nullo  consolarls ; 
Sed  assistunt  undique  per  quos  cruciaris; 
A  malignis  perflde  servis  blasphemarls, 
Et  quod  pene  pejus  est,  a  tuis  desolaris. 

Cor  tumens  superbia,  disce  non  inflari, 
Nec  ie,  quaeso,  pigeat  Jesum  imitari, 
Quem  indigne  conspicis  viliter  tractariy 
Qui  prsB  cunctis  meruit  semper  honorari. 
j)     Disce  falsam  spernere  gratiam  honoris 
Laudesque  contemnere  humani  favorts, 
Dum  te  vilem  i*eputat  homo  videns  foris, 
Tu  te  vilem  oculis  penses  Creatoris. 

Ut  quid  ergo  murmurans,  miser,  indigaaris. 
Si  coram  hominibus  vilis  reputaris, 
Et  magis  in  oculis  Dei  confutaris, 
Coram  quo  pro  meritis  vilis  comprobaris  ? 

Teasis  longe  brachiis  manus  conclavantur. 
Cutis,  caro  a  tribus  davis  perforantur ; 
Nervi,  venae  simili  modo  laniantur; 
Nec  iis  (amen  perfldi  poenis  satiantur. 


OPUSCULA  8PURIA 


588 


16  desit  qaidpiam  ad  mortis  horrorem, 
pedes  peaetrans  cumulat  dolorem, 
ie  exacuunt  impii  furorem, 
entes  nequiter  Domini  timorem. 
rem  inoutiunt  mallei  sonantes, 
le  cum  oarnibus  totam  terebrantes, 
eam  sobtilibue  venis  lacerantes, 
agnes  ossium  simul  dissipantes. 
int  rivos  san^inis  fontes  Salvatoris 
DS  hao  anima  ourrat  peccatoris, 
hie  quidpiam  saorati  liquoris, 
[uenter  liniat  valnera  doloris. 

Oratio  ia  oruce, 
ne  mellifiua  verba  charitatis» 
fesas,  veniam  petens  sceleratiSi 
am  exuberat  unda  pietatis  ? 
peret  amodo  quisquam  pro  pecoatis. 
igunt,  laniant,  poenas  cumulando, 
mdis  gratiam  pro  eis  orando, 
idat  poBnitens  quisquam  aliquando, 
s  gratiflB  copiam  pensando. 

Coaveraio  boai  latroais 
lirsnda  pietas  bonitatis  Christi, 
)  patibulo  damans  voce  tristi 
)Ut  veniam,  et  mox  indulsisti, 
m  pcenitentibus  venisB  dedisti. 
na,  quam  sustinuit,  crimen  exigebat, 
nam  in  exitu  vitae  poenitebat, 
consequitur  statim  quampetebat, 
inem  gloriam  lastus  obtinebat. 

Ecce  Mater  tua» 
iflBC  Matrem  intuens  Jesus  advocavit, 

discipulo  charo  commendavit, 
nque  virgini  pulchre  sociavit, 

hanc  discipulus  ut  matrem  servavit. 
m  Virgo  graviter  intus  cruciatur, 
Hita  Filio  alii  commendatur ; 
nmutatio  merito  probatur, 
*vu8  pro  Domino  Matri  commutatur. 

Sitio. 

»118  Jesus  denuo  :  Sitio,  dicebat, 
im  protinus  felle  quis  miscebat, 
mm  spongiflB  ori  porrigebat ; 
igustans  paululum,  bibere  nolebat. 
Jesu  mirifice,  quid  est  quod  agebas  ? 
iti  conquereris,  de  cruce  silebas. 
od  magnopero  potum  non  petebas, 
item  potiua  nostram  sitiebas. 

Cbriatua  exaaaguia. 
I  jam  exhauserant  rivuli  cruoris, 
nt  pristini  species  decoris  ; 
tabee  occupat  lividi  cruoris, 
mphat  de  Jesu  pia  vis  amoris. 

Cbriatua  tabeaceaa. 

18  jam  distenditur,  et  fauces  raucescunt, 
[uentur  labia,  orines  perhorrescunt. 
jfuent  lumina,  membraque  rigescunt, 
B  eorporis  vires  delitescunt. 


A  Moritur, 

Vocem  promens  ultimam,  Patrem  invocasti, 
Spiritumque  manibus  ejus  commendasti 
Gum  clamore  vi|lido  tandem  expirasti, 
Sic  salutis  omnium  opus  consummasti. 

Soi  obaouratur, 

Dum  Salvator  patitur,  cobU  obscurantur, 
Velum  templi  scinditur,  tumbsB  reserantur, 
Scissis  petris  corpora  multa  suscitantur, 
Et  natursB  Dominum  pati  protestantur. 

0  quantum  Judaicam  gentem  nox  premebat, 
Qu8B  tanta  miracula  videns  non  credebat  I 
Sed  quem  vox  prophetica  cum  signis  promebat. 
Morti  tradens  impie  nequiter  spemebat. 

Plaactua  Virginia. 
B     Astat  Virgo  virginum  cruci  Salvatoris, 
Stat  transfixa  gladio  intimi  doloris, 
Nati  paBuas  intuens,  et  rivos  cruoris 
Intus  illa  sustinet  quod  hic  tulit  foris. 

Astans  Unigenitum  Genitrix  deplorat, 
Quo  se  vertat  anxia,  proh  dolor  1  ignorat : 
Nunc  plangit,  nunc  ejulat,  nunc  gemens  adorat, 
Sed  gestus  virgineos  dolor  non  defiorat. 

Vultu  Mater  anxio  respicit  pendentem, 
Sanguinem  vulneribus  largiter  fundentem, 
Nati  cernit  faciem  in  morte  pallentem, 
Nimirum  sic  laniat  suam  dolor  mentem. 

Nunc  reposcit  debitum  atrox  jus  naturss 
Quod  sibi  detinuit  olim  *  pressursB  : 
PoBnasque  cum  fenore  extorqnent  usursB, 
^  Qu8B  communi  matribus  debebantur  jure. 

Denuo  parturiens  experiris  vere, 
Quam  sit  Matri  proprium  nato  condolere  ; 
Nam  amaros  gemitus  cordis  extorsere 
Dolores,  quos  Filium  cernis  sustinere. 

Gladio  transfigeris  doloris  revera, 
Tensa  videns  Filii  brachia  procera, 
Pendens  corpus  regium  velut  in  statera, 
Mombraque  fundentia  sanguinem  sincera. 

Vulnua  laterale. 

Cujus,  qu8BS0,  valeat  mens  aut  lingua  fari 
Quantum  Virgo  creditur  intus  cruciari, 
Dum  cerQit  jam  mortui  latus  vulnerari, 
Atque  nati  viscera  lancea  rimari  ? 

Exivit  aauguia  et  aqua. 
^     Gorpus  quidem  mortuum  nil  jam  sentiebat ; 
Sed  maternum  lancea  pectus  transfigebat, 
Quam  fixam  in  Filii  latere  videbat. 
Quo  et  aqu8B  et  sanguinis  liquor  effiuebat. 

Miserere,  Domina,  miseris  dignare, 
Quos  Jesus  redimere  dignatur  tam  oare, 
Ipsaque  te  pietas  cogat  nos  salvare, 
Qu8B  te  pati  compulit  psBnas,  contemplare. 

Surge,  torpens  anima,  expers  vanitatis, 
Aquas  sperne  soeleris,  sume  sanitatis ; 
Ecce-fons  purissimus,  Pater  pietatis, 
AfQuunt  uberrim8B  rivi  charitatis. 

Pia  exhortaiio  ad  lectorem, 

Ad  hunc  ergo  propera  fontem  Redemptoris, 


599 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


60 


Ut  nuentis  quidpiam  haurias  dulcoris, 
Aqnso  in.ie  lava(»rurn  pretium  cruoris, 
Hin<*  tui  ruratio  proflnat  languoris. 

0  inira  ilij^nalio  pii  Salvatoris, 
0  vere  mirilica  pietas  nmoris, 
Expers  culpse  nosceris,  Jesu,  flos  decoriS| 
Ergo  tui,  proh  dolor?  causa  sum  doloris. 

Ergo,  heu  i  superbio,  tu  humiliaris  1 
Ego  culpas  perpetro,  tu  poena  multaris  ; 
Ego  fruor  dulcibus,  tu  felle  potaris  ; 
Ego  peto  mollia,  tu  dure  tractaris. 

Ad  te,  Pater,  dirigo  Propitiatorem, 
Propter  me  qui  proprium  effudit  cruorem. 
Pater,  ne  despicias,  queeso,  po<*catorem, 
Pro  quo  passum  gravia  nosti  Hedemptorem. 

Tua  docet  passio,  Christe,  dolorosa 
Creatori  vitia  quam  sint  odiosa, 
Inferni  supplicia  quam  sint  lacrymosa, 
Atque  coeli  gaudia  quam  sint  gaudiosa. 

Hinc,  0  lector  diligens,  facile  perpendis, 
Jesum  passum  intucns  pro  culpis  delendis, 
Atque  pro  suppliciis  nobis  auferendis, 
Simulque  pro  gaudiis  coeli  conferendis. 

0  quam  admirabilis  amor  comprobatur, 
Cum  Jesus  pro  vitiis  nostris  immolatur, 
Et  pro  peenis  debitis  nobis  cruciaturi 
Suisque  doloribus  gaudia  mercatur. 
Ergo  tuis,  anima,  viribus  conare 
Hanc  amoris  gratiam  digne  compcnsare, 
Hunc  totis  praecordiis  gaudens  araplexare, 
Pnetcs  ipsum  penitus  nil  velis  amare. 

Jesu,  cordis  gaudium,  et  dulcedo  mentis, 
AnimsB  solatium  in  te  confidentis, 
Te  benigne  deprecor  precibus  attentis, 
Mei  memor  singulis  custos  sis  momentis. 
Depositio  Ghristi  ex  cruce, 
O  Jesu,  quem  curia  coeli  veneratur, 
Tuum  quam  mirifice  opus  consummatur  1 
Jam  de  cruce  tempus  est  ut  corpus  tollatur, 
Et  labori  requies  ex  hoc  concedatur. 

Nicodemus  et  Joseph  post  hsec  affuerunt, 
Qui  nequaquam  Domini  neci  consenserunt, 
Hi  pedum  ac  manuum  clavos  eduxerunt, 
Atque  de  patibulo  corpus  sustulerunt. 

Nunc  accedens  propera  Genitrix  orbata, 
Pia  nati  vulnera  terge  cruentata, 
Oscula  vulneribus  imprimens  beata, 
Sanguinis  libamina  collige  sacrata. 

Cujus,  inquam,  integre  cor  excogitavit 
Quanto  Mater  studio  vulnera  tractavit, 
Et  tractando  lacrymis  tergere  curavit, 
Qaam  crebris  osculis  illa  delibavit? 

Jam,  Virgo  dulctssima,  jam  cessat  ploratus, 
Ecce  dolor  Filii  cessat  tumulatus, 
Instatque  IflBtilioe  dies  exoptatus, 
In  quo  jam  a  mortais  sit  resuscitatus. 

Fumus  Christi. 
Sindone  Dominicum  corpus  implicatur, 
Et  cum  arQmatibus  sepulturae  datur ; 


h  Sed  ut  discipulis  furtim  non  tollatur, 
Militum  custodia  tumulus  vallatur. 

Magdalena  denique  locum  observabat, 
Quse  Jesu  praecipuo  amore  flagrabat, 
Pcrvigil  aromatum  unguenta  parabat, 
Quibus  heec  perungere  Jesum  festinabat. 

Hesurrectio  Christi, 
Atqui  luce  Dominica,  dum  hsec  peragebat, 
Dominus  ab  inferis  victor  resurgebat, 
Hinc  captivos  eruenS|  quos  lymbus  habebat, 
Et  tumba  cum  linteis  vacans  apparebat. 

Terreemotus  vehemens  factus  est  repente , 
Et  descendit  angelus,  Domino  surgente  ; 
Tunc  custodes  vigiles,  consternati  mente, 
Fiunt  velut  mortui  metu  perurgente. 
Q      Postmodum  a  tumulo  territi  fugeruut, 
Et  Judseis  seriem  rei  retulerunt, 
Quos  illi  pecuniis  multis  corruperunt, 
Et  sublatum  dicerent  furtim  suaserunt. 

0  quam  mira  caecitas  Judaeos  premebat  1 
Quam  caeca  cupiditas  milites  urgebat  I 
Sic  hinc  inde  veritas  occulta  latebat : 
Sed  hoc  diu  Aeri  Jesus  non  sinebat. 
Mulier  et  monumentum. 
Mane  prima  Sabbati  surgentis  aurora) 
Magdalena  alTuit  sestuans  amore, 
Sed  dum  cernit  tumulum  absque  Salvatore, 
Flens  gemit  et  cjulat  anxia  dolore. 

Mulierj  quem  quaeris, 

Astans  ad  heoc  specie  Dominus  ignota, 
^  Hanc  alTatur  dulciter,  metus  vi  submota  : 
Quem  queeris  sic  lacrymans,  mulier  devota  ? 
Promere  ne  timeas  cordis  tui  vota. 

Secretorum  Cognitor,  qui  corda  scrutaris, 
Tu  causas  tristitiee  quare  percontaris  ? 
An  amantis  lacrymis  pie  delectaris, 
Cujus  desiderium  cordis  tu  probaris  ? 

Illa,  Jesu,  proeter  te  nil  prorsus  queerebat, 
Te  corde,  te  labiis  solum  sitiebat, 
Pro  te  sexus  immemor  arma  non  timebat, 
Pro  te  gemens  anxie,  pro  te  flens  dolebat. 

Hortulanum  itaque  hsec  Jesum  putabat, 
Sed  sic  spiritualiter  non  multum  errabat, 
Nam  sentes  perfidias  jam  eradicabat, 
Atque  flores  fidei  plantare  curabat. 

Tunc  vocem  piissimus  Salvator  mutavit, 
D  EX  eam,  ex  nomine  Mariam,  vocavit : 
At  hflBC  post  Agnum  gaudens  adoravit, 
Adoransque  gaudio  multo  exsultavit. 
Frequeos  Chriati  apparitio, 

Tu,  Jesu,  dulcissime,  postquam  surrexisti, 
Saepe  te  visibilem  tuis  prsebuisti, 
Cibos  cum  discipulis  deniqae  siunpsisti, 
Et  ipsis  cernentibus  coelos  ascendisti. 

Quanto  putas  gaudio  Genitrix  impletur 
Quanto  impassibilem  natum  intuetnr 
Resurgentem ;  gaudio  luctus  mox  deletur, 
Etnova  lux  oritur  quse  non  auferetur. 

Nunc  doloris  gemitus  oranis  propulsatar, 


eoi 


OPUSCULA  SPURIA 


602 


MoBror  in  Isetitiam  mire  commutatur. 
Dum  mors  invincibilis  victa  coarclatur, 
El  deviclo  vitio  virtus  restauratur. 

Sed  si  viso  discipuli  gaudent  Salvatore, 
<}aa  putas  Isetitia  gaudet  ampliore 
'Viso  suo  Genitrix  redivivo  flore, 


A  Quem  extinctum  viderat  nuper  in  mcerore  ? 
Ex  hoc  Virgo  poteris  secure  gaudere 
Tibi  nequik  amodo  dolor  praevalere, 
Sed  nec  ultra  corpori  valet  mors  nocere. 
Pia  nobis  igitur  Mater  miserere. 

A.men. 


V. 

HEDITATIONES  ALIM 

DE  GESTIS  DOMINI  NOSTRI  JESU  CHRISTI,  ET  MAXIME  DE  PASSIONE  IPSIUS 


Introdttctio  ad  meditationes 
Jesu  Cbristi  celeri  miseratione, 
£t  Mariae  virginis  infercessione 
Spero  quod  bsee  meditans  ex  intentione, 
Lacrymis  plorabit  se  ex  compassione. 

En  verbaApostoli  omnibus  promuntur  : 
Congregantes[/*.,conregnantes]  suntqui  compatiun- 
tur, 

Qai  certant  legitime,  hi  coronabuntur, 
£t  qui  se  dijudicant  non  judicabuntur. 

Ergo  Christi  vulnera  docet  nos  pensare, 
Condolendo  intime  plorando  amare, 
I^ei  adjutoriohostes  superare, 
Discussaque  crimina  lendo  expiare. 

Idcirco,  qui  legis  subscripta,  dignare. 
Nigores  affectum  simul  congregare, 
Vanitates  studeas  mentis  elongare, 
Legensque  mortaliter  noli  festinare. 

Si  Jesum  vis  ssepius  in  his  cogitare, 
Non  sit  epus  jugiter  totum  recitare, 
Sed  ubi  te  cilius  possis  excitare, 
Elt  devotum  animum  dulcius  cibare. 

Sic  legendo  habeas,  lector,tuam  mentem 
Qoasi  Jesumintuens  puerum  lactentem, 
f*er  aetates  singulas  juvenem  crescentem, 
^t  em  cemas  Virginem  illi  famulantem. 
X^andentem  miracula,  mortem  patientem 
ne  undique  et  semper  ipsum  imitantem 
ipcenas  Filii  acriter  plorantem,, 
rmentaque  singula  mente  toleraotem. 
<}uamvis  enim  pagina  non  videtur  clare 
L  rginis  mcestitise  modum  declarare, 
^raen  inde  convenit  nos  pensitare, 
^  in  corde  ssepius  avide  tractare. 

Deploratio  ignorantisB  hamansB, 
Ohomo  miserrime,  quid  sis  memorare, 
«CDOR  ad  quid  factus  sis  semper  recordare, 
^alem  Deus  fecit  te,  miser,  meditare. 
cuqualem  fecistite  nequis  cogitare  1 
Bonum  satis  fecit  te,  qui  cuncta  creavit, 
•^c  8epe  refecit  te,  quom  peccatum  stravit 
^eo  1  heu  !  cur  ingratus  es  ei  qui  te  lavit 
^o  sancto  sanguine,  quem  pro  te  stillavit  ? 
OnequaiiiyVaaissime,  invide,  pompose, 


B  Iracunde,  cupide,  fornicans,  gulose, 

Mendax,  piger,  uegligens,  detractor,  dolose, 
Omnis  mali  servus  es,  nimis  vitiose, 

Resipisce,  pessime,  dum  te  vocat  Deus, 
Ne  die  judicii  puniaris  reus. 
Non  ingratus  maneas,  ut  falsus  Judaeus  ; 
Sed  clama  ssBpissime  :  Parce,  Deus  meus. 

Erubesce,  anima  impia,  ingrata, 
Heu  1  cur  non  consideras  1  cur  es  obdurata  ? 
Flendo  da  suspiria,  gemeque  prostrata, 
Ut  tua  Gunctipotens  deleat  peccata. 

Heu  me  quanta  est  animse  habetudo  1 
Quam  diverse  occupat  soepe  turpido, 
Gui  sanctimonias  deest  habitudo, 
Nisi  ficta  forsitan  vix  similitudo  1 
C      Raro  se  opus  videt  vix  recordari; 
Vix  ut  oret,  misera,  potest  excitaii : 
Legere  desiderat  magis  quam  precari, 
Sed,  heu  I  vanitatibus  nequit  satiari. 

Nam  dum  Altissimum  orans  deprecatur 
Pene  inutilia  saepe  meditatur. 
Heu  I  ream  esso  se  nec  recordatur, 
Sed  discurrens  undiqne  vane  pervagatur. 

Apparere  nititur  a  foris  agnina, 
Sed  manet  interius,  pro  dolor  1  vulpina, 
Debtia  servitia  dum  agit  divina, 
Semper  in  volvendo  est,  ut  sunt  molendina. 

0  quoties  opus  a  te  faciem  avertit, 
Et  ad  curas  noxias  cito  se  convertit  1 
Quse  deberet  facere  non  animadvertit, 
D  Sed  se  male  occupans  sipsam  pervertit. 
Nempe  carnis  labiacanunt  verba  vitse, 
Et  adoravit  ssepius  corpus  quoddam  rite  : 
Sed  hoc  malum  animse  est  Dei  oblit», 
NudsB  bonitatibus,  vitiis  attritae. 

0  cordis  vesania  multum  abhorrenda, 
Graviter  a  Domino  juste  punienda; 
0  cordis  discursio  jugiter  deflenda, 
Etjuvante  Domino  a  cunctis  plangenda. 
0  cordis  vacatio,  o  inquietuol 
-  Reul  heul  hsec  est  animse  mese  segritudo 
A  qua  elongata  est  vera  sanctitudo, 
Etperfecta  criminis  sui  pocnitudo. 


603 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


604 


Deus  meus,  sana  me  tua  medicina, 
Gorporis  et  anima3  dignum  morte  bina  : 
Salutaris  calicem  mihi  mox  propina, 
Etad  juvandum  me  deprecor,  fastina. 

Parce  una  Trinitas,  unitasque  trina, 
Pater,  Filii,ISpiritus,  Majestas  divina  : 
Parce  qui  creasti  rae,  ne  frans  serpentina 
Me  credentem  opprimat  mortis  ruina. 

Pater,  te  per  Filium  deprecor  Messiam 
Utte  solum  diligam,  fac  et  ut  me  sciam; 
Gogitem  continue  passionem  diam, 
Humilis  in  oculis  cordis  ego  fiam. 

Propter  Malrem  Virginem  rogo,  Jesu  bone, 
Ut  cor  meum  vuineres  tua  passione, 
Indejugi  pcrfruarmeditatione, 
Et  Marise  virginis  ex  cempassione. 

Deus  sancte  Spiritus,  qui  in  deitate  ' 

Et   [es]  persona  tertia,  plena  pietate  : 
Obsecro  propitium  mihi  semper  da  te, 
Fac  nemor  Ghristi  sim  passionis  grate. 

Dei  beDeficia, 

Deas,  quanta  debeopictati  isti. 
Qui  me  ad  imaginem  tuam  condidisti 
Quem  vilem  vormicuJum  facere  quivisti. 
0  quam  multa  munera  huc  usque  auxisti. 

In  peccatis  genitum  baptismo  mundasti, 
Victus  necessaria  semper  ministrasti, 
Formam,  census  copiam,  honores  donasti, 
Et  in  loco  (60)  optimo  me  nvinc  collocasti. 

Hominua  ingrHtitudo. 

Heu  1  his  donis  omnibus  scio  me  ingratum, 
Quia  non  custodio  Domini  mandatum 
Sed  negh'gen(is8imum  roddo  famulatum  : 
Atque  nimis  pronussum  ad  omne  peccatum. 

0  dolor,  o  gemitus,  quid  est  quod  (61)  ego  feci? 
In  quantam  versutiam  me  ipsum  dejeci  ? 
Nonest  malii.n  aliquid,  quod  cgo  non  feci, 
Heu  I  in  bonis  omnibus  non  est  quod  perfeci. 

Heu,  quid  aget  anima  sic  in  malis  strata, 
Quee  fetet  in  vitiis  velut  reprobata  : 
Certe  hic  petenda  est  ut  sit  Advocata, 
Qu8B  seepe  refugium  est  reis  probata. 

Deprocatio  ad  Virginem  Mariam, 

0  misericordise  Mater  et  Regina, 
Semper  Virgo  permanens,  Genitrix  divina, 
Miserere  animoe,  qu»  jacet  supina, 
Oppressa  multiplici  peccati  sentina. 

Tibi  proDeo  supplico,  per  quem  venit  vita, 
Gujus  est  clementia  abilibet  sita, 
Per  quam  estastatia  dsemoniscontrita, 
Ut  nati  justitia  per  te  sitlenita. 

Primumfac  ut  diligam  Dominum  perfecte, 
Nunquam  eum  deserjam  meditando,  nec  te; 
In  fide  catholica  semper  vivam  recte, 
Garens  omni  scandalo  infidelis  sectse  (62). 

0  quantee  sunt^gratias,  quas  per  te  recepit 

(60)  Videtur   hic  Anselmus  loqui  de  suo  mona- 
chatu.  Vide  in  legenda  et  comment.  n.  25  et  26. 
(61)  Dolere  videtur  de  accepta  ab  Henrico  episco- 


A  Homo  olim  perditus,  quem  dsemon  decepit, 
Dumex  te  Altissimus  nnturam  suscepit, 
Et  misericorditer  nos  juvare  coepit. 

Exprobratio  ignorantiw  humanw. 

Magestas  altissima  se  exinanivit, 
Et  in  tepurissima  carne  se  vestivit, 
Gursu  novpm  mensium  completo  prodivit, 
Sine  voce  parvulus,  qui  immensus  vivit. 

En  quantum  Omnipotens  pro  te  inclinatur. 
Et  adhuc,  vir  fetide,  cor  tuum  inflatur  ? 
Deus,  Dei  Filius  pro  te  lacrymatur, 
Et  adhuc  in  risibus  cor  tuum  Isetatur? 

Christi  nativitaft, 

Deus  pauper  nascitur,  et  tu  vis  ditari  ? 
Ponitur  in  praesepi,  tu  vis  honorari? 
g  0  fetens  superbia,  disce  non  fatuari, 
Quia  idem  jussit  nos  ipsum  imiiari. 

Inops,  et  in  frigore  nascitur  in  via 
Quem  lactat  et  balneat  et  nntrit.Maria, 
'  Molesta  non  spernere  docet  nos  hic  pia, 
Dum  flet,  sitit,  esurit  Ghristus,  proles  dia. 

Infans  piissime,  mei  miserere 
Pcto  pro  obsequiis  Matris  tam  sincere, 
Dona  mihi  lacrymas  charitatis  verae, 
Ut  tuis  doloribus  possimcondolere. 

Circumcisio. 

Heu,  cur  non  compatior  respuendo  risus, 
Etamarislacrymis  abluendo  visus, 
Dum  puer  tenerrimus  dolet  circumcisus, 
Quem  choro  coelico  laudat  paradisus  ? 
U  Adoratio  magorum, 

Angeli  pastoribus  te  nuntiaverunt, 
Ac  magi  muneribus  te  adoraverunt, 
Perdere  te  perfldi  mox  proposuerunt, 
Sed  tecum  a  patria  parentes  fugerunt. 

Fuga  in  /Egyptum. 

0  quis  non  compatitur  tantillo  infanti 
Tam  cito  insidias  pati  inchoanti, 
Lnbores  itineris  hujus  toleranti, 
Atque  Matri  Virginis  ipsum  bajulanti? 

Nam  Matrem  quse  egredi  domum  vix  solebat, 
Modo  casus  Filii  in  tantum  cogebat, 
Quod  a  sua  patria  nocte  fugiebat, 
Gum  recenter  edito,  quem  secum  gerebat. 

0  Jesu  piissime,  o  puer  tenelle, 
-^  Pro  amore  obsecro  Mariee  puellae, 
Omnis  tuse  reple  me  passionis  felle, 
Mequetibi  jugiter  servire  compelle. 

0  Virga  fructifera,  o  flos  feniinarumy 
Angelorum  Domina,  et  orbis  terrarum. 
Pande  mihi,  supplico,  quidquid  sit  amarum 
In  cunctis  quee  passa  es  pro  salute  animarum. 

Utinam  tunc  Josephi  servulus  fuissem, 
Gerte  libertissime  te,  Jcsu,  gessissem, 
Vel  ad  minus  asinum  Virginis  duxissem, 
Et  cuncta  servitia  gaudens  implevissem. 

palus  investitura.  Vida  ib. 

(6:2)  Henricianos  e.  schismaticoa  innuit.  Vide  ib 
n.  86  et  87. 


605 


OPUSCULA  SPURIA 


606 


Poma,  rosas,  lilia,  vellem  collegisse, 
Et  quidquid  puerulo  posset  placuisse ; 
Heu,  cur  non  licuit  mihi  te  vidisse, 
Et  parvulo  pulcherrimo  pr»dicta  fecisse  ? 

Forte,  pie  parvule,  me  non  repulisses, 
Sed  meum  ofGcium  grate  accepisses , 
Ac  servo  sollicito  clemens  arrisisses, 
Nec  non  indulgentiam  precanti  dedisses. 

Disputatio  in  templo. 

Dum  puer  duodocim  annorum  moratur 
In  templo  Jerusalem,  Mater  contristatur ; 
Quem  dum  quserens  reperit,  cum  Joseph  miratur, 
Qui  doctos  interrogat  et  stupenda  fatur. 

O  quis  novit  gemitus  Virginis  dolentis, 
Suum  anigenitum  triduo  qjuaerentis, 
Cur  sic  ille  fecerit  pie  conquerentis? 
Hoc  dolore  vulneres,  Jesu,  cor  legentis. 

O  quam  seepe  aestimo,  dixit  Mater  Christi , 
Heul  meum  solatiuml  cur  me  reliquisti? 
Qoo,  mi  nate  unice,  heu  I  quo  ivisti  ? 
Redi,  precor,  fili,  redi  matri  tristi. 

Utinam  post  Jesum  sic  cor  meum  langueret, 
Et  queerendo  jugiter  intime  doleret ! 
Forte  clementissimus  mihi  appareret, 
Ac  saae  clementisB  firmam  spem  prseberet. 

Sed ,  heu  1  Jesu ,  cor  meum  hoc  caret  languore, 
Raro  enim  quserit  te,  nec  tunc  cum  fervore ; 
Tibi  illud,  Jesu  mi,  retrahe  timore, 
Quieta  dulcedine,  restringe  amore. 

Subderis  parentibus,  regens  universa; 
Cui  cuncta  serviunt,  servis  vice  versa. 
0  divina  charitas,  nimis  es  dispersa, 
Dum  pro  nobis  miseris  sustines  adversa 

Baptisiuus. 

Baptizatus  promeris  a  voce  paterna, 
Descendente  super  te  columba  superna. 
In  deserto  esuris,  0  Virtus  aeterna, 

Victo  hoste  congregas  agmina  fraterna. 

Aqua  facta  vinuin, 
Vocatus  ad  nuptias  incoepisti  signa, 

Matre  admonente  te  omnibus  benigna. 

0  car  repreheuditur  Genitrix  tam  digna , 

Qaae  nuUi  negat  suae  pietatis  signa  1 
Tamen  quod  suggesserat,  statim  faciebas ; 

Quia  nihil  poterat  nisi  quod  volebas ; 

Nam  in  vinum  optimum  aquam  convertebas, 

Et  per  hoc  discipuios  ad  fidem  trahebas. 
0  Virgo  purissima  plena  summis  bonis, 

Ditas  omnes  miseros  tuis  sacris  donis  : 

Reple  vino  optimo  nos  devotionis, 

Unicam  irriguum  da  compunctionis. 
Heal  benignissima  Mater  benedicta, 

In  nobis  devotio  non  est  nisi  ficta  ; 

Frigida  sunt  pectora  animaque  afQicta, 

Succurre  mox  mtseris  spes  reorum  dicta. 
Jesu  benignissime,  ob  Matris  honorem, 

Verte  corda  frigida  in  tuum  amorem  : 

Ut  aemper  multiplicem  pensemus  laborem, 

Quem  pro  nobis  passus  es,  multumque  dolorem. 


A     Nam  in  exercitiis  te  exemplum  dando, 
Quod  nos  doces  facere,  imples  pernoctando 
In  orationibus,  et  in  vigilando, 
Fatigaris,  esuris,  sitis  laborando. 

Miracula, 
Villas,  castra  circuis,  regnum  praedicando 
Surdos,  mutos,  languidos,  coecosque  curando, 
Expellendo  deemones,  mortuos  levando, 
Pluribus  das  veniam  peccata  laxando. 

Disputando  etiam  diceris  lassatus, 
A  Judseis  ipsis  ssepe  reprobatus, 
A  quibus  multoties  es  injuriatus, 
Necnon  aliquoties  ab  his  blasphematus. 
Pro  me  quanta  sustines,  o  beatitudo ! 
Q  Pro  me  fis  ut  debilis,  Dei  fortitudo. 
Pro  me  vilis  visa  es,  vera  pulchritudo  : 
Et  fis  quasi  indigens,  summa  plenitudo. 

Pro  me  augustata  es,  longa  latitudo, 
Pro  me  breviata  es,  lata  longitudo, 
Pro  me  inclinata  es,  magna  altitudo, 
Pro  me  prona  immines,  alta  magnitudo. 
Cur  tot  dura  sustines,  tanta  celsitudo? 
Tibi  nimis  recta  est  tua  rectitudo. 
Ergo  me  tot  munerum  vincat  multitudo, 
Ut  in  me  sit  erga  te  semper  gratitudo. 
Triumphus  Hierosolymorum. 
Consummato  temporo  prsedicationis ; 
Sic  super  asinum,  qui  sedes  in  thronis 
Properas  Jerusalem,  causa  passionis? 
TurbsB  vocem  resonant  venerationis. 
C     Nunc  festina,  anima,  curre  sine  mora  : 
Quia,  ut  consideras,  ecce  venit  hora. 
Dominum  cum  cseteris  collaudans  adora, 
Ut  secum  te  deducat  ad  crucem  implora. 
0  quantum  gavisi  sunt  mater  et  amici, 
Cernentes  a  populo  Jesum  benedici, 
Christo,  David  Filio,  Hosannaque  dicil 
Sed,  heu!  inde  invident  ejus  inimici. 

0  mea  fiducia,  Genitrix  beata, 
In  laude  tui  Filii  valde  jucundata, 
Heu  I  quanta  tristitia  eris  cruciata, 
Paulo  post  cum  videris  cuncta  heec  mutata? 

Christus  venditur. 
Nam  in  necem  Filii  principes  majores 
D  Ineunt  consilium,  legis  transgressores, 
Constituto  pretio,  pessimi  emptores 
Perm/ttunt  se  fieri  Judse  debitores. 

Heu !  heu !  mea  Domina,  Virgo  singularis ; 
Venditus  est  Filius,  et  adhuc  Isetaris  ? 
Heu  !  cur  unigenitum  clare  non  precaris, 
Ut  priusquam  passus  sit,  ipsa  moriaris? 
Tu  nati  praesentia  muUum  delectaris, 
Et  affectu  maximo  ipsum  imitaris  : 
Heu !  de  tua  anima  minus  meditaris, 
Torquenda  in  proximo  luctibus  amaris. 

Heu  1  quandiu  torpeo  in  corde  tam  duro, 
Et  nihil  compatior  Jesu  morituro, 
Vel  dolori  maximo  paulo  post  fulure 
Meam  dulcem  Dominam  fere  perempturo 


^7 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


Je8U,  cui  nihil  est  penitusoccultum, 
Usquequo  sic  sustines  tecum  Judam  stultum? 
Qui,  dum  tibi  exhibet  simulatum  cultum, 
TempuSf  in  quo  tradat  te,  optat  nimis  multum. 

Tunc  missis  discipulis  cum  siguo  lagense, 
Pergis  ad  hospitium  prseparataa  coensB  : 
Tunc  sedes  in  medio  turbee  duodente, 
Mandas  ut  se  invicem  diligant  serene. 

Coanat, 

Tunc  te,  ut  prasdixeras,  dicis  moriturum, 
Et  ex  eis  unum  te  fore  trBditurum ; 
Forumquo  quemlibet  a  te  fugiturum, 
Sed  et  Petrum  nocte  hac  ter  te  negaturum. 

0  dolor,  0  gemitus,  quantum  turbabantur  ? 
Ac  de  tanto  scelere  omnes  tristabantur, 
Quando  nolle  fugere  se  pollicebanturl 
Et  quis  esset  traditor,  mox  sciscitabantur. 

Pedes  lavat, 

Exemplum  interea  das  humilitatis, 
Subditorum  pedtbus  a  temet  lavatis  : 
Sed  et  corpus  proprium  das  in  cibum  gratis 
IUis,  atque  omnibus  in  te  bnptizatis. 
Eucharistiam  instituit. 

0  quid  ego  faciam,  massa  peccatorum, 
Omnium  miserrimus  qui  sum  miserorum, 
Dum  tu  flectis  genua,  Rex  universorum, 
Ac  lavas  vestigia  tuorum  servorum  ? 

Jesu  clementissime,  fons  amoris  casti , 
Tu  mortales  homines  in  tantum  amasti, 
Quod  to  ipsum  credulis  in  cibum  donasti, 
Et  ut  tui  memores  te  sumant,  mandasti. 

Ghriste  benigissime,  Fili  summi  Dei, 
Precor  indignissimus  miserere  mei, 
Tantum  charitatis  da,  fldei  atque  spei, 
Ut  digno  mysterium  sumam  tantsB  rei. 

Quid  hinc  reddam  gratise,  qui  me  sic  dotasti? 
Qui  tuo  myrterio  tanto  deputasti  ? 
Ac  indignum  miserum  semper  tolerasti, 
Et  cum  tuis  famulis  manere  donasti? 

Heul  mihi  quid  faciam,  o  summa  dulcedo? 
Cur  sic  indevotus  sum,  dum  te  ipsum  edo? 
Heul  nimis  culpabihs,  et  durus  accedo  : 
Heul  illic  durus  sum,  durusquo  recedo. 

0  Jesu,  quid  faciam  vermis  et  putredo  ? 
Cujus  mentem  opprimit  peccati  nigredo, 
Me  ministrum  dignum  fac»  Deus,  in  quem  credo, 
Pro  am.ore  Virginis  Matris  intercedo. 

Mirum  est  certissime  quod  te  oomedendo 
Anima  non  liquescit  pure  diligendo  : 
Sed,  heu  I  esurio,  duraque  rependo, 
Nec  molliri  valeo  paululum  deflendo. 

Parce  mihi,  Domine  pie,  tribuendo, 
Ut  cumpungi  jugiter  queam  te  sumendo, 
Semper  Matrem  Virginem  atque  te  colendo, 
Tuam  coenam  ultimam  mente  recolendo. 

0  si  mea  Domina  tunc  prffisens  fuisset , 
Et  tradendum  Filium  hac  nocte  audivisset  : 
Cibum  ut  existimo,  prorsus  non  sumpsisaet, 
Sed  amaris  lacrjfmlji  statim  se  dedisset. 


A     Heul  mihi.  charissima,  heul  dilecta  mea, 
Laus  sanctoinim  omnium,  nunquam  semel  rea 
Utinam  existeres  nunc  in  Galilsea, 
Ne  videres  Filium  passum  in  Judsea  I 

Pie  Jesu,  supplico  pro  Matris  amore, 
Reple  me  gravissimo  tuo  nunc  dolore, 
Ut  tibi  compatiens  maximo  fervore, 
Suspirando  rugiam  fletu  largiore. 

Cernam  cordis  oculis  te  tanquam  praesentem, 
Passiones  singulas  pro  me  sufiTerentem, 
Tuam  Matrem  juxta  te  tibi  condolentem, 
Ad  tormenta  singula  quasi  moriontem. 

Virgo  Dei  Genitrix,  pree  cunctia  beata, 
Pro  misericordia  precor  ex  te  nata, 
Pande  mihi  qualiter  fuisti  gravata, 
Tua  prole  coram  te  tantum  cruciata. 

Mea,  mea  Domina,  plena  gratiarum, 
B  Dona  mihi,  obsecro,  tuum  cor  amarum, 
Et  abundantissimos  rivos  lacrymarum, 
Ut  tuarum  sentiam  vim  angustiarum. 

Utinam  ex  munere  tuo,  Jesu  Christe 
Torqueat  me  quotidie  nimis  dolor  iste 
Sicut  Matris  Virginis  cor  torquebat  triste, 
Dum  te  cruciflxerant  crudeles  lanist»  I 

Deus  homo,  quis  de  te  cogitet  intente, 
In  nimis  passibili  corpore  manente, 
Passo  tot  angustias  corpore  et  mente, 
Et  totus  in  lacrymas  non  fluat  repente  ? 

Quis,  0  Dei  Genitrix,  potest  meditari, 
Te  deflente  Filium  poBnis  cruciari, 
Ac  tantis  angustiis  jam  jam  fatigari, 
Dt  non  potest  subito  ad  fletum  mutari? 

Heul  mihi  durissimo  cur  ego  non  comploro? 
Heu  I  ut  quid  tam  durus  sum,  dum  te  Matrem  oro ' 
Domina  circumdata  supernorum  choro, 
Lacrymas  uberirmas  da  mihi,  te  imploro. 

Orat  in  horto, 

Audi  Jesum,  anima,  velut  nunc  prcesentem  : 
Surgite,  eamus  hinc,  fratribus  dicentem, 
Ac  responde  concito  deprecans  loquentem ; 
Fac  me,  Jesu,  sequi  te  ad  mortem  pergentem. 

Sudat  sanguinem, 

Vide  hunc  discipulos  orare  monentem, 
Et  orando  Patrem  ter  in  terram  ruentem, 
Carnem  in  angustia,  tristem,  et  paventem, 
Ac  sudorem  sanguinis  ab  ipso  fluentem. 

Quid  facis  fortissime,  Fili  Dei  vivi? 
Nunquid  tu  tam  tristis  es  ut  ii  pandunt  rivi? 
De  tanta  angustia  nunquam  jam  audivi, 
Et  tamen  ut  debui,  fiere,  heu  1  nequivi. 

Quid  si  mea  Domina  haec  preesens  vidisaet, 
Nunquid  cum  apostolis  ipsa  obdormisaet? 
D  Nequaquam  certissime,  sed  multum  fleTisset, 
Et  dolore  nimio  pene  defecisset. 

Heu !  heu  1  mea  Domina.  semper  Virgo  pnra, 
Hora  est  jam  proxima,  dies  cras  ftituray 
Quando  unigenitum  tuum  es  visura. 
In  cruce  deflcere  morte  nimis  dura. 

Sed  nunc  cerne,  anima,  turbam  malignantem, 


i 


609 


OPUSCULA  SPURU 


610 


Et  Judam  falsissimQm,  Jesum  osculantem , 
A(i  quid  Judas  venerat  audi  sciscitantem, 
Et  illum  nequissimum  amicum  vocantem. 

Tunc  voce  lenissima  Domino  dicenle 
Ad  eos :  Quem  quaBritis  ?  corruunt  repente. 
Quid  facturi  erunt  tunc  Jesu  veniente 
Judice  terribili  illis  apparente  t 

0  quis  sine  gemita  potest  cogiiare 
Illos  impiissimos  te  Jesum  ligare, 
Manusque  sanctissimas  tam  dure  arctare, 
Heu  I  cur  ego  pessimus  nequeo  ploraro  ? 

Dttcitur  ad  Annam, 

Tunc  omnes  discipuli  metu  fugientes, 
Heu  I  aolum  relinquunt  te  inter  sflevientes, 
Gerte  nimis  duri  sunt  corde,  intuentes 
Te  ad  Annam  deduci,  si  non  sunt  dolentes. 

Fugiunt  discipuli. 

0  sancti  discipuli,  o  mei  patroni  1 
Cur  non  fidem  facitis  vestrsB  sponsioni  ? 
Sed  sermo  verissimus  est  Magistri  boni, 
Dum  ad  fugam  concitam  estis  ita  proni. 

Attamen  intelligo  muUum  vos  tristari, 
Et  in  mente  graviter  intus  cruciari. 
Sed  peto  dignemini  Jesum  deprecari. 
Ut  mihi  moBstitiam  det  cordis  amari. 

Crudeliter  tractatur, 

0  Virgo  sanstissima,  si  tu  prflBsens  natum 
Gerneres  ab  impiis  tam  stricte  ligatum, 
Et  despicabiliter  ab  illis  tractatum, 
Vere  amarissimum  dares  ejulatum. 

Alapa  coBditur, 

Nonquid  tu  non  somnias  qualiter  est  Jesus 
Optos  a  malevolis,  vinculisque  Isesus? 
Heu  I  cor  meus  animus  permanet  illeBsus, 
Dnm  Christas  est  alapa  apud  Annam  csbsus  ? 

Usqoeqao  piissima  diiTers  vulnerare 
Meum  cor  angustiis  tuas  prolis  charse  ? 
0  mea  fidacia,  supplico  dignare 
Dolores  et  vulnera  pati  mihi  daro  I 

Contemplare,  anima,  Jesum  destitutfim, 
Et  in  duns  vinculis  arcte  coustitutum, 
In  pravo  concilio  principum  statutum, 
More  agai  simplicis  nil  esse  locutum. 

Mittitur  ad  Caipham, 

Confitere  venerans  false  accusatum, 
Deriaum  aCaipha,  etinterrogatum, 
Sed  bene  intellige  rursum  reprobatum, 
Et  faturam  judicem  Jesum  esse  datum. 

Christe  benignissime,  qui  es  adventuinis 
In  die  novisaimo  nos  judicaturus, 
Jastis  delectabilis,  eos  salvaturus, 
Injustis  terribilis,  eos  damnaturus, 

ObseciO,  piissime,  ob  cruorem  dignuTn, 
Quem  fudisli  propter  me  supcr  crucis  lifrnum, 
Tuum  vuUum  mihi  tuucostende  benignum, 
Ne  formidem  aliquem  spiritum  malignum. 

Propler  matrem  Virginem,  quoB  a  dextris  tuis, 
Tanc  aedebit  nobilis,  at  oret  pro  suis, 
Salva  in  perpelaam  me  cum  sanctis  tuis, 


A  Qui  nunc  super  impios  atque  pios  pluis, 

O  quis  sine  lacrymis  potest  meditari, 
Jesu,  quid  te  permiseris  tantum  tribulari, 
Blasphemum  a  Caipha  to  judicari, 
Ad  mortem  turpissimam  a  pravis  damnari. 

Irridetur^  conspuitur. 

Post  hec  fere  singuli  in  te  irruentes, 
In  prsBcIaram  faciem  turpiter  spuentes, 
Alapas  et  colaphos  undique  prsBbentes, 
Ad  lugendum  excitant  amatorum  mentes. 

Dolens  cerne,  anima,  istos  ssBvientes, 
Heu  1  capillos  capitis,  et  barbsB  vellentes, 
Ac  velatam  faciem  psalmis  ferientes, 
Simul  quidquid  poterant,  mali  facientes. 

Soliloquia, 
Q      0  dolor,  0  gemitus  1  quare  miser  ego 
Intime  non  doleo,  dum  hsBC  mala  lego? 
Nisi  quia  malus  sum,  et  hoc  ipsum  tego, 
Et,  heu  I  aliquoties  sic  me  esse  nego. 

Delicata  facios  Dei  Jesu  Christi, 
Vide  me  his  oculis  quibus  respexisti 
Petrum  ter  negantem  te,  sicut  prsBdixisti, 
Ut  tibi  compatiar  pro  me  nimis  tristi. 

0  JudsBi  impii  superbi  et  vani, 
Quare  insanitis  sic,  veluti  vesani? 
Deus,  Dei  Filius  est,  o  nimis  profani, 
Quem  vos  sic  afnigitis  velut  inhumani. 

Jesu  potentissime,  Fili  Dei  veri, 
Quare  vis  pro  miseris  tam  vilis  videri  ? 
Certe  nimis  plenus  es  amoris  sinceri. 
Dum  a  viris  impiis  tantum  vis  torqueri. 
C  0  si  mea  Domina  te  videret  stantem, 
Ac  tantas  angustias  pie  tolerantem, 
Nullum,  ut  SBstimo,  quis  vidit  sic  plorantem, 
Sicut  eam  cerneret,  ac  pati  optantem. 

Heu  I  quid  factura  est,  o  digna  majestas, 
Maria,  qusB  aluit  te,  summa  potestas, 
Cras  cum  cernet  to  cadere  per  manus  infestas, 
Et  virtutes  corporis  arentes,  ut  testas  ? 

0  mea  fiducia,  si  natum  dilectum 
MuUis  contumeliis,  et  poBnis  afToctum 
Blasphemari  cerneres  in  crucem  erectum, 
Eum  esse  diceres  nimium  directum. 

Heu  1  heu  I  mea  Domina  qualem  dabis  luctum 
Paulo  post  cum  videris  ventris  tui  fructum, 
Ad  tormenta  gravia  a  perversis  ductum, 
Ac  tortum  deficere,  quasi  jam  destructum  ? 

0  Jesu,  qui  Deus  es,  et  homo  perfectus, 
Quare  vis  lam  viliter  sedere  despectns, 
Heu  ?  pro  nobis  miseris  tam  esse  subjectaa, 
Pro  nobis  irrisus,  et  penitus  abjectus  ? 

Videns  pro  se  Domicum  indigna  subire^ 
Quis  est  fidelium  qui  audeat  ambire, 
Aut  de  luis  donis  amplius  superbirc, 
Imo,  sprciis  omnibus,  post  Christum  venire  ? 

Decct  nempe  singulos,  qui  volunt  salvari 
Propriam  miseriam  semper  contemplari, 
Linguffi  spretis  laudibus,  vane  non  lastari, 
Sed  dcspectum  Dominum  pie  imituri, 


611 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


61t 


Absit  ergo  altum  quid  de  nobis  sentire, 
Dulco  sit  injurisB  sermones  audire ; 
Pio  corde  jugiter  demus  locum  irae, 
Studeamus  omnibus  bene  obedire. 

Heu  I  mihi  ncquissimo  amant:  laudari, 
Qui,  licet  culpabilis,  renuo  culpari, 
Ac  ssepe  laudabilem  me  prsesumo  fari, 
Heu  I  mihi,  quis  pessimo  potest  comparari  ? 

0  Jesu  piissime,  qui  es  vera  vitis, 
Fove  me  ut  palmitem,  et  fac  ut  sim  mitis ; 
Mihi  sit  justitiffi  perseverans  sitis, 
Oro  auctor  nunquam  sim,  sed  sedator  litis. 

Mater  Dei,  obsecro  tuam  pietatem 
Ut  mihi  verissimam  des  humilitatem  : 
Expellas  invidiam  et  asperitatem, 
Et  perfectam  impetres  mihi  charitatem. 

0  mea  fiducia,  Mater  Creatoris, 
Jam  me  tibi  ofTero,  nutrix  Redemptoris, 
Me  gubernans  adjuva,  precor,  cunctis  horis, 
Eac  me  tui  memorem  gladii  doloris. 

Licet  nemo,  Domina,  possit  plene  fari 
Dolores  quos  passa  es  morte  nati  chari ; 
Tamen  inde  decct  nos  seepe  meditari, 
Ac  plorando  intime  tecum  contristari. 

Idcirco,  piissima,  supplico,  dignare, 
Inde  verum  aliquod  cordi  meo  dare, 
Facque  me  id  taliter  scribendo  signare ; 
Ut  illud  amantes  te  possit  excitare. 

Jesas  sislilur  Pilato. 

Sed  nunc  vide,  anima,  illos  invidentes, 
Judaeorum  principes  in  Christum  frementes, 
Vinctum  derisorie  per  vicos  trahentes, 
Ad  Pilatum  preesidem  eum  deducentes. 

0  Jesu,  qui  nequiter  pi*o  me  es  ligatus, 
Falsis  testimoniis  pro  me  accusatus, 
Sed  et  cum  latronibus  pro  me  deputatus, 
Ut  tibi  compatiar  mihi  da  ploratus. 

Precor,  fac  me  nuntiam  mesB  Salvatrici, 
Virgini  piissim»,  luae  Genitrici : 
Quatenus  mox  veniat  ipsa,  et  amici, 
Et  spectent  quae  faciunt  tibi  inimici. 

Propera  nunc,  anima,  quamvis  non  libenter, 
Enuntians  hsec  Dominee,  et  fac  reverenter, 
Circumspecte  facias  simul  et  prudentor, 
Ve  issa  accipiat  hoc  impatienter. 

Nunc  quasi  prsesenti  dic  voce  luctuosa, 

Laus  tibi  puerpora,  Virgo  speciosa, 

Obsecro  piissima,  Mater  gratiosa, 

Hsec  tibi  quse  refero  ne  sint  onerosa. 

Benc  nosti,  Domina,  quia  incarnatus 
Est  in  te  Omnipotens,  et  in  mundo  natus, 

Et  cum  peccatoribus  diu  conversatus, 

Ut  nos  ipse  redimat,  pro  nobis  humanatus. 

Ob  hoc,  quantum  prsevales,  noli  conturbari, 
Ne  plus  natum  facius  pro  le  molcstari, 
Sed  ab  ipso  unam  rem  digneris  precari, 
Ul  mihi  det  plurimum  pro  se  contristari. 

Ac  si  roget  ipsa  :  Quid  habes  amari  ? 
Tu  dic :  Veni,  Domina,  si  vis  speculari 


A  Jesum  tuum  fllium,  vel  cum  eo  fari, 
Qui  pro  nobis  incipit  Patri  immolari. 

Tunc  ipsa  intelligens  captum  suum  natum, 
Et  demum  in  vinculis  ductum  ad  Pilatum, 
Mox  in  amarrissimum  defluet  ploratum, 
Et  corpus  in  terram  concidit  prostratum. 

Sed  nati  charissimi  compulsa  amore, 
Consurgens  quanlocius  profusa  pallore,  . 
Properat  ad  Filium  confecta  moBrore, 
Cugitum  virgineo  comprimens  pudore. 

Sunc  juvautes  Dominam  ipsius  sorores, 
Ad  Jesum,  quem  diligunt,  pergunt  ocioi^es 
Ostendentes  lacrymis  animi  dolores  , 
Sed  illis  Magdalena  reddit  largiores. 

DominsB,  quid  facitis  provide  videte, 
T%  Obsecro,  a  fletibus  paululum  silete, 
Lacrymas  detergite,  vel  hic  remanete, 
Ne  Jesum  crucietis  flentes  indiscrete. 

Ac  illse  ad  Dominum,  cito  venientes, 
In  tanto  opprobrio  ipsum  intuentes, 
Condolentes  multo  plus,  largiusque  floQtes, 
Ad  dolorem  provocant  omnes  diligentes. 

Tunc  vidente  Domina  solum  suum  natum, 
Plusquam  furem  aliquom  esse  tribulatum, 
Cor  inefTabiliter  ejus  est  turbatum, 
Et  sie  quasi  mortua  vix  retinuit  fiatum. 

At  Jesus  pro  Virgine  magis  est  turbatus, 
Plusquam  psenis  propriis  pro  ea  tristatus 
Heu  1  heu  I  Jesu,  undique  tu  es  cruciatus, 
Intus  et  exterius  nimis  es  gravatus. 

Heu  I  tantam  moestitiam  nullus  unquam  scivit, 
^  Nec  tam  graves  gemitus  aliquis  audivit, 
Nec  est  mirabile,  nam  qui  semper  vivit 
Dolorem  multiplicem  ibidem  subivit. 

Contemplare,  anima,  Jesum  diligenter, 
Cum  iniquis  positum  tam  irreverenter, 
Quem  prseses  interrogans  Pilatus  frequenter 
Admiratur  tacitum,  stupens  vehementer. 

Jesu,  qui  non  poteras  loqui  falsitatem 
Et  tamen  tacebas,  silens  veritatem, 
Ne  sinas  me  cadere  per  loquacitatem, 
Sed  discretam  mihi  da  taciturnitatem. 

0  Jesu,  mihi  da  cor  pensandi  instructum 
Oculorum  Virginis  planctum,  atque  luctum 
Propere  sequeutium  te  ad  Herodom  ductum, 
Et  veste  in  candida  spretum,  et  reductum. 
D     0  Virgo,  quam  obruit  dolorum  tempestas, 
Unde  tibi,  Domina,  sitista  potestas? 
Qua  sie  scqui  poteras  has  gentes  scelestas  : 
Vere  amor  iilii  vicit  res  molestas. 

0  mea  flducia,  quse  non  habes  parem, 
Certe  libentissime  tecum  ambularem, 
Et  ex  fletu  debilem  libens  sustentaremi 
Vol  si  dares  lacrymas  saltem  ut  plorarem. 

0  quis  sine  gcmitu  potest  meditari 
Jesum  cum  dedecore  tam  malo  tractari 
Pedes  ductu  celeri  forsan  violari  ? 
Nam  non  fuit  solitus  ipse  calceari. 

Ecce  amarissima  flut  qun  seqauntori 


OPUSCULA  8PURIA. 


614 


B  compassiva  qusB  jam  infli^ntur. 
rgo  homines  ingrati  dicuntur 
u  ssBpissime  non  compatiuntur. 

te  ipsam  p-i-oBpara,  anima  devota, 
fesum  condoleas  dnns  illi  vota, 
AS  multiplicans  sis  pie  lota, 
,  81  valeas,  liqueQas  tota. 
quantum  amat  te  Christus  nimis  chare ; 
suo  sanguine  optat  salvare, 
te  Tilissima  te  sic  liberare, 
i  semper  negligis,  nec  vis  redamare, 
a  piissime,  succurrere  poscenti, 
re  usque  nunc  mihi  negligenti, 
id  multo  pejus,  pluries  nolenti, 

contemnendo  te  ssBpe  olTendenti, 
icordissimo,  ignosco  fatenti, 
t  java  me,  teipsum  da  quflerenti, 
)  prodigo  tarde  revertenti. 
irre,  Pater  mi,  et  parco  petenti. 

qui  replelus  es  miseratione, 
ire  velis  me  tua  passione, 
Bompatiar  cx  dilectione, 
anc  te  intuens  in  afflietione. 
B  potest  ccrncre  illos  malignantes, 
^erentia  to,  Jcsii,  nudanles, 
imnam  nequiter,  Jesu,  alligantes, 
trocissime  coi*pus  verberantcs. 

Jesas  flagellatur, 

Bns  cerne,  anima,  ministros  sedentes, 
hanc  tenerrimam  flagellis  scindentes, 
vulneribus  tibi  infligentes, 
livoribus  superimponeutes. 
lOD  moBret  speculans  gubernantem  mundum, 
usum  sanguine  veluti  immundum, 
hoc  sancUssimum  totum  tremebundum, 
oe  piissimum  totum  gemebundum. 
mplare,  anima,  tibias,  lacertos 
nultiplicibus  undique  refertos, 
irtus  corporis  snnguino  opertos, 
tes  rivulos  cruoris  apertos. 
pus  sanctissimum  ad  columnam  strictum, 
amarissimis  flagellis  afflictum, 
^uaque  roseo  cruore  amictum, 
me,  obsecro  quodlibet  delictum. 
1  sanctissima  pro  me  tam  gravata, 
s  doloribus  pro  me  tribulata, 
>r  per  Virginem,  qu8B  est  de  te  tristata, 
mea  jugiter  dilue  peccata. 
laria  mater  haec  sese  affligendo 
as  multiplicat  jugiter  deflendo, 
suspiri»  amare  gemendo, 
[uo  singultibus  poctus  conterendo. 
(  sino  gemitu  potest  tevidero 
labiliter,  o  Matcr,  lugere  I 
nihi  lacrymas,  fac  me  tecum  flero, 
ecor,  o  mea  spes,  mei  miserere. 
idici  ocoli  ex  fletu  tumescunt, 
plendidissimaB  ubique  pallescunt, 
II I  membra  filii  sanguine  rubescunt, 


A.  Ac  tu8B  angustiaB  plus  plusque  concrescunt. 
Post  tormentum  verberum  tam  malitiosum, 
Cunctis  diligentibus  valdo  luctuosum, 
Sequitur  mox  aliud  grave  et  probrosum, 
Isto  multo  amplius  contumeliosum, 

Jlluditur, 

Nam  cohortem  milites  totam  colligentes, 
Mitem  Jesum  ambiunt  probris  illudentes 
Inhoneste  iterum  eum  exuentes, 
Et  vcste  purpurea  ipsum  induentes. 

Spinis  coroDBtur. 

Tunc  coronam  spineam  molestam  plectentes, 
Et  in  Jesu  capite  profunde  figentes, 
Pro  sceptro  arundinem  in  dextra  ponentes, 
Genuflexo,  ave  clamant  irridentes. 
B      MoBrens  cerne,  anima,  ministros  csBdentes, 
Faciem  pulcherrimam  Domini  spuentes, 
Caput  cum  arundine  dire  ferientes, 
0  quare  non  ci  uciet  iste  dolor  mentes  ? 

0  Caput  Dominicnm,  omnibus  colendum, 
Cruentaris,  pungeris,  angelis  tremendum, 
Csederis,  conspueris,  sanctis  rcverondum, 
Vere  tu  es  intime  devotis  dolcndum. 

0  praBclara  facies  ictibus  afflicta, 
Heu  I  sputis  et  sanguine  tota  es  depicta, 
Jam  a  Deo  inimicis  quasi  derelicta, 
Pro  dolor  I  hoc  totum  faciunt  mea  delicta 

Bone,  bone  Domine,  cur  poBnis  tam  duris 
Permittis  torqueri  te  pro  nobis  impuris  ? 
Parce  poBnis,  Domine,  parce  vel  futuris, 
U  Parce  tibi,  deprecor,  vel  Matris  pressuris. 

Inter  hflec  nequissimus  exiens  Pilatus, 
Ne  Jesum  perimerent  plebem  est  hortatus ; 
Nam  nulluB  inventus  est  in  ipso  reatus, 
Sed  perversus  populus  ex  adverso  est  fatus. 

ContrarisB  Pilati  et  populi  voces. 

Tunc  produxit  Deumflagellis  cruentatum, 
Et  dixit  :  Accipite  ipsum  cmendatum, 
Sed  pleni  perfldia  negant  praBsentatum, 
Poscentes  a  judico  virum  sceleratum. 

Judex  ne  sic  faceret,  adhuc  laborabat, 
Crucifjge^  populus  e  contra  clamabat : 
Tunc  injustus  Dominum  morti  judicabat, 
Et  plebs  nefandissimn  ob  hoc  exsultabat. 

Quamvis  horrihiliasint  ista  prophetata, 
^  Tamen  ad  scquentia  parvn  sunt  collata. 
Heu  1  quantum  est  Genitrix  in  his  tribulata  I 
Pene,  sicut  OBstimo,  cst  exanimata. 

Contemplare,  anima,  quam  sit  onerosum 
Matri  caput  Blii  cernere  spinosum, 
Ac  prsB  nntis  hominum  forma  speciosum 
Videre  horribilem  magis  quam  leprosum. 

Heu  I  quam  gravata  es,  ccBlorum  Regina, 
Speclaus  tuum  filium  coronatum  spina ! 
Certe  in  te  irruit  psena  repentina, 
Ex  qua  vulneraro  me,  supplico,  festina. 

Sunc  sancta  Magdalena,  et  omnes  amici, 
Gemunt  amarissime  luctu  infelici ; 
Puto  hsBC  tristitia  nequit  verbis  dici. 


615 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI. 


61< 


Sed  hanc  minus  reputani  Ghristi  inimici. 
Imponitur  Christo  crux. 

Mox  perversi  milites  crucem  assumentes, 
Eam  super  humerum  Domini  possentes, 
Jesum  per  JeruFalem  ducunt  illudentes, 
Crucis  ignominiam  cunctis  ostendentes. 

Nunc  attende,  anima,  Jesum  nimis  gratum, 
Ligni  crucis  pondere  pro  te  oneratum, 
Delicatum  humerum  scias  vulneratum, 
Et  Jesum  a  populo  pravo  subsannatum. 
Portantem  turba  sequitur, 

Heu  !  JesUy  considero  rem  nimis  molestam, 
Turbam  tibi  proximam  militum  infestam, 
Judseorum  maxime  deinde  scelestam, 
Amicorum  a  longe  ultra  niodum  moestam  1 

Heu  1  tanta  processio  non  est  laudabunda 
Nam  in  te  prima  pars  est  tota  fremebunda, 
Sed  pejor  est  altera  quasi  furibunda  I 
Heu  !  pro  te  est  tertia  tota  gemebunda  ! 

Mater  et  pise  muJieres. 

Maier  Christi  videns  hsec,  tremens  prse  dolore 
Irruit  in  tristitiam  morientis  more, 
0  buis  ista  coeitans  non  flet  prae  moerore, 
Certe  nimis  durus  est,  vel  caret  amorel 

Sed  sorores  Dominee  eam  sustiuentes , 
Ambulant  post  Dominum  acriter  lugentes, 
Undique  conspiciunt  Jesum  persequentes 
Clamose  maleficum  illum  perstrepentes. 

Christus  prohibet  (letum. 

Tunc  conversus  Dominus  coepit  prohibare 
Filiis  Jerusalem  super  se  lugere, 
Sed  debere  super  se  et  super  suos  flere, 
Prsedicens  beandas  has  quse  non  genuere. 

0  quis  sine  gemitu  potest  meditari, 
Te,  Virgo  puerpera,  sic  angustiari  I 
Omnes  diligentes  te  tantum  lacrymari, 
Ad  locum  Calvariee  Jesum  sic  tractari. 

0  Mater  cur  properas  cum  Jesuad  crucem? 
Nunquid  vis  cum  Fllio  pati  mortem  trucem  ? 
Heu  i  ubi  visura  es  mori  Judas  ducem, 
Qui  creavit  cherubin  super  veram  lucem. 

Virgo,  qu88  precantes  te  adjuvas  instanter, 
Christi  poenis  compati  fac  me  festinanter, 
Da  mihi  nunc  lacrymas,  precor,  abundanter, 
Et,  ut  ipsum  cogitem  fac  perseveranter. 

Aceto  potatur, 

Proh  dolorl  et  flebile  hoc,  quod  immutatur. 
Nam  Messias  Dominus  aceto  polatur, 
Heu  I  ut  mortem  subeat,  statim  crux  paratur ; 
Et  cum  vehementia  tertio  denudatur. 

Nisi  sis  lapideum  cor  vix  habens  metum, 
Intende  diligenter,  et  habebis  fletum, 
Pensa  vestimentum  hoc  a  Jesu  deletum, 
Quem  scias  ex  verberum  plagis  jam  repletum. 

Vestibus  nudatur, 
Cerne  turbam  pessimam  vestem  hanc  trahentem, 
Cuti  et  carni  undique  fortiter  haerentem, 
Plagis  ruptis  respice  sanguinem  fluentem, 
Ac  Jesum  ex  plaga  haec  graviter  dolentem. 


A     Certe  magna  gravitas  istius  tonnenti 
Ad  fletum  sufflceret  bene  diligenti ; 
Heu  1  mihi  durissimo  minus  conilolenti, 
Pie  Jesu,  mihi  da  lacrymas  petenti. 

Virgo,  cui  similis  nunquamest  inventa, 
Potes  adhuc  vivere  videns  hsBc  tormenta  ? 
Ecce  nuda  Filii  membra  sunt  cruenta, 
Heu  I  ut  ista  videas  adhuc  es  detenta. 

Virgo,  te  considerans  anxie  plorare, 
Doleo  te,  Domina,  sed  heu  1  non,  amare, 
Misericordissima,  supplico,  dignare, 
De  hac  poena  tua  me  velis  vulnerare. 

Vides,  mea  Domina,  natum  generosum, 
Quem  Propheta  nominat  pras  cunctis  formosum, 
Nunc  poenis  urgentibus  virum  dolorosum, 
Heu  1  et  plagis  pluribus  totum  ulcerosum 

0  turba  Judaica,  perflda,  obscena,| 
n  0  vestrae  duritiae  aspera  venena, 

0  gens  nefandissima,  omni  malo  plena, 
Quare  nihil  flecteris  in  tam  dura  poena  ? 

Sic  tu,  mea  anima,  dura  et  perversa, 
Cur  in  hoc  tormento  non  es  ad  fletum  versa? 
Quare  non  es  lacrymis  amaris  aspersa, 
Videns  membra  Domini  cruore  conspersa  ? 

0  Jesu,  digneris  me  confestim  juvare, 
Me  amaritudinem  tuam  fac  gustare. 
Pro  tuis  doloribus  fac  me  piorare, 
Nam  hoc  sine  lacrymis  pudet  me  pensare. 

Heu  I  hoc  miserabile  est,  et  mirum  vere, 
Qui  te  passum  pensitat,  et  nonpotest  flere, 
r  Heu!  quomodo  potest  se  talis  continere? 
0  Jesu,  durissimi  mei  miserere. 

CruciSgitur, 

Item  vide,  anima,  in  Jesum  bacchantes 
Super  crucem  asperam  duriter  locantes, 
Membra  horribiliter  ferro  perforantes 
Christumque  durissime  in  ligno  clavantes. 

Condolendo  respice  populum  vesanum, 
Nudum  corpus  premere  tenerum,  non  sanum, 
Super  lignum  jacere  asperum,  non  planum, 
Et  crasso  transflgere  clavo  pulohram  manum. 

Contemplare  manum  hanc  longam ,  et  deoentei 
Perfossam  arctissime  pro  te  patientem, 
Sanguinem  largissime  pro  te  effluentem, 
Vulnus  amarissimum  pro  te  suflerentem. 

0  manus  sauctissima,  pro  me  penetrata, 
Clavi  crassitudine  multum  laniata, 
Percussorum  impetu  dire  laoerata, 
Scribe  in  me  qualiter  es  angustiata. 

Pensa  heec,  dui^issime,  qui  nunquam  flevisti, 
Voca  instantissime  magnse  poense  isti. 
Plorabis,  si  senseris  hunc  dolorem  Christi, 
Vel  quod  ex  eis  contingit  ejus  Matri  tristi. 

Nempe  Mater  videns  hoc,  multo  plus  langueaei 
Et  commota  acriter  in  se  contabescit, 
Seusu  fere  perdito  semetipsam  nescit. 
Sed  in  fletu  diffluens  quasi  jam  liquescit. 

Proh  dolor  1  molestia  hujus  plagtB  dire 
Matrem  poenis  Filii  videtur  ferire, 


OPUSCULA  SPURIA. 


618 


BQire,  anima,  niinc  festina  ire, 
mis  Dominam  eadem  fulcire. 
too  est,  Domina,  dies  tibi  dura, 
rcnmdedenint  te  modo  matris  jura, 
hisquam  parturiens  sentis  mala  plura, 
rebas  pariens  materna  pressura. 
or !  o  gemitus  I  quo  te  es  versura, 
e  alQicta  es  ex  nati  tortura  ? 
'  mensura  stigmata  fiitura, 
tantum  deficis  pro  ista  fixura  ? 
>  tam  flebiliter  manu  bac  firmata; 
listenditur  ut  sit  conclavata, 
lis  foramina  sunt  inordinata, 
ngitndinem  corporis  formata, 
or  I  0  gemitns  I  quid  nunc  sunt  facturi 
qui  considerant  jam  non  corde  duri, 
itinant  trabere  pravi  perituri 
foraminum  membra  Gbisti  puri. 
psti,  anima,  ceme  diras  gentes, 
nos  milites,  beu  1  nimis  fdrentes, 
i  tui  Domini  cum  vi  distendentes, 
odum  pellium  binc  inde  trabentes. 
effari  potest,  quod  tantum  tetenderunt 
ibratim  Dominum  pene  diviserunt  (63), 
isa  omnia  ejus  nudaverunt, 
Ls  erassissimis  membra  transfixerunt  ? 
8  loqui  poterit  borribilitatem, 
ciflgentium  banc  crudelitatem, 
8  Domini  banc  pcanalitatem, 
3t  amantium  banc  anxietatem  ? 
ostrsB  duritiffi  penitus  frangantur, 
3  in  lacrymas  sanguinis  vertantur, 
desideria  in  Jesum  iiganlur, 
:orda  valido  dolore  scindantur, 
Qetu  pudeat  nos  haec  prseterirc, 
ordis  gemitu  decet  nos  rugire, 
ffente  Domino  doloreni  sentire, 
pse  dederit,  cum  eo  obire. 

FJet  Christus  in  eraco 
implando,  anima,  hic  dilata  mentem, 
sum  maximas  poenas  sufferentom, 
imarissime  in  tormeotis  flentem, 
t  exterius  totum  patientem. 
horribiliter  membra  extenduntur 
aro  aspero  ferro  fodiuntur, 
tmpages  ossium  a  se  dissolvuntur, 
aembra  sanguine  cuncta  perfunduntur. 
mus  tenerrimaB  clavis  perforantur, 
nodo  simili  dire  terebrantur, 
um  subtilibus  ferris  lacerantur, 
enn  tenerw  clavis  laniantur. 
vide  intimos  istos  cruciatus, 
eju8  gemitus,  atque  ejulatus, 
im  pariter  uberes  ploratus, 
lecor  corporis  totus  est  ablatus. 
lu  piissime,  quid  est,  quid  egisti  ? 
>t  pro  miseris  tormenta  subisti  ? 

^oar.  in  m  p.  tom.  II,  dis,  36,  sect.  4. 
Patrol.  CXLIX. 


A  Faciam  consignari  me  passioni  isti, 
Plagis  tuis  Isede  me  atque  morte  tristi. 

Item  cerne,  anima,  vultum  Matris  flentis, 
In  istis  angustiis,  jugiter  prsBsentis, 
Pensa  ineffabiles  pcenas  ejus  mentis, 
Urgente  incommodo  pene  morientis. 

Heu,  Virgo  pulcherrima,  peccati  ignara 
Feminisque  pridie  C8Bteris  plus  prsddara, 
Nunc  pallens,  et  lugubris  tota  es  amara, 
Patiente  coram  te  tua  Prole  cbara. 

Gompellor,  o  Domina,  de  te  reticere 
Quia  te  considero  amplius  dolore 
Quam  serm^Snes  aliqui  possint  fari  vere, 
Aut  mentis  meditatio  comprebendat  merffi. 
^     Non  miror,  o  Domina,  Virgo  redimita, 
Qu8B  in  tam  flebilibus  es  tormentis  sita  ; 
Sed  admiror  quomodo  perseveras  ita, 
Et  quod  cor  non  rumpitur  abscedente  vita. 

0  mea  fiducia  1  deprecor  ut  velis, 
Statim  me  perfodere  tu8B  poenas  telis, 
Fac  ut  tibi  jugiter  sorvus  sim  fidelis, 
Et  meam  Dominam  adorem  in  coelis. 

0  quis  sine  lacrymis  potest  bsBC  pensare 
Tot  sufferre  gravia  Dei  Salutare, 
Hancque  Matrem  Virginem  tam  multum  plorare, 
Sanctosque  apostolos  multa  tolerare  ? 

Joannes  apostole,  qui  ista  vidisti, 
Videndoque  intime  condolens  flevisti, 
C  Fletus  mihi  impetra,  vulneraque  Cbristi, 
Juva  me,  cum  videris,  ante  Jesum  sisti. 

F  amatrix  Domini,  pia  Magdalena, 
Quem  vidisti  perpeti  multo  luctu  plena, 
Peto  pro  multiplici,  quam  tu  vides,  poena, 
Mihi  luctus  obtine,  et  poli  amoana. 

O  reliquee  sanctse  feminae,  sigulsB  Mariae, 
Qua;  vidistis  gravia  tormenta  Messioe, 
Pro  me  preces  fundite  scmper  proli  pia>, 
Ut  salvum  me  faciat  in  extroma  die. 

Per  Christi,  adjuro  vos,  vulnera  cruenta, 

Pro  quibus  moestissima  dedistis  lamenta, 
Juvate  ut  spernam  hostis  tentamenta, 
Et  ut  non  sustineam  o^terna  tormenta. 
D      Nunc  affectans  animus  lacrymarum  fructus, 
Iterum  ad  Dominum  totus  sit  reductus, 
Nunc,  nunc  pia  anima  fias  aquae  ductus, 
Dehinc  tota  si  valeas,  liquescas  in  luctus, 

Specta,  specta  intime  Jesum  ejulando, 
Circumquaque  vulnera  singula  scrutando, 
Qualiter  gravata  sint  pie  explorandoi 
Et  quid  pravi  fecerant  crucem  exaltando. 

Ecce,  eece  elevant  signum  nominatum, 
Spiritu  prophetico  prius  prsesignatum, 
Jesum,  verum  hominem,  Deum,  Dei  natum, 
In  ligno  arctissime  tensum  et  clavatum. 

Gemens,  cerne,  anima,  crucem  erigentes 
Tandem  cum  impetu  nimio  figentes  : 
Heu,**disjuncta  graviter  membra  collidentes, 


20 


ei9 


S.  ANSELMI  LUCENSIS    EPISCOPI 


6! 


Et  incflabiliter  Doiniuum  torquciites. 

Quis  non  mon^eat  viclens  furorem  malorum, 
Christi  fletus  copiam  el  suspiriorum, 
Hanc  poDnam   gravissimam  omnium  membrorum, 
Disjunctorum  scilicet  ita  collisorum? 

Curre,  curre  anima,  nunc,  si  sis  devota, 
Ad  hanc  crucem  propera  sine  mora  tota, 
Discurrentem  sanguinem  collige  etpota, 
Et  cuncta  quse  passus  est  in  aeternum  nota, 

Contemplare  clavos  hos  manus  transfigentes, 
Totum  pondus  corporis,   proh  dolor !  gerentes 
Heu,  ineffabiliter  vulnera  augentes, 
Et  utvero  oestimo,  oa  discindentes  !         • 

Lasso  collo,  heu!  caput  pLuJci  dolorosum, 
Carens  sustentaculo,  cruentum,  spinosum! 
O  quis  non  fleat  intuens  vultum  speciosum; 
Cruentatum,  pallidum,  lugubrem,  verberosum? 

Certe  quiheec  cogitas  el  non  lacrymaris, 
Non  satis  diligere  Deum  comprobaris, 
Jesu,  mihi  lacrymas  precor  largiaris, 
Me  amare  parum  te  nunquam  patiaris. 
Orat  pro  cruciffxorihus 

Jesu,  qui  ab  impiis  in  cruce  clavaris, 

Et  tamen  his  veniam  a  Patre  precaris, 

Mei  et  credentium  tu  miserearis, 

Nobis  parcas  jugiter,  nunquam  irascaris. 

Item  vide,  anima,  qualiter  Judaei, 
Sacerdotum  principes,  ScribsB,  Pharisoei 
Clamant :    Vah  !    qui  destruis  temphim   veri  Dei^ 
Salva  temetipsum^  si  es  Filius  Dei, 

Suspensi  cum  Domino  illi  duo  rei, 
Unus:  Salva  te^  et  noSy  loquiturei: 
AUer  petens  gratiam  ait :  Memento  mei. 
Cui  spondet  Dominus  paradisum  Dei. 

Jesu  amantissime,  qui  non  offendisti, 
Quaro  tot  immania  tormenta  subiisti  ? 
Certe  pro  me,  Domine,  hsec  sustinuisti, 
Et  quodego  rapui,  tu  passus  solvisti. 

Ego  tusB  meritum  sum  traditionis, 
Vinculorum,  verberum,  et  damnationis, 
Sputorum,  ac  ictuum  et  occisionis, 
Ego  causa  tua3  sum  omnis  pnssionis. 

Ego  mala  perpetro,  tu  poona  mulctaris ; 
Ego,  heu,  superbio;  tu  humiliaris  ; 
Ego  vane  rideo,  et  tu  lacrymaris ; 
Ego  vescor  dulcibus,  tu  felle  potaris. 

Mecum  ridct  timida  Eva,  et  non  pia: 
Tecum  plorat  acriter  liumilis  Marin, 
Ego  sum  in  prosperis,  tu  in  agonia  : 
Fac  me  tecum  compati,  precor,  o  Messia. 

Ecce  sancta  viscera  distensa  arescunt, 
Membra  horribiliter  cruenta  rigescunt, 
Caligantes  lacrymis  oculi  languescunt, 
Labia  nectarea,  proh  dolor!  pallescunt. 

0  Jesu  omnipotens,  qui  cuncta  discernis  ; 
Quare  hoc  sanctissimum  corpus  ita  spernis? 
Nonne  esset  melius  non  subdi  infernis 
Quam,  te  Deo  sic  torto,  perfrui  supcrnis  ? 

Vere  amor  nimius  nd  hnec  le  oo«»f?it 


.\  Et  quasi  in  nihilum  fere  te  redegit ; 
Triumphatrix  charitas  opus  hoc  peregil, 
Sed  nostram  duritiam,  heu,  adhuc  non  fregit. 

0  ingrata  anima,  prava,  indevota. 
Quare  non  es  poenis  his  planctuque  cotnmota  ? 
Ecce  tu  es  Domini  morte  dira  lota ; 
Ha?c  pro  tuis  vitiis  passio  flt  tota. 

Apparet,  nequissima,  quod  jam  cares  vita, 
Dum  hunc  passum  cogitans,  dura  manes  ita  ; 
Sic  dum  Jesum  comedis  veluti  oblita, 
Heu!  nectunc,  nec  alias  bene  es  contrita. 

Vido  Dei  Filium,  virum  virtuosum, 
In  verbo  et  opere  pridie  formosum ; 
Magis  quam  maleflcos  nunc  opprobriosum, 
Vocatum  a  pluribus  pro  te  scelerosum. 
o      0  Jcsu  piissime,  qui  es  nimis  gratus, 
Et  te  passum  (fogitans  vix  sum  lacrymatus, 
Precor,  benignissime,  da  mihiploratus, 
Pande  mihi  qualiter  tu  es  vulneratus. 

Heu  !  mihi  qui  nequeo  per  compassionem 
CiOrde  semper  gerere  tuam  passionem. 
Summam  Dei  erga  me  hanc  dilectionem, 
Summam  Dei  gratiae  hanc  diffusionem. 

Cur  si  membra  Domini  fldeles  dicuntur, 
Patienti  Capiti  non  compatiuntur  ? 
Heu,  in  multis  imminet  quod  jam  exciduntur, 
Qui  dolore  Capitis  moesti  non  cernuntur. 
Scio  quod  si  meus  pes  male   leederetur, 
Ad  compatiendum  cor  totum  vigeretur. 
Ergo  pedem  diligi  plus  Christo  videtur, 
.  Pro  cujus  angustiis  parum  vix  movetur! 
^     O  Jesu  !  qui  penitus  nunquam  peccavisti, 
Nonne  ut  conjungerertibi,  me  fecisti? 
Cur  non  reum  Isedi  me,  Christe,  permisisti, 
Et,  heu,  tecum  reum  me  non  vulneravisti 

Ego  sum,  qui  debeo  esse  vulneratus. 
Non  tu,  qui  nequitiam  non  es  operatus. 
Kgo  sum  culpabilis,  meus  est  reatus, 
Vuluera  me,  ut  a  te  non  sim  separatus. 

Pia  proles,  deiflca  bonitate  plena, 
Sic  tenere  vulnera  noli  aliena ; 
Tua  facta  bona  sunt,  mea  sunt,  obscena 
Vulnerare  velis  me  vel  ex  tua  poena. 

Dominator,  Domine  cceli,  atque  terrae, 
Frecor  vulnerare  me,  necvelis  differre, 
Nam  illsesum  meum  cor  nequeo  sufferrc, 
D  Dum  pro  me  tot  vulnera  video  te  perferre. 
Nonne  magis  pium  est  virum  a  te  factum, 
Tecum  in  vulneribus  tcnere  subactum, 
Quam  u  te  dimittere  in  nihil  redactum, 
Cogitationibus  diversis  valde  subtractum 

Gurre,  currc,  vulnerate  Jesu,  in  hachora, 
Ne  forte  amittas  mc,  si  intersit  mora : 
Da  utfua  sentiam  tormenta  majora, 
Scul[>c  in  me  vulnera  tua  acriora. 

Qui  permittis  ferrum  to  intus  penetrarc, 
Cur  rationalcm  me  sinis  forisstarc? 
Ferro  viliorem  noli  me  reputare, 
Sed  in  tua  vulnera  coge  me  intrare. 


OPUSCULA  SPURIA. 


622 


tnas  supplico  miserationes, 

Matris  merita  et  orationes, 

ctorum  omnium  intercessiones, 

em  ego  jugiter  tuas  passiones. 

sit  pensandi  te  copiosus  fletus, 

sim  recordans  tuis  lacrymis  repletus, 

!  ut  nunquam  sim  nisi  in  tse  leetus, 

aeum  gaudium,  et  amor  secretus. 

iunc  Matri  Virgini,  anima,  intende, 

a  ipsa  doleat  sub  cruce  perpende, 

cum  vulneret,  preces  mox  impende, 

illi  condoleas  lacrymis  ostende. 

ntum  es,  Genitrix,  intus  cruciata, 

lenta  Filii  tam  multiplicata ; 

Christi,  vere  mea  advocata, 

le  aliquid  pande  exorata. 

i  flducia,  et  mea  patrona, 

ludicitiee  rutiians  corona, 

Bsens  spiritu,  quamvis  non  persona, 

ipsa  doceas,  loquar,  Mater  bona. 

)re  nunc,  Domina,  supcr  omncs  digna, 

e  despicias,  precor,  o  benigna  ! 

i  vulnera  concite  designa  ; 

9  materiae  verba  da  condigna. 

3spondes  forsiiam  me  non  esse  taiem, 
c  miseriam  reveles  poenalem, 

uis  ultimis  servis  esse  eequalem, 

petam  gratiam  a  te  specialem. 

scio,  Domina,  me  indigum  esse. 

i  accusanti  me  poterit  obesse? 

Deo  supplico,  Virga  stirpis  Jesse, 

eis  precibus  digneris  adesse. 

icis  noa  omnia  me  fateri  vere, 

it  peccaverim,  promere  sincero, 

i  plurima,  qusedam  reticere, 

mdo  crimina  bene  poenitere. 

Mater  clementiie,  haec  sunt  dura  verba, 

oh  dolor  I  vera  sunt,  licet  sint  acerba. 

leri  sicut  est,  non  vult  mens  superba ; 

rogo,  sana  me  ob  salutis  verba. 

i  conBteor  omne  crimen  meum, 

tis  omnibus  fateor  me  reum, 

is  cognoscis  me  offendisse  Deum, 

Ivet  ipse  me,  precor,  coge  eum. 

vi  saperbia  et  mala  cogitatione, 

Tbo,  opere  et  omissione, 

acta,  naribus  et  auditione, 

)gligentia  et  delectatione. 

li  malitia  et  perverso  more, 

t  proximi  modico  amore, 

varitia,  ira  et  livore ; 

acedia^  odio,  torpore. 

ibi  confiteor,  et  Omnipotenti, 

torum  coetui  vobiscum  mancnti, 

r  ob  meritum  divini  tormenti, 

culpabilem,  veniam  da  petenti. 

lualis  factus  sum  ssepe  delinquendo, 

[uantulum,  o  clemens,  ostendo ; 

la  omnia  tibi  nunc  commendo, 


A  Ut  tu  ipsa  salves  me  ista  auferendo. 

Sed  quid  ago,  referens  sordes  foeditatis, 
Auditui  Virginis  summse  puritatis  ? 
Horresco,  sanctissima  Mater  pietatis, 
Ita  loqui  auribus  tuis  illibatis. 

Expavesco  ne  a  me  forsan  to  avertas 
Multas  ob  putredines  intra  me  insertas, 
Sed  per  Jesum  deprecor  ad  me  te  convertas 
In  quo  tot  miserias  cognoscis  tamcertas. 

Tu,  quaevota  omniumpia  intueris, 
Nunquid  soli  misero  mihi  dura  eris  ? ! 
Cur  misericordiiB  notum  nomen  geris, 
Si  mihi  petenti  te  non  misereris  ? 

Hanc  consuetudinem  propter  me  non  mutes 
Per  quam  soles  miseris  reddere  salutes, 
Q  Nec  me,  quamvis  impium,  flagito,  refules, 
Sed  tuse  clementise  fac  in  me  virtutes. 

Recordare,  Domina,  prae  cunctis  perfecta, 
Quia  ob  culpabilos  fuisti  electa, 
Mater  propter  miseros,  Dei  es  effecta, 
Ergo  salva  miseros,  nostra  spes  erecta 

Te  pro  eis,  Domina,  Dous  est  ingressus, 
Pro  eis  miserias  humanas  perpessus, 
Pro  ipsis,  vidente  te,  in  tormentis  fessus, 
Ac  mortis  angustiis  pro  illis  est  pressus. 

Ergo  nobis,  Domina,  rois  sis  parata, 
Eorumque  infimum  audi  me  rogata, 
Memento  pro  quibus  es  tantum  exaltata, 
Et  pro  quibus  tua  est  proles  tormentata. 

Meas  preces,  Domina,  digneris  audire, 
^  Et  nunc  et  in  posterum  semper  subvenire, 
Fac  tuas  atque  Domini  plagas  me  ferire, 
Et  in  corde  jugiter  devote  sentire. 

0  fracta  doloribus  stans  sub  crucis  ara 
Ex  nati  vulneribus  plena  et  amara  ! 
Da  mihi  partem  doloris,  ne  sis  avara, 
Quse  larga,  et  libera  dicta  es  et  gnara. 

0  mea  fiducia !  Mater  Salvatoris, 
Me  transfige  gladio  mox  tui  doloris, 
Dita  me  ex  munere  perfecti  amoris, 
Et  dic  mese  animse  vim  tui  moeroris. 

Nunc,  nunc  prsesens  spiritu  Mater  singularis, 
De  tuis  doloribus  aliquid  loquaris, 
Quod  placere  valeat  tuis  servis  charis, 
Et  eos  aspergere  lacrymis  amaris. 

Mater  Filio  compassa, 
D     Importuna  anima,  cur  ad  me  sic  clamas, 
Quam  tam  parum  recolis,  et  tam  parum  amas 
Sed  dicis  audisse  te  de  me  pias  famas, 
Et  ob  hoc  audaciter  ad  me  sic  acclamas. 

Modo  si  audii^e  vis  poenas  mese  mentis 
Crucifixo  Filio  mco  condolentis, 
Vanitates  abjice  cordis  discurrentis, 
Et  lamenta  animi  da  compatientis. 

Sine  fletu  anima  heec  audire  noli, 
Ubi  me  sic  compati  vides  mese  proli, 
Ubi  fudit  lacrymas  multas  Factor  poli, 
Ubi  mortem  sustulit  Dominator  soli. 

Et  in  primis  alloquor  te  certificando 


«23 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI 


«! 


Ex  hoc  quod  tu  cogitas  dc  me  aliquando : 
Si  cognovi  vulnera  cuncta  speculando 
Quae  suscepit  Filius  meus  tolerando. 

Scias  quia  dolor  me  in  tantum  premebat, 
Quod  vim  fere  corporis  cum  sensu  delebat, 
Sed  immensus  Filii  amor  me  cogebat, 
Omnes  poenas  cernere  quas  ipse  ferebat. 

Quando  pcenam  aliquam  iuferri  videbam, 
Tota  quasi  moriens  mox  deGciebam, 
Sed  amoris  impetu  statim  revivebam, 
Et  tormenta  fllii  avide  videbam. 

Nam  cum  eo  meum  cor  totum  habitabat, 
Quem  ineffabiliter  plus  quam  me  amabat, 
Idcirco  quod  Filius  meus  tolciaja*, 
Inconsolabiliter  meum  cor  gravabat. 

Nam  cum  eo  cor  meum  dure  est  ligatum, 
Colaphis,  et  alapis,  sputis  cruciatum, 
Probris  et  blasphemiis  illusum  ac  vexatum, 
Flagris  ejus  asperis  multum  tormentatum. 

Cum  Jesu  est  meum  cor  spinis  coronatum, 
Ligni  crucis  pondere  secum  oneratum, 
Ad  locum  Calvari»  cum  eotractatum, 
E^us  potu  felleo  est  amaricatum. 

Eum'  magnis  doloribus  vidi  spoliatumf 
Delicato  sanguine.totum  cruentatum, 
Cum  Jesu  est  meum  cortensum,  et  clavatum, 
Ecce  vides  meum  cor  totum  laceratupn. 

Contemplare,  anima,  meum  cor  clavatum, 
Et  cum  meo  Filio  ssepe  perforatum ; 
Sed  in  hoc  est  maxime  meum  cor  gravatum, 
Quod  non  his  suppliciis  est  vita  privatum. 

Sed  inenarabiles  poense  me  torquebant, 
Quando  crucem  impii  sursum  erigebant, 
Nam  eam  oum  impetu  stare  faciebant, 
Et  ineffid)iliter  Jesum  affligebant. 

0  1  si  scires  quantum  me  poena  haec  gravabat, 
Quantum  Ghristi  manuum  plagas  dilatabat, 
Quamque  et  profundissime  ipse  suspirabat, 
Et  quam  amarissime  ille  tunc  plorabat. 

Stabam  sub  patibulo  Mater  veri  Dei, 
Videns  pati  Dominum  universae  rei, 
Condolebam  intime  ejus  speciei, 
Quem  deformem  fecerant  torquendo  Judsei. 

In  languore  maximo  et  dolore  gravi, 
Ad  Jesum  saepissime  ooulos  levavi, 
Vae  I  Vfle  I  sicut  poteram,  vae  I  Fili,  clamavi. 
Ego  te  ad  poBnas  has,  Jesu,  generavi. 

Suspexi  multoties  ad  natum  suspensum, 
In  cruce  atrociter  clavatum,  et  distensum, 
Solum  justum  Deum  inter  reos  pensum, 
Et  dolendo  perdidi  pene  meum  sensum. 

In  dolore  maximo  Filium  videbam, 
Et  juvare  penitus  eum  non  valebam. 
Gemitus,  suspiria,  singultus  edebam, 
Laorymas  multiplices  amare  fundebam. 

Vidi  sanctam  faciem  et  deliciosam, 
Plusquam  lingua  exprimat  dulcem,  gratiosam 
Multis  pro  angustiis  totam  laerymosam. 
Cruentatam,  lividain,  nec  non  maculosam. 


A      Nam  tam  largas  lacrymas  oculi  stillabant, 
Quod  prse  multitudine  fletus  caligabant, 
Quia  nulli  aderant  qui  eos  mundabant, 
Sed  lugentem  Dominum  multi  subsannabant. 

Dignum  caput  Filii  lassum  dependebat, 
Nam  ubi  quiesceret  locus  non  manebat, 
Praeter  spinas  minime  pulvinar  habebat, 
Cujus  dolor  multiplex  multum  me  torquebat. 

Manus  decentissimas  dum  ssepe  spectavi, 
Laceratas  graviter,  heu  1  consideiavi, 
Quas  angebant  nequiter  perforantes  clavi, 
Quos  in  his  transfixerant  illi  nimis  pravi. 

Aspexi  dignissimos  pedes  laniatos, 
Heu,  percussos  malleo,  ferro  terebratos, 
Omnes  artus  corporis  simul  cruciatos, 
^  Et  compages  ossium  dire  dissipatas. 

Gustum  mei  Filii  felle  cruciabant, 
Auditum  blasphemiis  Judflei  vexabant, 
Olfactum  putredines  loci  tormentabant, 
Et  hsec  simul  omnia  multum  me  gravabant. 

Me  loqui  ad  Filium  amor  compellebat, 
Et  affectuosum  cor  sermones  edebat, 
Sed,  heu  I  dolor  nimius  eos  dirumpebat, 
Quod  vcrba  edicere  minime  valebat. 

Sensibus  languentibus  jam  deficiebam, 
Et  confractis  viribus  dolens  corruebam, 
Sed  resumpto  spiritu,  voce,  qua  valebam, 
In  verba  hujusmodi  statim  prorumpebam  : 

V»  1  vse!  Fili  mi,  vae!  vse!  chare  nate, 
Ecce  hi  pei^versi  me  diviserunt  a  te, 
Adjuva  me,  obsecro,  in  anxietate : 
^  Audi  preces,  miserere  Matris  desolatae. 

Per  te,  Fili,  habui  omnia  secunda, 
Inte,  Jesu,  extiti  jugiterjucunda, 
Heu  nunc  in  tristitia  per  te  sum  profunda, 
Quia  te  sic  cruciatturba  haec  immunda, 

Tecum  fac  obire  me  per  istum  agonem, 
Qu»  te  ipsum  alui  ad  hanc  passionem, 
Ego,  heu,  lactavi  te  ad  occisionem, 
Fac  me,  precor,  commori  per  compassionem. 

In  te  impassibilis,  Fili  mi,  fuisti; 
Totum  hoc  quod  pateris,  de  me  assumpsiati. 
Ergo  fac  ut  moriar  tecum  ceede  tristi, 
Quia  te  exposui  dirse  morti  isti. 

0 !  quis  det  ut  subeam  pro  te,  Jesu,  mortem, 
Cujus  ex  me  miseram  tu  sumpsisti  sortem  ? 
D  Fili,  cur  permittis  me  esse  nunc  tam  fortem  ? 
Rogo,  moriendo  fac  me  tuam  consortem. 

0  mea  Isetitia,  salus,  spes  et  vita, 
Jesu,  cur  relinquis  me  desolatam  ita? 
Cur  sine  auxilio  sum  in  poenis  sita? 
Heu,  mea  solatia  cuncta  sunt  fmita. 

Quis  mihi  de  caetero  praestabit  solamen  ? 
Digneris  audire  nunc  maternum  gravamen, 
Et  ad  minus  da  mihi  aliquod  levamen  : 
Vide,  vide,  Fili  mi,  maternum  vexamen. 

Tunc  Jesus,  me  audiens  tam  indesinenter 
Suspirare,  gemere  et  flere  dolenter, 
Intuensque  anxium  meum  cor  patenter 


685 


OPUSCULA  SPUBIA 


626 


Gonsolari  iQgiibrem  visus  est  clementer, 

O  ii  Bcires  qaaliter  mihi  condolebtt  1 
Nempe  pro  me  malto  plus  quam  pro  se  languebnt, 
Et  ^us  poen^litas  multum  me  premebat, 
Ac  utrosque  passio  vicissim  angebat. 
0  immensa  gravitas  et  anxietudo  I 
Pcena  inefifabilis,  et  amaritudo  ! 
Quantum  pressit  ambos  nos  ista  habitudo, 
Quos  insestimabilis  strinxit  gratitudo  !    . 
Christus  Matrem  commendat  Joanni. 
Nam  morti  approprians  flentem  me  vocavit, 
Joannem  in  filium  mihi  ordinavit, 
Me  in  matrem  pariter  illi  commendavit, 
Et  doloris  gladius  tunc  me  perforavit. 

Semivivum  Dominum,  heu  1  audiebamus  ; 
Loqui  pr»  mcestitia  nihil  valebamus, 
Jesum  pene  mortuum  fari  videbamus, 
Respondere  aliquid,  heu,  non  poteramus. 

Ego  cordis  jubiium  mei  amittebam, 
£t  in  multas  lacrymas  tota  deflebam, 
A'itam  meae  animsa  obirid  videbam, 
Ac  poenis  ingentibus  jtith  liqueftebam. 

Utqaid  derbliqnisti  me  ? 
Nam  et  sic  humanitas  derelinquebatur, 
Nec  tunc  ei  deitas  opitulabafur, 
Unde,  et  passibilis  valde  reddcbatur, 
Et  cur  reliquisti  me^  Peus.^loquebatur. 

Anima,  si  ruminas  primum  hunc  dolorem, 
Possidebis  forsitan  lacrymarum  rorem, 
Et  si  tu  devota  es  ac  cupis  honorem, 
Meditare  seepius  hunc  meum  moerorem. 

O  misericordia  immensa  replcta^ 
Laus  tibi  et  honor  sit,  Mater,  sine  meta. 
Omnia  qu»  f^ctil  sunt,  nota  et  secreta, 
Tibi  solvant  gratias,  Virgo,  Verbo  feta. 

Jam  obortis  lacrymis  per  compassionem, 
Gogor  interrumpere  tuum  hunc  sermonem, 
Gratiarum  reddere  tibi  actionem, 
Et  tuam  extollere  miserationem. 
O  mea  fiducia  1  Mater  Dei  veri, 
Per  te  oro  jugiter  ad  bona  urgeri, 
£t  a  malis  omnibus  per  te  coerceri, 
Tuisque  doloribus  semper  adimpleri. 

Utinam  cumlacrymis  possem  nunc  rugire 
Kt  pro  te,  0  Domina,  dolendo  obire  ! 
Poenas  semper  me  tuas  precor  fac  sentirc, 
Meum  cor  durissimum  digneris  mollire. 

Heu,  quare  post  Filium,  Domina,  abiisti  ? 
Heu  !  cur  ad  Calvarise  locum  exivisti  ? 
Heu  I  cur  solitaria  domi  non  fuisti; 
Ne  in  morte  forsitan  perimaris  Christi  ? 

Nonne  nati  passio  nobis  csset  satis, 
Nisi  crucifigeret  te  plebs  feritatis  ? 
Cur  fecisti,  Domina  mirae  sanctitatis, 
Te  vas  amaritudinis  et  poenalitatis  ? 
Heu,  non  solum  cerno  te  juxta  crucem  flentem, 
Sec  simul  cum  Filio  in  cruce  manentem, 
Christum  corporaliter  in  ligno  pendentem, 
Tuam  vero  animam  suspcnsam  et  dolcntem. 


Ji     Heu  I  contemplor  iuum  cor  siepe  perforatum, 
Et  cum  membris  singulis  Filii  conclavatum, 
Ecce  geris  intra  te  crucifixum  nalum, 
Flagris,  spinis,  ictibus,  clavis  laccratum. 

0  cor  delectabile,  dulce,  delicatum, 
Heu  !  nunc  in  angustiis  valde  immutatum, 
Probris,  et  blasphemiis  nimis  molestatum, 
Sputis,  felle,  fletibus  est  amaricatum. 

0  amabilissimum  cor,  plenum  dulcoris  ! 
Quomodo  sic  conversum  es  felle  moeroris? 
Partcm  mihi,  flagito,  da  tui  doloris, 
Lacrymrrum,  vulnerum,  Christique  languoris. 

Tunc  charo  discipulo  Mater  commondata, 
Ut  sacra  paginula  essct  consummata, 
Proles  Dei :  Sitio^  dixit  fatigata  ; 
pSed,  heu,  qualis  ei  potio  cst  amara  data? 

OMessial  supplico  tuam  pietatcm, 
Pclle  a  me  crapulam  et  ebi  ietatem, 
In  cibis  et  potibus  da  sobrietatem, 
Ne  sinas  mc  cadere  per  cdacitatem. 

Heu  !  quare  cupio  lautius  cibari, 
Sive  delicatis  cibis  nunquam  satiari  ? 
0  Jesu  !  ne  sinas  nos  ita  delcctari, 
Qui  felle  dignatus  es  pro  nobis  potari. 

Tunc,  sicut  apostolus  Joannes  dictavit, 
Jesus  :  Consummaium  est,  statim  exclamavit, 
Sicque  suum  spiritum  Patri  commendavit 
Cum  clamore  valido,  et  sic  expiravit. 

Moriente  Domino  terra  contremebat, 
Scindebantur  lapides,  sol  lumen  claudebat, 
Resurgebant  mortui,  populus  mocrebat, 
C  Velum  templi  scissum  est,  sether  non  lucebat. 

Si  tunc  insensibilia  compatiebantur, 
Et  in  morte  Domini  lapides  scindebantur, 
Erubescant  homines,  qui  non  contristantur, 
Dum  obiisse  Dominum  Jesum  meditantur. 

Tu  divisti,  Domine,  per  prophetam  vere, 
Quod  nostrum  lapideuno  velles  cor  delere, 
Et  cor  tuo  populo  carncum  pra?bcre  {Ezech.  xi  et 

xxxvi) ; 
Sod,  heu!  vix  vult  carneum  dolore. 

0  plus  quam  lapidci,  ingrali,  indigni! 
0  nostri  duritia  cordis  imbenigui, 
Nonne  contumelia  multa  sumus  digni, 
Quod  parum  compatimur  regitam  insigni? 

0  cor  pessimum,  durum  atque  vanum, 
D  Durius  lapidibus,  quasi  inhumanum. 
Saltem  nunc  compaterc,  nisi  sis  vesanum, 
Dum  sic  vides  pati  quod  non  est  humanum. 

0  Jesu,  qui  grati»  das  donationes , 
Omnes  tuj»s  supplico  miserationes, 
Cordis  mei  dilue  obduraiiones, 
Et  da  mihi  lacrymas  et  compassiones. 

Contomplarc,  anima,  cum  magno  fervore, 
Jesum  Christum  medicum  cum  suo  cruore,  ^ 

Virum  sine  specie  et  sine  decore, 
Percussum  et  mortuum  pro  tuo  amore. 

0  quantae,  Deifera,  tuae  sunt  pressurse, 
Dum  sic  insensibiles  doient  creaturae  ! 


I 


627 


S.  ANSELMl  LUCENSIS  EPISCOPL 


( 


Qua  linqua  exprimentur  tuae  mentis  cui^  ? 
Quales  nato  mortuo  tua)  sint  torturaB  ? 

0  quis  novit,  mea  spes,  tuos  cruciatus, 
Quando  Jesus  coram  te  est  translanceatus, 
Quando  sic  percussum  est  illud  sanctum  latus, 
Cujus  sanguis  pretium  nostrum  est  vocatus  ? 

Etsi  corpus  exanime  ictus  non  gravabat, 
Sed  tuum  beatum  cor  dire  perforabat, 
Lancea  latus  Christi  cruore  rubricabat, 
Sed  totius  vulneris  dolor  te  cruciabat. 
Juxta  crucem  Filii  Mater  assistebat, 
Fletu  amarissimo  jugiter  lugebat, 
Nam  sensu  cmortuo  ipsa  vix  vivebat, 
Vocc  atque  viribus,  proh  dolor  ?  carebat. 

Ima  cadens  anxia  prostrata  pallebat, 
Vivens  fuit  mortua,  moriens  vivebat ; 
Heu  1  plena  angustiis  anima  pendcbat, 
Vivens  tamen  mortua  mori  non  dolebat. 

Rursumque  se  erigens  in  dolore  stabat. 
Et  pcndentem  Dominum  flens  consideral)at, 
Mori  piusquam  viverc  certo  adoptabat, 
Dum  deponi  Filium  suum  exspeotabat. 

Tunc  diccbat  cjulans  illis  dopravatis  ; 
Ecce,  dcsideriis  vestris  consumniatis, 
Mihi  Matri  miserae  corpus  deponalis, 
Vel,  si  libet,  illi  me  necando  jungatis. 
Suum  natum  tangere  Mater  cupiebat, 
Sequequantum  poteral  sursum  erigebat, 
Sed  cum  eum  tangere  nequaquam  valebat, 
Heu,  ad  terram  debilis  graviter  cadebat, 

Iterum  amoris  vi  sursum  ferebatur, 
Et  crucis  patibulum  mox  amplexabatur, 
Filiumque  tangere  multum  nitebatur, 
Sed  ad  terram  durius,  heu  I  collidebatur. 

Ibi  jacens  anxia  male  torquebatur, 
Immensis  doloribus,  heu !  opprimebatur, 
Sic  cadentem  sanguinem  deosculabatur, 
Quod  cruore  facies  rubra  reddebatur, 
Inter  hsec  discipuli  Jesu  duo  grati, 
Nicodemus,  ct  Joseph  (sic  sunt  appellati), 
Adepta  licentia  prsesidis  Pilati, 
Ut  Jesum  deponerent,  venerunt  parati. 

Tunc  corpus  et  brachia  Mater  assumebat, 
Et  ad  se  moBStissimam  concito  trahebat, 
Super  jam  depositum  osculo  ruebat. 
Satiari  minime  de  nato  valebat. 

Tunc  ad  caput  Filii  sui  Mater  stabat, 
Beatamque  faciem  lacrymis  rigabat, 
SsBpe  profundissime  gemens  suspirabat, 
Seque  ipsam  feriens  lales  voces  dabat : 
O  Fili  charissime.  quid  mihi  fecisti  ? 
Cur  Judssi  morti  te  tradiderunt  isti  ? 
Quare  me  relinquere  post  te  voluisti  ? 
Succurro  spiritui  meo  nimis  tristi. 
^  0  mi  amor  unice,  atque  saiutare, 
Gaudium,  solatium  meum  singulare, 
Vita  meoe  animse,  o  Fiii  I  dic  quare 
Permittis  dolere  me  pro  te  tam  amare  ? 
Ubi  est  quod  habui  gaudium  tam  latum, 


A  Dum  virgo  concepi  te,  peperique  natum  ? 
In  magnam  moestitiam,  heu  !  nunc  est  mutatum 
Dum  te  meum  gaudium  video  necatum. 

Sed  dolendo  Domina  mentem  conservabat, 
Fidem  firmam  retinens  nihil  desperabat, 
Imo  juste  doluit,  et  recte  plorabat, 
Dum  injuste  Dominum  perimi  spectabat, 

Tunc  volentes  Dominum  sepulcro  locare, 
Ne  tam  cito  facerent,  coepit  haec  rogare. 
Hi  volebant  mortuum  sepulturae  dare, 
Ipsa  ad  se  visa  est  corpus  retractare. 

Inter  eos  taliter  pia  lis  fiebat, 
Et  eorum  acrius  qnilibet  dolebat, 
Et  pro  Matre  Virgine  maxime  plangebat, 
Quod  ipsa  tam  anxie  jugiter  lugebat. 
P      Tunc  ad  tumbam  Domini  angeli  venerunt, 
Et  sepulto  Domino  laudes  persolverunt, 
Sed  Marite  oculi  lacrymas  fuderunt, 
Singultus  et  gemitus  ipsam  vexaverunt. 

Taliter  in  tumulo  Christo  eollocato, 
Genitrix  tristissima  benedixit  nato, 
Commendavik,  aestimo,  eum  Patri  grato, 
Gemens,  flens  et  ejulans  pro  mortificato. 

En  qui  nunquam  moritur,  Dominus  deorum, 
Sepellitur  mortuus  manibus  suorum, 
Quem  nec  terra  continet,  nec  coeli  coelorum, 
Clausus  est  sub  lapide  more  mortuorum. 

Tunc  hic,  cui  Dominus  Matrem  commendavity 
Joanncs  videlicet,  lugentem  levavit, 
Urbemque  Jerusalem  cum  ea  intravit, 
Et  ei,  ut  Filius,  bene  ministravit. 
C      Tunc  devotaa  feminse,  qase  ista  viderunt. 
Quee  viventem  Dominum  secutae  fuerunt, 
Mortuo  obsequium  grate  praebuerunt, 
Ementes  aromata  ei  parentavenint. 

Inter  quas  Mrgdalena  talis  videbatur, 
Quod  sexus  feminei  obliviscebatur, 
Nam  pergens  in  tenibris  nihil  verebatur. 
Et  qusesitum  invenit,  a  qua  ungebatur. 
Sed  Virgo  puerpera  fletibus  vacabat, 
Languendo  post  Filium  jugiter  plorabat, 
Quanta  ipse  passus  sit,  ad  mentem  revocabat, 
Et  in  corde  languido  flendo  ruminabat. 
Die  autem  tertio  Christo  resurgente, 
Captivos  ab  inferis  secum  educente, 
Descendebat  angelus  de  cselo  repente, 
D  Terrsemotu  pariter  facio  vehemente. 

Jam  mane  Magdalena  ad  tumbam  pergebat, 
Et  secum  aromata  parata  ferebat, 
Nec  arma,  nec  homines  feros  metuebat, 
Sed  ferventer  diligens  Dominum  quserebat. 

Ipsi  soli  Dominus  primo  apparebat, 
Conturbata  amplius  sublatum  credebat, 
Consolantes  angelos  audire  nolebat, 
Nihil  sine  Domino  placere  valebat. 

Et  quia  ferventius  csetcris  queerebat, 
Ipsi  soli  Dominus  primo  apparebat, 
Hsec  ne  eum  tangeret  statim  prohibebat 
Sed  ut  vivum  diceret  fratribus  monebat. 


629 


PRIVILEGIA  ETC. 


630 


Passionis  Domini  finito  agone. 
Et  ex  Judse  gencre,  rugiente  lcone, 
^uscitato  Filio»  devicto  dracone, 
•Tu  Virgo  Christifera  dolorem  depone. 

Gandensvide,  Domina,  corpus  immortale, 
ubtile,  et  agile,  et  spiritualc, 
ui  non  nocebit  plus  tormentum  carnale, 
ec  vulnus  suscipere  poterit  lethale. 


^      Si  gaudct  Mngdalena.   viso  peramalo, 
Qui  eam  absolvcrat  a  suo  peccato, 
Multo  magis  gaude,  tu  Mater,  viso  nato, 
In  tam  vivo  corpore,  jam  glorificato. 

Dcpreeor  te,  Domina,  et  hanc  Magdalenam 
Juvate  ut  cogitem  Christi  diram  poenam  : 
Et  ut  conscientiam  hal)eam  scrcnam, 
Ac  Dei  proximique  charitatem  plenam. 


APPENDIX  TERTIA 

PRIVILEGIA 

EcchsisB  Lucen&i  tempore  S.  Anselmi  a  Mathilde  comitissa  concessa. 

(Ughelli,  ItaJia  sacraj  1,  814.) 


I. 

In  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi  Dei  aeterni. 

Ajino  ab  incarn.  ejus  1078,  vi  Kal.  Octobris,  ind.  ii. 

Constat  me  Mathilda  Dei  gratia  inclita  comitissa 

Tusciae  ex  genesre  Longobardorum  relicta  bonse 

mem.  GoUifredi  ducis,  et  filia  bo.  me.  honifaciima- 

gni  ducis  et  marchionis  Tuscioe.  Quia  ego  ex  parte 

supradicti  viri  mei,  qui  fuit  Salicus  loge  vidcorvi- 

vere  Salica  in  atramentario  pennam,  et  pergame- 

D&m  manibus  meis  de  terra  levavit  et   Rustichi 

notarii  D.  imperatoris  ad   scribendum  tradidi  per 

msonem  terrae....  et  fisticum  nodatum  seu  ramo 

arborum,  ad  quee  per  Coitellum,  et  guantone,  simul- 

qae  andilagine  sic  per  hanc  chartulam  juxta  Sali- 

gorum  consuetudinem  pro  animse  meae  remedium, 

etremedium   animarum  supradicti   Bonifacii,  qui 

fuit  genitor  meus,  et  gloriosaB  Beatricis  comitissse 

genitricismeaeofTerotibi  Deo,  et  episcopatuiS.  Mar- 

lini,  qui  esse  videtur  sedificato  infra  Lucensem  civi- 

tatem,  id  est  meam  portionem  ex  integra  de  monte, 

«tpojo,  seu  caslelloilloqui  dicitur  Decimo  domon- 

lOf  et  pojo,  seu   castello  vero  ipso   cum  curia,  et 

turre,  etoasis  infrase,  etsuper  se  habentes  incir- 

coitu  suo,  et  cum  f undamento,  et  omni  sedificio  suo 

competi  exinde  mihiquartamportionem  ipsam  vero 

ctintcgram  meam  portionem,  et  quantum  mihi  ex- 

inde,  per  quantumque  ordinem  est  pertinentes,    et 

^um  inferioribus,et  superioribus  suis,scu  cum  accos- 

^^onibus,  etingressuras  suas  tibi  Deo,  et  suprascri- 

Pta  eccIesiaS.  Martini  offerre  prjevideortali  ordiuo, 

^t  ab  hodierna  dic   in   ipsius  Kocl.  et  episcopatn 

^Martini,  et  de  illo  episcopo  qui  ibi  pro  tenipovo 

*irdinalus  el    electus  fuerit,  in  ejus  siut  [)otestato 

s^prascriplam   meam    portionein    prit^dictas    ros, 

^uas  in  ipsius  ecclesia,  et  episcopatu  S.    Martini 

offeriinuscas  habendi,  tenendi  possidcndi,    et  im- 

perandi,  laborare  faciendi,  et  usufructuandi,  et,  si 

opportunum  fuerit,  licentiam  et  potestatem  habeant 

pmdictas  episcopus  causas  exinde  agendi,queremO' 


"  nias  faciendi,  responsum  rcddendi,  finem  ponendi 
modis  omnibus  ad  pars  ipsius  ecclesise,  et  episco- 
patu  S.  Martini  defensandi  cum  chartula  ista  offer- 
sionis  qualiter  juxta  legemmelius  potuerit  pro  ani- 
mae  meee  romedium,  et  perremediumpreedictorum 
Bonifacii,  qui  fuit  genitor  meus,  ct  gloriosae  Beatri- 
cis  comitissse  genitricis  moae  stahilem  permaneat 
semper,  et,  si  aliquo  tempore  ego  qui  supraMathilda 
Dei  gratia  inclita  comitissa,  vcl  meos  haeredes  tibi 
Deo,  etipsiusecclesia,  etepiscopatuiS.  Martini,  ut 
ad  illud  episcopus,  qui  ibi  pro  tempore  ordinatus 
et  electus  fuerit  suprascriptam  portionem  de  prse- 
dictas  res  quas  in  ipsius  ccclesiee,  ct  episcopatum 

P  offerri  aliquando  tempore  in  aliquid  exinde  intentio- 
naverimus,  aut  retolli,  vel  subtrahi  qusesierimus 
nos,  vel  ille  homo  cui  nos  eas  dedissemus,etdeden- 
mus  pro  colibet  ingenium,  et  eam  ad  partem  prse- 
dicti  episcopatus  ab  omni  hominc  defendere  non 
potuerimus,  et  non  defensavcrimus,  tunc  feramus 
ad  partem  supradictiepiscopatus  inulctam,  quodest 
auri  optimi  uncias  20  et  argenti  pondera  40,  et  hoc 
quod  supradictse  ecclesise  obtuli  in  duplum  infer 
quidem  loco  sub  oxis.imalionequale  tunc  fuerit,  et 
noc  sicvaleamus,  nccpossamusdisrumpere,  velin- 
fringere,  sed  prsesens  heec  chartula  offersionis  meee 
diuturnis  temporibusfirmaet  stabilts  porsistat  per- 
pctualiter  inconvulsa  constipulalione  subnixa,  sic 
tamen  si  nos  exinde  authores  nec  defcn.sores  qute- 
rere,  necdare  voluerilis  liocntiam  liabeMllsabsqiio 
nostra  persona  si  vestra  fiioi  it  Viili.-ilas  cxindo  cim- 
sasagendi,  responsuniroiideurii.  i;...Mn  ponenfii:iio- 
(lis  omnibus  pnrs  supradi  la.'  <joc.'- v-i.e  cpisocpatiis 
S.  Marlini  dcfensandi  v,\iii\  ohartul.j  isla  oblalionis 
eltraditloiiis  meaj  (laaliterjuxtalegemmeliuspotue- 
ritis,  et  ita  in  hac  ordine  hanc  chartulam  ego  Matil- 
da  tibi  Husticus  notarius  ad  scribondum  tradidi  et 
scribere  rogavi. 
Actum  in  loco  ubi  dioitur  S.  Cipriano  prope  Peru- 
siam. 


D 


631 


S.  ANSELMI  LUCENSIS  EPISCOPI  PRIVILROIA  ETC. 


Ego  Matilda  D«i  gratia  dux  in  hac  ohartula  a  me  A  ferre  provideor  tali  ordine,  ut  ab  hodiai 


facta  SS. 

Flacopertus  Judex,  et  missus  D.  imperatoris. 
Ubertus  judex  Domini  imperatoris. 
Gerardus  judex  sacri  palatiiSS.  ot  f 

Signum  manus  Roberti  iilius  bon.  mem.  Holandi 
rogatus  interfui. 

Signum  manus  Rolandi   filii  bon.  mem.   Alilardi 
.  rogams  interfui. 

Rusticus  notarius  D.   imperatoris  post  traditam 

complevi  etdedi. 


ipsius  Ecclesia,  et  episcopatu  S.  Martiiii, 
episcopo,  qui  in^^jam  dicta  ecclesia  episo^ 
pro  tempore  ordinato  fuerit,  in  ejus  sint 
eas  habendi,  tenendi,  gubernendi,  laborai 
di,  et  usum  fructuandi,  et,  si  oportunum 
centiam,  et  potestatem  k\abeatis,  causi 
agcndi,  querimoniam  faciendi,  responsum 
finom  ponendi  modis  omnibus  vobis  eam  dc 
cumchartulaista  ofTorsionis  apars  jamdic 
siae,  et  episcopatuo  S.  Martiui  qualiter  ju: 
mehuspotucritisproanimdemeaeremediua 
permanet  semper,  ct  uliquaedo  tempore 
supra  Matildaiiiuicii.onissa,  velin  eoshsE 
pradicta  casa,  et  culIo,  seu  monte,  etpo^ 
Incarnatione  ejus  1019,  xv  Kal.  Octobris,  ind.  iii.  d  castello  sive  ecclesia  qui  in  praddicto  cf 


11. 


In  nomine  D.  N.  Jesu  Christi  Dei  eterni.  Anno  ab 


Manifesta  sum  ego  Mathilda  marchionissa  et  ducatrix 
relicta  bon.  mem.  Gottifredi,  qui  fuit  dux,  et  filia 
bon.  mem.  Bonifacii,  qui  fuit  similiterdux  et  mar- 
chio. 

Quia  ego  qui  supra  Matilda  marchionissa  profes< 
sa  sum  ex  natione  mea  legem  vivere  videor  Longo- 
bardorum,  sed  nunc  modo  pro  parte  supradicti 
Gottifredi,  qui  fuit  viro  meo,  legem  vivere  videor 
Saligam.  Quia  ego  qui  supra  MatiJda  marchionissa 
ac  ducatrix  secundum  legem  meam  Saligam  cum 
atramcntario  pinnam,  et  pergamenam  manibus  meis 
de  terra  levavit,  et  Gunradi  notarii  D.  imperatoris 
ab  scribendum  tradidi  per  vuasonom  terree,  et  fl- 
stucum  nodatum,  seu  ramo  arborum,  atque  per  oul- 


Castilione  essc  videautur,  cum  sua  perti 
jacentiatibi  Dco,  etjamdictaecclesia,  etep: 
S.  Martini,  etabilio  episcopus,  quiibiprc 
ordinati  fuerint  in  aliquod  exinde  intentiona 
aut  rotelli,  vel  subtragi  quesierimus.  Noi 
homo,  cul  nos  eas  dedissemus,  aut  dedei 
quodiibet  ingenium,  et  casu  a  pars  jam  dic 
si8e,  etepiscopaluoS.  Martini  ab  omnishoi 
fendere  non  potuerimus,  et  non  defensa' 
spondimus  nos  vobis  comprare  supradicti 
curte,  seu  monte,  et  pojo,  atque  castello,  si 
sia,  et  terris,  et  rebus,  quas  in  ipsius  ee 
episcopatuo  S.  Martini  oiferruit  in  duph 
quidem  loco  sub  existimatione  quales  sunt 


tellum,  et  vuantoneltonem,  seu  andilaginem  sicper  p  ^"P®^  poenam  auri  optimi  uncias  50,  et  arg 


hanc  chartulam  justa  legem  meam  Saligam  dono, 
trado,  cedo,  atque  ofifero  tibi  Deo  et  ecclesia,  et 
episcopatui  S.  Martini,  qu88  est  constructa,  et  levata 
infra  oivitatem  Lucsepropemuroejusdemcivitatis, 
id  est  casa,  et  curte,  seu  monta,  et  pojo,  atque  ca- 
stello  illo  qui  dicitur  Castallione  Besardescos,  qui 
est  positum  infra  Comitatum,  et  territorio  Volterra- 
nense  una  cum  ecclesia  illa,  cui  vocabulum  est  bea- 
ti  8ancti....ibi  consistente  una  cum  omnibus  fossis, 
et  carbonariis,  et  muris,  et  turre,  qui  infra  praed. 
monte,  et  pojo,  seu  castello  esse  videntur  una  cum 
omnibus  oasis,  et  cassinis,  seu  casalinis,  simulque 
terris,  et  rebus  illis,  quiad  Jam  dicta  casa,  et  curte, 
seu  monte,  et  pojo  atque  ecclesia  sunt  pertinentes 


mi  pondera  100.  Nec  si  valeamus,  neque  p 
disruppi,  nec  infringi,  set  praBsens  hano  cj 
fersionis  mese  diuturnis  temporibus  iirma 
lem  persistat  perpctualiter  inconvolsa  cttm 
tione  submissa.  Dic  tamen  si  nos  exinde  a 
nec  defensores  querere  nec  dare  volueritis»] 
habeatifi  absque  nostra  persona,  si  vestra  i 
luntas,  exindecausasagendi,  responsum  r 
finem  ponendi  modis  ommibus  vobis  eas  d 
di  cum  cartula  ista  olTersionis  qualiter  juz 
meiiue  potueritis,  et  mihi  qui  supra  Matil 
chionissa  foras  exinde  'werpivit,  et  exiti] 
Jam  dicta  ecclesia,  et  episcopatuo  S.  M( 
suam  proprietatem  intromisit,  et  ad  haben 
didit,  et  hanc  cartulam  ofTersionis  Cunrad 


tam  de  muro  pro  dicto   castello,  quam  et  de  foris      -      ,-     

casis,  et  cassinis,  seu  casalinis,  simulque  terris,  et  "  rius  Domini  imperatoris  scribere  rogavL 

rebus  veroipsis  tam  donnicatis,  quam  et  massaritiis      Burgo  qui  dicitur  Bricole. 

cum  ruiidameutis,  et  omnomcdiliciis,  vel  universis 

fabricis  suarum,  seucurtis,  ortis,  terris,  vineis,oli- 

velis,  ca3tanietis,quei'ciotis,  silicis  virgareis,  pratis, 

pascuis,  cultis  rebus,  vel  iucultis  omnia,  etinomni- 

bus  rebus,  lam  doimicatis,  quam  et    massaritiis 

quantas  ubique  in  qualibet  locis,  vel  vocabulis  ad 

suprascripta  casa,  et  curte  seu  monte,  et  poJo,at- 

que  castello,  sive  ecclesia  sunt,  pertinentibus,   ut 

dictum  est  omnia  in  integrum,  et  cum  inferioribos, 

et  superioribus  suarum,  seu  cum  assessionibus,  et 

ingressorias  earum  tU^i  Deo,  et  jam  dictae^clusia 

episcopatui  S.  Martini  donare,  et  traderc;  atque  of- 


Ego  Matilda  Dei  gratia  idquod  sum  in  hac 

la  a  me  facta  SS. 
Ubertus  Judex  domini  imperatoris. 
Ego  Ardericus  Judex  rogatus  tcstis. 
Signum  manusFederighi  comitis  legem  v 

Saligam,  filius  quondam  Lodoici,  qui ! 

et  Enrichi  filius  quondam  Eurardi,  qu 

miiigem  Saligam  rogatus  interfui. 
Signum  manus  Anselmilegemviventem 

filio  bon.  mem.  Gerbotta,  qui  fiiitaiiai 

ligo  rogatus  interfui. 
Signum  manus  Pagani  filio  bon.   mem. 


683  DDALRICU3  CLUNIAC.  MONACH.  -  CONSUETUDINES  CLUNIAC.  -  MONITUM  684 

di ,  et  Idelbrandi  aiio  suprascripti  Pagani  rog.  A  Cunradus  notarius  domini  imperatoris  post  tradi- 
interfUi.  tam  complevi ,  et  dedi. 

Signum  manus  Enrighi  fllio  bon.  mem.  Sigifridi 
rogatus  interfui. 


ANNO    DOMINI   MLXXXVI. 


UDALRIGUS 

CLUNIACENSIS  MONACHUS. 


IN    SUBSEQUENTEM    COLLECTIONEM 

MONITUM, 

UDALRICI  iETAS,  PATRIA,  NATALES,  RES  GESTiE. 
(Apud  AcHBRiuM,  SpicUeg, ,  tom.  I,  pag.  639.) 


Cluniacensis  abbatise  antiquiores  Consuetudines  ut  in  hicem  proferrem  duplici  sum  usus  apographo : 

alterum  quingentos  prsesefcrens  annos  ad  me  transmiserat  Nicolaus  Camuzatius,  Ecclesiee  Trecensis 

qnondam  canonicus,  anno  Christi  1650  ;  alterum  vero  asceterium  Cluniacense  recentiori  manu  exaratum 

snbminiBtravit.  E  priori  ad  libri  tertii  dimidiam  partem  capitis  9  exscribi  tantummodo  curaveram,  quod 

mihidiQtius  illud  servare  per  tempus  non  liceret ;  sperabam  nimirum  si  c[uando  h»  Consuetudines  edendsB 

forent,  iterum  apographi  copiam  mihi  factum  iri  :  at  spes  vana  fuit,  siquidem,  lioet  omnem  adhibuerim 

diligentiamy  qaa  meis,  qua  amicorum  litteris  ac  precibus,  nullibi  tamen,  potissimum  in  bibliotheca  Tre- 

censi  Patrum  congregationis  Oratorii,  ubi  illud  asservari  certo  audiveram,  apographum  potuit  reperiri. 

Aactor  harumce  Consuetudinum  Udalricus,  nobilitate  juxta  et  sanctitate  clarus,  inscribitur  :  ecujus  vita 

paacala  qusB  ad  rem  faciunt  nostram  haec  habe  :  Vetterabilis  vir  Udalriima  ex  iUusiri  prosapia  Bava" 

riorum  RatiapoaoB  civitatiSj  velut  Lucifer  inter  ccetera  poli  sidera^  sic  inter  totius  cognationis  suse 

relacebat  nobile  acbema.  etc.  Et  multis  interjectis  :  Ipse  primumy  petente  WiUelmo Hirsaugiensis  cob- 

Dobii rererendissimo  abbate,  Alamannise  monasteriia  Consnetudines  Claniacensia  ecolesiee  invexit,  quas 

plerique  monasticm  religionis  amatores  tanto  studio,  tantaque  veneratione  observant  et  amplectuntur, 

ae  Si  opea  regias  se  babere  gratulentur  :  de  quibus  duos  (tres  Udalricus  asserit)  libellos  luculento  ser- 

mone  composnit ;  quorum  conscriptio  tam  per  Alamannim  quam  et  aliorum  regionum  monasteria  longe 

hteqne  pervolavit.  Quos  si  fortelegeSy  quasdam  divinee  servitutis^  aliorumque  ofRciorum^  necnon  obe^ 

dientiWf  bumiUtatis^  fratrumque  cbaritatis  leges  conscriptas  in  eis  reperire^  studium^  ingeniumque  quo* 

quOf  aapientiamque  viri  inibi  manifeste  poteris  cognoscere,  Erat  enim  homo  iste  doctus  patertamilias 

mregno  coplorum^  proferens  de  thesauro  suo  nova  et  vetera^  unde  multos  ad  scientiam  erudivit,  etc. 

Atenim  non  eo  quo  collegit  tempore  Udalricus  illas  Consuetudines  nrimum  fuisse  conditas,  sed  a 
maltis  retro  temporibus  jam  usu  receptas  legenti  palam  flet,  ita  ut  id  connrmari  opus  non  sit.  Quare  eas 
vetustiores  nuncupare  non  dubitavi.  Alias  poslea  scio  latas  a  venerabili  Petro  abbatc,  ut  occurreret 
aonnullis  qui  irripserant  dissolutis  quorumdam  coenobitarum  moribus  ;  quas  cernere  est  in  Bibliotheca 
Qoniacensi. 

Et  quamvis  ad  monachos  preesertim  attineant  ordinationes  istse,  multa  nihilominus  inibi  occurrentquee 
tdecclesiasticorummuniorum  illustrationem  atquo  ad  divina  mysteria  rite  petractanda  nonparum  con- 
femnt ;  puta  qusede  augusto  missse  sacriflcio,  de  Extremee  Unctionis  sacramento,  de  confectionis  hos- 
titmm  in  altari  consecrandarum  summa  oura  et  religione  singulari ;  deque  aliis  ad  canonicas  Dco  lau- 
des  die  nocteque  persolvendas  observantiis,  praescribuntur.  Ast  prsetereunda  minime  est  adnotatiuncula 
tmeafflxaad  cap.  2S:  De  Benedictionibus  uvarum,  et  aliorum  fructuum  :  utexplicarem  verba  ista  :  Al^ 
litis  (uvas)  armario  reprsesentat,  et  armarius  sacerdoti  inter  Canonem  ad  horam  competentem  et  prm^ 
ootatam,  etc.  Itasehabetannotatiuncula  :  Scilicet  ad  hmc  verbaCanonis:  <  Per  quem bmcomma^Domine , 

sacer- 

Mimatensis  in  U- 

autemloco 

beoedi^^untur  uvie,  etc.  Mox  enim  vetus  fuit,  et  etiamnum  in  quibusdam  viget  Ecclesiis,  primitiasfructuum 

I^eocousecrarc,  quo  tanquanisummum  creatorem  universorum  ipsum  fldelis  populus  proflteatur,  venere- 

tor,  eique  gratias  de  beneliciis  sibi  praestitis  agat,  ac  coclcsti  benedictione  illis  fruendo  cumuletur.  Et  id 


can.  28,  et  Burchardi  Decret.  lib.  v,  cap.  3  et  4.  Atque  ut  sensum  hic  meum  apponam,  admodum  vero 
limile  est  illa  Canonis  verba  posse  sic  exponi :  Perquem  hmc  omnia,  Domine^  semper  bona  creas,  sanc^ 
tiSeaSf  viviScas  etprmstas  nobis,  etc.  Hoc  est  per  Fiiium  tuum,  sine  quo  factum  est  nihilquod  factum 
B8t,  ho8  fractas.  quos  tibi  nunc  offerimus,  et  abs  te  benedici  postulamus,  continuo  creas  ac  producis 
td  bonum  et  utilitatem  nostram.  Verum  de  ejuscemodi  interpretatione  Lectoris  esto  judicium. 
Alias  etiam  codex  scriptus  earumdem  Consuetudinum,  a  BernardoCluniacensi  monacno  concina<^tarani| 


635  UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI.  636 

ac  B.  Hugoni  abbati  dicatarum,  subministravit  aueedam  cnpita  quse  in  utrisque  et  Cluniacensi  et  Cama- 
zatii  codicibus  desiderabantur,  nimirum  capita  13,  14  ot  15.  Bemardi  autem  pi-8efationis  pericopen,  oe 
tota  percat,  hoc  loco  subtexcre,  Lectori,  opinor,  haud  erit  ingratum,  vel  a  proposito  alienum.  Sic 
autem  exorditur  Bemardus  : 

Reverendissimo  atqiie  totius  religionis prsecipuo  clomno  Hugoni  abbati,  Frater  Bernardus  fHiorum  e^as 

ultimus  quidquid  esse,  dici  et  cogitari  potest  excellentius. 

«<  Quoniam,  Pater  religiosissime,  loci  Cluniacensis  viam  universse  carnis  paulatim  ingredientibus^ae 
novitiis  succodentibus,  qusedam  doconsuetudinibus  seepissime  oriebantur  controversise,  diversis  diversa 
sentientibus,  ita  ut  plerumque  novitii  heec  uudieiitcs,  incertiores  dc  eapitulo  discederent  quam  accessis- 
sent,  operse  pretium  judicavi,  si  vestra  mihi  auctoritas  imperaret,  ut  cum  quanta  possem  diligentia 
ipsam  veritatem  investigarem,  ct  sive  ex  his  quse  scripta  reperirem,  sive  ex  his  quae  didiceram  veldis- 
cere  possem,  scntcntias  vcriores  atque  discretiores,  quibus  videlicet  probabiliores  et  melius  ordinein 
scientes  personae  testimonium  darent,  in  unum  volumcn  redigerem ;  sicque  sequitatom  consideratam, 
Htteris  diligentius  annotatam  posteris  derelinquerem.  Hoc  itoque  opusculo  pro  meae  parvitatis  moduloa 
vobis  accepta  jussione  implet,  quasi  rivulus  ad  fontem  recurro,  Vestraeque  Excellentise  quod  ex  ejos 
plenitudine  hausi  repraesento,  etc.  Tantum  restat  ut  vestra  mihi  succurrat  oratio,  quatinus  sequi  possim 
quod  in  vobis  laudo,  et  viam  quam  monstratis,  quamque  describere  jussistis,  tenere  sufficiam  ad  salu- 
tem  meam  et  gloriam  vcstram.  Obsecro  autem  fratres  nostros  ne  dedignentur  ex  ligneo  vasc  poluoi 
veritatis  sumere,  neque  propter  (istulam  plumbeam,  per  quam  fluit,  aquam  frigidam  claramque  despi- 
ciant,  si  eos  sitire  contingat,  ut  sciant  quibus  sententiis  inniti  debeant,  ut  a  sanctaruni  Consuetudinum 
tramite  non  recedant.  Omnipotens  Deus,  in  cujus  manu  consistit  omnis  profectus  loci  Cluniacensis, 
conservet  sanctum  caput  vestrum  nobis  incolume,  ut  videatis  lilios  filiorum  vestrorum,  longoque  tem- 
pore  mundo  prsebeatis  solatium.  » 

Hactenus  Bernardi  Preefatio,  qui  eequalis  exstitit  Udalrici.  eodemque  conscripsit  tempore  Consueta- 
dines,  ut  conjicero  licet,  quo  et  ipso  Lfdalricus.  Cur  porro  IJdalrici  potius  quam  Bernardi  collectionem 
ediderimus,  ratio  in  promptu  est,  nimirum  ob  nominis  claritatem  Udalrici ;  quodque  comptiore  stilo  ac 
meliori  ordine,  dialogis  scilicet,  digestam  ejus  collectioncm  judicaverimus  :  qui  scribendi  modu8,cum 
de  asceticis  rebus  ritibusvo  preesertim  agitur,  faciliori  via  nnimum  instruit  suadetquc. 


ANTIQUIORES  CONSCETUDINES 

CLUNIi^CENSIS  MONASTERII 

GOLLEGTORE  IID4LRIG0    MONAGHO  BENEDIGTINO 

(A.ctERii  SpiciL  tom.  1,  pag.  641.) 


EPISTOLA  NUNGUPATORIA 

Domino  reverendissimo  ac  piissimo  Patri  Wil-  A  tantumutseipsosexpediantabeiseducandisetpas- 

LBLMO,  Hirsaugiensi  abbati,  sanctoque  fratrum  col-  cendis,  vel aliis  suis liberis  possit esse  magis  codsoI- 

legio    sibi  subjecto,  frater  Wildalricus  Clunia-  tum.  Ergouttaceam  dehisqui  non  carent  sanittte 

censis  Ecclesiaequaliscunqucmonachus,  inDomino  corporali  et  membrorum  integritate,  abhis  ipsisqoi 

salutem,  et  ipsius  celerrimam  benedictionem,  et  hic  sunt  ita  semihomines  vel  ita  semivi vi,  qualia  ssBpius 

et  in  futuro.  cxperti  sumus  perpetrari.  Si  expediret,  inprompto 

Quotidie  meminisse  cum  personse  tum  Ecclesi»  est  talem  nominare  quem  ad  habitum  sanctitatis 

tuse,  Pater  dilectissime,  revera  ita  venit  in  usum  non  alia  sanctitas  quam  sola  strumae  contumelii 

humilitati  mece,  ut  jam  tam  usus  quam  affectus  non  traxit,  et  talem  quem  non  nisi  pes  .  .  .  a  quorum 

patiatur  ut  ullo  die  omittatur.  Accedit  aliquoties  utroque  vobis  etiam  testibus  parum  boni  processil 

admodum  grata  et  jocunda  memoria  pollicitationis  exempli ;  quanto  minus  ab  illis  qui  bonee  sunt  vale- 

tuee  de  cavendo  ingenio  quorumdam  hominum  ssn-  tudinis,  ubicunquc  tanti  sunt  congregati,  tanteeque 

cularium,  quinimirum,non  mugnopero  curantes  de  potentiu.*,  ut  habitudo  monasterii   sit  in  illornm 

alio  quam  do   hac  sola  temporali  vita,  postquam  inanu?  K(|uidcin  ({iiie  i))i  sit  vita,  qui  vigor  disci- 

domum  habucrint,  ut  dicom,  plenam  flliorum  cl  plinfo  re^uinris,  «nnnes  sciunt,  quicunquc  sciuntid 

flliarum ,  aut  si  quis  eorumdem  claudus  crit  aut  genus  monachorum  ibi  rognare.  Adeo  tritum  cst  et 

mancus,  surdastcr  aut  ctecus,  gibbosus  autlepro-  usitatuni,  si  qua  districtio  hujus  spiritualis  miUlias 

sus,  velaliudquidhujusmodiquodeum  aliquomodo  n  intor  lias  nostroruui  teuij)orum  feeccs  esse  polest, 

SflBCulo  facit  minusacceptum,hunc  quidem  impen-  non  esf?e,  nisi  ubi  major  est  numerus  et  auctoritas 

sissimo  voto  ut  monachus  fiat  offerunt  Deo,  quan-  major  illorum  qui  non  {etate  lasciva,  nec  imperio 

quam  plane  non  propter  Deum,  sed  propter  hoc  parentum,  sed  sponte  sua,  et  majoris  »tatiSy  solo 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES    -  EPISTOLA  NUNCUPATORIA 


638 


mperaiite,  ad  ejus  se  obsequium  rebussce- 
oatis  contulorunt. 

pradentia  tua  perpendens,  quanquam  ipse 
ms  in  monasteriOy  et  per  vices  eveniat  ut 
'am  de  spinarum  medio  emergat,  tamen  nil 
tms  quam  quod  facit  ad  cautionom  et  mo- 
ponis  soliditatem,  per  misoricordiam  Dei 
nasterii  tui  legem^^romulgasti,  ut  opus  sit 
BflBCularibus  aliumsibi  nidumprovidereubi 
pullossuos  abortivos,  velutcxhaereditatos. 
idente  hic  nihil  ulterius  obtinebit  illud  eis 
I  ingenium,  ut,  sicut  ait  propheta,  ova 
,  et  quod  confotum  erumpit  in  regulum 
x),  ingerant  et  committant  piis  et  Deo  di- 
tnabus, eis  quidem  tanquam  aDcillis  suis  et 
is  abutentes.  De  qua  re  sentiat  quisque 
nerit;  ego  autum  certus  sum  illam  te  radi- 
ditus  exstii*passe,  ex  qua  sola  praecipue 
mt  monastoria  destructa  quee  destructa 
in  Teutonica  vel  in  Homana  lingua. 
ut  fatear  quod  verum  est,  quia  te  vidi  ea 
citadinisprserogativacautum,  et  studiosum 
88  regularis,  quanquam,  si  bene  tibi  volue- 
lil  ulterius  quod  aliquid  valeat  possim, 
>lo  excepto,  ut  dignum  est,  cujuss  mpro- 
3vera  nomen,  nlius  quisquam  tui  nominis 
,  cui  magis  possit  a  pnrvitate  mea  modis 
et  favcri  et  deferri ;  nam  et  alia  sunt  adhuc 
i  immerito  plurimum  et  te  et  hanc  domum 
nendant.Primum,  quiainfirmiorcm  scxum, 
U8  non  erat,  de  habitatione  vestra  longius 
I  exclusistis,  vcl  in  obsequio  quotidiano 
lulos  habere  meruistis  qui  ex  liberis  inge- 
ose  humiliantes,  vobisque  servientcs,  non 
taoo  quam  illam  quoa  cst  coelestis  et  perpe- 
lectant.  De  quibus  tamen  unum,  quod  si 
mim  vestr<e  videretur,  in  proximo  mutari 
Tellemutique  ut  non  amplius  permitteren- 
claustrum  commorari ;  daretis  eis  habitum 
.  Et  quia  non  ad  hoc  valent  ut  sint  Icctores 
^res  cum  litteratis,  ulmi  vivse  vivas  quoque 
xta  quadamtenus  dictum  est,  portarent,  ut 
lodo  quo  huc  usque  serviendo  Ittteratis, 
•um  mercedem  consequercntur.  Nam  si  B. 
.0  videbalur  ut  fratros  vicissini  coquinos 
»birent ;  muuus  hoc  quoque  apnd  sanctos 
ivenitur,  quod  semel  ingressi  coquinam  de 
n  eadem  obedientia  perduraverunt.  At  si 
;ram  fortassis,  talem  non  habens  fidem  ut 
tranferat  (/.  Cor.  xii),  causatur  non  cssc 
ntas  opes  ut  tantos  monachos  expediat  ag- 
,  videte  quid  Dcus  faciat  de  quodam  nostro 
,  nato  quidem  de  talibus  parentibus  qui  non 
'\mmaximro  nobilitatis,  dc  litteris  quoquo 
)  imbuto  ut  non  multi  sint  iilo  doctiorcs ; 
is  fidei  hominem  non  cogaosco.  Nec  eesti- 
I  facile  posse  contingere  majus  mira<3ulum, 
tod  Deus  per  illum  jugiter  operatur.  Non- 
annus  trigeaimus,  ex  quo  in  ipso  pago  na- 


A  tivitatis  suad  fundans  cellam  tedificavit  appellatam 
nomine  Sanctaa  Marise  ad  Charitatem,  quia,  cum  sit 
in  via  publica,  nuUus  mortalium  transit,  qui  de  in- 
dustria  unquam  dissimuletur,  et  non  potius  expe- 
riatur  illud  Gregorianum,  quod  hospites  non  solum 
sunt  invitandi,  sed  etiam  trahendi  (Gheo.  JiomiL  ni, 
iaEvang.),  In  claustro  autem  ad  praesensnunquam 
contingit  ut  non  aliquanti  super  centum  fratres  quo- 
tidie  inveniantur.  Infra  pencquadrienniumnon  erat 
opportunum  domno  abbati  ut  inviseret  eamdem 
cellam.  Hoc  anno  venit,  et  uno  die  lv  novitiis  ha- 
bitum  nostrum  vel  benedictionem  dedit,  quanquam 
prior  singulis  annis  ad  memoriam  sanctorum  apo- 
stolorum  pro  benedictione  quantos  potuit  misisset. 
Qui  etiam  ea  vice  quoe  domnum  abbatem  invilavit, 

Q  quam  parum  frumenta  habuerit,  et  tamen  per  .  .  . 
septimanas  quanta  liberalitate  ministraverit ,  non 
modo  nobis,  sed  etiam  cunctis  interim  supervenien- 
tibus,  et  ad  domni  abbatis  audientiam,  quasi  ad 
quoddam  spoctaculum,  undique  confluentibus ,  si 
charitati  vestree  pro  re  gesta  enarravero,  quantum- 
libet  fidem  mihi  habeatis,  tamen  nescio  si  hoc  totum 
bene  credere  valeatis.  Hoc  autem  certe  nequaquam 
mcntior,  quia,  quantum  de  utroque  loco  accepi.  .  . 
abbatia3  posscssiones,  solis  vineis  cxcoptis ,  duplo 
scilicet  amplipres.  SedD.  G.  cst  talis  homo,  qui,  si 
opus  esse  viderit,  minime  veretur  usquead  tria  vel 
quatuor  millia  solidorum  mutuari.  Et  divina  cle- 
inentia  qui  fieri  posset  ut  unquam  desererot  de  se 
prsBSumentem,  quse  iterum  plane  corvos  mittit  ad 
Kiiam  temporalis   vitse  subsidium  ministrantes  ? 

C  (Jlf  Beg,  XVII.)  Quid  enim  Francigenas  aliud  dixe- 
rim  cum  sint  tam  inquicti,  raptores  et  de  candore 
virtutum  nihil  habentos  ;  inter  quos  tamen  sunt 
tales  aliquando  qui  fideli  Dei  servo  tanta  largiuntur, 
ut  in  parvissimo  tempore  quidquid  debet  resolvat. 
Gui  etiam  hoc  est  familiare ,  et  quasi  pro  ludo  ,  ut 
op\et  nunquam  sibi  contingere  multum  abundare 
de  divitiis  hujus  mundi.  Quod  si  comes  et  defensor 
loci  vestri  sciret  vos  tanti  debitores,  non  sestimo  ut 
aliquo  modo  auderet  vobis  importuQus  esse,  ot,  ac- 
ccdente  pise  et  religiosae  conjugis  suggestione,  si 
nihil  daret  vobis,nihil  etiam  acciperet.  Absit  autem 
ut  quisquam  credat  Deum  esse  localem,  ut  quod 
facit  in  Francia  non  etiam  facere  possit  in  territorio 
Spirensi!  Tantum  ejus  miscricordia  sit  vobiscum, 

D  ut  ipse  qui  probat  renes  et  corda  hic  ctiam  videat 
ea  sibi  simplicitate  et  non  minorc  studio  ad  Qjus 
voluntatem  et  praecepta  obaudiri. 

Quod  parvitati  meat  injunxistis,  de  hoc  videre 
potestis  me  non  fuisse  negligentem;  habetis  enim 
consuetudines  monasterii  nostri,  quas  collectas  ut- 
cunque  notavi ,  quantum  ego  scire  potui  et  recor- 
dnri.  Quibus  soincl  visis,  si  postea  schodas  deponitis 
ct  de  ceetero  non  curabitis,  ad  quid  tunc  tantum 
mihi  laboris  imposuistis?  Quod  ne  tacerem,  ad  hoc 
me  compulit  .aliorum  negligentia,  quos  in  primis 
multum  curiosos  ad  ultimum  ita  fecisse  cognovi. 
Fleraque  snnt,  quaa  propter  consequentiam  dixi,  d^ 


<W9 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


6iD 


Qaibtts  noQ  est  necesse  ut  mentio  fiat  in  conventu 
firatrum.  De  his  autem  de  quibus  ssdificari  possunt 
animsa  et  incrementa  fieri  meritorum,  de  his  tu, 
Pater,  habebis  oum  fratribus  coUationem.  Perpen- 
dant  suas  antiquas  consuetudines,  perpendant  tuas, 
cum  quibus  te  nutriri  coutigit ;  perpendant  et  istas, 
et  de  omnibus  quss  meliora  videntur,  de  his  fiat 
unum  corpus  quod  de  csetero  teneatur.  Et  si  hoc 
volueris  esse  ratum,  expedit  ut  communi  fratrum 
consensu  prseveniatur,  ne  quod  inde  .  .  .  aut  ali- 
quid  non  bonsB  voluntatis  possit  oriri.Etquia  Deus 
imperavit  domno  P.  qui  moratur  modo  nobiscum, 
non  est  abs  re  virum  hujus  scientiee,  hujusque  reli- 
gionis,  huic  negotio  interesse,  et,  si  ego  adessem, 
meum  quoque  nomen  non  paterer  omnia  [  /.  om- 
nino]  cclari,  quamvis  adhuc  neophytus  esse  videar. 
Memineris  autem  quod  in  ipsis  verbis  quse  notavi, 
nos  duos  ita  feci  colloquentes,  quia,  si  recolis,  multa 
sumus  ad  invicem  inde  locuti.  Et  si  quid  videor  ad- 
didisse,  hoc  quoque  non  nisi  os  tuum  et  tua  lingua 
edidit,  quia  non  modo  lingua  nostra,  sed  totus  ego 
sum  tuus,  ut  non  dicam  quod  Christus  ita  nos  foe- 
dera vit  in  unitate  Spiritus ,  in  uno  corpore ,  quod 
est  Ecclesia,  sub  uno  capite,  quod  est  ipse.  Verum 
persona  mea  cum  sit  tenuis  et  obscura,  nomen 


A  barharum,  stylus  agrestis,  indigflttA  mihi  videbi- 
tur  ut  hujusmodi  nominis  unquam  meminisseni, 
aut  ullam  pi-sefationem ,  ut  moris  est,  praBtitala- 
rem.  Quamvis  tres  sint  partes  ipsius  qualiscunque 
collectanei,  quibus  singulis  clausnlas  aliquas,  que 
prooemium  simulant,  prsemisi,  propter  te  maiime, 
aliosque  fratres  nostros,  in  quibus  bona  qu»  ndi 
exempla  libenter  reticere  non  potui. 

Pars  autem  prima  est  de  opere  divino,  et  qood 
maxime  fit  in  Ecclesia  per  annum  ttniversum;  se- 
cunda,  dc  eruditione  novitioinim ;  tertia»  de  obe- 
dientiis,  quibus  et  ultima  obedientia  est  subjuncti, 
qua  {quisque  fratrum  ab  hoc  sseculo  migratnm 
vocatur  ad  Christum. 

Sola  capitula  singularum  sententiarum  cami 
preenotare  propter  utilitatem  legentium,  ut  faciliin 

3  quod  quisque  voluerit,  possit  invenire.  SaDCtam 
Christi  familiam ,  cui  praeesse  videris ,  plurimoffl 
saluto,  et  non,  ut  fertur,  in  via,  sed  vere  votod 
desiderio  salutis  eetemee,  quam  eis  fldelisBiiDe 
opto.  Specialiter  autem  speciales  quoque  necessi- 
rios  parvitatis  meee,  scilicet  dom.  et  mag.  A  doa. 
S.  dom.  0.  dom.  G.  et  adhuc  tyronem  Christi  doo. 
E.  Cratia  Dei  omnipotentis  sit  cum  omnibus  vohH. 
Amen. 


INDEX  CAPITUM 


INCIPIUNT  CAPITA  LIBELLI  PRIMI 

Cap.  I.  De  eo  quomodo  Testamentiim  legatur 
utrumque, 

II.  De  nocturnis  et  horia  omnibua  regularibua ;  ai 
quid  eia  plus  sit  additum  quam  quod  S,  statuit 
Benedictus, 

III.  De  psalmodia  qus9  aolet  dici  po^t  regularea 
horas, 

IV.  De  eo  quibus  ex  causis,  et  quomodo  per  vices 
psalmodia  minuatur, 

V.  De  collectis  et  versiculis  qua  psalmodiam  50- 
quuntur,  et  quantitate  letaaise, 

VI.  De  missarum  solemniis^  et  1  de  majore  Missa 
in  privatis  diebus, 

VII.  De  missa  pro  detnnclis. 

VIII.  De  majore  missa  in  Dominicis  diebus. 

IX.  Item  de  matutinali  missa  in  Dominicis  diebus. 

X.  Be  processione  Dominicali. 

XI.  De  diversitate  solemnitatum. 

XII.  De  Csena  Domini. 

XIII.  De  Parasceve. 

XIV.  De  Sabbato  sancto. 

XV.  De  ipsa  nocte  vel  die  Dominicso  Besurrectionis, 

XVI.  De  feria  2,  et  diebus  aliia  majoris  septi- 
manse, 

XVII.  De  octavo  dies  Paschso,  et  quomodo  ad  om^ 
nes  horas  cantetur  Alleluia. 

XVIII.  De  illa  teria  2,  post  octavas  Paschse^  et 
quod  tunc  nonnullse  consuetudines  inchoantur. 


C  Cap.  XIX.  De  tertia  septimana  post  Pascha^  el  if 
cseteris  usque  ad  Ascensionem  Domini, 

XX.  De  festivitatibus  sanctorum  quae  evenianii 
Pascha  usque  ad  Pcntecosten. 

XXI.  De  Rogationibus, 

XXII.  De  Ascensione  Domini. 
XX (II.  De  vigiha  Pentecostes, 

XXIV.  De  ipso  diOy  et  ea  quse  sequitur  septiaaat. 

XXV.  Deoctavo  die  Pentecostes. 

XXVI.  De  septimana  sequente  post  octaras. 

XXVII.  DejejunioQuatuor  Temporum  in  menaeJoBio- 

XXVIII.  Da  festisSS,postPentecosten  venieDtihei 

XXIX.  Be  j€(juniis  quse  debent  fieri  in  aestatet^^    ! 
4  e^  6. 

XXX.  De  opere  manuum. 

XXXI.  De  Dominica  2postPentecosten  etseptimBBt' 

XXXII.  De  Nativitate  S,  Joannis  Baptistw. 
D  XXXIII.  De  Natali  SS.  apost.  Petri  et  Pauli. 

XXXIV.  De  Translatione  S,  Benedicti. 

XXXV.  De  benedictione  uvarum  et  aliorum  /rfl- 
ctuum. 

XXXVI.  De  Assumptione  S.  Marise. 

XXXVII.  Do  eo  quid  cantetur  in  Septembri. 

XXXVIII.  De  exaltationo  S,  crucis, 

XXXIX.  De  eo  quod  ab  Idibus  Septembria  aemel 
comeditur. 

XL.  De  consuetudinibus  quse  incipiunt  a  Kaleodis 

Octobris  usque  ad  Kalendas  Novembris. 
XLI.  De  consuetunibus  in  Novembri, 


M» 


CONSUETUDINBS  CLUNIACENSES.  —  INDEX  CAPITUM. 


642 


Cap.  XLU.  De  festivitate  Omnium  SS.  et  recor-  A  Gap.  XXIX.  De  hebdomadario  cantorej  et  de  eo 


datione  omnium  Melium  defunctorum. 
XLUI.  De  festivitateS.  Martini^  et  consuetudinibus 

quae  tunc  inchoantur. 
XLIV.  De  Adventu  Domini. 
XLV.  De  septimanajqjunii  Quatuor  Temporum. 
XLVr.  De  vigilia,  et  de  die  Natalia  Domini. 
XLVII.  De  octavis  Natalis  Dominiy  et  Epiphania. 
XLVni.  De  Puri&cationesanctse  Marise. 
XLIX.  De  Septuagesima,  et  Quinquageaima, 
L.  De  capite  jejunii  et  Quadragesima. 
LI.  De  diebus  Dominicis  Quadragesimw. 
LU.  De  secunda  feria  Quadragesimse. 
lAU.Dejqjunio  Qaatuor  Temporum  in  mense  Martio. 
UV.  De  Passione  Domini;  et  Ramis  Palmarum, 
LV.  De  festivitatibus  quse  in  Qaadragesima  eve-  B  P^^^^^^o  ^^   electione  speciali,   et   ordinatione 

domni  Hugonis  abbatis. 
Gap.  I  De  electione  abbatis. 
II.  De  generali  ofScio  domni  abbatis. 


qui  notatus  est  ad  invitatoriumy  vel  ad  aliquam 
iactionem,  vel  aliquod  responsorium. 

XXX.  De  sacerdote  hebdomadario. 

XXXI.  De  subdiaconOf  et  de  cantoribus  gradualis 
vel  alleluia,  et  tractus. 

XXXII.  De  diacono. 

XXXIII.  De  servUoribus  ecclesic,  et  de  his  quos 
appellamus  ministros  altaris, 

XXXIV.  De  lectore  ad  mensam. 

XXXV.  De  cocis. 

XXXVI.  De  utensilibus  coquinse. 

XXXVII.  De  his  qui  faciunt  mandatum. 

INaPIUNT  GAPITA  UBEIXI  TERTU. 


Biunt. 

INCIPIUNT  CAPITA  LIBELLI  SECUNDI. 

Cap.  I.  De  diversitate  novitiorum. 

n.  Qaomodo  se  habeant  in  cella  novitiorum. 

III.  De  sUentio,  et  in  quibas  ofScinis. 

IV.  De  signis  loquendi. 

V.  Qaomodo  se  frater  levet  ad  noctarnos. 

VI.De  excesaibas  pro  quibus  in  oapitulo  veniam 
petit. 

VII.  Quomodo  se  habeat  ad  horas  regulares. 

VIII.  Quomodo  laternam  ligneam  portare  debeat  ad 
Doetarnos. 

IX.  Qaa  disciplina  recollocatus  jaceat  in  lecto. 


III.  De  culpa  gravioroy  et  de  aliis  generibus  cuU 
parum. 

IV.  De  priore  megore. 

V.  De  decanis  qui  sant  villaram  provisores. 

VI.  De  claustrali  priore. 

VII.  De  cireatoribus. 

VIII.  Depueris.  et  eorum  magistris. 

IX.  De  custodiajuvenum. 

X.  De  prsBcentore  et  armario. 

XI.  De  camerario. 

XII.  De  apocrisiario 


X.  Qaomodo  surgat  mane,  vel  quid  statim  faciat.  p  XIII.  De  corporalibus  abluendis 


XI  Qaomodo  sedeat  vel  incedat. 

XII.  Quomodo  reniat  ad  confessionem. 

XIII.  Quomodo  vel  quando  pannos  suos  induat. 

XIV.  Si  coctus  qua  hora  coctionem  suam  videat. 

XV.  Quomodo  pannos  suos  lavet. 

XVI.  Qnomodo  de  regulari  hora  non  exeat  nisi  pro 
inevitabili  uecessitate. 

XVn.  Quomodo  se  preparat  ad  capitulum,  vel  quid 

ficiat  si  est  sibi  conscius  ullius. 
XVIII.  De  culpa  leviore, 
XUL  Ubiounqae  steterit^  quomodo  stare  debeat. 

XX.  De  bia  qum  non  licet  facere  nisi  ad  horam 
loqaeadi. 

XXI.  De  minutione  sanguinis. 

XXII.  Qua  disciplina  in  ecelesia  maneat  ad  solem- 
m  missarum. 

XXIII.  Qua  disciplina  maneat  in  refectorio. 

XXIV.  De  habitatione  sua  et  post  prandium,  et 
post  caenam. 

XXV.  Qua  disciplina  se  post  completorium   est 
collocaturus. 

XXYL  De  confessioney  et  petitione  novitiorum. 
^XVII.  De  benedictione  novitiorum. 
XXVUI.  De  habitatione  illorum  in  illo  triduo  post 
benedictionem. 


XIV.  De  reliquiis  sanctorum  quomodo  prosequau' 
turj  sive  recipianlur. 

XV.  De  rasura  fratrum. 

XVI.  De  balneis  fratruw. 

XVII.  De  cellerario. 
XVIU.  De  custode  vini. 

XIX.  De  liortulano. 

XX.  De  refectoriario. 

XXI.  De  custode  hospitii. 

XXII.  De  stabulario. 

XXIII.  De  eleemosynario. 

XXIV.  De  inSrmario. 

XXV.  De  famulis  ad  domum  iuArmorum  pertinen- 
tibus. 

XXVI.  De  indrmis. 

^  XXVII.  De  unctione  ciyuscunque  fratris. 

XXVIII.  Quid  agendum  est  in  Bne  exitus. 

XXIX.  Si  quis  obierit  in  aliqua  oella. 

XXX.  Quid  agatur  pro  quolibet  fratre  in  singulis 
obedientiis. 

XXXL  De  obitu  domni  abbalis. 
XXXII.  De  eo  qui  in  Quadragesima  obierit^  et  in 
12  lectionibus  est  sepeliendus. 


643 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


644 


PROOEMIUM 


Occasionem  scribendHriim  consuetadinum  refert 

auctor 

Antc  hos  dies  seiiiornoster  dominus  abbas  humi- 
litatem  meam  in  Germaniom  direxit,  propterquid 
non  multum  interest  modo  referrc;  quod  ad  i-em 
pertinct,  per  hanc  occasionem  diverti  ad  virum 
venerabilem  dominum  WiHelmum  abbatem,  cujus 
monasterium  situm  est  in  pago  Spirensi  et  in  Silva 
cognomento  Nigra.  Isdem  autem  Pnter,  ut  erat  a 
puero  notus  et  amicissimus,  me  videns  laBtabundus 
colbgit;  ot  alter  mihi  Cleophas  {Luc  xxiv)  alio  ten- 
deniv  m,  tamen  aliquantos  dies  secum  manere  co- 
egit.  Interim  erat  ei  mecum  sermo  assiduus,  imo, 
quantum  fieripotuit,  pene  continuus,  de  consuetudi- 
nibu8Ecclesi(e,nostr8e,dcquibusnimirum8icor8U8 
est  loqui :  Ecclesia  vestra,  dileotissime,  per  miseri- 
cordiam  Dei  non  parvam  in  nostris  partibus  opinio- 
nem  religionis  obtinuit,  nec  aliud  a^stimatura  nobis 
quam  quod  in  his  locis  quse  ad  nostram  notitiam 


^  pertingere  potuerunt,  non  sit  ei  similis  in  vila  et 
disciplina  regulari ;  unde  non  parum  facis  ad  votam 
nostrum,  si  qua  te  referente  meremar  audire  de 
usibuR  et  institutismajorum  vestrorum.Queeetiamsi 
non  geruntur  a  nobis,  tamen  hoc  ipsum  ad  humili- 
tatcm  aedificat,  si  nos  non  latet  ita  vos  vivere  et 
conversari,  ut  nostra  inflrmitas  aut  noluerit  aut  n^ 
quiverit.Ad  quod  ego:panem,inquam,ve8truin8um 
commessurus,  dignam  est  etiam  ut  interim  volunUti 
vestrae  obedire  non  sim  imparatus.  Sed  qui  estin 
loco  tali  pro  diversitatc  linguse  quasi  barbaru8,nec 
a  pueritia  nutritus  non  facile  flori  potest  ut  ita 
sciat  omnia  sicut  ille  qui  est  indigena,  et  qui  ab 
infantia  inter  talia  crevit;  ideoque  non  est  mirumsi 
et  ego  non  multum  scio  de  hujasmodi,  qui  pcne 

B  usque  ad  tricesimum  setatis  nostree  annum  non  nisi 
de  rebus  sseculi  magnopere  curavi.  Tamen  quantom 
est  quod  scio,  id  ipsum  referam  non  invitus.  Ergo 
vide  de  quo  volueris  primum  interrogare. 


LIBER  PBIftlUS. 


CAPUT  PHIMUM. 
Quomodo  Testamentum  legatur  utrumque. 

Intcrrogatio.  Audio  lectiones  vestras  in  hiemo  et  in 
privatis  noctibus  multum  esse  prolixas.  Si  videtur, 
simul  et  semel  edissere  quomodo  non  modo  in 
hieme,  sed  etiam  in  sestate  Testamentum  l^gatur 
utrumque. 

nesponsio.  Ut  incipiam  de  librorum  omnium  an- 
tiquissimo,  iJ  eal  Oclateucho,  hic  liber,  ut  inos 
est  generalis,  et  in  aliis  Ecclesiis  et  Septuagosima 
ponitur  nd  legendum.  In  ipsa  Dominica  fiunt  lectiones 
satis  brevos,  prseter  ad  primam  lcclionem,  prolo- 
gU8  ille  Dcsiderii  mci  expenditur  totus.  Per  se- 
quentes  noctes  ita  protenduntur  ut  in  illa  una  septi- 
mana  Genesis  perlegatur,  etia  ecclcsia  tantum.  In 
Sexagesima  Exodus  inchoatur,  et  simul  cum  aliis 
voluminibus  quee  leguntur,  legitur  utrumque  et  in 
ecclesia,  et  in  refectorio,  ila  ut  ubi  lectionis  termi- 
nas  fuerit  lectne,  ibi  semper  initium  iiat  legendoQ  die 
soquenti,  et  si  uon  ante,  tamen  intrante  Quadra- 
gesima  ex  tolo  perlegitur  Octateuchus;  ex  quo  ta- 
men  ad  Dominicas  sunt  lectiones  exceptse.  In  aliis 
noctibus  Quadragesimae  legitur  expositio  S.  Augu- 
stini  super  Psalterium ,  et  maxime  super  canlica 
graduum;  ct  sicut  noctes  tunc  magis  ac  magis  cor- 
ripiuntur,  ita  quoque  lectiones.  Gavendum  tamen 
est  ne  aliquando  fiant  ita  breves  ut  ille  frater,  qui 
circam  facit  cum  absconsa,  non  possit  per  totum 
chorum  et  cxtra  circuisse,  exploraturus  scilicet  si 
quis  forte  obdormierit  intes  Icgendum.  Inl^assione 
Domini  legitur  Jeremins  propheta,  cug  us  rursus  pro- 


logus  erit  ad  primam  lectionem.  Legitur  autem  in 
ecclcsia  tantum,  ct  ita  ut  ante  Coenam  Domini 
flniatur  usque  ad  Lamentationes,  In  ootavis  Pasch» 

Q  legentur  Actus  apostolorum^  et  tantum  per  onam 
septimanam,  de  quibus  pro  noctium  brevitate  fieri 
non  potest  ut  multum  legatur.  Postea  per  duas  septi- 
manas  Apocalypsis  et  Epistolce  canonicoe  usque  ad 
Ascensionem  Domini.Ponuntur  iterumActus  aposto- 
lorum,  itcrumque  leguntur  quasi  non  amplius  in- 
choati  a  capite  usque  ad  Pentecosten.  Non  mintts 
tnnicn  hasc  ipsa  volumina  ex  toto  continuatiro  in 
refectorio  Icguntur;  sicut  etiam  tempore  suo  Uber 
Hegum,  liber  Salomonis,  liber  Job,  Tobiae,  Judith, 
Esther,  EsdraB,  et  liber  Machabseorum;  quileguntnr 
omnes  in  refectorio  tantum,  in  ecclesia  minime,  nisi 
quantum  do  eis  ad  quamlibet  Dominicam  est  'breviter 
excerptum.  A  Kalendis  Novenbris  repetuntur  ad 

p.  privatasnocteslectiones.  PoniturEzechielprophela, 
in  ecclesia  tantum  lcgendus,  et  flnitur  ex  more  ante 
festivitatcm  S.  Martini;  cujus  etsi  octavas  cantu,  et 
aliis  solemnibus  celebramus,  tamen  prophetic»  le- 
ctiones  non  mutantur,  nec  etiam  in  aliis  octavis,  nisi 
tiant  duodecim  lectiones.  Ponilur  Daniel  propheta, 
et  duodecim  prophetse,  et  non  sufficiunt  nisi  novis- 
simo  adjungalur  de  homiliis  beati  Gregorii  pap» 
super  Ezechielem.  In  Adventu  Domini  propheta  po- 
nitur  Lsaias ;  de  quo  dum  queererem  et  ad  certum 
scire  vellem  quot  noctibus  et  ipse  peilegcreiur  ex 
more,  non  potui  audire  ab  aliquo,  nisi  dicam  quod 
meipsum  vidisse  memini  et  audisse;  me  quidem  aa- 
diente  alquando  sex  privatis  noctibus  perlegebatar. 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  LIB.  I 


646 


|uantur  epistolsB  Leonis^papaBjdefincarna- A  preemissa  oratione  Dominica  et  Symbolo  aposto- 


aini,  et  alii  sermones  sanctorum  Patrum , 
16  sancti  Augustini.  Apostolus  ponitur  in 
inica  qu»  prima  occurrit  post  Natale  In- 
[n;si  tamen  in  ipsa  non  est  Circumcisio  Do- 
1  Depositio  domini  Odilonis.  De  quo  id- 
eere  possum  quod  et  supra  de  propheta ; 
tfsi  diversa  sentiunt;  sed  ut  ego  rursus  hoc 
tn|quod  etipsevidi,  taiis  Epistola  qualis  est 
inos,  in  duabus  privatis  noctihas  tota  le- 
Et  cum  quidam  frater,  qui  loctiones  ter- 
ity  terminasset  breviores,  prohibitus  est  in 
I  senioribus  nostris.  Si  autem  contigerit  ut 
Lpostolus  ante  Septuagesimam,  iegitur  ex- 
)annis  Chrysostomi  super  Epistolam  ad  He 


iico,  ad  primam  sunt  preces  81  versiculorum,  et 
confessio  suoinloco  estinterponenda.  Ad  comple- 
torium  autem  septemdecim.  In  privatis  diobus  Ad- 
ventus  Domini  et  Quadragesimee,  ad  matutinas,  et 
ad  vesperas,  usque  ad  vigiati  versicuios  perlingunt. 
Verum  ea  precum  diversitas,  ct  si  quse  sunt  alia 
hujusmodi,  possunttibi,  siplaceret,  inuna  chartula 
singulariter  adnotari,  ut  nonopus  sit  modo  hislon* 
gius  immorari.  Non  autem  recolo  si  quid  amplius 
inseratur  ad  quamlibet  horam  regularem  in  ullo 
privato  die,  et  qui  non  aliquo  modo  appendeat  ad 
aliquam  solemnitatem. 

CAPUT  III. 
Depsalmodia  quce  solet  dicipneter  horasregaJares, 


Scce  circulum  anni  quodammodo  circuivi ;  g     fnterrogatio,  Peto  ut  digeras  quidquid  psalmodiae 


ultra  promoveamus. 

CAPUT  II. 

rnis  etomnibusboris  regularibus  ;  si  (juid 
18  sit  additum  quod  Sanctus  constituit 
iclus, 

!>gatjo.  Soietis  amplius  quid  intexere  no- 
re\  aliis  horis  quam  quod  S.  conslituit  Be- 

9 

• 

isio.  Quantum  est,  si  bene  memini ,  di- 
imo  nulla  est  antiphona  tam  parva  quam* 
a  toni  sui  defmitione  fiinamus.  Cujusmodi 
)8t  Dominicam  orationem  sanctus  Benedi- 
erit,  nescitur,  quia  nec  scriptum  inve- 
d  qu9e  dicuntur  a  nobis  ad  nocturnos,  ad 
s.   ad  tertiam,    sextam,  nonam,  et  vespc- 


in  conventu  dicatis  prseter  regulares  horas. 

Responsio,  Hsec  nimirum  prolixior  et  multiplicior 
est  in  Quadragesima  quam  in  alio  tempore ;  et  hoc 
quod  nunc  dicturus  sum,  dicam  maxime  secundum 
hunc  ordinem  qui  tenetur  in  ipsa  Quadregesima. 
In  cujus  omnibus  privatis  noctibus  nocturnos  cum 
ea  psalmodia  prsevenimus  de  psalmo  119  usque  ad 
fmem  Psalterii.  Post  quatuor  psalmos,  qui  no- 
cturnos,  ut  superius  dictum  est,  rite  sequuntur, 
gerenda  est  pi^cessio  ad  ecclesiam  Sanctse  Mari». 
De  qua  inter  procedendum  psalmi  duo  cantantur, 
id  est  84  et  86,  una  sequente  antiphona  et  col- 
lecta.  Aguntur  matutinse  de  Omnibus  Sanctis.  Item 
matutinae  pro  fldelibus  defnnctis.  Consideretur  ab 
omnibus  ut  decantetur  psalmodia  illa  Deus^  auribus 


(uordecim  versiculis  comprehenduntur  :  ^ /los^r/s ;  ad  quam  pendet  psalmus  78,  93.  Cantica 


dies  privata,  et  nuHae  octavse,  nec  dies 
s,  interponitur  psahnus  quinquagesimus. 
tor  ad  matutinas  et  ad  vespeias  etiam  alii 
}8almi,  et  ad  completorium  duo.  Hoc  au- 
est  mihi  compertum  quare  ista  diversitas 
bus  nostris  sit  inventa.  Nam  cum  quatuor 
nocturnis  incipiendi  post  quamlibet  ho- 
epto  completorio,  pro  familiaribus  dican- 
naatutinum  et  ad  vesperas  dicuntur  inter 
ate  novissimum  versiculum,  priusquam  se 
jvaverint  de  formis,  et  collecta  dicatur.  Et 
salmorum  quia  semel  memini,  ut  non  dif- 
loque  eos  nominatim  designare,  primo  no- 
m,  ut  ita  dicam,  pedissequus  est  primus  de 


quiudecim  graduum  et  post  Dominicam  Oratio- 
nem,  et  ante  collectas  secuturas,  psalmus  89,  et 
pro  fldelibus  defunctis,  22.  Si  cujus  flratris  nuper 
defuncti  tricesimus  agitur,  pro  illo  psalmi  dicun- 
tur,  5,  6,  114,  115,  129,  141,  142.  Invenitur  au- 
tem  in  regula  quod  sanctus  Benedictus  prsecipit 
ut  in  Quadragesimali  quid  addatur  ad  pensum  so- 
litae  servitutis;  quod  nec  dissimulatur  a  nobis.  Ad 
matutinas  et  vesperas  post  sufTragia  sanctorum, 
ad  horas  autem  reliquas  post  quatuor  psalmos  ho- 
rarum,  ut  ita  dicam,  appendicios,  toto  corpore  pro- 
sternimur,  ut  duos  psalmos  dicamus,  primum  de 
septem  poenitentialibus  psalmis,  alterum  de  canti- 
cis  quindecim  graduum.  Verum  ad  vesperas  qua- 


KBnitentialibus  psalmis,  et  ita  caeteri   pro  Dtuor  continuatim   dicuntur,  quia  non   est   consue- 


iodivisi,singulisinguIis  horis  applicantur, 
d  tertiam  quinquagesimus,  alias  adeo  fre- 
s,  quinquagesimo  scxto  mutatur.  In  se- 
)co  apponitur  psalmus  19,  85,  22,  12,  66, 
c  autemgeminis  prsemissis.  In  tertio  loco 
69  post  omnes  horas  semper  concurrit, 
delibus  defunolis  141,  quem  adhuc  post 
50  subjunctus  antecedit  pro  abbatibus 
efuBCtis.  Ad  completorium  inter  preces,  ut 
um  est,  50  sequitur  iterum  69,  12,  120. 
)d  hoc  rcdeam  paululuni  intermisi,  et 
qaoque    pnmae   compIetoHi  meminorim, 


tudo,  ut  post  completorium  ullus  unquam  psal.  in 
aperlo  dicatur,  nisi  qui  psalmos  noverit,dum  pueri 
faciunt  orationem  sub  silentio,  et  dicit  psalmos 
12,  4-2,  66,  126,  129.  Textus  fidei,  scilicet  Qui- 
ounque  a  S.  Athanasio  conscriptus  (cujus  nonnullae 
ecclesise  nec  meminerunt,  nisi  in  sola  Dominica), 
nullo  die  obmittitur,  ut  non  dicatur  a  nobis  ;  sed 
in  privatis  diebus  simul  cum  aliis  psalmis,  in  Do- 
minica  post  preces.  Postprimam,  prseterpsalmos 
quorum  jam  supra  memini,  sequuntur  adhuc  etiam 
septom  psalmi  pGonitentialu.^.  I'os>;  letaniam,  quee 
in  eodem  momento  est   dicenda,  et  ante  collectas 


6i7 


ULDARICI  CLUNIACBNSIS  MONAGHI 


648 


secutaras,  psahni  quatuor  interseruntur,  id  est  A 
69,  l!20,  122  et  pro  fldelibus  defunctis  42.  Post 
capitulum  pro  dcfunctis,  quorum  annivorsarius  in 
ipso  capitulo  est  recitatus  idem  psalmi  dicuntur, 
qui  et  pro  triginta  (1)  cujuscuuque  defuncti  sunt 
dicendi,  excepto  141,  qui  ea  vice  de  medio  aufertur. 
Post  vesperas  regulares,  et  post  psalmos  qui  dicun- 
tur  a  prostratis,  agitur  iterum  processio  ad  eccle- 
siam  SancttiB  Maria  cum  ipsins  quoque  cantico. 
Ut  sicut  matutini,  aguntur  etiam  vesperss  de  Om- 
nibus  Sanctis,  et  pro  iidclibus  defuuctis.  Post  coe- 
nam  cum  psalmo  50,  in  ecclesiam  roditur,  #icut 
etiam  post  prandium  semper ;  servitoribus  autem 
exspectatis  usque  dum  et  ipsi  surcxerint  a  mensa, 
agiturofflcium,  velquod  a  nostratibus  vigiliavulgo 
appellatur,  quod  aliquando,  cum  tanti  defuncti  non 
haberentur ,  lleri  solcbat  cum  tantum  lectionibus 
tribus  etresponsoriis,  nisialicujus  fratris  anniver-  3 
sario  superveniente.  Nunc  autem  oum  nuUa  sit  dies 
qui  vel  multis  careat  defunctis,  ipsum  quoquo  of- 
ficium  nunquam  agitur  modo,  nisi  cum  novem  lec- 
tionibus,  et  responsoriis  et  collectis ,  quse  ipsum 
officium  sequuntur;  duo  psalmi  antccedunl  scili- 
cet  119,  8,  sicut  etiam  ad  vesperas  145,  123.  Ad 
matutinas,  De  profuttdis,ei  Usquequo.  Ergo,  quan-  ' 
tum  rccolo,  paalmodifia  non  estamplius  quam  in  usu 
habeamus. 

CAPUT  IV. 


De  eo  quibus  ex  causis  et  quomodo  per  vices 
psaJmodia  minuatur. 


C 


Cseterum  dc  ejus  summa  decedit,  nunc  pro  eo 
quod  Quadragesima  est  transacta,  nunc  in  aestate 
pro  noctium  brevitate,  nunc  pro  diebus  paslcha- 
libus  et  octavis,  nunc  pro  eo  quod  duodecim  fiunt 
lectiones.  Primo  namque  illi  duo  psalmi,  qui  a 
prostratis  dlji:::ii;r ,  nunquam  diountur  iiii^i  in 
Quadragesima ;  a  Coena  quoque  Domini  usque  ad 
Kaleudas  Novembris,  vel  quoties  in  ipsa  hieme 
ullse  celebrantur  octavte  :  ante  noclurr.os  non  di- 
cuntur  nisi  sola  cantica  quindecim  graduum.  Item 
non  solum  in  duodecim  lectionibus,  scd  etiam  in 
omnibus  octavis  dicbusque  paschalibus  horas  sin- 
gulas  non  sequuntur,  nisi  hi  duo  psalmi  69  et  141.  D 
Inipsa  autem  Quadragesima,  si  qua  cvenerit  fcsti- 
vitas  duodecim  lectionibus  agenda,  remaneat  ipsa 
psalmodia  quoe  in  diebus  prsedictis,  et  insuper  offi- 
ciumpro  defunctis;  pro  quibustamen  etvesperaeet 
in  nocte  matutince  lectiones  dicuntur.  llla  quoque 
paalmodia,  DeuSj  auribus,  non  omittitur,  nec  post 
primam  septem  poanitentiales  psalmi  simul  cum  le- 
tania;  et  tamen  propter  Qnadragesimam  ipsi  psal- 
mi  qui  remanserunt,  post  capitulum  supplentur, 
et  pro  eis  acapite  Psalterii,  Gloria  Patri  post  ter- 
tiam  interposito,  triginta  psalmi  cantanlur.  Post 
tertiam  vero,  cum  statim  missa  de  ipsa  festivitate 
aequatur,  ad  sextam,  et  de  csstero  ad  reliquas  ho- 
ras,  petemus  veniam,  totamque  psalmodiam  sicut 


in  alio  quolibet  die  privato  et  quddragesimali  repe- 

temus ;  quanquam  ad  horas  nbn  alias  antiphonas, 

versus,  et  collectas,  quamde  ipsa  festivitate  dica- 

mus.  Remanet  quoque   rursus  offieium,  pro  quo 

quod  pene  oblitus  sum,  post  «ingulas  horas  psalmi 

119,  69  et  141,  medius  est  ineertus.  Nam  Migorei 

nostri,  eo  tempore  quo  in  nocte  non  gerebatur  of- 

ficium  sicut  geritur  in  hieme,  ipsum  officium  in 

dicbus  Dominicis,  et  iaaliisquibusduodecimleetio- 

nes  fiebant,  non  omiserunt  agere  post  Coenam  ;  ne 

pro  una  die  solemni  duo  offlcia  remanerent.  Quod 

cernens  sanctus  Majolus  aliqaando  fratribus  esse 

maxime  in  tali  die  onerosum,,  pro  ipao  officio  con- 

stituit  ut  post  siugulas  koras  duo  psalmi  dicerentur 

1 19  et  141.  Sed  ut  de  psalmodia  hic  quod  proposui 

tandem  concludam;  in  dichus  dominicis,  et  inaliis 

extra  Quadrage^imam  festivitatibus  iuodeoim  le- 

ctionum  agendis,  de  tanta  psalmorum  diversitate 

nihil  est  amplius  quod  dicatur,  prster  quindecim 

cantica,  graduum,  matutinse  laudes,  et  vesper»  de 

Omnibus  Sanctis,  illi  psalmi  pro  tricenario  et  an- 

niversario  fratrum    post  quamlibet  horam   duo 

psalmi ;  et  si  tertius  apponitur  eadem  de   causa, 

quce  preemissa  est,  tantum  in  eestate :  nam  a  Ka- 

lendis  Novembris  usque  ad  Septuagesimam  rife 

oficium   defunctorum  non  agitur  nisi  in  nocte,  et 

illa  nox  sola,  quas  ad  Dominicam  pertinet,  officio 

caret. 

CAPUT  V. 

De  collectis  et  versicuJis  quse  psalmodiam  seqauntar  — 

et  quantitate  letanise. 

Interrogatio.  Igitur  libens  audiOi  ut  supra  psal^  j 
modiam,  ita  nunc  quoque  per  ordinem  innotueriaK 
et  collectas,  et  versiculos  collectas  prsevenientes  ^^ 
sine  quibus  tanta  psalmodia  et  in  tot  membrc- 
divisa  non  finitur.  Addideris  quoque  de  letani^  ^ 
qui\3  primam  sequitur,  cujus  sit  quantitatis  etp 
lixitatis. 

nosponsio.  Ut  morem  tibi  geram,   et  secundu 
cumdem  ordinem    quem  huc  usque  tcnui ;  pn: 
antc  uocturnos  dicuntur   sola  quindecim  canti 
graduum ;  dicuntur  prima  quinque  pro   fratrib 
nostris  et  omnibus  fidelibus  defunctis  ;  alia  quinq 
pro  nobismetipsis  ;  novissima  pro  regibus  et 
nibus  nostris  familiaribus  adhuc  viventibus.  Ad  si 
gulas  autem  incisiones,  oratione  Dominica  prsdmi 
sa,  sequitur  ad  primam  versus  et  oollecta.  A  po 
ta  interi,  etc.  AbsoJve^  Dominey  animasfamulor 
tuorum  fratrum  nostrum^  etc.  Ad  secundam  v 
Mcmentonostri ,  Domine,  in  benepJacita  popaiit 
et,  Memor  estOf  etc,  CoIIecta,  Deus,  cui  propria 
Ad  tertiam  versus,  Domino^  salvos  fac  reges ; 
vos  lac  servos  et  anciJJas.  CoUecta,  Prmtende^ 
minCy  etc.  At  si  protendilur  usque  adfinempsalt 
rii,  sola  incisionum  loca   mutantur,  non  ooHcct 
ct  tunc  prima  pervenit  ad  psal.  129,  secunda  ^^ 
139.  Ad  quatuor  psalmos  qui  quamlibet  horam  se- 
quuntur,   dicuntur  semper  hi  versiculi  :  Domine, 


1 
t 


(1)  Pro  triginta,  Dicere  voluit  pro  tricesimo  amorte. 


649 


C0N8UETUDINES  CLUNIACENSES.  -  LIBER  PRIMUS 


650 


salvos  fac  reges;  saJvos  fac  servos  et  ancillas  tuaSy  A 

Fiat  pax  in  virtute  tua.  A  porta  inferi ;  et  una 

de  istis  collectis :  Omnipotens  sempiterne  DeuSy  mi- 

serere  famulis  et  famulabus  tuis  :  et,  Dirijc^  qucvsu- 

maSf  Domine,  famulos  tuos  ot  famulas;  Largire^ 

qttsesamuSf  Domine,  famulis  et  famulabus  tuis;  Prw- 

tendOy  Domine,  Quarum  singulis  adhuc  subjungitur: 

Ei  pacem  tuain  nostris  concede temporibus ;  et,  Ani- 

mse  famulorum  tuorum  requiescant  in  pace.  Quod 

tamen  ad  solan)  primam,  quia  tunc  quinquagesi- 

mus  psalmus  pro  nostris  cantatur  abbatibus  ;  pro 

ipsis  quoque  solet  itamutari:  Annue  nobis  qusesu- 

muSf  Dommej  etc.  De  quatuor  autem  psalmis  qui 

^uamlibet  horam  sequuntur,  quoties  duo  priores 

subtrahuntur,  ut  in  omni  Dominica,  in  festo  12  le- 

<tionum,  in  omnibus  octavis,  et  a  Natali  Domini  q 

«isque  ad  Epiphaniam,  et  in   tempore   Paschali, 

sabti^ahiturquoque  deprsemissis  veisiculis  unus,  id 

^st,  Domine,  salvos  fac  reges.  De  S.  Maria  vers,  et 

«ollecta,  Post  partum.  Gratiam  tuam.  Deus,  qui  de 

^.  Marim,  etc.  Si  qua  magis  placet,  quse  tamen  in 

xisu  sit,  nemo  reprehendit.  In  Adventu  Domini  est 

•«ilius  versus,  id  est,  Benedicta  tu  in,  etc.  Ad.  mat. 

laudes  de  omnibus   sanctis,   nec   capitulum   nec 

csollecta  unquam  mutatur,  sicut  etiam  ad  vespe- 

x*as ;  capitulum  est,  Scimus  quoniam  diligenlibus 

JDeum^  etc.  GoUecta,  Fac  nos^  queesumus^  Domine^ 

JbeaUe  MariWy  etc.  Ad  matut.  laudes  de  omnibus 

eanctis,  post  Dominicamorationem  versiculi:Posf 

partum.  In  conspeclu  ang.  Nimis  honorif.  Exsul-- 

tabuDt  sancti.  Sacerdotes  tui  induant.  Adducentur 

fiegi  virg,  Exsurge^  Domine^  adjuva.  C 

Ad  defonctorum  matut.  dicuntur  hse  collectce  : 

Deus  cui  proprium.  Praesta^  Domine  quaesumus,  ut 

aniiaa,  Omnipotens sewpiterne  DeuSy  cui  nunquam. 

I}etts,  veniaa  largitor.  Deus,  cujusmiserationOf  Qnce- 

MUBiuSf  DominOj  perpetua  pietate.  FideliuWj  Deus, 

omaiam.  Prima  est  pro  fratribus  nuperidefunctis, 

pro  quibus  septem  oflicia  in  conventu  goneraliter 

sunl  agenda';  secunda  pro  anniversario  in  capitulo, 

recitatorum:  tertiapro  cunctis  familiaribus  nostris 

defunctis  ;  quarta  pro  defunctis  fratribus  ;  quinta 

pro  omnibus  in  loco  nostro.  sepultis ;  sexta  pro  no- 

stris  sororibus  et  aiiis  feminis  familinribus  nostris; 

septima  pro  omnibus  fidelibus  defunctis.Insestate, 

et  eo  tempore  quo  oflicium  non  agitur  in  nocte, 

quoties  duodecim  iiunt  lectiones  de  his,  defuncto-  [) 

rum  matut,  laudes  quse  proxime  sequuntur,  au- 

fertur  prima  et  secunda  collecta,  quia  et  ipsse  mat. 

laudes  ofiicio  non  preventi,  nec  pro  anniversario 

cujusque,  noc  pro  nuper  defunctisdeputantur,sed 

Doaxime  pro  familiaribus  nostris,  pro  quibus  et  pri- 

i&t  dicenda  est  collecta.  Anniversarius  autem  in  se- 

({uentem  diem  usque  dum  bene  fuerit  opportunum 

dilatas,   tunc  rite   celebratur.    Ad   psalmodiam, 

DeuSj  aaribus  nostris ;  versus,  Ostende  nobis  mise- 

rioordtam.EBtonobis  turrisfortitudinis,  Memor  es- 

to  congregaiionis.  Domine  salvos  fac  reges.  Salvos 

fie80rvos.Fiatpaxin  virtute,  Aporta  inferi.  CoUec- 


t8B,  DeuSj  a  quo  sancta  desideria.  Omnipotens 
scnipiterne  Deus^  Preetondo,  Domine.  Absolve, 
Domine,  animas.  Omuipotens  Daus,  qui  vivorum. 
Ad  psalmosprotricenario  diciturcollecta.  Absolve. 

Post  matutinas  regularcs  agimus  quorumdam 
commemorationem  sanctorum  cum  antiphonis  ver- 
sibus  et  collectis,  quia  nobis  est  familiare  ut  ap- 
pellemus  sufTragia  angelorum,  sanctorum,  et  pri- 
mo  quidem  sanctse  crucis,  sanctorum  angelorum, 
sancti  Joannis  Baptist^e,  sanctorum  Petri  et  Pauli, 
aliorum  apostolorum,  sanctorum  martyrum,  sancti 
Martini,  sancti  Benedicti,  sanctorum  simul  Patrum 
Oddonis,  Majori  atque  Odilonis,  et  novissime  con- 
fessorum.  Duos  psalmos,  qui  a  prostratis  dicuntur, 
sequuntur  isti  versiculi,  Domine^ne  memineris.Ad- 
juva  nos,  Deus.  Domine  non  secundum.  Ostonde 
nobis.  Et  veniat  super,  Postea  collecta  brevis,qu8e 
est  Vox  nostra  te,  Domine^  etc.  Cujusmodique^si- 
miles  in  collectaneo  plures  habentur ;  et  semper  in 
fine  additur  Et  ad  beneficia  recolenda,  etc.  Ad  sin- 
gulas  horas,  preeter  ad  matutinas  laudes  et  ad  ve- 
speras,  sicut  nihil  est  medium  inter  illos  quatuor 
psalmos,  quos  supra  memoravi  horarum  appendi- 
cios,  et  inter  istos  duos  psalmos ;  sic  etiam  et  ver- 
sus  etcollectee  amborum  simul  conjunguntur,  et  ad 
vesperas  hi  de  canticis  sunt  priores,  sicut  et  in  ipso 
libro  psalmorum. 

Letania  ita  inchoatur  :  Kyrie,  eleison,  Cbriste, 
elcison,  Cbristey  audi  nos,  etc.  Ita  deinceps  nomi- 
nantur  de  sanctis  plus  minus  septuaginta  tres.Se- 
quentes  versus  ad  ipsani  divinam  pronuntiationem 
destinandi  sunt  quadraginta  tres.  Qui  autem  post 
Dominicam  orationem,  el  post  alios  psalmos  ante- 
cedunt  collectas,  sunt  hujusmodi:  Et  vdnia^  Etde 
Cietcro  iidem  qui  dicuntur  ad  psalmodiam,  Deus 
auribus,  nisi  hic  solus,  Oremus  pro  fidelibus  defun- 
ctis.  Collcctae,  Deus,  cui  propvium.  Omnipotens 
sempiterne.  Deus  qui  facis.  PraDlonde,Domine,  fa- 
mul.  Deus  a  quo  sancta  desideria.  A  Pascha  usque 
ad  festivitatem  saucti  Michaelis  contra  tempesta- 
tem  psal.  Benedixisti.  A  domo  lua.  Absolve^  Do- 
mine.  Deus,  qui  es  sanctorum  splendor  mirabilis. 
Aliquando  et  alise,  si  videtur,  et  si  opus  fuerit  pro 
tali  causa,  adduntur.  Ad  psalmos  anniversalespost 
capit.  Collecta  cst  pro  defunctis  f ratribus,  Pr/«?s^a, 
Dominey  qmcsumus  ut  animaSj  etc.  Pro  familiaribus, 
AbsoIvCy  Doniine.  Hiuc  quoque  si  aliquando  in  Qua- 
dragesima  propter  aliquam  festivitatem  triginta 
psalmi  dicuntur,  hos  scquuntur  isti  versiculi  et  col- 
lectae:  Ostendenobis,Domino.Fiatmisericordia  tua, 
Salvos  fac  scrvos,  Mitle  cis,  Dowine,  auxillium,  Pro 
QdeVibusdeiMnciis,  nequicmijeteniam,DeuSyCui  prO' 
prium.  PriBtende,  Domine,AbsoIve,Domine,  Omni- 
potens  sempilerne  Deus^  qui  vivorum.  Ad  vesp.  de 
omnibus  sanctis,  cap.  Sancti  per  fidem,  Gollecta 
Omnipotens  Deus,  nos  famul.  Ad  vesp.  pro  defnn- 
ctis  dicendae  sunt  coUcctae  esedem  quas  ad  mat. 
sicut  etiam  ad  officium ;  ita  tamen  ut  si  forte  ofti- 
cium  secuturum  plures  habuerit  coUectas  quam 


Patrol  CJUJX 


2X 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI. 


lif  qu80  preecesserunt  propter  causas  superius 

tas,  habeantur  quoque  ad  vesp.  Et  de  officio 

est  sciendum  quod  si  brevis  pro  aliquo  de- 

cto  ita  venerit ,  ut  pro  eo  fiat  ante   nonam , 

8  tantum  collectsB  sunt  dicendse.  Prima  quse 

as   solet   dici  pro  familiaribus  ;    secunda   pro 

atribus  nostite  congi*egationis ;  tertia  pro  omnibuB 

ielibus  defunctis.  Et  propter  hoc  consuetum  ofli- 

.um  non  omittatur,  si  tempus  et  dies  est  hujusmodi, 

t  rite  post  vesperas  agatur.  Verum  quod  primum 

ist  pro  quolibot  nuper  defuncto,  quacunque  hora 

igitur  preedicta  collocta,  primo  quoque  loco  non 

mutatur,  et  tunc  non  est  pro  familiaribus  dicenda. 

Item,  si  talis  anniversarius  evenerit  pro  quo  sunt 

pulsanda  omnia  signa,  habebit  primum  locum  ea  de 

anniversariocollecta.  Autsi  anniversarius  esttalis 

feminsB,  dicendaprimo  etpluraliterea  collectaquse 

est  pro  feminis.  At  si  unum  ofiicium  est  atrumque 

primum  pro  aliquo  nuper  defuncto,  et  pro  aliquo 

tali  annivcrsario,  praBponenda  est  semper  illa  pro 

nuper  defuncto,  cui  et  amplius  non  contigit  ut 

quisque  ejus  pro  hujusmodi  meminisset.  Quod  ip- 

sum  quoque  observandum  est  in  appendentibus  et 

vesperis  et  matut.  In  festivitntibus  Quadragesimae 

vesperoi  pro  defunctis,qui  tunc  dicuntur,tamsunt 

prsecipue  pro  familiaribus,quam  et  matut.  laudes; 

idco  non  ali&e  eollectae,  nec  alio  subjunguntur  or- 

dine  quam  ad  matut.  Ad  psulmos,  quipost  comple- 

torium  quoque  sub  silentio  dicuntur,  sunt  hi  versi- 

culietcullectse:  Quoniam  tu  iUaminas,eic.Quoniamin 

te  vrip.DominuSyiJIuminatio.  Dominus,protector  vitse 

Exsurgo^  Domine.  Deus^  qui  iUnminas  noctemj  etc, 

CAPUT  VI. 

De  missarum  solemniis ;  et  4®  De  majore  missa 

privatis  diebus. 

Intcrrogatio.  Quot  missas  acturi  estis  quotidie 
generaliter  in  conventu  ? 

Responsio.  Duas  :  primam  de  die,  alteram,8i  est 
dies  privatus,  pro  defunctis.  De  quo  ut  ultro  inse- 
ram  quud  tu  tamen  quserere  non  libenter  nogli- 
geres  majorem  missam  in  privatis  diebus  solet  ite- 
rum  letania  prsevenire,  quee  tamcn  non  ost  multum 
prolixa,  tribus  tantum  sanctis  de  singulis  ordinibus 
nominandis.  Prima  collecta  praemissa,  hse  rite  se- 
quuntur :  Do  ciyus  dextera  beutum  Petrum,  Con- 
cedCy  qusesumus,  omnipotens  Deus,  ut  inter  sancta, 
QuiesumuSj  omnipotens  Deus^  utfamuli,  Omnipotens 
scmpiterne.  Deus  qui  /ac.  Deus  a  quo.  Omnipotens 
scmpitorne  Deus^  miserere  famuL  Ab  oct.  Paschae 
usque  ad  festum  S.  Michaelis :  A  domo  tua  quwsu^ 
mus.  Quorum  cum  qusedam  satis  sint  nota  propter 
quid  dicantur,  dc  quibusdam  tamen  dubitari  polest. 
Quarta  est  pro  regibus  aliisque  principibus;  quinta 
pro  episcopis  ct  abbalibus  nostris^sexta  pro  fami- 
liaribus  nostris^septima  pro  regibus  Hispaniarum 
pcr  vices,  ct  alioi  coUectae.  Si  est  causa  pro  qua 
opus  fuerit,  udjiciuntur,  ut,  verbi  gratia,  pro  iter 
agcntibus,  pro  infirmis,  vel  pro  qualibet  alia  tribu- 
latione  superveniente.  Cantus  autem  totus  simpli- 


A  citer  et  eodem  modo  quo  in  aliis  Ecclesiia  oantatur. 
Solus  introitus,  sicut  et  alias  moris  681,  secundo 
post  Glona  Patri^  ter  repetendus.  De  Tersibue  offe- 
rendis  nihil  aliud  referre  novi,  nisi  prsecentor  se- 
cundum  quod  sibi  videtur  imponit,  nimc  anam, 
nunc  omnes,  maxime  propter  oiTerentes.  Nam  per 
trcs  dies  septimanse  quotquot  snnt  de  sinistro  choro 
ab  his  oifertur,  pax  datur  et  accipitur ;  et  quibus 
visum  fuerit  ab  his  corpus  Domini  samitur,  propter 
quod  etiam  tres  hostioe  consecrantur ;  per  alios  tres 
a  dextro  eadem  vicissitudine  et  pacem  accipiunt,  et 
communicant,  si  qui  volunt. 

CAPUT  VII. 
Pro  quibusdicuntur  coUecteeiD  miasapro  defaaciia. 

3  Ad  missam  pro  defunctis,  tam  de  primo  choro 
quam  de  altero,  solent  omnes  ofTerre.  Hajus  col- 
lectse  nunc  plures,  nunc  potiores ;  numeram  tamen 
decimum  non  excedunt.  Perssepe  autem  prima  solet 
collectarum  eadem  quse  ad  officicium  est  prima;  et 
ejus  secunda,hic  etiam  secunda  pro  anniversariis ; 
tertia  pro  pontiiicibus ;  id  est  Deua^  qui  inter  apoat.; 
quarta  pro  familiaribus  nostris ;  quinta  pro  fratri- 
bus  ;  sexta  pro  regibus  Hispaniarum.  Omnipotena 
sempiterne  Deua  in  c^juahumana  condilio\  septima 
pro  regina  Hispaniarum,et  prosororibus  etaliisfe- 
minis  familiaribus ;  octava,  IncUna^  Domine^  aarem 
tuam,  parentibus  et  consanguineis  nostria ;  nona 
pro  omnibus  qui  in  loco  nostro  sunt  sepulti;  decima 
pro  omnibus  Odelibus  defunctis ;  novissima  pro  vivi^ 

C  et  defunctis,  id  est,  Sanctorum  taorum.  Ceter»  «i^ 

alio  loco  jam  sunt  prsenotatae  pro  quibus  dicantur 

Sed  sicut  ordo  collectarum  aliquando  mutatur 
officium,  ita  per  vices  etiam  mutatur  hie  vel  propt( 
aliquem  nuper  defunctum,  vel  propter  aliquem  an  — 
niversarium ;  post  duodecim  quoque  lectiones,  sicia.  M 
semper  matutinse  defunctorum  familiaribas  nostri  ^ 
sunt  deputatse,  ita  missa  defunctorum  deputataes.C 
pontificibus  Homanis,  etpropterca  tunc  prima  col^ 
lecta  pro  eis  dicenda,  et  duaa  de  medio  auferuntu  t 
qu8e  et  matut.  familiaribus  nostris  deputatae,  sunft 
auferendae.  Sequentes  autem  tenent  ordinem  saprs 
mcmoratum ;  sed  earum,  quas  dixi  post  duodeciin 
lectiones  auferondas,  ut  adhuc  meminerim,  taota 
est  multitudo  illorum  qui  omnes  professi  sunt con* 

D  gregationis  nostrse  ut  rarissime  hisdefunctis  carea- 
mus,  pro  quibus  septem  offlcia  simul  cum  septem 
missis  sunt  agenda ;  et  propterea  non  est  alia  qas 
tam  frequenter  prima  dicatur  quam  ea  qusB  prohii- 
jusmodi  est  oonstituta,  id  est,  Deua  cai  prop,  At  u 
evenerit  talis  anniversarius  pro  quo  pulsanda  aniit 
omnia  signa,  preeponenda  est  ea  de  anniversaiio 
collecta.  Quod  si  missa  prima  celebranda  est  pro 
quolibet  nuper  defuncto,sive  corpus  defuncti  pr» 
sens  sit,  sive  non,  dicenda  est  pro  eo  oa  prima  col 
lecta  qude  solet  alias  pi*o  familiaribus   dici,  id  ef 
Omnipotena  sempiterne  Deuscui  nanqaam ;  et  poetf 
quam  semel  dicta  fuerit,eavicenone8tdicendap 
familiaribus  secundo.  At  si  evenerit  eimal  et  ta 


'i 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  -  LIBERPRIMUS. 


654 


rsarius  et  prima  missa  pro  fratre  nuperde-  ^-  cratur;  nisi  forte  in  aliis  prdecipuis  festis ;  tunc 


,  qpiod  in  alio  loco  deofficio  jam  dixi^hicetiam 
r  ut  illa  coUecta  pro  nuper  defuncto  pracpo- 
et  ea  quas  est  de  annivcrsario  sequatur.  Et 
itandum  ut  iila  prima  missa  pro  nuper  defun- 
nquam  dicatur,  nisi  prius  officium  sit  praamis- 
De  cantu  autem  missae  defunctorum  non  est 
n  quod  opus  sit  ut  dicatur ;  quod  tamen 
Bverim  non  tacendum.  Quoties  solito  solom- 
gitur  sive  pro  recens  defuncto,  sive  pro  an- 
Mirio,  primus  puerorum  cappa  indutus  tenet 
m,  a  duobus  pueris  albis  indutis  cantatur  gra- 
vel  quod  ab  aliis  responsorium  appellatur, 
ut,  versu  finito,  graduale  a  principio  repeta- 
liquando  talis  anniversalis  agitur  tam  celebris 


alius  quam  qui  missam  cantabit  stola  prsocinctus, 
fncit  consecrationem  ;  qua  consumpta  aspergi^ 
primum  cum  aqua  benedicta  pavimentum  in  cir- 
ciiitu  altaris  majoris,  et  aliorum  altarium  qusB 
sunt  in  vicino ,  et  postoa  fratres.  Uno  converso 
cum  cruce  sinistro  ejus  lateri  jugiter  adhserente, 
et  altero  consecratam  aquam  prseferente  perlus- 
trat  claustri  officinas,  in  singulis  unam  collec- 
tam  benedictionalem  dicendo.  Primum  domum 
infirmorum  ;  2,  dormitorium ;  3,  refectorium ; 
4,  coquinam  regularem;  5,  cellarium.  Conventus 
eum  exspectando  facit  primam  stationem  in  ec- 
clesia  Sanctse  Marite ,  ubi  et  una  collecta  de  ipsa 
tonali  est  pronuntiatione  dicenda;    secunda  ante 


>  paeri  rursus  graduale  cantaturi  sericis  in-  q  dormitorium ;  tertia  ante  refectorium ;  quarta  si- 
ir  tunicis,  et  duo  fratres  cappis  ad  tractum 
idom,  qui  tamen  satis  raro  cantatur. 

CAPUT  VIIL 
De  msijore  miasa  in  diebus  Dominicis, 
)ominicis  diebus  ad  majorem  missam  introi- 
>8t  versum  dimidius  solet  recantari,  post  Glo- 
atn  totus.  GJoria  in  excelsis  Deo  nunquam 
tar  nisi  in  Adventu  Domini,  et  a  Septuage- 
usque  ad  Pascha.  Una  tantum  collecta  estdi- 
.  Gradualo  a  duobus  albatis  cantatur,  ita  ut 
finito  a  principio  repetatur.  Item  alieluia  a 
18.  Versus  oiTertorii  omnes  cantant.  Tamen  nisi 
offert,  sed  quinque  simul  hostias ;  ut  qui  vo- 
t  possintcommunicare.  Pacem  accipiunt  uni- 


mul  cum  ipso  in  vestibulo  ecclesias ;  quinta  a 
pascha  usque  ad  Pentecosten  ad  sanctam  crucem, 
ubi  rursus  mos  est  ut  de  illa  una  collecta  dica- 
tur.  Singulas  coUectas  hic  nominare  non  vacat, 
quia  satis  sunt  notee ,  nisi  de  duabus ,  nescio  si 
apud  Teutonicos  ita  sunt  in  usu ;  una  quee  ante 
portnm  ecclesiae  dicenda  est  inter  cantandum,  id 
est ,  Domine  Jesu  Christe ;  altera  quue  in  choro , 
Via  sanctorum  omnium. 

CAPUT  XI. 

De  diversitate  solemnitatum, 

Interrogatio,  In  aliis  festis,  si  processionem  non 

facitis,  nunquid  tamcn  alia  omnia  tenetis  et  obser- 

vatis,  quae  in  diebus  Dominicis  sunt  observanda, 


Ipe»  autem  hostiae  cum  fuerint  consecratae,  ^  aut  est  quidquam  quod  addere  soleatis  ? 


itor  quatuor  cum  illis  quse  in  pixide,  et  in 
colamba  super  altare  pendente  jugiter  ser^ 
r  ;  maxime  propter  infirmos,  ut  quidquid  de 
reniat,  viaticum  sit  in  promptu.  Mutantur  au- 
Br  manum  diaconi  in  omni  die  Dominica  ea  de 
.,  ne  longo  situ  aliquo  modo  fiant  deteriores. 

GAPUT  IX. 

I  de  missa  matutinali  in  diebus  Dominicis. 

QC  ad  missam  quoque  matutinalem  in  eisdem 
18  veniamus  ;  hsec  nimirum  non  alia  solet  esse 
i  et  major,  scilicet  de  die.  Post  primam  col- 
seconda  est  de  Trinitate.  Postea  hae  omnes 
in  privatis  diobus  ad  majorem  missam  dicun- 
et  novissime  Sanctorum  tuorum,  Cantaturau- 


Hesp,  Alia  sunt  plura  in  quibus  nihil  agitur  am- 
plius  quam  in  qualibet  Dominica  die ;  et  alia  sunt 
iu  quibus  hoc  superadditur  quod  invitatorium  can- 
taturi  albis  induantur,  et  quod  sacerdos,  lecto  post 
noctumos  Evangelio,  cum  alba  redit  in  chorum,  ut 
albatus  ad  canticum  Evangelii  altnre  incenset,  ut 
in  Depositione  S.  Hilarii,  in  Octavis  Epiphaniae,  in 
Festo  S.  Agnetis,  S.  Agathae,  S.  Matthise,  in  Depo- 
sitione  S.  Gregorii,  S.  Benedicti,  in  Annuntiatione 
S.  Mariae,  in  Octava  Ascensionis  Domini,  in  Depo-' 
sitione  S.  Confortiae  virgiuis,  in  Oetava  S.  Joannis 
Daptistae ;  in  Translatione  S.  Martini ,  in  Octava 
Translationis  S.  Benedicti ,  in  Depositione  S.  Bri- 
ctii,  in  Octava  S.  Martini ,  in  Depositione  S.  Cle- 
mentis,  inOctava  S.  Andrea3;  inNalivitaleS.Luciae, 


Qbsque  Symbolo  apostolico,  nisi  aliquando  ove-  [)  jj^  Depositione  S.  Silveslri ;  et  hoc  ipsum  fieri  solet 


ut  propter  aliquam  tribulationcm  plebs  rusli- 
convocetur  ad  eamdem  missam  audiendam  ; 
non  omittitur.  Si  est  in  Quadragesima,  absque 
Qy  si  in  paschali  tempore  cum  uno  tantum  alle- 
Solns  prior  ofleil  unam  tantum  hostiam.  A 
>no  accipit  pacem  alicui  foris  chorum  de  popu- 
na  dandam.  Diaconus  quoque  ex  more  com- 
cet. 

CAPUT  X. 

De  proceaaione  Dominicali, 

isa  matutinali  finita,  confestim  a  sacerdote 
Dijorem  miesam  cantabit,  sal  et  aqua  conse- 


in  quinque  Dominicis  diebus,  id  est  in  prima  Do- 
minica  Adventus ;  in  Septuagesima,  Quadragesima, 
et  Uamis  pahnarum. 

Sunt  alia  quaj  in  hoc  prrecellunt  quod  formae  in 
choro  tapetibus  cooperiunlur,  quod  ad  vesperas  et 
matutinas  ante  altare  cerni  quinque  accenduntur, 
cum  alias,  nisi  tres  quod  sacerdos  altaria  incensat 
in  cappa,  quod  ad  easdem  horas  duo  pueri  respon* 
soria  decantant,  et  Benedicamus  pronuntiant,  quod 
ad  nocturn.  duo  lectores  et  non  plures,  responso- 
ria  quartum,  8  et  12  cantant,  quod  ipsum  respons. 
duodecim  reoantant,  quod  ad  majorem  missamom- 


655 


UDALRICI  CLUNIACBWSIS  MONACHI. 


656 


nes  qui  cantare  sciunt   sunt   in  alhis,   quod  post  \ 
allcluia  qusBdain  melodm  neumatum  oantatur,  quod 
sequentiam  quidam  appellant,  ul  in  Depositione  S. 
Mauri,  in  Nativitate  S.  Vinceatii,  in  Conversione 
S.  Pauli,  in  Natali   apostolorum  Philipi  et  Jacohi ; 
in  Inventione  et  Exaltatione  S.  Crucis ;  in  Deposi- 
tione  S.  Martialis,  in  Exceptione  reliquiarumS.Gre- 
gorii,  in   Natali  S.   Jacohi,  in  Depositione  S.  Ger- 
mani,  in  Inventiono  S.  Stephani,  in  Octava  Assum- 
ptiouis  S.  Mariae,  in  Nativitate  S.  Dartolomsei,  in 
Nativitale  sanctorum  Juliani  et  Hermetis,  in  Decol- 
latione  S.  Joannis  Baptistue ,  in  Nativitate  S.  Mar- 
celli  martyris  ;  in  Exceptione  S.  MarceHi  papse,  in 
Nativitate  S.  ^gidii,  in  Nativitale  S.  Mauricii,  in 
Nativilate  S.  Dionysii,  in  Deposilione  S.  Lucae ;  in 
Nativitate  S.   Aquilini,  in  Nativitale  apostolorum  n 
Simonis  et  Judae,  in  Nativitate  S.  Quintini  martyris ; 
in  Depositione  S.  Odonis  ahhatis  ;  in  Nativitate  S. 
ThomsB  apostoh.  Inter  quas  tamcn  festivitates,  In- 
ventio  et  Exaltatio  sanctae  Crucis  hanc  hahent  pras- 
rogativam  ut  ad  majorem  missam  cappis  omnes 
induanlur.  Item  qu^dam  sunt  in  hoc  superiores, 
quod  in  choro  duo  dorsalia  (2),  et  sex  in  preshy- 
terio  suspenduntur ;   quod  hi  duo  qui  invilalorium 
sunt  cantaturi  tam  cappis  induantur  quam  omnes 
ad  majorem  missam  ;  quod  ad  vcsperas  et  matu- 
tinas  super  canticum  Evangelii  in  tria  memhra  di- 
visa  ter  cantatur ;  primo  ante  ultimum  versum{2'), 
tertio  post  Gloria  Patri  simul  ahomuihus  :  quod  me- 
lodia  solemniore   quam  in    aliis  diehus  cantatur 
hymnus  tertise  et  duarum  sequentium  horarum,  et 
prima  solemniore  quam  etiam  in  Domiuica ;  quod  ^ 
Missa  majore  finita  omnia  signa  pulsantur ,  ut  in 
Nativitate  S.  Joannis  Evangelistse  et  Innocentium, 
in  Circumcisione  Domini,  in  Depositione  S.  Odilo- 
nis,  in  Nat.  S.  Marcelli  papee,  in  Nat.  S.  Fortunati, 
in  Cathedra  S.  Petri,  si  evenerit  cxtra  Quadragesi- 
mam,  in  illis  Irihusdichus  Paschae  etPentecostos, 
in  Dep.  S.  Majoli,  in  commemoratione  S.  Pauli,  in 
Octava  SS.  apostolorum  Pelri  ct  l^auli,  in  Transla- 
tione  S.  Benedicti,  in  Nat.  S.  jLaurentii,  in  Nat.  S. 
MarisB,  in  Nat.  S.  Matth.  in  festivitate  S.  Michaelis, 
in  Nat.  S.  Andreae.  Uhi  tamen  notandum  quod  ma- 
tutini  oxcipiuntur  in  illis  trihus  PaschaB  el  i*entecos- 
tes;  etquod  Antiphonse  non  recantantur,  ut  etiam 
nec  in  Nat.  S.  Marcelii  papae  et  S.  Mattha^i. 

Item  sunt  quse  in  hoc  supereminent,  quod  invita-  D 
tatorium  quatuor  cantant,  quod  singula  responsoria 
cantant  duo  vel  plures  ;  quod  ad  vesperas  et  maiut. 
non  pueri,  sed  majores  cantant  responsoria,  quod 
duo  thuribuUs  iucensant ,  quod  ad  matutinalem  et 
majorem  missam  non  nisi  una  collecta  est  dicenda, 
quod  septem  cerei  ante  altare  accenduntur,  quod  in 
choroqualuorpallia  et  in  preshyterio  octo  suspen- 
duntur,  ut  in  Nat.  S.  Stephani,  iu  Epiphania,in 
Hypapante  Domiui,  in  ejus  Ascensione,  in  Nativit. 
S.  Joann  8  Bapt.  Hoc  autem  de  prima  collecta  ad 


matutinalem  missam  habent  et  illi  tres  dies  post 
primumnon  solum  PaschseetPcntecoste8,sedetiam 
Natalis  Domini.  Itemsunt  aliad  in  quihushoc  apponi- 
tur;  quod  tofa  ecclesia  a  fine  usque  ad  fmem  dor- 
salihus  adornatur,  ctcoronae  accenduntur;  quodin- 
ter  nocturnos  altare  principale  ter  incensatur  ad 
tertiam  lectionom,  ad  septimam,  et  ad  undecimam,  et 
thurihulum  ah  ipso  sacerdote  qui  incensavit  oappa 
induto  porlatur  generaliter  ad  fratres,  et  in  choroet 
extra  chorum,  ut  ad  Vincula  S.  Petri,  in  festivitato 
Omnium  Sanctorum,  in  Depos.  S.  Martini,  in  Dedi- 
catione  Ecclesise,  sievencrit  extraQuadragesimam. 
Solae  quinque  principales  festivitates  ad  superlati- 
vum  gradum  quodammodo  pertingunt,  id  est,  Nat. 
SS.  Petri  et  i^auli,  Assumptio  S.  Mariae,  cum  trihus 
festis  Dominicis,  quse  hoc  hahent  singulare  quod 
ad  nocturnos  vice  scillae  pulsantur  omnia  signa,  et 
postea  non  singula,  sed  duo  simul,  sicut  etiam  ad 
vesp.;  qnod  illud  triangulare  ante  factam  crucem 
depcndens  acccnditur,  quod  illi  quoque    maximi 
cerci  tres  post  altare  principalc,  et  septem  ad  san- 
ctam  crucem  accensi  de  vcsperis,  usque  ad  vespe- 
ras,  uno  usque  ad  completorium  ita  perdurant ;  quod 
nd  noctur.  tria  diversi  coloris  pallia  super  altare 
principale  mittuntur  singulatim  auferenda  ;  primo 
ad  finem  Responsorii ;  itcm  octavi,  et  post  Cantica; 
quod  processio  per  claustrum  tam  solemnis  agitur 
ut  non  solum  cruces,  sed  etiam  textus  Evangelii, 
candelahra,  et  caetera  quaeque  mobilia  omamenta 
portentur.  In  Octavis  Pentecostes ;  commemoratio 
S.  Trinitatis,  ot  Annuntiatio  S.  Mariee,  si  contigerit 
extra  Quadragesimam  ceIebranda,hoc  solum  minus 
hahent  quod  ad  nocturnos  tria  pallia  non  ita  mit- 
tuntur  super  nltare,  et  processio  eo  apparatu  non 
agitur.  Prosa,  vol  quod  alii  sequentiam  vooant,  non 
cantatur  nisi  in  quinque   festis  principalibus ,  in 
Epiphania,  in  Ascensione  Domini,  in  Translatione 
S.  Bpnedicti.  et  in  Nat.  B.  Mauricii.  Hoc  quoque 
sciendum  de  ipsis  festivitatibus  quia,  si  duse  cou- 
tinuaiim  celehrantur,  et  praeccdens  majoris  est  re- 
verentise,  de  prsecedente  quoque  secundce  vespers^ 
dicuntur  cx  toto,  et  de  sequente  nonnisi  antiphonci 
et  collccta.  Quaecunque  autem  festivitas  in  Quadra^ 
gesimn  celchratur,  nihil  ei  amplius  ullo  modo  d^- 
fertur  quam  uni  diei  Dominicse  ;  ex  his  quinqu^^t 
quarum  supra  memini,  exceptis. 

CAPUT  xn. 

De  Coena  Domini. 

Interrog  Memmisix  aliquantulum  utrorumquedm  ^ 
rum  et  privatorum  et  solemnium,  scilicet  in  qm-^<' 
sint  dissimiles,  et  quibusdam  ex  ipsis  solernnibK^^ 
solemniores,sednondumspecia1iterdixi8tidea]iq0^ 
anni  tcmpore,  vel  die,  qui  ah  eo  proprium  ac  singi^' 
larc  hahentur ;  etpropterea  si  volucris,  ut  pollicita^ 
es;  pro  voiuntate  nostra  agere  quod  loquor,  incip^ 
ah  aliquo  die  ut  singulorum  dierum  vel  temporuio 


(2)  Doraalia :  dorsale,  inquit  Acherius  pallium  est      parietihus  appenditur. 
9ive  aulaeum  et  tapelum  quod  in  dorso  ponitur,  sive         (2'")  Hic  aliquid  deesse  videtur. 


657 


CONSUETUDINES  CLUNIACSENSES,  —  LIBER  PRIMUS 


658 


suis  proprietatibus  qimmdam  prsescribas  definitio- 
0601,  et  sicut  superius  fecisti  de  utroque  Testamento 
qao  modo  legendum  esset  referendo,  ita  nunc  quo- 
qae  fac  iterato  quemdam  circulum  anni. 

Responsio,  Crede  mihi,  Pater,  iste  circuitus,  quem 

modo  quseris,  non  est  ita  levis,  multumque  diffido 

meis  viribus  ut,  si  incipiam  ita  ut  sit  proficuum, 

8  me  perfici  non  possit.  Tamen  in  Christi  nominc, 

et  pro  amore  tam  chari  petitoris ,  quantum  possim 

Jion  omittam  experiri ;  sed ,  priusquam  hoc  ipsum 

^uod  habeo  virium  deficiat^expedit  ut  difficilior  locus 

md  incipiendum  eligatur,  quia  per  planiora  curritur 

iquando  etiam  a  lasso.  In  toto  antem  anni  tomporo, 

on  est  ullius  diei  obsequium  tam  multiplex  ot  lam 

rolixum  ut  in  Coena  Domini ;  idcirco  hoec  sit  mota, 

f  rout  postulas,  et  a  qua  incipiatur  et  ad  quam  re- 

«3urratur.Igilur  in  illis  tribus  noctibus  aequaliter  quiB 

S)ominicam  Resurreclionom  praecedunt,  quomodo 

ante  noct.  ordiaentur«quindecim  candelaB,  ut  sin- 

^uleeante  singulos  psalmos  exstinguantur,  vacat  ut 

x*eferatur,  quia  illa  consuetudo  satis  nota  est,  et  per 

Ecclesias  omnes,  quse  in  istis  sunt  partibus,  gene- 

ralis.  Cantica  quindecim  gi*aduum  sub  silentio  di- 

cantur;  nectamenomittiturpersiugulas  incisiones 

saper  formas  procumbi.  In  prima  nocte  pulsanlur 

ad  nocturnos  omuia  signa,  in  qua  et  in  duabus  se- 

qaentibus  ipsi  nocturni  geruntur  a  nobis  codem 

modo  quo  a  canonicis,  psalmis,  loctionihus,  et  rcs- 

ponsoriis  ad  novennarium  perlingenlibus.  Primae 

tres  lectiones  de  Lamentationibus  Jeremice  fluut,  in 

quibus  tamen  non  ita  canonicos  imitamur  ut  eas  non 

lunlegerequamcnntarevideamurysicutillipermulta 

loca  solentyillaquealphabetaomnino  tacomus;  tres 

sequentes  de  tractatu  S.  Augustini  super  psalmum 

sexagesimum  secundum,  tres  novissimae  dc  Apo- 

Btolo  qure  in  prima  nocte  incipiunt  ab  eo  loco  Epi- 

stolae  ad  Corinthios:  Primum  quidem  coavenienti- 

hiu  Yobis  ia  ecclesia^  audio  scissuras  csse.  In  so- 

cimda  Qocte  ab  eo  loco  Epistolae  ad  Hebrseos  : 

Festwemus  ingrcdi  in  illam ;  in  tertia  nocte  ab  eo 

loco  ejusdem  epistolse;  Christus  assisleusPontifex, 

De  hoc  quoque  non  est  opus  verbum  facere,  quod 

noQminus  est  scitum,  et  nocturnos,et  onuies  hora» 

ftbsqueversu,  Deusin  adjul.  cum  venia  tamen  incho- 

>ri,  et  ab  antiphonis  quaruni  etiam  uulla  cum  defi- 

oitione  toniOnitur;  lectionesquoque  solito  moroncc 

incipi  nec  finiri ;  vcrum  ad  matutinas  laudes  oum 

^enitar  ad  Laudate  Dominnm  de  coeJis^  quisque  ju- 

veiiig  stabit  juxta  custodem  suum ;  in  medio  quoquc 

<)Qoram  puerorum  stabit  unus  mngister  corum,  qui 

U&boB  per  manicas  tenehit  usque  dum  matulinoe 

finittt  sint.  Post  canlica  Evangelii  cuni  antiphona 

<{QeeaQque  fuerit  cantata,  procimihunt  super  fur- 

^.  A  singuiis  preces  dicuntur  sub  silentio,  Er/o 

^ixi^  cum  psalmo  Miserore,  et  collecta  Deus  a  quo 

i^lEfe/aSyetc.jSigno  facto  pcr sonitum  a  domino  abhate 

coDBurguut,  et  lateruis  cum  lumine  aportatis  per 

QMgistros  pQerorum,  ount  in  dormitorium. 

Aurora  bene  apparente,  ut  alio  iuminc  non  indi- 


^  goatur,  scilla  sonatur ;  levant  se  de  lectis  suis,  fe- 
stinant  ad  ecclesiam.  Facta  oratione,  prima  incho- 
atur  ab  hymno,  sicut  et  tres  horae  sequentes,cujus 
ultimus  vexsus,  qui  est  de  sancta  Trinitato,  rema- 
nebit.  Psalmi  consueti  cum  antiphonis  et  tono  can- 
tanlur.Inter  preces,  cum  venitur  ad  locum  confes- 
sionis,  dat  signum  dominus  abbas  cum  sonitu,  ut 
dicatur,  omissis  psalmis  familiaribus ;  cum  post 
prcces  surrexerint,  dccantant  septem  psalmos  sine 
G/or/a,  letania  consequente  cum  omnibus  appendi- 
ciis  suis.  QuH  finita,  non  mutant  quod  in  privatis 
diebus  per  totam  Quadragesimam  obsorvare  sole- 
bant,  ut  non  se  calcicnt  antequam  signum  audtant, 
ct  tribus  orationibAs  tertiamprseveniant;  hocautem 
mutatur  quod  ipsam  lcrtiam  eo  dio  non  statim  se- 

3  quatur  missn  matutinalis.  Prius  quoque  quam  ab 
ecclesis  exierint,nova  calceamcnta  super  perticas  su- 
spensa  a  famulis  camerarii  in  capitulnm  apportan- 
tur,  et  super  quatuor  palos  terrse  infixos  ipsae  per- 
ticse  mittuntur.  Ubi  preetcr  diei  et  lunae  pronuntia- 
tionem,  ct  sententiam  regulae,  quao  ex  more  ibi 
legitur,  quidquid  aliud  et  a  sacerdotc  et  a  conventu 
dicitursub  silentio,  ct  ilils  tribus  diebus  nihii  aliud 
legitur  in  capitulo  nisi  de  regula  tantum. 

Ut  autem  prosequar  quod  inccepi  dc  calceamen- 
tis,  cxposita  regula)  scntentia,  jubente  domnoabbate 
consurgit  camerarius,  et  suffraganeus  ojus  ot  per 
eos  ipsa  calceamenta  erogantur,  quihus  singulis 
singulorum  quoque  nomina  fratrum  suut  adscripta. 
Accipientes  nova ,  reddunt  vetera  bene  lota  (si  ta- 

p  men  plus  quamuuum  par  habuerintde  diurnalibus) 
utpauperibustribuantur.Pronuntiaturquantifratres 
sint  in  claustro,  ut  tanti  quoque  pauperes  ad  man- 
datumadmittantur;etinsuperquantum  visum  fuerit 
pro  amicis  nostris  domno  abbati.  Ipsis  autem  pau- 
peribus  continuo  a  sacerdote,  qui  missam  matutina- 
lem  cantaturus  esset,  cantatur  ad  altare  Sanctse  Ou- 
cis,  et  singulis  singulse  dantur  oblatse ;  et  quia  teme- 
rarium  esset  ut  ita  indiscrete  communicare  pormit- 
terentur,  quorum  conscientia  nescitur  :  qui  tamen 
pauperes  prius  a  dccano  villsc  clecti  sunt,  nec  tales 
sint  aliquo  modo  qui  clnustrum  non  debuerint  in- 
traro.  In  hospitali  autem  reficiendis  bina  dantur 
eduliafabarum  et  milii;  a  famulis  eleemosynse  cum 
aqua  caiidn  praelnvantur  pcdes  coi^um.  Antiqua  con- 
suetudo  erat  satis  probabilis  ut  in  isto  die,  et  in 

^  prseccdenli,  et  in  sequeuti,ctiam  pertotum  annum, 
quotios  tale  aliquid  dehuerit  lieri,  quasi  novum  pro 
qualitate  temporis,  hoc  incapitulo  ab  uno  puero  edi- 
ceretur,  qui  si  quid  mendosum  proferret,  non  esset 
talis  porsona  cui  contradici  non  auderetur.  Nunc  au- 
tam  nescio  propler  quid  hoc  est  mutatum,  et  si  dom- 
nus  abbas  non  adest,  nec  prior,  talis  multum  inde 
perilus  pra^ccntori,  vel  alii  fratri  alicui,  potius  quam 
puero  imperathocmunus.Postcapitulumpsalmipro 
anniversario  fratrum  eo  die  cantantur  in  aperto, 
quanquaniinduobusseqnentihussubsilentio,tabula 
percussa  fratres  ioquuntur  in  ciaustro,  et  post  sex- 
tamiterato.  Postnonam  statimsacerdotealbainduto, 


659 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


660 


el  caeteris  ad  inajorein  missam  servituris,  faeiunt  ^ 
processionem ad  novum  igncm  conseerandum,  can- 
lantes  psalmum  quinquagesimum.  Ante  processio- 
nem  portalur  crux,  aqua  benedicta  et  thuribulum, 
tamen  sine  igne,  ut  novus  ignis,  postquam  conse- 
cratus  fuerit,  aspergatur  et  incensetur  ad  benedi- 
cendum.  Oratio,  Domine  Deus,  Pater  oinnipotens. 
Per  mediam  autem  ecclesiam  revertuntur  in  chorum 
cantando  psalmos  liii,  lvi,  lxxix.  Ipso  die  rite  lumen 
in  perlica  poi-tatura  custode  ecclesiae^in  Parasceve 
a  priore  in  Sabbato  sancto  a  domno  abbate  vel  a 
sacerdote;  lapis  pretiosus  berillus  de  quo  ignis  est 
producendus,  sub  custodia  apocrisiarii  servatur. 
Quem  tantum  prsecenLori  aJ.ulj*l,  ut  ab  eo  ignis 
proferatur;  eumdemque  ipso  die,  in  processione 
idem  major  ecclesisB  custos  bajulat.  o 

Sed  ut  ad  istum  de  quo  agitur  redeam,  cum  ve- 
nerint  in  chdrum ,  complicantur  formae,  sicut  est 
consuetudo  in  his  diebus  in  quibus  venia  non  cst 
petenda.  Pulsatis  omnibus  signis  cantatur  inissa 
festive  tamen  absque  GJoria  in  cxcelsis,  et  post 
versum  Gloria  Patri  introitus  non  dicitur.  Diaconus 
dalmatica  induitur,  subdiaconus  tunica,  cappis  qui 
gradualem  cantaverint.  Omnes  accipiunt  pacem, 
omnesque  communicant ;  et  per  illos  quatuor  dies 
communicare  non  quisquam  fratrum  omiserit , 
etiamsi  aliud  tale  quid  ei  contigerit  dormiendo. 
Finita  missa  tabula  percutitur  pro  signo  ad  oratio- 
nem  vesperarum,  quam  formis  iterum  explicatis 
faciunt  procumbendo.  Interca  vero  reconditur  Do- 
minicum  corpus  a  sacerdote  retro  attare.  Ponitur  p 
in  patena  aurea,  et  patena  iuter  scutellas  aureas,  et 
adhuc  scutellse  inter  tabulas  argenteas,  quae  factae 
sunl  ad  textum  evangelii.  Eo  autem  quo  ab  altari 
portatur  cum  cereis,  et  cum  plurimo  incenso,  post- 
quam  se  exuerint  qui  ad  missam  servierunt,  dom- 
num  abbatem  praecedentem  omnes  sequuntur  (sedet 
enim  interim  in  choro)  et  eunt  in  refectorium  ut 
mistum  accipiant  tantum  unusquisque  de  libra  sua, 
et  potio  eis  pigmentata  propinatur.  Quando  conse- 
derint,vel  quando  surrexerint,  nihil  dicunt  de  versu, 
solummodo  ante  faciunt  et  rclro.  Interim  pauperes 
in  claustrum  introducti  consedero  jubentur.  Ad 
quos  fratres  veniontes  in  alia  parte  claustri  per  or- 
dinem  censislunt,  et  ita  ut  priores  pauperihus  sint 
propiores.  Ipse  dominus  abbas  imponit  antipho- 
nam,  vel  preecentor,  Dominus  JesuSy  et  venia  petitur  D 
ab  universis.  Inchoatur  mandatum,  et  duo  simul 
ex  nna  parte  lavant  et  tergunt,  et  ex  altera  duo 
pueri  seorsum  cum  magistris  suis  et  cum  infirmis. 
Psalmus  Lxvi  subjungitur  antiphonae  prsedictse, 
Mandatum  novum^  quse  et  per  singulos  versus  ejus- 
diem  psalmi  repetitur;  postea  psalmus  cxviii,  in  quo 
iterum  repetitur  post  octo  versus.  Gum  ad  hoc 
quoque  ventum  fuerit  ut  ad  manus  pauperum  aqua 
ministretur,  tunc  et  aliae  antiphonse  ad  mandatum 
pertinentes  decantantur;  tabula  semel  percussa 
cessatur  a  cantu.  Datur  benedictio  super  vinum 
propinandum  sub   silcntio ,    cum  quo  simul  dno 


denarii  singulis  pauperibus  a  singulis  fratribus 
tribuuntur.  Inclinatis  omnibus  dicendus  est  ver- 
sus,  ct  collecta  a  domno  abbate,  sicut  et  in  caeteris 
diebus  ad  mandatum  pauperum  dici  solent,  ita  ne 
possit  audiri.  Et  in  hunc  etiam  modum  imposito 
psalmo  Miserere  mei^  Deus^  el  facto  anle  el  retro 
redeuutin  ecclesiam.  Interim  autem  dum  mandatum 
fiebat  percussa  est  tabula  tantis  vicibus  quantis 
signa  solent  ad  vesp.  pulsari ;  sed  conventu  intrante 
provisae  sunl  tabulae  quam  plures ,  quse  in  vice 
signorum  omniumacustodibus  ecclesiae  ad  ostium 
ipsius  ecclesiae  stantibus  percutiuntur.  Cantantur 
vesperae  more  canonicorum,  puero  inchoante  com 
qninque  psalmis,  et  eodem  modo  quo  et  matat. 
laudes  finiuntur^propterquodtamen  ne  sestimave- 
ris  ut  ad  alias  horas  alii  psalmi,  quam  qui  solent, 
dicerentur.  Omnia  ex  toto  altaria  nudantur;  pro 
cymbalo  percutitur  tabula,  et  in  refectorio  pro 
scilla.  Ubi  rursus  sicut  in  capitulo  quse  dicenda 
sunt,  omnia  prselcr  lectiones  sub  silentio  dicmitur, 
et  ad  ecclesiam  ita  regrediuntur. 

Ad  mandatum  quod  inter  fratres  est  gerendum, 
hebdomadarii  primum  lavant  pedes  fratrum  el  non 
tergunt;  quos  duobus  abbas  sequens  tam  iterum 
lavat  quam  tergit.  Cui  etiam  tres  fratres  obsequun- 
tur  pedes  fratrum  inter  lavandum  sustentando, 
aquam  apportando,  et  manutergia  mutando,  et  cum 
ad  alias  vices  de  una  aqua  duobus  fratribus  aqua 
pedes  laventur,  hic  quidem  non  nisi  uni.  Fratrum 
autem  tanta  multitudine  collecta,  nimirum  plus 
aliquando  quamducentorum,dies  non  sufficeret,  si 
domnus  abbas  solus  ita  mandatum  faceret;  propter 
quod  alter'quoque  frater  ex  prioribus  assumitur,  a 
quo  similiter  ex  altera  parte  geratur;  et  si  visum 
fuerit,  adhuc  alii  duo  assumuntur.  Quibus  omnibas 
simul  cum  ipso  domno  abbate  priusquam  aquam 
ministrent  ad  manus  fratrum,  lavantur  pedes  foris 
capitulum  a  fratribus  qui  ab  hoc  fuerinl  aominati. 
IUi  autem  soli  qui  primavel  secunda  vice  laverunt 
pedes  fratrum ,  in  medio  capituli  ante  faciunt  et 
retro  priusquam  sedeant,  quorum  cum  sit  unus 
domnus  abbas ,  tunc  ipsi  pnmum  sedem  suam 
petenti  assurgent  fratres,  et  datur  ei  locus  a  priore 
parum  secedente  qui  in  sede  sua  sedebat.  Hoc  au- 
tem  totum  posteaquam  calceamenta  distributa  sunt, 
statim  in  capitulo  fuit  ordinatum.  Prseter  solitas 
antiphonas  quse  sunt  de  mandato,  habetur  hymnus 
Flavii  primiCabilonensis  opiscopi,  Tellusac  a^thera 
jubilent  in  magni  cwna  PrincipiSj  qui  in  hoc  die 
et  ad  hoc  mandatum  post  primam  antiphonam 
cantatur,  et  ita  ut  per  singulos  versus  primus  ejus 
versus  repetatur.Peractis  omnibus  cessatur  a  cantu, 
custos  ecclesise  percutit  tabulam  pro  signo;  intrat 
diaconus  alba  et  stola  indutus,  et  textum  Evangelii 
portans ,  quem  prsecedunt  unus  ostiarius  ecclesiflB 
cum  analogio  in  quo  legatur,  et  tres  conversi 
similiter  albati  cum  candelabris,  et  incenso.  Qai- 
bus  intrantibus  assurgit  conventus  universus,  nec 
prius  residet  quam  unus  veraus  de  Evangelio  sit 


661 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  -  UBER  PRIMUS. 


662 


lectus;  lectio  inchoatur  ab  eo  loco,  Ante  diem  fe- 
stum  PaacIuBf  et  perducitur  usque  ad  eum  locum, 
Surgite  eamna  hinc.  Tunc  et  fratres  percussa  tabula 
se  levant,  ut  in  refectorium  prascedente  diacono, 
cam  processione  eant.  Ubi  rursus  qui  laverunt  et 
terseront  pedes  fratrum,  vinum  quoque  omnibus 
propinant,  etmanus  osculantur,  illis  obsequenti- 
bns,  et  vinum  apportantibus  qui  in  capitulo  fuerunt 
obsecuti.  Diacono  ad  gradum  stanti  adhuc  et 
legentiy  et  qui  cum  eo  stant,  propinatur;  quod  ab 
ipsis  in  pateras  suas  apportatas  infunditur,  et  ita 
ponitur  per  alios  ad  mensam  principalem,  ut  Hnita 
lectione,  et  ibi  facto  ante  et  retro  considentes  bi- 
bant.  Completorium  sub  silentio  est  dicendum;  et 
de  csdtero,  exceptis  nocturnis  et  matutinis,  nulla 
regularis  hora  aliomodousqueadvesperasSabbati 
8«ncti.  Si  qais  autem  fratrum  foris  positus  paschali 
solemnitati  vult  interesse,  in  quarta  feria  debet. 
venisse.  At  si  forte  per  negligentiam  contigerit, 
sive  sit  noster  professus  sive  monachus  extraneus, 
ut  non  veniat  nisiin  ipsistribus  diebus,po8tquam- 
libet  horam  finitam  postquam  se  fratresad  sonitum 
levaverint  de  formis,  solitam  benedictionem  habe- 
bit;  nemo  tamen  illum  osculatur  ab  eo  momento 
CoBDfle  Domini,  quo  pax  in  Ecclesia  generaliter  est 
data,  aaqae  dum  pax  iterum  detur  in  prsefato  Sab- 
bato  sancto  ad  communionem. 

GAPUT  XIII. 

De  Paraaoeve, 

In  Parasceve  ad  primam  nudis  pedibus  debent 

aniversi  venire ;  qua  sub  silentio  finita,  sequuntur 

manifeste  septem  psalmi  simul  cum  letania,  quas 

nihQ  8ui  jaris  et  consuetudinis  carebil  in  versibus 

et  collectis.  Exeunt  fratres  in  claustrum  considere, 

eteommuniter  incipientes  totum  Psalterium  decan- 

tant.  Tertia,  et  du»  sequentes  horee  cantantur  ad 

ecdeaiam  Santee-MarisB,  quia  major  Ecclesia  in- 

terim  scopatur,  et  pulvis  inde  levatus  non  se  tam 

cito  deponit.   Ad  prccessionem,   quse   ad  novum 

ignem  iteram  est  agenda,  debent  albis  esse  indutt 

omnes  quiad  officiummisssesunt  servituri.  Tractus 

Oomine  aadivij  a  cantoribus  inchoatus,  ita  cantatur 

Qt  post  singulos  versus  a  primo  versu  repetatur 

nunc  integro,  nunc  dimidio  tractus  Eripe  me,  Do- 

'Dioe,  ut  alii  tractus  a  solis  cantoribus.  Passio  legi- 

^rabsque  salutatione,  qusB  tamen  in  aliis  diebus 

noQ  est  omissa.  Collectis  consummatis  quse  in  mis- 

(iiihtbentur,  duo  sacerdotesalbisetcasulisinduti, 

et  eracem  alaturi,  illuc  ubi  crux  est  extra  chorum 

^  dexteram  partem  abscedunt,  et  inter  portandum 

^ntant  hos  trcs  vorsus  Popale  menay  a  duobusaliis, 

Qvff  edttxi  te\  Qaid  altra.  Quos  versus  singulos 

^oqnitar  a  duobus  aliis  cantatum  Agios  o  Thoos^ 

etehorasSanc^iisDeus.BajuIi  crucis  eam  preesentan- 

^  et  nodante8(est  enim  huc  usque  cooperta)  im- 

ponant  antiphonam  Ecco  lignam  cracis\  ct  omnes 

petont  veniam.  Versus,  Beati  immaculati  in  via\ 

iBti|lhoiia,  Crucem  tuam;  versus,  DeaSf  miaereatar 

wtri;  antiphona,  Dum  fabricator;  vcrsus,  O  admi" 


A  rabile;  hymnus,  Crax  fideliSy  qui  reciprocando 
cantatur.  Pavimentum  tapetibus  est  constratum; 
maxime  propter  illos  qui  in  albis  sunt  crucem 
adoraturi.  Et  primum  quidem  sacerdos  casula  et 
stola  exutus.  Post  pueros  adorant  infirmi.  Quando 
crux  aufertur,  imponitur  antiphona,  Saper  omnia 
ligna,  et  venia  petitur  secundo.  Si  quis  popularium 
crucem  adorare  voluerit,  huic  locus  retro  altare 
datur.  Die  prioro,  pi^centoro  providente,  tantum 
est  reservatum  eucharistioe,  de  quo  iterum  possint 
omnes  communicare.  Eu  quo  reposita  est  procedi- 
tur  rursus  cum  incenso  et  candelabiis  duobus,  ut 
frangatur  et  dividatur  sicut  sumendum  est,  a  duo- 
bus  prioribus  albis  et  casula  indutis;  et  ab  uno 
illorum  calix  tcnetur  cum  vino  non  consecrato  : 

g  hoc  modo  defertur  ad  altare,  ubi  a  sacerdote  sola 
Dominica  Oratio  dicenda  est,  illaque  collccta,  Li- 
bera  nos;  et  cum  manifeste  dicaur,  Per  omnia  sve- 
cula  ssecaloram^  illud,  Pax  Dominif  non  sequitur, 
quia  nec  signum  pacis  eo  die  datur.  Aliquando 
erat  illa  diligentia  ut,  postquam  omnes  communi- 
caverunt,  quidquid  residuum  erat  ab  eisdcm  pre- 
sbyteris  qui  apportaverunt  cum  magna  revercntia, 
et  cautela  sumeretur,  et  nihil  omnino  in  crasti- 
num  remansit.  Quod  etiam  ego  non  alitcr  novi, 
nisi  generaliter  consuetudo  sit  aliarum  Ecclesia- 
rum,  de  quo  tamen  non  hic  modo  magnopore 
curatur;  et  tam  hoc  die  quam  in  alio,  si  quid 
communicantibus  supererit,  reservatur.  Postquam 
autem  omnes  communicaverint,  percutitur  tabula, 

^  ut  fiat  oratio  vespertina.  Exeunt  fralres  pedes  la- 
vare,  et  se  calceare.  Quibus  redeuntibus  omnes  si- 
miil  tabulae  percutiuntur,  et  vesperae  decantantur 
sub  siIentio,etcumeisdempsaImis  prioris  diei,  nisi 
primus  aufertur,  et  pro  eo  ponitur  in  novissimo 
psalmus  centesimus  quadragesimus  tertius.  In  re- 
fectorio  non  habetur  nisi  panis  et  herbse  crudae, 
vinumjustitiisinfusummagisdaturadeleemosynam 
quam  quisquambibat;  quod  etiam  fit  secundo  cum 
iterum  pergunt  in  refectorium  quasi  more  solito 
bibituri ;  verum  de  coUatione  surgunt  ad  Gharita- 
tem,  et  de  vinoquod  tunc  propinaturnullus  omnino 
prsesumit  abstinere,  ut  non  aliquantulum  gusteti. 
Custodes  Ecclesiae  slaiim  post  vesperas  singula  de 
super  incoeperunt  altaria  lavare  diligenter,  primum 
cum  aqua,  postea  vino;  ad  quod  ctiam  opus  nec 

^  spongia  carent,  quem  libct  imbibente  liquorum,  ut 
cum  ea  nitidius  ipsa  laventur  altaria. 

Intor,  Altare  principale  cratne  nudum  quando 
corpus  Dominidabatur? 
Resp,  Minime;  uno  inlerim  linteo  erat  opertum. 
Inter,  In  loco  illo  passionis :  Diviserantsibi  vesti- 
menta  mea^  simulaturne  aliquo  modo  a  vobis  ? 

Besp,  Gerte  simulatur,  duobus  panniculis  in  al- 
tari  positis,  et  oadem  vice  hinc  et  inde  per  duos 
fratres  abstractis ;  sed  ut  modo  fatear  quod  verum 
est,  de  industria  celavi,  quia,  quamvis  nullum  sit 
malum,  tamen  id  non  fit  cum  Apostolo  perhibente 
se  per  fidom,  et  non  per  speciem  ambulare  (//  Cor 


668 


UDALRICI  CLUNIAGENSIS  MONACHI 


664 


v) ;  verum  hoc  omisso  sine  me,  ut  ordo  teneatur  A 

incoeptus. 

CAPUT  XIV. 

De  Sabbato  sancto. 

In   Sabbato   sancto  post   matut.   conlinuo    non 

modo  altaria  cooperiuntur,  sed  cliam  tota  occlosia 

palliis  ornatur,  nullumque  linteum   super  altare 

aliquod  mittitur  quod  non  sit  optmie  lavatum.  Post 

capitulum,  et   post  sextam,   fratros  loquuntur  in 

claustro.  Post  nonam  processione  facta,  primo  a 

diacono  laus  cerei  est  legenda.  In  cujus  quodam 

loco  cum  aliquando  non  bene  haberetur,  0  felix 

culpa^  et  quod  peccatum  Adie  necessarium  esset, 

ante  hos  annos  domnus  abb.  j  .jllme  fecit,  quod 

feeit   abradi,  et  ne  amplius  legcretur  interdixit. 

Ipsi  vero  cereo  pr«Bcentor  inscribit  quotus  annus  ,. 

sit  Dominicae  Incarnationis,  quota  indictio  concur- 

rens  et  epactae.  Cum  ventum  fuerit  ad  hunc  locum, 

Suscipef  sancte  Pater^  incensi  hujus  sacriCicium  ve- 

spertinum,  diaconus  in  eo  foraminibus  ante  pra)- 

cavatis  crucem  facit  cum  quinque  granis  inconsi. 

Quando  legitur  Rutilans  ignis  ascendit,  tunc  et 

cereus  primum  accenditur.  Inde  sequitur  lectio, 

In  principio;  oratio,  Deus  qui;  lectio  2,  Factum 

est;  tractus,  Cantemus  DominOy  quia  duobus  can- 

tur  ex  toto ;  oratio,   Deus  cv\jus;  lectio  3,  Appre- 

hendent  septem  mulieres;  oratio,  Deus  qui  nos; 

tractus,  Vinea;  lcctio  4,  Hiec  est  hsereditas;  tra- 

ctus,  Attende;  oratio,  Dous  qui  Ecclesiam;  tra- 

ctuB,  Sicut  cervus;  oratio,  Concede,  Letania  tri- 

pla  cantatur  a  duobus  cantoribus  qui  et  chorum 

tenent  cappis  indutis,  et  prascinentibus,   ct  utro-  ^ 

que  choro  singulatim  respondente;  ad  singula  no- 

mina  sanctorum,  prsBter  angelorum,  inclinatur  ab 

his  a  quibus  nominantur,  nisi  prsBcentores  non  in- 

clinant.  De  baptismo  nihil  nos  intromittimus,  nec 

ab  ullo  in  ecclesia  nostra  celebratur.   Letania  in- 

choata  statim  cum  tapetibus  cooperiuntur  formse, 

finita,   pronuntiatur  a  cantore,  Accenditc,  Accen- 

duntur  quoe  sunt  ante  altare  candelo),  et  pulsantur 

omnia  signa,  cooperiuntur  cum  tapelibus  formse; 

Inchoatur  missa  cum  A/rie,  eleison;  sequitur  GIo- 

ria  in  excelsis^  et  csstora  solemniter  omnia,  Cereus 

nullus  portatur  ante  sacerdotem  ad  |aUare  proce- 

dentem,  nec  ante  Evangelium  nisi  incensum  solum. 

Tunc  etiam  primum  si  quis   saocrdotum  privatim 

missam  cantare  voluerit,  licentiam  accipere  potest,  D 

et  similiter  incipint  a  Kyrie,  oleison.  \\\  coena  Do- 

mini  potuit  etiam  sine  licentia  ante  majorem  mis- 

sam  cantare,  sed  abs({ue  candela,  quia  novus  ignis 

nondum  erat  consecratus.  In  isto  autem  dio  quan- 

quam  Agnus  Dei  non  dicatur,  pax  tamen  ab  omni- 

bus  datur  et  accipitur,  et,  ut   supra  memini,    ab 

omnibus  communicatur.  Missa  peracta,  statim  scillse 

duse  simul  pulsantur.  Ad  vesperas,  sicut  et  signa 

sequentia,  bina  pulsantur,  ad  quos  consueti  psalmi 

cantantur;primu8  Con^/eamur  cum  alleluia  secun- 

dum  melodiam;  antiphona  Crucilixus;  Hesp.  An- 

gelusDomini;  Hymnus,  Ad  Cfenaw.  Ad  canticum 


Evangelii  post  antiphonam,  quamvister  reoantelar, 
tamen  adhuc  et  ipsius  antiphonee  melodia  cantatur 
cum  alleluia ;  collecta  Deus  qui  hanc,  Processio  qasB 
ad  occlesiam  S.  Mariae  fieri  solet,  mutatur  ad  snnctam 
cruceni,  sicut  eliam  in  omni  Sabbato,  sed  modo 
cum  responsorio,  Dum  transissety  sequente  versu 
et  collecta  cum  tonali  pronuntiatione,  Dicite  in  na- 
tionibus  :  Deus  qui  pro  salute.  Generale  Mandatum 
esset  faciendum,  nisi  quod  factum  est  in  Coena  Do- 
mini ;  et  hoc  etiam  constitutum  est  a  beato  Patre 
Odilone,  ut  si  festa  preecipua  in  vespera  Sabbati, 
Qmv,  ut  scriptum  est,  lucescit  in  prima  Sabbatif  id 
est  in  Dominica,  evcnerint,  Mandatum  in  quinta 
feria  prascedente  anticipetur,  ne  fratribus  prodixio- 
ribus  vigiliis  laboraturis,  Mandati  quoque  labor 
accedat.  Quod  tcnetur  in  quinquepreocipuis  fesiis  ; 
et  domnus  abbas  hoc  supcraddidit,  commemoratio- 
nem  sanctoe  Trinitatis;  Vincula  S.  Petri;  Festam 
Omnium  Sanctorum,  S.  Martini;  Hypapantom  Do- 
mini,  et  Dedicationem  Ecclesioe. 

CAPUT  XV. 
De  ipsa  nocte,  vel  die  Resurrectionis  Domini. 

In  ipsa  nocte  Dominicee  Resurrectionis  satis  novi 
quia  vobiscum  in  noctumis  non  concordamus  agen- 
dis:  nam  et  psaimi,  et  lectiones,  et  responsoria 
pariter  ad  duodenarium  pertingunt,  quamquam  in 
autiphonarum  numei^6  nisi  tres  antiphonae  habeau' 
tur,  quarum  prima  cantatur  super  primos  quoque 
sex  psalmos;  secunda  super  alios  sex;  tertia  super 
cantica.  De  pulsandis  primo  omnibus  signis  pro 
scilla;  de  tribus  palliis  super  altare  mittendis;  de 
inccnso  inter  nocturnos  ter  circumferendo ;  de 
responsoriis  octavo  et  duodecimo,  postquam  semel 
cantata  fuerint,  iterum  repetendis,  vacat  (ut  modo 
dicam  quod  meminisse  potes)  jam  in  superionbus 
dixisse,  ubi  mcntionem  feci  de  diversitate  solemni- 
tatum.  Ad  matutinas  laudes  singularum  antiphona- 
rum  melodiu  repctitur  cum  alleluia.  In  die  cum 
hora  una  quseque  propriam  habeat  antiphonam,  ut 
in  promptu  est  in  antiphonario  videre,  ad  Vesp. 
super  psalmos  non  antiphona  sed  tantum  alleluia 
ita,  Jesum  quem  queeritis.  Ad  processionem  post 
aquam  benodictam,  antiphona,  Vidi  aqaam,  etc, 
cum  Gloria  Patri^  proceditur  ad  ecclesiam  S.  M«- 
ri&H  cum  responsorio  Vcniens  a  Libano ;  vel  cum 
alio  quod  tamen  non  finiatur  sine  Alloluia.  Sequi- 
tur  antiphona.  In  die  resurrectionis  meae,  alMuia, 
Et,  Sedit  angelus,  cum  versu  CruciCixum;  ad  in- 
troitum  ecclesise  antiphonn,  Christus  resurgeas; 
in  chornm  rcdeundo  antiphona.  Et  valde  mane. 

Inter.  Si  dicendum  est  in  tali  die  collecta,  cigus 
supra  in  quodam  loco  meministi,  id  est,  Via  aaa* 
ctorum. 

Resp,  Utique,  nec  in  ulla  solet  Dominica  rema- 
nero;  hujusmodi  autem  cantus  ad  processionem  in 
omni  Dominica  non  mutatur  usque  ad  Pentecosten, 
excepto  quod  pro  novissimo  responsorio  cantatar 
aliud  vel  responsorium,  vel  antiphona  de  sanctis 


9» 


CONSUETUDINES  CLUNIACBNSBS.  —  LIBER  PRIMUS. 


OOD 


palto  et  Paiilo,  et  versus  ille  Crucifixus  remanel. 

Ilissa  sacrosancta  diei  quomodo  celebretur  non 

opushabes  itenim  audire,  si  bene  recolis  supra  me- 

morata  dediversitatesolemnitatum.  Quod  tamenibi 

aon  dixi  :  Introitus  (er  recantatur,  quia  duos  ver- 

gashabet.  Duo  quoque  paria   cantorum   hinc   et 

inde,  vel  si  videtur,  plurcs  statuuntur  ad  prosam 

concinendam;  quibns  chorus  per  neumas  respon- 

det.  Ad  Agnas  Dei  tropi   quidam   adjiciuntur,   et 

cominanio  postversumsuum  iteratur.  Hymnis  om- 

niam  horarum  additur  unus  versus,  id  est  Quobsu- 

flios,  aactor  omBium;  et  novissimus    ita  mutatur, 

Ghrialibi^  Domine^  qui  surrexisti,  eto. Quod  etiam 

tenetur  usque  ad  Ascensionem  Domini.  Preefatio, 

Te  quidem  omDi  tempore^  per  totam  istam  septi- 

mtaam  dicenda  est  ad  utramque  missam.  Est  au- 

tem  atia  consuetudo,  quoties  fuerint  duodecim  le- 

ctionea,  et  una  eadem  collecta  dicatur,  et  ad  vesp. 

etad  Evangelium  post  nocturnos,  et  adtertiam,  et 

miggam,  el  iterum  ad  vesperas;  quod  tamen  in 

hac  die  et  in  hao  septimana  observatur  prseter 

ad  Bolas  vesperas,   ut  prsemissum  est  in  vigilia 

PaschflB. 

CAPUT  XVI. 
De  seeaada  feria  et  diebus  majoris  septimanw. 
Traosacta  die  Dominica,  in  secunda  feria,  et  in 
aliis  diebus  et  noctibus  ejusdem  septimanae,  uon 
niai  duo  signa  sicut  in  privatis  ad  noctumos  pul- 
santar,  qui  cum  duodecim  psalmis,  sicut  sunt  per 
fcrias  ordinati,  aguntur;  sed  lectiones  tres  tantum- 
Bodo  ex  Evangeliis  fiunt.  Puer  unus  invitatorium 
cantat.  Ad  matutinos  pulsantur  omnia  signa,  et  de 
e«tero  fiont  omnia  festive.  IIIeB  nntcm  quae  in  Do- 
minica  cantatae  sunt  ad  matutinos,  postea  singulee 
adsingulas  matutinas  cantatnr  usquc  ad  Sabba- 
tun,  et  adalias  horas  habenturantiphoneede  Evan- 
gelio.  Ad  solos  noctumos  et  vesperas  super  psal- 
mo6  non  nisi  alleluia  cantatur,  ad  melodiam  anti- 
phonarum  formatum;  et  primo  in  feria  secunda 
iUeluia,  ut  Postulavi^  Aagelus  autem,  Jesum  quem 
?B0ris.Intertia  feria,  ut,  et  ccceterrsemotus,  Prae 
^imore.  Nonne  cornostrum,  In  quarta  feria  ut,  Eraf 
i9lem,Et  respicientes.  Scio  quod  Jesum.  In  quinta 
fcria  ut,  Stetit  Jesus.  Oportebatj  et  iterum  Jesum 
V^m  quseritis,  In  sezta  feria  ut,  Nonne  sic,  Et  in- 
i^eaam,  Crucifixua,  De  his  tribus  singulis  prima 
seiDperestad  primossexpsalmosnoctumorum;  se- 
<^Qnda  ad  alios  sex ;  tertia,  vesp.  In  Sabbato  ut, 
^o/i  Qere,  Venit  Maria,  Vespere  autem,  In  quo 
etiam  ad  alias  horas  non  nisi  alleluia  canlatur.  Ad 
Dial.  ut,  kngelus  autem,  Ad  primam  ut,  E^  ecco 
terrm  motus,  Ad  tertiam  Prae  timore,  Ad  sextam, 
^ntautem.  Ad  nonam,  Et  respicientes.  Ad  missam 
Qatutinalem  per  totam  septimanam  cantatur  offi- 
^tun,  Resurrexi.  Quse  si  per  tres  dies  non  nisi  cum 
^  collecta  celebratur,  per  aiios  trea  diountur  om- 
^  coIlectaB,  qufle  in  qualibet  Dominica  ad  matuti- 
fltlem  missam  sunt  dicendee.  Item  major  missa  per 
im  agitar  generalitcr  in  cappis,  et  post  alleluia 


A  nescio  quse  Gallicanae  neumae  cantantur.  Per  alios 
tros  ad  instar  diei  Dominicae.  Ad  vesperas  quo- 
que  non  mutantur  hi  psalmi  Dixit  Dominus 
Domiuo  mco,  et  cseteri  usque  ad  vesperas  Sab- 
bati. 

GAPUT  XVII. 
Do  die  octavOy  et  quomodo  de  caetero  ad  omnes 
horas  canlantur  alleluia. 
Octavus  dies  Paschee  quomodo  sit  colendus,  per 
occasionem  aliarum  festivitatum  jam  superius  au- 
dihti,  quod  nunc  tamen  adnectitur.  Ad  vesperas  non 
alii  psalmi  quam  feriales  dicuntur.  Ad  noct.  non 
alia  responsoria  quam  quae  in  prima  nocte  Domi- 
nicae  Hesurrectionis  sunt  cantata,  quae  ct  per  totam 
sequentem  septimanam   ita    cantanda  perdurant. 

Q  Missa  matutinalis,  Quasi  modo  geniti,  Major  est 
eadem  prseter  quod  solus  introilus  cum  introitu 
Rcsurrexi  mutatur,  et  prius  alleluia  est,  Post  dies 
octo,  Ab  illo  autem  die  cum  ad  omnes  horas  usque 
ad  Ascensionem  Domini  semper  alleluia  cantelur, 
tamen  in  nullo  reperi  antiphonario  prsenotatum,  si 
quo  certo  ordine  tanta  cantari  debeant  alleluia. 
Quaesivi  curiosius  a  quodam  juvene  perspioacis  in- 
genii,  etquijamper  viginti  quinque  continuos  an- 
nos  in  claustra  morabatur,  quid  inde  sentiret  ct 
sciret;  quod  ipse  mihi  retulit,  illud  hic  a  me  refer- 
tur.  In  omni  Dominica  ad  primum  noctumum  alle- 
luia  Poslulavi.  Ad  secundum,  Angelus  autem.  Ad 
cantica,  E^  ecce  terrwmotus,  Ad  laudes,  Prae  timore; 
ad  primam,  Surgeus  autem;  ad  tertiam,  de  Evan- 

p  gelio,  Ut  mulla  quidem:  Sid  sextam,  Eratautem;  ad 
nonam,  Et  respicientes;  ad  vesperas,  Jesum  quem 
quwris,  In  secunda  feria  cum  iterum  opus  sit  non 
paucioribus.  ut  ita  dicam,  alleluiis,  nisi  tantum 
una  minus  propter  cantica  tunc  non  dicenda,  can- 
tantur  eodem  quo  supra  ordine  alleluia  ut,  PostU" 
lavi,  Anfje/us  autem,  Et  ecceterrse  motus,  Prao  ti- 
more,  De  Evangelio,  Era^  autem,  Et  respicientes, 
In  matutinis,  Jesum  quem  quseris,  In  tertia  feria 
alleluia  ut,  Stetit  Jesus.  Qportebat,  Nonne  sic.  Qui 
sunt  Iiisermones,De  Evangelio,  E^  coegernnt,  Mane 
nobiscum.  Nonne  cor  nostrum,  In  quarta  feria,  Noli 
ilerc,  Venit  Maria,  Et  ingressi,  Et  valde  mane,  De 
Evangelio,  Ite  nuntinte,  Iterum  venit  Maria,  Scio 
quod  Jesum,  In  quinta  similiter  ut  in  secunda.  In 
sexta  ut  in  tertia,  excepto  quod  ad  vesperas  canta- 
turalleluia,  Vespere  autem,  De  Evangelio  et,  Multa 

D  quidem^  vel,  Mitte  manum  tuam,  Ego  sum  Pastor. 
Modicum  et  non  videbitis  me.  In  Sabbato  similiter 
vit  in  leria  quarta,  excepto  quod  ad  vesperas  alle- 
luia.  Quodcunque  autem  in  septimana  legitur 
Evangelium,  de  eo  ad  tertiam  omni  die  cantatur 
alleluia. 

GAPUT  xvm. 

De  secunda  feriapost  octavas Paschw;  etquod  tuno 

nonnullee  consuetudines  iachoantur, 

Post  octavas  autem  Paschse  feria  secunda  cum 

sit  quasi  novum  initium  privatorum  dierum,  in- 

choantur  nonnullce  consuetudines,  qu»  non  priua 


667 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI. 


ees 


in  privatis  diebus  fiebant.  Primo  namque,  quod  in 
alio  loco  jam  non  tacui,  ante  nocturnos  non  nisi 
quindecim  cantica  graduum  dicuntur,  quos  et  ma- 
tutinae  laudes  sequuntur,  nullo  prorsus  psalmo  in- 
terposito;  sed  post  matutinas  laudcs  et  alias  ho- 
raSi  de  consuetis  psalmis  remanent  duo,  primus  et 
secundus,  et  inter  preces  psalmus  Miserere\  qui 
tamen  post  primam  non  omitlitur  pro  abbatibus 
nostris  defunctis,  nec  matutinum  def unctorum,  nec 
Deus  aunbu8,nec  postprimam  septempBalmi  oum 
suis  appendiciis;  post  psalmos  pro  tricenario  recens 
defuncti  dormitum  ad  lecta  revertuntur,  nisi  tam 
clara  sitdies  utjamlittera  dignosci  possit  in  libro. 
Quod  si  aurora  primom  incipit  apparere  calceant 
se,  et  nihilexuentespedibusextra  lectum  protensis 
ita  jacent,  usque  dum  sonitum  audiant,  quod  signum 
est  surgendi,  qui  et  tali  semper  hora  Aeri  debet, 
ut  postquam  manus  suas  frater  et  faciem  laverit, 
caput  pexerit,  et  in  ecclesia  tres  orationes  fecerit, 
et  in  claustro  sedens  tantum  videre  incipiat,  ut  legere 
possit. 

Jnterrog.  Et  ist»  tres  quas  dicis  orationes, 
scire  velimcujusmodi  essedebeant,  et  cujusquan- 
itatis. 

Resp.  Certe  quod  ego  sciam,  nuUus  modus  cer- 
tus  est  eis  praefizus,  quia  non  communiter  nunt,et 
unusquisque  cum  primum  vonerit  in  ecolesiam 
faciteas  singulariter  et  separatim;  unos  tamen  se- 
niorum  novilium  me  docuit  ut  septem  psalmos  di- 
cerem  inter  ipsas  tres  orationes)  verum  quisque 
quod  voloerit  oret,  tamen  postquam  pueri  de  ec- 
clesia  exierint,  et  legere  incoeperint,  si  postea  mo- 
ram  fecerit,  ut  non  et  ipse  ad  lectionem  exeat  se- 
dere,  facile  incurrit  ut  in  capitulo  rcprehendatur 
Cum  auiem  ternre  similiter  orationes  fiant,  sed 
communiter  ante  nocturnos,  et  post  complctorium, 
et  in  hieme  in  privatis  ante  tertiam,  de  his  forte 
possum  aliquid  quod  quoasieris  dicere.  Nam  quae 
post  completorium  flunt,  de  his  nunquam  me  au- 
diente  qusestioerat  ut  amplius  quidquam  ad  singu- 
las  quam  sola  Dominica  oratio  diceretur.  De  aliis 
cum  quaestio  esset,  nd  ultimum  domno  abbati  com- 
placuit  et  hoc  diffinivit  ut  ad  ipsas  quoque  Oratio 
Dominica  diceretur,  sod  traclim,  diligenter,  et 
attente  :  et  tamen  rite  iileo  orationes  ante  tertiam 
non  solent  tam  breves  quam  ad  completorium  tei- 
minari,  nec  illse  ante  nocturnos,  maxime  in  nocti- 
bus  longioribus,  tam  breves  quam  ante  tertiam. 
Aliaequoqoe  orationes  singulis  horis  prsemittend», 
nihil  sont  amplius  qoam  eadem  Oratio  Dominica. 
Ad  solas  vesperas  pro  antiquo  more  plus  aliquan- 
tulum  producuntur,  ut  Symbolum  apostelicum,  si 
videtur,  possit  apponi.  His  eztra  ordinem  pro  in- 
terrogatione  luainsertis,  intendamus  ad  circiilnm 
quem  mihi  proposuisti,  et  pro  qoo  non  possum 
noQ  sollicitus  esse,  usqoedum  otconque  perficia- 
tor,  ot  primam  letanin,  sic  letaniam  seqoitor 
missa  matotinalis;  capitnlom  seqoitor  licentia  lo- 
qoendi. 


A     Interrog.  Hsec  qooqoe  licentia  et  hora  loqoendi, 
quam  prolixa  solet  esse  ? 

Resp.  Eo  tempore  quo  primom  ad  monasteriom 
veni,  sacerdos  qoi  privatam  missam  cantare  voloit, 
potuit  eaminterim  finire;  qood  tamen  modo  raro 
contingit,  qoia  moltitudo  fratrom  acervavit ;  a 
quibus  dumadutramque  missam  ofTertury  dom  pax 
datur  et  accipitur,'dum  in  capitulo  de  ono  aot  al- 
tero  hoc  et  illod  reclamatur,  dom  tantis  in  refecto- 
rio  sorvitor,  non  minimapars  expenditor  diei;  qo» 
tamen  singola  ordine  nostro  salvo  et  integro  rema- 
nere  non  possont.  Propter  qood  hora  loqoendi 
neccssario  magis  est  brevis^etsiminos  aliqoanta- 
lum  loquimur,  in  hoc  ordinis  quidem  nemo  sentit 
nullum  osse  detrimentum.Pulsato  signo  ad  tertianhet 

Q  oratione  facta,  sedent  in  cho?^  legentes  usqoe  dom 
sacerdos  et  alii  ad  missam  servitori  sont  vestitL 
Post  missam  sedent  in  claustroiteromlegentescooi 
magna  disciplioa  et  silentio,  usque  dom  poeri,  ae« 
cepto  misto,  de  refectorio  exeant,  et  alta  voce  legere 
adoriantur.  Quos  cum  primum  custos  eccclesise  an- 
dierit,  statimad  sextam  signompolsarenontardai 
Et  ne  putcR  nos  ultra  modum  vigiliis  gravari,  pn 
eo  quod  nox  jam  incipit  tam  brevis  esse,  et  tamen 
post  matutinos  solita  non  minoretur  psalmodia;  aui* 
jori  cusiodi  ecclesi»  est  injonctom  qoasi  prolegi- 
timo  sempiterno,  ot  ipso  prc>vidente  per  totamm- 
tatem  postquam  prandium  fuerit  peractom,  tonc  pri- 
mom  sit  media  dies.  Ek>dem  quoqoemomento  soient 
se   fralres  generaliter  ad   paosandom  coUocare, 

p  quanquam  tales  sint  magis  intenti  ad  lectionemt 
quam  ad  pausationem.  Nona  aotem,  adquamson 
so  levaturi,  adeotarda  erit  ut  postquamin  refectorio 
biberint,  et  iterum  loquendi  licentiam  habuerint, 
eamdem  loquendi  horam,  et  hoc  intervailum  ante 
vcsperas  non  immeritopotius  dixerim  nollom  quam 
parvum.  Ssepius  namque  priusqoam  omnes  in  clau- 
stroconsideant,  et  aliquis  fratrom  vel  unom  verbnm 
faciat,  polsator  signom  ad  vesperas,  etecce  ibifinis 
loqoendi.  Postea  qoseconqoe  sont  gerenda,  perraro 
contingit  ot  non  ita  gerantur  ot  onom  post  alterom 
nihil  omnino  differator.  Polsatio  namqoe  signorom 
citius  estfHcta,nihil  aliudinterimhabentibusager^ 
nisi  quod  in  choro  sedent  et  legunt.  Post  vesperia, 
coena;  post  coenam,  coena  servitoroni;  post  coenaoi 
servitorom,  officiom  pro  defonotis ;  post  ofQciamt 

^  collatio,  et  ita  ad  completoriom. 

GAPUT  XIX. 

Pe  tertia  hebdomada  post  Pascha^  et  de  cieteris 
usque  ad  Ascensionem  Domini. 

In  tertia  post  Pascha  septimana  responsoria  de 
Apocalypsiinchoataper  doas  septimanas  cantantor. 
Posiea  responsoria,  Si  oblitua  fuero^  osqoe  al 
Ascensionem  Domini.  Utraqoe  aotem  responsorit 
postquam  in  una  Dominica  fuerint  cantata.  in  se- 
cunda  ultima  responsoria  noctomorom  mutmntar 
com  his  minoribos,  ot  est,  Surrexit  DomiBusdese' 
pulcro  aUelaia.  Qood  ipsomqooqoe  agitor  inocta- 


669 


CONSDETUDINES  CLUNIACENSES.  -  LIBER  PRIMUS 


670 


'vis  AsceDsionis  Domini ,  et  in  Dominica  pracce  -  A 

dente. 

CAPUT  XX 

De  festivitatibua  sanciorum  quoB  eveniunt  a 
Pascha  usqae  ad  Pentecosten. 

A  Pascha  usque  ad  Pentecosten  qusecunque  san- 
ctonim  festivitas  evenerit,  quantumlibet  veverenda 
silet  colenda,  tanven  ad  nocturnos  non  plures  can- 
tantar  antiphonae  quam  una  tantum  alloluia,  scili- 
cet saper  Psalolos  senos  et  senos,  excepta  S.  Marise 
Anountiatione  etTransitu  S.  Benedicti.  Ad  matuti- 
iMslaudes,  si  talis  est  fostivitas  quse  proprias  habeat 
aotiphonas,  ut  sanctorum  apostolorum  Philippi  et 
Jacobi,  vel  sanctse  crucis,  hee  non  omittuntur  can- 
tari  ad  laudes  et  alias  horas ;  at  si  non  habet  nisi 
qoe  communes  sunt,  de  quibuslibet  sanctis,  ut  In  ^ 
exlestibus regniSf  etc,  hoo  nec  ad  laudes,  nec  ad  ho- 
ramailam  regularem  cantantur;  sed  tantum  alle- 
luia,  et  eo  modo  quo  earumdem  antiphonarum  est 
melodia.  Cantalur  autem  hoc  ordine  :  Ad  primos 
sexpsalmos  nocturnorum  alleluia,  ut  In  velamento; 
ad  alioa  sex,ut,  Lux  perpetua ;  ad  cantica  alleluin, 
^\Ege  sum  vilis;  ad  laudes  ut  In  coeJestibus;  ad 
primam,  ut  In  velamento;  ad  tertiam,  ut  Sancti  et 
ju8ti\  ad  sextam,  ut  Lux  perpetua ;  ad  nonam,  ut  /n 
eieleslibus ;  ad  vesperas,  ut  sego  sum,  Si  autem  pro- 
prise  habentur  aotiphonse,  ut  de  sanctis  Philippo  et 
Jacobo,  tunc  super  canticum  non  alleluia,  sed  an- 
tiphona  Ego  sum  vips  vera  cantalur. 

Inter,  Ipsae  autem  antiphonae  de  sauctis  rema- 
nentne  ita  incantatse?  C 

Resp.  Minime.  Nam  etiam  quotidie  in  hoc  tem- 
pore  cantatur,  scilicet  ad  sufTragia  sanctorum ;  ad 
matut.  laudes  et  vesperas  de  Omnibus  Sanctis. 
Qaod  moras  facit  ad  alia  festinanti,  si  expedio  sin- 
gQlatim,nec  opus  est  multum  cuiquam  diligentiyet 
inmonasterio  manenti. 

CAPUT  XXI 
Dc  Bogalionibus, 

In  Rogationibus  post  nocturnos  nnitis  laudihus 
pro  defunctis,  eunt  dormitum,  et  amplius  solito  dor- 
nuant,  scilicet  nsque  ad  ortum  solis,  propter  quod 
omissuri  sunt  meridianam,  nec  sonitu,  ut  moris  est, 
eicitantur;  tamen  postquam  pueri  legcre  incoepe- 
rinl,  amplius  jacere  non  morantur.  Post  primam  et  ^ 
posttrcs  psalmos  qui  sequuntur,  priusquam  septem 
psalmi  dicantur,  interponitur  illa  psalmodia  quse 
post  matutinos  remansit,  id  est,  Deus  auribus\ei  si 
cnjas  defuncti  tricenarius  agitur,  Verba  mea.  Post 
^ptempsalmos  et  lctaniam  statim  sequitur  missa, 
Qon  ut  soiet  pro  defunctis,  sed  de  die  cum  collectis 
<^on8uetis,  et  novissime  illa  quoqne  addita,  Sancto- 
i^OBi  iaoruna ;  ad  quam  tamen  omnes  ofTerunt,  sed 
^na  hostia  consecratur;  et  pax  ab  uno  accipitur.  In 
^pitulo  post  illum  versum  Pretiosa  in  conspectu 
A)iDiiii\nequaqaamdicitur  Deus  inadjutoriumyeiQ, 
necloqauntur  in  claustro.  Post  tertiam  mistum  acci- 


pitur  a  pueris.  Post  sextam  scilla  sonatur,  ascen- 
dunt  omnes  in  dormitorium,  quasi  aliquantulum 
pausaturi ;  cum  signum  fuerit  auditum,  calceis  ad 
lecta  dimissis,  nudis  pedibus  descendunt,  lavant 
manus  et  faciem,  capita  pexunt,  et  veniunt  in  ec- 
clesiam.  Facta  oratione  imponitur  ab  uno  puerorum 
anliphona,  Exsurge^  Domine;  post  Deus  auribus^ 
sequitur  versus.  Ostende  nobis\  Kyrie^  eleison^ 
Pater  noster\  psalmus  sexagesimus  sextus,  et  die 
altero  sexagesiuius  nonus ;  vereus,  Et  veniai ;  col- 
lecta;  Mentem  familiee  tuic,  Sanctorum  reliouiaecru- 
ciculis,  capsulis,  et  nuxis  (3)  inclusae  per  fratres  a 
secretario  dividuntur,  ut  ab  eis  collo  suspensoe  por- 
tentur.  Priusquam  exeant,  pulsantur  omnia  signa. 
Crux  et  aqua  benedicta,  et  textus  Evangelii  prsefer- 
tur  processioni.  Sequuntur  primum  conversi,  pueri, 
cantores,  et  priores  extremi.  Cum  venerint  ad 
ostium  vestibuli  ecclesise,  stant  duo  famuli  cum  ge- 
mino  fasce  baculorum,  et  a  singulis  fratribus  sin- 
guli  accipiuntur;  quos  iterum  reddunt  ad  ostium 
illius  ecclesise  qua  pergunt :  ubi  de  sanctis  quorum 
ibi  patrocinia  sunt,  antiphona,  vel  responsorio  can- 
tato  collectaque  subjuncta,  faciunt  orationem  cum 
inclinatione  consueta.  Cantatur  nona  (cantanda  quo- 
que  in  monasterio  signo  pulsato  ad  horam  compe- 
tentom  a  custode  Ecclesise,  et  ab  infirmis  qui  ad 
proccssionem  cxire  non  potuerunt),  agitur  missa 
iterum  de  die  ;  et  post  primam  collectam  non  nisi 
una  secundo  apponitur  de  commemoratione  illius 
sancti,  cujus  ibi  confessio  est.  Cum  lectum  fuerit 
Evangelium,  obedientiarii,  quorum  interest  ad  men- 
sam  fratrum  servire,  licentiam  accipientes  rever- 
tuntur,  simulque  duo  fratres  qui  cappis  induti, 
nudis  tamen  pedibus  processionem  ad  ostium  ec- 
clesise  sunt  recepturi,  et  letaniam  broviter  in  choro 
iterato  cantaturi,  ea  melodia  et  his  versiculis  qui 
ad  hoc  sunt  inventi.  Vespere  pro  fidelibus  defunctis 
sunt  dicendae  ;  offlcium  remanebit. 

CAI^UT  XXII 
De  Ascensione  Domini, 
Ascensio  Domini  quo  modo  sit  celebranda,  et  hoc 
inter  alias  festivitates  invenitur;  quod  tamen  adhuc 
superest  ut  dicatur.In  vigilia  ad  vesperas  collecta, 
Adesio  supplicationibus  nostris,  In  ipso  die  Ascen- 
sionis,  antiphonee,  quae  cantatae  sunt  ad  laudes  can- 
tantur  etiam  ad  alias  horas,  illa  praetermissoe,  ut 
moris  est  semper,  et  alia  scilicet  quse  est  super 
hymnum  trium  puerorum.  Ad  solas  vesperas -47/©- 
luiSf  ut  antiphona  Pater  sancte ;  ad  quos  etiam  post- 
ea  omni  die,  et  ad  cantica  usque  ad  Pentecosten 
cantatur  ad  raatutinas  laudes,  ut  5ic  veniet^  ad  ter- 
tiam,  Illi  autem  profecti;  ad  nocturnos  et  ad  alias 
horas  eodem  modo,  ut  prius  de  Pascha.  In  proces- 
sione  quoque  praefatoe  diei  nonveniturad  ecclesiam 
Sanctoe  Mariee,  sed  tantum  per  claustrumproceditur 
usque  in  vestibulum  ecclesise,  ubi  et  statio  agitur 
cum  antiphona,  0  Rex  gloriw,  Canlus  autem  prior 


(S)  Et  Nuxis  seu  nuscia  h.  e.  fibulis. 


671 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


vol  postcrior  non  est  aliud  quam  responsoria  ad 
ipsum  diem  pertinentia;  id  est  primo  responsorium, 
Eduxil  Dominus ;  aliud,  Ponis  nubom ;  novissimc  in 
choro,  Viri  Galihei.  Item  cum  responsorio  ad  ve- 
speras  et  ad  matutinas  laudcs  ficri  solol  processio 
ad  sanclam  crucem.  Ad  hymnos  omnium  horarum 
sicut  in  Pascha  apponitur  versus  ille,  Da  uobis  ilJuc 
sedula  devotione  tendero  :  et,  GJoria  tibi^  Domine^ 
qui  scandis  :  et  hucusque  ad  Pentecosten ;  verum 
etiam  ad  octavas,  ad  mat.  laudes  et  vesp.  prima 
cadem  collecta  semper  cst  dicenda,  Concedo  quce- 
sumus.  Quo  tamen^ola  sequente  Domiuica  non 
tenetur.  Et  quia  de  Ascensione  non  multa)  sunt  col- 
loctce,  eliguntur  quoque  competentes  de  paschali- 
bus  ad  alias  horas,  ut  est,  Omnipotens  sempiternc 
DeuSy  deducy  etc.  DcuSy  qui  ad  ceternam  vitam,  etc. 
Preefalio,  Qui  post  Uesurrectionem^  etc,  non  am- 
plius  dicitur  quam  in  primo  die  ad  utramquo  mis- 
sam,  et  in  octava  ad  utramque.  Notandum  autem 
quod  psalmus  Ad  Dominum^  qui  in  duodecim  lec- 
tionibus,  simul  cum  psalmo  Voce  mea  soletdici  pro 
ofOcio  defunctorum,  non  est  dicendus  in  hac  sole- 
mnitate,  nec  in  eis  similibus,  quia  et  antiquitus  in 
talibus  diebus  officium  non  liohat. 

CAPUT  XXIIl 
De  vigiJia  Pentoostes. 
In  vigilia  Pentecostes  post  capitulum  loquunlur; 
post  tcrtiam  silent;  post  soxtam  eunt  ad  lccta  sua 
eodem  modo  quo  in  rogationibus  facturi,  usque  ad 
inchoationem  officii  ante  nouam  inchoandi,  de  quo 
lectioprima,  Tcnlavit  Deus\  sequitur  collecta  sine 
satutatione,  Doiis,  quiinAbraham.  Lectiosecunda, 
Scripsit  Moyses.  Tractus,  Attende  coeJum.  Collecta 
DeuSy  qui  nos  per  prophctas.  Lectio  tertia,  Appre- 
Jwndent  septem  muJiores.  Tractus,  Vinea  facta  est. 
Collecta,  Den^  niu  nos  ad  coeJestem.  Lectioquarla, 
ylr/rfi/srae/.GoUecta,  Deus  incommutabiJJs.Traciiifi, 
Sicut  corvus.  Gollccta.  Concede  quiBsumus.  Gantatur 
letania  oodcm  modo  quo  in  vigiliis  Paschce;  ipsa 
quoque  missa  non  dissimililer  per  omnia,  prfleter 
quod  habet  cantum  ofFerendoe,  ct  quod  Agnus  Dei 
simul  cumcommunionc  cst  dicendum.  Ante  vespe- 
ras  coonatur,  ad  quos  eliam  sicut  in  Snbbato  sancto 
iterumnonalii  psalmi  quam  feriales  snntdicendi,id 
est  ConCiteantur  :  collecta,  Pnesta^  qusesumus,  etc. 

GAPUT  XXIV 
DeipsodiePontecostes.eteaquoosequiturSeptimana 
Ut  dignum  est,  sancti  Spiritus  Advcnlui  nequa- 
quam  minus  defertur  quam  et  dominicn^  Rosurrc- 
ctionis.  In  illa  nocte,  et  in  illo  die  quidquid  pro  reve- 
rentia  solemnitatis  agebatur,  et  in  isto  est  agendum ; 
tantumadmatutinaspostsingulasantiphonasearum 
melodia  non  ita  cum  alleluia  iteratur.  Ad  vcsperli- 
nalem  processionem  resp.;  ad  matutinalom  i  csp.  In 
die  ad  illam  procossionem  non  alius  cantus  quani 
illsB  antiphonaB  de  Pascha  usque  in  vestibulum  ec- 
clesiae ;  ibi  omisso  versu,  Crucifixum^  agitur  statio 
oum  antiphona,  Hodie  compJeti  sunl.  Ad  introitum 


A  ecclesiae,  et  ad  sanctam  Crucem  responsoriiu 
paruerunt  apostohs\  in  clioro  responsoriuo 
ritus  sanctus.  Quamvis  autem  omnes  Galli  m 
gnopcre  curent  de  prosis  Teutonicorum.tamei 
Patre  Odilone  adnitento  etde  nostratibus  assf 
haec  sola,  Sancti  Spiritus  adsit  nobis  graU» 
nuit  ut  in  nostro  loco  in  isto  dio  cantareti 
cujus  vesperas  super  psalmos  caniatur  AHei 
antiphona,  Loquebantur\  ad  Mat.  in  secunda 
ut,  Cum  compJerentur\  ad  tertiam,  Replei 
ti  ibus  antiphonarum  melodiis  locum  scmel 
ptum  non  mutanlibus,  ad  alias  horas  cantanti 
et  de  pascha ,  et  de  Evangelio ,  et  de  Asce: 
Domini;  in  quibus  ct  non  alius  tunc  ordo  tc 

B  nisi  prsocentor  hoc  providot,  et  imponenti  pn 
strat,  ut  nulla  relinqnnhiv  qnpe  non  in  hac 
mana  rccantctur  a  nobis,  videlicet  singulifl 
ultimum  vale  facturis.  Horarum  hymni  itero 
carent  uno  versu  superaddito,  scilicet  hic,  C^ 
nnnc  piissime\  et,  Sit  Jaus  Patri. 

GAPUT  XXV 
De  octavo  die  Pentecostes, 

Octavus  dies  Pentecostes  non  tam  pro  o 

quam  pro  commemoratione  sanctae  Trinitati) 

bratur.  Ad  cujus  etiam  priores  vespcras,  quo< 

raro  tieri  solet,  super  singulos  psalmos  singol 

tantur  antiphonae  de    sancta  Trinitate.  Capi 

tam  ad  vesperas  quam  ad  matutinas  laudes, 

huc  etiam  ad  tertiam,  Denedictio.  et  claritaSy 

C  pientia ;  hymnus,  0  Jux  beata  Trinitas.  EvaD 
Erat  Iiomo  ex  Pliarissois^  pronuntiato,  nulla 
pjus  homilia  legitur,  sed  scrmo  sancUGrego; 
zianzenisciIicet,Z)eso/e/n/3//afe/iOc/ierna.Pro< 
cum  responsorio  ad  sanctam  Oucem;  sicut 
post  maiutinas  laudes.  Ad  nocturnos,  Tu,  Trio 
unitas\  ad  laudes,  Spicndor  paternoo  gIoriw\ 
cum  solemniore  melodia  quam  quolidiana. ' 
quam  illorum  hymnorum  melodia  qni  cants 
Pascha  ita  sit  plana  ct  in  directum,  et  in  ipso 
sanctae  Dominicas  Hcsurrectionis  non  magisi 
nis  quam  si  iidcm  hymni  ad  aliquem,  ut  ita  ( 
privatum  diem  pertinercnt;  quod  nobis  relic 
simplicitate  seniorum  noztrornm  adhucitate 
ct  si  qua  persona  esset  idonoa,  quoe  id  domno 

D  suggererct  et  suaderet,  fortassis  cuiendari  ju 
sicut  et  de  multis  aliis  jam  focit.  In  dio  auten 
fato  missa  matutinalis  est  dc  Spiritu  sanc 
quam  illa  prajfatio  non  omittitur,  Qui  asce 
superomnes  ciolos\  sicut  etiam  per  totam  pra)( 
tem  scptimanam  ad  utramque  missam.  Ad  pi 
sionem  per  claustrum,  ct  ad  stationem  in  ves 
ecclesise,  idipsum  cantatur  quod  in  priore  Doi 
ad  sanfctamGruoem ;  etin  chorum  cum  respot 
qu8e  sint  de  sanctaTrinitate,reditur.Missa  mc 
sancta  Trinitate,  sed  absquo  gradualc  cum  d 
alleluia.  Ad  sextamcapit.  Gratia  Domininosti 
lecta,  Domine  DeuSy  Pater  omnipotens.  Ad  i 
Omne  quod  natum^  vel  aliud,  Tres  sunt  qui  te 
nium ;  collocta,  Montos  nostraSf  qusesumus^  Di 


CONSUETUDINES  CLUNlACENSES.  -  LIBER  PRIMUS. 


674 


undas  Vosperas  inultimasuperpsalmosan- 
iy  non  8unt  alia  verba  quam  illius  capituli, 
ieiio  et  clarilas ;  propterea  mutatur  capitulum 
tur,  Beuedictas  Dcns  et  Paicr.  De  Spiritu 
cantatur  antiphona,  Hodie  completi  sunt :  de 
cruce,  vcl  potius  de  Resurreclionc  Domini, 
resurgenSf  sequentibus  conscntaneis  col- 


CAPUT  XXVI. 
tpiima  sequente  post  ociavas  Pcntecostos. 

•rog»/iO.  Agitis  octavas  deSaiicla  Trinitate? 
onsio,  Minime.  Major  tamen  missa  cantatur 
vn  Bcptimanam  dc  sancta  Trinitatc,  et  ad 
B18  super  canticum  Evangelii  cantatur  anti- 

Postquam  sola  Dominica  fuerit  transacta, 
redimus  ad  quatuor  psalmos  per  singulas 
licendaSy  ct  ad  venias  petendas  ad  initia  ho- 
;  ad  nocturnos  quoque  in  privatis  noclibus 
mplius  legitur  quam  Iquse  scribit  sanctus 
cluSjUnaparvissimalectio  cumsimilirespon- 
Dst  aliud  quod  constitutum  est  utin  secunda 
cyus  septima^  semper  agatur  ;  quippe  quot- 
»functorum  in  loco  nostro  sunt  sepulti,  pro 
Qnos  abbas  specialiter  constituit  ut  eorum 
itio  hac  vice  studiosissime  fiat.  Quod  ctiam 
ins  edicto  per  omnia  loca  nostrn  fiori  solet. 
jusmodi  post  vesperas  rcgulares,  ct  sulTragia 
'um,  priusquam  procedatur  ad  ecclesiam  San- 
irise,  pulsatis  prolixe  omnibus  signis,  in 
iguntur  vcspera}  pro  fidelibus  defunctis,  ct 
officium  simili  modo.  In  sequenti  die  missa 
talis  propensiore  studio  est  cclebranda,  ct  ab 
18  sacerdotibus  privatse  missae  pro  eisdem 
iflB.  Verum  ct  ad  missas,  ad  vesperas  et  ad 
n,  et  matutinas  primo  dicendaesteacoliccta 
^jus  miscrationo.  Daodecim  paupcrcs  ad  pa- 

vinum,  cdulio  carnis  adjundo,  ubcrtim  sunt 
idi,  et  cunciis  aliis  pauperibus  supcrvenicn- 
c  pane  ct  vino  misecordia  impendenda. 

GAPUT  XXVII, 

iunJo  Quataor  Temporiim  in  menso  Junio. 

squam  ultra  progrediamurdebemus  et  jeju- 
luor  Temporum  meminisse,quod  cum  in anno 
cveniat,  ad  omnes  vices  in  ejus  sabbato  ma- 
isa  non  praevcnitur  cum  letania,  nec  ad  eam 
irura  amplius  quam  de  officio  est  dicendum ; 
5rtur,  vel  pax  recipitur,  nisi  ab  uno ;  nec  in 
rio  dantur  hostise  inconsecrata),  sicut  in  aliis 
I  diebus  solent.  Hoc  autem  jejunium,  quod 
se  Junio  agitur,  nunquam  agitur  ante  Pcn- 
n,  t.iinetsi  prius  eveniat  terminus  ejusrcgu- 
A  <?i  venerit  in  ipsa  seplimana  Pentecostes, 
difTorlur. 

.  Et  quomodo  tunc  facitis  utrumque,  jeju- 
t  aolemnitatem  ? 

.  In  hoc  nihil  erramus.  Nam,  ut  primo  dicam, 
10  quoqae  jejunii,  id  est,  quarta  feria,  post 
im  Bedent  omnes  in  claustro  ad  lectionem ; 


^  cum  visum  fuerit,  pulsatur  signum  ad  lertiam: 
oratione  facta,  induuntur  albis,  post  tertiam  cappis. 
Uantatur  officium  Spiritus  Domini :  ad  quod  ta- 
mon  legitur  de  Actibus  apostolorum  ferialis  lectio, 
et  Evangelium  fcriale.  Post  sextam  quasi  pausaturi 
(lormiloruim  ascondunt :  audito  signo  ('escendunt, 
lavant  manus  et  faciem,  et  ecclcsiam  intrant.  Post 
orationem,  et  postoaquam  sacerdos  cum  suis  sulTra- 
ganeis  erit  vestitus,  imponitur  officium,  Deus  cum 
cgrodereris.  Ad  quod  cum  legantur  duae  lectio- 
nes,  duae  quoque  collectee  dicuntur,  et  non  amplius. 
Prima  lectio  est  de  libro  Sapientiae;  Evangelium 
de  quinque  millibus  hominum  in  quinque  panibus 
et  duobus  piscibus  saturatis.  Cantus ,  Alleluia , 
minime  cantatur,  sed  tantummodo  responsorium, 

g  vel  quod  alii  Gradualem  vocant.  Una  vice  reficiunt, 
post  nonam,  et  adipe  abstinent.  In  diebus  jejunii 
secuturis  nihil  est  aliter  agendum,  excepto  quod  ncc 
cappis,necalbisgeneraliter  induuntur,ct  collectae, 
quaedicunturin  privatisdiebus,admissam  majorem 
non  omittuntur.  Idem  autem  jejunium  si  contigerit 
extra  Pentecosten,  non  alia  tamen  officia  quam  et 
ad  Pentecosten  pertinentia  ex  more  cantantur;  et, 
in  Sabbato  post  ofrerendam,  qui  responsorium  can- 
taverit,  et  lectionem  legerit  prseter  epistolam  cum 
albis  esset  indutus  solet  se  exuere.  Cantor  qui  tenet 
chorum  in  cappa,  aliis  ad  orationem  procumbentibus 
non  procumbit,  et  ad  illam  orationem  quoe  fil  ante 
nonam  exit  de  choro. 

GAPUT  XXVIII. 

^De  feslia  sanctorum  venientibuspost  Pentecosten. 

Intorrogat.  Ad  nocturnos  privatarum  noctium  si 

talis  lectio,  ut  superius  dixisti,  jugiterestdeputata 

quomodo  agitis  commemorationem  sanctorum,  pro 

quibus  tamen  duodecim  Icctiones  non  fiunt  ? 

Desp,  Bene  mones  ;  nam  de  sanctis  hujusmodi 
utique  fiunttres  lectiones  cum  responsoriis  quoque 
tribus  ;  et  ipsee  lectioncs  excerptre  sunt  de  aliquo 
sermone  vel  homilia  quee  ad  hoc  maxime  compotere 
videtur,  quamquam  non  ita  fieret  in  paschalibus 
diebus,  in  quibus  si  tria  responsoria  canebantur 
de  sanctis,  tamen  lectiones  erant  de  eo  libro  qui 
in  ea  Icgendus  erat  septimana.  Rt  ut  qusestioni  toee 
adhuc  aliquid  supererogaverim  de  eisdem  sauctis, 
ad  nocturnos  propter  illos  nec  hymnus  nec  psalmi 
feriaIesmuiantur.Invitatorium,capituIum,versu8et 
^  collcctee  de  eis  sunt  dicenda.  Ad  laudes  antiphonae 
pro  eis  de  quibus  sunt;  et  singuli  psalmi  habontur 
de  eis  utique  mutantur  et  ad  rcliquas  horas  antipho- 
nae  usque  ad  officium  missse ;  cum  officio  eorumre- 
cordatio  ex  toto  clauditur  et  finitur.  Nam  postca  ad 
horas  quse  officium  sequuntur,  nec  antiphonoe,  nec 
aliud  ([uidquam  est  de  ipsis.  Sed  si  evenerit,  ut 
eorum  memoria  in  aliqua  Dominica  sit  agenda, 
post  vcsperas  regulares  in  Sabbato  cantantur  Anti- 
phonae  de  illis,  ct  sequitur  collecta.  Ad  noclurnos 
simul  cum  invitatorio,  et  cum  Evangelio,  quatuor 
extremoB  lectiones  fiuntde  ipsia,  postea  pleniterad 
matutinaa  laudes,  et  in  die  miasa  matutinalis.  De 


675 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHII 


676 


cadtero  quod  ad  Dominicam  pertinet  tenetur.  Scien-  A 
dum  quoque  in  privatis  diebus  qusecunque  de  san- 
ctis  coliecta  dicta  fuerit  ad  vesperas,  quod  illa  nec 
ad  matutinas  laudes,  nec  ad  tertiam,  nec  ad  majo- 
rem  missam  mutatur. 

GAPUT  XXIX. 
De  jejuniis  quse  fieri  solent  quarta  et  sexta  feria 

Si  imbecillitas  noslra  pateretur,  dignum  esset, 
sccundum  edictum  prseceptoris  nostri  sancti  Bcnc- 
dicti,  ut  post  octavas  Pentecostes  statim  in  omni 
quarta  et  sexta  feria  Jejunium  faceromus  ;  quod  si 
non  amplius,  tamen  utcunque  non  omittimus  fa- 
cere  in  uno  et  pridie  praedictarum  feriarum ;  in  quo 
post  tertiam  silemus  ,  post  sextam  dormitorium 
ascendentessimulamusmeridianampotiusquamge- 
ramus,  quia  mox  pulsatur  signum  ut  in  ecclesiam  n 
redeamus,  facturi  nudis  pedibus  processionem :  cal- 
ceos  nostros  deponimus  in  clauslro  prope  canales, 
ut  pedes  lavaturi  sint  in  promptu.  Inchoatur  au- 
tem  ipsa  processio  eodem  modo  quo  in  Rogationi- 
bus,  cum  orationibus  antiphonae,  psalmo  et  col- 
lecta;  omniasigna  non  pulsantur,  sed  tantum  duo; 
et  hoc  inchoatur  ante  introitum  puerorum.  Ergo 
cantando  aliquid  pro  peccatis,  ut  est  antiphona, 
Propitiusesto,  et alia, A/iserere,  Z)o/ni;2e,  proceditur 
per  coemeterium  ad  ecclesiam  S.  Marise :  ad  cujus 
introitum  et  cantus  et  coUecta  est  de  ipsa  Do- 
mina  nostra.  Procumbitur  super  formas  ad  ora- 
tionem ;  domnus  abbas  imponit  psalmum  gxlv  pro 
his  qui  in  csemeterio  sunt  sepulti,  et  sacerdos  pro- 
sequitur  cum  collecta;  Dominey  ct\jus  miseratione. 
Incipitur  letania  duobus  pronuntiantibus ,  cum  ^ 
qua  per  claustrum  et  per  vestibuluni  ecclesias  ve- 
nitur  in  chorum.  Sane,  ut  prsemissum  est,  primum 
diemjejunamus;  posteain  locojegunii  aliquod  opus 
manuum  saspius  agitur  a  nobis.  Quoticscunque 
autem  per  aliquam  occasionem  jejunamus  in  sesta- 
te,  non  mutatur  illud  de  silentio  post  tertiam,  et 
de  ascensione  dormitorii  per  sextam.  Et  si  est  quar- 
ta  aut  sexta  feria,  facimus,  sicut  modo  dixi,  dis- 
calceati  processionem,  excepta  sola  vigilia  sancto- 
rum  apostolorum  Petri  ot  Pauli,  et  Assumptionis 
sanctse  Mariae ;  si  tamen  et  ipsoe  aliquando  evene- 
rint  in  tali  die.  Solet  etiam  remanere,  si  quem  de- 
functorum  sepelimus,  vel  si  qua  persona  talis  et 
hujus  dignitatis  advenerit,  cui  processioncm  facia- 
mus  vel  si  majores  capsas  nostras  cum  sanclorum 
reliquiis  ad  aliquam  villam  nostram  destinamus, 
ut  ssepe  contingit,  pro  timore  prsedarum  et  rapi- 
narum,  cum  quibus  et  omnes  albati,  et  pulsatis 
omnibus  signis  usque  ad  cxteriorem  portam 
eximus,  et  eamdem  reverentiam  deferimus  in  re- 
portando. 

CAPUT  XXX. 
De  opere  manuum. 

Interrog.  Quod  paululum  tetigisti  de  opere  ma- 
nuum,  plus  aliquantulum  refer ;  refer,  inquam, 
quid  sit  illud  opus  manuum,  et  quomodo  Bat? 

Besp.  Gerte,  ut  non  mentiar  quod  ego  saepius 


vidi,  non  erat  aliud  quam  fabas  novas  et  nondum 
benc  maturas   de  folliculis  suis  egerere,  vel  in 
horto  malas  herbas  et  inutilos,  et  quae  bonas  her- 
bas  sufTocabant,  eruere ;  et  aliquando  panes  for- 
mare  iu  pistrino.  Qualiter  autem  fiat  ut  hoc  etiam 
digeram,  in  die  quo  agendum  est,  illico  ut  fratres 
surrexerint,  factis  orationibus  signum  pulsaturad 
primam,  quam  aliis  psalmis  intermissis,  sola  sequi- 
tur  letania,  missaque  matutinalis  ;  capitulum  quo- 
que  plus  corripitur  quam,  inaliis  diebus;  nec  cun 
psalmodia,  ut  moris  cst,  itur  ad  Sanctam  MariaiDy 
scd  percussa  tabula,  et  praemisso  Benedicit-e^  dom- 
nus  abbas  pronuntiat :  Eamus  ad  opus  manuunu 
Ifnponitur  psalmodia  quae  post  primam  est  inter- 
missa :  incedunt  cum  processione,  ita  ut  pueri  siat 
primi,  priores  novissimi.  Cum  ventum  fuerit  ad  lo- 
cum  operandi,  versi  omnes  ad  orientem  per  ordi- 
uem  consistunt.  Ad  flnem  unius  psalmi  faciunt  aofo 
et  retro,  et  domino  abbate  pronuntiante  tunc  di- 
cunt  hunc  versum,  Deus  in  adjutorium,  etc,  Se- 
quitur,  Kyrie  eleison^  Pater  aoster;  Versus,  AdjJh 
toriumnostrum;  factarursus  inclinatione,  incipiaot 
operari.  Hoec  autem  psalmodia  quae  cantatur  ioter 
operandum ;  primum  quae  remansit  post  primam,et 
post  capitulum ;  postea  omnes  regulares  horae  more 
canonicorum  a  prima  incipientes.  Inter  cujus  etiam 
preces  subjungitur  etiam  psalmus  quintus,  et  se- 
ptem  psalmi  per  alias  horas  divisi ;  tres  qui  remft- 
nent  toti  inter  preccs  completorii  dicuntur;  ot  com- 
pletorium  ipsum  praecedunt  vesperae  pro  iidelibiu 
defunctis,  adnectuntur  psalmi  qui  solent  dici  pro  fa- 
miliaribus  post  tertiam,  et  post  duas  horas  qoa 
sequuntur.  Si  visum  fuerit  domino  abbati  ot  am- 
plius  operentur,  ampliatur  quoque  psalmodia  de 
psalmo,  Ad  Dominum  cum  tribularer,  usque  adfi- 
nem  Psalterii,  et  tunc  etiam  a  prinoipio,  Glorifi 
Patriy etc.,post  tres  psalmos  interposito.Verumillis 
psalmis  pro  familiaribus  fmitis,  postea  domnusab- 
bas  cum  primum  voluerit,  innuit  fratribusab  opere 
cessare,  et  ad  se  magis  appropiare,  jubetutaliqoid 
Iegatur,citius  tamen  finiendum,  quia  ipse  factQras 
est  inde  sermonem ;  loquens  aliquid  tale,  maximede 
vita  Patrum,  quod  aedificet  audientes.  Quo  finito, 
itcrum  imposita  psalmodia  revertuntur;  quam,et 
pueri  cum  primum  clanstri  limen  attigerint,aItiore 
voce  levant,  nec  prius  in  capitulo  consistuntqQaoi 
conventus  ante  capitulum;  domino  abbate  pronua- 
tionte  versum,  Adjutorium,  faciuntuniversianteet 
retro  ;  et  iterum   praemisso,  BeDediciie^  accipioot 
licentiam  loquendi.  Ergo  nona  quoquemagis  qaan 
in  aliis  diebus  acceleratur.  Postquam  ventum  fuerit 
ad  horam  loquendi,  rursus  ad  opus  manuumixA 
compelluntur. 

Hsec  est  psalmodia  quam  tunc  adoriuntur.  Pri- 
mum  psalmi  pro  familiaribus,  qui  post  vesperasoi 
more  dicuntur ;  Vesperae  de  Omnibus  Sancti8,V»- 
sperae  pro  fidelibus  defunctis  cum  antiphonis:  Ofl^ 
cium  pro  defunctis  absque  matutinis  laudibus,  quA 
semper  ad  noctem  sei^vantur,  Deaa  auribus.  Verite 


677 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  UBER  PRIMUS. 


678 


mea.  Postea  inchoant  psalmodiam  ubi  eam  priore  A.  luia,  ut  antiphona,  De  Sion.  Ad  laudes  superpsal- 


vice  intermiserunt.  Post  quam  reversi  fuerint,  ea 

vice  sermo  fieri  soletin  claustro  ;  a  quo  exsurgen- 

tes  et  facientes  ante  et  retro,  domno  abbate  ex  toto 

pronuntiante ,  tum  iterum  dicunt   hunc  versum  : 

Benedicias  ea ,  Domine  Deus  :  et  sequitur  Kyrie 

eleison  cum  familiari  appendicio  ;  etnovissimever- 

J5US,  Adjutoriam  Dosirumy  et  facto  anle  el  retro  da- 

-tur  licentia  loquendi.  Si  vidctur  domino  Abbati  ut 

^pere  facto  bibant,  postquam  pulsato  signo  nd  ves- 

jperas  fecerintorationem,  cymbalo  percusso  vadunt 

mn  rcfectorium,  et  potio  propinatur  melle,  vino  et 

«bsynthio  confecta.  Et  sciendum  est  quia  quoties 

130C  contigerity  postea  nequaquam,  ut  aliquando 

solent,  bibunt  inter  collationem.  Quod  si  non  nisi 


mos  tres,alleluia,  ut,  Dico  vobis,  Ad  hymnum  trium 
puerorum  antiphonseproprisB  habcntur ;  ad  sequen- 
tem  psalmum,  alleluia,  ut  antiphona,  In  Domino 
laudabitur,  Capit.  Benedictio  et  claritas.  Ad  pri- 
mam,  alleluia,  ut  Hortus  conclusus  ost;  capitulum, 
Bcgi  autem  swculorum,  collocta  de  sancta  Trini- 
tate,  quae  etiam  ad  hanc  horam,  et  in  hoc  die,  per 
totum  annum  semper  in  dicenda ;  ncc  pro  aliqua 
vel  praecipua  festivitate  mutanda.  Post  consecra- 
tionem  salis  et  aquae  antiphona,  Asporges  mo ;  in 
exilu  processionis  ad  ecclesiam  Sanctae  Marise  an- 
tiphona  vel  responsorium  do  ipsa;  per  claustrum 
de  istis  tribus  antiphonis  una,  id  est,  Cum  veneri- 
mus ;  alia,  Oremus  dilectissimi  nobis;  alia  Omni- 


;«mel  operantur,  tunc  sermonis  locus  est  in  clau-  g  potens  DeuSy  supplices  te ;  etsiopus  fuerit  nmplius 


tro,  et  versus  ille  non  differtur,  ut  non  statim  di- 

Gatur ,  Beaedicius  es  ,  Domine.  Et  si  quando  fient 

Ln  sequente  nocte  duodecim  lecliones,  minime  bis 

operantur.  Si  in  pistrinum  ierint  ut  panem  faciaut, 

pTopier  opus  hujusmodi  non  differunt  illos  post  pri- 

mam  pBalmospro  familiaribus,  vclseptempsalmos. 

Po8t  •;apitulum  lavant  generaliter  manus,  et  non 

t^rgunt;  el  sic  imposita  psalmodia  procedunt  in 

pistrinum.  Pueri,  vel  si  quis  sanas  manus  habet, 

non  se  intromittunt  ut  tangant  quid  de  consper- 

sione  farin»  et  hi  a  quibus  panes  formantur,  pos- 

iet  quidquid  sudoris  fuerit  in  eorum  facie,  minimc 

Uagant  illos,  nec  os  aperiunt  ad  psalmodiam,  nc 

forte  de  saliva  quid  saliat  in  massam.  De  sermone 

qnoque  nulla  tunc  menlio  fieri  solet,  nec  alio  versu 

claoditar  illud  opus  manuum,  quam  cum  eo,  Ad- 

iatoriam  nostrum  in  nomine  Domini. 

GAPUT  XXXI. 

De  Dominica  iertia  post  Pentecostcnf  et  septimana 
Postcommemorationem  sanctae  Trinitatis,  in  illa 
Dominica  quae  primo  occurrii  cantautur  responsoria 
delibro  Hegum  usque  ad  Kalendas  Augusti.  Et  tunc 
delibro  Salomonis  usque  ad  Kalend.  Septembris. 
QaibQS  ad  unam  vicem  cantatis  in  caeteris  Domi- 
nicis  ad  noctumos  tertium,  septimum  et  undecimum 
responsoria  cantantur  de  sancta  Trinitate,  quartum, 
octavum  et  duodecimum  illa  minora,  ut  esl,  Domini 
es(  ierra  :  Quorum  etiam  similia  cantantur,  si  qua 
UDctorum  festivitas  cumduodecim  lectionibusagi 


quid  addit,  antiph.  Dimitte  nobis^  Domine.  Ad 
stotionem  investibulo  ecclesise  antiphona,  Benedi- 
cat  nos  DeuSy  vel  aliquod  responsorium  de  S.  Tri- 
nitale ;  in  chorum  redeundo  antiphona  vel  respon- 
sorium  dc  sanctis  npostolis  Petro  et  Paulo.  Adter- 
tiam,  alleluia,  ut  antiphona,  Christi  Virgo ;  capu< 
tulum,  Deus  charitas  est ;  ad  sextam,  alleluia,  ut 
Inter  natos\  cap.  Alter  alterius;  ad  nonam,  alle- 
luia,  ut,  Innuebant]  cap.  Emptienim  estis  ;  collecta 
ad  sextam  et  nonam,  Deus  qui  couspicis.  Gratiw 
tuWj  quwsumus. 

In  privatis  noctibus  ad  nocturnos  est  capitulum, 
Vigilate.  Ad  laudes,  Nox  prsDcessU\  ad  primam 
capitulum,  Pacem  et  veritatem;  collecta,  Domine 
DeuSj  Pater,  qui  ad  principium.  Quse  ambo  privatis 
diebus  ita  sunt  conglutinata  ut  nunquam  ab  eis  se- 
parentur.  Ad  tertiam  capitulum,  Sana  me,  Domine\ 
ad  sextam  et  nonam  eadem  quee  in  Dommica  ;  col- 
lectse  quae  notantur  in  collectaneo.  Ad  completo- 
rium  cap.  Tu  autem  in  nobis ;  et  collecta  Visita, 
qu£esumus\  ista  suntimmobilia,  ut  sive  sildies  pri- 
vatus,  sive  solemnis,  ipsa  nequaquam  moveantur. 
Quod  si  non  est  Dominica  dies,  et  tamenduodecim 
lectiones,  ad  primam  est  collecta  In  hac  hora  hujua 
dieiy  quoesumua.  Quse  notiora  aestimavi,  prflBtorivi, 
velut  quod  in  Sabbato  ad  vesperas  super  canticum 
Evangelii  antiphona,  Quasi  germana  est ;  Hespon- 
sorium  de  eodem  libro;  ad  laudes,  et  secundas 
vesperas  de  Evangelio  ,  vel  quod  in  privatis  noc- 


tur;  qudB  tamen  non  sit  de  majoribus,  sed  talis,  ut      tibus  ad  matutinas  est  de  ipso  cantico,  ad  vesperas 
est  qu»Iibet  Dominica  :  et  non  solum  in  hoc  tem-  ^  ^»'*'*"'^  ^"  F.van£.«lin   Ro  mioni,«  Sahhato.  in  puius 


pore,  sed  etiam  postea  semper  quam  venerit  Pas- 

cha.  De  hac  autem  Dominica,  et  septimana  non  est 

^  re  si  plus  aliquantulum  dixero  quam  de  aliis  ; 

^ia  nonnuUa,  quorum  usus  est  in  istis  ad  obse- 

qoium  diviuum,  tenentur  etiam  per  omnes  Domi- 

nicas  et  septimanas  usque  ad  Adventum  Domini, 

excepto  si  non  pro  aliqua  festivitate  mutantur.  Pri- 

no  ad  vesperas  in  Sabbato  capitulum,  Denedictus 

Deas.  Quod  etiam  tam  in  privaiis  diebus,  quam  in 

Dominica  ad  vesperas,  semper  idem  est.  Ad  noctes 

leqnentes  tria  sunt  inviiatoria  vicissim,  id  est,  In 

maDu  Um.  Adoremus  Dominam.  Ad  cantica,  Alie- 


iterum  de  Evangelio.  Eo  quoque  Sabbato,  in  rujus 
sequente  nocte  aliqua  suntresponsoriainchonnda, 
non  cantatur  ad  vesperas  foriale  responsorium, sed 
unum  de  ipsis  responsoriis  inchoaudis.  Si  nutem 
meministi  eorum  quae  superius  in  aliis  locis  me- 
moravi ;  mejacente  modo,  tamen  scire  poies  quod 
collecta  quse  ad  quamlibet  Dominicam  pertinet,  di- 
cenda  est  in  Sabbato  ad  vesperas,  et  post  noctur- 
nos  adJEvangelium,  ad  matutinas  laudes,  missam 
matutinalcm,adtertiam,ad  majorem  missam,  utras- 
que  vesperas.  In  privatis  autem  nociibus  habentur 
in  collecianeo,  et  hse  collect»  quse  dicendae  sunt 
ad  nocturnos,  et  laudes,  et  vesperas.  Et  saoerdos, 


6T9 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI. 


si  voluerit,  utnon  reprehendatur,  caveat  ne  aliqunm 
dicat  ignotam,sedqu8ebene  simulet  stylumGrego- 
rianum,  et  sui  mediocritate  ot  ipsorum  verborum 
humilitate. 

GAPUT  XXXIT. 

De  NativUate  S,  Joannis  Baptistee. 

Inter  natos  mulierum^  juxta  ipsius  Domini  tes- 
timonium,  cum  nemo  surrexerit  major  Joanne  Bap- 
tista,  non  est  indignum  si  ejus  quoque  solemnitas 
solemnius  quam  aliorum  sanctorum  celebrctur. 
Celebratur  autem  ejus  Nativitas  cum  octavis,  uec 
sunt  plures  sanctorum  pro  quibus  hoc  flat,  tantum 
aliaa  quatuor  festivitates  similiter  aguntur,  id  est, 
Natalis  sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli, 
Translatio  S.  Benedicti,  Assumptio  sanctas  Marioc, 
et  Depositio  S.  Martini;  dequibuSi  utprimo  dicam 
quod  omnes  communiter  habent,  prima  uocle  post 
laudes  et  prsecedentes  vespcras  agitur  processio 
ad  altaria  singulorum,  excepto  Natali  apostolorum 
Petri  et  Pauli,  in  quorum  honore  est  ipsum  altare 
principale.  Agitur  autem  cum  aliquo  responsorio, 
collecta  quoque  aliqua  sequente  cum  tonali  pronun- 
tiatione.  Per  totam  singularum  festivitatum  septi- 
manam  venia  non  petitur  ad  initia  horarum,  nec 
procumbitur  super  formas  ad  preces.  Item  ad  sin- 
gulas  horas  de  psalmodia  non  minus  omittitur 
quam  in  pascali  tempore  quoties  duodecim  lectio- 
nes  non  fiebant.  Octavus  dies  totus  est  solemnis, 
duodecim  lcctionibus  agendus.  In  ea  quoque  Domi- 
nica,  si  qua  venerit,  non  aliud  legitur  vel  cantatur 
quam  de  ipsis.  In  privatis  noctibus,  etiamsi  sit 
tempus  aestivum,  tamen  tres  lectiones  cum  tribus 
responsoriisfiunt ;  principalisquoquecollecta,  quse 
in  primo  die  ad  majorem  missam  dicebatur,  postea 
usque  ad  octavum  diem  semper  est  dicenda  ad  lau- 
des,  tertiam,  majorem  missam  et  vesperas.  Prse- 
fatio  autem  tantum  in  primo  die  ad  utramque  mis- 
sam,  in  octavo  die  ad  solam  majorem.  Hoc  solum 
minus  habent,  et  ab  aliis  dissimile,  Nativitas  sancti 
Joannis,  et  Translatio  sancti  Benedicti,  quod  in 
octava  nocte  novissima  noctumorum  responsoria 
sunt  de  his  minoribus,  ut  est,  Justus  ut  palma, 
Quod  tamoQ  omnibu^  ejusdem  festivitatibus ,  quse 
in  asstate  veniunt,  est  commune,  Aominica  interve- 
niente  ut  similia  responsoria  cantentur.  Igitur  suc- 
cincte  prselibato  quod,  ut  dixi,  communiter  habent, 
videndum  est  modo  quod  proprie  pertinet  ad  me- 
moriam  S.  Joannis.  In  vigilia  ad  vesperas,  collecta, 
PriDSta,  qumsumuSf  omnipotons  DeuSy  ut  familia 
tua.  In  nocte  ad  Evangelium,  Concede^  quwsumuSy 
ommpotens  Deus,  Qua5  et  per  oclavas  frequenlatur. 
Ad  matutinas,  Deus  qui  prwsentem  diem  ;  qua3  ad 
tertiam,  ad  missam,  et  ad  vesperas  itcrotur,  ibique 
ex  toto  finitur.  Verum  nesciosi  quid  dicere  possim 
quod  noQ  jam  noveris  per  ea  quae  a  me  supcrius 
de  solemuitatibus  sunt  relata. 

laterrog.  Non  sum  oblitus  illorum ;  verumtamen 
est  quod  adhuc  libenter  audierim,  quo  ordine  per 
octavas  ad  nooturnos,  et  alias  horas  sQtiphoQce 


A  dicantur. 

Hesp.  Hoc  etiam  a  fratre,  cujus  sapra 
quserere  noc  omisi,  et  aliud  nescio  vel  de 
tavis,  vel  de  aliis,  nisiquod  ille  rursus  mil 
pro  cigus  testimonio,  solemnitas  diei  agiti 
nerity  verbi  gratia  in  feria  sexta,  in  Sabbf 
sequitur  in  primo  nocturno  super  psaln 
pliona,  Priusquam  te  iormarem.  In  2  antip! 
omnia.  Ad  matutinas  iternm  superpsalmo 
bctb  ZacbariiXi.  Super  cant.  Evangelii,  L 
patri  ejus  ;  ad  primam,  Netimeas ;  adtertii 
Domimis ;  ad  sextam,  Ecce  dedi ;  ad  nonai 
nus  ab  utero;  ad  vespei*as,  Joannes  est  no 
Magnificat,  Pro  eo  qaodnon  credidisti.  Ad 
cam  in  i  nocturno,  Posuit  os  meum\  in  f ,  i 

gin&;adcant.  et  ad  matutinas  de  SS.  Ji 
Paulo;  post  canticum  Evangelii,  Apertan 
ad  primam,  Elizabetb\  ad  tertiam,  InnuBi 
soxium f  Inler  natos;  ad  nonam,  Ta  puer\i 
ras,  Ex  utero  senoctutis  ad  Magniflcat :  i 
runt  omnes.Feria  secunda  in  1  nocturno, . 
meum;  in  S;  Formans  me,  ad  matutinas  d 
nffio  et  sociis  ejus;  de  S.  Joanne  antiph. 
vocabitur;  ad  sextam,  Beges  videbunt\  ad 
zara^us  vocabitur\  ad  vesperas,  Ipse  prmi 
Pucr  quinatus  est.  Feria  3,  in  1  noctumo,  i 
magnus ;  in  2,  Inter  natoSy  matutino)  de  S 
de  S.  Joanne,  Tu  puer ;  malutinalis  mis 
Leone;  ideo  ad  solam  primam  antiphona  d 
ad  tertiam,  Joannes  est  nomon;  ad  sext.  Ij 
bit\  ad  non.  Ex  utero\  ad  vesperas  non  de 
no,  sed  de  S.  Petro;  ct  1  antiphona,  Bea\ 
proptcr  quos  etiam  mutnntur  octavoe,  ut 
plius  dicantur  de  S.  Joanne,  nisi  post  mat 
vespcras  regulares,  una  antiphona  ct  coll 
quo  tamen  octavus  dies  plcniter  celebra 
cum  duodecim  adnocturnosanliphonis,  qm 
ISIectionibus  et  responsoriis. 

GAPUT  XXXIII. 
DeNatiili  apostolorum  Petri  vt  Pau. 
VigiliaNatalisSS.  apostolorum,et  vigilii 
ptionis  sanctae  Marise  habent  aliquid  sing 
quod  in  nullis  aliis  sanctorum  vigiliis  s 
nam  ad  majorem  missam  pulsantur  omn 
et,  priBter  quod  non  angelicusHymnusne; 
cantctur,  alia  solemniter  omnia  fiunt.    Gti 

^  aiunty  ab  uno  tcnetur  in  cappa,  respons* 
duobus  cantatur  in  cappis,  subdiaconus  ve: 
nica,  diaconus  dalmatica,  unus  ofTert,  omi 
piunt  pacem ;  Kyrie  eleison,  Sanctus,  Ag 
singula  cum  quotidiana  melodia  cantaQtur 
lem  in  priore  vigilia,  ut  et  supra  memini|  £ 
S.  Lconis  papoe;  et,  in  sequente,  Depositi 
Euscbii  presbyteri,  de  quibuset  missa  ma 
cantatur;  propter  quod  tamen  generalisob 
omittitur,  et  pax  ab  uno  accipitur.  Post 
collectam  caetcra)  quoe  sequuntur  omnes 
defunclis;  quod  similiter  fieri  solet  quoUe 
missa  cantatur  pro  salute  vivorum;  non  a 


681 


CONSOETUDINES  CLUNIACENSES.  —  LIBER  PRIMUS 


682 


consuetudo  ul  unquam  in  duodecim  lectionibus 
hoe  fiat. 

Sed  revertamur  ad  ipsum  Natalem  sanctorum 

apostolorum.  Domnus  abbas  constituit  ante  hos  an- 

B06,  ut  ad  psalmos  nocturnoriim  hae  cantenturan- 

tiphonae,  quarum  prima  est,  In  plaieis,  Evange- 

lium  sequiturea  collecta  qu»  dicebatur  ad  vesperas, 

id  est,  Deus,  qui  Ecclesiam  tuam  apostoli  tui  Pctriy 

qaanquam  ad  laudes,  et  ad  majorem  missam  dicitur, 

DeuSy  qui  hodieraa,  Et  si  hoc  aliquando  contigerit, 

tamen  non  prsegudicat  generali  consuetudini  collec- 

Unim,|quod  higusmodi  si  dicuntur  ad  vesperas  di- 

eoDtur etiamadmatutinaslaudes,  etad  alias  vices.  In 

diecamprocessiosolemniter  sit  agenda,  siestDomi- 

nicadieSyagiturante  tertiam;  puto  propter  consecra- 

tionem  sab's  et  aquie  ex  more  gerendam.  Si  qualibet 

iliaferia,po8ttertiara;  quod  item  observatur  in  As- 

■sumptione  S.  Marias  et  in  Nativitate  Domini.  Ad 

ipsam  autem  processionem  cantari  solet  respinso- 

riuin.  Quem  dicunt  homines;  etaliud.  Magnus  san- 

HasPauIus.  Ad  stationem  antiphona,  Hodie  illaxit 

aobis?  In  chorum  redeundo  reKpons.  Quodcunque 

hgaveris;  aliud,  Sancte  Paule,  Horarum  hymni  au- 

gentur  eo  versu,  Vos  sseclijustiy  etc.  Vesperae  se- 

eondaB  de  ambobus  apostolis  communiter  aguntur, 

tamen  singulariter  de  utroque  dicenda  est  coHecta ; 

et  primo  de  S.  Petro,  postea  de  S.  Paulo  antiphona 

et  collecta.  Collecta  quae  ad  majorem  missam  primo 

die  dicebatur,  ita  mutatur:  Deus^  qui  Ecclesiam 

iUBm  apostolorum  tuorum  Petri  et  Pauli  prasdica- 

tione  docuisti  :  et  est  dicenda  per  totam  octavarum 

septimanam.  Cujus  etiam  commemoratio  singularis 

CQm  agatur  in  sequente  die,  de  S.  Petro  tantum  ad 

matutinalem  missam  est  collecta :  ad  matutinas  et 

vcsperas  antiphona  et  collecta,  sicut  etiam  ad  has 

boras,  de  S.  Joanne,  sed  de  illo  sine  salutatione. 

Tertius  dies  estquoque  octavusNativitatisejus- 
dem  S.  Joannis  Daptistse,  in  quo  communiter  ambo- 
rum  apostolorum  meminimus  ad  vices  prrenomina- 
las,  non  quarto  die  pro  computo,  quse  supra,  verbi 
gratia,  proposuimus,  cum  sit  Sabbatum  :  in  primo 
nQctumo  antiphona,  ToIIite  jugum  meum ;  in  2, 
hgum  enim  meum,  Hespons.  1  et  3  de  S.  Petro 
2,  de  S.  Paulo.  Ad  mat.  laud.  Petrus  apostolus  at 
Paulas ;  ad  Denedictus ,  Inseparabilis  fides ;  ad 
primam  antiph.  In  omnam  terram;  ad  tertiam,  Jam 
Boadicam  vosservos.  Officium  missse  non  est  aliler 
eom  omnibus  suis  appendiciis,  quam  quasi  genera- 
liter  de  apostolis,  sicut  et  aliis  diebus  infra  octavas, 
preler  collectam,  qu8B  sola  proprie  est  de  S.  Petro 
etdeS.  Paulo ;  ad  sextamantiph.  Tradent  enim  vos; 
id  nonam,  Gaudete  et  exsultate ;  ad  vesp.  Gloriosi 
priacipes  terrse ;  ad  Magnificat  antiph.  Istisunt  viri 
tipeti,  Dominicain  1  nocturno  antiph.  Pe/rtisapos/o. 
^i;  in  2,  Inseparabilis  Bdes ;  ud  cantic.  Vos  qui 
nliqaistia  omnia\  ad  mat.  laud.  Beati  paciiici;  ad 
Benedictus,  Sanetum  et  vcrum  lumen ;  ad  primam, 
Hoc  est  praeceptum  meum ;  ad  tertiam,  Majorem  cla- 
ritatem^  ad  sextam,  Vos  amici  mei ;  ad  nonam,  In 

Patrol.  CXLIX. 


A  patientia  vestra;  ad  vesperas,  In  regeneratione ;  ad 
Magnificat,  0  coili  janitor, 

Feria  ii,  Translatio  S.  Martini,  de  quo,  etsi  ad 
nocturnos  aliaresp.  simul  cum  antiphonis  omnibus 
sunt  de  ejus  vita,  tamen  3  et  7  et  11  sunt  de  illis 
rebus  quae  pertincnt  ad  qucmlibet  confessorem,  et 
similiter  illae  antiphonse  ad  matut.  laudes. 

Feria  iii,  in  1  nocturno  antiph.  Principes  popu- 
lorum;  in  2,  Tradent  enim  vos ;  ad  mat.  laud.  Hoc 
est prasceptum  moum ;  ad  primam,  Majorem  chariia' 
tem  ;  ad  tertiam.  Vos  amici  mei  estis;  ad  sextam, 
Beuti  pacifici ;  ad  nonam,  In  patientia  vestra  ;  ad 
vesp.  Boati  eritis\Bd  magnlf,  Isti sunt  duae  olivsd, 
Foria  iv,  cum  sit  dies  octavus  12  lectionibus 
agendus ;  ad  nocturnos  etantiphonse  et  responsoiia 

n  de  his  duobus  apostolis  alternantur.  Quomodo  au- 
tem,  quia  in  nullo  antiphonario  inveni,  certe  de  ipsa 
brevi  factum  notare  curavi,  et  ita  quoque  vestrae 
communico  dilcctioni.  Ad  nosturnos  1,  antipbona, 
In  plateis ;  2,  Qui  operatns  est  ;  3,  Ait  Petrus  ;  4, 
SciO  cui ;  5,  PetruB  apostolus  ;  6,  Mihi  vivere ;  7, 
Fnctum  est ;  8,  Tu  es  vas  eleHionis ;  9,Adveniente 
Petro  ;  10,  Magr.us  S,  Paulus\  H,  Ponens  Petrus; 
i%Bonum  certamen,  Rosponsorium  5.  Tuespastor 
ovium;  6,  Beposita  est  mihi:  7,  Ego  pro  terogavi\ 
8,  Sancte  Paule^  a.OLii^honsk,  G  lorios  i  principes  terrse\ 
resp.  9,  Bentus  eSy  Simon  Barjona:  iO^ MagnuSyS, 
Paw/us;  11,  Quodaunque  ligaveris;  12,  Isti  sunt 
duse  olivse,  Ad  mat.  laod.  antiph.  Petrus  apostolus 
ct  Paulus^  etc.  0  coelijanitor^  etc.  In  regeneratione 
Inseparabilis  fides.  Sanctum  et  vorum  lumen. 

C  GAPUT  XXXIV. 

De  translatione  S.  Patris  Benedicti, 
Depositio  praeceptorisnostriS.  Benedicti  cumsit 
in  Quadragesima,  non  est  opportunum  propter  ipsam 
ut  cum  octavis  celobretur,  propterea  quod  ea  vice 
non  bene  possumus,  ut  in  ejus  translatione  facia- 
mus,  et  illam  celcbremus  cum  octavis,  de  qua 
qualitcrfactafuerit^velcujusmodipersonainGallias 
sacrosancta  attulerit  ossa,  manifesto  litterarum 
tostimonio  nou  caremus.  Et  in  prima  nocte  legitur 
ad  nocturnos,  et  in  aliis  per  octavas  noctibus,  pul- 
cherrimus  sermo  domni  Oddonis  de  eodem  Patre. 
Verum  ut  iterum  mnnifestiora  transeamus,  venia- 
mus  ad  ordinem  antiphonarum  per  octavas  adsin- 

T\  gulas  horas  cantandarum,  in  quo  plane  mei  similis 
potuerit  crrare,  si  non  habet  inde  aliquid  aliquo 
modo  preenotatum.  Igitur  ut  computum  semel 
inccoptum  teneamus,  solemnitas  de  qua  agitur,  si 
evencritin  ii  feria,vel  in  feria  iii.Inl  noct.aofiph. 
Fuit  vir  vitee ;  in  2,  Ab  ipso pueritieo  \  ac  mat.  laiides 
Siniiph.Beatus  virBenedictus;  alia, /i^rai  virDomini\ 
ad  primam,  Dum  in  hac  terra ;  ad  tertiam,  Llheriori 
gonore  \  ad  soxtam,  Relicta  domo  \  ad  nonam,  /?e- 
cessitigitur\  ad  vesperas,  Hic  itaque\  alia,  Sanc- 
tissimo  confessor, 

Feria  iv,  in  1  noctur.  antiphona,  Compassus  \  in 
2,  Expetitus  a  fratribus  ;  ad  mat.  laudes,  Erat  vir 
Domini\  alia,  Gloriosus  confessor\  ad  primam, 

2S. 


683 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


684 


Cuwquo  sibi  couspicerent ;  ad  tert.  Inito  consilio  \  A  matutinas  laudes,  ad  tertiam,  et  majorem  missam 


ad  sext.  Tunc  ad  locum  ;  ad  nonam,  Tantum  gra^ 
tiani ;  ad  vesp.  Qui  dum  eremum  pergcret ;  alia,  0 
hcati  viri  Dencdicti.  Feria  v,  in  1  nocturno,  Fuit 
vir  vitse  ;  in  2,  Ab  ipso  ;  ad  mat.  laud.  Gloriosus 
confessor ;  alia,  V/r  Domini ;  ad  primam,  Dum  in 
hac  ierra  esset ;  et  reliquae  ut  in  feria  iii ,  nisi  ad 
magnif.  Orabat  S.  Denedictus,  Dominica  in  1  noct. 
Fuit  vir  vitee ;  in  2,  Compassus ;  ad  cantica,  Hic 
itaque ;  ad  mat.  laud.  Puer  quidem  parvuhis ;  ad 
primam  Deatus  vir  Denedictus ;  ad  tertiam,  Vir 
Domini ;  ad  sextam,  Gloriosus ;  ad  nonam,  Vir 
Domini ;  ad  vesp.  Oramus  te  \  alia,  Exsullet  om- 
nium,  etc.  De  oclavo  die  non  habco  aliud  referre, 
prseter  quod  et  supra  jam  retuleram.  Unum  tamen 
est,  cujus  nondum  memini,  quod  ad  secundas  ve- 
speras  super  psalmos  hae  quatuor  antiphonae  can- 
tantur  quae  ad  nocturnos  primoe  fuerunt ;  et  hoc 
fieri  solet  non  in  hac  tantum  festivitate,  sed  etiam 
in aliis,  si  antiphonaB  nocturnorum  sunt istis  similes, 
ut  magis  sint  tractae  de  vita  sanctorum ,  quam  de 
textu  et  materia  psalmorum. 

GAPUT  XXXV. 

De  benedictione  uvarumy  et  ahorum  fructuum. 

In  multis  libris  missalibus  habetur  bcncdictio 
uvarum,  et  maxime  ad  Natalem  S.  Sixti  martyris 
etpapse;  sed  sinondum  sunt  maturse,  custos  eccle- 
siae  observat  quando  primum  maturescant  ut  faciat 
eas  ad  ecclesiam  deferri ;  allatas  armario  reprcesen 


B 


collecta,  Famulorum  tuorumy  quae  per  totas  octa- 
vas  diocnda  :   ad  processionem  matutinalem,  re- 
s]ions. GaudOjMaria.  Indieantiphona,  TotapuJcbra. 
Per  claustrum,  respons.  Qua)  est  ista  ;  aliud,  Isu 
est  speciosa  ;  ad  stationem,  Gaude,  Maria  ;  ad  in- 
troitumocclesiaeantiph.,//oc/iejbeaia  v/r^o^respons. 
Deata  es  virgo\  ad  majorem  missam  Credo^  sicut 
etiamadomnesfestivitatesbeataeMari8e;advesperas 
psalmi,  Dixit  Dominus.  Livtatus.  Nisi  Dominns. 
Memento.  Excepta  Hypapante  Domini.  De  ordine 
antiphonarum  quae  ('icendae  sunt  ad  omnes  horas 
per  octavas,  non  aestimaverim  opus  esse  ut  aliud 
dicam,nisi  quod  ad  nocturnos  singularum  noctium 
sunt  quoque  de  nocturnis  primaB  noctis  :  item  ad 
matutinas  laudes  de  matutinis  laudibus :  ad  caetei^as 
horas  hae  cantari  solent  antiphonae,  quarum  prima 
esif  Ecce  tu pulcbra  es.  Etofficium  per  octavas,5a/- 
ve,  sancta  Farens  \  in  octavo  die,  Gaudeamas.  Ad 
omnes  hymnos  horarum  additur,  Gloria  tibi,  Do- 
minCy  qui  natuSy  et  similiter  ad  omnia  festa  S.  Mariae. 

CAPUT  XXXVIL 
De  eo  quod  cantatur  in  Septembri. 

In  Septembri  cantantur  responsoria  de  libro  Job 
per  duas  Dominicas.  Item  per  duas  Dominicas  de 
libro  Tobiae,  Judith,  Esther  et  Esdrae.Quod  siqua 
festivitas  occurrerit  in  ipsis  Dominicis  quae  impe- 
diret,  si  ad  praesens  ageretur,  ut  responsoria  de 
praefatis  libris  suo  tempore  cantari  non  possent.pro 


tat,  et  armarius  sacerdoti  intercanonem  ad  horam  ^  hujusmodi  in  sequentem  diem  ipsa  festivitas differ- 

tur,  et  non  erit  necesse  vcl  hoc  vel  illud  remanere- 
Hic  quoque  omittuntur  responsoria  de  SanctaTri- 
nitate,  et  illa  minora  de  volumine  psalmorum,  at 
non  ad  nocturnos  inter  alia  responsoria  cantentur. 
Hic  enim  inchoatur,  ut  quotquot  responsoria  can- 
tantur,  ad  nocturnos  vel  matutinas  laudcs  cum 
Gloria  Patri,  his  et  adhuc  adjungatur,  Sicut  erst; 
quod  huc  usque  fiebat  a  Pascha  ad  vesperas ;  aroo- 
do  aulem  non  ad  vesperas,  »ed,  ut  praemissuraest, 
ad  nocturnos,  et  matutinas  laudes,  usque  ilerum 
ad  Pascha.  Sciendum  tamen  est  quia  si  talis  fesli- 
vitas  celebratur  ut  duo  simulprimum  responsorioin 
cantent,  tunc  haec  adjectio  non  observatur. 

GAPUT  xxxvin. 

De  Exaltatione  S.  Crucis. 
In  Exaltatione  S.  Crucis,  sicut  etiam  in  Inven- 
tione,  agitur  aliquid  contra  morem  aliarum  fostivi- 
tatuin.  Nam  cum  1  vesperae  sint  de  sancla  Cruce, 
ad  nocturnos  psalmi  omnes,  et  8  lectiones  sunt  de 
sanctis ;  sed  iterum  de  sancta  Cruce  super  canticai 
Domine  aMc// vj  Quorum  prima  incisio  est  in  eo vei^su» 
Pro  iniquiiate  \  secunda  in  eo,  Egressus  esl ;  d 
postca  non  solum  4  extrema)  leetiones  et  malulinJP 
laudes,  sed  etiam  de  c»tero  omnes  horae  sunt  de 
sancta  Crucc.  In  ejus  autem  Exaltatione,  finil* 
tcrtia,priusquam  officium  missae  inchoetur,portc- 


competentem  et  praenotatam  (4)  ut  eas  benedicat. 
Postea  in  rcfectorio  per  sacerdotem  distribuuntur 
in  loco  hostiarum,  quod  non  omittitur  ctiamsi  est 
dies  Dominicus.  Sunt  praeterea  et  aliae  tres  species 
quae  ex  more  in  refectorio  benedicuntur,  id  est, 
novellae  fabae,  novellus  panis,  et  mustum  ;  et  hoc 
modo  :  lectio  prius  inchoatur,  post  cujus  versum 
primum  stat  sacerdos  in  medio  refectorii  ante  men- 
sam  principalem,  et  praemissa  salutatione  singula 
benedicitfabas  ita:  Denedic,  Domine,  hosfructus: 
pro pane,  Benedic,  Domine  creaturam  istam paui8\ 
l^vo  musio f  Domine  omnipotens  Jesu  CbristCy  qui  ex 
quinque  panibus  et  duobus  piscibus  quinque  millia 
hominum  satiastiy  etc. 

CAPUT  XXXVI. 
De  Assumptione  B.  Marica. 

In  vigilia  Assumptionis  S.  Mariae  ad  vesperas 
superpsalmos  antiphona,  Totapulchra  es;  collecta, 
Deus  qui  Virginalem  ;  ad  processionem  vesperti- 
nalem,  respons.,  Super  salutem  \  collecta  endem  quae 
supra :  ad  nocturnos  logitur  scrmo  sancti  Hicronymi, 
Cogitis  me,o  Paula,q[ii  cum  tantae  sit  excellcntiae, 
ad  nonam  lectionemnequaquampronuntiaturEvan- 
gelium,sed  omnes  lectiones  dc  codem  sermone  fiunt. 
Evangelium,  BepIeiaeslSpiritu;  collecta,  Veneran- 
da  nobis.  Eadem  ad  ambas  futuras  processiones.  Ad 


D 


(4)Pra?i20^a/a/w,Scilicet,ait  Acherius  adhaec  verba:  Per  quem  hxo  omnia,  Domine,  bona  creas,  elc. 


685 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  -  LIBER  PRIMUS 


686 


tur  eruxpallio  cooperta  n  duobus  albatis  ante  altare  A  possumus  cum  luce  dici.  Vacamus  lectioni  usque 


principale;  quam  discooperienles,  imponunt  anti- 
phonam,  Eaco  lignum  cruciSy  et  omnes  veniam 
peiunt,  et  tapetibus  in  terra  constratis,  ita  ut  sunt 
albati  ad  terram  prostrati  adorant;  interim  anti- 
phona  post  antiphonam  praenominatam  sequitur 
alia,  id  est,  Crucem  tuam^  quae  recantatur  per  sin- 
gulos  versus  psalmi,  Deus  misereatur^  et  postea 
quaelibet  alia)  antiphonae  de  sancta  Cruce ;  quee 
postquam  adorata  fuerit  a  conventu,  sublevatur  can- 
tando  antiphonam,  Super  omnia;  ct  venia  iterum  ab 
omnibus  est  pctenda.  Psalmis  ad  vesperas,  Dixit 
DominuSf  Con/itebor^  etc,  super  quos  eadem  can- 


ad  tertiam,  pulsatur  scilla,  et  tunc  primum  diurna- 
libus  nos  calcoamus;  lotis  manibus  et  facie,  et  pe- 
xo  capite,  imus  ad  ecclesiam,  et  procumbendo  ad 
orationom  pueros  exspectamus  ;  quibus  ingredien- 
tibuspulsatur  signum  facimus  tres  orationes,  pul- 
satur  scilla,  cantatur  tertia,  missa  quoque  matuti- 
nali  simul  adjuncta.  Non  solum  post  capitulum,  sed 
etiam  post  sextam  habemus  licentiam  loquendi, 
quanquam  illud  spatium  soleat  esse  brevissimus; 
nam  non  amplius  erit  quam  ut  sacerdos  et  cseteri  ad 
majorem  missam  servituri,  lavent  manus,  et  sint 
ad  induendum  se  parati.  Pulsatur  signum   ut  om- 


tantur  antipb.  quee  ad  matutinas  laudes,  prima  tan-  B  nes  occurramus  ad  orationem ;  qua  facta,  imponi- 


tum  ablata.Beatissimo  Patri,  domno  scilicet  Odiloni 
videbatur  multum  congi*uere  ut,  eo  die  quo  crux  ado- 
raretur,jejunium  fieri  deberet,  propter  quod  consti- 
totum  est  ab  illo,  et  quasi  pro  legitimo  Ecclesise  no- 
strae  indicto,  ut,  si  Exaltatio  S.  Crucis  evenerit  in 
qaarta  feria,  sexta,  vel  Sabbato,  ea  vice  minime 
caretur  de  tcrmino  jejuniiQuatuorTemporum,  sed 
statim  in  ea  septimana  agatur.  Adhuc  autem  de 
sancta  Cruce  sciendum  est  quia  de  ea  major  missa 
cantari  solet  omni  vi  feria,  ab  octavis  Paschse  us- 
que  ad  adventum  Domini;  et  ab  octavis  Epiphanise 
usque  ad  Septuagesimam,  nisi  forte  dimittatur 
propter  officiam  alicujus  sancti,  vel  propter  officium 
de  aliquo  jejunio,  vel  propter  octavas ;  ferialis  ta- 
men  Epistola  legitur  vel  Evangelium  feriale. 

CAPUT  XXXIX 
De  eo  quod  ab  Idibus  Septembris  semelcomeditur, 
Ab  Idibus  Septembris  semel  tantum  comeditur, 
ct  in  privatis  diebus  de  hoc  ordine  nihil  mutamus, 
4|ucm  per  totam  habuimus  sestatem  quoties  jeju- 
nium  fiebat.  Item  in  duodecim  loctionibus  quia  bis 
sumus  comesturi,  per  omnia  quoque  facimus  sicut 
«t  prius. 

CAPUT  XL 

JHe  consuetudinibus  incipientibus  a  Kalendis  Octo- 
bris  uFque  ad  Kalendas  Novembris. 

A  Kalendis  Octobris  usque  ad  Kalendas  Novem- 
bris  cantantur  responsoria  de  libro  Machabsco- 
»*um;  ad  nocturnos  hymnus,  Prime  dierum;  ad 
Isudes  /Eterne  rerum  Conditor;  de  caetero  quoque 
toto  dimittitur  pausatio  meridiana.  Si  sunt  duo- 


tur  letania;  et  hi  vestiunt,  sequorum  supra  memini, 
ad  ministerium  missoe.  Si  est  quarta  feria  aut  sexta, 
prius  nos  audito  signo  discalceamus  quam  occur- 
ramus  ad  orationem,  utnudispodibusfaciamuspro- 
cessionem  Finitamissasignum  pulsaturad  nonam, 
et  orationem  facimus  priusquam  exeamus  ad  la- 
vandum  pedes :  aut  si  non  est  dies  in  quo  proces- 
sio  fiat,  in  choro  tamenlegendo  exspectamus  usque 
dum  servitores  potuerint  prandisse;  pulsatur  scil- 
la  iterum  ad  nonam.  Quod  etiam  et  si  nondum  di- 
xerim,  tamen  per  totam  sestatcm   quoties  dies  est 


jejunii,  similiter  observatur. 

CAPUT   XLI. 
De  consuetudinibus  in   Novemhri. 

A  Kalendis  Novembris  cantantur  responsoria  de 
libris  Ezechielis,  Danielis ,  et  aliorum  minorum 
prophetarum.  In  privatis  diebus,  et  si  nullse  fiant 
octava),  postquam  semel  surgimus,  non  redimus 
ad  lecta.  Hic  denuo  inchoamus  quod  omissum 
est  a  Coena  Domi!ii,  ut  triginta  psalmos  cantemus 
ante  nocturnos.  Item  officium  defunctorum,  quod 
usque  post  vesperas  agimus,  amodo  post  noctur- 
nos  agere  solemus,  matutinis  laudibus  quoque 
defunctorum  simul  adjunctis.  HeIiquapsaImodia,ut 
moris  est,  cantatur  ad  ecclesiam  Sanctse  Marise ;  re- 
gularibus  matutinis  laudibusprima  cumsuis  appen- 
dicis  continuatimadjungitur.  Hicetiam  si  ordinem 
nostrum  per  omnia  tenere  volueris,  habes  memi- 
nisse  quod,  postquam  officium  agitur  in  nocte,  non 
est  opus  ut  in  duodecim  lectionibus  post  singulas 
horas  psulmus,  Ad  Dominum  ctf/n.pro  ipso  officio 
^ecim  lectiones,  post  prandium  sedemus  in  clau-  D  cantetur,  proquoprimitusaS.  Majolo  estdecretum, 


%tro  ad  lectionem,  usque  dum  servitores  surrexe- 

Tint  a  mensa.  Pulsatur  signum  majus,  et  oratione 

facta,  qnod  minus  fuerit,  ut  nona  cantetur.  Ambu- 

Umas  solito  more  in  refectorium  ut  bibamus,  sed 

iqua  nequaquam  ulterius  propinatur.  In  privatis 

diebus  aurora  apparente  pulsatur  scilla,  et  continuo 

nocturnalibus  induti  festinamus  ad  ecclesiam;  prse- 

missa   breviter  oratione,  cantamus  |irimam,  se- 

quentibus  septem  psalmis  et  letania.  Si  aliquando 

contigerit,  per  incuriam  custodis  ecclesite,  ut  non  sit 

clara  dies,  sedemus  in  choro  capite  cooperto,  et 

pueri  cam  magistris  ia  capitulo,  usque  dum  legere 


ut  psalmus  Deprofundis  &imu\  cum  prtefato  psalmo 
diceretur ;  sed  hunc  postea  domnus  abbas  mutavit 
psalmo  Voce  mea;  et  boc  addidit  ut  si  officium  ge- 
ritur  in  nocte,  propter  hoc  tamen  ille  psalmus  non 
aliquando  omittatur.  Nam  et  per  vices  non  soluni 
pro  officio,  sed  etiam  pro  tricenario  alicujus  nuper 
defuncti  fratris  deputatur ;  et  si  neutrum  fuerit  ta- 
men  post  omnes  horas  seepepro  fidelibus  defunctis 
cantatur.  Patre  autem  saepe  dictus,  scilicet  domus 
Odilo,  vir  plane  misericordiee,  perpendens  quara 
difflciie  nonnulli  fratrum  pati  possent,  ut  in  tanta 
hiemis  aliquando  asperitate  nudis  quoque  pedibus 


687 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


688 


procederent,  hujusmodi  processionem  in  quarta  et  A 
sexta  feria  a  Kalendis  Novemb.  usque  ad  caput  je- 
junii  pro  pielate  sua  indulsit. 

Interrog.  Scire  velim  cujusmodi  sit  intervallum 
post  psalmodiam  in  ecclesia  S.  Mariae  consumma- 
tam  ;  vel  quod  interim  maxime  sit  opus  vestrum, 
vel  ubi  conventus  moretur? 

Resp.  Brevitcr  ad  singula  respondeam.  Interval- 
lum  solet  temperari,  ut  claustralis  prior  cum  abs- 
consa  totum  claustrum  possit  circuire ;  videt  nam- 
que  si  omnia  claustri  ostia  sunt  clausa ;  perlustrat 
dormitorium  a  line  usque  ad  finem,  nec  minus  ad 
ipsas  necessarias.  Pergit  in  domum  infirmorum,ut 
videatper  omniaquo  modo  seipsi  habeant  infirmi. 
Redit  per  ecclesiam  Sanctae  Mariae  in  Majorem  Eccle- 
siam.  NuUum  altare,  quo  quisquam  fratrum  acce-  B 
dere  potest,  dimitfit  invisitatum,  ut  videat  quis  ibi 
sit^vel  quid  agatur  ab  eo.  Fratres  aulem  de  eccle- 
sia  S.Marioe  simul  exeuntes,  praeter  si  qui  opusha- 
bent  ad  necessarias  ire,  revertuntur  in  chorum,  et 
singuli  sedent  insediii  suo  caputcooperti,juvenes, 
qui  in  custodiasunt,juxtacu8todessuos,de  quibus 
summopere  cavetur  ne  simul  ita  sedeant,  ut  non 
habeant  inter  se  probabilem  et  boni  lestimonii  me- 
diatorem,etunusquisque,postquam  caput  cooperue- 
rit,  facit  quod  sibi  videtur  vel  quod  potuerit;  nam 
ut  mei ipsius  pro  exemplo  meminerim,erat aliquando 
quod  intentius  orabam,  aliquando  quod  psalmos 
ruminabam,  aliquando  quod  somno  adeo  gravatus 
eram,  ut  ita  sedens  vellem  uoUemdormitarem;  sed 
si  quis  voluerit  secretius  orare,  surgit,  et  seceditad  ^ 
aliquod  altare ;  ubi  tamen  non  diutius  moratur,  ut 
locum  habeat  alius  similiter  orandi ;  qui  satis 
pauca  sunt  altaria  tantorum  fratrum  multitudini 
comparata.  In  qua  habitudinis  diversitate  fortassis 
plures  non  sunt  mei  dissimiles.  Pueri  sedent  in  ca- 
pitulo,  et  per  aliquem  praecinentem  cantum  addi- 
scunt.  Quod  si  tanta  est  hiemis  asperitas,  est  offi- 
cina  in  qua  grandis  'fo<;us  ab  ipsis  fratribus  qui 
fuerunt  coqui  prioris  septimanae  prseparatur,  et 
illuc  omnes  tam  majores  quam  minores  licenter  ac- 
cedunt,  cum  summa  tamen  gravitate,  sicut  dignum 
cst  in  tali  hora.  Amodo  quoque  usque  ad  Ccenam 
Dominiinprivatisomuino  diebus  hymnus  completo- 
rii  est,  CArisfe,  qui  lux  es;8i  tamen  nullae  sunt  octa  vae. 

laterroff.  Sed  post  Vesperas  cum  nec  coenetis,  *^ 
nec  defunctorum  geratis  officium,  quid  aliud  est 
quod  geratur  a  vobis  ? 

Resp,  Imus  in  dormitorium,  cultellos  nostros  de- 
ponimus,  abstrahimus  calceos  diurnales  et  noctur- 
nales  induimus ;  sedemus  in  claustro  ad  lectionem, 
tangitur  cymbalum  ut  manus  lavemus,  et  in  refecto- 
rium  bibere  veniamus.  Scdemus  ilerum  ad  Icctio- 
nem,  sonatur  scilla  ad  collationem.ltemqueet  illud 
pro  certo  noveris  quodsi  aliquando  contingit  nobis 
invitis,  et  do  industria  nunquam,  ut  lux  diei  adhuc 
clare  non  appareat,  quando  dormitum  collooamus, 
et  propterea  sustinere  possumus  inter  alia  tam  pro- 
lixas  lectiones,  quae  nimirum  quibusdam  nostris 


commilitonibus,  tam  patrios  mores  quam  ipsam 
patriam  mutaro  volentibus,  non  minus  graves  es- 
sent  ad  audiendum  quam  massa  plumbea  fore  solet 
ad  porlandum.  Nec  mirum  quibusnon  est  studium 
nobiscum  dormire,  si  et  ipsis  non  est  studium  no- 
biscum  vigilare. 

Et  quia  semel  incoepi  inde  loqui,  ut  subinferam 
qua;  adliuc  de  eodem  genere  novi,  in  Natali  SS.  apo- 
stolorum  Petriet  Pauli,nocturnietmatutin8Blaude8 
tantae  sunt  prolixitatis,  ut  semper  die  adhuc  clara 
incipiantur,  et  nunquamnisidie  adhuc  clarafinian- 
tur  ;  propter  quod  cum  scire  possis  quod  illo  die 
nom  erit  hora  tardior  dormilum  collocandi,  venil 
mihi  aliquando  in  mentem  ut  ipsam  horam  solis 
radio  notarem,  quem  sequenti  die  quando  canlavi- 
mus  nonam  in  eodem  vidi  esse  loco  ;  ita  ut  momen- 
tum  praecedentis  completorii  a  momento  nonae  se- 
quentis  nihil  esset  divisum  ;  idcirco  potuimus  cum 
alacritate  et  cumaliqua  devotione  vigiliis  intcresse, 
nec  erat  necesse  somno  satiatis  iterum  in  ecclesia 
somno  gravari,  Fratres  quide  foris  venturi  suntad 
monasterium,eopraeceptoeteaconditionenonsemel 
sunt  constricti  ut  nunquam  post  completorium  au- 
dcant  venire.  Frater  qui  erat  ad  vesperas  in  clau- 
stro,  si  ante  completorium  comedereneglexerit,post 
complctorium  nuUius  rei  gratia  habebit licentiam  co- 
medendi,  excepto  si  tali  infirmitate  gravatur,  verbi 
gratia,  ego  quadam  vice  cellerarium  vidi  toladie 
recipiendo  vinum  occupatum,  et  de  prandio  minirae 
curavit;  post  completorium  quserens  a  domino  abbate 
licentiam  iirandendi,prorsus  nihil  obtinuit ;  ctitaim 
pransus,  vellet  nollet,  cubitum  recessit.  Si  videres 
quoque  in  Quadragesima  quali  hora  damus  operam 
ut  dormiamus,utique  fatereris  satisnosmaturesar- 
gere  possead  nocturnos.  Haecquasiextraordinarie 
sint  dicta,  ut  noveris  nos  in  comessationibus  noc- 
tem  expendere  nolle. 

CAPUT  XLII.  ' 
De  festivitalo  Omnium  Sanclorum^et  recordatiooe 
omnium  Eidelium  defunctorum, 

In  festivitate  Oranium  Sanctorum  ad  utrasque 
vesp.  nec  psalmi  nec  antiphonae  mutantur,  etsicut 
per  totum  annum  de  ipsis  quotidie  cantamus  psal- 
mos  Confitebory  Credidi y  In  convertendOy  Eripo 
me\  hymnus  etiam  est,  Christe  fledemptor]  sed 
cum  tam  solemnis  melodia  quam  et  ipse  dies  es^ 
solemnis.  Kyrie,  eleison  quoque  ante  Dominicain 
Orationem,  cum  in  aliisdiebus  ad  omnes  regulaivs 
horas  tuncex  utroque  choro  dicamus,iu  islotamcJ* 
ad  vesperaset  matut,  laudesnonnisitantumadduas 
vices;  quod  etiam  per  totumannum  similiter  ten^ 
mus.  Item  ad  vesperas  et  matut.  laud.  non  aliae  precc^ 
dicuntur  quam  hi  versiculi,  Post  partum,  In  con^ 
spectu  angelorum. 

Quamvis  autem  in  sequenti  die  de  S.  Caesario  et 
de  aliis  sanctis  duodecim  lectiones  fiant,  tamen  post 
vesperas,  pulsatis  omnibus  signis  diutius,  cantantur 
quoque  vesperae  defunctorum,et  in  nocte  postmal. 
laudes  deOmnibus  Sanctisofficiumsimul  cummaU 


689 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES  LIBEa  PRIMUS. 


690 


laudibus,  et  matutinalis   missa  solemnissime  pro  A 

omnibus  fidelibus  defunctis,  pro  quibus  et  singuli 

sacerdotes  privatas  missas  sunt  cantaturi.  Sed  nec 

ad  vesperas,  nec  ad  alias  vices  de  collectis  cst  am- 

plius  dicendum  quam  una  tantummodo  collecta,  id 

esl,  FideliuiDj  Deus,  Hoc  enim  decretum  est  a  Patre 

Odilone,  ut  sicut  in  priore  die  commemoratio  fieri 

solet  Omnium  Sanctorum,  sic  et  in  scquenti  com- 

memoratio  omnium  Fidelium  defunctorum.  Ergo 

unde  acciderit  quod  hoc  pius  Pater  constituit,  qui 

ejus  Vitam  legerit,  ibi  bene  hoc  ipsum  cognosccre 

poiest.  Hic  autem,  ut  quod  adhuc  supcrcst  explca- 

tur,  duodecin  paupores  ubertim  sunt  reficiendi  de 

pane,  vino  et  carne ;  et  quotquot  pauperes  alii  su- 

pervenerint)  omnibus  de  pane  et  vino  misericordia 

impendenda.  Et  quia  refeclio  nostra  non  injuria  n 

\autior  est  propter  omnes  sanctos  quam  propter 

omnes  fideles  ^efunctos,  in  ipsa  festivitate  Omnium 

Sanctorum  quidquid  panis  et  vini  superest  ad  men- 

sam  ad  eleemosynam  datur.  De  hoc  exemplari  tra- 

xitet  modo  domnus  abbas  (quod  jam  in  alio  loco, 

si  memineris,  memoravi) ,  ut  post  octavas  Pente- 

costes  specialis  recordatio  fiat  illorum  in  quolibet 

loco  nostro,  qui  in  ipso  loco  sunt  sepulti. 

GAPUT  XLIII. 

De  fesiivitate  sancti  Martini,  et  consuetudinibus 

quse  tunc  inchoantur. 

Quod  festivitatem  S.  Martini  cum  octavis  cele- 

bramus,  hoc  processit  a  primo  loci  nostri  abbate 

proprio,  scilicet  domino  Odone,  qui  Turonis  oriun- 

dusS.  Martini  alumnus,  et  canonicus  erat  ibidem; 

unde  antiphonas   non  antiquas,  sed  novas,  quas  C 

modo  cantamus  in  Depositiono  S.  confessoris  et 

episcopi,  super  nocturnos  ipse  fecit,  ipse  hymnum, 

ipse  quoque,  ut  prsBmissum  est,  octavas  suas  in- 

dixit.  Cujus  Vita  cum  sit  luculento  stylo  composita, 

et  de  ipsis  adeo  virtutibus  admiranda.  SS.  Patres 

nostri,  sicut  in  Assumptione  S.  Marise,  ita  hicquo- 

que  noluerunt  ut  in  ejus  Dcpositione  aliud  Evan- 

gelium  pronuntiaretur,  vel  alia  homiiia  quam  ipsa 

Vitalegeretur.  Omnibushorarum^hymnishic  versus 

apponitur,  Martine^  par  apostolis.  Quod  si  iterum 

8cire  volueris  quo  cantentur  ordine  per  octavas 

antiphonee  ad  horas,  nimirum  non  minorom  anti- 

phonarum  copiam  habemus  quam  in  praefata  As- 

sumptione  S.  Mariae ;  ideoque  quod  tunc  fecimus, 

nunc  ipsum  quoque  facere  solemus,  ut  antiquas  D 

noctumorum  antiphonas  ad  nocturnos  per  ferias 

cantemus.  Illas  quae  sunt  de  matut.   laudibus  ad 

matut.  laudes.  Novas  autem,  quas  jam  dixi  a  S.  P. 

Odone  dictatas,  per  diurnas  distribuimus   horas. 

Noctumos  ad  octavum  diem  appendentes,  cum  ple- 

num  habeant  officium  tam  in  antiphonis  quam  in 

responsoriis, ea  vicecantamus  antiquas.Dies  autem 

cumjam  sit  adeo  brevis,  ideoa  festo  S.  Martini  us- 

que  ad  Purificationem  S.  Mariae,  quoties  bis  come- 

dimus,  post  prandium  non  exspcctamus  cum  nona 

sei*vitore8 ;   sed  statim,  cum  a  mensa  surgimus, 

choram  intrantes,  et  eo  stantes  ordine  quo  solemus 

ad  horas,  cantamus  eam|  et  per  se  postea  servito- 


rcs  :  nec  amplius  ante  vesperas  ad  bibendum  in 
refectorium  redimus.Per  octavasS.  Martini,  etper 
octavas  Dominicae  Nativitatis  et  Epiphaniae,  duabus 
vicibus  manducamus ;  post  matut.  laudes  dormi- 
mus;  inde  primam  cantamus.  Officium  tamen  De- 
functorum  do  loco  suo  non  omittimus  inter  noctur- 
nos  et  matut.  laudes  agendum. 

CAPUT  XLIV. 
De  Adventu  Domini. 

In  Adventu  Domini,  quoties  duodecim  fiunt  lec- 
tiones,  abstinemus  ab  adipe ;  minime  tamen  can- 
fatur,  Gloria  in  excelsis,  quanquam  alias  Natali  S. 
Andreoe  apostoli  tantum  deferatur,  ut  ejus  octava 
dies  pleno  per  omnia  celebretur  officio.  Adprimam 
capitulum  mutatur,  sicutetiamin  Septuagesima,  ut 
pro  Regi  autem  swculorum  dicatur  Domine,  mise- 
rere  notri,  Per  omnes  Dominicas  usque  ad  Natalem 
Domini  post  Alleluia,  sequentia  cantatur.  Comme- 
moratio  S.  Crucis  post  vesperas  et  matut.  laud. 
omittitur  usque  post  octavas  Epiphaniae  ;  unde  et 
post  primas  vesperas  Adventus  Domini,  non  ad  San- 
ctam  Crucem,  sed  ad  S.  Mariam  agitur  processio 
cum  respons.  Missus  est  \^osi  matul.  laudes  cum 
respons.  Ecce  Virgo ;  collecta,  Deus,  qui  salutiSf 
vel  Dcus  qui  de  beatee  ;  Gratiam  tuam ;  Denedicta. 
In  die  cum  resp.  Ave  Maria  ;  per  clausti^um  cum 
antiphona  Venite  omnes\  et,  0  quamcasta  Mater\ 
novissime,  ut  moris  est,  cantatur  aliquid  de  apos- 
tolis  ;  sed  praefatae  antiphonae  per  alias  quoque 
Dominicas  non  mutantur,  nec  capitulum  ad  tertiam, 
Ecce  dies  veniunt^  usque  ad  novissimam  Domini- 
cam  in  qua  dicendum  est  Gaudeto  in  Domino.  In 
privatis  diebus  ad  matut.  laud.  et  vesperas,  quod 
et  in  alio  loco  jam  non  tacui,  dicuntur  hoe  preces, 
Oremus  pro  omni  gradu  Eeclesiao, 

//i^er..Xunquid  et  in  aliis  Dominicis  acturiestis 
itcrum  process,  cum  resp.  ad  matut.  laudes,  et 
vesperas  ? 

liesp.  Minime. 

Inter,  Et  quas  antiphonas  cantatis  ad  horas  re- 
gularcs  ? 

Dcsp.  In  qualibet  Dominica  antiphonae,  quae  can- 
tatae  sunt  ad  matut.  laudes,  cantantur  et  ad  primam 
et  sequenlcs  horas.  lu  privalis  diebus  non  aliae 
cantantur  quam  quotidianae  usquo  ad  septimanam 
jejunii  Quatuor  Temporum. 

CAPUT  XLV. 
De  septimana  J^unii  Quatuor  Temporum, 
Quod  si  vigilia  Natalis  Domini  evenerit  in  sab- 
bato,  tunc  agitur  jejunium  Quatuor  Temporum  in 
scptimana  praecedente ;  in  cujus  ctiam  prsecedentc 
secunda  feria  ea  vice  nunquam  difTertur,  ut  non  ad 
matut.  laudes  haec  inchoentur  antiphonae  Eece  ve- 
niet  Dominus.  Tunc  etiam  per  occasionem  istarum 
antiphonarum,  et  aliarum  quae  ab  0  littera  incipiunt, 
habeutur  in  antiphonario  quasi  omnino  vacantes 
antiphonae  ;  ethuead  diurnas  cantantur  horas,  verbi 
gratia,  in  secunda  feria  ad  primam,  antiph.  Dicit 
Dominus ;  ad  tertiam^  Consurge  ;  ae  sextam.  Ele- 


691 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI. 


«92 


vftre\  ad  nonam,  Ponam  in  Sion,  Verum  de  his  fe-  A. 
rialibus  antiphonisestuna,  id  est  A'o7i7e  fi/nere,  quae 
semper  reservatur,  ut  in  Natali  S.  Thomee  apostoli 
post  mat.  laudes  pro  recordatione  Dominici  cante- 
tur  Adventus,  nisi  forle  contingatut  ipsa festivitas 
de  loco  suo  et  die  mutelur.  Mutatur  autem,  si  evo- 
neritinsextaferiaQuatuorTemporum,  etin  quinta 
prsecedente  celebratur  :  aut  sievenerit  inSabbato, 
vel  in  sequenti  Dominica,  celebratur  in  secunda  fe- 
na!  In  quarta  feria  jejunii  inchoantur  responsoria, 
Clama  in  fortitudine.  In  illis  tribus  noctibus,  qui- 
bus  eadem  canlantur  responsoria ,  pronuntiatur 
Evangelium,  et  non  amplius  quam  Evangclii  ex 
more  lcgitur  homilia ;  prima  tamen  homilia  cum 
sit  longe  minor  duabus  sequentibus  ;  ego  quidem, 
si  bene  memini,  plus  aliquando  lectum  esse  audivi,  g 
et  additum  de  sermonibus  sanctorum  Patrum ;  sed 
hoc  postea  reprehensum  est  a  senioribus  nostris. 
Tu  ergo  elige  quod  magis  volucris  e  duobus. 

Inter,  In  Sabbato ,  cum  non  habeatis  proprias 
antiphonas  nisi  de  vigilia  Natalis   Domini,   quid 

cantatis  ? 

Rosp,  Ut  scire  potes,  duassatis  proprias,  quiade 
ipsis  psalmis  sunt,  in  promptu  canendas  habemus, 
idesifAd  tOy  Dominc  levavi\  et  Exspectetur  sicut 
pluvia ,  his  addimus  quae  incantatss  remanserint 
pro  festivitate  S.  Thomae,  vel,  si  quas  alias  de  abo 
loco  magis  competcntes  videmus.  Prsecentor  et 
armarius,  siquidem  scnsatus  ct  studiosus  est,  non 
multum  pro  hujusmodi  errabit,  et  ad  illumpertinet 
omnia  quee  sunt  hujus  generis  providere.  ^ 

Inter,  Ergo  ipsas,  de  quibus  agitur,  antiphonas 
matutinalcs  postquam  semel  omnes  cantastis,  quid 
facitis  si  nondum  cst  Natalis  Domini  ? 

Resp.  Quid  interest,  si  secundo  eas  repetimus, 
nimirum  aliud  non  facimus. 

CAPUT  XLVI. 
Do  vigilia  et  de  die  Natali  Domini, 

Aliquando  quidam  forte  libellus  vcnit  in  manus 
nostrus,  simulans  quod  olim  scriptus  osset  ante 
plures  annos,  in  quo  inter  caelcra  habebatur  nos- 
tramessoconsuetudinemutin  NataliDomini  minis- 
terium  coquinae  domnus  abbas  et  cellerarius  cum 
decanis  simul  faciant.  Quod  ideo  tacere  nolui,  ut 
animadvcrtas  a  quanta  sanctitato  locus  nosler  in- 
coepit,  quanquam  modo  non  sit,  nec  absque  maxi- 
ma  importunitate  esse  possit  idipsum  humilitatis  et  *^ 
religionis  exemplum.  Nam  postquam  et  hoec  vinea 
nostra  extendit  palmites  suos  usque  ad  mare  ot 
usque,  non  nd  flumen,  sed  ad  flumina  multapropa- 
gines  8uas,tanti  fratrum,  tanti  hospitum  accurrunt 
ad  sacrosanctam  solemnitatem ,  quibus  singulis 
habet  domnus  abbas  pro  tam  diversis  ncgotiis  res- 
ponderc,  ut  omniuo  non  cxpediret,  si  tunc  se  lava- 
tionefabarum  occuparet;  a  quo  tamenobsequioalio 
tempore  non  magis  ipse  quam  et  alii  excusatur ; 
hac  autem  vice,  sicut  etiam  in  Pascha,  procuratores 
villarum,  et  qui  decani  appellantur,  quotquot  su- 
peryeneriQt,  omnes  ad  hoc  in  brevi  recensentur, 


quanquam  non  omnes  serviant,  sed  tanti  quantos 
ipsi  ijiter  se  voluerint,  et  opus  esse  videriat. 

In  vigilia  Natalis  Domini  nocturni  flunt  sicut  in 
quolibetprivato  die,  trigintapsalmispraBcedentibus, 
nec  quid  remanet  de  ceetera  psalmodia,  quae  vel  in 
choro  vel  in  ecclesia  S.  >farite  cantari  solet  ante 
matut.  laud.  Ad  nocturnos  legitur  illa  Origenis  ho- 
milia  :  Quwfuit  necessitas,  Admatut.  laudes  formis 
complicatis,  et  tapetibus  constratis,  et  primo  ex 
more  signo  uno  pulsato  et  oratione  facta,  pulsantur 
omnia  signa,  nec  alii  psalmi  quam  qui  solemnitati- 
bus  competunt    cantantur,  psalmus  nonagcsimus 
secundus  et  sequaces  ejus.  Responsorium  Judsea  et 
Jerusalem  a  duobus  cantatur;  altare  incensatur. 
Prima  tamonnon  separatur  ab  ipsis  matutinis  laud., 
nec  a  prima  solito  more  septempsalmi  cum  letania. 
Psalmus  quoque  Misercre^vo  defunctis  abbatibus, 
licetduo  alii  remaneant  prsecedens  et  sequens,  sicut 
etiam  postea  ad  omnes  horas.  Tres  orationes  ante 
tertiam  stando  agunlur,quia,posteaquammatut.Iau- 
des  sunt  incoeptoe,  toto  illo  dienequaquam  genua  fle- 
ctuntur,  excepto  ad  letaniam,  et  quando  in  capitulo 
Nativitas  Domini  pronuntiatur.  Propter  quod  etiam 
matutinali  missa  pro  Rdelibus  defunctis  finita,  ad 
ipsum  capitulum  prolixius  scilla  pulsatur,  ut  omnes 
possint  convenire ;  et  cum  Dominica  NatiVitaSy  ut 
prsemissum  est,  pronuntiatur,  universi  solemus  in 
faciem  cadere,  et  aliquandiu   in  oratione  jacere. 
Transacto  capitulo  non  caremus  licentia  loquendi, 
et  iterum  post  sextam,  quia  per  totam  futuram  se- 
ptimanam  debemus  generaliter  esse  tacentes,  nisi 
quantum  loquimur  in  capitulo,  et  ad  confessiouem. 
M^ormissa  solemniter  celebratur,  subdiaconis in- 
dutis  tunica,  diacono  dalmatica,  qui  tenet  chorum 
cappa,  vel  qui  gradualem  cantant.  Ad  vespertina- 
lem  processionem  respons.  0  magnum  mysterium\ 
collecta  DeuSy  qui  salutis,  In  ipsa  nocte  Nativitatis 
Domini,  priusquam  consurgatur  ad  nocturnos,  qua- 
tuor  cerei  per  quatuor  angulos  claustri  accenduntur, 
jugiter  usque  ad  diemarsuri,  quintus  inolla  mar- 
morea  perlucida  ponitur  in  medium  lavatorii.  Quam- 
vis  autem  missarum  solemnia  ter  sint  celebranda, 
tamen  cantica  quindecim  graduum  non  prseternitti- 
mus  ante  nocturnos ;  primse  tres  lectiones  de  pro- 
pheta,  quarta  de  libro  Sapientiee,  Ego  sapientia  : 
nona  et  dute  sequentes  de  homilia  Bed»  pi^esbyteri 
super  Evang.  In  principio ;  duodecima  lectio  est  ho- 
milia  beati  Gregorii  papse  de  eo,  Exiit  edictam  : 
Evangelium  quod  legendum  est,  est  de  generatione 
Christi  secundum  Mattheeum.  CoUecta,  Deus ,  qni 
hanc  sacratissimam  noctem.^P  voeed\iMve\xm.  respon- 
sovio yCondrmatum  est^  ad ecclesiam  Sanct»  Marie, 
ubL  matut,  laudes  quoque  de  Omnibus  Sanctis  solito 
morc  cantantur,  et  Verba  mea,  Ad  nonam  lectionem 
nocturnorum  introducti  sunt  famuli  in  coquinam 
regularem,  ut  nobis  de  ecclesia  Sanct»  MariiB  ex- 
euntibus  sit  paratus  ignis,  et  ibiestin  promptu  aqoa 
calida,  conchee,  manutergia,  utmanuset  faciemlft- 
yemus.  Cum  auditum  fuerit  signummajuB  aliquan- 


693 


CONSUETUDINES  CLUmACENSES.  —  LIBER  PRIMUS. 


694 


tulum  pulsatum,  ad  ecclesiam  conveDimus.  Sacerdos  ^^ 
ceterique  ministri  postquam  fuerint  vestiti  (quia 
tunc  oratio  non  fit  in  choro) ,  pulsantur  signa  uL 
missa  cantetur,  Dominus  dixit  ad  mc  :  ad  quam  trcs 
cantores  cappis  induti  sicut  etiam  ad  nlioram,   te- 
nent  chorum,  utrinque  illorum  camlclabra  sunl  po- 
sita,  et  supereacereisplendentcs;hiautemquicnn- 
taturi  sunt  responsorium  vel  alleluia,  posiquamcan- 
tavcrint  quod  sibi  est  dcstinaium,  ad  junguniur  iribus 
supradictis  CHntoribus  una  recturi  chorum ;  quod  ct 
in  sequcnti  missa  similiter  ficri  solei.  Post  allcluia 
sequentia  jubilatur,   Credo  cantatur,  una   offertur 
hostia,  et  pax  ab  uno  recipiiur.  Canianiur  matuiinae 
laudes  ;  collecta,   Concede  quivsiimus  omnipotens 
Deu8 ;  de  suffragiis  sanctorum  nihil  omiitiiur,  nec  illi 
duo  familiarespsalmi,  qui  in  omnibusduodecim  le-  q 
ctionibushorassequuntur.Imus  in  dormitoriumali- 
quantulumpausaturi.  Cum  visum  fuerit  custodi  ec- 
clesisB,  itcrum  majus  signum  pulsatur,  ut  veniamus 
ad  ecclesiam.  Missa  quae  est  celcbranda  ea  vico, 
puerisintrantibus,  praevenitur  orationo.  Quoecunque 
pro  solemni  officio  caniata  sunt  ad  priorcm,  canian- 
tur  et  ad  istam,  tres  hostiae  offeruntur  et  consecran- 
lur,  ut  siquis  fratrumvoluerit,  possii  communicare. 
Pax.a  cunctis  est  accipienda.  Eo  die  non  cantatur 
alia  missa  matutinalis.   Primo  signo   ad  tertiam 
sonatOy  et  oratione  facta,  albis  generaliier  vesti- 
mur  ;  et,  sicutlonge  superius  memini  dixisse,  si  est 
dies  Dominica,  staiim  agimus  proccssionem,  et  si 
est  aIia,post  tertiam,  primo  ad  ecclesiam  S.  Maria3 
cum  antiphona,   0  Deata  infautia  ;  per  clausirum 
antiphona,  0  Maria  Jesse ;  alia,  0  quam  casta  Mater ;  * 
ad  introitum  eocIesicB  responsorium,  Descendit  de 
coclis  ;  ad  tertiam  cantatur  antiph.  Ilodio  intacta 
Virgo.  Cum  ventum  fuerit  ad  eum  locum,  Omnes 
Cbristum  adoremuSy  solet  ab  omnibus  generaliter 
venia  peti  ;hymnis   horarum  adjungitur,  Memento 
salaiiSj  el  Gloria  tibi,  Domine, 

CAPUT  XLVII. 

De  octavis  Natalis  Domini  el  Epiphania, 

Ociavse  Natalis  Domininon  possunt  ita  contiuua- 

limcelebrarisicutociavaeDominicaeResurreciionis, 

propler  consequentes  solemnitates,  id  est,  S.  Ste- 

phani,  S.  Joannis,  sanctorum  Innocentium  ;  dequi- 

bu8,  sicutdignum  est,  cum  nocturni  fiant  simul  cum 

aliishoris,  etofficiamissarum,  deNaiali  Dominisola 

6rit  missa  matutinalis  cantanda  ad  ecclesiam  S.  D 

Mariae,  id  est,  Puer  natus  est :  ad  quam  per  ircs 

dies  duae  tantum  collectse  sunt  dicendae,  de  nativi- 

^te  Domini  et  de  instanti  solemniiate  ;  non  iamen 

^d  nnum  Per  DomJttum  nostrum^  etc,  sicut  etiam  ih 

festivitate  sanctorum  Sebastiani  et  Fabiani,  quan- 

quam  ad  alias  vices,  praeter  ad  utramque  missam, 

nonnisi  unacollecta  dicatur,sed  pluraliterdeambo- 

bus,  scilicet,  InRrmitatem  nostram^  etc.  Epistolae  et 

Evangelia  alternantur  eodem  ordino  quo  logcbaniur 

ad  tres  missas  in  prima  nocte  seu  die  celebratas.  In 

Natali  Iimocentium  quod  aliseEcclesisenoncaniant 

Gloria  ia  excelais  nec  Alleluia,  de  hoc  minime  cura- 


tur  a  nobis.  Superpsalmos  vespertinales  antiphonae, 
Sinite  parvuloSy  AngnH  eorum,  Sub  throttoDeiyCan 
tabant  sancti,  Duo  sequentes  dies,  si  iamcn  nouter 
est  Dominicus  dics  ,  nssimilantur  illi  quintae  fcriae 
vel  sexia)  quse  est  in  majore  Paschee  septimana.  In 
priore  nocte  pronunliatur  Evangelium  Exiit  edic^ 
tum\  sed  alia  sequitur  homiliaquamilla,  scilicetsanc- 
iiGregorii;missao  majoris  estofficium,  Dominus  di- 
xit.  Innocto  secunda  Evangelium,  Pastores  loque- 
jbai2/ur;oireriorium,  Luxfulgebit.  Exceptoquodipse 
introitusmuiaiur  cum  iniroiiu,  Puer  natus  est.  In 
die  iertia  est  Deposiiio  S.  Sylvesiri  papae  duodecim 
lectionibus  agcnda. 

Interrog.  Quid  est,  charissime,  quod,  quantum 
video,  nihil  omnino  vis  de  antiphonis  rcferre  ?  Quin- 
imo,siianiinon  restimaveris,  ut  faieris,  rogamusut 
easordinaverisnon  solum  ad  isios  duos  dies,  sed 
etiamad  quoscunque  videris  opus  essc,  usque  ad 
exiremum  diem  Theophanise. 

Besp.  Isiudsane  dilectio  vestranon  difficile  more- 
tur,  quia  nec  maximi  est  laboris.  Et  primo  quidem 
si  nunquam  a  me  dicatur,  tamen  id  scire  potestis 
quia,  siquareporiiurde  eo  texiu  noctur. ,  hsec  quo- 
que  magis  competenier  quam  alia  cantatur  super 
nociurnos;  at  si  tnlis  defueril,  caniari  potest  anti- 
phona,  Verbum  caro  factum\  alia,  DcatusYenter.  Ad 
matut.  laud. ,  Genuit  puerpera\  alia^  Angelus  ad pa- 
stores\  ad  primam,  Illuxit  nobis\  alia,  In  principio\ 
adtcrtiam,  Verbum  caro\  alia,  Propter  nimiam\  da. 
sextam.  Cristus  Dcus  noster\  alia,  Ecce  de  quo\ 
ad  nonam,  Ecce  advenit;  alia,  Exsullemus;  ad 
vcsperns  iidem  cum  suis  nntiphonis  psalmi,  qui  in 
ipsodie,  quorumestnovissimus,  nuuc  De  profundis 
nunc  MemcntOf  Domine\  et,  ut  semel  dicam,  ad 
quantas  canianiur  adhuc  viccs  in  Circumcisione 
Domini,  in  Epiphnnin,  et  in  ejus  octavo  die,  et  m 
Hypapanie  Domini,  tantum  nd  secundas  vesperas, 
et  prifiterea  in  illis  Dominicis,  qu»  eveniunt  aboc- 
tavo  dic  Natnlis  sancti  Joannis  cvangclistae  usque  ac 
ociavum  diom  Epiphaniffi,  iterum  ad  secundas  ve- 
speras,  ad  quas  et  non  alius  psalmus  esi  novissimus 
quam  Dc  Profundis, 

In  Circumcisione  Domini  esedem  antiphonae  ad 
matut.  laud.  eiadhorasdiurnas,  quarum  primaest, 
0  admirabile  cum  collectn,  DeuSj  quisalutis\  ad  ve- 
speras,  ad  Evangelium,  admatut.  laudes,  ad  majo- 
rem  missam,  Concede,  quiesumuSj  omnipotens  Deus. 
Missa  matutinalis,  Vultum  tuum;  major;  Puer  natus 
est\  ad  utramque  Epistola,  Apparuit  gratia\  Evange- 
lium,  Pastores  loquebantur:  cui  et  illud  annoctitur, 
sicut  est  in  ipso  toxtu  Evangelii,  Etpostquam  con- 
summati  sunt  dies  ocio. 

Depositio  S.  Odilonis  tam  chari  sancii  et  tam  fami- 
linris  facit  quod  sancto  Stephano  in  octavo  die 
Natalis  ejus  alia  commemoratio  esse  nou  potest, 
quam  cum  una  tantum  antiphona  et  collecta.  In  oc- 
tavo  dic  S.  Joannis  et  Innocentium  eodem  modo  agi- 
tur  quo  in  quoUbet  privato  die,  qui  tamen  sitinidi- 
quibus  octavis.Postnoctumumofiicium  cummatat. 


'I , 


695 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONAfekl. 


laudibus  dicimus  in  suo  loco,  Deus^  auribus  nostris;  k 
et  post  primam  septem  psalmos  cum  letania.  Si  cu- 
juB  commemoratio  ,  tribus  tantum  lectionibus  est 
agenda.  Igitur  ad  nocturnos  hymnus  et  super  psal- 
mos  antiphonee  de  Natali  Domini:  csetera  de  praefatis 
sanctis,  usque  dum  major  missa  sit  consummata. 
Super  vespertinales  psalmos  una  tantum  antiphona, 
et  hfldc  de  Natali  Domini. 

In  vigilia  Epiphanise  ad  vespcras  collecta,  Deus 
iUuminator\  ad  malut.  laud.  antiph.  superpsalmos, 
Oadmirabile\  sequentes  antiphonee  ad  sequentes 
etiam  horas.  Ad  missam,  Dominus  dixitad  me\  col- 
lecta,  Corda  nostra\  epistola,  Apparuit  benignitas\ 
respons.  Dencdictus,  AUeluia,  Dominus  dicit;  Evan- 
gelium,  Dcfunclo  Herode\  ofiTertor.  IJBtentur  cieli\ 
communio,  Exsulta,  Cdia.  Eo  die  non  jejunamus.  o 
Quantum  ad  solemnitatem  et  octavas  pertinet,  Epi- 
phania  etejus  octavsB  similes  sunt  DominicaB  Ascen- 
sionis,  excepia  illa,  quae  indie  Ascensionis  postter- 
tiam  agitur,  processione;  de  ceetero  recole  quae  ibi 
dixerim,  ut  hic  etiam  eademobserves.  In  ipso  autem 
die  primo  Epiphaniae  eaedem  antiphonae  cantantur, 
et  ad  matut.  laudcs  et  ad  horas  diurnas.  Per  ferias 
ad  nocturnos,  si  desunt  antiphon^  do  textu  noctur- 
norum,  cantari  potest  antiphona,  Vidimus  stellam\ 
alia,  Tria  sunt  muncra\  alia,  Admoniti  magi\  ad 
matut.  laudos  superpsalmos,  quoelibet  una  de  illis 
quinque  matut.  laudum  antiphonis;  ad  primam, 
Lux  dc  luce\  si  est  Sabbatum,  //;  sole  posuil;  sicut 
%tiam  in  vigilia  Epiphaniae;  ad  tcrtiam,  Interroga- 
bat  magos\  ad  sexlam,  Videntes  stcllam;  ad  nonam, 
Descendit  Spiritus\  ad  vesperas,  Vox  de  coelo.  Sunt  ^ 
alise  antiphonse  non  solum  de  Epiphania,  sed  etiam 
de  Natali  Domini,  cum  quibus  quoties  istas  mutare 
volueris,  nihil  video  interesse. 

CAPUT   XLVIII. 
De  Purificatione  S.  Mariae. 

De  diebus  vel  septimanis  quo)  post  octavas  Epi- 
phaniae  veniunt,  quantum  puto,  uihil  referre  novi 
quod  nesciatis,  excepto  quod  ad  processionem  diei 
Dominica),  illce  de  Natali  Domini  non  mutantur  an- 
tiphonse  usque  ad  Puriflcationem  S.  Marise,  nisi 
forte  priusveniat  Septuagesima.  Ergo  ut  de  praeli- 
bata  solemnitate  aliquid  dicatur,  in  vigilia  ad  vespe- 
ras  collecta,  PerCice  in  nobis,  quae  et  ad  majorem 
missam  prsemissa  alia  collccta  ad  complendum  ite- 
ratur.  Ad  vespertinalem  processionem  respons.  D 
Cum  inducerent  puerum;  ad.matut.  laudes,  Gaude^ 
Maria.  In  die  post  tertiam,  vel  si  est  dies  Domini- 
cus,  antetertiam,  cum  antiphona,  Cum inducerent\ 
alia,  0  beata  infantia;  proceditur  ad  ecclesiam  S. 
Mari»,  de  quasequitur  etcollecta,  Exaudi^  quo3SU' 
mus,  l)omine\  postea  fit  oratio  ad  quamlibet  horam 
rogularom,  et  omnes  ante  faciunt  et  retro.  Candelae 
qusB  consecrandee  sunt,  ibi  consecrantur  cum  hac 
benedictione,  Adesto  supplicationibus  nostris;  alia, 
Domine  Deus^  creator\  consecratse  aqua  benedicta 
jisperguntur,  incensantur  et  distribuuntur.  Inter 
aecendendum  antiphona,  Lnmea  ad  revelationem\ 


1 

cantic.  Nunc  dimittis\  Post  divisionei 
oratio,  Domine  Deus^  Pater  omnipotenSi 
Per  claustrum  antiphona,  i4  vc,  Maria\  f 
tlialamum\  in  vestibulo  ecclesise  ad  stal 
sponsum  accepit  S/Tneon;  adintroitume 
die  beata  Virgo;  item  responsorium,  C 
rent.  Ad  ofTerendam  oblatis  primo  hof 
offeruntur  quoque  diacono  inchoante  < 
illo  die  in  duodecimlectionibus  difTertar 
dum  servitores  surrexerint  a  mensa,  e1 
in  refectorium  ad  bibendum. 

CAPUT  XLIX. 
De  Septuagesima  et  Quadragea 

In  Septuagesima  adeps  simul  cum  a1 
litur,  ut  postea  usque  adPascha  de  illa  n< 
Ad  processionem  diei  Dominicae  per  cl 
tiph.  Cum  sederit  Filius.  Ad  cujus  etia 
et  in  cunctis  privatis  diebus  usque  ad 
mam  responsorium,  Spcs  mea^  DooiL 
laudibus,  Adjutor  meusesto.  De  officio 
defunctis  id  mutatur  ut  amplius  non  < 
nocturnos,  sedpostvesperas;  postsingu 
duodecim  lectionibus  :  AdDominum  caa 
matut.  laud.  pro  Defunctis,  post  matut 
Omnibus  Sanctis.  InQuinquagesima,  qu 
ncc  cascum  ncc  ova  comedimus,  post  ^ 
coenam  de  ipsis  ovis  coctis  in  pipere  hfdb 
rale,  quod  toto  anno  amplius  non  contii 
quid  ea  vice  habeamus  praeter  solum  ( 
forte  sunt  in  promptu,  cruda  poma,  ve 
ferramento  characterato  de  conspersi 
tenuissimse  flunt,  et  ab  hominibus  Rom 
nebulsCy  a  nostratibus  appellantur  obla 

CAPUT  L. 
De  Capitejejunii^  et  de  Quadragi 

In  Capite  jejunii  inchoatur,  ut  nec  ac 
ncc  ad  alias  horas  capitulum,  quam  quo 
sit,  dicatur.  Ad  tertiam  et  alias  horaa 
collectae  pro  peccatis,  quarum  prima  e 
qmesumus,  Domine,  admaiuiinas  laudes 
de  ipsa  dic;  ad  nocturnos  eeedem  qu^e 
annum  in  privatis  noctibus  dicebantur  : 
sionempsaImum,/)eusffliserda^ur,sequi 
Concede  nobis,  quicsumuSy  Domine,  pr^s 
dos  tautum  stola  amictus  cineres  ita 
DcuSf  qui non mortemKiuos  cum orsus fi 
lis  imponcre,'imponit  quoque  cantor  antj 
mur  babitu. 

CAPUT  LI. 
De  Dominicis  diebus  Quadragesi 

PeromnesDominicasusque  adPassioi 
est  unum  et  idem  capitulum  ad  vesperai 
tinas  laudes,  ad  tertiam,  et  iterum  ad 
Hortamur  vos\  nullus  hymnus  de  jejun 
sed  iidem  qui  extra  Quadragesimam  in 
diebus.  Item  ad  sextam  et  nonam  eeedei 
sed  capitula  de  jejunio.  Ad  processione 
usque  ad  Pascha  hse  duee  cantantur  antipl 
atCj  Pater  mi8oricordiarum\  et,  Camaed 


6d7 


CONSUBfrUDINES  CLUNIACENSE^.  -  LIBER  PRIMUS 


«96 


ma  Dominica  ad  octo  lectionos  nocturnorum  sermo  A  fuerit  terminus,  sed  postea  futurus,  tamen  in  quarta 


Maximi,  id  est,  Licet  nobis^  dilcclissimi.  Sccunda 
Dominica  cum  non  aliam  habeat  xoUectam  quam 
inam,  DeuSf  qui  conspicis;  ideoq*ie  dicatur  ad  ter- 
tiam,  soquentes  de  quotidianis  dicuntur  adsextam 
et  nonam. 

CAPUT  LII. 
De  sccunda  feria  Quadragesima\ 
In  secunda  feria  Quadragesimae  inchoantur  hymni 
de  jegiinioad  matut.  laudes,  ct  lertiam  et  sequentes 
horas.  Soli  nocturni  nescio  quid  hic  commiserint, 
qui,  cum  in  Adventu  Domini,  et  toties  in  solemnita- 
tibus,  specialom  hymnum  habeant,  in   Quadrages. 
hoc  amiserunt.  In  qua  ctiam  tam  parva  hora,  sicut 
est  tcrtia,  non  coret  hymno  alio  quani  consueto,  id 
est,  Ternis  ter  horis  numcrus :  ot  si  hoc  opud  nos  B  ^^*' 
est,  tamen[non]estita  apud  monachos  et  Italiae,  et 
ipsins  sedis  apostolicae,  et  Ecclesiae  Romanse ;  apud 
quos  nimimm  quod  ea  vico  habent  alise  horse,  ha- 
bent  etiam  noctumi.  Sunt  autem  adhuc  et  alia  quso 
in  prsefata  feria  solent  inchoari,  duo  psalmi  qui  pcr 
singnlas  horas  dicuntur  a  prostratis,  ct   majores 
preces  ad  maut.  laudes,  et  ad  vesperas  scilioet,  Ore- 
muspro  omnifjradu  EcclesiaBAn  capitulo  noquaquam 
alia  regulae  sententia  legitur  quam  quee  est  de  Qua- 
dragesima.  Recitatur  quoque  Brevis  librorum  qu^ 
anno  prseterito  sunt  ad  legendum  fratribus  erogati ; 
eum  quilibet  fraternominatur,  surgit,etlibrum  sibi 
datum  reddit;  et  si  eum  forte  non  perlegerit,  pro 
indnlgentia  (5)  veniam  petit.  Est  autem  unus  tapes  ibi 


feria  ejusdemprimse  scptimanGc  ad  officium  majoris 
miss»  leguntur  duse  lectioncs,  duoque  responsoria 
cantantur;  et  illaquarta  feria,  qua  jejunium  agitur 
non  nisi  una.  Qui  mos  unde  primo  inoleverit,  de  in- 
dustria  et  studio,  anex  negligentia,ncscio,  nisi  hoc 
scio  contra  usum  esse  multorum  ?]cclesiarum  tam  in 
Romana  lingua  quam  inTeutonica.  Ea  quoque  offi- 
cia  quoe  ad  idem  jejunium  pertinent,  cum  scripta 
sint  ad  primam  Quadragesimtc  septimanam,  si  in 
cadem  septimana  jejuniumnon  agitur,  propter  hoc 
tamen  nullum  difTertur  offlcium,  nisi  quod  pertinet 
ad  Sabbatum;hoc  solum  quoque  ad  Sabbatum  jeju- 
nii  reservatur;  hac  etinm  sola  vice  pro  hymno  trium 
puerorum,  non  Benedictus^  sed  Benedicite  canta- 


CAPUT  LIV. 
De  Passione  Domini^  ct  Bamis  palmnrum. 

In  Passione  Domini  Gloria  Patri^  si  ad  nullum 
cantntur  responsoriua,  cantatur  tamen  ad  introitus, 
quumvis  iterum  contra  usum  facinmus  aliarum  Ec- 
clesiarum.  In  Ramis  palmarum  ad  matitunalem  mis- 
sam  nonnisi  una  collccta  cst  dicenda,  nec  Passio  le- 
gitur,  sed  illa  tantum  lcctio  sancti  Evnngelii,  Cum 
appropii2g{iare^Jesus;quodetiamcnnctissacerdoti- 
bus,  qui  privatas  missas  cantaverunt  preecipitur,  ut 
sint  pnratiadduasprocessiones,  quae  illo  die  sunt 
agendoe.  Prior  post  matutinalem  missam  sale  et 
aqua  consecratis,  sicut  est  mos  cunctis  Dominicis 
diebus  per  claustrum;  citerior  post  tertiam  cum 


constratus,  super  quem  illi  libri  ponuntur,  de  qui-  q  frondibus  et  Ramis  palmarum  ante  majus  altare 


bos  ileram  quanti  dantur,  danturcum  brevi\e\.  ad 
hoc est unatabula aliquantulum  major  facta.  'Si  qua 
festivitas  in  eodem  die  duodecim  lectionum  agenda 
evenerit,  tanc  in  capitulo  duee  lectiones  leguntur, 
duoqne  fiunt  sermones ;  anterior  de  festivitate,  so- 
qnens  de  Quadragesima.  Postlibrorumerogationem 
datar  licentia  jegunandi,  ita  tamen  ut  jejunent  cum 
discretione  et  moderate,  ne  corporis  valetudinem 
maximeadexercitium  talisvitse,  scilicet  activoe,  non 
amittant.  Vide  quoque  quali  humanitate  Patres  no- 
striipsam  Quadragesimam  voluerunt  initiari  :  eo 
namque  die,  proutipsis  placui! ,  habemus  ad  refe- 
ctionem  et  panem  solito  meliorem  et  calidum ,  et 
generale  piscium,  si  quo  modo  inveniri  poterit,  et 


consecratis,  usque  ad  ecclesiam  S.  Majoli,  omnibus 
albis  indutis.  Ipsee  autem  frondes  seu  rami  cum  istis 
collectis  benedicuntur:  quando  distribuuntur,  can- 
tatur  antiphona,Ptferj  Hebroeorum  ramos\  alia,  Pue- 
rii/eZ?ra7or{/222  ves^i/nen^a.KxeundopuIsanturomnia 
8igna,cantaturantiphona,  Cum  appropinquaret  Do~ 
minus;  et,  Cum  audissot  populus;  responsorium, 
Contumelias  ct  tcrrorcs;  eiQlia  respons.  Ad  intro- 
itum  ecclesise,  de  Sanctis,  quorum  ibidem  cst  memo- 
ria,antiphona,veIrespons.;ad  stationemantiphona, 
A  vCf  Bex  noster ;  collcct.  de  ipsis  sanctis,  Oratio  Do- 
minica  cum  solita  inclinatione;  fit sermo ad  populum. 
Redeuudo  autem,  CoIIegerunt.  Praecesserunt  aliqui 
cantores,quicappisinduti  recipiunt  conventum  in 


pigmentum,  ad  cujus  tamen  propinationem  scilla  p  vcstibulo  ccclesiae  cum  his  versibus:  Gloria  laus; 


non  sonatur.  In  quarta  feria  et  sexta  post  nonam 
exeunt  fratres  de  ecclesia,  et  se  discalceant,  et  ita 
redeant  ad  processionom.  Tunc  autem  oratio  non 
prsemittitur,  sed  pueri  intrantes  statim  imponunt 
antiphonam,  Exurge^  Domine. 

CAPUT  LIII. 
Dejifjaaio  Quatuor  Temporum  in  mense  Martio. 

In  mense  Martio,  quidquid  sit  de  termino  jejunii 
Qaatoor  Temporum,  nnnquam  tamen  ante  primam 
QnadragesimsBseptimanamagitur;  inquasi  nondum 


ad  introitum  ecclesise,  respons.  Ingrediente  Domi- 
no;  tractus  cantatur  a  solis  quatuor  cantoribus, 
hinc  et  inde  conventu  interim  considente  et  ex 
toto  tacente,  sicut  etiam  tacet  ad  cteteros  tractus. 
Ad  Passionem  etofferendam ,  qua  frondes  seu  rami 
palmarum  offeruntur,  debent  omnes  adesse,  nec 
quisquam  ullius  obedientiee  occasione  deesse.  Anti* 
quitus  in  illa  Dominica  non  dicebatur  officium  de^ 
functorum,  nec  modo  quoque  psalmus  ille,  AdDo^ 
minum  cum  tribularer,  officii  vicarius. 


(5)  Pro  iadaJgeatia.  Imo  pro  indiligentia. 


699 


UDALRICI  CLUPOACENSIS  MONACHI 


700 


CAPUT  LV 
De  festivilatibas  quseitt  Quadragesima  eveniunt. 

De  festivitatibus  qu8B  in  Quadragesima  eveniunt 
quantum  dicendum  aestimavi,  in  alio  loco  non  tacui, 
quod  tamen,ut  iterumbreviter  tangam,  in  qualibet 
festivitateadditurad  psalmodiam,  quodnonaddere- 
tur  nec  diceretur  si  ipsa  festivitas  extra  Quadrage- 
simam  eveniret,  et  hoc  est.  Frimo  post  vesperas  do 
Omnibus  Sanctis  vespersB  quoque  pro  defunctis,  et 
pro  ipsis  in  nocte  post  matut.  laudes  psalmodia, 
Deus^  auribus;  post  primam  psalm.  Miserere^  pro 
defunctis  nostrisabbatibus  septempsalmietletania; 
post  capitulum  triginta  psalmi ;  post  tertiam  missa 
de  ipsa  festivitate  festive  quoque  cantatur.  Ad  sex- 
tam  et  reliquas  horas  petimus  veniam,  totamque 
psalmodiam  repetimus,  sicut  in  quolibet  alio  die 
privato  et  Quadragesimalirepetimus;  quanquam  ad 
horas  non  alias  antiphonas,  capitula,  versus  et  col- 
lectaSy  quam  de  ipsa  festivitate  dicamus.  Gseterum 
solumrursusremanetofficium,  incujus  vice  saepe 
dictus  psalmus  post  singulas  horas  cantatur.  Quod 
si  in  die  Dominica  fuerit  aliqua  festivitas,  differtur 
in  secundam  feriam  celebranda ;  et  post  secundam 


A  feriam  quae  sequitur  Ramos  palmarum,  si  qua  oc- 
currerit,  ost  difTerenda  etiam  usque  ad  quintam 
feriam  sequentis  sejtimanaB.  De  aliis  diebus  est 
manifosta,  utipsenoveris,  causa,  in  quibus  singulis 
sunl  quaedam,  quasi  precipuae  solemnitates,  et  qai- 
bus  nulla  deboat  alia  praeponi,  nisi  in  terlia  feria,  in 
qua  quia  nos  sumus  radendi,  necesse  babemus  ut 
loquamur  in  claustro,  quod  nunquam  in  duodecim 
lectionibus  licet.  In  quarta  feria  est  Quadragesima 
quasi  claudenda,  in  qua  et  offlcium  missae  aliquan- 
tulum  est  prolixius  propter  duas  lectiones,  tractum 
et  pnssionem  Domini;  ideoque  majores  nostri  de- 
creverunl  ut  in  illo  die  non  solum  nulla  festivilas 

B  alia  celebrarotur,  sed  nec  processio,  nec  offlcium 
dcfunctorum  ageretur. 

Benedictus  Deus  in  cujus  modo  gratia  utcunqae 
pcractum  est  quod  volui,  dilectissime  Pater  nama 
Coena  Domini  progressus,  rursus  ad  Coenam  Domiai 
sum  reversus;  ad  quod  hospes  humilitalis  me» 
tam  benignus  et  liberalis  :  Oportet,  inquit,  et  te, 
Charissime,  adcoenam  nostrae  paupertatis  invitari, 
et  si  qua  sunt  requirenda,  in  diem  erastinum  re- 
servari. 


LIBER  SECUNDUS. 

DE  DISCIPLINA  REGULARI. 


PRiEFATIO 

Jam  dies  erat  secundus  ox  quo  veni  ad  monaste- 

rium,  cujusinprimismemini,  adorsus  ea  quae  sunt 

praemissa;  forte  sciscitatus  habitudinem  loci,  com- 

peri,  vindemiisinstantisanni  peractis,  non  nisi  octo 

vini  carradas  ad  commeatum  fratrum  essecollectas; 

propterquod  tamen  Pater  monasterii  solitam  vini 

mensuram  nullo  die  subtraxit,non  modo  monachis, 

sed  etiam  illis  qui  extra  claustrum  positi  ex  libcris 

et  ingenuis  ullro  se  devoverunt,  utessentservi  ser- 

vorum  Dei.  Inter  quos  utrosque,  quantum  puto,  fere 

quotidie  triginta  viri  non  defuerunt.  Videres  piam 

sanctamquc  contentioncm  domini  abbatis  et   illo- 

rum ;  domini  abbatis  de  charitato ;  illorum,  de  par- 

citate,  ita  ut,  cum  instarot  eadem  vice  Hypapante 

Domini,  adhuc  ipse   viderem  in  cellario  fratrum 

sex  carradas  superesse ;  miratus  tantae  sobrietatis 

exemplum,  utprimum  vidi  Patremmonasterii,  prior 

ita  compellabam :  Si  Deus    dederit   istis   flliis    et 

alumnis  sanclitatis  tuae,  domine  Pater,  tam  csse 

temperantes  a  cibo  delicioso  quam  a  vino,  tunc  qui- 

dcm  ad  modum  est  verissimile  ut,  Deo  auxiliante, 

per  illum  culinarum  principemNabuzardamdomici- 

liumpacisnon  amittant.  Ad  quod  ille:  In  Christi, 

inquit,nomine  quantum  repugnare  potuerint  contra 

eumdem  acerrimum  hostem  quotidie  insilientem, 

quotidie  provocantem,  non  omittunt  experiri.  Sed 

cum  Scriptura  dicat :  In  dcsideriis  est  omnis  otiosus 

dilectionis  tuae  subsidium  non  erit  inutile,  si  adhuc 

amplius  nos  occupaveris  illis  religiosis  institutio- 


C  nibus,  quarum  hesterna  die  aliquam  partem  iosi- 
nuasti;  quibus  occuppatifortassisminuscogitamus, 
ut  ad  ollas  ^^gyptiorum  redeamus,  vel  tale  quid 
desideremus,  utsi  antiquus  Patrum  populus  taber- 
naculum  foederis  fabricavit,  tu  nosterBezelehelcum 
varia  suppellectile  disciplinae  regularis  componas 
sanctuarium  mentis ;  hac  de  causa  hodierno  flagi' 
tamus  audire,  maxime  de  novitiis,  et  praeceptis, 
quibus  instruendi  sunt  et  imbuendi,  ut  inter  ?08 
possint  regulariter  cdnversari.  Nunc  me,  inquam, 
rogas  cujus  nunquam  magister  esse  merui.  Nun- 
quam  habitus  sum  hujus  aestimationis  ut  sederom 
super  cathedram  hujusscolae,  ut  preceptor  essem 
novitiorum.  Propter  quod  tamen  non  omitto,  ut 
non  incipiam  referre  si  quid  mihi  contigit  de  hoc 

D  genere  nosse. 

GAPUT  PRIMUM 
De  diversitate  novitiorum, 

Ergo  aliqua  diversitas  est  eorumdem  novitiorum; 
nam  non  solum  absque  habitu  veniuntut  laici  etcle- 
rici,  sed  etiam  cum  habitu  et  monachi  jam  facti;  et 
tales  trifariam  sunt  differentes.  Quidam  sunt  de 
longinquisetalienismonasteriis,  et  ad  hoc  veniunt 
ut  rursus  proflteantur,  et  de  caetero  maneant  nobis- 
cum;  quidam  decellis  nostris,  et  vel  pro  infirmitate, 
vel  loci  longinquitatebenedictionemjam  a  domino 
abbate  acccperunt,  professione  intcrim  dilata,  et  ad 
nostrum  locum  usque  reservata;  quidam  SQQt 
de  tali  monasterio  nostro,   quod  absque  domino 


701 


CONSUETUDINES  CLUNIACBNCES  -  LIBER  SECUNDUS 


702 


abbate   propriam  habent  abbaiein,  ubi,  ctsi  bene- 

dicUonem  accipiant,  et  proressionem  faciantftamen 

habcniur  a  nobis  per  omnia  in  vita  ct  post  vitam  ac 

si  apud  nos  fuissent,  etisli  cum  primum  venerint, 

fiducialiter  et  absque  mora  intranb,  et  sccumdum 

iempuSy  quo  in  monastorio  prsefato  sunt  recepti,  hic 

etiam  ordine  suo  non  carebunt;  rcliqui  omnos  non 

permittuniurintrare,  nisi  prius  Juxla  verbumsancti 

Benedicti,  vel  unam  noctem  in  hospitio  morentur ; 

j>rius  quoque  quam    intraverit,    instruendi   siint 

^aemadmodum  faciant  petitionem  suum  ;  primum  ut 

sciant  veniam  i^etere  morc  uostro  ;  ut  prosti  ati  et 

snterrogati  a  domino  ahbate  quid  velint;  singuli  di- 

ani :  Dei  miscricordiam  ct  gratiam,  vestramqno 

^ocietatem  habero  volo,  ot  postquamille  responde- 

rit:  Deus  det   vobis  socielatem  fnlelium  suorum^ 

^urgentes  veniant  ad  pedes.  Si  quis  cst,  ut  praDfa- 

Ctis  sum,  de  aliqua  cella  nostra,  frntribus  in  capi- 

'ft.vlo  sedentibus  invitatury  etpetita  vonia,  jubetur  ut 

«xltimus  sedeat  inter  fratres,  quia  nondum  fecit  pi'o' 

C«8sionem.  Qui  de  alieno  monasterio,  similiter  pe- 

'ftitaveniasedetubi  jubetur  secundum  quod  domi- 

nus  abbas  voluerit,  et  viderit  personam  :  scd  ab  eo 

<lie  quo  professionem  fccerit,  sedebit  ipse  ultimus, 

nisi  forte  domno  abbaii.  visum  fuerit  ut  promovea- 

tur ;  qui  si  non  affuerit,  prior  potest  hujusmodi  re- 

cipere,  solum  capitulum  non  habebii  absque  prse- 

cepto  domini  abbatis. 

Glerico  ei  laico  qui  nondum  ita  sunt  experti  vi<- 

tam  nosiram,  diligentius  esi  insinuandum,  ut  habe- 

iur  in  regula,  quam  dura  et  aspera  nccessario  pa- 

lianiar  si  ad  subjectionem  nostram  pervencrint, 

({aee  nimirum  compellii  eos  nullam  potestatem  pro. 

priiB  volantaiis   habere,  sed  ad  nutum  alterius  per 

omnia  pendere:  Ducunlur  in  ecclesiam,  ut  ibi  se- 

deant  asque  dum  vesiiantur.  Ad  majorem  missam 

fiaita  liiania  ducendus   esi  laicus  in  chorum,  et 

sella  conira  altare  majus  posiia  sedere  jussus,  ei 

ibscissa  coma  coronatur,   barbaque  detonsa  tiro- 

einio  Christi  insigniiur.  Inde  consurgens,  magis- 

tram  8uum,  cui  novitii  sunt  commendati,  sequilur 

tdvesiiarium  prsecedentem;  ibinamque  sunt  omnes 

^stiendi,  et  vesiis  eorum  nostrse  debet  omnino  si- 

milis  esse,  prseierquam  quod,  quandiu  erunt  absque 

benedictione,  sola  cuculla  carebunt. 

GAPUT  II 

Qaomodo  se  habeant  in  cella  Novitiorum, 

Posiea  capellum  froco  eorum  assuitur,  ne  qua 
notabiiesdissimiliiudinenobiscum  conversanies  vi- 
deanior;  namquando  sunt  pauciores,non  s^paratim 
donniunt,  quia  nunquam  veniunt  in  dormitorium 
nostram  nisi  benedicti ;  tamen  in  refectorio,  ei  in 
•liislocis  minime  separantur  a  nobis;  quod  si  tanti 
Bont  ni  dignum  videatur,  tunc  ablato  cappDo  pro  se 
babebani  cellam  suam,  ubinon  solum  dormiant,  sed 
eteiiam  comedani,  et  jugitermaneant  a  conventu 
separati;  tantum  operi  divino  nobiscum  intersuni, 
6tin  capitalamveniunt  usquedum  senteniia  regulee 


A  sit  lecta  ot  exposita,  statim  exituri  ad  collationem. 
Ad  singulas  horas,  praeter  ad  nocturnos,  pueros 
proecedentes  sequentur  ad  eccJesiam,  et  slant  in 
minoro  choro,  ncmine  ul  se  intermisceantaudente. 
Quando  convenlus  est  post  matut.  laudes  et  vesp.  in 
ecclesia  S.  Marire,  ipsi  non  intrant,  sed  cxeuntes 
foris  exspectaut,  et  tunc  propius  accedentes  stant 
per  ordinem  altius  inclinati  usque  dum  omucs  trans- 
icrint;  idlpsum  faciunt  post  singulas  refectiones 
idoDco  loco  ad  hoc  proviso,  ubi  rursus  stont  incli- 
nali  conventude  refectorio  exeunte,  et  simili  contra 
se  inclinatione  transeunle.  Qunndo  sunt  pransuri, 
ante  conventum  exeunt  de  ecclesia,  et  Jotis  manibus 
inceduat  ad  coquinam  rcijulai^em,  ut  singuli  fabas 
suas  apportent;ad  generalo  quoquo  apportandum, 

P  vel  ad  pulmentura,  tanti  surgunt  de  mensa  quanti 
opus  fuerit,  et  iJIe  voJuerit  qui  in  loco  cellerarii  eis 
servit;  nam  et  lectiones  habent  et  sciJIam,  et  aliis 
modis  fimuJant  eamdem  disciplinam  quam  nos  in 
refectoriohabemus.  Quod  si  quis  eorum  de  ecclesia 
ad  scellam  suam  habet  venire,non  prsesumii  nisi  vel 
uno  socio  asRumpto.  Ego  autem  non  hoc  arrogave- 
rimmihi  ut  vel  mcminissepossim  quam  maltasunt 
et  quam  diversa  quae  tunc  sunt  docendi ;  et  tamen 
qu8B  possuntbreviter  perstringere  non  omitto,quia, 
quod  a  me  incipitur,  fortasse  ab  alio  quandoque 
perFicictur,  vel  utcunque  augebitur. 

Sane  in  primis  et  si  id  parvum  nec  mentione  di- 
gnum  censeri  possit,  ab  aliquo  tamen  cum  non 
parvo  studio  quilibet  novitius  est  instruendus,  ut 

Q  regulariter  sciat  caput  incJinare,  scilicet  non  dorso 
arcuato,  ut  quibusdam  negligentibus  esi  familiare, 
sed  ita  ut  dorsum  sit  submissius  quam  lumbi,  et  ca- 
put  submissius  quam  dorsum,  quam  inclinationem 
nos  per  usum  ante  et  retro  appellamus,  quia  inci- 
pit  contra  orientem,  et  finit  contra  occidentem ; 
quam  etiam  agimus  primo  ante  noclurnos,  et  post 
completorium,  scilicet  post  tres  orationes  finitas, 
et  de  reliquo  quoties  convenimus  in  ecclesia,  vel 
in  capitulo,  vel  in  refec.orio,  agimus  eam  ad  in- 
troitum,  vel  ad  exitum,  sed  in  ecclesia  Dominica 
prius  Oratione  praemissa.  Et  si  quando  a  prandio, 
vel  coena,  vel  collatione  imus  in  ecclesiam,  tunc 
nisi  cum  hora  regularis,si  qua  eodemmomento  se- 
quitur,  fuerit  ilnita.  Item  ad  offlcium,  si  in  die  can- 

^  tatur,  non  inclinamus  nisiad  finem,  etquoties  veni- 
mus  ad  ecclesiam  S.  Marite,  de  qua  post  psalmos 
anniversales,  cum  reveiiimur  in  capitulum,  ea  vice 
non  nisi semel  inclinamus ante percussionem  tabulse 
In  choro  quoque  stationem  quoties  mutamus  ad 
alterutram  missam,  inclinamus ;  ad  missam  enim 
qui  sunt  seniores  stani  primi  et  proximi  altari 
principali,  ad  regulares  horas  novissimi  in  extremi- 
iate  chori,  prseter  ad  tertiam  in  duodecim  lectioni- 
bus,  in  quibus,  quia  solet  eamdem  horam  matuti- 
naJis  missa  praecedere  et  major  statim  succedere, 
propter  hoc  puto  quod  staiio  non  muiatur.  De  hoc 
autem  praefaius  scholaris  Christi  non  audita  quan» 
tum  visu  instruiiur. 


708 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


CAPUT III.  [Jl 

De  silentiOy  et  in  quibus  ofTicinis 

0pu6  quoque  habet  ut  signa  diligentor  addiscat, 
quibus  tacens  quodammodo  loquatur,  quia  post- 
quam  adunatus  fuerit  ad  conventum,  licet  ei  raris- 
sime  loqui;  et  tales  in  claustro  officinee  sunt,  in 
quibus  traditum  est  a  Patribus  nostris  et  praefixum, 
ut  perpetuum  silentium  teneatur,  in  ecclesiay  dor- 
mitorio,  refectorio,  et  coquina  regulari.  In  his  sin- 
gulis  tam  in  die  quam  in  nocte  si  vel  unum  verbum 
quoque  audiente  loquitur,  non  facilc  veniam  absque 
judicio  meretur,  et  si  vel  una  antiphona,  vel  res- 
ponsorium,  vel  aliquid,  aliud  tale  absque  libro  no- 
minavoriti  et  in  libro  simul  cum  emissione  verbi 
non  viderit,  de  hoc  non  aliud  quam  plane  silentium 
censetur  infregisse 

CAPUT  IV. 
De   signis  loquendi 

De  ipsis  autem  signis  ut  aliqua  ponam,  verbi  gra. 
tia,  et  primum  quse  ad  victum  pertinent.  Pro  signo 
panis,  fac  unum  circulum  cum  utroque  pollice,  et 
his  duobus  digitis,  qui  sequunlur,  pro  eo  quod  ct 
panis  solet  esse  rotundus.  Pro  signo  panis  qui  co- 
quitur  in  aqua  et  melior  esse  solet  quamquotidia- 
nus,  generali  signo  panis  prsemisso,  hoc  adde  ut 
interiora  manus  super  alterius  manus  exteriora  po- 
nas,  et  ita  superiorem  manum  quasi  ungendo  vel 
imbuendo  eircumferas.  Pro  signo  panis  sigali,  qui 
turta  vulgariter  appellatur,  iterum  generaliter  signo 
prsemisso,  hoc  adde  ut  crucem  per  medium  palmse 


genere  pronunciatur.Pro  signoniiIii,facgyi 

digito,  pro  eo  quod  et  ipsum  millium  ita  ve 

olla  cum  cochlearia.  Prosignocrispellaran 

alii  dicunt,  frigdolarum,  cum  pugno  accipc 

quasi  cupias  eos  facore  crispos.    Pro  sign 

utramque  manum  conjunge  per  obliquum,  <] 

caseum  premit.  Pro  signo  fladonum,  prsBiii 

nerali  panis  etcasei,  de  una  manu  omnee 

inflecte,  et  ita  manum  cava  et  in  sQperficit 

rius  manus  pone.  Pro  signo  refeolarum,  vel, 

tonici  loquuntur,  cratonum,  premisso  sign 

rali  panis  simula  cum  duobus  digitis  illas 

involutiones,  quae  in  eis  sunt  factae  ex  ea  pi 

sunt  complicatae  et  quasi  rotundas.  Pro  sigi 

minimun  digitum  labiis  impinge,  pro  eo  q 

Bsugitinfans.Pro  signo  mellis  paulisper  ling 

apparere,  etdigitos  applica  quasilambereve 

signo  pomorum  maximepiri  velmaIi,pollici 

aliis  digitis  concludo.  Pro  signo  cerasorum, 

de  ut  digitum  subtus  oculum  ponas.  Pro  sigi 

crudi,  pollicem  et  digitumeiproximum  coi^ 

extende.    Pro  signo  ali  vel  rafae,  extende  d 

contra  buccam  paululum  apertam,propterid 

odoris  quod  sentitur  ex  iliis.Pro  signo  aqu» 

digitosconjunge,  et  per  obliquum  move.  Pr 

vini,  digitum  infecte.  et  ita  labiis  adjunge.  1 

gno  potionis  pigmentatae,  conclude  manum 

simula  molontom.  Pro  signo  potionis  quaees 

et  absynthio  temperata,   duos  digitos  indii 

medium  a  caeteris  disjunge,  et  ipsos  quoqae 

facias  pro  eo  quod  id  genus  panis  dividi  solet  per  (jvicemdisjunctosita  move,  quia  absynthium 


quadrum.  Pro  signo  tortulte,  quae  prseter  solitam 
libram  datur  in  quinquo  principalibus  festis,  duos 
digitos  qui  pollicem  sequontur  paululum  divisos 
pone  obliquesuper  alteros  duos  digitos  eorum  simi- 
les  de  altora  manusimiliter  divisos.  Prosigno  faba- 
rum,  primo  pollicis  articulo  sequentis  digiti  sum- 
mitatem  suppone,  et  ita  fac  ipsum  pollicem  immi- 
nere.  Pro  signo  ovorum,  cum  digito  in  altero  digito 
simula  testam  diu  vellicantem.  Pro  signo  pulmenti 
oleribus  confecti,  trahe  digitum  super  alium  quasi 
qui  coquendas  iuciderit  herbas.  Pro  signo  generali 
piscium,  cummanu  simulacaudaepiscisin  aqua  com- 
motionem.  Pro  signo  sepiarumdigitosomnesdivido 
ab  invicem,  et  ita  commovo,  quia  et  sopiae  ita  mul- 


foliis  est  divisum.  Prosigno  sinapis,  artical< 
riori  minimi  digiti  pollicem  suppone.  Pro 
aceti,  frica  cum  digito  guttur,  quia  in  guttar 
monia  sentitur.  Pro  signo  scutellae,  manum 
extende.  Pro  signo  scyphi  qui  capit  quotic 
vini  mensuram,  inclina  manum  dcorsum, 
cavam  tone,  digitis  aliquantuluminflexis.  Prc 
phialae  vitrca  premisso  signo  hoc  adde,  u 
digitos  circa  oculum  ponas,  ut  spleudore  ocuii 
dor  vitri  significetur.  Pro  signo  staminsQ, 
cam  ejus  tene  cum  tribus  digitis,  minimoel 
bus  sequentibus.  Pro  signo  femoralium,  hoc 
ut  manum  in  femore  de  deorsum  irahas  qaa 
se  fcmoralibus  vestit.  Pro  signo  frocci,  maj 


tipliccs  osso  videntur.  Pro  signo  anguillfle conclude  D^ljus   tcne  oodem  modo,  quo  manica  stamin 

utramque  manum,  quasi  qui   ita   tenet  et  premit      •  '     "> 

anguillam.    Pro    signo  lamprodae,  in  maxilla  cum 

digito  simulapunctos  quos  lampreda  subtus  occulos 

habet.    Pro   signo  salmonis  vel  slruthionis;  signo 

piscium  hoc  adde  ut  pugnum  erecto  pollice  suppo- 

nas  mento,  quo  superbia  significatur,  quia  suporbi 

maxime  et  divites  tales  pisces  solent  habero.  Pro 

signo  lucii,  iterum  generali  piscium  praemisso  hoc 

adde  ut  cum  manu  signum  facias  celeritatis,  quia 

lucius  celerius  quam  alius  piscis  natat.  Pro  signo 

truitae,  hoc  adde  ut  dignum  de  superciiio  ad  super- 

ciiium  trahas,  propter  ligaturas  quae  hoc  in  loco 

habentur  a  feminis,  et  qoia  truita  semper  feminee 


tonenda.  Pro  signo  cucullae,  hoc  adde.  ui  co] 
obusdigitis  rotro  tangas  capellum.  Pro  sign 
nicarum,  tono  manicam  frocci,  etsignumquo 
femoralibus  addc. 

Plura  sunt  quso  adduc  dicere  possem,  sed 
modo  mcminerim  quibus  sum  locutus,  video 
noc  opus  fuerit  tamtum  dixisse  dehujusmodii 
utait  ille,  in  silvam  ligna  contulisse[HoR./£ 
34);  unde  utde  his  tandem  tacoam;  quae,  qua 
puto,  melius  nostis  quam  ogo,  videndum  est  d 
cuturis,  ut  ea  loquar  quse  cum  nec  visa  prioi 
audita  scire  valeatis,  tunc  pro  sola  novitate 
aliquantulum  veniant  ad  gratiam.  Et  quia  sem 


705 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES  —  LIBER  SECUNDUS 


706 


de  instituendis  novitiis,  quantum  fiori  potest,  per  A 
ordinem  dicatur  dc  ea  disciplina  qua  jugiler  ille  te- 
netur  qui  nobiscum  voluorit  conversari. 

CAPUT  V. 
Quomodo  so  Crater  levet  ad  nocturnos, 

Pnmoigituradnocturnos,  audito  signo,  illico  se 
levare  festinat,  et  priusquam  coopertorium  dejiciat, 
induitse  cuculla,  cruraque  tegit  cum  illa,  antequam 
levet,  antclectum  ;  ipsumque  lectum  non  ita  negli- 
genter  dimittit,  sed  honesle  coopertorium  desu- 
per  extendendo,  componit.  Neccssarias  non  intrat, 
nisi  capite  capello  cooperto.  Ante  pueros  solet  veni- 
Tc  in  ecclesiam,  et  sollicitus  est  illis  tribus  oratio- 
nibus  interesso,  quae  signo  finito  fiunt. 

CAPIJT  VI. 
De  exccssibus  pro  quibus  veniain  pelit.  *-' 

Xam  sinon  interfuerit,  in  capitulo  veniam  petet, 

sicut  etiam  pro   eo,   si   quam  regularem   horam 

dimiserit,  ni  forte  sit  sacerdos,  ut  interim  missam 

cantet;  vel  si  dimiserit  collationem,  vel  capitulum 

«ineliccntia,  vel  generalem  refectionem :  procum- 

bensad  orationem,  supercubitos  et  genua  froccum 

retroi-sum  attrahit,  ne  ita  pendeat  supor  pedes  ad 

terram.Quod  si  aliquomodo  contigerit  ut  non  occur- 

rat  ante  Gloria  psalmi  nonagesimi   quarti  vel  ad 

quamlibet  horam  ante  Gloria  primi  psalmi,  intrans 

chorum  et   veniens   ad   gradum   altaris,    honeste 

tractimque  petit  veniam   super  manus   et  genua, 

paululumquo  protendit  summitatem  frocci  ut  super 

eam  teneat  manus;  et  surgens  contra  altare  altius 

inclinat;  inde  non  se  movebit  usque  dum  hora  sit  ^ 

finita;   aliis   inclinantibus,   ipse    non    nisi    con- 

tra  altare  inclinat.  Sed  si  visum  fuerit  domno   ab- 

bati,  fratrem  aliquem  ad  cum  dirigit  ut  recedat;  cui 

cam  manu  innuenli  paululum  inclinat,  et  facto  ante 

et  retroreceditad  stationemsuam;  ubi  rursus  pe- 

tens  veniam  ut  prius,  inclinat  contra  conventum, 

et  conventus  contra  eum. 

CAPUT  VII. 

Quomodo  so  hahcat  ad  horas  regularos. 

Ad  Gloria  singulorum  psalmorum  qui  sunt  in  re- 

gularibus  horis,  manus  non  tenet  in  sinu,  sed  in 

manicas  mittit,  easque  constringit,  ne  inter  incli- 

nandum  ad  terram  pcrtingant,  quia  inclinatio  illa 

multum  debet  esse  submissa,  nec  adeo  ad   aliam 

psalmodiam.  Quod  si  sedero  voluerit  inter  psalmo-  D 

(liam,observat  nesedcatjuxta  alium  scdenlem,  sed 

iln  at  unus  stc',  et  scdeat  nllor,  el  inviccin  exhibcre 

debentoccasionemscdendi.  Ubicunque  scdet,  nun- 

qaam  dimittit  manicas  ita  negligenter  ad  terram  pen- 

dere,  sed  si  manus  sunt  iutra  sinum,   manicco   in 

traosversum  extra  sinum  sunt  collectse.  Si  propter 

aliquid  de  choro  exiit,  vel  si  postea  venit  quando 

hora  est  inchoata,  in  faciem  suam  inclinat,  omni- 

bos  similiter  inclinaturis.  Contra  majus  altare  nun- 

qoam  inclinat,  nisi  manibus  de  manica  extractis,  et 

capite  pene  usque  ad  terram  dimisso ;  contra  alia 

altaria,  et  contra  crucifixum  in  capitulo  moderatius. 


Si  psalmos  noverit,  et  si  in  aliquo  versu  erraverit, 
eodem  modo  veniam  petit  ante  so  quo  superius  dixi 
ad  gradum  altaris  esse  petendam  pro  occursione 
tardiore.  Lectori  ad  gradum  ubi  facit  ante  et  retro, 
et  eunti  ad  lectionem  et  redeunti,  revorenter  in- 
clinat. 

CAPUT  VIII. 

Quomodo  laternam  liffnetm  portare  debeat  ad 

nocturnos. 

Quod  si  interlectiones  ille  qui  latemam  ligneam 

circumfert  ad  eum  veneri*,  ot  putans  eum  dormire, 

lumen  contra  faciom   ejus   intenderit,    si   vigilat, 

iterum   roverenter  inclinat ;   at   si  obdormivit  et 

laterna  posita  fuerit   ante   eum,   excitatus    perlu- 

strat  primum  cum  ea  dextrum  chorum,  et  per  me- 

dium  rediens,  chorum  exteriorem,  novissime   si- 

nistrum.  Si  quem  ofTenderit  obdormisse,  tunc  con- 

tra  ejus  oculos  lumen  ter  intendit ;  si  tertia  vice  non 

evigilaverit,  ponit  ante  eum  laternam,  ut  ab  ipso 

quoque  excitato  similitef  portetur. 

CAPUT  IX. 
Qua  disciplina  recollocatusjaceat  in  lecto. 
Ad  lectum  rediens  iterum  se  collocat  cum  disci- 
plina,  nec  cucullam  prius  exuit  quam  cooperto- 
rium  usque  super  cubitos  trahat;  tunc  quidem 
eam  exutam  diligenter  complicat  et  ponit  ad  ca- 
put.  Quantumlibet  calorem  sentiat,  tamen  nun- 
qunm  plus  corporis  sui  detegit  quam  pedes.  bra- 
chia  et  caput. 

CAPUT  X. 
Quomodo  surgat  manCy  velquid  statim  faciat. 
Ad  sonitum,  qui  diluculo  fieri  solet  in  dormi- 
torio  ad  excitandos  fratres,  facit  idipsum  quod 
ad  signum  nocturnorum ;  quantocius  surgit,  et 
ea  vice  non  alios  calceos  quam  qui  ad  diem  facti 
sunt  induit,  nisi  forte  sit  sanguine  minutus,  cultelli 
sui  secum  portandi  cavet  oblivisci.  Lotis  manibus 
facie,  cum  tria  manutergia  pendeant  simul  in  clan- 
stro,  non  tergit  ad  aliud  quam  quod  suis  similibns 
est  deputatum,  quia  unum  est  pueris,  alterum  can- 
toribus,  tertium  idiotis.  Pectit  caput,  facit  tres 
orationes  in  choro ,  anterior  et  propior  altari 
quam  seniores,  sicut  etiam  ad  nocturnos,  in  quibns, 
posteaquam  pueri  legere  inoipiunt,  non  multum 
moratur. 

CAPUT  XI. 
Quomodo  sedeatf  vel  incedat. 
Sedens  ad  lectionem  ita  sedet  ut  ulna  sit  inter 
se  et  alium  juxta  sedentem;  anteriora  fh>cci  sni 
semper  in  gremium  ita  attrahit  ut  pedes  possint 
bene  videri.  Girones  quoque,  vel  quos  quidam  sa- 
gittas  vocant,  colligit  utrinque,  ut  non  sparsim  ja- 
ceant  in  terra.  Quocunque  incedit,  semper  demisso 
capite  incedit,  et  si  aliquando  visus  fuerit  erecta 
cervice,  non  negligitur  innotatus. 

CAPUT  XII. 
Quomodo  voniat  ad  confessionem. 
Si  opu8  habet  ad  confessionem  pro  aliquo   ^x^ 


707 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI. 


eessu  vcnire,  accedit  ad  sacerdotem  ad  quem  po-  A 
tissimumvohierit:  et  stans  anteeiim,  dexteram  de 
manicacxtraclamponit  superpectus,  quod  est  si- 
gnum  confcssionis.  Surgit  sacerdos,  qucm  praece- 
dentem  sequiturincapitulum,  ot  primum  ante  eum 
petit  veniam  toto  corpore  prostratus;  aquojussus 
sc  levare,  postquam  consederit,  loquitur  quod  ha- 
bet.  Si  tale  quid  ei  contigit  in  nocte  quod  nos  vere- 
cunde  fragilitatem  appellamus,  antc  confessionem 
septem  poBnitentiales  psalmosdixerit,  vel  sipsalmos 
nescit,  DominicamOrationcmsepties;  et  postquam 
fuerit  confessus,  quod  sibi  jusserit  Facerdos.  Ek)  die 
non  textum  Evangelii  osculatur,  nec  ad  pacem  va- 
dity  nec  ad  ofTerendam. 

GAPUT  xin. 

Quoinodo^  vel  quando  pannos  suos  induat,  B 
Est  autem  apud  nos  lavatorium  secretum  cum 
aquae  ductu,  ibique  lavat  femoralia  sua,  quantum 
illa  eventione  sunt  contacta ;  aut  si  habet  in  prom- 
ptu  mutatorium  suum,  Aiutat  quod  est  indulus, 
nec  prius  ad  ca  qute  prsBfalus  sum  accedere  prse- 
sumit.  Nunquam  mutat  in  sola  cuculla,  nisi  et  pel- 
liceum  vel  froccum  habcat  indutum,  ne  quid  nu- 
ditatis  suHQ  possit  ab  aliquo  videri.  Pannos,  quos 
exuit,  confestim  complicat,  femoralia  involvit  sta- 
mineo,  et  cum  ejus  manicis  colligat  utraque:  ho- 
ram  quoque  mutandi  discernit,  quae  non  est  nisi 
ante  primam,  vel  si  ipsa  8imul  cum  matutinis  laud. 
cantatur,  ante  tertiam.  Tunc  etiam  noverit  horam 
esse  confessionis,  et  post  capilulum  quandiu  psal- 
mi  pro  fratrum  anniversario  dicuntur.  In  diebus  so-  q 
lemnibus  usque  ad  missam  matutinalem ;  in  Quadra- 
gesLma  per  tres  dies,  perquos  silentium  tenetur  in 
claustro  usque  ad  sextam, 

GAPUT  XIV 
Si  coclus  estf  qua  hora  coctionem  suam  videat. 
Quod  si  coctus  pst,  ut  vulgariter,  aiunt  coctio- 
nem  ex  more  non  videt,  neque  ligat,  nisi  ante 
primam,  vel  si  ipsa,  ut  supra  memini,  matutinis 
laud.  est  adjuncta,  ante  tertiam,  et  post  vesperas, 
ita  tamen  ut  propter  hoc  silentium  non  infringat. 
Panniculi  autem  recens  lavati  sic  esse  debent  in 
promptu,  ut  non  opus  habeat  quid  loqui.  Ad  catalo- 
gum  ildei  Sancti  Athanasii  nunquam  sedet;  ad  of- 
ferendam  nec  anterior  nec  posterior  accedit  quam 
suus  est  ordo*  q 

GAPUT  XV. 
Quomodo  pannos  suos  Javet. 
Qua  facta,  si  quid  ei  placuerit  de  pannis  suis 
lavare,  in  coquina  regulari  ad  hoc  solum  flaneum 
olTendit,  in  quo  aqua  caleflat,  lexiviaque  tempere- 
tur.  In  claustro  autem  truncura  amplissimiim  cum 
plerisque  intervallis  cavatum,  ut  hic  stamineum, 
illic  femoralia  lavari  possint  separatim.  Quse  ante 
capitulum  mittit  in  aquam  calidam  ut  mollescant, 
posttabulee  percussionem  lavat,  etnon  diutius  nisi 
quandiu  licentia  loquendi  durat,  excepto  siestdies 
jegunii  lavare  non  prohibetur  post  tertiam;  vel  si  est 


Quadragesima  vel  dies  privata,  non   solmx 

tertiam  sed  etiam  post  sextam  lavat,   tameti 

loquamur  in  claustro.  Quidquid  autem  lavat, 

quomodo  sit  lavatum,  post  hornm  lavandi  ai 

siccat ;  ne  jaceat  ita  sordidum  et  hon*idum, 

me  ubi  totus  canventus  videbit  do    refectori 

iturus. 

GAPUT  XVI. 

Quomodo  de  regulari  hora  non  exeat,  nisi 
inevilnbili  necessitate. 

Audito  signo  quod  ad  primam  pulsatur, 

siam  cum  aliis  intrat ;  et  quia  pulsatio   sigi 

protelatur  quousque  septem  psal  mi  possint  esi 

tati,  aliquando,  si  voluerit,  postquam  pueri 

eunt,  exit  pro  corporis  necessitate,  sed  redie 

vat  manus,  ne  cum  ventum  fuerit  ad   ofTere 

rursus  habeat  exire ;  quia  si  tam  frequenter 

rit,  hoc  quoquo  in  capitulo   reservatum  es 

tur.  Sed  nec  videt  exire   quemquam   quanc 

regularibus  horis   ulla   in  die  cantatur,   ni 

inevitabili  neccssitate,  ut,  verbi  gratia,  si  d 

cruor  emanat. 

GAPUT  XVII 

Quomodo  se  praeparet  ad  capituJum,  veJ  qm 
cint  si  est  sibi  conscius  uJJius. 

Quando  scilla  pulsatur  ad  capitulum,  stam 
suum  undique  detrahit  et  honcste  componit, 
ratus  sit  si  aliquo  modo  accusatus  judicium 
rere  jubetur.  Gum  domnus  abbas  dixerit :  B 
cite^  inclinat ;  postquam  ventum  fuerit  ad  acl 
capituli,  si  quid  ei  excessus  aliquo  modo  c 
git,  quod  alius  vidit,  et  digne  potuerit  recl 
ipse  praevenienspetitveniam,  etillam  veniai 
corpore  prostrato,  culpamque  suam  fatetui 
quantacunque  fateatur,  tamen  non  ampliuc 
veniam  preeter  illam  quam  petiit.  Quod  si  a1 
illo  reclamaverit,  tunc  quidem  quoties  de  \ 
clamare  audierit,  toties  quoque  veniam 
Quod  si  sedcns  et  rcclamntionem  de  se  a 
prius  quidquid  respondorit  quam  veniam  p 
jussus  ut  se  prostcrnat,  in  ipso  frocco  suo 
accipit  percussionem.  Postea  proeoproqao 
clamatus,  sustinet  quod  prsBlato  videtur,  v 
pulare,  vel  esse  in  culpa  Icviori ;  nam  qase  8 
viorem  culpanl  pertinent,  de  his  non  loqa( 
vice. 

GAPUT  XVIII. 
De    cuJpa   Jeviore. 

MissuB  autem  in  culpam  leviorem  ita  se 
ut  ipsa  quoque  sibi  regula  prsescribit.  Intei 
ces  nocturnorum,  et  horarum  omnium  regul 
prostratus  jacet  ad  gradum;  non  olfert,  non 
latur  textum  Evangelii,  non  accedit  ad  ] 
nec  ad  mensam  cum  aliis  ;  sed  si  qua  dies 
duodecim  lectionum  agenda  supervenerit,  f 
est  ab  eo  quod  se  prostravit,  vel  quod  cuf 
non  refecit.In  ecclesia  non  abstinet  se  a  leoti 
cantus  impositione,  nec  a  cseteris  quse  pne 
Privata  die  veniente  rursus  intrat  in  quo  priu 


709 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  LIBER  8E0UNDUS. 


710 


usque  dam  fiatabsolutus.  Absolvilur  autem  maxime 
quando  prostrotus  jacet  ad  gradum,  et  uaus  frater 
ad  eum  dirigitur,  a  quo  sibi  quod  sit  absolutus  in- 
nuatur.  Hoc  quoque  modo  ficri  solet  absolutio,  si 
eidem  noxse  adjudicatus  postea  contigcrit,  ut  pro 
aliquo  delieto  denuo  reclamatus  verberetur;  et  si 
hoc  non  erit,  non  absolvitur,  nisi  prius  ejus  satis- 
factio  jacentis  ad  gradum,  vel  ad  unam  horam  vi- 
deatur  a  conventu. 

GAPUT  XIX. 

Ubicunqae  steterit^  quomodo  stare  debeat. 

Stans  autem  ante  domnum  abbatem  vel  ubicunque 

steterit,  id  etiam  non  negligit  ut  habeat  pedes  sequa- 

1  iter  compositos,  ot  nunquam  ab  invicem  inter  stan- 

dum  divaricatos. 

CAPUT  XX. 
De  his  qu3B  non  Jioet  facere  nisi  ad  horam  lo^ 

quendi, 

Exiens  a  capitulo,  si  est  ea  dies  in  qua  loqui  non 

prohibetur,  priusquam  ullumverbum  dicat,  librum 

accipit  et   sedet.    Stando  nihil   omnino   loquitur; 

quod  loquitur,   loquitur   submissa    voce.  Loquela 

saa  et  audientia  non  est  nisi  de  spiritalibus,  vel  de 

his  quibus  haec  lemporalis  vita   carerc  non  potest. 

Si  quid  opus  habct  a  camerario  quaerere,  tunc  ma- 

xime  quaerit;  si  opus  habet  ungues  secare,  tunc  se- 

cat;  si  opus  habet  justitiam  suam  et  pateram  lava- 

re,  tunc  lavat;  si  opus  habet  cultellum  suum  acue- 

re,  tunc  acuit  ad  cotem  qui  ob  hoc  pcndet  in  clau- 

stro  ;  si  opus  habet  quid  de  vestimento  suo  ad  solem 

extendere,  tuac  extendit,  et  bene  meminerit  ut  au- 

ferat  ante  collationem,  vel,  siduodecim  lectionesin 

sequenti  nocte  fuerint,  ante  vesperas ;  si  quem  fra- 

irum  inflrmantem  visitare  voluerit,  tunc   maxime 

visitat.  Si  autcm  est  absque  obedientia  quantumad 

hospites,    tantum  loquitur  ad  quemquam  famulo  - 

rum,  nisi  cum  licealia.  Nihil    appellat  singulariter 

suum,  sed  ad  omnia  dicit  nostrum,  nisi  depnlre  et 

matre;  de  his  solet  liocnter  diei  meus  et  mea.Si 

quem  fratrem  appella,  nunqunm   puro  noniine  ap- 

pellat,  nisi  domnus  adjungat,  ot  pueros  fratios  no- 

minat;  ilem  proprium  nomen  dicturus,  semperfra- 

terprsemittit. 

GAPUT  XXI. 
De  minutione  sanguinis, 
Si  voluerit  sanguinem  minuere,  ipsa  hora,  qua 
^c  capitulo  exierit,  licentiam  quaerit.  Et  ut  hoc 
"^odo  quo  fiat  ordino  persequar:  accepta  licentia, 
^adit  ad  cellerarium  volunlatem  suam  indicare,  ut 
provideat  famulum  ad  hujusmodi  deputatum  in 
promptu  esse  post  Evangelium  missae  majoris.  Eo 
namque  momento  abscedcns  de  occlesia  induit  no- 
clupnales,  non  alios  quidem  usque  in  diem  (ertium 
induturus,  noc  chorum  intraturus.  Tollensque  fa- 
Bciam  do  Jecto  suo  ad  hoc  necessariam,  pergit  in 
coquinam  regularem,  ubi  brachium  suum  denudat 
fit  calefacit ;  vocatfamulum  prjefatum  signo  tantum 
ex  cellerario,  ducitque  secum  ad  illam  minuendi 
^anguinis  ofncinam.  Priusquam  quid  aliud  faciat, 


A  facit  ante  et  retro,  et  ter  dicit  hunc  versum :  DeuSj 
in  adjutorium  meum  intende  (sicut  etiam  ad  opus 
manuum),  et,  ut  ibi  est,  csetera  subjungit.  Sicque 
sanguinis  diminutio  inchoatur ;  silentium  tenet,  nisi 
modicum  quid  dicat  de  hoc  quod  inter  manus  habe- 
tur.  Abhinc  surgens  statim  venit  in  refectorium, 
aliquantum  delibrasua  comesurusetde  vino  bibi- 
turus;  sicutetiam  pcr  dies  geminos  sequentes.  Ad 
prandium  si  alii  habent  pitantiam,  ille  generale,  et 
ad  coenam  ova  tria.  Si  est  tempus  hiemale,  scilicet 
a  Kalendis  Octobris  usquc  ad  Quadragesiman,  et  si 
^ratres  generaliter  non  nisi  semel  reficiunt,  tunc  ille 
postvesperas  coenat.  Secundo  ct  tertio  diepostca- 
pitulum  veniens  in  refectorium,  dicit  versum  refe- 
ctionalem  simul  cum  pueris,  ct   habeat  tria   cocta 

Q  pulmenta;  die  quarta,  casei  quadrantem,  vel  quod 
tantumvalet.  Quo  die  indutis  quoque  diurnalibus 
ad  primam  redit  in  chorum.  Ad  nocturnos  his  tri- 
bus  noctibus  si  obdormivit,  nemo  eum  cum  abs- 
consa  inquietabit,  sed  etiam  ad  intervallum  in  lecto 
suo  pausavit,  nec  permissum  est  veniam  petere  in 
capitulo,  si  quid  ei  reclamatum  est  de  illo,  et  stare 
jussus  pro  venia  inclinavit.  Gavet  autem  eo  die  mi 
nuere,  in  cujus  sequenti  nocte  duodecim  flunt  le- 
ctiones,  nisi  in  Quadragesima  ;  tunc  semper  et  in 
Sabbatopost  vesperas  minuit,  pro  eo  quodindie 
Dominica  non  Jejunabit ;  in  qua  quia  facturus  est 
foris  claustrum  processionem,  induit  quoque  diur- 
nales ;  post  completorium  de  tribus  orationibus  non 
nisi  uuam  facit,  et  exit. 

GAPUT  XXII. 

^  Qaa  disciplina  in  ecclesia  maneat  ad  solemnia  m/s- 

sarum, 
Sed  ut  redeam  ad  locum  unde  paululum  diverti, 
interloqucndum  si  ad  horam  signum  audierit  re- 
gularem,  et  si  est  in  claustro,  ipsum  verbum  quod 
habet  in  ore  non  perficit,  sed  continuo  tacet  et  oc- 
currit  ad  orationem  interesse ;  sedet  in    choro,  et 
quousque  sacerdos  missam  cantaturus  sit  vestitus, 
intendit  lectioni.  A  quo  tamen  primum  ictum  se- 
cundi  signi  audierit,  illico  cessat  etsurgit,  etiamad 
duo  signa  quae  pulsantur  ad  vesperas,  vel  quoties- 
cunque  omnia  signa  pulsantur.  Veniam,  quam  pe- 
tit,  diligenter  observat  ne  unquam  tardius  vel  cele- 
rius  quam  alii  petat;  cum  aliis  se  submittentibus  se 
submittit,  cum  aliis  se  levantibus  se  levat  ad  venias, 

D  ad  preccs  et  ad  orationes.  Aliis  non  legentibus, 
nec  aliud  quam  solum  officium  divinum  attendenti- 
bus,  ipse  quoque  nunquam  librum  aperit  ad  legen- 
dum,  maxime  in  choro,  nisi  aliquando  antipho- 
narium  ad  majorem  missam  propter  aliquem  gra- 
viorem  cantum  quid  ad  prsesens  cantatur,  vel  ad  ve- 
speras  librum  hymnorum  propter  aliquem  hym- 
num  ea  vice  canendum ;  et  si  sacerdos  est  hebdo- 
madarius,  in  collectaneo  licet  eiquod  opus  habue- 
rit,  videre ;  aut  si  lector  est  in  refectorio ,  et  juve- 
nis  adhuc  positus  in  custodia,  ad  utramque  mis- 
sam,  si  voluerit,  in  choro  praevidet  lectionem. 
Signa,  quee  cum   manu   fiunt  pro   locutione,  non 


7« 


UDALiRIGI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


7l3 


amal  frequenler  facere,  conventii  maxime  cemen-A  ioanlur,  etc,  inclinis,  GJoria  Patri;  erectus, -Aflrr 


te,  et  quotics  facit,  facit  reverenter  el  pro  necessi- 
tate,  et  nunquam  absque  allcujus  utilitatis  ralio- 
ne,  ut  caetcra  membra,  ita  ipsum  quoquc  visum 
cohibet  a  vagaoitate.  Finita  missa,  cum  summo  si- 
lentio  sedet  ad  lectioncm  quousque  pueri  redcant  de 
misto. 

CAPUT  XXIII. 
Qua  fiisripUna  mnneat  in  r&tcctorioi 
A(l  hol*am  prandii  vcl  coenae,  si  in  dormitorium 
non  ascendit,  lavatis  manibns  statim  intrat  in  re- 
fectorium.  Ad  sedem  suam  facto  ante  ct  retro 
stando  reverentor  exspeclat  dominum  abbatem, 
nisi  adeo  sit  infirmus  ut  stare  non  possit,  tunc  so- 
det ;  nihil  omnino  comedit,  antequam  lectio  sit  in- 
coepta,  et  antequam  do  manu  sacerdotis  oblntam 
accipiat ;  si  tamen  cst  privata  dies,  ct  si  ipsa  die 
non  communicavit.  De  nullo  gustat  generali  prius- 
quam  benedicatur;  sibimetipsi  nihil  unquam  ap- 
portat  prteter  sal  et  aquam,  nisi  forte  generaliter 
serviendo  veniat  ad  sedem  suam.  Si  quid  ei  per 
alium  apporlatur,  reverenter  contra  porrigit  ma- 
num,  et  aliquantulum  inclinat ;  si  quid  ei  vel  ab 
ipso  domno  abbate,  vel  a  priore  ad  seillam  sedente 
dirigitur,  ex  toto  surgens  altius  inclinat,  et  quan- 
tumlibet  forte  cupiat  abstinerc,  de  hoc  tamen  prro- 
libare  non  dimittit.  Scutellam  quoque  applicat  ad 
illum  potissimum  fratrf^m,  qui  juxta  se  superius 
sedet  ut  comedat ;  si  is  renuerit,  applicat  ad  inferio- 
rem;quodsi  et  ille,  quantumvis  remaneat  quod 
noluit,  vel  non  potuit  comedere,  non  mittit  quoque 


B 


mus  tibiy  elc,  si  cocna,  Memoriam  fecil^  etc,  et, 
Denedictus  DeuSf  etc. ;  facto  anlc  et  retro  incedit 
pedatentim  cantando  psalmum,  Miserere^  usque 
ad  ostium  refectorii ;  ibique  se  inclinans  contra 
mensam  principalem,  dicit  omnia  quse  in  ec**lesia 
dicuntur  a  sacerdote  vel  a  convontu,  id  est,  Di" 
spcrsit^dedit pauperibuSy  etc,  novissimefactoante 
ct  rolro  cxit.  Quod  si  non  amplius  quam  semel  eo 
die  fratrcs  comcdunt,  tunc  non  alios  versus  dicit 
quam  illos  ad  cocnam  pertinentes,  et  Agimus  tihi 
graiias  ;  verum  nunquam  ad  unam  vicem  facit 
utrumque,  ut  tardius  quam  alii  veniat,  et  citias 
surgat. 

CAPUT  XXIV. 
Do  hnbitntionc  sua  ct  post prandium  etposl  coinam 
Post  refectionem ,  ad  hanc  horam  majori  studio 
quam  ad  aliam  silentium  est  sibi  indictum,  et  se- 
cundum  quod  tempori  vel  ordini  est  consentaneum, 
aut  in  claustro  sedet  legendo  vel  cantando,  aut  si 
pergit  dormitum  ct  legere  voluerit,  jacendo  legtt, 
et  ita  compositus  ac  si  statim  cupiat  obdormire  ; 
non  modoea  signa  quaecum  manu  fiuntdevitat,  sed 
etiam  nutum  oculorum  nequaquam  dirigit  ad  lec- 
tum  ullius  fratris,  ul  illuc  vel  ad  momenlum  in- 
tueatur.  Post  nonnm  sive  sitim  hnbcat,  sive  noo, 
tnmen  non  dimittit  cum  aliis  ire  bibituris.  Quolies 
post  vesperas  coenatur,  coena  facla  dormitorium  as- 
cendit,  cultellum  deponit,  diurnalibus  calceis  de- 
tractis,  nocturnales  induit,  venit  in  claustrum  sc- 
dere ;  ubi  ad  illam  horam  qoandiu  sedet  tantopere 


longius  ad  quemquam  alium  fratrem  proullagratia  ^silentium  studet,  uf  si  scribendi  sciolus  forte  quid 


privata,  sed  a  se  tantum  amovetscutclIam,uttoIla- 
tur  a  servitore.  De  micis,  diligentissime  cavet  ne 
quid  vel  minutissimum  cadat  ad  terram  et  pcreat; 
cum  cultello  corrodit  eas  de  mensali,  ut  ad  ultimum 
cum  flabollo  gramineo  in  scutellam  colligantur,  et 
ad  elcemosynam  deferantur.  Quandiu  antem  non 
est  a  conventu  separatus  ut  si  cum  inflrmis,  nec 
unum  granum  gustat  piperis,  nec  ullo  modo  quid- 
quam  potionis  pro  aliqua  infirmitate,  nisi  in  refe- 
ctorio,  eucharistia  excepta.  Minime  quoque  bibit 
aliquando,  nisi  pateram  cum  ambabus  manibus  te- 
nendo,  et  nunquamnisi  sedendo.  Quod  si  pervices 
contigerit  ut  aliisconsidentibus  ipse  in  primis  non 
adsit,  postea  veniens  ad  gradum,  cum  signopetita 


scripserit,  nec  pei  gameneo ,  nec  ipsa  penna  quid- 
quam  sonitus  ullo  modo  committat.  Aut  si  tardius 
quam  cseteri  de  dormitorio  descenderit,  tam  lente 
pedem  ponit,  ut  ejus  incessus,  si  videtur  ab  aliis, 
minime  tamen  ab  ullo  possit  audiri. 

CAPUT  XXV. 
Qua  disciplina  sepostcompletorium  est  collocataras. 
Post  completorium  cum  iterum  fiant  tres  oratio- 
nes,  ad  has  locum  tenet  extremum,  et  priores  ante- 
riorem.  Aspersus  a  sacerdote  aqua  benedicta,  et 
veniens  ad  ostium  ecclesias  caput  cooperit  cam 
capello,  necampliusdenudat  usquedumcoUocaverit 
se  in  lecto.  Hascpauca,  ut  memorieeoccurrerunt,  de 
multis  dicta  sint,  quibus  omnes  novilii,  si  fieri  po- 


domno  abbate  licentiam  comedendi ;  quo  annuente,  D  test,  prius  sunt  instruendi  quam  collegio  nostro 
quse  cum  aliis  fecisset  et  dixisset,  eadem  per  se  fa-      socientur. 


cit  et  dicit,  id  est,  anfe  et  retro,  et  versum,  si  est 
prandium,  Oculi  omniam,  etc  ;  si  coana,  Edentpau' 
peres,  etc  inclinis,  Gloria  Patri^  et  Orationem  Do- 
minicam,  erectus  manu  et  ore  ita  benedicit,  Ore- 
mvs  Benedic,  DominCf  etc ,  inclinat  domno  abba- 
ti,  et  recedit  ut  sedeat.„Quod  >i  opus  habuerit  ali- 
quando  ut,  priusquam  C89teri,  surgat  a  mensat 
rursum  veniens  ad  gradum,  et  manum  expansam 
tractim  a  pectore  trahens,  cum  hujusmodi  signo 
licentiam  quserit  abeundi.  Qua  accepta  inclinat  quasi 
^yrando,  et  versnm  dicit,  si  est  prai^ditm.  CoaG- 


GAPUT  XXIV. 
De  coniessione  et  petitione  Novitiorum, 
In  vita  quoque  sseculari  queecunque  confra  sala* 
tem  animee  suee  commiserunt,  omnia  domno  abbati 
ad  confessionem  manifestant.  Postea,  oum  ei  visaoi 
fuerit,  jubet  eos  iterum  ante  se  in  capitulum  venire, 
Quibus  venientibus  et  veniam  petentibus,  postqaan^ 
surrexerint,  iterum  quoque  ut  prius  aliqaanta  insi- 
nuat  de  austeritate  disciplin»  regularis,  et  inter  ali^ 
non  tacet  melius  esse  ut  sine  bonedictione  ad  sae-» 
cuium  i*edeant,  quam  accepta  baoeclictiono  de  #b-t 


CONSUETUDINES  CLUNUCENSES.  -  LIBERSECUNDUS. 


714 


perdarent.  At  si  ipsi  econtra  omnem  obo-  A 
iBt  8t8bilitatem  pollicentur,  annuit  tanclem 
iictione  contirmare.  Commendat  fratribus 
tionibus  suis  recordentur  eorum,  et  ali- 
d  videtur,  unum  psalmum  post  singulas 
illo  die  pro  eis  cantari. 

CAPUT  XXVII. 

De  benedictione  novilioram. 

tad  pedes  bini  vel  terni.Post  Evangelium 
Bissae  rite  benedictio  est  agenda,  et  hoc 
hoanda.  Singulis  est  scriptum  quomodo 
tur,  quod  est  hujusmodi  :  Ego  fraierpro' 
nlitatem  monachi,  et  conversionemmorum 
Hobedientiamsecundumregulam  S.  Dene- 
am  Deo  et  sanctis  ejus  in  hoc  monasterio 
joastructum  in  bonore  DB,  apost,  Petri  et  ^ 

praesentia  domini  N.  abbatis,  Hoc  modo 
squisque  in  brevi  sua,  et  ipsambrevem 
ler  altare  jugiter  ibi  servandam.  Si  litteras 
)git  pro  eo  alius,  signum  tamen  aliquod 
it  in  brevi.  Petunt  ter  veniam  super  ma- 
enua ;  ter  etiam  hunc  versum  dicendo  : 
Wf  DominOf  secundum  eloquium,  etc,  et  to- 
iventu  similiter  eis  respondetur.  Tertia 
''ia  Pa/n  adjunclo,  gyrum  faciunt^ita  popli- 
ie,  et  postea  prosternunt  se  ad  orationem. 
abbas  stans  imponit  Kyrit  eleison.  Pnter 
salmum  Miserere^  praemissis  hisversicu- 
>afac^  eiCy  Mitte  eis,etc.,  Nihilproficiat^ 

eiSy  etc.  Sequuntur  hse  benedictionis  col- 
eu8  indulgentiarum,  etc.y  Deus^  quipercc^  C 
,  etc,  DomineJesu  Christeyqui  es  via^  etc, 
pirituSy  qui  te  Deum^  etc,Cucullasitabe- 
Domine  Jesu  Christe  gui,  etc,aquabene- 
spergit.  Sed  novitii  sua  benedictionofmita 
nt  aboratione,  exuuntfroccos,  etinduunt 

Inter  exuendum  rursus  dicturus  est  ad 
domnus  abbas  :  Exuat  te  Dominus^  etc. 
lendum  :  Indaat  te,  etc  Circumeunt  per 
3rum  ut  omnes  fratres,  ab  ipso  domno 
npientes  osculentur. 

CAPUT  XXVIII. 
itione  illorum  in  iJJo  triduopost  benedic" 

tionem, 
ribus  diebus  non  denudant  caput  capello 
n,  in  cucullis  dormiunt,  nihil  omnino  j^ 
*,  ofiferunt  ad  pacem,  ad  communionem 
}U0d  non  aliquando  dimittunt,  etiam  si  eis 
3ontigit  dormiendo.  Tertio  tandom  die, 
srdos  fuerit  eos  osculatus  de  capitibus 
strahit  capellum,  et  de  csdtero  licet  eis, 
\  fratribus,  loqui  et  exuere  cucuUas.  Si 
mu8,  et,  ut  aiunt,  ad  succurrendum  bene- 
t  acceperit,  et  pro  infirmitate  silentium 
n  potuit,  cum  aliis  qui  benedicuntur  capi- 
3ntibus  ipse  quoque  contegit,  ct  omnia 
'aciunt  eo  triduo  similiter  facit,  ut  quod 
issam  erat  suppleatur.  Ergo  ab  illo  die 

^AAROL.  CXUX. 


nequaquam  ulterius  a  capitulo  separantur;  et  domnus 

abbas  secundumgratiam,  qu£esingulisestdata,ju- 

bet  eos  de  csetero  in  ecclesia  serviro,  scilicet,  ut  le- 

gant,etcantent,  qui  hoc  sciunt;  etquialiud  non  va- 

lent,  candelabra  ot  thuribula  portent.  De  histamen, 

qui  sacerdotes  sunt  vel  levitse  diligenter  examinat 

quomodo  sint  ordinati,  qualis  sit  eorum  scientia, 

qualis  conscientia,    et  per  aliquod  tempus  probat 

eorum  conversationcm,  anlcquam  eis  hujusminis- 

torii  licentiam  permittat.  Prsecipue  qui  sacerdos 

erat  antequam  veniret,  omnino  ab  officio  prohibetur, 

usque  dumssepiusprospiciens  addiscat  quammul- 

tiplici  studio  tale  sacramentum  tractetur  a  nobis. 

Scd  uthicmeminerim,  tamquiexaminatur,quamqui 

jam  examinati  aliquo  modo  servire  jubentur,  unus- 

quisque  illorum  in  capitulo  brevem  diligenter  atten- 

dit,  ut  animadvertat  si  est  ad  ullum  scriptus  obse* 

quium,  quod  vel  in  ecclesia  vel  extra  sit  agendum. 

CAPUT  XXIX 

De  bebdomadario  cantore,  et  de  eo  qui  notatus  est 
ad  invitatoriumimponendum.veJ ad  aJiquamJec- 
tioneuiy  veJaJiquod  responsorium, 

Si  est  notatus  ad  invitatorium ,  quando   ipsum 

inchoat  stansad  gradum  cum  suocoUegavel  quando 

finit,  utraque  vice  facit  ante  et  retro.  Si  ex  duobus 

cantaturis invitatorium,  est prior notatus, tunc etiam 

hebdomadarius  erit,  per  totam  hebdomadam  offi- 

cium  missee  majoris  imponit,  ad  quam  cum  in  die 

Dominica,vel  in  qualibotei  simili,  omnia  signa  sint 

pulsanda,  ad  eum  pertinet  ut  ipse  primas  scillas 

incipiat  pulsare,  et  poslea  cappa  se  vestire,  ut  cho- 

rus  teneatur  ab  illo ;  qui  et  inccnsum  sibi  allaium, 

quo  corpus  Domini  ante  consecrationem  est  incen- 

sandum,  in  thuribulum  ponit.  Quando  sunt  fratres 

ad  pacem  et  communionem,  licet  ei  sedere.  Quoties 

in  septimana  fuerint  duodecim  lectiones,  ad  omnes 

horas  imponit  antiphonam,  prseter  ad  vesperas,  ad 

quas  non  iroponit  nisi  in  tali  feslivitate^de  S.  Tri- 

nitate,  vel  etiam  solemniore  quam   est.  Quando 

omnes  admajorem  missam  sumus  induti  albis,  non 

ad  eum,  sed  ad  armarium  pertinet  officium  ma^ris 

missse.  Quod  si  non  hebdomadarius,  tamen  a4  ali- 

quam  antiphonam  nocturnorum  notatus  est,  cuoi 

imposuerit  eam,  finito  primo  versu  'psalmi,  facit 

ante  et  retro ;  ad  legendum  multum  inclinis,  et  ao- 

cedit  et  recedit,  nisi  eavico,quaconventu8hondum 

consedit,  non  est  adeo  inclinis;  et  postquam  legerit,. 

rursus  ad  gradum  non  solum  ante  et  retro  facit,  sed 

etiam  illamveniamsupermanus  et  genua  preemittit. 

A  quo  etiam  notandum  hoc  moris  esse  npstri)  Pjt  si 

quam  prophetiam,  maximeubinihil  habetur  histo- 

ricum,  legerit  in  Dominicis  noctibus,  ad  finen^  le- 

clionis  nondicat,  Hasc  dicit  Dominus,  sed,  Taaff- 

tem  DominCf  sunt  etiam  ad  finem  cujusque  podicis 

prophetarum  prselecti.  Quod  si  ad  responsprium 

notatur,  hic  quidem  moderate  inclinat,  et  antequam 

imponat,  et  postea  finito  vorsu,  vel  GJoria  Patri^  si 

hoc  est  adjungendum,  facit  ante  ct  retro,  qt  post 

versum  ad  aliquod  momentum  inclinem  se  submit- 

23 


715 


ULDARICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


tit ;  et  si  cum  altcro  ost  cantaturuSf  cantabit  ud  A  cornu  altaris,  inclinatad  orationem,  maxim< 

nicam,  vel  si  magis  voluerit,  Domine  saac 
Osculatur  allare  et  textum  Evangelii,  dal 
diacono  ut  stare  possit  prope  dextrumcorno 
ipse  quoquoslat  prope  sinistrum,  etinclinifi 
diaconum  similiter  inclinem,  dicit  confesfi 
cujus  otiam  forma  ita  est  prescripta,  ut 
missam,  nec  ad  horas  quibus  est  dicenda, 
amplioribus  dicatur  quam  hujusmodi  :  Ct 
Deo  et  omnibus  sanctis  eJuSy  et  vobiSy  Pat 
poccavi  incogitatione,  locutione,  etopere^  n 
pa\precor  vos^  orate  promo.  Resp.  Miserea 
tri  ownipotens  DeuSy  et  dimittat  vobis  omnik 
ta  vestra\  liberet  vosabomnimalo;conserye\ 
firmct  vos  in  omni  opere  bonOy  ot  perducai 
vitam  oetern^m^  Amen.  A.d  epistolam  sede 
dum  ad  Evangelium  venitur.  Diacono  leot 


gradum. 

CAPUT  XXX. 

De  sacordoto  hobdomadario. 
Quod  si  soriptus  est  ut  sacerdotio  fungatur,  et  in 
})ra3scuti  septimana  majorem  missam  cantaverit,  in 
scqucnti  cantabit  matutinalom.  De  his  autem,  quse 
dicturus  est,  non  pauca  scire  debet  corde  tenus ; 
primum  tres  coUectas  ad  cantica  quindccim  graduum 
ante  nocturnos,  vel  si  psalmodia  protcnditur  usque 
ad  finomPsaltcrii,  collectasadsufTragiasanctorum, 
collcctas  ad  offieia  defunctorum,  ad  psalmos  pro 
familiaribus ,  ad  jisalmodiam  DeuSf  auribus.  Usus 
quoque  nostros  multifariam  scire  debet,  maxime  in 
colloctisdicondisctordinandis,  ut  in  conventunihil 
unquam  dicat  quod  abillisuUo  mododissideat;  sod 
quantumlibet  sciolus  sibi  de  omnibus  videatur,  ta- 


men  non  dcbot  dedignari  frcquenter  et  de  singulis  B  benedictionem  hujusmodi  ;  Deus  misereaii 


cantorem  et  armarium  interrogare.  Quoties  autem 
iiunt  duodecim  lectionos,  post  nocturnos  lecturus 
Evangelium  non  prius  exit  de  choro  quam  ex  alter- 
natione  modulantium  ventum  fuerit  ad  ilhim  versi- 
culum,  Pleni  suntcasli  ot  tcrra ;  et  tunc  festinanter 
lavatis  manibus  sacrarium  intrat,  vestitus  alba, 
stola  et  casula,  rursus  versiculo  illo  imposito,  Per 
singuloB  dieSf,  procedit  tencns  ambabus  manibus 
Evangelii  textum  revercnter  contra  pectus  reclina- 
tum,  quem  etiamacccdensponit  in  medio  altaris,  et 
cum  incenso  facit  super  eum  crucis  signum  semel 
tantum :  inclinat  se  ad  orationem  maxime  Domini- 


tri  et  benedicat  :  eavice  stat  propedextrui 
altaris,  et  diaconus  prope  sinistrum. 

Hic  autem  non  est  indignum  meminissec 
gentia,  quoque  studio  ad  Dominici  corporis 
guinis  consecrationem  et  communionem  sei 
Primum  propter  hoc  ipsum  factum  est  unoii 
riolum  anto  faciemmajorisaltarisoptime  c< 
natum,  et  intrinsecus  pannis  vestitum,  in  q 
aliud  reconditur  prseter  illa  utensilia,  qusB  n 
ria  sunt  admissarumsolemniaduntaxatinci 
generaliter  agendarum,  praecipue  duo  calicc 
cum  patenis  diversse  quantitatis ;  et  duo  c 


cam,  adultimum  versum  hymniprsesignati  erigcns  C  lia,  unum  duplum,  sicut  omnia  corporalia 


se  tollit  textum  de  altari  deosculato,  et  pergit  ad 
analogium,  contra  quem  etiam  conventus  totus 
conversus  inclinat.  Matulinis  laudibus  incoeptis  non 
se  movet  a  loco  usquo  dum  dixerit  cum  aliis  Gloria 
Patri^  ot  aliquantulum  inclinans,  quibus  se  erigen- 
tibus  ipse  quoque  recedit ;  verum  semper  accolerat 
ut  prius  sit  reversus  in  chorum  quam  primus  psal- 
mus  flniatur.  Deincenso  ita  gerit  utprimum  incen- 
sot  faciem  altaris,  tunc  superficiem  manu  ter  cum 
incensoporrecta  per  diversa  localatitudinis  altaris, 
et  semel  in  transversum,  tum  retro  dextrum  cornu 
altaris,  tum  cornualtaris  sinistrum.  Incensat  etiam 


esse  ad  privatas  missas,  alterum  simplum 
calix  cum  duplo  corporaUad  matutinalemn 
major  cum  simpload  majorem;  namet  unt 
plum  semper  jacet  in  sinistro  cornu  altari 
prioribus  nostris  accepi,  propter  hoc  ut  ad 
possit  essecontrapericulum  ignis  ;  contrat 
forto  contigerit,  ci*editur  a  multis  quia  malt 
leat  expansum.  Item  ibi  est  patona  medif 
argentea,  et  aurea  scutella  habens  opercula 
dem  metalli,  fabrili  opore  colligatum,  ibi  a 
ad  subministrationem  vini  et  aquaB  :  nan 
ampulla  vinumante  consecrationem  solet  off 


altaria  queeque  minora  choro  proxima,  et  Sanctse  ^  urceus  argenteus,  cum  appendicio  suo  adn 
Crucis  altare  faciens  persinguia  cumincensocru- 
cis  tantummodo  signum. 

In  privatis  diebus  quoties  bis  comeditur,  prius- 
quam  signum  pulsetur  ad  tertiam,  manus  lavat  ex 
more,  ut  oratione  facta  mox  sacerdotalibus  induat 
se,  et  tertiam  imponat.  Qua  rinita,Iitania,qua  missa 
prsevenitur,  cum  decantata  fuerit  usque  ad  illum 
versiculum,  Omnos  sancti,  exit  de  choro,  ut  casula 
quoque  vestiatur,  et  cum  processione  veniat  ante 
altare.  Si  dies  ost  talis  ut  non  nisi  semel  comcda- 
tur,  vestit  se  inter  cantandum  litaniam  :  et  si  pro- 
cessio  est  agenda,  ut  in  quarta  et  sexta  feria  in 
quadragesima,  non  so  vestit  donec  etipsa  jam  facta 
fuerit.  Accedens  autem  portatctipse  codicem  mis- 
fialem  in  brachio  sinistro ;  quo  deposito  in  dextrum 


ablutionem;  ibi  linteola  plura,  sine  quibus 
sacrata  vasa  nec  levantur,  nec  quoquampo 
Ipsum  autemarmariolum  habetin  medio  tabi 
ut  quaeque  satiora  sint  rursum,  castera  de 
Ad  initium   missarum  reseratur  a  mfgore  < 
Ecclesise,  velabejussufTraganeo  qui  tunc  ( 
domadarius ;  panno  totum  desuper  operitai 
patenam  ibi  ponit  simul  cum  corporali; 
voro  cum  linteolo  in  longum  extento  tenens, 
per  operiens,  portat  ad  amphoram  aqu»  < 
stanno  semper  est  in  ecclesia,  ot  in  loco 
tenti,  ut  omnes  ibi  calices  laventur,  quora 
est  ad  privatas  missas.  Ibi  quoquo  tunc  he 
darius  appoi-tatum  calicem  diligenter  lavatf 
infusa;  et  si  non  ost  sacerdos  vel  levita,  qu 


717 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  LIBER  SECUNDUS. 


718 


boc  sibi  vicarium  alterulrius  ordinis,  ut  in  quarta  A  cornu  allaris  et  superficiem,  ad  extromum  sinistri 


ftoria  et  Sabbato ;  manu  interius  missa  bene  quoque 
in  fundo  ipse  calix  confricelur,  ne  forte  aliquantu- 
lam  fetiscat  propter  vini  crebram  inftisionem.  Ergo 
lavatus  i^eportatur  et  ponitur  super  armariolum. 

Subdiaconus  anticipat  lavare  manus,  ut  ipsc  ad 

tninisterium  calicis  sit  paratus  ;  quem  interim,  dum 

Evangelium  legitur,  accipiens  simul  cum  corporali 

et  patena,  oxperitur  si  quid  aquoe  in  ilio  remansit 

inter  lavandum,  et  effundit  in  caveam  de  latcritiis 

tegulis  factamin  proximo  altaris,  sicut  altera  facta 

est  paululum  remotius,  ubi  idem  subdiaconus,  et 

alii  subministri,  manus  super  ea  lavent.  Stat  juxta 

sacerdotem,  usque  dum  Evangelium  finiatur.  Ponit 

corporale  superaltare,  calicem  retinensetpatenam; 


faciem  et  superficiem.  Si  vero  dies  festus  adcst, 

quinquo  illa  altaria  principalia  proxima  inccnsat, 

ct  illud  ad  quod  conventus  ad  vcsperas  et  matutinas 

laudes  ivit  ubi  el  cereus  tara  in  nocle  quam  in  die 
ardet. 

Notandum  autem  quod  in  omnibus  diobus  festis 

et  Dominicis  ad  majorera  missam  pra)dicta  altaria 

bis  incensantur,  primo  videlicet  postquam  confes- 

sionem  suam  sacerdos  et  diaconus  fecerint,  et  post  '• 

ofTerendam.  Similiter  ad  minorem,  ad  quam  omnia 

signa  pulsentur;  privatis  vero  diebus  ad  majorem 

missam  semel  incensum  offerlur,  scilicet  post  offe-  r 

rendam,  et  solummodo  sacra  oblatio,  qua3  estin  al- 

tari  principali,  incensatur.  Ad  majorem  missam  nisi 


comitatur  sacerdotem  prcecedentem  aliquantulum  p»  signa  pulsentur,  nunquam  incensum  offertur.  Scien 


contra  fratres  ut  a  singulis  ofieratur  :  a  diacono 

aqua  et  manutergium  apportatur,    et  reverenter 

exhibelur;  qui  lavatis  manibus  accedit  ad  altare, 

et  ut  hic  proprie  dicam  de  mdjori  missa,  utrumque 

corpopale,  vel  quod  in  altari  semper  jacet,  vel  quod 

snbdiaconus  apportavit,aocipiens  expandit;pollicem 

tamen  et  indiccm  utriusque  manus  combinatos  dili- 

genter  constringit,  ne  vel  ipsa  corporalia  cum  eis 

laogat,   cum  quibus  hostias  habebit  in  proximo 

tangere  et  traclare.  Consummata  autem   oblatione 

aacerdos  quoque  lavat  manus,  cavens  et  ipse  postea 

tie  aliud  quid  tangat  cum  digitis  quibus  corpus 

Domini  est  tangendum.  Subdiaconus  portat  hostias 

ad  diaconum  secus  altare  stantem  et  se  operientem, 

Ht  de  oninibus  tres,  quas  voluerit,  eligat  ad  con- 


dum  quoque  quoniam  sivo  tres  sivo  quinque  hostias 
consecrontur,  semper  sacerdos  mediam  accipit,  et 
cum  ipsa  cruces  in  calice  facit,  ipsamque  dividit, 
et  unam  particulam  in  sanguinem  mittit,  et  sese 
media,  diaconum  reliqua  communicare  non  negligit. 
Postquam  autem  diaconus  altare,  vel  si  talis  est 
dies,  altaria  incensaverit,  et  aliquom  epicopum,  vel 
abbatem,  si  forte  affuerit,  juxta  columnam  ciborii 
stans,  thuribulum  converso  reddit,  a  quo  et  incen- 
satur,  et  ibidem  manet  acclinis,  sicut  ad  primas  et 
ultimas  collectas,  donec  Per  omnia  sieeula  sdDCuh' 
ram  a  sacerdote  dicatur.  Gonversus  quoque,  si 
cappa  est  in  choro,  prius  illum  incensat  qui  ea  in- 
dutus  est;  deinde  incipiens  a  dextra  eodcm  modo 
et  ordine  thuribulum  portat,  quo  superius  diximus. 


secrnndum;    propter   quod   dimissa   patena    cum  ^  his  qui  sunt  in  choro  majori  vel  minori;  hoc  plus 


hoaiiis    super  altarc,    vinum,  quod   oblatum  est, 

fbnditur  ab  ipso  quoque  subdiacono  in  alterum 

calicem,  tantumque  relinquit  quod  sufficit  ad  con- 

secrationem.  Ad  quod  tamen  ipse  non  miscet  aquam, 

qnia  ei  nec  vinum  nec  aquam  licet  infundere,  sed 

allalam  ampuHam  aquse  simul  cum  calice  dat  dia- 

cono,  ut  ille  misceat;  dat  et  linteolum  ut  ealix 

deforis  tergatur  diligenter,  ne  forto  quid  vini  vcl 

aqiiee  exterius  remaneat,  et  consecratum  pereat. 

Hac  vice  non  cavet  digitos  diaconus,  quorum  supra 

memini,  disjungere,  qui  has  hostias  jam  posuit  quas 

6rat  positurus ;  et  sic  tandem  calico  super  altare 

poMito,  subdiaconus  cum  patena  ct  ampulla  rever- 

tens,  patenam  hostiis  refertam  ponit  super  armario- 


faciendo,  quod  in  minorem  chorum  exit  prius  ad 
dexteram,  postea  ad  sinistram.  Post  hoc  vero  exiens, 
incensat  eos  qui  extra  chorum  sunt,  incipiens  ab 
introitu  chori  in  superiori  parte,  deinde  alios,  sicut 
sunt  in  stalionibus  suis  j^er  circuitum,  postremoipsa 
minora  altaria  quae  sunt  prope  chorum,  quse  a  dia- 
cono  non  incensantur,  in  anterioriparte,  et  in  latere 
dextro,  et  in  sinistro,  non  tamen  praesumit  super 
altare  manum  extendere.  Quod  si  aliquem  sacerdo- 
tem  missam  ibi  cantantem  oflendcrit,  vel  ipse  vel 
diaconus,  si  competenter  fieri  potest,  ei  thuribulum 
offert,  et  ipse  altare  vel  sacram  oblationem  incen-« 
sans,  ei  thuribulum  reddit,  ipseque  conversus  vel 
diaconus  eum  reverenter  incensare,  et  casulam  in- 


Iwn,  et  ampullam  in  loco  quo  solet  reservari.  Acci-D  ter  brachia  aptaro  non  negligit.  Gum  autem  Per 


pit  aliam  patcnam  argenteam  intra  scutellam  au- 
feam  reconditam,  et  tergit  studiose  cum  panno 
candidisaimo  prope  armariolum  propter  hoc  ipsum 
JQgiter  pendcnto,  et  postea  cumlinteolo  honcste  et 
'BTerentcr  involvit.  Sacerdos  interim  calicem  et 
hostiam  incensans,  facit  cum  incenso  super  ambo 
tres  cruces,  et  unum  quasi  circulum,  inccnsat  quo- 
(pie  contra  utraque  allaris  cornua  dextrum  et  si- 
flistnim,  quantum  manum  exteudcro  possit,  pedibus 
tamen  immotis;  deinde  reddit  thuribulum  diacono, 
foiprius  incensat  sacerdotem,  et  casulam  inter 
brachia  versus  pedes  trahit;  postea  faciem  dextri 


omnia  swcula^  etc,  ante  praefationem  audierit,  si 
jam  de  incensandis  altaribus  rediit,  vel  si  ibi  prco- 
sens  est,  ut  in  privatis  diebus,  vadit  post  sacerdo- 
tem  retro;  quod  si  nondum  redieril,  mox  ubi  re- 
dierit,  iUud  idem  faeit;  et  post  diaconum  vadit 
subdiaconus,  manu  sursum  oxtenta  tenens  patenam 
ita  ut  praedictum  ost  coopertam,  et  in  duodecim 
lectionibus  hoc  solet  facere  unus  ministrorum,  ma- 
nens  post  subdiaconum.  Qui  quando  illuc  adveniunt, 
altius  inclinant,  erecli  postea  stantcs  donec  Sanctus 
incipiatur. 
Ex  hinc  sacerdos  omnia  eodem  modo  agit,  sicut 


y 


719 


UDALBICI  GLUNIACENSIS  MONACHI 


et  in  qualibet  missa  privata  deberent  agi,  sicut  alias  A  mittit  in  calicem,  duas  super  patenam,  et  c 


dictum  est.  Unus  autem  ministrorum,  qui  semper 
duo  debent  esse,  stans  eum  flabello  prope  sacerdo- 
tem,  ox  quo  muscarum  infestatio  exsurgere  incipit, 
donec  fmiatur,  eas  arcere  a  sacrificio,  et  ab  allari, 
sou  ab  ipso  sacerdote  non  negligit.  Diaconus  vero, 
subdiaconus,  et  unusministrorum,  si  dies  festusest, 
acclines  postea  manent  orationi  intenti.  Notat  ta- 
mcn  diaconus  quando  sacerdosad  Supplices  te  roga- 
inus  inclinatus  so  orexerit,  et  tunc  quoque  ipso  se 
olevans,  ut  quatuor  digitos,  quibus  Dominicum  cor- 
pus  tangendum  et  dividendum  est,  abluatin  partem 
ante  supradictum  armariolum  secessit.  Et  sciendum 
quoniam  non  modo  pro  anima  ipsius,  qui  ipsum 
urceolum,  quo  aqua  funditur,  et  concham,  qua 
suscipitur,  dedit,  sed  post  oiTerendam  tam  ipse 
quam  sacerdos  manus  ibi  abluontes  hanc  colloctam 
dicunt:  Oremus,  Absolve,  Domine,  animam^  famuli^ 
otc,  tam  alte  ut  conversi  audientes,  qui  sibi  ser- 
viunt,  possint  rospondere  Amen,  Digitis  ablutis  et 
tersis,  ad  locum  ubi  primitus  acclinis  manebat  re- 
dit,  altiusque  inclinans  continuo  se  erigit,  postmo- 
dum  stans  et  diligenter  observans  quando  ad  Per 
ipsum  et  cum  ipso  et  in  ipso^  cruces  super  sacriQ- 
cium  facere  incipiat  sacerdos.  Quod  mox  ut  viderit 
modorate  ac  pedetentim  ad  altare  accedens,  prius 
.  dextrum  cornu  altaris,  deinde  dextrum  humerum 
sacerdotis  osculatur,et  postea  corporale  cum  duobus 
mediis  digitis  manus  doxtrae  ex  una  parte  removet, 
ct  saccrdos  ox  altera,  cum  quibus  et  calicem  per 
medium  tenens,  parum  sublevare,  dum  sacerdos 


B 


porali  tegit  utramque.  Prius  tamen  supc 
calicem,  digitos  quibus  tetigit,  diligenter 
excutit,  nc  quid  forte  inter  frangendum  de 
Domiui  adhaeserit;  manus  interim  cum 
studio  claudens  et  in  modum  crucis  ad  pecti 
cans,  veHit  seprimumdiaconoreverenterii] 
et  casulam  cum  duobus  mediis  digitis  pc 
osculum  intcr  brachia  aptanti,  dans  illi 
deinde  subdiacono,  et  in  procedendo  contra 
tum,  duobus  ministris,  ad  ultimum  veniec 
gradum  ante  analogium  dat  pacem  caetei 
adnotari  decrevimus,  in  quinque  prsBcipuis  i 
tibustoto  conventui;  caeteris  automdiobus, 
Sabbatis  in  quibus  eveniunt  jejunia  Quatuoi 
rum,  et  exceptis  missis  jejunii  in  festivitatij 
dragesimae,  et  reliquis  jejuniis,  in  quibus  1 
duodecim  lectionum  evenerit,  quando  ux 
oflertur,  et  pax  uni  a  diacono  datur,  sic 
pacem :  in  tertia  et  quinta  feria,  et  Sabbato 
dexter  chorus  vadit  ad  pacem,  prteter  Ulun 
quid  in  nocte  contigit;  in  secunda,  quarta, 
sinister;  in  Dominicis  autem  alternatim, 
chorus  in  una,  alter  in  altera,  sicut  alteri 
cipiuntur  hymni,  antiphonse  ct  psalmi,  ab  u 
in  una  hebdomada,  ab  altero  in  alia.  Si  ve 
stiti  sunt  in  cappis  seu  in  albis,  secundum 
tem  ordinis  ibunt  ad  pacem,  ut  primo  locc 
dotes,  sicut  sunt  priores,  secundo  diacoi 
subdiaconi  deinde  alii,  sicut  ordo  eorum  e 
extremum  conversi.Si  autem  aliqui  sunt  ii 


dicit  Per  omnia  swcula,  etc,  et  posmodum  ipsum  C  qi  aliqui  in  albis,  et  aliqui  in  froccis  vel  cuc 


corporale  ex  eadem  parte  superponere  procurat,  et 
tandom  rediens  post  sacerdotem  in  locum,  ubi  erat 
prius,  iterum  acclinis  manet,  donec  ei  a  subdiacono 
patona  argentea  ofTeratur.  Qui  subdiaconus  non  prius 
se  erigit,  neque  de  loco,  in  quo  post  diaconum 
acclinis  ex  quo  Sanctus  incoeptum  fuerat,  raanserat, 
recedit,  donec  a  sacerdote  Panem  nostrum  in  Ora- 
tione  Dominica  dicatur.  Sed  tunc  inde  secedens 
atque  reverenter  incedens,  et  linteamen  de  patena 
devolvens,  manuque  linteaminis  parte  involuta  ip- 
sam  tenens,  partem  ejusdem  linteaminis  pendere  ex 
industria  facit,  ut  diaconus  quoque  cum  digitis 
mediis  linteamine  involutis  eamdem  patenam  ab 
ipso  osculante  ei  manum  accipiens,  finita  Oratione 


cundum  dignitatem  ordinis  prius  ibunt  1 
cappis,  deinde  qui  in  albis,  postremo  qui  ii 
seu  cucullis  erunt,  sicut  semper  prout  ad  co 
nem  venerunt  seu  a  domno  abbate  levati  si 
sint  cantores,  sive  conversi. 

Notandum  tamen  quoniam  si  domnus  ab 
pter  aliquam  rationabilem  causam  quemli 
versum  levaverit  in  capitulo  et  in  refectori 
ordinem  illum  servabit ;  ad  pacem  vero  et 
munionem,  sicut  et  ad  aquam  benedictain 
dum  ordinem  conversionis  ibit.  Privatis  ai 
bus  conversus,  qui  servit  de  candelabro,  < 
indutus  est,  primus  postquam  sacordos  si 
dum  venerit,  vaditadpacem.Atsacerdotei 


Dominica,  offerat  sacerdoti;  propter  quod  tamen  Dprocedentc,  diaconus  ad  altare  accedit, 


pollicem  et  indicem  minime  di&gungit,  sicut  tunc  non 
disjunxit  quando  calicem  cum  sacerdote  levavit.  Et 
sciendum  quoniam  quidquid  de  prsedicta  patena 
privatis  diebus  subdiaconus  facit,  hocidemin  duo- 
decim  lectionibus  ille  ministrorum,  qui  post  illum 
manere  solet,  agere  consuevit.  Postquam  vera  dia- 
conus  sacerdoti  patenam  obtulit,  ibi  prope  dextrum 
cornu  altaris  orationi,  si  sapit,  intentus  manet  ac- 
clinis,  donec  Per  omnia  ssBcuia  smculorum  dicatur. 
SacerdoB  !vei[H>  acci(piens  eam  cum  mediis  digitis 
ponit  supor  corporalo  ad  pedem  calicis,  et  postquam 
llregerit.liosiiamy  ilnam  iparUculaiB^.ittt';^ 


hostias,  vel  si  plures  fuorinl,  ut  in  Dominii 
git  et  dividit,  quas  sacerdos  non  divisit,  s 
dimittit,  ut  de  altera  ipse,  de  altera  sacen 
municetur,  et  si,  priusquam  sacerdos  rede 
cerit,  nusquam  tamen  recedit.  Mox  vero  u 
conus  et  ministri  pacem  acccperint,  manui 
in  piscina,  qure  est  prope  altare,  non  neg 
subdiaconus  patenam  auream  ad  calicem 
tem,  quam  posuerat  super  armariolum, 
ponens  super  altaro,  et  simul  linteolum  c 
in  transverso  altaris,  et  postea  stat  incli 
imli&f|toi>Mm  ,i>t  dextrufn.pornu  altaris  ns 


m 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  LIBER  SECUNDUS 


722 


redeat.  Qui  rediens,  et  illam  portiunculam  Dominici 

corporis,  quam  sumpturus  est,  de  pateaa  accipiens 

cumduobus  mediis  digitis  sinistrae  manus,  patenam 

iDodice  diacono  porrigit ;  et  super  calicom  ipsam 

portiunculam  sumens,  postea  eumdem  calicem  cum 

sanguine  diaconodat.  Unusautem  de  ministristollit 

de  armario  scutellam,  et  allatam  tenet  cum  linteolo 

super  reclinatorium,  quod  est,  quantum  puto,  pro- 

pter  hoc  maxime  factum  inter  duas  ciborii  colum- 

nas ;  super  quod  diaconus  mittit  patenam  in  qua 

Dominicum  corpus  est  divisum ;  calicem  quoque 

•  cum  sanguine  dat  subdiacono  intrinsecus  stanti  inter 

reclinatorium  et  altare :  qui  tenebit  eum  reclinem, 

qnam  conjunctius  poterit  orga  scutellam ;  commu- 

nicat  primus  diaconus,  et  post  eum  alii  forinsecus 

accedentes,  eo  ordine  quo  et  ad  pacem,  et  prseter 

illosquiin  albis  sunt,  antcquam  communicent  cuncti 

Teniam  petentes,  et  manum  sacerdotis  osculantes, 

tam  illi  quam  alii.   Si  quis  autem ,  qui  non  sit  de 

iilo  choro  qui  vadit  ad  pacem ,  voluerit  communi- 

care,  facto  inde  signo  illi  qui  servat  ordinem,  si 

domnus  abbas  vel  prior  abest,  accedit  tam  ad  pa- 

cem  quam  ad  communionem  in  suo  ordine.  Debcnt 

aatem  singuli  ita  se  scutella)  adjungere,  utsiforte 

inter  sumendum  corpus  Domini  aliquando  vcl  de 

oresumentis,veIde  manu  porrigentislapsumfuerit, 

nisi  in  scutellam  cadere  non  possit.  Quotquotautem 

ipsum  corpus  sacrum  dederit,  singulis  sanguino 

'   prius  intinguit  (6).  Communicatis  autem  oranibus 

qni  voluerint,  et  novissime  subdiacono,qui  semper 

per  consuetudinem  ad  majorem  missam  communi- 

care  debet  rexceptis  his  diebus  in  quibus  tantum 

Qoa  hostia  consecratur)  et  communicato  illo  qui 

lenet  scutellam,  si  corpus  Domini  superest,  vel  si 

videtur  sibi,  cooperitur  ipsa  scutella,  et  qui  tenet 

eam  non  se  submovet  inde  quousque  sacerdos  calice 

asubdiacono  recepto  sanguinom  sumat,  vinumque, 

quo  postea  calicem  lavat,  infusum  sibi  ab  eodem 

subdiacono  in  altera  manu  tenenteampullam,  et  cum 

allera  involuta  linteolo,  quod  cum  patena  super 

aItarepo8uerat,subIevantecalicispedem.Diaconus, 

percepta  communione,  prope  armariolum  venit,  ut 

CQm  vino  in  altero  calice  digitos  abluat  quibus  Do- 

minicum  corpus  tractavit,  ministro  qui  supererat(7), 

cum  ampulla  fundente  vinum  et  pedem  calicis  sub- 

levante  ;  quos  ablutos  ad  calicem  prius  tergit,  de- 

inde  ad  faciem,  et  cam  partem  qua  tersit  ea  applicat 

et  vinum  sumit  vcrtens  se  ad  orientem,  et  tunc 

corporalia  plicare,  et  librum  missalem  de  sinistro 

comu  altaris  in  dextrum  ponere,  et  ad  locum  illum, 

ttbi  prior  collccta  est  in  proximo  dicenda ,  vertere 

accelerat.  Subdiaconus  vero,  mox  ut  sanguinem 

snmpsit  sacerdos;  et  vinum  quo  postoa  calicem  la- 

(6)  Intinguit.  Addit  alius  codex :  Quanquam  sit 
contra  usum  aliarum  Ecclesiarum,  quia  quidam, 
maxime  novitii  nostri,  adeo  sunt  rudes,  ut  si  san- 
guinem  ita  separatim  acciperent,  non  rcmaneret  ut 
non  magnam  aliquando  negligentiam  incurrerent. 

(7)  Snpererat.  Idem  codex  supra  laudatus :  Ser- 
▼itbr  q[ai  superest  adhuc  accedit  cum  altero  calice 


A  vit,  accipit  ab  eodem  calicom,  osculans  ei  manum, 
et  a  diacono  patcnam  calicis,  ab  altari  superimpo- 
sito  uno  corporali  acceptam  ;  nam  alteram  in  locum 
suum  super  altarc  rcponit ;  et  tunc  ille  qui  tenct 
scutellam,  altius  eam  elevans,  vadit  ante  sinistrum 
cornu  altaris,  et  subdiaconus  remanet  cum  calice 
ante  dextrum,  post  sacerdotem  tenens  cum  altcra 
manu  calicem,  cum  altera  patcna  parumper  sublo- 
vata  cum  corporali.  Verumcontra  ipsos  totus  con- 
ventus  pro  reverentia  Dominici  corporis  etsangui- 
nis  veniam  petit. 

Sciendum  autem  quoniam,  si  quilibet  post  com- 
munem  veniam  suporvenerit,  nunc  in  choro,  nunc 
extra  chorum  veniam  petere  debct.  Similitcr  post- 
quam  aliquis  communicaverit  preeter  hanc  com- 

n  munionem,  nunc  ante  altare  S.  Joannis,  nunc  ali- 
bi  veniam  consuetudinaliter  petit.  Mox  autem  ut 
ille  minister,  qui  supererat,  digitis  diaconi  vinum 
superfudit ,  accedit  extra  inclinatorium  deferens 
calicem  alium  minorem,  cum  ampulla,  quam  sub- 
ministravit  diacono,  et  post  ab  eodem  recipit,  ut 
sacerdos  quoque  digitos  illos  lavet,  quibus  Domi- 
nicum  corpus  tractavit,  quos  nunqunm  in  majoris 
misssB  calice  abluere  licet.  Quo  sumpto,  iterum  vi- 
num  in  calicem  funditur,  ut  ipse  aliquantulum  ca- 
lix  abluatur,  et  a  sacerdote  sumitur.  Et  quotiestam 
sanguinem  quam  reliquum  vinum  sumit,  faciem 
versus  altare,  vel  versus  orientem  vertit.  Ille  autem 
qui  portat  candelabrum,  poslquam  sacerdos  apacc 
redierit,  continuo  accipit,  tenens  hoc  ante  gradum 
sublevatum,  nec  prius  deponit  quam  Per  Domiinum 

^  nostrum  de  prima  collectapost  communionem  dica- 
tur.  Eadem  hora  tam  subdiaconus  cum  calicc  quam 
minister  cum  scutella  discedunt.  In  duodecim  le- 
ctionibus  duo  conversi  cum  duobus  candelabris,  et 
tertiustenensthuribuIum,eodcmomnino  modo  ante 
gradum  ct  accedunt  et  discedunt,  quo  dictum  est 
privatis  diebus. 

Sciendum  vero  quoniam,  quoties  non  nisi  una 
hostia  consecratur  ad  majorem  missam,  eadem 
missa  cum  calicc  minoris  misssG  et  duplo  corpornli 
cantatur:  et  tunc  neque  patenaargentoaexhibetur, 
neque  praedicta  sculella  apportntur,  neque  subdia- 
conus,  postqunm  calicem  post  communionem  sus- 
ceperit,  post  sacerdotem  moratur,  neque  conver- 
sus  de  candelabro  servicns,  postquam  sacerdos  post 

D  ablutionera  digitorum  vinum  calici  infusum  ebibe- 
rit,  amplius  operitur.  Sciendum  quoque  quoniam 
omni  die  Dominica  corpus  Domini  mutatur,  et  dum 
sacerdos  procedit  ad  pacem,  recens  consecratum  a 
diacono  in  pixide  cortica  reponitur;  et  quod  prcB- 
terita  Dominica  censecratum  fuerat,  inde  accipitur, 
et  ab  eodem  diacono  dividitur,  et  fratres  inde  com- 

extra  reclinatorium ,  ut  sacerdos  super  eum  cum 
vino  lavet  digitos,  quibus  corpus  Dominicum  Irac- 
tavit,  sicut  et  diaconus,  mox  ut  communicavit,  ot 
antequnm  corporalia  complicaret :  et  hoc  vinum  ut 
iterum  sacerdos  ebiberit,  quod  socundo  servitor 
infundit  ut  ille  calix  utrinque  abluatur. 


723 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


municanhir ;  dusB  tantum  particulsB  illius.  hostise,  A  unam  mensam,  postea  ad  omnes  in  alia  { 


quam  sacerdos  divisit,  non  mutantur.  Prsedictam 
autcm  pixidcm,  dum  psalmi  familiaresposttertiam 
dicuntur,  diaconus  de  columba  jugiter  pendente 
super  allare,  beno  cum  linteolo  de  pulvere  exterius 
tersa,  abstrahit,  et  super  dextrum  cornu  sub  coo- 
pertorio  ponit,  missaque  finita  in  eodem  loco  repo- 
nit.  Postquam  autem  subdiaconus  et  minister  de 
ante  altare  discesserint,  quisque  sua  ad  armariolum 
reportat.  Ubi  quantumlibet  clara  dies  sit,  tamen 
cum  cereo  utrumque,  patena  scilicet,  super  quam 
Domini  corpus  fractum  fuerit,  et  calix  diligenlis- 
sime  considerantur  a  subdiacono  et  a  ministro,  si 
quid  forte  vel  minutissimum  de  corpore  Domini  re- 
mansorit ;  ol,  si  quid  viderit  remansisse,  hoc  non 


sic  iterum  redit  ad  dexteram,  et  tribuentis 
singulis  osculatur.  Quoties  benedicit,  facit 
ces  contra  mensam  principalem,  contra  de 
sinistram ;  ad  potum  vero  non  nisi  una 
completorium,priusquam  tertia  finiatur  or 
de  choro  ad  aquam  benedictam,  ut  cum  ea  i 
aspergat. 

Et  quia  sacerdotis  semel  memini,  ut  hi 
gam  quod  adhuc  ad  eum  specialiter  pei 
missam  privatam  cantare  voluerit,  innuit  < 
cum  signo  crucis,  quod  cst  signum  mis 
tandiH.  Qui,  continuo  sequens  illum  ad  k 
sunt  utensilia  recondita  ad  solemnia  missa 
cendit  candelam,  ponit  in  brachium  sinisti 


manu  tangcre  prsesumit,  sed  lingua  tantum  levat  g  timentum  sacerdotaIe,etdesuperlibFum  n 


Sacerdos  autem  primo  manus  suas  lavat  < 
mittit  hostiam  cum  cochleari  super  paten 
licem  quoque  lavat  et  tergit.  Item  in  ampu 
infundit  vinum  et  aquani,  quas  et  cum  sii 
vat,  et  cum  dextcra  calicem  superpositis 
coporali.  Ita  pra3cedens  conversum  seq 
pergit  ad  allare  ubi  est  cantaturus,  cujus 
complicatum  explicat,  ponit  calicem  et  libi 
salem.  Ad  vestimentum  non  est  improvi 
omissum,  ut  ad  singula  altaria  una  sit  tabv 
ponatur,  unumque  lignum  patulum  et  n 
xum,  super  quod  ponantur  ampullse;  pen 
que  in  promptu  manutergiolum,  ad  quos  c 
postquam  se  induerit,  lavatas  tergit  sai 


et  sumit,  si  talis  est  particula  quam  convenienter 

sumere  possit;  si  vero  minutissima,et,  ut  ita  dicam 

indivisibilis  et  atomo  similis,  hanc,  si  potest,  cum 

vino  in  calice,  qaosacerdos  et  diaconus  digitosab- 

luunt,  recipit,  levat  et  separat.  Quod  si  ita  adha?- 

scrit,  ut  cum  vino  fieri  non  possit,  in  eo  tamcn 

loco,  ubi  eam  viderit,  linguam  summatim  applicat, 

et  sic  eam  sumit ;  et  postea  iterum  latenam  vino  su- 

perfundit.  Quod  si  non  et  quamtumlibet  ibi  reman- 

sisse  cognoverit,  non  tamen  propter  hoc  eam  vel 

semel  diligentissime  vino  superfunderedimittat,  et 

illam  superfusionem  primitus  sumit;  et  postea  eum- 

dem  caJicem,  quo  vinum  illud  patense  superfusum 

sumpserit,  alio  vino  abluit,  vel  illud,  quo  calicem 

majoris  missa)  vcl  ipse  vel  minister  interius  lavit,      digitorum,quibusnecessariotangitres8ac 

in  illum  calicem  immergit  et  sumit  mittitque  vinum  ^  de  missam  incipiens,  totum  cantum,  qui 

alterum  in  calicem  majoris  missa),  et  circumqua- 

que  intus  diluit,  et,  si  minister  communicavit,  il- 

lud  ebibit ;  sin  aulcm,  subdiaconus,  postquam  vi- 

numpatona}  superfusum  sumpseril,  in  eumcalicem, 

super  quem  eadem  patena  fusa  est,immergit,sicut 

dictum  est,  et  sumit  et  tunc  non  alio  vino  eum  ab- 

luit,  nisi  forte  talo  quid  postea  ibi  remansisse  co- 

gnoverit.  Alter  ministrorum  cercum  ad  hoc  dili- 

genter  inspiciendum  tenere,  verum  linteola,  quse 

tria  sunt,  dobct  sludiocxplicare.  Quod  si  subdiaco- 

nus  est  in  custodia,  custodis  est  cereum  tenere. 

Duo  autem  lintcola  super  calicom  majoris  missse, 

iterum  vero  super  calicem  minoris  debent  poni,  et 

sic  quoque  sacra  vasa  in  suo  loco  componi.  Quod  si 


pcrtinet,  pro  edicto  Patrum  nostrorum  mi 
in  directum  quam  unquam  audeat  cants 
venlum  fuerit  ad  ofTerendam,  eodem  stud 
ligentia,  qua  fieri  solet  ad  majorem  mis 
omniase  habet.  Finita  missa  cum  redierit, 
omittit  ilerum  lavare  summitates  digiton 
xime  propter  calicem  et  propter  corporal 
landum. 

Ut  adhuc  amplius  quid  dicam  de  lege  sa* 
quando  se  vestit  ad  missam  privatam,  si 
signum  ad  horam  regularem,  etnondumst 
sit  super  collum,  exuens  se  cessat  a  miss 
git  ad  horam.  Item  interim,  dum  hora  cai 
missam  fmierit,  et  ipse  venire  potuerit  ii: 


antefinem  misssealiquando  possuntpcrfecisse,non  D  ante  Gloria  primi  psalmi,  conversum  dim 


tamen  propter  hoc  aliquis  oorum  debet  dcvestitum 
ire.  Uecedcns  autem  sacerdos  ab  altari,  dat  missa- 
lem  diacono,  ut  ab  eo  reportetur  ;  stolam  ipse  et 
manipuhim  complicat,  nisi  forte  sint,  ut  in  festis 
proocipuis,dcaurata,tunc  enim  a  sacrista  sunt  com- 
plicanda. 

In  privatis  diebus  hostiye  non  consecrala3  porlan- 
tur  in  rcfectorio,  ut  liis,  qui  eo  die  non  commu- 
nicaverunt ,  per  manus  sacerdotis  distribuanlur, 
quod  hoc  ordine  fieri  solet,  ut  primum  tribuat  de 
ipsis  hostiis  domno  abbati  ;  postea,  cum  sint  men- 
isice  tres;  utrinque  ad  dextoram  domni  abbatis  ad 


veslimento  complicato,  vel  non  complicat* 
pergit  ad  Horam.  At  si  venire  non  potest 
movet  a  loco,  nec  conversus,  quousque  \\ 
tur.  Hse  sunt  autem  vices,  in  quibus  & 
possunt  hujusmodi  missas  absque  lice; 
tare,  quotidie  ante  primam,  si  tamen  p 
conjungiturmalutinis  laudibus,ut  ssepius 
et  post  capitulum  usque  ad  terliam  ;  aut  i 
lum  est,  post  tertiam  usque  ad  sextam,  n< 
post  nonam,  si  tamen  fratres  non  ierint  d 
Aliquando  post  Evangelium  majoris  miss 
sacerdotum  licentiam  accipere  potest ;  qu 


n% 


CONSUETUDINES  CLDNIACENSES.  —  LIBER  SECUNDUS. 


726 


reprehenditar,  si  frequentare  voluerit  etin  usu  ha- A 
bere. 

CiVPUT  XXXI 
De  subdiacoaOf  et  de  cantoribus  gradualis,    vol 

aUeluia  et    tractus. 

Sohdiaconus,  qui  lecturus  est  Epistolam,  cum 
sacerdote  processurus  ad  altare,  portat  textum 
Evangelii,  et  ponit  in  modio  altaris ;  pulvillum  non 
portat,ni8i  quando  dies  est  solemnis.Incohans  lectio- 
aem,  vel  ea  finita,  ad  utramque  vicem  facit  ante  et 
retroibidem  ubi  lecturusest.  Simililer  suntfacturi 
quicantantresponsorium,  vel  qui  allcluia,  vel  tra- 
ctamseucanticum ;  quse  cum  in  privatis  diebus  non 
nisi  communiter  cantantur  a  conventu,  si  quod  fe- 
stam  amplius  in  septimana  evenerit,  cantanda  sunt 
iteram  ab  ipsis  a  quibus  et  prius  in  Dominica  sunt  B 
caotana.  Quod  si  omnes  in  cappis  vel  in  albis,  ar- 
marius  innuit  quibuscunque  voluerit  pro  cis  can- 
tandis;  quod  et  facit  ad  prosam,  si  quando  est  can- 
tanda,  et  ad  hanc  antc  et  retro  nec  in  fino  nec  in 
priacipio  est  gerendum. 

CAPUT  XXXIl 
De  diacono 


Diaconus  sacerdotem  prsecedere  solct  ad  altare; 
sacerdote  inclinanto  so  ad  oratiouem,  ipse  quoque 
stat  similiter  inclinis;  sacerdote  se  origente,  gerit 
antc  et  retro.  Accedit  ut  sinistrum  cornu  allaris 
oscnletur;  pergit  stare  contra  saccrdotem,  ut  con- 
fesso  confiteatur.  Porrigit  incensum,  quo  iraposilo 
porrigit  quoque  ipsum  thuribulum  ;  quod  postea 
recipiens,  si  est  dies  solemnis,  incensat  nltaria 
quaeque  proxima  choro,  et  maxime  ipsius  altaris 
ppincipalis  cornua  posteriora.  Cum  sacerdos  scderit, 
ipse  quoquo  sedet,  prius  tamcn  sacerdote  innuente, 
nec  sedet,  absque  licentia  cjus. Finito  Evangclio  fa. 
citante  et  retro;  ilem  missa  finita  ad  cujus  finem 
nonqaam  pronuntiat  Ite  Missa  est^  nisi  eliam  Glo- 
ria  in  excelsis  cantetur. 

CAPUT  XXXIII 
Db  servitoribus  ecclcsia),  ct  de  his  quos  sppellamus 

minislros  altaris 

Servitores  pra)ter  hoc  munus  quod  thuribulum 
^  candelabra  deportant,  diligenter  observant  ut 
nnmqnam  desint  ad  obsequium  saccrdotis.  Lcvitoe 
qootiescunque  ad  ullum  divinum  opus  se  induunt, 
postconsummationem  operis  ipsa  indumenta  depo- 
nunt,  vel  si  opus  habuerinl  aqua  ot  nianutergio, 
scilicet  manus  lavaturi.  Item  quoties  altcruterillo- 
rum  inccnsat  altaria,  uuus  de  eisdem  seivitoribus 
jugiter  illos  comitatur.  Do  his,  quos  appellamus 
ministros  altaris,  quantum  dicendum  vidobatur,  su- 
perius  est  prsemissum. 

GAPUT  XXXIV 
Do  lectorc  ad  mensam 

Mensaelector  finitismajorismissa)  solcmniis  ve- 
niens  ad  gradum  facit  ante  et  retro  et  ter  hunc 
versum  toto  conventu  respondente  pronuntiat : 
Domine^  Jabia  mea  etc.  Prosequitur  sacerdos  ea 


bencdictione :  Salvum  facservum ;  etc,  Mittc  eiauxi 
lium^eic.fDominuscustodittOfeic.,  Dominus  custo- 
diat  introit. ^eic.  Auferatato  spiritum  elationis.cic. 
Iterum  qui  lecturus  est  inclinat  ut  prius.  Anto  re- 
fectionem  generalem  de  pane  vinoque  pra)libat, 
juxta  prescriptum  sancti  Benedicti.  Ad  matutinalom 
seu  majorem  missam  post  ovangclium  accipiens  li- 
bruminquo  Icgendum  est,  ctsecedonsin  minorem 
chorum  intendit  his  qute  sunt  legcnda.  Quod  si  ju- 
venis  est  in  custodia  positus,  tunc  non  ita  secodit, 
et  quantum  legit,  legit  in  ipso  choro.  Librum  autem, 
in  quo  legendum  est,  in  refectorium  portat  et  re- 
portatqui  legit  ad  servilores.  Et  quia  nuUus  fra- 
trum  quidquamgustaveritpriusquamlectio  cst  im- 
posita,  cum  primum  domnus  abbas,  vel  prior  con- 
sederit,  petit  lector  benedictionem,  ct  accclerat 
lectioncm  adoriri.  Qua  finita  veniens  ad  gradum, 
ante  facit  ot  retro.  In  soptimana  si  uno  dic  loctio- 
nem  intermiserit,  et  alium  fratrem,  ut  pro  selegat, 
rogaverit,  nonreprehonditur.Quod  si  amplius,  nisi 
pro  infirmitate,  et  hoo  petens  vcniam  in  capitulo 
monstraverit,  notalur. 

CAPUT  XXXV 
De  coquis. 


Hebdomadarii   coquinoe   solent    quatuor    esse. 
Quod  primo  faciunt,  pulsato  signo  ad   vesperas, 
et  ora^ono  facta,    pergunt    in  coquinam  ut  acci- 
piant  fabas;  post  vospcras    lavant  cas  dihgcnter 
aquatorinfusa,inquactiam  faciunt  cas  pcrnoctaro 
C  caldario  bene  cooperto.  Ad  mandatum  illis,  qui  in 
prseterita  scptimana  servierunt,  pedcs  fratrum  la- 
vantibus,  isti  praecincti  linteo  terguut,  ct  ad  ma- 
nus   manutergia  prsebcnt.  Gum   (juibus  maudato 
otiam   oxploto,    venientes  anle   domnum  abl>atcm 
ante  faciunt  et  retro.   Item  matutinis  laud.  Domi- 
nicce  dieicxpletis,  illiadgradum  venicntes  Dco  gra- 
tias  agunt  pro  consummatione  peracti  obsequii,hunc 
versum   ter    cum  totius    conventus    rcsponsione 
dicentes  :  Bencdictus  cs,  Domino,  ctc,lstiidem  ob- 
sequium  facturi  Dei  adjutorium  petunt,  ita  dicen- 
tes  :  Deusin  adjudtgrium,  ctc.  Pro  illisdiccndisunl 
a  sacerdoto  hi  versiculi,  eaque  collecta  :  Salvos  fnc 
8ervos^eic,Converterc,Dominey  etc,  Oratio:  Deus 
quihumilium,  elc,  Proistis,  Sa/vos /at^clc,  Milto 
%eis,  etc.  Oratio  :  Miscricors  ac  piissiuw,  clcPrius 
ctiam  quam  conventys,  oxcunt  de  ccclcsia  Sanclio 
Marise,  ut  so  possint  calceare,  ct  inlerim  desccn- 
dere;dumad  necessarias  est  conventus,  manus  ct 
faciom  lavant,  faciunl»,  ut  moris  est,  tres  orationcs 
in  ecclesia,  si  intrare  potuerint;  si  non,  propc  fores 
ecclesia).  Intrantes  coquinam,  iterum  lavant  fabas 
ternis   aquis,    et  sic  mittunt  super  ignem.  A  qua 
caldaria  fervescente,  et  spumas  buUiente,  ejiciunt 
eas  jugiter  transversocochleari^nefortesimulcum 
spumis    fabae   supernatante*   projiciantur ;  quas 
etiam-  fundo  ssepius  cum  ipso  cochleare  diversant, 
ne,  cum  mandi,  debuerint,  sapiant  ignis  odorem 
Folliculas  fabarum  cum  se  incipiunt  aperire,  non 


727 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


728 


permittunt  eas  amplius  super  ignem;  aqua  frigida  A  trario  fierit  solet,  quae  ita  administranf,uta  novis- 

simo  incipiant.  Scutella  posita  cum  oleribus  ipsis 
ante  domnum  abbatem,  vel  priorem,  qui  eam  appo- 
suit  cum  signo  mediocri  licentiam  quaBrit  a  prsesi- 
dente  ut  sillam  sonare  jubeatur;  quo  annuente 
paululum  inclinat,  et  ad  scillam  veniens  tandiu  so- 
nat,  ut  singuli  deglutire  possint  quod  habuerint  in 
ore,  ut  sint,  expediti  ad  respondendumbenedictioni 
sacerdotis ;  quse  etiam  dum  sit  completa,  iaterim 
prsefatus  dapifer  stat  inclinis  ante  architriclinumet 
tunc  ante  facit  et  retro.  Quod  medium  datur  inter 
fabas  et  olera,  per  tres  dies  in  septimana.  Id  est 
feria  ii,  iv  et  vi  solet  esse  pitancia ;  alios  tres,  genc- 
rale.  Generale  appellamus,  quod  singulis  in  singulis 


ter  iterum  refrigerantur,  et  iterum  cochleari  huc 
et  illuc  diversantur,  mittuntur  in  unam  cuppam 
habentom  cooperculum  optime  compaginalum.Cal- 
darium  quoque,  in  quo  coquebantur,  intrinsecus 
usque  ad  nitidum  lavatur  ;  quo  ablato  ab  igne,  sta- 
tim  aliud  depeiniitur,  ut  aqua  calefiat  qua  scutellae 
sunt  lavandee. 

Reclinatur  etiam  tabula  ad  parietem  inclinata, 
qua,  cum  lavatae  fuerint,  pausentur ;  et  ipsa  tabula 
tota  desuper  infunditur  aqua  et  tcrgitur  scopis. 
Prius  tamen  consueta  inclinatione  praQmissa,  ter 
rursuseumdemversum  dicunt  quem  in  choro  dixe- 
runt;  sedhicadjuncto  tertia  \ice  GloriaPatri^  etc. 


etDominicasimuIOratione,  et  versiculo/lfl[/w^or/tfin  „  datur  scutellis.  Pitancia  quod  in  una  scutelladuo- 


nostruniy  etc,  iterum  facto  ante  et  retro,  ita  de- 
mumtabuIamreclinant.Gantant  omnes  horas  regu- 
lares,  more  canonicarum;  Vesperas  pro  fidelibus 
defunciis  loco  suo  imponunt,  et  ad  ultimum  Verba 
mea,  EfTusa  autem  aqua,  qua  lavantur  scutelloe, 
infunditur  ea  calefacienda,  qua  olera  suntcoquenda. 
Quod  si  matutinBO  laudes  tardius  cxpleantur,  ut 
aliquando  contingit,  maxime  in  festis  praecipuis  et 
sestivalibus,  et  signum  ad  primam  maturius  est 
pulsandum;  tum  priusquam  quidquid  aliud  faciant 
tabula  reclinata  horas  adoriuntur ;  quia  si  quid 
remanet  quod  anlc  primam  non  canlaverint,  non 
est  consuetudo  ut  po.st  primam  cantelurin  mani- 
festo.  Qua  finita,  vel  si  est  in  privatis  diebus  post 


bus;  verbi  gratia,  aliquando  pro  pitancia  absque 
scutella  unum  crudi  casei  frustum,  vel  quatuor 
ova  ;  pro  generali  ova  quinque,  etcaseus  nunquam 
nisi  coctus.  Sed  si  quid  est  generale,  a  novissimo 
incipit  administrari,  et  ad  hoc  scillasicut  ad  olera 
pulsatur.  Pitancia  veroa  priore;  et  de  hac  hebdo- 
madarii  coquinae  nihil  omnino  se  ex  debito  intro- 
mittunt,  sed  cellerarius  quibus  ad  hoc  innueritcam 
his  eam  administrat;  quidquid  est  generale  hoc 
apportant,  et  nisi  pisces  sint,  quos  cellerarius  ipse 
singulis  eis  suggerentibus  apponit ;  siestaliusge- 
ncralis,  adhuc  unus  eorum  scillam  sonat,  scutellas 
colligit  eas  solas  in  quibus  fabae  oleraque  sunt  ad— 
ministrata.Propterquasetiamunusjugiler  remanet 


Evangelium  missaB  matutinalis,  olera  caldario  im-      in  coquina,  qui  eas  ita  recens  ollitas  abluat  eade 


mittunt,  et  post  capitulum  in  altero  fabas  iterato. 
Accipiunt  larduni,  quod  cum  aliquantulum  coctum 
fuerit  cum  olcribus,  exprimunt  inde  saginam  fabis 
suporfundendam.  Propter  quod  tanem  ad  majorem 
missam  non  omnes  se  subtrabunt,  sed  duo  tantum 
et  praecipuesi  qui  eorum  sunt  idiotaB.  Quibusante 
debeta  commilitonibus  indultum  esse,  ut  aliquam 
privalam  missampossint  audivissc.  Hi,  utprsemis- 
sum  est,  fundunt  saginam ;  per  hos  fabse  iterum 
calefiunt.  Hi,  si  opus  viderint,  pro  morosa  coctione 
ut  amplius  aqua3  super  olera  mittatur,  quantum 
mittero  volunt,  primum  in  sartagine  calefaciunt 
quia  ca  natura  est  olerum  ut  de  aqua  frigida  sapo- 


aqua  qua  diliculo  sunt  lavatse,  ne  si  comestorui 
reliquia*  induruerint,  major  fiat  abluendi  difficultas^ 
Eadem  diligentia  est  et  de  caldariis,  ut  et  ipsa  la — 
vata  sint,  si  nonante,  prius  tamen,  quam  servitorunv^ 
refectio  finiatur.  Focus  autem  caute'  cooperitur,  u  V 
in  crastinum  vivus  et  non  exstinctus  possit  reperiri.— 
Post  vesperas  iterum  fabis  jam  lotis,  pro  gratiarui 
actione  dicunt  prsefatum  versum :  Benedictus  es,  Di 
minOy  etc,  eodem  modo  quo  alterum  in  matutim 
dixerunt.  Scd  si  voluerint,  duos  dies  expedire  pos- 
sunt  delavatione  scutellarum,idest  insecundua  et 
scxta  feria,  in  quibus  pro  consuetudine  cellerarius: 
contradicere  non  potest,  ut  eas  in  cellarium  dilu- 


rcm  habeant  dcteriorcm;    unde  caveatur    etiam,  t\  cuIo  portatas  non  commendet  famulis  suis  propen- 


cum  mittenda  sunt  in  caldariam,  ut  non  de  alia 
aqua  quam  de  fervida  laventur;  salo  non  con. 
diuntur,  ncc  adipc,  sparguuUii%  nisi  quando  fuerinl 
percoctae,  ne  forte  mora  longiore  sal  evunescat,  et 
si  unus  coquorum  voluerit,  non  est  illicitumdeipsa 
fabarum  aqua  paululum  praelibare,  ut  probet  si 
bcne  sint  condita^. 

Ad  mistum  non  accipiuntnisi  quod  S.  Benedictus 
praecipit,  quartara  partem  panis  absque  libra  sua, 
et  de  vino  simililer.  Finita  hora  postquam  fratres 
sunt  rcfocluri,  celoriter  exeunt  ut  fabas  adminis- 
trent;  quas,qui  prior  est  coquorum,  si  tamcn  bene 
noverit  ct  hujus  est  valetudinis,  cum  cochlearioad 
hoc  facto  mittit  in  scutellas ;  alii  portant  ad  mensas, 
a  principali  mensa   incipientes.  De  oleribus  econ- 


siore  studio  lavandas.  Veniente  Sabbato,  post  nonam^ 
vel  post  vesperas  scopant  coquinam,  totas  sordes,  « 
quae  fiebant  per  occasionem  cinerum  vel  lignorum,  ^ 

foris  ostium  accumulant,  ut  inde  per  famulos  celle 

rarii  cfTerantur.  Galefaciunt  aquam  ad  mandatum,  m 
et  eo  die  differtur  versus  Benedictus  es,  Domine, 
usquo  dum  mandatum  sit  peractum,  etin  refectorio 
etiam  lectio  collationis  jam  finiatur.  In  sequenti 
autem  Sabbato,  cum  noster  aquseductus  limosam 
habeat  aquant,  scopant  utrumque  lavatorium,  vel 
quod  est  ad  usum  ecclesise,  vel  quod  ad  manus. 
Item  scopant  necessarias,  fenique  reliquias  perto- 
tam  septimanam  expansi  congerunt  ad  murum;  et 
si  est  lempus  eestatis,  per  totam  illaoi  septimanam 
post  nonam  in  refectorio  aquam  propinant. 


729 


COvNSUETUDINES  CLUNIACENSES.  ^  LIBER  SECUNDUS 


730 


GAPUT  XXXVI. 
De  vtcnsiJibus  coqiiinsQ. 
HfiBC  sunt  outem  ulensilia  quoe  nunquam  debont 
10  coquina  deesse.  Primum  tria  caldaria,  unum  ad 
fabas,  alterum  ad  olera,  tertium  simul  cum  tripode 
ferrea ;  ut  si  quis  pannos  suos  lavare  volueril,  lexi- 
viam  facere  possit.  Cuppae  quatuor,  una  ad  fabas 
reservandas,  quando  fuerint  ita  semicoctee;  altera 
in  qua  cadit  aquseductus,  et  in  qua  olera  prius  ]a- 
vantur  quam  in  caldarium  mitlantur ;  tertia  in  qua 
scutellsB ;  quarta  ad  hoc  solum  ut  aqua  calida  in 
eam  mittatur  ad  mandatum,  et  ad  rasuram,  qua 
fratres  inter  radendum  utuntur;  quam  etcalefacere 
debent  qui  in  priore  septimana  servierunt.  Item 
quatuor  cochlearia,  unum  ad  fabas,  alterum  ad 
olera,  tertium  non  adeo  grande  ad  saginam  expri- 
mendam  ;  quartum  est  ferreum  a  J  focum  cineribus 
cooperiendum,  ad  quem  componendum  vel  distra- 
hendum  est  etiam  ejusdem  generis  forceps.  Item 
quatuor  paria  manicarum,  ne  stamineorum  manicae 
fratrum  de  nigredine  coquinajfamiliari  sordidentur. 
Duo  paria  palmariarum,  quse  ila  Romanice  appel- 
lantur,    manusque   defendunt     a   calore  caldarii, 
quando  recens  ablatum  ab  igno  quoque  est  moven- 
dum  vel  inclinandum.  Tria  manutergiola,  quoe  et 
in  omni  quinta  feria  mutantur,  minimeque  manus 
ad  solita  tergunt  manutergia  qme  pendenl  in  clau- 
stro.  Unum  cultrum  ad  lardum  incidendum,  et  simul 
cotis  ad  acuendum.  Una  patella  ad  aquam,  si  opus 
fuerit  calefaciendam ,  et  adipem  fundendum ;  al- 
tera,  quse  est  permodica,  in  fundo  minutatim  per- 
forata,  ut  ipse  adeps  coletur.  Una  pixis  in  qua  sal 
recondatur:  unum  scrinium  inquominoraqueeque 
recondantur.   Una  urna,  qua  aqua  hauriatur  :  et 
scopae  duse  quibus  caldarise  post  coctionemscopen- 
tur.  Du3B  retis  abcisiones,  quse  faciant  ad  ablutio- 
nem  et  scutellarum,  el  caldariarum.  Duae  tabulae 
ad  scutellas  ;  una  in  qua  ponanturpost  refectionem 
ntcunque  lavataa  ,  alterain  qua  diluculo  quandoad 
perfectum  debent  esse  lavatae.  Duo  sedilia,  quae 
bancos  vulgo  appellant ;  una  cella  quadripoda  et 
submissa,  super  quam  ponatur  cuppa  cum  oleribus, 
quando  sunt  in  caldaria  mittenda.  Una  petra  major 
etiamque  molaris,  super  quam  iterum  ponitur  cal- 
darium,   sive  sint  fabae,  sive  olera,  quae  adminis- 
trantur;  altera  super  quamet  altera  cuppaponilur, 
de  qua  scutellae  lavantur  intor  reficiendum.  Unus 
follis  ad  sufflandum  ignem  ;  unum  flabellum  vimi- 
neum  ad  ventilandum.  Unus  contus  ad  supporta- 
tionem  caldariorum ,   alter  ad  ignis  dimotionem. 
Unu8  canalis  in  quo  Icxivia  jugiter  habetur  propter 
manus  frequentius  lavandas ;  duo  quoque  trigoni, 
uterque  de  tribus  lignis,  licet  imparibus  angulis 
8int  facti,  qui  in  modum  ostiorum  huc  et  illuc  ver- 
sari  possunt.  In  his  pendent  catenae  quibus  calda- 
ria  suspenduntur,  suspensa  implentur  aqua  prope 
aqu8eductum,etitadeducunturabsque  labore  usque 


^super  ignem.'Sciendumquoquequod  pro  nulla  ne- 
cessitate  aliud  quid  coquitur  in  coquina  regulari 
praeter  fabas  et  olfera,  nec  etiam  aliud  genus  legu- 
minis.  Nam  ipsaj  quoque  fabae,  quando  sunt  ita  no- 
vellfie,  pro  quibusdam  deliciis  cum  pipere  condiuu- 
tur,  non  coquuntur  a  fratribus,  sed  a  famulis  in  alia 
coquina.  Scriptor  tantum  si  incaustum  temperare 
voluerit,  non  prohibetur.  Et  si  quis  vult  calceos 
ungere,  providebit  horam  competentem,  id  est,  in 
aestate  ante  primam,  et  in  hieme  ante  tertiam,  et 
si  mcridiana  non  agitur,  |  ost  nonam;  si  tamen 
servitores  non  habent  amplius  administrare.  Pucri 
quoque  candelas,  quibus  opus  habuerint,  faciunt 
in  ipsa  coquina  cum  magistris  suis. 

CAPUT  XXXVII. 

"  De  his  qui  faciuni  mandatum. 

Brevis  clauditur  cum  his  tribns  qui  notantur  ad 
mandatum  (8)  quotidianum,  quod  inchoatur  in  ca- 
pite  jejunii,  et  perdurat  usque  ad  Kalendas  Novcm- 
bris  omni  die,  sive  una  vice,  sive  duabus  comcda- 
tur,  agitur  post  coenam.  Sane  conventu  exeuntede 
ecclesia,  post  vcrsum  exeuntes  colligunt  se  qui  id 
facturi  sunt  ad  ostium,  et  imposito  psalmo  Mise- 
rerOj  pergunt  in  elcomosynariam  domum  ;  ubi  ofTen- 
dunt  tres  pauperessedentcspedibus  nudatis,  contra 
quos  etiam  veniom  petunt.  Finito  psalmo  et  anti- 
phona  imposila,  Mandatum  flovuOT,  etc,  pedcspau- 
perum  lavanl,  tergunt  et  osciilantur.  Lavatis  pri- 
mum  propriismanibus,  ad  manus  pauperum  aquam 
et  manutergium  praebent.  Scillula  percussa,  ces* 

C  satur  a  cantu,  pulsatur  tandem,  etbenedictio  datur 
super  panem,  et  vinum  pauperibus  eroganda.  Panis 
mittitur  eis  in  dextram,  vinum  in  sinistram',  et 
manus  utraqueosculatur.  Inclinant  seadorationem. 
quae  esthujusmodi:  Ostende  nobis,  Kyrie,  eleison, 
Pater  noster.  Snscepimus ,  Deus,  misericordiam. 
Tu  mandasti.  Oratio  ;  AdestOy  Domine,  officio  nos- 
tne  servitutiSf  etc.  Facto  ante  et  retro,  et  praefato 
psalmo  rursus  imposito  recedunt.  Cum  autem  ve- 
nerint  ad  fratres  in  claustro  sedentes,  inclines  in- 
codunt,  et  fratres  eis  transeuntibus  similiter  incli- 
nes  aliquantuIumassurgunt.Pervenientes  cum  ipso 
psalmo  in  chorum  ad  gradum,  iterum  dicunt  Ora- 
tionem  Dominicam,  et  versum,  Et  veniat  super. 
Oratio  :  Actiones  nostraSy  quaesumus,  Domine.  To- 

Q  tum  clauditur  consuota  inclinatione.  Loquela  quo- 
que  nostrahic  est  claudenda.  Etiamdabis  licentiam 
aboundi,  qui  cum  peregero  quod  injunctum  est 
mihi,  potero,  si  placuerit,  reverti ;  et  si  qua  modo 
remanserunt,  tuncspero  perorare.  Hoc  est,  inquit, 
quod  desideramus,  quod  rogamus,  ut  quia  nec  au- 
demus  contra  voluntatem  tuam  modo  te  detinere, 
cum  reversus  fueris,  nequaquam  per  aliam  viaih 
quam  per  nos  revertaris,  ut  quod  pro  utilitate  ani- 
marum  nostrarum,  talique  alTectu  inchoasti,  per* 
ducere  possis  ad  consummationem. 


(8)  Mandalam.  Vox  ecclesiastica,  pro  lotione  pedum  sumitur,  quia  tunc  canitur  antiphona  Mandatum, 
novamdOj  etc,  ex  Evangel. 


731 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI. 


788 


LIBER  TERTIUS 


I 


PROSINGULI 

PR^FATIO. 

Beatus  Hieronymus  in  quadam  suadetepistolaut, 
qui  monachorum  nomine  censemur,  rogati  raro  ac- 
cipiamus,  rogantcs  nunquam.  Quod  cum  legissem, 
ut  fatcar  quod  vcrum  cst,  adco  mihi  complacuit  ut 
de  cectero  ejusdcm  verbinonpossemimmemoresse. 
Ut  autem  jam  in  alio  loco  memini,  scnior  noster 
domnus  abbas  cum  me  in  Alemanniam  direxisset, 
videlicet  ad  regem,  et  ad  quemdam  regalium  divi- 
tiarum  pontificem,  ita  mihi  contigit,  utaliquam  pa- 
terer  necessitatem  utensilium  ad  tam  longinquam 
viam  redeundi.  Tamen  non  valens  auferre  a  memo- 
ria  quod  suasum  erat  a  prtefatoChristiphilosopho, 
et  a  meipso  adeo  probatum,  posui  ori  meo  custodiam 
contrastimulumnecessitatis,  ingruentis,ut  personse 
prsenominatse  nihil  omnino  a  me  rogarentur,  cum 
ipsse  quoquo  nihil  omnino  sua  sponte  largircntur. 
Ita  egens  iterato  veni  ad  domnum  abbatem  Willel- 
mum,  qui  me  pridem  discedcnlcm  a  se  adjuravit, 
propter  quod  a  me  non  bene  potuit  omitti,  ut  ad  eum 
peracta  legalione,  quse  mihi  erat  injuncta,  non  re- 
direm  ;  et  tunc  quid  fecit  ille  ?  Gerte  non  exspecta- 
vit  ut  a  me  quidquam  rogaretur;  nam  quibuscun- 
que  opus  habueram,  priusquam  vel  scirem,  omnia 
providit,  et  vellem  noIlem,accipere  coegit.Qui  adhuc 
etiam  insuper  impendebatomniaofficia  et  obsequia, 
quas  illepotuit  ulIomodoa}stimare  utpertinerentad 
charitatem,  ita  ut  gravatus  csesarie,  cum  tonsorem 
quaererem,  non  me  patereturalium  habere  quam  se- 
ipsum.  Item,  sacram  hosliam  oblaturus,  cum  adhoc 
ministrum  qusererem,  non  me  patcretur  habere 
alium  quam  scipsum.  Sine  fuco  imitatus  est  illum, 
qui  venit  non  ministrari ,  sed  ministrarc.  Amator 
autem  praecipuus  totius  religionis,  etspecialiter  no- 
stro  deferens  monasterio,  quasi  alteri  paradiso, 
enixius  me  rogavit  ut  quod  adhuc  dc  usibus  nostris 
superesset,  perorarem.  Cui  ut  morem  gererem,  ita 
tertio  sum  exorsus. 

CAPUT  PRIMUM. 
De  electiono  abbatis. 

De  officiis,  vel  ut  regulariter  loquar,  obedientiis 
nondum  quidquam  dixi.  Quarum  omnium  cum  sit 
principalis  obedientiadomni  abbalis,  sit  etiam  prin- 
cipium  rolalionis  nostra).  Igitur  ejus  ipsius  primi- 
tiva  eleclio  hoc  habct  quasi  legitimum  scmpitcr- 
num,  quod  ad  cam  nullus  mortalium  solet  intercsse, 
prseter  eos  solos  qui  sunt  Ecclesise  nostrae  profcssi. 
£t  domnus  abbas,  quem  Deo  donante  habemus  im- 
presentiarum,  cum  prior  csset  loci  nostri,  in  ipso 
loco  et  generali  capitulo  prostravit,  et  de  canticis 
quindecim  graduum  septem  prima  decantavit ,  et 
ipse  domnus  prior  aliis  adhuc  prostratis  se  levans, 
hanc  dixit  orationem ,  et  sine  Oratione  Dominica, 
AdsumuSf  Domiae  sancle  Spiritus ;  adsumus  pec^ 


SOBEDIENTIIS. 

^  cati  quidem  immanitate  deteatl^  sed  in  nomine  tm 
specialiter  aggregati\  veni  ad  nos^  et  esto  uobis- 
cum^  ct   dignare  illabi  in  cordibus    nostris;  do- 
ce  nos  quid    agamus^    quo  gradiamur  :    et    05- 
tcnde  quid  efficcrc  debcamus^  ut  to  auxilianle  tibi 
in  omnibus  placoro  valoamus.  Esto  salus  et  sug- 
gestor  et  efrector  judiciorum  nostrorumj  qai  solus 
cum  Deo  PatrCj  et  qjus  Filio  nomen  possides  glono- 
sum,Non  nospatiarisperturbatores  eJusJustitiWfqui 
summam  diligis  oequilatem^  ut  in  sinistrum  nos  noD 
ignorantia  trabat,  non  favor  inflectat,  non  acccplio 
muneris  velpersonnse  cori  umpat ;  sedjunge nos  tibi 
efficaciter  solius  tuse  gratiae  dono,  ut  simus  in  tc  unum 
ct  in  nullo  de  viemus  a  vero  qualiterin  nomine  tuo  col- 
lecliy  sic  in  cunctis  teneamus  cum  moderamine  piela- 
tisjustitit iam,  utet  hic a  te  in  nullo dissentiat  senlen- 

B  tianostra^etin  futuro pro  bone  gestis  conscquamur 
/7ra?in/a A?^ar;2a.Responsumtandem  est  ab  omnibus 
Amen,  Quos  iterum  considentes  prior  compellavit, 
suadens  ut  de  prsesentia  divinse  gratioe  nequaqoam 
dubitarent.PoIIicituscstquoqueproparteviriliqQod 
nuIIumomninoeligerepossent,etiam8iminimuses- 
set  puerorum,  cui  volens  et  absque  omni  typho  noo 
obediens  esset. 

Bcatus  autemPater  Odilo  rogatus  in  extremis  sais, 
quid  sibi  de  successore  videretur,  non  acquievitad 
hoc  quemquam  nominare.  Tantum  cum  aliquot 
personarum  majorum  et  probabiliorum,  oxceplo 
priore,  meminisset,  probavit  ut,  quisquis  per  iiias 
eligeretur,  cseteri  omnes  consentirent.  Quod  cam 

^  relatumesseteadem  vice  in  capitulo  a  quodamfra- 
tre,  qui  ad  fmem  S.  P  atris  interfuit,  per  hanc  oc- 
casionem  prioro  dissimulato  compulsus  est  claus- 
tralisprior  a  caeteris  majoribus,  ut  primus  ediceret 
quid  ipse  de  gerenda  electione  sentiret;  illeautem 
hsesitans  et  tandem  ratione  convictus,  cum  mulare 
non  posset  ut  non  responderet,  priorem  nominavit 
et  elegit.  De  csetero  nullus  erat  qui  contra  hanc  seo* 
tentiam  vel  aliquantulum  mutiret ,  sed  omnes  pa- 
ritcr  laudaverunt.  Solus  electus  rojclamavit,  asse- 
rens  quod  non  sibi  bene  consuluissent,  et  si  scire 
possent  qualis  futurusesset,quemjamprobavis8ent 
hujusaustcritatisesse,hujus  praesumptionis  inoffi- 

D  cio  ininorc,  utjamploraque  prsesumpsissetab  aliis 
prioribus  minime  praesumpta.  Intor  verba  lacrym* 
quoquc  salis  fundebanlur,  ut  plano  dareturintellig<i 
juxta  elogium  cujusdam  non  aliud  esse  promplun» 
in  lingua,  etaliud  inpoctore  clausum.  Sed  quidqui*^ 
ipse   prgetenderet  nihil  obtinuit  et  imposita  ant»- 
})hona,  Confirma  hoCy  Deus^  cantatus  est  psalmos 
Lvii  Si  vero  utique^  alta  voce;  et  sicdeducluseslin 
ecclesiam.  Sccutaestoratio,  AcfiOJies  nosiras  qus^ 
sumuSj  Z^omii2d.Statuitur  electus  in  loco  abbatis,  el 
imponitur  hymnus,  Te  Deum  laudamns,  Ad  cojos 
secundum  versum  singuli  fratres  veniam  petentes 
incoeperunt  eum  osoulari.  Talis  erat  ambitio  primQm 


i 


CONSUBTUDINES  CLUNIACENSES.  -  LIBERTERTIUS. 


734 


adprserogativam  electionis,  talis  electiad  A  dum  :  a  cantica  quoque  Evangelii  quad  dicenda  saat 


.  prselatiouis.  Quod  cum  non  sit  indignum 
posteritatis,  ipsis  quoque  posteris  utinam 
itari. 

entiautem  die  Bisontiensis  archiepiscopus 
ad  capitulum,  nuntiatur  ei  de  elcctionc ; 
it  electum  pro  solemni  ritu  ipse  benedicat : 
3to  se  impensissimo  facturumf  non  quod 
r,  sed  quidquid  a  quolibet  ipsorum  par- 
praeciperetur.  Ter  autem  omnes  adjuravit 
11  auctoritatOf  ut  si  cui  aliud  quid  de  por- 
floerat  electa,  videretur,  pro  quo  ejus  ordi- 
Q  posset  esse  legitima  etsecundumDeum, 
ret  nec  dissimularet,  sed  prsesens  ad  me- 
)ferret.  Sed  cum  neminem  invenisset,  quid- 
as  generisdixisset,  electione  in  prseseutia 
scopi  rursum  confirmata,   rursus  quoque 


vel  ad  matut,  laudes,  vel  ad  vesperas,  non  alius  an- 
tiphonas  imponit.   Sacerdos   oblaturus  incensum, 
prius  ad  eum  portat,  ut  per  ejus  manumin  thuribu- 
lum  mittatur.   Item  diaconus  ante  Evangelium,  et 
qui  tenet  chorum  ante  oflerendam.  Qui  ei  tale  quid 
in  manum  dederit,  vel  ab  eorecipit,  sive  in  ecclesia, 
sive  extra,manum  osculatur.  Quiipsumfueritoscu- 
latus  excepto  ad  missarum  solemnia,  et  ante  et  post 
vcniam  petit.  In  medio  dermitorii  est  lectus  cjus 
prope  murum  ;  senitum  ipse  facit  quo  fratres  dilu- 
culo  ad  surgendum  excitantur.  Quod  si  foHe  ali- 
quando  ita  obdormierit,  utprius  puerisurgant  quam 
ille,  tunc  non  tam  vehemonter  adoriuntur  legere 
ut  solenty  sed  submissa  voce,  negraviterab  eis  exci- 
tetur.  Quod  si  in  coquinam  ad  secalefaciendum  ve- 
nerit,  et  fratres  occupatos  psalmodiaolTenderit,  pro 
esi  antiphona,  Confirma  Jioc  Deus,  cum  r>  ejus  reverentia,  usque  dum  exierit,  omnino  conti- 


mpradicto  in  ecclesiam  procedcndo.Terlia 

scilicet  in  cathedra  S.  Pctri,  cum  electus 

>ndus  esset,  indutus  est  albn,  stola  et  cap- 

^hiepiscopus  similiter,  et  adhucduo  abbatcs 

tam  ad  benedicendum  inmanibus  deduxo- 

tratis  ante  altare  tapkibus  simul    omnes 

prosternunt  se  ad  adorationem  :  cantotur 

litania  ;  post  novissimum  A^^We  eleison^  et 

minicam  Orationem,  surgit  antistes  dictu- 

ne  nos  inducas,  Salvum  fac  servum,  Mitlo 

ccipietbenedictionem,  Domine,  exaudi.Do- 


cescunt.  Signumquod  pulsatur,  etquodimissohora 
inchoatur,  non  dimittitur  usque  'dum  ipso  veniat, 
velejusvicarius,  ut  non  exspectetur.  Ad  capitulum 
vel  ad  collationem  fratribus  jam  considentibus,  si 
ipse  interveneritpostea,  non  modo  assurgunt,  sed 
etiam  de  scabello  pedes  ad  terram  submittunt.  No- 
men  ejus  in  brevi  quoties  recitare  audierint,  si  pree- 
sens  est,  omnes,  sicut  et  ipse,  inclinant.  Si  de  qaa 
consuetudine  dubitatur,  quidqaid  indo  definierit, 
de  csdtero  quasi  pro  iege  tenetur;  et  sibi  soli  est 
repositum;  ut  quemlibet  fratrem  mittat,  ut  aiunt,  in 


vbiscum,  Inde  sequitur  benedictio  :  quaso-  q  culpam  graviorem. 


rexpleta  iteratopsallitur  hymnus,  ToDeum 
aSy  et,  sicut  prius,  recens  benedictione  con- 
OQ  osculanlur.  His  breviterde  domno  abbate, 
i  gratia,  prselibatis,  repctatur,  quod  sine 
di  acceptione  generaliter  pertinet  ad  ordinem 
a,  etadillum  quicunqueofficiofuncius  fuerit 

GAPUT  II. 
De  dompo  abbate, 

QO  abbati,  in  omniloco,  ut  dignum,  est,  sin- 
reverentia  defertur.  Primum  in  ecclesia 
{  anliphonam  imposucrit,  et  post  impositam 
verit,  omnes  quoque  contra  illum  incUnant. 
a  cst  in  conventu,  nunqnam  omittitur  ut  non 
ivam  responsorium  notetur,  et  ad  duodeci- 
jctionero,  ad  quam  incedenti  et  recedenti 
si  assurgunt,  quanquam  ante  faciat  et  retro. 


CAPUT  III. 

Dogravioriculpa^  et  aJiis  gcneribus  cuJparum. 

Frater  qui  talem  incuiTcrit  lapsum,  venturus  in 
capitulum  primum  pedes  nudat,  capitium  quoque 
staminei  sui  dextra  leevaque  incisione  laxatur,  ut 
brachia  possit  per  ipsum  extrahere,  et  stamineum 
cum  manicis  circa  femoralia  ligare  :  accipit  virga- 
rum  manipulum  manu  dextra  et  in  laBva  cuculla 
decenti  complicatione  pendente,  unus  eum  frater  ad 
hoc  destinatus  antecedit  ita  veniens  ad  conspectum 
domniabbatis,  virgis  cucullaqueante  se  positis,  ve- 
niam  petit.  Jussus  ut  surgat,  sedet  ad  terram,  et 
cucullam  super  genua  ponit.  Yerberatur,  quantum 
fueritvisumdomnoabbati.Posthaecjubeteumexire 
ad  induendum ;  rediens  iterum  se  prosternit.  Cum 
audierit  a  domno  abbate,  abite,  protinus  caput  Cle- 
ctit,  capellum  induit,  ad  designatum  talibus  locum 
gradum,  utalii,  sed  propcsedemsuam,  me-  ^  tendit,  ibi  manet,  dormit,  comedit,  quando  et  quod 


len  choro,  ne  diutius  stare  debeant  proptor 
Propter  quod  ctiam  finita  lectione  sursum 
oratur,ne  dcscendat,  usquedum  surrexerint 
ria  Patri  responsorii  cantati.  Si  quando  re- 
trium  cantatur  ad  gradum,  quod  ipse  cantat, 
in  sede  sua  cum  concentoribus  suis  acceden- 
id  euoi,  et  stantibus  retro.  Sed  et  cantor  sem- 
eum  venit  priusprsenuntians  quo^cunque  an- 
a  estabipso  Imponenda,  velquodcunque  re- 
)rium  cantandum.  Ad  eum  quoque  pertinet  ut 
Byangelium  quotiespost  nocturnos  est  legen- 


prsecipit  domnus  abbas.  Ad  omnes  horas  pj^ope 
ostium  ecclesise  stat  capellatus,  donec  Kyrie  eJeison, 
incipit  conventus;  tunc  capello  abstracto,  solo  tenus 
se  prosternit,  nec  se  levat  usquedumhora  sitfinita, 
et  si  fratres  debent  exire,  usquedum  omnes  potue- 
rint  exisse;  et  cum  intraverit  capitulum,  tunc  etiam 
similiter  se  prosternit,  etpostea  adfamiliarem  man- 
siunculam  recedit.  Ad  ambas  missas  manet  inan- 
gulocapituli  qui  ecclesiae  proximusadheeret.  Nullus 
ei  loquitur,  nec  etiam  ille  qui  ministrat  ei.  Cibus 
non  benedicitur  qui  ei  defertur,  Deindastria  tameu 


735 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI. 


domnus  abbas  facit  aliquos  seniores  ad  eum  acce- 
dere  qui  eum  exhorlentur,  ut  quidquid  ei  correctio- 
nis  temporaliterfueritirrogalum,  totumhabeat  gra- 
tum,utdivin8Bgrati80possilreconciliari.  Gumvisum 
fuerit,  concordat  etiam  cum  eisdem  senioribus,  ut 
pro  reo,  etproejusabsolutionem  incapitulo  veniam 
petant,  maxime  si  vere  sunt  experti,  et  testari  pos- 
sunt  quod  pro  reatu  suo  spiritum  habeat  contribu- 
latum,  cor  contritum  et  humiliatum  :  annuit  com- 
muni  fratrum  assensu,  ut  faciat  cum  illo  misericor- 
diam,  et  mittit  pro  eo.  Nudat  se  eodem  modo  quo 
prius,  et  cum  veniens  vapulaverit,  domno  abbate 
jubente  induit  se  cuculla.  Ad  cujus  pedes,  et  pedes 
universorum  a  maximo  usque  ad  minimum  provol- 
vitursingulatim.  Iteratopetitveniam,  jubetur  exire 
ad  se  induendum ;  indutus  et  reversus  adhuc  etiam 
petit.  Jubeturut  ultimus  sedeat,  ultimus  sitcuncto- 
rum  in  omni  loco.  Interim  non  communicat,  non 
venit  ad  pacem,  non  osculatur  textum  Evangelii  in 
.ecclesia ;  nec  adlectionem,  nec  ad  cantum,  ut  alii, 
notatur;  asola  coquina,  ut  inea  serviat,  etadman- 
datum  non  prohibetur.  Post  singulas  horas  fmitas 
veniamita  super  genua  petit,  nec  tamen  propterhoc 
conversus  ad  altare.  Si  quando  fralres  universi  al- 
bis  vestiuntur  propter  aliquam  festivitatem,  vel 
etiamprocessionem,  tuncetipso  vestitur.  Ad  extre- 
mum  si  domnus  abbasviderit  idexpedire,talemque 
ejus  esse  humilitatem  quee  id  mereatur,  interpella- 
tus  a  fratribus  in  capitulo  vocat  eum  ut  surgat,  et 
in  medium  veniat ;  quo  petente  veniam  consuetam, 
loquitur  consentanea  et  causse  et  personsB,  et  red- 
dit  ei  pristinum  statum  ne  amplius  ullam  patiatur 
ab  aliis  sepsrationein  :  cadit  ad  pedes  ejus,  sicut 
etiam  quilibet  alius,  tam  in  ecclesia  quam  in  capitu- 
lo,  81  quando  promoverit  altiorem. 

Sunt  autem  apud  nos  adhuc  et  alia  genera  cor- 
rectionis,  qua3  non  solum  domnus  abbas  facit  scd. 
etiam,  si  opus  fuerit,  prior.  Nam  et  inde  audivi 
quam  verissime  domnus  abbas  dixit  nullam  mona- 
chorum  Ecclesiam  dehonestari  propter  quod  tale 
quid  committitur  ab  aliquo  fratre,  scd  hoc  esse 
quod  plane  faciat  ad  ignominiam  nostram,  ^si  quid 
nequiter  committilur,  et  absque  digna  emendatione 
dimittitur.  Idcirco  si  quis  de  aliquo  flagitio  divul- 
gatur  in  populo,  in  prsesentia  quoque  populi  solet 
emendari,  ut  qui  ejus  excessum  cognoverint,  cogno- 
scant  etiam  ejus  emendationem.  Cunctis  enim  qui 
videre  voluerint  videntibus,  ot  maxime  in  media 
platea,  nudatur,  ligatur  et  verberatur.  At  si  culpa 
nonestdegravioribusmalis,  sed  forteut  cumaliquo 
inhoncste  et  irreligiose  in  audientia  popularium 
contenderit,  pro  hujusmodi,  cum  venerit  dies  Domi- 
nicus,  ad  initium  missse  matutinalis,  concurrento 
populo  ad  ecclesiam,  stat  ipse  nudis  pedibus  prope 
fores  ecclesise,  et  unum  codicem  grandiusculum 
tenet  in  manu  ;  capellum  non  induit,  ut  ab  omnibus 
possit  agnosci ;  nemini  loquitur  intrantivel  exeunti; 
unusfamulus  semper  est  juxta[illam,  qui  dicat  in- 
terrogantibus  propter  quid  talls  ei  peenitentia  sit 


A  injuncta.  Necrocedit  inde  usquequo  missa : 
Quod  si  quis  inobodiens,  et  rebellis  aliqi] 
fuerit  fratrcs,  ex  more,  non  exspectant  at 
piatur  comprehendi ;  sed  ipsi  continuo  ir 
comprehendunt,  et  cum  fuerit^comprehena 
ciunt  quod  visum  fuerit,  mittentes  eum  inci 
vcl  in  bogas.  Carcer  est  talis  in  quem  ca 
descenditur,  nec  ostenditur  ostium,  nec  fei 
habot.  De  bogis  quoque  sunt  qusedam  l 
qusedam  graviores,  ita  ut  inclusus  nec  in  d 
rium  ascendcre  possit,  et  tunc  alias  in  < 
dormit.  Quod  si  ipse  qui  est  inobediens,  in< 
tiam  suam  fo.is  Capitulum  aliquo  modo  moi 
rit,  statim  tabula  percutitur,  ut  in  capitalu 
veniatur.  Fotuit  ct  tale  quid  tam  pr^sum] 
in  prsesentia  loqui  domni  abbatis,  vel  pri 
propter  hoc  etiam  non  minus  tabula  perr 
quod  est  signum  conveniendi. 
Ubicunqueautom  contigerit  ut  colloquanti 

"  nus  abbas  et  aliquis  fratrum,  et  si  frater  i 
contra  se  iram  et  indignationem  domini 
continuo  veniam  petere  toto  corpore  prosti 
moratur.  Nullus  etiam  transit  ante  ipsum 
que  sitlocorum,  quinon  altius  inclinet.  In 
post  illum  stat  ipse  sacerdos  alba,  stola,  vi 
cappa  indutus.  Ad  processionem,  ad  quan; 
sunt  albis  qui  ad  majorem  missam  sunt  s( 
ante  omnes  incedit ;  ad  hanc  autem,  ad  qui 
versi  albis  induuntur,  sicut  in  majoribus 
ipse  indutus  est  cappa.  In  conventu  si  lane^ 
pam  portaverit,  vel  capellum  induerit^  quot 
libuerit,  in  illo  solonemo  reprehendit.  Ad( 
sequium  intraturi  refectorium  tenet  unus  fral 
chas,  et  manutergium  alter ;  clericis  ct  pei 
monachis,  qui  ita  vadunt  pedites  absque  jc 
nobiscuminrefeetorio  comessuris  aquam  ad 

C  ministrat ;  talesque  scdent  ad  mensam  princ 
Si  quid  cuiquam  mittere  voluerit  de  refectoi 
nec  priori  licet,  nec  alii  quam  sibi  soli.  Sol 
que  siestin  domoinfirmorum,  inde  dirigere 
ctorium  charitatem  suam  ad  quemlibet  frati 
frater  recipiens  non  negligentius  quam  si  : 
sentia  esset,  inclinat.  Postquam  nox  fuerit,  p 
ante  illum  per  omnia  laterna,  tam  in  c* 
quam  extra  usque  ad  lectum  ubi  qui  portat 
quitur  illi  et  ad  collocandum  ct  ad  levand 
quoque  in  rcfeclorium  iturus,  mistum  i 
lectionem  ad  mensam  debet  habere ;  si  , 
revertit  ad  hanc  horam,  qua  fratres  accep 
post  sextara  prandio,  secundo  post  vesperai 
verint,  nequaquam  cum  eis  ea  vice  comed 
sustinet  usque  dum  surrexerint,  quia  nunqi 
sedet   ad  scillam  debet  remanere  quin  cc 

£)  exeunte  ipse  quoque  exeat.  Romam  quoqac 
ctus,  vel  in  aliis  terris  aliquandiu  moratus, 
dierit,  recipitur  cum  processione  omnibi 
generaliter  indutis ;  et  si  ipso  die  competen 
possit  aliqua  regulari  hora  finita  praBvenit 
de  ecclesia  exituros,  prope  cujus  ostium 


737 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  -  UBER  TERTIUS. 


738 


sedet,  et  fratres  secumy  qui  secum  erant  in  via,  et 

singulos  exeuntes  osculatur ;  at  si  in  illo  die  non 

erit  opportunum,  in  sequente  post  capitulum  simili 

modo  facit;  et  pro  ejus  adventu  habent  in  refe- 

ctorio  generale  piscium,  vel  quod  tantumdem  valeat, 

et  pigmentum.  Fratrcs  qui  in  ejus  vadunt  obsequio 

in  via,  jugiter  observant  ut  semper  sint  cum  illo  in 

proximo,  ne  aliquando  eis  eveniat  deesse  quando 

horam  quamlibet  cantaverit  regularem  ;  et  si  quis 

eorum  forle  non  interfuerit,  postea  non  cam  cantat 

absque  licentiaejus.Quotiesper  uliamviliam  majo- 

rem  transierint,  ex  more,  nunquam  obmittunt  in- 

daere  capellum. 

Sed  ut  adhuc  redeam  in  claustrum,  omni  die 
Dominica  domnus  abbas  notatur  cum  pueris  ad 
mandatum  ;  qui  etiam,  quod  alii  non  faciunt,  pau- 
peri,  cui  lavat  pedes,  tribuit  duos  denarios,  et  pue- 
ris  Iribuit  ut  per  ipsos  pauperibus  tribuantur.  Eo- 
rumdem  puerorum  confessionem  quoties  fuerit  re- 
cepturus,  magister  illorum  adducit  illos  usque  ad 
introitum  capituli,  et  ibidem  exspectat  redituros.  Ad 
coquinam  cum  notatus  fuerit ,  cum  alias  non  sint 
nisi  quatuor,  ipse  quintus  solet  esse.  Ad  duas  septi- 
manas  in  anno,  si  est  praesens  et  incolumis ,  non 
alius  unquam  ad  majorem  missam  quam  ille  nota- 
tur,  id  est ,  Dominicae  resurroctionis  et  Pente- 
costes;  in  quibus  tamen  alius  sacerdos  cantorein- 
jungente  dicturus  est  horas  regulares,  pra)ter  ves- 
peras  et  matutinas  laudes,et  in  refoctorio  daturus  est 
benedictionem  ;  qui  et  in  illis  prsecipuis  diebus  ad 
canticum  Evangelii  non  viliore  quam  domnus  ab- 
bas  vestitur,  ut  cum  eo  simul  altaria  incensct,  et 
collectaneum  teneat  ad  ejus  obsequium.  Natalis 
Domini,  et  Natalis  sanctorum  apostolorum  Petri  et 
Pauli,  Assumptio  B.  Marise,  quia  non  magis  in  die 
Dominica  quam  in  aliis  occurrit,  tunc  domnus  abbas 
noQ  Qotatur  ad  septimanam,  sed  adsolos  illos  dies 
utriusque  festivilatis.  Quotquot  eliam  per  totum 
annum  majora  sunt  festa,  si  potuerit  et  voluerit, 
cantat  missam  mnjorem,  vosp.  et  matut.  laudcs. 

GAPUT  IV. 

De  priore  majore, 

Quando  prior  est  ordinandus,  primo  Dominus 

abbas  habet  inde  consilium  cum  senioribus  congre- 

gationis ;  postea  refert  sentenliam  suam  in  capitulo, 

6t  quod  sibi  videtur  laudant  omnes.Quem  elegerit, 

si  sapit,  veniam  petit,  excusat  se  ad  munus  hujus- 

niodi  non  idoneum  esse.  Ad  ultimum  si  jussa  et 

JnjUQcta  fuerit  obedicntia,  non  aliud  facit  quam  in- 

dinat;  sedet  ad  sinistram  domini  abbalis.Cum  sur- 

t^xerint  de  capitulo,  eunt  cum  psalmodia  solila  in 

ecclesiam  majorem :  ubi  novus  prior  ante  facit  et  re- 

ti*o,huncversumdicendo  ter:  Deus,in  adjutorium, 

et  totus  conventus  similiter  respondet.  Dat  ei  ipse 

D.abbas  hanc  benedictionem:  «Tuam,clementissime 

Pater,  omnipotentiam  supplices  deprecamur,  ut 

infundere  digneris  super  hunc  famulum  tuum,  quem 

tuo  servorumque  tuorum  servitio  mancipamus,  spi- 

ritum  sapienti»,etintellectusdiscretionisque;  dona 


Ikei  in  hac  domo  tua  ita  agere  etinjunctum  sibi  offi- 
cium  ita  administrare  ut  et  tibi  placere  valeat  et 
utilitatem  servorum  tuorum  te  auxiliante  perfectis- 
sime  expleat,  propter  quod  et  hic  et  in  futuro  sae- 
culo  mercedem  laborum  suorum  in  consortio  san- 
ctorumtuorum  a  te  piissimo  largitore  percipiat.Per 
Dominum,  »  etc.  Quando  autem  est  absolvendus, 
mittit  cum  illo  versum :  Benedictus  es,  Domine,  qui 
adjuvisti  me^  et  tali  absolvitur  benedictione. «  Do- 
mine  Jesu  Christe,  qui  pie  servientibus  tibi  munifi- 
cus  retributor  et  clemens  largitor  existis,  huno 
famulum  tuum  qui  in  hac  domo  tua  nunc  usque 
ildeliter  laboravit,  et  tibi  servisque  tuis  obediendo 
injunctum  sibi  te  auxiliante  administravit  officium, 
laboribus  suis  solita  benignitate  responde  et  pius 

r>  remunerator  appare ;  et  preesta  ut  in  hac  domo  jugi- 
ter  permaneat,  et  mercedem  laborum  suorum  et  hic 
et  in  retributione  justorum  a  te  percipiat,  largito- 
remque  omnium  bonorum  te  esse  plenissima  fide 
non  dubitet.  » 

Ab  hora  autem  ordinationis  suse,  post  D.  abbatem 
de  omnibus  rebus  et  causis,  quse  ad  monasterium 
pertinent,  et  spiritualibus  et  temporalibus  se  in- 
tromittit.  Ouotquot  sunt  qui  ullam  habent  obe- 
dientiam.  ad  eum  respiciunt  omnes  ;  et  si  tale  quid 
prsecipuum  acturi  sunt,  nequaquam  agunt  omnes 
absque  concilio  ejus  et  nutu.  In  choro  sinistro  stat 
supremus,  et  in  refectorio  ad  supremam  mensam 
qusB  est  ad  dexteram  D.  abbatis ;  et  si  ille  non 
aderit,  sedet  in  ejus  sede.  Sed  extra  refectorium 
nulli  raortalium  licet  ei  quidquam  mittere.  In  refec- 

^  torio  cui  voluerit,  et  quid  voluerit,  mittit.  Si  per- 
rexerit  ad  obedientias  quee  sunt  prope  et  in 
circuitu,  ducit  secum  duos  fratres  et  unum  sagina- 
rium :  si  longius,  verbi  gratia,  in  provinciam, 
duos  saginarios ,  et  tres  fratres ,  ex  quibus  unus 
est  super  ejus  famulos  et  super  sarcinulas  ejus, 
et  vestimentum  sacerdotale  cum  quo  sit  argenteus 
calix.  Quandiu  autem  fuerit  in  claustro,  nec  capel- 
lanum  habet,  nec  vestimentum  aliud  ad  missam, 
quam  et  quilibet  alius  frater,  nec  aliquid  privatee 
pecunise.  Quando  deforis  fuerit  reversus,  quidquid 
hujusmodi  apportat,  totum  camerario  reddit,  nec 
minus  ab  illo  recipit  quidquid  habuerit  opus.  Quod 
ideo  a  nostris  patribus  prsecatum  est;  ne  illa  mala 
pestis  proprietatis  ,  et  prsesertim  monachis  adeo 

Dpericulosa,  aliquo  modo  subrepat.  Verum  cum  per 
omniu,  ut  prsemissum  est,  vicem  habeat  D.abbatis, 
maxime  absentis,  nescio  unde  contigerit;  quod  in 
sola  ecclesia  amisit  eam,  ita  ut  ego  viderim  quod 
preecentor  et  armarius  necdum  quidem  admodum 
senex,  duodecimam  habuerit  lectionem,  et  prior 
octavam.  Quod  qui  voluerit  laudet,  a  parvitate 
adhuc  mea  ignoratur  quomodo  sit  dignum  ut  lau- 
detur. 

CAPUT  V. 
De  decanis  qui  sunt  villaram  provisores. 
Ejus  autem  sufTraganei  ad  temporalia  sunt  illi 
fratres  qui  sunt  villarum  provisores,  et  quos  pro 


739 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


740 


B 


more  nostro  decanos  appellamus.  De  quorum,  ut  H 
ita  dixerim,  lege  singulari  ut  aliqua  referam ;  quot- 
quot  sunt  quorum  obedienlia  sita  est  inPra  iter  di- 
midisB  diei^omni  Sabbato  ad  monasterium  ante  vespe- 
ras  occurrcre  debent ;  nam  nec  levatos  pannos  in- 
duunt,  nec  se  aliquando  radunt  proeler  ibi.Eo  die, 
quo  veniunt,  post  singulas  horas  ante  faciunt  et 
retro,  et  dioenda  est  pro  eis  una  simul  cum  versi- 
culo  collecta,  Omnipotons  sempiternc Dens^noslro- 
rum  temporum  vitwque  dispository  etc,  QusesumuSy 
omnipotens  Peus,  ut  his  famuliSy  elc,  Omnipotens 
sempiterne  Deus,misererc  lus  famuIiSyeic.;ei  vers:- 
culiquiprsemittuntursunt  duo.  Primus,  Salvosfac,] 
secundus,  Convertero  Dominef\c\jEcco  quam  bo- 
num,  vel,  Beati  qui  habitant,  Pro  quibus  collecta 
tribus  vicilius  dicta  fuerit,  quarta  vice  non  est 
dicendum,  nisi  versiculis  praBmissis  absque  salu- 
tatione,  Misereatur  vestri  omnipotens  Deus,  Quod 
tamen  nec  domno  abbati  unquam  noc  priori.  Mi- 
graturi  postfmitam  quamlibet  horamelevata  manu, 
et  signo  crucis  cum  ea  contra  dominum  abbatem 
vel  priorem  facto ,  ita  petunt  licentiam  abeundi ; 
quo  annuente  et  illis  rursus  ut  moris  ost,  ad  gra- 
dum  inclinantibu8,prosequitur  sacerdos  his  versi- 
culis,  eaque  coliecta :  Salvos  fac  servos,  eic.^  Mitte 
eiSy  etc,  Adesto,Doniine^supplicationibusnostris^et 
viam  fam.y  etc  Qui  nocnisi  unam  noctem  foris  clau- 
strum  morantur,  propterhanc  solam  nec  cum  abie- 
rint,  nec  cum  redierint,  habont  collectam.  Quod  si 
venieuti  contigeritut  ip8odierursusabeat,etincra- 
stino  redeat,  tunc  ei  non  subtrahitur  quod  habuis- 
set  in  priore  die,  si  remansisset.  Quod  si  duo  vel  C 
plures  sintperrecturi,  etantegeneralemfratrumre- 
fectionem,  vel  postea  cum  servitoribus  comessuri, 
nequaquam  sedentadunam  mensam,sedunusquis- 
que  in  sede  sua  sedet  propter  cautionem  disciplinae, 
ncc  comedit  unquam  absque  couventu,  nisi  prius 
acceperit  benedictionem.  Si  quis  jam  de  elaustro 
exierit,  et  ad  hoc  so  preeparaverit,  ut  illico  ascen- 
dat  super  equum,  si  evenerit  ut  signum  audiat  ad 
ullam  horam  regularem,  et  adhuc  positus  sit  intra 
septa  monasterii,  armamentis  vise  depositis  rever- 
titur  ad  horam,  nec  prsesumit  iterum  D.  abbati  vel 
priori  non  loqui,  vel  absque  ojus  licentia  exire.Su- 
per  caballum  ascensurus,  prius  cappam  induit,  quam 
froccum  corrigia  prsecingat.  Caballo  suo  nunquam 
frena  relaxat  ad  currendum ,  nec  ipse  pedes  un-  £) 
quam  currit,  nisi  propter  duas  res  :  propter  mor- 
tuum  et  incendium.  In  via  positus,  si  est  privata 
dies,  et  hujusmodi  in  qua  ad  singulas  horas  venia 
est  petenda,  ipse  quoque  quando  quamlibet  horam 
cantaverit,  descendit  ad  terram,  abslrahit  capel- 
lum  de  capite ,  de  manibus  chirothecas ,  veniam 
petit,  Orationem  Dominicam  dicit;  unde  se  levans, 
signo  crucis  facto^  itcrum  veniam  petit,  et  hora  im- 
posita  tonet  viam.  Pro  nullo  aestivo  calore  equitat 
absque  frocco  in  sola  cuculla.  Talis  famulus,  qui 
sit  imberbis,  vel  rasus  barbam,  non  solet  in  ej us  esse 
commeatu.  In  ipso  loco  decanise  ,  famulus  qui  ei 


cibum  et  potum  administrat,  nunquam  in  sola  ca- 
misia  administrat,velinfemoraIibussolis,nisietiam 
froco,  vel  pellicio,  et  caligis  sit  amictus.  Ad  quem 
ctiam  intcr  comedendum  si  quid  breviter  dixeritpro 
his  quae  ad  prsesens  opus  habuerit,  de  alia  loquela 
tamcn  longiore  cavet.  Anteqnam  comedat,  dicto 
versu  legitur  quoquealiquidde  sancta  Scriptura,  vel 
per  alium,  vel  per  ipsum,  et  in  fine  similiter  anle- 
quamsurgatpostcomestionem.Pro  nullo  commisso 
qucmquam  verberat  suorum  domesticorum.  Non 
caretunquam  testimonio  alteriusfratris,  qui  secum 
jugiter  moret  ir.Si  qua  femina  dealio  loco  talissQ- 
pervenerit,  cui  hospitium  negare  non  possit,  ne- 
quaquam  cum  ea  sedet  ad  unam  tabulam ;  de  mana 
quoque  feminee  nihil  unquam  accipit.  Omni  tem- 
pore  postquam  nox  fuorit,  nisi  aliqua  tali  necessi- 
tate  imminente  et  impediente ,  alioquin  completo- 
rium  ulterius  non  dififert,  siest  cuculla  exutus,nQl- 
lum  verbum  facit  tam  in  nocte  quam  in  die.  Ob- 
sei^vat  etiam  ne  quoquam  ponat  eam  ubi  a  se  lon- 
gius  sit  separata  quam  cubitus  unus.  Si  propter 
calorem  frocum  exuerit,in  cuculla  sedere  poterit,8ed 
ita  ut  nec  gunellam,  nec  pelUcium  subtus  habeat, 
nec  aliud  quidquam  quam  stamineum  suum.  Nihil 
cum  ingenio  lucratur,  nisi  agros  et  vineas  dihgen- 
ter  exercet,  et  alit  pecora  et  jumenta.  Nihil  habet 
absconditum,  nec  in  domum  extraneam  commen- 
datum,  quod  a  nostris  majoribus  omnino  est  ana- 
thematizatum.  Seges  et  vinum  quando  ex  toto  fue- 
rit  collectum,  venit,  ex  more,  prior,  videt  quidquid 
habuerit  in  cellario,  quidquid  in  horreo.  Quantum 
videtur  dimittit  ad  commeatum  decani ,  et  hospi- 
tum  supervenientium,  et  ad  opus  agricolandi ;  quod 
superest,  jubet  ad  monasterium  deferri.  Et  ipse  de- 
canus,siaIiquando  coeperit  inflrmari,  et  in  claustro 
fuerit  cum  aliis  infirmis,  de  cselero  non  intromiltit 
se  de  obedientia,  usque  dum  sanus  sit ;  et  iterum 
ejusdispensatiototaestin  manu  prioris.Si  quis  ejus 
familiaris  pro  antiqua  familiarito  quidquam  ei  di- 
rexerit,  hoc  non  oi,  scd  tantum  cellario  prsesen- 
tatur ,   ut  non  magis  ei  quam  omnibus  expediat 
infirmis.  Quibus  etiampostquam,  quidquid  sit,fue- 
rit  expensum,  infirmarius  innotescit  a  quo  et  per 
quem  hujusmodi  habuerit  charitatem. 

GAPUT  VI. 
De  priore  cJaustrali. 

Claustralis  prior  vicarius  est  majoris  prioris  per 
omnia.  Hic  est  quocunque  domnus  abbas  profi- 
ciscatur,  quocunque  prior,  qui  in  claustro  jugi- 
ter  moratur,et  qui  praecipue  pondus  totius  ordinis 
portat ;  propter  quod  tamen  in  choro  non  est  ali- 
quantulum  promotus,  excepto  quod  absente  priore 
primus  ofTert,  primus  proceditadpacem,  et  primus 
ad  aquam  bonedictam.  Sed  quoties  duodecim  fiunt 
lectiones,  uni  de  albatis  annuit,  ut  per  eum  hostisa 
olTerantur;  hocestautem  quod  nullo  die  dimiserit. 
Postcompletonum  accepta  benedictioneseceditsta- 
re  prope  ostium  ccclesise,  ut  singulos  possit  intueri 


741 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  UBER  TERTIUS. 


742 


quomodo  inclinant  ad  altaria,  et  ad  sacerdotem  per 

quem  asperguntur.  Poslquam  omnes  exierint,  acci- 

pit  absconsam  ab  hebdomadario,  quse  candelam  in- 

terius   habet  accensam,  ct  capello  induto  totum 

claustrum  perlustrat.  Primo  videt  si  clausa  sit  et 

obserata  domus  eleemosynaria,  coquina  regularis, 

refectorium,  cella  novitiorum,  si  quis  adhuc  sit,  et 

propter  quid  ante  cellarium,  quid  agatur  in  domo 

infirmorum,si  infirmi  jam  si  collocaverint,  etquo- 

modo  se  habeant,  si  quis  eorum  adhuc  remanserit 

in  ecclesia  S.  Marice,  ascendit  dormitorium,  por- 

lans  secum,  si  quid  forte  in  claustro  neglectum 

.  oifenderit,  et  perspicit  omnes  necessariarum  sedes 

a  fine  usque  ad  finem.  In  his  omnibus  si  quid  ne- 

gligentiae  offenderit,  in  sequenti  die  in  capitulo  re- 

clamat.  In  hieme  facit  aliam  circam  ad  intervallum 

quod  solet  esse  inter  nocturnos ,  et  matulinos ;  et 

MMi  illa  circuit  etiam  omnia  lecta  fratrum  et  omnia 

ccclesiae  altaria.  Et  utbreviter  deejus  officio  con- 

cludam,  si  domnus  abbas  nonadestnec  prior,  non 

solum  omnes  obedientiarii ,  qui  in  claustro  sunt/ 

ol)ediunt  ejus  imperio,  sed  etiam  ipsi  ad  quodcun- 

cjue  opus  fuerit,  decani.Siquem  tamen  monachum 

jrccipit  de  alio  monasterio,  huic  fraternam  societa- 

tem  per  omnia  tribuere  poterit,  excepto  capitulo, 

q|uod  solum  domno  abbati  reservat.  Habet  autem 

ct  ipse  suffraganeos  suos ;  unum  qui  suppleat  vi- 

Gem    ejus  absentis  in  singulis  quse,   ut  aiunt,  ad 

xnanum  sunt  agenda,  circatores,  magistros  puero- 

mim,  juvenum  custodes. 

CAPUT  VII. 

De  circatoribus. 

Circatorum  munus  est  utomnes  negligentias  tam 

minimas  quam  majores,  quoe  ullo  modo  contra  or- 

dinem  possunt   contingere  ,  nolent ,  et  in  capitulo 

reclament ;  et  propterea  totum  claustrum  non  semel 

sed  multoties  in  die  circumeant,  ut  nec  locus  sit 

nec  hora  in  qua  frater  ullus  securus  esse  possil, 

si  tale  quid  commiserit,  non  deprehendi  et  non  pu- 

l>licari.  Igilur  obedientiarii;  qui  non  possunt  omit- 

tere  ut  aliquando  aliissilentibus  dc  obedientiissuis 

loquantur,  si  quem  circatorum  viderint  superve- 

nire,  continuo  assurgunt,   et  summatim  demons- 

trant  qu88  sit  eis  neccssitas  loquendi.  Domno  ab- 

l>ati  etpriori  ita  deferunt  circatores  ut  nequaquam 

veniant  ubi  eos  noverint  esse ;  quia,  ut  scriptum 

^st :  Non  est  discipulus  super  wagistrum. 

CAPUT  VIII. 

De  pueris  ct  corum  magistris. 

Puer  qui  cum  laici  vel  clericalihabituvenit,  hunc 

camerarius  in  vestiarium  ducit  codem  modo  ves- 

ticndum  quo  quilibet  novitius  vestitur,  praeterquod 

n  non  stamineum,  sed  pro  stamineo  camisia  linea 

dalur.  Cum  visum  fuerit  domno  abbati,  capellum 

de  froco  ejus  jubetauferri,  et  cucullam  eidandam 

benedicit.    Jubet    etiam   uni    fratrum  ut  puerum 

ofierat  vice  parentum  ejus.  Qui  petitionem,  quam 

facturus  est,    scriptuam  habens  conlirmat  eam  si- 

gno  proprise  manus,  et  postea  legit  eam  in  aperto, 


h  et  mittit  in  manum  D.  abbatis.  Est  autem  hujus- 
modi  :  Ego  frater  N.  ofTcro  Deo  et  sanctis  ejus 
apostolis  Petro  et  Pauh  bunc  puerum  nomincN.  vice 
parentum  ejus  cum  oblatione  in  manuatque  petitionCy 
altaris  palJa  manu  cjus  involnta,  ad  nomen  sanc- 
torum  quorum  bic  reJiquia^  continentur  et  domni 
abbatis  N.  prsesentis^  trado  coram  tcstibusreguJa- 
ritcr  permansurum,  ita  ut  ab  hac  die  non  Jiceat  ilJi 
coJIum  de  subjugo  excutere  rcgulae ;  sed  magis  ejus- 
dem  regulm  /ideliter  se  cognoscat  instituta  debere 
servarc,  etDominocumcivteris  gratanti  animomi- 
litare.  Et  ut  hdecpetitio  firma  permaneatj  manu  mea 
subtcrfirmaviy  testibusque  tradidi roborandam.  Ac- 
cipit  ipse  puer  cum  offertorio  patenam  et  calicem 
hoslia  imposita  et  vino  infuso ,  et  ita  vicarius  ille 

g  involvit  manum  pueri  cum  palla  altaris,  ut  tam  ip- 
sum  puerum  quam  ejus  sacrificium  offerat  a  sacer- 
dote  recipiendum.  Postea  induitur  cuculla  ;  ot  de 
csetero  benedictio  ejus  differtur  usque  adlegitimam 
setatem,  id  est,  si  non  amplius,  vel  usque  ad  quin- 
decim  annos  setatis.  Rursus  D.  abbas  cum  volue- 
rit  eum  benedicere,  refert  hoc  fratribus  in  capitulo, 
et  ipse  juvenis  statim  veniam  petit,  et  de  schola 
absolutus  venit  ad  pedes ;  tamen  ab  aliis  pueris  non 
recedit  usque  adhorambencdictionis.Sicutalii  no- 
vitii,  profitetur ;  sola  cucullse  benedictio  non  itera- 
tur,  nec  exuitur,  nec  induitur,  nisi  sicut  et  prius 
erat.  Pueri  autem  qui  sunt  in  conventu  noslro,  non 
ultra  senarium  protendunt,  et  eorum  raagislri  sunt 
duo,  sinon  plures,  tamen  nunquam  sunt  paucio- 

p  res.  Quorum  disciplina  est  hujusmodi.  Primo  simul 
in  loco  dormitorii  jacent,  et  singula.  eorum  lecta  a 
magistrorum  eorum  lectis  sunt  discreta.  Nullus  eo 
alius  accedere  praesumit.  Si  quis  eorum  opus  ha- 
buerit  in  nocte  ad  necessarias  ire,  prius  magistrum 
sonituexcitatpropese  jacentem,  quisurgens  accen- 
dit  lucernam,  mittit  in  laternam,  surgere  facit  alium 
puerum.  Eorum  alterutro  sursum  tenente  laternam, 
medius  inter  illos  magister  incedit;  sic  nimirum  eos 
ducitetreducit,  neccandelam  exstinguit  usque  dum 
ambo  sintrecollocati.  Cum  autem  cuncti  se  levave- 
rint  ad  nocturnos,  eunt  simul  ad  necessarins  et  pueri 
et  magistri,  ut  jam  de  duobus  prsemisi.  Sedeseis  in 
medio  duobus  circulis  ligneis  sunt  prsenotatse,  in 
quibus  eis  venientibus  nullus  audet  ut  sedeat.  Ca- 
pellumnon  induunt,  sicutalii,  nisi  quandiu  sedent; 
surgcntes  stant  nudis  capitibus,  invicem  exspec- 
tanlcs.  Providet  eorum  magister  principalis  utnon 
prius  adecclesiam  accedant  quam  omnespotuerint 
convenissc,  et  septem  psalmos  sensim  et  diligenter 
cantasse.  Tunc  primum  solemniler  venit  cumscho- 
laribus  suis  et  luminaribus,  et  ipse  Ires  illas  fra- 
trum  orationes  terminat ;  quas  ea  vice,  vel  post 
completorium  gerunt.  Ad  nocturnos,  imo  ad  om- 
nes  horas,  si  quid  ipsi  pueri  offenderint  in  psal- 
modia,  vol  in  alio  cantu,  vel  dormitando,  vel  ali- 
quid  tale  ullo  modo  committendo,  minime  diffcrtur, 
absque  mora  froco  et  cuculla  exuti  Judicantur,  et 
in  sola  camisia  ceeduntur  vel  a  priore,  vel  a  prae- 


743 


UDALRICI  CLUNf ACENSIS  MONACHI. 


744 


fato  eorum  magistro,  virgis  vimineis  levibus  et  te-  A 
retibus  ad  hoc  provisis.  Quotidie  diluculo  cumpri- 
mum  in  claustro  consedcrint,  antequam  aliud  quid 
faciant,  altiori  voce  legunt  tros  psalmos,  quorum 
initium  est,  Miserere,  etc.  Nec  quisquam  prius  ve- 
nit  ad  confessionem  quam  audierit  hos  psalmos 
inchoatos  esso. 

Ad  omnes  horas  facics  corum  versa  est  contra 
occidentem,  quantumputo,  ut  videripossint  aprio- 
ribus  qui  in  illa  parte  stare  solont.  Gum  ventum 
fueritad  preces,  utrinque  illi  duo  minores  vcrtunt 
se  in  chorum ;  tertius,  qui  mnjor  est  et  stat  altari 
proximus,  contra  allare,  nisi  ad  completorium  et 
ad  primam.  Tunc  propter  confessionem  duo  se 
comparant  contra  altare  super  unum  scabellum,  et 
unus  magister  est  medius  inter  eos,  sicut  etiamad  g 
litaniam ,  et  ad  singulas  orationes  in  presbyterio 
gerendas ,  et  cum  dicenda  est  confessio,  tertius 
accurrit.  Ad  utramque  missam,  ad  quam  et  priores 
mutant  locum;  vertunt  se  omnes  pariter  in  chorum; 
et  similiter  in  Sabbato  ad  processionem  quae  ad 
vesperas  et  matutinas  laudes  agitur  ad  sanctam 
Crucem,  et  in  duodecim  lectionibus  ad  tertiam,  et 
ad  processionem,  si  quam  aliquando  facimus  pro 
aliqua  persona  tali  veniente ;  ad  quam  si  aliquando 
cappis  induimur,  ipsi  non  nisi  tantum  albis,  cum 
tamen  ad  missarum  solemnia  si  conventus  indutus 
est  cappis,  ipsi  quoque  tunicis  sericis  induantur.  Ad 
secreta  et  canonem  si  conventus  est  inclinis,  vel 
etiam  procumbit,  ipsi  stant  erecti,  praeter  adsolam 
Dominicam  Orationem;ct  unus  eorum  magistersi-  -, 
militer  erectus  jugiter  eos  intuetur.  In  claustro  et 
in  capitulo  ubi  sedent  singuli,  singulos  truncos  pro 
sedibus  habent,  et  ita  separati  ab  invicem  ut  ille 
nec  amictum  alterius  aJiquo  modo  tangat.  In  ec- 
clesia  est  eorum  diversa,propter  scabella  quse  nunc 
habent,  nunc  auferunlur ;  auferuntur  enim  in  pri- 
vatis  diebus  ad  formas  transversas,  super  quas  ad 
preces  quidam  fratrum  procumbunt,  et  ad  hora- 
rum  exordia  veniam  petunt ,  unumque  tantum  re- 
manet  scabellum,  super  quod  transversum  sedet 
maximus  puerorum  ;  etsi  interim,  dum  cantatur  re- 
gularis  hora,vel  quaelibet  alia  psalmodia,8edet  versa 
facie  ad  occidentem.  Adintervalla,  utest  post  ma- 
tutJDalem  missam  usque  ad  capitulum,  post  oratio- 
nem  tertise,  majore  missa  statim  consequente,  post 
orationem  noniB,  fratribus  huc  usque  jejunantibus,  D 
post  orationem  vespertinam,  ad  canonem  etiam 
missse,  si  sedet,  vertitfaciem  conlraorientem.  Alii 
pueri,  sihabent  scabella,  sedentsuper  illa  versi  fa- 
ciem  in  chorum ;  si  non  habent,  sedent  super  ter- 
ram  et  semper  eodem  modo  quo  maximus  eorum 
super  scabellum.  Ad  lectiones  vero  nocturnorum 
in  diebus  festiset  octavis,  sedentjuxta  formamin- 
directum.  Quando  autem  formse  sunt  transversae, 
tunc  ita  sedent  ut  et  sit  transversum  unum  de  sca- 
bellis,  in  quibus  sedent,  et  magistri  contra  eos  in 
forma  quse  semper  est  posita  in  medio  chori.  Si 
quando  cum  psalmodia  defuncto  assidetur ,  pueri 


de  choro  dextero  sedent  ad  caput,  qui  de  sinistro, 
ad  pedes. 

Quando  agcnda  est  processio  ut  aliquis  defunc- 
tus  a  foris  allatus  recipiatur,  post  crucem  ipsi  pri- 
mi  egrediuntur.  Gum  ad  porlam  vestibuli  venerint, 
faciem  contra  faciem  tenent  usque  dum  collecla, 
Absolve,  Jhmine,  dicatur  a  priore ;  secedunt  pau- 
lulum  in  partem,  ut  transire  possint  a  quibus  crux 
etaliaprocessionis  insigniaiportanur.  Quos  etiam 
sequentos  usque  in  ecclesia ,  dimittunt  eos  prope 
ostium,  ut  defunctus  ab  eis  circumstetur,  et  ipsi 
protcndunt  usquo  ad  altare  Sanctoe  Grucis,  et  ibi 
stant  magistris  interpositis  insinislraparte,  neim- 
pediant  sacerdotem  accessurum  ter  ad  altare  ut  in- 
censet.  Quod  cum  fucrit  pcractum,  et  defunctus  ad 
tumulum  elatus,promoventse  ex  sinistra  in  mediam 
ecclesiam,  et  versis  jugiter  ad  altare  faciebus  an- 
tiphonas  etpsalmos  imponunt.  Inomniprocessione 
quse  agitur  per  claustrum,  post  crucom  semper  in- 
cedunt.  In  Ramis  palmarum,et  Rogationibus  inter 
idiotas  et  cantores.  Gapitulum  cum  eis  non  tenetar 
in  quinque  festis  principalibus ,  in  Purificatione  S. 
Mariae,  in  Ramis  palmarum,  etAscensione  Domini, 
quoties  se  radunt ,  quoties  balneant,  quoties  pan- 
nos  suos  lavont ,  et  opus  manuum  facimus ,  vel 
quoties  habemus  defunctum  ad  horam  capituli  eo- 
rum  adhuc  inhumatum  ;  ipsum  autem  eorum  capi- 
tulum  absque  inclinatione  suscipilur,  tantum  bene- 
dictione  prcemissa.  Reclamat  alterde  altero,si  tale 
quid  noverit  de  illo,  aut  si  deprehenditur  de  indus* 
tria  celare,  vapulat  tam  qui  celaverit  quam  ille  qui 
deliquit.  Sed  ea  vice  una  scilla  pulsari  solet,  ut  illi 
domestici,  quibus  panis  est  tribuendus,  occurrant 
ad  accipiendum ;  qua  audita  nullus  postea  puero- 
rum  exuitur,  et  ipsum  capitulum  citius  finitur.  In- 
ter  loquendum  nunc  cellerarius,  nunc  camerarius 
veniuntad  eos,  ut  audiant,  si  quid  opus  habuerint, 
quod  per  ipsos  possit  emendari.  Post  majorem  mis- 
sam  accipiunt  mistum ,  aut  si  dies  jejunii,  vel  in 
hieme,  talisque  dies  in  quo  non  nisisemel  comeda- 
tur,  tunc  post  tertiam.  A  Kalendis  Octobris  usque 
ad  Quadragesimam,  si,  ut  dixi ,  semel  comeditur, 
non  est  illorum  prandium,  de  solo  pane  sed  etiam 
aliquid  qualecunque  sit,  apponitur  eis.  Per  totam 
SBstatem  in  diebus  Dominicis  ad  coenam  impendi- 
tur  illis  misericordia  de  lacte.  Si  quis  eorum  adeo 
est  parvus,  ut  opus  habeat,  in  ipso  claustro,  ubi 
sedet,  apportatur  ei  panis  etvinum.  Adlavatorium, 
sicut  ad  necessarias,  specialiter  habent  locum 
suum. 

Gum  fuerint  in  refectorio,  non  accedunt  ad  uUam 
mensam  ante  versum,  sedin  medio  refectorio  stant, 
aut  sedent  cum  magistris  ,  usque  dum  veniat  qui 
sessurus  estad  scillam.  Permensas  sunt  divisi,  et 
singuli  ante  tales  fratres  positi,  qui  non  dissimu- 
lent,  si  quam  viderint  negligentiam  eorum  inter 
comedendum ;  non  quoque  discurrunt ,  ut  vel  sal, 
vel  scutellam,  vel  aliud  quid  ulli  fratri  apportent, 
nec  ab  ulio  quid  accipiunt,  nisi  quod  omnibus  gene-» 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  LIBER  TERTIUS. 


746 


tar;  et  si  quid  eis  domnus  abbas  miserit.  A  de  carne.  In  capitulo  pro  excessibus  suis,  nequa- 

quam,  ut  alii  infirmi,  veniam  polit. 

Hoc  est  autem  obsequium  quod  est  ab  eisrite 
gerendum.  Ad  horas  omnes  regulares  singulos 
versiculos  psalmorum  pronunliant;  in  privatis  dio- 
bus  antiphonas  imponunt,  et  quidquid  cantatur  ad 
missam  matutinalom.  Ad  malutinas  laudes  et  vespe- 
ras  res[)onsoria  cantant,  versus  dicunt,  otin  eestato  ad 
noclurnos  illam  minimam  et  unicam  lectionem.  In 
capitulo  non  alii  quam  ipsi  legunt  (quanquam  in 
refectorio  nunquam)  et  ad  coUationem  per  vices. 
Tabula,  quam  prior  major,  vel  claustralis,  quin- 
quies  percutit  ad  licentiam  loquendi,  per  priorem 
illorum  est  porrigenda.  Item,  inhieme  quoties  fra- 
tres  post  sextam  secundo  loquuntur,  postea  quam 


arius  dederit,  sohis  ille  puer  qui  stat  ad 
principalem,  si  ei  a  domno  abbate  vel 
luitur  scutelHs  ]sej  opus  habore,  pergit  ad 
n,  et  ille  surgens  rcquirit  do  coquina,  et 
)  puerum  ut  eas  apportet,  per  quem  etiam 
lodvoluerit  dirigit  qui  sedet  ad  scillam. 
opuerpropter  hospites,  qui  ad  illammen- 
lentius  sedent,  duos  porlat  jugiler  cultel- 
118  eorum  ita  infirmatur  ut  non  bene  stnre 
lic  priore  consentientc  a  magistro  mensula 
la  providetur,  ut  ibidcm  sedoat  ubi  stare 
*ost  prandium  vel  co^nam  pariter  oxeun- 
ulrumque  chorum  medii  procedunt,  post 
mta  fratres    bibunt,    et   ad  collationem, 


f  et  ante  domnum  abbatem  vel  priorem.  q  deecclesia  exierint,  omnes  conticescuntusquedum 


generalitcr  ecclesiam  intrant,  intrant  ad 
Q  plagam,  et  conventus  ad  occidenlalem. 
a,  nulia  refectio  generalis  inchoatur  abs- 
aisi  adsint  vel  duo.  Ubicunquetransierint 
rum,  fratres  contra  eos  aliquantulum  se 
ioclinant,  tam  propter  duos  quam  pro- 
98.  Sed  uec  ad  neccssarias  nec  ad  locum 
fcHunt,  nisi  semper  duo  sint  simul,  ct 
:i8ter  eorum  in  medio,  qui  ncc  sedet,  sed 
illos  ad  necessarias,  si  defuerit  conventus. 
s  quoque  de  refcctorio  exeuntes,  si  sedent 
)  solent,  inclinant  contra  eos,  et  illi  as- 
ontra  eos  Quod  si  quidam  ex  eis  ad  ro- 
loram  aliquaudo  tardius  occurrunt  quam 
primi  psal.,  non  propter  hoc  ut  alii  staro 
i  gradum.  llem  si  morantur  a  refeclorio, 
m  versus  diclus  fueril,  minime  petunt 
comedendi,  sed  tantum  in  loco  suo  anto 
retro ;  magister  tamon  eorum,  qui  comi- 
consuetudinem  tenet  utrinque.  Quod  si 


er,  de  foris 


voniens,  intraturus  est  clau- 


mtra  hunc  alii  duo  pueri  ducuntur  ad 
lustri,  et  ita  simul  cum  ipsis  conventui 
ur;  post  horas,  cum  aliis  qui  venerunt 
benedictionem  in  presbyterio,  ante  eos 
[D,  si  quis  eorum  ducendus  est  in  domum 
n,  illuc  quoque  alii  duo  veniunt  cum  eo, 
iu  moratur  commendatus  est  cautissimo 
quo  die  noctuque  custodiatur,  et  in  nocte 
e  incedit,  poi-tat  ante  so  laternam,  portat 


alta  voce  per  illorum  minimum  Denediciie  pronun- 
tietur;   quod  et   similiter  ab   ipso    est  dicendum 
quando  exeuoi  de  capitulo  suo,  veljentaculo  ac- 
cepto   de  refectorio,  si  fratres  loquuntur.  Ad  co- 
quinam  notantur   cum  magistris,  et  ita   duobus ; 
ad   quam   tamen    non    so    levant   de    dormitorio 
ante  sonitum,   nec  proptor  hoc  exeunt  de  choro, 
priusquam  psalmi  familiares  sint  finiti,  nisi  ad  ma- 
tutinalem  missam  post  on*ertorium;nec  serviuntin 
refectorio,  nec   pedes   lavant  in  capitulo,  sed  de 
magistris  suis  ad  omnia  quoe  ipsi  competenter  fa-' 
coro  non  possunt,  vicarios  habent.  His  diebus  qui- 
busprocessio  nudis  pcdibus  estagenda,  canales,in 
quibus  fratres  pedes  sunt  lavaturi,  ipsi  prius  expur- 
gant  scopisetaqua.  Sidomnusabbas  vel  priorimpe- 
raverit  aliquem  psalmum  per  aliquot  dies  decan- 
tari,  ipsi  audientcs  inclinanl,  quia  in  oorum  prso- 
cipue  debet  esse  soHicitudine  ne  remaneant.   Et 
quia  ipsi  quotidielcgunt  Marlyrologium,  et  fratrum 
Memoriale,  ab  ipsis   est   sciendum  et   notandum 
quando  Irigesimus  cujusque  dcfuncti  sit  consum- 
matus,  ab  ipsiseleemosynario  pronuntiandum  quan- 
torum  sit  anniversarius  fratrum,  ut  tantas  quoque 
accipiat   praebcndas,    ot  custodi  ecclesia^  quando 
sunt  omnia  signa  pulsanda  pro  annivesario  cujus- 
que,  quod  bene  notatum  est  et  sigillatim  in  Me- 
moriali.  In  omni  quarta  feria  si  est  privata  dies, 
et  in  omni  Sabbaio,  lavant  post  vesperas  calceos 
suos ;  lavant  quoque  pannos  suos  consuetudinaliter 
antc  Natale  sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli, 


iculum;  si  carnem   comederil,  capellum  ^  ^^^^  Translationem  S.  Bencdicti,  et  ante  Assum- 


majorem  ecclesiam  cum  aliis  infirmis- 
i  tamen  intrat  illud  membrum  altaris  S. 
taptistse ;  sed,  illis  intrantibus,  illo  re- 
s  prope  urnam  aquBBbenediotae,  ut  possit 
is  videri.  Morantem  autem  in  domno  indr- 
3quenter  visitat  principalis  magister  pue- 
cum  primo  eum  viderit  hujusesso  vale- 
)dem  quo  adduxerat  modo  reducit,  et 
icris  adjungit,  ecclesiam  jam  intraturus 
1  vel  tertiam,  si  esl  in  hiemc  et  dies 
Prias  tamen  ipso  die  curatus  est  laute 

Patrol.  CXUX. 


ptionem  S.  Marice,  quos  tamen  non  suspenduntad 
siccandum  in  horda  {sic),  ulaiiifratres,  sedtantum 
deponunt  in  herbario  claustri.  Ad  horam  regula- 
rem,  ad  quam  non  nisi  unnm  signum  pulsatur,  ut 
ad  primam,  faciunt  orationem  in  choro  ad  eam 
ad  quam  duo  in  prosbyterio  prope  altare. 

Mane  cum  se  levant  ad  sonitum,  vel  cum  prima 
cantatur  cum  aurora  apparonte,  ut  in  privatis  die- 
bus.  A  Kal.  Octobris  ad  Kal.  Novemb.  non  prius 
vadu nt nd necessarias  quam ad ecclesiam,  sed  postea 
finita  hora,  si  voluorint,  vel  oratiouibus  factis.  Pos 
completorium  faciunt  orationcs   absque  conventa 

24 


747 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONAGHI 


et  antequam  convciitus;  ot  de  necessariis  dobenlA  opinionis,  minime  tamen  castodia  caret. 


exisse  prius  quam  eo  veniat  conventus.  Stat  ante 
eoscumvirgaprincipnlismagistereorumusquedum 
omnes  sint  collocati,  et  ipsas  facies  bene  cooperti. 
Item,  quando  se  lcvant,si  tardius  selevant,  conti- 
nuo  est  virga  supereos.  Post  matutinas  laudes,  eo 
tempore  quo  rursus  omnes  sunt  dormituri,  si  non- 
dum  aurora  apparuorit,  tunc  tenenle  magistro 
virgam  in  dextra  mnnu  et  candelam  in  Iseva,  ex- 
spoliantur  et  cito  collocantur.  Si  vero  aliquantulum 
auroraclarueril,  candelas  superlaternas  (igentesso 
calceant,  et  super  lectulos  reclinanty  ut  ad  sonitum 
absque  ulla  dilatione  consurgant,  quod  totus  con- 
ventus  eodem  modo  facere  debet.  Panis  eorum  et 
generale  non  sunt  minora  quam  aliorum  fratrum. 


aliquando  illi  maxime  qui  nutriti  suntin  moiui 
si  in  mbribus  viri  esse  noluerint,  virilis  «Bta 
eis  profuerit  ut  a  custodia  solvantur.  In  qi 
positus  fuerit,  primum  in  dormitorio  lectos  fl 
prope  lectum  custodis  sui,  adquemabsque  i 
accedit  unquam  nec  recedit.  In  nocte  ver< 
cunquo  incedit,  portat  ante  se  laternaroy  e 
providente  ut  candelam  habeat  accensani ; 
eumduxeritadnecessarias,  postquamipse  m 
rit,  jugiter  eum  intuetur,  quanquam  et  late 
ante  eum.  Si  vero  in  nocte  opus  habueritsu 
excitato  custode,  et  accensa  laterna  pergit  ; 
cessarias,  nec  ante  a  custode  exstinguitur  1 
quam  ille  coUocotur;  custodes  namque  eosf 


Si  quis  fratrum  de   foris  veniens  osculatus  fuerit  q  incedunt  et  exstinguunt.  Si  in  ecclesiam  eoni 

rit,  non  eum  deserit  usque  dum  perveniat  i 
rum ;  et  in  refectorio,  usque  dum  sit  intrt 
et  in  prsBsentia  conventus.  Si  notatus  fuerit 
quinam,  ante  sonitum  non  venit  ad  eum.  A 
orationes  quas  rite  faciunt  ante  nocturnos,  ^ 
completorium,  seu  in  die  ad  illas  similiter  tn 
fiunt  in  hieme  ante  tertiam,  vel  in  sestat 
sonitum,  nunquam  ab  invicem  separantur.  ( 
proceditur  ad  aquam  benedictam,  et  procei 
alias,  si  diversi  sunt  in  ordine  custodiendi, 
dunt  vel  descendunt  ad  custodientem ;  custo 
non  mutat  ordinem  suum,  nisi  forte  proptei 
qui  in  culpa  erat  graviore,  et,  fraterna  socie 
cepta,  adhuc  tamcn  omnium  est  extremus,  ^ 
gere  volens  ita  invitus  est  retractus  atque  re 
Quod  si  in  custodia  est  diaconus  vel  subdia 
lecturus  Evangelium  vel  Epistolam,  si  tale  • 
contigerit  ut  legere  non  possit,  propter  hi 
verbo  nec  signo  quemquam  sui  stmilem  in 
custodia  positum  appellat,  ut  pro  se  legat, » 
custodi,  cum  testimonio  custodis  8ui  rem  1 
scit,  ut  fratriejusdem  ordinis  custos  quoque 
loquatur  pro  vicissitudine  legendi ;  aut  si  dd 
qui  legere  debet,  impossibilitatem  suam  ref 
mario  maturius,  ut  ipse  tcmpestive  proYid< 
legendi  munus  injungat.  Singuli  autom  talei 
aiunt,  tergoribus  suis  voluerint  esse  consulta; 
summopere  cavent  in  omni  loco  ne  absque 
tore  stent  simul,  aut  simul  sedeant  in  ecclc 
capitulo,  in  refecf orio,  vel  se  ad  invicem  im| 


omnes  fratres,  minime  tamen  osculatur  eos,  sicut 
etiam  nec  in  ecclesia  ad  pacem.  Ad  Mandatum  non 
lavantur  eis  pedes,  sicut  nec  ipsi  lavant ;  quando  in 
coquina  obsequuntur,  magistri  eorum  solentpro- 
videre  ut  opportune  accendant  luminaria  dormito- 
rii  et  necessariarum,  et  ad  nocturnos,  in  ipsis 
necessariis  duas  candelas,  quie  sufOciunt :  tantum 
usque  dum  conventus  recedat.  Si  aliquando  nox 
fuerit,  quando  post  cccnam  de  refectorio  exierinti 
venientes  in  chorumdo  laternis  exlrahunt  candelas, 
et  sursum  altius  tenent  quandiu  suntin  choro;  opus 
habentes  codicem  vel  ipsain  tabulam  brevialem  ac- 
cipere  alio  loco  quam  ubi  sedere  solent  in  claustro, 
nunquam  accipiunt  absque  licentia  magistri.  Vici- 
bus  duabusin  septimana  veniuntad  confessionem, 
quam  non  recipit  nisi  domnus  abbas,  vel  prior 
major,  vel  ille  qui  tenet  ordinem ;  stando  confiten- 
tur,  et  si  prior  est  recepturus,  ipse  ad  eos  venit, 
ducitque  et  reducit,  et  uno  confitente,  alter  interim 
sedet.  Super  truncos  super  quos  sedere  solent, 
nullus  alius  sedetunquam,  veldeipsis  piedagogis. 
Scriniuro  cuin  rasoriis,  quibus  radantur,  pro  se 
habent  separatim,  ot  seorsum  se  radunt  pueri  cum 
magistris,  et  ipsi  magistri,  quotquot  fuerint,  pro 
nulla  occasionc  recedunt  ab  eis  absque  licentia 
magistri  principalis ;  nullaque  vice  dimittenti  sunt 
cum  uno  solo  magistro.  Eorum  sessio  in  claustro 
ita  est  ordinata  ut  pueri  sedeant  prope  murum, 
magistri  in  cancellis  daustri,  et  ita  ut  possint  eos 
jugiter  intueri.  Per  medium  eorum  nullus  est  qui 


audeatomnino  transire.  Ubicunque  fuerint,  quan-  Dquando    conventus  ita  cumulatim  quoque  i 


tumbibet  locus  fuerit  angustus,  ct  quantalibet  sit 
fratrum  multitudo,  tamen  omnes  cavent  ita  appro- 
piare  ut  val  tangatur  ab  aliquo  vestis  eorum.  Et  ut 
tandem  de  ipsispueris  concludam,  saspenumero  vi- 
dens  quo  studio  die  noctuque  custodiantur,  dixi  in 
corde  meo  difficile  fieri  posse  ut  ullus  regis  filius 
majore  diligentia  nutriatur  in  palatio  quam  puer 
quilibet  minimus  in  Gluniaco. 

CAPUT  IX. 
De  custadia  juveoum, 
Frater  qui  est  hujus  aotatis  ut  adhuc  sit  imber- 
bie,  etsi  ultro  ssbcuIo  renuntiaverit,  et  optimse  sit 


ut  aliquando  ecclesiam  intrando  vol  excuo 
quando  libros  in  armariolum  quod  est  in  c 
reponunt.  Hoc  etiain  non  ncgligitur,  si  est 
status  adhuc  in  medio  choro,  etunus  ox  uni 
aliusexaltera,  ut  ita  sint  stantes  ne  dorsa 
e  regione  ad  invicem  sint  conversa. 

CAPUT  X. 

De  prsBcentore  et  armario. 

Prtecentor  et  armarius  armarii   nomen  € 

eo  quod  in  ejus  manu  solet  esse  bibliotheci 

et  in  alio  nomine  armarium  appellatar.  H 

obcdicntia   quam  ex  more   nullus   meretu 


74» 


CLUNIACENSES  CONSUETUDINES.  —  LIBER  TERTIUS. 


750 


Qtiiritus.  Igitur  iste,  de  quo  agitur,  offlcialis  rite  A  et  insinuet  si  quid  novorit  opus  esse  ut  insinuctur. 


uaoin  habet  sufrraganeum,   qui  et  pueris  cantet, 

ei  brcvem  faciat  de  lectionibiis  ct  responsoriis,  et 

aliis  obsequiis.  Ca^tonun  ipsa  fralrum  nomina  qni 

lecturi  sunt  et  cantaturi,   vel   aliud   quid  faotuii, 

nonalias  quam  ille  ponil,  nisi  forte  et  ipse  ita  vo- 

luerit,  ejusque  sccundus  hujus  sit  industna;  hujiiS' 

que  scDsiis.  I)e  ejus  autem  continua  occupationo  ut 

aliqua  pcrstringam,  tota  servitutis  divinte  ordinalio 

in  ecclesia  super  nullum  pendet  quam  super  illum, 

nec  de  Iioc  habet  aliquem  magistrum  nisi  solum 

(lommiQi  abbatem.  Quod  vohierit  ut  cantetur,  canta- 

tur;  qUoil  vohierit  ut  legatur,  legitur  et  in  ecclo- 

sia,  et  in   refectorio,    ct   ad    collationem;  et  ad 

hujascemodi  omnes  debont  semper  ei  esse  obcdicn- 


Similiter  facit  quotiescunque  post  nocturnos  Evan- 
gelium  est  legendum,  vel  si  qui  invitatorium  can- 
taturi  suntalhis  vestiuntur  vel  cappis,  totius  rei  est 
priBcipuus  ordinator.  Si  quis  frater  infirmus,  in- 
firmorum  oleo  est  ungendus,  vel,  si  obierit,  ad  so- 
pullurnm  efrercndus,  vel  si  quis  de  foris  allatus  est 
recipiendus;  ipsi  csl  cura  qui  sacerdos  induatur, 
quomodo  corpus  Domini  apportetur,  quomodo  com- 
municetur;  et  quas  collectse,  dum  obierit,  a  prio- 
re  super  eum  dicantur,  et  dum  lavatur,  et  dum 
vestitur,    ct  antequam  in  ecclesia  apportetur,    et 
quid   cantetur,  et  quomodo  tumulus  bcnedicatur; 
ct  qu8e  coUcctoo  dum  benodicitur,  et  quae  dum  se- 
pelitur,  et  quas  post  sepultui*am  dicend»  sunt;  om- 


tes.  Si  quid  tamen  contra  usum  prsesumpserit  vel  onibus  his  intererit  prsecipuus  monstrator.  Ipso  su- 


neglexerit,  hoc  omnino  intcrim  dissimulatur  usque 

dum  in  capitulo  reclametur.  Ad  cantica  Evangelii, 

vel  ad  matutinas  laudes,  vel  ad  vesperas  antiphonam 

imponit,  excepto  quod  dom.  ahbas  ad  duodecimam 

lectionem  est  impositurus.  Qui   etiam    armarius, 

quaodia  cst  in  couvenlu,  non  se  notat  ad  ullnm  le- 

ctionem,vel  resp. ;  ut,  si  domnus  ahbas  forto  non  Icge> 

rit,  ipse  pro  eo  sit  legere  i^aratus.  Quod  si  quo  in 

tono  erratur,  nullius  scientia   prsejudicat   illi,  ut 

non  eum  potissimum  omnes  altendant  et  sequan- 

tur.  Solus  ille  non  reprehenditur,  si  quam  nnti- 

phouam  vcl  resp.  nominaverit  absque  libro,  indi- 

cens  aHcui  fratri  ut  cantet.  Omiies  quoque  vcrsus 

oiTerendro  imponit;  quenilihet  oantum,  quantumli- 

belsiibmissa  voce  cuntetur,  nemo  tamen  alius  au- 

delad  altiorem  vocem  levare.  Omni  die  dihiculo 

postquam  trcs  pueri  psalmos,  ut  moris  est,  perlege- 

rint,  continuo  venit  ad  eos  ut  pueri  qui  lecturus 

esl  in  capitulo  audiat  lectionem ;  vel  etiam  rite,  si 

ipsi  aliquo  modo  pueri  offenderint,  maxime  cantan- 

do,  vel  legendo  negligenter,  vel  si  cantum  minus 

diligenter  addiscunt,  dignam   ab    eo   disciplinam 

cxperinntur.   Summopere   tamen   observat,    tam, 

ipse  quam  alii,  quando  eos  verbcrat,  non  solum  ne 

^ngant  earnem  eorum  cum  manu,  sed  etiam  ue 

vestis  e(jus  eorum  adheereat  vcstibus;  nunquam 

oimque  cum  palma  eorum  percutiuntur  maxillse, 

ted,  81  opus  fuerit,  magister  solus,  qui  eos  ducit, 

potest  eorum  capillos  excutere;  nlius,  nunquam.  Et 

propter  hoc,  quandiu  ipse  vel  sufTraganeus  ejus 

moratur  inter  eos,  magister  puerorum  principalis, 

CQJus  superius  mcmini,  non  legit,  nec  aliud  quid- 

quam  faeit,  nisi  quod  armarium  et  pueros  jugiter 

iatoetur.  Inter  quos  et  liber  in  quo  Icgitur  ita  sem- 

Perponilur  ut  una  de  columnis  claustri  mcdia  sit 

^ler  audientem  et  audiendos.  Lcctiones,  quie  le- 

gende  suntad  nocturnoset  rcsponsoria,  rite  nudiun- 

^irpost  nonam,'  et  in  Quadragesima  post  sextam; 

P<>at  Vesperas  vero  nunquam.  Quseque  missa  major 

8M  matutinalis  fuerit  cantanda,  uhi  sacerdos  se  cum 

eaetcris  ministraturis  vestierit,  nulla  vicearmarius 

per  consuetudinem  defuerit;  primum  ut  videat  si 

piMto  sint  omnes  personas  quse  sunt  obsecuturse, 


pervenientes  breves  fratrum  defuuctorum  accipit, 
et  in  analogio  notat,  descnptosque  alios  pergenti- 
bus  fratibus  per  diversas  terrarum  provincias  dis- 
tribuit,  nec  obliviscitur,  si  quis  frater  finierit;  mis- 
sarum  qua3  rite  vi  fratribus  triginta  commcndantur. 
Quinimo  nescio  si  quis  phisqunm  illo  facint  ad  om- 
nes  processiones,  ad  quas  nihii,  nisiquodipseimpo- 
suerit,  omnino  oantatur. 

Postrcmo  quidquid  talc  quasi  novum  supervenerit 
gerenduin,  de  hoc  illeprfficipue  memor,  et  diligens 
esse  debet.  Loquor,  ut  est,  quando  faboe  novelloe, 
vel  novellus  panis,  sive  mustum  in  refectorio  est  be- 
nedicendum;  vel  si  talis  hospes  hujus  reverentia)  ad- 
venorit,  nnte  quem  postperactam  processionem  in 

^primis,  juxta  quod  in  regula  tenetur,  lectio  est  re- 
citanda;  vel  opere  manuum  facto,  quidquid  tunc  est 
legendum,  vel  si  cujusquam  novitii  de  professiono 
populari  coma  ct  barha  cst  tondenda,  ad  haec  singu- 
la  et  horum  similia  librum  competentem  accipit  et 
aportat,  et  providet  nc  fiat  negligentia  vel  de  per- 
sona,  vcl  de  hoc  quod  persona  est  dictura.  Et  si 
forte  episcopus  aderit  vel  nostri  ordinis,  vel  talis 
opinionis  de  quo  vel  domno  abbati  vel  priori  vi- 
deatur  ut  det  benedictionem  in  ecclesia,  ipse  sto- 
lam,  lihrum  et  baculum  ministrat,  et  imponit  hunc 
versum  :  Humiliato  vos  ad  bcnedictionem,  In  Nata- 
li  Domini,  in  Pascha  et  Pantecoste,  ad  officium 
majoris  missas  et  tenendum  chorum  sunt  notati 
do  meIiorihu/9  cantoribus,  quantum  armario  vide- 
tur;  qui  tamen  non  prsesumunt  per  se  accedere,  nisi 

«'ipse  m^nu  sua  cappas  det,  quee  in  capite  formae  sem- 
per  de  melioribus  n  principaH  sacrista  prseparantur. 
Addit  ctiam  ndhuc  illis  statutis  per  ordinem  quan- 
toscunque  capere  potest  tota  chori  latitudo;  nec 
quisquam  eorum  recedereprajsumit,  vel  ad  pacem 
accedere,  scu  missam  cantare,  vel  de  loco  statuto 
secedero,  quainvis  sint  de  majoribus  personis,  prse- 
ter  ejus  nutum.  Et  si  ita  contigerit  ut  neuter  prior 
nec  corum  vicarius  sit  in  choro,  tunc,  si  viderit  opus 
esse,  potest  ipse  mutare  fratres  de  choro  in  chorum 
el  ei  qui  quajsicrit  exeundi  licentiam  dare;  thuri- 
buluma  converso  sibi  primitus  apportatur,  nisi  fue- 
rit  abbas  noster  vel  aliquis  episcopus  seu  abbas 


751 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


782 


quibus  pro  reverentia  oxhibeatur  ordinis.  De  ccelero  A  ad  subsidium  vit»  temporalis,  prater quod  de  dena- 


cujuscunque  ordinis  supraclicius  sitarmarius,  suum 
non  amittit  principatum.  Non  accedil  ad  pacom, 
ncque  sui  suffragRnei,  sed  interim,  dum  pax  datur, 
cantat  Agnus  Dei  ciim  versibus  ad  hoc  congruen- 
tibus.  Nec  de  illis  qui  fuerunt  ad  gradualem  vel 
alleluia  notati,  aliquis  so  intromittit,  uisi  ipsi  qui- 
bus  libellos  innucndo  tribuerit.  Sacerdoti  quoque 
intimat  quo  tono  incipiat  Gloria  in  excelsis  DeOj  et, 
si  opus  fuerit,  diacono  Ite  Afissa  est.  Prosas  can- 
tant  quatuor,  duo  in  una  parte,  et  duo  in  altera,  id 
cst  sinistra  et  la^va;  addilur  et  ipse  quintus,  ma- 
xime  his  duobus  qui  sunt  ad  dexteram,  qui  semper 
primum  versum  adoriuntur,  ut,  si  forte  discorda- 
verint,  ipse  in  promptu  sit  ad  sufTragandum.  Prte- 


riis  est  comparatum ;  quod  cum  per  vices  eveniat 

de  victu,  quidquid  ad  vestitum  pertinet,  hoc  non 

per  vices,  sed  semper  et  ex  toto  est  comparan- 

dum. 
Cuilibet  autem  fratri  unoqiioque  datur  anno  fro- 

cus  novus  et  nova  cnculla,  ita  ut  ambo  babeat  pa- 

ruta  et  consuta  ante  Nativiiatem  Domini ;  novum 

pellicium  secundo  datur  anno,  et  in  festivitate  S.  M i- 

chaelis ;  interim,  dum  conventus  fuerit  in  refectorio 

ad  prandium,  ponitur  in  ejus  lectum.  Iterum  in 

festivitate  S.  Martini  pedules ;  de  calceamentis  alio 

loco  dixi  quomodo  dantur  inCoenaDomini,  Desta- 

mineis  et  femoralibus,  vel  si  quse  sunt  alia  hujus- 

modi,  nihil  aliud  est  constitutum  quam  qnod,  cum 


" »   * i i  " o — —    H  — 

venit  quoque  cceteros  aliquandum  in  exuendo  cap-      fuerint  inveterata,  nec  magis  proficua,  eis  ablutis 


pam,  et  in  agendo  ante  et  retro,  ut  fcstinet  depo- 
nero  singulorum  vestes,  et  ut  ipse  primus  imponat 
manum  ad  sonandas  scillas,  sicut  et  fecit  in  initio 
missee.  Si  quando  talis  imbrevatio  cst  agenda,  non 
agitur  in  illa  tabula  quotidiana,  sed  in  alia,  qu»  ali- 
quantulum  est  mnjor,  et  proprie  doputata  ad  fe- 
slivitates.  Solet  etiam  apud  nos  et  alia  imbrcvialio 
non  inutilis  iieri,  sed  quia  armarius  alias  adoo  est 
occupatus,  committitur  aliquando  alii  fratri  memo- 
ri  et  diligenti,  scilicet  ut  qui  servicrint  in  coquina 
omnes  per  ordinem  conscribaniur,  ne  forte  per  obli- 
vionem  contingat  ut  quisquam  frequentius  quam 
alius  eo  munere  fungatur. 

CAPUT  XI 
De  camerano. 
Camerarius  noster,  quantum  habere  possumus 
denariorum  ex  villis  nostris,  ipse  pergit  et  recipit 
eos  tempore  suo,  de  quibus  tamen  tcrtiam  partem 
reddit  decanis,  pro  eo  quod  tam  multa  sunt  quibus 
opus  habent,  non  solum  propter  agricolationem,  sed 
etiam  propter  semetipsos,  quia  ssepius  ibi  moraniur, 
et  maxime  propter  hospites,  qui  nimirum  si  non 
reciperentur  omnino  esset  inhumanum.  De  his  au- 
tem  villis  quse  tam  longe  sunt  posit»  ut  nec  vinum 
nec  annona  quse  ibi  nascitur  possit  ad  nos  perve- 
nire,  ibidem  venditur,  et  pretium  camerario  defer- 
tur.  Postremo  quidquid  auri  vcl  argenti  vcl  bestia- 
rum  undecunque  donatur  nobis,  totum  ipse  habebit, 
excepto  quantum  sum  hic  dicturus.  Siquis  dederit 


et  per  ipsos  fratres  ad  camcram  redditis,  alia  sunt 
tribuenda.   Et  ut  hoc  semel  dicam  quidquid  ad 
amictum  uniuscujusque  fratrum  haberi  potest  re- 
gulariter  et  pro  consueiudine  gencrali :  primo  sunt 
duo  froci,  et  duee  cucullse,  duo  staminea,  duo  quoque 
femoralia ;  duo  paria  calceorum  cum  corrigiis : 
unum  par  viltronum  ad  hiemem  in  nocte,  et  alte- 
rum  sine  viltrono  ad  aestivas  noctes;  duo  paria  ca- 
Hgarum,  tna  pellicia,  vel  unam  pro  terf  io  gunellam, 
capellum  de  pellibus,  quinque  paria  pedulum.  Ad 
lectum  capitale,  coopertorium,cottum,  stragulatuo, 
brachiolineum  quo  femoralia  succinguntur,  corrigia 
cervicina,  quod  stamineum,  et  in  quo  pendet  cul- 
Q  tellus  cum  vagina,  pecten  ligneus  cum  vagina,  acus 
cum  nio  et  vagina.  Sacerdos  ot  diaconus  habere  so- 
lent  tria  femoralia,  ut  si  tale  quid  eis  in  nocte  con- 
tigerit,  in  promptu  sit  ea  mutare.  Et  camerarius,  s\ 
cui  habenti  tria  pelli«:ia,  adhuc  pro  misericordia  ad- 
dit  et  gunellam,  et  si  cui  dedit  unum  par  caligarunc» 
de  pellibus  ovinis,  aut  fasciolas  propter  tibias  inflr-- 
mantes,  et  prupter  hoc  non  meretur  et  largiens  vel 
accipiens  multum  reprehendi.  Sed  super  haec  qui— 
cunque  amplius  quid  de  hoc  genere  habere  ▼oluerift>« 
hoc  profccto  nec  pro  justitia,  nec  pro  miserieordim  t 
scd  pro  magna  censetur  superfluitate.  Omnia  pell  mr' 
cia  sunt  velleris  ovini,  cooperioria  vero  aut  ovii 
aut  catini  aut  leporini,  et  nunquam  de  ullo  gener 
majoris  aestimationis;  froccus  et  cuculla  de  tali  sui 
panno  ut  ambo  non  magis  qunm  octo  solidos  vim' 


nobisdecemsoIidosautpaucioreSfhisempcrcellera-  ^  leant,  ialis  monetae  quae  plus  habet  aeris  quam 


rio  sunt  deputati  ad  hoc  tontum  ut  fratribus  infir- 
mioribus  et  aliquantulum  delicatis,  absque  hoc  qnod 
generaliter  omnibus  datur,  aliquam  impcndere  pos- 
sit  charitatem.  Et  si  evenerit  ut  aliqua  vacca  done- 
tur  nobis,  hanc  quoque  habebit  a<I  subsidium  vac- 
cariee  quae  est  in  manu  ejus  :  oves  et  bo\es  docanis 
ipsius  villte;  oves,  proptcr  flmum  quo  arva  sunt 
condienda;  boves  adarandum.  Pallia,  etvasaaurea 
et  argentea,  quce  essc  possunt  ad  usum  et  ornamen- 
tum  ecclesiffi  accipit  sacrista.  De  caetcro,  ut  prasmis- 
sum  est,  omnin  voniunt  nd  mnnus  camernrii,  nec 
immerito,  quia  frcquentcr  accidit  ut  do  omnibus 
rebus  annuatimnascentibus  nihil  omnino  habeamus 


genti. 

Si  quando  tale  quid  compnrnverit  vel  vendider'^  * 
camerarius,  negotiatione  sun  ex  toto  peracta,  mef" 
caiori  cum  quo  negotiatus  est,  secundum  quod  np-' 
gotium  est  et  pcrsona,  aliquantos  adhuc  addit  \^' 
reddit  sua  sponte  denarios,  pi*opter  illud  S.  Bene*^ 
dicti  prcDcipientis  ut  res  nosti*a  semper  vilius  veo'^ 
dntur  quam  aliorum  hominum.  Quoties  loqnuntuf* 
in  claustro,  camerarius  vel  ejus  junior  qui  claveni 
cameroe  portat,  nunquam  debet  deesse;  tuno  enim 
auditurus  est  a  singulis  quid  ille  aut  ille  opushabeat, 
et  nec  ad  ipsos  pueros  venire  negligit,  ut  ab  eis  si 
quid  sit  quo  indigeant  sciscitetur.  Ergo  ea  vice  dtt 


753 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSE8.  —  LIBER  TERTIUS. 


754 


qaidquid  est  dandumy  nc,  si  fratres  ab  oo  ad  ho- 

rani  aliam,  qua  sileutium  est,  quaesierinl,  silen- 

tium  tenere  non  possint.  Frater  cujus  pellicium,vol 

eujus  stamineum,  vel  cujus  femoraliaita  suntrupta 

ut  adhuc  valeant  emendari,  diliculo  ponit  ea  in 

unum  arcum  capituli  ad  hoc  deputatum.  Kt  veniens 

junior  camerarii   portat  foras  ad  sartores.  Post 

vespcras  reportans  ponit  in  eumdem  locum,  ut  ab 

eo  ad  quem  pertinent  recipiantur.  Itcm  qui  opus 

habet  ut  calcei  sui  ungantucy  primum  ipse  lavateos 

tquapercanalem  de  aquce  ductu  dimissa;  quos  rur- 

Bus  junior  camerarii  accipiens,  quod  de  aliis,  hoc 

ipsum  etde  calceis  facit.  At  si  frater  vult  ut  n  seipso 

ungantur,  accepta  sagina  ungit  eos  in  regulari  co- 

quinaante  primam,  vcl  si  prima  simul  cum  matuli- 

malaudibus  est  cantatayante  tertiamyvel  postrefe- 

etionem  fratrum,  quando  semel  comedunt.  A  ma- 

joribus  nostris  est  traditum  ut  intrante  Quadragc- 

sima  quanticunquo  paupercs  supervenerint,  omnes 

eleemosynam  etbenedictionem  decarne  consequan- 

tar;  et  cameranus    preetor  illam   sollicitudinem 

quam  habet  pro  vestimentis  fratrum,  non  est  quod 

magis  eum  sollicitet  quam  htec  ipsaeleemosyna ;  nd 

quam  nimirum  non  multum  facit  porcaria  nostra 

vel  lardarium  nostrum,  qui  nunquam  ita  est  re- 

fertum,  nisi  tantum  soli  denarii  et  de  manu  solius 

camerarii  prodituri ;  ut  non  aliud  dicam  quam  quod 

contigit  hoc  ipso  anno :  illi  qui  pauperes  reccnsue- 

runt  testati  sunt  septemdecim  millia  fuisse,quibus 

et  inChristi  nomine  ducenti  quiuquaginta  baccones 

diTisi  sunt. 

GAPUT  XII. 
De  apoorisiario, 
Apocrisiarius  estquicustodit  ecclesiae  thesaurum, 
etin  CQJus  manu  est  quidquida  popularibus  adal- 
Uria  ofTerlur.  Quiofficium  suum  digne  ut  possitad- 
implere ,  adhibentur  ei  aliquantorum  solatia  fra- 
tram,  inter  quos  tamen  solet  unus  praestantior  cssc, 
et  ad  quem  potissimum  pertinet  ut  vicem  ejus 
tbsentis  agat,  vel  extraconventumaliudquidagen- 
tia.  Porta  quoque  ecclesise  uni  specialiter  commit- 
.titufy  qui  eam  semper  claudat  ot  aperiat  tempore 
IQO ;  et  hic  studiose  talis  eligitur  qui  gravis  sit  in 
■toribus,  nec  ad  risum  facilis,  ne  quam  in  eo  levi- 
Ifttem  intrantes  vel  exeuntes  deprehendant ;  et  hoc 
^  ei  omnino  interdictum,  quando  claudit  et  aperit, 
^t  pro  nulla  occasione  vel  pedem  oxtra  portam  por- 
teiidat.  Hic,  cum  semper  in  ecclesiaemoraturexcu- 
iMis,  ibi  dormit  et  legit ;  ac  prseter  cscteros  hoc  est 
loli  injunctum  officium  ut  omni  Sabbato  conchas, 
^  candelabrorum  pateras,  in  quibus  candclse  ar- 
-^ot,  diligenter  abradat,  ne  aliquid  de  decurrente 
tera  renianeat.  Simili  quoque  studio  totum  pavimen- 
Im  quod  circa  majus  altare  est  purgat,  nec  pree- 
termittit  atejusdem  etcsBterorumaltariumpavimen- 
ttim  Bcopa  emundet.  Glaudit  quoque  et  aperit  ec- 
desiflB  fores  variis  modis  per  diversa  tempora ;  nam 
ttim  ad  noctumos  tam  in  hieme  quam  iu  cestate 
faiDper  aperiat,in  hieme  tamen  post  ofiicium  quod 


A  in  nocte  cantatur,  semper  eas  claudit,  atque  ita 
permanent  usque  dum  scilla  sonetur  ad  tertiam. 
Finitaque  missa  matuliuali  claudit,  clauss^queper- 
manent  n(;que  dum  scilla  pulsatur  ad  sextam  ;  tunc 
aponuiilur,  cl  missa  flnita  usquead  vesperas  clau- 
duntur.  Post  vospcrns  vero  regulares  clauduntur,  ila 
usque  ad  nocturnos  permansurae.  In  ffistale  aulem 
cum  stntim  post  matutinnsregulnrcsclaudantur,ad 
primam  aperiuntur,  ct  usque  dum  missa  matutinalis 
finiaturpatent;  queetuncclausse  admissamaperiun- 
tur,  post  quam  usque  nd  vcspcras  obserantur,  qui- 
bus  finitis  usque  ad  nocturnos  omnino  clauduntur. 
In  Quadragesima  privatis  diebus  postmissam  matu- 
finalem  cIauduntur,etpost  sextnm  mox  ut  scillaso- 
naverit  reserantur,  nec  clauduntur  usque  dum  ve- 

g  spersB  fmiantur.  In  xii  vero  lectionibus,  tam  in  hieme 
quam  in  sostatc,  ad  scillam,  qua^postcapitulumso- 
natur,  apcriuntur ;  studiose  tamon  agit  ut,  si  quis 
eas  tam  in  dio  quam  in  noctc  percussorit,  paratis- 
simus  sit  ad  aperiendum.  Ac  pcr  hoc  conventus  ad 
S.  Mariam  procedit,  ille  scmper  in  ecclesia  mauet, 
ne  eo  absente  aliqua  intercidat  negligentia.  Ga)teri 
suas  scptimanns  in  qualibet  ad  nocturnos  Dominica 
incipientcs,  vicissim  faciunt  co  modo  quo  eis  est 
prwiinilum,  ct  uuusquisque  opus  habet  ut  quid  fa- 
cturus  sit  diligentcr  attcndat. 

Primo  namque,  ut  dixi,  ad  nocturnos  postquam 
horologium  cecinerit,  pulsat  scillnm,  ettandiuusque 
dum  pueros  vidcritveuire;  faclis  tiibusorationibus 
puisat  unumde  majoribus  signis  usquead  psalmum 
Lcotatus  sum,  Sccundo  signuin,  quod  minus  est,  ali- 

^  quantulum  ad  Kyrie^  eJeison^  usque  dum  sit  finita 
Oratio  Dominica  cuin  collocta.  Tertio  similiter. 
Quarto  pulsantur  omnia  signa,  vel  si  est  privata 
dies,  duo  ad  ultimam  incisionem  canticorum  gra- 
duum ;  ad  penultimum  psalmum  hebdomadarius 
accenditduos  ccreos  candelabrisarRxosantcaltare, 
tertium  post  illum  qui  prius  ardebat  in  concha, 
exslinguit.  Item  ad  lectiones  obscrvct  ut  candelam, 
cum  qua  legendum  cst,  scmperad  ultimum  noctur- 
norum  acccndat.Ergoadnonam  Icctionem,  quu9  est 
de£vangolio,estadhucet  lcrtius  ante  altare  cereus, 
et  post  altare  alterum  acccndit;altarisquetabulam 
dctegit  aurcam  hucusquc  panuo  coopertam,  accipit 
textum  de  nltari  ct  portat  ad  vestiarium,  lectoque 
Evangclio,  dumsaccrdos  revertitur, accipitdemanu 

D  ejus,  et  unde  prius  accepit,  rcponit.  Gum  ad  hoc 
venlum  fucrit  ut  saccrdos  malutinalis  dicturus  sit 
collectam,  huic  etiam  candclam  providens  apportat, 
mox  etiam, cxstmclis  omnibus  illis  cereis  in  circuitu 
altaris,  eum,  qui  prius  ardebatiu  concha,  reaccen- 
dit,  tam  in  dicquam  in  noctearsurum,nisipropter 
alios  accensos  exstinguatur.  Accendit  et  alium  ce- 
reum  et  afOgit  candelabro,  ut  portetur  ad  processio- 
nemqusBnerisoIctad  S.Grucem  etadS.Mariam.  Ad 
S.  Grucem  proevenit  conventum,  ut  ad  singulas 
columnas  candelulas  afflgat  ardentes  usque  dum 
abscesserit  con  ventus*  Ad  S<Mariam  accenditcereum 
in  concha,  et  alterum  ante  fores  ecoIesisB.  Aurora 


765 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHl 


apparcnte  sacerdotcs  privatas  missas  incipiunt  can-  ^^ 
tare,adquas  singulaquaenccessnria  sunt  hobdoma- 
darius  providebit,  ut,  cum  primum  sacerdotes  ac- 
cesserint,  omnia  invenianl  parata.  Armarium  rose- 
rat  quod  non  minori  diligentia  est  constructum  quam 
et  illud  quod  est  ante  mnjoris  faciemaltaris,  cujus 
in  alio  loco  nonnihil  memini;  el  in  isto  ad  privatas 
roissas  recondunturcalices  cum  corporalibus,  plus 
minus  septem  hostise,  ct  candelie,  sino  quibus  nulla 
missa  est  cantanda  ;  ampullse  majores  et  minores  : 
majores  ad  vinum,  minores  ad  aquam ;  et  amphora 
stannea,  cum  qua  vinum  apportaturforinsccus ;  dua3 
aliae  cum  aqua,  ut  de  una  manus  abluantur,  et  de 
altera  calices.  Noc  d^  alia  funditur  quantum  ad 
sacrificium  de  aqua  cst  miscendum,  de  qua  et  illae 
minores  ampulloe  sunt  implendee ;  vinum  autem  de  j^ 
quo  sumendum  est  adsacriflcium,nonalioquamin 
ccllario  servatur,  sed  in  tali  cuppa  qua)  est  sorata, 
et  de  qua  nihil  trahi  potest  nisi  clave  reseretur.  Ad 
hanc  quotics  hebdomadarius  acces8erit,diligehter 
lavat  non  modo  manus,  sed  etiam  spinam  ct  fundum 
cuppa)  in  circuitu  spinee,  priusquam  quid  accipiat 
de  vino  ;  et,  sicut  dixi,  in  sua  cst  providentia  ne  ali- 
quando  vel  aqua  vel  vinum  in  ecclesia  desit,  et 
propter  hoc  in  nocte  ut,  si  cui  opus  fuerit  infirmo, 
in  promptu  sit,  ut  possit  communicare.  Si  cst  co 
tempore  eaque  dio  qua prima  cum  ipsa  die  incipioQte 
vel  ante  diem  cantatur,  tunc  sc  rite  ad  vii  psalmos 
diurnalibus  calccat,utcoci  manus  facicmquelavat, 
et  revcrsus  ad  litaniam  cum  amphora  majore  plena 
aqu8e,antequamipsa  tota  fmiatur,  levatse  etaccelc- 
rat  vinum  et  aquam  apportare.  Altaris  labulam  tali  ^ 
die  non  discooperit,  usque  dum  pulsaverit  scillam, 
qua  signum  datur  fratribus  ad  calceandum  ;  in 
sestate,  vel  etiam  in  hieme,  sibis  comeditur,  differt 
usque  ad  primam. 

Signa  quac  pulsanda  sunt  ad  singulas  horas,  solli- 
citus  est  ut  pulset  tempestivc,  ita  tamen  ut  nihil 
praesumat  nisi  jussus  a  majore,  ot  secundum  quod 
por  usum  est  constitutum.  Quando  fuerit  hora  ut 
fratres  ante  tertiam  vel  nonam laveiint  manus, stat 
ipse  juxta  introitum  ecclesiaB,et  cumpueros  jamse 
viderit  lavasso,  pulsaro  signumamplius  non  tardat. 
Eodem  modo  quoties  post  missam  et  ante  scxtam 
accepto  jam  mislo  audierit  cos  legcntcs.  De  caeleris 
horis  significandis  non  sc  intromittit,  nisi  inquan- 
tum  ei,  utproemissum  est,  impcratur.  Ad  utramque  D 
missam  singula,  quibus  opus  fucrit,  providebit  ct 
apportabit ;  et  primo  quidom  calicem  aurcum,  cum 
quo  sacerdos  est  obIaturus,1avat,cuju8inalio  loco 
jam  memini.  In  die  Dominic.a,  vel  in  alia  qualibet 
festivitate,  quia  ad  ambas  missas  non  nfTcrtur  nisi 
ab  uno,  ad  hocetiamnonamplius  quamunampate- 
nain,  et  unam  cum  vino  apportat  ampullam,  quam, 
lecto  Evangelio,  levnt,  ot  priori  dat  in  mnnus  ut 
offerat  accodenli.  Verum  ad  majoremmissam  prior 
innuit  his  qui  sunt  nlbati,ut  pro  se  ofroranl,otpro- 
pter  008  quibus  libuerit  communicare,  mittuntur  in 
die  Dominica  hostioe  quinque  ;  in  aliis  sive  sint  pri- 


vati,  sivc  solemncs,  non  nisi  trcs,  oxce 
illis  majoribus  festis,  ut  est  fcstivitas 
Baptistoe,  providetur  a  priore  ut  tant»  i 
quibus  omnes  possintcommunicare.In 
bus  ad  missam  matut!nalcm,  quia  cun 
cnrat  hebdomarius  ut  inter  caliccs  m 
hoc  solum  factos,  ct  inter  ampullas  cum 
'quinque,et  totidein  patcnas  cumhostiif 
natim  ponil  forinsecus  prope  chorum  so 
dcsuper  coopcrtam,ot  panno  intrinsecu! 
inde  fratres  eas  accipiant;cum  offertor 
Ad  majorem  missam,quia  non  offertur 
choro,  tantum  tres  calicos  seu  ampullaep 
ot  hebdomadarius  stat  in  choro  sinist 
manu  auream  patcnam,  et  ampliorem  1 
tam,quascumaui'eo  cochleariofTerentib 
sigillatim.  Cum  sncerdos  etdiaconus  cf 
nistri  in  vestiario  convcniunt  ut  cantet 
majorvelminor,  ipscsempcrprieparatlc 
gelii,(iuom  subdinconus  portat  inter  pr( 
Cum  vencrit  hora  refeclionis,  ut  non  f 
missa  cantetur  in  illo  die,  recenset  call 
omnes;  rccenset  etinm  missales  libros 
talia  vcstimenta  quse  econtra  in  arm 
Poitnt  pyxidem  cum  hostiis  nonconsei 
ctorium,  de  quibus  singulis,  ut  superiu 
libant  qui  noluerunt  aut  non  potuerunt  co 
Hefectione  transacta,  cum  ipsa  pyxide 
refeclorio  exit,  ut  scillam  pulset  in  chor 
ras  accendit  candelas  sicut  ad  noctun 
finitis  cum  primum  fratres  cxierint,  uno 
suis  assumpto,  auream  altaris  tnbulan 
contcgit.  Si  quando  collatio  tamserafi 
sit  ignis,  portat  ad  eam  tres  cereos  t 
inittit  in  conchus  propter  hoc  ibi  suspc 
Mandatum  nunquam  omittit  ut  non  ui 
apportet  ardentem.  Post  completorium, 
omnium  signorum,  quoe  ad  nocturnos 
sanda  sunt,  circulos  ordinato  in  imum 
ligit,  ut  ad  nocturnos  non  possit  errai 
alio  arripicndo.  In  iv  feria  et  Sabbato 
pullas  majores  et  minores  portat  ad  at 
et  diligcntissime  lavat,  uno  etiam  tali 
ad  hoc  proviso,  cum  quo  possit  eas  ii 
fricare. 

Tunc,  ut  de  ipso  apocrisiaiMO  aliquic 
hoc  quod  a  populo  ofTertur  ad  altaria,  d 
narium  et  panem  totum  eleemosynario 
etovacelleraiio.  Estetiam  ei  commissu 
anniversarios  faciat  ut,  verbi  gratia,  Her 
toris.  Talique  die  providet  ut  fratres  i 
bonum  generalem  habeant,  maxime,  si  p 
nire,  piscibus  bene  piporatis,  et  pign 
ca3tero  quaecunque  ad  manus  ejus  vener 
praecipue  ad  sarta  tecta  ecclcsise  instf 
aliquo  modo  dilabantur,et  ad  luminarii 
liqua,si  quoe  sunt  ecclesiae  necessaria 
refectorium  dat  candelas,  et  ad  infirma 
tum  fuerit  opus,  qt  camerario  et  ci\8tod 


167 


CONSUETUDINES  CLUNIACENCES  -  LIBER  TERTIUS 


758 


domino  qaoque  abbati,  et  priori,  quantum  opus 
fuerit,  qainunquam  sinelumine  dormiunt.  Ad  hcec 
omnia  no  aliquando  facultas  deflciat,  hnhet  etiam 
idem  apocrisiarius  unam  villam  satis  bonam,  cum 
deoimis,  vineis  et  agris. 

CAPUT  Xlll. 

De  hostiis  quomodo  fiant. 

Quod  pertinet  ad  eucharistiam  ctad  corpus  Domi- 
xii,  quia  dignum  est  ut  cum  summa  reverentia  et 
diligentia  geratur,  expedil  ut  ipso  modus  gerendi 
Lon  taceatur.  Primo  (9)  quotiescunque  fieri  hostias 
Lecesse  fuerit,  preBcipue  tamen  ante  Domini  Nata- 
I^oijvelsanctse  Hesurrectionisdiem  fieri  soIent.Gum 
e-nim  brumali  in  tempore  prolixiores  sint  noctes, 
Mm^i  anteprandium  fratribus  operari  ami»Iius;nam 
^ostprandium  htgusmodi  opus  gerero  non  licet. 
''xumentum,dequofacienda)8unthosti8e,  quantum- 
li  liet  bonum  sit  naturaliter  et  purum,  tamen  grana- 
^iancligitur  etlavaturstudiose,  noc  peraliasperso- 
nas  quam  per  ipsosfratres.  Conigitur  doindoinsac- 
oum  non  qualemcunque,  sed  qui  ad  hoc  solum  de 
l>ono  panno  consutus  est  el  reservatus;  in  quo  col- 
li^tum  commendatur  uni  famulo  non  lascivo  ;  qui 
portans  illud  ad  molcndinum,  molam  lavat  utram- 
que,  operitque  sursum  et  deorsum  cortinis,  se  ip- 
sum  induit  alba,  et  super  caput  mittit ,  et  alligat 
Buperhumerale,  id  ost  amictum,  ut  nihil  do  facie 
pr^ter  oculos  possit  apparere.  Ita  ergo  molit,   ita 
farinam   cribrat,   primo  cribro  quoque  diligcuter 
•bluto.  Major  ecclesioe  custos,  si  non  est  sacerdos 
vel  diaconus,  vicarium  sibi  quaerit  adhoc  opus  per- 
ficiendum.  Duos  etiamalios  dehisordinibus  hujus 
rci  gnaros  perquirit,  accepla  licentia  a  priore,  et 
QQamconver8um.Hiquatuorfinitisnocturuis,secal- 
ceant,  facies  nianusquelavant,  et  capita  pexunt.  Se- 
cedunt  deinde  ad  altare  S.  Benedicti,  et  ibi  cantant 
matutinas  laudes;  primam  quoque  simul,  et  septom 
pstlmos  cum  litania,  reliqua  psalmodiainterim  dila- 
ta.Deinde  illi  tres  quisunt  alicujus  ordinis,  induunt 
setlbisethunieralibus,  utsupra  dictum  estde  famu- 
lo(8untenim  albse  et  amictus  quidam  hviic  solo  ne- 
gotio  deputati),  quorum  unus  farinam  conspergit  et 
vehementissime  compinguit  (sic)  super  tabulam  ni- 
^dissimam  habentem  limbum  in  circuitu,  aliquantu- 
Jttmin  circuitu  superficiem  altiorem,  ne  aqua  effluc- 
^  poaait.  Conspergunt  cum  aqua  frigida,quia  inde 
fioat  hostiad  candidiores.  A  duobus  vero  reliquis 
•oetiie  formantur;  aqua  vero  non  in  aliovaso  defer- 
MirqQaniinquo  solet  admissas  deferri.  Forramen- 
^QQ,  in  quo  sunt  coquend»,  charactetatum  tenet 
^Bvepsus,  manusque  induit  chirothecis.  In  ferra- 
^to  possunt  simul  hostiad  vi  poni ;  undo  inter 
^jolum  ferramenti  et  formatores  hostiarum  poni- 
tar  tabula,(»t  super  hanc  duo  sunt  pali  infixi  super 
¥»08  ligQum  habetur   transversum,   super  quos 
Pooituf    ferramentum    ad    hostias     imponendas. 
Qo»  non  fuerunt  coctsB,  cultello  abraduntur,  et 


A  cadunt  in  disco  deorsum    in  tabula  imposito,    et 

linteo  jugitercooperlo,  uisi  quando  hostiaeabradun- 
tur. 

Canunt  psalmodiamquferemansit,  et  si  voluorint, 
horas  de  i^.  Maria.  Ad  alias  omnino  horas  tenent 
silentium,  etsur.iiuoperecnvent  ut  nonmodosaliva. 
sed  necflatus  corum  aliiiuo  modo  ad  hostias  pertin- 
gere  possit.  Solus  conversus,  si  quid  opus  fuerit, 
breviter  famulis  innolescit,  qui  faciunt  focum  non 
nisi  de  aridis  lignis,  et  ad  hoc  de  industria  preepa- 
ratis.  Ipsi  aulem  hostiarum  operarii  eo  dienoncum 
fratnbus,  sed  potius  cum  servitoribus  reficiunt ;  et 
pro  tnnti  laboris  levaminc  habentdeapocrisiarla  ad 
prandium  pitantiam  et  pigmentum. 

CAPUT  XIV. 
B  Ce  corporalibus  abluendis. 

Corporalia  sacrosancli  minislorii  quotiescunque 
abluendu  sunt  eo  studio  eadcmque  diligentia  qua 
superius  definitumest  oblationes  fieri  debere,  per 
sacerdotum  vel  Levitarum  ministeria  maximo  cum 
honore  lavantur.  Ad  hujus  etiam  rei  officium  rite 
explcndum  vernalo  tcmpus  sive  autumnalo  eligitur, 
eo  quod  vernali  tempore  remotahicmaliasperitate, 
aerjam  purior  hnbeatur.  Autumnali  vero,  id  est 
poslidus  Seplembris,  quia  jam  muscarum  tanta  non 
cst  insolenlia,  ut  in  temporc  eestatis,  quarum  ma- 
culae  difficiliusabluuntur.  \d  hoc  sane  ministerium 
habentur  vasa  a^nea  altissima,  nullis  aliis  usibus 
dedita,  in  quibus  postvosperasinccclesiabiscorpo- 
ralia  intingunturaqum  frigidte,  etterunturio  mani- 

C  bus ;  itorum  aqua  tertio  infunditur,  ita  per  noctem 
mansura ;  mane  vero  infunditursicut  et  priusjnpi- 
scinam  super  quam  calicedlavantur.Portanturdein- 
de  foris  ad  officinam  sccretarii,«'n  qua  suntabluenda; 
ibi  nnmque  fnmuIi]o\iviam(s/C;tempcrantlimpidis- 
simam  et  diligentissime  colant,  et  tamcn  nequaquam 
efl^unditur,  nisi  prius  in  superficio  pannosint  invo- 
luta  ne  si  quid  talo  in  loxivia  remansit,  ad  sacra 
pertingat  vclamiua.  Quae  postquam  bene  lota  fue- 
rint,  et  nliquantulum  siccata,  rursus  intinguuntur 
aspersioni  quu3  fitclnraetliquida  de  optima  farina, 
et  ila  siccnntur  ad  perrectum.  Intorim  vero  minime 
carcnt  custode,  maximo  qui  muscas  et  vermiculos 
insidentos  nb  eis  abigat.  Chorda,  in  qua  exten- 
duntur  ad  siccundum,  non  negligilur  ut  sit  lota, 

l^queo  etiam  in  marsupio  ad  hoc  solummodo  opus 
jugiter  servatur.  Quando  vero  levigantur  eadem 
corporalia  cum  vitreo  homisphnerio,  unus  eis  sub- 
sternitur  pannus,  ncc  ponuntur  unquam  super  li- 
gnum  nudum. 

CAPUT  XV. 

De  reliquiis  sanclorum ;  quomodo  prosequantur  sive 

rccipiantur, 

Quoties  aliqua  urgente  nccessitate  reliquisa  san- 

ctorum  extra  monasterium   alicubi  sint  ferendsB, 

htgusmodi  officiis  sunt  prosequendae.  Primum  deni- 

que  sacrista  in  ornato  eas  feretro  componit.   De- 


{9)Primo.  Qnm  sequuntur  et  duo  proxima  capitaex  alio  cod.  ms.  descripta  sunt. 


759      . 


UDALMCI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


780 


inde  fratri  ad  cujus  obedientiam  sunt  portandse,  A  radit ;  qui  raditur  in  froco  sao,  cucailam  exuit, 


alii  etiam  seniori,  cui  a  priore  earumdem  custodia 
reliquiarum  specialiter  commiltitur,  omnia  neces- 
saria,  id  cst,  oandel.^ibra  duo,  cruccm,  Ihuribulum, 
urceolum  aquae  benedictoe,  vexilln  tria,  cortinam 
quoque,  ct  tintinnabulum  quod  a  duobus  fcrtur 
hominibus,  vestimentum,  et  reliqua  ecclesiasticis 
usibus  accommoda  praebet.  Cum  ad  ecclesia  fue- 
rint  producendse,  omnes  albis  induuntur ;  deindo 
sanctum  corpus  a  priore  inccnsatum  duobus  al- 
batis  canloribus  committitur  usque  ad  portas  ca- 
stelli  ferendum.  Omnia  signapulsanlur;  responso- 
riura  compctcns  a  cantore  iucipitur.  Praecedente 
processione  sequunturbajulipignoris  sacri,  deinde 
infantes,  postrcmo  cantores,  ad  ultimum  conver- 


et  prope  se  ponit.  Quod  si  forte  pro  aqua  calida 
apportanda  perrcxerit,  ipsam  cuoullam  decenter 
c<>mplicatam  secum  in  brachio  portat.  Inter  i*aden- 
dum  cantatur  psalmodia,  Verba  mea^  pmmissa 
codcm  modo  quo  in  coquina,  et  insuper  in  fine, 
psalmi  familiares  usque  ad  vesperas  ;  qui  sunt  de 
vespcris,  hi  non  cantantur.  CGcterum  usquc  dum 
psalmodia  sit  consummata,  alias  summura  silcn- 
tium  est  nisi  qui  radit  in  primis  dicit  Dencdicilc 
Prius  quoquo  capillos  nemo  cum  forcipe  tondere 
proesumit,  nec  sine  cuculla  reinduta.  Priusquamex 
tolo  sit  rasus,  si  ad  aliquam  horam  signum  fucrit 
pulsatum,  cucullam  induit  supcr  frocum,  induto- 
que  capcllo  pergit  ad  ecclesiam,  non  tamen  ingre- 


si.  Gum  vcntum  fucrit  ad  portas,  laici  suscipiunt  r»  ditur  chorum,  sed  stat  scorsum.  Si  quis  post  ho- 


commendalum  ;  finitoquc  responsorio;  et  incipiente 
priore  psalmum  Ad  dominum^  cum  tribularer^  pro- 
cessio  eodem  revertitur  ordine.  Item  quando  rc- 
ducitur,  primum  cuncti  fratres  albis  induuntur,  et 
duo  signamajora  julsantur,  ac  dcindc  praeccdente 
processione,  id  est,  aqua  bcnedicta,  thuribulo, 
cruce  et  candelabris,  simili  pcr  omnio  modo  usque 
adportas  castellicum  omni  silentio  progrcdiuntur. 
Ibideniqueprior  accepto  thurihulo  sanctas  incensat 
rcliquias,  impositoquc  a  cantorc  rcsponsorio,  cun- 
ctisque  resonantibus  signis,  eodcm  quo  cxierat 
suscipitur  modo.  Imago  autcm  beati  Pctri  quando 
suscipitur,  antiphona  primum,  id  cst,  Tu  cs  Pa- 
8tor  ovimriy  a  canfore  incipitur,  ad  cujus  initium 
omnis  convcntus,  submissis  usque  ad  tcrram  mani- 
bus,altius  inclinat,  dcinde  ababbate  vclpriore  ver- 
siculus,  Exaltent  cumin  Ecclesia  plcbis  pronuntia- 
tur,  et  subscquenter  collecta /)eas,  qui  apostolo  tuo 

Petro   dicitur  ;  qua    complcta  ,  incipiente  cantore  p  tatemSS.  Pctri  et  Pauli,  rursus  quoque  rasura  pe^-t 

*    _!•      i_n  mittiturindeliberationeprioris.  Posteanon  errafc^"* 

< 


ram  radendi  supervenerit,  non  raditurnisi  cum  li- 
centia  prioris,  vcl  post  nonam  quando  loquuntur 
in  claustro,  et  non  nisi  in  calcfactorio,  ubi  tamen, 
sicut  in  chiustro,  infirmi  prius  uno  die  raduntur 
quam    convenlus.    Vices    radendi   hae   sunt  per 
annum  :    i,  anto    vigiliam    Natalis  Domini,  inter 
quem  ct  Septuagesimam,  quia  diverso  modo  septi- 
mance  sunt  nunc  plures,  nunc  pauciores,  ibi  nul- 
lus  lerminus  est  praefixus,  nisi  prior  viderit  quo- 
modo  convcnienlius  fieri  possit;  veniente  Septoa- 
gesima,  de  vice  ad  vicem  tres  septiraanae  semper 
intermittuntur ;  ante  Pascha,  in  illa  tertia  fcria  est 
radendum,  maxime  quia  eo  die  in  claostro  Itcen- 
tiam  habentloquendi;  postPascha,  ad  illam  Domi— 
nicam,  Misericordias  Domini\  ante  Rogationes,  in 
illa  fcria  quinta,  si  tamen  nulla  festivitate  intervo- 
nicnleimpeditur;  ante  Pentecosten,  dequo  die,qa^tt 
rursus  divcrsse  sunt  septimanee  usque  adsoIemnV 


responsorium,  eoquo  supradictum  est  ordine  defcr 
tur  ad  ecclesiam. 

CAPUT  XVI. 

De  rasura  fratrum. 

Inter  coelcra  qua3  camcrarius  habct  curarc,  est 
operoe  pretium  ut  non  oblivisratur  quoque  provi- 
dendorum  rasoriorum,  quibus  se  fratres  radant. 
Ergo  ad  hoec  servanda  spccialilerunus  fratci'ordi- 
natur,  qui  servat  ca  in  scriniomodicoct  scrato,po- 
sitoque  sccus  introitum  dorinitorli  sursum ;  quod 
cum  voluerit,  et  opus  csse  viderit,  porlat  in  clau- 
strum,  et  tamen  in  una  partc  scdct  extra  convon- 
tum  ipsa  rasoria  acuendo  ct  propriando.  Et  ad  hoc, 
pra)ler  alias  horas  quibus  convcntussedctin  clau- 
stro  ad  missas  ct  ad  ofiicium,  licct  ci  vacare.  Cum 


de  ulla  vice  quia  ita  est  consuetudinaliter  ordi 

lum  ut  semper  se  radant  ad  Translationem  san. 

Benedicti,  ad  Vincula  sancti  Petri,  ad  Assumpt 

nem  S.  Marise,  ad  ejus  Nativitatem,  ad  festivita 

S.  Michaclis,  S.  Luca;  evangelistae,  S.  Martini, 

Advcntum  Domini. 

CAPUT  XVII. 
De  balaeis. 

Hocomnibus  est  familiare,  postquam  se  rase 

continuo  ctiam  balneare.    Sed  de  nostris  baln 

non  est  multum  quod  loquamur.  Duabus  enim  t 

tum  vicibus  in  anno  balneamus  :  i,  ante  Natal^  ^ 

Domini,  et  ante  Pascha.  Ad  quod  decanas  vill»  p 

totam  illam  pra^cedentem  septimanam  famulos 

ligna  subministrat,  ut  unusquisque  lavet  in  cupf^ 


m  ni 
ifi 
n- 


ad  hoc  venlum  fuerit  ut  rasura  gcneralis  sit  gc-  D  vel   sine   cuppa  cum  aqua  caHda.  Ad   alierutru 


renda,  faciunt  fratrcs  quasi  duas  lineas  scdcndi, 
scilicet  in  canccllis  claustri  et  propo  murum.  In 
una  linea  rasoria,  inaltera  pcrelcemosynarium  scu- 
tellre  singulis  dantur,  a  lo^o  sc  movere  nequaquam 
audentibus,sed  cum  disciplina  proestolantibus  usque 
dum  ad  se  veniat  qui  scutclias  et  rasoria  portat. 
Quisquis  radit  alterum,  frocum  cxuit,  et  in  cuculla 


quod  maluerit  facultas  datur.  Ad   sonum  signi 

balncum  jam  intravit,  etpropter  hoc  unam  hora 

regularem  omiserit,  non  imputatur. 

CAPUT  XVIII. 
Do  cellcrario. 

Cellerarius  eadem  benedictione  quaprior  ordi 

natur  et  absolvitur.  Ordinatus  scire  debet  quanf 


961 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  UBER  TERTIUS. 


762 


diversitale  in  refectorio  sit  fratribus  serviondum.  A  per  omnia  vices  agit  ejus  absentin,  et  de  omnibus 


De  quo,  ut  non  taceam  qiinntum  n  mc  sciri  poluit, 
omillo  quid  icferre  do  fabis  qnotidie  dandis,  et 
non  sinc  adipe,  si  non  estdics  jejunii,  seu  do  olo- 
ribus  comminutis  et  coctis  qune,  sccundum  quod 
haberi  potuerint,  dantur.  Praetcr  haec  in  septimana 
tres  dies,  ii,  iv  et  vi  foria,  non  nisi  pitantiam  habo- 
mus,  alios  quntuor  gencrale,  et  hoc  quod  dio  Do- 
minica  et  v  feria  est  de  piscibus ,  si  tamen  lequo 
pretio  inveniri  possint.  Et  si  non  sunt  olcra,  conti- 
nuabitur  gencrale.  Itom  quotiescunquo  fiunt  xu 
lectiones,  gencrale.  In  taUbusfcslivitatibus,  ut  est, 
verbi  gratia,  Translatio  sancti  Henedicti,  utrumquo 
et  gencrale,  et  pitantiam,  et  adhuc  cliam  in  illis 
principalibus  v  festis  fabce  sepiis  aut  fladonibus  mu- 


rospondet  de  quibus  solct  et  ipso  respondere.  Se- 
cundus  cst  qui  annonam  rccipit,  qucm  ct  granata- 
rium  vocamus.  Iluic,  quando  messis  est  tota  col- 
lecta,prior  innotescit  quanti  modii  de  illa  et  de  illa 
obedientia  suntvcnturi,  et  quod  semel  audit,  usque 
dum  sit  redditum,  in  computo  suo  tenebit.  Pistores 
sunt  sub  ejus  manu  ;  qui,  cum  frumentum  accepe- 
rint,  duas  species  pnnis  sunt  reddituri,  ut  quidquid 
sit  dc  alio  conductu,  panis  tamen  qui  dandus  est 
fratribus  possit  optimus  csse.  Ei-go  de  modio  panis 
hujusmodi  fiunt  cxx  libra^,  sequenlis  l.  Si  quam 
negligentiam  ipsi  pistorcs  commiserint,  vel  consuo- 
tum  numcrum  librarum  non  reddendo,  vel  ipsum 
nanem  non  tam  bonum  quam  oportet    faciendo, 


tantur.  In  quibus  et  prceler  panem  solitum,  dari  B  prsefalus  magistereorum  adduciteosinprsesentiam 


solent  una  toitula  do  ovis  farinaquo  conspersa. 
Snnt  et  plcriquo  annivcrsarii,  qui  si  in  tali  dieeve- 
nerint  quo  ex  morc  datur  pitancia,  proptor  eos  quo- 
que  mutatur  cum  gcnerali.  Talcs  dics  habetcellera- 
riusapud  se  imbreviatos.omnique  Sabbato  collatio- 
nem  facit  cum  priore  et  camerario,  vel  cum  eorum 
vicariis,  de  singulisdiebus  venientis  septimanae,  ut 
quidqnid  in  illo  et  in  illo  die  dari  debuerit,  tempe- 
stive  provideatur.  Item  in  brevi  notat  summam 
porcorum  et  arietum  qui  debentur  de  obcdientiis 
nostris,  ut  confestim  do  his  quaestionem  moveat  si 
quid  de  summa  per  incurinm  cujusque  obedientia- 
rii  decedat;  adipsamquoquecellerarii  obodientiam 
pendent  aliquse  villulse  in  vicino  appositee.  Dc  his 


prioris  et  cellerarii ;  cujus  impcrio  nudati  verberi- 
bus  cmendantur,  eodemque  momento  pano  et  vino 
reneiunlur.Quodquo  aho  dixi  loco  de  decano,  sem- 
pcr  tenctur  ab  omnibus,  ut  nunquamdisciplinafiat 
super  quemquam  fainnlorum  nisi  ante  prandium. 
Sed  codem  modo  granatarius  proeest  ot  fullonibus 
pannos  fratrum  lavaturis ;  quos  omni  tcrtia  feria 
lecto  missae  mntutince  Evangclio  ducit  in  claustrum 
ad  arcam  in  quam,  foraminc  desuper  opcrto,  panni 
desuper  ingeruntur.  Occurrit  ei  et  alius  fimter,  cui 
commissum  est  ut  videat  etinmemoria  teneatquid 
illi  fuUoncs  accipiant,  vel  quid  iterum  venientes 
Sabbato  post  nonam  reddant,  vel  in  Quadragesima 
post  coenam.  Ibidemque  rursus  sedet  ut  intueatur 


pascit  cellerarius  caballos  suos ;  ibi  morutur  pisces  q  ne  quis  fratrum,  et  maxime  aliquis  idiota,  ita  sit 


comparaturus,  vel  ingenia  structurus  quibus  pis- 
ccs  capiuntur.  Si  quis  fralrum  adeo  cst  infirmus  ut 
delectosurgerenonpossit,  adhunc  quotidie  summo 
diluculo  simul  cum  infirmario  venit,  et  de  omni- 
bus  quoe  habere  potest  sciscitatur  ab  eo  quid  sit 
qaod  sibi  videatur,  ut  prseparet  ad  ejus  recreatio- 
nem.  Quoties  generale  piscium  datur,  statim  post 
sextam,  vel  si  tandiu  jejunatur,  postnonam,  totum 
esse  debet  dispositum  et  ordinatumin  scutellissu- 
per  tabula  quoe  est  in  vestibulo  cellarii ,  ut  prior 
veniens  antequam  consideat  ad  scillam,  viderepos- 
sit  quod  est  in  singulis  scutellis,  si  est  asquale  et  ita 
divisum  ut  prioribus  non  veniant  majores  et  me- 
liores  partes,  multumque  in  hocgenere  personarum 


negligens  ut  accipiat  alios  pannos  quam  quibusno- 
mcn  suum  inscriptum  est;  nam  et  hoc  est  edictum 
Patrum  nostrorum,  ut  nullus  omittat  stamineo  suo 
suum  nomcn  cumincausto  inscribi,  ct  femoralibus 
cum  filo.  Adhuc  autem  sub  manu  granatarii  sunt 
et  lignarii,  qui  cum  asinis  afTeruntlignade  silvis, 
non  solum  ad  furnum,  sed  ctiam  ad  coquinam. 
Quotidie  quoque  post  copitulum  sonatur  scilla,vel, 
si  non  nisi  scmel  comeditur,  post  sextam,  et  tunc 
quicunque  de  familia  panem  sunt  occepturi,  omnes 
ad  grunatorium  occurrunt.  IUe  quoque  curat  ne 
deflciant  fabtne.  Non  in  dormitorio,  sed  in  infirma- 
riajacet,  quia  frequonter  ei  contingit  utnecessario 
tardius  se  collocct  quam  olii.  Item,  solet  ibi  dor- 


acceptio  cavetur.  Eo  die  quo  sententiacellerarii  le-  -^  mire  frater  ille  qui  cum  asinis  vadil  per  obedien- 


gitur  in  capitulo,  habent  de  illo  fratres  bonum  gc- 
nerale,  aut  pilantiam  et  pigmentum  ,  ubi  dum  legi- 
tor,  semper  praesto  csse  debet.  In  sequonte  rursus 
capitulo  veniam  petit,  scque  reum  de  multis  negli- 
gentiis  per  occasionem  obedientiae  confitetur.  Ad- 
solvit  eum  prior,  ct  imperat  ul  psalmus  l  cum  col- 
lecta  pro  eo  ad  sanctam  Mariom  communiter  ab 
omnibus  cantetur.  Si  forte  contigerit  quod  ad  ho- 
ram  refectionis  ut  pauis  vel  aliud  quid  non  sit  co- 
ctum  f  pertinet  quoque  dd  cellerarium  ut  auferat 
malleum  ne  cymbalum  pcrcuti  possit,  ct  interim 
fratres  sedent  in  choro  ad  lectionem.  Hi  sunt  autem 
quos  cellerarius  sufTraganeos  habet.  Primus  qui 


tias,  ut  colligat  et  adducot  annonam. 

CAPUT  XIX. 
Dc  ciislocle  vini, 

Tertius  est  sufTragancus  ejusdem  cellerarii,  qui 
vinum  rccipit  et  custodit.  Vindeinia  consummata, 
sicut  granatario  de  annona ,  ei  quoque  indicatur  a 
priore  quontas  vini  carratas  de  illo  et  de  illo  de- 
beat  exspcctare.  Quando  pigmentum  fratres  habere 
debent,  ipso  quoi  ad  hoc  nccessoria  sunt,  a  came- 
rario  quaerit  et  recipit,  speciesque  siiigulas  ipse 
contcri  et  commisceri  facit.  In  cellario  dormit  cum 
cellerario,  et  nunquam  sine  lucerna,  ad  quam  ca- 


763 


UDALRICI  CLUNIACENSIS  MONACHI 


784 


merarius  dat  adipem,  sicut  etiam  in  dormitorio  et  A  mensse  omnes  rcfectorii  ex  toto  sunt 


in  domo  infirmorum. 

CAPUT  XX. 
Do  hortuJano. 
Et  hortulanus  dobetcellerarioesse  subjectus,  ut 
si  quid  fuerit  in  horto  quod  ipse  voluerit,  et  expe- 
dire  noverit  ad  sorvitium  fratrum,  obedienter  ha- 
beat  ab  illo ,  ct  sinc  mora.  Cui  etiam  nullo  modo 
est  concessum  utcunquc  meridianam  unquam  ho- 
ram  regularem  audeat  supersedere,  nisi  aliqu  indo 
in  uno  die  ei  talis  necessitas  remanendi ;  tunc  a 
priore  licentiam  queerit. 

CAPUT  XXI. 

De  refeclorario, 
Ad  refectorium  sunt  duae  claves,  quarum  unam  B  hospitii  cum  omni  recipitbenignitate.  Quidquideis 


cuin  meosi- 
libus  cooperiendae,  et  hoc  est  quofies  universi 
fratres  ad  majorem  missam  albis  indauntur,  el 
in  quinquo  Dominicis  (exceptis  qusR  jam  in  alio 
loco  nominavi)  et  in  vigiliis  quinque  principaiium 
festivitatum,  in  quibus  et  semper  generale  datur. 
In  aliisvero  diebus  non  nisi  dimidi»  prseter  oieD- 
sam  principalem  cooperiuntur,  et  ita  ut  nec  sca- 
teliae  nec  justitiae  super  mensalia  ponantur. 

CAPUT  XXI l 
De  custode  hospitii, 

Hospites  qui  sunt  peregrini,  vol  qui  non  pro  alia 
causa  quam  animarum  suarum  adveniunt,  custos 


semper  habet  cellerarius,  ut,  si  forte  contigerit  ut 
aliquis  frater  ad  meridianam  vel  post  completo- 
rium  superveniat,  possit  ei  humanitatem  exhibere. 
Item  postquam  prior  et  omnes  se  collocaverint,  si 
quis  pro  aliqua  causa  completorium  nondum  can- 
tavit,  talemque  sitim  perpessus  fuerit,  cum  licentia 
cellerarii  bibere  potcst ;  at  si  erat  infra  septa  mo- 
nasterii,  ad  vesperas  bibat,  ut  dictum  est,  si  opus 
habuerit ;  sed  ut  quid  comedat  post  completorium 
nulla  unquam  ratione  cuiquam  fratri  permittitur 
incolumi. 

Refectorarius  vero  habet  sub  se  tresaliosfratres, 
qui  primum  omni  die  post  capitulum  statim  men- 


opus  fuerit  a  cellerario  quaerit,  et  si  eellerarias 
forte  non  habuerit,  quserita  camerarioutabsqueoni- 
niexcusatione  comparetur.  Sed,  ut  primumdicamde 
personis  hujusvitsehabitusque  nostri,  si  aliquisab- 
bas  vel  etiamprivatusmonachusdelonginquoloco 
advenerit,  etnon  benenovit  ordinem  nostrum,  hune- 
inducit  in  claustrum;  sed  prius  ei  humiliter  ostendik* 
dc  consuctudine  nostra ,  scilicet  ut,  si  ei  placet,  in^ 
traturus  ecclesiam  ad  limen  veniam  petat,  et  proster — 
nat  se  ad  orationem,  etiam  jBi  dies  est  festus.  Adhae— 
ret  eijugiter,  et  monstrat  in  quibus  locis  debeafc. 
orare;  primoad  Sanctam  Crucem,  in  chorond  altar^ 
principale,  ad  Sanctam  Mariam ;  aut,  si  ecclesia  noim. 


salia  ponunt.  Ponunt  cochlearia  et  panes,  qui,  si  Q  ®^^  clausa,  ct  intus  sunt  aliqui  populares,  fantu 


sint  aliquantulum  ambusti,  ad  hoc  habent  cullellos 
quibus  eos  radant,  et  ad  hoc  mappulas  quas  prius 
ad  coIium8uspendunt,ut  radendo  ipsos  panes  pos- 
sint  honeste  contra  pcctus  reclinare.  Lecto  missae 
majoris  Evangelio  apportant  vinumutper  justitias 
(10)  partiantur ;  verum  quidquid  apportaverint , 
quidquid  talo  feccrint,  semper  tamen  id  cavcnt  ut 
nullus  famulus  pro  illorum  invitatione  in  refectorio 
compareat.  Quod  si  duabus  vicibus  comeditur,  post 
vesperas  qui  libram  suam  totam  manducavit  et  vi- 
num  compotavit,  ei  tunc  apponitur  dimidin  libra ; 
sed  de  justitia  nihil  minuitur,  quae  et  ea  vice  sem- 
per  est  danda.  Quod  si  aliquando  denuo  non  refi- 
ciunt,  tamen  donuo  biberc  nunquam  omittunt.  Hoc 


ad  altaro  S.  Joannis,  quod  est  in  membro  dextn 
ecclesioe,  et  ad  S.  Mariam.  Cum  ventum  fuerit  ac 
horam  reficiendi,  abbassedetad  mensam  principa. — 
lem,  nontamenadscilIam,proeoquod,  utsuprame  — 
mini,  non  est  eruditus  nostri  ordinis.  In  ecclesi^ 


vero  defertur  ei  ut  det  lecturis  benedictionem, 
ponat  incensum  in  thuribulo.  Atsi  ea  superveneri.C 
hora'qun  servitores  jamad  reficiendum  consederunC^v 
tunc  non  sedet  ad  mensam  principalera,  ncctamen 
petit  licontiamcomedenti  ad  gradum  ab  eo  quisedoC 
ad  scillnm,  sicutalii,  sed  tantum  dicit  versum  ant0 
tabulam  ad  quam  estsessurus.  Et  quiatardius  v&^ 
nit,  servitoribus  recedcntibus  ipse  remanet,  et  90^ 
cundumversum  fmitibidem.  Sisoctetatem  nostraorm 


est  autem  quod  specialiter  pertinet  ad  refectora-  ^  qusesierit,  postquam  disputatum  fuerit  in  cnpitulo 


rium  majorem.  Quoties  pigmentum  dafur,  ipsemo- 
diolis  infundit,  ipse  scillam  pulsat,  quse  ad  hoc  so- 
lum  in  extrcmitate  refectorii  pendet,  quae  etiamsi 
pulsalur  ad  benedictioncm  pigmenti  in  qualibet  fe- 
stivitatc  et  in  quolibet  anniversario,  tunc  tnmen 
non  pulsatur,  si  pigmentum  datur,  vcl  pro  domno 
abbate  de  via  veniente,  vel  de  domo  infirmorum  in 
conventum  redeunte,  vel  pro  adventu  prioris,  vel 
pro  scntentia  cellerarii,  vel  si  quis  alius  familiaris 
impendit  eis  charitatem.  Item  ad  eum  pertinet  ut 
omni  die  Dominica,  et  omni  v  feria,  mutct  illa  tria 
manutergia,  quee  in  clnustro  jugiter  pcndent  ad 
tergendas  manus.  Item  ut  sciat  in  quibus  diebus 


de  ordine  nostro  quantum  priori  nostro  videtur,miC^ 
tetur  pro  eo.  Venienti  assurgit  conventus,  petit  ve^ 
niam  pro  ipsa  societate,  et  recipit  cum  Hbro,  roga' 
tur  ul  sedeaty  nec  pcrmittitur  ut  amplius  veniafn 
petat.  Socii  vero  ejus  ternas  petunt  venias,  super 
manus  et  genua  contra  priorem,  ad  dexteram,  et  ad 
sinistram  fratribus  e  contra  inclinantibus.  At  sies^ 
talis  homo  qui  cum  processione  recipiatur,  sive  sit 
professionis  nostr8e,sive  deaIia,postquam  reiseptos 
fuorit,  legitur  ante  illum  aliquid  de  pagina  divina. 
Quod  siest  ordinis  clericalis,  et  si  videtur  ut  come- 
dal  in  refectorio,  habitum  quoque  clericalemindni- 
tur.  Adductus  ad  ostium  claustri,  cxspectat,  usque 


(10)  Per^'us/i7/as  justitia  hic  sumiturprovasculo      scriptam,  inde  ejusmodi  poculum  justitise  Domen 
sive  poculo  continente  mensuram  unicuiquc  prse-      sortilum  est. 


765 


CONSUETUDINFS  CLUNIACENSES.  —   LIBER  rERTIUS. 


766 


duininvitetur,utdoinnus  abbas,vel,siillcnoaafrue-  A.  omnes  perogrini  qui  faciunt  iter  equitando,  eodem 


rit,pnorciaquam  prfcbcat  nd  manus,  qui  ctproccdit 

ut  scillam  pulsot,  qua  audita  induoit  hospitcm  cu- 

stos  hospitii,  et  sedct  ad  mensam  prinoipalcm.  Si 

cst  cpiscopus,  dat  lectori  bcncdiclionem.  Qualis- 

cunquc  sit  fratrum  victus,   tameu    hospili   simul 

cum  priore  liberaliter  est  scrviendum.  Cumautcm 

de  mensa  fratressurrexcrint,  custoshospitiinovis- 

simus  de  refeclorio  exit  cum  ipso ;  cum  quo  etiam 

iacedens  pedetentim,  ct  psalmum  L  canlans  extra 

ostium  claustri,  finit  eodcm  modo  quo  convcntus 

cum  versu  et  inclinntione. 

Si  laicis  vel  clcricis  societas  dotur  in  capitulo, 


niodo  quotquot  peditcs  vadunt,  ab  eleemosynario 
sunt  rccipicndi,  excepto  si  legntus  cst  et  litteras 
apporlat,  hunc  oolligit  custos  hospitii.  Rocoptis 
autcm  singulis,  quserit  clecmosynarius  a  granatario 
unam  libram  panis,  et  sequenti  dio  abituris  ad 
prandiumdimidiam.  Mensuraque  simili  venicntibus 
etabcuntibusdatvinum,  scilicetjustitiamdiiuidiam. 
Rrgo  in  ndvontu  Domini,  exccptis  his  diebusquibus 
bis  comcdilur,  et  in  Qiiadragesima,  exceptis  Do- 
minicis,  ctper  totum  annum  quotics  pro  canonicis 
institutis  ab  adipe  abstinetur,  ut  in  Rogationibus, 
in  vigiliis  apostolorum,    et  aliorum  sanctorum,  ei 


hiveniam  non  petunt.  Si  viderc  gestiunt  ofiicinas  B  in  quatuor  Temporibus,  quidquid  do   vino  super- 


claustri,  quassita  a  priore  liccntiu  ad  altcrutram  mis- 
sam,  cum  fuerit  conventus  in  ccclcsia,  induritcos 
custoshospitii,primum  indoinum  elccmosynnriam, 
incellarium,  in  coquinam,  in  refectorium,  in  cellam 
novitiorum,  in  dormilorium,  in  domum  inlirmorum, 
ubi  fratrcs  non  loquuntur,  nec  ipse  verbum  faoit. 
Cavetautem  omni  modonequisaliquandointret  vel 
calcaria  portans,vel  osis  decorio  factis  indutus.  Ut 
autem  deesse  [non  possint  qui  hospitibus  honesto 
obsequuntur,  constitutum  est  ut  famulidomniabba- 
tisetfamuliprioris  etcamerarii,  qui  oumeissolent 
equitare,  omnesaccipiantlibram  suam,  ctjustitiam 
de  manu  custodis  hospitii,  et  quotidic  veniant  ad 
ejusprsescntiam,  utquodipso  jusseritobservcnt.  F]t 
si  quis  illorum  quoque  abierit  al>squc  eju  s  licentia, 


fuerit  fratribus  in  refeetorio,  lolum  accipit  elee- 
mosynarius,  sicut  etiam  depane,  et  per  totum  an- 
nuni  dc  pigmento;  hoc  vinum  colligit  et  reservat, 
ut  pcrcgrini  supervenientes  semper  de  hoc  habere 
possint.  Illo  quoque  dio  quo  ita  panem  recipit  do 
refcctorio,  non  tanlum  qua^rit  a  granatario,  sed 
de  ipsopancdatquantispotueritperegrinis;  etquod 
sibi  viderit  deosse,  hoc  a  granatario  quserit.  Item 
acoipit  quotquot  defunctorum  fratrum  est  anniver- 
sarius,  pra^bcndas  etiam  totidem  integras,  in  pane 
in  vino,  in  fabis  etgcncrnlibus.  Proquolibet  nuper 
defuncto  fratre,  qui  professus  eslnostra^congrega- 
tionis,  ubicunque  obierit,pr(Bbendamperxxx  dies. 
Rt  si  fabas  dc  rogulari  coquina  habere  non  potest, 
rursus  a  granatorioquajrit.  Rt  pro  generali  collera- 


illodiejustitiacarebit.Frtetereaadipsumhospitium  p  rius  aliquando  dat  carnem.  Rt  ipse  quoque  eleemo- 


duoasini  sunt  deputati,  qui  ligna  quotidie apportent, 

QtjCum  hospites  supervenerint,  in  promptu sit  copia 

lignonim,  et,  cum  talcs  afTuerint,  cereus  in  hospitio 

•rgarus  per  totam  noctem  solet  non  dcesse.  Quod 

si  tanti  sunt  hospites,  de  reliquiis  ciborum  custos 

bospitiifamulissuisqui  servierunt  aliquam  exhibet 

charitatem,  et   quod  superfuerit,  oleemosynarius 

'^tom  accipere  debet.  Ostium  claustri  unaquaque 

loctepost  completorium  per  ipsumestclaudcndum, 

^t  porta  vestibuli  ecclesise,  sicut  etiam  perfamulum 

^Uum  exterior  porta  murorum.  Rt  claustrum  qui- 

dem  nequaquam  ante  diem  aperitur,  et  quando  fra- 

tres  in  meridie  pausant,  similitcr  obfirmatur. 

CAPUT  XXIIl. 

De  stabulario 


synarius  comparat  cumdcnariisquisibiprodecima 
de  ecclesia  dantur;  sicque  providet  ut  et  carnem 
dare  possit  frequentius  peregrinis,  et  recedentibus 
singulis  datunumdenarium,  sitamen  adverterepo- 
test  quod  amplius  in  loco  nostro  non  fuerint,  aut 
infra  unum  non  venerint  annum.  Sunt  et  xviiipau- 
pcres  prsebendarii,  pro  quibus  quotidie  famulus 
eleemosynarii  accipit  de  cellerario  totidem  quoque 
justitias  vini,  et  a  grnnatario  totidem  libras  panis, 
et  fabas  ad  quatuor  dies  septimanoe,  reliquos  tres 
non  habent  nisi  olcra  de  horto  ad  eleemosynam  de- 
putalo.  Sed  in  majoribus  festis  habetetiam  carnem 
pro  fabis,  et  per  annum  erunt  xxv  dies  in  quibus 
habebunt  carnem.  Igitur  ad  vestitum  annuatim  in 
Pascha  novem  cubitos  lanei  panni,  et  in  Nativitate 
Domini  par  calceorum.  Qui  et  in  ea  sunt  disciplina 


Est  frater  «ui  commissa  est  obedientia  ut  de  so- r^    .    .      i.  i     ««•«„♦  ^^0,..:««  «^/»«.„i«ow,»/x«»;4 

1-  .^  t     .      ,    „.     .       ,.  1    i  1       l^  ut  simul^in  unadormiantofncina,necaudeanlomit- 

»*B  curam  habeat  caballis  et  mulis,  quem  et  stabu-  •«  :«i^„«^„^   «:^;  «.,;«  ^/x«.,«* 

1     .  ,1     *     /.  .  • ,     ..    i        •.       •        tero  omnibus  noclurnis  mlercsse,  nisi  quis  eorum 

**Pium   appellant.    Qui    cum   vidcrit    hospitcs   m 

^ospitio  esse  receptos,  statim  cogilat  de  caballis 


^orum  quid  eis  sit  tribuendum,  et,  si  forto  defue- 

^ii,  accedit  ad    camerarium,  ut  faciat  comparari. 

^rias  quoque  quam  ipsi  hospites  aboant  quotquot 

l>e8tias  habent  non   ferratas,  ad  omncs  dat  nova 

ferramenta,  et  ut  malleus  sit  semper  ad  manum, 

cum  ferrea  catena  est  connexus  ad  portam. 

CAPUT  XXIV. 

De  eleemosynario 

Qaemadmoduni  a  custode    hospitii  recipiuntur 


adco  sit  infirmus  ut  de  lecto  non  possit  surgere, 
alias  qui  non  vencrit,  co  die  justitiam  non  habebit. 
Quod  ille  frater  explorat  qui  facitcircamadnoctur- 
nos  per  altaria  in  secundo  nocturno,  cum  absconsa 
exit  ad  eos  in  navimecclesiee,  otdiligenter  notans 
si  quis  eorum  dcfuerit,  eleemosynario  innotescit. 

Sed  etipse  qui  novit  quod  aliquando  talis  esteo- 
rum  prffibcnda,  solet  eis  per  vices  pitantiam  exhi- 
bere.  Habetenimadhuc  quolidiede  refeclorio  quid- 
quid  fratribus  supererit;  et  de  generali,  et  de 
pitantiamedietatem,  alteraparte  cocis  popularibus 


767 


UDALRICl  CLUNIACENSIS  MONACHI. 


76B 


deputata ;  et  de  hac  qusB  sibi  contingit,  solet  et  fa-  A 
mulis  suissimiliterdare,  quibusetdimidiam  libram 
panis  addit,  excepto  corum  mojore,  ei  datinlegram ; 
scd  et  singuli  habent  inlegram  de  granatario.  Sunt 
autom  se»,  unus,  ut  dixi  major,  qui  servit  praBben- 
dariis,  et  aliis  pauperibus  et  peregrinis  ;  alter  est 
ostiarius  eleemosynariae  domus;  duo  vadunt  quo- 
tidie  cum  duobus  asinis  pro  lignis  ad  silvam ;  duo 
sunt  provisores  quorum,  furnorum  dc  quibus  per 
vices  aliquid  subsidii  venitad  cleemosynam,  juxta 
morem  gentis  et  patri».  Praterea  trium  fratrura 
prcebendso  dantur  ad  elecmosynam,  scilicet  pro 
beatissimo  Patre  dom.  Odilone,  pro  Henrico  primo 
imperatore,  pro  Fredelaudo  et  ejus  uxore,  etregibus 
Hispaniarum.  Mandatum  ctsi  non  per  totum  annum 
geratur  a  fratribus,  tamen  elecmosyna  non  remanet  n 
unquam  ;  famulus  onim  eleemosynarii  inhiemecum 
aqua  calida  pedcs  trium  pauperum  lavat,  datque 
libram  et  justitiam  singulis  de  tali  pane  qualem 
habent  in  refectorio  fralres.  Super  haec  omnia  quo" 
tidie  dantur  et  xii  torla),  quarum  unaqueeque  tres 
libras  appendit.  Ho)  vero  pupillis  et  viduis,  claudis 
et  csBcis,  seniculis  et  aniculis,  cunctisquo  supcr- 
venientibus  egenis  sunt  erogandce. 

Hoc  etiam  pertinet  ad  officium  eleemosynarii  ut 
semel  in  septimana  totam  villam  perlustret,  qu8B- 
rens  sic  ubi  pauperaliquisjaceat8egrotu8,etsima- 
sculus  est,  ipse  visitaturus  intrat ;  si  femina,  stat  ad 
ostium  et  famulum  suum  mittit  ad  eam  cum  pane 
et  viuo,  et  cum  aliis  speciobus  quas  meliores  po- 
tuerit  habere.  Juncus  qui  spargitur  in  ecclesia  et 
in  claustro,  per  eleemosynarium  est  providendus.  ^ 
Sex  enim  vicibus  per  annum  scopari  facit  utraque 
totumque  cum  junco  recens  acquisito  contegi  pavi- 
mentum,  id  est  ad  Natalem  Domini,  ad  Pascha, 
ad  Pentocosten,  ad  Nat.  S.  Joannis,  ad  Assumpt. 

S.  Mariae,  ad  festum  Omnium  Sanclorum.  l^ropter 
quod  etiam  singulariter  priusquam  ipsa  veniant 
festa,  danlur  ei  sex  tortse  in  hieme  per  tres  septi- 
manas,  in  aestate  per  duas,  eo  quod  juncus  tunc 
facilius  valetacquiri.  Sed  etin  cunctis  festivitatibus 
in  quibus  duo  et  duo  cantamus  responsoria,  sicut 
in  supradictis  sex,  totam  ecclosiam  et  claustrum 
recenti  conspergitjunco ;  in  caeteris  vero  solemnita- 
tibus^  ut  est  Translatio  S.  Bcnedicti,  quas  in  cappis 
agimus,  sed  et  in  his  quas  in  albis,  seu  per  omnes 
Dominicas  Quadragesimse  per  ecclesiam,  et  ubi  D 
schola  sedet,  et  in  claustro,  et  in  medio  capitulo  non 
negligit  juncum  consporgere. 

CAPUT   XXV 

De  inCirmario. 

Infirmarius  ad  obsequium  infirmorum  separatim 
habet  cocum  et  coquinam  ;  ct  ipse  quoque  non  ab 
alio  quam  a  cellerario  quserit  quod  habuerit  opus, 
caque  nunquam  carct  opera  ut  quod  infirmis  ad 
refectionem  est  prieparandum,  tempestive  proepare- 
tur.Nam  si  conventusduabus  vicibu8comedit,tunc 
qui  in  lecto  non  jacuerint,  non  omittunt  ad  ma- 


jorem  missaminteresse  usque  dum  Evaogeliura  sit 

lectum;  recedant  ad  S.  Mariam  ut  cantent  sextam, 

ncc  ulterius  ex  more  prandere  morantur.  Atsicon- 

ventus  usquo  ad  nonam  jejunaverit,  ipsi  postcapi- 

tulum,  vel  si  capitulum  est  ante  tertiam,  ut  ab  Idibus 

Septembris  usque  ad  Kal.  Octobris,  post  tertiam 

statim  cantant  sextam,  et  reficiunt.  Ergo  quicunque 

carnem  comederint,  ad  prandium  tria  habent  fer* 

culn,  ad  cobnam  unum,  et  ad  ccBnam  quidem  acce- 

dero  omni  tcmporesic  accelcrant  ut^non  sit  necesse 

ulla  vice  supersedero  collationem ;  qui  absque  co- 

mcstione  caruis  tamen  morantur  in  domo  innrmo- 

rum,  ncc  sunt  hujus   valetudinis   ut   cum  aliis  in 

refectoriocomederepossint,eisdemquoquereficiuat 

momentis.  In  Quadragesima  vero   omnes  infirmi 

post  nonam  statim  cantant  vesperaset  cselera  qn» 

sequunlur,  et  sine  mora  accedunt  ad  mensam.  Ex- 

tra  Quadragesimam  si  ovenerit  generale  jejuniam 

ut  in  Quatuor  Temporibus,  iterum  post  missae  mt- 

joris  EVangelium  cantant  nonam  et  reficiunt.  Tales 

sunt  aliquando  infirmi  qui  per  annum  integrum  vel 

amplius  non  exeunt  de  infirmaria;ethi8,  sitantaia 

valuerint,  conceditur  ut  mane  sedeant  in  conveDla^ 

ot  ad  matutinas   missam  offerant  veniant  in  capi — 

tulum,  et  ad  collationem,  et  tamen  comedant  canm. 

aliis  infirmis.  Si  vero  manifeste  talis  est  alicuj 
fratris  infirmitas  quae  nonmultumimpeditvirtute 

jejunandi,  ut  est,  verbi  gratia,  luminia  amissio,  dt 
orbitas  oculorum,  conventu  semel  comedente,  ip&« 
quoque  scmel   comedere  non  prohibetur. 

Sed,  ut  adhuc  redierim  ad  ipsum  infirmarium,aff 
nocturnos  factis  orationibus  accipit  absconsam,  et 
circuit  lecta  omnium  infirmorum,  ut  cognoscat,  s/ 
quis  eorum  nondum  surrexit,  propter  quid  remaji- 
serit.  Ad  eum  quoque  pertinet  ut,  si  quis  de  leclo 
surgere  non  potest,  summodiluculocumcellerario 
veniat  (sicut  et  in  alio  loco  jam  prwmisi),  ut  cuin 
eo  concordet  quod  prcepareturad  ejus  recreationcffl 
Ad  horam  competentem  accurrit  ad  coquinam  ofBcii 
sui,  ut  cocum  faciat  quae  praeparanda  sunt  prcp«- 
i*are.  Ad  horam  competentem  invitat  infirmos  id 
rcficiendum,  fercula  quae  apponenda  suntipse  appo- 
nit:  quidquid  non  comederint,  si  est  hujusmodi 
quantitatis,  ipse  non  reponit ;  habet  enim  armario- 
lum  in  quo  talia  rccondit,  et  adhuc  candelas,  d 
poma  ;  raroque  aut  nunquam  defuerint  in  eo  pipw 
cinnamomum,  gingibrum,  aliaeque  radices  quae  sunl 
salubres,  ut  sit  semper  in  promptu  quod  valeal 
infirmo,  fortassis  ut  aliquando  contigeril  sabilt 
passione  percusso,  vel,  si  expedit,  utlpigmentum  ei 
conficiatur.  Camerarius  enim  non  invitus  prsBbd 
infirmario  hujusmodi  facultatem.  Faraulis  autem 
qui  infirmis  obsequuntur,  de  reliquiis  ciborum  pi- 
tantiam  impendit,  de  reliquo  reddit  granatario 
panem,  et  cellorario  carnem ;  aut  si  quid  cst  lale 
quod  inflrmis  honeste  possit  redhiberi,  eis  servet. 
Nunquam  horam  omittit  regularem  absquelicentit) 
nisi  forte  domnus  abbas  vel  prior  sintin  infirmaria; 
si  propter  eos  omiserit,  hocnon  notatur.  PostcoiQ- 


789 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  LIBER  TERTIUS 


770 


pletorium  apportat  aquam  benedictam,  et  aspergit 
per  omnia  lecta  infirmorum.  Et  cum  hora  fuorit  ut 
omnes  jam  se  debeant  collocasse,  cumabsconsa  di- 
ligenter  necessarias  perlustrat. 

GAPUT  XXVI 

De  famulis  ad  domum  infirmorum  pertinentibus. 

Pamulorumqui  addomum  inOrmorumpertinent, 

<[uia  superius  memini,  ut  de  his  quoque  magis  ali- 

^uantulumdicam,  tres  suntexmore;  duoquicoram 

^is  dormiant  etad  mensam  serviant.  Qui  et  hujus 

«unt  disciplinoe  ut,  quandiu  comedunt  infirmi,  nun- 

uam  coram  eis  sedeant  aut  consistant,  ne  forte 

udiant  si  quis  eorum  tale  quid  dixerit,   ut   sunt 

omines  inter  comedendum ,  quod  non  expediat  a 

amulis  sciri  vel  per  eos  propalari.  Quisquisillorum 

'oris  stat  procul,  aut  sedet,  et,  cum  opus  fuerit,  a 

olibet  infirmo  cum  sonitu  vocatur.  Cum  feccrit 

ropter  quod  vocatus  est,  rursus  celeriter  exit. 

ertius  famulus  ad  hoc  est  maxime  deputatus,    ut 

avetpannos  adcocturasomnium,  ut  aiunt,  fratrum 

i  oetorum  necessarias,  focum  faoiat,  et  aquam  ca- 

Bfaciat  qua  scutellre  sunt  lavandae.  Omnes  autem 

L  liquando  pariter,  aliquando  vicissim  pcrgunt  ad 

»ilvam,  incidunt  ligna;  cum  uno  asino  afTeruntur, 

L  t  infirmi,  cum  voluerint,  focum  habere  possint,  et 

d  hoc  solum  asinus  optimus  semper  est  a  grana- 

rio  pascendus,  ncc  aliusfamulus  minat  eum  quam 

Bus  de  supradictis. 

GAlPUT  XXVII 
De  inCirmis. 

Frater  qui  incoeperit  ita  infirmari  ut  conventum 

tenere   non  possit ,   petit  veniam  in  capitulo,  et 

moostrat  quod  sitinfirmus.  Jubetur  foris  chorum 

Biare  nt  pro  voto  suo  possit  sedere,  et  cellerarius 

ourat  ut  in  refectorio  non  absque  pitantia  eum  di- 

vnittat.  Cum  ita  biduum  vcl  triduum  transierit,  si 

non  erit  meliorejusvaletudo,  invitat  cum  prior  ad 

domum  infirmorum.  Secundo  die  vel  tertio  si  noc- 

^um  etiam  aliquantulum  convaluit,  rursus  prior  ad 

horam  prandii  eum  invisit,  camem  facit  apportari, 

precipit  ut  comedat.  Ab  ea  vice  nusquam  absque 

baeulo  ineedit,  etnisi  caputcapello  coopertum.  Ad 

utramque  missam  matutinalem  et  majorem   venit 

^d  ecclesiam,  qunnquam  ad  majorem  non  nisi  usque 

post    Evangelium   intersit.   Si   in   cnpitulum  non 

intrat,  tamen  quod  in  capitulo  legitur  auscultat, 

scilicet  sententiam  regulce,  vel  de  Evangclio,  et  ad 

coUationem.  Si  convcntum  fuerit  ut  agnlur  de  nc- 

i^igentiis  fratrum  ad  hoc  nudiendum  non  dcbetesse 

curiosus.  Mox  enim  de  ostio  recedit  ubi  accubnns 

Quscultatur;  silet  tamen  ex  more  usque  dum  capi- 

tolum  sit  pcrnctum.  Priusquam  sedeat  ad  mensam, 

Uvat  manus  ad  lavatorium  infirmorum.  Intercome- 

dendum,  si  non  est  indictum  sibi  silentium  ox  toto, 

Qtin  refectorio,  tamen  ncc  licentiam  mulliloquii 

habet.  Post  prandium  quoque  non  licct  ci  vararo  lo- 

goacitati;  sed  continuo  se  ponit  in  Icctum,aut  si  est 

eo  tempore  quo  fralres  non  mcridinntur,  tunc,  si 


A  maluerit,  vadit  ad  capellam  S.  Marise  :  ubi  rur- 
sus  post  coenam  sedet  aut  jacet,  quando  Fratresin 
claustro  sederint  ad  lectionem.  Gircatores  autem 
frequenter  visitanl  domum  infirmorum,  et  diligen- 
ter  explorant  quomodo  ipsi  se  habeant  infirmi.  Et 
iterum  infirmarius  si  qunm  vidcrit  negligentiam, 
maximc  in  loquacitatc,  reclamat  in  capitulo.  Prior 
autem  decapitulo  mittitad  eos,  etipse  postmodum 
venit  semel  ad  eos,  et  secundo  castigans ;  talisque 
infirmus  essepotest  ut,  sinonemendaverit,aIiquan- 
do  etiam  virgam  expcriatur.  Verum  qui  ita  conva- 
luerit  ut  redire  possit  ad  conventum,  redeundi 
licentiamquaerita  priore.Unguntur  calcei  ejus  diur- 
noles,  et  sequenti  diemduit  eos  rediturus.  Cum  pri- 
mo  signum  pulsatur  nd  primam,  vel  si  est  co  tem- 

^  pore  eaque  die  qua  tertia  cantatur  ante  capitulum, 
stat  prope  ostium  ad  S.  Mariam,  et  pueros  prae- 
stolatur  :  quos  cum  viderit  transeuntes ,  sequitur 
eos  in  ecclesiam,  et  ita  se  coadunnt  conventui. 
Gum  venerit  in  capitulum,  et  post  lectionem  prior 
jusserit  ut  de  ordine  loquantur,  statim  surgit,  et 
veniam  petens,  ita  persequitur  :  In  domo  eram 
inFirmorumy  ordinem  nostrunif  ut  debui^  non  ita 
custodivi.  Et  prior  rospondet  :  Deus  indulgeai 
vobis.  Inclinat  altissime  contra  priorem,  contra 
dextram  et  sinistrnm,  et  ei  similiter  a  siuguli^  par- 
tibus  inclinatur;  lunc  in  loco  peenitentiae  injungit 
illi  ut  cantet  septem  psalmos,  vel  si  ncscit,  septies 
Orationem  Dominicam.  Si  quis  est  adco  infirmus, 
in  ipso  Adventu  Domini,  seu  in  Septuagesima,  non 

C  permittitur  a  cnrne  abstinere.  Et  quandocunque 
convaluerit,  etiamsi  sit  in  media  Quadragcsima, 
vel  in  Ramis  pnlmarum,  petit  veniaih  in  capitulo, 
sicut  Oeri  solet  pro  comestione  carnis. 

CAPUT  XXVIII. 
De  unctione  cujusque  fratris. 

Frater  quiseinfirmitate  ingravescentesenseritin 
proximo  ab  hoc  sseculo  migraturum,  de  omni  con- 
scientia  sua  domno  abbati,  vel  priori  confitetur,  et 
rogat  ut  oleo  infirmorum  ungatur,  Adducunt  eum 
prius  in  capitulum  duo  fratres  inter  manus,  si  est 
adeo  infirmus,  et  petit  veniam ,  reumque  se  de 
multis  negligentiis  contra  Deum,  et  contra  illos 
cbnfitetur.ImprecntureipriornbsoIutionem,cuncti8 
j)  respondentibus,  Amen^  et  ipse  eis  similiter.  Redu- 
.citur,  et  collocaturinlectotalisubmisso,  ubifratres 
possinlundiquecircumstare.Post  capitulum  sacer- 
dos  hebdoraadarius  indutus  alba  et  stola,  procedit 
cumoleo  infirmorum,  cumaquabenedicta,cumcru- 
ce  et  cum  duobuscereisincandcIabris,etconventu8 
sequitur;  i.  psalmo  imposito,  dicenda  est  primo  hiec 
collectaa  sacerdote  :  Omnipotens  aempiterne  Deus^ 
qui  per  li,  apostolum  tuum  dixisti :  Infirmatur  quis 
in  vobis,  etc.  Imponuntur  vii  psalmi  cum  istis  anti- 
i^honiSy  Sana  mo  ])ominOyquoniamf  etc.Psal.  Domi- 
ne,  no  in  furorc  tuo.  .Anliphona,  Eral  quidam  re- 
gulus  ;  psal.  Beati  quorum ;  antiph.  Domine^  puer 
meus;  psal.  Dominc,  neinfurore\^niiph.  CorcoQ" 


771 


UDALRICl  CLliNIACENSIS  MONACHI 


772 


trituin^psal.  Misorere\  anii^ih.  DominOj  dcscondc)  ^ 
psal.  noniino,  oxnndi\  anliph.  iJomino  non  snm 
dignus;  psal.  Do })rofnndis\  anl.  Cnm  sol  antom  ooci- 
disset\  psal.  Domine^oxnndi.  Inlerim  saoerdos  hoc 
modo  facit  uucUonein,  pcilliceui  oleo  illinil,  cl  rum 
pollico  signuni  crucis  iuipriniit  super  ulruunjuo  ocu- 
lum  ita  diocndo  :  Per  islnni  nncliononi^  tU  snnm 
piissiinam  misorioordiiun^  indulijcnt  tihi  Dominns 
quidquid  poccnsli  por  visnm.  Itein,  super  utraui(]UO 
aurom,  Per  auditnm;  supcr  utiaque  lal)ia,  Porfjus- 
tum\  super  nasum,  Por  odorutum;  super  manus,  !*or 
/ac/tffl?(ctsacei'dotes  cxtrinsccus)*,  superpedes,  Por 
incessum\  de  subtus  super  inguines,  Por  ardorom 
lididinis.  Lavat  manus;  et  lavatio  non  nisi  in  loco 
mundo  et  abdito  solel  cfTundi.  Tunc  si  inlirmus  non 
commuuicatur,  sacerdos  ipse  subjungit  has  omnes  •) 
collectas,  his  versibus  priemissis  :  Salvum  fac^  etc. 
Mitte  e/,  ctc.  Nihil  proCioiat  ctc.  Esto  e/,  otc.  Orat. 
Deus,  qiiifiimulo  tuoEzechiQfy  cic.  Pospico,  DominOy 
famulum  tnum  in,  etc.  Alia,  Dons^  qni  factnroj  tncVy 
eic.DouSjqni humanogouorioUi.  Virlntnm ccclestium 
DouSf  etc.  Domino  sancto^  Pator  omnipotonSy  ootorne 
DeuSyqui  fragilitatcm^eic.  Exandi,  Domine^  proces 
nostras^  eic.  Pra^veniat  hunc  famulnm,  etc.  Domine 
Dcns  nostor^  qui  offonsionom  nostram.  cic.  Adosto, 
DoininOf  supplicationibus,  ctc.  Prwsta,  qucosumus, 
DominOf  huic  famulo  tuo^  elc.  Deus  Iinmani  gonoris, 
etc.  Si  autem  communionem  sacram  pcrceplurus 
est,  tunc  ab  alio  dicunturpra^fafae  collectic;  et  ipse 
interim  sacerdos,  cruce  el  aqua  benodicta  rema- 
nentibus,  redit  cum  gcminis  candelubris  ad  eccle-  ^ 
siam,  ut  corpus  Domini  apportcl;  quod  accepturus 
prius  veniam  petit,  ct  prius  incensat,  fraugit,  et 
partem  quam  allaturus  est,  super  caliccm  lenet,  et 
tam  ipse  calix,  quam  manus  saccrdolis,  linlcolo 
candidissimo  cooperitur.  Quicunque  ilHobviavc:  int, 
veniara  pctunt.  Inlerca  curalur  ul  inlirmi  bacca 
lavetur,  recepturi  ipsum  corpus  Oomini,  quod  rocipit 
vino  intinctum ;  quo  epotato,  ebibit  quoque  ablu- 
tionem  calicis,  et  secundo  ablutionom  digilorum 
saccrtotis,  et  adhuc  tertio  calicis.  Adibetur  illi 
crux  ut  eam  osculetur;  osculatur  etiam,  quasi  ulti- 
mumvaIefacturus,primosaccrdolom,deindeomne8 
fratres,ip808qQoquepueros.Uoditconventu3rursus 
imposito  L.  Psalmo. 

GAPIIT  XXIX. 
Quid  agendum  ost  in  Cino  exitus.  ^ 

Postquam  autem  frator  ad  hujusmodi  vencrit  in- 
firmitatem,  providetur  ei  unus  famulus,  qui  non 
habet  aliud  facere,  nisi  ut  obsoquatur  inRrmo.  Sed 
et  in  nocte  famuli  qui  sunt  in  domo  infirmorum, 
omnesdiligentercxcubantneobitusejusimprovisus 
possit  evenire.  Crux  cst  contrn  faciem  ejus  afPixa,  ot 
lumen  cerei  usquc  ad  clarumdiom  nondcfucril.  Si 
quis  fratep  est  ita  religiosus  cui  hoc  pro  singulari 
libuorit  affectu  ut  ipse  quoque  remaneat  excnbans 
cuminfirmo,Iibcntereiacquiescituraprioremaxime 
siesthujusmodi  qui  infirmo  horas  cantot  regulares, 


Et  venienti  ad  extroma  legat  passiones.  Famali  aa- 
tcm   qui  sunt  in  tnlibus  multum  exercitatt,   mul- 
tumquc  perili,  cum  viderint  jamejus  exitushoram 
immincrc,  cilicium    expandunt,  cinorem    desuper 
nspcrgunt,  ctinlirnuHndo  lecto  levatum  in  cilicium 
submittunt;  ab  uno  eorum  percutilur  tabula  contra 
ostiumclaustricrebraetquasiconlinuapercussioue. 
Quod   cum  signum  sit   obiluri,  illico    ut   auditum 
fuerit,  fratrcs  omnes  accurrunt;  nam  quamvis  ho- 
mini  nostri  ordinis  omnino  sit  prohibitum  ut  ullius 
rci  gretia  gravemcttemperatum  inccssumaliquando 
excedat,  tnmcn  nd  moricntcin  ct  ad  incendium  etiam 
prseceplum  ut  currat.   Scd  si  has  tabulo)  pcrcussio 
evencrit  vel   quando  alterutra  missa,  vel  quando 
regularis  horacantatur,  quotquot  staut  foris  chorum 
accurrunt,  qui  in  choro,  minimo,  nisi  quibus  prior 
innucrit,  ct  obodientiarii  qui  ad  exsequias  aliquid 
sunt  facturi.  Quod  si  in  refectorio  adhuc  sedeot, 
et  lectio  necdum  est  finita,  iidem  quoque  prosiliunt, 
quanquam,  dcfuncti  corporo  lavato,  et  in  occlesiam 
deportato,  denuo  sit  illuc  redeundum,  ut  lectio  finia- 
tur,   et  psalmus  consuetus  cantetur.  Accurrontes 
autem  cantant   et  recantant   majorem  Symboluai 
fidei,utfratcrnafidessuffragiumconferatmigraturo. 
Sed    si    exitus    ejus    tardior    aliqantulum    fuerit, 
agenda  est  ipso  domno  abbatc  vel  priore  pronuntiante 
litania;  et  unicuique  nomini  sonctorum  subjungen- 
dum  est,  Oraproeo.  Estautem  prolonganda,  prout 
permiserit  temporis  ratio,  et  secundum  quod  in 
causa  migraturi  prospici    potuerit   vcl    n:sliman. 
Finitis  vcro  sanctorum  nominibus  confestim  subin- 
fertur:  Propitiu?  estOj  f^arceeiy  Domino,  PropHius^ 
ctc.  Lihora,  etc.  De  gladio  maligno,  Libera  eum^ 
Domine.  A  morte  perpctua,  Libera,  etc.  A  pondere 
poccafornmy  I^iboraj  ctc.  A  tctra  caliginej  Libor^, 
etc,  Per  crucem  tnaniy  Libera,  ctc.  Per  inlerccssiO' 
nomomniumsanctorum^  Libera^  etc.  PeccatoreSf  Te 
royamnSy  audi  nos.  Ut  iracundiiv  tme  flagella  ab  eo 
amovoas.  Te  rog.  Ut  spiritum  ojus  a  loco  angustise 
libereSy  Te  rog.  Ut  cum  Gducia  diemjudicii  exspectet 
Te  rog.  Ut  oum  in  numcru  placentium  tibi  reccDseri 
faciaSj  To  rog  Ut  oum  a  nnmero  discorni  facias  mt' 
lorum^  Tc  rog.  Ut  oum  iu  regione  vivormn  (eternis 
gaudiiSjfovonjubeasTerog.  Ut  eumproeiuia  wlernd 
vitoe  adipisci  facias^  Te  rog.  Ut  eum  a  mortifcro  vas- 
tatorodefendcrodigneriSy  Terog.Agnus^  eic. Parce. 
Agnus.  Donaei  roquiem  Agnus.  Miseroreojus.QnQ^ 
si  necdum   flnivit,   conventus  rccedit,  et  aliquanti 
qui  rcmancnt  Psalterium  incipiunt.  Cum  autem  jam 
cum  non  dubilaverint  obiisse,  dicuntur  a  sacerdote 
haBCoIlectoe :  PioerecordationisafTcctu,  fralres  AVii' 
Dous  cui  omnia  vivunt.  SuscipCf  Domino,  animasi 
serv/ ^u/.Conventus  oxiens  ut  consideat  anto  capei' 
lam  S.  Marine,  canlnt  vespcros  pro  def uncUs,  officiam 
et  matut.  non  alia  collecta  quam  ea  sola,  semper 
sequente :  Omnipotens  sempiterne  Deus,  Elsi  frater 
obicrit  interim  dum  conventus  est  ad  regularem 
horam,  vel  ad  missam,  postea  non  ita  currendo 


773 


CONSUETUDINES  CLUNIACENSES.  —  LIBEU  TERTIUS. 


774 


venitfSed  moderaio  incessu,  et  cantando  vesp.  do- 
functorain. 

Mox  autem  ut  obierit,  ultro  procurrent  conversi 

ut  pulseni  omnia  signa,  et  prolixe,  ut  apportcnt 

adhuc  aliam  crucem,  et  rursus  aquam  benodiciam, 

candelabra  et  thuribulum ;  quse  cum  fuerint  appor- 

tata ,  incenso  super  defunctu  m  facto  aspergitui*  etiam 

aqua  benedicta.  Post  modicum,  simul  cum  ipsis  quiH 

^pportata  sunt  ofTertur  in  atriolum  ubi  lavetur.Scd 

tfam  ncc  portant,  nec  lavant,  nec  in  sepuicrumpo- 

^unt  alii  fratres  quam  qui  ejus  sunt  similes  vel  in 

^rdine  vel  sine  ordinc.  Ad   infirmarium  pertinet 

0iquam  calidam  providere ;  ad  camerarium  ea  qui- 

■oas  est  induendus.  Ponitur  super  tabulam  ad  hoc 

0olumdestinatam,nudatury  lavatur  a  verticc  usquc 

0d  plantam  pedis.  Sola  verenda  veteri  stamineo 

s^int  cooperta.  Vestitur  stamineo,  cuculla,  caligis 

pocturnalibus,  et  sudario  quod  est  de  eodem  panno 

dequo  est  stamineum,  sicut  et  caligse,  quae  et  lon- 

^iores  sunt  quam  aliae  caligae,  nec  in  extremitate 

patulse  sunt  consutae.  Capellum  cucullse  desuper 

fjKciem  ex  utraque  parte  consuitur  contra  pectus, 

super  quod  etiam  manus  supra   cucullam  compli- 

cantur,  ipsaque  cuculla  per  loca  consuendo  ita  con- 

Biringitnr,  ut  in  nulla  parte  sit  laxa.  Item  noctur- 

nalin  consuuntur  ad  invicem.  Inter  lavandum  lava- 

tores  quotquot  sciunt  psalmos,  non  cessant  apsal- 

modia,  et  sacerdos  dicit  hanc  collectam  :  Suscipef 

Domiaef  animam  servitui.  Postquam  vestitus  fuerit, 

iDcensum,  quod  interim  semper  erat  continuum, 

mittitur  supcr  eum,  et  aspersus  aqua  benedicta 

ponilur  in  feretrum,  et  dcsupcr  opertorium  levalur, 

portatur  usque  ad  ostium  contra  conventum  ;  qui 

eum  venerit  ad  fmem  alicujus  psaImi,hocprior  ob- 

tervat,  et  percutit  tabulam  semel  tnntum.  Dimissa 

psalmodia  ,  ab  omnibus  inclinatis  dicitur  Oratio 

Dominica,  et  prior,  Et  nonos  inducaSy  etc.  A  porla 

interi.  Orat.   Dou^   viUe  dalor^  etc.  Alia,   DcuSy 

pibamanarum  animarum  aeternus  amator  os.  Im- 

ponitur  respons.  Subveniio.  lieixiy  Hou  /«//;/, etc.In 

processione  crucem  sequuntur  pueri,postea  priores, 

postea  conversi,  et  defuncti  portitores  novissimi, 

ipseqae  defunctus  anle  altare  S.  Mariae  collocatur, 

Qsque  dum  pro  eo  heec  coliecta  dicatur,  Deus,  venise^ 

lirgitor,  Hursus  imposito  resp.  Ne  recorderis,  et 

po8tea,P^cc0/2/e/»7iieg£/o^j(/ie,ctpu(sationcomnium 

^gnorum  jam  incoepta,  portatur  in  ecclesiam  mojo- 

^m,  ponitursupcr  formas.  Crux  cum  fniidclabris 

adcapat  ejus  affigitur.  Ab  illn  Iiora,  quousqne  por- 

telaradsepulcrum,  non  omittitur  absque  psalmodia, 

nisi  missa  generalis  aut  hora  rcgularis  canlctur ;  ad 

^tMm  cum  primum  pulsalur  signum,  ccssat  psal- 

^ia,  pra;ter  ad  solos  nocturnos,  tunc  tcnetur 

^ae  ad  introilum  puerorum.  Quando  conventus 

<*t  in  capitulo,  vei  in  rofectorio,  prior  prsecipit 

^aantis  fratribus  remanere.  Si  est  tempus  quo 

'ralres  circa  medium  diem  dormire  solent,  illo  dio 

^OQ  dormiunt.  Et  defunctus  si  aliquantulum  prius 

obiit  quam  sonitus  in  dormitorio  iieret,  ipso  dio 


A  sepelitur ;  alias  minimo.  Et  nox  alia  in  tres  vigilias 
est  divisa,quarum  primam  chorus  agit  dexter,  se- 
cundam  sinister,  novissimam  post  matutinas  pueri 
cum  magistris.  Si  est  nox  hiemalis,  ut  a  Kalendis 
Octob.  usque  ad  Coenam  Domini,adunamquamque 
vigiliam  Psalterium  ex  toto  cst  dicendum,  vesperi 
oif.  et  mat.  laudes  pro  defunctis,  addito  semper 
Verha  mea.  At  si  est  sestiva,  tunc  de  Psalterionon 
nisi  ccntum  psal.  sunt  dicendi.  Rt  si  post  comple- 
torium  obitus  fratris  contigerit,Psalterium  nonest 
incipiendum,  nisi  prius  cx  toto  sint  cxpleta,  postea 
quam  frater  obiit,  et  vosp.  pro  defunctis,  et  oiT.  et 
matut.  laud.  et  Verba  mea.  Missa  matut.  cantatur 
pro  eo,  ad  quam  omnes  ut  oflerant  debent  inter- 
esse.  Diaconus  postquam  incensaverit  altaria,  in- 

o  censat  et  defunctum.  Sepulcrum  cum  factum  fue- 
rit,diconda  cst  hsec  collecta  super  illud  :  Deus,qui 
fundasti,  Majore  missa  fmita,  vel  si  cst  Quadrage- 
sim,  scilla  ad  vesp.  pulsata,  et  oratione  vesp. 
prsemissa,  prior  unum  de  majoribus  signis  aliquan- 
tulum  pulsat  per  trcs  vices.  Conveniunt  fratres,  et 
cerel  per  custodes  ecclesise  distribuuntur.  Sacerdos 
defunctum  scpulturus,indutus  est  alba  et  stola.  Ar- 
marius  adscito  alio  fraire  incipit,  Kyrie^  eleison^ 
Cbriste,  eleison^  Kyrie,  etc.  Ad  quod  cum  omnes 
simul  responderint,  submittunt  se  inclinos,  et  sa- 
cerdosabsque  salutatione  dicit  has  collectas:  Non 
intres.  Fac^  qusesumus^  Domine.  Inclinaj  Domine. 
Quibus  intorponitur  resp.  1  Induta  est.  2  SciOy  Do^ 
mine,  3  Libora  me^  Domine,  Versus,  etc.  Toties 

^  quoquesaccrdosincensataltareprincipale  etcorpus 

^  defuncti,  imponitur  antiph.  In  Pwradisum,  cum 
psal.cxvii.  Hocmutaturinproces8ione,quodpueros 
sequantur  novitii  et  conversi,  et  postea  priores. 
Stant  etiam  in  ecclesia  S.  Marise  com  cereis  infirmi. 
Conventus  autcm  prseveniens  in  ccemeterium,  ex- 
pandit  se  in  modum  coronai*  et  intcr  sepeliendum 
ea  psalmodia  cum  antipli.  cantatur  ab  eo.  antiph. 
Aperite ;^8ei\.  Con/itemi ni ; anii^h  .Ingrediar;  psal. 
Quemadmodum ;  ant.  Ha*c  requies ;  ant.  Memento ; 
ant.  De  terrw ;  psal.  Domiue^  probasti  me ;  ant.  Non 
intres;  psal.  Domine^  oxaudi \ani,  Omnis  spiritus] 
psal.  Laudate  ;  ant.  AbsolvOy  Domine\  cant.  Bene- 
dictus.  Sacerdos  cum  primumveneritadsepulcrum, 
has  dicitcollectas:  Obsecramus misericordiam, Aliei^ 
Deus  apud  quom.  Sepulcrum  et  prius  et  posteaquam 

D  defunctum  receperit,  incensatur,  et  aqua  benedicta 
asporgitur.Collocaturoperculum  ligneumsuper  de- 
functiim,et  sacerdos  primum  pala  miltcns  aliquan- 
luluin  tcrrae  super  illum,  subjungit  has  collectas  : 
Oremus :  Fratres  ckarissimi.  DeuSy  qui  justis  sup- 
plicia.  Debilum  hnmani  corporis.  Temeritatis  qui- 
(/e/n.Quibus  factisreceditasopulcro  simul  cum  cru- 
ce,et  procedit  in  mcdium  coemeterium,  inquostant 
pueri,  qui  versis  ad  orientem  vultibus  oantaverunt 
psalmos,sicuteltotusconventus.Ibisubsilentiopr8e- 
missnOrationcDominica,  subinfert:  /?/  ne  nosindn- 
cas.Vers.iVo////j^rcs.CoIIect.  TibijDomino,  commcn-^ 
damus,  Cereis  ex<)tinciis  scquitur  psal.  l.  Hursus 


775 


DDALRICf  CLONIACENSES  MONACHI  CONSDETnDINES  CLDNUCENSK8.  -  LIB.  ffl. 


77» 


cum  Orationo  Dominica  vers.  A  porta  infcri ;  col-  A 
lecta,  Deus^  cnjus  wiseraliono,  facta  inclinatione 
consueta,  ct  vii  psalmis  impositis,  redditur  ita  ut 
post  pueros  priores  ea  vicc  sint  anterioros  ;  eo  de- 
nique  ordine  ciun  pcrvencrint  in  chorum,  proster- 
nent  secumipsispsalmis,quossacerdosjnm  alham 
ct  stolam  exutus  cladit  hac  collecta,  Absolve  Do- 
mine^  aniinam  famuli  tni.  Signa,  qua)  defunctum 
efferendo  slatim  piilsari  sunt  inchoata,  non  prius 
omittunt  quam  sacordos  reccsserit  a  sepulcro. 

Ipso  die  quo  defunctus  sepelitur,  omnes  sacer- 
dotes  cantant  missam  pro  eo.  In  soquente  autcm 
die  quidquid  ad  coonam  panis  aut  vini  remanserit, 
ad  eleomosynam  pro  eo  datur.  Inchoatur  et  septe- 
narius  ejus  et  tricenarius.  Septenarius  ita,  ut  per 
septem  dics  ofncium  et  missa  cantetur  a  convenlu  n 
pro  00  generaliter.  Tricenarius  vero  ita  ut  per  tri- 
ginta  dies  detur  ad  eleemosynam  ejus  prsebenba 
plena  cum  fabis  et  generali ;  et  psalmodia  quse  dici 
solet  post  matut.,  et  psalmus  Voce  mca^  qui  solet 
dici  ad  omnes  horas ;  tunc  pro  eo  dicatur  ot  Verba 
mea^  et  xxx  missas  pro  eo  cantandas  a  sex  sacer- 
dotibus,  priore  incipiente,quorum  unusquisque  cum 
suas  finierit  in  oapilulo  pronunliat,  ut  alius  incipiat 
in  crastino,  quod  nunquam  intermittitur  pro  qualibet 
festivitate,  cxceptis  per  annum  quinque  diebus,  id 
est  in  Nativitate  Domini,  in  cjus  Hesurrectione,  et 
illis  tribus  diebus  qui  eamdem  Dominicam  resur- 
rectionemanteccdunt.  Sua  quoque  vestimcnta  cum 
primum  abluta  csso  potuerunt,  omuia  exccpto  co- 
opertorio  portantur  in  capitulum,   ut  fratribus.  si 


GAPUT  XXXI 

Quidagaturpro  quolihct  fratreiasingulis  obodieniiis 

Ut  nutem  falcar  quod  verum  est,  quid  fiat  in 
cellis  noslris  pro  quolibet  fratre  qni  apud  nos  vel 
alibi  obierit,  uon  facilc  dixerim,  nisi  quando  bre- 
vis  cvenerit,  agitur  ofiicium,  et  quicumquo  sacer- 
dos  est  cantat  missampro  eo.etqui  non  est  sacer- 
dos,  quinqunginta  psalmos,  aut  toties  Orationem 
Dominicam.  Tamen  rara  sunt  loca  illa  in  quibus 
praebenda  non  detur  pro  eo  ;  nam  ct  in  quibusdam 
datur  VII  diebus,  in  quibusdam  eliam  xxx  et  sem- 
per  in  annivcrsario  ejus;  hoc  totum  dispositum  est 
et  ordinatum  per  domnum  ahbatem,  secundum  quod 
ipse  cognovitpossibilitatem  et  facultatem  oujusque 
loci. 

GAPUT  XXXIl. 
De  obitu  domni  abbatis, 

Super  hoic  omnia  domno  abbati  ab  hac  vita  de- 
cedenti  isti  sunt  addenda.  Deponendus  in  tumulum, 
vcstitur  omnibus  sacerdotalibus  vestimentis.  Qua- 
tuor  fratres  qui  cantant  versus  illorum  trium  res- 
ponsoriorum,  vestiti  sunt  cappis,  et  quatuor  qui 
portabunt  eum  ad  tumulum,  albis.  Per  annum  iute- 
grum  addatur  ad  eleemosynam  ejus  pnebenda,  non 
solum  apud  nos,scd  etiam  in  omnibus  monasteriis 
et  cellis  nostris,  et  xxx  missse  cantantur  pro  co,  si 
tanti  sunt  sacerdotes  qui  possint  hoc  expIere.Ejus 
quoque  anniversarius  hoc  modo  agilur  :  Primo 
omnia  signa  pulsantur  prolixius  ad  vesperas  pro 
defunctis,  qui  ea  vice  cantantur  in  choro  priusquam 


opu8habuerint,dividnntur;etquideeisquidacce-CP»^ocessiofiat  ad  S.  Mariam.  Item  ad   officium  et 


perit,  pra^cipitur  a  priore  ut  defuncti  recordelur 
cum  hujusmodi  psalmodla,  vel  cum  tot  missis  si 
estsacerdos,  secundum  quod  tunc  pra^cipienti  vi- 
debitur.  Goopertorium  ideo  non  apportatur,  nec 
ibidatur,  quiaid  magis  habent  fratres  pro  miscri- 
cordia,  quam  pro  illa  regulari  constitutione,  cujus 
nec  meminit  S.  Denedictus.  Finitis  omnibus,  rursus 
ei  prior  imprecatur  absolutionem.  Et  de  ca^tcro, 
quoties  veneril  anniversarius  egus,  iterum  praa- 
benda  sua  dabitur  ad  eleemosynam.Missam  vero  quo) 
tunc  cantanda  est  piH)  ilio,  aliquando  aliqua  impe- 
ditur  festivitato.  Queecunquo  lamen  proxime  can- 
tantur  pro  defunctis,  non  minus  pro  illo,  quampro 
aliis  cantantur,  sed  ea  psalmodia,  Verba  moa  non 
differtur. 

GAPUT  XXX. 
Si  quis  obierit  in  aliqua  cella. 

Frater  qui  ad  aliquam  cellam  propriam  missus, 
ibi  obierit,  ibi  quoque  habcbitxxx  missas,  quarum 
supra  memini.  Et  cum  ad  nos  venerit  brevis  ejus 
depo8itionis,agitur  pro  eo  ofticium,  et  missasignis 
omnibus  pulsatis;  el  de  reliquo  utrinque,  et  ibi 
ubi  sepultus  est  et  apud  nos  agendus  est  eodem 
modo  ejus  septcnarius,  cjus  tricenarius,  et  auni- 
versarius  ejus. 


nd  missam,  quse  ct  festive  nec  absque  tractu  a  duo- 
bus  canlando  colebratur;  i])so  die  habebunt  fratres 
in  refectorio  gcneralc  piscium,  si  valet  acqniri,  et 
pigmentum,etduodecim  pauperes  in  hospitalircfi- 
ciuntur,  non  solum  pane  et  vino,  scd  etiam  carne, 
si  tamcn  est  ea  dies  carucm  comedcndi ;  alia  pro- 
vidctur  quod  tantumdcm  valct. 

GAPUT  XXXIII. 

De  eo  qai  in  Quadragesima  obierity  et  sepeliendas 

cst  in  xn  Icclionibus. 

Si  quis  fratrum  in  Quadragesima  obieiit,  et  ia 
tali  die  est  sepeliendusqui  cumvii  lectionibus  fue- 
rit  solemnis,  pro  illo  post  primam  cantatur  raissa 
defunctorum,  et  cum  tribus  tantum  collectis :  Om- 
D  nipotenssempiterne Deus.  Deus^  veniw  largitor,  Fi- 
dclium,  Z>eus.  Propterquod  tamennec  illa  missade 
festivitate  post  tertiam,  necilla  de  jojunio  post  do" 
nam  rcmaucbit;  sed  si  in  die  DomiQica  sepulturO- 
evenorit,  additur  et  quarta  collccta,  id  cst,  Sa/iofo--' 
rum  tuorum,  Item  si  quis  sepeliendus  osl  in  quoli-^ 
bet  dio  trium,  qui  proximc  Pascha  antecedunt, 
peliturabsquemissapro  defunctis  in  prsesenli.Itei 
qui  sepeliendus  est  in  Hogalionibus,  pro  illo  can—^ 
tatur  post  primam  missa  defunctorum,  et  illa  d^ 
llogalionibus  post   tertiam  ;  ad  quam  ctinm  noBP' 
oiTertur,  nec  pax  recipitur,  nisi  ab  uno.  Item  quC 
sepeliendus  est  eo  die^quo  non  bcne  mutare  possu- 


7T7 


WILLELMUS  CALCULUS.  -  NOTITIA  fflSTORICA. 


778 


l 


inQS  rasuram,  post  capitulum  statim  percussa  ta- 
biila  sepelitur,  quia  quandiu  est  insepultus,  non 
licet  in  daustro  vel  loqui  vel  aliud  quid  facere,  nisi 
C^ntam  psalmis  ad  exsequias  vacaro.  Solus  armarius 
-ftmtum  facit  de  scriptura,  quod  defuncti  nomen 
scribit  in  Memoriali  fratrum,  et  breves  qui  mittendi 
s  wt  pro  eo  per  cellas. 

Nonullffi  sunt  congregationes  non  solum  mona- 

oliorum  sed  etiam  clericorum,  qusB  habcnt  socie- 

'^Atem  nostram  et  fratemitatem,   ut   cum   Brevis 

^orum  venerit  ad  nos  de  defuncto,  vel  ad  illos  noster, 

ot^cium  et  missa  geratur,   et  postea  septenarius 

cum  officiis  et  missis.  Item  sunt  plerique  fideles 

O^nsti,  tam  pauperes  quam  divites,  qui,  cum  ad- 

ducti  in  capitulum  nostrum  venerint,  petunt  ut  ipsi 

quoque  mereantur  habere  fraternitatem  nostram. 

Annuitur,  et  cum  libro  eis  datur,  ut  partem  ct  com- 

munionem  habeant  de  omnibus  bonis  qu»  ullo  modo 

fiont  vel  in  orationibus  vel  in  eleemosynis,   non 

solam  apud  nos,  sed  etiam  in  cunctis  locis  quse 

nostri  juris  esse  videntur.  Pro  his  omnibus,  quan- 

diu  Bont  in  hac  temporali  vita,  specialiter  cantatur 


^  per  singulas  horas  psal.  lxviii  et  ea  collecta  Pra^ 
tende,  Domine,  famulis,  etc.  quoties  ad  majorem  vel 
ad  matutinalem  missam  dicitur,  pro  eis  apponitur. 
Postquam  autem  obicrint,  ad  missam  et  officium 
defunctorum  ea  collccta  Omnipotens  sempiterne 
DeuSj  cui,  quando  non  estin  ordine  collectarum  pri- 
ma,iIlisproprie  deputataest.  Etsimiliterillsematut. 
laudes  pro  defunctis,  qu8B  post  quamlibet  diem  xii 
lectionum  solemnom  insequentenocte  absque  offi- 
cio  cantantur.  Praeterea  quatuor  vices  in  anno,  id 
est,  post  primam  Dominicam  QuadragesimaB,  post 
Natal.  SS.  apostolorum  Petri  et  Pauli,  post  festivi- 
tatem  Omnium  Sanctorum,  in  quibus  specialem 
eorum  commemorationem  facimus  cum  officio,  cum 
missa,  cum  septenario,  et  tricenario,  et  praabendse 

"  eodem  modo  quo  solet  agi  pro  quolibet  absente 
fratre  qui  obierit  in  aliqua  cellarum  nostrarum. 
Quod  cum  satis  manifesto  relatum  sit  in  superiori- 
bus,  non  est  opus  sccundo  referre.  Ethocestquod 
superadditur,  quod  duodecimpauperes  reficiuntur; 
hoc  minus  agitur,  quod  non  a  singulis  sacerdotibus 
missa  cantatur. 


ANNO   DOMINI   MLXXXVII. 


WILLELMUS    CALCULUS 


GEMMETIGENSIS  MONACHUS. 


NOTITU  HISTORICA 

(Tabric,  Bibliotbeca  mediw  et  inGmm  Latinitati8j  tom.  III,  pag.  147.) 


Wiilemus  Galculus,  Northmannus,  coenobita  sive  monachus  Gemmeticensis  ord.  S.    Bened.,  scripsit 

nistorim Nortbmannorum  libros  octo{\)y  quorum  primis  quatuor  Dudonis  Ilistoriam  De  moribus  et  actis 

primorum  NorthmannisB  ducum  misit  in  compendium ;  libro  quinto,  sexto,  septimoque  a  Richardi  I  obitu, 

fiVe  ab  anno  996,  eamdem  continuavit  usque  ad  Angliam  a  Willelmo  1  Conqusestore  an.  1066  subactam, 

itquehos  septem  libros,  eidem  dedicavit  V^i\le\mo,q}iemorthodoxumsummi  HegisnutuAngJorumreqem 

•ppellat.  Deinde aliquot  annis  interjectis,  praeter  clausulam  libri  vii,  de  Willelmi  I  obitu,  qui  in  an.  i087 

incidit,  adjunxit  librum  octavum  de  actibus  fratrum  Willelmi  II  regis  Anglorum,  Roberti  ducis  Northman- 

aonun,  et  Henricil  regis  Anfflorum  Northmannorumque  ducis,  atque  de  initio    regni  Stephani,  qui  an. 

iiS5  Henrico  successit.  (2)  Prodieruat  in  Wil.  Cambdeni  Anglicar.  Northmannicar.  et  Cambricarum 

^wm  Scriptoribus,  Francof.  1602,  fol.,  pag.  604, 691, atque  ex  duobuscodicibusmss.castigatioresinNor- 

«Mnannicis  AndreaB  DuChesne,  Paris,  1619,  fol.,  pag.  215,317.  Codex  ms.  qui  fuit  in  biblioth.  Hohendoi^ 

Qtna,  III,  pag.   246,  jam  perlatus  est  cum  aliis  illiusthesauri  librarii    cimeliis  in  bibliothecam  Gflo- 

^ream. 


(1)  Ita  in  Andreaa  Du  Chesne  editione,  quaB  octo 

Jibng  distinguitur.  Nam  in  Cambdoniana  seplem 

*ibri  Bunt,  duobus,  nempe  tertio  et  quarto,  bis  pro 

*«rtio  nameratis.  Ita^iue  et  septem  computant  Vos- 

^^tt»»  paff.  405 ;  Ondinus  tom  II,  pag.  1112,  aliique. 

^2)  Sea  de  Gestis  Henrici  I  Anglorum  regis  e. 

JWllelmi,  utrum  abillo  (juoquepostobitum  Wiilelmi 

*-»  •djecta  aint^  an  ab  alio  potius  conscripta  mona- 

^«p  qui  libn  septimi  auctor  sit,  dubium   movet 

^istola  quam  operi  suo  Willelmus  prcBfixit  ad  Wil- 


lelmumI,etmultomagisOrdericu8  Vitalis.  Hicenim 
ipsumpostSenlaceiumcertamen  narrationem  suam 
terminasso  scribit  omnino  his  vorbis :  Willelmua 
quoque  cognomento  Calculus^  Gemmeticensis  mona- 
cbuSjDudonismateriam  subtiliter  replicavit.  facete 
abbre  via  vit  et  successorum  actus  usque  adsubjectio- 
nem  Angliso  adjecit.  Post  certamen  Senlaceium, 
narrationem  suam  consummavit^  WiJlebnoque  regi 
subtiJissimo  suas  gentis  obtuJit.  Oudin, 


Patrol.  CXLIX. 


25 


779 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


WILLELMI  CALCULI 


GEMMETICENSIS  MONAGHI 


HISTORIiE    NORTHiMANNORUM 

LIBRl  OCTO. 

Andreas  Duchesnius,  Historiod  Northmannorum  Scriptores  antiqui,  res  ab  illis  per  Galliam 
Apuliam,  Gapuse principatum,  SicHig^m  et  Orientem  gestasexplicantes.  —  LutetiaQ Parisiorumy 


EPISTOLA 


AD  WILLELMUM  ORTHODOXUM  ANGLORUM  REGEM 


Oe  NorthmaiiQorum  ducum  gestis. 


Pio,  victorioso  atque  orthodoxo,  summi  Regis  A  plurimorum  ad  corroborandum  fidem  seqv 


nutu  Anglorum  regi,  Willelmo,  Gemmeticensis  coo- 
nobita  omnium  coenobitarum  indignissimus  Wil- 
LELMUS,  ad  conterendos  hostcs  Samsonis  fortitu- 
dinem  et  ad  discernendum  judicium  Salomonis 
abyssum. 

Opushoc,  prudentissirae  rex  et  serenissime,  in 
Northmannorum  ducum  gestis,  de  diversis  excerp- 
tum  codicibus,  juxtameseexiguitatem  industrise  con- 
texui ;  vestraeque  dicans  idem  celsitudini,  ob  reco- 
lenda  priscorum  patrum,  inter  praecipuas  laicarum 
dignitatum  administrationes,  piissimorum  actuum 
exempla,  chronicorum  bibliothecse  delegandum  de- 
crevi.  Quod  non  rhetorum  venusla  exornatum  gra- 
vitate,  non  politi  sermonis  venali  lepore  seu  nitore; 


rum  annis  et  rerum  experimentis,  partim  < 
judice  proprio  visu  didici;  privatim  in 
Verum,  qui  sacris  mancipatum  scholis  f 
sumptionisaut  alia  qualibet  culpa  tali  p 
notaverit,  hanc  hujus  opusculi  noverit 
quam  non  supervacaneam  arbitror;  ul 
optimorum  virorum  tum  in  ssecularibus  t 
vinis  excellentissimse  qu8B  feliciter  in  ( 
vivunt,  utiliter  et  in  hominum  notilia  viv 
enim  populari  aura  leni  sed  pernicios 
blandiente  delectari,  atque  illecebra  mun 
cari  condecet,  quem  angustiaB  maceria 
superna  Jerusalem  amplitudine  devotissi: 
amplectendse,  includunt;  quem  tam  habi 


sedinelimato  stylo,  tenui  orationeper  plana  dedu-  B  i^entia  quam  vitee  professio  a  mundo  secli 


ctum  cuilibetlectoriadliquidum  elaboravi.  Vestree- 
que  quidem  Majestatis  latera  ambiunt  preeclari  viri, 
litteranim  peritia  admodum  eruditi,  qui  strictis 
gladiiscivitatemcircumeunles,  eliminatis  pravorum 
insidiis,  tectum  Salomonis  divinse  legis  pervigili 
munimine  satagunt  tueri.  Subtilissimi  quoque  in- 
genii  vigorem  ccelicidispensatoris  praerogativavo- 
bis  coUati,  qualiter  in  armorum  rcgimine,  sic  in 
cunctis,  quibus  intendere,  quae  perpendere  propo- 
nitis,  mira  valere  efficacia,  multi  multimode  proba- 
verunt.  Munusculum  igitur  tantilli  nostri  laboris 
placida  manu  sumite,  nobilissima  gesta  celebri  rae- 
moria  dignissima,  vestra  ctantiqua  perhas  paginas 


habetis  vestram,  sapientissime  regnorua 
tor,et  pacem,  et  bella  simul,  piissimi  genit< 
gloriossimi  ducis  Roberti,  superiorumqi 
tum ;  terreneB  militise  nominatissimi  p 
sincerisissima  tamen  fide,  alacerrima  spe,  ] 
sima  charitate  ad  coelestia  tendentes,  Ghrisl 
strenui  militesac  studiosissimi  cultoresex 
Imperator  aeterno  praesidens  imperio,  in  c 
dens  plurima  ssQvissiraorumpericulorumi 
admirandis  proventibus  ovantissime  triu 
protrivistis :  ipse  potentissimus  tutor  in  c\ 
rendis  vos  tutetur;  prudentisB  vestrje,  qua 
lit,  gubernandopatrocinetur:  quoadusque 
mo  cursu  sub  mundano  diademate  consui 


recolite.  Principium  namque  narrationis  usque  ad 
Richardum  II  e  Dudonis  periti  viri  historia  collegi,  q  aulara  verse  suraraaeque  bealitudinis  patri 
qui  quod  posteris  propagandura  chartse  commenda.      maraini,  perennis  gloriae  annulo  ac  stola 
vit,  a  Rudolpho  comite,  primi  Richardi  fratre  dili-      tus,  pie  rex,  victoriose  atquo  orthodoxe. 
genter  exquisivit.  Reliqua  verO;  quse  partim  relatu 


mSTORIiE  NORTHMANNORUM  UBRI  OCTO.  —  UBER  PRIMUS. 


782 


historij:  nortmannorum 

LIBER  PRIMUS. 

Quomodo  Hastingus  oppreaait  Neustriam  ante  adventum  Rollonis. 


CAPUT  PRIMUM  A 

'o  fortilado  Francorum ,  qnw  din  yignerat^ 
iatta  sity  nnde  et  ipsi  feritati  paganornm  mi~ 
esistere  valnerunt. 

10  Francorum  gens  resumptis  viribus  Ro- 

eritatis  jugum  a  cervice  propria  depulit,  fe^ 

colla  subregumdominioflexit,  Christi  Ec- 

ehementer  adulta,  odoriferosfructus  ferens, 

le  occiduos  limites  floruit.  Qua  denique  tem- 

ipsi  reges  rebus  bellicis  strenui,  ac  chris- 

dei  vigore  fulti,  circumquaque  de  inimicis 

iimos  semper  reportabant  triumphos.  Sub 

i  moderamine  Christi  vinea  succrescens  in- 

•8  fidelium  protulit  ramos.  Ex  hac  quippe 

arima  monachorum  proruperunt  ovilia,  quaa 

»68  ex  suis  alveariis  multimodis,  ex  diversis  q 

violis  in  cselestibus  sedibus  intulerunt  fa- 

e  his  otenim  perennis  Jerusalem  fabrica 

coram  regis  aeterni  obtutibus  ut  stellee  lu- 

Jgent  in  perpetuas  seternitates.  Quaa  videli- 

lesia  multis  Francorum  temporibus  sub  di- 

regibus  valida  virtute  pollens  viguit,  donec 

quatuor  Ludovici  imperatoris  filiis  dissi- 

18  ex  magna  gloria  regnum  Francorum  quati 

in  tantum  ut,  collectis  undequaque  viribus, 

torio  Autisiodorensi  apud  Fontaneticum  vi- 

10  adversus  duos  diabolo  instiganto  confli- 

,  cruentissima  christianorum  inter  se  csede 

B8imo  satisfacerent  odio.  Qui  patriam  pene 

mnimine  militum  frequentia  prseliorum  des- 

)8,  invalidam  et  barbarorum  seu  cujuslibet  p 

invasioni  opportunam  eam  reliquerunt.  Quo 

e  pagani,  cum  Lothroci  regis  filio,  nomine 

08t»  quidem  ferrese,  procurante  ejus  expe- 

m  Hastingo  omnium  paganorum  nequissi- 

>^oricis  seu  Danicis  finibus  eructantes,  ma- 

litiora  incolentes  continuis  cladibus  vexave- 

Mvitates  diruentes,  atque  abbatias  concre- 

\.  Quis  vero  iste  Lothrocus,  vel  ex  cujus 

oriundus  exstiterit,  infra  dicemus.  Sed  modo 

le  situ  Daciee  pauca  dicamus. 

CAPUT  IL 

hua  partibns  orbis  terrw,  et  in  qua  earum 

sit  Dacia  et  de  sitn  ipsius, 
08  namque  molis  orbe  descripto,  ambiluque 

erficie  terrse  sagaciter  permenso,  omnem  ter- 

Brpetuo  Oceani  limbo  undique  secus  circum- 

s,  flethereo  quadripartiti  coeli  cardine  intel- 

!08mographi  dimensi  intres  partesdiviserunt, 

I,  Earopam,  Africamque  reputantes.  Sed  quia 


hic  mentionem  de  partibus  terrae  fecimus,  non  inu- 
tile  videtur  si  breviter  commemoremus  quid  de 
illis  beatus  Augustinus  in  xvi  libro  De  civitate  Dei 
dicat  :  «  Asia,  inquit,  a  meridieperorientem  usque 
ad  septentrionem  pervenit :  Europa  vero  a  septen- 
trione  usque  ad  occidentem,  atque  inde  Africa  ab 
Occidente  usque  ad  meridiem.  Unde  videntur  or- 
bem  dimidium  duae  tenere,  Europa  et  Africa,  aliud 
vero  dimidium  sola  Asia.  Sed  ideo  illae  duae  partes 
factae  sunt,  quia  inter  utramque  intrat  ab  Oceano 
quidquid  aquarum  terras  interluit  et  hoc  marema- 
gnum  nobis-  facit.  Quapropter  si  in  duas  partes 
orbem  dividas,  Orientis  et  Occidentis,  Asia  erit  in 
una,  in  altera  vero  Europa  et  Africa.  >  Hissuccincte 
intimatis,  ad  propositum  redeamus.  Europa  quam- 
plurimis  fluminum  alveis  interrivata,  variisque  pro- 
vinciis  denominata,  termino  diremptionis  limitatur 
patriis.  Harum  qusedam  spatiosissimamultipliciin- 
numerabilium  hominum  frequentia  caeterarum  co- 
piosissima,  nuncupatur  Germania.  In  qua  Hister 
fluvius  de  cacumine  montis  Athnoe  ortus,  in  se- 
xaginta  amnibus  augmentatus  profusius  et  a  meri- 
die  ad  orientcm  means  procellosus,  Germaniam  et 
Scythiam  usque  eo,  quo  ponto  Scythico  recipitur 
discriminatus,  vocitatur  Danubius.  In  copiosa  igi- 
tur  intercapedine  a  Danubio  ad  Scythici  ponti  us- 
que  confinium  diflusae  commorantur  feree  gentes  et 
barbarse,  quae  ex  Scanza  insula  Oceanos,  hinc  inde 
circumsepta,  velut  examen  apum  ex  canistro,  seu 
gladius  e  vagina  ,  diversitate  multimoda  dicuntur 
prosiluisse  consuetudino  barbarica.  Est  namque 
ibi  tractus  quamplurimus  Alanise,  situsque  nimium 
copiosus  Daciae,  atque  mcatus  multum  protensus 
Getiee.  Quarum  Dacia  exstat  medioxima,  in  modum 
coronse ,  instarque  civitatis  praemagnis  Alpibus 
emunita.  Quos  protentae  anfractus  amplitudinis  fu- 
rentes  incoluntpopuli,  praemonente  marte  bellicosi; 
scilicet  Getae,  qui  et  Gothi,  Sarmatae  et  Amaxobii, 
Tragoditee  et  Alani,  quamplurimseque  gentes  Meoti- 
dibus  paludibus  excolendo  commorantes. 

CAPUT  III. 

De  origineGothorum,  et  nbi  primnm  babitavernnt, 
Tres  etenim  Noe  filios  habuisse,  sacrae  ad  liqui- 
dum  testantur  paginae.Quarum  juniornomine  Japhet 
filium  genuit,  quem  proprio  vocabulo  Magog  nomi- 
navit.  Cujus  Gothica  soboles  de  similitudine  ultimae 
syllabee  paterni  nominis  vocabulum  trahens  adeo 
pullulavit,  ut  per  diversa  terrarum  interstitia  muUi- 
mode  se  dilataret,  pToedictamque  insulam  Scanzam 


783 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


784 


intra  maris  fretum  sibi  vindicaret.  In  qua  per  suc-  A  bat,  prsBter  uaum;  quem  hseredem  sui  juris  relin- 

cedentia  tcmporum  curricula  admodum  multipli-      quebat. 


cata,  duos  ex  se  in  armis  robustissimos  produxit 
Gothorum  populos.  Ex  quibus  unus  cum  rege  suo 
Thanause  de  vagina  sua  egressus,  ulteriorem  Scy- 
thiam  invasit,  sibiquc  usurpavit ;  multum  post  ad- 
versum  Vesoscm  yEgyptiorum  regem  contra  se 
bella  attcntantcm ,  diutissimo  se  armis  et  praBliis 
exlendcns.  Quorum  uxores  postmodum  vocatee 
Amazones,  diuturnam  eorum  moram  moleste  fe- 
rcntes,  repudiata  virorum  copula  arma  capessunt  : 
duas  reginas  Lampeto  scilicet  atque  Marpessam 
csetoris  audaciores  principatui  subrogantes.  Quae 
dextris  mamillis  ob  telorum  jactus  adustis,  totam 
Asiam  aggressa),  pcr  centum  fere  annorum  volu- 


GAPUT  V. 

Quomodo  Bier,  filius  Lothroci  regis  Dacise  expul- 
sus  est  de  patria  more  solito^  cum  Hastinao  pse- 
dagogo  suo, 

Quae  denique  lex  per  multorum  tempora  regum 

inconvulsa  mansit,    quoad  usque  Lothrocus  rex, 

de  quo  supra  prselibavimus,  patri  in  regno  succes- 

sit.  Is  etiam  rex  patrum  legibus  excitus,  cum  in- 

genti  juvenum  agmine  sorte  cogente  filium,  nomine 

Bior  Gostae  Ferreao,  a  suo  abdicatregno,  cumejas 

psedagogo  Hastingo  per  omnia  fraudulentissimo ; 

ut,  peregrina  regna  petens ,  exteras  sibi  armis  ac- 

quireret  sedes.  Qui  ideo  Gosta  Ferrea  vocabatur, 


mina  gravissimte  dominationis  jugo  eam  domue-  o  quia  non  ei  clypeusobjiceretur,  sed  inermisinacie 
runt.  Sed  dc  his  hucusque.  Qui  vero  scire  cuncta       stans^armorumvimquamcunquespemeretillaesus; 


desidcrat ,  Gothorum  gesta   porcurrat,  et  noster 
stylus  vertatur  ad  proposita. 

GAPUT  IV. 

Quod  Dani  do  Gothorum  progenie  doscendant ,  et 
quaro  dicantur  Dani  vol  Northmanni^  et  cur  ea- 
dem  gens  sic  multiplicetur. 


Igitur  alter  Gothorum  cuneus  ex  Scanza  insula, 
quae  erat  quasi  officina  gentium  ,  aut  velut  vagina 
nationum,  cum  rege  suo  nomine  Berig  egressus, 
mox  ut  e  navibus  exeuntes  terras  attigerunt,  no- 
men  loco  dederunt,  Scanzamque  ob  ilhus  memo- 
riam,  de  quo  eruperant,  illum  vocaverunt.  Inde  de- 
nique  prolixius  tendentes  intra  Germanicos  sinus, 

Meotidas  occupaverunt  palude8,plurimas  regiones  q  Thurhumanum  sanguinem  libantes. 
diffuse  metantes.  Quarum  in  secunda  sede  Dacia, 


vehementissimis  matris  ejus  venenis  infectus. 
Hastingus  vero  a  patria  cum  suo  adolescente  exsul 
proscriptus,  missa  legatione  milites  de  finitimis 
provinciis  animo  leves ,  bellique  cupidos,  ad  hanc 
expeditionem  invitans,  innumerabilem  pugnantiiiffl 
tironum  congregavit  exercitum.  Quid  plura?fabri- 
cantur  naves,  innovantur  scuta,  resarciuntur  tho- 
races,  poliuntur  loricse  et  galeae,  acuuntur  enses 
et  lanceae,  omnique  telorum  apparatu  accurate  mo- 
nitur  exercitus.  Inde  vero  statuto  die  pelago  im- 
pelluntur  naves,  ad  eas  propere  festinant  mihteSf 
elevantur  vexilla,  librant  venlis  carbasa ;  vehuntur 
lupi  pernices  ad  lacerandas  dominicas  oves.  deo  sao 


quse  et  Danamarcha,  sistens,  reges  habuit  multos, 
mirae  philosophiae  cruditione  vehomenter  imbutos, 
Zeutan  scilicet,  atque  Dicineum,necnonZalmoxem, 
aliosque  plures.  Unde  et  pene  omnibus  barbaris 
Gothi  semper  exstiterunt  sapientiores,  GraBcisque 
ferme  consimiles.  Nam  Martem  deum  apud  se  au- 
tumant  fuisse  exortum,  quem  humani  placabant 
effusione  sanguinis.  Jactant  enim  Trojanos  ex  sua 
stirpe  processisse,  Antenoremque  ab  urbis  exter- 
minio  cum  duobus  millibus  militum  et  quingentis 
viris,  ob  proditionem  illius  ab  eo  perpetratam, 
evasisse  ;  ac  per  multimodos  ponti  anfractus  Ger- 
maniam  appulisse,  atque  fpostmodum  in  Dacia  re- 
gnasse,  eamque  a  quodam  Danao  suae  stirpis  rege 


GAPUT  VI. 

Quomodo  venerunt  in  regnum  Francoram  et  Ver- 
mandensem  pagum  prius  depopulati  sunt. 

Gujus  cruore  libaminis  unanimiter  potati,  vento 

flante  secundo ,  Vermandensem  aggrediuntur  po^ 

tum,  anno  ab  incarnatione  Domini  851.  Exsilien- 

tesque  e  navibus,  totum  illico  Vulcano  tradunt  co- 

mitatum.  Sancti  quoque  Quintini  monasterium  fe- 

rali  rabie  comburunt,  de  christiano  populo  nefk- 

rium  exercentes  ludibrium.  Noviomensis  quoqae 

Emmo  episcopus  cum  suis  diaconibus  eorumgladio 

obtruncatur ;  fitque  csedcs  in  plebe  proprio  ori^ati 

pastore.  DehincSoquanicaora  aggrediuntur  elapud 

Gemmeticum  classica  statione  obsidionem  compo- 

nunt.  Qui  locus  jure  Gemmeticus  vocatur,  quiapro 


Danamarcham  nuncupasse.   Hac  igitur  de  causa  D  suis  offensis  illuc  gemunt,  qui  in  flammis  ultrici- 

bus  gemituri  non  erunt.  Quidam  vero  a  gemma 
illum  vocatum  arbitrantur,  quia,  ut  gemma  in  an- 
nulo,  rutilat  situ  et  ubertate  fructuum.  Hic  nemque 
Glodovci  Francorum  regis  tempore,  a  beato  Phili- 
berto ,  opitulanle  regina  Ballilde  constructus,  ifl 
tanto  incrementc»  adolevit,  ut  in  nongentorummo- 
nachorum  numero  ejus  quantitas  suppleretor.  Ifl 
quo  quamplurima  multitudo  episcoporum,  seu  cle- 
ricorum,  velnobilium  laicorum,spretis  saBCularibus 
pompis,  collecta,  Ghristo  regi  militatura,  propria 
colla  salubcrrimo  jugo  subegit.  Gujus  loci  monacki 
siv  0  iucola?,pagauorura  adventum  comperientesftigt 


Daci  nuncupantur  a  suis  Danai  vel  Dani.  North- 
manni  autem  dicuntur,  quia  lingua  eorum  Boreas 
North  vocatur,  homo  vero  Man  :  inde  Northmanni, 
id  est,  homines  boreales,  per  denominationem  nun- 
«upatur.  Sed  sive  hoc  sive  illud  exstiterit,  origi- 
nem  tamen  a  Gothis  noscuntur  ducore  Dani.  Qui 
tantis  post  hoc  adoleverunt  incrementis,  ut,  dum 
repletaB  essent  hominibus  insulae,  quamplures  san- 
cita  a  regibus  lege  cogerentur  de  propriis  sedibus 
migraro.  Quae  igitur  idcirco  sic  umltiplicabatur, 
quoniam  nimio  dedita  luxui  mulieribus  jungebatur 
multis.  Nam  pater  adultos  filios  cunctos  a  se  pelle- 


mSTORLE  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  -  UBER  PRIMUS. 


786 


dam  Buaramrenimsubterra  occulentes, 
lecum  asportantes,  Deo  juvante,  evase- 
ini,  locum  vacuum  reperientes,  mona- 
inct»  MarisB  Sanctique  Petri  et  cuncta 
ne  injecto  adurunt,  insolitudinem  omnia 
.  Hac  itaque  patrata  eversione,  locus  qui 
oris  splendore  diu  viguerat,  cxiurbatis 
e  subversis  domibus,  coepit  esse  cubile 
volucrum :  maceriis  in  sua  soliditate  in 
irrectis,  arbustisque  densi8simis,etarbo- 
tis  per  triginta  ferme  annorum  curricula 
drra  productis. 

GAPUT  VII. 

^Neuatrise^  quoe  ab  A  ureJianensi  urbe  per 
imLutetiam  usque  Parisiorum  pertingit, 
lenique  Sequanee  sulcantes  alveum,  Ro- 
adeunt,  igneque  comburunt ;  horrendum 
no  populo  exercentes  ludibrium.  Enim 
i\m  interiora  pelentes,  prolixius  omnem 
riam,  quee  a  Genabensi  urbe  per  trans- 
itetiam  usque  Parisiorum  pertingit,  Nor- 

feritate  invadunt.  Irruptionibus  nam- 
rrimis  cuncta  vastando  circumeuntes, 
3em  pedites,  eoquod  equitandi  peritia 
leinde  equis  vecti  more  nostratum  per 
antur.  Intereastationemnavium  suarum, 
a  omnium  periculorum,  in  insula  quadam 
ancti  Florentii  supposita  componentes, 
rtar  exaedificavere  burgi,  quo  captivorum 
ienis  astrictos  asservarent,  ipsique  pro 
irpora  a  labore  reficerent  expeditioni  il- 
ura.  Ex  qua  inopinatos  discursus  agitan- 

navibus,  modo  equis  delati,  totam  cir- 
ielevere  provinciam.  Et  primo  quidem 
rbem  Nanneticam  incendio  cremavere. 
gavensem  percurrentes  regionem,  ipsam 
vitatem  concremant.  Pictavorum  voro 
que  vicos,  omnemque  patriam  a  mari 
lamdem  Pictavensem  urbem  populantur 
idibus  replentes  omnia.  Sequentinamque 
avigio  Turonum  adeunt  civitatem,  eam- 
•re  stragibus  opplentes,  ad  postremum 
adunt,  populata  omnicircumquaque  re- 
id  longo  post,  superiora  Ligeris  amnis 
ipetentes,  Aurelianisperveniunt,  captam- 
i  auro  distrahunt,  sicque  ad  tempus  rece- 
undo  adventu  eamdem  combustione  dis- 
id  denique  solius  Neustrise  cladesmemo- 
lum  protraham  ?  aut  solaa  quinque  supra 

urbes  excidii  damna  sensere  ? 

GAPUT  VIII. 
eatructasiturbsParisiusetBelvacus^nec 
ivia  et  aliacontiguoe  urbesab  ipso  Oceani 
rieutem  versuSy  usque  Arvernum, 
iteiia  Parisiorum  nobile  caput,  resplen- 
dam  gloria,  abundans  opibus,  fertilitate 
imm  quietissima  pace,  quam  non  immerito 
dizeropopulorum?  Porro,  quid  Belvagus, 
»magumy  etips»  quondamOalliarum  pr»- 


A  stantissimflB  urbes  ?  NumetipsaBeorumdembarba- 
rorum  irruptionibus  atque  hostili  gladio  concidere  ? 
Piget  referre  nobilissimorum  coonobiorum,tam  viro- 
ru:n  quam  feminarumDeodevoteservientiumexci- 
dia,  t-:.  ji  j  :squenon  ignobiliumplebium,  captivitates 
matronarum,  virginum  ludibria, .  ac  cuncta  quse 
victis  victores  inferre  valent  infanda  tormentorum 
genera.  Quid  AquitanicsB  genlis  ingentem  referam  af- 
fiictionem,  quae  olim  bellorum  nutrix,nunc  frigidam 
bello  praeferebat  dextram?  Etenim  ipsa  optimos 
quosque  genitalis  soli  in  sese  elidens,  tunc  patuit 
praeda  gentibus  alienis.  Ab  ipso  quippe,  ut  ita  loquar, 
Oceani  littoreversus  orientem  usque  Arvernumcla- 
rissimam  veteri  tempore  Aquitanise  urbem,  nullam 
libertatem  retinere  valuit  regio,  non  oppidum  aut 

g  vicus,  non  denique  civitas,  quse  non  strage  ferali 
conciderit  horum  paganorum.  Testatur  id  Pictavis 
fecundissima  urbs  Aquitanise,  hoc  Sanctonum,  hoc 
Engolisma,  hoc  Petragoricum,  hoc  Lemovicas,  hoc 
certe  Arvemus,  ipsumque  Avaricum  caput  regni 
Aquitanici. 

GAPUT  IX. 

Quodpostquamhranciapaganorumoppresione  affli- 
ctaestferexxxannis;  Hastingus  navigans  Romam 
ut  oam  subderet  Bier  domino  stfo,  tempestalo  com- 
puIsuSj  appulit  Lunis  urbem  Italiee. 

His  atque  hujuscemodi  calamitatum  malis,  ut  prae- 
libavimus,  Galliis  non  absque  piaculo  quorumlibet 
per  xxxfereannorum  spatium  lugubre  detritis,  Ha- 
stingusdominum  suumadaltiora  cupiens  provehero 
de  imperiali  diadematecum  agmine  complicum  coo 
C  pit  attentius  tractare.  Postremo,  inito  consilo  veli- 
volum  permeantes  mare,  Romam  deliberant  clan- 
destina  irruptione  obtinere.  Sed  nimia  exorta  tem- 
pestate,  ad  urbem  Lunis  dovolvontur,  ventoimpel- 
lente,  quae  pro  sui  decore  hoc  vocabatur  nomine. 
Porro  cives  tanta  attoniti  classe,  civitatis  repagula 
portis  inducunt,  propugnacula  et  jaculis  muniunt, 
atquesemetipsos  hortanturadresistendum.  Quorum 
audaciam  Hastingus  ut  comperit,  ratur  hanc  Romam 
fore,  omni  conatu  coepit  attentare  quo  pacto  possit 
eam  dolo  invadere.  Denique  episcopo  et  comitisuse 
pcrfidiae  ministros  dirigit,  mandansnon  sua  sponte 
illuc  appulisse,  sedsuamrepolore  patriam  voluisso : 
pacificos  se  esse,  pacem  deinceps  quserere,  et  se 
lethali  pressum Iangore,ab  eis  Ghristianum fieritsup- 
plici  prece  deposcere.  Hiscpiscopusetcomesaudi- 
tis,  gaudio  exhilarati,  pacem  cum  nefandissimo 
pacis  inimico  firmant  fitque  communis  utrique  po- 
pulo  urbis  ingressus. 

GAPUT  X. 

Quomodo  Hastingus  reputans  Lunis  ease  Romam, 

quia  vi  non  potoraty  do\o  cepit  eam,  et  destruxit 

Tandemscelestusad  Ecclesiam  fertur  Hastingus, 
sacrobaptismo  raergitur  homoversutus  etexitrapa- 
cissimus  lupus.  Quem  ad  sui  perniciem  a  fonte  ex- 
cipiunt  episcopuset  comes,  hincquebajulorumma- 
nibus  refertur  ad  navim  chrismate  delibutus.  Post 
hoc,  intempesto  noctis  medio,  loricatus  locatur  iu 


787 


WILLELMI  CALCULI  CEMMETICENSIS  MONACHI 


feretro :  innuens  cseteris  ut  suas  induerent  loricas  A 

sub  tunicis.  Proinde  fit  intolerabilis  luctusperexer- 

citum,  Hastingumobisse  neophitum.  Resonatmaris 

litus  tanti  ducis  excessu.Dehinc  navi  eiTertur,  ad 

Ecclesiam  bajulatus.  Sacra  vestitur  antistes  indu- 

menta,  sacrosanctam  pro  defuncto  mactaturus  ho- 

stiam.  Fit  commendatio  anim8e,ut  corpus  scelerum 

et  perditionis  in  barathrojam  sepultumtradaturse. 

pultursB.  Sed  ecce  prosilitdeferetro,  episcopusquo 

et  comitem  obtruncat  gladio.Dehinc  lupina  rabie 

cum  suis  grassatur  in  plebe.  His  a  funesto  perpe- 

tratis,  theatrum  efficitur  Dei  domus,   jugulantur 

juvenes,   trucidantur  senes,   depopulatur  civitas, 

diruuntur  a  fundamentis  moenia. 

CAPUT  XI.  3 

Quod  pagani,  comperientes  ilJam  urbem  non  esse 
Romam^  divisi  suntj  et  Bier  volens  redire  Dana- 
mhrcham  apud  Frisiam  obiit :  Hastingus  veropaci- 
Gcatnscum  Carolo  regejaccepit  ab  eo  locoatipendii 
urbem  CartiSf  in  qua  et  habitavit, 

Hujus  itaque  peracta  urbis  subversione,  compe- 


rientes  pagani  se  Romam  nullatenus  cepisseyH 
ulterius[haud]quidquamproficerent,qaippeo 
manas  aures  fama  volante,  eorum  profana  opi 
ocupassent  inito  consilio  de  regressu  dis] 
Nam  Bier  totiusexcidiisingnifer,exercituii]n4 
dum  nativum  solum  repeteret,  naufragiam| 
vix  apud  Anglos  portumobtinuit,quamplari 
suis  navibus  submersis.  Indeque  Frisiamre 
ibidemobiitmortem.  Hastingus  vero  Carolan 
corum  regem  adiens,  pacem  petiit,  quam  adip 
urbem  Carnotensem  stipendii  munere  ab  ips 
pit.  Et  sic  Francia  a,tumultuum  fragoribus  a 
diu  respiravit:  sententia  ultionis  ob  enorn 
scelerum  debitae  su8pensa,propitiata  piissimi 
clementia,  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  m 
inefTabilliter  regentis  per  ssecula. 


HISTORI^  NORTHMANNORUM 

LfBER   SECUNDUS. 

Continens  gesta  RolUnis^  primi  dueia  Northmannice, 


GAPUT  PRIMUM. 

De  nobilitate  et  virtutepatris  RoUoniSy  etquomodo 
juvenes  Dacise^  qui  descripti  erant  Jussu  regis  ut 
expellerentur^  veneruntad  RoHonem  etGurim  fra- 
trem  suum^  ut  ferrent  ilJis  auxiJium  contra  re- 
gem, 

Post  emensis  plurimorum  annorum  interstitiis, 
Francia  ab  his  tumultuum  fragoribus  paulisperso- 
pita,  iterum  Danamarcha  flammivomos  exterminii 
jure  titiones  spargcns,  plurimos  tirones  a  se  juve- 
nili  flore  vernantes,  priscorum  patrum  lege,  a  geni- 
tali  solo  eliminandos  decernit.  lllis  vero  in  diebus 
senex  quidam  erat  in  partibus  Dacise  omnium  re- 
rum  affiuentia  locupletissimus,  innumerabiliumque 
militum  frequentia  uudiquesecus  constipatus,  qui 
nunquam  colla  suee  cervicis  cuipiam  regi  subegit, 
nec  cujuslibet  manibus  gratia  servitii  manus  suas 
commendando  commisit.  Qui  Dacia3,  regnum  pene 
universum  possidens,  affmes  DaciseetAlaniaeterras 
sibi  vindicavit,  populosque  sibi  preeliis  quampluri- 
mis  vi  et  postestato  subjugavit.  Erat  enim  omnium 
Orientalium  prsestantiore  virtute  praestantissimus, 
cunctorumque  exaggerato  omnium  virtutum  cu- 
mulo  prcecellentissimus.  Defunctovero  illo,  super- 
stiteruntduo  filii  ejus  armis  strenui,  beilis  edocti, 
corporepulcherrimi,  animositaterobustissimi.  Quo- 
rum  major  natu  Rollo  alter  vero  juniorGurim  nun- 
cupabatur.Quos  regali  jussione  descripti  juvenes  ad 
exterminationem  aggredientes,  genuque  flexo,  vultu 
que  submisso,  atque  humili  voce  obnixe  poscentes 
inquiunt  unanimes:  «  Ferte  nobis  auxilium,  sub- 


C  venite  nobis  in  adjutorium.  Sub  tutela  vesti 
tectionis  morabimur  vestrumque  servitiam 
santer  faciemus.  Rex  autem noster  vult  nos 
exterminare,  fundisque  nostris  atque  benefi< 
per  omnia  privare. »  Tunc  duo  illi  fratres  sc 
ter  precantibus  responderunt,  dicentes :  «  / 
bimur  optime  vobis,vosqueregaIium  minar 
curos  morariinDacia,atque  res  vestrse  prop 
faciemus  quiete  tenere. »  Illi  autem  hsBC  aad 
Rollonis  et  Gurim  osculo  expetiverunt  pede< 
illico  super  dictis  principum  remearunt  'gratu 
Interea  veridicae  opinionis  promulgatur  famj 
Daciae  aures  pulsans,  quod  dux  prsepotentis 
pater  scilicet  Rollonis  et  Gurim  sorto  fracn 
prema.  Tunc  rex  ante  malorum,  quae  sibi  i 

D  intulit,  reminiscens,  cunctis  sui  imperii  ac< 
principibus  inquit: «  Vos  non  latet  patrem  R 
ot  Gurim  essedefunctum.  Aggrediarergofin 
rum,  et  capiam  urbes  et  castra  atque  manil 
loca,  ulciscarque  facta  patris  in  filios,  eosfji 
terendo  satiabor  super  malis  illorum.  Vos  vest 
precor,  praeparate  ad  talia  negotia  adimplen< 
nominativo  igitur  termino  profectionis,  unde< 
venerant  repedarunt  cum  suis.  Mox  effera 
juventus  nimio  curarum  inhians  aestui,  qaa 
moda suntpraeparat  in illo profectu.  Hi  levesc 
lucidaque  spicula  fabriliadjuti  arte  compon 
tela  ensesque  atque  securea  cote  exacuanl, 
rei  inopinata  fania  Rolloniset  Gurim  aaresp 
tur  et  talis  relationis  sermone  pertari>antti 


789 


HISTORLE  NORTHMANNORUM  UBRI  OCTO.  —  UBER  SECUNDUS. 


790 


convocata  copiosa  manu,  congruentique  pubertate  A 

florentium,  congregataque  multitudine  medise  seta- 

lis,  senum,  atque  ad  exterminandum  descriptorum, 

elatis  dextris,  mandant  silentium. 

CAPUT  II. 

^aomodo  RoUone  rebellante  contra   regem  per 
quinquennium,  rex  ab  eopacem  expetit  dolose, 

Tumultuantes  populi,  murmure  penitus  sedato, 

iBedisque  decentis  suggestu  sublimiter  Rollone  suf- 

Cecto,  infit  ore  mellifluo :    «  Vos,  quibus  incaloscit 

juvenilis  ardor,  quique  flore  prsestantiores  estis  vir- 

l^-utis  alloquor.  Solerti  proposito  reverendos  patros 

^.vosqueetproavos  imitaminor.Convalescite  viriliter 

^t confortaminor,  et  ne  oequiperis  vicibus  illis  valea- 

t  MS  congruenterconvenire  dedignaminor.  Rcx  siqui- 

emhujusregnimoliturnos  supergredi,  nostrasque  q 

lonarchiam  ditionis  invadere,  nosque  et  vos  omnes 

crdere,  et,  antequam  hsereditariam  nostrse  domina- 

cnis  terram  mancipet,  sui  regiminis  terram  anti- 

pando  praeoccupemus,  hostiliter  resistendo  adven- 

iejus.nlllico  omneshisdictis  exhilaratiregiamtor^ 

m  conglobatis  exercitibus  invaserunt,  toiamque 

sseviente  Vulcano  depopularunt.  Hsecautemrexau- 

dieos,  contra  Rollonem  et  fratrem  ejus  Gurim  per- 

S^tadprselium,  diuque  dimicando  terga  vertit,  fu- 

giensadprsesidiaurbium.  Tunc  Roilo  sui  exercitus 

mortaos  sepelivit,  regis  autem  inhumatos  reliquit. 

TJnias  vero  lustri  spatio  perseverante  inter  regem  et 

RoIIonem  duello,  misit  rex  pacificis  verbis  ad  eum 

bqjasmodi  in  dolo.  c  Nihil  mihi  et  tibi,  nisi  gratia 

propinquitatis.UtrequiescatrespubIica,precor,per- 

mitte,  ut  quod  mei  juris  est,  meusque  pater  tenuit  C 

liceat  me  sapienter  possidere ;  tibi  autem  quod  tu' 

JQris  est,  quodque  tuus.Sitque  inter  me  et  te  pax  et 

coQcordia  inextricabili  foedere  compacta  [pacificata]» 

Timc  Rollo  et  Gurim,  illorumque  milites,  atque  de- 

scnpti  ad  exterminandum,  pacom  collaudaverunt. 

Determinato  igitur  conjurandee  amicitiee  tempore, 

Qterqae  venit  ad  placitum,  mutuisque   muneribus 

ditati  foederati  sunt. 

CAPUT  III. 

Qaomodo  rex  aggressus  est  noctu  civitates  Rollo- 
Disetde  morte  Gurim  fratris  ejusetde  adventu 
Rollonis  in  Scanxam  insulam  cum  sex navibus, 

Deniqae  perfidus  rex  dolositatem  conceptse  frau- 

disinfesto  corde  ruminans  convocato  quondam  exer- 

citasQO,  etnoctepergenscontra  illos,  invadensque  *% 

^iesillorum,  abscondensinsidiasprope  moenia  ci- 

▼itatiSyOppugnare  coepit.  Tunc  Rolio  et  Gurim  frater 

ajos  et  qui  cum  eo  erant,exilientes  de  civitate,  per- 

sequebantur  regem  terga  vertentem,  fugamquc  si- 

malaiitem.   Transgresso  igitur  locum  insidiarum 

HoUone,  pars  qusedam  illarum  de  latibulis  egressa 

petit  arbem.  Quam  armigeris  vacuam  inveniens, 

incendit,  omniumque  supellectilium  spolia  sibi  de- 

tolit.  Qaaedam  vero  sequebatur  Rollonem,  regem 

hoetili  inunanitate  fugantem.  Cernens   autem  rex 

incensamarbemyinsidiasque  prsevalere,  retrogres- 

msprseliabator  contra  illum.  Cffisis  vero  ex  parte 


Rollouis  quampIuribus,ceciditGurim  fraterejusin 
prajlio.  Videns  autem  RoIIo  se  inier  utrumque  exer- 
citum,  unum  fugam  simulantcm,  alterum  latcbris 
egressum,  fratromque  mortuum ;  vix  livoribus  plu- 
rimi?  In  rr^*n?:,  cum  paucis  divertit  ab  eis.  Tunc 
rex  obsidens  et  rapiens  urbes,  populum  contra  se 
objurgantem  sibi  subjugavit.Rollo  vero  morarinon 
volens  in  Dacia  propter  regem,  diffidens  sui  Scan- 
zam  insulam  cum  sex  navibus  aggressus  est.Tunc 
Dacia  pio  duce,  patricioque  atque  robustissimo  ad- 
vocato  privata,  magno  ejulatu  concussa  coepit  ni- 
mium  flere. 

C\PUT  IV. 

De admonitione  facta  in  somnis  Rolloni  ut  Angliam 
peterety  et  de  victoria  qjus  de  Anglis 

Cumque  diu  Scanza  insula  moestus  moraretur, 
sollicilaque  contorquentis  animositatis  cogitatione 
sestuans,  moliretur  ut  vindicaret  se  de  inimicis  suis, 
plurimiquo  quos  fugarat  de  Dacia  regalis  immani- 
tas,  ad  eum  reverlerentur,  fessis  labore  artubus, 
sopore  oppressus,  vox  divina  illi  sonuit,  dicens ; 
«  Rollo,  veIocitersurge,pontumfestinanternavigio 
transmeans  ad  Anglos  perge  :  ibi  audies  quod  ad 
patriam  sospes  reverteris,  perpetuaque  pace  in  ea 
sinedctrimento  frueris. » Hoc  somnium  cum  cuidam 
sapienti  viro  et  Ghristicolae  retulisset,  hujusmodi 
sermone  intcrpretatus  est :  «  Tu  vergente  venturi 
temporis  cursu,  sacrosanctobaptismatepuriflcabe- 
ris,  praedignusqueChristicoIaefflcieris,  etaberrore 
fluctuantis  saeculiad  Anglos,  Angelos  scilicet,  usque 
olim  pervcnies,pacemquo  perennis  gloriaecum  illis 
habebis.  »  Illico  vela  navibus  aptans,  remisque  eas 
exornans,  atque  frumento,  vino,  tergisque  suum 
eas  onerans,  velivolum  mare  celcriter  permeans, 
Anglos  aggreditur,  ibique  morari  quiete  diu  suspi- 
catur.  Audientos  autem  illius  tcrritorii  pagenses 
quod  Rollo  Dacus  adveniret,  aciem  magnam  contra 
illum  construxerunt,  cumque  ab  illis  flnibus  fugare 
conati  sunt.Qui  more  solito  indubitanter  pergens  ad 
pr8elium,illis  occurrit,plurimosque  illorumprostra- 
vit,atquec8eterorum  fuga  vertentiumdorsahasta  fa- 
tigavit.  Denique  pagenses  prioribus  plures  jcoacer- 
vantes,contra  Rollonemiterum  aciem  dirigunt,  eum- 
queocciderea,  ut  fuga  labi  [f  supple  nd  um  facer  e^co- 
nantur.  Ille  vero  studiis belli  cdoctus,  certaminisque 
necessitate  asperrimus,  galea  auro  miriflce  compta, 
triplicique  [trilici]  lorica  indutus,  contra  objurgan- 
tium  et proflciscentium  in  se  turmas  armigeras  velo- 
citer  atque  indubitanter  perrexit,  milliaque  illorum 
immaniterprostravit  victricemanu,  celerique  cursu 
profugos  persequens,muItosque  principum  capiens. 
Inde  ad  locum  praeliireverlens,  occisorum  corpora 
terra  condit,  cseterosque  plagis  infectos  deportavit, 
captosque  navibus  connexuit.  Tunc  trimodo  errore 
aestuans,  si  Daciam  repeteret,  an  Franciam  pergc- 
ret,  aut  Anglicam  terram  prseliis  affligeret  et 
sibi  vindicaret,  coepit  anxiari,  nimium  que  tristari. 


m 


WILLELMl  CALGUU  GBMMETICENSIS  MONACHI 


GAPIIT  V. 

De  somnio  ejua  et  de  expositione  ipsius  somnii  a 
quodam  Christiano  facta. 

Cum  autemhigascemodi  perturbationibus  sollicitus 

haareret,  hominesque  regionis  illius  ditioni  suse  fide- 

litatis  gratia  vinculoque  sese  subjugarent,  quadam 

nocte  soporifera,  lethesB  molis  quiete  per  membra 

leviter  serpente,  videre  videbatur  praecellentissi- 

musquodampraBcelsiore  Franciee  habitalionis  mon- 

te  sepositum,  ejusque  montis  in  cacumine  fontem 

liquidum  et  odoriferum,  seque  in  eo  ablui  et  ab  eo 

expiari  contagione  lepraa  et  prurigine   contamina- 

tum.  Denique  illius  montis  cacumine  adhuc  super- 

stes,  circa  basim  illius   hinc   inde  et  altrinsecus 

multa  milliaaviumdiversorum  gener  umvarii  colo- 


A  igitur  mirabiliuminterpretationum  sermoiu] 

lo  exhilaratus,  visionis  suse  interpretem  e 

que  quos  bello  ceperat,  vinculis  sol vit,  varii 

ribus  et  donis  diversis  ditatosad  sua  Isetos 

CAPUT  VI. 

De  Alstemo  rege  Analornm  Chriatianisaii 
quo  iniit  Rollo  famus  indissohibilis  ami 

Eo  namque  tempore,  rex  Anglorum  chrisi 

mus,  nomine  Alstemus,  omnium  bonomii 

exornatus,  sacrosanct»  Ecclesise  prsedigiu: 

catus,  habenas  regni  Anglorum  moderahal 

mus.  Cui  continuo  Rollo  legatos  suos  miait 

dicerent  auribus  illorum  intimavit.  Qui  yc 

ad  eum,  pio  vocis  affectu  submissis  vultibi 

runt : « Omnium  prsepotentissimus  patricinai 


ris,  sinistras  alas  quinetiamrubicundashabentium,  ^  Dacorum  prsecellentissimus  Rollo,  noster  a 

!•«•  1  .1_1.  _.      _  ->—.     11*1..    1!_*~    2^  ^        l.^..  ^^  1  t  ^•«-•/»11  •*•  A         • 


advocatus,  tibi  fidele  servitium,  toisque 
munus  inconvulsum.  Magnum,  domine  rex 
regno  infortunium  perpessos  et  ab  eo,  hen 
fraudulenter  exterminatos,  Eurus  obnoxiu 
penitus  intumcscentiumque  procellarumelat 
afflictos  vestris  finibus  appulit  omni  spei  et 
prsesidio  privatos.  Cum  autem  conaremur 
rcpetere  et  nos  de  inimicis  nostris  vindicax 
titit  et  intcrclusit  nos  glacialis  hiems,  gelaq 
stante  terrara  et  affligente  flexiles  herbami 
borum,  comas,  densa  glaciali  im  mole  re 
crustarum,  struxerunt  nobis  murum  flumii 
prsebuit  nobis  prosperum  iter  unda.  Audienl 
dam  m  ilites  in  confi  nio  nostri  ad  v  cntus  comnK 


quarum  diffusse  longelatequemultitudinis  inexhau- 

stam  extremitatem  perspicaci  et  angustato  obtutu 

non  poterat  comprehendere.  Cseterum,  congruenti 

incessu    atque  volatu    eas  sibi  alternis    vicibus 

invicem  cedentes  fontem  montis  petere,  easque  se 

convenienti  natatione,    sicuti  solent  tempore   fu- 

tursB  pluvise  abluere.  Omnibusqud  mira  infusione 

delibutis,  congrua  eas  statione    sine   discretione 

generum  et  specierum,  sine  ullo  contentionis  jur- 

gio,    mutuo    vicissim    pastu   quasi     amicabiliter 

comedere,  easque  deportatis  ramusculis  festinanli 

labore  nidificare  ;  quin  etiam  susejussionisimperio 

voluntarie  succumbere.  Mox   exspergefactus    et 

visionis  quam  viderat  reminiscens,  accersitis  ma- 

joribus   principum  captisque  prselio    principibus      prsemaximam  aciem  contra  no  ^  struxerunt, 

simul  ascitis,  omnem  hujus   visionis  seriem  in- ^  lacessentes  invaserunt.Nos  vero,  nec  sub  gla 

cunctanter  disseruit,  et  quid  hujus  visionis  mysti-      supranavigarevalentes,illorumaudaciflere8t 

cum  sentirent  ab  eis  inquirit.  Tunc  cunctis  conti- 

centibus,  captorum  unus  Christianse  religiositatis 

fide  imbutus,  prsesagio  divinse  inspirationis  asper- 

sus  mysticum  illius  visionis  intellectum  explana- 

vit,  dicens  :  «  Mons  Francise,  quo  stare  videbaris, 

Ecclesia  illius  designatur.  Fons,  qui  in  summitate 

montis  erat,  baptismus  regenerationis  interpreta- 

tur.  Per   lepram  pruriginem,    quo  infectus  eras 

commissionis  tuse  scelera  et  peccata  animadvertes. 

Te  in  eo  ablui  et  ab  eo  lcprsB  pruriginisque  morbo 

expurgari,  te  lavacro  sacri  baptismatis  regenerari 

et  ab  omnibus  peccatis  emundari.  Per  volucres  di- 

versorum  generum  Issvas  alas  habentes  puniceas  et 


multosque  illorum  prselio  exarmatos  cepimc 
autem  regnumtuumdepopulabimus,  necpne 
quam  raptas  ad  naves  vertemus.  Vendendj 
emendi  sequestram  pacem  petimus,  quia  imm 
veris  tempore  ad  Franciam  proficiscemor.  »  R 
tem  hilarem  vultum  summissushisauditis  pri 
«  Nulla  tellus  effert  viros  magis  quam  Dacia 
puos,  armisque  strenue  edoctos ;  parentelamc 
generositatis  vestri  senioris ,  casusque  et  1 
vestros,  quinetiam  fraudulentam  perfidiam 
rcgis  nobis  retulerunt  plurimi.Nemo  senioreii 
justior  vestro,  nemo  major  in  armis.  Hijgua  i 
curas  secludite,  armorum  securi,  prselioram 


quarum  infinitissimam  extremitatem  exhaurire  visu  *^  tientes,  atque  omnium  malorum  immunes  eatc 


non  poteras,hominediversarum  provinciarum  scu- 
tulata  brachia  habentes,  tuique  effecti  fideles,  quo- 
rum  innumeram  multitudinem  coadunatam  videbis, 
animo  deprehondas.  Per  alites  fonte  infusas  et  in 
eo  alternatim  ablutas,  communique  comestione 
edentes,popuIum  antiquse  f  raudis  contagio  pollutum, 
typico  baptismate  abluendum  sacrosancti  corporis 
etsanguinis  Christi  alimonia  saginandum.  Per  nidos 
quos  circa  fontem  faciebant,  vastatarum  urbium 
moenia  resedificanda  intellige.  Tibiaves  diversarum 
specierum  obtemperabunt,  tibi  homines  diversorum 
regnorum  serviendo  accubitati  obedient.   »   His 


ceat  vobis  ubicunque  terrarum  nostrse  ditioni 

dere  et  emere.  Vestrum  seniorem,  precamu 

gite  ut  nostrse  fidei  integritate  dignetur  s 

venire ;  quia  eum  desidero  intueri,  superqne 

suis  solari.  »  Abeuntes  autem  missi,  qusec 

audierant  renuntiaverunt  Rolloni.  Elxtemplo 

audaciter  et  incunctanter  perrexit  ad  regem  < 

se  venientem.  Qui  mutuo  amplexati  et  oscnla 

cedentibus  utriusque  exercitus  turmis  sedem 

positi.  Tunc  rex  Alstemus  prior  est  allocutn 

Prosapia  pollens,  gestorum  lumine  fulgen8| 

Moribus  et  meritis  prsscelsior  omnibns,  at^ 


793 


HISTORbB  NORTHMANNORUM  UBRI  OCTO.-  LIBER  SECUNDUS 


794 


FoBdere  complacito  fidei  nectamur  in  uno.  A 

Sis,  petOy  pars  animse  semperque  meeecomes,atque 
Finibns  in  nostris  temet  deposco  morari, 
Sicque  salutifero  baptismate  sorde  piari. 
En  «{uid  gestis  habe  nostrse  ditionis  in  orbe. 
SiB  memor  ipse  mei,  fuero  ceu  semper  in  omni. 
Et  si  velle  alias  est  nunc  proficiscier  oras, 
Si  gens  torva,  ferox,  jamjam  feritaverit,  in  me, 
Improba  non  servans  fidei  retinensque  tenorem 
Ut  potis  es  fer  opem  stabili  conamine  salvans 
Et  tibi  succurram  simili  ratione  juvando. 
Teteget  atque  meum  mutuo  cerlamine  scutum. 

CAPUT  VII 

De  temneatate  quam  passus  est  Rollo,  cum  in  reg- 
nnm  Francorum  de  Anglia  navigarety  et  quomo- 
do  littoribus  Walgrorum  appulit,  o 

Tunc  Rollo  super  dictis  regis  laetus,  dixisse  fer- 
tur  :  «  Grates  tibi,  omnium  regum  prsestantissime, 
super  voluntariis  beneficiis  rependo,   et  quidquid 
inter  me  et  te  agenda  retulisti,  fac  ut  opto.  Diutissi- 
me  in  regno  tuo  non  morabor,  sed  celerius  quam 
potero  Franciam  adibo.  Ubicunque  terrarum  fue- 
rO|  tuus  amicus  indissolubili  dilectionis  conjunctus 
foedere  permanebo.  »  His  dictis,  admodum  inextri-' 
cabiliter  foederati,  alternarumque  rerum  compelen- 
tiis  mirabiliter  ditati,  rediitquisquocumsuisadsua. 
Tote  namque  hiemantis  anni  tempore,  navessump- 
tasque  quinecessariierant  itineri,  prseparare  Rollo 
dnx  solertis  curse  fecit.  Anglosque  fiorentis  juven- 
tutis  milites  qui  erant  suiefTecti  etsecum  ituri  erant, 
ascivit.  Gum  autem  primae  sestatis  tempore  rutilan-  p 
^om  molliter  florum  arrideretcopia,  purpureisque 
Xlattis  lactea  et  odorifera  alberent  lilia,  memor 
semper  visionis  monentis  ad  Franciam  proficisci, 
«lassibus  velis  datis  navigium  conscendit.  Gum  vero 
^lenibasventis  congressusnavigii  factusessetusque 
«d  medium  sequoris,  nihilque  viderent  nisi  coelum 
^somplexam  super   faciem  maris,  invidi  spiritus 
«eientes  illosbaptismate  Ghristi  nomine  abluendos, 
[oriamqae  quam  perdiderunt  adepturos,  ingemi- 
occurrerunt  excitantes  pericula  illis.  Venti 
etiam  a  sedibus  suis  ruunt  et,  hiante  ponto,  a 
Vedibus  imis  in  prsecipitium  fiuctus  nimiosetadsi- 
^era  tollunt.  Gselum  crebrescentibus  fulguribus  in- 
'^nait,  densarumque  tenebrarum  noxatraillis  incu- 
%iiil.  Remis  confractis,  ventorum  rabiem  vela  ferre 
^on  possont.  Itaque  viribus  exhausti,  omnia  ventis  ^ 
t>erm]ttunt.  Huc  illucque  naves  quasi  per  montes  et 
^vaUes  flactuanty  mortemque  repentinam  omnibus 
intentant.  Tunc  Rollo  protensis  manibus  prostratus 
Incnbait  navi,  humilique  voce  talia  profudit. 
O  Deus  omnipotens,  coelestia  lumine  complens, 
Qui  coelum  terramque  tenes,  per  ssecula  cujus 
Numeny  et  setemo  complectens  omnia  gyro ; 
Infectmn  vitiis  peccati  et  fsece  repletum, 
Qai  me  Christicolam  fieri  vis  munere  visi, 
Temporis  exiguo  cursu  volvente  futuri, 
8n8cipe  vota  libens,  precibusque  faveto  benignus, 
SedatisqQe  feros  fluctus  compesce  roinis, 


Gasibus  eripieos  istis  nos  atque  labore, 

Gomprime  demulcens,  mitescens,  atque  serena 

Undantem  nimium  violenta  turbine  pontum. 

Harum  vero  orationum  precibus  finitis,  mox  mare 

quiescit  serenatis  procellis,  immensosque  sequoris 

tractusoptato  flamine  breviter  explicuerunt  [venti], 

navesque  tempestate  diruptas  littoribus  Walgrorum 

applicuerunt. 

GAPUT  VIII. 

Quomodo  Rollo  devicit  WaJgrenses  rebellantes  et 
Rainerium  Hainaucensem  ducem  et  Radeboldum 
principem  Frisias]  et  de  xii  na  vibus  onustis  victa 
et  todidem  armatomilitepleniSy  quasAIstemusrex 
Anglorum  sibi  misit^  dum  inibi  moraretur. 

Audientes  autem  Walgrenses  quod  gens  barbara 

tempestate  maris  ferociter  quassata  suis  littoribus 

esset  advecta,  congregata  multitudine  pagensium, 

Rollonem  ducem  tempestuoso  mari  vix  ereptum 

assilierunt.  Qui  solito  more  concitus,  contra  illos 

debellando  perrexit,  atque  plures  illorum  nece  pro- 

stratos  orco  transmisit ;  residuosque  illorum  aut  fu- 

gavity  aut  cepit.  Gumque  diutissime  morulans  Wal- 

gras  [forte  Walcherem,  inter  Zelandise  insulaa^  in 

qua  Flusbinga]  depopularet,  reminiscens  Alstemus 

rex  Anglorum  christianissimus,  omnium  regumpro- 

bitate  prsecellentissimus,  amicitise  qua  se  et  Rollo- 

nem  colligarat  in  foedera  sempiterna,  xii  naves  fru- 

mento,  vinoatque  lardooneratas,  quinetiam  totidem 

armato  milite  repletas,  duci  prsecelso  transmisit  in 

Walgras.  His  Rollo  donis  Isetus,  legatos  muneribus 

prsemaximis  ditatos  cum  gratiarum  actione  ad  regem 

remisit,  seque  per  eos  femulaturum  regi  mandavit. 

iCstimantes  autem  Walgrenses  propter  deportati 

frumenti  copiam  omni  tempore  Rollonem  Walgris 

moraturum,   convocarunt  Rainerium  Longi  GoIU 

Hasbacensem  et  Hainaucensem  ducem,  et  Radebol- 

dumFrisiseregionis  principem,  et  conglobato  exer- 

citu  aliorum  pagorum,  invaseruntRolIonem.  Quisic 

ssepius  ad  bellum  indubitanter  perrexit ,  et  multa 

millia  illorum  occidit,  atque  Rainerium  Longi  Golli 

et  Radebodum  Frisonem  ad  sua  castra  fugavit. 

Deinde  totam  terram  Walgrorum  devastavit  atque 

incendio  cencremavit.  Post  hinc  hujusrei  causa  in- 

dignatos  Frisones  celeriter  expetivit,   terramque 

illorum  devastare  coepit.  Tunc  Frisones  multorum 

congeriem  populorum  concite  coacervantes,  sibique 

multitudinem  plebium  in  confinio  Frisise  commo- 

rantium  accumulantes,  fiuvio  Almerse  commoran- 

tem,  agminibusmultisprseparatis,  accelerata  incur- 

sione  conantur  invadere  Rollonem.  Rollo  vero  et 

qui  cumeoerant,  genuflexoarmorumque  ingruente 

horrore,  scutorum  tegmine  cooperti,   strictseque 

aciei  mucronibus  coruscis  complicati,  expectabant 

initium|certaminis.  Frisones  ergoparvissimam  esse 

putantes  multitudinem  illorum,  inieruntbellum  sibi 

non  profuturum.  Daci  vero  exsihentes  et  in  illos 

irruentes,  usque  ad  internecionem  prostraverunti 

pluresque  principes  ceperunt,  innumerabilemque 

manum  ad  naves  duxerunt.Frisones  igitar  residui 

diffldentessui,  exhinctributariieffectisonty  Rollonie 


796 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


796 


preDceptis  per  omnia  obedientes.  Congesto  et  exag- 
gerato  atque  dato  Frisiee  tributo,  illico  librat  in 
altum  carbasa  navibus  data,  vertitque  proras  ad 
Rainerii  Prolixi  Juguli  terras ;  ulcisci  se  cupiens  de 
ipso,  qui  adfuit  Walgris  cum  Frisonibus  jam  pro- 
stratis  in  preelio  :  Pererrato  ponto,  intrat  Scaldi  al- 
veum  etcis  citraque  terram  depopulans  super  Longi 
Colli  Rainerium^venit  ad  quamdam  abbatiam  dictam 
nomine  Condatum.  Rainerius  vero  multa  praelia 
contra  eumfecit,  sed  exomnibus  Rollo  victor  potens 
exstitit.Devastabatur  terra  utriusque  exercitus  mala 
perpessa.  Prcevalida  fames  exoritur,  quia  torra  ara- 
tro  non  [scinditur.  Vulgus  penuria  affligitur,  fame 
bellisque  atteritur.  Diffidunt  vivere  cuncti,  salute 
victus  privati.  Quadam  igitur  die  Rainerio  loco  in- 
sidiarum  commorante,  clam  super  Dacos  cupiente 
irruere,  Daci  eum  hinc  inde  congesti  vallaverunt, 
eumquenimium  debellantemmanciparunt,  vinctum- 
que  ad  Rollonem  duxerunt.  Ipsa  namque  die  Rai- 
neridsB,  Dacorum  ut  caperent  aliquos  latebris  com- 
morantes,  invasoruntxiimilitesprsecipuos  RoIIonis 
et  constanti  virtute  ceperunt.  Tunc  uxor  Raineri 
flensetejulans  supereo,  convocatisprincipibuKSuis 
misitad  Rollonem,  utpro  xii  comitibus  captis  red- 
deretsibi  suumseniorem.IIlico  Rollo,  suscepta  lega- 
tione,  remisit  ad  eam  dicens  :  c  Non  reddetur  Rai- 
nerius  tibi,  sed  decollabitur,  nisi  reddideris  prius 
meos  comites;  mihi  insuper  dederis  quidquid  auri 
et  argenti  suiducaminis,  cum  juramento  Christianee 
religionis,  quinetiam  tributum  istius  regionis.  » 
Mox  conjux  Rainerii  lugubri  legatione  afflicta, 
comites  captos  Rolloni  remisit,  aurumqueetargcn- 
tum  quod  usquam  invenire  potuit.  Quin  etiam  illud 
quod  erat  sacris  altaribus  concessum,  pariterque 
vectigal  illius  ducaminis,  cum  jurejurando  quod 
plus  metalli  non  haberet  nec  exigere  posset,  sup- 
plicibus  verbis  et  deprecativis  misit  ad  Rollonem,  ut 
redderet  sibi  suum  virum.Ipse  vero  motus  pietate, 
vocibusque  suppliciterpetentium,  adse  fecit  venire 
Longi  Colli  Rainerium,  verbisque  paciflcis  aflatur 
eum  :  «  Rainere  dux,  milesque  asperrime,  regum- 
que  et  ducum  atque  comitum  superbo  satus  sau- 
guine;  quidtibifeceram  olim  injuriae,  propter  quod 
prseliatus  es  cum  Walgris  et  Frisonibus  contra  me  ? 
Si  ssevire  modo  voles,  armorum  spicula  desunt,  et 
satellites.  Si  velis  a  nobis  fuga  labi,  compedibus  in- 
tricatus  nunc  captus  non  potes  evadere.  Talionem, 
sicut  Frisonibus,  tibi  reddidi  pro  malis  qu»  mihi 
sine  re  intuIisti.Uxortuaetprincipes  tui,  quidquid 
auri  et  argenti  recuperare  potuerunt  pro  te  mise- 
runt  mihi.  Dimidium  exaggerati  muneris  reddam 
tibi,teque  tuee  uxoriremittam.Hinc  mansuescens  re- 
quiesce,  et  nullatenus  sit  discordia,  'sed  sempiterna 
inter  meette  paxet  amicitia.  »  His  dictis,  Rainerii 
crura  solvuntur  compedibus.  Statimque  Rollo  sibi 
foederatum,  muneribusque  et  donis  preemaximis 
ditatum,  quin  etiam  reddita  medietate  legatorum 
munerum^  aduxorem  suam  remisit  Rainerium. 


A  CAPUT IX. 

Qaomodo  anno  incarnaii  Verbi876.  Gemmedasve' 
nity  deinde  Rotbomagam;  et  depace  tpiam  Franco 
arcbiepiscopus  petivit  ab  eo  et  accepit, 

His  itaque  sedatis,  Dani  cum  suo  dace  Rollone 

vela  ventis  librant,  Scaldi  alveum  deserentes,  at- 

que  permenso  ponto,  octingentesimo  septuagesimo 

sexto  ab  incarnationeDominiannoSequanicapene- 

trantes  ora,flantead  votumvento,  Gemmeticum  ve- 

niunt,  corpus  sacrse  virginis  Ameltrudae,  quod  a  Bri- 

tannia  asportaverant,  in  capella  sancti  Vedasti  quse 

trans  flumen  est,  super  altare  ponentes.  Qaae  capella 

hactenus  illius  virginis  nomen  retinet.  Quorum  ad- 

ventumlFrancoRothomagensisarchiepiscopusagno- 

scenseturbismurossolotenushosticaimmanitatedi- 

rutos  perspiciens  ac  de  j  uvamine  ad  resistendum  om- 

B  nino  diffldens,  adjudicavit  salubrius  ab  iis  pacem 

qusBrere,  quam  in  aliquo  illo  ad  sui  pemiciem  provo- 

care.Quifestinusillos  adiens,  pacem  petit  etconse- 

quituroptatam,pactointer  sefsedereflrmo.  Post  hoc 

vero.  Daci  festinantes;  ad  urbis  moenia  quantocius 

propellunt  naves,  portseque  cui  innexaestecclesia 

SanctiMartini,pIurimo  militeplenasadjungunt.  Ca- 

j  us  urbis  prsesidium  sagaci  ment  e  terra  maiique  con- 

siderantes,  compondiorum  lucris  munitum,  totias 

comitatus  caput  illud  fore  concorditer  deputant. 

CAPUT  X. 

Qaomodo  RoUo  cam  saisper  alveam  Seqaame  ve^ 
niens  Arcbas  qase  Hasaans  dicitar^  ibi  eomposait-- 
qaoddam  castram  abi  paana  vit  contra  Francos;  eC 
plarimis  occisis^  Rainaldum  dacem  illoram  infn^ 
gam  vertit ;  et  de  subversione  Mellenti  castri. 

Rollo  igitur  Rothomo  potitus,  de  ParisiBca  emer- 

C  sione  corde  versuto  cum  suis  tractans,  Christia- 

norum  sanguinem  paganico  instincto  lupino  more 

sitiebat.  Qui  classem  solventes,  Sequanse  flnvium 

sulcant,  stationemque  navium  apud  Hasdans,  qu» 

Archas  dicitur,  componunt.  Tunc  Rainaldus  totius 

FrancisB  dux,  agnito  paganorum  repentino  adventu, 

cum  valida  exorcituum  virtute  super  Authurse  fia- 

vium  eis  obvius  processit ;  Hastingum  qui  adhuc  in 

Carnotena  urbe  morabatur,  ob  peritiam  linguse  cum 

aliis  legatis  prsemittens.  Veniens  itaqpie  Hastingos 

juxtaaqusedecursum,talibus  illos  adorsus  est  ver- 

bis  :  «  Heu  I  inquit,  robustissimi  milites,  quibus  ab 

oris  huc  ad vecti  estis,  vel  quid  in  hac  regione  quaeri- 

tis,  autquo  vester  senior  censetur  nomine?  edicito 

nobis.  Francorumsane  regissumus  legati  vobisdi- 

recti. » Cuiinterroganti  sic  RoIIo : «  Dani,  ait,  sumus, 

T\  sequali  dominio   fungimur.  Terrse   hijgas   colonos 

exturbare  venimus,  nostrse  ditioni  patriam  subdere 

cupientes.  Tu  vero  quis  es,  qui  tam  facete   nobis 

loqueris?  »  Ad  hsec  ille .  «  Audistis,  inquit,  aliquan- 

do  deqpiodam  Hastingo,  quia  vestris  partibus  exsui 

cum  multitudine  navium  huc  adveniens,  hoc  Frao* 

corum  regnum  magna  ex  parte  pessamdedit  et  in 

solitudinem redegit  ?  »  CuiRollo:«  Audivimu8,i&- 

quit,  Hastingus  enim  bono  homine  coepit  et  cuncta 

malo  fine  complevit.  »  Hastingusad  h»o  :  «  YaltiSi 


797 


mSTORIiE  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  —  UBER  SECUNDUS 


798 


inquit ,  Carolo  regi  subdi  ?  —  Nequaquam ,  ait  A  leri  remigio  Parisium  petit,  obsidioneque  cingit, 


RollOy  alicui  subjiciemur;  sed  quaacunque  armis 
acquiremus,  nostro  juri  vindicabimus.  Regi  cujus 
te  legatum  gloriaris,  audita  si  vis  renuntia.  »  Hsec 
Hastingus  cuncla  expedite  suorefert  duci.  Interim 
RoUo  et  qui  cum  eo  erant,  fecerunt  sibi  munimen 
et  obstaculum  in  modum  castri,  munientes  se  per 
gyrum  avulsse  terrse  aggere,  locoque  portsd  relin- 
quentes  spatium  prolixse  amplitudinis,  quodapparet 
ad  tempus  usque  istius  diei.  Franci  vero  diliculo  ve- 
nerunt  ad  ecclesiam  sancti  Germaniyibique  missam 
audienteSfparticipantur  corporectsanguineChristi. 
Abhinc  equitantes,  in  ripa  Cluminis  naves  Dacosque 
in  munimine  avulsse  terrse  videntos,  amplum  portae 
aditumsolum  invaserunt.  Daci  vero  intrinsecus  hinc 


prseda  undequaque  illico  adducla.Quo  illic  moranti 
exploratores  superveniunt ,  nuntiantes  Bajocacen- 
sem  urbem  a  defensoribus  vacuam  esse  et  absque 
detrimento  cujuslibet  victoris  facillime  capi.  Illico 
avulsis  ab  obsidione  navibus,  Bajocasium  velivoto 
venit  cursu.  Quam  captamaliquatenus  subvertit,  ha- 
bitatoribus  ejus  interfectis.  Inqua  quamdam  nobilis- 
simampuellamnomine  Popamyfiliamscilicet  Beren- 
garii  illustris  viri,  capiens,  non  multo  post  more 
Danico  sibi  copulavit,  ex  qua  Willelmum  genuit, 
filiamquenomine  Gerloc  valde  decoram.  Ea  sic  urbe 
demolita,  Rollo  concite  Lutetiam  regreditur,  Gum- 
que  in  expugnationeejus  arietibus  et  balistis  inten- 
deret,  misit  exercitum  militum  ad  Ebroicam  civita- 


et  inde  per  planitiem  castri  accubitarunt,  atque  ntem,  ut  eam  exterminarent ,  episcopum    nomine 
"  '      '  .      .  Sibor  cum  suo  populo  trucidarenl.  Quo  cum  venis- 

sent,  episcopum  fugalapsumnonreperientes,  omnes 
cives  perimunt  et  cum  maxima  preeda  ducem  suum 
repetunt.  Talibus  itaque  exterritse  plurimse  gentes 
Francias,  tributa  solvebant  RoIIoni,  plurimee  vero 
resistebant  ei. 

CAPUT  XIII. 

DeElstBBBo  [Al8tem6\  regeAnghrum^  qui  perlegtt' 
tospetiit  auxilium  ejus  contra  rebelles  et  accepit. 
Et  quod  RoIIoinde  rediens,  suigugatis  Anglis.  ad 
votum  regiSj  maximis  ditatus  donis  et  auxiliis^ 
dividenscomites  exercitus  sui,aIios  alveo  Sequa^ 
nsBy  alios  LigeriSy  alios  Gerundee ,  interjacentes 
provinciasprsedaturos  celeri  novigationedirexit, 

Dum  hffic  geruntur,  regis  Anglorum  Elstanni  le- 


scutis  se  cooperuerunt,  ut  parvissima  putaretur 

summa  eorum.  Rotlandus  signifer  Rainaldi,  cum 

acie  quae  prseibat  exercitum,  violenter  per  aditum 

miree  prolixitatisamplumsupereos  iriniit  etdebel- 

lare  eos  coepit.  Daci  vero  exsurgentes,  Rotlandum  in 

momento  interemerunt  et  ejus  sequaces.  Rainaldus 

et  Hastingus,  cseterique  comites,iIlic  cunctos  mor- 

taos  considerantes,  terga  vertentes  fugam  expeti- 

^enmthiIares.Qaibusperactis,RoIlonavibusfestine 

Ifellenti  municipium  occupat.Quo  subverso,  omnes 

sncolas  gladio  necat. 

CAPUT  XI. 

4iaa  fallacia  Tetboldus  comes  Carnotenam  urbem 
ab  Haatingo  emit^  et  quomodo  ipse  Hastingus  om- 
nibus  distractis  peregre  profectus  disparuit. 


Considerans  ergo  Telboldus  comes  se  reperisse  C  ^*^^  adveniunt,  deprecatoria  verba  RoUoni  deferen- 


'^empus  opportunum  ad  decipiendum  Hastingum  , 

^iL^Iibus  verbis  falso  appetit  illum :  «  Cur,  inquit, 

mjzisignissime  vir,  ignavia  torpes?  Ignoras  regem 

OZarolum  te  velle  morte  appetere,  ob  Christianorum 

a^angainem  a  te  olim  fusum  injuste?  Reminiscitur 

^^nim  malorum  quse  illi  tunc  improbe  intorsisti,  et 

mdeo  de  terra  te  exterminare  decornit.  Manus  etiam 

^mia,  ut  ipse  ait,  cum  Rollone  pagano  ad  delendos 

fVancos  sentit.  Qua  de  re  in  proxime  pessime  de- 

leberis  ab  eis.  Consule  autem  tibi,  ne  inconsultus 

ipaniaris,  »  Quibus  verbis  Hastingus  territus,  con- 

f estim  Camotenam  urbem  Tetboldi  vendidit,  et  dis- 

Vractis  omnibus  peregre  profectus  disparuit. 

CAPUT  XII. 


tes,  ut  illi  quantocius  auxilium  ferat.  Conspirave- 
rant  enim  advei*sus  eum  quidam  rebelles,  arma 
moventes.Cujusanxietaticompatien8,deurbisPari- 
siacse  expugnatione  diffidens,  ob  videlicct  aditus 
difficultatem  et  nimiam  alimonise  intra  eam  copiam, 
dimissa  obsidione,  Anglos  aggreditur.  Quo  cum 
venisset,  rebelles  expugnans,  cum  austeritate  coer- 
cuit,  acceptisque  obsidibus  regi  suo  pronos  effe- 
cit.  Exhinc  iterato  electa  juvenum  multitudine,  cum 
magnis  muneribus  a  rege  sibi  collatis,  in  Franciam 
remeat,  statim  comites  exercitus  sui  dividens,  alios 
alveo  Sequanae,  alios  Ligeris  fluento,  alios  amne  Ge- 
rundee  interjacenfes  provincias  prsedaturos  celeri 
navigatione  misit.Ipse  autem  Parisius  iterum  ve- 


Bellum  iterum  Uagenoldi  principis  Francise  cum  q  ^»®^^»  <^®P^^  urbem  oppugnare  et  terram  super  ini- 
RoIIonej  et  de  morte  ipsius^  et  de  annua  obsidione      micos  suos  devastare. 
nrbisParisiuSf  et  de  destructione  urbis  Bs\Jocas,in 
qua  cepit  quamdam  virginem  nomine  Popam^  ex 
qua  genuit  Willelmum  et  Gerloc  sororem  ejus,  et 
quomodoexercitus  ejus  trucidavit  cives  Ebroicse 


civitatia,ipso  tamen  cum  quibusdam  Parisius  obsi' 
dente. 

Rainaldusergo  fugeededecus  nonferens,  iterum 

congregato  exercitu  majore  Rollonem  aggreditur 

repente.  Cujus  conatus  ipse  praeveniens,  quosdam 

fluorom  gladiis  obtruncat,  aliosindecenter  fugientes 

fagat.  Ipsam  autem  Rainaldum  quidam  piscator 

SeqaanflB  RoUoniattributU8,jacuIo  transfixum  mor- 

tanm  8temit.DehincRollo  anchoris  subductis,  ce- 


CAPUT  XIV. 

Quod  Carolus  audiens  redilum  RoIIoniSj  pacem  ab 
eo  trium  mensium  petens  accepit ;  quo  termino 
finitOy  Rollo  suos  usque  Burgundiam  prasdaturos 
circumquaque  misit, 

Audiens  autem  Carolus  rex,  ab  Anglorumpartibus 
rebus  prospere  gestis,  Rollonem  rediisse,  misit  ad 
eum  Francorum,  Rothomagensem  archiepiscopum, 
mandans  ut  a  vexatione  Franconem  cederet,  et  ei 
inducias  trium  mensium  daret.  Quibus  impetratiSi 
paulisper  quievit  terra  a  paganorum  rapinis.  Ex- 
pletis  autem  tribus  mensibuSi  illico  RoUo  putans  se 


799 


WILLELMI  CALCUU  6EMMETICENSIS  MONACHI 


800 


propter  securitatem  quam  dedit,  a  Francis  vilem  A 


GAPUT  XVII. 


eestimatumy  ferociter  et  crudeliter  devastando  pro- 
vinciaSy  coepit  laniare  et  affligere  atque  delere  po- 
pulum.Sui  autem  inBurgundiampergentes^perque 
Yonam  in  Sigonam  navigantes,  terrasquo  amnibus 
affines  usque  Glarum-Montem  undiquesecus  deva- 
stantes,  Senonis  provinciaminvaserunt,  atque  cun- 
cta  depopulantes  ad  Sanctum  Benedictum  contra 
Rollonem  revenerunt.  Videns  autem  Rollo  monaste- 
rium  Sancti  Benedicti,  illud  contaminare  noluit,  nec 
praadari  illam  provinciam  propter  sanctum  Bene- 
dictum  permisit.  Stampas  equidem  adiens,  totam 
terram  adjacentem  perdidit,  quamplurimos  capti- 
vavit.  Inde  ad  Vilemelt  veniens,  finitimas  terras 
prsedavit,  hincque  Parisius  remeare  acceleravit. 

GAPUT  XV. 

QaomodOf  dum  obsideret  urbem  Cartis^  HicharduSf 
duxBurgundionum^cumsuoet  Francorum  exerci" 
tuitt  eumirruit :  quofortiter  resistente^  Anselmus 
episcopus  ex  urbe  cum  armatis  inopinate  prosi- 
lienSy  sanctseDei  Genitricis  tunicum  1'erens^eum 
a  tergo  invasit.Cessit  itaque  Rollo  non  Burgun- 
dionibuSf  sed  divinee  virtuti. 

Postremo,  Gamotenam  urbem  obsidione  circum- 
dat ;  quam  cum  machinis  et  tormentis  impugnaret, 
Richardus  Burgundionum  duxcum  suo  Francorum- 
que  exercitu  adveniens,  super  eum  irruit.  Gum  quo 
congressus,  cum  suis  atrociter  resistebat,  quousque 


Quod  Rollone  furiis  succenso  et  acriori  oppressione 
Franciam  demoHente^  Carolus  rex  nliam  suam 
dedit  eif  et  maritimam  terram  ab  Eptse  Oumine 
usque  ad Britannicos  Jimites  et  ipsam  Britanniam 
unde  viverety  quia  praedata  terra  erat  et  deserla 
[prsedicta  terraerat  deserta^,  eatamenconditione 
ut  Christianus  Gerety  et  quoa  rex  et  Robertusdax 
Francise  et  cseteri  proceres  et  episcopi  jaraverunt 
eamdem  terram  RoUoniethseredibusejus  inper- 
petuum  possidendam ;  et  quod  Rollo  nolens  osca- 
lari  pedem  regis,  jussit  cuidam  militi  suo  at 
eum  oscularetur, 

His  itaque  Rollo  infortuniis,  militumque  saorum 

morte  fuiibunde  succensus,  ad  Francorum  infesta- 

tionem  reliquos  exaggerat  et  ad  demoliendam  sive 

B  exterminandam  patriam  ob  sociorum  pemiciem  eos 

totis  conatibus  incitat.  Quid  plura  ?  Ut  lupi  vesper- 

tini  vehuntur  pagani  ad  caulas  Ghristi/succenduntor 

ecclesisd,  muliores  ducuntur  captivse,   trucidatup 

populuSyfit  omnibus  in  commune  luctus.  His  deni- 

que  Franci  calamitatibus  oppressii  querulis  clamo- 

ribus  Garolum  rogem  appetunt,  unanimiter  concla- 

mantes  Ghristianum  populum  ob  ejus  inertiam  pa* 

ganorum  incursibus  deperire.  Quorum  querimoniis 

rex  vehementer  permotus;  ascitum  Franconem  ar- 

chiepiscopum  Rollonifestinanter  dirigit;  mandans, 

si  Ghristianus  efficeretur ,  terram  maritimam  ab 

Eptse  flumine  usquead  Britannicos  limites,  cum  soa 

filia  nomine  Gisla,  se  ei  daturum  fore.  Qua  legatione 


Antelmus  episcopus  ex  civitate  cum  armis  iiiopi-  q  p^^^^„  suscepta,  peracto  itinere,  pagano  ducicui.- 


nato  prosilienSy  sanctseque  Dei  genitricis  Marise 
supparum  praeferens,  a  tergo  eum  invasit  csBdendo. 
Hic  tandem  videns  Rollo  se  suosque  in  extremo 
mortis,  decrevit  ad  horam  hostibus  cedere,  quam 
cum  suorum  detrimento  pugnare  ;  et  provido  con- 
silio,  non  tamen  ignavia  declinavit  a  certamine. 

GAPUT  XVI. 

De  parteexercitus,qua9  inquemdammontemsubiit ; 
et  de  Ebulo  Pictavensi  comite:  qualiter  in  domo 
fuUonis  latuit propter  Northmannos, 

Qusedam  autem  exercitus  sui  pars  Francis  perse- 
quentibus  recedens.  Leugas  venit,  ac  in  cujusdam 
montis  subiit  cacumen.  Ebulus  vero  Pictavensis 


cta  por  ordinem  pandit.  Gujus  verba  consulto  suo- 
rum  gratanter  suscipien8,a  vastatione  paganicain- 
ducias  trium  mensium  regi  indulget ;  ut  in  hoc 
dierum  spatium  pax  inter  eos  stabiliretur  fcedere 
firmo.  Statuto  sane  tempore  veniunt  ad  denomina- 
tivum  locum,  qui  dicitur  ad  Sanctum  Glerum,  rez 
cum  Roberto  Francorum  duce  transEptaefluvium; 
Rollo  vero  citra,  vallatus  cuneis  militum.  Discor- 
rentibus  altematim  nuntiis,  pax,  favente  Ghiisto, 
stabilitur  inter  eos,  Rollone  regi  fidelitatem  sacra- 
meutis  jurante  et  rege  illi  filiam  cum  terra  prsetitn* 
lata  donante ,  superaddita  etiam  ad  sumptuom 
supplementa  tota  Britannia,  ipsius  provincifleprifl- 
comeSytardeadprselium  veniensycomperitpaganos  D  cipibus,  Berengerio  atque  Alanno,  sacramenta  ju- 


montis  excelsa  occupasse.  Quos  illico  persequenS/ 
ejus  ardua  militibus,  ne  eflugerent,  cinxit.  Sed  no- 
etis  medio  Northmanni  per  Francorum  castra  vio- 
lenter  erumpenteSyVitae  dispendium  evaserunt.Enim 
vero  Ebulus  Rollonem  super  eos  irruisse  suspica- 
tus,  domum  cujusdam  fullonis  subintravit,  ibique 
tota  nocte  tremebundus  delituit.  Porro  Franci, 
facto  diluculo,  paganos  evasisse  agnoscentes,citatis 
equis  calcaribus,  eos  insequi  coeperunt.  Quos  re- 
pertos  expugnare  non  audentes,  eo  quod  animalium 
cadaveribus  sanguine  cruentatis  in  modum  castri 
80  munissent,  nulla  re  prospere  acta  citius  refuge- 
runt ;  Northmannis  ita  se  liberantibus,  ducemque 
8uum  gaudenter  repetentibus. 


rantibus  Rolloni.  Nam  terra  maritima  qu»  nunc 
vocatur  Northmannica,  ob  diumos  paganorum  ez- 
cursus,  silvis  undique  adultis,  a  cultro  et  vomere 
torpebat  inculta.  Flandrensem  vero  provinciam,  ut 
ex  ea  viveret,  voluit  rex  ei  primum  dare,  sed  iUfi 
noluit  pree  paludum  impeditione  recipere.  Rollooi 
autem  pedem  regis,  cum  ab  eo  ducatum  Northman- 
ni88  susciperet,  nolenti  osculari,dixeruntepiscopi: 
a  Qui  tale  donum  recipit,  osculo  debet  expetere 
pedem  regis. »  Et  ille :  c  Nanquam  curvabo  genua 
mea  alicujus  genibus,  nec  osculabor  cuju8piai& 
pedem.  »  Francorum  igitur  precibus  compulsaSf 
jussit  cuidam  militi  pedem  regis  osculari.  Quista- 
tim  pedem  regis  arripiens,  deportavit  ad  os  saam, 
standoque  defixit  osculum,  regemque  fecit  supinom. 
Itaque  magnus  excitatus  risus,  magnus^e  in  pldM 


801 


fflSTORLE  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  —  UBER  SECUNDUS 


802 


tamultus.  Gffitenim,  Carolus  rex,  duxque  Franco- 

rum  Robertus,  comitesque  et  proceres,  prsesules  et 

abbatesy  juraverunt  sacramento  catholicee  fidei  pa- 

tricio  Rolloni  vitam  suam  et  membra  et  honorem 

totius  regni ;  super  terram  denominatam,  quatenus 

ipsam  teneret  et  possideret,  heeredibusque  traderet 

et  per  curricula  cunctorum  annorum  successio  ne- 

potum  haberet  et  excoleret  in  progenies  progenie- 

rum.  Quibus  nobiliter  expletis,  rex  laetus  ad  sua 

regreditur,  et  Rollo  cum  Roberto  duce  ad  Rotho- 

magensis  urbis  moenia  proficiscitur. 

CAPUT  XVIII. 

Qaod  anno  incarnati  Verbi  912  baptizatus  est  HoJlo 
et  exercitus  qjus  et  auod  venerabilioribus  eccle- 
siis  sum  provjnciae  aedit  partem  terrm^antequam 
suis  eam  divideret  satrapis;  et  de  Brenneval, 
quam  dedit  Sancto  Dionysio  Areopagitw, 

Anno  igitur  incarnationis  Dominic»  91 2  benedicto 

fonte  nomine  Sanctae  Trinilatis,  Rollo  a  Francone 

archiepiscopo  baptizatur;  quem  Robertus  dux  a 

fonte  accipiens,  ei  suum  nomen  imposuit.  Rollo 

autem  postquam  baptizatus  est,  per  septem  dies, 

quibus  in  albis  mansit,  Deum  et  sanctam  ecclesiam 

devote  datis  muneribus  honoravit.  Nam  primo  die 

dedit  terram  praemaximam  Sanctse  Marise  Rotho- 

magensi  ecclesise^secundoSanctse  MarisB  Bajocensi 

ecclesiae;  tertio,  Santas  MarisB  E^roicensi  eeclesise; 

quarto,  Sancti  Michaelis  archangeli  ecclesiee  in  pe- 

Hcalo  maris  supra  monlem  positas;  quinto,  Sancti 

^etri  et  Sancti  Audoeni  in  suburbio  Rothomagensi 

occlesiee ;  sexto,  Sancti  Petri  et  Sancti  Aichadrl 

Oemmeticensi  ecclesia);  septimo,  Brenneval  cum 

OiDQibus  appendiciis  Sancto  Dionysio  dedit. 

CAPUT  XIX. 

Goomododivisit  terram  suis  hominibus  et  ecclesias 
destructas  et  muros  civitatum  reaedificavit;  et  de 
Britonibus  quos  sibi  rebellantes  subjugavit, 

Octavo  die  expiationis  cjus,  vestimentis  chrisma- 

)Qsexutus,  verbis  coepitacquisitam  terram  metiri 

c^mitibusque  suis  et  caeteris  fidelibus  suis  largiri. 

A^identes  autem  pagani  ducem  suum  Christianum 

^Bse,  relictis  idolis  Christi  nomem  suscipiunt,  ac  una- 

nimes  ad  baptismum  convolant.  Dehinc  Robertus 

^rancorum  dux,  rebus,  pro  quibus  venerat,  compe- 

^enter  gestis,  Franciam  repetit  hilaris.  Porro  Ro- 

^ertus  Northmannorum  dux,  praeparato  nuptialium 

Temm  magno  apparatu,    supra   nominatam   tanti 

regis  filiam  in  consortium  sui  tori  Christiano  more 

duxit.  Securitatem  omnibus  gcntibus  in  sua  terra 

manere  cupientibus  fecit.  Illam  terram  sui  fidelibus 

/aniculo  divisit,  universamque  diu  desortam  reaedi- 

ficavit;atque  de  suis  militibus  advenisque  gentibus 

refertam  restruxit.  Jura  et  leges  sempiternas  volun- 

tate  principum  sancitas   et  decretas  plebi  indixit, 

atque  paciflca  conversatione  morari  coegit  simul. 

£!cc1esia8  funditus  fusas  statut,  templa  frequentia 

paganorum  destructa  restauravit.  Muros  civitatum 

el  propugnacula  refecit  et  augmentavit.  Britannos 

rebelles  sibi  subjugavit,  atque  de  cibariis  Britonum 

iotam  regnum  sibi  concessum  sufficienter  pavit. 


A  CAPUT  XX. 

De  lege  quam  statuit^  ut  nuUus  assensum  prseberet 
furif  et  de  rusticoet  uxore  ^us  quos  afBgipatibulo 
propter  cultrum  et  vomerem  furatum  prgecepit. 

Post  haec  intra  Northmannicos  limites  legem  sta- 
tuit,  ut  nullus  assensum  furi  prseberet.  Quod  si  de- 
prehenderetur,  ambo  patibulis  appenderentur.  Con- 
tigit  autem  non  multo  post  in  Longapetentis  villa 
quemdam  agricolam  reficiendi  causa,  labore  su- 
spenso,  domum  redire,  dimissis  loris  in  campo  cum 
cultro  et  vomere.  Quae  tam  infelix  quam  vesana 
uxor  ipsius  clam  cuncta  sustulit,  experiri  volens 
edictum  ducis.  Rusticus  vero  ad  campum  regressus, 
rebus  non  inventis,  uxorem  an  eas  haberet  inqpii- 
rit.  Qua  negante,  ducem  aggreditur  petens  ut  sua 

n  sibi  ustensilia  reddantur.  Qui  motus  Ulico  pietatte, 
damnum  viri  datis  quinque  solidis  relevare  et  po*- 
pulum  per  circuitum  ad  examen  calibis  cunctum 
jussit  compellere.  Quo  Deo  judicante  liberato,  uxor 
rustici  a  ministris  arctatur.  Quae  coacta  verberibus 
reatum  profitetur.  Dux  autem  rustico  ait :  «  Noveras 
antea  hanc  furem  esse  ?  »  Et  rusticus  ait :  «  Nove- 
ram.  >  Ad  hsec  dux  intulit : « Tuum  os  te  condemnat, 
serve  nequam.  »  Et  continuo  ambos  jubet  suspendi 
patibulo.  Dicuntur  etiam  alia  multa  digna  relatu 
vulgo  de  eo,  quorum  unum  breviter  hic  intimabo. 
Dum  post  venationem  in  silvam,  quse  imminet  alveo 
Sequanse  juxtaRothomagum  stipatus  obsequentium 
turbis  comederet,  sedens  super  lacum  quem  usu 
quotidiano  loquendi  Maram  vocamus,  armillas  au- 

^  reas  in  quercu  pependit.  Quae  per  tres  annos  ob  ti- 

morem  ipsius  intactae  ibidem  fuerunt.  Et  quia  juxta 

Maram  illud  factum  memorabile  fecit,  ideo  ipsa 

silva  usque  in  hobiernum  diem  Rollonis  Mara  vo- 

oatur.  His  et  hujusmodi  Rollo  dux  terroribus  popu- 

lum  frenans,tumobamoremjustiti8e,  quem  divinis 

debuit  legibus,  tum  pro  subditorum  concordi  et 

quieta  vita,  tum  pro  sui  honoris  tranquillo  statUi 

ducatum  sibi  a  Deo  attributum  tempore  longaevo 

pacifice  gubernabat. 

CAPUT  XXI. 

De  duobus  militibus  Caroli  regis  quos  fecit  puniri, 

Carolus  Simplex,    filius   Ludovici   cognomento 

Nihil-fecit  erat  socer  Rollonis ;  quodam  tempore 

misit  duos  milites  Gislae  filise  suee.  Quos  illa  apud 

se  occulte  diu  morari  fecit,  nolens  eos  manifestare 

D  RoIIoni.  Quod  cum  ille  cognovisset,  iratus  et  repu- 

tans  eos  exploratores,  jussit  illos  educi,  et  eductos 

in  foro  rerum  venalium  juguiari.  Audiens  autem 

Robertus  dux  Francorum,  patrinus  Rollonis,  quod 

pro  nece  duorum  militum,  colligatee  pacis  inter 

regem  et  Robertum  ducem  Northmannorum  vineula 

soluta  diruptaque  essent,  contra  eum  rebellavit,  et 

regnum  Francise  invadens,  in  regem  iii  Kalendas 

Julii  unctus  est.  Carolus  vero  antequam  annus  com- 

pleretur,  contra  regni  invasorem  Suessionis  pugna- 

vit,  ipsumque  Deo  adjuvante  vincens  peremit.  Sed 

ei,  dum  a  I^ello  victor  reverteretur,  nequissimus 

comes  Herbertus  occurrit,  et  sub  ficta  pacis  simu* 


803 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


804 


latione  ad  Parronam  castrum  hospitandi  gratia  di-  A  ejus  morte  prseventa  absque  liberis  mortna  est,  re- 


vertere  compulit,  et  ibi  eum  dolo  captum  usque  ad 
mortem  retinuit.  Robertus  enim  dux  sororem  Her- 
berti  in  conjugio  habuit,  ex  qua  Hugonem  magnum 
genuit.  Garolus  autem  ubi  captus  est,  Rodulphum 
filium  nobilem  Richardi  Burgundionum  ducis,  quem 
de  sacro  f  onte  susceperat,  consilio  procerum  Fran- 
corum  in  regnum  sublimavit.  Ogiva  vero  conjux 
Caroli;  filia  Elstanni  regis  Anglorum,  infortuniis 
mariti  sui  territa,  ad  patrem  suum  cum  Ludovico 
filio  suo  in  Angliam  fugit,  animositatem  Herberti  et 
Hugonis  magni  nimium  metuens. 

CAPUT  xxn. 

Quod,  mortua  uxore  ejus  absque  liberia^  iterum  Po- 
pam,  quam  ante  baptismum  babuerat^  sibi  copula- 
vity  et  de  Melitate  quam  focit  Northmannos  ct 
Britones  jurare  Wiflelmo  Glio  suoy  et  de  morte 
ejus. 

Rollo  autem  dux,  qui  et  Robertus,  postquam  uxor  n 


pudiatam  Popam,  ex  qua  filium  nomine  Willelmum 
jam  adultum  genuerat,  iterum  repetens  sibi  copu- 
lavit.  Verum  fractus  jam  viribus,  laboribus  et  prsB- 
liis,  in  quibus  omnejuventutis  robur  consumpserat, 
de  ducatus  sui  dispositione  apud  se  toto  cona- 
mine,  cui  vel  qualiter  illum  relinqueret,  deliberabat. 
Gonvocatisquetotius  Northmannise  proceribus,  cum 
Alanno  et  Berengerio  Britonibus,  Willelmum  filium 
suum  pulcherrimse  juventutis  flore  vemantem  illis 
exponit,  jubens  ut  eum  sibi  dominum  eligerent, 
suseque  militiae  principem  prseficerent.  De  caetero 
cunctos  suasibilibus  demulcens  verbis,  sub  sacra- 
mento  fidei  filio  illos  subegit.  Post  hsec  uno  vivena 
lustro,  consujnptus  senio  hominem  exuit  in  Chri^ 
sto,  cui  est  honor  et  gloria  in  ssecula  saeculorum. 
Amen. 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM 


LIBER   TERTIUS 


De  secundo  duce  WilJelmo  Glio  Rollonis. 


CAPUT  PRTMUM 

De  honestate  morum  Willelmi  duciB^  et  quod  Franci 
invidebant  ei,  quod  in  circuitu  dilataret  terminos  C 
ducatus  sui;  et  quomodo  Berengerium  et  Alannum 
Britonum  comitest  sibi  rebellantes  devicit, 

Igitur  duce  Roberto  carnis  ab  onere  jam  liberato, 
Willelmus  filius  ejus  totius  monarchiam  Northraan- 
nici  ducatus  sagaci  moderamine  regens  inconvulsam 
Christo  regi  fidem  servare  corde  ultroneo  satagebat. 
Erat  quippe  statura  procerus,  vultu  decorus,  mican- 
tibus  oculis,  mansuetus  benevolis,  quasi  leo  inimicis 
terribilis,  et  ut  gigas  fortis  in  prfiehis,  terminos  sui 
ducatus  per  circuitum  dilatare  non  desistens.  Quee 
res  invasionis  et  audacise  Francorum  proceribus, 
odiiet  invidiflB  fomitem  ministravit.  Sub  eadem  sane 
tempestateBerengerius  et  Alannus  Britones,a  tenore 
fidei  quam  cum  eopepigerant  dissidentes ,  ab  ejus 
dominio  preesumptivo  ausu  conati  sunt  recedere, 
regi  Francorum  ulteriusdisponentesmilitare.Quo- 
rum  temeritatem  dux  festinato  impetu  comprimens, 
Britanniam  tandiu  hostili  expeditione  vastavit,  plu- 
rimaque  eorum  municipia  subvertit,  quoadusque 
Alannum  totius  nequitise  incentorem  a  regno  extur- 
baret  et  Anglos  adire  compelleret,  Berengerio  sibi  D 
clementer  reconciliato. 

CAPUT  II. 

Quomodo  quidam  Northmannorum  duce  Riulfo  quo- 
damperfido,  volentes  eum  funditus  a  regno  extru- 
dere,  dum  obsiderent  suburbana  Rothomaaensis 
urbi8y  ab  eo  cumparva  manu  militum  sunt  aevicti 
inloco  qui  bactenua  dicitur  Pratum  belli;  et  quodj 
dnm  a  bello  victor  rediret^  cognovit  aibi  ex  Sprota 


nobilissima  puella  Hlium  natum  apud  Fiscannm, 
quem  Richardum  jussit  in  baptismate  vocari. 

His  ita  deVictis,  diabolo  agitante  iniquorum  qaam- 

piures,  iterum  intestina  adversus  eum  insurgaot 

molimina.  Nam  quidam  Riulfus  perfidiie  succensos 

furiis,  plurimis  veneno  discordia  infectis,  arma  i^ 

ripiens,  a  regno  adorsus  est  eum  funditus  extrudere 

adeo  ut  undequaque  collecta  virorum  muItitudiQa, 

circa  Rothomagensis  civitatis  suburbana  transmeato 

Sequanse  alveo  obsidionem  componeret,  quateaos 

ducem  ab  ea  propelleret,  aut  captum  nequiter  peri- 

meret,  Northmannia  sibi  vindicata.  Videns  itaque 

dux  se  a  suis  sic  obsessum,  multimode  meditari 

coBpit,  qua  via  suse  consuleret  saluti  atque  honori, 

et  milites  suos  a  tam  audaci  conspirationis  meto 

cohiberet.  Ad  extremum,  a  quodam  Bothone  proca- 

ratore  suo  indecenter  lacessitus  conviciis,  arma  sq- 

mit  et  cum  trecentis  loricatis  militibus  temeraria 

castra  irrumpens,  maximam  eorum  multitudinem 

gladiis  prostratam   orco  transmisit,  aliosque  p^r 

diversasilvarum  lustra  se  occultantes  infugamve^ 

tit.  Riulfus  autem  commilitonum  fiducia  destitatus, 

inter  prof  ugos  delitescens  fugae  subsidio  evasit.  Dax 

ergo,  profiigatis  inimicis,  suorum  recensens  name- 

rum,  reperit  ex  eis  interiisse  nullum.  Locusmqo^^ 

fuit  hic  conflictus,  hactenus  Pratum-belli  nuncupa- 

tur.  Regresso  eo  igitur  de  prselio,  a  praefecto  Fiscan- 

nensis  castri  legatus  dirigitur,  deferens  ex  quadam 

nobilissima  puella  Danico  moresibi  juncta,  nomine 

Sprota,  filium  esse  natum.  Qui  leetus  valde  efiTectuSt 

sub  festinatione  Bajocas  illum  episcopo  Henrico 


i 


805 


fflSTORLE  NORTHMANvNORUM  UBRI  OCTO  —  UBER  TERTIUS. 


806 


mandavit  dirigere,  utper  ipsius  manus  sacro  lotum  A. 
fonte,  proprio  nomine  vecaret  eum  Richardum.  Gu- 
jus  jussa  praBSul  gratanter  complens,  puerum  chri- 
smate  delibutum  Fiscannum  remittit  nutriendum. 

GAPUT  III, 

QuodmaJticomiteset  ducesexterarumregionnm  ex' 
citi  fama  bonitatis  et  virtutis  ejuSf  frequeatabant 
curiam  eius  et  maxime  Hugo  magnusdux  Franco- 
ram,  et  WiUelmus  comes  Pictavorumy  et  Herbertus 
Viromendorum\  quorum  WilJeJmus  sororem  ejus 
Gelroc  sibi  coiyugem  petiit  et  accepit^  Herbertus 
vero  Bliam  suam  hortatu  Hugonis  Magni  ipsi  per 
eonjugium  sociavit, 

Triumpho  de  rebellibus  potitus  dux  conspicuo 

atque  viribus  convalescens  per  exteras  nationesmul- 

timode  caepit  prseclaram  suarum  virtulum  spargere 

famam,  in   tantum  ut  ex   diversis  mundi  partibus 

comites  etproceresregnorumiliuscuriamfrequen-  d 

tantes,  multis  munerati  donis,  sedes  suas  ovanter 

repeterent.  Quibus  summse  ingenuitatis  rumoribus 

Hugo  duxFrancorum  et  Willelmus  comes  Pictaven- 

sisacHerbertus  excitati,  cumapudLeonissilvampe- 

tulantium  cervorum  in  venatu  exercitiorum  ludis 

insudaret,  ad  eum  veniunt  ejus  commodis  congra- 

tulantes.  Quos  ille  cum  magno  sumptuum  apparatu 

8uscipiens,decompluribus  ssecularium  rerumdispo- 

sitionibus    frequenter  cum  eis   disputabat.   Inter 

quos  secretorum  tractatus,  Willelmus  Pictavensis 

comes  sororem  ejus,  nomine  Gelroc,  petiit,  quatenus 

maritalilege  illius  connubio  jungeretur.  Gujus  pe- 

rorantis  gratanter  favens  votis,  consultu  Hugonis 

Magni  descripti  sponsalibus  et  celebratis  nuptiis,  q 

cum  multis  xeuiisgaudentemillumadpropria  remi- 

«it.  Oblectatus  denique  Herbertus  super  hac  nuptia- 

xum  festina  et  magnificia  hiluritate,  cupiens  et  ipse 

inagni  ac  liberalis  viri  affinitate  suum  et  nomen  et 

jK>8teritatem  propagare,  adhortante  Hugone  Magno 

iiliam  suam  ei  donavit.  Quam  a  paterna  domo  sub- 

^tam,  cum  innumera  militum  manu  idem  North- 

nannorum  dux  Rothomagensibus  intulit  arcibus. 

GAPUT.  IV. 

Kiuomodo  rogatu  EJstanni  regis  Anglorum^  restituit 
paierno regno  Ludovicutn^  eumque^  fa  vente Hugone 
Magno  cum  episcopis  et  cwteris  Francorum primo- 
ribuSf  sancto  iuunctum  oJeo  diademate  regio  iasi- 
qnivit\  et  quod  Franci,postquinquennium  iterum  D 
in  ipsum  conspirantes,  moliti  sunt  eum  a  regno 
erpellere. 

Audiens  autemElstannus,  rex  Anglorum,  tam  ma- 

gnificavn  inclyti  ducis  famam,  cum  donariis  multis 

legatos  illi  mittit,  orans  ut  Ludovicum,  suum  vide- 

licet  nepotem,  Garoli  regisfllium,  paterno  restituere 

regno  satageret,  atque  Alanno  Britoni  sibi  infenso 

commissapro  suoamore  ignosceret.  Gujusprecibus 

dnx  libenti  animo  annuens,  Alanno  debita  indulsit 

atque  ad  sua  redirejussu  concessit;  et  Ludovicum 

transmarinis  partibus  revocatum,  Hugone  magno 

favente,cumepiscopis,  csBterisque  Francorum  pri- 

moribus  sanclo  inunctum  oleo  regno  sublimavit. 

Qaod  cum  lustro  unosub  quietedisponeret,  iterum 


Franciadversuseumconspirant,  molientes  a  regnis 
illum  pellere. 

CAPUT    V. 

Quomodo  Ludovicus  necQssitate  compulsus^  volens 
inire  foedus  amicitise  cum  Henrico  Trans^Rbena^ 
no  regCj  noluit  eidem  rex  acquiescere;  nisi  me- 
diante  Vfillelmo  Nortbmannorum  marcbione. 
Unde  Ludovicus  ducem  suppliciter  expetens,  per 
ipsumquodquserebat  feedus  et  auxilium  apudnen- 
ricum  regem  obtinuit. 

Qui  eoactus  corum  improbitate,  Henrico  Transrhe- 
nanoregisnuntiosmittit,  mandans  in  colloquio  cum 
eo  queedam  conferre  velle,  pactumque  amicitiarum 
stabile  firmare.  Quibus  rexresponditse  nullo  modo 
ad  hoc  foBdus  ineundam  acquiescere,  nisi  Willelmi 
ducis  astipulatione.HisLudovicusper  internuntios 
auditis,  illico  ducem  aggreditur,  adversum  Franco- 
rum  conatusauxiliumpetiturus.Quem  duxhonorifice 
ut  regem  decet,  excipiens,  spopondit  se  per  omnia 
juvamen  ei  prsebiturum  fore.  Insuper,  in  regalibus 
epulisaliquandiu  jucundum  tempus  pariter  exege- 
runt.  Prasmisso  quoque  Tedgerio  milite  ad  regem 
Henricum,  illi  ambo  cummagno  exercitu  e  vestigio 
expedite  post  eum  proficiscuntur  ad  colloquium,ad. 
ditis  etiam  pro  eodem  negotio  Hugone  Magno  et 
Herberto  principibus  Francorum.  Itaque  accelerato 
itinere  super  Mosae  fluvium,  in  loco  quiVeusedus 
vocatur,  ambo  reges  convenerunt;  Henrici  ex  una 
fluminis  parte,  Ludovici  vero  ex  altera  e  regione 
exercitutabernacula  figente.  Inter  quos  Willelmus 
tam  fidelissimus  quam  prudentissimus,  consilia  et 
utilia  et  honesta  dictans,  amicitiarum  tenorem 
prout  disposuil,  ambo  reges  inter  se  sacramentis 
confirmarunt.  Abhinc  Ludovicus  cum  suis  iter 
convertens  Franciam  repetit,  el  maximas  de  rebus 
strenue  gestis  duci  gratias  egit. 

GAPTTVI. 

Quomodo  dux  ^illelmuSy  dum  a  colloguio  regam 
rediretf  rogatu  Ludovici  Glium  ejus  ex  sacro  wnte 
apud  Landunum  suscepit^  cui  nomen  impositam 
est  Lotbarius, 

Regredienti  igitur  acolloquio  regi  legatus  super- 
venit,  et  ex  Gerberga  conjuge  illi  natum  esse  filium 
nuntiavit.  Qui  nimio  exhilaratus  gaudio,  Willelmum 
ducem  exorat  continuo  ut  exsacrofonte  suscipiens 
illum  proprio  nomine  vocaret  Lotharium.  Quibus 
verbis  dux  congratulanter  afTectu  obtemperans,  Lau- 
dunumproficiscitur,postulata  factis  expleturus.  Qui- 
bus  regaliter  patratis  festinato  regressu  cum  suis 
Northmannicoslimitesappetit,  Gujus  adventumcun- 
ctus  prsenoscens  clerus  Rothomagensis,  ad  portas 
urbis  cum  laudibus  processit  obviam  illi,  civibus 
utriusque  sexus  acclamantibus  in  propugnaculis, 
Benedictus  qui  venit  in  nomine  Domini. Sic  inter  con- 
sonas  clericorum  seu  populorum  voces,  intra  Dei 
genitricis  Mariae  ecclesiam  a  cunctis  inducitur,  fusis- 
que  Deo  precibus,  ad  domum  propriam  epulaturus 
properat,  multo  comitatu  stipatus. 


807 


WILLELMI  CALCULI  6EMMETICENSIS  MONACHI. 


806 


CAPUT  VII.  A 

Qaa  oceasione  dux  Willelmus  restauravit  coBno- 
bium  Gemmeticense^  a paganis  anteadestructum 

Sub  eodem  tempore,  duos  a  Camberacensi  terri- 

torio,   ex  villa  qusB  Hespera  vocatur,  monachos, 

Balduinum  videlicet  atque  Gunduinum  contigit  Gem- 

meticumrepetere.  Quivastam  locieremumingressi, 

cum  maixmo  labore  terram,  prout  posse  erat,  ex- 

stirpatisarboribuSyCOBperuntcompIanare,  ac  suarum 

laboribus  manuum  inibi  iusudare.  Dux  vero  Wilel- 

mus,   dum  venatus)  gratia  superveniens  illic  eos 

reperisset,  percunctari  CGepit  ab  eis  quibus  ab  oris 

illuc  advenissent,  vel   quae  tam  praecipua  asdiAcia 

forent.  Mox  servi  Dei  scriem  rei  per  ordinem  ei 

detexerunt,  et  charitatem  panis  hordeacei  et  aquse 

obtulerunt.  Quam  cum  pro  vilitate  panis  et  aquae  g 

sumere  contempsisset,  saltumingressus,  immanem 

aprum  reperit  quem  fesline  insequi  coepit.  Porro, 

aper  molossis  post  eum  admissis  cursum  retor- 

quens,  hasta  venabuli  fracta  praepeti  impetu  in  du- 

cem  irruit,  eumque  prostratum  vehementerattrivit. 

Qui  post  paululum,  sensu  recepto  ac  sana  mente, 

monachos  repetit,  etcharitatem,  quam  incaute  spre- 

verat,   ab  eis  recepit  et  locum  se  restauraturum 

spopondit.  Immissis  ergo  auctionariis,  eum  a  ra- 

mis  et   sentibus  purgavit;    Sanctique  Petri,  quod 

aliquantisper  deciderat,  monasterium  resarciens, 

competenter  texit.  Claustrum  vero  et  omnia  rece- 

ptaciria  munivit,  ac  a  sui  magnitudine  breviata  ha- 

bitabilia  reddidit. 

CAPUT  VIII.  Q 

De  duodecim  monachis  cum  suo  abbate  Martino  a 
csenobio  Sancti  Cypriani  sumptis^  quos  comitissa 
Pictavenais  soror  ipsius  ducis  ei  misit  secundum 
petitionemsuam^  uteossupradicto  loco  subrogaret ; 
et  quomodo  dux  monachus  Seri  voJens  prohibitua 
est  ab  ipso  abbate ;  et  de  Hdeiitate  quam  fecit  iu- 
rare  Northmannos  et  Britones  Hichardo  ntio 
sao. 

Interea  legatos  Pictavis  sorori  suee  quam  Willel- 

mus  comes  sibi  in  matrimonio  junxerat,  dirigit, 

mandans  ut  monachos  illi  mitteret,  quos  prsefato 

loco  subrogaret.  Soror  autemejus  petitioni  gratanti 

animo  favens,  itineris  sumptus  ordinavit,  et  xii  mo- 

nachos  cum  abbate  suo,  nomine  Martino,  a  sancti 

Cypriani  coenobio  sublatos,  fratri  destinavit.  Dux 

vero,  adventu  eorum  nimis  exhilaratus,  eos  Rotho- 

magi  cum  maximo  gaudio  recepit  et  cum  omni  ho-  D 

nore,  militum  cuneis  septus,  Gemmeticum  duxit, 

abbatique  locum   cum    tota   villa  tradidit,  quam 

ab  alodariis  auro  redemit,   et  se  inibi  monachum 

fieri  votoobligavit.  Votis  quoque  satisfecisset,  nisi 

idem  abbas  ejus  animositati  obstitisset,  eo  quod 

filius  ejus  Richardus  adhuc  puerulus  esset,  verens 

ne,  propter  illius  imbecillitatem,  quorumdam  ini- 

quorum  molimine  patria  turbaretur.  Verumtamen 

cucullam  et  stamineam  ab  eo  extorquens,  secum 

asportavit ;  quse  in  scrinio  reposuit,  et  clavim  ejus 

argenteam  cingulo  suo  appendit.  Inde  denique  di- 

gressuSy  Rothomagum  repetit,  abbatis  prohibitum 

moleste  ferens.  Cunctos  quoque  Northmannioos  et 


Britannicos  principes  ascivit,    animique  suicon- 

sultum  enucleatim  pandit.  Cujus  verbis  vehementer 

stupefacti,  hserebant  quid  responderent,  prse  nimio 

stupore  elingues  effecti.  Nam  spiritu  vix  tandem 

resumpto,  inhanc  vocem  queruli  prorumpunt : «  Cur 

nos,  serenissimedomine,  tamrepentine  dimittis?  vel 

cui  dominium  ducatus  tui  committis?  •  Quibusdux 

ait:  c  E^st  mihi  filius,  aomine  Richardus.  Vosautem 

rogo  utySiquandoamorisaffectumerga  mehabuistis, 

mihi  nunc  equo  animo  ostendatis,  quatenus  illum 

vice  mei  vobis  praeficiatis  ;  quiaquodDeo  vovi  inevi- 

tabiliter  a  me  complebitur  factis.  i»  Cujus  voluntati 

obsistere  non  valentes,  ei  quamvis  moesti  assensum 

praebuerunt,  in  eis  concordes.  Missis  quoque  nun- 

tiis,  puerum  Richardum  a  Fiscanno  reductum  illia 

exponit.  Cui  fidelitatem   sacramentis  prono  ani- 

mo  cunctis   firmantibus,    dux    totius  Northman- 

nici  seu  Britannici  ducatus  est  prselatus.  Quem 

confestim  paterBajocas  mittens,  Bothoni  militi» 

suee   principi   nutriendum  tradidit;  ut   ibi  lingua 

eruditus  Danica,  suis  exterisque  hominibus  sciret 

aperte  dare  responsa.Haec  de  Gemmeticensis  loci 

praetitulavimus  relatu,  ostendere  volentes  quantam 

devotionem,  quam  pium  animi   propositum  dux 

Willelmus  habuerit  circa  eum. 

CAPUT  IX. 

Quomodo  Heroldus  [Ai^roldus\  rex  Danoram,  a 
6Jio  suo  Sueno  de  regno  puJsus,  cum  60  navibas 
Northmanniam  petens^  a  duce  'WiJieJmo  eam  Ao- 
nore  congruo  sasceptua  eat,  Coastantiensi  comita' 
tu  ad  prsBsidium  ei  ab  ipso  duce  conceaso. 

Interea  tanti  principis  fortitudinem  et  pietatem 
fama  promulgante,  Heroldus,  rex  Danorum,  a  filio 
suo  Sueno  regno  pulsus,  cum  60  navibus  armato 
milite  plenis  Northmanniam  supplex  adiit.  Quem 
potens  et  liberalis  dux  cum  honore  congruoreci- 
piens,  Constantiensem  comitatum  ei  ad  prsesidium 
concessit,  donec  fabricatis  navibus  exercitum  mul- 
tiplicaret,  et  amissum  cum  validiore  militam  mana 
repeteret,  regnum. 

CAPUT  X. 

Quomodo  dux  V^iJJelm  us,  oompassus  caJamitati  Her' 
Jaini  comitis,  castrum  monasterioli  ab  ArnaJfo 
FJandrensi  sibi  abJatumohsidione  cingens  cwpitj 
iJJudque  HerJuino  reddidit, 

Eatempestate  Arnulfus  Flandrensis  comes»  homo 

versutus,  intra  sui  juris  terminos  cupiditate  illectus 

non  se  valens  cohibere,  plurimos  in  vicino  positos 

fastu  dominandi  studuit  conturbare.   Unde  inter 

csetera  suse  nequitise  molimina,  cuidam  comiti  no- 

mine  Herluino  gravissimuminferens  detrimentum, 

castrumquod  Monasteriolum  vocatur,  fraude  abstu- 

lit.  Qui  ab  Hugone  Magno,  suo    videlicet  domino, 

subventu  penitus  destitutus,  petendi  auxilii  causa 

Northmannise  dominum  lugubris  aggreditur.  Cujus 

calamitati  princeps  tam  bonitate  quam  amplitudine 

prseditus,  benevolo  animo  compassus,  congregato 

exercitu,    ad   expugnandum  municipium  festinato 

proficiscitur.  Quod  mox  obsidione  occupavitetcon- 

citatis  militibus  per  vim  cepit  iterumque  alimonia- 

rum  sumptibus  vaHatum  Herluino  reddidit.  A  ^o 


HISTOMiE  NORTHMANNORUM  UBRI  OCTO.  -  LIBER  QUARTUS. 


810 


flothomagum  rebus  strenue  gesUs  ovans 
impore  Franco  Rothomagensis,  archi- 
loritur,  cui  domnus  Gunardus  [Gimar- 
ssit. 

GAPUT  XI. 

*nuJphaSf  de  ablato  municipio  tristis, 
/erbis  pacificisin  dolo  Willelmo  duci 
iniacum  veniret,  cum  ipso  de  /ce- 
itiee  tractaturus  • 

Qulphus  Flandrensis,  dirum  perfido  sub 

I  ofQans  et  de  ablato  municipio  efferatis 

)len8,  cum  multis  Francorum  princi- 

3is  morte  corde    tenus  ccBpit  tractare. 

li  hominis  et  nefandi  homicidse  cavilla- 

iinfecti,unanimitcrconspirant  in  mor- 

»rincipis,  tantum  ad  nefas  sacramento 

igentes.  Porro  Arnulphus  quod  frau- 

10  conceperat  opere  explere   cupiens, 

s  duci  Willelmo  mandat  se  amicitiam 

iiabere,  pacemque  indelebilemfirmare, 

omiti  pro  ejus  amore  infensa  indulgere, 

rico  chiragricoque  detineretur  languo- 

ejus  curiam  desideranterire;  denique 

rogat  ut  locum   denominare  satagat 

rrere  ad  mutuum  colloquium  valeat. 

que  dux  suum  ducatum  reddere  pa';a- 

monasticum  toto  conatu  sitiret  habi- 
inato  loco  apud  Pinchiniacum  cum 
anu  electissimorum  militum  super 
im  tanti  ob  negotii  spem  proficiscitur, 
li  ex  una  parteflumini8,WilIelmi  vero 
:ione  sedit  exercitus, 

GAPUT  XII. 

taor  traditoreSy  seiJicet  Henricus^  DaJ- 
ns et  RiuIfuSy  inquadam  insula  Somnoo 
n  ducem  jussu  ArnuIR  interemerunt ; 
i  araentea  inventa  in  strophio  e^us^ 
rvaDat  in  scrimio  cucullam  et  stami- 
\ebilem;  et  quomodo  corpus  ejus  re- 
Rothomagum, 

»6  insula  in  medio  alvei,  in  qua  libatis 

duces  consederunt,de  rebus  pro  qui- 

tractaturi.  Arnulphoetenim  proditoris 


A  Judae  morem  imitato,  naeniiset  ambagibus  diutius 
telam  araneas  texente,  novissime  post  jurata  amici- 
tiarum  sacramenta  et  plurima  pacis  oscula,  sole 
ruente  ad  occasum  ab  invicem  dirimuntur.  Sed  ecce 
meante  Willelmo  fluvium,  Henricus,  necnon  Balzo, 
Robertusquoqueatque  Ridulphus  (Riulphus),  qua- 
tuor  diaboli  lilii,  clamoribus  illum  revocax^tes, 
referunt  dominum  suum  melioris  consilii  omisisse 
secretum.  Quem  navim  ad  ripam  retorquentem, 
moxut  terramtetigit,  extractis  gladiis,  proh  dolorl 
intcrimunt  innocentem,  nullum  juvamen  do  suis 
habere  valentem,  ob  decurrentis  aquaeprofundita- 
tem.Indeprotinuspetentessubsidium  fugse,  corpus 
piissimi  viri  reliquerunt  exanime.  Berengerius 
atque  Alannus  Britones,  necnon  Northmannorum 

B  principes,  dominum  suum  cernentes  perimi,  clamore 
et  ululatu  littora  implentes,  nullo  juvamine  value- 
runt  illi  subvenire.  Gujus  corpus  post  paululum  ad 
so  relatum  cum  devestirent,  argentcam  clavim  in 
ejus  strophio  repcriunt  dependentem.  satis  ditissi- 
mumthesaurum  sub  se  habentem,8tamineam  sci- 
licet  et  cucullam  monachilem.  Quae,  si  comes  ei 
vita  fuisset,  ab  hoc  conventu  rediens,  apud  Gemme- 
ticum  factus  monachus  procul  dubio  sumpsisset. 
Imponentes  autom  illum  feretro,  quantocius  cum 
multiplicilucturetulerunt  Rothomagum.  Guiobviam 
procedens  clerus  et  populus  utriusque  sexus  ad 
portam  urbis,  cum  mccstis  singultibus  intulerunt 
eum  ineccIesiamSanctso  Marise  perpetusB  virginis. 
Mittentos  itaque  ad  Bajocasinam  urbem,  puerum 

C  Richardum  asciscunt  ad  patris  tumulationem.  Ibi- 
que  ei  iterato  renovantes  unanimiter  tenorem 
fidei,  tradiderunt  illum  sub  tutela  Bernardi  Dani, 
ut  sub  ejus  tam  provida  quam  fldeli  cura  tu- 
tius  custodiretur  intra  muros  civitatis.  Gomplevit 
autem  sacratissimus  dux  Willelmus  vitae  susb  cur- 
sum  xviKal.  Junuarii,  regeLudovico  regnum  Fran- 
corum  tenente,  anno  Dominicae  incarnationis  943, 
regnante  eodem  Domino  nostro  Jesu  Ghristo,  qui 
vivit  et  regnat  in  soecula  sseculorum.  Amen. 


ISTORIiE  NORTHMANNORUM. 

LIBER  QUABTUS. 

De  primo  RiehardOy  filio  Willelmi  ducis. 


CAPUT  PRIMUM. 

"dus  adhuc  puer  Willelmo  patri  suo 
snccessit, 

tque  beatissimo  duce  Willelmo   inter 

it  credimus,  translato;  filius  ejus  Ri- 

me  ingenuitatis  titulo,  velut  surculus 

bscissus  arbore,  inprimaevo  flore  ra- 

coQpit  odoriferos  gratissimse  pueritia^ 

Patrol.  CXLIX. 


D  fiosculos  emittere,  etliberales  sub  peedagogi  disci- 
plinis  animos  innornare.  Ab  illicitis  vero  teneri 
pectoris  motus  nobili  reprimens  continentia,  spretis 
imbecUlis  setatulBB  discursibus,  sapientum  tracta- 
tibus  ultraneo  cordo  inhserebat.  Si  quid  pro- 
bilatis  vel  prudentiae  aure  captabat,  prout  tem- 
pus  dictabat,  sagaci  memorise  protinus  commit- 
tebat.     Audientes  quoque  Francorum  optimates 

xO 


811 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


tam  nefariamFlandrensis  Arnulphi  proditionem  et  h 
lugubrem  Willelmi   ducis  necem,  plurimi  condo- 
luerunt. 

GAPUT  n. 

Quod  Ludovicus  rex  Francorum  Rothomaqum  ve- 
niens  et  Richardum  puerum  secum  fraudulenter 
in  Franciam  ducens^  ducaium  Northmannisejuri 
propriOy  quasi  tutor  pueri^  subdidit, 

Aliquanti  tamen  complices  ipsius  homicidae,  qui 

se  amicissimos  ficte  antea  fatebantur,  detectis  ar- 

canorum  intimis,  virusdiu  absconsuminpropatulo 

denudarunt.  Ludovicus  etenim  rex  aestimans  sibi 

magni  honoris  januampaluisse,  immemor  benefi- 

ciorum  et  fidei  a  duce   semper  illi  impensse,  quasi 

consulturus  apudNoithmannos  super  illiusmorte, 

accelerato  itinereRothomagumvenitconcite.  Quem 

Rodulphus  et  Bernardus  atque  Anslech  totius  North-  ** 

mannici  ducalus  tutores,  cum  regali  honore  susci- 

pienteSyUt  tanto  regi  congruit,ejus  se  subegerunt 

famulatui,  pro  fidelitate  sciiicet  sui  tantilli  domini. 

Videns  autem  rex  terrse  ubertatem  et  aquarum  sa- 

lubritatem  ac  silvarum   plenitudinem,    cupiditate 

irretitus,  frau(]u1enter   coepit  eis  promittere  quod 

aliter  disponebat   sibi  retorquere.    Mittens  enim, 

Richardum  puerum  suis  jussitaspectibus  praesen- 

tari;  quem  egregia  forma  perspiciens  decoratum, 

cum  coaetaneis  pueris  in  suo  palatio  decrevit  edu- 

candum.  Interea  durusrumortotam  urbem  concus- 

sit  :  Richardum  su9)  spei  depositum  sub  captura 

regis  indecenter  detineri.   Qua  de   re  cives  misti 

cum  militaribus  turmis,  strictis  gladiis  per  civita- 

tem  discurrentes,  curiam  regis  irrumpunt,  ferinis  C 

conatibus  iilum  interimere   festinantes.   Quorum 

tumultus  ut  comperit,  vehementer  territus,  consilio 

Bernardi  Dacigense  puerum  in  ulnis  arripuit,  eum- 

que  furentium  conspectibus  exhibuit,  et  sic  efferos 

eorum  motus  compressit.  Volens  ergo  rex  tumul- 

tuantes   Northmannorum   animos  omnino  sedare, 

consultu  suorum  puero  Richardo  paternam  hadredi- 

tatem,  pacta  sibi  inde  fidelitate,  concessit.  Quem  in 

8ua  fidesuscipiensspopondit  se  eis,  licet  subdole, 

eum  redditurum,  palatinis  disciplinis  decenterim- 

butum. 

GAPUT  III. 

Quod  Ludovicus  muneribus  Arnulphi  csecatuSy  Ri- 
chardo  puero  duci  Northmannorun  adurere 
poplitcs  minatus  est.  q 

His  ita  sedatis,    rex  dedecus  quod  a  Northman- 

nis  perceperat   sub  occulto   pectoris  ira  fervente 

aegre  ferens,   cum  Richardo   puero,   quasi   patris 

ejus  mortem  de  Arnulfo  Flandrensihostiliterultu- 

rus,  Franciam  repetit.  Arnulphus  itaque  metuens 

ne  rex  Ludovicus  cum  hostica  manu   super  eum 

irrueret,  et  a  crimine  traditoris  se  expiare  cupiens, 

missis  legatis  cum  decem  libris  auri ,  a  Willelmi, 

nece  se  coram  rege  fatetur  immunem  esse.  Perem- 

ptores  vero  illius,  si  jubeat  procul  dubio  a  patria 

se  exterminaturum  polliretur.  Attamen  reminisci 

debere  contumeliarum  et  opprobriorum  quae  tam 

longadvo  tempore  a  Northmannis  ipse  et  pater  ejus 


perpessi  fuissent.  Et,  ne  diuturna  aegrimo 
gueret,  optimum  fore  consilium,  ut  Rk 
puerum  adustis  poplitibus  gravi  custodia  a 
et  gentem  Northmannicam  gravissimis  veetj 
tam  diu  a^ligeret  quoadusque  Danamare] 
qua  eruperat,  coactarepeteret.  Rexigitur,  i 
bus  versutisque  proditoris  decipulis  caBcatnf 
suspendio  dignun  a  scelere  absolvit,  et  inu 
nocentem  puerum  reflexit ;  exemplum  Pikr 
tus,  qui  virum  homicidam  dimisitel  Chriftt 
cis  suppliciodamnavit.  Unde,  cum  apud  La 
Glavatum  moraretur,  puerum  ab  aucupic 
dientem,  acerbissimis  confutatus  conviciif 
tricis  filium  ultruvirum  alienum  rapientisi 
cavit,  et,  nisi  a  talibus  resipisceret,  ca 
genibus  omniillumhonoreprivaii  minataf 
putatis  autem  aliis  custodibus,  ne  elaba 
magna  cautela  servari  jubetur. 

CAPUT  IV. 

Qua  cautela  Osmundusprocurator  ipainap^ 
ab  arcta  custodia  liberavit^  et  a  Laudaao 
exemptum,  Silvanectis  usque  ad  Ber 
comitem  avunculum  ipsias  perdaxit. 

Audiens  denique  Osmundus  procurator 
verissimam  regis  sententiam,  et  intelligens 
rei  casus;  animo  consternatus  Northmani 
tum  mittit,  mandans  dominum  suum  Ri( 
sub  lugubri  captivitatis  jugo  a  rege  ma 
Quibus  compertis,  confestim  per  totam 
Northmannorum  indicitur  triduanum  jego 
fiit  continua  oratio  ab  ecclesia  pro  eo  ad  D< 
Enim  vero  Osmundus,  inito  consilio  con 
patre  Willelmi  de  Belismo,  puerum  horta) 
simulata  segritudine,  lecto  decumberet,  et 
utab  omnibus  desperaretur.  Gujus  moni 
haud  segniter  obtemperans,quasi  inextrei 
lis  positus,  continuo  stratu  prosternito: 
custodes  vidcntes,  neglecta  ejus  custodia, 
procurandis  rebus  huc  illucque  divertunti 
in  area  domus  jacebat  herbae  fasciculus, 
Osmundus  puerum  colligatum  humcris  in: 
velut  pabulum  equo  laturus,  coenante  regi 
tisqueplateis  acivibus,  moenia  urbis  trana^ 
Veniens  autemindomumsui  hospitis,  supe 
festinus  insilit,  et,  arrepto  puero,  fugiens 
cius  Godiciacum  appulit.  In  quo  castella 
rum  commendavit,  et  ipse  nocte  equitans 
Silvanectis  venit.  Bernardus  vero  comes 
tuens,  tam  mature  venisse  stupet,  et  quali 
nepotem  suum  Richardumse  res  habeant, 
ter  inquirit.  Cui  cum  rei  ordinem  detexi 
solito  laetiorem  eum  fecisset,  Hugonem  1 
statim  celeri  equitatu  petunt.  A  quo,  deteet 
consiIio,.sacrae  fidei  ad  juvandum  puerum 
tes  sacramentum,  cummaximo  exercitufei 
veniunt  Godiciacum,  eumque  inde  sobli 
Silvanectensem  urbem  gaudentes  deducma 


81S 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  —  LIBER  QUARTUS. 


814 


GAPUT  V. 

Qaomodo  Bernardus  Dawis  consilium  Hugonis 
Magai,  quod  Ludovico  contra  Northmannos  de- 
derat,  sapienter  adnihilavit, 

Gonsiderans  autem  Ludovicus  rex  votum  suum 

irritum  fore,  ab  Hugone  Magno  per  legatos  suos 

tenore  fidei  coepit  eum  exigere.  Gui  cum  renuntias- 

sent,  nequaquam  sub  manu  quam  suspicatus  est 

enm  teneri,  sed  sub  Bernardi  Silvanectensis  comi- 

tis  prsesidio ;  de  redditione  ejus  diffidens,  misit  ad 

Amulphum  Flandrensem,  mandans  quod  sibi  oc- 

correret  festinus,  de  his  consulturus  apud  vicum 

qoi  dicitur  Hestibulus.  Ubi  dum  ambo  pariter  di- 

verse  disceptarent  super  hujus  rei  casu,  novissime 

subintulit  Arnulphus  :  «  Novimus,  ait,  Hugonem 


Kk  Silvanectensis  Richardum  suum  nepotem  ;  nos  uti- 
nam  tempore  longo  habeamus  te  dominum  et  re- 
geml  Hevera  exitiabile  tibi  consilium  dedit,  qui 
totius  Northmannici  exercitus  robur  amittere  sua- 
sit.  Quem  vero  inimicorum  non  valuisses  terrere, 
robustissima  illorum  virtute  ?  Sunt  enim,  ut  nos, 
tuo  dominio  subjecti,  tibi  militare  cupientes  corde 
volenti.  Quare  ergp  viginti  millibus  bellatorum  in 
nos  armasti  Hugonem  tuum  inimicum  ?  Nonne  tibi 
semper  ipse  infensus  exsiitit,  et  contra  te  assidue 
rixatur  ?  »  His  et  hujusmodi  rex  placatus  verbis, 
cum  festinatione  Hugoni  Magno  legatos  mittit,  qui 
eum  compellant  exire  a  Northmannorum  terminis, 
ei  dirigens  et  haec  :  stolidum  quidem  fore  tanta  in 
alius  potestatem  donare,  quibus  ad  sui  supplemen- 


Magnum  cum  Northmannis  diu  sentire,  et  ideo  ex-      ^^^  ^^^q^q  ^y^^^  n^Uo  adversante  possetpoiiri.Quo 


pedit  tibi  muneribus  illum  excaecare.  Goncede  ergo 

ei  a  Sequana  usque  ad  maro  Norlhmannicum  du- 

catum,  tibi  reservans  urbem  Hothomagensem;  qua- 

tenus,  ejus  privata  juvamine,  penitus  cogatur  haec 

gens  pertida  a  patria  exire.  »  Quibus  verbis  rex 

persuasus  continuo  per  suum  legatum  convocat 

Hngonem  Magnum  ad  colloquium ,  ad  villam  quoe 

dicitur  Grux,  juxta  Gompendium.  Quo  cum  venisset, 

€t  de  urbium  seu  comitatuum  distributione  audis- 

set  regem  disputare,  maluit  perjurus  honore  am- 

pliari,  csecatus  cupiditate,  quam  suo   amico  Hi- 

chardo  fidem  inconvulsam  conservare.  Quapropter 

a  loco  recedeutes,  jurata  adversum  Northmannos 

peditione  et   ab  utrisque  partibus  congregatis 


relato,  Hugo  Magnus  valde  exacerbatus  celerrime 
recessit,  omissa  expeditione,  militcs  cohibens  a 
Northmannica  vaslatione.  Hex  etenim  aliquandiu 
apud  Hoihomagum  morans  prcefcctum  comitatui 
prsefecit  HodulphumagnomentoTortam,  qui  vecti- 
galia  annuatim  a  subditis  exigeret,  et  iota  hac  in 
provincia  jura  ac  quajlibet  negocia  decerneret.  Quo 
paganis  deterior,  cunctamonasteria  ab  ipsis  exusta, 
qua3  circa  Sequanae  littora  erant,  diruens  a  funda- 
mentis ,  ad  reparandam  Hothomagensem  civitatem 
petram  aspoBtavit.  AdGemmoticumverocum  acces- 
sisset,  Sanct»  Maria3  monasterium  invasit,ilIudquo 
evertit.  Quod  a  fundameniis  fundilus  diruisset  nisi 
quidam  clericus  nomine  Glemens  ab  operariis  duas 

exercitibus,rexGalcina,HugoBajocasinacceperunt      ^„^^0^  pretio  redemisset;  quse  usque  ad  tempus 

papinis  etincendiis  oppugnare  territoria.  Quae  cum  C  j^^j^gj^^.  archiepiscopi,  quiillam  restauravit  eccle- 

Bemardus  Danus  didicisset,  Bernardi  Silvanecten- 

sis  asus  consilio,  confestim  legatos  dirigit  regiLu- 

dovico,  hujusmodi  verbis  eruditus  :  «  Quare,  in- 

quiant,  praepotentissime  rex,  tuam  demoliris  pa- 

triam ;  prsesertim  cum  sit  tibi  nuUo  obsistente  pa- 

eiBca  et  quieta  ?  Desiste  ergo  a  tuorum  rapinis  et 
ntere  Northmannorum  militum  militiis.  Gur  enim 
eos  vexaris  incendiis,  cum  tibi  patula  sit  urbs  Ho- 
thomagensis  ?  suscipeigitur  benevolo  animo  eorum 
aervitia,  at  queas  illorum  subsidio  vitare  inimico- 
nim  molimina.  » 

GAPUT  VL 

Quod  Ludovicus  Rothomagum  veniens  susceptus 
est  a  Bernardo  Dano  et  cseteris  civibus^  et  quod 
^as  jussione  Hugo  Magnus  cessavit  a  devasta- 
tione  Northmannise, 

Hac  itaque  legatione  oppido  exhilaratus,  prohi- 

bitis  a  praedamilitibus,  festinat  iread  urbem  quan- 

tocias.  Gui  venienti  cummultimodis  laudibus  cunc- 

tns  civiiatis  clerus  ad  portam  processit  obvius; 

eltmans  cam  populorum  turmis  :  Benedictus  qui 

renit  in  nomine  Domini.  Inde  rex  ad  regales  acce- 

deiis  dapes  coepitepularisplendide,BernardoDano 

ministranfe.  Gui  inter  prandendum  vino  jam  ses- 

foanti  sic  Bemardus  ait :  «  Hodie,  serenissime  rex, 

laetissimus  illuxit  nobis  dies,  qnoniam  coepimus 

esse  regales.  Hactenus  militavimus  duci ,  ulterius 

serviemus  invictissimo  regi.  Teneat  sibi  Bernardus 


siam,  perraanserunt  stabiles.  Igitur  rex,  adlibitum 
expletis  rebus,  gaudens  regreditur  Laudunum. 

GAPUT  VII. 

Quomodo  industria  Bernardi  Dani,  agente  Heroldo 
rege  Danorum,  Ludovicus  rex Francorum  captus 
Rothomagensi  urbe  sub  arcta  custodia  retentua 
est, 

Interea  Bernardus  Danus  metuens  ne  in  regressu 
Ludovicus  rex  cum  Hugone  duce  Northmannos  pres- 
suris  gravioribus  opprimeret,Heroldo  Danorum  regi 
adhuc  apud  Ghierisburch  degenti  legatos  mittit  clam ; 
mandans  ut,  sociatis  sibi  Gonstantiniensibus  atque 
Bajocasinis  militibusexpeditione  terrestri,ipsecum 
hostica  classe  direptionibusNorthmanniamconcu- 
D  leret  a  partibus  marinis:  quatenus,  hujus  rei  gratia 
Ludovicorege  ad  colloquium  contraeum  veniente, 
de  inimicis  satageret  Willelmi  amici  sui  sanguinem 
vindicare.  Gujus  monitis  rex  celerrime  favens,  pro- 
pulsis  ad  mare  navibus,subductisque  inaltum  velis, 
circio  flante  Gorbonis  salinae  liitora  appulit,  qua  ra- 
pido  meatu  se  procelloso  mari  Diva  infundit.  Enim- 
vero  fama  solito  more  volans  Francorum  aures 
illico  percelluit,  paganos  maritima  liltora  occu- 
passe  cum  navium  multitudine  gravi.  Bernardus 
ctiam  Danus  et  Hodulphus  Tortaregi  Ludovicole- 
gatum  miserunt  et  hujus  infortunii  eventum  inti- 
marunt.  Qui,  validum  congregans  exercitum,  quan- 


815 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI. 


816 


tocius  venit  Rothomngum.HincHeroldo  regiDano- 

rum  mandat   ut  apud  Vadum  qui  Herluini  vocatur 

sibi  occurrat,  insinuaturusscirecupienti  cur  infes- 

tet  terminos  regni  sui.  Quae  res  regi  Heroldo  vehe- 

menter  complacuit,  mortem  ducis  decernenti  toto 

annisu  ulcisci.   Ubi  cum  ambo  reges  praefinito  dio 

convenissent,  et  de  Willelmi  ducis  injusta  nece 

diutius  inter  se  disceptarent,quidamDanus  Hcrlui- 

num  Monasterioli  castri  comitem,  pro  quo  idem  dux 

occubuerat,  inter  alios  prospiciens,  zclo  amici  suc- 

census,  confestim  illum  lancca  perfodit,  mortuum- 

que  sub  momento  sternit.  Cujus  mortem  Lamber- 

tus,  fratrer  ejus,  caeteriqueFranciamare  ferentes, 

concitatis  animis  ad  dimicandum  super  Danos  re- 

pentino  impetu  proruunt.  Quos  pagani  viriliter  ex- 

cipientes,  serviente  Marte,  satrapas  decem  et  octo, 

cum  innumeris  aliis,   gladiis  truncatos,  ignivomo 

transmittunt  orco.  Alii  vero,  se  occulere  festinantcs, 

per  diversa  latibula  hac  illacque  nutabundi  vitae 

quffirebant  suffugia.  Rox  quoque  Ludovicus  per- 

nicis  equi  cursu  a  regis  Heroldi  captione  lapsus, 

in  cujusdam  militis  incidit  manus.  Cui  cum  multa 

promitteret,  ne  egus  proditione  hosti  traderetur, 

tandem  miles  victus  regislacrymis,  in  quamdam  Se- 

quanse  insulam  clanculum  eum  subduxit.  Quod  ut 

Bemardus  Danus  a  relatoribusagnovit,  exactoribus 

directis    militem  statim  in  vincula  conjecit.  Qui, 

coactus  suimot  nccessitate,  invitus  coram  protulit 

quem  disponebat  eruere  pro  obventu  muneris.  Rex 

vero  ab  insula  sublatus  Bernardi  jussu  apud  Ro- 

thomagum  sub  vehementi  custodia  artatur. 

CAPUT  VIIL 

Quod  Gerberga  regina^  aaxilium  petens  ab  Hen- 
rico  patre  suo  Transrhenano  rege  conlra  Nor- 
thmannoSy  non  impetravit;  quapropter  (ilium 
8uum  et  duos  episcopos  obsidespro  Ludovicorege 
coiyuge  suodedit, 

Gerberga  denique  regina  virum  suum  a  North- 

mannis  audiens  esse  captum  diriguit,  et  conster- 

nata  animo  HenricumTransrhenanum  rcgem,8uum 

equidem  patrem ,  celeriter  aggreditur ;  orans  ut , 

plurimo  ordinato  exercitu,  Rothomagum  obsideret, 

virumque  suum  violenter  inde  abstraheret.  Cujus 

infortunium  cum  rex  Henricus  audisset,  juste  illi 

hoc  contigisse  respondit,  quia  fidem  quam  Willel- 

mo  duci  olim  juraverat,filium  ejus  capiendo,  nefarie 

corruperat.  c  Per  tuos,  inquit ,  o  filia ,  stude  illum 

juvare,  quoniam  de  propriis  oportet  me  ad  praesens 

tractare. »  His  regina  a  patre  auditis,  concite  rever- 

titur  ad  Franciam,  rebus  nequaquam  prospere  ac- 

tis.  Dehinc  supplex  appetcns  Hugonem  Magnum 

postulat  ut  a  Northmannis  extorqueret  dominum 

8uum.  Hugo  vero  dux,  misso  Bernardo  Silvane- 

ctensi,  Northmannos  convocat  ad  colloquium  fes- 

tinato  ad  Sanctum  Clerum.  Cumque  illuc  congregati 

fuissent  et  de  regis  exhibitione  diutius  altercaren- 

tur,  Hugo  Magnus  novissime  subintulit  :  «  Reddite 

nobis  regem  nostruin,  et  pro  eo  reciproce  suscipite 

eJQS  filium ,  eo  tenore  ut ,  opportuno  huc  rever- 

tentes  tempore,  firmemus  pacem  inter  nos  stabili 

foedere. »  Hoo  cum  Northmannis  placuisset,  pro  eo 


A  susceperunt  obsides,  ejus  siquidem  filium  et  duos 
prsesules,  HildieriumBelvacdnsem  atque  Widonem 
Suessionensem.  His  itaque  strenue  peractis,  rex 
de  evasione  sua  laetus,  regreditur  Laudunum,  et 
Northmanni  repetunt  Rothomagum. 

CAPUT  IX. 

Quomodo  Northmanni  reduxerant  dominum  suum 
Bichardum  de  Francia ,  et  quod  obsides  redditi 
sunt ;  et  de  roditu  Heroldi  in  Danamarcbam. 

Post  hoc  autem  Northmanni  mittentes  ad  Silva- 
nectensem  Bernardum  revocaverunt  inde  cum  exer- 
citu  magno  Richardum  seniorem  suum.  Tempo 
vero  prsefinito,  ascita  militari  manu,  cum  preesu- 
libus  Franciae  venit  rex  super  fluvium  Eptae  cum 
Magno  Hugone,  Northmannis  occurrentibus  in  al- 
terapartefluminis  cum  puero  Richardo.  Discurren- 
tibus  autem  ab  utraque  parte  internuntiis,  Christ 

B  favente,  pax  inter  eos  stabilitur  foederibus  firmis, 
juratisque  sacramentis  obsides  redduntur ;  mortuo 
filio  regis  apud  Rothomagum.  His  autemrite  exple- 
tis,  rex  Ludovicus  regreditur  Laudunum,et  puer  Ri- 
chardus  Rothomagum.Quem  Rodulphus  Torta  urbi 
preefectus  male  illico  coepit  tractare ,  et  domesiicos 
egus  penuria  famis  affligere,  nolens  ad  qnotidianum 
victum  illis  praeter  xii  nummos  praebere.  Qaamo- 
brem  dux  vehementer  furore  succensus  ab  arbe 
illum  festinanter  pepulit,  Parisiumque  ad  filiu 
suum  civitatis  prsesulem  ire  coegit.  Quibus  ita  per 
actis,  Northmannica  tellus  siluit  a  facie  ducis.  He 
roldus  vero  rex  non  multo  post  regreditur  in  Da- 

C  namarcham,  et  Sueno  filio  suo  reconciliatar. 

CAPUT  X. 

Quod  Hugo  Magnus  filiam  suam  Emmam  Ricbardo 
duci  despondit,  unde  Ludovicus  rex  etArnulpbus 
comes  Flandrensis  perterriti  auxiliam  Otnonis 
regis  petierunt  contra  Huaonem  Magnum  ei  /2j- 
chardum  ducem^  et  quod  Otho,  depopuJata  terra 
Hugonis  Magni,  Bothomagum  aggressus  est  ejr- 
pugnare. 

PosthsecHugo  dux  considerans  puerum  Richar- 

dum  viribus  convalescere,  consensu  BemardiSilva- 

nectensis,  sacramentis  ab  utraque  parte  juratis, 

filiam  suam  nomine  Emma  illi  despondit,  ut  pubes- 

cens  flore  juventutis  jungeret  eam  sibi  lege  conju- 

gali.  Quee  res  Ludovicum  regem  plurimosque  Frau- 

corum  proceres  valde  perterruit,  sed  maxime  Ar- 

nulphum  Flandrensem  totius  fraudis  incentorem. 

Ludovicus  siquidem  ut  hos  magnarum  virium  duces 
amoris  vinculo   connexos  esse  didicit,  tiniens  ne 

eorum  conatu  deponeretur  a  culmine  regoi,  misit 

Arnulphum  Flandrensemconsultu  egusdem  adOtho- 

nem  Transrhenanum  regem,  mandans  quoniam,  si 

Hugonem  Magnum  omnino  contereret,  et  Nortlunan- 

nicam  terram  suo  dominio  subigeret,  prooul  dubio 

Lothariense  regnum  illi  contraderet,  quod  patri  suo 

Henrico  regi  videlicet  Transrhenano  fuerat  promis* 

sum,  proptcr  praelium  Suessico  [Suessonico]  campo 

ipsius  adjutorio  a  Carolo  patre  ipsius  Ludovici  contra 

Robertum  prospere  gestum.  Qui  gavisuSy  aadito 

quod  diu  optaverat,  prseparatis  omnibas  quae  tan- 

tum  ad  negotium  congrua  erant  acnecessaria,  velut 


D 


817 


HISTORIifi  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  -  LIBER  QUARTUS  818 


tempestas  yalida  a  regno  suo  egressus,  adjunctis  A  sublatam,  idem  dux ,  ut  olim  desponderat,  cum 


sibi  Ladovici  regis  et  Amulphi  Flandrensis  exer- 
citibus,cum  legionibus  militum  multis  super  Hugo- 
nem  Magnum  irruit.  Gonsumptisque  omnibus  quae 
illius  erant  extra  oppida,  omne  robur  belli  super 
Northmannos  a  patria  exturbandos  immisit ;  prae- 
mittens  cum  milite  multo  quemdam  suum  nepotem 
ad  terrendam  Rothomagensem  urbem.  Quam  cum 
aggressus  fuisbet,  Northmannos  intra  muros  repe- 
riens  delitescentes,  suspicatus  est  omnes  fore  im- 
belles.  Itaque  militibus  concitatis  vehementer  por- 
tas  expugnare  coepit.  Norlhmanni  vero,  portis  re- 
pentino  impelu  patefactis,  proruentes  animis  efTe- 
ratis,  tanto  adversarios  turbino  depopulati  sunt,  ut, 
prostrato  super  pontem  nepote  regis,  vix  elabe- 
rentur  ex  certamine  perpauci. 

CAPUT  XI. 

Qnam  turpiter  Otho  imperator  et  Ludovicus  rex  et 
ArDaJphus  Flandrensis  ab  obsidione  Rothomagi 
fagerunt ;  et  de  morte  ipsius  Ludovici  cui  succe- 
sit  Lotharius  Glius  qjus. 

Porro  rex  Otho  cum  rege  Ludovico  alque  Flan- 
drensi  Arnulpho  lento  gradusubsecutus,dispositis 
militum  Iegionibus,cumaccessissetad  obsidendam 
urbem,  eamque  perspexisset  inexpugnabilem,  au- 
dita  morte  sui  nepotis,  de  distrahendo  Arnulpho 
Northmannis  cum  suis  clam  coepit  consultare  intra 
ecclesiam  Sancti  Petn  almique  Audoeni,  quae  in  sub- 
nrbio  sita  est  civitatis.  De  regressu  quoque  in  cra- 
slino  pavido  inibi  disponit  consilio.  Verum  Arnul- 
phus  eo  traditionislaqueodeprehenso,papilionibus 


maximo  tripudio  ethonore  Rothomagensibusintulit 
mcenibus,  sibi  eam  jungens  jure  conjugali. 

CAPUT  XIII. 

Quou  vonoillum  Thebaldus  comesCarnotensisdedit 
Gerbcvgx  veginee  contra  Richardum  ducem^  et 
(juomodo  eadem  fraus  a  duobus  militibus  ipsius 
Thebaldi  duci  detecta  est. 

IntereaThebaldusGarnotensiscomes,  quibusdam 
simultatibus  exortis,duci  Richardo  coepit  adversari 
ejus  terras  demoliendo  rapinis.  Gujus  temerarios 
ausiisutcomperit,fortitudine  tanto  digna  virostre- 
nue  compressit.  Thebaldus  autem  suum  incoeptum 
spe  minus  valere  considerans,  GerbergsB  reginsB  de 
Richardo  duce  malivola  verba  cocpit  suggerere, 
g  suadens  eo  vivente  Lotharium  regem,  filium  equi- 
dem  suum,  Francorum  regnum  nunquam  pacatum 
tenere.  Qua  de  re,  summe  necessarium  fore  toto 
annisu  eam  satagere  qualiter  tantum  hostem  de 
terra  exterminet.  Quibus  verbis  regina  credula, 
confestim  Brunoni  archiprsesuli  Golouiensi  et  duci, 
suo  videlicet  fratri,  legatum  mitlit,  mandans  quate- 
nus  nepotisuo  subveniat,  Richardum  infestissimum 
regni  ejus  adversarium  capere,  si  qua  via  succedat 
annitens.  Gontinuo  a  Brunone  quidum  episcopus 
duci  destinatur,  qui  ei  suadeat  quod  apud  Ambia- 
nensem  pagum  sibiad  colloquium  occurrat,  regem 
reconciliare  illi,  Francorumque  regnum  sua3  di- 
tioni  subdere  cupienti.  Quibus  verbis  dux  subdoie 
deceptus,  quo  Isetissima  spes  vocavit,  iter  instituit 
festinus.  Gui  eunti  obvii  fuerunt  duo  milites  The- 


teatoriisque  complicitis  et  sagraariis  oneratis,  in  ^baldi.  Quorum  unus  ait ;  «  Quorsum,  illustrissime 


conticinio  noctis  cum  suo  exercitu  festinus  aufugit, 
in  maximo  tremore  persistentibus  aliis,  equorum 
sbrepitu  abeuntium  territis.  Otho  vero  atque  Ludo- 
ncas  diluculo  consurgentes,  ut  didicerunt  Arnul- 
phain  fugisse,  illico  quo  venerant  itinere  gressus 
retorquent,  dimissa  obsidione.  Quos  maturius  disce- 
dentes  Northmanni  adeo  sunt  persecuti ,  gladiis 
perimentes,  ut  per  diversa  itinera  reperirentur 
prostrati  quasi  bidentes.  Plurimi  autem  illorum, 
dum  per  devia  silvarum  divortia  oberrarent  capti, 
perNorthmannorum  patriam  suntdistracti.  Hic  Lu- 
dovici  regis  finis,  non  multo  post  hominem,  post 
nnltos  moerores  exeuntis.  Quo  tempore,  defuncto 
Gnnardo,  Pothomagensi  archiepiscopo,  successit 
Hogo. 

CAPUT  XII. 

QuodHaffoMagnus  adextrema  veniens  Glium  suum 
Hugonem  patrocinio  ducis  Richardi  commenda  vit; 
et  quodiaem  dwLfiliamprgedicti Hugonis  Emmam 
p08t  mortem  patris  uxorem  accepit. 

Hago  denique  duxsenio  fessus,  cumnovissimum 
•01  exitus  diem  cemeret  imminere,  ascitis  princi- 
pibiis  8iii  ducatus,  eorum  consulto  llore  juventutis 
Temanti  Bichardo  duci  filium  suum  nomine  Hugo- 
aem  commendare  studuit,ut,  ejus  patrocinio  tutus, 
inimieorum  fraudibus  non  caperetur.  Post  cujus 
obitiim|filiam  eijas  nomine  Emmam  a  paterna  domo 


virorum,  gressum  tendis  ?  Visne  esse  dux  North- 
mannorum,  an  extra  tuam  patriara  custosovium?  » 
His  dictis,  conticuit.  Gui  dux  ait :  «  Gujus  milites 
estis  ?  »  Ad  hsec  alter  infit :  w  Quid  tibi,  cujus  ? 
nonne  tui  ?  »  Aniraadvertens  illico  dux  verba  dela- 
torura  sibi  ad  consulendura  ac  necessario  providen- 
dura  dirigi,  illts  quidem  honorifice  vale  dixit,  et  uni 
ensem  ex  auro  quatuor  librarum  in  capulo  fulgidum 
dedit,  alterura  vero  armilla  totidem  librarum  puris- 
sirai  auri  rerauneravit.  Deinde  suura  cellerrime  gres- 
sum  retorsit,  salvusque  Rothoraagum  venit.  Hoc 
modo  Bruno  delusus  regressusest,detectis  nequi- 
ti(B  suse  fraudibus. 

CAPUT  XIV. 

Quomodo  rox  Lotharius^  congregatis  inimicis  Ri- 
chardi  duciSy  videlicet  Dalduino  comite  Flan- 
drensi,  Gaufrido  Andegavensiy  Thebaldo  Carno- 
tonsi,  illum  voluit  decipere^  sed  non  potuit. 

Exinanito  itaque  tanto  dolo«  Lothariusrexadaliud 
palliatae  proditionis  argumentum  hortante  Thebaldo 
iterato  devolvitur,  ducique  legatum  hujusmodi  ver- 
bis  instructum  destinat :  <  Quousque ,  inquit  dux, 
servitii  debitum  mihi  detreclas  exhibere?  An  igno- 
ras  rae  Francorumregemesse,  cuitemiiitiamopor- 
tet  irapendere,  cujus  edictis  atque  consultis  te  ne- 
quaquara  oportet  contraire?Nonnedenostra  dissen- 
sione  mei  tuique  gratulantur   inimici  ?  Resipisce 


819 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONAGHI. 


9» 


ergo  jamjamque  ab  his  obstinati  animi  altercatio- 
nibus,  ct  accelerato  itiiiere  festina  mihi  occurrere, 
ut,  indissolubilibus  pacis  fcederati  vinculis  deinceps 
per  mutuam  concordiam  fruamur  competentibus 
commodis ;  gaudeatque  rexdetanto  suoduce,  et  dux 
de  suo  charissimo  rege.  n  Quibus  simulatae  legationis 
ambagibus  dux  illectus,  illico  regi  mandat  se  ul- 
troneo  libitu  alTuturum.  Super  his  vehementer  rex 
gavisus,  ascitis  ducis  inimicis,  Balduino  scilicet 
Flandrensi  atque  GoifTredo  Andegavensi,  nec  non 
Thebaldo  Carnotensi,  super  HelnaB  fluvium  ad  de- 
testandum  placitum  concitus  venit.  E  contra  quoque 
dux  ex  altera  aqusB  paHe  sedit  cummilitari  manu. 
Cupiens  autem  scire  quse  apud  regem  gererentur, 
misit  de  suis  renuntiaturos,  qui  agerentcum  eode 
ejus  contubernalibus  amicis.  Legati  praenominatis 
illic  repertis  comitibus  super  ducem  irruere  dispo- 
nentibus,  confestim  pernici  cursu  regressi  ducem 
hortantur  ut  a  loco  recedat ;  ne,  dum  regia  prse- 
occupatur  proditione,  inimici  ejus  adversum  se 
congredientes  gaudeant  de  illus  morte.  Continuo 
dux,  compellentibus  suis  fluvium  Deppae  transiens 
aliquandiu  substitit,  et  a  vado  aquae  insequeutes 
hostes  prohibuit,  donec  regiam  vim  declinans,  Ro- 
thomagum  repeteretceleriter  cum  suis.  Sic  detecta 
in  propatulo  fraude  regis,  animositatem  ejus  circa 
se  agnovit. 

CAPUT   XV 

Quod  rex  Lotharius  urbem  Ebroicam  capiens  The- 
baldo  tradidit ;  et  quomodo  dux  Ricbardus  Carno^ 
tensem  comitatum  et  Dunensem  vastavit;etquod 
Thebaldus  ad  Ermentrudis  vilJam  cum  exercitu 
venienSy  ignominiose  inde^  agente  duce,  cum 
magno  damno  aufugit, 

Perspiciens  ergo  rex  propositum  sui  voti  flocci 
pensum  fore,  Laudunum  regreditur  furibundus;  non 
multo  post,  Thebaldo  suggerente,  Northmanniam 
hostiliter  petiturus.  Vix  enim  adconsilium  contra- 
hendum  respirans,congregatis  Burgundionum  Fran 
corumque  militum  copiis;  civitatem  Ebroicam  ag- 
gressus,  civibus  incautis  eam  obsidione  cingit,  do- 
lisque  Gisleberti  agnomento  Machel  capit,  ac  ad  ex- 
pugnandam  patriam  Thebaldo  comiti  statim  tradit. 
Rege  vero  ab  urbe  recedente,  Richardus  duxe  ve- 
stigio  eum  prosequilur,  et  cunctum  Dunensem  seu 
Carnotensem  comitatum  prteliis  et  incendiis  depo- 
pulatur.  Consumptis  omnibus  quoe  Thebaldi  erant, 
cum  innumcra  prseda  revertitur  ad  propria.  Haud 
mora,  Thebaldus  reciproca  vicissitudine  clamexer- 
cituum  agnien  collegit,  ac  ad  dedecus  ducis  apud 
Hermentrudis  villampapiliones  et  magalia  fixit,  sta- 
tionemque  infestissimorum  hostiumcomposuit.  Ve* 
rum  providissimus  ac  fortissimus  dux  intempestae 
noctis  silentio  alveum  Sequana3  transmeavit,  etdilu- 
Cdlo  super  eos  irruens  tanta  illos  strageprofligavit 
ut  ex  eis  sexcenti  quadraginta  perirent,  et  reliqui 
per  diversa  silvarum  lustra  vulnerati  diffugerent. 
Ipse  vero  Thebaldus  turpiter  fugiens  cum  paucis, 
latitandoperdeviasaltus,  Carnotumvenitconfusus. 
Ad  ejus  f ugse  sufrragiuiD,Christo  illi  reddente  vicem, 


A  fiUus  ejusipsa  diemoritur,  totaqueGarnotenaiiriis 
incendio  consumitur.  Dux  autem  Northmanni»  ad 
campum  belli  regressus  mortuos  reperit,  et  mise- 
ricordia  motus  sepelirieos  jussit.  Vulneratos  vero 
imperat  Rothomagum  leviter  deferri,  ibique  a  me- 
diciscurari,  sanatos  quoque  Thebaldoremitti. 

CAPUT  XVI. 

Quod  Bichardns  dux  auxilium  Heraldi  regis  DanO" 
rum  contra  Francospetiit  et  efScaciter  impelraviU 

Videns  itaque  dux  tantarum  fraudiam  regis  moli- 
mina  super  se  imminere,  comitesque  Franconim 
contra  se  unanimiter  saevire,  Heraldo  Danorum  regi 
legatos  dirigit,  et  mandat  ut  ocius  illi  succurrat,  el 
paganorum  multitudine  Francorum  rabiemsolote- 
nus  comprimat.  Cujus  legatos  rex  non  modo  gaa- 

^  denter  recepit,  verum  etiam  maximis  rouneribus 
ditatos  duci  remisit,  seque  missurum  celerrime  illi 
juvamen  spopondit.  Quid  plura  ?  Jussu  regio  naves 
ad  mare  propelluntnr.  Ad  tantae  expeditionis  nego- 
tium  paganicajuventus,  pseparatur  clypeis  et  loricis 
acgaleis  omniquearmorumapparatu  innumerabilis 
exercitus  munitur.Indestatuto  dieelevanturvexilla, 
ventis  salubriter  spirantibus  librant  vela,  celeriqae 
navium  cursu  permenso  mari  ad  Sequanica  devol- 
vuntur  ora.  Quorum  adventu  dux  cognito  vehemen* 
ter  gavisus,  illis  obviam  processit,  atque  eo  pr»- 
euntesulcantesremigio  alveumSequanse,  ad  Givoldi 
fossam  devehuntur  expedite,  ibique  fixisanchoris, 
de  subversione  consulunt  Francise.  Et  ecce  repen- 
tino  tumultu  e  navibus  proruunt,  totamque  in  cir- 

C  cuitu  patriam  exitialiter  comburunt.  Dehinc  viri 
cum  mulieribus  concatenati  distrahuntur,  vici  de- 
preedantur,  urbes  desolantur,  castella  subvertuntur 
et  terra  in  solitudinem  redigitur.  Fit  luctus  omniom 
in  commune,  nullo  cane  per  comitatum  Thebtldi 
latrante.  Ubi  vero  illa  deficiunt,  regalia  jura  eon- 
tinuo  invadunt.  Quae  autem  Francis  subtrahont, 
Northmannis  possidenda  vili  pretio  conducunt.  Li- 
bera  manet  a  paganorum  rapinis  tellus  Northman- 
nica,  Francia  vero  nullo  obsistente  distrahitor 
captiva. 

GAPUT  xvn. 

Quod  necessitate  compulsi  rex  Lotharins  et  The- 
balduSy  omnia  quce  duci  Richardo  diripueriJ^ 
integre  restituerunt  et  de  couveraione  pagiM^ 
rum  ipsius  Iwrtatu, 

Dum  haec  geruntur,  synodalis  episcoporum  oon- 
ventus  apud  Laudunum  congregatur^investigatanis 
cur  Christianus  populus  his  cladibus  affigator.  Hit- 
tentes  denique  Carnotensem  prsesulem  duciacisci- 
tantur  ab  eo  cujus  rei  causa  tam  exsecrandaa 
christianissimo  piissimoque  viro  processerit  seve- 
ritas.  A  quo  cum  regis  fraudes  et  Thebaldi  orbii 
Ebroicse  surreptionem  pontifex  didicissetyOonfestia 
a  paganicis  irruptionibus  inducias  petit,  ac  adipis^ 
tur,  in  quibus  prsesules  adducant  loco  opportaBO 
regem  Lotharium,  de  omnibus  benevolo  animo  illi 
satisfacturum.  Igitur  audiens  Thebaldus  rege» 
absque  suo  consilio  pacem  cpisererei  formidans  aa 


D 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM  LIBRI OCTO.  -  UBER  QUARTUS 


m 


ilioDis  pondus  super  eum  incubat,  quem-  A.     mortuG  Lothario^  Hago  Capet  rox  elevatur^  cui 


ichum  duci  cum  festinatione  mittit,  man- 
n  quibus  illum  ofTenderat,  toto  conamine 

ac  ad  curiam  ejus  ire,  Ebroicamque  ur- 
tddere  velle.  Dux  autem,  his  auditis,  laetus 
li,  concessa  securitate,  copiam  illi  indulget 
jendi.  Qui  cum  familiaribus  ad  eum  ve- 
n  solum  urbem  illi  redidit ;  verum  etiam 
imicitiis,  cum  multis  denariis  ab  eo  gau- 
lessit.  Imminente  vero  die  praefiniti  collo- 

apud  Givoldi  fossam  in  paganorum  castris 
oirse  magnitudinis  construi  jussit,  in  qua 
B  cum  suis  optimatibus  divertens  illi  sa- 
rfledoribus  pactis,  juratisque  sacramentis. 
e  salubriter  dux  expletis,  paganorum  plu- 

finem  Christi  sacris  monitis  convertit, 
•aganismo  permanerc  disponentes  ad  His- 


etiam  poat  aliquantum  temporis  defuncto  succes- 
sit  Robertus  mias  ejus. 

Cum  igitur  dux  Richardus  muUorum  operum  bo- 

norr.T  pr.lVrctincrementis,  interplurima  commer- 

cia  summfe  opinionis,  apud  Fiscannum  mirae  magni- 

tudinis  et  pulchritudinis  in  honore  Deificse  Trinita- 

tistemplumconstruxit,  mirificisque  ornatibusmulti- 

mode  adornavit.  Abbatiasquoquoquasdamrestau- 

ravit.  Unam  siquidem  in  suburbio  Rothomagensi  in 

honore  sancti  Petri    sanctique  Audoeni,  aliam  in 

Monte  qui  dicitur  Tumba,  in  veneratione  archan- 

geli  Michcelis,  gregibusquemonachorum  insignivit. 

Tempore  sub  eodem  diem  obiit  HugoRothomagensis 

archiepiscopuSjCui  successit  Robertus  ejusdem  du- 

cis  filius.  Porro  mortuo  Francorum  rege  Lothario, 

inillius  locoab  omnibus  subrogatur  Hugonis  Ma- 


insmisit.  Ubi,  plurima  bella  perpetrantes,  r  f  ^,^^^J«  «""«  "."^^  ^«P^j;  ^^«.^"^«"»««10  ei  duce 
^n*«  ^jnnn^nnf  n.Koo  '^  Richardo.  Hic  advcrsum  Flandrensem  Arnulphum 

sibi  militare  renuentem  arma  movens,  cum  valida 
manu  hostica  Atrabatum  illi  abstulit,  et  cuncta  mu- 
nicipia  quffi  citra  flumen  quod  vocatur  Lis  tene- 
bat.  Hujus  infortunii  dolore  mcestus  Arnulphus 
petiit  Richardum  ducem  supplex  et  devotus,  utpa- 
cificaret  eum  cum  rege  et  Francorum  principibus. 
Hoc  itaque  pro  negotio  dux  contra  regem  Hugonem 
ad  placitumpergens,  nonmodo  eumpaciflcaviti  sed 
et  cuncta  illi  ablata  suis  prccibus  restituit.  Quotem- 
pore  moriturisdemrex  Hugo,  succedente  ejus  fllio 
Roberto  rege  piissimo.  Hujus  igitur  beatitudinis 


octo  diruerunt  urbes. 

CAPUT  XVIIL 

rtua  uxoresua  Emmaabsque  liberis,  idem 
litGunnorem,  et  de  progenie  ipsius  ducis. 

mpestate  Emma  uxor  ejus,  fllia  Hugonis 

t>sque  liberis  moritur.  Ipse  vero  non  multo 

ndam  virginem  nomine  Gunnor,  ex  nobi- 

lanorum  prosapia  ortam  sibi  in  matrimo- 

istiano  more  desponsavit.  Ex  qua  fllios 

Richardum  videlicet   et  Robertum    atque 

m,  aliosque  duos  atque  fllias  trcs.  Qua- 

nomine  Emma,  Edelrodo  regi  Anglorum 


e  qua  idem  rex  Edwardum  et  Aluredum.  ^  proBrogativis  isto  dux  profusius  floruit,  quia  quos 


longo  post  dolis  interemptum  procreavit. 
vero  Hadvis  vocata  GoifTredo  Brittannorum 
Qcta,  Alanum  etEudonemduces  progenuit. 
idem  Mathildis  Odoni  comiti,  de  qua  sermo 
is  orietur.  Genuit  etiam  duos  fllios  et  toti- 
3  ex  concubinis.  Quorum  unus  Godefridus, 
3  dicebaturWillelmus.  Horum  prior  comes 
ensis.  Quo  defuncto,  accepit  frater  ejus 
comitatum  quem  adhuc  haeredes  ojusjure 
onis  possident;  licet  comes  Gislebertus  fi- 
efredi  comitis  ipsum  comitatum  parumper 
antequamlocclderetur.  Hic  Gislebertusjge- 
lardum  strenuissimum  militem,  qui  tam 
n  filiiejus,  Gislebertus,  Rogerius,  Walte- 
lertus,  ecclesiam  Beccensem  magno  affectu 
at  et  magnis  possessionibus  ditaverunt ; 


audiebat  discordes,  aut  perse  autper  suos  legatos 

reddebat  concordes,  Scriptura  dicente  iBeatipedes 

pacemportantes.  Eratautemstaturaprocerus,  vultu 

decorus,integer  corpore,  barba  prolixa,  canodeco- 

ratus  capite,  pissimusmonachorumaltor,providu8 

clericorum  suffragator,  superborum  contemptor, 

humilium  amator,  pauperum  sustentator,  orphano- 

rum  tutor,  viduarum  pius  defensor  et  captivorum 

liberalis  redemptor. 

GAPUT  XX. 

Quod  dux  Richardus  ad  extrema  veniens  Richat' 
dum  Glium  suum  Northmannis  prsefecit^  et  de 
Dtorte  ejus  apud  Fiscanuum, 

His  et  hujusmodi  boni  odoris  flosculis  in  laicali 

habituredolensgemma  Christi,  (Bgritudine  corporis 

coepit  vehementer  aggravari.Convocatoque  Rodul- 

focomite,  suoequidemuterino  fratre,  consiliumexi- 


j  comitem  Gisleberlum  avum  suum,qui  in  j^  gitdepatri»dispositione.Quinimioturbatusdolare, 


I  prsedicta  ecclesia  venerabilem  Herluinum 

abbatem  et  constructorem  ipsiuset  consilio 

jnvit.  De  qua  ecclesia   et  praedicto  ejus 

pracedenti  tractatu,  loco  competenti  prout 

entionem  faciemus.  Hic  vero  ista  per  an- 

lem  breviter  dixisse  sufflciat. 

GAPUT  XIX. 

> dnx Ricbardus  apud  Fiscannum  ecclesiam 
oremsaactmTrinitatisconstruenSfdiversis 
entia  decoravit  et  de  abbatiis  S,  Micheelis 
nteetS.AudoeDiy  quasrestauravit^  et  quod^ 


ac  aliquantisper  factus  eIinguis,novissime  resump- 
to  spiritu  haec  duci  responsa  dedit : «  Quamvis,  dul- 
cissime  frater,  atque  serenissime  senior,  viribus 
corporis  videaris  destitui,  tamen,  dum  in  hac  vita 
te  gaudemus  amplecti,  tuum  est  de  totius  patriee 
statu  disponere.  »  Quo  audito  dux,  suis  undique 
optimatibusascitis,  Richardum  filium  suum  coram 
exponit,  hoc  eum  eloquio  commendans  et  prasfl- 
ciens  :  c  Hactenus,  commilitones  optimi,  vestras 
militiae  preefui;   nunc   vocante  Deo,  morbo  cru- 


823 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


8M 


descente  ingredientem  viam  universsB  carnis  ulte- 
rius  habere  non  potestis,  deposito  onere  vitse  cor- 
ruptibilis  »  His  ab  eo  lugubre  prolatis,  protinus 
tota  domus  concutitur  gemitibus  et  lacrymis. 
Tandem  fletibus  sopitis,  assensum  praebent  volun- 
tati  ducis,  Hichardum  adolescentem,  pacta  ei  fide- 
litate,  sequanimiter  coUaudantes  principem.  Dehinc 
languore  ingravescente,  lecto  prosternitur,  et,  li- 
bratis  sursum  oculis,  inter  verba  orationis  plenus 
dierum  spiritum  efilavil. 


A.  Hucusque  digesta,  prout  a  Rodulpho  comiie  h^jos 
.ducis  fratre,  magno  et  honesto  viro,  narrata  sont 
collegi ;  quse  scholasti  dictamine  scripta  relinquo 
posteris.  Obiit  autep  apud  Fiscannum  Richardos 
dux  primus,  flentibus  populis,  gaudentibus angelis, 
nongentesimo  monagesimo  sexto  annoab  incama- 
tioneDomini.Regnante  eodem  Domino  nostro  Jesi^ 
Christo,  qui  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  vivit  ft^ 
regnat  in  sascula  sseculorum.  Amen. 


HlSTORIiE  NORTHMANNORUM 

LIBER  QUINTUS. 

De  seoundo  Richardo  dnce^  iilio  Riohardi  superioris. 


CAPUT  PRIMUM.  B 

De  honesla  conversatione  secundi  Bichardi,  iam 
in  soecularibus  quam  in  divinis  negotiis. 

Quoniam  quidcm  dignis   proeconiorum  titulis  in 

proecedentibus  pretiosissam  Christi  gcmmam,  Ri- 

chardum  scilicet  Northmannorum  ducem  extulimus 

et  aeterni  regis  annulo  dcccntcr  inseruimus ;  operae 

pretium  videtur  ut    carbunculus  ab  ipso  exoriens 

sccundam,  sicuti  in  nominc,  ita  in  prseclarissimae 

ingenuitatis  eulogio  absidam  teneat  Richardusejus 

siquidem  filius,  militaribus  triumphis  oppido  con- 

spicuus,  et  nou  minori  laudum  tripudio  excolcndus. 

Qui  sui  fulgoris  radios  perdiversosorbis  cardines 

glorioso  nomine  spargens,  intra  sui  ducatus  limites  p 

plurimis  bonorum  operum  incrementis  Northman- 

nicam  pene  patriam  unam  Chrisli  insignivit  Eccle- 

siam.  Hic  in  armis  admodum  strenuus,  ubique  ar- 

matas  militum  legiones  nobiliter  rexit  de  inimicis 

victoriam  semper  capcre  assuetus.  EtquamvissaB- 

culari  actui  foret  deditus,  totus   tamen   fuit  fide 

catholicus  et  erga  Dei  cultores  bcnevolus  ac  devo- 

tus.  Sub  cujus  moderamine  plurima  monachorum 

adolevere  ovilia,  qui  velut  apes  ex  multis  sancto- 

rum  actuum  canistris  crumpentes,  lucidissima  in 

coelestes  thesauros  intulerunt  mella. 

CAPUT  II. 

Quam  sapienter  repressit  unanimemcoqjurationem 
rusticorum,  quam  contra  paccm  patriae  moJie-  D 
bantur. 

Dum  igitur  tantae  probitatis  exuboraret  copiis,  in 

initio  suse  juventutisinlra  Northmannicumducatum 

contigit  quoddam  pestiferi  oriri  seminarium  dissidii. 

Nam  rustici  unanimes  per  diversos  totius  North- 

mannicffi  patrise  comitatus   plurima  agentes  con- 

venticula,  j  uxta  suos  libitus  viverc  decernebant  qua- 

tenus  tam  in  silvarumcompondiis  quam  in  aquarum 

commerciis,  nullo  obsistente  ante  statuti  jurisobice 

legibus  uterentur  suis.  Quse  ut  rata  manorent,  ab 

unoquoquo  coetu  furentis  vulgi  duo  eligunturlegati 

qui  decreta  ad  mediterraneum  roborando  ferrent 

convenlum.  Quod  ut  dux  agno\|Lt,  protinus  Rodul- 


phum  comitem  cum  militum  multitudine  illis  desti- 

navit,  qui  agrestem  ferocitatem  et  rusticam  dirime* 

ret  concionem.  Qui,  nonmoransjussa,  cunctos  con- 

festim  legatos  cum  nonnullis  aliis  cepit,  truncatisque 

manibus  ac  pedibus  iuutilessuisremisit,  quieosa 

talibus  compescerent,et  ne  deteriorapaterentursuis 

eventibus  cautos  reddorent.  His  rustlci  expertis, 

fcstinato  concionibus  omissis,  ad  sua  aratra  sont 

reversi.. 

CAPUT  III. 

Da  rebellione  ^illelmi  naturalis  fratris  ipsius  dor 
cis,  cui  dederat  Oximensem  comitatum^  et  qao- 
modo  idem  V^illelmus  captus  et  fratri  poslei 
reconciJiatuSy  Ocensem  comitatum  ab  ipso  dn^ 
dono  accepit,  cum  Lezscenina  et  de  BJiis  ejiO' 
dem  Wij/eJmi. 

Eadem  tempestate  quemdam  ducis  uno  ex  patre 

fratrem  primogenitum,  nomine  Willelmum,  quo- 

rumdam  protervia  improborum  fecit  tumidum  at 

rebellem  .  Is  enimfraternocontubernoGximenseiD 

ab  ipso  accipiens  munere  comitatum,  ut  indeexhi' 

bcret  ei  militise  statuta,  pravorum  illectus  callidip 

tate,  dominium  ejus  sprevit,  et  ab  illius  fidelitatis 

obsequio  sc  cohibuit.  Qui  dum  per  legatos  a  daoe 

ssepius  objurgaretur,  et  ab  ausu  resipiscere  nollfit, 

consultu  et  auxilio    Rodulphi  comitis  captus,  in 

Rothomagensis  urbis  turre  detruditur,  temeritatis 

paenitudinem  ibi  per  quinquennium  luens.  NonnuUoe 

quoque  suorum  satellitum  in  seditionis  proposite 

persistentlum  crebris  certaminum  tumultibusdevin* 

cens,  vita  privavit,  alios  exules  de  suis  finibuses- 

turbavit.    Willelmus  tandem  post  quinquennitUB, 

cujusdam  sui  militis  factione,  longissimo  funeper 

eminentiorem  fenestram  a  turre  lapsus  fDgam  iiiiiti 

Qui  diebus,  ne  a  perquirentibus  reperiretur,  deli- 

tescens,  etnoctibus  iter  carpens,  novissime  deUbo* 

ravit  npud  se,  a^quius  illi  fore  cum  vitiediscrimisi 

clcmcutiam  fratris  attentare,  quam  cujuspiam  regii 

aut  comitis  sulTragium  nil  sibi  quandoque  proAxt^ 

rum  expetere.  Sub  hac  quippe  deliberatione  aoini 

calleai  conficiens,  quadam  die  dacemrep6rit,8aiB 

saltu  Vernensi  exercentem  venataam  ludis.  Mos 


HISTOBLE  NORTHMAf^NORtjW  LtBRl  OCTO.  -  LlBfeR  QtJINTUS. 


8^ 


18  solo  tenus  provolutus,  veniam  com-A  ferocissima  nostrocum  interitu  dimicavimus.  Ubi 


expetebat  lugubris.  Protinus  eum  dux, 
Bi  motus,  favente  Rodulpho  comite  a 
f  ac  ut  evasionis  suse,  ipso  uarrante, 
ni,  non  solum  crrata  illi  indulsit,  verum 
do  animo  ut  fratrem  chrissimum  dein- 
t.  Cui  non  multo  post  Ocensem  comita- 
,  eique  quamdampuellam  valde  specio- 
le  Lezsceninam  dedit,  illiam  siquidcm 
obilissimi  viri  nomine  Turchetilli.  Ex 
auit  Blios,  Robertum  scilicct  post  egus 
litatus  illius  hseredem,  et  Willelmum 
sem  comitematque  Hugonem  Luxovien- 
em.  Quibus,  ita  sopitis,  Northmannica 
a  facie  ducis. 

GAPUT IV. 

das  [Edelredus\  rex  Angliae^  qvti  Em- 
rem  ducis  duxerat,  misit  exercitnm  ad 
iumsibiNorthmanniam ;  et  qnomodoNi- 
DSlantiniensis  eos  usque  ad  internecio- 
cit. 

&  tempora  Eldredus  rex  Anglorum  Em- 
sororem  in  conjugiohabens,  quibusdam 
lensionum  incentivis,  duci  nocere  et  de- 
rere  sitiens,  maximam  navium  multitu- 
are  Jussit  impelli,  ac  militibus  ex  omni 
lavit  ut  constituto  ab  co  die  ad  eas  con- 
oricis  et  galeis  decenter  armati.  Gujus 
inter  Angli  obtemperantes,  unanimes  ad- 
res.  Rex  igitur  prospecta  multa  et  optime 
cercitus  copia,  ascitis  militise  suse  sa- 
xi  sui  propositum  cxponens,  valida  au- 
jio  more  pi  secepit  ut  euntes  totam  Nor- 
rapinis  et  incendiis  cxterminarent,  so- 
rchangeli  Michaelis  monti  parcerent,  ne 
litatis  etreligionislocum  igne  concrema- 
t  etiam  ut  Richardum  ducem  caperent, 
ti  manus  vincirent,  et  vivum  patria  sibi 
ionspectibus  suis  adducerent.  His  vero 
;  ire  cum  festinatione  imperavit.  Qui  sub- 
tum  navibus,  velivolo  sulcantes  sequora 
ttora  Sarae  devolvuntur  permenso  maris 
B  prorumpentes  e  navibus  continuo  ma- 
Inia  exitiali  Vulcano  tradunt.  Quod  ut 
peculatoribus  comperit,  milites  Gonstan- 
um  multitudine  vulgi  congregavit,  impe- 


non  modo  sunt  viri  fortissimi  bellatores,  sedetfe- 
minsB  pugnatrices,  robustissimos  quosque  hostium 
vectibus  hydriarum  suarum  excerebrantes :  a  qui- 
bus  omnes  scito  tuos  extinctos  osse  milites.  •  Qui- 
bus  rex  auditis  insipientiam  suam  agnoscens,  tris- 
tis  erubuit. 

CAPUT  V. 

Quod  Gaufridas  Britannorum  comes  aororem  da- 
cis  Uichardi  nomine  Haduis  petiit  uxorem  et 
accepit^  de  qua  genuit  Alannum  et  Eudonem. 

Gonsiderans  etiam  Gaufridus  Britannorum  comes ' 

ducem  Richardum  in  omnibus  prosperari,  viribus 

et  divitiis  quotidie  ampliari,  arbitratus  est  sua  tu- 

tiuS  vallariySeque  amplius  roborari,8i  ejus  firueretur 

D  amicitia  et  auxilio.  Quamobrem  cousultu  suorum 

fultus,  Britannicos  limites  penetrans,  cum  maxima 

militum  ambitioneillius  expetiit  curiam.  Quem  dux, 

ut  tantum  decebat  virum,  honorifice8uscipiens,ali- 

quantisper  cum  copioso  affluentium  opum  apparatu 

eum  secum  detinuit,  etpotentisesusemagnitudinem 

prout   libuit  illi  ostendit.  Gaufridus  autem  ut  se  a 

duce  tam  excellenter  tractari  vidit,  intra  se  delibe- 

rare  coepit,  quia  si  ejus  jungereturconnubiosoro- 

ris  nomine  Haduis,  fortior  inter  eos  necteretur  no- 

dus  amoris.  Erat  enim  haec  puella   corpore  valde 

decora,  morum  honestate   gratissima.  Unde   post 

pactas  amicitias  eam  sibidari  toto  annisu  poposcit. 

Gujus  voluntati  dux  gratanti  animo  favens,  assen- 

tientibus  Northmannorum  principibus,  petitam  Ghfi- 

^  stiano  more  tradidit.  Gelebratis  vero  cum  inaestima- 

^bili   honore  nuptiis,  nonmulto  post  cum  immensis 

muneribus  eos  ovantes  abire  permisit.  Gnufridus 

ex  ea  postmodum  duos  filios  genuit,  Alannum  vide- 

licet  et  Eudonem,  qui  post  ejus  excessum  Britan- 

nicam  patriam  robustissimo  vigoro  diutius  rexe- 

runt. 

GAPUT  VI. 

De  crudeJitate  Eldredi  regia  Anghrum  in  Danos^ 
qui  pacidce  secum  in  Anglia  commanebant  \  et  de 
quibusdamjuvenibusejusdemgentiSj  qui  evaden' 
tes  regi  DanamarchoB  Sueno  mortem  propinqao- 
rum  nuntiaverunt. 

Dum  in  statu  supra  intellecto  sub  tam  prsBcIaro 
rectore  Northmannise  felicitas  polleret,  Eldredus 
Anglorum  rex  regnum  quod  sub  magna  potentissi- 


nlino  super   oos   irruit,    tantaquc  illos  0™orum  regum  gloria   diu  floruerat,  tanto  nefariee 


vil,  ut  nullus  penitus  remaneret,  qui  fa- 
3  nuntiaret.  Nam  unus  illorum  cursu  ni- 
U8  a  longe  resederat,  qui  videns  socio- 
inia,  timore  territus,  corporisque  imbc- 
►blilus,adnavescucurrit  quantocius,  cae- 
litia  nuntians  custodibus.  Qui  pariter  ex 
i  res  tutiorcs  se  conferentes,  intra  sinum 
gio  se  contulerunt,  de  vita  diffidentes. 
velis  in  sublime,  cursu  citissimo  regem 
Blierunt,  vento  ad  votum  spirante.  Quos 
»rotinus  ducem  ab  eis  exigere  coepit.  At 
dent:  t  Nos,  serenissime  dux,  ducem 
ilmus,  sed  oum  unius  comitatus  gente 


proditionis  scelereregiminissui  tempore  polluit,  ut 
et  pRgani  tam  exsecrabile  nefas  horrendum  judica- 
rent.  Nam  Danos  per  omne  regnum  unanimi  con- 
cordia  suum  cohabitantes,  mortis  periculum  mi- 
nime  suspicantes,  subito  furoresub  una  dieperimi, 
muliercs  quoque  alvo  tenus  terrse  csse  defossas,  et 
ferocissimis  canibus  concitatis  mamillas  ab  earum 
pectoribus  crudeliterextorqueri,  lactentesverbpue- 
ros  ad  domorum  postes  allisos  excerebrari,  jussit, 
nullis  criminum  existentibus  culpis.  Dum  igitur 
apud  Lundoniam  subhujus  decretisdiehsec  conge- 
ries  peremptorum  lictorum  seevitia  in  immensmn 
cumularetur,  qoidam  juveiies  agOitate  pemiced  ad 


8S7 


WILLELMI    CALCUU  GEMMBTICENSIS  MONACHI 


S38 


quamdam  navim  se  contulerunt,  et  fugao  prsesidium  A  nia  ducem  Richardum  expetiit.  A  qao  decenier  ac- 

ceptus,  cum  magnis  opum  apparatibus  omne  sni 
incolatus  Rethomagi  cum  eo  exegit  tempus. 

GATUT  VIII. 

De  morle  Sueni  regis  apad  Lundoniam,  et  quod 
Cbuuuiua  niius  qjus  patri  smicedena^  iterum 
exercilum  contra  Anglos  movit ;  et  de  reditu 
Eldredi  in  Angliam  et  de  victoria  Danorum  apud 
Auxendunum. 

Igitur  Suenus,  dum  apudLundoniamde  regnitra- 

ctaret  dispositione,  mortem  obiit  interceptus  aegri- 

tudine.  CujuscorpusDaniaromatibuscondierunt  e1 

in  navi  disposuerunt,  et  cum  festinatione  apud  Da- 

namarcham  tumulandum  devexerunt.  Quo  tumu- 

lato,  filius  ejus,  nomine  Chunutus,  arma  illius  su- 

mens  exercitum  viriliter  roborat,  et  ne  ab  iterata. 


per  ThamisaB  alveum  celeri  remigio  maris  sinum 
petierunt.  Permenso  autem  prolixi  ponti  spatio, 
novissime  cupitum  Danamarchaa  porlum  applicant, 
regique  Sueno  cruenta  gentis  suae  exitia  nuntiant. 
Tonc  rex  nimio  dolore  tactus  intrinsecus,  totius 
regni  sui  ascitis  principibus,  cunctam  ei  seriem 
illis  deponit,  quidque  agendum  consulerent,  dili- 
genter  inquirit.  Qui  amicorum  et  propinquorum 
flerumnis  et  luctu  moti,  quasi  ex  uno  ore  omnes 
eorum  sanguinem  decreverunt  debere  totis  viribus 
nlcisci. 

GAPUT  VII. 

Qaod  Suenus  rex  congregato  exercitu  ad  Ebora- 
eum  comitatum  appeUens,  inde  dimisso  exerciiu 


et  dejpacio  quod  inter  Nortbmannos  et  DanosRr'      Denique,  missis  legatis,  duos  reges  adsuumevoca 


matum  est,  Ei  quod  Eboracenses  et  Cantuarii  et 
Lundonienses  eidem  regi  ae  tradiderunt ;  et  de 
fuga  Eldredi  regis  cum  uxore  et  Gliis  ad  Ricbar- 
dum  ducem  Nortbmannorumt 

His  autem  rex  auditis,  cum  festiuatione  cunctos 

sub  suo  regimine  degentes  praBparari  jussit.  Hac 

illacque  veredarios  misit,  diemque  prsefixit  quando 

milites  lucri  cupidos  de  exteris  regnis  ad  hanc  ex- 

peditionem  venire  mandavit.  Porro,  termino  adve- 

niente  statuto,  ad  naves  immensus  iliico  cucurrit 

exercitus.  De  hinc  regalia  in  sublime  elevantur  ve- 

xilla,  et  librantesventisvela,velificatoproten8i  ma- 

ris  intervallo  ad  Eboraca  devehuntur  territoria.  Ibi 


sufTragium ;  Lacman  equidem  Suavorum  et  Olavum 
Noricorum.  Hi  ad  ejus  auxilium  advenientes  cu 
suis  copiis  militum,  totius  robur  militi»  suae 
boraverunt  virtute.  Interea,  dum  haac  geruntur,  El 
dredus  rex  mortem  Sueni  audiens,  prseparatis  a 
navigandum  omnibus,  cum  uxore  l»tus  ud  regnu 
suum  regreditur ;  sed  filios  suos  Edwardum  ei 
Aluredum  cum  avunculo  dimittit,  Rex  autem  Ghu 
nutus,collectis  undequaque  militum  legionibus,ve 
lut  turbo  validusa  regno  suo  egressus,  procellosu 
mare  intentat  intrepidus.  Subductis  autemin  altu 
navibus,  velivolo  cursu  adAnglos  devehitur.  Ind 


quippe  rex  dimisso  exercitucum  nonnuUis  navibus  «  PetensThamisanuvium.celeriterappulitLundoni 

petend»  pacis  gratia  apudRothomagumducemRi-  ^  !r.!!!!"!*;^"!!,f '!!' .^^?,  !!'!.'?_*!.!!!!*"!!! 

chardumaggreditur.Quem  cumdux  aliquanta  mora 

regaliter  tractaret,  dum  etipse  et  milites  post  tan- 

tom   navigii  laborem   recrearentur,  pacem  conti- 

nuam  inter  se  flrmaverunt;  ea  videlicet  lege  utper 

succedentia  Danorum  regum   Nothmannorumque 

ducum  ac  eorum  haeredum  tempora,  firma  perpe- 

tualiter  inter  eos  maneret,  et  qu»  Daoi  abstulis- 

sent  inimicis,  emenda  conferrent  Northmannis.  Si 

qois  vero  Danorum  invalidus  aut  vulneratus  ami- 

corum  indigeret  juvamine,  apudNorthmannosquasi 

in  domo  propria  sub  securitate  sanaretur.  Quae  lex 

ut  rata  maneret,  ab  utraque  parte  sacramentorum 

tenore  principes  eorumillam  sanxerunt.  Quibusrex 

ad  votum   expletis,   condignis  a  duce  muneribus 

muneratus,    quantocius  ad  suos  regreditur  Isstus. 


currentes  Angli  ex  omni  regno  apud  Auxendunu 

congregati,  ad  suam  perniciem  cruentissimum  ill 

bellum  intulerunt.  Gum  quibus  rex,  efferatis  legio 

num  suarum  animis,  atrociter  confligens,  tanta  ea 

internecione  delevit,  ut  nuHns  hominum  queat  sup 

putare  quot  millia  in   die  illa  corruerint   Angli 

gentis. 

GAPUT  IX. 

Quod  mortuo  Eldredo  rege  Anglorum^  Cbunutu 
rex  Danorum  Emmam  uxorem  ejus  duxit  et  e 
ea  genuit  Hardecbunutum^  qui  poatmodam  e 
successit. 

Rex  vero  victor  effectus,  adnavessuascumsoi^ 

est  reversus.  Hinc  celeri  semovensfiduaia,  Lundo — 

niam  circumdat  obsidione.  Quam  intra  urbem  El^ 

dreduerex  gravitera9grotavit,et,  crudescentemorbo 


Qui  ut  suo  junctus  est  exercitui,  continuo  Anglo-  D  corporis,  non  multo  post  hominem  exivit.  Rex  igi- 


rum  regnum  tradit  ultricibus  flammis.  Videntes 
itaque  Eboraci  a  nullo  juvari,  datis  obsidibus  se 
subigunt  illius  dominatui.  Inde  vero  egressus  ad 
Thamisse  ora  provehitur.  Ubi  venientes  Gantuarii 
simili  modo  ejus  se  subduntpotestati.  Deindeavul- 
sis  navium  anchoris,  alveum  sulcansfluminis,  apud 
Lundoniam  obsidionem  componit.  Gujus  impetum 
Lundonii  non  valentes  ferre,  illius  servitutis  jugo 
colla  ferina  inviti  supposuere.  Eldredus  vero  rex 
apud  Wintoniam  degens,  ut  abAnglisse  viditfun- 
ditus  destitui,  sublatis  aterrathesauris,  cum  uxore 
et  filiis  Edwardo  scilicetet  Aluredo,  in  Northman- 


tur  Ghunutus,  audita  morte  regis,  consultu  fidelium 
suorum  praecavens  in  futurum,  Emmam  reginam 
abstractam  ab  urbe  post  aliquot  dies  sibi-  junxit 
christiano  more,  dans  pro  illa  cuncto  exercitoi  in 
auro  et  argento  pensum  illius  corporis.  Ex  ea,  suc- 
cedente  tempore,  genuit  fllium  nomine  Hardechu- 
nutum,  postmodum  regem Danorum,  etfiliam  voca- 
bulo  Gunnidem,  quae  nupsit  Henrico  Romanorum 
imperatori.  Diffldentes  quoque  Lundonii  de  sua 
salute,  quippe  cum  diuturna  laborarent  fame,  pate- 
facta  urbe  se  suaque  omnia  regi  sponte  dedere 
Quibusperactis,  omneroburAnglici  regoi  incubuit 


fflSTORIiB  NORTHMiLNNORUM  LIBRI  OCTO.  -  LIBER  QUINTUS. 


880 


inio  regis  Chunuti.  Hsec  in  hujus  operis  A 
exuimus,  ut  Edwardi  regis  ortum  igno- 
monstraremus.  Nunc  vero  ad  propositum 
atur  stylus,  a  quo  paulisper  digressi  su- 

GAPUT  X. 

'dia  inter  Richardum  dncem  et  Odonem  cO' 
CarnotensemproptercastrumDorcasinum\ 
'  idem  duxcastrum  Tegularias  superArvoe 
I  Brmnvit;  et^uomodoNortbmanni  Odonem 
»  comites  adjutores  ejus  vicerunt. 

ribus  denique  sub  eisdem,  Odo  Carnotensis 

lamdam  ducis  sororem  nomine  Mathildem 

timodis  muneribus  a  fraterna  domo  aufe- 

»i  in  matrimonio  legitime  copulavit.  Cui 

etatem  Dorcasini  castri  deditdotis  nomine 

I  super  Arv88  fluvium  adjacente.  Nonnulis  B 

entibus  annis,  hsec  eadem  Mathildis,  judi- 

nente  Dei,  moriturabsqucliberis.  Post  cu- 

im  duci  terram   prastitulatam    repetenti, 

lo  nimiis  versutiis  coepit  contraire,  noiens 

im  dimittere  Dorcasini  castri  tuitionem. 

er  dux,  ascitis  Britonibus  cum  Northman- 

gionibus,  super  Arvse  fluvium  hostiliter 

astrum  condidit,  quod  Tegulense  vocavit. 

autem  ex  Odonis  comitatu  alimoniis,  cam- 

itionem  abundantissime  replevit.  Nigellum 

inensem,  atque  Rodulfum  Toennensem,  et 

Q  filium  ejusdem,  cum  eorum  militum  cu- 

1  ea  reliquit.  Quibus  patratis  prospere, 

nde  unumquemque  jubens  ad  sua  redire. 

comeSy  convocatis  clam  ad  sui  suffragium  q 

I,  Hugone  siquidem  Cenomanensi  ac  Wa- 

lellendensiy  cum  eorum  militum  copiis  tota 

itans,  diluculo  ad  Tegulense  castrum  venit, 

bus  signiferis.  Quos  ut  viderunt  proceres 

tiy  custodibus  intra  municipium  dimissis, 

•  impetu  foras  erumpentes  cum  suis,  com- 

pnelium  cum  illis.  Illico  partes  ducis, 

nte,  ita  eos  prostraverunt  ut,  muitis  per- 

larimis  vulneratis,  per  devia  reliqui  fuge- 

tabundiopaca  silvarum  latibulaquasrerent. 

atque  Walerannus,  quserentes  sufTragium 

suluerunt  se  Dorcasini  castri  munitione. 

mpe,  equo  cui  insederat  extincto,  pede 

d  caulas  ovium  divertit,  et  loricam  quam 

mt  sub  telluris  sulco  texit.  Deinde  chlamyde 

seamiciens,  scptaque  grogum  infatigabili-^ 

ris  de  loco  ad  locum  ferens,  Northmannos 

ur  ut  quantocius  persequcrentur  hosles, 

e  ante  illos  turpitcr  abeuntes.  Illis  itaque 

bns,  prsevio  pastore  silvarum  lustra  car- 

dem  post  triduum  Cinnomannis  venit,  ve- 

t  sentibus  miserabiliter  pedes  ac  tibias 

iS. 

CAPUT  XI. 

» reges  pagani  ex  transm^rinis  partibus 
at  ad  auxiSum  Hicbardi  ducis  contra  Fran- 

igitur  dux  comitem  Odonem  ad  tantam 


devolutum  esse  vecordiam,  missis  legatis,  duos 

reges  cum  paganica  multitudine  ex  transmarinis 

partibus,  sui  evocat  in  auxilium ;  Olavum  scilicet 

Noricorum  et  Lacman  Suavorum.  Cujus  legatos 

reges  competenter  suscoperunt,  cum  multis  dona- 

riis  ei  remiserunt,  et  non  multo  post  se  venturos 

esse  jiuntiaverunt.  Deinde   cum  suis  exercitibus 

pariter  congregati,  paucisque  navium  velisspumea 

sulcantes  aequora  ponti,  cursu  celeri  ad  Britanno- 

rum  finitima  littora  sunt  devoluti.  Britones  autem 

eorum  repentinum  agnoscentes  accessum,  a  cunctis 

regni  partibus  congregnti,  eos  ad  praedam  inhiantes 

[in]  cautos  preeoccupare  sunt  arbitati.  Pagani  vero 

eorum  doloscomperientes,  quadamusi  versutia,per 

campi  planitiem,  quo  illos  naverant  venturos  fore, 

profundissimos  foderunt  cuniculos  in  superficiean- 

gustoSy  ut  supervenientes  equites,  cruribus  equo- 

rum  confractid,  indecenter  humo  prsecipitarentur, 

sicqne  gladiis  facilius  perimerentur.  Britones  autem 

veniunt  et  continuo  super  hostes  atrociter  irruunt. 

Sed  paganorum  decipulis  prostrati,  tantam  saevi- 

tiam  illico  sunt  perpessi,  ut  vix  e  prselio  elaberen- 

tur  perpauci.  Inde  barbari  prolixius  progredientes 

castrum  Doli  obsident,  et  captum  igne  comburunt, 

ac  incolas  ejus  cum  Salomone  advocato  loci  inter- 

ficiunt.  Deinde  sublatis  anchoris  repetunt  mare,  et 

velificante  classe  ad  ora  devehuntur  Soquanae.  Car- 

pentes  vero  fluminis  alveum,  pernici  remigio  appli- 

cant  Rothomagum,  eosque  Richardus  dux  valde 

gavisus  competenti  honore  regaliter  excepit. 

C/VPUT  XII. 

Quod  nobertus  rexFrancorum  timore  proedictorum 
regum  concordiam  fecit  ialor  ducem  Bicbardum 
et  Odonem. 

Robertus  autem  dux  Francorum,  audiens  paganos 

tanta  Britannis  probra  intulisse,  ducemque  Richar- 

dum  ad  confutandam  Odonis  comitis  contumaciam 

cos  accersisse,  verens  ne  ab  eis  Francia  demolire- 

tur,  satrapas  regiminis  sui  convocavit,  ambosque 

discordes  adse  apud  Coldras  conveniremandavitUbi 

dum  causas  dissensionum  utraque  in  parte  audisset, 

sopitis  eorum  animis,  protinus  illos  concordes  red- 

didit,  eo  quidem  tenore  ut  Odo  Dorcasinum  castrum 

teneret,  et  dux  praereptam  terram  reciperet ;  reci- 

proce  Tegulensi  castro  in  statu  suo  perpetualiter 

consistente,  in  ejus  scilicet  hseredumque  suorum 

potestate.  Quibus  dux  ad  volum  peractis,  ad  reges 

suos  regreditur  Itetus.  Muneratos  autem  congruis 

donis  regaliter,  ad  propria  ovanter  redire  permi- 

sit,  quandoque  ad  ejus  juvamen  paratos  reverti. 

Rex  autem  Slavus  super  Christiana  religione  oble- 

ctatus,  spreto  idolorum  cultu,  cum  nonnullis  suo- 

rum,  hortante  Roberto  archiepiscopo,  ad  Chvisti 

fidem  conversus  est,  atque,  ab  eo  baptismate  lotus  et 

sacro  chrismate  delibutus,  de  percepta  gratia  gau- 

dens  ad  regnum  suum  regressus  est.  Postea  vero 

a  suis  proditus  et  a  perfidis  injuste  peremptus,  coele- 

stem  regiam  intravitrexetmartyr  gloriosus,  etnanc 

apud  gentem  iliam  coruscat  prodigiis  et  virtutibus. 


WILLELMI  CALCUU  6EMMETICENSIS  MONACHI. 


GAPUT  xin. 

Quod  Richardus  dux  uxorem  duxit  Judith  sororem 
Goiffredi  comitis  BntaDnorum^  et  de  prole  quam 
ex  ea  genuit. 

Porro  dux  Hichardus  de  successione  prolis  solli- 

citus,  GoifTredum  Britannorum  comitem  quamdam 

habere  sororem  nomine  Judith  audiens,  corpore 

admodum  elegantem,  omnique  morum  honestate 

pollentem,  hanc  per  legatos  petiit  in  connubium. 

Goiffredus  autem  proposito  ejus  ultroneo  animo 

satagens  accelerare,  omnibus  quse  ad  tantum  nego- 

tium  erant  congrua  prseparatis,  eam   illi  deduxit 

usque  ad  limina  archangeli  Michaelis.  Ibi  dux  illam 

competenti  honore  suscepit,  sibique  legitimo  jure 

junxit.  De  qua,  profluentibus  annis,  tres  filios  ge- 

nuit,  Richardum  siquidem,  atque  Robertum,  et  Wil- 

lelmum  apud  Fiscannum  monachili  vellere  in  ado- 

lescentia  functum  :  Totidemque  filias,  quarum  una 

nomine  Adeliz  Rainaldo  Burgundionum  comiti  nu- 

psit,  ex  qua  Willelmum  et  Widonem  procreavit;  al- 

tera  Balduino  Flandrensi;  tertia  jam  adulta  obiit 

\irgo.  Porro  Goiflredus  comes  longo  post  orationis 

pro  obtentu  Romam  proficiscens,  totam  Britanniam 

cum  duobus  filiis,  Alanno  videlicet  ac  Eudone,  reli- 

quit  sub  ducis  advocatu.Qui  peragratis  sanctorum 

locis,  in  repatriando  prseventus  morte  diem  obiit. 

GAPUT  XIV. 

Quomodo  Robertus  rex  Francorum  auxilio  Richardi 
ducis  redidit  Burchardo  castrum  Milidunum, 

Tempore  illo,  eum  Burchardus  Milidunensis  castri 

comes  apud  regis  Francorum  curiam  moraretur, 

quidam  ejus  miles  nomine  Wallerius  muneribus  cae- 

catus,  illud  ei  dolo  subipuit  et  Odoni  comiti  clan- 

destina   proditione   tradidit.   Rex  autem,   ut   hoc 

comperit,  Odoni  festinato  mandavit  quatenus  ca- 

strum  desereret  sponte,quodsibi  usurparet  injuste. 

Sed  ille  loci  fisus  munimine,  ob  decurrentis  in  gyro 

alveiimSequanae  referentibuslegatis  regi  respondit, 

illud  vita  comite  se  nulli  unquam  reddere.  His  rex 

oppido  exacerbatus  verbis,  Richardum  Nortman- 

norum  ducem  ad  colloquium  accersivit,  eique  rubo- 

ris  sui  dedecus  deposuit,  orans  gratissimam  egus 

fidelitatem  subventuram  sibi,  ne  tanto  prsesumptio- 

num  ludibrio  premeretur  a  suis.  Dux  autem  oppro- 

brium  pii  regis  non  ferens,  congregato  mirae  multi- 

tudinis   exercitu  quantocius  Milidunum  venit,  et 

illud  ex  una  fluminis  parte  obsedit,  et  rex  in  altera 

parte  constitit.  Sib  acte  utrisque  partibus  castrum 

die  noctuque  cum  turbine  gravi  tormentis  et  ma- 

chinis  quatiunt.  Videntes  itaque  Milidunenses  tan- 

tam  vim  hostium  se  non  posse  tolerare,  distracto 

duci  tumido  rebellatore  portas  repente  aperiunt, 

eumque  cum  suis  introducunt.  Dux  vero  parcens 

multitudini,  traditorem  protinus   regi   destinavit, 

mandans  ut  milites  dirigeret;  qui  castrum  reddidit 

Burchardo,  et  proditorem  cum  uxore  propria  pati- 

bulo  jussit  suspendi,  debitam  illis  talionem  reddens 

suae  factionis.  Post  hsec  Richardus  dux,  rebus  de- 

center  expletis,  cum,  benedictione  regali  ad  propria 


A  remeavit.  Gujus  setatis  tempore  semper 
runt  hostes  fugare  Northmanni,  sed  terga 
nulli. 

GAPUT  XV. 

Quod  auxilio  Richardi  ducis  Robertus  rex 
rum  ducatum  Burgundise^  quem  Henrii 
dusdem  sibimoriens  reliqueratj  invitial 
aionibus  adeptus  est, 

Annis  adhinc  tribus  emensis,  Henricos  I 
dionum  dux  moritur  absque  liberis.  H< 
Francorum  regem  sui  ducatus  relinquens  ha 
Burgundiones  eum  fastu  supercilii  suscipen 
verunt;  sed  Landricum  Nivernonsem  comit 
Autisiodorum  ad  rebellandum  summiserunt. 
tumidos  praesumptivae  temeritatis  conatus  B 
B  rex  comprimere  festinans,  accei*sito  duce  B 
cum  exercitu  Northmannorum  copioso,  Au 
rum  tandiu  obsedit,  donec  Landricum  cai 
obsidibQs  sumptis,  suo  subjugaret  dominat 
vero  profectus  apud  Avalonum  castrum  ad  ( 
nem,  est  castra  metatus.  Quod  cum  tribus 
bus  expugnaret  robore  vehementi,  tandem  ] 
dia  vastata  oppidani  coacti  penuria  stipeni 
consilio  et  auxilio  ducis  illud  reddiderunt  re, 
corum.  His  ad  votum  rite  peractis,  rex  pei 
castella  custodes  deputavit  et  Robertum  filiu 
ducatui  subrogavit,  sicque  arrogantia  repugi 
cassata  quievit.  Deinde  rex  in  Franciam  et  d 
suis  redit  in  Northmauniam. 

GAPUT  XVI. 

Quod  Rainaldns  trans  Saonoe  Qnvium  comesl 
dionum  duxit  Hliam  Richardi  ducis  Adel 

Gognita  quoque  mirandorum  operum  dn< 
nione  Rainaldustrans  Saonsefluvium  Burgun 
comes,  missis  legatis,  filiam  ejus  nomine 
in  conjugium  sibi  expetivit.  Quam  impei 
paterna  domo  auferens,  in  Burgundiam  com 
honore  induxit,  suoque  toro  christiana  leg< 
vit.  Sed  longe  post  obortis  litium  fomentis 
quodam  Gabilonensi  comite  nomine  Hugoi 
capitur  et  sub  dirae  custodise  ergastulo  deii 
compedibusque  gravissimis  artatur.  Cujus 
petentem  anxietatem  dux  ut  agnovit,  illico 
expedite  legatos  direxit,  mandans  ut  absqi 
cultate  dilationis  generum  suum  pro  am< 
^  sineret  liberum  abire.  Legationem  vero  duoi 
parvipendit,  nec  modo  Rainaldum  reddei 
tempsit,  verum  etiam  custodibus  abhibiiis  ve 
tius  custodire  tumide  jussit.  Quod  cum  i 
duci  fuisset,  protinus  Richardo  filio  suo  ioD 
ut,  coacto  in  unum  Northmannorum  exercit 
gundiam  adiret,  suamque  injuriam  de  funea 
nisibus  viudicaret.  Adolescens  jussa  patris  I 
exequitur,  et  omnia  quee  ad  tanti  itineria  < 
tionem  opportuna  erant  prseparat.  Deniqa< 
tempestas  procellosa  coram  se  cuncta  prot 
a  patria  egreditur,  confecto  calle  cum  innon 
Noiihmannorum  multitudine  Burgundiam  i 
etMiIinandum[Milbiandum]ca8irum  obsidic 


[ 


HISTORLE  NORTHMANNORUM  UBRI  OCTO.  —  LIBER  SEXTUS. 


m 


IncoliB  vero  loci  tuto  fidentes  munimine,  telis 
ngittis  hostes  coeperunt  confestim  ad  sui  perni- 
B  provocare.  Northmanni  ssa vissimo  furore  con- 
\Xf  castrum  cum  magno  impetu  per  gyrum  oppu- 
ot,  repente  capiunt,  et  cum  viris  ac  mulieribus 
te  parvolis  igne  terra  tenus  comburunt.  Inde  ad 
Qonensem  urbem  iter  dirigunt,  ejusque  patriam 
t  oonsumant.  Considerans  igitur  Hugo  contra 
im  exercitus  robur  se  nullo  pacto  posse  resi- 
s  equestrem  sellam  ferens  humeris,  provolutus 
bosRichardi  adolescentis,prece  supplici  veniam 
ator  commissffi  temeritatis.  Qua  indulta  Rai- 
am  reddidit,  et,  obsidionibus  datis,  apud  Ro- 
lagam  exhoc  se  fore  satisfacturum  jurejurando 
Richardo  spopondit.  Quibus  ad  votum  peractis, 
lardus  juvenis  ad  patrem  rediit  cum  suis. 

CAPUT  XVII. 

i  dux  Ricbardua  ad  extrema  yeniens  Bicbar- 
dam  GJiam  seniorem  prwfecit  suo  ducatui. 

chardus  dux,  quamvis  prsQcellentissimorum  ac- 

1  prserogativis  longe  lateque  claruerat  perspi- 

»,  tamen  Christi  cultor  extitit  assiduus,  adeo  ut 

ichorum  atque  clericorum  jure  vocetur  pater 


A  piissimus  et  pauperum  sustentator  indefessus.  His 
et  hujusmodi  probitatum  vigens  titulis,  coBpit  vehe- 
menter  aggravari  segritudine  corporis.  Robertum 
ergo  archiepiscopum  et  cunctos  Northmannorum 
principes  apud  Fiscannum  convocat,  eisque  se  jam 
omnino  resolvi  indicat.  IUico  per  cuncta  triclinia 
domus  fit  omnibus  intolerabilis  luctus.  Lugubre 
quippe  lamentabantur  monachi  et  clerici,  pro  tanta 
orbitate  patris  charissimi.  Heroum  ora  undabant  la- 
crymis  pro  amissione  invictissimi  ducis.  Lugobant 
quoque  catervse  egenorum  per  compita  oppidi,  pro 
destitutione  sui  consolatoris  et  patroni.  Novissime 
autem  ascitum  Richardum  filium  suum  consultu 
sapientum  prsefecit  suo  ducatui,  et  Robertum  fra- 
trem  egus  comitatui  Oxim.ensi,  ut  inde  illi  persol- 
veret  debitum  obsequii.  Dcnique  omnibus  qusB  ad 
Dei  cultum  pertinere  videbantur,  strenue  dispositis, 

Q  millesimo  vicesimo  sexto  anno  ab  incarnatione 
Domini  hominem  exivit,  viam  ingrediens  univers» 
carnis,  regnante  eodem  Jesu  Christo  in  Deitata 
paternaa  Majestatis  et  in  unitate  Spiritus  sancti, 
per  omnia  sseciula  sseculorum ,  Amen. 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM 

LIBER  SEXTUS. 

De  tertio  Richardo  et  Roberto  fratre  ejuSj  filiia  videlieet  seeundi  Riehardi. 


CAPUT  PRIMUM. 

f  Ricbardus  tertiaSj  licet  paalisper  in  regi- 
ne  ducalas  faeritf  bonitatem  tamenpatrisimi- 
)aB  est, 

ictenus  clarissimis  prsecedentium  Northman- 
m  ducum  gestis  inelimato  styli  nitore  in  pro- 
lum  expressis ,  consequens  videtur  ut  qui  flo- 
ont  aetate  nostri  temporis,  in  hujus  stadio 
lasii  opportunum  obtineant  locum  stationis. 
um  actus  partim  intuitu,  partim  veracium  com- 
aus  relatu,  quos  plurimorum  notitise,  prout 
tas  dictaminis  suppeditaverit,  propalare  decre- 
a.  Igitur  Richardus  juvenis  in  ducatu  supers- 
:enitori8,  licet  paulisper  supervixerit;  sicut  in 
bolo  nominis,  ita  haeres  exslitit  censura  sum- 
igenuitatis.  Hic  inarmis  bellicis  valde  idoneus, 
tamen  fide  fuit  cathoIicusetcircaDeicultores 


C  bertum  adversus  oum  concitans  ad  rebellandum.  Ib 
enim  post  bienaium,  contempto  egus  dominio,  intra 
Falesise  castrum  cum  suis  satellitibus  se  contulit 
ad  resistecdum.  Richardus  autem  dux  furentis  fratris 
temerarios  conatus  festine  cupiens  refi*enare,  ac  ad 
obtemperandum  debitse  subjectioni  revocare,  cum 
hostium  multitudine  infra  castri  ambitum  vallavit' 
eum  obsidione.^Quod  cum  crebris  ictibusarietam  et 
balistarumaliquandiu  expugnaret,  tandema  perfldia 
resipiscente  Roberto ,  datis  dextris  in  pristinam 
concordiam  redierunt,  et  firmiter  pace  composita 
ab  invicem  secesserunt.  Porro  dux  Richardus  di- 
misso  exercitu  Rothomagum  rediit,  et  cum  suorum 
nonnullis,  ut  plurimi  retulerunt,  veneno  mortem 
obiit.  Hoc  millesimo  vicesimo  octavo  ab  incarna- 
tione  Dominiaimo  contigit.  Parvulus  Richardofllius 
Nicolaus  extitit,  qui  terrense  hsereditatis  sorte,  ut 


pias  ac  mansuetus ,  aequo  libramine  militares  rv  ipscDeus  hic  et  in  eevum  suapai^sesset,  caruit.Nam 


is  moderans,  pace  gaudens  frui  continua. 

CAPUT  II. 

Uscordia  inler  ipsam  et  Robertam  fratrem 
!m^  et  de  morte  ipsias  Ricbardi  post  factam 
\cordiam, 

*am,  hujus  optandse  pacis  incremento  perfl- 
loafis  non  diutius  passus  estillum  leetari.quo- 
am  vei*8utia  malevolorum  fratrem  suum  Ro- 


ab  infantia  litteris  traditus  et  in  coenobio  sancti 
Audoeni  in  suburbio  Rothomagensi  nutritus,  mona< 
chiie  jugum  diutissime  portavit.  Defuncto  auteiri 
abbate  Herfasto,  in  regimine  prsefati  monasterii 
successit,  quod  fere  quinquaginta  annis,  tempore 
Willelmi  ducis  Nortmanniae  ct  magni  regis  Anfjlioe 
tenuit.  Denique  auno  1092  ab  incarnatione  DoFjiini, 
mense  Februario,  obiit  tempore  HobertiiXl  drAcis  t\ 


835 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI. 


S36 


Willelmi  Rothomagensis  archiepiscopi.  Nunc  Tcro 
ad  propositum  revertamur. 

CAPUT  IIL 

Qaod  Robertus  fratri  suo  Bicbardo  successit^  et  do 
moribus  ^us,  et  de  discordia  inler  ipsum  et 
Robertum  arcbiepiscopum. 

Descendente  igitur   duce  Hichardo  a   mundani 

principatus  culmine^et  regna^ut  credimus,  uranica 

floaadente,  Robertus  frater  ejus  totius  monarchioa 

comitatus  ab  omnibus  subrogatur.  Qui  quamvis 

circa  rebelles  fuerit  ferocior  moribuK,  benevolis 

tamenexstitit  lenis  etbenignus,  et  crga  Dei  cultum 

pius  ac  devotus.  Quamobrem  diutinae  pacis  obloc- 

tamento  semper  meruitfrui,  praeterid  quod  pravo- 

rum  consultu  sponte  sibi  delegit.  Unde  in  primor- 

diis  suorum  actuum  suspectum  habens  Robertum 

archiprsesulem,  hostili  obsidione  Ebroicam  gyra- 

vit  urbem.  Ejus  igitur  efieros  impetus  archiprsesul 

cupiens  declinare,  intra  urbis  moenia  cum  militari 

manu  obstruxit  se.  Novissime  vero  datis  dextris 

ab  ea  secedendi,  Robertum  regcm  Francorum  cum 

suis  exul   adiit,  et  Northmanniam  pontiilcali  ana- 

themate  percussit.  Robertus  ergo  dux,  recompen- 

sata  improborum  astutia,  et  perpendens  se  incon- 

sulte  egisse  omnia,  archiepiscopum  a  Francia  re- 

vocavit  et  in  pristinum  honorem  restituit.  Postea 

mali  poonitens  facti,  suis,  ut  tantumvirum  decebat, 

ascivit  cousiliis,  in  reliquum  illi  persistens  fidelis. 

CAPUT  IV. 

Quod  idem  dax  Bobertus  Wiilelmum  de  Delismo 
obsedit  intra  Alenlium  castram,  et  ad  deditio- 
nem  coegit, 

Eliminatis  denique  a  se  totius  litis  incentoribus 

et  subactis  paci  animis  liberalibus,  sapientum  coe- 

pit  tractatibus  uti  et  solerti  industria  ad  summi  ho. 

noris  incrementa  poUentissime  provehi.  Jam  pro- 

bos  ejus  mores  etpacificos  actuslaudum  favoribus 

bonorum  plurimi   coeperunt  efferre,  improborum 

▼ero  nonnulli  ignaviae  ascribere.  Ex  quorum  con- 

tubernio  Willelmus  Belismensis,  Yvonis  (ilius,  ani- 

mositatem  ejus  audens  attentare,  ex  castro  Alentio, 

quod  beneficii  tenebat  jure,  a  serviminis  jugo  per- 

tinacem  cervicem  temere  sumpta  rebellione  nisus 

est  extorquere.  Ad  cujus  atrocem  insolentiam  pro- 

pere  conterendam  adveniens  dux  cum  militaribus 

turmis,  tandiu  eum  intra  munitionem  tantoe  pree* 

aumptionis  adjutricem  conclusit,  donec  ejus  cle- 

mentiam  expeteret  et  nudis  vestigiis   equestrem 

sellam  ad  satisfaciendum  humeris  ferret.  Dux  au- 

tem  ei,  licet  ficte,  satisfacienti  non  modo  cuncta 

indulsit,  verum  etiam  reddito  ei  oppido  fcstinus  a 

loco  secessit.  Willelmus  enim  dirum  angusto  sub 

pectorevirus  efflans,  paulisper  amanifesto  perHdiae 

motu  se  suspendit ;  sed  nen  multo  post  ad  idem 

peigurii  scelus  palam  rediit.  Multum  quippe  crude- 

lis  ot  cupidus  erat,  et  quatuor  filios,  Warinum  et 

Falconem,  Robertum  et  Willelmum,  sui  similes 

habebot.  Wariniis  igitur,  postquam  Gunherium  de 

Belismo  militem  bonum  ac  amabilem,qui  nihil  mali 


A  suspicabatur,  sed  potius  ei  ridens  ut  amico  con- 
gratulabtttur ,  sine  causa  capite  crudeliter  priva- 
verat,  mox  a  doemonio  arreptus  est,  et  videntibus 
sociis  qui  aderant  strangulatus  est.  Iterum  Willel- 
mus  ad  tantam  controversiam  contra  ducem  perju- 
ratus  incanduit,  utintrepida  cum  audacin  filios  suos 
Fulconem  atque  Robertum  cum  militum  copia  diri- 
geret,  qui  direptionibus  Northmanniam  vezarent. 
Verum  plurimi  ex  domo  ducis  expediti  vemaculk 
audacter  eis  occurrerunt,  et  intra  saltum  Blavonis 
cruentum  cum  eis  preelium  commiserunt,  ac  suf — 
fragante  Deo  graviter  illos  protriverunt.  Ibi  Fulccs 
praevaricatoris  filius  jugulatus  est,  et  omnes  pen^ 
milites  abrasi  sunt.  Robertus  autem  frater  eju 

«%  vulneratus  vix  e  certamine  cum  paucis  elapsus  est 

Willelmus  vero  pater  eorumjam  gi*aviter  aegrotans 

ut  eos  sic  interiisse  comperit,  intrinsecus  dolor 

cordis  tactus,  continuo  animam  efflavit.  Sic  duci 

hostibus  profligatis,  seditio  pressa  in  partibus  illi 

ultra  disparuit. 

CAPUT  V. 

Qnod  Hugo  Bqjocensis  epiacopus,  &Uua  RodaJpb 
comitis,  castram  Ibrilicum  tenere  Yoluit^  sed  ao 
potuit. 

Interea  dum  hsec  geruntur,  Ilugo  Rodulfi  comiti 

filius,  Bajocasinae  urbis  praesul,  perspexit  quod  R 

bertus  dux  vellet  prudentium  consilia  sectari  et  su 

destituere,  quadam  usus  doli  versutia,  Ibrilicu 

castrum  clam  armis  et  alimoniis  sufficienter  muni 

C  vit.  Deinde  custodesposuit,  et  Franciam  ocius  adiit 

ut  inde  milites  conduceret  qui  viriliter  illum  ac 


repugnandum  juvarent.Dux  verofraudis  ejus  moIL 
mina  accelerans  anticipare,  contractis  Northman 
norum  copiis  idem  castellum  prseoccupavit  obsi- 
dione,  clausa  egrediendi  ab  eo  sive  ingrediend. 


omnibus  facultate.  A  cujus  ingressu  cum  se  Hug 

videret  extrusum,  sollicitus  de  suis  intra  illud  co 

clusis,  libertalem  abeundi  per  legatosa  duce  petii 

et  eos  inde  protinus  abegit.  Ipse  quoque  cum 

quos  expetierat,  diutius  extorris  permansit.  Du 

vero  custodibus  a  castelio  amotis,  idem  in  dedi 

tione  munitum  suscepit. 

CAPUT  VI. 

D  Quod  Balduinus  comes  Flandrenaia  Blio  suo  Bah 
duino  fiJiam  Roberti  regis  Fraucorum  qumsivi 
et  accepity  malo  suOj  nisi  Hobertus  dax  Northmau 
nisBsibi  ferret auxilium;  et  do morte  Roberti  regi 
Francorum^  cui  successit  Henricus  filiuaejua. 

Sub  eodem  tempore  Balduinus  satrapa  Frandren 

sis  sobolemsuam  cupiensinnormaro  prosapia  regal 

Robertum  regem  Francorum  expetiit,  et  filiam  ejus 

Balduino  filiosuo  dari  poposcit.  A  Palatinis  verotri- 

cliniis  adeptam  tulit,  ac  ad  domum  propriam  in  cu* 

nis  asportavit,  eamque  usque  ad  annos  nubiles  dili- 

genti  cura  nutrivit.  Filius  autem  ipsius  mox  ut  no- 

bilis  puellse  amplexibus  coepit  frui,  affinitate  fk*etos 

rogali,  patrem  a  proprio  soio  pepulit,  Flandrensi- 

bus  ab  ejus  fidelitate  avulsis.  Qui  indecenter  a  suis 

destitutus,  Northmannorum  ducem  festinanter  ag- 

greditur,  suffragium  adversus  filium  postulatnros. 


_i 


t 


837 


fflSTORIiE  NORTHMANNORUM  UBRI  OOTO.  -  LIBER  SEXTUS. 


832 


Dnx  ergo  nobilis  viri  calamitatem  miseratus,  con-  A  irati  carcerem  violenterirrumpuntet  Robertum  de 


tractis  militum  viribus  velut  horridusturboapatria 
egressus,  Flandoniam  est  aggressus,  illam  extermi- 
nans  flammis  exitialibus.  Progrediens  itaque  ad 
castrum  quod  Gioca  vocabatur,  confestim  illud  sub- 
vertit,  et  omnia  queeineo  consistebant  combussit. 
Yidentes  autem  reliqui  proceres,  et  similia  pati  for- 
midantes,  relicto  filio  ad  patrem  reversi  obsides 
diriguntduci.  Adolescens  veroBalduinusintuens  se 
non  posse  ullo  modo  subsistere  ante  ducis  intole- 
rabiles  excursu8,legatosiIlicumprecibus  humilli- 
misdirigit,  patrisecupere  eomediatore  reconciliari. 
Desiderioejusac  petitioni  vir  summsBbenevoIentiad 
eongratulanti  affectu  favit,  et  utrosque  libato  pacis 
osculo  inpristinam  concordiam  continuo  redire  per- 


Belismo,  securibus  capite  ejus  ibidem  contrito  mi- 

serabiliter  occidunt.  Quo  defuncto,  Willelmus  Tal- 

vaciusfraterejus  successitin  honore  fraterno.  Ipse 

cunctis  fratribus  suis  in  omnibus  flagttiis  deterior 

fuit,  etin  ejus  seminis  hseredibus  immoderata  nequi- 

tia  usque  hodie  viguit. 

CAPUT  VIII. 

QuodduxRobertus  contraAlannum  comitem  BrHaD- 
norum  pergens^  non  longe  a  flumine  Coisnon  ca- 
strum  Carnicas  [Carrucas]  condidit. 

Britannorum  quoque  comes  Alannus  protervisd 
fastu  elatus,  a  Roberti  ducis  servitio  se  subripere 
pertinaciter  est  agressus.  Dux  igitur  adversus  eum 
innumerabilcm  exercitum  movit,  et  non  longe  a  flu- 


soasit.  Sic  litibus  compressis,  ulterius  in  pace  et  d  vio  Goisnoncastrum,quod  vocavitCarrucas,  stabi- 

..i.^.^  ^ ^j ;* iii L    T j j i:-.*:».  n^  »«.,M:».»m  ■.r:j»i:^««XT>^..4U^>>>:^:i: :i:^    ^^ 


tmore  (pio  decuit  perstiterunt.  Ipse  vero  dux,  demo- 

litis  rebellium  rebus,  cum  incolumi  exercitu  in 

Northmanniam  regreditur  .Qua  tempestate  Robertus 

rex  Francorum  moritur,  cui  successit  Henricusfi- 

lias  cgus. 

GAPUT  VII. 

Qaomodo  item  dux  juvit  Henricum  regem  Franco- 
cam  contra  Conatantiam  matrem  suam. 

Rex  enim  Henricus  patre  Roberto  vivente  Fran- 

corum  regno  potitus,  tanto  postmodum  a  matre 

ConstantianovercaliodioestaiTectus,  ut,  conspiran- 

tibus  adversus  eum  comitibus,  a  regali  fastigio  eum 

deponere  satageret,et  RobertumfratremejusBur- 

gundionum  ducemillius  loco  subrogaredisponeret. 

Consultuitaqpie  suorum  ad  Robertum  Northmanno- 

nim  ducem  cum  duodecim  clientulis  confugium  fe-  C 

cit,  ac  apud  Fiscannum  per  fidei  debitum  sibi  ab  eo 

sobveniripetiit.  Duxeumhonorificc  recepit,  multis 

donis  honoravit,  etnonmultopostdecenterequis  et 

trmisinstructum,  patruosuo  Malgeriocomiti  Corbu- 

liensi  destinavit,  mandans  ut  suis  in  partibus  omnes 

incendiis  ac  tormentis  affligeret,quo8  ab  ej  us  fideiita- 

tedeficere  videret.  Ipse  vero  per  cuncta  suseditionis 

eastella  Francise  contermina  militum  validissimum 

manum  posuit,  et  conflictibus  crebristandiurebel- 

les  violenter  oppugnavit,  donec  cervicibus  plexis  et 

suis  omnibus  consumptis,  coacti  suo  regi  reconci- 

litrentur  et  infelissimsB   matris  conatus  omnino 

exinanirentur.  Tunc  Robertus  Willelmi  Belismen- 

tis  potestatis  heBres  et  crudelitatis,  per  aliquot  an- 

008  infestuB  erat   vicinis  sibi  Cenomanensibus  et  D  ter  ejusoriginemduxit,  materproximamducumMo- 


Iivit;ad  munimem  videlicetNorthmannicilimitis,  ac 

domandum  tumidi  arrogantiam  praesumptoris.  Inde 

Britanniam  invasit,  totumque  Doli  comitatum  vora- 

cibus  flammis  tradidit.  Quibus  luculenter  peractis, 

cum  prseda  ingenti  Northmanniam  repetiit.  Alannus 

autem  post  ejus  abscessum  cupiens  ulcisci  illatum 

sibi  improperium,  ad  demoliendum  Abrincatensem 

comitatum  cum  magna  exercitueo  evestigio  perse- 

quitur  illum.  Nigellus  vero  et  Aluredus  cognomento 

Gigas,  prsetitulati  castelli  custodes,  cum   suis  ei 

occurrunt,  et  cum  eo  certantes  illico  tanta  strage 

Britones  depopulati  sunt,  ut  per  camporum  plana 

sive  prsedicti  flumiuis  littora  prostrati  viderentur 

quasi  bibentes.  Alannus  itaque  sua  tristia  repetens, 

cum  dedecore  Redonis  venit. 

CAPUT  IX. 

De  abbatia  Deccietprimo  abbateet  fundatore  ipaiua 
venerabili  HerJuino  et  de  aucceasore  ejus  Aa- 
selmo. 

Circahsec  tempora,  annovidelicetab  incamatione 
Dominil034domnusabbas  Herluinus,  quadragesi- 
mo  aetatis  suee  anno  deserens  ssecularem  vitam,  sa- 
crsB  religionishabitumsuscepitabepiscopo  Luxo- 
viensi  Herberto ;  et  postea  ab  eodem  praesule  sacer- 
dos  ordinatus,  atque  abbas  constitutus  est.  Inde 
Beccense  caenobium  coepit  habereinitium.  Sed  quia 
tanti  Patris  fecimus  mentionem,  libet  ad  memoriam 
posteritatis  his  annalium  paginis  aliqua  de  eo  et  ec- 
clesia  ab  eo  constructa  paulo  latius  inserere.  A 
DanisigiturquiNorthmanniam  primi  obtinuere  pa- 


Northmannis.   Expeditionem  itaque  ultra   Sartam 

•gens,  a  Cenomanensibus  capitur,  ac  apud  Balaum 

eastrum  duobus  annis  in  carcere  custoditur.  Post 

biennium  vero  Willelmus  Geroii  filius,  aliique  Ro- 

bertiproceresexercitumcongregant,etCenomannis 

eomitem  adpugnamrevocantet  viriliterprseliantes 

e  bello  efl^ugant.  Ibi  Walterium  de  Sordenia  egre- 

frinm  militem,  cum  duobus  filiis  militibus  eximiis, 

eomprehendunt,interquos,comtradicenteWilIelmo, 

neqaiter  eum  in  patibulo  suspendunt.  Alii  vero  tres 

filii  Walterio  apud  Balaum  erant.  Qui  ut  atrocem 

patris  et  fratrummortem  cognoverunt,  vehementer 


rinorum,  quos  moderni  Flandros  cognominant  con- 
sanguinitatcm  attigit.  Ansgotus  ille,|ista  Helois  no- 
men  habebat.  Gislebertus  Brionensis  comes,  primi 
Richardi  Northmanniee  ducis  neposex  filio  consule 
Godefrido,  illum  enutritum  penes  seinter  omnes  cu- 
rise  suee  primates  habuitacceptissime.Habilisillead 
armaplurimum  erat,  necminori  eaanimositate  ges- 
tabat.Omnesomniumtotius  Northmanniee  majorum 
familieeinelectisillum  habobant  in  armis,  omnique 
reimilitarisusuct  cultu  corporissui  attollebant.  Ab 
inhonestis  avertebat  animum,  honestis  quse  curise 
magnifaciunt,  impendebat  omne  studium.  Domi  ac 


839 


VILLELMI  CALCULI  6EMMETICENSIS  MONACHI 


840 


militi®  commilitonumsuorumpraBstantissimus  non 
6886,  impatiens  erat.  Quibus  de  rebus  non  solum 
8ingular6m  domini  sui  obtinuerat  favorem,  verumot 
apad  Robertum  totius  patrias  ducem,  et  apud  exte- 
rarum  dominos  regionum,  pepererat  sibi  nomen 
plurimum,  accessumque  familiarem. 

Vitse  hujus  jucundissimo  statu  annos  ille  jam  ex- 
cesserat  triginta  septem,  cumtandem  divino  metu 
succendi  amore  mens  illius  coepit,  et  ab  amore 
mundi  tepescere,  sensimque  indies  frigescere.  Ab 
exterioribus  oculum  cordis  convertens  ad  seipsum, 
ibat  frequentius  ad  ccclesiam,  orabat  devote,  ac 
ssepe  prorumpebatur  in  lacrymas.  Ludicra  re  omni 
omissa,  jam  minus  frequens  erat  in  curia  Qua  hoc 
solo  detinebatur,quod  prsedia  sua  Deo  secum  lucrari 
satagebat.  Quod  et  obtinuit ,  extorquens  ea  sibi  a 
domino  suo  multainstantia  servitii ;  ditioni  illius  ac 
servitio  ipso  dominotradentequidquidpaternijuris 
habebant  fratres  sui,  qui  eadem  dignilate  geniti 
exstiterant  sibi.  Quia  dignior  et  vera  nobilitate  ge- 
nerosior  germanis  efficiebatur,  jure  ab  eis  iUi 
Bubjici,  nec  indignum  aut  injuriosum  sestimabatur. 

Protinusin  villa  qu8ediciturBurnenvilIa,extrueo- 
dum  servitio  Dei  opus  arripuit  non  parvum,  brevi 
peractum.  Ipse  non  solum  operi  pr8esidebat,.sed 
opus  ipsum  efflciebat,  terram  fudiens,  fossam  efie- 
rens,  lapides,  sabulum,  calcemque  humeris  com- 
poiian8,ac  ea  in  parietem  ipsemet  componens.  Qui- 
bus,  alii  horis  aberant,  ipse  congerebat  quae  adopus 
exigebantur,  excluens  otium  ab  omni  parte  diei. 
Quanto  vanitate  tumida  olim  delicatior,  tanto  vera 
humilitate  nunc  ad  omncm  laboris  tolerantiam  pro- 
pter  Deum  patientior.  Cibum  prseter  quibus  non 
licet  diebus,  semel  accipiebat,  nec  exquisitum  et 
parce  satis,  expleto  cum  die  opere  suo. 

Prima  litterarum  elf^menta  didicit,  cum  jam  exi- 
steret  annorum  prope  quadraginta,  et  divina  opitu- 
lante  gratia  eo  usque  processit,  ut  etiam  ipsis  ap- 
prime  eruditis  grammatica  in  exponendis  ac  intelli- 
gendis  divinarum  Scripturarum  sententiis  merito 
haberetur  admirabilis.  Quod  ut.solius  divina)  gra- 
tise,  efficacia  actum  credatur,  nocturnis  tantum  horis 
huicstudio  vacabat,  quia  propter  lectionem  nun- 
quamdiumioperisintermisit  exsecutionem.  Avulsit 
illico  paternas  domos,  unde  servorum  Dei  habita- 
cula  construxit. 

Sacrata  vero  quam  construxit  ecclesia  ab  episcopo 
Luxoviensi  Herberto,comamtotundit,  acsaecularem 
habitum  deponen8  ab  eodem  pontifice  sacree  habi« 
tum  religionis  aocepit,  miles  Christi  per  tot  peri- 
oula  fortis  ante  expertus.  E^usdem  ordinis  cum  eo 
juhum  subierunt  duo  sui.  Postmodum  a  prcefato 
praesule  sacerdos  consecratus,  piuribus  ducatui  il- 
liu8  jamadditis  fratribus  abbas  prseflcitur.Quos  ergo 
regendoa  acceperat,  actissime,  sed  more  patrum 
prsBcedentium,  regebat.  Videres,  peracloin  ecclesia 
offlcio,  abbatem  coUo  sementem,  manurastrum  vel 
aarculum  gestantem  ad  agriculturam  prseire,  mo- 
liachos  omnes  ruris  operi  sub  diei  ierminum  insi- 


A  stcre.  Sentibus  et  spinis  alii  agrum  emnndabcmt,  alii 
fimum  scapulis  comportantes  spargebant.  Hi  sarrio- 
bant,  illi  serebant,  nemo  panem  absumebat  in  otio. 
Ad  horam  agendi  officii  in  ecclesia,  omnes  ad  unam- 
quamquc  conveniebant.  Victus  quotidianus,  panis 
siligineus,  et  herbae  cum  aqua  et  sale.  Aqua  non 
nisi  lutulenta,  quia  fons  nusquam  ad  duo  milliaria 
habebatur. 

Simili  se  inibi  propter  Deum  servituti  nobilis  ma- 
ter  ejus  addixit,  et  concessis  Deo  praediis  quse  habe- 
bat,  ancillse  fungebatur  officio ;  scrvomm  Dei  pan- 
nosabluenset  quidquid  injungebaturextremi  operis 
accuratissime  agens. 

Dein,  post  aliquantum  temporis,  per  visum  com- 
monitus  est  ut,  dimissa  solitudine  campestri,  que 
D  oompetenti  opportunitate  omnino  carebat,  eum  ad 
locum  sui  juris  mansionem  transferret,  qui  a  rivo 
illic  mananti  Beccus  appellatur,  ad  milliarium  a 
castro  quod  vocatur  Brionnium.Est  hic  locus  in  ipso 
saltu  Brionnensi,  valle  ima  montibus  saltuosis  hinc 
inde  conclusa,  omni  opportunitate  humano  osiii 
commodus.  Propterdensitatem  acrivirecreationein, 
ferarum  illic  multus  erat  accursus.  Trium  tantom 
molcndinorum  tres  domus  illic  erant,  et  8olum  ha- 
bitabile  permodicum. 

Consecrata  paucis  extructa  annis  non  parva  ec- 
clesia,  columnis  ex  ligneis  claustrum  construxit,  in 
quo  ad  morem  patriee  fratres  jam  nusquam  progres- 
8uro8  considere  instituit.  Variis  ergo  simultatiboa, 
quse  ssepe  introrsus  oriebantur,  coepit  dolere  mul- 
tum  et  anxiari.  Ad  ea  enim  componenda,  qui  ii 
V  claustro  prsesideret,  minime  erat,  sumptuum  con- 
gerendorum  necessitas  illum  immorari  extra  com- 
pellebat.  Hac  de  re,  cum  jam  Deum  multoties  exo- 
rassetydivinasibimiseratioaccommodavitauxilium, 
sufficiens  ad  universa  quee  agenda  forent  (erant) 
sufiragium. 

Ortus  Italia  quidam  vir  erat,  quem  Latinitas,  in 
antiquum  ab  eo  restituta  scientise  statum,  totoso-  i 
premum  debito  cum  amore  ethonore  agnoscit,  no- 
mine  Lanfrancus.  Ipsa  quoque  in  liberalibus  studiis 
gentium  magistra  Grfecia  discipulos  illius  libeoter 
audiebat  et  admirabatur.  Is  patria  egressus,  quam- 
plures  multi  nominis  scholares  secum  habens,  ia 
Northmanniam  dovenit.  Beccum  itaque  adiit,  qao 
nullum  usquam  pauperius  sestimabaturvelaligectiiis 
P  coenobium.  Forte  tunc  abbas  exstruendsa  fomaci 
occupatus,  ipse  operabatur  manibus  suis.  QaivB 
humilitatem  animi,  sermonisque  dignitatem  ille 
plurimum  veneratus  et  amans,  monaohas  ibi  elB- 
citur. 

Sic  per  tres  annos  vixit  solitarius  infrequentii 
hominum,  gaudens  quoibine8ciebatur,pr8eterpaB- 
cissimos  quibus  aliquando  loquebatur  omuibu8  igDO* 
tus.  Rumor,  ut  hoc  factum  prodiit,  longe  lateqoe 
protulit,  et  famaviriprseclarissimaBeccumetabbt 
tem  Herluinum  brevi  per  orbem  terrarum  extolit, 
Occurrunt  clerici,  ducum  filii,  nominatissimi  scho- 
larum  Latinitatis  magistri,  laici  potentes,  alta  no- 


841 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  -   LIBER  SEXTUS. 


842 


t 

r 

i 


bQitate  viri.  Multi  pro  ipsius  amore  muUas  eidem 
ecclesisd  terras  contulere.  Ditatur  illico  Beccensis 
locos  ornamentis,  possessionibus,  personis  niobili- 
bas  et  honestis.Interius  religio  atque  eruditio  multum 
accrescere  exterius  rerum  omnium  necessariarum 
subministratio  coepit  ad  plenum  abundare.  Qui 
ergo  in  ipsius  monasterii  inchoatione  domibus 
necessariis  solum  sufficiens  non  habuit,  ejus  paucos 
infra  annos  ad  milliaria  protenditur  dominium. 

Non  multo  post,  propter  inhabitantium  multitu- 

dinem,  contigit  in  ea  illud  a  Domino  per  Isaiam  pro- 

phetam :  Angustus  mihiest  lotius^  fac  spatium  mihi 

ut  inhabitem.  Adunatum  etenim  illic  fratrum  mul- 

titudinem  quiadomorum  spaciositas  jam  eaperc  non 

valehat  ct  quia  situs  loci  degentium  incolumitati 

contrarius  existebat,  venerabilis  Lanfrancus  abba- 

tem  Herluinum  de  majoris  monasterii  et  officinarum 

sedificatione  compellare  coopit.  Tanti  operis  solam 

commonitionem  ille  extimuit,  eatatis  jam  deficientis 

viribus  plurimum  diflidens.  Nolente  illo  aliquatenus 

acquiescere,  divino  nutu  monasterii  prcsbyterium 

corruit.  Tandem  victus,  spem  in  Deo  certissimam 

gerens  et  plurimum  in  consiliarii  sui  opc  confidens, 

cujas  opera  sibi  bona  omnia  proveniebant,  in  salu- 

briori   multum  situ  nova  inchoavit;  monasterium 

etofficinas,  opus  pergrande,dignum,  cujus  dignitati 

ditiores  mult»  non  accedunt  abbatias.  Ad  inilian- 

damopus  hoc  tantum,non  res  sucei  quse  pcrmodicse 

erant,  sed  maxima  in  Deum  fides  animum  firmavit. 

Qu»  uni  versa  conferendo  sic  accumulavit,  quod  a  die 

qua  primo  fundamenta  posita  sunt,  usque  ad  ex- 

tremi  lapidis  impositionem  nec  materia  dcfuit,  nec 

sumptus. 

Post  trienni  vero  completionem  sola  necdum 
completa  basilica,  venerabilis  Lanfrancus  coepti  opc- 
ris  institutor,  tam  Domini,  quam  Northmannise  pri- 
matum  supplicalione  coactus,  ecclesise  Cadomcnsi 
abbas  preeflcitur.  Interea  Nortmannorum  dux  Wil- 
lelmushaereditariumsibi  Anglise  regnum  pcrvadens 
ifflperium  rebelle  armisadquse  voluitjura  compo- 
8Qit.  Dein  ad  meliorandos  ecclesiarum  status  ani- 
mnm  intendit.  Totius  igitur  christianitatis  summi 
pontificis  Alexandri,  vtri  vita  et  scientia  oxccllontis- 
aimi,  consultu  et  rogatu,  omnium  quoque  Anglici 
regni  et  Nortmanni  imperii  magnatum  libentissimo 
aaaensu  rex  Willelmus  quod  potissimum  solumquo 
acceptabat  consilium,  doctorem  supra  meroratum 
ad  hoc  elegit  negotium.  Victus  multiplici  ratione  in 
AngHam  conducitur  et  quae  insularum  transmari- 
narum  primatum  obtinet,  Cantuariensis  ecclesiae 
suacepit  preesulatum.  Qui  multarum  ditatus  ampli- 
tndine  terrarum,  auro  argentoque  locupletatus,  exse- 
CQtus  mandatum  quod  in  Exodo  mandatur  :  Honora 
patrem  tuum  etmatrem  ut  sisJongse  vus  super  terram 
omnibus  modis  benignus  exstitit  circapatrem  suum 
spiritualem  et  matrem  Ecclesiam.  Cujus  in  Anglia 
qaantusposteacxstiteritfructus,  latissimcattestatur 
renovatus  usquequaque  instilutionis  ecclesiastica) 
status.  CcBnobialis  ordo  qui  omnino  ad  laicalem  pro- 

Patrol.  CXLIX. 


A  lapsus  fuerat  dissolutionem,  ad  probatissimam  re- 
formatur  disciplinam  monasteriorum.  Clerici  sub 
canonicali  coercentur  regula;  populus,  rituum  bar- 
barorum  intordicta  vanitatc,  ad  recta  credendi  atque 
vivendi  formam  erudilur.  Nobilissimorum  atque 
optimorum,  tam  clericorum  quam  laicorum,  exmul- 
.  tis  partibus  orbis  illic  adunatus  numerus  ad  cente- 
nariam  protendebatur  (pertingebat)  summam. 

Nova  nccdum  sacrata  crat  occlesia,  quoniam  ab 
ipso  cujus  eam  consilium  inchoavitetauxiliumcon- 
summavit,  cxpectabat  consecrari,  instanter  hoc  a 
Deo  exposcens.  Cujus  pctitioni,  qui  ad  csetera  sibi 
benignus  exstilorat  optatum  Deus  conccssit  efTectum 
adimplens  per  omnia  supor  hac  re  illius  afTectum. 
Multo  enim  ampliori  quam  prsesumere  potorat,  ho- 

nnorificentia  consecrata  est  a  quo  exoptabat. 

Igitur  x  kal.  Novembris,  anno  ad  incarnatione 
Domini  1077,  sanctoe  omnis  Ecclesise  reverendus 
gentium  transmarinarum  summus  pontifex  Lanfran- 
cus  advenit,  consecrando  consummaturus  occle- 
siam,  quam  inspirantc  Deo  inchoavit,  et  in  cujus 
exstruendis  fundamentis  lapidem  secund,um  ipse  ma- 
nu  sua  imposuit.Convenerunt  universi  Northmanniae 
episcopi,  abbates  et  alii  quique  rcligiosi  viri.  AfTue- 
runt  proceres  regni.  Rex  aliis  intentus  negotiis  ad- 
esse  non  potuit^  Regina  Mathildis  libens  afTuisset, 
nisi  regiis  detenta  occupationibus  fuisset.  AfTuit  ta- 
men  pcr  condecentem  bencficentise  suse  largitionom. 
Noluit  rex  supernus  opori  gratise  suae  regem  tcrre- 
num  supremam  manum  imponere,  sibi  totum  reser- 

^vans  consummati  gaudium,  quod  infra    sedecim 

^annos  solis  paupcrum  expensis  complevit  monaste- 
rium  cum  omnibus  officinis,  opus  puichrum  et  ma- 
ximum.  AfTuerunt  et  regni  Francise  clarissimi  con- 
sules  et  ex  aliis  rcgni  ejusdem  primatibus  com- 
plures,  clerici,  monachi,  ex  universis  adjacentibus 
provinciis. 

Aliquando  verotemporis  post  dedicationem  exacto 
venerandus  Pater  Herluinus  omni  membrorum  offi- 
cio  destilui  penilus  coopit,  et  ionge  ante  diei  ipsius 
annuam  revolutionem  quod  optaverat,  obtinuit.  Nam 
proximo  subsecutomense  Augusto,xiiiKal.  septem- 
bris,  die  Dominica,  ex  toto  lecto  decubuil.  Vcsper- 
tina  a  fratribus  peracta  sinaxi,  cum  diei  ac  diurni 
officiifine,  vitoe  humanscstadium  felicicui^superegit, 
noctejam  proxima,  quae  in  Dominicam  illucescebat, 

D  VII  Kal.  Septembris.  Actum  est  in  capitulo  illi  mo- 
numentum,  bonorum  actuum  seternum  filiis  moni- 
mentum.  Jure  quo  de  spiritualibus  locuturi  studiis 
conveniunt,  illius  preesentatur  memoria,  qui  ex 
tyranno  rcligiosus,  ex  multum  seeculari  omnino  spi- 
ritualis,  loci  illius  atque  ordinis  primus  exstitit  fun- 
dator  et  abbas. 

EPITAPHIUM. 

Hac  tegitur  petray  qui^  quas  circumspicis  mdeSj 
Cunctas  edidcrat,  monachus  ex  laico. 

Ter  post  undenos  ac  tres  et  quattuor  annos 
Grammata  nescierat,  poslque  peritus  obit. 

27 


843 


WILLELMI  CALCULI.  -  GEMMETICENSIS  MONAGHI. 


844 


Qaattuor  undecies  transegit  coenobialis 

AnnoSf  rite  suos  dimidiando  dies, 
Cum  Phvebeus  nonum  sub  Virgine  protulit  ortum^ 

Commigrando  diem  clausit  et  hebdomadem. 
Herluinus  eraty  si  quis  de  nomino  qucerat, 

Cui  cum  sanctis  det  quidquid  eis  Deus  est. 

ITEM   ALIUD. 

Hunc  spectans  tumulum  tilulo  cognosce  sepultum. 

Est  via  virtutis  nosse  quis  ipse  fuit. 
Dum  quater  hic  denos  cevi  venisset  ad  annos, 

Quce  fuerant  scecJi  sprevit  amore  Dei. 
Mutans  ergo  vices^  de  mundi  milite  miles 

Fit  Chri&li  subitOf  monachus  ex  laico. 
Hinc  sibi  more  patrum  sociaas  collegia  fratrum^ 

Cura  qua  docuity  rexit  eos,  aluit. 
Quot  quantasque  vides,  hic  solus  condidit  oedes^ 

Non  tam  divitiis  quam  fidei  meritis. 
Quas  puer  haud  didicit  Scripturas  postea  scivity 

Doctus  ut  indoctum  vix  sequeretur  cam. 
Flentibus  hunc  nobis  tulit  inclementia  mortis, 

Sextilis  quiua  bisque  die  decima. 
Herluine  Paterj  sio  cwlica  scandis  ovanter^ 

Credere  namque  tuis  hoc  licet  ex  meritis. 

Decossit  autem  idem  vener&bilis  Pater  vii  Kal. 
Septembris,  setatis  suae  anno  84,  monachatus  vero 
44;  paucisque  interpositis  dicbus,  electus  est  abbas 
Anselmus  pro  co,  qui  tunc  erat  prior  ejusdcm  loci. 
Quiquantse  fuerit  roligionis,  quantseve  sapientise,  in 
libro  (Jui  de  vita  ipsius  scribitur,  facile  qui  eumdem 
librum  legerit  reperiet.  Scripsit  vero  idem  vir  reve- 

rendus  nonnulla  digna  memorijB  quae  subter  anne-      

ctere  curavimus.  Dum  adhuc  prior  esset  in  Beccensi  ^  revertamur. 

coenobio  scripsit  tractatus  tres,  primum  De  veritate, 

secundum  Dc  libcrtate  arbitrii,  tertium  De  casu  dia- 

boli.  Scripsit  et  quartum,  quem  titulavit  De  gram- 

matico;  in  quo  discipulo,  quem  secum  disceptantem 

introducit,respondet  et  multas  dialecticas  quaestio- 

nes  proponit  et  solvit.  Fecit  quoquc  libellum  quin- 

tum,  quem  Monologium  apellavit.  Solus  enim  in 

eo  et  secum  loquitur,  ac  tacita  omni  ratione  quaerit 

et  invenit,  et  quod  vera  fides  de  Deo  sentit  invinci- 

bili  ratione  sic,  nec  aliter  esse  posse  probat  et  as- 

truit.  Gomposuit  etiam  librum  sextum  licet  parvu- 

lum,  sed  sententiarum  ac  subtilissimso  contempla- 

tionis  pondere  magnum,  quem  Proflogion  nomina- 

vit.  Alloquitur  enim  in  eo  opore  aut  seipsum  aut 


A  cos  in  Barensi  concilio,  negantes  Spiritam  sanctuin 
a  Filio  procedere.  Unde  sumpta  materia.  rogatu 
Ildeberti  Ccnomannorum  episcopi  hunc  librum  com- 
posuit.  £t  quia  de  hoc  venerabili  viro  aliqua  dixi- 
mus,  libet  compendiose  spatium  vitse  ejus  compre- 
hendere. 

Ortus  igitur  ex  generosis  parentibus  in  civitate 
Augusta,  quse  contigua  est  Burgundise  etltalise,  per 
diversa  loca  studiis  litterarum  operam  dando  per- 
venit  Northmanniam,  et  in  monasterio  Becci,  ubi 
tunc  temporis  magnus  ille  supradictus  Lanfrancus 
prioris  fundebatur  officio,  cum  aliis  conscholasticis 
ab  eodem  tam  divinis  quam  saecularibus  liHoris  in- 
structis,  ipsius  hortatu  et  consilio  factus  est  mona- 
chus  Becci  anno  aetatis  suaa  27,  ubi  vixit  claustralis 

l^  sine  praelatione  tribus  annis,  15  prior  post  boD89 
memoriae  praedictum  Lanfrancum.  Cantuariensem 
archiepiscopum.  Deinde  15  annis  abbas  exstitit  post 
piae  recordationis  venerabilem  Herluinum,  primum 
abbatem  ipsius  loci.  Inde  assumptus  est  ad  archiepi- 
scopatum  Cantuariensempost  venerandum  Lanfran- 
cum,  quem  rexit  16  annis.  Septimo  decimo  autem 
archiepiscopatus  anno,  monachatus  vero  49,  porro 
£ctatis  76,  transiit  e  mundo  xi  Kal.  Maii,  feriaquarta 
ante  CoDnam  Domini.  Ipso  anno  fuit  ultimum  Pascha 
hoc  est  VII  Kal.  Maii. 

His  peranticipationcm  dictis  de  fundatore  Beccen- 
sis  coenobii,  cum  reverentia  nominando  venerabili 
Herluino  et  successore  ejus  viro  clarissimo  indivi- 
nis  rebus  Anselmo,  ad  ordinem  gestorum  ducam 
Northmanniae  aquibuspaululum  digressi  fueramus, 


CAPUT  X. 

De  classe  quam  dux  Pobertus  disposuit  mitterein 
Angliam  in  adjutorium  congnatorum  suorum  Ed- 
wardi  et  Aluredi,  Hhorum  regis  Edelredi. 

Tempore  quo  Edelredus,  rex  Anglorum,  ut  supra 
recitavimus,  a  Sueno,  Danorum  rege,  regno  pulsus, 
ot  Norlhmanniam  profugus  venit,  duos  filios,  Ed"war- 
dum  et  Aluredum,  non  longe  post  patriam  repetens, 
Richardo  eorum  avunculo  nutriendos  rcliquit.  Hi 
enim  intra  Northmannorum  ducum  aulam  educ«ti, 
tanto  honorc  a  duce  sunt  habiti,  ut  summi  nexus 
amoris  tanqunm  fralres  eos  adoptarctsibi.Quorom 
diuturnocompassusexsulatui,missislegatismanda- 

vit  Chunuto  regi  ut  jam  jamque  satiatus  eorumex- 


Deum,  Scripsit  et  septimum  librum  epistolarum  adD  terminio  illis  parceret,  et  sua  eis  vel  sero  prosm 


diversos,  diversis  eorum  negotiis  respondens,  vel  ea 
quae  sua  intcrerant  procurare  mandans.  Fecit  et 
octavum  De  incarnatione  Verbi.  Quod  opus  episto- 
lari  stylo  conscriptum  sanctae  Romanae  Ecclesiae 
summo  pontifici  Urbanu  dicavit,  destinavit.  Nonum 
librum  edidit,  quem  Gur  deus  homo  appoUavit; 
decimum  De  conceplu  virginali,  undecimum  de  ora- 
tionibus  ad  divorsos  sanctos,  quos  plurimi  Medita- 
tiones  vocant.  In  quibus  legentibus  facile  apparet 
quantadulcedosupernorummcntemejusrepleverat. 

Duodecimus,  qui  et  ultimus,  illi  tractatus  fuit  De 
processione  Spiritus  sancti.  Confutaverat  enim  Grae- 


amoris  obtentu  redderet.  At  ille  salubribus  monilis 
ejus  non  acquievit,sed  legatos,infectis  rebus,  nihil 
laetum  portantes  remisit.  Tunc  dux  vehementissimi 
furoris  rubore  succensus,  convocatis  ducatus  sui 
principibusjussitmagnamnaviumclassemfestinalo 

fabricari.  Quam  ex  omnibus  Northmannici  maris 
partibus  coactam,  et  infra  exigui  temporis  spatium 
in  anchoris,  armis  hominibusque  robustissimis  dili- 
genter  instructam,  starc  apud  Fiscanum  in  littore 
ponli  fecit.  Indc  quoquc  signo  dato,  et  velis  in  sub- 
lime  pansis,  nimia  tempcstate  acti  ad  insulam  quae 
Gcrsus  vocatur,  cum  magno  pehculo  pelagi  domum 


HISTORLE  NORTHMANNOEUM  LIBRI  OCTO.   -  LIBER  SEXTUS. 


846 


)voluti.  Qaod  puto  ita  factum  csse,  Deoau-  A  appeteroHierosoIymitanam  peregrinationem  mani- 

fostavit.  Quibus  vorbis  omnes  vehementer  attoniti 
propter  ejus  absentiam  formidabant  patriam  multi 
modc  perturbari.  Exponens  autem  eis  Willelmum 
filium  suum,  quem  unicum  apud  F^alesiam  genuerat, 
ab  eis  attentissime  cxigebat,  ut  hunc  sibi  loco  sui 
dominum  eligerent,  et  militise  suae  principem  praa- 
ficerent.  Qui  licot  sub  tenerrima  detinoretur  setato 
puerili,  tamen  do  ejus  consolatione  omnes  oppido 
exhilarati,  juxtadecretum  ducis  protinus  eumprom- 
pta  vivacitato  suum  collaudavere  principem  ac  do- 
minum,  pangentes  illi  fldelitatom  non  violandis  sa- 
cramentis.  Dux  itaque  Robertus  postquam  ha)c  ad 
votum  expievit,  filium  suum  fidolibus  et  sensatis 
tutoribus  et  auctoribus  usque  ad  legitiman  aetatem 
subegit,  et  dispositis  competenter  rebus  ad  patriae 


)ro  Edwardo  rege,  quemdisponebatin  futuro 
e  sine  sanguinis  elTusione.  Ubi  dum  longo 
rentur  tempore,ventoadverso  diutius  flante, 
sratis  animis  incredibilicruciabaturmoBroro. 
ime  autem  vidcns  se  nullo  modo  posse  traus- 
I  gyratis  navium  proris,  apud  Sancti  Michae- 
tem  remeato  limbo  maris  quantocius  sunt 
i. 

GAPUT  XI. 

artem  ejusdem  classis  misit  ad  affigendam 
inniam^  et  de  pace  redintegrata  inter  ipsum 
fanuum  comilem  Britannioe. 

autem  Robertus  quamdam  partem  classis 
)  fortissimo  militi  tradidit,  ac  ad  affligeudam 
iis  et  prsediis  Britanniam  direxit.  Ipse  vero, 


Jlo  exercitu  equestri,  parabat  exaltera  parte  B  moderamina  congruentibus,  pium  valedicensomni- 


bus,  cum  suo  nobilissimo  comitatuillam  sanctissi- 
mam  peregrinationem  estaggressus.  Quae  vero  lin- 
gua  vel  sermoexplicabiteleemosynarumexhibitio- 
nes  egenis  ab  eo  quotidie  distributas  ?  Aut  quse  vi- 
dua,  vel  orphanus,  egenusque  exstitit,  quinonejus 
cxpensis  sublevaretur?  Tandem  confecto  itinere 
ad  illud  venerabile  sepulcrum  pervenit,  in  quo 
Regis  coBiestis  sanctissimum  corpus  jacuit.  Quis 
ergo  hominum  enarrabit  quot  per  octonos  dies 
lacrymarum  rivulis  illud  oluerit,  vel  quot  auri  mu- 
neribus  aocumulaverit  ? 

CAPUT  XIII. 


^di.  Alannus  itaque  considerans  grave  sibi 

Bquc  partibus  discrimen  imminere,  missa 

ae,  Robertum  utriusque  avunculum,  North' 

*am  videlicctarchiprsesulem,  adsemandavit 

ater  vcnire,  Gui   cum  exitialem  Britanniae 

inationem,  et  concitati  ducis  atrocem  super 

Tasset  expeditionem,  prsesulsuainterposita 

im  sumpsit,  ac  ad  montem  Tumbam  sancti 

lis  domum  adduxit  et  clementiam  siquidem 

ium  invadere  disponentis.  Mox  nimium  ri- 

rum  priecordia,  propitiante.Ghristo,  eamad 

I  composuit,  ut  omni   dissensionum   motu 

»erena  concordia  eos  uniret,  et  Alannumin 

t  ducis  pacta   fidelitate   supplicem  omnino      ^^      ,  . ,        ,       „  . 

«ret.  Post  h«c  legatos  dux  misit,  et  nautas  C  ^"'"^  "^^f  ''f  Robertus  rediens  ab  Hierosolywis 


tnica  vexatione  recedere  jussit. 

GAPUT  XII. 

hunutuSy  rexAnglorum^  obtulit  per  legatos 
^dwardo  et  Aluredo  medietatem  Anglicire' 
ro  timore  Robertiy  ducis  Northmanaorum ; 
odidem  dux  pergensJerusalemy  Willehnum 
\  suum  quinquennem  ducatui  Northmannice 

9Cit. 

19  ad  liquidum  sopitis,  en  adsunt  legati  Ro- 
ucia  Ghunutoregedirecti,  nuntiantes  illum 
item  Auglici  regni  velle  reddere  filiis  Edel- 
^is,  pace  rata  in  diobus  suis,  eoquod  vaiida 
tur  incommoditato  corporali,  Idcirco  dux, 
Bsa  navali  expeditione,  distulit  incoeptum, 
iupiens   ab  Hierosolymis  redire    quod  diu 


apud  urbem  Nicoenam  obiit  in  Christo. 

Porro,  invitus  dux,  pius  et  Deoamabilis,  adorato 
Ghristo  cum  internorum  singultuum  suspiriis,  et 
peragratis  Sanctorum  locis,  felicissimum  conver- 
lens  iter,  ad  Nicaenam  regressus  est  urbem.  In  qua 
correptus  aegrimonia  corporis,  millesimo  tricesimo 
quinto  db  Incarnatione  Domini  anno,  viam  petens 
universi  generis  humani,  gaudentibus  angelis,  di- 
vinoB  vocationis  jussuin  fineoccubuit  vi  Nonas  Ju- 
lii.  Non  enim  indignum  sestimo  crcdoro  et  pennae 
officio  signare,  quod  aeterno  cselestis  Hierusalem 
Moderatori,  cujus  et  sepulturoo  locum  in  terrave- 
noratus  est,  inhujus  vitoBmedioIaboroadperennis 
glorise   consortium   eum  assumere  placuerit;  ne 


at  devotissimo  animo.Nampcrpeudenshanc  ^  beata  anima  plurimo  jamoptimorum  oporum  splen- 


rodigam  fore  et  labilem,  verbaque  Dominica 
10  felici  cordevolutans,  divitibusloquentia: 
is,  quihabetis  vestram  consolationcm^  elegit 
»auper  Ghristi  fioriquamgehennnlibus  igni- 
iri.  Robertum  ergo  archicpiscopum  cum 
ibus  sui  ducatus  accersivit,  et  illis  velle  so 


dore  candidata,  post  mundanis  actibus  implicata 
maculas  colligeret.  Sopultus  est  eliam  in  basilica 
sanctse  Mariae  a  suis,  iiitra  moenia  Nicsence  civita- 
tis ;  regnante  Domino  nostro  Josu  Ghristo  in  paternee 
majestatis  doitato,  cumcocequalitate  Spiritus  sancti 
per  omnia  ssecula.  Amen. 


847 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


HISTORIiE  NORTHMAMORUM 

LfBER  SEPTIMUS. 

Do    WiJlelaio   duce   qui  Angliam   armis   subegiL 


GAPUT  FHIMUM 


A  toribus.    Osbernus  quoquo  procurator  pri 


domus,  Herfasti  Gunnoris  comitissse  frati 
qundam  nocte,  dum  in  cubiculo  ducis  cum 
vallo  Hodoili  securus  soporatur,  ropente 
suo  a  Willelmo  RogeriideMontoGumerifl! 
latur.  Hogcrius  enim  pro  pcrfidia sua  tunc  e: 
apud  Parisios  ct  quinquc  filii  ejus  Hugo  ct  P 
Hogerius  ot  WillelmusatqueGislobertuSjii 
mannia  summopero  inserviebant  diris  faci 
Sed  Willelmuspro  scelere  praescripto,  quO' 
tus  est,  non  multo  post  condignam  mcrced( 
buontc  Deonactus  cst.  Barnoquippe  deGk 
positus  Osberniinjustamnecem  domini  sui 
ulcisci,  nocto  quadam  expeditos  pugiles 
gavit,  et  domum,  ubi  Willelmus  et  compl 


Quos  labores  WiUelmuspuer  perpcssus  est  in  ini- 
tio  sui  principatus,   perversitale  quorumdam. 

Hecensitis  seriatim  Hoberti  magni  ducis  actibus 
ct  multorum  solerti  indagine  intimatis  auribus, 
competcns  videtur,  ut  ad  Willclmum  filium  ejus 
articulus  vertatur  ;  subscribendo  futuris,  quo  su- 
dore  laboris  inimicorum  laqueos  ovasorit,  et  suis 
corum  ferina  colla  vcstigiis  viriliter  substraverit. 
Plcrisque  etenim  Scriptura3  repcritur  in  paginis, 
nequitia  patris  iniqui  domum  filii  subverti ;  e  di- 
verso  vero,  merito  boni  solidius  roborari.  Denique 
Ghristus  Hoberto  duci,  spretis  ab  eo  ssecularibus 
pompis,  domum  stabilivit,  dum  perenni  oum  palma 
remuneravit,  et  Willelmum  filinm  cjus,  profligatis 
inimicis,  throno  regali  postmodum  provexit.  Vc-  B  dormiebant,  adiit,  ac  omnes  simul  sicul 
rumtamen,  quibus  victoriarum  triumphis  in  du-  rant,  statim  trucidavit. 
catu  claruerit,  proutordo  rerum  veracissime  com- 
pertarum  dictaverit,  libet  venturis  notificarc,  ne 
tegantur  inani  segnitie,  quae  gloriosse  micuorunt 
eetatis  nostrse  tempore.  Is  itaque  dux  in  puerilibus 
annis  patre  orbatus,  sagaci  tutorum  providenlia 
liberalium  morum  instituebatiir  ad  incrcmenta. 
Sub  ejus  ineunte  aetate,  Northmannorum  plurimi 
aberrantes  ab  ejus  fidelitate  plura  perloca  aggorcs 
orexerunt,  ct  tutissimas  sibi  munitiones  construxe- 
runt.  Quarumdumauderentfisimunimine,  prolinus 
inter  eos  divcrsi  motus  exoriuntur,  seditiones  con- 
citantur,  ac  saeva  patrise  incendia  ubique  perpe- 
trantur.  In  tantoquippe  dissensionum  turbine  Mars 

atrociter  grassatur,    et   non  modicus  bellalorum  c  autem  quod  Willelmus  puer  in  ducatu  patr 

serit,    vehementer  indignatus  est,    et  tui 


GAPUT  ni. 

Quomodo  IlogeriuQ  de  BeJIomontc,  flJius  j 
do  VctuJis,  patris  jussione  [\ogerinm 
neio  superavit. 

Hogerius  Toenites  dostirpe  Malahulcii,( 
I(»nis  ducis  patruus  fuerat  et  cum  co  Fran< 
rens  Northmanniam  fortiteracquisierat,v 
etsuporbus,  ac  totius  Northmannias  signi 
Hic  vero,  dum  Robertus  dux  peregrc  perr 
Hispaniam,  ubi  per  cum  multae  probitatc 
paganos  facto)  sunt,  profectus  fuorat.  Sed 
quantum  tcmporis  insuaregressus  est.  Goi 


cuneus  frustra  consumitur. 

GAPUT  n. 

Do  beJIo  inter  Tustinum  dcBastemborc  et  WaJche- 
linum  de  FerrnriiSy   ct   do  morto  Osberni,  filii 

Herfasti, 

Nam  Hugode  Montoforti  filius  Tustini  cum  W;»I- 
chelino  de  Ferrariis  certnvit,  et  in  eo  conflictu 
utcrquo  occisus  occubuit.  Porro  rmmanis  quorum- 
dam  rabics  eruclat,  ac  ad  patria^  detrimentum  ni- 
mis  regnat.  Siquidem  Gislebertus  comos  Ocensis, 
filius  Godefridi  comitis,calliduset  fortis,tutor  Wil- 
lelmi  pueri,  sed  domini,  qnodam  manc  dum  equitans 
loqueretur  cum  compatre  suo  Wascelino  do  Ponte 


spcxit  illi  servire,  dicens,  quod  nothus  noo 
sibi  aliisque  Northmannis  imperare.  V 
enim  ex  concubina  Roberti  ducis,  nomiae 
(Hcrlolla),  Fulberti  cubicularii  ducis  fili 
nobilibusindigenis  etmaximeex  Hichardo 
sapia  natis  dcspeotui  erat,  utpote  nothus. 
postqunm  Hicrosolymitanus  dux  obiit,  K 
quidam  probus  miles  Herlevam  uxorem  c 
qua  duos  filios  Odonom  el  Hobertum,  qui 
dum  praeclaroe  sublimitatis  fuerunt,  pr 
Hogcrius  itaquo  fretus  auxiliatorum  niu 
contra  tcnerum  ducemausus  est  rebcllan 
vicinos   suos  palam  dcspiciebal  ct  terra 


Erchenfredi,    nihil  mali  suspicans  occiditur  cum 
Fulcoiofilio  Geroii.Hoc  veromalumdolosishorta- D  "^^xi»^®  ^^^"f*'^^*  ^®  Vctulis,  rapinis  et 
tibusHodulphidoWaceiOjfiliiHobcrti  archicpiscopi      dcvnstabat.  At  i!Ie  diutius  hoc  ferrenolcn 
factum  est,  por  manuscrudelcs  Odonis  Grossi,  et      rium  de   Hcllomonte  filium    suum  cumfa 
audacisRobertifiliiGoroii,  DcindcTuroIdus,  teneri      conlra  cuin  misit.Qncm  Hogerius   Toeni 
ducis  pfiodagoguspcrimitura  perfidis  patrire  deser-      mere  sprevit,  ot  nil  metuenscum  eo  auda 


19 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM  UBRI  OCTO.  —  LIBER  SEPTIMUS 


850 


ixit ;  sedibidem  cum  duobus  fiUis  suis  Helberto  et  A 
UnaDtio  poremptus,  victoriam  hoslibus  reliquit. 
)i  Robertus  de  Grentemaisnil  lethalo  vuhius  acce- 
it,  quo  post  tres  hcbdomadas,  iv  Kol.  Juhi,  obiit, 
orro,  ante  mortem  suam  duobus  filiis  suis  Hugoni 
t  Roberlo  terram  suam  sequaliter  distribuit,  eis- 
ue  Enialdum  minimum  filium  suum,  ut  ipsum, 
am  ad  aetatem  veniret,  sicut  fratrem  benc  tracta- 
3Qt,  commendavit. 

GAPUT  IV. 
}aod idem riogerius abbntiam  PrateWs  ooclificavity 
et  Adelinam  filiam   Waleranni  comitis  Mcllcuti 
dnxil. 
Rogerius  vero  de  Bellomonte,  superatis  adver-^ 


GAPUT  V. 
Quod  lionricus  rex  Francorum  castrum  Tegularias 
Northmannis  pro  pace  sibi  traditum  combussii^ 
nec  non  et  Argentomum. 

Vesrnn  i.rilnr  proditorum  provocatione  rex  Hen- 
ricus  velieiiieutep  permotus,  ct  bencficii  a  Roberto 
duce  sibiquondamimpensi  immemor  effectus,  duxit 
se  placabilem  ei  nuUo  modo  fore,  quamdiu  Tegu- 
lense  castrum  videret  in  pristino  statu  persistere. 
Gujus  fraudes  animi  ob  salutem  pueri  vitare  cu- 
pientes  in  fide  stantes  Northmanni,  decreverunt 
fieri  quodegisse  postmodum  poQnituit.  Gislebertus 
autemcognomcnto  Grispinus,  cui  illud  commiserat 
olim  dux  Hobcrtus,  mox  ut  molestissimum  agnovit 
dccretum,  conatus  eorum  sprevit  et  cum  valida 


»«■»'0''-  ___     —  -  ,      _  _  —  j   -  -       ____       __^___-  —   — 

lariis,  victori  Deo  gratiam  retulit,  et  in  omni  vita  g  manu  armatorum  ad  rcsistcndum  illico  se  intra 


ma  bonis  operibus  insudare  studuit.  Intcr  quae, 

nonachile  cccnobium  in  fundo  suo  Pratellis  con- 

itruxit,  et  Willehno  duci  contra  omncs  fidelis  sem- 

per  exstitit.  Quaproptcr  omnibus  avis  proavisquo 

lois  sublimior  effectus  est.  Nam  Adelinam,  Wale- 

nnni  comitis  Mcllenti  fiUam,  uxoreni  duxit ;  ex  qila 

dQOB  fiHos,  Robertum  et  Henricum,  magme  poten- 

t«posteacomites  procreavit.  Roberlusquippe  post 

Hugonem  avunculum  suum  comes  Mellentis  phis 

(juara  viginti    seplem  annis  viguit;  et  Henricus 

Willelmi  regis  in  Anglia  commitatum  Warwik  pro- 

meruit.  Post  prsBfatam  caeflem  in  qua  Hogerius  et 

Robertus  de  Grentemaisnil  et  alii  quamplures  ce- 

ciderunl,  Hichardus  Ebroicensis  comes,  filius  Ho- 


ipsumconclusit.  Hcxquoque  munitionisaditumsibi 
denegari  considerans,  exercilibus,  tam  Francorum 
quam  Northmannorum  contractis,  festinus  eam  ob- 
sidionc  cinxit.  Quid  plura?  Gislebertus  tandem 
precibus  ducis  victus,  mocrens  caslrum  reddidit, 
quod  ^ub  oculis  omnium  cum  maximo  dolore  cordis 
confeslim  igne  concremari  perspexit.  Quibus  rex 
ad  votum  peractis,  a  loco  secessit.  Sed  non  multo 
post  Oximensem  comitcm  adivit,  et  Argentomum, 
ducis  vicum,  flammis  voracibuscombussit ;  sicque 
ouuslus  prteda,  partes  illas  deseruit.  Deinde  itinere 
quo  venerat  regressus,  ad  castellum  Tegulense  venit 
atque  sacramenta  qua)  duci  j  uravcrat,  ne  a  quoquam 
suo  in  quatuor  annis  reficerentur,  irrita  fccit.  Nam 


berli  archiepiscopi,  uxorem  Hogeriide  Tocnia  sibi  ^  jhq(J  cum  festinationo  restauravit,  militibus  et  ali- 


in  matrimonio  assumpsit,  ex  qua  Willelmum,   qui 

nunc  Ebroicensibus  principatur,  genuit.  Willelmus 

vero  fraler  ejus  Hadcvisam  filiam  Geroii  relictam 

Roberli  de  Grentemaisnil  sibi  junxit.  Interea  Wil- 

lelmus  dux,  favente  Deo,  crescit  aetate  et  viribus, 

icsensu  morumque  valentia  proficit.  Animadver- 

tens  itaque,  quanta  suorum  rabies  Northmanniam 

proculcaverit,  in  pueri  pectore  virile  robur  colligit, 

proceresque  patris  sui  ascitos  ad  amorem  sui  tra- 

here  satagit,  et  ne  quid  indisciplinate  agant,  preci- 

bas  el  jussis  erudit.  Hodulphum  de  Wacceio  ex 

consultu  majorum,  sibi  tutoremeligil,  etprincipem 

militiae  Northmannorum  conslituit.  Quidam  opti- 

matuni,  quiDeum  et  justitiam  amant,  libenterduci 

nt  domino  obtemperant,  fidemque  servant  et  ro- 


moniis  abundanlissimo  munivit,  et  hinc,  quia  votis 
suis  jam  satisfecerat,  loetus  recessit. 

CAPUT  VI. 

Quod  Turslenus  Guz  cnstrum  Falesim  contra  Wil" 
lelmum  ducem  tenere  voluit,  sed  non  potuit;  et 
de  Hicharclo  filio  ejusdem, 
Turslenus  cognomento  Guz,  Ausfridi    Dani  fi- 
lius,  qui  tunc  prsescs  Oximensis  erat,  perspiciens 
ducem  pucrum  rcgi  aliquantum  cessisse,  et  quasi 
victum  regioemanus  oppressionem  jamaliquantum 
utcumque  perpeti,  zclo  succensus  infidelitatis,  re- 
galesmilites  stipendiisconduxit,  quos  complicesad 
muniendum  Falesice  castellum,  ne  inde  duciservi- 
ret  sibi  ascivit.  Gujus  malivoli  animi  conatus  dux 


m  aomino  omemperaii      uu.u.^u.  ...  «u.  .v  , .  eomperit,  legionibus  Northmannorum  undequa 

belles  ei  subdere    fidehter   anhelant.    Porro   nhi  D  ""'^^^'  r  "♦;...♦«,.  nin.i  n>u=pHit  Tn„P.  RnHnl 


diacordiee,  qui  dissensionibus  gaudent  et  innoccn- 
ter  vivere  volentes  affligere  student,  dum  per  sc 
ttntam  nocere  simplicibus,  quantum  vellent,  se  non 
posso    vident,    commentantur    qualiler   improba 
fronte  subversionem  patriae  procurent.  Henricum 
igitar  regem  Francorum  adeunt  et  titiones  ejus 
per  Northmannicos  limites  hac  illacquc  spargunt. 
Quos  nominatim  litteris  exprimerem,  si  inexorabi- 
]ia  eorum  odia  declinare  nollem.  Attamen  non  alii 
exstiterunt,  vobis  in  aure  loquor  circumstantibus , 
qnam  hi  qui  fldeliores  se  profitentur  et  quos  nunc 
majoribus  dux  cumulavit  honoribus. 


quc  coactis,  festinanter  illud  obsedit.  Tunc  Rodul- 
fus  Waccciensis  magistcr  militum  erat,  ducemque 
suum   totis  nisibus  adjuvabat.    Goncitatis   autem 
militibus,  tanla  ilhco  magnanimitato  pugnatumest, 
ut  partem  muri  sub  momcnlo  dejicerent.  Et  nisi 
nox  praclium   diremisset,   procul  dubio  rem  quam 
summe  volebant,  totam  confecissent.  Perpendens 
Turslcnus  se  tantas  hostium  copias  non  posse  diu- 
tius  tolerare,  locum  secedendi  a  duce  petiit,  et  sic 
profugus  a  patria  extorris  aufugit.  Post  hcec  Hi- 
chardus  Tursteni  filius  oplimc  duci  servivit,  et  sic 
patrem  suum  duci  reconciliavit ;  et  ipse  multo  ma- 
jora  quam  pater  perdiderat,  acquisivit. 


861 


WILLELMI  CALCULl  GEMMETICENSIS  MONACHI 


CAPUT  VII. 

Quod  Bobertoarchiepiscopo  successit  Malgerius  /i- 

lius  secundi  liichardi  ex  secunda  conjuge  Popia 

(Papia)\  et  de  Willehno  Archacensi, 

Mortuo  Hoberlo  Hothoinagensi  archiepiscopo  suc- 

cessit  Malgerius  frater  Hobeiii  ducis.  NamRichar- 

dus  Gunnorides,    mortua    Judith,  aliam    uxorcm 

nomine  Papiam  duxit,  ex  qua  duos  filios  genuit, 

Malgerium  scilicet  nrchiprsesulem  et  Willelmum 

Archacenscm.  Hic  enim  WiUelmus  a  duce  jam  in 

adolescentia  pollente  comitatum  Talogi  percepit, 

obtentu  benoflcii,  ut  iude  illi  existeret  fidelis.  No- 

bilitate  vero  generis  elatus,  castrum  Archarum  in 

cacumine  ipsius  montis  condidit.  Deinde  assumpta 

tyrannide,  regioquo  fultus  juvamine,  contra  ducem 


A  fendit.  Qui  protinus  congressus  cum  ei8|  n 

mam  partem  ex  iilis  ocius  Orco  transinii 

vero  victor  existens,  ad  naves  regressus 

suis.  Videns  autem  non  absque  plurimo 

numero  se  posse  regnum  obtinere  Anglorai 

ratis  navium   proris  Northmanniam  cum 

preeda  repetiit 

CAPUT  IX. 

Do  traditione  AJuredi  fratris  Edwardi  pei 

num  comitom;  et  quod  Hardechunutus  Bi 

meematris  Edwardi  successit  Heraldo  fr 

ct  Hardechunuto  Edwardus  qui  duxit  1 

filiam  Goduini, 

Interea  frater  ojus  Aluredus  milites  nc 

numeri  assumpsit,  portumque  Wisanti  pei 

transfretaus  Doroberniam  venit.  lude  siqoi 


ausus  est  calcaneum  extollere.  Quem  dux  a  sua  B  ^^^.^j.^  penetrans  regni,    Goduinum  comi 


vesania  nitens  avellere,  ad  exhibendum  sibi  obse- 
quium  per  legatos  jussit  eum  venire.  Sed  ille  hu- 
jusmodijlegationem  habens  contemptui,  magna  cum 
fiducia  ad  resistendum  se  munivit  et  armavit.  Dux 
vero,  viribus  Northmannorumascitis,  ejus  superci- 
lium  domiturus,  quantocius  super  eum  venit,  et 
erectis  aggeribus  ad  radicem  montis  castrum  sta- 
bilivit,  quod  fortium  virorum  robore  inexpugnabile 
reddidit,  et  sic  inde  abiens,  vallatum  alimoniis 
reliquit.  Quod  factum  protinus  Henricum  regem 
minime  latuit.  Hex  ergo  Francorum  copias  sumpsit 
etsuperioris  oppidi  causa  muniendi  properantissime 
advenit,  ot  exercitum  castra  metari  apud  sanctum 
Albinum  jussit.  Gu^us  advcntum  milites  ducis  com- 


vium  habuit.  Quem  idem  comes  in  sua  fid* 
pit,  sed  in  illo  sub  eadem  nocte  traditori 
vicem  implevit.  Nam  libato  pacis  osculo  el 
percepto  cibo,  medio  intempestse  noctis,  i 
post  tergum  ligatis  illum  Heraldo  regi  apud 
niam  cum  suorum  nonnuUis  destinavit.  Mil 
tem  suospartim  perAnglorum  regionemd 
partim  cum  dedecore  peremit.  Heraldus  ul 
dum  vidit,  statim  ejus  socios  truncari  c 
jussit,  ot  ipsum  ad  Hely  duci,  ibiquc  oculis 
Sic  nobilissimus  el  optimus  vir  Aluredus  o 
injuste  peremptus.  Hcraldus  vero  non  mi 
superstes  obiit  mortom,  cui  successit  fra 
HardechunutusaDaciaegressus,exEmmal 


perientes,  desuismiserunt,siquosfortehostiuma(j^gjpQ  ^^^^^    q^j  p^gt    paululum  confim 

rogio  ccetu  abstraheront,  quos  illi  in  latibulis  de- 

gentcs  incautos  exciperent.  Quo  dum  venissent, 

non  minimam  exercitus  partem  inde  protraxerunt, 

et  fugientes  in  insidias  induxerunt.  Statim  vero  qui 

videbanturfugere,  versa  facie  cceperunt  eosacriter 

caedcro  ;  adeo  ut  in  hoc  conflictu  cum  pluribus  In- 

gelrannus  Abbatisvillse  comcs  confossus  perimere- 

tur,ac  Hugo  cognomenlo  Bardulfus  cum  multis  aliis 

caperetur.  Quod  ut  rex  agnovit,  alimoniamcastello 

pro   quo  venerat,  intromisit,  et  moestus  propter 

milites  amissos  cum  dedecore  recessit.  Willelmus 

quoquo  non  longo  post  inedia  affectus  cum  suis 

invitus  caslellum  reddidit  et  ipse  a  nativo  solo  in 

exsilium  discessit.  Denique  cum  uxore  sua,  sororo 


culmine  regni,  fratrem  suum  Edwardum  i 
mannia  revocavit,  ac  secum  cohabitare  fe 
autcm  non  plenis  duobus  annis  existeni 
hominem,  et  Edwardum  totius  regni  relic 
redem. 

P'erox  dolique  commentor  Goduinus  eo 
comes  in  Anglia  potontissimus  erat,  et  i 
regni  Anglorum  partem  fortiter  tenebat,  c 
pareutum  nobilitate,  seu  vi  vel  fraudulenti 
caverat.  Edwardusitaquemetuens  tanti  viri 
locdi,  dolove  solito,  Northmannorum  consul 
rum  fldo  vigebat  solatio,  indignam  Alured 
sui  perniciem  ei  benigniter  indulsit.  Ac  ut  i 
firmus  amor  jugiter  maneret,  Editham  fili 


scilicet  Widonis  comitisPontivi,  Eustachium  Bolo-  |^  uxorem  nomine  tenusduxit.  Nam  revera,  u 


niae  comitem  expetiit,  ct  in  ejus  familia  victum  et 
vestitum  pcrcipiens,  usque  ad  mortem  suam  extor- 
ris  rcmansit. 

CAPUT  VIU. 

Quod  mortuo  Chunuto  roge  Anglorum  successit  He- 
raldus  filius  ejuSy  et  de  Edwardo  ndhuc  exsulo. 
Eadem  tempestate  Anglorum  rex  Chunutus  obiit, 
cui  successit  Hcraldus  filius  ejus,  ex  concubina 
nominc  Elfgiva  natus.  Cujus  diu  cupitam  mortem 
Edwardus  audiens,  adhuc  cum  duce  degens,  quan- 
tocius  cum  40  navibus  militc  plenis  superato  mari 
Hantunam  appulit ;  ubi  innumerabilem  Anglonim 
multitudinexn  ad  sui  pemioiem  se  opperientem  of- 


ambo  perpetuam  virginitatem  conservaver 
wai*dus  nempe  vir  bonus  erat,  mitis  et  1 
jucundus  et  longanimis,  clemens,  pauperun 
Anglicarum  legum  legitimus  restituor.  M 
divina  mysteria  vidit  et  vaticinia  quse  rerun 
postmodum  comprobata  sunt,  deprompsit,  i 
que  Anglorum  fere  23  annis  feliciter  rexit. 

CAPUT  X. 

De  crudelitate  Willelmi  TaJavatii  et  de  V 

fiJio  Goroiif  qui  monachus  Becci  factos  i 

Willelmus,  cognomento  Talavatius,  poatq 

berti  fratris  sui  caput  carcere  securibusoc 

tum  est,  auxilio  suorum  et  maxime  Willc 


fflSTORLE  NORTHMANvNORUM  UBRI  OCTO.  -  UBER  SEPTIMUS 


854 


nnem  patris  sui  fundum  adeptus  est.  HIc  A. 
irentum  suorum  perfidia  nequaquam  sua 
estigia,  Hildeburgem  quippe  filiam  Arnulfi 
I  nobilissimi  viri  in  conj  ugio  habuit,  cx  qua 
i  et  Mabiliam  crudelissimse  sobolis  postea 
^enuit.  Sed  quoniam  mulicr  prtndicta  bene 
ta  erat  et  Deum  ferventer  amabat,  diris 
ctionibus  non  consentiebat.  Qua  propter 
abominatus  est  vchementer.  Deniqucquo. 
e,  dum  ipsa  ecclesiam  adiret  Deum  depre- 
lobusparasitissuis  in  via  fecit  eamsubito 
iri.  Doinde  filiam  Rodulphi  vicecomitis  de 
ite  sibi  desponsavit  et  plures  optimaies 
lOS  ad  nuptias  invitavit,  interquos  Willel- 
roiifllium,  cximiaBstrenuitatis  virum  accer- 
>dulphus   autem   fraler  cjus  cognomento  g 

quia  copiose  litteratus  erat,  et  Mala-co- 
i  militaribus  excrcitiis  inserviens  clericatus 
m  malc  servabat,  ex  augurio  gravc  infor- 
ibi  imminere  prsenoscens,  fratri  suo  pro- 

foedas  feralis  bigami  nuptias  ullatenus 
rillelmus  autem,  spretis  Rodulfi  dissuasio- 
ermis  Alencium  venit  cum  duodecim  mili- 
•rro  Talavatius  eumillic  nil  mali  suspican- 
potius,  ut  moris  est,  ad  nuptias  amici  sui 
m,  sine  reatu,  quasi  nequam  proditorem, 
iprehendit,  et  cautc  custodiri  suis  clien- 
ecepit.  Postca  cum  convivis  suis  venatum 

Salellites  vero  ejus,  quibus  clamjusserat 
elmum  foras  cduxerunt,  etcunctisqui  hoc 
,  lugentibus,  heuproh  dolor!  oculispriva- 
riumque  summitatibus  et  aurium  abscissis 
unt.  Hoc  audito  scelere  multi  dolucrunt  et 
'alavatium  in  ira  exarserunt  et  tale  nefas 
mati  sunt.  Gcroianus  autem  Willelmuspost 
08  venerabilem  Herluinum  abbatem  adiit 
icensi  caenobio  quod  in  honorc  sanctse  Dei 
8  Marise  lunc  a  prsefato  patre  construeba- 
lachus  factus  est. 

CAPUT  XI 

X  Bichardus  dedit  duo  municipiay  Monaste- 
i  et  EscaJfoum,  Geroio  qui  duxit  Gistani 
Tursteni  de  Monteforti, 

18  iste,  de  cujus  prole  loquimur,  ex  nobili 
um  et  Britonum  prosapia  originem  traxisse 
Hic  autem  cum  Belesmensi  Willelmo  ad 
\ichardi  ducis  vcnit.  Cujus  dono  in  North-  ^ 
iuo  municipia,  Monastcriolum  ct  Escalfoum 
.  Hospitium  vero,  dum  ducem  expeteret, 
Turstcni  de  Monteforti  habuit,  cujus  filiam, 
Gislam,  ad  prandium  forte  videus,  adamavit 
darisparentibus  eamrequirens  impetravit. 
;cedenti  tempore  septom  filios  et  quatuor 
>eperit,  quorum  nomina  hsec  sunt :  Ernal- 
'ulcoius,  qui  cum  Gisleberto  comite  periit, 
.U8  et  Rodulfus  (Mala-corona),  Hobertus, 
Geroius,  Herembugis,  Emma,  Adelais  et 
.  Exhisfiliorumetnepotummililaris  turma 
taest,  quse  Barbaris  inAnglia,  vel  Apulia, 


seu  Trachia,  vel  Syrianimio  terrori  visa  est.Igitur 
postquam  Willelmus  Talavatius  Willelmum,  qui 
eetate  et  sensu  inGeroianaprogoniesublimiorerat 
ex  invidia,  ut  supra  diximus,  tam  truculenter  deho- 
neslavernt,  Robertus  et  Rodulphus,  egregii  milites, 
cuni  liuliibus  et  cognatis  viriliter  insurguntet 
damnosam  fratris  sui  injuriam  vindicare  moliti 
sunt.  Omnem  itaque  terramTalavatiipraediis  et  in- 
cendiis  devastabani,  usque  ad  portas  munitionum 
ejus  nullo  resistente  armati  veniebant,  ipsumque  ut 
exiret  et  cominus  certaret,  audaccer  provocabant. 
At  illo,  quia  timidus  et  in  militia  nullarum  virium 
erat,  cumlacessentibusinimicisin  campoconfligero 
non  audebat.  Sic  a  Geroicis  ssepe  deludebatur. 

GAPUT  XII. 

De   Arnulfo  filio   Willelmi  Talavatii  et  Olivaro^ 
fratre  ejus^  monacho   Beccensi, 

Arnulfus  tandem  filius  ejus  uthsec  animadvortit, 

optimatum   suorum  consensu   contra  patrem,  qui 

omnibus  odibilis  erat,  rebellavit ;  et  eum  do  muni- 

tionibus  suis  turpiter  ejecit,  et  usque  ad  mortem 

miserabiliter  exsulare  compulit.  Paternam  quidem 

possessionem  invasit,  sed  nequitiam  non  devitavit. 

Unde  tristi  fine  perire  meruit.  Nam  quadam  die 

cum  clientibussuis  praedariperrexitetinter  reliqua 

porcum  cujusdam   sanctimonialis   rapuit.    At  illa 

gcmens  eum  insccuia  est,  ac  utporcellusquemnu- 

trierat,  sibi  pro  Deo  redderetur,  obnixe  deprecata 

est.  Arnulfus  autem  preces  ejus  sprevit,  porcum 

mactari  ot  ad  esum  pra^parari  coquo  jussit,  ventri 

que  suo  frusla  serviens,  inde  sero  nimis  comedit. 

Sed  non  impune.  Nam  in  oadem  nocte  in  lecto  suo 

strangulatus  est.  Porro  quorumdam  relatio  asserit 

quod  ab  Olivaro  germano  suo  peremptus  sit.  Nos 

vcro  de  tali   viro  tantum   nefas  non  solum  non 

astruimus,  verum  etiam  credero  pcnitus  recusamus. 

Praefatussiquidem  Olivarus  longo  post  tempore  in 

militia  honorifice  deguit,  senexque  factus  Dei  nutu 

soeculum  dereliquit.   Deinde  sub  domno  Anselmo 

tunc  abbate,  nunc  vero  Cantuariorumarchiepiscopo 

monachile  schema  in  Beccensi  coenobio  pius  8U8- 

ccpit,    quod   ibidem  sub  domno  Willelmo    abbate 

multis  annis  laudabiliter  portavit. 

CAPUT  XIII. 

Quod  mortuo  ArnuIfOy  Ivo  patruus  ejus,  episcopua 
SagiensiSj  terram  ejus  hcereditariojurepossedit. 

Denlque  Arnulfo  nequiter  perempto,  sicut  supra 

reiuhmuS/VenerabilisIvopatruuscgusSagiensisepi 

scopus  Belesmiae  castrum,  etqusequead  ipsumjure 

pertincbant,  acccpit  ct  legiiime  quandiu  vixii,  pace 

cum  Geroianis  nliisquo  vicinis  facta,  tenuit.  Sagax 

enim  idem  erat,  ac  deeorus  et  afrabilis,  multumque 

jocosus,  ac  sereniepacis  cupidus.  Sedperfidiama- 

lorum  non  cessat  perturbare   quietem  bonorum. 

Itaque  temporibus  Ivonis  episcopi,  Richardus  atque 

Robevtus  et  Avesgotus,    fllii  Wilielmi  cognomine 

Sorengi,  cuneum  sceleratorum  sibi  asciverunt  et 

omnom  circa  Sagium  palriam  sine  reverentia  depo- 

pulati  sunt.  Postremo  ecclesiam  SanctiGervasiiin- 


855 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONaCHI 


856 


vaserunt,  ibique  turbam  prsedonum  posuerunt.  Sic  A 
de  domo  orationis  speluncam  latronum^stabulumque 
fecerunt  equorum.  Rcligtosus  Azo  vetulus  prsesul 
ejusdem  urbis  muros  destruxerat  et  ex  lapidibus 
dejecti  muri  ecclesiam  sancto  Gorvasio  martyri 
construxerat)  ubi  sedes  episcopalis  longo  post  tem- 
pore  fuernl.  Vcnerandus  autom  Ivo  dum  vidit  So- 
rengos  indiebus  suisitainsanire,  ut,  in  temploDei 
non  dubitarcnt  foveam  furum  et  lupanar  meretricum 
facere,  nobili  tactus  ira  vehementer  doluit,  ac  ad 
liberationem  ecclosiae  Dei  toto  nisu  animum  con- 
vertit.  Quondam  igitur,  dum  de  curia  Willelmi  du- 
cis  rediret,  ac  per  Oximensem  pagum  transiret, 
Hugonem  de  Grantemaisnil,  aliosque  barones  cum 
turmis  suis  secum  adduxitetSorcngosinturre  mo- 
nasterii  forliter  expugnari  fecit.  At  illi  audacter  g 
restitenint ,  ct  pro  se  pugnantes  projectis  telis 
plures  laescrunt.  Quod  pontifex  dum  perspexit,  vi- 
cinis  domibus  ignem  imponi  jussit.  Mox  parochiani 
jussis  parcnt  opiscopi.  Ignis  vero  immissus  flante 
vento  ad  ecclesiam  currit,  ipsamque  invadcns  con- 
sumit  et  impios  in  ea  furentes  acriter  angit.  So- 
rengi  tendem,  dum  se  vident  flamma  sseviticm  pati 
non  posse,  arreptis  nrmis  inde  fugiunt  cum  dede- 
core. 

GAPUT  XIX. 

De  fihis  Willelmi,  Sorengi  Ricbardo  Roborto   et 
Avesgoio;  qaomodo  digna  morte  intericrunt 

Justus  etmisericors  Deus  aegre  tulitecclesisesuse 
profanationem,  debitamquc  violntoribus  non  distu- 
lit  inferre  mulctationem.  Nam  tres  gcrmani,  qui  Q 
principes  cxstiterantpraedictaeinvasionis,  nonmulto 
post,  dum  latrociniis  summopero  vacaront  et  rapi- 
nis,  justo  Dei  judicio  perempti  sunt,  sinc  confes- 
sione  et  viatico  salutis.  Richardus  nempe  qui  pri- 
mogenitus  ernt,  noctu  in  vili  casa  juxta  quoddam 
stagnum  sccurus  dormicbat.  Protinus  quidam  milos 
potens,  nomine  Richardus  de  sanctn  Scholastica, 
cujus  terram  dcvastaverat,  domunculam  circumde- 
ditcum  sua  familia.  Sorcngus  vcro  expergefactus 
de  bordello  exiit  et  fugiens  in  rivarium  exilire  vo- 
luit.  Verum,  quidam  rusticus  quem  ipse  pridcm  in 
vinculis  cruciavcrat,  eum  prsevcnil  ot  securi  caput 
ejusconterens,  mox  eumexanimavitibidcm.Deinde 
Robertus  fratcr  ejus  cum  suis  quadnm  die  circa 
Sonceum  praodam  rapuit,  et  dum  rediret,  a  perse-  -. 
quentibus  villanis  vulneratus  statim  intoriit.  Ad 
uUimum  Avesgotus  Gambeiam  super  Albertum  Girar- 
diFleitcIIiriIiumintravit,ibiquemilitnri  rnbie  debnc- 
chari  cocpit,  sed  pilo  desuper  emisso,  in  capitc  ic- 
tus  mox  periit.  Ecce  in  his  vere  completum  vidi- 
mus,  quod  audivimus :  SiquistemplumDei  violave- 
ritf  disperdet  illum  Deus,  Raptores  ergo,  et  fra- 
ctores  ecclesiarum  sui  similium  intcritu  comperto 
caveant,  ne,  dum  similia perpe^rant;  simili  punitione 
tandem  pereant.  Et  si  munda  prosperitaspnululum 
eos  comitntur,  non  inde  securi  glorientur.  Illis  ni- 
mirum  scire  convenit,  quod  mundi  gnudium  qunsi 
fUmus  ad  modicum  transit,  ac  permansunim  moero- 


rem  acquirit,  seu  quidam  egregius  in  poemate  sao 
impios  arguens  versificator  ait : 

Vos  ma/a  gaudetis^  quia  tandem  suscipietis 
Nequitioe  fructum^  tenebras,  incendiay  luctam, 
Nam  pius  indultor^  justusque  tamen  Deus  ultor^ 
Qude  sua  sunt  munit,  quae  sunt  hostilia  punit, 
Prostratis,  ut  supra  dictum  est,  filiis  discordisB, 
simplicibus  inpace  circaSagiumlicuitaliquantulum 
respirare.  Nobilis  Ivo  prsesul  ccclesiaTn  cooperire 
sategit  et  iv  Nonas  Jnnuarii  iterum  dedicavit.  Sed 
quia  macorise  virtute  flnmmarum  laesse  fuerant,ipso 
anno  ante   Quadragesimam  corruerunt. 

CAPUT  XV. 

De  concilio  quod  Remis  tenuit  Leopapect  deincre- 
patione  ipsius  in  Ivonem  episcopum  Sagiensem^ 
propter  ecclesiam  Sancti  Gervasii  combustam, 

In  illo  tempore  sanctusLeopapaGalliasexpetiit, 
ecclesiam  Sancti  Remigii  Remensis  archiepiscopi 
consecravit,    ejusque   corpus  in  ecclesiam  noper 
dedicatam  transtulit.  Tunc  Remis  idem  papa  grande 
concilium  tenuit  et  desides  episcopos  vel  abbatos 
acriter  redarguit/  inter  quos,  ut  dicunt,  propter 
combustionem  ecciesioe  Ivoni  dixit :  c  Quid  fecisti, 
pcrfide?  qua  lege  damnari  debes,  qui  matrem  taam 
cremare  ausus  es  ?  Eloquens  Ivo  palam  confessos 
est  se  quidem  malum   fecisse,  scd  ad  hoc  scelos 
agendum  se  graviter  coactum  fuisse,  ne  deteriora 
fierent  n  scelerosis  super  filios  Ecclesiae.  Deinde  pce- 
nitentiam  secundum  sagacispapse  jussumaccepit, 
ac  do  restituenda  Sancti  Gervasii  ecclesia  operani 
ndhibuit.  Igitur  Apulinm  et  inde  Constantinopoliia 
perrexit  ela  divitibuscognotis  ct  amicissuis  simul 
multum  pccuniae  congessit,  donoque  imperatoris,de 
ligno  Dominicse  Crucis  carum  munus  deportavit. 
Reversus  autom  Sagium,  ecclesiam  coepit  taxma— 
gnnmffidificnre,  ut  succcssores  ejus  Robertus,  Gi— 
rardusac  Serlo,  nequiverint  eamper40annoscoii.' 
summare. 

GAPUT  XVI. 

Quod  Willelmus  Talvatius  frater  Ivonis  episcopM 
iiliam  suani  Mabiliam  Rogerio  de  Monte  Gam^ 
mcri  cum  terra  sua  dedit. 

Intorea  Willelmus  Talavatius,  postquam  a  fiiic 
suo,  ut  suprn  retulimus,  detorrasua  expulsusest, 
miser  et  despicabilis  omnibus  per  aliorum  domos 
diu    pervngntus  est.  Ad  extrcmum,  Rogerium  de 
Monte  Gummeri  expotiit,  eique  filiam  suam  nomine 
Mabilinm  sponte  obtulit,  et  omnem  quem  ipse  pro 
nequilin  segnilieque  sun  perdiderat,  honoremcon- 
cessit.  At  illi,  quifortiseratetprobuSy  consilioqne 
maturus,  hoc  placitum  sibi  profuturum  cernens  ei 
acquicvit  in  omnibus.  Ipsum  namque  errabundum 
in  domo  sun  suscepit,ejusquc  nntam    sibi  legitio^ 
copulnvit.  Praefntn  veromulier  erat  corpore  paivi, 
multumque    loquax,   nd  mnlum   sntis  prompta  et 
sngnxntquefnceta  nimiumque  crudelisetaudax.Qo» 
succcdenti  lempore  quinque  filios  et  quatuor  filiw 
peperit   quorum   nomina  hsec   sunt :  Robertus  et 
Hugo,  Rogerius  Pictavinus,  Philippus  et  Arnull^; 


867 


HISTOWiE  NORTIIMANNORUM  LIBRI  OCTO.  -  LIBER  SEPTIMUS. 


858 


Emma,  Mathildis,  Mabilia  et  Sybilla.  Hsb  siquidem  A.  Briocum  expetiit,  in  quo  obscratis  portarum  repa- 

gulis,  cupiens  liberari,  se  aliquaudiu  obstruxit. 
Quem  dux,  regc  Franciam  rcpelcnte,  prospere 
insecutus,  intra  ambilum  sepsit  obsidione,  stabilita* 
tis  munitionibus  in  utraquc  parte  fluminis  vocabulo 
Hifle.  Vidcns  profccto  Wido  se  nullo  pacto  a  loco 
effugere  possc,  astrictus  famis  calamitale,  perami- 
cos  compulsus  ost  supplex,  et  commissi  poDnitens, 
cjus  clementiam  expotero.  Cujus  dux,  suorumcon- 
sultu,  miseria3  misertus,  clcmenlor  illi  pepercit  cl 
recepto  castello  Brioci  cum  suis  domosticis  eum 
manero  in  domo  sua  jussit.  Conspicientes  itaque 
cuncti  oplimatcs,  qui  deviarant  a  ducis  fidelitate, 
illum  omno  prsesidium  fugoB  partim  destruxissc, 
partim  interclusisse,  datis  obsidibus  rigida  cola  ei ut 

Igiturdux  jam^fl'oreTernans'gral[ssimffi  juventu-  B  <^omino  suo subdidere.  Sic  castellis  ubiqueeversis, 

nullus  ultra  ausus  est  contra  eum  rebellem  animilm 


fratres  suos  moribusprascesserunt.  Nam  dapsileset 
honestte,  ac  affabiles  pauperibus  et  monachis,  aliis- 
que  servis  Dei  fuerunt.  Illi  vcro  feralcs  ot  cupidi,  ac 
inopum  rabidi  oppressorcs  exstitorunt.  Quam  callidi, 
vel  militares,  seu  perfidi  fuerint,  aut  quantum  super 
vicinos  paresquo  suos  excreverint,  iterumquc  sub 
eis  pro  facinoribus  suis  deciderint,  non  est  nostrum 
in  hoc  loco  enararre,  quidecrivimus  WiHclmiducis 
magni  gesta  propalare.  Quaproptcr,  illis  relictis, 
nunc  stylus  figatur  in  praefixa  seric  narrationis. 

CAPUT  XVII. 

Qaod  mortuo  Hugone  episcopo  Bajocensi,  dux  WH- 
JeJmus  Odohem  fratrem  suum  uterinum  subro- 
gavil ;  et  de  belJo  apud  Valeduuas. 


tis,  cultum  Dci  coepit  ultronoo  cordc  amplecti,  im~ 

peritorum  quoque  contubernia  a  se  eliminare  ct  sa- 

pientum  consiliis  uti,  bollicisrebuspollcre,  etpru- 

dentia  sa^culari  vigere.  Circa  ha3C  tempora  Hugo 

filius  Rodulphi  comitis,  Bajocensis  episcopus,  obiit, 

et  dnx  prffidictum  episcopatum  Odoni  fratri  suo 

eommendavit.  Prsefatus  autcm  Odo  ul  prassul  consc- 

eratus  fuit,  pontificalem  ecclesiam  in  honorem  san- 

ct»  Dei  genitricis  Marise  novam  auxit,  auctoque 

clericorum  numero  peritorum  et  multis  ornamentis 

mirabiliterditavit.  Ipse  veroferc  quinquaginta  annis 

in  episcopatu  vixit.  Dux  autem  dum  multiK  probita- 

tom  commodis  quotidie   augmcntatur,    quemdam 

cnidelem  convivam  cxpertus  cst,  Widonem  scilicet 


detegcre.  Praedictum  itaquc  bellum  anno  ab  in- 
carnatione  Domini  1047  factum  est. 

CAPUT  XVIII. 
Quomodc  duxWiJIcJnius castoJJa  AJencium  etDam- 

frontcm  quae  Goiffredus  comes  Andegavensis  in- 

vasoratj  recepit. 

Andcgavorum  quoquc  comes  Goiffredus  agnomine 
MartcIIus,  vir  per  omnia  versutus,  quosdam  cladibus 
diversis  ctintolerabilibus  pressurisin  vicino  degen- 
tesfrequenterafflixit.  Exquibus  comitemTetbaldum 
a  se  fraudulentcr  captum  tamdiu  custodioe  manci- 
pavit,  donec  urbem  Turonicam  ab  illo  violenter 
extorquerct,  cum    nonnulHs  caslellis.  Hic  ergo, 


iiliam  Rainaldi  Hurgundionum  comitis,qui  cum  eo  C  obortis  litium  quibusdam  fomentis,  contra  Willel- 


tpaerilibus  annis  educatus  fucrat,  ct  cui  olim  con- 
tolerat  castrum  Brioci  quasi  muncre  firmius  astrin- 
gendsefidelitatis.  Is  etenim  fastu  innectus  supcrbiae, 
plarimos  proceres  velut  Absalon  ab  cjus  fldelitate 
coepit  aveitere  et  in  suje  perfidia)  voraginc  compli- 
care  ;  in  tantun  ut  Nigellum  Constantiniensom 
prsesidem  in  hac  conspiratione  annecteret,  et  a 
servilio  quod  elcctissimo  principi  sacramcntorum 
obligatione  debebat,  cummultisaliis  fundituscxtur- 
baret.  Considerans  itaquo  prudcntissimus  dux  se 
taatopere  a  suis  destitui,  et  eos  suorum  mancipio- 
nimprsesidiisjugiter  robustius  vallari,  vcrens  ne  a 
eomitatus  fastigio  abigeretur,  locoquesuo  a^mulus 
ejus  subrogaretur,  necessitate  coactus  Henricum 


mum  ducem  coepit  atrociter  moveri,  Northraan- 
niamque  rapinis  vehemcnter  demoliri,  intra  Dam- 
frontis  castrum  scditiosis  custodibusimmissis.Quod 
dux,  militarc  vallatus  manu,  visendi  obtentuaggros- 
sus,  utipsumviditscopulis  asperrimis  etcminenti- 
bus  in  gyro  circumdatum  et  inaccossibile  ad  oppu- 
gnandum,  vires  Northmannorum  accivit  et  flrmissi- 
miscastellisillud  strinxit,acadituscgrediendi  obs- 
truxit.'In  cujus  procinctu  dum  aliquandiu  moraretur, 
ecceadsuntcxploratores,  Alenciumcastrum  absque 
suorum  detrimento  eum  caperc  posse  nuntiantes.Qui 
confestim  custodes  intra  castra  disposuit  et  cum 
exercitu  tota  nocte  oquitans  diluculo  Alencium  ve- 
nit,  ubi  in  quodam  municipio  trans  flumen  posito 


Francorumregemexpetiitprosubveniendiobtcntu.  D  quosdam  se  convitiis  subsannantes  reporil.  Quod 
Tonc  tandem  rex  memor  benencii  quod  a  patrc  cjus 
sibi  quondam  impensum  fuerat,  vircs  Francorum 
simul  coegit,  et  Oximensem  comitatum  aggressus, 
Valedunas  venit,  ubi  innumerabilium  infcctissimo 


armatorum  animo  exercitum  strictis  gladiis  prcelium 
sibi  intentantem  offendit.  Quorum  efleros  impetus 
rex  cum  duceminimepcrhorrcscens,  factoalterna- 
lim  militum  concursu  bcUum  commisit,  tantaque 
eo8  illico  strage  delevit,  ut  quos  gladius  non  exstin- 
zit,  Deo  formidinem  inferente,  fugientes  fluvius 
Oln»  absorberet.  Fclix  namque  pugna,  in  qua  die 
sub  una  corruerunt  protervorum  castella  et  facino- 
rosorum  domicilia.  Wido  autem  e  pradlio  lapsus 


acerrime  concitatis  militum  animis,  expugnans 
festinantorcoepitignequeinjectocxitialibusflammis 
cremavit.  Illusoros  voro  coram  omnibus  infra  Alen- 
cium  consistontibus,  manibus  privari  jussit  et  pedi- 
bus.Nccmora,  sicut  Jusscrat,  triginta  duo  dobilitati 
sunt.  Pellcs  cnim  et  rcuones  ad  injuriam  ducis 
vcrberaverant,ipsumquepeIIiciariumdespectivevo- 
citaverant,  oo  quod  pnrentes  matris  ejus  pelliciarii 
[pollinctoresj  exslitcrant. 

Custodes  autem  caslolli  tam  se vcram  austeritatem 
ducis  cognoscentes  timuerunt,  et  ne  similia  pate- 
rentur,  illico  porlas  aperuerunt,  ducique  castellum 
reddiderunt,  malentes  illud  reddere  quam  cum 


868 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI. 


suorum  periculo  membrorum  tam  gravia  tormenta  ^ 
tolerare.  Dux  autem  viriliterhis  peractis,  militibus- 
que  suis  intromissis,  celerrime  Damfrontem  repetiit. 
Audientes  autem  Damfrontani  qualia  dux  suis  com- 
militonibus  intulerit  ct  considerantes  se  a  nullo 
possejuvari,  se  etcastellum  ejustradideruntdomi- 
natui.  Inde  vero  custodibus  positis  egrediens  et 
prolixius  tendens  ad  confutandum  comitem  GoifTre- 
dum,  Ambreras  [Amberras]  venit,  ibique  super  ora 
fluminis  castellum  condidit,  quod  alimoniisetmili- 
tibus  sufflcienter  munivit.  Quibus  decenter  expletis 
rebus,  Rothomagum  metropolim  Nortmanniae  re- 
gressus  est. 

CAPUT  XIX. 
Quoddeposito  WUlelmo  Werlenco  comitatuMoritO' 

liiy  Robertum uterinam  fratrem  suum subrogavit,  g 

Eadem  tempestate  Willelmus  cognomento  Werlen- 
cus  de  stirpe  Richardi  magni,  comes  erat  Moritolii. 
Ad  eum  aliquando  qmdam  tiro  de  familia  sua,  no- 
mine  Robertus  Bigot  accedens,  ait  :  «  Pauperpate 
premor,  domine  mi,  et  in  hacpatria  nequeo  qusestum 
mihi  necessarium  lucrari.  Quapropter  ibo  nunc  in 
Apuliam,  ut  ibidem  honorabilius  vivam. »  Cui  Wil- 
lelmus  ait  :    «  Quis  tibi  hoc  persuasit?  »    At   ille 
respondit  :  «  Penuria  quam  patior.  »  Comes  vero 
dixit  :«  Si  mihi  credere  vis,  hic  nobisciim  remane- 
bis.  Nam  tale  tempus  ante  octoginta  dies  in  North- 
mannia  habebis,  ut  quseque  tibi  necossaria  oculis 
videris,  impuno  manibus  rapere  poteris. »  IUe  vero 
domini  monitis  acquiescens,  rcmoratus  est,  et  non 
multopostper  Richardum  Abrincatensem  cognatum  ^ 
suumfamiliaritatem  ducis  consecutus  est.Qui,dum 
quadamdieprivatim  loqueretur  cumduce^inter  alia 
pr»scriptum  Willelmi  comitis  verbum  ei  rotulit. 
Dux  autem  Willelmum  ad  se  vocavit  ot  cur  ejusmodi 
Bormonem  protulisset,  interrogavit.  At  ille  nec  ne- 
gare  potuit,  neque  iutentionem  dicti  declarare  prae- 
sumpsit.  Ob  hoc  iratus  dux  ait  :  «  Seditiosis  tumul- 
tibus  Northmanniam  pertubare  decrevistiotcontra 
me  rebellans  mc  nequiter  exhaBredare  disposuisti ; 
ideoque  rapacitati  tempus  egeno  militi  promisisti. 
SednobiscumdonoCreatoris,  utindigomus,  maneat 
pax  perennib.  Tu  autem  e  Northmannia  discede 
quantocius  ot  huc  dum  vixero  ne  redeas  ulterius.  > 
Willelmo  itaque  expulso  et  Apuliam  miserabiliter 
petente  cum  uno  tantum  armigero,  dux  confestim 
Robertum  fratrem  suum  sublimavit  eique  Morito-  D 
liensem  comitatum  tribuit.  Sic  tumidos  sui  patris 
parentes  aspere  prostravit,  humilesque  matris  suae 
propinquos  honorabiliter  exaltavit.  Cseterum,  sicut 
in  vulgari  proverbio  dicitur,  Stultus  non  verbis,  non 
exemplis,  sed  plagisvixcorrigitur,  necpertimescit, 
donec  dirosictus  accipit :  quodinsubsequentiluce 
clarius  apparebit  exemplo. 

CAPUT  XX. 
De  rebellione  WilloJmi  Duaacii  comitis  Aucensis; 

el  quod  idem  exsul  ab  Henrico  rege  Francorum 

comitatum  Suessionicum  dono  accepit. 

Siqoidem,  utinsuperioribus  manifestavimus,  dux 


Northmannorum  Richardus  filius  primi  Ric 
cuidam  fratri  uterino  nomine  WiHelmo  dedil 
tatum  Aucensem.  Hic  exLescelina  comitissa 
tres  filios,  Robertum,  Willelmum,  Hugonem  | 
episcopum  Luxoviensem.  Horum  medius  Will 
cognomento  Busacius,  ducatum  sibi  volens 
care,  coepit  contra  ducem  minis  et  infestatii 
cervicem  erigere.  Verum  fortis  princeps  nol 
cedere,  exercitum  congregavit  et  castrum 
donec  illud  caperet,  obsedit,  atque  WiUelmi: 
bellem  cognatum  suum  exsulare  cocgit.  At  ill 
ricum  regem  Francorum  expetiit,  cui  quid  sil: 
tigisset,  flebilitcr  retcxit.  Rex  vero  ipsum  utpi 
bilem  genere  et  forma  militem,  benignc  susc 
infortunio  ejus  condolens  comitatum  Suessi 
cum  quadam  nobili  conjuge  tribuit.  Exqua  p( 
dum  egregiam  prolem  jam  felix  exsul  suscep 
patris  honorem  usque  hodie  nobiliterregit.  Ti 
ejectis  vel  prostratis  dissensionum  famulis, 
Northmannia  quievit  sub  alis  commodse  pa( 

CAPUT  XXI. 

Quod  dux  Willelmus  duxit  Mathildem^  Gliai 
duini  Flandrcnsis,  neptem  Henrici  regi 

Jam  duce  juvenili  robore  vigente,  trans 

annis   adolescentiae,  cocperunt  optimates  q 

successione  prolis  cum  eo  attentius  tractari 

diens  autem  Balduinum  Flandrise  comitem  1 

filiam  regali  ex  genere  descendcntem,  nomii 

thildem,  corpore  valde  elegantem,  animoqu< 

ralem,  hanc,  suorum  consultu  missis  legalis 

tre  petiit  uxorem.  Ex  ejus  proposito  animiB 

nus  satrapa  admodum  gavisus,  non  modo  p 

dari  decrevit,  verum  etiam  cum  muneribus 

meris  eam  ad  usque  Oncense  castrum  addux; 

dux  militum  stipatus  catervis  advenit,  illamqi 

jure  conjugali  despondit  ctcum  maximo  tripi 

honore  Rothomagi  moQnibus  intulit.  Genuit 

ex  ea  procedentitempore  filios  quatuor :  Roh 

qui  post  eum  ducatum  Northmannise  aliquan* 

nuit,  et  Willelmum,  qui  regnoAngliae  tredec 

nis  praefuit,  et  Richardum,  qui  juvenis  dece; 

Henricun\,  qui  fratribus,  tam  regi  quam  duc 

cessit ;  et  filias  quatuor.  De  quibus  omnibu: 

viris  quam  feminis,Iiber  subsequens,  quide 

nobilissimi  rcgis  Henrici  inscribetur,  pro  n 

nostro,  Deo  adjuvante,  pertractabit. 

CAPUT  XXII. 

De  monasteriis  quoo  sedificnta  sunt  in  Northu 
temporo  Willelmi  ducis. 

In  diebus  illis  maxima  pacis  tranquillitas  f( 

habilantes  inNorthmannla  ctserviDei  acunc 

bebantur  in  summa  roverentia.  Unusquisqui 

matum  cortabat  in  proedio  suo  ecclesias  fabri< 

monaclios  qui  pro  se  Deum  rogarcnt  rebus  s 

cupletare.  Et  quia  diximus  nobiles  quosque  I 

mannorum  tunc  temporis  in  fundis  suis  in  m 

tione  monasteriorum  promptissimos,  libet  nc 

tim  exprimere  eos,  qui  eo  tempore  monasteria 

demprovincia  construxerunt.  Primum  igituri 


861 


HISTORLE  NORTHMANNORUM  UBRI  OCTO.  —  UBER  SEPTIMUS. 


863 


rpsum  duoem  Willelmum  patrem  patrise,  qui  mo-  A  Sanctse  Maricd  Bajocensis  et  Sanclsd  Marise  Ebroi- 

censis  et  coBnobiis  Sancti  Petri,  Sanctique  Audooni 
et  Gemmeticcnsi  et  Sancii  Michaelis  de  periculo 
maris.  Willelmus  vero  filius  ejus  ex  integro  mo- 
nasterium  Gemmelicense  restauravit.  Hichnrdus 
autem,  filius  ejus  etsuccessor,  Fiscanni  coenobium 
et  Sancti  Michaelis  de  Monte  ct  Sancti  Audeoni 
Hothomagi.  Richardus  verosecundus  monasterium 
Sancti  Wandregisili  ct  alia  monasteria  ab  anteces- 
soribus  ejus  reaedifioatn  mirabiliter  auxit.  Judith 
vero  uxor  ejus  ecclesiam  Sanctse  Marise  Bemai 
fundavit.  Richardus  voro  tertins,  morte  immatura 
prseventus,  nuUum  monastorium  vel  instituit,  vel 
renovavit.  At  Hobertus  frater  ejus,  antequam  Hie- 
rusalem  pergeret,  monasterium  Sancti  Vigoris  Ge- 
o  ratii  sedificare  ccepit.  Eodem  etiam  tempore  vene- 
rabilis  abbas  Herluinus  monasterium  Beccense  in 
honorem  sanctae  Marice  coepit  a^dificare,  de  quo  in 
libro  superiori  pauca  perstrinximus.  Si  quis  vero 
conversionem  et  conversationem  ipsius  plenins 
nosse  desiderat,  !ibrum  qui  de  vita  ejusdempatris 
venerandi  eleganti  sermone  conscriptus  est  a  viro 
religioso  ,Gisleberto  Crispino,  postea  abbateWes- 
temonasterii  et  tamnobilitategenerisquamBcientia 
ssBCulari  et  divina  pollenti,  perquirens  relegat,  in 
quo  sufficienter  reperiet  unde  suo  desiderio  satis- 
faciat.  Monasteinum  vero  Sancti  Taurini  et  Sancti 
Leufredi  et  Willare  monasterium  et  cocnobium 
Sancti  Amandi  intra  urbem  Hothomagensen  inter 
antiquiora  computanda  sunt.  Unde  constat  illa  prius 
fuisse  dcstructa  et  iterum  reaedificata. 

GAPUT  XXIII. 

De  reslanratione  monasterii  Sancti  Ebrnlfi  apud 
Uticum  pcr  WiUelmum  Geroianum  et  Robertum 
et  Hugonem  de  GrentemaisnHio  nepotes  suos. 

In  illo  tempore  Hol)ertus  dc  Grentemaisnilio  cer- 
nens  mundi  fclicitatem  in  momento  perire,  cum 
fratre  suo  Hugonedisposuit  abbatiam  monachorum 
construere.  Hic  vero  in  infantia  litterarum  scientiam 
perceperat,  sed  postea  litteris  aliquantum  intcrmis- 
sis,  quinque  annis  armiger  ducis  fucrat ;  a  quo 
postmodum  militari  ense  accinctus  ingentia  dona 
receperat.  Sed  non  multo  post,  ut  dictum  est  ins- 
tinctu  Dei  omnia  sprevit,  coenobium  facerc,  mona- 
chusque  fieri  firmiter  dccrevit.  Quod  audiens  Wil- 
lelmus  Geroii  filius,  valde  Isetatus  est,  ac  ad  Rober- 


nasterium  Sancti  Victoris  Ceracii  a  duce  Roberto 
patre  suo,  antequam  Hierusalem  pergeret  incoeptum 
cocpit  et  propag^vit ;  usquequo  ipse  monasterium 
sanctiStephani  et  uxor  ejus  Mathildis  monasterium 
Sanctse  Trinitatis,  sedificaverunt  Cadoni.  Willelmus 
viro  fllius  Osberni,  propinquus  ducis  Willelmi,  vir 
potens  et  virtute  tam  animi  quam  corporis  lauda- 
bilis,  duo  monasteria  in  honorem  beatae  Dei  geni- 
tricis  Marise,  unum  apud  Liram  in  quo  Adelinam 
filiam  Rogerii  de  Toenio  uxorcm  suam  postmodum 
sepelivit;  alterum  apud  Cormelias,  in  quo  ipae 
morfuus  conditus  est,  fecit.  Hogerius  etiam  de 
Bellomonte,  filius  Humfridi  de  VetuUs,  in  fundo 
8U0  Pratellis  duo  coenobia  sedificavit,  unum  mona- 
chorum,  alterum  sanctimonialium. 

Rogerius  de  Monte  Gumeri  pater  Hoberti  de  Be- 
iesmo,  indignans  videri  in  aliquo  inferior  suis  com- 
j)aribu8,  in  honorem  sancti  Martini  ecclesiasduas, 
iinam  in  Sagiensis  urbis  suburbio,  alteram  in  vico 
suo  Troardo  nobiliter  construcns,  greges  monacho- 
snm  ibidem  Deo  militaturos  posuit ;  tertiam  etiam 
^ecit  apud  Almanochias  ad  opus  sanctimonialium. 
I«e8celina  vero  comitissa  Aucensis,  adjuta  a  filiis 
uis  Roberto,comite  Auci,et  Hugone  episcopo  Luxo- 


-^ensi,  coenobium  monachorum  Sancti  Petri  super 


ivam  et  monasterium  sanctimonialium  anteurbem 

Xjuxoviensem  virili  animo  construxit.  Filius  vero 

mJIius],  proedictus  comes   Auccnsis,   monasterium 

sanctiMichaelis  Ulteris  portus  sedifioavit.  At  Roge- 

srius  de  Mortuo-Mari  filius  (3)  primi  Willclmi  de 

AVarenna,  monasterium  Sancti  Vicloris  in  proprio 

solo  fundavit.  Richardus  vero  comes  Ebroicensis  in 

eadem  urbemonastorium  Sancti  Salvatoris  ad  opus 

sanctimonialium  fabricavit.  Idem  vicecomes  npud 

Hothomagum  in  monto  urbi  imminenti  coenobium 

summse  Trinitati  ex  sumptu  proprio  consummans, 

monachos  ibidem  Deo  servituros  constituit.Mona- 

sterium  Gresteni  Hobertus  comes  Moritolii  fecit  ; 

Hugo  vero,  postea  comes  Cestrensis,  nbbatiam  san- 

cti  Severi.  At  occIesiaraSancta3  Trimitntis  Exaquei 

Eudo  cum  capello  feeit :  Balduinus  etiam  de  Hevers 

aliam  apud  Montisbargum  :  Nigellus  vicocomes 

Constantiniensis  coenobinm  Sancti  Salvatoris.  Mo- 

nasterium  vero  Sanctae  Mariee  Lonleii  Willclmus 

Talavacius  primus,  qui  exciso  nemore,  in  nionte 


quodam  castrumnomine  Damfronlem  construxcrat  ^  tumet  Hugonem  acccdens,  sic  locutus  est :  «  Audio 

vos,  0  charissimi  mei  nepotes,  erga  Dei  cultum  fer- 
vere,  quinetiammonachiiemonasterium  velle  con- 
strucre.  Unde  vehementergaudeo  et  me  vos  inhoc 
opere  adjuturum  gratanter  spondeo.  Sed  tamen  ad 
hanc  fabricam  quem  locumelegistis  etquidibidem 
Christo  militantibus  collaturiestis? »  At  illi  respon- 
derunt  :  «  Apud  Nuceretum,  juvanteDeo,  castrum 
ei  stabilire  cupimus  etecclesiasdecimasquenostras 
et  alia  quoe  poterimus  pro  posse  paupertatis  nostra^, 
dabimus  »  Willelmus  dixit  :  «  Sanctus  Benedictus 


a  fandamentis  eedificavit.  Ecclcsiam  Sancti  Ste- 
phani  Fontanenti  Rodulfus  Taisson  et  Erneisus 
frater  ejus  construxerunt  :  Monasterium  autem 
Sancti  Petri  CastellionisRodulfus  de  Toenio. 

Qaaedam  vero  coenobia  cjusdem  provinci^e  anti- 
qaiora,  quse  a  Northmannis  adhuc  pagnnis  fuerant 
destructa,  studio  bonorum  principum  reasdificata 
sant.  RoIIo  siquidem  primus,  Northmnnnorum  dux, 
in  primordio  suse  conversionis  plurimaspossessio- 
nes  deditecclesiseSanctse  Marise  Rothomagensis,et 


(8)  Filius  Walteri  de  Sancto   Martino,  frater      primi  Willelmi  de  Warenna. 


863 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI. 


864 


monachorum  magisler  jubet  monasierium  ita  con- A 
stitui,   ut  omnia  nocessaria,  id  cst  aqua,  molendi- 
num,pistrinumf  hortus,  vcl  artcs  diversa3  inframo- 
nasterium  cxerceantur,  ne  sit  monachis  nccessitas 
vagandi  foras,  quia  omnino  non  cxpcdit  nnimabus 
eorum.  Nuceretivero  rura  quidemsatisfcrtiliasunt, 
sed  copia  silvse,  ac  ha])ilislymphay  quibus  monachi 
maximo  indigent,  procul  absunt.  »  Gumquc  ipsum 
rogarcnt  ut  quid  sibi  visum  fuerit  super  hac  re 
proferrct,  dixit  :  t  Tempore  Glotarii  regis  Franco- 
rum,  filii  Glodovci,qui  primus  in  regibus  Gallorum 
baptizatusestabcato  Hcmigio  archiepiscopoRomo- 
rum,  sanctus  Ebrulfus  Bajocis  natus  inter  proceres 
regio  fulsit  stcmmate  nobilitatis  et  census.  Hic  pro 
amore  Dei  seeculi  pompam  contemncns,  monachus 
factus  est,  et  post  aliquantum  tcmporis  cum  iribus  g 
monachis  in  crcmum  profecius  esi.  Ibi  quippe  piita- 
bat  se  posse  homines  laiere  et  cum  diabolo  per  au- 
xiliumDeifortius  pugnare.  Qui  dum  flcxis  genibus 
Deumdevote  obsccrarct,  utapium  mansionislocum 
sibi  monstrarct,  angclus   a  Dco  missus  ei  adfuit, 
eumquc  Uticum  perduxit.  PraDfatus  aulem  servus 
Deiy  regnantibus  Ghilperico  et  Sigibcrto  Glotarii 
filiis,  illic  coenobium   condidit  ci  latroncs,  qui  sil- 
vam  incolcbant,  uiilibus  minis  et  cxhoriaiionibus 
terruit  eosque  reliciis  lairociniis  aui  monachos,  aut 
agincolas  fccit.  Ihi  pro  amore  I)ei  magnam  pauper- 
tatom  patienier  toleravitet  insignem  fidelium  mona- 
chorum  muliiiudincm  aggregavit.  Ibi  duos  mortuos 
in  nomine  Domini  rcsuscitavit,  et  muKa  alia  quse 
enumcrare  perlongum  est,   miracula  pcrpciravit. 
Dcnique  anno  ab  Incornationc  Domini  596,  ajtatis 
vero  SU8B  80,  residente  in  sede  apostolica  Grcgorio 
summodoctore  ot  Anglorumapostolo,beatus  Ebrul- 
fusiv  Kal.  Januarii  ex  hoc  mundo  migravit  ct  mcr- 
cedem  laborum  suorum  in  coDlestibus  a  Domiuo 
recepit.  Deindo  post  annos  fcrc  treccntos,  tempore 
GaroIiSimplicisfiliiLudovici,cognomincNihil-fccit, 
Gondiiornoster,  muliiplicaiaplcbis  suao  in  hisparti- 
bus  consistentis  crimina  punire  voluit.  Ejus  igiiur 
permissu  Hastingus,  pcrditionis  fiIius,inNeustriam 
venit,  et  Rothomagum  (a7.,  Belvacum)  aliasque  ci- 
vitatesigne  combussit.  Plura  quoque  destruxit  coe- 
nobia  sanctorum  Fairum,  scilicet  Philiberti  opud 
Gemmeticum  ,    Wandregcsili   apud     Fontincllam , 
Ebrulfi  apud  Ulicum  ei  sancti  MaKini  Turonis,  quod 
dicitur  Majus  Monasieriura  et  olia  multa  monacho-  D 
rum,  clericorum  atquo  sanciimonialium.  Quajdam 
eorum  a  bonis  principibus  posimodum  restaurata 
sunt,  nonnulla  vero  adhuc  in  solitudine   degunt. 
Fortasse  vobis  fasiidio  est  hsDC  nostra  tam  prolixa 
locuiio,quam  si  suscipitis  benigno  animo,  commo- 
dam  vobis  fore,  o  chari  ncpoics,  eestimo.  Nunc  au- 
tem  quod  mente  revolvo,  exspectationi  vesirse  bre- 
viter  propalabo.  Apud  Uticum  Sancii  Ebrnlli  coano- 
bium,juvantoDeo,  resiauremusctfidelcsmonachos 
contrazabulumdimicaiurosillic  aggregemusomnes 
ecclesias  decimasque  nosiras  illis  iradamus  et  nos 
cumfratribus  et  filiis  etnepoiibus  nostris  usquead 


moriem  illis  serviamus.  Nonenim  debemus  illiBdo- 
minari,  sed  famulari;  ut  oorum  precibus  merea- 
mur  adjuvari,  et  in  amoenitate  paradisi  quandoque 
beari.  »  Gumque  Robertus  et  Hugo  gratanter  haec 
suscepissent  et  qualitatcm  loci  solerter  inquirerent, 
magnanimus  hcr(>s  Willelmus  adjecit :  «  Uticensis 
Iocus'ad  quemDeusvenerabilemEIbrulfum  peran- 
gelum  suum  direxit,  pauperibus  spiriiu  quibusre- 
gnum  coelorum  promitiitur,  satis  congruit.  Nam  ve- 
tusta  Sancti  Pctri  basilica  ibidem  adhucpcrmanetct 
amplus  ager,  ubi  horius  et  viridaria  fieri  possunt, 
circumjacet.  Terra  quippe  inculia  et  sterilis  est,  sed 
Dominus  scrvis  suis  parare  mensam  indesertopo- 
iens  cst.  Piscosa  quidem  flumina  et  ubercs  vinese 
desuut.  Sed  dcnsum  nemus  et  habiles  ad  bibendum 
fontes  praesto  sunt.  Multorum  quoque  sanciorum 
corpora  ibidcm  requiescunt,  quse  cumingenti  gloria 
in  extremo  die  resurrectura  sunt.  Jam  quod  sum- 
mopere  cupio  audistis,  nunc  considerate  quid  agcre 
vclitis. » Illis  autem  consiliumejusapprobantibuset 
se  in  omnibusipsiobsecundarepolIicentibuSyitcrum 
sagax  Willelmus  :  « Siplacet,monachi  cito  requiran- 
turetUticotam  libere  constituanturut  exindeano- 
bis  vel  hseredibus  nostris  nulli  redditus  exiganiur, 
nisi  unus  solummodo  ;  scilicet,  ut  servi  Dei  nobis 
oraiionibussuissuirragoniur.  Etne  aliquandoinstin- 
ctu  dsemonis  cos  aliquo  modo  infesiaro  possimus, 
prsefatum  cocnobium  iotius  Norihmannios  duci  ad 
iutandum  contra  nos  et  posteros  nostros,  omnesqoe 
mortales,  ultro  commendemus :  ut  videlicct,  si  piiB- 
ter  spirituale  beneficium  aliquid  servitii  seu  muneris 
violentcr  exegerimus,principali  sevcriiate  salul)ri!er 
coercitijiirones  Dei  molesiare  vel  inviiicessemus.» 
Post  hiec,  pariterduccmadicrunt,  eique  suum  velle 
luculenier  insinuaveruni.  Ai  ille  votiseorum  beni- 
gniter  favit  ct  indc  chirographum  auctoritatis  suis 
in  Sbltu  Leonis  sanxit  et  episcopis  ac  baronibus 
Northmannicisadconfirmandumtradidit.Malgerius 
iiaque  archicpiscopus  Rothomagensisprimussub- 
scripsit.  Dcindc  prsesulcs  subscripserunt,  Hugo 
Luxoviensis  ctOdo  Bajocensis  ;  WiHelmus  Ebroi- 
censis  atque  Gislebcrtus  abbas  Gastellionis.  Tuac 
domnusTheodoricusGemmeiicensismooachuselec* 

tus  est,  eiquo  Uticensis  abbatia;  curacommissa  est. 
Anno  igitur  Dominico)  Incarnationis  miilesimo 
quinquagesimo,  indictione  iv,  Leone  papa  in  sede 
apostolica  residenie,  necnon  Henrico  II  GhristianiS' 
simo  Augusto,  Gononis  Saxonum  ducis  filio  impC' 
rante,    monasterium  Sancti  Ebrulfi  a  ssepe  dictis 
optimatibus,  WiHelmo  Geroiano  et  ncpotibus  suis 
Roberto  et  Hugono  de  Grentcmaisnilio,  apud  Uli- 
cum  restauraium  est.  Ibi  vonerabilis  Theodoiicus 
magnse  religionis  monachus  Non.Octobris,  dieDo- 
minico,  a  domino  Hugone  Luxovii  pontifice  ante 
aliareSancii  Petri  solemniter  consecratus  est.  Se- 
quenti  quoque  anno  nobilis  Robertus  coenobii  fuU' 
dator  ibidcm  monachus  faclus  est ,   multosque  h" 
bores  posiea  in  procuraiione  servorum  Dci  perpcs- 
sus  est.  Non  mulio  post  Gcroianus  WiHelmus  pro 


865 


HISTORIiE  NORTBMANNORUM  LIBRI  OCTO.  -^  LIBER  SEPTIMUS 


866 


quibusdam  rationabilibus  causis  in  Apuliam  missus  A. 

esl,  ibiquedum  redire  coeperat,  apud  Cajclam  No- 

nis  Fcbruarii  defunctus  est.  Willelmus  de  Monasto- 

riolo  filius  ejus  in  Apulia  magnse  subliniitatis  eques 

erat,  Graecos  et  Langobardos  armis  premebat  et  vi- 

cario  sancti  Petri  apostoli  subdcbat. 

GAPUT  XXIV. 

Qaod  Malgerius  archiepiscopus  archiepiscopatum 
duci  reaidit  et  ille  Maurilium  monachorum  sub- 
rogavit. 

Eo  tempore  Malgerius  archiprsesul  Rotliomagen- 

sis  desipere  coepit,  et  insipientia  ductus  archiprae- 

sulatum  duci  reddidit.Dux  autem  Malgerium  in  in- 

sula  qu8B  dicilur  Ghernervia  (Gernsey)  retrusit   et 

synodi  decrcto  metropolitanam  scdem  Maurilio  Fi-  B 

scannensi  monacho  miillis  virtutibusexccllentitra- 

didil  Tunc  etiam  Northmannos  disoordiu  turbavit, 

eosquc    viciuorum   qui   belia   paci    prajponebant, 

cruores  cffundcre  compulit.  Enimvero,  oxquo  Nor- 

thmanni  arva  Neustriae  cceperunt  incolere,mos  fuit 

Francissempcreis  iuvidere.Concilabantergoreges 

adversus  illos  insurgerc,assercntesterras  quaspos- 

sident  suis  majoribus  violentcr  eos  subripuisso. 

Quibus  rcx  Ilcnricus  vohementer  irritatus,  amba- 

gibus,  imo  malignissimis  asmulorum  suggestioni- 

bus,  ob  ducis  imperium,  duobus  hostium  agmini- 

bus  Northmanniam  est  agressus.  Unum  quidem 

electse  nobilitatis  virorum  fortium,  ad  Calcinum  sub- 

vcrtendum  territorium  direxit;  cui  fratrem  suum  q 

nomine  Odonem  praefecit.  Alter  vero  cum  Goiffredo 

Martello,  ad  dcmoIiendumcomitatumEbroicensem, 

ipse  prsefuit.  Dux  ergo,  ut  se  suosque  taliter  op- 

primi  vidit ,  magno  et  nobili  tactus  dolore  milites 

protinus  elegit,  quos  ad  comprimcndos  Calceii  sub- 

versorcs  celerrime  dircxit.  Ipse  autem  cumsuorum 

nonnullis  circa  regcm  se  contulit,  quatenus  poenas 

lueret,  si  quem  satellitum  a  regis  latere  abstrahere 

aliquatenus   valeret.  Vcnientes  vero  Northmanni 

ad  Francos,  rcpererunt  eos  apud   Mortuum  mare 

in  inccndiis  et  mulierum  ludibriis  occufatos.  Cum 

quibus  illico  manc  commissum  bellum  in  continua 

ceede  occumbentium  ad  usque  nonam  ab  utrisque 

est  protractum.  Novissime  aulem  Francigense  victi  ^ 

fagerunt  et  Northmanni  eventum  duci  mox  per  nun- 

tios  intimaverunt.  At  illc  nimis  lectus  supcr  hanc 

rem,  Henricum  regem  volens  effiigare,  terruit  eum 

ejus  legatione.  Nuntius  ducis  regalibus  castris  ap- 

propiavit,  et  in  quodam  proximo  montenoctu  staus 

fortiter  clamarecoDpil.  Cumquercgii  vigiles  scisci- 

tai^ntur  quis  esset,  vcl  quare  tali  hora  sic  vocife- 

raretur,  respondisse  fcrtur :  ««  Hodulfus  de  Toenia 

Dominatus  sum  vobisque  dcfero  lugubre  nuntium. 

Ad  Mortuum  maro  currus  vestros  cum  carris  du- 

cite  et  indecadavera  charorum  veslrorum  rcportate. 

Franci  quippo  Northmannorum  militiam  experiri 

supcr  nos  vcnerunt,  eamquc  multo  majorcm  quam 

voluissent,  invenerunt.  Odo  signifer  corum  turpiler 

fugatus  est,  et  Wido  Pontivi  (tomes  captus  esl.  Ho- 

liqui  omnes  capti  aut  percmpti  sunt,   aut  obnixe 


fugientes  vix  evaserunt.  Hoc  ex  parte  ducis  Nor- 
thmannorum  confestim  renuntiaterogiFrancorum.» 
Rcx  igitur  ut  infortunium  suorum  agnovit,  a  Nor- 
thmannica  infestalione  concito  gradu,  quantocius 
valuit,  ma3stus  de  interitu  Gallorum  retro  pedem 
retraxit.  Ilaec  pugila  anno  Dominicae  Incarnationis 
1054  facta  est. 

CAPUT  XXV. 

Quoddux  Willelmus  castrum  Bretoliumconstruena^ 
WiUehno  lilio  Osherni  commisit ;  et  de  uxore 
ojusdem. 

Postea  dux  contra  Tegulcnse  castrum,  quod  rex 

illi  dudum  abstulerat,  aliud  oppidum  non  deterius, 

quod  Brctolinm  usque  hodie  vocatur,  instaurat,  et 

Willelmo    Osberni   filio  ad  custodiendum    contra 

cunctos  sibi  adversantos  commendal.  Hiclcgitimus 

ctliberalis  vir  Adclisain  Rogerii   Toenitajfiliam  in 

conjugio  habuit,  ex  qua  duos  filios,  W'illclmum  et 

Hogerium  Contumacem  procreavit  ct  unam  filiam, 

qu»  postea  Hodulfo  comili  genere  Britoni  nupsit, 

atque  cum  codem  in  diebus  Urbani  papae  Hieru- 

salem  perrcxit.   Praefatus  hcros  duo  coenobia  mo- 

nachorum  Sanctse  Mariae  ca3li  reginae  condidit.Unum 

apud  Liram,  ubi  Adelisam  conjugem  suam  sepe- 

livit ;  et  alterum  apud   Cormelias,  ubi  ipse  quie- 

scit  et  Hodulphus  filius  ejus  a  pueritia  monachus 

Deo  diu  militavit.  Ipse  quoque  cum  WiHcImo  duce 

Anglos  maxime  perdomuit  et  comitatum  Herfor- 

diaj  cum  magna  parle  regni  sensu  et  viribus  obti- 

nuit.  Deniquc  anno  ab  Incarnatione  Domini    1070 

cum  Philippo  regc  Francorum  Flandriam  perrexit, 

volens  HalduinoMathildis  reginae  nepoti  subvenire. 

Hobertus  autem  Frisio  cum  excrcitu  Henrici  im- 

peratoris  sociato  cuneis  suis,  x  Kal.  Martii,    Do- 

minico  Septuagcsimie  imparatos  mano  praeoccupa- 

vit  et  Philippo  cum  Francis  fugicnte,   Balduinum 

nepotem  suum,  et  W^iHelmum  comitem  telis  suo- 

rum  occidit.  Fostca  Flandrioe  ducatum  diu  tenuit, 

moriensque  filiis  suis,  Hoberto  Hierosolymitano  et 

Philippo  dereliquit.  Nunc  ad  ordinem  historisere- 

deamus. 

CAPUT  XXVI. 

Quie  fuit  causa  ut  duo  coenobia  Cadomi  construe- 

rentur. 

Willelmus  dux ,  dum  a  quibusdam  religiosis  see- 

pius  redargueretur,  eo  quodcognatam  suamsibi^in 

matrimonio  copulasset,  missis  legatis    Honianum 

papam  superhac  re  consuluit.  At  illesagaciter  con- 

siderans,  quod  si  divortium  fieri  juberet,  forteinter 

Flandrenses  et  Northmannos  grave  bellum  cxsur- 

geret,  maritum  et  conjugem  areatuabsolvit,  eisque 

poenitontiam    injunxit.   Mandavit    enim,   ut  ab  ois 

duo  ccBuobia  conderentur,  in  quibus  pro  ipsis   ab 

utroquo  sexu  Deo  sedulo  preces  offerrentur.  Quod 

illi  gratanter  opere  compleverunt.  Nam  apud  Ca- 

domum  una  constructa  est  abbatia  iu  honore  san- 

ctse  Trinitatis,  nltcra  vero  in  honore  sancti  Stepha- 

ni  prolomartyris.  In  camobio  quippo  Sanctae  Trini- 

tatis  sanctimonialium  churus  Deo  laudes  quotidie 


867 


WILLELMl  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


868 


concinit,  quibus  ancilla  Dei  Mathildis  abbatissa  A 
fere  48  annis  prsefuit.  Ibi  Malhildis  regina  1081 
Dominicae  Incarnationis  anno,  iii  Non.  Novembris, 
epulta  est.  Ibi  quoque  Cecilia  virgo  Qlia  ejus  Deo 
consccrata  est  ct  iu  servitio  Dei  diu  commorata 
est.  Porro,  in  ccenobio  Sant*ti  Stephani  monacho- 
rum  exercitus  dajmonicsephalangi  resistit,  quorum 
primus  abbas  domnus  Lanfrancus  Bcccensis  mo- 
nachus  extitil.  Ilic  vero  fuit  gencio  Langobardus, 
moribus  mitis  et  religiosus  cl  lam  sajcularis  quam 
spiritualis  scieniia)  pcritissirnus.  Qui  post  aliquot 
annos,  annitente  Alexandro  papa,  Cantuarium  ar- 
chiepiscopatum  suscepit,  ct  post  multum  lcmporis, 
anno  ab  Incarnationc  Domini  HOO,  vi  Kal.  Junii 
obiit.  Post  ipsum  Willelmus  monachus,  Radbodi 
Sagiensis  episcopi filius.  Cadomensis  Ecclesioe  regi-  B 
men  tenuit,  qui  ot  ipse  post  Joannem  metropoli- 
tanum  Rothomagenscm  archiepiscopatum  suscepit. 
DeindeGilebertusConstantiniensisCallidusCadomi 
rector  factus  est.  Cujus  tempore  WjUelmus  dux 
Northmannorumetrex  Anglorumanno  1087  Rotho- 
magi  V  Idus  Septeml)ris  moiluus  est,  in  ecclesia 
Sancti  Stephani  honorifice  Cadomi  sepuUus  est. 
Hsec  per  anticipationem  dicla  sufficiant.Vcnerabilis 
autem  Theodoricus,  postquam  cocnobium  Sancti 
Ebrulfi  fere  8  annis  rexit,  pro  quibusdam  tumuUil)US 
sibi  excitatis  a  domno  Robeito  deOrcntemaisnilio, 
qui  tunc  prior  erat,  Mauritio  archiepiscopo  et  Hu- 
goni  episcopo  curamanimarum  reddidit.Absolutus 
itaque  ab  eis,  utpote  filius  pacis,  ire  Hierusalcm 
decrevit.  Qui  dum  inCypruminsulam  cum  quodam  q 
venerabilis  vita)  peregrino  episcopo  ad  quamdam 
ecclcsiam  sancti  Nicolai  venissct,  liumiproslratus 
coram  altari  diutius  oravit,  ibiquc  in  oratione  Kal. 
Augusti  beatum  Deo  spiritum  reddidit.  Insulani 
vero,  comperta  sanctitate  taUs  pcregrini,  corpus 
ejus  in  ecclesia  sepelicr  nit.  Cujus  nicritis  in  ajgro- 
tis  multa  sanitatum  iniracula  divinitus  ostensa 
sunt. 

CAPUT  XXVII. 

Quod  dux  Willolinus  urhein   Cenoinannicam  ct  ca- 
strum  Meduanum  expugnavit  et  cepit. 

Magnificus  dux  WiHelmus,  Francorum  catervis 
competenter  devictis,  memoropprobrii  a  Goiffredo 
comite  sibi*  iUati,  ad  urbem  Ccnomannicam  per 
aliquot  annos  arma  convcrtit.  Quin  igitur  explicare  jv 
poterit  quot  militum  incursibus,  quot  legionum 
expeditionibus  illam  affiixerit?  Ad  postremum  victi 
Genomanni,  jam  castellis  per  cunctum  comitatum 
subactis,  dextras  duci  dederunt,  fidem  pangentes 
illi  arctissimis  sacramentis.  In  quorum  medio  ad 
domandam  eorum  insolentiam,  duo  municipia  in 
Ponte-Barbato,  seu  Barbello,  stabUivit,  suisque 
mUitibus  custodienda  commisit,  Meduanum  vero 
castellum  cujusdam  opulenti  militis  nomine  Goiffredi 
adhuc  restiterat,  quod  dux  exercitibus  applicitis 
aliquandiu  oppugnans  cepitignequeinjectoperduos 


pueros,  qui  clam  ad  ludendum  cum  oppidanis  in- 
fantibus  intraverant ,  combussit.  Quod  iterum  res- 
tauravit  et  custodibus  suis  mancipavit. 

CAPUT  XXVIII. 

Quomodo Henricus  rex  Francorum  apud  vadumDi- 
voe  exercitum  amisit  et  postea  duci  reconciliatns 
eidem  castrum  Tegulnrias  reddidit. 

Rex  autem  Henricus  injuriam  sibi  a  duce  illatam 
toto  annisu  cupiens  ulcisci,  sumpto  (yoiffredo  co- 
mite  Andegavensi,  copiosissimo  cum  exercitu  ite- 
rata  expeditione  Northmanniam  aggreditur.  Qui 
comitatum  pertransiens  Oximensem  et  penetrans 
Bajoacensem,  tandem  refiexo  caUe  redeundi  vadum 
DivoB  appetiit.  Quod  rege  transeunte,  media  exer- 
citus  pars  substitit ,  mari  eructuante,  ob  redunda- 
tioncm  fluminis  non  valens  transmeare.  Cum  qui 
busdux  acriter  superveniens  sub  regis  oculis  iUico 
congressus ,  tanta  illo  caede  prostravit ,  ut  quos 
gladius  non  exstinxit,  hos  per  Northmannica  com- 
pita  dispergeret  violentia  dirse  capUvitatis.Videns 
autem  rcx  suorum  interitum,  quantocius  valuit  a 
Northmannis  rccessit  et  ad  eos  ultra  venire  non 
apposuit.  Amicitiam  qnoque  ducis,  considerata  ^us 
probitatc,  requisivit,  et  Tegulense  castrum,  quod 
dudum  abstulerat,  iUi  tradidit.  Ssepedictus  rex  valde 
fuit  militaris,  magnaeque  fortitudinis  et  pietatis. 
Mathildem  (4)JuUusclodu  regis  Rugorum  filiam  in 
matrimonio  habuit,ex  qua  duos  flUos,  PhUippum  et 
Hugonem,  unamque  filiam  genuit.  Qui  postquam 
regnum  GalUoB  fere  25  annis  rexit,  causa  corporesd 
salutis  a  Joanne  medicorum  peritissimo  potionem 
accepit.  Sed  veneno  nimiam  sitim  inferente  jussum 
Archiatri  sprevit  et  a  cubiculario  potuni  accipiens, 
dummcdicusabesset,  antepurgationem  bibit.  Unde 
nimis  infirmatus,  eodem  die  post  perceptioncm 
sacroe  Eucharistiae  obiit.PhUippuin  vero  filium  suum 
inregimine  Francorum  hseredem  constituitettutelse 
Balduini  Flandrensls  strapae  commendavit. 

CAPUT  XXIX. 

Quod  delationibus  quorumdam  dux  WiUelmus  ah- 
quos  de  baronibus  suis  cjecit  de  Northmannia. 

Tunc  quibusdain  maledicis  vicinos  comparesque 

suos  accusantibus  cx  invidia,  dux  Willelmns  exas- 

peratus  ingenti  furia  barones  suos,  scUicet  Rodul- 

fumdetoenia,  Hugonem  de  Grentemaisnillio  otEr- 

naldum  WUlelmi  Goroiani  filium,  ejecit  de  North- 

mannia.  Abbatcm  quoque  Roberlum,  qui  jum  tri- 

bus  annis  caenobium  Sancti  Ebruifi  rexerat,  quia  de 

audaci  Geroicorum  prosapia  prodierat,  sine  reatu 

et  judicio  synodi  de  Northmannia  expulit  et  quem- 

dam  monachum  noinino  Osbernum  ei  subrogavit. 

Robertus  Romam  petiit  ot  Nicolao  papae  causam 

suam  intimavit.   Sed   quoniam  prsedictus  praesul 

paulo  post  defunctus  est,  nil  rectitudinis  per  eum 

consccutusest.DeniquevenerabilisRobertuscumll 

monachis  Alexandrum  papam  adiit  et  ejus  jussu 

Robertum  Calabrise  ducem  compatriotam  suum  ex- 


(4)  AUi  Annam  vocant ;  fuitque  secunda  uxor,  Mathildis  vero  prima. 


HISTORLE  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  —  LIBER  SEPTIMUS 


870 


k  qao  honorifice  susceptus  est,  eique  locus 
Btruendam  abbatiam  in  urbe  Brixa  nomine 
st.  Hritones,  ut  fertur,  antiquitusjussu  Ro- 
im  qui  tunc  per  totum  orbem  imperabant, 
assuisegressi  sunt.  Deinde^Romanisjuben- 
mpra  littus  Calabrici  maris  Brixam  urbem 
)rant;  sed  eam  post  plures  annos  diversi 
mtumultusdestruxerunt.Singulisenimannis 
i  navigio  in  Italiam  veniebant  et  Greecis  ac 
mrdis  qui  terram  incolebant,  ignavia  torpen- 
nrudelitatem  suam  minis  exercebant.  Nam 
)i  oppida  concremabant,  ecclesias  destrue- 
irosque  cum  mulieribus  captivabant.  Hoc 
Ita  ssecula  frcquenter  fecorunt. 

GAPUT  XXX. 

vporo  primum  Northmanni  in  Apulium  per- 
rant  et  de  principibus  Northmannis  quorum 
ta  Apuli  subacti  sunt. 

le  temporibus  Henrici  imperatoris  filii  Gono- 
floberti  Northmannorum  ducis,  Osmundus 
»tu8  audax  miles  Apuliamadiit,  cum  quibus- 
is  Northmannis.  Nam  Willelmum  cogno- 
Repostellum,  militem  clarissimum,  in  vena- 
prajsentia  Roberti  ducis  occiderat,  metuens- 
mositatem  ducis  ct  insignisequitis  nobilium 
im  iras,  in  Apuliam  secessit,  ct  propter  ma- 
jrobitatem  ejus  a  Beneventanis  honorifice 
8  est.  Deindo  praefati  Drengoti  exemplo, 
Jorthmannorumseu  Britonum  tironcs  incita- 
im  diversis  temporibus  expetierunt  et  primo 
Langobardos  contra  Saracenos,siveGraBCos, 
•  coBperunt,  Barbaros  bello  saepius  protrive- 
fnde  cunctis  eorum  vires  expertis  formida- 
clisunt.  Langobardivero,  adepta  securitate, 
nt  Northmannos  despicere,  eisque  debita 
ia  subtrahere.  At  illi,  ut  hoc  animadverte- 
lemdam  ex  suis  super  so  principem  consti- 

et   contra    Langobardos  arma  vorterunt. 

munitiones  ceperunt  et  incolas  terrsB  sibi 

subegerunt.  Primus  Apuliensibus  North- 
,  dumadhuc  utadvenae  Waimalchiducis  Sa- 
tipendiarii  erant,  prsefuit  Turstinus  cogno- 
>citellus,  virinmultis  probitatibus  admodum 
is.  Qui  inter  reliqua  virtutissuae  indicia  ca- 
eoni  ex  ore  rapuit,  ipsumque  leonem  pro 
$ibi  capra  furentem  nudis  manibus  arripuit 
murum  palatii  prsefatiducis  velut  catellum 
^etprojecit.Langobardi  vero  ex  invidiacom- 
ntra  ipsum,  mortem  ejus  optanles,  duxerunt 

quemdam  locum  ubi  morabatur  immanis 
5um  magna  multitudine  serpenliura.  Dcinde 
onem  venire  senserunt,  confestim  fugerunt. 
iu8  autem  ignarus  doli,  dum  socios  suos 
ab  armigero  suo  inquireret,  en  repente  flam- 
118  draco  illi  occurrit  et  caput  sonipedis 
anti  ore  invadit.  At  illc  abstractoenso  viri- 
riens  feram  mox  peremit ;  quin  etiam  ipse 
80  flatu  infectus  tertio  die  obiit.  Nam  cly- 


A  peum  ejiis,  quod  mirum  dictu  est  flamma  ex  ore 
draconis  erumpcns  momento  totum  combus^t.  De- 
functo  autem  Turstino,  Northmanni  principes  sibi 
Ranulfum  et  Richardum  elegerunt,  quibus  ducto- 
ribus  mortem  Turstini  ulciscentes,  contra  Longo- 
bardos  aspere  rebellaverunt.  Post  aliquot  tempus, 
Gonstantiniensis  Drogo  fllius  Tancredi  de  Alta- 
villa  princeps  Northmannorum  in  Apulia  factus  est. 
Hic  Ghristiana  religione  et  militari  probitate  lau- 
dabilis  exstitit.  Quem  Wazo  Neapolitanus  comes 
compater  ejus  dum  vigilias  in  ecclesia  Beati  Lau- 
rontii  iv  Idus  Augusti  agerent,  coram  altari  Deum 
et  sanctum  Laurentium  invocantem  trucidavit. 
Porro  Unfridus  frater  ejus  in  principatu  ei  suc- 
cessit,  totamque    Apuliam  Northmannis  subegit. 

D  Qui  postquam  finem  vitse  sibi  adcsse  perspexit, 
Abailardum  filium  suum  Roberto  fratri  suo,  quem 
pro  versutiis  Wischardum  cognominaverat,  cum 
ducatu  Apuliae  commendavit.  Robertus  autem  fratres 
suos,  qui  omnes  duces  vel  comites  fuerunt,  virtute 
et  sensu  ac  sublimitate  transcendit.  Nam  totam 
Apuliam,  Galabriam,  ac  Siciliam  sibi  subjugavit 
et  transmeato  mari  maximam  partem  Graecise  in- 
vasitctAlexium  imperatorem,  qui  contra  dominum 
suum  Michaelem  Augustum  nequiter  rebellaverat, 
bollo  turpitcrcum  immensoexercitu  victum  fugavit. 
Hic  vero  multa  bona  fecit,  episcopatus  et  abbatias 
plures  restauravit.  Hic,  sicut  supra  diximus,  dom- 
num  Robertum  abbatem  Sancti  Ebrulfl  benigniter 
suscepitet  quamdamparvam  ecclesiam  supra  littus 

^  Galabrici  maris  sitam  quae  in  honore  sanctae  Eupho- 
nise  virginis  ot  martyris  dedicata  erat  ei  tribuit. 
At  ille,  ut  erat  magnanimus,  ingens  csenobmm  ibi 
condid  it  et  magnam  multitudinem  monachorum 
admititandum  Deo  ibidem  congregavit.  Episcopiet 
nobiles  viri  preedictum  Patrem  Robertum  dilige- 
bant,  venerabantur,  totisque  nisibus  adjuvabant. 
Guram  quippe  corporis  sui  parvipendebat,  sed  sibi 
subjecto  victu  et  vestitu  sufficienter  alebatet  mentes 
eorum  regulari  disciplina  coercens  componebat. 
Prajfatum  itaque  coenobium  fere  17  annis  rexit, 
Idibusque  decembris  feliciter  ad  Dominum  mi- 
gravit. 

GAPUT  XXXI. 

QuodH4raldusduci  Willelmofidehtatem  fecitjquam 
mortuo  Edwardo  rege  perjurus  infregit, 

D     Edwardus  Anglorum  rex,  disponente  Deo,   suc- 

cessione  prolis  carens,  olim  miserat  Willelmo  duci 

Robertum  Gantuariorum  archipraesulem,  ex  regno 

a  Deo  sibi  attributo  illum  statuens  haeredem.  Deinde 

Heraldum   cunctorum  suae  dominationis  comitem 

divitiis  et  honore  ac  polentia  maximum  duci  desti- 

navit,  utei  de  corona  sua   fidelitatem  faceret,  ac 

Ghristiano  more  sacramentis  firmaret.  Qui  dum  ob 

hoc  negotium  venire    contenderet,  velificato  freto 

ponti   Pontivum   appuli ;  ubi   in   manus  Widonis 

abbatisvillcB    comitis  incidit.   Quem   idem  comes 

captum  cum  suis  confestim  in  custodia  trusit.  Dux 

autem  ut   hoc   comperit,  missis  legatis  violenter 


871 


VILLELMl  CALCULI  GEMMETI(3ENSIS  MONACHI 


872 


illum  extorsit.  Quem  aliquandiu  seoum  domorari  A 

fecit  0t   in    cxpeditiono   cGntra   nritoncs  adduxit. 

Deindo  dux,postquamIIeraldus  iidelilatem  sibi  de 

regno  pluribus  sacramcntis  firmavil,  Adelizam  fi- 

liam  suam  cum  medietalo  Anglici  rognise  daturum 

eispopondit.  Postremo  ipsum  cnm  mullis  muneri- 

bus  regi  remisit  et  pulchrum  adolescentem  Vulno- 

tumfratremejus  obsidcmretinuit.  Dcniquc  Edwar- 

dux  rex.  complclo  fdicis  vitjx>   tennino,  sub  anno 

i065  Dominica?  IncarnalioniH  mij^ravit  e    socculo. 

Cujus  regnum  Heraldusconlinuo  invasit,  cx  fidoli- 

tale  pejeratus  quam  juraverat  duci.  Ad  ((ucm  dux 

protinus  legalos  direxit,  hortans  ut  ab  hac  insania 

resipisceret  et  fidemquamjuranicnto  spjponderat, 

condigna   sul)jectione  servaret.  At  ille  non  solum 

hoc  audiro  conlcmpsit,  verum  omncm    Anglorum  f% 

gentcm  al)  illo  inlideliter  avcrtit,  Cirithfridi  quo([ue 

regis  Wallorum,  postquam    hostilis   cum   gladius 

peremit,  pulchram  conjugem  Aldith,    prajclari  co- 

mitis    Algari  filiam,  sibi  uxorcm  junxit.  In  diebus 

illis,  in  parte  Circii    cometes  apparuit,  qua^  tribus 

radiis  longius  protensis,  maximam  partem  Austri 

per  spatium  quindecim  noctium  illustravit  et  mula- 

tionem,  nt  plurimi  asseruerunt,  alicujus  rogni  de- 

signavit. 

CAPUT  XXXII. 

Quod  duxWiUclmus  Tustinum  [Tosticum]  comitom 
in  Angliam  misit,  qui  ad  regcm  Nortwerja)  ti- 
more  Heraldi  eonfugit. 

Porro  dux  Tustinum  comitem  in  Angliam  misit, 

sed  militia  lieraldi  mareservanseumarmis  abegit. 

At  ille  non    valens   Fahibriter    Angliam   introire,  C 

neque  Northmanniam,  quia  ventus  obstabatredire, 

Heraldumllerfagam  Northwcgfe  regemadiit,ipsum- 

que  supplexutse  juvaretro^^avil.  Ipse  veroprccanti 

Tustinolibenteracquievit.  Kodem  anno  domnusOs- 

bcrnus  abbas,  postquam    camobio  Sancti  Ebrulfi 

quinque,  annisetdu()busmensihusprtefuil,virbonus 

• 

etde  subjectissibisollicitus,  vi.  Kal.  Juniiohiil.  Gu^ 
sagax  Mainnerius  cjusdcm  coonobii  monachus  suc- 
cessit  et  novam  ecclcsiam,omnesquedomosmona- 
chis  congruas,Deojuvante,cttcmporis  felicitale  fa- 
vente  construxit.  Qui  postquam  22  annis  monaste- 
rium  rexittempore  RobertiignaviducisetGislebcrti 
Maminoti Luxoviensis epiocopi,  xi  Non.  Marlii obiit. 
Uticensis  vero  abbaline  rcgimen  olegantissimo  Ser- 
loni,  peritia  Scriputurarum  et  eloquentia  pollenti| 
reliquit;  qui  post  duos  annos  et  tres  menses  prse- 
sulatum  Sagiorum  Dei  gratia  suscepit. 

CAPUT  XXXIII. 
De  morte  Chunani  comitis  Britannorum. 
Tempore  quo  WiHemus  dux  disponebat  Angliam 
adire  et  armis  eam  sibi  vindicare,  audax  Chunanus 
comes  Britannia)  nisus  est  eum,  missa  legatione 
hujusmodi,  terrcre  ;  «Audio  te,  inquit,  nunc  velle 
trans  mare  proficisci  et  AngliaB  tibi  rcgnum  nancisci. 
Inde  multum  gaudeo,  sod  ut  mihi  Northmanniam 
reddas  obsecro.  Hobertus  autem  dux  Northmanno- 
rum,  quem  te  fingis  esse  patrem   tuum,  iturus  in 


Hierusalem,  Alanno  patri  meo,  consobrino  scilicet 
suo  commendavit  omnem  suam  haeroditalem.  Tq 
autem,  cum  complicibus  tuis  Alannum  patrem 
meum  apud  Winmusterium  in  Northmannia  veneno 
peremisti  et  terram  ejus,  quam  ego  quia  pner 
eram  possidere  nequibam,  invasisti  et  contra  fas, 
cum  sis  nothus,  hucusque  tenuisti.  Nanc  igitiiraQt 
mihi  debitam  redde  Northmanniam,  aut  ego  tibi 
totis  viribus  bellum  inferam.  m  His  auditis,  WilJel- 
mus  dux  aliquantulum  territus  ost.  Sed  mox  eum 
Dehs,  frustratis  inimiciminis,  eripere  dignatusest. 
Unus  cnim  ex  proceribus  Britonum,  qui  utriqae 
comitijuraveratfidelitatemethujusmodilegationem 
intcr  cos  ferebat,  lituum  Chunani  et  habenas,  atque 
chirotecas  intrinsectus  livit  veneno.  Erat  qaippe 
cubicularius  Chunani.  Tunc  idemcomes  Britonam 
in  Andegavensicomitatu  castellum  Guntherii  obse- 
dcratctoppidanis  militibus  sese  illi  dedentibus  saos 
intromittebat.  Intcrea  Chunanus  chirotecas  suas  ia- 
caute  induit,  tactisque  habenis,  manum  ad  os  leva- 
vit.  Cujus  tactu  veneuo  infectus  est  et  paulo  poet 
omnibus  suis  lugentibus  defunctus  est.  Hicmalton 
sagax  fuit  et  probus,  ac  amatorjustitiee.  Qui  sidio 
vixisset,  multa  bona,  ut  fertur,  fecisset,  ac  ad  regea- 
dum  honorem  utilis  fuisset.  Proditor  autem,  con- 
scius  sui  reatus,  mox  de  expeditione  aufugit,  et 
mortem  Chunani  WiHelmo  duci  mandavit. 

CAPUT  XXXIV. 

De  numero  navium  quem  dux  Willelmus  daxit  ia 

Angliam. 

W^illelmus  igitur,  se(^urus  effectus,  in  Anglos 
omnem  vim  furoris  convertit.  Considerons  autem 
Heraldumquotidie  viribus  roborari,  clnssemadlrii 
milia  navium  festinanter  ct  bene  construi  jussil, 
et  in  Pontivo  apud  Sanctum  Walericum  inanchoris 
congruestare  fecit.  Ingentem  quoque  exercitumex 
NorlhmannisetFlandrensibus  ac  Francis  etBrito- 
ftibus  aggregavit ;  atque  prasparatam  classem  taffi 
valentibusequisquamrobustissimishominibascuiB 
loricis  et  galeis  replevit.  Omnibus  itaquc  paratiSi 
venlo  flanle  secundo,  velis  in  sublimepansis,  triD* 
mare  Pcnuesellum  appulit,  ubi  statim  firmissimo 
vallo  castrum  condidit,    probisque  militibus  com- 
misit.  Deinde  festinus  Hastingas  venit,  ibique  cito 
opere  aliud  firmavit.  Ileraldus  autem,  dum  Norih- 
manni  intraverunt  regnum  quod  ipse  usurpaverat, 
contrn   Tosticum   fratrem  suum  bello  occupalus 
erat.  In   quo   conflictu  praedictum  fratrem  suum 
peremit,  ac  Heraldum  regem  Northwegaj,  quiTos- 
licum  juvaro  venerat.  Haec  pugna  Nonis  Octobris, 
in  die  Sabbati  facta  est,  in  qua  pene  lotus  Norih- 
wigonarum  exercitus  ab  Anglis  casus  est.  Inde 
victor  Heraldus  Lundoniam  rediit,  sed  de  fratri- 
cidio  diu  gaudere,  vel  securus  esse  non  potait; 
quia  legatus  ei  Northmannos  adesse  mox  nuntit- 
vit. 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  -  UBER  SEPTIMUS 


874 


CAPUT  XXXV. 

raJdus  iyvannus  consilium  matris  suw  et 
,  bellum  contra  Northmannos  dissuaden' 
\previt. 

ero  audiens  acriores  ndvorsarios  ex  alia 

Texissc,  iterum  ad  agonern  viriliter  praj- 

e.  Enit  enim  multum  audax  ei  probus,  toto 

ulcherrimus,  eloquentia  lepidus  et  afTabiHs 

Porro  matrc  sua  aliisque  amicis  ndelibus 

dissuadentibus,  dixit  ei  Worth  comos  fra- 

:  «  Oportet,  charissime  frater  et  domine, 

tas  tua  temporelur  discrctionis  modera- 

inc  ex  prselio  Northwigenarum  fessus  ve- 

umque  nunc  festinas  contra  Northmannos 

Quiesce,  quseso;  prudenter  tractare  tecum 

d  cum  sacramentis  consuli  Northmannise 


A  viente  Northmannorum  in   die  Sabbati  multavit 

multa  millia  Anglorum,  qui  longe  ante  innocentem 

Aluredum  injuste  necaverunt,  ac  praecedenti  Sab- 

bato  Heraldum  regem  ei  Tosticum  comitem  alios- 

que  mulios  absque   pietate  trucidaverunt.   Idem 

quoque  judex  sequenti  nocte  Anglos  vindicavit  et 

furentes  Northmannos  in  csecam  voraginem  prse- 

cipiiavit.  Ipsi  enim  contra  preeceptum  legis  rem 

alienam  immoderate  concupierunt  ac  veloces,  ut 

Psalmographus  dicii,  pedes  eorum  ad  efTundendum 

sanguinem  fuerunt.  Ideoque  contritionem  et  infeli- 

citatem  in  viis  suis  olTenderunt. 

GAPUT  XXXVII. 

Quod  Luttdonienses  se  ei  dederunty  et  quod  seauenti 
Natali  Domini  Lundonich  rex  Anglorum  eueotua 
tist  et  de  abbatia  de  Bello. 


is.  Caveneperjuriumincurraseiproianio  B     Post  haec  fortis  dux  Willelmus  ab  inimicorum 


1  cum  viribus  nostrse  gentis  corruns,  no- 
3rogeniei  permansurum  dedecus  exinde 

liber  ad  omni  sacramenio,  Willelmo  co- 

debeo.  Audacier  igitur  conira  illum  pro 
o  certaro  paratus  sum.  Tu  autem,  fraier 
is  in  pace  quiesce  et  evenium  belli  praesio- 
lara  libertas  Anglorumpereai  in  tua  per- 

His  itaquc  auditis  sermonibus,  Heraldus 
er  esi  indignatus.  Consilium  isiud  quod 
18  salubre  videbaiur,  sprevit,  ei  germanum 

ndelitcr  ei  consiliabaiur,  conviciis  irrita- 
tmque  suam,  quo)  uimis  ipsum  reiinero 
lagebat,  pede  procaciier  percussii.  Doinde 
ies  innumeram  muUiiudinem  Anglorum 


stragc  rcversus,  noctc  media  ad  campum  belli  est 
regressus.  Mane  vero  Dominicse  diei  illucescentei 
spoliis  hosiium  distraciis  ct  corporibus  charorum 
suorum  sepultis,  iter  arripuit  quod  Lundoniam  ten- 
dii.  Deinde  ad  urbem  WarengefoH  gressum  divertit, 
transmeatoque  vado  fluvii,  legiones  ibi  castra  me- 
iari  jussit.  Inde  vero  profectus,  Lundoniam  est 
aggressus;  ubi  prsecursores  milites  venientes,  in 
plaiea  urbis  plurimos  invenerunt  rebelles,  resistere 
toio  conamine  dccertantes.  Cum  quibus  statim  con- 
gressi,  non  minimum  luctum  intulerunt  urbi,  ob 
niiorum  ac  civium  suorum  plurima  funera.  Videntes 
demum  Lundonii  se  diutius  contra  stare  non  posse, 
daiis  obsidibus,  se  suaque  omnia  nobilissimo  viciori 


ducemincautumacceleranspra?occupare,  Osupposuere.  Anno  itaque  ab  Incarnatione  Domini 

1066  Willelmus,  Northmannorum  dux,  quem  stylus 
noster  extollere  non  sufflcit,  nobile  tropaeum,  ut 
supra  dictum  est,  ex  Anglis  confecit.  Deinde,  in  die 
Natalis  Domini  ab  omnibus  tam  Northmannorum 
quam  Anglorum  proceribus  rex  est  electus  et  sacro 
oleo  ab  episcopis  regni  delibutus,  atquo  regali  diade- 
mate  coronatus.  Locus  voroubi,  sicutsupradiximus^ 
pugnaium  est,  exinde  BcIIum  usque  hodie  vocatur, 
Porro,  Willelmus  rox  ibi  coenobium  in  honore  san- 
ctae  Trinitatis  consiruxit  ei  monachos  ac  ordinem 
Majoris  Monasterii  SanctiMartiniTuronensis  statuit 
atque  necessariis  opibus  pro  interfectis  utriusque 
pariis  aflatim  ditavit. 

CAPUT  XXXVIII. 


equitans  in  campo  belli  apparuii  mane. 

CAPUT  XXXVI. 

dux  Norlhmannorum  Willelmus  Anglos 
sihi  rehcllcs  dcvicit. 

?0t  nociurnos  praecavens  excursus  hosiis, 
Dus  lcnebris  ad  gratissimam  usque  lueem 
1  jussii  esse  in  armis.  Facto  autem  dilu- 
)ati,  legiones  militam  in  iribus  ordinibus 
et  horrendo  hoste  inirepidus  obviam  pro- 
um  quo  sub  hora  dici  ieriia  bellum  com- 
n  ceedibus  ab  uiraque  parle  morieniium 
nociem  protraxit.  Heraldus  eiiam  ipso  in 
litum  progressu  vulneribus  lethaliier  con- 
iubuii.  Angli  vero  postquam  iota  die  fortiter 


;tu  pcrstiterunt,  regemque  suum  morte  H  De  reditu  ejus  in  Nortbmanniam  et  de  morte 


n  compererunt,  jam  de  saluto  sua  diffidere 
,etnocteimminente,versafacie,subsidium 
Hieruni.  Itaque  Northmanni,  dum  Anglos 
leruni,  tota  nocie  Dominica  eos  ad  detri- 
iii  obnixe  pcrsecuti  sunt.  Nam  croscentes 
iquum  aggercm  tegebani,  ubi  summopere 

Northmanni  cum  cquis  et  armis  ruebani, 
lum  uuus  repenle  super  alterum  cadebat, 
exstinguebant.    Ibi   nimirum,  ui  feruni, 

millin  perieruut.  Sic  omnipotens  Deus 
3  Ociobris  innumeros  peccatores  uiriusque 

puniii  diversis  modis,  Nam  vesania  sae* 

Patrol.  GXLIX. 


Maurilii  archiepiscopi  cui  successit  JoanneB. 

Dehinc  vero  paulo  post  in  Northmanniam  regres- 
sus,  ecclesiam  Sancise  Mari»  in  Gemmetico  oum 
honore  magno  dedicari  jussit.  Ubi,  cum  sacrosan- 
ctum  hoc  mysierium  summa  cum  reverentia  tam 
religiosissime  quam  festivissime  celebraretur,  ipse 
harum  nuptiarum  sponsi  semper  siudiosus  cultor 
dcvotissimo  animo  inierfuit.  Quam  dedicationem  hi 
episcopi  cum  spirituali  jucunditate,  1067  Dominicse 
Incarnationis  anno,  Kal.  Julii  compleverunt ;  Mau- 
rilius  scilicet  archiepiscopus  Rothomagensis  et  Bal- 
duinus  Ebroicencis.  Maurilius  archiprsesul  mense 

28 


876 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  HONACHI 


876 


illo  vivens,  v  Idus  Augusti,  carnis  onere  deposito,  A  quam  Gislebertus  de  Ganz  duxit.  Ex  qua  genait 

cum  suo  rege  Christo  jam  victurus,  liber  ct  gaudens 

decessit.  Cui  succcssit  Jonnnes  Abrincatinae  urbis 

prsesul,  vir  ingeiiuitate  phirimum  conspicuus  sapien- 

tia  spirituali  fchciter  imbutus,  prudentia  sseculari 

summe   prasditus,   secundum   quippe   nobihtatem 

generis,  comitis  Rudolphi  iilius.  Et  quia  hujus  Hu- 

dolphi  fccimus  mcntioiiem,  lihet  superiora  paulispcr 

repetere.  Richardus  I  Willelmi  Longaespatae,  cum 

adhuc  puer,  mortuo  patre,  a  roge  Francorum  quasi 

exsul  in  Francia  dctineretur,  mater  ejus  Sprota,  ne- 

cessitate  urgente,  contubernio  cujusdam  praedivitis 

nomino  Asperlengi  adhoesit.  Hic  licet  in  rcbus  locu- 

ples,  tamcn   molendina   vallis   Uuelii  ad  firmam 

solitus  crat  tenero.  Gcnuit  itaque  cx  Sprota  filium 

Hodulfum,  de  quo  loquimur,  et  filias  plures  quse  d 

postea  per  Northmanniam  nobilium    matrimonio 

sunt  copulatse.  Cum  autem  pracdictus  Hichardus  du- 

catum  Northmannise  esset  adeptus,  quem  rexFran- 

corum  sibi  fraudulenter  subripucrat,  contigit  qua- 

dam   die   ut  homines  ipsius  in  silvam  Wcuram 

nominatam  ircnt  venatum.   Adfuit  forte  inter  eos 

idem  Rodolphus  utcrinus  frater  ducis.  Gumque  ve- 

nando  dovia  qu8Dquc  et  abdita  silvae  lustraront,  in 

quadam  valle  ursumimmanissimum  reperiunt.  Ve- 

natores  igitur  in  fugam  vcrsi,  prsedictum  juvenem 

solum  relinquentcs,  occasionem  suae  probitatis  ma' 

nifestandee  ei  dcderunt.  Ilic  namque  plus  timens 

opprobrium  inertis  fugae  quam  ferocitatem  bestioe, 

substitit;  et  licet  annis  tcncr,   ingenita  tamen  ma- 

gnanimitate  fortis,  furontem  in  se  bolluam  prostra- 


quartum  Hugonem,  qui  duxit  Adelinam  filiam  Ro- 

berti  comitis  Mellenti,  ex  qua  genuit  filium  saam 

primogenitum  Hobertum  et  alios.  Ideo  autem  Hugo- 

nem  diximus  quartum,  quia  secundus  Hugo,  mortua 

prima  uxore,  duxit  aliam  ex  qua  genuit  Hagonem 

tei*tium  et  Hobertum  fratrem  ejus ;  sed  absque  tibc- 

ris  et  peregro  defuncti  sunt.  Robertus  autem  deBello- 

fago  circa  rincm  suum  fwctus  est  monuchus  Becci, 

ubi  filii  ejus  Richardus  et  Willelmus  religiose  con- 

servantur.  Succcssit  vero  ei  Robortus  Daviel  cx  filia 

nepos.  His  per  anticipationem  dictis,  ad  ordinem 

historise  redeamus. 

CAPUT  XXXIX. 

Quomodo  ^ustachius  comos  HolonioB  repulsus  est  a 
castro  Dovera  auoil  obsodcratj  cum  rex  Wille!' 
mus  esset  in  Northmannia. 

Cum  igitur  victoriosus  rex  in  Northmannia,  bono- 

rum  operum  studiis  probo  more  suo  immorando, 

pietatis  titulos  adaugeret,  patriamque  sibi  gratissi- 

mam  prsesentiasua  illustraret,  Eustachius  Bolonien- 

sis  romes  quorumdam  Anglorum  intra  Cantuarien- 

sem  comitatum  consistentium  versutiis  depravatus, 

Dorobernia  castellum  involare  est  nisus.  Qui  ia 

noctis  conticinio  mare  transfretans,  diluculo  cum 

copioso  exercitu  eorum  illud  obsedit,  totisque  viri- 

bus  expugnare  coepit.  Porro  milites  Odonis  Bajoca- 

sini  prsesulis,  atque  Hugonis  de  Monteforti,  quibus 

custodia  Doroberniae  credita  crat,  perspicientes  ad- 

sentibus  dominis  sicseinopinatoobsessos,liberali- 

bus  animis  accensi  mox  portas  patefaciunt,  onani- 


vit.  Revertentcs  vero  socii  ipsius  post  fugam  ct  ^Jmiterforasproruunt.consertoquecertaminocuiictos 


eventum  rei  comperientes,  pudibundi  duci  Richardo 
probitatem  juvenis  rctulerunt.  Unde  dux  hilaratus 
ipsam  silvam  Weuram  cum  appendiciis  suis  illi  de- 
dit.  Vocatur  autem  usquo  hodie  vallis  in  qua  occidit 
ursum,  Vallis  Ursonis.  Dedit  praeterea  illi  castrum 
Ivreium  [in  cod,  uno,  Vireium],  unde  vocatus  est 
comes.  Accepit  autem  muliercm  quamdam  vocabulo 
Erembergam,  speciosam  valde,  natam  in  quadam 
villa  Calcini  (Calcivi)  tcrritorii,  quae  dicitur  Cavilla 
(Cachevilla).  Genuit  vero  ex  ca  duos  filios,  Hugonem 
postea  episcopum  Bajocensem,  et  Joannem  Abrinca- 
tensem  qui  ad  ultimum  fuit  Rothomagensis  archi- 
episcopus.  Fiias  etiam  totidem  habuit,  quarum  una 
nupsit  Osberno  de  Crepon,  de  qua  natus  est  Willel- 
mus 

Bellofago,  dc  qua  gcnuit  Hobertum  qui  ei  successit, 
et  filias  plures,  quarum  una  juncta  est  Hugoni  de 
Monteforti  matrimonio.  Et  quia  de  hoc  Hugone  in- 
cidenter  fecimus  mentionem,  utile  duximus  de  ejus 
antecessoribus  breviter  aliquid  dicei^c.  Turstinus 
igitur  de  Bastenburc  habuit  duos  filios,  Willolmum 
Bertrannum  ot  Ugonem  cum  barba  de  Monteforti. 
Hic  Hugo  occisus  est,  nccnon  et  Henricus  de  Ferra- 
riis  in  quodam  conflictu  quem  inter  se  coeperant. 
Filius  autem  hujus  Hugonis  fuit  secundus  Hugo, 
qui  postea  fuit  monachus  Beccensis.  Idem  vero  Hu- 
go  defiUa  Richai*di  de  Bellofago  habuit  unam  filiam- 


cum  dedecore  ab  obsidione  abigunt.  Eustachius 
autem  ad  mare  devcrtens,  cum  paucis  indecenter 
navigio  aufugit.  Cseteri  vero  ad  devexum  montis  qui 
rupibus  et  scopulis  asperrimus  mari  imminet  fugieo- 
tes  omnes  sese,  Deo  terrorem  ingerente,  inde  deje- 
cere  deorsum  praecipites,  justas  sceleris  sui  poenas 
luentes.  Sicque  factum  est  ut,  quos  gladius  non 
prostravit,  hos  discerperet  horribilis  asperitas  prae- 
rupti  montis,  vindice  superni  judicis  sententia  tcme- 

rarios  conterente. 

CAPUT  XL. 

Quod  latrunculi  A  nglios  rebellionem  paraates  condi- 
dorunt  castrum  Dunelmum^  et  de  excidio  eoram. 

Rex  vero  WiHelmus,  jam  ad  votum  dispositis 


fiUus  Osberni.   Alteram  duxit  Richardus  de  Domnibus,proquibusvenerat,Robertofiliosuojuve 

nili  fervore  vcrnanti  Northmannici  ducatus  domi- 
nium  tradidit.  Ipse  vcro  in  regnum  remeans  Angli- 
cum,  iteralo  plurimos  ejusdem  gentis  reperit,  quo- 
rum  levia  corda  ab  ejus  fidelitate  prsevaricatrix  cou- 
spiratio   avertcrat.  Conjuraverant  enim  latruncuU 
por  totam  patriam  quatcnus  milites,  quos  ad  tuea* 
dum  regnum  reliqucrat,  in  capite  jejunii  nudis  ves- 
tigii8,quosoIet  usupoenilensChristianorum  religi^' 
ad  ecclesiam  fe^tinantes  incautos  ubique  perimere*» 
et  sic  ipsum  a  Northmannia  regredientcm  levius  * 
regno  proturbarent.  Verum,  detecUs  Deo  contrari»* 
eorum  perlidiaj  machinis,  repentinum  magni  deb^'' 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  —  UBER  SEPTIMUS. 


m 


formidaates   advenlum,  furtim  ut  festinnm 

[erroris  consilium  suasitf  fuga  lapsi  in  quam- 

irtem  Cumberlonda)  comitatus,  aquispariter 

8  inaccessibilem,  se  contulorunt;  et  firmissi- 

lo   castrum  erexenmt,  quod  propria  lingua 

lum  nuncuparunt.    Inde  diversos  excursus 

agitantes,     aliquandiu    inibi  dclituerunt, 

Danorum    regis    prsestolantcs     adventuin, 

eredariis  ad  sui  convocarant  auxilium.  Inde 

gatos  mittentcs  ad  exercnda  suob  noqnitise 

a  commcnta,  sibi  asciverunt,  Eboracenses. 

juncti,  armorum  simuletstipcndiorum  copia 

munieruntelsemetipsos  ad  resistendum  cor- 

verunt,  sibique  pucrum  quemdam   nomine 

'umexEdwardi  regis  nobilitategcnusducen- 

\gem  pracfecerunt.Quorumtemerarios  actus 

ntus  Wjllelmus  rex  ut  agnovit,  Northmanno- 

ervas  produxit  etquantocius  ad  confutandum 

aciam  eorum  perrexit.  Seditiosi  antem  au- 

;  viribus  fisi  ox  civitateprosiluerunt  et  con- 

alem  cxercitum  illico  acicm  direxcrunt.  A 

•otinus    ita  profligati    sunt,  ut  quamplurimi 

renturut  reliqui  intra  moenia  oppidi  refugero 

bjrcntur.    Northmanni  vero  e  vesligio  eos 

ili  suntetmuriambilum,    quo   confugerant, 

3is  irrupcrunt,  atque  tam  ferro  quam  igne  a 

squeadsenemlotampeneurbemdelcverunl. 

res   autem  totius  doli  per  Humbre  fluvium 

j  dispendium  morlis  cfTugerunt. 

CAPUT  XLI. 

Jo  Ih'icnniis  filins  Eudonis  coniilis  niinoris 
i/i/?icv?,  devicitduos  filios  Ileruldi,  cum  exer- 
'cgis  Ilibcrniic. 

),   dum  filii  Ileraldi  regis  ab  corum  contu- 

sesubduxcrunt,  otcummultisvernaculis  pa- 

metum  Hiberniae  regem  proobtinendojuva- 

^ressi  sunt.  Ue  cujus  rcgno,  eodcm  suffra- 

parva  tcmporis  intercapedine  non  minimam 

militum  sibi  contraxerunt.  Deinde,  cum 
ita  sex  navibus,  qua  in  regione  maxime  op- 
ima}stimavcrunt,ociusAngIo8repetieruntet 
Bvissimorum  piratarum,  rapinis  etincendiis 
>opuIum  cxterminare  conati  sunt.  Briennus 
Bludonis  ducis  Rritannia^  minorisfilius,  eis 
3cum  suis  occurrit  ct  mox  cum  eis  sub  die 
obus  priBliis  manum  conseruit.  Ga^sis  vero 

septingentis  bellatorum,  cum  nonnullisre- 
ceribus,  r«liqui  e  ccrtamino  fugiontes,  na- 
•aesidionecisexciediiim  utcumque  evaserunt 
larorum  amissione  permaximum  Hibernen- 
ictam  reportaverunt.  Qui  profecto,  nisi  nox 
1  dircmissel,  omnes  morlis  novacula  abras^ 

CAPUT  XLII. 

ftx  WillcImuH  rircuirns  Anr/Iiam,  caslella 
ma  ud  detcnsiononi  rcgni  construxit. 

ii  denique  intra  Dunelmum  latilantes,  com- 

ot  inperniciosis  conspirationibus  cadcm  ve- 
)adunatorum  infortuniis,  cum  adhuc  in  suas 


/t^serumnasarmis  atque  fuga  auderent,regiam  expe- 
ditionem  super  se  metuentes  deliberata  sententia  tam 
inconsuItsB  temeritati  congrua  in  maritimor  um  prsesi- 
diorum  remotiora  sese  receperunt,inhonesta8  opes 
piraticolatrociniosibi  contrahentcs.  Rex  autemmo- 
nitusquidemprudentiaqua  consulereincunctisregi 
novit,  innumita  regniprovidissimadispositione  per- 
lustravit,  ac  ad  arcendos  hostium  excursus  tutissima 
castellaperopportuna  loca  stabilivit;  quae  militum 
electissimoroboreel  uberrima  stipendiorum  copia 
munivit.  Tandem  bellorum  ac  seditionum  tempe- 
state  parumper  conquicscente,  jam  totius  Anglicse 
monarchise  ct  habenas  potentius  temperat  et  gloria 
prosperius  potitur. 

GAPUT  XLIII. 

B  De  morteRoborti  Wiscardi  ducis  Apuliso  ot  deprO' 
bitate  ejusot  posteritatis  ct  quaoccasioneRoge' 
rius  nepos  rjusfactus  est  rox. 

Hac  tempestatc  mortuus  est  Robertus  Wiscardus, 

Northmannigena,  dux  Apulise.  Hic,  relicta  priore 

uxore  propter  consanguinitatem,  dc  qua  suscepe- 

ratfiliumnomine  Roamundum,  duxit  primogenitam 

filiam  Gaumarii  principis  Salerni,  noraine  SicheK 

gaitam,faventeGisuIfo,  fratre  pra^dictae  puellse,  qui 

Gaumariopatri  successerat.  Gatteclima  [Gatteclinia] 

vero  sororejus  minor  nupsit  JordaniprincipiCa- 

putc,  filioRichardi  scnioris,  patriveroRichardiju- 

nioris.Hujuscondiditurbom  nominc  Aversam.  Ge- 

nuit  autem  Robertus  Wiscardus  ex  Sichelgaita  filios 

tresetfiliasquinque.Filiseveroadooexcellentissime 

^  maritataesunt,  utuna  earum  mntrimoniocopulatasit 
imperaloriConstantinopoIitano.  Hic  Robertus  duos 
imperatoresin  uno  vicit  proelio,  Alexium,  Grsecorum 
in  Graecia,  Ilenricum,  Romanorum  in  Italia.  Satis 
enim  victus  est  Henricus;  qui,  audita  fama  ducis 
Roberti,  ncc  viribus  Saxonum  et  Allemannorum, 
ncc  ctiam  moenibus  urbis,qu8e  caputestorbis,con- 
fisus,  vel tutus,  concitus  aufugit.  Boamundus autem, 
licet  haberet  magnam  terram,  in  Apulia  tandem 
cum  cffiteris  Northmannis  et  Francis  perrexit  dimi- 
care  adversus  Sarracenos,  qui  tunc  temporis  omnes 
fere  civitates  Romanisetenebant.  Debellatistandem 
paganiset  subjugatis  urbibus  Antiochia  etHierusa- 
lcm  et  caeteris  multis,  Boamundus  adeptus  est  prin- 
cipatum  Antiochiae  et  hajredes  ejus  postipsum,  sci- 
licet  iilius  ejus  Boamundus,  natus   ex  Constancia 

D  filia  Philippi  regis  Francorum;  et  postistum  Rai- 
mundus  filius  Willelmi  comitis  Pictavorum,  qui 
filiam  secuiidi  Boamundi  duxerat  uxorem.  Roberto 
itaque  duce  abeunte,  suc^essit  ei  filius  suus,  de  se- 
cundaconjugeprimogenitus,nomine  Rogerius,  co- 
gnomento  Bursa.  Hoc  etiam  Rogerio  deficiente  et 
filius  suis  post  ipsum,  Rogerius  patruelis  ipsius, 
filiis  Rogerii  comitis  Siciliaefratris  Roberti  Wiscar- 
di,  solus  tam  Apuliam  quam  Siciliam  optinuit.  Hic 
autem  procedente  tempore  de  duce  factus  est  rex, 
rausaaltercationisduorum  Apostolicorumquisimul 
fuerunt  Romse  ordinali.  Innocentius  videlicet  II  et 
Petrus   Leonis.   Quorum  ultimus   concessit  duci 


879 


WILLELMI  CALCULI  GEVIMETICRNSIS  HONACHI 


Rogcrio  ut  rogio  diademate  utereturf  idoo  quod  A  hujusmodidiscordisQerati  quod  eidem  filiosuo  rex 


idem  dux  parti  ipsius  faveljat.Accidit  hoc  circa  an- 

numab  Incarnntiono  Domini   1130.  Vixerunt  vero 

ambo  fere  octo  annissimul. 

CAPUT  XLIV. 

De  morte  Willclmi  vegis  Anr/Iorum  ot  dacis  Xor^ 
thmannorum^  ct  doscpullura  ojusapud  Cadomum, 

His  per  anUci[»ationcm  hrevitcr  intimatis,ad  finem 
geslorum  Willelmi  rc^^Ms  anglorum  ct  dncis  Nor- 
thmannorum,  de  quibus  fastidioleclorumcompen- 
dioso  consulontes,  quaodam  perstrinximus,  venia- 
mu8.  Si  quis  vero  plenius  illa  nosse  dcsiderat,  libr  um 
Willelmi  Pictavensis.Luxoviorum  archidiaconi,ea- 
dem  gesta  sicut  copiosc,  ita  eloquenti  scrmonc  affa- 
tim  continentem,  legat.  PMidit  prseterea  de  eadem 
materiaopus  non  contemncndum  Guido  episcopus 
Ambianensis,  heroico  mctro  exaratum.  Sed  ut  jam 
finem  dicendi  faciamus,  causam  mortis  secundum 
oxistinationem  quorumdam  pandamus. 

Cumergoidem  rex  victoriosus  post  plurima  bella, 
post  muUipliccs  expeditiones  tam  in  Northmannia 
quam  in  Anglia  et  iu  minore  Britannia,  seu  etiam 
in  Cenomannia  prospero  exitu  consummatas,  oppi- 
dum  quoddam  Medanta  nominc  proprium  Philippi 
regis  Francorum,  quitunc  lomporis  partes  Roberti 
ducis  bellum  patri  infcrentis  juvabat  (causa  autem 


ii 


Willclmus  non  permittebat  facere  voluntafemsuaro 
de  ducatu  Northmanni8e,Ucet  eum  ipse  post  se  fecis- 
sethscredom ):  cum  igitur  Willelmusrex  oppidumMe- 
danta  assihcnsflammis  uUricibus  tradidisset,  poo- 
dere  armarum  ctlabore  clamoris,  quo  suosexhorta- 
butur,  ut  fertur,  arvina  intestinorum  ejus  UquefacU, 
infirmari  non  modice  coepit.  Et  Ucet  aUquandiu 
]iosloa  vixerit,  non  tamen  soUta  valetudine  ususest. 
Dispositislandemrebus  suis  et  regno  AngUse  con- 
ccsso  WillclmofiUo  suo,  vitamprsesentem  finivitin 
Northmanniaapud  Rothomagum  4  Idus  septembris. 
Translatum  est  corpus  ejus  sicut  ordinaverat,  Cado- 
mum  et  in  ecclesia  Sancti  Stephani,  quam  ipse  a 
fundamentis  nodificaverat,  ante  majus  altare  rcga- 
litcr  lumulalum.  Solus  autcm  filiorum  suorum  Hcn- 
ricus  exseciuias  patris  persecutus  est,  dignus  qoi 
paternam  haQreditatem  aliquando  solus  obtincret, 
quam  fratres  sui  particulatim  post  mortem  patris 
suipossedorunt.  Decessitautem  idem  rexfere  sexa- 
gcnarius,  anno  ducatus,  in  Northmannia  53,  porro 
regni  sui  in  Anglia  20,  Incarnationis  autem  Domini 
1087.  Regnante  eodem  Domino  nostro  Jesu  Christo 
cum  ssterno  l^atre  in  unitate  Spiritus  sanctiper 
omniascccula  secculorum.  Amen. 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM. 

LIBER  dCTAVUS 

De  Henrico  I  rege  ADglorum  et  duce  IVorthmannorum, 


GAPUT  PRIMLM. 

Prologus  in  gesta  Henrici  regiSy  in  quo  brevitcr 
fratnbus  suis  melior  ostenditur, 

Quoniam  in   libro  supcriori  do  actibus  Willelmi 

regis  Anglorum  ct  ducisNorthmannorum  tractatum 

est,  non  indecens  videbitur  ut  hic  liber,  qui  septi- 

mus  (5)  cuditur  in  Northmanuorum  ducum  gcsta, 

vitam  et  conscrvationometexpartenon  modicares 

gestas  Henrici  nobilissimi  rcgisfilii  praedicti  Wil- 

lelmi  edissercns,  sa3culo  futuro  ct  maximc  postcris 

imitandas  proponat.  Nec  immerito  liic  numcrus  illi 

viro  congruit,  qui  non  solum  honcstatcanimi,  ve- 

rumetiamcorp)orisprobitale,vero  vidcUcet  ternario 

et  quaternario  pluiimum  cmicuit.    Ad   hoc  accidit 

quod  idemrexqucm  describondum  suscepimus,  in 

septimo  gradu  gencalogiae  Northmannorum  ducum 

rcperitur,  siincipias  computaro  a  Rolionc  duce,  qui 

fuit  hujus   prosapiuc  principiuni.    Ut  aulcm  ordo 

historiaenoninterruplus  servetur,defra!ribus  ejus 

Willelmo  rege  Anglorum  et  Roberlo  duce  Northman- 

norum,  quibus  ipse  solussuccessil,  aliqua  vel  brc- 


C  viter  dicenda  sunt;  maxime  cum  hoc  ad  coinroen- 
daUonem  susceptse  materise  proflciat.  Sicut  enim 
pictores  ferrugineum  eolorem  substernere  solent,ot 
rubeus  superpositus  magis  elucescat ;  ita  forsitan, 
sisupradiclifratrcs  conferanturcum  isto,  exeorum 
comparatione  altius  resplendcbit.  Quod  paucis  ani- 
madverti  potest.In  alteroeorum,  Willelmum  loqiior, 
dapsilitas  crga  saecularcs  proedicabatur,  sed  con- 
tempta  ab  eo  religiositas  plurimum  conquerebatur. 
Robertum  in  rcbus  bellicis  fama  non  immerito  ex- 
toUcbat,  sed  ha3C  eadem  in  maturilate  consilii  otin 
regimine  ducatus  ipsum  minus  utilem  non  menda- 
ciler  asscrebat.  AtHcnricusot  illa  complcctens so- 
lus,  quft;  in  singulis  eorum  honcsta  videbantur  et  ea 
pariter  ((uibus  ipsos  carere  jam  diximus,  nonsolum 
ilHs  sed  et  omnibus  suitemporisprincipibus  nobi- 
lior  habobatur.  Sod  ((uia  hsec  suis  in  locis  plenius 
cxponenlur,  ne  digressionem  in  ipso  exordio  facca' 
videamur,  amodo  rerum  propositarum  oixlinem 
prosc(iuamur. 


(5)  Octavus  vero  Historiae  Narthmannorum,  ut  habct  inscriplio  codicis  ms.  quemseculisumus. 


ml 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM   UBRI  OCTO.  -  UBER  OCTAVUS 


882 


CAPUT  II. 

Quod  Willelmus  frater  Henrici,  mortuo  Willclmo 
rcgepatre  eorum,  transicns  in  Angliam  rex  favtus 
est el liobertusducatum  iXorthmanniw  adoptusost; 
et  quod  idem  flobertus  comitatum  Conslantinion- 
sem  dedit  Henrico  et  postea  abstulit, 

Igitur  rege  ADglorum  Willelmo  rebus  humanis 
subtracto,  Willelmus  filius  ejus,  quamcitiuspotuit 
apudTolcam  mari  transito,  susceptusestab  Anglis 
et  Francis,  unctusque  ost  in  regem  a  Lanfranco 
archiepiscopo  Cantuariensi,  ejusque  sufTraganeis, 
Lundoni»  apud  Westmonasterium.  Hoberlus  nam- 
que  frater  ejus  ante  mortem  patris  sui  discesserat 
de  Northmannia  indigno  ferens,    quod  ipse  non 
permitteret  ei  pro  sua   voluntate    disponere  tam 
comitatum  Northmannias  quam  Ccnomanniie.  Alte 
rius  enim  dudum  hseres  designatus  fuerat,  alterius 
vero  hac  de  causa  vivente  patre  regimen  qusBrebat, 
quod  Margarota  filia  Herberti  quondam  (iCnoman- 
nensis  comitis  ipsi  fuerat  desponsata ;  licet,  ante- 
quam  ad  nuptias  ejus  pertingeret,  apud  Fiscauuum 
virgo  eadem  Christo  devota  obicrit.  Cum  igilur  iu 
Pontivo  apud  Abbatisvillam,  cum  suis  similibus 
juvenibus  filiis  scilicet  satraparuni  Northmannieo, 
qui  ei  quasi  domino  futuro  spccic  tenus  obseque- 
bantur,  rc  autem  vera  novarum  rerum  cupiditate 
illecti, moraretur et ducatum  Northmanniee, mnximo 
in  margine,  excursionibus  et  rapinis  demoliretur; 
audito  nuntio  exccssus  patris,  confestim  venions 
Rothomagum,  ipsam  civitatem  ct  totum  ducatum 
sine  ulia  contradictione  susccpit.  Cumque  sui  lide- 
les  eum  exhortarentur,  ut  regnum  Angliao  sibi  a 
fratreprsereptum  velociusarmis  sibimet  restitueret, 
siraplicitate  solita,  et,  ut  ita  dicam,  imprudentia) 
proxima,  respondisse  fertur  :  «  Per  angelos  Dei, 
siego  essemin  Alexandria,  exspectarent  me  Angli, 
nec  ante  adventum  meum  regem  sibi  facere  nude- 
rent.  Ipse  etiam  Wijlelmus  frater  meus,  quod  eum 
praesumpsisse  dici'.is,  pro  cupitesuo  siiic  mcapcr- 
missione  minime  attenlaret.  »  IIobc  primo  dicebat. 
sed  postquam  rei  gestse  ordinem  rescivit,  non  mi- 
nima  discordia  inter  se  et  frntrem  suum  WiHcImum 
emersit.  Inlerim  autom  Henricus  frater  eorum  re- 
mansitin  Northmannia  cumduce  Hoberto.  Dederat 
autem  ei  Henrico  patersuus  moriens  quinquc  mille 
libras  Angliee  moneta\  Robertus  etiam  fraler  suus 
dedit  illi  comitatum  Constanliniensem,  vel,  ut  alii 
volunt,  invadiavit.  Sed  non  diutius  indegavisuscst. 
Nam  inventis  quibusdam  vilibus  occasionibus,  per 
malorumtamonhominum  suggestiones,  ipsumnihil 
tale  meditantem  apud  Hothomagum  cnpiens,  quod 
dederat  indecentor  extorsit. 

*     CAPUT  III. 

DecoDCordia  quse  facta  cst  inter  WilloJmum  vagcm 
Anglorum  et  liobcrtum  duecm  Northmannuc  fra- 
trcm  f^uSy  et  quomodo  obscderunt  Hcnricum  fra- 
Ircm  suum  ia  Moutc  Suncti  Michaclis. 

Post  hsec,  aliquanto  tcmporis  cmenso,  concor- 
diam  fecerunt  ad  invicem  Willelmus  rex  Anglorum 


Aet  Hobertus  dux  Norlhmannia;,  licet  regnum  An- 
gliee  ipsc  Hobertus  facillime  paulo  anto  potuisset 
habere,  nisi  minus  cnutus  esset.  Siquidem  Eusta- 
ohius  comes  HolonisB  etepiscopus  Hajoccnsis  et  co- 
mos  >^'vi' >|:i  patrui  ipsius  et  alii  principes  North- 
maimia*,  cum  mng^no  npparatu  militum  mare  trans- 
cuntes,  Uovecestriam  et  alia  nonnulla  castella  in 
comitatu  Cnntuariensi  occupantes  ct  tenontes  ad 
opus  illius ;  dum  ipsum  Hobertum  ducem  exspectant, 
qui  tunc  tempons  ultra  quam  virum  deceat  in 
Northmannia  deliciabatur,  obsessi  diu  a  rege  Wil- 
lelmo,  dum  ille  cujus  causu  tantum  discrimen  sub- 
ieraut,  non  subvenit,  cum  dedecore  ipsas  quas  te- 
nebant  munitiones  exeuntes,  ad  propria  sunt  re- 
versi.  F^acta  est  itaque  tandem  inter  eos  apud  Ca- 

gdomum,  ut  diximus,  adminiculanto  Philippo  roge 
Francorum,quiinauxiIium  duciscontra  Wjllelmum 
regem  apud  oppidum  Auci  ingenti  Anglorum  et 
Northmannorum  exercilu  tunc  morantem  venerat, 
qualiscunque  concordia  et  quantum  ad  ducem  Ho- 
bertum  spectat  probrosa  atque  damnosa  Nam  quid- 
quid  rcx  Willelmus  in  Northmnnnia  occupaverat,  per 
infidelitatem  hominum  ducis,  qui  eidem  regi  suas 
munitiones  trndiderant,  quas  suis  militibus  ipso 
commiserat,  ut  inde  fialrcm  suum  infestarent,  im- 
pune  permissus  est  habere.  Munitiones  illse  quas 
hoc  modo  lencbat,  fuerunt  Fiscannum,  oppidum 
Auci,  ([uod  Willelmus  comes  Aucensis  cum  reli- 
quis  suis  firmntibus  illi  Iradidernt.  Similiter  Ste- 
phnnus  comcs  ,de  Albatnnrla,  filius  Odonis  comitis 

-,  dc  (Inmpnnia,  Willolmi  nutem  regis  Anglorum  so- 
nioris  ex  sorore  nopos  lccernt;  et  alii  plures  ultra 
Scqunnnin  habitnntes.  Cum  igitur  fralrem  suum 
Ilcnricum  dcbuissont  ndjuvaro  eiquc  providere,  ut 
sicut  fraler  corum  ct  filius  regis  honorabiliter  pos- 
set  vivere,  de  lotn  tcrra  patris  sui  cum  expellero 
conati  sunt.  Undo  accidit  ut  quadam  vice  ipsum 
obsidionc  cingcrcnt  in  monte  Snncli  Miohaelis.  Sed 
illis  ibidem  incassum  diu  laboranlibus  et  ad  ulti- 
mum  intcr  sc  dissidontibus,  comes  Henricus  inde 
libere  oxicnsoppidum  munitiKsimum  nomino  Dam- 
frontem  sagacitatccujusdamindigcnaDSuscepit.  In 
dignabntur  cnim  priediclus  indigena,  utpote  vir 
nobilis  ctdives,opprcssioncs  ampliusperpcti,quas 
Hobertus  de  Hclismo,  homo  fcrox  otmentis  inhu- 
manas,  sibi  ct  aliis  convicancis  inferebat,  qui  tunc 

•'temporis  illud  caslrum  possidebat.  Quod  tantadili- 
gcntia  Henricus  cxinde  custodivit,  ctusque  adter- 
minuni  vila3  illius  in  suo  dominio  habuerit.  (^irca 
huDC  lcmpora,  ubeunte  Jonnne  arohiepiscopo  Ho- 
thomagensi,  succcssit  Willelmusabbas  SanctiSte- 
phuni  Cadomi. 

CAPUT  IV. 

Quod  rcdcunlo  Willehnorcgc  in  AngliamHcnri^ 
cuscoiniliilum  Conslantinicnsem  in  ditionemsuam 
rcvocavit. 

llcdcunte  Jiutoni  Willelmo  regc  in  Anglinm,llcn- 
ricus  haud  scgniter  comitatum  Constantinicnsem 
qui  sibi  fraudulcntia  anto  prtereptus  fuerat,  con- 


883 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  UONACHI 


884 


sensu  Willelmi  regis  el  aaxilio  Uichardi  de  Revers  ^ 

et  Hogorii  de  Magna  Villa,  ex  majori  purle  in  di- 

iionem  suam  revocavit.  Et  quiu  in  lioc  negotio  et 

in  aliis  plerisque  suis  necessitatibus,  Hugo  comes 

Cestrensis  ei  fldelis  exstiterat,  conccssit  ei  ex  inte- 

gro  castellum,  quod  Sancti  Jacobi  appellatum  est, 

in  quo  idcm  comes  tunc  tcmporis  nihil  aliud  habe- 

bat,   praeter  custodinm  munitionis  ipsius    oppidi. 

'Willehnus  siquidcm    rox  Anglorum  senior    illud 

condiderat  in  confinio  Northmanniae  et  Hritannise 

minoris ;  cum  antc  bellum  Anglicum  contra  Cona- 

num  comitcm  Hritannias   filiuni  Alanni  consobrini 

sui,  sibi  non  obtemperantem,  exercitum  duceret. 

Ne  igitur  ampHus  famehci  prsedones  Britonum  ec- 

clesiis  inermibus,  aut  ullimo  terrso  suae  vulgo  ex- 

cursionibus  hitrocinantibus  nocerent;  illud  ad  eos  .. 

arcendos    instilutum  tradidit    Hichardo   Abrinca- 

tensi  praesidi,  patri  videlicet  prsedicti  comilis  Hu- 
gonis. 

(:;afl:T  v. 

Quod  Cenomannensosadvertcntesducem  Fiohertum 
occupatum  phirimispertuhationibus  iu  IVorthman- 
nia,  feceruut  sihi  comilom  Iloliam  Iilium  Joaunis 
do  Fleca, 

Interea  Cenomannenscs  advertentes  duccm  Ho- 
bertum  lot  perturbationibus  in  Northmanuiu  occu- 
patum,  consilium  inount  cum  Holia  Joannis  de 
Fleca,  viro  forti  et  industrio  ct  in  ilia  provincia 
potentissimo,  ut  filiam  cujusdam  comitis  Lango- 
bardiae,  neptem  videlicet  Hercborti  quondam  Ceno- 
mannensis  comitis  ex  primogcnita  fiUa  in  matrimo- 
nium  ducat ;  existimantes  hac  occasione  se  posse  C 
excutere  a  sua  cervice  jugum  domiiiationis  ducum 
Northmannia?.  In quo pcrsuadendo  diutius immorari 
illis  necesse  non  fuit,  cum  jam  nominatus  vir 
illorum  admonilionom  dudum  su«)  volo  praiveniens, 
voluntatem  eorum  super  hoc  negotio,  prfetermissa 
orani  dilatione,  ail  eflectuni  perduxit.  Nec  ipsum 
nec  consiliarios  suos,  ab  hac  rebellionis  prsesump- 
tione  revocavit  deterrendo  quod  antiquitus  sub 
Northmannorum  ducum  ditione  rcgio  Cenoman- 
nicacgit,  vclquodnostramemoria  nobilissimusdux 
NorthmannorumWiliclmus,postca  vero  fehcissimus 
Anglorum  expugnator,  cosdem  Cenomannenses  de 
oppressione  Gaufridi  Martelli  senioris  liborans, 
alii  suae  protectionis  munitos,  quoad  vixit  illos 
ut  proprios  rexit,  ac  suis  succcssoribus  regcndos  n 
moricns  dimisit.  Unde  factum  est  ut  paulo  post 
mortem  ipsius  regis  idem  dux  Hobcrtus,  de  quo 
nunc  sermo  est,  in  principio  sui  ducatus  jani  tunc 
rebellionis  coutumaciam  attentantes  in  ipsis  suis 
finibus,  ducto  exercitu  Northmannorum  eos  com- 
pescuit. 

CAPUT  VI. 

Quod assumpto  Ansclmo  ahhnte  Decciud  archiepis- 
copatum Cnntuaria'y\\ iJIelmus  ejusdem  Joci  mona- 
chus  claustraiis  successit. 

Per  idem   tcmpus,  assumpto  Anselmo   abbate 
Beccensiad  archiepiscopatumCdutuaria},  successit 


ei  in  regimine  ejusdem  loci  Willelmus  de  Bellomonte 

vir  non  contemnendse  roligionis  et  ejusdem  coenobii 

monachus  claustralis.Anno  deinde  secundo,  Urba- 

nus  papa  in  Gallias  veniens,  civitate  Arvernis,  qu» 

alio  nomine  Clarus  Mons  dicitur,  de  ecclesiasticis 

negoliis  tractaturus,  concilium  congrcgavit.  Inter 

alia  vero,  qua3  ibi  salubritcr  dibposuit,  hortalus  est 

fideles  tampraescntesquamabsenteSfUtadliberaada 

sancta  loca  de  potestate  paganorum,  a  qnibusluDC 

possessa  contaminabantur,  Hierusalem  pi*o  remis- 

sione  cxcessuum  suorum  irent. 

CAPUT  VII. 

Quod  IWhertus  dux  NorthmanniiB,  invadiatoducata 
suo  WilleJmo  regi  Anglorum  fratri  sao,  Hicrusst- 
lem  perrexit. 

Igituranno  sequenlihacdivinaexhorlatione  per- 
moti  omnes  fere  famosse  probitatis  militcs  OcciduaB 
regionis,  tam  illustres  quam  caeteriprivati,  iter  saa- 
ctse  peregrinalionis  ineunt.  Quodesiderio  succensus 
Hol)ertus  dux  Northmannorum,  Willelmo  fralri  suo 
regi  Anglorum  per  nuntium  mandavit,  ut  in  North- 
manniam  festinanter  veniat,  ducatum  suum  usque 
ad  reditum  ipsius  habiturus,  de  thesauris  Anglorum 
opimis  suam  ct  suorum  indigentiam  obiter  suppleat. 
Hujus  aulem  legationis  nuntio  cxhilaratus  rcx  Wil- 
lelmus  in  Northmanniam  transfretans,  dccies  mille 
marcas  argentiea  conditione  Hoberto  ducicommo- 
davit  ut,  quandiu  idem  dux  in  prsedicta  peregrina- 
tiono  moraretur,  ipseducatumNorthmanniajprocis 
vadens  haberct,  illum  duci  restituturus,  cum  ipse 
sibi  praitaxatam  pecuniam  rcdiens  reconsignassel. 
His  itaque  gestis,  comes  Henricus  conlulit  se  ad 
regem  Willelmum,  atque  omnino  cum  eo  remansit, 
cui  idem  rex  comitatum  Constantinienscm  el  Bajo- 
ccnsem,  praeter  civilatem  Bajocas  et  oppidum  O 
domi,  ex  integro  concessit.  Hoc  tempore  praediclas 
rex  Willelmus  fecit  quoddam  castellum  nomine 
Gisorz  in  conlinio  Northmanniae  et  Francia?,  quod 
sajpe  nominatus  fraler  ejus  Henricus,  qui  ei  divina 
dispositionesuccossit,moBnibusambitumetturribus 

excelsis  inexpugnabile  reddidit. 

CAPUT  VHI. 

Deprohita te  ipsius  Willelmi in  negotiisregni et  qnod 
Ecciesiam  Dei  et  servos  ejus  persecutus  ost. 

De  ipso  autem  WiHelmo  his  Anoalium  paginis 
possemus  inserere,  quod  semel  et  itorum  Wallenses 
ducto  exercitu  in  ipsorum  finem  sibi  rebelles  sub- 
jugavit;  quodque  regi  Scotorum  Malcomo,  quiin 
Angliam  exercitum  adduxerat,  cum  suo  cxcrcilu 
obvians,  eum  ad  quae  voluit  pacta  inclinavit.  Illud 

• 

ctiam  nihilominus,  quod  cum  audisset  Heliam  conii- 
lcm  Cenomannorum  in  ipsa  urbo  Cenomannica  ho- 
mines  suos,  auxilium  ei  ferente  Fulcone  comilc 
Andcgavorum,  obsedisse;  abstulerat  enim  ilto 
urbem  primum  Helias  hominibus  regis,  sed  cives 
iterum  regi  reddiderant,  unde  eos  iterum  Helias 
obscderat;  hoc,  inquam,  audito,  cum  essetin  Anglia, 
accersitis  quos  tunc  forte  secum  habebat  militibos 
imperans  ut  reliqui  qui  aborant  se  sequerentur,  ab 


HISTORIiE  NORTHMANNORUM  LIBRI  OOTO.  -  LIBER  OCTAVUS. 


886 


B 


liens,  cum  ventus  essetcontrarius  inNorth-  A 
1  transfretaturo  contra  ventum  intravit  pe- 
icens  se  nunquam  audisse  de  aliquo  rege 
afragio  perisset.  Transitoque  mari,  \elut 
im  elementorum,  prsedictos  comites  solo 
ui  adventus  ab  obsidione  fuguvit.  Hsec^in- 
t  alia  hissimilia,  de  illo  veraciter  possemus 
,  nisi  facta  ejus,  quia  plurimos  scrvorum 
inctam  Ecclesiam  non  minimum  persecutus 

0  sero,  et  infructuosam  ut  pluribus  sapien- 
letur,egitpoenitentiam,dignumjudicaremus 
ordinem  historine  solummodobrevitcr  nttin- 
ad  aclus  Henrici  divse  memorisB  fratris  ct 
oris  sui,  qui  viros  religiosos  et  Ecclesiam 
egendo  et  ouxilium  fcrendo,  admodum  ve- 
esty  prolixius  explicandus  vellemus  acce- 
►dem  Willelmo  regnum  Angliae  procurante, 
3  nepos  Roberti  de  Moubraio  oomitis  Nor- 
^landiseprscdictum  Malcomumregem  Scotiae 
aes  in  Anglia  facientem  et  filium  cjus  primo- 

,  cum  maxima  parte  sui  exercitus  in  fini- 
^lorum  trucidavit.  Hic  autem  Rohertus,cum 
Q  munitiones  regias  suo  comitatui  collimi- 
ontra  voluntatem  domini  sui  attentasset  oc- 
captus  a  militibus  Willelmi  regis,  ipsoque 
in  ipsis  vinculis  diulius  perseverans  re- 
jam  Henrico  rege,  tandem  in  ipso  ergastulo 
s  mortuus  est.  Dictum  cst  a  pluribus  hunc 

1  sibi  rodditum  fuisse,  quia  regem  Scotiae, 
videlicet  nobilissimse  Mathildis  postea  re-  ^ 
iglorum,  dolose  pcremerat.  Illiusautcmter-^ 
im  habebat  in  Northmannia  et  maximam 
prsedicti  sui  comitatus,  Henricus  jam  rex 
edit  Nigello  de  Albinneio,  vero  illustri  et 
Daxit  postea  idem  Nigellus  Gundredam  fi- 
*aldi  de  Gornaco,  ex  qua  genuit  niium  no- 
ogerium  de  Moubrnio,  qui  tandem  adhuc 

s  patri  suo  factomonacho  Beccensi  et  eidem 
gnam  possessionem  in  Anglia  conferenti, 
it.  Ipse  etiam  Giraldus,  rogatu  Hugonisdc 
>  patris  sui  monachi  vero  Reccensts,  plura 
dem  ecclesiee,  et  tandem  Hierusalem  petens 
ore  sua  Edithua  sorore  Willelmi  comitis  de 
18,  in  ipso  itinere  mortuus  est.  Uxor  vero 
diens  nupsit  Drogoni  de  Monceio,  ex  qua  Q 
rogo  suscepit  unum  filium  nomine  Drogo- 
iccessit  preedicto  Giraldo  filius  ejus  nomine 
jui  ex  sorore  Rodulfi  de  Parrona  comitis 
idorum  genuit  unum  Qlium  nomine  Augo- 
30  per  anticipationem  de  amicis  ac  benetac- 
Beccensis  monasterii  hic  breviler  comme- 
nus,  nunc  ad  ordinem  historise  redcamus. 

CAPUT  IX. 

te  ejusdem  regis  in  Novaforeala  et  quod  Bi- 
lua  frater  t\jus  antea  ibident  mortuus  fuerat 
cauaa  mortis  eorum  secundum  existimatio- 
vulgi. 

',  sicnt  supra  diximus,  cum  Robcrtus  dux 

tannoi*um  anno  nb  Incarnatione  Domini  1096, 


Hierusalem  perrexissel  el  ducalum  Northmanniae 
Willelmo  fratri  suo  regi  Anglorum  invadiasset, 
conligit,  post  aliquantum  temporis,  ut  idem  rex 
quadam  die  venatum  iret  in  Novamforcstam,  ubi  iv 
Nonas  Augusti  missa  sagitta  incaute  a  quodam  suo 
fa!ni!ia:i  .u  cordo  percussus,  mortuus  est  anno  ab 
Incarnatione  Domini  iiOO,  regni  autem  sui  13.  In 
eadem  etiam  silva  Richardus  fraler  ipsius  Willelmi 
dudum,  adhuc  vivente  patro  eorum,  dum  simili 
modo  venaretur  ictu  arboris  male  evitatae  aegro- 
lans,  post  paululum  hominem  exivit.  Dixerunt  au- 
tem  multi,  quod  ideo  hi  duo  fiiii  Willelmi  regis  in 
illa  silva  judicio  Dei  periorunt,  quoniam  multas 
villas  et  ecclesias  proptcr  eamdcm  forestam  ampli- 
ficandam  in  circuitu  ipsius  destruxerat. 

CAPUT  X. 

Quod  Henricus  frater  ipsius  ei  successitj  qui  Ma- 
thildem  filiam  regis  Scotiie  duxit  in  uxorem. 

Occiso  itaque  Willelmo  rege,  ut  priemisimus, 
statim  frater  suus  Henricus  corpus  ejus  Winto- 
miam  doferri  focit,  ibique  in  ccclcsia  sancti  Petri 
anto  majus  altare  sepulturse  tradidit.  Quo  sepuUo, 
Lundoniam  venit,  atque  npud  Westmonasterium, 
annuentibus  cunctis  Francis  et  Anglis,  quarto  die 
post  mortem  fratris  rcgale  diademasuscepit.Unde 
plurimi  sunt  Isetati  quod  modo  regem  natum  de 
rege  et  regina,  natum  et  nutritum  in  Anglia  habere 
meruissent.  Ut  autem  idem  rex  legaliter  viveret, 
duxit  eodem  anno  venerabilem  Mathildem  flliam 
Malcomi  regis  Scotioe  et  Margaretae.  Quantoe  autem 
sanctitatis  et  scientio^  tam  saecularis  quam  spiri- 
tualis  utraque  regina»  Margareta  scilicet  et  Mathil- 
dis,  fuerint ;  liber  qui  de  Vitaipsarum  scriptus  est, 
plano  sermone  describit.  Nec  illud  preetermitten- 
dum  quod  a  sanctaerecordationis  AnselmoCantua- 
ricnsi  archiepiscopo  eadem  Mathildis  in  festivitate 
sanctiMartini  apud  Weslmonasterium  Ilenricoregi 
nobilissimo  desponsata  et  eodem  die  regali  diade- 
mate  insignita  est.  Fuit  autem  rex  Henricus  vir  plu- 
ribusvirtutibus  praeditus,  justitiae  acpacis  sectator, 
religionis  amalor,  iniquorum  et  furum  ferventissi- 
mus  punitor,  inimicorum  suorum  non  solum  excel- 
lentium  principum  ct  comitum,  verura  et  nomina- 
tissimorum  regum  felicissimus  triumphator. 

CAPUT  XI. 

Quod  ex  eagenuit  filium  nomino  WillelmumetliJiam 
quoe procedcnli  temporo  nupsit  Ilenricoi  mpora- 
tori  ftomanorum. 

Genuit  autem  ex  secunda  Malhilde  regina  Anglo- 

rum  uxore  sua  filium  unura  noraine  Willelmum  et 

filiam  unam  matrem  sicut  nominc  ita  honestate  re- 

pra^seiitantem.  Ilanc  autem  virginemvix  quinqucn- 

nem,  Henricus  quinlus  rcx  et  quartus   imperator 

Romanorum  et  Alemannorum  Augustus  in  conju- 

gera  requisivit  elacquisitaraper  claros  viros  episco- 

pos  et  comites  internuntios,  cura  ineffabili  munifl- 

centia  [Isetitia]  utriusque  parcntis  in  suura  rcgnum 

suscepit  ct  rcccptam  solcmniler  in  proximoPascha 

apud  UlteriusTrajoctum  desponsavit.  Dosponsatam 


«87 


WILLELMI  CALCUU  GEMMETICENSIS  MONACHI. 


vero  archiepiscopiis  Coloniensis  in  festivitatesancti  A  qui  magis  volebant  intereos  esse  discc 


Jacobi  Magonciee  in  reginam  consecravit,  ceeteris 
coepiscopis  assistentibus  et preecipue archiepiscopo 
Treverensi,  qui  cam,  dum  consecraretur,  intersua 
brachia  reverenter  tennit.  Deinde  consecratam  re> 
ginam  usque  ad  tcmpestivum  tempus  nuptiarum 
studiose  nutriri  prsecepit,  in  quo  nutrimento  et  lin- 
guam  addisceret  et  se  secundum  Teutonicos  morcs 
componeret.  De  qua  nobilissima  imperatrice  in  se- 
quentibus  plcnius  disseremus.  Fradictus  autem 
Willelmus,  filius  Henrici  rcgis,  qui  post  sororcm 
Mathildem  imperatricem  natus  est,  licet  eum  causa 
masculini  sexus  illi  prsBposuimus,  cum  jam  ad  ju- 
venilem  eetatem  venisset,  moiio  immatura  obiit. 
Cum  enim  transfretaret  de  Normannia  in  Angliam, 


paccm,  coepit  occasiones  quaerere,  fratr 
ad  discordiamcommovere.  Rex  autemF 
diutiushoc  fcrens,  maximequeindigne 
frater  suus  ita  paternam  hsereditatei 
scilicet  Norlhmannise,  dissipaverat ; 
civitatem  Rothomagensem  nihil  pene 
haberct,  quam  otiam  forsamalicui  utc 
set,  si  hoc  sibi  licitum  proptor  cives  ip 
his,  inquam,  indignatus,  mare  quam 
transiens,  alquc  non  multo  post  non  p 
citumcongregans,  obsedit  civitatem  B( 
que  citius  capiens,  fere  omnem  destri 
cepit  Cadomum.  Post  aliquantulum  ve 
cum  obsideret  quoddam  castrum  comil 


inter  Barbefluvium  et  Hnntoniam,  in  quodam  maris  .-^  quod  vocatur  Tenerchebrai,  atque  in  o 

%  »•  *1*  Y*jlA.  1**1  *ll  Ji*ll1  Arf^*  *  _— 


loco  periculoso,  qui  ab  incolis  (Jlataras  dicitur,  il> 
lisa  navi  scopulo,  ipsi  et  multi  optimates  patris  egus 
naufragio  perierunt.  Quo  solo  eventu  felicitatem 
excellentissimi  regis  fortuna  aliquantisper  obnubi- 
lavit,  licet  in  aliis  omnibus  sibi  arrideret  jucundis- 
sima.  His  anticipando  commemoratis,  ad  ordinem 
reigestae  levcrtamur. 

CAPUTXII. 

Quod  Bobertus  dux  Northmannorum  rediens  ab 
HierosolymJs  transiit  in  Angliam,  volens  auferro 
regnum  fratri  suo,  et  quoniodo  coucordali  sirnt, 

Non  longum  autem  tempus  transiil,  postquam 
Henricus  rex  regnum  Anglise  rcgendum  suscepit, 
quod  frator  suus   I\obertus  de  Hierusalem  rediit, 


boraret  ut  illud  caperet,  frater  ejus  com 
et  comesMoritolii,  cummagna  multitud 
putantes  se  de  rege  Henrico  vindici 
omnino  de  terra  delere,  cum  magno  ii 
runt  in  eum.  Sed  judicio  Dei  super  e( 
capti  sunt  ambo  et  mulli  alii  cum  eis  a 
Henrici  regisatque  ante  eum  adducti.  C 
modo  Deus  regi  se  timenti  victoriam 
sicutquondam  Theodosio  imperatorise 
rat.  In  hoc  enim  conflictu  ex  suis  nulh 
sa  parte  vix  sexaginta  corruer.unt.  Fini 
conflictu  et  pace  reddita  miscr®  pro 
pene  per  imprudenliani  comilis  praedl 
erat  rex   Henricus  totam  Northmanni 


atque  ducatum  Northmanniae,  quem  fratrisuo  Wil-  p  castella  comitis  Morilolii  in  suum  domi 


lelmo  invadiaverat,  absque  ullius  pecuniee  exhibi- 
tione  recepit,  licet  ipsam  summam  quam  ab  eodem 
fratre  suo  acceperat,  secum  haberet,  ut  si  necesse 
esset  redderetur,  et  si  esset  qui  eam  exigeret,  in 
promptu  haberet.  Audiens  itaque,  quod  Henricus 
frater  suus  rex  Anglorum  esset  constitutus,  cocpit 
indignariadversus  illum,multumque  eiminari,quod 
regnum  Angliae  suscipere  ausus  fuisset.  Ilac  igitur 
de  causa  coepit  navigium  preeparare  quale  potuit. 
Quo  completo,  in  Angliam  transivit.  Henricus  au- 
tem  rox,  cujus  fiducia  tota  crat  in  Deo,  magnam 
Anglorum  militiam  velocitor  congregans,  advcrsus 
eum  vonit,  paratus  eum  et  omnes  qui  cum  eo  venc- 
rant,  de  torra  Anglorum  expollere.  Quod  profecto, 
annuente  Deo,  inbrevi  egisset,  nisi  frater  suus  cum 


pit.  Atque  ita  omni  terra  sedata,  red 
gliam,  Hobertum  comilem  fratrem  suui 
Moritolii  et  quosdam  alios  quos  ei  pl 
adduxit,  eosque  in  libera  custodia  usq 
num  vitee  oorum  tenuit.  Factum  est  at 
lum  apud  Tenerchebrai  inter  Henrioui 
glorum  et  Robertum  fratrem  suum  d 
mannorum,  anno  ab  Incarnatione  Do 
Kal.  Octobris.  Eodem  autcm  anno,  mc 
rio,  comotes  apparuerat,  regibus  et  di 
tione  regnorum  terribiHs.  Rexit  aute 
comes  ducatum  Northmanniae  19  an: 
spatio,  quo  in  itinere  Hierusalem  de 
Fuit  hic  Robertus  miles  fortissimus  e 
liter  gessit ;  maxime  quando  a  chris 


00  hoc  pacto  concordaret,  ut  ipse  rex  illi  quotannis  D  chia  et  Hierusalcm  super  Sarracenos 


millia  marchas  argenti  perpetuo  daret.  Hanc  sum- 
mam  tamenjdem  comes  Mathildi  reginse  fratris  sui 
conjugi  condonavit.  Facta  itaque  inter  eos  concor- 
dia,  aliquanto  tempore  demoratus  est  comes  Ro- 
bertus  iu  Anglia.  In  qua  postquam  tandiu  fuit, 
quantum  ei  placuit,  in  Northmanniam  remeavit. 

CAPUT  XIII. 

Quod  eadcm  paclione  rupta^  Henricus  apud  Tcncr- 
chebrai  in  bellG  eum  cepit  ctpostea  usque  ad  mor- 
tem  cum  regno  Anglise  ducatum  Northmannive 
sapienter  dispos  uit . 

Non  diu  autem  duravit  inter  oos  prsedicta  con- 
cordia.  Robertusenimcomes  plus  justo  credensillis 


Ad  rogimen  tamen  ducatus  minus  ul 
simplicitatem  suam  et  propter  consili 
bus  nimium  aurem  accortimodabat. 

GAPUT  XIV. 

De  Sibylla  uxorc  ducis  Roberti  oi  \ 
ejus  et  quomodo  idcm  Willelmus  faci 
Frandrcnsium, 

Cum  autemrediretde  via  Hierusalem 

lam  in  uxorem,  sororemWillelmicomi 

nae,  de  qua  gcnuitunum  filium,  nominc 

Fuit  autem  praedicla  comitissa  pulchn 

sta  moribus,  sapientia  prsedita  et  aliqu 

duce  ipsa  melius  per  senegotia  provij 


te9 


HITORIiB  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.—  LteEROCTAVUS 


890 


vata  qaampublica  disponcbat,  qunm  i])se  faccret  si 

adesset.Vixitautem  in  Northmannia  parvo  temporc, 

invidia  et  factione  quarumdam  nohilium  fcminarum 

decepta.  PrsBdictus  vero  Willclmus  filius  Ilohcrti 

ducis  procedenti  tcmporo  comes  fuit  Flandiensis. 

Quod  quomodo  acciderit,  paucis  apcrinmus.  Cum 

igitur  ille  jam  juvenis  multse  probitatis  in  Francia 

exularetur,  palre  suo,  ut  jam  diximus,  in  vinculis 

Henrici  rcgis  posito,  accidit  ut  Carolum  comiteni 

Flandrcnsem  quidam  traditores  in  ccclesia,  dum  sa- 

cris  mysteriis  inlercssct,  occidercnl.  Quo  audito, 

reginaFrancorumuxorLudovici  regisdedit  priedi- 

cto  Willelmo  sororem  suam  uxorem  ;  efficicns  pcr 

maritum  suum  ut  idem  comes  Flandrcnsium  con- 

situcrelur.  Deccsserat  enim  Carolus  absque  filio. 

NectamenidemWillelmuslonge  aberat  a  cognatio- 

ne  comitum  Flandrise.Nam  Mathildis  regina  Anglu- 

ram  avia  ipsiusfuit  filia  Balduinicum  Barba  comi- 

tis  Flandrensium.  Hic  veroDalduinus  duosfilios  lia- 

buit,  Balduindum  ct  Robertum.   Quoruni  uterquc 

uxorem  accepit,  vivenle  patre  corum.  Nam  Buldui- 

nus  primogenitus   habuit  in  uxorem  comitissam 

Hainaucensem,  ex  quagenuitduos  filios,  pjrnulfnm 

etBalduinum.  Hobertusautemaccepitconjugemrc- 

lictam   Florentii   comitis  Frisiae,  quae  unicam  ex 

prsedicto  Florontio  habcbat  filiam.  Quie  Robertus 

longe    faccre  volens  a  paterna  hoereditate,   dedit 

eam  Philippo  rcgi   Francorum.    Et  ila  comitatus 

Frisioe  remansit  ei  cum  matre  pnedictic  puellaj,  un- 

de  cognominatus  est  Frisio.  Decossit  autem  antc 

mortem  patris  sui  Balduini  Bulduinus  comes  Hai- 

naucensis  et  successit  Ernulfus  filius  ejus  primoge- 

nitus.  Tandem  obeuntc  Balduino  comite  Flandrise, 

cum  Ernulfus  comes  Hainaucensis  dcberet  ei  suo- 

cedere,  utpote  nopos  ex  primogenito  filio  ejusetad 

hoc  ctiani  niteretur,  Philippus  rex  Francori^m  vc- 

niens  in  auxilium  cjus,  et  Malhildis  regina  Anglo- 

nim  amitn  ojus  mittens  ei  Willelmum  filium  Osber- 

ni  cum  armata  militum  manu.  Robertus  Frisio  pa- 

trauseju8,adjuncto  exercitu  Henrici  Northmanno- 

nim  et  Alemannorum  imperatoris  cuneis  suis,  cx 

improviso  supcr  eos  irrucns,  diedominicaSeptua- 

gesimse^fugato  PhilipporegeFrancorum,  Ernulfum 

ncpotom  suum  ct  Willelmum  filium  Osbcrni  comitem 

Herefordi  peremit,  ethacdc  causa  Flandriam  usque 

adsuum  obitum  possedit. 

CAPUT  XV. 
De  Willelmo  comite  Hcrcfordi  ct  succossione  ojiis 
Praedictus  autem  Willelmus  comes  Hercfordi  fuit 
vir  honestus  ct  probus,  ct  cognationem  ducum 
Northmannia;  non  solum  cx  parte  patris,  vcrum 
etiam  ex  parte  matris  attingcns.  Osbernus  namquc 
pater  ejus  fuit  iilius  Hcrfasti  fratris  Gunnoris  comi- 
tissa}  primi  Bichardi  ducis  Northmannias  uxoris. 
Mater  vero  fuit  filia  Bodulfi  comitis  Jurciccnsis.  Qui 
Rodulfas  frater  fuit  utennus  Bichardi  ducis  supc- 
rius  nominati.Duxit  autem  idem  WiUelmus  Adelizam 
filiam  Rogerii  de  Tccnnio,  cx  qua  genuitduos  filios, 
Willelmom  de  Britolio  qui  post  decessum  ejus  ter- 


A  ram,  quam  habcbat  in  Norlhmannia  habuit ;  et  Ho- 
gerium,  cui  comitatus  Ilorefordi  funiculo  distribu- 
tionis  cvcnit.  Ilabuit  etiam  duas  iilias  quarum  una 
nomine  Emma  juncta  est  Bodulfode  Waiet,  gonore 
Britoui,  qui  fuit  comcs  Norwiccnsis;  sed  qui  contra 
fidclilatem  Willelmi  regis  senioris  munitioncm 
Norwich  aliquando  tencre  attentavit,  expulsus  et 
exlorris  de  rcgno  Anglia*  cum  uxore  sua  Hierusalem 
perrexit,relinquensunamfiliam  nominelttam,  quae 
procedcnli  tcmj^ore  nujjsit  Bobcrto  comiti  Logre- 
ccstriu3,fiIio  Bobcrticomitis  Mellenti.  Undefactum 
est  ut  Lire,  Glot,  Britolium,  et  plurimam  partem 
tcrraj  quam  W'illelmus  filius  Osberni  avus  uxoris 
suoe  habuerat  in  Northmannia,  postmortcmWillel- 
mi  dc  Britolio  avunculi  uxoris  suae  idem  comes  ha- 

D  beret.Genuitautemcxcaunumfilium  etpluresfilias. 
Occiso  ilaquc,  ut  diximus,  Willelmo  filio  Osber- 
ni,  Wijlelmus  dc  Britolio  filius  suus,  qui  oi  succes- 
serat,  ccepit  calumniari  oppidum  Jureii,  quia  f^erat 
Bodulfi  comitis,  patris  vidclicct  avisB  suse.  Habebat 
autem  tunc  temporis  idcm  castrum  Bobertus  dux 
Northmannise  in  suo  dominio,  sicut  pater  suus  Wil- 
lelmus  rex  per  omne  tcmpus  vitse  suae  habuerat. 
Comitissa^enim  Alboreda  uxor  comitis  Boberti  in 
supcrcilio  montis  eidcm  castro  imminentis  turrim 
munitissimam,  quoe  usquenuncsuperest,  eedificare 
co^perat.  Bobertus  comcs  Mellenti  turrim  illam 
custodiens,  vicecomitis  ofTicio  in  prxdicto  oppido 
fungebatur.  Egit  itaque  calliditate  solita  ,  ut  idem 
castellum  WiHelmo  de  Britolio  redderetur,  hac  ta- 
men  conditione,  quatcnus  ipse  pro  co  quod  in  ipso 
oppido  nunc  habcbat,  Britonium  sua)  terrsevicinum 
largitione  ducis  Bobcrti  pcrpotuo  possidcret.  P^rat 
enim  ab  antiquis  temporibus  idem  municipiumuna 
ex  propriis  sedibus  ducum  Northmannia).  Undo 
sempcr  illud  in  suo  dominio  hactenus  habuerunt, 
excepto  quod  scundus  Bichardus  ipsum  comiti 
Godefrido  fratri  suo  naturali  dederat,  et  comes  Gis- 
Icbcrtus  filius  ejus  post  ipsum  idem  habuerat,  sed 
codem  occiso,  ad  dominium  ducum  Northmanniee 
redierat.  Et  quoniam  Bogerius  filius  Bir.hardi  idem 
castrum  repetcbat,quia  avus  suus  comes  Gislebortus 
idipsam,  sicut  di  ctum  est,  antea  posscderat,  Bober- 
tus  comes  Melleuti  omni  inquictudine  carere  gcs- 
tiens,  cgit  apud  duccm  Bobertum,  ut  quoddammu- 
n^cipium  nuncupatumHumctumsitum  inConstanti- 

D  nicnsi  comitntu,  daretur  Bogerio  filio  Hichardi,  non 
solum  pro  illacalumnia  sopienda,  verum  etiam  pro 
minima  pecunieo  summa  quam  Bogerius  hac  decau- 
sa  duci  contulerat.  Sunt  antiquorum  plurimi  qui 
dicant  quod  Bichardus  pator  Bogerii  pro  repetitio- 
ne  ejusdom  castri  dudum  in  Anglia  acceperat  oppi- 
dum  Toneburgc,  asserentes  leucam  Brionii  cum  fu- 
niculo  circum  circa  fuisse  meusuratam  et  eodem 
funein  Auglia  doIalOyleucamToneburge  tantumdem 
spatii  in  metiendo  recepissc,  [quantum  bactenus 
Brionense  milliarum  probatur  retinere. 

Accidit,  post  aliquantum  temporis,  ut  Goellus  de 
Breherii-Valle  dominum  suum  Willelmum  de  Bri" 


891 


VILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


892 


tolio  dolose  caperet  et  in  ipsa  captione  eum  tandiu  A. 
relineret,  quousque  idemWillelmusquamdam  Qliam 
suam  notham  cum  ipso  castello  Jurei  (6)  coactus 
illi  concederet.  E%  qua  ille  vir  Belial  suscepit  filios, 
Willelmum  Luvellum  et  Rogerium  Balbum  et  alios 
in  quibus  nequitia  patris  eorum  et  fraudulentia, 
velut  in  malo  germine,  ad  perniciem  innoxiorum 
adhuc  perseverat.  Willelmus  autem  de  Britolio  a 
nexibus  liber,  memor  injuriae  a  perfidosibi  illatsB, 
quamdam  rem  dignam  mcmoria  ausus  est  incipere. 
Nam  regem  Francorum  Fhilippum  cum  plurimo 
exercitu  et  Robertum  ducem  Northmanni»  ad  so 
immensis  muneribus  evocans  et  ipsis  et  hominibus 
eorum  omnibus,  qui  suam  procurationem  voluerunt 
accipere,  sufficienter  necessaiia  de  suo  proprio  sub- 
ministrans,  castrum  Breherii-Yallis  ettotam  terram  d 
Goelli  fere  destruxit  et  Jureium  tandiu  obsidens  af- 
flixit,  usquequo  ille  perfidus  suis  rebus  diffidens  il- 
lud  sibi  redderet.  £t  sic  tandem  Willelmus  illud 
castrum  sicut  propriumquoad  vixit  securus  posse- 
dit.  Cumautem  ad  extrema  veniens  idem  Willelmus 
juvenem  quemdam  Rodulfum  de  Waiet,  ex  sorore 
Emma  nepotem,  hssredem  sui  casamenti  fecisset; 
Eustachius  filiusejus  naturalis,  dum  exsequiae  pa* 
tris  agerentur,  omnes  munitiones  ejus  occupans  et 
muniens,  omnem  terram  sui  patris  diutius  hac  inva- 
sione  quicte  tenuit,  donec  uxor  ejus  Juliana,  filia 
regis  Henrici  notha,  nimis  arroganter  et  fulta  con- 
tra  voluntatem  et  fldelitatem  regis  custodes  suos 
de  munitione  Britolii  ejecit.  Qua  de  causa  rex 
exacerbatuSy  omnem'  illam  hsdreditatem  quam  non 
hsBreditario  jure,  sed  sua  pervasione,  imo  regis  cle-  ^ 
mentia  hactenus  ille  possederat,  non  immeritio  illi 
abstulit.  Gastrum  siquidem  Jureicense  (Ibreicense) 
redditum  et  Goello  et  filiis  suis.  Caeteram  terram , 
sicut  jam  diximus,  Robertus  comes  LegrecestriaB 
cum  uxore  sua  postmodum  accepit.  Eustachio  pro- 
inde  Paceii  oppidum  solummodo  remansit.  Et  quia 
hflec  causa  Willelmi  filiiOsberni,  cujus  supramen- 
tionem  fecimus  latius  exsecuti  sumus ;  nunc  ad  ea 
quse  de  comitibus  Flandri»  proposueramus,  re- 
vertamur. 

C\PUT  XVI. 
De  morte  WiUelmi  comitis  FJandrioe. 

Igitur  prsedicto  IXoberto  comiti  Flandrise  Henricus 

rex  Saxonum  ct  imperator  Romanorum,  dedit  comi-  D 

tatum  Cameracensem  et  ipse  fecit  ei  inde  fidelita- 

tem.  Genuil  autem  idem  Robertus  duos  filios,  Ro- 

bertum  et  Philippum.Robertus  vero  Hierosolymita- 

nus  cognominatus  ,  quia  interfuit,  dum  Hierusalem 

a  Christianis  caperetur,  genuit  Balduinum  qui  ei 

successit.  Eodem  vero  Balduino  mortuoex  vulnere, 

quod  in  conflicta  quodam  apud  Aucum  castrum 

quoddam  Northmanniae  acceperat,Caroluscognatus 

ipsius  ei  successit  Quo  pertraditionem  occiso,  sicut 

jnm  dictum  est,  eumdemcomitatum  Flandri®,  sicut 

superius  diximus,  Willelmus  filius  I^oberti  ducis 

I6)  Cod.  unus  ms.  Vireii,  et  sic  ubioue. 

(7)  Reliquahujuscapitisetsequentia  AVni,  XIX, 


? 


Northmanniad  habuit.  Sed  parvotempore  supervi- 
xit,  in  cujusdam  oppidi  assultu  appetitus  lethali  vul- 
nere.  Deccssit  vero  6  Kal.  Aug.  anno  ab  incarna- 
tione  Domini  1188.  Sepultus  est  autem  in  ecclesia 
Sancti  Bertini  confessoris  et  successit  ei  Terricus 
de  Avseis,  congnatusprsecedentiumcomitum.  Hoic 
Henricus  rexAnglorumcopulavit  sororem  Gaufridi 
Martelli  comitis  Andegavorum.  Robertus  auiem 
dux  Noiihmanni8e,pater  preedicti  Willelmi  moriuus 
est  in  Anglia  apud  Bristoldum  castellum  Roberti 
comitis  Glocestrise  nepotis  sui,  cui  Henricus  rex 
eum  ad  custodiendum  tradiderat.  Decessit  autem 
IV  Idus  Februarii,  sepultusqueestin  ecclesia  Sancfi 
Petri  Glocestriie,  anno  ab  incarnatione  Domini  1194. 
His  per  anticipationem  intimatis,  nunc  ad  ordinem 
historiae  revertamur. 

CAPUT  xvn. 

Quod  mortao  Philippo  rege  Francoram  successit 
Ludovicus  Glius  ejuSy  et  de  origine  comitam 
Ebroicensium  et  eorum  posteritate. 

Circa  haec  tempora  rebus  humanis  excessit  Phi- 
lippus  rex  Francorum  et  successit  Ludovicus  filios 
ejus.  Mortuo  autem  Willelmo  Rothomagensi  archi- 
episcopo ,  eamdem  pontificatus  sedem  adeptus  est 
Gaufridus  decanus  Cenomannensis.  Parvo  exinde 
tempore  exacto,  moritur  Willelmus  comes  Ebroi- 
censis.  Et  quoniam  de  hac  civitate  fecimus  men- 
tionem,  libetpaulo  superius  originem  comitum  ejus 
repetere.  Robertus  igitur  filius  primi  Richardi  da- 
cis  Northmannise ,  archiepiscopus  Hothomagensis 
et  comes  Ebroicsecivitatis,  contra  morem  ecclesias- 
ticum  uxoratus,  quasi  quilibet  laicus,  genuit  duos 
filios,  Richardum  qui  ci  successit  in  comitatum  et 
Rodulfum  de  W^aceio.  Richardus  autem  comes  ex 
relicta  Rogerii  de  Toenio,  qui  peremptus  fuerat  in 
quodam  conflictu,  genuit  praedictum  Willelmum  qoi 
ei  successit;  et  unam  filiam  quee  nupsit  Simoni  de 
Mouteforti,  ex  qua  natus  est  Almaricus  et  Bertha 
soror  ejus.  Sed  ante  eam  idem  Simon  habuerat 
duas  uxores.  Ex  quarum  prima  filius  ejus  primo- 
genitus,  alter  videlicet  Almaricus  uatus  est,  et 
Eiisabeth  soror  ejus.  Occiso  autem  illo  Almarico, 
Rodulfus  de  Toennio  (7)... 

CAPUT  XVIII. 

De  discordia  inter  Henricum  regem  et  Almaricum 
comitem  Ebroicw  civitatis. 

CAPUT  XIX 

De  bello  inter  Ludovicum   regem  Fraacoram  et 
Henricum  regem  Anglorum. 

CAPUT  XX. 

Quomodo,  facta  conaordia  cum  Ludovico  rego, 
rex  Henricus  rediit  in  Angliam,  et  de  mort» 
Willelmi  ma  sui. 

CAPUT  XXI. 

De  dissensione  inter  eumdem  reaem  et  Gualentf 
num  comitem  Mellenti  etquo  nne  termiaata  si^' 

....  Denique  catervis  more  pugnantium,  nec- 

XX,  integra,  cum  initio  XXI,  desunt  etiam  inGem- 
meticensi  codice. 


] 


HISTORI^  NORTHMANNORUM  LIBRI  OCTO.  -  LIBER  OCTAVUS. 


.^94 


equitibus  sagittariis,  quorum  inibi  oxercitus  A 

maximam  multitudinem  habebat,  in  dextra 
lostium  prsBmissis,  clamor  ut  in  initio  bello- 
olet  fieri,  utrinque  attollitur.  Sed  antcquam 
in  cunei  jungerentur,  pars  comitis  instantia 
iriorumf  qui  eam  in  dextris,  ubi  carebant 
Uonc  clypeorum,  absque  intervallo  sagitta- 
;>ene  defecerat.  Spaciosum  csset  irc  per  sin- 

sed   nos  ad  caetera  festinantes  rei  eventum 

ete  enodamus. 

I  itaque  certamine,  postmodum   captus  ost 

Walerannus  ;  capti  sunt  etiam  omnes  illi 
i  et  divites  milites  quiejus  signa  sequebantur 
liqui,  postquam  in  manus  hostium  venerunt, 
itientibusquibusdam  suorum  uecessariorum, 
n  exercitu  rogio  habebant  fuga  elabcrentur.  p 
orumnumero  fuit  Almaricus  comcs  Ebroicen- 
Willelmvs  Lovellus  de  Jurci.Gestumcstau- 
)c  bellum  a  ducibus  Ilcnrici  regis  Auglorum, 
Walerannum  comitem  Mellentif  anno  ab 
latione  Domini  1124,  vii   Knl.  Aprilis,   haud 

a  villa  quam  vocant  Burgum  Turoldi. 

CAPUT  XXII. 

sagacitato  idein  rex  terram  suam  paciCice 

regebat, 

liteitaque  Waleranno  in  vinculis  cum  sociis 
)sito,rexHenricusturrcmWateviIIoDfunditus 
rerti.  Oppido  praeterea  Brionnii  vi  potius  quam 
aris  rcdditione  sibi  subjugato,  eum  qui  idom 
iptioncm  comitis  diu  tcnuerat,  orbitatc  ocu- 
maitavit.  Unde  perterriti,  qui  castrum  Belli-  C 
)  servabant,  ne  similia  paterentur,  illud  regi 
erunt.  Taliter  igitur  omni  illa  pertnrbationc 
,  rex  tam  terram  comitis  quam  coeterorum, 
m  eocapli  fuerant,  insuodominio  habuit.Sed 
post  aliquot  annos  comiti  Waleranno  dala 
et  a  vinculis  liberato,  redditus  suob  terrae  ha- 
ermisit,niunitionestantumipsiusin  susamanu 
D8.  Quidam  vero  concaptivorum,quandiu  idem 
umanis  rebus  interfuit,  in  vinculis  suis  per- 
jrunt.  Ex  quo  autcm  comes  Mellenti  in  supra- 
lonflictu  captus  est,  tam  in  ducatu  Northman- 
lam  in  rcgno  Anglice  per  totum  decennium 
3x  Henricus  supcrvixit,  summa  pax  viguit ; 
oepos  ejus  Willelmus  parvo  tempore  quo 
itum  Flandriarum  tenuit,  eam  perturbare  pro  D 
>8se  satageret.  Scd  cum  sapiens  rex  miseri- 
.  et  divitiisfcre  omnibus  suitcmporis  princi- 
excelleret,  altcroeorum  scilicct  misericordia, 
;iis  et  monasteriis  pauperibus  hominibus  sua) 
condescendebnt ;  altero  vero,  id  cst  opulcntia 
iroruminflnita,  pluriinascenturias  militum  in 
U8  locis  hostibus  propinquis  opponcbat  qui  eos 
na  ecclesiarum,  vel  pnupcrum,  acie  ferri  re- 
ent.  Unde  factum  est  ut  raro  etiam  illa  terra 
i  Aagusti  Henrici,  qua3  in  conOnio  cpeterarum 
iciarum  erat,  aliqua  hostili  laesione  Isederetur, 
.m  illa,  quse  ab  eis  longe  aberat  ;quia,  ut 
fi  est,  multitudo  militum^quos  exccllentissimus 


princepssuis  stipendiis  sufflccnter  alebat  otdona- 
tivis  muneratos  honorabat,  illis  obsistebant. 

CAPUT  XXIII. 

Qtiid  do  trapazotis  per  omnem  fere  Angliam  de- 
pravatis  oh  amorcm  justitioe  fecit. 

Referam  quiddam  quod  accidit,  dum  praedicta 
discordia  adhuc  perseveraret  inter  regem  et  comi- 
tem  Mellenti,  in  quo  apparebitet  severitas  justitise 
ipsius  in  impios  et  contemptus  pecunise  in  compa- 
rationo  rectitudinis.  Cum  igitur  in  Northmannia 
rebus  bellicis  intendens  ageret,  accidit  ut  nescio  qaa 
perversitate  depravati  omncs  fere  trapazette  Anglici 
rogni  monetam  stanneam,  in  qua  vix  tertia  pars 
esset  argentea,  cumeadem  moneta  tota  exargento 
soleret  fleri,  fabricarent.  Cum  vero  de  eadem  falsa 
moneta  in  Northmanniam  deleta  regii  militesforte 
stipendiumaccepissent,  nec  de  ea,  utpotenon  legi- 
tima  aliquid  emere  valerent,  falsitate  ejus  con- 
questi  sunt  apud  regem.  Iratus  ergo  rex,  et  propter 
militum  suorum,  injuriam,  magis  autem  ob  justi- 
tiam  temeratam,  sententiam  dictavit;  mandans  et 
praecipiens  illis  quos  in  suo  loco  in  Anglia  dimiserat, 
utomnes  nummulariosqui  hujusimpietalisjustear- 
gui  valerent,  abscisione  dextrarum  manuum,  necnon 
et  genitaliummembrorum  multarentur.  0  virum  de- 
fensorem  justitiee  et  iniquitatis  acerrimum  punito- 
rem  !  0  si  velletredemptionem  accipere  pro  tot  ho- 
minum  impiorum  membris,  quanta  millia  talento- 
rum  posset  inde  lucrari !  Sed,  ut  diximas,  sprevit 
pecuniam  amore  justitiee. 

CAPUT    XXIV. 

Do  obitu  Willelmi  ahbatis  Buccensis  et  de  honitate 
vcnerabilis  Bosonis  successoris  sui. 

Hoctemporemoritur  Willelmus  abbasBeccensis 
ct  succedit  domnus  Boso,  de  quo  venit  in  litem, 
plusiie  sit  meritus  hominumrevcrentiamatqueglo- 
riam,  so^cularium  ac  spiritualium  rerum  singulari 
poritia,  an  ordinis  monastici  singulari  observantia. 
Hunc  plurimi  potentes,  tani  sa3culari  quam  eccle- 
siastica  dignitate  fulgentes,  intima  familiaritate 
colebant,  utpatrem  venerantes,  verentesutprflBce- 
ptorem,  diIigentesutgermanum,acproIem.  Illicon- 
sulta  animarum  suarum,  illi  speculam  quamdam, 
unde  ordinibus  ecclesiasticis  prospiceretur,  com- 
miltebaut.  Potuitnamque  viri  talis  vigilanscura,cui 
maxima  auctoritatem  sapienti»  pariter  ac  sancti- 
tatis  preerogativa  comparavit  securitatem  non  par- 
vam  optima3  sollicitudini  eorum  promittere.  Hanc,  at 
diximus,  rex  Henricus,  imo  generalis  totius  convon- 
tus  consensus  monasterii  Beccensis  abbatem  statait, 
non  minus  reluctantem  subjectionis  amore,  quam 
altioris  gradus  timore.  Venerantur  eum  reverentes 
abbates,  monasteria,  synodi,  curiee,  ut  prudentem, 
itaquceloquentem ;  ut  justum,  ita  discretum.  Gastat 
hicimperio  natur;e,  nonepulalur;  qui  nec  pecuniee 
umquam  favebat  vel  gratise,  sive  in  judicio,  sive  in 
concilio  sontentiam  dicens.  Exhibet  se  blandum  ac 
severum,  decentissima  in  alterutrum  permutatione 
mullius  hominis,  omnis  vitii  clemens  persecutori 


WILLELMI   CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


896 


pius  inimicus.  Sed  neagcstis  inclyti  regis  longius  A  temporibusidomregnumadministrant,  depreedicto- 


digredi  vidoamur,  ad  ea  qu88  de  filia  ojusMalhilde 

Augusta   imperatrice   promisimus,  narranda  red- 

eamus. 

GAPUT  XXV. 

Qaod  obeunteHenrico  imperatoref  rexHenricus/i- 
liam  suam  Mathildem  imperatricem  reductam  in 
Angliam  matrimonio  copulavit  Gafrido  duci 
Anaega  vensnim^  ex  qaa  suscepit  tres  filioSy  Hen- 
ricum^  Gaafridum  et  Willelmum, 

Cum  igitur  Henricus  IVRomannorumimperator 

augustus  citra  senium  obiisset,  anno  videlicet  ab 

Incarnatione  Domini  lt25,  potentissimusrexAnglo- 

rum   Henricus  filiam  suam  imperatricem,  missis 

proceribus,  cum  magno  honore  fecit  reduci  in  An- 

gliam  ;licct  excellentissimi  principes  curise  Homa- 


rum  comitumpropngine  deriventur.  Sic  enimpost- 
quam  de  morte  CaroliCalvi  in  oisdemgestistracta- 
tum  cst  si  non  eisdem  vcrbis,  eadem  tamen  sen- 
tentia  reperitur. «  Obeunte  Ludovico  fllio  Caroli 
Calvi,  cum  Carolus  Simplex  filius  ejus  adhucpuer 
habenas  regni  minime  moderari  valeret,  etdnofllii 
Roberti  comilis  Andegavorum,  qui  fuit  vir  Saxonici 
generis,  superesseut,Odo scilicet  princeps,  sub  ca- 
jus  custodia  Ludovicus  reliquerat  fllium  suum  Ca* 
rolum,  et  Robertus  frater  ejus  ;  Burgundioneset 
Aquitanonses  elegerunt  sibi  in  regem  prsedictam 
Odonem,  qui  13  annis  regnum  Francorum  optime 
rexit  et  contra  Danos,  qui  tunc  tcmporis  Gallias 
demolicbantur,  nobilifcr  protexit.  Decedenle  vero 


nse,  expertiprudentiamipsius^etmorumvenustatem  g  Odone,  Carolus  Simplex  recepit  regnum  suum  et 


vivente  imperatore  conjuge  suo,  eam  omnimodis 
sibi  imperare  optaront,  ethacdecausaipsamprose- 
c:iti  sint  usque  ad  curiam  sui  patris,  id  ipsumroga- 
turi.Quorumpetitioni  cum  rex  minime  acquiesceret 
(volebat  enim  illam  post  suam  mortem  in  regnum 
Angliae  hsereditario  jure  succedere),  fecit  episcopos 
et  archiepiscopos  et  abbatum  potentiores,  ncc  non 
comites  et  satrapas  totius  Anglici  regni,  sub  arctis- 
simo  illi  fidelitatem  hoc  pacto  promittere  quatenus 
ipsi  pro  suis  viribus  obniterentur,  ut  eadem  Au- 
gusta  post  decessum  patris  monarchiam  majoris 
Britannise,  quam  nunc  Angliam  vocant,  obtineret. 
Quod  utrum  fecerint,  nihil  meainterestdicerc.  Pro- 
cedenti  autem  tempore,  pater  suus  cupiens  carere 


Robertus  frater  Odonis  factusestsubeodem  Carolo 
princeps  Francorum.  Sed  quia  non  ei  reddebator 
pars  principatus,  quam  frater  suus  Odo,  antequam 
in  regem  eligeretur,  habebat ;  rebellavit  idem  Ro- 
bertus  conlra  Carolum    regem,  unctusque  ipse  ia 
regem,  uno  anno  regnavit,  sed  postea  occisus  estio 
bello   Suessonico  ab   exercitu   Caroli    Simplicis. 
Factus  est  tamen  post  ipsam  princeps  Froncoram 
filius  ejusHugomagnus,natus  exfiliaHerehertico- 
mitis  Parronoe.  Hic  Herebertus  per  traditionemce- 
pit  Carolum  Simplicem  revertentem  cum  victoriai 
praedicto  prselio,  et  in  vinculis  ipsius  mortuus  est 
idemCarolus.  Supradictus  vero  Hugo  magnus  ge- 
nuit  exfilia  Othonis  regisSaxonum,postmodumvero 


inimicitiisetimportunitate  Fulconia,  comitis  videli-      imperatoris  Romanorum,  Hugonem  Capet  et  fra- 


cet  Andegavorum,  Turonorum  atque  Cenomanno- 

rum  (namque  inter  eos  quibusdam  ex  causislonga 

simultas  duravei^at),  licet  invitam  deditcamdem  im- 

peratricem  in  uxorem  Gaufrido  Martello  filio  preedic- 

tiFulconis,  qui  ei  in  comitatum  successit,  cum  idem 

Fulco  rex  Hierosolymorum  efficeretur.  De  qua  idem 

marchio  genuit  tres  filios,  Henricum,  Gaufridum 

Martellum,  Willelmum,  haeredes  legitimos  Anglici 

principatus,  non  solum  ex  parte  Henrici  regis  avi 

sui  verum  etiam  ex  parte  Mathildis  reginse  avide 

ipsorum.  Uterque  enim  conjux  consanguinitatem 

veterumregum  Angliee,  Iicetdiversomodo,proxime 

attingebat;  sicutin  libro  qui  dc  Vita  ipsius  reginse 

scriptus  est  continetur.  Q'iem  propter  notitiam  re- 

rum  gestarum  et  ad  honorem  et  memoriam  utrius- 

que  matris,  de  qua  editus  est;   et  filise,  ad  quam 

editus  est  huic  opcri   forsitan  adjungeremus. 

CAPUT    XXVI. 

Quomodo  reges  Francorum  descendant  de  origine 

comitum  Andegavensium, 

Nec  alicui,  vel  ipsi  imperatrici  Augustee  omnino 
indignum  videatur,  quod  post  thorum  imperatoris 
conjugium  sortita  est  comitis  Andegavorum.  Licet 
enim  multominoris  dignitatis  sitcomcs  Andegaven* 
sis,  quam  imperator  Romanus;tamen  siquis  con- 
sulat  gesta  regum  Francia»,  inveniet  de  qua  gene- 
rosa  stirpe  descendant  comites  Andegavensium.  Ibi- 
dem  o'^''^  reperitquod  reges  Francorum,  qui  nostris 


D 


tres  ejus.  Qui  Hugo,  annuUato  gcnere  CaroHMagni, 
unctus  cstinregemsupcrFrancos.Ipso  eliamsuper- 
stitc,  primo  regni  sui  annoadjunctusestinregaam 
Robortus  filiusejus,rexpiissimus,  virinlitterarum 
scientia  plurimum  aGerbertomonacho  philosopbo, 
postea  vero  papa   Romano,   instruetus.  »  Hsc  de 
gestis  Francorumhuic  opusculo  inserui,  volensne- 
scientibus  intimare  nobilitatem  comitum  Andegaven 
sium,  etquod  tertia  familia  regum  Franciae  (siqoi 
dem  de  tot  familiis  ab  initio  illius  regni  usqueaaoe 
seriatimcreatisuntreges)deeorumpropagincmodo^ 
quem  diximus,  vcniant.  Nonigiturusquequaqaeio- 
dignum,  si  filia  regis  Anglorum  matrimonio  copa* 
lata  est  viro  cognatione  propinquo  regibus  Fran- 
corura.  Nunc  ad  ordinom  rerum  propositarum  re- 

vertamur. 

CAPUT  XXVII. 

Quam  dcvote  prwdiata  imperatrix  Ihesauros  saos 
diversis  eclesiis  inopibuSydumfogrotaret^  erog*- 
vit, 
Saepo  nominata  deniqueMathildis  imperatrix,dDfl> 

quadam  vice  apud  Rothomagum  inflrmai^elurjSaffi- 

ciens  argumentum  sujb  prudenti»  ct  religioniataO 

pra^sentibus  quam  futurifTostendit,  Gazasenimnon 

solum  imperatorias,  quas  secumdeltalia  incompi' 

rabiles    attulerat,    verum  etiam  quas  regaliSi  ii^ 

paterna  munificentia  de  inexaustis  Anglorum  i^^ 

sauris  sibi  contulerat,  tam  devota   manu  ecclosiis 


HISTORUE  NORTHMANNORUM  UBRI  OCTO.  -  LIBER  OCTAVUS. 


m 


irain  proviociarum  et  utriusque  sexus  reli- 

[muperibus,  viduis,  orphanis  distribuit;  ut  nec 

ra  serica,  super  quamin  ipsa  intirmitate  ja- 

abstineret,  quin  ipsa  distracta  pretium  cjus 

serogari  juberet.  Verumtamen  promptiorem 

^ensi  ecclesia),  quam  multis  coenobiis  Neus- 

B  dicam  omnibus  in  hac  erogatione  exhibuit; 

i  tam  diversa  donaria,  materia  artificioque 

ussima,  quce  Bizantium  percara  haberet  et 

88aculiterminum  honora  pormanore  valeant, 

*  ipsius   imperatricis  Augustae  studium  et 

Q  erga  illam  ecclesiam  repraesentantia,  vi- 

pie  cordibus  inibi  habitantium  memoriam 

sdominse  arcciiusim;  rimentia.Singula  dcs- 

libus  aut  nominibus  designare,  spaciosum 

Muptuosum  est  spectare  hospilibus  maxi- 

^ui  ssepe  nobilium  ecclesiarum  thesauros 

it.  Transiret  illac  hospes  Grsecus  aut  Arabs, 

lie  traheretur  eadem.  Credimus   autem   et 

>  fas  est,  aequissimum  judicem  omnium  non 

in  futuro ,  verum  etiam  in  prsesenti  saeculo 

tuplum  redditurum,  quod  servis  suis  manu 

irga,  ita  devota  gratanter  impendit.  Ad  re- 

itionem  vero  instantis  temporispertinerenon 

I  est,  quod  miserante  Deo  sopita  adversa 

ine,  sanctitatem  refovit  et  monachos  suos, 

108  Beccenses,  qui  prse  omnibus  et  super 

pro  ipsius  sospitate,  jugi  labore  suppii- 

lecertando  pene  defecerant,  aura  prosper» 

inis  ejus  afflatos  omnino  redintegravit. 

GAPUT  XXVIII. 

iam  desperaret  poposcit  regem  ut  Decci 
iretar;  et  deaffectu  ejus  circa  eamdem  ec- 
im,  et  quod  sospitati  reddita  sit. 

Bupprimendum  iJlud  est  silentio,  imo,  ut  ita 

,  uncialibus  litterisexaratum  sseculo  veoturo 

ittendum,  quod,  antequam  convaiesceret,  po- 

ratpatremsuum,  ut  permitteret  eam  in  coe- 

teccensi  humari.  Quod  rex  primo  abnuerat, 

non  esse  dignum  ut  Alia  sua  imperatrix  Au- 

qofie  semel  et  iterum  in  urbe  Homulea,  quae 

!8tmundi,per  manus  summi  pontificis  impe- 

idemateprocesseratinsiguita,  in  aliquo  mo- 

o,licet  percelebri  et  religioneet  fama,  sepeli- 

sed  ad  civitatem  Hothomageusium,  quae  me- 

^est  Norlhmannorum,sa]tem  delata,ineccle- 

Qcipali,  in  qua  et  majores  ejus,  HoUonem 

9t  Willelmum  Longamspatam  iilium  ejus  qui 

am  armis  subegerunt,  positi  sunt,  ipsa  ct 

:ur.  Qua  deliberationc  regis  percepta,  illi  per 

n  remandavit,  animam  suam  nunquam   fore 

nisi  compos  voluntatis  suse  in  hac  duntaxat 

fOceretur.  O  femina  macte  virtutis  et  consilii 

3,  parvipendcns  pompam  ssecularem  in  cor- 

spositione !  Noverat  enim  salubrius esse  ani- 

defunctorum  ibi  corpora  sua  tumulari,  ubi 

itiaset  devotius  supplicationespro  ipsis  Deo 

;ur.  Victus  itaque  pater  ipsius  Augustae  pic- 

pmdentia  filiae,  qui  caeteros  et  virtute  ct 

vincere  soiitus  erat,  cessit,  et  voluntatemet 


A.  petitionem  ipsius  de  se  sepelienda  Becci  fleri  con- 
cessit.  Sed,  volcnte  Eeo,  ut  prsefixum  est,  sanitati 
integerrim»  restituta  convaluit.  His  igitur  de  impe- 
ratrice  Augustasuo  loco,  proutdignum  est,  comme- 
moratis,  de  caeteris  liberis  Henrici  regis,  licet  mi- 
nus  idoneo  modo  procreatis,  propter  rerum  tamen 
notitiam,  aliqua  vel  breviter  dicamus. 

GAPUT  XXIX. 

Quod  Henricus  rex  duxit  Adelizam^  mortua  Ma- 
thilde  uxore  sua  et  de  liheris  quos  aliunde  pro^ 
creavit,  quorum  primogenitus  fuit  Bobertus 
comes  Glocestriua,  qui  hsereditatem  Roberti  fiJii 
Haimonis  cum  filia  ipsius  accepit, 

Mortua  itaquo  secunda  Malthilde  regina  Anglorum 
matre  hujus  imperatricis  Augustse,  sicut  insuperio- 

^  ribusdictum  esl,  Henricus  rexduxitAdelizamfiliam 
Godefridi  ducis  Lovanise,  comitis  Eustachii  Bolo- 
niensis  consobrinam,  de  qua  nihiJ  postentatis  acce- 
pit.  Habuit  tamen  idem  rex  filios  sex  et  septemfllias 
licet  minus  honesto,  ut  prsediximus,  modo  progeni- 
tos.  Illorum  autem  primogenito  Hoberto  pater  suus 
quamdam  nobilissimam  puellam  nomtne  Sibyllam, 
filiam  Bobertifilii  Haimonis,  neptem,  scilicet  ex  fa- 
milia,  Mabilia,  Hogerii  deMonleGummerici  patris, 
videlicet  Hobertide  Belismo,matrimonio  copulavit; 
concedens  ei  maximam  hsereditatem,  tam  in  North- 
mannia  quam  in  Anglia,  quse  praefatae  virgini  hsere- 
difario  jure  competebat.  Rx  ipsa  autem  genuitfilios 
quinque,  scilicet  Willelmum  suum  primogenitum  et 
fratresejus  etunamfiliam.  Flaereditatis  autemquam 

C  cumpraefatavirginoidemHobertusadeptusestyCaput 
est  oppidum  Torinneium  nuncupatum,in  confinio  co- 
mitatuum  Bajocensis  et  Gonstantiniensis  situm,  di- 
stans  a  fluvio  nomine  Vira,  qui  prsedictos  comitatus 
dirimit  inciteriori  parte  millibusfere  duobus.  Quod 
municipium  a  prsedicto  regis  filio  Hoberto,  posU 
quaminjuris  ejus  potestatem  redactumest,turribu8 
excelsis,  moenibusrobustissimus,  necnonetfossatis 
praeruptis  et  in  ipso  saxeo  monte  incisis ,  contra 
omnium  inimicorum  conatum  munitus  est  et  ex  ma- 
gna  parte  aquis  in  piscicas  collectia  vallatum  et 
inaccesAum.  Et  licet  terra  circumjacens  minus  in 
fertilitate  frugum  reddenda  sit  habiiis ,  est  tamen 
idem  oppidum  populosum,  negociatoribus  diversa- 
rum  mercium  refertum,  aedificiis  tam  publicis  quam 
privatis  ornatum,  copia  auri  ct  argenti  nonegenuoi. 
Dedit  etiam  illi  rex  terram  Haimonis  Dapiferi,  patrui 
videlicet  uxoris  suse.  PriBterea,quia  parum  eratfl- 
lium  regis  ingentiapreediapossidereabsquenomine 
et  honorealicujuspubiic»  dignitatis,  dedit  illi  pater 
pius  comitatum  Gloccstriae.  Hichardas  autem  hi]gu8 
comitis  uno  de  patre  frater,  cum  fratre  suo  Willelmo, 
in  saepedicto  naufragio  periit.  Alii  vero  ti^s,  id  eat 
Hainaldus,  Hobertus,  Gislebertus,  adhuc  juvenea 
sine  casamento  sunt.  Quartus,  scilicetWiHelmusde 
Traceio,  paululumpost  mortem  patris  rebus  huma- 
nis  exemptus  est.  Filiarum  vero  una  nomine  Ma- 
Ihildis  nupsit  comiti  Pcrlicen««i  Hotroco,  de  qoa 
genuit  unam  filiam.  Ipsa  vero  Mathildis  comitissa 


D 


899 


WILLELMI  CALCUI I  GEMMETICENSIS  MONACHI. 


900 


postmodum  in  suprndicto  naufi^agio  cum  fratribus  A*iione   illud    faceret,  a  muIUs    nesciobalur,  unde 
suis  submersn  est.  Alia  item  Malhildis  nuncupata      idipsum  rcprehendebant. 


data  est  Conano  comiti  minoris  Britanniio,  gcnuitque 
ex  ea  flliam  nomino  Ilocllum  et  filias  duas.  Tertia, 
scilicet  Juliana,  Eustachio  deFaiioio,  qui  hahuitex 
ea  duos  filius,  Willclmum  et  Uogerium.  Quaila 
Willelmo  Goieto.  Quinta,  vicocomiti  de  Bcllomonte, 
quod  castrum  silum  ost  in  Ccnomanncnsi  pago. 
Sexta,  Mattheo  filio  Bulchardi  ile  Monlemorenceio. 
Septima,  quae  ex  Elisahclh,  sorore  Waleranni  co- 
mitis  Mollcnti,  adhuc  innuptapormanet. 

GAPIIT  XXX. 

Quod  deccdcntc  Gaufrido  Uotbowarjensi nrchiepis- 
copo,  qui  WiUelmo  dudiiin  successorotf  enmdem 
sedem  adeptus  est  Hugo  abbas  Uadiiujarum, 


GAPUT  XXXU. 

De  ccclesiis^  vc/de  monasteriis  quce  sddiffc9vit  el 
deiargitate  ejus  iu  servos  Christi  ei  de  cseleris 
piis  ejus  actibus. 

Fuit  autcm  inclytus  rexHenricus,  de  cujusacti- 
bus  loquimur,  liberalissimusnonsolum  potentibas 
hujus  mundi,  verum  ctiam,  quod  majus  est  et  uti- 
lius,  hominibus  religiosis.  Testantur  hoc  episcopi 
abbatos,  monachi  pauperes,  sanctimonalium  greges 
non  solum  Francioeet  Aquitanise,  verumetiam  Buf- 
gundise  et  Italia3,  qui  ab  ipso  annuatim  plurimum 
omolumenti  aecipiebant.  yEdificavit  autem  in  An- 
glia  a  fundamentis  abl)atiam  Sanctae  Mariae  Rsdia- 
gis  super  flu  vium  Thamisise  et  ornamentis  et  posses- 


Gircahtectempora,  decedento  Gaufrido  archiepi-  q  sionihuslocuplctan8,monachosetordinemCluniaci 


scopo  Rothomagensi,nugo  primusahbas  Radingen- 

sis  successil.  Parvo  oxinde  tomporo  cxacto,  Inno- 

centius  papa  11    Rolhomngum  voniens  causa  rcgis 

Henrici,    ingentibus  obsoquiis,  utvirum  Apostoli- 

cum  decebat,  ab  eodem  rcgo  susrcptus  ct  prosccu- 

tus  est.  Sic  etiam  Gnlixtum  papam  longe  antoa  se 

adeuntem  pro  causis  ccclesiastiois  apud  oastrum 

suum  Gisorz  nomino,  in  margincsuiducalussitum, 

regaliter  procuratum,    munorihus  onustum  regiis 

remiserat. 

GAPUT   XXXI. 

De  castelJis  quoD  rcx  Henricus  icdiCica  vit  in  duca- 
tu  Northmanniic  ct  quod  pacein  non  solum  in 
terra  saa,  verum  etiam  in  longinquis  rcgionibus 
8ua  sapientia  facicbat. 

Fecit  autem  rex  Ilenricusplurima  castcllatam  in 
regno  quam  in  ducatu  suoGietera  vero  ab  antoces- 
sonbus  suis  constructa,  non  solum  municipia,sed 
etiam  antiquissimas  urhos  pone  omnes  melioravit. 
IUorum  autem  qute  in  Northmaunia  construxit,  in 
margine  sui  ducatus  et  confinium  provinciarum, 
ista  sunt  nomioa:  Driemcurtis,  Novum  castrum 
situm  super  ripam  Flptoc  fluminis,  Vernoilum,  No- 
nanti  crutis,  Bonum  molendinum,  ColmiiQ  mons, 
Pons  L)i*8onis  ct  alia  qute  exindustria  prcetoreo,ne 
moram  faciam.  Pacem  non  solum  in  terra  sua, 
verum  etiamin  longepositis  rcgnis  concessasibia 
Deo  sapientia  et  bonitate  tencbat.  Wallenses  sem- 


ibi  esso  fecit.  yEdificavit  etaliam  ecclesiam  apod 
Gireceslram  in  honorem  sancti  Joannis,  et  canoni- 
cos  regulares  ibidem  statuens,  illissufficienterne- 
cessaria  procuravit.  Nihilominus  etiam  in  Nortk- 
mannia  apud  Rothomagum  ecclesiam  SanctsBMaric 
dc  Pi'ato  a  matro  sua  dudum  incooptam  pene  coo- 
summavit,  claustro  etofUciis  monachis  congnienli- 
bus  et  amhitu  murorum  ipsum  locum  dccoraitf, 
nonnulla  praedia  tam  in  Northmannia  quam  inAn- 
glia,  ad  opus  ibidem  Deo  scrvientium,  cum  onii- 
mentis  preliosis  contradidit ;  majora  tamcn  si  ali- 
quantum  vita  comes  forot,  secundum  suam  promis- 
sionem  largiturus.  Et  quiaidemlocusndecclesiani 
Beccensem  pertinebat,  utpote  patriraonium  donmi 
^  Herluini  primi  abbatisetfundatoris  Becccnsis  mo- 
nasterii,  monachos  Beccenses  illic  Deo  servilun» 
instituit.  Illius  eniin  ecclesi»  abbates  etmonachw 
miresompercoluit,plurimumveneratusest:maxiina 

autem  domnum  Bosonemabbatem.Quodnosinno- 
stra  memoria  experti  sumus,  cum  idem  rex  darel 
annuatim  eidem  venerabilivironon  minimam  sum* 
mampecunioiad  subsidium  viclualiuin  suse  congre- 
gationis  et  susceptionem  hospitum,  quos  illc  ploi 
amplitudine  charitatis  quam  rerumsuarum,mirific^ 
no  (licam  ullra  vires  suas,  procuratos  honorabat. 
Et  quamvis  munificentiaregis  eadem  largireturnon 
solum  proptor  abbatem,  vorum  etiam  propterbo- 
nam  existimationom  monachorum,  quorum  oratio- 


perAnglis  rebelles  ita  subditos  habebat,utpcr  om-  ^  nibus  so  commendari  aut  per  se,  aut  per  aliquem 

nuntium  frequcntius  salagebat,  illud  tamenindicio 
est,  quod  illum  plus  antecessoribus  suis  in  hac 
duntaxat  partc  veneralus  sit,  quod  aliquando  ccn- 
tcnas  libras  argenleorum,  ssBpissime  centum  mar- 
cas  ejusdem  metalli,  temporo  regiminis  praedicti 
abbatis,  ecclesise  Becci  devote  conlulit  ;cumanlea 
vix  ad  quartam  partem  prjetaxataa  summse  indando 
eidem  aliquid  ecclesiaj  pervenerit.  lllum  etiamsan- 
ctitate  et  consilio  tam  spirituali  quam  sseculari, 
cieleris  porsonis  sui  rogni  exceliore,  non  solum 
verbo,  sed opero  pr»dicabat ;  praeserlim  eum  in  illo 
hicnnio,quo  cumdom  sanctum  viruin  oontinueanle 
suam  mortem  gravi  infirmitate    fatigatum,    nun. 


uem  terram  eorum  vel  ipse,  vel  satrapse  sui,  illis 
invitis,  munitiones  eedificarcnt;  nec  aliquam  insuo 
juro  munitionem  haberent  ipsi  illo  vivcnte,pra;ter 
montem  qui  Hngua  Anglorum  Sneunduno  (Snow- 
downe),  id  est  mons  nivosus,  quia  ibi  rugiter  nix 
perdurat,  appellatur.  Unum  in  ipsoquidam  nonim- 
merito,  ut  pluribus  videtur,  reprehendendumdu- 
cebant.  Gum  enim  haboret  in  manu  sua  nonnullo- 
rum  baronum  suorum,  et  ctiain  vicinorum  aliquo- 
rum  collimitantium  suo  ducatui  munitiones,  ne  illi 
confidentesin  eis  aliquid  contra  pacem  sui  imperii 
agerent,  illas  velut  proprias  ambilu  murorum  et 
turribus  nonnunquam  muniebat.  Qua  autem  inten- 


HISTORIiB  NORTHMANNORUM  UBRI  OOTO.-  LIBER  OCTAVUS. 


902 


per  vicina  loca  iter  faciens  prseteriret,  quin 
visitandi  ad  eum  diverteret  et  quse  ipse  pro 
itate  sui  roonasterii  vel  alieni  ab  eo  peteret , 
ter  impetraret.  i4<klificata  sunt  autera  tam  in 
hujus  inclyti  regis  quam  in  remotis  ab  eo 
ciis,  ipsius  consilio  et  liberali  munificentia 
Ha  servorum  Dei  habitacula.Ecclesiam  quippe 
censero,  ut  deminoribus  taceam,  suis  impen- 
m^jori  parte  aedificans,  ingentes  possessiones 
^a  pro  redemptione  animsB  suee  delegavit. 
emfecit  et  ecclesise  Sancti  Martini  de  Cam- 
fficinis  quoque  monachorura  Tironis  con- 
dis  nonnulla  adjumenta  prsevidit,  excepto 
orio,  quodex  integro  ipse  fleri  ob  memoriam 
:  suis  solummodo  imf^nsis  voluit.  Necnon 
xenodochium  elephantiasorum  Carnoti  ma- 
m,  opus  videlicet  pergrande  ac  mirifi- 
psius  munificentia  complevit.  Egit  prseterea 
lusta  ipsius  largitas  Alpes  ,  hactenus  pene 
,  petentibus  limina  apostolorum,  vel  reliqua 
mm  loca,  pervias.  Quid  referam,  quod  mili- 
templi  Hierosolymorum ,  qui  assidue  pro 
ione  Christianee  religionis  contra  Agarenos 
ant  plurima  subsidia  tam  in  armis  quara  et 
leris  necessariis  ,  devota  manu  annuatim 
littebat?  Hospitali  etiam  Ilierusalem  quam- 
nrram  in  pago  Abrincatensi  dedit,  in  qua  illi 
^Shristi  vicum  quemdam,  quem  vocant  Villam 
agnis  privilegiis  regia  munificentia  raunitura 
remnt.  Prieterea,  quodecclesiaBeatse  Mariee 
\n  civitatis,  ipsius  quadam  pia,  utita  dicatur, 
itate  destructa,  et  iterum  reaedificata,  omnes 
^desias  Neustrise  sua  pulchritudine  superat, 
tum  ut  saspius  dictum  est,  eadem  urbs  causa 
iim  Almariciincensa  aregefuissetetecclesia 
palis  scdis  minime  ab  ipso  incendio  liberari 
k,  rex  eidcm  ecclesise  postmodum  tanta  in 
ibusconcessit,  unde  ipsa  in  melius  renovata  et 
a  reddituum  ipsius  episcopatus  hac  de  causa 
petuum  plurimum  esset  augmentata. 

CAPUT  XXXIII. 

^itu  ejas  ,  et  quod  corpus  qjus  in  AngUam 
delalum  Hadingis  sepultum  est. 

gumesset  singula  pietatis,  vel  quantumad  re- 
publicae  rei  attinet,  scientise  et  probitatis,  ip- 
esta  enumerando,  perscrutari.  Alterius  horum 
ia  cum  pauperibus  suis,  alterius  vero  curia 
»Iam  Aoglorum,  scd  et  remotarum  provincin- 
uam  proceribus  suis,  testis  indeficiens  per- 
it.  Nos  igitur  non  immemores  beneficiorum 
se,quam  a  filia  sua  Mathilde  imperatrice  Au- 
nobis  liberaliter  coIlatorum,ne  ingratijudice- 
licet  ci  in  spiritualibus  vicom  pro  nostro  mo- 
'eddere  assidue  non  negligamus,  sategimus, 
)aucis  gestorum  ejusquae  commemoravimus 
lorum  quae  non  ncscientcs  proctcrmisimus, 
Qtibius  et  futuris,  si  imitarinon  dedignentur, 
uram  recordationem  suggereremus.  Decessit 


A  autem  post  longam  regni  administrationem  seepe 
nominatus  Henricus  rex  Anglorum  et  dux  North- 
mannorum,  iv  Nonas  Decembris,  anno  ab  Incarna- 
tione  Domini  nostri  Jesu  Christi  1135,  in  North- 
mannia,  apud  Villamregiam  sitam  in  silva  Leonis, 
quara  per  metonomiam  Sanctum  Dionysium  vocant. 
Hegnnvit  autem  annis  34  et  4  mensibus  in  Anglia. 
Ducatui  vero  Northmannise  praefuit  annis  29  et  men- 
sibus  quatuor.  Corpus  autem  ipsiusdelatuminAn- 
gliam,  honorifice  sepultum  est  in  ecclesia  Sanctse 
Mariee  Radingis,  quam  ipse  a  fundamentis  suis  sum- 
ptibus  sedificaverat.  Cui  rex  saeculorum  Christus 
precibus  suse  genitricis  indulgentiam  suorum  ex 
cessuum  conferens,  beatorum  gaudia  misericor- 
diter  tribuat.  Qui  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  vivit 
etregnat  Deus,peromnia  sseculasseculorum.  Amen. 

Q  EPITAPHIUM    IPSIUS 

Quod  modicum  proBStent^  quod  opes  magnum  nihil 

\exstenty 
Rex  probai  Henricus,  rex  vivens  pacis  amicus. 

Exstiterat  siquidem  prce  cunctis  ditior  idem^ 

OccidusB  genti  quos  proBtulit  ordo  regendi. 

At  necis  ad  pesteSy  quid  gemmee,  pallia^  vestes, 

Ms  varium  terrae,  quid  castra  sibi  vaJueret 

\ilibus  hinc  afquam  dans  sortem,  paUida^  nequamj 

Protendendo  pedem^  morsejuspuJsat  ad  wdem. 

Quodum  dira  febris  prima  sub  nocte  Decembris 

Mundum  nudavitj  mundo  maJa  muJtipJicavit. 

Quippequippe]popuJi^  pax  et  tuteJa  pusiJJi. 

Dum  pias  ipse  ruit,  furit  impius,  opprimit,  urit : 

p  AngJica  Jugeat  hinc  Northmannica  gens  fleat  iJJinc. 

Occidis,  Henrice^  tuncpaxy  nunc  Juctus  utrique. 

ITEM   EJUSOBM 

Sensu,  divitiis^  aditu  feritate  decenti 
MirOypJus  dictUj  vim  perpessis,  sceJerosis, 
ExceJJons,   locnpJes,  haud  difficiJis^  reverendus^ 
Hicjacet  Henricus  rex  quondam,  pax^  decus  orbis. 

ITEM   EJUSDEM 

Victor,  sectator,  vmdex,  tutatem  amator^ 
BeJJorum,  paciSy  sceJerum^  regni,  J)onitati8, 
Continet  hunc  JocuJum  rex  notus  ubique  Jocorum^ 
Henricas  pridem,  tunc  terror,  nunc  cinis  idemy 

CAPUT  XXXIV. 
De  quatuor  sororibuspraedicti  regis,  quarum  Adeia 
nupsit  Stephano  comiti  BJesensi  et  dc  fiJiis  ip- 
sius  AdeJsB^ 

De  filiabus  primi  Willelmi  regis  Anglorum,  so- 
roribus  inclyti  regis  Henrici,  de  cujus  gestis  jam 
aliqua  recensuimus,  libet  huic  opusculo  causa  et 
amore  ipsius  fratris  earum,  in  calce  libri  |inserere. 
Primogenita  igitur  camm,  Cecilia  nomine  virgo 
Dei  sacrata,  in  monasterio  sanctae  Trinitatis  Cado- 
mensis  oppidi,  post  Mathildem  ipsius  loci  primam 
abbatissam,  illi  coencbio  pluribus  annis  prsefuit. 
Secunda  vero  Constantin  Alanno  Fergant  comiti 
minoris  Dritannise,  filio  scilicet  Hoelli,  qui  Conano 
successerat,  matrimonio j uncta,  absque  liberis  mor- 
tua  est.  Unde  factum  est  ut  iile:n  co.-ncs  post  illam 


D 


90» 


VILLELMI  CALCULI  G£MMET1CENSIS  MONACHI 


904 


ducoret  flliam  Fulconis  Rechin  comitis  Andegavo-  A. 
rum,  ex  qua  genuit  Couanum  juniorem,  qui  oi  suc- 
cessit,  sicut  in  superioribus  commemoratum  est. 
Occiso  autcm  per  traditionem  Gaufrido  Murtello, 
viro  magnsB  proi)itatis,  primogenito  filio  prsedicti 
Fulconis  comitis  Andegavorum,Bucccssit  altcr  filius 
suus  Fulco  nomine,  natus  ex  alla  conjugo  nomino 
Bertha  sororo  videlicct  Almarici,comitis  Ebroicen- 
sis.  Hic,  postqunm  accepitOliam  eomitis  IlelisB  Ge- 
nomannorum,  cum  ipsius  comitatu,  et  genuit  ex  ea 
duos  Alios,  Gaufridum  scilicet  Martcllum,  de  quo 
jam  pauca  superiiis  diximus  ,  ct  Heliam  et  lotidem 
filias,  quarum  una  nupsil  WiHclmo  niio  Hcnrici 
regis  Anglorum,  quo  mortuoapud  FontemEbraudi 
sumpsit  habitum  rcligionis  ;  altera  Tcrrico  comiti 
Flandrensium  ;  mortua  uxore  sua  pcrrexit  Hierusa- 
lem  et  accopta  Olia  secundi  Balduini  regis  noviter 
defunctiyfactuscst  tertiusrexllierosolymilanorum.  B 
Siquidem  capta  urbc  Ilierosolima  a  Christianis, 
primus  prasfuit  illi  dux  Godcrridus  frnterEustachii 
comitis  BoIonisB.  Ilic  tamen  ad  reverentiam  nostri 
Redcmptoris,  qui  in  illa  urbe  (^oronam  spincam 
pro  nobis  peocatoribus  gesserat,  nunquam  voluit 
regio  diademate  insigniri.  Quo  mortuo,  Balduinus 
frater  ejus  factus  est  ibi  primus  rox,  cui  successit 
alter  Balduinus  nepos  prioris.  El  illi,  ut  dixi- 
mus,  accepta  ejus,  filia  Fulco  comes  Andcgavo- 
rum.  Tertia  vero  filiarum  Willelmi  regis  Adelidis 
Heraldo  proditori  ante  bellum  Anglicum  sponsata, 
sed  illo  digna  mortemultato  nulli  nupta,  virgojam  C 
nubilis  obiit.  Quarta  Adela  vocata  nupsit  Stephano 
comiti  Blesensi,  exquasuscepit  quatubr  filios,  Wil- 
lelmum,  Theobaldum,  Henricum,  Stephanum  et 
unam  filiam.  Willclmus  autom  primogenitushono- 
rem  Soreii  (Soloii)  rcgendum  a  patre  suscepit.  Hu- 
jus  filiam  duxit  Henricus  comes  Aucensis,  filius 
Willelmi,  comitis  licet  proxima  consanguinitate 
necterentur,  natique  sunt  illi  ex  ea  tres  filii  et  una 
filia.  Theobaldus  vir  per  omnia  laudabilis,  ulpote 
laicus,  ac  viros  rcligiosos  nimio  afTectu  vencrans, 
ac  fovens,  successit  patri  in  comitatu  Hlescnsi; 
comitatumetiamTrecarum  emens  ab  Hugone  patruo 
8U0,  simul  cum  Carnotensi  possedit.  Acccpitnutem 
uxorcm  filiam  cujusdam  comilis  Bohemiee  (Beha- 
niffi),  ex  qua  plures  filios  hal)uit  ct  Rlias.  Henricus 
autem  frater  ejus  a  puero  monachus  Cluniacensis, 
postmodum  ab  Ilenrico  avunculo  suo  rcge  Anglo-  r\ 
rum  accepit  prius  dono  abbatiam  Glastoniee  et  postea 
episcopatum  Wintoniensem.  Slhcphnnus  ctiam  ab 
eodemrege  factus  comesMoritolii,ipso  sufTragante, 
duxit  uxorem  Mathildem  filiam  Estachii  comitis 
Boloniae  neptem  videlicet  secundacMathildisreginsB 
Anglorum  ex  sorore  Maria,  Et  quia  idem  Eusta- 
chius  nullumhabebatfilium,  causa  uxorissuoe  ipsc 
Stephanus  tam  comitatus  Bolonise  qnnm  etiamma- 
gnarum  possessionum  quas  socer  ejus  haburat  in 
Anglia,h8eresfactusest.  Genuit  autcmcx  ca  plures 


filios  et  filias.  Hic  autem  Stephanus  factus  est  rex 
Anglorum  post  excessum  avunculi  sui  Henrici  re- 
gis.  Nam  cum  decederct  idem  rex  in  Northmannia, 
Mathildisfiliaipsiusquondam  imperatrix,  quam  du- 
dum  constituerat  hieredem  sui  regni,  in  Andega- 
vcnsi  pngo  cum  conjugc  suo  Gaufrido  duce  ipsius 
comitatus  et  filiis  morabntur.  Hecesserat  enim  a 
Northmannia  paulo  anto  mortem  sui  patris»  erga 
ipsum  aliquantulum  commota;  quia  idem  rex  re- 
conciliari  nolebat  impuue  WlHolmo  Talavatio  , 
quamvis  ipsa  inde  ei  plurimum  supplicaret.  Quod 
non  ad  contemptum  dilccta  filia  faciebat,  sed  no 
minus  timeretur  ab  ipso  WiUelmo,  velcaeteris  prin- 
cipibus  suis,  si  prospereac  leviter  injuriam  illi  re- 
mitteret, 

CAPUT  XXXV. 

Quod  Rogerius  de  Monte  Gummorici  natus  est  ex 
nna  neplium  Gunnoris  comitissx  et  de  anteces- 
soribus  ipsius  Rogorii, 

F^uit  autem  hic  WiHelmus  filius  Roberti  do  Bel- 
lismo,  natus  ex  filia  Widonis  comitis  Pontivi.  Qui 
Bobcrtus  ob  ni  miam  crudelitatem  ipsi  regi  ot  caeteris 
mullissapientibus  viris  exosus  habebatur.  Ipso  do- 
nique  in  vinculis  posito,  in  quibus  et  defecit,  rex 
Henricus   nobilissimus  oppidum  ejusdem  nomine 
Bollismum  ccpit  et  illud  Rotroco  comiti  Perticenci 
genere  suo  dedit.  Licot  pagus  Bellismensis  non  ad 
ducatum  Northmannia)  pcrtineret,  sed  ad  regnum 
Francorum,  dederattamendominium  eyusdempagi, 
vel,utquidam  dicuut,  vendideratdudumPhilippus 
rex  Francorum  cognalo  suo  WiHelmo  seniori  regi 
Anglorum  et  duci  Northmannorum.  Ivo  autem  de 
Bellismo  antecessor  hujus  Roberti  fuit  vir  potens  et 
sapiens,- cujus  consilio  primus   Richardus,  dum 
adhuc  puer  teneretur  in  custodia  regis  Francorum, 
creptusest,  agentc  Osmundo  armigero  ipsiuspuerL 
Hujus  autem  Ivonis  fuit  filius  Willelmus  de  Bel- 
lismo,   qui  genuit  alium  Wiilelmum   cognomento 
Talavalium  patrem  Mabilise.  HancMabiliam  Roge- 
rius   comes  filius  Ilugouis  de  moute  Gummerici 
accepit   in  uxorem,   cum   tota   liseroditate    patris 
ipsius,    quam  hnbebat  sive  in  Bellismensi  pago, 
sive  Sennensi  ultra  fiuvium  Sartse,  Ipse  aulem  Ro- 
gcrius  natus  est  ex  quadam  neptium  Guntioris  co- 
mitisso)   (8),   unde  et  ipse  ingentes  possessiones 
habuit  in  diversis  regionibus  Northmauniae,  Genuit 
autem  cx  ipsa  Mabilia  quinque  filios  et  quatuor 
filias.  Successit  vero  eidem  Robertus  do  Belhsmo 
filius  ejur,  vir  peromnianefarius;  qui  ex  filiaWi- 
donis  comitis  Pontivi,  sicut  jam  diximus,  genuit 
Willelmum   Talavatium  successorem   suum.  Hic 
Talavotium  habuit  ex  Ala  uxore  sua  qufle  fuerst 
antea  uxor  (9)  ducis  Burgundice,  duos  fi iiosettoti- 
dem  niias.  Filiorum  vero  primogenitus  Wido  patre 
viventc  fnctus  est  comes  Pontivi.  Fiharum  autem 
una  Ivhello  filio  Walterii  de  Meduana  nupsit,  ex 
qua  habuit  plurcs  filios.  Altera  vero  tertio  Willelmo 


(8)  Ex  Jocellina  filia  Wevivee,  ut  liberhabet  ms.  (9)  Imo  filia,  ut  notat  Ordericus  Vitalis. 


HISTORIiE  NORTHMA.NNORUM  LIBRI  OCTO.  —  LIBER  OCTAVUS. 


906 


iniia,  cotniti  videlicct  Surreioe.  Prsedictus  A  fuit  Malhildis,    quam   Willelmus   Camerarius  de 


ogerius  de  Monte  Gummerici  bello  Anglico 

,  ei  a  Willelmo  rege  Anglorum  comitatus 

li  et  SalopesberijB  dono  acccpit. 

CAPUT  XXXVI. 

juomodo  ipsa  Gonaov  primo  Richardi  duci 
mannias  copulata  fuerit  matrimonio. 

I de Gunnore  comitissa  fecimus  menlionem, 

itris  Ilogerii  de  Monte  Gummerici,  quae  fuit 

usdem  comitissoe,  libellitterarum  memorise 

dare,  sicut  ab  antiquis  didici,  qualiter  ad 

im  comitis  liichardi  eadom  Gunnor  acces- 

itur  Richardus  comes,  audita  fama  pulchri- 

onjugis  cujusdam  forestarii,  manentis  haud 

b  oppido  Arcarum,  villa  quae  dicitur  Sche- 

,   ex  industria  ivit  venatum  illuc,  volens 

si  verum  csset  quod  relatione  quorumdam* 


Tancarvilla  habuit  uxorem,  ex  qua  genuit  filium 
nomine  Habellum  qui  ei  successit.  Prsedictus  autem 
Galterins  duxit  unam  filiarum  Girardi  Flatelli;  al- 
tcia.:i  xcio,  sciiicel  Basiliam,  relicfam  Rodulii  de 
Waceio,  habuit  Hugo  do  Gornaco,  de  cujus  succes- 
sione  et  posteritate  superius  diccum  est.  Genuit 
autem  idem  Galterius  secundum  Galterium  GifTar- 
dum  et  filias  plures,  quarum  una  nomine  Rohais 
nupsit  I^ichardo  filio  comitis  Gisleberti;  qui  Gisle- 
bertus  fuerat  filius  Godefridi  comitis  Aucensis,  na- 
turalis  videlicet  filii  primi  Richardi  ducis  North- 
maunorum.  Hic  Gislebertus  habuit  duos  filios :  prsB- 
dictum  Richardum  et  Balduinum.  Balduinus  etiam 
genuit  tres  filios,  Richardum,  Robertum  et  Willel- 
mum  et  totidem  filias.  liichardus  autem  frater  Bal- 
duini  genuit  ex  Rohai  quatuor  filios,  Gislebertum, 


•at.  Hospitatus  igilur  in  domo  forestarii,       i^oge,,imn,   Walterium,   Robertum  et  duas  Hlias; 
;uevenustatevultusuxorisipsius,pr8Bcepit  ^  ^^^^^^  quarum  matrimonio  copulata  es 


(uo  quod  ipsa  nocte  adduceret  ad  cubiculum 
LOrem  suam  Saiufriam;  sic  enim  vocabatur. 
m  ille  eidem  tristior  retulisset,  illa,  ut  sa  - 
ulier,  consolata  est  cum,  dicens  se  suppo- 
in  loco  suo  Gunnorem  sororem  suam,  vir- 
uamplurimum  seipsa  pulchriorem.  Quod  et 
3st.Cognita  denique  tali  fraude,  delectatus 

quod  non  incurrisset  peccando  in  alienam 
Genuit  itaque  ex  Gunnore  filios  tres  el 

iilias,  ut  in  libro  qui  de  gestis  ejusdem 
3riptus  est,  superius  invenitur.  Cum  vero 
mes  quemdam  filium  suum  nomine  Rober- 
let  fieri  archiepiscopum  Rothomagensem, 
um  est  ei  a  quibusdam,  hoc  nullatenus  se- 

scita  canonum  posse,  ideo  quod  mater  ejus 
iset  desponsata.  Hac   itaque  causa  comes 


quarum  matrimonio  copulata  est  Rodulfo  de 
Telegeriis,  nati  sunt  ex  ca  Fransvalo,  Henricus  et 
I^obertus  GilTardus.  Gislcbertus  autem  illam  terram 
quam  pater  eorum  habuerat  in  Anglia,  post  ipsum 
adeptus  est.  Rogerius  enim  frater  ejus  terram  de 
Northmannia  obtinuit.  Hic,  inquam,  Gislobertus,  ex 
filia  comitis  de  Claromonte  habuit  tres  filios;  Ri- 
chardum  qui  ei  successit,  et  Gislebertumi  et  Walte- 
rium,  el  unam  filiam  nomine  Rohais.  Richardus 
aulem  duxit  sororem  comitis  Ronulfi  junioris  co- 
mitis  CestrisB,  et  habuit  ex  ea  tres  filios,  Gislebertum 
qui  ei  successit,  et  fratres  ejus.  Ipse  autem  Richar- 
dus  immatura  morte  obiit,  peremptus  a  Wallensibus, 
qui  immaniter,  audita  morte  Henrici  regis  contra 
Anglos  rebellaverunt.  Mortuis  autem  absque  liberis 
Rogerioet  Walterio  patruis  suis,  Gislebertus  filius 
Gisleberti,  haeredilario  jure,  ipsis  etiam  conceden- 


us  Gunnorem  comitissam  more  christiano  c  tibus,  terras  eorum  adeptus  ost.  Idem  vero  sororem 


ulavit,  filiique  qui  jam  ex  ea  nati  erant, 
dum  sponsalia  agorentur,  cum   patre    et 
allio  cooperti  sunt,  et  sic  poslea  Robertus 
st  archiepiscopus  Rothomagensis. 
CAPUT  XXXVII. 

0  eadem  comitissa  sorores  suas  et  neptes  no- 
'ibusNorthmannorum  in  coiyugium  tradidit^ 
posteritate  earumdem, 
lutemGunnor,  excepta  Sainfria,  habuit  duos 
,  Wewam  et  Awelinam.  Altera  quarum,  ad- 
ante  ipsa  comitissa,  quso  fuit  femina  magnse 
iae,  nupsit  Turulfo  de  Ponte  Audomari,  qui 
ilius  cujusdam  nomine  Torf,  a  quo  etiam  us- 
cqusBdamvillsDcognominatsesuntTorfvillaD. 
["urulfi  frater  fuit  Turchetillus,  pater  Ansche- 
Harecurt.  Gonuit  autem  ex  eadem  idem 
iS  Humfridum  de  Vetulis,  patrem  Rogerii  de 


Waleranni  comitis  MelIenti,nomine  Elisabeth,duxit, 
ex  qua  genuit  filium  primogenitum  nomine  Richar- 
dum  (6).  Roberto  autem  filio  Richardi  successit 
filius  suus  primogenitus,  natus  ex  quadam  filiarum 
Waldovi,  comilis  Huntedonise.  Habuit  autem  idem 
Waldevus  tres  filias  ex  uxoresua,filia  comitissse  de 
Albamarla,  quas  comitissa  fuit  soror  uterina  Wil- 
lelmi,  regis  Anglorum  senioris.  Harum  autem  filia- 
rum  comitis  Waldevi  primogenitam  accepit  Simon 
Silvanectensis,  cum  comitatu  HuntedoniflB,  et  genuit 
cx  ca  unum  filium  vocatum  Simonem.  Mortuo  au- 
tem  Simone  comilc,  David,  frater  secundse  Mathildis 
reginse  Anglorum,  duxit  uxorem  cjus,  ex  qua  su- 
scepit  unum  filium,  scilicet  Henricum.  Sublatis  au- 
tem  de  medio  fratribus  ejus  Dudecano  et  AlexandrOi 


regibus  Scotorum,  ipse  idem  regnum  suscepit. 
)nte.  Tertia  autem  sororum  Gunnoris  comi-  x)  ^Uam  vero;  scilicet  Judith,  liodulphus  de  Toeneio, 
lupsit  Osberno  de  Bolebec,  ex  qua  genuit  sicut  jam  dictum  est,  duxit  uxorem.  Tertiam  Ro- 
im  GifTardum  primum  et  Godefridum  patrem  hQviws  filius  Richardi,  sicut  modo  commemora- 
li  de  Archis.  Hic  autem  Willelmus  frater.       vimus. 

lic  ille  Richardus  est  qui,  comes  Pembrochise  et  cognomento  Strongbowe^  Hibemiam  primus 
aperuit. 

Patrol  GXLIX.  «9 


907 


WILLELMI  CALCULI  GEMMETICENSIS  MONACHI 


Et  quoniam  de  sororibus  Gunnoris  comitissae  fe-' 
cimus  mentionem,  libet  ctiam  dc  illis  qui  secundo 
gradu  consanguinitatis  affines  cidem  fuere,  prout  ab 
antiquis  accepimus,  aliqua  dicere.  Habuit  ergo  ex 
fratre  suo  Herfasto  eadem  comitissa  nepotem  Osber- 
num  de  Crcpon,  pntrcm  videlicet  Willelmi  comitis 
Hcrefordiae,  viri  per  omnia  laudabilis.  Neptes  vero 
plures  proedicta  Gunnor  habuit,  sed  solummodo  do 
quinque,quibusmaritisnupserintaudivi.Unaitaque 
earum  matrimonio  copulata  est  patri  primi  Wil- 
lelmi  de  Warenna,  ex  qua  natus  est  idem  Willel- 
mus  postea  comes  Surreiae,  et  Rogerius  de  Mortuo 
mari  frater  ipsius.  Altera  Nicolno  dc  Bascheritvilla 
(vulgo  Bacqueville)^  ex  cujus  posteritate  natus  est 
WilleImusMartelhi8,et  WalterusdesanctoMartino. 
Tertia  Richardo  vicecomiti  Rothomagensi,  patri 
videlicct  Lamberti  de  sancto  Sidonio.  Quarta 
Osmundo  de  Centumvillis  vicccomiti  Vernonii,  ex 
qua  natus  est  primus  Fulco  de  Aneio,  plures  filiae, 
quarum  una  mater  fuit  primi  Ralduini  de  Revers. 
Quintam  Ilugo  de  Monto  Gummerici  duxit,  ex  qua 
natus  est  Rogerius  pater  Robcrti  dc  Belhimo. 

GAPUT  xxxvin. 

Qaa  occasiono  Stephanus  r.anics  MoritoU  nepos  Hen- 
rici  vegis  ei  i:i  reijnum  successit, 

Sed  ut  redeauius  ad  ca  undc  digressi  sumus  causa 
harum  genealogiarum,  obeunte  Henrico  rege  An- 
glorum,  successit  ipao  mense  dccessionisegus  Ste- 
phanus  nepos  ejus.  Nam  cum  degeret  idem  comes 
in  BoIonicQsi  comitatu,  audita  morte  avunculi  sui 
velociter  transfretans,  auxilio  Henrici  fratris  sui 
Wintoniensis  episcopi  coronam  regni  adeptus  est. 
Erat  enim,  ut  prsedictum  est,  tunc  temporis  Ma- 
thildis  heeres  ipsius  regis  in  Andegavensi  pago.  Obti- 
nuit  tamen  ipsa  Damfrontem,  et  Argentomagum,  et 
Oximum,  cnstella  sui  patris,  et  alia  tria,  scilicet 
Colmi8Bmontem,etGorram,etAmbreras[Amberras]; 
qu8B  interim  concessit  Juhello  de  Medvana,  hac 
conditione,  ut  ipse  eam  fideliter  juvaret  in  acqui- 
rendo  suam  hsereditatem.  Dicebat  enim  idem  Ju- 
hellus  illa  tria  oppida,  videlicct  quo}  ultimo  nomi- 
navimus,  in  sua  terra  e? se. 

Filia  autem  Adelae  fili»  Willelmi  regis  Anglorum, 
dequa8uperiusfecimusmentionem,nupsit  Richardo 
comiti  Ccstrensi,  filio  Hugonis  comitis;  qui  Ilugo 
fuit  filius  Richardi  vicecomitis  Abrincatcnsis  pagi. 
Cum  veroRichardusct  uxorcjus  in  saepodictonau- 
fragio  cum  Willelmo  filio  regis  Henrici  mortui  fuis- 
sent,  Ranulfus  vicecomes  Bajocasini,  consobrinus 
ipsius  Riehardi,  adeptus  est  comitatum  ejus.  Mortuo 
autem  eodem  Ranulfo,  successit  ei  item  Ranulfus 
filius  ejus,  vir  in  rebus  bellicis  strenuus.  Hujus 
autem  Ranulfi  sororem  duxit  Richardus  filiusGisIe- 
berti,  ex  qua  suscepit  tres  filios.  Ipse  deniquo  Ri- 
chardus  peremtus  est  a  Walensibus,  ut  prsefixum 
est.  Rra^dictus  autem  Ranulfus  comus  accepit  uxo- 
rem  Mathildem  [ttjs.  Sibyllam]  filiam  Roberti  comitis 
Glocestrise;  ex  qua  genuit  duos  filios,  Hugonom  et 
Richardum. 


*  CAPUT  XXXIX. 

QuoinodoAdela  comitissa  Blesensis  habitaa 
timonialis  et  conversationem  Marciniaci^  U 
domni  Petri  abbatis  CJuniacensis,  accopii; . 
secundo  anno  post  mortem  Henrici  rogis 
rum  fratris  sui  mortua  est, 

Mortuo  autcm  Stephauo  comite  Bleseasi, 
Adelde  filiae  VVillelmi  regisAnglorum,ipsa  aliq 
nobilitcr  rexit  comitatum,  quia  filii  sui  adhuc 
hnbilcs  ad  procurandum  regimen  erant.  < 
adultis,  ipsa  sanctimomalis  habitum  et  convc 
nem,  tempore  domni  Petri  Cluniacensis  a 
Marciniaci  assumens,  laudabiliter  ibidem  in  £ 
vitio  usque  ad  finem  perseveravit.  Decess 
secundo  anno  post  mortem  Henrici  fratris  su 
Anglorum. 
B  CAPUT  XL. 

De  vento  vehementi  qui  accidit  aute  mortemt 
regis\  et  quod plurimi principum  Anglici re 
functi  sunt  ipso  annOy  vel  sequenti,  qiio  rc 
ricus  mortuus  est, 

Eo  anno  quo  idem  rex  Henricus  humanis 
subtractus  est,  factus  venlus  vehemcns  in  ! 
mannia  et  in  aliis  pluribus  regionibus  paal 
mortem  ipsius,  scilicct  vigilia  ApostolorumS 
ct  Judae.  Non  multo  vero  post  morlem  ejusU 
transacto,  id  cst,  ipso  anno,  vel  sequenti, 
suntpIuresexprincipibusAngliciregni,judii 
vidclicet  Willelmus  Cantuariensis  archiepis 
episcopus  Roveccstriae,  episcopus  Exoniens 
chardus  filius  Gislebcrti,  ut  jam  dictum  est,  1 
(Jtus  filius  Richardi  patruus  egus,  Richarda 
Balduini  consobrinus  horum  duorum  ultimo 
natorum,  nec  non  et  secundus  W^illelmus  d 
renna  comcs  Surreiae.  Cui  successit  lertius  ' 
mus  filius  ojus,  natus  ex  Elisabeth  filia  Hugo 
gni  comitis  Viromandorum.  Fuit  aulem  primo 
preedicta  comitissa  Roberto  comiti  Mellenti 
ea  habuit  tres  filios  et  totidem  filias. 

CAPUT  XLI 

De  fiJiis  J^oherti  comitis  MeJJenti  et  fiJiis  I 
fratris  ejus  comitis  Warwic. 

Fiporum  vero  duo,  scilicet  Walerannus  et 
tus,  qui  gemelli  fuerunt,  successerunl  ei.  W 
nus  siquidem  primogenitus  suscepit  comitatu 
lonti  et  terram  quam  pater  eorum  habebat  in 
IJmannia.Robertus  vero  comitatum  Legrecestr 
Legiecestriae)  in  Anglia.Nupsit  autem  mater  ( 
mortuo  priore  marito,secundo  Willelmo  de  W; 
comiti  Surreise,  ex  qua  suscepit  unum  filiui 
licet  Willelmum  tortium  et  duas  filias.  Fi 
vcro  primogcnitam  accepit  uxorem  comes  R< 
de  Warwic.  Fuitautem  idem  Rogerus  fihus  I 
comitis  fratris  Roberti  comitis  Mellenti,  na 
Margareta  sorore  Rotroci  comitis  de  Pertico. 
autcmex  ea  Hcnricum  et  plurcs  alios  et  duai 
Prsedictus  denique  Rogerus  successit  patri  ij 
tatum  Warwic.  Quidam  vero  fratrum  suomn 
post  ipsum,  scilicet  Robertus  de  Novoburgo, 


HISTORIA    NORTMANNORUM.  -  ADDITIS. 


910 


uam  pater  eorum  habuerat  in  Northman- 
Hobertus  fuitamator  intimusetbencfactor 
secclesiae.Hic  accepit  uxoremsororem  Ho* 
Toeneio,  filiam  secundi  Rodulfi,  Godc- 
lomine,  ex  qua  habuit  plures  filios,  sci- 
iricumet  fratres  ejus. 

CAPUT   XLII. 

domni  Bosonis  abbalis  PenconsiSy  ct  de 
saccessore  cjus. 

haec  tempora  domnus  Boso,  quartus  abbas 

T  peromnialaudabilis  vitaedecessit^etsuc- 


A  cessit  Tetbaldus  prior  ejusdem  loci.  Willelmus 
etiam  dux  Aquitanorum  non  multo  post  mortuus  est. 
Hujus  Bliam  unicam  cum  ipsius  ducatu  Ludovicus 
filius  rcgis  Froncorum  accepit  in  uxorem;  mortuo 
que  Lnrlovi^^o  nntrc  suo  ipso  anno  Kal.  augustisuc- 
cessit  eideui  i^udovicusjuvcnis,  factusrexFranco- 
rum  et  dux  Aquitanorum,  anno  ab  Incarnatione 
Domini  1137,  quoanno  fuit  maxima  siccitas.  Eodem 
anno  mortuus  est  Lotharius  imperator  Romanorum 
et  Alemannorum  ;  cui  successit  Conradus  nepos 
Honrici  IV,  qui  ante  Lotharium  imperaverat. 


ADDlTAMENT/i   AD   HISTORIAM  NORTHMANNORUM 


i  de  pluribus  de  memorato   illustri   rego  B  archiepiscopo  omnique  populo  Rothomagensi  utin 

laneis  vestibus  etnudis  pedibuscum  eoad  sanctum 
Audoenun  pcrgerant,  ejusquepietatem  quam  devo- 
tius  posscnt  exorarent  quatenus  ad  stultitiaseorum 
vel  negligentias  non  respiceret,  sed  propitius  illis 
esset,  seque  de  illo  loco  ad  civitatem,  ubi  archi- 
episcopufc  fuerat,  transferri  permilteret.  Tunc  ipse 
duxprimus,sicut  cseterispreeceperatjin  laneisvesti. 
bus  et  nudis  pedibus  usque  ad  villam  in  qua  sanctus 
Audoenus  erat  pervenit.  Quo  cum  pervenisset,  pro-* 
tinus  cum  omni  po  pulo  qui  cum  eo  erat,  coram 
feretro  ejus  prostratus  hajc  orando  dixit:  Sancte 
Audeone,  bonc  archiepiscope  et  advocate  noster, 
permi  ttite  (a/. ,  permitte)  corpus  vestrum  ad  civitatem 
transferri,  ubi  praesulis  officio  functus  fuistis  et  sa- 
cras  benedictioncs  saepius  fecistis.  Et  ego  do 
ecclesiae  vestrse  et  vobis  terram  tolam  quae  adjacet 


lactis  succincte  potius  quam  prosecutis, 
im  quoddam,  dignuui  non  minus  fructuoso 
aam  admirabili,  subnectendum  censuimus  ; 
am  quasi  ad  caput  historia)  compulit  non 

«e  humilitatis  Rollo  fuit  postquam  fidem 
suscepit;  cx  una  re  quam  fecit,  patenler 
innotuit.  Quodem  tempore,  postquampacifi- 
ii  cum  rege  Francige,  venientes  ad  eum  ho- 
Rothomagi,    coeperunt   eum   rogare  ut  de 

faceret  corpus  sancti  Audoeni  redire,  quod 
timorem  ejus  illuc  olim  fuerat  translalum 
[n   cepisset  Northmanniam.  «   Tristes,  in- 

et  mullum  dolentes  sumus,  quod  sic  ar- 
;opnm  nostrum  perdidimus.  >  Hoc  audiens 
nandavit  regi   Franciae  ut  ei  presbyterum 


^dderet;  quod  si  non  faceret,  procul  dubio  q  ab  isto  loco  usque  ad  mcenia  civitatis.  Tunc  con- 


[uod  nullo  modo  cum  illo  pacem  habere 
Rex  autem  FranciiB  nolens  ei  de  hac  re  fa- 
)lestiam,  reddidit  ei  sicut  petebat,  suum 
erum.  Dux  vero  pra^cepit  ut  inde  reducere- 
)us  sancti  Audoeni,  suieque  redderetur  ec- 
unde  fuerat  asportatum.  Monachi  ergo  qui 
sojus  fuerunt,  dum  in  Francia  fuit,  repor- 
t  illud  usque  ad  quamdam  villam  ad  unam 
aburbe  Hothomagensi.  Quod  cum  pervinis- 
yn  parum  de  via  lassati  manserunt  ibidem 
te,  ut  mane  surgcntes,  si  possent,  sanclum 
lum  ad  suum  locum  rcporlarent.  Cum  itaque 
urgerent,  eumquo  ad  civitalem  porlarc  vel- 
illo  modo  potuerunt.  Tunc  tristes  monachi 
ique  dolentes  de  hoc  quod  illis  acciderat  man- 
itcivibus  quod  sancti  yVudoeni  corpusnullo 
oterant  movere  de  loco  illo  ubi  jacuerat  illa 
Jnodcumcomiti,  qui  tunc  apud  Rothomagum 
isset  nuntiatum,  respondit  quia  merito  hsec 
io  de  corpore  sancti  Audoeni  eis  accidisset^ 
i  recte  cogitassent,  sensumque  rectum  ha- 
it,  cum  processione  et  cum  magnadevotione 
iare  debuissent.  Post  heec  preecepit  comes 


tinuocomesetpopulos  submissis  humeris  feretrum 
in  quo  sanctum  corpus  erat,  facillime  deportare  coe- 
perunt,  etsicusque  ad  ecclesiam  suamgaudenteset 
exultantesdeportaverunt.  Exhujus  rei  eventu  dixe- 
runt  quidam  illam  villulam  Longum  Peanum,  eo 
quodcomes  illuc  tam  longumiter  nudibus  pedibus 
fecisset.  Si  quis  hoc  factum  non  esse  signuro  ma- 
gnee  humilitatis  asserit,  dceodici  veraciter  potest 
quod  quid  sit  magna  humilitas  nescit. 

Quiddam  vero  aliuddicitureidem  comiti accidisse 
eo  tcmpore  quo  primum  pacificatus  est  cum  rege 
Franciae.  Quadam  die  dum  essetidemdux  apud  Rotho 
magum ad  vesperam  ipsius  diei  stabant  plurimi  homi- 
nes  ante  domos  suas,  quse  erant  juxtaripam  Sequanee 
Illic  vero  cum  essent,  eamdemque  aquamaspice- 
rent,  viderunt  unum  equitum  trans  transeuntem 
super  aquam  et  usque  ad  eos  pervenientem.  Hac 
ergo  dc  re  non  parum  obstupefacti,  cum  ad  eum 
pervenisset,  coeperunt  inquirere  ab  eo  quis  esset, 
vel  unde  veniret.  Ille  vero  respondens :  «  Videtis 
inquit  quod  ego  unus  homo  sum.  Et  hodie  multum 
mane  discessi  de  Retnis  in  Britannia,  Abrincis  vero 
ad  sextam  horam  comedi,  ad  vesperam  aatem  huc 


911  WILLELMI  CALCULI  GEMMET.  MONaCHI.  —  HISTORIA  NORTHMANNORUM  912 


iisfiue  sicutvidetis,  perveni.  Etsimiliinon  creditis  A   norc   comili  Nortlimannioe.  El  nihil    aliud  diiTert 


ile,  et  in  domo  inquapransus  siim,  cultellummeum 
quem  ibi  ignoranter  dimisi,  invenictis.  «  Tunc 
inandavcrunt  comiti,  qui,  sicut  dixi,  tunc  cral  in  civi- 
tate,  do  illo  hominc  qui  sic  transierot  super  aquas 
sine  ulla  laesione.  Comes  vero  rcm  audiens  insue- 
tam,  mandavit  ci  ut  sibi  loqucretur  antequam  re 
cederet.  Tunc  illo  rcmandavit  comiti  quia  in  crastino 
eum  usque  ad  primam  exspectarct.Verum  in  crastino 
mane  surgensviam  suam  tenuit  ctnihil  locutus  est 
comiti.Gomes  vero  ut  audivitillum  ila  rccessisse, 
dixit  cummentitum  esse,  ct  idco  putare  eum  aliquod 
fantasma  essc,  quod  Sic  cos  voluissct  dcluderc.  Tunc 
dixerunt  quidamqui  affucrunt,  quia,  sicuteis  vidc- 
batur,  non   ei  mcntitus    essct ;  quia  non  de  piima 


(distat)  inter  eos,nisi  quod  homagiumnon  facil  rex 
Franciae  comiti  Northmanniae,  sicutcomesNorth- 
mannise  regi  Francise  facit.  Hanc  liberlatem  aqui- 
sivcrunt  lunc  Dani  parentibus  suis  comitibus  Nor- 
thmannia?. 

De  Richardo  filio  primi  Richardi  dicitur  quod 
fucrat  i^ater  patrise  et  maxime  monachorum.  Tolo 
enim  tempore  ejus  abundavit Northmannia  omnibus 
bonis,  et  tanla  pax  fuit  in  Northmannia  ejus  lem. 
pore,  utneque  etiam  carrucarii  de  cainpis  suis  au- 
dcrent  ferramcnta  currae  ad  suasdomos  rcportare. 
Et  si  alicui  furata  fuissent,  praeceperat  oomes  ulnd 
eum  veniret,  etquidquidfurto  pordidissel,  ipse  ex 
intcgro  totum  redderet.  Accidit  ergo  quoddam  simile 


comilis,  sed  desuapiimaeimandasset.  Prima  enim  g  jn  ilHus  tempore  facto  cuidam  atavi   sui  llollonis. 


ejus  multo  citius  fueratquam  primacomitis,  etideo 
verum  fuit  quod  dixit.  Dum  tamen  in  illa  nocte  ad 
focum  hospilis  sui  scderct,  etillo  dcmultis  eumin- 
terrogaret,  et  maxiinc  dc  illo  comilc,  si  gcneratio 
illa  diu  maneret;  rcspondit  illam  diutius  manere, 
illorumque  ducatum  usque  ad  septimam  generatio 
nem  virilitcr  durare.Cum  itaque  hospcs  inquisisset 
quid  post  septimam  generationem  futurum  esset, 
nihil  voluit  respondcre;  sed  dc  unolignulo  quod 
manu  tencbat,  coepit  pcr  cineres  foci  quasi  sulcos 
facere.  Et  cumhospes  suus  vehcmonter  ab  illo  exi- 
geret  quid  post  septimam  generationem  veniret,  de 
illo  lignulo  quod  manu  tenebat,  commiscuit  sulcos 
quos  in  cineribus  fecerat.   Ex  qao  arbitrati  sunt 


Cum  enim  audissctcujusdam  carrucarii  uxorinler- 
dictum  ducis,  quadamdie  furata  cst  eullrum  ct  vo- 
merem  aratri;  probare  volens  quid  ex  hoc  comes 
ageret.  Husticus  veroin  crastino  veniens  adcariu- 
cam  suam,  etuteusilia  sua  non  inveniens,  venilad 
comitem,  eiquo  retulit  quodsibi  accidisset.Cuidux 
jussit  dari  denarios  undepossetdamnum  repai-arc. 
Ille  itaque  rediens  domum,  retulit  uxori  sua?quod 
ci  comcs  fcoissctcui  illa:  «  Modo  bonum  esl,  qoi* 
et  ipse  denarios  ct  quod  perdiderat  ipsa  haberet.  • 
Quo  audito,  ne  infideliter  agoret,  rcportavil  comili 
deinarios  quos  ei  dederat,  eiqueretulit  quid  suauxor 
fecisset.  Comes  vero  retinens  illum  aliquanlo  tem- 
pore,  misit  et  prcecepit   ut  uxori  ejus  eruerentur 


quod  post  septimam  gcnerationem  ille  ducatus  vel  -^  oculipropter  furtumquodfecerat.  Cum  itaquerusti- 


deficcret,  vel  magnaspatereturdissensiones  et  tri- 

bulationes.  Quodnosjam  ox  magnaparleimpletum 

videmus,  qui  Henricorcgi,quihujus  prosapiaj  loco 

septimus  fuissedemonstratur, superviximus.  Rollo 

enim    hujus  gencalogiao    primus  fuit.   Willclmus 

Longaspata  filius  ejus,  sccundus.  Hichardus  vero 

hujus  Willelmi  filius,  tcrlius.  Hichardus  vero  Ui- 

chardi   filiu  s,   quartus.   Hobertus  filius  Hichardi, 

quontus.  Willelmus  filius  Hiiberti,  qui  non  solum 

Norlhmanniam,  scd    etiam  Angliam    possedit,   in 

sexto  successil.  Post  illum  in  scptimo  gradu  fuerunt 

filii   ejus,  ex  quibus  solus  Hcnricus  ad  ultimum 

Northmanniam  et  Angliam  posscdit  usque  ad  moi;tom 

In    concordia    qua)    facta  est   inter  Francos  et 

NorthmannostemporeprimiHichardi,  cumredditus 


cus  domum  rediret,  inveniens  uxoiem  saammeriti 
poenamulctatam,  cum  indignationedixit  ei:  «  Noli 
amplius  furari,  et  amodo  disce  observare  praecep- 
ta  comitis.  *> 

Hic  comes  multumampliavitterriset  ornameDtis 
ecclesiam  Fiscanni,quampater  suus  primusRichr- 
dus  ajdificaverat.  Ibi  etiam  erat  solitus  ferc  omiii 
tempore  suam  curiam  in  Paschali  solemnitatele- 
nere.Et  aliquando  in  ipsa  solemnilate  solebataotfB 
tinamplenamtextis,  etthuribulis,  et  candelabris.M 
quibusdamaliis  ornamentis,  et  cooperlam  quodMi 
optimo  pallio,  ipsc  et  uxor  sua  aute  altare  sancto 
Trinitatis  porlare,  ipsamque  pro  suis  peccatis  Deo 
ibi  offerre.  Ipsa  vero  die  posl  missas,  antequamad 
curiam  suam   iret,    atque  cum  barooibus  suis  co- 


est  Ludcvicus   rex   Francioo    qui  caplus  fuorat  a  D  mcderet,  veniebat  cum  duobus  filiis  suis  Richard* 


Northmannis,  auxorunt  Dani  Northmanniam  al) 
aqua  qua)  vocalur  Andella,  usquc  ad  aliam  aquam 
qusB  vocatur  Epta.  Alii  tamendicuntab  Eptausque 
ad  Ysaram.  Constitutum  est  etiam  inillaconcordia, 
quod  comcs  Northmannioe,  nuUumfaciet  sorvitium 
regi  Francire  de  terra  Northmanniue,  nequoeialiter 
serviret,  nisi  rex  Francire  daret  ei  faedum  in  Fran" 
cia,  unde  ci  scrvire  debcret.  Quaproptcr  comes 
Northmannioe  de  Northmannia  tantummodo  facit 
hominium  et  fidclitatem  regi  Franciaede  vita  suaet 
de  suo  terreno  honore.  Similiter  rex  Franciae  facit 
fidelitatem  et  de  vita  sua  et  de  suarum  rerum  bo- 


et  Robcrto  in  refectorium  monachorum,  elpradicti 
pueri  affercntes  do  fenestra  coquinae  8CutelIas,8icot 
solebant  monachi  facerc,  porrigcbant  palri  sao,«* 
ipse  per  se  ipsum  prima  fercula  ante  abbatem  •* 
postea  anto  monachos  ponebat.  Quod  cum  egissa* 
cum  magna  humihtate,  veniebat  ante  abbalem,  ^ 
sic  ab  coaccepta  licentia,  Isetuset  gaudens  i bat •* 
curiam  suam.Aliquando  veromittebatde  suamcni* 
abbali  scutollam  argenteam  plcnam  piscibus,  «I 
mandabat  ci  ut  eam  retineret,  atque  indc  suam  to* 
luntatem  faceret. 
Hic  auiem  RichardusnonsolomecclesiioFisoii* 


VICTOR  III  PAPA.  —  NOTITIA. 


914 


!a1tadedity  sed  etiam  aliis  ecclesiis.  Quadam  A 
e  cum  venisset  Gimegias,  ibidem  eadem 
lievit.Mane  vero  surgcns,  sicutsua  consue- 
nper  erat,  perrexit  orare  ad  inonastorium,  et 
itionem  super  altareuuum  lignulum  posuit. 
nle  vero  illo,  venerunt  secretarii  ad  altare, 
Bse  ibi  esse  inventuros  velmarcamauri,  vel 


unciam,  vel  aliquid  hujusmodi.  Itaque  invencrunt 
lignulum  illud,  atque  quid  significarct,  non  parum 
mirari  coeperunt.  Adultimum  inquirunt  ab  eoquid 
hoc  esset,  quod  super  altare  illud  posuisset.  Tunc 
respondit,  quod  osset  Vinmonastenum,  scilicet 
quoddam  manerium,  quod  ipse  illis  pro  anima  sua 
dabat. 


ANNO   DOMINI    MLXXXVII. 


VIGTOB  PAPA  III 


NOTITIl  HISTORICA. 

(CiACCONi,  De  vUis  Romanorum  pontifieum,  II,  34!it.) 


rlllpapa.quiante  pontiflcntura  Desiderius,  B  „„„o  salutis  d058.  Nicolaum  II  Senis  creatura,  in 


jlo  vero  Dauferius  vocabatnr,  Beneveali  in 
»,patre  ojus  civitatis  principe,  natus  est.  Cu- 
dio,  adhuc  puer,  integre  educatus,  mira) 
sequc  probitatis  adolescons  evasit.  Qui  soli- 
itaBcastitatisquo  servandie  desiderioductus, 
m  adhuc  virgincm,  summo  loco  natam  relin- 

parentis  insciis,  clam  eremum  peliit,  et  a 
1  sanclo  monacho,  nomino  Hyacintho,  haud 
a  Bencvento,  monasticarn  vitam  assumpsit. 

monasteriis  S.  Trinitatis  Cavensi,S.  Sophicc 
}eneventum,TremitensiininsulamarisAdria- 
demum  in  vasta  Majollae  eremo,  sanctissimis 
sferta,  vitam  castissime  egil.  Liltcris  Leonis 


Picenum  euntem,  comitatus,  ab  eo  Auximi,  pridie 
Nonas  Martii,  Sabbato  Quatuor  Temporum,  pres- 
byter  cardinalis  S.  CaBcilioe  etpostridie  Dominico, 
abbas  Gasinas  consecratus.  Casinumredicns,  mo- 
nastcrium,  ct  ecclesiam,  vetustate  deformem  a  fun- 
damcntis  renovatam ,  eamque  ab  Alexandro  II  so- 
lemni  ritu  dedicari,  innumera  hominum  multitudine 
ad  eam  festivitatem  confluente,  fecit.  Multa  orna- 
menta  addidit ;  libros  plurimos  scribendos  curavit, 
oppida  aliquot  et  castella  ad  monasterii  tutelam 
condidit.  Multa  a  diversis  principibusablata  acqui- 
sivit,  et  ipsius  monasterii  redilus,  majestatem  et 
decus  mirum  in  modum  auxit.  Ejus  rogatu  multi 


ie  ad  priorom  eremi  Hyacinthum  datis,  Do-  p  l-^      -  i  •  i-     i  u-     • 

,  ^    , ,.  ,.  ,   ^  ,      '  t»  ex  congregatione  monachi,  cardmalos,  archiepis- 

c  crklnrn   MninllijA  vprfAi»A  /'nnptiiR   nn   mnnas-  .        ;         .  •         ,%  •  •  »    .,  . 

copi,  et  episcopi  a  Romanis  pontilicibus  sui  tem- 


,s  solum  MajoIia3  vertere  coactus,ad  monas 
Beneventanum  rediit.  Cujus  probitatem,  vir- 
3t  religioncm  Leo  papa ,  qui  tunc  Beneventi 
^rabalur,  cognoscens,  agenlibus  Humberto, 
ali  Silvae  Candidse  ot  Friderico  cancellario, 
iaconum  cardinalem  Homana^  Ecclesiae  cons- 
Juo  mortuo,  venia  a  Victore  II  impelrata,ad 
te  monasterium  sub  abbate  relro  se  contulit, 
m  caeteiis  monachis  divinaj  philosophiaeva- 
onstitucrat.  Capuani  monaslerii  praepositus 
,  maximum  dexleritatis,  prudentiueot  integri- 
pecimenedidit,  ut  ab  Slephano  IX  ,  olim  ab-  pj 
^as&inate,  ca  abbatia  dignus  existimatus  sit. 
pcnte  a  monachis  designatus,  ab  eodem  Gons- 
)poIim,  cumStephano  cardinaliet  Maynardo, 
episcopo  cardinali  Silva3  Gandidoe,  monachis 
ilibus ,  pro  apostolica  sede  legatus  est.  Qui 
1  ApuIioB  cum  accessissent,  pontificis  obitu 
,  Gasinum  redierunt.  Ibi  Dcsiderius,  proesi- 
us  Humberto  Silvae  Gandidjc  et  Petro  Tus- 
I  episcopis,qui  Romac  Hcnedicti  X  ordinatio- 
jgerant,  omnium  monachorum  suffragiis,  in 
8  sede  XXVII  a  S.  Benedicto  locatus  est, 


poris  constituti  sunt.  Catholicse  parlis,  dum  vixit, 
studiosissimus  fuit ;  Nicolao  II  contra  Joannem 
Mincium;  Alexandro  H  contra  Cadaloum;  ot  novis- 
sime  Gregorio  VII  contra  Giberlum  constantis- 
simefavit.Quare  a  Gregorioipso  VII,  pauloanteobi- 
tum  suum,  adstantibus  cardinalibus,  ipso  qui  de- 
signari  deberet  pontifox  potissimus  propropositus 
fuit,  cujusvirtute,collapsa  fereteterrimo  schismate 
Uomana  sedes  restitui  posset,  et  ad  pristimum  de- 
cus  revocari. 

Gregorio  VII  rite  sepuIto,opiscopiet  cardin?iles, 
caeterique  qui  catholicam  partem  tuebantur,  una 
mente  ad  eam  fulciendam  pro  viribus  incumbentes, 
quam  plurimos  potuerunt  ad  comitia  pontificia  ex 
omnibus  parlibus  evocarunt.  Ubi  plcrique  vene- 
runt.  Desiderius  ipso  die  Pentecostos ,  omnes,  quid 
Gregorius  de  ordinanda  Ecclesia  praecepisset,  edo- 
cuil;  pariter  cum  eis  principes  adiit,  atquead  opem 
Ecclesiae  necessario  maxime  tempore  alTerendam 
exhortatus  est.  Ea  re  eognita,  cardinales  atquo 
episcopi  omnes  in  unum  Desiderium  consenserunt. 


915 


GESTA  DESIDERII  ABBATIS  CASIN. 


916 


Quorum  ille  repudiato  judicio,  ad  monasterium  so  A. 
retulit,  et  Romanos  ac  Lombardos  quoscunque  po- 
tuit  litteris  ac  nuntiis  ad  complectendam  Ecclesiam 
concitavit.  Ubi  vero  calores  cestatis  deferbuerunt, 
Jordanes  princeps  Desiderium  Romam  perducere 
conatus  est,  eo  animo  ut  ipsum  etiam  reluclantem 
pontificem  declararct;  quod  persuadere  non  potuit, 
atque  ita  res  pontiflcia  illo  anno  prorsus  refrixit. 
Pridie  autem  Pentecostos,  comitiis  advocatis,  om- 
nes  clerici  et  laici  calholicse  patris  fautores  ipsum 
orarunt  ut  Romanumpontiflcatumsuscipercvellet, 
neque  Ecclesiam  Dei  ab  adulterino  tencri  pontifice 
pateretur.  Ille  voro,  eadem  qua  anto  constantia, 
preces  eorum  repudiavit ;  seque  omnia  passurum 
potius  quam  tantum  onus  accipere  respondit.  Qua 
voce  audita ,  quia  serum  erat  diei ,  omncs  domos  B 
suas  abierunt.  Postridie  vero,  obsecratus  utquem 
idoneum  maxime  indicaret,  exprimeret,  ille,  re  cum 
Cincio  Romano  consule  communicata,  Ostiensem 
episcopum  nominavit ;  plerisque  in  Ostiensem  in- 
clinantibus.  Tunc  vcro  cardinalis  quidam :  Ne  Deus 
siverit,  inquit,  quin  Desiderium  pontificem  habea- 
mus !  Qua  voce  erecli  cceteri  Desiderium  uno  con- 
sensu  prehenderunt,  et  ad  sBdem  S.  Lucise  perdu- 
xerunt,  et  rite  electum,  ac  Victoris  III  nomine  aiTec- 
tum,  chlamyde  coccinea  exornarunt  :  albam  enim 
nonpotuerunt  renitenti  imponere.  Post  quatriduum 
Victor,  Roma  egressus,  Ardeam  et  Terracinam 
adiit,  ibique  pontiflcem  esse  noUe  professus,  cni- 
cem,  chlamydcm  et  caetera  ponlificia  ornamenta 
deposuit,  et  Casinum  reversus ,  neque  a  Jordane,  Q 
neque  ab  episcopis  aut  cardinalibus  ulla  ratione 
Romam  reduci  potuit.  Conventus  Capuae  actus  est 
per  quadragesimam  anno  1087.  Eo  peracto,  repente 
clerici  et  laici  omnes  novis  illum  sollicitare  preci- 
bu8institerunt,ut  pontificiam  dignitatemresumeret. 
Quos  cum  per  biduum  sprevi6sct,demum  duce,prin- 
cipe,  episcopis  et  cardinalibus  ad  podes  ejus  obse- 
crandi  causa  procumbentibus  cessit,ac  xuKalendas 
Aprilis  in  festoPalmarum,  superiora  comitia,  cruce 
etchlamyde  resumpta,confirmavit.Paschato  deinde 
Casini  celebrato,  cum  Capuano  et  Salernitnno  prin- 
cipibus  ad  urbem  pregressus  extra  porticum  sancti 
Petri  consedit,  atque  SBdom  quam  Clemens  antipapa 
tenebat,  egregia  suorum  opera  usus ,  recepit,  vii 
veroldus  Maii,  id  estipsa  post  Ascensionem  Domi-  ]) 
nica,  Romanis  in  Vaticanurri  egressis,  ab  Ostiense, 
Tusculano,  Portuensi,  et  Albanensi  cpiscopis  rite 
consecratus,  in  diaconiamS.  Luciae  ad  Septisolium 
atque  sacra  in  sede  locatusest.Postocto  dicsCasi- 
num  reversus,et  inde  ad  preces  Mathildis  urbcm  re- 
petiit,  ubi  officiosissime  exceptus,  per  oclo  diesin 
Vaticano  mansit,  atque  in  festoS.  Barnnbee,  rem  di- 
vinam  in  a?de  S.  Petri  fecit,atqueeodcm  dio  auxi- 
lio  MathildsQ  Urbem  intravit,  et  apud  insulam  quee 
juris  sui  erat  insedit.  Pridie  vcro  Natilitia  aposto- 
larum,  Clemeus  autipapa  cupicns  in  ocdc  S.  Pctri 
sacra  ex  more  couficere,  Romanos  quosdam  indu- 
xitut  Tiberim  armati  trnjiccrent,  tcmplumque  oc- 


cuparent.  Qui  cum  csetera  loca  cepissent,  templum 
tamen  quod  a  Viotorianis  tenebatur,  ingredi  ne- 
quivcrunt;  itaque  Clemcns  meridie  in  eede  S.  MarisD 
in  turribus  celebravit. 

His  rebus  actis,  Victor,  ut  Sarraccnorum  qui  in 
Africa  erant,  insolentiam  frangeret,  consilio  cum 
episcopis  etcardinalibus  habito,  ingentem  cxomni- 
bus  Ilalire  partibus  exercitum  convocavit,  ac  ve- 
xillo  B.  Petri  tradito,  et  plenaria  indulgentia  con- 
cessa,  in  Africnm  misit,  ac  per  oos  centum  millia 
hostium  cecidit,  et  urbem  eorum  maximam  cccpit. 
Neque  victoria  uUa  perhsec  temporafuit  insignior; 
quippe  eodom  die  in  Italia  nuntiala  quo  est  in  Afric^ 
comparata.  Henncus  in  Germania,  sinistro  marte 
cum  Saxonibus  dimicans,  quatuor  millia  militum 
amisit,  Deo  volenle  :  ut  tnndem  desisteret  Eccle- 
siam  suam  persequi  et  calamitatibus  vexare.  Suot 
qui  hoc  tempore  multa  prodigia  apparuissc  scri- 
bant,  et  aves  domesticae,  ut  puta  gallinae,  anseres 
columbi,  pavones,  ad  loca  montana  oonfugerint, 
silvestresque  sint  factae,  et  pisces  tum  fluviales, 
tum  marini,  ex  parte  perierint.  Terrae  motu  etiooi 
qusedam  urbes  adeo  concussae  sunt,  ut  Syracusis 
magna  basilica  corrucns ,  dum  vcsperae  celebra- 
reutur,  omnes  qui  in  templo  adcrant  contriverit, 
duobus  tantum  divinitus  superstitibus ,  diacono 
scilicet  et  subdiaoono.  Suntqui  dicanthoc  tempore 
corpus  S.  Nicolai  ex  Myrca  Lyciae  civitate,  Barum 
Itnliae  urbem  translatum  ,  postquam  ibidem  745 
annos  quieverit,  maximoque  cultu  et  honore 
habitum,  ut  Marianus  Scotus,  vir  magnse  doc- 
trinae  singularisque  vitae,  -in  sua  Historia  cons- 
cribit. 

Inde  Victor  adversus  Clementem  pseudopapam 
et  factioncm  ejus  conversus,  Augusto  mense  anno 
1087  conventumBeneventum  indixit,  omnibus  Apu- 
liae  et  Calabriae  episcopis  advocatis. 

Dum  synodus  Beneventana  adhuc  peragoretur, 
pontifexgravi  dysenteriae  morbo  laborare  incipions 
triduo  post  festinus  ad  Casinense  cum  episcopiset 
cardinalibus  rcdiit ;  quibus,  mortem  sibi  imminere 
sentiens,  peliit  ut  juxta  Gregorii  papae  voluntatem 
Othonem  episcopum  cardinalem  Ostiensem,  se 
mortuo,  papam  constituerent;quemastnntibu8  car- 
dinalibus  et  episcopis  manu  oircrens  ait  :  Accipite 
eum,  et  in  Romana  sede  locato,  meamque  viccm 
in  omnibus,  quibusque  id  facere  possitis,  habcte. 
Quibus  dispositis,  triduo  post  feliciter  in  eodem 
coenobio  migravit  ad  Christum  xvi  Kalend.  Octo- 
bris,  anno  1087. 

Sunt  qui  scribent  eumveneno,  sibiin  calicedato, 
dum  sacra  fuceret,  imperntoris  et  pseudopapse  in- 
sidiis  mortuum,  quod  ipsum  non  est  n  dysenleri» 
niorl>o  alienum.  Uude  in  dysenteriam  veneno  pet»^ 
vertuutur  interdum,  corruptis  et  labefactatis  io- 
tcstimis.  Vncavit  tum  sedes,  propter  temporis  dif- 
ricullatem,  nienses  quinque,  et  dics  22. 

f.oi  pus  cjus  in  capituIoCasinate,  cujus  monaslc- 


POSTMODUM  VI0T0RI8  III  PAPiE 


918 


lontificatum  abbas  fuerat  in  sepulcro  mar-  ^ 
loc  elogio  addito,  sepultum  est. 
Bcr/in,  vel  quid,  qualis^  quantusquedoceri, 
3  forte  velit^  aurea  scripta  docent. 
\hi  magnatum,  Beneventus patria^  nomen 
9sideriuSy  tuque^  Casine^  decus  : 
aponsam^  matrem^  patriamquc,  propinquos 
?iis[man8i,  sternens]  hucpropero^  monachus 

[cfficior]. 
ein  factus,  studui  pro  tempore  totum 


Ut  nunoaspicitury  huncrenovare  locum. 
Interea  fuerum  Romana  clarus  in  urbe 

Presbyter  Ecclesiic^  Petre  beatCy  tuse, 
Hoc  senis  lustrisminus  anno  functus  honore^ 

Victor  apostolicum  scando  dehinc  soliumy 
Quatuor  et  semis  vix  mensibus  inde  peractis 

Bis  sex lustra gerens^ ,  mortuus  hic  tumulor, 
Dolis  virgineo  stabat  hix  ultima  signo, 

Cum  me  sol  verus  hinc  tulit^  ipse  Deus. 


NOTITIA    ALTERA. 

(Mansi,  Concil,  tom  XX,  pag.  630.) 


,  patria  Benevenlanus,nobili  stemmato  pro- 
cui  nomen,  ante  Desideiii  fuerat,  consilio 
septimi  jam  morituri,  posl  interregnum 
Teanni,exmonacho,  Cassinonsietepiscopo 
electus  ost  pontifcx  ejus  nominis  terlius, 
•isti  Hedemptoris  1086.  Consecratus  scptimo 
ii  anni  sequentis,  advorsusimprobosSara- 
iliw  liltora  jugiler  iufestantcs,  Ghristlanos- 
livos  abripientes,  militnrem  expeditioncm 
t.  Qua  fortiina,  quave  prosperitate,  Leo 
3  his  verbis  enarrat  :  Consilio  itaquc  cum 
8  et  cardiualibus  habilo  ex  omnibus  fere 
pulisexercitum  congregans,  illisque  vexil- 
Jri  Fetri  apostoli  tradens,  sub  remissione 
um  omnium  contra  inlideles  impiosquc  in 


^  Africam  dirigit.  Ghristo  itaque  duce  ingressi  Afri- 
cam  centum  millia  pugnatorum  occitlerunt,  urbe 
illorum  prjccipua  capta  ot  occisa.  Porro  ne  quis 
ambi  gat  hoc  Dei  mutu  contigisse,  suo  dic  Ghristiani 
victoros  evasere,  eo  etiam  Italire  nuntiata  victoria 
est.  PostGuibertumaliosque  schismaticos  synodali 
scatentia  condemnatos  et  excommunicatos,  febciter, 
inquit  idem  Leo  Ostiensis,  migravit  ad  Dominum 
XVII  Calendas  Octobris,  anno  Dominicse  Incarna- 
tionis  millesimo  octogesimo  septimo.  Sepultusest 
in  ipsa  capituli  abside,  ubi  triduo  ante  obitum  sibi 
sepulcrum  prseparari  mandaverat.  Epitaphium, 
quod  sepulcro  ejus  inscriptum  erat,  apud  Leonem 
Osticnsom  invenitur  his  versibus  contcntum.  {Vide 
supra  in  notitia  priori). 


NOTrriA  DIPLOMATIOA. 

(Jaffe,  Rogesta  Romanorum  pontiRcumy  447). 


3  superost  Victorislll  bulla,data  est  per  manus....  Signiensis  episcopi,  Romanso  vero  Ecclesise 

bibliothecarii. 


DK  6i:STkS   DI':SI!>i:!UI 

ABBATIS  MONTIS  GASSINI,  POSTMODUM  VIGTORIS  III  PAP/E 

fMABiLL.  Acta  Benedy  ix,  585). 


erius  Stephani  abbatis  Casinensis  morte 
tbbatiw  rogiwen  adeptus  ost.  Quortusmona. 
ndator  a  Lcone  Marsicnno  appollatur^  cujus 
t  pneclare  gesta  cum  suo  continuatoro  tuse 
tur  in  libro  Chronici  CasinonsiSyqui  totus 
bbate  Desidcrio.  Vilaniexindemutuahimur^ 
squsead  rem  nostram  minimo pertinebunt^ 
\e  Leo  prologum  exorditur  : 


«  GostH  Desidoni ex  Chronico Casin.  —  Auctoris 
fldos.  Desiderius,  abbas  ujus  monasterii  tricesimus 
seplimus,  et  quartus  hujus  loci  restaurator  ac  re- 
novator,  sodit  annis  viginti  novem,  mensibus 
quinquo.  Primus  siquidem  monasterii  hujus  fun- 
dalor  atquo  conslructor  fuit  Pater  sanctissimus- 
Benedictus,  Petronax  secundus,  tertiusAIigernus.j 
Desiderius  hic  noster  exstitit  quartus ;  in  quo  vide- 


9^9 


GESTA  DESIDERII  ABBATIS  CASIN. 


920 


licet  omnipoteus   Deus  nostro  hoc  temporc  etiam  k  rum,  utpote  qui  me  simplici  intellectu  legisse  me- 


corporaliterevangelicam  illam  pollicitationem  visus 
est  adimplere,  qua  dicitur:  «  Amen  dico  vobis, 
quod  omnis  qui  reliquit  domnm  vel  fratres,  aut 
sorores,  aut  patrem,  aul  matrom,  aut  uxorem  aut 
filios,  aut  agros  propter  nomen  meum,  cenluplum 
accipict,  et  vitam  ceternam  possidebit  {Matlh  xix) » 
Hujus  plane  admirabilis  et  singularis  vero  sui  or- 
dinis  viri  tam  dives,  tam  multiplcx,  tam  denique 
copiosa  est  gestorum  maleria,  ut  ipsi  Hicronyino,  si 
adesset,  vel  Sulpicio  non  posset  videri  ad  scril  en- 
dum  indigna,  Ego  tamen,  quamvis  omnium  impe- 
ritissimus,  ettanto  simoperinequaquam  sufficiens, 
tum  pro  imperio  saiictissimi  Oderisii,  is  ost  ipse 
qai  Desiderio  in  Dionasterii  regiinine  successit^  mi- 


minerim :  «  Perdes,  Domine,  omnes  qui  loquuntur 
mendacium  (PsaLv,  7)>saIvo  utique  intellectualio 
quo  dictum  id  de  hsereticis  affirmatur.  Quod  si 
forte  aliquis,  invidentia  seu  malitia  ductus,  fidem 
his  accommodare  noluerit,  et  favoris  polius  gratia 
huic  roi  me  operam  dedisse  putaverit ;  huc,  si  pla- 
cuerit,  properans  aperiat  visuset  vidcat ;  ac  perea 
qua3  videnlur,  illa  quoque  quae  videri  non  possunt, 
semolo  livorc  considerans  admiretur  etcredat; 
credensqnc,  bonorum  omnium  Largitori  laudes 
super  hoc  et  gratias  referat,  sicque  tandem  me  de 
multis  illius  pauca,  deque  maximis  minima  pror- 
sus  scripsisse  cognoscat. 

Dcsiderii  genus.Adhucpueri  pietas, — Dcsiderius 


nimecontemnendo,tumproma.ximaquamidemPater  q  igitur,  ex  nobilissima  Beneventanorum  principum 


Desiderius  in  me  ab  ipsa  fere  infantia  habore  di- 
gnatus  est  dilectione  ;  cum  me  vixdum  quatuor  et 
decem  annos  egressum  in  hoc  sancto  loco  quarh 
libenter  suscepit,  instruxit,  enutriit  ac  provexit. 
Cernens  insuper  et  dolens  cumtantiutilitaleopcris 
memoriam  quoque  tanti  viri  scriptorum  ncgligentia 
paulatim  in  oblivionem,  ac  per  hoc  in  contemptum 
fore  venturam;  licet  non  decenter,  licet  non  elegan- 
ter,  licetdeniquenon  sufficicnter  valeamejusopera 
ex  toto  complecti,  aggrcdiartamen,  confisusde  au- 
xilio  Dei,  quoque  modoilla  pcrstringere,  et  adglo- 
riam  Dei  tantique  viri  sanctam  memoriam.  necnon 
ad8oIatiumfiIiorumejus,fratrumnostrorum,Iitteris 
utcunquemandare;8equiusutiquejudicanscumobe- 


origine  sanguinis  liueam  ducens ;  spiritu  potius 
quam  carne  nobilis  esse  ab  ipsis  rudimentis  infan- 
tiae  coapit,  et  Dei  magis  servitio  quam  saeculi  vani- 
tatibus  operam  dare  ab  ipsis,  utitadicam,  uberibus 
matris  elcgit.  Studebat  namque  puerulus  adhuc 
frequentare  ecclesiam,  divinas  lectiones  et  audire 
libenter  et  legere,  cum  quibusdam  etiam  religiosis 
seepe  de  his  sermones  innectere,  et  quaeque  ab  eis 
de  bonis  inoribus  addiscero  potcrat,  in  semclipso 
salagebat  exprimere.  At  pater  illius  saecularibus 
eum  negotiis  cupiens  implicare,  et,  utpote  unicum, 
unioc  diligens,  per  posteritatisiilius  lineam  suae 
nobilitatis  nomen  disponeret  propagare,  puellaraoi 
adeeque    nobilem,   cum  jam  inciperet  adolescere, 


dientia  et  devotione  insciliaenotamsubire,  quamdo  studuit  desponsare,  utqueparentela  eadem  adinvi- 
tempretiosa  materia  ex  toto  silere,  et  indignum  ^  cem  firmaretur  modis  omnibusmaturare.Sedquo- 
prorsus  esse  decernens  ut,  etsi  omnia  nequeo,  vel 


aliquanta  non  studeam  de  tot  tantisque  operibus 
egus  referro,  prudentissimo  utique  more  venantium 
insectantium feras,  qui  etsiomnes  capere  nequeunt, 
nequaquam  tamen  quotquot  possunt  capere  negli- 
gunt.  Etquoniam  plurima  prorsus  et  fere  innumera 
tanti  viri  sunt  opera,  multa  me  ex  ipsis  eliam  quoe 
scio  prsetermissurum  condteor,  quoniam  scribere 
si  omnia  voluissem,  prolixam  certe  etenormem  Hi- 
storiam  condidissem  ;  quamvis  ob  hoc  a  multis  no- 
strorum,  quimecum,pariter  illa  recolunt,  meredar- 
guendum  fore  non  dubitem.  Sed  ego  lectorum 
fastidio  utuliter  consulons,  si  ea  tantumqua)  relatu 
essent  dignissima  scriberenlur  sufficere  judicavi. 


niam  Dei  Spiritus  suo  ignecor  Desiderii  ad  mundi 
contemptum  acccnderat,  e  conlrario  longe  aliter 
quam  paler  disposuerat  agere  puer  egregius  des- 
tinabat,  seque  potius  eremum  quam  nuplias  ap- 
petere  secretis  quibus  poterat  gestibus  indieabal, 
et  fecisset  suis  desideris  satis,  nisi  quod  diligens 
parentum  custodiaetsingularis  amor  ac  sollicitudo 
ingens  impediebat. 

Fugitinercnnim.  Vcste  monastica  induitur- - 
Non  post  multos  dies,  Deijudiciopalre  a  Norman- 
nis  perempto,  Desiderius,  aliquomodo  naclus  oe- 
casionem  quam  dudum  optaverat,  omnibus  ccepil 
modis,  clam  licet,  satagere  ut  desiderium,  quod 
cogitatu  conceperat,  operepnrturiiel.Cuidam  igilur 


Nam  qua  minus  nostris  littei  f «  «-^eperiuntuivn  ejus  [)   ^^^^^^  ^^^^  gjbi  noto,  prudenti  satis in  saicular 

bus  viro,  nomine  Jaquinto,  cujns  hoc  ego  relatioue 
percepi,  consilium  totum  communicat,  pandit  vo- 
tum,  voluntatem  ostcndit,  et  uteisuper  hocfidenlcr 
auxiliaretur,  fideli  proce  deposcil.  Erat  tunc  circiter 
annorumviginti:  Nosti,  inquiens,  mi  pater,  quali- 
ter  me  saeculo  Iiuic  misero  propinqui  innexuerinl; 
sed  quoniam,  ut  vere  tibi  fateor,  jamdudum  Deo 
vacnre,  decrovi,  pcr  ipsum  te  obtestor  et  obsecro 
ut,  juxta  quod  sciset  potes,  hismevinculisexsola' 
lum,  Deo  liberius  serviturum  clamomuibus  adali- 
quam  remotissimam  solitudincm  transferas.  Quid 


operibus  luce  clarius  conspiciuntur.IIujussane  viri 
primordia,  quoniam,  opitulanto  Ghristo,  hincexor- 
diumsumere  gestio,  ab  hisqui  ejusab  incunabulis 
exstitere  sodales,  addidici.  MuUa  praeterea  exejus- 
dem  ore  veridico,  cum  me  frcquenter  sibi  nimia 
bonitate  faceret  adhierere,  percepi ;  nonnullaetiam 
a  prioribus  quibusdam  audivi ;  ca»tora  postremo 
iliius  et  oculis  pmpriis  plurima  vidi,  et  universis 
fere  usque  ad  obitum  ejus  interfui.  Unde  lectorem 
meum  reddere  certissimum  volo  nulla  me  in  hoc 
opusculo  extriiisccas  adilitamenta  facturum,  uulla 
prorsus  de  illo,  nisi  veraciter  comperta,  scriptu- 


POSTMODUM  VICTORIS  III  PAPiE 


m 


oetur  in  omnibus  Jaquintus  auxilium, 
nperat  ne  forte  sit  hicc  suggeslio  dao- 
rum  cum  cjus  per  omnia  firmum  ia 
U8  agnovit,  et  iterum  iterumque  illum 
operlentans  iclem  semper  quod  pridem 
dam  die,  jam  circa  vesperam,  pariter 
uis,  quasi  spatiandi  gratin  civitatem 
sequenlibus  aliquot  famulis,  ecclosiam 

cognomento  Majoris,  qua3  juxta  eam- 
im  est  sila,  perveniunt ;  ibique  quasi 
ais  ingressi,  equosetgladium,  quo  idem 
tunc  erat  accinctus,  prsedictis  famulis 

veluti  servanda  relinquunt.  Inde  jam 
mdam  illiusocclesiajposterulam  vaden. 
rediuntur,  etcumnonplus  octo  millia- 
locus  ille  distaret  ad  quem  pergere  di- 
noctis  erroro  simul  ac  pavorc  confusi, 
jrius  diei  mane  pcrveuiunt.  Quos  cum 
solilariam  inibi  vitam  ducebat,  Santari 
spexisset,  valde  miratus  atque  laetatus 
)inducens  illos  in  cellam  suam,  ac  Desi- 
uenter  oxosculans,  coBpit  solerter  ex- 
ita  venissent.  Cognita  itaque  Desidel^ii 
jhementer  obstupuit  quod  puertam  no- 
licatus,  tam  divcs,  et  priecipuc  paren- 
aris,  tam  fervonter  universis  saiculi 
vanitatibus  spretis,  sub  tam  districto 
rvilurus  Dommo  accessisset.  Sed  quo- 
BO  difiicile  aul  impossibile  csse  sciebat, 
gratias  maximas  referens,  veterem  ho- 
actibus  ejus  Desiderium,  ipso  vcl  ma- 
nle,  protinus  cxuit,  et  novum,  qui  reno- 
cognitionem,  illum  consequenter  vesti- 
linto  in  sua  maturius  rodeunte,  solus 
;um  Santari  solo  romansit. 
nastitia  ei  vi  aiifertur. —  Famuli  igltur 
•a  dictum  est  cum  cquis  et  armis  ipsius 
i pro foribus  ecclesice  praistolantes,  cim 
Ilius  tandem  aliquandocognovissentvi- 
te  ad  civitatem  maturius  revertuntur  ma- 
opinquis  quid  accidisset  pavitantibus 
•unt.  Noctem  illam  mater  continuavit  in 
)pinqui  veroetaffines  ipsiusmane  facto, 
;is,perdivcrsasviciniasrequircndiillum 
irguntur,  ac  tandem  quod  crat  in  re 
probitalum  ejus  indicioad  Santari  cel- 
unt.  Quam  statim  violenter  ingressi 
monastica  vcslitum  reperiunt,  ac  vehe- 
i  prajfatum  Dei  servum  contumeliis 
onviciis  multis  adoriuntur,  et  inhoncstc 
vestem  Desideriumexueatos,  manibus 
i  scindunt,  eumque  priori  vesto  reve- 
um  licet  ac  rcpugnanlom;  ac  postremo 
mpositum,  ipsis  lora  lenentibus,  quasi 
ile  se  praedam  agentes,  ad  urbem  more 
Lim  revcrluntur.  Hic  jam  matris  lacry- 
elas,  simulac  suadelas  frustrainDesi- 
is,  propinquorum,  imo  totius  urbis  tri- 
3  referre  contendat  ?  Annum  fere  inte- 


A  grum  sub  ingenti  custodia  in  domo  matris,  habitu 
tantummodo  saecularis,  cseterum  mentecaelebsexe- 
git;  nuUusque  illi  nequedenuptiis,neque  dealiquo 
actu  sseculari  persuadere  aliquatenus  potuit.  Ita 
quem  fidelem  ac  strenuum  domui  suae  dispensato- 
rem  constituere  Dominus  disponebat,  ab  omnieum 
carnalis  contagii  macula  purumimmunemque  ser- 
vavit ;  unde  non  immerito  a  cunctis  civibus  mira  • 
bilis  ac  desiderabilis  habebatur. 

Fugit  iterum.  —  Sed  cum  jam  nulla  fugse  ipsius 
suspicio  matrem  teneret,  cumque,  quoniam  conju- 
gatum  non  poterat  retinere  secum,  vel  clericumni- 
teretur,  ad^episcopium,  quod  domui  suae  satis  erat 
contiguum,  primo  quidemnonsinecustodia,dehinc 
securitate  crescente  solum  ssepius  ire  sinebat.  Erat 

Q  tunc  in  monasterio  Sanctae  Sophiae  praepositus,  no- 
mine  Siconolfus,  qui  Desiderii  desiderium  pleniter 
noscens,  quoniam  perdiem,  ne  suspiciorevivisce- 
ret,  non  praesumebat,  nocte  cum  eo  apud  episco- 
pium  saepissime  loquebatur.  Post  non  multos  dies 
noctu,  sicuti  cousueverat,  ad  eum  cum  equis  ve- 
niens,  cucuUa  indutum  clam  Salernum  perduxit,  ac 
Beneventum  perniciter  rediit.  Mox  Desiderius  ad 
principem  Guaimarium,  consanguinitate  sibi  pro- 
pinquum,  accedit,  adventus  causam  ostendit,  orat 
ut,  quoniam  in  patria  vivere  monachus  parentum 
pertinacia  non  auderet,  quiete  apud  illum  Deo  sibi 
serviro  liceret.Si  hoc  mererelur  impetrare,  nusquam 
inde  procederet ;  si  vero  aliquando  illum  reddere 
propinquisdeberct,  modopotius  sibilicentiamdaret 
alio  properandi.  Hujus  igitur  adventu  nimis  exhila- 

^  ratus  Guaimarius  et  vehementer  admiratus  tantum 
in  tanto  adolescente  fervorem,  annuit  postulatis ; 
cumquesecum  per  diesaliquotrctinens,  nuliiquese 
contra  votum  reddendum  fidissime  pollicens,  de- 
mum  ad  monasterium  sanctas  Trinitatis,  quod  ad 
Cavam  nuncupatur,  non  iongea  Salernositum,  eo- 
dem  petente  transmisit.  Quod  propinqui  persequen- 
tes  iaL^  praesentieutes),  magnis  ac  frcquentibus 
precibus  Desiderium  sibi  reddi  Guaimarium  inter- 
pellant ;  sed,  principe  in  promissione  quam  Desi- 
derio  facerat,  permanente,  per  semetipsum  Landul- 
fus  Deneventanus  princeps,  matris  ac  propinquorum 
rationibus  fatigatus,  Salernum  venit,  et  Deside- 
rium  affmibus  reddi  deposcit.  Povro  monasterium 
Sanctse  Sophise  erat  haud procul  a  muris  Beneven- 

D  tantv  urbis  situm^  ab  Arichi  Deneventano  duce  pro 
sanctimonialibus  conditumy  ut  fusius  exponit  ipse 
Lco in  Chronici  libro  i ,  cap,  9\postea  ad  virostran- 
siity  monasterioque  Cassinensi  diufuit  subditum^  ut 
habet  idem  auctor.  Ejus  monastorii  Chouicum  edidit 
UgbelJus  ad  calcem^  tom.  VIII  ItaJioB  sacrae,  quod 
tandem  post  varias  fortunas  unitum  est  a  Clemonte 
VIII,  anno  1590^  congrcgationi  canonicorum  regu- 
ariumsancti  Salvatoris  DononiensiSf  utmonet  Lubi- 
nus  in  Notitia  abbatiarum  Italise.  De  monasterio 
Cavensi  inferius  mvmoralo  passim\agitur  in  hoc  et 
superiori  tomo, 
Redire  coditur,  In  monast.  S.  Sophiw  suscipitur^  ^ 


923 


GE6TA  DESIDERII  ABBATIS  CASIN 


924 


—  Tali  igitur  landem  aliquando  conditione  ad  Be-  A. 
nevenlum  redeat  impctralur,  iitsinaalicujusimpe- 
dimento  vel  contradiclioncapud  monasterium  San- 
ctae  Sophiee  sub  monaslica  profcssionc  sibi  manere 
liceret.  Postquam  vcntnm  est  Benevcntum,  univer- 
sis  affinibus  sibi  obviam  simul  cum  civitaleruenti- 
bus,  cum  omni  pnriter  comilatu  princeps  illum  ad 
monasterium  est  proscrutus.  Grc^orius,  tunc  vir 
valde  prudens  et  strenuus,  eidem  monasterio  prae- 
eral  in  abbatem,  qui  Dcsidcrium  multa  hilaritate 
recipiens,  pro  eo  quod  univcrsis  desiderabibs  erat, 
tunc  primum,  mutato  ejus  nomine,  Dcsiderium  ap- 
pellari  praecipit;  nam  usque  ad  id  tempus  Danferius 
vocabatur. 

Transitinmonasierium  Tremitionse.  Tamin  ere- 
mum.  Cogiiur  redire.  —  Ibi  ergo  illo  per  annos  ali-  q 
quot  sub  vita  religiosissima  commorante,  et  ssepe 
secum  reputante  monachum  in  sua  patria  perfectum 
esse  non  posse,  pervenit  interim  ad  notitiam  illius 
fama  monasterii  Tremittensis,  quod  videlicet  in 
Adriatico  mari  apud  insulam,  Diomedis  quondam 
nomine  vocitatam,  triginta  circiter  milibus  a  terra 
distans,  situm  esse  dignoscilur.  Et  quoniam  jam 
duduip  apud  Beneventum  familiaritatem  abbatis 
praedicti  loci  adeptus  fucrat,  vix,  licet  impetrata  li- 
centia,  ilhic  perrcxit ;  ibique  salis  auslerae  conver- 
sationi  se  Iradens,  non  parvum  tempus  cxegit.  Sed 
cum  ab  codem  abbate  adeo  diligoretur  ut  oamdem 
ci  abbatiam,  sc  quoquo  vivente,  contradere  cuperct, 
ille  vero  subjeclioni  potius  quam  prrelationi  mentem 
accommodaret,  ac  propterea  cedendum  loco  illide- 
cerneret,  quodam  tempore  idem  abl)as  ad  res  mo-  ^ 
nasterii  disquirendasegrodiens,  eumdem  Desidcri- 
um  secum  ire  rogavit.  Quam  ille  egressionis  opportu- 
nitatem  libenter  amplexus,  minime  differendam 
putavit.  Gumque  pariter  ad  Transmundi  comitis, 
quoniam  res ita  poscebal,curiam  perrexissont,  uxor 
egusdem  comitis  super  adventu  Desiderii,  propter 
quod  ejus  affinis  esset,  vaUle  exhilarata,  a  viro  suo 
ut  secum  illum  aliquandiu  retincret,  etiam  invito 
abbate,  obtinuit;  cujus  videlicetretentionis  auctor 
ipsemet,  ut  dicit,  exstitit.  Audiens  autem  cclebre 
tunc  nomen  eremitarum  Majellae  degontium,  illuc 
properare  ac  Deo  secretiusservire  desidei-ans,  prse- 
dictum  comitem  ut  ibidem  transmitteretur  oravit; 
quod  et  factum  est.  Ubi  cum  tribus  circitermensi- 
bus,  aprincipio  videlicet  Februarii  usque  in  tertiam  D 
post  Pasclia  Dominicam,  sub  ingenti  conlinenlia 
remoratus  fuisset,  transmissus  est  illuc  supra  no- 
minatus  Jaquintus  cum  litteris  ex  parte  apostolici 
ad  eremi  ipsius  Priorem,  quarum  tcnorepriori  sub 
interminatione  jubebat  ne  illum  amplius  retinere 
praBsumeret;  et  illi  nihilominus  mandat  ne  vel  al:- 
quantas  inibi  moras  innectere  auderel.  Ita  regres- 
sus  ad  Sanctae  Sophise  monasterium  est. 

Leoni  Papoe  fit   notus.  Alfano  juuclus.  —  Non 

^post  multos  dies,  dominus  Leo  papa  sanctissimusa 

partibus  ultramonlanis  rcgressus  Bcneventum  intra 

^m%i  et,  quoniam  Desiderius  jamdudum  Humberto 


SilvsB  CandidaB  episcopo  cognitus  et  nimis  charus 
exstilerat,  tam  per  illum  quam  et  per  Fridericum 
tunccancellarium,  eidempapse  notus  et  valde  faroi- 
liaris    efficitur,  adeo  ut   illi  frcquenter  in  altaris 
officio  adhoereret  et  Evangeliumadejusmissassae- 
pius  legeret.  Per  idem  tempus  praefatus  ponlifex 
descenditin  Apuliam  cum  Normannis  dimicaturus; 
sed  Dei  judicio  ab  his  superatus,  ac  Beneventum 
regressus,  ordinato  Vodelrico  archiepiscopo  quem 
secum  adduxerat,  post  novem  circiter  menses  Ro- 
mam  reversus  atque  defunctus  est.  Interea  Deside- 
rius,  ob  nimiam  abstinentiam  multasque  vigilias  in 
languorem  non  modiQum  decidens,  medendi  gratia 
Salernum  perrexit.  Ibi  itaque  illo  aliquandiu  remo- 
rante.  Alfanus,  qui  postmodum  ejusdem  civitatis 
archiepiscopatum  adeptus  est,  prudentissimus  et  no- 
bilissimus  clericus,  maxima  illi  est  familiaritate 
conjunctus,  cujus  animam  frequentibus  monitis  ad 
mundi  contemptum  exhortans,  sic  tandem  ab  illo 
exegit  ut  monachus  fieret,  si  prius,  ut  jamdudum 
mente  conceperat,  Jerosolymam  irepermissusfuis- 
sct.  Hac  inter  illos  sponsione  firmata,  Beneventum 
reversus  Desiderius  est,  atquepostnonmultosdies 
mandat  eidem  Alfano  ut  ad  se  veniat.  Renuente  illo 
ac  potius  pavitante  Salernum  egredi,  iterum  Desi- 
derius  ad  illum  abiit,  cumque,  propter  quorumdam 
inimicantium  illi   timorem,    cuculla  sua   indutum 
noctu  de  civitate  educens,  secum  Beneventum  ad- 
duxit.  Cum  vero  coepissent  Alfanum  nobiles  quique 
viri  ac  cleriri  frequentare,  eumque  ob  maximam 
ejus  prudentiam  decenter  excolere^  propositum au- 
tem  Jcrosolymitanee  vieepaulatim  ccepisset  etinejus 
mente  tepescere,   seque  a  Desiderii  latere  nullo 
unquam  modo,   nullo  unquam  tempore  asserei*et 
velle  dividere,  tempus  ab  his  aliquantum  apud  mo- 
nasterium  Sanctse  Sophise  exactum  est. 

Victorem  papam  invisit^  et  Cassinum  secedit." 
Cum  ecce  fama  percrebruit  Victorem  papam  ab 
uItraq[^ontanis  partibus  Romam  venisse,  eumquead 
partes  istas  in  proximo  venturum  fore.  Territus 
Alfanushujusmodi  nuntio,  quod  fratres  suos  super 
Guaimarii  principis  occisiouc  insimulandos  procal 
dubio  nosset,    praeoccupare   statuit  apostolicunif 
sccumque  ire  orat  suppliciter  Desiderium.  Et  quo- 
niam  miram  cantandi  peritiam  et  medicinse  artis 
scientiam  nonpai*vam  habebat,,  cjusdemque  artis 
codices  nonnullos  secum  a  domo  detulerat,  magni 
aliquid  se  habendum  in  summi  pontificis  curia  om- 
nimodis  confidebat.  Confectis  igitur  atque  aptatis 
quotquot  potuit  medicaminibus,  una  cum  civitatis 
ipsius   archiepiscopo  ad   Romanum  pontificem  ii^ 
Tusciam  proficiscuntur,  eumque  apud  Florentiaift- 
remorantem  reperiunt.  In  brevi  itaque  maximam. 
apud  illumfamiliaritatemadepti,  et  satis  honorific^ 
habiti  sunt.   Sec  cum  ibi  per  tempus  aliquantum^ 
reniorati,  pro  ccrto  Dcsidcrius  comperisset  papara 
minime  ad   partes  istas  venturum,  insuper  etiam 
ultra  montes  proxime  profecturum,  simulque  valde 
inutilem  esse  proposito  suo  considerans  in  ejusdem 


925 


POSTMODUM  VICTORIS  ni  PAPiE. 


m 


pontificis  curia  conversationein;  coepit  omnimodis 
insiare  Alfano  ut  jam  jamque  peteret  ab  eo  licen- 
tiam  revertendi.  Petrus  ante  non  multos  dies  huic 
monasterio  electus  fuerat  a  fratribus  in  abbatem, 
qui  pro  sua  ipsa  ordinatione  insinuanda  duos  hujus 
loci  ad  papam  tunc  fratres  transmiserat.  Igilur  De- 
siderius  optata  jamdudum  opportunitate  reperta, 
accedit  pariter  cum  Alfano  ad  Romauum  pontifi- 
cem,  simulque  pedibus  illius  prosternentes,  orant 
recedendi  licentiam,  adduntque  petentes  ut  gratia 
religiosius  vivendi,  per  monachos  qui  ad  eum  a  Cas- 
sinensis  monasterio  venerant,  illuc  eos  transmittere 
suisque  litteris  illos  abbati  dignaretur  ac  fratribus 
commendare.  Annuit  apostolicus,  atque  ita^  sicut 
poposcerant,  cum  fratribus  illis  ad  hoc  coenobium 
transmissi  sunt.  Receptique  decenterab  abbate,  et 
fratribus  sociati,  honeste  nimis  atque  humiliterin- 
ter  illos  aliquandiu  conversati  sunt,  et  ab  universis 
in  dilectione  plurima  habiti,  necnon  et  monasticam 
ab  eodem  abbate  consecrationem  adepti,  Friderico 
8uper  eorum  adventu  plusquam  satis  est  gratu- 
lante. 

Visio.  Monasterio  Capiise  prGeponitur,  Alfanus, 

—  Viderat  per  hos  dies  Desiderius  visionem  non 

contemnendam,  quam  satis  proxime  rei  commen- 

(lavit  effectus.  Cernebat  siquidem  se  unacum  Alfano 

io  quadam  excelsa  ac  valdepulcherrima  turrc,  quae 

jaxisi  capitulum  fratrum  sita  esset,  consistere,  in 

qua  nimirum  Pater  Benedictus  videbatur  sede  de- 

centissima  residere.   Cumque   ad  illius  visionem 

stupefacti  paverent,  et  accedere  propius  nequequam 

praesumerent,  beatus  Benediclus  Desideriohilariter 

inQuebat,  eumque  juxta  se  sodere  manu  porrecta 

iubebat.  Alfanus  vero,  quoniam  vocatus  abeo  non 

fuerat,  quasi  indigne  ferens,  de  domo  illa  exibat; 

^use  nimirum  visio  manifestissime  portendere  visa 

est  et  Alfanum  in  loco  hoc  non  diu  remoraturum  et 

Desiderium  Benedicti  patris  vicom  in  hoc  monaste- 

rio  suscepturum.   Non  multo  post  igitur  a  Gisulfo 

principe  Alfanus  expostulatus,  primo  apud  Salornum 

in  monasterio  Sancti  Benodicti  abbas  efTectus,  de- 

Jiinc  ejusdem  civitatis  archiepiscopatum  indeptus 

est ;  Dcsiderius  vero  ad  Capuanum  monasterium  cst 

Vansmissus  praepositus.  Richardus  tunc  Versanus 

[Aversanus]  comes  Capuam  expugnabat ;  sed,  cum 

Fandulfus,ipsiuscivilalisprinceps,indignaquoedam 

etsuperflua,  juxla  priorum  temporum  consuetudi- 

nem,  Desiderio  vellet  injungere,  i!lc  constanli,  ut 

€rat,  peclore  nequaquam  in  his  ei  congruum  du- 

ceret  assentiri,   Capuam  egressus  ad  Richardum 

ficcessit,  et  omnium  quae  extra  civitatem  erant  mo- 

^asterio  pertinentium  ab  eo  securitate  accepta,  et 

^axima  insuper  illi  ex  tunc  foederatus  amicitia,  in 

o^edientiis  ejusdem  monasterii  aliquandiu  remora- 

'^s  est,  paucissimis  in  monasterio  relictis  fratribus, 

ct  caetcris  ad  se  accersitis.  Alfanus  hic  mcmoratus 

^^iebiis  est  intor  luctorQs  ccclosi.isiicos^oh  varin 

opuscula,  quo)  Petrus  diaconus  reccnsetin  libroDe 

VI ns illustriljus  CasineDsibuSyCap,  19.  Plura  de  co 


A  et  pjus  scriptis  observavit  Maras  in  notisad  hunc 
Petri  diaconi  locum.  Eumdem  laudant  Trithemius, 
Baronius,  VossiuSf  ctaliipassim.  EJus  verononnulla 
opuscula  edidere  Martinengius,  Ughellus,  Surius, 
etc.  Ab  Arnoldo  Wione  dicitur  inter  sanctos  relatua 
sed  ejus  nomen  in  ullis  fastis  sacris  reperire  non  li^ 
cuit,  Cseterum  Desiderius  ecclcsiam  Sancti  Denedic- 
ti  intra  Capuam  renovavit^  ut  dicitur  in  libro  iv 
Chroniciy  cap.  33,  quam  sub  Oderisio  abbate  Pascha- 
lis  II  papa  consecravit.  Hvc  abbatia  sub  Leono  Xin 
collegium  canonicorum  mutata  est,  cui  aliquandiu 
prgefuit  abbas  seecularis.  Postea  Clemens  Vlll  eam 
cardinali  Bellarmino  arcbiepiscopoCapuano  com- 
mendavit.  Quo  tandem agentCj  et  annuente Paulo  V, 
adJesuitas  transiit,  utnarratMichael  monachus  in 

Q  Sanctuario  CapuanOy  qui  ait  eam  ecclesiam,  ante^ 
quam  ad  Pntres  Societatis pervenirety  picturis  an- 
tiquis  et  musivis  ornatam  fuisse ;  in  cujus  abside  hi 
tres  versus  legebantur. 

Hoc  DesideriuSy  qui  et  Victor,  prsesul  ot  abbas, 
Coepit  opuSy  quod  Oderesius  optimus  abbas 
Complevitf  Denedicte,  tuum  decorans  ad  Iionorem, 
Stephanus  X  papa-  Desiderins  abbas  Cassini 
eligitur.Apapa  mittiturCP.Moritur  papa. — Dehinc, 
cum  praedictus  Fridericus,  in  abbatem  hujus  loci 
electus,  demum  vero  in  Romanum  pontificem  ordi- 
natus  fuisscl,  Romani  ad  illum  mense  Augusto  cum 
duodecim  aliis  loci  hujus  fratribus,  nominatim  ab 
ipso  vocatus,  perrexit,  ibique  Romana  febre  per- 
culsus,  post  paucos  dies  huc  rediit.  Cum  autem 
idem  apostolicus  ad  monasterium  hocpost  quatuor 

^  circiter  menses  venisset,  non  multo  post  gravi  lan- 
guore  delentus,  atque  ad  extrema  fere  perductus 
est.  Accersilis  itaque  coenobii  hujus  prioribus,  dat 
optionem  illis  in  abbatem  eligendi  quem  vellent. 
Qui  cum  habito  ad  invicem  consilio,  nunc,  illum, 
nunc  alium,  ut  in  talibus  consuetudo  est,  eligendum 
censerent,  communis  tandem  universorum  consen- 
sus  in  Desiderium  expetendum  aspirat,  et  ut  ipse 
illis  in  Patrem  concederetur  communibus  votis  pa- 
pam  exorant.  Cumque  satis  sibi  placere  eamdem 
electionem  apostolicus  asseruisset,  nam  et  olim  a 
tempore  Leonis  papse  optime  illi  apud  Beneventum 
notus  exstiteiat,  etexquo  Petrus  abbas  eumdem 
Desiderium  ante  non  plenum  biennium  receperat, 
multa  se  illi  familiaritate  devin.xerat,  ita  quidem  ut 

Din  camera  enA,  fratrum  electionem  confirmavit, 
dicens  quod,  quamvis"plures  eo  tempore  religiosos 
ac  spirituales  viros,  multaque  honestate  et  pruden- 
tia  prseditos,  monasterium  hoc  haberet,  neminem 
tamen  magis  idoneum  eligere  ad  id  officium  de  suo 
collcgio potuissent.  Et quoniam,  dum  ipse|adviveret, 
nulli  sc  mortalium  eamdem  abbatiam  traditurum 
decreverat,  Desiderium  vero  ad  Constantinopolita- 
num  imperatorem  jamdudum  Romanae  sedis  apocri- 
siariuin  facerc  Jisposuerat;  constituit  ut,  si  idem 
Desiderius  se  supcrstitereverteretur,  ipseilli  vellet 
abbaliain  contradero ;  si  voro  ante  illius  reversio- 
nem  defunctus  fuisset,  rcdcn'"*'"'^  il^nm  absqueali- 


»27 


GESTA  DESIDERII  ABBATIS  CASIN., 


928 


iii  al)batem  conj^^regatio  iinivcrsa  v  ettres  Desiderio  equos,  quibus  adhuc  indigebatjar- 
im  itaque  oaniinalom,  et  Mainar-      gitus  est.  Ita  Deo  in  omnibus  prosperante,  sine  ali- 


qua  contradictione 
reciperet.  Stephanum 
dum,  postmodum  Silva)  Candida^  episcopum,  illi  so- 
cios  itineris  douans,  et  in  epislolis  quas  imperalori 
mandabat  Cassinonsis  abba!i?c  illum  electum  com- 
memorans,  emisit  a  se,  pi'iecii)iens  ut  expleta  lega- 
tione  reverti  quam  possctcilius  festinaret.  Deside- 
rius  igitur,  injunctum  sib:  offia!um  porfii^ere  sata- 
gens,  assumptis  quaeque  essenttanto  ilineri  neces- 
sariis,  simul  cum  sibi  traditis  sociis  ilci*  nggressus, 
ad  monastcrium  sancli  Joannis,  quod  appcllatur 
in  Veneris,  ut  ibi  marc  ingrcdoi-etur,  ])rofcclus  est. 
Cum  autem  per  dies  aliquot  ibi  frustra  remoratus 
fuissel,  et  propter  aeris  inclemcntiam  mare  ingredi 
nequaquamprcBsumeret,  vSipontum  indc  contcndit; 


quo  impedimento  reversi,  ipsopaschali  Sabbatojam 
tardiuscule  ad  civitalem  Sancti  Germani  applicue- 
runt.  Dominica  vero  sancti  Paschae  valde  diliculo 
huc  ascendentes,  de  more  monasterii  capituIunL 
fratrum   ingressi  sunt,  prsBsidentibus   Humbertc^ 
Sanctoe  Rufince,  et  Petro  Tusculanensi  episcopis,  e  \ 
Stephano  cardinali,  ac  Maiuardo  Desiderii  sociis  . 
Nam  preedicti  episcopi,  Humbertus  et  Petrus,  ixt 
longe  jam  supra  retulimus  {Jib.  ii,  cap.  101),  a  Roma 
tunc  Mincii  ordinationem  fugientes,   Beneventunj 
Pascha  celebraturi  pergebant;  sed,  Deo  ordinante, 
gratia  tantae  festivitatis  a  nostris  prioribus  invitati 
atque  retenti  fueraat.  Post  solemnem  itaque  die/ 


ibi  navem,  qua  Harim  navigarct,  ingressus,   per    j.tanti  sermonem,  mox  Humbertus totius  illius  ordi- 
quemdam  opiscopum,  qui  orationis  gratia  montem  ^^  nationis    optime    conscius,    Desiderium    advocat, 


Garganum  adierat,  fratribus  se  commendari  seque 
mare  ingrcssum  illis  significari  rogavit;  sed  cum 
apud  Barim  quoque  causa  tempcslatis  aliquandiu 
restitisset,  alium  item  nuntium  huc  dirigore  studuit, 
per  quem  videlicet  significando  mandabat,  ob  tem- 
poris  intemperiem  usque  ad  illam  diem  apud  Barim 
morari.  Contigit  autem  dispositione  divina  quoe 
illum  ad  loci  hujus  rccipiendum  honorem  hactcnus 
retardaverat,  ut  eo  die  quo  irlem  nintius  huc  appli- 
cuit,  co  quoque  die  fralres  nostri,  qui  cum  papa 
profecti  fuerant,  illo  apud  Florentiam  defuncto  at- 
que  sepulto,  rediissenl.  Mox  itaque  nostri  consilio 
habito,  duos  fra!res,  qui  Desidcrium  revocarenun- 
tiata  apostolici  morte  deberent,  festinanter  traus- 
mittunt. 

Mortuopnpa^infoctoilincrcCasainuinrcdit.Abbas 
constituitur.  —  Jam  tandem  Desideiius  sufficien*er 
necessaria  quBequeitineri  ccepto  paravcrat,jamjam- 
quesimul  cum  Argiro  Barensium  magistro  navigare 
disponebat,  cumecceipsoPalmarumlJominicocirca 
vesperam  eosdem  nuntios  a  nostris  direclos  accepit, 
defunctum  apostolicum,  et  se  ad  revocandum  illum 
festinanter  transmissos  ab  universis  fratribus  asse- 
rentes;  rediret  ergo  quantocius,  et  regimen  mona- 
sterii,  prout  Dominus  ordinaverat,  cunctis  se  desi. 
derabiliter  proestolantibus,  sumeret.  Obriguit  Desi- 
deriustam  subita  apostolici  morte  porculsus  moxque 
sociis  advocatis,  aperuit  quid  nuntii  detulisscnt; 
coeperuntque  pariler  cum  Argiro  satagere  qualiter, 


cique,  quemadmodum  olim  fuerat  a  papa  dispositum, 
obedientiam  abbatioe  recipere  ex  parte  fratrum  om- 
nium  imperat.  Nulla  in  medium  mora,  nulla  exspe- 
ctatio  responsionis,  protinus  universi  surgenles 
eumdem  Desiderium  acceperunt,  alque  cum  maxi- 
mislaudibus  ad  ecclesiam  deportantes,  in  sedeillam 
abbatis  honorifice  locaverunt,  universis,  tum  pro- 
solemnitate  paschali,  tum  pro  ipsius  ordinatione, 
immensalfetiliaetjocunditate  repletis.  Anno  scilicet 
Dominicoe  Incarnalionis  1058. 

Monasterii  oedificia  reparat.  —  Igitur  abbatiasu- 
scepta  Desiderius  coepit  modis  omnibus  stmlere 
atquo  satagere  ut  quod  dicebatur,.dicivoraciterpos- 
set.  Cernens  itaque  totius  monasterii  officinas  el 
(J* angustas  ambitu  et  forma  deformes,  et  cum  vetustate 
tum  inertia  ruinosas,  adeo  ut  et  contiguo  videi*entar 
omncs  domate  coopertse,  et  egressus  unius  ingressui 
connexus  esset  alterius,  incitabatur  quidem  animo 
iltas  aggredi  ad  renovandum;  sed  angebatur  iterum, 
quia,  ut  tam  arduum  inciperet  opus,  nihil  fere 
pensi  habebat.  Primo  itaque  quasi  experiri  cupiens, 
si  quid  valeret,  palatium,  quod  dudum  Richerius 
abbas  ab  orientali  parte  monasterii  inchoatum  ad 
solarium  nsquc  perduxerat,  opere  satis  decenle 
perfecit,justaqueipsumversusecclesiam,parvulam 
quidem,  sed  competentem  plane,  in  qua  libfi  re- 
conderentur,  ajdiculam  fabricavit.  Quod  cum  sibi 
prospero  oventu  cerneret  obvenisse,  domum  etiam 
in  qua  abbates  manere  consuevcrant,  qu»  videli- 


antequam  morspapgedivulgarctur,  revcrti  valerent.  D^^cet  a  septentrion&li  parte  acthaerens  ecclesi«,  e^ 


Non  enin  dubitabant  se,  cognitoejusobitu,  a  Nor- 
mannis  vel  capiendos  vol  disturbandos.  Redemptis 
igitur  protinus,  seu  acquisitis  pro  se  ac  sociis  ali- 
quot  quibus  veherentur  jumentis,  secunda  feria  post 
Palmas  iter  aggredientes,  venerunt  ad  Robertum 
Viscardum,  tunc  quidem  Normannorum  tantum 
Apuliffi  comitem,  postmodum  vero  totius  Apuliaa  et 
CalabriaB  atque  Siciliae  ducem,  rogantes  ut  securo 
illis  per  terram  ipsius  transire  liceret.  Qui,  ut  fuit 
vir  maximsB  bonitalis,  licet  jam  papge  transitum 
compertum  haberet,  et  securitatem  illis  concessit, 


vilissimis  ligni  furculis  ab  inferiori  parte  sustentata 
et  viminibus  ex  parte  maxima  videbatur  construct». 
a  fundamentis  sedificare  instituit,  adjunctoilli  pa^^' 
tio  cum  absida,  quod  veteres  Todericum  appellare 
solebant.  Dehinc,  inspirante  ac  prosperante  Deo, 
mansionem  etiam  illam  quse  fratres  quiescentes  di* 
versis  proe  sui  exiguitate  solariis  continebat  nihilo 
segnius  renovare  aggressus  est,  in  latere  scilicel 
prioris  a  mcridiano,  quam  funditus  evertere  ob 
claustri  spatium  disponebat.  Nam  proptcr  ipsius 
montis  verticem  cui  nuUa  fere  constabat  planities, 


POSTMODUM  VICTORIS  III  PAPiE 


990 


eoparvissimiclaustri  spcciem  juxta  ab-  A. 
iim  priorcs  cfracerant.  Perfecla  est  igi- 
masinlongitudinecubitorumsexn^^inta 
latitudino  vero  cubi toruro  viginli cl  qua- 
itudine  autem,  propler  ipsius  montis 
m,  quantitatis  diversop,  maximietamen; 
tinis  trabibus  satis  pulchre  contignans, 
>peruit,diversisque  coloribus  decoravit. 
iratuSy  paritenorc  vetuscapitulumfun- 
18,  renovavit,  illudque  gypsea  urna  in 
isque  fenestris,  ac  pulchro  variorum 
>avimento  decorans,  lcgulis  nihilominus 
jt  nimis  venusta  colorum  varietate  de- 

I  novum  fandal.  —  Hoc  in  capite  De- 
ilurcastelhim novum^  Adenulfi  Cajetani  B 
nstruxisse  flc/verswsoppidanosFratten- 
Qturnensibus  et  vieinis  oppidis  Cassi- 
mis  infesti  erant,  cum  frustrn  eos  ra- 
bencficiis  sedare  tontnsset. 

inalis  presbyter;  vicarius  sedis  apost. 
Citanum. — De  i\'icolaipapx,  qui  Stcphano 
f,|  ordinatione  agit.  lIJc  autem  pontifex 

hoc  monastcrium,  uti  proscquitur  Leo 
lomus  abbas  sibi  in  marchiam  profici- 
n  cilius  potcst  occurrat,  videlicet  ut 
irtiimensis  jcjunio,etpresbyterigradum 
itus  pariter  ofticium  recipere  dcbeat.  Do- 
irprimaQuadragesim8e,paratisomnibus 
.,  iter  arripiens,apud  Farfensemonastc- 
olico  se  conjunxit,  ubi  nimis  ab  co  ami-  C 
onorificeque  receptus,  ALUximum  simul 
rofeclus  est.  Ibidem  ilaque  secundo  Qua- 
iSabbato,  quod  tunc  pridie  Nonas  Martii 
;dinalis  prcsbyler  ab  eodem  apostolico 
et  sequcnti  Dominica  abbatiae  consecra- 
ptus,privilegiumabeDsatishonorificum, 
uetudinem  prx»dccessorum  suorum  rece- 
;uper,  adcardinalatusvidelicetejusdigni- 
norificentiamPatris  sanctissimiDenedic- 
im  Campaniam  cl  Principatum,  Apuliam 
jue  Calabriam,  ab  ipso  fiuvio  Piscaria, 

in  mare,  viccm  suam  idem  apostolicus 
sit.  Post  ha?c,  accepta  licentia  remeandi, 
jnicns,  proxima  Dominica  mediantisQua- 
e  apud  ecclesiam  bcali  Petri  missam  so- 
elebravit,  alque  Uomanorum  turba  innu- 
itatus  ad  titulum  Sancta)  CoeciliaD  trans 
laxima  cum  laude  deductus  est ;  sicque  ad 
sterium  in  bcaii  Dcncdicti  est  festivitato 
Et  quoniam  ab  codempontifice  paschalis 
3  gratia  iuvitatus  fuerat,  Romamreversus, 
m  Irbcm  ogrediens,  MeHiam  Apuliae  ur- 
exit,  ubi  tunc  idem  apostolicus  concilium 

disposuerat;  in  qua  etiam  synodo,  dum 
s  Capuanus  princeps  cum  aliis  quamplu- 
rfuisset,  a  supradicto  papa  Nicolao  admo- 
sceptum  fecit  beato  Benedicto  de  monaste- 


rio  Sanctse  Mari(o  in  Calena  cum  pertinentiis  suis. 
Privceptum  Iiic  laudatuni  oxhibcl  A  ngclus  deNucein 
notiSy  datum  x.  Kal.  Scptcmbris,  anno  principatus 
iUciiardi  secundo.  lllud  porro  monasterium  Juxta 
Vestiam  civilalem  sitnm  Eugenius  /  V,  anno  J446j 
Lateranensi  CQDonicorum  regularium  congregationi 
univitf  ut  obsorvat  Luhinus  in  notitia  nbbatiarum 
Italise. 

Monasteria  Salerni.  —  Tunc  temporis  Gisulfua 
Salernitatus  princeps,  Desideriosuper  hoc  conque- 
rcnti,  reddidit,  huic  sancto  loco  ccllam  Sancti  Bene- 
dicti  de  Salenio,  quod  a  jure  nostri  coenobii  Saler- 
nitanorum  eatenus  violentia  subtraxerat.  Sed  cum 
exinde   subducto   abbato,    prtepositum   ibi   juxta 
morem  cellarun  nostrarum  constituisset,saIernitani, 
nimis  ha3c  indigne  ferentes,  eidem  principi  instare 
cooperunt  ut  monasterium   illud  ordinatum   sicut 
antea  fuerat  esse  permitteret.  Coactus  itaquo  prin- 
ceps  illorum  rogatu,  monasterium  Sancti  Laurentii, 
inlra    civitatem   Salernitanam    constructum,    sibi 
hiereditario  jure  portinentem,  in  hoc  monasterio 
ex  integro  obtulit,  nec  tamen  restitutionem,  quam 
antea  de  supradicla  cella  fecerat,  irritam  fecit,  etc. 
Multa  prosequiiur  de  chartis  monasterii  Salernitani 
ad  Cassinenses  pertinentibuSf  quse primum  abscon- 
ditw  ac  tandem  discisso)  fuerant.  Monasterium  Sanc- 
ti  Benedicti,post  variasfortunas,  datum  tandem  fuit 
a  Clemente  VUl,  anno  1591,  monachis  Olivetanis. 
Monacbiaddif^nitatesevecti.  Robertuset  Bicbar- 
dus  principes  amici.  —  Scquenti  tcmpore  supra- 
dictus  pontifex  iterum  ad  has  partes  deveniens, 
domnum  Oderisium,  Oderisii,  Marsorum  comitis, 
filium,  et  loci  hujus  a  puero  monachum,  diaconum 
in  Latcranensi  ecclesia  apud  Acerras  pjsitus  ordi- 
navit.  Postmodum   autem  in   A.quinensi   civitate, 
deposito  episcopo,  nomine  Angelo,  eo  quod  neophy- 
tus  et  rerum  ecclesiasticarum  male  prodigus  erat 
necnon  et  quibusdam  nequitiis  suis  a  sanctcemomo- 
rieepapa  Leone  jamdudum  excommunicatus  cxstite- 
rat,  domnum  Martinum,  Florentinum  genere,  reli- 
giosumplane  atqueprudentem  de  hujus  loci  priori- 
bus  monachum,    episcopum    consecravit.   Petrus 
etiam  Benefranse  et  Hisernicnsis  sedis  episcopus, 
Ravennas  natione,  nostcr  monachus,  tempore  ipso 
sacratus  est.  lisdem  quoque  diebus  et  Richardo  prin- 
cipatum  Capuanum,  et  Roberto  ducatum  Apulios  et 
CalabriaeatqueSiciliaeconfirmavit,  cum  sacramento, 
fidelitate  Romanoe  Ecclesise  ab  eis  primo  rocepta, 
necnon  investitione  ccnsus  per  singulos  annos.... 
Sed  quoniam  horum  duorum  magnatium,  Roberti 
scilicet  atque  Richardi,  quiprae  ceteris  sui  tempo- 
ris  morlalibus  locumhuncdilcxerunt,ditaverunt  ac 
protexerunt,  quiquo  huic  nostraDesiderio  nimium 
dovoti,  fideles  et  amicissimi  in  omni  vita  exstiterunt, 
decurrenshistoriaattulitmentionem;  dignum  vide- 
tur  qualiter  sit  uterque  ad  suae  dignitatis  honorem 
provectus,  vel  brcviter  opusculo  isti  inserero  et 
Richardus   venit  ad  hoc  monasterium,  recipitur 
hononfice  nimis  cum  proceesione  solenmi ;  placeni 


931 


GESTA  DESIDERII  ABBATIS  CASIN 


932 


omnia  valde-  rogatus  a  senioribus  de  loci  tutela,  A  focitetdo  Sacramentariis  altariis  uno  et  altero,  et 


devotissime  promittit  se  totius  monasterii  contra 
omnesquos  posset,  fidelissimum  de  caetero  defenso- 
remetc.  In  omnibus  autem  his  prosperitatibus  Deo 
et  Palri  Benedicto  sempergralias  referebat,  ejusse 
meritis  adjuvari,  ejus  orationibus  attolli  certissime 
profitens.  Jam  vero  domnum  abbatem,  licet  dudum 
apud  Gapuam  pi-aesidentem,  ut  supra  diximus,  sibi 
amicissimum  fecerit,  ex  eo  tamen  illum  ac  si  pa- 
trem,  modis  omnibus  venerari,  ejus  consiliis  se 
committere,  ipsi,  quasi  domino  libenter  obtempe- 
rare. 

Preeceptuin  ,acta  et  donationes monasterio  Cassi- 
nensiyhicsolammodoindicantur.  Primo  igituranno 


duobus  nihilominus  Evangeliis,  etEpislolario  uno. 
Nam  usquo  ad  illud  tcmpus  in  plcnario  Missali  tam 
Evangelia  quam  Episloloo  legebantur;  quod  quara 
esset  tunc  inhonestum,  modo  satis  advertitur. 
Idipsum  fecit  et  de  alio  libello  in  quo  sunt  orationcs 
processionalos.  Fecit  et  libellum  ad  cantandum  ante 
altare,  sivein  gradu,  eumquetabuUseburneis  miri- 
fice  sculptis  et  argento  ornatis  annexuit.  Godicem 
quoque  de  vita  sancti  Benedicti  et  sancti  Mauri,  et 
sanctaeScholasticaB  describistudiosissimefecit.  Fe- 
citetportellas  argenteasad  ingressum  chori  libra- 
rum  circiter  triginta.Fecit  et  sedilia  lignea  in  circuitu 
chori  cum  dossalibus  eorum,  sculptura  simul  el 
pictura  prsBstantes;  sed  ct  gradum  nihilominus  li- 


quo  princeps  smiul  cum  Jordane  niio  factus  est,  ^^^^^  ^.^^^^^  ^p^^.^  ^^^^.^  ^j^^^^^^  ^^  ^^^^^j^ 
juxta  morem  priorum  principum,  generale  pra3ce-  B  r^^^..  ^^^^^^^  satispulchrumconstilait,inquo 
ptum  fecit  huic  monasterio,  etc,  narrat,  sicut  et      ,- ,^1.^^^«^  IftP.tinnfis  innncte  m,am  etiam  Enisto.. 


capite  sequentij  multa  qufo  in  favorem  monasterii 
Cassinensis  Hichardusegit.  Incapite  autem  19,  va- 
riasdonationes aGvegoriOj  consule  Romano,Baldoi- 
no,  comite  de  Valle  Sorana,  Pandulfo,  Venafrano  co- 
mite,Landulfo  comite  Miuianensi,adconversionom 
veniente,  ct  aliis  viris  piis  et  iUuslribus  ff^ctaSj 
quas  hic  singillatim  recensere  nihit  juvat. 

EccIesisQ  ornamentaconfert.  —  .^stuabat  inlerea 
ingenti  desiderio  Desiderius  ecclesiasticaetiam  or- 
namenta,  de  quibus  usque  ad  id  temporis  pauperes 
admodum  videbamur,  undecunqucconquirere;  sed 
bonum  desiderium,  donante  Deo,  non  potuit  in  tanto 
homine  inefficax  esse,  sicut  insequentibus  pervide- 
bitur.  Partim  itaque  de  propriis  deferens,  partim 
vero  a  Romanis  amicissimis  mutuans,  centum  et 
octoginla  librarum  pretio  rongesto,  omnia  fere  orna- 
menta  papse  Victoris,  quae  hac  illacque  per  Urbem 
fuerant  pignorata  redemit,  quce  videlicet  sunt  haec  : 
Pluviale  diarodanum  magnum,  totum  undique  auro 
contextum,  cum  fimbriis  nihiloininus  aurcis  ;  plane- 
tamdiacitrinam  magnam,  auieis  listis  undique  de- 
center  ornatam ;  aliam  quoque  exametam,  friso  ni- 
hilominus  in  gyro  circumdatain;  dalmaticam  simili- 
ter  cxametam,  auroetalb.  acapiteet  pcdibus  ac  ma- 
nibus  insignitam  :  tunicam  diapystin  cum  urna  am- 
plissima,  a  pedibus  et  manibus  ac  scapulis  aurea  ; 
stolas  auro  tcxlas  cum  manipulis,  et  semiciuctiis 
numero  novem  :  pannum   diarodanum  cum  listis 


videlicettamlectiones  innocte  quametiam  Episto* 
lae  et  Evangelia  ad  missasprsecipuarum  festivitatum 
legerentur.  Per  eos  etiam  dies,  cum  rumor  incre- 
buisset regein ad  Italiam  venturum  nequaquam senix 
[a/.,  segnis]  perrexit  Amalfim ;  ibique  viginti  pannos 
sericos,  quos  triblatos  vocant,  coemit,  ut,  si  forte 
necessariumesset,  haberetcertequod  regi  donaret. 
pro  tutela  videlicct  et  honore  monasterii  hujus.  Hy- 
driam  quoque  argenteam  librarum  septem  ibidem 
tunc  acquisivit,  quam  ad  ministerium  aquaesancti- 
ficatoe  in  processione dierum  Dominicarum,  cum  alia 
cjusdem  motalli  et  quantitatis  hydriapostmodum  illi 
donata,  esse  constituit.  De  triblalis  veroomnibus, 
quoniam  rex  de  via  reversus  fuerat,  pluviales  proti- 
nusficrijussit.  Vidensautem  tuncportasaereas  epi- 
scopiiAmairitani,cum  satisplacuissent  oculis  ejus, 
mox  mensuram  porlarum  veteris  ecclesiaeGonstan- 
tinopolim,misit,ibiqueiIlasvaldepuIchrasrierifecit. 
Nam  nondum  disposuerat  ecclesiam  renovare,  etob 
hanc  causam  portae  ipsa3  sic  brevos  efTectae  sunt, 
sicut  hactenus  permanent. 

Electio  ct  scbisma  Cadaloi  tantum  iDdicantur. — 
Interea  defuncto  apud  Florentiam  apostolico,  eto. 
ayit  de  A Icxandri  Ilelcctione  et  schismate  Cadaloi. 

Sacor  mons  fulmine  ictus.  —  Quintum  jam  fere 
ordinationis  suae  «iomplebat  Desiderius  annum,  cum 
tcrribilius  solito,  permis.siono  divina,  fulmine  mo- 
nasterium  istud  attactum  est.  Guin  enim  fratres  in 
ccclesia  die  quodam  de  more  primae  horae  solemnia 


aureis  pro  faUlistorio.  Libet  praeterea  hoc  in  locoD  agerent,  subito  coclitusfulmenelapsum  ipsum  heb- 


designare  singula  quae,  ex  eo  quo  ordinatus  est 
temporo  usque  ad  renovationem  basilicae  majoris, 
inecclesiaeustensilibus  sivefeceritsive  acquisierit; 
nam  caBteradeincepsplcniusexscquemur.  Pastora- 
lom  virgam  argenlo  vestivitetdeauravit;  fecit  anto 
faciem  allaris  tabulam  auream  cum  gemmis  librarum 
circiter  decem,  necnou  et  thuribulum  de  auro  eum 
gemmis  et  smaldis  librarum  duarum.  Librum  quo- 
que  Epistolarum  ad  nussanidescribifaciens,  tabulis 
aurea  una,  altera  veroargentea,  decoravit.  Godicem 
etiam  regulae  beati  Benedicti  pulchro  nimis  opere 
deintus  comptum,  a  foris  argenlo  vestivit ;  similiter 


domadarium  sacordotem,cuiMannoeratvocabulum, 
honesta)  famae  virum,  in  choro  stantem  feriens 
oxslinxit ;  caetcros  vero  circumstantes  velut  exani- 
raes  ad  terram  prostravit;  novitium  otiam  quem- 
dam  extra  chorum  stantem,  ante  ipsam  majorem 
crucem,  percutiens  occidit;  in  capitulo  tabulas  offi- 
ciales  excidil,  ipsumque  tabularium  ac  si  mortuum 
reddidit;  vullum  imaginis  abbatis  Richerii  in  eodem 
capitulo  in  tabella  depictum  scidit  pariter  ac  porro 
dcjecit,  et  in  plerisque  monasterii  locis  percussil. 
Fuit  autem  dies  haec  quinto  decimo  Kalendae  Fe- 
bruarii.  Quaroobrem  consilio  cum  fratribus  Pater 


POSTMODUM  VICTORIS  III  PAPiE 


934 


B 


'^s^erabilis  habito,  ad  iram  Dei  placandam,  statuit  A. 

imc  per  omnes  mensesprimamsextam  feriam  com- 

muciiterabomnibus  in  abstinentiaperagi,ac  discal- 

cea.iis  pedibus  procedendo  missam  proinde  spe- 

cialiter  celebrari,  necnon  et  omnibus  per  annum 

qaotidianis  diebus  orationem  pro  fulgure  ad  mis- 

gam  publicam  etad  psalmos  speciales  edici.  Porro 

autem  dominus  Petrus  Damiani  ad  hoc  monaste- 

rium  veniens,  cum  verbo  pariter  et    exemplo  ad 

Dei  servitium  ferventi  zelo  quoscunque  posset  ac- 

cenderet,   landem  permissione  domini  abbatis,   a 

euncta  congregatione  voluntaria  oblatione  in  rc- 

missionem  omnium  peccatorum    oblinuit   ut  per 

totius  anni  sextas  ferias  pane  tantum  et  aqua  con- 

tenti  essent,  ac  per  singulas  singuli    disciplinns 

data  confessione    reciperent;  insuper  et   tridua- 

nam  jejunium  in  caput  Quadragesimee   per  annos 

singalos  agerent.  Multoties  vero  Desiderio,  cogi- 

tanti  et  revelari  sibi  oranti  quidiiam  esse  vellet 

quod  sic  frequenter  hunc  locum  praedictum  flagel- 

lam  attereret,  quadam  nocteper  visum  Benedictus 

Pater  apparuit,  eique  inter  alia  de  hoc  sollicite  per- 

contanti  nihil  aliud  quam  diabolicas  insidias  etanti- 

quaroproloco  invidiamesseperdocuit.  Egometipse, 

cumadhuc   in  schola  monasterii  degerem,  remi- 

niscor  una  nocte  ad  secundum  duntaxat  nocturnum 

sexies  in  ccclesia  et  campanario  fulmen   percus- 

sisse,  etc. 

Missio  in  Sardiniam  impedita.  —  Per  idem  tem-  C 

pus  legati  ex  parte  Baresonis  regis  Sardinise  ad  hoc 

venere  coenobium,  per  quos  bcato   Benedicto  duo 

magna  et  optima  pallia  rcx  idem  transmittens,  orat 

sibi  aliquol  ex  nostra  congregatione  fratres  ad  mo- 

nasterium  constituendum  transmitti,  spondens  ct 

pollicensmaximuminregno  suo  nostris  utilitatibus 

honoremetcommodumproventurum,  si  monasticae 

religionis  studium,  hactenus  partibus  illisincogni- 

tum,  qualiter  apud  nos  tunc  vigere  perceperat,  apud 

eos deinceps  nobis  studcntibus  assuesccret.  Mox  ve- 

flerabilis  Pater,  deliberato  consilio,   duodecim  de 

roelioribus  hujus  coenobii  fratribus  elegit,  eisquo 

*«Di  divinarum  Scripturarum  codices,  cum  diversis 

^cclesiastici  ministerii  apparatibus  ac  sanctorum  D 

P^trociniis  plurimis,  quam  et  diversarum  rerum  su- 

P®|lectilemabundanter  praBben8,necnon  etabbalem, 

9"^  illis  prseesse  deberct,  instituens,  nimis  eos  ho- 

^^^iGce  illuc  cum  Gajetanorum  nave  direxit.  Ve- 

''^Qfitamen  Deo  pennittonte,  et  Satana  impediente, 

^®^   eadem  eodem  tempore  ad  elTcctum  pervenire 

°P^  potuit.  Pisani  siquidem  maxima  Sardorum  in- 

^^i^  ducti,  cum  jamnostriad  insulam  quoe  Lilium 

^^^aiur  prospcro  satis  eventu  Iransissent,  et  sca- 

piUB  egressi  opportunumnavigationis  tempus  alten- 

^^'■©nt,  ex  improviso  super  illos  cum  armatis  navi- 

K^^  veniunt,  et,  lam  nostros  quam  cseteros  omnes 

^i^discrete  simul  et  nimis  injuriose  tractantes,  uni- 

^crsa  diripiunt;  insuperetiam  praedictoB  legationis 

Pnncipempatibulojam  parabant  crudeles  affigere, 

oisi  monasticum  habitum,  quodam  ex  nostris  illi 


porrigente,  protinus  induisset.  Post  haec  incensa 
navi,  et  vestimenla  solummodonostris  restitucntcs, 
C{Blerisomnibusonusti  ct  hilarcs  ad  propriaremea- 
runt.  Nostros  autcm  por  divcrsa  ob  eis  loca  disper- 
sos  fratres  nostri  de  monaslerio  Lucensi  pio  studio 
disquirentes  reperiunt,  omnesque,  praeterquatuor, 
qui  jam  Ghristum  migraverunt,  ad  monasterium 
suumconductis  vehiculisrevehunt ,  quiquepostmo- 
dum,  licetdiversis  temporibus,  eodem  tamen  anno, 
ad  nos  universi  ferereversi  sunt,  etc.  Piratse  igitur 
illi  cetera  omnia  inter  se  dividentes  scrinium  reli- 
quiarum  cuidam  eorum  contradunt...  qui  aliquando^ 
in  cubiculum  in  quo  evant  ingressus,  subito  corruit 
et  expiravit.  Quod  ubi  innotuit ,  magnus  horror 
protinus  universos  invasit,  et  dic  altera  discalceatis 
pedibus  venientes,  cumingenti  reverentia  et  honore 
praefatasreliquiasexindeabstulerunt,  atque  ad  epi- 
copium  cum  magnis  Dei  laudibus  transferentes, 
ibidem  illas  debita  tractandas  honorificentia  po- 
suerc. 

Monasteria  in  Sardinia  erecta. —  Sardorum  in- 
terea  rex,  digna  pro  tantis  injuriis  satisfactione  a 
Pisanis  recepta,  cum  rursus  ad  hoc  monasterium 
mandasset  se  quidem  multo  ardentius  in  priori  de- 
votione  persistere,  nos  vero  propter  id  quod  evene- 
rat  ncquaquam  debere  negligere,  duos  tandem  illuc 
fratres,  jam  post  biennium  fore  transmissos,  rex 
idem  alacriter  nimis  recepit,  eisqueeccIesiamBeatae 
Mana3  in  loco  qui  dicilur  Bubalis,  necnon  et  San- 
ctum  Eliam  dcMonte  Sanctocumintegro  ipsomonte 
ad  monasterium  constituendum  per  praeceptum  con- 
cessit  cum  colonis  etservis  quamplurimis  et  cum 
substantiisacpossessionibusmagnis.  Ilunc  cemula- 
tus  ab  bonum  alter  rex  ejudem  Sardiniae,  nomine 
Torchytoriu8,fecit  et  ipse  chartulam  oblationis  suae, 
et  transmisitad  hoc  monasterium,*de  Sanctoscilicet 
Vincentio  de  Taberna,  etc.  ad  monasterium  ex 
eisconstituendum...  AdPisanospraeterealegatusab 
Alexandro  papa  simul  cum  monacho  nostro  directus 
est,  ut,  nisi  anathema  vellent  apostolicum  protinus 
experiri,  causam  boali  [Benedicti,  quam  nequiter 
abripuerant,  ex  integro  redderent...  qui  satisfa- 
cientcs...  in  Desiderii  gratiam  redierunt, 

Viri  illustres  Cassinenscs. —  Sed  cum  prsedictus 
apostoIicuH  magnse  admodum  circa  hoc  monasterium 
devotionis  existeret  suggerente  pariteretinstigante 
Hildebrando  archidiacono,  si  quos  ex  hac  domo 
fratres  a  domno  abbato  acquirere  poterat,  vel  suo 
lateri  ad  ecclesiasticum  ministerium  sociabat,  vel 
certe  in  episcopos  sivoabbates  honorificepromove- 
bat.  Todinum  igitur  Berardi  Marsorum  comitis  filium 
Romam  ad  se  accersitum,  in  Lateranensi  patriar- 
chio  levitam  constituit ;  Aldemariumquoque  felicis 
memorioe,  (>apuance  civitatis  prudentissimum  ac 
nobilem  clcricum,  el  Richardi  principis  olim  nota- 
fium,  qui  meus  in  convcrsione  magister  exstiterat, 
quique  in  abbatem  fratribus  in  Sardiniam  missis 
dudum  fuerat  ordinatus,  postquam  reversus  ad 
monasterium  est,  inecclesia  Sancti  Ijaurentii,  qu«9 


'd 


935 


GESTA  DESIDERII  ABBATIS,  CASIN. 


936 


appellalur  Forismuros,  cardinalem  simul  et  abba-  A 
lem  sacravil ;  scd  et  Ambrosium  Mediolancnsem, 
lirudontemnihilominuset  erudilumnonmediocriler 
hominem,  in  Terracinensi  Ecclcsia  episcopuniordi- 
navit.  Geraldum  etiam  doctissimum  per  omnia 
clericum,  Toulonicum  genere,  in  archiepiscopum 
EcclesisB  Sipontinae  praefecit.  Per  idem  quoquetem- 
pus  et  Milo,  Capuani  monastcrii  prsBpositus,  in 
Suessana  Ecclesia  episcopus  factus  est;  et  Petrus, 
qui  dicebatur  Athenulfi,  patris  agnomino,  de  nobi- 
libus  Capuanis,  qui  postmodum  Romse  faclus  est 
cardinalis,  ad  abbatiam  Sancti  Benedicti  dcSalcrno, 
cujusjam  supra  fecimus  mentionem,  rogatu  Saler- 
nitani  principis  est  transmissus.  Eodem  tempore 
solemne  Desiderio  privilegium  idem  apostolicus  , 
prseter  ccetera,  super  omnimoda  hujus  coenobii  d 
libertate  concessit,  nc  videlicelaliquis  alicujus  Ec- 
clesiffi  episcopus,  prajter  I^omanum  pontiricem,non 
solum  in  nostra  ac  principali  ecclcsia,  verum  etiam 
in  omnibus  ubique  Io.,'orum  nobis  pertincntibus 
cellis  quamlibet  dilionem  usurpare  quolibet  modo 
praesumeret,  auctoritateapostolica  interdiccns.Quo 
etiam  tempore  cum  Ilildebrandus  Gapuanus  archi- 
episcopus,  elatione  quadam  turgidus,  contra  hanc 
auctoritatem  fuissetsubmurmurare  conatus,publice 
in  Romana  synodo,  nobis  super  hoc  proclamantibus, 
privilegiis  sedis  apostolicje  convictus,  se  pcccasse 
confessus  cst,  etc. 

Monast.  Tremittcnse. —  Praeteroa  cum  de  recto- 
ribus  Tremitlensis  coenobii ,  quod  nobis  antiquitus 
pertinuisse  Romanorum  quoque  pontificumprivi- 
Icgia  pleraque  testantur,  mulla  eo  tempore  inho- 
nesta  et  nefanda  divulgarentur,  eidem  Desiderio  ad 
disquirendumot  disponendum  illud,  prout  sibi  opti- 
mum  videretur,  data  ab  apostolico  auctoritas  est. 
Qui  cum  abbatem  ejusdem  loci  Adam,  multorum 
facinorum  reum  convictum,  exinde  subduxisset, 
Roberto  de  LaurotelloetPelrone  dc  Lesina  comiti- 
bus,  et  episcopis  Trojano  Draconariensi  ac  Civita- 
tensi,  necnon  et  abbale  Terrce  Majoris  se  comitan- 
tibus,  insulam  proefatam  ingrcssus,  Transmundum 
inibi,  filium  Oderisii  Marsoium  comilis,  nimis  ho- 
norifice  ordinat  in  abbalem,egregiae  sane  tunc  indo- 
lis  adolescentem,  prudentia  et  litleris  non  parum 
valentcm  ,  honestis  quoquc  moribus  hoc  in  loco  a 
puero  mstitutum^,  nisi  demum  pessimorum  loci 
ipsiusfratrumconsiliisassensus  fuisset,sediIIorum  D 
plane,  quos  illi  etiam  noster  abbas  injunxerat  au- 
scullandos.  Nam,  redeunlibus  nostris,  paucospost 
dies  tribus  de  prioribus  ejusdem  loci  monachis  ocu- 
los  eruit,  uni  vero  linguam  abscidit;  fuerantenim 
apud  oum  de  rebellationeinsulseasociisinsimulati. 
Quod  ubi  Desiderio  nostro  relatum  est,  indigne  nimis 
et  graviter  excepit,  ct  maximo  est  supor  ista  moo- 
rore  confectus,  lum  propassorummiseria,  tumpro- 
jubentis  saevitia,  tum  donique  ,  quod  erat  prseci- 
puum,  et  quod  magis  cor  ejus  angebat,  pro  loci 
hujusinfamia.Et  quoniam  eodem  anno  dedicationi 
ecclesiae  nostrae  fieri  prsestolabatur  solemnitas,  ad 


camsustinetiirventurus,acjuxta  culpaemodumsen- 
tentiam  excepturus  :  quem  cum  venisset,  in  totius 
monaslcrii  conventu  asperanimis  et  digna  castiga- 
tione  correptum  graviori  poenitentias  subdidit,eum- 
que  illuc  remeare  ulterius  non  permisit.  Hildebran- 
dus  autem  archidiaconus  ea  quae  Transmundus 
egerat  omnimodis  approbans,  et  nequaquani  illum 
hoc  crudeliter,  sed  strenue  acdigneinmalignosho- 
mines  fecissc  confirmans,  nondum  anno  completo, 
eum  a  domno  abbate  aliquando  difficulter  extorsit, 
atque  abbatiam  Sancti  Clcmentis  de  Insula  Balvensis 
[a/.,  Pennensis]  comilatus  primo  illi  committens, 
paulo  post  eidem  Balvensis  episcopatus  addidit  di- 
gnitatem,  etc. 

Novam  basilicam  CBdiCicat.  Ejiis  descriptio.  — In 
omni  igitur  nbbas  venerabilis  prosperitate  atque 
quiete  meritis   beatissimi    Patris  nostri    Benedicti 
divinitus  constitutus,  ei  in  tanta  ab  universis  in 
circuitu  honorificentia  habitus,  ut  non  modomedio- 
cres  quique,  verum  etiam  ipsi  eorum  principes  ac 
duces  libentereiobedireejusquevoluntatinonaliler 
quQin  sui  patris  ac  domini  in  omnibusparere  stude- 
rent,  ad  velerem  diruendam  ecclesiam,  et  novam 
pulchrius  atque  augustius  dedificandam,nonsine  di- 
vino  instinctu,  animum  appulit;  quamvis  ]«ierisque 
tnnc  de  nostris  prioribus  grave  nimium  id  et  inten- 
tabile   vidcretur,  plurimunque  ab  hac  intentione 
mentem  illius  avcrtere  tum  precibus,  tum  rationi- 
bus,  modisque  omnibus  sint  conatf,  quippca  quibu^ 
omni  vitae  suaelempore  tantum  opus  non  posse  pei'^ 
fici  aestimaretur,  cum  ille,  Deo  fidens ,  ad  omni ^ 
quae  pro  Deo  fiunt  Doi  sibi  solius  polliceretur  a^ 
praestolaretur  auxilium.   Anno  itaque  ordinationi^ 
suae  nono,  divinse  autem  Incarnationis   millesim  ^ 
sexagesimo  sexto,  menscMartio,  indictionequartrs  - 
constructa   prius  juxta  infirmantium  domum  notf 
satis  magna  Beati  Petri  basilica,  in  qua  vidolic©^ 
fratrcs  ad  divina  officia  interim  convenirent,  supra  ^ 
dictamBeatiBoncdictieccIesiam,lam]^arvitatequaiE:» 
deformitate  Ihesauro  lanto  lantaeque  fratrum  congr^-' 
gal  iohi  incongruam,  cvertere  a  fundamentis  aggres^ 
sus  est.Et  quoniam.in  ipso  montis  vertice  constructa  , 
et  ventorum  vehemenlibus   flabris  quaquaversuir^ 
patuerat,  et  igneis  frequenter  fuerat  attacta  fulmi— 
nibus,  statuit,  de  solo  Dei  auxilio  fidens,  ejusdenm 
montis  saxeam  crisfam  igneferroqueexeindere,et, 
quantumspatiofundandae  basilicae  posset  sufficere^ 
locum  in  imo  defossum  ,  quo  fundamenta  jacerct^ 
compIanare.Ordinatisigiturquihaectolo  nisuetins — 
tantiasummaperficerent^ipse  interea  Romam  pro- 
fectus  est,etamicissimos  quosque  conveniens*simuI- 
quelargamanupecunias  opportune  dispensans,  co- 
lumnas  ,  bases  ac Iilia,necnon et diversorum colorum 
marmora  abundantercoemit,  illaque  omnia  ab  Urbe 
adPoiium,  aPortu  autemRomano  per  mare  usque 
ad  turremGariliani,  indequeadSuium  navigiiscon- 
ductis  ingenti  fiducia  detulit;  abinde  vero  usque  in 
hunc  locum  plaustrorum  vehiculis ,  non  sine  labore 
maximo  comportavit.  Et  ut  magis  fervorem  fide- 


POSTMODUM  VICTORIS  III  PAP.B 


938 


(sequentium  admireris,  primam  hic  colum-  A 
ipso  montis  initio  sola  civium  numerositas 
aehiique  virtute  imposuit.  Namque  ad  aug- 
1  fastigii,  montis  hujus  ascensus  nimis  tunc 
yosus,  arctus  et  horridus  ;  necdum  enim  in 
18  ascenderat  eamdem  viam  complanare  ac 
3,  quemadmodum  postea  fecit.  Tandem  igi- 
U8  basilicse,  praeter  adylum,  cum  difficullate 
rva  spatio  complanato,  et  necessariis  omni- 
undantissime  apparatis,  conductis  protinus 
limis  artificibus,  tam  Amalfitanis  quam  et 
rdis,  et  jactis  inChristi  nomine  fundamentis, 
jusdem  basilicae  fabricam  in  longitudine  cu- 
1  centum  et  quinquc,  in  latitudine  vero  cu- 
i  quadraginta  et  tres,  in  allitudine  autem 
um  viginti  et  octo,  basibusque  suppositis,  q 
as  desuper  dccem  a  latere  uno  totidemque 
fo  in  cubitis  novem  erexit;  fenestras  quoque 
irioribus  satis  amplas  in  navi  quidem  viginti 
i,in  titulo  vero  sex  longas,et  rotundas  quatuor» 
;  in  absida  mediana  instituit.  Porticus  etiam 
ueparietos  in  altitudino  cubitorum  quindecim' 
3ns,  fenestris  hinc  decem,  totidemque  inde 
it.  Aditum  intcrea  cum  planitiei  basilicae, 
ibitorum  ferme  sex  putabatur,  consequenter 
jret  coaequare,  tres  non  integras  ulnas  fo- 
mbito  Benedicti  Patris  venerabilem  tumulum 
;  moxque,  cum  religiosis  viris  communicato 
),  ne  illum  aliquatenus  mutaro  praesumeret, 
Jm,  ne  quis  aliquid  de  tanto  posset  thesauro 
sre  eumdum  tumulum ,  codcm  quo  situs  ^ 
oco,  pretiosis  lapidibus  reoperuit,  ac  desuper 
de  Fario  marmore  in  transversum  basiliceo, 
i  septentrione  in  moridiem,  quinque  per  lon- 
ibitis  opere  nimis  pulchro  construxit.  Hoc 
modo  adytus  in  eminentia  priori  permansit, 
pavimento  ipsius  usque  ad  pavimentum  ba- 
)cto  gradibus  descendatur,  sub  fornice  scili- 
iximo ,  qui  eidem  adyto  imminet ,  preeter 
tique  gradum,  qua  undique  ad  altare  subitur. 
n  absida  mnjori  ad  orientalem  plagam  statuit 
n  Bcati  BaptistaB  Joannis),  in  eo  videlicet 
)i  ejusdem  olim  oratorium  Benedictus  Pater 
orat ;  a  parte  vero  meridiana  altarium  Beatee 
mitricis ,  a  septcntrionali  autem  altarium 
•apse  Gregorii,  juxta  cujus  absidam  bicame- 
lomum  ad  thesaurum  ecclesiastici  ministerii  D 
endum  exstruxit ,  quae  vidclicet  domus 
irium  consuetudinalitcrappellatur.eique  ejus- 
hilominus  operis  altcram,  in  qua  ministri 
prseparari  debeant,  copulavit.  Sane  quoniam 
idao  ecclesiae  gratia  partem  non  modicam  ca- 
jua5  substraxerat,  consequenteretiam  prajdi- 
retario  conjunctam  eamdem  cameram amplio- 
•iori  potius  ac  puIchF-iorcm  eflecit ;  secus 
vero,  juxta  porticum  scilicot  principalis 
89  Beati  Nicolai,  curvato  pariete,  brevem 
ijSed  pulchramadmodum  fundavitsBdicuIam; 
I  autem  usque  ad  extimam  basilicse  frontem 

Patrol.  GXUX. 


venerabile  satis  Beati  Bartholoma^i  apostoli  orato- 
rium  opere  pari  ponexit.  In  ejus  etiam  fronte  prope 
valvas  majoris  ccclesiflc  de  quadratis  et  maximis 
saxis  mirificam  arcem,  quae  vulgo  campanarium 
nuncupatur,  erexit.  Fecit  et  atrium  ante  ecclesiam, 
quod  n08  Romana  consuetudine  Paradisum  vocita- 
mus,  longitudine  cubitorum  septuaginta  septem  ac 
semis,  latitudine  quinquaginta  septem  et  semis,  al- 
titudine  vero  quindecim  et  semis ;  quatuor  et  toti- 
dem  in  geminis  frontibus,  octo  autem  et  octo  per 
laterasingulasuperquadrifidasbaseshabenscolum- 
nas.  In  cujus  etiam  meridiano  latere  cisternam  ma- 
ximam,  tantumdem  longitudinis  habentem,  arcuato 
opere  sub  ejusdem  pavimento  atrii  fabricavit.  Ante 
ingressum  vero  basilicce,  nec  non  ct  ante  introitum 
atrii  quinque  desuper  fornicos,  quos  Spiculos  dici- 
mus,  voluit.  In  occidentali  porro  atrii  parte,  in  sin- 
gulis  cornibus  singulas  basilicas,  modo  turrium, 
valde  pulchras  erexit,  in  dcxtro  quidcm,  Sancti  ar- 
changeli  Michaelis,  in  Isevo  autem,  Beati  apostolo- 
rum  principis  Petri ;  ad  quas  videlicet  interius  ab 
atrio  quinque  gradibus,  est  ascensus.  Jam  vero 
extraatrii  vestibulum  ea8demquebasiIicas,quoniam 
clivosus  valde  ad  ecclesiam  erat  asccnsus,  montem 
ipsum  sexaginta  et  sex  per  longum,  totidemque  per 
latum,  septem  vero  cubitis  inaltumexcavavit,  adeo 
ut  ab  imo  usque  ad  ipsum  vestibulum  atrii  quatuor 
et  viginti  marmoreis  gradibus,  quos  ibi  constituit, 
ascendatur,  habentibus  in  spatio  latitudinis  cubitos 
sex  et  triginta. 

OrnameDta,  —  Legatos  interea  Constantinopolim 
ad  locandos  artifices  destinat,  peritos  utique  in  arte 
musiaria  et  quadrataria,ex  quibus  videlicet  alii  ab- 
sidam,  et  arcum  atque  vestibulum  majoris  basilicsB 
musivocomerent;  alii  vero  totius  ccclesise  pavimen- 
tum  diversorum  lapidum  varietate  consternerent. 
Quarum  artium  tunc  ei  destinati  magistri,  cujus 
perfectionis  exstiterint,  in  eorum  est  operibus  ffisti- 
mari,  oum  et  in  musivo  animatas  fere  autumet  se 
quisque  figuras  et  qua^que  vircntia  cernere,  et  in 
marmoribus  omnigenum  colorum  flores  pulchrapu- 
tet  diversitate  vernare.  Et  quoniam  artium  istarum 
ingenium  a  quingentis  et  ultra  jam  annis  magistra 
Latinitas  intermiserat  etstudio  hujus,  inspirante  ct 
cooperanteDeo,  nostrohoc  tempore  recuperare  pro- 
meruit,  ne  sanc  id  ultra  Italiee  depcriret,  studuit 
vir  todius  prudcntise  plerosquc  demonasterii  pueris 
diligenter  eisdem  artibus  erudiri.  Non  autem  dehis 
tantum,  sed  ct  de  omnibus  artiflciis  queecunque  ex 
auro  vel  argento,  eere,  ferro,  vitro,  ebore,  ligno, 
gypso,  vel  lapide  patrari  possunt,  studiosissimos 
prorsus  artiflces  de  suis  sibi  paravit;  sed  hsec  alias. 
Nunc  vero  constructam  basilicam  qualiter  ex  parte 
decoraverit,  demumque  sacraverit,  prout  possumus, 
designemus.  Piumbeis  igitur  domatibus  illam  totam 
cum  titulo  et  ulroque  porticu  ac  vestibulo  decenter 
opericn8,absidam  et  arcum  mcgorem  musivovesti- 
vit,  in  cujus  vidclicet  circuitus  amplitudine  aureis 
litteris  hos  versus  describi  praBcepit : 

30 


939 


GESTA  DE8IDERI  ABBATIS  CASIN, 


940 


Ut^  duce  te,  patria  justis  potiafur  adopta, 
Hinc  DesidcriuSy  Patcr,  hanc  tibi  condidit  aulam, 
In  absida  vero  hinc  inde  sub  pedibus  sanctorum 
Baptistse  et  evangelistJB  Joannis  versus  istos  : 
Hoec  domus  cst  similis  Sinai  sacra  jura  ferentis, 
Ut  Lex  demonstrat  hic  quoe  fuit  edita  quondam, 
Lex  hinc  cxivit^  mentcs  quco  ducit  ab  imis, 
Et  yulgata  dedit  himen  per  climata  scocli. 

Fencstras  omnes,  tam  navls  quam  tituli,  plumbo 
simul  ac  vitro  compactis  tabulis  ferroque  connexis 
inclusit.  Has  voro  quDB  in  latcribus  utriusque  porti- 
cus  sita3  sunt,  gypseas  quidem,  sed  similis  ferede- 
coris,  exstruxit.  Dehincsupposito  trabibus  laqueari, 
coloribus  figurisque  diversis  mirabiliter  insignito. 


A  dictam  multitudo  confluxit,  ut  stellarum  fere  coeb*, 
quam  illorum  omnium  numerositatem  cuilibct  fuerit 
sestimare  facilius.  Ita  universse  monasterii  ofiicinae, 
et  ipsa  quoque  officinarum  omnium  tecta,  ita  totius 
ab  imo  usque  ad  summum  montis  itinera,  ot,  quid 
dicam?  domus  civitatis  omnes,  omnesque  platesB, 
omnia  etiam  longe  lateque  camporum  adjacentium 
spatia  congregatorum  ad  tanta  solemnia  cuneis 
stipata  erant  atque  conferta.  Apparatus  interea,  per 
tres  illos  continuos  dies  prsecedentes  ac  subsequen- 
tes  eamdem  solemnitatem,  in  pane  videlicet  ac  vino, 
caiTiiumque  diversarum  ac  piscium  multiplicitate 
adeo  est  copiosus  exhibitus,  ut  nuUus  fere  aliquis  in 
tam  innumera  multitudine,  qui  non  se  sufficienter 
hcec  accepisse  dixerit,  potuerit  reperiri.  Interfuere 


parietes  quoque  omncs  pulchra  satis  colorum  om-       .^  ^^^^  ^^^^^  celebritati  archiepiscopi  decem. 

nium  varietate  depinxit,  pavimentum  etiam  univer-  tJ  idest^;7c/ei>ra/ic/usCapuanus,  A/pAafliisSalerniU. 

nus,  rJoannes  Neapohtanus,  Joannes  burrentmus. 


sum  totius  ecclcsiie  cum  adhaerentibus  oratoriis 
Beati  Bartholomaei  et  Beati  Nicolai,  simul  eliam  et 
camerse  suse,  mira  prorsus  et  hactenus  partibus 
istis  incognita,c8BSorum  lapidummultiplicitatecons- 
stravit ;  sed  illud  prsecipue  quod  secus  altarium  est 
et  in  choro,  gradibus  illis  quibus  ad  idem  altare  con- 
ccnditur  crustis  pretiosorum  marmorum  decenti 
diversitate  distinctis.  Frontem  quoque  fthori,  quem 
fere  in  medio  basilica)  statuit,  quatuor  magnis  mar- 
morum  tabulis  sepsit,  e  quibus  porphyrelica  una, 
viridis  altera,  reliquae  duae  ac  cseterae  omnes  in 
chori  circuitu  simplices.  Vestibulum  autem  eccle- 
siae,  desuper  quidem  musivo  fecit  pulcherrimo  cum 
superliminois  arcubus  decorari ;  abinde  vero  usquo 


Amalfitanus,  C?/rar(/MS Sipontinus,  Bisantius^  Tran- 
disis(Tranensis),  i4i*/2a7^tfsAcerentinus  (Acherun- 
tinus),  Ugo  Ydruntinus,  Oiretanus  (/.,  Oristagni  in 
Sardinia).  Episcopi  autem  quadraginta  et  tres,  id 
est,  Joanncs  Portuensis,  Joannes  Tusculanensis, 
Ubaldus  Savinensis,  Erasmus  Segninus,  Petria 
Anagninus,  Honestus  Berulanus,  Ambrosias  Terra- 
cinensis,  Leo  Cajetanus,  Martinus  Aquinensis,  Ph 
lumbus  Soranus,  PanduJfus  Mai^sicanus,  Balvensis 
Pennensis,  GuilJelmusTesLnensiSy  JoannesCAsenns, 
Rossellanus,  Goffridus  Aversanus,  Nolanus,  Avel- 
linensis,  Maraldus  Pestanus,  Stephanus  Trojanus, 
Fiobertus  Florentinensis,  Melfitanus,  Luccerinus, 


ad  imum  pavimenti,  totam  basilicae  faciem  gypso  C  Cain/)0  Draconariensis, /?o^e/-/«;sCivitatensis,  Mco- 


vestiri ,  arcus  etiam  ejusdem  vestibuli  deforis  mu- 
sivo  nihilominus  vestiens,  versus  Marci  poetae  inibi 
aureis  litteris  scripsit.  Reliquas  vero  tres  atrii  par- 
tes  divorsis,  tam  Veteris  quam  Novi  Testamenti, 
historiis  ab  intus  ac  deforis  depiugi  praacipienSf 
marmoreo  totum  pavimento  constravit  ;  desuper 
autem  laquearibus  ac  tegulis  adoperuit;  vestibulo 
quoque  ejusdem  atrii  cum  geminis  turribus  pari 
modo  depicto,  operlo  ac  marmorato. 

Dedicatur  a  papa, —  His  igitur  omnibus  intra 
quinquennii  8patium,Deo  prosperante  et  auxiliante, 
peractis,  dedicare  basilicam  solemnitate  maxima  et 
ingenti  tripudio  ad  sempiternam  memoriam  Desi- 
derius  statuit,  adiensquc  summae  sedis  pontificem 


Jans  Termulensis,  Petrus  Guardiensis,  GuiJJehnos 
Ijarinensis,  Maynardus  Arianensis,  Serniensis,  Al- 
jber/usBovianensis,  Salpitanus,  i/oa/^nesCannensis, 
GuilleJmus  seu  Guibertus  Rubfessanus,  Consf  ans  Ve- 
nusinus,  /////ac/us  Monorbinensis,  «/oa///ias  Vigilien- 
sis,  Dalduinus  Milfitensis,  Joannes  Juvenazensis, 
Petrus  Monopolitanus,  Datto  Ostuneusis  Stunensis, 
Drogo  Tarentinus,  Goffridus  Perusinus,  et  TZieo- 
baJdus  Castellanus  electus,  qui  videlicet  in  episco- 
pum  altero  post  dedicationem  die  sacratus  est.  /fo- 
rum  episcoporum  nomina  propria,  quce  apud  Leth- 
nem  non  habentur,  aliocbaractere  inseruimus  exli- 
beUodehac  Dedicatione  ms.  quemexbibJiotbect 
Cassinensi  Antonius  CaraccioJus  pubJici  jaris  fecit 


Alexandrum,  ad  eamdem  illum  dedicationem  venire  D  NeapoJi,  anno  1626,  cum  Eremperti  epitomeet  aJiis 


devotissime  invitavit.  Quo  libentius  annuentc,  Hil- 
dcbrandum  quoque  archidiaconumejus,  cseterosque 
cardinales  ac  Romanos  episcopos,  deque  urbanis 
clericis  ac  nobilibus  plurimos  aiTectu  familiarissimo 
convocavit.  Die  tantse  solemnitatis,  ex  consullu  apo- 
stolici  et  cardinalium,  in  ipsis  Kalendis  Octobris 
constituta,  ac  lilteris  iuvitatoriis  ejusdem  aposto- 
lici  ad  universos  episcopos  Campanise,  Principatus, 
Apuliee,  atque  Calabrise  datis.  Fama  itaque  hujus 
rei  longe  lateque  vulgata,  tanta  totius  fere  Itaiiae 
episcoporum,  al)batnm,  monachorum,  clericorum, 
magnatum,  nobilium,  mediocrium^diversaequecon- 
ditionis  virorum  pariter  ac  mulierum,  ad  diem  con- 


antiquismonimentis,  SedLeo  muJto  pJures recensei 
quam  h^jus  Jibelli  auctor,  archiepiscopos  scilieet 
Amalfitanumet  Oiretanum,  etepiscopos  BalveDseiOt 
Pennenscm,  Bosellanum,  NoJanum,  AveJliniensetDy 
Lucerinum,Serniensem,  Salpitanum  etMel&tanm* 
Libellus  autem  habet  Petrum  Venafranum  et  JoBti- 
nem  Picenum,  qui  apud  Leonem  desiderantur.  !o 
BuIIa  autem  Alexandri  II,quam  ex  autographo  ideiD 
Caracciolus  laudnt,  loco  Joannis  episcopi  Caleoh 
nominatur^omnes  episcopusClaudiopoIitanus.  So^ 
scribunt  itcm  lldcbrandus  archidiaconus  S.  K.E., 
Petru  s  Damiani  Ostiensis  episcopus,Fii'minus,card. 
S.  \\.  K.,  Leo  card...,  Stephanus  card.  presbyler, 


POSTMODUM  VICTORIS  III  PAPiE 


942 


fiiscard.  presbyter,  Leo  card.  preBbyter,  pro  A 
.8  presbyteris  cardinalibus,  diaconibus  et 
S.  R.  E.  De  magnatibus  autem,  ut  Leo  pro^ 
T,  Richardus  princeps  Capuanus,  cum  Jor- 
io  et  fratre  Rainulfo,  Gisulfus  princeps  Sa- 
QU8  cum  fratribus  suis,  Landulfus  quoque 
18  Benevcntamus,  et  Sergius  dux  Neapolita- 
srgiusque  dux  Surrentinus ;  nam  dux  Ro- 
^anormum  eo  tempore  oppugnabat,  ideoque 
olemnitati  tunc  interesse  non  potuit.  Sed  et 
um  comitum  ac  Balvensium,  filiorumque  Bo- 
jfens  frequentia.  Geeterorum  voro  potontium 
ilium,  tam  nostratium  quam  Normannorum, 
I  circumquaque  terrarum  vol  nomina,  vel 
m  innumerum  nulla  fuit  prorsus  possibili- 
M>n8ilium  recensendi.  Horumigituromnium  g 
devotione  et  ingenti  Isetitia,  maximo  honore 
ipua  gloria  dedicata  est  eadem  Beati  Bene- 
Bilica  cum  quinque  altaribus  suis  ipsa  die 
trum  Octobrium,  anno  Incarnationis  divinoB 
10  septuagesimo  primo,  indictione  nona, 
bati;  et  altaria  quidem  medianaf  beatividc- 
iedicti,et8ancti  Joannis  vocabulis  insignita, 
ropria  prsBdictus  apostolicus  benedixit ;  al- 
o,  quod  in  australi  parto  ad  honorem  sanc- 
penitricis  est  situm,  Joannos  episcopus  Tus- 
sis  ;  quod  autem  in  parto  aquilonari  ad  no- 
iti  Grogorii  Hubaldus  episcopus  Savinen- 
cti  vero  Nicolai  Erasmus  episcopus  Segni- 
emniter  dedicarunt.  Quorum  sane  sancto- 
.quifiB  tunc  in  singulis  altaribus  sunt  recon-  ^ 
portunum  hoc  in  loco  inserere  duximus.  In  ^ 
laque  Beati  Benedicti  habeniur  reliquiee 
im  apostolorum  Philippi  et  Jacobi,  etc.  In 

incti  Johannis ex  oleo  de  candela 

epulcri,  qnm  videlicot  pcr  singulos  annos, 
ddo  mirabili,  ccelitus  die  sancti  Sabbatipa- 
ndentibus  cunctis  accenditur,  etc.  Super 
ero  hsec,  quod  tacendum  non  duximus,  in 
um  columnarum  egusdem  basilicse  capitel- 
pore  constructionis,  reverenter  satis*  in 
^xidulis  reliquiae  sanctorum  Philippi,...  de 
sancti  Remigii  episcopi,  etc.  In  quatuor 
campanarii,  hse  reliquise  sunt,  lignum  Do- 
c.  In  cruce  campanarii  lignum  Domini,  de 
incti  Johannis  Baptist»,  etc.  In  frontispi- 
ssifie  in  cruco  serea,  lignum  Domini,  de  la-  D 


WDtiic  concessw,  —  Poracta  igitur  solem- 
9brilate  missarum,  et  apostolicae  potestatis 
ite,  tam  iis  quos  tunc  praesenies  esse  con- 
fuam  omnibus  qui  per  octo  continuos  dies 
tionem  tanta3  solemnitatis  ibidem  accur- 
sent,  coufessorum  peccatorum  absoluliono 
1,  cum  maxima  ct  ingenti  luetitia  singuli  re- 
In  sua.  Verum  prsefatse  absolutionis  grntia, 
lique  huc  diversi  scxus  atque  uotatis  per 
octo  dies  hominum  sc  conlinuavit  frequcn- 
sminem  fere  illorum  qui  ad  primum  diem 
rant,  domum  remeasse  putares. 


Nec  modus  est  populis  coeuntibus  agmine  densOi 

Nec  requies,  properant  in  lucem  a  nocte,  diemque 

Exspectare  piget. 

Lucani  coeunt  populi,  coit  Apula  pubes, 

Ac  Calabri,  et  cuncti  quos  abluit  sestus  uterque, 

Qui  laeva  et  dextra,  Latiumcircumstrepitomne  ; 

Ipsaque  coclestum  sacris  procerum  monumentis 

Roma,  Petro  Pauloque  potens,  rarescere  gaudet, 

Millia  profundens  ad  mcenia  celsa  Gasini. 

Vincit  iter  durum  pietas^  amor  ot  Benedicti ; 

Vincit  et  almaffides  :  pra^sens  Dcus  \at.^  de]omni- 

[bus  isthic 
Creditur,  et  summi  Benedictus  gloria  Ghristi. 

Infldelem  corte  quisque  se  credere,  miserum  p6- 
nitus  sestimarc,  si  tantae  solemnitatis  vel  fini  tandem 
non  satageret  interesse.  Ex  eojam  per  totum  Ghris- 
tianum  orbem  coepit  celebritatistantae  gloria  divul- 
gari  :  extunc  iste  locus  licet  ub  olim  Benedicti  Pa- 
trismeritis  famosus  ac  nobilis  fuerit,  nobilior  multo 
ac  glorioaior  ccepit  haberi,  Patrisque  Desiderii  no- 
men,  apud  plerosquo  jamdudum  magnum  et  cele- 
bre,  celebrius  deinceps  ac  nobilius  per  Occidentem 
totum  diffundi ;  prudentiae  simul  ac  religionis  ma- 
ximae  ab  omnibus  preedicari ,  omnibusque  ipsiu8 
temporis  abbatibus  ubique  locorum,  non  solum  in 
occidentalibus  et  oriontalibus,  partibus,  sod  et  per 
oi4>em  terrarum  ab  omnibus  censebatur  jure  prse- 
ferri.  Partim  igitur  desiderio  Desidcrium  videndi, 
partim  vero  templi  tam  vulgati  et  tam  celebris  con- 
tuendi,  partim  denique  in  hoc  sacrosancto  coeno- 
bio  conversandi,  et  Deo  quoad  viverent  serviendi 
multi  ex  multis  et  extimis  terrarum  partibus  huc 
ccepere  confluere :  et,hilariter  Desiderio  recipiente, 
factum  est  ut  intra  ipsum  fcrme  biennium,  ad  se- 
cundum  circiter  centenarium  congregationis  loci 
hujus  se  numerus  porrexisset.  Jam  vero  diverso- 
rum  regnum  atque  potentium  utriusque  sexus, 
quanta  circa  eumdem  venerabilem  Patrom  coeporit 
haberi  devotio,  supplices  ad  eum  litterse  etmunera 
decentia  tesiabantur,  quibus  se  suosquo  omnes 
tam  suis  quam  fratrum  sub  eo  degentium  precibus 
attentius  commendabant.  HaDC  dedicatiouis  solem' 
aitatem  memorant  fasti  Benedictinif  et  Fcrrarius 
iD  Catalogo  geaerali^  die  i  Octobris. 

Agnetis  imperatricis  dona.  —  Nec  imperatricis 
quoque  Agnetis  dignum  videtur  religiosam  tacere 
devotionem,  quse,  velui  altera  regina  Saba,  Salomo- 
nis*alteriu8  et  alicrius  templi  magno  videndi  desi- 
derio  ducta,  ex  ultimis  huc  Gcrmaniae  finibus  ad- 
ventavit,  ac,  por  medium  ferme  istic  anni  spatium 
commorans,  multo  majora  se  de  his  quse  super  hoc 
loco  auditu  perceperat,  tam  secundum  Deum  quam 
secundum  saeculum  videre  gaudebat,  et  asserebat, 
merito  censens  ct  locum,  et  Patrem,  et  fratresper 
totum  orbem  sui  ordinis  hominibus  cclebriores 
habendos.  Obtulit  autom  beato  Benedicto,  prout 
dignitaicm  Augustalem  decebat,  dona  magnifica, 
id  est  planetam  diasperam,  totam  undique  auro 
contextam ;  albam  quoque  a  scapulis  et  capite  ac 


i 


943 


GESTA  DESIDBRIl  A-BBATIS  CASIN. 


944 


manibus  friso  decentissime  adornatam,  a  pedibus  X  Ceraptata  etiam  eerea  fusilia,  valde  pulchra,  duo 


vero  frisa  nihilominus  lista,  mensuram  ferme  cu- 
biti  in  latiiudine  habens^circumdatamy  simulqueet 
amictum  cum  brusto ;  pluviales  duos  purpureos, 
pretiosis  aurcis  listis  ornatos ;  pannum  diarodanum 
frisatum  cum  auro  ante  faciem  majoris  altaris,  nec 
non  et  pallium  magnum  cum  clephantis,  quod  dos- 
sale  cognominant ;  Euglium  (Evangelium)  cum  ta- 
bula  fusili  de  argento,  opere  anaglypto  et  pulcher- 
rimo  deaurato  ;  duo  quoquo  candelabra  argcntea, 
seque  fusilia,  pondcre  librarumduodecim. 

Dasilicoe  ornatus,  —  Libet  nunc,  post  ecclesiae 
dedicationem,  residua  exornationis  ipsius  descri- 
bere,  ut  licentius  deinceps  valeamus  Desiderii  ges- 
tis,  tam  in  sedificiis,  quam  ct  in  aliis  quibuslibet  ma- 


magna  et  parva  septem,  supra  dictus  frater  secura 
a  Constantinopoli  detulit.  Fecit  prseterea  Desiderius 
ct  aliam  trabem  de  argento,  librarum  circiter  sexa- 
ginta,  sculptam  nihilominus  ac  deauratam,  quam  in 
fornice  majori  ante  altare  super  quatuor  argenteas 
columnas  ex  parte  inauratas  decima  libras,  et  qain- 
que  cubitos  altitudinis  habentes  locavit.  Fecit  et 
duas  cruces  magnas  argenteas  librarum  per  sin- 
gulas  triginta,  quarum  imagines  caelatura  satismi- 
rifica  prominorent,  easque  sub  praedicta  trabeinter 
easdem  columnas  hinc  inde  super  marmoreos  sti- 
pites  statuit.  Tres  porro  residuas  majoris  altaris 
facies  argento  librarum  octoginta  et  sex  bene  scol- 
pto  ac  deaurato  vestivit.  Nam  reliquorum  triuin 


gnificentiis ,   operam  dare.  Ad  supradictam  igitur  n  altarium  facies  veteribus  tabulis  a  tribus  partibus 


regiam  urbem  quemdam  de  fratribus  cum  litteris 
ad  imperatorem,  et  auro  triginta  et  sex  librarum 
pondere  transmittens,  auream  ibi  in  altaris  facie 
tabulam,  cum  gemmis  ac  smaltis  valde  speciosis 
patrari  mandavit :  quibus  videlicot  smaltis  nonnul- 
las  quidem  ex  Evangelio,  fere  autem  omnes  beati 
Benedicti  miraculorum  insigniri  fecit  histoi-ias. 
Quem  certe  nostrum  confratrem  imperator  Roma- 
nus  nimis  honorifice  suscepit,  et,  quandiu  ibi  man- 
sit,  honeste  cum  suis  omnibus  reverenterque  trac- 


adornatae  sunt;  quatuor  etiam  trabes  propter  cibo- 
rium  altaris  simili  modo  sculpto  ac  deaurato  ar- 
gento  extrinsecus  induit ;  ab  intus  vero  petalis  (f., 
laminis)  et  coloribus  decoravit,  e  quibus  duffi  ht- 
bent  cubitos  in  longitudine  sex  libras  viginti  et  vi- 
ginti,  duse  vero  alise  cubitos  quatuor  ac  semis,  li- 
bras  viginti  et  viginti ;  sex  etiam  candelabra  magna 
tres  cubitos  altitudinis  habentia  de  productis  ac  sul- 
ptis  argento  laminis  fecit,una  (f.jseque)  sex  velquin- 
que  librarum,  quse  videlicet  in  festis  prsecipuis  ante 


tavit,  ct  quidquid  ornamentorum  inibi  veliet  efflce-  p  altare  in  directa  linea  posita  accendi  cum  maximis 


re,  imperialem  ei  licentiam  tribuit.  Fecit  itaque  et 
cancellos  quatuor,  fusiles  ex  sere,  ante  altare  sci- 
licet  hinc  inde  intor  chorum  et  adytum  statuendos; 
trabem  quoquo  nihilominus  fusilem  cx  sere,  cum 
candelabris  numero  quinquaginta,  in  quibus  utique 
totidem  cerei  per  festivitates  praecipuas  ponerentur 
lampadibus  subter  in  sereis  uncis  ex  eadem  trabe 
triginta  et  sex  dependentibus ;  quse  vidclicet  serea 
trabos,  sereis  aeque  brachiisac  manibus  sustentata, 
trabi  lignece,  quam  pulcherrime  sculpi  ot  auro  co- 
lorumque  fucis  interim  fecerat  Desiderius  exornari, 
commissa  est,  et  supra  sex  columnas  argenteas, 
quatuor  et  semis  in  altitudine  cubitos  habentes,  et 
octo  libras  per  singulas  in  ipsa  chori  fronte  cons- 
tituit,  sub  qua  nimirum  trabe  quinque  numero  te- 
retes  iconas  suspendit,  tredecim  vero  quadratas 


faculis  debeant.  Pulpitum  quoque  ligneum  ad  le- 
gendum  sive  cantandum,  longe  priori  prsestantios 
et  emincntius  fecit  in  ascensu  graduum  sex  ;  idqae 
diversis  colorum  fuci  et  auri  petalis  depulchopol- 
cherrimum  reddidit  :  ante  quod  columnam  argen- 
team  viginti  et  quinque  librarum,  partim  deaun- 
tam  ad  modum  magni  candelabri,  sex  cubitoniiB 
in  altitudine  habens,  supra  basim  porphyreticaoi 
statuit,  super  quam  videlicet  cereus  magnus,  qsd 
Sabbato  paschali  benedicendus  est,  solemniter  de- 
beat  exaltari.  Fecit  et  pharum,  id  est  coronam  mi- 
ximam,  do  argento  librarum  circiter  centum,  ht- 
bens  in  circuitu  cubitos  viginti  cum  duodecimtiir- 
ribus  extrinsocus  prominentibus,  sex  et  trigiutaex 
ea  lampadibus  dependentibus ,  eamque  extra  cho- 
rum  ante  crucem  majorem  satis  (irma  ferreacale- 


paris  mensuree  ac  ponderis  desuper  statuit.  E  qui-  D  na,  septem  deauratis  malisdistincta,  suspendit.  His 


bus  videlicet  decem  ex  quadratis  praedictus  frater 
apud  Constantinopolim  crosso  argonto  sculpsit  ac 
deauravit,  habentes  per  singulas  aliee  libras  qua- 
tuordecim,  aliae  duodecim  :  rotundas  vero  omnes 
argentoa  solum  urna  quatuor  librarum  circumdans, 
csetera  coloribus  ac  iiguris  depingi  graeca  peritia 
fecit ;  tres  vero  alias  de  quadratis  ejusdcm  metalli 
atque  mensurae  patrari,  suorum  artificum  opere 
noquaquam  dissimili,  Desiderius  jussit.  Alteram 
quoque  iconam  rotundam,  exutraque  parto  argento 
miriflco  sculplo  ac  deaurato  vestitam,  argenteis 
oliam  bullis  extrinsecus  in  gyro  circumdatam,  qui- 
dam  nobilis  tuno  bento  Benedicto  a  rcgia  urbetrans- 
misit  :  cui  postmodum  similis  altera  fieri  jussa, 
utraque  est  in  ciburio  altaris  hinc  inde  suspensa. 


tantisper  de  constructione,  consecratione,  partim- 
que  decoratione  novse  basilicse  quomodo  libel  exa- 
ratis,  ad  csetera  monasterii  sedificia  percompleodi 
simui  cum  nostro  Desiderio  reditum  faciamus. 

Costera  monasterii  sedifwia.  —  Post  transactam 
igitursoIemnem|basilic8ededicationem,  cernensDe- 

siderius,  divina  cooperante  potentia,  simulque  P>- 
tris  Benedicti  meritis,  omnia  quae  coeperat  ad  pe^ 
fectum,  prout  optaverat,  pervenisse,audentiorj»n», 
imo  valentior  factus,  totius  csenobii  ambitum  decre- 
vit  ingenti  animo  spatiare  ;  et,  ut  jam  de  aliqui- 
bus  fecerat,  reliquas  officinas,  cum  his  etiam  qu« 
ipsemot  ante  ecclesiae  constructionem  constroxo- 
rat,  renovare.  Et  primo  quidem  claustrum ,  qaod 
tan  t^  con  gregationi  adhuc  permodicum  esse  constat. 


posTMODin*  yKfroRis  m  PAPiE. 


946 


'e  desiderans,  everso  mox  vetere  refectorio  ,  A.  sicquecapituli  ocdem  ab  orientali  parteper  transver- 


liis  enormiter  a  laterc  templo,  a  fronte  vero 
9  inhaerebat,  quodque  etiam  ipse  dudum  bis 
6  diverso  adauxerat,  in  ulteriore  illud  parte 
(laustri,  juxta  meridianum  scilicet  atrii  ec- 
latus,  decorum  valde  satisque  magnum  ex- 
,  diversisque  totum  coloribus  pictorum  arti- 
»mpsit,  et  laqueari  apposito  trabibus,  tegulis 
r  operuit.  Legivum  quoque  perpulchrum  et 
18  in  eo  constituit,quod,valde  decenter  gypso 
m,  cunctis  spectabile  reddidit.  Gujus  videli- 
nus  longitudmis  in  cubitis  quinquo  et  nona- 
sienditur,  latitudo  in  tribus  et  viginti  porri- 
ji  quintodecimum  vero  altitudo  sustollitur  ; 
tntali  parte  habens  ingrcssum,  ab  occidentali 
Midam,  ante  quam  profecto  ampla  valde  ab- 
ensaextransversocernitur  constituta.  Habet 


sum  constituit,  ut  interior  ejus  frontispicii  angulus 
angulo  exteriorititulibasilicsB  sitconnexus,  absidia 
vero  ipsius  appropriare  dormitorio  videatur.  Gujus 
vijI  I; .cl  .^j.aus  longitudo  cubitorum  quinquaginta 
et  trium,  latltudo  viginti,  altitudo  autem  octo  et 
decem  habetur;  habet  autem  a  latero  unofenestras 
vitreas  speciosissimas  novem,  ab  altero  totidem,  a 
frontispicio  aquilonali tres  rotundas,ab  australi  vero 
dnas  seque  rotundas,  laqueari  et  pavimento  seu 
picturis  pretiosissimis  sufficientissime  decorata. 
Tantam  autem  tunc,  cum  ista  sufToderentur,  terras 
motuum  expertisumus  frequentiam,  utuno  quidem 
die  vicibus  decem  et  septem,  per  alios  vero  aliquot 
dies  nunc  quatuor,  nunc  duobus,  modo  etiam  sex 
vel  quinque  vicibus,id  per  dies  singulos  scntiremus : 
quod  certe  propter  innumeras  ejusdemlocisepultu- 


a  latere  meridiano  fencstras  quatuordecim ,  q  ras  tunc  nacessario  violatas,  qu8B  sanctorum  forto 


»ulpitum  tres,  a  septentrionali  vero  duas  tan- 
iias  quoque  rotundas  in  frontibus  singulis, 
vitro  tam  gypsoquam  plumbo  insigniter  la- 
3.  Juxta  eamdcm  quoque  domum  ab  australi 
oquinam  fratrum,amplam  satis  et  pulchram, 
bus  invicem  connexis  fornicibus,  quos  una 
1  columna  sustentet,  erexit ;  interque  ipsam 
»ctorium,  gradus  et  januam,  unde  quaoque 
laria  in  idem  refoctorium   sivo  conferantur 
eferantur,   constituit.   Ex  altera  vero  ipsius 
i»  parte  cellarium  statuit,  ex  quo  videlicet, 
Bfectorio    quam  coquinsd  quselibet  dcbeant 
laria  tribui.  Post  haec  cum  necdum  sufficiens 
l  tantam  fratrum  multitudinem  claustri  spa- 
ideretur,vir  certe  magnanimis  el  nimis  ma- 
iduciae,  dormitorium  atque  capitulum,  quse 
i  ipsemet  magno  valde  sumptu  ac  studio  fabri- 
ity  nec  non  et  velerem  infirmantium  domum, 
sgro  est  aggressus  evertere,  et,  claustri  am- 
i  oecasione,  easdem  quoque  domos  ampliores 
e.  Quoniam  igitur  exteriorem  dormitorii  mu- 
)orro    longe   ab     altcro    in   magno  montis 
)itio  statuebat  erigere,  quinque  crossam  cu- 
naceriam  in  fundamento  maximse  firmitatis 
jaciens,eam  in  ducentorum  spatio  cubitorum 
Qgum  oxtendit,  in  altitudine  autem  cubitorum 
a  erexit,  quatuor  et  viginti  cubitis  in  latitu- 
murointerioridistantom;  habensa  meridiano 
Q  fenestras  amplas  viginti,  e  quibus  tres  mn- 


hominumfuerant,  nonabs  re  contigisse  multi  puta- 
vimus.  Alias  sane  satis  raro  hoc  in  loco  solet  ficri 
terrsB  motus.  Verum  quoniam  ingens  praecipitium 
ab  interiori  dormitorii  parte  remanserat,erectis  se- 
cus  eamdem  domum  cameris ,  et  terra  saxisquo 
csetera  replens  injectis,  itemque  ante  refectorium 
in  fronte  videlicet  claustri,  curva  nihilominus  ca- 
mera  cisternam  maximam  fabricans,  ita  demum 
totius  claustri  superficiem  cooequavit ;  mox  itaque 
arcus  per  gyrum  deambulatorios  super  centum  et 
decem  marmoreas  columnellas  inslituens,claustrum 
omne  inlongitudinem  cubitorum  ccntum  et  quinque, 
in  latitudinem  vero  quinquc  ct  septuaginta  diffudit. 
Gujus  quia  ea  pars,qu8e  majoris  basilicae  erat  con- 
tigua,  si  caeteris  cosequareturnoh  aptusin  eamdem 
basilicam  csset  ingressus,  subtus  item  et  super  de- 
ambulatorios  fornices  fecit,  ct  in  ejus  utriusque 
angularis  marmoreos  gradus,quibus  in  caetera  de- 
scenderetur,instituit;  ad  capitulum  quidem  quintodo- 
cimum,  a  refectorio  vero  tertio  decimum,  totumquo 
in  circuitu  et  lapideis  pavimentis  bisantei  artificii 
stravit,  et  picturis  pulcherrimis  compsit.  Nihil  hoc 
moratus  expleto,  solarium  palatii  illiusy  quod  a  Ri- 
cherio  coeptum  ipse  perfecerat,  ab  eminentia  priori 
ad  claustri  planitiem  deposuit,  adque  inibi  infirmo- 
rum  fratrum  quietem  constituit.  Porro  ab  occiden- 
tali  parte  claustri,  juxla  cislernam  videlicet  quam 
praediximus,  cellam  novitiorum  ordine  satis  aptavit, 
in  qua  videlicet  iidem,  juxta  regulare  institutum , 


tribus  columnellis   marmoreis    fulciuntur  :  D  et  meditarictquiescere  atquo  comedere  novilii  ipsi 


idelicet  domus  longe  priore  amplior,  firmior 
chrior,  studiose  nimis  est  et  fabrorum  peritia 
)us  tecta,  et  pictorum  artificio  coloribus  deco- 
juxta  quam  etiam,  in  ulteriori  capite  ipsius 
rium  fratrum  construxit,  parvum  quidem,  sed 
competens  pulchrumque. 
igioerga  defunctorum  corpora, —  His  triennio 
3r  consummatis,  monteme  vestigio,  quiintra 
it,  8ufrodereaggressusest,per  longum  scilicet 
s  centum  et  quinque,  per  latum  autem  quadra- 
et  novem,  per  altum  vero  circiter  septem ; 


deberent;  sicque  jam  tandem  fratres,  qui  eatenus 
supertot  operibus  inquietatiac  molestatiplusquam 
satis  exstiterant,  opportuna  simul  etamcenaqiiietis 
statione  locatos,  ordini  do  caetero  regulari,  quanto 
ordinatius  tanto  districtius  operam  dare  perdo- 
cuit. 

His  igitur  omnibus  exvoto  perfectis,  etintcriori- 
bus  fratrum  officinis  decentissime,  ut  optaverat , 
consummatis,  ad  exteriora  se  nihilominus  aedificia 
monasteriiperficiendaimpiger  ac  fortis  accingit.Ab 
occidentali  i^itur  parte  primum  maceriam  lirmissi* 


947 


OESTA  DESIDERII  ABBATIS  CASIN 


948 


mam  erigens,  portam  pene  cubitos  triginta  extra  A  loribuspictorumingeniodecoratom,  ibidemexstrui 


veterem  de  quadratis  ac  seetis  lapidibus  statuit, 
supra  quam  turrem  fortissimam  in  quatuor  magnis 
columnis  erectam  ingenti  camera  confirmavit.  Ve- 
rum,  cum  exterius  prascipitium  patcret  immenSMm, 
tumulus  verointerius  magnusexisteret,eodefos80, 
prdecipitium  illud  saxis  cjus  et  terra,  clivoso  licet 
tramite,  pervium  fecit;  ibique  juxta,  extra  portam 
scilicet,  xenodochium  maximum  fabricavit.  Ilaque 
demum  hinc  indemuro  contiguo  ac  civitatum  more 
munito  universum  monastcrium  circumsepsit.  De- 
hinc  aquilonali  parte  palatium  quantitatis  non  mo- 
dic8B  ad  hospitum  quorumquereceptionem  sedifica- 
vit ;  pristinum  quoque  tanto  decore  construxit,  ut 
multi  peregrinorum  huc   venientium,  ignorantes, 


jussit.  Ante  ipsius  namque  Beati  Martini  altarium 
tabulam  argenteam  ac  deauratam,  et  pulcherrime 
sculptam,  quatuor  et  quadraginta  libras  habentem 
Desideriuspatrari  mandavit,  inqua  omncs  ferebea- 
ti  evangelistaB  Matthaei  etsancti  confessoris  Christi 
Martini  desculpsit  historias.  Fecit  etportas  aereasin 
ingressuejusdem  ecclesias.  Juxta  eamdem  vero  ba- 
silicam  mansiunculam  in  qua  ipse  maneret  con- 
struens,  trabibus  appositistegulisdesuper  operait. 
Haec  ubi,  cooperante  Domino,  prout  optaverat  con- 
summavit,  Beati  Bartholomsei  basilicam  cum  fra- 
trum  universo  cenventu  tertio  Nonas  Jannanas  a 
Joanne,  hujusante  coenobii  monacho,  post  Sorano 
episcopo  fecit  solemniter  dedicari ;  in  cujus  altari 


quasiad  ecclesiamsaQpiusillucoraturiconvenerint.  p  apostolici  corporispartemnonexiguam  inargentea 


Non  cessabat,  dum  ista  agerentur,  Desiderius  con- 
quirendis  ecclesias  ornamentis  insudare,  et  unde- 
cunque  possot,  quibuscunque  posset  ingeniis,  qusa 
ejus  apta  essent  pulchritudini  comparare. 

EccJesia  5.  Marlini  couslruitur.  Dedicalur,  — 
Christo  igitur  duce,  omnia  sibi,  prout  optaverat, 
evenisse  cognoscens  hinc  ad  ecclesiam  Beati  Mar- 
tini,  quse  sola  fere  jam  intra  monasteriiambitum  de 
veteribus  (edificiis  remanserat,  renovandam  totum 
cor  Desideriusvertit.  Dirutanamqueprioriejusdem 
Beati  Martini  basilica,  jactisque  in  Christi  nomine 
fundamentis,  coepit  ejusdem  ecclesiffi  fabricam  in 
Iongitudinecubitorumtriumetquadraginta,Iatitudi- 
ne  viginti  etocto,  altitudine  viginti  et  quatuor;  fe- 
nestras  vcro  ab  unolatere  novem,  ab  altero  totidem ; 


recondidit  capsa;  in  qua  etiam  has  reliquias  posuit, 
de  lapide  sancti  Sepulcri,  et  sanctorum  Joannis  et 
Pauli,  VitiyJanuarii,  Hermetis  et  Quadraginta  mar- 
tyrum.  Enimvero  tantas  apud  Romanum  pontificem 
Desiderius  auctoritatis  habebatur  et  gratiae,  ut,  ia 
quibuscunque  vellet  proprio  pastore  viduatis  ecde- 
siis  vel  coenobiis,  juris  ei  esset  suis  ex  fratribas 
episcopos  substituere  vel  abbates.  Non  multo  post 
haec  temporis  evoluto,  sediculas  quoque  illa8,quas 
instar  turrium  in  atrii  diximus  angulis  constitutas, 
alteram  ab  eodem  Joanne,  alteram  a  Leone  fedt 
Aquinensi  episcopo  magna  cum  Isetitia  dedicari, 
quarto  Idus  Septcmbris.  Sane  in  altari  Beati  ar- 
changcli  Michaelis  reliquiascondiditsanctorumNi- 
candri  et  Marciani,  Joannis  et  Pauli,  Viti,  Mercurii 


porticus  etiam  utriusque  parioles  in  soxdecim  cu-  ^  et  Catharinse,  et  vocabula   sanctorum  Apollinaris 


bitorum  altitudine  erigens,  fenestris  quatuor,  et 
quatuor  totidemque  ab  altero  distinxit,  et  illas  qui- 
dem  qu86  in  navi  sunt,  plumbo  simul  et  vitro  com- 
pactis  tabulis  ferro  ligatis  inclusit.  In  frontispicio 
porro  ejusdem  ecclesise  fenestras  tres,  ac  unam  in 
absida  distinguens,  similis  decoris  palrari  manda- 
vit.  Illas  autem  quse  in  porticibus  sunt,  gypseas 
quidem,  pari  verodecoreconstruxit.  Columnasvero 
novem  ab  uno  latere,  totidomque  ab  altero  erexit. 
Secus  ipsam  quoque  ecclesiam  curvato  pariete, 
brevem  quidem  sed  perpulchram  domum,  adejus- 
dem  occlesias  ministerium  conslruxit.  Cancellos 
vero  lapideos  ante  Dcati  Martini  altarium  mirificos 
patrari  fecit;  absidam  autcm  musivodecenterves- 


opiscopi,  Prothi  et  Hiacinthi ;  altare  vero  principis 

apostolorum  Leo  Aquinensisepiscopus  divinonomi- 

ni,  ipso  domno  abbateomniumquefratrumpraBsen* 

te  conventu,  cum  magna  Isdtitia  et  devotione  sa- 

cravit.  In  eodem  vero  altario  reconditoB  sunt  reli- 

quiue  istse :  de  quinque  panibus  hordeaceis,  et  saD- 

cto]  um  apostoIorumPetri,  Mattheei,  Jacobi,  Naiarii 

et  Celsi,  Januarii,  Felicissimi  et  Agapiti,  Sergii  6t 

Bacchi,  Nicandri  et  Marciani,  Aurelii,    Protasii» 

Foiiunati  et  sociorumejuS|  et  devestimentistnam 

puerorum. 
\'iiria  ab  auctorisscopo  aJieoa  omiiiuntur^—Hfic 

usqae  Leo  MarsicanusCassinense  CIiroDicumper- 

duxit.  Qu8d  vero  sequuntur^  a  Peiro  Diaconoaddi' 


Cultibus  exsiiterai  quondam  locus  iste  dicatus 
DoemoniciSf  inque  Jioc  tempJo  veneratua  ApoJJo. 
Qaod  Pater  Jiuc  properans  Benedictus  in  omni^ 

[potentis 

\ertit  honore  Dciy  Martini  et  nomine  sancti. 
Hoc  Desiderius  post  centum  Justra  vetustum. 
Parvumque  evertit^  renovavit^  compsit  et  auxit, 
Jam  vero  ipsius  ecclesiae  pavimentum  quam  sit 
conspicuum,  quam  speciosumac  diversorum  mar- 
morum  multiplicitate  coustratum^oculis  omniumpa- 
tet.  Legivum  quoque  pulcherrimum,  auro  atque  co- 


tivit,  in  qua  etiam  aureis  litteris   hos  versus  des-  D  tst  sunt,  ut  ipsemet  attestatur  in  Prologo  libri  iv, 
cribifecit:  quem  Baynaldo  abbati  nuncupavii  \  sed  cuw  iU^ 

mulia  interseruerit  qmo  ad  ilJusiraDdam  Desiderii 
Vitam  non  attinentj  ea  solummodo  deioceps  hnc 
proferemus  quoe  ad  rem  nostram  facieai^  cceUri^ 
omissis.  In  capite  35  agit  de  Alberico,  AlftBfh 
Amato  et  Constantino  AfrOy  moaacbis  CassineO' 
sibus,  quorum  opuscula  recensei;  quoe  item  if^ 
ejusdcm  auctoris  Jibello  De  viris  ilJusiribus  d^ 
sinonsibus  vidcri  possunt. 

A  lexanderpapa  sanum  reddii  doemoDiacum^ei  ^ 
nasterioprivilegia  concedii. — Sequenti  temporeifr 
pradictus  papa  Alexander,  Urbem  egrediens,  ^ 
ad  hoc  monasterium.  Qui  a  Desiderio  honoriii^ 


POSTMODUM   VI0TORI8  III  PAPiE 


9S0 


im  abbatis  cameram,  quse  juxta  eccle- 
ficolai  coQstructa  est,  ingressus  fuis- 
cus  quidam  ab  eo  liberalus  estj  etc. 
)a  idem  sanctissimus  pontifex  Patri 
vilegium  de  monasterio  Sanctse  Mariee 
tc. 

Angeli  de  Formis.  —  Peridem  tempus 
*inceps  per  preeceptum  obtulit  beato 
ilesiam  Sancti  Angeli,  quse  nuncupatur 
le  qua  superius,  tempore  scilicet  Bal- 
,  qualiter  nobisaMarino  papaconces- 
scripsimus.  Sed,  quia  Capuanus  archi- 
lam  eo  tempore  retinebat,  praefatus 
iens  ibi  faccre  monasterium  anto  sep- 
annos  cum  eo  concambiavit,  data  pro 

lesia et  Gassinensi  coenobio  prae- 

(iam  obtulit.  Et,  quoniam  locus  idem 
s  et  satis  aptus  monasterio  erat  roga- 
Desiderium  ut  pro  amore  suo  specia- 
deret  ;  quod  et  fecit  de  monasterio  Al- 
gram  omnium  mobilium  medielatem 
rum  medietate  etiam  ejusdemlocimo- 
ic  transmittens  ;  cajpitque  Desiderius 
•e  ex  integro  tam  speciose,  tam  spa- 
Imodum  hodie  cernitur,  ubi  etiam  intra 
)  quadraginta  et  eo  amplius  monachos 
icturos  aggregavit. 
ma,  — Circa  hosdiesMichaelConstan- 
imperator,  Patri  Desiderio  per  nuntios, 
direxit,  dona  quamplurima  transmisit, 
•0  se  ac  liberis,  et  pro  slatu  imperii  sui 
ntis  clementiam  assidue  supplicarent. 
1  ob  Patris  Benedicti  reverentiam,  pro 

suae,  pcr  prseceptum  aurea  bulla  bul- 
uit  ut  per  unum  quemque  annum  hoc 
accipiat  de  palatio  Constantinopolitani 
libras  viginti  quatuor,  et  palha  qua- 
ae  congregationis  sustentationem. 
\  Cassinotributa. —  Borellus  autem  co- 
ajoris  niius,cum  ob  nonnulla  sua  in  hoc 

Desiderii  familiaritatcm  futsset  non 
ptus,  monaslerium  Sancti  Petri,  quod 
Lvellana,  quod  videlicet  pater  ipsius 
ico  ante  quatuor  et  quadraginta  annos 
ium  tradiderat,  quodqueidemBorellus 
errarum  concessione  ditaverat,  cum 
tolonis  et  cum  omnibus  omnino  perti- 
ssessionibussuis,  quodest  terraquin- 

circitcr  modiorum,  Beato  Benedicto 
1  obtulit,  ctc.  Theodinus  quoque  et 
[ue  Bcrnardus  Balvenscs  comites,  non 
ipsiquoquemonasterium  Sancti  Potri, 
jst  in  valle  de  Lacu,  et  aliud  monaste- 
arum  in  loco  qui  dicitur  Pratum  Car- 

nimirum  et  ipsa  nthilominus  a  beato 
te  non  plures  annosfundata  exstite- 
)do  in  hoc  monasterio  obtulerunt.  etc. 
Ueriis  actumest  inhiyus  Soeculi parte 
Vitasancti  Dominici  abbatis  Sorani  ad 


^^  annum  \0B{,  Eodem   etiam  anno  Leo  et  Girardus 

Fundani  consules una   cum  Richardo,  cogno- 

mento  de  Aquila^  obtulerunt  huic  loco  ecclesiam 
Sancti  Onufrii  cum  pertinentiis  suis.  Et  quoniam  lo- 
cus  iilc;ii  liubilis  ad  construendum  monasterium 
erat,Desidcriuscupiensibidemfaceremonasterium, 
per  Girardum  prsepositum  Sancti  Nicolai  in  Pica, 
qui  quintus  post  eum  hujus  coenobii  abbas  factus 
est  in  statum  quo  nunc  cernitur  erexit. 

Pontifex  iu  bonorum  invasores  decernit. —  Eo- 
dem  tempore  Rosellanensis  Ecclesiee  pontifex,  ad 
hoc  coenobium  veniens,  non  parvse  pecuniae  sum- 
mam  in  hoc  loco  deposuit.  Quod  ubi  Jordano  principi 
relatum  est,  missis  militibus,eamdem  pecuniam  de 
ecclesiae  secretario  abstractam  ad  se  deferri  man- 

n  davit.  Fratres  autem  ad  haec  :  Pecuniam^quaePatri 
Benedicto  creditaest,  nosalicui  viventium  minime 
damus  ;  sed  illam  in  secretario  ponentes,  exinde 
qui  prsesumpserit  auferat.  Milites  vero  hsec  audien- 
tes,  et  diabolico  stimulo  debriati  (sic),  pecuniamde 
secretario  ecclesise  abstrahentesad  principem  defe- 
runt.  Tantum  vero  el  tam  immano  ot  inauditum 
ftagitium  Gregorii  papae  dum  pervenisset  ad  aures, 
hujus  temeritatis  noxam  inultam  esso  non  fercns, 
et  verens  ne,  exemplohujus  facinoris,  iterum  nostra 
ecclesia  violaretur,  divinum  officium  in  Patris  Be- 
nedicti  ecclesia  interdixit  altariaque  omniadenudari 
fecit,  asserens  quod  in  tanto  scelere  nimiae  negligon- 
tiee  et  acriter  ulciscendse  timiditatis  et  Desiderium 
ac  fratres  arguere  posset,  et  gravius  (se)adversu8 
congregationem  nostram  commovein  debere,nisi  ea 

^  qua  locumistumsemper  dilexerat,  charitate  detine- 
retur  ;  siquidem  tolerabilius  sibi  videretur  villas  et 
castella  nobis  pertinentia  in  prsedam  et  direptionem 
dari,  quam  ut  sanctus  locus,  et  per  totam  (ihristia- 
nitatem  famosus  et  venerabilis,  tantae  ignominise 
periculo  subjaceret.  Sed  non  in  longum,  postquam 
officium  de  ecclesia  nostra  interdictum  est,  vindi- 
ctam  distulit  dextera  Dei.  Nam  princeps  tanti  au- 
ctor  sceleris,  postquam  pecuniam  accepit,  lumen 
amisit.  Idem  vero  papa  Gregorius  in  concilio  re- 
sidens  constituit  ut,  si  quis  Normannorum,  vel  quo- 
rumlibet  hominum,  prsedia,  monasteria,  villas  seu 
possessiones  hujus  coenobii  Cassinensis  invaserit, 
et  bis  vel  ter  admonitus  non  emendaverit,  excom- 
municationi  subjaccat,   donec  resipiscat  et  Eccle- 

D  sise  satisfaciat. 

Diversa  de  quibusdam  omittuntar.  —  Capite48. 
Petrus  de  Guinizone  et  Gobizone  piis  monachis 
agit,  de  quibus  infradicemus.  Induobusautem  capi- 
libus  quoB  sequuntur  fusius  disserit  de  dissidiis 
inter  Gregorium  papam  et  Henricum  augustum, 
tum  de  coUoquio  intcr  eumdem  imperatorem  ct 
Desiderium,  quo)  hic  fusius  persequi  non  vacat. 

Adunatio  cum  fratribus  Cluniacensibus.  —  Circa 
haec  tempora  HugovonerabilisabbasCluniacensis, 
vir  celeberrimee  vitoe  ac  famse,  ad  Patris  Benedicli 
limina  valde  devotus  advenit ;  quemvenerabilis  De- 
siderius  honorifice,  ut  tantumdecebat  virum,  susci- 


951 


GESTA  DESIDERQ  ABBATIS  CASIN. 


piens,  et  societatem  Gluniacensium  fratrum  nostrse  4  hoc  loco   describi    prsBcepit,  quorum  nomina  hsee 

sunt :  Augustinum  contra  Faustum,  De  opere  mo- 
nachorum,  De  sermone  Domini  in  monte,  Homilias 
quinquaginta  super  Epistolam  ad  Romanos,  Sermo- 
nes  in  Epistolas  Pauli,  De  Genesi  ad  litteram,  Epi- 
slolas  eJus,Pastoraleejus,De  baptismoparvulorum; 
Ambrosium  De  rebus  gestis  in  ecclesia  Mediolanensi 
De  patriarchis,  De  fide  ad  Gratianum  imperatorem  ; 
Sermones  ejus;  Registrum  Leonis  papse,  Rcgis- 
trum  Felicis  papae ;  Regulam  Basilii ;  Hieronymam 
super   Ezechielem,    super  Epistolas  Pauli,  super 
duodecim  prophetas  ;  Eugesipium ;  Sermoncs  Se- 
veriani ;  Historiam  Anastasii ;   Historiam  Lango- 
l)ardorum,  Gotthorum  et  Vandalorum  ;  Historiam 
Jordauis  episcopi  de  Romanis  et  Gotthis ;  Historiam 


congregationis  adjungens,  memoriam  illorumapud 
nos,  nostrsequecongregationis  apud  illos,  in  morte 
et  in  vita  iidem  viri  vcnerabilos  in  perpetuum  ha- 
bendam  sanxerunt,  NonnuJJa  subjungit  de  Gregorio 
etRandisciopiis,  monacbis,  de  quibusegiinusinpri- 
ma  hiyus  ScjecuJi  parte,Y^ag.  103,  etc,  ubi  Jiocipsum 
Chronici  Cassinensis  caput^  et  aJia  nonnuJJa  exPetri 
continuatione,  sub  Leonis  nomine^  ut  vuJgo  Ht,  Jau- 
davimus.  Porro  AngoJus  de  Nuco, in  notis  ad  hunc 
locum^profert  Desiderii  epistoJam  ad  Petrum  Da~ 
minnif  qua  ipsi  tam  viventi  quam  defuncto  suas  et 
totius  congregationis  Cassinensin  ac  successorum 
suorum  preces  poJJicetur, 

Gregoriuspapa  et  aliibenigne  accipiuntur,  —  /?o- 


bertus  Guiscardus  Gregorium  papam,  quem  Henri-Q  Gregorii  Turonensis ;  Josephum  de  bello  Judaico; 


cus  imperatorinarce  Sancti  AngoJi obsessum  tene- 
batjliberavit^  eumque  ad  hoc,  inquit  PctruSy  mo- 
nasterium  nsquc  dcduxit.Qucm  apostolicum  nostor 
abbas  usque  adipsius  exitum,  cumepiscopiset  car- 
dinalibus  qui  eum  secuti  fuerant,  sustcntavit. 

Donum  S,  crucis.  —  Hisporrotcmporibus  quidam 
Amalfltanse  civitatis  nobilis,  mundo  mundanisque 
omnibus  abrenuntians,  ad  hunc  locum  pervenit,  et 
a  Desiderio  gratanter  susceptus  et  monachus  factus, 
partem  non  exiguam  ligni  salutiferae  et  vivificse 
crucis  auro  et  lapidibus  pretiosis  ornatam  et  in 
aurea  icona  locatam,  quam  ipse  de  palatio  Gonstan- 
tinopolitano  abstulerat  in  conjuratione  quee  contra 
Michaelem  imperatorem  facta  est,  beato  Benedicto 
devotissimus  obtulit.  Desiderius  autem,  post  ista 


ilistoriam  Gornelii,  cum  Homero;  Historiam  Er- 
chemperti ;  Bedam  super  Tobiam ;  De  locis  sanctis; 
Evangelium  mcgorem  auro  et  lapidibus  pretiosis 
ornatum,  in  quo  has  reliquias  posuit,  de  ligno  Do- 
niini  et  de  vestimentis  sancti  Joannis  evaugelistae; 
Sermones  Leonis  papae;  Sermones  Gregorii  Na- 
zianzeni ;  Doctrinam  Patrum  ;  Sacramentorium  cum 
Martyrologio ;  Sacramentorium  aliud  ;  Ordo  Epis- 
copalis;  Gualfridum  De  ofTiciis;  Super  regulam ; 
Passionaria  totius  anni,  libros  quatuor ;  Antipho- 
naria  de  die  duo,  in  choro  semper  habenda  ;  Anti- 
phonarium  de  nocte;  Vitas  Patrum;  Instituta  Pa- 
trum ;  Actus  apostolorum  cum  Epistolis  canonicis 
ct  Apocalypsin;  Epistolas  Pauli;  Paralipomenon ; 
Kuper   Gantica  canticorum  Origenis,  Gi*egorii  et 


Gapuam  pergens,  et officinas monasterii  Gapuaniin      Ilerengarii^JoannemGhrysostomumdereparatione 


ruinis  jam  positas  cernens,  ad  renovationem  illius 
animum  dedit.  Dirupta  namque  priori  ecclesia, 
jussit  conduci  artiflces  alios  ad  capitella  columna- 
rum  miro  oporc  facienda.  Evocansque  ad  se  Bene- 
dictum  ejusdem  loci  praepositum,  prsBcepit  ut  in 
ejusdcm  ecclesia)  renovatione  omnibus  rebus  post- 
positis,  specialiter  iuvigilare  studeret.  Gujus  ille 
imperio  parens  Patris  Benedicti  basilicam  sicut 
nunc  cernitur,  pulrherrimam  satis  construxit,  etc. 

ObitusRoberti,  eximii benefactoris.  — Hocanno, 
sciJicetj  ut  monet  Angelusde  Nuce,  1085,  mense 
Julio,  die  festo  sancti  Aloxii,  Robortus  Guiscar- 
dus  ApuUoe  duxobiit,  etc.  Non  autem  videtur  indi- 
gnum  hic  ex  parte  aliqua  summam  oblationum  is- 


lapsi ;  Dialogum  quem  ipse  cum  Alberico  diacono 
edidit  de  miraculis  monachorum  loci  istius  ;  Dia- 
logum  ahud ;  Dialogum  de  vita  sancti  Benedicti, 
Ililarius  mysteriorum  et  Hymnorum  ;  Seduliumde 
Kvangeliis  ;  Juvencum  de  Evangeliis;  Medicinalis; 
Psalterium  ;  Gresconium  de  bellis  Lihicis;  Versua 
Arichis,  Pauli  et  Garoli;  Versus  Paulini ;  Gicero- 
nem  De  natura  deorum;  Instituta  Justiniani;  Nq- 
vellam  ejus;  Terentium  ;  Horatium  cum  geome- 
tria;  Ovidium  Fastorum;  Senecam;  Virgiliumcam 
egloga  Theodorii ;  Donatum. 

Fames.  —  Hoc  praeterea  tempore  latrones  noctu 
hujus  nostri  monasterii  ingressi  cellarium,  cames. 
cascum,  lardumque  subripientes,  suos  his  merci- 


tius  ducis,  ejusque  conjugis  Sicelgaitee,  ad  scien-  "^  bus  sacculos  impleverunt;    foras  autem  egressi, 


tiam  posterorum  adnectcre,  qui  supra  omnes  fere 
sui  temporis  mortales  locum  istum,  patrem  Dosi- 
derium  et  nostram  congregationem  diligere,  exal- 
tare  et  honorare  studuerunt.  Capite  58,  recenset 
Petrus  donationes  illas  singillatim^  et  capitibus 
sequentibus  alias  ab  aliis  viris  nobilibus  factas^ 
capite  62,  agit  de  GuaiferiOy  quem  etiam  laudavit 
in  libro  De  viris  illustribuSy  cap,  29.  ubi  Benedic- 
tus  qui  et  Guaiferius  dicitur, 

Desiderius  nonnullos  codices  describi  curat ;  qui 
indicantur.  —  Nonsolumauteminsedificiis,  verum 
etiam  in  libris  describendis  operamDesiderius  dare 
«termaximamstuduit.  Godices  namquenomaollosin 


sacculos  quos  impleverant  levare  conati,  minime 
potuerunt.  Dein  relicta  sarcina  tentantes  fagam, 
per  totius  excursum  noctis  monasterii  claustra 
circumeunles,  nullam  egrediendi  facultatem  pe- 
nitus  consequi  valuerunt,  etc.  Hoc  prseterea 
tcmpore  fames  maxima  per  totam  fere  Italiam  facta 
est,  Tunc  Desiderius  cum  fratribus  communicato 
consilio,  cibos  indigentibusabundanter  conferebat. 

Defuneto  poniifice,  papatum  suaeipere  reDuit.  — 
Anno  autem  Domioicffi  incarnationis  millesimo  oc- 
togesimo  quinto.  indiclione  octava,  cum  Tenerabilis  ae 
semper  recolendse  memorisD  domnas  Gregorius  sepUmas 
papa  apud   Salernum    infirmitate    magna    detioeretar 


9S3 


POSTMODUM  VICTORIS  III  PAPiE 


954 


interrogatus  ante  diem  tertium  obitus  sui  ab  episco- 
pis  et  cardinalibus,  qui  tunc  una  cum  Desiderio 
prsBsentes  erant,  quid  postsuumobitumdo  Romanse 
sedis  ordinationejuberet,  respondit:  ut  si  unquam 
aliquo  modo  possent,  eumdem  Desiderium  ad  hoc 
officiumpromoverenl.Isenimpr83ter  idquod  primus 
presbyter  cardinalis  Romanse  tunc  Ecclesise  osset, 
et  prudentia  maxima,et  religione  singulari^  et  prin- 
cipum  circummanentium  amicitia  multapollcrct.  Si 
▼ero  hunc  nullatenus  flectere  ad  ista  valerent,  aut 
archiepiscopum  Lugdunensem  Ugonem  autOttonem 
Ostiensem,  aut  Lucensem  episcopum  ;  quem  prius 
ex  his  habere  possent,  in  papam  eligere  post  suum 
obitum  quantocius  festinarent.  Hoc  statuto  dcfun- 
etus  esty  octavo  scihcet  Kalendas  Junii,  die  Domi- 
nica,  et  honorabiliter  intra  ecclesiam  beati  Matthaei 
apostoli  et  evangelistse  sepultus,  cum  sedisset  in 
pontificatu  annis  duodecim,  mense  uno,  diebus  tri- 
bus.  Et  quoniam  Romana  Ecclesia  pastore  desti- 
tuta  remanserat,  et  haeretici  atque  schismatici  moro 
iDporum  illam  nitebantur  invadere,  Desiderius  una 
eam  episcopis  et  cardinalibus,  nec  non  ct  laicis 
religiosis,  qui  hactenus  incatholicaunitato^etobe- 
dientia  papse  Gregorii  fideliler  perstiterant,  coepit 
unanimiter  agere  qualiter  eam  posset  decentissime 
ordinare.  Miseruntergo  etconvenirefeceruntundi- 
que  aptns  huic  officio  personas,  quatcnus  ex  eis 
onanimi  consensu  eam  personam  cumgratiaetau- 
xilio  Dei  eligerent,  quse  idonea  et  apta  tanto  ordini 
esset.  Convenientes  post  hsec  ad  prsedictum  abba- 
lem  episcopi  et  cardinales,  coeperunt  eum  super 
pnefati  pontificis  judicio  appellare  utque  in  tanta 
temporis  necessitate  periclitanti  subveniret  Eclesise 
papatum  suscipiendo,  instantissimo  flagitaro.  Ad 
hflec  illc  papatum  quidem  se  suscipere  obstinatissima 
responsione  recusavit ;  aliis  vero  quibus  sciret  et 
posset  modis,  ad  Romanse  Ecclesise  servitium  se 
paratum  esse  spopondit.  Die  Pentecostes  Savinensi 
episcopo  et  Gratiano  Roma  vonientibus  occurrit, 
eisque  verba  quae  cum  papa  Gregorio  de  Ecclesise 
ordinatione  hahuerat  retulit;  pariterque  cum  eis 
Jordanum  principem  et  Raynulfum  comitem  adiit, 
atque  ad  servitiumetadjutoriumRomanceEccIesise 
adhortatus,  libentissime  ad  omnia  paratos  invenit. 
Coepit  deinde  cardinalibus  vehemcnter  insistere  ut 
de  pontificis  eligendi  persona  quantocius  delibera- 
rent,  et  ut  ad  comitissam  Mathildam  literas  mitte- 
rent,  quatenus  studeret  ut  et  ii  quos  prcediximus 
episcopi,  et  quotquot  idoneae  tanto  officio  personoe 
jadicarentur,  Romam  sinetarditate  venircnt.  Quod 
illi  faccre  ncgligentes,  cum  Jordano  principe  clam 
machinabantur  eidem  abbati  pastoralem  curam  in- 
jungere,  et  suasionibus  multis  nitebantureumquo- 
quo  modo  Romamfperducere,  putantes  violenter  se 
id  eiposse  imponere:  quodipsepersentiens,  omni- 
modo  renuere  et  contradicere  coepit ;  sicque  ad  hoc 
monasterium  reversus,  iterum  Nortmannos  otLan- 
gobardos,  et  omnes  quotquot  potuit;  hortari  ad 
Romanee  Ecclesi»  servitium  coepit,  et  multos  ex 


A  eis  promptos  et  paratos  ad  rem  ipsam  invenit.  Sed 
quia  fervor  aestatis  nimius  erat,proptcreatuncRo- 
mam  ire  distulerunt,  quousque  se  et  calor  eetatis 
imminueret,ettemporainfirmatransirent.Postquam 
vero  princeps  conduclo  exercitu  hujus  rei  gratia 
RomameundiCnmpaniam  venit,  comitantibusetiam 
se  una  cum  Desiderio  nonnullis  partium  istarum 
episcopis,  ipse  suspectus  prwdictorum  consiliorum 
amplius  procedere  noluit,  dicens  quod,  nisi  Jorda- 
nusprincepsetcomes  RaynuIfus,etepiscopi  Romani 
fidem  suam  sibi  proesenti  darent,  nullam  super  hac 
re  vim  illi  illaturos,  ncque  aliosinferrepassuros, 
ipse  cum  eis  nullatenus  pergeret.  Renuentibus  fa- 
cere,  hac  de  causa  restunc  infectaremansit. 
Eligitur,  —  Jam  fere  annus  in  tali  fluctuatione 

D  transierat,  quo  in  sede  apostoHca  nullus  pastor  erat, 
nullus  Dominicigregis  curam  gerebat,  etGuibertus 
haerosiarchaoves  Christi  sanguine  redemptas  suis 
cum  sequacibus  laniabat,  cnm  circa  Paschalem  festi- 
vitatemepiscopietcardinales  Romanae  Ecclesiae  de 
diversis  partibus  Romam  conveniontcs,  mandave- 
runt  prsedicto  abbati  utuna  cum  episcopis  etcardi- 
.  nalibus  Romanis,  qui  secum  tunc  morabantur,  et 
cum  Gisulfo  Salernitano  principe,  qui  tunca  Cisal- 
pinis  partibus  venerat,  ad  eos  quantocius  perge- 
rent,  quatenus  dc  Romanae  Ecclesicc  ordinatione 
simul  tractarent.  llle  nihilsuspicans  de  se  jamillos 
aliquid  cogitare,  cum  jam  nulla  de  eo  mentio  ab 
aliquo  fieret,  assumptis  prsefatis  omnibus,  Roma- 
nam  pervenit  ad  urbem.  Eo  dio  quo  applicuit,  in 
vigiliis  Penlecostes,  instante  Desiderio  ut  pontifi- 
catus  apex  personarum  earum  injvingeretur  alicui 
quse  velipsis  vel  ei  vidcbantur  idonese,  renuerunt 
prorsus  omnis  Romanus  et  clerus  ct  populus  con- 
sentire.  Pertotam  autemipsamdiemmultafrequen- 
tia,  quotquot  catholicse  parti  favebant,  tam  clerici 
quam  laici,  ad  eum  convenientes,  jam  circa  vesperam 
oongregati  sunt  pariter  omnes,  tam  episcopi  et  cardi- 
nales  quam  et  cseleri  Romani,  qui  in  fidelitatebeati 
Petri  apostolorum  principis  perseverabant,  in  dia- 
coniam  sanctse  Luciae,  quaeestjuxta  Septe  soIis(f., 
Septizonium),  coeperuntque  omncs  unanimiter  De- 
siderium  multis  precibus  obsecrare  ut  Romanum 
pontificatum  suscipere  non  recusaret ;  eumque  obte- 
stare  perdivina,  perhuroana  omnia,  ut  subveniret 
periclitanti  Ecclesise  in  naufragio  constitutse  ,  mul- 

D  toties  ad  genua  ejus,  nonnullis  lacrymantibus,  om- 
nes  paritcrruentes.  Desiderius  vcro,  qui  jamdudum 
decreverat  vitam  suam  in  quiete  transigere,  et  qui 
magis  optabat  in  divina  peregrinatione  suum  tempus 
finire  coopit  omnimodis  refutare,  et  hoc  se  nun- 
quam  consensurum  firmiter  rcpromittere.  Instare 
illi  vehementer,  perseveranterinsistere;  ipsevehe- 
mentius  reniti,  resistere  perseverantius,  dicens: 
«  Pro  certo  sciatis  quia,  si  aliquam  mihi  violentiam 
super  hoc  intuleritis,  ego  quidem,  prout  citius  po- 
tuero,  Cassinum  redibOy  etnullomodounquaminde 
me  intromitto  ;  vos  autem,  propter  hoc,  ridiculum 
magnum  et  vobis  et  Roman»  Ecclesiee  facitis  :  9 


955 


GESTA  DESIDERII  ABBATIS  CASIN 


956 


quia  tardior  jam  hora  processerat,  imminente  jam  Ji  nullis  omnino  argumentis  ad  eorum  potuerit  horta- 


nocte,  ad  sua  quique  reversi  sunt.  Summo  mane, 
Dominica  Pentecostes,  omnos  unanimiter  ad  eum 
iterum  convenientes,  eadem  coeperunt  repetere;  et 
ipse  nihilominus  insemelfixasententia  perdurare. 
Videntes  se  omnino  jam  nihil  proficere,  dixerunt 
Desiderio  presbyteriet  cardinales  episcopiquoniam 
quemcunque  ipseillis  consuluisset,  ipsumilli  parati 
essent  eligere.  Unde,  cum  CencioRomanorum  con- 
sule  consilio  habito,  tendem  ut  Ostiensis  episcopus 
papa  eligeretur,  decrevit.  Post  haec  qusesierunt  ab 
eo  ut  ipsum  pontificem,  quem  eligerent,  in  Cassi- 
nensi  monasterio  reciper-et ;  eumque  donec  Ecclesia 
tranquillaretur,  cumsuis  omnibus  sustentaret,  sicut 
et  de  supradicto  papa  Gregorio  fecerat :  quod  Desi- 


menta  procationesque  deflecti.  Non  tamen  ob  hoc 
cardinales  et  episcopi,  qui  cum  eo  erant,  aliquate- 
nus  quiescentes,  Jordano  principi  instare  CGepernnt 
ut  quantocius  properaret,  et  propter  consecratio- 
nem  ejusdem  electi  Romam  cum  eis  per^eret.  Qai 
cum  magno  exercitu  ad  hoc  monasterium  veniens, 
partim  dehortatione  ipsius  electi,  partim  timore 
SBstatis  ulterius  progredi  nolens,  reversus  est. 

Concilium  CapuoB,  RomoiConsecratar.  Cassinum 
redit,  —  Sequenti  anno,  mediante  Quadragesima, 
apud  Capuam  concilio  episcoporum  congregato, 
cum  prsedictus  electus  una  cum  episcopis  et  cardi- 
nalibus  Romanis  eidemconcilioprsefuisset,Cenciu8 
etiam  Romanorum  consul  cum  aliis  nobilibus  Ro- 


derius  libentissime  facero  repromisit,  et  per  feru-       manis,  et  Jordanus  princeps,  et  Rogerius  dux  cum 

1 ^i^V^^i       ^^^   :«.   l\A,^    <,.,«    An.  V,^«   D •! r ^._:_ x; *:i :_a *..: l . 


lam  quam  manu  gestabat,  eos  in  fide  sua  de  hoc 
investivit.  Cum  autem  jam  jamque  de  Ostiensiepi- 
scopo  decernerent,  repente  iterum  quidam  de  car- 
dinalibus  contra  canones  hancesse  electionem  affir- 
mans,  nequaquam  sc  consensurum  clamavit.  Illis 
pro  tempore,  pro  necessitate  hoc  ferre  oportere 
astruentibus,  nequaquam  eum  ad  suam  sententiam 
flectere  valuerunt.  Verum,  ut  sapientum  Salomon 
sapiens  attestatur  non  est  prudentia,  nonest  con- 
silium  contra  Deum  (Pro.  xxi,  30).  Mox  enim  epi- 
scopi  et  cardinales  una  cum  clero  etpopulo  in  De- 
siderii  duritiam  stomachantes,  et  videntes  se  nil 
possc  cum  eo  precibus  agcre,  statuerunt  violenter 
causam  perficere.  Tandem  itaque  universi  pariter 
uno  consensu  et  animo  illum  capientes,  invitum  et 


omnibus  fere  suis  optimatibus  interfuisset,  posl 
finem  concilii  rursus  insperate,  et  nihil  eo  de  his 
suspicante,  cem  multis  precibus  lacrymisque  a 
clericis  et  laicis  perurgeretur,  biduo  immobilis 
perstitit.  Tandem  cum  dux  et  princeps,  una  cum 
episcopis  cseterisque  catholicis  viris,  fluentes  ejus 
pedibus  adjacerent,  multis  rationibus  et  orationibus 
coactus  vix  tandem  succubuit,  et  praeteritam  ele- 
ctionem  crucis  et  purpurss  resumptione  firmavit, 
duodecimo  scilicet  Kalendas  Aprilis,  Dominica  in 
Ramis  palmarum.  Inde  Cassinumreversus,  ibidem 
Pascha  celebravit.  Peracta  festivitate,  cum  Ca- 
puano  ac  Salernitano  principe  RomHm  perrcxit, 
ac  juxtacivitatemOstiensem  Tiberim  cum  omnibus 
transiens,  cum  gravi  infirmitate  detineretnr,  extra 


renitentem    attrahunt,  et  ad  ecclesiam  prsedictam  C  porticum  Sancti  Petri  tentoria   fixit :  et  quoniam 

Christi  martyris  Luciae  perducunt,  ibique  eum  juxta 

moremEcclesise  eligentes,  Victoriseinomenimpo- 

nunt.  Sed  quoniam  hsec  omnia,  ut  diximus,  contra 

ejus  animUm  et  voluntatem  fecerunt,  cappam  qui- 

dem  rubeam  induebat,  albam  vero  nunquamei  po- 

tuerunt  induere. 

Roma  discedit.  Cassinimoratur, —  Eoigiturtem- 
pore  preefectus  imperatoris  a  duce  et  ejus  matre 
dimissus,  propter  illud  videlicet  odium,  quod  epi- 
scopi  et  cardinales,  faciento  tamcn  Salernitano 
principe  Salernitanum  archiepiscopum  sacrare  no- 
luerunt,  die  noctuque  cum  aliquantis  sere  iniquo 
conductis  in  capitolium  contra  eumdem  electum 
conveniens,  persecutiones  ei  maximas  intulit.  Post 


Ravennas  hseresiarcha  {Guibertus),  qui  vivente 
papa  Gregorio  papatum  invaserat,  ecclesiam  Sancti 
Petri  armata  manu  tenebat,  non  integro  die  a  mi- 
litibus  principis,  Dei  auxilio  expugnata  et  recepta 
est.  Dominico  vero  die  post  Dominicam  Ascensio- 
nem,  multis  Romanis  et  omnibus  fere  Transtibe- 
riuis  solemniter  cum  maxima  frequentia  occur- 
rentibus,  prsefatus  electus  a  Romanis  episcopis, 
Ostiensi  videlicet,  Tusculanensi,  Portuensi  atque 
Albanensi,  cardinalibus  quoque  et  episcopis  atque 
abbatibus][quamplurimis  assistentibus,  more  eccle- 
siastico  consecratus  et  in  apostolicam  sedem  loca- 
tus  est  septima  Idus  Maii :  quo  etiam  die  corpos 
sancti  confessoris  Christi  Nicolaia  civitateMirensi. 


quatuor  dies  idem  electus  Romam  egressus,  venitDin  qua  per  annosseptingcntosseptuaginta  quingae 


Ardeam  ibique  per  triduum  remoratus,  abiit  Ter- 
racinam,  ab  inde  crucem  et  chlamydem  et  coetera 
pontificatus  insignia  ita  dimisit,  ut  eis  ulterius  uti 
nullo  unquam  modopersuaderipotuerit,  docernens 
potiusomni  vitae  suse  tempore  in  divina  peregriua- 
tione  vitam  finire,  quamtanti  ordinis  fascibus  gra- 
vissimis  colla  submittere.  Insistebatur  ei  quotidie 
precibus,  lacryraisque  creberrimis,  objiciebantur 
Ecclesiarum  magna  discrimina;  ingerebaturpluri- 
marum  perditio  animarum,  quibus  ei  manifestissime 
divina  indignatio  intendebatur ;  sicque  Cassinum 
reversus  est.  Ceeterum-per  anni  totius  cumculum 
adeo  mentis  ejus  propositum  immobile  perstitit,  ut 


quieverat,  Barim  delatum  est.  Prsedictus  autem 
pontifex  per  octo  circiter  dies  Romae  remoratus, 
una  cum  prsedictis  principibusadhocmonasterium 
rediit. 

Romam  adiit.  Ubi  turbsc,  —  Post  cxiguum  vero 
temporis  spatium  comitissa  Mathildis  urbemadieos, 
magnis  eumdem  pontificem  supplicationibus  per 
legatos  interpellavit,quatenusejus  fruiaspectibus, 
ejus  potincolloquiis  moreretur.  Eam  quippe  cau- 
sam  sibi  Rbmam  veniendifuissepermaximamsug' 
gerebut.  Cogebat  corporis  languor  loco  non  absce* 
dere  ;  sed  quia  pro  sanctee  utilitate  Ecclesi»  omni' 
bus  se  disposuerat  vel  extremis  perioulis  olgectare 


957 


POSTMODUM  VICTORIS  III  PAPiE. 


958 


iter  per  mare  aggressus  est.  Cumque  ad  Urbem  ^  episcopisetcardinalibusconsiliohabito^deomnibus 


pervenisset,  a  comitissa  et  ejus  exercitu  ac  cseteris 
beati  Petri  fidelibus  devotissime  officiosissimeque 
susccptus  est,  atque  apud  ecclesiam  beati  Petri 
octo  diebus  permansit.  Deinde  in  festivitate  sancti 
Barnabae  super  altare  Sancti  Petri  missam  solem- 
niter  celebrans,  eadem  die,  auxilio  et  ope  prsBfatae 
comitisssB,  per  transtiberim  Romam  intravit.  Trans- 
tiberim  tunc  totam,  Romanorumque  permaximam 
partem,  ot  nobilium,  pene  omnem  populum,  castcl- 
lum  quoque  sancti  Angeli,  basilicam  Beati  Petri, 
civitatem  Ostiensem  ac  Portuonsem  in  sui  juris- 
dictione  tenebat ;  morabatur  vero  apud  Insulam 
Romee,  quae  et  ipsa  juris  exstabat.  Die  igitur  qui 
apostolorum  natalitia  prsecedebat,  nuntius  quidam. 


fere  ItalisB  populis  Ghristianorum  exercitum  con- 
gregans,  atque  vexillum  beati  Petri  apostoli  illis 
contradens,  sub  remissione  omnium  peccatorum , 
contra  Saracenos  in  Africa  commorantes  direxit. 
Christo  igitur  duce,  Africanam  devoluti  dum  essent 
ad  urbem,  «mni  nisu  illam  expugnantos,  Deo  adju- 
vante,  ceperunt,  interfectis  do  Saraccnorum  exer- 
citu  centum  millibus  pugnatorum.  Quod  ne  quis 
ambigat  hocahsque  voluntateaccedisse  divina,  ilio 
die  quo  Christiani  de  Seracenis  victoriam  adepti 
sunt,  eo  etiam  Italiae  divinitus  patefactum  est. 

Sj^/2O(/wsBe«0ven^i.— PraefatusaulemVictorpapa 
tertius  Urbem  egrediens  venitad  hoc  monasterium, 
sociatisquesibi  episcopis  et  cardinalibus  ecclesiam 


quasi  ex  imperatoris  parte  adveniens,  omnes  con-  "  Sancti  Nicolal  in  Pica  solemniter  dedicavit.  Mense 


sules,  senatores  ac  populum  Romanum  de  corona 
submovit  imperii  cum  subito  Romani  pervenientes, 
pweter  beati  Petri  ecclesiam  ,  univorsa  ceperunt; 
ecclesiam  vero  ipsam,  quam  supradicti  pontificis 
homines  de  supertenebant,  ingredi  nullomodopo- 
tuerunt.  Sed  quia  Guiberti  hfieresiarchae  multitudo 
per  maxima  erat,  hi  qui  ex  parte  papse  Victoris 
erant,contra  tantam  hostium  manum  obsisterc  non 
valentes,  in  Transtiberim,  jsive  in  castellum  Sancti 
Angeli  discesserunt.  Jam  die  medianlc  in  ecclcsia 
Sanctse  Mariae  in  turribus  Ravennas  hseresiarcha 
missam  cantavit.  Nam  utrumque  capanile,  igne 
et  fumo  supposito,  ceperat;    sole  autem  jam  ad 


autem  Augusto  synodum  celebrare  cum  episcopis 
Apulise  etCalabriao,  nec  nonPrincipatuum  statuens, 
Benevontum  perrexit,  in  qua  videlicet  idem  aposto- 
licus  prsesidens,  ait  :  Novit  dilectio  vestra,  etc. 
MuUa  oratione  coinplectitar  adversus  Guibertum^ 
quemanatbematizat :  tumconqueritur  adversusHu- 
gonem  Lugdunensem  et  Richardum  abbatemMassi' 
Jiensem  desertores,  Declarat  excommunicatorum 
consortium  ita  fugiendum  esse^  ut  debeant  Melespo- 
tiusabsque  sacramentis  vivere  et  moriy  quam  eorum 
communione  poUui,  Exstat  in  tomo  II  Spicilegii 
Acheriani  pag.  405  Hugonis  Lugdunensis  epistola 
ad  Mathildem  comitissamyin  qua  diluereeonatur  ea 


occasum  vergente,  hi  quiin  ecclesia  steterant  pa-  q  quae  sibi hacinre  imposita  fuerant.  Multum  invehit 


lam  cum  armis  suis  descendentes,  reversi  sunt.  Ita^ 
heu,  proh  dolor!  apostolica  et  universalis  beati 
Petri  ecclesia,  eo  die  quo  ejus  praecipue  festivitas 
exstitit,  omni  tam  nocturno  quam  diurno  officio 
caruit.  Sic  Guiberti  haeresiarchse  spes  frustrata  est, 
qui  in  apostolorum  solemnitate  missas  illic  cele- 
brare  affectabat.  Altera  die  ab  hsereticis  aposto- 
licum  altare  lotum  ,  et  missa  est  ibi  peracta. 
Die  vero  sequenti  omnes  ad  propria  sunt  rever- 
si,  et  eadem  ecclesia  in  ditioncm  papse  Victoris 
rediit.  Eo  ilidcm  tempore,  dum  quidam  pere- 
grini  orationis  gratia  ad  Beatum  Benedictum  ve- 
nirent,  obvius  illis  quidam  vir  canonicus  factus 
est  quem  quis  esset  interrogantes,  Petrum  aposto- 


inDesideriumin  epistola  altera  ad  eamdcm  Mathil- 
dem^  quam  Hugo  Flaviniacensis  abbas  integram 
inseruit  in  Cbronico  Virdunensi,  apud  Labbeum 
tomo  I  Bibliothecw  novo)  pag.  ^S^.Sed  has  calum-' 
nias  expungit  unanimis  scriptorum  hujus  aevi  gra^ 
viorum  consensus  quimultis  laudibus  Victorem  cele^ 
brarunt.  Sicde  eo  habet  chronographus  noster  ms, 
Saxonicusadannum  1085.  Hildebranduspapa,  qui  et 
Gregorius  VII,  apud  Salernam  exulatus  moritur,  et 
ibidem  in  ecclesia  sepelitur,  cui,Northmannorum  ex 
ApuliaetMathildispotentissimae  perltaliam  fcminse 
cunctorumque  ejusmodi  sectam  semulantium  as- 
sensu,  Desiderius  cardinalis  Romanus  et  abbas 
Cassinensis,  verus  Christi  famulus,  licet  multum 


luai  se  esse  respondil.  Et  illi   :  Quo  tendis?  Et  d  corde  simullet  corpore  renitens  substituitur,Victor 


sanctus  Apostolus  :  Vado  ad  fratrem  Benedictum, 
ut  cum  illo  passionis  mese  diem  cclebrem  ;  nam 
Romse  consistere  non  valeo.  Variis  enim  procellis 
Ecclesia  mea  deprimitur.  Quod  dum  fratribus  viri 
illi  postmodum  reserassent;  ad  succedentium  me- 
moriam  constituerunt,  ita  tanti  apostoli  festivita- 
tem  sicut  el  Patris  Benedicti,  cum  maxima  devo- 
tione  solemniter  celebrare.  Capite  sequenti  agit  de 
variis  tumultibus  a  Guiberto  ac  cjus  sequacibus 
excitatis,  et  de  coronatione  Henrici. 

Expeditioin  Africam.—  ^stuabatintereaingenti 
desiderio  idem  Victor  apostolicus,  qualiter  Sarace- 
norum  in  Africa  commorantium  confunderel,  con- 
calcaret  atque  contereret  infidelitatem.  Unde,  cum 


nominatus.  Etenim  cum  infirmitate  gravi  laborans 
ad  summum  hunc  apicem  invitus,  imo  captivus 
proveheretur,  precibus  obtinuit  ut  infra  non  multos 
dics  ab  hac  vita  tolleretur.  Eademferme  habet  Tri- 
themius  ad  laudatum  annum  1085  in  editioneSangal- 
lensi  Chronici  Hirsaugiensis^qui  et  eumdem  pontifi- 
cem  aliis  quoque  locis  passim  celebrat.  Quse  vero 
post  Capuanam  synodum  gesta  fuerinty  ex  Petro 
Chronicum  prosequente  discamus. 

Oderisius  abbas,  —  In  eodem  vero  concilio  idem 
pontifex  graviter  infirmatus,  post  actum  per  tres 
dies  concilium,  festinanter  Cassinum  rediit,  atque 
cum  episcopis  et  cardinalibus  adhoc  monasterium 
ascendens,  in  capitulum  fratrum  se  ferri  preecepiti 
et  sub  districtisBimo  anathemate  interdixit  ne  qy^" 


969 


VICTORIS  III  PAPiE. 


900 


successorum  suorum  auderet  vendere  vel  alienare  A.  serico  septem ,  panni  de  altaii  Sancti  Benedicti  fe 


terraticum,  ecclesias,  villas,  vel  quascunque  posses- 
siones  huic  Cassinensi  coonobio  pertinentes.  Simili 
modo  interdixit  ne  quis  monachorum  auderet  fa- 
cere  chartam,  vel  libellum  absquo  scienlia  abbatis 
sui :  quod  si  fecisset,  irritum  esset.  Constituit  etiam 
tunc  ut  omnia  monasteria,  quse  sub  ditione  hujus 
nostri  Cassinensis,  coenobii  sunt,  prandium  per 
unumquemque  annum  huic  nostroB  congregationi 
faciant.  Hoc  statuto  omnium  monachorum  unanimi 
consensu,  praefatis  episcopis  in  eodem  capitulo  re- 
sidentibus  atque  confirmantibus,  domnum  Oderi- 
sium,  religiosum  valde  virum,  et  Romanum  diaco- 
num,  qui  tunc  in  hoc  nostro  monasterio  prceposi- 
turse  fungebatur  offlcio,  abbatem  constituit.  Post 


cies  una  cum  margaritis,  et  altera  facies  deaurata; 
coopertoria  cum  auro  tria,  et  duo  sine  auro;  circi- 
toria  magna  et  optima  undecim.  Panni  de  altare 
Sancti  Joannis,  circitoria  quinque  et  coopertoria 
quinque;  panni  do  altare  Sanctse  Marise  facies  una 
purpurea  cum  auro,   coopertorium    cum  smaltis, 
circitoria  quatuor,opertoria  quatuor;  panni  de  altare 
SanctiGregorii,  circitoriumaureumet  alios  quataor 
sineaurOfOpertoriaquatuor.dossalesmagnidecemet 
novem,dossales  minorestriginta;  ostiaria^/.jhostia- 
ria)  septem;  calices  aurei  duodecim  cum  patenis  suis; 
septem  majores,  et  quinque  minores;  fistula  aurea 
cum  angulo;  calices  argentei  Saxonici  duo,  et  aliiar- 
gentei  scptem;  listulas  argenteas  duas;  thuribulade 


hsecconvocatiseisdcmepiscopisatque  cardinalibus  ^  auro  duo,  de  argento  doaurata  duo;  alia  argentea 


monuit  atque  praecepit  ut,  juxta  quod  praedecessor 
suus  papa  Gregorius  jaradudum  decreverat,  Otto- 
ncm  Ostiensem  episcopum  in  papam  eligere,  quanto 
possent  citius,  perstuderent;  eumque,  quia  prsesens 
erat,  manu  apprehendens  cseteris  episcopis  tradidit, 
dicens  :  Accipite  eum,  et  in  Ilomanam  Ecclosiam 
ordinate,  meamque  vicem  in  omnibus,  quousque  id 
faccre  possitis,  habete.  His  itadispositis  atquc  de- 
cretis,  sepulcrum  sibi  construi  in  absida  ipsius  ca- 
pituli  jussit,  atque  post  diem  tertium  feliciter  mi- 
gravit  ad  Dominum,  soxto  decimo  Kalendas  Octo- 
bris,  anno  Dominicee  incarnationis  millesimo  octo- 
gesimo  soptimo,  a  Patris  autem  Benedicti  transitu 
anno  quingentesimo  septuagesimo  nono;  cum  pree- 


maxima  duo ;  et  alia  argentea  octo;  candelabra  de 
crystallo  parium  unum,  et  aliud  parium  argCDteum 
cum  onychino ,  et  aliud  parium  argenteum  oura 
malis  crystallinis,  et  alia  candelabra  quinquc;  duse 
laternae  argenteaemagnaj,  etuna  quotidiana:Evan- 
gelium  ipsiuSjEvangelium  imperatoris,Evangelium 
papse  Stephani ,  Evangelium  imperatricis ;  duo 
Evangelia  fratris  Firmi ;  Evangelium  abbatis  Ali- 
gerni ;  duo  Sacramentoria  cum  argento;  Epislolaria 
duo,  unum  cum  tabula  aurea,  aliudcum  tabulisar- 
genteis;  Regulam  Sancti  Benedicti  cum  tabulis  a^ 
genteis;  capsa  magna  argentea  cum  gemmis  et 
smaltis;  scrinia  argentea  duo;  duas  cruces  aums 
magnas  cum  gemmis,  et  duae  alise  aureee  minores, 


fuisset  in  hujus  monastorii  regimine  annis  viginti      et  trcs  argcntese  ad  processionem  ;  candelabrum; 

n/\«7Am      wnAvioiVMio  <Yiio4tm«»     rliAc    oav/^onim  •    in     aA/IA    ^  .-^^^...^    ^..«v.    ny«.«nmnni1<     oii/\  •    ^timir»fif/>i*iiim     aTlAm 


novem,  mensibus  quatuor,  dies  sexdecim;  in  sede 
vero  apostolica  ab  ipso  suse  clectionis  exordio  anno 
uno,  sacrationis  mensibus  quatuor,  dies  septem. 
Eum  dysenteria  dissolutum  obiisse  scribit  Sigibe- 
rtus  in  Chronico  nd  annum  1086.  Alii  veneno  ilJum 
periisse  aiunt;  unde  nonnuUi  martyris  ei  titulum 
dedere^  quod  hoc  pacto  ob  Ecclesse  defensionem  ab 
e^us  inimicis  veneno  necatus  possit  dici. 

Multa  relinquit  ornamenta,  —  Ista  praeterea  or- 
namenta  idem  papa  Victor  ad  mortcm  suam  in  hoc 
monasterio  dereliquit :  quae  omnia  fere  post  dedi- 
cationem  ecclesiae  partim  ipsc  cum  fratribus  hujus 
coenobii  acquisivit,  partim  ab  aliis  in  pignore  posita 
recoUegit.  Planetae  diasprse  deauratse  quinque,et  tres 
sine  auro;  diarodanse  trcs  deauratae,  diapisti  duee, 


urceum  cum  aquamanili  suo ;  fumigatorium  grae- 
cum  aliud  cum  nigello;  urceum  cum  smaltis.  Om- 
nia  haec  argentea  Pyxis  aurea  cum  smaltis  pro  cor- 
pore  Domini ,  et  alia  major  argentoa  cum  nigello; 
coppetelloB  de  pernis  tres;  calicesonychinosduos; 
bacilia  argcntea  paria  duo ;  centum  libras  auri  non 
laborati ,  stolee  aures»  duse ;  fanonem  imperialem 
totum  aureum ;  scaramangse  imperatorum  duode- 
cim;coronam  de  argento  super  altareSanctiJoan- 
nis  cum  crucibus  quinque,  et  aliam  crucem  grae- 
cam;  coronam  argenteam  deauratam,  et  lapidihos 
pretiosis  ornatam,  ferens  sex  cruces;  aliam  coro- 
nam  superaltare  Sancti  Benedicti,  ferens  tres  cro- 
ces  lapidibns  prctiosis  ornatas ;  in  Sancto  Nicolao 
coronam  argenteam  ,  etcrucem  argenteam  fusam; 


et  alia  cetrina  :  purpureee  deauratse  septem,  etalieeD  coronajargentoe,  quas  inveteri  ecclesia  invenit,un- 


quinque  purpureae,  et du£  exametee;  planeta  Joannis 
medici;  planetoe  quotidianae  sex,  quadragesimales 
quatuor;  dalmaticse  paratse  octo,  et  alise  undecim; 
tunicee  paratae  quinque,  et  alise  decem  et  novem, 
propter  incensum  quinque.  Pluviales  auro  ornatos 
triginta  octo,  et  alios  octoginla  septem;  albas  li- 
neas  centum  nonaginta  tres,  de  serico  decem; 
Btoise  deauratse  cummanipulis  suis  decem  et  novem; 
de  argento  cum  manipulis  suis  tres;  stolae  alise 
decem  et  octo;  semicinctia  septem;  fanones  aurei 
pro  subdiaconibus  tres,  et  alii  quatuordecim ;  ca- 
misi  magni  deaurati  cum  amictis  suis  duo^  et  alii  de 


decim.  Heec  de  reverendissimi  Victoris  tertiipapaJ 
vita  etmoribus,  aclociistius  renovatione  seu  ador- 
natione  breviter  dicta  sufficiant.  Caeterum  quandiu 
mundi  istiusorbitavolvitur,ejus  laudabile  meritum 
semper  accipit  incrementum  per  Jesum  Christum 
Dominum  nostrum,  qui  vivit  et  regnat  cum  Patre 
et  Spiritu  sancto  in  saecula  sseculorum.  Amen.  Hic 
subjicimus  epitaphiumy  quod  hodieque  xisitur  insr 
criptum  ejus  sepulcro  in  capella  Sancti  BertbBrii* 

BPITAPHIUM   VICTORIS   PAPiG  IIl 

{Jam  supra  dedimus.) 
Victoris  memoria  et  reliquim,  Opuseula,  —  His 


961 


EPISTOLiE 


962 


qnsd  deDesideriOySea  Viclore^  diximus  ex  Lcono  ot 
Petro  ^us  coDtiauatore.nihilfere  adjiciendum  occu  r- 
rityOum  animus  nonsitea  quw  in  vulgatis auctoribus 
de  eo  habentur  huc  reforre,  Ejus  memoriam  ipsa 
Septembris  16  diCy  quaa  ei  uJtima  fuit,  colebrant 
fasti  Benedictini  et  Ferrarius  in  Catalogo  generali 
sanctorum.  Sacra  ejus  ossa  ex  antiquo  sepulcro  in 
sacellum  beati  Bertharii  translata  sunt  anno  1515 
cum  vero  idem  sacellum^  jam  ab  annis  multis  in- 
ehoatum^  anno  tandem  1666  plano  consummatum 
fuisset,  beati  potttiBcis  reliquiao  solemni  pompa  ibi- 
dem  adaltaris  dexterampartem  locatse  sunt  ab  illn- 
slrissimo  praesule  Angelo  de  Nuco^  tunc  temporis 


A  Sacri  Montisabbatey  postea  Rossanensium  arobie^ 
piscopOy  ut  ipsenarratinnotisad  caput  73,  libri  iii 
chronici  Cassinensis.Porro  locuminter  ccclosiasti- 
cos  scriptoresmeruit  Victor.ci^usopuscularecenset 
Petrus  Diaconus,in  libro  Do  viris  illustribusmona' 
sterii  CassinonsiSy  napite  18.  De  miraculis,  inquit, 
qu86  a  bealo  Benedicto  et  a  monachis  Cassinensibus 
gesta  sunt,  una  cura  Theophilo  diacono  libros  edidit 
quatuor.Ganlum  etiam  Beati  Mauri  composuit,  etc. 
Factus  pontifex  scripsit  ad  Philippum  regem  Fran- 
corum,  ad  Ugonem  Gluniacensem  abbatem  quam- 
plures  epistolas.  Ex  his  dialogorum  libri  tres  edi- 
ti  sunt,  quarto  nondum  reperto. 


VICTORIS    III    PAPiE. 


EPISTOLA 


I. 

Ad  imperatricem  {i)  pro  relevando  tributo 

S.  Sepulcri. 

(Anno    1086.) 

r  NIabiix.  Annal.  Bencd.y  Append.  ad  t.  V.  p.  647.) 

VicToii  opiscopus,  servus  servorumDei,  gloriosae 

dilectso  filiee  A.  imperatrici  Auguslae. 

Apostolicaasedis  debito  compellimur,  charissima 

»bi8  in  Christo  filia,  majoribus  et  minoribus  non 

stibtrahere  solitaria  monita.  In  qua   utique   causa 

^anto  magis  insistero  sublimioribus  debemu8,quanto 

eos  temporaliter  plus  prodesse  aut  nocore  posse 

Christi  pauperibus  scimus.    Unde,    cupiens   tuam 

dignitatem  in  futuro  non  condcmnari  pro  temporali 

oppressione  peregrinorum  et  pauperum,  sed  glori- 

ficari  pro  rclevatione  eorum,  denuntiamus  et  obse- 

ci^amus  in  Doraino  Jesu  ut  ab  oratoribus  et  visita- 

'oribus  sancti  et  gloriosi  Sepulcri   ejus  facias  ces- 

«are  gravissimum  et  importabiie  tributum  quod  eis 

^'^Ponituratuisofficialibus.Utenimalin  quae  ubivis 

'Ocoium  imperii  tui  patiuntur  taceamus,  in  duobus 

^^tumlocis  adeo  ngariantur,  ut  pro  singulis  equis 

''^^auiei,  et  ex  binis  peditibus   totitem  tollantur. 

'^^tiperequoseorumdemoratorumviolenterablatos 

'^*^udiu  volunt  angariant  et  vexant.  Gujus  quidem 

^**iculi  malum  nisi  quantocius  imperiali  cdicto  a 

^^no  tuo  propellas,  in  aniroam  tuam,  quod  absit! 

^^undaturum  scias;  quia  ad  majores  rospicit  quid- 

^id  a  minoribus  delinquitur,  et  facientes  et  con- 


B  sentientes  pari  poona  plectentur.  Nos  tamen,  ut 
decet,  semper  in  bono  mcmores  tui  et  tuae  venera- 
bilis  genealogisB,  optamus  te  prse  multis  sic  temet 
atquc  tuos  regere,  quatenus  sic  nomen  bonum, 
quod  melius  est  quam  divitiae  multae,  acquiras,  et 
in  futuro  gaudium  Domini  tui  feliciter  introeas. 
Valero  porpctuo  tuam  excellentiam  ct  optamus  e  t 
oramus:  atqucut  Romanse  Ecclesise,  scilicetprimee 
et  propriae  matris  tuae,  sicut  te  decet,  recorderis, 
eamque  semper  venereris  admonemus.  Equidem 
ipsa  jugiter  tui  in  bono  recordatur,  et  avitam  pro- 
sapiam  tuam  voneratur, 

II. 
Victor  Illopiscopatus  lia  vellensis,  nuper  constituti 
posessioncs^  petento  Ursone  episcopo,  conCirmat. 

C  (Anno  1087.; 

[Ughelli,   Italia  sacraj  I,  1182.] 
ViCTon  ipiscopus,  servus  servorum  Dei,  dilecto 
inChristo  filio  Urso  Ravellensiepiscopo  in  perpo- 
tuum. 

Quandoquidem,  superna  disponente  clementia, 
B.  Potri  apostolorum  principi,  ejusque  succossori- 
bus  ubique  gentium  ordinandi,  disponendi,  regeudi 
et  gubcinandiEcclesiasa  Deo  est  concessa  potestas 
nos  quoque,pro  modulo  nostro  omnium  Ecclesiarum 
sollicitudinem  habentes,  hoc  quod  nostrse  mentis 
arcanoDei  miseratio  inspiravit,  jure  disponero,  re- 
gereet  gubernare  satagimus.Quocircapiis  votis  jus- 
tisque  postulationibus  annuentes,  concedimus  tibi> 


Cl)FaIIor,  si errorin  hujus  epistolse  titulum  non 

^^epsit  ;  nec  dubito  quin  hao  litterae  Alexio  tunc  l' 

^rnporis  Constantinopolilano  imperatori,  non  vero 

Jl^ivis  Orientis  aut  Occidentis  imperatrici  scriptae 

^€rint.  Certenemonescit  Alexinm  non  modo  exer- 

^^libus  ad  sacras  oxpeditionos  properantibus,  verum 

^tiam  ipsisperegrinis  ex  Occidento  adventantibus 

^tisidias  tetendisse.  E^us  autem  avaritiam  probat 


haec  ipsabulla  aureis  litteris  oxarata  qua  iatetur 
soinangustiis  redactumdonariasacraetemplis  abs- 
tulisse.  Vetatquidem  ibi  ne  id  in  posterum  fiat;  sed 
si  ab  ecclesiis  spoliandis  postea  abstinuit,  non  1a- 
men  enm  a  vexandis  peregrinismoderatioremfuis- 
seprobnnt  ea  quae  iliorumtemporumhistorici  pas- 
sim  referunt. 


963 


VICTORIS  III  PAPiE 


964 


fi*ater  et  coepiscope  noster  Urse,  tuisque  successo- 
ribus  in  perpetuum  quidquid  ad  Ravellensom  civi- 
tatem  episcopali  dignitatis  honore  noviter  insigni- 
tam  vel  perlinero  ad  prsesens,  vol  quod  oliam 
futuristemporibusjusleacquisieritiSjUtjureepisco- 
pali  habeatis^  retincatis  et  possideatis.  Si  quis  au- 
tem  vel  rex,  vel  marchio,  vol  dux,  vel  princeps,  vel 
patricius,  vel  comes,  vel  vicecomes,  seu  aliqua 
magna  parvaque  persona  contra'hanc  nostri  decreti 
sanctionem  agere  praesumpserit,  primo  quidem  a 
Christi  corpore  etsanguinis  communione  separatus 


A  dep....bis  aut  ter  canonice  compellatus  fuerit, 
nisi  satisfecerit  sed....  malitia  perstiterit,  eum  ex- 
communicatum  et  damnatum  esse  censemus.  Damus 
autem  tibi  tuisque  successoribushberampotestatem 
in  dioDcesi  vestra  absque  alicujus  con.. .  chrisma  con- 
ficere,  ecclesiasdedicare,  clericos  ordinare,  etquid- 
quid  episcopatus  est  ordinis  celebrare. 

Datum  Capuee  permanus....  Signiensis  episcopi, 
Romanae  vero  Ecclesiae  bibliothecarii,  anno  ab  Iii- 
carnat.  D.  N.  J.  C.  1088;  anno  vero  1  pontificatus 
D.  Victoris  III  papse,  indict.  x. 


VICTORIS  III  PAPiE 


CONCIO. 


Hahita  in  synodo  Beneventana, 
De  damnatione  Guiberti;  do  recentibus  schismaticis  vitandis.  —  Concilii  canones. 

(Baron.  AnnaL  ad  an.  1087,  tom.  XI.) 


Novit  vestra  dilectio,  charissimi  fratres  coepiscopi 
(neque  latet  orbem  universum),  sancta  Romana  et 
apostolica  sedes,  cui  Deo  auctore  deservio,  quot 
adversa  pertulerit,  quot  denique  per  Simoniacse 
heereseos  trapezitas  malleis  tunsionibusque  per- 
fracta  sit,  adeo  ut  columna  Dei  vivi  videretur  jam 
pene  concussa  nulare,  et  sagena  summi  piscatoris 
intumescentibus  fluctibus  disrumpi,  ac  naufragii 
sorte  perire.  Guibertus  enim  haeresiarcha,  qui,  vi- 
vente  sanctae  memoriae  praedecessore  meo  Grego- 
rio  papa,  Romanam  invasit  Ecclesiam,  Antichristi 
praecursor  et  Satanae  signifer,  ovos  Ghristi  disper- 
gere,  mactare  laniareque  non  desinit. 

Incitator  enim  incentorque  malorum  factus, 
quantasGregoriopap8einjurias,quaspersecutiones, 
quot  clades  intuierit,  referre  quis  possit  ?  Excitavit 
contra  eum  conjuratos  ipse  conspirationis  auctor; 
fugavit  Urbe;  sacordotio,  quantum  in  se  fuit,  Simo- 
niacus  perjurusquo  primavit,  commovit  adversus 
eum  Romanum  imperium,  concitavit  gentes  et  re- 
gna;  et  (quod  a  scculo  cst  inauditum)  excommuni- 
catus  ipse  atque  damnatus  sanctum  pontiflcem  ex- 
communicare  praesumpsit,  Romanam  urbem  hacte- 
nu8sacrilegiis,C8edibu8,perjuriis,conspirationibus, 
flagitiis  et  vitiorum  omnium  iudibriis  profanare  non 
desinit,  et  Simonis  Magiperfidia  incensus,  uequitiae 
suae  complicesad  lam  impium  etexsecrabile  facinus 
evocans,  coacto  imperatoris  excrcitu,  aposlolicae 
sedis  invasor  effectus  est  contra  praecepta  evange- 
lica,  contra  prophetarum  apostolorumque  decreta, 
contra  canonum  et  Romanorum  pontificum  jura, 
nullo  cardinalium  episcoporum  prsecedente  judicio, 
nullo  Romani  cleri  approbante  sufTragio,  nullo  de- 
yoti  populi  requisito  consensu  in  sancta  Romana 
Asiatotius  nequitiee  ac  perditionis  caputefTectus 


B  est.  Sed  omnipotentis  Dei  potentia  cum  jam  dictutn^ 
Gregorium  pontificem  post  labores  ac  certamin^ 
plurima  ad  asternam  requiem  evocasset,  et  uoaniiiii^ 
concordia  episcopi  et  cardinales  provincialesqu^ 
antistites  una  cum  Romano  clero  et  populo  parvi-^ 
tatem  nostram  modis  omnibus  contradicentem  ^^ 
rcnitentem  apostolicae  sedi  praefecissent,  non  timen^ 
8Qterni  imperatoris  judicium,  nunc  usque  ChristuiCB. 
et  oves  ejus,  pro  quibus  ille  fudit  sanguinem  suum., 
persequi  non  omittit.  Idcirco  auctoritate  Dei  e^ 
beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli,  omniumqu^ 
sanctorum,  omni  illum  sacerdotali  officio  et  honoro 
privamus,  et,  a  liminibus  Ecclesise  separantes,  ana- 
thematis  vinculo  innodamus. 

Nostis  prseterea  ct  bene  nostis  quos  dolos  ma— 
chinati  sint,  quantasque  mihi  pressuras  intuleriat 

P  Hugo  Lugdunensis   archiepiscopus,  et  Richardas 
Massiliensis  abbas,  qui  pro  fastu  e1  ambitione  sedis 
apostolic89,  ad  quam  dudum  clam  inhiabant,  ubi 
votis  suis  potiti  non  sunt,  schismata  in  sancta  Ec— 
clesia  fecerunt,  etRichardusquidem  Romaenostram 
electionem  cum  cai*dinalibus  et  episcopis  egerat  ' 
Ilugo  autem  ad  nos  post  paululum  veniens  afTusas 
vestigiis,  dum  obsequium  nobis  summo  pontifici 
debitum  invitis  ac  retractantibus  exhiberet,  legatiO' 
nem  a  nobis  in  partibus  Galliarum  postulaverat  et 
acceperat.  Itaque  donec  parvitatem  nostram  ele- 
ctioni  factoB,  atque  a  se  approbatse  repugnare  con- 
spexerant,  ipsi  modis  omnibus  insistebant  ne  onas 
pro  utilitate  Ecclesiae  nobis  impositum  abjicerem<iS' 
Ubi  vero  nostandem  cedere  perviderunt,  conceptam 
diuflammam  clibanus  exsaturatus  evomuit.  Quapro- 
pter  cernentes  sibi  fratrum  omnium  unanimitatem 

^  constanter  obluctari,  ab  eorum  et  nostra  sunt  cod- 
tinuo  communione  sejuncti.  Unde  vobis  apostolica 


DIALOGI.  -  LIB.  I. 


966 


ate  pracipimus  ut  ab  ois  abstinero  curetis,  A 
lUs  omniDO  communicetis,    quia  RccIcsiaB 
B  communionosuase  sponte  privarunt.  Nam 
ns   scribit  Ambrosius :    Qui  se  a  Romana 
I  segregat,   vere  est  habendus  haercticus. 
itoimus  etiam  ut,  si  quis  deinceps  cpisco- 
el  abbatiam  demanualicujus  laicad  personss 
rit,  nullatenus  episcopus  vol  abbas  habea- 
[ue  ulla  eiut  episcopo  vel  abbati  adhibeatur 
tia.    Insuper  ei  beati  Petri  gremium  et  in- 
eccIesisB  interdicimus,    quousque   locum, 
ub  tanto  crimine  ambitionis  ctinobedientisB 
tst  scelus  idoloIatriaB)  cepit,  resipiscendo  non 
Similiter  etiam  de inferioribus  ecclesiasticis 
18  dignitatibusque  constituimus.Siquis  item 
torum  regum,  ducum,  principum,  comitum,  B 
usvis  polestatis  ssecularis  episcopatum  vel 
isaliam  ecclesiasticam  dignitatem  dareprse- 
irit,  ejusdem  sententiae  vinculo  se  astrictum 
i ;  cum  trecenti  et(deccm  et  octo)  octo  Patres 
}no  concilio  omnes  hujusmodi  vendentes  et 


ementes  excommunicaverint,  censentes  ut  qui  dat 
et  qui  recipit,  anathema  sit.  Cum  hujusmodi  igitur 
episcopis,  abbatibus,  aut  clericisreliquisqui  com- 
municat  vel  orat,  aut  ipsorum  audit  missas,  una 
excommunicationis  sententia  plectitur ;  qui  nec  sa- 
cerdotes  quidom  rite  putari  possunt. 

PoQnitentia  vcro  ot  communio  a  nemine  nisi  a 
catholico  suscipiatur.  Quodsinullusadsitcatholicus 
presbyter,  rectiusestsino  visibili  communioneper- 
sistero,  etinvisibiliter  Domino  communicare,  quam 
eam  ab  hserotico  sumendo,  a  Deo  separari.  Nulla 
enim  (ut  ait  Aposlolus)  conventio  Chsisti  ad  Belial, 
neque  pars  aliqua  fideli  cum  infldeli  (//  Cor,  vi). 
Omnis  autem  hsereticus  inddelis  est.  Simoniacus 
vero,  quia  hssreticus,  idcirco  inBdelis.  Nam  sacram 
Christi  communionem  quamvis  visibiliter  et  cor- 
poraliter  catholici  propter  imminentes  hsereticos 
habere  non  possint,  dum  tamen  mente  Christo 
conjuncti  sunt,  ejus  communionem  invisibiliter 
sumunt. 


▼ICTORIS  III  PAPiE 

OLIH  DESIDEBII  ABBATIS  GASINENSIS 

DIALOGI. 

Mabill.  AcL  Bened.,  IV,  ex  Joanno  Baptista  Maro,  S.  Angeli  in  Foro  piscium  canonico,  qui  ho® 

primus  edidit  ex  Vaticana  bibliotheca,  et  notis  illustravit. ) 


LIBER   PRIMUS, 

agiiur  dewiraculisasanctoDenedicto,  aliisvemonachisinmonasterioCasinensi,  ope  divina  lacti  s 


i,  donante  Deo,  miracula  quae  ipseadlaudem  C 
minis  in  hoc  Casinensi  coonobio  ficri  voluit, 
I  nostra  memoria  facta  sunt  vel  a  senioribus 
s  relata  cognovi,  scriberedisposui,  licet  om- 
queam  slylo  comprohendere,  tum  quia  plura 
runt  momoria,  tumquio,  occupatus  regimine, 
i  quae  scribo  discutere  ipso  non  possum, 
tamen  de  pluribus  ad  sedificationem  audien- 
nandare  curabo  memorire  Nam  si  omnia  qua) 
ie  vidi,  vel  quae  mihil  relata  fuere,  per  ordi- 
cferre  velim,  dies  me,  ut  sestimo,  antequam 

deficeret.  Et  hsec  non  tam  fretus  ingenio, 
quia  rcs  omissa  vidcbatur,  scribere  sum  ag- 
is,  metuens  ne,sicut  hactcnus,ita  etiam  amodo 
3rum  ncgligentiaderelicta,  amemoriaelapsa, 
)ni  traderentur.  Insuperetiam  rogatus  afra-  p 
,  et  priecipuo  a  le,  frater  Theoplulc  levita 
sime,  utcuncta  vel  audita  vel  visa,  memoratu 

tuistuorumquo  auribus  studioso  fideliterque 
3  deborem,  rusticano  licetstylo,  tam  devotee 


atque  sedulse  studui  parere  petitioni,  omnipotentem 
Dominum  deprecans  ut  qui  servis  suis  gratiam  tri- 
buit  ad  virtutes  et  mirabilia  facienda,  mihi  quoque 
sermonem  non  deneget,  quatenus  ea  digneacfide- 
liter  ad  multorum  profectum  valeam  enarrare. 

TJieophilus.E^o  quidemnonsolumea  queein  hoc 
Casinensi  coenobio  miracula,  Domino  largi^nte,  pa- 
trata  sunt,  nosse  desidero,  vorum  otiam  ea  quAB  in 
aliis  partibus,  his  vicinis  temporibus  Ghristus  Do- 
minus  per  servos  suos  dignatus  est  operari,  si  quee 
nosti,  mihi  hsec  audire  sitienti  te,  quseso,  narrare 
ne  pigeat.  Et  haec  idcirco  1e  maxime  scribei-e  rogo 
quia  plerosque  magis  virtutum  exemplis  quam 
exhortationum  verbis  ad  exercitium  boni  operis, 
etad  amorem  patrifiecoDlestis  accendendos  esse  non 
dubito. 

Desiderius.  Primum  quidem,  voluntati  tu8B  favens 
ea  quffl  in  hoc  nostro  coenobij  facU  sunt,  duobus 
comprehendam  libellis  :  dein  ceetera  quee  ex  alii" 


967 


VICTORIS  III  PAPiE. 


968 


partibus  vcl  audisse,  vel  vidisse  me  contigerit,  aliis  A 
duobus  libeilis  concludcre,  coinite  vifa,  sludebo.  Et 
ut  omnem  dubitationis  scrupulum  lcgentibus  aufe- 
ram,  per  singula  quaequc  personas  a  quibus  mihi- 
hasc  sunt  relata  subnectam :  mclius  essc  reputans 
ex  toto  silere,  quam  aliquid  falsum  mcndosumve 
narrare. 

Theophilus,  CumSoriptura  dicat  :  Os  qaod  men- 
titur  occidit  aniinam  (Sap.  i,  11),  quare  beatus 
Paulus,  una  cum  Sila  carccris  custodiic  mancipatus, 
Romanum  se  esse  asscruit,  cum  non  Romanum,  sed 
Judseum  fuisse  luce  clarius  constet  ? 

Desiderius :  Absit  hoc  a  fidclium  cordibus,  ut  ve- 
ritatis  prsedicator,  doctorque  gentium,  mendacium 
in  aliquo  inourrisse  credatur !  Beatissimus  onim  Pau- 
lus  et  Romanus  orat,  et  Romanus  non  erat ;  Roma- 
nus  non  erat,  quia  ex  Romana  ur])c  oriundus  non-  3 
fuerat  (2).  Romanus  vero  crat,  quia  omnis  Judaica 
plebs,  ut  universus  pene  orbis,  sub  Romani  tunc 
temporis  imperiiditionedcgebal.  Velekiam  propter- 
ea  quia  Romanus  excelsus  interpretatur,  congruen- 
tissime  justissimeque  se  Romanum  potuit  appel- 
lare,  quia  se  excelsum  csso  nullatenus  haesitabat, 
sicutipse  dicit:  Nostra  autem  convcrsatio  in  coolis 
est  {Phil.  iii). 

Thcophilus.  Fateor,  valdo  mihi  sunt  grata  qu8B 
dicis,  sod  ea,  quseso,  quae  promiseras  narrare  jam 
incipe. 

Dosidorius.  Res  valde  est  nova  quam  narro,  et 
seniorumnostrorumassertioneroboraladereveren- 
dissimo  viro:  (3)  Appollinare  abbate  scilicet  nostri 
monasterii,  cui,  Deo  fautore,  licct  indignus  deser- 
vio  :  cujus  sanctitas,  benignitas,  largitas,  omnibus  p 
pene  in  hac  provincia  commorantibus  lucidissime 
patuit.  Qui  dum  quadam  dio,  necessitate  cogcnte, 
praedia  requireret  monaslerii,  venit  ad  fluvium  (4) 
Lirim;  cumque  navis  deesset  qua  fluvium  transire 
posset,  plenus  ftde,  signaculo  sanctse  crucis  se  mu" 
niens,  accessit  ad  oram  fluminis,  atque,  ut  erat,  indu- 
tus  vestibus,  calceatus  pedibus,  fluviumost  ingres- 
sus;  et  ita  (5)  sicco  vestigio  ad  alteram  ripam 
pervenit,  ut  nec  calceamenta  quidem  ipsius  made- 

(2)Fuit  hsereditario  jure  S.  Paulus  civis  Roma- 
nus ;  et  hoc  modo  natus,  non  quia  in  ipsa  Urbe,  sed 
quia  patre  cive  Romano ;  natus  enim  erat  Tarsi, 
qu8B  Gilicia3  metropolis  crat,  et  jus  munioipalo  a 
Romanis  fuerat  consecuta,  ita  ut  Tarseuses  cense- 
rentur  cives  Romani,  et  civium  Romanorum  privi- 
legiis  fruerentur.  Vide  Lorin.  in  Acta  apost.,  cap. 
22.  vers.  28. 

(3)  Greatur  Apollinaris  abbas  Gasinen. ,  anno  Do-  D 
mini  817,  et  in  Martyrol.  Benedictino  titulo  sancli- 
tatis  decoratur  sub  die  v  Kal.  Decembris,  cujus 
gesta  luculenter  descripsit  Petrus  Diac. ,  lib.  ms.  De 
ortu  et  vila  Justorum  Gasin. ,  cap.  26.  Vide  etiam 
Leonem  Ost.  in  Ghron. ,  1.  i,  cap.  18. 

(4)  Liiis,  qui  et  Garifianus,  fluvius  Gampaniae 
prsBcipuus,  eam  a  Latio  distinguens,  cujus  fontes 
m  Apennino  monte  supra  Soram  civitatem  mon- 
stranlur. 

(5)  Sic  eliam  super  aquas  fluminis,  quod  Yladi- 
citur,  gradiuntnr  prajcisa  capita  gestantes  sanctus 

lllf  rontosius  et  socii  mart.  Ll  S.  Hyacinthus,  ord. 


facta  viderentur.  Animadverte,  precor,  quant» 
sanctitatis,  quantaeque  religionis  ac  meriti  apad 
omnipotcntem  Deum  iste  vir  exstitit,  cui  adhac 
pondcrcgravato  corporis  concessum  est  elementum 
super  liquidum  ac  si  super  aridam  ambulare ;  nt 
videlicet  apostolorum  principi  similis  hoc  in  facto 
habeatur,  cum  desnpor  undas,  jubente  Domino, 
sicco  vestigio  gradiebatur. 

Theophilus.  Animadverto  utique  et  vehemenler 
admiror,  cum  innostristemporibus  (in  quibusjuxta 
Prophetse  vaticinium  :  Defecit  sanctus,  diminuta 
sunt  veritates  a  Gliishominum ;  non  est  qui  facist  bo- 
num^  non  est  usque ad unum[PsaLxin]  omnipotens 
Deus  talia  dignatus  est  operari. 

Desiderius.  Si  illud,  charissime  frater,  attendas, 
quod  Dominus  discipulissuis  promittere  est  digna- 
tus  :  Eece  ego  vobiscum  sumomnibus  diebusasque 
ad  consummationem  swculi  (Mattb,  xxvni),  Isetari 
potius  quam  mirari  poteris. 

Theophilus  {(6).  Et  lcBtor  quidom,  et  vehemen- 
ter  exsulto ;  sed,  prorsus  precor,  inchoata  pros»- 
quere. 

Dosiderius,  Eo  quoque  lemporequogensAgare- 
norum,  deveota  classe,  late  devastavere  Italiam, 
qualiler  omnipotens  Deus  hoc  de  manibus  illorum 
liberaverit  monasterium,  non  duxi  dignum  silentio 
praeterire.  Gum  igitur  omnia  circumcirca  igne,  fer- 
roque  consumpsissent,  ecclesias  etiam  sanctissimo- 
rum  Petri  el  Paiili  adeuntes  deprsedati  sunt.  Dein 
Appise  carpentes  iter,  Fundanam  aggressi  urbem, 
igne  eam  cremarunt.,  cunctique  in  ea  commoi^tes 
ab  eis  vel  occisi  vel  capti  sunt.  Indeque  digressi, 
in  vicinia  nostri  monasterii  trans  Lirim  fluviuin 
applicantes,  quia  nox  jam  imminebat  terris,  castra 
posuerunt,ut  facto  mane  omne  monasterium  funditos 
diruerent,  vel  quidquid  ibiinvenire  possent,  inpra* 
dam  abducerent:  et  ut  sunt  nimissiticntessaDgui- 
nem,  omnes  quos  illic  reperissent  fratres,  gladio 
jugularent.  Gumque  hoc  tam  horrendum,  tam  ioi' 
mane,  tamque  formidandum  periculumessettamo' 
nasterio  nuntiatum,  omnes  fratres  nimio  pavore 
perculsi,  terrse  constemati  sunt,  divinam  msgcsta- 

praed.,  expanso  super  undas  pallio  sicco  vestigio 
ambulavit,  sociosque secum  traducens.  NazanniDet 
Gelsumsuperundas  etiam  ambulasse,  cuminmare 
projectiessent,  refert  Marulus,  lib.  iii,  cap.S.  Glo- 
riosa  Gharitine,  anno808,  lapide  collo  egusalligato 
demersa  in  profundum  maris,  et  per  aquastaoquaiD 
per  terram  solidam  incedens  ad  littus  peryenit/ 
Sur.  5  Octobris.  Quirinus  martyr.  Prudentio,  et 
Eusebio  in  Ghron.  auctoribus,  anno  314,  alligatus 
ad  saxum,  demersusque  iu  flumen  enatavit;etpla- 
cide  super  aquas  ambulavit,  sustinentibus  saxum 
ferentibusque  undis.  Sub  pedibus  Bessarionis  abba- 
tisaqruasolidata  legitur.inVit.  Patr.,  lib.vi,Iibel.2, 
n.  2.  Ft  B.  quoque  Oringa,  sive  Ghristiana  virgo,  ifl 
Etruria  fugit  perfluvium  siccis  pedibus  ne  nubere 
cogatur. 

(6)  Anno  Dom.  846.  Agareni  seu  Saraceni,  ulpolc 
gens  popuIosa,magna  ItaIi$Bdamnaintulerunt,om- 
nesque  fere  Homanas  provincias  incendiis  et  dir^- 
ptionibus  vastarunt,  Ost.  in  Chron.  Iib.  i,  c.  Jo. 
Baron.  hoc  eodem  anx^o. 


DIAL06T.—  Uft.  1. 


970 


precactes,  ut  illorum  animas  benigne  A  ctiamPetriacPauli^nccnon  Benedicti  se  exspolias- 


^aretur,  quarum  corpora  tam  subitse, 
DdsB  morti,  peccatis  exigentibus,tradero 

:  non  enim  amplius  in  lioc  mundo  se 
edebant,  qui  tam  proxime  mortis  gla- 
imminere.  cerncbant.  Igitur  cum  per 
m  aspersi  capita  cincre,  vigiliis  etora- 
enlintentireverentissimus  virAppoIIina 
iijussuperius  montionem  fcci  (7),  Uassa- 
m,  religiosum  soilicet  virum,  per  visio- 
;u8  est,  clicens  :  Nolite  timcre,  ne  mce- 
s  animum ;  non  enim  in  hoc  tempore 
18  capiemini,  nec  aliquid  damni  divina 

dextcra  vobis  inferre  potcrunt ;  scd 
revertentes  suos  adire  teiitabunt  flncs; 


se  gloriati  aunt.  Et  vos,  inquiunt,  qui  estis,  qui 
tam  sollicite,  tam  diligenter,  tamquccuriose  nosin- 
trrrogarenitimini?  Nos,  inquiun',unus;Petrus,aIter 
Henof^ 'lii«?  vocamur,  quorum  domos  vos  invasisse 
jaiialib,  ^ed  oujus  virtutis,  cujusve  potentiee  simus, 
quam  citissime  experiemini.  Et  his  dictis  ab  oculis 
corum  ablati  sunt.  Mox  igitur  undique  furentibus 
ventis,tumescentibus  fluctibus,  tanta  subitotempe- 
stas  exorla  est  ut  naves  omnes  vel  collisse  inter  so 
vcl  impulsce  scopulis  confractse  sint.  Ita  ut  ex  omni 
illa  paganorum  copia  vix  pauci  superfuerint  qui  suis 
hacc,  a  quibus  missi  fuerant,  civibus  nuntiare  po- 
tuisscnt.  Et  quidem  pcrmisit  omnipptens  Deus  ad 
tcmpus  suas  ab  eis  ecclcsias  devastari,  sed  non  est 


leinceps  securi  ac  illrcsimanebitis,  quia  Q  passus  cos  super  tanto  facinore  diutius  gratulari. 


18  Pater  Bcnedictus  vestram  ab  omnipo- 
10  salutem  oblinuit ;  ipsc  *Miim  vcnit  ad 
n  vos,  nosque  omncs  cum  eosimul.  Igi- 
lilis  vir  Bassatins  abbas  expergefactus 
ivocatis  in  unum  fratribus,  retuht  quse 
ueeque  sibi  revelata  fuissent ;  et  ut  in- 
lipotentem  Dominum  deprcoarcntur  ad- 
illi  ccrti  de  divina  misericordia  alacrcs 
lantes  ac  bcncdicentcs  Dominum,  quod 
:at  noctis,  precibus  orationibusque  con- 
Fanta  vero  erat  sercnitas  aeris,  ut  nulla 
onuis  quidem  nubecula  videretur,  cum 
im  dcnsatur  nubibus,  tonitrua  concre- 
cationcs  ac  fulgura  crebra  micant,  tan- 


Hoc  in  facto  illud  mihi  videtur  esse  impIetum,quod 
beatus  P.  Bencdictus  suis  olim  discipulis  promise- 
rat,  dicens  :  Pra;sentior  vobis,  dilecti  fllii,  carnis 
deposito  onere,  vestrisquc  per  Dei  gratiam  coope- 
rator  existam  assidus.  Illud  ctiam  quod  B.  Petro 
Dominusintulit,  dicens  :  Tu  os Potrus^et  super  haac 
potram  (ndificnbo  Ecclosiam  moam  et  portoB  inferi 
non  prsDvalobunl  advorsus  eam  {Mattb.xvi).  Non  in- 
quit,  non  valebunt)  sed,  non  prsevalabunt  :  portse 
enim  inferi  pagani  sunt,  hseretici  atque  Judsei,  qui 
tunc  adversus  Dci  valere  videntur  Ecelesiam,  cam 
per  eos  Dominus  suos  flagellari  fideles  permittit; 
sed  non  praivalebunt,  quia  omnipotens  ac  miseri- 
cors  Dcus  non  cos  de  Ecclesia  sua  perpetuos  sinit 


3er  elTusus  est  terris,  ut  Liris  fluvius,  q  habcre  triumphos.   Unde  et  Apostolus  hortatur , 


ians,  quasi  mare  vidcretur.  Igitur  illu- 

iluculo,  surgentes  a  castris  bnrbari  ac- 

doi*amfluminisdiligentiuspcrscrutantes 

L'te  navim  vadumque  reperire  possent,  ut 

nsmeare  valercnt :  sed  cum  omnis  trans- 

cis  csset  ablata,  dira  incitati  barbaric, 

digitosque  corrodentes,  quod  spe  fru- 

dae,    vacui  romanserant,  cellas  nostri 

trans  Lirim  positas  igne  cremantes  , 

citu  quantocius  abirc  coeperunt.  CUimque 

cum  pervcnisscnt,  quo  prjedi»:tus  Liris 


dicens  :  Tribulationem  palimur,  sod  non  coangusta* 
mur;  aporiamur,  sed  non  destituimur;  persecutiO' 
nom  patimur^  sod  non  derelinquimur ;  humiliamurj 
scd  non  confundimur;  tribulamnr^  sed  nonperimns 
(II  Cor.  IV). 

Theophilus,  Placeut  vehementer  qu8B  dicis. 

Desiderius.  Joannes  sanctserecordationis  presby- 
ter  (8),  qui  in  nostro  monaslcrio  decanatus  officio 
aliquo  tempore  functus  est,  vestri  postmodum  mo- 
nasterii  quod  intra  Luccnsem  urbem  constructum 
est,  priepositus  fuit,  qui  quantoe  obedientise,  quan- 


enti  ostio  mnri  influit,  omnes  quos  ha-  j)  taequo  humilitatis  fuerit,  plurcs  qui  eum  noverunt 


los,  debilitalis  cruribus,  pra?oisis  nervis, 

1  ferre  nequibant,  reliquerunt.  Ipsi  voro, 

avibus,  dontcsque  carbasa  vontis,  recto 

antcs  lequora,  Siciliam  devenissent,  ct  se 

ridam  contingere  sperarent :  repcnte  p:.r- 

mt   naviculain  huc  illucquo  inter  suas 

idas  super  undas  celerilcr  discurrentem, 

3ricus  venernndn  cnnitie  ct  aller  mona- 

re  videbantur.  Et  cum  ab  eis  sollicito  in- 

itur  undc  tam  kcti,  tam  alacres,  vcl  tam 

)edarcnt?    al)  Italia  se  vcnire  profcssi 

leomnia  igni  forroque  tradidisse  :  domos 

latius  creatur  abbas  Casin.  ann.  Domini 
n  Cihron.  lib.  i,  cap.  23 ;  et  obiit  anno  856, 
.  Aprilis. 

a  Joannis,  gencre  ac  co^nominc  Apuli, 
icensis  sanctitfite  conspicui,descripsit  Pe- 

Patrol.  CXLIX. 


monachi  et  adhuc  supersunt,  testes  existunt.  De 
mirabilibus  vcro  quas  pcr  eum  divina  majestas  ope- 
rari  dignala  esl,  quia  plura  a  memoria  lapsa  sunt, 
quoe  rccolo,  pauca  narrabo.  Cum  idem  vir  Dei  je- 
juniis,  vigiliis,  orationibus ,  maximeque  largitati 
eleemosynarum  cssct  inlentus,  tantam  lacrymarum 
gratiam  Domino  largicnte  promeruit,  ut  dubium 
non  esset  quod  illfle  lacrymae  multa  apud  Deum  im- 
petrare  valuissent,  quoo  ex  tam  simplici  humilique 
cordeedituc  fuis.sent.  Cumquo  fama  sanctitatis  ^us 
totam  per  eamdem  urbem  claresceret,  deemoniaca 
queedam,  quce  graviter  vexabatur,  ad  monasterium 

trus  Diac.  lib.  ms.  De  ort.  et  vit.  just.,  cap.  33, 
Osl.  in  Chron.,  lib.  ii,  cap.  92,  et  ia  Martyrol.  Be- 
nedictino.,  sub  die  22  Febr.  inter  beatos  ascribitur. 
Vivebat  anno  Domini  1055. 

31 


971 


VICTORIS  m  PAPiE 


972 


cui  ipse  prseerat  adducta  est.  Et  cum  ab  eis  qui  eam 
duxeraot,  ut  pro  eo  Dominum  preoareturf  magnis 
precibus  fuisset  obstrictus,  convocatis  frntribus 
oratorium  intravit,  atque  multis  effusis  lacrymis 
precespro  ea  Domino  fudil,  statimquo  ab  ea  dsemo- 
nium  effugavit. 

Sei  neque  hoc  silcnm,  quod  veridicis  viris  de 
eodem  venerabili  viro  nnrrantibus  agnnvi,  quod 
videlicet  ita  clarum  est,  ut  nullis  pene,  qui  intra 
moonia  ejusdem  prsefati»  urbis  Luconsis  commo^ 
rantur,  occultum  sit  vcl  incognitum.  Gujusdam 
namque  illustris  viri  uxor  infirmitate  detenta  jace- 
bat  in  lectulo,  quoe  adco  cresconto  languore  ad  ex- 
trema  perducta  est,  ut  pcr  tres  dies  sinc  sonsu,  sine 
voce  recubans,  velut  mortun  habcretur.  Cumque 
omnes  qui  aderant,  funditus  de  ejus  vita  despera- 
rent,  ad  Dei  hominem  missum  est,  ut  pro  ea  om- 
nipotenti  Domino  hostias  precesque  ofTerro  digna- 
retur.  At  ille,  ut  ernt  bcncvolus  animo,  ct  nd  sup- 
plicantium  vota  parnlus,  mox  sacerdotalibus  in- 
dutus  vestibus  ad  altarc  omnipotenti  Dco  sacri- 
ficium  oblaturus  acccssit.  Igitur  cum  intra  sacra 
missarum  solcmnia  nomcn  illius  memoraretur,  illa 
in  domo  propria,  longe  a  monasterio  posita,  ex 
lectulo  in  quo  quasi  exanimis  jaocbat,  tnnqunm  si 
ab  aliquo  vocareturf  rcspondit.  Cumquo  nb  illis  qui 
aderant  inlerrogaretur  quid  diceret,  vel  cui  rospon- 
sumdedisset,  illainquit  :  Dominus  Joaunes^pracpo- 
situs  nunquid  non  est  hic  ?  ipse  cnim  vocnvit  mo, 
illique  respondi.  At  illi  obsfupcfacti  ex  tam  inusi- 
tato,  tam  celebri,  tamque  obstupcndo  miraculo,  tum 
quiaillam  qu8c  fere  cxanimis  jacucrat,  snnam  pcne 
et  incolumem  videbant;  tum  quia  voccm  illius  tam 
longe  positi  audisse  se  referebat,  statim  curaverunt 
admonasterium  nuntios  mittere,  utquid  scrvus  Dei 
ageret  agnoscerent,  ct  indicarcnt  :  procul  dubio 
credentes,  quod  non  abs  re  mulicr  tam  celeriter  in 
lectulo  surrexisset,  responsumque  dedisset.  Cum- 
que  illi  qui  missi  fuerant  ad  monnsterii  oratorium 
intrassent,  virum  Dei  invcnerunt  juxta  altaie  stan- 
tem,  ac  pro  ea  longinquitalls  auctori  Domino  sacri- 
ficium  ofTerentcm  ;  ct  suhfiliter  notantes  horam, 
repererunt  codcm  momento,  quo  intra  sacra  missa- 
rumsolemnia  nominata  est,oam  cx  lccto  surrexissc 
responsumque  dedisse. 

Felicis  etiam  memoriuL»  (9)  S.  Aicxander  papn  vir 
disertissimus  ac  eruditissimus  exstitit :  qui  primum 

(9)  Hic  fuit  Alexander  papa  II,  creatus  anno  Do- 
mini  106i  ;  moritur  Romoc  miraculis  illustris,  nnno 
1073. 

(10)  Refertur  etiam  hoc  miraculum  a  Leone  Ost., 
]ib.  II,  cnp.  92,  cl  a  Baron.,  anno  Domini  1070,  n. 
22.  In  gr»ca  cfiam  nationc  elucet  ista  pietas  bibendi 
aquamquasacerdospostmissaruin  solemnia  manus 
suas  abluit,  ad  varias  ucgriludines  repellendas;  tes- 
tatur  eruditissimus  Leo  Allatius,  lib.  De  quorum- 
dam  Griec.  opinat.,  n.  6. 

(11)  Vixit  Guinizzo  circa  annum  1080,  tempore 
quo  Henricus  Homanum,  Basilius  Constantinopoli- 
tanum  gubernabat,  imperium.  Vir  plane  mirabilis, 
jppctilate  conspicuus,  etprophetise  spiritu  splendi 


A.  Lucensem,  postmodum  vero  Romanam  Ecclesiam 
rexit,  ex  cujusore  ea,  qusB  nunc  refero,  de  eodem 
venerabili  viro  audisse  me  conligit.  Cum  quodam 
tempore  idem  prsefatus  pontifex  febre  corrcptu& 
graviter  icgrotasset,  et  quotidic  laoguore  crescent^ 
vehementius  fatignretur,  repente  ei  ad  meinoriair^ 
rcdiit  quod  famn  vulgaule  do  praedicto  servo  De'i 
saepius  nudierat  :  quod  videlicet,  quicunque  fcbr^^ 
detentus  hausisset  (10)  cx  aqua  quas  de  maniba^ 
ipsius  deflucbnt,    dum    post  missarum    solenmiQ 
ablucrolur,  moxrecepta  sanitateliberarctur.  LnteQ. 
ter  igitur  misit  qui  sibi  ex  illa  aqua  aliquantulum 
alTerre  debuissent.  Cumque  hi,  qui  missi  fueran/, 
aqunm  quam  postulaverat  attulissent  mox  ebibit, 
atque  ita  repente  sanitati  pristince  restitutus  est,  ut 

r^  nulla  in  eo  languoris  iliius  indicia  remanereni. 
Alius  quoque  vir  venerabilis  vitae,  Guinizzo  (if) 
nomine,  mento  el  habitu  monachus  fuit,  qui  cx  ulte- 
riori  Hispania  nostrum  ad  coenobium  veniens,  inhac 
viciiia  silva  non  parvo  tempore  vitam  solitariani 
duxif,  ubique  in  omnipotentis  Domini  Jesu  Christi 
servitio  vilnm  finivit.  De  quovenerabili  viro  Joanncs 
abbas  monasterii  S.  Vincentii,  siti  juxta  ortum  Vul- 
turni  amnis,  qui  ei  familiiarissimus  fuit,  multn  mi- 
randa  milii,  cum  adhuc  in  nostro  monasterio  prajpo- 
siturie  curam  gcrerct,  referre  solitus  erat.  Cujus 
discipulus  Januai'ius(12)nomine,magnae  obedientise, 
magnoeque  abstincntise  monachus  exstitil.  Qui  dum 
quodaintemporeamagislrosuo,  vcnerabili  vidclieel 
Guinizzone,  ut  fcrramenta  quibus  operari  soliti  crant 
relici^rct,  Aquinum  missus  fuisset,  domum  fabri 

^  fcrrarii  adiit,  atque  ab  eo  eadem  ferramenta  repa- 
rari,  data  mcrcede,  poposcit.  Faber  vero  fen-arius 
cocpit  eum  irriderc,  dicens  :  Num  ex  pane  et  aqua 
solitarius  iste  tam  rubicundus  tamque  pinguis  ex- 
stat(f  3).  Bubor  iste,  ut  mihi  videtur,  magis  ex  vino 
quam  cx  lalice  hauslo  procedit.  At  ille  :  Hodie,  in- 
quit,  tibi  utrum  ex  natura  an  ex  assidua  vini  pola- 
tione  rubore  conspergar.  ostendam.  Cum  vero  fer- 
rum  iu  ignem  missum  vehemcnter  ferverel,  et  faber 
ferrarius,  id  acceptum  forcipe,  super  incudem 
posuisset,  ac  scintilla^  huc  illucque  undique  volan- 
tcs,  tolam  pene  domum  illuslravissent,  casu  ferruin 
exincudoin  terram  desilienscecidit.  Igitur  venera- 
bilis  vir  Januarius,  ferium  ex  incude  cecidisso 
conspiciens,  inclinans  sese,  fervens  ferrum  nuda 
manu  tenuit,  etsuperincudemponcns,  malleatorein, 

dus,  et  in  Martyrol.  Benedictino  inter  sanctos,  suL 
die  2(*»  Maii  recensitus,  cujus  acla  descripta  videnlur 
apud  Leoncm  Ost.,  lib.  iii,c.  47,  etPetr.  Diac.,Iib. 
De  ortu  Just.  Casin.,  c.  30)  quo  loco  etiam  merao- 
rantur  dial.  Dcsiderii. 

{M)  De  Jauuario  habetur  mentio  in  Vita  Guinii- 
zonis  doscripta  a  l^.  Diacon.,  lib.  De  or.  justonim 
Casiiicn.,  capite  3U. 

(13)  Sic  etiain  S.  Cassius  Narniensis  episcopus  a 
Totila  Gothorum  rege  bibacitatis  est  insimulatus, 
fundamentum  ex  ru])ore  faciei  desumptum,  ad  quam 
calumnirun  depellendam  insurgit  S.  Greg.  ni  Dial. 
eap.  6. 


DIALOGI.  —  LIB.  1 


974 


>oias  id  percuteret,  hortatus  est.  At  illi  qui 
isotauto  miraculo,  nimio  pavore  pcrterriti, 
C(jus  provoluti,  veniam  ex  irrisionc  quam  in 
."coerant,  humiliter  deprecati  sunt.  Sicquc 
M  ut  omnis  illa  irrisio  in  vencrationem 
,  quam  stulti  homines  in  Dei  servum  pro- 
iferre  prsesumpserant.  Ilaque  cum  venera- 
ad  magistrum,  atque  ad  ccUam  propteica 
)t,  ab  eo  vehemenler  correptus  csl,  quod 
ibus  cedens,  taliainoculis  hominum  facere 
psisset.  Cumque  ille  unde  hoc  scirct,  vel 
indicasset,  percunctarelur:  Ille,  inquit,qui 
stitit  ut  posses  facere,  mihi  etiam  ut  possim 

bilus,  Cum  Dominus  dicat  :  Lnceat  hix 
\orain  hominibus^  ut  videant  veslra^  bona 
glori/icent  Patreni  vestrum  quiinccelisest 
,  quid  est  quod  sancti  viri  bona  sua  occul- 
3  ab  aliquibus  vidcantur,  omni  nisu  ela- 

TiMS.  (14)  Sancti  viri  et  si  quandoque  opera 
indant  in  publico,  intentio  tamcn   illorum 

occulto  ;  per  hoc  cnim  quod  intus  agunt, 
Kterius  non  requirunt,  quia  ct  de  bono 
oximis  cupiunt  preebcre  exemplum,  et  ta- 
'  intentionem,  qua  soli  Deo  placcre  deside- 
iper  optant  csse  sccretum.  Tunc,  inquam, 
a  occultari  appetunt,  quando  ex  eorum 
one  nuUum  animarumlucrum,  nullum  fra- 
iluti  emolumcntum  ccrnunt  adfulurum. 
em  exindc  ad  gloriam  omnipotqntis  Dei 
elucrari  posse  conspiciuut,  tuncbonapua 

ac  propalari   pntiuntur,  quia  non    suam, 
litoris  sui  laudem  rcquirunt. 
bilus.  Satis  aperta  ratio  patet,  nec  aliquid 
i  rcquirendum  puto. 
irius.  Ea  quoque  quae  de  hoc  egregio  viro, 

Guinizzonc,  Joannes  religiosus  monachus, 
c  vicina  silva  sub  anachoretica  disciplina 
B  commoratur,  solilus  est  referte,  dignum 
s  nostro  associare  libello  ;  dicebat  enim  : 
1  adhuc  in  Beneventana  civitate  in  suo 
•io  dcgerct,  quadam  die  quidam  Dei  servus 
sque  fratribus  qui  ibi  aderant,  intulerit, 
^ro  certo  sciatis  hodie  aliqucm  magnum 
nonachis  apud  montem  Casinum  ex  hoc 
ligrasse  ad  Dominum  :  quodilliaudientes, 
mt,  quod   per   octoginta  ferme  milliaria 

dentur  desumpta  ex  homil.  11  in  Evang. 
r.  pap. 

icherius  creatur  abbas  Casin.  anno  Do- 
•  ;  obiit  ann.  1055,  infra  quod  spalium  tem- 
sidisse  hoc  niiraculumdeprehenditur.  Vide 
III. 

lam  exitialis  sit  monachopatriarefcrtCas- 
lat.Pat.Jib.  v,cap.32,  de  abbate  Machete, 
solum  fasciculumepistolarum  a  parentibus 
volverenon  prassumpsit,  sed  igni  tradidit 
ndum :  « Ito,  inquiens,  cogitationes  patriae, 
oncremamini,  ncc  me  ulterius  ad  illa  quas 
^care  tentetis.  »   Scribit  Simon   Miletius 


A  egredientem  ecorpore  animam  illius  videre  potuerit, 
ct  non  adhibcntes  fidem,  suhtililersluducruntinda- 
garc.  Et  repertum  est  eo  die  illum  venerabilem 
virum  emisisse  animom,  quo  proedictus  Dciservus 
BencYcnli  positus  agnovit. 

Sc'  :.. :;  ^  liCic  laccIiO,  quod  dcMancusomonacIiO 
fratribus  refcrc  nl.Lusagnovi,  quem  ipse  in  monaste- 
rio  posilus  vidi,  nostroquc  jam  lcmpore  dcfunctus 
cst.  Qui  cum  ex  Apuliae  partibuij  conversionis  gra- 
tia  huc  vcnisset,  aHichcrio  (l5)abbatcnostropr8e- 
decessore  susccptus,  fratum  congregationi  sociatus 
est.  Itaque  in  monaslcrio  corpore,  insoeculo  mente 
degens,  sempcr  terrcna  quoeque  medilabatur :  omne 
magisterium  rcgularis  disciplinae  sibi  graveetim- 
portabile  videbatur.  Tunccoepitab  abbatc  licentiam 

D  petcrc,  multasquc  occasioncs  adinvcnire  qua  pa- 
triam  parentcsque  possct  rcviserc.  Cumque  &b  ab- 
bate  suosoepiusfuissctadmonitus,  ul  viam  veritalis, 
quam  semel  arripuerat,  in  melius  proficicns  dedie 
in  dicm  ad  nnem  usque  perducere,  dcposita  omnis 
torporis  ignavia,  summopere  studeret,  no  forte  juxta 
scntentiam  Domini  (Luc.  ix,  62).  aratrum  tenens 
retroque  respiciens  rcgno  coelorum  aptus  esse  non 
posset ;  etnc  uxoiem  Lot  imitans  in  statuam  salis 
versus  (Gen.  xix.  IC),  horrcndum  cunclis  specta- 
culum  proeberct :  ille  nihilominus  (cujus  mens  semel 
a  maligno  obsessa  fucrnt)  nullo  modo  quiescebat, 
sedquotidicabbatemfratresque  prccibus  fatigando, 
ut  eum  patriam  revisercsincrent,  onnimode  postu- 
labat.  Cumque  spcm  redcuiuli  frustratam  sibi  esse 
conspiceret,  clam  de  monasterio  egressus,  more 
fugacis  servi  nocLurnas  tencbras  captans,  ut  canis 
ad  suum  vomitum  ad  patriam  (\6).  diabolo  insti- 
gante,  reversus  est,  atque  in  parentum  domo  man- 
sitans,  sseculuriter  il>i,  ut  jamdudum  menteconce- 
perat,  vivere  coepit.  Sed  cum  ab  abbate  suo  per 
nunlium  soepc  fuissct  admonitus  ut  ad  monasterii 
claustra  rediret,  et  ille,  salutaria  monita  parvipen- 
dens,  obtempcrarc  negligeret.  ab  eodem  abbate 
communione  privatus  est.  Cum  ilaque  non  post 
multos  diespaululum  languore  correptusinlectulo 
residcrct,  immancm  leonem  ingredientem  ostium 
ac  contra  seaporto  ore  venientem  ccrnit.  Atille  ad 
ingressum  ferocis  bcstiaj  territus,  cojpit  magnis  vo- 
cibus  clamare,  diccns  :  Curritc,  currite,  quia  leo 
iste  me  devoraro  contcndit.  Leo  vero  rugiens  irruit 

Din  cum,  et  mordens,  coxam  illius  apprehendens, 
maximnm  ex  ea  carnis  frustum   abstra.xit,   sicquo 

hodic  ostendi  locum  in  dcsccnsu  inontis  Casini  ad 
Sanctum  Germanum,  in  quo  Draco  monacho,  in  mo- 
naslcrio  permanere  nolentiet  postea  exeunti,  appa- 
ruerit,  qucm  daemonem  draconis  specie  tranforma- 
tum  fuissc  ait.  Sed  illustre  prorsuscstquod  in  Vita 
sancti  Dominici,  lib.  iii,  c.  2,  a  Theodorico  prodi- 
tum  leffitur.  Vide  S.  Hieron.,  cpist.  ad  Heliodor. 
De  laude  vitoe  solit ,  et  S.  Ambros.  Do  fugasseculi' 
Attcndant  igitur  sibi,  et  caveant  illi  monachi,  qui 
non  solum  patriam  non  deserunt,  parentes  etami- 
cos  non  dimittunt,  sed  quotidie  auimi  sui  causa 
magnatum  sectantur  aulas,  et  oculos.  Utinam  no- 
seeculi  noetri  hoc  vitium  sit. 


975 


VICTORIS  m  PAPiE 


97« 


eum  emenlatumacsemineceTnrelinquensdisparuit.  A 
Gumque  plurcs  ad  clamoiem  vocis  illius  obstupe- 
facti  concurierent,  leoncm  quidem  minime  vide- 
runt,  sed  ementalum  ac  seminecem  monachum  in 
tcrra  proslratum  invenerunt.  Itaquc  cum  eum  a 
terra  clevaren',  paululum  reccplo  spiritu,  cuncta 
quce  sibi  nccideranl  pcr  ordincm  pandit,  et  ut 
quantocius  se  ad  monasterium  reducercnt,  propin- 
quos  ac  vicinos  obnixc  precatus  est.  Propinquis  igi- 
tur  ejus  voto  obtemperantibus,  ad  ccllam  hujus 
nostri  monasterii,  quaj  contra  Asculanum  oppidum 
sita  est,  eumporlavcrunt,  ibiquc  post  paululum  re- 
cupcrata  sanitate,  huc  admonaslcriumestreversus 
ac  ex  perpclrala  culpa,  paMiitentia  accepta,  plures 
postea  in  sanctre  convcrsationis  habilu  vixitannos. 

Thcoplnlns.    xMonachus    iste,    ut  video,    idcirco  q 
leoni,  id  cst  dial)olo,  visibiliter  ad  tempus  traditus 
est,  ut  poslmodum  invisibilitcr  ab  ejus  potcstate 
liberari  in  perpeluum  mererclur. 

Desidcrins.  Vis  ctiam  ut  narrcm  tibi  qualitcr 
omnipotens  Ueus  hoc  monasterium  de  tyrannorum 
manibus  semper  eiipuit,  atque  ab  inimicorum 
infeslalione,  merilis  beali  V.  Benedicli,  dextera 
suae  divinitatis  protexit  ? 

Thcophihis,  Nana  quodlibet ;  inam  alacri  animo, 
devota  mente  attentisque  auribus  mc  cuncta  haec  au- 
cuHarc  profitoor. 

Dcsiderius.  Pandulphus  Capuanus  princeps  (17) 
virpotcntissimusacdilissimusfuit,quilatrocinando, 
humanum  sanguincm  fundendo,  civitates,  oppida 
ac  aliorum  priodia  circumcirca  mancntium  crudeli- 
craufcrenSjSuosubdidildominiitui:  quiquestupra,  C 
csedes,  rapinas  distractionesquebonorum  ecclcsia- 
rum  multa  i)cr  tcmpoiMi,  absque  uila  miseratione, 
insatiabiliter  exercuit.  Igilur  cum  plurimas  opcs 
Ghristi  ecclesiis  diripicns  abstulissct,  omnia  oastra, 
villas  acpra3diahujusmonaslcrciicupiditate  duclus 
sacrilega  abslulil,  ita  ut  ncc  unum  rusticum  qui 
rura  colerct,  vel  rura  quica  ruslico  colerentur,  mo- 
nachis  rcliquisset.  Insuperctiamomncm  thesourum 
hujus  monasleicii  aufcrens  asportavil,  ac  in  arcc, 
quam  nnn  lon^c  a  Gapuana  urbe,  in  monto  qui  S. 
Agntha^  mailyiis  diciliir  (l}^i,  ronslriixcral,  in  qua 
mulla  si^olia  orphanorum,  viduarumcl  ccclcsiai'um 
acpauperum  intulcrat,oon(lcns  leposuit.  (^iUm  vero 
jam  omnipotens  Deuslantis  scclcribus  fincmvellct 
imponerc,  et  lacrynuc  et  voccs  nupillorum,  vidiia-  ) 
rum  ac  pauperum,  nec  non  oi-alioncs  preccsquc 
servorum  Dei,  in  consperlu  Divinitalis  cjus  essen^ 
admissfe,  sicutscriptum  est :  Cor  regis  iiiwami  Dci 
es^(/Vov.  xxr,  I):  Gonradiimpcratorismcnliinspira- 
vit,  ut  ad  vindicandas  cjus  ccclesias  ac  do  tyran- 
norum  manibus  cruendas  Italiam  revisens  Romam 
veniret  {nnno  1038).  Cum  igitur  magno  exercitu 
congregaloIlaliamingiodiensHomam  venissct,  op- 

ncipem 


mus 


(17)  Istum  Pandulphum  fuisse  quartum  princi 
Copuanum,  qui  obiil  an.  1050,  docet  eruditissi 
Gamil.  Pereg.  in  Histor.  principum  Laugob.  E^us 
gesta  recilat  liCO  oet.,  lib.  ii cap.  60,  04,84;  et  Ba- 


timos  ex  lolere  suo  viros  Gapuam  miltere  placuit 

Pandulphoprincipi,  cui,utbonaS,  Benedicti  injuste 

a  se   ablata  omni  postposita  mora,  restilueret,  el 

nobiles  vel  cujuslibet  generis  viros,  quos  caplosac 

magno  ferri  pondere  connexos  multos  in  carcere 

detinebat,   dimitteret,    omnesque  rcs  illorum  eis 

festinanter  redderet,  per  eosdem  viros  vohiit  impe- 

rare  ;  nam  voluntas  veniondi  ad  has  partes  minimc 

animo  ejus  insederal,  si  ea  perficerc   posset  quae 

per  prsefatos  viros  cidem  Pandulpho  prajcipicbal. 

Sed  Deus  onmipotens,  qui  cor  Pharaonis  induravlt 

obmulta  qutc  in  populum  Dei  sine  causa  irrogavcral 

mala,  ut  Mosiservosuosigna  etprodigiamirabililer 

oslendenti  noncrederet(A'jiroc/.x,  1),  induravil  eliam 

ctcoristius,  nejussioni  imperatoriseobediret.Cura- 

([ue  ii  qui  missiabimperatore  fuerantCapuam  venis- 

scnt,  multis  cum eodem  Pandulpho  verbis frusti*a  ha- 

bitis.ad  imperalorem  sine  effectu  reversi  sunt.Atvero 

postquamimperatorsccontemptum  a  principevidit, 

ira  commotus,  Doma  exercitu  motocgredicns,  Ca- 

sinum  vcnit.  ac  ad  B.  P.  Benedicti  liminaconscen- 

dit.  Facta  hora  fratrumcapitulum  intravit,  congre- 

galisque  in    unum  fratribus,    ut  pro  se   Dominum 

prccarentur,  rogavit ;  ibique  corani  eis  Dcum  bea- 

lumque  Bcnedictum  non  ob  aliud  se  ad  has  partes 

venisse,  nisi  ut  ejus  monasterium  de  manu  crude- 

lissimi  lyranni  cripcret,  lestatusest.  Deindebcnedi- 

ctione  petita  inde  ingressusGapuamvenit;satellilc8 

vero  prfefati  principis,  qui  monastcrii  bona  cjus 

imperio  ad  suiusum  detinebant,  postquamde  Au- 

gusti  adventu  certificati  cognoverunt,  omnes  iiuc 

illucque  fugicnlcs  dispersi  sunt.  Sicquefacturaesl 

ut  monasterium  omnia  castra,  villas  ac  pra?dia  sibi 

ablata  uno  die  reciperet,  et  ea  quao  ibi  ad  alienum 

usum  ministri  scclerum  congrogaverant  in  mona- 

chorum  potestatem  dcvenirent.  Unde  eis  mihicon. 

ligisscvidetur  illudquod  IlP.Bonedictus  discijmlis 

suis  ex  inopia  panum  tristantibus  olimprocdixeml: 

llt  hodie  minus,  crastina  vero  abundantcr  haherent. 

Pracfatus  igitur  AugustusGapuamingressus,eidcm 

Pandulpho  principatus  honorcm  aufcrens,  allerum 

in  locum  cjus  conslituit.  Ipse  vero  in  arceni,  quam 

in  monlc  S.  Agatha»  martyris  summo  sludio  munie- 

rat,  cx  cademuibcfugiens,  seconlulit.  Unde  divina 

(lispositione  contigit  ut   omnia  quoe  latrocinando, 

;  ejcrando,  multorumque  cruorcm  innoxium  elTun- 

dendo,multapertcmporaacquisierat,  inspatiounius 

scptimanae  amittcret  :  nihilque  sibi  ex  lol  et  tanlis 
acquisitis  municipiis,  prffiter  arcem  quam  praedixi- 
mus,  rcmancret,  et  qui  multos  aliorum  natos,  suis 
ablatis  rebus,  mcndicare  coegerat,  qui  exeo  ortisunl 
usquo  hodic  huc  illucque  mendicatum  pergant.  Qu» 
omnia  mcritisB.Benedictisibi  evenissequisdubitet, 
cujus  ipse  bona,  iniqua  ductuscupidilate,  dislraxit. 
Thcophihis.  De  hac  re  minime  dubitandum  est, 

ron.,  anno  1038,  num.  3. 

(18)  Mons  S.  Aeathas  nunc  dicitur  S.  Nicolai. 
Vile  S.  Gapuan,  Mich.  monachi  la  not.  adS.  Of- 
fam, 


977 


DIALOGI.  —  LIB.    I, 


979 


quando  coram  rratrihiis  pra^falus  imperator  non  ob  A.  veranl;  scd  foras  egrcssi,  saoculos,quosimpleve- 


aliud,  nisiob  defcnsionemSaneti  Bcncdicti  monas- 
(erii  sc  Homam  transisse  lestatus  ost. 

Desiderias.  Alio  tempore  (niino  10J9)  quidam 
Capuanus,  Pandulphus  nomine,  collcctis  ex  amicis 
et  vieinis  undique  equitihus,  ac  non  parvo  militum 
numero  congregato,castel]um  hujus  monastorii  (jnae 
(lonoha  dicitur,diaboloinstigantc,ag^Nediac  capcro 
conabatur.  Qui  e  Capnana  urhc  suis  cum  scquaci- 
hus,  inclinato  jam  ad  vespcram  dic,  cgiessus,  utper 
totam  noctem  deamhulans,  anlequam  dies  illu- 
cescorel,  cunctis  adhuc  secure  illic  dormicntihus, 
praedictum  castellum  aggredi  etcapcrc  posset,  itcr 
arripuit.  Cum  veVo  egressi  urhe,  aliquanlulumi^ro- 
cessissent,  atque  in  eum  locum,  cx  quo  ipsi  jam 


rant,  Icvare  conaliminimcpotucrunl;  deindc  relicta 
sarcina  lcntanlcs  fugerc,  pcr  tulam  noctem  hacillac 
per  claustra  monaslcrii  deamhulantes,  foras  egredi 
nulla(cnusvalucrunt.l^filurfactomane,  cum  scintra 
monastcrii  claus'ra  conspiccrcn!,  timore  exterriti 
ac  sui  reatus  conscii,  quidfaccre  nescichant.  Tan- 
dem  repcrto  iulcr  sc  consilio,  cxcuntcs  per  porlam 
nionastcrii,  si  quo  modo  posscnt  cvadcrc,  quasi 
nihil  mali  pcri^etrasse  viderculur,  ca^teris,  se,  qui 
dc  mouasterio  ad  quodlil)Clopusegrediehantur,mi- 
scuci*unt,  ct  Icnto  j)*hIc,  nc  ali^jua  de  ois  suspicio 
orirelur,  carpentes  itcr,  haud  lougiuscule  a  mona- 
stcrio  suhstiterant.  Cum  iuterca  cdlarius  fratribus 
solita  slipcndiapr;ehiturus,  ccllariumingredcretur, 


non  ia  die,  sed  in  nocte,  neah  aliquibus  viderentur,  n  refertos  anto  aditum  sacculos  invenit,  el  miratus, 


ambulare  disposuerant,  pcrvenissent,  eis  paululum 
ibi  rcmorantibus,  optata  nox  supervcnit.  Qui,  ut  filii 
tenebrarum,  magis  tenehras  quam  lucem  diligentes, 
ac  illud  quod  Dominus  in  Evangelio  dicit :  Qui  tV/w- 
bulat  in  noctc^  oflendil  (Joan.  xi).  minime  alten- 
dentes,  per  agrum  unius  fuudi  ca*pcruntambulare, 
et  ad  invasionem  pra:'fati  castri  (juantocius  prope- 
rare.  Igitur  equis  calcarihus  cruenlatis,  recto  se  iti- 
ncre  ire  putantes,per  tolam  noctem  priedictum  agrum 
discurreutes,  circumierunl  [iX').  Sed  opcris  Dei 
niirabili  dispositione  facto  manc,  ihi  sc  eos  uhi  se 
uox  ctpcrat  invcneruiit;  sicque  cis  (jufe  cupicrant 
frustrati,  confusiac  mirabililcr  fatigati,  ad  domum 
suaoi  vacui  sunt  revcrsi. 

Alio  quoque  tempore  (19),  dum  piscatores  hujus 


iguoransquc  quid  essct,  quuique  condila  requisivit. 
Gum  autem  rcposita  ahlata  conspiccrct,  turbatue 
damno, foras  egiessus,  (|ui(lquid  perdiderat,  in  ipsis 
sac(^ulis  reperiit.  Qui,  vchemcnter  attonitus  et  jam 
quid  essetintelligens,  moxconvocalis  ad  sc  duobus 
vel  trihus  pueris,  pcr  viam  vergentis  deorsum  mon- 
tis,  si  forle  latrunculos  qui  id  admiscrant  invenire 
posscnt,mitterecuravit.lIIiautemjussacomplentes, 
cummonasleriocgressi  paululum  processissent,re- 
pcicrunt  illos  jux!a  slantt^s  in  ipso  itincre  inontis. 
Cumquc  jam  penc  pcrlransissent  eos,  ac  nullam  in 
eos,  quia  noti  eranl,  suspicionem,  haherent,  cito 
gicssu  ilcr  quod  ccperant,  peregcrunt.  llli  voro, 
divinilus  exterritiac  velutamcnleseffccti,  ca^perunt 
post  cos  clamare  et  diccre  :  Scimus,domini,  quiaut 

....  ...  1       • ••. i-.: 


monasterii  retia  in  mare,  qui  [jisces  ad  rcfcclionem  V  noscomprehcndalis  venistis;  scdmiseremininostn, 


fratrum  caperent,  misisscnt,  Norlmannus  quidam, 
mente  tumidusac  inflatussuperbia,  furihundus  spi- 
rilu,  supervenit,  et  ut  sunt  ad  rapinain  avidi,  ad  in- 
vadendaalienahonainexplehiliteranxii,comprehcn- 
suni  unumex  piscatoribus,  vcstimentumei,quo  crat 
indutas,abstraxit,  sibiquc  mox  iiiduit ;  dcindonavi- 
culam  ingressus,  piscatorem  cogere  ccepil,  utretia 
cx  alto  cduceret,  quatenus  pisces,  qui  ineis  inventi 
essent,  secum  abstrahens  deportarct.  ( lumque  pisca- 
tor  renueret,  et  so  pisccs  ad  monachorum,  non  ad 
Norlmannorum  refectionem  caporo  velle  sediceret, 
valde  ca}susabeodem  Nortmanno  in  mare  projectus 
est.  Ciim  vero  idem  Nortmannus  piscium  prfiedto 
avidus  rctia  ex  alto per  semelipsum  trahere  et  pisces 


nihil  cnim  inde  asportaviinus,  sed  ablata  omnia  in 
ipso  ccUarii  ingressu  dcrcliquimus.  Atilli,  talia  au- 
dicntcs,  comprchendcrunt  cos,  ligatisque  postter- 
gum  manibus  ad  monasterium  perduxerunt,  atque 
ila,  ul  eraut  conncxi  vinculis,  fralribuspra).sentave- 
runt.Fra^lcreafueruntnonnuIliquiminuscircapra;- 
ccptum  Domini  cauli,  c»di  cos  atque  ita  sic  dimitti 
judicaverunt;  ccr^tcri  autem,  quorum  mens  pia  in 
Domino  crat,  cl  magis  erga  mandata  divina  solli- 
citesludentesjussacomplore  Dominica,solutosvin- 
culis,  cibo  potuquc  refcctos,  liberos  abiro  permit- 
tunt.  0  mira  Domini  Jesu  Christi  henignitas,  mira 
pielas,  mira  quam  docuit  palientia;  cum  in  Lego- 
scriptum  sit  iLev.xix;  Matlh.  v)  :  Diligos  amicum 


legere  ccBjdsset,  subitoindeex  navicula  cecidit, at-f^  tuum,etodioJiabcbisinimicuwtuum;necnoQmanum 


quc  interclusus  ab  sequore  spiritum  cxhalavit.  Sed, 
mirabilc  dictu  1  ante  illum  unda  mortuum  projecit 
in  littoro  quampiscatorqui  ab  eo  projcctusinaquas 
fucral,  vivus  natando  pcrvenire  potuisset. 

Alio  etiam  tempore  (20),  latroues  noctu  hujus 
nostrimonasterii  ccllarium  ingres8i,carnes,caseum, 
laridumquecxinde  subripientes  suos  sacculos  imple' 


(18')  Ea,  quae  narranlur  a  Dcsiderio,    sibi  etiam 

relala  afflrmat   Leo  Ost.  in  Chron.  lih.  n,   cap,  81, 

ab  uno  eorum,  qui  tanto  equitatui  interfuit.  Hefer- 

tur  etiam  a  Petro  Diac.  in  serm.  ras.  de  octava  S. 

Benedicti,  Eveneruot  heec  omnia  anno  Dom.  1049. 


pro  manu,  dentem  pro  dente,  oculum  pro  oculo, 
talionem  pro  talione  reddi  mandatum  sit;  ipse  dih- 
gere  inimicos.benefaccrc  se  odientibus,  salutare  non 
resalutantcs,  auferenti  tunicam  dimitlere  pallium,  ac 
bona  pro  malis  redderc  se  scquentibus  voluit  impe- 

rare  ! 

Theophilus.  Grata  mihi  fateor  nimium  esse  qu8B 

narras. 

(19)  Circa  ann.  Domini  1038.  Lege  Leon.  Ost.  in 
Chron.  lil).  n,  fap.  65,  etPetrum  Diac.  inserm.ms. 
Dc  oct.  S.  Benedicti.  - 

(20)  Mominit  Leo  Ost.  in.  Chron.  lib.  ni,  cap.  62. 
et  Potr.  Diacou.  in  serm.  ms.  de  oct.  de  S.  Bened, 


979 


VICTORIS  III  PAPiE 


960 


Desiderius.  Hes  estmirabilis  el  vehcmenterstu- 
penda,  quam  narro  (!21),sed  ita  a  fluribuscognila, 
utde  eaab  aliquo  iu  nullo  dcbcat  dubilari.  Quodam 
itaque  tcmporc  Sergius  magistermilitum,  quiNea 
politana)  prajcrat  urbi,  vcnatum  in  ipso  sancti  Pa- 
schaliSabbato,pcrgcnssilvam  suis  cum  pueris,  ut 
aprum  caperet,  cst  ingressus,  tcnsisque  retibusad 
inscquondos  eos  sese  cum  canibushuc  illucqueuna- 
nimiter  omnespcr  silvamdifTundunt;  scd  antcijuam 
apcr  a  retis  laqueo  fugiens  involveretur,  occupatus 
a  venatoribus,  confossus  caplusque  est.  Cum  autem 
horajam  tardioresset,  etsol,ad  occasum  vergens, 
umbramatramjampcnc  inducerettcrris,  prajdictus 
magister  militum,  nc  noctis  tcnel)ris  occuparctur, 
sumpta  quam  cepcrat  vcnatione,  omni  cum  clientela 
domumquantociusrcpedarecoepit;  unitantummodo 
puero,  Pythagorae  nominc,  ut  retia  colligcret  et  se 
pernicitcr,  sequerctur,  imperavit.  Igitur  cum  puer, 
quirelictusfuorat,  collcctisrclibus  rcctocallesuum 
dominum  sequerctur,  subitoduo  monachi  reverendi 
admodum  vultus  ei  sc  initinere  contulerunt.  Cum- 
que  timore  extcrritus,  quinam  esscnt  inquircret; 
illi :  Ne  timeas,  inquiunt;  tantummodoscquere  nos. 
Cumitaqucaliquantulum  simul  pcr  eamdemsilvam 
graderentur,  veneruntad  quemdam  locumcoenosum 
valde  atquc  horribilem  aspcctu  ;  ubiquc  Pandul- 
phum  Capuanum  principem,  cujus  superius  men- 
tionem  feci,  qui  nonlongo  ante  tempore  defunctus 
fuerat,  fcrrcis  nexum  vinculis  atque  in  illius  coeno 
laci  ad  guhm  usque  demersum,  ci  miscrabilitcr 
ostendunt(22}lnlorca  duo  nigerrimi  spiritus,  retortas 
ox  agrestibus  vitibus  facienles,  pcr  gulam  eum  liga- 
verunt,  acinipsam  lacus  profunditatem  merserunt, 
iterumquesursumextraxerunt.CumquehoDcsacpius 
facerent,  prtcdictus  puer  Pythagoras,  tremula  licet 
voce  eum  alloquitur,  ut  sibi  qua  dc  causa  talia  pa- 
tereturediceret.  llle  vcro,  flcnsetejulans,  ad  vorba 
interrogantis  pueri  mox  tale  responsum  protulit, 
dicens  :  Quamvis,  o  puor,  ex  innumerismeisscele- 
ribus  mihi  plurima  ct  inlinita  poena  parata  sit, 
tamen  ob  nuUam  causam  hanc  quam  cernis  patior 
poenam  nisi  propteraurcumcalicem,  quem  de  mo- 
nasterio  S.  Bencdicti,  sacrilega  ductus  cupiditate, 
abstraxi,  ciquc  etiam  moricns  reddere  neglexi.  Sed 
obnixe  deprecor,  ac  per  Jcsum  Christum  Dominum 
Salvatorem  omnium,  cujusego  miserpra3ceplacon- 
tomnens,  inhanc  sum  voraginem  morlis  dcmersus, 
te  ob  testor,  ut  Capuam  ad  uxorem  meam  vel  ipse 
pcrgas,  vel  nuntiumdirigas,  qui  ei,  et  tormentaquee 
patior,etulcalicem  monasterio  S.  Benedicti  reddat, 

(21)  Recitatur  a  Lcone  Ost.  in  Chron.  lib.  ir, 
cap.  60.  et  a  Baron.,  ann.  1038,  num.  11. 

(22)  Visio  Pytha.LTorpe  de  damnatione  Pandulphi 
ad  inferos  intelligonda  vidcturdc  quarto  hujusno- 
minisprincipeCapuano,  qui  obiitanno  1050;  probat 
Camill.  Pcrcf^rin.  histor.  Princ.  Langob.,  in  serie 
abb.  Casin.  iu  iuclict-io,  qui  ctiam  advcitcrc  docct 
quamdam  alterani  visionemcuidamsolilariofuctam 
damnationis  animjo  nUerius  Pandulphi,  de  quo 
Pelrus  Damianus,  c|>i.sl.  nd  Domiuic,  cap.  li),  Lco 
^  t.   lib.   II,  cap.  Sif  ct  Baron,  aimo  1038,  num. 


A  insinuet  (23).  At  ille  :  Quid  prodest,    inquit,  si  ei 
nuntiavero  ?  non  enim  quod  te  vidissem,  vel  quod 
talia  patiaris,  mihi  creditura  est.  Cui  ille  rcspondit : 
Hoc  sibi  signum  ex  mei  parte  denuntia,  quod  Pan- 
dulphus  Guala3  filius   calicem  ipsum   pro  pignore 
habeat,  et  ut  datis  solidis,  quos  ei  debuimus  red- 
dere,  illum  recipiat,  atque  S.  Benedicti  monastcrio 
omni  postposita  mora  restituat;  sibi  celcriter,  rogo, 
insinuarc  ne  differas.  Quibus  dictis    visio  illa  ab 
oculis  ojus  ablata  est.  Puer  vero  statim  ut  domum 
regressus  est,  inflrmitate  detentus  intra  paucosdies 
defunctus  est;  ea  vero    quoe   viderat,    quaeve  sibi 
dicta  fuerant,  omnibus  ad  so  venientibus  patefecit. 
Pandulphus  etiam  ipse,  qui  causapignoriscalicem 
apud  se  habebat,  hoc  ipso  temporo,  nescio  qua  de 

gcausa,  Neapolim  pergens,  hoec  omnia  ex  orcipsius 
Pythagorae  so  audisso  retulit;  per  quem  quoque 
idcm  Pythagoras  uxoriillius  omniaquse  de  viro  ejus 
viderat,  vclquaeipseeimandaverat,  *^pusB  nunlia- 
vit.  lUa  autem  sibi  potius  quam  marito,consuIeDspre- 
tium,quodvirejusaccommodaverat,reddore  uolens 
neccaliccmrecipere  nec  monasterio  redore  curavit. 
TlioophHus.  Mirandum  valdo  est  ac  magna  cum 
cautelapcnsandum  curomnipotens  Deus  talia  huic 
puerooslenderevoluit.cumillequisibisostensuesta 
poenalibcratusnonest,vel,cumtottantisquesceleri- 
busoccultalis,pro  solo  aureo  calice  cruciari  visusesl 
Desidorius,  Quod  vir  iste  in  pocnis  visus  est,  et 
tamen  uxore  calicem  reddere  parvipendente,  a 
pocnis  liberatus  non  est,  justo,  occulto  tamon,  omni- 

^potcntis  Dei  judicio  factum  est,  ejusque  pia  ac 
bcnigna  providentia  in  notitiam  hominum  deducia 
est,  ut  videlicet  quicunque  haec  audierit,  pertime- 
scat,  ct  a  rapinis  ecclesiarum  mentem  manusque 
compescat ;  no  et  ante  mortom  sese  poenitcre  non 
liceat,  et  post  mortcm  parentibus  propinquisque 
ea,  pro  quibus  ipse  a  suppliciis  liberetur,  operari 
non  libeat;  sicque  fiat  utpro  eis  supplicia  setema 
possideat,  qui  Dci  timore  postposito  in  vita  positus 
nullatenus  pcrpetrare  formidat,  et  jam  veniani  noo 
mercatur  in  vita  illa  qui  bonis  sanclisque  operibus 
noglcxit  promej-eri  in  ista.  Quod  vero  Cficteris  faci- 
noribus  tacitis,  de  solo  aureo  calice  judicHri  visus 
est,  aperte  datur  intelligi  quam  forliter,  quam  atro- 
ciler,  quamque  miserabiliter  pro  aliis  pluribus,  im- 
mensisque  sceleribus  torquebatur,  quando  parvi 

Dcalicis  rapinatam  dire  tamque  crudoliter  cruciaba- 
tur.  Namsupcrius  retulimus  quod  idem  Fythagon» 
puero  dixerit,  quod  multa  et  immensadelictisaliis 
fuerant  sibi  praeparata  tormenta.  Quod  \evo  is,  qui 

12,  iSy  compcteroPandulpho,  cognomineCaputfer- 
rco,  principi  (iapua;,  qni  vixitusque  ad  ann.981,  el    . 
non   Pnndulfo   quarto   principi  Capuauo,  qui  obiit 
anno,  ut  diximus,  1050,  ubi  etiara  non  discrepai^^ 
ab  aliis  historiis  clarc  dcmonstrat. 

(23)  Sperabat  forsitan  Pandulphusexrestitulione 
minui  [jocnam,  scd  in  infcrno,  ubi  est  summa  niise- 
ria,  nullum  refrigcrium  est,  adeo  quod  divo  cspulo 
Inndiii  dcsirloraverat  guttam  aquse  ut  refrigerarot 
liquain  suam,  sperans  refrigerium  obtinere,  cl 
non  valuit  (Luc.  xvi). 


DIALOGI.  —  LIB.  II. 


982 


sappliciis  vidit,  continuo  languore  correp- 
n  posl  multura  lempu8eslmortuus,nonmul- 
jwmur,  si  illud  quod  Danieli,  viro  desiderio- 

somniorum  veridico  interpretatori,  contigit 
imus;  nam  post  visionem  spiritualiummys- 
m,  continuo  eegrolavit,  et  per  dies  plurimos, 
«e  testatur,  elanguit  (Dan.  viii).  Si  autem  talis 
[ue  vir  spirilualia  visa  non  tulil,  sed  continuo 
reapprehensusper  dies  plurimos  inflrmatus 
lid  mirum,  sipuer  isle  curis  ssecularibusdc- 
arnalibus  desideriis  pressus,  visionem  spi- 
im  rerum  fcrre  non  potuit,  sed  infirmitate 


A  detentus  ad  extrcma  devenit?  Sed  in  his  omnibus 
divina  judicia  magis  metuenda  quam  indaganda 
sunt.  Qu»  mogna  et  inscrulabilia  sunt,  teste  Psal- 
mista,  qui  ait  :  Jadicia  tua  abyssiis  multa  (Psal 
xxxv) :  testante  quoque  Paulo,qui  dicittO  altitudo 
divitiarum  sapionlioj  ol  scientiwDei!  Quamincom- 
prehensibiliH  sunt  Judicia  ^us,  ct  investigabiles 
visd  ejus !  Quis  cnim  cognovit  sensum  Domini,  aut 
quis  consiharius  ejus  fuit  ?  aut  qnis  prior  dedit 

,  iUi,  et  retribuctur  ei  ?  Quoniam  ex  ipso,  et  per 
ipsum  et  in  ipso  sunt  omnia  :  ipsi  gloria  et  impe- 
rium  inssooula  soeculorum.  Amen,  (Rom.  xi). 


LIBER   SEGDNDDS, 

o  agitur  de  miraculis  a  S.  Benedieto  aliiaoe  monasteria  Caainensi  ope  dioina /aetia. 
lisso   utcunque  primo,    ut  promiseramus,  B  diiate,  de  pcena  peccatorum,  ac  de  gloria  sempi- 


nunc  secandum,  Doo  auxilianto,  scriboro 
ar  :  in  quo  csBtera,  quae  supersunt  in  hoc 
)rio,  vel  a  monnchis  hujus  sacri  coonobii 
[ue  divina  largienle  clementia  his  tompori- 
ta  miracula,  quce  nostrse  occurrnnt  memo- 
rabo  concludcre. 

adhuc  essem  laicus,  ct  intra  annos  adolos- 
Btatcm  ducerem,  quoe  a  multisin  Benevcn- 
ilatc  dcgens  audivi  de  Joanne  (24)  tunc 
1  Benevcntnncc  Ecclesiaj  archidi.icono,post- 
vero  hujus  S.  coDnobii  nbbate,  silenter  non 
>.  Cum  idem  Joanncs  de  illusiri  prosapia 
n  duccret,  et,  quod  mnjns  est,  rcligiose  vi- 


ternn  justorum.  Itaquo  statuerunt  inter  se  huj'u8 
gloriammundi  rclinquerc,  acsanctroconversationis 
habitum  suscipcre  ;  et  ut  magis  fidi  esse  possent, 
juramento,  quod  statuerant,  firmaverunt.  Deindiem 
decernunt,  quo  apud  castrum  Casinum  limina  B. 
Benedicti  petcrent,  ac  sub  ejus  magistorii  regula 
Jesu  Christo  Domino  dcscrvirent.  Igitur  postquam 
ad  stntutum  diem  ventum  est,  quo  ab  eis  aggre- 
diendum  erat  iter,  Alix,  qui  aliud  animo,  aliud  ges- 
tabat  in  oro,  Joanni  archidiacono  dixit  :  Charissi- 
me  frater,  quoniam  do  rebus  meis  aliquid  adhuc 
superest,  quod  secundum  Deum  ordinare  cupio, 
tu,  obsecro,  prcecede,  et  mox  ut  sanctce  conversa- 


inipotenli  Domino  omnimodo  placere  stude-  C  tionis  habitum  susceperis,  mihi  nuntium  mitle  :ego 

autem,  his  expletis,  quanto  citius  te  subsequi  cu- 
rabo.  Archidiaconus  vero  ad  monasterium  B.  Patris 
Benedicti  veniens,  mox  ut  habitum  sacrum  susce- 
pit,  nuntiumutdecreverant  socio  direxit,  qui  eum 
sub  sanct»  institutionis  regula  jam  colla  submisisse, 
et  ut  ipse  celeriter  veniret,  ut  pollicitus  fuerat,  nun- 
tiaret.  At  ille  mox  ut  talia  audivit;  alacer  effectus, 
quod  illum,  qui  sibi  in  Ecclesia  prsseminebat,  re- 
cessisse  cernebat,  omnino  se  ad  eum  accedere, 
atque  tam  arctam  ingredi  viam  posse  negavit. 
Deindead  acquirendumculmenpontiflcatus  honoris 
totis  viribus  nitebatur.  Sed  omnipotens  ac  justus 
Deus  alitor  quam  ipse  spernbat  disposuit.  Namcum 


1  clero  et  populo  diligcbatur,  ut  omnes  ei 
ter  post  mortem  archicpiscopi  ejusdem  ur- 
mum  saccrdotium  peroptarent.  Alter  qui- 
adem  Ecdesia,  AIix^(25)  nomine;  diaconus 
i  ad  adipiscendum  pontiOcium  omni  nisu 
it,  nec,  quo  ordine  id  assequi  posset,  quid- 
msi  ha))ebat.  Sed  dum  idcm  Joannes  archi- 
5  superespct,  ad  culmen  tnnti  honoris  se 
trtingere  desperabat.  Gumque  hajc  quotidie 
)  volverct,  vana  illum  cogitntio  haud  quie- 
rmittebat.  Cum  quadnm  die  uterque  secreto 
^onsedissent,  ct  ncmo  alius  cum  eis  esset, 
iter  cos  oiKus  est  de  hujusmodi  misera) 


jilitate,de  ccjolcstisac  perpetuoe  vitae  jucun-  D  imperator  Otho  egrossus  Germania  Italiam  intras- 


nnncs,nbbas  tertius  hujus  nominis  et  trice- 
B.  Benedicto,  ex  illustri  Beneventanorum 
^rosnpia  genus  duxit.  Suscepit  abbatiam 
nini997et  pervenit  usque  ad  annum  1010. 
ixarchiepiscopus  IV  Benevcntanus  Silves- 

II  anno  Domini  1000.  nd  instanliam  Otho- 
ip.  nl)  codein  pontif.  nd  archiepiscopatum 
a  populo  tanicii  miniine  receptus,  ut  habe- 
ironic.  aich.  Benevcnt.  Indigna  res  reh- 
)d  nostri  soeculi  inores  hxui  devenere,  ut 
)orront  ot  exsccrantur  [mi^nni,   hoc  quasi 

a  nostris  p:)lili('is  habenliir,  <him  docent 
0  et  snpienti,  nc  prjeserlim  principi,  mcn- 
8se,et  licere  nliis  struere  insidias,aliudque 

in  pectoro,  aliud  vero  in  lingua  promptum 


habere  regnandi  cupidino,  irridendo  Sex.  Pom- 
peium,  cui  cum  facillimum  esset  adversarios  soos 
violata  flde  obtruncare,  atquo  ita  toto  terramm 
orbe  potiri,  plurisfidem  auamimporium  fecerit.  Et 
sunt  tam  impudentes,  ut  aocere  audeant  religionem 
virtutemque  imporio  famulari  debere,  licereque 
principi  pro  re  nata  fidem  vel  jurcgurando  firmatam 
seque  ntque  cothurnum  exuere.  En  quibus  in  rebus 
glorinntur.  Utinam  spe  sua  frustrarentur,  qoidolos 
concinnnre,  aliosque  caperestudent,  eosque  elode- 
rent  aves,  quas  captant,  ct  evolarent,  sicoti  evenit 
Alix  archiepiscopo,  qui  nonassocutus  fuit  venatio- 
nem  I  0  quam  longe  a  primis  sseculis,  ubi  Chris- 
tiani  malle  mori  volebant,  ut  scribit  Justinus  mart. 
Apol.2,  quam  vel  semel  mentiri  I 


983 


VICTORIS  III  PAPiE. 


9»4 


sety  postquam  Romaiias  ros,  ut  sibi  videbatur,  ^ 
disposuit,  Benevenlum  adiit,  cui  Alix  ita  familiaris 
effectus  est,  ut  idem  Augustus  eum  eligi  in  ponti- 
ficem,  Ecclesia  renuenlc,  prseciperct.  Postmodum 
vero  imperator  Romam  rcdicns,  Homanum  pontifi- 
cem  eum  consecrare  rogavit,  et  consecratum  Beno- 
ventum  remisit;  imperalor  deinde,  febre  corrcptus 
post  aliquos  dies  divina  dispositione  defunctusest. 
Illevero  Beneventum  rediens,  nc  mojnibus  quidem 
civitatis  appropinquareaususfuit,sed  cum  dedecore 
illo  repulso,  alium  sibi  cives  pontificem  clcgerunt. 
Fecit  quidem  haec  omnipotens  Deus  ad  vindictam 
malefactorum,  laudem  vero  bonorum,  ut  qui  cupi- 
ditati  honoris  ductus  fraudulenter  fratrem  suum 
studuit  ab  Ecclesia  pellere,  ipse  pulsus  patria, 
exsul  in  alieno  solo  vitam  liniret.  d 

PrflBter  haec  ea,  qu®  sequuntur,  Leone  venera- 
bilis  vit88,  qui  ante  paucos  annos  defunctus  cst,  ct 
aliis  veteranis  monachis  narrantibus,  audivi.  Cum 
igitur  idem  Joannes  aliquantos  in  monasterio  san- 
ct89  institutionis  reguIsB  explesset  annosy  petita  ab 
abbate  suo  licentia,  Hierosolymam  perrexit,  atque 
in  Sinai  monte  per  sex  coutinuos  in  Dei  servitio 
degit  annos.  Postmodum  vero  in  Grajcia  in  monte, 
qui  Hagionoros  (26)  dicitur  ,  aliquanto  tcmpore 
mansit.  Sed  ea,  quee  illo  in  loco  eum  vidissc  con- 
tigit,  haudquaquam  mihi  videntur  reticenda. 

Quidam  namque  eremita  in  eodem  monte  ma- 
nens,  a  paucis  vel  frequcntabatur,  vel  noscebatur. 
Dumquadam  diefrater  qui  ei  ministrabat,  etcertis 
diebus  victum  dcferebat,  supra  meraoratum  Joan- 
nem  venerabilem  virum  ad  eumdem  Dei  servum 
duxisset,  sicut  ipse  postmodum  discipulis  suis  cum 
lacrymis  solitus  erat  referro,  benigne,  ut  dccebat, 
ab  eo  susceptus  est,  et  cum  serrao  inter  eos  de 
coelestis  viteBgaudiisdiutiusagitaretur,  scrvusDei 
iis  qui  advenerant  dixit :  Vcnitc,  fratrcs,  quia  jam 
hora  est,alimenla  sumamus  corporis,nerevertentes 
in  via  deficiatis  :  nec  enim  jejuni  a  nobis  recedere 
debetis,  propter  quem  tanti  subiistis  iter  laboris. 
Et  hfiBC  dicens.  mensam  praeparat,  prandium  appo- 


nit.  Cum  denique,  oratione  facta,  ad  mensam  con- 
sedissent,  mirabile  dictu  I  immanis  ursus  e  vicina 
silva  vcnicns  sese  ante  ora  prandentium  favum 
melliflui  mellis  fcrens  exhibuit  (27).  Cumque  ilH 
valde  pcrterriti  fugam  inire  tentarent,  venerabilis 
eremita  ille  eos  compescuit,  ct  ne  terrerentur  ad- 
monuit,  dicens  multos  esse  jam  annos,  quo  sibi 
oranipotens  Dcus  pcrbestiam  illum  ssBpissime  hoc 
melliflui  nectaris  donum  sua  pietate  transmiscrit. 
l^eracto  itaque  prundio  surgentes  e  mensa ,  animo 
magis  satiati  quam  corporc,  percepta  benedictiooe 
ad  monasteriura  suntreversi.  Postnon  multos  vero 
dies  beatissimus  P.  Bonedictus  eidem  Joanni  pcr 
visionem  apparuit,  et  dans  ei  pastoralem  virgam, 
quam  raanu  gcstabat,  ut  Casinum  ad  suum  monas- 
terium  quantocius  revertcretur,  admonuit. 

Facto  itaque  raano  abbati  ipsius  monasterii  rcli- 
gioso  scilicet  visionem  quara  viderat,  per  viro 
ordinera  pandit.  At  ille,  ut  eral  vir  providus  atque 
discretus,voluntatcm  Dei  in  hac  visione  cognoscens, 
intulit,  dicens:  Frater  Joannes,  celeriter  ad  tuum 
monasteriura  reverti  festina,  ne  tanto  Patri,  qui  tibi 
pcr  visionera  apparuit,  esse  inobediens  videaris: 
decrevit  cnira,  ut  raihi  videtur ,  omnipotens  Deus 
te  suo  gregi  pra?ponore,  et,  ut  suas  fideliter  pascas 
oves,  sua  raiscratione  elegisse.  Ille  igitur  visioni  et 
adraonitioni  obteraperans,  transraarina  relinquens 
arva,  Christo  duce,  reversus  ost,  atque  a  religiosis- 
siraoviro  Joanne,(iui  tunc  fralribus  prsecrat,  prae- 
positus  factus,  uon  niulto  post  tompore  (quia  idcm 
abbas  corporo  jara  debilis  crat,  atque  pondustanti 
oneris  fcrrc  neiiuibat)  consilio  et  electione  cuoclo- 
rum  fratrura,  ab  eodcni  venerabili  Patrc  abbas  est 
ordinatus.IIIe  vero,abbatia relicta,in  vicinam  silvam 
secessitatque ibi  usquc  ad  vitse su^  terminura solita- 
riusdegensinomnipotcntisDeiscrvitiovitamlinivit. 

Interea  necea  qua3  de  Felice(28)  audivi,monacho 
videlicethujus  monasterii,  silentio  sunt  prsetermit- 
tenda.  Quodara  tempore,  nescio  qua  dc  causa,  ad 
Teatinara  url)era  esse  me  contigit,  et  cum  ab  (29) 
episcopo  etclericis  illiusEcclesise  benigneet  ami- 


(26)  De  peregrinatione  Joannis  ad  montem  Ha- 

gionoros  sive  montem  sanctum,  qui  olim  Athos  di- 
icebatur,  in  Macedonia  Graecia^  provincia,  meminit 
etiam  Petrus  Diac.  lib.  ms.  De  ortu  justorura  Ca- 
sin.,  cap.  35,  et  Ost.inChron.  lib.ii.  cap.  22. 

(27)Non  paucirepcriuntur  sancti  qui  bruta  quae- 
dam  animantia  habueruut  farailiaria,  quibus  autci- 
bum  tribuebant,  aut  ab  iis  accipiobant.  iiccordare 
vitee  insignis  Elise  et  corvorum  ministerii,  qui  mane 
quidem  panera,vespere  autera  ei  carneni  perpetuo 
afferebant  :  similiter  et  eorura,  quaj  in  Vila  Pauli 
primi  eremitae  referuntur,  licet  soleant  talia  ista 
sanctorum  miracula  novatoreshaeretici  exsibilaro  : 
Et  boc  esty  ut  S.  August.ait  lib.  xxi.  De  civit.  Dei, 
cap.  8,  eorum  tota  rutio,  ut  qaod  oxporti  non  santf 
nequaquam  esso  posse  arbifrentur.  Et  ignorare  vi- 
dentur  sanctis  viris  a  Deo  non  raro  rostilutura  do- 
minium  in  bestias  ante  peccatura  prirao  paronti 
concessum.  Vide  Ven.  Bedam  in  Hexaracron,  Philo- 
nem  Judaeum  lib.  De  praemio  et  poenis.  Magnus 
Antonius  etiam  bestiisimpcravit,  neparvulamraes- 
sem  suam  Isederent,  ut  auctor  est  Athanasius  in 


Vita  cap.  25.  Pachoniium  vero,  ut  in  Vita  ejus, 
cap.  10,  Icgitur,  crocodilorura  ministerio  fluvium 
transeuntcra,  qui  eura  cura  suraraa  subjcctione  por- 
tabant,  exponcntes  nd  locum  quocuraquc  pra?ccpis- 
set.  Simoon  quoque  priscus,  ut  refert  Theodoretas 
D  inPhilotheo,  cap.  6,  duobus  leonibus  jussit  ut  ho- 
spiles  ducercnt,  et  a  via  a  qua  aberrarant,  reducc- 
rent.  Plura  occurrunt  passim  in  sanctoruni  histo- 
riis. 

(28)  Agit  etiara  de  B.  Felice  Petrus  Diac.  lib.  De 
ort.  justor.  cap.  37.  Portinent  cnini  quae  narratDe- 
siderius  ad  ann.  105^,  ut  vidcre  cst  apud  Camil. 
Pereg.  in  serie  abb.  Casin.  in  Desiderio. 

(20)  Episcopus  Teatinus,  do  quo  hic  injicitur 
racntio,  Arnulphus  fuisse  creditur,  quera  cii^ca 
ann,  1049  scdisse  et  succcssorcm  habuisse  Acto- 
ncra  cx  comitibus  Marsorura  opinatur  eruditissi- 
nuis  abbas  D.  Ferdinand.  Ughellus  tom.  VI,  suae 
llaliie  sacrfe  nis.  mox  cdcndo.  De  antiquis  rehus 
Teatinfc  civitalis  patricius  humanis  ac  divinis  dis- 
cipiinis  insi^^nitci*  e.xpolitus,  stylo  satis  eleganti,el 
erudito. 


DIALOGI.  --  UB  II. 


986 


Bosceptus  essem,  atque  oralionis  gratiaad 
m  me  duxissent,  facta  oratioae,  ad  dexte- 
tesiae  me  conluli,  ibiquc  ecdiculam  ct  altaro 
i.  Cumque  episcopum  et  clcricos  interro- 

in  cujus  honorem  altarc  illud  conditum 
»8ponsum  mihi  cst,  in  honorcm  U,  Felicis 
>ii8  Christi  altare  illud  csse  dedicatum. 
em  quis  fuerit  ille  Felix  inquirerem,  dice- 
iquod  monachus  Casincnsis  congregationis 
qae  ab  abbate  suo  illis  in  partibus  missus, 
iribus  egregie  prajcssct,  ibi  vitamfinivit; 
ad  corpus  ejus  omnipotcns  Deus  multa 
i  operarctur,  a  majoribus  suis  dc  loco  in 
18  jacuerat  lcvatus,  atquc  in  hac  eccle- 
hoc,  utcernis,  altari  conditus  fucrit.  Igitur 
I  memorabile  illo  inloconuperabcopatra- 
nipotentc  Domino  largiente,  narrabatur. 
quidam  csecus  ad  cuncta  obstantia  pedes 
8y  misericordcm  Dominum  rogaturus,  antc 
re  venissct,  ct  prostratus  toto  interracor- 
mitu  ac  suspiriis,  ut  meritis  D.  Felicis  sui 
itar,  orasset :  mox  depulsis  ca)citatis  tcnc- 
sanus  et  incolumis  surrcxit  ut,  miranlibus 
ipse  suis  oculis  luccm  ceepcrit  cerncre 
mpcr  ab  alis  desideravcrat  audire. 
hilus,  Velim  scire  si  vir  iste  venerabilis, 
aruit,  post  morlcm  in  hac  vita  posilus  ali- 
^num  dc  vilie  suob  mcrito  dcderit? 
irius.  Nonquidemhunc  veuerabilcm  virum, 
loc  saeculo  vixit,  aliquod  indicium  suarum 

dedisse  comperi :  verumtamcn  omnipo- 
18  plcrumque  agcre  consuevit,  ut  illi  qui 
nente  illi  scrvire  sludent,  licet  in  carne 
llumsignum  suaesanctitatis  ostendant,  post 
lamen  cujus  meriti   fuorint,  colari  minimo 

utdum  cxstincta  illorum  corpora  ita  mira- 
ruscarc  ccrnuntur,  in  ipsius  scrvitio  hu- 
sntes  acrius  accendantur. 
hilus.  Fateor  mihi  placere  quai  dicis;  sed, 
3,  inchoata  prosequere ;  ul  dum  qua>  valdo 
idio,  ad  amorem  surpernae  patriaB  fcssus 
^elevetur. 

^rius.  Gregorius  quidam,  summre  religionis 
is,  in  hoc  coenobio  dictus  cst,  qui,  sicuta 
c  hujus  loci  fratribus  audisso  mc  reminiscor 
irsescnti  vita  moratus  est,  sub  monasticae 
ae  regula  omnipotcntiDomino  studuitstre- 
I  deservire.  Cumque  cxplelo  vilaD  termino 
undo  niigrasset,tanta  odoris  fragranlia  de 
uo  exanimis  jacebat  emanavit,  ut  omne 
onnstorium  iliius  odoris  suavitas,  quasi 
gulum  domatismirificc  respersorit.  Et  dum 
ioris  illius  inclTabili  quadamsuavitate  rc- 
irarentur,  ac  quid  cssct  omnino  nescirent, 

jfertur  ctiam  a  Leono  Ost.  lib.  iii,  cap  50 
0  Diac.  lib.  Dc  ortu  just.  cap.  i4. 
Angelo  monnphohabelur  inentio  inPetro 
lib.  ms.  De  ortu  justorum,  cap,  39,    et  in 
s.  de  oct.    sancti    Benedicti.  ac  in  Leone 


A  nuntius  repentc  ab  infirmorum  domo  properans 
vcnit,  qui  Gregorium  monachum  obiisse  retulit. 
Yoluit  itaquc  omnipotens  Dcus  ostendere  quanti 
meriti  istevir  fuerit,  cujus  cgrediente  anima  tam 
mirifico  odoro  ccenobium  omne  repleverit  (30). 

Aller  quidam,  ut  fralrcs  qui  adhuc  supersunt 
referunt,  Angelus(3i),  in  hoc  mohasterio  monachus 
dictus  est,  cujus  profecto  vita  nomini  dissimilis 
non  fuit.  Qui  dum  infirmitatc  tactus  corporis  ulli- 
mum  diem  clausisset,  daemoniacusquidem  forte  in 
coquinam  intraverat:  eteccesubitocoBpit  strepere, 
ac  se,  furibundus  aterradissilicns  in  aeraelevaro, 
magisque  vocibus  clamans,  cum  se  a  Benedicto 
perpeti  conqucrcbatur,  dicens  :  0  quid  nunc  mihi 
modo  Benedictus  fecit;animam  AngeIimonachi,ob 

D  parvum  cucullum  quod  gestavit  in  capite,  mihi  au- 
fercns  secum  detulit.  Cumquc  omnes  qui  aderant  ad 
vcrba  illius  stupefacti  intendercnt,  et  quid  dicerct 
ignorarent,  rcpente  signum,  quo  fratrum  obitus 
significari  solct,  insonuit :  statimque  fratresomnes 
festinanter  ad  domum  infirmorum  pergunt,  et  An- 
gelum  monachum  jam  dcfunctum  reperiunt.Qua  de 
re  aperte  monstratum  cst,  quod  •anima)  illius  in 
aliquo  nocere  non  potuit,  do  cujus  morte  coram 
fratribus  tam  Iristem,  tain  lugubrem  se  antiquus 
hostis  pstendit. 

77;cop/ji7us.QuajsoutdicascurdiaboIu8tantumin- 
imicetur  humano  generi,  ut  ab  ortu  nativitatis  usque 
ad  cxitumvita3  omnibus  modis  claboreta  mandatis 
Crcatoris  sui  homincm  avcrtero,  alque  ad  cetornam 
patriam  tendenti  quascunquo  poterit  insidias  tcndero 
DosideriuSy  Aperta  ratio  patet,  quod  antiquus 
hostis,  qui  se  Croatori  suo  sequiparare  contcndit 
passus  magnam  ruinam,  in  voraginem  profundi 
bavathri  demersus  sit ;  et  idcirco  humano  generi 
omnibus  modis  contrarius  cxistat,  quia  illuc  eum 
ascenderecernit,  unde  ipseper  superbiam  dcjectus 
irrccuperabililcr  cccidit :  inde  est  quod  slreperc, 
insanire,  frendero  in  olcctorum  Dei  transitu  terri- 
biliter  videtur. 

Azzo  (32)  etiam  quidam  religiosa)  satis  vitas  mo- 
nachus  fuil,  qui  ccclcsiam  B.  Michaelis  archangcli 
in  vallc  quo)  dicitur  Hegis,  a  LudovicoChristianis- 
simo  imporalore  mirifico  operc  constructam,  post- 
modum  vero  a  Saracenis  destructam  omni  cum 
sludio  restauravit,  ibique  fratres  ad  omnipotentis 

•^  Dci  servitium,  prout  potuit  congregavit.  Cumque 
ibidem  in  sorvitio  Dei  complesset  annos,  ultimam 
jam  pene  agens  aetatcm,  ad  monnsterium  nostrum 
ex  quoab  abbatosuo  missus  fuerat,  cst  reversus. 
Qui  seniomorboqueconfcctus  in  domo  infirmorum, 
in  lcctulo  jacens,  cxtremum  vitao  spiritumjam  mo- 
riturus  trahebat,  multique  e  fratribus  excubantes 
circa  lectum  ipsius  hymnis   ct  psalrais  vacantes, 

Ost.  lib.  III,  cap.  42. 

(32)  Floruit  Azzo  ad  annum  Domini  1022.  Vidc 
Lconem  Ost.  lib,  ii,  cap.  34,  ct  Petr.  Diac,  lib.  ms. 
Dc  ortu  just.  Casin.,  cap.  40. 


c 


987 


VICTOBIS  III  PAPiE 


988 


ejus  oxitnm  oxspcolabant.  QtHdani  vero  fi*ater  (33) 
qui  odhuc  superest,  el  noliiscum  \n  monastcrio 
conversatur,  tunc  juvcnis,  nuncaulcm  irlatc  mori- 
busque  grnndjxjviis,  in  dormilorio  cum  caeleris 
fratribus  quiescehat:  cumccce  subitonocte  intcm- 
pesta  respicicns,  viJit  pcr  visionem  B.  Michaelem 
archangelum,  cnjus  vultum,  pictura  eum  docejite 
cognovcrat,  pcr  dormilorium  vcnicntem  :  cujus 
alter  angelus  vcstigia  subsequcns  paulo  longius 
gradiebatur;  quem  intuens  dixit:  Domine  nonne  tu 
B.  Michacl  archangelus  ?  Kt  iile  :  Ego  sum  utique. 
At  ille;  Quo  lendis,  inquit,  domine?  Ad  domum, 
inquit,  infirmorum,  ut  fratrem  Azzonom  mecum 
assumam,  quia  jam  tempus  cst,  pergo.  Et  his  dic- 
tis,  visio  quam  videbat  disparuit.  Qui  statim  evi- 
gilans  surrexit,  et  fesiinanlcr  ad  domum  infirmo- 
rum  perrexit,  fralremque  Azzonem  e  corpore  ani- 
mam  jam  exhalasse  invcnit.  Quadere  apertc  datur 
intelligi  quod  idem  B.  Michael  eum  secum  dctule- 
rit,  qui  ad  assumendum  eum  se  vcnisse  testatus 
est. 

Frater  quidam  in  nosl!  o  monastcrio  Stephanus 
Vcneticus  (3i)  dicebatur,  qui  ex  Vcnctiae  partibus 
adveniens,  in  sanctse  conversationis  habitustudio- 
sissimo  vixit,  cujus  humilitatis,  patientioe  ac  obe- 
dientiie  bonum  omnii)US,  qui  tunc  in  omnipotentis 
Dei  servitio  ibidem  congrcgati  crant,  liquidissime 
patuit.  Cumque  jam  tempus  essct  ut  cjus  digna 
conversatio  a  justissimo  Domino  remunerari  debuis- 
set,  molestia  gravatus  corporis,  fratribus  coram 
positis,  diem  clausit  extremum.Tuncqunedamreli- 
giosissima  anus,  Agundia  nominc,  virgo  mcnte  et 
ccpore,  quas  in  sanctimouiali  habitu  juxla  eccle- 
siam  BeataQ  Mariic  scmpcr  Virginis  silam  in  civitate 
quoe  circa  radicemCasini  montis  esl  condita,  manc- 
bat  morc  solito,  antcquam  clerici  cjusdcm  civitatis 
ad  rcddendas  nocturnas  Deo  laudes  surrexissent, 
antc  prsedictam  ecclesiam  Dei  gcuitricis  stans,  ge- 
mitu,  lacrymisac  suspiriisomnipotentemDominum 
precabatur,  cum  ccce  subilo  intempcsta  noctis 
hora  respiciens,  vidit  columnam  igneam  ecella,  in 
qua  infirmifratros  quic  scercerant  soliti,  cxeuntem 
coelumque  tendentem.  Quoomox  nunlium  monaste- 
rium  subire  prsecepit  qui  studioso  inquireret  si 
aliquis  ex  infirmis  fralribus  in  cclla  illn  dcgentibus 
ex  hoc  mundo  migrasset.  Tum  is,  qui  fucratmissus 
nuntius,  pcrniciter  montem  ascendit,  monasterium 
intravit  ,  domum  infirmorum  adiit,  atqne  Stcpha- 
num  religiosum  monachum  defunctum  rcperiit: 
et  studiosius  inquirens,  invcnit  cum  ca  hora  cmisis- 
8c  animam,  qua  columna  ignea  ab  ancilla  Dci  visa 
est  cclsa  penetrare  polorum. 

Alter  quidam  in  jam  dicto  nostro  monasterio  (35) 

(33)  Cui  nomen  crat  Pctrus,refort  Osliens.  lib.ii, 
cap.  34. 

(34)  Recilatur  etiam  hoc  miraculum  a  Fetro  Diac. 
lib.  ms.  De  ort.  just.  Casin.,  cap.  42,  et  a  Leono 
Ost.  in  Chronic.  lib.  iii,  cap.  42.  Vixit  Stcphanus 
Veneticus  sub  anno  1080. 

(35)  Meminit  Joannis  Venetici  Petr.  Diac.  lib.  De 


A  Joannes  Veneticus  dlctus,  est,  mirae  paticntia?,ob6- 
dicntiix)  ac  liumilitatis  monachus,  qui  quanti  meriti 
apud  Jesum  Christum  Dominum  fuerit,  suum  ]K>st 
obitum  manifestissime  claruit.  Cum  quidam  frater, 
cujus  nomen  a  memoria  excidit  (36),  cnsu  in  in- 
guine  crepuisset,  ita  ut  interiora  ejus,  membraao 
disrupto,  inter  carnem  et  corium  dilaberentar, 
sepulcrumipsiusadiit,nc80superillud  prosternenSy 
lacrymis  gemitibusquc ,  ut  prose  Dominumpreca- 
relur,  ex  intimo  cordis  postulabat  aflectu  :  procol 
dubio  credens  ejus  meritis  seposse  sanitafemreei- 
pcre,  qui  in  hac  vita  positus  omnipotenli  Domino 
totis  viribusstuduitdeservire.  Cum  igitur  aliquan- 
tulum  super  sepulcrum  ejus  orans  incubuisset,  itt 
restitutus   est  sanitati,  ut  languoris  pristini  nec 

D  ullum  in   eo  quidem  indicium  remnnsisse  videre- 
tur. 

Smaragdus  monachus,  qui  adhuc  superest,  et  ia 
nostro  monasterio  commoratur,  rotulit  mihi  quod 
narro.  Quod  a  Leone  venerabili  presbytero,  avon- 
culo  scilicet  suo,  se  audisse  referebat  de  Antooio 
monacho  atque  presbytero.  Qui  ssecularibus  le 
divinis  lilteris  haud  mediocriter  eruditus ,  ab  ado- 
lescentia  usque  ad  vita3  cxitum  in  saepedicto  mo- 
nasterio  degcns,  omnibus  pene  in  hac  provincii 
notus  exstitit.  Qui  dum  quodam  tempore,  casi 
accidento ,  sicut  prsedictus  presbytcr  ex  ore  illias 
accepit,  loco  in  sccretiori  crcpuisset ,  et  lauguore 
crescente  quotidie  vehementer  fatigaretur,  roedi- 
cum,  a  quo  secari  vel  exuri  dcberet,  si  quo  modo 

^  posset  sanitatem  recipere,  conducerc  meditabator. 
Timebat  tamen  si  secarctur  a  medico,  ut  multotias 
evenire  solet,  ne  forte  moreretur,  et  rursus  sinoi 
secaretur,  sedulum  sustineret  dolorem,  quod  est 
ipsa  morte  detcrius  ,  periculosius  sibi  videbalur. 
Igitur  cum  intra  se  hoec  diutiusagitaret,  unuinsiki 
fore  remedium  crcdidit  ,  ut  ad  sepulcrum  beali 
Benediclipergens  ipsiusmisericordiam  imploraret, 
sperans  se  ejuspatrociniopossesalvari,  subcujus 
magisterio  sc  recedens  a  saeculo  devolissime  con- 
tulerat.  Statim  igitur  ecclesiam  intravit  ,  ac  so 
coram  altari  humilitcr  pro8lernens,diutiu8  oravil, 
ut  omnipotens  Deus  meritis  tanti  Patris  saluteai 
sibi  confcrre  dignaretur.  Expleta  vero  oratione,  e 
pavimento ,  in  quo  prostratus  jacuerat,  surrexil, 
atque    cx  crcpidine  altaris    pulverem  collegit,  ct 

^  ligans  in  panno,  loco  in  quo  patiebatur  superimpo- 
suit :  atque  die  allero  ita  sanus  repertus  est,  utnec 
signum  quidcm  preeteritao  infirmitatis  in  eo  omni- 
modo  remaneret. 

De  Paulo  (37)  sanctee  conversationis  monacho 
quod  a  fratribus ,  qui  adhuc  in  hac  preescnti  vill 
vivunt,  et  eum  optime  norunt,  audisse  me  memini, 

ort.  just.,  cap.  4i,  cl  Leo  Ost.  lib.  iii,  cap.  42. 
(36)  Hamicis  nominatur  a  Petr.  et  a  Leon.  ^l 
(37^  Eadem  de  Paulo  monacho  referunturabOsl 
lib..  11,  cap.  55,  et  a  Pctro  Diacono  Hb.  ms.  De  orta 
iustor  cap.  43.  Floruit  ad  ann.  1035.  Vidc  SancU 
bapuan.  Mich.  monachi  de  SS.  Joanne  primicerio 
et  Paulo  prseposito. 


DIALOGI.  -  LIB.  II. 


990 


earabo.  Gumideni  Paulussalutissueecausa  A  lucem  in  aera  etintraipsamvenerabilis  viriJoannis 

animam  coelum  penelrare  conspoxit.  Igitur  facto 
mane,  certius  scire  volens  quod  viderat,  venit  ad 
Andream,  qui  cellaB  hujus  monasterii,  quce  intra 
eamdem  Gapuanam  urbemsita  est,tunc  prsepositus 
erat,  hocque,  quod  viderat,  per  ordinem  retulit : 
et  ut  ad  hoc  monasterium  nuntium  dirigeret,  qui 
diligentissime  rem  quam  viderat  investigaret,  ob- 
nixe'poposcit.  Qui  ejus  volo  parere  studens,  nuntium 
mox  direxit,  qui  diligenter  liaec  quse  dicta  sunt 
cognosceret,  citiusque  reversus  indicare  curaret. 
Tum  is  qui  missus  fuerat  nuntius,  dum  festinanter 
pergeret,  el  in  ipso  itinere  alter  a  monasterio  ve- 
niens  occurrit,  qui  fratribus  in  praedicta  cella  Gapu89 
commorantibus  preefati  servi  Dei  obitum  nun- 
tiavit;  aquo  subtiliterinquirens,  invenit prsedictum 


01  ad  coenobium  devenisset  {anno  1022),  a 
Rldo  abbate,  religioso  videlicet  viro,  qui  tunc 
08  honestissime  prsecrat,  devote  susceptus 
lem  venerabilis  Pater  in  monasterio  beati 
Benedicti,  quod  intra  Gapuanam  urbem  con- 
im  est,  habitare  preecepit  :  qui  postquam  ad 
m  pervenit,  ita  se  sub  sanctae  iustitutionis 

eonstrinxit,  ut  ob  hoc  omnibus  mirabilis 
tar.  Sed  omnipotens,misericors  ac  pius  Deus, 
m  sibi  ejus  digna  conversatio  in  hac  vita 
rit,  illius  post  obitum  ostendereest  dignalus. 
imque  in  eodem  monasterio  religiosam,  ho- 

ac  dignam  Deo  conversationem  exercens, 
lios  explesset  annos,  infirmitate  pulsatus 
18  et  carnis  ergastulo,  jubente  Domino,  exili- 
tar  quidam  venerabilis  vitae  episcopus  ex 


Dei  servum  ea  hora  ex  hac  luce  sublractum,  qua 
partibus  veniens,  orationis  gratia  ad  eccle-  o  cum  Joannes  religiosus  monachus,  Gapuee  positus, 
eati  Michaelis  archangeli  in  Gargano  monte       cojlum  mirabiliter  penetrassecognovit.  Tunc  uter- 

que  ad  eos  a  quibus  missi  fuerant  reversi,  alter 
servi  Dei  obitum,  alter  vero  visionem,  quee  de  eo 
visa  est,  retulerunt. 

Multorum  (40)  fratrum  tcstimonio  didici  heec, 
quse  nostro  curavi  annotari  libello.  Et  licet  Petrus 
venerabilis  Ostiensis  episcopus  insermone;  qucm 
m  vigiliis  B.  Patris  Benedicti  iegendum  luculcntis- 
sime  composuit,  id  eleganterdecenterque  inseruerit, 
tamen  interceetera  miracula,qu8e  omnipotens  Deus 
ad  laudem  sui  nominis  nostra  etiam  memoria.  vol 
seniorum  nostrorum,  quos  ipsi  vidimus,  quibusque 
referentibus,  agnovimus,  hoc  in  nostro  monasterio 
ostendere  est  dignatus,  inserere  curavi,  utin  cujus 
forte  manus  sermo  ille  non  venerit,  et  hocinnostro 
libello  cognoverit,  Deum  laudet  in  mirabilibus  suis, 
qui  omni  tempore,  novo  videlicet  cibo  alit  teneras 
isit,  ut  quis  ibi  defunctus  esset  agnosceret.  0  mentes  suorum.  Igitur  quodam  lempore  ab  initio 


im  properabat.  Gum  autem  ad  Gapuanam 
devenissct,  juxta  ecclesiam  protomartyris 
ni  (88J  diversus ,  hospitatus  est.  Denique 
>cte  intempesta  o  lectulo  surrexisset,  ante 
im  prsedicti  martyris  stans,  vicinas  sibi 
tentis  Dei  aures  precibus,  lacrymisque  red- 
cum  ecce  subito,  ad  dexteram  orientis  par- 
nlos  porrexisset,  vidit  instar  solis  radiis 
splendidam  e  monasterio  per  aera  mirabililer 
•e.  Gumque  diu  lucem  quam  videbat  attonitus 
lur,  signum  in  monastcrio  insonuit,  quo 
exitus  signiRcabatur.  Intellexit  protinus  e 
inumcroaliqucmmagni  meriti  ex  hoc  mundo 
se,  simulque  cum  ipsa  luce  coeli  sublimia 
sse.  Mox  itaque  convocatis  clericis,  quae 
enarravit,  statimque  ad  monaslerium  num- 


e  is,  qui  missns  fuerat,  monasterium  intras- 
enit  Paulum  venerabilem  monachum  e  cor- 
limam  emisisse. 

les  (39)  admodum  religiosus  monachus,  et 
►8,  cujus  superius  mentionem  feci,  qui,  re- 
Bgimine  monasterii,  ad  Eremi  secreta  se 
,  in  hac  vicina  silva  usque  ad  extremum 
ae  terminuin  solitarius  mansit  :  ibique  jeju- 
^iliis  ac  orationibus  operam  dans,  studuit 
tenti  Domino  sollicita  mente  servire.  Hic 
m  temporibus  Theobaldi  abbatis  ex  hac  luco 
set  {anno  1022),  monachus  quidam  Joannes 
,  in  monasterio  Beati  Laurentii  marlyris, 
mdGapuam  est,  studiosissime  in  Deiservitio 
sabatur  :  qui  dum  quadam  nocte  antequam 
ad  vigilias  surgorent,  de  leclulo,  more  so- 
nipotentem  Dominum  precaturus  surrexis- 
n  attenta  mente  stans  misericordem  Domi- 
recarelur,    subito    rospiciens   clarissimam 

jominatur  in  Chron.  Gasin.  lib.  ii,  cap  55, 

?tr.  Diac.  cap.  43,  ecclesia  S.  Laurontii,  non 

i. 

le  hoc  miiaculo  agit  ctiam  Petr.  Diacon., 


Maii  mensis  usque  ad  extrema  mensis  Julii,  tanta 
siccitas  aeris  exstitit,  ut  no  paucissimis  quidem 
guttis  arens  terra,  et  crebris  discissa  rimis,  aliquo 
modo  midefierivideretur.  Tuncquadam  diequidam 
rusticus,  ut  stipulam  triticae  messis  suo  in  agello 
succenderet  quo  liberius  terram  excolere  posset, 
allatum  ignem  incaute  supposuit ;  cumque  ignis 
paulatim  stipulam  lambendo  flammam  in  alto  porri- 
geret,  flante  aura  in  proximam  silvam,  quee  sub- 
Jacet  monasterio,  rustico  renitente,  dissiluit.  Jgitur 
intlnitamsibi  silva  ministrante  materiam,  ignis  huc 
illuc  per  latera  montis  discurrens,  omne  monaste- 
rium  incendio  se  concrematurum,  )>opuli8  undique 
spectantibus  minabalur.  Gum  itaque  fratres  flam- 
mis  crepitantibus  timore  exterriti  atque  turbati, 
animo  expergefacti,  a  lectulis  surrexissent  (nam  in 
meridiano  tempore  illis  quiescontibus  resistacon- 
tigerat),  videns  tam  immane,  tam  subitaneum  peri- 
culum,  ctoi  qualiter  resistere  possent  nullo  modo 

libro  ms.  do  ort.  just.,  cap.  36. 

(40)  Ilabetur  mentio  ctiam  inPetro  Damian.,  ser- 
mon.  habito  in  vigilia  sancli  nonodirti,  et  in  Leone 
Ost.  in  Ghron.  lib.  ii,  cap.  05. 


m 


VICTORIS  m  PAP^ 


joxcogilarc  valenles,  a;l  divijin  sc  slalim  conlulcic  *^      Tlioophilus,  Hoc  miraculum  et  in  Vetori 


praesidia.  Tolis  itaquc  virihus  ct  cx  intinio  cordis 
afTectu  omnipolcnlcni  Dominum  rogai-e  cooperunt, 
ut  meritis  13.  Patris  Hcncdicti,  quo  onlinc  vellet, 
8ua  virtuto  monastciium  ah  inccndio  eripcret,  quod 
humana  manu  dcfendi  posso  ponitus  dcsperabant. 
Cumque  alii  ereelis  in  cadum  manibus,  atque  alii 
proslratis  in  tcrra  corporil)US,  alii  flexis  genibus, 
alii  in  tcrram  demissis  capilibus  omnipotculem 
Dominum  prccarentur,  siibito  parva  nubeculaso  in 
hujuslateremontiscoliigenSfStipracacumenipsius, 
divina  imperaule  potentia,  dilatavit ;  quio  mox  tan- 
tum  imbrcm  exsc  efTuudens  cxprcssil,  utetincen- 
dium  omne  exstingueret,  et  omnino   monasterium 


R 

liberaret.  Studeamusigilur,  fralres,  religioseacpie  ^  citer  incalescat. 


mcnto  ab  Elisco,  et  in  Novo  a  sactissimo  P. 
dicto  factum  reminiscor.  Sed  dum  merita  I 
illorumque  longe  dislantia  csse  perpendo,  ma 
fatcor,  admirationem  de  hoc  nuper  patrato  mi 
in  animo  meo  concipio. 

DGsidoriiis,  IIoc  factum,  charissime  frate 
lanlum  istis  imputarc  dcbemus,  quantum  illi, 
jus  meritis  contisi,  id  agere  tentavorunt.  Vei 
men  vis  narrem  aliquid  de  obsessis  a  d^Bmo 
vina  largicnte  clcmentia,  suffragantibus  B.Be 
mcritis  in  hoc  ejus  monasterio  curatis,  ut  o 
tium  animus  magis  ac  magis  in  Dci  laudibos 
Icscat,  atque  in  amorem  summae  divinitatis  m 


viverc,  et  tantum  patrouum,  Deo  scrviendo,  propi- 
tium  acquirere  :  quia  cujus  mcrilis  nubos  hujus 
cacumen  montis  obtcxit,  atquc  cx  sccopiosumim- 
brem  cxprimens,  incendium  oxstinxit,  ejus  nihilo- 
minus  precibus,  si  euni  scdule  ac  devotc,  prtBve- 
nicntc  bono  opere,  rogaverimus,  ab  SDStuantinm 
vitiorum  flamma,  divina  coi:cedcnte  miscricordia, 
liberabimur, 

Quodam  tempore  (41),  sicut  ab  iis  qui  optime 
novcrant  agnovi,  dum  fiatrcs  hujus  monastcrii 
ecclesiam  B.  Scholasticaj  virginis  intra  Gajclanam 
urbem,  quatcnus  dum  ad  aliquas  res  emeudas 
ibidcm  pcrgerent,   reccptaculum  habere  possenti 


Theopliilus,  Quidquid  ad  aBdlGcationem  a 
tium  dicere  velis,  proscquere  :  ego  autem  d 
gratanter  auscultarc  profiteor. 

Desiderius,  Quidam  puer  im  domo  hospituo 
cum  patro  in  lectulo  cubans,  cum  ad  necesi 
corporis  in  ipso  noctis  silentio  surrexisset, 
ingens  lco  dentibus  fremens,  cum  paratus  i 
pere  unguibus,  sibi  horrendusapparuit;qui 
nimio  exterriius  vocifcrans,  in  terram  com 
cujus  vocem  mox  turbatus  pater  e  lecto  su 
fcstinus  ad  eum,  valdequc  anxius  accessit, 
clamasset,  vel  quid  sibi  evenissct,  primadil 
sollicitus  interrogavit.  Ille  immanem  leouem 


construeront;  quidam  ex  operariis  in    summitate  ^  se  veniontem  tremcbundus  ac  palpitans  vidi 


rupis,  qu8B  in  capitc  civilatis  mari  pneomiuet,  saxa 
quibusecclcsiaeparietcs  construcrentur,  frangcbat. 
Qui  cum  attentius  cadem  saxa  malleo  quaterct, 
idcm  mallcus  de  manubrio  recidit,  ac  per  ingens 
praocipitium,  quodibidem  palebat,  delapsusinmare 
cecidit  ;  qui  vaide  contristatus  quod  evenerat  dam- 
no,  ad  fratres  ubi  paricles  ecclesiie  cedificabanl, 
protinus  vcnit,  et  ea,  quaj  sibi  acciderant,  mocrens 
retulit.  Cumquo  spos  rccuperationis  essct  ablata,  ot 
alterum  sibi  malleum,  quo  saxa  ad  ccclesisB  o^diii- 
cium  frangcrcntur,  licri  decrevcrant,  unuse  fratri- 
bus  dixit  :  Dcscendamus  illuc,  fratrcs,  forsitan 
B.  Henodictussuismeritis  nolusmalieum  restitucl. 


retulib.  Quem  pater  blanditiis  demulccns,  i 
propriisacccptumreduxitadlectulum.Seddif 
qui  in  specie  leonis  sibi  apparuerat,  in  eum  i 
sus,  post  aliquot  dics  vchementissime  vexare 
Cumque  ad  ecclesiam  ante  altare  Bcatissimi 
dicti  csset  adductus,  mirum  in  modum,  in 
mcnto  clausis  oculis  prostratus  jaccns,  qui( 
monastcrii  portam  ingrediebatur,  mox  cjus 
exprimcbat,  dicens  :  Taiis,  vel  talis  homo  p( 
tam  modo  monasterii  ingreditur.  Quidam 
frater  cum  causa  obcdientiaB  c  monastorio  ad 
tcm  descendisset,  duodecim  a  quodam  ac 
denarios,  oosqueproprieo  utilitatis  gratia  occi 


qui  quondamGothoferramentumexprofundoIacus  D  piens  sibi  in  sinum  misit.  Gum  autem  ad  m< 


mirabilitcr  abstrahons  rcddidit,  atque  ad  opusquod 
csBperat,  Irotum  remisii.  IMacuit  sermo  coram  ca)- 
teris,  ct  descendentes  ad  mare  naviculam  sunt  in- 
gressi  :  regyrantesquo  sinura  civitatis,  vcnerunt 
adlocuminquo  sub  pra^dicto  prsecipitio  cx  operarii 
manibus  dissilicns  malleus  illc  ceciderat  :  in  quo 
videlicet  tanta  erat  aquarum  profunditas,  ut  spes 
recuporandi  illum  per  aliquod  humanum  ingenium 
nulla  omnino  persisteret.  Igilur  confisi  deomnipo- 
tentis  Doi  adjutorio  et  meritis  D.  Fatris  Bcncdicti, 
manubjrium  in  aBquora  mittunt.  Mirum  in  modum, 
mox  ferrum  manubrio  adhsBsit,  et  cxtrahentes  cum 
foras,  gratias  agentes  Deo  et  B.  Benedicto  gauden- 
tes  ad  opera  sua  sunt  roversi. 


rium  roversus,  ad  puerum  inlocum,  quo  vexi 
accessissot,  statim  diabolus  hoc  modo  eum 
pueri  coram  fratribus  infamare  coepit,  diceni 
nachus  iste  contra  regulam  sui  ordinis  du 
denarios  a  tali  viro  accipiens  causa  propri 
modi,  occultatos  retinet  in  sinn.  Igitur  cuni 
tribusintorrogareturutrumuam  veraessentc 
qusB  antiquus  hostis  per  os  vexati  sibi  ob, 
mox  illo  suam  clamitans  culpam,  omnino  id  i 
professus  est. 

Alter  quoquc  frater,  cujus  nomeu,  ne  verec 
patiatur,  omitto,  ex  alio  monasterio  suse 
causa  ad  nostrum  deductus,  quadam  nocte 
cturnas  vigilias,lectionem  de  Veteri  Testao 


(41)  Becitatur  etiam  hoc  miraculum  a  Petr.  Diacono  in  serm.   ms.  de  oct.  Sancti  Bonedicti. 


098 


DIALOCr.  -  LIB.  II. 


9d4 


eeclesia,  more  solito,  fratribus  re8identibus,recita-  A  eo  roj^atnri  cuncti  simul  frafrcs  conveniunt.   Ex- 


bat,  cQm  fortepucr  qui  vexabatur,  aderat.  Et  ccce 

sabito  diabolas  per  os  ejus  exclamans ,  illa  omnia 

qo8eIegebantursesendHquidumnosse,ibique  fuissc 

protestabatur;*etadjungens  hujusmodi  lectoris  vcr- 

bis  exprobrabat :  sed  si  ea,  inquif ,  quse  de  tc  scio  , 

referrecoramprtesentibus  vellem,  magnam  profecto 

UbL  yepAcundiam  incutero  possem.  Et  revcra  fra- 

trem  illum  abunde  in  suo  monastcrio  sceculariter 

vixissc  compertum  est.  Postquam  igilur  pro  vexato 

puero  ante  sepulcrum  B.  P.  Bcnedicti  diutius  a  fra- 

tribus  oratum  fuisset,  ita  sanus  elTectus  cst,  ul  am- 

plius  a  maligno  spiritu  vexari  minime  visus  cssct. 

Eodem  etiam  tempore  alter  puerulus  ingcntem 

iCtbiopem  super  tectum  stantem  conspexit,  qui 


plola  ifaquc  oratione  ac  psahuodia,  liora  sexfa  fra- 
tres  ad  rcfcctorium,  dimissis  cum  eoduobus  vcltri- 
bus  monachis,  cau^a  rcficiciidornm  corporum,per- 
gunl.  Igitur  cun)  illi,  qui  rcnianserant,  divinampro 
eo  miscricordiam  lacrymabilitcr  precarentur,  qua- 
tcnus  intercessione bcatissimi  confessoris  sui  Beno- 
dictiliberaie  captivum  hominem  dignaretur,  mona- 
chus  veneranda  canitie  eidem,  qui  vexabatur,  ante 
altare  sfare  visus  cst  ;  qui  antiquohostiabeorece- 
derc  potcnli  virUite  imperabat.  Mox  dcemon,  facto 
impetu  maj^^no,  cum  vomifu  ab  obsessoexiit,  atquo 
od  eum  ulterius  acccdere  minime  praesumpsit. 
Quem  vidclicct  senem  B.  Maurum  procul  dubio 
fuisso  compertum  est,  cujus  reliquias,  fratres  qui 


valde  territus,  mox  fugam  arripit.  Scd  idemdaemon  B  cum  eodemobsesso  in  ecclcsia  rcmanserant,  super 


eum  inscquens  ad  ostium  domus,  in  ferram  pros- 
travit,statimque  ineum  ingredicns.acritcrmiscrum 
fotigabat.  Cumque  in  oratiorum  ad  sepulcrum  prae- 
dictiPntris  per  aliquot  dies  sa?pe  fuisset  adductus, 
eJQsdem  Patris  meritis,  qui  eum  invaserat  da^mon 
reltnquens  abscessit,  sic  ut  ad  eum  acccdcre  ulte- 
rius  ausus  non  fuerit. 

Alius  quidam,  Joannes  nominc,  qui  aclale  prove- 
ctus  adhuc  superest,  atque  in  infirmorum  domo 
deservit  exprovincia  Marsorum,  de  qua  orlus  fuc- 
rat,  cum  a  pessimo  djomone  tenerelur,  hoc  ad  coeno- 
bium  gratia  recuperandoe  salutis a  propinquis  adduc- 
tos  est,  procul  dubio  credentibus  eum  meritis  B. 
Benedicti  salutem  posse  recipere,  ad  cujus  limina 


pcclus  c jus  niagna  cum  dcvotione  ac  spe  posuerant. 
Is  aufem  ,  liberatusa  doemonc,  cst  monachus  factus, 
et  in  hoc  monasterio  ca»lcris  cum  fratribusin  Jesu 
Christi  Domini  nostri  servitio  pcrseverans  existit. 

Husticus  quidam  in  vicinia  hujus  monasterii  in 
castcllo,  quod  SancliAngeli  nominatur,  habitabat : 
qui  festivitatem  B.  Nicolai  confessoris  Chrisli  per 
annos  singulos  una  cum  familin  sua,  prout  poterat, 
devotissimc  celebrabat.  Ea  igitur  die,  qua  ejus  sa- 
cra  afidcllbus  coIcbatursoIemnitas,ad  basilicamil- 
lius  nomini  consecratam,  cum  uxorc  et  filio,  in 
puerili  adhuc  setato  manentc,  oblationem  Domino 
oblaturus,  accessit.  Postquam  vcro  expletis  missa- 
rum  solemniis,  et    conmiunione  sacri    corporis  et 


multos  diversis  languoribus  occupatos    audierant  C  sanguinis  Domini  parlicipati,  ad  domum  propriam 


talnti  pristina)  restitutos.  Et  ipse  post  non  longum 
tempus  expulso  hostc,  sanilato  rocepta ,  magnam 
exsultationcm  videntibus  intulit. 

Thcodoricus  etinmmonachus  atquesacerdos,qui 
adhoo  vivil  et  nobiscum  in  hoc  ccenobio  religiosam 
vitam  duccns,  convcrsatur,  nepotem  habuit,  qucm 
▼aldc  diligebat  insseculo  ;  in  quem  antiquushostis 
ingressus  est,  non  tamen  utapcrte  eumvexaretscd 
latenter  languorem  inferens,  quasi  paralyticum  vi- 
dcntibus  exhiberef.Hunc  itaque  prajdictus  avuncu- 
lusejuscausn  recupcrnndsB  snnitatisad  sc,  deB.  P. 
Benedicti  confidens  mcritis,  adduci  fecit.  Sed  cum 
in  hoc  monasterioaliquandiu  infirmus  ita  ut  veno- 
rat,pcrduraret,  eta  nullo,  quod  eum  da^mon  possi- 


sunt  reversi,  puer  a  pntre  agrum  revisendi  licon- 
tinm  pcfiil.  Qucm  palcr  compcscuit,  dicens:  Non 
cstdignum,  o  fili,inagium  hodicad  agriopusexer- 
ccndum  exire,  quia,  licet  indignidivina  sacra  per- 
cepimus,  cf  festivitas  patroni  nostri  ,  beatissimi 
scilicet  Nicolai,  ab  omnibus  magna  cum  devotione 
ubiquo  rccolitur.  Sed  iilc  puerili  lcvitati  deditus , 
postquam  quod  pclierat  a  patre  impetraro  nequit, 
paferna  jussa  parvipendens,  clam  dedomo  avolans, 
solus  ad  rura  visenda  contendil.  Ubi  vcro  aliquan- 
diu  inagro  moralus,  solem  ad  ocrasum  vergere,  et 
opacam  nocLem  jam  pene  terris  imminere  conspc- 
xit,  ad  vicinam  silvam,  nc  vacuus  redhc  viderctur, 
ac  pcrhocpatrisgratiam,cujusverba  contcmpserat, 


deret,  ajstimaretur,  qundam  die  ab  eodem  avunculo  j)  recipere  posscf,  ligna  cajsurus,domumque  dclatu- 


8U0  ad  venerabilcm  virum,  Lnmbcrtum  nomine,  qui 
in  hacproximn  siivajuxta  ecclesiam  SS.  Martyium 
Cosmaeet  Damiani  solifarius  habifabaf ,  ut  cjusbe- 
nedictione  frueretur  delatus  cst.  Cui  virDei  panem 
benedictum  dcdit,  eumque  ut  comederef ,  impcravit. 
Cumque  sibi,  quod  acccpcrat  in  os  misissef,  idquc 
comedens  gustassel,  dremon,  quihacfenus  ineola- 
toerat,  bcncdictioncm  tanti  muneris  fcrre  non  va- 
lens,8trepondo,vocifcrando,hucilIucquedissiIiendo 
qoaecausalanguoris  essct,  innotuif.  Postquam  vero 
cum  avunculo  ad  monasterium  cst  rcversus,et  aperte 
quod  a  da^monc  possiderclur  cognitum  fuit,ductus 
in  oratorium  est,  quo  omnipotentem  Dominum  pro 


rus  acccssit.  Cumque  ligna  jam  componere  coepis- 
set  in  snrcinam,  subito  quasi  vchemens  spiritus 
sonitum  contra  scvenire  pcrscnsit;  elevatoquesur- 
sum  copite,  nigerrimam  avcm  in  modum  vulturis, 
magnocumimpetu  peraciasupcrsovolantem  cons- 
pexit,quffi  haud  longiusculein  semita  qua  puor  re- 
gredi  dcbebat  scscobvinmposuit.Itaquecumtiniore 
perterritus  ac  tremel)undus  in  eam  infendoret,  illa 
in  specicra  nigerrimi  pueri,cujus  capillihispidi  ac 
sursum  erccti,  cxlrema  pars  vestium  in  ruborem 
dcsinero  videbatur,  scse  transformans,  ostendit. 
Igitur  puer,  dum  id  quod  videbat,  pavidus  ut  erat, 
animo  inspiceret,  idem  antiquus  hoetis  eum  taliter 


995 


VICTORIS  ni  PAPiE. 


9S6 


allocutus  est :  Efficere,  inquit,  o  puer  ex  toto  meus, 
et  una  mecum  ad  hujus  proximi  flumiuis  oram  ac- 
cede ;  ibique  auri  ct  argenti  magnam  copiam  tibi 
tribuam,  ut  non  liguis,sed  auro  argentoque  domum 
revertarisonustus,quatenuS)  dum  superfueris,  om- 
nes  propinquos  vicinosque  tuos  diviliis  cxcellens, 
nobiliter  deliciosiori  vita  fruaris  in  terris.Haecau- 
tem  ei  antiquus  hoslis  non  idco  persuadebat,  ut  quo} 
pollicebatur  tribueret,  sed  ut  eum  morgens  nocare 
posset  in  flumine.  Atpuer,  frequcns  Christi  nomen 
invocans,  crucis  se  studebat  munire  signaculo;  fle- 
bilique  voco  talia  responsa  reddebat  :  Absit  a  me, 
absit,  ut  alicujus  aliquando  efficiar  famulus,  nisi, 
qui  me  creavit,  omnipotentis  Dci,  et  qui  me  gene- 
ravit,  patris  mei.Gum  itaque  iterum  atquo  iterum 
signum  salutis  sibi  appoueret,  d^mon,  qui  videba- 
tur,  in  undas  vicinas  fluminis  inde  se  submovens, 
magno  cumstrepituso  mersit,  ibiquescrpentumsi- 
bilare,  asinorum  rudere,  mugire  taurorum,  rugire 
leonum  more  csQpit,  atque  tantum  timorcm  misello 
incussit,  ut  tota  sibi  silva  rotari  in  vertiginem  vi- 
deretur.  Cumque  in  terra  ferc  jacerct  exanimis,  et 
qui'l  ageret  penitus  ignoraret,  ecco  subito  senox 
mitrato  capite,  candidus,  indutus  stola,  sibi  astans 
apparuit,  et  inquit  ad  cum  :  Quid  hic  agis,  cum  se 
jam  hora  tardiorprotrahat,  et  recedentibuscunctis 
solilaria  jam  pene  arva  remanscrint?  Surge  quan- 
tocius,  domumque  redire  festina,  ne  si  amplius  hic 
moratus  fueris,  grave  periculum  incurras.  Surgens 
itaque  de  terra,  cum  ad  se  levandam  sarcinulum 
inclinasset,  idem  qui  visus  fuerat  senex  disparuit.  Et 
ecco  iterum  malignus  spiritus  ante  oculos  cjus  se 
ingercns,  eisdemquibus  prius^verbisafl^aripuerum 
cccpit.  Sed  ille  nihilominus  qua;  hortabatur,  so  fa- 
cturum  omnino  denegans,flens  ct  ejulans  in  terram 
decidit,  ac  prout  potcrat  et  sciebat,  Salvatoris  om- 
niumJesuChristi  clcmentiam,  ut  sibipraiberetau- 
xilium,  flagitabat.  Moxille  venerandus  senex,  qui  ei 
dudum  visus  fuerat,  rursus  apparuit,  et  ut  citius 
surgeret,,  lignaque  auferens,  asportaret,  hortatus 
est.  Ad  cujus  adventum,  inimicus  qui  videbatur,  ut 
fumus  evanuit.  Qucm  utique  senem,  beatum  fuisse 
credimus  Nicolaum  cujus  celebrandae  festivitati  prae- 
dictus  rusticuseodieopcramdedcrat.Atpuerad  se- 
nisimperiumsurgense  terrra,Ievata  sarcinula  sum- 
ma  cumvelocitale  domum  rediit,  et  utipsepostmo- 
dum  refercbat,  tam  levi  sibi  illa  lignorum  sarcinula 
fuctaest,utnihiIponderis  haberevideretur.Cum  au- 
tcm  domum  regressuspaululum  remoratus,  esset, 
qui  ei  apparuerat  da^mon  in  eum  ingressus  ccepit  hor- 
ribiliter  fatigare.  Uterque  turbatus  parens  afl^uit,  lu- 
gens  ct  perstrepens  familiola  cuncla  circumstetit  Sed 
cum  nullum  ei  auxilium  impendcrepossese  cerne- 
rent,  salubri  reperto  consilio,  hoc  ad  monasterium 
ad  limina  eum  B.  lienedicti  pcrducunt,  atque  ad 
ejus  venerandum  sepulcrum  in  dextera  parte  alla- 

(42)  De  monasterio  Sancti  Liberatoris  in  dioccos. 
Teatin.,  vide  Ost.  in  Chron.  lib.  i,  cap.  44,  et  eru- 
ditissim.  Lucium  Gamarram  De  antiquis  rebus  Tea« 


B 


A  yiSj  misericordiam  Domini  lacrymabiliter  postalan- 
les,  prostomunt,  ibique  obsessus  vehementer  fati- 
galus  obdormivit.  Igitur  dum  sic  fessus  donuiens 
jaceret,  aperiri  sibi  subito  a  latere  visum  est,  inde- 
que  vir  clarissimo  aspectu  candidoqueamictasha- 
hitu  proccdens,  ejus  alvum,  pectusque  diu  contre» 
ctans,  ei,  ut  surgeret  ac  discederet,  imperavit.  Qai 
mox  expergefactus,  ita  sanus  surrexit  ui  daemonia- 
cam  infestationcm  in  se  ulterius  non  seniiret.  Hflee 
omnia  per  ordinem,  ex  ore  ipsius  pueri,  quipassus 
fuerat,  lacrymabiiiter  refereniis,  audivi. 

Theophilus,  Haec  quse  puero  contigisse  narras, 
valdc  admiror,  atquo  ad  omnipoientis  Dei  judicia 
tremens  stupesco,  cur  illum,  qui  una  cum  patre 
festivitatem  B.Nicolaidevotecelebrans,  comrounio- 
nem  Dominici  corporis  et  sanguinis  percepit,  im- 
mundo  spiritui  mancipare  permiserit. 

Desiderius,  Si  animadvertas  utique  quantumps- 
rentibus  non  obedire  delictum  sit,  cum  Scriplan 
dicat  :  Uonora  patrem  tuum  et  matrem  (fia/n,  utm 
Iongitivussuperterram{Exo(J,xx,i^)fKiiiem:Afelia 
est  ohedire  quam  sacrificare^  et  auscultare,  magit 
quam  ofTerre  ndipem  arietum,  quoniam  quasi  pse- 
catum  ariolandiesty  repugnare;  et  quasi  scelusido- 
Jolalrice,  nolle  acquiescere(I Reg,  xv,23,24).Et  Salo- 
mon  :  Audi^  fiJi  mi  disciplinam  patris  tui,  et  noa 
dimittas  Jegem  matris  tucc,  ut  addalur  gratia  capiti 
tuo,  et  torques  coIJotuo  (Prov,  i,8, 9).  Eialioloco: 
Quam  malw  famw  est,  qui  relinquit  patrem,  et  esi 
malcdictus  a  Deo  qui  exasperatyinatrem  {E':cU.m^ 
18).  Justo  Dei  judiciodaccidisse  probabis.  Permi- 
sit  itaque  Deus  puerum  hunc  pro  sua  inobedientia 
flagellari :  sed  solita  pietate  nonest  passuseumsob 
eodem  verbere  diuiius  immorari;  utex  hocquisque 
intelligat  quantum  inobedientia  periculum  pariat, 
atque  ad  obedieiidum  parentibus  quantum  sese  hu- 

C  militer  subdere  debeat. 

TJieophilus.  Verba  responsionis  tuse  saiisfecisse 
vidcntur  inlerrogationi  meae 

Desiderius.  In  dioecesi  Teatini  episcopatus  est  mo- 
nasterium  nobile  juxta  radicem  Majellici  montis,  in 
honorem  sancti  Liberatoris  (42)  constructum,  et 
huic  nostro  Casinensi  ccenobio  subditum,  ubi  ma- 
gna  fratrum  multitudo  commorantes,  juxta  almiB. 
Benedictimandatum,  Christo  Domino  vcro  Regiroi- 
litantcs  deserviunt. 

Quodam  igitur  tempore,  dum  fratres  in  eodem 
monasterio  in  noctis  silenlio  juxtamorem  quiesce* 
reiit,  quidam  reverendusvirmonastico  induius  ha- 
bilu  apparuit  uni  eorum,  eumque  exhortans  ut  ve- 
locitcr  de  lectulo  in  quo  jacebat  surgeret.  Cumqae 

^  ille  ad  ejus  imperium  expergefactus  perniciter 
surrexisset,  inquitad  eum  :  Accelera  et  excita  om- 
nes  fratres,  et  ut  velociter  surgant,  aique  ad  eccle- 
siam  pergant,  magnis  clamoribus  insla,  quia  haec, 
in  qua  quiescunt,  cella  sub  omni  est  celeritate  ca- 

tinae  civitatis.    Quod  in  illo  ovenit  legitur  etiam  in 
serm.  ms.  Petri  Diac,  de  octava  sancti  Benedicti, 


DIALOGI.  —  LIB.  II 


998 


autemju8sisobleinperans,magni8vocibus 
3<Bpit  :  Surgite,  inquiens,  fratres,  surgito, 
iiac  cella,  quia  protinus  ruilura  est,  quan- 
dte,  ne  moram  in  ea  amplius  faciontes,  a 
aodabsit,  opprimamini.  Cum  igiturilliox- 
ti,  ejus  aclamoribus  turbati,  undehaecnos- 
rerent,ille quuB  viderat,qu8eve sibi dicta  fue- 
oeretulit.  Moxilaquefratrcs,inde  celeriter 
I,  ecclesiam  intraverunt,nocturnamquesy- 
3resolito,pulsatissignis,  Dominodccantare 
t.Cumqueintentismentibusofficiaconsueta 
rent,  subito  praedicla  domus,  dato  magno 
fuudilus  corruit.  Exterriti  fratres  festine 
sollicili  ne  quis  eorum  illa  ruina  oppressus 
juirere  :  et  cum  delapsam  matcriam  huc 
devolverent,  invencrunt  unum  e  fratribus 
jgravatumsubruinisundiquecircumjacen- 
olumem  remansisse,  extractumque  foras 


modo  evasissct  curiose  interrogaverunt.  At 
a  domus,  inquit,  funditus  fatiscens  super 
sretur,  subito  quidamsplcndidus,  vir,  rao- 
este  indutuR,  mihi  adstitit,  ipsamque  ruinam 
uo  super  me  ruentem,  meque  opprimere 
;in,  brachio  sustentans,  incolumem,  ut  ipsi 

conservavit.  Qui  vidclicet  beatus  Benedi- 
sse  creditur,  qui  et  antea  paterna  pietalo 
iira  gregem  sub  suo  magislerio  militantem 
raitioneetprotectione  eripuit,  et  senem  fu- 
valentcm  manu  sollicitudinissuaedefendit. 
n  etiam  frater  in  eodom  monasterio  (43) 
dicebatur,  qui  aotateac  aegritudine  pressus, 
m  vitae  spiritum  trahebat.  Cum  igitur  qua- 
aliqui  ex  fratribus  more  solito  decantaturi 
slaudesadeumvenissent,  ille  eos  vocequa 
ompcscuit,  dicens  :  Nolo,  iuquit,  ut  mihi 
s  horas  amplius  decantetis,  quia  dominus 
m  muitis  fratribus  albis  vcstibus  indutisad 
0  gratia  visitandi  vonerunt,  mihique  matu- 
lcium  dccantantes^posl  paululum  se  huc  ven- 
que secum  assumpturos  esse  dixerunt.  Dum 
ilresquiadcum  veneranl,  ad  ejusvisionem 
lsiveraessentquaeretulerat,sollicite  prae- 
lur,  post  unius  horao  spatium  frater  ille 
um  exsultatione  emisit  spiritum.  Ex  quo 
ertere  possumus  D.  P.  Benedictum  fuisse, 
m  illaalbatorumconcioneapparuit,  eumque 
itpromiserat,  assumpsisse.  Haec  quae retuli, 
am  veteri  paginula   imperito   satis   stylo 

rcpcri,  nostroque  nunc  associare   libello 

rero  omnipotens  Dcus  ,non  tantum  in  ma- 

arratur  quoque  in  serm.  ms.  Petri  Diaco- 
t.  saucti  Benedicti. 

a,quaQ  de  lompadibus  referuntur,  confirmat 
«o  Ost.  inChron.  lib.  ni,  cap.  38,  ot  Petr. 
serm.  ms.  de  oct.  S.  Benedicti.  Afrinc  his 
s  est,  quod  de  S.  Martino  haustum  ex  Se- 
Ipicio  Dialog.  3,  cap,  3,  versus  expressit 
18  Fortunatus  lib.  iv,  De  Vita  sancli  Mar- 


^  gnis,  sed  etiam  in  minimis  rcbus  nliquando  ostendit 
mirabilia  sua,  ut  fides  credentinm  magis  ac  magis 
augeatur,  ac  in  laudibus  Creatoris  sui  universa 
creatura  prorumpat,  cuin  in  cunctis  usui  humano 
concessispaternapietatecuram  habere  conspicitur. 
Quiddelampadibus  in  hac  ecclesia  nostristempori- 
bus  aclum  sit  (44),  sicut  a  Gregorio  venerabili  mo- 
nacho,  quiejusdem  ccclesiae  custos  adhuc  superest, 
didici,  cx  parle  referre  non  ncgligam. 

Cum  quadam  die  unus  e  custodibus  lampa- 
dem  in  oratorio  ante  allare,  igne  admoto,  accen- 
disset,  eamque  sursum  pene  usque  ad  laquearia 
elevasset,  repente  delapsa,  ante  altare  in  pavimen- 
tum  cecidit.  Mirabilis  Deus  in  factis  suis  1  non  solum 
fracta  non  est,  sed  nec  oleum  elTusum,  nec  ignis 

Q  in  ea  accensus  exstinctus  est. 

Alio  tempore  cum  praefatus  Gregorius  lampadem 
anteimaginem  Salvatoris,  quaesupra  fores  ecclesio) 
depicta  erat,  vellot  reficere,  invenit  eam  extensis 
uncinulis  ita  in  aerc  depcndcro,  ut  nulla  prorsus 
raateria  sustentaretur.  Qui  mox  convocatis  fratribus, 
qui  propo  astabant,  eis  uttantitestesmiraculiesse 
deberent,  quod  miratur,  ostcndit. 

Prasterea  alio  tempore  in  hac  eadcm  ecclesia 
beati  Bonedicti  ea  nocte,  quae  praecedebat  diem, 
qua  ejus  festivilas  agcbatur,  sicut  ab  eis  qui  huic 
miraculo  interfuere,  accepi ;  dum  ad  vigilias  unus  e 
custodibuslampademanteimaginem  ejusdem  beati 
Benedicti,  reficeret,  repente  delapsa  in  pavimentum 
coiTuit,  ac  illaesa  permansil  :  quae  iterum  ter  sur- 

^  sum  elevata,  ter  cecidit  :  et,  quod  mirabilius  est, 
ncc  ipsa  frangi,  nec  oleura  effundi,  nec  lumen  in 
ea  accensum  exstingui,  divina  conscrvante  virtute, 
potuit. 

Plura  sunt  in  hujus  monasterii  oratorio  ox  lam- 
padibus  hujusmodi  facta  miracula  :  qute  quia  valde 
simplicia  sunt,  superfluum  scribere  duximus.  Ilaec 
autcm  idcirco  scripsimus,  ne,  quia  parva  sunt,  om- 
nino  contemni  viderentur.  Unum  autem,  quod  in 
superiori  libro  a  memoria  excidit,  suo  in  ordine 
referre  in  quo  me  tibi  narrare  promiseram,  qualiter 
omnipotens  Deus  hoc  monasterium  saepe  de  tyran- 
norum  manibus  eripuerit,  in  hoc  secundo,  ne  a  me- 
moria  laberetur,  scribere  opportunum  duximus. 

Dum  praedecessoris  nostri  Athenulphi  (45)  tem- 
pore  praedia  hujus  monasterii  acriter  ab  Aquinensi 

D  comite  infestarentur,  et  neque  monachorum  pre- 
cibus,  neque  reverentia  almi  P.  Benedicti  qui  fun- 
dator  ac  aedificator  hujus  coenobii  exsliterat,  animus 
ejus  emolesccret,  utabhujus  locilaesionese  aliquo 
modo  temperaret,  praedictus  abbas  nccessitate  com- 

Lapsa  pavJmcuto  awpnlla  stai  inarmore  tenso  : 
Sed  nec  saxa  vitrum  perdunt^  nec  vasa  liquorem. 

(4o)  Athenulphus  abbas  scdit  ad  an,  lOli,  et 
vixit  usque  nd  1022,  quo  teniDore  contigerunt  ea 
quao  narrat  Desiderius.  Vide  Ost.  in  Chron.  lib.  n, 
cap.  ^l;  et  Pelrum  Diac.  in  serm.  d^  oct,  sancti 
Benedicti 


1 


999 


VICTORIS  III.  —  PAPiE 


1000 


pulsuSy  postquam  vidit  ferocem  viri  animum  nullo  A  obsidionem  ojusdcmarcisanimum  intendunt.  (Mira 


modo  mitigari  possc,  aliquot  cx  Nortmannis»  qui 
tunc  temporis  conductu  nostrorum  prinoipum  Ila- 
liam  adventabant,  in  possessiones  hujus  monasterii 
quatenus  eas  a  pra)dicto  comite  per  cos  tueretur, 
induxit.  Qui  postquam  et  domos  ad  mancndum,  et 
8tipendia,quibus  sustentarcntur,abunde  percepere, 
coeperunt  quaeque  monasterii  pcrtinentia ,  more 
slrenuorum  militum,  inimicis  longo  repulsis,  cir- 
cumcirca  nobiliter  fidcbterquc  defcndere.  Igitur 
cum  pricdictusabbas,  etqui  ei  inregiminesecundo 
gradu  successcrat,  supervixere,  conducti  mililes 
sa!is  honeste  in  corum  fidclilate  manserunt  :  post- 
quam  vero  ipsis  hac  vita  subtractis,  fortunanostro- 
rum  principum  mulata,  aliquantulum  vacillare  cod- 


dicturus  sum)  obsidione  facla,  dum  jacnla  exutra- 
quc  parto  acriter  impulsa  mitterentur,  Nortmanno- 
rum  pila,  velut  a  ventorum  flamine  retorfa,  eos  a 
quibus  missa  fuerant,  sauciabant.  Quid  multisopus 
est  ?  cum  se  a  semetipsis  ita  impugnari  conspice- 
rent,  et  jam  amplius  resistere  minime  valerenl. 
cerncntes  durum  sibi  esso  contra  stimulum  calci- 
trare  (et  quod  contra  se  divinam  dexteram  dimicare 
cognoscerent)  facta  dcditione  in  manibus  abbatiset 
monachorum  so  tradunt  :  a  quibus  vix  defensi  nd 
socios,  qui  in  Avcrsano  oppido  commorabantur, 
rcmissi  sunt.  Sicque  factum  est  ut  ab  eo  tempore, 
beati  nenedicti  meritis,  haBc  in  qua  degimus  terra 
ab  corum  infcstationc  illaesa  permaneat,  atquc  sub 


pit,  Nortmannica  cohors,  qute    ob  nostram  defen-  ts  ipsius  sanoti  tutamine  secura  persistat 


sionem  admissa  fuerat,  nobis  infida  atque  adversa 
paulatim  esse  coRpit;  quse  quotidie  ad  nostram  per- 
niciem  ut  canis  et  serpens,  modo  haec  modo  illa 
nobis auferens,  ad  dominationcm  sui  juris  sacrilega 
ducti  cupiditate,  devolvunt.  Unde  factum  est  ut  ex 
tanta  tamquc  ampla  possessione  nihil  aliud  ad  nostri 
commodi  usus,  praiter  tivitatem,  quoe  ad  radicem 
Gasini  montis  sita  est,  cum  quatuor  vcl  quinque 
villarum  fundis,  remanserit :  qui  ctiam  (sicut  bar- 
barica  avaritia  ncscit  tencre  modum)  quotidie  ab 
eis  opprcssi,  illis  opes  auferentes  nobis  miseriam 
atque  inopiam  tribuebant.  Gum  igitur  per  aliquanti 
spatium  tcmporis  sine  ulla  animi  pictate  id  inces- 
santer  agercnt,  etmiscricors  acpius  Dominus  servis 
suis  famc  atque  inopia  laborantibus,sua  benignitato 
subvenire  decrevissct,  beatissimus  P.  ncncdictus 
cuidam  rustico  in  agello  cujusdam  nostrae  villulse 
commoranti,per  visionom  apparuit,  eique  ut  egre- 
dicns  se  scquerenlur  jussit.Gumqucidem  rustiens 
ad  eamdem  visionem  animum  intenderet,visumest 
ci  quod  beatissimus  Benedictus  cunctos  Nortman- 
nos,  qui  ojus  bona  invascrant  cum  virga,  quam 
manu  gcstabat,  potcnti  virtuto  a  finibus  hujus  terrsB 
expellerct,  cosque  vacuos  rebus,  oncratosque  igno- 
minia  a  sui  hoercditato  monasterii  eliniinarct.  Eo- 
dem  itaquo  anno  prsefata  cohors  Nortmannica,  am- 
plius  quam  solebat  pcr  audaciam  insolescens,  ad 
nostram  calamitatcm,  arcem,  quse  S.  Andrcao  nun- 
cupatur,  ut  securiusnobis  sublata  retinerc  posset, 
occupavit:  qua)utiqucresiIIorumanimumad  domi- 


quam  ergo  eadem  arco  potiti  sunt,  quadam  die  in 
unum  conglobali,  magna  cum  suporbia  in  praefatam 
Gasini  civitatem  venientesintraverunt :  ibiquenutu 
Dei  apopulo  civitatis  oppressi,aliquanti  corumvel 
occisi  vcl  capti  sunt,  cajteri  autem  qui  remanse- 
runt,  in  munitionem  proedictee  arcis  fugicntcs  so 
contulerunt.  Igitur  habitatores  hujus  terrae  unani- 
miter  facto  grcgo,  vicinis  undique  auxiliantibus,ad 


Modus  libelli  hujus  nos  ad  finem  tendere  cogit. 
Sed  bonum  obedienliae  qu8e  inter  ceeteras  virlutcs 
prima  est,  nonsinit  nos  virtutem  cujusdam  fratris, 
qui  eam  tota  cordis  humilitatc  usque  ad  mortem 
quoque  sectatus  est ,  penitus  silentio  pra^terire: 
illum  vidclicet  imitans,  qui  faclus  obediens  Patri 
usque  ad  mortem  {Philipp,  ii),  obcdientioe  nobis 
pariter  ac  patientise  reliquit  oxemplum. 

Qui  videlicct  frater  hujus  nostrce  congregationis 
Haynerius  nomine  (46),  juvenis  quidem  cetatc»  sed 
moribus  grandsevus  fuit  :  cui  multi  ex  fratribns, 
qui  adhuc  supersunt,  et  eum  optimonovcrunt,  tes- 
timonium  perhibcnt,  quod  tantae  humilitatis  tant»- 
que  obedientia?  fuerit,  ut  ex  hoc  mirabilis  ab  om- 
nibus  haberetur. 

Gui  dum  quadam  die  essct  ab  abbnte  suo  injoD- 
ctum,  ad  aliquod  opus  pro  utilitate  monasterii  pe^ 
agcndum,  Tcatinum  adiro  territorium,  ille  lajto,al 
semper,  animo  ad  obcdientiam  promptus,  jussa  im- 
plere  festinans,iter  arripuit.  Qui  dum  pergeret,  el 
aliquanti  jam  itineris  spatium  pfonigasset,a  latruo- 
culis  cujusdam  poteutis  viri  Oderisii,  qui  cxprcBoe- 
pto  cjus,  siquidex  monasterii  hujusrcbusdiripere 
posscnt,  viam  obscrvabant,  omnibusquajdeferebal 
sublatis,  interfectus  est.  Gujus  quidcm  corpus,  vel 
propter  inimicorum  insidias,vel  quia  longe  erat.ad 
hoc  coenobium  defcrri  non  potuit,  sed  in  quadam 
ecclesia  juxta  posita  humi  traditum  est.  Sed  qnan- 
tum  illius  obedicntia  omnipotenti  Dci  fuerit  acce- 
pta,  ad  cxslinctum  ejus  corpus  ostcndere  est  dignt* 


nationem,  nostrum  addespcrationemadduxit.Post- D  tus.  Goepcrunt  itaquc  multi  infirmilate  detentiad 


ejus  sepulcrum  propcrare,  et  rccepta  sanilate  ad 
sua  incolumes  rcmeare.  Inter  quos  Alto  comes, 
mogni  Attonis  comitis  filius,  praefali  quoque  Ode- 
risii  gcncr  (47),  cum  gravitcr  detcnfus  a  febribus 
fatigaretur,  ad  sepulcrum  istius,  fama  ducente, 
vcnit,  ibique  in  orationc  prostratus  recedente  febre 
ita  sanus  surrcxit  ut  malce  illius  valetudinis,  qoa 
antca  laborabat,  nihil  prorsus  in  se  sentii*et ;  qoi 


X4())  De  Raynerio  monacho  Gasinen.  occiso  a  la- 
Iponibus  agit  quoque  Petr.  Diac.,  lib.  Dc  ort.just. 
Gasinens.  cap.  45. 

(47)  Vivebant  anno  Doraini  1053,  ot  fuerunt  Ita- 


lorum  duccs  adversus  Nortmannos.  Vide  Guillel 
Apuliensem  I.  ii  Rerum  in  Italia  ac  regno  Neapol. 
Nortmannicarum. 


1001 


DIALOGI  -  LIB.  III 


1002 


pro  recepta  sanitate  gratias  referens,  ob  retribu- 
tionem  tanti  muneris,  optimosuperejus  sepulcrum 
oblato  pallio,  gaudens  discessit. 

Et  quoniam  de  mirabilibus  Dei  ccDpimus  facere 
mentionem,  quod  mihiipsicontigity  silentioprsetcr- 
eundum  non  duxi,  dicente  Scriptura  quod  Secro^ 
tum  regis  abscondere  bonuni  est^  opera  vero Dei  ma- 
oifestare  acrevelarehonorificum  est{Tob.  xii).  Gum 
intra  annos  pueritise  posituSjVi  febrium  laborarem. 
beat»  memoriad  Joannes,  reverendae  dignitatis  sa- 
cerdos,  qui  tunc  in  nostra  Beneventnua  urbe  in  Dei 
servitio  celebris  habebatur,  visitationis  gratia  ad 
me  properans  venit.  Cumque  paululum  cumcocteris 
qui  advenerant  consedisset^  et  me  vehemehtius  a 
tertiano  typo  urgeri  conspiceret,  motus  charitate 
quam  erga  me  habebat,  surrexit,  ac  perfusus  ora 
lacrymis  lcnta  voce  Dominum  invocans ,  manum 
capiti  meo  imposuit,  ct  febris,  quee  me  acrius  infe- 
Btabat,  mox  effugata  discessit. 

£a  etiam,^qu8B  Leono  abbate  monasterii  S.  Pauli 
apostoli  f47-48),8ecundo  ab  urbe  Roma  milliario  con- 
stituti,  ubisacratissimum  cjus  corpussignisprodi- 
giisque  coruscans  veneratur  et  colitur,  reforente 
cognovi,  in  calce  hujus  libelli  scriberc  curabo.Di- 
cebat  enim  quod  sibi  Adam  reverendissimus  vnlde 
monachus  et  custos  ecclesiee  hujus  nostri  monn- 
sterii  retulerit  quia  quadam  dic,  dum  idcm  vene- 
rabilis  Adam  portam  monasterii  ad  aliquod  opus 
faciendum  esset  egressus,  duo  juvenes  in  habitu 
monachi  sibi  in  ipso  introitu  monasterii  obviave- 

f47-48)  Argumentis  Joannis  Bosci  relatis  in  Bibl. 
Floriac.  de  jurisdiclione  monasterii  Sancti  Pauli 
de  Urbe,tempore  Leonis  abbLtis,  cuinam  congrega- 
tioni  subesset  Casin.  an  vero  Cluniac,  respondit 
I^uretus  in  lib.  Dc  exist.  corp.  sancti  Benedicti  in 


A  runt:  cumque  salutatos  eos  studiosc  qui  essent 
inquireret,  audivit  nb  eis  quod  iinusoorumProtus, 
altcrvero  Hyacinthusdiceretur.  At  ille,  obstupcra- 
ctus,  cur  venissent  cum  percunctaretur,  illi  in- 
quiunt:  Ad  fratres,  qui  hodie  nostri  memoriam 
mente  devota  recolunl,  visitandos  venimus.  Erat 
enim  ea  dies  qua,  pro  Christo  effuso  sanguine,  pal- 
mnm  martyrii  ipso  donante  merueruiit.  Cum  ergo 
attonitus  paululum  substilisset,  ac  illi  co^pto  itincro 
monnstcrium  essent  ingressi,  ad  se  reversus,  certius 
quod  nudierat  cognoscere  volens,  rapido  eos  cursu 
proscquitur.  Dumque  eos  huc  illucque  por  mona- 
sterium  studiose  requiieret,  ac  minimc  invenire 
posset,  quosque  sibi  obviantes  interrogare  ccepit 
ubi  essent  monachi  qui   modo    secum  loquentes 

B  monasterium  esscnt  ingrcssi  ?  Scd  illi  nullum  in 
monasteriumintroisse  piieterillum  seaudissepro- 
fessi  sunt.  Qua  de  re  aperto  datur  intelligi,  eos 
qui  sibi  nppnruerant,  sanctos  Martyres  Protum  ct 
Hyacinthum,  quorum  festivitas  eo  die  celebrabatur 
veraciter  fuisse.  Qua3  oinnia  codem  ordine  a  Firmo 
hujus  monasterii  veterano  monacho,  nepote scilicet 
ipsius  Ada),  quo  ille  mihi  Romae  positus  dixerat, 
reversus  nd  monasteriiim,  acta  fuisse  percepi. 

Hic  lincm  faciat  hujus  diei  oratio :  quatonus  in 
honorc  tantorum  martyrum  liber  iste  conclusus, 
recreato  pcrhujus  noctis  spatium  animo,  adcsetera 
quse  restant  sanctorum  Acta,  ipsorum  omniumque 
sanctorumprecibus  adjuti,  fideliter  enarrando  ve- 
niamus. 

C 

monte  Casin..  cap.  25.  Miraculum  vero  prsedictum 

SS.  martyr.  Proti  et  Hyncinthi  narrntur  etiam  a 
Leone  Ost.  in  Chron.,  lib.  ii,  cnp.  48,  et  aPetr. 
Diac,  lib.  ms.  De  ort.  justorum,  cap.  46. 


LIBER  TERTIUS 

Qui  est  do  miraculis  alibi    gestis. 


Expletis  duobus,  Christi  gratia  comitante,  libellis, 
quos  de  miraculis  Dei,  vel  in  hoc  coenobio,  vel  in 
sibi  subditis  oellis,  ipso  largiente  patratis  descri- 
psimus,  ad  narralionem  tertii  concedente  Domino 
veniamus.  Et  quia  caetera,  quae  extra  hujus  mona- 
sterii  claustra  facta  sunt,  quseque  visu  vel  auditu 
percepimus,  inaliis  duobuslibcllis  adhuc  exaranda 
remanent,  operse  pretium  mihi  videtur  ab  ipso  ca- 
pite  Ecclesiie  exordium  sumere,  sicque  postea  seria- 
tim  stylo  prosequente  nd  singuln  membrn  venire. 

Dum  igitur  (49)  negligentia  sacerdotun  Italia  a 
recto  religionis  tramitopaulatimdevianslnbefncta- 
retur,  in  tantummala  consueludoadolovit,  ut  sacree 

(49;  Vide  Lauretum  ad  Chron.  Ost.,lib.  ii,  cap. 
78,  Petr.  Damian.,  tom.  I,  lih.  ii,  epist.  10;Baron, 
ann,  lOol,  n.  15  et  seqq.,  ct  anno  1074,  n.  :28,  29, 
67  ;  Chron.  Genebrardi  ad  ann.  1074. 

(50)Eo  usque  pestis  illa  Nicolaitarum  istis  saecu- 

Patrol.  GXLIX. 


legis  auctoritate  postposita  divina  humanaque  omnia 
miscerentur,  adeo  utpopulus  electionem,  et  sacer- 
T\  dotes  consecralioncm,  donumque  sancti  Spiritus, 
quod  gralis  accipere  ct  daredivina  auctoritate  sta- 
tutum  fuerat,  data  acceptaque  per  manus  pecunia 
ducti  avaritia  venderent ;  ita  vix  aliquanti  inveni- 
rentur  qui,  non  hujus  Simonicoe  pestis  contagione 
foedati,  mundicoram  Deo  praecopta  Dominicaobser- 
vantes  existerent.  Itaque  cum  vulgus  clericorum 
per  viam  effrenatselicentifie  nemine  prohibente  gra- 
deretur,  coeperunt  ipsi  presbyteri  ac  diacones  (qui 
trnditn  sibi  sacramonta  Dominica  mundo  corde  ca- 
stoque  corpore  tractare  debebant)  laicorum  more  (50) 

culis  invaluerat,  et  prtecipue  in  Germania,  ut  in- 
cestuosaconjugiaclerici  nontantum  publice  inirent 
sed  ct  impudentissime  propugnarent,  cum  omnes 
pene  per  vitiorum  abrupta  praecipites  et  tanquam 
furentis  equi  per  voluptatum  suarum  campoa  fere-^ 

82 


1003 


VICTORIS  III  PAPiE. 


1004 


uxores  ducore,  susceptosquo  filios  hieredes  testa-  A 
mento  relinquere;  nonnulUctiam  (51)  episcoporum 
verecundia  omni  contemptay  cum  uxoribus  domo 
simul  in  unahabitare.  IlthaDC  pessima  et  execranda 
consuetudo  intra  (52)  Urbem  maxime  pullulabat, 
unde  olim  religionis  norma  nb  ipso  apostolo  Petro 
ejusque  successoribus  ubique  difTusa  processerat. 
Igitur  dum  peraliquot  annos  nonnulli  solo  nomi- 
nopontificumcathedram  obtinerent(5d),  Benedictus 
quidam  nominc,  non  tamen  opere,  cujusdam  Albc- 
rici  consulis  filius  (Magi  potius  Simonis,  quam  Si- 
monis  Petri  vestigia  sectatus)  non  parva  a  patre  in 
populum  profligata  pecunia,  summum  sibi  sacerdo- 
tium  vindicavit;  cujus  quidempostadoptumsacer- 
dotium  vita  quam  turpis,  quam  foeda,  qnamque 
exsecranda  exstiterit,  horresco  refcrre  ;  eo  potius 
qualiter  omnipotens  Deus  in  faciem  Ecclesise  sit  d 
dignatus  respicere,  exordiar  enarrare.  Dcniquecum 
rapinas,  caedes,  aliaque  nefanda  in  Romanumpopu- 
lum  aliquanta  per  tempora,  sine  ulla  dilatione  age- 
rety  congregati  in  unum  populi  quia  ejus  nequitiam 
amplius  ferre  nequibant,  eum  a  pontificatus  cathe- 
dra  exturbantes,  Urbe  pellunt ;  alterumque  in  loco 


ejus  54,  Joannem  videlicet  Sabinensem  episcopum 
(non  tamen  vacua  manu)  canonica  parvipendentes 
docreta,  substituunt ;  qui  tribus  non  amplius  meusi- 
bus  Romanse  usus  est  cathedrse  succossione,  liene- 
dictoundiquesuiscum  propinquis  infestante  Urbem 
quia  ex  consulibus  terrse  ortus  erat,  et  in  eis  ma- 
xima  virtus,  Urbe  cum  dedecore  pulsus,  suum  ad 
episcopatum  reversus  est.  Benedictus  igitur  quod 
amiscrat  sacerdutium  recepit,  pristinos  tamenmo- 
res  minime  mutavit,  secundum  quod  scriptumest: 
Adolescens  juxta  viam  suam;  etiam  cum  senuerii^ 
non  recedet  ab  ea  {Prov.  xxii).  Et  quia  durum  est 
in  corde  veteri  nova  meditari,  in  eisdem  pravis  et 
perviBrsis  operibus,  ut  ante,  perseverabat.  Cumqae 
se  a  clero  simul  et  populo  propter  nequitias  suas 
contemnirespiceret,  et  fama  suorum  facinoruinom- 
nium   aures   impleri  cerncret,  tandem  (55)  reperio 
consilio  (quia,  voluptati  deditus,  ut  Epicurus magis 
quam  ut  pontifex  vivere  malebat)  cuidam  (56)Joaiuu 
archipresbytero,  qui  tunc  in  Urbo  religiosior  cae- 
teris  clericis  videbatur,  non  parva  ab  eo  accepta  pe- 
cunia,  summum  sacerdotium  relinquens  tradidM; 
ipse  vero  in  propriis  se   castellis  recipiens,  Urbe 


bantur  effrenes;  preesertim  si  vera  sunt  quseLam- 
bertus  Schafnaburgensis  narrat  istis  temporibus. 
Animadvertendum  tamen  est  non  omnes  clericos 
ita  in  profundum  incontinentise  demersos  ut  uxores 
ducerentySed  potius  ex  eis  nonnullos  magis  incon- 
tinentes  tumultuatos  adversus  decretum  Gregorii 
septimi  praedecessorum  vestigiis  inheerenlis  de  cle- 
ricorum  continentia  servanda,  dicendo  melius  esse 
nubere  quam  uri^  etdum  consuetum  cursum  naturae 
negaret  Gregonus,  fornicationi  et  immunditiei  p 
frena  laxaret.  Sub  hoc  iffitur  prsetextu  uxores 
ducebant.  Unde  veresacerdotibus  illius  sevi  conti- 
git  quod  dixerat  propheta  Malachias  primo :  Vos 
recessistis  de  via,  etscandalizastispJurimosinlege; 
irritum  fecistis  pactum  Levi:  propter  quod  et  ego 
dedi  voscontemptibiles  et  humiles  in  omnibus popU' 
lis  (Mal,  ii).  Vide  opusc.  5.  B.  Petri  Dam.  quod  inscri- 
bitur  DeprivilegioRom.  Eccl. ;  Baron.  an.  1074,  n. 
28, 29, 57,  et  Bellar.  De  cleric.  c.  19. 

(51)  Tullensis  enim  specialiter  episcopus  fuit 
vocatus  a  Gregorio  VII  in  Synodo  anno  1075,  ad 
dicendam  causam  deSimonia,  etcohabitationecum 
muliere,  opiam  habebat  ut  conjugem.  0  propudium 
illius  saeculi!  Vide  Baron,  ad  ann.  1074,  num.  57. 

ihf)  Stephanus  papa  X,  zeli  Phinees  semulatus 
araorem,  omnes  clericos  Romae  qui  post  interdi- 
ctum  papm  Leonis  IX  incontinentes  exstiterant, 
inter  quos  forsan  alic{ui  uxorati,  aut  ut  potius  dicam 
pi^lici  concubinarii  existebant,  de  conventu  cle- 
ricorum  et  choro  ecclesiae  praeccpit  exire  :  pu- 
dor  enim  et  honestas  perierat ;  et  dum  ecclesasitici  D 
vigoris  sensim  disciplina  collabebatur,  inundans 
vitiorum  ac  pravitatum  omnium  in  dies  pestis  au- 
gebatur.  Vide  Baron.  ann.  1057,  n.  15  et  seq. 

(53)  Benedictus  hujus  nominis  nonus,  qui  et 
Theophylactus,  Alberici  comitis  Tusculani  riliuq, 
puer  duodecim  annorum,  largitione  ac  tyrannide 
patris  pontifex  in  sedem  Romanam  intruditur  anuo 
Domini  1034.  0  facinus  toto  lacrymarum  fonte  lu- 
genduml  Qu:ilis  dcindo  fuerit  istc  Benedietus,  et 
quam  turpi  vitee  deditus,  una  cum  ejus  infclici  ad 
inferosdamnatione,quisciro  cupit,  legat  Baron.  ad 
ann.  1033  et  seq. ;  Diac,  in  Vita  Benedict.  aliosquo 
de  Vita  Rom.  Pout.  scribentes.  Horrendum  certe 


ac  detestabile  erat  visu  videre  sedentem  in  emi* 
nenti  Petri  solio  puerum.  Quid  enim  non  patitur 
Ecclesia,  si  principes  se  immisceant  in  jura  noo 
sua  ?  quae  non  tentat  flagrans  preefecturae  cupiditas? 

(54)  Joannes  episcopus  Sabinensis,  qui  Silvester 
tertius  antipapa  dictus.  Baron.  ad  ann.  1044,  n.2 

(55)  Benedictus  suasu  sancti  Bartholomsei  ab- 
batis  Cryptae  Ferratae,  discipuli  sancti  Nili,  cessit 
sede. 

(56)  Hunc  Joannem  aliiGratianum  nominant,  qoi 
postea  fuit  Grcgorius  sextus.  Et,  licet  a  Desiderio 
Simoniae  sugillatus  reperiatur,  sciendum  tamen  est 
haec  deGregorio  retulisse,  quia  talis  fereabomni- 
bus  indoctis,  et  praesertim  ab   aemulis  habebator, 
non   adhuc  bene  nota  ipsi  Desiderio  causa  xeliet 
charitatis  Gregorii ;   calumniamque  propterea  noB 
logitimi  pontiflcis  patiebatur,  sed  usurpatoris  fer^ 
bat   nomen,    licet  re  vera   liberator  Ecciesias  Dd 
potius  dicenduserat  quamSimoniacaelabis  infectiii 
ut  Otho   Frisingonsis   fideliter  narrat.  Et  si  faeiil 
depositus  tanquamSimoniacus  ab  hoc  concilioSo- 
trino,  prassente  Henrico  secundo  imperatore;  Tiri 
tamen  gravissimi  et  doctissimi  illius  temporis,  et 
Simoniacorum  hostes  implacabiles,inter  quos  Petros 
Damian  datis  etiam  ad   ipsum  Gregorium  sextoiB 
epistolis,  et  Hildebrandus  qui  postea  de   industria 
Gregorius  papa  septimus  nominari  voluit,  ut  mon- 
straret  Gregorium  sextum  fuisse  verum  pontificem 
et  male  ab  Henrico  exturbatum  non  alia  revera  ex 
causa  (quidquid   denique   praelexeret)  quam  qaia 
ipso  impcratoro  inconsulto   olectus  fuerat;  sen- 
tiunt,  inquam,  hoc  concilium  egisse  quod  non  po- 
terat,  et  Gregorium  fuisse  virum  optimum  ac  saa- 
ctissimum  :  cum  haec   largitio  pecuniarum  ab  ipso 
facta,  non  cmptio  sedis,  sed  potius  redemptio  vexa- 
tionis  dicenda  forot,  adeoque  necessaria  ad  pellea- 
dcs  tres   sedis  apostolicae   invasoros,    ut   merito 
transactio   ot   non    Simonia   appcllanda    deberet, 
ideoquc  licita,  ut  tradit  Layman.,  lib.  iv,  tracl.  10, 
cap.  8,  num.  23,  allegatis  Cajetano,  Soto,  Suarei, 
Ijossio.  Deumque  ipsum  miraculo  attestatum  esse 
innoconliam  (irogorii  sexti  scribit  Gregorius  Poly- 
(lorius  in  Gregoriano.  Vide   etiam  Baron.,  adflDQ. 
1044,  num.  6. 


DIALOGL  —  LIB.  lU. 


1006 


.  Interea  Joannes,  cui  Gregorius  nomen  indi- 
st,  cuoi  duobusannis  et  octo  mensibus  sacer~ 
1  administrasset,  Henricus  rex,  qui  tunc 
inifiB,  Pannonice,  SaxoniaeacUalia^imperabat, 
oipiendam  de  manu  Romani  pontiGcis  impe- 
eoronam,  quatenus  deinceps  Augustus  appel- 
ossety  Italiam  ingressus,  Romanam  adiit 
.  {anuo  1047).  Sed  antequam  Urbem  ingre- 
r,plurimorumepiscoporum,necnonabbatum, 
>rum  quoque  ac  religiosorum  monachorum, 
"ina  urbe  concilio  congrcgato,  Joannem,  qui 
rius  dtctus  est,  missis  ad  eum  episcopis,  ut  dc 
iasticis  negotiis,  maximeque  de  Romana  tun*; 
)ia,qusetressimul  haberepontifices  videbatur, 
»rsesidente,  tractaretur,  venire  rogavit.  Sed 
e  industria  agebantur,  jam  enim  dudum  regio  n 
insederat  ut  tres  illos,  qui  injuste  apostolicam 
invaserant,  cum  concilio  et  aucloritate  totius 
ii  juste  depellerel)  et  unus  qui  secundum  sta- 
S.  Patrum  Dominico  gregi  sollicite  praeesset, 
et  populo  eligente,  ordinaretur.  Prsedictus 
pontifex  oxoratus  a  regc,  cseterisque  ponti- 
i,  Sutrium,  ubi  synodus  congregata  erat,  alle- 
lequod,  aliis  duobus  depositis,  sibi  soli  ponti- 
I  confirmaretur,  gratanter  perrexit.  Sed  post- 
eo  ventum  est,  et  res  agitari  ac  discuti  a  Sy- 
oepta  est,  agnoscens  se  nonposse  juste  hono- 
anti  sacerdotii  administrare,  ex  pontificali 
Ksiliens,  ac  semetipsum  pontificalia  indumenta 
s,  postulata  venia,  summi  sacerdotii  dignita- 
)posuit  (57). 

t  hflBC  rex  Urbem  ingressus,  congregato  in  ^ 
ia  B.  Petri  apostoli  Romano  clero  et  populo» 
im  episcopis  qui  in  prsedictam  convenerant 
am,  communi  consilio  (58)  Glementem  Bam- 
isem  episcopum  elegerunt,  quia  in  Romana 
(ia  non  erat  tunc  talis  reperta  persona  quae 

Videns  Gregorius  papa  sanctissimus  fore 
adum  dirum  schisma,  nisi  pontificatui  re- 
sset,  imitatus  ipse  Gregonus  Gregorium 
izenum,  qui  ob  pacem  conciliandam  Eccle- 
iponte  se  abdicavit,   et  ipse  eodem  animo, 

aue  virtute,  pontificia  sede  sponte  cessit;  sic 
a  temporum  iniquitas  postulabat. 
Glemens  secundus  nomme  Suidigerus  Bam- 
asis  episcopus  creaturpapaanno  Domini1047. 
10  propinato,  ut  quidam  scribunt,  confectus, 
lontes  e  vita  improviso  migrat,  nono  dieOcto- 
Teria  sexta.  D 

Henricus  tcrtius  imperator.  Popponem  epi- 
m  Brixinensem  magni  nominis,  Romam  pon- 
1  consecrandum  mittit  ann.  1048;  et  Damasus 
das  appellatur,  Fuit  is  dies,  ut  quidam  tra- 
Julii  mensis  decimus  septimus,  Dominicus :  et 
jste  die  nona  Augusli  feria  tertia  e  vita  ex- 
;  funus  in  Urbem  relatum  et  ad  ecclesiam 
i  Laurentii  extra  muros  conditum  est,  veneno 
am  opera  Dcnedicti  noni  sedis  invasoris,  ut 
n  referunt. 
Leo  nonus  in  summum  potiflcem  eligitur 
)omini  1049.  antea  vacatus  Bruno  Tullensium 
>pu8,  Hugonis  filius  comes  de  Dagsburg,  etc, 
shusTuIlensis  congregationis  Gluniacensi8,ex 
Francorumprosapiaoriundus.IdibusFebrua- 
fc  Rom»  consecratus,  audita  prius  angelorum 


digne  posset  ad  tanti  honorem  sufficere  sacerdotii : 
eumque  in  apostolica  sede  ad  regendum  Dominicum 

gregem  inthronizantes  constituunt.  Quo  nonamplius 
novem  mensibus  sacerd(*tio  functo,  exhac  vita  dece- 
dente,  Damasus  cx  Germania  oriundus,  fultus  au- 
ctoritate  regia  (59),eidem  succedens,sacerdotium  est 
adeptus,  quique  non  amplius  quam  viginti  et  tribus 
diebus  sacerdotio  administrato  diem  clausit  extre- 
mum.  Huic  successit  (60)  Leo,  de  quo  nobis  est 
sermo  pres  manibus,  vir  per  omnia  apostolicus,  re- 
gali  genere  ortus,  sapientia  praeditus,  roligione 
conspicuus,  omnique  ecclesiastica  doctrina  apprime 
eruditus,  ac  qui  (quemadmodum  scriptum  est)  coepit 
invocare  nomen  Domini;  quemque  ctiam  vidi  ejus- 
que  familiaritatem  habere  merui :  saepe  etiam  eo  in 
ecclesia  missas  celebrante,  cum  iilo  ad  divinum 
altare  sacris  indutus  vestibus  stcti,  eique  Evan- 
gelium  legi.  A  quo  omnia  ecclesiastica  studia  reno- 
vata  ac  restaurata,  novaque  lux  mundo  visa  est 
exoriri. 

Hic  ssepe  sacerdotale  consilium  advocans,  sacer- 
dotes,  diaconos  et  reliquos  clericos  non  regulariter 
ordinatos  removit,  et  in  eorum  locis  ad  veri  et 
summi  Dei  cultum  qui  digne  ministrare  possent 
constituit.  Quotidie  quoque  per  se  suosque  discipu- 
los  ubique  missos,  p6puli8  viam  Domini,  litteris  et 
verbis  preedicans  ostendebat.  Qui  per  apostolicam 
viam  semper  gradiens,  apostolicos  etiam  viros  in 
miraculis  est  imitatus.  De  quo  quidem  plura  audire 
me  contigit,  sed  multis  occupatus  negotiis,  singula 
quseque  discurrere  uon  valens,  pauca  referre  de 
pluribus  satagam,  ut  per  hsec  quanti  vir  iste  meriti 
fuerit,  quicunque  in  posterum  legerit  agnoscat. 

(61)  Gregorii  itaque  pontificis,  qui  ab  eo  educa- 
tus  ac  subdiaconus  ordinatus,  nunc  autem  in  Ro- 
mana  Urbe  culmen  apostolicum  tenens,  Ghristi 
Ecclesiam  verbis  simul  et  exemplis  illustrat,  didici 

voce  cantantium  :  Ego  cogito  cogitationes  pacis  ot 
non  afflictionis. 

(61)  Is  fuitGregorius  septimusantea  Hildebrandus 
natione  Tuscus,  creatus  anno  Domini  1073 :  obiit 
vero  ann.  1085;  cujus  sanctitas  veneratur  in  Mar- 
tyrologio  Romano  sub  die  15  Maii,  licet  a  schisma- 
ticis  et  hoereticis  ac  priBcipue  a  Melchiore  Hai- 
minsfeldio  Goldasto  in  suis  constit.  imperial.  edit. 
1607  adversus  Gregorium  delatrantibus  Simoniae 
insimutatus  fuerit  :  ad  quam  deinde  calumniam 
depellendam  (iregorius  perceptione  divinae  Eucha- 
ristise  suam  probavit  innocentiam,  hortatus  Henri- 
cum  rcgem,  in  cujus  gratiam  calumnia  illa  conflata 
fuerat,  ut  ipse  similiter  in  testimonium  innocentise 
quod  crimina  de  quibus  arguebatur,  communicaret, 
invocato  iu  testem  Ghristo,  qui  in  Eucharistia 
percipitur;  quod  rex  male  sibi  conscius  noluit 
facere.  Postrema  morientis  Gregorii  verba  fuere  : 
«  DileXi  justitiam,  et  odivi  iniquitatem,  propterea 
morior  in  exsilio.  »  Pro  Greg.  pugnant  Baron.  ann. 
1085;  Nicol.  Sander.  De  visib.  Eccl.  mon.  Genebrar. 
in  Chronich.  Sigon.  de  regno  Italiae :  prseterea  ad 
quinquaginta  testes  innocentia)  Gregorii  producit 
Gretserus  in  Apolog.  pro  sanctissimo  Gregorio 
septiuio;  consule  etiam  Marianum  Scotum,  et  Lam- 
bertum  Schafnaburg. ,  qui  illis  ipsis  temporibus  cla- 
ruerunt,  et  acta  pura  ac  germana  Gregorii  per  sin- 
gulos  annos  digesserunt. 


1007 


VICTORIS  III  PAPiE. 


1006 


relationo  quse  narro.  Cujus  utique  verbis  ita  me  A  cumdem  boatum  pontincem  decipere,  eique  subla- 


credereoportet^acsiegoimpraesenliarumadfuissem 
oculisque  vidissem.  Dum  quodam  temporc  praedi- 
ctus  Leo  venerabilis  pontifex  ecclcsiasticis  intontus 
negotiis  in  Gallia  moi*arotur,  a  quodam  abbate  mo- 
nasterii,  sancli  confessoris  Christi  Remigii  ligna- 
rium  poculumbenedictioniscausao])latum,  suscepit 
quod  videliccl,  pro  amore  tanti  pontificis  valdcdiii- 
gebat,  ac  in  oo  refectionis  hora  in  mensa  scdens, 
aureis  et  argenteis  poslhabitis,  bibcrc  consueverat. 
Igitur  dum  quadam  die  ad  mensam  scdenti  pincerna 
ex  more  poculum  vellet  porrigere,  'qua  ncscio  ne- 
gligentia  tcnentis  de  manu  cecidit,  moxquc  confra- 
ctum  in  partes  est  (62).  Cum  denique  beatissimus 
papa  bis  torquc  vinuin  requireret,  et  pincerna  hac 


tum  ofPicium  restitui  impetrare  :  sicque  ab  eo  ac- 
cepta  pecunia,  Romam  venit.  Cumque  se  heatissimo 
pontifici  praescntasset,  ccepit  se  huc  illucque  ot 
callidus  serpcns  vertere,  episcopum  suum  verbis 
rhetoricis  excusare,  blandis  et  humillimis  precibus 
ut  interdictum  officium  inju8te,ut  asserebat,  abla- 
tum  debcret  restitui,  flagitare.  Sed  cum  id  qood 
petebatur,  sibi  denegatum  fuisset,  nec  eum  ut  spe- 
raverat,  decipere  posset,  ne  ad  episcopum  suum,  a 
quo  non  parvam  acceperat  pecuniam,  sine  effecln 
reverti  videretur,  aliud  exquisivit  ingenium  :  adiit 
apostolica}  sedis  cancellarium,  eique  oblato  pretio 
persuasit  ut   sibi  furtivas  litteras,    et  apostolico 
sigillo  signatas,  ad  suum  episcopum  deferendas  (ri- 


de  causa  veniro  dilTerret,  nuntiatum  est  ei  quod  t>  bueret,  quse  et  epi8coj»ale  officium  et  gratiam  apo- 

1*  1*1  »  •%  A  ^^^  iV*  1*  *1*  11*i  *  *  /1  «  ^\ 


poculum  in  quo  bibere  consueverat,  do  manu  fcren- 
tis  decidisset,  fractumque  fuisset;  quod  ille  audiens 
valde  tristatus  est,  non  tantum  damno  scyphi, 
quantum  quod  vase  de  monastcrio  S.  Remigii,  be- 
nedictionis  causa  accepto,  se  frustratum  cernebat, 
sibique  astantibus  :  Fractum,  mihi,  inquit,  scyphum 
afferte.  Cumque  sibi  allatum  fuissct,  ccrnens  utram- 
que  fracturam,  omnipotentem  Dominum  deprecatus 
es^  ut  meritis  B.  Remigii  fractum  sibi  scyphum, 
quem  pro  amore  ejus  lantopere  diligebat,  restitue- 
ret.  Moxque  alteram  partem  alteri  adjunxit,  sicque 
eodem  momento  solidatus  est  ut  nullum  in  eo,  quod 
fractus  fuisset,  indicium  remaneret,  cunctis  qui 
aderant  admirantibus,  ac  in  ejus  veneratione  accla- 
mantibus.  Ille  non  suis  hoc,  scd  B.  Remigii  meritis 


imputare  ccepit,  cujus  de  monasterio,  charitatis  gra-      neglexorat. 
tia,  id  munus  acceperat. 

Theophilus.  Inhoc  utriusque,  altcriusve  miraculo, 
illud  B.  P.  Benedicti  de  rc  licet  dissimili,  similiter 
audio,  primum  renovari  miraculum,  dum  in  partes 
divisum  rejunxit  capisterium.  {Greg,  lib.  ii,  Dialog,) 

Desiderius.  Interim  te,  clarissime  frater,  silere 
oportet,  quatenus  intentus  animo  ad  haec  de  illo 
majora  cognoscas.  Alio  itaque  tempore  (sicut  mihi 
prsefatus  papa  Gregorius  retulit)  quidam  Galliarum 
episcopus,  ab  eodem  pontifice  Leone  fuerat  episcopi 
honore  suspensus;  cujus  quidam  presbyter,  Giber- 
tus  nomine,  facundus  sermone,  et  litteris  haud  me- 
diocriter  oruditus,  eidem  promiserat  episcopo  se 
Romam  venire,  atquo  callidis  suis  assertionibus 


stolic8e  sedis  sibi  rcdditam  significarent.  Quae  rei 
beatum  Leonom  minime  latuit,  moxque  pi^aedictooi 
presbyterum  advocans,  accepta  quam  obtolent 
pecunia,  eique  in  manum  mittens,  dixit  :  Peconia 
tua  tecum  sit  in  perditionem,  quia  donum  Dei  far- 
tim  tentasti  pecuniis  possidere  {Act.  viii).  CuJM 
sermonem  divina  ultiomox  secuta  est,  itautamissa  ' 
mente  ah  illa  die  usque  nunc  ubique  vagabundai 
incedat,  nec  ulla  domus  vel  claustra  ultra  duosvel 
tres  dies  cum  valeant  retinere  (63). 

Qua  de  re  aperte  datur  intelligi  quod  quisqois 
temerario  ausu  vel  decipere  vel  ad  iracundiam 
provocare  tantaverit  eum,  qui  in  justis  habitat  pro- 
cul  dubio  Dominum  ofTendit:  cujus  et  vindioem  inua 
in  se  sentiat,  quam  non  expertam  temere  devitare 


Thcophilius.  Ita  est  ut  asseris,  sed,  quaeso  fe,  de 
virtute  tanti  patris,  si  qua  adhuc  occurrunt  ammo, 
incunctanter  prosequere. 

Dcsiderius.  Dum  beatissimus  pontifex  I^o  quift- 
que  per  annos  divinitus  sibi  concessum  sacerdotiaB 
pic  ac  religiosissime  administrarot,  ab  hac  instabifi 
luce  ad  Christum,  qui  vera  et  seterna  lux  est,c(Blo- 
rum  lcetantibus  civibus,angelicis  subvectus  mambat 
commigravit  (64).  Et  illi  quidem  paradisus  patoit 
sanctorum  i^cepto  consoiiio.  Sed  infelix  raundas 
qui  talem  pontificem  diu  haberenon  meruit.Cujaa 
post  obitum  multa  et  magna  adejustumulumaliis- 
que  in  locis  per  eum  Domino  tribuente  claraere 
miracula  (65).  E  quibus  omissis  caeteris  duo  tantam 


(62)  Sancti  Leonis  papee  de  fracto  calico  miracu- ^^  deinde  conspiciantur,  verumque  experiantur  illad 
lum  recitatur  ctiam  apud  S,  Brunonem  episcopum 
Signiens.  In  Vita  Leonis,  et  Baron.  ann.  Domini 
1049,  num.  28. 

(63)  Refortur  etiam  hoc  miraculum  a  Baron.ann. 
Domini  1049,  num.  29.  Gravitalem  vcro  criminis 
SimonisB  demonstravit  pariler  cliain  supplicium 
Justini  imperatoris,  qui  in  phrenilidis  morbum  et 
insaniam  incidit  :  ila  ut  nihii  quidquam  earum 
rerum  quae  fierent  inlelligeret.  Niceph.  xvii  hist., 
cap.  33  et  39.  Antiochus  quoque  hujusmodi  supplicio 
punitus  rcfortur  II  Mach.  ix.  Curigitur  non  dissol- 
vuntur  renes  corurn  formidine,  qui  modo  non 
timent,  sed  pcrfricta  fronte  impietalemprolitentur; 
dum  hi,  qui  in  persuasibilibus  humanfc  sapicntise 
verbis  confidunt,  tanquam  phrenetici  ac  mente  capti 


dictum  :  liomo  per  ea  ^uae  peccat,  per  eadem  tor- 
quetur.  0  quam  terribilis  Deus  in  consiliis  super 
iilios  hominum  I 

(64)  Obiit  S.  Leo  nonus  pontifex  Max.  ann.  Do- 
mini  1054,  die  19  Aprilis,  feria  tertia,  et  in  Mar- 
tyrol.  Rom.  inter  sanctos  adscriptus,  cum  tenuissat 
pontificatum  annos  quinque,  menses  duos,  et  dies 
octo. 

(G5)  De  miraculis  sancti  Leonis  tam  in  vita,qiiin 
in  morte  patratis,  vide  S.  Brun.  Signien.  episcopoiB 
in  Vita  Lconis;  Wibertum  archidiac.  coaetaneioi 
dicti  Leonis;  Ostiensem  in  Chron.  lib.  n,  C4ip.  86el 
88.  Baron.  ann.  Domiui  1049  et  se^.  Qui  sanctos 
ponlifcx,  inter  innumera  suae  bomtatis  insi^i»» 
quandiu  Romae  remoratus  est,  omnitemporetnbus 


DIALOGI.  —  UB.  III 


1010 


ad  aliorum  gesta  narranda  festino  )  sedifica*  A  quentem  adducunt.  Regressus  igitur  episcopus  Ro- 


gratiahuic  libello  subnectam. 
tor  papa,  qui  in  regimine  sacerdotali  ei  suc- 
rat  (66)  (sicut  a  veridicis  viris  nobis  relata 
audita  fama  miraculorum  ejus,  quod  per  eum 
lostaliaoperaretur,  fidcm  non  accommodabat. 
aia,  ul  ait  Apostolus  :  Linguso  in  signum  sunt 
delibus  sed  infidelibus  (I  Cor,  xiv),  Omnipo- 
>ominus  experimento  eum  docere  voluil  quad, 
L  a  plui*ibuSy  minime  credcre  volebat. 
nensis  quidam  episcopus  (67)  cujus  nomen 
moria  excidit,    cum    supra    meroorato   pon- 
Victore  a  Germania  vcniens,  ejus  in  obse- 
Romee  morabatur  ;  hic    puerum   ab    ulero 
8    mutum     habcbat ,    quem    pro     mercede 


manum  pontificem  adiit,  et  quid  omnipotens 
Dominus  per  B.  Leonem  operari  dignatus  fuisset, 
ostendit.  Ex  tunc  coeperunt  ipsi  ejus  veneranda 
merita  cnnctis  preedicare,  quse  aliis  antea  referenti- 
bus  liui;  [  aliebantur  audire. 

Theophihis,  Placent  quia  mira  sunl,  sed  magis 
quia  nova  sunt. 

Dosiderius,  llIustrisvirMaximus,  Romaneeurbis 
civis,  nuper  retulit  mihi  de  eodem  vonerabili  prae- 
sule  quee  narro.Bernardus  quidam  pessima}  mentis 
miles  exstitit,  qui  apostolicse  sedi  contrarium  se  in 
omnibus  quibus  potuit  modis  exhibebat.  Sed  in 
bello  quod  a  vicinis  circa  Urbem  manentibus,  con- 
jurantibus  cum  (69)  Cadaloo   Parmensi    episcopo 


B  suse  pascens  ac   vcstiens,  quocunque    ibat  n  qui  tunc  apostolicam  sedem  invadere  tentabat,  cum 


oducere  consueverat,  in  cujusvacuo  orenec 
Lam  quidem  linguee  inesse  videbatur.  Qui  etiam 
opus  cx  mirabilibus  ad  B.  Leonis  tumulum 
tis,  similiter  ut  papa,  incredulum  animum  ge- 
.  Cum  igitur  quadam  die  ad  sedem  sui  episco- 
t,  jam  accepta  licentia,  reverti  decrcvisset, 
8iam  B.  Petri  apostoli  orationis  gratia  injg^res- 
postquam  B.  Pctro  se  attentius  commendavit 
cum  clientibus,  equis  ascensis,  puero  in  eadem 
sia  oblito,  festinus  viam  quae  eum  ad  suam 
bat  patriam,  egrcssus  Urbe,  gradiebatur.  Cum 
le  longiusculo  adhuc  esset  ab  Urbe  profectus 
ate  ei  in  memoriam  rediitquodmutum  pucrum 
jclesia  B.  F*etri  reliquisset.  Qui  mox  substitit, 
imulos  suos,  a  quibus  puer  reduci  debcrot, 
;dam  remisit.  Igitur  cum  illi  apostolorum  prin- 
;  basilicamessentingressi,  conspiciuntpuerum 

tumulum  B.  Leonis  stantem,  atque  cum  his 
circumstahant  loquentem.  Illis  itaque  rairanti- 
et  qualiter  hocsibievcnissetqu8erentibus,puer 
it :  Poslquamdominusmeushac  in  ccclesiame 
iqucns  discessit,  huc  ad  scpulcrum  B.  Leonis 
contuli,  si  forte  omnipotens  Dominus  officium, 

carebam,  vocis  meritis  ejus  mihi  restituere 
laretur.  Nec  sum  meo,  quod  corde  poscebam, 
\  fraudatus,  sed  mox  ut  anle  ejus  venerandam 
loriam  lacrymans  aliquantulum  prostratus  jacui 
o  recepta  (68)  voco  loquens,  ut  ipsi  vidctis, 
•exi.  Ab  illa  itaque  die,  quod  mirabilius  est, 
»itin  orc   ejus  lingua,  quse  defuerat,  paulatim 


militibus   qui    Romanam  Ecclesiam    defendebant 
commissum  est,  justoDeijudicio  confossus  interiit. 
Hic  igitur,  audita  fama  miraculorum  quee  omnipo- 
tcns  Deus  meritis  beati  Leonis   fldelibus  populis 
exhibebat,  non  solum  non  credebat,  verum  etiam 
ore  sacrilego  deribebat  et  blasphemabat.  Cum  deni- 
que  quadam  die  in   conventu  appareret  populi,    et 
sermo  intereos  dc  signiset  virtutibus  beatiLeonis 
exortus  esset,  coepit  irridero  dicens :  Si  sanctus  est, 
ut  dicis,   contrahat  mihi  digitum  meum,  cumque 
compesceretur  ab  iis  qui   astabant,  ne  de  sancto 
viro  talia  loqueretur,  dimisso  conventu  discessit. 
Cnm  ecce  forte  canis  qni  eum  sequebatur,  suem  in 
platea  inventum  invasit.  Ille  vcro  ne  porcus  discer- 
,  perctur,  festine  cucurrit,  et  injecta  manu  canem 
'  tencre  voluit ;  sed  mox  porcus  liianti  ore  digitum 
ejus  (^O)  momordit,  sicque  ab   illa  die  omni  tem- 
pore  quo  vixit  digitum  contractum  habens,  nulla- 
tonus  eum  extendcre  potuit.  Unde  factum  etutqui 
Dei  famulum  irridere  prsesumpserat,  ipse,  contracto 
digito,   omnibus  dcrisui  haberetur.  Htec    de  tanto 
Patre  B.  Lconedicla  sufficiant,  iit,  quia  ad  aliorum 
narranda   gesta  properamus,   alii,  cui  otium    est, 
qua)  mulla  de  illo  ct  mirabiliora  dicuntur,  scribenda 
relinquamus. 

Quod  Dominus  in  Evangelio  dicit  :  Patcr  meus 
usque  modo  opcratur^  et  cgo  operor  {Joan.  v,  17), 
quotidie  cernimus  adimpleri,  et  antiqua  novis  tem- 
poribusmiraculainnovari.Hajcitaquo  quoe  dicturus 


sum  adeo  clara  sunt,  ut  non  solum  in   Florentina 
jcere,  ita   ut  intrapaucosdiesplenoorelinguam  Dfiioecesi,  in   qua  facta  noscuntur,  verum  etiam   in 
fecte  reciperct,  et  verba  sine  impedimcnto  so-       tota  Tuscia,   ac  in    urbc,  quae  caput  mundi   cst, 
et.  Denique   qui  missi  fuerant  curaverunt  pue-       Roma  constet  esse  notissima. 
I  ad  episcopum   ducere,  et  quem  taccntem  reli-  (71)  Pelrus  quidam  clericus  est,  qui  occulte  data 

rat,  beati  Leonis  suiTragantibus  meritis  ei  lo-       pecunia   regio  adminiculo  in  praedicta   Florentina 


hebdomadam  diebusa  Lateranensi  ecclesia  us- 
I  ad  S.  Petrum  privato  habitu  nudisquc  pcdibus 
1  duobus  aut  tribus  clericis  nocte  psallendo  et 
ndo  pergebat,  affimat  Ost.  in  Chron.  dict,  lib.  ii, 

1.  88. 

36)  Victor  secundus  creatur  papa  ann.  1055. 
$T)  Cui  nomen  erat  Diethmarus,  qui  ipsis  Kalen- 
Februriis  anni  a  nato  Christo  1040  episcopatui 
riensi    posito  in  Rheetia  ad   Rhenum  fluvium 
aficitur,   et  obilt  anno  1070  cum  triginta  annis 


laudabililer  ac  utilissimc  preefuisset.  VideGuiliman- 
numlib.  ivDe  rcbus  Helvetiorum,cap.2,  et  Chron. 
Joani).  Gualleri. 

(68)  Hoc  grande  miraculum  de  curato  muto   re- 
fertur  eliam  a  Baron.  ann.  Domini  1054,  num.  45. 

(69)  De  Cadaloo.  vide  Baron.  ad  ann.  1064,  n.  -29, 
30  et  seq. 

(70)  Vide  Baron.  ann.  1054,  num.  46. 

(71)  Petrus  Ticinensis  cognomento  Simonacius, 


1011 


VICTORIS  III.  —  PAPiE 


1012 


civitate  cathedram  episcopatus  accepit.  Gum  deni- 
que  a  clericis  et  populo,  ut  episcopum  decebat, 
benignefuissettSusceptus^postnonmultumspatium 
temporis  (72)  fama  per  ejusdcm  episcopatus  dieece- 
sim  increbuit  quod,  Simoniacse  hseresis  peste  foeda- 
iuSy  quod  gratis,  Domino  jubente,  accipere  etdare 
statutum  est,  pecunia  mercatus  fuerit.  ('umque  tam 
horrenda  et  tam  exsecranda  fama  primitus  ad  reli- 
giosorum,  dehinc  adaures  vulgi  pervenisset,  coepe- 
runt  se  plures  ab  ejus  communiono  subtrahere : 
(73)  Romanoque  pontiflci  qusecunque  supor  hac  re 
cognoveranty  divino  exardescente  zclO)  studuerunt 
intimare.  Qui,  episcoporum  consilio  congregato, 
eumdem  episcopum,  ut  rcm  diligenter  agnosceret, 
convocavit.  Sed  cumsesynodopraesentasset,  accu- 
satoribus  undique  acclamantihus,  sacramento  scse 
purgare  nitebaiur.  Cumque  coram  praesentibus  res 
aliquantulum  agitatn  fuisset,  data;  induciae  sunt,  ut 
per  CHsdem  forsitnn  inductus,divinumoxpnvescen8 
judiciiun,  quod  pertinncitor  negabat  humiliter  con- 
fiteretur,  quatenus  ab  aeterno  non  removeretur  al- 
tari,  si  ab  hoc  praesenti,  cui  ministrare  juste  non 
poterat,  se  abstinuisset.  Interim  populus  in  duas 
dividitur  partes,  quarum  altern,  qua)  nmorem  Dei 
muneribus  pra>ferobnt,  clericos  ct  religiosos  mona- 
chos,  qui  contra  cpiscopum  rem  comprobandam 
susceperant ;  allera  quae  munora  ct  fnvorem  dilige- 
bat,  episcopum  est  secuta.  Cum  crcbro  igitur  inter 
80  altercaretur  populus,  ct  altern  nlteri  obstnret 
parti,  in  tnntum  exorta  augebatur  contentio,  ut,  in- 
ter  sedimicantibus,  saepe  eliam  usque  ad  effasionem 
sanguinis  venirent.  Cumque  haec  diutius  agerentur, 
et  neutra  pnrs  parti  cederet,  (74)  Joannos  rcvcren- 
dissimus  abbas  monasterii  quye  Umbrosa  Vallis  di- 
citur,  saepe  ad  hunc  conflictum  ndvocatus,  zelo  Dei 
ductus  suis  cum monachis  veniebat,  qui  exhortando, 
praedicando,  divini  examinationem  judicii  inten- 
tando,  episcopum  admonere  non  cessabat  quate- 
nus  ex  perpelrnta   culpa    poonitentiam  agoret,    et 

Theuzonis  Medisebarbae   filius,  iniit   eniscopatum. 
anno  Domini  106^.  ' 

(72)PetriSimoniam  delexisse  ejus  patremjnarrat, 
Andreas  Januensis  in  Actis  sancti  Joannis  Gualberti, 
c.  62.  ' 

(78)  Cujus  rei  opistola  gravissima  cxstat  populi 
Florentin.  Alexand.  11  papae  scriptn,  qua  totus  rei 
ordo  et  veritas  continetur. 

(74)IIic  fuitsanctus  Joannes  Gualbertus  abbas 
Vallis  Umbrosae,  cujus  sanctitas  vcneratur  in  Mar- 
tyrol.  Hom.  sub  12julii. 

(75;  Proptor  incredulitatcm  humanam,  deficien- 
tibus  aliis  humanis  ad  veritatem  eruendam  subsi- 
diis,  praecedente  tamcn  legitima  accusatione  in  tri- 
bunalibus,  examinatio  perignem  anliquitus  admit- 
tebntur,  ut  observari  licet  in  Ivone  Carnol.  epistol. 
74,  205,  m,  262,  2o4,  280,  et  in  HosAveid.  lih.  i)e 
hde  hoeret.  serv.,  cap.  12.  Unde  appellabalur  divi- 
nuni  tostimoniura,  ut  in  epistola  232.  Arnulphus 
accusatus  m  synodo  Rhemcnsi  cnp.  30:  Meumque 
vernnculumepiscopis  tradam.quipevignitos  vomore 

incedens.Deumdetejudicaremanifestisdeclaretin' 
dicus.  Sic  Copres  per  ignom  fidem  catholicam  veram 
esse  probavit,  lib.  ii  cap.  9,  in  Vit.  Pat.  edit.  a 
Hosw.  Andreas  otiam  Spoletinus  Franciscanus  in 


K  sacerdotio  minime  legaliter  acquisito    hnmilitar 
cederet,  nec  sibi  suisque  subjectis,  quibus  incre- 
mento  esse  debuerat,  detrimento  foret.  Illad  de 
Evangelio  ei  saepe  proponens,  quomodo  Dominas 
Jesus  vendentes  et  ementes  colnmbas   de  templo 
projecerit,  cathedrasque  subverterit,  et  ses  nummo- 
lariorum  efifuderit  {Joan,  ii,  15),  videlicet   demon- 
atrans  ut  quicunque  Spiritus  sancti  donum,  quod 
per  columbam  signiftcatur,ductu8avaritia,ve1vana 
gloria  elatus,  pretio   acquirere  vel  vendere  tentt- 
verity  ab  illo  coelesti  templo  et  setemo  altari  8« 
procul  dubio  eliminandum  noverit.  Sed  ille  nihilo- 
minus  praesentis  vitae  honoris  cupidus  pro  nihilo 
monita  sancti  viri  ducebat,  imo  potius  pertinaciter 
et  nrmis  et  verbis,  omnibusque  modis  quibus  pote- 

D  rat  se  defendcro  nitebatur.  Cumque  idem  venerabi- 
lis  abbas   incassum  procedere  sua  verba  videret, 
utrnque  parle  populi  advocata  :   Quoniam,  inqnit, 
verba  non  prosunt,  veniamus  (75)  ad  signa.  Cons- 
struatur  rogus,  et  igne  supposito  accendatur,  per 
quom  unus  e  nostris  ingrediatur,  ut  utrum  vera  an 
falsa  sint  quae  dc  cpiscopo  dicimus,  Dominodisce^ 
nente,  probetur.  Placet  utriqueparti  sententia:  ro- 
gus  mox  duodecim  (76)  pedummensura  construitur; 
intra  quem  parva  semita,  qua  unius  tantum  homi- 
nispersona  transire  posset,  relinquitur :  quse  etiam 
ex  accensis  lignis,  ne  ibi  aliquis   locus  a  flamma 
vacaret,  consternitur.    Interim    autem  dum  haec 
pra^parantur,  prsefatusabbas  Joanne8(77)  Petrosuo 
discipulo,  reverendissimo  videlicot,  viro,  qui  post- 
modum  in  Albanensi  urbe  episcopus  ordinatus  est, 

^  quique  ctiam  adhuc  superest  eamdem  Ecclesiam 
rcgons,  prcecepitutindutussacris  vestibusomnipo- 
tenli  Dco  sacrificium  oiTerret  ;  et  sic  demum  coofi- 
sus  de  misericordia  Dei  per  accensi  rogi  flammas 
iudiibitantcr  intraret. 

Quijussis  Patris  obtemperans,  postquam  sacrifi* 
cium  Deo  obtulit,  casulam  se  exspoliat,  ad  ignem 
venit,  et  magna  voce  :  Oro,  inquit,  Deus  omnipo- 
tens,  si  Petrus,quiepiscopus  dicitur,Simoniaca  esl 

Mauritania  Fossae  rege  et  principibus  spectantibus, 
ut  ostcnderet  Christi  doctrinam,  quam  praedic^bal, 
veram  csse,  flammis  circumdarinon  renuit,  etinler 
illas  diu  permansit  illaesus.  PVanciscanus  quidaffl 
pariter,  et  Hier.  Savonarola  Florentise  in  ignem  pe- 
riculum  facturi  ingredi  parati  erant.  Vide  Petrum 
Delphinum,  lib.  iv,  epist.  68,  ad  Petrum  Baronium 
D  datn  die  15  April.  1498. 

(70)  De  latitudine,  iongitudine  ac  altitudine  rogi 
exstructi  vide  Thomam  Boz  De  sign.  EcclesisB  lib. 
IX,  sign.  35,  cap.  5,  g  18  ;  et  Ant.  Yepes  Chron. 
cent.  6,  cap.  l,  tom.  v ;  S.  Alth.  Sanct.  Antonium 
3  par,  tit.  15,  cap.  17,  g  5)  Gononum  et  Surium 
in  Vita  sancti  Joannis  Gualberti,  aliosque  auctores 
apud  Didacum  de  Franchis  in  Histor.  monast.  Ya- 
lis  Umbros.  lib.  xi. 

(77)  Hic  fuit  ex  nobilissima  \Idobrandinorum  fa- 
milia,  tantae  humilitatis,  ut  vaccarum  custodiam  in 
ccenobio  libcnter  acceperit,  qui  postea  ob  illuslre 
ignis  prodigium  Pelrus  igneus  dictus  est  :  deinde 
vero  renuntialus  episcopus  cardinalis  Albanensis, 
et  in  catalogo  beatorum,  sub  die  8  Januarii  Ma^ 
tyrol.  Bened,  ascriptus.  Vide  Baron.  adaim.  108| 
num.  57. 


DlALOGl;— UB.  III. 


1014 


ttuSy  ne  Ecdesia  tua  amplius  polluatur,  A. 
^iritastui  ostende  virtutem :  illsesum  me 
ignem  transire  concede.  Quod  si  nos  fal- 
i,  causa  invidiae  ducti,  hanc  contra  eum 
unstionem ,  ardor  istius  ignis  me  tua 
elictam  consumat.  Heec  dicens,  et  sanctse 
signaculo  muniens,  per  medias  flammas 
r  ingressus  est.  Cum  igitur  undique  esset 
ircumdatus,  ita  ufa  nemine  prorsus  vide- 
omnes  eum  Jam  consumptum  putarent, 
alia  parte,  Christi  comitante  gratia,  egre- 
silivit,  ita  nt  non  modo  vestimenta  ejus, 
[>illus  quidem  laesus  ab  igne  in  aliquo  vi- 
ed  ut  idem  venerabilis  vir  postea  refere- 

per  medias  flammas  graderetur,  map- 
de  manu  egus  cecidit.  Cumque  jam  pene  g 
arex  igne,  vidit  se  mappulam  in  manibus 
re,  ac,  inignem  sibi  eamcecidisse  consi- 
dr  medias  iterum  flammas  revertitur,  et 
ppulam  extrahens  reportavit.  Tunc  omnes 
nty  viso  tam  maximo,  tam  obstupescendo 
(19),  immensas  Deo  gratias  agentes,  mox 
ars  una  efTecta,  prsefatum  episcopum  de 
ellunt :  qui  postea  (80)  poenitentia  ductus, 
iste,  sub  sanctse  conversationis  regula  re- 
Bgere  vitam  visus  ost. 
i7ii5.  Ut  Isetando  miror,  et  mirando  Isetor, 
ocritatis  nostrse  lcmpore  illud  antiquum 
sum  trium  puerorum  miraculum  intueor, 
amino  sestuantis  incendii  integri  et  incor- 

corpore  prodierunt.  ^ 

rjus.  Venerabilis  Gregorius  papa,cujussu- 
emoriam  feci,  quid  contra  eamdem  Simo- 
aeresim,  so  prsesente,  Dominus  ostendere 
pe  mihi  solitus  est  referre.  Cum  essem, 
ibdiaconus,  et  a  beatae  memorise  Victore 
ostolicae  sedis  pontifice  in  Galliam  pro 
ticis  negotiis  disculiendis  essem  transmts- 
3  mihi,  fuit  episcoporum  convocare  conci- 
lis  coram  positis  de  ecclesiasticis  negotiis 
lus.  In  oadem  vero  civitate  in  qua  synodus 

episcopus  erat  qui  pretio  honorem  com- 
episcopatus  a  multis  infamabatur.  Igitur 
ipiscopus  venit^ad  medium.  Cumergoeum 

\ppulam  Ordo  Romanus  appellat,  qua  pi- 
orum,  narium  et  oris  detergebatui* ;  alii,  ^ 
I  et  cingulum  brachiale.  *^ 

Qtigit  hoc  prodigium,  seu«  ut  potius  dicam, 
am  miraculum  prsesentibus  omnibus  cleri- 
3is  promiscui  scxus  et  oetatis  ferc  ad  octo 
Septimiano  coenobio  quinto  ab  urbe  Flo- 
nillioro  distanto,  anno  Domini  10G3,  die 
quarta  feria  in  primahebdomada  Quadra- 
Meminit  hujus  facti  Baron.  in  Annal.  d. 
prolixenarratur  in  Vita  S.  Joannis  Gual- 
in  Thoma  Bozio  De  signis  Ecc.  lib.  ix, 
;ap.  5.  Ad  loe vam  maj  oris  ecclesise  monaste- 
itur  locus  quo  Petrus  per  ignem  illaesus  per- 
bique  ad  futuram  facti  memoriom  nonnulli 
icisi  leguntur;  imo,  mirabile  dictu !  exprse- 
0  tantam  odoris  fragrantiam  emanare  ad 
16  tempora  testanturmonachi  in  praedicto 


exhortari  salutarihus  monitis  coepissemus  ut  qase 
sibi  opponebantur,  conscientia  jam  fatente,  humi- 
liter  confiteretur,  ille,  tum  quia  ejusdem  civitatis 
erat  episcopus,  tum  quia  fretus  auxilio  comitis 
terr»  ipninf»,T>lenus  superbia  omnino  verba  nostra 
vilipendebat.  Sed  cum  a  uobis  et  a  cseteris  qui 
aderant  episcopis  sub  justitise  regula  se,  quod  non 
speraverat,  constringi  conspiceret,  nec  effugiendi 
haberet  licentiam,  negare  pertinaciter  coepit  quod 
ante  vix  audire  dignabatur.  Cumque  verba  produce- 
rentur  in  longum,  et  maximum  diei  spatium  esset 
consumptum,  et  ille  nihilominus  in  sua  pertinacia 
negando  persisteret  homo,  eum  cum  cseteris  qui 
aderant  religiosis  episcopis  nobis  adjurare  visum 
fuit  et  totum  judictum  in  ostensione  Spiritus  sancti 
committere.  In  nomine,  inquam,  Patris  et  Filii  et 
Spiritus  sancti,  cujus  donum  gratiae  te  comparasse 
audivimus,  ut  hujus  rei  nobis  veritatem  edisseras 
adjuramus.  Quod  si  amplius,  ut  coepisti,  negare 
tentaveris,  Spiritum  sauctum,  donec,  quae  vera  sunt 
conntearis,nominare  non  valeas.  Quiepiscopus,cum 
abunde  eloquens  esset,  et  a  nobis  exoraretur  ut 
Spiritum  sanctum  nominaret,  Patrem  quidem  et 
Filium  satis  diserte  nominabat,  Spiritum  vero  san- 
ctum  mirum  in  modum  nominare  nullo  modo  pote- 
rat.  Tunc  omnibus  qui  aderant  luce  clarius  patuit 
quod  honorem  episcopatus  dato  pretio  emerat,  qui 
monnisi  Spiritus  sancti  gratia  largiente  tribuitur. 
Tunc  Spirifus  sancti  virtute  tremefactus  episcopus, 
humiliter  coram  omnibus  confiteri  coactus  est  quod 
anto,  inflatus  superbiaDei,  timore  postpositoproca- 
citer  ncgare  prsesumpserat. 

Theophilus.  Cum  Pater,  et  Filius,  et  Spiritus 
sanctus  unum  sint,  nec  aliud  de  Patre  et  Filio 
quam  de  Spiritu  sancto  seniire  fas  est,  cur  in  Pa- 
tris  et  Filii  vocabulis  proferendis  solutam  atque 
disertam,  in  solo  vero  Spiritus  sancti  nomine,  quasi 
prsecellenti,  linguam  mutam  et  omnino  habuit  colli- 
gatam?  (81). 

Desiderius.  Justo  Dei  judicio  contigit  ut  qui  do- 
num  Spiritus  sancti  gratise,  quod  gratis  et  datur  et 
accipitur,  lingua  placitante  mercatus  est;  in  profe- 
rendo  Spiritus  sancti  vocabulo  specialitcr  (82)  lin- 
guse  officium  non  haberet. 

coenobio  commorantes,  in  signum  miraculic^ue  evi- 
denliam,  ut  omnes  pene  mirentur  de  tam  mgenti 
odoris  suavitate  dispersa. 

(80)  Adeo  aequo  animo  Petrus  justissimam  tulit 
seutentiam,  ut  etiam  tonsus  intra  Septimianum 
claustrum  voluerit  vitommonasticam  profileri.Vide 
abb.  Ughellum  sacrarum  historiarum  excellenti  co- 

f^nitione  ac  peritia  insignem  in  sua  Italia  sac,  tom. 
II,  in  episc.  Florent. 

(81)  Vide  Baron  tom.  XI.  an.  Dom,  1055,  n.  17, 
cui  prodigio  interfuit  ctiam  Hugo  abb.  Cluniac. 

(82)  Idciroo  Spiritus  sanctus  non  potuit  exprimia 
Simoniaco,  quia  ei  appropiantur  dona  gratise,  in 
quseSimoniacus  est  injuriosus  vendensilla.  Exhoc 
discantquiperpecuniam  addignilatesecclesiasticas 
provecti  in  templo  Dei  sedent,  quam  fcedum,  ^uam 
enorme,  quam  horrendum  sit  bimonise  flagitium  : 
meminerint  omnia  crimina  ad  oomparationem  & 


1015 


VICTORIS  III  PAPiE. 


f(H6 


Alferius  abbas  monasterii  Sanctse  Trinitatis  (83)  A 
ab  ipso  in  laterc  montis  eedificati,  qui  inter  Saler- 
nitanam  et  Amalphitanam  civitates  prseminet  mari, 
oxstitit  :  cujus  religiosam  ac  Deo  amabilem  vitam 
el  ipse  ex  parte  vidi,  qui  apud  eum  aliquantulum 
familiariter  mansi,  et  aliis  referentibus  agnovi.  Mi- 
raculum  vero  quod  divina  virlus  in  eo  operari  di- 
gnata  est,  quodque  a  quamplurimis  didici,  sequum 
est  silentionontransire.  Denique  dum  quadampro 
utilitate  monasterii  Salernitanam  urbem  adiret  per 
viam  praecisi  montis  gradiens,  deorsum  cum  equo 
quo  sedebat  per  immano  praecipitium  cecidit :  quod 
tanta  altitudine  mari  superjacet,  ut  quinquaginta  et 
eo  amplius  passus  in  altum  prsetendi  videatur.  Dum 
igitur  qui  cum  eo  pergcbnnt  illum  sine  dubio 
exstinctum  putarent,  nimium  tristes  et  flentes,  pero 
quoddam  diverticulum  ad  mare,  si  saltem  illum 
aliquo  modo  invenire  possent  ut  sepultura)  trade- 
rent,  descenderc  curaverunt.  Cum  autem  subradice 
monlis,  moUes  juxta  littus  maris  calcantes  arenas, 
festinanter  ad  locum  quo  ceciderat  porgerent,  in- 
venerunt  eum  in  via  sanum  et  incolumcm,  equo 
cum  quo  ceciderat  incidentem,  Salernum  propere 
coDpto  itinere  tendere.  Gumquc  illi,  obstupofacti, 
qualiter  ros  evenisset  omnino  nequirent  perpen- 
dere,  cocperunt  Deo  gratias  agere,  vocesque  quasi 
tumultuantcs  in  altum  levare  Scd  ab  illo  repente 
compressi  pra3ceplum  audiunt  :  Si  meis,  inquit,  be- 
nediclionibus  frui  vultis,  nulli,quandiu,  vixero,quce 
ex  me  vidistis  dicatis. 

Dicitur  etiam  de   illo  quod  mortuum  suscitave- 
rit;  quod  videlicet  illis  qui  cum  ejusque  vitam  ad  ^ 
liquidum  noverunt  incredibile  minime  videtur. 

(84)  Leo  abbas,  qui  ei  in  monasterii  regimine 
successit,  sub  ejus  magisterio  educatus  ejus  in  ob- 
sequio  praepositura)  officium  gerens,  qui  prse  ca^te- 
ris  fratribus  ei  familiariter  adha?rebat,  nuper  mihl 
retulit  quia  quodam  tempore  seeculares  viri,  ut 
ejus  orationibus  fuerentur,  visitationis  gratia  ad 
ipsum  venerunt.  Quibus  post  spiritualem,  corpora- 
lem  etiam  ejus  rcfectionem  prsebere  cupiens,  prae- 
fato  Lconi,  suo  videlicet  prajposilo,  praecepit  chari- 
tatis  causa  mensam  eis  apponere  et  prandium  prse- 
parare.  Qui  nihil  nliud  prfeler  panem  et  vinum,  et 
quinquc  ova  gallinncen,  quod  eis  ad  manducandum 
pra3l)cre  posset,  se  habere  respondit ;  scd  qualitcr 
inlcr  cos  ipsa  ova  dividi  deberent,  ignorare  :  erant  D 
illi  utiquc  septcm.  Cui  illc  :  Festina,  inquit , 
quantocius,  et  eadem  ova  igne  adhibito  prsepara, 

moniacae  hseresis  quasi  pro  nihiloreputari,  et  a  divo 
Ambrosio  culpam  inexpiabilcm  nuncupari.  Utinam 
sa^ouli  nostri  mores  talia  non  parcrent  monstra,  et 
tolleretur  e  mcflio  quantocius,  verbis  utorFetri  Da- 
miani,  tnrtareac  amaritudinis  aconitum,  ne,  quod 
absit !  forale  vonenum  influat. 

(83)  Quievit  in  pace  S.  Alferius  Salernatinus  mo- 
nachus  Cluniacensis,  primus  abbas  monasterii  Ca- 
vensis,  et  discipulus  sancti  Odilonis,  anno  Domini 
1050,  pridie  Idus  Aprilis,  de  quo  Baron.  dict.  anno, 
num.  16. 

(84)  Successit  S.  Alferio  Leo  ejus  discipulus^  et 
sanctitate  proximus,  refert  Baron.  anno  1050. 


mihique  ut  eis  apponam  deporta.  Cucunit  ille  et, 
sicut  sibi  fuerat  imperatum,  ova  decoxit,  eique,  ut 
praeceperat,  detulit.  Qui  accipiens,  benedixit,  et  ex 
quinque  ovis,  septem  viris,  quod  mirabile  est,  sin- 
gulis  singula  praebuit. 

Theophilus.Cum  septem  distributa  hominibus  sic 
augeri  quinque  ova  considero,  ut  singuli  singula 
aequali  sorte  accipiant,  illud  quodammodo  miracu- 
lum  video,  quo  Auctor  omnium  de  quinque  panibus 
quinque  millia  hominum  saturavit  {MaUh.  xvi,  9). 

Desidorius.  Amita  patris  mei  (85),  Bella  nomine, 
in  monasferio  Beati  Petri  apostoli  intra  Beneventa- 
nam  urbem  posito,  in  sanctimoniali  habitu  a  pri- 
maevo  juventis  flore  usque  ad  ultimam  senectutem 
degit.  Quse,  cum  esset  desponsata  viro,  occulte  de 
domo  parentum  fugiens  ad  monasterium  cojitendit, 
ibique  virginitatem  suam  omnipotenti  Domino  dica- 
vit ;  et,  quia  terrenum  in  terra  sponsum  habere 
contempsit,  procul  dubio  meruit  habere  coelestem 
in  coelis.  Ipsa  mihi  solita  erat  referre  de  abbatissa 
sua  quse  Ofla  (86)  dicebatur.  Quse  in  monte  qui  San- 
cta5  (87)Agathae  martyrisdicitur^propeCapuanam  ur- 
bom,antequam  regimen  monasterii  susciperet,longo 
tcmpore  habitaverit,ibique  vitam  eremiticam  duxe- 
rit  :  dehincmonasterii  suscepto  regimine,  quadam 
nocte  sororibus  adhuc  quiescentibus  oratorium  in- 
gressa  acceptit  (88)  thuribulum,  ut  more  solito 
thura  adoleret  nltaribus.  Cum  itaque  thus  in  thuri- 
bulum  mittere  vellet,  e  manu  ejus  cecidit  et  lam- 
pade  a  vento  exstincta  thus  invenire  non  valuit. 
Hopente  vero  quidam  juxta  illum  astitit,  et  tenens 
manum  ejus,  thymiama,  quod  in  thuribulum  po- 
suerat,  dedit.  Tantus  igitur  odor  ex  illo  incenso 
thymiamate  emanavit,  ut  per  totum  quod  reliquum 
erat  noctis,  usque  ad  horam  diei  tertiam  non  solum 
ecclesiam,  sed  etiam  omne  illud  monasterium  mira 
suavitate  repleverit.  Ex  qua  re  sine  dubio  datur 
intelligi  quod  angelus  Domini  fuerit  qui  illud  thy- 
miama  tanti  fragrantiae  odoris  tribuerit. 

Haec  eadem  religiosissima  abbatissa,  dum  multa 
pcr  tempora  sollicite  virginibuspraefuissetyverbiset 
exemplis  sibi  commissas  Dei  famulas  instruere  nou 
ccssans,  languore  tacta  corporis  venit  ad  mortem. 
C-.imque  in  extremo  posita  jam  prope  esset  ut  Chri- 
slo,  cui  serviernt,  animam  reddere  deberet,  videnti- 
bus  cunctis  qui  aderant  e  lectulo  se  quasi  ad  mensu- 
rnm  trium  cubitorum  in  aere  elevans,  expansis  in 
CGolum  manibus  stetit.  £t  facta  oratione,  iterum  se 
inleclulocollocans,  ultimum  spiritumexhalavit.Sed 

(85)  Theodata  seu  Theodorada  ducis  Romualdi 
uxor  ann.  Domini  682  adjunxit  ecclesise  sancti  Petri 
monasterium  monialium  magna)  devotionis,  cujus 
vestigia  ad  haec  usque  tempora  videnturad  radices 
montis  Sancti  Felicis.  Paulus  Deaconus  De  gestis 
Longobardorum  libro  vi,  capile  1. 

(8b)  Vixit  Ofla  circiter  annum  Dom.  1070. 

(87)  Vide  Sanct.  Capuan.  Mich.  monachi  in  not. 
ad  S.  Ofl*am. 

(88)  Ob  suam  tantum  devotionem,  sola  ac  secreto 
altare  cum  odoribus  circumibat.  Rem  istam  paula- 
lum  diverse  a  D&siderio  narrat  etiam  Patnis  Da- 
mian.  lib.  viU;  epistola  5. 


EPITAPHIDM  ABBATIS  APOLUNARIS 


1018 


lani»  fuerit  abstinentiae  dignosci  potest. 
I  infirma  jaceret  in  lectulo,  et  a  multis 
ibas  viris  ac  mulieribus,  visitationis  gra- 
am  venientibus,  ut  aliquanlulumcibi,quo 

corpus  sustentaretur,  caperet,  rogarc- 
iesueta  deliciis  :  Si  aliquid,  inquit,  mihi 
I  leguminibus  attulcritis,  forsitan  aliquan- 
le  potero  degustare.  0  nbstinentia  in  fo- 
dicanda,  quae,  in  iniirmitate  posita,  infu- 
linibus  pro  summis  etiam  deliciis  uleba- 

cum  fuisset  defuncta,  et  in  ecclesia  se- 
idam  die  rusticus  quidam  frumento  onustus 
eQi  ecclesiam  transiens,  supra  sepulcrum 
vipendens  cujus  meriti  esset  quse  ibi  se- 
)bat,  saccum  cum  frumento  deposuit,  et 
t  aliquantulum  pausaret,  juxta  consedit. 
igitur  saccus  divinitus  de  eodem  sepul- 
tus  longcque  projectus,  omne  illud,  quo 
at,  frumentum  passim  pcr  eamdem  ecclc- 
•sit.  Rusticus  ergo  vehemcnter  contcrri- 
ia  die  didi^nt  quantum  Dci  homines  in  cor- 
srandi  sint ;  cum  oxstincta  illorum  cor- 
I  sepulcro  posita,  no  ab  aliquibus  parvi- 
p  divina  sibi  virtus  voluit  demonstrare. 
nidam  nobilis  vir  do  eadem  Deneventana 
3io  qua  causa  monasterium  adventarat,  ac 
forte  ejus  supra  sepulcrum  consederat  : 
to  tantus  dolor  viscerum  eum  invasit,  ut, 
8  atque  ejulans,  se  eadem  hora  moritu- 
ret.  Ad  cujus  vocem  quse  in  monasterio 
^nes  protinus  cucurrerunt,  eique  cujus 
ulcrum  supra  quod  sederat  indicaverunf. 

ignorantia  venia  postulata,  meritis  Dei 
(Blitus  meruit  medicinam. 
3m  urbc  monastcrium  est  quod  Sanctse 
iicttur  (89),  huic  Casinensi  monasterio 
,  in  quo  quidam  a  pueritia  sanctae  conver- 
st  magnse  humilitatis  monachus  fuit,  qui 


A  infraannos  adolescentiae  nimio  languoreprseventus 
ad  extrema  perductus  est.  Ad  cujus  exitum  con- 
gregati  fratres,  hymnis  et  psalmis  Deo  coeperunt 
ejus  animam  commendare,  sanctorumque  coetus  in 
ejus  auxilium  attentius  invocare  :  qui  crescente 
languore  defunctus  est.  Sed  dum  ad  lavandum  ejus 
corpus  aqua  proeparatur,  per  unam  fere  horam 
exanimis  jacuit.  Cumque  qui  aderant  orationi  et 
psalmodise  insistercnt,  subito  corpus  ejus  omne 
contremuit,  ac  paulatim  rcviviscens  cunctis  miran- 
tibus  in  lectulo  conscdit.  Dcin,  interrogatus,  coopit 
illis  qua)  egressus  de  corpore  viderat  referre,  di- 
cens  :  Gum  anima  mea,  vobis  litanias  canentibus 
sanctosque  Domini  invocantibus,  de  corpore  egre- 
deretur,  mox  ad  preces  vestras  sancti,  quos  invo- 
castis,  meum  in  auxilium  advenerunt.  Cumque  illi 
ab  eo  requirerent  si  illos,  quos  nunquam  viderat, 

•Q  cognoscere  potuisset  ?  Rcspondit  :  Sanctum  Bene- 

dictum  et  sanctum  Gregorium  cognovi,  B.  Donatum 

et  Felicem,  cum  reliquis  qui  in  hac  ecclesia  re- 

quicscunt  sanctis,  meum  in  auxilium  venire  cons- 

pexi.  Inter  quos  beatus  Mercurius  patronus  noster 

velut  splendidum  sidus  rutilans  videbatur.  Quem 

cum  intcrrogassent  utrumnam  in  hac  vita  esset 

moraturus?  Minimc,  inquit  :  nam  B.  Mercurius 

hodie  se  ad  me  assumendum  venire  spopondit.  Quae 

ut  dixerat  vera  fuisse  rei  exitus  comprobavit.  Eo- 

dem  namque  die  ex  hac  luce  subtractus,  ab  illis 

procul  dubio   est   receptus,  quos  antea  moriens 

suum  in  auxilium  venireconspexit.  Ego  deniquein 

eodem  monasterio  positus,  unum  ex  illis  qni  ad- 

fuerant  testibus,  Sicenolfum  nomine,  superstitem 

vidi,  qui  cuncta  htec  ut  dicta  sunt  se  vidisse  et  au- 

divisse  proOtebatur. 

(Hujuslibri  tcrtii  finis,  totusque  qnartus  in  mss 

C  autographo  Vaticanoo  bibliothecsc  signato  numero 

1203,  gi/i,  Langobardorum  littcris  doscriptuSy  Ca- 

sinensis  cwnobii  Patribus  quondam  usu:  fuisse  co- 

gnoscitur,  desiderantur.) 


monasterio  Sanctae  Sophiae,  videLeonemOstien.  Hb.i,  cap.9,  etChronoI.  archiep.  Benevent.  Marii 


EPITAPHIUM    ABBATIS    APOLLINARIS 

AUCTORE  DESIDERIO  ABBATE  POSTMODUM  VICTORE  III 


(DoM  TosTi,  Storia  della  badia  Casin.  I.  42.) 


iris  abba  pater  hic  tumulatur. 

liud  scitur  de  eo  dicatur  M 

is  mundum  fugisti,  non  bone  mundum. 
3StoIicum  cunctorum  verus  amicus  ; 
s  redolens  toto  conamine  nolens. 
ies  minimus,  humilis,  pius,almus  et  justus. 
planlis  Lirim  de  munere  Patris 
f  Petrum,  Placidum  quoque  sic  imitatus. 
I  tumidum  convertis  fitque  beatus. 


D  Pestis  Agarena  dum  singula  vastat  amcena. 
Deo  jam  defunctus  carne  iegatuset  altus. 

Mitteris  ex  alto  nuntius  filiis  suas  gentis, 
Dicens  :  Casino  monti  Dcus  est  miseratus 
Servi  nou  ficti  prccibus  patris  Honedicti. 
His  quartus  denus  abbas  hic  mente  serenus 
Annis  undenis  vixisti,  non  sine  poenis. 
Te  Desiderius  transfert,  locat  hic  reverendus ; 
Propitius  nobis  sis,  o  reverende  colende. 


-i 


1019  GUILLELMI  APULI.  m 


ANTB  ANNUM  DOMINI  MXCIX. 


GUILLELIHUS  APULLS. 


GUILLELMI  APULl 

HISTORICUM  POEMA 

DE  REBUS  NORMANNORUM  IN  SICILIA,  APULIA  ET  CALABRIA  OESTIS, 
Usque   ad  mortem  Roberti  Guiscardi  ducis,  scriptum  ad  filium  Rogerium 

Cum  notis  clariss,  virorum  Joannis  TiremsBi,  ct  Godefridi  GniHelmi  Leibaitii. 

(Apud  Muratori,  Rer.  Ital.  Script.  V,  245.) 

IN    GUILLELMI    APULI 
POEMA  NORMAMIGUH 

PRiEFATIO  LUDOVICI  ANTONII  MURATORIl. 


Sueculo  Christi  xi,  mirandum  quid  in  Italia  accidit.  Nempe  ex  Normannia  Galliarum  provincia 
digrcssi  aliquot  viri  fortes,  ac  in  Apuliam  peregrinationis  causa  delati,  anno  1016,  nihil  minus 
quam  bellum^cogitantes,  a  Melo  quodam  contra  Graecos  ibi  adhut:  regnantes  incitantur.  Virisstre- 
nuissimis  fortuna  statim  arrisit.  Utvero  agnovere  uberom  csse  illic  rcrum  copiam  facilemque  ia- 
ter  ignavos  populos  dilcscendi  modum,  novis  suae  gentis  ascjtis  commilitonibus,  majora  scnsim 
moliti  sunt,  multisquo  urbibus  ac  oppidis  debellatiSy  dcmum  sub  RoberloGulscardoejusquefralre 
Rogcrio  univcrsam  Apuliam,  quam  nunc  regnum  Neapolitanum  appellamus,  ac  universam  SiciUam 
ultra  Pharum  suco  ditioni  subdidere.  Ingentia  facta  magniquc  rerum  evontus  digna  plane  erant 
quae  a  scriptoribus  liltcris  tradcrentur,  et  ad  longinqua  saecula  permearent.  Neque  defuere,  uti 
hsec  ipsa  historicorum  coUectio  luculentissime  ostendet.  Primum  crgo  locum  dabimus  Guilielmo 
Apulo,  egregio  poetsc,  qui  hexamctris  versibus  Normannorum  gesta  in  Apulia,  Calabria  et  Sicilit 
descripsit,  Vossio  proptcrca  memoratus  inter  historicos  Latinos.  Quis  illo  fuerit,  neque  ab  ipso 
noque  ab  ullis  adnolatum  invenimus.  Illud  certum  floruisse  scriptorem  istum,  dum  viveret  ac  rc- 
gnaret  Robcrtus  GuiscarduSt  cujus  prsecipue  res  gestas  tradit,  imo  tradit  et  mortem,  atque  inejus 
funere  finem  suo  carmini  facit.  E  vivis  sublatus  est  Robcrtus  anno  Chrisli  1085.  At  cum  pariter 
Urbanum  11  papam  vivcntcm  in  oxordio  memoret,  qui  ab  anno  1088  sedem  Petri  obtinuit,  post 
eum  annum  scripserit  oportct  atque  ante  annum  1099,  quo  hic  pontifex  vivere  desiit.  Suum  vero 
poema  is  dicavit  Rogerio  Roberti  ducis  filio. 

Primus  qui  hunc  Historicum  oencis  typis  describendum  curavit,  fuit  Joannes  TiremsDUS,  Fisci 
in  Rothomagcnsi  provincia  advocatus,  eumque  anno  1582.  Rothomagi  edidit.  At  cum  liber  per- 
quam  rarus  foret,  ita  utipscDuchcsnius  (quem  Quercetanum  alii  nominant)  dum  scriptores  Reruro 
Normannicarum  colligeret,  ipsum  ignorarit,  celeberrimus  vir  Godefridus  Guillelmus  Leibnitius 
eumdem  rursus  protulit,  inserens  tomo  I,  pag.  578,  scriptorum  Brunsviccnsia  pertractantium, 
imprcsso  Ilanoveroe  anno  1707,  ot  cx  co  nuper  Joanncs  Baptista  Carusius,  in  tomo  I  suse  Biblio- 
thocsB  historicoe  rcgni  Sicilise  tertio  rccudit.  Perspicuis  autcm  vcrbis  indicat  hic  seriptor  nuptias 
celcbratas  inter  filiam  Robcrli*  ot  Hugonem  fllium  Azonis  Estensis  marchionis,  inclyti  propaga- 
toris  Brunsviccnsium  ac  Mutincnsium  ducum.  Atque  hsec  causa  Lcibnitio  fuit  ut  poetam  ac  his- 
toricum  vetustum  suae  Collectioni  adjungeret.  Id  ct  ego  innui,  part.  i,  pag.  13,  Antiquitatum 
Estcnsium.  Poliori  ergo  jure  inler  scriptores  Italicos  proferendus  mihi  quoque  fuil  GmUelmns 
nostor,  Italus  ncmpc,  et  de  rcbus  in  Italia  gestis  agcns.  Praefationes  et  notulas  quasdam,  quibos 
Tircmseus  et  Leibnitius  loca  nonnulla  poematis  hujus  illustrarunt,  rctincre  mihi  placuit,  lectori 
non  inutiles.  Cagterum  non  historia  solum  Neapolitana  ct  Sicula,  sed  universa  Italia  poet»  huie 
multum  debet,  quod  iis  ignorantiae  saeculis  laudabilem  eloquontiam  ac  facilitatem  versus  effor- 
anmdoB  attulerit,  et  pleraque  velut  oculatus  testis  describat. 


1021  IN  GmLLELMI  APULI DE  KBB.  GEST.  NORMANK.  IN  SIGIL.,  ETC, PR^FAHO  1022 


NOBILISSIMO  AC  DOCTISSIMO 

LODOICO   BALLIOLO 

LONLEII  AC  SYLEII  CCENOBIARCIIiE  DIGNISSIMO. 

JOANNES  TIREMiEUS,  HAUTENCEUS,  FISCI  IN  PROVINCIA  ROTIIOMAGENSI 

PATRONUS.  S. 


Cum  ante  annos  aliquot,  nobilissime  Balliolo,  Argentona  reverterer,  quo  por  anniversarium  nobisjusti- 
tium  optimi  parentis  mei  visendi  causa  iveram,  in  itinere  religiosa  Becobelvini  coenobii  domus  hospitio 
me  libenter  invitavit,  etliberalitcr  accopit.  Ibiegocumet  hominummores,  lociqueamoenitatemac  splon- 
dorem  admirarer,  tandem  in  sermonem  de  bibliotheca  incidi.  In  eam  introductus  couoopi  (utestex  reli- 
qaiis  conjectu  faciIe)olim,  dummeliora  fuerunt  tcinpora,  bonorumomnis  generis  librorumreceptaculum 
niisse.  Tantiitaque  thesauri  reliquiasdumcuriosuspro  temporcperlustrarem,  oculos  tandem  conjeciin 
miserasaliquotmaIecompactasvixquecohaerentesschedas,quamjamdudum  pulvis  tineucqueflagellabant. 
Hujus  jacturae  misertus  manum  libens  porrexi,  et  Jacentes  ab  inerti  ac  plane  funesto  veterno  excitavi ; 
squalore  tandem  deterso,  dum  quid  illse  continerent  inspexi  cupidius,  inveni,  inter  alia,  qutevixpraa  ve- 
tastate  legi  poterant,  Guillelmicujusdam  Apuliensis  historicum  poema  de  rebus  a  Hoberto  Guiscardo, 
fortissimo  Normannorum  duce,  in  Sicilia,  Apulia  etCalabria  geslis.  Illudpra^torquamquodipse  nusquam 
videram,  et  a  paucis  lectum  hactenus  aut  visum  existimabam,  duo  maxime  persc.rutari  coegerunt.  Primum, 
patrisB  communis  amor,  cujuslaus,spIcndor  etantiqua  virlusquacunqueeluceat,mc,quodmaximedebet, 
in  primis  et  sine  satietatedelectat;  alterum,  quod  intelligcrcm  mnjores  nostros,  virosfortes  ac  magnani- 
mos,  in  diffundenda  per  hunc  terrarumortemnominis  sui  gloria^auctoresmaluisse  scmperquam  scripto- 
res  esse  rerum,  et  inde  effectum  ut  illorum. 

PauJam  sepaJtw  distet  inertiw 

CeJata  virtas  (Hor.  Od.  IV,  9) 

Idcirco  nefas  essejudicabamhomini,qui  se  totum  reipublicse  aut  patrioe  natum  putaret,  qualiacunque 
etiam  ab  exteris  de  laude  gentis  illustrissimae  ac  bellicosissimae  scripta  essent,  diutius  in  tenebris  pati 
Ittere.  Quamobrem,cum  veteres  illas schedas  a  religiosis  hospilibus  utendas  ad  tempus  accepissem,poema 
quod  in  eis  erat,  totum  a  carceribus,  ut  dicitur,  ad  calcem  intentis  quam  maximepotuioculisanimoque 
decuiTi.  Nec  eo  contentus,  transcribendumquoquediIigentercuravi,quofaciliuspossem  cumamicisqui- 
busdam  meiseruditis,  acsincerisubtilisquejndicii  viris  coinmunicare.  Ilorum  vorononaliud  atque  meum, 
sed  idem  omnino  judicium  fuit  :  in  tanta  scriptorum  paucitate,  qui  aliquam  rcrum  gestar'im  Normannes 

gentis  memoriam  scribendo  sunt  complexi,  e  nostris  reperiri  nemincm  qui  hanc  GuiscarJi  prsestantissimi 
ucis  Historiam  litteris  illustravit;  ex  aliis  oxtraneis,  perpaucos  quidcm;  spdquispecintim  velcarmine 
acripserit,  quive  planius  aut  verius  quam  Guilielmus  hic  Apulionsis,  non  item.  Kratcnin  eorum  tempo- 
rum  quorum  historiam  contexit  aequalis,  et  rerum,  quod  ei  auotoritatem  adfcrt  etfidcm,  magna  exparte 
testis  oculatus.  Nequeveroinriciaboramicosmecuin,proeoquo  ergapatriamalfecti  8umusamoro,deside- 
rasse  in  hocopereclarissima  illaduo  cujuslibctscnptilumina,quibusinpriinis  delectanturaures,  sermo- 
nis  elegantiam  suavitatcmquo  compositionis.  Duriora  euim  multa  et  (ita  dicain)  abjcctiora  visa  sunt,  id 
est,  quorum  humilitate  deprimatur  rerum  di^nitas  potius  quam  exmcrito  etdigneexprimalur,itautforte 
Bon  immerito  objici  possit  quod  olim  poeta  (Hor.  Ep.  II,  i,  13G)  illis... 

Carmine  qui  fcedo 

SpJendida  facta  Jinunt, 

Sed  nec  id  impedimento  censuimus  esse  debero,  quominus  desertus  hic  atotjamsaeQulis  Apuliensiset 

Wem  et  patrocinium  mcreretur,  cumpraesertim,  sicarminisaut1inguaeLatinae8ummnpn*prietas  etorna- 

^U8  illi  defuerint,  non  hominis,  sed  inculti  in  quo  vixitseeculi  culpam  fuisse,  quivissequus  harumrerum 

.^Btimator  facile  judicaverit.  Constitucnti  itaqucmihi,  dedoctorumhominum  scntcntia,extraneo  huic,sed 

ioaigni  Normannse  virtutis  praeconi,  ot  lucemctmeritamlibcrtatemconferre,  operse  pretium  visumestte 

luiiim  e  nostris  eligere,  nobilissime  Ualliole,  cujusfelicissimo  auspicionominis  liber  iste,  tandemexdiu- 

^ttmis  tenebris  erutus,  in  publicum  prodiret,  perpetuoque  patrocinio  defenderetur.  Nec  vereor  ut  sanae 

i^eritis  quisquam  temerc  idame  aut  parum  considerate  factumarguat ;  quin  ita  potius  auctoremipsum,si 

^'Veret,  facturumexislimo;  etsialiterego  fecissem,  infestosillius  manes  habiturumme  fuisseuequaquam 

li|l>ito.  Enimvero  cum  totnobilissimi  ac  illustrissimi  Normannihominisvictorias,trophQea  resquevariis 

>^ipri  in  locis  bene  ^estas  externus  homo  Latino  carminedescribat,cuimorlaIium,obsccro,totumidquid- 

I^iflest  operis,rectiusinscribi,  donari,dedicaripossct,quamtibi?NametipseNormannuses,eteageneri8 

veliistate  et  gentilium  nobilitate  excellis,  quae  non  modo  laudis  et  glorise  Guiscnrdo  sorios  non  secundarios 

de^it,  sed  et  Scotis  Joannem  Balliolum,  fortissimum  regem,  etEdovardnmilliusfilium  Philippo  Valcsio, 

rr^ncorum  regi,  sororium  procroavil.  Ad  hoec  ita  prseclaris  animidotibus  emines,  uthoc  nostro  soeculo 

nec^uein  omni  bonarum  litterarum  genero,nequevirtutisautsapientia)^'lona  secunduscuiquam  videaris. 

^S©d.  de  aliorumjudiciosusquedeque  ;  modo  tibi  uni  meumhocconsiliuinprobnrisenliam.Quodquidliben- 

iSBime  comprobos  non  dubium  est.  Accipe  igitur,  pro  tuo  summo  aJversus  litteras  vollilteratos  amoro, 

reuascentemhunc  operameavcteremNormannasnobilitatisclientem,  eumque  contra  omnesvirtutishostes 

tc  laudis  mojoruin  nostrorum  invidos,tuopatrocinio,  qiiod  abs  te  pelit,  tuere.Quod  reliquum  est,  velim 

tibi  sic  persuadeas  quidquid  a  nobis  est  laboris  et  operse  ad  hujus  libri  emendationem  et  ex  notis  quas 

•ddidimus  explicationem  collocatum  ;  totum  id  quoque,  donec  meliora  possimus,  in  eampartemtibidari 

u^  attuee  veteris  in  mebenevolenti8e,et  gratimei  animisingularisque  inte  observantio),  quasi  pignus  sit 

f^  perpetaum  apud  omnes  testimonium,  Yale. 


103S 


IN  GUILLELMI  APULI 


10S4 


AD  LEGTOREH 


Si  non  tam  Aonias  sapiant  hsBC  carmina  musas 

Quam  qua;  Mseonides  Virgiliusque  sonet, 
At  non  hic  orci  nugas,  non  pocula  Girces, 

Cyclopa,  Harpyas,  monsira  nec  ulla  lcgis. 
Grsecula  veridicus  non  curat  somnia  Phsebus, 

Nec  faciem  fuco  musa  pudica  linit. 
Vatem  leclor,  habes  politia  Platonica  qualem, 

Imo  Ghristicolum  lex  pia  non  abigat. 
Qui  certaque  iide,  nec  musa3  expertibus  omnis 


Versibus,  sBtatis  retulit  acta  suae, 
Res  propriis  visas  oculis,  terra  inque  paterna 

Armis,  consiliis  et  pietate  pares. 
Fortia  Normanna)  cognosces  pectora  gentis 

Qu8B  Gallo  Italiam  venit  ab  Oceano, 
Non  profugaaut  superata  domi,  sed  laudis  amatrix 

Bellicae,  et  innumero  sedis  egens  populo. 
Ergo  legi,  si  non  tanquam  optimus  iste  poeta, 

Optimus  at  certe  debet  ut  historicus. 


GODEFRIDI  GUILLELMI  LEIBNITII 


PRiEPATIO 


In  sua  Introductione  ad  Collectionem  scriptorum  Historioe  Brunsvicensi  inservientium^numero  XXklX. 


Azo  polens  marchio,  origine  Estensis  oxGunizaB 
veterum  Guelforum  hserede,  palcr  Guelfi  ducis  Ba- 
variae,  qui  stirpem  in  Germania  propagavit,  in 
Brunsvicensibus  principibus  adhuc  superstitem  ex 
altera  conjuge  filios  habuit  Hugonem  ct  Fulconcm 
Hugo  filiam  duxit  RobertiGuiscardi,  Normannorum 
principis,  qui  Apuliam,  Calabriam  et  Siciliam  tene- 
bat,  magnis  robus  gestis  clarus,  regni  utriusque 
Sicilise  fundator,  cujus  titulum  fihus  Hogerius  ges- 
sit.  Nam  Siciliae  citra  Pharum  (seu  cismarinae)  no- 
mine  tunc  veniebat,  quod  nunc  regnum  Neapolita- 
num  dicimus ;  Siciliam  vero  insulam  Trinacriae 
regnum  appellabant.  Id  porro  matrimonium,  non 
minusquamliberorum  Azonis  et  conjugum  seriem, 
Atestini  historici  ignorarunt.  Quoniam  autem  Gui-  C 
lielmus  pocta  contemporaneus  nuptias  Hugonis 
descnbit,*hunc,  alioqui  paucis  visum,  nostris  scri- 
ptoribus  addere  libuit,  Gasp.  Barthius,  vir  maximfiB 
lectionis,  etscriptorum  latentium  ruspatorinsiguis, 
(in  notis  ad  Guil.  Britonem.  p.  774)  ita  de  hoc  au- 
ctore  loquitur  :  Exstat  poema  Guilielmi  Appuli  olim 
editum^  laudatum  multis  doctorum,  sed  in  cognitio- 
nem  meam  non  venit,  nonsine  fastidio  sinistrae  tor- 
tunm.  Exemplo,  quod  ab  ornatissimo  Fellero,  do- 
ctissimi  Lipsiensium  professoris  filio^nuncserenis- 
simi  ducis  Vinariensis  sccretario  mecum  commu- 
nicatum  fuit,hsec  inscripserat  insignis  vir  Nicolaus 
Hoinsius :  Hic  libor  est  rarissimus  et  alias  non  edi- 
tuSf  quo  me  donavitEmerieus Bigotius  V. CI. .Certe -rv 
oportet  fugisseQuercetani  diligentiam,qui  scriptores 
Normannicarum  rerum  justo  volumineedens,  folii, 
quod  vocant,  forma,  hunc  omisit ;  qui  tamem  jam 
prodierat  hoc  titulo  :  Guiliclmi  Apuliensis  rerum  ia 
Italia  ac  regno  Neapolitano  Normannicarum  libri 
quinque^RothomagiapudnichardumPetitetRichar' 
dum  LoUemant  anno  4582,  quarto,  pag.  52.  Editop 


se  vocat  Joannem  TiremsBum  HauteuGeum,  flsci  in 
provincia  Rothomagensi  patronum.  Librum  autem 
se  reperissc  ait  in  religiosa  Beccobelvini  ccenobii 
domo ;  et  inscribit  Ludovico  Balliolo  Lonleii  ac 
Sylleii  coenobiarchae. 

Sed  operae  pretiumestargumentumoperispaucis 
complecti,  ut  quae  apud  auctorem  dispersa,  et  di- 
ctione  obscurata  sunt,  facilius  intelligantur. 

Libro  primo.  Sub  initium  ait  : 
Dicere  fcrt  animus  quogens  Normannicn  ducta 
Vonerit  Italiam. 

Hortatu  Rogerii,  ipsiusque  papae  Urbani  II  labo- 
rem  hunca  se  suscoptum  profitetur.  Urbanus,anno 
1088,  sedere  coepit,  obiitquo  1099;  unde  poetae  no- 
slri  aetatem  aestimes.  Narrat  Normannos  quosdam, 
cum  ex  voto  s.  Michaelis  iu  Gargano  montesedem 
ingressios8ent,iIlicMclum  insignem  virum,  aGrse' 
cis  Baro  pulsum reperisse.  Hunc suasisseipsis  ut  in 
Graecos  impetum  faceront,  armaque  suppcditasse. 
Vincitur  Turnicius  Grsecorum  Catapan  ;  sed,  anno 
scquente,  successor  ejus  Basilius  apud  Aufldum 
flumen  vicissimMclum  vincit.  Issesead  Henricum 
Augustum  confort,  et  auxilia  obtinct,  sed  dum  pa- 
rantur,  obit.  Nortmanni  destituti  in  Campaniam 
redeunt,  nunc  his,  nunc  iUis  Longobardorumprin- 
cipibus  manus  et  arma  locant.  Tandem  in  urbe 
Aversa  consident,  Ranulphum  inter  ipsos  clarum 
sibi  ducem  prseficiunt,  qui  Jordancm  genuit,  el  hic 
Richardum.  Ab  Ardoino  quodam  Longobardo  in 
Gra3Cos  iterum  incitantur,  qui  a  Dochiano  Gr«co- 
rum  duco  injuria  afTectus  fuerat.  Tum  bis  sexde 
omni  numero  suo  nobiliores  eligunt,  et  quingenlo- 
rum  equitum  septingentorum  peditum  numero 
instructi,  Amalphim  capiunt.  Inde  prseda  onusti. 
primorumsuorum  jussa  spernunty  Adenulpho  Bene* 
ventano  principi  militant ;  filium  Basilii,  qai  olin 


DE  REBUS  GESTIS  NORMANNORDM  IN  SICILIA,  ETC.  PRiEFATIO         1Q26 


n  pepulerat,  in  prselio  capiunt;  Barum,  Mono- 
,  Juvenacum,  urbes  a  GriMcis  desciscentes,  sibi 
*e  adjungunt  Tum  ab  Adenulpho  adGuaimarium 
li  principem  transeunt  qui  in  Aversa  erant 
anni;  reliqui  Argyroum  Moli  filium  ducem 
t,  qui  cum  Maniaco  Graecorumduco  cortabat. 
^a  Constantinus  monomachus  ad  imperium 
opum  pervenit.  Is  Argyroum  cum  suis  in  ad- 
atem  Maniacum  stimulat.  Auxilio  venere  et 
tani;  et  inter  hos  Ranulphi  in  regenda  Aversa 
ssorRudolphus,  (lliusqueTancrediGuiliolmus 
brachius,  cui  frater  fuit  Guiscardus,  postea 
In  eo  Bello  cecidit  Maniacus. 

ro  Socundo.  Argyrous  Barum  tenens,  etiam 
intum  occupat;  inde  Normannos  dimitit,  et  in 

urbe  a  Guaimario  obsidctur,  ac  postremo 
antinopolim  redit,  Normanni  Guaimario  Sa- 
ano  itcrum  operam  locarant ;  inde  pars  Nor- 
orum  comiti  Petro,  pars  Drogoni  adhaerent, 
jusdem  Tancredi.  Petrus  his  consanguineus, 
idit  bic  Andruniy  fabricavil  et  inde  Corctum^ 
^ias  Barolum  nmris  eedificavit  in  oris. 
jse  puto,  hoc  noster  sedificare  appellat.  — 
3m  Petrus  ab  Unfredo  et  Drogone  in  praalio 
ir,  Gonstantinopoli  cum  pecunia  redit  Argy- 

soUicitat  Normaonos  ut  Grsecis  in  Turcas 
int,  quos  auctor,  more  GraBcorura  auctorum, 
18  vocat.  Sed  cum  Apulia  excedere  nollont. 
mere  eosteutat,  excito  etiam  Leone  IX  papa. 
Q  tunc  obierat  et  Guaimarius  ;  Normanni  re- 
carebant.  Dragoni  tamen  fratri  superstes  erat 
idus,  et  Aversam  in  comitis  modum  regebat 
irdus  Normanuus;  sed  prse  cseteris  virtute 
)bat  RobertusGuiscardus,GuiIielmi,  Drogonis 
afredi  frater.  Praelio  cum  Leone  papa  com- 
►,  Longobardi  Germanos  deserunt;  Suevi  ma- 
irtute  resistunt,  sed  tandenvcseduntur;  papa 
/enlo  a  civibus  exclusus  capitur.  Normanni 
Lpulia  potiuntur,  Unfredus  Roberto  fratriCa- 
im  concedit,  sed  moxdefunctus  eidem  et  Apu- 
ttinendae  occasionem  proebet.  Nicolaus  II  papa, 
loApudAmaIphitanoshabita,Robertumducem 
,  et  oblatas  Romanae  Ecclesiae,  quas  ille  oc- 
at  terras,  feudi  jure  reddit.  Itaque  poeta  de 
rto  : 

de  sibi  CaJaber  concessus  et  Appulus  omnis 
!  Jocus,  et  Latio  patriie  dominatio  gentis. 
^puliam  ct  Calabriam  inde  ab  Ottonibus  sibi 
•atoi*es  Occidentis  vindicabant,  etquodOttoII 
rat,  prosecutus  erat  Hcnricus  II,  captisque 
/ento,  Troja,  Neapoli,  Capua,  Salerno,  etaliis 

etiam  Normannis,  quod  fortiter  militassent, 

dederat.  Itaque  Henricus  IV  et  alii  imperato- 
^el  a  papa,  vel  a  Normannis,  imperio  aliquid 
lii  posse  negabant,  qua3  omnia  noster  dissimu- 
Robertus  interim  priore  conjuge  consanguini- 
litulo  repudiata  (ex  qua  Boamundum  susce- 
I  Sichelgatam,  Guaimarii  Solernitaniprincipis 
,  Gisulfi  successoris  sororem,  ducit,  ex  qua 


^  tres  filios,  quinque  pucllas  genuit.  Inde  fratris  Un- 
fredi  filium  Abeelardum  et  alios  rebelles  vincit. 
Libro  tertiOy  narratur  quomodo  Barum,  Grsecis 

navali  prselio  victis,  tertio  demum  anno  extorserit 
Robertus.  Bellum  deinde  per  Rogerium  fratrem  in 
Sarracenos  Siciliae  parat;  mox  ipse  Panormum 
obtinet.  Inde  Petri  comitis  filium  Petrum  Trano 
exuit,  Gisulfum  conjugis  fratrem  capit;ita  Salerno 
et  Amalphl  potitur.  Haec  urbs  tunc  morcatorum 
concursu  fiorebat ;  et  crebris  navigationibus  exte- 
rorum  adibatur. 

Hic  ArabeSj  fndi,  SicuJi,  noscuntur  et  Afri. 
Hic  pyxidem nauticamveperieimsAiiniy  de quo  tamen 
nihil  noster.  Inde  rebus  ordinatis  Trojam  redit. 
Damque  moraretur,  Irojandd  mamibus  urbis, 
B  Nobilis  advcnit  fambardus  marchio  quidam^ 
NobiJibus  patrise  muitis  comitantibus  iJJum, 
Axo  vocatus  erat^  secum  deduxit  Hugonem 
flJustrem  natumy  ducis  buic  ut  fiJia  detur^ 
Hac  re  fusius  exposita  narralur  deinde  quomodo 
dux  cognatos  aliosque  eemulos  in  ordinem  redege- 
rit,  parte  ditionum  adempta,  parte  reddita. 

Libre  quartOy  refertur  Michaelem,  qui  Parapina- 
ceus  dicebatur,  Constantini  Ducse  filium,  imperio 
degectum. 

....  Socio  sibi  fratre  repuJsOy 
Monachus  efficitur ;  Roberti  filia  moeret 
Deponi  sociumy  miser  exsuJat  iJJe  noactus. 
Nempe  Michael  imperator  filio  Gonstantino  despon- 
derat  filiam  Roberti  Helenam,  utejus  auxilieTurcis 

Cresisleret;  ut  habet  Curopalates,  Poeta  autem  no- 
ster  mox  de  aliis  quos  Robertus  generos  babuit. 
Inter  quos. 

Partibus  HesperisB  {JberisB)  quem  BarciJona  tre- 

[mebat, 
Venerat  insignis  comeshanc  Raymundus  ad  urbemy 
Ut  nuptura  ducis  detur  sibi  filia  poscens. 
Huic  major  natu  nuptum  datur;  aJtera  nupsit 
Egregio  comitiy  Francorum  stemmate  cJaro. 
EbaJus  hic  dictuSy  succumbere  nescius  hosti. 
Hunc  Ebalum  comitem  de  Rocejo  fuisse  comperi, 

•  cujus  tanta  tunc  fama  erat,  uta  pontifice  dux  expe- 
ditionis  in  Sarracenos  Hispaniae  crearetur.  Tantis 
ergo  affinitatibus  Hugo Estensis Xzqnis^MusfiuelR 
frater,  innexus  fuit.  Paulo  post  Robertus  cum  Gre- 

D  gorio  VII  conciliatus  Romam  venit,  fidem  huic 
jurejurando  sancit.  Credebatur  id  secretis  cum 
consiliis  agitasse  cum  papa,  ut  ademptam  Henrico 
Romani  imperii  coronam  acciperet.  Interim  Ro- 
bertus  transfretatin  Grseciam,  ut  generifiliaequein- 
juriam  vindicet.  Sed  intellecto  Gregorii  periculo, 
quem  Henricus,  et  Guibertus  oppositus  papa  urge- 
bant,  in  Italiam  rcdit:  florentissimo  exercitu  sex 
equitum,  triginta  peditum  millibus  Romam  ductis, 
Gregorium  in  Adriani  mole  obsessum  liberat,  atque 
ita  eodem  anno  Orientisjpariter  Occidentisque  ira- 
peratorem  vincit. 
Lijbro^ninto^quiultimus)  pobUema  Robeiii  non 


1027 


GUILl.ELMI  APULI 


1088 


redituri  expedilio  in  Grteciam  describitur.  Comi-  "■  gorius  Salorni  in  exsilio  moritur.  Redoces  naufra- 
tatus  Kogerio  fllio,  cenlum  nnvibus,  mare  Hadria-  gium  patiuntur;  Hobertus  Venusina  in  urbe  apud 
ticum  trajicit ;  in  expeditionc  obit.  Interim  ct  Gre-      fra  tres  tumulatur. 


GUILLELMI  APULI 

HISTORIGUM  POEMA 

DE    REBUS    NORMANNORUM 

IN  SICILIA,  APULIA  ET  CALABRIA  GESTIS. 
Usque  ad  mortem  Roherti  Guiscardi  ducis,  scriptum  ad  filium  Rogerium 


LIBER  PRIMUS 


Gcsla  ducum  velerum  veteres  cecincrc  poetse ; 
Aggrediar  vates  novus  edere  gesta  novorum  : 
Dicere  fert  animus  quo  gens  Normannica  ductu 
Venerit  Italiam,  fuerit  qu^e  causa  morandi, 
Quosve  sccuta  duces  Latii  sil  udcpta  triumphum. 
Parce  tuo  vati  pro  viribus  alta  canenti, 
Clara,  Rogere,  ducis  Uodberti  dignaque  prolcs, 
Impcrio  cujus  parere  parata  voluntas 
Me  facit  audacem,  quia  vircs,  quas  labor  artis 
Ingcniumque  negat,  devotio  pura  ininistrat, 
Et  patris  Urbani  (1)  reverenda  petitio  segnem 
Esse  vetat,  quia  plus  timeo  peccare  negando, 
Tanti  pontificis  quam  jussa  bcnigna  sequendo. 
Postquam  complacuit  Regi  mutare  potcnti 
Tempora  cum  regnis,  ut  Graecis  Appula  tellus 
Jam  possessa  diu  non  amplius  incoleretur, 
Gens  Normannorum  feritate  insigtiis  equcstri 
Intrat,  et  expulsis  Latio  dominatur  Achivis. 
Hos  quando  ventus,  quem  lingua  soli  geuialis 
North  vocat,  advexit  boreas  regionis  ad  oras, 
A  qua  digressi  fines  petiero  Latinos  ; 
Et  zna/i  estapudhos  /i07»o  quod  perhibeturapudnos, 
Normanni  dicuntur,  id  est  homines  borealcs. 
Horum  nonnulli  Gargani  (2)  culmina  montis 
Gonscendere  (3),  tibi,  Michael  archangele,  voti 

(1)  Urhanus  II  papa  vixit  (juxta  Joannom  TirO'^ 
modum)  electus  (juxta  qeibnilium)  anno  salutis  1088. 
lisdemque  temporibus  rcgnabat  Hogcrius  r\oberti 
Guiscardi  Apuliee  ducis  filius. 

(2)  Garganus  mons  in  Apulia  ad  mare  Adriati- 
cum.  Lbibnitius. 

(3)  Yolaierranus  lib.  iii  Geog.  scribit  Uobertum 
Guisc.  expulisse  Sicilia  Sarracenos,  qui  anno  sal. 


B  Debita  solvontes.  Ibi  quemdam  conspicientes 
More  virum  Graeco  vestitum,  nomine  Melum  (4): 
Exsulis  ignotam  vestem  capitique  ligato 
Insolitos  mythras  mirantur  adesse  rotatus, 
Hunc  dum  conspiciunt;  quis,  et  undo  sit  ipse  requi- 
Se  Longobardum  natu  civemque  fUisse  [runt.j 

Ingenuum  Bari,  patriis,  respondit,  at  esse 
Finibus  extorrem  Graeca  feritate  coactum  (5). 
Exsilio  cujus  dum  Galli  compaterentur  : 
u  Quam  facilem  redttum,  si  vos  velletis,  haberem. 
c  Nos  aliquot  vestra  de  gente  juvantibus,  inquit  i 

G  Testabatur  enim  cito  Grsecos  esse  fugandos 
Auxiliis  horum,  facili  comitante  labore. 
Illi  donandum  patriae  munimine  gentis 
Hunc  celeri  spondeut,  ubi  forte  redire  licebit. 
Ad  fines  igitur  postquam  rediere  paternos 
CcBperunt  animos  mox  sollicitare  suorum 
Italiam  secum  peterent ;  narratur  et  jllis 
Appula  fertilitas,  ignaviaque  insita  genti  (6) 
Sola,  quibus  peragi  posit  via,  ferre  monentur ; 
Ductor  ibi  prudens  promittitur  inveniendus 
Quo  duce  de  Griecis  facilis  victoria  fiat. 
Arrectis  igitur  muUorum  mentibus,  ire 
Pars  parat,  exiguse  vel  opes  aderont  quianull»; 
Pars,  quia  de  magnis  majora  subire  volebant; 

914  Apuliam,  Calabriam,  Neapolim,  et  Garganuffl 
montem  occupaverant.  Lsia. 

(4)  Moles  legitur  opud  Th.  Fazell.  posterioris  De- 
cad.  lib.  VI,  cap,  1.  Leib. 

(5)  Anno  salutis  1018;  its  TmwiAUS.  —  Circ» 
1011,  motus  in  Cnlabria  et  Apulia  excitarat.  Liib 

(6)  Scribebatur  in  margine  Grwcis ;  qusB  leclio 
forte  verior  est.  Tirbii. 


DE  REBUS  GESTIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC    -  LIB.  I. 


1030 


oqairendi  simul  omnibus  uaa  libido, 
iantur  iter,  sumptis  qu8B  cuique  videntur 
lecesse,  viam,  pro  viribus,  ad  peragendam 
am  gens  Romam  Normannica  transitinermis 
abore  vise  Campanis  substitit  oris. 
olat  Latio  Normannos  applicuisse. 
ut  Italiam  Gallos  cognovit  adisse, 
ccessit,  dedit  arma  carentibus  armis ; 
s  secum  comites  properare  coegit. 
is  insolitas  hac  tempestate  Latini 
ras  cecidisse  nives  mirantur,  et  harum 
\  extinctsB  pleraeque  fuere  ferarum ; 
t  arboribus  fas  inde  resurgere  lapsis. 
3ortenti  post  visum,  vere  scquenti 
Normannos  Campanis  partibus  armis  (7) 
da  furens  loca  duxit  ad  Appula  Melus. 
ibuereducemsibigensNormannicaprimum. 
8  ItalisB,  Gallos  tromit  Appulus  omnis, 
I  pra)valido  multi  periere  rigore. 
i  (8)  tandem  rumor  pervenit  ad  aures, 
tapan  fuerat  GrsBcorum,  missus  ab  urbe 
istantinus  nomen  dedit  editor  urbis, 
stantinus  pariterque  Basilius  (9)  illi 
3minabatur)  Gallos  venisse  feroces 
tu  Meli,  qui  factus  utrique  rebellis 
Normannos  loca  depopulanda  monebat. 
Turnico  fama  referente  relatis, 
i  Graecorum  propere  direxit  in  hostes. 
inim  per  se  certamina  prima  paravit, 
atum,  cognomen  cui  i^acianus, 
10)nomen  eral,  qui  juxta  fluminis  undam 
iFertorii  (Locus  est  et  Arenula  (11)  dictus) 
;  secum  multos  ab  bella  Pelasgos  : 
msis  erant  aptissima  tempora  Marti 
bella  solent  procedere  tempore  reges  : 
ique  pari  primo  pugnatur  utrinque. 
militibus  comitos  fuit  inde  secutus 
us,  sed  terga  dedit,  victusque  rccessit. 
u  belli  Pacianus  corruit  hujus. 
inis  auget  validas  victoria  vires, 
s  Grsecos  nullius  roboris  esse, 
)n  audaces,  sed  cognovere  fugaces; 
fama  insinuat  rectoribus  arva. 
Normannos  Melo  duce  depopulari. 
iiis  auditis,  sibi  curia  judicat  hostem, 


A      Si  capitur,  capitis  fieri  csBSura  jubetur. 
Multa  Grsecorum  cum  gente  Basihus  (12)  ire 
Jussus  in  hunc  audax  anno  movet  arma  sequenti 
Cui  Catapan  facto  cognomen  erat  Bajianus  (13) 
Quod  Gatapan  (1  i)  Graeci,  nosj  tixta  dicimus  om  ne 
Quisquis  apud  Danaos  vice  fungitur  hujus  honoris, 
Dispositor  popuHt  parat  omne  quod  expedit  illi, 
Et  Juxta  quod  cuique  dari  decet,  omno  ministrat. 
Vicinus  Cannis  qua  defluit  Aufldus  (15)  amnis, 
Circiter,  Octobris  pugnaturutrinqueCalendas  (16) : 
Cum  modica  non  gente  valens  obsistere  Melus, 
Terga  dedit,  magna  spoliatus  parte  suorum 
Et  puduit  victum  patria  tellure  morari, 
Samnites  adiit  superatus,  ibique  moratur. 
Post  Alemannorum  petiit  sufl*ragia  regis 

T.  Henrici  (17),  solito  piacidus  qui  more  precantem 
Suscipit,  auxilii  promittens  dona  propinqui. 
At  Melus  regredi  praavenlus  morte  nequivit. 
Henricus  sepelit  rex  hunc,  ut  regiu&est  mos  : 
Funeris  exsequias  comitatus  ad  usque  sepulcrum, 
Carmine  regali  tumulum  decoravit  humati  (18). 
Defuncto  Melo,  cujus  6ufli*agia  Galli 
Adfore  sperabant,  spe  tota  deflcientes 
Campan»  moBsti  redeunt  regionis  ad  oras ; 
Atque  locis  nullis  figunt  tentoria  certis. 
Perterrebat  eos  plebs  pauciflcata  suorum, 
Viribus  et  validis  circumstansplurimus  hostis. 

Q  Quare  nullus  eis  tutus  locus  esse  videtur. 
Montibus  interdum,  nunc  vallibds  inde  remotis. 
Scd  ,  cum  jam  nullum  sperarent  posse  parari 
AuxiUum,  victis  incommoda  quippe  videntur 
Omnia,  victores  sors  creditur  ipsa  juvare  ; 
Cumque  vagiinstabiles,  jam  per  locamulta  vagantes 
Nullus  sede  locis  possent  insistere  certa, 
Consilium  tandem  dat  rixa  propinqua  morandi. 
Nam  Longobardo  norant  cui  robur  adesse 
Majus,  adhaBrebant,  aderantque  fldeliter  ejus 
Auxiliis  ;  hujus  quo  per  famulamina  tuti 
A  reliquis  fierent,  et  eorum  nacta  secundos 
Successus  belli  clarescere  fama  valeret. 
Hac  rntiofie  loco  metantur  castra  decenti ; 
Qui  lymphis,  herbis,simuIarboribusqueredundan8 
Omne  ministrabat  populo  quod  habere  necesse  est. 
Egrcgium  quemdam  mox  elegere  suorum, 

^  NomineiRanuIfum(19),  qui  princeps  agminis  esset, 


ino  1017,  vel  paulo  anto ;  ita  leib. 
1  Tumitius ,  vel  Tomitius,  usitatum  GrsBcis 
Leo  Tomitius  1046  a  militibus  imperator 
is.  Leib. 
isilius,  et  Constantinus  fllii  Uomani  Junio- 

IB. 

jOO  Pacianus.  Leib. 

Irena  fluvius  cst  in  meridionali  Siciliae  iate- 

iictus,  quod  a  fauces  circumjacentes  albas- 

eirenas.  Th.Fazell.,  lib.  vi,  c.  4  decad.prio- 

B. —  At  hic  Arenuhc  Jocus  in  Apulia  est  in- 

jandus]  quippe  Normanni  nondum  in  SciJi' 

'snsfretaverant. 

^asilius  Constantinopolitanus  imper.  regna 

anno  salutis  977,  Leib. —  Heec  nihii  ad  rem. 

ine  et  tempore  erravit  Leibnitius,  dc  Basilio 

seeculo  regnante  notam  hic  attexens,  quse 


Basilium  GrsBCorum   exercitui  undecimo   ssbcuIo 
praBDOsitum  respicere  debuerat.  Edit  Patrol. 

(1§)  Sigoniushunc  Bubaganum  vocat,  qui  Basilii 
imper.  Catapanus  erat.  Leib. 

(14)  Catapan  apudGrsecos  generalis  totius  exer- 
citus  prsefectus.  Leib. 

(15)  Aufidus  fluvius  in  Apulia.Italis/O/anro.TmEii. 

(16)  1019,  ut  creditur.  Leib. 

(17)  Henricus  I  rex  el  imper.  39,  Tirkm.—  Hen- 
ricus,  "cognomento  Sanctus.  Leib. 

(18)  In  Vita  S.  Henrici,  1.  xxii,  memoratur  Ismae- 
lem  (corruptum,  puto,  et  nomen  notum,  pro  Mele 
ignolo  positum)  ab  imperatore  Apuliee  pr*^fectum  in 
Babeberg  obiisse,  etin  capitulo  Majoris  Monasterii 
tumulatum  esse.  Leib. 

(19)  Banulfus  Uomauorum  J.i;i  i-rimus.  Lbib. 


1081 


GUILLELMI  APULI. 


m 


Cujus  mandatis  fas  contradicere  non  sit.  A 

Cumque  locum  sedis  primaB  munirc  pararent, 
Undique  densa  palus,  nec  non  et  multa  coaxans 
Copia  ranarum,  prohibet  munimina  scdis. 
Haud  procul  inde,  suis  alium  stationibus  aptum 
Invenere  locum,  quom,  nuUo  danle  juvamen 
Cultorum,  polriaB,  pro  so  mnnire  tuendis 
Conantur :  sic  se.  facto  munimine,  cuidam  (20), 
Qui  princeps  Capuanus  erat,  conjungere  gaudent. 
Principibus  Latii  prior  atque  potentior  ipse 
Tunc  eral ;  affmes  properanl  hoo  principe  tuti 
Devastare  locos,  hostesque  viriliter  angunt. 
Sed  quia  mundanas  mentis  meditamina  prona 
Sunt  ad  avaritiam,  viucitque  pecunia  passim, 
Nunc  hoc  nunc  illo  contempto,  plus  tribuenti 
Semper  adhserebant ;  scrvirc  libentius  illi  d 

Omncs  haudebant  a  quo  plus  accipiebant. 
Bella  magis  populi,  quam  fasdera  pacis  amantes, 
Servitiique  vices  pro  viribus  et  ratione 
TQmporis  expendunt ;  plus  dantes  pluris  habebant. 
Illis  principibus  dominnndi  magna  libido 
Bella  ministrabat ;  vult  quisque  potentior  esso. 
Alter  ot  alterius  molitur  jura  subirc. 
Procodunt  lites  hoc  fomitc,  prselia,  mortes; 
Intor  mortales  ideo  mala  plurima  crescunt. 
Heu  1  miseri  mundo  quidquid  conantur,  inano  est  : 
Innumeros  vana  passi  pro  laude  labores, 
Plus  cruciabuntur  postquam  mundana  relinquent. 
Nunquam  Normannis,  ne  poena  rediret  in  ipsos, 
Longobardum  placuit  victoria  prorsus. 
Funditus  everti  discordem  quemque  vctabant 
Nunc  favor  additus  his,  et  nunc  favor  additus  illis; 
Decipit  Ausonios  prudentia  Gallica ;  nullum 
Plena  lance  capi  permittit  ab  hoste  triumphum. 
Sic  dosperatos  Latii  discordia  Gallos 
Ad  spem,  quae  fuorat  prius  extirpata,  reformat. 
Et  vires  et  opes  augmentum  sic  capiebant : 
Sivicinorum  quis  perniciosus  ad  illos 
Confugiebat,  eum  gratantersuscipiebant ; 
Moribus  et  lingua,  quoscunque  venire  videbant, 
Informant  propria,  gens  efficiaturut  una. 
Post   annos  aliquot ,  Gallorum    cxercilus  urbem 
Condidit  Aversam  (21)  Radulfo  consule  (22)  tutus. 
Hic  opibus  plenuslocus,  utilis  est  ct  amcenus  ; 
Non  sata,  non  fructus  ,  non  prata  abustaque  de- 

sunt; 
Nullas  in  orbe  locus  jucundior  :  hunc  generosi       »^ 
Consulis  elegit  prudentia  prsememorati. 
Hujus  prsBclara  processit  stirpe  (23)  Richardus 

(20  Pandulpho  quarto.  Leib. 

(21)  Aversa  urbs  inter  Neopolim  et  Capuam  po- 
sita.  Leib. 

(22ConsuIpro  comite.  Leib. 

(22)  Consentit  WiIhelmu8Gemmeticensis,lib.  vii 
c.  43.  Sed.  Leo  Ostiensis  lib.  ii,  c.  67,  narrat  Ascilit- 
tinum  Normannum  duxisse  sororom  Uanulfi,  eique 
incomitatuAversanosuccessisse,  et  filium  Richar- 
dum,  patrem  Jordani ,  avum  Richardi  11  genuisse. 
Ranulfum  PandulfusCapuge  princepsAverssecomi- 
tem  fecerat.  Richardusl  posteaCapuse  principatum 
occupavit  1053.  Vid,  Leon.  Ostiens.,  1.  ^ui,  c.  16. 


Qui  post  successit,  quo  non  animosior  ullus, 
Ncmo  magis  largus ;  qui  non  virtute  minorem 
Jordanemgenuit;  Jordanis  et  inde  Richardum, 
Jamquc  viro  vires  condignas  fert  adolescens. 
Mcenibus  Avorsa  Ranulfus  ab  urbe  peractis, 
Ad  patriam  misit  legatos,  qui  properare 
Normannos  faceret,  ct  quam  sit  amoena  referreot 
Appula  fertilitas,  inopes  foro  mox  opulentos 
Divitibus  multo  plus  polliceantur  habendum. 
Talibus  auditis,  et  egentes  et  locupletes 
Adveniunt  multi  :  properat  quo  fasce  levetur 
Paupcrtatis  inops,  ac  quaerat  ut  optima  dives. 
Interea  multo  decurso  tempore,  nullus 
Partibus  Ausoniis  Gallorum  terror  habetur, 
Ex  quo  Normannos  Catapan  abscedere  fecit. 
Imperii  Melum  superando  Basilius  hostero. 
Aversam  subito  venit  Ardoinus  (24),  et  illum 
Pluribus  adductis  secum,  tremit  Appulus  omnis. 
Is  Lombardus  erat  Grsecosque  fugare  volebat 
Cur  inimicus  eis,  cur  Gallos  duxerit,  edam  : 
Dum  sedi  Michael  Epilepticus  (25)  imperiali 
Pra^sidet,  in  Siculos  hostes  jubet  arma  moveri, 
Qui  fmesCalabros  non  cessant  depopulari. 
Dirigitur  Michael  Dochianus  ad  id  peragendam, 
Qui  multis  equitum  peditumque  poteuter  in  anna 
Undique  collectis,  Siculos  compescuit  hostes. 
Inter  coUectos  erat  Ardoinus,  et  ejus 
Asseculae  quidam  Graecorum  csede  relicti, 
Plebs  Lombardorum  Gallis  admixta  quibusdam 
Qui  profugi  fuerant,  ubi  bella  Basilius  egit. 
Cumque  triomphato  rediens  Dochianus  ab  hoste 
Preemia  militibus  Regina  (26)  solverct  urbe. 
Gra^cis  donatis  nihil  Ardoinus  habere 
Donorum  potuit,  miser  immunisque  remansit. 
Convenit  inde  suos  iratus,  et  arguit  Argos 
Turpis  avaritiaa,  populo  quia  dantur  inerti 
Munera  danda  viris,  cum  sit  quasi  femina  Graeeas. 
Iratus  Michael  propter  convicia  jussit 
GrcBCorum  ritu,  csedendus  ut  exueretur, 
Corrigiis  csesum  graviter  peccasse  puderet. 
Dedecoris  tanti  cruciatibus  exagitatus, 
Mulctse  commissum  non  dimissurus  inultum, 
Clam  cum  gento  sua  Graecorum  castra  reliquit. 
Missa  Pelasgorum  manus  hunc  ut  persequei^etar, 
Repperit  in  campo;  cum  quo  confligere  tentans, 
Cedit  :  ct  occisis  decies  ibi  quinque  Pelasgis 
Aversam  properat ;  Normannis  omnia  narrat 
Quse  sibi  contigerant,  vehementer  et  increpat  illos : 
Appula  multimodse  cum  terra  sit  utilitatis 

Lbib. 

(24)  Hardoinus  Longobardus  Norroannos  dacit; 
qui  cum  in  expeditione  Saracenum  quemdam  pro' 
stravisset,  ejus  e^uo,  quom  sibipugnandoquaesive- 
rat,  spoliatus,  injuriae  ulciscendse  cupidus  consi- 
lium  eripiendas  Grsecis  Apulise  cepit.  Tireh. 

(25^  Qui  vulgo  Paphlago,  imperator  factus  lOW, 
obiit  1041.  Leib. 

(26)  Regina  urbs,  cujus  olim  ingens  fuit  potentia 
et  ob  hanc  causam  plurimi  nomen  civitatis  factoffi 
esse  autumant,  quasi  regia  urbs  foi*et.  Tirem. 


DE  REBUS  GESTIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC.  -  LIB.  I 


1034 


IflGrsBcis  cur  permitlatur  haberi, 
inus  ignavum  sit,  quod  cumes  ebriotatis 
i  dissolvat  minimo  s<epe  hoste  fugatos, 
|ue  graves,  non  nrmis  asserit  aptos. 
ini,  quamvis  Dannum  virtute  coacti, 
rura  prius  dimittere,  rursus  adire 
mulante  parant ;  numero  cum  viribus  aucto, 
conveniunt,  et  bis  sex  nobiliorcs, 
Bnus  et  gravitas  morum  decorabat  et  setas, 
)  duees  ;  provcctis  ad  comitatum 
parent ;  comitatus  nomeu  houoris  (27), 
nantur,  erat.  Ili  totas  undique  terras 
e  sibi,  ni  sors  inimica  repugnet, 
i  proponunt  loca,  quae  contingere  sorto 
duci   debent,  et  quaequo  tributa  locorum ; 
bella  simul  festinant  conditione. 
tunc  Italis  exercitus  imperialis 
L8  audiri ;  Graecorum  tota  quieta 
ity  et  solum  tranquillo  tcmpore  bellum 
08  Siculos  agitari  fama  ferebat. 

Normannis  intrantibus  arva,  repente 
fS)  capta  fuit.  quidquid  praedantur,  adillam 
deducunt ;  hac  sede  Basilius  ante, 
supra    memini,  modicas  fabricavcrat  sedes, 
>cum  cernens  inopince  commoditatis. 
u  populi  nunc    urbs  illustris  habetur, 
3  Italia?  celebcrrima,  divesamoeni 
a».e  loci.  Oereris  nec  egena  nec  amnis, 
parle  sila  est,  insignis  honoro  ducali. 
reditu  Siculis  Michaclis  ab  oris, 
d  bella  parant  Normanni,  copia  quamvis 
it  Argorum,  s  la  quam  paucissima  gcns  sit. 
sdites  tantum  quingentos  turba  pedostris, 
ingentos  comitatus  habebat  equestris  ; 
)s  clypeis  paucos  lorica  tuctur. 
pedites  dextrum  Isevumque  monentur 
stare  iatus  ;  aliquot  sociantur  equestres, 
r  ut  peditum  plebs  sit  comitantibus  illis. 
erdicunt  omuino  recedere  campo, 
pi  valeant,  si  forte  fugcntur  ab  hoste. 
instructis  illis  et  utriuque  locatis, 
itur  cuneus  longe  paulisper  cqueslris; 
quos  cuncus  Grajcorum  mittilur  unus. 
eoim  totas  Danai  laxare  cohortes 
Marte  solont,  legionem  sed  prius  unam, 
liam  mittunt,  ut  virtus  nucla  suorum 
debilitet,  terroremque  augeat  illis. 
litum  princeps  obniti  dum  videt  hostes, 
agis  electo  qui  rcstat  milite  sccum 
itur  subito;  viresquo  retundere  prorsus 
et  hostilcs,  animos  reparando  suorum. 
mquc  acic  conserta,  maxima  pugna 
ta  rapidas  Lebenti  (29)   fluminis  undas. 
itur  Danai,  Gallorum  exercitus  illos 


A  Fortiter  insequitur,  caesorum  corpora  multa 
Appula  planities,  fluvius  sed  plura  recepit. 
Gens  Argiva  quidem  nimio  perculsa  pavore. 
Dum  tremebunda  fugit,  non  asperitate  locorum 
Non  prohibetur  aquis  vehementibus,  ut  fugitiva 
Non  se  praecipitet ;  plures  iii  flumine  mersos 
Alveus  involvit  quam  morti  traderet  ensis. 
IIos  jaculis,  illos  gladiis  gens  Gallica  stravit, 
Fitquo  modis  variis  Groecorum  maxima  casdes. 
Cum  paucis  montem  Michael  elapsus  adivit. 
Vicinos  montes  superarc  cacumine  visum  : 
Gallorum  vires  victoria  mentibus  auget, 
Noc  contra  Danaos  jam  bella  gerenda  pavcscunt. 
Haud  secus  accipitcr  solitus  captare  minores 
Indubitanter  aves,    dubitans  majoris  inire 

Q  Alitis  assuUum,  poterit  si  forto  vel  unam 
Exsuperare  gruem,  non  inde  timcbit  olorem, 
Et  magnis  avilus  jam  nil  obstare  pavebit. 
Agmine  coilccto  Graecorum,  rursus  ad  amnem 
Cannis  affinem  qui  dicitur  Aufidus,  omnes 
Quos  secum  potuit  Michacl  dcducere,  duxit, 
Ad  pugnam  Galli  redeunt,  ut  cesscrat  ante. 
Cedil  eis  Michael,  victi  fugere  Pelasgi, 
Caeduntur  multi,  labentis  equo  Dochiani 
Armigeri  auxilio  servatur  vita  fugacis. 
Corruit  ofTenso  pede  forte  caballus  ad  amnis 
Ingressum.   Michacl  manibus  jam   pcne  tenendus 
Hostilis  turbi»,  proprium  ducente  ministro 
Est  clnpsus  equum  ;  Normauni  plus  animantur 
Quo  magis  augetur  fclix  successus  in  armis. 

^  Pelusii  montis  Michacl  petit  ardua  victus. 
Hinc  exercitui  Groecorum  nunlia  mittit, 
Qui  Siculis  inerat  tunc  partibus,  ut  reparandis 
Viribus  accedat,  quibus  hoste  fugatus  egebat. 
Melfia  Normannis  victoribus,  ut  repctatur, 
Complacet,  hic  spoliis  collectis  gentis  Achoeae, 
Stant  aliquantisper  tranquilla  pace  quieti. 
Pro  numero  comitum  bis  sex  statuero  plateas, 
Atque  domus  comitum  totidem  fabricantur  in  urbe. 
Sed  quia  terrigenis  terreni  semper  honores 
Invidiam  pariunt,  comitum  mandata  recusant, 
Quos  sibi  praetulerant,  Galli  servare  feroces. 
Indigenam  Latii  proprise  preeponere  genti 
Dilexere  magis,  Ueneventi  principis  hvijus 
Nomen  Adenolfus,  quos    forsilan   ipse  vel  aurum 
Dando  vel  argentum,  pacti  mutare  prioris 

D  Compulerat  votum  /  quid  non  compellit  inire 
Ambitio  census  ?  sanos  evertere  sensus 
Ilaec  valet,  ac  iidei  rigidos  dissolvere  nexus. 
Postquam  delatos  Dochiani  exercitus  audit 
Partibus  in  Siculis  apices,  et  de  reparandis 
Viribus  admonitus,  Dochianum  novit  egcntem 
Auxilio,  properat  Calabrisque  virisque  quibusque 
IJndique  coUectis,  ita  ad  ulciscenda  suorum 


Comitatus  nomen  honoris  nobis  etiam  fuil 
;ii  usque  ad  Hugonis  Capeti  tompora.TiREM. 
itionis,  nam  comitatus  cuique  simul  assi- 
'.  Lkib. 

Melfis,  aut  Melfia  urbs  in  Apulia.  Leib. 
Paroi.  GXLIX. 


(29)  Forle  legendum  Sobethi {lui  Labentis  TmEii 
Sed  siad  Mclphiam  urbembellatum  est,  utinnucre 
videtur  Guilielmus,  et  in  Apula  planitie,  ncscio  an 
ftilix  Tiremsei  coiijectura. 


S3 


1035 


GUILLELMI  APULI 


1036 


Gorpora,  quse  campis  et  aquis  inhumata  jacebant. 
Cum  GrsBcis  adcrant  quidam,  quos  pessimus  crror 
Fecerat  amentcs,  ct  ab  ipso  nomen  habebantf 
Plebs  solct  ista  PalremcumChristo  dicerepassum, 
Et  fronti  digito  signum  crucis  imprimit  uno, 
Non  aliam  Nati  personam  quam  Patris  esse, 
Hanc  etiam  sancti  Spiraminis  esse  docebant. 
Hi  simul  ad  bellum  proporant,  mens  omnibus  una, 
Vires,  quas  Michael  amiserat,  ut  reparentur. 
Hunc  tamen  esse  ducem  vctat  amplius  agminis 

[  hujus, 
Imperii  sub  quo  romani  cura  manebat, 
Gontra  Normannos,  quia    nullum  prospcritatis 
Successum   obtinuit,  jubet,  Exaugustus  ut  hujns 
Of ficium  subcat,  Danaos  in  praelia  ducat. 
Dicitur  huno,  victor  genuisse  Basiliusille, 
Qui  duce  sub  Melo  Gallos  dare  terga  coegit. 
Inde  redit  Siculas  Michael  Dochianus  ad  oras. 
Exaugustus  cos,  quorum  sibi  tradita  cura  est, 
Taliter  alloquitur  :  Prudentia  vestra  virili 
Gonditione  vigens  non  vos  permittat  habere 
Gor  muliebre^  viri.  Quae  vos  ignavia  semper 
Gogit  inire  fugam  ?  memores  estote  priorum, 
Quorum   strcnuitas  totum  sibi  subdidit  orbem. 
Hector  Achilleis  fortissimus  occidit  ai^mis. 
Troja  Michsenoi  (30)  ruit  ignibus  usta  furoris ; 
Philippi  quantus  fuerit  vigor,  India  novit ; 
Hujus  Alexander  proles  fortissima  nonne 
Fortia  multorum  subjecit  regna  Pelasgis  ? 
Partibus  occiduis,  Grsecorum  fama  timori 
Omnibus  et  mundi  regionibus  esse  solebat. 
Qu88  gens,  audilo  Grsecorum  nomine,  stare 
Audebat  campo  ?  vix  oppida,  castra,  vel  urbes 
Reddebant  tutos  ab  eorum  viribus  hostes ; 
State,  precor,  validi,  memores  virtutis  avitsB, 
Degeneresque   pedum  non  vos  fiducia  reddat. 
Hosti  adimit  vircs  qui  staro  viriliter  audet. 
Procurate  sequi  vestigia  prima  parentum. 
Jam  fuga  displiceat ,  totus  vos  sentiat  orbis 
Fortes  esse  viros.  Non  est  ad  bella  timendus 
Francorum  populus,  numeroque  et  viribus  impar 
His   dictis  animos  Grsecorumiaocendit,  et  omnes 
Preecipit   Argolicos  montana  relinquere,  campi 
Quserero  planitiem ;  campis  et   castra  locavit. 
Exploratores  Galli  misere,  paralus 
Ut  Danaum  videant.  Heferunt  ad  bella  paratos, 
Et  nonmutata  mutatum  monte  magistrum 
Nil  metuunt  multi,  sociis  in  monte  relictis, 
Quo  tuti  redeant,  fuerit  si  forte  necesso, 
Indigenae  Danais  descendunt  auxiliari. 
Campi  planicic   populus  convenit  uterque ; 
Pugna  fit  inde  gravis,  ut  vincat  uterque  laborat. 

(30  Mfcenoei,  Leib. 
(31)  Barium  aliis  dicitur  Apulia;  urbs  maritima. 
Hsec  a  Guilielmo  I,  Sicilise  rege  funditus  deletaest 

TlREM. 

(32)  Michneli  Pnphlagoni  successit  ejus  neposex 
sorore  Michaoi  Calaphatos,  salulis  anno  1043 
Huic    Constantinus    Monomachus    eodem    anno. 


A  Nunc  hi,  nunc  illi  fugiunt  que  fugant  que  fugantes ; 
Gumque  diu  pugnam  Gallis  patientibus  Argi 
Acriter  instarent,  victores  jam  prope  facti, 
Proripitur  subito  medios  Galterus  in  hostes  : 
Normannos  hortans  ad  bella  redire  fugaces  ; 
Ipse  electorum  comitum  fuit  unus,  amici 
Filius  insignis  ;  nullum  certamen  Achivi 
Experti  gravius;  sed  plurimus  hic  quia  miles 
Occidit,  heroes  multi  simul  interiere. 
Ductus  Adenolfi  miser  Ebcaugustus  ad  urbem, 
Praecedobat  equum  victoris  ab  hoste  ligatus 
Ostentare  sui  pompam  cupiente  triumphi. 
Ter  Gallis  illo  victoria  contigit  anno. 
Confusis  Danais  jam  spes  est  nulla  trophsei 

Q  Omnia  prseclarum  super  Appula  mGcniaBaram(Si), 
Illis  tcmporibus,  Monopolis  et  Juvenacus, 
Atque  urbes  alise  quamplures  fsedere  spreto 
Grsecorum,  pactum  cum  Francigenis  iniere. 
Inde  manere  Deo  nolente  diutius  ejus 
Imperium,  moritur  Michael  (32),  Michaele  nepote 
Succedcnte  sibi,  qui  Gonstantinus  et  idem 
Nomine  dictus  erat :  quemdam,    solamen  ut  inde 
Auxilii  caperct  gens  Appula,  Synodianum 
Destinat,  hic  veniens,  et  primo  appulsus  Hydnm- 

[  tum(3d), 
Legatos  socias  Francorum  misit  ad  urbes, 
Se  recipi  rogitans ;  nolunt  parere  roganti. 
Militiam  reparare  cupit,  sed  milite  multo 

^  GsBSO  ac  disperso,  paucos  retinere  valebat. 
Synodianus  ob  hoc  muros  non  deserit  urbis. 
Hunc  tamen  edictum  facit  imperiale  reverti. 
Multa  per  hoc  tempus  sibi  promittente  Salerni 
Priocipe  Guaimario  (34),  Normannicagensftmala- 

[tum 
Spernit  Adenolfi ;  sed  se  tantummodo  cives 
Aversae  dederant  ditioni  Guaimarianae  : 
Nam  reliqui  Galli,  quos  Appula  terra  tenebat, 
Argyro  Meli  genito  sorvire  volebant. 
Nam  pater  ipsius  prior  introducere  Gallos, 
His  et  in  Italia  studuit  dare   munera  primus. 
Argyrus  pauper,  licet  audax  et  generosus, 
Se  tantsB  genti  dominari  posse  negavit, 
Gum  nihil  argenti  valcat  preebere,  vel  auri. 

D  Hi  se  non  aurum  profitentur  amare,    sed  ipsum. 
Gujus  eis  placidus  fuerat  pater.  Ipse  precantem 
Exaudit  populum  ;  nocturno  tempore  secum 
Deducit  Barum  natu  sensuque  priores, 
Quos  sancti  ductos  AppoIIinaris  ad  eedem 
Taliter  afTatur :  Pretii  cum  nulla  facultas 
Sit  mihi  quo  possim  populum  donaro  potentero, 
Gur  populus  vester  me  vult  sibi  prafore  miror. 
Vos  etenim  novi  divcrsis  rebus  egere, 

Leib. 

(33)  Hydruntum,    quce   et   Hydrus  a  Ptolom»« 
(licitnr,    urbs   ost   in  Gnlabria  juxta  lonium  maf^ 

TlREM. 

(34)  Qui  Guaimarius  hic  appellatur  aliisGai* 
marinus  dicitur  Salerni  piinceps.  Tirbm. 


DE  REBUS  GESTIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC.  —  LIB.  L 


1038 


lon  dedero,  me  non  dare  posse  dolebo. 
lent :  Nostrum  te  principe,  nullus 

vel  egens ;  duce  te,  fortuna  favebit; 
▼iaSi  duce  quas  genitoro  solebat 
I  nobis  elTecto  principe  pandet. 
cerunt,  sublimant  (35)  protinus  illum 
nimes  ;  communi  fit  prece  princeps. 
gno  Danaum  comitante  paratu, 
enus  venit  (36)  Maniacus  Hydrontum 
itium  jussus  Michaelis  adire ; 
ormam  nil  dignum  laude  gerebat. 
3rbus  eraty  dira  feritate  redundans. 
lydronti  dimissis,  agmen  iniquum 
mpactas  invadere  commovet  urbes  ; 
leis  primum  difTunditur  arvis. 
loltos  Maniacus,  et  arbore  quosdam 
,  alios  truncatos  vertice  mactat. 
iditum  genus  exercere  tyrannus 
ifantes,  viventis  adhuc,  quia  capti 
mo  sepelit  pueri,  caput  eminet  extra. 
;  multos,  et  nulli  parcere  curat. 
ateram  (37),  qua  fixa  fuisse  feruntur 
'a  ducis,  cum  subderet  Annibal  Afris 
niacus  adit ;  campisque  ducentos. 
captos  furibunda  mente  trucidat. 
ut  vetulus,  nou  monachus  atquo  sacerdos 
erat ;  nulli  miseretur  iniquus, 
chael  qui  miserat  hunc  Maniacum, 
catur,  csecatus  ab  arce  fugatur. 
I  Zoe  (38)  simul  et  Theodora  sorores, 
patrui  conjunx  Michaelis,  adusque 
cessum,  cum  qua  quia  noluit  ipse 
num;  i*atus  hanc  prohibente  senatu 
adam,  privatus  lumine  captus, 
intino  sociata  Zoe  Monomacho  (39) 
icus  erat  Maniacus,  et  hic  Maniaco  (40) 
Qoniam  fuit  alter  abusus  amica  : 
nperii  Monomacho  tradita  sedes 
mentem  nimio  terrore  tyranni, 
3a  refert  odiis  agitatus  et  ira  ; 
Bt  secum  quos  duxerat,  imperat  Argis, 
e  facto,  jam  nullus  obediat  illi. 

habitum  sibi  perfidus  imperialem 
ncti  non  nomen  adire  veretur. 

suscepit  solii  Monomachus  honorem, 
andat  studeat  convertere  Gailos, 
ue  suis  sociare  fldelibus  illos, 
tat  eis  se  praemia  magna  daturum. 


A  Argyrus  nolens  sibi  desit  ut  imperialis 
Gloria,  Normannos  compescit  ab  obsidione 
Trani,  quod  solum  tunc  agmina  gra)ca  fovebat 
Confincsque  locos  desistit  depopulari. 
Nuntius  interca  qui  venerat  imperialis 
Maxiuia  duiiu  ferens  capitur  misev  a  Maniaco, 
Diversas  pocnas  adhibent  et  stercus  oquinum 
Purgamento  immixto  naribus,  auribus,  ori 
Hunc  facit  afQigi  graviter,  stabuloque  necari 
Ipse  videns  auri  tantum  se  pondus  habere 
Extolli  nimium  coepit,  redit  inde  Tarentum  : 
Atque  auri  muUum  (quo  plus  sibi  concilientur) 
Erogat  Argolicis,  assumitur  imperialis 
Purpura,  pes  dexter  decoratur  pelle  rubcnti, 
Qua  solet  imperii  qui  curam  suscipit  uti. 

B  Inde  venit  multo  vallatus  milite  Barum, 
Argyrum  sperans  promissis  fallere  posse. 
Ut  collega   8UUS  fieret  contra  Manomachi 
Imperium,  Gallos  etiam  sibi  pacificaro 
Tentabat.  Quorum  si  posset  habere  juvamen, 
CcBderp  posse  suis  sperabat  viribus  Iiostem 
Et  Constantino  facili  diadema  laboro 
Ablatum  retinere  sibi.  Quod  sperat,  inane  est ; 
Nam  neque  Normannos  nec  eorum  avertere  men- 

[tem 
Principis  evaluit,  contemptus  at  inde  recessit. 
Unde  furore  gravi  plcnus  quia  sprctus  abibat, 
Quatuor  in  partes  diviso  milite,  mandat 
Pergere  prsedatum  circumcursantibus  ipsis. 
Est  hominum,  pecorum  pars  maxima   ducta  Ta- 

p  [rento  (41). 

A  Constantino  sub  eodem  tempore  missis 
Argyrus  multis  auri  argentique  talentis, 
Normannos  donans  sibi  postulat  auxiliari, 
Auxiliis  horum  Maniacus  ut  occidat  hostis 
Imperii  sancti ;  sic  plurima  promorituros 
Hoste  triumphato  pro  votis  asserit  illos. 
Quamplures  igitur  Normannos  non  amor  seris 
Sed  ducis  Argyri  Maniaco  reddidit  hostes. 
Aversse  comites  etiam  cum  pluribus  ultro 
Advencre  suis.  Tancredi  filius,  horum 
Maxima  spes,  aderat,  Guilielmus  ad  arma   para- 

[tus, 
Hunc    Drincanocto    comitom     comitante    Rodul- 

[pho, 
Qui  post  Uanulphi  decessum  prsefuit  urbi  (42). 
■^  Terrebat  Danaos  Guilielmi  nobile  nomcn  ; 
Is  quia  fortis  erat,  est  ferrea  dictus  habere 


ncis  sicut  et  Caninefatibus,  teste  Tacito, 
ut  designatum  regem  scuto  imponerent, 
t|ue  humeris  gestarent.  TmEii. 
uac.is  est  Georgius  Maniacus  Byzantinus, 
intini  Monomacni  Constantinopolitani  Cse- 
cilise  regis  pra^fectus  erat.  Leib. 
Ihera  urbs  in  Apulia,  quse  Acherontus 
tui*.  Leib. 

»  Michaelis  Paphlagonis  vidua,  Michaelem 
m  in  filium  adoptavit ;  qui  cum,  fascibus 
,  ingratus,  malrem  suae  majestatis  aucto- 
fasset,  a  conspirante  populo  captus  est, 


oculorumque  usu  privatus,  restituta  ad  imperium 
Zoe.  Leib. 

(39)  Constantinus  Monomachus  tertius  Zoes  ma- 
ritus  fuit.  Lbib. 

(40)  Dissidia  vult  Fazellus  orta  inter  Maniacum 
et  Monomachum  ex  odio  quod  Homanusclerusexcr- 
cebat  cum  Maniaco.  Leib. 

(41)  Tarentum  fuit  Calabriae  urbs  in  ultimo  Italise 
circa  Salentinorum  confinia,  a  Tara  Neptuni  filio 
eedificata.  Lbib. 

(42)  Aversanse.  Lbib. 


1030 


GUILLELMI    APULl 


10« 


Brachia(43)  namvalidas  viresanimumque  gerebat.  A  Affixa  cauda,  defigitur  altera  terr». 


Hujus  Roberlus  fraicr  fuit,  ille  ducatum 
Quipostobtinuit,Guiscardus(44)adomniaprudens  : 
Tantorum  comitum  comitatu  fisus  in  hostem 
Argyrus  propernt,  Taram  (45^  Maniaous  ad  amnem 
Venerat,  his  inibi  metatus  castra  diebus. 
At  non  audito  tanta?  subsistcre  gentis 
PraBvalet  advonlu  conclusus  in  urbe  Tarenti. 
Ad  fluvium  Galli  veniunt,  castrisque  receptis 
Graecorum  vacuis,  loca  pontis  ad  usque  propinquant. 
Hunc  utrinque  maris  circumvolat  unda,  sub  altis 
Rupibus  objoctis  sic  interciditur  aequor, 
Pontis  ut  auxilio  Iransiri  possit  ad  urbem, 
Quaeque  viatori  via  nunc  brevis  osse  videtur, 
Longa  vidcretur  gyranti  littoris  ora  ; 
Namque  mari  septum  majori  parto  Tarentum 
Insula  mox  ficret,  modicus  nisi  collis  adesset. 
Moenibus  inclusos  pugn»  Guilielmus  Achivos 
Provoont,  at  nunquam  dimissis  mti>nibus  illi 
Gonseruero  manus;  non  fluminis  impetus  ulli 
Plus  cst   quam  tnnti   ducis  hostibus  hasta  timori. 
Sic  inoantator  sludiosus  pro  capienda 
Aspide,  multimoda  conatur  ut  abstrnhat  nrte 
Visceribus  terrte,  quibus  abdita;  tuta  moratur; 
Auribus  hic  ne  quid  gravc  scnlint,  obstruit  unam, 


Dissimulant  Danai  Gallos  audire  cientes 
Ad  pugnam,  positisque  seris  remorantur  in  ucbe, 
Ad  bellum  postquam  procedere  noUe  Pelasgos 
Galli  conspiciunt,  et  moenibus  in  capiendis 
Spem  gravitas  adimit,  quia  munitissimus  urbis 
Est  situs,  abscedunt ;  posthiec  rcmoratus  in  urbe 
Per  tempus  modicum  repetitManiacus  Hydrontum : 
Rursus  et  Argyrus  nec  non  Theodorus  ;  at  iste 
Militc  cum  multo,  cum  multis  classibus  ille, 
Imperii  jussu  properare  paratus  in  ipFum, 
llostilcm  quatiunt  varia  formidinc  mentem, 
Kt  titubans  animo,  nunc  huc,  nunc  fluctuat  illuc. 
Urbe  metu  tandem  nimio  prodire  coactus 
Hupibus  mcisis  juxta  maris  alta  locavit 
Difficili  sua  castra  loco  ;  qua  pervius  ulli 
Non  aditus  fieret,  scopulis  haerere  carinas 
Impositas  gradibus  faciens,  ut  pacificato 
/Equore  transiret;  quosdam,  quos  sequora  credit 
_  Perturbasse  magis,  cruciat,  succendit  et  igni ; 
Necdum  sedatis  tranquillo  temporc  prorsus 
Fluctibus  sequorcis,   naveis  petit  et  niare  traDsil. 
Transitus  ille  tamen,  misero  nil  profuit  illi, 
Occurente  quidem  Monomachi  milite  stratu 
Occidit  (46)  et  scelerum  persolvit  corpore  poenas. 


Explicit  libcr  primus. 


INCIPIT  LIBER  SECDNDUS 


Argyrus  Latii  dimoto  finibus  hoste, 
Vadit  Idrontinam  multis  comitatus  ad  urbem. 
Traditur  url)s  illi,  cives  hoc  principe  gaudent. 
Hinc  Bnrum   repetcns  Gallos  permittit  abiro  : 
Illi  Guaymaiio  vndunt  servire  Salernum, 
Guaymarius  princeps  confisus  viribus  horum, 
Hos  sccum  Bnrum  dediicil  ct  obsidel  illud. 
Impeiat  Argyro  sibi  pnrent  urbc  relicta, 
Transeat  ad  Gra^oos.  Monitis  parere  moncntis 
Abniiit  Argirous  :  confligcre  non  tamen   audens 
Invalidus  piignaj  so  custodivit  in  urbe, 
Depopulans  agros  et  amffina  novnlia  Bari  : 
Moenia  Guaymarius  propriae  repedavilad  urbis. 
Constantinus  eo  qui  tempore  jura  regebat 
Imperii,  mandat  properet  quantocius  ad  se 
Argyrus,  jussis  favet  imjjorinlibus  ille 
-/Equoris  Adriaci  transvectus  fluctibus  urbem 
Appetit  imperii  placidus,  qui  priwsidet  urbi 
Suscipit  cgressum  magnis  et  honoribus  illum. 
Promovet  interea  popuhis,  qiiem  rexeral  ipse 


Pars  comiti  Petro,  pars  est  sociata  Drogoni 
Tancredi  genito,  modico  quia  vixerat  ejus 
Tcmpore  germanus,  vir  ferrea  dictus  habero 
UrachiaGuilicImus,  cui  vivere  si  licuisset, 
Nemo  poela  suas  posset  depromerc  laudes. 
C  Tanta  fuit  probitas  anuni,  tam  vivida  virtus. 
Unfredum  totus  cum  fratre  Drogone  tremebal 
Ilalise  populus,  quamvis  tunc  temporis  esset 
Ditior  his  Petrus  consanguinitate  propinquus : 
Edidithic  Andrum   fabricavit  ot  inde  Coretuin, 
1'usilias,  Barolum  maris  asdificavit  in  oris. 
Fnma  super  comites  alios  excreverat  hujus, 
Sed  comes  Unfredus  cum  fratre  Drogone  superba^ 
Dcponunt  mentem,  quiadum  certamen  inirc 
Is  parat,  infelix  felicia  tempora  perdens 
Vincilur  et  capitur ;  curru  fortuna  rotato 
Tancredi  natos  sublimes  reddere  coepit  : 
Impcrii  rector  scrutatur  prsememoratus 
Argyrum,  Gailos  depellere  qualiter  oris 
IlaliaD  valeat,  nequo  ut  [enim],  jam,  posse  fugari 


(•43)  Guilielmus  Ferraijrachius  Tancredi  filius 
LEin. 

(41)  Guiscardum  pluies  Krronem  dixerunt,  quod  D 
perterrnsvngusossct.  Atmngis  placet  hiec  denomi- 
natio  nostroque  usui  propria.  Nnm  ct  vulgo  nostra 
etiam  atnlc  cantum  et  nstutum  Guiscardum  appel- 
lamus.  TiRKM. 

Guiscardi  cognomemprudenlcm  notat;  Wys;  cst 
sapiens ;  etWyssenscire.  Editor  Hothomag.  obser- 
vat  Guishard  suo  tempore  astutum  vulgo  signifi- 


care.  Ex  Roberto  Guiscardo,  et  Rogerio  Tancrerfi 
Allavilla)  in  Gallia  filiis  stirps  principum  Norman- 
norum  in  Italia  propagata  est.  Leib. 

(45)  Forte  Icgcndum  Tarum,  qui  fluvius  est. 
TmEM. 

Leibnit.  lcgebat  Tarani^  sed  servanda  prinii 
lectio. 

(46)  Mnniacus  isto  in  conflictu  accepto  vulnerein 
pectore exequo  prolapsus  suoin sanguine  occubuit. 
TmEU. 


DE  REBUS  GESTIS  NORMANN.  IN  SlaUA,  ETC.  -  LIB.  II 


1043 


rit :  Ergo  alios  molitus  adire  paratus 
i»  q[uia  quos  fortes  ad  arma,  nec  armis 
do8  novit,  promissis  fallere  sperat ; 
)Dlm  quia  gens  semper  Normannica  prona 
avaritiam,  plus  qui  plus  prsebet  amatur. 
BP  Argyro  portanda  pecunia  raulta. 
1  multum,  pretiosaque  vestis,  et  aurum, 
Normanui  fallantur,  et  egrcdicntcs 
S  Hesperia^,  propere  mnre  transgrodiantur, 
6ub  imperii  famulamine  promerituri. 
.t  hic  etiam,  quod  si  transire  negarent; 
iis  iblis  quae  danda  fucre  dnrentur, 
leret  quorum  gi*avis  infeslalio  Gallos. 
Argyrus,  loca  transit  ad  Appula,  jussus 
»rum  comites  vocat,  et  se  magna  daturum   ' 
a  promittit,  si  transgrcdiantur  ad  Argos. 
io  Latio,  grave  qui  certamen   habebant 
^ersis,  et  eos  jurans  promitlit  ab  illo 
git  imperium  gratantcr  suscipicndos, 
l^nis  opibus  ditandos  affore  spondit. 
.  Graecorum  promissio,  calliditatem 
tuit  gentis  Latium  superare  volcntis, 
issnros  loca  se  non  Appula  dicuut, 
onquirantur,  nisi  forte  potcnlior  illis 
supervenietis  depellat,  ct  opprimat  illos. 
0  (47)  mirificus  hac  tempestate  rogcbat 
lam  sedem,  tanti  gens  Appula  papoe 
tit  adventum,  varias  deferre  querelas 
et  accusat  divcrso  crimino  Gallos; 
3ommiscens  fallacia  nuntia  mittit 
18  papa),  prccibusque  frequcntibus  illum 
*at,  Italiam  quod  libertate  carentcm 
I,  ac  populum  discedcre  cogat  iniquum, 
pressa  jugo  pessumdalur  Appula  tellus. 
ormannorum  Drogo  Gaymariusque  priores 
)re  defuncti  fuerant,  a  civibus  alte 
sanguineis  occisus  fraude  Salerni; 
ib  indigenis,  nimium  quia  credulus  illis, 
iri  csesus  (48).  Se  gens  rectoro  carcntem 
i  conqucritur,  papse  tamen  obvia  vcnit 
uantis  equitum  valuit  pcditumque  cntcrvis; 
isse  quidam  Lntii  cum  militc  multo 
^nt  papam,  comitantibus  hunc  Alcmannis 
ens  (49)  et  Teutonicis,  ad  bclla  paratum. 
mni  licet  insignes  fulgentibus  armis, 
libus  tantis  visis  obsture  timenles 
>s  mittuiit  qui  pacis  foedcra  poscant, 
3  regent  papam  placidus  faniulamcn  eorum 
)iat;  sesc  papae  pnrere  paratos 
k  testantur,  non  hunc  oflendere  velle, 
aesitorum  cognoscere  munus  ab  ipso. 


A  Si  placet,  hunc  dominum  poscunt  sibi,  scque  fideles. 
Teutonici,  quia  Cicsaries  et  forma  decoros 
Fecerat  egregie  proceri  corporis  illos, 
(jorpora  deridcnt  Normannica,  quae  breviora 
Esse  videbantur,  nec  corum  nuntia  curant, 
Ut  pote  nec  numero  populi  nec  viribus  sequi, 
Conveniunt  papam  verbis  animoque  superbi  : 
Prsecipe  Normannis  Italas  dimittere  lerras, 
Adjectis  armis,  patriosque  revisere  fincs. 
Quod  si  noluerint,  nec  fcedera  pacis  ab  ipsis 
Suscipias  volumus,  ncc  eorum  nuntia  cures ; 
Nondum  sunt  gladios  experti  Teutonicorum, 
Intereant  glndiis,  aut  compcllantur  abire. 
Invitique  solum,  quod  nolunt  sponte,  relinquant. 
Papa,  licct  tumidis  varia  ratione  renitens, 

f^  Non  animos  gentis  potuit  scdare  superbae, 
Spcm  dabat  his  Italae  fsex  indignissima  gentis, 
Gens  Marchana  probis  digne  reprobata  Latinis. 
Cum  plures  Ilali  mogna  virtute  redundent, 
His  erat  innatus  pavor,  et  fiiga  luxuriesque, 
Tcutonici  populi  non  copia  magna  videtur. 
Turbati  redcunt  Normanni,  paco  negata, 
Atque  Alemannorum  responsa  tumentia  pandunt. 
Tcmpus  erat  jam  triticeis  confine  metendis 
Frugibus;  at  virides  nondum  legerc  maniplos 
Agricolae,  quos  Francigenoe,  quia  pane  carebant, 
Igni  torrebant  et  vescebantur  adustis; 
Talem  degebant  ob  castra  rebcllia  vitam, 
Undique  Teutonicis  famulantia,  ncc  sibi  quidquam 
Banlia,  corporeae  vitie  quod  postulat  usus. 

^  Frater  dofuncto  qui  fralrc  Drogone  superstes 
ExstititUnfredus  (50)procerum  deFrancigenarum. 
Unus  habebatur  majoribus;  indc  Richardus 
Aversa  paulo  anlo  comes  delectus  in  urbe, 
Paulisperque  suos  fratres  orat  anto  secutus 
Robertus,  qui  magnanima  virtute  priores 
Transcendit  fratres;  hic  bello  intcrfuit  illi. 
Gognomen  Guiscardus  erat  quia  calliditatis 
Non  Cicero  tantae  fuit,  aut  versutus  Ulysses. 
Inter  eos  aderant  Petrus  et  Galtcrus,  amici 
Insignis  soboles,  simul  Aureolanus,  Ubertus 
Muscaque  Rainaldus,  comes  Hugo,  comcsque  Gi- 

[rardus  : 
Hic  Beneventanis  praclatus,  athi  Thelesinis. 
Hos  Bonianensis  comitis  comitata  Rodulfi 
Est  virlus  ct  consilio  pollenlis  et  armis. 

D  Vix  proceres  istos  equiles  tcr  millo  sequuntur, 
Et  pauci  pcdites,  triduo  quia  panis  egentes 
Arma  petunt,  cuncti  magis  ut  moriantur  honeste 
BcIIando  cupiunt,  quam  corpora  tanta  virorum 
Opprimat  esuries  inhonostie  funere  mortis. 


Leo  pnpa  nonus  bujus  nominis,  anno  salutis 
jontificatum  iniit.  Antea  Bruno  vocabatur,  et 
sis  episcopus  erat.  Tirem. 
ja  Bruuo  vocabatur,  ct  Tullensis  episcopus 


iEIB. 


Drogo  dum  dominii  ampliationi  studet,  dum 
e  urbes  munit,  Longobardorum  et  Apulorum 


insidiis  ad    Montolium  oppidum    circumventus   a 
Visone  crenere  Apulo,  proditione  occiditur.  LEiBNrr. 

(49)  Hi  sunt  Alcmanni,  quos  Henricus  secundus 
(tcrlius),  Romanus  imperator  apud  Vercellas  prflB- 
sidio  ItalisB  reliquerat.  Tirbm. 

(50)  Unfredus  tertius  ex  TreEonda  Tancredi 
conjuge  fllius.  Tmsii. 


1043 


GUILLELMI  APULI 


1044 


Gens  Alemannorum,  stipata  satellite  multo,  A 

Longobardorum  frustra  conBsa  fugacis 
Auxilio  turbee,  Normannos  terga  daturos 
Credebat  primis  conflictibus,  aut  perimendos. 
At  non  in  numero,  nec  equis,  nec  gente,  nec  armis, 
Sed  cui  de  codIo  datur  est  victoria  belli. 
Inter  Teutonicos  Normannorumque  catervas 
Collis  erat  medius,  gens  innumerabilis  illi 
Appula,  Balbensis,  Campanica,  Marsa,  Thelensis 
Venerat  auxilio;  Guarnerus  Teutonicorum 
Albertusque  duces  non  adduxore  Suevos 
Plus  septingentos;  hsec  gens  animosa  feroces 
Fert  animos,  sed  equos  adeo  non  ducere  cauta, 
Ictibus  illorum  quam  lancea  plus  valet  ensis; 
Nam  nec  equus  docte  manibus  gyx*atur  eorum, 
Nec  validos  ictus  dat  lancea,  prceminet  ensis, 
Sunt  Etenim  longi  specialiter  et  peracuti 
Illorum  gladii,  percussum  a  vestice  corpus  n 

Scindere  ssepe  solent,  et  firmo  stant  pede,  post- 

[quam 
Deponuntur  equis,  potius  certando  perire. 
Quam  dare  terga  volunt,  magis  hoc  sunt  Marte  ti- 

[mendi 
Quam  dum  sunt  equites;  tanta  est  audacia  gentis, 
ItalisB  populo  qu8e  se  sociaverat.  Illis 
Germani  comites  prassunt,  Transmundus  et  Aito, 
Et  Burrellina  generata  propagine  proles. 
Hi  simul  ad  bellum  properant  campique  marini 
Accola  MaldreBis  Molinensisque  Rodulfi 
Rofredus  socer;  hujus  castrum  Guardia  nomen; 
Et  plures  alii,  quorum  non  nomina  novi. 
Huc  quoque  Romani,  Samnites,  et  Capuani 
Auxilium  mittunt,  nec  opes  Ancona  negavit.  G 

Huc  Spoletini,  simul  accessere  Sabini, 
Huc  quoque  Firmani;  non  ovalet  enumerari 
Carminibus  nostris,  quam  multus  venerit  hostis, 
Francigence  gontis  nomen  delere  laborans. 
Hi  cum  Toutonicis  ad  ripam  fluminis  omnes, 
Nomine  Fertorii  tentoria  flxa  locarant, 
Proxima  nomen  habens  erat  urbs  a  civibus  ipsis. 
Postquam  Normanni  pacisque,  fugseque  negatam 
Spem  sibi  cognoscunt,  nil  quo  fugiatur  habentes. 
Gollem  conscendunt,  ut  castra  hostilia  spectent. 
Spectatis  castris,  armantur,  et  agmine  dextro 
Aversanorum  comitem  statuere  Richardum 
Qui  Longobardos  adeat;  prior  hunc  comitatur 
Clara  cohors  equitum,  medisequo  cohortis  agend» 
Unfredus  contra  fortes  ad  bella  Suovos 
Eligitur  ductor;  cornu  servare  sinistrum  D 

Robertus  frater  Calabra  cum  gente  jubetur, 
Ut  succurrendum  cum  viderit  esse,  paratus 
Auxilio  properet  sociis,  viresquo  reformet. 
Toutonici  dextrum  contra  duo  cornua  comu. 
Armarant.  Itali  simul  omncs  conglomerati 
Parte  alia  stabant;  etenim  certamino  belli 
Non  aptare  suas  acios  recto  ordine  norant. 
Hos  contra  ccepit  prior  arma  movei  e  Richardus, 
Et  petit  audacter ;  non  sustinuere  petentem 
Yiribus  aversis  Itali,  tremor  arripit  omnes. 


Inque  fugam  versi  per  plana,  per  ardua,  cursim 
DifTugiunt ;  multos  cogit  succumbere  stratos 
Impetus  ipse  fugse;  jaculis  cseduntur  et  ense. 
Qualiter  aerias,  ubi  convenere  palumbes, 
Dum  petit  accipiter  fugitivo  summa  volata, 
Et  scopulosa  facit  celci  juga  quserere  montis, 
Quas  tamen  ipse  capit,  non  possunt  amplius  ullam 
Quaerere  confugium ;  sic  dantes  terga  Riehardns. 
DifTugient  Itali ;  sed  quos  capit  ipse,  vel  ipsi 
Hserentes  socii,  fuga  nil  juvat :  occidit  illuc 
Plurima  gens  Latii  bello,  pars  maxima  ftigit. 
Unfredi  contra  non  segnis  ad  arma  Suevi 
Bella  parant  aciem,  telis  prior  eminus  illos 
Appetit  Unfredus,  telis  hostilibus  ipse 
Rursus  et  appetitur;  tandem  concurrit  uterque 
Ad  gladios  populus,  mirabilis  ictus  utrinque 
Fit  gladii^,  illic  humanum  a  vertice  corpus 
Vidisses,  et  equos  hominis  cum  corpore  csesos. 
Postquam  Robertus  fratri  tam  conspicit  hostes 
Acriter  instantes,  et  ei  nullatenus  ullo 
Cedere  velle  modo,  comitis  comitante  Girardi 
Prseditus  auxilio,  Calabiisque  sequentibus  ilium 
Quos  conducendi  fuerat  sibi  tradita  cura, 
Irruit  audacter  medios  animosus  in  hostes ; 
Cuspide  perforat  hos,  gladio  detruncat  et  illos, 
Et  validis  manibus  horrendos  incutit  ictus  : 
Pugnat  utraque  manu,  nec  lancea  cassa,  nec  ensis 
Cassus  erat,  quocumque  manum  deducere  vellet; 
Ter  dejectus  equo,  ter  viribus  ipse  resumptis 
Major  in  arma  redit,  stimulos  fur  ipse  ministrat, 
Ut  leo  cum  frendens  animalia  forte  minora 
Acriter  invadit,  si  quid  reperire,  quod  obstet, 
Cooperit,  insanit;  magis  et  majoribus  ira 
Accensa  stimulat,  nil  jam  dimittit  inultum  : 
Hoc  trahit,  hoc  mandit,  quod  mandi  po.sse  negatur, 
Dissipat  affligens  pecus  exitialiter  omne  : 
Taliter  obstantes  diversa  ceede  Suevos 
Ceedere  non  cessat  Rodbertus,  et  hos  pede  trancat, 
Et  manibus  quosdam,  caput  huic  cum  corpore  c»- 

[dit, 
Illius  venlrem  cum  pectore  dissecat,  hujus 
Transadigit  costas  abscisso  vertice,  magna 
Corpora  corporibus  truncata  minoribus  aequat, 
Virtutisque  docet  palmam  non  aflbre  tantum 
Corporibus  magnis,  qua  saepo  minora  redundant; 
Nullus  in  hoc  bello,  sicuti  post  bella  probatum  esl, 
Victor  vel  victus  tam  magnos  edidit  ictus. 
Patrata  rediens  ingenti  caedo  Richardus 
Ausonia3  gentis,  cujus  pars  altera  fugit, 
Altera  pars  gladiis  et  cuspide  csesa  remansit 
Dum  sic  Teutonicos  sociis  obstare  videret, 
Proh  doior  !  exclamat,  quam  credebamus  adesse, 
Finito  bello,  nondum  victoria  finem 
Obtinet,  et  medios  ruit  incunctanter  in  hostes. 
Hi,  quia  spes  jam  nulla  fugae,  spes  nulla  salntis, 
Acrius  obsistunt,  sed  nil  obsistere  prodest : 
Tot  circumveniunt  acies  prseclara  Richardi 
Addita  victoris  magnse  fit  causa  ruinse 
Hostibus,  et  miseri  diversis  interimuntur 


DE  REBUS  GE8TIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC.  ~  LIB.  II. 


1046 


ii8|  et  tanta  soperest  de  gente  nec  unus         ^ 
hic  belh  papam  moeroribus  implet, 
isqoe  gravi  luctu  confugit  ad  urbem ; 
res  papam  non  excepere  decenter, 
niiis  veriti  grave  ne  victoribus  esset : 
jenibus  flexis  Normannicagens  veneratur, 
tens  veniam,  curvatos  papa  benigne 
it,  oscula  dant  pedibus  communiter  omnes. 
18  ille  piis  hos  admonet,  ac  benedicit, 
)8tusque  nimis,  quia  pacis  spreta  fuere. 
,  defunctis  lacrymans  pro  fratribus  orat. 
tanta)  successu  prosperitatis 
nnis  habitee,  non  sollicitudine  parva  ■ 
r  ArgjTUs;  nec  enim  vel  fraude,  vel  armis 
sibiperagi  videt  imperialia  jussa, 
ncos  Latio  moveat,  vel  cogat  abire.  [3 

antaquidem,  quibus  hi  nonMarte  repugnent, 
tit  Argyro,  nec  eos  promissa  movere, 
s  alios  peterent,  vel  dona  valebant. 
editans  Bari  dimissa  transfretat  urbe. 
ninom  rediit,  populi  responsa  ferocis 
cuncta  refert,  et  belli  gesta  recentis 
Teutonicos;  jam  Constantinus  amare 
Argyrum,  nec  (ut  ante  solebat  haberi) 
Q  consilii  comes  intimus  imperialis. 
m  passus,  longo  post  tempore  vitam 
n  8Brumnis,  et  corporis  anxietate 
8  misere  vitam  flnisse  refertur. 
i  Normannis  animus  victoribus  ingens, 
B  rebellis  eis  urbs[Appu1a  nulla  remansit. 
88  dedunt,  aut  vectigalia  solvunt, 
omes  Unfredus  fraterni  funeris  ultor 
0  cunctos  fuerant  qui  participati 
0,  punit,  hos  truncat,  perfodit  illos, 
suspendit,  memorata  morte  Drogonis 
B  vult  nulli;  jacet  alto  pectore  flxus, 
186  mortis  succensus  fomite  major. 
is  horrendus  multas  sibi  subdidit  urbes. 
)  Trojani  comiti  coepere  tributum ; 
)t  Barini,  Tranenses  (51),  et  Venusini  (52), 
iydrenti  famulantur,  et  urbs  Aceronti. 
0  Aratri  Calabras  acquirere  terras 
it  juvenis,  patiens  erat  iste  laboris, 
idens,  et  habcns  ad  quceque  negotia  prom- 

[ptas 
ndn  manus.  Robertus  et  ingeniosus 
r  celsa  petens,  et  laudis  amans  et  honoris     B 
ingebat  sibi  palma,  vel  arte,  vel  armis 
ducebat;  quia  quod  violentia  ssepe 
;plere  potest,  explet  versutia  mentis. 
in  eloquio  dabat  hic  rcsponsa  repente 
,  consultus  si  quis  quaerebat  ab  illo 
um,  sapienter  ci  dare  noverat  illud. 
i  concesso  Calabrorum  munere  gaudet ; 
nonnullos  equites  collegerat  ante, 
:erat,  scd  praecipuc  rogionibus  illis 

franum  urbs  est  Apulise,  quam  Colenutius 
im  Trajanopolim  dictam  fuisse.  Tirbm. 
/enusia  Apulorum  urbs  est,  et  ssepe  pro  Ve- 


C 


A  Multiplicem  prsedam  peragens,  quas  frater  habe- 

[bai. 
Quodque  capi  poterat,  dum  dividit  omnibus  seqoe, 
Omnes  sont  chari  sibi,  charus  et  omnibus  ipse ; 
Captus  ab  Unfredo  secum  prandente,  volebat 
In  fratrem  gladio  consurgere,  sed  Gocelinus 
Comprehensum  manibus  tenuit,  custodibus  inde 
Traditur  et  multa  non  tempestate  retentum 
Dimisit  frater,  Calabrse  regionis  et  orbes 
Castraque  concessit,  equitum  suffragia  pruebens. 
Ille  capessundsB  cupidus  telluris,  amorem 
Omnibus  ostentat;  non  plusaflabilis  illo 
Aut  humilis  quisquam  studuit  dominator  haberi. 
Undique  gens  clarum  Normannica  nomen  habebat, 
At  non  experti  virtutem,  nominis  hujus 
Terrentur  Calabri  tanta  feritate  repleti. 
Ad  ducis  ingressum  Robertus  milite  fultus 
Non  modico,  prsedas,  incendia  jussit  ubique 
Terrarum  fieri,  quos  appetit  ot  spoliari, 
Quodque  metum  incutiat  cultoribus,  omne  patrari 
Militibus  remorans  dimissis  fratris  abire, 
Non  multo  Calabros,  sed  atrooi  milite  vexat. 
Qui  cum  discedens  huc  prsedabundus  et  illuc 
Non  aliquod  castrum  posset  captare  vel  urbem 
Arte  locum  quemdam  molitur  adire,  sed  etjus 
Difflcilis  conscensus  erat,  quia  plurimus  hujus 
Accola  grex  habitans,  etiam  monasticus  illic 
Non  alienigenam  quemvis  intrare  sinebant. 
Utile  figmentum  versutus  adinvenit  atque 
Mandat  defunctum  quod  quemlibet  esse  suorum 
Gens  sua  testetur,  qui  cum,  quasi  mortuus  esset, 
Impositus  feretro,  pannusque  obducere  cera 
Illitus  hunc  facie  jussus  latitante  fuisset, 
Ut  Normannorum  velare  cadavera  mos  est, 
Conduntur  feretro  sub  tergo  corporis  enses. 
Ad  monasterii  subhumandum  limina  corpus 
Fertur,  et  ignaros  fraudis,  quos  fallere  vivi 
Non  poterant  homines,  defuncti  fictio  fallit, 
Dumque  videretur  simplex  modus  exsequiarum, 
Erigitur  subito  qui  credebatur  humandus. 
Evaginatis  comitantes  ensibus  illum 
Invasere  loci  doceptos  arte  colonos. 
Quid  facerent  stolidi  ?  nec  se  defendere  possunt, 
Quo  fugiant  nec  habent,  omnes  capiuntur;  et  illic 
Prsesidium  castri  primum,  Roberte,  locasli ; 
Non  monasterii  tamen  est  eversio  facta, 
Non  exstirpatus  grex  est  monasticus  inde. 
Agmina  magna  legcns  castro  Robertus  in  illo, 
Charior  esse  suis  ccepit,  quia  strenuus  arniis 
Consilioque  sagax  comes  hac  regione  vocatos 
Est,  et  ab  his  habitus,  preesertim  quos  comitati 
Sunt  equites  aliquot,  Torstenus  dicitur  unus, 
Alter  Arenga,  valensque  gerenda  ad  bella  Rogeros. 
Ilic  sibi  concesste  quffidam  dedit  oppida  terrse, 
Appulus  hoc  princeps  infirmans  tempore  mandat. 
Unfrcdus  fratri  veniat  velociter  ad  se. 

nusinis  Sabelli  legunlur,  quia  pulsis  Sabellis  in 
loca  vacua  Venusini  deducti  sunt  a  Romanis.  Ti* 

RBM. 


1047 


GUILLELMI  APULI 


1018 


Robertus  properat,  fratrem  dum  conspicit  eegrum  A.  Virtutisque  sua;,  legatos  mittere  csepit, 


Compatiens  plorat,  solatia  magiia  dat  {ogro 
Adventus  fralris,  deposcit  et  adveuicntem, 
Rector  terrarum  sit  eo  moriente  suarum, 
Et  geniti  tulor  pucrilis,  qucm  vetat  a^tas 
Rectorem  fic/i,  frater  faYct  auxius  illi, 
Et  se  faclurum  quas  proeripit  omnia  dicit. 
Non  infirma  valons  jam  reddcrc  mcmbra  saluti 
Interit  Unfredus  (53),  lacrymans  Appulia  tota 
Flet  patrisinteritum;  patria}  pater  iile  benignus 
Hanc  placide  rexit,  vitam  decoravit  honestas  : 
Non  studuit  populum  vexarc  tyrannide  dira, 
Justitiamquo  colens,  quam  lajdere,  parcere  multis 
Maluit  ofTensis;  fratres  propo  pricmcmoratos 
Est  monasterii  Venusini  sede  sepultus. 
Funeris  obscquiis  Uobertus  rite  peractis 
Ad  Calabros  rediit,  Cariati  protinus  urbem. 
Obsidet,  hac  capta  reliquas  ut  (crrcat  urbes. 
Interea  papae  Nicolai  (5i)  forte  secundi 
Gomperit  adventum,  dimittitur  obsiilione 
Plurima  pars  equitumf  comitalur  pnrs  minor  illum. 
Melfia  suscipit  hunc,  ct  ibi  suseeptus  Iionoro 
Magno  papa  fuit;  hic  ecdesiastica  propler 
Ad  partes  illas  tractanda  ncgotia  venit. 
Namque  sacerdotes,  levitce,  clericus  omuis 
liac  regione  palam  se  conjugio  sociabant ; 
Concilium  cclebrans  ibi  papa  (55),  faventibus  illi 
Praesulibuscentum  jus  ad  synodale  vocatis, 
Ferre  sacerdoles  monet  altarisquc  ministros 
Arma  pudicitise;  vocat  hos,  et  pnocipit  esse 
Ecciesiad  sponsos,  quia  non  est  jure  sacerdos 
Luxurise  cultor;  sic  exstirpavit  ab  iilis 
Partibus  uxores  omnino  presbylcrorum, 
Sprctores  minitans  anathemale  pereutiendos. 
Fmila  synodo,  multorum  papa  rogatu 
Robertum  donat  Nicolaus  (56)  honore  ducali. 
Hic  comitum  solus  concesso  jurc  ducatus 
Est  papas  factus  jurando  jurc  fidelis. 
Unde  sibi  Calaber  conccssus  et  Appulus  omnis 
Est  locus,  et  Latio  patrite  dominatio  gcntis. 
Romam  papa  redit,  cum  magno  dux  e({uita(u 
Obsessum  repetit  Cariatum,  quo  sibi  fula 
Maxima  i>ars  equitum  dimissa  romanserat  aute  : 
Gens  Cariatensis,  duce  perturbata  reverso, 
Non  obstare   valens,  illi  se  dedit,  et  urbem  ; 
Prima  ducem  vocat  hunc  gens  ista  ducemquc  sa- 


Qui  sua  deferrent  generoso  verba  Gisulpho 
Guaymarii  genito,  germanse  nobile  poscens 
Conjugium,  quia  conjugio  tunc  ipse  carebat, 
Prima  conjugc  (58)  pro  consanguinitate  repulsa, 
De  qua  natus  crat  Uuamundus,  strenua  proles,  (59) 
Insignis  nimia  virtutc  potcnsque  futurus. 
Frimu  Robcrti  sprevit  mandata  Gisulphus, 
Non  quod  majori  posset,  vel  nobiliori 
Consociarc  viro  germanam,  scd  quia  Galli 
Esse  videbantur  gens  eflfera,  barbara,  dira, 
Mentis  inhumanae  primoque  repulsio  facta 
('onjugis,  alterius  producit  tempora  danda) 
Assentit  tandem  princeps,  natuque  priorem 
Tradit  in  uxorem  tibi,  dux  Roberte,  sororem. 

g  Gatelerina  minor,  hajc  Sichelgata  (60)  vocatur, 
Nupsit  Jordani  post  Gatelerina  nepoti, 
Qui  Capuse  princeps  utriusque  ducisque  patrisqae 
Virtutes  animi  virtutibus  aequiparavit. 
Coujugio  ducto  tam  magnas  nobilitatis, 
Augeri  coepit  Roberti  nobile  nomen ; 
Et  gens  quss  quondam  scrvire  coacta  solebat 
Obsequio  solumjam  debita  juris  aviti, 
Nam  proavis  et  avis  subjectam  conjugis  hujus 
Noverat  Italiam  gens  Longobarda  fuisse. 
Dcdit  haec  pueros  sibi  tres,  et  quinque  puellas 
Kgi^egiam  sobolem  sexus  utriusque  futuram. 
Gluria  Hoberti,  quce  tanta  augmenta  subire 
(iOcperat,  invidiam,  laus  unde  adhibenda  fuisset, 
Non  modicam  acquirit,  quia  dum  virtutibus  ejus 
Invidere  viri,  comitcs  a  plebe  vocati 

C  Qui  numero  bis  sex  fuerant,  communiter  illuin 
Morti  tradendum  conjuravcre  dolose ; 
Tempus  ad  hoc  aptum  fieri  cum  forte  viderent : 
Ilorum  GofTridus,  Gocelinus  et  Abagelardus 
Filius  Unfredis,  sibi  jura  patcrua  reposcens 
Praecipui  fuerant  actores  consiliorum. 
Duxigitur  postquam  sibi  conjuratio  nota 
Facta  fuit  comitum,  bellum  molitur,  in  omnes 
Acriter  exarsit,  capit  hos,  et  projicit  illos ; 
Afflixit  variis  quorumdam  corpora  pocnis. 
Iratum  metuens  fugit  Gocelinus  ad  Argos. 
Pelusii  montis  castrum  pavefactus  adire 
GofTridus  prosperat  dux ;  quod  non  evalet  arinis, 
Arte  capit  castrum,  promissis  decipit  hujus 
Custodem  castri  Godefridum,   dans  sibi  quaedaiDf 


[lutat     D  Pluraquc  pollicitus  castrumque  valentius  ipso. 


Partibus  in  Calabris,  hinc  ad  loea  csetera  transit. 
TuncRossana  potens,  Cossentia  fortis  in  armis(57), 
Tum  quoque  dives  opum  Geracia  subdilur  illi, 
Et  subjecta  illi  fit  pene  Calabria  tota  : 
Cumque  potentatus  coepisset  crescere  nomeii 

(53)  Unfredi  obitus  circiter  annum  salutis  1052. 
Lbib. 

(54)  Nicolaus  papa  hujus  nominis  secundus  natio- 
ne  Allobrox  erat,  Gerardus  antea  vocatus ;  crea- 
tus  fuit  pontifex  summus  anno  Christi  1059.  Ti- 

RSlf. 

(55)  Verius  Calixto  et  Gregorio  id  attribuitur. 
c.  presbyteri  S7,  dist.  c.  NuIIum ;  dist.  28  Tirbm. 


Pelusii  montis  dominatio  non  Godefridi 
Ex  toto  fuerat ;  mediam  concesserat  illi 
GofTridus  partem  sed  dux,  quia  nobilioris 
CastoIIi  totum  promiscrat  huic  domiuatum, 
Soilicct  Ojani,  solus  cupiens  dominari, 

(56)  Hobertusa  Nicolao  II  pontifice  dux  Calabri» 
ct  Apuliae  creatur.  Tirem. 

(57)  Uve  sunt  in  (^alabria  urbes  vicina'.  Tni£M. 

(58)  Cujus  nomen  Abdcrada  erat.  Leib. 

(50)  Et  uxoro  priori,  cui  Abderada  nomen  erat. 

TlREM. 

(60)  Alii  sengregaita.  Leib. 


DE  REBUS  GE8TIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC.  —  LIB.  II. 


1050 


oberto  desistat  ab  ohsidione, 
08  reditum  ;  sed  mox  ut  novit  abesse 
i,  redeat  castrum  securus  et  inlret, 
icceptis,  Ojanum  conferat  illi ; 
tstrum  Godcfredus  t:adidit  arto. 
anum,  sed  quis  post  crederct  illi? 
st  Latii  populo  vocitatus  ab  omni. 
Astuti  prudentta  quod  supcrare 
I  potuit,  suporavit  ssepius  arte. 
3domitis  ct  captis  undique  castris, 
renscm  populum  parat  obsidionem. 
.lla  erat  urbs  quam  non  opulentia  Bari 
hanc  opibus  ditatnm  robore  plenam 
t,  victis  tantaB  primatibus  urbis, 
lubjectas  rcpleat  tcrrore  minorcs 
la  quidem,  quas  continet  Appula  tellus, 
ebatur,  dux  munit  milite  castra, 
let  C^alabris  advectis  navibus  a^quor. 
ncti  cives  sufTragia  poscunt, 
ratt  fuerant  cum  civibus  iliuc 
ittunl^  simul  impcrialcjuvamcn 
poscunt,  dux  mandat  civibiis  aedcs 
i  dent,  quas  noverat  editiores 
domibus  ;  qnns  sic  consccndit  adeplus, 
»bertus  totam  sibi  subdcre  sperat. 
lustera  duci   responsa  dederunt. 
oantcs  oppugnat  fortitcr  urbis 
validos,  non  ad  certamina  sognos. 
im  aditus  crates  prudenter  adorsus, 
s  armatos  obslantibus  insidiantes 
t  turrim  fabricat,  quse  lignea  muris 
ac  juxta  de  quaque  petraria  (Gi)  parte 
djuncto  muros  quo  evertere  possit 
neiis  tormento,  nec  minus  urbcm 
nduut,  non  inter  moenia  clausi 
pugnantes  astant  pro  moenibus  urbis, 
indo  fugant,  prosternunt  ictibus  illos, 
t  belli ;  fugat  hoslis  et  hoste  fugatur  : 
pctitur,  repetens  ferit  et  referitur. 
m  ceitant  productis  dentibus  apri, 
Iterius  profunditur  ore  saliva 
icuens,  tit  acutos  infcrat  ictus, 
validis  feriunt  sua  terga  vicissim, 
,  nunc  costis  heduntur,  uterque  resistit 
nenter  vult  cedere,  saucia  donec 
itigatum  fusis  clamoribus,  oprum 
re  fugam  doceat,  victusque  recedat. 
iistunt  Normanni,  nec  minus  acres 
cives,  diversaque  machina   muris 
versis  ut  moenibus  urbis  apertse 
3  aditus  patcat,,  quem  clausa  negabat 
epta  mari,  quod  non  est  insula,  terrae 
Ddus ;  ex  hac  tentoria  parte 

rariaj  tormenti  genus.  Leid. 

)hanus  Fateranus,  quem  alii.  Sebastofo- 


A  Fixa  ducis  fuerant.  Objectis  molibus  SBquor 
Parte  replens  alia  naves  prodire  vetabat 
Barinas,  portumque  suis  pontemque  paravit ; 
Atque  super  pontem  posito  munimine  terris 
Urbanis  nusquam  prodire  licebatab  urbo, 
Tutaque  servabat  classis  Normannica  portum. 
At  cives  turrim  eapiunt ,  et  maxima  pontis 
^quorei  cecidit  pars,  evertentibus  illis  ; 
Urbem  Barenses  terraque  marique  tuentur. 
Post  ubi  Robertus  desperat  moenia  Bari 
Posse  capi  pugna,  coepit  promiltere  multa 
Nobilibus  patriae,  quorum  poUebat  in  urbe 
Nobilitas  potius,  quorumque  potentia  major. 
Et  sic  collectis  majoribus,  alliciendos 
Promissis  credit  fore  muneribusque  minores  ; 
Saepe  minas  faciens  ut  civibus  incuteretur 
Terror,  et  omnimodis  pro  deditione  laborat 

£^  Urbis,  cujus  erat  capiendse  magna  libido. 
Venturum  auxilio  Gocelinum  fama  ferebat, 
Multis  imperii  cum  navibus  ;  ad  capiendum 
Exploratores  posuit  dux  callidusillum. 
Pra3tor  erat  Stephanus  Barensibus  imperiali 
Traditus  edicto,  cognonem  cui  Pateranus  (62j, 
Vir  probus  et  largus,  studio  laudabilis  omni, 
Preeterquod  lanli  studuit  ducis  edere  mortem. 
Miles  erat  Bari,  cui  dedecus  a  duce  quondam 
Illatum  fuerat  grave,  parlibus  ex  alienis 
Promptiis  ad  omne  malum,levis,iracundusetaudax; 
Castra  ducis  Stephanus  monet  hunc  solenter  adire, 
Incautumque  ducem  nocturno  tempore,  morti 
Tradere  lethiferi  percussum  cuspide  conti, 
SoIIicitus  multum,  si  dux  occumberet,  auri. 
Dedecoris  memor  illati,  cupidusque  lucrandi 
Miles  abit  noctu,  circumspicit  undique  castra, 
Nil  obstare  videt,  Hoberti  pervenit  usque 

C  Ad  ducis  hospitium,  quod  culmo  texerat  ipse, 
Frondibus  et  sepsit,  iieret  quo  frigore  tutus 
Temporis  hiberni :  coenatum  vespere  facto 
Vcnerat,  explorat  ducis  ilie  sedile  sedentis 
Ad  coenam,  mediis  et  contum  frondibus  illam 
Intulit  in  partrem  qua  sederat  ilie  ;  sed  ori 
Flegmatis  ubertas  superaddita  fecerat  ilium 
Sub  mensacurvare  caput  (63),  locus  underepertus 
Kst  conto  vacuus,  cassos  et  pi*otuIit  ictus. 
III e  redit  fugiens,  it  totam  fama  per  urbem 
Occubuisse  ducem;  cives  laetantur  et  omnes, 
(iOngaudens  populus  clamorem  tollitad  astra 
Hi  dum  clamarent,  dux  advenit,  atque  saiuti 
Ipse  suse  testis,  clamores  fundere  frustra 
r.ivibus  exclamat ;  clamantis  vocibus  hujus 
Auditis,  clamor  cessavit,  laetitiseque 
Finis  verborum  datus  est  cum  fine  suorum. 


D 


rum  appella)it.  TmEM. 

(63)  Obdormivit  Appulus,  Tirem. 


Explicit  liber  secundus. 


1061 


GUILLELMI APULI. 


\m 


INCIPIT  LIBER  TERTIUS. 


Interea  Michacl  (64)  Homani  jura  regcbat 
Imporii  cum  fratre  suo,  qui  nomine  dictus 
Gonstantinus  (65)  erat,  quorum  dominatio  Gra?ci8 
Perniciosa  fuil,  quia  bellis  otia  somper 
Fostpositis  studuere  scqui,  luxusque  doiosi 
Illecebris  captos  foednrat  incrtia  turpis. 
Horum  temporibus  Turcos  Orientis  ab  oris 
Ingressos  fugit  gens  tcrrita  Ghristicolarum, 
Qui  HomaniflB  locn  dcliciosa  colobant. 
Maxima  pars  horum  ruit  interfocta  nefandis 
Turcorum  gladiis,  et  captis  urbibus,  omnis 
Subditus  his  populus  dans  vectigalia  fugit. 
Hos  contra  nullos  equites  ignavia  misit 
Rectorum,  quare  docreto  nupta  senatus 
Est  equiti  egregio  Romano  mater  eorum  (66)  ; 
Pectus  amans  ])Iusquam  genus  Eudochia  mariti, 
Diogenes  (67)  cognomcn  erat,  quinbarba  bifurcis. 
Is  regimen  subiens  sibi  quaeqnc  ncgotia  belii, 
Otia  privignis,  olegit  inire  paratus 
Gum  Persis  bellum  miseros  populantibus  Argos ; 
Est  belli  variis  eventibus  usus  in  ilios. 
Ssepe  quidem  victor  Pcrsas  bellando  fugavit, 
Saspe  pari  populus  fortuna  pugnat  ulerque. 
Postremo  comitcs  dum  dirigit  ipse  luendis 
Urbibus  innumcros,  <{uarum  famulatus  ad  ipsuin, 
Transierat  fama  probitatis  ubique  probatee, 
Gastris  cum  paucis  melioribus  ipse  remansit. 
Multus  Pcrsarum  populus  cumrege  repente 
Illum  conclusit,  disrumpore  castra  laboraus  ; 
Prselia  committunt  immania,  dum  capiendis 
Imperii  castris  iuhiant ,  primo  atque  sccundo 
Depulsi  ccdunt  bello.  F^rudentia  tandem, 
Anxia  Romaiii  ddspcrans  castra  tueri, 
Quam  sibi  plus  hominum  vitoe  studiosa  suorum 
Quos  graviter  fessos  belloque  famcque  videbat 
Prsecipit  ut  quidquid  castris  inorat  solidorum, 
Omnis  vcstitus  protiosus,  et  omnia  vasa 
Auri  aut  argenti  castris  spargenda  ferantur 
Ut  si  contigorit  Turcis  irrumpcre  castra 
Horum  prospectu  desistant  Isedere  Grsecos. 
Invita  profugis  collecta  pecunia  servis, 
Insomncm  Danai  coguntur  ducere  noctem. 
Adveniente  die  venit  innumerabilis  ille 
Persarum  populus,  circumdans  undiquc  castra ; 
Undique  tela  volant,  circumtegit  aera  totum 
Grando  sagittarum  ;  non  ferre  valentibus  Argis 
Irrumpunt  Turci,  munitio  rumpitur  omnis 
Sed  plures  pra^dse  quam  militibus  feriendis 

(64)  Michael  Sciiior  Gonstantinopolitanus  impe- 
rator  iOb^j  ct  cu  inipciium  nbdicaiile  Isaacius 
Gommenus  obtinuit.  Leib. 

(65)  Jlonstnntinus  DucasConst.  imj).  anno  salutis 
1063,  an.  7,  roTnavit.  Huic  Eudochia  tres  libcros 
peporit,  Micuaeiuiu,  Audronicuin,  et  (luu.^lanliiium. 
illos  nntc,  huuc  posladeptum  iinperium.  Ita  /le  Mi- 
chaele  Gonst.  Duca  (iliointollifztndus  esthic  locus. 

TlREM. 


A  Intcnti  Persie  faciunt  evadere  multos. 

Indiciis  Aquila)  (quod  plus  dabat  omnibus  armis 
Aurea  conspicuum  loricse  innixa  nitorem) 
Grajcorum  dominus  cognoscitur,  ense  recidens 
Ilostiles  hastas,  neque  se  defendere  cessans. 
Forte  sagitta  volans  incauti  sauciat  artus. 
Sic  tandem  capiturquadam  cumparte  suorum. 
Direptis  castris  Romanum  Persica  ducit 
Ad  sua  castra  phalanx,  et  eum  statuere  sedili 
Egregio,  juxta  Persarum  rege  sedente. 
Rex  percontatur,  si  forte  fuisset  ab  illo 
Gaptus,  quid  faceret.  Romanus  retulit  illi  : 
Si  mihi  sivo  meis  ita  subjicercre,  juberem 
Vel  truncarc  caput,  vel  te  suspendere  furcis. 
llle  refert  facinus  nunquam  sibi  tale  patrandam, 

B  Sed  secum  posthac  fruiturum  pacc  perenni 
Quam  per  legatos  jam  soepc  poposcerat  ipse, 
Et  baptizatam  natam  pro  conjuge  natam 
Se  concessurum,  quo  sic  pax  firmior  esset. 
Foederibus  tali  firmatisconditione 
Ad  sua  Romanum  dans  maxima  dona  remisit 
Persarum  rcctor  captos,  et  reddidit  omnes 
Longo  terrarum  spatio  comitatus  euntes 
Duxit  honorifice,  ductum  permisit  abire. 
Sed  non  privignis  firmatae  commoda  pacis 
Gonditio  placuil,  minus  ad  tutanda  peritis 
Agmina  Graecorum,  nec  enim  decernitur  ullin. 
Arcis  ad  augustae  Romanus  jura  redire. 
Hos  ubi  Diogenes  factos  sibi  comperit  hostes^ 
Auxiho  flsus  Persarum  tentat  in  illos 

C  Givilis  belli  varios  agitare  paratus. 
Privigni  se  non  obsistcrc  posse  videntes, 
Illum  conantur  seducerc  pace  dolosa. 
Ignari  fraudis  portantes  nuntia  pacis, 
Bis  scx  pontiOces  mittuntur  cum  Gocelino, 
Gujus  Romanus  totics  cxpertus  amorom 
Non  dubitabat  ei  sc  crcdere  sicut  amico. 
Gredit  Romanus  pastoribus  et  Gocelino, 
Securus  fnctus  jurando  jure,  fideque, 
Ut  petit  ipse,  data,  misero  placet  imperialis 
Incassum  reditus,  quia  mox  ubi  pcrvenit  ille 
Heracleam,  capitur,  privalur  luminc  cnptus  ; 
Gujus  et  imperii  fuerat  tam  nobile  nomen, 
Monachus  efficitur  ;  securi  jam  duo  fratres 
Regni  tranquillis  agitant  moderamen  habenis. 
Non  tamen  omnino  sua  restat  inulta  tyrannis, 
Namquc  sibi  socios  Romani  filius  addens 
Armenios,  Pcrsas,  terras  Orientis  corum 


D 


Michnel  ct  Gonstantinushic  intelliguntur  abau^ 
torc.  Leib. 

(06)  Eudochia  una  cum  liberis  impernvitanDOSttf 
lutis  1070.  mens.  7.  Lkiu. 

(67)  Homanus  Diogenes  1071,  annis3,  ex  Bihlia- 
nadro.  Alii  oulcin  inilium  imperii  leferunt  ad  nn- 
num  snlutis  1008,  Diogeni  Gonstant.  Dueam  in  im- 
pniinn  pi'iep:)nenles  TmEM. 


DE  REHUS  GESTIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC.  ~  LIB.  III 


1054 


tiit  imperto,  fcrro  populatus  et  igni. 
re  Persarum  gens  periida  coepit  ab  illo 
laftiam  consurgere  cjedc,  rnpinis  ; 
i  nec  adhuc  redigi  sub  jura  valcrct 
lisi  Gallorum,  quie  gcnte  potcnlior  omni 
i  armorum  nutu  stimulata  Superno 
bertati  superato  redderet  hoste, 
lirante  Deo  sancias  npcrire  sepuleri 
mata  vias  longo  jnm  temporo  clnusas. 
is  qnorum  fuit  excsecatio  tanti 
•ata  viri,  miseri  capiuntur,  et  aula 
i  meritas  coguntur  solvero  poenas  ; 
ms  insontem  puniri  consuluerunt 
sontes  vario  cruciaminc  mandant. 
8  imperio  Bari  legatus  ad  urbem 
;at  utmiseris  jam  civibus  auxilietur. 
aptae  navesexmore  parantur, 
ua  efTerri  frumenta  ju1)cntur  et  arma, 
quibus  tuta  Iransiri  possit  nd  urbcm, 
umquQ  metus  pellatur  et  urbis  egestas. 
18  his  jussu  prasponitur  impcriali, 
lucis  Italia  timor  expulerat,  Gocclinus, 
5  fucrat,  quia  conjuratus  in  ipsum, 
18  armatis  celer  ndvcnit,  ut  tremebundos 
ir  cives.  Et  erat  jam  proximus  urbi, 
3um  sperans  nocturno  tempore  tutum, 
ibito  Danaum  classi  vcnit  obvia  classis 
i,  cujusrcparare  advcnerat  hostes, 
[Jucis  pugnam  naves  iniere  Hbenter 
ibi  levius  loca  cognoscentibus  illis ; 
en  gravius,  minime  quia  gnara  locorum 
rat  illn  rate.  Multo  superata  Inborc 
mo  cnpitur  Gocclini  navis,  et  ipso 
uce^m  captus  deducitur ;  altci*a  navis 
fuit  Danaum  ;  vix  evasere  sequentes. 
^ormannorum  navalis  nescia  belli, 
us  ut  victrix  rcdiit,  spem  principis  auget : 
enim  Danaos  non  tantum  «'ivibus  urbis 
lii  ratibus  vcxisse  quod  obsidionem 
iat  multum  simul  et  novitate  triumphi 
rei  gaudet  ;  securius  unde  subiro 
im  Normannis  navalia  prseiia  sperat. 
us  longo  Gocelinus  carcero  degens 
infelicem,  vitce  cum  fine  laborum 
it  finem,  divcrsa  pericula  passus. 
3  obsessa  jam  venerat  annus  ab  urbe 
lici  landem  su;  eratur  fessa  labore  ; 
jmen  esurie.  Tunc  Argiritius  urbis 
8  habebatur,  quem  dux  ubi  deditionem 
inire  facit,  reliquos  non  ardua  cives 
;*e  pcena  fuit ;  majores  namque  minorum 
am  corda  volunt  partem  deflectcre  pos«unt. 


ACivibus  exhibuit  placidum  Robertus  amorem, 
Et  quia  dilcctos  sibi  quos  allexerat  omnes 
Semper  habebat,  eral  dilectus  ab  omnibus  ipso. 
Plurima,  quao  fuernnt  vel  vi  subtracta  vel  astu, 
Reddidit  iirbnnis  dux  agros,  praedia,  fundos  ; 
Perdila  ic^^a.Uil  ;  nil  civibus  intulit  ipse, 
Nil  alios  perniisit  eis  inferrc  molestum, 
Et  circumpositis  solitos  deferrc  tributum 
Normannisdonat  jam  libertate  quieta. 
(^ianitiem  Stcphani  (6S)  tractare  miscrtus,  ut  hosti 
Noluit,  imo  suse  de  qua  tractaverat  ille 
Oblitus  cffidis,  studet  hunc  Iractare  benigne. 
Cum  13aro  captum,  mullis  mirantibus  Argis, 
liunc  impunitum  cuslodia  libera  servat. 
Perquo  dics  aliquot  hac  victor  in  urbc  moratus 

gMondat  cum  sumptu  Barcnsibus  arma  parari, 
Ut  properent  secum  quo  se  properare  videbunt. 
Hos  cum  gcnte  sua  reginam  (69;  ducit  ad  urbem. 
Piscem  fania  refert  a  littore  non  procul  essc, 
Fluctibus  Adriacis  horrendo  corpore  magnum, 
Formn  incredibili,  qualcm  non  viderat  ante 
Italia)  populus  ;  quem  vcrni  temporis  aura 
l^ropter  aquas  dulcos  proporore  coogerat  illuc. 
Per  \arias  artes  ducis  hunc  prudentia  coepit, 
Qui  cum  delabons  in  retia  funiculosa 
Retibus  inncxo  cuncto  cum  pondere  ferri, 
Ille  maris  mersus  mersis,  sed  adusque  profundum 
A  nautis  tandcm  vario  jam  culminc  caDSus, 
Litiore  vix  tractus  populo  spcctabile  monstrum 
CeruHur,  inde  ducis  jussu  per  frusta  secatur. 
Undc  sibi  atque  suis  longus  datur  usus  edcndii 
Et  populo  Calabris  quicunque  nianebat  in  oris, 
Hoc  ctiam  passim  gens  Appula  participatur : 
Os  spinse  sectum  palmorum  quatuor  orbe 
Mensuram  obtinuit;  paulo  post  inde  moratus 
Dux  ibi  Robertus  reginam  tcndit  nb  urbem  : 
Dumque  ;  moratur  ibi,  pons  csl  quiaconditus  unus. 
Pons  modo  Guiscardi  totus  locus  ille  vocatur. 
Aclu  Barenscs  hujus  praeccptn  secuti, 
Queeque  paranda  parat  regino)  moenibus  urbis. 
Dux  ibi  militibus  sumptis,  ratibusque  paratis, 
Transvehilur  Siculum  multis  comitantibus  ocquor. 
Quod  licetangustum  tamen  estgi^ave  prcetereundum 
ScyIIa(70),Carybuis(71).ibidiversapericulaprflebeiit 
Uno  rotat  naves,  illidit  et  altera  saxis. 
Partibus  in  Siculis  conserta  juvamina  fratris 

D  Jam  conquisitis  cx  magna  partc  Rogeri 

Spem  ducis  accumulant,  erat  hac  sBtate  Hogei*us 
Nonvirtutc  minor,  nullus  dc  fratribus  «yus 
Quamlibet  cgregius  iniit  tam  nobile  bellum  (72). 
Nam  contra  Siculos  divini  nominis  hostes 
Semper  pugnavit,  sanctam  qua  vivimus  omnes 


De  Stephano  Paterano  vide  supra  lib.  i. 
Regina  urbs  in  Calabria.  TmEM. 
Scyiln  proxima  est  Peloro  promontorio,  ubi 
im  Sciglum  Scilseum  a  Plinio  appellntum.  Ti- 

Charybdis  verticosum  mare  Galofarus  quasi 
.no8  a  nostris  nuncupatum ;  ibi  enim  faces  ne- 


ctu  accendeutur  nautis  portum  petentibus  signum 
utrumque  navigiis  exitio.  TmEM. 

(72)  Rogerus  Bossus  ex  filiis  Tancredi  minor,  in 
Siciliam  a  Messanensibus  evocatus,  Sarracenos  ad 
Messanam  bis  fudit,  et  superavit,  et  tantem  eam  ce- 
pit.  Lbib. 


1056 


GUILLELVII  APULI 


1066 


Exaltare  fidem  cupiens,  operamque  juventus 
Hanc  8ua  prsecipue  coluit,  dom  digna  quictis 
Causa  suse  fieret  Siculao  subjectio  gcntis. 
Hoc  sibi  dux  socio  conQsus  ct  agmine  multo 
Secum  deduclo  non  obsdionc  (73)  Panormum 
Vincere  desperat,  Siculis  quam  nobiliorem 
Urbibus  audierat.  Hoberti  miiite  multo 
Urbs  vallata  pavct,  muros  lurresque  reformant, 
Arma  virosque  parant,  detecta  foramina  claudunt, 
Ponitur  et  vigilum  custodJa  crel^ra  pcr  urbem. 
Dux  jubet  armatos  equites  accedere  portis 
Ut  sic  incluso  ad  pugnam  provocet  hostes  : 
Omne,  quod  incutiat  poenam  pariterquelaborem, 
Civibus  inferri  versuta  potcntia  mandat. 
Procedunt  portis  Siculi  non  staro  ferentes, 
Egressiquo  foras  audaci  mentc  repugnant : 
Verum  Normannos  ncqueunt  toleraro  feroccs 
Cultores  Ghristi,  dum  gens  Agarena  resistit, 
Non  perferre  valet  ;   fugiunt,  nostrique  sequuntur 
Multos  prosternunt  gladiis,  ct  cuspide  multos, 
Moenibus  e  summis  ;  volat  undique  missile  telum. 
Saxaque  cum  pilis  jacentia  Isedcre  tculant 
Corpora  nostrorum  ;  nostrivi  mocnibus  urbis 
Hos  impellentes  Iseti  sua  castra  requirunt. 
Inde  Panormenses  Afros  accire  laborant 
Auxilio,  quorum  sibi  viribus  associatis, 
Quod  non  sunt  ausi  terra  committere  ])ellum 
Commisere  mari  ;  bellantibus  hoc  clementum 
Commodius  credunt  ;  instruclis  crgo  carinis 
Erigit  ut  belli  navalis  rile  paratus, 
Proque  repellendis  saxorum  vol  jaculorum 
Ictibus,  oblectis  rubicundis  undiquc  philtris, 
Ad  pugnam  veniunt  sub  conditione  viriii, 
Ut  quo  jure  viri  vel  vivanl  vei  moriantur. 
Mandat  Normannis,  Calabris,  liarcnsibus,  Argis 
Dux  a  se  captis  muniri  corpore  Cliristi  ; 
Quo  jubetaccepto  cum  sanguinc  bclla  subire. 
Tali  tuta  cibo  proccdit  turba  fidelis 
Navibus  aptatis  quo  prtevaluere  paratus. 
Perfida  gens  totam  lituis  sonituque  tubarum, 
Magnarumque  replet  vocum  clamoribus  aequor. 
Christicolod  contra  suffragia  sola  petcntes 
Principis  seterni,  cujus  sunt  carne  refecti, 
Nullo  terruntur  clangorc,  sed  acriter  illis 
Obstant,  el  fcriunt  quassantque  viriliter  hostes. 
Principio  naves  Afrae  Siculeoquc  resislunt, 
Nutu  divino  tandcm  cesscre  coacta;, 
Cumque  fugam  peterent,  aliquot  capiuntur  earum  : 
Qusedam  submersa?  pereunt,  pleraeque  frcquenli 
Remorum  ductu  vix  evasere  fugaces, 
Dum  portum  subeunt,  mox  opposuere  catenas, 
Cum  quibus  aequoreos  aditus  prohibere  solcbant. 
Hisetiam  fractisquasdam  de  navibus  horum 
Christicoloe  capiunt,  flammis  plcrasque  perurunt  : 
Dat  validas  animo  ducis  haec  victoria  vires. 
Hinc  pervadendam  solers  intentus  ad  urbem 
Molitur  variis  conatibus  ut  capiatur. 

(73)  Panormo,  velustissima  civitas  in  Sicilia,  ubi 
reges  coronas  aureas  accipere  consueveruntln  illius 


A  Muniri  pedites  fundis  facit  atque  sagittis 
Armatos  equitcs  secum  procedere  jussit. 
Accedunt  niuro  pedites,  et  moenia  saxis 
Ac  telis  quntiunt  ;  egressus  iniquus  ab  urbo 
Obstat  cis  populus,  quem  non  perferre  valenles 
DifTuginnt  peditcs,  quos  dux  ut  cedere  vidit 
Diffusos  campis,  legiones  protinus  omncs 
Bclla  duto  signo  monet  incunctanter  adire, 
Vocc  manuque  suos  siout  dux  strenuus  horlans; 
Paulisper  Siculi,  commisto  Marle  morati, 
Ad  ducis  aspeclum  trcmcfacli  terga  dedernnt. 
Dux  ferit,  atque  suos  horlatur  ter^a  fcrire 
l^crvcrsse  genlis,  nec  ca;dere  desinit  hostos, 
Adversoe  portas  dum  perveniatur  ad  urbis. 
(Jens  comitata  duccm  diversis  sauciat  lioslem 

n  Vulneribus,  quosdam  gladiis,  et  cuspidequosdam, 
Multos  fundali  jactu,  plerosquc  sagittis  ; 
Unde  supergrcdicns  caesorum  corpora,  tenlat 
Cum  Siculis  porta  fugientibus  urbis  adirc, 
Ut  finem  lanlo  praeberct  capta  labori. 
Sed  cives  portis  adhibent  dum  clauslra  seralis 
Non  modicam  partem  foris  exclusere  suorum  : 
Impetus  hostilis  tantis  terroribus  urbcm 
Implet  ut  cxclusos  csedi  permiserit  omnes. 
liobertus  qunnquam  longo  certamine  vidil 
Diffisos  equites,  co),  tis  insistere  poscit : 
Virtus  vestra,  viri,  varios  experta  labores 
Vel  modo  laudis,  ait,  vel  erit  modo  digna  repuls». 
Urbs  inimica  Deo,  divini  nescia  cullus, 
Subdita  daemonibus,  veteri  spolinta  vigore, 
Jam  quasi  fracla  tremit  ;  si  vos  instare  potenlcr 

^Viderit,  obstandi  nullos  meditabitur  ausiis : 
At  si  deficitis,  cras  viribus  haec  reparatis, 
Acrius  obstabit  ;  dum  tempus  adcsse  vidclis, 
Currite,  dura  capi,  Christo  niiscrante,  patehil : 
Difficilem  quamvis  facilcm  facit  ipsc  laborem, 
IIoc  duce  confisi  bellis  impouite  finem, 
Atque  invadendam  cuncti  properemus  ad  urbein. 
Ilis  animat  dictis  Robertus  corda  suorum. 
Ascensis  scalis  properant  conscendere  muros, 
Seque  voluntali  promptos  ducis  afToro  spondent. 
Sic  auriga  bonus,  veloces  cedere  cursu 
Dum  cognoscit  equos,  parcit,  patiturque  morari, 
Inde  reformatos  reparatis  flatibus  ire 
Coeptum  cogit  iter,  stiniulisque  frequentibus  urget, 
Dum  cursum  peragant,  et  eos  praeccdcre  victi 

Dvincere  qui  soleant,  cauto  ducentemagistro. 
Dux  ubi  perscnsit  capiendis  moenibus  omnes 
Insudarc  suos,  insudat  et  ipse  ferendis 
Sollicitus  scalis  ;  ut  progrediantur  ad  alta 
Prsecipit  inde  suis.  Uli  conscendere  muros 
Unnnimcs  propcrant ;  e  contra  tota  Panormi 
Gens  astat  muris  per  propugnacula  sparsa 
Unus  ulrique  labor  populo,  diversa  sed  illis 
Causa  fuit  ;  cupit  hic  urbem  capere,  ille  tueri; 
Altera  pars  pro  se,  pro  natis,  conjuge  constat; 
Altera  grata  duci  fieri  studet  urlie  subacta. 

templo  maximo  reges  et  episcopi  Siciliffi  sepeliun- 
tur ;  privatorum  autem  nemo.  Tirem. 


DE  REBUS  GESTIS  NORMAMN.  IN  SICILIA,  ETC.  —  LIB,  III 


1068 


populus  confli^^it  utcrque  laljorc, 
loberto  fuit  el  miserabiiis  urbi 
iDfle,  subito  quiii  cu^tus  equcstris 

scalis  murorum  duiii  pctil  altn, 
ores  Siculi  dant  iev^ix  frcmenlcs, 

capta  vcteri  clauduntur  in  urbe. 
«nn  videns  se  viribus  omnibns  csse 
ita  spe  dcficiente  salutis, 
•  poscit,  miscros  miscratus  ul  cjus 
sasits,  neque  du\  'condijji^na  repcndal  ; 
;i  dedunt,  se  lantum  vivcro  poseunt. 
sui  faeta  meruerc  favorem 
ueis  placidi.  (74)   Promiltitur  illis 
i  vita  ;  nullumproseribere  curat ; 
quc  fidem  promissi,  laedorc  nullum, 
jentiles  cssent,  molitur  eorum; 
3Je 'fos  sibi  lance  examinal  aE»qua, 
jque  Dcum  templi  destruxit  iniqui 
ucturas,  et  qua  muschcta  solebnl 
5,  matris  fabrieavit  Vir^inis  aulam, 
ichamati  fucrat  oum  (la^moncsedcs, 
a  Dei,  fit  dignis  janua  coili. 
trorum  fccit  robusLa  parari, 
js  contra  Siculos  sua  lurba  mancrcl 
t  puleos  alimenlaque  commoda  eastris : 

sumptis  ali(iuot  easlris({uc  paratis, 
remeat  nobcrlus  victor  ad  url)em, 
?jusdeni    quodam  irmanente  ranormi 
i  Sieulis  dalur  amiratus  baberi: 
m  Stephano  Patcrano  protinus  Argos 
uerant  eapli  permisit  abire: 
itos  (juia  dux  placidissimus   bostes 
;,  eis  ut  amantibus  ipsc  plaeobat : 
lalabris  «lux,  obsidibusque  Panormi. 
suis  vadit  eomitatus  ad  urbis 
jlfensis  :  eaput  h;vc  crat  urbibiis  illis 

est  ct  adhuc  quasconlinet  Appulatellus. 
ites  regi()nis,et  undiquc  elari 
eviri,  vult  qiiisque  revisore  taiiti 
aspectum  ;  l^etro  jj^onitore  ereatus 
solus  1'etrus  huc  accederc  sprcvit. 
functo  (loflVido  fralie  priori 
im  manibus  sueccsscral,  aquc  ncpotum, 
>vcetus  sobolcs  frateina  Hichardus 
Eutatem  dominandi  lei^MUUS  aptain. 
)  suspectuserat,  quia  prorsus  eunti 
Sculos  viics  adhiberc  ne^^irat. 
(n  ablala  forinidineconvoeat  illum 
•neessum  dieens  a  fratic  Tarcnlum 
•epetit  jus  muneris  ;  ipse  negavit 
]ua)  fuerant  armis  supcrata  palernis. 
is  inter  eos  oritur  disscnsio  causa. 
is  Andrum  varios  ad  bella  paratus 
re  l*etrus  ;  nova  priecipit  arma  paraii. 
iitiam,  sulVra^na  poscit,  ubique 
■;uijuris  scrvari  tuia  laborat. 
ranum  prirclari  nominis  urbem 


A  Divitiis,  armis,  ct  multa  gente  repletam 

Obsidiono   parat    dux   subdere.    Pctrus  ad  urbem 
Klcetos  bis  sex  cquites  a^nl,  ut  sibi  eives 
Alhecret  monitis,  confortarentur  clejus 
Aspeclu  vLso  ;  quidam  sua  vcrbn  lo^iuendo 
Pi*oirahit  in  longum,  subito  Hobertus  ct  ejus 
Diflusus  campisapparuit  undique  milcs. 
Obscssi  cives  decicsjam  quinquediebus 
Oonvenere  Petrum  simul  intra  moenia  elausum  : 
Orant  ut  faveat  comcs  urbis  deditioni ; 
Dauma  quidem  ncqueunt  perferre  diutius  urbis 
llic  primo  fieri  nimio  moQrore  grnvatus 
Ille  ncgat,  tandcm     lacrymans,    cogcntibus    illis, 
Poseil  eum  sociis  ut  libei'  abire  sinatur; 
Siequeduci  ficri  concessil  dcditioncm. 
A  ducc  non  patilur  disecdens  urbe  videri ; 
Atque  dueem  voluit  nullatenus  ipse  videre, 

[^  Tam  ducis  horrondum  ducebat  cernere  vultum, 
Trani  cujus  eratlaus  clarior  urberecepta 
Sc  Juvcnacenses  dcdunl,  ct  Buxilionscs 
Duxiliic  Petn  fucrant  Juvcnacus  Amici, 
iAii  palaruus  Petri  pater  exstitit;  hunc,  quia  fratri 
(«ontulit  auxilium,  dux  oderat,  ctquia  fines 
Dalmaticos  sine  vello  suo  tentavit  adire. 
Ilis  dux  expertis,  cupienssibi  subdcre  Petrum 
Obsidione  parat  eircumvallare  (^orclum. 
PcLrus,  ut  hunc  audit  castrumcircumdare  castris, 
Non  audens   armis   centendere,  mocnibus   Andri 
Kxeipiturtutus;  qui  dum  prodisset  ab  Andro, 
Trancnsi  pra^dam  deferre  profectus  ab  urbe, 
Atquc  equites  essent   dccies  hune  quinque  secuti 
(lundo  qualer  denos  cquitcsinduxerat  urbi. 
Kxducis  edicto  gcrmanus  eonjugis  ejus 
Kgreditur  subito  diffiiso  milite  eampis  ; 
Inde  Petrum  capiunt,  et  se  prius  inficiatum 

^  Pra^sentare  duei  vcl  prasscntare  coactum; 
Imposuitflnem  ducis  h;eccaptura  labori. 
Sed  tandem  fidci  jurando  jure  ligatus 
Solvitur,  et  recipit  quro   perdidit  omnia  Petrus: 
Liber  abit,  solo  Traui  privatus  hosti  (75) 
Interea  ducis  ej^regii  populosa  frequenier 
Poseit  Amalfis  opcm,  cui  vectigalia  dudum 
Annua  dctulerat  minis  impugnante  Gisulfo, 
Semperturbatam  tcrraquc  marique  roclamans. 
Hobertus  questu  ))opuli  stimulante  (lisulfo 
Mandat  Amalficolas  ecssct  vexare  tribulum 
Ferre  sibi  solitos,  veloris  corrumpere  nolit 
Fcedus  amicitias,  cessare  sororius  illum 
(lof^at  amor,  raeritasque  vices  se  reddere  spondet. 
lIoDC  sibi  legatis  mantlata  foicntibus,  ille 
Dicta  superba  refert,  negat  essc  sua  fruiturum 
Pacc  ducem,  nisi  digna  sibi  famula  mina  solvat. 

[)  Xon  perferre   valens  tanti  responsa  tumoris 
Kervidus  innumera  eomilatus  gente  Salernum 
Dux  adit,  et  terrio  parat  ctmaris  obsidionera. 
(^)uartus  erat  mensis  eomplctusab  obsidione  : 
Tanta  fames  miscrie  eives  invaserat  urbis 
Ut  cauibuSy  vel  equis,  vel  muribus,  aut  asinorum 


lormus  capta  anno  salutis  1071. 

go  honore,  Ita  certe  infra  Gisulfus  dicitiir  spoUatus  honore  Salerni.  LiBib. 


1059 


GUILLELMI  APULI 


1080 


Turba  cadaveribus  vix  vivore  posset  edendo 
Egressus  quidam  patre  civis  in  urbe  relicfo 
In  castris  aderat ;  canis  hunc  rimata  sagaci 
Nare  petit,  laribus  fuerat  qua3  fota  paternis. 
Huic  debatille  cibos,  et  poslquam  suflicienti 
Pasta  cibo  fuerat,  circa  priBCordia  quosdam 
Apposile  sacco  pancs  inferre  solebal, 
Quorum  commoditas  vilae  foret  apta  diurnoe. 
llos  celeri  cursu  redicns  (mirabile  dictu  !) 
Et  nusquam  remorans  canis   ad  sua  tecta  ferebat, 
Sic  alimenta  sagax  dominoquc  sibique  parabat. 
P^suriem  tantam  quidam  non  ferrc  valentes 
Egressi  cives  octavi  tempore  mensis 
Intorrupta  duci  Robcrto  mcenia  pandunt, 
Aptior  ingressus  potuit  qua  parte  vidcri. 
Terruiturbs  animum  Hoberto  capta  Gisulphi ; 
CiOnscenditturrim,  quee  faeta  cacumine  montis 
Praeminet  urbanis;  natura    cujus  et  arte 
Est  gravis  accessus  ,  non  hac  munitior  arce 
Omnibus  Italise  regionibus  ulla  videtur. 
Expugnat  validis  Hobcrtus  viribus  arcem. 
At  valido  cum  forte  ducis  i^otraria  saxi 
Ictu  dimissi  perculsa  fuissetab  alto, 
Avulsum  lignum  Hoberti  nobile  pcctus 
Sauciat  incauti,  sed  non  post  tempore  multo 
Auxilianto  Deo  recipit  carohnsa  salutem. 

HeddilusincolumismngispxpugnareGisulplium  nC) 
Nititur  ;  ille  suam  fortunam  dum  videt  esse 
Casibus  exlrerais  positam,  quia  multa  saluti 
Spes  erat,  arbitrio  sese  ducis  et  sua  dcdit. 
Orat  sola  sibi  libertas  detur  cundi, 
Jusque  duci  proprium  dimittens  libcr  al)ivit. 
Gregorium  papam  spoliatus.honore  Salcrni 
Appettit  primum,  venientem  papa  benigne 
Suscipit,  et  regio  Gampanica  traditur  illi. 
Urbe  Iriumphata  gaudct  Hobertus  et  arce, 
Et  ne  posterius  sibi  gens  infida  repugnet, 
Munivit  summam  fidis   custodibus  arccm. 
Inferiore  situ  fit  inexpugnabile  castrum, 
Quosibi  subjecti  valennt  consistere  tuti. 
Urbs  Latii  non  est  hac  deliciosior  urbe, 
Frugibus,  arboribus,  vinoque  redundat,  et  unde 
Non   tibi  poma  ,  nuces,   non  pulchra  palatia  de- 

sunt: 
Non  spocies   muliebris   abest,    probitasque  viro- 

rum : 
Allera  planitiem  pars  obtinet,  allera  monlem, 
Et  quodcunque  velis  terrave  marive  ministral. 
Hac  acquisita  simul  acquisivit  Amalfin  ; 


A  Urbs  hajc  dives  opum,  populoque  referla  videtar 
Nulla  magis  locuples  argento  vestibus,  auro, 
Partibus  innumeris;  ac  plurimus  urbe  moratur 
Nautn,  maris  ccehquc  vias  aperire  peritus  (77. 
Huc  et  Alcxandri  diversn  ferentur  ab  urbe 
Hegis  et  Antioclii ;  hsec  freta  plurima  transit. 
Hic  Arabes,  Indi,  Siculinoscuntur  et  Afri : 
Ha}c  gcns  est  totum  prope  nobilitata  per  orbcm 
Et  mercanda  ferens  et  amans  mercata  referre. 
His  si))i  subjectis,  quu;  disponenda  fuerc 
Omnia  disponit,  Trojam  (IS)  dux  ipse  revisit 
Dumque  moraretiir  Trojanse  moMiibus  urbis, 
Nobilis  advenit  Lombardus  marchio  quidam, 
Nobilibus  patrise  multis  comitantibus  illum 
Axo  (79)  vocaliis  erat,   secum  deduxit  Hugoncm 

B  Illustrem  natum  ;  ducis  huic  ut   fllia  detur. 
Exigit  in  sponsam  ;  comitcs  proccresque  vocari, 
Quaque  facit  super  his  duxconsulturus  aburbe. 
Horum  consiliis  Hoberti  filia  nato 
Traditur  Axonistiedas  cx  more  jugales. 
Et  convivando  celebrant  et  raulto  ferendo. 
Gunctis,  coujugii  quag  postulat  ordo,  peractis, 
Sollicitat  comitcs  dux  et  quoscunque  polcntes 
Dona  petcns,  Jaeti  quibus  et  vir  et  uxor  abii*c 
Donati  vnleant;  necenim  prius  imperiales 
Alter  cumproles  thalamos  Michaelis  adisset  (80) 
Quodlibet  auxilium  dederant ;  communiter  illi 
Omnes  tristantur,  quasi  vestigalia  posci 
A  duce  mirantes,  sed  non  obstare  vnlentes, 
Et  mulos,  et  equos,  diversaque  munera  prffbent, 

G  lis  genero  (81)  donans  addens  sua,  classe  parata 
Ad  sua  cum  raagno  patremque  remisit  honore. 
Normanni  comites  conquesti  ssepe  vicissira 
A  ducc  tractari  sc  tam  male  tamque  moleste. 
Occuluere    diu  malefidi  pectoris  iram  (8^) 
Tandem  oonsih*is  Jordanem  patie  Hichardo 
Participanl  nalum,  patruo  simul  omniapandunt 
Hannulfo  comiti,  quorum  sibi  consociatis 
His  hi  pra^sidiis  Petrus  et  GolTredus  aperta 
Mentis  fraude  ducom  ca^pere  lacessere  bellis. 
Amissjeque  nepos  terrae  memor  Abagelardus  (8S) 
Filius  Unfredi  toto  conanime  tentat 
Infestare  ducem,  socio  Guidilone,  sororem 
Gui  dedit  uxorem,  nec  Halduinus  eorum 
Defuit  auxiliis,  ct  lingua  doctus  et  armis. 

D  His  comes  Henricus  comes,  et  sociatus  Amicus 
Doctior  his  aderat  Hobertus  dc  Scabioso  (8i) 
Monte  comes  diclus,  Goffredi  frnter,  et  amLo 
Deduxit  rediens  ad  bella  pedestria  promptos : 


(76)  Gisulfi  Hobeiius  sororius  crot.  TmEM. 

(77)  Debemus  Amalphitanis  pyxidis  nautica;  in- 
ventionem,  et  Digesta  Justiniani.  Leib. 

(78)  Troja  in  Apulia  urbs  fuit,  qua)  circa  annura 
salutis  1016,  a  Gatnpano  Hasilii  et  Gonstantini  ira- 
trum  Gonstant.  Imper.  extructa  est,  et  postea  Apu- 
Ym  caput  fuit.  Tirem. 

(79)  Azoncm  vult  dicere,  magnam  Longobar- 
dice,  et  Li^uriae  partem  tenentem,  a  quo  de- 
scendunt  prmcipes  Brunsvicensos,  et  Estenses. 
Leib. 


(80j  Michaelis  scilicet  duc»,  qui  cum  107i  re' 
gnare  cocpcrit,  et  anno  1078  imperium  amiserit 
raedio  tempore  hoc  contigisse  opportet.  Leir. 

(81)  Gencrum  Leib. 

(82)  Odio  pricsontis  status  nespub,  mufai3/ar,scri- 
bil  Tacil.  TmEM. 

(83)  Mortuo  Unfredo  Bagelardum  illi  successissc 
plures  scribunt,  et  eum  a  principatu  dejectam  i 
Hob.  Guiscardo  patruo  fuisse.  Leib. 

(84)  Hobertus  de  Monte  Scabioso,  et  Goffredu 
Robei*ti  ex  sorore  nepotes.  Tirbm. 


DE  REBUS  GESTIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC.  —  LIB.  III 


^062 


innana  fuerant  ducis  ;  ira  uopotes 
debat  in  hunc  cunctis  priestare  volenteui, 
i  hi  privare  ducem  conantur  honore ; 
ascnsio  non  loca  concutit  Appula  tantum, 
ilabris  etiam  ac  Jjucanis  regnat  in  oris, 
)nCampanis,  metus  est  hostilis  ubique 
um  rabies  passim  baccliatur,  et  omnes 
rtes  Italas,  raptorum  copia  crevit, 
\es  varias  Normannica  concio  tendit  : 
lamvishostes  essent  ducis  agmine  |)lures, 
ello  melior  Roberto  semper  adheeret. 
ur  urbs  Petro  Tranensis  el  Abagelardo  : 
fe,  prole  data,  dcdit  Argyricius  urbem 
iam  Dari,  quam  dux  commiserat  ipsi  : 
imen  urbibns  his  hac  tempestate  remotis 
ib  amore  ducis  Juvonaci  fida  recedit  : 
nes  optant  purere  iidcliter  illi. 
eius  hos  monet,  ut  reddatur  Amico 
lua  qusefucrit;  quam  si  non  reddere  vellent 
t)us  natis  hunc  se  donaro  minatur 
)  commissis  dudum  sibi;  non  tamen  illi 
suere  fidem,  contempto  prolis,  amore, 
duci  dicunt  servare  perenniter  illam. 
idipiscendam  multis  stipatus  ad  urbem 
etri  comitis  comitatu  vadit  Amicus. 
^bsessse  simul  Argyricius  urbi 
9pulo  Hari,  Traiii,  pariterque  Choreli  (85)  : 
ises  etiam  cum  Buxiliensibus  adsunt. 
uvenacensis  non  obsidione  vel  armis 
.  stat  fortiii ;  defendero  mounia  curHt, 
it  vigiles,  obsistit  et  acriter  illis, 
*is  insistunt;  hi  pugnant,  illa  repugnat, 
lata  licet  terra  marique  fuisset, 
ipi  nulla  valuit.  Legatus  ab  urbe 
3etontina  fictos  dcferre  jubetur 
'es;  caute,  Guiilielmus  at  invenitillos 
Yvonis,  cui  dux  concesserat  urbem. 
ogerus  adest  Uoberti  filius,  inquit 
s,  et  multas  equitum  peditumque  catervas 
bi  ducendas  dedit;huncproperasse  pulantes 
unt  cuncti  quos  urbis  ad  obsidionem 
it,  ut  captam  sibi  subdere  possit  Amicus. 
;el  audiorlt  lot  convenisse  rebciles 
ioncutitur  terrore,  sed  arte  vel  armis 
exsupcrat,  monitis  quam  duicibus  illos 
hos  bello  domilat,  vcrsutus  et  audax 
itrosque  modos,  adimit  sua  castra  quibus- 

[dam ; 
m  blanditiis  verborum  commonet  ultro 
e  quo}  nequcunt  violento  Marte  parari 
.ta  Hradam  dimissa  flumcn  equestri 
>ua  Calabras  cum  parto  profectus  ad  oras, 
3ntinos  (8(>)  sibi  pacificavit,  et  illos 


A  His  comitaius  abit,  tamen  erogat  ante  sequaci, 
Quod  potuit,  populo ;  properat  confligere  contra 
Omnes  infidos;  Juvenacusflda  recepit. 
Hinc  equites  aliquot,  qua  noverat  Abagelardum 
Esso,  petit  primum  violento  robore  Barum. 
Barcnsis  populus  numero  confisus,  et  ejus 
Quem  sequitur  ductu,  ducis  utpote  Marte  valen- 

[tis, 
Cum  duce  congrcditur ;  lorica  sed  Abagelardi 
Gnspide  perfoditur.  Gorpus  perfossa  tueri 
Non  valet  armati ;  bellorum  saucius  uUra 
Vim  perferre  nequit,  sua  gens  fugit  urbis  adusque 
Mcenia,  Hobertus  Juvenacum  victor  adire 
Mox  parat;  huic  properat  proccdere  turba  fidelis 
Obvia.  Quis  possel  tantas  exprimere  gfates, 

p  Quantas  cuique  refert  ?  laudat  communiter  om- 

[nos, 
Pignoribus  charis  quia  praeposuere  tenorem 
Promissce  (idei;  tunc  omnibus  oscula  prsebens 
Ne  timeatis,  ait,  nou  deformabit  Amicus 
Quemlibet  ex  pueris;  omni  quia  postulatarte 
Ut  mea  reddatur  sibi  gratia.  Taliter  illi 
Hespondet  populus ;  tua  nos  proecepta  paratos 
(^redo  8equi;totam  Domino  committere  curam 
Natorum,  quia  nullus  amor  removere  valebit 
Nos  ab  amorc  tuo.  Tantum  servator  amoris 
Sis  petimus,  nostri  dominator  et  esto  benignus. 
Auditis  populi  precibus  favet  ille  precantis. 
Annis  tota  sui  tribus  cst,  solvendatributi, 
Pactio  dimidii  concessa  perenniter  illis; 
ilis  ita  dimissis  properat  remeare  Salernum ; 

^  Dum  redit,  hostiles  vicos  et  castra  subacta 
Donat  militibus,  faciebat  praelio  saepe 
Diversis  divcrsa  locis.  Fortuua  favoris 
Auxilium  praebebal  ei,  cui,  dum  male  fida 
(87)  Ascolus  appetitur,  ccrlamine  captus  equestri 
Est  Balduinus,  castellum  nomine  Vicum 
Vi  capit;  hic  Gradilo  privatur  lumine  captus, 
Testibus  exuitur ;  sed  Balduinus  habere 
Illsesos  artus  permittitur,  hunc  tamen  arcent 
Garcere  custodes,  quia  faverat  Abagelardo. 
Pervenit  his  gestis,  quo  cceperat  ire,  Salcrnum. 
A  Jordane  duci  poscentes  focdera  pacis 
Adsunt  legati ;  dux,  ni  discordia  cesseti, 
Dilapsura  brevi,  quae  plurima  prremeditatus, 
Gommoda,  legatis  placido  respondet  amore  : 

D  Inducias  ponil ;  fit  sponsio  colloquiorum 
Gonstituitque  dtem.  Legati  non  sine  magna 
Laititia  redeunt,  quia  tam  gratanter  ab  ipso 
Suscepti  fucrant,  et  nuntia  laeta  roporlant. 
Jordani  placuere  satis  quoecunque  recensent 
Hinc  intra  tempus  Juvenacum  mittere  quosdam 
Dux  cquites  lectos  procurans,  praecipit  illis 


^horitus  TuscisB  estoppidum  a  Gorithorege 

1.  TlREM. 

Cosa,  per  s.  simpl.^x  aut  geminatuin  , 
ist  in  Calabria,  qu»e  hodie  Cosano  vo- 
Consie  municipii  meminit,  Gic,  lib,  v.  in 


Verr.  Tirem. 

(87)    Asculum    Ptolomeeo  dicitur  hodie   Ascolo 
ct  hsec  est  qure  Ascuium  Satrianum  vocatur.  Ti- 

REM. 


4063 


GUILLELMI  APULI 


1064 


Non  tantum  proilosse  suis,  scd  ubcsso  Isiljorcnl 
Hostibus,  liosque  modo  polcrint  quocun({uc  molo- 

(stcnt. 
His  postquam  lon^o  (ncc  enim  fas  perj^^ei-e  i  ecto 
His  erat)  advcniunt  Juvenaeuin  tramito  tlu''ti 
Callibus  obliquis,  adeial  quia  plurinnis  lioslis, 
Infestnre  (lucis  rcepere  virililcr  h)sles  : 
Quique  prius  solili  fuerant  inforrc  rapinas, 
So  doluore  pati;  nequeunt  inccdci-o  tuli. 
Jordanis  princcps  et  dux  sludiicrc  slaiu!.o 
Ire  dio  Sarnuin;  pax  lirina  lil  inler  utrumquc, 
Est  cum  Uannulfo  simiii  firmata  tenorc; 
Alter  erat  patruus  Jordanis,  avunculus  aMcr. 
His  ita  sedatis  dux  Aj^pula  caslra  rcquiril, 
Et  Spinaciolum  (88),  muro  quod  Amicus  ct  armis 
Munierat  caslrum,  quo  non  ctim  inililc  pauco 
Filiuscjus  crat,  equiles  comprcndit  cl  oinnes, 
Filius  est  solus  fu<^iens  elapsus  Amici. 
Perdere  plura  limcns  pacem  deposcit  Amicus, 
Duxiili  placidus  favet,  obsidibusqno  rcccplis 
Laetificat  mocstos  rcddcndo  pio'no]'a  patrcs, 
Et  Juvenacensos  desi^tnnt  piangcrc  malrcs  : 
Perterrent  tumidos  luec.fccdcra  facta  nepolos 
Roberti  comilis,  dux  GoflVidique  ncpotum, 
Non  mala  respexit  toierala,  sed  immemor  iriL*, 
Dum  veniain  puscunt,  indulj^fct  avunculus  iilis. 
His  iisus  sociis  comitatus  mililc  inullo 
Obsedit  Barum  socer  Argyricius  hujus 
Qui  solus  pacem  vitaverat  Ahai^^elardi  : 
Urbe  ducein  rcci])it,  gcneru  q'ii  pacis  ct  urbis 

1'Jxpliril  libcr  torlius. 


^  J^xturri  facto  ducis  est  rcpai-alus  amori. 

Sic  quia  paco  ducis  non  fungitur  Abagelardus 
Et  patrii  jurisloca  descrit,  et  Danaorum 
lOxsul  adit  terras,  cum  rector  Alcius  (89)  cssol 
Iini>crii.  clemens  hunc  suscipit  ille  benigne, 
Tractat  honorillce,  dat  multa;  scd  invida,  nulli 
Parcerc  quai  cural,  juveniles  mors  subit  artus. 
<Juique  regressurum  se  ci'edidit  esse  polentem, 
Diversi  gcneris  cum  fa.^^cihus  atquc  Iriumphis, 
Kxsul  apud  Danaos,  ot  mortuus  est  et  humatus. 
Dux  oibi  conjunclis  Daiensihus  obsidet  auctis 
.\gminibus  Tranuin  Pctro  stimulante  rebeile; 
Ilac  dux  uxorcm  dimittit  in  obsidione; 
Non  sinc  militihus  mullis  petit  ipse  Tarentiim, 
Prolums  ohscssum  tcrraque  marique  i^cjcpit. 

..  Ilunc  positis  castris  castellum  victor  Aneti, 
()l»sidct.  Inde  Pctrum  comitem  miserabilis  angit 
Anxictas.  quia  visa  duci  fortuna  favero 
Kst  inimica  sibi,  pacem  veniamque  requiril : 
Dux  per  legatos,  quos  miserat,  ille  relegat, 
rt  sibi  cuin  Trano  castellum  donet  Ancti, 
Ni  dabit  ista  frui  non  pace  merebitur  cjus. 
Vcstibus  incultis  Pctrus  est  ad  castra  profectus, 
Subintrat  vcniain  pacis  cum  fcedere  poscens, 
Custudes  castri  vocal  ct  descendere  jussil 
Turribus,  hi  jussi,  Hoberto  moQuia  tradunt, 
Tradidit  et  Tranum,  ducis  ut  sibi  gratia  detur, 
Kflicilurque  suus  jurando  jure  fldelis. 
Ccrvices  rigidas  sic  dux  astutus  et  audax 
Flectcre,  sic  finem  beMis  imponero  novit. 


liNClPIT  LIBER  QUARTUS 


His  Michacl  ill!)i  solii  dcjci-lU'^  ah  arco  diohus, 
Cujus  in  insontem  Homanum  dira  vohinlas 
Arserat  indignc,  socio  sibi  fratrc  rcpiils'), 
Monachus  cni/ilur.  Ilohciti  lilia  in'jcrcl 
Deponi  socium,  iniser  cxsulct  illo  coactiis: 
Urbibus  ct  castris  sibi  circunKiuaqne  suhaclis, 
Appula  dimittcns  loca  dux  parat  ire  Salcrnuin. 
Partibus  Ilcspcrii^j,  qucm  Barcilma  Iromchal, 
VeneratinsigniscoincshancHaymanfhi  ;  adurbem. 
Ut  nuptura  ducis  dctur  si!)i  lilia  poscons 
Huic  major  natn  nuptum  datur:  altera  nnpsit 
Egregio  comitiFrancorum  slcmmate  claro  : 
Ebalus  hic  dictus,  succumbere  nescius  hosti, 
Belligeras  acies  ad  pra^Iia  duccre  doctus, 
Et  facundus  crat,  linguaquc  manuiiuc  vigehat. 
Illis  Gregorius  (1)1)  Hcnevcntum  papa  dicbus 
Advenit;  urhs  erat  haec  Homano  subditapapai. 
Atquc  sui  juris;  quia  dux  obsederat  urbem, 

(88)  Spina  urbs  in  Italia  ;  unde  Spinates.  TmEM. 

(89)  Alexius*  Leiun, 

(90j  Hic  Michael  Parapinacteus  vocabatur,  Con- 
stant,  ducDC  iilius  erat,  qui  imperio  dejedus  esl,  ot 
in  illius  locum,  Nicephorus  Botoniates  sufTeclus 
anno  salutis  1081.  Leiu. 

(91)  Gregorius  VII  summus  P.  factus  est  annosa- 


C  .Kgre  papa  tulit;  veniam  Hobertus  ut  hujus 
Impctrct  oirenssB,  papas  propei^avit  ad  urbem, 
Supplicat  et  pedibus  (92)  dans  oscula  Palris 
Suscipitur;  tanti  persona  vigoris  honore 
Digiia  vidchatur,  considero  papa  coegit. 
Soliloquum  cunctis  astantibus  indo  remotis 
Consilium  lenuerc  diu;  tum  papa  fideles 
Cunvocat.  Ex   paptu  secretum  jussibus  horum 
Panditur;  allatus  liber  est  Kvangeliorum. 
Dux  papaj  jurat,  fucrit  dum  vita  supestes, 
Ohscrvaturum  fldci  se  jura  perennis 
Kcclcsia)  sanctai,  totus  cui  subjacet  orbis  : 
Ilomani  regni  sibi  promisisse  coronam 
Papa  ferehatur,  quia  i'cx  Henricus  (93)  ab  illo 
Damnatus  fuerat  prupter  commis.sa  ncfandis 

I)  Accumulata  modis;  nec  enim  venundare  sanclas 
Koclesias  ^veritus,  pcrversum  dogma  colebal 
Simonis  et  nullum  donabat  pontificali  (94) 

lut.  1073.  TiuEM. 

(9-2)  Deest  saiicti.  Leib. 

i!)3)  Henricus  IV  Human.  rex.  Tirbm. 

{9A)  Simoniacausamdcditdissidiis  qu»  maxnn» 
interGregorium  papam  et  Henricam  imp.  fuerum- 

TlHEM. 


DEREBUS  GESTIS  NORMANN-  W  SICIUA,  ETC.  -  LIB.  IV. 


\m 


rater  eos  qui  maxima  dona  tuHssent. 
tiam  turpes,  et  turpe  subire 
Iteriom  (95),  vitam  ducebat  iniquam, 
f  moechus,  consortia  nullu  proborum, 
•i  coetus  collegia  semper  amabat. 
rirtus  sancti  contraria  papae 
egno  deponi  judicat  illum  : 
mandat  perhiberi  rex  apud  ipsos 
erius,  totis  ct  viribus  obstent : 

duces  Guelfumque  ducemque  Hodul- 

[phum 
flenrico  Petri  pro  parte  resistant 
imon  quibus  insurrcxerat  alter. 
atur  concessa  corona  Rodulfo  (96). 
onibus  multo  cum  milite  Junctis 
um  papae  venerabilis  hosti, 
regi  damnato  multus  adhseret 

recolens  aliumque  inducere  nolens 
egno  ;  gravc  fit  certamen  utrinquo 
m  gcns  est,  et  cedere  nescia  magnis 
r  se ;  hinc  Lotharingi,  Saxones  inde 
riunt,  altcrnis  vulnera  rcddunt 
:  stat  quisque  studens  obstare  vicissim, 
itur  ibi  triginta  caesa  virorum 
neutro  populo  cedente  Rodulphus 
'essus  populus  defecit  uterque. 
jtorcm  percepta  morte  Rodulphi 
mricus,  quem  regni  depositorem 
e  sui,  papam  infestare  laborat, 
essurus  magna  cum  gente  veniro 
:  prudens  comperto  papa  favorem 
e  ducis,  succurrat  ut  ipse  labori 
!  arma  suo  (97),vires  etdeprimathostis, 
tuae  Beneventi  foedere  pacto 
lomam  rcmeavit,  duxque  Salernum 
30,  tibi  construxit  in  urbe  decoris 
liri,  sibi  nobilis  aula  paratur. 
Inm  genero  (98)  prolique  repulsse 
^ustis,  non  sollicitudine  parva 
jcendit ;  gravis  haec  injuria  multis 
tur  ducis,  hanc  desiderat  ultum 
uidam  regni  Nicophorus  (99)  habonas 
gnavus  bello  ;  tamen  ingeniosa 
c,  contra  furtiva  pericula  cautus, 
tuens  plusquam  metuendus  habetur. 
3eps  sustentat  Alexius  illum, 
10  vigens  et  strenuus  armis, 
us  erat,  clarisque  parentibus  ortus. 
(uee  phires  aetatis  ab  ipso 
iutis  primaevo  duxit  in  armis. 
*tebat  lieri  grave,  non  dubitabat 
clo  sibi  prsecipiente  subire. 


A  Hostes  imperii,  Basilachius  atque  Brienus  (100) 
Insignes  GrsBci,  bellis  opibusque  potentes, 
Hoc  duce  sunt  victi,  victori  cessit  uterque  : 
Nam  sibi  non  longe  dum  congrederetur  ab  urbe 
Bellando  victus  cedit,  capiturque  Brienus. 
Victus  Alexina  cessit  Basilachius  arce  ; 
Alter  in  alterius  congressum  dum  properarel, 
Proxima  castra  die  cedente  locantur  utrinque, 
Nocte  fugam  prudenssimulavit  Alexius  illa 
Castris  dimissis,  neque  tota  remota  supellex 
Ejus  orat,qu8Bdamtentoriaflxa  manebant. 
Haec  dimissa  fugae,  jumentaque,  luce  sequenti 
EfTecere  fidem,  castrisque  relicta  suppellex 
Contra  se  nullos  ubi  viditadesse  paratus 
Hostilis  belli,  castris  sine  genf e  relictis 
D  Circumquaque  suis  Basilachius  imperat  ire, 
Si  quos  excipiunt  ab  equis  vel  gente  tumultus, 
Ut  sibi  noiificent.  Mussantis  nullo  cohortis 
Yox,  nullus  potuit  sonus  aut  hinnitus  equorun^ 
Audiri ;  sperat  Basilachius  omnia  tuta 
Atque  suis  hostem  pro  viribus  expavefactum 
Crcdit  inesse  fugam  :  csenantem  crapula  somno 
Aggravat,  et  castris  gens  totaquietajacebat ; 
Callibus  occultis  advectus  Alexius  hostes 
Irrumpcns  subito  perterruit ;  his,  quia  noctis 
Obstabant  tenebrae,  nusquam  loca  tuta  patebant : 
Spes  est  nulla  fugee  ;  capiuntur  et  interimuntur. 
His  sopor  et  vini  dederat  violentia  multa 
Segnitiem ;  nec  abire  valent  nec  ad  arma  reverti. 
Lumine  privatus  Basilachius  et  tibi  captus 
^  Legatur,  nihil  ipse  videns  Nicophore,  videndus, 
Imperio  cujus  praesumpserat  esse  rebellis. 
Impiger,  et  cautus  sic  victor  Alexfus  hostes 
Imperii  multos  armis  superavit  et  arte. 
Dux  transire  volens  mare,  prsecipit  arma  para^^i, 
Militibusque  suis  se  prsestolentur  Hydronti 
Imperat,  aptari  naves  facit,  ipse  Salerni 
Undique  dona  petens  et  supplementa  moratur. 
Huc  illuc  apices  non  cessans  mittere,  secum 
Navibus  armatis  fidas  monet  ire  cohortes  ; 
Insolitum  multis  iter  illud  et  arce  [acre  ?]  videtur, 
Prsecipue  quibus  uxores  ^t  pignora  chara 
Militiam  talem,  sed  verba  minantia  blandis 
In  domibus  fuerant ;  non  exercere  volebant 
Dux  addens,  precibus  multos  properare  coegit^ 
Conveniunt  omnes,  sicut  mandatur  Hydronti, 
D  Dalmaticas  naves  oneri  dux  eligit  aptas^ 
Auxilio  sibi  quas  gens  miserat  illa  petitas  : 
Has  armis  et  equis  sumptuque  virisque  repletas 
Ad  Corifum  (101)  mittit,  haec  insnla  non  procul 

[urbe 
Distat  Hydrontina  (102),  placidis  spirantibua  auris 


cus  Agnetcmadmonentem  quid  cum  re- 
oportet  omni  administratione  depulit, 
im  profecta  non  diu  supervixit.  Tirem. 
Ifus  Suevioe  dux  consensu  ducumet  le- 
li  in  Forchein  conveneiant,  in  locum 
jni  titulo  spoliati  suffectus  est.  TmBM. 
tusGuisc.RomamingrcssusGrcgorium 
eductum  Laterano  restiluit  anno  salut 

Patrol  CXLIX. 


1084.  TmEM. 

(98)  Michaeli  Ducae.  Liebn. 

(99)  Nicephorus  Botoniates  qua  arte  Michaelem 
ab  imperio  dejecerat,  ab  Alerio  Gomneno  depulfius 

est.  TlREM. 

(100)  Brienus  virtute  Alexii  victus  est.  Tirbm. 

(101)  Corfou  hodie,  olim  Gorcyra.  Libb. 

(102)  Hydruntum ,  seu  aliis  Hydrus  urbs  est  in 

34 


1067 


GUILLELMI  APULL 


1068 


Huc  cito  transitur;  dimissis  navibus  illam 
Acriter  invadunt  equites  ducis,  atquc  timorem 
Omnibus  incutiunt  qui  circumquaque  morantur. 
Regni  sede  senex  hnc  lempestate  repulsus 
Praedictus  fuerat,  bellator  Alexius  (i03)  illum 
Expulit  iratus,  quia  non  injuria  fralris 
Propter  eum  dimissa  fuit,  qui  viribus  auxit 
Imperium  totis,  tot  nactus  al)  hoste  triumphos  : 
Omnibus  imperii  legionibus  huic  comitato 
Prsesidiis  vacua  facilis  lal)or  urbc  reperta 
Est  superare  senem,  fit  monachus  ille  coactus  ; 
Depraedanda  tribus  datur  urbs  invasa  diebus  (lOi), 
Dux  quibus  exstiterat ;  manibusquoque  sanctane- 

[fandis 
Atroces  per  se  loca  non  violare  verentur  : 
Ducit  Alexius  hos,  magis  ut  timeatur  ad  urbem, 
Imperii  regimen  bellis  bellator  adeptus  : 
Roberti  genitae  non  parvum  blandus  honorem 
Exhibet,  audierat  quem  velle  venire,  laborans 
Pacificare  ducem,  quo  sic  avertere  mentem 
Posset  ab  incoeptis ;  scd  mens  ducis  ardua  nescit 
Cedere  proposito,  modico  remoralus  Hydronti 
Tempore,  praestolans  adventum  conjugis  atque 
Multorum  comitum,  quos  noverat  ipse  futuros 
Esse  viae  socios.  Mentitus  se  Michaelem 
Venerat  a  Danais  quidam  seductor  ad  illum 
Immerilo  raptum  jus  imperiale  reposcens, 
Se  profugum  lacrymans :  lacrymantem  dux  et  ho- 

[neste 
Suscipit  et  tractat,  placidoque  favore  benignum 


.\  Ipse  qnibus  prselatus  erat,  dignissimus  hsBres,' 
Iste  patris  tanti  patruelibus  atque  paternis 
Moribus  ornatus,  quantft)  foret  indolis,  ipso 
Primsevae  cultu  virtutis  significabat. 
Jus  proprium  Latii  totius,  et  Appula  quaeque 
GumCalabris  Siculis  loca'duxdat  habendaRogero. 
Roberto  comiti  committitur  atque  Girardo  ; 
Alter  fratre  satus,  fidissimus  alter  amator 
Et  virtutis  amans  erat  et  probitatis  uterque. 
Hos  rogat  ut  papae  solatia,  si  qua  valebunt, 
Non  adhibere  negent.  Quod  coeperat  ipse  subire 
Acceleravit  iter,  decics  et  quinque  Liburnis 
Adria  sulcatur,  Gorifi  tremit  insula  tanti 
Principis  accessus  electo  milite  fulti. 
Illa,  Hotrontinam,  gens,  quoe  prsecesserat ,  urbem 

r   Geperat ;  hinc  Gorifi  genialibus  urbs  operumque 
Praedita  prsesidiis,  in  deditione  recepit, 
Obsidibusque  datis,  vehil  insula  tota  tributum 
Bunditiam  nautse  vi  captam  depopulantur  : 
Magnae  mentis  eques  Boamundus  filius  alter 
Qui  fuerat,  prima  natus  de  conjuge,  cunctis 
A  duce  dcductis  equitum  peditumque  catcrvis 
Militise  princeps  praeponilur,  imperat  ipse, 
Ut  populus  totus  jussis  obtemperet  hujus; 
Dyrrachium(106)pater  hinc,  et  filius  obsidel  illin<5 
Obsessum  superare  mari  terraque  laborant. 
Hortatus  fuerat  jam  ssepe  Gcorgius  illuc 
Accelerare  ducem,  quia  qui  commiserat  urbem. 
Audierat  solii  Nicophorum  sede  repulsum. 
Sed  dueis  sestivo  perpessce  tempore  naves 


Exhibetobsequium,popuIusquoque  credulusomnis  q  Naufragium  impediere  viam,  navique  procellis, 


Assurgebat  ei  flexa  cervice  salutans  ; 
Hunc  adhibens  socium  sibi  dux,  ut  justior  esset 
Gausa  vise,  secum  dum  transfretat,  ipse  reducit, 
Ante  tamen  paulo  quam  transeat,  accelerare 
Hunc  regis  mandata  monent,  quem  papa  notarat 
Regno  privari  censens,  ut  conferat  illi 
Auxilium  contra  papam  tumidosque  quirites, 
Qui  facti  fuerant  non  cum  ratione  rebelles  : 
Tempore  rcx  Romam  veniens  (105)  obsederat  illo 
Dux  quanquam  placidi  dederit  responsa  favoris  : 
Tjegati  redeunt  sine  quolibet  emolumento. 
Gregorio  papse  cui  pura  mente  favebat 
Omnia  notificat,  damnatinuntia  regis, 
Seque  fatetur  iter  nullatenus  illud  inisse, 
Adventum  hostilem  prsenoscere  si  valuisset  : 
Sed  quia  jam  tantos  compleverat   ipse  paratus, 
A  tantis  se  posse  negat  desislere  coeptis. 
Advenit  interea  conjux,  comitesque  rogati 
Egregiam  sobolem  multo  spectante  Rogerum 
Accersit  populo,  cuncfisque  videntibus  illum 
Haeredem  statuit,  praeponit  et  omnibus  illum, 

Galabriaad  lonium  mare,qu8e  hodie  diciturOtranto. 

TlRElf. 

(103)  Alexius  Nicephorum  et  libertate  et  civitate 
privavit,  et  oam  triduo  Alexius  ex  pacto  militibus 
diripiendam  concessit.  TmEM. 

(104)  Alexius  Gommenus  imperium  Gonstant. 
adeptus  est  anno  salutis  1085.  Leih. 

(105)  HenricusIVRoman.  rex  de  quo  sup.,  supe- 


In  qua  dux  aderat,  vehementibus  undique  fracta, 
Vix  evadendi  fuit  impertita  facultas. 
Delati  panes  pro  corporibus  recreandis 
Perfusi  pluviis  in  frusta  teruntur,  ct  undis 
Littoreprojectis  olidi  cumulantur  acervi. 
Dux  tristatur  iter  peragi  non  posse  paratum. 
Aeris  atque  maris  non  fracto  turbine,  longas 
Hoc  agitante  moras,  multos  Palialogus  Argos 
Dyrrachium  duxit,  pulsusque  Georgius  urbe 
Fraude  fuit,  missum  sibi  gaudet  Alexius  hostem. 
Dux  tamen  a  coeptis,  ubi  comperit  afTore  tempus 
Noluit  avelli,  CiOrifi  prior  insula  cessit. 
Hinc  Avelona  simul,  urbibus  atque  quibusdam 
Littoreis  captis,  munitius  esse  quod  audit, 
Dyrrachivm  obsedit ;  quondam  fuit  urbs  opulenlt 
Magnaque  prsecipue  tegulosis  obsita  muris, 
Rex  Epirotarum  dicier  hanc  (107)Epiduarum 
Pyrrhus  praecepit,  quia  fortia  ferre  quiritum 
Bella  Tarentinis  sociatus  non  dubitavit  : 
Inde  frequens  bellum  varios  et  passa  labores 
Evacuata  viris  fuit,  ad  nihilumque  redacta : 

rata  apud  Parmam  Mathildi,  Romam  hostili  anifflo 
l)ioficiscens  in  pratis  Neronianis  castra  loca^*- 
TmBM. 

(106)  Dyrrachium  urbs  est  in  Maecdonia,  qu»*^ 
tiquitus   Epidamnum   vocabatur ;   hodie  Duraf*^ 

TlRRM. 

(107; //a/2c  dicicv  Epiduaram,  Leib. 


I)E  REBUS  GENTIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC.  —  LIB.  IV. 


1070 


am  spatio  post  composuere  minori 
)t  Amphion,  et  prsecepere  vocari 
iam ;  ducis  hoc  circumdatur  obsidione. 
r  obsessaD  non  parvus  civibus  urbis, 
m  statuunt,  cuslodia  fida  per  urbem 
imperio  factam  ducis  odsidionem 
ity  et  opom  legatis  poscero  curant. 
ire  modis  dux  nititur  omnibus  urbem, 
)eris  miri  fabricatur  lignea  turris. 
per  cst  ingens  erecta  petraria  maguos 
18  jactus  ut  moenia  diruat  urbis. 
cives  augeri  castra  videntes, 
astari,  praedas  accedere  magnas, 
]ae  domos  pro  frigoris  fledilicari 
vana  spe,  quoe  deceperat  illos 
reditus,  ccepere  carere  coacti. 
cem  credunt,  et  non  abscedere  velle, 
i  subdat  et  hanc  alias  qui  subdidit  urbes. 
mittunt ;  cur  venerit  ipse  requirunt. 
isse  refert  se  regni  sede  repulsus 
\  Michael,  ut  restituatur  honori. 
ittunt  urbis  quos  ipso  petebat 
8,  nunquam  viso  Michaele  negandos. 
\xm  sonitu  circumdatus  atque  tubnrum 
iSy  qui  se  Michaelem  finxerat  esse, 
onatus  deducitur  imperiali, 
lilatus  cantantibus  undiquc  turbis. 
cives  hunc  ut  videre,  cachinno 
3rident  dicentcs.  Iste  solebat 
mensLS  plenos  deferre  Jjyaeo, 
cernis  erat  inferioribus  unus. 
Q  Robertum  cognovit  Alexius  urbes 
)  suas,  veritus  ne  subdat  et  urbem, 
Dyrrachii  magna  cum  gente  paravit 
D  duci ;  bcllis  navalibus  illi 
lit  sociam  pugnando  resistere  gentem. 
ira  quidem  belli  navalis  et  audax 
t  hsec  ;  illam  populosa  Venetia  misit 
rece,  dives  opum,  divesque  virorum, 
s  Adriacis  interlitus  ultimus  undis 
Arcturo,  suut  hujus  moenia  gentis 
ipta  mari,  nec  ab  aedibus  alter  ad  eedes 
transire  potest  nisi  lintro  vehatur. 
iquis  habitant,  gens  nulla  valentia  ista 
s  bellis,  ratiumquo  pcr  sequora  ductu. 
tbsessis  hortatur  Alexius  illos 
conferre,  suas  et  ducere  naves. 
re  ducis  cum  navibus,  ut  superatis 
his  bello,  facilis  labor  esset  inire 
bellum.  Populo  ducis  extenuato 
larent,  ducis  et  cum  navibus  ire 
n  propcrant ;  jam  vesper  adesse  diei 
occurrunt  naves  nucis ;  at  quia  noctis 
pinquabat,  bellum  diffcrlur  utrinque. 
progrediens  aurora  fugavcrat  umbras, 
n  populus  navale  paratur  uterque. 


A  Amplius  hujus  erat  quia  gnara  Venetica  belli 
Gens  ruit  audacter  (108);  classis  ducis  expavefacta. 
Ad  portum  fugitiva  redit  sic  pugna  remansit 
Ter  redeunte  die,  gens  multa  Venetica  portum 
Appetit,  et  naves  Roberti  marte  lacessit 
Gens  comitata  ducem  cum  Dalmaticis  Ragusea 
Telorum  densis  consternit  jactibus  sequor 
Non  tamen  a  portu  procul  audent  ducere  nave8 
Castrorum  dederat  tutum  vicinia  portum. 
Funibus  incisis  quasdam  violenter  ab  ipso 
Littore  propulsat  vi  turba  Venetica  ducit ; 
Non  hoc  terretur  ducis  imperterrita  casu 
Mens  aliud  meditans,  et  adhuc  certare  parata 
Majori  statuens,  aliasque  adducere  naves, 
Quae  plus  ferre  queant,  et  plus  inferre  laboris 
Q  Facta  libens  turbae  victricis  Alexius  audit 
Roberto  soliti,  quos  insula  quseque  fovebat, 
Ferre  tributa,  maris  naves  magis  esse  valentes 
Dum  ducis  accipiunt;  aequa  feritate  rebelles 
Proponunt  fieri.  Laus  (109)  personat  imperiali8 
Imperii  jussu,  ne  belli  pr&escius  hostis 
Cautelas  adhibens  ventura  pericula  vitet, 
Montibus  et  fluvii  munitur  transitus  omnis. 
Irruere  incauto  sic  sperat  Alexius  hoste, 
Invictumque  ducem  assultu  superare  latenti 
Innumeras  ducit  varia  de  gente  catervas 
Maxima  barbaricse  cum  Grcecis  copia  genti» 
Hunc  comitabatur;  tamen  ire  Basilius  ante 
Electorum  equitum  secum  duo  millia  ducen8 
Castraque  Roberti  ducis  explorare  jubetur, 
Mesopotamites  erat  hic,  bellique  labores 
Expertus  varios  sequitur  prsecepta  jubentis. 
Cumque  Botrontinse  fieret  jam  proximus  urbi, 
Rumor  adest  equites  ducis  haud  procul  ire  ferentes 
Non  modicam  preedam,  cum  pars  jam  multa  flii886t 
0  Saucia,  Turcorum,  quos  duxerat  ille,  sagittis  : 
Marte  mori  potius  quam  cedere  turpiter  Argis 
Unanimes  statuunt,  et  convertuntur  in  hostes 
Gente  coarctata,  quo  prsevaluere  paratu. 
Turci  terrentur  conversis  hostibus  illos 
Acriter  obniti,  graviterque  ferire  videntes 
Agmine  stare  nequit  fugiente  Basilius  horum 
Et  capitur  fugiens  ;  acies  Normannica  captum 
Prsesentare  duci  properat;  Robertus  ab  illo 
Omnia  perquirit  quid  tentet  Alexius  in  se, 
Vel  quid  inire  velit,  quantas  ad  bella  cohortes 
Moverit?  Adventumpostquam  duxes^epropinquum 
Hostilem  didicit,  quantis  et  Alexius  illum 
Impetat  agminibus,  proceres  quos  duxerat  omnes 
Convocat;  accitis  quse  noverat  omnia  pandit 
Et  quid  opus  facto  sit  consulit.  Effera  quorum 
Mens  erat,  audaci  dimittere  castra  quibusdam 
D  Gonsilio  placuit,  venientibus  indubitanter 
Hostibus  occurrens,  ut  terreat  impetus  illos. 
Esse  refcrt  melius  dux  non  abscedere  castris 
Copia  dum  proprius  conspecta  sit  imperialis, 


enetorum  dux  erat  Dominicus  Sylvius.  TiREm. 
dictam.  Leib 


1071 


GUILLELMI  APULI 


•oa 


Et  frustra  quseri  vincendi  prsedicat  ortem, 
Cum  nisi  de  coelo  nulli  victoria  detur. 
Is  licet  egregios  cquites  sibi  sciret  adesse, 
Nil  ineundo  tamen  temerarius  esse  volebat  : 
Congressura  quidem  gens  innumerabilis  essc 
Dicebatur  ei,  nec  adhuc  natura  virorum 
Nota  sibi  fucrat.  ('atus  unde  sagaciter  omnes 
Ordinat  ante  suos,  et  quaequc  paranda  coaptal, 
Non  a  Dyrrachio  procul  exspectare  volebat 
Hostiles  cuneos,  subito  venientihus  illis, 
More  locustarum,  montes  et  plana  teguntur. 
ProximusOceano  jam  sol  erat;  unde  nec  illis 
Bella  subire,  nec  his  placuit  :  dant  membra  quieli, 
Dyrrachii  populo  mandaratAlexius  omni. 
Hostis  congressi  post  terga  venire  studeret, 
Ut  tutus  fieri  ncc  retro  nec  anto  voleret. 
Castra  cremat  veniento  die  dux  providus  horum, 
Ut  duce  digresso  sit  fas  irrumpere  nulli. 
Commovit  prior  ipse  suas  ad  bella  cohortes  : 
Agmina  plura  movens  occurrit  Alexius  illi. 
Cum  Langobardis  Calabri  terrentur  et  omnis 
Pene  fugam  petiit,  fuerat  qui  sub  duce  nauta, 
Ipsaque  concursu  primo  terretur  equestris 
Gens  ducis,  hostilis  dum  prsegravat  impetus  illam 
Venit  ad  angustos  transgresso  flumine  quosdam 
Haec  incauta  locos  :  Dux,  ne  quis  ab  urbe  vcnire 
Contra  se  posset,  vel  ad  urbem  pergere,  pontem 
Fecerat  everti .  Loca  dum  sic  arcta  suorum 
Impediunt  aditus,  vehemonti  nube  teguntur 
Undique  telorum,  nec  major  visa  refertur 
Gi*ando  sagittarum,  locus  et  quia  tutus  abesse 
Cceperat.  Interea,  cum  nec  pugnare  valerent, 
Cedere  nec  retro  se  dilatare,  laborant 
Prcecipitando  mari,  quia  nou  minus  hostibus  ipsa 
Turba  coarctatis  sibi  plebibus  officiebat. 
Aspera  Normannis  angustia  tanta  videtur. 
Imporialis  oos  exercitus  cxsuperatos 
Defecisse  putans,  classisque  Venetica  victos 
Quod  caperet  sperans,  quae  proxima  nabat  in  un- 

[dis, 
Aggreditur  spoliis  inhians  agitare  rapinas 
Arripiuntur  equi  diversaque  sarcina  rerum, 
Quas  ducis  accelerans  ad  prselia  sproverat  agmen. 
Interea  digressa,  mari  vix  so  sociare 
Turba  duci  valuit,  qui  preetergi^essus  iniqui 
Exitiale  loci  multo  sudorc  periclum, 
In  primis  aderat,  quem  jusserat  hic  acierum 
Ordo  prior  mutatus  crat,  miseranda  locorum 
Omnia  mutari  sic  arctatura  coegit. 
Gaudet  adosse  suos,  ct  paucis  vocibus  illos 
Dux  priorhortatur,  solium  tutamen  in  armis 
AfTore  conclamans,  et  si  dant  terga  Pclasgis, 
Quemque  trucidajiduin  pecorino  moro  minatur, 
Captivis  vitam  morti  pnonuntiat  wquam. 
His  hortamenlis  accendit  corda  suorum, 
Et  licet  innumeros  videat  properare  catervas 
Partis  Alexina»,  vix  iHo,  quod  sibi  papa 
Ad  Petri  dederat  summi  pastoris  honorem, 
Et  meritis  sancti,  cujus  fabricaverat  sedes. 


A  Matthsei  fidens,  non  diffidenter  in  hostem 
Irruit,  atqiie  ferox  obscssa  non  procul  urbe 
Commisil  bellum.  Supcratur  Alexius,  atque 
Terga  dedere  sui,  quia  plusquam  millia  quinque 
Argolicte  gentis  sunt  hoc  certamine  caesa, 
Pars  quoque  Turcorum  cum  Graecis  interit  ingeas, 
Captus  et  armorum  varius  nitor  est  et  equorum. 
Captaqiic  sunt  Danaum  diversi  signa  decoris  : 
Vix  equites  de  gento  ducis  potuere  perempti 
Cerni  triginta.  Lacrymatur  Alexius  hostem 
Prsevaluisse  sibi,  cui  nec  par  copia  gentis, 
Nec  par  census  orat ;  discedit  saucius  ipse. 
Cogituret  lacrymans  inglorius  ille  revorti, 
Gloria  qui  fiierat  frustra  speratatriumphi. 
Uxor  in  hoc  bello  Roberti  forte  sagitta 

n  Quadam  la^safuit;  quo  vulnere  territa  nullam 
Dum  sperabat  opem,  se  peno  subegerat  hpsti 
Navigio  cujus  se  commendaro  volebat 
Instantis  metuens  vicina  pericula  lethi. 
Hanc  Deus  eripuit,  fieri  ludibria  nolens 
Matronse  tantse  tam  nobilis  et  venerandae. 
Occidit  hoc  bello  regni  spoliatus  honore 
Constantinus,  et  est  subhumatus  honorc  decenti : 
Dyrrachii  proceres  amisit  Graecia  multos, 
Quoriim  per  campos  inhumata  cadavera  tabent. 
Dux  in  Alexinis  remorari  tempore  castris. 
Non  multo  propter  putrefacta  cadavera  curat. 
Imperii  jussis  gens  fida  Venetica  servat 
Urbem  Dyrrachii ;  dux  hac  digressus  ab  urbe 
Pervenit  ad  qucmdam,cuinomen  Divalus,  amDem: 
Hic  sibi  castellum  fabricans  loca  se  comitatos 
Per  diversa,  locat,  quibus  incumbente  pruina 
Temporis  hiberni  securi  vivere  possent. 
Gens  cruciat  variis  plerosque  Venotica  poenis 
Cum  duce   trangressos,  fnon  hunc  ad  bella  seca- 

(tos, 
Qui  profugi  fuerant,  studiis  servilibus  illos 
Addicunt ;  alios  ergastula  carceris  arctant 
Ad  patriam  missos,  alii  traduntur  Achivis. 
D^Trachii  quidam,  quem  tcrra  Venetica  misit 
Vir  praeclarus  erat  nomenque  Dominicus  illi. 
Oderat  hic  quemdam,  quia  non  se  participabat 
Consilio,  sociis  quod  pluribus  insinuabat  : 
Hunc  quQsi  primatem  gens  illa  studebat  habere: 
Dux  dicebatur  genuisse  Vencticus  illum 
Primatu  tontat  privare  Dominicus  illum. 

D  Quemdam  do  profugis  Barinum  convocat  ad  se 
Qui  sibi  charus  erot  fideique  tenore  probatus. 
Hunc  monet  ut  noctu  Robcrti  castra  requirat, 
Et  se  vclle  duci  sua  commoda  pandere  dicat. 
Et  properare  loco  moneat  qui  Petra  vocatur : 
Ecclesia5  Sancti  Nicolai  proximus  iste 
Est  locus,  hunc  Robertus  adit  cum  milite  paucOt 
Accitus,  profugo  redeunte,  Veneticus  illum 
Convenit,  et  facilem  promitlit  deditionem 
Dyrrachii,  nisi  dux  sibi,  quod  petit,  esse  dalurum 
Abneget.  Ille  libens  jure  jurando  spopondit 
Quod  pelit  explendum,    neptim  pro  conjuge  dan- 

(dam. 


DE  REBUS  GESTIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC  -  LIB   IV. 


I0T4 


tio  facto  remeavit  uterque  laientor. 
aere  prius,  quo  tempore  doditionem 
;  acturuSf  quo  temporc  dux  rediturus. 
>  dies  aderat  consensu  utriusque  statuta. 
uientinos  quosdam,  quos  prsefore  cursu 
t,  elegit ;  quosdam  simul  his  sociavit 
t  equiteSy  et  ad  urbem  nocte  quieta 
rans,  caute  profugum  prsemittere  curat, 
1  opus  facto  sit  ab  urbe  renuntiet  ipsi. 
odica  noctis  jam  pai*te  Veneticus  illum 
latus  erat  somno  correptus  :  at  illum 
a  Bannus  mox  evigilare  coegit, 
adventum  ducis,  imperat  ille  fideles 
)  favore  suos  celer  introducat  in  urbem, 
lit,  peditesque  ducis  facit  ire  priores, 
tradidit  his  custode  carentia  terris. 
re  noctumo  nullos  fecere  tumultus, 
ente  die  variis  clangoribus  hostes 
X  ingressos  urbs  tota,  Veneticus  omnis 
!apitf  prseter  quos  ille  domesticus  hoslis 

0  monitis  allexerat,  incola  quisque 
supergresso,  fodit  intra  munia  vallum, 
us  ut  facilis  non  sit  descensus  ad  urbem. 
it  a  castris  dux  illa  nocte  cohortes 

rare  suas,  auditis  iste  suorum 
18  accurcns,  has  porta  mittit  ab  omni. 
)itatores  intusque  forisque  videntos 
npugnari,  malefida  Vonetica  clamat 
a  turbatus,  fugit  inde  Veneticus  omnis. 

1  ceeduntur,  quidam  capiuntur,  nd  cequor 
igit  Adriacum,  sic  evasero  fugaces 

ts  impulsis.  Quicunque  Veneticus  armis 
irat,  necnon  ducis  horum  filius,  urbe 
apti  capta,  dimotaque  littore  classis  : 
i  Dyrrachium  dux  sul)didit,  atque  quod  armis 
e  non  potuit,  victoriu  subjugat  ai-tis, 
3  pollicitus  fuerat,  post  deditionem 
i  sibi  gaudet  completa  Veneticus  esse. 
i  populus  Trojanus  et  Ascolitanus, 
jus  soliti  nolcns  expleret  tributi 
is,  atque  dolens  oversis  moenibus  alter, 
nes  studio  ducis  invasero  Hogorum 
iem  egregium,  qui  sensu  clarus  et  armis 
uantis  poterat  Trojana  clausus  in  arce 
s  obstabat ;  tandem  properantibus  illi 
0  sociis,  patrisque,  suisque  quibusdam 
ia  ruit  arce  furons,  populumque  rcbollom 
(is  punit  cruciatibus.  Huic  manus,  illi 
:«t  abscissus,  hunc  naso,  testibus  illum 
,  dentibus  hos  deformat,  et  auribus  illos. 
lolet  captai  sic  tigridis  ira  latenler 
lullos  agitare  potest  inclusa  furores, 


A  Qu8B  si  forte  valet  ruptis  excedore  claustris 

Quod  videt  omne  vorat,rapit,  insoliiumque  furorem 
Excrit ;  occursus  leo  porfugit  ipse  furontis, 
Quanivis  ista  minor  sit  corpore,  fortior  ille. 
Hobci-tus  geminis  exacto  navibus  anno 
Ad. iu.i:3  andis  loca  rursus  ad  Appula  transit. 
Is  primogeullo  populum  commiserat  omnem, 
Cui  nomen  Boamundus  erat,  pariterque  Brieno. 
Dux  postquam  Cannas  sibi  comperit  esse  rebelles 
Obsidet,  obsessas  evertit  humotenus  illas. 
Hex  (110)  erat,  his  genitus  genilrice  Hormanus 

[eadem. 
Onfrodi  fuerat,  qua  filius  Abageiardus, 
Non  tamen  unus  ois  pater  exstitit,  illa  duobus 
Est  sociata  viris ;  miles  proDcIarus  in  armis 

B  Fratcr  uterque  fuit,  sed  cessit  uterque  potenti 
Hoberto  cui  vix  par  orbe  potentia  toto. 
Cannis  destructis  Homam  molitur  adire 
Contra  Gregori  Homani  prsesulis  hostem 
Henricum,  cujus  jamdudum  obsederat  urbem 
Plurima  barbaries  annis  remorata  duobus, 
Altaque  tormenlis  murorum  moenia  fregit, 
Et  turres  multas  invictse  diruit  urbis 
Jamque  sibi  fuerat  pars  subdita  Transtiberina, 
Gregorius  quadam  fuerat  conclusus  in  arce  (111) 
Qu8B  munita  satis,  non  expugnabilis  ulli 
Esse  videbatur  miri  structura  laboris, 
Hanc  et  municrat  fidce  custodia  gcntis. 
I^obertum  tantos  ubi  novit  inisse  paratus, 
Et  sibi  cum  tantis  inferre  paratibus  arma, 
Hex  fugit  Henricus  ;  ducis  hunc  audacia  terret 

^  Et  virtus  lotum  jam  notificala  per  orbcm. 
Expectare  vorens  hunc,  ad  loca  tuta  recessit. 
Hobertus  Homam  proporans  vi  pcrforat  urbis 
Egregiae  muros  (112).  Tamcn  auxiliantibus  ipsi 
Paucis  Gregorii  fautoribus,  inde  quibusdam 
yEdibus  exustis,  violonter  ab  obsidione 
Liberat  obsessnm  jam  tanto  tempore  papam. 
Hunc  secum  magno  deducit  honorc  Salernum  (113), 
Henrico  rursus  cupidi  cessere  quirites. 
Post  ducis  abcessum,  papam  conccsserat  illis 
Ipse  Havennatem  Guibertum  (114),  qui  scelerata 
Mente  pari  insurgens  regnum  praesumpsit  adire 
Sedis  apostolicse,  Clcmcns  a  plebo  vocatus. 
Agmina  Homuloa  dux  urbo  roducta  Salerni 
Dimisit,  nunquam  par  huic  exercitus  hsesit. 

D  Millia  sox  equitum,  triginta  millia  Homam 
Duxerat  hic  peditum  ;  sic  uno  tempore  victi 
Sunt  terrae  domini  duo,  rex  Alemanicus  iste, 
Imperii  rector  Homani  maximus  ille  (115). 
Alter  ad  arma  ruens  armis  superatur,  et  alter 
Nominis  auditi  sola  formidine  cessit. 


)  Hex  hic  pro  rcctore,  sive  gubernatore  po- 

Leiu. 

)  Heec  fuit  Adriani  moles.  Leib. 

)  Hoberlo  ea  pars  urbis  eversa  ost,  quse  inter 

inum  et  Gapitolium  interjacet.  TiREy. 


(113)  Ibi  Gregorius  intoriit.  Tirem. 

(114)  Ilunc  Guibeitum  Henricus  in  Lateranensi 
basilica  corona  pontificia  publice  donavit.  Tirem. 

(115)  Guiscardi  virtutem  insignes  hse   victori» 
testantur.  Tirem. 


ExplicU  liber  qaartua. 


im 


6UILLEL1II  APUU. 


lOK 


INCIPITLIBERQUINTUS. 


Post  ubi  Bobertum  cognovit  Aloxius  esse 
iGquore  transvectum,  vires  reparare  minutas 
Nititur,  absentisque  ducis  perfringere  castra. 
Heec  duo  servabant  vi  consilioque  potentes, 
Filius  ille  ducis  Boamundus,  et  iste  Brienus. 
Haud  procul  a  Jamna,  non  parvi  nominis  urbe, 
Partis  AlexinsB  populus  sua  caslra  locarat. 
Multiplici  partem  prsBmunit  Alexius  illam 
Obice  plaustrorum,  quam  pervia  planitiei 
Ad  pervadendam  facilem  vicinia  reddit, 
Ferrea  cum  tribulis  omnes  saliunca  viarum 
Preepedit  accessus,  ut  laxis  hostis  habenis, 
Dum  dimittet  equos,  pedibus  figatur  equorum. 
At  nebula  Danaum  prospeclus  preepediente, 
Illuc  Normanni  per  vilibus  aspera  densis 
Plenaque  carectis  loca  porvenere  Intenter. 
Obstat  congrediens  paulisper  Alexius  illis, 
Sed  non  instanles  sufferre  diutius  illos 
Evaluit,  petiitquo  fugam  victusquo  recessit. 
Urbem  Thessaliae  superatus  Marte  secundo 
Appetit    egregiam ,    vulgus  vocat    hanc   Salani- 

[chin  (116). 
Et  quia  bellorum  varios  non  ambigit  esse 
Eventus,  conatar  adhuc  ad  bella  redire. 
Gaudens  audaci  magis  agmine  quam  numeroso 
Exsultans  capti  Boamundus  honore  Civisci 
Obsidet  insigni  Larissam  nomine  claram, 
Ad  quam  delatos  thesauros  imperiales, 
Quamque,  opibus  magnis  audiverat  esse  repletam 
prodiit  hac  auctor  Trojan»  cladis  Achilles. 
Obsidione  susb  turbatus  Alexius  urbis 
Innumera  cum  gente  venit,  pugnamque  virilem 
Contra  Normanuos  exercuit ;  obvia  namque 
Pugnando  cedit  sibi  gens  comitata  Brienum. 
Non  modicumspectans  Boamundus  collibus  agmen 
Imperii  pariter  rectorem  credit  adesse, 
Irruit,  et  trepidos  hostes,  ut  Nisus  alaudas 
Insequitur,  populo,  Grfficorum  exercitus,  hujus 
Terga  dat,  attantus  contcxit  pulvis  utrumque, 
Ut  neuter  vidoat  quorsum  pars  altera  tondat  : 
Abdita  silvarum  victi  petiero  Pelasgi. 
Occisis  victor  redit  ad  montana  quibusdam, 
Si  qua  parentur  aduc  ipsi  ccrtamina  spoctans  : 
Hostes  digressos  uhi  novit  Alexius  esse, 
Larissea  petit  multo  cum  milite  castra. 
Dimissi  castris  pedites,  majoribus  hostem 
Viribus  urgentem  non  armis  ferre  valentes, 
Vincuntur,  major  pars  occidit,  et  fugitiva 
Pars  minor  abscedit;  spoliorum  quiuquid  ab  omni 
Victrix  turba  loco  contraxit,  Alexius  effert. 
Nuntius  ad  montem  Boamundo  pandere  casus 
Adversos  properat,  qui  se  speraverat  esse 

(116)  Victus  Alexius  Salanichim  confugit :  Saloni- 
cem,  quse  olim  Thessalonica.  Tirem. 

(117)  Larisso  plures  sunt,  de  quibus  Strabo 


A  Victorem,  victam  partem  dolet  esse  suorum ; 
Nil  tamen  ipse  pavens,  comites  sibi  dissociatos 
Associare  studet ;  nequeant  inoommoda  mentan 
Perterrere  viri,  magis  obsidione  solutam 
Urbem  conqueritur  jam  victam,jamque  subactank 
Marle  fatigntos  jam  nox  admota  quietl 
Tradere  mcmbra  monet,  vallem  Boamundus  op^ 

(cam 
Haud   procul    inde   petit ,    qute    cuncta    sibiqui 

(suisque, 
Apta  ministrabat,  sua  dant  ibi  membra  sopori. 
Plurima  post  triduum  duo  conduxere  potentes 
Agmina  Grsecorum  Boamundo  bella  parantes ; 
AUer  Germanus  Augusti  Melisiauus^ 

B  Alter  cognatus,  nomen  fuit  huic  Adrianus. 
Normanni  solit»  memores  virlutis  ad  arma 
Concurrunt  ccleres,  solitique  fugacibus  Argi 
Elabi  pedibus,  redeunt  properanter  ad  urbis 
Mo^nia  I^rissae  (in;,  qua  clausus  Alexius  ipse 
Non  procul  audebat  toties  superatus  abire ; 
Ncc  minus  et  Turci  clauduntur  in  urbe  fugaces. 
Taliter  obsessis  populus  Normannicus  illis 
Non  remanere  diu  valuit,  quia  terra  labores 
Passa  rapinarum,  victus  alimenta  negabat, 
Et  nuper  captis  fuerant  sua  perdila  castiis ; 
Milite  diviso  vitee  Boamundus  ad  usus 
Quaerit  EboIIonee  loca,  Castorea^que  Brienus  : 
Dimissa  magna  Salonicde  parte  suorum 
Ad  proprisB  sedem  remeavit  Alexius  urbis, 

C  A  Constantino  quse  sumpsit  condita  nomen. 
Gens  redit  interea  Venetum  ratibus  reparatis, 
Alque  requisitam  nullis  prohibentibus  intrant 
Urbem  Dyrrachii,  quia  rarus  in  urbe  manebat 
Civis,  egestatis  disperserat  undique  cives 
InsoIitsB  casus  ;  remoi*ans  ter  quinque  diebus 
Gens  studet  utilibus  vacuare  Venetica  rebus 
Dyrrachium,  sed  praesidiis  munitio  tuta 
A  duce  dimissis,  castelli  jura  negavit. 
Hoc  non  posse  capi  postquam  vidcre,  recedunt. 
Audito  reditu  geniti  ducis  advenientis 
Ingressique  rates  communiter  sequore  multas 
Ercxere  trabcs,  et  parvsc  fit  modus  urbis  : 
Castro  composito  de  lignis,  omnia  classis 

£)  Instrumenta  susb  gens  provida,  seque  locavit. 
Sicque  sub  SBdicuIis  algenti  tempore  contra 
Nimbosas  hiemes  remorantur  in  eequore  tuti. 
Jam  cedebat  hiems,  et  verni  tcmporis  aui*» 
Spirabant  placidse.  cum  navibus  omnibus  odid0S 
Ad   Corisum   propcrant,    haec   complacet  insuli 

(cunctis ; 

Classis  BfexinsB  dux  Mabrica  venerat  illuc. 
inde  placet  nautis  repetenda  Venetia  multis, 

lib.  IX,  Haec  in  Macedonia  sita  est,  qusa  hodie  Ll* 
rizo  nomen  habet.  TmEic. 


DE  REBUS  GESTIS  NORMANN.  IN  SIGIUA,  ETC.  —  LIB.  V. 


1078 


.eri  valeat  redeuntibus  illis  A 

^omitum  patriam  sic  quisque  revisat. 
tfieri,  Roberli  namque  regressus 
nimiumy  diuturna  negotia  rerum 
ram  sint  illis  causa  suarum. 
>bertus  multis  intentus  in  illo 
3ontra  Jordanem  bella  gerendi 
tam  nil  dimissurus,  habebat, 
latio  non  ipse  rcdire  volebat,    ^ 
inceps  perterritus  advenientis 
a^  non  armis  obviat  illi 
•sque  suos  tutetur  ab  illo, 
ecum  componens  fcedera  pacis 
it ;  genitus  conceditur  obscs, 
le  dedit  solidorum  munera  multa 
vetur  dominatus  jure  paterni  l^ 

a^i  sit  ad  Appula  transitus  arva. 
lanis  ditioni  cesserat  ejus, 
en*as  ferro  populatur  et  igni 
petiit  pacem,  recipitque  petitam 
ipae,  sedatis  omnibus  ante 
at  fines  Graecorum  ;  supplicat  orans 
lesiam,  quam  fecerat  hic  ad  honorem 
icti,  placidus  favct  illi  precanti. 
plotiS)  animos  intendit  ad  iliud 
,  quod  mente  diu  tractarat  agendum. 
urnautas,  et  quos  magis  aptos 
it,  secum  facit  ire  Tarenlum  : 
3nte  sua  navis  convenerat  omnis, 
^nificos  ibi  militiaeque  paratus 
pensis  naves  implenlur  et  armis. 
mdisii  qui  tulior  esse  videtur  ^ 

us  adit ;  transire  verelur  Hydronti 
[*  transcursus  crat,  quia  tcmpus  adesse 
tumni,  tranquilla  recesserat  aestast 
is   ratibus,  mora  ne  qua  noceret  Hy- 

(dronti 
atis  subitis  incursibus  orta 

0  fit  tutus  classc  rccepta 

latus  prudcnti  mente  secundos. 
siens,  uxori  littore  stanti, 
3  simul  populo  cum  conjuge,  coepit 
soniis  jam  non  rediturus  abire. 
itum  viginti  navibus  aequor 
Adriacum  genito  comilante  Rogoro, 
isse  sequax  armorum  strenuitate 
3unctis  affabilitate  studebat. 
)rea  naves,  oneraria  quarum 
las  et  equis  sumptuque  replevit  et  ar- 

(mis 
ibus  quas  aBquoris  exigitusus. 
msvcctus  cxercitus  ille  coegit 
5  egregii  servabat  filius  alter. 
re  menses  in  littore  binos, 

1  gravi  bellum  dilTerre  coacti. 
•lacida  portum  redeunte  relinquunt, 
'^enclum  naves,  Danaumque  chelindros 
lavalc  parant,  dux  quinque  triremes 
tndas  commisit  quinque  Rogero, 


Roberto  totidem  fratri,  totidem  Boamundo. 
His  aderant  ratium  sufTragia  juncta  minorum. 
Innumeras  bello  Danai  duxere  chelindros. 
Altera  turba  novem  confisa  triremibus  altis, 
Quas  habiles  bello  magis  esse  Venetia  novit, 
Roberti  rrwcfi  dum  conspicit  inferiores 
Esse  suis,  audaoter  eis  congressa  resistit, 
Atque  interpositis  Danaum  praefulto  chelindris, 
Jactibus  inumeris  telorum  desuper  hostes 
Sauciat,  et  ferri  se  pondera  magna  minatur 
Jacturam,  ne  classis  eis  inimica  propinquet. 
Vix  in  ea  navi  quae  fert  ad  bella  Rogerum 
Quilibet  illaesus  reperitur,  et  ipse  lacerto 
Saucius,  obstanti  stat  cedere  nescius  hosti; 
Immemor  illati  sibi  vulneris,  ardor  honoris, 
Quantus  adesse  solet  victoribus,  incitat  illum. 
Hunc  pater  insigni  decoratus  saepe  triumpho 
Accit,  et  accitum  majori  classe  chelindros 
Dissociare  jubet ;  patris  impiger  ille  jubentis 
Jussa   sequi  properans,  cum   quinque  triremibus 

(illis 
Quse  sibi  commissae  fuerant  inferre  chelindris 
Bella  parat ;  Danai  nihil  hoc  pugnante  repugnant, 
Sed  passim  fugiunt,  ut  aves  obstare  volanti 
Non  audent  aquilae  cursuque  latere  fugaci 
Coguntur  lepores  dum  ne  rapiantur,  aduncis 
Unguibus  et  roslro  metuunt  cibus  esse  voraci. 
His  ita  dimotis  stut  sola  Venetica  classis 
Robertus  genitique  sui  dum  stare  fugatis 
Graecorum  ratibus  solas  videre  trircmes, 
Invasere  suis  cum  navibus  acriter  illas ; 
Tamque  fuit  vehemens  impulsus  impetus  harum, 
Ut  septem  mersis  non  posse  Venetica  classis 
Elabi  speret,  solis  sed  stare  duabus 
Navibus  ad  beilum  nil  profuit,  hostibus  omnes 
Gedere  coguutur ;  solito  dux  more  triumphat. 
Glasse  trinmphata  secum  duo  millia  victor 
Ad  portum  ducil  de  pugnatoribus  istis 
Qui  magis  obstiterant,  quorumque  audacia  major 
Prajter  eos  alios  quingentos  annumeravit, 
Qui  capti  fuerant.  Septem,  fugientibus  Argis, 
Argolicao  naves  sunthoc  certamino  caplao. 
Qui  castrum  GoriGi  servare  fideliter  illi 
SoIIiciti  fuerant  solvuntur  ab  obsidione 
Quam  passi  fuerant,  dux  dum  metuendus  abesset. 
Exin  victrices  et  victas  ducere  naves 
Procurat,  tutis  stationibus  ut  locet  illas 
Temporis  hiberni  dux  incumbente  pruina. 
Has  ratioue  sagax  Glycaeum  ducit  ad  amnem  : 
Navcs  et  nautas  ibi  collocat ;  et  remorari, 
Dum  placide  rcdeant  aestatis  tempora,  jussit. 
Ipse  suos  equites  hiemali  tempore  secum 
Runditiam  ducit  mansurus,  ibique  moratur. 
Glicaeo  populum,  fuerat  qui  proximus  amni, 
Asperior  solito  languere  pruina  coegit. 
Frigoris  atquc  famis  pars  maxima  passa  labores, 
Interit,  ct  tantae  crescunt  incommoda  pesti 
Ut  prius  exactus  mensis  quam  tertius  esset, 
Sint  praoventajdecem  quasi  millia  morte  virorum 


1079 


6UILLELEI  APULI 


m 


Nec  roliquus  tanta  necis  est  exercitus  expers. 
Namque  brevi  morbus  communi  clade  peremit 
Quingentos  cquites,  nec  non  ignobile  vulgus 
Magna  parte  ruit;  noc  eques,  nec  nauta,  nec  uUus 
Vir  valet  instantis  lethi  vitare  ruinam. 
Nulla  tamen  frangunt  ducis  infortunia  mentem, 
Fortis  ct  in  casus  manet,  impeHerritus  omnea. 
P'Ilius  esgrotans  poscit  Boamundus  ut  ipsum 
Italiae  remeare  palor  permittat  ad  oraSf 
Qu8B  medicis  multis  medicamiuibusque  redundat. 
Ille  licet  nollens  consentit  abire  volenti, 
Tam  clarae  sobolis  cupiens  reparare  salutem. 
Danda  recessuro  dedit.  Hoc  abeunte  Rogerum 
Jussit  adiro  suo  cnm  milite  Chephaloniam, 
Ut  tanta  fuerat  quse  tempestate  rebellis, 
Victa  refrenetur,  haec  insula  dum  capietur. 
Undique  terrendas  Graecorum  noverat  urbes. 
Jussapatrissequitur,  jussamqueHogerus  ad  urbem 
Cum  ducis  agminibus  properavit,  et  obsidet  illam. 
Dux  repetit  positas  Glycseo  flumine  naves, 
Et  studct  inclusas  abduccre,  non  minus  undis 
Quam  terris  avidus  Grsecos  domitare  tumaces. 
Bella  pararo  ferox  et  equis  ci  classe  laborat, 
Navibus  adductis  turbctur  ut  insula  queequo, 
Conferat  et  fisco  ducis  imperiale  tribntum. 
Temporis  a)stivi  reditu  defecit  aquarum 
Copia,  nec  tantis  jamdefluit  alvous  undis 
Ut  fluvio  nautse  valeant  doducere  naves. 
Dux  qui  difficilem  facit  arte  laborem, 
Dum  fluvium  solitis  cognovit  egere  flucntis 
Namque  meatus  aquas  brevis  arcta  fauce  fluobat, 
Multos  afforri  palos  et  ab  amnis  utraque 
Margine  conflgi  connexos  vimine  jussit, 
Et  multis  multa  pra^cisis  arbore  ramis 
Composuil  crateSy  et  arenis  desuper  implet, 
Sic  aqua  lascivc  dispersa  refertur  in  unum. 
Alveus  altior  hinc,  coepitquo  capacior  esse, 
Cogitur  unde  viam  praebere  meabilis  unda 
Navibus,  ill^vsa^que  maris  revehuntur  ad  undas. 
Vir  vcncrabilis  hoc  in  tempore  papa  Salerni 
Gregorius  moritur  (118),  quem  nec  pcrsonna  nec 

[auri. 
Unquam  flcxit  amor,  justum  servare  rigorem 
Semper  proposuit,  non  cor  daro  Irota  valebant 
Absque  modo  Isetum,  noc  trislia  reddere  moestum 
Solator  moesti,  lucis  via,  doctor  honesti, 
Legibus  arcebat  tumidos,  humilesquo  fovebat  : 
Terror  iniquorum,  clypeus  fuit  ille  proborum, 
Atque  salutiferi  spargendo  somina  verbi, 
Nunquam  cessavit  populum  revocaro  fldelcm 
A  vitiis  ad  eos  quibus  itur  ad  eeihera  mores, 
Vitaque  doctrinse  non  discordarc  solebat. 
Non  fuit  instabilis  vel  arundinea)  Icvitati^. 
Dux  non  se  Iaci*ymis  audita  forto  coercet 
Morte  viri  tanti ;  non  mors  palris  amplius  illum 
Cogeret  ad  lacrymas,  non  fllius  ipse,  nec  uxor, 
Extremos  etsi  casus  utriusque  videret. 

(118)  Oregoriipape  interitus  anno  1085.  Tirbm. 


A  Magnus  erat  de  morte  dolor,  quia  magnus  amom, 
Vivere  dum  licuit,  nexus  conjunxerat  illos. 
Alter  ab  alterius  nunquam  discessit  amore 
FirmatfB  quondampost  mutua  foedera  pacis. 
Ecclesia  Sancti  Matthaei  papa  sepultus 
Nobilitat  tanti  thesauro  corporis  urbem. 
Hanc  quia  translatus  Matthseus  apostolus  alti 
Nominis  esse  facit,  meritumque  vicarius  iste 
Auget  ibi  posiius,  prse  cunctis  urbibus  unam 
Dux  clegisset,  sibi  vivere  si  .Hcuisset. 
Verum  (iregorii  post  mortom  praesnlis  illi 
Ad  loca  non  licuit  Latii  dimissa  redire. 
Continuis  hujus  soboles  generosa  Rogems 
Perterrere  minis  non  cessat  Cephaloniam  : 
Insula  Roberto  proponitur  esse  petenda, 
Ad  quam  missus  erat  capiendam  fllius  ejus : 
Navim  consccndcns,  quam  castra  revisere  possit, 

B  Febre  prius  capitur;  flagrare  canicula  fervens 
Coeperat,  sestiva  cujus  saevissimus  ardor 
Tempestate  solet  mortalibus  esse  nocivus; 
Uxor  ab  Italia  non  multo  venerat  ante, 
Et  castris  aderat ,  dum  nati  castra  revisit 
Dux,  quibus  exicrat  populo  cum  classe  relicto. 
Heec  ubi  Robertum  rognovit  febricitarc, 
In  quo  tota  sui  sita  spes  erat,  utpotc  tanto 
Conjuge,  discissis  flens  vestibus,  acceleratis 
Cursibus  accessit,  quae  defecisse  maritum ; 
Extremosque  videns  casus  instare  propinquos, 
Ungue  genas  lanians,  impexos  scissa  c4ipiIlos 
Prohdolor!  exclamat,  quid  iniho  miserrima,  ve 
Infelix  potero  discedcre  ?  nonne  Pelasgi       [quo 
Audita  me  morte  tui,  natumque,  tuamque 
Invadentpopulum,  quorum  tu  gloria  solus 
Spes,  et  robur  eras,  tua  quos  praescntia  fovit, 

p  Extremis  positus  quia  te  praesente  tuorum 
Ilostis  nemo  minas,  congrcssus  nemo  timebat? 
Pluribus  ct  quamvis  acies  adversa  catcrvis 
Obsita  non  paucis,  tua  quos  animntio  tutos 
Fecorat  audebant  committere  bella,  nec  unquam 
Te  viso  potuit  mundana  resistcrc  virius. 
Filius  ccce  lupis  sinitur  rapiendus,  et  uxor, 
Et  populus  nunquam  sine  tc  securus  habendas, 
Te  quia,  qui  populi  fueras  audacia  nostri, 
Amisso  populus  non  audax  csse  valebit. 
Quodlibet  ignavum  poterit  prsecellere  vulgus, 
Impia  mors  homini,  quo  tot  pereunte  peribunt, 
Parcc,  precor,  prccibus  quce  condescendcrenescis, 
Expecta  saltem  dum  nos  ad  nostra  reducat, 
Ut  locus  cxcipiat  nos  post  sua  funera  tutus. 
Ah  miseram?  frustra  precor  hanc,  ingrataprecaflti 
Cum  semper  fuerit,  nullique  pepercerit  unquam: 

T^  Ncc  minus  ct  flenti  flens  cum  genitrlce  Rogerus 
Magnos  cum  gemitu  clamores  tollit  ad  astra, 
Se  prius  orbatum  lacrymans  patre,  quam  v«i  h*" 

Ibendi 

Parta,  vel  ad  plenum  sil  gnarus  habenda  parandi. 
Sectari({ue  sciat  virtutis  facta  paternae. 


DE  REBUS  GESTIS  NORMANN.  IN  SICILIA,  ETC-  LIB.  V. 


10S2 


iul  populi  lacrymaB  quis  lumine  sicco 
trel?  quis  tam  patieos,  tam  ferrous  esset, 
<n  moBstitiam  tot  passis  compatcrclur  ? 
tot  lacrymas  cumcorpore  sanguine  Christi 
»to,  moriens  vita  spoliatur  amica  : 
in  exilio  robusti  principis  artue 
118  exutos  dimittit,  et  exanimatur  (119), 
'rtes  animos  aliis  inferre  solebat, 
Dsente  suis  nil  passus  adesse  timoris. 
*emanere  viri  Grsecorum  parlibus  uxor 
18  passa,  suis  conatur  rcddere  (ems 
que  magis  celerem  cognoverat  esso  galcram 
;it,  ibi  posito  Robcrti  corporc  transit, 
los  ut  rediens  Latio  solatia  proestet, 
on  fas  vivo  fuit  ad  sua  regna  reverti. 
I  Rogerus  adit  patris,  inleritusque  paterni 
:a  populum  communicat  anxius  omncm. 
liumque  potit,  privandum  namque  fatetur, 
ieat  propere,  se  juris  honore  palerni,^ 
ilem  cujus  pater  hunc  indixerat  essc. 
omittunt  omnes  se  corde  fldeli, 
servierant  patri,  servirc  paratos, 
>  ooadjutor  transgressibus  asquoris  illis 
mes  rogitant;  populo  favet  ille  roganti. 
nen  expectet,  dum  Cephalonia  petatur 
i,  qua  socios  dimiserat,  obsccrat  omnes. 
!Iius,  ait,  fidei  me  Jure  vocare 
et  populus  dimissus  in  obsidione, 
idens  ejus  si  caslra  rcviserc  nollcm, 
ris  interitum,  quem  vobis  notificavi, 
ssumque  moum  non  illis  notiPicarem. 
ctis  ad  castra  susc  rcdit  obsidionis, 
ctumque  patrem  se  velle  reccdere  pandit. 
3S  referunt  scquisque  quod  egerit  illc 
uiique  sui  cocptis  dcsistere  noUo, 
digna  tamcn  sibi  convenienlia  dotur. 
r  amoto  sua  castra  petente  liogero, 
iliis  castris  tanto  rcmorata  pavore 
ititur,  quod  senuilatcnus  emorituram 
im  sperat,  quasi  vita  salusque  negetur  : 
3  si  Danai,  gens  Persica,  gens  Agarena 


A  Hos  invasisscnt,  et  ab  omni  climate  mundi 

Afflueret  populut,  peteretquearmatus  inermes, 

Non  illa  hac  formido  foret  formidine  major, 

Mors  unius  erat  multorum  causa  pavoris  : 

Innumcras  gentcs,  duce  qui  vivente  solebant 

Vincere^  defuncto  paucis  obstare  timerent : 

Millibus  esse  dccem  sic  soDpe  valentiorunus, 
Atque  fugare  viri  duo  millia  mille  probantur. 

Ilostis  ne  subcat  majori  classe  cremata 

Territa  gens  studuit  navcs  servare  minores, 

yEquor  ut  Adriacum  transveeta  pavore  levetur. 

Tantus  erat  terror  ncc  opcs,  nec  pallia  curant, 

Omnia  postponunt,  ct  corpom  sola  carinis 

Supplicibus  prccibus  poscunt  inducere  nautas ; 

^  Atque  licot  navos  a  tcrra  longius  essent, 

Pars  conscendit  equos,  ut  perveniatur  ad  illas, 

Dimissiset  equis  imponunt  corpora  tantum. 

Fars  nalat,  ut  nando  vuleatconscenderenavem. 

Pars  tamen  illorum  major,  quia  non  remeare 

Nuvibus  evaluit,  remanens  se  mancipat  Argis. 

Quique  timebantur  timidi  servire  Pelasgis 

Incipiunt,  animi  pulsa  feritate  ferocis. 

Jamque  ratcs  fuerant  sccus  Appula  littora  ductaa 

Tompestas  tumidum  quatit  intolerabilis  eequor 

Naufragium  passi  quamplures  sunt  ibi  nautse. 

Pars  hominum  cum  classe  perit,  fractaque  procellis 

Qua  fuerat  corpus  transvcctum  nobilc,  navi, 

In  maredelapsum  non  absque  labore  cadaver 

Extrahitur,  fetor  ne  prodeat  indo  nocivus, 

Viscera  corque  ducis  subhumarijussit  Hydronti 

Praedita  consiliis  semper  prudentibus  uxor, 

Et  multo  reliquum  condunt  aromate  corpus, 

Hinc  deportari  Vcnusimam  fecit  ad  urbem, 

Qua  fuerant  fratrum  constructa  sepulcra  priorum : 

Hos  prope  cum  magno  duxcst  subhumatus  honore. 

llrbs  Tenusina  nitet  tantis  decorata  sepulcris. 

A  Caroli  Magni  vcl  tempore  Csesaris  unquam 

NuIIos  terra  pares  produxit  fratribus  istis 

Hic  subhumatornm  fabricata  jussibus  horum 

Ecclcsia  cujus  decorurbis  preenitet  hujus  : 

Det  venie  munus  rex  ilii  Trinus  et  Unus. 


B 


ExpUcit  liber  quintus, 

Nostra,  Rogerc,  tibi  cognoscis  carmina  scribi 
Menle  tibi  laeta  studuit  paroro  poeta  : 
Semper  et  auctores  hilares  meiniere  datores ; 
Tu  duce  Romano  dux  digniof  Octaviano, 
Sis  mihi,  quoeso,  boni  spcs,  ut  fuit  ille  Maroni. 

Finis. 


\ 


))  Robertus  Guiscardus  obiit  ex  Onuphrio  et  Sigon.  anno  salixl.  1085.  Golenatio  auiem  lON.  TmiM. 


1083 


APPENDIX  AD  GUILL£LMUM  APULUU 


10S4 


CHRONICON  BREVE  NORTMAMICUM, 

(Anno  1041-1085 

AUGTORE  ANONTMO, 

Nunc  primum  c  ms.  codice  NeritinsB  ecclesiae  editum. 


MOillTUM  LUDOYIGI  AKITONII  MURATORII. 

Habemus  Chronica  permulta,  eaque  insignia  ac  edita,  quibus  describuntur  prseclara  NortmannicsD  gentis 
gesta  in  Apulia,  Galabria  atque  Sicjlia.  Gollectio  nostra,  uti  statutum  est,  singula  complectetur.  Nunc 
autem  editis  adjungobreve  hocnon  antea  editum  quod  exordio  facto  abanno  i041  ad  mortem  usque  cele- 
bratissimi  principis  Roberti  Guiscardi  ApuIiaBducis,  hoc  cstad  annum  i085deducitur. Postremee  ejusdem 
linesetempusindicare  videntur  quo  hasc  litteris  consignata  sunt.  Legitur  nempe  in  fme  :  Succedit  Boberto 
Fogerius  fiJius  ajus,  pater  WiJIolmi  tcrtii  ducis  ApuTio),  qui  nunc  feJiciter  ducaiur.  Robcrtus  Guiscardas 
post  soreliquit  Hogerium  cognomento  Bursam^  sibiquoque  successorem  in  ApuIisB  ducatu.  Genuit  Roge- 
rius  ex  Adefa  coiijuge  GuiJielmumy  qui  annollll  patri  succedensin  ducatu,  eumtenuitad  annum  usque 
1127,  quo  tempore  sub  finem  Jnlii  vitam  cum  moite  mutavit.  Hujus  principis  mentionem  habent  Falco  Be- 
Beneventanus,  Aloxander  Telesinus,  Ordericus  Vitalis,  aliiquo  scriptores.  Quare  ante  annum  1127,  Histo- 
riola  heecscripta  videtur,  adeoque  non  contemnenda.  Debco  illam  nobili  simulquelitterarumamantissimo, 
virolgnatio  Mari»  Gomo  Neapolitano  qui  exemplar  obtinuit  a  prueclarissimo,  et  doclissimo  viroPetroPo- 
lidoro.  Monente  autem  Poiidoro  ipso  desoriptus  fuit  hic  libellus  ex  rodice  ms.  archivi  episcopalis  Eccle- 
siffi  Nerilina)  (di  Nardo)  ,  et  collatum  cum  altero  clarissimi  viri  Jacobi  de  Franchis,  et  unius  ex 
marchionibus  Taviani.  Neritinus  codcx  circitcr  annum  1530  scriptus  videbatur  ;  alter  vero  ex  scripto- 
rseforma  aliisque  conjecluris  crcdcbatur  exaratus  sub  Qnem  sseculi  xn,  autinitium  sequentis  xni.  Igno- 
tum  est  mihi  quanam  ratione  post  annum  1074  trcs  anni  exciderint.  Erit  et  hujus  opusculi  usus,  ubi 
chronologisB  controversioD  occurrunt  de  Nortmannicse  gentis  prioribus  gestis  in  Apulia  atquo  Sicilia. 


^*» 


INCIPIT  CHRONICON  NORTHMANNICUM  DE  REBUS  IN  JAPIGYA  ET  APULIA  GESTII 

CONTRA  GRiECOS. 


Anno  1041.  Northmanni  duce  Arduino  Lango- 
bardo  primum  invadunt  Apuliam  cum  exercitu 
magno  et  forti. 

Anno  1042.  MenseMartioNorthmanni  commitunt 
preelium  inApuliacum  MichaeleProtospatharioim- 
periali,  qui  vocabatur  Dulchianus,  et  vincunteum. 
Mense  Madio|iterum  ab  iis  factum  est  pra^lium,  et 
iterum  victi  sunt  Grajci  ct  Protospatharius.  Et  in 
Apulia  captsB  sunt  multae  civitates  et  loca  quae 
erant  Graecorum,  ct  imperatoris  Michaelis,  cui  hoc 
anno  successit  Gonstautinus. 

Anno  1043.  Mcniacus  magister  cum  exercitu 
Greecorum  fecitpraelium  conlra  Northmannos  circa 
Materam,  et  fuit  magna  plaga  in  utroque  cxcrcilu. 

Anno.  1045  Argyrus  Bariensis  imporialis  cata- 
panus,  et  duxGreecorum,  vadit  in  Tarentum  contra 
Northmannos,  ct  vinciteos,  etdeindo  vadit  iuTra- 
num  et  vincitur  ab  eis,  duce  Guillelmo  Ferrebra- 
chio,  qui  intitulatus  est  primus  comes  Apuliic. 

Anno  1046.  Factum  est  iterum  prajlium  in  Apulia 
inter  Grsecos  et  Norlhmannos.  Et  isti  fugaverunt, 
et  dissipaverunt  exercitum  Groecorum;  ct  fuit  Dro- 
go  dux  eorum,  qui   fuit  secundus  comes  Apuliaj. 

Anno  1048.  Northmanni  iverunt  contra  Grtecos 
in  Galabriam,  et  invaserunt  eam,  et  victi  sunt  Grajci 
circa  Tricaricum.  Humphredus  capit  Trojam,  et 
facii  castrum  in  Bechareza. 


Anno  1051 .  Drogo  interficitur  in  Apulia,  et  suc-  ^ 
cedit  Humphredus. 

Anno  1052.  Fit  prselium  cum  Argyro  catapac»« 
Grajcorum,  eta  Northmannis  iterum  fugaturexerc^i. 
tus  ejus  circa  Tarcntum.  Et  item  factum  est  pi*»- 
lium  circa  Grotoncmin  Calabria,  et  victus  est  Sieo 
Protosphala.  Et  dominium  Northmannum  factum 
esl  magnumin  Calabria  et  Apulia ;  etcrevitpotentia 
•et  timor  eorum  in  omni  terra. 

Anno  1053.    Northmanni   bellum   gerunt    cum 
Leone  papa ,  et  pnncipe  Bcneventano  et  catapa^® 
imperiali  in  principatu  Beneventi ;  ct  fugatur  ^®' 
dulphus  princeps,  et  Leo  papa  capitur  ab  H^»®' 
D  phrcdo  et  Northmannis ;  et   fit  magna  strage 
mense  Junio. 

Anno  1054.  Moritur  Gonstantinus  imperator, 
cognominatus  est  Monomachus;etpost  eum  i 
rat  Thcdora  quse  fuit  Constantini,  et  soror 
impcratricis  Augustaa. 

Anno   1055.    Humphredus  fecit     praelium  c 
Groecis  circa  Oiidm,  et  vicit  eos.  Gaufredus  co 
comprchendit  Ncrilonum  et  Ditium.  Hobertus 
mes  ivil  super  Callipolim ,  el  fugatus  est  iteri.-^ 
excrcitus  Greecorum  in  terra  Tarentina,  et  captc: 
est  Ilydrontum,  et  castrum  Mincrvaa. 

Anno  1056,  Mortuus  est  Humphredus,  et  intra 
comesApuliae  HobertuSyquidictuseat  Guiscarda  ' 


- 1 

-   .2^ 


V.     \ 


U. 


7/ 


CHRONICON  BREVE  NORMANNICUM 


1086 


8t  pralium  mense  Septembri  circa  Taren-  A 
roci  victi  siint,  et  facta  est  ma^nn  stragcs 
a  Tarento  usque  ad  Ilydronlumy  et  omues 
ierrae  factfle  sunt  de  dominio[ve/hominio] 
(inorum.  Moritur  Theodora  Augusta,  et 
Michael,  qui  dictus  est  Stratouicus. 

057.  Michael  deponit  imperium,  et  intrat 
*  Isacius. 

058.  Fuit  magna  fames  in  terra  Taren- 
alabria  ;  et  postea  venit  pestis,  et  mortui 
lines  cum  animalibus  in  numcro  maximo 

Madio. 

059.  F^obertus  comes  Apuliae  factus  est 
liflB,  Calabrise  et  Sicilise  a  papa  Nicolao  in 
^elphis  :  et  fecit  ei  hominium  dc  omni 
perator  Isacius  renuntiat  imperium,  et  fit 
?  Constuntinus  Ducas. 

060.  Mense  Madio  comprehensa  est  civitas  3 
ler  ducem  Hobertum  ;  et  postea  ivil  super 
.u:ti,  et  cepit  cam.  Malgerus  comcs  ivitsu- 
n,  ct  fugavit  Graecos  ab  ea,  MenscOctobri 
riarcha  cum  exercitu  imperiali,  et  fecit 
magnum  contra  Uobertum,  el  Malgerum, 
tNorthmannos,  et  iterum  recuperavit  eas 

terris,  et  Hydrontc. 

061.  Mense  Januario  Hogerius  comes  in- 
ndurium,  et  Robertus  dux  comprehendit 
.iam,et  ivit  contraGraBCos  obsidentesMel- 
fugavit  eos. 

062.  Hobertus  dux  cepit  iterum  Brundu- 
fugavit  Graecos,  et  comprehondit  Miriar- 
prselio,  et  postea  ivit  supcr  Oriam,  et  ite- 
t  eam,  et  fecit  castrum  in  Mejana. 

1063.  Mense  Aprili  mortuus  est  GauiTredus 
5t  Goffridus    filius    ejus    cepit  Tarentum ; 
itsuper  castrum  Motuloe,  etcomprehendit  ^ 
sastellum  ejus. 

1064.  Hobertus  comes  cepit  Materam  in 
prili ;  et  mense  Junio Goffrid us  comes  com- 
t  Castanetum.  Et  mensc  Septembri  mortuus 
erus  comes,  et  deindo  mortuus  est  iu  Ta- 
ihelmus  comes  ejus. 

1067.  Mabrica  cum  exercitu  magno  Grceco- 
ivit  Northmannos,  et  iterum  intravit  Hrun- 
etTarentum.  Postea  ascendit  supcr  Casta- 
t  recepiteam.  MoriturConstantinusDucas, 
it  imperium  Eudociae  uxori,  ct  filiis  ejus; 
um  fecit  nuptias  cum  Homono,  qui  diclus 
jnes,  et  ipse  factus  imporator. 

1068.  Goffridus  comesol)seditmontemPil- 
3t  comprehendit  eum  in  mensc  Junio. 
ctobri  captum  est  iterum  Hydrontum,  et 
mt  Grceci  ab  ea.  t\ 

1069.  Factum  est  prajlium  in  campo  Litii, 
sunt  Groeci ;  ct  Hobertus  dux  cepit  Gavi- 

bianum,  et  Barim. 

1010.  Hobertus  dux  descenditHuper  Brun- 
ot  Goffridus  comes  venit  cum  exercitu 
t  forti  in  navibus,  et  facta  est  inter  eos  et 


Mabrica  crudelis  dimicatio,  et  occisio  hominum  in 
obsidione  ejus. 

Anno  1071.  Idem  Roberlus  dux  cepit  Brundu- 
sium.  Moritur  Humbertus  frater  ejus.  Homanus 
imperator  deponilur,  et  excrocatur,  et  succedit  Mi- 
chael  Ducas  filius  Constantini. 

Anno  1072.  Idem  Hobertus  dux  cum  cxercitu 
navali  vadil  ad  capiendam  Siciliam  insulam,  et  Gof- 
fridus  comes  obsedit  Panormum,  et  cepit  eam.  Et 
mense  Junio  intravit  Hobertus  gloriosus  in  Panor- 
mum,  et  fugavit  Saraeenos  ab  ea  et  fecil  trium- 
phum  magnum. 

Anno  1073.  Northmanni,  et  Petronius  comes 
mense  Januario  ceperunt  civitatem  Traniensem.  Et 
Hobertus  dux  gloriosus  reversus  de  Sicilia  fugavit 
Petronium  comitem  circa  Darim,  et  iterum  compro- 
hendit  eam,  et  inimicatus  est  Petronius  comes  cum 
Hogerio. 

Anno  1074.  Idem  Hobertus  dux  ivit  in  Campa- 
niam,etcepit  muUas  civitates  cum  civilateSalemi, 
et  inimicatus  est  cum  papa  Gregorio. 

Anno  1078.  Pelronius  comes  cepit  Tranium.  Mi- 
chael  Ducas  privalur  imperio  a  Nichephoro,  qui 
dictus  cst  Botoniates,  et  ipse  factus  esl  imperator. 

Anno  1079.  Petronius  comes  intravit  iterum  Ba- 
rim.  Abiligardus  comes  ivit  super  Trojam,  et  fuga- 
vit  Hoamundum  filium  Roberti  ducis,  et  obsedit,  et 
cepit  Asculum,  etiterum  Hobertus  dux  recuperavit 
eam.  Postea  factumest  proelium  ibidem,  etfugatus 
est  Abiligardus  cummiHtibus  suis,  ct  fugitinCon- 
stantinopolim,  et  ibi  mortuusest  inimicusduciRo- 
berto. 

Anno  1080.  Hobertus  dux  intravit  iterum  Taren- 
tum,et  Castanetum.  Postea  ivit  cum  exercitu  super 
Harim,  et  fugavit  Petronium,  et  iterum  comprehen- 
dit  eam  cum  civitate  Trani.  Et  amicatus  est  cum 
Gregorio  papa  in  mense  Junio,  etconfirmatafuitah 
illo  omnis  terra  quam  habcbat  Hobertus  dux  in 
Apulia,  Calabria  el  Sicilia.  Nichcphorus  imperator 
deponitur,  et  fit  imperator  Alexius. 

Anno  1081.  Michael  Ducas,  quifuerat  expulsusa 
Nichephoro,  venit  in  Brundusium,  et  petiit  auxilia 
contra  Alexium  a  duce  Hoberto;  et  dux  Robcrtus 
ivit  cum  eo  ad  Hydrontem,  et  ordinavit  pro  eo 
exercitum  navalem  multarum  navium,  et  deinde 
cum  eodem  Michaele  ivit  ad  insulam  Corcyram,  et 
cepit  eam.  Duinde  ivit  contra  Dyrrachium  cum  xv 
millibus  hominum ;  et  factum  est  proelium  in  Dyrra- 
chio,  et  a  Roberto  fugatus  est  Alexius.  EtRobertus 
dux  cepit  Dyrrachium,et  oblinuit  victoriam  magnam 
contra  Graecos  super  eum 

Anuo  1084.  Gregorius  )  apa  obsidetur  Homed  ab 
Henrico  rege,  qui  constituerat  papam  Guibertum 
arcLiepiscopum  Havennatensem,  et  fecitschisma  in 
Ecclcsia  ct  fuit  ibidem  coronatus  ab  eo.  Gregorius 
vero  vocavit  ad  auxilium  suum  Robertum  duccm 
cum  multitude  maxima  Northmannorum  in  mense 
Madio,   et  liberaiur  ab  eOy  et  adductus  fuit  in  Sft« 


1087  GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT  1088 

lernum,  et  Ilenricus  rex  fugatus  est  de  civitalo  V  et  ipse  dux  moriturinCassiopiniense  Julio.Corpus 

RomoB,  el  rediit  in  Teutoniam.  ejusreportatumestinBrunduRiuminmenseSeptem- 

Anno  1085.  Robertus  dux  venitBrundusiumcum  bri,  et  fuit  sepultum  in  ecclesia  Sancti  Sabini  iiL_ 

exercitu  Northmannorum  magno  et  forti,  et  misit  civitale  Venusii,  sicutipse  antemortempraeceperat 

se  in  navibus  in  mari  inmense  Aprili,  etivitcontra  Cor  autem  et  interiora  ejus  sepulta  sunt  in  Hy 

Venetos  ad  expugnandam  Cassiopim.  Et  factum  fuit  druntc.  Succedit  Roberto  Rogerius  filius  ejuspate 

prselium  in   mari,  et  victi  sunt  Veneti  a  duce   Ro-  Wilellmi  III  ducis  ApuliaB,   qui  nunc  feliciter  du 

berto.  Moritur  Salerni  mcnse  Madio  Gregorius  papa,  catur. 

Explicit  Chronicon  Northmannicum. 


ANTE    FINEM    S^CULI 


GALFREDUS  MALATERRA 


MONACHUS  BENEDICTINUS 


6AUFREDI  MALATERRiE 

HISTORIA  SIOULA 

AD  FIDEMVETERUMMANUSGRIPTORUM  AJOANNEBAPTISTACARUSIO  EDITA; NUNGITERU^^^f 
CUMPRI01UnUSP:DlT10NIBUSG0LLATA,MULTlSQUEMENDISEXPURGATA. 

(Apiid  MunATORiuM  Rerum  ItaL  Script,^  tom.  V,  pag.  537.) 


o 


MUMTORII  PRJIPATIO. 

Aller  Normannicarum  rerum  scriplor  in  hac  nostraCollectionesucceditGaufredusmonachusOrdinis 
Benedicli,agnomento3/a/afe7Ta,  quirossseculoxigestas  a  Normannis  inApulia  ctSicilia  refert.Guiliel 
Apulo  synchronus  fuit  hic  scriptor,  atque  ipsum,  quod  ille,  argumentum  pertractavit ;  sed  aliquot  fo 
tasse  annis  serius  scripsit.  Exorditur  autcm  et  ille  a  primo  Normannorum  advcntu  in  Apuliam ;  suamq 
Historiam  deduQit  ad  annum  usque  11  ponlificatus  Urbanill  papae,  indictionem  vii,  etiii  Nonas  Julias,ho--  -    ^ 
est  ad  annum  1099,  quo  idem  pontifex  iv  Kalcndas  Augusti,  o  vivis  sublatus  est.  Auctor  et  ipse  gravif 
eoque  nominc  otiam  proe  aliis  commendandus,quod  res  gestas  sub  suis  annis  collocare  nititur,  undcpl 
rima  lux  chronologicae  do.stributioni.  Scripsit  ctiamHistoriam  hanc  jussu  ipsius  Rogerii  Siciliee  comiti 
(qui  Roberti  Guiscardi  frater  fuitj,  ut  intelligas  quanta  in  sestimatione  is  fuerit  apud  principem  illum  ;  eam 
que inscripsit  ( 'atanensi  cpiscopo hisverbis :  Beatae memorise  Georgio  Catanensi  episcopo  frater  Gaufred 
ab  antecessoribus  Malaterra  agonem  /rfl//e/2s.  Corrigendus  hic  procul  dubio  textuseditus,  etscribendu 

agnomem.^OTTO  hinc  discimus,  quodolim  et  ego  adnotaveram  pag.  344  Antiquitat.  Estens,  titulum  besitst ' 

bonsBfpieey  hui  sanctaememoria^j  viventibusetiam  tributum.  Deinde  memorat  Gaufredus  babitum  religioni^^^- 
quo  (ioncingimur  :  quae  verba,  ut  et  alia  quae  adduntur,  satis  indicant  eumdom  sub  S.  BenedictiregulamS-  - 
litasse.  Adnotavit  autem  Rocchus  Pirrus  iu  Notitia  Ecclesise  Otancnsis,  pot  expulsos  e  Sicilia  Sarracen(»  ^ 
Rogerium  Nortmannum,  ejusdem  Siciliae  debellatorom  et  comitem,  prsefecisse  Catanonsi  Ecclosiee  Ansg^  — 
rium  monachum  Benedictinum,  ex  monasterio  Calabro  S.  Euphemiae  adscitum.  Quaro  ab  initio  sub  disc  m- 
plina  regulari  Ordinis  S.  Bonedicti  constituta  est  Catanensis  Ecclesia,  itaut  idem  esset  a/^/^asCalanseacep-i- 
aeopus :  qui  mos  in  subsequentia  quoque  ssecula  pertransiit.  Ansgerius  vero  ab  anno  1091,  quoconstitutvs 
est  Catanoe  episcopus,  eam  sedem  implevit  ad  annum  usque  1124,  ut  evincunt  documenta  a  Roccho  Pirro 
allata ;  ac  proindo  amplectendam  puto  conjecturam  claris.  Mabillonii  in  Annalib.  Bcnedictin.  adann,  l^» 
putantis,  pro  GeorgiOy  quod  edita  Gaufredi  nostri  Historia  habel,  restituendum  eBse  AnsgeriuBi.  Ets»»* 
]ibrarii  facile  corruperint  parumfamiliareAnsgeriinomen.Cum  vero  Catanensis  cpiscopi  refugiumexp^* 
GBVihediiSfUttantoauxilioinnixuSyinimicodentemordereattentantesminuspertimescamfetprincipisDO^"^ 
sastentamino  fruar  :  arbitratur  idem  Mabillon^us  a  Gaufredo  implorari  patrocinium  tum  adversus  demij'^^^ 
tum  erga  principem,  scilicet  Botbertum^  ciqus  mandato  hanc  Historiam plano  sermone  scribere  aggre^^^ 


0at,  Verum  noimne  principis  indicarinon  Rotbertum,  quia  nuUus  tunc  Robertus  Sicili»  domiiuibatarf  ^ 


<^ 


i 


HISTORIA  SICULA.  -    PROGEMIA 


loeo 


4am  Guiscardus  obierat,  sed  quidem  Rogerium  SicilisB  ipsius  comitein  ac  principem,  certum  mihi 
▼idetur :  ac  potissimum  cum  aperte  idem  Gaufredus  prodat  in  Fraefatione,  so  posteris  tradere 
▼elle  triumphos  famosissimi  principis  Hogerii  (ita  enim  ipse  mandarat)  et  qualiter  primo  Cala- 
briaWy  deinde  vero  Siciliam  armata  manu  subjugaverit :  quae  uni  Rogerio  conveniunt  fratri 
videlicet  Roberti  Guiscardi. 

Gaufrcdo  nostro  Ilalia  minime  patria  fuit.  Is  certe,  quod  fortasse  quaedam  aut  praetermiserit, 
aut  minus  ordinate  secundum  tempora  descripserit  se  excusat  utpoto  a  Transmonta- 
nis  partibus  venientemy  novitor  Apulum  factumj  vol  certe  Siculum.  (lerardum  Johannem 
Vossium  audire  velimus  lib.  ii,  cap.  47,  De  historic.  Latin.,  Gaulredus  Ilispanus  fuit.  At  ille 
duplici  errore  lapsus  est,  tum  quod  lib.  iii,  cap.  6,  eumdom  ipsum  Gaufreduin  nobis  exhibet 
▼eluti  diversum  ab  oo  quem  supra  commemoverat,  illius  librum  a  Hieronymo  Surita  istius 
vero  a  Dominico  Porlonario  editum  commemorans.  Cum  tamen  idem  scriplor  fuerit,  idemque 
opus,  quod  Surita  GsesarauguslaB  Dominici  Portonarii  typis  anno  1578  primuin  edidit.  Deinde 
quod  Gaufrcdum  Hispanum  Vossius  oxistimarit,  id  ea  ratione  factum  puto,  qaia  illius  historiam 
in  Hispania  editam  ex  aliorum  relatione,hoc  est  ox  Possevino,audivit,  a  quo  hic  scriptor  Hispaniaa 
ascribitur.  Recte  haac  pcrpcndere  Vossius  non  potuit,  neque  enim  ejus  librum  tunc  sub  mani- 
bus  habebat,  uti  habuit  postea,  cum  librum  tertium  De  historic.  Latin.  conscripsit.  At  in  Ilis- 
pania,  atque  intor  ipsos  scriptores  Hispaniw  illustratWj  editi  fuero  non  somel  historici  sub  alio 
ccelo  nati,  et  quibus  nunquam  Hispanicam  terram  videre  licuit.  Itaque  propius  ad  verum  accedit 
sententia  clarissimi  Pagii  in  Critica  Baron.  ad  annum  1099,  censentis  Gaufredum/fi  Normannia 
Galliad  provincia  natum.  llle  corle  Normannos  ubique  nostros  appellat ;  ct  facile  intelligimus  non 
aliunde  eum  in  Siciliam,  aut  sponte,  ant  invitatum  accjssisse  nisi  e  Normannia  quandoquidem 
Normannus  princeps,  tot  debellalis  provinciis  regnum  sibi  in  Sicilia  constituerat,  et  ad  eam  suse 
gentis  fortunam  confluere  jam  a  multis  annis  ot  alii  Normanni  consueverant.  Ac  propterea  ab 
Orderico  Vitali,  celebri  scriptoro,  et  monacho  Uticensis  in  Normannia  monasterii,  puto  factam 
Gaufredi  nostri  honorificam  mentionem.  Agensenim  ille  lib.  iii,  pag.  483,  de  ducibus  etcomitibus 
Apulia3,  hsBC  habet:  De  quorum  probis  actibus  et  strenuis  eventibus  Goisfredus  monachus 
cognomento  Malaterray  hortatu  Rogerii  comitis  Siciliaey  elegantem  libellum  nuper  edidit, 

Quod  reliquum  est,  edita  primum  fuit,  ut  diximus,  Gaufredi  Historia  a  Hieronymo  Surita,  et 
dicata  doctissimo  viro  Antonio  Augustino  archiepiscopo  Tarraconensi.  Tum  Francofurti  recusa 
est  anno  1606  tomo  III  HispanisB  illustratae,  curante  Joanne  Pistorio  viro  clarissimo.  Anno 
demum  1723,  iterum  in  lucem  prodiit  aucta  variantibus  lectionibus  a  clar,  viro  Johanne  Baptista 
Garusio  in  sua  ColIectione"scriptorum  Siculorum,  ope  veterum  mss.  quos  ille  in  sua  praefatione 
recenset.  Ego  potiori  jure  ipsam  Collectioni  huic  nostrse  inseram,  cum  ejus  auctor  de  Italicis 
prsecipue  rebus  agat ;  et  ne  quid  ex  veteribus  oditionibus  lectori  erudito  desidcrandum  supersit, 
aliorum  ante  me  vel  prsefationes,  velepistolas  imprimendascurabo. 


JOA.NNIS  BAPTISTiE  GARUSII 

BREVIS    NOTITIA 

DE  MALATERRA  ET  EJUS  HISTORIA. 


laufredi  MalaterraeHistoriam  laudavit  Ordericus 
alis  Anglus,  ejus  contemporancus,  in  Hisloria 
slesiastica  (i),  ubi  agit  de  Normannis  iu  Italia 
ninantibus,  et  praicipue  do  Hoborto  Wisx^ardo 
sque  fratribus,  dicens  :  •<  De  quorum  probis 
ibus  et  strenuiseventibus  Goisfredus  monachus 
^nomento  Mala-Terra,  horlatu  Rogerii  comitis 
ilise  elegantemlibcllum  nuper  edidit.  >  Cardina- 
quoque  Baronius  multotics  commendavit  aucto- 
item  Historise  Gaufridi  Malaterrse,  condrmans 
ea  suas  narrationcs,  dum  ait  :  «  Gaufredus 
nachus,  qui  tunc  ista,  quiii  inspiciebat,  et  scri- 
)at.  n  Etaliquando  postait  (2)  :  «  Nominatus  est 
^Gaufredus,  profcssione  inonachusBenediclinus 

1)  Lib.  111  pag.  483,  in  Histor.  Nortm. 

2)  Tom.  XI,  anno  1097.  pag.  667,  edil 
pag.  682. 


[,  in  Hislor.  isortm. 
1097.  pag.  667,  edit,  RomanaB 


cujus  opus  antiquitate  ipsa  plane  venerandum  deli' 
tuit  pene  scpultum  inter  vetera  monimenta  regum 
Aragonum  ad  nostram  usque  setatem.  »  Vossius 
nullo  fultus  indicio  Gaufridum  fuisse  Hispanum 
putavit  (3),  scd  potius  videtur  Nortmannus.  Histo- 
ria  quidcm  hsdc,  arte  typographica  nondum  in- 
venta,  latuit  per  aliquot  soscula;  ejustamen  exsta- 
hant  plura  exemplaria  manuscriptaapud  viros  eru- 
ditos,  et  rerum  SicilisB  curiosos  (utvidere  est  apud 
Pirrum)  (i)  de  quiqus  adhuc  nonnulla  perdurant. 
Inter  antiquissimos  caracterc,  et  notis  litterarum 
contractis  vidi  iliud  quod  exstat  in  hibliotheca 
marchionis  Jarrntanse.  Vidi  eliam  antiquum,  quod 
asservatur  pcnes  D.  Octavium  Montaperto  princi- 

O)  De  Ilist.  latin.,  pag.  300. 
(1)  Notit.  1  Eccl.   Panor.  post  exactos  Sarac.  a 
4,  pag.  90. 


1091 


GAUFREDl  MALA.TERR2E  MONACHI  BENEDICT 


1092 


pem  RafTadalis  ad  oum  perventum  a  I).  Fablo  Moq-  A 
tapertoejus  gcntile  abbute  Sancti  Michacliscivitatis 
TroiniB  ;  et  ost  vel  illud  ipsum,  vel  saltcm  exem- 
platum  ab  eo,  quod  sciipsil  Firrus  (5)  fnis.se rcpcr- 
tumapraefalo  abbatc  ineodcmmonastcrio,ctpostea 
anno  1555  de  mandato  proregis  translalum  ad  re- 
giam  canoellariam.  Aliud  autem  exemplar  habuit 
prse  manibus  Hioronymus  Surita,  quod  lypis  Domiui- 
ci  a  Portouariis  publici  juris  fecit  Ca3saraugust&e 
anno  1578 ;  ctcnim  carmina  qute  in  hoc  legenlur 

(5)  Lib.  II  1)6  Ecclos.  Troin.,  page.  45i. 

(f))Ir  calcclibri  iCarusius  idcm  leolores  monue- 
rat  se  ms.  alterum  codicem  posL  inchoatam  editio- 
nein  in  collegio  Panormilano  repcrissc,  unde  varias 


non  habentur  in  duobus  codicibas  supra  laadatis. 
SuritiB  editionem  iterum  excudit  Joannes  Pistorias 
prccposiius  EcclesisB,  Uratislaviensi  tomo tertio Hi- 
spanise  illustrata3    Francofurli    auno   1606.    Haoe 
nos  edilionem  Surritse  tcrlio  renovandam  typis  do- 
ximus ;   adjectis   tantum    in   margine,  ex   codice 
Jarrataneo  nonnuliis  variantibus  leetionibus,  qui- 
bus  corrigi  possunt  menda  quse  Portonarius  aste- 
risco  notavit  ( 


lecliones  alias  notavit.  Nos  eas  omnes  locis  coa- 
gruentibus  aptavimus,  el  codicem  illum  initiatibas 
litteris  C.  P.  de  moro  designavimus.  Murat. 


ANTONIO  AUGUSTCNO 

ARCHIEPISCOPO  TARRACONENSI  OPTIMO  ANTISTITl 
Quanlumprisccovotastntindinanimsvesconficien-  o  gravissimo  velustatis  vindice^  custade^  atqne  aB- 


das  justissimis  do  cansis  in  omni  nrtium  doctrina- 
rumque  studio  semper  dehileris^  optimo  anlistes, 
siimmo  liujus  swcuJi benoticio^perpctwn  tniviwubra- 
tioncSy  sine  ulla  intormissione  testantur,  Ilanc  te 
unam  venerari et colorCy  supruiiue  obloctationcm  om- 
nomyOt  humanaruw  ritrarum  rtquiom  suspic^re  novi- 
mus :  quam  scmper admirariy  ot  inomuium  prospec- 
tum,  cum  maximas loqationes  reipublicto causa  obie- 
riSj  produceremeritojureconcupivisti:  cum  ejus  af- 
flucntibusopibuSy  atquc ornnmentis  locupJelatuSy  ad 
on^  quicin  tnntishorum  tcmjtorum  cnJnmilatibuSy  qui- 
bus  tottorrorospericulmpiojnm  ntlossoatquo  immi- 
nere  videntury  uni  vcrsio  Christinnio  roipubJicoe  ma- 
ximc  conducunt,  summo  profcccris  :  ot  adversus 
impiam  Imweticorum  conlumnoinm,  qui  Kcciesiam 
sanctam  catholicam,  qunni  divina  Providentia  af- 
flictam  semper  excipity  corruore  nunqunm  sinit^  per- 
lidia  vioJare,  et  reliquas  piorum  ijontes  sacrilego 
scolere  contnmiunro   nituntur,  in  co  ofiicio^    quod 

__  __  ^  ___  _•  «  /t*«  •  1    F"\      '         1         •  •   fl 


tistite  non  diffitcbor  arripuisso:  ui  vetustissmihi 
rerum  scriptores^  qui  principum  Normannoram  in 
Italiam  adventum,  et  res  abeis  in  CampaniB^  Apa- 
Jia,  CaJabris  et  Bruttiis,  et  in  insuIaSiciJiagestas 
ante  quadringentos  annos  posteris  tradiderunt,  in 
tui  primum  nominis  proesidio  in  lucem  exeant.  Ne- 
quo  inculta  corum  et  derelicta  oratiOj  et  inops  se- 
ries  rerum^  et  inconditi  Gaufredi  monacbi  versuSf 
quamvis  hebetes  ac  rudes,  autpneposteri,  perver- 
sique  numeri  de  sententia  demoverunt,  quin  r$8 
ipstv  a  nomine  auctorum^  quod  ego  sciam^  ad  bane 
diom  traditsB  in  nublicum  proferrentur.  TaDtum 
enim  me  in  ca  oaitione  a  reprehensione  ineptise 
abesse  arbitrabar,  utpropius  nihil  sit  factum  quam 
ut  his  Normannicarum  rorum  scriptoribus  Dartbo- 
lomcei  Neocastronsis  Siculi  vetusti  scriptoris  pae- 
ticum  opus,  cui  Messanno  nomen  indidit,  et  xv//- 
bris  hcxametris  versibus  composuit,  adnecterem : 
tametsi  non  aliquo  sagacis  aut  bonse  meotis  instin- 


prvocipue  tuum  fuit^  enixc  nd  Doi  glorinm  provide-  Q  ctu^  ant  artificiosaconstructione^  sed  enormi  elpw^ 


ris,  atquoconsuluoris.  Illud  corto  mnjorum  vigilia- 
rum  munuSy  quod  ad  summnm  virorum  doctrina 
prwstantium  oxislimntionom  dimnnnvit^  n  tegravis- 
simi  ct  littcratissimi  viri  roquiriiut  ntquo  eflJngi- 
tnnt :  quo  innumernbilia  sanctorum  Patrum  et  sum- 
morum  pontificum  scita  nlquo  docrota,  ct  sncras 
synodos  oblitcratns  in  tot  voluminn  retulisti,  ut 
singulnri  tun  assiduitnto  ct  vigilnntiny  cum  to  to- 
tum  ad  sncramconstitntionnm  sericuiy  et  voritntom 
illustrandam  trnduxrris^  qunm  mnximus  cnnonicis 
snnctionibus  atquo  docretis  cumuhis  nccosscrit.  In 
coprictereato  vohementer  omnes  admirantur  :quod 
in  gravissimn  cf  pcrpotun  sncrnrum  snnctionum 
commentntionc  dortrinarum  omniiim  stndia  promo- 
vere,  ot  nssidua  nc  vchomonti  ofciipntiono  oninem 
nonatum  in  rontomplntiono  rerumet  libcrnlium  dis- 
ciplinarum  scicntin  collocnrc,  otnon  ludisot  feriis, 
quod  studiosissimi  viri  solonty  nulyquod  aiunt^  suc- 
risiviSf  horiSj  sodomne  id  tempuSy  quo  vitnni    v/- 


gui  contextu  de  rebus  a  Petro  A  ragonise  rege  in  Si- 
cilia^  adversus  Carolum  eyus  nominis  primum  Sici- 
Ii(B  regem  opus  id  luerit  constitutum  ;    adeo  mihi 
prorsus  persuasum  est,  verborum  jacturam  tolen- 
bilem  esse  :  cognitionis  vero  rernm,  causarum,  et 
oventorum  inaBStioiabilem.  Perspicuum  enim  hoc 
estf  et  in  vulgari  prudentia   situm,  principem  et 
primariam  esse  illam  sapientiam.  qua  majore  vo- 
luptate   afficimur  ex  rerum  ipsarum  scientia^  vel 
vilissima    compositione  traditaram^  quasinanimis 
insitas   et    qunsi   consignatas  notioncs   inbserer^ 
oporlety  quam  cx  supervacanea  ct  diffluenti  ora^ 
tione  ;  cuin  prsesertim  eam  maxime  ex  rerum  ipsa^ 
ruin  traditione  oftlorescere  et  redundare   conve^ 
niat.  Qucmobrem  cum  tibi  in  univorsa  rerum  sa^ 
craruin  functione^  et  pontiiicalis  auctoritatis,  et  re^ 
liquso  jui  isdictionis  absolvendse  provincia^atque  ir^ 
tanto  officio  tantoque  munere  incredibilis  cura  nua^ 
quain  dcfuorit^  quii:  doctrinnrum  studiosis  undiqu^ 


vimuSy  ot  innximo  expotict  sustrntnri  consuevit,  et      prosis,  magna  spe  ducor^  cum  tua  summa  gravitaS 

ssioris  littoraturie  ^  rum  singulari  comitate  cor\juncta  si7,  et  qua  es  le^^ 


eommuni  spiritu  fruimury  remis 
studiis^  tanqnam  allevnmento  quodamot  Inxamonto 
tribuoro  nunquain  intormittis.  Hinc  illio  divitiiv 
atquo  ornamento  ingcnii :  quorum  fructusadeo  ube- 
res  et  fecundos  es  consecutus,  ut  cum  nd  Iisoc  nos- 
tra  studinj  tnnquam  in  loviorem  luduniy  et  popula- 
rein  Iieiitiam  adaninii  romissionom  dost.'endoris^  ma- 
jores  omnis  doctrimv  thosnuros  explit  os,  nrpropnlam 
coIIocoSf  quam  csoteri,  quiomneotinm  ac  tompusin 
communiuni  littorarum  aut  politioris  humnnitntis 
meditationibus  contriverunt.Scd quoniam  neqnnin- 
stituti  autjudiciimei  erattuaslauaeSj  qusegravissi- 
inorum  virorum  ingeniis  omniuin  mortalium  famn  ce- 
lebrantur^perstringere^tamen  hancme  occasionem^ 


nitate   munitus  minimum  lioc   munusculiimj  acsi 
insignitco   cnjusdnm    notse  esset^  et  non  asperna^ 
turum,  aut  refutaturum  :   si  ciyusvis  vel  tenuissi- 
mro  utilitntis  et  emolumenti  frurtum  prsebere,  et 
vetustnrum  reruin  memorian,  quas  diligentissimi 
antiquitntis  investigatores  omni  inquisitione  veri 
indngnro  nituntury  possit  patefacero.  Uteostamea 
scriptores  indicibus  rerum  ab  Aragonise  regibas 
gostarum  adjungerom,  ea  me  ratio,  et  consilu}^ 
impulit  quod,  ut  omittam  Aragonim  reges  ab  hinc 
torcontum  annis  in  Normannicam  stirpem  gemim 
cognatione  so  inseruissOy  ditiones  omnes,  qose  » 
Normannis  et  mox  Suevis  principibas  M  victorm 


HISTORU    SICULA  10« 

HpartSB  tueranty  Aragoniis postea  regi-  A  subuYbano  Cwsarangustano  anno  DomiDi  xvi  KaL 

woreditariOj  et  bellijure^  et  ab  Ecclesia  Maii  1578. 

aonsiliis  beneffcii  loco  delalo  munere^  coe-  Amplitudinis  tuio  observanlissimus. 

inaquesorte  obvcnere.  Ad  D.  Encratis  ex  Hieronymus  SURITA. 

3MINIGUS  A  PORTONARIIS  DE  URSINIS  LEGTORI- 

iono  horum  librorum  Gaufredi  monachi  et  lucis  usuram  his  auctoribus  attulisse,  qui  nostra 

i  abbatis,  vetustorum  auctorum  qui  Nor-  opera  consecuti  sumus  ut  eis  salus  atque  prislina 

(n  principum  res  gcstas  conscripserunt,  ut  valetudo  ab  aliis  quandoquo  reddi  restituique  pos- 

rerum  ab  Ara^onias  regibus  gcstarum  ad-  set.  Praeterea  rem  minime  dubiam  arbitramur,  eos 

r,  in  eo  potissimum  hcesimus,  et  ab  initio  B  rerum  scriptores  in  sua  patria,  privatis  beneficiis, 

sabdiffidere  quod  unicum  exemplar  nactis  et  eorum  principum  amicitiae  decore  floruisse,  qui 

^odicis  prsesidium  decrat  :  quod  maxime  eorum  hortatione  res  gestas  posteris  tradiderunt, 

t  esse  adjumento,  ut  investigatione  certa,  quorumneque  veterumquempiam,nequerecentiore 

quadam  indagine  menda  librariorum  tol-  memoria  abbatem   Trithemium,   qui  bibliothecas 

am  qui  corrigendorum  librorum  operam  omnes  incredibili  diligenlia  excussit  :  mentionem 

re  instituunt,  accurata  consideratione  per-  fecisse  mirum  videri  debet,  et  cum  supra  quadra- 

imopere  abhorrent  ne  conjecturis,  partim  gintos  annos  delituerint,  sartos  tectos  pene  ab  omni 

Bt  confidentia  quadam  impulsi  in  varias  periculo  fuisse  conservatos.  Gaufredus  magna  cum 

>  partes,  sed  in  contrarias  plerumque  dila-  cura  et  diligentia  in  notandis  ceHis  temporum  in- 

aeve  fcede  auctores,  quos  corrigero  con-  tervallis,  quod  ma^nopere  non  solum  delectat,  sed 

misere  dilacerentur.  Propterca,  no   hac  sine  fastidio  et  satietate  res  plena  oblcctamenti  est, 

a  his  auctoribus  graviores  plagaa  inflige-  in  ea  laude  crcberfuit:  Alexander  vero  abbas  adeo 

litametsiminimevidebanturvetustatemha-  in  eo  ncgligens  est,  ut  seriem  ipsam  rorum  gesta- 

gni  tamen  fuerantf  compensatione  rerum  rum  cum  arbiter  interfuerit,  et  viderit  prsesenSf 

raditarum,  ut  debitus  eis  honor  haberetur,  ferme  labefecerit.  lUud  vero  nolim  a  me  esse  omis- 

ximus  ad  depravatos  locos  notam  appone-  sum  :   Alberiam  reginam  Rogerii  regis  uxorem, 

s  se  quisque,  quo  ingeniosior  et  solertior,  quam  insig:nis  religionis   foeminam    digna    laudis 

us  fleri  possit,  vitiosis  particulis,  et  cor-  commondatione  idem  scriptor  extulit,  Alfonsi  rogis 

lisis,  exsectis,  ac  reliqua  structura  appo-  maximi  Hispaniarum  principis  filiam  fuisse,   qui 

puncta  medeatur.  Pernequum  enim  visum  Toletum  ro^iam  urbem,  et  Carpetanorum  Oretano- 

Inera,  quse  ad  incorruptam  sanitatem  a  rumque  civitates  ab  impio  Sarracenorum  dominatu 

igi  nequeunt,  non  modocxulcerentur,  sed  eripuit,  quam  Rudericus  Simenius  Toietanus  anti- 

entur  quidem,  utsuummunuspensumque  C  stes  Geloiram,  nostri  Elviram  nominant,   ut  fllius 

latur  incolume,  qui  faciliori  et  commodiori  ejus,  quem  Alexander  Anfusum  vocat,  cui  Campani 

esperatis  etiam  ulceribus  opem  ct  incolu-  principatus  honos  est  attributus,  Alfonsi  regis  avi 

erre  valent  :  et  nobis  satis  superque  sit,  materni  nomen  cdiderit. 


INCIPIT  LIBER 


DE  AGQUISITIONE  RE6NI  SIGIUiE,  GALABRI^, 

APULI^  ET  JNSUL^  SICILI^, 

PER  GLORIOSUM  PRINCIPEM 

ROBERTUM  GUISGARDUM 

ET  FRATRES  DE  NORMANNIA  VENIENTES; 

COMPILATUS 

5D0  religioso  et  honesto  viro  Bcati  Benedicti  monacho,  ad  petitioncm  illustris  principis  Rogerii 
lacrise  comitis,  quam  de  infida  tyrannide  Sarracenorum  ad  devotionem  Ghristi  reduxit. 


SUNT  GAPITULA  PRIMI  I.IBRI  D  II.  Rholo  duce  dat  pii^tas  per  mare  Noerveja. 

Hanc  pervadunt  :  rex  occurrit,  ut  abinde  arceat. 
18  sunt  diversa  distincta  capitula  :  Belhim  differt.  foedus  init,  flt  eorum  dominus. 

m  subtitulare  nostra  debet  pagina  Patria  quibus  claudatur  adnotatur  finibus. 

)lcs  perscrutando  citius  invenias.  Rhythmus  cesset,  prosa  di-  .!.  - :  :j  v  \  csl  ulterius. 

sonat,  quaepars  est  Francige  Normanniu.      III.  I)c  more  Normannicae  geniis  ab  Altavilla. 


1095 


GAUFREDI  MALATERILE  MONACHI  BENEDICT. 


loei 


IV.  DeTancredo,  et  prima  vel  sccuada  uxore  sua,  A 
et  liberis. 

V.  Qualiter  primi  filii  Tancredi  Guiliclmus,  et  Dro- 
go,  et  HunifrodusaNormanniadigrcdientes  Apu- 
liam  veuerunt. 

VI.  Qualitor  primum  principi  Cnpuano  servientes, 
ab  ipsoad  Salernilanum  transierunl. 

VII.  Qualiter  cum  M.iniaco  (Jraeco  ad  Siciliamde- 
bellandam  primo  transierunt. 

VIII.  Qualiler  Arduinus  a  Maniaco  caesus  sil. 

IX.  Qualiter  Melfa  a  Normnnnis  u;diiicata  sit,  et 
de  legato  a  Graocis  misso,  et  do  primo  congressu 
quem  cum  Graecis  habuerunt. 

X.  Desecundo  praelio  sub  Montepiloso. 

XI.  De  junioribus  filiis  Tancredi,  qui  praBcedentes 
fratres  in  ApuHa  subsecuti  sunt.  r> 

XII.  De  morte  Guilielmi  comitis. 

XIII.  De  mortc  comitis  Drogonis. 

XIV.  De  Leone  apostolico,  qualitera  Normannis 
captus  sit. 

XV.  Qualiter  Leo  pnpa  a  Normannis  cum  honore 
dimissus  sit. 

XVI.  Do  Roberto  Guiscardo,  qualiter  castrum  S. 
Marci  firmavit,  et  qualitor  cum  Sclavis  pedes 
prscdatum  ivit. 

XVII.  De  Uobcrto  Guiscardo,   et  Petro  de  Turra. 

XVIII.  Qualiter  Hobertus  Guiscardus  comes  ApuliiB 
factus  sit. 

XIX.  De  Hogerio  juniore  filio  Tnncredi. 

XX.  De  Rogerio  qui  a  HobertoGuiscardo  invitatus 
aCalabria  in  Apuliam  vadit. 

XXI.  Robertus  Guiscnrdus  et  Hogerius  cum  cxer- 
cilu  Hhegium  vndunt.    . 

XXII.  Rogerius  cum  maxima  prseda  Hhegium  ve- 
nit. 

XXIII.  Hogerius  irato  animo  n  Hoborto  Guiscardo 
recedit. 

XXIV.  Hogerius  a  Guilielmo  fratrc  benigne  susci- 
pitur,  et  Scalea  conceditur. 

XXV.  Hogerius  comcs  equos  furntur. 

XXVI.  A  Hogerio  Malfitani  capiuntur. 

XXVII.  Famcs  in  Calabriafit. 

XXVIII.  Calabri  rebellantes  castrum  Loucastrense 
in  dolo  capiunt,  plurihns  ibi  interfcctis. 

XXIX.  De  pacc  facta  intor  Hobortum  Giiiscardum 
et  Hogerium  fratrem  suum. 

XXX.  Roberlus  Guiscardus,  uxorem  Albepedamre-  ^' 
pudians,  Sigelgutam  ducit,  et  Hogerius  et  Guis- 
cardus  reconciliantur. 

XXXI.  Hobertus  Guiscardus  suporGuilielmumfra- 
trem  suum,  antequam  nuptias  celebret,  vadit. 

XXXII.  Bellum  apud  S.  Martinum  cum  Grtccis  a 
Rogerio  fit. 

XXXill.  In  adjutorium  Gaufrcdi  fratris  Hobertus 
Guiscarduset  Hogerius  vadunt. 

XXXIV.  Guillamato  debellato,  utrique  fratres  Cala- 
briam  vadunt. 

XXXV.  Robortus  Guiscardus  dux  efficitur. 

XXXVI.  Guiscardo  apud  Rhegium  remanente,  Ro- 
gerius  castra  Calabriee  expugnat. 


C 


XXXVII.  Qualiter  Scyllacium  captam  fuil. 

XXXVIII.  Qualiter  Serlo  Tancredi   fllius   a   Nor- 
mannia  in  Brittanniam  pulsus  sit. 

XXXIX.  De  militia  ejusdemSerlonis. 
XL.  De  Tancredo  et  Apro. 

INCIPIUNT  CAPITULA  LIBRI  SECUNDl. 

I.  Comes  Hogerius  primum  Siciliam  intrat. 

II.  Dux   Hoberlus    Hhegium  et  totam  Galabriam 
procurandam  delegat ;  ipse  in  Apuliam  vadit. 

III.  Bccumen  Almiraldus  Sicilise  asuis  expolsusad 
Hhegium  comitcm  convenit. 

IV.  Consilio  Becuminis  comes  Rogerius  iterutn  ia 
Siciliam  vadit. 

V.  Comes  Hogerius  cum  Massanensibus  prfieliafor. 

VI.  Mare  turbatum  sedari  comes  Rogerius  votooh- 
tinuit.    , 

VII.  Quod  prceda  super  paganos  accepta  Deo  insa- 
crificium  ingrata  non  sit. 

VIII.  Panormitani,   ut  nostris  transire  volenlibiu 
prohibeant,  in  Pharum  navigio  veniunt. 

IX.  Nostri  transitum  sibi  turbari  videntes,  adljato- 
rem  implorant. 

X.  Comes,    nescientibus  hostibus,  de  nocte  tran- 
siens  Messanam  capit. 

Xi.  Sarracenus  quidam  sororem  fugientem  deflcien- 
tem  interfecit. 

XII.  Panormitani  se  elusos  cognoscentes  receduot, 
dux  liber  transit. 

XIII.  Dux  et  comes  prolibito  suoMassanam  ordi- 
nantcs,  Hametam  obsessum  vadunt. 

XIV.  Christiani   de   Valle  Demin»  comiti  etdoci 
munera  offerunt. 

XV.  Dux  et  comes  Centurbiam  oppugnant. 

XVI.  Nostri  a  planicie   Paternionis  super  fluTiiun 
Goedetam  castrametati  sunt. 

XVII.  A  nostris  cum  Sarracenis  prselium  efflcitar. 

XVIII.  Propter  vicinam  hiemem  expeditio  solvilor 
et  Christiani  Trainam  dedunt. 

XIX.  Comos  Rogerius  uxorem  ducit. 

XX.  Comes  ergo  nuptiis  celebratis  in  Siciliai» 
vadit. 

XXI.  Comesaduceirato  animo  recedit. 

XXII.  Becumen  in  Sicilia  occiditur. 

XXIII.  Dux  fratrem  comitem  apod  Miletom  obses' 
sum  vadit. 

XXIV.  Comes  Geracium  traditione  capit,  et  dax 
apud  Giracium  capitur. 

XXV.  A  militibus  ducis  comes,  ut  fratri  succurfiti 
invitatur. 

XXVI.  Comes  Giracium  obsidens  ducemacaptiofi^ 
liberat. 

XXVII.  Castrum  quod  duxapud  Melitum  Qrmvi^ 
rat  militibus  comitis  fractom.  Ducissa  Tropeii° 
aufugit. 

XXVIII.  Dux  comiti  Calabriam  partit. 

XXIX.  GrsBci  apud  Trainam  comiti  fraudem  macbi- 
nantur. 

XXX.  Comes  a  Sarracenis  captus  se  ipsum  ens^ 
liberat. 


HISTORLE  SICULA. 


1098 


8  in  Calabriam  vadit. 

es  cum  Arabiris  Caslri-Joanuis  pra?- 


A  XXXII,  Turribus  Messana  firroatar. 


um  Ccrami  ubi  S.  Georgius  apparuit. 

ini  comitem,  ut  i^anormum  obsessum 

ant. 

BS  comitis,  hoslibus  territis,   Turro- 

ostea  Gatzonis  dictus  est,  ascendunt. 

ri  a  Tarrantis  vexantur. 

ellum   a  duce  oppugnatur. 

strum  apud  Petrolegium  fit. 

Montempilosum  obsidet. 

um  obsidens. 

Rogerius  cum  Sarracenis  pra^liatur. 

)a5  Panormi  suos  viotos  nuntiant. 

jxilio  comitis  Rogerii  Barum  cnpit. 

m  duci  reconciliatur. 

lus  capitur. 

)cciditur. 

>JT  CAPITUr.A  LIBRl  TEUTII. 

nionem  et  Mazariam  castella  fiunt. 

3  Salernum  obsidet. 

cum  duce  pacem  faciunt. 

dcditur. 

gerius  Abagelardum  apud  S.  Soveri- 
l. 

iverinam  recuperat.  Castro  S.  Agadii 
ardum  obsidet. 
ogerius  in  monte  Calataxibot  castel- 

Nieotrum  dcstruunt. 
pud  Mazariam  vincuntur. 
rircea  apud  Catanam  occiditur. 
►sessionc  ad  deditionem  cogitur. 
novum  comiti  foDdcratur. 
imperator  ad  duccm  venil. 
•jsem  aptat  versus  Grseciam. 
luromenium  obsidet. 
118  pro  comite  occiditur. 
ab  Africa  sud  Toromcnio  visi  sunt. 
nenium  capitur. 
Trainae  fundatur. 
et  Cinenses  coines  obsidet. 
capit. 

Qliam  suam  comiti  Provinciae  dedit. 
1  conjugium  laudatur. 
omaniam  vndit. 
racium  obsidet. 
im  Venetianis  bellatur. 
um  impcratore  pra)liatur. 
Buracium  cnpit. 
istoriam  capit. 

ettraditioneCalanam  intrat,  ct  paulo 
is  rccupcratur. 
artusapud  Geracium  contracomitem 


XXXIII.  Dux  a  Gregorio  papn  a  Homania  revocatur. 

XXXIV.  Duce  revertente  fraus  populorum  premi- 
tur. 

XXXV.  Dux  fratre  arccssito  super  Capuanum  prin- 
cipem  vadit. 

XXXVI.  Jordanus  contra  patrem  insurgit. 

XXXVII.  Dux  Homam  vadit,  et  capit. 

XXXVIII.  Romani  reprehenduntur. 

XXXIX.  Boamundus   imperatorem   superat   cer- 
tando. 

XL.  Dux  Romaniam  iterum  vadit. 

XLI.  Eclipsis  solis  fit.Papa  moritur,  ot  dux,  etrex 

Anglorum. 
XLII,  Rogerius  dux  efficitur. 
Ij         INCIPIUNT  CAPITULA  LIBRl  QUARTI. 

I.  Benarvet  Nicotrum  vastat. 

II.  Comcs  cum  Benarvet  congreditur. 

III.  Pisani  Africam  oppugnant,  ot  comifi  retinen- 
dam  ofTerunt. 

IV.  Rogerius  dux,  et  Boamundus  cjus  frater  recon- 
ciliantur. 

V.  Comes  Agrigentum  obsidet  et  capit. 

VI.  Chamut  Christianus  fit,  Castrum-Joannis  red- 
ditur.  . 

VII.  Comes  episcopos  per  Siciliam  ordiuKt. 

VIII.  Rex  Francorum  Philippus  filiam  comitis  uxo- 
rem  expetit. 

IX.  Mihera  Maiam  intrat. 

X.  R(>amundu8  Cusentum  pervadit. 
XI  Mihera  monachus  fit. 

"^  XII.  Buteram  comes  obsidet. 

XIII.  Papa  Urbanus  comiti  locutum  in  Siciliam  ve- 
nit. 

XIV.  Comes  Adelaidam  in  uxorom  ducit. 

XV.  Notenses  comiti  reconciliantur. 

XVI.  Comes  Maltam  vadit. 

XVII.  Dux  et  comos  Cusentum  capiunt. 

XVIII.  Jordanus  obiit. 

XIX.  Simon  nascitur. 

XX.  Dux  Rogerius  infirmatur. 

XXI.  Guilielmus  de  Grantavul  Rossanam  intrat. 

XXII.  Dux  et  comes  Castri  villam  obsident. 

XXIII.  Comes  filiam  filio  imperatoris  Alamannorum 
dedit. 

XXIV.  Dux  et  comes  Melfam  obsessumt  vadunt. 
O  XXV.  Rex  Ungarorum  filiam  Comitis  in  uxorem 

capit. 

XXVI.  Comes  Capuam  obsidet  cum  duce  Rogerio 
ct  priucipo  Ricardo. 

XXVII.  Urbanus  papa  ad  ipsos  tendens  pacem  com- 
ponore  nititur. 

XXVII I.  Capua  capitur,  et  principi  Ricardo  resti- 
tuitur. 

XXIX.  Urbanus  papa  legationem  Sicilise  et  Cala- 
briae  comiti  conccdit. 


>L.  GXLIX. 


35 


1099 


OAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT. 


1100 


INCIPIT  EPISTOLA  RELIGIOSI  VIRI  GAUFREDI 


BEATI  BENEDICTl  MONACHl 

DesUnata  ab  oodoni  ad  vouerabUem  Patrem  dominum  Catanensem  episcOpum, 


Beatae  memorico   Georgio   [Ansgrio]    (^atanensi  A 
episcopo,  fratcr  Gaufredus,  ab  antecessorilius  Ma- 
laterra  ngnomen   trahcns,  infelici  cursu  mundano 
cum  Marlha  habito,  ad   fclicitatcm  fpiielis   Marice 
cum  Lazaro  fratri  rcsuscitari. 

Quandoquidcm,  sanctissime  Fatcr,  quadam  pecu- 
liari  familiaritate  a  cjcteris  cpiscopis,  qui  quantum 
ad  habitum,  altcrius  institutionis  csse  preDfigurantur 
habitu  rehgionis  quo  concingimur,  quamvis  indi- 
gnus,  vobis  me  uniri  cognosco,  pcculiari  eliam  spe 
a  cffiteris  de  vobis  prsesumcns  fruor,  et  vos  mihi  in 
omnibus  negotiis  tutorem  exposco.  l^er  vos  itaque, 
aut  saltem  vestra  priesenlia  hbrum  liunc  rcputari 
expostulo,  ut  vestrJB  auctoritatis  favore  principi 
gratiosior  fiat,  vel  ab  {cmuhs,  si  forto  ahqui  insur- 
gant,  ob  revcrcnliam  vestri,  minus  remorderi  prge-  3 
sumatur.  Sciendum  tamen  vobis  ost  sivc  altcri  qui- 
cunque  hbri  hujus  recitator  vel  ccrte  interpres 
accesserit,  si  seriatim,  minus  ordinate,  secundum 
tempora  quibus  facta  sunt  quse  adnotantur  vel  certe 
aliqua  obHvione  praetergressa  repereritis,  non  hgec 
tam  mihi  quam  relatoribus  culpando  ascribantur, 
prsesertim  cum  de  ipsis  temporibus  quibus  fiebant 
prsBsentialiter  non  interfuissem,  sed  a  transmonta- 
nis  partibus  venientem,  noviter  Apulumfactum,  vel 
certe  Siculum  ad  plenum  cognoscatis.  Si  autem  de 
incultiori  poetrica  qua3stio  fuerit,  sciendum  est 
quoniam,  etinmsi  esset  unde  liinpidius  aut  certe 
pomposius  eructare  potuissem,  ipsaprincipisjussio 
ad  hoc  hortata  est  ut  plano  sermone  et  facili  ad 
intelligendum,  quo  ut  omnibus  facilius  quidquid 
diceretur  patesceret,  exararem.  Ego  igitur  sive  ^ 
istud  sive  illud  opponatur,  sub  umbraculo  vestri 
tutaminis  rcfugium  expeto,  ut,  tantoauxilio  innixus, 
inimico  ^ente  mordere  attentantes  minus  pertime- 
scam,  et  principis  nostri  sustcntamino  fruar. 

Omnibus,  quibus  per  universam  Siciliam  episco- 
pale  vel  clericale  nomen  assignatur,  Gaufredus 
Malaterra,  cum  assignatione  nominis,  et  significa- 
tum.  Antiquorum  philosophorum  traditione  futurae 
propaginis  humanoe  mos  inolevit  forf ium  facta  viro- 
rum,  apicibus  adnotata,  ad  posteros  transmittere, 
no  facta  memoranda  cum  ij^sis  a  quibus  fiunt  silen- 
tio  depereant  scd  potius  ita  litteris  commendata, 
et  a  futuris  lecta  vcl  cognita,  ipsos  a  quibus  facta 
sunt  quadam  vitce  memoria  quodammodo  quasi 
vivere  faciar.t.  Q^ao*]  commcndntSallustius  (Cnt  1),  t\ 
illc  inter  historiographos  laudabilis  rhetor,  qui  in 
principio  sui  libri  scripsit  dicens  :  oniiias  hominos^ 
qui  sese  student  prsostaro  animalibus,  summa  ope 


niti  docvt,nc  vilam  silentio  transeat  quomodopecara^ 
qiioi  naturaprona  ventriqno  ohodientia  ///ijiri/.Talibus 
edoclus  auctoribus,  sibi  veterum  historias  rccitan- 
tibus,  famosissimus  princeps  Hogcrius  laboriosos 
et   non   sine  magno  discrimine  triumphos  suos, 
qualiter    vidclicet  primo  Calabriam,  deinde  vero 
Siciliam  armata  manu  subjugaverit,  poaterisconsi- 
lio  suorum  mandare  decernens,  mihi  ut  ad  hujos 
operis  laborem  dictandum  accingar,  injunxit.  Sed 
quia  proccedente  in  me  beneficio  suo,  quidquid  in- 
junxitnegare  nequeo,  minus  erudito  stylo,  et  enervi 
poctria,    quasi    lacum    profundissimum    natandi 
nescius,  timidus  ingredior  :  vosque  vestramque 
adversam  mc  indignationem  plurimum  pertimescens 
praeserlim  cum  vos  limpidissimo  fonte  grainmatic» 
artis  debriatos,  non  autem  me,  talis  scieutiae  pane 
jejunum  ad  lale  opus  accingi  opportuit.  Sed  praedi- 
ctus  princeps  vos  majoribusutilitatibus  occupatos, 
interdum  videlicct  Ecclesiarum  curis  cum  Martha, 
interdum  vero  beata)  contemplationi  cum  Maria  insu- 
dantes  cognoscens,  vobis,  ne  a  mcliore  proposito 
vos  revocet,  parcit.  Me  vero,  quasi  vacantem,  el 
nulli  cxercitio  deditum,  quadam   manu  pulsationis 
vigilantiorem  reddere  satagit.  Rogo  itaque  vos,  ul 
memores  Scripturce  dicentis  :  Invicem  onera  vestn 
portate:  et  sic  adimplebitis  legem  CAriSi/;  etquod 
alibi  dicitur :  Frater  fratrem  adjuvans  amboconso- 
lanlur  :    ad   debile  carmen  m6um    sustentandum 
pcdem  vcstri  favoris  porrigatis  :  ut  clypeo  vestr» 
auctoritatis  munitus  incursus  detrahentium,  ct  ini- 
mico  denle  aliorum  dicta,  vol  facta  rodere  tentan- 
tium  minus  pertimescam.  Sunt  enim  quidam,  qai 
cum  alicujus  scientiaa  gradus  utcunque  attigerint, 
et  exinde  humanse  laudis  favorem  adepti  fuerint, 
tumenti  supercilio  tanta  invidiasurpcrfiuuntjUlne- 
minem  sibi  litteris  sequipollentem  ex  proximo  b*" 
bere  velint.  Sin  autem  eos  habere  coutigerit  opos 
alienum,  delrahcndo  mordaci  dente   appetere  non 
desistunt  alterius  laude  suam  minui  timcntes.  ^^^^ 
competenter  assignari  potest  illud  Scripturw,  ^l'^* 
dicitur  :  Scientia  inflat^  sed  non  subsequiturio  c»s'- 
charitastedificat.  Adsuntalii  econtra,  quorumsci^^' 
tia  et  mores  ipsos  in  tantum  nobilitant,  ut  quao^^. 
plus  philosophico  fonte  debriantur,  lanto  mi^^f* 
cxtollentia  rapiantur  :  gressum  mentis  semp0^*^ 
humilitate  figentes;  aliorum  dicta,  vel  facta  ^^" 
remordentes :  sed  quod  minus  ornate  dictum  al^  ^^ 
audierunt,   cum  mansuetudinc  intra  seipsos,   t^^^ 
nutem  in  pu])lico,  ne  forte  scandalizentur, corrigi'''" 
Et  ut  eos  apud  potentes  hujuB  Bseooli  gratio^^ 


HISTORIA  SICULA.  LIB.  I. 


1102 


iciant,  extollere  nituntur ;  eorum  laudem,  A  et  rosis  vestrsB  scientise  exornanda  reputabo:  ut 
m,  quasi  suum  seslimantes.  Horum  nfle-  vinea  a  vobis  exarnta,  cullu  vestrao  sciontije  potata 
benevolentiamadversumme  invitariexpo-  ubcriores  fructus  reddens,  in  majorom  laudem  et 
feroquflBcunquodiclnvcrovobiscorrigcnda      gratiam  perveniat  principis. 

GAUFREDl  MALATERRiE 

MONACIII  BENEDIGTINI 

HISTORIA   SICULA 


INCIPIT  LIBER  PRIMUS 


GAPUT  PRIMUM. 
sonatj  qmc  pars  cst  FranciivNortmaunia. 
mnia  patria  qufedam  est  in  partibus  Gal- 
I  quidem  non  semper  Nortmannia  dictn 
*egalis  quondam  Krancorumregum  fiscus, 
\  suo  cujus  pars  erat,  generali  nomine 
luncupabalur,  uscjue  Hholo  dux  fortissi- 
ita  a  Dacia  vcl  Norvegia,  condunata  sibi 
'ortium  manu  militum  nnvnli  oxcrcitu  se 
redentium  Frisiam,  ct  quceque  maritima 
us  occidentem  devnstans,  tandem  in  por- 
Sequana  fluvius  in  mare  deflucns  intrat 
est;  cujus  per  alveum  maxima  classe 
>res  partes  Francico  penctrans,  nmoonitate 
inspecta,  pr»  csBloris,  quas  perlransierat 
,   hanc    amorc    amplccti  et  sibi  adoplare 


A  in  Hrilanniam  quae  fines  ejus  occidentales  claudit  ; 
ab  occidentali  vero  et  meridiano  cornu,  pago  Ge- 
nomanico  terminatur  usque  in  Garnolensem,  et  a 
Garnotensiclauditur  Velcasino  ct  Helvacensiusque 
Pontinum.  Hanc  terram  sibi  dcterminatum  a  rege 
Francorum  Hholo  dux  haorcditali  fcudo  susci- 
piens,  inter  suos,  prout  convonire  cognoscebat, 
distribuit,  prctiosiora  quicquo  pro  suis  usibus 
rcservans.  Quia  vero  procinctus  terroe  paucisper- 
strinximus,  de  more  quoquo  gcntis  aliqua  dicere 
utile  videtur. 

GAPUT  111. 

De  inore  Nortmannicw  gentis  ab  Altavilla. 

Est  quippe  gens  astutissima,  injuriarum  ultrix 
spe  alias  plus  lucrandi,  patrios  agros  vilipendens, 


enim  piscosis    fluminibus    et   feralibus  B  quacstus  et  dominationis  avida,  cujuslibct  rei  simu- 


undanlissima,  accipitrum  cxercitio  aptis- 
amenti  et  cueterarum  scgetum  fcrtilis, 
uberrima,  pccorum  nutrix.  Quamobrem 
iie  ripa  prosilientes  incolas  illius  regionis 
subjugare  cocperunt. 

GAPUT  II. 

iace  dat  piratas  per  maro  Norveia, 
ervadant.  Rex  occurrit^at  abindearcoat; 
difTcrt,  ficdas  inily  fit  corum  dominus. 

tem,  qui  tunc  toraporis  Francio)  pneerat 
8  ,  ut  credimus  ,  sccimdus,  comperiens 
•res  imperii  sui  invasisso,  primo  quidem 
s,  commoto  exercitu  hostibus  occurren- 
icem  et  eos  a  finibus  arccro  instituit.  Sed 
non  sine  magno  detrimento  suorum  so 


ialrix,interlargitatem  et  avaritiam  quoddam  medium 
habens.  Principcs  vero  deloctatione  bonsd  famee 
largissimi ;  gens  adulari  sciens,  eloquentiis  in 
studiis  (9)  inserviens  in  tantum  ut  etiam  ipsos 
pueros  quasi  rhetores  attendas.  Qusb  quidem  nisi 
jugo  jnstitise  prematur,  eCfrenatissima  est,  laboris 
inedise,  algoris,  ubi  fortuna  expedit  (10),  patiens, 
venationi,  accipitrum  exercitio  inserviens.  Equo- 
rum  cseterorumque  militiae  instrumentorum  et  ve- 
stium  luxuria  delectatur.  Ex  nomine  itaque  suo 
terrae  nomen  indiderunt.  Norlh  quippe  Anglica 
lingua,  aquilonaris  plaga  dicitur.  Et  quia  ipsi  ab 
aquilone  venerant  (11)  terram  ipsam  etiam  Nort- 
manniam  appellarunt.  In  cujus  quidem  provincia 
civitas  est,  quac  (iOnstnntinum  dicitur,  in  cujus 
terrilorio  villa  est,  quae  Altavilla  nuncupatur,  non 


secognosceret,  variosevontus  belli  perti- D        i    «i ,. ^^  ^  «^n^  »•       ,.     .  :.    . 

^  *  .  .  quidem  tanlum  pro  excellentia    alicujus  montis  \ 


suorum  snngumi  parccns,  seniorum  usus 
raulera  pacis,  et  servitium  quod  ab  ipsis 
ibatur,  accepit  ;'eisque  maximam  parlem 
im  pervaserant  in  beneficium  concessit. 
terrailla(8)  concessaa  pago  Pontiniensi 
orientali  parte  sui  habet,  secus  mare 
quod  ab  Aquilonari  parto  adjacet,  usque 

*.  Porrinitur  itanuc. 

^  illis. 

^,  eloquentiod  studiis. 


m 

quo  sita  sit,  sed  quoniam,  ut  credimus,  aliquo 
auspicio  ad  considerationem  prajnotantis  eventum 
et  prosporos  successus  ejusdcm  villoe  futurorum 
hrcrcdum,  Deiadjutorio  et  sua  strenuitate  gradatim 
allioris  honoris  culmen  scandentium.Namnescimus 
utrum  in  prsecedentibus  partibus  vel  certe  in  postea 
futuris  hseredibus,  aut   etiam  in  utrisque,   divina 

(10)  G.  P.  expetit. 

{i\)  'NormHnDidicti'Jerram  etiam. 


1103 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT. 


1104 


providentia  quod  sibi  placerel  inspicicns  hceredes  A  coeperunt ;  sicque  eommuni  consilio   prima   (etas 

prae  csDleris  odhuc  minoribus  ma^is  roborata, 
primo  patria  dip^ressi,  per  diversa  locn  militariter 
lucrum  qnajrcntcs,  tandem  apud  Apuliam  Ilali» 
provinciani,  l)oo  se  ducentc,  pervenerunt. 

CAPUT  VI. 
Qualiter  priinum  principi   Capuano  servicntcs  nb 
ipsu  ad  Salornitauum  transierunt. 
Audienles  itaquc  intcr  duos  faniosissimos  priuci- 
pes,CnpuanumvidelicctctSalcriiitanum,quibusdum 
controversiis  insur|7entibus,inimicitias  efferbuisse, 
causa  militaritor  aliquid  lucrandi,  quia  viciniorcm 
via  qna  vcniebant  viam  invencrunt,  Capuauo  sesc 
obtulerunt  ?    Ilbi    aliquanlisper   commorati,    cum 
multa  strenue,  remuncrationeaccepta,pcrcgi8senl. 


ipsos  in  tanlum  (i!2)  provexit  ut,  sicut  Abrahse 
repromissum  est,  in  j^entcm  matjnam  cresccntes  et 
suumimi)crinuini'mis  dilntanlcs,  mnUarnm  {rentium 
.sibi  coUasubdiderinl  ;qu()d  paulatim  perslrin^endo 
stylo  prosequcmnr. 

CAPl-T  IV. 
De  Tancrcdo  ol  prima^  vcl  secumla  uxore  sui,  ct 

libcris. 
Krat  milos  qnidam  prceclari  admodum  fjcneris, 
qui,  ab  anlccessoribus  suis  hsereditario  jure  sibi 
lianc  villam  relictam  possidens,  Tanorcdus  nomino, 
duxituxorem,  moribns  et  jjencre  splcndidam  mn- 
licrem,  nomiiie  ....  (iS(,  ex  qua  logali  suc- 
ccssione   annornin   qninijue  filios    postea   futuros 


comites  suscepil,  (iuillelmnm  vidclicet/ cognoinine  r>  tcnacitate  Capuani  cognita,  illo  sprelo,  ad  Gaima— 

rii  (i-4)  Salerni  principcm  transivcruut.  A  quo 
decenter  susccpti  propter  militarem  laudem  qui 
jam  ipsos  pcr  univcrsam  Apuliam  famosissimoi 
etTecerat,  et  maxime  quia  ab  inimicante  sibi  prin- 
cipe  adsetransierant,  multisdonariisad  (idelitatci 
ejus  inflammati,  diversis  et  crebris  incursionibugs 
Capuanos  lacessentes  ,  totam  Provinciam,  acs=r 
pestilens  calamitas  detonarot,  attrivcrunt  (15/  cir— 
cumquaque,etSalernitanni  passiminjurias  principi^ 
ulciscentes,  indefessi  idem  facere  adiverunt,intan — 
tumque  rebellantes  antea  principi  compescueronK 
ut  omnia  circumquaque  se  pacata  silerent.  Lon — 
gobardornm  vcro  gens,  invidiosissima  el  semp( 
quemcunqueprobumsuspectum  habens,  ipsos  apu( 
eumdemprincipem,  inimico  dente  mordente,  occult(r= 


Fer^eabrachia,  l)rr>gonom,  Ilnnifredum,  Gaufre- 
dum  cl  Serlonem.  Ilornm  matre  defnncta,  cnm 
ipsa  aitas  adhnc  viiidis  patri contincnliam  denoga- 
ret,h<)nestus  iiihonestos  coitusabhorronssecundos 
nuptias  celebravit,  malens  nna  et  legitima  csse 
contentus  quam  foedo  concubinarum  amplexu  ma- 
culari,  memor  illius  apostolici  dicti  :  Unusquisquc 
Bccipiatuxoreum  proptcr  fornicatiovemdevilandam 
Et  quod  scquilur:  Fornicatoreseiadullerosjudica' 
hit  Deus.  Ducta  vcro  Franscndis  vocabatur,  gene- 
rositatcetmoribuspriorenon  infcrior,qna3  legitimis 
terminis  marito  septem  peperit  filios,  non  minoris 
pretiivel  dignitatis  a  prsedictis  fratribus  futuros; 
quorumnomina  subtitulamus  hic  :  primus  Hobertus 
Guiscardus,  postea  totius  Apuliae  princeps,  ct  (^iala- 


brisB  dux,  vir  magni  consihi,  ingenii,  largitatis  et  ^  detrahebant  suggerentes  quatenus  eos  aserepell 


audaciffi ;  secundus,  Malgorius ;  tcrtius,  Guillelmus; 
quartus,  Alvercdus ;  quintus,  Humbertus  ;  sextus, 
Tancredus ;  septimus,  Hogerins  miuor,  postea 
Siciliae  debellator,  et  comes.  Mater  vero  accuratis- 
sime  et  materno  affectu  filios  suos  nutiiens  tanto 
amore  ipsos  qui  non  sui,  sed  mariti  sui,  ox  praace- 
denti  uxore  erant,  amplectebatur  ut  vix  disccmere 
posses,  nisi  ex  aliqua  causa  didicisses,  quis  filius  vel 
quis  non  filius  esset.  Unde  et  a  marito  plusamaba- 
tur  et  acircummanentibus  plurimum  appretiabatur. 
Infantes  vero,  ut  setas  illis  ministrabat,  pueriles 
annos  transcendentes,cum  jamadolescentiam  unus 
post  alium  attigissent,  coDperunt  militaribus  disci- 
plinis  adhaBrore,  eciuorum  et  armorum  studia  fre- 


ret,  quod  ni  faceret,  facile  futurum  ut  gons  tantt 

astutise  tantse  strenuitatis  ,  addentes  etiam  ex 

cordis  malitia,  tantse  perfidise  principe  exhseredato, 

ipsi  sua  calliditate  hsereditate  ejuspotirentur.Undf 

et  cor  principis  eisdom  artibus  imbutum  facile  ii 

deterius  proclive  pervertunt.  Sed  princeps  quamvii 

pravisconsiliissuorumassentiensquodhortabantui 

faceremoIiretur,tamenstrenuitatemi)Iorumtimen8, 

quod  animo    occulte   agcbat  minus  in    propatuh 

aperire  prsesumebat. 

CAPUT  VII. 

Qualiier  cum  Maniaco  Graecoad  Siciliom  debellan-  " 
dam  primo  transicruni. 

Maniacus  autem  quidam,  natione  Gra^cus,  a  C^on 


quentare,  discentes  seipsos    tueri  ct   hostem  im-  D  stantinopolitauo   imperalore  his,  quoB  apud  Cola 

briam  vel  certo  Apuliam  erant  suijuris  piwfecfui=^, 
Siciliam  ad  utilitatem  debollandi  applicare  dispo  — 
nens,  undecunquo  sibi  auxilia  conduxit;  undect(^  x 


pugnaro. 

CAPUT  V. 

QualiterprimHilii  Tancredi  GuillelmuSj  et  Drogo  et 
HunilreduSj  a  Nortmanuia  digredientes.  Apuliam 
vcnerunt. 

Sed  cum  vidercnt,  vinicis  senibus  dencientibus, 

ha?redes  corum  pro  hajreditatc  inter  sc  altercari, 

ct  sortem  quao   uni   ccsserat  iuler  plurcs  divisam 

singulis  minus  snfficerc,  ne  simile   quid  sibi   in 

posterum    evenirot  ,   oonsiliuni   inter    se    habere 

(12)  C.  P.  quantum. 
fl3)  C.  P.  Moriellam. 


parte  imperatoris  Salernitano  principi,  ut  amico 
imperii  ,  mandat  quatenus  ipsos,  por  quos  i^i- 
micos  suos  dcbellavissc  fama  erat  in  auxilium  ^^ 
impcrii  mittat,  promittens  ctiam  multis  praBori^ 
renmnerandos.Princepsautem  nactus  occasion^^ 
qua  honestc  eos  a  se  dimittat,  vocat;  accei*bitos^  ^ 

qnod  lirec  rogntns  erat,  hortatur,  praemia  qusep 

(14)  C.  P.  Gaimariuut. 

(15)  C.  P.  addiderunt. 


4)1- 


.  4405 


HISTORIA  SICULA.  —  LIB.  I. 


1106 


licebantory  ut  eos  ad  id  facilius  impellat,  verbisA 

enumerans,  etiam  de  suis  pollicctur.  Porro  ilH,  non 

tam  imperio  principis  quam  spe  eorum  qure  pollice- 

brntur  illecti,  apparatis  qua)  neccssaria  ernnt»  ad 

Maniacum  usquo  pervenerunt.  De  quorum  adventu 

Maniacus  non  minimum  gavisus,  plurimum  eorum 

auxilio  (idens,  navigio  aptato,  Slciliam  numeroso 

exercitu  invudunt  (16^  primoque  Messanam,  quia 

ripsB  applicuit,  contiguam  oppugnans  ,  deditione 

foedus  secum  inire  coegit.  Nam  quanivis  apud  Mes- 

sanam  strenuissimi  suaa  gcnlis  militcs  essent,  qui 

ab  urbe  progredientes  in  congressu  GrtBcos  pluri- 

mum  collidebant;  sed  tamcn  GrsBcis  cedentibus, 

nostriscongrediendilocuspaluil.  Mossancnses,  no- 

strorum  strenuitate  nondum  expcrta,  primo  quidcm 

acritcr  instare  coBpcrunt.  At  ubi  videntse  plus  so-  i^ 

lito  vexari,  quasi  novse  gontis  militiam  abhorrenles, 

terga  praebuerunt  nostris  usque  in  proximum  urbis, 

extremos  quosque  caedentibus.Maniacus  nostrorum 

causa  nactus  urbem,  in  pretio  eos   habere  cocpit, 

donisqae  et  promissionibus  corrigere  (17)  ad  mili- 

tiam.  Inde  ergo  profundiorcs  partes  Siciliie  atten- 

tando  et  omnia  subjugandoprogredicnteSySyracu- 

sam  usquc  pervene;*unt.  Arcadius  quidam,  qui  urbi 

principabatur,  nostris  infestus  multas  strages  da- 

bat.  Quo  Guilielmus  Tancrcdi  filius,  qui  Ferrcabra- 

chia  nuncupalur,  plurimum  indignatus  impetu  facto 

super eum  irruit,  forliterque  congrediens  hastili  ro- 

bo/e  dcjeclum  interfecit;  unde  et  maxiina  laudis 

admiratione  deinceps  apud  Grsecos  et  apud  Siculos 

fttit.  SicuJi  itaque  usque  ad  sexaginla  millia  congre- 

gali  Maniaco,  et  suis  in  partibus  Traina?  urbis  bel- 

lum  oflferre  tentant.  Porro  Guiliolmus  filius  Tancre- 

di,  laude  militiae  ferox  armis(18),  strenuus,  Graecos 

a  certamen  preeveniens  ,  cevtamine  inito  cum  suoe 

genlis  tantum  mililibus  cum  hoste  congreditur,  an- 

*equam  Grseci  ad  locum    certaminis    pcrvcniant. 

fortiter  agendo  plurcs  stravit(19),  reliquos  fugat, 

yictor  efricitur.  Graeci,  ad  locum  qiio  cerlatum  fue- 

^Bt  pervenientes,  nostris  hostes  insequentibus,  spo- 

''^  diripiunt,  inter  se  dividunt,  nulla  portiono  nos- 

*^s  qui  ab  hoste  excusscrant  reservata. 

GAPUT  VIII. 

Qaaliler  Arduinus  a  Maniaco  csesus  sit. 

Quod  cum  nostri,  a  persequendo  hostcs  redcun- 

*®^>     cognovissent,    injuiiam  rati,  per  Arduinum  j) 

^^^mdam  Italum,  qui  ex  nostris  erat,   qui  Gr.oci 

^^^oionis  peritiam  habebat,  Maniacum  utiquc  iir.- 

Pyovise,anexdeliberatione  industrije  spolia  divisc- 

"^>     ad  rationem  ponunt.    Porro   illc    indignatis, 

^^Hsi  potestati  suae  conlradicere  pra?snmpscrint, 

^^^  liceat  de  eisdem  spoliis  sibi  pro  libito  suo  age- 

^»  per  spntia  castrorum  fustibus  C8edendo,ad  igno- 

"^^niam  gentis  nostrse  contumeliis  affici  praecepit. 

^^duinus  rediens  cum  talia  nuntiat,  nostri  grave 

'epentes,  in  Gracos  insurgere  deiiberont.  Sed  Ar- 

(16)  G.  P.  invadiL 

(17)  C.  P.  arrigere. 

(18)  C.  P.  ia  armia. 


duinus  vixeos  compcscens  utilius  consilium  dcdit, 

scilicctut  ira  dissimulata  ipso  cultioribus  vestibus 

in  prajsentiam  Maniaciprocedat,'doncc,  illis  minus 

suspioantibns,  ipse  a  notario  Maniaci,  cujus  cmici- 

tia  IVucbatur,  cliirographum,  quo  libeiius  transeant 

Pbr' •"  \  'f:ovis  astu  accipiant.  Quod  cum  sic  ma- 

chinatur,    Maniacus  his  qua3  agebantur  ignarus, 

benevolentiam  mililis  laudare,  muncra  promittere, 

subsannando   tamen   cum  suis  ridere.  Ut  aulem 

charlulam  a  notario,  quasi  aliquod  negotium  versus 

Calabriam  habens,  Arduinus  accepi*,*nostri  clam  de 

nocte  Messanam  usque  progressi,  Pharum  impune 

transeunt,  sicque  versus  Apuliam  tendentes,  Gala- 

briam  ctquaicunque  Gra.^corum  jurisesse  scicbant 

vastant  percarrentes,sicque  faciendo  usque  in  Apu- 

liam  pervenerunt;  sed  dolositatem  Gaimarii  princi- 

pis  cognoscentes,  ad  ipsum  minime  trausierunt  : 

vcrum  provinciam  invastando,  sibieamsubjugandi 

consilium  accipiunt. 

CAPUT  IX. 

QuaJitor  McJfa  a  Norimannis  oodiCicata  sity  et  de 
Jegato  a  Grascis  wissOj  et  de  pvinw  congressa 
quem  cum  Groecis  Jiahuerunt. 

Sed  cum  sine  castro,  quo  se  tuercntur,  patrise  il- 

lius  incolae  (20)  esscnt,  castrum,  quod  Melfa  dici- 

tur,  construxcrunt;  ubi  cum  quingenti  tantum  mi- 

lilcs   essent,  Grteci,  qui  terraj  illi  principabantur, 

maxima   multitndino  ex  Calabria   et   Apulia  sibi 

coadunata  usque  ad  sexa^inla  millia  armatorum,  ut 

cos  a  finibus  suis  propellerent,  versus  illos  ire  coc- 

perunt,Iegatoque  prjemisso  numdaut  ut  quod  ma- 

luerint  cligant ;  aut  ccrlamen  in  craslino  secum 

habere,  aut  pace  sibi  incUiUa  incoiumes  a  pervasis 

finibus  recedere.  Legatusvcro,  qui  adhoec  missus 

fucrat,  cum  pulchcrrimo   equo   insideret,  quidam 

Norlmannus  Hugo,  cognomento  Tudextifem  (21), 

equum  manu  atlreclare  coepit.  Ut  autem  mirabile 

aliquid  dcpc  sociisquc  suis,  undcterrerentur,  Grae- 

cis  mandaretur,  nudo  pugno  equum  in  cervice  pcr- 

cutiens  uno  ictu,  quasi  mortuum,  dcjecit.  Reliqui 

vcro  Nortmanni  prosilicnles  Groecum,qui  cum  cquo 

dejcctus  fucrat  ct  solo  limorc  Ia»sus  (juasi  exanimis 

humi  jaccbat,   crigunt ;    cquum  antcm  usquc  ad 

quoddam  prfficipitium  pertrahentes  dcjiciunt.  Porro 

Graecus,  cum  vix  consolatione  Noi  tmannorum  ad 

mentem  rediisset,moliori  equo  ab  eis  acceplo,  cer- 

tamen  paratum  sociisrcferl.  Scd  cuin  quod  accidc- 

rat  principibus  populi  s;ii  tanlum  relulisset,  illi,ad- 

miratione  ct  motu  percussi,  vcrbum  inter  se  com- 

primebant,   ne   forle,  si    in  propalulo    diccrelur, 

exercitus  tcrritus    refugerct.  Mane   itaciue  faclo , 

sumino  diluculo  a  Nortmannis  occurrilur,  fortiler- 

que  congredicnles  acerrime  utrinqne  pugnatur.  In- 

tcrerant  huic  ccrtamini  dc  niiis  Tancredi,  Guiliel- 

mus  Ferreabrachia  et  comesDrogon;  necdum  quis- 

quam  fratrum  eos  subsecutus  fuerat.  Isti  vero,  ut 

fortissimi  milites  socios  animantes,  sed  et  ipsimet 

(19)  C.  P.  sternit. 

(20)  C.  P.  lucoHs. 

(21)  G.  P.  Tudebufem. 


1407 


GAUFREDI  MALATERRiE  HONACHI  BENEDICT. 


1108 


fortiter  agentes,  miiltis  ex  hostibns  prostratis,  tan- A 

demin  fagam  reliquos  dedcrunt ;  quos  iusequenles 

et  posteriores  quosque  csedentes,  victoriam  obti- 

nueruntf  multis  hoslibus  in  fluminc,  quod  Olivetum 

dicitur,  dum  transnatnre  cupiunt,  submersis. 

C/VPUT  X. 

De  scciindo  proelio  sub  Moniepiloso, 

Victi,  necdum  autem  defatigati,  sed  seipsos  invi- 

cem  animantes,  multo  ampliori  excrcitu  congrcgato, 

duce  Annono  qui  ad  hoc  ab  imperalore  Constantino- 

politano  missus  fuerat,  iterum  bclhim  pnrant.Qui- 

bus  Nortmanni  l)elIo  non  sogncs,  sub  Montepiloso 

occun*cntes  fortilcr  congrcssi  oslendentcs  se  bcllum 

nollerefugerc,  sed  potius  qunsi  ex  delcctatione  ap- 

petere.  In  congressu  Grsecis  contra  ipsos  fortiter 

agentibus,  cum  jam  Nortmanni  fatignri  prae  nimia  j^ 

caede  capissent,  Guilielmus  quartanas  febris  typo 

laborabat,   et  prae  nimia  infirmitntc,  qua  premeba- 

tur,   certamini  interesse  non  poterat,   sed  procul 

jacens  cxitum  rei  exspectabat.  Cum  videret  jam 

suos  minus  fortiter  agcre,ct  pene  deficere,  indigna. 

tiono  et  ira,   infirmitatis  qua   premcbatur  oblilus, 

arraa  corripiens  sese,  quasileo  furibundus,hostibus 

mediumdeditsuosqueverbisexhortatoriisrecreans, 

fortiter  agendo  hostes  in  fugam  verlit,  duce  (22) 

Anno,duce  exercilus,  qui  caudaluscrat,  quasi  bovo 

interfccto.  Viribus  itaquesuis  diffidcnles  et  fortunae 

minus  credentes,  castra  sua  munientes  ultra  decer- 

tare  cum  Nortniannis,  nisi  muris  inlerpositis,  non 

praesumebant,  scd  ncque  ipsi  muri  contra  Nortman- 

nos  tueri  potei'ant.  Nam  crcbris  incursionibus  eos  ^ 

lacessentes,  vineta  et  olivela  eorum  exstirpabant,    ^ 

armcnta,  ct  pecora  et  cuilera  quaj  ad  usum  neces- 

saria  sunt,  nihil  extra  caslra  relinqucntes,  diripie- 

bant.  Sed  ct  ipsa  castra,  ipsis  intra  reclusis,  exer- 

citu  vallantcs  oppugnabant,machinamcntisque,qui- 

bus  doclissimi  artifices  erant,  ad  id  officii  agendum, 

necessariis  aptatis,  muros  et  turres  crebris  ictibus 

impingendo ,   funditus  diruebanl.    Ruptis   muris, 

adytis  patentibus  irrumpentes,  omnia  sibi  diripie- 

baut,  unde  et  reliqua  circumquaque  castra,  id  sibi 

invicem  cernentes,  ultro  sese  eorum  ditioni  subde- 

bant. 

CAPUT  XI. 

Dejanioribus  filiis  Tancrodi,  qui  piwcedcnles 
frntres  in  Apulia  subsocuti  sunt, 

Juniores  vero  fratres,quos  a^tas  adhuc  domi  im-  D 

morari  cogebat,  i>ra)cedentes  seuiorcs  frntresapud 

Apuliam  fortiter  agendo,aUioris  culmen  honoris  et 

dominntionis  ascendissc,fama  referontecognoscen- 

tes,  quamcito  astas  permisit,  ipsi  quoque  subse- 

cuti,  duobus  tantum  in  patria  rcliclis,  ne  hoereditas, 

vel  competens  (23)  stirps   nlienaretur.   Abeuntes 

vero  remnncntibus  nt  rcmanerent  vixpcrsuascruut, 

sed  in  hocpotiusprsevalucruntquodhaercdibus  eo- 

rum,  si  se  sequcrentur,  de  his  quje  acquisituri  erant 

(22)  Duce  AnnonOy  qui, 

(23)  Ipsos  quoquc  suhsecuti  suhtj  duobus  tamen  in 
patria  relictis^  ne  hoereditas  illis  competena. 


sese  benefacturos  polliciti  sunt.  Sed  perlongum  cst 
huic  operi,  persingulaperstringendoinserere,  qua- 
liter  apud  Apuliam  egerunt  (24).  Hoc  tanlum  sum- 
matim  non  solum  nos,  sed  etiam  res  ipsa  testatur, 
quod  omnem  patriamarmis  domantes  sibi  subjuga- 
verunt.  Subsequente  enim  se  suorum,  et  psrentum 
et  compatriotarum,  sed  et  reliquarum  circumadja- 
centium  regionum.spe  qua;stus,maxima  multitudine, 
ipsi  impigri  largitores,  quasi  fratres  suscipientes, 
cquis,  armis,  et  vestibus  ac  diversismuneribusdi- 
labant.  Quibusdam  etiam  terrarum  loca  largissime 
impcrtiebantur,  omnibus  divitiishujus  mundiauxi- 
lia  forlium  militum  praeponentes.  Quamobrem  nihil 
incoepti  incnssum  illis  praetcribat.Undoetillud  cvafl- 
gclicum  illisprovcnit,  ubidicitur : /?a/^e,  et  dabilur 
vohis.  Quanto  enim  ampliora  largiebantur  tanlo 
mnjora  lucrabantur. 

CAPUT  XII. 
Do  worte  GuHielmi  comitis, 

Igitur  senioro  fratre,  Guilielmo  videlicet  comite, 
infirmilate  prieveniente,  dcfuncto,  magnus  dolor 
omncs  Nortmannos  invasit.Quippe  qui  tanti  consilii 
virum,  tam  armis  strenuum,  tam  sibi  muQificum, 
alTabilem,  morigeralum  ulterius  se  habere  diffide- 
bant.  Sedexsequiis,  ex  more  accuratissime  et  cum 
magno  planctu  non  immerito  celebratis,  secundus  | 
fratcr  Drogo  totius  Apulioe  dominatum  susccpit :  svt 
qui(Iem,ut  succincte  dicamus,per  cuneta  laudabilis. 
Ilic  fi*atrem  suum  Hunifredum  Abagelardo  (25)  co- 
milem,  apud  caslrum,  quod  Lavel  dicitur,  virum 
prudenlissimum  consilio  Apulciensiumet  Nortmao- 
norum  ordinavit ;  nobcrtum  vero  Guiscardumin 
(^nlabria  posuit,firmansei  castrumin  valleCratensi, 
loco  qui  Scribla  dicitur,  ad  debellandum  Consenti- 
nos  et  cos  qui  adhuc  in  Calabria  erant  rebelles. 

CAPUT  XIII. 
De  morto  comitis  Drogonis. 

Longobardi  igitur  Apuleionses,  genus  semper 
perfidissimum,  traditione  per  universam  Apuliam 
silcnler  ordinata,  ut  omnes  Nortmanni  una  dieoc- 
cidcrentur  determinato  die,cum  comes  Drogoapud 
caslrum  Montis  01ei,quod  corrupte  ab  incolis  Mon* 
tolium  dicitur,  moraretur,  summo  diluculo,  a<i 
ecclesiam,  ut  sibi-mos  erat,  properans,  cum  jam 
ecclesiam  intraret,  quidam,  Hisus  nomine,  ejus  co- 
milis  compater,  et  sacramentis  foederatus,  poslj»- 
nuam  Intens,  foedere  rupto,  ferro  eum  suscepit.  qui 
cumpluribussuorum,paucis  aufugientibus,  occisus 
est.Sed  pcrdiversa  Apuliselocaplures  hactraditione 
occubucrunt.Porro  Hunifredus  AbageIardo(26)nece 
fralris  turbatus,  honorem  sibi  vindieans,  caslri, 
quu)  frater  possederat,insiIuit;  Nortmannosque.qoi 

periculum  traditionis  evaseraut,  sibi  alligaDS.  io 
vindiclam  fralerna;necis  insurgit,multoquet6mpore 

castrum,  quo  frater  suus  occisus  fuerat,  oppugnaos, 
tandem  devicit,  fratrisque  interemptorem,  cum  sibi 

(24)  Qualiter  in  Apulia  egerit. 

(25)  C.  P.  Adagelardum, 

(26)  G.  P.  AdageJardas. 


HISTORIA  SICDLA.  -  UB.  I. 


1110 


ientibuSydiversis  cruciatibusafficiens,  eorum  A 
ne  iram,  et  dolorem  cordis  sui  aliquantulum 
dt. 

GAPUT  XIV. 
ne  apostoJicOy  qualiter  a  Nortmannis  captussit. 
lienses  vero,  necdum  traditionibus  exhausti, 
caltos  legatos  ix  Lconem  apostolicum  ut  in 
im  cum  exercitu  veniat  invitant,  dicentes 
im  sibi  jure  competere,  et  prsedecessorum 
n  temporibus  juris  EcclesioB  HomaniB  fuisse, 
auxiliumlaturos  ;  Nortmannosinibelles,viri- 
lerves,  numcro  paucos.  Ille,  ut  assolet,  quam- 
idontissimusesset,ambitionccaptus,AIaman- 
.  exercilu  ab  imperatorc  sibi  in  adjutorio 
0,  confidensinauxilio  Longobardorum  Apu- 
itral.  Comes  vero  honeslius  duccns  cum  ho-  g 
itam  finirc,  quam  cum  dcdecorc  vita  comite 
)to  honoreprivnri,  commoto  exercituaudacter 
as  occurrit ;  ordinataque  acie  suorum  certa- 
iens,  cum  primo  congressu  fortiter,  ut  solitus 
igere  ca»pisset,  Longobardi  territi  fuga  se 
tueri  nituntur,  Alamannis  in  praelio  rclictis. 
im  fortiter  dimicarent,  nullum  refugium,  nisi 
lis  habentcs,  Xortmnnnis  vincenti})us,  pcne 
I  occubuerunt.  Apostolicus  fuga  vita)  asylum 
ms,  inlra  urbem  provinciae  Capitinatoe,  quoo 
ita  dicitur,  sese  profugus  rocepit.  Qucm 
\  insequentes  armatomiIiteobsident;aggeres 
it,  machinamentaad  urbemcapiendamparant, 
s  minis  tcrrent,  ut  apostolicum  rcddant.  llli 
;emper  perfidissimi  nulla  pactione  ad  utilita- 
>ostolici,  nisi  ut  seipsos  tucrentur,  acquisita, 
er  portas  ejiciunt ;  quem  hostes  suscipicntes, 
rerentiam  sancta)  Uomanae  Ecclcsia;,  cum  ma- 
Bvetione  ejus provolvuntur  pcdibus,  veniam  et 
ictionem  cjus  postulantes.  Sod  et  usquo  ad 
uo  exercitus  castra  et  tentoria  fixcrat,  eum 
humilitate  illi  servire  exsccuti  sunt.  Quorum 
nam  benevolentiam  vir  apostolicus  gratanler 
nens,  de  offensis  iudulgentiam  et  benedictio- 
ontuIit,et  omnem  terram,quam  pervaserantct 
ulterius  versus  Calabriam  ct  Siciliam  lucrari 
nt,  de  S.  Petro,hoBreditali  feudo  sibi  ethaere- 
sois  possidendam  concessit,  circa  annos  1052. 

CAPUT  XV. 
ler  Leopapa  a  Nortmannis  cum  honore  dimis- 

sus  sit.  D 

•Btolicum  itaquo  Romam  regredientem  comes 
redus,  quousque  sibi  placuit,  cum  honorecon- 

.Ubi  vero  licentiani  redeundi  concessit,  in 
am  reversus  omncm  terram  placidam  et  sibi 
entem  invenit,    quam  longo  temporc  in  paco 

ut  vix  in  aliquo  loco  suoe  dominationis  latro 
li  suis  imperiis  contradicere  auderet,  possct 
iri.Duositaqucfralressuoscomites  fecit,  Mal- 
in  Capitinatee,  Guilielmum  vero  in  principatu. 

G.  P.  intus, 
G.  P.  Scalanos, 
I  G.  P.  preedam, 
Ouiscardam,  et  voa  ipaoa  fame,  etc. 


Sed  Malgerius  moriens  cum  omnem  comitatum  suum 
Guilielmo  fralrisuoreliquisset,  Guilielmus  Gaufre- 
dum  fratrem  suum  diligens  sibi  coucessit. 

GAPUT  XVI. 
De  Boberto  Guiscardo,    qualiter  castrum  Sancti 

Mrrr:  r.':::ivit^   et  qualiter  cum  Sclavis pedes 

prsedatum  ivit. 

Robertus  vero  Guiscardus  cum  apud  Scriblam 
moraretur,  Calabios  fortiter  impugnans,  cum  vi- 
deret  suos  propter  infirmitatem  loci  et  aeris  diversi- 
tatem  languescere,  snniorem  locum  expetens,  non 
quidemhostes  dovitando,  ut  timidusrotrorsum  va- 
dens,  longius  (Sl)  recessit,  scd  polius  quasi  in  ho- 
stem  hians,  in  viciniorem  se  conferons  castrum, 
quod  S.  Marci  dicitur,  firmavit.  Sed  cum  firmato 
castro  quid  motus  inlroduccret  non  inveniret,  abs- 
traxeranl  enim  circummanentesad  proxima  castra 
quasque  habebant  ne  ab  ipsis  diripercntur,  quodam 
vespere  dapifer,  qui  omni  domui  suao  prseerat, 
requisivit  ab  ipso  quid  in  crastinum  comcsturi  erant 
ipse  vel  militcs  sui,  dicens,  se  neque  victum  nequo 
pretium  ad  emendum  habero ;  quod  si  pretium 
haberet,  nusquam,  ubi  cum  pace  adiri  posset,  in- 
vcniri  posse.  Guiscardus  usque  ad  scxaginta,  quos 
Sclavos  (28)  appellant,  totius  Calabriae  gnaros  se- 
cum  habens,  quos  quasi  fratres  fidelissimos  sibi 
beneticiift  et  muneribus  missis  efiecerat  sciscitatus 
est  ab  eis,  utrum  locumadibilemscirent,  quo  prae- 
da  (29)  possct  capi.  Quibus  respondentibus  seultra 
montesviapra^ruptissimainprofundissimis  vallibus 
permaximam  scire,  scd  sine  ma^no  discrimine  ex- 
trahinonposse,Uobertus  talcfertur  dcdisserespon- 
sum  :  Eia,  tutissimi  vitu3  mese  fautorcs,  itane  pa- 
tiemini  Guiscardum,  scd  et  ne  vos  fame  affici(30)? 
Causa  victus  acquirendi,  dubia  fortuna,  usque  in 
periculo  vitre  tenlanda  est.  Nam  et  tentantos  saepo 
triumphaliter  evasisse  audivimus,  ncminem  vero, 
qui  fame  interierit,  laudari.  Ite,  inquit,  nocturni 
prasdonos,  ebrietas  Calabros  mmus  vigiles  esse  per- 
mittit.  Nam  et  hanc  diem  cclebrom  habentes,  ox  more 
conviviisct  potationibus  studuerint  (31).Pr8etie  (32), 
subsequarmilitibus  (33)  armatis.  Sicque  lecto  pa- 
rato,  cum  jamcollocatusesset,  denocto  nullo  sciento 
consurgens  vili  veste  ct  scarpis,  quibus  procalcea- 
rii8utuntur,adsimilitudinemabcuntiuniseseaptans, 
illis  medius  adjungitnr.  Sicquo  per  tolam  noctem 
ignotus  comes  illis  factus,  nullicorum  verbumeffe- 
cit.  Nam  neque  excreare  volehat,  ne  forlo  ita  quis 
esset  deprehendcretur.  Quia  enim  ejusdem  gentis 
erant,  non  ex  toto  sesc  credobat  illis.  Porro  ubi  ad 
locumpriedas  vcntum  cst,  quidquid  ibi  invenerunt 
ante  se  colligenles,  ipse  crebrissaltibus  et  vibrante 
hastiIi,utreditumacceIerent,socios  hortabatur.  Sed 
antequam  illucesceret,  ii  quibus  damnum  illatum 
fuerat,  sua  ablata  perpendentes,  cum  ducerent, 
militibus  ut  praedam  excutiant,  prosequuntur.  At 

(31)  C.  P.  potationibus  studuerunt, 

(32)  C.  P.  Proecedite,  etc. 

(33)  G.  P.  militibus  ducentiSj  etc. 


1111 


GAUFREDl  MALATERR/E  MONACHI    BENEDICT. 


1112 


Guiscardus,  insequentes  approperare  videns  et  so-  A,  omnibus  praesumptuosissimas  et  magnarum  remm 


cios,  ne  praeda  privari  patiantur,  seso  invicem  au- 
dacter  cohorlnri  audiens,  ut  audaciorcs  redderet, 
jam  quis  csset  aporuit.  Guiscardus,  inquit,  adsum 
particeps  laboris  vestri.  Sine  me  nil  pcriculi  patie- 
mini.  Forti  animo  cstote,  et  insurgamus,  hoslil)Us. 
Nam,  Deo  fortunam  prospcrante,  facilc  prajvale- 
bimus.  IIa3C  dixit,  et  hostihus  cum  maximo  furoro 
occurrcnSjdum  certat,  multos  }»crimit,  plurcs  capit, 
reliquos  fugat,  victor  cfficitur.  Sicque  triumphalibus 
spoliis  acccptis,  de  pedilibus  suis  oquilcs  fecit,  do- 
niquejam  securus,  captivos  secum  deducens,pr®- 
cedit,  paui-is  qui  pr£edam  post  se  minenl  relictis. 
Milites  vero  sui  cum  jam,  lucc  orta,  eos  armatos 
vcrsuscaslrumadvenirocogaoscerent^hostessuspi- 
catijdominumsuura  ubiessel  nescientes,  per  totum 


audaci8simusattcntator,Petrum  mediam  corripiens, 
collo  suppositum  versus  suos  asportare  coepit.  Ac- 
currentibus  itaque  utriusque  sociis,  Disinianensi- 
bus,  utPetrum  eruerent,Nortmannis  vcro  ut  domi- 
numsuumJuvarentyGuiscardusPetrum  enerviter  re- 
luctantem  interdum  porlando,  interdum  volutando, 
interdum  Irahendo  usque  ad  suos  perduxit.  Cala- 
brenscs  vcro  de  Petro  jam  desperantcs,  etproipso 
cum  Nortmannis  minime  certare  praenitentcs,  fo- 
giendo  scse  in  castrum  Hisinianenso  recepeininl. 
Nortmanni  vero,gaudentesquaside  triumpho,usqoe 
ad  castrum  S.  Marci  Potrum  secum  adducunt,  ubi 
aliquandiuincaptionc  dctentus,pecuniam  mirabilem 
pci'SoIvens,seipsum  a  captioneliberavit,sedcivibu8 
nonassentientibus,  castrum  minime  reddere  poluit. 


caslrum   clamore  requirunt.  Non  invcnientes  tur-  ^  Tali  calliditatc  et   huic    similibus  Calabrenses  de 


bantur ;  audactertamen  caslroprosilientcsillisquos 
hostos  suspicabanlur  occurrere  accelerant.  Porro 
Guiscardus,  cquum  in  quo  sedebal  calcariis  urgens, 
alta  voce  Guiscardum  ingeminandooccurril,  sicque 
agnitus  ab  illis  de  praescnlia  sua  et  de  folicitate 
fortuna)  omnes  hilares  rcddit.  Uedarguitur  tamen 
plurimum  ab  ipsis  quod  talia  proesumpscrit,  et  no 
ulterius  praesumat  admonetur,  ne  fortunaqua^nunc 
arrisit  poslmodum  si  lenletur,  in  pejus  ccdat.  Sic 
castrum  pranla  cl  rcJcmptione  cai^livorum  ditans, 
Calabrus  crcbris  incursionibus  plurimum  laccssivit. 

CAPUT  XVil. 

Dv  Uoborlo  (huacardo  et  Polro  do  liirrn. 
Qualitcr  vero  Pclrnm  de  Turra  qui  apud  Bisinia. 


Guiscardo   comperlis,   genus   formidolosissimum, 

omncs  anle  enm  Iremcbant,  quippe   cui  neminem 

assimilari  posse  armis  et  ingenio,  sed  nequc  viribus 

dicebant. 

CAPUT  XVIII. 
Qualiler  Roberlus  Ouiscardus  comes  Apuliai  fnctus  sit. 

Tanta  itaque  pecunia  Guiscardus   accepta  suos 

abundanter  rcmunerando,  in  sui  fidelilate  roborat, 

Calabrcnsesqueinfestioro3reddit,quotidianuimpclu 

Inccssens  Bisinianenses  ct  Consentinos,  Marturia- 

nenses  et  his  adjacentcmprovlnciam  secuni  foDiluj; 

inire  cocgit  :  tali  videlicet  paclo  ut  castra  sua  reli- 

ncntcs  servitium  tantummodo  et  tiibutumpersolve- 

rcnt,  ct  hoc  sacramentisetobsidibusspopondcrunt, 

Ilunifrcdus  igitur  comes,  Apuliam  gloriosissimoet 


nummorabatur,  accei>crit,siIentioprajlermittendum  (j  laudabili   pace   gubcrnans,  infirmitate  priDventus^ 


non  est.  Krat  ([uippc  idcm  Pctrus  ditissimus  civis 
Bisinianensis,  sed  ct  consilio  et  virtutc  cjctcris  pol- 
lens,  omnibus  principnbalur.  Soliti  autem  erant 
muUoties  convcnire,  hic  ct  Robertus  Guiscardus, 
quasi  ad  placitum  de  pluribus  controversiis  quee 
intcr  suospveniebant,  Porro  Guiscnrdus,  cumsclret 
eum  maxima  pccunia  abundare,  et  prte  ca3teris 
castro  dominari,  coopit  animo  tractarc  qualitcr  per 
eum  el  castro  poliripossct,  etpecuniam  quam  pos- 
sidebat  abstraherct.  Quod  secum  diurcvoIvens,tan- 
dem  consilio  cum  suis  habito,  quadam  die  nullo 
focdcre  intcrposito  cxtra  castrum  Bisianense,  in 
campo  in  quo  colloqui  consuovcrant  cum  venissent 
Guiscardus,  videns    maximam  multitudidcm  cum 


quod  dolor  est  dicerc,  mortuus  est.  Quod  Guisca^ 
dus,  qui  tunc  temporis  apudS.  Marcum  morabatur, 
audicns,  vcrsus  Apuliam  magno  cum  dolore  animi 
accelerat ;  susceptusque  a  palriae  primalibus,  om- 
nium  dominus  et  conics  in  loco  fratris  efficitur, 
ordinatisque  rebus  suis  et  tota  Apulia  sibi  in  pace 
conciliata,  quod  primum  animo  conceperat  rainime 
oblivisci  potuit,  sed  jam  ampliori  imperio  dilatatus 
ct  majoribus  viribus,  militum  videlioet  copia  auctus, 
ad  quod  coopcrat  peragendum  iterum  inlcndit. 
Kxcrcilu  itaquo  commoto,  ct  his  qua}  ad  cxpeditio- 
nom  nccessaria  erant,  versus  partesCialabri^eaciem 
dirigit;  pertransiensque  Consentinos  fines  et  Mar- 
turianenscs,  juxta  calidasaquas,super  fluminequod 


Petro  venisse,  nuntio  prajmisso  mandal  seilli  mul-  -^  Nocatodiciturbiduopermansit,  utcxcrcituniilineris 


titudiniinlermisccri  nollc,  ne  forte  inler  ipsos  tu- 
multus  ex  aiicjua  ro  ficret,  sed  longius  promotis 
utrius({ue  partis  sociis  ipsi  duo  in  mcdium  collocuturi 
convenirent.  Prsedixeiat  lamen  suis  quid  facere 
disponebat,  ct  cum  uecessc  foret,  sibi  citius  auxi- 
lialuri occurrerent.  Assenticnte  itaque  Petro  his quae 
aGuiscardo  mandata  sunt,  sibi  minus  prospiciens, 
sociis  a  longe  dimissis,  ipse  medio  locoGuiscardo 
obvianti  accelerat.  Considentes  ergo  et  diu  sibi  ad 
invicem  loquenles,  cum jam  discessuri  assurgerent, 
Guiscardus  enormitale  et  m(de  corporis  illius  in- 
specta,  viribus  suis  minus  diffidenSy  erat  enim  in 


asperitate  faligatum  recrcaret  et  terram  cerlius 
oxploraret.  Indeque  pertransiensusque  ail  castrum 
quod  Scyllatium  dicilur,  juxta  littus  maris  iler 
inlendens,  Hhcgium  usqucpervenit,  ubi  triduositu 
loci  iuspccto,  cum  videretso  cives  urbis,  nccminis 
ncc  blandimcntis  flcctcrep{j3sc,quibusdamncgotiis 
versus  Apuliam  se  revocantibus,  reditum  paitil. 
Decedcnli   Leucastrum,  et  Maja  et  Canalda  pacem 

facicnlcs  sese  dcdidcrunt. 

CAPUT  XIX. 
Do  Rogcriojuniore  Hlio  Tancredi, 

Hogerius  vero  minor  frater  qaem  adhuc  domi 


HlSTOftlA  SICULA.  -  LIB.  I. 


1114 


18  et  amor  parentum  detinuerat,  subse-  ^  dus  audiens  Rhegicusos  omnia  circumquaque  qucB 


;liam  venit;  decujus  adventuGuiscar- 

aimum  gavisus ,   honore  quo  decebat 

t.  Erat  enim  juvenis  pulcherrimus,  pro- 

B,  eleganli  corpore,  lingua  facundissi- 

lio  callidus,  in  ordinatione  ngendarum 

idus,  omnibus  jocundus  et  aiTabilis, 

8y  militia  ferox ;  quibus  artibus  brovi 

aem  gratiam  meruit.  Quia  vcro  factio- 

aodis,  ut  in  tali  aetate  assolet,  appetens, 

losque  sibi   alligans,  quaeque  habere 

Qter  ct  largissime  illis  impertiebatur. 

ardus,  fratris  constantiam  et  militarom 

ertius  experiri  volcns,   cum  sexaginta 

itibus  phirima  millia  hostium  dcbeUatu- 

briam  dirigit.  Qni  audacter  pergens,  in  r% 
ninemontium  Vibonensiuin  castra  me- 

^ria  fixit  ut  longe  Intequc  visus  incolas 

ue  facilius  deterreret.  Quod  cum  com- 

iset  per  omncs  civitates,  et  castra  illius 

tt  totius  vallis  Salinarum,  territi  omnes 

paccm  postulcnt  dirigunt,  munera  plu- 

;  fortissima  castra  enerviter  reddunt  in 

juramentis  et  obsidibus  fa^derantur. 

CAPUT  XX. 

'io  qni  Roberto  Guiscardo  invilatus  a 
Caiabria  in  Apuliam  vadit. 

ad  suam  et  fratris  fidelitatem  pro  libito 
ilurimum  pecuniae  quam  acceperat  in 
itri  per  legatos  misit,  evcntus  suos  qua- 


ad  victum  necessaria  eraut  secum  infra  urbem 
clausisse,  etnihil  rolietumquodoxercituicontignum 
foret,  providens  ne  obsidcnda  urbe  famis  angustia 
exercitum  propelleiet,  Rogerium  fratrem  cum  tre- 
centis  militibus  versus  castrum,  quod  Geracium 
dicitur,  in  predam  dirigit,  summopere  admonens 
ut  quidquid  ad  victus  necessaria  rapere  posset, 
apud  Rhegiumexercituideferat;  ipse,  rectoitinere 
gradiens,  urbem  obsidere  accelerat. 

CAPUT  XXII. 
Hogorius  cum  maxima  prcoda  Rhegium  venit, 
Rogerius  vero,  studens  ad  gratiam  fratris  et  to- 
tius  exercitus  quod  sibi  injunctum  erat  peragere, 
altissimos  colics  cum  profundissimis  vallibus  per- 
lustrans,  ut  (Idclis  et  studiosa  apes,  onustissimus 
ad  exercitum  cum  maxima  prueda  rediit,  jamque 
pcne  deflcientes  omnes  abundantia  i-ecreavit.  Gui- 
scardus  vero,  videns  se  versus  civitalemminuspro- 
ficerc  et  exercitum  hieuus  aspcritate  turbari,  ob- 
scssionem  solvens  disccssionisque  daus  licentiam, 
ipse  apud  Maiam  hicmandi  gratia  cum  paucis  se- 
eessit. 

CAPUT  XXIII. 

Rogorius  irato  animo  a  Roborto  Guiscardo  recedit, 
Rogerius  itaquo,  cum  quod  militibus  suis  largire- 
tur  minus  abundarct  (34),  et  ipsi  sibi  in  exigendo 
importuniores  cssent,  a  fratre  cxpetit.  Ille  vero 
pravorum  consilioversus,  cumc£eterislargusesset, 
illi  strictior  quam  oportebat  (35)  esso  cccpit.  Vide- 


dnns.  Ipse  vero  castrurn,  quod  Inci-  C  '"'.*.  ^^"'?"®  propler  slrenuitatem,  quam  habobat, 


man 

,  studiosissime  turribus  et  propugnaculis 
matis  militihus  munivil ;  omnibus,  quae 
leccssaria  erant,  sufficienter  introductis. 
;  vero  pecunia,  quae  sibi  a  fratre  directa 
a,  et  strenuitate  cjus  agnita  plurimum 
t,  ejusquecoIIoquiumdesiderans,utadse 
!leretmandat.ine,sex  tantunimodo  milites 
ens,  reliquis  ad  tuendum  castrum,  quod 
t  provinciam  promendam,  ne  fraudes 
3nt,  relictis,  in  Apuliamad  fratrem  venit; 
decontcr  fuissct  suscoptus,  evcntus  suos 
conferentes,  mutua  collocutiono  locuti 


militiam  juvenum  totius  Apulice  ei  notius  quam  sibi 

adhcerere;  unde  et  ne  contra  so  insolesceret,  me- 

tuebat,  et  ut  paucis  contentus  secum   moraretur 

penuria  cogere  volebat.  Porro  ille,  ut  magni  animi 

crat,   sciens   se,    a  fratre  rcccdens,  in   Apuliam 

ivit  (36) 

GAPUT  XXIV. 

Rogerius  a  Guilielmo  fratrc  benigno  suscipitury  et 

Scaloa  conceditur. 


CAPUT  XXI. 


Quod  audiens  frater  suus  Guilielmus,  comes  vide- 
licet  totius  principatus,  legatos  mittit ;  ut  ad  se 
veniat  invitat,  quce  habet  simul  nccipiat,  nihil  se 
excepta  uxore  et  liberis,  ab  illo  proprinm  habere 
vclle  repromittcns.  Veniens  itaque  honore  quo  de- 
cebat  susceptus  est,  aliquandiuque  cum  ipso  mora- 
GuiscajduSy  ct  Rogcrius  cum  exerciiu    D  tur.  Tandem  castrum,  quod  Scalea  (37)  dicitur,  ab 

ipso  accepit,  per  quod  multas  incursiones  versus 
Guiscardum  faciens,  circumquaquelacessivit.Quod 
cum  Guiscardo  relalum  fuisset,  exercilu  moto  di- 
ctum  ca5trum  obscssum  vadit.  Guiscardus  quidem 
oliveta  etvineta  urbi  conligua  devastabat.  Guilicl- 
mus  autcm  milites  ejus  crebris  congressibus   et 


Rhogium  vaduut, 

lum  moratus  est,  doncc  communi  consilio 
3  quae  ad  cxpeditioncm  neoessaria  erant, 
nanu  equitum  et  pedilum  juga  montium 
ranscendentes,versus  Rhegium  incednnt. 
vallem  Salinarum  ventum  est,  Guiscar- 


P.  lcctati  sunt, 

jeriuS   voro   cinn    quibusdam    militibus 
'lod  ois  largiroiur  minus  habotur. 
nsilio  usus  versus  eum  cum  coitoria  lav- 
et  illi  strictior  quam,  etc. 
sioafratre  tractcri^  recedens  in  Apu'iam 


se  contulit, 

C.  P.  So  aut  a  fralre  degonerem,  vel  indignum, 
quin  gradatim  ad  alta,  ut  ille  fecerat,  et  jam  ipso 
forluna  sibi  favento,  scanderetj  irato  animo  a 
fratre  recedeus,  etc. 

(31)  G.  P,  Asolaj  ct  ita  delnceps. 


1115 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT. 


1116 


hastili  robore  militariter  dejicienS)  numero  minue- A 
bal.  llle  vero,  cernens  se  versus  urbem  minus  pro- 
ficere  ct  numerum  suorum  diatim  magis  ac  magis 
minui,  ne  majori  damno  gravaretur,  oonsilio  hablto 
a  loco  recessit. 

CAPUT  XXV, 
Rogerius  comcs  equos  furatur, 

Non  multo  post  per  internuntios  pace  ad  tempus 
inter  ipsos  facta,  invitalus  a  fratre  Rogerius  cum 
quadraginta  mililibus  fidis  sibi  servitum  vadit;  ubi 
quidcm  plurimum  penuriarum  passus  est,  sed  latro- 
cinio  armigerorum  suorum  in  multis  sustentabatur. 
Quod  quidem  ad  ejus  ignomiuiam  non  dicimus,  sed^ 
ipsoitaproecipiente,  adhuc  vilioraet  reprehensibi- 
liora  de  ipso  scripturi  sumus,  ut  pluribus  patescat 
quam  laboriose  et  cum  quanta  angustia  a  profunda  o 
paupertatcad  summum  culmen  divitiarum  vel  hono- 
ris  attigerit.  Habebat  siquidem  armigerum  quem- 
dam,  Blettiva  (38)  nominc,  coram,  quo  nil  tuebatur 
ad  quod  furandum  intcndebat.  Hic  ipsc  penuriosus 
adhuc  juvenis,  postmodum  ditissimus  futurus  co- 
mes  (39j,  cum  esset  cupiens  quosdam  equos,  quos 
apud  Melfam  in  ejusdem  domo  viderat,  ad  haec  (40) 
persuasit  ut  secum  vadens  nocturno  furto  abs- 
tractos  abduceret. 

CAPUT  XXVI. 

A  Rogerio  Malfilani  capiuutur. 

Curriculo  itaque  mensium  duorum  fratris  servi- 
tium  studiose  peragens,  cum  ab  ipso,  nil  inter  se 
et  omnes  suos  causa  remuneralionis  uno  tantum 
equo  excepto,  accepisset,  quamvis  non  lcgerat,  ta-  C 
men  quasi  naturalitcr  sciens  illud  Sallustianum 
proverbium  {Cat.  61)  :  Frustranitiet  adextremum 
niJy  nisi  odium  fatigando  quaorereyjam  demum  ex- 
trema)  demcutiie cst ;  et  quodbene servicnti  fortuna 
necessaria.  esty  sibi  vero  eam  minus  favere  cum 
fratro  plurimum  vcrbis  allcrcatus,  fcedere  quod 
inter  se  ad  tempus  habebant  reddito,  Scaleam  re- 
versus  ost,  statimque  in  eodem  vespere,  apud  ca- 
strum,  quod  Narencium  dicitur,  milites  suos  super 
Guiscardum  prsedatum  mittens,  provinciam  spolia- 
vit.  At  dum  illos,  quos  prsedari  miserat,  apud  Sca- 
leam  praestolatur,  Berver  (41)  quidam  a  Melfa  ve- 
niensnuntiat  Mclfitanosnegotiatores  a  Melfa  versus 
Melfam,  haud  procul  a  castro  transire.  Quo  audito 
non  minimum  gavisus,  cquum  insiliens  Gisenual-  tj 
dum  et  Carbonariam,  cum  octo  tantum  mihtibus 
mercatoribus  occurrit,  captosque  Scaleamdcduxit; 
omniaque  quae  secum  habcbant  diripiens  ipsos 
etiam  redimero  fecit.  Hac  pecunia  roboratus 
largus  distributor  centum  sibi  milites  allegavit; 
quibus  totam  Apuliam  crebris  et  diversis  incursio- 

(38)  Quemdam  Blettinam. 

(39)  Adhuc  vivens,  postmodum  ditissimus  futu- 
rus  comes  causa  esset. 

(40)  In  cujusdam  domo  viderat^  ad  hoc. 

(41)  C.  P.  Benerus. 

(42)  Vero  pugna  mortalitatis  horribiliter  deflu-- 
ens  vix  aliquem  permitlens  evaderef  in  tantum 
pertr&naiena. 


nibus  lacerans,  Guiscardum  in  tantum  sollicitiun 
reddebat  ut  acquirendae  Calabriseoblitus,  jam  qaod 
acquisierat  pene  amitteret. 

CAPUT  XXVII. 
Fames  in  Calabria  6t. 

Anno  1058,  clades  permaxima,  et  flagellum  ir» 
Dei,  ut  credimus,  peccatis  exigentibus,  divioitas 
immissum  totam   Calabrise  provinciam  curriculo 
trium  mensium,  Martii  videlicet,  Aprilis  et  Maii  in 
tantum  attrivit  ut  trino  morbo  mortem  sibi  immi- 
nere  cernentes,  cum  unum  ad  vitae  pcriculum  suffi- 
cere  possct,  vixadquodvishorum,  aedumtriasiroQl 
furiosissime  detonantia  pcricula  se  evadere  posse 
existimarent.  Nam  una  ex  parte   gladius  a  Nort- 
mannis  vix  alicui  parcens  desseviebat.  Ex  alia  vero 
fames   viribus  exhaustis  per  hmguida  aestuabat. 
Tertia  vero  pruina  mortalitatis  horribilitcrdeflueos, 
vix  intactum  perculiens  (4i2)  ut  in  arenti  arundinelo 
laxis  habenis  furens  (43)  incendium  percurrebat. 
Pecunias  habentes,   quid  emerent   non  habenles 
atquc  ipsos  liberos  (44)  ex  ingenuitate  procreatos 
vili  pretio  in  servitium  venundantes,  num  ubi  illnd 
ad   victus   utilitatem    expenderetur  ,    non    iove- 
niebant,  ad  augmentum  doloris  sui,  amissione  in 
cassa  (45)  venditione  liberorum,  quasi  quarta  cala- 
mitate  cruciabantur.  Vescentibus  carnibus,  absque 
pane  comestio,  quibusdam  vinum  non  habentibus, 
ubi  aquae  potu  condicbatur  (46)  dyscnteriem  fa- 
cicns,  multos  dcjiciebat ;  quosdam  autem  spleneti- 
cos  faciebat.  Ubi  vero  vino  fortiori  inlemperale 
superfundebatur  calor  naturalis,  ejusdemperniciem 
lueri  cor,  quod  panis  non  confirmabat,  iDternis 
quadam  sestuatione  concedens  debilitari  cogebat. 
Quadragesimae  sanctamobservantiam(47)  asanctis, 
et  religiosis  Patribus  catholice  contraditam  angn- 
stia  dissolvit,  in  tantum  ut  non  solum  lactis  vel  ca- 
sei  verum  etiam  carnis  comestione  reliquis  tem- 
poribus  conccssae,  etiam  ab  ipsis  qui  alicujus  bo* 
neslatis  antea  videbantur  violaretur.  Sic  herbarum 
virentia  olera,  quibus  pulmentaria  fieri  solent,  len» 
sterilitas  subtraxerat.  Ubivcroinveniebantur,  qoa* 
dam  pruina  vitiati  aeris  decocta  post  obesse  quam 
prodesse  degustata  videbantur.  Fluvialibus  care- 
ctis,  et  quarumdam  arborum  corticibus,  cum  ca- 
staneis  et  quercinis,  sive  ilicinis  nucibus,  qaa* 
glandes  dicimus,   porcis  subtractis,  et  molaposl 
exsiccationem  tritis,  panes  facere  modico  milii  ad- 
misto  tentabant.  Crudoe  radices  cum  solo  sale  de- 
gustatae,  ventris  tumorem  cum  pallore  vultus  ex- 
citanles  vitalia  intercludebant.  Matres  pielateastu 
ab  ipso  liberorum  ore  cibum  rapere  potius  qu>® 
administrare  impudenti  violenlia  satagebant.  ^'^ 
trino  flagello  usquo  ad  novas  fruges  attrili  s'*^^ ' 

(43)  Habenis  fervens. 

(44)  Suos  liberos. 

(45)  Sui  propter  ammissionem  incussa. 

(46)  Habentibus  aqueo  potu  coDdacebantar» 

(47)  Dissolvit  crudis  carnibua^  et  fructibus  i*' 
borum^  vel  corticibus  uteb&ntur  in  cibis. 


1117 


HISTORIA  SICULA.  -  LIB.  I. 


1118 


sed  novis  frugibus  supervenientibus  fames  quidem  ^ 

propulsa  est ;  gladius  vero  mortalitatis  acutlor  fa- 

ctus  est.  Nam  corpora,  famis  penuria  vncuata  et 

cibo  insueta,  qu&nto  abundantiori  cibo  contra  usum 

intemperanter  reficiebantur,  tanto  cilius  periclita- 

bantur. 

CAPUT  XXVIII. 

Calabri  rebellantea  castrum  Leucastrense  in  dolo 
capiunt,  pluribus  ibi  interfectis. 

Calabrenses  denique,  genusperfidissimum,  cum 

viderent  fratribus  interso  dissidentibus  sesca  ne- 

minc   suscitari  (48),  coeperunt  jugum  Nortmanno- 

ram  a  se  excutere,  ct  servitium,  quod  juraverant, 

vcl  tribulum  minimo  persolvere ;  unde  et  simula- 

tione  ndelitatis  traditione  composita,  castrum  Leu- 

eastrense  accipientes,  sexaginta  Nortmannos,  qui  ^ 

ad  taendum  ibi  castrum  relicti  crant,  una  die  pere- 

merunt. 

CAPUT  XXIX. 


Depace  fncta  inter  Robertum  Guiscardum  et  Uoge^ 

rium  fratrem  suum. 

Quod  cum  Guiscardo  nuntiatum  fuisset,  videns 

86  versus  in  Calabriam  perderc,  ct  Apuliam  totam 

lai*bariy  fratremper  legatos  accersiens,  paceni  cum 

eo  fecit,  concedens  ei  medictatem  Calabrioe  a  jugo 

montis   Intefoli   (49),  montis  Scyllalii,  quod  ac* 

quisitum  erat,  vel  usque  Ubcgium  essent  acquisi- 

turi. 

CAPUT  XXX. 

Robertus  Guiscardus  uxorem  Alberudam  repudians 
Sigelgutam  ducitj  et  liogerius  et  Guiscardus  rc- 
coaciliantur. 

Post  h£ec  Uubcrtus  Guiscardus  uxorem  hahcns 

quae  gentis  honestam  et  prieclari  generis,  Alberat 

dam  nomiDCy  ex  qua  habebat  rilium,  nomine  Mar- 

cam,  quem  alio  nomine  dicehantBoamundum,con- 

aanguinitate   adnumerata,    cunonicis  sanctionibus 

contrarius  esse  nolens,  conjugium  solvit,  filiamque 

Gaimari  Salernitani  principis,  Sigclgaytam  nominc, 

aibi  in  malrimonium  copulavit. 

CAPUT  XXXL 

Bobertus   Guiscardus  supor   Guilielmum  fratrem 
suum,  antequam  nuptias  cclebrcty  vadit. 

Anno  ab  Incarnationo  Domini  1058,  hanc  apud 

Salternum desponsatam,  antequam  conveniront,Uo- 


fratrc  sibi  hajreditaliter  deliberatum  habens,  re- 

bellesCalabroscircumquaqneimpugnarecoepit.Qua- 

dam  vero  die  cum  Oppidum  (f)2)  castrum  obside- 

ret,  episcopus  Cassinianensis,  etOiraciipreesopus, 

quem  nos  pra^posilum  dicimus,  maximo  excrcitu 

concitato,  castrum,  quod  Sanoti  Martini  dicitur,  in 

vallc   Salinarum   oppugnatum  vadunt  anno  Domi- 

nica3  Incarnationis  1050.  Quod  cum  Uogerio  nun- 

tiatum  fuissel,  ab  obsesso  recedens,  citato  cursu, 

ubi  cos  esse  audivit,  advolat.lmpetufacto,  indequc 

quasi  circumoingeiis,  vix  unum  evadere  pcrmisit ; 

de  quorum  spoliis,  et  equis  et   armis  omnes  suos 

abundantes  fecit.  Quam  ob  rcm  Calabria,  et  si  non 

ex  toto  obcdicns,  tamon  a  vicinitate  ejus  tremula, 

minus  cum  prior  irritare  prresumebat. 

CAPUT  XXXIIl. 

In  adjutorium  Gaufrcdi  fratrisBobertus  Guiscar" 
dus  et  liogorius  vadunt. 

Uohertus  igitur  Guiscardus  rogatus  a  fratre  suo 

Capitinatse  comite  Gaufrcdo,  ut   contra  sibi  relu- 

ctantes  auxilium  lalurus  in  terra,  quae  Gitium  di- 

cilur,  quam,  ut  suos  fines  diiataret,  dcbellare  coe- 

perat,    veniret,  in  fratris   sui  Uogerii  strenuitate 

plurimumfidens,  utad  sc,  secumilluc  iturus,  quam- 

citissime  veniat  invitat.  Ille  autem,  invitatione  sus- 

cepta   ct   necessitate  fratris  sui  cognita,  quamvis 

suis  utilitatibus  disponendis  occupatus  esset,  tamen 

quia   sibi  semper  mos  fuit  amicorum  utililatibus, 

uti  suis,  subvenire,  accuratissime  versus  fratris 

auxilium  subvenire  accelerat ;  sicque  cxercitu  com- 

molo,  utrique  in  auxilium  fratris  aciem  dirigenles, 

C  Guillamatum  (53)  caslrum  oppugnanles  capiunt; 

Gallerio,  qui  caslro  principabatur,  in  Apuliam  ca- 

ptivum  duccntes,  oculos  efTodiunt,  ne  si  oculos  ha- 

bens  captione  quandoque  liberarctur,  fratri  iterum 

molcstus  fieret.  Hic  sororem  quamdam  habebat, 

quo)  cum  ipso  in  captione  abducta  est;  quse  etiam 

tantic  pulchritudinis  esse  tostatur  ut  si  aliquando  ad 

mare  balneatum  vcnisset,    vcl   causa  experientiae 

crura  in  aliquo  piscosoflumine  deponeret,  pisces  al- 

bedinc  ejus  deleclati  adnatabant,  ut  etiam  manu 

capi  possent. 

CAPUT  XXXIV. 

Guillamato  dcbellato  utrique  fratres  Calabriam  va- 

dunt. 


Tunc  comesGaufrcdus  Guillamatum  (54)  castrum 


gerio  fratri  procurandam  committens,  ipse  ut  (50\ 

Gisulphum  fratrem  suum  comitem  principatus   in         ,.,.-..,.        .  .       m      • 
,         j.,  ,    .„.      «  »        1  •    V    •  D  adjulono  fratris  adeptus,  totam  Teacmam  provm- 

haeredilate  illius  nrmaverat,  quibus  ipsi  plurmum  ^'    .  *•      ,  ,    „        -    ,./  ..    i»  t     *  r>  - 

,„.,  .   -    ,  1    o-     i  !•!    •    1     nf  ir  ciam  debcllare  fortiter  coepit.  Uobertus  vero  Gui- 

(51)  infestus  crat,  dirutum  vadit;  mde  Melfam  re-  ,  ,^         •    i.    .      •    r^  i  i_  •  «a 

^    '  scardus  cum  Uogerio  fratre  m  Calabriam  secessit, 

uhi  ad  utilitatem  suam  et  fratris  plurima  disponens 

et  usque  Uhcgium  prcedatum  vadens,  Uogerio    in 

Calabria  remanentc,   ipse  in  Apuliam  hicmaturus 

regressus  est. 

CAPUT  XXXV. 

Robertus  Guiscardus  dux  efficitur. 

Hieme  vero  transacta,  magno  desiderio  Uhegium 

(51 )  Ipse  tamon. 

(52)  G,  V,Oppium. 

(53)  Guillimacum. 

(54)  Guilliaiacum, 


gressus,  solemnes  nuptias  celehravit, 

CAPUT  XXXII. 

Bellum   apud  S.   Martinum  cum  Grwcis  a   Ilogo 

rio  fit. 

Quibus  expletis,  Uogerius,  GuiHcImo  fratri  cum 

gratiarum  actiono  Scaleam  reddens,  rogatus  a  Gui- 

scardo  in  Calabriam  venit,  castrumque  Melitense  a 

(48)  C.  P.  visitarL 

(49)  C.  P.  Niclefoli 

(50)  Gisulpbo  fratri  puellee  ad  yotum  ageret^  dao 
caatra^  qusa  Gulielmus. 


1119 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT 


1120 


adipiscendi  ardens,  commoatuetreliquisqusBnoces-  A. 
saria  erant  magno  studio  prsepnratis,  plurimoque 
exercitu  anno  Domini  Incarnationis  1060  congre- 
gato,  Galabriam  veniti  fratremque  secum  accipiens, 
tempore  quo  mcsscs  colligi  incipiebant,  Rhegium 
preeoccupans  obsedit.  Porro  illis,  quasi  pro  vita 
tuenda  scsc  fortiler  dcfcndcntibus,  utrique  fratres 
certatim  suos  cohortantes,  ad  oppugnationem  ca- 
stri  cxcitant ;  unde,  cum  hostes  interdum  prosi- 
liunt,  multa  miiitariter  ab  ipsis  perpetrata  sunt. 
Nam  Rogerius,  nc  alios  ad  militiam  arrigens  ipse 
refugere  diceretur^  in  omni  congressu  sese  sociis 
preeponens,  quemdam  fortissimum  et  enormi  cor- 
pore  virum,  exercitui  Nortmannorum  multis  conlu- 
meliis  exprobranlemy  quem  omnes  quasi  gigantem 


CAPUT  XXXVIII. 

QuaUter  Scrlo  Tancrecli  filius  a  Nortmannia  in  Bri- 

ianniam  pulsus  sil. 

Sed  nc  aliquis  cxistimet  illos  qui  in  ApuHam  cum 
aliis  fratribus  non  venerunt  minoris  valentiae  a  re- 
liquis  fratribus  fuisse,  et  ideo  in  Nortmannia  remai)- 
sisse,  dc  Serlonepauca  diccnda  sunt.  Hicdeniqa6 
cum  in  Nortmannin  inter  militia)  laudabiliores  ap- 
pretiaretur,  a   quodam   potente  injuriam  passos, 
dum  vindicari   studet,  ilium  interficit.  Unde  iram 
Roberti  comitis,  filii  Ricardi  secundi,  patris  vero 
famosissimi  regis  AnglorumGuilielmi  ferrenoo  va- 
lens,  inBritauniam  declinavit;  ubi  aliquandiu  com- 
moratus,  omnium  gratiam  strenuitatc  suaobtinoit, 


extollobant,  impetu  facto  hastili  robore  dejiciens  n  P'"'1"^  !°»"**>«  pacem  a  comitoRoberto  expeleng. 
mterfecit.  Hoc  itaque  taliter  mterfecto,  reliqui   qui 
infra  castrum  erant,  territi,  cum  viderent  machina- 
menta  ad  urbem  capiendam  parata,  eamque  usque 


perduci,  viribus  suis  diffidentes,  pactione  facta,  ut 

duobus,    qui  ceeteris  principari   videbantur,  cum 

omnibus  suis  abire  liceret,  c»3teri  omnes,  urbede- 

dita,  ditioni  Nortmannorum  sese  subdiderunt.  Ab- 

euntes  vero  sese  in  castro,  quod  Scillacium  dicitur, 

rcceperunt. 

GAPUT  XXXVI. 

Guiscardo  apud  Rlwgium  remanente^  Hogeriuscas^ 
tra  Calabrioo  expugnat. 

Igitur  Roberlus  Guiscardus,   accepta  urbe,  diu- 

turni  disiderii  sui  compos  efTectus,  cum  ti*iumphali 

gloria  dux  efficitur,  magnasque  gratias  cum  mcri- 


nec  obtinenSy  multis  incursionibus  Nortmaimiam 
lacessivit. 

GAPUT  XXXIX. 

De  mililia  qjusdem  Serlonis. 

Et  cum  quodam  tempore  idem  comes  Robertns 
in  confini  Francise  et  Nortmanniae  castrum,  qnod 
Taulerias  dicitur,  obsedisset,  miles  quidam  Franci- 
gena  a  castro  diatim  exiens,  et  singulare  certamen 
ah  exercitu  Nortmannorum  expetens,  multos  pro- 
sternebat.  Gomes  vero,  damnum  suorum  timens, 
omnibus  interdixerat  ne  aliquis  illi  obviaret ;  sie 
suis  excusationem  tribuens,  ut,  cum  quod  pericn- 
losumerat  rcfugerent,  non  hocjamtimori,  sed  prin- 
cipis  interdictioni  ascriberent.  Quod  cum  Serioni 
in  Britannia,  ubi  tunc  temporis   morabatur,  rela- 


torum  recompensatione  fratri  ct  rcliquo  oxercitui,  C  ^^^    fuisset,   ignominiam   populi  sui   uon  ferens, 


quorum  auxilio  lanti  culmen  honoris  atligcrat,  re- 
ferens,  fratrom  cum  exercitu  per  urbes  ct  castra 
totius  provinciae,  ut  suo  imperio  subdantur,  dirigit ; 
ipso  interim  a  laboro  se  apud  Rhegium  recreans. 
Rogerius  vcro  hujus  arlis  non  ignarus,  sapicnter 
exercitum  ducens,  brevi  spatio  temporis,  nuuc  mi- 
nis  terrendo,nuncbIandimentis  mulcendo  undecim 
famosissima  castella  lucratus  cst  in  tantum  ut  in 
tota  Galabria  nec  unum  castrum  reluctari  pra)su- 
meret,  oxccpto  solo  Xillano  (55),  quod  illi  tencbant; 
qui  a  Rhegio  exierant. 

GAPUT  XXXVII. 
Qualilor  Scyllacium  captum  fuit, 
Quod  Rogerius  obsidens,  cum  videret  celeriter 


duobus  tantum  armigeris  comitatus  Taulerias  venit, 
summo  diluculo  anto  portam  singulnro  certamen 
offerens,  de  equo  hasta  innixus  exspectat.  Porro 
ille  qui  alios  dejicerc  solitus  erat,  indignatus,  caai 
maximo  furore  spendidus  in  armis  ferventi  eqoo 
advolat,  quis  sit  rcquirit ;  ut  a  loco  recedat  vilam 
luendo  hortatur.  IIIo  nomcn  revelante,  sed  a  loco 
recedcre  nolente,  dum  fortiter  congreditur,  alio- 
rum  prostrator  forti  hastili  prosternitur.  Serlo, 
pluribus  utriusque  partis  aspicientibus,  non  tamea 
quis  csset  scientibus,  victor  ad  gloriam  Nortmao- 
norum  efflcitur.Sicquecaputabscissum  lancese  snp- 
pouens,  pcr  medium  suae  gentis  castrorum,  nulH 
vcrbum   facicns,  in  Britanniam  redire  acceleral. 


non  posse  capi,  exercilum  vcro  suum  laboris  toedio  p  Gomes  ergo,  legatum  mittens,  quisuamsitperscra- 


afiici,  castcllum  quoddam  anteportam  firmavit,  mi- 
litibus,  qui  Scillacium  soUicitarent,  et  his  quu3  mi- 
litibus  necessaria  eranl,  muniens,  exercitum  ad  ex- 
peditioncm  solvit.  Porro  illi  qui  a  Rhegio  Scilla- 
cium  ingressi  fuerant,  cum  vidercnt  se  nimium  nb 
illis  infestari  quos  l^ogcrius  in  novo  castro  posuc- 
rat,  ncc  diu  ferre  posse,  de  noctc  navem  ingressi, 
Goustantinopolimaufugiunt.  Scillacenscsautem  Ro- 
gerio  arcessito,  pacem  anno  Domini  1060  facicn- 
tes,  castrum  dodunt,  sicque  tota  Galabria  in  con- 
spectu  Guiscardi  ducis  et  Rogerii  fratris  sui  sedata 
siluit. 
(55)  C.  P.  ScyUacio, 


tari  jubet,  ot  ut  nd  se  vcniat  prtecipit.  Sed  cumre- 
nuntialum  fuisset  hunc  Serlonem  iilium  Tancredi 
esse,  et  a  Rritannia  causa  imperiiapopulosuopro- 
pcllendi  venisse,  se  autem  iram  principis,  quia  in- 
fensus  erat,  declinarc,  et  patria,  quamvis  penurio- 
sum,  libenter,  donecprincipisirasedetur,  dumii>se 
jusserit,  exsulare.  Gomes,  ]}ietate  motus  et  lanto 
viro  ultcrius  carere  nolcns,  ad  se  jubet  accei"siri. 
Vcnicnti  occurrit,  gratiam  suam  indulget,  osculo 
secure  reddit,  quse  habila  amiserat  restituit,  uxori, 
cui  plures  possessiones  competebant,  auget,  inler 
sibi  familiariores  retinet. 


HIST0RI4  SICULA.—  UB.  II 


II» 


CAPUT  XL 
De  Tancredoet  apro, 
icredo  vero  tantorum  filiorum  patrealiquid 
digDum  dicero  necabsurdumest.  Tempore 
ventutis  suse  militaribus  excrcitiis  deditus, 
irum  regionum  etprincipum  curias  perlu- 
lulta  strenuaB  laudis  avidus  agcndo  ,  cum 
9  et  plurima  lucratus  est.  Gum  autem  es- 
ailia  comitis  Nortmannorum  Hicardi  se- 
i  quartus  a  Flhollo  ducc  fuit,  quadam  die 
kceps  venatum  pergcns,  talienimoxercitio 
it  divitibns,  nou  miuimum  delectabatur, 
ira  enormitatis,  quem  singularo  dicunt, 
at  autem  sibi  mos,  sicut  et  pluribus  aliis 
s  est,  ut  venationem,  quam  ipso  moveret, 
aeter  ipsum  occidere  prajsumeret.  Porro, 
prum  velocius  insequciiiibus,  cum  comcs 
1  densilaiO)  spinosissaltibus  tardius  insc- 
canibus  infcstioribus  aper  limens  a  flne 
rupe  quadam  invenla,  ipsa  pro  muro  a 
tur;  ct  dentosum  caput  ad  se  tuendum 
iffert.  Sicque,  canibus  venatoris  auxilio 
,  cuni  jam  aper  de  ipsis  spumante  dente 
•ages  facerct,  casuTancredus  supervenit, 
rage  molossorum,  quamvis  morem  princi- 
gnoraret,  tamen  succurrendum  canibus 
Aper  vero  ipso  viso,  cauibus  sprctisfirmo 


^  impetu  super  eum  irruit.  Sed  Tancredus  cum  esset 
fortis  viribus,  audaci  ense  illum  suscipiens,  non 
quidem  illnm  ictu  feriendo,  sed  acuto  mucrone  per 
durissimam  frontem  usque  ad  prsecordia  impin- 
gondo,  capulum  fronti  adjunxit;  nihilexlongissimo 
onse  prsBter  capulum  extra  corpus  apri  remanentc. 
Sicquo  dejecto  enscm  in  fronle  Iinquen8,ipse,  nea 
comite  hoc  fecisse  deprchenderetur,Iongius  avulsus 
est  comes  vcro  vcnicns  aprum  morluum  miratus, 
utrum  vulnus  aliquodhabeat  socioslustrare  jubet, 
deprehensoquc  ense  adhuc  in  fronte  defixo,  impul- 
sum  miratur,  cujus  ensis  sitrequirit,  no  so  hujus 
facti  actor  celet  ita  condonatur.  At  cum  a  Tan- 
credo  factum  deprehensum  fuisset  ,  a  comite  et 
cocteris  omnibus  plurima  laude  extollitur,  et  cum 

u  antea  in  pretio  fuerit,  majori  deinceps  habitus  est; 
ct  dudum  (56)  posiea  in  curiacomitis  docem  milites 
sub  se  habens  servivit.Nunc  vero  quia  non  quidem 
omnia  quee  memoranda  forent,  sed  pauca,  quae 
fama  didicimus  ab  ipsis  fratribus  in  Apulia,  vel 
certe  Calabria  facta,quamvi8  rusticos  stylo  exaravi- 
mus,  ad  ea,  quse  apud  incredulam  Siciliam  gesta 
sunt,  qualitervo  (57),  diu  rebellis  subjugata  sit, 
intentionem  vertamus,  ita  tamen  ut  cum,  opportu- 
nitas  expetierit,  illa  quee  postea  in  Apulia  (58),  vel 
Homa,;sive  Graeciafactasunt,  suoinloco  oblivione 
non  prsetereantur  (59). 


Explicii  liber  primus, 

INCIPIT  LIBER  SECCNDUS 


itur  quod  (60)  Galabria ,  vel  Apulia  jam 
lon  aulem  ex  toto,  quantum  ad  ea  quae  in 
;unt,  descriptis,  apud  Siciliam  dcscriben- 
)amus  (61),  iterum  quasi  digressionem 
describenda  (62)  suum  locum,  quantum 
>  quo  facta  sunt  (63),  exigit  rationisseries 
ite  textatur  (64),  ut  quae  priora  facta  sunt 
t  (65),  quaj  vero  posteriora  subsequendo 
•.  Comcs  enim  Hogerius,  cum  primum 
iehellaturus  cgressusest,  quae  apud  Cala- 
)cbat  non  deseruit;  sed  cum  opportunitas 
)xercitus  in  Siciliam  interim  dimisso,  ipse 
^otia  disponenda  redibnt,  multoties  etiam 

auxilium  laturus,  vel  oor(c  in  majoribus 
ebus  consilium  daturus  ut  strenuus  miles 
^ni  consilii,  in  Apuliam  usque  transibat 

CAPUT  PHIMUM. 
s  Hogerius  primum  Siciliam  intrat, 
issimus  igitur  juvonis  comes  Calabriae, 

Hegium  cum  fratrc  duce  tota  Calabria 
moraretur,  Siciliam  incredulam  audiens 
imo  mari  interposito  exproximo  intuens, 

num. 
\liter  ne. 
3  prins  in^  etc. 

toco  obhvioni  non  praetereunte. 
^ratur  quare. 
naimus. 


*^  ut  semper  dominationis  avidus  erat,  ambitione 
adipiscendi  eam  captus  est,  duo  sibiproficuadepu- 
tans,  anime  scilicet  et  corporis,  si  terram  idolis 
deditam  ad  cultum  divinum  revocaret ,  et  fructus 
vel  redditus  terraB,quosgens  Deo  ingrata  sibiusur- 
paverat,  ipseinDeiservitio  dispensaturustempora- 
liter  possidcrct.  Haec  secum  animo  revolvons,  eo- 
rum  ad  quse  animum  intcndebat  non  tardus  exse- 
cutor,  cum  sexaginta  tantum  militibus,  periculosis- 
simo,  quamvis  brevi  pelago  inter  Scyllam  etChai^b- 
dim  navaliter  sese  committens,  Siciliam  explorat; 
et  gentis  suse  militiam  tentatum  transmeando  vadit. 
Et  portui,  quo  applicuerunt  ,  populosa  civitas 
proxima ;  quae  a  mcsse,vocabuIum  trahens,  eo  quod 
totius  regionis  messcs,  quantum  Homanis  iu  tribu- 

G  tum  antiquituspersolvebatur,  illuccongregarisole- 
bat,  Messana  vocata  est.  IIujus  urbis  cives,  quorum 
plurimamultitudo  erat,  hostessuos  fincs  pervasisse 
cognosccntes ,  plurimum  indiguati ,  maxime  quod 
paucos  numero  videbant ,  urbis  portas  maximo 
impctu  prosilientes,  ipsosoccupatum  vadunt.  Porro 
comes  ut  sompor  astutissimus  et  militia  callens  , 

(62)  G.  P.   Ad  eundem  stylum  reducturi  scien- 
dum  et  quod  unaquasque  res  escribeDda. 

(63)  Est. 

(64)  Testatur, 

(65)  Additur  sabsequend  . 


1123 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  HENEDICT. 


1124 


B 


primo  timore  simulato  cum  eos  longius  ab  urbe  A 

seduxissot,  impctu   facto ,  acoiTime  suqer  eos  ir- 

ruens,  in  fugam  vcrtit.  Sicque  extrcmos  quosquo 

csedendo,  usque  in  portam  civitatis,  longo  reditu 

fugientibus visus  odibilis  comminator, reduxit.Spo- 

liis  itaque  et  equis  illorum  quos  dejecerat  acceptis, 

naves  suas  ingrcssus,  Ulicgium  rcmeat  ad  ducem 

fratrem  suum. 

GAPUT  II. 

Dux  Hohertus  Hhegiuiu  ot  totain  Cnluhriam  proau- 
rnndam  dolctjnt ;  ipso  in  Apuliam  vadit. 

Dux  deinde  Robertus  cum  comitc  Rogcriofratro 

suo  in  Apuliam  hicmaturus,  regressus  est;  ubi  quia 

jam    aliquantulum    lemporis    transicrnt  ,    ex   quo 

abinde  recesserat,  rcs  suas  quasi  al)  acumine  ob- 

tusas    ct    minus   ordinatas    invenicns,  tota  hiomo 

consilio  prudentiae  suoe  rcforliens(()6),  adintegrum 

rcparavit;  Apulicnscsquc  principes  dc  noviter  ade- 

pto  ducatu  sibi  congaudentes  pluribus  donans ,  do 

expeditionc  versus  Siciliam  in  proxima  futura  a3stato 

facienda  permonuit. 

OAPUT  III. 

Becumcn  Ahniraldus  Sicihii)  a  suis  expulsus  ad 
Bhegium  comitem  convenit. 

Rogcrius  vero  comes  ,  durc  relicto  in  Apulia  , 

Rhegium  inprima  septimana  nntc  Qiiadrngesimam 

remcavit:  adquemRcoumcn  'GljAdniiraldus  Sicilia3 

a  Bclcamedo  (()8)  quodam  principe  prselio  fugatus, 

eoquod  maritumsororis  suie,honcstum  suas  gentis 

juvenem,  vocabulo    Benneclerum  (69)    occiderat, 

apud  Rhegium  profugus  venit,  comitem  versus, 

impugnationem  SiciliiB  multis  exhortationibus  in-  C 

citans. 

CAPUT  IV. 

Consilio  Becuminis  comes  Tiogorius  iterum  in  Sici- 

Uam  vadit. 

De  cujus  ndvcntu  comcs  non  minimum  gavisus 

eum  honoriflce  suscepit,  ejusqueconsilio,  necdum 

hiome  transacta,  hebdomada  vidclicet  proximaante 

Quadragesimam,  cum  centum  scxaginta  militibus 

ipsum  Becumen  secum  ducens  Pharumque  ad  Cli- 

bana  (70)   tcgularum   transiens,   Sioiliam   invadit. 

Dumque,  Becumeno  qui  adse  transfugerat  ductore, 

versus   Melacium   iturus  de    noctc,  haud  longe  a 

civitate  Messanatransiret, obvium  habuitquenidam 

Sarracenum,  mililia    inter  suos  nominatissimum, 

fralrem  scihcet  Benecleri  (7i),    pro  cujus  occa- 

sione  Becumen  aSicilia  ejectus  fuerat.  Hic  nompe 

cum  in  preecedenti  vespere  persensisset  comitem 

Cirmata  manu  Siciliam  intrasse,   militia  sua,    plus 

necessario  praesumens,  a  Messana  progressus  no- 

cturnus  hostis  ut  sibi  aliquod  militare   nomen,  in 

damno  hostium  eequireret,  tentatum  ibat.  Comes 

(66)  C.  P.  resarciens, 

(61)  Betumen. 

(68)  Ab  Elcarmedo, 
^y  (69)  Beneclerum. 

'^  {10)  Bittumen  secum^  eo  quod  palriam  sciobat^ 
ducens :  Pharumque  ad  CUbanum, 

(71)  BenemencJeri, 


0 


(72)  Duni  iUum  advenientem. 
(74)  Lacus. 

(74)  CaroU  dicuntur. 

(75)  Ad  dulces  aquas. 

(76)  Dcforandum  navibus  ponuni. 

(77)  C.  P.  Funera 
(76)  S.  Antonio. 


vero  Rogerius  inermis  exceptoclypeosolo,  etense 
quo  accinctus  erat,  armiger  namque  cum  armis 
subscquebatur,  socios  prsecedebat  oculos  intentis- 
sime  circumquaque  ducens.  Dumque  illum  adven- 
tantem  (72)  sub  pallore  lunse  deprehendisset,  per- 
longum  ducens  ab  armigero  arma  recipere,  ne 
forte,  si  etiam  ille  sub  umbra  viseret  aufugerei, 
impetu  facto  solo  ense  super  eum  irruens,  unoqne 
ictu  medium  corripiens  secavit;  do  corpore  dot- 
buK  ])artibus  factis,  equumque  ct  spolia  cuidam 
suorum  dedit.  Inde  Molacium,  et  Hametam  usque 
pertransiens,  plurimum  prsedse  accepto,  ad  trce 
batus  (73),  juxta  Pharum,  qui  Praroli  dicitur(74), 
hospitaturus  rediitinrastinum  ad  ultimas  aqua8(75j 
usque  prodiens,  prseda,  quam  acceperat,  Rhegiua 
defercnda  navibus  (76). 

CAPUT  V 

Comes  Rogerius  cum  Mcssanensibus  prseliatar. 
Porro  Massancnses  pulantesjam,  quibusdam  na- 
ves  ingressis,  se  illos,  quasi  semipartitos,  posse 
facilius  occupare,  equitatu  et  peditatu  omnes  arbe 
egressi,  invadere  vadunt.  Verum  quia  ventus  con- 
trarius  erat,  nullus  armatorum  navcs  intraverat; 
comes  vcro  cognoscens  eos  versum  se  adventan^ 
Serlonem  ncpotem  suum,  videlicet  Serlonis  fratris 
sui  filium,  cujus  superius  in  flne  primi  libri  men- 
tionem  fecimus,  no  si  fugere,  sicut  el  fecerunt  vel- 
Icnt,  liberius  possent,  sic  preemissum,  ipse  veloeins 
subsccutus,  dum  fugcre  nituntur,  ita  intercepit  ot 
vix  ex  tanta  multitudine  evaserit. 

CAPUT  VI. 

Mare  turbatum  sedari  comes  Rogerius  voto  obli' 

nuit. 

Messanensibus  suorum  vulnera  (77)  ilentibus,  co- 

mes  penes  civitatem  transiens,  in  insulaS.  Hiacyn- 

thi,  haud  longe  ab  urbe,  hospitatum  vadit,  summo 

que  diluculo  Messanam,  quasi  viribus  exhaustam, 

oppugnare  vadit.  SedMessanensibus,quamvispaa- 

cis,    qui   adhuc  supererant,  cum  ipsis  mulieribas 

armatis,  turres  et  propugnacula,  seseque  certatim 

ut   pro    vita,  defendentibus,  comcs,  ne  Sicilia  tali 

facto   excitata    super  eum  irruat,  ad  tenloria  saa 

rediens,  de  transituversus  Rhegium  tractare  coepit. 

Mare    vero   turbatum  cum  periculosum  transitam 

ostentnret,  comes  sapientiususeonsiIio,totampre- 

dam  quam   ceperat,  S.  Andronio  (78)  ad  ecclesiam    j 

suam  rca?diflcandam  juxtaRhegiumdandampropo- 

suerat.  Deslrucla  quippe  erat  noviter.  Sicque  me- 

ritis   ejusdem  sancti,  ul  credimus,  aura  prospere 

flante  marc  sedatum,  sese  transmeabile   pi«beo5, 

impune  transire  permisit. 


I 


HISTORIA  SICULA.  ^  LIB.  H. 


1126 


CAPUT  VIL 

!  pneda  super  pagaDos  accepta  Deo  in  sacri- 
Bcium  ingrata  non  sit. 

▼ideatur  hoc  factum,  quod  praedam  Deo  obtu- 

ly  contrarium  canonicis  sanctionibus,  propter 

qaoddicitur  :  Quiimmolat  victimam  ex  rapina^ 

r  substantia  pauperiSj  quasiqui  victimatfiJium 

Bspeetu  patris  {EccJixxxiv);  cum  hoc  potissi- 

•ccipiendum  Kitdictumdesubstnnlia  pauperis 

Zlhristi,  de  quihus  et  alibi  dictum  est :  Beati 

fres  spiritUf  quoniam  ipsorum  ost  rognum  cceJo- 

MattJi.  V)  (80),  non  csse  scimus,  qui  Deum  ncc 

lec  corpore  conlitetur.  Scd  quod  (81)  auferlur 

fferre  haud  absurdum  videtur  (S.^^j^nam  acceptis 

ti  (83)  utuntur  n  quibus  ipse  largitor  non  co- 

3ilur  (84). 

CAFUT  VIII. 

rmitanif  ut  nostris  transiro  voJentibus  pro- 
hibeant,  in  Pharum  navigio  veniunt. 

nes  igitur  Rogerius  toto  mcnse  Martioct  Aprili 
alahrinm  utilitatesprudenter  ordiiiansnavibus 
iquis  necessariis  commcatibus  expeditionem 
nversus  Siciliam  ccrtatim  parat.  Majo  ilaque 
ite  dux  ab  Apulia  cum  maximo  cquitatu  Ilho- 
venicns,  etiam  navalcm  exercilum  per  mare 
e  fccit,  Belcamuer  vero  Almiraldus  Sicilise, 
tns  expeditioncm  versus  Siciliam  apparari, 
squasC^ttos(85)appel]aut,  quse  hostium  trans- 
impediant,  a  Panormo  iu  Pharum  mittcns,  per 
otdieshostestransireimpediunt.Namquamvis 
r  navalis  exercitus  plurimus  essct,  eorum  ta- 
amplior  et  fortioribus  navibus  crat.  Nostri 
;ue  lantummodo  (86)  abundantior  (87)  German- 
3t  Galeas  ;  Sicilienscs  vcro  (3attos,  ct  Gola- 
[88)  et  Dormundos,  sed  et  diversee  fabricse 
(  habebant. 

CAPUT  IX. 

"•j  transitum  sibi  turbari  videntes  adjutorem 

impJorant, 

X,  itasibi  transitumturbarividens,  cum  fratre 
te  et  sapientibus  acceptoconsilio,  divinum  in- 
auxilium,  exercitui  ut  sacerdotibus  confiteantur 
3nitentia  accepla  omnes  communicent  indicit. 
cum  fratre,  si  terra  divina  auxilio  illis  tribua- 
Bse  deinceps  Deo  devotiorcs  fuluros  voto  pro- 
nt,  certa  fide  in  mente retinentes  quod  scriptum 
In  omnibus  negotiis  tuis  Deum  adjutorcm  tibi 
ne,  et  hnbobis  prosperos  oiTectus^ei^  quia  non 
tonsilium  contra  Dominum  ;  ct,  quod  nulia 
3iendi  difficultas  cst,  ubi  Spiritus  sanctus 
3rator  adest,  ia  omnibus,  quse  facere  dispo- 
nl,  Deum  ordinatorem,  fortiorem  gubernato- 
acrymabili  compunctione  cordis  implorant. 


A  CAPUT.  X. 

ComeSy  nescientibus  hostihus,  de  nocte  tran^iens 

Messanam  capit. 

Comes  itaque  Rogerius,  videns  hostes  ex  altera 

ripa  contra  suum  cxercitum  adjacere  et  nusquam 

promoveri,  ad  callida  argumenta,  ut  solitus  erat,  ac 

si  legisset,  quid  refert  armis  contingat  paJma,  do^ 

7/5ye.^convertitur,consiliumqueducidedit,utibidem 

cum  exercitu  rcmanens  sese  hostibus   ostentaret, 

ipse  interim  cum  centum  et  quinquaginta  militibus 

Rhegium  usque  progrediens,navibu8que  sibi  abinde 

sub  iiocturna  umbra  contraductis,  mare  nescientibus 

hostibus  transiens,  Siciliam  invaderct.  Ducc  vero, 

timore  amittendi  fratrem,  hoc  negante,  et  dicente 

se  nil  per  fratris  mortem  lucrari  velle,  sed  potius 

fratris  vitam  omni  lucroproeponere,  RhogiumprflB- 

^  missus  navibus  ipso  comes  cum  trecentis  militibus 

subsecutus,  ut  scmj^er  militia  prsesumptuosus,   et 

magnarum  rerum  attentalor,  mare  incautus  (89) 

hostibus  impune  transien8,ad  locum  qui  communiter 

Monasterium  (90)  dicitur  applicuit,  navesque  remit- 

tens,  ne forte aliquis  suorum  ad  illas  refugeret,  Mes- 

sanamoppugnatumvadit.Quam  inermem  inveniens, 

nam  jamdudum  defensores  ejus  peremerat,  urbe 

capta  turres  et  propugnacula  ejus  diruit ;  quos  inve- 

neruntinterfectis,  quibusdam  veroad  Panormitanas 

naves  transfugientibus,  anno  ab  Incarnatione  Do- 

mini  millesimo  sexagesimo. 

CAPUT   XI. 

Garracenus  quidam  sororcm  fusientem  deGcien- 

tem  interfecit. 

n     Inter  quos  et  quidam  j  u venis  de  nobilioribus  Mes- 

sausBurbis  civibus,  sororem  habens  pulcherrimam, 

dum  fugiens  secum  adducere  nititur,  puella,  ut  te- 

nuis  virguncula,  ct  debilis  naturee,  laboris  expers, 

timore  et  insolitio  cursu  deficere  coBpit.  Frater  ad 

fugam  dulcissime   verbis   excitans,  dum  minime 

proficit,  viribus  exhaustam  videns,  ne  inter  Nort- 

mannos  remanens  ab  aliquo  eorum  corrumperetur 

gladio  appetens  interfecit.  Et  quamvis  pree  dulce- 

dine   languoris   sororis   lacrymis   perfunderelary 

unica  enim  erat,  maluit  sororis  interemptor  fieri 

et  mortuam  flere  quam  soror  legis  subb  preevari- 

catrix  fieret,  et  ab   aliquo  lege  sua  non  contento 

stupraretur. 

CAPUT  XII. 

Panormitani  se  eJusos  cogoscentes  recedunt. 
D  Duu  Jiber  transit. 

Porro  Panormitani,  urbe  capta,  se  delusos  ab 

hostibus  cognoscentes,  timentes  ne  forte  tum  mare 

turbatum,  si  illic  diutius  morarentur,  eos  ad  torram, 

cogeret,etabhostibusopprimerentur,  confusi,  vela; 

unde  venerant,  dirixerunt.  Ipsius  vero  urbis  capt» 

claves  comes  Rogerius  ad  ducem  transmisit;  man- 


)  Pauperum. 

)  Istis  verOf  quorum  regnum  cceJorum, 

)  Si  quid. 

)  AiJerra  absurdum  non  vst. 

)  Ingratis. 

)  Et  cwtera. 


(85)  I^oc  Kilias. 

(86)  Namque  tantum. 

(87)  Habundantior. 

(88)  KocJeas  et  GaJafros. 

(89)  C.  P.  incautis. 
(90;  Trium. 


liS7 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHII  BENEDICT. 


1128 


dans  ei,  quatenus  secure  navigando  accclerel  ad  se.  A  jnibi  sibi  prjebum  dispositum  offerrclur.  Sed  cum  a 

speculutoribus  Becuminis  Sarraceni,  qui  apud  Rhe- 
^ium  ud  couiitem  Iransfugerat  cl  illos  fidus  comeset 
ductor  comitahatur,  didicissont  bellum  necdum  in 
promptu  liaberi ,  interius  progrcdientcs,  apud  S, 
Felicera  juxla  cryptas  subterrancas  hospitati  sunt, 
quas  oppugnantes  maxima  ex  partc  caeperunt,  plu- 
ribus  cx  inbabitantibus  intc  remptis.Inde  progressi 
ad  molendina,  ante  castrum  Joannis  in  ripa  flumi- 
in*s,quod  lingua  eorum  Gucdedadicitur,quod  lialine 
rosolutuni  /luininispaJudis  interpretalur,  castrame- 
tati  sunt. 

CAPUT  XVII. 

A  nostris  cuin  Snvvacenis  pveelium  cfficitnr. 

Bechamet  igitur,  numerosa  Africanorum  mulli- 


Sicque  mari  hostibus  purl>ato,palenti  absquoperi- 

culo  transitu,  duxcum  omni  cxorcilu  placito  cursu 

transmeans,  Messanam   venit,  fratrcmquo  sanum 

invenicDS,  non  minimum  congavisi  sunt. 

CAPIjT  XIII. 

Dux  et  coineSypvo  lihitosuo  Mossannm  ovdinHnteSy 
liametani  ohsossum  vndunt. 

Hcbus  itaque  suisper  oclo  dies  sapienter  dispo- 

sitis  et  urbe  pro  velle  suo  lirmata  custodibus  diver- 

sis,equestricxercituapudMessanamreIicto,versu8 

Ramctam  utrique   fratrcs  intcndunt.   Bametcnses 

autem  dudum  cognilo,  in  parva  manu  hostium  co- 

rumcni,  maximam    multitudinem    Mcssnnensium 

beliatorum  occubuissc,  nc  quid  similcsibi  accidat. 


advenientibus  hostibus,  obviam  territi  legatos  qui  ^^  tudine  et   Siciliensium  coadunata  ,  bellum   quod 

diu  disposucrul  hostibus  oflcrt,  anno  ab  Incama- 
tione  Domini  millesimo  sexagesimo  primo.  Porro 
dux  exercitum  scmipartiens,  erant  enim  tantum- 
modo  septingenti,  et  ex  ipsis  duas  acies  ordinans, 
unam  fratri,  ut  priori,  sicuti  sibi  moris  erat,  ut 
hostcm  feriat  delegat ;  ipse  cum  allci*a  suos  ala- 
criter  verbis  exhortando  subsequi  non  tardat.  Si- 
militcr  Bechamet,  cum  quindecim  niillia  armato- 
rum  haberet,  Ires  acies  instituit,  cum  quihus 
primo  quidcm  audacissime  hostibus  occurrens,ce^ 
lamen  iniit.  Porro  nostri  in  primo,  ex  morc,  oon- 
grcssu  fortitcr  agendo  plurimos  stementes,reliquoB 
in  fugam  vertunt ;  quos  cwdendo,  versus  Gastrum 
Joannis  persequentes,  usque  ad  decem  millia  occi- 
derunt.    Sicque    victoriam  adepti,  spoliis   quidam 


pacem  postulcnt  mittunt,  urbcmque  ct  scipsos  di- 

tioni  dantes,  libris  supcrstitionis  legis  sua^  coram 

positis,  juramento  fidelitatis  firmnnt. 

CAPIJT  XIV. 

Christiani  do  Vnllo  Domin.n  coiniiiot  duci  muncra 

olTfrunt. 

Inde  do  piospero eventu  cum  maxima  lietitia  re- 

codentes,  et  debilitate  gentis  cognita,  audaciores 

sub  Scabalripoli  hospitium  suinunt.Inde  in  crasti- 

numad  Fraxinosperveniunt,abFraxinisad  Maniaci 

pratum.  Ilic  C^hrisliani  in  vajle  Demina  manentes, 

sub  Sarracenis  tributarii  erunt.  Do  Christianorum 

adventu  gavisi  illis  occurrorunt,  multaquc  enxenia 

ct  donaria  obtulerunt,  hoc  excusationis  contra  Rar- 

racenos  assumentes,  non  quod  causa  amoris,  sed, 


ut  seipsos  etqusB  sua  erant  tucrentur,hoc  facerent  C        .,...»     «  «,  „♦  ^»:  »/«iti,m  nnnm  in  nr«- 
„. ,  ,.'  ,  *  ....     .     .  ,  .  .|  sunt  ditati  in  tantum  ut  qui  cquum  unum  m  prsB- 

Fidelitntem  vero  suam  illis  inviolabilem  so  scvva-  ...     ..  j«««r.,  ««„;«;a«o   ^AncimiK 

tio  perdiderit,  pro  uno  dccem  recipiens,  consinuu 


tpros;  fratres  vero  utiquo  eos  cum  maxima  dulce- 
dinesuscipientes,  multabeneficiasc  illis  collaturos, 
si  tcrra  a  Deo  sibi  concedatur,  promittunt.  Sic  in 
pace  dimissis,  ipsi  Centurbium  usque  pci-tcndunt. 

CAPUT  XV. 

Dux  ct  comcs  Centurhium  oppufjnant. 
Sed  Centurbienscs,  (juamvis  strcnuilatemeorum 
non  ignorarent,  inori  non  abborrentcs,  cum  nullo 
modoscrvire  volunt,in  defensionc  uHiise".  suapro- 
pugnacula  armant.  Nostri  vero  fortitcr  oppugnan- 
tcs  civitatem,  cuni  vidcrent  suos  a  fundibulariis  et 
sagittariisvexari  et  sincdetrimcnto  suorum  vcrsus 
urbem  nil  sc  posso  proficere,  nb  oppugnationd  de- 


lucro,  ad  similem  exorciium  accedere  non  dubiti- 
ret.  In  crastrino  enim  propius  castrum  progre- 
lienlos,  ad  lacum,  qui  est  inter  castrum  Joannis, 
et  Irancuum  (91)  sola  nocte  hospitati,  dic  sequenli 
in  monte,  qui  Calataxibel  dicitur,  tontoria  figunl, 
Sed  quia  mons  strictior  erat,  el  minus  ad  hospi- 
tandum  exercitui  sufficiens,  ad  planitiem  Fontium 
transierunt.  Comes  vero  Hogerius,  quietis  impt- 
tiens  et  laboris  assiduus,  trecentos  juvenes  secum 
duccns  usque  Grigentum  preBdalum  et  terram  in- 
spectumvadit,  totam  Provinciara  incendio  concr«- 
mando  dcvastans.  Cum  redit  spoliis  et  praeda  lo- 
tum  cxercitum  abundanter  replevit.  Per  mcnsem 


sistunt,  maximecum  in  proximo  sibi  a  Sarracenis  D  ^aque  ibi  pordurantes,  totam  Provinciam  diversis 

incursionibus  lacerantcs  affixerunt  ;  sed  Castro 
Joannis  minime  pr»valuerunt.  In  ipso  anno  dux 
Castrum  Marci  fecit. 

CAPUT  XVIII. 
Propter  wicinam  liiemom  expeditio  solvitxur,  et 
Christiani  Trainam  dedant. 
liiemem  itaque  vicinam  praevidentcs  expeditio- 
ncm  solvunt;  Becuminem  vero  in  sua  fidelitatc 
apud  Catanam,  sui  enim  juris,  dimittentcs,  qui  Si- 
ciliam  interim  lacessat;  ipsi  Nessanam  militibus  q"- 


bellum  imminero  audiebant,  contra  quos  suos,  ne 
vexarentur  vel  numero  diminucrentur,  reserva 
bant. 

CAPUT  XVI. 
Nostri  a  planitie  Patormonis  super  Iluvium  Que- 
detam  eastrametati  sunt. 
Sic  Centurbio  reliclo,  in  planitic  Poternionis  ca- 
stramctati,  tentoria  figunt.  Visaque  planiticspatiosa 
aptum  locum  ad  prieliundum  judicantes  per  octo, 
dies   illuc  morati    sunt,  volentes,  ut  a  Sarracenis 


(9i)  G.  P.  Naurcium. 


HISTORIA  SICUIA.  —  UB.  II 


1130 


istodiant  et  his  quse  militibus  necessaria  fo- 

lonientes,  Pharo  transmeato,  dux  (juidom  in 

m  hiemandi  gralia  secessit,  comes  vero  in 

im  remanet.    Media  vero  hieme  intra  natale 

if  cam  ducentis  quinquaginta  militibus  itc- 

lare  transiens,  usque  ad  Grigentinam  ui-bem 

patriam  sollicitans  praedatum  vadit.  Chrisliani 

provinciarum,   sibi   cum  maxima  Isetitia  oc- 

iteSy  in  multis  obsecuti  sunt.  Indo  Trainam 

ens,  a  Ghristianis  civibus  qui  eam  incole- 

am  gaudio  susceptus,  urbem  intrat,  pro  velle- 

ao  ordinans,   ibidem  Natale   Domini  cele- 

92). 

GAPUT  XIX. 

Comes  Uogerias  uxorem  ducit, 

legatus  quidam  a  Galabria  veniens  nuntiavit 

m  Robertum  S.  Euphemiae  a  Norlmannia  a 

I  (98),  sorore  sua,  nepte  Nortmannorum  co- 

adnita   (94)  mandare  sibi  ut  accelcret  vcrsus 

8  celebrandas.  Quod  comes  audions  multum 

ratus  erat.    Denique  ex  multo  tempore  eam 

18,  speciosa  quippe  et  prasclari  gcneris  crat, 

>  eeleriuspotuit,  versus  Galabriam  repodans, 

pitam  puellam  visum  ire  accelerat,  venions- 

i  vallem  Salinarum   (95).  apud  S.  Martinum 

mlegitimedesponsatam  Melitum  cum  maximo 

orum  concentu  dcducens,  illuc  solemnes  nu- 

«lebravit. 

GAPUT  XX. 

?5  ergo  nuptiis  celebratis  in  Siciliam  vadit 
9QS  consummatis,  aliqunndiu  cum  uxoro  com- 
as,  quo  animum  intenderat  oblivisci  minime 
;  sed  exercitu  apparato  Rogerium  armige- 
)6)  secum  ex  parte  ducens,  juvencula  in  Ga- 
dimissa,  iterum  Siciliam  invadit,  nullis  per- 
inibus  lacrymantis  uxoris  detcntus.  K  Gatana 

Becumine  Sarraceno  per  legatum  arcessito, 
i  ducens  I^etrelegium  obsessum  vadit.  Porro 
3X  parte  Ghrisliani  et  ex  parle  Sarraceni,  con- 
avicem  habito,  pacem  cum  comile  facienles, 
im  sesequeditioni  suee  dederunl.  Gomos  vero, 
im  pro  libito  suo  firmans,  militibus  et  stipon- 
^muniens,  Trainam  venit,quam  similiter  mn- 

Becuminem,  ut  Siciliam,    lacessitum  et  ad 

utilitatem  applicatum  vadat,  exhortatus  ;  in 

ria  80  desideranti  et  de  salute  ipsius  sollicitsd 

sese  reprsesenlans,  de  adventu  suo  non  mi- 

a  IsBtificavit. 

GAPUT   XXI. 

Comes  a  duce  irato  animo  recedit, 

trumitaquonullumin  sua,a  fratris   potestate 

to  solo  Melito,  habens  a  fratre,  ut  quod  sibi 

serat,  quando  ab  Scalea  ab  ipso  invitatus  ad 

im  reconciliati  sunt,  medictatem  videlicet  to- 

P.  G.  celebravit. 

In  dicta. 
\  Comitis  adducta, 

G.  P.  Salmarum. 

Haurigum, 
I  Mittens  ad^  etc. 
I  Ac  cum, 

Patrol.   GXLIX. 


A  tius  (]lalabri8B  impertiatur,  maxime  quia  juvenculam 
uxorem  exinde,  ut  pote  puellam,  tam  prsBclaris 
ortam  natalibus,  decenter  dotarc  volebat,  requirit. 
Dux  autem  quamvis  pccunia  largus,  in  distribu- 
lioue  quidem  tcrrarum  aliquinlulum  parcior  erat, 
fratrcmque  per  ambages  difierendo  protrahebat. 
Porro  comcs  fratris  calliditatem  animum  adver- 
tens,  ne  diutius  fallaciis  passi  suslinens,  per  me- 
liorcs  totius  ApuIiaB  ad  (97)  rationem  ponit,  quod 
sibi  promissum  fuerat  expetens :  atque  (98)  nec 
ita  proficit,  foedereque  (99)  inter  se  rupto,  irato 
animo  afratre  recedit,  Melitumqueveniens  castrum 
viriliter  firmavit :  optimosque  (100)  milites  unde- 
cunque  sibi,  in  fratris  damnum  ducens  fiOl).  Sed 
quamvis  erga  se  fratrem  suum  (102;  agero   patu- 

nlum  esset,  legalitatcm  tamcn  suam  servans,  per 
quadraginta  dies  a  fratris  injuria  abstinuit,  ne  si 
forte  infra  hunc  terminum  erga  se  rcspiceret,  ipse, 
qui  de  injuria  conquercbatur,  potius  injurius  ha- 
beri  vindicaretur  (103),  malens  hujus  dissensionis 
injuriosam  culpamin  fratrcm  potius  quam  in  sere- 
torqueri. 

GAPUT  XXII. 

Becumcn  in  Sicilia  occiditur, 
Decumen  vero  per  Siciliam  vadens,  siculi  a  co- 
mite  rogatus,quosque  poterat  adOdcIitatemnostrad 
gentis  applicat ;  quibus  vero  minus  persuadere  po- 
terat,  ipsos  impugnationibus  vexare  non  desistebat. 
At  cum  vcrsus  castrum  Antulium  (104),  quod 
quondam   suum  fuerat,   debellandum   properaret, 

(jNichei  quidam  potentior,  castri  quondam  ejusdem 
Becuminis  miles,  in  dolo  verba  pacifica  mandans, 
ut  cum  paucis  a  suis  semotus,  Antuliensibus  quasi 
reconciliari  volentibus,  loco  determinato  locutum 
veniat  mandat.  llle  vero,  quia  jam  plurima  bene- 
ficia  illis  jam  dudum,  cum  secum  bene  erant,con- 
tulerat,  minus  fraudem  suspicatus  |quo  et  qualiter 
sibi  mandabatur,  venire  non  distulit.  Antulienses 
itaque,  consilium  venenoso  corde  duce  Nichele 
conceptum  reperienles,  equum  ejus  primitus  spi- 
culo  transfigunt,  ne  sessor,  ut  sibi  primo  vulnus 
datum  foret,  fraudo  intercepta,  equo  sano  liberius 
cum  vulnere  aufugeret.  Sicque  equo  dejecto  ipsum 
etiam  in  terra  confodientes,  cum  sanguine  ultimum 
vita)   flatum   exhalare    fecerunt.   Quod   audientes 

-cNorlmanni,  qui  apud  Trainam  et  Petrelajam  ad 
castra  a  comite  deputati  erant,  maxime  turbati, 
ejus  enim  nomine  prsesidia  quam  maxime  tue- 
bantur,  castris  reliclis,  Messanam  ad  tuendum  va- 

dunt. 

GAPUT    XXIII. 

Duxfratremcomitcm  apudMiletum  obsessum  vadiL 
Dux  vero  fratrem  a  se  recessisse  iralus,  exercitu 

(99)  Fcedere  quod  inter  se  habebant, 

(100)  Optimos  quoque, 

(101)  Conducens, 

(103)  Iiyustum, 
(108)  G.  P.  Indicaretur, 

(104)  ADtelium. 

86. 


113t 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENBDICT, 


1132 


congregato,    eum   apud  Melitum  obsessum  vadit,  A  ad    domum  in   qua  erat,  cum  furenti  impetu  ilhim 


anno   incainalionis    Domini    1062.   Comes    autom, 
quamvis  tunc    temporis  lypo  febrium   gravnretur, 
apud  Gcracium  cnim  quibusdam   ncgotiis  se  illuc 
vocantibus  crat,    ubi    insolito  acrc    corriipto    ipso 
nihilominus  infirmatus,  quosdam  suornmamiscrat, 
tamen  fratri,   ut  hosti    veuicnti,  in    monte,  qui  S. 
Angeli    dicitur,    acerrime  occ.urrit;    multis([ue  ox 
fraterna  acie  hastili  roborc,  m.litari  congrossu  de- 
jcclis,  ne  in  ipso  moiitc,  vel  ccrte  iuadjacenti,  qui 
Mons-Viridis  dicitur,  castrum,  sicut  disposucrant, 
figant,    impetu    faclo    longius  arcet.  Uibe  itaquo 
obsessa,    ex  utraque  parto  ambitio  hiudis  et  juve~ 
nilis  oelas  phircs  ad  inihtiam  excrcendam  impclle- 
bat  ;  undc    cum    phircs  mihtariter  progrcdiuntur» 


extrahere   vadunt.    Ille   vero   qui   ducem    invita- 

verat,  impietalem  concivium  suorum    cognoscens 

ct  viribus   ad  restituendum  diffidcns,   dum    ver- 

sus   ecclesiam   profugus    vitam    tucri  nititur,  pa- 

tiio    ense  confossus   occubuil.  Uxor  quoque  ejus 

cum    tanta   impietate  a  suis  civibus  attractata  est 

ut  stipite,  ab  ipso  anno,  usque  ad  praecordia  trans- 

fixa  inhonesta  morle  vitam  terminare,  cogeretar. 

Quo  viso,  si  dux  de  vita  desperavil,  miranduranon 

est,  pra^scrtim  cum  videbat  civem  a  civibus,  ami- 

cum  ab  amicis,  j^raclatos  a  subditis,  absque  recorda. 

tionc  alicujus  praecedentis  beneficii,  cum  lanlo  fu- 

rore   crudeli   ense   perimi.    Slat    inter  furcntium 

hostium    minantta   tela   miles    inermis,    quondain 


juvenis  quichun,  Arnahlus  noniine,  ex  partc  comi-  g  muUorum    miUium    hostium    debellator,  leoninam 


tis,  gener  quippc  suus  et  frater  juvenculce  uxoris 
orat,  vir  militaribus  exercitiis  aptus,  dum  dejicero 
tentat,  dejeclus,  quod  dolor  est  dicore,  occubuit. 
Undepcrmaximus  dolor  et  planctus,  non  solum  his 
quibus  adjutor  eral,  vcrumtamcn  his  qui  a  foris 
impugnabant,  cxcrevit.  Ac  dum  soror;  cum  multa 
lamentatione  exscquias  celebrans,  funus,  ut  dece- 
bat,  exsequitur,  comcs,  qui  non  minus  sorore  do- 
lebat,  in  vindictam  exardesccns  juvcnis,  cougressu 
in  hostem  facto  multos  mihtariter  sternens  interi- 
mit.  Dux  itaque,  videns  tahbus  congressionibus 
SU08  quotidie  vexari  et  minus  proficere,  duo  ca- 
stella  ante  urbein  firmavit,  putans  tadio  et  fame 
sic  eos  facilius  possc  affici.  Comes  vero,  ipsa  ca- 
stella  quotidio  lacessens,  cum  ducem  in  uno  esse  . 
sciebat,  alterum  oppugnabat  ;  cum  vero  ad  id  suc- 
currendum  venire  videbat,  illo  relicto  per  medium 
civitatis  ad  aliud  transibat,  sic  assidue  certamen 
locahter  alternans. 

GAPUT   XXIV. 

Comes   Geracium    traditione   capit^    ct  dux  apud 

Giracium  oapitur. 

Nocte  vero  quadam  Mehtum  cum  centum  miUti- 
bus  exiens  Geracium  venit,  urbemque  sibi  ab  inco- 
Us  traditam  ingressus,  in  suos  usus  aptavit.  Quod 
dux  audiens,  maxima  ira  repletus,  casteUa  quae 
anto  MeUtumfirmaveratmiUtibus  muniens,  cumloto 
exercitu  versus  Geracium  extra  urbem  tentoria 
fixit.  Geracenses  quidem  sibijamdudum  fideUtatem 
juraverant;  non  tamen  urbem,  ut  pro  Ubito  suo 
uterelur,  reddiderunt,  ne,  si  forte  casteUum  in  ipsa 
firmaret,  pro  veUe  suo  omnes  prorsus  subjugatos 
haberet.  Dux  vero,  quemdam  de  potentioribus  urbis 
notum  habens,  nomine  DasiUum,  ab  ipso  ad  pran- 
dium  invilatus,  capucio  capite  cooperto  ne  forte 
quis  esset  perciperetur,  urbem  ingressus,  ad  pala- 
tium  iUius  solus  comestum  vadit.  Quo  ingresso,  dum 
nil  maU  suspicans,  nocdum  cibo  parato,  coUoquiis 
McUtae  uxoris  iUius  qui  se  invitaverot  uteretur,  ur- 
bicenses  per  quemdam  famulum  domus,  ducem  in- 
fra  urbem  ctisc  (•Ooiioscentos,  traditionem  suspicati, 
non  minimum  turbantur.  Undique  concurrenUbus 
tota  urbs  tnmuUuatur,  omnesque  in  arma  ruentes 


ferocitatcm,   qua)  sibi   quasi  quodaramodo  innata 
erat,  in  agninam    transferens  mansuetudinem.  At 
cum  videret  sapientiores  quosque,    ita  qui  exilum 
rei  proenotabanl,  ad  hocinniti  ut  inordinaturafuiHy- 
rem  indoctioris   vulgi  et  minus  prospicienUs  quid 
damni  quidve   lucri,    si    occideretur,   provcniret- 
animo  aUquantulum   resumpto,  taUbus  eos  verbis 
aUoqui   adorsus   est :  NoUte,  inquit,    noUte  super 
abundantiori  Isetitia  faUaciter  extoUi,  ne  rotalis  for- 
tuna  vobis  ad  praesens  arridens,  mihi  autem  advcrsa, 
arrisione  sua  vobis  indicium  praenotet  in  faturum 
habcndae  advcrsitatis,    cum  nuUa  potestas  absque 
divina  dispositione  nemini  attribuatur.  Quo  judicio 
in  me  potestatem  habeatis  apud  vos  ipsos  reputando 
conferte.    Nec   enim  vestris  viribus  prseseos  esse 
perductus   sum ;   sed   neque  ego,  ut  vobis  aliquid 
maU    machinaretur   ingressus  sum.    Vos  quidem 
mihi  fideUtatem    fecistis ;  ego  vero  quod  paclum 
vobis  promisi  in  nuUo  me  violasse  cognosco.  Sed 
.forte  istud  vobis   ad  utUitatem  vestram  aut  expe- 
rientiam  conUgit  ut  vestra  fideUtas,  cujus  slabili- 
latis  sit  a  nobis  cognita,  vos  nobis  gratiosiorcs  el 
prflemio  digniores  praesentet.  Tot^mUUbus  hominum 
uni  soU   casuaUter,  non  autem  miUtariter  circum- 
veniendo,    intercepto   foedere,  mentito,  et  absque 
dissensione  vitam  auferre  nuUa  laus  est.  Sed  neque» 
ut  reor,  quantum  de  me  vobis  aUquid  pnificuum. 
Mors  enim  mea  jugum  gentis  meae  non  aufert,  sed 
in  vindictam  meam  vobis  infesUores   exardescent 
Sunt  deniquc  mihi  fideUssimi  miUtes,-  sunt  fralres, 
sunt  consanguinei,  quibus,  siperjurando  vos  mana» 
vestras  meo  sanguine,  poUueriUs,  nuUa  ratio  recon- 
cUiare   poterit ;    sed  et  ubicunque  terrarum  hoc  a 
vobis   factum   personuerit,  opprobrium  sempiter- 
num,  propter  perjuria,  cum  omni  successione  ge- 
neris  vestri  incurretis,  prfleserUm  si  sine  discussione 
aUquod  prsejudicium  perpessus  fuei^o  a  vobis.  Tali- 
bus  verbis,   faventibus  sibi  sapiontioribus  urbis, 
ignobUe  vulgus,  tumuUu  sedato,  ducem  in  captione 
donocquid  de  ipso  faciendum  sit  consilium  capiant, 
ponunt. 


1133 


HISTORIA  SICULA.  -  LIB.  II. 


1134 


CAPUT  XXV. 

A  militibaa  dacis  conies,  ut  fratri  succurraty  invi- 

tatur, 

Exorcitus  itaqoe  ducis,  qui  extra  portam  tentoria 
fixerat,  audito  ducem  (105)  tali  infortiinio  in  ca- 
ptionem  (106)  delrusum,  undiquoturbati,  dum  quid 
feciendum  sit  dubitantes  inter  se  dispulant,  tandem 
meliori  consilio  accepto,  per  legatos  comili  rei 
eventum  intimare  (101)  accelerant.  Sciebant  quippe 
legalitatem  animi  ejus,  et  quamvis  contenlionem 
Buaniy  expetendo  versus  fratrem  aliquam  contro- 
▼ersiam,  ostenderet,  tamen  in  consideratione  con- 
sanguinitatis,  fratrem  suum  (108),  ut  fratrem  dili- 
gere,  et  fraternam  vitam  in  tanto  discrimine  posi- 
tam  ereptum  ire  omni  sibi  illata  injuria  oblita, 
quovis  lucro  preBponere,  invilabit  (109)  fratrem,  ut 
fratri  in  angustias  (110)  posito,  auxilium  ferendo 
sobveniat,  de  controversia,  quae  inter  ipsos  erat, 
duce  erepto,  jus  teneatur,  sese  auxilium  illaturos 
(111)  promittunt. 

GAPUT  XXVI. 
Comes  Giraciumobsidens  ducem  a  captione  liberat, 

Comes  itaque,  sinistro  rumore  de  fratris  infortu- 
nio  turbalus,  fraterni  sanguinis  afTectu  tottis  lacry- 
mis  perfusus,  suos  supplex  exorat  ut  fratrem  ere- 
ptum(112)  secum  accelcrent.  Sicque  arma  corri- 
piens  Geracium  citissimus  advolat,  urbicenses,  ut 
sibi  extramuros,  foedereinterposito,  securilocutum 
veniant,  invitat,  quos  et  ita  alloquitur  :  Eia,  inquit 
(118),  amici  et  fideles  mei,  inimicari  (114),  et  ger- 
manum  (115)  me  obsessum  venientom  cognovistis 
captum,  etmea  (116)  fidelitate  tenetis,  gratissimum 
habeo.  Et  quia  versus  me  in  tantum  vestra  fidelitas 
progressa  est,  vestroconsilio,  nonautemvestris  vel 
manibus,  vel  armis  de  ipso  ulcisci  volo.  In  tantum 
enim  me  ad  iram  provocavit  ut  nuUo  modo  mihi 
sufticiatsi  alterius  armis  quam  meis  infereat;  quod 
ne  vestra  fidelitas,  quasi  mihi  gratum  obsequium  se 
praestare  credens  faciat,  omnimode  sibi  interdictum 
sciat.Accelerate  igitur  inimicum  meum  mihi  red- 
dendo.  Sufficiet  ut  de  suppliciis  ejus  primo  soiatis. 
Vestro  consiliosatiatus,  faciam  cum  tormentis  vitam 
finire.  Nulla  in  reddendo  dilatio  sit ;  nam  nulla 
utilitas  me  avellet  ab  obsessione  hujus  urbis,  donec 
ulciscar  mihi  ab  ipso  illatis  injuriis.  Ecce  omnis 
exercitus  suus,  injurias  ejus  ultra  non  ferens,  ipso 
spreto,  in  meam  fidelitatem  transiens  me  ducem 
elegerunt.Ece,  vel  modicum  terrse  sub  ipso  habere 
indignus  judicabar ;  eo  perempto,  omniaquaejuris 
sui  hactenus  fuerunt,  fortuna  favente,  suscipiam. 
Non  sum  qucm  per  ambages  protahere  possitis;  si 
diutus  differre  tentatis,  ecce  ad  prcesens  vineta  et 

(105)  Duce. 

(106)  Captione. 

(107)  trntri  rei  eventum  intimari, 

(108)  Cum, 

(109)  Invitat. 

(110)  Angustiam, 

(111)  Laturos, 

(112)  Suum  ereptam. 


A  olivef a  vestra  exstirpabuntur.  Urbe  vestra  a  nobis 
obsesso,  machinamentis  apparatis,  nulla  contra  nos 
prscsidia  tuebuntur.  Vos  si  inviti  capiamini,  poense 
qua3  hosti  repromittunturet  vobisin  ipso  repromit- 
tentur.  Hac  oratione  habita  Geracenses  territi,  li- 
centia  accepta,  in  urbem  concivibus  suis  relaturi 
et  consilium  pariter  accepturi  vadunt.  Sicque  con- 
silio  accepto,  dubii  utrum  ne  ea  quee  a  comite  au-^ 
dierunt  ex  industria,  ut  fratrem  eripiat,  aut  certe 
ex  vero  odio  dicerentur,  juramentum  a  duce  expe- 
tunt,  ne,  si  ab  ipsis  dimissus  ,  fraternas  minas 
evadat,  dum  sibi  vita  comes  fuerit,  castellum  ali- 
quod  infra  civitatem  suam  firmare  faciat.  Quo 
sacramento  minus  discerneutes  calliditatem  ducis 
dccepti  sunt ;  nam   quod  dux  se  non  structurum 

P  juravit,  comes  non  jurans,  non  multo  post  illisdo- 

lentibusperfecit.  Sacramento  itaque  accepto,  ducem 

extra   urbem   adducentes,   multis  Nortmannorum 

prse  gaudio  flentibus  rcddunt;  sese  deinceps  fideles 

utrique  fuluros  multis  assertionibus    promittunt. 

G\PUT  XXVII. 

Castrum  quod  duxapud  Melitum  Grmaverat  militi' 
bus  comitis  fraclum.  Ducissa  Tropeam  anfugit, 

Dux  igitur  etcomes  sese  mutuo  conspicientes,  ut 

quondam  Joseph  Benjamin  inviso,prae  dulcedine  in 

aspero  (111),  in   prospcrum    cedentis  fortunse,  in 

lacrymasprorumpentes,  mutuis  amplexibus  fruun- 

tur.  Dux  comiti  quse  promiserat  se  amodo  non  re- 

tenturum  pi-omittit.  Gomes,  ducemusque  S.  Marti- 

num  proscculus,  inde  Melitum  vadit.  Milites  vero 

comitis,  qui  apud  Molitum  eraut,  audito  ducem  in 

captione  dctineri,  castella  ejus,  quse  ante  Melitum 

C  firmaverat,  oppugnantes  capiunt;  milites  quos  in- 
veiierant  in  captione  retinentes  ,  suis  militibus 
castellum,  quod  apud  S.  Angelum  flrmaverat, 
muniunt ;  aliud  vero,  quod  forto  videbatur,  di- 
ruunt.  Uxor  vero  viduationem  suspicata  Tropeam 
aufugit. 

GAPUT  XXVIII. 
Dux  comiti  Calabriam  partit, 
Dux  itaque  hoc  audiens,  maleficii  quam  beneficii 
memor,  maxima  indignatione  permotus,  conventio- 
nem  quam  fratri  promiserat  exsequi  denegat,  do- 
nec  sibi  et  castellum  S.  Angeli  et  milites  qui  in 
captione  tenebantur  restituantur,  et  de  illata  injuria 
jus  teneatur.  Porro  comes,  fratri  duci  omnem  occa- 
sionem  ejus  velleexsequendoauferre  volens,milites 

^  reddit,  castellum  et  quee  inipso  retenta  sunt  resti- 
tuit.  Sed  cum  nec  sic  animum  fratris  ut  sibi  jus 
tencat  molliri  videt,  traditione  inhabitantium,  ca- 
strum  Messianum  ingressus,  duci  inimicitias  man- 
dat.  Dux  itaque  videns  castra,  quae  ante   Melitum 

(113)  Etiam  eya  in  auid, 

(114)  G.  P.  Ecce  Metitatem  vestramexperiri  inci- 
piOy  ot  quia  fratrcm  mcum  mihi  obsessum^  etc. 

(115J  Afoum. 

(116)  In  mea,  ctc. 

(117)  G.  P.  Insperato. 


1135 


GAUFREDI  MALATERR^  MONACHI  BENEDICT. 


1136 


in  ipsa  provincia  habebat,  sibi  ablata  (H8  ,  sciens  A  ficiens  expugnabat.  Sarraceni  denique  de  vicinis 


totam  Calabriam  per  illud  facile  posse  turbari,  in 
vallo  Gratensi,  fratre  sibi  conventionem  exsccuto 
Calabriom  (119)  purlivit;  siquo  in  Apuliam  vadit. 
Comas  vero  in  Calabriam  portionom  suam  reccptu- 
rus  redit.  At  cum  vidoret  suos  propter  scditionom 
qua3  intcr  se  ct  fratrem  hactcnus  fuerat,  equis, 
vcstibus  et  armis  minus  sufficientes  per  totam  Ca- 
labriam,  post  quidem  eis  tributa  expetitum  vadit,- 
veniensque  Geracium,  quia  eos,  quasi  infidcliores, 
ca3teris  exosiores  habebat,  ut  plus  ab  ipsis  extor- 
queat,  castellum  extra  urbem,  procul  sese  figit. 
Geracensibus  vcro  juramenlum  sibia  duce  factum 
objicienlil)US,  comes  respondit :  Cum  medietas  Ge- 
racii  moa  sit,  dux  in  sua  parle  juramenti  sui  ordi- 


castris  quinque  millia  pjomptiores,  audientes  Grsd* 
cos  a  nostris  dissentire,  non  minimum  gavisi^auxi- 
lium  laturi  se  jam  ad  illos  contulerant;  quorum  pr»- 
sidio  Grseci  perplurimum  tuebantur.   Nam  cum  dia 
taliter  impugnando,nunc  autem  se  ipsos  deiendendo, 
Jugi  incursione  detenti,  dum  per  diversa  loca  pra»- 
dando  victum  quasrcre,  ut  soliti  erant,  impediuntiir 
famis  angustia  ct  assidui  certaminis  et  vigiliarum 
cestu,  qua3  minime  sibi  pariter  conveniunt,  perplo- 
rimum  deficiebant.  In  tantum  enim  quisque  sibimet 
intentus  erat  ut  etiam  ipse  comes  vix  aliqaem  habe- 
ret,  qui   sibi  cibum,  excepta  uxore  et  armigeris, 
appararet.  Nam  cum  infra  urbem,  ne  extra  pr»da- 
tum  iret,  jugi  defensiono  interim  dctinerentur,  extn 


nem,  nc  violeliir,  scrvarc  poterit;  mc  vero,  qui  in  B  autem  omnium  oculi  ad  hoc  intenderent  ut  si  oam 


mea  parto  quodlibct  faciam,  nec  votum,  nec  pro- 
missio  aliqua  rcdarguit.  Geracenses  ergo,  cogno- 
scontes  so  callide  a  duce  juramento  delusos,  insi- 
picntise  suae  deputarunt.  Pacto  cum  comitc  facto,  a 
castello  quod  foedere  cceperat  pecunia  potiusquam 
armis  illum  avertunt. 

CAPUT  XXIX. 

GraBci  apud  Truiuam  cowiti  fraudem  machinanlur, 

Comes  vero  ,  suos  abundanter  armis  et  equis 
ceeterisque  quse  necessaria  erant  remunerans,  et 
terram  quae  sibi  forte  cesserat  fidelibus  suis  pru- 
denter  ordinans,  iterum  Siciliam  cum  trecentis  de- 
beIlaturusaggreditur,uxoremjuvencuIam,quamvis 


paucis  latrocinari  tcntarotdeprehenderelur:quodviB 
horum  agereimminens  pericuIumdehortabatur.Uih 
de  et  tanta  penuria  inter  eos  fuit  ut  neque  rapere  ne- 
que  gratia  largientealter  abaltero  impetrare  vel  mo- 
tuo  aliquid  accipei*e  possent,  omnibus  pene  ab  ipso 
comite  usque  ad  ultimum  clientem  sequo  pondero  in- 
digentibus.  Vestium  etiam  tanta  penuria  illis  erat 
ut  inter  comitem  et  comitissam,non  nisi  unam  cmr- 
pam  habentes,  alternatim,  prout  unicuique  majoir 
necessitas  incumbebat,  ea  utebantur.  Graeci  vero  0t 
Sarraceni,  quibus  omnis  patria  favens  pro  libiio 
patebat,  plurima  replebantur  abundantia.   Neqac 
enimillis  necesseeratvictumquaerendo  aliquorsiLin 
vagari;  quippe  quibus  omnis  Sicilia,  queeque  neces- 
(120)  audiebat  renitentem,  secum  ducens.  Veniens  Q  garia  erant,  certatim  deferens  ultro  suppeditabal. 


itaque  apud  Trainam,  a  Christianis  Graecis,  qui  eum 
jam  altera  vice  susceperant,  itorum,  et  si  non  cum 
tanta,  ut  prius,  tamen  alacritate  suscipitur,  ur- 
bemque,  quamvis  natura  montis,  in  quo  sita  est, 
satis  defensabilis  foret,  ad  votum  suum  aptando 
fortiorem  reddens,  uxore  ibi  cum  paucis  dimissa, 
circumquaque  vicina  castra  acessitum  vadit.Graeci 
vero,  scmper  genus  pcrfidissimum,  hoc  solo  ofTensi 
quodmilites  comitis  in  domibus  suis  hospitabantur, 
de  uxoribus  et  filiabus  timentes,  quadam  die,  cum 
comes  apud  Nicosinum  oppugnandi  gratia  morare- 
tur,  videntes  paucos  cum  comitissa  remansisse, 
suspicati  se  in  eodem  facile  prsevalere,  ut  eos  ab 
urbe  expellendo,  vel  cerle  occidendo,  jugum  eorum 
a  se  oxcutiant,  oppugnare  coeperunt.  Sed  nostri,  D 
quamvis  pauci,  animo  tamen  et  armis  promptissimi, 
dolo  cognito,  in  arma  citius  ruunt,  dominam  suam, 
seseque  pro  vita  alacriter  defendentes,  accerrime 
resistunt,  donec  nox  certamen  diremit.  Comes  vero, 
quod  acciderat  per  iegatum  cognoscens,  citissimus 
advolat,  Grsecosque.  qui  jam  urbo  ad  medietatem 
recisaintorseet  Nortmannosquamdam  munitionom 
ad  sc  defendendum  feccrant,  minus  ad  pracsens  pro- 

(118)  Castrum  quod  meliusin  ipsa  provincia  ha~ 
hobnt  sihi  ablatum,  otc. 

(119)  Fratrein  ailji  accorsiens  adpontem^  qui  Gui- 
scardi  tandem  sihi  convcntionem  exsecutus  Cala- 
brianiy  etc. 


Nostri  autem,  quamvis  tanta  penuria  affecti,  famis 
etlaboris  vigiliarumque  aestuinter  se  ipsos  flebiiio- 
res  anhelarent,  viriles  animo  alter  alteri  flebilitateiD 
suam,  ne  adinvicem  dehortarentur,  occultantae, 
quadam  hilaritate,  vultu  et  verbis  simulare  tenta- 
bant.  Sed  juvencula  comitissa  sitim  quidem  aqna 
exstinguebat;  famem  vero  non  nisi  lacrymis  etsoB* 
no,  aliquid  unde  non  habens,  refrenare  sciebat. 
Certamen  assiduum   quod  cibus   non  cibus  (121) 
suppeditabat,  hostilis  impugnatio  abesse  prohib^ 
bat.  Sed  interdum  ne  ab  hostibus  diffiterentur,  si 
non  nisi  impugnati  (122j  in  armaruerent,  ipsaasi- 
mis[^eorum  innata  ferocitas,  sagaciter  etiam  vole&- 
tibus  (123)  viribus  repreesentabat. 

CAPUT  XXX. 

Comes  a  Sarracenis  captus  se  ipsum  ense  hbent. 

Quadam  itaque  die  certamine  inito,  comes  eqoo 
insidens  ut  suis  succurrat  sese  hostibus  mediuo 
dedit.  Hostes  vero,  eo  cognito,  versus  eum  fortion 
impetu  grassantes,  equum  ejus  spiculis  confodiool) 
ipsumcumequohumidejectum,manibuscorripiun*» 
quasi  taurum  ad  victimam  reluctantem  usqae  ad 
sibi  tutiorem  locum  nitunturpertrahere  puniendnin. 

(120)  Timidam,  et  in  quantum. 

(121)  Quo  ad  cihunjy  qui  cibus  non, 

(122)  Deriperentur  si  non  impugnant, 

(123)  Nolentihus, 


mSTORIA  sicniA.  -  UB.  li 


1138 


I  in  tanto  disorimine  positus,  pristina-  A 
haud  immomor  (124),  extrahere  ensem, 
ns  erat,  expetens  (1^5),  et  in  modum 
I  pratum  resecantis,  circumquaque  im- 
ido  ducens,  pluribus  interemptis,  sola 
n  adjudorio  libei-atur,  tanta  strage  de 
»  ut  sicut  in  condensis  saltibus  jacerent 
ta  ligna,  sic  circumquaque  sibi  adjace- 
lab  ipso  perempta  cadavera.  Hostes  re- 
.  suam  munitionem  recipiunt;  ipse,  equo 
am,  ne  quasi  timidus  accelerare  videre- 
is,versus  suos  podes  regroditur.Nostris 
[uatuor  menses  in  tam  laborioso  discri- 
3,  hiems  aspcrrima,  quoB  ipso  anno  ipsis 
ftiit,  occasio  liberationis,  hostibus  au- 
ionis  exstitit.  Nam  et  a  civitate  /EintB 
m  provincia  haud  procul  extorminat, 
lemporibus  ab  aestuanti  incendiosulphu-  p 
)6tas  acerrima,  itaque  certis  temporibus 
mpestatis,  procellarum,  uivis  et  gran- 
nma  solet  fieri.  Quamobrem  hostes,  bal- 
uationibuseestuari  assueti,frigidiori  au- 
im  vini  potationibus  naturalem  calorem 
itaro  nituntur,  somco  vinum,ut  assolet, 
e,tardioresad  excubias  vigilianim  urbis 
ont.  Quod  cum  nostri  cognovissent,ccc- 
psi  ex  industria  tardiores  apparere  ;  et 
entissimc  vigilarent,  clamoribus  tamen 
tiIIosdoIosesecuriores,redderent,finge- 
sinonvigiles  cssent.Quadam  ergonocte 
5,ut  semper,nullo  labore  dcriciens,  ex- 
is  cum  suis  armatis  sub  algenti  bruma 
ibus  accuratissime  intontis  rcbraret(i26), 
ttogravatos  intra^lSl)  suasmunitiones,ct 
orum  ex  tanta  multitudine  vigilare  de- 


GAPUT  XXXI. 
Comes  in  Calabriam  vadit, 
Ordinatis  itaque  rebus  suis  et  urbe  melius  ad 
suumlibitum  firmata,  ut  suisequos  quos  amisorant 
restituat,  versus  Calabriam  et  Apuliam  acquisitum 
vuvlii;  i;.v  Jio  et  militibus  suis  apudXrainam  dimis- 
sis,  quoE),quamvis  juvencula,  tanta  strenuitate  csepit 
esse  sollicita  circa  castrum  tuendum  ut  diatim  cir- 
cuiens  ubi  meliorandum  videbat,studeret  ut  fierent 
vigiliaB;  reliquos  omnes,  quos  sibi  dominus  suus 
abiens  dimiserat^blande  alloquens,  ut  sollicite  quad 
servanda  erant  provideront  hoi*tabatur,  multa  in 
reditu  domini  sui  repromittens;  sed  et  transactum 
periculum,  ne  segniteragendo  quid  simile  incurre- 
rent,  ad  memoriam  reducit. 

CAPUT  XXXII. 
Comes  cumArabicis  Castri  Joannis  pneliatur. 
Comes  vero  a  (^«alabria  ot  Apulia,  ut  apes  studio- 
sissima,  his  quse  miUtibus   suis  necossaria  erant 
onustus  rediens,  omnes  suos  suo  adventu  loetificavit 
equos  et  coBtera  quibus  opus  Iiabebnnt  illis  imper- 
tiens.Aliquantis  ergo  diebus  equis,  quos  adduxerat, 
a  labore  itineris  recreatis,  comporto  quod  Arabici 
ot  Africani,  qui  Arabia  et  Africa,  quasi  auxilium 
laturi  Sicilien8ibus,causa  lucrandiadvenerant,apud 
Captrum  iJoannis  usque  ad  quingentos  morarentur, 
cupiens  experiri  cujus  valentise  eorummilitia  esset, 
illuc  versus  aciem  dirigit,  prasniittens  Serlonom  ne- 
potem  suum  cum  triginta  niilitibus,  qui  se  ante  ca- 
strum  ostendcntes,  extractos  ad  certamen  excita- 
rcnt;  ipse  cum  ca^tcris  in  quodam  loco  in  insidiis 
latens  occuItatur,ut  dum  suos  cx  industria  simulato 
timore  fugientes  illi  acrius  por8equercntur,ipse,in- 
sperato  a  loco  insidiarum  prorumpcns,  hostcs,  lon- 
gius  a  castro  subtractos,  facilius  occuparot.  Quos 


et,  castra(128)eorum  silenter  irrumpit:  q  Arabici,  qui  in  castro  erant,  eminus  adventare  vi- 


(129)  manu  incautos  occupans,  pluribus 

munitioncm  accipit;  plures  capiuntur, 

iis  reliqui  fugae  refugium  petunt.  Pori- 

[ui  caput  traditionis  exstiterat,  cum  sibi 

5r  assentientibus  laqueo  suspensus,  ad 

aliorum,  vita  privatur,  plurcs  diversis 

^iuntur.  Spoliis  itaquc  triumphali  more 

istri  hactenus  egcntes,  tauta  abundantia 

rini  et  olei  coeterorumquc  quae  ad  usum 

erant  sunt  replcli,  ut  merito  a  consimili 

recordari  possent  illius  quod  apud  Sama- 

rato  a  Ueo    subito  dataj  abundantice  ad 

isei  diccntis  :  Cras  bora  ista  in  porta  Sa- 

lussiuiilcc  unostatcreorit  {IVneg.yiiyi), 

)cedenti  die  nullo  quamvis  magno  pretio 

eniri. 


D 


num  non 
:crcens. 


immemor  esse. 


'entus  celebraret. 

\er. 

strum. 


dentes,  maximo   impetu  prorunipentes  obvii  sunt, 
fugientes  persequuntur,accingentes  diruunt  in  tan- 
tum  ut  ad  locum  insidiarum  non  nisi  duo  ex  nostris 
illaesi  pervenirent.  Porro  comcs,  suos  quos  prasmi- 
serat  ex   parto   captos,  ex  parte  dejectos  videns, 
leonino   impetu  Hb  insidiis   prorumpens   hostibus  . 
occurrit,  certamen  iniit,fortiterutrinque  congredi- 
tur;  scd  a  longo  et  acri  certamino  tandem  comes, 
Deosibipropitio,paganis  fugientibus  victor  ofiicitur 
Hostes  extremos  quosque  cjedendo  plus  milliario 
insequitur.SpoIiis  onustus,  Itetus  apudTrainami^c- 
vertitur.  Urbs  gaudio  replelur.  Volensque  Siculos 
undique  lacessere,  Calabutor  (131)  praedatum  vadit, 
unde  rodionsversus  Hoccas  Castri  Joanuis,6iforti 
Arabicos  a  castro  oxtrahoro  posset,attentans  maxi- 
mam  prsedam  reduxit.  Profundioros  itaquo   partes 
Siciliae  cognoscere  volens,  longius  progressus,  us- 
que  Buterum  (132)  venit,   ubi  non  minima  prseda 

(129)  Armata  itaque. 

(130)  C.  P.  Polorinus 

(131)  C.  P.  Calatabuturum. 
(182)  Buterium, 


1139 


CAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT. 


1140 


pecoruinaccepta,captivosplurimossecumreducens  A  grati  existendo,  tamen  ejus  creatura  erant.  Detis 
apud  Avator  (133)hospitium  sumpsit.  In  crastinum 
autem,  quia  pro  longitudine  itineris  etcalorenimii 
sestuSy  sed  et  aquse  penuria,plures  equos  amiserat, 
apud  S.  Felicem  pernoctans,  inde  Trainam  venit. 


CAPUT  XXXIII. 
BeUam  CeramiubiS.  Georgiaa  apparuit, 

AfricaniergoetArabiciyCumSiciliensibusplurimo 
exercitu  congregati^utbellum  comiti  inferant,adve- 
nirenuntiantur,annoVerbi  Incarnatimillesimo  sexa- 
gesimo  tertio;  quibus  comes  cum  suis  alacriter  oc- 
currens  in  cacumen  ejusdem  montis  super  fluvium 
Cerami,ut  cos  plenius  prospiceret,  ascendityVidens- 
que  eos  trans  flumeu  in  supercilio  alterius  montis, 
diutius  altcrnalim  intuiti,  nec  his  versus  illos,  nec 
illis  versus  hos  transeuntibus,  Sarraceni  priores 
locum    mutanteS)    ad  sua  castra,  quibus  hospitati 


suuSyinquam,dico  secundumilludquodab  Apostolo 
instruimur,  ubi  ait:  Nam  idem  Deusomuium,  diveM 
in  omnes  qui  invocant  illum.  Quod  si  aliquis  haae 
sententiam  dialectizando   commutabilem  astruere 
tentaverit,  dicens  :  Si  dives  est  Deus  in  eos  qui  ia- 
vocantillum^consequi  oportetut  pauper  sit  in  eoi 
qui  noninvocantiIIum,respondendum  est  quiaDei* 
tas  ipsa  augmentum  vel  detrimentum  non  pafitur, 
neo  in    natura    sua   recipit   magis  vel  minus,  sed 
sempcr  in  eodem  slatu  permanens  sui   peraeqae 
omnia  potest.  Si  autem  pauperem  dicerc  concludi- 
mur,  non  tamen  quantum  ad  ipsum,    sed  quantum 
adillos  qui  se  indignos  exhibentquibus  miserico^ 
dia>  susB  divitias  Deus  impertiatur.Comes  itaque  ne- 
polem  subsecutus^cumcentummilitibus  Ceramiaai 
veniens  hostesque  a  nepote  devictos  cognosrenB, 
dumsubsequijutpleniusdevincat,  deliberal,  quibus- 


erant,  regrediuntur;  comes  voro  apud  Trainam  re-  ^  damextimoredehortantibus  et  sufHcero  sibivicto- 


vertitur.  Sic  triduo,  flumine  interposito,sese  mutuo 
conspicientes,  nec  ilh  versus  istos  transire  flumen 
preesumebant.  In  quarto  vcro  dio  Sarraceni  castra 
commoventes,  ne  ulterius,  quasi  ad  tergum  retro- 
gradi  viderentur,  in  monto  quo  sc  jam  Iriduo  osten- 
taverant,  castrametati  sunt.  Nostri  vero  hostilem 
afflnitatem  diutius  impuguatam  fcrre  no1entes,cum 
magnadevotione^presbyteristestibus,  Deo  confessi, 
poenitentia  accepta,  Dei  miserationi  scse  cemmon- 
dantes,  et  de  ejus  auxilio  confisi,  hellum  hostibus 
inferre  vadunt.  Sed  media  via  nuntio  accepto  quod 
Ccramium  ab  hostihus  impugnHretur,  ilJluccomes 
aciem  dirigit,  Serlonemque  nepolem  ejus  cum  tri- 
ginta  militibus  prastermittit,  ut  castrum  intrans, 
defendcndo  donec  ipse  veniat,  sustineat.  Cum  cen- 
tum  militibus,  nou  enim  amplius  habebat,ipse8ub- 
sequitur.  Serlo  vero  castrum  ingressus,adventum 
subsequentis  avunculi  minime  sustinuit,  sed  per 


riam  a  Deo  per  nepotem  factam  dicentibus,  ue  forte 
ultra  insequendo  progrediatur  fortuna  rotabihs  et  in 
dctcrius  cedat,UrselIus  de  Baliol  exploranti  (134) 
comiti  interminalusestscnunquam  vel  ibivelalias 
sibi  nuxilfum  laturum,  nisi  certamen  cum  hostibas 
inent.  Quod  comes  audiens  dchortantibus  quidem 
multn  convicia   iratus    intulit,  citiusque   hostihus, 
vorsus  castra  eorum,  illuc  enim  aufugerunt^hclluin 
ofTcrre  vadit.  Porro    illi,    viribus  i*esumptis,  duas 
acics  ex  sese  facientes  nostris  audacter  occurrere 
accelerant.  Comes   elinm    similiter  duos    cuneos 
faciens  ox  suis,   unum  nepoti,  et  Uf  sello,  et  An- 
sgolo  de  Puteolis,  ut  praecedentes   primo   feriant, 
delcgavit;    ipse  cum  allero  subsequeus,  bellatun), 
Deum  sibi  adjutorem  invocnns,  vadit.  Prima  autem 
ncies  eorum  Serlooem  cum  prima  acie   nostra  de- 
clinando,  montem   super   nostros   praeripere  vo- 
lens,  ultimsB  aciei  nostra;,  quam    comes  ducebat, 


portas,  ut  leo  furibundus,  in  hostes  prorumpens,  q  occurrit.  Comes  ergo,  et  Ursellus  de  Baliol  (135) 


multas  strages  dando  cum  triginta  millia  essent, 
oxceptis  peditibus,  quorum  inOnita  erat  multitudo, 
quod  mirum  dictum  cst,  ipse  triginta  sex  milites 
habens  omnes  in  fugam  vortit.  lloc  facto  patenter 
cognoscere  possumusDeum  nostris  fautorem  fuisse. 
Nam  humauie  vires  tam  magnum  quid  tamque  no- 
stristemporibusinauditum  nec  prassumore  quidem, 
nedum  perficerepotuissent.  Siautemcum  propheta 
admirantes  requirimus  quomodo  persoquebatnr  unus 
mille fUSimhoc  istis,  utquondam  ftliis  Israel  prove- 
nisse  coguoscimus,profecto  nobismotipsis,ex  cjus- 
dem  prophcta^  verbis,  absquo  mcndacio  respoudere 
i^ossuams.QuiaDeus  suus  viudicat  eos,etDominusin 
profundo  iniquilatum  sunrum  cla  viirso  suo)  concluse- 
ra< /7/os.Dcussuus  dico,non  quod  eum  colendo  co- 
gnoscebantysed  quia,quamvis  indigni,Factorisuo  in- 

(133)  Anattor. 

(134)  C.  P.  exprobrando.  n 

(135)  Ballionis.  *•' 

(136)  Exhorrebant. 

(137)  iDimicos. 
'188)  G.  P.  el. 


suos  solito  formidolosiores  prse  nimia  muliilu* 
dinc  hostium  quani  ineurrebant  ^136)  videntes, 
talibus  exhortationibus  timorem  ab  ipsis  exculere 
nitobanlur:Arrigite  animos  (137)  vestros,  o  forlis- 
simi  Christianse  militise  tirones.OmnesChristi  titulo 
insignili  sumus,(l88)qui  non  deseret  signaculum, 
nisi  (139)  offensus.  Deus  noster,  Deus  deorumom- 
nipotcns  est,et  ab  ipso  omnisqui(140)  de  DeodifS* 
dcns,  conlidit  (141)  in  homine,  et  ponit  carneP 
brachium  suum.  Omnia  regna  mundi  Dei  noslri 
sunt,  ct  quibus  volct  ipse  impertielur  (142).  Gcns 
isla  Deorebellis,  (^st,  et  vires,  quae  a  Deo  nonregun- 
tur,ociusexhnuriuntur(143);  ipsi  invertutesuaglo- 
rianlup,  nos  autem  dc  Dci  praesidio  securi  sumus. 
Nam  ncque  honestum  est  dubitari  quos  certum  eslr 
Deo  nos  proecedente,  ante  faciem  nostram  non  posse 

M39)  Suumj  non. 

(140)  Omnes  quidem. 

(141)  Confidet. 
/l42)  Impartitur. 
(143)  Citias  exaurientur. 


HISTORIA  SICULA.  —  LIB.  11. 


1142 


edeon,  quia  de  Dei  auxilio  non  dubita-  A  camelos  quatuor,  quos  intor  reliqua  spolia,  hoste 


triumphato,  acceperat,  Alexaudro  papss,  qui  tunc 
temporis  vice  boati  Petri  prudenter  et  catholice 
exscquebalur,  apud  Romam  reprsesentat.  Apostoli- 
cusvero,  pUis  de  victoriaaDco  depaganis  concessa 
quuiK  aw  s.;  i  liansmissis donariis  gavisus,  benedi- 
ctione  aposlolicaetpotestate  qua  utebatur,  absolu- 
tiooem  do  ofTensis,  si  resipiscentes  in  futurum  ca- 
veant,  comiti  et  omnibusquiinlucranda  de  paganis 
Sicilia  et  lucratam  in  perpetuum  ad  fidem  Christi 
retinendo  auxiliarentur,  mandat,  vexillumque,  a 
Romana  scde,  apostolica  aucloritato  consignatum, 
quo  pra3mio,  de  boati  Petri  llsi  priesidiO;  tutius  in 
Saracenos  debellaturi  insurgerent. 

CAPUT  XXXIV. 
Pisaui  comitem,  ut  Pauormum  obsessum  vadat,  in- 

vitaut. 

Pisani  ergo  mercatores,  qui  saepius  navali  com- 
morcio  Panonnum  lucratum  venire  soliti  erant, 
quasdam  injurias  ab  ipsis  Panormitanis  passi,  vin- 
dicari  cupientes,  navali  exercilu  undique  conflato, 
vcla  per  mare  ventis  committentes,  apud  Siciliam  in 
portu  vallis  Deminse  applicuerunt,  legatumque  co- 
miti  Trainam,  ubi  tunc  morabatiir,  mittentes,  man- 
dant  ut  equestri  exercitu  Panormi  illis  occurrat,  sc 
illi  inurbe  capienda  auxilium  laturos,  vi  talis  proe- 
mii  acceptam  vendictam  illatse  sibi  injuri»  expeten- 
to.  Comes  vero,  quibusdamjiegotiis  se  detinentibus, 
ad  preesens  ire  distulit,  mandans  illis  ut  modicum 
temporis  sustinerent,  donec  ha3C  quibus  adprsescns 
intentus  erat  expedirontur.  Porro  illi,  commerciali- 
bus  lucrisplusquam  bellicisexercitiisexconsuetu- 
dine  dediti,  sustinere,  ne  lucris  assuetis  diutius 
privarentur,  nolentes,  Panormumque  per  se  incas- 


I  multa  millia  hostium  stravit.  Dum 
ertamen  properando  perorantur,  appa- 
eques  splendidus  in  armis,  equo  albo 
am  vexillum  in  summitate  hastilis  alli- 
8,  et  desuper  splendidam  crucem,  et 
'aacieprogrediens,  utnostros  ad  certa- 
3reBredderet,fortissimoimpetuhostes, 

erant,  irrumpens.  Quo  viso  nostri  hila- 
,  Deum  sanctumque  Georgium  ingemi- 
}  gaudio  tantaa  visionis  compuncti  lacry- 
lo,  ipsum  proecedentem  promptissime 
^isum  etiam  a  pluribus  in  summitate  has- 
irexillum  dependens,  crucem  continens, 
iivinitus,  appositum.  Comes  ergo,  aciei 
3xhortatus,  Arcadium  dePalerna,  suam 
18  exprobrando,  promptissime  antece- 
plendcnti  clamucio  quo  pro  lorica   uti-  g 
n,certamine  inito  fortissimocongressu, 
•e  dejectum,  caetcris  metum  incutiens 
rat  enim  intersuos  militia  praeclarissi- 
am  neminem  armis  resisterc  posscpu- 
imucium  (144),  quo  indutus  erat,  nuUis 
it  violari,  nisi  ab  imo  (145)  in  superius 
interduo  ferrca,  qujeperjuncturas  cum 
6)  sunt,  ingenio  potius  quam  vi  vitiare- 
um  itaque  utrinque  fortiter  dimicatur, 
3ri  paucitate  multitudini  intormisti   ita 
itur  ut  vixaliquisnostrorum  nisiarmis 
lo    tuinultum  interrumpere  posset.  Vi- 
iitemnostros  condensitatem  circumdan- 
e  hostium  sternendo,  ut  a  furcnti  vento 
jnsitas  nebularum  disrumpi,    et  sicuti 

accipitres  imbecillem  turbam  avium 
jternere.  Sed  cum  longo  certamine  gras- 
s  nostrorum  infestationem    ferre   non  C  gmn  aggredidisponontes,  vela  in  portum  ejusdem 


3,  fuga  tucri  potius  quam  armis  nituntur, 
icter   insequentes,    extremos    quosque 
•imunt.  Sicque  victores  eirecti,  ad  quin- 
aexhostibusoccubuerunt.  Nostri  itaque 
)USspoliisonusti,usqueadho8tiumcastra 
5S,  in  eorumtentoriis  hospitantur,  came- 
ua  omnia,  quae  invonerunt,   sibi  vindi- 
Tastinum  vero  pedites  ad  viginti  millia, 
Bs  scopulos  et  proerupta  montis  occupa- 
mgnantes,  plurima  ex  parte  perimunt ; 
ro  debellatos  vendentes  pecuniam  infini- 
jnt.  Sed  cum  aliquandiu  commorati  fctore 
i  cadaverum   occisorum  hostium  grava- 
jrem  abhorrentes  Trainam  reversi  sunt. 
)  et  S.  Petro,  cujus  patrociuio   tantam 
8e|adeptum  rei.ognost^ebat,  de  collato  sibi 


urbis  dirigunt,  scdplurimammultitudinem  hostium 
exhorrentes,  ct  ob  hoc  a  navibus  progredi  minime 
prsesumentes,  catena  tantummodo,  quae  portum  ab 
una  parto  in  alteram  (150)  claudebat,  abscissa,  et 
hoc  sibi,  more  suse  genlis,  pro  proximo(151)repu- 
tantes,  Pisam  reversi  sunt.  Comes   itaque  videns 
gestatem  proximam,  quoe  proe  nimio  calore  a  vicini- 
tato  solis  ferventis  canicula)  pluriores  equitatus  in 
pra}daliexercitioncriprohiberct,  fratri  duci  inApu- 
liam  intcrim,  dum  importuna  ajstas  pertranseat,  ire 
disponcns,  ne   uxorem  suam  ct  milites  cum   ipsa 
remanentesabsquc  stipendiis  derelinquat,  Gulosam 
una  dic,  secundal3rocatum,tertiaCephaludumpra3- 
datumacie  dirigit.  SicqueTrainam  multa  abundan- 
tia  replens,  mililibus   suis,  ut  urbem  attentissime 


pervigilantes,  incursus  hostium  prpdenter  caveant, 
lon  ingratus  existens,  in  testimonium  vi-  j)  et  ne  aliquorsum  longius  ab  urbe,  aliquaoccasione 
perquemdam  suorum,nomine  Meledium,       intercurrente,progrediantur,muIti8exhortationibus 


aviculus* 

b  uno. 

'  cathenata. 

ribus  inviceretur, 

dentea. 


(149)  Tantam  condensitatem  inimicorum  pagano- 
rumy  ac  SiciUensium  simul  existentiumj  et  circum- 
dantiumy  etc. 

(150)  G.  P.  ripa  in  alia, 

(151)  Maximo, 


1148 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONAGHI  BENEDICT. 


4144 


commonitiSy  ipse  versus  Apuliam  cum  fratre  quid  A 
ulterius  agendum  sit  tractaturus  vadit ;  plurimaque 
adinvicem  conferentes,tandemrefrigerante  calore, 
centum  militibus  sibi  ab  eo  in  auxilium  acceptis, 
versus  provinciam  Agrigenlinam  cum  ducentis  mi- 
litibus  preedatum  vadit. 

GAPUT  XXXV. 
Milites  comJtiSf  Iiostibus  territis,  Tvrronem^  qui 
postea  Catzonis  dictus  est,  ascendunt. 
Undc  cum  maxima  prseda  inde  rediret,  militum 
suorum  praedam  prrecedere  prsecipiens,  ipse  cum 
reliquis  inter  duos  cuneos  minatur  ne  a  fronte,  vel 
certe  a  tergo,  aliquo  hostili  incursu  excuteretur. 
Porro  Africani  et  Arabici,  cum  essent  cupientes 
ulcisci  de  victoria  in  Geramensi  praelio  sibi  ablata 
et  laudem  quam  ibi  amiserant  aliquando  sibi  fa- 
ventefortunarecuperare,  cognoscentes  per  nuntium 
ita  eos  proedatum  isso  cum  septingontis  electis  mi-  t» 
litibus,  via  qua  redire  habebant  insidiantes  occul- 
tantur.  Nostri  autem  qui  prajcedebantadlocumus- 
que  pervenientes,  illisex  improviso  exsurgentibus 
audaciae  qua  hactenus  assueti  erant  obliti,  enervi- 
ter  agentes,  cuni  fuga  potius  quamarmis  mortis  pe- 
riculum  declinare  coeperunt.  Montem  quemdam, 
quem  ex  omni  parte  prtecipitium  cingebat,  solo  et 
arcto  aditu  patente,  pro  auxilio  expetentes  ascen- 
dunt.  Hostes  vero  parte  armigerum,  qui  prsedam 
minabant,  peremptam,  ipsam  etiam  prsedam  excu- 
tiunt.  Comes  autem,  qui  subsequebatur,  tumultum 
audiens,  dumcitiusadvolat,  quae  acciderantcogno- 
scens,  maxima  indignatione  et  ira  replctus,  ut  secum 
dehostibus  ultionem  expetant,  suosimmeusis  cla- 
moribus  a  montoquemasccndcrantincassumrevo- 
care  nititur,  donec  ipsemet,  turonem  ascendcns  et 
suos  quemque  nomine  vocans,  ne  se  imposterum 
fuisse  excusarent,  talibus  verbis  aggressus  est  :  G 
Itane,  inquit,  ofortissimihactenus,  viribus  exhausti 
estis  ut,  absque  recordatione  alicujusmilitarislau- 
diB,inprofundum  putribundae  defcctionis  submersi, 
ulterius  respirare  nequeatis  ?  Hecordaminianteces- 
Borum,  sed  et  gentis  nostrse,  nostrseque  hactenus 
habitae  strenuitatis  praeconizatoe,  devitantes  notas 
futuri  vituperii.  Rccordamini  quot  millia  hostium 
apud  Geramium  pauciores  quam  nunc  debellatores 
exslinxistis.  Fortuna  tunc  vobis  arridens  ab  eodem 
quo  et  nunc  adhuc  regilur.  Resumite  pristinas  vires, 
victoria  postfugam  fortiteragentibus  laudis  repara- 
tio  est.  Hsec,  et  aliaexprobrando,  pluraIocutus,vix 
eis  oxhortationibus  recreatis,ad  certamen  properans 
cum  hoste  congreditur.  Fortiter  agendo  gens  Deo 
rebellis  debellatur,  prseda  excussa  recuporatur.  No- 
stri,  victores efTecti, triumphalibus  spoliis  dicantur. 
Trainam  cum  gaudio  remeantes,exceptoquod(i5!2)  D 
de  solo  Galterio  de  Simula,quiinler  omnes  militari 
laude  dignus,  in  congressu  fortiter  agendo,  quod  do- 

;152)  G.  P.  de  sola  morteGualterii  deSimila. 
153)  Ergo, 
[154)  Incautique  hostiam  cedendo  dum  fugiunt. 


lor  dicere  est,  juventutis  florem  ab  hostibus  confos- 
sus  amiserat,  plurimum  tristabantur. 

CAPUT  XXXVI. 
Nostri  a  Tnrantis  vexantur. 
Dux  vero  (153)  Robertus  cum  in   Apulia  esset, 
sciens  fratrem  suum  apud  Siciliam  multiplici  incur- 
sioncab  hostibus  lacossiri,  plurimoexercituab  Apu- 
lia,  et  Galabria  congregato,  nolens expers  esse  quse- 
stus,  laboris  etiam  particeps  fieri,  versus  Siciliam 
inlendit.  Comes  vero  fratrem  adventnre  audions, 
cum  gaudio  magno  festinus  ilh  apud  CusentumCa- 
labriae  urbem  occurrit.  Sicque  progredientes  anno 
Dominica)  incarnationis  1064  cum  quingentis  tan- 
tummodo  militibus  apudPharum  mare  transmeantes 
tota  Sicilia,  nulloadversuseosaliquidprsesumentc, 
impune  peragrata,  Panormum   usque  perveniunt, 
atque  in  monte,  qui  postea  Tarantinus,  ab  abundan- 
tia  Tarantarum,  a  quibus  ibidcm  exercitus  eorum 
plurimum  vexatus  est,  jubente  duce,  quem  postea 
poenituit,  tentoria  Hxa  sunt.Nammonstotusinsitos 
Tarantis,  viris,  et  mulieribus  inhonestum,  quamvis 
iis  evaserint^ridiculofium  hospitium  prsebuit^Taranta 
quidem  vermis  est,  aranese  specicm  habens  sed  acu* 
leum  veneni  ferae  punctionis,  omnesque quos  punxe* 
rit,  multa  venefica  ventositato  replet,  in  tantumqoe 
angustianturut  ipsam  ventositatem,  quae  per  annm 
inhoneste  crepitando  emergit,  nullo  modo  restingue- 
re  praevaleant,et  nisi  clibanica.vel  alia  qusevis  ferven- 
tior  aestuatio  citius  adhibita  fuerit,  vitae  periculum 
incurrere  dicuntur.  Tali  inhonestate  nonnulli  nostro- 
rum  vexati,  tandem  locum  mutare  coguntur,  vicinum 
urbi  locum  tutiorem,  quo  tabemacula  figant,  expe- 
tentes,  ubipertres  menses  commorati,  Panormita- 
nis  fortiter  rcpugnantibus,  versus  urbem  quidem 
minime  profecerunt,  sed  vicinioria   circumquaqae 
locaplurimadepopulatione  vexaveruut.  At  cum  vi- 
dent  se  versus  urbem  minime  tunc  temporis  pr»va- 
lcre  posse,  castra  moventes  Bugamum  oppugnare 
vadunt,  civibusque  ejusdem  castri  enerviler  relu- 
ctantibus,    funditus   diruunt,  incolas  omnes  cum 
mulieribus  et  liberis,  omnique  supellectili  sua  ca 
ptivos  adducunt,  sicque  versusGalabriamremeare, 
volentes  haud  proculab  Agrigentina  urbe,  sicenim 
illis  directior  adjacebat  via,  tentoria  figunt.  Porro 
cives  ejusdem  urbis,  virlbus  suis  plus  necessario 
confidentes,  perportas  prorumpendo  forti  strepilu 
super  illos  proruunt,  incautosque  hostium  tacendo 
dum  fingunt  (154),  usque  in  portas  suae  civitatis 
pcrsequuntur.  Dux  itaque  digressus,  in  Galabriam 
veniens,  expeditionemsolvit:  Bugamense8que(155), 
quos  captivos  adduxerat,  Scriblam,  quam  desei*ta- 
verat  (156),  restaurans,  ibi  hospitari  fecit. 


M55)  Bugamenses. 

(156)  Duxerant  Scribam,  qoam  deseriaverant. 


1145 


HI8T0RIA  SICULA.  —  LIB.  II. 


1146 


GAPUT  XXXVll. 
Agellum  a  dace  oppugnatur. 
Anno  vero  Dominicae  incarnationis  1065  Polica- 
strum    castrum   destruens,   incolas  omnes   apud 
Nicotrum,  quod  ipso  anno  fundavit,  adducens,  ibi 
hospilari  fecit.  Antequam  iret  versus  Panormum 
dux  Robertus,   et   in  monte  Tarantarum  tentoria 
lixissotydux  et  comes  Hogcrius  prius  in  provinciam 
Cusentii  castrum  quidem  Hegale  (157)  oxpugnave- 
rant,  et  pro  libitu  ordinaveruut.  Eodem  anno  ca- 
strum  quoddam,   quod  Agel  dicitur,  in  provincia 
Cusentii,duxoppugnarevadens,i)erquatuormen8es 
obsedit.  Agollensos  autem  extra  castrum  progre- 
dientes,  cum  vicinius  tentoria  hostes  Ggerent,  fun- 
dibulis  ct  sagittis  longius  propellerc  nituntur;  sicque 


A  vicinitate  queeque  proxima  loca  attentius  subjugata 
sibi  concite  foedcrarentur,  apud  Petrelegium,  anno 
Dominic8Bincarnationis  i066^turribus  elpropugna- 
culisextra  porlam  accuratissime  firmavit,  per  quod 
maximam  partcm  Sicilia),  a«l  suiB  dominalionis  ju- 
gum  ferendum  perdomuit.  Filiis  denique  Tancredi 
naturaliter  hic  mos  inolilus  fuit,  utsemper  domina- 
tionisavidi,  prout  illis  viros  suppetcbant,  neminem 
terrns  vel  possessiones  hahcntcs  ex  proximo  sibi 
absquc  {emulatione  hahero  paterentur,  quin  velab 
ipsis  confoslim  [sul)jocti  dcservirentur,  vel  certe 
ipsi  omnia  in  sun  virtute  potirentur. 

CAPUT  XXXIX. 
Dux  Moutewpilosum  obsidet. 
Inde  et  Uobertus  dux,  qui  prsecajteris  hunc  mo- 


ex  utraquc  parte  mutua  caede  fortiter  congrediun-  g  rem   sibi  vindicaverat,  Gauridum  de  Conversana 


tur.  At  dum  nostri  maxima  indignatione  commoti, 
impetum  in  hostes  facientes,  ubi  densiores  crant, 
prorumpere  nituntur,  Hogorius  filius  Scolcandi(t58) 
jaculo  confossus,  cquo  dejicitur  :  cum  etiam  Gissi- 
bertus  (169)  nepos  ejuscum  (160)  relevare  tentat, 
detjectus  utrique  occiduntur :  de  quorum  necc  dux 
cum  omni  exercitu  non  minimum  turbati,  erant 
enim  inter  familiares  sibi  charissimi,  eorum  cor- 
pora  apud  Sanctam  Euphomiam,  ubi  tunc  abbatia 
in  honore  sancta)  Doi  genitricis  Mariaj  noviter  in- 
coepta  instituebatur,  humanda  mandavit:  cquos,  et 
csetera  quaB  habebant,  eidem  ecclesice,  pro  ipsorum 
salvatione  contulit.  Agellenses  itaquo  cognoscontes 
pro  tali  et  similibus  factis  duccni  sese  graviter 


nepotem  videlicct  suum,  filius  quippe  sororis  suae 
erat,  ut  dc  Montepiloso  sihi  servitium,  sicut  et  de 
csetcris  caslris,  (jua)  plurima  sub  ipso  habebat, 
exhibcret,  adorsus  est,  quodque  ab  ipso,  sicul  et 
caetera,  minimeacceperat,  scd  sua  strenuitate,  duce 
sibi  auxilium  non  fercntc,  por  sc  ab  hoste  lucratus 
fucrat.  Id  faoere  renuente,  dux,  admoto  exercitu, 
idem  castrum  obsessumvndit;  multisquemilitariter 
ex  utraque  parte  perpetratis,  tandem,  ut  de  eodem 
castro,  sicut  et  de  cseteris  sibi  servitium  promit- 
tens  exhiberet,  compulil. 

CAPUT  XL. 
Du.x  liarum  obsidens. 


Dux  itaquc  videns  omnia,  qu£B  solo  incoeptu  at- 
oirendisse,  paoem  ab  ipso  expetunl,  ne  si  robcUes  tentahat,  forluna  favorabilitor  arridente,  sibl  in 
persistendo  vi  caperentur,  ab  ira  ejus,  absque  rc-  ^  prosprrum  cedere,  famosissimam  urbem,  quoe  Ba- 
cordatione  alicujus  pictutis,  ut  meriti  erant,  omnes      pum  dicitur,  adhuc  Constantinopolitano  imperatori 


pariter  perimerentur.  Dux  voro  quamvis  anhelans 
esset  .cum  suppliciis,  de  ipsius  ultionem  expetere, 
tamen  nv3  diutius  percndinando,  alias  intendenS; 
demoraretur,  pacem  cum  ipsis  fecit,  castrumque 
ab  eis  deliberatum,  in  sua  virtule  accipi  pro  libitu 
Buo  disposuit. 

CAPUT  XXXVIII. 
Caslrum  apud  Petrelegium  Gt. 
ComesveroHogerius,acquircndieSiciti8eintentus 
quietis  impatiens  erat,  omnia  perlustrans  creris 
incursionibusdeterrebat,  intantumqueex  consuetu- 
dinelaboricontinuuserat,  utbincne,hincveinfeslior 
e8set,nec  ca^citasobscurce  noctis  dehortari  posset, 


ex  fidelitateadhrorenlcm  (161),  sibi  vero  rebcllem, 
ex  proximo  haud  longc  a  Montepiloso  habcns  (162), 
quibuscunque  imperatorprfleeratpactionibuset,  ut 
sibi  faventiores  redderct,  ad  impugnationom  ejus- 
demurbissecum  instans(163),anno  Verbi  Incarnati 
1067  equitatu  et  navali  oxcrcitu  CHm  obsessum 
vadit  (164).  Et  quia  ipsa  civitas,  quasi  in  quodam 
angulo  sila  in  mare  porrigitur,  ipse  cum  equestri 
exercilu  ipsam  partem  qua  civitas  versus  terram 
palebnt,  quasi  nb  uno  mari  in  aliud  claudens,  navi- 
bus  per  mare  cxtensis,  una  ad  nlteram  firmiler  fer- 
reis  catenis,  ac  si  sepcm  faciendo,  compaginatis, 
ita  totam  urbem  cinxit  ut  nullo  lalere  exilus  ab 


quin  de  loco  ad  locum  transiliens,  per  se  ipsum  ^  urbe  progrediendi  paterct.  Duos   quoquc  pontes, 


omnia  attentaret,  ejusque  prtcsentiam  plusquam 
omnia  hostes  exhorrebant,  intantumque  ejus  veloci 
frequentia  deterrebantur  ut  nusquam  absens  puta- 
retur.  Sed  quia  ubi  suis  prsBscnlibus,  ipse  absens 
ab  hostibusdeprehendebatur,  suihostiliincursione 
interdum  gravabantur,  castrum,  quo  se,  si  forte 
necessitas  incumberet,  facilius  tuerentur,  eta  cujus 


(157)  C.  P.  Ragel 

(158)  Scotlandi, 
159)  Gilbertus. 

[160)  Dum. 

Adhmrena, 


(159) 

(160) 

161 


unum  vidolicet  ab  unaquaque  ripa  constituens,  qui 
longius  in  mare  usque  navium  funes,  ab  utraque 
parle  atlingebant,  porrcxit  .  ut  si  forte  Harcnses 
aliquem  incursum,  vorsus  naves  attentarcnt,  dirccto 
cursua  militibus  nnvibus  expeditiussubveniretur. 
Barenscs  autem  primo  quae  agebant  despectui  ha- 
bentesomniaviIipendere,oruamentasuathesaurum 

(162)  Quam  habens  quihuscunque  poterat  pac^ 
tionibus  imperator  etiam. 

(163)  Inflammas. 

(164)  Oppugnatum  vadit. 


1147 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONAGHI  BENEDICT. 


1448 


que  pretiosa    dopendentia   ostentaro,    Guiscardo  JBtur,  crebris   incursionibus  omnia  hostiliter  per- 


plura  convitia  inferre,  turribus  suis  iidentes  rerum 
exitus  minus  metiri  coeperunt.  Quse  res  Guiscar- 
dum  ab  incoepto  quidem  non  dcterrebat,  sed  ani- 
mus   ambitionis  cupidine  fervens,  quanto  pretio- 
siora  infra  muros  contincri  dicebant,  tanto  arden- 
tius  spe  ea  lucrandi,  adquodcoeperatpersisteudum, 
mentis  instantiam  flgebat,  subridendo  illis  respon- 
dens  :  Qusb,  inquit,  ostentatis  mea  sunt,  et  quia  a 
vobis  voluntarie  mihi  prsesentantur  habeo  gratum. 
Estote    fideles   ad   tempus  in  conservando.  Vobis 
quippe  de  amissione  dolentibus  fiam  quandoque 
largus  in  distribuendo.  Sicque  suos  ad  urbem  debel- 
landam  exhortationibus  et  promissis  inflammans, 
laboris  sui  renuntiationisque  prsemium  infra  murum 
testatur  esse.  Ipse  moenia  circumire,  aggeres  com- 
portare,  urbem  vallare,  arietes  facere,  caeteraque 
machinamenta,  quee  usui  capiendeeurbis  nccessaria 
erant,  componere,suos  instruere,hostes  infestare, 
metum  jugi  instuntia  studebat  incutere.  Barenses 
ergo  videntcs  constanlinm  ducis  ultra  quam  rati 
erant,  indivulsam  persistere,  victumque  infra  ur- 
bem,  nullo  ad  introduccndum  hostibus  circumsetis, 
aditu  patente,  a  multitudine  inermis  vulgi,  mulie- 
rum  scilicet  et  pueroruin  inutiiiter  devastari  quod 
vi    nequibant    dolo    vitse  ducis  periculum   parant, 
pretioque  cumposilo,    a   quodam  levitatis  viro,  ut 
urbe  (165)  digrediens  illum  spiculo  corripcrc  atten- 
tet  (166),  mcrcantur.  Amcrinus  ergo  avaritia  ca- 
ptionis  cupidine  captus  appetendum  (167)  tam  no- 
bile,  utsibividebatur,  facinus  accelerat,  spiculopue 


B 


lustrans,  ad  sibi  subdendum  nunc  prsemiis  pulsans, 

modo  minis  terrens,  jugi  cxercitatione  plerumque 

alios  damnis  afficiens,  intantumque  quietis  impa- 

tiens  hostes  lacessendo  deterrebat,  ut  vix  in  ipsis 

munitionibus,  nusquam  autem  alias  securi  essent. 

Nox  vel  dies,  vesper  et  aurora,  aura  lenis  et  aspent 

ffiquo  pondere  infesta  timori  erant.  Unde  et  Sici- 

lienses,  consilio  intra  se  habito,  mori  potius  quam 

cum   tanta   inquietudine   infelicem   vitam  diutius 

protelare  deliberantes,  belli  fortunam  contra  comi- 

tem  tentare  parant.  Denique  versus  Panormumprae- 

datumproficiscenti,  exercitu  innumerabili,  undique 

conflato,  ex  improviso  apud  Michelmir  occurrunt 

anno  incarnati  Verbi  1068.  Porro  eos  eminus  con- 

spiciens  totus  infremuit,  omnesque  suos  in  unum 

coercens  subridendo  ait  suis  :  «  Eia,  inquit,  nobi- 

lium  praedecessorum  nobilitas,  fortuna  vobis  favcns 

praedam,quamlongius  disposueratis  qu9erero,labori 

vestro  parcens,  ultro  vobis  obviam,  no  plus  in  con- 

ficicndo  itinere  fatigemini,  adducit.   Kcce  praeda  a 

Deo  vobis  concessa.  Auferte  iis,  qui  ea  indigni  sant. 

Utamur  ea  dividentes  aposlolico  more,  prout  cuique 

opus  est.  Neexhorrescatis  jamdudum,  multotiesqae 

a  vobis  devictos.  Si  ducom  mutaverunt  animo,  noa 

quo  duce  id  preesumunt,  ejusdem  nationis,  qualita- 

tis  (168),  sed  et  rogionis  est  (169^^,  cujus  et  c»teri 

snnt.  Deus  autem  nosler  immutabilis  est.  Si  a  vo- 

bis  nou  mutatur  integritas  fidelis  spei,  nec  ab 

ipso  mutabitur  sententia  triumphalis  auxilii.  »  His 

dictis,    acieque  suorum  prudenter   ordinata,  cam 


vencnis   infecto  ab  edocentibus  se  tantse  versutiae  C  hoste  congreditur.  Fortiter  nostris  agentibus  geos 

fraudem  accepto,  urbe  digressus,  quasi  uuus  ex 

nostris,  lapides  funda  versus  hostes  supra  muros 

jaciendo,  adversus  castra  nostrorum  dolose  specula- 

tum  circumvenit.  Sicquc,  vcsperascentc  die,  nox 

intercludere  solis  radios  propcrat,  cumquc  coena) 

hora  instante  dux  iu  tabernaculo  suo,  ex  foliosis 

arborum  ramis  composito,   scdissct,   ille  a  tergo 

veniens,  ramoso  pariete  interposito,  ducem  preevio 

oculo,  deindc  aure  per  voconi  bene  visum  credens, 

spiculum,   quod  ad  hoc  acccperat,  fortiter  impin- 

gendo,  parto  vestium  correpta,  sed  Deo  protogente, 

ipso  illaeso  permanente,  in  terram  defixit :  sicque, 

ducem   Isesum   crcdcns   incasso    vuluere  spiculo 

amisso,  nihil  sibi  fuga  utilius  crediens  quam  velocius 


inimica  in  tantum  debellatur,  ut  vix  ex  tanta  mul- 

titudide  superessot  per  quem  rei  eventus  Panonni 

rei.untiaretur.  Nostri   vero   triumphalibus  spoiiis 

multum  ditantur. 

CAPUT  XLll. 

Colambso  Fauormi  suos  \ictos  nuDtiant. 

Moris  vcro  Saracenis  est  ut  columbas  frumento 

ct  melle  infuso  domi  nutrientes,  cum   aliquorsum 

longius  digrediuntur,  masculos  sportulis  inclusos 

secum   ferant  :  ut  cum   aliquid   novi  fortuna  iilis 

administraverit,  quod  domi  scitum  velint,  chartulis 

eventus  suos  notantes,  et  collo  avis  vel  certe  sub 

aia  suspendentes,  avibus  dimissis  per  aera,  familiaa 

domi  sollicitae,   utrum  prospero   erga  peregrinos 


poluit  cursu  sese  infra  urbem  recepit.  Ducis  vero  D  amicos  omnia  agantur,  notificare  accelerant.  Avi- 


ministri  tali  facto  expavefacti  extra  prosilieiites, 
dolo  cognito,  noctis  excubias  solito  attenlius,  vigi- 
lesque  circa  ducem  deputant,  caementarios  ex  ejus 
edicto  conducentes  summo  diluculo  primumdomum 
brevi  perficiunt. 

CAPUT  Xf.I. 
Comes  Hogcrius  cum  Savacenis  pi^sdliatur, 
£a  tempestate  comes  Uogerius  in  Sicilia  moraba- 

(165)  Urbem. 

(166)  Attentaret  mercaretur,  Animus  wger. 

(167)  Ad  perpetrandum. 


cula  enini  dulcedine  grani  melliti,  quam  domi  gu- 
starc  ssepius  assueverat,  illecta,  reditum  accelerat, 
chartulas  morem  suum  scientibus  repraesenlat. 
Hujusmodi  sportulas  cum  avibus  comes  interreli- 
qua  spolia  accipiens,  avibus  cum  infectis  sanguino 
chartuUsdimissis,  tristis  fortunae  eventus  Panormi- 
tanis  reproesentat.  Urbs  tota  concutitur;  lacrymos» 
voccs   liberorum   et  mulierum  per   aera  coelum 

(168)  EJusdem  nationis,  et  quahtaUs  mutav.jelC' 

(169)  C.  P.  Religionis. 


fflSTORIA  SICULA.  -  LIB.  II. 


1450 


itnr.   Gaudium  nostris,    illis   tristitia  par-  A  Quod  cum  a  comite   oompertum  fuisset  acceleran- 

tissime  armata  manu,  plurimo  sese  remigi  <;redens, 
obviam  hostibus  ire  accelerat,  qiios  hostcs  eminus 
aspicientes,  Barenses  qui  supra  priB  gaudio  occar- 
rerent  rati,  minus  sesc  nd  defensionem  aptant, 
Comes  vero  navem  Gocelini,  qui  duxhostium  erat, 
duabus  lanternis  a  coBteris  distinctam  eminus 
cognoscens,  illam  versus  impetu  suorum  intendere 
jubet.  Dumque  fortiter  congrediuntur,  tanta  vi  quoe- 
dam  ex  nostris  super  navem  illorum  grassata  est, 
ut  ex  uno  lalere  cum  pondore  nrmorum  incaute 
decurrente,  centumquinquaginta  loricati  ex  nostris 
submergorcntur.Gomes  veroGocelinumoppugnans 
superat :  qucminsuam  navcmcxnrmatam  recipiens, 
cum  triumpho  gloriosus  ad  fratrem  remcat.  Dux 
vero  amittondi  timore  in^cerlamiae  fratris,  pluri- 
mum  angebatur,quippc  necsuccurrerepolerat,  nec 


CAPUT   XLIII. 

IX  aaxilio  comitis  Rogerii  Barum  capit. 

cipabatur  tunc  temporis  ubi  Barensi  sub  im- 

pe  Greecus  quidam   Argerius  (170)   nomine, 

m  cseteris  civilus  pro  tempore  et  loco  con^ 

abito  (111),  chartulis  serumnas  urbis  civium. 

9d  et  hostium  infestationem  adnotans,  clam 

te  per  quemdam  ab  urbe  digredientem  Dio- 

172)  Constantinopolitano  imperatori  dirigit : 

,    qun^   sola   in    ejus  fidelitate    persistens 

16  hostili  incursione  quatiebatur,  nisi  citius 

liat,   so  amissuros  victus  penuria.  Se,  jam 

anno  instante  (173),  hostibus  circumseptos, 

diuturno    certamino  deficientes  deditionem 

(174).  Nisi  ipsam  retineat,  spemnullam  (i75) 


uperatione  (176)  pervasae  ab  hostibus  patria;  3  alium,  excepto  illo,  caeteris  dcfunctis,  habebat. 
is  reservari.  Legatus  quod  instructus  erat 
jradimplere  satagens,  brevi  mngnum  confi- 
iter  Byzantium  vcnit.  Acceptas  epistolas  iio- 
ri  repraesentare  vadit ;  epistolis  orationem 
Atoriam,  ut  subveniat  addit.  Impcrator  vero 
>ti8  epistolis  ac  pcrlectis,  Duracium  mittens, 
m  parare  facit,cui  Gocelinum  de  Orencho  (177) 
lam  nationc  Nortmannum,  et  in  palatio  post 
itorem  secundum,  paucisquia  slrenuus  armis 
isilio  callens  erat,  ducem  prajponens,  cum 
copiis  Harensibus  succurrendum  disponit. 
qui  missus  fuerat,jussus  ab  imperatoreBarum 
liens  clam  hostes  urbem,  ut  exierat,  intrat, 
refert,  signum,  quo  auxilium  veniens,  emi- 
)gnoscant,  edocet :  ut  simile  signum  de  uno- 
e  propugnaculo  contra  advenicntes  faciant» 
;  scilicet  accendanl,  ne  a  certo  portu  devienf, 
let.  liarenses  hoc  nuntio  exhilarati,  plus 
sario  festinantes,  animo  enim  cupienti  nihil 
festinatur,  in  proximam  noctem  fasccsaccen- 

clamoribus  et  laudis  plus  solito  laelitiam 
iunt.  Quidnam  in  hoc  fncto  prjctendant,  inter 
)S  quaistio  oritur.  Fit  de  plurihus  rebus  con- 
a,  undique  argumcntatur,  a  prudentioribus 
litas,    deprchenditur,  auxilium  videlicet  per 

illis  advenire.  Advencrat  in  auxilium  ducis 
3  plurimo  remige  comes  Sicilite  Hogerius  no" 
a  fratre  invitatus,  leoninam  in  omni  certamiiie 
sferocitatem,  qucm  tamen  prudentia  regebat, 
luna  favens  comitabatur.  Hic  callide  in  hoc 
io  agens,   singulis    noctibus  speculatum  ire 

si  forte  eminus  per  mare  adventantes  naves 
antur.  Cum  ecce  quadam  jam  nocle  mediante 


Attamen  viclor  et  incolumis  redire  nuntintur,  nulli 
credulus  fieri  asserit,  donecvisu  sihi  satisfaciente. 
Utrum  sanus  esset  scrutando  ingeminat  cum  lacry. 
mis.  Gomes  vero  Gocelinum  mirifice  Grseco  moro 
prseparatum,  duci  ad  honorem  reprsesentat  capti- 
vum.  Barenses  itaque  se  sua  spe  frustrati  uUerius 
hostes  ferre  non  valentes,  dcditione  facta,  duci 
foDderaritur.  Anno  Domini  1070,  dux  voti  compos 
effectus,  fratri  et  cuncto  exercituigratias  roferens, 
urbe  pro  velle  suo  ordinata,  fratrem  in  Siciliam 
praemittcns,  solito  exercitu  brevi  ilerum  expeditio* 
nem  versus  Panormumsubmovet.  Toto  Junioet  Julio 
mense  apud  Hydruntum  moratus  montem,  quo 
facilius  descensus  ad  mare,  equos  navibus  inlrodu- 
cens,  fieret,  rescindere  facit,  unde  et  Duracenses 
maxime  sunt  territi,  ne  mare  cum  exercitu  trans- 
means,  eos  impugnatum  venirct  mulumque  et 
equum  ei,  quasi  ad  honorem  mandantes,  hac  occa- 
sione  rem  speculatum  mittunt. 

CAPUT  XLIV. 
Scyllum  duci  rcconciJiatur, 
Ea  tempestate  Costa  Condomicita,  qui  Scyl- 
lum  (178)  jamdudum  duci  fraudulcnter  abstulerat, 
veritus  ne  cum  dux  vcrsus  Siciliam  navigio  trans- 
itum  simularet,  Scyllum  (179)  ohsessum  diverteret, 
duci  reconciliatus  castrum  reddit,  tali  injuria  se, 
ad  quod  fecerat  conpulsum  dicens  :  Dux  Costam 
Pelogam  qiiemdam  Stratigotum  slatuerat,  qui  nimia 
insolentia  defluens  quosqueingenuos  viros,  vel  mu- 
lieres,  necetiam  suae  consanguinitati  parcens  con- 
tumeliis  afiiciebat.  Hicinter  cieteraquamdam  inge- 
nuam  matronam  nomine  Heginam,  aviam  Costae 
Condomicil»  gallinam   auream  cum   pullisy  quam 


stelLo   lantcrn»  ardcnles  in  summilato  mali      ^^^^^^.^  dicebatur,  ab  ea  extorquere  volens,  verbe- 
ujusquenaviseminusapparere  conspiciuntur  l^  ^.^^^  laniatam  captione  retruserat.  Costa  Condomi- 


cujusque 

))  C.  P.  Argcrilius, 

V)  ConciliOj  ct  Joco  Jiabilo, 

E)  C.  P.  Diogcrio. 

))  Instantibus    bostibus   circuwsepto, 

10,  ete. 

4)  Deditioni  parari» 


ci  ves 


pti 

(i75)  NuIJa. 

(176)  Habetur, 

(177)  C.  P.  Gozelinum  de  CorintJio  quemdam  na- 
tione  Normandum. 


(178)  C.  P.  StiJium. 

(179)  StiJium. 


1151 


GAUFREDI  MALATERRifi  MONACHI  BENEDIGT. 


1158 


cita  in  famulalu  ducis  apud  insulam  Crotono  deti-  ^.  nare,  hostibus  interminari,  suis  plura  largiri, 

nebatur.   Gui  cum.  quod  acciderat  relatum  fuisset, 

injuriam  aviae  reputans  suam,  inflrmitate  simulata, 

licentiam  domi  causa  curationis  a  duce  exposcensi 

vigilia  Natalis  Domini  Scyllum  (180)ingressus  est : 

quem   Stratigotus   venisse   audiens,   piscium  sibi 

enxenia   per   famulum  mittit,  qualiter  se  res  erga 

ducem  habebat,  requirit.  Ille  ac  sinihil  mali  machi- 

nans,  ira  dissimulata,  gratias  remandat :  sed  quod 

animo  conceperat  minime  oblitus,  postquam  come- 

stum  est,  potentioribus  urbis  secreto  circumventis, 

de  sibi  illata  avieequeinjuriaquerimoniam  ostentat : 

quibus  respondentibus  merito  sibi  talia  accidisse, 

excusationibus  minime  usus,  facti  se  posnitere  asse- 

rens,  uti  contulerat,  auferre  tantaturum  promittit, 

si  tantummodo  ipsis  potiatur  auxiliariis.  Sicque  a  B  riuntur.    Dux    et   comes  cum  omni  exercitu  infrt 


am- 

pliora  promittere,  primus  et   frequentior   adesse, 
nihil  intentatum  relinquere.  Machinamentis  itaqoe 
et  scalis  ad  muros  transcendendos  artificiosissioid 
compaginatis,  dux  hortos  cum  trecentis  militibiis 
latenter  ingressus  ex  ahera  parte,   qna  videlioet 
navalis  exercitus  adjacebat,  urbem  infestare,  fra- 
tremque  a  parte,  qua  erat,haud  secusagereperdo- 
cuerat..  Illi,  signo   dato,  quse  edocti  erant,  htiid 
perficere  segnes  magno  sonitu  irruunt.  Urbs  tota 
in  arma  ruens,  qusa  strepitu  tumultuantium  accor- 
rebat  defensioni,  acceleranter  grassatur.  A  parte, 
qua  minus  cavebant,  vacillatur.  A  Guiscardensibuf 
scalis  appositis  murus  transcenditur.  Urbs  exterior 
capitur,  portse  forro  sociis  ad  ingrediendum  ape- 


pluribus  fide  accopta,  totam  noctem  insomnem  du- 
cens,  quoscunquc  potest  sibi  allegat ;  summoque 
diluculo,  cum  omncs  qui  hujus  rei  ignari  erant,  ut 
dies  ipsa  monebat,  in  ecclesia  Dei  laudibus  inser- 
virent,  ipse  cum  tredecim  virls,  gladiis  cum  capis 
accinctis,  reliquis  signo  dato,  et  a  foribus  exspe- 
ctantibus,  nd  portam  castelli  accedens,  janilor  nil 
suspicatus  quasi  notoaperit.  Ille  cum  sociis  ingres- 
sus,  hospitium  Stratigoti  intrat,  arma  qu9B  invenit 
corripit  :  versus  ecclcsiam,  Stratigotum  preeoccu- 
pare  volens,  cilissimus  currit.  Undique  ergo  insur- 
gente  clamore,  Stratigotus,  insidiis  compertis,  per 
fenestram  prosiliens,  praecipitio  delapsus,dumfuga 
refugium  petit  a  civibus,  quibus  omnibus  exosus 


muros  hospitantur,  Panormitani  delusi  hostesi 
tergo  inframuros  cognoscentes,  interiorinrberefii- 
gium  petendo  scsc  recipiunt.  Noxtumultumdiremit 
Proximo  mane  primores,  foedere  interposito,  utris. 
quc  fratribus  locutum  accedunt,  legem  suam  ddI* 
latenus  se  violari  vel  relinquere  velle  dicentes, 
scilicet  si  certi  sint  quod  non  coganturvel  ioijastu 
et  novis  legibus  non  atterantur.  QuandoqnideiD 
fortuna  prsesonti  sic  hortabantur  urbis  deditionem 
f  acere,  se  in  famulando  fldeles  persistere,  tribati 
solvere,  ethoc  juramentoUgis  suae  BrmarespopoD- 
dunt.  Dux  comesque  gaudentes,  quod  offerebatar 
libenter  suscipiunt  anno  Dominicse  incarnatioois 
millcsimo  septuagesimo  primo.  Adepti  primo  om 


erat,  comprehensus  reducitur.  Costa  Condomicita,  C  nium,  Scripturse  fidelcs  imilatores  dicentis  :   Pri- 


quia  consanguineus  ejus  erat,  volente  ei  parcere,  a 
populo  condemnatur,  sicque  cum  suppliciis  poenas 
luens,  a  quibus  mala  intulerat,  perimitur  :  quos 
religaverat  liberantur,  a  fidelitate  ducis  palam 
avertuntur.  Sicque  per  sex  fereannosducirebelles 
perdiversa  loca  Calabrioe  ab  ipsis  turbatio  plurima 
facta  est.  Istud  hic  inscribimus  ut  caveant  prae- 
lati  sibi  subditos  pravis  ministris  a  sua  fidelitate 
divelli. 

CAPUT  XLV. 

Panormua  capitar, 

Dux  igitur  commeatibus  et  caDteris  quse  expedi- 
tioni  congruebaut  apparatis,  fratrem,  quem  praemi- 

serat,  subsecutus,  apud  Catanam,  ubi  comes  era*,      j;^^;^;;^"-;;^';.  "^^^^  ^^  habendam  concessit. 
venit  fingens    se  Maltam  debellatum  ire,  quasi  de  V  PAPUT    XI  Yl 

Panormo  diffidens;  seda  fratre  cohortatus,  magno  ^^^  '    ^     ' 

equitatu,  cum  navalibus  peditumque  copiis  ab  inde 
progrediens  Panormum  venit,  ab  Ocenno  urbem 
navibusobsidenSjfratremque  comitemab  unolatere 
statuens,  ipse  ab  altero  cornu  Calabrensibus  et 
Apulis  muros  ambit.  Sicque  quinque  mensium  cir- 
culo  bostes  urbis  defensionis  attentissime  pervigiles 
ipse  nihilominus  impugnationi  cum  fratre  intentus 
inquietare  perstuduit.  Utrique  pari  ardore  inflam- 
mati  omnia  circumira»  suos  instruere,  omnia  ordi- 


inum  qusDvite  rognum  DeifOt omnia  adjicientur  vobis 
(Matb.  vi,33);ecclesiamsanctissimae  Dei  genitricis 
Mariie,  quse  anliquitusarchiepiscopatusfuerat,sed 
tunc  ab  impiis  Saracenis  violata  templum  supersli- 
tionis  eorum  facta  erat,  cum  magna  devolione 
catholice  reconciliatam  dote  et  ornamcntis  eccle- 
siasticis  augent.  Archiepiscopum,  qui  ab  impiis 
dejectus  in  paupere  ecclesia  S.  Cyriaci,  quamvis 
timidus  natione  Grjecus  cultum  Christianee  religionis 
pro  posse  exsequebatur,  revocantes  restituunl. 
Deinde  vero  castello  flrmato,  et  urbe  pro  velle  suo 
dux  eam  in  suam  proprietatem  retinens,  et  valleia 
Deminse,  caeteramque  omnem  Siciliam  acquisitanip 
et   suo  adjutorio,  ut  promittebat,  nec  falso  acqui- 


Serlo  occidilur, 

Cum  ista  geruntur,  Serlo  fllius  Serlonis,  nepos 
videlicet  utrorumque  principum  istorum,  cujus  in 
pra3cedentibus  mentionem  fecimus,  apud  Ceramum 
morabatur  ad  tuendam  provinciam  ab  incursibus 
Arabicorum,  qui  apud  castrum  Joaunis  ea  tempe- 
state  moraridicebantur,  aduce  et  comite  sic  jussus. 
Nam  et  mcdietas  totius  Sicilieeexconsensuduciset 
comitis  SU8B  sorti,  Arisgotique  dePoteolis.  inlerse 


(180)  Stilium, 


HISTOMA  SICULA.  -  UB.  III. 


1154 


isserat :  eo  quod  hic  consanguineus 
aterque  autem  consilio  et  armis  pro- 
mnt.  Arabici  autem  qui  apud  castrum 
abantur,  strenuitate  Scrlonis,  quia  cis 
estus  erat,  plurimum  inimicabantur, 
ationc  dolo  vel  armis  ruinam  ejus  me- 
ilur.  Saracenus  autem  do  potentioribus 
B  nomine  Brahen  (181)  cum  Scrlone, 
VLS  deciperet,  foedus  inicrat,  eorumquo 
.*em  adoptivum  fratrem,  alter  alterum 
sim  susceperat.  Ilic  cum  traditione  cum 
(ita  Serloni  salutaria  munuscula  cum 

verbis  mandat,  inter  quas  etiam  intu- 
it  fraternitas  adoptivi  mei  quod  tali  vel 
n  tantummodo  Arabici  cxdoliberatione 
ram  tuam  debent  prsedatum  adire.  Quod 
,s  ridiculo  habcre  coepit,  minusque  sibi 

ex  vicinis  castris  neminem  sibi  in 
essivit,  sed  terminato  die  inconsultus 
essit.  Poro  Arabici  qui  dolum  compo- 
i  septingentis  militibus  el  duobus  mil- 
m  de  Castro  Joannis  digressi,  haud 
'amo  in  abditis  locis  insidias  ordinant, 
immodo,  ut  Brahen  (182)  Sorloni  man- 
ites  mandantcs,  qui  Ceramo,  prseda 
lem  extrahunt.  Insurgit  clamor,  ab  in- 
isetumultuatur,  a  Serlonc,  ubi  venatum 
uantes  cives  audiuntur,  sed  quia  inor- 
erat,  nuntium  apud  Ceramum  ad  defe- 
rma  suosque  invitandos  miltens,  ipse, 
ifestius  urgebat,  sciscitaturus  quidnam 
iditur.  At  dum  a  septem  militibus  prseda 
ir,  arma  sibi  delata  corripiens,  adoptivi 
uecessario  credulus  im^rovide  subse- 


A  quens,  uUra  insidias  progreditur.  Ilis  autem  ab  in- 
sidiis  prorumpentibus,  cum  ho5:tcs  n  tcrgo  horribili 
armorum  tnrbine  dcprehenduntur,  Serlo  decertandi 
copiis,  sed  et  fugse  preesidio  diffidcns,  cum  paucis 
qui  secum  erant,  pctram,  quse  ab  ipso  dic  Serlonis 
dicta  est,  cursu  expotit.  Qua  ascensa,  a  dorso  pro 
muro  ojus  usus,  diu  fortiter  sed  nullo  aliunde  auxi- 
lio  adventante,  incassum  dimicatur;  nam  tandem 
confossus  ocoubuity  nullusque  ex  omnibus  qui  cum 
ipso  erant,  exoeptis  duobus  qui  intor  cadavera  mor- 
tuorum  latitaverant,  evasit.  Serlone  exenterato, 
Sarraceni  cor  extrahunt.  Ut  audaciam  ejus,  quse 
multa  fuorat,  conciperont,  comcdisso  dicuntur.  Ca- 
pita  vero  occisorum  in  Africam  regi  ad  honorom 
mittunt,  ct  caput  Serlonis,  stipiti  impositum  et  per 

3  plateas  urbis  delatum,  a  clamante  est  preeconizatum 
ejus  esse  a  quo  prse  cseteris  Sicilia  impugnabatur, 
hostes  devictos  nullo  simili  superstite;  Siciliam  suae 
sorti  amodo  facere  (183)  cessuram.  Cum  ista  apud 
Panormum  principibus  nostris  nimtiantur,  exercitus 
totus  turbatur.  Comes  amissione  nepotis  intolerabili 
dolore  angebatur,  dux  vero  a  lamentis  fratrem  suum 
coercere  volens,  dolorem  suum  virili  more  occul- 
tare  nitebatur.  Feminis,  inquit,  lamenta  permittan- 
tur,  nos  autem  in  vindictam  armis  accingamur. 
Igitur  quia  sejunctim  ad  invicem  utrique  fratres 
quisque  suis  utilitatibus  lucrari  studebant,  excepto 
quod  cum  necessitatibus  incumberent,  alter  ab  altero 
invitatus  vicissim  sibi  ad  invicem  succurrendum 
vcnirent,  huiclibro,  alium  incoepturi,  finem  ponamus 

r^  ut  in  sequenti  de  unoquoque  nunc  sejunctim  iterum- 
que  conjunctim,  prout  ipsa  res  expostulaverit,  sty- 
lum  alternemus. 


Explicit  liber  secandus. 


LIBER   TERTIUS. 


[uidem  arduas  ros  clarosque  triumphos  D 
:erum;Guiscardividelicotducis,Sicilia3- 
?logerii,  nuuc  sejunctim,  nunc  vero  gre- 
facerc  nos  scripturas  repromisimus, 
etria,  si  esset  unde  aestuandum  foret, 
I  ipso  nobili  memoria  clarent,  nobilioris 
;nna  chirographizaret,ne  limpidissimus 
d  hauriendum  porrigitur,fetore  incultio- 
m  ab  ipsis  sitientibus  abhorreatur.  Sed 
»  aurcis  fistulis  paupcrtateprohibemur 
,  utimur  interdum  plumdea  fistula,  dul- 


ces  liquores  usquo  degustaturi.Undeetlectorquis- 
quis  historiae  seriem  perscrutari  tentat,  non  fallen- 
tia  verborum  commenta,  sed  pompales  triumphos 
memorandorum  virorum  attendat.  Qusa  enim  inse- 
runtur  non  mese  vel  tuse  laudi,  sed  illorum  qui  fa- 
ciendo  meruere,  subtitulantur.  Quoniam  ex  edicto 
principis  tempus  scribendijimminet  quod  negUgendo 
hactenus  minus  potatum  est,  ad  fontem  quo  hauriam 
unde  limpidius  eructetur,  recurrere  ipsius  principis 
urgens  festinantia  prohibet. 


Braclem. 
lem. 


(183)  C.  P.  facile. 


1155 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT. 


1156 


CAPUT  PHIMUM 

Apud  Paiertiionom  ct  Mazariam  castella  itunl, 

IgLtur  famosissimus  Siciliae  pvinceps  Hogerius, 
duce  fratre,  expcdilione,  postquam  Panormum  adep- 
tus  est,  solita,  a  Sicilia  vcrsus  Calabriam  et  Apuliam, 
ut  suas  utilitates  cxsequeretur,  digredienle,  in  Sici- 
lia  remanens,  exercitus  recedentis  fratris  minimam 
partem  prfcmiis  ot  promissionibus  illiciens,  ex  con- 
sensu  ejusdem  ducis  sibi  rctinuit.  Siciliamque  de- 
bollare  ex  omni  partc  aggrcdicns,  jugi  incursione 
non  minimum  lacessivit,  et  quamvis  haclenus  dum 
in  his  quoc  acquircbat  cum  fralre  pnrticipaturus  ad 
plenum  strenue  egerit,  nunc  cuncta  qufu  acquireret 
suno  sorti  cedere  ccrlus,  quasi  leo  esuriens  prsedoB- 
que  avidus,  quietis  impaliens,  omnia  circumire, 
periculosioribus  incocptis  primus  adesse,  nihil  inton- 
tatum  relinquere  patiebatur.  Anno  Dominicae  incar- 
nationis  1073,  duo  castella,  unum  apud  Paternioncm 
ad  infestandam  Catnnam,  aliud  vero  Mazariam  ad 
debellandamadjn^^cntemprovinciamfirmaverat.Dux 
vero,  a  Sicilia  in  Calabriam  veniens,  apud  Hussanum 
ejusdem  provincias  urbcm  dolentibus  urbicolis 
castellum  fimavit. 

CAPUT  II. 

Guiscardus  Salernum  obsidet, 

Gisulfus  ergo  Salernitanus  princeps,  frater  Sigel- 


A  patris  ipsius,  dum  eos  ad  subjuganduai  sibi  impu- 

gnaret,  exstiterant.  A  duce  invitati  ut  sibi  ad  obsi- 

dendum  urbem  navigio  servitum  veniant,potentiores 

duci  locutum  ex  consensu  aliquorum  accelerani 

Dux  itaque  callidis  pactionibus,  si  assentiant,  si  ao- 

teni  dissentiant,  minis  terrendo  attentans,  tandem 

ad  confocderationem  compulit,  ut  si  contra  Gisulfum 

tuercntur,  tota  Malfa  illi  subjugata  haereditaliter 

foederaretur.  Duce  vero  omnia,  ut  expetebant,  pro- 

mittento,  parte  exercitus  ad  obsidendum  urbem 

rclicta,  reliquam  secum  ducens,  cum  ipsis  quiiode 

venerant,  apud  Malfnm  vadit,  urbom  sibi  a  civibus 

delibcratam  suscipit,  quatuor  castella  in  ca  fecit, 

militibus  suis  munit;  inde  cum  multis  Malfataoo- 
rum  copiis  Salernum  redit.  Sic  detoiTcbat  Malfati- 

nos,  si  manus  Guiscardi  quoquo  modo  evaderet  li- 


B 


mor  Gisulfi. 

GAPUT  IV. 

Salernum  deditur, 

Dux  vero  navalibus  peditumque  copiis,  sed  et 
cquestri  exercitu  Salernum vallans,frequenti  incar- 
sione  congrediens  undique  deterrebat ;  in  tantom- 
que  attrivit  ut  nullo  aditu  ad  victum  introducendDm, 
so  suisque  negantibus,  patente,  tantam  famem  in- 
esse  coegerit  ut  etiam  vel  mures,  sicut  relationeeo- 
rum  qui  prsesentes  adfucrunt  didicimus  a  quibusdam 
introrsum  reclusis  comessi  sint.  Abagelardus  vero, 
filius  Hunifredi  comitis,  nepos  videlicet  ducis,  qui 


gul»  (18 1)  uxoris  Guiscardi  ducis,  omnes  maritimos  Q  Salernum,  proptcr  inimicitias  quas  cum  duce  habe- 

bat,  propter  haeroditatem  qu»  ab  ipso  detinebatnr 
sibi,  in  adju4orium  Gisulfi  introierat,  ingruente 
fame,  Salerno  clam  de  nocte  digressus  apud  S.  S^ 
verinam  Calabrise  urbem  duci  infestus  fieri  seccssit. 
Dux  autem  in  Siciliam  ad  fratrcm  mittens,  ut  Aba- 
gelnrdum  nepotem  apud  S.  Severinam  obsessum 
vadat,  non  incassum  mandavit.  Ipse  vero  urbisSa- 
lernitansB  infestationi  indivulse  persistens,  tandem 
ad  deditionem  coegit;  Gisulfo  vero,  quia  fratererat 
su8e  collateralis,  liberorum  fratrum  avunculo,  quo- 
cunque  vellet  abeundi  libertatem  dedit:  urbemau- 
tem  sua  in  virtute  retinens,  castellis  et  munitionibns 
pro  libitu  suo  aptavit. 


(1^0)  fines a  Salerno  usque nd  portum  qui  Fici  dicitar, 
Arecumque  ot  S.  F^uphemiam  sui  (186)  juris  csse  vo- 
lons,  et  partcm  a  Guiscardo  dietim  pervadi  (187)  au- 
diens  versus  ducem  inimicitins  injccil,  omncsque  ei 
adhosrenlcs  quos  capere  polerat  contumeliis  detur- 
pans,  nostr88  genli  sese  inimicnri  non  abscondebat. 
DuxautemGuiscardus,quiamicitiamsibipromiserat 
primum  quidem  patienter  ferens,  legatis  ait  ab  in- 
coepto  resipiscat  convenire.  At  ubi  vidct  conceptam 
animo  principis  maliliam  quanlopluslcniretentabat, 
eo  amplius  in  deterius  excrescerc,  foedore  quod  inter 
eos  erat  renuntiato,  inimicanti  sibi  ctiam  ipseinse- 
dabiles  amicitias  parat,  Sed  quia  inlor  se  et  Hicar- 
dum  principem  Averste  inimicitiaj  efTcrbuerant,  veri- 
tus  ne  ab  ipso  Gisulfo  adversum  se  succurreretur,  «^ 
pacem  cum  ipso  fecit;  quo  in  sui  adjutorium  qui- 
busdam  pactionibus  conducto,  Salernum  multis  co- 
piis  obsessum  vadit. 

CAPUT  III. 

Malfetani  cum  duco  pacem  faciunt, 

Malfetani  vero,  Gisulfum  exosum  habentes,  time- 
bant  quippe  ab  ipso  puniri,  eo  quod  interfectores 

(184)  G.  P.  Sigelgaitw. 

(185)  Maritimanos, 


CAPUT  V. 

Comes  Rogerius  Abagelardum  apud  S,  Se- 
verinam  obsidet. 

Inde  quietis  impatiens  nulloque  labore,  ubi  aliqu* 
spes  cujusque  lucri  designabatur,  deficiens,  apud 
S.  Scverinam,  ubi  fratrem  prsoveniro  invitaverat, 
nepotem  Abagelardumobsessumvadit:  frati-emquc? 
quem  ad  hoc  invitaverat,  ab  uno  latere  urbemobse- 
disse  inveniens,  ab  altero  latere  ipse  consedit.  Aba* 
gelardus  autem  diatim  urbe  digrediens,  nostros  ad 

(186)  Quem  fecity  et  statum  fenn&m. 
(181)  Diatim  pervadere. 


I 


1157 


HISTORIA  SICULA.  -  UB.  III. 


1158 


certamen  provocando,  dum  alternatim  fortiter  sas-  A  Rogerius  apud  Siciliam  in  omnibus  strenue  agens 


peque  eongreditur,  multa  militisB  congruentia  per- 
petratasunt.  Porro  duxvidens  se  minus  iu  urbem 
proficere,  consilio  cum  suis  habito,  tria  castclla  fir- 
mavit.  Unum  Hugoni  Falocrh,  alterum  Rainaldo  de 
Simula  ad  urbem  infestandam  delegavit,  tertium 
autemHerbertofratriHugonis,etC4Ustinobarbo(188) 
fratri  Rainaldi.  Sicque  expcditione  soluta  in  Apu- 
liam  sccessit,  ubi  non  mullo  post  apud  Cavam,  in 
quudam  congressu  Hercmannum  comitem  fratrem 
Abagelardi  capiens,Rogerio  fratriin  turri  Melitensi 
retrudendum  mittit.  Qui  dum  in  vinculis  obscuro 
carcere  cruciarotur,AbageIardus,  fraterna  compas- 
sione  tactus,  pactionem  cum  duce  ut  urbem  sibi 
reddens  fratrem  recipiat,  facit.  Duce  itaque  hac 


morabatur.  Neque  enim,  aliqua  delectatione  se  re- 
trahente,  hostibus  absens  Heri  patiebatur,  quippe 
quemegestas,  labor,  minse  hostis,  imminons  jugis 
decertalio,vigiIi8e,  vel  vita  asporiorab  inca^pto  non 
deterrebant,  sed  potius  quanto  aspcritatibus  quatie- 
batur  co  ardentiori  constantia  ipsa,  humano  more 
animo  suo  innata,  dominationis  cupidine,  vincere 
quam  vinci  nitebatur.  Et  quamvis  omnia  cupiens 
esset,  impensius  tamen  zelo  potiendi  Castrum  Joan- 
nis  angebatur.  Quod  si  adeptus  foret,  sciebat  se 
quasi  pro  firmo  (189)  ad  totam  Siciliam  pro  libitu 
suo  ventilandam.  Tali  tantoquo  urgenti  desiderio 
anno  Incamati  Verbi  1074  in  monle  Calataxibet 
castrum  flrmavit,  quod  militibus  et  reliquis  quse  ne- 


calliditate  illum  deludendo  fidem  danle,  ut  cum  apud  B  cessaria  erant  muniens,  Castrum  Joannis  infestissi- 
Garganum  venirent,  sic  enim  castrum  quoddam  di-      mum  redditur. 


cebatur,  fratrem  sibi  captione  liberum  redderet,  ille 
incautus,  verba  argumentosa  minimo  advertens, 
urbe  digrediens  duci  eam  reddidit,  sicque  cum  ipso 
aliquantisper  commoratus  fratris  redditionem  frus- 
tra  suspicabatur.  Atcum  Russanumventum  est,  as- 
periuscum  duce,  quod  nimium  protraherelur,  ser- 
moaemhabuit,versusGargantumiter  acceleret  hor- 
tatur.Tum  vero  duxdolum  aperit,  infra  septem futu- 
ros  annos  seillucquo  dixeratnon  iturum  asseruit. 
Ille,  sic  calliditate  verbi  se  circumventum  animad- 
vertens,  plurimum  cumduce  altercatus,  irato  animo 
discedens,  in  Apuliam  castro  S.  Agadii  seditiosus 
sese  cum  suis  recepit. 

CAPUT  VI. 


CAPUT  Vlll. 

Africani  Nicotrum  dostruunt. 

Africani  orgo  Sarraceni,  a  familia  regis  Tunicii 
ex  ejus  edicto,  navibus  per  mare  piratarum  more 
vela  ventis  committentes,  maritima  Uttora  versus 
Siciliam  et  Calabriam  insidiatum  vadunt.  Sicque, 
Junio  mense  in  vigilia  B.  Petri,  apud  Nicotrum  de 
nocte  appulsi  cives  incautosetprsegaudioinstantis 
solemnitatis,  vino,  ex  more  somnoque  gravatos  op- 
primunt,  semisomnes  aliqsperimunt,  alios  capiunt, 
ipsos  etiam  pueros  cum  mulieribus  omnique  suppel- 
lectilivehibilipraedamnavibus  inducunt,  castrum- 
quctotumincendio  concremantes,  remigeaccelerato 
Dax  S.  Severinam  recuperat^  Castro  S.  Agrflrfii  C  in  altum  recedunt.  In  crastinumripsepropiusacce- 


dax  Abagelardum  obsidet. 

Dux  itaque  sciens  illum  ad  hoc  niti  ut  totam  Apu- 
liam  versusse,  propossc,  commoveat,  exercitu  ex- 
citato  illum  insequens  obsessum  vadit ;  sed  castro 
natura,  munitione,  defensalibus  firmissimo,  cum 
diutius  in  oppugnando  persisteret,  ipsis  qui  intra 
erant  fortiter  agentibus,plus  damno  suorum  pertur- 
babaturquam  versus  castrum  proficeret.Abagelardi 
autem  do  amissione  fratris  dolor  in  dies  excresce- 
-  bat,  neque  vincula,  quibus  frater  arctabatur,  ipsum 
haud  secus  hac  illum  ex  recordationo  angebant.Un- 
de  ot  frequentius  casus  fratris  quibuslibet  pactioni- 
bus  nieliorare  atlentans,vix  taudem  obtinuit  ut,  cas- 

tro  reddito,fratrem  recipiens,quo  et  sibi  Iiberet,abs-  j)  navibus  ascensis  versus  Siciliam  fortunam  tentatum 
cedere  licoret.Sicque  fralre  recepto  pariter  disce- 
dentes,maritransmeato,ad  imporatorem  Constanti- 
nopolitanum  transeunl. 


dentes  pueros  et  imbecilliorem  familiam  amicis  re- 
dimere  voIentibus,praetio  acceplo,  navibus  ejicientes 
partim  exonerantur  ;  reliquos,  qui  alicujus  utilitatis 
vidcbantur,  adducunt  ;  sicque  vela  ventis  commit- 
tentes,  patrios  agros  unde  venerant  leeti  revisum 
tendunt. 

CAPUT  IX. 

Africani  apud  Mazariam  yincuntur. 

Anno  vero  incamationis  Domini  1075,  quia  in 
prsecedenti  anno  pro  libitu  sibi  favente  apud  Nico- 
trum  prospere  accurrerat,  plus  necessario  cupidine 
avariti£B  insolentes,  simile  sibi  evenire  frustra  rati, 


CAPUT  VII. 

Comes  Bogerias  in  monte    Calataxibet  castellum 

facit, 

Famosissimus  ergoSiciliaj  princep6,et  debellator 


nnvigant,  insulamque  circumcurrendo  tentantes, 
tandem  apud  Mazariam  appulsi  sunt.  Navibus  di- 
gressi  urbem  magna  vi  oppugnantes  irrumpunt,  ca- 
strum  autem,  quo J  infra  erat,  fortiter  repugnantibus 
per  octo  dies  obsident.  Comes  vero,  per  legatum 
comperto  castrum  suosque  hostibus  infestari,  clam 
de  nocte  armata  manu  castrum  ingressus,  summo 
diluculo  per  portas  prorumponf?.  cum  hoste  in  platea 
urbis  ante  castelium  congreditur,  fortilei^que  ex 


(188)  C.  P.  Tristomo  Barba. 


(189)  C.  P.  Pro  aagello  uti. 


1159 


GAUFREDI  MALATERILE  MONACHI  BENEDICT. 


iieo 


more  agendo  victor  efficilur,  pluribusque  peremptis, 
reliquos  fugientes  exlremos  quosquc  in  mare  pro- 
sequitur.  Mazara  ducis  slrenuitate  abhoste  eripitar. 
Gemebundus  rumor  a  paucis  qui  evaserunt  Africae 
nuntiatur,  sicque  rotabilis  forluna  homines  primo 
prosperis  successibus  alludondo  illectos  spe  prio- 
rum  eventuum  deceptos  risit. 

GAPUT  X. 

Hugo  de  Gircea  apud  Catanam  occiditur. 


A  vindicta  sanari  minime  poterat ,  ampliorem  vin- 
dictam  expeteus,  usque  ad  provinciam  Notensem 
profcctus,  ita  omnia  exterminavit  ut  ctiam  ipsas 
messesytempus  enim  tritura)  instabat,  quia  aspor- 
tari  non  poterant,  penitus  igne  combusserit;  quod 
etiam  passim  per  diversalocaSiciliaefacere  addenB 
maximam  egestatem  ipso  anno  eidem  insulsB  in- 
cussit  : 
Nascitur  ergo  fames  quia  sustulit  ultio  panes. 


Gomes  vero,  quibusdam  necessitatibus  se  avocan- 
tibus  a  Sicilia,  versus  Galabriam  digrodiens,  Hugo- 
nem  (190)  deGircsea,  cuipropterstrenuitatemquam 
habebat,  nam  et  praeclari  generis  a  Geuomanensi 
provincia  erat,  totam  (191)  scrvandam  Siciliam  de-  B 
legavit,  intordicens  ne,  si  Bornarvet,  quia  vicinus 
sibi  Syracusis  morabatur,  aliquem  incursum  versus 
se  faceret,  callidas  ejus  versutiascavens,  nusquam 
urbe  digredions,  hostem  persequeretur.  Sod  juve- 
nilis  animus  militia  fervens,  et  laudis  nvidus,  quod 
sibi  interdictum  erat  uiinus  servans  ad  hoc  niti 
ceepitutantereditum  comitis  aliquod  nobilc  facinus, 
unde  militarem  laudem  mererctur,perpetrarol.Unde 
et  Trainam  usque  progrediens,  Jordanum  comitis 
filium  cumfamiliarimilitia  comitis  socum  Catanam 
adduxit.  Porro  Bernarvct,  magno  electorummilitum 
cxercitu  congregato  de  nocte  accedens,  haud  procul 
a  Gatana  in  abditis  locisinsidiisoccultatur,  triginta 
militibus  Gatanam  usque  praemissis  qui  eos  ad  cer- 
tamen  excitatos  longiusab  urbeprotraherent.  Hugo  q 
vero  et  Jordanus,  militia  ferventcs,  suos  ad  certa- 
men  cohortando,  urbe  cum  magno  impctu  digre- 
diuntur ;  trigintaque  electos  milites  insidias  specu- 
latum  mittentes,  ipsi  incautius  insequi  accelerant. 
Porro  speculatum  prajcedentibus  locum  insidiarum 
transgressi,  dum  a  subsequentibus  usque  perven- 
tum  cst,  illi,  ab  insidiis  prorumpentes,  hostibus 
horribiliturbineinsurgunt.  Itaquoqui  praecesscrant, 
insidias  a  tergo  videntes,  nec  ad  suos,  hostibus  in- 
terpositis,  regredi  posse,  Paternionem  fugientes 
evadunt.  Nostri  vero  dum  fortiter  congrcdi  nitun- 
tur,  Hugo  comitis  gcner  cum  pluribus  occiditur, 
Jordanus  autem,  hostcs  ferre  non  valens,  cum  pau- 
cis  Gatanam  elabitur.  Bernarvet  laetus  cum  spoliis 
Syracusiam  regrcditur.  Comes  itaque  rumorcm  hu- 
juscemodiperlegatumcognoscens  reditum  accelerat 
exercituqueadversus  Bcrnarvet  commoto,  castrum, 
quod  Zotica  dicebatur,  oppugnans  funditus  diruit, 
viros  perimit,  feminas  cum  pueris  in  Galabriam 
venditum  mittit,  anno  Incarnati  Yerbi  1076.  Sed 
quia  animus  principis,  dolore  generi  interfecti,  ad 
mentis  debilitationem  pene  infectus   nisi  majori 

a90)  G.  P.  Hugoni. 

(191)  Cum  filia  sua  de  priori  uxore  Catinam  dedO" 
rat,  totam^  etc. 

(192)  G.  P.  Fait, 

(193)  Itur. 


D 


GAPUT  XI. 

TrabJas  obsessionc  nd  deditionem  cogitur. 

Anno  Verbi  Incarnati  transacto  millesimo, 
Adjcctoque  super  mille  septies  undecimo, 
Expediiionem  movet  comes  monse  Madio. 
Naves  vela  dant  per  sequor  sufTragante  zephiro. 
yEra  sonant,  huccinando  pontus  plaudit  jubilo. 
Classis  magni  Alexandri  non  (192)  hac  pulchrior. 
Aura  ridet  com  fortuna,  pubes  gaudet  bellica. 
Citharizant  ad  hoc  docti,  resonant  et  tympana. 
Trablas   (193)   ergo  oppugnatum,   nil   tumescunt 

[aeqnora. 
Sed  transcendit  equitatu  comes  fronte  bellica, 
Montium  scopulosorum  ima  sive  ardua, 
Bellicosae  juventutis  multa  fultus  copia. 
Clypeos  auro  fulgontes,  et  splcndentes  galeas 
Sol  cum  tangit,  intuentum  aciem  reverberat. 
Montes  omnes  splendescunt  super  clara  sidera. 
Equi  fremunt,  dant  hinnitus,  aeque  (194)  montes 

[resonant. 
Mille,  flante  aura  levi,  vexilla  subventilant. 
Horrido  aspectu  satis  versus  Trablas  properant. 
Iloste^   vident,  exhorrescunt  hanc  armorum  ne- 

[bulam. 
Terra  ponto  sonant  tubae,  ut  metum  incutiant. 
Glamor  usque  coelum  pulsat;  hostes  infra  trepidaat: 
Urbem  vallant  (195)   circumquaque   aequore,  vel 

(aiida. 

Nautae  velis  obumbrantur,  terrae  figunt  anchoras. 
Equitum  pars  frontes  caedit,  pars  iigunt  tentoria. 
Grebro  currunt  ad  certamen,  fortiter  congreditur. 
Hostisnisus  rcpugnare,plurimum  concIuditur(196). 
Castro  luctus  post  certamen,  nostris  lyra  additor. 
Hostes  viribus  diflisi  tandem  pacem  expetunt. 
Gedit  comes,  castrum  reddunt  (197)  ditionem  sub- 

(eunl. 

Foederantur  more  suo,  sed  dolentes  faciunt. 

Ab  hac  cadem  urbe  strictior  sinus  terrae  ab  utro- 
que  latere  mari  (198)  urgente,  longius  in  mare 
porrigitur,  pascuis  uberrimisabundans.lbi  armenta 
ot  cselera  urbis  animalia  hostilii  temporepasci  con' 
8ueverant,quocum  ex  moropropterinstantes  hosles 

(194)  Echo. 

(195)  Urbs  vallatur. 

(196)  Colliditur. 

(197)  Ditioni. 

(198)  Mare. 


HISTORIA  SICUlA.  —  LIB.  IH. 


1162 


nostriybrevisinuinterpositoconspi-  il  liores  reddebat.  Hic  quadam  die  cum  molendinario 

int,  Qt  in  tali  gente  assolet,  aviditate, 

aeant,  adipiscendi  agitari.  Jordanus 

ad  id  negotii  pcragendi  intentionem 

sns,  ut  hanc  sibi  famam  militariter 

jquiroret  agebat.  Taiidem  itaque,  ut 

amptuosissimus   et   laudis    avidus, 

iaribus  consilio  habito,  quodam  ve- 

sibi  milites  eligens,  patreinconsulto 

il,  de  nocte  insulam  pervadit,  appli- 

digreditur ;  in  concavitato   quadam 
ntequam  illuscescat,  occultaturinsi- 
[Qcte  recedente  sol  irradians  terris 
atas  prsedicta  (199)  ex  more  urbedi- 
jendi  gralia  ipsam  insulam  sparsim 
'orro  Jordanus,  ubi  in  insidiis  occul- 
m  longius  ab  urbe  progrcssam  con- 
)tu  leonino  a  loco  prorupit,  usque  in 
praedam  colligens  prosilit,  navibus 
1  illorsum   minave  accelerat.  Cives 
m  insperalo  hostibus  pervasam  vi- 
ma  ruunt,  maximo  impetu,  usque  ad 
fib  urbe  prorumpunt,  hostes,  ut  prse- 
t,  inconsulte  prosequuntur.  Nam  ubi 
jius  ab  urbe  eos   progressos  videt, 
,  hostibus  leonina  ferocitato  occurrit, 
1  facto,  acerrime  utrinquo  pugnatur. 
,  ut  crat  in  congressibus  fecundissi- 
erbis  exhortatoriis  promptiores  red- 
agendoplures  sternit,  reliquos  fugat, 
ir,  quosque  csedendo  usquo   in  por- 
)sequitur,  sicquc  ad  naves  regrediens 
da  Ijctanter  (200)  introducta,    ad  pa- 

cum  triumphali  laude  rcdit.  Hac  re 
axime  territa  ad  deditionem,  ut  dixi- 
Isa  est.  Gomes  itaquo  urbem  nactus 
)  castro  et  cseteris  munitionibus  ordi- 
s  et  quae  iis  necessaria  erant  munit, 
propugnaculis  undiquc  vallans.  Sed 
jens  provincia,firmissimo  circumsepta 
erat  ot  ideo  adhuc  recalcitrans  rebel- 
boris  indeficiens  crebris  incursioni- 
mnia  substernat,  infcstarc  aggreditur, 
nino  usquc  ad  duodocim  famosissima 
omino  obediendo  subire  coegit,  qua3 
is  distribuens  cum  omnibus  appendi- 


suo  iratus,  ante  se  invitans  vorberibus  deturpavit. 
Porro  ille  se  adeo  grave  ferro  dissimulans,  in  vin- 
dictam  tantoe  dehonestationis  animum  intendens, 
secum   tacitus  agebat  quibus  artibus   vel   damno 
r:'::i: .  jr.ijium,  autcerte  Isesione  corporis  vicissitu- 
dinem    recGiiipensaret.    Unde   accidit   ut  quodam 
vespero  de  subjacentibus  complices  sibi  alligans, 
petram  quamdam,  quse  omni  caslro  supereminebat 
et  dominabatur,  irrumpens  pervadere  legatumque 
apud  Dricam  comiti  mittens,  in  sua  fidelitate  se  ita 
egisso  et  ut  sibi  succurrere  acceleret  mandat.  Hoc 
nuntio  comes  accepto  plurimum  exhilaratus,   cum 
quantis  habero  poteratcitissimusillorsumintendit. 
Porro  Dechus  molendinarium  blanditiis  et  promis- 
n  sionibus,  ut  ab  inccopto  resipiscat  sibi  reconciliare 
dum  minus  praevalet,  frustra  oppugnare  nitebalur. 
Comes  vero  adventans  propius   accedit,  molendi- 
narium  amplissimis  promissionibusin  suifidelitate 
arrigit.   Ille  cum  nulla  cx  partc  aditus  ad  se  acce- 
dendinostris  pateret,  fune  oblalo  demisso,  quosdam 
nostrorum  ad  se  pertrahit.   Dechus  itaquo  videns 
nostros  a  molendinario  infra  petram  susceptos,  spo 
retinendi  castri  amissa  territus,  castro  spreto,  om- 
nia  quse  poterat  asportans  aufugit,  cives  cum  comite 
pacem  facienles   infra   castrum  recipiunt.  Comos 
vero  sic  castro  potitus  pro  velle  que  muniens  ordi- 
nat   molendinarium,  ut  cseteris,   ad  similes  actus 
exsequondos  exemplum  tribuat,  pluribus  benefa- 
ctis,  libertate  etiam  concessa  remunerat. 

GAPUT  Xill. 
^  Michaol  imperatov  ad  duceni  vonit, 

Eodem  anno  Graecus  quidam  sub  nomine  MichaO' 
lis   imperatoris   Constantinopolitani,  ad  ducem  in 
Apuliam  venit,  auxilium  expetons  ad  palatium  (201), 
a   quo,   ut   dicebat,  fraude  suorum,  in  die  sancto 
Parasceve  dejcctus  fuerat,  monachusque  violenter 
fieri  compulsushocsolocriminc  objectoquod  filiam 
ducis  filio  suo  nuptui  acceperat.  Ipse  quoque  filius, 
nc  spe  aliqua  rccuperandi  palatii,  vel  dcducta)  uxo- 
ris   procurandae  propaginis  reservaretur,  turpiter 
eunuchizatus,  usquc  ad  exitum  vita9  exsilio  relega- 
tus  est,  alio  in  locum  expulsi  in  palatio  subrogato, 
quem  nec  aliqua,  vel  extrema  antiquorum  imperato- 
rum  lineaadid  haBreditatisjure  gentiuminvitaverat. 
Timebant  denique  Graeci  ne,  si  ex  nostroe  gentis 


se  habenda  delcgavit.  Sic  exercitum  Duxorehceredesprocreatiinpalatiosuccesserant(202) 


exhibito  sibi  servitio  gratias  agendo, 
)  Bricam  a  laboro  pausatum  secessit. 

CAPUT  XII. 
rum  Novum  cnmiti  fesderatur. 
a  tempestatc  quidam  Sarracenus,  Be- 
(,  Castrum  Novum  possidens,  illic  mo- 
it  autem  idcm  vir  magnse  superfiuilalis 

unde  et  ipsos  suos  fideles  levitate  sua 
rersis  contumeliis  afficiens,  sibi  infide- 

*.  tota  civitatis prsedicta, 
mter. 

Patrol.  CXLIX, 


occasio  liberius  illuc  accedendi|nostr8e  genti  daretur 
et  gens  doliciis  et  voluptatibus,  potiusquam  belli 
studiis  ex  more  dedita,  nostrorum  strenuitato  sub- 
jugata  conculcaretur.  Ipsam  ducis  filiam  reclusam 
diligenti  custodia  observabant,  ne  forte  si  alicui 
potenti  nuberet,  quia  hiereditali  imperatori  semel 
in  palatio  coronata  fuerat,  ab  ipso  cui  nuberet, 
aliqua  hasreditasper  ipsam  in  palatioproclamaretur. 
Michael  itaque  a  monaslerio,  in  quo  monachus  CO' 


(201)  I^GcuperaBdnm, 

(202)  Subacrestierent, 


87 


116^ 


GAUFREDI  MALATERlLE  MONACHI  BENEDICT. 


1164 


actus  erat,  habitu  ejecto,  ut  dicebat,  profugus,  in  A 
Apuliam  venicnsa  duce  imperiali  honore  susceptus, 
per  omncs  civitates  ApulieB,  sive  Galabriae  proces- 
sionibus,  otimperialibus  pompis,  exedictoejusdem 
ducis  accuratissime  obsocundatur.  Et  hoc  quidem 
totum  ex  induslria  dux  faciebat,  quandoquidem 
animuni  (203)  eum  in  palatio  rcstiluendi  haberet. 
Audierat  nempe  gencrum  suumcunuchizatum,  unde 
spc  suscipiondae  dc  lilia  prolis,  cui  palalium  jure 
hoereditali  competerel,  amissa,  ad  hoc  inter  se 
uitcns  tutius  (-04)  agebat,  ut,  sub  nominoMichaelis, 
quibusdam  sibi  faventibus,  Grajcis  facilius  debella- 
tis,  cum  ad  palatium  usque  pervonlum  foret,  vi 
coronam  cum  sceptro  et  imperialibus  ornamentis 
pcrvadens,  ipse  impcrator  fieret.  Promittens  tan- 
tum  se  sibi  auxilium  laturum,  per  duos  fermc  et  g 
amplius  annos  honorc  ([uo  caq^erat,  eum  secum 
detinuit,  donec  ca  (luaj  tanto  incccptui  nccessaria 
forent  apparabantur.  Erant  autcm  tunc  ctiam 
quidam  cum  duce,  qui  in  palatio  tempore  Michaclis 
imperaloris  scrvientes  fucicm  ejus  se  novisse,  et 
hunc  similem  minimc,  vcl  in  modico  assimihiri 
dicereut ;  scdfraudulenter  hunc  spe  alicujusa  duce 
accipiendi  muneris  advenissc-  Porro  dux,  uterno 
an  pro  certoesset  ajquipeudons,  cum  multus  susur- 
rus  inter  suos  super  tuli  negotio  lieret,  ab  incojpto 
minimc  delerrcbatur,  sed  potius  (luod  coeporat  ex- 
sequens,  cum  ipse  non  esse  hunc  dubilaret,  nilde 
hac  re  dubilare  asscrcbat,  et  hoc  ex  induslria  qui- 
dem  laudans  suos  faciebal,  nc  ab  ipsis  ab  incciepto 

dehorlarctur.  ^ 

GAPUT   XIV.  ^ 

Dux  clijssoin  aptit  vcrsiis  Gnvciain. 

Talia  disponens,  tacila  sed  mente  reponens, 
Sumptibus  insudat,  quo  Bysanlium  sibi  ludat. 
Undiquo  terrarum  quoerit  spem  materiarum. 
Nulla  remilluntur,  ncc  rustica  despiciuntur. 
Sed  prodesso  qucunt  quas  jam  despecla  fuerunt. 
Ligni  cffisorcs  mandantur  in  arte  priorcs. 
Undique  terrarum  conducitur  ars  tabularum. 
Uobora  ciosa  cadunl,  rcsecantur,  sectaque  radunt 
Artilices  ligni.  Ferrum  faber  applicat  igni. 
Anchora  conflatur,  chivorum  forma  paratur. 
Gompago  navis  texitur  (205)  superaddila  clavis. 
Obducunt  imas  alii  lanugine  rimas, 
Atque  picem  liquidam  properant  superaddere  qui- 

[dam.  D 
Vola  suunt  isli,  studium  dant  funibus  isti. 
Glassis  adaptatur,  non  navis  sola  paratur. 
Grescat  ut  in  numeros  studiosus  imminet  heros 
(>mnil)us  aplatis,  et  navibus  arte  paralis, 
Per  liquidum  pontum  classis  conflatur  Hydruntum. 

GAPUT  XV. 

Comes  Tixuvomcnimn  ohsidot, 
Interim  dum  ista  aguntur  anno  instante  1078, 

(203)  Non  quod  animuw,  etc. 

(204)  Tacitus. 

(205)  G.  P.  tcgilur. 

(206)  Scropibus. 


comes  Tauromenium  obsidens  viginti  duobus  casleK 
lis  vallavit;  ita  ab  uno  in  alterum  sepibus  et  stro- 
pibus  (206)  claudens,  sed  et  navalibus  copiisapro- 
cinctu  maris  cingens,  ut  nullo  latere  pateret  aditos 
ad  castrum  volentibus  hostibus  aliquidintroducendi 
vel  educcndi.  At  dum  quadam  die  de  castro  in  ca- 
strum  per  prsecipitia  scopulosi  montis  comes  visnm 
transirct  cum  paucis,parsqu8edam  Sclavorum  (207) 
inter  myrtctica  virgulta  latitans  in  quodam  arctio- 
ris  transitus  loco  prorumpens  irruit.  Kt  nisi  Evi- 
sandus  quidam,  natione  Brito,  audito  strepitu  ar- 
morum,  sese  comili  et  hostibus  interposuisset,  de 
ipso  comitCyUt  aiunt,  hostibustriumphuscessisseL 
Sed  cordium  solus  inspector,  Deus,  bonamintentio- 
nem  principis  in  prfficedentia,  sivesubsequentiaper 
eum  futura  bene  praenotans,  aliter  quam  (!^08)  illi 
moliebantur  rem  transtulit.  Scriptum  quippe  est : 
iVoi2  ost  sapientiSy  non  est  prudeDtia,  non  est  con- 
silium  contra  Dominum  {Prov.  xxi,  30). 

GAPUT  XVI. 
Evisandus  pro  comite  occidilur. 

Evisando  itaque  in  domini  fidelitate  taliter  ioter- 
fecto,  dum  noslri  in  arma  ruunt,  hostes  per  praci- 
pitiascopulosimontis  elapsisunt.Sic  morsEvisandi 
vioe  (209)  comitis  sub  Dei  praesidio  fuit.  Comes 
autem  lidelitatem  ejus  honeste  remunerans,  cor- 
pore  humato  decenter,  multa  bcneficia  egeniset 
sacris  locispro  redemptioneanimseejus,  necimm^ 
rito  contulit.  Montium  autem  cacumina  cum  ipsis 
vallibus  perlustrans,  peditum  copiis  itcr  faciens, 
a  monte  qui  ab  incolis  Gibel  appellatur,  quem  oos 
Etnam  dicimus,  usque  Trainam  neminem  egusden 
superslitionis  impunitum  dimisit. 
Militibus  multus  planctus  fuit  iste  sepullus. 
Nam  suo  merito  charus  fuit  undique  Brito. 
Pro  merito  fidei  sortem  capiat  requiei. 
Gui  cum  sit  ita  mors,  est  comiti  data  vita. 

A  Juda  discat  (210),  quem  tanta  fidcs  sibi  dicat. 
llle  Deum  vendens,  laqueo  se  postea  pendens 
Mortem  mercalur,  cum  traditione  notatur; 
Hostili  cultro  spes  hujus  se  dedit  ultro, 
Ut  dominum  servet  meritumque  sibi  coacei-vet. 
Non  virtute  pari  debent  ii  subtitulari. 
Traditor  alter  erat,  ut  salvet  et  alter  anhelal 
Angelicam  pennam  capiet  hic,  ille  gchonnam. 

GAPUT  XVII. 

Golafri  ab  Africa  sub  Tauromenio  visi  saaL 

Quatuordecim  ergo  naves,  quas  Golafros  appel- 
lant,  ab  Africa  regis  Tunicii  piratarum  more  pe' 
maro  palantes  sub  Tauromenio  appulsee,  quodaffl 
diluculo  a  nostris  in  mari  haud  longe  anchoris 
fixis  conspiciunlur.  Nostrse  autem  naves  armatis 
expositis  minus  erant  ad  exsequendum  parat«, 
Gomes  autem  latronem,  quinam  sint,  quave  de 
causa  vel  unde,  hostes  ne  an  pacem  portanles 


(207)  Scalanorum. 

(208)  Et  qnamj  etc, 
'209)  Vitw. 
'210)  Distat. 


i 


i 


U65 


HISTOBIASICULA.  -  UB.  III. 


1166 


advenerint,  soiscitatum  mittit.    Interminando  sub-  A  Plscibus  obsedit,  fervento  Leone  recedit. 


junxit  si  in  tanto  sui  juris  vel  modicum  quid  inju- 
riffi  vel  fecissent,  vel  facere  attentare  prsesumerent 
nusquam  impunitos  a  se  evadere  posse. Ac  dum  nil 
mali  adversus  ea  quce  ejus  juris  erant  sub  excusa- 
tione  et  obtestatione  logis  suse  machinari  ronun- 
tiantur,  se  potius  cx  edicto  regis  Tunicii,  ut  infe- 
8t08  piratas  a  mari,  si  invenirentur,  propellerent, 
missos,  ejus  famulatui,  si  necesse  foret,  inservire 
paratoSyprimi  cujusquenavisad  amicumcolloquium 
invitantur,  utsi  vel  victu^vel  aliis  quibuslibet  rebus 
minus  sufQcientes  essent,  ejus  munificentiasupple- 
rentur;  qui  dum  invitationi  assentientes  foedere 
suscepto  advenire  appararent,  aura  contraria  in- 
surgente,  naves  cum  ipsis  per  aequora  pulsse  ab 
intuitu  nostrorum  protijius  suat  avuls»  : 
Sic  quos  invitat,  boreas  acccdere  vitat. 
Et  quod  promisit  daro;  ne  daret  aura  recisit. 

CAPUT  XVIII. 
Tauromenium  capitar. 
At  comes  intentus  fuernt  quibus  ante  retentus  : 
Obsidet  et  pugnat,  castrum  pro  posse  repugnat. 
Certamen  datur  (211);  comes  huc  perstare  cona- 

[tur  (212). 
Quamvis  cura  ligat,  tamen  hunc  res  nulla  fatigat. 
Instat,  et  hortatur,  hostes  virtuto  minatur. 
Dat;  dare  promittit;  nil  non  tentando  remittit. 
Ad  quod  adhortatur  socios,  prior  esse  probatur 
Cum  sit  certamen,  et  fratribus   esse  levamen, 
Ante  suos  fertur,  cum  posteriore  refcrtur. 
Primus  ad  excubias  Othonus  (213),  alter  Elias 

Tertius  Arisgotus,  Jordaiius  abinde  remotus 

Esse  recusavit,  socios  haec  ars  animavit. 

Exiit  edictum,  liceatne  qua^rere  victum. 

Sic  devincuntur,  nostri  statione  fruuntur. 

A  montis  magno  prohibcntur  abundique;  stagno. 

A  nullo  subduntur  (214);   post  (215)  addita   demi- 

[nuuntur. 

Unde  fames  crevit,  congressus   ab  hoste  quievit. 

Decrescit  virtus,  habet  hostis  jam  prope  victus. 

Solo  securus,  quod  cingit  abundique  murus. 

Ut  det  congressum  (216),  cavet  extra  figere  gres- 

[sum. 

DeBcit  ut  panis,  populus  superatur  inanis. 

Sic  comes  accitur,  castro  pro  volle  potitur. 

Arbore  sub  lauri  curvantur  moonia  Tauri. 

Foedere  confecto,  dolet  hostis  in  hoste  recopto ; 

Sed  quamvis  doleat,  non  dissimulando  revelat, 

Cur  doleat  nostris,  quia  laetus  erat  suus  hostis. 

Si  sic  fortuna  diversa  fit,  cst  tamen  una. 

Illis  8it  tristis,  gaudens  cognoscitur  istis. 

Sextus  erat  mensis  quo  fervidus  eminet  ensis. 


21i;  C.  P.  durat. 

212)  Persistere  curet, 

213)  CrotODius. 

(214)  Nulla  sul)  adduntur. 

(215)  Prius. 

216)  Timet. 

217)  C.  P.  stadiosaa. 


i 


Tanto  sibi  adjumento  collocato  divinitus, 
Ne  appareat  ingratus  vilipendens  Rogerius, 
Secum  coepit  deputare  quid  litaret  potius. 
Caementarios  conducens  undecumque  aggregat; 
Temy^'^    ;  -  i:  fandamenta  in  urbe  Tainica. 
Ad  quod  perstans  (217)  eevo  brevi  superat. 
Laquearia  tectorum  ligantur  ccclesise; 
Parietes  depinguntur  diverso  bitumine; 
Consecratur  in  honore  Virginis  puerperae, 
Multa  dote  augmentatur,  terris,  sivo  decimis; 
Ornamentis  palliatur,  et  diversis  copiis. 
Cathedra  pontiflcatus  sublimatur  infulis; 
Sacer  clerus  augmentatur,  prout  sumptus  suppetit, 
Altaris  vasa,  vel  vestis  plusquam  clero  sufficit, 
Q  Candelabra,  cruces,  textus  ac  cerafumbuli  (218). 
Ex  metallo  signa  fiunt  plebem  invitantia; 
Melodiam  dulcem    reddunt,    pulchre    consonan- 

[tia(219). 
Melodizat  sacer  clorus  hymnos  sacris  laudibus; 
Pr»sul  verba  sacree  legis  seminat  in  gentibus. 
Divinus  cultus  arcessitur  pluribus  credentibus 
Cui  debent  hsec  ascribi  nisi  tanto  principi  ? 
Qui  reduxit  sacram  legem,  unde  prius  corruit. 
Cujus  ope  fit  hoc  totum,  et  hanc  legemedidit  (220). 
Textum  libri  persequamur  :  nam  ista  sufficiunt. 
Sermo  nimis  inculcatus  interdum  fit  tffidium, 
Subsequens  stylus  narrabit,  si  quid  cst  residuum. 
Urbs  Traina  felix  gaudc,   da   digoas   laudes  ti- 

[tulo  (221). 
In  te  primo  rcparatur  divina  legio  (222). 

o  Messana  consociata  pari  servit  clypoo. 

GAPUT  XIX. 
Jacenses  et  Civcnses  comes  ohsidet. 
Incarnati  Verbi   anno   millesimo   soptuagesimo 
nono  Jacenses  natura  montis  in  quo  habitabant 
numerosa multitudine  buorum  fisi  (erant  enim usque 
ad  tredecim  milliafamiIiarum),jugumnostr»gentis 
abhorrentes  statutum  servitium,  etcensum  persol- 
vere  renuntiant.  Comes  vero  per  legatos  eos  convo- 
niens,  nunc  blandimentis  eosmulcendo,  nunc  minis 
altentando  ne  contra  se  insurgeront,neve  per  vitium 
(223)  incurrerent,  nevo   eum  imtando   contra  se 
excitarent,  ab  incoepto  dctrahere  nitebatur.  At  ubi 
minus  proficit,  exercitu  admoto,  quos  blanditiis  vel 
minis  nequit,  virtulenttentando  flectere  aggreditur. 
Mons  autem  quem  inhabitabant  ita  ab  omni  latere 

D  scopuloso  praecipitio  erat  munitus,  ut  ex  nulla  parte 
ascensus  patcret,  excepto  uno  solo  arcto,arteque 
exciso  aditu,  quo  civibus  egrediendi  et  ingrediendi 
iter  porrigebatur,  et  hoc  in  excelsiori  cacumine 
ejusdem  ascensus  porta,  muinisque  ex  utroque  la- 

(218)  Acerra,  tburibuli. 

(219)  PulchrsB  consonantiw. 

(220)  Addidit. 

(221)  Digna  Jaudis  titulo. 

(222)  ReJigio. 
(228)  Perfurium, 


1167 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI    BENEDICT. 


1168 


B 


tere  in  longum  porrectus  munibat.  At,  quia  mpns  A 
hic  spaciosi  ambitus  minus  claudi  obsidendo  poterat, 
illispotissimum  inlocis  ubi  infcstiorem  sehostibus 
fieriposseexislimatjSedesponit.  Porro  Jacencesac 
si  pro  vita  certare,  instaro,  omnia  circumire,  nil  re- 
mittcre,quibus  partibus  plus  timebant  loca  munire, 
inde  infatigabiles  adcsse  vigilanti  cura  studebant. 
Et  quia  armenta  sua,  et  pecora  secum  in  abditia 
ejusdem  montis,  caverQOsisquc  locis  a  pervasione 
hostili  tuta  aggerebant,  et  minus  ab  hostibus  eadi- 
ripi  metuentcs,  obduratiorcs  erant.  Comes  autem 
quantoeos  in  sui  defcnsione  attentius  instarevide- 
baty  tanto  altiori  ira  inflammabatur,  quo  se  eos 
minus  lasdere  posse  cognosccbat.  Non  ab  incocpto 
deterrebatur)  sed  eo  instantius  quopraQvaleretom- 
nia  conando  nitcbatur.  Siciliensos  ergo  milites  suos, 
quibus  jam  impcrtierat  possessiones  insul8B,quan- 
tum  subjugaverat,  apud  Parthenicum,  et  Cortitum 
(22i)  dimiltens,  Jacensibus  infcstos  fieri  praecepit; 
ipse  cum  CalabrensibusCinisum,  qui  similitercon- 
tra  se  rccalcitrabat,  obsessum  vadit.  Sicque  uno, 
codemquc  temporo  uno  in  confinio  duas  obsessio- 
ncs,ct  a  so  divisas  poncns,  utrasquofortisssime  te- 
nuil,  atque  dc  una  ad  aliam  stepissime  migrans 
hortari,  instarc,  pcr  sc  ipsum  omnia  attentare  ho- 
stibus  infestus  adesse,  nunc  minis,  nunc  incursio- 
nibus  terrcre,  suis  (2:25)  blandiri,  plurima  largiri, 
ampliora  largirc  (22()),  in  sui  fidelitatem  arrigere, 
hostibus  infestos  reddere  non  desistebat. 

CAPUT  XX. 
Eosdem  capit. 
Mensis  orat  sextus  (227)  :  sextilem  dcnotat  cestus ; 
lllic  sludct  ut  laE^dat,  studet  nlter  ut  illc  recedat.       C 
La.'(lunt,  lucduntur,  sic  allernando  premuntur 
Sic  pnribus  votis  non  delicit  hostibus  hostis. 
Tempus  erat  mcssis;  armis  macorat  ita  fessis. 
llruntur  messes,  turbat  rcs  ista  Jacenses. 
Qucdquc  jam  (228)  laedit  Cinonsibus  haud  beno  ce- 

[dit. 
Consilium  captant,  succurrere  messibus  aptant. 
Sed  cum  vi  nequcunt,  hoc  artibusaddere  quoerunt. 
Conveniunt  comitem,  tentant  sibi  reddere  mitem, 
Foodcre  componuut;  fraudis  munimenla  rcponunt. 
Fruges  salvanlur,  comitiquo  reconciliantur. 

CAPUT  XXI. 
Comes  filiam  siiam  comiti  Provimiise  dedit. 
Igitur  anno  Dominicse   Incarnationis   1080,  Rai- 
mundus  famosissimus  comcs  Provinciarun  famam  q 
RogcriiSiculorum  comitis  audien8,propter  streuui- 

(224)  C.  P.  Cornilium. 
(226)  Suos. 

(226)  Permittere. 

(227)  C.  P.  hostilis  detonat, 
{^t9^)Jacam. 
(229;  A7  ub  utrisquo partibus  exsoquendum  sacra- 

mentis  iivmatum  fuisset,  die  nuptiarum  statuto,  qui 
vencrant  pluribus  donariis  a  comito  muniRcatijfesti- 
niore  grcssu  domino  suo  sibi  congressum  renun- 
tiant,  etc. 

(230)  Utriuaque  partis  proceribus. 


tatem,  quse  de  ipso  referebatur,  legatos  digno8,qiii 
a  tanto  ad  tantum  dirigerentar,  mittens  Mathildim 
filiam.suam,  quam  de  prima  uxore  admodum  ho- 
nestae  faciei  puellam  habebat,  Bibi  in  matrimoniam 
copulandam  expostulat.  Qaod  cam  a  comite  conces- 
sum,  renuntiant  (229)  :  qua  de  re  ille  non  minimam 
gavisus;  erat  enim,  propter  formositatem  quamde 
ipsa  audierat,  illam  ardentissimo  amore  cupiens; 
audito  termino  nuptiarum,  per  se  ipsum  in  Siciliam 
acccdendo,  diem  prsevenirc  accelerat,  venientem 
comes  honore  condigno  excipit,  pactiones  renovan- 
tur  (230), dos  puellse  sub  testamento  chirographia- 
tur  (231);    sponsalia  praesentibus  utrisque  parti- 
bus  (232),precibus  abepiscopis  et  sacris  ordinibiu 
catholico  celebrantur.  Qui  jamdudum  inter  jave- 
ncm  et  pucllam  paulatim  adoleverat,  prima  nocte, 
ut  assolet,  immensum  excrescit.  Celebratis  itaqoe, 
et  non  sine  magnarum  expensarum  sumptibas  no- 
ptiis,  socer  generum  suum  aliquandiu  sccum  reti- 
nens,  tandem  munificcntiis  benevolum,  ut  resipsa 
exposlu  labat,  factum,  sed  et  iisqui  cum  ipso  adve- 
nerant  singulis  singuIa,prout  quemque  esse  scie- 
bat,   lurgiens,  navibus  apparatis  placido  seqaore  a 
se  cum  filia  dimisit.  Illi  autem  vel  a  vontis  aceura- 
li8sime(23d)committentes,zephyrosufrragante(!U), 
brevi  tempore  unde  venerant,  cum   sponsa  redu- 
cunt  (235). 

CAPUT  XXII. 

Castum  conjugium  Jaudatur. 

Spernit  nata  patrem,  puduit   uec   relinquere  (296)  ' 

[matrem. 
Extemo  comiti  sociatur  delectari  (237). 
A  quo  nutritur  caret,    hic  alteroque  (238)  potitur. 
Poena  quidem   multa   cum   nutrix  (239),    cum  sit 

[adulta 
Nec  qu8B  (240)  nulritur  lascivo  fratre  potitur. 
Plus  externum  quam  quem  sit  jurepatemum. 
Nec  minis  hoc  culpo,  quamvis  hic  talia  sculpo. 
Nec  prohibens  vito,  cum  fiat,  invita  (241)  marito 
Diligat  ct  juste  foedus  servando  venuste. 
Nam  quos  lex  jungit,  sententia  nuUa  repungil. 
Ilt  soboles  croscat,  ne  deficiendo  tabescat. 
Prima  virago  datur,  primoque  viro  sociatur. 
Tali  fortuna  duo  sint  ut  carae  sub  una. 
Lox  ita  divina  praecepit,  non  peregrina. 
Pinxit  Scriptura  quoe  sunt  facionda  futura  : 
Postponat  patrem,  postponat  denique  matrem 
Quisquis  ot  uxori  jungatur  amore  priori, 
Jure  maritali  servatur  linea  tali. 

(231)  Chirografatur. 

(232)  Partis  prsesuJibus,  ab  ipsis, 

(233)  Attentissime, 

(234)  Suftlagrante. 

(235)  Bederunt. 

(236)  C.  P.  Jinquere. 

(237)  DeJectatur  sociari, 

(238)  Ac  aJterque. 

(239)  Matris. 

(240)  Qua. 

(241)  Juncta. 


U68 


HISTORIA  SICULA.  -  UB.  III. 


H70 


GAPUT  XXIII.  A 

Dax  Romaniam  vadit. 
Igilur  famosissimus  Apulorum  ct  CalabrisB  dux 
Robertus,  dietim  instiganie  se  Michaele  qui  ad  sc 
transfugeratjUtcoeperat,  vcrsus  Homaniam  animum 
intendeas,anao  Dominiesolncarnationis  lOSl^mense 
Maio  apud  Hydruntum  vcnit,  apparaiisquc  pro  pro- 
cessu  sumpiibus  tanto  incccptui  dignis,  quindccim 
aaves  trans  mare  aliquam  urbem  prseoccupaium 
mittit,  ut,  cum  ipse  cum  reliquo  exercitu  subscque- 
retur,  imbecille  vulgus,  cujus  parsmaxima  incxpe- 
ditione,  erat,  quo  se  ab  hostili  incursu,  si  necesse 
foret,  lueretur,  haberet.  lUi  vero  vela  vcntis  com- 
mittentcs  de  uocte  apud  Corofon  applicant.  Insula- 
que  de  mari  eminus  inspecta,multitudinem  hostium 
^am  invenerunt  abhorrentes,  minime  a  navibus 
progredipr89sumunt,8ed  reditumaccelerantes,  duci  g 
placidum,  etiam  si  major  esset  exorciius,  renun- 
tiant.Dux  itaque  plurimum  exhilaraius  copiis  navi- 
busintroductis  fcstinus  cum  omni  classe  iransfreiaro 
accelerat,  pluribus  ex  remanentibus  amicis,quibus 
Apuliam   Calabriamque  procuratum    delcgaverai, 
timore  eum,  et  qui   cum  ipso  abibant,  amiiiendi, 
usque  ad  ipsa  lacrymarum  indicia,  quas  afTcotus 
pietatis  exprimebat  dolentibus;  quibusdam  vero  ex 
iis  qui  cum  ipso  proficiscebaniur  timore  tam  horri- 
btli,  ad  quod  intendebat  incoeptus,  ac  si  febrium 
t^^po  gravareniur,  miliiibus  domisse  ircmentibus. 
Nam  quantse  audacieo,  cujusvc  militaris  strenui- 
tatis  dux  iste  fuerit,  cum  per  mulla  exerciiia  satis 
abundeque  clarerat,  eiiam   si    reliqua   omnia  si-  ^ 
leant,   ex  hoc  potissimum   indubitanter  adnotari 
poteBt,    quod    cum    tam    populosum   imperium, 
tamque  copiosum  imperatorem,totve  millia  hosiium 
paacamanu  spe  subjugandibellolaccsseretentatum 
ire  prsesumebat,  ipse  armaise  miliiise  non  plusquam 
mille  trecentos  milites  secum  habuisse,  ab  eis,  qui 
eidem  negotio  interfuerunt,  atiesiaiur.  Porro  copias 
eiy  viresque  quas  res  ipsa  tempusque,  quantum  ad 
numorum,  oculorum  intuitu  minus  sufficienler  ad- 
ministrabat,  ipsaejus  animo  innnta  miliiaris  feroci- 
taSy  ac  siplus  ipsis  hostibusnecessariis  copiis  abun- 
daret,  sufficienter  supraque  cum  haborc  in  mente 
reprsBsentabat ;  suorumque  animospra;  timoro  mi- 
nns  hilares,  leetum  vultum  ostendendo,  largis  ejus-  j) 
dem  regionis  possessionum  thesaurorumque,  ac  si 
jam  debellavissct,  promissionibus  recreando,  spe  ea 
in  posterum  rccipiendi,si  sirenue  secum  agerc  vo- 
hint,  ad  militaris  exerciius  pcricula  tenlanda,  qusc 
formidolosa  eestimaiio  dehortabatur,  prompiiores 
rcddebat.  Copiis  itaque  tanto  incoRptui  dignis  pro 
spe  apparatis,  dum  navcs  pcr  sequora  prudcnte  re- 
mige  reguntur,  aura  lcni  prosperante  veniosa  car- 
ba8a,usque  ad  portum  placidse  applicationis  impune 
recipiuntur,  parsque  classis  appUcat  in  porium,  qui 

(242)  C.  P.  Avalona. 

(243)  Amathios, 

(244)  Urbi. 

(245)  Secum  qaod  Caaam  dicebatur  ex. 


Herico  dicitur.  Post  autem  ubi  fiuvius  Bajosse  in 
mare  defluit,  placido  liitori  transferiur.  Dux  ergo 
pro  libiiu  suo  placido  littorc  potitus,navibus  digre- 
dicns ,  mox  ut  ierram  pedibus  altigit,  inspecia 
amoenitate  situque  locorum,  suis  dixissc  fertur  : 
O  fortissimi  milites,  ei  honoris  praedocessorum  non 
degenores  hceredes,  Iiasc  esi  enim  hoereditas  vobis 
competens.  Pro  hac  adipisccnda  armis  decertan- 
dum  est.  Nou  vos  cterreat  ignobilis  vulgi,  et  im-< 
becilis,  quamvis  numcrosa?,  multitudinis  sircpiius 
hostium,  sed  adhortetur  species  et  fccunditas  hosii- 
lis  adipiscendi  haDrediialiicr  agri,  speciesque  et 
abundantia  post  certamen,  si  strenue  agitis,  vobis 
debiiarum  rerum.  Haec  dicens,  castrum,  quod  Ca- 
sopolis  dicilur  in  insula  Carofi  oppugnans  capit,  et 
aliud  castrum,  quod  ex  nomine  insulae  Carofium 
nomen  accepit,  cum  tota  insula  sua3  maucipnt  ser- 
viiuti.  Indc  progrcdiens  urbem,  quse  Avolucia  (212) 
dicitur,  juxta  Pemachios  (243)  campos  quia  confi- 
nioquo  apphcuerat  adjacens  erat,  mox  oppugnatum 
vadit.  Porro  civcs  ducis  adventu  audito,  prsesentia- 
quenimiumtcrriti,viribus  suis  ignaviterdiffidcnics, 
dcditione  a  se  ipsis  facta  ejusditionicumipsaurbo 
subduntur.  Castrum  etinm  ciuoddam  urbe  (244) 
hnud  procul  situm,  quod  Canna  dicebatur  a  (245) 
praeseniia  ducis  timorc  languidum,  cl  co  maximo 
quod  Avaloncm  (246),  quse  bellicis  copiis  se  abun- 
dantior  erat,  deditioncm  feccrat  (247),  haud  secus 
subdiiur. 

CAPUT  XXIV. 
Dax  Duracium  obsidet, 

Foriunam  sibi  dux  satis  benc  cedcre 
Cognosccns,  adjicit  plurima  viserc 
Duraci  mocnia  obsidct  undique 

Armata  populi  manu. 
Sic  urbs  contremuit  hostibus  obsita, 
Diffidunt  sibi  jam  fortia  moenia, 
lusistuni  civibus  tela  minantia 

Altcrnani  sibi  funcra. 
Sed  plus  atieritur  asperitatibus 
Graecorum  populus  territus  hostibus, 
Nec  reddii  timidus  nspcra  vulnera  : 

Vires  abstulerat  timor. 
Constantinopolim  chartula  miititur 
Hostcs  in  prd^Iio  adfore  diciiur. 
Ercptum  veniani  cum  pretio  (248)  quoeritur, 
Ne  subdantur  ab  hostibus. 

CAPUT  XXV. 
Dux  cam  Venotianis  boUatur. 

Imperaior  iiaque,  de  preesentia  hostium  sinistro 
nuntio  accepto  chariulis  expcditionem  submonens, 
totum  imperium  sollicitat  multisque  millibus,paucis 
numero  hosiibus,  sed  strenuitateabundantioribus, 
occurrere  parat.  Crcdensque  a  multitudinesuorum 
eos  facileoccupariposse,  Venetianis  mandatut  plu- 

(246)  Avalonam. 

(241)  Deditione  facta  sua, 

(248)  Prece. 


1171 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT. 


1172 


rima  classe  apud  Duracium  sibi  occnrrant,ut  si  ibi  A  vit.Ipsiinportumurbis,undeexieraiityregrediuntar; 


forte  nostri  bello  ab  ipso  dovicti,   fugientes    per 
marc  evadere  uilerentur,  ab  ipsis  navali  certamino 
preeventi,  facilius  intcrceptiperimerentur.Qui  jussa 
fldelitcr  complentes  classem  accelerant,  triduoque 
antc  sibi  prsBfixum  ab  imperatoro  terminum,  vcrsus 
Duracium  advcntare  a  nostris  cminus  in  mari  con- 
spiciuntur.  Ad  quorum  intuilum  nostri  in  arma  ruen- 
tes,  navali  congressu  dimicaturi  hostibus  promptis- 
simo  occurrere  accelerant.  Sicque  per  totam  diem 
utrinque  accerrime  congressum  cst.  At  cum  jam  die 
refrigcrante  sol  ad  occasum  vcrgens  liquidas  undas 
Oceani  quasi  subintrare  videretur^pr&Qvalente  hosti- 
bus  strenuitato  nostrorum,  Yenetiani  viribus  cx- 
hausti,  deditionem  polliccntes,  pacem  induciasque 
usquo  in  crastinum,  quos  duci  pro  libitu  suo  foede- 
rentur  expostulant.  Sicquo,  nostris  quod  expetebant 
inconsuUo  concedentibus,  certamenhacvice  scindi- 
tur  nostri   in  poHuni   suum    rovertuntui*.  Nostri 
itaque,  deditionis  falsa  pollicitntione  delusi,    per 
totam  noctem,  quasi  jam  hostcs  triumphavissont, 
gloriantes,  dum  usque  in  crastinum  securius  susti- 
nent,  Venctiani  naves  suas  pluribus  commealibus  ag- 
gregatas,  noclurno  silontio  exonerando  lovigantes, 
et  in  summitate  mali  uniuscujusque  navis  solium 
duorum,  ve)  trium  hominum    arte  componentes, 
lapidibusqueetpilis  ad  jaccndum  munientes  sese  ad 
defensionem   potius  quam  ad  deditionem  aptant. 
Dux  vero,  doli  ignarus,  summo  diluculo  potentiores 
exercitus  sui  qui  eos  se  ipsos  sicut  promiserant  de- 
dentes  suscipcrent,  miltens,  salvis  omniJ^usqusB  ip- 


nostri  vero,  ubi  prius  applicuerant,  persistont. 

GAPUT  XXVI. 

Dux  cum  imperatore  prseliatur. 

Porro  in  crastino  summo  diluculo  illucescente, 

menso  Octobri  instante,  dum  pars  exercitus  nostri 

pabulum  qusesitum  ire   appararent,   imperatorem 

cum  innumerabilibus  copiis  adventareper  signa  in 

summitatibus  hastilium  eminus  eventilantia  depre^ 

hendunt.  Fit  concursus  et  strepitus  in  castris  ;  alii 

terrentur,  alii  animo  promptiores,    minus  foTtes 

cxhortantes,  recreando  robustiores  fiunt.  Dux  vero 

videns  sibi  belli  certamen  imminere,  ut  suis  omnem 

spem  fugae  auferendo  ad  defensionem  sui  ardentius 

inflammaret,  naves  suas  a  mari  protectas  (249)  om- 

nes  combussit,  ne  forte  cum  acrius  prsBlium  nostris 

immineret,  timidi  certamen  declinando,  spe  trans- 

meandi  illorsum  aufugerent.  Imperator  veix>  appro- 

pinquans  hnud  procul  a  castris  nostrorum,8edqiiasi 

stadiis  quatuor  interpositis,  castrametatur ;  exerci- 

tus  ab  undique  ipse  facit  (250),  nemine  ipsoramad- 

versum  nostros,  sed  neque  ex  nostris  adversum 

ipsos  ipsa  die  aliquid  prsesumente.  Sequenti  nocle 

dux  primas  noctis  facit  oxcubias;  secundas,videHcet 

a  media  nocte,  donec  diescat,  Boamundus  fitius 

ducis.M^ine  autem  facto,  dux  ipse  lucis  crepascolo, 

omnesque  nostri  surgentes  cum  summa  devotione 

hymnos  Dei,  cum  missarum  celebratione  audiunt; 

presbytcris  oompunctive  confitentes  peccata,  mU' 

niunt  sacri  viatici  miuisteriis.Sicque  ordinatis  acie- 

busad  certamen  gradalim  et  conjunctissime  progre- 


sorum  erant,  usque  ad  se  deducere  praecipit.  Sed  ^  diuntur.  Imperator  vero  sibi  occurrens  tanta  multi 

tudine  undique  conspicatur  (251),  ut  nullius  montis 
ascensus  ad  supcrvidendum  extremitatem  ejus  suf- 
iicere  videretur.  Anglivero,  quos  Waringos  appel- 
lant,ab  imperatoreprimitiascongressus  expetentes, 
certamine  inito,  caudatis  bidentibus,  quibus  hoc 
genus  hominum  potissimumutitur,infestissimeins- 
tantes,  nostris  admodum  importuni  primo  es&e 
cooperunt,  cum  ecco  qusedam  acies  nostra  ex  ad- 
verso  illis  sub  nudo  latero  prorumpens,  forti  con- 
gressu  sauciatoS;  et  ab  incoapto  dcterritos  in  fugam 
cogit,  qui  vcrsus  ecclosiam  S.  Nicolai,  quae  ibi  con- 
tigua  erat,  vitse  auxilium  (252)  expetentes,  dum 
alii,  quantum  capacitas  permittebat,  subintrabant, 
alii  tanta  multitudine  tccta  superscandunt,  ut  pon- 


advenientibus  Vonctiani  arma  potius  quam  deditio- 
nem  ostentantes,  dum  magno  impotu  versus  ipsos 
grassantur,  nostris,quia  imparatioresprocesserant, 
certamen  declinantibus,  ipsi  in  portum  Duracensom 
ad  ignominiam  damnumque  nostrorum  impune  ap- 
plicant,  sicque  facultatem  liberam  urbem  ingre- 
diendi  habentes,  vicissim  nauta*  urbicensibus  et  ur- 
bicenses  nautis  consociantur,  invicemqueportotam 
noctom  et  diom  consilium  captantcs  plus  minus 
a  medietate  noctis  transactajsub  pallore  lunae  arman- 
tur,  navibusque  littore  ocius  amotis,  buccinis  con- 
crepando  nostris  certamen  offerre  progrediuntur, 
quibus  nostri  certatim  occurrentes  acemme  ntrin- 
que  congreditur.  Sed  illi   artificiose  ignem,  quem 


Graecum  appellant,  qui  nec  aqua  exstinguitur,  oc-  D  dere  ipsa  tecta  dissoluta  consubruantur  (258),  illos 


cultis  flstularum  meatibus  sub  undas  perflantes 
quamdam  navem  de  nostris,  quam  Cattum  nomi- 
nant,  dolose  interipsas  liqnidi  eequoris  undas  com- 
burunt.  Sed  nostridolo  cognito,  facto  impctu  aliam 
navem  de  suis  non  minoris  pretii  ponitus  in  mare 
submergunt,  sicque  damno  contra  damnum  compo- 
sito,  pari  ultione  facilius  fertur,  nostrisque  exhor- 
rescentibus  dolum  ipsorum,  ipsis  autem  strenuita- 
tem  nostrorum,  certamen  utrinque  diremptum  quie- 

(249)  Parvas. 

(250)  C.  P.  ipsi  taciti. 

(251)  Conslipatur. 


qui  subintraverant,  opprimentes  conclusi  pariter 
suffocarentur  (254).  Poito  imperator  videns  Warin- 
gos,  in  quibus  sibi  maxima  spes  victoilae  fuerat, 
enerviter  superatos,  et  nostros  insequentes  adve^ 
sum  se  adventare,  territus  fugam  potius  quam  cei*- 
tamen  eligit,  omnisque  oxercitus  Greecorum,  tenlo- 
riis  cum  omni  suppellectili  sua  relictis,  quisque 
prior  fugee  lleri  accelerat.  Nostri  itaque  victoriam 
adepti ,    duce   eos    reprimente  ,    haud  longe  fu- 

(252)  Asiluin. 

(253)  Jpso  certo  dissoluto  cum  subjiciuatur. 

(254)  CoIIi  sufTocanturj  etc. 


1173 


HISTORIA  SICULA.  —  LIB.  III. 


H74 


gientes  persecuti    sunt,    scd  ad   castra    eorum  A 
regressi,  dux  in  tentoriis  iinperatoriis  hospitatur; 
coBteri  qui  priores  accedcbant,  preliosiora  hospilia 
cum  spoliis  usurpant.   Dux   ergo  videns  hiomem 
sibi    imminere,    mensis  cnim   erat  Oclobris,   inde 
progressus  super  fluvium  Daemoniorumcastnimad 
«stivandum  (255)  construxit,  quod  cx  suo  agnomine 
vocans,  MontemGuiscardi  appcllavit,  a  qiio  etiam 
diatim   usque    Duracium    armata    manu    progre- 
diens,    diversis  incursionibus  crobro  lacessebat- 
Castra  vero  diversa  ejusdemprovincicBejus  infesta- 
tionem  ferre  non  valentes,  fojdere  cumipso  compo- 
sito,  deditioncm  facientes  sibi  conciliantur. 


CAPUT  XXVII. 
Dux  Durucium  cnpit 


Ei*at  autcm  ea  tempestatc  apud  Duracium  Vene- 
tianus  quidam,  nominc  Dominicus,  nobili  gcncre, 
cujusprovidentisemajorturris  ad  tucndum  delegata 
erat.  Hujusanimum  dux,  quadam  collocutione  ha- 
bita   inter  se   frivola  quanlisper  dignoscens,  ali- 
quando,  sed  rarius  per  se,  aliquando  per  ahos,  ne 
fortefraus  abaliis  inter  ip.^os  componi  dcprehende- 
retur,  attentans  diversisin  convenlionibus,  de  tra- 
ditione  urbissoUicitare  coepit.  Animus  verocupidine 
eeger,  utapromiltentibus  avaritine  luxuriaadmisce- 
tur,  faciie  corruptus,  a  bono  honesloque  proposito 
proclivis   in   detcrius  dilapsus   ost.    Dux  denique 
neptem  speciosse  formoehabens,  filiamvidelicet  fra- 
tri  sui  Guilielmi  principatus  cnmilis,   ut  ci  in  ma- 
trimonium  cum  hajrcditate  puellai   competenti  so-  ^ 
ciandum  se   dare  spopondit,  pro  lihitu  suo   favore 
usus,  sacramentis  ab  utrisque  partibus  datis,  illo  ut 
urbemtradat,  istoutneptcm  confcratjurante,  nox 
pertraditionemurbcmsubintrandi  terminatur.  Dux 
de  nanciscenda  urbe  ciTtus,  scalas  ad  transccnden- 
dum  (256)muroscxIignocomponit.  Venelinnus (257) 
auteminadjutoriumducisexfunibusper  Icxas  (258) 
advenientibus  hostibus  de  muro  dopendentes  porri- 
git.Et  quia  sic  (259)  scriptum  osl:  NuIIns perniciO' 
siorhostisestacl  nocendum  qunm  familiQris  inimi- 
Ctfs;  abip.soquivitueridebucrat,libcrn  facultnto  ur- 
bemprorumpcndi  hostibus  concossa,  sub  nomine 
Guiscardisinislroclamoresa;piusingeminato,bucci- 
nis  concrepantibus  urbs  totntur])ntur.Civcsin  nrma 


CAPUT  XXVIIT. 
Dux  Castoriam  capit. 
Igitur  dux  urbc  potitus,  pro  velle  suo  ordinans, 
Fortino  de  Uosana   procurandnm  delegavit.    Ipsc 
cum  cxercitu  ultra  progrcdicns,  totam  provinciam 
dcbellando   sibi  suhjugntum  vndit.    IJnde  ct  apud 
urbem,  i\wm  Cnstoria  dicitur,  veniens,  quia  ditioncm 
ejus  subire   rccusavit,  obsidione  composita,   cam 
undiquc  valluvit,  minisque  terrcndo    et  interdum 
blandimcntis  mulcendo,  aliquanlo  tcmpore  infostus 
persistens,  plurimum  Inccssivit.  Trecenti  enim  Wa- 
ringi  in  eadeni  urhc  habitabant,  custodcs  ab  impe- 
ratore  dcputati,  qnorum  prsesidio,  et  operc  non  mi- 
nimumdcfensabatur.  Atcum  nostros  inoppugnando 
pcrsistentcs  vident,    macliinnmenla,   quibus  urbs 
g  faciliusdebeatdebellari,  et  dehont  apparere  timen- 
tes,  etcnptain'be  pejus  fcedus  inire,  sibi  in  futurum 
prcecaventcs,  fjederc  confocto,  de»litionem  faciunt. 
sicque  urbe   subjugatn,  onies   circumquaque  pro- 
vincia)  cum  finitimis  castris  ejus  ditioni  subjugan- 
tur.  Ipse    quippe  omncs  qui  ad  se  convertebantur 
cum  summa  honorificentia  hnhebnt,muneribus  au- 
gcbat,  eorum  consilio  in  iis  qua)  fuciendaerant  plu- 
i-imum  utobatur.  Et  hoc  cx  industriu,  ut  alii,  cum 
ista  audircnt,  facilius  sibi  applicnrentur,  agebat.  Ti- 
mor  autcm  ejus  totum    imperium,  usquc  ad  ipsam 
reginm  urbem  tremere  fociel)al. 

CAPIJT  XXIX. 
Henarvct  traditiono  Catanam  intrat^  ct  paulo  post 

a  nostris  recupcraiur. 
C\im  istn  apud  Homnniama  duceagercntur,  Sici- 
liensi  comite  Hogerio  npud  (inlabriam  ct  Apuliam 
fratcrnis  negotiis,  uti  suis  iutento,  Denarvet,  apud 
Siciliam  Christinno  nomini  infcstus,  multa  incom- 
moda  inferebat.  Kratcallidissimus  et  militari  exer- 
citio  dedilus,  audax,  suhdolus,  aliud  lingua  profe- 
rens,  aliud  tacilo  pcctore  occultando  gerens,  Syra- 
cusi  et  Noti  princeps ;  cujus  consilio  omnesSarra- 
ceni,  quiadhuc  inSicilia  rebellcs  erant,  innitebantur. 
Hic  quemdam  paganum,  nomine  Dcncimine  (26i), 
quem  comcs  apud  Cutanam  niajorem  urbi  prsefcce- 
rat,  callidis  circumventionibus  aggrediens,  ad  tra- 
dendam  urbem  multis    muncrum  possessionumvo 


pactiouibus  sollicilabat.  Paganus  vero  nominis  sui 
compctens  imitator,  avaritia  caecalus,  fidci  sacra- 
ruentes,  ignari  quodhostes  jam  secum  infra  muros  mentorumque  quae  comiti  dederat  ohlitus,  statuto 
el  in  altiori  turri  essent  incassum  rcpugnarc  (tidO)  "^termino,  infra  (265)urbem  illum  cum  maximamul- 
nituntur.  Triduo  tamen  pro  posse  (261),  sed  frus-  litudine  suorum  fraudulenter  de  nocte  accipiens, 
(ra  renitentes  tandem  vi  concti,  focdere  composito       Iraditionisnomensibi  perpelualiter  vindicavit.Quod 


deditionem  ipsis  facicntibus  (262),  ditioni  ducis  col- 
la  submittunt  (263). 


factum  cum  per  totnm  insulnm  pcr?onuisset,  Chri- 
stinni  quidemeo  quodtam  ncfandafraus  inter  ipsos 
reperta  sit,  plurimumeruhescebant;  Snrraceni  au- 
tem  passim  dc  tanta  Christiani  nominis  ignominia 


(256)  C.  P.  hiemandum, 

(256)  TranscGndendos. 

(257)  Venitianus. 

(258)  Perplexas. 
^259)  Et  quia  sicuti, 

(260)  la  aJtiori  terrw  erant  incassum  pugaare. 


(261)  Hctinentes. 

(262)  Fccerunt,  ipsumquc  facientibus. 

(263)  Submittuntur. 

(264)  C.  \\  Betchumnc, 

(265)  Intra. 


1175 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHt  BENEDICT 


U76 


subsannando  oxhilarabantur.  Porro  Jordanus  Glius  %  sibi  attrahens,  et  sacramentis  datis  et  acceptis   in 


comitis,  ct  Robertus  de  Surda  valle,  et  Elias  Carto- 
monsis  (266),  qui  ex  Sarraccnis  ad  fidem  Christi 
conversus,posteaapudCastrum  Joannis  asua  gcnte 
hostiliter  interccptus,  quia  ncgando  apostata  fleri 
noluit,  martyrio  vilam  laudabilitcr  finivit,  oxcrcilu 
admoto  versus  Catanam  iter  intendunt.  Renarvet 
vero  eos  advenirc  per  speculatorcs  suos,  quos  un- 
dique  omnia  visum  preemittebat,  audiens,  extra 
urbcm  copiam  suorum  ad  praeliandum  ordinans 
dimicaturus  occurrit.  Peditcs  quidem  usquc  ad  vi- 
ginti  millia  dextro  latere  suo  in  occursum  hostium 
paulispcr  anteponenS;  ipse  cum  equestri  legiono  in 
sinistro  cornu  fixus  manons,  hostes  prsestolatur. 
Nostri   autem  cum  centum  sexaginta  tanlummodo 


amicitia  confoederans.  Quod  cum  comiti  renuntia- 
tum  fuisset,  insolentiam  ejus  animadvertens,  et  in 
futurum  timens  ne  forte  fiducia  turris  in  aliquod 
deterius  consilium  reverteretur,  turrim  in  modum 
domus  habitabilis  deponere  humilitcr  jubet,  incre- 
pans  eum  quod  se  inconsulto  tale  qnid  prsesumpsis- 
sot.  llle  vero,cum  Gcracensibusconsiliumhabens, 
pravc  definito  ipsis  se  (270)  sibi  laturos  promitten- 
tibus,  beneficii  sibi  collati,  ut  assolet  inter  dege- 
neres,  oblitus  contra  comitem  recalcitrare,  potius- 
quam  obedirc  indecenter  elegit  (271).  Quod  cum 
comiti  compertum  fuisset,  Geracensibus  ut  turrim 
dostruant  et  Augelmarum  (272)  captioni  suas  man- 
dent  imporat ;  quibus  non  tam  fidelitate  Angclmari, 


milites  essent,  nil  remorati,  certamen,  Deum  sibi  ^  sed  quiaomnegenusnostraegentisillisinvisumerat, 


et  magis  discordias  inter  nostros  quam  pacem  fieri 
exoptabant,ad  id  recusantibus,  comes,  legalitatem 
suam  scrvans,  hactenus  homini  suo  diffidentiam  in 
posterum  mandat,  sicque  admoto  exercitu  versus 
Geracium  obsessum  pergit.  Angelmarus  vero,  asta 
Geracensium  animos  demulcens,  aliquantotempore 
suae  ineptise  complices  detinuit.  At  dum  vident  se  a 
comite  exterius  interiusque  praegravari,  coeperant 
et  ipsi  a  stulto  proposito  deficcre  et  fatigari.  Quod 
Angelmarus  advertens,  territus  ne  ab  ipsis  comiti 
traderetur  et  ipsi  reconciIiarentur,profugu8  evagans 
discessit.  Uxor  autem  ejus,  ad  misericordiam  co« 
mitis  veniens,  pia  recordatione  nepotis  cujus  uxor 
fuerat,  salvis  omnibus  quse  habebat,  ad  maritam 
conductum  meruit  ;  comes  vero  reconciliantibas 
C  Grsecis  Geracium  recepit. 

CAPUT  XXXI. 

Tarribus  Messana  Brmatur, 
Eodcm  anno  idem  comeS;  sumptibus  pluribus  ap 
paratis,    undecunque  terrarum  artificiosis  csmen- 
tariis  conductis,  fundamenta,  castella   turresque 
apud  Messanam  urbem  jaciens,  sedificare  coepit ; 
cui  operi  studiosos  magistratus,  qui  operariis  non 
deessent,  deputans,  interdum  ipse  visum  veniens, 
ipsos  per  scmetipsum  cohortando,  festinantiores 
reddens,  brevi  tempore  turribus  et  propugnaculis 
immcnsae  altitudinismirificoopere  consummavit,et 
quia  hanc,quasiclavem  Sicilise  sestimabat  prse  cm- 
teris  urbibus  quas  habebat,  fidelibus  tutoribus  de- 


propitium  invocantcs,  ineunt.  Tertioquc  super  pc- 

dites  impctu  facto,  cum  immobilitcr  persistcntes 

fleclere  nequeunt,  declinantes  eos,    super  equites 

irruunt,  fortiterquecongrodienlesmultastrage  facta 

in  fugam  vertunt,    quos   insequcntcs  ct  cxtremos 

quosque  ca^dentes,  usquo  in  portam  civitatis  impel- 

lunt.  Benarvet  vcro  sic  por  fugam  vix  elapso  depedi- 

tibus  maxima  strages  facta  ost.  Nostri  voro  ante  ur- 

bem  tentoria  figentes  obsessionem  praegravabant* 

Sed  Benarvet  clam  dc  nocte  urbe  digrcdiens  cum 

pagano  traditore  fugiens  Syracusi  se  recepit.  Sicque 

urbs  a  nostris  recuperatur.  Paganus  traditor  a  Be- 

narvot  ne  Syracusam,sicutC^tanamfecerat,  tradat, 

dum  praemia  pollicita  requirit,  truncatur. 

GAPUT  XXX. 

Angelmarus  apud  Geracium  contra  comitem 

insurgit. 

Gregarius  autem  miles  quidam,  nomine  Angel- 

marus  (267),  comiti  diu  servierat,  cui  ipse  comes, 

quamvis  infimioris  generis  esset;  propter  militarem 

tamen  strenuitatem,  quam   in  co  videbat,   volens 

servitium  suum  honeste,  ut  sibi  sempcr  mos  fuit, 

remunerare,  uxorem  nepotis   sui  Serlonis  (268), 

videlicet  apud   Siciliam  a  Sarraccnis  interemptus 

fuerat,  cum  omni  (269)  sibi  competonti,  ipsa  multum 

rcnitente,  in  matrimonium  sibi  concessit,  ut  per  prw- 

clari  gencris  mulierem,  erat  enim  filia  Radulfi  Ba- 

janensis  comitis,  militis  generositas  inter  sodales 

clarior  fieret.  lllo  vero  apud  Geracium,  cujus  qua- 

drans  cx  dotemulieris  sibi  competcbat,nuptii8  so-  ^  ^.         ^.     .       ^    ,.     ,  i_  *  i.^     i     •        *•  «. 

,        .^  T  i     1-  •       u      -ii  »•    if  ^  putatisarctioricustodiaobservabat.Lcclesiametiam 

lemniter  celebratis,  non  jam  humilitatis  honorem  n:,  r.xT.,--        j  i_ 

,      .  .    ,  *...,  ,  .  j  •'m   honore  S.  Nicolai  m  eadem  urbe  cum  summa 

servans,  ad  sui  generis  debilitatem  mentem  reduco- 


bat,  sed  uxoris  genorositatem  in  animo  sibi  vindi- 
cans,  oequalem  se,  et  genere,  et  dignitate  illi  cujus 
antea  uxor  fucrat,  jactans  proterve  appetebat.  Hic 
apudGeracium,  ubi  comes  turrim  firmaverat,  de- 
mum  defensabilem  incipiens,  paulatim  provehendo 
etinterdumdissimulandofortissimam  turrim  effecit, 
Geracenses  omnes  suis  adulationibus  et  favoribus 

(266)  C.  P.  Crotomensis, 

(267)  Englemanis. 

(268)  Qm. 

(269)  Dote. 


honorificentia  construens  et  diversis  possessionibus 
augendo  dotans,  clericis  ad  serviendum  deputatis, 
pontificali  sedo  aptavit,  sed  eam  cum  Trainensi  ca- 
thedra  univit. 

CAPUT  XXXII. 

Dux  a  Gregorio  papa  a  Romania  revocatur. 
Igitur  famosissimus  dux  Galabriae,  Apulorumque 

(270)  DifCinito  ipsis  se  auxilium, 

(271)  Eligit. 

(272)  Angelmarus. 


H77 


HISTORIA   SICULA.  -  LIB.  III. 


1178 


princeps  Robertus  Guiscardus,  apud  Bulgaros  for- 
titer  omuia  sibi  subjugando  agcns,  anno  incarnati 
Verbi  1082,  a  Romanas  sedis  apostolico  viro  Gre- 
gorio  litteriscontinentibus  angustiamsuamacceptis 
utin  adjutorium  S.  Homanae  Kcclesia3  reditum  ac- 
celeret,  multisprecibuscohortatur.  Impcrator  nam- 
que  AlamannorumHenncus,quibusdam  controver- 
siis  inter  se  ortis  Romam  cum  exercitu  venicns 
obsessa  diutius  urbe,  eamdom  fortuna  suffragante 
irruperat,  Romanisque  potentioribus  sibi  injun- 
gendo(S7d)  confsederatis,  ipsum  apostolicum  virum 
in  turri  quadam,  quas  C^resccntii  dicitur,  rcclusum 
obsederat,  aliumquc  iuloco  ejus,  archiepiscopum, 
videllcet  Ravonnalem,  Umbertumnomine,reindis- 
cussa,  contra  sanctos  canones,  quod  nefas  est  dicere, 
cathedra3  beati  Petri  subrogaverat.  Ipsc  verotanta 
obsidione  praegravabaturutnequesibi  usquampro- 
grediendi  liber  transitus  pateret.  Dux  vero,  quam- 
vis  ad  id  quod  cceperat  intendorc  omnibus  utilitati- 
bus  in  animo  praofert,  tamen  calamitatem  sanctse 
RomansB  Ecclesiss  audiens,  et  dominum  suum  sub 
quo  omnia  quse  habebat  possidere  se  cognoscebat 
in  tantum  angustari,  (idem  datam,  et  legalitatem 
suam  servans  maluit  sua,  quamvis  chara,  ad  tem- 
pus  ponere,  etsancto)  Dei  Ecclesiae,  vel  dominisui 
necessitatibus  inservire.Sicquefilio  suoBoamundo 
strenuissimo  militi  quae  cceperatexsequendacom- 
mittens,  copiis  omnibus  sibi  delegatis,  ipso  cum 
paucis  placido  remige  versus  Apuliam,  versus  Hy- 
druntum  applicat. 

GAPUT    XXXIII. 

Duco  revertente  fraus  populorum  premitur, 

E3a  tempestate  plures,  apud  Apuliam  propter  ab- 

sentiam  ducis  insolentes,  adversus  eum  conspira- 

verant,  volentes  ea  qua)  ejus  juris  erantusurpare, 

putantes  eum  altioribus  negotiis  intentum  ulterius 

regrediendi  illuc  non  curare.  Unde  etGaufridus  de 

Conversana  apud   urbem,  quae  Oria  dicitur,  haud 

longe   a  provincia   Tarentina  obsidionem  ponens, 

plurimum  lacessendo  infestissimus  erat.  Dux  vero 

apud  Ilydruntumapplicans,  audito  urbiobsidioncm 

imminere,  illorsum  cum  paucis  appropiare  accele- 

rat.    Porro    illi  qui  obsidionis  primarii  crant,  per 

legatum  ducem  adventantem   cognoscentcs,  prae- 

sentiam  ejus  exhorrescentes  ab  incoDpto  deterriti, 

cnm  plures  essent,  obsidionc   solita   quisque    fu- 

gam  accelerans  in  sua  dilabitur.  (Uvcs  autcm,  sic 

obsessione   qua  prsegravabantur  cruti,  advcnienti 

duci   occurrere    accelerant ;  cum  gaudio  ot  omni 

obsequio  excipiunt.  Sed  pcr  universam    Apuliam 

seditiones  quas   infldelitas  turbavcrat;  a  prsesen- 

tia   ejus  sedatse   in  conspectu  ejus;  acsi  nunquam 

foissent,  siluerunt. 

:273)  Subjugatido, 
214)  C.  P.  vis. 

[275)  Peracto  hastu  atirahit  ut  quicunque, 

[276)  Ita, 


B 


GAPUT   XXXIV 

Dux  fralrc   aroessito  super  Capaauum  principem 

vadit. 

Porro  dux,  fratre  comite  a  Sicilia  arcessito,  ad- 

moto  plurimo  cxercitu,  supcr  Jordanum  nepotem 

suum  principcm  Aversoe  messcs  vastatum  vaJit. 

Nam  cum  antea  inter  ipsos  diversis  controversiis 

inimicitioe  cfferbuisscnt,  hoc  ira  in  principcm  pluri- 

mum  incnlescebat,  quod  noviterin  damnum  aposto- 

lici,  impcrotoris  hominem  ipsum  effectum,  et  ter- 

ram  sunm  sub  ipso  dcserviendam  suscepisse  audie- 

rat.  Veniens  itaque  eum  excrcitu  ante  urbem  Ca- 

puanam,    ct   Castrum   quod   Aversa  dicitur,  ipso 

invito,  nec  propulsare  valente,  per  octo  et  eo  am- 

plius  dies  commorans,  multa  dcpopulatione  totam 

provinciam  lacessivit.  Sed  quiaipsc  Joadanus  cle- 

gantissimus  milcs    erat  et  elcgantissimos  sccum 

habcbat,   multa   militariter  diversis  congressibus 

utrinque  perpetrala  sunt.  Inde  itaque,  rediens  per 

totam  ApuliametGalabriam,  c::c:v:tr]m perscribens 

submonet,  ut  proxima  ventura  aestate  secum  Ro- 

mam  super  imperatorem  ituri  expensas  commeatus 

aptarent. 

GAPUT  XXXV. 

Jordanus  contra  patrem  insurgii 

(!lomes,  a  fratre  noviter  a  Bulgaria  rcvertento 
invitatus,  sibi  occurrere  versus  Apuliam  inten- 
dens,  Jordano  filio  suo  Siciliamprocurandam  dele- 
gat,  interdicens  omnibus  ne  qui  in  iis  quse  prse* 
ciperet  sibi  contrarius  esse  praesumeret,  Erat  au- 
tem   Jordanus    ex  concubina,  tamen  magnae  viris 

C  (274)  animi  etcorporis,  et  magnarum  rerum  glorise, 
sua)  dominationis  appetitor  ;  et  jamdudum  consilio 
pravorum  sibi  adhaerentium  juvenum  tacito  sub 
pcctore  usus,  insurgendi  conspirationem  versans 
sic  discedentepatre,  locumsusepravse  dispositionis 
ut  sibi  dicebatur,  nactus,  plures  callide  circum- 
veniendo,  fidem  illorum,  necdum  negotio  aperto, 
astu  abstrahit  ut  quaecunquo  (275)  ipse  prior  inci- 
peret,  ipsi  complices  in  perficiendo  persistercnt. 
Talibus  itaque  (276)  deccptis,  tandem  dolum  diu 
dispositum  aperit.  Gum  qu  ibusdam  displicuerit  (277) 
pluribus  placet,  Quibus  (278)  quisque  (279)  talibus 
nssentire  renitens  improbe  (280)  hortatur  ne 
fldcm  datam  mentii  i  velit,  sacramenta  patri  exhibi- 
ta    in  hoc  salva  fore,  quod  proficiscens  quidquid 

0  Jordanus  vellet  vel  praeciporet,  omnibus  obedire 
deberc  imperaverat.  Jordano  plura  promittente, 
sic  pravi  consilii  assensus  inter  plures  a  Jordano 
in  iis  quae  patris  erant,  ultra  quam  deceret,  vel  ab 
ipso  patre  concessum  erat,  praesumitur.  Nam  cas- 
trum  Sancti  Marci  ct  Mistretam  sibi  usurpans,  de- 
tecta  fraude,  praedas  per  totam  provinciam  ibi- 
dem  introducit,  Sed  ef  versus  Trainam  hostiliter 
accedens,  patris  tlicsauros,  qui  illuc  servabantur, 

(277)  Etc. 

(278)  G.  PSprobus. 

(279)  Eic.'^>c:^ 

(280)  Improbo. 


1179 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT 


1180 


asportare   nisus,   dispositiono  sua  frustratus,  va-  ^  minus  sufficiens,  et  Romanorum  fraudem,  quamvis 


cuus  redil.  Nam  fidelcs  comilis,  fraudc  comperta, 
simul  convenicntcs,  hostililer  acccdenlem  al>  ipsis 
finibus  arccnl.  Quod  cum  palrircnuntiatum  fuissel, 
reditum   accelcrat,  atque,   ul  vir  sapicns,  provide 
agens,  ne  filius  territus  ad  Sarraconos,  qui  adhuc 
rebelles  crant,  transirct,  versus  cum  hostilitcr  ire 
dissimulat ;    sed  omnia  qua3  feocrQt  filius,  juvcnili 
setate    et   indulgentia  digna  ascribit.    At  cum  filio 
qua?  fecerat  patrem  levitcr   ferro  nunliatur,  minus 
iis  qui  sccum  crant  prospiciens,  flebiU  fojdere  in- 
terposito  ad  patrem  acccdit.  Pater  ad  tempus  iram 
dissimulans,  advonicnti  filio  Ifetum  vultum  osten- 
dit.  Scd  paucis  diebns  interpositis  pater,  in   futu- 
rumprospiciensnc  si  iiquitalc  consiliumfiliocom- 
plices  facti  dcderant  impune  transirent,  alii  ad  si-  B 
mile  aliquid  praesumentes   raperentur,   nesciente 
filio,  duodecim  priores  hujus    erroris,  unum  post 
alium   arccsscns,    oculis    privari   fecit.  Quo  facto 
filium  etiam  tali  incoepto  ultorius  coinpescere  tcr- 
rcndovolensarcessitum,idem  causa  justitiiB  faccre 
fingens  minatur.  S'cd  a  fidelibussuis,    quibus   ex 
industria  idem  agcre  prasdixerat,  relcntus,  territo 
filio,  de  csetcro  pro  libitu  suo,  ut  decuit,  usus  est; 
nam  disciplina  et  rigor  justitia?  cum  pace  commu- 
nionem  habent,Psalmistaatlestanto,quiait:  Miscri- 
cordia  cl  vcritns  obviavcrunt  sibi^juslitia    ct  pax 
osculatw  sunt  (Psal  lxxxiv,  il).  Sic  enim  miseri- 
cordia  seclanda  est  ut  justitia   remissior  in  ultra, 
quam   decet,    non  sit,  ne  vitia  nimium  inolescant. 


indeficicntes  illi  adesse  promitterenty  pertimescens, 

cum  maximo  dolore  animi  cedens,  Urbe  digressus 

jam  ante  triduum  recesserat.  Dux  itaque  neminem 

sibi,  utsuspicabatiir,  occursantem  hostiliter  ofTen- 

dens,  libero  ad  urbem  accessu  usus,  ante  purtam, 

qua   via    Tusculana  porrigitur,  juxta  aquacductus 

castramctatur,  ubi  Iriduo  commoralus.  Urbe  undi- 

que  circumconspccla,quodam  diluculo  cum  miile  et 

trecontis  militibus  ad  portam,  qme  S.  Laurentii  di- 

citur,  sub  aqua^ductu  juxta  Tiberim,  ubi  minorem 

oustodiam,  nemine  in  illa  parte  aliquid  suspicante, 

persensil,  accedens,  scalis  silenter  appositis  muros 

transcendit,  portisque  ferro  apertis  suos  introdu- 

cens,  per  plateas  urbis  usque  ad  pontem,  in  quo 

suus  exercitus  praestolabatur  Guiscardum  clamori- 

bus  ingeminando,civcsque  terrendo,portaque  vi  po- 

tiusfractaquamreseratasuos  intromittens,  Urbem 

irrumpit.  Picquc    directo  impetu  usque  ad  turrim 

Crescentii  percurrens  papam  eripit ,  eductumqae 

honore,  quo  deccbat  abducens  palatio  Lateranensi 

restituit,  ubi  dux  prior,  et  omnis  exercitus,  subse- 

quenter  cum  oblalionibus  ad  pedesejusdebitomore 

provoluti,  plurimum  thesaurum  contulerunt.  Porro 

Homani  viribus   resumptis,  conspiratione  invicem 

facta,tertia  die  posl  congregati,  permedias  platcas 

Urbis  impetu  facto  super  nostros  irruere  conantur. 

Kit  clamor  et  stropitus  in  Urbe.  Nostri,  a  mensis 

quibus  nssidebant ,  prorumpentes  ,  ocius  in  arms 

ruunt,  hostibus  hostes  corruunt,  dura  frons  ab  dura 


Unde  et  providus  pater,  ut  sapiens  medicus,  hunc  G  fronte  obviatur.  Rogerius  filius  ducis,  cum  mille 


ipsum  filium  suum,  ut  a    pravitatc    compescoret, 
tanto  rigore  territum  atirivit. 

GAl^UT  XXXVL 
DuxHoniam  vadit  ct  capit, 
Anno  itaque  Dominicaj  Incarnationis  1083,  om- 
nibus  (281)  accuratissimc  apparatis,  equestri  plu- 
rimo  exercitu,  sed  et  pcditum  (282)  copiis  dux 
versus  Romam  ad  obscssionem  (283)  imperatoris 
infideliumque  Hpmanorum^^Si)  papam  Gregorium, 
qui  et  lldebrandus  ante  susceptum  (285)  papatum 
dicebatur,  contra  (286)  Gicsarem,  si  necesso  sit 
(287),  et  nisi  ccdat,  dimicatum  lconina  fcroci- 
tate  (288)  itcr  intendit.  At  cum  jam  prope  ventum 
est,  incauleincederovolens,  ordinatisaciebus,mille 


equitibus  nescicnte  patre  extra  Urbem  a  Romanis 
infestari,  citissimus  cum  impetu  advolat.  Sed  Ro- 
manis  fortitor  insistentibus  nuilus  impelus  praeva- 
lebat,  donec  dux  igncm  exclamans,  Urbe  accensa. 
fcrro  et  flamma  insislit.  Tunc  demum  Romani,  in- 
cendium  ferro  non  valentcs,  in  fugam  vertuntur. 
Dux  fugientes  extremos  quosquo  caedendo  usquead 
pontem  persequit^r.Urbs  maximaex  parte  incendio, 
ventoadmisto  accrescente,consumitur;  nostri  \ic- 
tores  apud  Latoranum  rcvertuntur.  Homani  ilaque, 
hostes  infra  muros  sibi  imminere  cernentes ,  cl 
eoruminfestationibus  praegravariuUerius  ferrcnon 
valcntes,  consiliointerseprudontiores  Urbishabito, 
cligunt  sanius  apostolico  suo  confcederando  recon- 


ciectos   militcs,  cum  tolidem  vcxillis  praBmittens,  D  ciliariquomdiutius  in  incoepta  ineptia  persistendo 


aliam  aciem  cum  tribus  millibus  pedetentim  sub- 

sequi  praecipit.  Ipse,  cum  reliquo  exercitu  peditum 

copias  et  qusequeinfirmioraante  sc  ponens,  provide 

subsequitur.  Audierat  quippe  milites  imperatoris 

sibi   in  occursum,    Homani  ox  parte  aquseductus 

exisse   sed  hoc  sibi  falso  relatum  erat.  Nam  ipse 

imperator,  gamdudum   multa   ox  parte  exercitum 

suum  a  se  demiserat,  et  cum  minori  militia  quam 

accesserat    Hom»  nil  tale  suspicatus  morabatur ; 

dumque  hostes  adventare  prsesentiit,  suis  viribus 

(281)  Incarnationis  omnibus. 
^282)  PJurimis. 
(1283)  Obsidione. 
(204)  Ad  Ijberandum. 


hostili  gladio  nullo  quajstu  ventilari.  Sicque  pace 
cxpedita  allocutum  accedentes,  pluribus  ci  rcumven- 
tionibus  de  excusatione  fraudis  usi,  tandem  venia 
impetrata  reconciliantur.  Sacramentis  pro  libilo 
papse,  et  ducis  obligati  foederantur.  Nostris  rece- 
dentibus  Urbs  a  calamitate  hostili  absolvilur.  Al  vir 
apostolicus,  perfidiam  Romanorum  cognoscens  el 
ulterius  obsessione  circumveniri  cavens ,  consilio 
fidelium  suorum  usus,  ad  tempus  Urbe  digrediendo, 

(285)  Quia  Aldebraudas  suum  suscepisse. 

(286)  Contraque. 
(281)  Esset, 
(288)  Feritaie, 


4181 


HISTORIA  SICULA.  —  LIB.  III. 


1182 


Homanorum  fraudem  dcclinaro  (289),  quam  ibi  pei^ 
sistendo  et  libera  facultate  cisconcessa  dc  sc  ipso 
periculum  faciendo  utrum  ca  quas  promittebaiit  fide- 
liter  an  non  servarentur  tentarc ,  sed  cum  duce  in 
Apuliam  secedens  apud  Bcncvcntum  venit;  sicque 
in  Apulise  partibus  usqucad  extremum  vita^  Homa 
invisa  permansit. 

CAPUT  XXXVII. 
Romani  rcprehenduntar. 

Roma  quondam  bellipotens  toto  orbe  florida, 
Colla  supcrborum  domans  pcrlnstrabas  climata, 
Leges  dabas,  et  liabenis  tempcrabas  omnia. 
Ante  te  tremebant  duces,  principcs,  imperia, 
Curvabantur  coUa  regum  loris  tuis  domita. 
Nil  supcrba  resistebant,  ense  tuo  territa. 
Ordinabas  quod  (290)  volcbas  ;  duces  sive  principcs 
Deponebas  (291)  quos  volcbas  servos  dans  humiles. 
Artibus  (!i92)  exercuisti  jnstos  Iiabcns  judices. 
Dumque  jusla  sectabaris,  fruebaris  prosperis. 
Leges  a  tc  requirebant  omncs  regcs  seeculi. 
Sententia  per  te  data  indivisa  pcrslitit. 
Tempore  haud  longo  talibus  studiis  (293) 
Implicaris  fraude  tua  turpibus  ncgotiis ; 
Fraude  tua  claresccnte  mcrres  (294)  despicabilis. 
Te  jam  nulli  pcrtimescunt,  torga  prsebes  omnibus. 
Arma  tua  hebetata  carent  acuminibus. 
Leges  luoe  depravatw  plomc  falsitatibus^ 
Jtt  te  cuncta  prava  vigentj  Juxus,  avHritia, 
Fides  nullaj  uullus  ordo ;  pestis  Simoniaca 
Gravat  omnos  fines  suos ;  cuucta  sunt  vcnalia. 
Per  te  ruit  sacer  ordOj  aqua  primum  prodiit,  (295) 
Non  sufficit  papa  unus,  binis  gaudcs  infulis. 
Fides  tua  solidalar  sumptibus  exhibitis. 
Dum  dat  iste,  pulsas  illum,  hoc  cessante  revocas. 
lllo  istum  minitarisy  sic  implcs  marsupiaSy 
Cuncto  orbi  dans  crrorem  haec  misccndo  schismata. 
Ni  cessassent  bonaj  artis  in  te  prima  studia, 
Nulli  regi  dc  te  cossisset  (296  victoria. 

[superat, 
Milos  quidem  istc  (297)  Normannus,  qui  tc  victam 
Non  terret  tc  apostolorum  sacrapnescntia. 
Necrevocantabinc(Bptiste(298)sanctorumpignora. 
Fonsquondam  totius  laudiSy  nunccs  fraudisfoveaj 
Moribus  os  dopravata  oxbausta  nobilibuSy 
Pravis  studiis  iDservis^  nec  ost  pudor  frontibus, 
SurgePetrc  summe  pastor,  finem  pono  talibus. 

CAPUT  XXXVIII. 
Boamundus  imporatorem  superat  ccrtano. 

Duee  itaque  apud  Homam  apostolicis  neccssita- 
tibus  inserviente,  Boamundus  filius  cjusapudBul- 

(289)  C.  P.  et  in  mouasterio  Cassincnsi pontifex 
diu  habitavit. 

(290)  Quos. 

(291)  Superbos. 

(292)  His. 

(298)  Hoc  longe  talibus  a  studiis. 

(294)  C.P.  marccs. 

(295)  C.  P.  parmina  ista  supplentur,  ut  monuit  in 
sua  Prsefationo  Carusius,  pari  characterum  forma 
distinguens.  Murat. 


A  garos,  ubi  a  patro  rcliclMis  erat,  strenue  gerons, 
patris  vices  haud  graviter  exsequebatur,  urbem- 
que,  quoe  Arta  (299)  dicitur,  obsidens,  plurimum 
infestus  persistcndo,  capere  omnibus  artibus  nite- 
batur.  Porro  imperator  audicns  urbem  siii  juris 
hostibus  prsegravari,  ducemque,  quem  plurimum 
pertimescebat,  reccssisse,  abscntia  ejus  viribus  re- 
sumplis,excrcitu  admoto,urbi  succurrendummultis 
copiis  parat.  Sed  venienti  Boamundus  occurrens , 
certamine  inito,  bellum  compcrit  (300).  In  primo 
congressu,  qui  primum  (301)  accesserant,  collisi 
stcrnuntur,  subsequentes  visu  lerrentur  (302),  fuga 
initur.  Imperatorcum  primis  fugientibus  cssoutile 
ducit.  Imperatore  fugato  (303)  Boamundus  victor 
efficitur. 

B  CAPIJT  XXXIX. 

Dux  Homaniam  iterum  vadit. 
Quod  cum  duci  cum  triumphali  gloria  a  Homa 
rcvertenti  renuntiatum  fuisset,  filium  a  se  non  dc- 
generare  cognoscens  et  in  iiuc  maximequod  unoin 
tempore  duorum  imperatorum  fuga  triumphali 
gloria  laus  sibi  suisquc  concessa  sit,  veniens  in 
Apuliam  ministros  suos  undecunque  convocans  , 
omnibus  suis  ordinatissimc  dispositis  ,  plurimo 
exercitu  versus  Graeciam,  quae  coeperat,  exsecutum 
accelerare  disponit.  Navibus  denique  mense  Septem- 
bri  a  tola  Apulia,  Calabria ,  sive  Sicilia  apud  Ily- 
druntum  conflatis,  copiisque  necessariis  introdu- 
ctis,  prospcra  aura  sufTragante,  optato  portu  appli- 
cans  filium  et  quos  cum  ipso  apud  extremas  partes 

p  dimiscrat  de  reditu  suo  sollicitando  anhclos,  plu- 

rimum  Irotitise  se  ipsum  repra^sentando   reddidit. 

Sicquead  quodvenerat  exsequens,  omnem  patriam 

suo  reditu  turbabat.urbibus  infestus,  obsessionibus 

indefessus  (304),  congrcssibus  prior,  excubiisnus- 

quam  absens,  nunc  minis  terrendo,  nunc    blandi- 

mentis  mulcendo  imperium  sollicitumroddens  ante 

sc  tremere  faciebat. 

CAPUT  XL. 

Eclipsissolis  fit.  Papa  moritur,  etdux,  et  rexAn- 

glorum. 

Mirabile   quoddam  prsesagium  ,  quod  per   totam 

Apuliam,  (^^alabriam  sive  Siciliam  visum  est ,  huic 

operi  inserere  dignum  duximus,  maximequodea 

quee  tale  signum  portcndebat,  nos  ex  parte  non 

igorarc  putamus.  Anno  denique  incarnati  Salva- 

D  toris  1084,  sexto  die  Februarii  inter  sextam  et  no- 

nam  solobscuratus  estperspatium  trium  horarum; 

in  tantum  ut  qui  infra  domos  alicui  operi   insuda- 

bant,  non  nisi  luminibus  acccnsis  interim  quae  coe- 

perant,  cxsequi  posscnt :  qui  vero  de  domo  ad  do- 

(296)  Possct. 
(291)  Quidam  est. 

(298)  Tot. 

(299)  Arse. 

(300)  Conserit. 

(301)  Primi. 

(302)  Sua  sequenter  Vioii  ixjnuutur. 

(303)  Fuqam  capere  dicit ;  quo  fugato. 

(304)  C.  P.  assiduus  persifif^r:7 ), 


1189 


OAUFREDI  MALATERRiG  MONACHI  BENEDICT. 


IIM 


mum  traiismigrare  volebant  lanternis  et  facibus  A 
utorentur.  Secl  antequam  annus  perlransissct,  signi- 
ficatio  talis  cclipsis  in  quantuinnos  putainuspluri- 
bus  cum  maximo  damno  prseclaruit.  Nam  eodcm 
anno  vcncrabilis  papa  Grcgorius,  cujus  supcrius 
mentio  fasta  cst,  infirmitatis  sua'»  a  medicis  mcdica- 
mentum  cxpetcns  ,  frustrntis  medicaminibus  obiit. 
Dux,  Juliomensc,  etfamosissimus  rcx  Anglorum  ct 
Nortmannorum  dux  Guilielmus,  nono  dic  Scptcm- 
bris,  moriuntur.  Ducis  vero  exscquias  uxor  Gayta 
(305)  cum  filio  nogcrio,  qui  tunc  cum  ipso  apud 
Bulgaros  morabatur,  et  ca)tcri  baronesejus  debito 
honore,  non  tamon  sine  justitia  (806)  cxsequentes, 
fuuus  transmeatum  Venusium  humatum  perferunt. 


GAPUT  XLII. 
Rogerius  dux  efBcitur, 
Jam  (307)  fratribus  Rogerio  et  Boamundo,  utro- 
queducatum  appetente,interse  dissidantibus  etplii- 
ribus  nunc  ab  isto,  nunc  ab  illo  incrementa  expe- 
tendo,  lucrum  suumqu8erentibus,multorumApi]do- 
rum  fidcs  quanti  fueritexperimento  claniit.Rogerius 
tandeni  adjutorio  avunculi  sui  Siculorum  comitis 
Hogcrii,  qui  vivente  fratre,  idem  sibi  promiserat, 
dux  cfficitur.  Omnia  castella  Calabrise  qaorum  nec- 
dum  nisi  medietatis  cujusquam  comes    Rogerim 
habebat,  a  nepote  ad  plenum  sibi  concessa  consi- 
gnantur.  Nuncitaquequia  suprema  dies  tantipria- 
cipis  loquendi  de  ipso,  quantum  ad  librum  floem 


Greecia  hostibus  rccedcntibus    libcra  loeta  quiovit,  ^  facit,  flnis  quoque.  ut  mihi  videtur,  hujas  hicpo- 
Apulia  tota  sivc  Calabria  turbatur.  nendus  cst  libri,  ut  de  novo  duce  mixtim  com  co- 

mitc  loquentes,  novum  librum  obseqaamar. 

Explicit  liber  tertius, 

mCIPlT  LIBER  QUARTUS 


Si  osset  unde  novu  et  elegantior  poctria  (308) 
novo  duci  adhibenda  osset ,  ut  fucundior  sermo  a 
juvene  novorum,  ut  in  tali  rotate  assolet,  appetitore 
(309),  novo  stylo  novos  favores  suo  mcrito  extor- 
queret.  Scd  nc  stylum  mutando  hoc  quasi  adula- 
tionc  faccre  dicamur,  prioris  poctriae  (310)  ordine 
servato,  orationis  scriem  exsequamur. 

CAPUT  PRIMUM. 
Bcnarvet   Nicotrum    vastat. 

Igitur  Rogerio  comito  ncpotis  utilitatibus,  ut  eum 
plenius  in  ducatu  Calabrensi,  vel  certe  in  princi- 
patu  et  dominatione  Apuliae  contra  voluutatem  ^ 
aemulorum  suorum  solidarct  intendendo  pra30c- 
cupato,  Benarvet  Syracusi  navigio  apparato,  navali 
cxcrcitu  apud  Nicotrum  veniens,a  radice  destruendo 
dovastat.  Direptis  omnibus  quie  potuit,  viros  et 
muliercs  captivos  asportat.  Sicque  anle  Rhcgium 
veniens,  ecclesiam  haud  longe  in  honoro  beali 
Nicolai,  et  aliam  in  beiiti  Georgii  sitam  dcpopulat, 
sacras  imagines  dcturpando  conculcat,  sacras  ve- 
stes,  vel  vasa;  suorum  usibusaptando  asportat.Inde 
progressus  quamdam  sanclimonialium  abbatiamin 
honore  sanctae  Dei  Genitricis  et  Virginis  Mariaa  in 
confinio  Scyllaciensi,  loco  qui  Roca  Asini  dicitur 
(311),  consecratam  aggrcdiens  dovastat,  sanctimo- 
niales  abductas  turpi  stupro  deiionestatas  abducit. 

CAPUT  II.  D 

Comescum  Benarvet  congreditur. 

Qua  de  re  comes  divinitus  ira  plus  solito  inspi- 
ratus,  in  ultionem  tantaa  Deo  illatse  injurise  arden- 
tissime   insurgit,  classemque,  qim   illam  facilius 

(305)  C.  P.  Sichclgayta. 

(306)  Justitio. 

(307)  Nam. 
(308j  Poema. 

(309)  Novarum  rerum  ut  vilitate  assolet,  et  pe- 
ctore. 
(810)  Poema. 


circumvcniendo  opprimat  ,  primo  die  Octobri 
aptarc  incipicns,  vicesimo  die  Madii  perficit;  sicqae 
sese  affligendo,  summa  devotione  in  litaniis,  nodis 
pcdibus,  per  divcrsas  ecclesiasprocessionesexse- 
quens,  multa  beneficia  mdigis  largitus,  navaU  pe- 
riculo  sese  committens,  versus  Syracusam  vcla  di- 
rigit.  Jordanum  vero  filium  suum  cum  eqnestri 
excrcitu  illuc  sibi  obvium  fieri  prsecipit,  videni 
navcs  nutu  Dei  agi,  et  nulla  aura  vel  remige  im- 
pingente,  rapidas  sequorum  undas  e  recto  (SIS) 
sulcare,  ut  facilo  perpenderet  hanc  e«peditionem 
Dci  favorem  (313)  comitari,  et  hostibus  prsevalcre 
debere.  Comes  igitur,  honsione  (314)  de  obtineoda 
victoria  certior  factus,  prima  nocte  Turoneam(3i5) 
applicat ;  secunda  voro  apud  Longaevam,  tertia 
Resesalix  (316).  Hic  Jordanus  fllius  suus,  com 
excrcitu  equestri  sibi  obvius  factus,  multa  inter 
se  de  iis  quse  faciendn  crant  concilio  habito  coofe- 
rcntes,  Philippum  filium  Georgii  patrui  (317),  cum 
velocissima  sagetia,  versus  Syracusani  omnemrem 
oxploratum  mandant.  Qui,  jussa  ildeliter  complens 
de  nocte  inter  classem  Sarracenorum,  ac  siunusex 
ipsis  essetcircumnavigat;nam  etlinguaeoramipse 
et  naut£e  omncs  qui  cum  ipso  processerant  peritis- 
simi  erant  omnibusque  prudenter  circumspectis, 
rediens  certamen  paratum  renuntiat  Deo  propitio 
nihil  periculi  imminere.  Hostibus  audacter  occor- 
rendum  hortatur ;  erat  autem  Sabbatum.  Gome5 
autem  suos  commonens  prima  luce  illascescente 
hymnos  matutinos  cum  missarumsacraexsecutione 
audivit.  Presbyteris  confltentur,  sacris  mysteriis 
initiantur,  per  totam  diem  ibidem  morantor.  Se- 

(311)  C.  P.  Bocca  dicituT. 

(312)  yEquoris  undas  directo  cursu. 

(313)  Favore. 

(314)  C.  P.  ostensione. 

(315)  Tauromentum. 

(316J  Longinam^  tertia  Beselap, 
(Slt)  G.  P.  Gregorii  patrioiL 


HISTORIA  SICOLA.  -  LIB.  IV. 


118S 


iiocie  mediante,  eequore  anchoris  extractis,  h  vide  Dgebatretquamvisjuvenilieetateesset,  secnn- 


leHtio  procedentes^  luna  illucescentc.  Syracu- 
biBenarvet  acerrime  cum  classo  sua  prsesto- 
»,  venerunt,  certamen  ineunt;  utrinquo 
ditur.  Benarvet  instinctu  diaboli ,  qui  vitam 
mmisera  morte  terminare  volebat,  quo  navcm 
I  eminus  agnovit ,  magno  impetu  grassans 
m  irruit,  acriter  bellatur ;  sod  acrius  excipi- 
im  a  Lupino  quodam  primum  jaculo  confos- 
im  a  comite  qui  navim  ejus  insilierat  minaci 
ersequitur,  ipse  proximam  navem  dc  suis  ad 
dum  saltu  appetens ,  in  mare  cum  pondere 
emergitur,  sicque  injuriam,  quam  Deo  arro- 
*intulit,  divino  judicio  condigna  ultione  mul- 
tOBnas  luendo,  perpossus.  Reliqui  vero  dum 


dum  quod  agebat,  cum  non  jam  juvenem,  sed  mo- 
ribussenissimumjudicareposscs.Militieeasslduus, 
frequontiam  militum  amans,  colloquio  aftabilis, 
muneribus  largus,  labori  vigiliisque  indeBcicns, 
Ecclesiarum  defensor,  pauperum  et  mocrentium 
consolator,  suis  clypeus,  hostibus  aculeus,  juste 
judicans  omnia ,  excepto  quod  pietatis  alTectu  ob- 
viante  in  rigore  justitise  aliquantulum  remissior 
erat.  His  artibus  in  se  accrescentibus  omciTum  bono- 
rum  favorem  brevi  obtinuit.  Hic  Boamundus  fratrem 
suum  ambitionc  ducotus  ase  desciscentem,  qui  jam 
urbem,  qusB  Oria  dicitur,  traditione  civium  adeptus 
erat,  per  quamprovinciamTarcntinam  ct  Hydrun- 
tinam  spe  prsBdaB  complicibus  undequaque  sibi  alli- 


nituntur,  a  nostris  citato  remige  persecuti  n  gatis  infestabot,  minus  adversum  se  proficere  vi- 


ntur.Si  Jordanus  interim  urbem  oppugnossct, 
to  facile  debellata  succubuisset ;  sed  pater 
provide  interdixerat  sibi  nc  Geret.  A  Maio 
usque  in  Octobrem  obsessione  urbi  dedito, 
uUum  recolcitronte,  plurimo  infestatio  utrin- 
cta  est.  Cives  vero,  Christianos  plurimos  in 
ne  infra  urbem  habenles ,  solutos  ab  urbe 
at  rati  nostros  sic  facile  ab  urbe  processuros. 
n  nihilominus  persistcre  vident,  uxor  Benar- 
m  filio  et  melioribus  urbis,  navibus  duobus  de 
permedias  naves  nostras  ropidissimo  rcmige 
ntes  sese  Notum  recipiuut.  Reliqui  focdere 
>sito  deditione  se  ct  urbem  reddunt,  onno 
licisB    Incarnationis    millesimo    octogesimo 

GAPUT  III.  < 

fi  Afrlcam  oppugnant ,  et  comiti  retincndam 

offerunt. 

n  ista  geruntur,  Pisani  qui  apud  Africom  ne- 

ido  proficiscebantur,  quasdam  injurias  passi, 

ita  congregato,  urbem  regis  Tunitii  oppu- 

tes,  usque  ad  mojorem  turrim  qua  rex  defende- 

capiunt.  Sed  quio  sua  vlrtuteurbe  expugnata 
im  retinere  minus  sufficientcs ,  comiti  Sici- 
,  quem  talibus  praevolidum  cognosccbant,  eam, 
iipere  velit ,  per  legotos  invitantcs  offerunt. 
>  ille  quia  regi  Tunitii  (318)  amicitiam  se  ser- 
tim  dixerat,  legalitotcm  suam  servans  in  damno 

assentire  distulit.  Rex  vcro  Tunitius  (319), 
eertando  resistere  nequit,  pretio  pacem  merca- 


dens,  non  quod  miles  elegantissimus  non  fuerit,  scd 
quia  sumptus  od  id  negotii  nccessorii  minus  suppe- 
tebont,  froterna  pietote  commotus,  orcessito  ad  so 
et  reconciliato,  partom  paternse  haercditotis  contulit, 
annuens  ei  ipsom  Oriom  urbem  quom  pervaserat, 
adjiciens  Tarentum  et  Hydruntum,  sive  Galipolim 
cum  omnibus  appcndiciis  et  quidquid  Gaufridus  de 
Conversana  sub  ipso  habebat  cum  famulatu  ejusdem. 
Reliquos  vero,  si  qui  odversarii  erant,  sua  strenui- 
tate  stemebat;  ubi  vero  minus  per  se  sufficiebat, 
Siciliensi  comite,  quasi  pro  verbere  ad  alios  subju- 
gandos  utebatur,  cujus  virtute  pluribus  territis  mi- 
nus  resistere  praesumebont. 

CAPUT  V. 

Comes  Agrigentum  obsidet  et  capit, 

Comes  ergo  Rogerius,  omnes  potentiores  Sicili» 
a  se  debellatos  gaudens,  et  nemine,  excepto  Gha- 
muto,  superstite,  ad  hoc  ossidua  deliberatione  in- 
tendit  ut  ipso  circumvenicndo  debellato  omnem 
sibi  de  csetero  Siciliam  subdat.  Unde  excrcitu  ad- 
moto,  ipso  opud  Costrum  Joannis  immoronte,  uxo- 
rem  e^us  ac  liberos  opud  Agrigontinom  urbem  ob- 
sessum  vodit,  anno  Dominicae  Incnrnationis  mille- 
simo  octogesimo  sexto,  prima  die  Aprilis  ;  quam 
undique  exercitu  vollans,  diutina  oppressione  la- 
ccssivit,  studioque  mochinaroentis  od  urbemcopien- 
dam  apporatis  ,  tandem  viccsima  quinta  die  Julii 
viribus  exhausta  imminentibus  hostibus  potuit ; 
uxor  Chamuti  cum  liberis  comitis  inventa  est  captio- 
quos  (320)  armis  minus  sufficicbat ,  pecunia  q  nis  (323).  Comes  itaque,  in  urbe   pro   libitu  suo 


e(321)  finesChristioni  nominis  pervasum  (322) 
ius  tentare,  et  quos  ejusdem  religioniscaptivos 
)at  coactus  est  absolvere. 

CAPUT  IV. 

Tius  dux  et  Boamundus  ejus  frater  reconci- 

liantur, 

X  autem  Hogerius  apud  Apuliam  et  Calabriam 

lapienter  disponens,  in  omnibus  strenue  et  pro- 

8)  Ihumlno, 

9)  Thuminus. 

tO)  MercatuSf  quamvis. 

\i)C.P. Fiaihasauis  arcet,promitteas  eiiam  aab 


positus,  uxorem  Chomuli  omni  dehonestatione  pro- 
hibita  suis  custodiendom  deliberat,  sciens  Chamu- 
tum  sibi  facilius  reconciliari,  si  eam  obsque  deho- 
nestatione  cognovorit  oltractari.  Urbem  itaque  pro 
velle  suo  ordinans,  castello  firmissimo  munit,  vallo 
gyrat ,  turribus  et  propugnaculis  ad  defensionem 
aptat ,  finitima  castra  incursionibus  lacessens  ad 
dcditionem  cogit;  unde  ct  usque  ad  Undecim  sevo 
brevi  subjugata  sibi  olligat,  quorum  ista  sunt  no- 

ostentatione  legis  suse  nulla  classe,  etc. 
(322)  Ulterius  tentare  pervasam. 
(328)  G.  P.  Innecta  e  captioai» 


1187 


GAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT. 


1188 


mina  :  Platonio,  Missor,   Gastajel,  Satuti,  Racel,  \  amare,  justitiam  oxsequi ,  veritatem  amplecti,  ec- 


Bifar,  Muclofe  (334),  Garo,  Calatenissa,  quod  nostra 
linguainterpretatum  resolvitur,  Castra  (325)  Femi- 
nariim^  Lerata,  Remise  (326). 

CAPUT  VI. 
ChamutChristianas  fit\  Castrum  Joannis  redditnr. 

Comes  itaquc ,  sibi  omnia  prospere  codere  Dei 
miseratione  cognoscens,  adjicit  Castrum  Jonnnis 
sibi  aut  oppressioncaut  cerlo  astu,  aliqua  composita 
confoodei^tione ,  sibi  applicaro.  Unde  et  quodam 
diluculo  cum  centum  militibus  versus  Castrum 
Joannis  properans ,  Chamulum  focdero  interposito 
locutum  invitat.  Quem  diversis  verborum  circum- 
itionibus  attcntans,  deditioneCastri  et  conversione 
adChristi  baptismatis  rcgenerationem  pulsat.  Porro 


cleesiam  frequontare  cum  devotione,  sacrisHymnifi 
astare ,  decimationes  omnium  reddituum  suonim 
sacris  ecclcsiis  attribuerc,  viduarum  et  orphano- 
rum ,  sed  et  moerentium  cum  ratione  consolator. 
Ecclesias  passim  per  universam  Siciliam  reparat, 
ipse  pluribus  in  locis  de  suosumptus,  quibusfaci- 
lius  fiant  attribuit.  In  urbe  Agrigontina  pontifica- 
libus  infulis  cothedram  sublimat,  terris,  decimiset 
diversis  copiis,  quae  pontifici  et  clero  competenter 
designata  sufflciant,  ha^reditaliter  chirographis  suis 
dotat ,  ornamentis  et  sacri  altaris  utensilibus  ad 
pleniim  consignatis.  Huic  EccIesisB  Gerlandum 
quemdam,  natione  Allobrogum,  virum,  ut  aiimt, 
magnoe  charitatis  el  occlesiasticis  disciplinis  eradi- 


ille,  cognoscens  cxporimento  de  aliis  sumpto  comi-  IJ  '""^  episcopum  ordinans,  praefecit.  Haud  secusapad 

Mazaram  facere  addens,omnibus  quae  rite  sufBce- 
rent  prtelato  ct  clericis  ad  plenum  designatis,  Ste- 
phanum  quemdam  Hothomagensem,  honestae  vita 
virum  episcopum  ordinavit.  Apud  Syracusam  vero 
idem  adjicicns  Rogerium  docanum  Ecclesifle  Trai- 
nensis,  honestiB  cruditionis  clericum,  et  boni  moris 
etafl*abilitatis  virum  in  Provincia  ortum,  pontifica- 
libus  infulis  sublimavit ;  Trainensibusnon  minimum 
de  ejus  amissionedolcntibus,  quippe  cujusdoctrini 
et  exemplo  ad  meliora  semper  hortabantur,  et  eon- 
silio  et  eloquentia  etiam  in  ipsis  ssscularibus  ncgo- 
tiis,  quasi  probacuIosustentalionis,ulebantur,nam 
ct  absente  episcopo  vices  sibi  delegatas  cum  omni 
prudentia  et  moderatione  exsequebatur.  Apud  S. 


tcm  ad  quodcunque  intcnderet,  fortuna  favcnte  nihil 
frustra  niti,  aliquautulum  etiam  de  conversione  ad 
fidem  tacito  sub  pcctore  in^piratus,  clam  suis  agit 
ut  statuto  tormino  comes ,  cum  exercitu  ante  ca- 
strum  voniens,  ipsum  cum  omni  supellectiti  sua 
ad  se  transfugientem  suscipiat.  Timebat  enim  ne 
si  in  propatulo  ficret,  quod  castrum  reddere  vel  ad 
fldem  catholicam  transire  nitoretur,  a  suismet  peri- 
meretur.  Comes  a  tali  promissione  liBtus  apud 
Agrigentum  redit;  siatuto  termino  silenter  cxercitu 
conflato,  haud  procul  a  Castro  Joannis,  loco  inter 
se  praeuotato  insidiis  occultatur.  Chamut  omnibus 
suis  mulis  et  cquis  supei*positis  quasi  aliquorsum 
processurus,  urbe  digreditur,   ex  industria  super 


Euphemiam  vero  monachum  qucmdam ,   natione 


insidias  nostrorum  incidit,  a  nostris  excipitur.Com-  p  ^"^"ciuiu 

perto  Castrum  Joannis  a  nostris  oppugnatur.  Porro      ?"tonom,  virum  religiosum,  post  abbalem,  tolam 

cives  tali  facto  viribus  exhausti  terrentur,  pro  re 


atque  tempore  consilium  aptant.  Foedere  composito 

comili  reconciliantur.  Castrum  deditioni  adjicitur. 

Comes   Castrum  adcptus  laetus  cfficitur;   nostraB 

genli  ad    tuendum   fortiores  turres  assignantur. 

Chamut  cum  uxore  et  liberis  Christianus  efficitur, 

hoc  solo  conventioni  interposito  quod  uxor  sua,quae 

sibi  quadam  consanguinitalis  linea  conjungebatur, 

in  posterum  sibi  non  intordiceretur.  Chamut,inter 

suos  ulterius  commorari  vcl  diflerens,  vel  diffidens, 

ne  comiti,  quasi  aliquam  fallaciam  miscens,  suspe- 

ctus  ficret,  vel  minus  crederetur,  apud  Calabriam 

in  provincia  Melitana  a  comite  tcrram  suis  usibus 

sufficientem  expetit.  Quod  comes  sibi  libcnter  an- 


Ecclesiam  prudenti  moderamine  audiens,  ut  hunc 
EccIesiaB  Catanensi  impetrare  (327)  queat,  episco- 
pum  ordinare  (328)  intendit.  Quare  et  per  semet- 
ipsum  illuc  accedens  ,  vix  tandem  monachis  hoc 
oarere  volentibus,  ipso  etiam  prae  caeteris  amplius 
reluctante,  obtinuit.  Sicque  solemniter  episcopatum 
concedens,quod  nulli  episcoporum  fecisse  cognosci* 
tur,  totam  urbem  sedi  suae  cum  omnibus  appendi- 
ciis  suis  sub  chirographo  et  testibus  haereditaliter 
possidendam  assignavit.Porro  ille,  ecclesiam  minus 
cultam,  utpote  a  faucibus  incredulae  gentis  erutam, 
suscipiens,  j  uris  studiis  primo  studiosius  inhsdrens, 
brevi  ccclosiam  omnibusnecessariis  provehen8,ad 
Mariae  vices  cum  Martha  (329)  exsequendum  trans- 


nuens  illuc  secessit;  sicque  postea  longo  tomporeD  ^»*;  monachorum  turbam  non  modicam  sibi  coadu 


vivens,  ab  omni  fraude  versus  nostramgentem  sese 
irreprehensibilem  deincops  oxhibuit. 

CAPUT  VII. 
Comes  cpisaopos  pcr  Siciliam  ordinat, 

Comes,  vidcns  propitiationo  Dei  omnem  Siciliam, 
oxcepta  Butera  et  Noto  suae  ditioni  subeundo  ces- 
sisse,  ne  ingratus  tanti  beneficii  sibi  a  Deo  collati 
existeret,  coepit  Deo  devotus  existere,  justa  judicia 

(324)  Missar,  Gnastilely  Satiri,  Gemellos,  nasel- 
bisar,  Miclufe. 

(325)  Caatrum. 

(326)  Lecata,  Remunisse, 


nans,  districtae  regulae  jugo,  verbo  et  exemplo  sub- 
essc,  ut  fidelis  pastor,  coegit. 

CAPUT  Vlll. 

Rex  Francorum  Philippus  Bliam  comitis  uxorem 

expetit. 

Ea  tempestate  Philippus  rex  Franconim  uxorem 
habcns  legitimam  et  praeclari  generis,  Bertam 
nomine,  ex  qua  susceperat  filium  nomine  Leudovi- 

(327;  C.  P.  sL 

(328)  Ordinet. 

(329)  Martbw. 


HISTORIA  SICULA.  —  LIB,  IV. 


1190 


)},  cui  etiam  ab  omuibus  curialibus  re-  ^ 
.  86  habere  desigaavcrat,  contra  jus  legi- 
iinctionis  exosam  haberc  fccit,  et  a  se 
lonum  statuta  libello  repudii  conatur  rc- 
hil  criminis  objecto,  exccptoquod  sangui- 
Iso  annumerarc  tentabat,  nec  poterat.Hic, 
»ud  Siciliam  ad  comitem  dirigens,  (iliam 
ine  Eminam,  quam  de  prima  uxore  spc- 
lellam  habebat,  sibi  in  matrimonium  co- 
expetit.Comes  vero,  fraudis  quam  vcrsus 
uxorom  habebat  ignarus,  cum  multis 
as  se  sibi  dntarum  cocessit,  statutoque 
lavibus  apparatis  ,  eam  usquc  ad  S.  Egi- 
i  pluribus  thesaurorum  enxeniis,  quo  rex 
ilieri  dixerat,  maritimo  cursus  transmittit. 


OAPUT  X. 
Boamuttdus  Cusentum  pervadit. 
At  Boamundus,  ambitionc  nancisccndarum  per- 
vasione  super  fratrem  urbium  avidus,  cum  Con- 
sentinis  secrcto  de  traditione  urbis  agit,  promit- 
lens  se  castellum  quod  dux  illis  invisum  in  eadem 
urbe  flrmaverat,  si  eorum  auxilio  capere  possit, 
funditus  dirutum  iri.  Qua  promissione  illi  ad  frau- 
dem  proclive  illecti,  Boamundo  assentientes,  illum 
infra  urbem  cum  suavirtute  suscipiunt.  Sacramen- 
tis  sibi  confoederautur.  Castellum  vallanles  oppu- 
gnatum  vadunt.  Quod  cum  duci  in  Apuliam,  ubi 
tunc  morabatur,  nuntiatum  fuisset,  exercitum  ad- 
movens  illorsum  accelerat,  avunculumque  sibi  in 
auxilium  invitans  ut  sibi  apud  Cusentum  obvius 
ue  iiduciam  in  comite  ejusdcm  provinciae  ^  Oeri  non  differnt  mandat.  Nam,  ut  diximus,  contra 

omnes  sibi  adversantes  illo,  quasi  pro  flagello,  ad 
terrcndum  alios  utebalur.  Comes  vero,  militaribus 
ct  pcditum  copiis  apparatis,  invitanti  se  nepoti  ob- 
vius  flcri  accelerat.  Sed  aulcquam  ab  utroque  cx- 
ercitu,  ducis  videlicet  sive  comilis,  illucperventum 
est,  castrum  quod  oppugnabatur,  dum  pro  posse 
repugnat,  machinamentisappositis,  viribuscxhaus- 
tum  hostibus  cessit,  funditusque,  ut  a  Boamundo 
promissum  erat,  dirutum  flt.  Porro  dux,  sibi  comi- 
tem  obvium  habens,  Rossanam,  quse  Consentinis  in 
fraude  assentiebat,oppugnans  capit,incendio  omnia 
percurrcns.  Boamundus  itaquc,  no  obsidione  intra 
urbcm  clauderetur,devitans  IlugonemCIaramontis, 
qui  Consentinos  in  sua  fldelitate  rctineat,  apud  Cu- 
sentum  relinquens,  Roccam  secessit.  Dux  vero  et 


),  quod  eam  regi  honcste  consignaret, 
(e  aliam  flliam  comitis  jamdudum  duxerat. 
,  pravorum  consilio  usus,  ad  hasc  nitoba- 
Gauris  susceptis  et  comitem  do  fllia,  non 
ludiflcarct.  Porro  comcs  Raimuudus  regia 
mperta  cucpit  et  ipse  nihilominus  aliam 
jnjecturare,  videlicet  ut,  puellam  dissi- 
lude  cum  honore  suscipieus,  altcri  probo 
itrimonium  consignaret;  ipse  vero  omncm 

usurparet.Sed  prudentes  viri,  quos  comes 
ilia  miserat ,  prcce  pucllae  pecunia   cx- 

fraudem  quae  agebalur  compcricutes  , 
extractis,  vcla  ventis  committentes,  puclla 
ris  marito  relicln|  placida  aura  sufflautc, 
osioribus  thosauns  ad  comitem  in  Siciliam 


^ ri * ' 

ur.  Comes  vero  Uaimundus,  fraudcquam      comes,  putantes  eum  apudMajam  digressum,  illuc 


)atur  ex  parte  frustralus,  puellam  comiti 
itis  legalibus  nuptiiscopulavit,  sicquesola 
ensatione  solemnitcr  maritata,  et  pater 
3,  quod  rex  machinabatur,  et  fllia  inordi- 
ontra  jus  quavis  legali  copulatione  libe- 

CAPUT  IX. 
Mihera  Majam  intrat. 

I  vero  filius  Hugonis  Foloch,  vir  magUJB 
sedelegantissimus  miles,  lasva  pro  dextcra 
oberto  duce  defuncto  in  insoleutiam  pro- 
,vicinos  circumquaque  praedis  et  diversis 


prseoccuparevolentcsaccedunt.Sed  cumnon  ibies- 

se  comperiunt,versus  Roccam  properantes,locoqui 

Lucus  Calupnii  dicitur,  tentoriaflgunt,ubiper  inter- 

nuntios,  pacequidem  abutrisque  pariibus  interposi- 

ta,apud  SanctamEuphemiamconveniendi  et  plenius 

reconcilianditerminum  statuunt.  Sed  Mihera  huic 

termino  assensit,  nonautem  Boamundus.Ipseenim, 

rcconciliari  diflerens,  jam  Tarentum  recesserat.Ins- 

tante  itaquedie  praeflxo,  Mihera  conductum,  quofoe- 

dere  accedere  vcl  recedere  1  iceat,expetit.Conceditur 

accedit;  Boamundo  inconsulto,  duci  reconciliatur. 

Majareddita,  duci,  cui  jurecompetebat,  reconsigna- 

.,       ,              j           .                1  r»        j          tur.Fratresitaquepostbienniidissensionemconsilio 
ubus  lacessendoappetere  coppit.  Posside-      iu»-**«"°    ^ } ,.  .,.     , 

.         .                    y        i  •         1      u              utrorumquefidehumreconcihantur.  Aduce,  utsem- 
tunc  temporis  castra  sibi  a  patre  hserc- p.  """^""^       .     .       ^  ,      ,»         *     ^  »#  • 

1'  L  n    \     t'             n,               1              D  ner  viro  larffissimo  Boamundo  ,  Cusentum  et  Maja 
rehctaCantantiarum,  ctRoccam;  plus  vero      **"'      ,."      _  j  u 

nbiens,  m  ipso  etiam  duce  praesumens, 

,  quod  Maia  dicitur ,  trnditiouc  civium  sibi 

3  irrumpit.  Sed  suis  viribus  auxilia  addere 

Boamundi  fratris  ducis,  qui  jam   foedere 

versus  fratrem  conspiraverat  homo  efflci- 

jam,  quam  pervaserat,  et  omnem  terram 

dreditaliter  a  patre  sibi  relictam  sub  duce 

>at,  ipso  duce  renuntiato,  et  sacramentis 

ratus  Boamundus  ab  ipso  recipitur. 


P.  Ludovicum. 


conceditur,sed  brevissimo  intervallo,quia  Boamun- 
dus  Cusentinis  juraveratcastrumibi  senon  factu- 
rum,  et  dux  idem  se  Barensibus,  cambio  inter  se 
facto,  dux  Cuscntum  recipit;  Barum  fratri  mutua 
vicissitudine  concedit  ut  salvo  quisque  in  suo  jure 
libera  potestate  quod  volet  facicndi  utatur;  sicque 
amicitiam  suam  testibus  et  chirogi-apho  conflrman- 
tes  deinceps  indivulsam  tenuerunt. 

CAPUT  XI. 
Mibera  monaohua  Bt, 
Mihera  ergo,  comiti  Rogerio  et  Radulfo  Lora 


'\ 


1191 


GAUFREDI  MALATERRiB  MONACHI  BENEDICT. 


1192 


celli(33i)sibiinfe8tanlibus  din  rebellis,vidcnsoffen- A 
sas  suasmodumreconciliationis  excessisse^ulterius 
ferre  non  valens  Adae  filio  suo  omnemterram  suam 
Hssignat,  putans  cum  auxilio  ex  pnrte  matris  parcn- 
tum  facilius  resistere  hostibus,  aut  certe  reconci- 
liari ;  ipse  vero  Bcnevenlum  secedens  monachice 
consociatus  habitum  induit.  Nam  neque  dux,  neque 
Boamundus,  quia  vicissim  ulrumque  focdere  rupto 
ludificaverat,  amici  erant ;  ob  quam  rem  comes  ct 
Robertus  Loracelli,  jam  a  duce  terram  ejus  sibi 
datam  iri  expetentes,  fncilius  obtinuerant.  Gomes 
vero,  milites  suos  RodulfoLorncelliductore  super 
Adam  mittcns,  diulinis  incursionibus  aliquanto  tem- 
pore  repugnantcm  tandcm  pcnuria  nfficit.  Qui  cum 
videt  se  ulterius  ferre  nequire,  palatium  suum  et 
omncs  meliores  domos  nocte,  ubi  oppugnabalur,  in-  d 
cendio  destruens,  castro  relicto  hostibus,  recessit 
anno  (332)  Verbi  incarnati  millesimo  octogesimo 
sexto.Comcs  veroet  RodulfusLoracellitcrramejus, 
ut  a  duce  conccssum  erat  (333),  inter  se  dividentes^ 
deinceps  utpotc  sua  (33-i)  sunt. 

CAPUT  XIL 
Duieram  comos  obsidet, 

Igitur  comes  Rogerius  omni  Sicilia  adversum  se 
foedere  composilo  scdata,  cxcepto  quod  Notensos, 
quo  uxor  Benarvet  cum  filio  Iransfugerat,  cl  Rute- 
renses  adhuc  pro  posse  Incassum  recalcitrnbanl, 
exercitu  admoto  Buteram  obsessum  vadit,  anno 
Dominicae  Incarnationis  millesimo  octogesimo  oc- 
tavo,  inchoante  Aprili. 

CAPUT  XIII. 
Papa  Urbanus  comiti  locutum  in  Siciliam  venit, 

Prudenterque  armata  manu,  hostiliter  undique 
vallans  aliquanto  tempore  inclusos  di  vcrsis  calamita- 
tibus  afflixit.Scd  dum  mnchinamentis  ad  castrum  nf- 
fligendum  npparatis  attcntius  insudaret  legatus  papse 
Urbani,cum  litteris  ab  ipso  sigillatis  advenions,nun- 
tiat  eumdem  apostolicum  virum  Sicilinm  intrasse, 
oique  ut  apud  Trainam  sibi  locutum  accedat  man- 
dare  cum,longo  itinere  fatigatum;  a  Terracina  enim 
digrediens  advcniebat,  pra)  lassitudine  corporis  et 
montosis  saltubus  ndhuc  interpositi  itineris  progredi 
nolle.Comcs  vero,quid  potissimum  ngeretsoUicitus, 
nam  sedem  belli  deserere  dnmnosum  ducebat,pap8e 
vero,  qui  a  tanto  intervallo  locorum  ad  so  veniebat, 
non  occurrere,modico  itineris  interposito  indignum, 
ut  catholicus  vir  aestimabat.  Tandem  consilio  vir  D 
prudens  accepto  agit,  ut  nequc  sedem  belli  dcserat, 
neque  apostolico  non  occurrendo  inobed  icns  existat. 
Exercitu  nempe  fidelibus  suis  prudentibus  viris  et 
talibus  negotiis  peritis  delegato,  hostos  infestare  in- 
8truit;ipse  cumpaucis  se  invitantiapostolico  obvius 
apud  Trainam  occurrit,  leetique  ad  invicem,  alter 
ab  altero  cum  summa  veneratione  excipitur :  hic  ab 

(331)  Lodocelli  ductore  superadditam  mittens 
diutius  incursione, 

(332)  Domini  1087. 

(333)  A  duce  ut  concessum. 


illo  apostolica  benedictione  sub  vice  MarisB,  ille  ab 
isto  in  his  quse  corpori  necessaria  erant  obsequiis 
Marthse;  in  crastinumque  summo  diluculo  conve- 
nientcs,  agunt  ad  invicom  de  negotio  quod  apos- 
tolicum  accessisse  compulerat.  Nam  idem  aposto- 
licus  ante  paucos  dies  Alexium,  imperatorem  Cons- 
tantinopolilanum,  per  Nicolaum  abbalem  Cryptoe 
Ferratae,  ct  Robertum  diaconum  conveniens  pa- 
tcrna  increpatione  commonuerat  quod  Christianis 
Latinis,  qui  in  sua  provincia  morabautur,  azymo 
immolari  interdixerat,  praBcipiens  in  sacrificiismo- 
re  Grsecorum  fermentato  uti ;  quod  nostra  religio 
omnino  non  habet.  Imperator  vero,  increpationem 
ejus  humiliter  suscipiens,  invitateum  pcr  eosdem 
legatos  chartuHs  aureis  litteris  scriptis,  ut  veniens 
cum  eruditis  catholice  viris  Latinis,ConstantinopO' 
Intino  concilio  congregnto  disputatio  fieret  inter 
Grsecos  ct  Latinos,  ut  communi  definitione  in  Ecde- 
sin  DeiilludscindereturquodGroDci  fermantatol^ti- 
ni  vcro  azimo  immoInbant,unaquc  Ecclesia  Deiunnm 
morem  teneret  dicens  se  libcnter  catholicas  discus- 
sioni  assentire,  et  quod  authcnticis  sententiis  prae- 
scntibus  Grsccis  et  Latinis  assentiri  definirctursive 
nzymo,  sive  fermcntatoimmolandum  es8et,sedcin- 
ceps  observare  velle.  Tcrminum  etiani  quo  papa  ac- 
cedcrc  deberct  statuit ,  anni  videlicet  ct  dimidii. 
Comcsvero,  uttantumschismaab  ecclesiaDciam- 
putetur,  eundi  consilium  dedit.  Sed  impcdientibns 
inimicis  sanctoe  Dci  ecclesise,  qui  Romae  sibi  in- 
festi  persistebant,  iter  t>rohibitum  est.  Comes  ita- 
que  papampluribusdonariishonoratuma  sedimisit; 
ipse  vero,  Buteram  rediens,  hostibus  infestus  tan- 
dem  ad  deditionem  coegit ;  sicque  castro  potitns 
prolibitusuo  disponit,potentiorcsque  inCalabriam 
mansuros  mittit,  nc  sibi  ibidem  munentcs,  aliquam 
fraudcm  machinando,  commotionenx  facerenl. 

CAPUT  XIV. 
Comes  Adelaidam  in  uxorem  ducit. 

Anno  igitur  incarnati  Salvatoris  1089,  comes  Ro- 
gcrius,uxoroEIemburga(335),  filiaGuilielmi  comitis 
Mortoncnsis  (336)  dcfuncta,  aliam  duxit,  Adclaidem 
(337)  nomine,  ncptem  Bonifacii  famosissimi  Italo- 
rum  marchionis,  filiam  videlicet  fratris  ejus  juven- 
culnm,  honcstse  admodum  faciei,  duasque  sorores 
ejusdem  puelloe  duobus  filiis  suis,  Gofredo,  vide- 
licotet  Jordano  in  mntrimonium  copulavit ;  sedGo- 
frcdo,  antcquam  nubiles  annos  attigissetquod  dolor 
cst  dicere,  morbo  prohibente  minime  eam  cogno- 
vit ;  Jordanus  autem  solomnibus  nuptiis  duxil. 

CAPUT  XV. 
Notenscs  comiti  reeonciliantur. 

Porro  Notenses  videntesomnem  Siciliamsubco- 
mitc  curvatam,sesequo  ulterius  incassum  resistere, 
consilio  inter  se  habito,  comiti  reconciliari  utile  du- 
cunt.  Deniquede  seipsis  legatos  eligentes  ad  comi- 

(334)  Sorte. 

(335)  C.  P.  Eremburga, 

(336)  Morintonensis, 

(337)  Adelaidam. 


fflSTORIA  SICtJLA.-  UB.  IV. 


1194 


irigunty  qui  apud  Melitum,  ubi  tunc  comes  \  aureos  solidos  de  suo  accopil,  ut  eum  a  tali  prae- 


wtar,  accedenles,  pacem  faciunt  anno  Domi- 
[ncamationis  1090.  Februario  menso.  Comes 
),  censum  duorum  annorum  illis  condonans, 
nam  flliam  suum,  cui  otiam  terram  ct  uxorem 
at,  ut  urbem  ipsis  dedcntibus  recipiat  cum 
nittit :  qui  a  palre  edoctus,  urbe  suscepta  ca- 
munit  proquo  libitu  suo  in  patris  fldelitate 
iiit;uxorautemBenarvetcura  filio  in  Africam 
\xgiL  Sedata  itaque  omni  Sicilia,  comes  Roge- 
^llati  sibi  a  Deo  beneflcii  non  ingratus  exi- 
p  omnimode,  secundum  quod  mundiales  curae 
18  occupabatur  permittobant,  Deo  cocpit  sese 
amexhibcre,  etquantoamplioii  lionore  torreno 
Beo  provcctum  cognosccbat,  tanto  ampliori 
>  agebat  ut  in  perfectce  humilitatis  statu  per- 


sumptione  coerceat;  sicque  per  ardua  adjacentium 
montium  inde  digredions  Cusentum  vcnit,  et  quia 
incolae  provincise  illius  duci  recalcitrabant,  triduo 
viueta  et  olivota  eorum  exstirpans,  inde  Aratam 
secessit,  ubi  cum  suis  consilium  captans  exercitum 
Irc.i  :•  ii.;.oresolvit,pr»Bcipiensut  unusquisquead 
expeditioncm  vcrsus  Melitam  domiaptatum  recedat, 
termino  quindecim  dierura  interposito,  quo  sibi  apud 
Resacrambam,  iriuc  enim  cl  assem  suam  convenire 
fccerat,  obvii  flant.  Porlus  autem  in  ariditate 
natursD  a  cseteris  dilTert,  ita  ut  si  quis,experienti8e 
causacannamvelaliquid  concavum  accipiens,cubita 
duo  (339)  a  ripa  in  mare  terrse  tenus  palmo  tantum- 
modo  profunditatis  flgat,  tantse  longitudinis  ut  desu- 
per  undas  conca  va  summitas  quantum  volet  attingat, 


18  gressum  mentis  flgat.  Militibus  itaquo  suis,  ^  cum  mare  salsissimum  sit,  dulcissimas  et  potabi- 


im  auxilio  tanti  honoris  culmcn  adcptus  fuerat, 
sitis  gratias  cum  omni  mansuetudine  referens, 
i8dam  terris  et  largis  possessionibus,quibus- 
rero  aliis  diversis  prsemiis  laboris  sui  sudo- 
dcompensat. 

CAPUT  XVI. 

Comes  Maltain  vadit, 

itaque  omni  Sicilia  pro  libitu  suo  sapientcr 
rosita,  comes,  militaribus  exercitiis  assuctus, 
is  impatiens,  laboris  appetens,  lucris  inhians 
18  ab  assuetis  exercitiis  minime  desuescere 
isest;  sed  qu89  transmnrinaregnaprimapotis- 
m  sibisubjugandaattonto  anirao,  jugi  medita- 


les  aquas  per  concavitatem  in  altum  ebullire  vi- 
dent  (340). 

Hic  die  terminato,  ab  omni  Sicilia  et  Calabria 
plurimo  exercitu  Julio  mense  conflato,  quodam 
vcspere  comes  naves  aggrodi  (341)  accelerat.  Porro 
Jordanus  flliuscomitis,  cumclassis  aptatur,  semper 
suspicans  orat  comitem  quidem  versus  Melitam  non 
iturum,  sed  sibi  ut  ipso  exercitura  illorsum  condu- 
ceretcommissurum.  Comesautemin  ipso  ingressu 
navium  arcessito  imperat  ut  cum  designatis,  quos 
sibi  p1acuerit,SiciIiamprocuratum  remaneat,urbem 
nullam  vcl  castium  ingredi,  donec  ipse  a  Melita 
rovertatur,  pra3sumat,  sed  in  tentoriis  habitans, 
ubicunque  per  Siciliam  ad  succurrcndum   necesse 


tractat.Undc  et  Melitam  insulam  a  referenti-  C  sit,  paratus  ejus  regressum  sustineat.   Porro  ille, 


iciniorem  csetcris  sibi  cognoscens,classem,qua 
attentet,accelerarc  imperat,  militibus  suis  ut 
.  id  exercitiiaptentpra^cipiendo  denuntiat.  Dum 
a^runlur,  Mainerius,  Gerenti  a  comito  ut  sibi 
nm  veniat  invitatus,  acccdcre  differt,  cum  arro. 
•ne,  prsesente  adhuc  Icgato  comitis,  respondens 
mquam  ipsum  nisiut  damnum,  si  possit,inferat 
m  velle.Quodreferentelegato  qui  missus  fuerat, 
98  audiens,plurimum  indignatus,  festinus,  mari 
smeato,  a  Sicilia  in  Calabnam  venit ;  Petrum 
itonensem,cui  vices|suasplurimum  commiserat, 
)rSiciIiamexercitumcommovens  post  se  acce- 
mittit.  Qui  prudenter  injuncta  perflcicns,  infra 
dies  ab  omni  Sicilia  copioso  exercitu  congre. 


aliterquamratus  crat  patrem  prsecipientemaudiensy 
totusadmirationeattonitusflt,  patrcmque  ab  iis  quee 
dicebat  dehortari  nisus,  cum  lacrymis  proclamat 
dignum  potius,  si  placet  patri,  essc  se  juvenem 
tauto  labori  ascribi,  patrem,  jam  quasi  eraeriti 
stipendii  virum,  a  laboribus  plurimum  passum 
corpus  recreando  quietis  oblectamcntis  uti;  minus 
damnosum,  si  ipse,minoris  pretii  juvenis,  in  tanto 
discrimino  pereat,quam  vir  tantse  auctoritatis  tan- 
tive  consilii.  Comes  vero,  ad  verba  fllii  indignatus, 
eum,quamplurimum  conviciatus  in  audientia  om- 
nium  retulit  se  nunquara  vel  fllium  vcl  aliquem,quo 
ipse  primus  essc  non  audeat,  missurum,  et  sicut 
primus  esset  in  possidcQdis  vel  distribuendis,  ita 


,  in  Maio  (338)  ad   comitem  adduxit  ;  sicque  p.  conveniens  esse  ut  prior  fleret  in  acquirendis.  Sic 


68  versus  Gerentiam  acceJerans,  castrum  ter- 
i  obsidione  vallavit.  Qua  de  re  Mainerius 
itns,  se  stulte  et  fecisse  et  locutum  cognos- 
i,  supplex  ad  misericordiam  comitis  venit, 
)8,  mulos,  thesauros  ct  omnia  quae  habebat, 
iam  petens,  in  ejus  dispositione  ponit.  Comes, 
er  his  quse  fccerat  eum  psenitere  videns,  ut 
per  pii  cordis,  omnia  condonavit,  excepto  quod, 
si  pro  disciplina   potius  quam  ambitione,  mille 

•38)  InpratoMaii. 
189)  C.  P.  cubitu  uno. 
140)  Videas. 

Patrol.  GXLIX. 


pluribus  remeantibus  pietate  abeunti8,deinde  lacry- 
mantibus  comes,  naves  ingrcssus,buccinisexeju8 
edicto  concrepantibus  et  diversi  generis  musicae 
artis  pluribus,  ut  quisque  doctus  erat,  instrumentis 
modulantibus,  anchoris  extractis,  vela  ventis  plu- 
rimo  apparatu  committunt,auraque  prospera  suf- 
fragante,secundo  die  applicantapud  Miletum  (342). 
Navis  vero  comilis  caeteras  velocitate  prsecedens,ut 
primum  teiTam  attigit,  comes  navi  digressus,  cum 


(341)  Ingredi. 

(342)  hfelitam. 


38 


1195 


(JAUFREDI  MALATERRiE  MONACHI  BENEDICT. 


1196 


trcdecim  tantum  militibus  equos  ascendens,  pluri-  A  necessaria   et  absque  pretio  Phari    transitum  tri- 


mam  incolarum  multitudinem,  qune  ut  impedircnt 
ad  ripam  obviam  fuerat,a«^'gredicns,multos  sternit, 
reliquos  fugat,  cxtrcmos  quosque  caedcndo  per 
longum  inscquitur.  Vespere  autem  ab  iiiscquendo 
rcgrediens  in  littorc  maris  ';um  omni  cxcrcitu  suo 
illa  nootc  hospilium  sumpsit. 

Oastino  vero  illuccscentcpropiusurbcmaccedens 
obsidionc  vallnvit,circumquaqnc  per  insulam  suos 
prsodatum  miltens.Fori-oGaytus,  qui  urbi  ct  insu- 
lae  principabalur,  coelerique  cives  bellicis  excrcita- 
tionibus  minus  assucti,  prfescntia  hostium  deterrili 
pacem  liberc  ad  colloquium  cum  comito  accedenti 
expetunt;  qua  a  comite  concessa,  ad  tentorium 
comitis  sibi  locutum,    ut  pacom   faciat,  accedunt. 


buens.  l\)rro  ipsi  cum  gaudio  et  comiti  de  sua 
libcratione  gratias  refcrentes  quisque  in  loca  sua 
rccedunt,  perdiversaregnorumspatia,prout  natio- 
nis  crant,  nomcn  comitis  magnificando  dilatantes. 

CAPUT  XVII. 
Dux  et  coines  Gtisentuin  capiunt, 
Annoergo  millesimo  nonagesimoprimo,Rogerius 
dux,  contra  Consentinos  diu  rebelles  indignatus, 
exercilu  ab  omni  Apulia  coadunato,  fpatrc  Boa- 
mundo  secum  accepto,  ipsos  mense  Maio  obsessum 
ire  disponcns,  avunculum  comitem  a  Sicilia  ut  sibi 
auxilium  fcrendoilluc  occurrere  non  clifferat  invi- 
tat.  lllc,  amore  nepotis,  ab  omni  Sicilia  multa 
Sarracenorum  millia  excifans,  sed  et  militum  copias 


Diversisquc   oircumlocutionibus    usi   tandcm  cum  q  conduccns,  quoinvitabatur  haud  segniteraccelernt. 


calliditatem  principis  minus  se  fallere  posse  perpen- 
dunt,  pro  libitucomilis,primocaptivosChristianos, 
quorum  plurimam  multitudincm  infra  urbem  tcne- 
bant,   reddunt,et  e(iuos,ct   mulos  et  arma   omnia 
quaj  habebnnt,  cum  infinitapecuniacomiti  ofTcrunt. 
Datam  uno  quoquc  anno  persolvendo  dcterminan- 
tes,   urbem   dc  comitc   se  scrviendnm  promittunt, 
sicque  moie  lcgissuoe  sacramentis  datiscomiticon- 
foederati  sunt.   Videns  [ler/.  Videres,  EJ.   P.]  au- 
tem   captivos    Christianos,    ab    urbe  progredicn- 
tes,  pra3  gaudio  suai  insperat®  libcrationis  ab  uno 
quoquc  cordis  lacrymis  profundi,  ligno,  vel  cala- 
mis,  prout  quisquc  primo  invcniebat,  compositas 
cruces  in  dextris  fcrenlcs  hyric  eJeison  proclaman- 
do,  ad  podcs  comitis  provolvi,nostros  vero  ad  talem 
intuitum  pietatis  afTectu   lacrymoso  rore  perfundi, 
Comes  crgo,  talihM'  nrbc   sibi   conftederata,  cnpti- 
vos,  ul  asportct,  pcr  naves  ordinans,  reditum  cum 
magno  timoic,  prajnimio  pondere  captivorumsub- 
mersionom  vcritus,  accclerat,  sed  dcxtcra  Dei,  ut 
credimus,    ex     cvcntu    patuit;    navcs  per  undas 
sublevans,oubitu  uno  liberiores  supcr  mare  ferebal 
quam  in  aditusuo,  cum  eas  minus  onus  gravabat. 
AL  cum  mare  sio  rcdilum  accelerat,eminusinsulam, 
qujB  Golfani    (3i3)  dicitur,    intuens,    illorsum,  ut 
debellct,  vela  dirigi  imperat.Quo  npplioans  praedis 
aggredicns    devastat,    sicque    secum  focdus  iniro 
cognoscens  suie  ditioni  assignat.  Undiciue  impune 
per  a?quora  vela  dirigens,  Sicilam  reversus,  desi- 
derantibus  so  fidelibussuis  plurimapraeda  onustus 


Consenlini,  hostes  versum  seaccelerarc  audientes 
seipsos   vallo  et  muris     muniunt,   arma    et   qns 
defcnsioni  necessariaerantaptant,  sumptus  natune 
necessarios    infra  urbem   comportant,    defendere 
potius  quamsuccumbereinvicem  cohortantur.  Dux 
et  comes,  sese  invicem  apud  Cusentum  obviantes, 
urbem  undique  vallant.    Dux   planitem    obsidioDC 
occupat.  Comes,  montana  conscendens,  quo  mojor 
labor  et  hostis  infestior  imminebat,  castris  suorum 
urbom  gyrare  imperat.  (^onsentinis  itaque  ex  con- 
silio  el   edicto  principis  vallo  et  sepibus   undique 
clausis,  ingrcdiendi,  vel  egrediendi,    vcl  quidlibet 
introducendi  facultate  sublata,  plurimum  deterrco' 
tur.  Sic  jugis  dccertatio,  certamen  assiduum.  Sed 
Consenlinis  major  spes  defensionis  in  fundibuliset 
sagittis  erat.  Propius  accedere,  ut  ense  tenus  cum 
nostris  decertarent,   periculosum  ducebant.  Porro 
comes  iuterdum  ad  deditionem  mulcendo  blandiri, 
frcqucntius  intcrminando  dcterrcrc,   suos  instarc, 
hortari,  omnia  circumire,  nil  intcntatum  relinquerCf 
quue  faoicnda  erant  prior  adire,  ad  certamea  suos 
prajcedere,  in  rccedendosubsequi ;  omnia  prudenli 
ordinationo  providere  studebat,  exemplo  suis,  ad 
qua)  facienda  erant  omnes    vigilantiores   reddcns. 
Consenlini  ilaque,  constantiam  oomitis  jampridem 
cognosccntes  ct  hostes  a  fmibus  suis  spe  arcendi 
decidcntes,  consilio  intcr  se  habito  urbis   deditio- 
nem,  si  forte  de  offensione  suae  rebellioDis  veniam 
a  duce  et  comite  mereantur,    aptant.    Primo  quod 
comitem  prudenlioris    consilii  virum  sciebant,  et 


reprfescntat.  Captivos  auteAi,quos  oaptione  erutos  D  eujus  ordinatione  onmia  regebantur,  conventiones, 


secum  reduxerat,  omnes  oonvocans  liberos  facit, 
offcrens  cis,  si  seoum  in  Sicilia  lemanere  velint, 
villam  unam  suis  sumptibus  loco  quo  eligereut  con- 
strucre  debere,ot  de  suis  sumptibus  ncoessariaad 
lucrandum  subministrare,  villam  etiam  eamdem 
francam,  id  est  libciam  villam,  eo  quod  orani 
vectignli,  vel  servili  exactione  libera  in  perpetuum 
foret,  subtituIarc;sedctillisdesidernntil)Usproprios 
agros  amicosque  visere,  liberam  facultatcm  quo 
vellent  aboundi  concossit,  per  totam  terram  suam 

(343)  C.  P.  Golsa. 


se  suumque  consilium  suppIiceseicommittunt,sine 
ipso  nihil  acturia  quo  scicbant,  postquam  promit- 
tcrct,  sine  fraudc  vel  sui  detrimento,  ubi  vitari 
posset,  sibiconsiliumdari.  Ille  vero  eorum  verba,ul 
semperpiusetpacis  amator  su8cipiens,itaprudenter 
rem  ordinavit,  ut  et  dux  pro  libitu  suo  urbe  potii^e- 
tur,  et  Consentini  ducis  gralia  reconciliari  non 
fraudarentur.  Dux,  avunculi  sui  strenuitatc  urbc 
potitus,  antequam  expeditio  solvatur,  arte  c»men- 
taria  castrum  ad  urbem,  a  tali  prsesumptione  uUe- 


1197 


HISTOMA  SICULA.  —  UB.  IV. 


1198 


rius  prohibendam,  in  altiori  urbis  jugo  flrmat.  A 
Gomiti  autem  pro  recompensatione  servitii  sibi 
exhibiti  medietatem  Pausemitanao  (344)  urbis  assi- 
gnat,  sicque  expeditione  mense  Julio  soluta,  dux 
in  Apuliam,  comes  vero  in  Siciliam  digrediuntur. 
Comes  autem  in  sua  parte  castrum  firmat,  urbem- 
que,  cum  jam  communis  esset,  ita  ordinat  ut  plus 
ex  medietate  postmodum  duci  perveniret,  quam 
primo,  cum  sine  comparticipe  totius  urbis  redditus 
possideret. 

GAPUT  XVIII. 
Jordanas  obiit. 
His  itaque  peractis,  quia  per  succesionem  tem- 
porum  ea  quse  gesta  sunt  vel  acciderunt,  prout 
fuerunt,  nos  scripturos  rcpromisimus,  ordo  tempo- 
ris  damnosum  dolorem  Sicilise  et  Calabrise  nos  quin  q 
huic  libro  inseramus  prsetergredi  vetat,  quamvis 
plaribus  in  prsesentia  sui  hoc  idem  ad  memoriam 
revocare  onerosum,  quasi  dolorcm  renovando,  vi- 
deatur.  Nam  sunt  nonnulli  qui,  prae  nimio  affectu 
quem  erga  ipsum  de  quo  sermo  ilt  habuerunt, 
si  in  eorum  praesentia  quod  accidit  recitatur,  a 
lacrymis  minime  se  possuntcontinere,  ac  si  recens 
sit  quod  narratur.  Jordanus  enim  filius  comitis, 
propter  strenuitatem  suamomnibusamabilis,  quem 
plures,  quia  jam  Gaufrcdum,  quod  dolorem  non 
minuit,  morbus  elephantinus  pervaserat,  comitis 
hseredem  futurum  suspicabantur,  nam  neque  alium 
masculum  habebat,  apud  Syracusam  sui  juris  ur- 
bem  febris  typo  percussus  est.  Quod  cum  patri 
nuntiatum  fuissot  illorsum  prsevenire  mortem  acce- 
lerat,  sed,  morbo  ingravescente,  ultimadetermina-  ^ 
tio  vitae  Jordani  patre  velocior  fuit.  Gomes  aulem 
urbem  ingressus,  ut  funus  filii  conspexit,  intolera- 
bili  dolore  corripitur,  omnesque  qui  cum  ipso 
advenerant,  doloris  participes  facti,  lacrymoso 
planctu  rapiuntur,  pluresque  patris  dolor  quam 
Jordani  mors  ad  lacrymas  pertrahebat.  Urbs  tota 
lacrymoso  ululatu  ventilatur,  in  tantum  ut  ipsos 
Sarracenos,  nostro  generi  invisos,  non  quidem  ex 
amore,  sed  ex  moerore  quo  nostros  aflQci  videbant 
pietatis  affectus  pervadens  ad  lacrymas  usque  per- 
traheret.  Gomes  itaque  funus  decenter  ordinans, 
Trainam  per  totam  (345)  S.  Nicolai  solomniter 
humaudum  deducit,  multa  beneficia  eidem  Ecclesiae 
sed  et  aliis  pro  redemptione  animae  ejus  conferens, 
anno  Dominicselncarnationis  millesimononagesimo 
secundo.  Porro  cives  urbis  Peutargse  (346),  quse 
juris  Jordani  hactenus  fuerat,  mortem  Jordani, 
quem  plurimum  pertimescebant,  audientcs,  casso 
gaudio  rapiuntur,  atque  in  insolontiamprorumpen- 
es,  jugum  nosCrse  gentis  rebellando  a  se  cxcutere 
frustra  nituntur.  Nam  'comes   filio    humato    nil 

(344)  G.  P.  Pattormitanoe, 
(Si5)  G.  P.  TraiaoB  per  porticum, 
(346)  PentargoB. 
(341)  Sedavit. 

(348)  Ne. 

(349)  Semet. 

(360)  Ad  maria  indioia. 


remoratus  cum  sola  familia  sua  illos  obsessum 
vadit;  expeditioncm  ab  omni  Sicilia  se  illuc  subse- 
qui  imperans.  Sicque  vi  superans,  illos  qui  tam 
inepli  consilii  auclores  fuerant  susponsos  exstinxit, 
reliquos  tormontis  diversis  afficiens,  urbis  stulti- 
tiam  sedat  (3i7). 

GAPUT  XIX. 
Simon  nascitur. 

Patre  orbo,  gravi  morbo  sic  sublato  filio, 
Unde  (348)  doleret,  quod  careret  haereditali  audio. 
Ditat  prole,  quasi  flore  superna  provisio. 
Impnegnatur  ac  gravatur  ;  matris  gaudens  uterus 
Intumescit.  Infans  crescit  naturee  successibus. 
Orat  paier,  sed  et  mater  Deum,  ut  sit  masculus. 
Implet  vota  forma  tota  dum  semen  (349)  coagulat. 
Fiat  natura  jam  secura  infra  matris  viscera. 
Nonus  mensis  spe  suspensis.  Sic  partus  accelerat. 
Infans  prodit.  Nullus  odit.  Fit  cunctis   laetitia. 
Obstetrices  sunt  felices  a  matris  (350)  Isetitia. 
Nuntiatus  puer  natus  nova  prsestat  gaudia. 
Mater  audit  unde  plaudit,  fit  doloris  nescia. 
Festinatur ;  nuntiatur  haec  palri  Isetitia. 
Qui   congaudens,  atque   plaudens   thura  precum 

[coelitus 
Supplex  litai,  alque  ditat  legatum  muueribus. 
Plura  jubet,  prout  lubet,  largiri  pauperibus. 
Dolor  moi^is  gravis  sortis  jam  sublati  filii 
Fit  lucitus  (351),    et  oblitus   spe  nascentis  gau- 

[dium  (352). 
Simon  fonle,  pictus  fronte  inunctione  chrismatis 
Hseredatur,  solidatur  dux  futurus  Siculus. 
Galabrenses  suos  enses  sibi  optant  adjici. 
Patertotum  implet  votum,  dux  conces8it(353)fieri. 

GAPUT  XX. 

Dux  Rogerius  inffrmatur, 

Porro  dux  Rogerius  uxorem  habens  preeclarae 
nobilitatis,  neptem  videlicet  Francorum  regis 
Philippi,  filiam  Flandrensium  marchionis  Roberti, 
quem  Frisium  appollabant,  Adalam  nomine,'dequa 
duarum  sobolum  pater  existebat,  apud  Melfam 
Apuliee  urbem  febre  correptus  acriter  torquebatur 
anno  Verbi  incarnati  millesimo  nonagesimo  tertio. 
Morbo  itaque  ingravescente,  jam  pene  vitali- 
bus  (354)  interclusis,  cum  ipsi  in  partibus  (355) 
peritissimi  sic  medici  attestantur,  (356)  natura 
contra  usumattonitaoberrabat,  ut  ab  ipsis  medicis 
necpulsu,  necurina,sed  nequc  aliis  pronosticorum 
indiciis  infirmitas  determinate  (357)  posset  com- 
prehendi.  Qua  de  re  cum  de  ipso  etiam  ab  ipsis 
medicis  desperan  videretur,  fama,  quasi  jam  obiis- 
set,  totam  Apuliam,  sed  et  Galabriam  turbavit.  Ea 
tempestate  Boamundus  apud  Galabriam  morabatur, 

(351)  Lenitas. 

(352)  Gaudii. 

(353)  Dum  concedit, 

(354)  In  talibus. 

(355)  Cum  ipsis  in  partibus. 

(356)  Sic. 

(351)  InflrmitatiB  determinatio. 


1199 


GAUFRRDI  MALATERR^  MONACHI  BENEDICT. 


1200 


qui  cum  fratrem  fama  refereule  jam  obiisse    au-  A  ulciscendam   submoveretur,  excrcitu   admoto,  ab 

utrisque  castri  villam  obscssumituranno  incarnati 
Salvaloris  millesimononagesimo*quaplo.  Hoc  autem 
opcrimentum  fraudis  suob  Guiliclmussibiadaptnbat, 
((uodcumab  urbicolis  primo  infra  urbem  susceptus 
est,    illis   improvisa    determinatione  jurcjurando 
firmaverat   se   nunquam  alicui  urbem  redditurunii 
excepto  Ludoviso  filio  ducis,  ct  hoc  quia  parvulus 
crat,  post  decem  annos  futuros,  fidelitatem,  quara 
duci  juraverat,  solverc,  minoris  olTensae  vel  oppro- 
brii  ducens   quam   quod  perjuris  ol  fraudatoribus 
juraverat.    Sic  avara  ambitio,  sed  et  uxoris  prava 
persuasio  mentemjuvenis  a  bono  honestoque  dis- 
cernendo  proclive  cascatum  (sic)  sibi  illexerat.  Dux 
ab  omni  Apulia  equitum  peditumque  copiis,  fratre 
I.  Hoamundo    sibi  in   auxilium    cum   Hydruntinis et 
Tarcntinis,  etreliquisquisui  juris  erant,  assompto, 
vallem  Gratensem,  versus  Castri    villam  occupat. 
Comes  vero    multa  millia  Sarracenorum  a   Sicilia 
et  Apulia  conducens,  equitum  quoque  sivo  peditum 
Christianorum   copias    illorsum   nepoti  occurrere 
acceleranler  non  rclaxat.  Porro  Guilielmus  de  Gra- 
temaniol,auctoritatis  virosadversum  seconspirasse 
et  obsidionem  sibi  imminere  cognoscens,   sese  ad 
defendendum  pro  posso  aptat.  Dumque  sibi  auxilia 
undecunque  ducere  nititurquamvis  mossit  juveni- 
bus  talibus  excrcitiis  causa  milifaris  laudis,  sedet 
quasslus  libenter  interesse,  tam  iram  comitis  quam 
ducis    veriti,  minime  sibi,  cum  multa  promitteret, 
^  associari  proBSumcbaut,  maxime  quia  fortunamsibi 
'  advcrsam,    propter  quod  ipsum  cum  aliqua  inho- 
nestale  retorquebant,    prsenotantes  metuobant. 

Dux  autcmin  vallcGratensicomitem,  dumvenial, 
sustinet,  castrum  quodSancti  Mauri  dicitur,  usquc 
propcrans  doditione   civium   tali  pactione  suscipit 
ut  in  perpetuum,  dum    vitacomes  fuerit,  illudOui- 
liolmo   non  reddant.  Inde  Rossanam   usque  per- 
transicns,  quia  Guilielmus  filios  poleotiorum civium 
sibi    obsides   adduxerat,    minus  slbi  assentientes 
ofTendit.Sed  quia  ipse  duxjam  ante  annum,  contra 
voluntatem  Graecorum,  qui  eidem  maximacx  paite 
principabantur,Gr8eco  archiepiscopo  ejusdemsedis 
dcfunclo,  successorcm  Latinum  cligendo  subroga- 
verat,  sed  necdum  sacramenlo  aut  sacra  unctione 
firmatus  crat,  electionc  Latinifrustrata,dumaduee 


disset,  credulus  castra  quse  juris  fratris  fuerant 
irrumpenssaciamentis  sibi confcfderaro persuadel, 
ita  tamen  discernens  ut,  si  frater,  quod  se  nolle 
prolestabatur,  jam  ohiisset,  salva  fidclitate  legalium 
hoeredum  suorum,  videlicet  fratris,  sibi  quasi 
fideli  eorumdcm  hajrcdum  patruo,  usqne  ad  intelli- 
gibilcm  aetatem,  qua  ipsi  legitimc  terram  regere 
cognoscercnt,  fideles  persistcrcnl,  Comes  autem 
•  Hogerius,  eum  talia  facere  audiens,  indignalionc 
commotus  quod  talia  se  inconsulto  prsesumpserit, 
veritus  etiam,  quamvis  hanc  fidelitatem  honeste 
discerncns  susciperet,  pictis  verbis  fraudem  (358) 
occultans  in  posterum,  contra  nepotes  ambitione 
captus  aliquid  fraudis  machinaretur,  asuis  insequi 
prascipiens  a  tota  Calabria  arcet. 

CAPIIT  XXI. 
Guiliolmus  cle  Grantavul  Hossanam  intrat. 
Plurcs  etiamaudita   fama  mortis   ducis  in  inso- 
lentiam  prorumpentes,  de  iis  quae  duci  competebant 
distrahcndo,  sibi  usurpare    moliebantur.  Unde    et 
Guilielmus  de  Granlemaniol  (359),  summa  cupidine 
correptus,  in  insolentiam  proclivisdeclinans,  Hos- 
sanam    Calabrite   urbem  pervadcns  intrat,  dicens 
sibi  jure  compelerc   ut,  qui  sororem  ducis,  filiam 
Guiscardi,     Mabiliam    nomine,    uxorem  habebat, 
hjereditatisque  particeps  ficret.  Sic  quae  ducis  fue- 
rant,    propter    imbecillitatem    hajredum    quisque 
quantoe  fidei  erga  ipsos  hicredcs  ficrot,  ostentans, 
sibi  distrahondo   usurpabat.  Sed  natura,  quee  jam 
diu  peregrinaoborraverat,  insui  jurisproprietatem 
reversa,  contraspem  mcdioorum  convalere  incipit. 
Sicque  sanitate    diatim  cxcrescente,   ad  integrum 
pristina3  reslitutus  est    sanitati.  Quod  Boamundus 
audicns  magna  menlis  alacritateMelfi,  ubi  fratrem 
esse  sciebat,  dc  ejus  sanitalis  recuperatione  conga- 
visurus  occurrit,   castra  qua)  sibi  confoederaverat 
reddens ;    qu^  fecerat,   non  jam  dolose    fecisse 
ostendif.  Forro   Guilielmus  de   Grantamanil  turpi 
illectus  avaritia,  nec   do  domini  sui  rccuperatione 
sanitatis  congavisurus,nec,  ut  urbcm  quam  perva- 
serat   reddcns,   accedere  curavit,    sed  impudouti 
fronte  fraudemostentans,eamdcm  urbempro  posse 
muniens,  contra  ipsum  duccm,  si  forte  impugnaro 
attentaret,  armavit.  Comes  aulem  Rogcrius,  super 


hac  re  plurimumindignatus,  tamen,  utsapiens  vir,  p.  conceditur  ut   de    sua  gente   archicpiscopum  sibi 

•  «•  •!  d1«1*  *  1         ^^         £"%  •  f*1*<  1*  ^  k  t^  *11  «« 


quia  ncptis  maritus  erat,  legato  ad  ipsummisso,  ad 
reconciliationem  contra  dominum  suum  urbem 
reddondo  liortatur.  At  dnm  blandimentis  minus 
prsevalot,  in  iram  totus  prorumpens,jure  se  et 
urbem,  quam  nequiter  pervaseral,  ablaturum,  et 
omnia,  quae  exlicentiaducis  ante  tenuorat,  cxhaere- 
dato  sublaturum. 

CAPUT  xxn. 

Ihix  ct  comcs  Casiri  villam  obsidont. 
Sicquc  potiusipse  ducem  ad  cxpeditionem  super 
Guilielmum  urgens  quam  ipse  a  duce  ad  injuriam 

(858)  Pacem. 


GriBci  prolibitueligcrent,  favorem  illorum  adeptus, 
urbem     quoque    illorum    deditionc  obtinuit;  sed 
castrum  oppugnans,  fidelibusGuilielmirenitenlihus 
minime  praevaluit.  Porro  comes,  cum  exercitu  vc- 
niens,  do  duce  qui  jam  tantum  profecerat  gavisus, 
juxta  caslrum  Tarsce  supor  fluvium  qui  a  S.  Marco 
defluit,  quo  jam  dux  lentoria  fixerat,  castrametatas 
est.  Hic  Guilielmus;  a  comile  invitatus  ut  securus 
ad  colloquendum  veniat^acoessit.  Multisque  circum- 
ventionibus  usus,  dum  el  fraudem  suam  operiret, 
qucc  pervaserat   duci  restituit.  Dux  autom  jussam 

(359)  GrantemaniL 


ia»i 


HISTORIA  SICULA.  —  LIB.  IV. 


1202 


expetendo,  Goilielmumexsequens  reconciliarisibi,  ^  sanct»  Deiecclesise  prflovaleret.  Comos  autemhac 

Dl  judicio  comitis  cfleteroriimque   pnidentum  qui 

interorant  virorum  jus  teneat ;  quod   sibi  tandiu 

iigurius  extiterat,  sacramento    et  fide    promissa 

obtestatur.  Qui  sui  reatus  conscius  et  judicio  pra3- 

gravari  timens,  dum  rcnuit ;  licentia  abeundi  ac- 

cepta,    casti*i  villam  impunc  redit.  Quem  dux   ct 

comes  in  crastinum  cum  omni  cxercitu  su})sequenti 

castrum  obsidione  vallant,  sicque  iigno  et  armato- 

rum  copiis  sepiendo  cingcntes,  ut  nulia  cx  parte 

aditus  ingrediendi  vel  aliquid  introducendi  castri- 

villensihus  esset,  sed  infra  muros  modicumvictus 

habentes,  dum  por  tres   hebdomadas   imminento 

hoste  premuntur,  exhaustisque  quae  ad  victum  ha- 

bebant,  Guilielmus,  quod  ut  facnret  primo  expe- 

tebatur,  ut  si  susciperetur  expetens,  se  Jus  ducis 

tenere  repromittit. Ad  quod  exsequcndum  dum  fide- 


legntione  percopta,  et  suasoriis  litteris  apostolici 
viri  perlcctis,   usus    concilio  fidelium    suorum,  et 
maxime   l^oberti  Troinensis    cpiscopi,    per  quem 
omncm  convcnientiam  Conradi  ac({uirit,  nam  Italus 
ernt,  et  illarum  partium  gnarus,  quod  expetebatur, 
concedit,  et   ab    utrisque   pnrtibus    exsequendum 
sacramentis  ftrmare  fecit.   Xuptiorum   itaque  die 
determinalo  Conradus    comcs  a    comite  Rogerio 
pluribus  munificentiis   honoratus ,    reditum  unde 
venerat  accelerat,  anheliimquo  dc  relatione  lega- 
jionis  dominum,  nuptins  concessas  accelerans  plu- 
rimum  hetificat.  Porro  comes  Uogcrius,  npparatis 
his  quie  ad  efTcctum  congruebant,  plurima  classe 
episcopum  Trainensem  etnlios  bnronessuos  filiam 
mullis  thesaurorum  cnxeniis  ditatam  Pisam  usque 
conduocre  facit  ubi    filius  regis  obvius  cum  omni 


jussorea  ad  placitum  ducisnon  hnbet,  quad  do  ipso  3  honorificcntia  suscipiens,    authentice    dispensata 


habebat,  pro  plegio  ponit.Duci,  in  sua  virlute,usque 
ad  determinatum  diem  quo  jus  teneatur  delibera- 
tum,  per  manum  comitis  securus  factus,  quod  jus 
exsequiprsevaleat,  castra  sua  sibi  reddantur.  Ins- 
taate  itaque  termino  juris  tenendi,  loco  detcrmi- 
nato  convenientes,  querimonias  sunsadversusGui- 
lielmum  exponit,'sed  ille  modicum  juris  habens,dum 
minus  rhetorice  nrgumentatur,  judicio  his  quse  sub 
duce  habet  privatur.  At  dum  judicio  contradicere 
molitur,  minus  facultatis  vel  juris  hahens,  torris 
privatus  cum  uxore  ad  imperatorem  Constantinopo- 
Htanum  transivit,  ubi  aliquantispcr  commoratus, 
tandem  cum  muUa  pecunia  rediens,  duci,  ut  pio  et 
miserirordi  viro  rcconciliatus,  terram  quam  ami- 
scrat,  excepto  castro  quod  S.  Mauri  dicitur,  re- 
isipit. 

CAPUT   XXIII. 


solemnes  nuptias  celebravit  anno  Verbi  incarnati 
millesimo  nonagesimo  quinto. 

CAPUT  XXIV. 
Dux  et  coines  Melfam  obsessum  vadunt, 

Porro  dux  Hogerius,  adhuc  juvenis  et  nil  malas 
suspicionis  advorsus  aliquem  habcns,  sed  ex  sui 
cordis  puritatc  aliorum  menles  dijudicans.  Longo- 
bardos  sequeut  Nortmannos,  quia  ex  parte  matris 
ex  eorum  gente  crat,  sibi  fideles  credens,  et  eo- 
rum  genusnostrae  genti  invisum  minus  discernens , 
castrasua  tucnda  eis  haudsecus  ac  Nortmannis  de- 
legabat.  Unde  accidit,  ut  dum  apud  Malfam  idem 
faciendo  minus  sibis  prospiceret,  Malfetani  urbe,  et 
castris  quoe  Guiscardus  ad  perfidiam  eorum  com- 
primendam  ibidem  fecerat,  pro  libitu  suo  utentes,  li- 
beram  facultatem  fraudis  su®  exercendae  nacti,  ju- 


Conws  filiam  filio  impcratoris  Alamannorumdedit.  C  gumgentis  nostraietducis,  quiamorisnostriexse- 


Cum  autcm  inter  Urbanum  apostolicum,  et  Hen- 
ricum  Teutonicorum  imperatorem  dicercntur  dis- 
sentiones  enerbuisse,quibusdam  controversiis  intcr 
Conradum  ejusdem  Hcnrici  filium,ac  patrcm,  quod 
seriatimlongumcst  enarrare,  insurgcntibus,  Con- 
radus,  irnto  animo  a  patre  discedcns,  ad  aposto- 
licum  et  Mathiidem  marchisam  quae  ei  ex  fidclitafe 
adhserebat,  se  contulit,  corum  auxilio  plurimum 
per  Italiamrebcllisexistens.  Atcumjuvcnis  etsine 
uxore  esset,  et  sumptibus  ad  id  quod  coepcrot 
nccessariis  minus  abundaret,  concilio  apostolici  et 
prsefatoc  marchisas  Mathildis  per  Conradum  comi- 
tem,  quem  ad  id  iegationis  peragcndum  direxit , 
filinm  Siculorum  Calabriensiumve  comitis  sibi  in 
matrimonium  concedendam  expetiit.  Apostolicus 
ctiam  litteras  suas  committit,   ut  sibi  familiari  et 


cutorerat,  ase  excutere,  nec  tributum  et  servitium 
statutum  persolvere,  sed  et  ipsiduci  ad  eamdemur- 
bem  accedcndi,  omnibus  fidelibus  suis  cxclusis 
aditumdenegarent.  Dux  autem,  videns  tantumdam- 
num  sibi  illatum,  de  credulitate  quam  crga  eos  ha- 
buerat  sero  ponitons,  a  comite  ct  fidclibus  suis  con- 
silium  subjugandieosrcquirit.  Sicqueavunculo  co- 
miti,utsibi  attentissimesuccurrat,medietatem  urbis 
sibi,si  subjugare  possent,  concedcns,ab  omni  Apu- 
lin  et  Calabria  navali  et  cquestri  exorcitu  admoto  , 
poditum  etiam  copiis^ccrtatim  nccelerat,  anno  In- 
carnationis  Domini  millesimo  nonagesimo  sexto. 
Urbe  itaque  a  procinctu  maris  navibus  cingentes, 
per  pr^ecipitia  circumadjaccntium  montiumequitum 
et  peditum  copias  prudenter  ex  consilio  et  opere 
comitis  ordinantcs,  undiquc  obsidione  vallant.  Sic 


amico,    ad  hoc  idem  dirigens,    ad    conccdendum  rv  itaque  urbem  opprimendo  profecto ,  ut  credimus, 


hortatur,  dicens  sibi  niagno  honori  et  proficuo  fu- 
turum,  si  filia  filioregis  futuro  sponso  jungatur,  ct 
juvenis  S.  Romanae  Kcclesise  fidclitate  adhierens , 
sed  sumplibus  quibus  contra  patrem,  qui  eum  in- 
juste  oppugnabat,  minus  sufficiens,quos  patercum 
ftlio  daret  viribus  viclus  nd  debellandos  inimicos 


obtinuissent,  nisi  infortunium,  tnle  quale  subtitu- 
lando  adnotabimus  intcrcessissct.Boamundus,nam- 
que,  (^ucis  auxilio  simulato  etab  ipso  submonitus 
advenicns,  plus  fratri  ad  daronum  quam  ad  profi- 
cuum,  non  tamen  ut  credimus,  ex  industria  factus 
est.  Ipso  anno  ex  edicto  Urbani    pap»  expeditio 


iao3 


GAUFREDI  MALATERR*  MONACHI  BENEDICT. 


1204 


versus  Hiorusalem  ab  undiquo  terrarumfervontis-  A  Therraas  conducerefacitHenricumLfescastrensem 


sima  erat.  Boamundus  autem^  qui  jam  dudum  cum 
Guiscardo  patro  Romaniam  pervascral,  ct  semper 
sibi  subjugaro  cupicns  crat,  vidensplurimammul- 
titudinem  per  Apuliam,  sed  sine  principe  illorsum 
accelcrare,  princeps  exercitus  sibi  eos  alligando 
fieri  volens,  signum  cjusdem  cxdcdilionis,  crucem 
vidolicet  veslibus  suisapponit.  Porro  juventusbel- 
lica  totius  excrcitus,  tam  ducis  quam  comitis,  no- 
varum  rerum,  ut  in  tali  actate  assolet  appetens, 
visa  cruce  Boamundi,  et  ab  ipso  submoniti  ad  id 
faciendum  certatim  coucurrunt ;  sicque  crucibus 
sumptis,  fines  Chrisliani  nominis  ulterius  non  at- 
tentare,  doncc  paganorum  fincs  pervadant,  absquc 
cunclatione  voto  obligantur.  Uux  autem  ct  comes 
exercitum  suum  muxima  ex  parte  sibi  taliter  defe. 
cissevidentesy  tristerevpeditionem  solvunt.  Sicque 
urbe,  pene  usque  ad  deditionem  vcxata,  tali  infor- 


episcopum,  et  quosdam  de  fidelibus suis  abinde,  ma- 

ritimo  cursu  usque  Pannoniam,  cum  puella  proee- 

dere  faciens  (B55),  qui  navibus  apparalis,  puellam 

eum  multis  sponsalibus  intromittentes  (366),    ve- 

lis  ventocommissis,prospera  aura  flante  pcrsequora 

feruntur  (367)  :  usque  dum  in  portum  Albse,  qai 

juris  regis  Huugarorum  (368)  est,  impune  applicant. 

Hic  Vincurius  comes,  Bellegratae  (369)  missus  cum 

quinquc  millibus  armatorum  obvius  fuit ,  eamqae 

^370)  cum  bis  qui  cum  oa  (371)  venerunt  decenter 

excipiens  (372),  usque  ad  regem  perduxit.  Per  to- 

tam  Pannoniam  ("373)  nuptiae  regis  praeconizantur. 

Uudique  cum  enxeniis  (374)  coocurritur.  Et  curo 

semper  frequens  et  numerosa  (375)manus  ex  more 

cum  rege  innumerabilem  (376)  turbam  plus  solito 

(377)  nuptiarum  ,  et  novse  regin»  visendse  appeti- 

tis  (378)  conflavit,  die  terminato,  prsesentibus  ar- 


tuuio  privantur.  Boamundus  mare  transiit.  Dux  in  p  chiepiscopis  etepiscopis,  et  diversis  ordinibusdos 
Apuliam  secedit.  Gomes  Siciliam  revertitur.  Urbs      puellae  logali  more  (379)  in  publico  protestatur.Hex 


oppressione  gaudens  liberatur. 

GAPUT  XXV. 

Rex  HuDgarorum  filiam  comitis  in  uxorem  capit. 
Alamannus  autem  rex  Hungarorum,  audiens  fa- 
mam  Siculorum  gloriosi  comitis  Rogerii,  Icgatos 
dirigens  filiam  suam  in  matrimonium  concedi  ex- 
postulat.  Ille  vero,  quamvis  honcsti  viri,  qui  ad  hoc 
venerantessent,  tamcnillos  honeste  a  sedimittens, 
de  suis  etiam,  ne  fallatur,  cum  ipsis  dirigens  re- 
mandat  ut,  si  exsecutum  quod  caeperat  velit,  ali- 
cujus  auctoritatis  gradus  vel  ordinis  personas,  qui- 
bus  facilius  credatur,  ad  id  conflrmandum  mittat. 
Qui  anhelus  exsequi  Arduinum  Joviensem  episco- 
pum  et  Thomam  comitem  idem  expostulatum  mit- 
tit.  Gomes  autem,  eos  honeste  accipiens,  secum 
detinuit,  de  suis  honestos  ct  callidos  viros  apud 


et  regina  catholice  pariter  desponsantur,  solem- 
nesque  nuptise  in  tentoriis  et  ex  virentibus  ramis 
tabernacutis  factis  celebranlur.  Nam  nullse  domus 
tautee  multitudini  sufflciebant.  Nuptiis  itaquerega- 
libus  expletis,  rex  episcopum  Lecastrcnsem,  etqui 
cum  ipso  reversuri  ad  vcncrant,  aliquantisper  seeum 
commorari  faciens,  ut  videtde  egressione  festinos, 
legaliler  munificatos  a  se  dimisit.  Illi,  ad  portum 
venientes,  maritimo  cursu  regredi  accelerant.  Jam- 
que  nostrse  gentis  flnes  appropiantes,  cum  terram 
eminus  conspiciunt,navicu1a,in  qua  episcopuserat, 
sociis  armis  carentibus,  a  duabus  piratarum  navi- 
bus,  quas  galeas  appellant ,  hostiliter  aggreditur. 
Nauclerus,qui  navim  regebat;  jaculoconfossus  coi* 
liditur;  navis  remige  carens  submersionem  mina- 
tur.  Episcopus,  nullum  refugium  armorum  habens, 
sed  neque  hostihus  deditionem  subire  volens,  Dei 


Pannoniam  mittens,  ineorum  pr»sentia  a  posterio-  C  auxilium  implorans,  socios  hortatur.  Ipse  idemfa- 


ribus  regionis  illius  exsequenda  postulabaturjura- 
mento  flrmare  cogi.  Quod  rex  libenler  annuens  per 
suum  ducem,  nomine  Alivum,  et  reliquos  non  mi- 
noris  dignitatis  viros,  omnia,  quse  mandaverat,  ex- 
sequenda  juramento  flrmavit.  Sicque  logatos  comi- 
tis,  ut  pactum  flrmatum  renuntiant  (360),  muniflca- 
tos  asedimittit.Gomesautem  relatione  suorum  acce- 
pta(361)  haud  secus  etipse  (3612)  legatos  regisase 
dimittens,  pluribus  honoribus  a  se  compilavit 
(363);  regi  terminum,  quo  sibi  flliam  suam  mittat, 
statuit.  Anno  itaque  incarnationis  (364)  millesimo 
nonagesimo  septimo,  apparalis  quse  nocessaria 
erant,  mense  Maio  cum  trecentis  militibus  usque 

(360)  Confirmatum  renuncient, 

(361)  Suscepta. 
(862)  Ipsos. 

(363)  Ampliavit. 

(364)  Domini  1097. 

(366)  MariLiiiu  carsu  cum  puella  usque  ad  Pa-  D 
normum  prsecedere  faciens,  ubi  pueliam,  ctc. 

(366)  Introductione. 

(367)  Ferentnr. 

(368)  Quem  juris  regnum  Hungarorum. 

(369)  Viricuriua  comes  Bellagrate, 


ciens  inter  alia  subjungit :  Deus ,  inquit ,  si  meis 
peccatis  exigentibus  minus  mereor  exaudiri,  exaa- 
diar  sallem  per  gratiam  quam  crga  progeniem  Tan- 
credi  te  habere  multoties  ostentasti.  Hic  enim  inter- 
ceptus  sum  pro  servitio  fllii  sui.  Nondum  dixerat, 
et  ecce,  aura  intercurrente,  navis  in  qua  crat  ab 
hostibus  avulsa  securiorcs  reddit,  videns  navim 
absque  i^mige  directo  cursu  ad  jacentem  insulam 
tanta  velocitate  perrapidas  equoris  undasferri,  ot 
hostiles  naves  remige  et  velisinsequentibusmiaos 
adversus  illam  vclocitatem  prsevalerent.  Sicque  di- 
recto  cursu  divinitus,  ut  credimus  ,  regebatur,  ot 


(370)  Sitf  eumque. 

(371)  Ipsa. 

(372)  Hecipiens. 

(373)  Provinciam. 

(374)  Exeniis. 

(375)  Umbrosa. 

(376)  Cum  rege  sit  innum.^  etc, 

(377)  Rumor. 

(:J78)   Videndrff  appctitus, 
(379)  In  regali  more. 


1205 


HISTORIA  SICULA.  -  LIB.  IV. 


1206 


cuin  idem  portus  condensis  syrtibusinsitusarto  ct  ^ 

periculoso  aditu,  nisi  u  pcritis  nautis  altentctur,  ad 

insulam  pateat,  impune  scopulosas  undas  jtlacito 

portu  applicarent.  Hostibus  itaquc  frustratis  rccc- 

dentibus,ipsi  prospcro  o^quore,  in  quo  disponcbant 

applicantes  ad  comitom  pervcniunt,  ordinem  ac- 

tionis  SU8B  cxponentcs.Quis  dubitetprogcniemhauc 

divinitus  quadam  felicitate  denotatam,  cum  in  suis 

utilitatibus  ubi  ...  putcs  fuissc  narrantur  tot  feli- 

cibus  successibus,  fortuna  ctiam  in  suis  fidelibus, 

ubi    sua  ncgotia   oxsc([uebatur ,    defuissc    passa 

non  sit?Ad  nominationcm  quippe  gratiosa3  for- 

tunse  corum  navis  hscc  erepta  est  ab  impugnationc 

hostium. 

OAPl  T  XXVI. 

Cowcs  Capuam  nbsidot  oum  duce  Uogcrio  clprincipc  ^ 

lUcardo. 

Comes  ergo,  tolius  progeniei  sujc  sustenlator, 

citra  Romam  versus  Siciliam,  sicuti  mnria  ab  un- 

dique  cingunt,  abundantin  rcrum  cl  industria  ral- 

lentis  sapicntis  consilii  pricccllebat,  unde  ct  omncs 

sua  negotia  ad  ipsum  confercbant,  utsua  prudentia, 

ut  fcrrum   cote  a  oomite  resumpto  ad  sua  dispo- 

nenda  prudcntius  callcrent,  et  cjus,  ubi  neccssc 

forcl,  auxilio  potirenlur.  Porro  ipse  omnes,  qucm- 

admodum  gallina  pullos  sub  nlas,  clypco  su®  ])ro- 

lectionis  ct  consilii  fovens,  ut  pius  pntronus  re  e* 

consilio,  prout  poterat,  omnibus  omniuo  defavcbat. 

Undo  acoidit  ut  Hicardus  juvcnis^Jordanis  principis 

fllius,  princeps  et  ipso  Aversse  dcfuncto  patre  orbiis 

pusillussuporstes,  fraudc  Longobnrdorum  urbcCa- 

puana  injuste  jamdudum  privatus,  cum  jam  ad  in-  ' 

telligibilem  aelatem  pervcnisset,  damnum  sibi  illn- 

tum  videns,   et  dolens,  ac  de  auctoriJ)us  ultioncm 

pclcre  disponcns,  ad  sibi  consanguineum  comitcm 

prudentcs  viros  supplcx  illorsum,  ut  sibi  auxilium 

laturus  accclcrarc  non  diffcrat  cum  scrvitio  suo 

vicerecompensationis  Neapolim,  qua?  sibi  similitcr 

rccalcitrabat,  si  praovalere  posset,  liducialitercon- 

cedens.  IJux,  ut  qui  parti  consanguinei  principis 

favcbat,  non  viliori  legato  qunm   laternli  conjuge 

Adala,  videlicetmarchionis  Flandrcnsis  niianccum 

exercitu  vcniro  diflcrat,  ac  sibimct  nuxilium  laturus 

summopcre  invitat.  Prinocps,  cnusa  auxilii  quod  ab 

ipso  sperabat,  homo  ducis  factus  fucrat;  quod  nun- 

quam  Guiscardus,  cum  multarum  artium  et  virium 

esset,  a  Jordano  principe,  quamvis  hic  avunculus,  D 

ille  autem  nepos,  sororis  videlicet  filius  esset,  vel 

vi  vel  blandimentis  extorqucre  potuit,  cum  Sffipis- 

sime  altontatus  fuerit.  Comes  autem  pietate  con- 

sanguinci  principis  ct  multis  vcrbis  ducissae  sibi  a 

duce  delcgat£e,legationcdcprccatoris  et  humilitate 

exponeutis  illectus  et  pcrsuasus,  excrcitu  qualem 


nunquam  antea  habuisso  dignoscitur,  ab  omni  Si- 
cilia  ct  Calabria  forli  imperio  conflato  (380),  prima 
hebdomada  Aprilis,  sccunda  pace  (381)  Pharum 
transiens,  illorsum  aocelerat,  sed  in  prato  Marco 
aliquautisper  commoratus,  cxcrcitum  (382)  maris 
transmeatione ,  et  arcto  scopulosorum  montium 
transitu  lardantem  (383),  dum  veniat  sustinet,  vi- 
dens  juga  (384)  montium  Calabri  »>  grcgibus  (385) 
armentorum  et  pecorum  (386,  scd  et  caprarura,  in 
usus  Sarracenorum,  quorum  maxima  pars  exerci- 
tui  (387)  intcrerat,  occupnri,  ut  merito  a  collatione 
similis  argumenti,  gregum  Laban,  et  Jacob  (388), 
si  legisses,  vcl  ccrto  (389)  dcferente,  didicisses, 
rocordari  poteras  (390).  Congregato  cxercitu,  quis 
armatorum  millia  enumeret,  cum  ipsn  tentoria  bi- 
tumine  palliata  vix  ullo  numcro  concludi  potuerunt? 
Tam  pomposo  plus  solito  exercitu  comes  Apulos 
tines  visum  intendit,  maxime  quia  Apuli  expedilio- 
nibus  aliquo  annorum  currioulo  desueti,  corpus 
nullis  plagis  et  diutinis  laboribus  fatigando,  quin 
recreando,  sibi  potius  indulgere  quam  expeditio- 
nibus  itcrum  asssuescendo  insudare  nitcbantur  ; 
unde  et  ipsum  duccm,  quasi  principis  pra^scntiali- 
tcr  auxilio  dcstitutum  minus  vcrebantur,  sed  per 
loca  advorsuseum  insurgendo,  in  insolcntiampro- 
rumpentes  ejus  Jussa  minus  exsequebantur.  Dux 
quoque  simili  argumento,  de  ejus  versus  Apuliam 
expeditionaliter  adventu  minus  credulusinamcupien- 
ti  nihil  satis  festinatur,ut  seipsum  submovcndo  extra- 
hat»versusCalabrianiaccelernt.VersusApuliampro- 
ficisccnti  apud  Liscum  juxta  castrum  Orioli  occurrit, 
multumque  ad  inviccm  laetali,  dux  quidcm  versus 
Melfam  cxercitum  submovcndo  accelerat;  comes 
autem  ne greges  sui  deficerent,  iterconficiens  Hene- 
ventum  vcnit,  ibique  in  planitic  super  fluminis  ri- 
pam  Calorii,  ad  pontem  S.  Valentini  castrametatus 
est.  Bcneventani  autem  ejus  advcntum  pertime- 
sccntcs,  pacem  expostulantesjamtriduooccurrunt. 
Comcs  autcm  sciens  urbcm  juri  apostolici  Urbani 
et  sancta)  Homana)  Kcclesiad  competere,  susceptis 
mille  quingentis  aureis  ct  sexambulatoriis  urbi  ct 
mcssibus  suis  i^arccndum  indicit,  indeque  pertrans- 
iens  supcr  fluvium  quod  Sabbatum  dicitur,  tcn- 
toria  figens  Pcntccostcn  cclebravit.lpse  quidem  le- 
gatos  jampridemCapuanis  honestos  viros  prsemi- 
scrat,  submonendis  hortando  ut  ab  inepto  incccpto 
desistcrent.  Se  illis  nil  mali  inferre  velle,  sed  po- 
tius,  si  cum  principe  suojus  cxsequi  velint,  eorum 
parti  cum  justitia  sustentatatutamento  esse.  At  ubi 
legatis  regrcdicntibus  eos  nil  moliri,  scd  potius  in 
malilia  sua  superbe  pcrsistere  audit,  inde  commo- 
vcus  ( «apuanos  fincs  pervadit,quo  diluculo  cum  millo 
armatis  exercitum  preecedens  ad  urbem  accedit 


(380;  Constans, 

(381)  Pasche. 

(382)  ExvrciLus, 

(383)  El  arcos  Consorum  monlium  transitum  tar- 
diintc, 

(384)  Videri  super  juga,  etc. 


(385)  Greges. 

(386)  Pccorum  in  usus, 
(381)  Kxcrcitus, 

(388)  In  Jacob, 

(389)  Ccrte  aliquo, 

(390)  Potuisses. 


1207 


AD  GAUFREDI  MALATER.  MON.  BENED.  HISTORIAM  SICULAM 


1908 


extractos  plurimos  militariter  dejectos  damnose  A.  tiant.  Quod   audiens   vir  aposlolicus,  et  quia  hsee 

Indificavit,  multosque  amplius  leesissetf  ni  pulvis 

equorum,  pedibns  cxcitatus  et  a  vento  condensis- 

sime  agitatus  intercessisset.  Sic  ad  castra  sua  re- 

versus  in  crastinum  cum  toto  oxercitu,  urhi  se  vi- 

ciniorem  conferens,  a  meridiana  plaga  obsidionc 

vallando,  a  ripa   orientali  usque  in  occidentalem 

cingit.  Dux  autem  ct  princeps,  cum  suo  cxercitu  ab 

aquilonari  partc  obsidcntes,  urbom  tendunt  prse- 

gravari.  Forro  comes,  cujus  consilio  omnes  ince- 

debant,  quia  sollicitior,  quia  prudentior  in  omnibus 

agendis  vigilanti  cura  crat,  pontcm  cx  lignis  eri- 

gens,  itatrans  flumen  ordinavitut  suo  oxercitui,  et 

ducis,  libero  aditu  patcnte,  flerct  transitus.  Sicque 

urbs  ab  utroquo  cxercitu  in  tantum  oppressa  cst,  ut 

nuUa  ex  partc,  arida  vcl  liquida,  egrediendi  tuto 

vel  ingrediendi  aditus  patcrct ;  ipsc  autem  omni 


ab  illis  exsequendi  internuntius  fuerat,  aliquanta- 
lum  erubescens,  gladio  beati  Petri  animadvertens 
interminatur,  parti  nostrorum  ex  toto  favendo  se 
contulit,  constantiam  comitis  in  fortia  exercenda 
perplurimum  laudans,  vitamquc  ejus  omni  cura 
RomoB  et  Italiae  pcrnecessariam  assercns.  Nam  ti- 
mor  ejuR  plures  ab  insolontia  plusquam  zelus  honc- 
statis  compcsccbat.  Apostolicus  itaque  ecclesiasticis 
negotiis.plusquam  cxpeditionalibus  exercitiisinten- 
tus,totaIibus  tumultibus  mente  declinatis,  histribas 
principibus,  sed  et  omni  cxercitui  apostolica  bene- 
dictione  conccssa,  Ucneventum  scccssit. 

CAPIIT  XXVIII. 

Capna  capilur^  et  principi  Ricardo    restiluilar, 

Comes  autom  cum  duce  et  principe  in  oppugna- 

tiono  urbis  attcntissime  persistens,  machinaraenta 


diluo.uloanteluccm8urgen8,utrumqueexer<Hum   Bad  urbem  capiendam  artiHcio^issime  aptant.  •>- 


pontem  transeundo  invisens,  utrum  attenti  cssent 

ad  excubias  visum  ibat,  ducemque  etprincipom  ad- 

huc  somno  oppressos  invcniens,  ludibrio  habebat. 

Porroipsiruboreperfundcbantur,quodjuvenesipsi, 

et  ad  quos  peculiarius  negotium  attincbat,  segnio- 

res  forent,  comile,  provectioris  cetatis,  et  corporis 

plagarum  laborumque  asperitatis  viro  vigilantiore 

existente.  Nam  et  ab  omni  cxercitu  ejus  vigilantia 

admirationi  erat,  omnesque  in  cjus  exemplo  vigi- 

lantiores  reddebantur,anno  DominicsB  Incarnationis 

lOQl,  ibi  se  impreegnavit  comitissa  Adalasia  de  co- 

mite  Rogerio. 

GAPUT  XXVII. 

Urbanus  papa  ad  ipsos  tendens  pacem  componere 

nititur. 

Cumista  aguntur,papa  Urbanus,colloquiumducis 

et  comitis  desiderans,  a  Roma  progrediens,  apud 


puani  primo  ludibrio  haberef  contemnere,  ad  defen- 
sionem  scse  ad  invicem  cohortari ;  duci  tamen,  vel 
comiti  se,  si  rctinendo  recipero  velint,  urbem  red- 
dere  attentant.  Sed  nobilissimi  principes  hanc  fran- 
dom  sibi  nullatenus  assuniero  volcntes,nisi  ut  prin- 
cipi  reddantur,  acquicscere  passi  non  sunt.  At  ubi 
Capuani  machinamonta  apparata  versus  urbem  ap- 
propiare  vident,qu8e  prius  ludibrio  habebant  exho^ 
.rescentes,  deditione  urbis  sesc,  consilio  comitis, 
committunt.Sic(iue  ipso  mediatore  usi,vix  susefrau- 
dis  impunilas  impctratur.  Principi  pro  libitu  sao 
urbs  Capuana  restituitur.  A  principe  duci  et  co- 
miti  gratise  referuntur.  Dux  et  comes  apud  Saler- 
num  pariter  digrediuntur.Princcpsurbem  suo  libitu 
vindicans,  in  altiori  turri  triumphaliter  hospitatar. 

CAPUT  XXIX. 
Capuam,ubiobsessionemtenebant,venit;  comesque  C  UrbanuspapalegationemSiciliwet  Cnlabriascomiti 
sex  tentoriailli  dcliberansad  hospitandum,sumptus 


necessarios  abundantissime  ministravit.  Porro  ipse 
sciens  scriptum :  Beati  pedes  evangelizantium  pa- 
cem(Rom.x)\  eiiBeati  pacificifquoniam  filii  Dei  voca- 
buntur  {Mattb,v)\ei  alibi  scriptum  est  :  Pacem 
babetOf  et  Deus  pacis  et  dilectionis  erit  vohiscum 
(II  Cor,  xiii),  et  maxime  quia  sciebat,  totius  Chri- 
stianitatis  curam  suae  provisioni  delegatam,  de  pace 
inter  ipsos  reformanda  primo  ducem,  ct  comitem, 
principemque  pariter  convenicns  attenlare  csepit. 
Qui  consilio  comitDs  prudenti  responsione  usi,  in 
praesentia  apostolici,copia  beati  Pctri  dicunt  sc  jus 
iniro,si  aCapuanis  paridiscrimineidem  exsequatur, 
concedunt.  Papa  infra  urbem  idem  de  Capuanis 
rescitum  vadens,  dum  ab  utrisquc  partibus  conce- 
ditur,speconnciend8e  pacisfrustra  gaudens,renun- 


concedit, 

Papa,  urbem  redditam  ct  pacem  inter  ipsos  fa- 
ctam  audiens,  et  gaudet  de  fraude  compressa  et  de 
pace  confecta  ;  sed  quia  ducem  et  comitem  Saler- 
num  secessisse  audivit,  nolens  comitem,  donec  sibi 
loquatur,  versus  Siciliam  remeare,  illorsum  accele- 
rat.  Veniensque  cum  archiepiscopis  apud  Sanctum 
Matthseum,  ut  cum  debito  honore  eum  acciperet, 
cum  processione  prsestolatur,  ct  tamen^propter  ami- 
cabilem  venerationem  quam  versus  comitem  habe- 
bat,  primum  ad  cjus  hospitium  eum  amabiliter 
visum  vadit,  diuqueejus  colloquiousus,  ad  proces- 
sionem,  quoe  presstolabatur,  suscipicndus  accessit, 
in  castrinumquc  convenientes,  alter  alterius  collo- 
quio  cum  maxima  dilectione  fruuntur.  Sed  quit 
ipse  apostolicus  Jamdudum  l\obertum  episcopum 


tiat.  Dies  disputandi  ststuitur.  His  opponcutibus,  D  Trainensem,  coniite  inconsulto,  legotura  in  Sicilit, 

et  ilIis,prout  sese  res  habebat,  rcspondentibus,  gra- 

vi  syllogismo  Capuani8,a  judicibus  legaliter  couclu- 

siodeterminatiir.Ciapuani,  audientessejudicio  pr®- 

gravari,  vcl  oppositione  vel  rstionabili  contradi- 

ctione   contra  judices  usi,  publice  so  injuriosos 

ostentantes,  exsequi  vel  nolIe,vel  nonpossc  denun- 


ad  exsequondum  jus  Sanctae  Romanae  Ecclesie 
posucrat,  perpendens  hoc  comitem  grave  ferre,  et 
nullo  modo,  ut  stabile  pcrmancat,  assentire,  cogno- 
sccns  ctiam  ipsum  comitcm  in  omnibus  negotiis 
ecclesiasticis  exsequondis  zolo  divini  ardoris  exfer- 
vescere,cassatoquod  de^episcopoTrainensi  fecerat, 


1209 


AD  HISTORIAM  SICULAM  APPENDIX 


1210 


legationom  bcati  Pelri  euper  comilem  per  totam 
Siciliamy  vel  habendam  (391)  hoercditaliter  ponit, 
ea  discretiono  ut,  dum  ipse  comes  ndvixerit,  vel 
aliquis  hscrcdnm  suorum,  zeli  paterni  ecclesiastici 
exsccutor  supcrstes  fuerit,  lcgatus  alius  a  Rnmana 
sede,  ipsis  invitis  nullus  snperponatur ;  sed  si  qua 
Romanffi  Ecclesise  juris  exscquenda  fuerint,  char- 
tulis  a  Romana  sede  in  Siciliam  vel  Cialabriam  di- 
rectis,  per  ipsos  consiUo  opiscoporum  earumdcm 
proviuciarum  authentico  doiiniantur.  Quod  si  epi- 
scopiadconciliuminvitatifuerint,  ([uot  et  quos  ipsi 
comiti,vel  suis  futuris  hseredibus  visumfucrit,illuc 
dirigant,  nisi  forte  de  aliquo  ipsorum  in  concilio 
agendum  sit,  in  Sicilia  vel  Calabria  in  prsesentia 
8ua  authentice  definiri  nequiverit,  et  ad  hoc  com- 
missumporpetualilcrpermanendum,  privilogio  suae 
auctoritatis  firmavit,  cujus  sententiam  subtitula- 
mus  : 

Uruaicus  episcopus,  servus  servorum  Dei,  cha- 
rissimo  filio  R.  comiti  Calabriee  et  Siciliee,  salutom 
et  apostolicam  beuedictionem.  Quia  prudentiam 
tuam  supernee  majestatis  dignatio  multis  triumphis 
et  honoribus  oxaltavit,  et  probilas  tna  in  Sarrnce- 
norum  finibus  Ecclesiam  Dei  plurimum  dilatavit, 
sancteeque  sedi  apostolicae  devolam  se  mults  modis 


A  scmper  exhibuit,  nos  [tc]  in  specialem  atque  charis- 
simumfilium  ejusdemuniversalis.EccIosioe  assum- 
psimus.  Idcirco  de  tuoeprobitatis  sinceritato  pluri- 
mumconndentes^sicut  verbispromisimus^ita  oMam 
litlerarum  auctoritate  firmamusquod  omnivitectuee 
temporo,  vel  filii  tui  Simonis,  aut  alterius  qui 
legitimus  tui  hseres  exstiterit,  nulluminterrapote- 
statis  vestree,  prseter  voluntatem  aut  consilium 
vestrum  legatum  Romanae  Kcclesioe  statuemus  ; 
quinimo,  qux  per  legatum  acturi  sumus,  per  vestram 
industriamlegativice  exhiberi  volumus,  quando  ad 
vos  ox  latere  nostro  miserinius,  ad  salutem  videlicet 
Ecclesiarum  quoB  sub  vcstra  poteslato  existant,  ad 
honorom  beati  Pctri,  sanctoequcejussedisaposto- 
licae,  cuidcvote  hactcnusobedisti,  qunmquc  in  op- 
portunitatibus  suis  strcnueac  fideliier  adjuvisli.  Si 
voro  celebrabitur  concilium,  tibi  maiidavero  quate- 
nus  episcopos  et  abbates  tuee  terree  mihi  mittas, 
quot,  et  quos  volueris  mitlas,  uiios  ad  servitium 

°  Ecclesiarum  et  tutelam  retineas.  Omnipotens  domi- 
nus  actus  tuos  in  beneplacitosuodirigat,  ette  a  pec- 
catis  absolutum  ad  vitam  seternam  perducat.  Dat. 
Salerni  per  manum  Joannis  Sanctae  RomanaeEkscle- 
siee  diaconi  ni  Nonas  Julii,  indictione  vii;  pontifi- 
catus  domini  Urbani  secundi  xi. 


Explicit  opiis  Gaufredi  monachi. 


APPKNDiX  ET  COOiCli:  MARCHIOXIS  JAIlKATAIViE 


AD  ULTIMUM  CAPITULUM  LIBRI  IV 

HISTORLE  GAUFREDI  MALATBRR^ 


Fost  hsec  piissimus  comes,  occulto  Dei  judicio 
penitus  virili  progenie  orbatus,  fusa  ad  Deum  prcce 
in  spe  sobolis  procreandae  uxorem  suam  cognovit, 
in  eaque  filios  etfilias  generavit.  Qui  usque  nd  sc- 
nectutem  honestissimam  agcns  vitamplurimum  in 
eedificatione  ecclesiarum  intcntus,  easdcm  prout 
insoluta  ipsius  posteritasadhucet  regit  et  conser- 
vat  per  totam  terram  suam  copiose  dolaudo,  et 
viroram  psallentum  religiosc  atquc  decentcr  ordi- 
nando,  pius  orphanorum  el  viduarum  protectornc 
munificus  pauperum  Chrisli  sublcvalor  exstitit. 
Cumque  iis  ct  filiabus  proficicndo  scmper  in  mclius 
honestse  sanctitatis  excmplum  cunclis  cxistcrct, 
tandcm,  necessariahumameconditionislcgcnatura- 
lem  in  ea  dissolutionem  opcrante,  illam  illustrcm 
animam  tanta  collustrationeut  mcrilorumagnitione 
insignitam  ad  desidorata  beatorum  collcgia  aii'e 
conspectum  divina^  majcslalis  expirando  delegavit, 
corpusque  cjus  apud  MelitiKn,  in  ccelesia  quam 
ipse  fundaverat,  honorificc,  ut  tantum  virum  de- 
cebat,  sepultum  est. 


^  Post  hunc  Simon  filiorum  primogenitus  regnum 
acccpit.  Qui  per  paucos  vivens  annos,  graves  ab 
Apulis  mutationos  sustinuit.  lluic  successit  ille  ho- 
minum  mnximus,  a  Deo  dilcotus  et  benedictus  uni- 
cus  leo,  et  pacis  firmamentum,  Rogerius  mundi 
admiratio,  virtutum  omnium  splendor,etproregibus 
heros  sapiens  ct  immensus  omnia,  prius  tamen 
comes,  postca  Deimultum  imcomparabili  ejus  sa- 
pientia  operante,  dignus  dux  Feracis  Apulise  et 
Cnpua3  principatus,  ad  ultimum  rox  Siciliae,  Tripo- 
lis,  Africsc,  potentissimus  Qnes  imperii  sui  longe 
latequo  mulliplici  terrarum  acquisitione  ampliavit: 
ad  cujus  laudcs  ct  gesta  probitntis  singulariter 
referendn  quoniam  Ciceronis  cloquentiam  insuffi- 
cientem  fuisse  reputo ;  ego  qui  fore  nullus.sum, 

P^  tantse  gravitatis  onus  mihi  adhuc  incognitum  in 
pra^senti  tcnlare  formido. 

(39-2)  Anno  Doniini  1U27,  decimo  sexto  Kaleudas 
Augusti,  Gaytus  Maymonus  Hispanus  Sarraoenus 
Pnctas  ct  terram  Syracusan;''^".  '^''fn  i.lics  septem 
vastavit,  pra>davit  et  iuccndit,  utriusque  sexus  de 


(391)  Ei  sui  juris  Calnbriam  habitam, 

(392j  Appendix  altera,  sive  brevis  Chronologia  ex  supra  citato  codico  Jarratanco.  Cahusius. 


mi 


AD  GAUFREDI  MALATER.  MON.  BENED.  HISTORIAM  SICULAM 


1212 


hominibus  partem  occidit,  et  partemcaplivavit.       A      Anno  Domini  4216,  celeherrimum  concilium  ce- 


Anno  Domini  1082,  Stratigotus  primus  Georgius 
patricius  et  Maniachiuscum  duce  ceperunt  civita- 
tem  Messanse,  et  ipso  anuo  commisit  bcllum.ldem 
Maniacus  ignoratur  cum  quibus  ade])tus  est  vic- 
toriam. 

Anno  Domini  1060,  Kalcndis  Augusti  captus  fuit 
Innocentius  papa  a  dicto  rege  Uogcrio  rege  Sici- 
lias  in  civitale  (^aptinata. 

Anuo  Domini  1101  ,  indiclionis  nonoe  mense 
Julii,  obiit  maximus  comes  Hogerius  pater  rcgis 
Hogerii. 

Anno  Domini  1118,  Nonae  indictionis,  obiit  Ade- 
lasia  Uegina  Jcrosoloniitana  mater  rcgis  Uogerii. 

Anno  Oomini  1149,  uiense  Julii,  Africa  capta 
fuit  ab  eodem  regc  Uogerio. 

Anno  Doniini  1154,  obiit  l\ogerius  rcx  Siciiifle 
ducatus  Apulia3,  ct  principalus  Capuie. 

Anno  Domini  1 164,  pridie  Nonas  Februarii  sub- 
vorsa  est  civitas  Oalhaniensium  a  terra?motu,  in 
qua  subversionc  ouines  monachi  cum  episcopo 
eorum  oppressi  fuerunt. 

Anno  Domini  1166,  obiit  lex  Guilielmus  primus 
filius  regis  Uogerii. 

Auno  Domini  IHH,  ldil)us  Septcmbris  decimse 
terti®  indictionis  sol  pijssus  est  eclypsim  :  in  hoi*a 
nona  stelise  appnrucrunt. 

Anno  Domini  1  i(S!2  (?),  regina  Margarita  mater 
rcgis  Guillielmi  secundi  coepit  fabricare,  sedificaro 
et  dotarc  monasterium  Maniacentium. 

Anno  Domini  1187,  mcnse  Julii,  vigilia  Prjecur- 


lebralum  cst  sub  Innocentio  pnpa  III. 

Anno  Domini  1219,  indictione  septiroa,  quinto 
die  intrante  mense  Novembris,  Damyata  principa- 
lis  civitas  Amaleth  a  Christianis  fidelibus  capta 
fuit,  etChristicolisdominio  detinetur. 

Anno  Domini  1220,  mense  Novembris,  nonee  in- 
dictionis  dominus  rex  Fredericus  una  eum  domina 
uxore  sua  regina  Constantia  coronam  imperii  sus- 
ceperunt  a  domiuo  papa  Honorio  III.  In  eodem 
anno  Damyata  fuit  pcrlitaa  Christianis 

Anno  Domini  l!2:21,  decima  indictione,  dominos 
Fredericus  imperator  ivit  cum  magno  exercita 
super  Sarracenos  Jacis,  et  cepit  Benaveth  cxim 
filiis  suis,  ot  suspendit  apud  Panormum. 
D  Anno  Domini  1222,  undocima  indictione,  domiua 
imperatrix  Constantia  obiit  apud  Cathaniam.  £t  in 
eodem  anno  dominus  imperator  cepit  Celunum,  ct 
ejecit  comitem  Thomasium  de  Celano  de  regno. 

Anno  Domini  1223,  duodecima  indictione,  doroi- 
nus  Fredericus  imperator  misit  exercitum  suam 
in  Gerbis,  et  cepit  illos,  destruxit  et  captivavit. 

Anno  Domini  1224,  decima  tertia  indictione, 
dominus  Fredericus  imperator  misit  exercilum 
magnum  super  Sarracenos  Sicilia3,  et  remansemnt 
in  montanis,  ct  magnum  guastum  semper  annua- 
tim  faciel)at  super  illos,  usquequo  descendemnl 
cum  magno  opprobrio,  et  fecit  illos  morari  in 
plano  Siciliae  in  casalibus. 

Anno  Domini  1227,  prima  indictione  mense  Junii, 
dominus  Fredcricus  imperator  sccundus  Imnsivil 


soris  Domini   copta  est  Jcrusalcm  a  Saladino  Sol-  ^  in    partes   ultramarinas,   el  ibi    acccpit  coronam 


dano  UabilonitY}. 

Anno  Domini  HR9,  iudictione  scptima  obiit  rex 
Guillclmus  secundus.  Kodem  anno,  endcm  indic- 
tionc,  mcnso  Marlii,  rcx  Tancredus  fuit  coronntus 
rex  Siciliae,  et  receplus  in  palatio  Panormi. 

Anno  Domini  1194,  vigesimo  die  Februarii,  obiit 
dictus  rex  Tancredus. 

Anno  Domini  1195,  dominus  IIeuricusimpLM*ator 
rcceptus  est  in  palatio  Panormi  ultimo  mensis 
Novembris.  In  quarlo  dio  post  festum  Nalivitatis 
Domini  cepit  regein  Guillelmum  filium  regis  Tan- 
credi,  quantitate  comitum  et  baronum  istius  rcgni 
et  devastavit  eos. 

Anno  Domini  1198,  abiit  dominus  Henricus  im- 
perator. 

Anno  Domini  1198,  F^redericus  filius  domini 
Henrici  imperaloris  dc  civitate  Panormi  fuit  rox 
Siciiiie  coronatus.  Kt  in  eodcmanuo  dominaCons- 
tantia  mater  ejus  obiit. 

Anno  Domini  1200....  decimo  quinto  meusis 
Augusti  duodecima;  iudictionis,  domina  Constan- 
tia  de  Aragonia  appiicuit  Panormi,  et  dominus  rex 
Fredericus  in  eodem  mense  desponsavit  eam. 

Anno  Domini  1212,  nnno  nativitatis  dominirogis 
Frederici  decima  quarta  indictione,  anno  regni 
cjus  undecimo.  Ipse  vero  vocatus  fuit  ab  Inno- 
centio  papa  III  ad  coronam  imperii  ab  anno  nativi- 
tatis  SU8B  anno  decimo  sexto. 


ejusdem  rcgni.  F^t  ineodem  anno  antequam  tran- 
sirct,  domina  imperalrix  uxor  sua  obiit.  Et  rex 
Corradus  nalus  fuit.  Et  in  codem  anno  papa  Gre- 
gorius  suscepit  papatum  UomjB. 

Anno  Domini  1225,  decima  quarta  indictione, 
dominus  Fredericus  iiuperator  accepit  uxorem  fi- 
liam  domini  regis  Joannis,  nominis  Isabella. 

Anno  Domini  1228,  secunda  indictione,  dominus 
imperator  reversus  fuit  in  rcgnum. 

Anno  Domini  1229,  tcrtia  indictione  in  dicto 
mense  Augusti  dominus  imperator  fecit  pacem  et 
concordiam  cum  domino  papa  Grcgorio.  Et  intranle 
mense  Septembris  quartse  indictionis  mansit  in 
Anania  cum  domino  papa  tribus  diebus. 
D  Anno  Domini  1230,  quarta  indictione,  dominus 
imperator  tractavtt,  vel  feoit  tractare  ConstitutioneS 
suas. 

Anno  Domini  1231,  quinta  indictione  dominus 
imperator  misit  ipsas  Constitutiones  suas  per  to- 
tum  regnum,  et  in  Siciliam  per  dominum  Reccar- 
dum  de  Montenigro,  qui  erat  magister  juslitia- 
rius  Sicilise.  Kt  in  codem  anno  mense  Augusti  dio- 
tae  indictionis  Martinus  Ballonus  se  rebellavit 
conlra  dominum  imperatorcm  cum  oliquantis  ho- 
minibus  Messana).  Et  ipse  magister  justitiarius 
arripuit  fugam.  Et  dictus  Martinus  causa  limoris 
domini  imperatoris  similitor  arripuit  fugam,  0^ 
fuit  captus  cum  sociis  suis  apud  Maltam. 


1813 


APPENDIX. 


1214 


Anno   Domini   i2d2,  sextn   indictione,  dominus  A     Anno  Domini  iS43,  terlise  indictionis,    dominus 


imperator^mense  Aprilis  ejusdom  indictioni8,venit 
Messanam,  et  succedit  dictum  Martinum  BelHonem. 
Ettin  codem  anno  similiterfecit  apud  Syracusam  et 
Nicosiam. 

Anno  Domini  1233,  septima  indictione,  Matthseus 
Marchafaba  fuit  constitulus  secretus  Siciliffi  et 
Calabrise. 

Anuo  Domini  12di,  octava  indictione  dominus 
imperator  Predericus  ivit  Alamaniam. 

Anno  Domini  1335,  nona  indictione,  dominus 
imperator  Fredoricus  II  accepit  uxorem,  sororem 
regis  AngliaB.  In  eodem  anno  cepit  illium  regem 
Henricum,  et  restituit  eum  in  carcerc  usquequo 
mortuus  fuit  apud  Matnranum,  et  sepultus  fuit  in 
ecclesia  Cusentina. 

Anno  Domini  1236,  decima  indictione,  ultimo 
mensis  Novembris^dominus  imperator  ivit  Lombar- 
diamcum  magno  exercitu;  etivitsnperMedioIanum, 
et  cepit  Corrocium  Mediolanensium. 

Anno  Domini  1236,  undecima  indictione,  mense 
Februarii,  natus  fuit,  rex  Henricus  fllius  domini 
imperatoris  de  uxore  sua  tertia,  quae  fuit  soror 
regis  Angliee.  In  eodem  anno  dominus  imperator 
obsedit  terram  quas  dicitur  Brixa,  et  nihil  preva- 
luit  in  ea. 

Anno  Domini  1237,  duodecima  indictione,  primo 
mensis  Augusti,  Marchafaba  secretus  obiit.  Item 
eodem  anno  papa  Gregorius  excommunicavit  domi- 
num  imperatorem  Fredericum. 

Anno  Domini  1238,  decima  tertia  indictione,  fuit 
secretusSicilioeMajor  de  Brancadoria;  et  justitia- 
rius  Siciliae  Guillclmus  de  Anglone,et  permanserunt 
in  ofilcio  eorum  per  spatium  mensium  septem.  Et 
in  mense  Junio  dictse  indict.,  fuit  secretus  Sicilis 
Ubertus  Fallamonica,  etjustittarius  Petrus  deCala- 
bria,  otcapitaneus  Uogerius  do  Amicis. 

Anno  Domini  1239,  decima  quarta  indictione, 
prselati  Franciee  capti  fuerunt  a  domino  Fredorico 
imporatore  tempore  domini  Gregorii  papae.  Et  in 
eodem  anno  idem  dominus  papa  obiit. 

Anno    Domini    1240,   decima   quinta  indictione 
erat  jnstitiarius  in  Sicilia  Petrus  de  Calabria.  Et 
ineodem  anno  Rogoriusdc  AmicisivitadSoldanum 
Babiloniae. 
Auno  Domini  12il,  primse  indictionis,  Ubertus 


Serrebaldus  cardinalis  suscepitpapatum  Homanum ; 
et  statim  ivit  per  mare  apud  Januam,  et  postea 
ivit  usque  Ludunum  [Lugdunum],  et  permausit  ibi 
per  spatium  annorum  sex.  Itom  eodem  anno,mense 
Julii  ojusdem  indictionis  omnes  Saraceni  deSicilia 
tanquam  robelles  ascenderunt  in  montana,  ct  cepe- 
runt  Jatum  et  Antellam. 

Anno  Domini  1244,  quartce  indictionis,  mense 
Martii  ejusdem  indictionis,  Tibaldus,  Franciscus 
et  Guilelmus  de  Sancto  Sevcrino,et  alii  comites  et 
baronesde  regno  ceperunt  (erram  Capaciietipsius 
castrumtanquamrebcIIes,etdominusimperatorFre- 
dericussecundus  obsediteos,el  in  medietatemensis 
Julii  egusdem  indictionis   cepit  eos  omnes,  captis 

Q  omnibus  hominibus  qui  manebant  cum  illis,  et 
transportavit  illos,  et  in  torra  Nenpolis  omnes  illos 
succendit.  Et  indo  nobiliorib.is  mulieribus  regni 
cepit,  et  misit  illas  in  carcere  apud  Panormum,  et 
nunquam  postea  comparuerunt.  Item  eodem  anno, 
mense  Julii  ejusdem  indictionis,  fuit  constitutus 
in  Sicilia  justitiarius  dominus  Hugo  de  Casino. 

Anno  Domini  1245  indictionis  quintae,  de  man- 
dato  domini  imperatoris  comcs  Heccardus  deCaserta 
ejecitomnesSarracenos  deSicilia,etmisitiIlos  apud 
Noceriam  in  Apuha.Item  eodem  anno  dominus  papa 
Innocentius  celebravit  mngnum  concilium  apud 
Lugdunum  cum  prselatis  ullramontanis,  et  non  de 
regno,  prseterdominum  Heccardum  Panormitanum 
archiepiscopum,  quiibi  missusfuita  dominoimpe- 

p  ratorc. 

Anno  Domini  1247  indictionis  seplimse;  dominus 
imperator  Liodaycus  rex  Krancorum  transivit  in 
partcs  ultramarinas,  etpcrmansit  in  insula  Cypris 
in  mense  Junii  ejusdem  indictionis  et  in  eodem 
mcnso  transivit  viriliter  usque  mare  Damiatae,  sta- 
tim  cum  magno  gaudio  cepit  ipsam  terram. 

Anno  Domini  1248indictionis  octavae  mense  Apri- 
lis  ejusdemindictionis  dominusrexFrancorumper- 
didit  dictam  terram  Daminta),etSoldanus  Babilonise 
recuperavit  eam. 

Anno  Domini  1250  indiclione  nona,  mense  De- 
ccmbns  ejusdem  indictionis,dominus  imperatorFre- 
dericus  secundus  obiit  in  Apulea,  in  terra  quae 
dicitur  Florenlinum,  et  corpus  ejus  applicuit  Mes- 
sanae  decimo  tertio   Januarii  dictae   indictionis,  et 


de  Fallnmonica   dc   mandato   domini  imperatoris  Dmansit  corpus  cjusdedie  in  diem  aliquantisdiebus 

in  ecclesia  Pactensi,  tempore  domini  Philippi  epi- 
scopi  ejusdemterrse,et  fuit  coductum  postea  apud 
Panormum,  et  ibi  fuit  scpultum.  Dominus  Henricus 
rex  niius  domini  imperatoris  procreatus  de  uxore 
Angliae  decimo nono rlie  monsis  Januarii dictae nonee 
indictionisapplicuit.Mcssanam,  et  cum  gaudioma- 
gno  fuit  ibi  receptus. 

Anno  Domini  1250  indi-^'  i  -  -  ^  f1c:i:na,  mense  Ja- 
nuarii  ejusdem  indictionis,  dominus  rex  Corradus 
lilius  domini  imperatoris  venit  de  Alamanca  per 
marc  cum  magno  extolio  misso  perdominumprin- 
cipem,  qui  erat  Baliiub  totius   regni  de  mandato 


ivit  apud  Maroccum.    Et  in   eodem   anno  Solda- 

nus  dc ct insiluerunt 

Ghristianos  qui  habitabant  Jerusalem  et  ceperunt 
illos,  occiderunt  et  captivos  duxcrunt.  Et  m  eodem 
bello  fuit  mortuus  ille  Pcrfectus  episcopus  Sancti 
Gcorgii  de  Hama,  et  dominus  Guatcrius  de  Breta, 
dominus  Jopen.  Et  in  illis  diebus  dominus  Hogerius 
de  Amicis  manebatBabiloniam,  et  in  Cayrum  cum 
Soldano. 

Anno  Domini  1242,secund(e  indictionis  Hogerius 
dc  Pnrisio  fuit  capitaneus  SiciliLe.  Guilelmus  de 
Taraum  justitiarius. 


1215 


AD  GAUFREDI  MALATER.  MON.  BENED.  HIST.  SICUL.  APPENDIX. 


12Ifi 


domini  impcratoris,  cl  applicuit  in  ^puloam  octavo  A  comes  Fredericus  Lancea  venit  vicarius  in  Sicilii, 


Januarii  dictae  indictionis. 

Anno  Domini  12rr2  indictione  duodecima,  mense 
Octobris  ejusdem,  civitas  Ncapolis  capta  fuit  ab  eo- 
dem  dominorcgo  Corrado.  In  mcnse  Maii  ejusdem 
obiity  cl  scpultus  fuit  Messanee.  Item  eodem  anno 
mense  Januarii  cjus  indictionis  rex  Honricus  prse- 
dictus  obiit. 

Anno  Domini  125dindictionedccima  tortia,monso 
Novembris  ejusdem  indictionis,lnnocentius  papa  IV 
intravit  Neapolim  cum  magna  exsuUatione,  quia 
dominus  princcps  vo1uit,ct  pcr  licentiam  suam  in- 
travit  in  regnum.  Et  in  illis  diebus  fuit  interfectus 
Borellus  de  Anglono.  Kt  inlrante  mense  Docembri 
dictae  indictionis  dominuspapa  Innocentius  obiitin 


et  congregatis  baronibusCAlabriaeVallisgratistem 
Jordani,  et  totius  Sicilice,  ivit  cum  magno  exercilo 
super  Platiam,  et  obsedit  et  cepit  ipsam;  et  quam- 
dam  quantitatem  hominum  ipsius  terra^  interfecit. 
Et  postea  ivit  superCastrumJoannem,etAydoneiD, 
et  homines  earumdem  terrarum  con verterunt  se  ad 
dominium  domini  principis.  In  eodem  anno  fuil 
justitiarius  Philippus  de  Aterno. 

Item  anno  Domini  1256  indictionis  primae,  fuit 
justit>arius  Siciiiae  Bernardus  de  Acquaviva.  Ineo- 
dem  anno  mense  Apri]i:.'p:'imaeindictionisdomiDus 
princeps  Manfredus  venit  Messanam,  etpostea  ivit 
Fanormum;  ct  ibi  fecit  congregari  omnes  praeiatos 
et  barones  totius  rcgni;  et  ad  electionem  eorum  do- 


eadeni  terra  Neapolis,et  ibi  fuit  sepultus;  etstatim  g  minus  princeps  fuit  coronatus  rex  Siciliae  decimo 


dominus  Alexandcr  papn  suscepit  papatum  Homa- 
num,  etmansitin  terra  Neapolis,  usque  in  menseMaii 
dictse  indictionis.  Item  in  eodem  anno,  mense  De- 
cembridecimse  tertiaeindictionis,  doniinusprinceps 
recuperavitLucerinir.  et  Achinengiam;  in  qua  inler- 
fectus  fuit  Joannes  Mauius,  et  postmodum  recupe- 
ravit  civitatem  Meinte,  ot  deslruxit  civitatem  Ra- 
pullae  nolcntem  se  reddere  in  eum.  Rt  in  mense 
Februarii  decimse  lcrliie  indictiouis,  universitas 
civitatisMe.«<san8Bejccitcomitem  PetrumHussumdo 
Calabria  ab  eadom  civitate  cum  tota  familia  sua, 
misit  domino  principi  ut  veniretetacciperet  Messa- 
nam  cum  tota  Sicilia.  Kt  postca  sinistro  consilio 
habito  miserunt  magnum  exercitum  contra  exorci- 
tum  domini  principispraedictiinCaIabria,incontrata 
quse  dicitur  Corona.   Et  exercitus  domini  principis 


die  meusis  Augusti,prim8e  indictioniSyCummaxima 
Isetitia  et  exsultalionc. 

Item  anno  Domini  1^7,  indictione  secunda,  co- 
mes  Fredericus  Maletta  venit  capitaneus  in  Sici- 
liam,et  justitiarius  fuit  Fredericus  de  Avenis  Are» 
nes. 

Item  anno  Domini  1258  indiclionis  tertiae,  mense 
Maii,Gabbanus  Theotonicus  interfecit  eumdem  co- 
mitomFredericumMalettamante  montem  Trapaoi, 
et  idem  Gobbanus  ascendit  in  oumdem  montem;  et 
ipse  una  cum  hominibus  ipsius  montis  calcaneiui 
rebeliionis  erexeruut  contra  dominumregem  Htt- 
fredum,  negantes  nomen  ejus;  et  dominus  codmi 
Frodericus  [.lancea  cum  exercitu  magno  obsedit 
proDdictum  montem,  et  mense  Octobris  indietioius 
ejusdem  cepit  prsedictum  montem  cum  hominiboi 


insiluitinpraedictumexcrcitumMessaneeyOtpessime  p  ejusdom,  etfeciteosab  inde  disccdere,  etquosdaa 
praevaluerunt  ineum  :  videlicet  alios  interfecerunt,      eos  devastavit. 


et  alios  vulneraverunt,et  alios  produxorunt,  et  alios 
ceperunt,  et  parum  cx  cis  evascrunt.  Item  mense 
Augusti  praedictse  dcicima)tcrtioDindictionisunivor- 
sitas  MessansedeslruxitterramTavormenii  eo({uod 
molebat  obedire  mandato  eorum.  Item  eodemanno 
mense  Oclobris  decimte  quarlto  indictionis  univer- 
sitas  Messanao  misit  Ronmm,  et  ologit  potestatem 
dominum  Jacobum  de  Hente,  et  permansit  inpote- 
state  usque  ad  mcdietulem  mcnsis  Maii  praedictoe 
indictionis;  et  cum  co  vcnit  dominus  Joanncs  de 
Columnis  Messancnsis  archiepiscopus  missusado- 
mino  papa. 
Item  anno  Domini  i^54,indictionedeciniaquarta, 


Anno  Domini  1263,  nona  indictione,  comes  Caro- 
lus  intravit  Homam  in  eestate;  mense  vero  ApriUs 
ejusdemindict.,  dominus  rex  Manfredus  misitexto- 
lium  suum  apud  Marsiliam  ad  obsidendum  eam. 

Annoejusdem  Incarnationis  1265,indictionenooa, 
comes  Carolus  cepit  pontem  Ciplauum,  et  turbata 
estcivitasNeapolis.  Etpostmodum  idem  comescua 
exercitu  suo  venit  apud  pontem  Valentinum  in  par- 
tibus  Heneventi,  et  dio  Veneris  vigesimo  secuodo 
mensis  Februarii  prsevaluit  in  eumdem  regem  Maa- 
fredum  cum  exercitu  8uo,ethabuitvictoriam  super 
eum. 

Itcm  anno   dictoe  Incamationis,    ejudem  nooc 


mense  Aprilis,  Henricns  de  Abbate  cum  exercitu  p  indictionis,  die  Sabbati,  decimotertio  mensis  Mar- 


Vallis  Mazzarise  ccpit  Panormum,  et  fratrcm  Husi- 
num  legatum,  et  tota  Sicilia  se  convertit  ad  domi- 
nationem  domini   pi-incipis,    preeter  Platiam,  Ca- 
strum  Joannem,  et  .Aydonem. 
Item  anno  Domini  i:2u5,  decima  quinta  indictione 


tii,  civitas  Messanae  elevavit  vexiiUim  praedicti  co- 
mitis  Caroli;  et  die  Jovis  pimo  mensis  Apriiis 
cjusdem  indictionis,  comes  Fhilipus  de  Monlefbrii 
venit  vicarius  in  Siciliam  pro  parte  ipsius  comitis 
Caroli. 


\ 


ANNO   DOUIUl  MLXXXVII. 

WILLELMUS  I 

DUX  NORTHMANNORUM  ET  REX  ANGLORUM 

COGiXOMINE  CONQVESTOR. 


WILLKLMI     COIVQUKSTORIS 

GESTA 

A   Willelmo  Pietacensl  Lexomomm  arehidiaeono,  eoiemporaneo  sctipia 
(DucHESNE,  Historiio  Northman,  Script  antiq,^  pag.  178.) 


um  desideralar.),.,  cum  vita  regniim  Angli- 
i8it,quod  paternoe  ac  suoe  vio1entiaD,non  aliis 
Coronam  eamdem  cum  throno  Heraldus 
;  filius  cjus,  partim  ah  eo  fyrannidis  in 
legener.  P^xsules  adhuc  manehant  in  curia 
nisui  Willelmi  principis  Edwardus  ac  Alve- 
iui  olim  pueri  ne  jugularentur  ad  avunculos 
hmanninm  effugerant.  Genitrix  eorum  fuit 
[ilia  Richardi  primi,  genitor  Edelredus  rex 
im-Verum  de  genealogia  horum  germanorum 
hcreditatcm  corum  Dani  invasione  occupa- 
satis  alii  scripsore.  Ut  ergo  decessum  C^hu- 
ierant,  primoEdwardus  mari  decurso  naves 
pnta  iniliteinstructissimas  Hantonasappulit, 
titudinem  oflendit  maximam  se  ad  intcrnc- 
sui  operientcm.  Nam  Heraldum  Angli  deso- 
lebant,  vel,  quod  cst  credibilius,  non  aude- 
etuentes  adfore  Canos  ad  protcclionem  sive 
ultionem  ejus,  exslinctos  fuisse  truculcntia 
suse  gentis  nobilissimos  minimc  obliti  suct. 
3SUS  illico  magna  caede  supcravit.  Considc- 
lcm  adversantis  terrae  vircs  ingentes,  quas 
imodicas  essc,  regyratis  proris  cum  opima 
lorthmanniam  repetit.Hunc  sibi  larem  tulum 
largum  etbenevoIum.NonmuItopostdeindc 
io  temporis  Doroberniam  venit  Alveradus 
ctus  ex  portu  Icio,  accuratius  quam  frater 
Iversus  vim  praeparalus,  sceplrum  ct  ipso 
m  requirebat.  Quem  adeuntcm  interiora 
us  comes  nefario  dolo  suscipiens  factione 
ima  tradidit.  Et  enim  ultro  occurritei  veluti 
rem,ofricium  suum  benignepromisit,oscuIa 
fidem  ac  dextram.  Mensam  praeterea  cum  eo 
iter  communicavit  atque  consilia.  Noctis 
isecutse  medio  manus  inermis  cx  somno  lan- 
8t  tergum  restrinxit.  Tali  expugnatum  sua- 


vitate  Londoniam  regi  transmisit  Heraldo,  et  de 
j^  comitatu  aliquot  similiter  vinctos  reliquos  partim 
in  ergastula  deputavit  separatos  ah  invicem  distra- 
clionc  miseranda,  partim  diro  fine  necavit  horribi- 
litcr  evisceratos.  Gavisus  Hcraldus  in  vinculis 
conspecto  Alverado,  satellites  ejus  quam  optimos 
coram  eo  jussit  decapitari,  ipsum  orbari  luminibus 
dcin  equestrem  nuditate  turpatum  ad  mare  deduci 
suh  equo  pedibus  colligatis,  ut  in  Elga  {Etye)  insula 
cxsilio  cruciaretur  et  egestate.  Delectabat  ipsum 
vita  inimici  gravior  morte.SimuI  Edwardum,omnino 
ahsterrere  intendebat  germani  calamitatibus.  lla 
dcperiit  formosissimus  juvenis,Iaudatissimus  boni- 
ta!c,  regis  proles  et  rcgum  nepos,  nec  supervivere 
potuit  diu  ;  cuidumoculi  e(Toderentur,  cultro  cere- 
brum  violavit  mucro.Ideo  brevi  exclamatione  hac  te 
nos  alloquemur,  Godwine,  cujus  mortui  nomen  in- 
fame  superest  atque  odiosum.  Nam  a  flagitio,quod 
roaliliosissime  patravisti ,  deterrere  te,  si  fieri 
^  possit,  volumus.  Quam  exsecranda  furia  agitaris  ? 
quocorde  contrajus  otque  fas  abominandum  faci- 
nus  machinaris?  cur  in  exitium  tui  tuorumque  per- 
fldissimam  proditionem  admittis,  crudelissime  ho- 
micida?  Moliris,  confecisse  gralularis  quod  remo- 
tissimarum  aChristianismo  nationum  ritus  ac  leges 
detestantur.  Alveradi  indignissimse  aerumnee  tibi 
improbissimo  gaudium,  honestis  pariunt  lacryraas 
Dictu  equidem  lalia  sunl  lugubria.  Willelmus  vero 
gloriosissimus  dux,  cujus  acta  venturam  aetatem 
divina  opitulatione  freti  doccbimus,  vindicc  gladio 
feriet  jugulum  Heraldi  tuae  sobolis  crudclitate  per- 
fldiaque  coDsimillimcB.  Fundis  traditione  tuaimme- 
ritum  sanguinem  Northmannorum,fundetursangui9 
tuorum  pari  vicc  ferro  Norlhmannorum.  Libuit  in- 
humanum  scelus  hoc  perpetuo  silentio  sepelire,  sed 
in  historiarum  serie  res  quoque  minua  pulchrasi 


1219 


WILLELMI  CONQUESTORIS. 


49^0 


cum  necessario  incidunt,  non  a  charta  semovendas  A  \aluit,  ut  directissima  belli  fronte  Valesdunit  in 


putamus,  ut  ab  imitatione  facti  semovendee  sunt. 

Heraldus  non  multopost  decessit,  cui  fraler  Ilar- 
dechunutus  exEmmaKdwardi  matreuatus,rever8U8 
a  Danimarchia  successit.  Hic  gcneri  materno  simi- 
liop,  non  qua  pater  aut  frater  crudelitate  rcgnabat, 
neque  intoritum  Edwardi,  sed  provectum  volebat. 
Ob  morbos  etiam,  quos  frequenterpatiebatur,  plus 
Deum  in  oculis  habehat  cl  vilae  humanaibrevitatem. 
Goeterum  de  regno  ejus  aut  vita  scribereaUis  relin- 
quamus,ne  longius  a  materia  piuposita  digrediamur. 

llluxit  tandcm  gaudium  fcstivissimum,  summe 
cunctis  qui  pacem  et  justitiam  desidcrabant  cx- 
spectatum.  Dux  uosler,  plus  intelligentia  rerum 
honestarum  et  vi  corporis  quam  oitatc  udultus,arma 


dominum  suum  congregati  longe  per  circuituni 
omnia  tumultu  concuterent.  Sequebatur  impielatit 
vexiliumpars  Nortmannise  major.Verum  totgladios 
minime  exhorruit  partis  vindicantis  ductor  Willel- 
mus.  Irruens  enim  strage  pavorem  injccit,  quo 
fere  corda  adversariis  erepta  sunt,  brachia  debili- 
tafa.  Sola  mens  quse  in  fugam  preecipitaret,  relin- 
quebatur.  Insectabatur  ille  per  miliaria  aliquot 
duriler  casligans.  Avia  plerosque  aut  viae  difficiles 
in  mortem  subverterunt.  NonnuUis  in  planitie  thtt 
celeritas  ad  ruinam  ,  constipatio  ad  lethiferam  col- 
lisionem  fuit.  Absorbuit  non  paucos  fluvius  Olni 
equites  cum  equis.  Interfuit  huic  praelio  Franci» 
rex  Ilenricus  victrici  causse  auxilians.  Fructiosis- 


militaria  sumit ;  qui  rumor  mctum  Franci»  detulit  n  sima  sane  atque  notificanda  sseculis  unius  diei  pa- 


omni.  Alium  non  habebat  Gallia,  qui  taiis  priedica- 
retur  eques  ct  armatus.  Spectaculum  erat  delecta- 
bile  simul  ac  terribile,  eum  cernerc  frena  mode- 
rantom,  ense  deconim,  clypco  fulgentem  etgalea, 
teloque  minitantcm.  Nam  ut  pulchriludine  praesta- 
bat  cum  indumcnta  principis  gestarct  aut  pacis  ita 
ornutus  qui  contra  liostem  sumitur  eum  singulariter 
decebat.llinc  virilisin  coanimus  ct  virlus  enitesce- 
bnt  egregia  clariludine.  Ilinc  namque  summo  studio 
coepit  Ecclesiis  I)eipati-ocinari,causas  impotentium 
tutari,  jura  iinponerc  quie  non  gravarent,  judicia 
facere  quuo  ncquaquam  ab  (etiuilate  vel  tomperantia 
deviarcnt.  Imprimis  prohihcrc  cucdcs  ,  incendia, 
rapinas.  Rebus  enim  illicitis  nimiuubiquc,  utsupra 
docTiimus,  liconlia  fuit.   Deniquc  coQpit  omnino  a 


gua,  quo},  cum  oxemplum  tremendum  sancii^el,  ei 
cervices  nimium  elaias  ferro  conludit,  et  propugoa- 
cula  facinorum  plurima  castella  victorice  manu  im- 
pellcudo  disjecit,  et  bella  domestica  apud  nos  io 
longumsopivit.Turpissime  elapsusGuido  Bnouiain 
cum  magno  equitatu  contendit.  Oppidum  hoc  cum 
loci  natura,  tum  opere  inexpugnabile  videbatur. 
Nam  praeter  alia  firmamenta  quse  moliri  cousuevit 
belli  necessitudo,  aulamhabetlapideam  arcisusum 
pugnantibuspraebentem,  quam  fluvius  Hisclanullo 
quidem  tractu  vadi  impatiens  circumfluit.  Victor 
mature  insecuius  arctam  locavit  obsidionem,  c«- 
stelia  utrinquead  ripas  fluminis  bipartiti  opponens. 
Deinde  oppugnatione  diurna  territans,  egrediendi 
facultatem  penitus  interclusit.  Postremo  penurit 


familiaritate   sua   removerc   quos    imperitos    aut  ^  etiam  victualium  obsessus  Burgundio ,  intervento- 


pravosdignoscebat,sapientissimorum  vero  opiimo- 
rumque.  consiliis  uti,  cxtffrnis  iuiinieis  fortiter 
resistere,  obsequia  dcbila  a  suis  potcnter  exigere. 
Gum  ha3C  initia  suum  splcndorem  Xorthmanniae 
et  antiqui  status  tranquillitatem  jam  reddercnt  et 
meliora  promiltei^ant,  bonis  obsequentcr  juvantibus 
rectorem  consueta  libertate  perfrui,  malcbant  qui- 
dam  pro  libitu  sua  retinere,  aliena  diripere.  IIujus 
vesanise  siguifer  prosiluit  Wido  iilius  Burgundio- 
jium  comitis  Uaginaldi,  qui  validissima  cnstraHrio- 
numetVernonium  ducis  dono  lenebal,  apuerilibus 
annis  cum  ipso  familiaritcr  nutritus.  Sed  aut  prin- 
cipatum,  aut  maximam  portionem  Northmanniae 
ambiebat.  Secum  itaquo  in  pessimas  conspirationes 


rcs  proclementia  missitabai.Motusduxconsangni- 
nitate,  supplicitatc,  miseria  vicii,  non  acerbius  vin- 
dicavit.  Hecepto  castro  in  curia  sua  commanere 
eum  concessit.Supplicia  item  consociis,  que  capi- 
talia  exojquo  irrogarcntur,  condonare  maluitobra- 
iionabiles  causas.  Nigellum  alio  tempore,  quoniam 
improbe  oflbnsabat  exsilio  puniium  fuisse  compe- 
rio.Guido  in  r^urgundiam  sponte  rediitpropter  mo- 
lesiiam  probri.  Ferre  apud  Nortmanuos  pigebat 
vilcm  secunctis,  odiosum  esse  multis.  EtBurgnn- 
dia  tolerabat  eum  invita.  Equidem  si  valuissei  ille 
quantum  contendebat,  germanum  suum  ipsiuspro- 
viuciae  comitem  Guilleloium  potentaiu  privasset  et 
vita.  Annos  decem  in  armis  et  amplius  consume- 


univitNigellum  pra^sidem  Gonstantini  pagi,  Hanul-  D  bat,  venansproeliis  tam  cognatum  sanguinem.Qnid 


fum  Bajocensem  vicecomitcmet  llaimoncm,  aguo- 
minc  Dentatum,  et  alios  potentes.  Non  cohibuii 
iniqui  hominis  contumaciam  generis  propinquitas, 
uon  tanlorumbeneficiorumimpensa  liberaIitas,non 
denique  ducis  in  eum  sincera  dilectio  summaque 
bcnevolentin.  Insontes  multos  necavcrc,  quos  ne- 
quicquam  tentaverunt  ad  transverlendum  vel  quos 
majori  ohstaculo  sibi  eL'sepervidcrant.  P^asquidem 
negligebant  omne,  nefas  nullum  devitare  curabant, 
dummodo  potentiam  conscquercntur  ampliorcm.  Est 
nonnunquam  ha)c  ambitioois  csecitas.  Paulatim 
ergo  id  perjur»  societatis  incoeptnm  eousque  con- 


laborcm,  ut  evidentius  nequitiaetestimoniumaddo- 
cam?  Nortmanni  superati  semel  universi  colla  sub- 
didere  domino  suo,  atque  obsides  dedere  plurimi. 
Dein  ad  jussum  ejus  fesUnanter  ac  funditus  de- 
siruxere  munitiones  novarum  rerum  sludio  con- 
structas.  Insolcntiam  humo  tenus  posuere  meiropo- 
litoD  HothomagcnseSy  quam  contra  tenellum  comi- 
tem  usurpavcraot.  Gaudebant  dehinc  EIcclesi8B,qnii 
divinum  in  tranquilliiate  celebrare  mysteriumlice- 
bat;  exultabat  negotiator,  tuto  quo  vellet  iturus;  gra- 
tulabutur  agricola,  quod  securum  erat  novalia  scin- 
dere,  apemfrugum  spargere,nec  latitaremilite  viso. 


m^ 


GESTA 


1222 


Gugusque  conditionis,  cujusqiio  ordinis  homodu- 
cem  laudibus  ad  sidera  tollebat,  longitudinem  ei 
vitffi  atque  sanitatem  votis  omnibus  optabat. 

Vicissitudinem  post  ha^c  ipsc  rcgi  fide  studiosis- 
sima  reddidit,  rogatus  ab  eo  auxilium  contra  quos- 
dam  inimicissimos  ei  atquo  potontissimos  ad  offi- 
ciendum.  Rex  elenim  llcnricus,  contumeliosis 
Gaufredi  Martelli  verbisirritatus,  exercitum  eontra 
eumdpxity  et  castrum  ejus  quod  Molendinum  Herl»} 
vocabatur  in  pago  Andegavensi  eum  manu  valida 
obsedit  et  expugnavit.GernebantFrancigense  quod 
invidia  non  cerni  vellet,  cxercitum  deductum  e 
Northmannia  solaregio  majorem,  omnique  collegio 
quantum  adduxerant  vel  miserant  comites  phirimi. 
Celeberrime  iu  Aquitania,  dum  Fictavis  exsularem, 
eadem,  quam  nostrates  contestantur,  Northmanni 
comitis  divulgabatur  claritudo,  parta  in  illa  cxpe- 
ditione.  Ilunc  inter  cunctos  aiebant  excelhiisse  in- 
genio,  industria,  manu.  Hex  ei  quam  Hbenter  pro- 
ponebat  consultanda,  et  maxima  quaeque  ad  ejus 
gerebat  scntentiam,  anteponens  in  pcrspicientia 
consulti  meHoris  eum  omnibus.  Unicum  id  redar- 
guebat,  quod  nimium  periculis  olgectabat  se,  ac 
plerumque  pugnam  quseritabat,  decurrcns  palam 
cum  denis  aut  paucioribus.  Northmannos  eliam 
primates  obsecrabat  ne  commitliprucliumvcllevis- 
simum  ante  municipium  aliquod  paterentur  ;  me- 
tuens  videlicet  occasurum  virlutem  ostentando,  in 
quo  regni  sui  prssidium  firmissimumetornamen- 
tumsplendidissimum  reponebat.  Cacterum  quue  vc- 
lut  immoderatam  fortiludinis  ostcntationom  multo- 
perc  dissuadebat  rex  castigabat,  ea  nos  fervidffi 
atqne  animosse  aHati  aut  officioascribimus.  Seces- 
sione  tali  interdum  explorando  rcperiuntur  quae 
non  modice  expediunt.  Aliquando  malcfici  exci- 
piuntur,  qui  muUitudines  agminum  cavcnt ;  modo 
efllcitur  aliud  utilissimum. 

En  ipsius  factum  quem  excusamus  et  cujus  mi- 
rabile  tirocinium  attentius  meminisse  lepidius  de- 
lectat.  Suis  familiaribus  volens  quasielabi,  secesso- 
rat  abexercitu,  equites  ducensaliquantispcrtrecen- 
t08.  His  dein  cuin  solis  quatuor  suhtrahit  sc,  atque 
palatur.Rcce  ohvcniuntexpartehostili  losuperhien- 
tes  in  equis  et  armis.  Continuo  incurrens  lanceam 
projicit,audacis8imum  cavens  perfodere.Coxa  autem 
dirupta  esl  alliso  terrte,  Crcteros  ad  quartum  milia- 
piom  persequitur.  Tres  inlerea  centurito  quas  reli- 
querat,  subsequentes  investigando  (timebant  enim 
ejus  lidentiae)  repente  comitem  Tedbaldum  pcrspi- 
ciunt  cum  equitibus  quingcntis.  Fit  opinio  tristis- 
sima.  Hostesarbitrantur  eos,  atque  dominum  suum 
in  eorum  potestate  comprehensum  tencri.  Invicem 
igitur  cohortati,  prope  in  dubium  casum,  ut  ilUim 
eripiant,  sese  objiciunt.  Sed  uhi  rccognitum  est 
•gmen  socium,  in  ulteriora  pcrquircntes,  invcniunt 
recubantem  quem  fractura  coxae  aliigabat  ex  qum« 
decim  unum.  Paululum  hinc  progrcssis  alacer  ob- 
viat  eorum  dominus,  adducens  quos  ceperat  milites 

*  optem. 


A  Dictitabat  ex  ea  tempestate,  uti  opinahatur  Gau- 
fredus  Marlelhis,  parcm  comiti  Northmannorum 
cquitcm  sive  militem  suh  ca»lo  nullum  degere.  I)e 
Vasconia  et  Arverniapotentes  ei  transmittebantvel 
adducebant  equos  qui  nominibus  propriis  vulgo  sunt 
nobilitali.  Itcni  reges  Hispnnias  his  donis  inter  alia 
cjus  amicitiamcaptabant.  Eteratcxpetenda  optimis 
et  potentissimis  amioitia  haec,  atque  colcnda.  Per- 
fectissimc  namque  incrat  causa  in  ipso,  cur  a  do- 
mesticis,  a  finitimis,a  longinquo  sepositis  diligere- 
tur.  .\d  hoc  ipse  ut  csset  decori  amicis  vel  adju- 
mento,  tantum  sataj^ebat  quantum  esse  valebat ;  et 
procurabat  semper  ut  sibi  quampluiimum  amici 
debcrent.  Tune  florescehat  in  adolescentia  princi- 
pans  uni  provincia?,  nec  rcgnis  dominalus,  annos 

o  natus  circiter  quadraginta  quinquc.  Cum  abilla  ad 
eetatem  hanc,  vel  si  majns  a  pucritia  pernoveris 
ejus  actus,  tule  sicuti  verc  potes,  affirmahis  per 
eum  nunquam  societatis  jus  aut  amiciticefuisso  vio- 
latum.Plxe  enim  perstahat  in  dictis  atque  convenlis, 
tanquam  edoccns  actu  suo  qnod  enuntiant  philoso- 
phi,  justitise  fundamentum  csse  fidem.  Si  cujus  ab 
amicitiadisjungi  rationibus  gravissimis  cogebatur, 
sensimhancdiluerc,quam  repente  praeeidere  male- 
bat.  Consentancum  id  videmus  snpicntum  censurse 
(Cic.il/n/c.21 ).  Inique  se alienavit  iniquus,diram  ini- 
micitiam  suseepit  rex  Henrieus,  transversus  homi- 
num  pessimorum  suadela.  Qni  dum  injuriis  Nor- 
thmanninm  lacesseret  admodum  intolorabilibus , 
contraibatad  quem  Norlhmnnniro  propugnatio  perti- 
ncbat  Wiilelmus  ;  multum  tamen  veteri  amicitiae 

^  trihucnlelregijedignitati.  Ccnfligcrecumejusexer- 
eitu  co  praesentc,  studio,  quantum  neccssitudo  sine- 
hat,  extremo  cavebat.  Kt  Northmannos  cohibehat 
S8epenumoro,necju8sumodo[sed]quasiorntu,quam 
maxime  concupientes  prselii  contumelia  ducus  re- 
giiim  foedarc  Alias horum aliqua pntentius intelligen- 
tur ,  simul  qua  ipse  magnanimitate  Francorum 
aspernaretur  enses,  atque  universorum  qui  contra 
se  regis  edicto  fuerant  evocati. 

Ipsinsquoqueviribus  et  consilio  PMwardus  Har- 
dcehunitivitafinitatandem  in  paterno  solio  corona- 
tus  rcsedit,  tam  sapientia  et  eximia  morum  pro- 
bitate  quam  anliqua  prosapia  ea  dignus  gloria. 
Disccptnntes  otenim  Angli  deliheratione  suis  ititio- 
nihus  utilissima  conscnserunt,  legationibus  justa 

D  petentibus  acquieseerc,  quam  Norlhmannorum  vim 
expcriri.Hcducem  cum  non  mnximo  prsesidiomilitis 
Northmannicicupidcsibieumprtcstituerunt,  ne  ma- 
nuvalidiore.si  eomcs  Northmannicus  adveniret.su- 
bigorentur.Qui  quid  hcllovalcret,rumore  satis  no- 
vcrant.Edwardus  nutemdum  grato  rcputaretaffectu 
quam  sumpluoRnni  libernlitalem,  quam  singularem 
honorem,quamfami]iaremdiIeclioneminNorthman- 
nia  sibi  impcnderit  prineeps  Willelmus,  tam  bene- 
ficus  quam  linca  eonsanguinitatis  longc  sibi  con- 
junetior ;  quin  ctiam  quam  studioso  ejus  auxilio  in 
regnum  ab  exsilio  sit  restitutus,  potissimum  aliquid 
atque  gratissimum  recompensare  desiderans  more 
bonestorum,  coronee  quam  per  eum  adeptus  est, 


1223 


WILLELMI  CONQUESTORIS. 


1224 


eum  rata  donatione  hseredem  statuere  decrevit. 
Optlmatum  igitur  suorum  assensu  per  Uobertum 
Cantuariensem  archiprscsulem  hujus  delegationis 
mediatorem  obsides  potentissimaB  parentelse  Go- 
duini  comitis  filium  ac  nepotem  ei  direxit. 

Est  jam  permutata  in  sereuum  turbulentia  apud 
nos  domestica  omnis.  y£mulus  autem  e  vicino 
nondum  omnis  conquievit.Brachium  levabat  in  nos, 
quo  non  lcviter  sese  vulnerabat^Gaufredus  Martcl- 
lus.Huic  enim,calliditatebcllandi  egregic  instructo, 
unde  triumphum  non  pollicitarentur  Andegavi, 
Turoniy  Pietoncs,  Burdegala,  multse  regiones,  civi- 
tates  plurimae  quas  signis  ejus  parcbant  ?  Is  namque 
dominum  suum  comitem  Pictonum  et  Burdegalae 
vi  bellica  ccpit,  nr^.que  ante  postliminio  concessit 
reverti  mancipatum  indignissimse  custodise,  quam 
argonti  et  auri  pondus  gravissimum,  atqucprsedia 
ditissima  extorsit  cum  sacramento  de  pactis.Porro 
ipsius  defuncti,  post  redemptionem  die  quarlo,  et 
novercam  praecipuae  nobilitatis  toro  suo  sociavit.  et 
fratres  in  tutelam  suam  accepit,  et  thesauros  cum 
tota  honorum  ac  potentias  amplitudine  quasi  ditioni 
susB  vindicavit.Finibus  quidem  Andogavensis  comi- 
tatus  claudi  potcstatemsuam,  inopematqucpuden- 
dam  angusliam  xstimabat.Latoin  aliena  eum  cap- 
tivum  raptabat  immanis  cupidilas.  Dilatatus  ergo 
acquisitis,  mulla  insigniter  consummavit,  nec  mi- 
nus  yaria  astutia  quam  opibus  agens.  Inter  quse 
Turonorum  quoque  ingentom  et  opulentiamet  vir- 
tutem  expugnavit,  contrita  prius  fortitudine  comitis 
Tedbaldi.Nam  cum  subvenire  mutarot  Tedbaldus 
percharsB  urbi  suae,  quam  sub  duris  ictibusMartolli 
obsidentis  ingemere  ac  prope  dcricere  ipsa  denun- 
tiante  didiccrat,  promptissime  occurrens  Martcllus 
vicit.  Deniquo  comprohcnsum  Boiis  arctavit  ipsum 
cum  suis  praecipuis;  neque  pacto  eos  leviore  quam 
Willelmura,  anleaPiclavousem,  ejecit.Civitatem  ex 
hinc  Turonicam  possidcbat;  vcxavit  idem  Franciam 
universam  regi  rebellans.Tumidus  itaquepraeliorum 
successuNorthmannia)  castruminvasione  occupavit 
ct  summopere  custodiebat  Alentium.  Inhabitatores 
ad  se  pronos  repererat.Incrementum  pulcherrimum 
deputabat  suo  nomini,  patravisse  quod  Northman- 
niaB  dominium  minucrit.  Wilelmus  tueri  sufflciens 
jus  paternam  et  avitum,  quin  etiam  diflusius  pro- 
tendcre,adibat  cum  exerritu  terram  Andegavensem, 
ut  rcddens  talionem  primo  abalienaret  Gaufredo 
Danfrontum,  post  reciperet  Alentium.  Cseterum  sui 
militis  uniusfraudulentia  fere  interiit,  qui  non  exti- 
mesccbat  latam  provinciam  inimici.  Namubiappro- 
ximabaturDanfronto,cumequitibus  divertit  quinqua- 
ginta,  acceptumqu8B(sic)stipendiumaugeront.  Prae- 
dse  autem  index  castellanis  prodidit  ipsum  quidam  ex 
Northmannis  majoribus,  intimans  quo,  aut  cur 
ierit,et  quam  paucis  comitatus,atque  hunc  essc  qui 
mortem  fugee  prseferret.  Emissi  quantocius  equites 
trecenti,peditcs  septingeuti  inopinantem  a  tergo  in- 
vadunt.Pectus  vero  intrepide  ille  obverten8,dejecit 
humo  quem  auduacia  maxima  primum  sibi  impege- 


A  rat.  Cseteri  statim  amisso  impetu  ad  manitionem 
refugiunt.  Cursum  promovet  notum  compendiaai 
tramitis.  Ille  autem  non  prius  ab  insecutione  de- 
sistit  quam  portae  munitionis  fugatos  eripiunt.  (^^p- 
tum  suis  unum  manibus  retinuit.  His  magis  ad 
obsidendendum  accensus,  castella  circumponit 
quatuor.  Celerem  irruptionem  situs  oppidi  denega- 
bat  omni  robore  sive  peritiaa :  cum  scopulonim 
asperitas  pedites  etiam  deturbaret,  prseter  qui  an- 
gustis  itineribus  duobus  atque  arduis  accederent. 
Incolis  adjumento  viros  imposuerat  Gaufredus 
dclcctissimos.  Oppugnatione  tamen  instabaut  eis 
Northmanni  crebeiTima  ferventissimaque.  Dux  ipse 
primusacpraecipueterribilis  imminebat.  Aliquando 
perdius  et  pernox  equitans  vel  in  abditis  occultos 

B  oxplorat,  si  qui  oITendantur  aut  commeatum  ad- 
vectantes,  aut  in  legatione  directi,  aut  pabulatori- 
bus  suis  insidiantes.  Sane,  ut  intelligas  quam  se- 
cure  in  terra  hostili  agitaret,  interdum  venatur. 
Est  regio  illa  silvis  abundans  ferarum  feracissimis. 
Saepe  falconum,  saepissime  accipitrum  volatuoble- 
ctatur.  Non  loci  difficultas,  aut  saevitia  hiemis,nec 
adversitas  alia  rigidam  virtutem  ab  obsidione  qui- 
vit  dimovere.  Auxiliaturum  exspectant  et  nuntio 
advocant  Martelluminclusi.  Desererehaudquaquam 
volebant  dominum,  sub  quo  licenter  quaestum  la- 
trociuiis  contraherent,  quali  causa  fuerant  seducti 
inhabitantes  Alentium.  Non  ignorabMnt  quam  io 
Northmannia  esset  invisus  latro  'aut  praedo,  quam 
recto  usu  utcrque  supplicio   addiceretur,  ct  quod 

Q  neuter  parvo  absolveretur.  Suis  malcficiiseumdem 
Icgis  metuebantusum.  EducitGaufredus  copiasin- 
gentissimas  equestres  ac  pedestres  ad  subvenien- 
dum.  Willelmus  ubijrescivit  id,  properat  ex  adverso 
continuatione  obsidionis  militibusprobatiscredita. 
Speculatum  praemittuntur  Rogerius  de  Monte  Go- 
merico  et  Willelmus  (ilius  Osberni,  ambo  juvenes 
acstrenui,  quimentem  quoque  hostis  arrogantissi- 
mam  perdiscunt  cxcolloquioipsius.  Indicit  pereos 
Gaufredus  classico  suo  Willelmi  apud  Danfrontum 
excubias  excitatum  iri  sub  auroram  lucis  crasti- 
nam.  Praesignat  qualem  in  praelio  equum  sit  habi- 
turus,  quale  scutum,  qualem  vestitum.  llli  contra 
opus  non  csse  respondent  institutoeumitinerelon- 
gius   faligari,  nam  continuo,  propter  quem  vadit, 

])  alTore.  Equum  vicissim  domini  sui  praesignant, vesli* 
tum  et  arma.  Renuntiata  haec  non  parum  alachtati 
Northmannorum  addunt.  Atomnium  acerrimusipse 
dux  inurgot  accelcrantes.  Tyrannum  foHasse  ab- 
sumi  desiderabat  adolescens  piissimus.  Quod  ex 
omnibus  praeclaris  factis  pulcherrimum  judicavil 
senatus  latinus  et  atheniensis.  Verum  subitaneo 
terrore  consternatus  Gaufredus,  adversaacie  nec- 
dum  conspecta,  profugiosalutemsuamcumagmine 
toto  committit.  En  duci  Norlhmannico  liberpro- 
gressuspatetad  devastandam  hostis  opulentiam,fl<l 
delendum  aemuli  nomenlgnominia  sempitema.  Sed 
novit  esse  prudentium  victorise  temperare,  atque 
non  satis  potentem  esse  qui  semet  in  potesta(«  ul- 


GESTA. 


1226 


atinore  non  possit.  Placet  ergo  fortu- A  tis  imperatoria  cura  promeruit.  Ipsius  vclutamici 

et  socii  prudentiam  in  delibcratione  maximorum  ne- 
gotiorum  consulturi,  benevolentiam  ilonis  et  multa 
honoris  impensa  comparaturi.Nominesiquidcm  Ro- 
mani  imperiimiles  fuit,re  decus  cl  glorin  summa  con- 
siliorum  in  summanecessitudine.  Heges  quoquc  ma- 
guiiuuiiiem  ejus  et  vcnerati  sunt  et  veriti.Est cnim  et 
nationibus  procul  remotis  notissimum,  quam  fre- 
quentibus^quamque  gravibus  bellis  imperatorum  im- 
manitatem  faligaverit,pace  demum  ad  conditiones  ip- 
siusarbitratudictatascomposita  ;  cumregumdomi- 
nos  terrae  ipsorum  nonnulla  parte  mulctaverit  violen- 
tercxlorto.Suaquseque  vel  inexpugnata  velindefes- 
sa  potius  manu  tutans.  Monarchia  post  Franciae  cum 
puero  monarcha  ipsius  consiliosissimi  viri  tutelas, 


ionvertere.  Festinus  inde  eccc  \lenco- 
enit,  arduam  rem  pugna  fere  nulla 
pidum  enim  natura,  opere  atque  arma- 
isimum  adeo  currente  proventu  in  ejus 
it,  ut  gloriari  his  verbis  lireret  :  Voni, 
^erculil  cilissime  hic  rumor  Danfrou- 
ientcs  itaque  alius  clypco  sc  liberan- 
'Ugam  famosissimi  bellatoris  Gaufredi 
militer  deditione  sc  liberant  propera- 
mdo  reversum  ad  oppugnandum  vident 
orum  principem.  Perhibenthomines  an- 
emoriae,  castra  hsec  ambo  eomitis  Ri- 
essu  esse  fundata,  unum  intra  alterum, 
es  Northmannise,  atque  tam  succeden- 


itumquamipsiusjussis  obtempcrareso- !,  dictaturae,  atque  administrationi  cessit.   Marchio 


iOStea,domumreversus,patriamcunctam 
)re  ac  tripudio  illustrabat,simul  amorem 
'emsuiauctius  in  externa  difTundebat. 
tempus  idem  Annalium  voluminibus  apta 
ceps  isdem,  quae  sicuti  plurima  caBtcris 
ab  eo.  gesta  prsetermittimus ,  aut  ne 
et  spatiosus  codex,  aut  quia  rem  non 
jufficientcm  scriptori  cognovimus.  Prse- 
tulum  in  dicendo  facultatis  habemus,  ad 
preestantisnma  omnium  id  reservamus. 
uo  pectore  bella  qu£e  calamo  ederenlur 
)at,  atque  amplificare  utcunque  cognita 
i  figmentorum  divagando.  Nos  ducem 
1,   cui  nunquam  impure   quid  fuit  pul- 


hic  fascibus  ac  titulis  longe  amplior  quam  strictim 
sit  explicabile,  natam  suam  nobis  acceptissimam 
dominam  in  Pontivo  ipso  praesentavit,  soceris  ge- 
neroquo  digne  adductam.Enutrierat  autem  prudens 
et  sancta  matcr  in  filia  quod  muneribus  patcrnis 
multuplo  pneponderaret.  Hequirens  genus  mater- 
num,  matris  patrem  sciat  regom  Gallise  Robertum, 
qui  filius  ot  nepos  regum  progenuit  reges,  cujus 
laudabilitatem  in  religione  divina  ct  regni  guberna- 
tionc  mundi  lingua  non  tacebit.  Introductioni  hujns 
sponsse  civitas  Rothomagensis  vacabat  jucundans. 
Compellamur  istic  ore  quodam  gesli  pervulgati, 
ncc  Arcensem  comitem  Willelmum  properantis  ad 
altiora  styli  celeritate  praeterire  et  ipsum  quidem 


re  laudabimus,  nusquam  a  veritatis  li-  .  patriae  lacrymis  ultra  terminum  aequietboni  quan- 


^  tum  in  ipsius  conatibus  fuit  potentem.  Ignavam 
propaginematque  perfldam  praBcIaroe  stirpis  Guido- 
nem  (Willelmum)  nec  humanje  nec  divinse  legis 
frcna  retinuere.  Hunc  neque  haec,  ncque  Guidonis 
ruina,  praBterea  neque  magni  victoris  a  nullo  victi 
admiranda  et  virtus  et  felicitas,  partumque  iis  in- 
clytum  nomen.  Quod  in  praestantes  animos  et  lau- 
danda  quseque  focinora  erigerc  debuit,  id  in  im- 
moderatam  confidentiam  ac  nimis  altam  extollendo 
praecipitavit  utrumque,  ortus  videlicet  sui  nimia 
notitia.  Ambo  enim  sinistrc  noverunt  in  progenie  se 
compulari  ducumNorthmannia3.  Burgundio  se  ne- 
potem  Richardorume  filia  secundiiArcensisfratrem 
se  tertii,  secundi  filium,  primi  nepotem.  Is  ab  in- 
euntepucriprincipatu  infidus  ei  et  adversus,  quan- 
cnl,  ac  affines  haberc  quos  confines  po-  D  quam  fidelitatcm  juratus  et  obscquium,  hostilia 
placuit,  multse  rationis  gravilate  id  per-      ogilabat,  modo   temeritate  non  lalente  resistens, 

clandestinis  interdum  dolis.lmproba  quidem  animi 
clatio  facillime  homincm  in  res  injustas  detrudit. 
Motus  dissensionum  aliorumquc  superius  comme- 
moratione  aliquanta  digestorum  malorum,  nonnul- 
los  ipso  caput  principale  concitavit ,  plerosque 
exemplo,  consilio,  favoro  et  auxilio  incitavit,  auxit, 
confirmavil.  Multa  et  inquieta,  longique  temporis 
ejus  molimina  fuere,  pro  sua  ct  contra  domini  sui 
magnitudinem,  cujus  accessum  non  modo  ab  Ar- 
censi  castro,  verum  ctiam  ab  ei  propinqua  North- 
mannise  partO;  quse  citiaflamenSequanam  sita  cst, 

39 


uno  delirantes. 

post  hflec  Northmanni  summates  fere 
redibili  eum  amplecti  vencratione,  ut 
ludum,  sic  modo  serenam  ei  fidelitatem 
am  probare  nitentes,  adeo  ut  ejus  et  so- 
im  sola  tum  spe  fovebant,  dominum  sibi 
otorum  electione  creare  certarent.Quod 
psa,  qua5  erga  se  vel  a  se  fideliter  acta, 
dentia  muneri  divino  ut  reputanda  fuere 
juventutis  in  primordio  modcratissimum 
is.Consiliis  ilaquedematrimonio  discep- 
dent  in  diversum  suadere  ingenia  dispa- 
)  sententise,  praescrtim  cum  in  frcquenti 
erosa  de  re  consultatur.  Reges  de  lon- 
is  unice  charas  lilias  huic  marito  volun- 


eo  tempore  Teutonibus  collimitans  ac 
Bminensque  potentia  prajcipuus  eorum 
is  marchio  Ralduinus ,  nobilitato  item 
germine  tradita  illustrissimus.  Nam  uti 
Morinorum,  quos  moderni  Flandros  ap- 
c  a  regib:is  Galliae  atque  Germaniae  na- 
cebat,  nobilitatis  eliam  Constantinopoli- 
im  attigentes.  Stupuerunt  mirantes  cum 
narchiones,  duces,  tum  archipraesulum 
as,  si  quando  praesentiam  ejus  rari  hospi- 

'ATROL.  GXUX. 


mi 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


1228 


arcere  saepenumero  surrexit.  Postremo  in  supra-  A  ut  seditionis  principem  in  prfiealto  monte  cum  acie 

multarum  legionum  prospexit,  enisus  in  ardno 
cunclos  intra  munitionem  terga  dare  impigerrime 
compulit.  Ac  ni  obstitissent  citius  obseratse  fores, 
iusecutus,  uti  animus  iratus  fortisque  tulit,  male 
ominatos  ex  magna  parto  obtruncavisset. 
Hem  vere  geslam  cL  quid  prope  gestum  erat  rae- 
moramus,  scd  quse  posteriias  difficile  sit  creditura. 
Dein  potiri  volens«munitione  jussu  propera  contracto 
cxcrcitu  circumscdit.  Fuit  difficillimum,  quos  ea 
natura  loci  maxime  defensabat  expugnare.  Sane 
more  suo  illo  optimo  rem  optans  absque  cruore 
confectum  iri,  efferatos  et  contumaces  obice  ca- 
stelli  ad  monlis  pedem  oxstrucli  clausit,pi*8esidioqae 
imposito,    aliis  postea    negotiis    invitantibus  ipse 


dicti  Danfronti  oppu^^natione  quasi  desertoris  fur- 
tivo  more  disccssit,  nequaquam  pelita  missione  : 
satellitii  debituin,  cujus  antca  nouiinc  hostililatcm 
utcunque  velabat,  jam  omne  dctreotans.  Oh  hrccet 
alia  tot  cjus  el  tanta  ausa,  dux,  uti  rcs  monuit, 
suspiciens  phu'a  ct  majora  ausurum,  receptacuh', 
quo  plurimum  confidehnt,  oditius  firmamentum  oc- 
cupavit,  custodiam  immitlens,  in  nuHo  amplius  ta- 
men  jus  ejus  imminuens.  Nempe  eas  latcbras  id 
munimcntum  initae  elationis  atque  demcntiae  ipso 
primus  fundavit,  et  quam  opcrosissime  exstruxit 
in  prsealti  montis  Arcarum  cacuminc.  Caelerum 
malefidi  custodes  non  multo  post  castri  potestatcm 
conditori  reddunt,   muncrum  pollicitatione  et  im- 


ponsius  imminente  varia  soUicitatione  fatigati  sub-  n  recessit,  ut  dum  ferro  parceret,  famc  vinceret 


actique. 

Solito  moxacriorcs  intromissum  furiseincendunt, 
ultionem  quoque  sui  velut  per  injurias  diminuti 
exacturum.  Oritur  toto  ambifu  pagi  vicini   multa 
miseria.  Tumultus,  pn^jdje,  rapinae  SiBviunt,  vasti- 
tatem  minantes.  Armis,  viris,  commealu  et  quibus- 
cunque  tali  negotio  idoncis  castrum  exornatur,  mu- 
nimenta  prius  firma  firmiora  fiunt.  Paci  et  otio  locus 
nullus  relinquitur.  Deniquc  sajvissima  rebellio  in- 
struitur.  Qua?  postquam  duci  comperta  sunt  Wil- 
lelmo,  e  Constantino  pago,  ubi  ccrtiorem  nuntium 
accepit,  ea  properabat  celcritate,  ut  equi  comitan- 
tium,  preetcr  sex,  omncs  priusquam  pcrventum  sit 
Arcas  lassitudine  defeccrint.  Nam  fcstinantcm  ut 
contrairet  injuria;  su;u  amphus  incitaverunl  audita 
malaprovinciaesua).  Kcclesiarum  bona,  aggrestium 
]abores,ncgotiatorum lucra,milituin  praedam injuste 
fieri  dolebat.  Miserando  planctu  imbellis  vulgi,qui 
znultus  temporc  belli  aut  scditionum  oriri  solety 
advocari  sc  cogitabat.   Caiterum,   in  itinerc  haud 
procul  ab  ipso  castro  obvios  habuit  quosdam  suoe 
militioe  principes,  fidosacceptosquesibi.  Ili  repcn- 
tino  rumoreinurhe  Hothomago  quae  comes  Arcensis 
agitabataudierant,et  cum  cquitibus  trecentis  quanto- 
cius  Arcas  acccsscrant,  si  couvectationem  frumenti 
et  aliarum  re]'uni  contra  obsidionem  necessariarum 
prohibere  valcrent.  Verum  ul)i  cognoverunt  maxi- 
mas  copias  militum  inibi  congregatas  esse,  simul 
quia  metuebant,   ipsos  etiam  qui  secum  voneranl 
transituros  fore  ad  societatcm  Willelmi,  ante  po- 


Monet  cquidcm  digna  ratio  ethoc  mcmoriffi  pro- 
dere  quam  pia  contincntia  caedem  sempcr  vilaveril, 
nisi  bellica  vi  aut  alia  gravi  necessitudine  urgente. 
Kxsilio,  carcere,  item  alia  animadversione  que 
vitam  non  adimeret,  ulcisci  malebat,  quos,  juxta 
ritum  sive  leguminstituta,  caetori  principes  gladio 
absumunt  bclli  captos,  vel  domi  criminum  capita- 
lium  manifestos  :  salubriter  pensans  qui  Arbiler 
quam  tremendus  terrense  potestatis  acta  desuper 
prospiciat,  moderatae  clcmcntiae  ut  immoderatff 
sievitiae,  omnique  meritorum  qualitati  sua  quiqae 
(lecernens. 

Audiens  vero  rex  Ilenricus  inclusum  esse  cujus 
vesnnioo  fautor  erat  atque  consultor,  auxilium  ferre 
festinat,  manum  adducens  urmatorum  non  modicam, 
ad  hoc  quibus  indigent  obscssi  complura.  Adducli 
in  spem  memorandifacinorisquidam  exeo  humero, 
quiin  praesidio  ducis  relicti  custodiunt,  Francorum 
adventantium  itinera  explorata  insidunt.  Et  ecce 
numerosa  pars  minus  cauti  excipiuntur.  Ingelraii- 
nus  Pontivi  comes,  nobilitate  notus  ac  fortitudlDe, 
el  cum  eo  quamplurcs  viri  nominati  interimuntur. 
Ilugo  Bardulphus,  ipse  item  vir  magnus,  capitar. 
Perveniens  tamen  quo  ire  intenderat  rex,  exacer- 
batissimis  animis  summa  vi  prijesidium  attentavit, 
Willelmum  ab  serumnis  uti  eriperet,  pariterdecre- 
mentum  sui  stragem  suorum  vindicaret.  Sed  ubi 
ncgotium  difficile  animadvertit  (quippe  inimicos 
impetus  facile  toleraverunt  CHstelli  munimenta 
ct  militum  virtus  seque  valida),  ne    cruenta  morte 


steri  dici  ortum  (sic  cis  amicorum  opinio  secreto  ^et  pudcnda  fuga  pelleretur,  abire  maturavit,  decus 


praedixerat)  dilfisi  quam  ocissimo  redibant,  Iloec 
rcferunl,  atque  ipsi  ut  excrcitum  pra3Stoletur  con- 
silium  dant  :  etenim  ejus  partem  plns  quam  fama 
divulgaveritdcseri,viciniampenc  omnem  in  adver- 
sarii  favorem  concedere,  ullerius  pergcre  cum 
paucis  nimis  periculosumesse.  At  constantia  illius 
minime  his  ad  pavorcm  est  mota,  vel  ad  diffiden- 
tiam.  Namcos  confirmans  hoc  rcsponso,  nihil  qui- 
deiri  rcbclles  in  so  cum  praesentem  conspexerint 
ausuros ;  mox  quantum  calcaria  equum  cogcre 
potorant  accelerans  perrcxit.  Kgit  eum  propria  for- 
)itudOyfelicitateiTi  ei  promisit  justa  causa.  Et  ecce, 


nullum  adeptus,  nisi  forte  decorum  faerit  quo- 
rum  advenit  causa  inopiam  stipendio  mijiuisse, 
niilitibus  numerum  auxissc.  Heverso  dein  ad  obsi- 
dionem  duce,  et  qualiter  otium  aliquod  jucundum 
cclebrari  solet,  in  procinctu  aliquandiu  morato, 
famis  acrimonia,  saevius  et  nrctius  quam  armis 
urgcns,  propc  jam  expugnavit.  Hex  denuo  accitos 
multo  ct  miserc  supplici  nuntio,  venire  abnuit ;  su- 
pcriorem  casum  reputans,  magis  aspera  magisqae 
ignominiosa  metuens.  Cernit  tandem  angustiamtn 
oculo  papiae  partus  rapiendi  contra  dominum  suum 
principatus  cupidinem  malesuadam  esseisacramen- 


il29 


GESTA. 


1230 


tum  ant  fidem  violare  ut  iniquum,  sic  plerumque 
perniciosum  :  pacis  nomen  blandum  ct  duloc,  rem 
ipsam  profecto  jucundam  et  salutarcm.  Damnat 
ipse  prse  cunctis  nimium  audax  incoeptum,  demen- 
lissimum  consilium,  ruinosum  factum.  Doletarma- 
tum  se  in  arctis  arctnri.  Impetrant  supplicantes 
deditionem  accipi ;  prcoter  vitam  nihil  aliud  nequo 
honestum  neque  utile  pacti.  Enspectaculumtristo, 
letum  miserabile.  Properant  ultra  quam  vires  inva- 
lidse  sufficiant  famosi  paulo  antc  cquites  cum 
Northmannis  evadere  Franci,  non  minus  dedecore 
quam  inedia  cervicibus  contusis,  pars  in  jumentis 
famelicis  qusB  pedum  cornu  modice  vel  sonarent , 
vel  pulverem  excitarent,  pendentes  :  pars  ocreis  et 
ealcaribus  ornati  insolito  comitatu  incedentcs  et 
eorumpleriquesellam  equestrem  incurvo  languido- 
que  dorsOy  nonnulli  solum  se  nutabundi  vix  cpor- 
tantes.  F>at  item  cernere  calamitatem  levis  arma- 
turse  egre  ientis  fsedam  ac  variam.Miserans  infor- 
tania  hujusquoque,  ut  pridemGuidonis,  cclcbranda 
dacis  clementia.  Noluit  extorrem  et  inopem  casu 
magis  pudendo  cruciari,  sed  cum  gratia  et  posses- 
sionibus  quibusdam  amplis,  atque  multorum  redi- 
tuum,  patriam  ei  concessit;  aestimans  rectum 
potius  in  eo  patruum  reminisci,  quam  adversarium 
insectari. 

In  ipsa  mora  obsidionali  Northmannorum  aliquan- 
ti  potentiores  a  ducead  regem  defecerunt,  quos  jam 
antea  conspirationis  rebellantium  occultiquc  fuissc 
adjutores  opinabile  crat.  Malevolentiam  qna  olim 
contra  infantem  fuerant  infiati,  nondum  evomuere 
tolam.  Eorum  e  consortio  Guimuadus  prsesidens 
munitioni,  quam  Molendinas  appellant,  in  mannus 
regis  eam  dedit,  Imposita  est  regia  cohors.  Guido 
frater  comitis  PictHvcnsis  Willelmi  atque  impera- 
tricis  Ftomanre  et  cum  eo  viri  militares  atque  illu- 
atres.  Verum  ct  ii,  et  quiqui  alias  relicti  sunt  aFran- 
cis,  cum  deditas  esse  comperissent  Archarum  late- 
bras,  sese  nostris  fuga  furatisunt.  Northmanniau- 
tem  puniendi  lege  transfugarum,  levi  poena  aut 
nuUa  domino  suo  reconciliati  sunt,  rati  nullas  jam 
opcs  vel  astutias  contra  eum  fore  efficaces. 

V  ehcmentuis  post  haecinsemulationem  exardere, 
novoque  moveri  lumultu  Francia  coepit.  Principes 
univcrsi,  cum  rege^Northmanno  principi  ex  inimi- 
ciR,  jam  inimicissimi.  Anxie  tumebatineorum  ma- 
levolis  mcntibus  vulnus  prsecipue  invidum,  quod 
recenter  sauciavil,  mors  Ingelranni  comitis  et  in 
eodem  conflictu  iuterremptorum.  Acerbe  inflamma- 
bat  eos  memoria  cventus  Andegavorum  comitis  Gau- 
fredi,  depulsi  dudumWillelmi  clypeo,  qualiterme- 
moravimus,  aliorumque  non  modici  numeri  detri- 
montorum,  atque  dedecorum  infiictorum  eis  virtute 
Northmannica.  Inimicitise  causas  veraciter  oxpla- 
namus,  ac  pleniter  rex  cgcrrime  ferebat  et  volut 
contumeliam  suam  dtffiniebat  quam  maximo  ulci- 
scendam,  cum  imperatorem  Homanum,  quo  mdjus 
potentiee  sive  dignitatis  nomen  in  orbe  terrarum 
aliud  non  est,  amicum  et  socium  haberet;  provin* 


A  ciis  multis  praesideret  potentibuS;  quarum  domini 
aut  rectores  militise  suae  essent  administri;  comitcm 
Willelmum  suum  nec  amicum  neo  militem,  sed 
hostem  esse;  Northmanniam  quaesub  regibus  Frnn- 
corum  ogit  ex  antiquo,  prope  in  regnQm  evcclam  ; 
superiorum  ejus  comitum  quanqiiain  ardua  valuc- 
rintnnllnm  in  haec  ausa  illatum.  Condolentes  in  ea- 
deinTedbalduRjPictavorum  comes/Gaufredus,  item 
reliqui  summates  quadam  insupcr  indignatione  pri- 
vataintolerandum  ducebantseseregis,  quocumquo 
preevia  vocarent,  signis  parere;  Willelmum  Nor- 
thmannerum  nequaquam  pro  regc,  sed  confidenter 
atque  indesinenterad  ejus  magnitudinem  quam  ali- 
quantum  attrivit,  ulterius  atterendam,  vel  si  qua 
via  valeat  conterendam  in  armis  agitare.Praeterea 

P  concupiebant  Northmanniam  aut  ejus  partem  qui- 
dam  regis  proximi.  Hi  quasi  faces  flagrantissimfle 
regcm  incendebant  et  principes. 

Eas  ob  res  post  consultationem  infauslo  omine 
communicatam,  edicto  regio  bfllum  jubente,  innu- 
mcrosissimoe  copise  in  Northmanniam  expeditse  sunt 
Durgundiam,  Arverniam,  atquc  \Vasconiam  prope- 
rare  videres  horribiles  ferro ;  imo  vires  tanti  regni, 
quantum  in  climata  mundi  quatuorpatent,;cunctas  ; 
Franciam  tamen  ct  Brilanniam  quanto  nobis  vici- 
niores  tanto  ardentius  infectas.  Julium  Csesarem, 
vel  bellandi  peritiorem  aliquem,  si  fuerit  pcritior, 
exercitus  Romani  ducem,  ex  mille  nationibus  co- 
acti  olim,  dum  Uoma  florentissima  mille  provinciis 
imperitasset,  liujus  agnimis  inimnnitate  terreri  po- 
tuisse  affirmaris.  Nimirum  concipil  pavorem  ali- 

^  quantum  tcrra nostra.Ecclesiaj  metuunt  inquietanda 
fore  otia  sanctse  reIigionis,stipcndia  sua  ex  libidine 
armatorumdiripienda,quamvis  oralionum  pra)sidio 
certantes  conftdant.Plebs  urbana  et  agrestis,necnon 
quicunqucimbellisetminus  flrmus,soliiciti  sunt  ac 
trepidi;  timenl  sibi,  uxoribus,  liberis,  rebus  suis, 
cum  adeo  gavem  hostem  limoris  modo  ampliorem 
quam  sit  metiuntur.  At  cum  reminiscunlur  quem 
habeant  propugnatorem,  quam  luctuosas  patrias  ca- 
lamitates  adhuc  adolescens,  velpucrpotius,magno 
consilio,maximaque  virtute  sustulerit,spe  timorem 
leniunt,  affiictionem  ftducia  consolantur.Verum  ad- 
mirandae  cbnstantisedux  Willelmus  nullaperculsus 
formidine,  rcgi  qui  robur  immnnius  ipse  ducitjam 
in  Rothomagensem  ex  Ebroicensi  sago  sensimpro- 

f)'  cedenti,magno  animo  sese  festinus  opponit :  trans- 
adversam  ripam  Scquanaepartemsuarumcopiarum, 
uthostem  distributumproenovit^contra  dirigens.Sic 
enim  dispositum  est  industria,  qua3  multum  profu- 
tura  sperabatur,  ul  quantus  miles  inter  Sequanam 
et  Garumnam  fluvios  coIligeretur,quas  gentes  mul- 
tas  unonomineCeltigallosappellant,  ii  nos  hac  rege 
ipsoduceinvaderent,  illacveroducibus  fralrc  regis 
Odone  ct  Rainaldo  familiarissimo,  iuter  fiumen 
Rhenum  et  Sequanam  collecti,  quse  Gallia  Bclgica 
nuncupatur.  Regeminsupercomitabatur  Aquitania, 
pars  (^lalliae  tertia  et  lalttudine  regionum  et  muUi- 
tudine  hominum  a  plerisquesestimata.  Nec  uuvutc^t 


1231 


WILLELMl  CONQUESTORIS 


123S 


si    forte  Frnncorum  lemerilati  atquo  superbiae  sic  A  inquit,  sicut  vilis  ct  pudendidom  ini  omnino  abnuaB 


munitse  spes  eral  nliquanta,ducem  nostrum  nut  op- 
primendum  csse  oa  moie,  aut  iguominiosa  fuga 
clapsurun^niilites  aut  occidendos,  aut  capiondos, 
oppida  exoidenda,  vicos  exurendos,  liuic  ferienda 
gladio,  illa  in  pnedam  diripicnda;  postrcmo  terram 
totam  usquo  iu  fuulam  solitndincm  redigendani. 

Scd  longc  aliuni  res  cventum  liubuit.  Nam  inau- 
spicato  congrcssi  Odo  ct  Hainaldus,cum  suam  aeicm 
quam  tcrribili  atrocilale  vastari  animadverlerent, 
ducatu  ct  cnsis  opc  simul  omissis,  equorum  veloci- 
tate  saluti  consulunt.  Urgebatnamquecervicosco- 
rumnonmcritaslcniuraniucro  Koberti  Aucensis  co- 
mitis,ut  natalibusitavirtutemagni,una  HugonisGor- 
nacensis,  Ilugonis  Monlisforlis,  Gualtcrii  Giffardi 


dominium,  st  patientc  mo  patrari  videas  quodme- 
tuis.  >  Die  praBfmito,  Cenomannicum  soluin  ingres- 
sus  Nortlimannorum  reclor,  dum  castrum  quod 
minatus  est  erigit,  fama  referente,  quae  tam  faUi 
quam  veri  nunlia  volat,  Gaufredum  Martellum  brevi 
adventurum  audit.  Quapropter  opere  admiaistrato 
bostis  adventum  magna  constantia  ct  alacritate 
proestolatur.  Qucm,  ubi  amplius  opiaione  morari 
videt  ot  jam  dc  cibariorum  penuria  plebeii  pariter 
ac  proccrcs  conqueruntur,  ne  milite  minus  prompto 
in  futurum  utatur,  modo  dimittere  statuit,  castro 
viris  et  alimoniis  munito,  jubons  tamen  ut,  cum 
nuntium  ejus  acceperint,  quantocius  eodem  redeant 
cuncti.    Kxercitus  nostri   mox  divulgatu  discessu, 


Willelmi  Cirispini  aliorumquo  nostrse  partis  fortis-  fj  Martellus  in  auxilium   suum    adjunctis   Willelmo 


simorum  viroruin.  (luido  Pontivi  comes  ad  vindi- 
candum  fralrcm  higelrannuni  nimis  avidus  captus 
est,  et  cum  eo  (romplurcs  gcucre  et  opibus  clari. 
Plurimi  ceciderunt ;  relicjuas  fuga  eripuit  cum  ante- 
signanis.  i.o^nito  citius  hoe  suecessu  propugnator 
noster  dnx  Willelinus  nocte  ii>tenipesta  cauto  in- 
slructum  quemdam  tlirexit,  qni  tristom  regi  victo- 
riam  propins  castra  ipsius  ab  alto  arboris  per  sin- 
gulu  inclamavit.  Itcx  atlonitus  inoptnato  nuntio, 
procul  omni  cunelationc  signo  antelucano  suos  in 
fugam  excitavit  :  summo  neecssarium  ratus  quam 
maxima  celcritate  Nortlunanniaj  finibus  discedere. 
Multa   dehine  hos'ilia  utrintpie  aeta  sunt,  qualia 


i^ctavorum  comitc  domino  suo  et  Eudone  Britan- 
norum  comite,necnon   undequaque  copiis  collectis, 
Ambreras  contendit.  Doin  preesidii  situ  et  munimeih 
lis  perspectis,  ad  oppugnandum  accingitur.  Parant 
vallum  rescindere  ;  caslellani  resistunt.  Exardent, 
audent,  aggrediuntur   propius  et  acrius,  cerlatar 
utrinquo  magna  vi.  Missilia,  saxa,  libriles   sudes, 
itcmlanccas  desuper  feriunt.  Hisplerique  interempti 
cadunt,  alii  repolluntur.  Sic  audaci  molimine  ca«- 
sato  aliud  incipiunt.   Tentant   murum    aricte,  qui 
percussus   in  virga   (ariote)   castellanorum  frtn- 
gitur. 

Interea  cognilo  labore  suorum  munitionis  funda* 
lor  Willelmus,  omnis  morse  impatiens  evocat  exer- 


prseter  belli  conllictiiin  inler  tantos  hostes  fieri  so- 

lent.  Franeis  laiulem  gravissiinaruni  sibi  dissentio-  ^  citum,  subventumire  quam  maximc  properat.Quem 
\  lincMi  cupieiitissiine  volenlihus,  pax  convenit.       postciuam  inimici  tres  adeo  nominati  comite 


num 


Ea  pactioHC  int«M-  dn«'ein  cl  rcgeni  media,  ut  capti 

apud  Miue  MorLuuiu   regi  reddercntur,  ejus  vero 

assensu  el  ({uasi  dono «luodain  dux  jureperpetuo  reti- 

neret  quoa  liaulVido  Anclegavorum  comiti  abstule- 

rnt,quodquc  valeret  aurerrc.  Confestim  in  ipso  con- 

vcnlu  principes  inilitiiu  suae  jussu  commonuit  dux 

intra  terminos  Maitelli  Andegavensis  ad  Ambreras 

construcndas  niatureadesseparatos.  Etquemhujus 

incoepti  dicin  eis  ipse,  eumdein  Martello  pcr  legatos 

priefiiiivit.  O  Validum,  o  conlidentem,  et  nobilem 

hujusviri  animum!  o  admirandam,  necfacile  com- 

pelciiti  pnoconio  extollendam  virtutem !  Non  petit 

imbellis  cujiislibel  terram  debellandam,  sed  tyranni 

feroeissimi  etin  re  milatari,  ut  superiora  docuere, 

plurimuinstrenui,quemuti  fuhnenterribile  comites*^  super  nos  minus  pronaerat,  quanquam  vindictiein 


comites  ad- 
equitaro  percipiunt,  mira  celeritate,  ne  dicam  tre- 
pida  fuga,  cum  immanibus  exercitibus  dilabuntor. 
Victor  Gaufredum  Meduanensem  e  vestigio  bello 
adortus,  qui  domini  furorem  prsdcipue  inccndit  que- 
rela  praefata,  intra  oxiguum  tempus  cousque  com- 
pulit,  ut  in  remotissimis  Norlhmanniae  partibus  sibi 
manus  perdomitas  daret,  fidelitatem  quam  satelles 
domino  debet  jurans. 

Rursum  pace  soluta,  rex  ignominise  susb  magis 
quam  detrimontirequirensultionem,renovata  exp^ 
ditiono.Northmanniam  aggroditur,  exercitu  coacto 
copioso  quidem  et  minus  quamantea  immani :  regni 
siquidem  ejus  pars  amplior,  funera  sive  indecoram 
fugam  suorum  lugens  aut,  timens,  ad  redeandum 


atque  duces  potentissimi  treinerent;  cujus  vires  et 
vorsulias  collimitantum  ei  (piisquam  vix  evaderet. 
Porro,  ut  magis  admircrc,  ipsum  hostem  incaulum 
ct  imparatum  non  aggi'cdilur,  sed  prius  ei  diebus 
quailraginta  ubi,  quando,  cujus  rei  gratia  sit  ad- 
ventnius,  denuntiat.  llujus  famie  tcrrorc  perculsus 
GaufredusMaduanensis,Gaufredumdominumsuum 
festiiius  adit,  dolens  otmiserans  conqueritur ;  con- 
structis  Ambreris  opibus  Northmannorum,  terram 
ejus  ad  libitum  inimici  invndendam,  destrucndam, 
desoIandam.Guityrannus  Martellus,  utorat  Qlevatus 
animo,grandia  preesumere  et  loqui  solitus : «  Meum, 


nos  longe  cupidissima.  Martellus  Andegaveasis, 
nondum  tot  sinistris  casibus  fractus,  minime  defait, 
quantum  ullatcnusvirium  coUigere  potuit  adducens, 
vix  enim  hujus  inimici  odium  et  rabiem  Northman- 
niae  tellus  pcnitus  contusa  vol  oxcisa  satiaret.  Fa- 
mam  tamcn  sui  motus  quantum  potuere  occcullantes 
ne  confestimin  ipso  ingressu  obvio  propugnatore, 
quem  experti  sunt,  repellerentur,  citis  ilineribus  per 
Oximensem  comitatum  adfluvium  Divampervenere, 
hostili  immanitatc  per  transitum  populati.  Neqae 
illic  aut  convorti  placuit,  aut  consistere  fidacia 
fuit.  Etenimsipermitteretur  ulterius  progrediiquali 


GESTA 


4234 


rrentum  est  cursu,  et  sic  in  Franciam,  dein  A      Comitum  A.ndegavensium  dorainatio  Cenomanno- 

rum  comitibus  pridem  gravis  ac  pene  intolerabilis 
exstiterat.  Utcnim  alia  plurima  omittlam,aovisisimo 
nostra  memoria  Fulco  Andegavensis  Ilerbertum 
Cenomannicum  majorem  Santonas  illexit,  sponsione 
urbis  ipsius.  Ibi  vinctum  inmedio  colloquio  ad  pa- 
ctioneSjquasavare  concupierat,  carcerecttormentis 
coegit. 

Tempore  vcroHugonis,  Gaufredus  Martellus  ur- 
bem  Genomannieam  ssepe  igno  injecto  cremavit, 
saepe  militibus  suis  eam  in  preedam  dislribuit,  ple- 
rumque  vineas  circa  cjus  ambitum  exstirpavit,  ali- 
quando  expulso  qui  justo  i^rsescdit,  soli  dominio  suo 
eam  vindicavit.  Hugo  hflcreditatcm  suam  Herberto 
reliquit  filio   et  inimicitias   easdom.  Hic  Gaufredi 


ire  incolumes,  preecIaraefamaD  occasionem  sibi 
isere,  quod  Willelmi  Northmanni  terram  ad 
usque  marinum  ferro  igneque  vastaverint, 
le  obsistente,  nemine  msequente.  Verum  ea 
tttillaquondam,  fefellit.  Nam  dum  ad  vadum 
inorarentur,supervenitipsealacer  cum  exigua 
virorum  felici  hora.Pars  exercitus  jam  fiumen 
ege  transierat.Et  ecce  fortissimus  vindex  in 
108  insiluit,  cecidit  populatorcs,parcere  flagi- 
redens,cum  patrise  sauciatae  adeo  necessaria 
ageretur,  infestissimo  hoste  in  medio  sinu 
eprehenso.  Citra  aquam  intercepti,  in  oculis 
fere  cuncti  ferro  ceciderunt,  prjeter  qui  sese 
^tare  maluerunt,  pavore  impellente.  Ne  vero 


«viens  gladiusinadversam  ripaminsequere- 0  tyrannide   metuens   omnino  deleri,  Northmanniso 


luma  maris  obstabat,  alveum  Divse  insupera- 
oile  occupantis.  Interitum  suorum  miserans 
taens  rex,  cum  Andegavense  tyranno  quam 
uue  Northmannicos  fmes  exivit,  decernens 
consternato  vir  strenuus  et  nominatus  in  rebus 
Bydementiae  reputandum  Northmanniam  ultra 
ire. 

multo  post  univcrsaj  carnis  viam  demigravit, 
lam  gloriatus  triumpho  quem  de  Willelmo 
nanno  comite  retulerit;  imo  nec  multoe  in 
Lndictse  compos.  Phiiippus  filius  ei  successit 
,inter  quem  et  principem  nostrum  firma  pax 
•sita  est,  ac  serena  amicitia,  tota  Francia  cu- 
et  annuente. 

idem  tempus  obiit  et  Gaufredus  Martellus  ad 
ultornm  vel  quos  oppresserat,  vel  quimetue- 
am.Sic  terrense  potestati  et  humanae  super- 
lem  natura  ponit  inevitabilem.  Sero  poeniluit 
mdum  hominem  nimise  fortitudinis,  ruinosee 
idis,perniciosie  cupiditatis.Equidem  sua  eum 
ladocuere  quodanteapensare  neglexit,etiam 
ate  in  mundo  possidentur,  necessario  amit- 
fore.  Sororis  filium  hseredem  reliquit;  qui 
e  proprio  idem  probitate  absimilis  ei,  coele- 
Regem  timere  et  pro  comparando  extcrno 
j  bona  actitaro  cojpit. 

i  humanse  linguse  ad  malevolentiam  quam  ad 
>lentiam  laudandam  sint  prompliores  novi- 
»b  invidiam  plerumque,  interdum  ob  aliam 
item.Nam  et  pulcherrima  facinora  in  contra- 


ducem  Guillelmum,  snb  quo  tutus  foret,  supplex 
adiit,  manibus  ei  sese  dedit,  cuncta  sua  ab  eo  ut 
miles  a  domino  recepil,  cunctorum  singularitereum 
staluens  heeredem  si  nongigneret  alium.Proeterea, 
ut  cunjunctius  attingeret  tantum  virum  ipse  et 
posteritas  ipsius,  ducis  ei  filia  petita  atque  pacta 
est.Quae  priusquam  nubiles  pcrvcnisset  ad  annos, 
morbo  ipse  interiit,  suos  in  ipso  iine  obtestans  et 
obsecrans,  ne  quaererenl  alium  prgeter  quem  ipse 
dominum  eis,  hseredem  sibi  rellnquerel.  Cui  si  vo- 
lentes  pareant,leve  servitiumtoleraturos  fore  :  si  vi 
subacti,  forsitan  grave.  Potentiam  illius,  pruden- 
tiam,  fortitudinem,  gloriam  nec  non  gcnus  anti- 
quum  ipsos  optime  nosse.  Sub  eo  praeside  agentes 
formidini  fore  quibusque  confinibus. 

At  homines  malefidi  Galterium  Medantinum  co- 
mitem  cui  soror  Hugonis  nupscrat  receperunt  in- 
vasorem  desertores.  Indignans  ergorepulsamGui- 
lelmus  jure  multiplici  successurus  Herberto,  arma 
expedivit,  quibus  requireret  sic  prserepta.  Nam  ot 
olim  egit  sub  Northmannorum  ducum  ditione  regio 
Cenomanica.  Incendium  confestim  injicere,  aut 
urbem  totam  excindere,  ausos  iniqua  trucidare, 
quantum  ingenio  abundavit  et  viribus,  potuisset. 
Sed  hominum  sanguini  quanquam  nocentissimo 
parceremuluitsolitaillatemperanfiaetvalidissimam 
urbem  relinquere  incolume  caput,  atque  muni- 
mentum  terrae  quam  in  manu  habcbat.  Hsec  ilaque 
expugnandi  via  placuit  :  crebris  expeditionibus  et 
diulurnis    in    ipso   territorio  mansionibus  metum 


artem  iniqua  depravatione  traduccrc  solent.  D  incutere,  vineas,  agros,  villas  vastari,  loca  munita 


nonnunquam  lieri  constat  quatenus  decora 
,  sive  ducum,sive  cujuscunque  optimi,  cum 
re  tradunturapudoetatem  posteram,  censura 
imdamnentur,  ut  nequaquam  imitanda  mala 
isionem,  vel  aliud  iniquum  facinus  placeant 
lo.Quapropter  nos  opcrae  pretium  arbitramur 
verissime  tradere,  quatcnus  Willelmus  hic, 
scripto  propagamus,  quem  tam  futuris  quam 
itibus,in  nullo  displicere,imocunctisplacere 
18,  Cenomannico  principatu  ([uemadmodum 
\nglico  non  sokim  forti  manu  potitus  fuerit, 
jostitise  legibus  potiri  debuerit. 


circumquaque  capere,  praesidia,  ubi  res  postulavit, 
imponere,  denique  plurima  turbo  cerumnarum  in- 
cessanteraffligere.  Cumea  geri  vidercnt  Cenoman- 
nici,  quam  anxii  trepidique  fiierint,  quam  cupie- 
rint  onus  molestissimum  a  ccrvicibus  depellere, 
conjectare  quam  referre  facilius  est.  Accito  saepius 
Gaufredo,  quem  prseses  eorum  Galterius  dominum 
sibi  ac  tutorem  praefecit,  praelio  dccernere  minati 
sunt  nonnunquam,  sed  ausi  nunquam.  Perdomitis 
tandem  castellis  jam  per  totum  comitatum  subactis, 
leddunt civitatem  prsevalenti.  Et  quem  longa  deti- 
nuerunt  rebellione,  supplici  et  ingenti  suscipiunt 


1235 


WILLELMI  CONQUESTORIS. 


1236 


honoro.Studiuin  esl  summis,mediis,inrimis  placaro  A  Fuga,  astutia,  validseque  munitiones  non  modicum 


infcnsum.  Occiirrnnt,  clamant  dominum  suum, 
procidunt  ct  inclinantiir  cjus  dignilali,  fingunt  hi- 
larcs  vultus,  la*las,  voces,  plausus  congralnlantis. 
Fiunt  obviam  fjivcntcs  laicorum  studio,  omniura 
quot(iuot  ihidom  sunt  eoclesiarum  ordines  religiosi. 
Tompla  summopere,  (jucmndmodum  proccssiones, 
adornata  cffulgent,  rcdolent  thymiamata,  resonant 
sacra  cantica.  Victori  sufficiens  pcenaperdomitos  in 
potcstatem  suam  vcnisse  et  urbis  firmamentum  sua 
in  reliquum  custodia  occuj)ari.Vohintarie  Guallerus 
dcditioni  consensit,  ne  invasa  protegens  heeredi- 
taria  amitterct.  Clados  a  Northmannis  illata  vicini- 
tati  Medanti  et  Calvimontis  metum  oi  faciebat  de 
majori.  .  » 


fiduciffi  ministraverunt.  Statuit  ergo  prudenlia  ro- 
pudiati  domini  latibuhim  charissimum  abalienareci 
castrum  Meduanum;  aestimans  multo  satius  ac  di- 
guius  hac  pa^na  ferire,  quam  fugitantem  pcrsequi, 
et  victoriam  levem  ex  eo  caplo  insignibus  tituhs 
addere.  Hujus  castri  latus  alterum,  quod  alluitor 
scopuloso  rapidoque  flumine  (nam  supra  Meduanae 
ripam  in  praerupta  montis  rupe  situm  est)  id  nulla 
vi,nullo  ingenio  vel  arto  humana  attentari  potest. 
Altcri  vero  munimenta  lapidea,  pariterque  difficiii- 
mus  aditus  propugnant.  Disponitur  tamen  obsidio, 
exercitu  nostro  admoto  quantum  natura  repellens 
patitur,  cunctis  mirantibus  ducem  rem  hanc  nimis 
arduam  confidentissime  aggressurum.  E^iuitum  ac 
Volvit  in  omnesaeculum  etprogenieisua^optime  g  peditum  copias  tantas  incassum  fatigari  cunctifcre 


consultum  fuisso  prudensvictor,piu8parcns.  Idcir- 
cogermanamHeriherto,  ex  partibus  Teutonumsuae 
munificentiaa  maximis  impensis  adductam  uato  suo 
conjugare  decrevit,  utper  eam  ipse  etprogenitiox 
ipso,juroquod  nullacontrovcrsia  convelli  posset  vel 
infirmari,  Heriberti  hajredilatem  possiderent  soro- 
rius  et  ncpotes.Etquoniam  pueri  setas  nondum  fuit 
matura  conjugio,  in  locis  tutis  illam  propc  nubilem 
magno  cum  honore  custodiri  fecit,  nobilium  atque 
sapientium  virorum  ac  matronarum  curae  commis- 
sam.  Hajcgenerosavirgo,  nomine  Margarita,  insi- 
gnispeciedecentiorfuitomnimargarita.  Scd  ipsam 
non  longe  autediemquo  mortali  sponsojungoretur 
homnibus  abstulitVirginisFilius,virginum  sponsus, 


opinantur;  multi  conqueruntur,  nulla  spe  animos 
eorum  erigcntc,nisifortemora  annua  vel  ampliore 
fames  expugnet.Etenimgladiis,  lanceis,missilibu8, 
nihilgeritur,  nihilgerendum  speratur;  item  neque 
ariete,  neque  tormento,ca3lerisve  instrumentis  bei- 
licis,  siquidem  locus  omnino  machinamentis  impor- 
tunuserat.  Verum  magnanimus  ductor  Willelmus 
urget  incoeptum,  praecipit,  hortatur,  confirmat  diffi- 
dentes,l£etum  exitum  poUicetur.Nec  multo  temporis 
intervallo  dubii  sedent.  Eu  solerti  consilio  ipsius 
injecti  igncs  castrum  corripiunt.  Citissime  difTun- 
duntur  more  suo;  saevius  omni  ferro  quseque obvia 
vastantes.  (^iUstodes  atque  propugnatores  attonili 
subita  clade  portas  murumque  desorunt,discurrant 


cselicus  imperator;  cujus  igno  salutifero  pia  puella  ^  Iropidi  laribus  etjrcbus  inccnsis  primo  succurrerc. 

flagrabat,procujusdesiderioorationibus,  abstinen-      Deinproprire  saluti    quo  refugio  valent  consulere 

tise,  misericordiae,  humilitati,  denique  plurimsB  bo- 

nitati  studebat;  vehementer  exoptans  prseter  ipsius 

connubium  aliud  perpetuo  ignorare.  Sepelivit  eam 

Fiscancnse  coenobium,  quod  cum  aliis  ecclosiis 

quantum  licebat   religioni  nimirum  doluit  raptam 

properato   obitu,  cujus   longsevitatem  effectuosis- 

sime  concupivit.llliusetenim  anima  prudenter  evi- 

gilans  cum  lucerna  ardenle  Christi  adventum  ex- 

spectans,ecclesias  colere  coepitcum  rcverentia.  Gi- 

licium  quoque,  quo  latentius  carnem  domare  pro- 

posuerat,postea  quam  transmigravit  proditum,men- 

tcm  seternis  intentam  prodidit. 

Quam  longinquus  a  favore  ducisGuillclmi  animo 
fuerit  versutus  homo  Gaufrcdus  Mcdiiancnsis  cer- 


festinant,victores  gladios  vehemenlius  quam  incen- 
diummotuontes.Northmannialacerrimeconcnrrunt^ 
cxsultantesanimos  et  gratulantem  clamorem  pariter 
tollentes;  certatim  irrumpunt,  potenter  munitione 
potiuntur.  Opima  prseda  invcnitur,  nobiles  equi, 
arma  miIitaria,omnisquegeneris  supellex.Qusc  sic- 
ut  alibi  capta  plerumque  grandia,  militum  potius 
quam  sua  esse  voluitcontinentissimus  ac  liberalissi- 
mus  princeps.  Castellani,  qui  in  arcem  confagerant, 
diepostero  dediderunt  se,contra  Willelmi  ingenium 
ac  fortitudinem  nulli  firmamento  confidentes.  Hes- 
tauratis  illo  quae  fiamma  corruperat,  praesidioque 
providenter  disposito,  insolitum  triumphum  qnasi 
de  natura  superata  domum  revexit  cum  immenso 


tissimc  cum  urbs  Cenomannica  dederetur  patefa-  ^  gaudio  exercitus.  Et  confines  Gaufredi  non   triste 
ctum  est.  Ne  enim  hanc  ejus  gloriosam  felicitatem 

praesensconspiccret,desoruitantcnonminusinvido 
dolore  quam  inconslantc  perfidia  abaclus.  Noluit 
meminisse  impudens  audacia,quomodo  pridein  cle- 
mcntiam  oraverit  perdomitus.  Non  est  vcrita  impu- 
dens  iniquitas  jurisjurandi  violarc  promissum.  At 
perpetuum  nomen  quanto  majores  illius  quan- 
quam  potentes,  nunquam  sunt  gloriati.  Pa- 
rere  sibi  vidclja.e;.,  iii  virtutem  invictam  trium- 
phis  magnificatani  quam  plurimis  lacessere  au- 
deret.  Por  legatos  itcrum  ilerumqne  inonitus  ad 
obsoquendujn,    montem   obstinatam  nou  omisit. 


acceperunt  hoc  cum  fuisse  detriUkento  mulctatuni, 
asseverantes  gloriam  solius  Willelmi  comitis  ultio- 
nem  multorum  esse  de  perjuro  ac  pr^cdone. 

Peridem  fere  tempus  Edwardus  rex  Anglorum 
suo  jam  statuto  haeredi  Guillelmo,  quemlocoger- 
mani  aut  prolis  adamabat,  graviore  quam  fueiiit 
cautum  pignorc  cavit.  Placuit  obitus  necessitatem 
praevenire,  oujus  horam  homo  sancta  vila  ad  ccelc- 
stia  tcndcns,  proximnm  adforo  mcdilabntur.  Fidem 
sacramento  confirmaturum  Heraldum  ei  destinavit, 
cimotonim  sub  dominatione  sua  diversis,  honore 
atque  potentia  emineutissimum,  eujus  antea  frater 


GESTA. 


1238 


melis  obsides  fuerant  accepti  de  successione  A  patruo  suo,  atque  vinculis  ergastularibus   manci- 


.  Et  eum  quidem  prudentissi  mC;  ut  ipsius  opes 
loritas  totius  Anglicee  genlis  dissensum  coer- 
f  si  rem  novare  mallent  ])erfida  mobilitate, 
sese  agunt.  Heraldus  dum  ob  id  negotium 
contenderet,  itineris  marini  periculo  evaso 
irripuit  Pontivi,  ubi  in  manus  comitis  Guido- 
idit.  Capti  in  custodiam  traduntur  ipse  et 
tas  ejus  quod  infortunium  vir  adeo  magnus 
g^o  mutaret.  Docuit  enim  avaritiae  calliditas 
am  quasdam  nationes  exsecran  dam  consuetu- 
,  barbaram  et[Iongissime  ab  omni  tequitate 
ana  alienam.  lllaqueant  potentes,  aut  locu- 
trusos  in  ergastula  afficiunt  contumeliis,  tor- 
.  Sic  varia  miseria  propo  ad  necem  usque 
MejiciuntsaepissimeWenditosmagno.Directi 
lax  Willelmus  evenlu  cognito,  propere  mis- 


pato,  provinciae,  quamdono  palernoacccpit,  magna 
cum  truculentia  dominari  coepit.  Paternas  dehinc 
rcbellionis  rcnovator,  Northmannise  hostis  non  mi- 
les  esse  voluil.  Dominiis  autem  ejus  antiquo  jure, 
sicuti  Northmannorum  Willohnus,  castellum  quod 
Sancti  Jacobi  appellatum  est   interim  opposuit  in 
continio,  ne  famelici  priudones  ecclesiis  inermibus 
aut  ultimo  terree  sua^  vulgo  excursionibus  latroci  • 
nantibus  nocerent.  Emit  namque  rex   Francorum 
Carolus  pacem  atque  aniicitiam  a  Uollone  primo 
duce  Northmannorum,  acposteriorum  parente  na- 
tam  suam  Gislam  in  matrimonium  et  Britanniam  in 
servitium  perpetuuin  ci  tradens.    Exoraverant   id 
foedus  Franci  non  valentcs  amplius  resistere  Gallico 
ense  Danicse  securi.  Annalium  paginse  attestantur. 
Exinde  comitesDritannicie  juijro  Northmannicaedo- 


itid,  precatu  simulacminis  extortum  obvius  g  minationis  cervicem  omnino  solvere  nunquam  va- 


ice  suscepit  cum.  Guidoni  bene  merito  qui 
>lio,  nec  violentia  compulsus,  virum  quem 
•e,  necare,  venderc  potuisset  pro  libitu  ipse 
08  apud  Auccnsc  castrum  sibi  prsesentavit, 
retulit  condignas,  terras  tradidit  amplas,  ac 
iopimas,  addiditinsuper  in  pecuniis  maxima 
eraldum  verosufficientissimecumhonoro  in 
sui  principatus  caput  Rothomagummtrodu- 
multiplex  hospitalitatis  officiositas  vise  la- 
perpessos  jucundissimc  recrcarel.  Nimirum 
batur  tanto  super  hospite  sibi  omnium  cha- 
propinqui  ct  amici  legato,  quem  inter  se  et 
quibus  a  rege  secundus  erat,  medialorem 
it  fidissimum.  Goadunato  ad  Bonamvillam 
►,  illic  Heraldus  ei  fidelitatem  sancto  ritu 
inorum  juravit.  Et  sicut  veracissimi,  multa- 
nestate  praeclarissimi  homines  recitavere, 
B  adfuere  testes,  in  seric  summa  sacramenti  C 
pse  hajc  distinxit ;  se  in  curia domini  sui  Ed- 
•egis,  quandiu  supercsset,  ducis  Willelmi 
n  fore ;  enisurum  quanto  consilio  valeret, 
}us,  ut  Anglica  monarchia  post  Edwardi  de- 

in  ejus  manu  confirmaretur ;  traditurum 
ipsius  militum  custodiae  castrum  Doveram, 
alque  sumplu  suo  communitum;  item  pcr 

loca  illius  terra)  alia  castra,  ubi  voluntas 
a  firmari  jubciet,  abunde  quoque alimonias 
n  custodibus.  Dux  ei jam  satellitisuo  accepto 
lusantcjusjurandumtcrrasejuscunclumque 
tum  dedit  pctenti.  Non  cnim  in  longum  spe- 
Edwardus  JBi^^rolanlis  vita. 
le  quia  ferocem  et  novi  nominis  cupidum 
suni  ct  qui  venernnt  cum  ipso,  armis  mili- 
et  cquis  dclectissimis  instruclos  secum  in 


luerunt,  etsi  mulloticns  idconati  totaviobluctando. 
Alanus  et  Conanus,  quanto  Northmanniae  rectores 
consanguinitate  propius  attingebant,  tauto  glorian- 
tibus  animis  contra  cosj  elatiores  existebant.  Conani 
in  tantum  jam  temeritas  crevit,  ul  quodieterminos 
NorthmanniaB  aggrederetur,  denuntiare  non  formi- 
daret.  Homini  acriorisnatnrie,  fcrvidse  SBtatis  mini- 
slravit  plurimum  fiducia  regio  longelatequedififusa, 
milite  magis  quam  credibile  sit  referta.  Partibus 
cquidem  in  illis  niiles  unus  quinquaginta  gonerat, 
sorlitus  more  barbaro  denas  aut  amplius  uxores  ; 
quod  de  Mauris  veteribus  refertur,  legis  divinae  at- 
que  pudici  ritus  ignaris.  Ad  hocpopulositasipsaar' 
mis  et  equis  maximc,  arvorum  culturae  aut  morum 
minime  student.  Uberrimo  lacte,  parcissimo  pane 
sese  transigunt.  Pinguia  pabula  gignunt  pecoribus 
loca  vasta  et  ferme  nescia  segetum. 

Cum  vacant  abello,  rapinis,  latrociniis,  csBdibus 
domesticis  aluntur,  sive  cxercentur.  Prselia  cum 
ardenti  alacritate  ineunt  :  dum  prseliantur,  furi- 
bundi  sfiBviunt.  Pellere  soliti,  difficile  cedunt.  Vi- 
ctoria  et  laudo  pugnando  parta  nimium  Isetantur 
atque  extolluntur,  interemptorum  spolia  diripere 
ut  opus  decorum  voluptuosumque  amant.  Nihil 
pendensterribilitatem  hanc  duxWillelmusin  quem 
diem  adventum  Conani  meminit,  denuntiatum,  eo 
ipse  intra  fines  ejus  occurrit.  Ille,  quasi  fulminis 
ictum  proximc  imminentem  extimens,  in  loca  pro- 
pugnatura  citissimam  fugani  instituit,  castri  terr» 
suae  Doli  oppugnatione  omissa.  Id  enim,  rebelli  ad- 
versum,  justae  caussc  fidum  stabat.  Sistere  tentat 
Conanum  castri  prseses  Ruallus,  revocat  illudens, 
morari  biduum  precatur,  sufficiens  huic  morae  sti- 
pendium  ab  ipso  sumpturum.  Homo  misere  exter- 


Britannicum  duxit,  hospitem  atquo  legatum  rv  rilus,  pavorem  potiusaudiens,  cui^su  instituto  lon- 


jnlubcrnalem  habens,  ut  eo  quoque  honore 
I  sihi  magis  tidum  ct  obnoxium  faceret. 
ia  namque  prajfidenteradversusNorthman- 
lit  omnis  armatn.  Hujus  audaciie  piincops 
lanus  Alanni  filius.  Is  in  virum  ferocissimum 
,  a  tutela  diu  tolerata  libor,  capto  Eudone 


gius  profugit.  Ductor  terribilis  qui  dopuiit  instaret 
fugitanti,  ni  manifeslum  periculum  animadverteret 
ageie  militem  numcrosum  per  regiones  vastas, 
famelicas,  ignotas .  Si  quid  residuum  erat  inopi 
teme  ex  his  quae  uata  fuerant  anno  superiore,  id 
in  tutis  locis  incolee  cum  pecoribus  abdiderant.  Sia- 


1239 


WILLELMI  OONQUESTOMS 


1240 


bant  in  aristisfruges  immaturae.  Igitur  nosacrilega  A  genlia  decore    satellitum   Kuorum   perseveranfi» 


prffida  dinpcrent,  si    qua   reperirent  ecclesiarum 
bona,  menstrua  penurin  fatigatum  exercitum  redu- 
cebat,magno  animopraesumens  Conanum  pro  venia 
dclicti  et  gratia  propediem  deprecaturum.  At  ex- 
codenti  jam  Britannia)  limitem  repente   indicatur 
Gaufredum  Andegavenscm  cum  ingentibus   copiis 
Connno  fuisse  conjunctum  et  ambos  postero   die 
prseliatum  affuturos.  Itaque  aperitur  conflictus  eo 
cupidior  quodgloriosius  intelligebat,  Iriumphum  de 
hostebinOjUtroque  immani,unoconsequi  certamine; 
Ad  hoc  fore  multiplicem  ejusdem  triumphi  fructum. 
Uuallus  autem,  cujus  in    territorio   tenloria  fige- 
bantur,  affatur   querela  :  haberi  quidem  gratum , 
quod  ab  inimica  vi  pcr  eum  fuerit  ercptus,  si  pro- 


disponentem  ,  in  illa  gloriosissima  civitatc  veri 
summique  boni  patria.  Genitorem  suum  inclyluin 
ducem  Robertum  post  memoranda  merita,  quibos 
domi  claruit ,  fasces  dignitatum  seposuisso,  pere- 
grinum  iter  ac  periculis  plenum  arripuisse,  deside- 
rio  imperatoris  illius  in  superna  Sion  conspiciendi. 
Ipsius  crucem  in  fronte  ,  dilectionem  in  mente, 
reverentiam  in  actu,  Riehardos  ac superiores  avos 
potentia  sublimes,  fama  praeclaros  humiliter  gesta- 
visse.Pensaverat,  utprudentis  animeehomo,  quaro 
sit  miserum  atquo  indecorum  spoliatos  honore 
caduco  in  exilium  caliginosum  damnari  ,  ubi 
flamma  inexstinguibili  ardebant,  non  consumentur, 
plangent   in  miseriis    absque  clementia  ,   erratt 


ficuumnon  dcleat  incommodo;  nam  si  praeslolatu-  g  lamentabuntur  absque  venia.  Econtra  felix  atqae 


rus  consideat  ,  regionem  modice  fecundam  nimis 
attenuatam  funditus  devastari;  necpencs  agricolas 
interesse  Norlhmannico  an  Britannico  excrcitu 
consumpta  anni  laborem  auiiserint ;  sibi  modo  ad 
famam  valuisso ,  non  ad  conservationem  rerum 
Conani  depulsioncm.  Considcrandum  csse  dux  re- 
spondens  ,  no  discessio  properantior  opinionem 
pariat  minus  honoram ,  detrimenti  recompendium 
in  auro  plenissimum  promittit.  Statim  Rualli  se- 
getes  militibus  intcrdicit  ac  pecora.  Obtemperatum 
est  prsecepto  ea  continentia  ut  frumenti  manipu- 
lus  unicus  ad  recompensandum  omnc  damnum 
superabundaret.  Certamen  nequidquam  fuit  exspe- 
ctatum  adversaino  magis  in  ulteriora  profugiento. 


pulchrum  esse  post  consulatusterraa  stola  immo^ 
talitatis  redimitos  angelorum  cives  ordinari ,  ubi 
voluptate.  omni  delcctabuntur,  Deum ,  sicuti  cst, 
contemp|abuntur,  in  ejus  laude  perpetua  jucunda- 
buntur. 

Vir  itaque  dignus  pio  parente  et  piis  majoribus, 
nequo  dum  armatus  actitabat,  oculum  interiorem 
a  timore  sempitcrn®  majestatis  degiciebat.  Armis 
namque  proterendo  bclla  externa,  arcendo  sedilio- 
nes,  rapinas,  praedas,  patriae  consulebat  Christum 
colenti ;  ut  quopace  plus  frueretur,  minus  violarcl 
sacra  instituta.  Nec  voro  dictumunquamcrit  susce- 
pisse  eum  bellum  quod  justitia  vacaret.  Ita  Chri- 
sticola9  reges  gentium  Romanarum  el  Grsecarum 


recptus  in  sua  per  charum  hospitem    Heraldum  ^  tutantur  sua,  propulsant  injurias,  juste  ad  palmam 
apud  se  post  moratum  aliquandiu  donis  onustum       contendunt.  Quis  autem  dicat  esse  boni  principis 

pati  seditiosos  aut  raptores  ?  t^us  animadversioac 
et  legibuse  Northmannia  sunt  exterminati  latrones, 
homicidaa,  malefici.  Sanctissime  in  NorthmanDia, 
observabatur  sucramentum  pacis  quam  Treviam 
vocant,  quod  efBrenis  regionum  aliarum  iniquitas 
frequenter  temerat.  Causam  viduae,  inopis,  pupilli 
ipso  humiliter  audiebat ,  misericorditer  agebat, 
roctissime  definiebat.  Ejus  aequifate  reprimeDte. 
iniquam  cupiditatem  vicini  minus  valentis,  aut  li- 
mitem  agri  movcre  aut  rem  ullam  usurpare,  nec  po- 
tens  audebat  quisquam  nec  familiaris.Villas,  castit, 
urbesjura  per  eumhabebant  stabilia  ctbona.Ipsum 
laitis  plausibus,  dulcibuscantilenisvulgo  efferebant 
Accipere  solitus  est  avido  auditu  suavique  guslu 
sacrse  pagina)  sermones,  iis  ut  animse  epulum  su- 
mcret  dclcctari  desiderans,  castigari  atque  edoceri. 
Sumebat  et  honorabat  condecenti  revercntia  bo- 
stiam  salularem;  Dominicum  sanguinem,  sincera 
fidc  tenens  quod  vera  doctrina  prseceperat,  pancm 
et  vinum  quae  altari  superpouuntur ,  consecrata 
snccrdotis  lingua  et  nianu  sancto  canone,  Redem- 
ploris  veramosse  carnem  et  vcrumessesanguinem. 
IJtiquo  non  ignotum  est  quanto  zelo  fucril  insecta- 
tus,  atque  exterminare  sategerit  e  terra  sua  aliter 
sentientem  pravilatem.  Colebat  devofus  a  tenera 
a3tate  sacra  solemnia,  concelobrans  ea  saspissime 
cum  frequentia  rcligiosi  conventus,  cleri,  sive  coe- 


cmisit,  digno  utroquc  et  cujus  jussu  et  pro  cujus 
honore  ampliando  vcnerat.  Quin  etiam  fratuelis 
cjus  alter  obses  cum  ipso  redux  propter  ipsum 
redditus  est.  Paucis  igitur  te  affabimur,  Heralde. 
Quo  mente  posl  heecWillelmo  haereditatom  auferre, 
bellum  inferre  ausus  es,  cui  te  gentomque  tuam 
sacro  sancto  jurejurando  subjocisti  tua  etlinguaet 
manu  ?  Coercerc  debuisti  et  perniciosissimc  conci- 
tasti.  Infeliciter  secundi  flatus,  qui  nigerrimisvelis 
tuis  aspiraverunt  redountibus ;  impie  clemens 
pontus,  qui  vchontcm  tc  hominem  dcterrimum  ad 
littus  provehi  passus  est ;  sinistre  placida  statio 
fuit,  quaerecepittenaufragium  miserrimum  patriae 
afferentem. 

Inter  occupationes  tamen  rerum  bollicarum,sive 
domesticarum,  quas  mondanas  appellant,  studia 
optimi  principis  in  divinis  cgregia  cxstitcre,  quaa 
per  singula  ac  pro  magnitudine  sua  recitare  non 
sufficimus.  Noverat  enim  non  solum  principatus  iu 
mundo  florentes  brevi  occasu  terminari ,  verum 
ctiam  ipsius  mundi  figuram  praeterire.  Unicum  au- 
tem  regnum  immobiliter  stare,  liuic  praesidere 
imperatorem  ineffabilem  dominatu  aeterno,  rerum 
univorsalitalem  anam  condidit  coaeterna  sibi  pro- 
videntiagubornantem,terrenorumdulcediuinimium 
deditos  tyrannos  momenlo  conterere  potontom 
diademata  atque  palatia  inoestimabiliperpetim  ful- 


D 


ISM 


GE8TA. 


mt 


DobitarQm.  Senibus  ille  juvenis  grande  exemplum  A  promittere.  Ipsum  pia  quadam  viohntia  monasterii 

iaclaruit  sedulitate   quodiana   frequentando  sacra 

mysteria.   Item  ejus  liberi  pictatem    Christianam 

infantes   didicere  diligenti  provisione  ipsius.Ful- 

geut  plaugandi  quidam   in  culminibus  potestatis 

terrenffi,  sese  in  interitum  animsB  ab  eis  ipsi  prsB- 

cipitantes,  quorum   avara   malignitas   optimorum 

larga)  voluntati  obsistens,  basilicas  intra  dominatio- 

nem  suam  construidifficile  aut  nullatenus  permittit, 

constructas   donari   vetat,  ncc   veretur   spoliare, 

sacrilegio  cumulans  divitias  peculiares.  In  pluribus 

vero  ecclesiis  Dominum  collaudat  patria  nostra  sui 

principis  Willelmi  benigno  favore  exstructis,  prom- 

pta  largitate  adauctis.  Qui  volenti  conferre  libens 

cuique   liberam   auctoritatem  concedebat,  sanctos 


Cadomensis  abbatem  statuit,  non  minus  reluctan- 
tem  subjectionis  amore,  quam  altioris  gradus  ti- 
more.  Multis  dcinde  possessionibus,  item  argonto, 
auro,  diversisque  ornamontis  monasterium  idem 
locupletavity  suo  largo  sumptu  a  fundamento  astruc- 
tum  ingenti  et  magnitudine  et  decore,  digne  bea- 
tissimo  protomartyre  Stephano,  cujus  reliquiis 
magnificandum,  honore  dedicandum  erat.  Majoris 
pendere  nemo  poteritoflicia  prccum,  quee  in  ceeles- 
tia  mittuntur.  Crebro  famulorum  Christi  orationes 
flagitabat  et  emebat  maximo  msgore,  cum  bellum 
aut  alia  ros  ardua  imminebat. 

Cum  h8ecretracto,dulcisrecordatio  obvenitTheo- 
dosii  Augusti,  quem   in  pugnam  contra  tyrannos 


nulla  unquam  injuria  Isedens,  dicatumeisquidpiam  Q  processurum  animabant   pnus  oracula  atque  re- 


abalienando.  /Emulabatur  ejus  tempore  beatam 
^EgyptumNorthmannia  regularium  ccenobiorum  col- 
legiis,  quae  praecipuum  consulcm  habebant  ipsum 
fideli  patrocinio  instanti  magisterio.  Cunctis  qui- 
dem  amorem,  honorem,  curam  exhibebat ;  impen- 
sius  tamen  illis  quos  major  existimatio  studiosse 
i-eligionis  commendavit.  0  recolendam,  o  imitan- 
dam,  o  in  omne  sevum  propagandam  diligentiam  ! 
Abbates  atque  pontifices  persona  principans  et  laica 
pro  disciplina  ecclesiastica  subtilitcr  mouebat  con- 
stanter  exhortabatur,  severe  castigabat.  Quoties 
egus  edicto  et  hortatu  convenere  prsBSules,  metro- 
politanus  cum  sufTraganeis,  de  statu  religionis, 
clericorum,  monachorum  atque  laicorum  acturi, 
synodis  his  arbitrum  se  deesse  nolebat,  cum  ut 
praesentia  sua  studiosis  adderet  studium,  cautio- 
nem  cautis,  tum  ne  alieno  tcstimonio  discere 
indigeret  qualiter  fuissent  acta,  quae  cnncta  ratio- 
nabiliter,  ordinate  et  sanctc  acta  fuisse  desiderabat. 
Delato  forte  suas  ad  auras  immani  alicujus  crimine, 
quod  episcopus  aut  archidiaconus  justo  dementius 
vindicaverit,  rcum  majestatis  SBtcrnie  teneri  jussit 
incarceratum,  quousque  causa  Domimi  cequitate 
districta  decerneretur,  episcopum  aut  archidiaco- 
num  veluti  adversarios  divinse  partis  criminans  in 
judicium  devocandos,  feriendos  gravi  sententia. 
Clerici,  sive  monachi,  cujus  a  professione  vitam 
non  discrepare  testimonio  probabili  comperit, 
cliaram   habebat    collocutionem,  precatui    totam 


sponsa  Joannis  monachi  in  ultima  Thebaide  com- 
morantis.  Acceptabat  ex  omnibus  monachis  ille 
joannem  6bediendo  adeptum  prophetise  gratiam, 
iste  I^ufrancum  sermone  et  actu  spiritum  Dei 
redolentem. 

Boni  plerique  transversi  effectu  camali  sanguinis 
propinquitate  conjunctorum  criminibus  parcunt, 
in  excelso  dignitatum  indigne  preesidentes  nonde- 
scendere  volunt.  Eos  clementissimo  tanquam  ceecat- 
amore  indicant,  alios  perspicaciter  atque  distriote. 
Cseterum  Willelmus,  cujus  integerrimam  bonitatem 
inscribimus,  animo  intentius  volutare  libet  ao  mi- 
rari,  cum  patris  dejectionem  divin»  nequaquam  esse 
prseferendam  noverit,  negotium  Dei  prudenter  si- 
I  mul  et  juste  contra  pratruum  suum  peregit  Malge- 
'  rium  archiprecsulem.  Is  Hicherdi  secundi  filius  sa- 
cra  dignitate  abutebatur,  veluti  natalium  jure  sua. 
Pallio  tamen  nunquam  est  insignitus,  quod  prin- 
cipale  ac  mysticum  archiprresulatus  in8igne,|m  anus 
Romani  pontificis  mittere  solita  ei  denegavit,  ut 
minus  idonco.  Scripturarum  arcana  intelligentise 
litteralis  oculo  colligere  non  indoctus  fuit,  sed  quo 
preecipiunt  moderamine,  neque  subjectorum  neque 
propriam  vitam  gubernare  studuit.  Quam  pietas 
plurimorum  ornando  ditavit,  ille  spoHando  attenua- 
vitocclesiam,  non  sponsus  ejus  vel  pater  dicendus 
sed  gravissimus  dominus  vel  rapacissimus  prsedo. 
Mensas  equidem  nimium  sufficientes,nimium  uitidas 
preebere,   largiendo  laudem  emere  amabat,  specie 


voluntatem  inclinabat.  Ediversoneque  amici  oculi   ^^liberalitatis  prodigus.  Seepe  numero  monitus  atque 
respectu  dignabatur  infamemob  onormitatemvitaB.  D  castigatus  privatim  atquepiiblicedominisuijuvenis 


Lanfrancum  quemdam,  dc  quo  venit  in  litem  plus 
ne  sit  meritus  reverentiam  atque  gloriam  saecula- 
rium  ac  divinarum  litterarum  singulari  peritia,  an 
ordinis  mouachici  singulari  observantia,  intimafa- 
miliaritatc  colebat :  ut  patrem  vencrans,  vercns  ut 
prflBceptorom,  diligens  ut  germanum  aut  prolem. 
Illi  consulta  animae  suae,  illi  speculam  quamdam, 
unde  ordinibus  ecclesinstioisperomnem  Northman- 
niam  prospiceretur,  commisit.  Fotuit  namque  viri 
talis  vigilans  cura,  cum  ma\imam  auctoritatem  sa- 
pienise  pariter  ac  sanctitatis  praerogativa  compa- 
ravit,  securitatcm  non  parvam  optimse  sollicitudini 


et  laici  sapiente  diligentia,  pergere  malebat  eadem 
pravitatis  via.  Nec  enim  modum  posuit  largitioni, 
donec  sedes  metropolitana  omni  fere  omamento 
caruit  et  thesauro.  Sequuntur  multoties  largitionem 
rapinse,  Praeterea  molestus  infamiee  ejus  odor  dif- 
fundebatur  ob  alia  crimina.  Sed  a  retione  alienum 
ducimus  in  vitiispubi.candis  immorari,  quoruui  nec 
dccens  videtur  commemoratio,  nec  notitia  utilis. 
Leesit  insuper  injuria  non  levi  Ecclesiam  universa- 
lem,  cujus  unicum  primatem  buaimumin  orbeter- 
rarum  antistitem,  non  qua  decuit,  obedientiavene- 
ratus  est.  Nam  apostolici  mandalo  bsepius  ad  Ro- 


1343 


WILLELMI    CONQUESTORIS 


1244 


manum  concilium  accitus,  renuit  ire.  Sane  pigebat  ^  generoso,  juvenis  a  principe  pontificatusin  apicem 


Rothomagum,  pigebat  cunctam  Northmaoniam  ar- 
chipraesulis,  qui  eum  honestatis  forma  eminentes 
quosque  antecedore  deberot,  infimarum  perso- 
narum  testimonio  accusante  confutabatur,  univer- 
sorum  despectu  degradaudns  censobatur. 

Prmceps  igitur  animadvertens  jam  non  monitis 
agi  oporterc  in  causa  pr<nccipuoo  ,'^ravitatis,  ne  ultra 
patiendo  supemi  judicii  irum  irritaret  in  se,  depo- 
suit  patruum  in  publico  sanctsB  synodi,  apostolici 
vicario  cunctisque  Northmannia)  episcopis,  juxta 
canonum  auctoritatem,  scntontiam  dantibus  una- 
nimi  consensu.  Mauriiiuni  vero  cathedree  liberateo 
providit,  ex  Italia,  ubi  supra,  csetcros  abbatis  emi- 
cuit  eximius  reductum,  dignissimum  summo  om- 


provectus,  spirituali  mox  canitie  senibus  maturior 
cnitebat.  Nequaquam  ille  obantiquum  stemma  uota- 
batur  fastuosus,  necobaltioremgradum  sivefloren* 
tem  cetatem  unimo  aut  elatus,  aut  per  lubricas  vo- 
luptates  vagus.  Librabatequidemstrenuasollicitu- 
dine  grave  munus,  caute  gestandum  onus.  Pi*opri» 
conversationisdirectioni  attente  vigilabat,  jugi  cun 
speculabatur  pascendo  grege,  sic  manifestans  quam 
acute  prospiceret  interno  lumine,  quod  sacrum  mi- 
nisterium  acceperit,  regirucn  ecclestasticum,*non 
dominatum  vel  honorcn.  Terris,  thesauro,  pretio- 
sorum  ornamentorum  decore  sanctam  sponsamdi- 
tavit.  Convenustavit  eam  eedium  quoque  eju>$  tanto 
cultu  ut  ambigeret  inspector,  melius  ne  nova  con- 


nium  archipraasulatu  morito  generis,  personsB,  vir-  B  surgerent  aut  vetusta  rapararentur.  Verum  in  se- 


tutum,  doclrina^ 

Hujus  parem  quemdam,  ct  in  anachoretici  ri- 
goris  commilitio  sedulum  contubernalem  Gerbertum 
cunctsesanctitatis  conscientia  et  ftima  juxta  boatum, 
aliquot  post  annos  cacinobio  Sancti  Guandregisili 
prsefecit.,  ordincm  dilapsum  restituere  intendens 
per  abbatem  spiritualem.  Ambo  hi,  in  SBlato  floron- 
tissima  divinita!cm,  et  quamdivinitaslargitur,bea- 
titudinem  speculati,  aiio  muUoque  perspicatiori 
moutis  acumine,  quam  Pialo,  nudaprofessioneim- 
pedimenta  rerum  teraporalium  evasere,  despicantes 
mundanse  philosophiaB  vehementi  applicatione  a  se 
amata  gymnasia,  patrii  solidulcem  arrisum,opibus 
ac   generositate   claram  parentelam,  spem  subli- 


metipso  dicavit  ei  dotem  auro  et  electro  chariorem 
omniquo  lapide,  sive  gemma  splendidiorem.  Vene- 
rantur  ac  diligunl  reverentissimum  prsesulem  mo- 
nasteria,  synodi,  curise,  utprudentem,itaeloquen- 
tem,  ut  justum,  ita  discretum.  Qui  nec  pecunia 
unquam  faveat  aut  gratise,  sive  in  judicio  sive  io 
consilio  sententiam  dicens.  Ipse  profecto,  cura  de- 
ponereturarchipreesulMalgeriuSyVOxjustitiaesono- 
ra  fuit,  constanter  permanens  in  parte  Dei,  propter 
Deum  damnans  filium  patrui.  Exhibet  se  blandum 
ac  severum  decentissima  in  alterutrum  permuta- 
tione;  mulIiushominis,'omnis  vitii  clemens  pcreeca* 
tor,  pius  inimicus.  Subjectis  fidelissime  consulit, 
comparandus  prudcnter  diligentibus  patribus,  qoi 


mium  provectum.  Sic  animo  victore  oxpediti  nunc  ^  juvenum  (iliorum  non  tam  vota  cogitantquamcom- 


sub  jugo  ca)nobiorum,nunc  in  erenii  lucta  temulis 
Machabaeorum  deccrtabantsudoribus,  pro  intermi- 
nabili|et;Iiberalitate  et  quiete,  omuem  extremitatem, 
nullam  preelationem  in  cxsilio  mundi  prcetei*euntis 
ambientes. 

Sublimavit  idem  princeps  quamplures  ecclcsias, 
provide  trutinata  ordinatione  prsesulum  atque  ab- 
batum,  sed  preecipue  Lexoviensem,  Bajoconsem, 
A.brincensem.  Statuit  onim  summe  idoncos  ponti- 
fices,  Hugonem  Lexovii,  proprium  fratrem  Odonem 
Bcgocarum,  Joannem  Abrincarum.  Qtiorum  in 
electione  penes  judicium  ejus  probitas  ipsorum 
valuit  non  altitudo  natalium  proximorum  ipsi. 
Joannes  Radulphi  comitis  filius  jampridcm  laicus 


moda.  Favet  congratulans,  et  auxiliatur  ccelici  Re- 
gis  quolibet  in  ordine  militibus,  in  veneratione mi- 
litum  et  amore  regemipsum  cDlens.  Sic  semper 
humanus  vivit,  sic  abstemius,  ut  indesinenter  alfe- 
rat  homini  cuique,  saepius  tamen  non  reditoro, 
prandia  sua,  Deo  jejunia  sua.  Hilarem  se  et  com- 
munione  gratum,  minime  silescentem,  mensaeaban* 
danti  et  lautse  non  dcnogat,  gustal  imperio  natare, 
non  epulatur.  Pascunt  eum  deliciae,  quibus  anime 
csurientes  eeterna  pasci  desiderat,  quas  Paracletus 
coelestis  dulcore  infundit  suavissimo;  excubieeora* 
tionibus  vacantcs,  divinorum  officiorum  studiosa 
concelebratio,  sacrsebibliothecae  cultus  perfamilia- 
ris,denique  sancticujusque  operis  indefessusamor. 


ordine,  eruditus  littftris  clero,  imo  rectoribus  clerj  J)  His,  inquam,  preecipue  delectatur,  his  avide  pasci- 


admirandus  innotuerat  vita  religiosa.  Non  illius 
desideria  specie  sacerdotalis  gradus  honorem,  sed 
illum  vota  preesulum  ambiorunt  collegam  sibi  con- 
secraudum.  Odonem  ab  annis  puerilibus  optimorum 
numero  consona  praeconia  optimorum  inscruerunt, 
Fei*tur  hic  inlonginquas  regiones  celeberrima  fama; 
sed  ipsius  liberalissimi  atque  humillimi  multa  ot 
industria  et  bonitas  umplius  meretur. 

Hugonem  quem  propiorefamiliaritateconspecta- 
vimus,  dictalulongiusculoaliisindicare  neutiquam 
gravamur,  quoniam  ejus  cognitionem  aliis  non  du- 
bitamus  profuturam.  Is  Richardi  I  nepos  et  filio 
Willelmo  Aucensi  comite,  non  minus  bono  quam 


turoptimus  Dominiciovilispastor  Hugo.  Inadvorsis 
evcntibus  constantia,  in  secundismodestia  parilem 
laudemconsequitur,  nullius  cupidus.  Linguasaman- 
tesalienamfamamlaedere  adeo  sonsit  abominandas 
ut  aurem  suam  pravitatis  earum  nunquam  testem 
adhibere  velit.  Altitudinom  suamadmirandeehumi- 
litatis  privilcgio  sublimat,  continentiam  et  virtates 
reliquas,  item  quoscunque  pias  operationes  eo  In- 
tissima  atque  saluberrima  custodemuniens,  Mysti- 
cum  namque  illud  rationale  pectoris  Aaron  oma- 
mentum  spiritualiter  ejusadornatinteriora,Patrum 
sanctitatem  quorum  ei  nomina  inscribi  preecipiun- 
tur,  jugiter  commonens.  Ne  vero  supra  modi  limitem 


GESTA. 


1246 


ur,   dum  per  honestissimse  vitee  templa  A. 
aptamur    consideratione,     ad  principis 
festa  reverti  placet. 

Bi*eges  duo  germani  audita  ejus  magnitu- 

n  ejus   in  matrimonium    cupientissime 

suum  et  regnum  et  posteritatem   hac 

uri   afflnilate.  Nam  et  lis  valde  inimica 

propter  eam  orla  est  minime  degenerem, 

>  dignam  tali  parente,  sic  moribus  orna- 
amore  Christi  studiosam  ut  reginis  ac 

ialibus  exemplo  esse  posset  puella  non 
airabatur,  laudabat,  ac  venerabatur  eum 
na regum  imperii  Romani  majestas^cujus 
)8issimus   moderator  Henricus  Conradi 

8  Augusti  filius  cum  ipso  etiam  tum  puero 
nominatissimo  rege  amicitiam  junxit  ac  r» 

.  Ejus  enim  adhuc  pueri  nomen  clarissi- 
jfentes  ferebatur.  Sed  de  magnitudine  viri 
Optabat  hunc  vicinum  et  amicum  nobilis 
lultisque  regibus  dominans  Constantino" 
iropugnatoresperneret  gravem  potentiam 
.  Jam  in  Northmanniam  nemo  confinium 
audebat.  Ut  seditionum,  sic  externi  bolli 
nnis  deffemuit.  FrancisB,  Burgundise  item 
smotarum  provinciMrum  prsesules  atque 
)rthmanni8e  domini  curiam  frequentabant; 
silia,  alii  ut  beneficia  acciperent,  plerique 
1  gloriaturi.  Portus  ct  refugium  apteno- 
egus  benignitas,  admittens  et  relevans 
Homines  advensB  cernentes  apud  nos 
c  illac  pergere  inermes  et  quoque  iter 
nti  tutum  patere,  hujuscemodi  beatitudi-  ^ 
ties  exoptavere  suis  regionibus  !  Hanc 
inc  dignitatem  Willelmi  virtus  patriae 
iste  itaque  patria  pro  ipso  invalitudine 
[uando  decumbente  lacrymas  profudit 
;es,  quales  defuncto  vitam  valerentimpe- 
ns  tardissime  moriturum,  cujus  in  obitu 

>  turbinem,  quo  prius  vexabatur,  denuo 
iturum  ;  nec  enim  prolem  tum  relinque- 
ibemandum  setate  idoueam.  Creditur,  et 
3  quidem,  pia  devotionis  Arbitrum  super- 
Quo   majestatis   suse   clienti  sospitatem 

9  et  quietissimum  otium,  omni  hoste  pro- 
iCiitus  ad  altiora  cvehi^  regno  prserepto 
ispotiretur,  securusde  statuprincipatus. 
lamque  rumor  insperato  venit  AnglicamD 
^e  Edwardo  orbatam  esse  et  ejus  corona 

ornatum.  Ncc  sustinuit  vesanus  Anglus 
io  publica  statueret  consulere ;  sed  in  die 

10  optimus  illo  humatus  est,cum  gens  uni- 
geret,perjurus  regium  soliumcum  plausu 
,  quibusdam  iniqnisfaventibus.  Ordinatus 
icta  consecratione  Stigandijusto  zelo  apo- 
nathemale  ministerio  sacerdotum  privati. 
Imus,  liabita  cum  suis  consultatione^armis 
ilcisci,armis  haereditatem  reposcere  decre- 
i  complurcs  majorum  id  ingeniose  dissua- 
rem  nimis  arduam,  Northmanniee  viribus 


longe  majorem.  Habuit  in  consiliis  ea  tempestate 
N  orthmaDnia,pr8Bter  episcopos  et  abbates,  laici  ordi- 
nispr8estantis8imosviros,quorumin  collegio  splen- 
didiora  qusedam  egus  lumina  alqueomamentaemi- 
cuere,  RobeiiusMoritoliensiscomeSjRobertus  Au- 
censiscomeSyLexoviensisepiscopiHugonis,  de  cu- 
jus  vitasupra  scripsimuSjfrateryEbroicensiscomes 
Richardus  Roberti  archiepiscopi  filius,  Rogerusde 
Bellomonte,  Rogerus  de  Montegomerici, Willelmus 
filius  OsberaiyHugovicecomes.  Horum  ingeniis  at- 
que  industria  conservariposset  incolumis ;  nec  adeo 
senatoribus  ducentis  indigeret  freta  his  Romana 
respublica,  si  quanta  apud  veteres  nunc  polleret.  In 
omni  tamen^eliberatione  prudentiae  principis  a  cun- 
ctis  concessum  fuisse  comperimus,  ac  si  mente 
divina  quid  agendum  foret  aut  vitandum  prsBnosce- 
ret.PieagentibusDeus  dedit  sapientiam,  ait  quidam 
peritus  divinorum.  Ille  autem  ab  infantia  pie  opera- 
batur.  Quantum  vero  juberc  libuit,  tantum,  nisi 
necessitas  obsisteret,  paruere  cuncti.  Quam  igitur 
prudenti  ipsius  dispositione  naves  fierent,  armis 
viris,  commeatu  aliisque  rebus  quse  bello  sunt  usui, 
instruerentur,  qualiter  totius  Northmanniae  studia 
ferverent,  prolixum  est  per  singula  enarrare.Neque 
minus  provide  disposuit  qui  Northmanniam  se  ab- 
sente  gubemarent  ac  tutarentur.  Convenii  etiam 
externus  miles  in  auxilium  copiosus,  quos  ex  parte 
notissimaducisliberalitasverum  omnes  justse  cau* 
saefiduciacontraxit.  Hapina  omni  interdicta,  stipen- 
dio  ipsius  millia  militum  quinquaginta  alebantur^dum 
ventorum  incommoditas  ad  poi-tum  Divse  detinebat 
mora  menstrua.  Ea  illius  temperantia  fuit  ac  pru- 
dentia  :  militibus  et  hospitibus  abunde  sumptus  mi- 
nistrabatur,  nemini  rapere  quidpiamconcedebatur, 
provincialium  tuto  armenta  vel  greges  pascebantur, 
seu  per  campestria,seu  pertesqua :  segetes  falcem 
cultoris  intactsB  exspectabant,  quas  nec  attrivit  su- 
perbaequitumefrusio,nec  demessuit  pabulator.  Ho- 
mo  imbecillis  aut  inermi8,equo  cantans  qua  libuit  ver- 
sabatur^turmas  militum  cernens;  non  exhorrescens. 

Tempore  eodem  sedebat  sancti  Petri  Romee  papa 
Alexanderdignissimus  cuiobediret,  quemque  con- 
suleret  Ecclesia  universa.  Responsa  etenim  edebat 
justa  salutariaque.  Is  prtesul  Luciensis,  cum  altio- 
remgradumnuilatenus  appeteret,  violento  plurimo- 
rum  consensu,  quorumapud  Romanostunc  prsecel- 
lebat  anctoritas,  ingenti  concilio  assentiente,  in  eo 
locatus  est  primatuquopnesulumorbisterree  caput 
existeret  atque  magister.AlIectionem  hanc  sancti- 
tate  meruerat  alque  doctrina.  Per  eadem  post  ad 
ortum  solis  etoccasumefifulgebat.  Nequesuicursus 
limitem  sol  immutabilius  natura,quam  per  veritatis 
ille  directumtendebat  vita,  quodquod  ubiquaque  per 
mundum  potuit,iuiquum  corrigensi  nulli  concedens. 
Hujus  apostolici  favorem  petens  dux,  intimato  ne- 
gotio  quod  agitabat,  vexillurr.  no^^onit  ejus  benigni- 
tate,  velut  sufPragium  sancti  Petri,quo  primo  confi- 
dentius  ac  tutius  invaderet  adversarinm. 

Et  Romanorum  imperatori  Heiirico,  Henrici  im* 


1M7 


WILLELMI  OONQUESTORIS 


mk 


peratoris  filio,  nepoti  imperatoris  Conradi,  novitor  X  suam  et  gloriam  augere^quantum  ritus  Christianos 


junctus  fuit  in  amicitia,  cujus  edicto  in  quemlibet 
hostem  Germania  ei,  si  postularet,  veniret  adju- 
trix.  Rex  quoque  Danorum  Suenus  fldemlegationi- 
bus  oi  spopondit,sed  mimicis  ejusamicumexhibe- 
bat  se  fldelem,  sicut  iu  sequentibus  legendo  ipsius 
detrimenta  spectabis. 

Heraldus  interea  promptus  ad  decernendum  prse- 
lio  sive  terrcstri,  sive  navali,  plerumque  cum  im- 
mani  excrcitu  ad  littus  marinum  operiens,  callide 
subornatostransmisit  exploratores.  Quorum  depre- 
hensouni,  causamque  sui  ndventus  qua  prseceptum 
est  specie  obtegcre  conato,  dux  animi  sui  magnitu- 
dinem  prodidit  his  verbis  :  «  Non  indiget,  inquit, 
Heraldus  auri  sui  vel  argcnti  jactura  tuamaliorum- 


partibus  in  illis  corrigere  intendit.  Jam  tota  classis 
providentissime  exornata  ab  oslio  Div8e  vicinisque 
portubus,ubi  Nothum,  quo  transmitterent,  diutius 
exspectavere  zephyri  flatu  in  stationem  sancti  Gua- 
lericidelata  est.  Ibi  quoque  precibus,  donis,  votis, 
coelesti  sufTragio  se  commisitoptimeconflden8,prin- 
ceps  quem  nequemorasive  contrarietas  venti,neqne 
terribilia  naufragia,  neque  pavida  fuga  multorum, 
qui  fldem  spoponderant,  frangere  prsevalent.  Qoin 
et  consilio  adversitatibus  obviuSySubmersorum  in- 
teritus,  quantum  poterat,  occultavit,  latentius  ta- 
mulando,  commeatum  in  dies  augendo,  inopiam 
lenivit.Adhochortamine  diversoretraxit  exterritos, 
animavit  pavontes.  Sacris   supplicationibus   adeo 


que  fldem  atque  solertiam  emcre,  qui  subdolo  spe-  n  decertavit  ut   corpus  etiam  acceptissimi  Deo  con- 


oulatum  nos  veniatis.  Quid  consulatur,  quid  appa- 
retur  apud  nos  certior  eum  quam  velit  et  opinione 
ejus  citior  index,  quippe  mea  prsesentia  docebit. 
Hoc  ex  me  refer  illi  mandatum,nec  uUam  adversi- 
tatem  ex  nobis  ei  suscipicndam  esse,  quominus  re- 
liquam  sBtatem  sccui  us  agat  nisi  intra  annuum  spa- 
tium,  ubi  tutiorem  locum  suis  pedibus  sperat,  me 
oonspoxerit.  >»  Stupentes  vero  grande  promissum 
primores  Northmannorum,  mulli  diffidentiam  suam 
non  reticent.Amplificant  oratione  quam  desperatio 
dictavit,  opes  Heraldi  suas  diminuunt.  Thesauris 
illum  abundare,  quibus  partis  suae  duces  et  reges 
prsBpotentes  conducantur;  classemhabereplurimam 
hominesinministeriisnauticisperitissimos  qui  sas- 
pius  pericula  et  preelia  maritima  sint  experti.  Terra 


fessoris  Gualerici  contra  preepedientem  et  pro  se- 
clundo  vento  extra  basilicam  deferret  ;  concurrente 
in  eadem  humilitatisarma  concione  profectui-omm 
cum  ipso. 

Spirante  dein  aura  exspectata  voces  cum  mambus 
in  coelum  gratificantes,  ac  simul  tumultus  invicem 
incitans  tollitur,terra  quam  properantissime  dese- 
ritur,  dubium  iter  quam  cupientissime  initur.  Eo 
namque  celeritatis  motu  impelluntur  ut  cum  armi- 
gerum  hic,socium  inclamet  ille,  plerique  immemo- 
res  clientum,  aut  sociorum,  aut  rerum  necessaria- 
rum,  id  solum,  ne  relinquantur,  cogitant  ac  festi- 
nant.  lucrepat  tamen  atque  urget  in  puppes  ar- 
dens  vehementia  ducis,  si  quos  ullatenus  mortm 
nectere  notat.  Verum  ne  prius  luce  littus,  quo  inten- 


^       ^_. ^ ^ ^ , -^ 

illius  uti  divitiis,ita  militis  copia  hanc  multipliciter  ^  dunt,  attingentes,   iniqua   et  minus  nota   statione 


BUperari.Quis  enim^  juxta  prsesiitutum,  naves  per- 
fici,autperfecti  remiges  inveniri  annua  spalio  posse 
speraret  ?  Quis  nova  hac  expeditione  pulcherrimum 
statumpatriseiuomnem  redigi  miseriam  non  time- 
ret?  Quis  Romani  imporatoris  opes  ea  vinci  diffi- 
cultate  non  affirmaret  ? 

Erexit  autem  diffidentes  dux  hac  elocutionc :  « In- 
notuit  nobis,  ait,  Heraldi  sapientia,  terrorem  nobis 
ingeriti  sed  spem  auget.  Sua  quidem  inutiliter  ex- 
pendet,  aurumdissipans,  nonconsolidanshonorem. 
Non  eo  animi  viget  robore,  quo  vel  minimum  quid 
meorumpoUiceri  audeat.  At  arbitrio  meo  pariter  quse 
measunt,  quaequedicunturillius,  promittenturatque 
dabuntur.  Hostem  liaud  dubie  superabit,  qui  non 


periclitentur,dat  prseconis  voce  edictum,  ut  cum  ia 
altum  sint  deductee,  paululum  noctis  conquiescant 
non  longe  asuaratescunctee,  in  anchoris  fluitantes, 
donecin  ejus  mali  summo  lampade  conspecta,  ex- 
templobuccinse  clangorem  cursus  accipiantsignnm 
Memorat  antiqua  Grsecia  Atridem,Agamennona  fra- 
temos  thalamos  ultum  ivisse  mille  navibus ;  prote- 
stamurnos  Willelmum  diadema  regium  reqnisisse 
pluribus.  Xerxem  fabulatur  illa  Seston  et  .Abidon 
ponto  disjunctasurbesnavium  ]tonte  conjunxisse  ; 
Willelmum  nos  revera  propagamus  uno  clavo  sus 
potestatis  Nortmannici  soli  ct  Anglici  amphtudinem 
copulavisse.  Willelmum  qui  a  nullo  unquam  supe- 
ratus  patriam  inclytis  ornavit  tropaeis,  clarissimis 


minus  quse  hostispossidetquamproprialargiri  va-  Klocupletavit  triumphis,  superiore  hostis  manu  de- 


let.  Navigio  quo  sufficiente  citius  gaudebimus,  non 
prsepediemur.  Sint  illi  experti,  quse  nos  cum  felici- 
tate  majore  experiamur.  Virtute  melius  quam  nu- 
mero  militum  bello  gcruntur.  Frseterea,  ne  rapinam 
amittat  ille  pugnabit,  nos  quee  dono  accipimus  be- 
neficiis  comparavimus,  requirimus.  Quse  pai*tis  no- 
8tra3  primafiducia  periculum  omne  depellens,  l&etis- 
simumtriumphum  nobis,summum  decus,pr8eclaris- 
simum  nomen  dabit.  »  Etenim  constabat  viro  ca- 
tholico  ac  sapienti  quod  omnipotentia  Dei,  nihil 
volens  iniquum,  justam  causam  cadere  non  sinerot, 
pr»sertim  consideranti  sese  qui  non  tantum  ditionem 


victo  Xerxi,  et  sine  classe  sequandum,  ac  fortita- 
dine  anteponendum  censemus. 

Solutis  noctu  post  quietem  navibus,  vehens  dn- 
cem,  retro  cseteras  agillime  reliquit  ardentius  ad 
victoriam  properantis,  imperio  suee  velocitatispari- 
litate  quasi  obtemperans.  Jusbus  mane  remex  mari 
ab  alto,  num  quae  voniant  consequae  speculari,  prn- 
ter  pelaguset  aeraprospectuisuo  aliud  nihil  compa- 
rere  indicat.  Confestim  anchora  jacta,  ne  metus 
atque  moeror  comitem  turbam  confunderet,  abun- 
dans  prandium  nec  Baccho  pigmentato  carens  ani- 
mosissimus  dux,  ac  si  in  coenaculo  domestico  me- 


1249 


.6ESTA. 


ISSO 


morabili  cum  hilaritate  accepit,  cunctos  actutum  A 
affore  promittens,  Deo,  cujus  cos  tutelsa  credidit, 
adducentc.  Non  indignum  duceret  Mantuanus  pocta- 
rumprinceps  laudibus  /EnesB  Trojani,  qui  priscse 
Romse  ut  parens  gloria  fuitysccuritatem  atque  inten- 
tionemhujus  mensae  inserere.  Inquisitus  denuo  spe- 
culator,  navesquatuor  advenire,  tertio  tantas  excla- 
mat  ut  arborum  veliferarum  ubcrrima  densitas  ne- 
moris  prsestet  similitudinem.  Quo  proinde  spes 
ducis  gaudio  sit  mutata,quam  ex  intimo  cordedivi- 
nam  glorificaverit  pietatem  conjicicndum  cuivis 
relinquimus.  Penevesellum  prospero  flatu  prove- 
ctusy  liberenavibus  egreditur,  pugna  nulla  obstante. 


Equidem  Heraldusin  Eboracensem  pagum  recesse- 
rat,  cum  fratre  suo  Tostillo  et  Heraldo  Noricorum 
reges  dimicaturus.  Nec  mirere  quod  germanus  per- 
motus  injuriis,  invasi  honoris  aemulus  arma  extema 
adduxit  in  Heraldum,  quem  germana  quoque  illi 
moribus  absimillima  cum  armis  non  valeret,  votis 
impugnabatet  consilio,luxuria  f(Bdum,truculentum 
homicidam,  divite  rapina  superbum,  adversarium 
eequi  et  boni.  Voluit  autem  virilis  prudentise  femina, 
intolligens  honesta  quselibet,  ac  vita  colenSyWillel- 
mum  Anglis  dominari,  quem  Edw^rdi  regis  mariti 
sui  adoptio  filii  loco  sibi  succedere  statuit,  sapien- 
tem,  justum,  fortem. 


BELLUM  INTER  WILLELMUM  DUGEM  ET  HERALDUM  REGEM  ANGLORUM. 


Gaudentes  arrepto  littore  Northmanni  prima  mu-  ^ 
nitione  Penevesellum,alteraHastingas  occupavere, 
quse  sibi  receptaculo,  navibus  propugnaculo  forent. 
Marius,  aut  magnus  Pompeius,  uterque  eximius, 
calliditate  atque  industria  meritus  triumphum,  hic 
adducto  Romam  in  vinculis  Jugurtha,  ille  coacto 
Mithridate  ad  venenum,  sic  in  hostium  fines  delatus 
formidaret  agensmilitcm  universum,  seinpericu-  ' 
lum  seorsim  ab  agmine  cum  legione  segniter  daret. 
Fuit  illorum,  et  est  ducum  consuetudinis  dirigere, 
non  ire  exploratores,  magts  ad  vitam  sibi,  quam  ut 
exercitu  providentiam  suam  conservarent.  Willel- 
mus  vero  cum  viginti  quinque  non  ampliusmilitum 
comitatu  promptus  ipse  loca  et  incolas  explorav  it.  In- 
derevertens  ob  asperitatem  tramitis  pedes,  re  non  ^ 
absque  risu  gesta,  quanquam  lector  forto  rideat, 
seri®  laudi  matcriam  dedit,  gestans  in  humero  so- 
ciatam  suae  loricamsatellitis,  dum  nominatissimum 
vicorporis  ut  animi  Osbcrni  filium  Willelmum  fer- 
reo  fasce  levavit. 

Dives  quidam  fimum  illorum  inquilinus,  natione 
Northmannus,  Fobertus  filius  GuimarsB  nobilis  mu- 
lieris,  Hastingas  duci  domino  suo  atque  consangui- 
neo  nuntium  destinavit,  his  verbis : «  Praeliatus  cum 
fratre  proprio  rex  Heraldus  etcum  rege  Noricorum 
quo  forliorem  sub  co^lo  nullum  vivere  opinio  fuit, 
pugna  unaambos  occidit,ingente8  eorum  exercitus 
delevit.  Animatus  eo  successu,  festinus  redit  in  to, 
numerosissimum  populum  ducens  ac  robustisis- 
mum,adversusquemnonampliustuosquamtotidem 
despectabilescanesflestimovalere.Prudens  vircom-  ^ 
putaris,  domi  militiseque  cuncta  hactcnus  prudenter 
egisti.  Nunc  tibi  consulc,  provide,  labora,  ne  per 
temeritatem  in  discrimen  unde  non  evadas  temet- 
ipse  prsecipites.  Suadeo  intra  munitioncs  mane, 
manu  ad  prsesens  confligere  noli.  • 

Duc  contra  nuntio  :  «  Pro  mandato,  inquit,  quo 
mihi  dominus  tuus  vult  esse  cautum,  quanquam 
sine  contumelia  suadere  decuerit,gratiasipsi  et  hsec 
refer.  Non  me  tutarer  valli  aut  moenium  latebris, 


sed  confligerem  quamprimum  cum  Heraldo,  nec 
difflderem  fortitudine  meorum  cum  suis  eum  con- 
tritum  iri,  voluntatc  divina  non  resistente;  tametsi 
decem  sola  millia  viroi  um  haberem,  quales  ad 
sexaginta  millia  adduxi.  » 

Quadam  vero  die,  dumcustodiamnaviumviseret 
dux,  indicatum  cst  forte  spatianti  prope  navalia 
monachum  Heraldi  legatum  adesse.  Ipse  protinus 
illum  convcnit  ingeniosa  hac  elocutione  :  «  Proxi- 
mus,  inflt,  ego  sum  Willelmi  comitis  Northmanno- 
rum  ac  dapifer.Cumalloquendi  nisi  per  me  copiam 
habere  non  poteris;  quod  affers  mihi  narra.  Libens 
ille  cognoscet  idem  per  me,  quia  neminem  suorum 
chariorem  habet  me.  Post  opportune  uti  voles  mea 
opera,  coram  locutumvenies.  «Legatione  percepta, 
patefaciente  monacho,  sine  cunctatione,dux  legatum 
hospitio  recipi  et  ofGciosa  humanitate  curari  prsB- 
cepit.Ipseinterimsecumet  cum  suis  quidmandatis 
responderet  deliberabat. 

In  crastino  discumbens  iu  medio  primatum  suo- 
rum,  cucullato  advocato  dixit  :  «  Ego  sum  Willel- 
mus  Dei  gratiaNorthmannorumprinceps.Qusemihi 
hesterno  die  retulisti,  in  horumnunc  preesentia  re- 
fer.»  Legatus  ita  elocutus  est  :  «  Hsbc  tibi  mandat 
rox  HeraIdus:Terramejus  ingre8susea;quaflducia, 
qua  tomeritate  nescit.  Meminit  quidem  quod  rex 
Edwardus  te  Anglici  regni  haeredem  fore  pridem 
decreverit  et  quod  ipse  in  Northmannia  de  hac 
successione  securitatem  tibi  flrmaverit.  Novit  au- 
tem  Jure  suum  esse  regnum,  idem  ejusdem  regis 
domini  sui  dono  in  extrcmis  illius  sibi  conces- 
sum.  Etenim  ab  eo  tempore,quo  beatusAugustinus 
in  hanc  venit  regionem,  communem  gentis  hujus 
fuisse  consuetudinem  donationem  quam  in  ultimo 
flnesuo  quis  fecerit,eam  ratam  haberi.  Quapropter 
de  terra  juste  sua  cum  tuis  te  regredipostulat.  Alio- 
quin  amiciliam  et  cuncta  pacta  per  ipsuminNorth* 
mannia  tibi  firmala  solvet,  penes  te  omnino  relin- 
quensea.  » 

Auditis  Heraldi  mandatis,dux  monachum  inqui- 


1251 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


1252 


sivit  num   legatum  suum  ad  Heraldum  cum  salute  A  tuum,  sed  singulare   certamen  Northmanno  duc  i 


penducere  vellet.  Ille  salutisejusut  propriae  curam 
se  habiturumspopondit.Duxillico  verbishis  mona- 
chum  Fiscamnensem  quemdaminstruxit,qu8e  (-itiud 
Heraldo  deferret.  •  Nontemere,  neque  injuste^sed 
consuUo  et  sequitatis  ductu  in  hanc  terram  transve- 
ctus  sum,  cujus  me  hseredem,  utiHeraldus  ipse  fa- 
tetur,  statuit  dominus  meus  et  consanguineus  rex 
Edwardus,obmaximos  honores  etplurima  beneficia 
qu8D  illi  atque  fratri  suo,  nec  non  hominibus  eorum 
egoetmajoresineiimpendimus;etquoniamomniumy 
qui  genus  suum  attingerent,  me  credcbat  excellen- 
tissimum^qui  optime  valcrem  vel  ei  quandiu  viveret 
subvenire,  vel  posteaquam  decederet  regnum  gu- 
bernare.  Sane  neque  id  absque  suorum  optimatum 


placere.  Nam  vir  sircnuus  etbonus  justum  aliquid 
ac  I(etumrenuntiare,nec  multos  occumbere  volebat, 
Heraldi  caput,  pro  quo  minor  fortitudo,  aeqnitas 
nulla  starety  casurnm  confidens.  Tum  levato  He- 
raldus  in  C(elum  vullu  ait  :  «  Dominus  inter  me  et 
Willelmum  hodie  quod  justum  est  decernat.  >  Re- 
gnandi  siquidem  cupidine  coecatus,  simul  ob  trepi- 
dationem  oblitus  injuria?,  conscientiam  in  ruinam 
sui  rectum  judicem  optavit. 

Intcrea  exploratum  directiducis  jussu  probatis- 
simi  equites,  hostem  adesse  citi  nuntiant.  Accelera- 
batenim  eo  magis  rex  furibundus,  quod  propinqua 
castris  Northmannorum  vastari  audierat.Noctumo 
etiamincursuaut  repentino  minus  cautos  opprimere 


consensu,  verum   consilio  Stigandi  archiepiscopi,  q  cogitabat.  Et  ne  perfugio  abirent,  classe  armata  ad 


Godwini  comitis,  Levrici  comitis,  Sigardi  comitis, 
qui  etiamjurejurando  suismanibusconnrmaverunt, 
quod  post  Edwardi  decessum  me  reciperent  domi- 
num,  nec  ullatenus  peterent  in  vita  illius  patriam 
hancullo  impedimentocontra  me  occupari.Obsides 
roihi  dedit  Godwini  (ilium  ac  nepotem.  Postremo 
Heraldum  ipsum  in  Northmannia  transmisit,  ut 
quod  pater  cjus  atque  cseteri  supranominati  hic 
roihi  juravere  absenti,  is  ibi  prsesens  juraret  prae- 
senti.  Qui  dum  porgeret  ad  me,  in  periculum  ca- 
ptionis  incidit,  indo  moa  eum  prudentia  ac  fortitu- 
dine  eripui.  Se  mibi  per  manus  suas  dedit,sua  manu 
securitatem  mihi  de  regno  Anglico  firmavit.Preesto 
ego  sum  ad  agendum  causam  contra  illum  in  Judi- 
cio,  sive  placotillejuxta  jusNorthmannorum,  sive 
potius  Anglorum.  Si  secundum  sequitatis  veritatem 
decreverint  Northmanni  aut  AngIi,quod  ille  regnum 
hoc  jure  debeat  possidere,  cum  pace  possideat.  Si 
veromihijustitiae  debito  reddendum  esse  consense- 
rint,  mihi  dimittat.At  si  conditionem  hanc  repudia- 
verit,  nonduco  justum  ut  hominos  mei  vel  sui  con- 
cidant  preeliando,  quorum  in  lite  nostra  culpa  nulla 
est.  Ecce  paratus  ego  sum  capite  meo  contra  caput 
illius  assererequod  mihipotius  quamillijure  cedat 
regnum  Anglicum.  » 

Hanc  verborum  ducis  diligenter  compertam  sen- 
tentiam  magis  quam  dictatum  nostrum  in  oculos 
plurimorum  venire  volumus,  quia  plurimorum  per- 
petuo  favore  eum  desidoramus  laudari.  Pulchre 
colligetur  et  exea,  quod  verepruden8,juskis,  pius. 


septingentas   naves   in  mari  opposuerat    insidias. 
Dux  propere  quotquot  in  castris  inventi  sunt  (ple- 
raque  enim  sociorum  pars  eo  die*pabulatum  iemt), 
omnes  jubet   armari.    Ipsc,  mysterio  missse  qaam 
maxima  cum  devotione  assistens,  corporis  ac  san- 
guinis  Dominici    communicatione  suum  corpus  et 
animam  munivit.  Appendit  etiam  humili  collo  sao 
reliquias  quarum  favorem  Haraldus  abalienaverat 
sibi,  violata  fide  quam  super  eas  jurando  sanxerat. 
Aderant  comitati  e  Northmannia  duopontifices,Odo 
Bajocensis  et  Goisfredus  Constantinus,  una  multas 
clerus  et  monachi  nonnulli.  Id  collegium  precibus 
pugnare  disponitur.   Terreret  alium   loricse,  dutn 
vestiretur,  sinistra  conversio.  Hanc  conversionem 
risit  ille  ut  casum,  non  ut  mali  prodigium  expavit. 
Exhortationemquapro  tempore  breviter  militam 
virtuti  plurimum  alacritatisaddidit,egregiamfuiftse 
non  dubitamus,  et  si  nobis,  non  ex  tota  dignitate  sua 
relatam.  Commonuit  Northmannos,  quod  in  multis 
atque   magnis   periculis   victores   tamen  se  duce 
semper  exstiterint ;  commonuit  omnes  patrise  su» 
nobilium  gostorummagnique  nominis  nuncproban- 
dum  esso  manu  qua  virtute  pollcanti  quem  geraat 
animus;jamnonidagiquis  regnans  vivat,  scd  quis 
periculum  imminens    cum   vita   evadat ;   si  more 
virorumpugnent,victoriam,decus,  divitiLS  habita- 
ros;aIioquinautociuslrucidari,  aut  captos  ludibrio 
fore   hostibus    crudelissimis;    ad  hoc   ignominia 
sempiterna  infamatum  iri;  ad  effugium  nullam  viam 
patere,  cum  hinc  arma  ct   inimica  ignotaque  regio 


ac  fortis  exstiterit.  Hationum  namque  copia,  sicut  D  subsistant,  illinc  pontus  et  arma;[non  decere  viros 


liquet  attento,  quasinfirmare  nec  valeret  eloquentiae 
Romanee  maximus  auctor  TuHius,  Heraldi  rationem 
destruxit.  Denique  judiciumquod  jura  gentium  de- 
finirent,  iiccipere  praesto  fuit.  Anglosinimicos  mori 
ob  litem  suam  noluit,  singulari  certamine  proprio 
capite  causam  determinare  voluit.  Ut  ergo  mandata 
eadem  Heraldo  appropinquanti  per  monachum  sunt 
relata,  stupore  expalluit,  atque  diu  ut  elinguis 
obticuit.Roganti  autem  responsum  Icgato  semel  et 
iterum,  primo  respondit  :  «  Pergimus  continenter; 
secundo  pergimus  adpretium. » Instabat  legatus  ut 
ali  ud  responderetur,  repetens  non  interitum  exerci- 


multitudine  terreri;  ssepenumeroAnglos  hostili  ferro 
dejectos  cecidisse,  plerumque  superatos  in  hostis 
venisse  deditionem,  nunquam  gloria  militias  lauda- 
tos,  imperitos  bellandi  strenua  virtute  paucorum 
facile  posse  contcri,  prsasertim  cum  justae  causse 
praesidium  coeleste  non  dosit.  Audeant  modo, 
nequaquam  cedant,  triumpho  citius  gavisuros  fore. 
Hac  autem  commodissima  ordinatione  progredi- 
tur  :  vexillo  praevio  quod  apostolicus  transmiserat; 
peditesinfrontelocavit,  sagittis  armatoset  balistis, 
item  pedites  in  ordine  secundo  firmiores  et  lorica- 
toS|  ultimo  turmas   equitum,   quorum   ipse  fuit  in 


1353 


GESTA. 


1254 


medio  cum  nrmissimo  robore ;  unde  in  omnem  A 
partem  consuleret  manu  et  voce.  Scribens  Heraldi 
agmen  illud  veterum  aliquis,  inejustransitu  flumina 
epotata,  silvas  in  planum  reductas  fuissc  memora- 
ret.  Maximse  enim  ex  omnibus  undique  rogionibus 
copiffi  Anglorum  convenerant.  Studium  pars  Heral- 
do  cunctipatrias  prsestabant  quem  contra  extraneos, 
tametsi  non  justedefensare  volebant.  Copiosaquo- 
quc  auxilia  miserat  eis  cognatatorra  Danorum.Non 
tamen  audentes  cum  Willelmo  ex  aequo  confligerc, 
plus  eum  quam  regem  Noricorum  cxtimcntes,1ocum 
editiorem  praeoccupavere,  montem  silvse  per  quam 
advenere  vicinum.  Frotinus  cquorum  ope  relicta, 
cuncti  pedites  constitere  densius  conglobati.  Dux 
cum  suis  neque  loci  territus  aspcritatc,  ardua  clivi 
sensim  ascendit.  Terribilis  clangor  lituorum  pugnse 
signa  cccinit,  utrinquo  Northmannorum  alacris  au-  B 
dacia  pugnse  principium  dedit :  taliter  cum  oratorcs 
in  judicio  litem  aguntde  rapina,  prior  ferit  dictiono 
qui  crimen  intendit.  Fedites  iiaque  Northmanni 
propius  acccdentes  provocant  Anglos,  missilibus  in 
eos  vuliiera  dirigunt  atquo  necem.  Illi  contra 
fortiter  quo  quisque  valet  ingenio  rosistunt.  Jactant 
cuspides  ac  diversorum  gencrum  tcla,  soBvissimas 
quasque  secures  et  lignis  imposita  saxa.  lis  veluti 
mole  lethifera  statim  nostros  obrni  putares.  Subve- 
niunt  equites  et  qui  posleriores  fuere  fiunt  primi. 
Pudeleniinuspugnare,  gladiis  rem  gcrere  audent. 
Altissimus  clamor  hinc  Northmannicus,  illinc  bar- 
baricus  armorum  sonitu  et  gomitu  morientium 
superalur.  Sic  aliquandiu  summa  vi  certatur  ab 
utrisque.  Angli  nimium  adjuvantur  supcrioris  loci 
opportunitate^quem  sine  procursu  tencntct  maxime  C 
conferti,  ingenti  quoquc  numerositate  sua  atque 
validissima  corpulentia;  praeterea  pugnae  instrumen- 
tis,  qua3  facile  pcr  scuta  vol  alia  tegmina  viam 
inveniunt.  Fortissime  itaque  sustinent  vel  propel- 
lunt  ausos  in  se  districtum  ensibus  impclum  faccrc. 
Vulnerant  eos  qui  eminus  in  se  jacula  conjiciunt. 
Ecce  igitur  Iiac  so^vitia  pertorriti  avertunlur  peditcs 
paritcr  atque  equites  Britanni  et  quotquot  auxiliares 
crant  in  sinistro  cornu,  cedit  fere  cuncta  ducis 
acies,  quod  cum  pacc  dictum  sit  Northmannorum 
invictissimee  nationis.  Homana)  majestatiscxcrcitus 
copias  rcgum  continens ,  vinccre  solitus  terra 
mariquo  fugit  aliquando,  cum  ducem  suum  sciret 
aut  crederct  occisum.Oodidere  Northmanni  ducem 
ac  dominum  suum  cecidissc.  Non  crgo  nimis  pu- 
denda  fuga  cessere,  minimc  vero  dolcnda,  cum  D 
plurimum  juverit. 

Princeps  namque  prospiciens  multam  partem  ad- 
versse  slationis  prosiluisse  ct  insequi  terga  suorum, 
fugientibus  occurrit  ot  obstitit  vorberans  aut  minans 
hasta.  Nudato  insuper  capite  detractaquo  galea  ex- 
clamans  :  t  Me,  inquit,  circumspicite ;  vivo  et  vin- 
cam,  opitulante  Deo.  Quee  vobis  dementia  fugnm 
suadet?  Quro  vin  patebit  ad  effugiendum  ?  Quos  ut 
pecora  mactare  potestis,  depellunt  vos  etoccidunt. 
Victoriam  deseritis,   ac  perpetuum   honorem ;  in 


exitiumcurritisacperpetuumopprobrium.Abeundo, 
mortem  nullus  vestrum  evadet.»  HisdictiSyrecepe- 
runt  animos.  Primus  ipse  procurrit,  fulminans  ense, 
stravitadversam  gentem  quee  sibi  regi  suo  rebellans 
commeruit  mortem.  Exardentes  Northmanni  et  cir- 
cumvenientes  aliquot  millia  insecuta  se,  momento 
delevorunt  ea,  ut  ne  quidom  unus  superesset.  Ita 
confirmati  vehementius  immanitatem  exercitus  in- 
vaserunt  ;  qui  maximum  detrimentum  passus  non 
videbatur  minor.  Angli  confldenter  totis  viribus 
oppugnabant,id  maxime  laborantes,ne  quem  aditum 
irrumpere  volentibus  apcrirent.  Ob  nimiam  densi- 
tatem  eorum  labi  vix  poluerunt  interemi '.  Patue- 
runt  tamen  in  eos  viae  incistc  per  diversas  partes 
fortissimorum  militum  ferro.  Institerunt  eis  Ceno- 
manici,  Fraccigenae,  Britanni,  Aquitani,  sed  cum 
praecipua  virtute  Northmanni. 

Tiro  quidam  Northmannus  Robeiius,  Hogerii 
de  Bellomonte  fllius,  Hugonis  de  Mellento  comitis 
ex  Adelina  sororo  nepos  et  hseres  praelium  illo  die 
primum  experiens  egit  quod  {eternandum  esset 
laude,  cum  legione  quam  in  dextro  cornu  duxit 
irruens,  ac  sternens  magna  cum  audacia.  Non  est 
nostrse  facultatis,  noc  permittit  intentio  nostra  sin- 
gulorum  fortia  facta  pro  merito  narrare.  Copia 
dicendi  valentissimus,  qui  bellum  illud  suis  oouHs 
didiceritydifflcillime  singula  quffique  persequeretur. 
At  hoc  nos  illo  properamus,  ut  flnita  Willelmi  co- 
mitis  laude,  Willelmi  regis  gloriam  scribamus.    . 

Animadvertentes  Norlhmanni,  sociaque  turba, 
non  absque  nimio  sui  incommodo  hostem  tantum 
simul  resistentom  superari  posse,  tcrga  dederunt, 
fugam  ex  industria  simulantes.  Meminerunt  quam 
optatae  rei  paulo  ante  fugam  doderit  occasionem. 
Barbaris  cum  spe  victorise  ingcns  laetitia  exorta  est. 
Sese  cohortantes  exsullante  clamore  nostros  male- 
dictis  increpabant  et  minabantur  cunctos  Ulico 
ruituros  esse. Ausa  sunt,  ut  superius,  aliquot  millia, 
quasi  volante  cursu,  quos  fugere  putabant  urgere. 
Northmanni  repente  regyratis  equis  interceptos  et 
inclusos  undique  mactaverunt,nunum  relinquentes. 
Bis  eo  dolo  simili  eventu  usi,  reliquos  majori  cum 
alacritate  aggressi  8unt,aciem  adhuc  horrendam  et 
quam  difflcillimum  erat  circumvenire.  Fit  deinde 
insoHti  generis  pugna;  quam  altera  pars  incursibus 
et  diversis  motibus  agit ;  altera,  velut  humo  affixa 
tolerat.  Ijanguent  AngH,  et  quasi  reatum  ipso  de- 
fectu  confltentes,  vindictam  patmntur.  Sagittant, 
feriunt,  perfodiunt  Northmanni,  mortui  plus,  dum 
cadunt,  quam  vivi  moveri  videntur.  Leviter  sau- 
ciatos  non  permittit  evadere,  sed  comprimendo 
necat  sociorum  densitas.  Ita  felicitas  pro  Willelmo 
triumpho  malurando  cucurrit. 

Interfuerunt  huic  prselio  Eustachius  Bolonise  co- 
mes,  Willelmus  Hichardi  Ebroicensis  comitis  filius, 
Goisfredus  Hotronis  Moritoniae  comitis  fllius,  Wil- 
lelmus  Osberni  iilius,HaimeriusToarcensi8  preeses, 
GualteinisGifTarduSfHugo  de  Monteforti,  Rodolphus 
de  Toneia,Hugo  deGrantmaisnilyWillelmusde  Gua« 


1%5 


WILLELMI  OONQUESTORIS 


1256 


renna,aliique  quamplures  militaris  preestantise  fama  A 
celebratissimi  et  quorum  nomina  historiarum  volu- 
minibus  inter  bellicosissimos  commendari  deceat. 
Willelmus  vero  dux  eorum  adeo  prsestabat  eis  forti- 
tudineyquemadmodumprudentia,utantiquisducibu8 
GrflBCorum  sive  Romanorum  qui  maxime  scriptis 
laudantur,  aliis  merito  sit  pradferendus,  aliis  com- 
parandus.  Mobiliter  duxit  ille  cohibens  fugam,  dans 
animospericuli  socius,  ssepius  clamans  ut  venirent, 
quamjubensire.  Unde  liquido  intelligitur,  virtutem 
illi  prseviam  pariter  fecisse  militibus  iter  et  auda- 
ciam.  Cor  amisit  absque  vulnere  pars  hostium  non 
modica,prospiciens  hunc  admirandum  ac  terribilem 
equitem.  Equi  tres  ceciderunt  sub  eo  confossi.  Ter 
ille  desiluit  intrepidus,  nec  diu  mors  vectoris  inulta 
remansit.  Hic  velocitas  ejus,  hic  robur  ejus  videri  n 
potuitcorporis  etanimi.  Scuta,  galeas,  loricas,  irato 
mucrone  et  moram  dedignante  penetravit ;  clypeo 
8U0  nonnullos  collisit.  Mirantes  eum  peditem  sui 
milites,  plerique  confecti  vulneribus,  corde  sunt 
redintegrati .  Et  nonnulli,  quos  jam  sanguis  ac  vires 
deficiunt,  scutis  innixi  viriliter  depugnant,  alic[ui 
voce  et  nutibus,  cum  aliud  non  valent,  socios  insti- 
gant,  ne  timide  ducem  8equantur,ne  victoriam  e  ma. 
nibus  dimiltant.  Auxilio  ipse  multis  atque  saluti 
fuit. 

Cum  Heraldo  tali,  qualem  poemata  dicunt  Hec- 
torem  vel  Turnum,  non  minus  auderet  Willelmus 
congredi  singulari  certamine,  quam  Achilles  cum 
Heotore,  vel  JEneas  cum  Turno.  Tydeus  adversum 
insidiatos  quinquaginta  rupis  petivit  opem,  Willel- 
mu8  par,  haud  inferior  loco,  solus  non  extimuit 
mille.  Scriptor  Thebaidos  vel  i^neidos,  qui  libris 
in  ipsis  poctica  loge  de  magnis  majora  canunt,  ex 
actibus  hujus  viri  aeque  magnum,plus  dignum  con- 
8iderent[/*.,conficerent]opu8veracanendo.Profecto, 
8i  quantum  dignitas  materiae  suppeditaret  carmini- 
bus  edissererent  condecentibus,inter  divosipsorum 
8tyli  venustate  transferronteum.  Nostra  vero  tenuis 
prosa  titulatura  ipsius  humillime  regnantibus  pieta- 
tem  in  cultu  veri  Dei,  qui  solus  ab  eeterno  in  finem 
sflBculorum  et  ultra  Deus  est,  prselium,  quo  tam 
fortiter  quam  juste  vicit,  veraci  termino  brevique 
concludat. 

Jam  inclinato  die,  haud  dubie  intellexit  excrcitus 
Anglorum  se  stare  contra  Northmannos  diutius  non 
valeri.  Noverunt  se  diminutos  interitu  multarum 
legionum,  regem  ipsum  et  fratres  ejus,  regnique 
primate  nonnullos  occubuisse,quotquot  reliqui  sunt 
prope  viribus  exhaustos^subsidiumquodexspectent 
nuUum  relictum.  Viderunt  Northmannos  non  mul- 
tum  decrevisse  peremptorum  casu,  et  quasivirium 
incrementa  pugnando  sumerent,  acrius  quam  in 
principio  imminere  ;  ducis  eam  seevitiam  quoe  nulli 
contra  stanti  parceret,  eam  fortitudinem  quaj  nisi 
victrix  non  quiescerot.  In  fugam  itaque  conversi 
quantocius  abierunt,  alii  raptis  eqnis,  nonnulli  pe- 
dites,  pars  per  via8,plerique  per  avia.  Jacucrunt  in 
sanguine  qui  niterentur,aut  surgerent,  non  valentes 


.:*C 


profugere.  Valentes  fecit  aliquos  salutem  valde  ca- 
piens  animus.  Multa  silvestribus  in  abditis  reman- 
serunt  cadavera,  plures  obfuerunt  sequentibus  per- 
itinera  collapsi.  Northmanni  licet  ignari  regionis, 
avide  inscquebantur,  csedentes  rea  terga,  impo- 
nentes  manum  ultimam  secundo  negotio.  A  mortais 
etiam  equorum  ungulse  supplicia  sumpsere,  dam 
cursus  fieret  super  jacentes.  Rediit  tamen  fugien- 
tibus  confidentia,  nactis  ad  renovandum  certamen 
maximamopportunitatempraorupti  valliset  frequen- 
tium  fossarum.  Gens  equidem  illa  natura  semper  in 
ferrum  prompta  fuit,  descendens  ab  antiqua  Saxo- 
num  originc,  ferocissimorum  hominum.  Propulsi 
non  fuissent,  nisi  fortissima  vi  urgente.  Bcgem 
Noricorum,  magno  exercitu  fretum  et  bellicoso, 
quam  facile  nuper  vicerunt. 

Cernensautemfelicium  signorum  ductorcohortes 
inopinato  collectas,|quamvis  noviter  advenire  sobsi- 
dium  putaret,  non  flexit  iter  neque  substitit,  te^ 
ribilior  cum  parto  hastse  quam  grandia  spicula  ti- 
brantes,  Eustachium  comitem  cum  militibus  quin- 
quaginta  aversum  ct  recoptui  signa  canere  volentem, 
ne  abiret  virili  voce  compellavit.  Ille  contra  fami- 
liariter  in  aurem  ducis  reditum  suasit,  proxim&ffl 
ei  si  pergeret  mortem  prtedicens.  Hsec  inter  veii» 
percussus  Eustachius  inter  scapulas  ictu  sonoro, 
cujus  gravitatom  statim  sanguis  demonstrabat  na- 
ribus  et  ore,  quasi  moribundus  evasit  ope  comitora. 
Dux,  fortitudinem  omnino  dedignans  aut  dedecus, 
invadens  protrivit  adversarios.  In  eo  congresso 
Northmannorum  aliqui  nobiliores  ceciderunl,  ad- 
versilate  loci  virtute  eorum  impedita.  Sic  victoria 
consummata,  ad  aream  belli  regressus,  reperit 
stragem  quam  non  absque  miseratione  conspcxit, 
tametsi  factam  in  impios,  tamctsi,tyrannum  occidere 
justo  beIlo,sitpu]chrum,  fama  gloriosum,  beneGcio 
gratum.  Late  solum  operuit  sordidatus  in  craore 
fios  Anglicse  nobilitatis  atque  juventufis.  Propios 
regem  fratres  ejus  duo  reperti  sunt.  Ipse  carens 
omni  decore  quibusdam  signis,  nequaquam  facie, 
rocognitus  est  el  in  castra  ducis  delatus,  qui 
tumulundum  eum  Willelmo  agnominc  Maletto  con- 
cessit,  non  matri  pro  corporc  dilectae  prolis  auri 
par  pondus  ofTerenti.  Scivit  enim  non  decere  tali 
commercio  aurumaccipi.  yl^^stimavit  indignum  fore 
ad  matris  libitum  sepeliri,  cujusobnimiam  cupidi- 
tatem  insepulti  remanerent  innumerabiles.  Dictom 
cst  illudendo  oportere  situm  esse  custodem  httons 
et  pelagi,  quee  cum  armis  aute  vesanus  insedit. 
Nos  tibi,  Heralde,  non  insultamus,  sed  cum  pio 
victore  tuam  ruinam  lacrymato  miseramur  et  plao- 
gimus  te.  Vicisti  digno  te  proventu  ad  meritnm 
tuum  etin  cruore  jacuisti  etin  littoreo  tumulo  jaces, 
etposthumae  generationitam  Anglorum  quamNortb- 
mannorum  abominabilis  eris.  Corruere  solent  qw 
summam  in  mundo  potestatem  sunimam  beatitodi- 
nem  putant ;  et  ut  maxime  beati  sint  rapiunt  eam, 
raptam  vi  bellica  rotinere  nituntur.  Atqui  tu  fra- 
terno  sanguine  maduisti,  ne  fratris  magnitudo  te 


GESTA 


1258 


t  minus  potentem.    Ruisti  doin  furiosus  in  A.  multi  profluvio  ventris  exstincti  sunt,  plurimi  in 


m  conflictum,  ut  adjulus  patria)  parricidio 
»  decus  non  amittores.  Traxit  igitur  te  clades 
icta  per  te.  Ecce  non  fulges  in  corona,  quam 
B  invasisti,  non  resides  in  solio,  quod  suporbo 
listi.  Arguunt  oxtrema  lua  quam  recte  subli- 
ftioris  Edwardi  dono  in  ipsius  fine.  Hegum 
eomcta,  post  initium  allitudinis  tu»  corus- 
exitium  tibi  vaticinatus  fuit. 
um,  omissa  naenia,  felicitatem  quam  eadem 
portendit  disseramus.  Argivorum  rex  Aga- 
ion,habens  in  auxilio  mullos  duces  atque  roges 
n  urbem  Priami  dolo  vix  evertit  obsidionis 
decimo.  Quae  fuorint  ejus  militum  ingenia, 
rirtus,    carmina  testantur.    Item    Roina  sic 


extremum  vita^debilitalidiscrimcn.  Adversa  tamon 
ct  ha3o  fortitudinem  ducis  non  frcgerunt.Custodiam 
it]il)i  quoque  relinquens  et  dyscntcria  languentes,ad 
perdomandiimquos  devicit  proficiscitur.  Occurrunt 
ullro  ("aiituarii  haud  procul  a  Dovera,  jurant  fide- 
lilatein,  dont  obsides.Gontremuit  ctiam  poteusme- 
L\.i  ;,;..s  iiictu  et,  ne  funditus  caderet,  ullatenus 
re&islcndo,  uiaturavit  impelrare  statum  obcdiendo. 
Vcnions  postero  die  ad  Fraclam  Turrim  castra  me- 
tatusest,  quo  inloco  gravissimasuicorporis  valetu- 
dine  animos  familiarium  pariconturbavittBgritudi- 
nc.  Volens  autem  publicum  bonum,ne  exercitus 
egestate  rerum  necessariarum  laboraret,  noluit  in- 
dulgere   sibi   moras  ibi  agendo.  Quanquam  fuerit 


i  opibus,  ut  orbi  terrarum  vellet  priesidere,  g  communo  proficuum  ac   valde  optandum  optimum 


aliquot  devicit,  singulas  pluribus  annis. 
fit  autem  urbes  Anglorum  cunctas  dux  Wil- 
i  copiis  Northmanniae  uno  die  ab  hora  tertia 
sperum,  non  multo  cxtrinsecus  adjutorio.  Si 
itureas  moenia  Trojana,  brevi  talis  virimanus 
nsilium  excinderent  Pergama.  i^sset  illico 
•  sedem  regiam  adire,  imponere  sibi  diadema, 

divitias  in  praedam  suis  militibus  tribuere, 
[ue  potentes  alios  jugulare,  alios  in  exsilium 
e.  Sed  moderatius  ire  placuit,  atque  clemen- 
ominari.Consuevit  namque  pridem  adolescens 
srantia  decorare  triumphos.  Par  fuisset,  An- 
mqui  sese  per  injuriam  tantam  pessumdede- 
,n  mortem,carnes  gula  vulturis  lupique  devo- 
issibus  insopultis  campos  foro  sepultos.  Caete- 
llicrudelevisumesttalesupplicium.Volentibus 
mandumeos  coUigcre  liberamconcessitpotes- 
.  Humatis  aulem  suis,  dispositaque  custodia, 
ngas  cum  strenuo  proefecto  UomansBrium  ac- 
18,  quam  placuit  poenam  exegit  pro  clade  suo- 
quos  illuc  errore  appulsos  fera  gens  adorta 

0  cum  utriusque  partis  maximo  delrimento 
•at. 

ic  Doveram  contendit,  ubipopuluminnumera- 

1  congregatum  acceperat,  quod  locus  ille  inex- 
abilis  videbatur.  At  ejus  propinquitate  Angli 
jlsi,  neque  naturio  vel  operismunimcnto,neque 
itudini  virorum  confidunt.  Situm  cst  id  castel- 
in  rupe  mari  contigua,  qua)  uaturalitcr  acuta, 
lue   ad  hoc  fcrramentis    elaborate  incisa,  in 


ducem  ad  sanitatcm  convalere. 

Interea  Stigandus,  Cantuariensis  archiprsesul , 
quisicutexcellebal  opibus  atque  dignitate,  ita  con- 
sultis  plurimum  apud  Anglos  poterat,  cum  filiis  Al- 
gardi  aliisque  pnBpotentibus  prseliumminatur.  Re- 
gem  statuerant  Edgarum  Adelinum,  ex  Edwardi 
regis  nobilitate  annispuerum.  Erat  videliceteorum 
voti  summa  non  habore  dominumqucm  non  habuero 
compatriotam.  Verum,  qui  dominari  debuit  eis, 
intrepide  approperans,  ubi  frequentiorem  audivit 
eorum  conventum,  non  longe  a  Lundonia  consedit. 

Praeterluit  eam  urbem  fluvius  Tamesis,peregrinas 
e  portu  marino  divitias  advectans.  Cum  solos  cives 
hal)eat,  copioso  ac  proistantia  militari  famoso  inco- 
latu  abundat.  Tunc  vero  confluxerat  ad  ipsam 
hospes  turba  propugnatorum,  quam,  licet  ambitu 
nimis  ampla,  non  facile  capiebat.Preemissi  illo  equi- 
tes  Northmanni  quingenti,egressam  contra  se  aciem 
refugere  intra  mocnia  impigre  compollunt,  terga 
ccdentes.  Multa)  tragi  addunt  incendium,  cremantes 
quidquid  {edificiorum  citra  flumon  invenere,  ut 
malo  duplici  superba  ferocia  contundatur.  Dux  pro- 
grediens  dcin  quoquo  versum  placuit,  transmeato 
flumine  Tamesi,  vado  simul  atque  ponte  ad  oppi- 
dum  Guarengefort  [WalengfordJ  pervenit. 

Adveniens  eodem  Stiganduspontifex  metropolita- 
nus,  manibus  ci  sese  dedit,  fldem  sacramento  con- 
firmavit,  abrogans  Adelinum  quem  lcvitor  elegerat, 
Hinc  procedenti,  statim  ut  Lundonia  conspectui 
patebat,    obviam  exeunt   principes  civitatis,  seso 


iem  muri  directissima  altitudine,  quantum  sa-  D  cunctamquocivitateminobsequium  illius,  quemad- 


>  jactus  permetiri  potest,  consurgit;  quo  in 
6  unda  marina  alluitur.  Cum  autem  Castollani 
•lices  deditionem  pararent,  armigeri  cxercitus 
pi  preedse  cupidine  ignem  iujecerunt.  Flamina 
ate  sua  volitans  pleraque  corripuit.  Duxnolens 
namoda  eorum,  qui  secuin  deditionaliter  agere 
3rant,  pretium  dedit  restituendarum  sedium 
[ueamissa  recompensavit.Severius  animadverti 
3episset  in  auctores  incendii,  ni  utilitas  et  nu- 
3sitas  ipsorum  occultavisset eos.  Recepto  castro 
minus  erant  per  dies  octo  addidit  flrmamenta. 
;e8  ilUc   recentibus  carnibus  et  aqua  utentes, 

Patrol.  GXLIX. 


modum  ante  Cantuarii  tradunt,  obsides  quos  et 
quotimperat  adducunt.Orant  post  ha3C  ut  coronam 
sumat  una  pontiflces  atque  ca^teri  summates ;  se 
quidem  solilos  esse  regi  servire,  regemdominum 
habere  velle.  Consulens  ille  c.omitatos  e  Northman- 
nia,  quorum  non  minus  prudentiam  quam  fidem 
spectatam  habebat,  patefecit  eis  quid  maxime  sibi 
dissuaderet  quod  Angli  orabant ;  res  adhuc  turbidas 
esse,  rebellare  nonnullos,  se  potius  regni  quietem 
quam  coronam  cupere  ;  preeterea,  si  Deus  ipsi  hunc 
concedit  honorem,  secum  velle  conjugem  suam  co- 
ronari ;  denique   non  oportere  nimium  properarii 

40 


4259 


WILLELMI    CONQUESTORIS 


1260 


dum  in  aUum  culmen  asconditur.  Profecto  non  ilii  A  regem  Edwardum  attigerit   iiliiis  dacis  Roberti, 


dominabatur  regnandi  libido.  Sanctum  esse  intel- 
lexerat,  sanctequo  diligebat  conjugiipignus.  Fami- 
liares  contra  Ruasero  ut  totius  cxercitus  unanimi 
desiderio  oplari  scicbant.  Quamquam  rationcs  ejus 
opprime  laudabilcs  dignoscerent,  cx  arcano  ubcr- 
rimee  sapientiic  manantcs. 

Aderat  liuic consilio  Haimerius  Aquitanusjj^rjcses 
Toarconsis,  lingua  nou  ignobilior  quam  doxtrn.  Is, 
domirans  et  urbane  extollens  modcstiani  inciuiren- 
tem  animos  militum  num  vcHcnl  dominum  suum 
regemficri,  k  Addisncptationcm,  inquit,  hujusmodi 
milites  nunquam  aut  raro  acciti  sunt.  Non  cst  diu 
trahendum  nostra  deliberationc  quod  desidcramus 
fieri  quam  ocissime.  »    At  prudcntissimi  et  optimi 


cujus  amita   Richardi  secundi  soror,  (ilise  primi, 
Enimn,  genilrix  fuit  Edwardi. 

Post  celebratam  ordinationem,  non  ut  solitam 
est,  post  honorum  augmenta,  fieri,remissiuslauda- 
bilia  gcrerc  coepit,  scd  novo  admirandoque  ardore 
adhouestosctingentcsactusaccenditurdignissimns 
rcx,  quod  nomen,  posito  ducis  nomine,  libens  ac- 
ccptat  stylus  noster.  Sa)cularibus  nnmque  ac  divi- 
nis  operam  impcndcliat  sircnuam  utrisque,  ad  sur- 
vitium  lamcn  liegis  omniumregumcorpropensius 
habcbal,  quippc  cui  suos  provcctus  rcputabal,  oon- 
Ira  queni  potentia  aut  vita  neminem  mortalium 
potiri  (liu  posso  scicbat,  a  quo  gloriam  intermina- 
l>ilem,  ubi  lcmporalcm  finiret,  exspectabat.  In  higas 


viri  nequaquam  ita  cuperent  ia  alto  hujus  monar-  g  ergo   impcratoris  quasi  Iributum   largo  erogavit. 


chisB  illum  locari,  nisi  prascipue  idoncuin  porvide- 
rent,  licetipsorumcommoda  ethouores  perexalta- 
tionem  ejus  augcri  volentes.  Ipse,  iterum  omnia 
secum  perpendens,  acquicvit  tot  pelentibus  lolque 
suadentibus,pra3sertim  sperans,  ubi  regnare  cajpc- 
rit,  rebelleni  quomquc  minusausurum  in  se,  faciius 
conterendum  a  se.  PrtBmisit  ergo  Lundoniain  qui 
munitionem  in  ipsa  construerent  urbe  et  pleraque 
compctenlia  rcgiamagnificcntia  privpararent,mora- 
turus  interim  pcr  vicina.  Advcrsitas  omnis  procul 
fuit,  adeo  ut  vcnatui  et  avium  ludo,  si  fortc  libuit, 
secure  vacaret. 

Die  ordinationi  decreto  elocutus  ad  Anglos  conde- 
centi  sermoneEboracensisarchiepiscopus,  oequita- 
tem  valde  amaas,  sevo  maturus,  sapiens,  bonus, 
eloquons,  an  conscntirent  eum  sibi  dominum  coro- 
nari  inquisivit.  Protcstati  sunt  hilarcm  consensum 
universi  minime  hoesitantes,  ac  si  ca^litus,  una 
mente  data  unaquo  voce.  Anglorum  volunlati  quam 
facillime  Northmanni  consonucrunt,  sermocinato 
ad  eos  ac  sontcntiam  percunctato  Conslantini  prse- 
sule.  Csolerum,  quicirca  monasterium  in  armis  et 
equis  proesidio  dispositifuerunt,  ignota3  nimiostre- 
pitu  acceptorem  sinistram  arbitrati  propo  civitati 
imprudentia  flammam  injccerunt.  Sic  electum  con- 
secravit  idem  archiepiscopus {cquo sancta  vilacha- 
ru8  etinviolata  fama,  imposuit  circgium  diadcma, 
ipsumque  rcgio  solio,  favcntc  multorumproesentia 
prsesulum  ct  abbatum,  in  basilica  Sancti  Petri  apo- 
stoli,  qu8B  regis  Edwardi  scpulcro  gaudebat,  in  sa- 


quod  lleroldi  regis  a^rarium  avaro  inclusit.  Tcrr» 
iili  sua  fertilitate  opimse  uberiorem  opulentiam  con- 
porlaro   soliti  sunl  negoliatores    gaza   advectitia. 
Maximi  numcro,  gcnerc,  artiiicio  thesauri  compositi 
fuerant,  nut  custodiendi  ad  vanum  gaudium  avari- 
tifc,  aut  luxu  Anglicoiurpiter  consumendi.  Quorum 
partcm  ad  minislros  confecli  bclli  magnificeeroga- 
vit,  plurima  oc  prctiosissima  egcnis  et  monasteriii 
diversarum  provinciarum  dislribuit.  Id  munificen- 
tioe  studium  adjuvit  non  modicus  census,quemunili- 
que  civitates  etlocupleles  quique  obtulerantnovitio 
domino.Homanosecclesiae  Sancti  Petripecuniamin 
auro  atque  argento  ampliorem  quam  dictucredibile 
sit,  ct  ornamcnta  qua3  liizantiumpercharahaberet, 
in  manum  .\lcxandri  papae  Iransmisit.  Mcmorabile 
quoquc  vexillum  Heraldi,  hominisarmatiimaginem 
intcxtam  habcns  ex  auro  purissimo,  quo  spolio  pro- 
munere  ejusdem  apostolici  benignitatc  sihi  misso 
par  redderct ;  simulet  triumphum  detyranno  Roma 
ulteriusque  optatum  pulchre  indicaret.  Quanti  fa- 
mulorum  Christi  coetus  tum  loeti  gratiarum  hymnos 
canebant  pro  viclore  antea  fautores,  illius  precum 
armatura,    summatim   recitamus.    Mille  Ecclesiis 
Franciae,  Aquitanioe,  Burgundio},  necnon  Arvemia?, 
aliorumque  regionum  perpetuo  celebre  erit  Wil- 
lclmi  regis  momorialc.  Benenciimagnitudosemper 
vivons  mori    bcnefactoris  memoriam  non  patietur. 
Alio;   cruces    aurcas  admodum  grandcs  insigniter 
fremmatas,  plersequelibras  auri  vel  ex  eodem  me- 
lallo  vasa,  nonnulla  palliavel  pretiosumaliudquid 


crosancta  solcmnitate  Dominici  Natalis,  millesimo  D  aoccperc.    Splendide     adornaret    metrepohtanam 


sexagesimo  scxto  Incarnationis  Dominicae  anno. 
Repudiavit  enim  consccrnri  a  Stigando  Cantua- 
riensi,  quem  por  aposlolici  justum  zclum  anathe- 
mate  reprobatum  didiccrat.  Ncc  minus  insignia 
regum  decuerunt  personam  ejus,  quam  ad  rcgimen 
idonese  exstiterunt  virtutesejus.  (iujus  liberiatque 
nepotes  justasuccessione  praesidcbunt  Anglica;  ter- 
r£e,  quam  et  ha^reditaria  delcgatione  sacramcntis 
Anglorum  firmata  et  jure  belli  ipse  possedit,  coro- 
natus  tali  corundem  consensu,  vel  potius  appetitu 
Cfjusdem  gentis  primatum.  Etsi  ratio  sanguinis  posci- 
tur,  pernotum  est  quam  proxima  consanguinitate 


basilicam,  quod  miuimum  in  his  donis  ccenobiorum 
aliquod  laetificavit.  Ducibus  atque  regibus  hsee  et 
scripta  in  hoc  libello  complura  inuotescere  velim 
ad  exemplum  aut  incitamentum.  Munera  quidem 
gratissima  Northmannise  advencrunt  a  suo  dulci 
nato  pio  patre  festinante  afTectu  missa,  curo  ssevitia 
temporis  atque  maris  intranto  Januario  esset accer- 
rima.  Nuntium  vero  eventus,  cujus  exspectatione 
intenta  fuit  ctanxia,  millicscharioremaccepit.  Nec 
enim  adeo  gratum  acciporet  quidquid  Arahia  pul* 
chrum  aut  suave  donare  posset.  Nullus  uoquam 
illuxit  oi  dies  Isetior,  quam  cum  certo  rescivit  priii- 


1261 


GESTA. 


1262 


cipem  8uain,auctorem  sui  quieti  statuSyregcmosse.  ^  dicli  rapiat.  Ille  neminem  damnavit,  nisi  quem  non 


Urbes,  castella,  villoe,  monasteria,  multum  pro 
victore,  maxime  congratulabanlur  pro  regnantc. 
I-iUx  quaedam  insoIila3  serenilatis  toti  provinciae 
Bubito  cxorta  videbatur.  Quaj  licet  destiliitam  sc 
putaretcommuni  patre,dum  cjus  prtesentia  carcret, 
sic  .tamen  abessc  volcbat  eum,  magis  ul  summa 
potentia  ipc  uteretur  quam  ut  sibi  praesidio  forct 
aut  decori  amplius  potens.  Tantum  namquc  cupie- 
bat  Nortbmannia  illius  majestatem  ,  quam  illc 
Norlbmanniic  commoda  sivc  lionorcm.  I*rofceto 
dubium  erat  illum  patria,  an  pntriam  ille  plus  dili- 
geret,  qualitcr  est  olim  dubitalum  de  GaBsarc  Au- 
gusto  ct  populo  Uomano. 

Diligcrcs  ac  maximi  haberes  eum  ct  tu,  Anglica 


damnare  iniqunm  foret.  Nam  utiadversus  libidines 
alias,  itaadversus  avaritiaminvictumanimumgere- 
bal.  Inlcllexcrat  csse  rcgia3  majestatis  illuslri  mu- 
nilicentia  pi  ioslarc,  niliil  ubi  a^quitas  contradicit 
accipere.  Suis  quoque  primatibus  digna  sc  et  gra- 
vi'       [  ni  cldiligentia  suasit  ajquitatcm.  Esso 

jugiter  in  oc:i!ii;  liabenclum,cujus  vicerintpraesidio 
feternum  impcratorcm.  Nimium  opprimi  viclos  ne- 
quaquam  oporterc  victoribus  professione  Cbri- 
stiana  parcs,  ncquos  juslc  sube^erint  injuriis  ad 
rebellandum  cogcrent.  Ad  boc  dcccre,  nequidtur- 
piter  in  externis  agitando,  tcrrao  ubi  natus  vel  altus 
est  dcdecusinnigeret.Militcs  veromedioo  nobilitatis 
alque  gregarios  aptissimis  edictis  coercuit.  Tuta) 


lerra,lotamqueteejuspcdibus  bjetaprosterneres,  si  o  eranta  vi  mulicres,  quam  sfcpc  amatores  inlerunt. 


abcssct  imprudcntia  alque    iniquitas  tua,  quo  mc- 
liore  consilio  dijudicare  posses  in  qualis  viri  pote- 
statcm  devencris.  rrajjudicarenoli,  dignilatemejus 
diligentius  cognoscc,  et  quolquot  excgistidominos 
parvi  babcbis  cum  eo  comparatos.  P^jushoneslatis. 
pulcbritudo  optimo  te  colorc  decoravit.  Didicit  pcr 
legalum  suum  vaientissimus  vir  roxl*\rrhus,  tales 
fere,  qualis  crat  ipse,  Uomam  habcio  cunctos.  llla 
civitas  parcns  rcgum  orbiSjtcrrjecaput  etdomina, 
hunc  qui  tibi  dominaturusest  progenuisse  et  ipsius 
manudefensari,  sa])ientia  gubernari,  im[»crioparere 
gaudcrct.Hujus  milites  Northmanni  possidenl  Apu- 
liam,  dcvicere  Siciliam,  propugnantConstantinopo- 
Um,ingerunt  metum  Uabyloui.Nobilissimostuorum 
filiorum  juvenes  nc  sencsChunutusDanus  tiueida- 
vit  nimia  crudclitate  ut  sibi  ac  liberis  suis  te  subi- 
gcret.  Hic  ne  llcraldum  vellet  occubuissc;  imo  vo- 
luit  patris  Goduini  potcntiam  illiampliare  et  natam 
suamimpcratoris  thalamo  dignissimam  in  matrimo- 
nium,  uti  fucrat  pollicitus,  tradere.  At  si  hvac  tibi 
mecum  non  conveniunt;  profecto  sustulit  a  cervice 
tuasuperbumcrudelemque  dominatum  Heraldi;ab- 
ominandum  tyrannum,  qui  tc  servitute  calamilosa 
siniul  et  ignominiosa     prcmcrel,  intercmit.  Quod 
meritum  in  omni  gente  gratum  liabclur  atque  prse- 
clarum.  Ucncfacta  vero  saluberrimie  dominationis 
qua  eris    exaltata  ,  in   scqcntibus   aliqua    contra 
tuam  invidiam  tostabuntur.  Vivct  vivct  in  longum 
rex  Willclmus  ct  in  paginis  nostris  quas  tcnui  ora- 
iionis  figura  scril)ere  placet,  ut  res  pulchorrimas 


Etiam  illa  delicta  qu»  fierent  conscnsu  impudica- 
rum,  infamiec  prohibendaigratia,  vetabantur.Potare 
mililemin  tabernis  non  multum  conccssit,  quoniam 
ebrietas  litem,lis  homicidium  solct  generare.  Sedi- 
tioncs  iiiterdixit,  ca»dometomnemrapinam,frenant 
ut  populos  armis,  ita  legibus  arma.  Judiccs,  qui 
vulgo  militum  csscnt  timori,  constituli  sunt,  simul 
acerba)  poenajin  eosquidelinqucrent  decretaBSunt; 
nequc  liberius  Nortbmanni  quam  Uritanni  vel  Aqui- 
tani  agerc  permittebantur.  Scipionem  aliosque 
priscosduces  proponuntimilandosqui  de  disciplina 
militari  scriptis  doccnt.  Prorsus  teque  aut  plus  lau- 
danda  exempla  ab  cxercitu  Willelmi  regis  in 
promptu  est  accipcre.  Scd  fcstinando  dicamus  alia, 
ne  diu  suspendamur  amcmorando  redituquemNor- 
thmanniaintenta  exspcctabat. 

Tributis  et  cunctis  rcbus  ad  rcgium  fiscum  red- 
dendis  modum  qui  non  gravaret  posuit ;  latrociniis, 
invasionibus,  maleficiis  locum  omnem  intra  suos 
terminos  denegavil.  Portus  et  quoelibet  itinera  ne- 
gotiatoribus  paterc  ct  nullam  injuriam  ficri  jussit. 
Pontificium  Stigandi,  quod  noveratnon  canonicum, 
minime  probabat ;  sed  apostolici  sententiam  cxspe- 
ctare  melius  quam  propcrantius  deponere  cxisti- 
mabat.  Suadcbant  et  afia^rationes,  ut  adtcmpuspa- 
tcretur  atquc  honorifice  habcrel  illum  cujuQ  intcr 
Anglos  auctorilas  erat  summa. 

In  sede  metropolitana  meditabatur  sanctumvita, 
fama  charum.  eloqucntia  divini  vcrbi  potentem,qui 
suffraganeis  episcopis  congruam  formam  prcebere 


dilucide  plures  intclligant.PrajsertimcumpraicipuiD  et  ovili  Dominico  prreesse  sciretcunctisqueprodes- 

se  cuperet  studio  vigilanti.  Itemde  ordinationibus 
aliarum  ecclcsiarum  prajcogitabat.  Omnimo  proba 
cjus  in  regnando  initia  fuere. 

EgressuscLundonia,dics  aiiquolinpropinquo  lo- 
co  morabalur  Uercingis,  dum  firmamenta  qua^dam 
in  urbe  contra  mobilitatem  ingcntis  ac  feri  populi 
pcrficerentur.  Vidit  cnim  in  primis  necessarium 
magnopcre  Lundonienses  coerceri.  Ibi  veniunt  ad 
obsequium  ejus  Eduinus  ct  Morcardus,  maximifere 
omnium  Anglorum  genere  ac  potentia,  Algardi  il- 
lius  nominatissimi  filii,  deprecantur  veniam,  si  qua 
in  se  contraeum  senserant,tradunt  se  cunctaquesua 


oratorcs  ,  quibus  dicendi  graviter  copia  magna 
fuit,  humili  sermone,  dam  historias  scribunt,  usi 
repcriantur. 

Multa  Lundonia?,  posteaquam  coronatus  cst,  pru- 
dcnter,  juste,  clamenterquc  disposuit,  quaedam  ad 
ipsius  civitatis  commoda  sive  dignitatem,  alia  quae 
genti  proficerent  univcrsic,  nonnullaquibus  Ecclc- 
siis  terr» consulei*ctur. Jura  quaecunque  dictavit,op- 
limis  rationil)US  dictavit.Judicium  rcctum  nuUa  pcr- 
sonaab  eoncquicquampostulavit.Specie  vindicandi 
reatus  avaritiam  plorumquc  velat  regnans  iniquitas 
supplicio  addicit  innocentem,  utpossessionem  ad- 


1S63 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


1264 


ejus  clementiae^item  alii  coroplures  nobiles  et  opi- 
bus  ampli. 

In  his  erat  oomes  Goxo,  ([ucm  singulnri  et  forli- 
tudine  et  probitate  regi,  post  el  oplimo  cniquc  North- 
mannoplacuisseaudivimus.  Hcxeorumsacrameuta 
ut  postulaverunl,  libons  accepit,  libcraliter  cis  do- 
navit  gratiam  suam,  reddidit  cis  cuncla  qufle  posse- 
derant,habebat  eos mtigno honore.  Indc  progrcdiens 
diversas  partes  rcj^ni  aocessil,  ordinando  ubique 
utilia  sibi  ct  incolis  lerrjc.  Quaqua  pergebat,  in 
armis  nemo  mancbat.lter  nullum  obstruitur,  occnr- 
runt  passim  obsequentes ,  aut  explicantcs.  Omncs 
ille  clementibus  ocuIisVespcxit,  clemcntissimis  jde- 
bem.  Saepe  vultumiscrantcm  jmimumprodidif,  jus- 
sit  multoties  misericordiam,  cum  supplices  cons- 
piceret  aut  egenos,  matres  animadverlcret  voce  et 
gestibus  precari  cum  liberis. 

Adelinum,quempost  Heraldi  ruinam  Angli  regem 
statuereconali  fiicrant,  amplis  terris  dilavit,  atque 
in  charissimis  habuit  cum,quia  rcgis  Edwardi  genus 
contigerat.  Adhoc  ne  puerilis  a^lns  nimium  doleret 
non  habere  honorem  ad  quem  clcctus  fuerat;cjus- 
dem  liberalitalisdonoacceperunt  Angli  complurcs, 
quod  a  parcntibus  vel  prioribus  dominis  non  acce- 
perant.  Custodes  in  castellis  strenuos  viros  colloca- 
vit  ex  Galliis  traductos,  quorum  fidci  paritcr  ac 
virtuti  credebat,  cum  muUiludine  peditum  et  equi- 
tum.  Ipsis  opulenta  beneficia  distribuil,  pro  quibus 
labores  ac  pcricula  libentibus  animis  tolcrarent. 
Nulli  tamen  Gallo  dalum  esl  quod  Anglo  cuiquam 
injuste  fuerit  ablatnm. 

Guenta  urbs  est  nobilis  atque  valens.  Civcs  ac 
finitimos  habet  divites,  iniidos  ct  audaccs.  Danos 
in  auxilium  citius  recipcre  potest.  A  mariquod  An- 
glos  a  Danis  scparat,  millia  passuum  quatuordecim 
distat.  llujus  quoque  urbis  intra  moonia  munitionem 
construxit.  Ibidem  Guillclmum  reliquit  Osberni 
fllium,  praecipuum  in  exercilu  suo,  utinvicesuain- 
terim  toti  regno  Aquilonem  versus  praeesset.  Hunc 
ex  omnibus|Northmannispaterno  more  sibi  iidissi- 
mum  domi  bellique  perspoxerat,  simul  fortitudino 
egregium  et  consilio  sivo  rei  domesticae,  sive  mili- 
taris,  necnon  Domino  coelesti.multo  affectu  devo- 
tum.  Flunc  Northmannis  charissimum,  Anglis  ma- 
ximo  terrori  esse  sciebat.  llunc  prto  eaeteris  fami- 
liaribus  a  pueritia  utriusque  dilexcral  et  exaltave- 
rat  in  Northmannia. 

Gastrum  vero  Doveram  Odoni  fratri  suo  commi- 
sit,  cum  adjacente  ora  auslrali  quaenominevetusto 
Cantium  dicta,  Galliam  propius  speclat,  unde  et  a 
niinus  feris  hominibus  incolitur.Consueverantenim 
merces  cum  Belgis  mutare.Perhibetur.  etiam  atte- 
stante  pagina  vetustatis,  maritimam  hanc  regionem 
aGallis  olim  fuisse  possessam,quibus  eo  transvectis 
praedee  ac  belli  inferendi  causa  agri  fertiles  placuere. 
Odo  ille  Bajocarum  prajsul  cognitus  fuerat  talis,  qui 
optimenegotia  sustinere  valeretecclesiastica  et  sce- 
cularia.Bonitatemejus  etprudentiam  primo  testatur 


A  ecclcsia  Bajocen8is,quain  ipse  multo  stadio  egregie 
ordinavit  atque  ornavit,  juvenis  adhuc  setate,  ani- 
mi  canitie  scnibus  prajferendus.  Dein  omni  North- 
maniao  utilis  fuit  ac  decori.  1n  synodis,  ubi  de 
Christi  cultura,  in  d  isceptationibus,  ubi  de  saeruli 
rcbus  agcbatur,  inte  Iligenfia  pariteratque  facundia 
cnituif.  Libcralilate  parem  non  habuit  Gallia,  ifa 
opinio  publica  consensit.Necminusaequitatisamore 
meruit  laudcm.  Arma  neque  movit  unquam,  neqne 
voluit  movcri;  valdetamen  timendus  armatis.  Bel- 
lum  namquc  utilissimo  consilio,  cum  necessitas 
postularct,  juvabat,  qunntum  potuit  religionesalva. 
Hegicujus  frntcr  cratuterinus,  quem  tanto  ample- 
otcbatur  amorc,  ut  nec  inter  arma  vellcl  ab  illo  sepa- 

3  rnri,  a  quo  magnos  acceperat,afque  sperabat  hono- 
rcs,  unioe  constantissimeque  fidelis  fuit.  Libenles 
eidcm  obsequebantur ,  ut  acceptissimo  domioo, 
Northmanni  atquc  Britanni.  Nec  Angli  adeo  bar- 
bari  fuerunt,  quin  facilc  intelligerent  hunc  praesa- 
lem,  hunc  praefeclum  merito  timendum  csse,  ve- 
nernndum  quoque  ac  diligendum. 

Hex  ita  commissa  rcgni  cura  Pcnevesellum  sc 
rcccpit,  quemlocumin  nominandis  ponendumcen- 
semus,  quoniam  ipso  portu  primo  litfusilludaltigil. 
Stabnnt,  nnvcs,  ad  trnnsmittcndum  paratissime, 
quas  vcre  decucrat  albis  velis  morc  veterum  ador- 
natasesse.  Erant  cnim  revecturae  gloriosissimQm 
triumphum,  nuntiaturoo  maximc  optatum  gaudium. 
(iOnvonit  codem  muUusAnglorum  cquitatus.Exhis 
abduocresccumdccreverat,quorum  praecipuendem 
Ruspioicbnt  nc  i>olentiam  :  archipra^sulem  Stigan- 

p  dum,  Adclinum  propinquum  regis  Edwardi,  fres- 
comitcs,  Edwinum,  Morcardum  ct  GaIIevum;simaI 
nlios  compUires  altae  nobilitatis,  ut  ipsis  auctoribus 
nihil  sub  dcccssum  suum  novarctur,  gens  verotota 
minus  ad  rcbcllionem  valeret  spoliata  pnncipibus. 
Dcnique  eos  potissimum  veluti  obsides  in  potestate 
sua  tali  cautelatenendos  existimabat,  quorumaacto- 
ritas  vel  saluspropinquisct  compalriotismaximies- 
set.Sic  autem  fuere  subacti,  ut  obsequentissimc  fa- 
cerent  imperala.  Nametsi  petere  quid  malcbat,pr8S- 
ccplivice  audierunt.  Praesertim  oum  non  trahcren- 
tur  ut  captivi,  sed  dominum  suum  rcgem  proximi 
oomitarcntur  ampliorem  ex  hoc  gratiam  atque  ho- 
norem  habituri.  ITanc  enim  ejus  animadvertebant 
humanitatem  unde  optima  quaeque  exspectanda  fo- 

ry  rent  nihil  metucndum  crudele  vel  iigurium.  Af 
militcs  rcpatriantes,  quorum  in  tantis  negotiis  fideli 
opera  usus  fucrat,  larga  manu  ad  eumdem  portum 
donavit,  ut  optimum  fruclum  victoriae  secumonmes 
pcrcepisse  gnuderent.  Ita  solutis  navibus,  omnium 
animis  laetissimis,  in  altricem  terram  prevehitur 
sccundo  ct  vcnto  et  aestu.  Transmissio  haec  roare 
diu  pacavit,  pirata  omni  procul  fugato.  Fidelitatem 
actorum,  quac  qui  noverit  merito  admiratur,  multo 
magis  admirandam  celcrifas  fecit.  Siquidem  Octo- 
bris  ciroilcr  Kalendas,die  quo  memoriam  archangeli 
Michaelis  Ecclesia  concelebrat,  terram  ad  hostilem 
dubiusquem  consequeretur  eventum  abiit,  mense 


4365 


GESTA. 


1266 


Martio  in  sinum  patriee  rodditus,  csl  mclius  quam 
scripta  nostra  cxponant  rebus  gcstis. 

Julius  Caesar,  bis  transvectus  in  ipsam    Britan- 
niam  navibus  mille,  (nam  Anglis  nomcn  antiquius 
est  Britannia},)non  aequo  magna  peregitprima  vice, 
nec  a  littore  longius  progrcdi,  ncc  in  littore,  ta- 
metsi  patria  consuetudine  castra  munierit,  diutius 
morari  ausus  est.Transiit  in  extremo  aeslatis,  rediit 
anto  eequinoctium  quod  propc  instabat.  Porturbata3 
sunt  legiones  ejus  magno  mctu,  cum  navcs  partim 
fractae  sestu  maritimo  aut  fluctibus,partim  inuliies 
ad  navigandum  esscnt,  armamcntis  amissis.Aliqua) 
civitates  quoniam   in  otio   agilarc  quam  populum 
Romanum,  cujus  tremenda  erat  pcrmundumopinio, 
hostom  tolerare  malebant,obsides  ei  dedcrunt.  Gob- 
terum,quos   in   continentcm  obsido  adduccre  im- 
peravit,  pra?ler  duas   cunctte    ncglexerunt,   quan- 
quam  in  Belgio  cum  immani  exerritu  hibernarc  eum 
noverint.  Secundo  pedites  Uomanos  ct  cquitos  ad 
millia  fei  o  centum  transportavit,  una  cx  civitatibus 
Galliae   primos  quamplures  cum  eorum  cquitatu. 
(Juid  igitur  bujus  viri,  qucm  scribimus,  confcren- 
duni  laudibus  hac  vice  patravit  ?  Equitalus  Brilan- 
norum  et  Essedarii  cladem  illi  non  pnrvam  inlule- 
runt,  asquo  loco  audacissime  cum  co  confligentcs. 
Angli  vero  Willelmum  pavidi  iu  montc  operiebau- 
tur.   Csesarem  praelio  sa^pius  adorti  sunt  Brilanni. 
Anglos  adeo  Willelmus  die  uno  protrivit  utposl  se- 
cum  dimicandi  tiduciam  nullatenus  recii^crcnt.  C.um 
idom  imperator  ad  flumcn  Taniisim  pervenissct,  in 
nnesCassivelhiuni,quicontrasc  belium  administra- 
bat,  cxercitum  ducens,    in  adversa  ripa  lioslcs  in- 
structi  obstabant.  -rEgerrime  mibtes  llomani  vada 
transierunt,  exaquacapitesoloexstantes.  Atcum  in 
eamdemregionemdux  Northmannorum  adventaret, 
obviam  ei  clementiam  deprecando  processcrunt  civi. 
tateset  municipia.Militibus  ejus  trajectum  ullraflu- 
men  ponte,si  id  collibuisset  impcrare,sinc  mora  pa- 
ravissent.  Ca^sar,  ut  agros  vastaret,  igne  ac  prseda 
equitatumsuumefrudit,([uoslatius  vagari  Cassivel- 
au  nusprohibebat,exEssedispuguarc  peritosimmil" 
tendo.Wiilelmusautem,pacilicajubens  Incoii8,ter- 
ram  quam  cilius  evertere  possc  incolas  cum  terra  sibi 
conservavit.DefenditCajsarabinjuria  Cassivcllauni 
Maudrubatium  ct  civitalcm,  cujus  impcrium  reddi- 
dit  Maudrubatio.   Liberavit  in  perpetuo  Willelmus 
gentcm  omnem  a  lyrannido  Hcraldi,  at(|uo  solium 
obtinuit  ipse,  unde  regionibus  qua3  sub  multis  re- 
gibus  quondam  egerant  unus  iniperilurct.  Uoniani 
solum  ex  Britanniio  majoribus  Cin^^otorigem  cepc- 
runt.  Miile  ex  ipsa  nationc  iiiustrcs  in  vincula,  s^ 
placuisset,  conjecissent  Norlhnianni.  Quanta  parti- 
bus   in  ipsis   Bomani  gesserunt   tcmpore  a^stivo  ! 
quanta  Norlhmanni  hiberno  !  Iliemem  ad  ros  bolio 
gerendas  minus  quam  asstatem  opportunam  esse 
pernotum  est.   Ca^sari  satis  fuerat  ad  laudem  vel 
utilitatom,    pro^lia  cum  Britannis,    uti  cum   Gallis, 
impcrando  faccre.  Equidem  sua  manu  raro  pugna- 
vit.  HaBc  multa  ducum  antiquorum  consuetudo  fuit. 


A  Altestantur  Commentarii  eloquenlia  ipsius  dictati. 
At  dedecus  visum  est  Willclmo,  ac  parum  utilo,  in 
eo  conflictu  quo  contrivil  Angios,  offlcia  prffistare 
impcratoris,  nisi  pra3starct  oflicia  quoque  militis, 
uti  bcllis  aliis  consueverat.  In  omni  enim  certa- 
mine,  ubi  pra^sens  adcrat,  primus  aut  in  primis 
gladio  suo  pugnare  solilus  erat. 

Si  Homani  iliius  et  nostri  principisactaattentius 
persi)cxcris,  illum  lcmerarium  atquo  fortuna)  nimis 
confldcntem,  hunc  omnino  i>rovidiim  hominem  qui 
magis  optimo  consilio  quam  casu  resbene  gesserit| 
rccte  dices.  Postremo  Ca^sar,  civitatibus  aliquot  in 
deditione  et  obsidibus  a  Cassivellauno  acceptis, 
necnon  aiiquanto  vectigali,  quod  in  annos  singulos 
Britanniapopulo  Uomanopenderet  constituto,  exor- 

P  cilum  difflcilc  duobus  commeatibus  in  Belgium  re- 
porlavit,  navibus  quippe  refectis  et  minoris  quam 
adduxerit  numori,  ob  incommodum  quod  ex  tem- 
pcstule  acciderat.  Tali  minimo  Willelmus  difficul- 
tale  angebatur.  Parerct  ei  gens  eadem  imperanti 
navigia  nova  ad  numerum  et  modum  quem  voilety 
insuper  mctallo  prctioso  decorata,  velis  purpureia 
adornata,  peritis  remigibus,  dclectis  gubernatori- 
bus  inslructa.  En  quam  gloriose  revectus  est  non 
trahcns,  ut  Uomani,  vulgus  caplivum,  sod  habons 
in  comitalu  et  oi)sequio  suo  totius  Britannia)  epi- 
scoporum  primatcm,  atque  magnos  in  transmarinis 
coenobiis  abbatos  cl  lllios  Anglorum  tam  stemmatis 
quam  opum  dignilato  reges  appellandos.  Attulit 
non  aiiquantuium  vcctigal ,  non  rapinas ,  sed , 
quan!um  exditiouc  trium  GalHarum  vix  colligere- 

^  lur,  argentum  atque  aurum  quod  rectissimo  jure 
acceperat,  quod,  ubi  honestissimce  rationes  postu- 
larent,expcndcre  cogitabat.Chari  metalli  abundantia 
multipliciter  Gallias  terrailia  vincit.  Ut  enim  Hor- 
roum  Cereris  dicenda  vidctur  frumenfi  copia,  sic 
.'Erarium  Arabiie  auri  copia.Mentionem  super  Julio 
Ca)sare  qnx  forto  nototur  quasi  derogans,  omitta- 
mus.Fuit  itaque  cximius  dux  lectione  doctus  Gra3- 
corum  praecepta  militaria,  mihtia  Uomana  cum 
laude  abadolesccntiausus,  vii*tute  consecutusUrbis 
consulatum.  Bella  multa  cum  bellicosis  gontibus 
feliciter  atque  coleriter  confecit,  novissime  Romam 
Africa3  et  Europse  atque  Asio)  prsesidentom  regnum 
suum  bcliando  efl^ecit. 
Vespasiani  fllio  Tito,  qui  dum  recta  vchementer 

D  amaret,  orbis  Amor  dici  mcruit,  nunquam  Italia 
loetior  quam  Northmannia  occurrit  Willelmo  regi 
principi  suo.  Dics  erant  hiborni  ot  qui  poenitentioB 
quadragesimalis  rigori  vacant.  Ceeterum,  ubique 
agebantur  tanquam  summee  fcstivi  temporis  feriae  ; 
sol  ocstiva  serenitate  lucidus  videbatur,  gratia  dio- 
rum  soiita  longe  major.  Minorum  sive  romotiorum 
locorum  incoln}  in  urbes,  aut  alio,  ubi  facultas 
conspiciondi  regem  daretur,  confluebant.  Cum  in 
metropolim  suam  Uolhomagum  introiret,  senes, 
pucri,  matronaj,  cuncti([ue  civesspectatumprocos- 
serant,  couclamabant  salutantes  reducem,  adeo  ut 
civitas  iila  universa  applaudere  putaretur,  sicuti 


mn 


APPENDICES  AD  GESTA  WILLELMI  CONQUESTORIS 


r268 


Roma  quonriam  Pompeio  suo  applaudens  tripudia-  A  venerabilium  ct  praesulum  cl  abbatum.  Humiliter 


vit.  Monasteria  certabant  monachorum  atque  cleri 
quodnam  inadvonlusui  charissimi  tuloris  aniplio- 
rem  offi<'iositateni  impendercnt.Nihil  rclinquebalur 
quod  in  studio  lalis  honorificentice  agi  solitum  cst. 
Pra3terea,  si  quid  novum  adinvenirc  potuit,  adde- 
batur.  Quam  pietatcm   ipse  confestim  lucro  multi- 
plici    recompensavit,    donans    palha,   libras    auri, 
aliaquo  magna  altaribus  ac  famuHsChrisl».  Nullius 
unquam  regis  aut  imperatoris.largitatem  in  obla- 
tionibus  majorem  comperimus.  Item  quas  ecclcsias 
non  prsesentia  sua,  muneribus  visitavit  iterum.Ca- 
domensi  basilica?  modo  specieque  admirabili  suis 
impendiis,    ad  titulum  beati  Stephani  protomarty- 
ris  a  fundamento,  utante  est  memoratum,  exstru- 
ctso,  tum  diversa  donaria  advexit,  materia  artificio- 
quo    pretiosissima,  quae  ad  soeculi  tcrminum  ho- 


astans  illo  choris  ordinum  roligiosorum,  ludicra 
inlermittere,  concurrere  ad  divina  militum  ple- 
bisquc  turbas  coogit.  Uegis  Francorum  vitricus  in- 
tarerat  huic  curise  Hodulphus  praepotens  comes, 
multaque  nobilitas  Franciae.Curioso  hi  cum  North- 
manni,  ccrnebant  crinigeros  alumnos  plaga;  aqui- 
lonalis,  quorum  pulchritudini  Gallise  comatas  for- 
mosissimi  juvenes  inviderent.  Nec  enim  puellari 
venustali  cedel)ant.Hegis  autem  regiorumque  sa- 
tellitum  indumenta  spectantes  intexta  atque  cru- 
stata  auro,  quDeque  antea  viderant  vilia  aestima- 
vere.  Item,  vasa  argentea  sive  aurea  admiitiban- 
tur,  quorum  de  numero  vel  decoro  vere  narrari 
possint  incredibilia.  His  tantum  cx  populis  cccna- 
culum  ingens  bibebat,  aut  cornibus  bubalinis  mc- 
tallo  decoralis  eodem  circa  extremitatcs  utrasque. 


noro 


permanero  valeant.   Singula  descriplionibus  3  Deniquc  plurinia    hujuscemodi  compctentia  regali 


aut  nominibus  designare  spatiosum  foret.  Volu- 
ptuosum  est  ea  porspectare  hospitibus  niaximis  et 
quisaepo  nobilium  ecclosiarum  thesauros  vidcrant. 
Transiretillac  hospesGriccus  aut  Arabs,  voluptate 
trahcrctur  eadem.Anglicai  nationis  fcminoBmultum 
acu  ct  auri  lextura,  egregie  viri  in  omni  valcnt  ar- 
tificio.  Adhoc  incolere  apud  eos  Germani  solcbant 
talium  artium  scientissimi.  Infcrunt  cl  negotia- 
toros  qui  longinquas  regiones  navibus  adcunt,  do- 
ctarum  manuum  opera. 

Potentes  nonnulli  sanctis  inique  largiuntur,  ple- 
rumque  in  iisdem  donationibus  laudom  suam  in 
mundo,  delicta  sua  coram  Dco  adaugenles.  Spoli- 
ant  ecclesias  et  rapinis  ipsis  alias  dilant.  Hex  vero 
Willelmus  nunquam,nisibonitate,  sinceram  famam 
sibi  comparavit,  donans  vere  sua,  mente  ad  spem 
interminae  mercedis,  non  ad  gloriam  quje  dcperi-  p 
bit  intentus,  Abundantes  Ecclesiffl  transmarinie, 
aliqua  ei  libentes.  quaein  Galliam  transferrct,  dede- 
runt,  quoniam  ca  multuplo  redemit  rebus  aliis. 
Patriam,  non  minus  regno  charam  sibi,  proecipue 
causa  probse  gentis,  quani  principibus  terrcnis  fi- 
dam,  culturoe  Ghristi  valdo  deditam  noverat,  in 
statu  quem  volebat  invenit. 

Optime  quidem  egerat  in  gubernaculo  domina 
nostra  Mathildisjamnominedivulgatoregina,  et  si 
nondum  coronata.  Illius  prudcntiam  viri  adjuverc 
consilio  utilissimi,  in  quibus  locum  dignitatis  pri- 
mum  tenebat  Hogcrus  de  nellomontc,Humfridiho- 
minis  generosissimi  fiIius,ob  maturitatcm  aovilibo- 
rior  ad  nogotia  qua^  domi  gcruntur.  Filio  adolescen- 
ti,supcrcuju8fortitudinein  prajlio  contralloraldum 
paucis  diximus,  ofticio  militari  Iradito.  Verum  quod 
finitimiincursionem  nullam  ausi  fuerant,  cum  ter- 
ram  fcre  mililibus  exhaustam  sciront,  regi  ipsius, 
cujus  reversionem  verebantur,  primo  ascribendum 
arbitramur. 

Ad  ccenobium  Sancta^Trinitalis  Fiscanni  Pascha 
celcbravitDominicum,Hedemploremresurrcctioni8 
susB  festo  revcreDdissimo  honorans  cum  frequentia 


munificentia3  notabant,quie  reversi  domum  ob  no- 
vitatem  pra;dicarent.  Castcrum,  talibus  longe  insi- 
gniorem,  atquo  plus  memorandam  ipsius  regis  co- 
gnoverc  honeslatem.  .^^i^stiva  illa  et  nutumnumpar- 
lemque  hiemis  circa  mare  transegit,  tempus  hoc 
patria3  amori  omne  donans.  Qua)  nec  hac  mora,Qe- 
que  superioris  anni  expeditione  suas  opes  attenua- 
tas  fuisse  dolebat.  Ea  illius  temperantia  fuit  ac 
prudenlia.  Militibus  et  hospitibus  abundc  sumptus 
minislrabatur,  nemini  rapere  quidpiam  concede- 
l)atur.  Provincialium  tuto  armenta  vel  greges  pa- 
scebantur,  seu  per  campestria,  seu  per  tesqua,se- 
gctes  falcem  cultoris  intactsc  exspectabant,  quas 
nec  attrivitsuperba  equitum  efTusio^ncc  demessuit 
pabulator.  Homo  imbecillis  aut  incrmis  equo  can- 
lans  qua  libuitvectabatur,  turmasmilitumccrnens, 
nonexhorrens. 

Interea  najocensispraesul  Odo  et  Willelmus  ()s- 

berni  lilius,prxfecturas  in  regno  uterque  suaslau- 

dabiliter  administrabant  interdum  simul   agitantes 

modo  diversi.  Si  quando  necessitudo    postulahat, 

festinam  alter    alteri    ferebat   opem.  Pcr  anucam 

qua  sincere  voluntatem  concordabant,  ampliusva- 

luit  prudens  corum'  vigilantia.  Mutuo  scse,  regera 

cequaliter  diligebant,  aflectu  ardebant  pari  ad  con- 

tinendum  in   pace  gentem   Christianam,   consiiio 

alteralterius  a^quanimiter  assentiebantur.  ^-tquitate 

utebantur  maxima,  uti  rex  prajmonuorat,  qna  lio- 

mines  efferi    ct  inimici  corrigerentur  et  bcnevoli 

fierent.  Itcm  priefecli  minores,  ubi  quisque  in  mu- 

nitionibus  locatus  fuerat,  strcnue  curabanl.  Veruni 

Angli,  neque  bcneficio,  neque  formidinesatiscoer- 

ceripoterant,  ut  quictem  serenam  quam  res  novas 

ac  turbidas  mallent.  (^onsurgeropalaminarraanon 

Yi  confidunt,  sed  regionatim  de  pravis  conspirationi- 

l)us  traclant,    si  quibus    forte  dolis  prievaleant  ad 

nocendum.  Ad  Danos,  vcl  alio,  undc  auxilium  ali- 

quot  spcratur,  lcgatos  missitant.  Ultro  in  exsilium 

aliqui  profugiunl  quo  cxtorres  vel  a  potestate  Nor* 

Ihmannorum    sint  libcri,    vel  aucti  opibus  ahenis 

conlra  cos  revertantur. 


1269 


APPEND.  I.  --  GENEALOGU  DUCUM  NORTHMANNORUM. 


1270 


Regi  ea  lompostate  Euslachiiis  comcs   Boloniae  A  plano  convincorem.  Neque   sententia  erravit  dicta 


B 


adversabatur,   qui   flhum   de  fide    ante  belhim  in 

Norlhmannia    obsidem   dcderat.  Ei  persuadent  hi 

maxime  qui  Cantium   inhabitant,  uli  castrum   I)o- 

voram  invadaty  ipsis   utens  ndjutorihus.  Equidem 

fore,  si  firmissimo  loco  hoc  sit  potitus  cum  portu 

marino,  ut  potentia  ejus  latius  distendatur,  sicque 

potentiam   Northmannorum  diminutam    iri.  Nam, 

quia  Northmannos  odere,  cum   Eustacliio  pridem 

sibi  inimicissimo  concordavere.  Eumbellandi  peri- 

tum,  atque  in  prselio  felicem  experimontis  cogno- 

verant.  Si  erat  serviendum  non  compatriota;,  noto 

servire  atque  vicino    satius    pulabant.    Accidit  ut 

oceasio   temporis   eventum  rei   quam  afrectabant 

promitteret.  Abierant  ultra  ftumen  Tamisim  primi 

munitioniscustodes,  praisul  najocensis,atqueHugo 

de  Monteforti,  militum  parte  majori  secum  ducta. 

Eustachius  itaquc,  accopto  nuutio  Anglorum,  cum 

suis  ad  eos  noctis  conticinio  transivit,  ut  incaule 

opprimeretCastellanos.Glassem  duxil  mihlibus  dc- 

lectis  oneratam    relictis   equis    pr»vter    adnfddum 

paucos.    Vicinia  omnis  adfuit  armatn,  auctior  nu- 

merus  ex  ulterioriljus  acoederet,  si  mora  bi<hiana 

obsidio  traheretur.  Cajterum  custodiam  invcnerunt 

minus  opinione  rcmissam,  plus  metu  ad  defcnsan- 

dum  validam.  Eripiunt  velocitas  equi,  notitia  tra- 

mitis,  navisque  paratior.    Nobilissimus  autem  tiro 

nepos  ejuscomprehensus  est.  Angh  pcr  diverticula 

pluraeo  facihus  evaserunt,  quominus  commodum 

erat  paucitati  (llastellanorum  inscqui   per  diversa. 

Jure  id  Eustachio  dedecus  alque  detrimcntum  con- 

tigit.  Equidem  si  rationes  quie  ejus  hti  controver-  n 

santur  depromerem,  regis  eumgratiam  atqueregis 

dono  accepta  beneficia  ex  sequo  et  bono  ami  sisse 


consensu  Anglorum  et  (Jallorum,  qua  de  reatu 
multo  convictus  est.  Sed  parcendum  sentimus  per- 
sona  multifariam  illustri,  comiti  nominato,  qui 
rcconciliatus  nunc  in  proximis  regis  honoratur. 

Eodem  fere  tempore  (^iOxo  comes,  quem  placuisse 
Northmannis   diximus,    morte  oocidit  immerita  ot 
quam  deceat  propagari.  Ut  igitur  vivat  laus  ejus, 
atque  per  exemplum  oriaturin  posthumis  innocen- 
tia  defuncti  litteris  efliccre  juvat.  Prosapia  ac  po- 
tentatu  Anglus  hic  juxtapraoelsus,   magis  animi 
singularitate  prudcntis  el  omnino  honesti  excelluit. 
llic  regis  causam  et  ipsum  favore  multo  probabat. 
Sui  vero  satelliles  ab  ipso  dissidebant,  factionum 
deterrimi  fautores  nc  socii.  Proinde  eum  ab  offlcio 
transverlerc  tcntabant,  ssepe  moucntes  quasi  per 
aniieitiam  de  privato  honore,   ut  libertatem  a  pro- 
avis   traditam   defendcret ;   nunc   obsecrantes  at- 
que  obtestantes,    tanquam   gratia  rerum  publica- 
rum,  ut  extraneos  dcserens   optimorum  hominum 
suse  nationis  et  consanguinitatis  voluntatem  seque- 
retur.  Sane  diutina  variaque  calliditate  hsec  sugge- 
rehant,  ethujusmodi  alia.  Sed  ubi  mentem  firmiter 
in  tonore  honi  lixam    talitcr   dimovere   nequeunt, 
comprovinciales  ad  invidiamconcitavere  quam  ne- 
cessario  placaret  ab  regc  deficiendo.  Postremo  au- 
gescente  indies  malevolentiaipsorum,  cumillepo- 
pularium  odia,  omnemque  injuriam  perpeti,  quam 
integrilatem  fidei  temerare  mallet,  per  insidias  op- 
pressum  interfecere.  Ita  eximius  vir  suo  casu,quod 
majestas  domini  sui  stare  deberet  asseruit. 
Sane  pontificesquidamobsequio  regio  studebant, 

maxime  Adclred  primas  Eboracencis Heliqua 

(lcsuiit  in  ins.  Codice. 


APPENDICES  ADGESTA  WILLELMI  CONQUESTORIS 


APPENDIX  PRIMA. 


GENEALOGIA  DUCUM  NORTHMANNORUM. 


Ex  veteri  codice  Ms. 


AnnoDominicae  Incarnationis  896,regnante  Fran-  D 
corum  rege  Carolo,  qui  Simplex  appellatus  estpi- 
rataeDanorum  ex  insula  Scanzia,  qua3  Northvega, 
dicitur,  egressi,  cum  in  Francia  multa  gessisscnt 
prieliare  gnumquedevastassent,  Caroluspriedictus 
■acceptis  ol)sidibus,cis  Neustriam  tradidit  qunm  ab 
ipso  tempore  vocaverunt  Northmanniam,  eo  quod 
abipsis(iui  exNorthvega  venerant  possessa  erat. 
Hoberlus  igitur,  RoIIo  dictus,  eoinim  primus  erat 
dux  comesquc  Northmanniaj.  Robertus  iste  genuit 
Willelmum,  qui  Longa-Spatha  eognominatus  est, 
quem  Franci  dolo  occidcrunt.  Willelmus  autem 


Longa-Spatha  genuit  Richardum  senem.Hic  genuit 
iiliam,  nomine  Emmam,  de  qua  natus  est  Eduardus 
rex  Anglorum.  Richnrdus  autem  senex  genuit  Ri- 
chardum.  l{ichardusvcro  secundus  genuit  Richar- 
dunitertium  et  Robertum.  Richardus  autem  genuit 
NicoIaumSancti  Audocni  abbatem.  Robertus  vero 
genuitWiIIelmumNothum,quipostmortemEduardi 
transfrota vit  in  AngUam  anno  Domini  i066,regnum- 
que  obtinuit  jure  hseredilario,  quia  ejus  atavus 
Richardus  senex  fuerat,  cujus  Emma  filia  Eduar- 
dum  regem  genuerat.  Willelmus  iste  Nothus  tres 
fllios  habuit,  Robertum  videlicet  et  WillelmuxEL  B^^v 


1271  APPENDICES  AD  GESTA  WILLELMI  CONQUESTORIS.  1272 

fum   atquc  Henricum,  ex   Mnthilda  filia  Balduini  j|^  transmisit  in  Angliam  cl  Northmanninm  cum  An- 

comitis  Flandna},  qui  sepultus  est  apud  Insulanum  glia  obtiuuit.    llic  occopit  filiam  Malcolumai  re^jis 

oppidum.  Willelmo  Notho  dcfunclo,  Willelmus  Uu-  Scolorum,  nominc  Mathildom,quam  sancta  Marga- 

fu8  ejus  filius   rox  creatus  est  et  Robertus  conies  reta  popcrit,   neptis  Eduardi   re^jris  Anglorum,  qui 

Northmannias.  Willchnus  ergo  Hufus  cum  essetin  fuit  rex  ante  Willelmum  Nothum.  Ue  qua,  videhcet 

silva  venandi  causa,  quidam  ejus   miles,  dum  sa-  Mathilda,  prffidictus   rex  llcnricus  Wiilelmum  et 

gitta  cervum  uppetiil,  pro  ccrvo  ipsum  rcgcm  oc-  Mathildam  genuit,  quam   imperalori   Henrico  Ju- 

cidit.Quo  interfelo,  Uobeitus  regis  frater,  qui  suc-  niori  dedit,    anno   Uomini   1110.    Anno  vero  1120, 

ccssor  ejus  cssc  dcbuit,  tum  crat  Hicro8olyniis,et  dum  Willelmus  aNorlhmannia  inAngliam  InmHice 

Henricus  frater  ejus  et  homo  injusto  regnum  ejus  vellet,  patrem  seculus  cum  comitibus  et  nobiUum 

invasit.   Roberto  autem  urbe   Jerusalem  capta  re-  Anglorum    filiis    submersis  periit,  vni  Kal.   l)c- 

gresso,  Henricus  mare  transmeato  fratrom  in  Nor-  cembris, 
thmannia   expugnavit   et  dolo    coepit,  captumque 


EPITAFHIUM  WILLELMl  DUCIS  NORTHMANNOHUM  ET  REGIS  ANGLORUM. 

(HisL  UtL  (le  la  Francey  tom.  VIII,  p,  180.) 


Qui  rexit  rigidos  Northmannos  atque  Britannos  B  Rex  magnus  parva  jacet  hi  hic  Willelmus  in  uma, 

Audacter  vicit,  fortitcr  obtinuit ;  Sufficit  et  magno  parva  domus  domino. 

Et  Cenomanonses  virtute  coercuit  enses,  Ter  septem   gradibus  se   volverat  atque  duobus 

Imperiique  sui  legos  applicuit.  Virginis  in  grcmiis  Pheebus,  et  hic  abiit. 


ALIUD  EPITAPHIUM. 

Ea^  metnbrana  veteri  semilacera. 

(uucHESNE     scripL     Rer,    Norni.     pag.     317.) 

Flete,  viri,  lugcte  proceres,  resolutus  est  rex  in  cineres. 
Rcx  editus  de  magnis  rogibus,  rex  Willelmus  in  bello  fortissimus, 
Rex  Anglorum  et  dux  Northmannioe,  Cenomannis  dominus  patrise. 

In  omnibus  quse  sibi  subdidil  et  in  quibus  se  cunctis  pra)tulit, 
PIus  dcbetur  virtuli  proprite,  quam  millibus  suse  militiae. 
Magna  virtus  et  sapientia,  ([ua  regebat  tot  unus  millia. 

Rex  Willelme,  potens  et  nobilis,  facta  probant,  quod  es  laudabilis. 
Scribi  debet  in  signum  posteris,  qua  praistabas  virtule  cajteris. 
Sed  quis  stylus,  aut  qute  f&cundia,  possent  ire  per  tot  insignia"? 

In  feroci  monstratur  Anglia,  praeter  mille  miranda  praslia, 
Qualis  comes  in  Cenomannia,  quantus  esset  dux  in  Northmannia. 
Rex  de  duce  se  fecit  postea,  dignissimum  Romana  laurea. 

Gens  Anglorum,  turbastis  principem,  qui  virtutis  amabat  tramitem. 
Vos  sensistis  quid  possct  facere,  qui  solcbat  per  arma  vincere. 
Magnum  fuit  vobis  oxitium,  sed  ob  vestri  regis  perjuriura. 

Postquam  suo  junxit  imperio,  vos  tractavit  rogni  judicio. 
Sic  devicit  potcntes  Angliae,  quod  inclusit  superbos  DanioB. 
Magnus  honor  de  tali  domino,  magnus  dolor  de  vitao  termino. 

Rex  Willelme,  te  claudit  tumulus,  sed  por  orbom  to  plangit  populus. 
Plangunt  omnes  facta  mirifica,  largitates,  bella  pacifica, 
Quanto  magis  labuntur  temporn,  lanto  dc  te  suspirant  pectora. 

Quisquis  iret  per  tuam  patriam,  non  timebat  hostis  injuriam. 
Timor  eras  in  multitudine,  seeuritas  in  solitudinc. 
Nunc  cx  Icgc  non  estsecuritas  nunc  dofondit  sua  pluralitas. 

Heu !  post  tanti  principis  obitum,  summus  honor  tendit  ad  exitum. 
OnsMs  ille  plangendus  nimium,  qui  honori  proDstat  cxsilium. 
TeiTa  suis  orbata  viribus,    pressa  jaces  longis  moproribus. 

Et  merito.    Nam  nulli   similis    ille  potens,  ille  mirabilis. 


APPEND.  IL  -  COGNOMINA  NOBILIUM  :  QUL  ETC. 


1374 


APPENDIX  H. 

^OMINA  NOBILIUM  QUI  WILL.  NORTHM.  DUGEM  IN  ANGLIAM  SECUTI  SUNT. 

n/a  moDasterii  de  IJello  in  Angliay    vulgo  Battail  abbat,  oum  hac  superscriptione. 

Dicitur  a  bello  Bellum  locus  hic,  quia  bello 
Angligenae  victi  sunt  hic  in  morte  relicti : 
Martyris  in  Christi  festo  cecidere  Calixti. 
Scxagenus  erat  sextus  millesimus  annus, 
Cum  pereunt  Angli,  stella  monstrante  cometa. 


3. 


id. 


Bussevilo. 

Blunt. 

Beawper. 

Bret. 

Barret. 

Barnovale. 

Barry. 

Bodyt. 

Bertevile. 

Bei*tinc. 

Belcw. 

Buschell. 

Belencrs. 

Buffard. 

Botcler. 

Botuile. 

Brasard. 

Bethelmo. 

Braunche. 

Bolcsur. 

Blundel. 

Burdet. 

Bigot. 

Bcaupont. 

Bools. 

Beicfroun. 

Barchampe. 


Camos. 
Chanville. 
Chawent. 
Chancy. 
Coudoray. 
Colvile. 
Chamberlaine. 
Ghambernoune. 
Cribet. 
Corbine. 
Corbet. 
Conicrs. 
Chaundos. 
Coucy. 
Chaworthe. 
Clare^naus. 
Clarell. 
Camniiie. 
Chaundyt. 
Claruays. 
(^hantilowe. 
Colet. 
h*ossy. 
Courtenay. 
Coiislable. 
(ihancer. 
(Iholmohiy. 
Corlovillc. 
Ghampenoy. 
Garew. 
Ghawnos. 


Claruaile. 

Ghampaine. 

Garbonell. 

Gharles. 

Ghareberge. 

Ghawnes. 

Ghawmont. 

Cheyne. 

Gursen. 

Gonoll. 

Chayters. 

Gheynes. 

Cateray. 

Gherocourt. 

Ghaunvile. 

Glereney. 

Gurly. 

Glyflord. 

D 
Deauvile. 
Dercy. 
Dine. 

Dispencer. 
Daniel. 
Denyse. 
Druell. 
Denaus. 
Dauers. 
Doningsels. 
Dareli. 
Delabore. 
de  la  Pole. 
dc  la  Lind. 
de  la  Hill. 
de  la  Wate. 
de  la  Watche. 
Dakeny. 
Dauntre. 
Desuyo. 
Dabernoune. 
Damry. 
Daucros. 
de  la  Vere. 
de  Liele. 
de  la  Warde. 
de  la  Planch. 
Danway. 
de  Hewse. 
Disai*d. 
Durant. 
Diury. 

E 
Elslrange. 
Estouteville. 
Escriols. 
P^ngayne. 
Encrs. 
Estumey. 

F 
Foluile. 


Fitz  Water. 

Fitz  Marmaduk. 

Fibert. 

Fitz  Roger. 

Fitz  Robert. 

Fanecourt. 

Fitz  PhUip. 

Fitz  William. 

Fitz  Paine. 

Fitz  Alyne. 

Fitz  Raulfe. 

Fitz  Browne. 

Foke. 

Freuile. 

Facombrige. 

Frissel. 

Filioll. 

Fitz  Thomas. 

Fitz  Morice. 

Fitz  Hughe. 

Fitz  Warren. 

Faunuile. 

Formay. 

Formiband. 

Frison. 

Finer. 

Fitz  Urcy. 

Furninall. 

Fitz  Herbert. 

Fitz  John. 

G 

Gargraue. 

Graunson. 

Gracy. 

Glaunuile. 

Gouer. 

Gascoyne. 

Gray. 

Golofer. 

Grauns. 

Gurly. 

Gurdon. 

Gamages. 

Gaunt. 


H 


Hansard. 

Hastings. 

Haulay. 

Husie. 

Heme. 

Hamelyn. 

Harewell. 

Herdel. 

HoH'''»^. 

Hauiouiid. 
Harecord. 

larden. 
lay. 


1275 


APPENDICES  AD  GESTA  WILLELMI  CONQUESTORIS. 


1276 


lanuile. 
lasparuilo. 

K 
Karse. 
Karson. 
Kyriell. 

Lestrange. 
Leuony. 
Latomerc. 
Loueday. 
Logenton. 
Leuel. 
Ijescropc. 
Lomare. 
Litterile. 
Lucy. 

Lislay,  or  Liele. 
Longspes. 
Lonschampe. 
Lastels. 
Lindsey. 
Lotcrcl. 
Lon^^uaile. 
Lewawsc. 
Loy. 
Lancic. 
le  Dcspcnser. 
M 
Marmilon. 
Moribray. 
Moruile. 
Manley. 
Malebranche. 
Malemaine. 
Muschampo. 
Musgrave. 
Mesni-le-Villers. 
Mortmaine. 
Muse. 
Marteiuc. 
Mounthocher. 
Maleuile. 
Mountney. 
Maleherbe. 
Musgros. 
Musard. 


Mautrauers. 

Pudsey. 

Merkc. 

Pimeray. 

Murrcs. 

Pounscy. 

Montagu. 

Punchardon. 

Montalent. 

.   Pynchard. 

Mandute. 

Placy. 

Manle. 

Patine. 

Malory. 

Pampllion. 

Merny. 

Potcrell. 

Muffct. 

Pekeney. 

Menpincoy. 

Peruinke. 

Mainard. 

Penicord. 

Morell. 

Q 

Morlcy. 

Quincy. 

Mountmartinyners. 

Quintine. 

Mauley. 

\\ 

Mainwaring. 

Hose. 

MantcU. 

HidJe. 

Mayel. 

Rynel. 

Morton. 

Rous. 

N 

Hussel. 

Neuilc. 

Hond. 

Ncumarche. 

Hichcmond. 

Norton. 

Hocheford. 

Norbct. 

Reymond. 

Norecc. 

S 

Newborough. 

Seuche. 

Nccle. 

Soint  Quintine. 

Normanuile. 

Seint  Omer. 

0 

Seint  Amand. 

Otcncl. 

Seint  Leger. 

Olibcl. 

Souervile. 

Olifaunt. 

Sanford. 

Oysell. 

Somery. 

Oiiford. 

Seint  George. 

Oryoll. 

Seint  Les. 

P 

Saulne. 

Pigot. 

Seint  EIo. 

Pocy. 

Seint  Albinc. 

Pcrccount. 

Sciuto  Barbe. 

Pershalc. 

Sandeuile. 

Power. 

Seint  More. 

Paynel. 

Seint  Scudomo: 

Pechc. 

T 

Pcnerell. 

Tows. 

Perot. 

Talybois. 

Ficard. 

Tuchet. 

Truslot. 

Trusbut. 

Traynel. 

Taket. 

Talbot. 

Tanny. 

Tibtote. 

Trussell. 

Turbenile. 

Turuile. 

Torel. 

Tauers. 

Torel. 

Tirell. 

Totels. 

Tauerner. 

V 
Valence. 
Vancord. 
Vanasour. 
Vendor. 
Verder, 
Verdon. 

Aubrie  de  Vere. 
Vernoune. 
Verland. 
Verlay. 
Vernois. 
Vcrny. 
Vilan. 

Vinframuile. 
Vnkct. 
Vrnall. 

W 
Wakc. 
Waledger. 
Warde. 
Wardebus. 
Warcn. 
Wate. 
Wateuile. 
Woly. 
Wyuell. 


COGNOMINA  EOHUM  QUI  CUM  WILLKLMO  CONQUESTOHE  ANGLIAM  INGHESSI  SUNT. 
Ex  Historia  ms,  Jorvalensi  auvtore  Joanno  Bramptono  abbato  Jorvalensi^  qai  tloruit  auno  1 199. 


Maundevillc  etDaundeville. 
Oumfravillc  et  Doumfrcville. 
Bolevile  et  Baskcrvile. 
Evile  et  Clevile. 
Morevile  et  Colevile. 
Warbeville  et  Cawile. 
Botovile  et  Stotevile. 
Deucrous  etCanvilc. 
Mooun  et  Bohun. 
Vipoun  et  Vinoun. 
Baylon  et  Bayloun. 
Maris  et  Marmioun. 
Agulis  et  Aguloun. 
Chamberlain  et  Chambersoun. 
Ver  et  Vcrnoun. 
Verdeis  et  Verdoun. 


Criel  ct  Cardoun. 
Dnuvcr  ct  Dauernoun. 
Hasting  et  Camois. 
Bardolph  Botes  et  Boys. 
Waren  ot  Wardeboys. 
Rodes  et  Deuverois. 
Auris  ct  Argenton. 
Hotetour  et  Botevillein. 
Malcbouch  et  Malemein. 
Hautcvilc  ct  Hautein. 
Dauney  ct  Doueyn. 
Malins  ct  Malvesine. 
Morton  et  Mortemer. 
Bravuz  et  Columber. 
Seint  Dennis  et  Seint  (Ucr. 
Seint  Aubin  et  seint  Omer. 


Seint  Philbert,  Fyens  et  Gome. 
Turbevile  et  Turbcmer. 
Gorges  et  Spenser. 
Brus  et  Botteler. 
Crenawel  ot  seint  Quintin. 
Deueroug  et  seint  Martin. 
Seint  Mort  et  seint  Lcgcr. 
Seint  Vigor  et  seint  Per. 
Avenel  etl^aynel. 
Payver  ct  Perdel. 
Hivers  et  Hivell. 
Beauchamp  ct  Boauapel. 
Lou  et  Lowel. 
Ros  el  Druell. 

Mountabouns  et  Mountsoi^ell. 
Trussebot  ct  Trassel. 


1277 


APPEND.  II.  —  MAGNATES  SUPERSTITES  ANNO  XX  REGNI WILL. 


1778 


Burgas  et  Durnell. 
Bray  et  Bolterell. 
Bisct  ct  Basset. 
Malevile  ct  Mallet. 
Bonovil  et  Bouet, 
Nei*vil  et  Narbct. 
Coinel  et  Corbet. 
Mountain  et  Mount-ficher . 
Genevile  et  GifTard. 
Say  et  Seward. 
Gari  et  (^ihaward. 
Pcriton  et  Pipard. 
Harocourt  et  Hansard . 
Musgrave  et  Musard. 
Mare  et  Mautrauers. 
Fernz  et  Forrern. 
Barnevil  et  Bernors. 
Choync  et  Chalors. 
Danudou  et  Daungers. 
Vescy,  Qj'ay  et  Graungern. 
Bertran  et  Bigod. 
Trayly  ct  Traygod. 
Penbertct  Pigot. 
Freyn  et  Foliot. 


Dapisoun  et  Talbot, 

Saurauer  et  Saunford. 

Vagu  et  Vautorl. 

Montagu  ctMoundford. 

Forneus  et  Forneuous. 

Valens,  Yle  et  Vaus. 

Clarel  et  Claraus. 

Aubevil  et  seint  Amous. 

Agos  et  Dragous. 

Malherbe  et  Maudut. 

Brewcs  ot  Chaudut. 

Fitz  Aures  et  Fitz  de  Lou. 

Cantenor  et  Cantelou. 

Brayfuf  et  Hulbins. 

Bolebek  et  Molyns. 

Moleton  et  Besil. 

Rochford  et  Dosevil. 

Watervil  et  Davil. 

Nevors  ot  Novil. 

Heynoys,    Burs,  Burdevon. 

Ylebon,    Hyldebrond  et  Ilelion. 

Loges  et  scint  Lou. 

Mouban  ct  seint  Malou. 

Wake  et  Waheuil. 


Coudray  ct  Kncvil. 
Scaliers  et  Cleremount. 
Beomis  et  Beaumount. 
Mouns  et  Mouncharap. 
Percy,  Cruce  et  Lacy. 
Quincy  ot  Tracy. 
Stoker  et  Somery. 
Seint  John  et  seint  Jay. 
Greyly  et  seint  Valery. 
Nowers  et  Nowchamp. 
P  inkeny  et  Pauely, 
Monhaut  et  Monchensy 
Louein  et  Lucy, 
Artos  et  Arcy, 
Grevil  etCourcy, 
Arras  et  Crcssy, 
Merle  et  Moubray, 
Gornay  et  Courtenay 
Haustlaing  ot  Tiirnay, 
Huseo  ct  Husay, 
Pounchardon  et  Pomeray, 
Longevil  et  Longcspay, 
Payns  et  Pontelarge 
Straunge  et  Sauuage. 


MAGNATES  SUPERSTITES  ANNO  XX  REGNI  WILLEMI  CONQUESTORIS, 

Et  quibus  in  comitatibus  terras  tenuerant. 


Comes  Eustachius  Kcnl  Sur- 
rey,  Hauischire,  Somcrset,  Her- 
f  ord  Oxon.  Cant,  Hunt.  Bedf.  Es- 
sex,  Norft".  Suff. 

'  Comes  Moritoniensis.  Sussex, 
Surrey,  Bork.  Wiltz,  Dorsct,  So- 
merset,  Deuon.  Cornubia,  Mid. 
Hertford,  Buck.Oxon.  Gloc.Cant. 
Northamp.  Nolt.  Ebor.    Norff. 

Comcs  de  Ow.  Suffex,  Hunt. 

Comes  Hogerus.  Susscx,  Sur- 
rey,  Hampscire,  Wilt.  Mid.  Hert- 
ford.  GIoc.  Wigen.  Cant.  Wari- 
wich,  Staff.  Salop. 

Comes  Alanus.  Hamteschire 
Dorset,Hertford.Cant.  Nothampt. 
Derb.  Nott.Ebor.  LincoIn.Essox 
Norff.  Suff. 

Comes  Hugo.Hamschire.  Berk. 
Dorcet,  Somcrset,  Deuon.  Buck. 
Oxon.  Gloc.  Hunt.  Northampl. 
Warwic.  Salop.  Costr.Derb.  Nott. 


Roteland,  Ebor.  Linoln.  Norfl. 
Suff. 

Comes  Ebroicensis.  Ber. 

Comes  Alboricus.  Wilt.  Nor- 
thampt,  Lecestr.  Warwic.  Oxon. 

Comes  Ivo  Taylebois  Lincoln. 

Willelmus  fllius  Asborni  comes 
Herefordiee,  mortuus  antea. 

Ado  comes  AlbemarIse,mortuus 
antea. 

Hadulfus  comes  Estungliae, 
mortuus   antea. 

Siwardus  comcs,  mortuus  an- 
tea. 

Ilugo  deMonlfort.  Kent. 

Richardus  lilius  Gisleberti  co- 
mitisKcnt.  Surr.  Wilt.DcnonMid. 

Hamo  vicc  comes  Kanciee.Kent. 
Surr. 

Willelmus  de  Warenne,  Sus- 
sex,  Hamt. 

Willelmus  de  Braiosa.  Sussex, 


Surr,  Hamt.  Berk.  Wilt.  Dorse: 

Willelmus  filius  Ausculfi.  Surr 
Berk.  Mid. 

Waltorus    flUus  Otheri.  Surr. 
Hamt.  Berk.  Mid. 
Walterus  du  Duvay.  Surr.  Somer- 
set,  Deuon. 

Gislebertus  filius  Ricerii  de 
Aigle.  Surr. 

Goisfredus  doMannevile.  Surr. 
Berk.  Mid.  Hertf. 

Goisfredus  Orlatele.  Surr. 

Robertus  Malet.  Surr. 

Hunfridus  Camerarius.  Surr. 
Hamt.  Berk.  WiltBorset,  Somer- 
set. 

Radulfus  de  Filgeres.  Surr. 
Aluredusde  Merleber.  Surr. 
Hamt.  Wilt.  Somcrset. 

Hugo  de  Port.  Hamt.  Berk. 

Huberlus  de  Port.  Hamt. 

Wiilelmus  de  Percy. 


1379 


APPENDICBS  AD  GESTA  WILLBLMI  CONQUESTORIS 


1280 


CA.TALOGUS  NOBILIUM  QUI  IMMEDIATE  PRjEDIA  A  REGE  CONQUESTORE  TENUERUNT. 
Ex  Censuali  Angliso  libro,  quem  ipse  Conquestor  anno  rcgni  sui  20  confici  jaasiL 


!■■ 


Willelmus  fllias  Ansculfl, 

Wilielmus  Alisius. 

Willolmus  arcuarius. 

Osbernus  accipitrarius. 

Willelmus  filius  Azor. 

Goso^linus  filius  Azor. 

Gilo  frater  Asculfi. 

Aiulfus  vicccomes. 

Albertus. 

Theodricus  aurifaber. 

Stephanus  filius  Airardi 

Regerius  Arundel. 

Robortusde  Albemarlc. 

Huald.  Adobed. 

Aiulphus. 

Edgarus   yVdeling. 

Nigellus  dc  Albigni. 

Milo  frater  AnscuHi. 

Urso  do  Abotost. 

Hugo  Asinus. 

David  de  Argontomago  [Angen- 

tomo]. 
Henricus  filius  Azor. 
Robertus  Albus. 
Walterus  do  Aincurt. 
GoifTrodus  Alselin. 
Osbernus  de  Aris. 
Odo  Arbalistarius. 
Normam  de  Adreci. 
Ansgotus. 

Edmundus  illius  Algoti. 
Hunfredus  filius  Albcrici. 
Aluredus. 
Aldid. 

Frodis  fraterabbatis. 
Willelmus  do  Arcis. 
Alsi. 

RabcIIus  artifex. 
Gislebertus  arbalistarius. 
Bemadus  arbalistarius. 
Radulfus  arbalistarius 
Robertus  arbalistarius. 
Gislebertus  filius  RicheriideAI- 
glo. 

B 
Willelmus  de  Braiose. 
Willelmus  Beriram. 
Gislebertus  de  Brotevile. 
Hugo  filius  [Baldrici]. 
Willelmus  filius  Baderon. 
Willelmus  Belet. 


Hugo  Barbatus. 
Rogerus  do  Berchelai. 
Rogerus  de  Belmont. 
Serlo  doBusci. 
Hugo  do  Bosch-Herberti. 
Rogerus  de  Busli. 
Robertus  Bastard. 
Alaredus  Brito. 
Nicolaus  balistarius. 
Robertus  Blundus. 
Radulphus  Baignard. 
Hugo  de  Helcamp. 
GoiiTredus  do  Bech. 
GoifTrodus  de  Beluaco. 
Maino  Brito. 
Hugo  de  Bolebech. 
Nigellus  de  Berevile. 
Gozelinus  Brito. 
Urso  de  Bersores. 
Radulfus  de  Bercholei. 
Walterus  balistarius. 
Balduinus. 

Hunfridus  de  Buivile. 
Hugo  do  Bcrneres. 
Uxor  Bosolini. 
RobeHus  de  Buci. 
Drogode  Beurere. 
Willclmus  Buenvalot. 
Ogerus  Brito. 
Rainaldus  de  Balgioie. 
Baldricus. 
I^adulfus  de  Burun. 
Erneis  de  Burun. 
Rainerius  de  Brimow. 
Waldinus  Brito. 
Odo  balistarius. 
Willelmu8*blundus. 
Heppo  balistarius. 
Thihellus  Brito. 
Rogcrus  Bigotus. 
Radulfus  do   Belfago. 
Hunfridus  de  Bohun. 
Bernadus  balistarius. 
Herveus  Bituricensis. 
Oislebertus  balistarius. 
Radulfus  balistarius. 
Rainuldus  Brito. 
Bigot. 
Bezelinus. 

Tetbaldus.  fillus   Bernerii. 

C 

Comes  Eustacbius. 


Comes  de  Ow. 
Comes  Moritoniensis. 
Comes  Alanus 
Comes  Rogerus. 
Comes  Hugo. 
Comcs  Ebroicensis. 
Comes  Albericns. 
Comes  de  Mellend. 
Comes  Juo  Taillebois. 
Comes  Albericus,    mortuus. 
Ida  comitissa  Boloniensis. 
Juditha  comitissa. 
Godeva  comitissa. 
Comitissa  de  Albemarla 
Albertus  capellanus. 
Milo  Crispin. 
Humfridus  camerarius. 
Albcrtus  clericus. 
Turstinus  camerarius. 
Herbertus  camerarius. 
Rainaldus  filius  Croc. 
Gozelinus  de  Cormelies. 
GoiiTridus  camerarius  fllia}  regis. 
Alboricus   camerarius. 
Willolmus  filius  Corbucion. 
Robertus  filius  (^lorbucionis. 
Willelmus  de  Calgi. 
Radulphus  filius  comitis. 
Reimbaldus  de  Cicestre,  vel  Ci- 

reccstre. 
Rogerus   de  Curcelles. 
Rainaldus  Canutus. 
Walterus  de  Ciavile. 
Aiulfus   camerarius. 
Willelmus  Chievre. 
Girardus  capellanus. 
Sigar  de  Ciochcs. 
Willelmus  camerarius. 
Willelmus  filius  Constantini. 
Albericus  de  Coci. 
Albericus  Cocus. 
Richardus  de  Curcy. 
Cristina. 

Ansfridus  de  Cormcliis. 
Hunfridus  Cocus. 
Willelmus  do  Cahaignes. 
Hunfridus  de  Cioches. 
Gislebertus  Cocus. 
Wido  de  Crcdun. 
Godefridus  deCambray. 
Rogerus  filius   Gorbet. 
Robertus  filiusCorbet. 


4S81 


APPEND.  n.  -  CATALOGUS  NOBIUUM  QUI,  ETO. 


RaduiruaCacuB. 
Colsuaiu. 

Northmannus  CrBSSUS. 
GoiETrcdus  de  Cambrai. 
Col(;rim. 
Woltei-us  Cocus. 
Ansgorus  Cocus. 
Hiibertus  de  Canesio. 
Gundwinus  camerarius. 

U 
Walteius de  Duay, 
Walscinus  de  Duhj. 
Itobertus  dispensntor. 
Waltenis  diaconus. 
Hornina  do  Drewos. 
Eudo  dapifcr. 

Haimo  dapirer. 

Adam  filius  Durandi  Malaopera. 

Godricus  dapifer. 

Hogerus   Deus-salvet-Dominas, 

K 
Edredus. 

Richardus  Esturmi, 
Eddeva. 

Swainus  de  Essexa. 
UicharduB  Qlius  Erfaati. 
Eudo  filius  Erfasli 
Eudo  filius  Espirewic. 
Edricus  aocipitrarius, 
Erchengerus  pistor. 

F 
Itadulfue  de  Felgeros. 
Heuritius  de  Forrers. 
Willelmus  de  Faleise, 
Fulchenis. 
Robertus  Fafllon. 
Walterus  Flandrcasis, 
Vinemurue  Flandrensis. 
Willelmus  Froiaselow. 
Hugo  Flandrensis. 
Richardus  Forestaiius. 
Furstinus. 

Baldeuinus  Flandroasis. 
RaauKus  Famme. 
G 
UicharduB  fllius  Gisleberti  comi- 

lis, 
Robertus  filiusGeroldi. 
Durandus  de  Glowceslr. 
Wallerius  GilTard. 
Gislebertua  deGand. 
Osbernus  GilTard. 
firimhaldua 
ReringarLUsGiffard. 
Godescallus. 
Odo  fllius  Gamelini. 
Godeboldus. 
GotscelinuB. 
GirarduB. 


RobertusGemon. 
Hugo  do  Grentemaisnil. 
Wiljelmus  Gozinboded. 
Picotue  de  Greutebrigc. 
Girbertus. 
Geriaus, 
Gospalric. 
Hugo  do  Gumay. 
lloberlus  niius  Goberti. 
Godwinns. 
Hugo  filiusGrtp. 
Grim  preeposituB. 
H 


Hamo  vicocomes, 

EmuiruB  de  Hesding. 

Eudo  filius  Huborli. 

Hascoit. 

Emuirus  da  Hastingcs. 

Aluredus  Hispaniensis,  seu  de 

Hispania. 
Hcrveue  de  Helion. 
Hniaricus, 
Roberlus  hosliarius. 
nadulfus  lllius  Huberli. 
UabortusflliusWillelmihostiarii. 
Helgot. 

Willelmus  hosliarius, 

Hcrmorus. 

Hago. 

Tiholiua  de  Herion. 

Hacheberniis. 

Robcrlus  fllius  Hugonis. 

I 
Rogerus  de  Iveri. 
Hunfridus  de  lusula. 
Aluredus  de  Hispania,  v.  sup. 
Iscldis. 
Ranutfus  frotrer  Ilgerii. 

Richardua  de  Ingania, 

Hugo  de  Ivcri, 

Willel  m  us^I  ngnn  ia . 

ItaduUus  do  Insula. 

llbertus, 

Ilbodus,  velllbndo. 

Judichael,  sive  Juikel,  presbyter, 

leaHC. 

Waldinus  Inganialor. 

Raineldus  filius  Juoais. 
L 

Willelmus  Lonet,  vel  Lovelh. 

Rogerus  de  Laci. 

Hugo  I^asne. 

Radulphus  de.Linosi. 

Dermannua  Lundou. 

Rogerus  de  Luri. 

Willclmus  Levric. 
Richardus  Legatus. 

Geri  de  Loges. 


Albertus  Lothariensia. 
Alui^cdus  doLincolnia. 
Hugo  dc  Luri. 
llberluB  do  I^ci. 
GozelinusLoremarius. 

M 
Ilugo  de  Monlford. 
Goisfridus  de  Msnneville. 
Roberlus  Malct. 
Aluredusde  Merloberg. 
Radulfiis  de  Morlemer, 
Willolmus  Maudoit, 
Willelmus  iilius  Manne. 
Goisfridus  Marcscal. 
NigelluBmedicus 
Ilobcrlus  HliusMurdac. 
Malhiu[MBtthcas  MaurilaniensiB 

vel  Mati  de  Mauretania. 
Willelmus  de  Moion. 
Humfridus  Mauldoit. 
Robertus  Marescal, 
Ausgerus  dc  Montagud. 
Turstinus  Mautel, 
Martinus. 

Hasculfus,  vcl  Hasooit  Musard. 
Ilumfridus  de  Madehalle. 
Rogerus  de  Mulcelgros. 
GrirriauB  fllius  Mariadoc. 
Maino. 

Durandus  Malet. 
Hugo  de  Montgomeri, 
WillelmuB  Malbodeng. 
Hugode  Mara, 
Rogerus  marescalcus. 
Modwinus. 

Giraldus  marescalcus. 
Adam  filius  Durandv   Mata  pera. 

N 
Lewinus  do  Newham. 
Willelmus  filiusNorthmanni. 
Nigollus. 
NorthmannuB, 
Willeimus  fllius  Nigelti. 

0 
Odo  do  Wincestria  Taynu»  regis. 
Walterus  filius  Otheri. 
Goisfridus  Orlalo,  vel  Orleteile. 
Oswaldus 
Willeimua  de  Ow. 
Hugo  filins  Osmuudi. 
Anschetmns  Rlius  Osmundi. 
Robertus  de  Olgi. 
Osbernus  presbyler. 
Willetmus  de  Odburvilla  traiet. 
Rogeri. 


Hugo  de  Port. 
HubertuB  dePort. 


4283 


WILLELMI   CONQUESTORIS 


1284 


Willelmus  de  Perci. 

Bernardus  Pancevolt. 

Richardus  Puingiant,vel  Puniant 

Milo  Portarius. 

Willelmus  Peurel. 

Walterus  filius  Ponz. 

Drogo  filius  Ponz. 

Radulfus  de  Pomerei. 

Hadulfus  Paganel. 

Willelmus  de  Poilgi. 

Ranulfus  Perrel. 

Hugo  pincerna. 

Osbernus  piscator. 

Robertus  pincerna. 

Willolmus  Pantulf. 

Picot. 

Richardus  pincerna. 

Rogerus  Pictavicnsis. 

Theodoricus  Pointel. 

Radulfus  PineL 

Alvena  uxor  Phin. 

Herbandus  de  Ponte-Adomari. 


R 


Gilbertusfilius  Richerii  dc  Aigle. 

Turstinus  filius  Rolf. 

Walterus  filius  Rogori. 

Herbertus  filius  Remigii. 

Willelmus  filius  Richardi. 

Reinaldus  presbyter. 

Robertus  filius  Rolf. 

Gozelinus  de  Rivere, 

Wido  de  Rcinbodcourt. 

Reinbaldus. 

Willelmus  filius  Rogeri. 

Heraldus  filius  Ranulfi  comitis. 

Rogerus  filius  Radulfi. 

Osbemus  filius  Richardi. 

Richardus. 

Rainaldus  vicecomes. 

Robertus  de  Rodelont. 

Rainaldus. 

Restoldus. 

Robertus  filius  Rotscellini. 

Rogerus  filius  Reinardi. 

Radulfus  arbalistarius. 

Rabellus. 


Edwardus  Saresberiensis.. 
Willelmus  filius  Stur. 
Robertus  de  Stadfort. 
Radulfus  filiusSeifridi. 
Hugo  Stireman. 
Richardus  Sturmid. 
Willelmus  de   Scoies,  vel  Sco- 

chies. 
Osbernus  dc  Salceid. 
Walterus  de   Sancto  Walerico 
Robertus  de  Seint  Legire. 
Harduinus  de  Scalors. 
Gislebertus  filius  Solomonis. 
Swain  vicecomes. 
Osbernus  filius  Ric.  Scrupe. 
Swainus  de  Essex. 
Willehnus  Specs. 
Walterus  filius  Secheri. 
Siboidus. 
Stephanus. 
Nigelhis  dc  Stadford. 
Eudo  filius  Spirewic. 
Ranulfus  de  sancto  Walerico. 
Saisselinus. 

Hugo  de  sancto  Quintino. 
Stainardus. 
Starcolfus. 

Robertus  de  Stratford. 
Swain. 

T 

Henricus  thesaurarius. 

Durandus  tonsor. 

Ranulfus  de  Todeni. 

Gislebertus  filiusTuroldi. 

Judhel  de  Totenais. 

Richardus  filius  Turoldi. 

Robertus  de  Todoni. 

Radulfus  Tailgebosch. 

Berengarius  de  Todeni. 

Turchillus.  " 

Ilbertus  filius  Turoldi. 

Turstinus. 

Robertus  filius  Tetbaldi. 

Turoldus. 

Hugo  filius  Turgisi. 

Osbernus  filius  Tezzonis. 


Gislebertas  Tisuo. 

Willelmus  Tailebosc. 

Turchillus  prsBpositus. 

Ivo  Tailebois. 

Tihellus. 

Tovi. 

Tuchil  de  Warwik. 

V 

Hamo  vicecomes. 

Walorannus  venator. 

Groc  venator. 

Aiulfus  vicecomes. 

Humfredus  Vis  de  Lcw. 

Baldewinus  vicecomes. 

Albericus  de  Ver. 

Petrus  de  Valoignes. 

Bertran  de  Verdon. 

Swain  vicecomes. 

Durandus  vicecomos. 

Robertus  de  Vesci. 

Rogerus  venator. 

Richardus  Vernon. 

Walterus  Vcrnon. 

Radulfus  venator. 

Robcrtus  de  Verli. 

Ulketel. 

Vavasores  regis. 

RainaMus  vicecomes. 

Ogerus  filius  Ungemar. 

Willelmus  de  Warcnne. 

Willelmus  filius  Widonis. 

Walterus   de  sancto  Waleric^). 

Aluredus  nepos  Wigoti. 

Urso  de  Vircestria. 

Wlmarus. 

Joannes  filius  Valeranni. 

Willelmus. 

Osbornus  filius  Walleri. 

Winemarus. 

Goiffredus  de  Wirce. 

Turchil  de  Warwike. 

Walchelinus. 

Robertus  filius  WiHelmi. 

Willelmus  hostiarius. 

Joannes  nepos  Waleranni. 

Willelmus  de  Watevilla. 


VERBA  WILLELMI  CONQUESTORIS 

IN  KXTRIinilS  POSITi 

(Orderig  Vital,  lib.  vii,  p.  656,  apud  Dughesnb,  ScripL  Rer,  Norm.) 


Multis,  inquit,  o  amici,  gravibusque  peccatis  onu- 
8tu8  contremisco,  et  mox  ad  tremendum  Dei  exa- 
men  rapiendus  quid  faciam  ignoro.  In  armis  enim 


ab  infantia  nutritus  sum  et  multi  sanguinis  effusione 
admodum  pollutus  sum.NuUatenus  enumerare  pos- 
sum  mala  qu8B  feci  per  64  annos,  quibus  in  hac 


1385 


VERBA  IN  EXTREMIS  POSITI. 


1286 


cerumnosa  vita  viid,  pro  quibus  absque  .mora  ratio- 
nem  reddero  nunc  cogor  aequissimo  Judici.  Dum 
pater  meus,  sponte  proOciens  in  exsilium,  commisit 
mihi  NorthmannisB  ducatum,  tenellus  eram  puer, 
utpote  octo  annorum  ;  ex  quo  tempore  usque  nunc 
semper  subii  pondus  armorum.  Ipsumque  jam  du- 
eatum  fere  56  annis  gessi  indiscrimine  bellorum. 
Mei  quibus  pra^eram,  mihi  soepe  insidiati  sunt  et 
damnagravesque  injurias  mihi  nequiter  intulerunt. 
Turchetiilumnutritium  meum  otOsbernura,  Herfa- 
stifilium,  Northmanniaedapiferum  comilemque  Gis- 
lebertum  patrem  patrise,  cum  multis  aliis  reipublicce 
nocessariis  fraudulenter  interfecerunt.  His  itaque 
rcbus  gentis  mcaj  fidem  exepertus  sum.  Noctibus 
muUoties,  cognatorum  timore  meorura,  a  Guallerio 
avunculo  meo  de  camera  principali  furtim  exporta- 
tus  sum,  ac  ad  domicilia  latobrasque  pauperum,  nc 
a  perfidis  qui  ad  mortem  me  quaerebant  invenirer, 
iranslatus  sum. 

Northmanni,  si  bono  rigidoque  dominatu  regun- 
tur,  strenuissimi  sunt,  et  in  arduis  rebus  invicti 
omnes  excellunt  et  cunctis  hostibus  fortiorcs  supe- 
rare  contendunt.  Alioquin  sese  vicissim  dilauiant 
atque  consumunt.Hebelliones  cnim  cupiunt:  seditio- 
nes  enim  appetunt  et  ad  omnc  nefas  prompti  sunt. 
Rectitudinis  ergo  forti  censura  coercoantur  ct  freno 
disciplina)  per  tramitem  justitiae  gradiri  compellan- 
tur.  Si  vcro  ad  libitum  suum  sine  jugo,  ut  indomi- 
tus  onager,ire  permittuntur,  ipsiet  principeseorum 
pcnuria  et  confusione  probrosa  operientur.Pluribus 
hoc  experimentis  jamdudum  edidici.  Proximi  con- 
sanguineiquemei,quidebuissentcontraomnes  mor- 
tales  me  omnimodis  tutari,  frequenti  conspiratione 
facta  in  me  surrexcrunt  et  pene  omnem  patris  mei 
hsereditatem  mihi  abstulorunt. 

Gnido,  Hainaldi,  Hurgundionumducis,  ex  Adelisa 
amita  Aiea  filius,  malum  mihi  pro  bono  reddidit. 
Nam  ego  eum  dc  alia  regione  adventanlem  benigni- 
ter  su8ceperam,ac  ut  unicum  fratrem  honoraverara, 
atque  Vernonum  ctBrioniampartemque  Northman- 
nise  nonmodicam  donaveram.  Hle  vero  verbis  et 
actibus  mihi  derogavit,  me  nothum  degeneremque 
et  principatu  indignum  detestatus  indicavit  et  hosti- 
liter  difi^nmavit.  Quid  pluia  referam?  Fidem  suam 
mihi  mentitus  in  me  rebellavit,  proceresque  meos 
Hanulfum  Bajocensem,  ac  Haimonem  Dentatum,  et 
Nigcllum  do  Constantino,  aUosque  multos  mihi  sub- 
traxit ,  secumque  perjuros  esse  nefario  monitu 
coegit.  Immemor  itaque  hominii  et  fidelitatis  quam 
mihi  juraverat,  totam  Norlhmanniam  auferre  sat- 
egit.  Sic  igitur  adhuc  imberbis  in  illum  coactus  sum 
arma  lcvnro  et  in  planitie  apud  Walesdunas  contra 
consobrinum  homineraque  meum  dimicare.  Tunc, 
auxiliantdDeoqui  justus  judexest,  inter  Padomum 
et  Argentias[/lr(7ei2^o;3iu/n;  et  inal.  cod.,  Dojocas] 
hostes  vici,  quibus  nutu  Dei  subrulis,  patrium  jus 
libere  possedi.  Deinde  munitionem  Brioniae  obscdi. 
Guidonem  vulneratum  ct  de  bello  fuga  elapsum  ia- 
clusiy  nec  indediscessi,  donec  hostem  publicum  de 


A  Neustria  expulerim  etcuncta  ejus  munimenta  obti- 
nuerim. 

Non  mullo  post  alia  mihi  gravissiraa  adversitas 
oborta  est.  Patrui  namquemci  Malgcrius,  Rothoma- 
gensis  archiepiscopus,et  Willelmusfraterejus,  cui 
Archas  et  comitatum  Calogii  gratis  dederam,  me 
velulnothumcontempserunt,  el  Heniicum  regemet 
Engclrannum,  comitem  Ponlivi,  contra  me  accer- 
serunt.  Mox  ego  ut  in  Constantino  hiyusmodi  ru- 
mores  auditui,  multis  dissuadentibus  iterinivi.  Ali- 
quantos  milites  qui  ferventiores  ad  ictus  dandos 
erant  Archas  pra^misi,  ot  ipse  cum  exercitu  non 
grandi  subcecutus  arduammunitionem  obsedi.  Sed 
antequam  rura  quas  inter  duo  fiumina  sunt,  Sedam 
et  Garumnam  attigissem,  proecursoresmeiprseocu- 

g  paverunt  Engelrannum  comitem  in  castrum  intrare 
fcstinantem,  ipsumque  fortiter  pugnantem,  quia 
miles  orat  asperrimus,  occidcrunt  et  agmina  ejus 
fugaverunt.  Obsidione  gravi  castrenses  coercui  et 
perjurum  comitem  exsulare  coegi ;  nec  in  omni  vita 
sua  redire  ad  id  quod  amiserat  permisi.  Protervam 
quoque  prsesulcm  qui  nec  Deo  devotus,  noc  mihi 
fidus  erat,  de  pontificali  sede  pcr  decretum  papoe 
deposui  et  Maurilium  venerabilem  coenobitam, 
quem  mihi  Deus  de  Florentia,  civitate  Italise,  trans- 
miserat,  in  loco  egus  subrogavi. 

HenriQus,  regali  potentia  fretus  et  militari  auda- 
cia  fervidus,  hostiumque  meorum  derogationibus 
admodum  stimulatus,  ssepe  visus  est  me,  velut 
inermem,  conculcare,  multisque  modis  proterere 

^et  indebita  mihi  jura  imponere.  Ssepe  cum  ingenti 
armatoium  manu  terram  meam  ingressus  est;  sed 
nunquam  de  preeda  spoliisque  meis,  hominumque 
meorum  captura  gavisus  est.  Cum  grandi  pompa 
minisque  terribilibus  plerumque  fines  meos  intravit ; 
sed  nunquam  lastus,  nec  sine  dedecoro  ad  sua  re- 
pedavit.  Plures  secum  probitate  valenteshuc  addu- 
xit  quos  quia  meo  meorumque  gladio,  proh  dolor  1 
perierunt,  non  reduxit. 

Quondam  nimis  contra  me  inflammatus  ingen- 
tem  exercitum  Galiia  in  duas  partes  dimisit  rex 
Henricus;  ut  nostros  opprimeret  fundos  geminis 
irruptionibus.Ipse  unam  phalangem  in  Ebroicensem 
dioecesim,  ut  usque  ad  Sequanam  omnia  devastaret 
introduxit ;  aliamque  Odoni  fratri  suo  ac  Bainaldo 
de  Claromonte,  ct  duobus  consulibus,  Badulfo  do 

D  Monte  Desiderii  atque  Widoni  Pedontivo,  commen- 
davit,  ut  per  vada  Eptae  Neustriam  cito  introirent, 
Braium  et  Calcegium  totumque  Bothomagensem 
[Calogium  atque  Bot.]  pagum  invaderent,  ferro  et 
flamma,  necne  rapinis  usque  ad  mare  penitus  de- 
vastarent.  Hcec  itaque  coraperiens  ego  econtra  non 
segnis  processi,  contra  regis  mapalia  per  littus 
Sequansecum  meismesemperopposui  etubicanqae 
conaretur  cespitem  mcum  depopulari,  armis  et 
ferro  calumniam  paravi.  Boberlum  vero  Aucesium 
comitem  et  rogerium  de  Mortuomari,  aliosque  mi- 
lites  probatissimos  misi  contra  Odonem  ejasque  j 
legiones.  Qui  dum  penes  castrum  quod  Mortuum    ] 


1287 


WILLELMf  CONQUESTORIS 


1288 


mare  dicitur  occurrissent  Francis,  ufriusquepartis  A  victorise.  Sed  quamvis  super  hujusmodi  trinmphis 


agminibus  paratis,  terribile  praelium  commissum 
est,  et  ex  utraque  parte  multum  sanguinis  elTusum 
est.  Utrobique  enim  bellatores  erant  strenui  et 
usque  ad  mortem  cedere  nescii.  HincsajviuntGalli 
pro  cupidine  acquirendi ;  illinc  feriunt  Norlhraanni 
spe  ferventes  evadendi  et  se  suosque  lares  defen- 
dendi.  Tandom,  juvanle  Deo,  vicere  Northmanni, 
et  fugere  Franci.  Hoc  itaque  bellum  trans  Sequa- 
nam  in  hieme  ante  Quadragesimam  fecerc,  oclavo 
anno  post  bellum  Walesdunense.  Tunc  Wido  Pon- 
tivi  comes  captus  est  et  Odo  cum  Rainaldo  aliisque 
qui  velocifale  pedum  vigueruntfugatusest.  Codul- 
phus  quoquecomesparitercaperelur,  nisi  Rogerius 
princeps  militiaB  meae  illi  suffragaretur ;  hominium 


humana  gaudcat  aviditas,  me  tamen  intrinsecus 
pungit  et  mordet  formidinis  anxietas,  dum  per- 
pendo  quod  in  omnibus  his  grassala  est  seeva  te 
meritas.  Unde  vos,o  sacerdoles  et  ministri  Christi, 
supplicitor  obsecro ,  ut  orationibus  vestris  me 
commendetis  omnipotcnti  Deo,  ut  peccata  quibus 
admodum  premor  ipse  remittat,  et  per  suam 
infatigabilem  clementiam  inter  suos  me  salvum  fa- 
ciat.  Thesauros  quoque  meos  jubeo  dari  ecclesiis 
et  pauperibus,  ut  quse  congesta  sunt  ex  facinoribus, 
dispergantur  in  snnctis  sanctorum  usibus.  Debelis 
enim  recolere  quam  dulciter  vos  amavi  et  quam 
fortiler  contra  omnes  semulos  defensavi. 
Ecclesiam  Dei,  matrom  scilicet  nostram,  nun- 


enim  jamdudum  illi  fecerat.  In  taliergonecessitate  g  quam  violavi;  scd  uhique,  ut  ratio  exegit,  deside- 


pulchrum  illi  et  competens  servitium  impendet, 
dum  in  castro  suo  illum  Iriduo  protexit  ct 
postea  salvum  ad  sua  perduxit.  Pro  hac  oflensa 
Rogerium  de  Northmannia  ejeci,  sed  paulo  post 
reconciliatus  illi  caeterum  honorem  reddidi.  Cas- 
trum  tamen  Mortui  maris  in  quo  inimicum  meum 
salvavit,  illi  jure,  ut  reor,  abstuli ;  scd  Willelmo 
de  Guarenna  consanguiueo  ejus  tironi  legitimo 
dedi.  Widonem  vero  comitem  Bajocis,  quandiu 
placuit,  in  carcere  habui  et  post  duos  annos 
hominium  ab  eo  tali  tenore  recepi,  ut  exinde 
mihi  semper  fldelis  existeret  et  militare  servitium 
ubi  jussissem,  cum  ccntummilitibus  mihi  singulis 
annis  exhiberet.  Deinde  muneribus  illum  magnis 
donavi  et  honoratum  cum  pace  dimisi. 

Peracto  certamine,  mox  ut  certos  rumores  com- 
peri,  per  Radulphum  de  Toenia  quao  trans  Seqna- 
nam  contigerat  regi  Francorum  mandavi.  Quibus 
auditis  ille  protinus  noctu  surrexit  et  cum  exercitu 
suo  velociter  aufugit,  nec  unquam  postea  securus 
in  terra  mea  pernoctavit.  Sic  a  pueritia  mea  innu- 
meris  pressuris  undique  impeditus  sum,  sed  per 
gratiam  Dei  de  omnibus  honorifice  ereptus  sum. 
Invidiosus  igitur  omnibus  vicinis  meis  factus  sum, 
sed  auxiliante  Deo,  in  quo  semper  spem  meam  po- 
sui,  a  nuUo  superatus  sum.  Hoc  ssepe  senserunt 
Britones  et  Andegaveuses.  Hoc  astipulantur  Franci 
atque  Flandrenses.  Hoc  graviter  experti  sunt 
Angli  et  Cenomanenses. 

Goisfredus  Martelluscomes  Andegavorum  etCo- 


ranter  honoravi.  Ecclesiasticas  dignitates  nunquam 
venundedi.  Simoniam  detestatus  semper  refutavi. 
In  electione  personarum  vitae  meritum^et  sapientie 
doctrinam  invesligavi,  ct,^quantum  in  me  fuit,  om- 
nium  dignissimo  Eclcsio}  regimen  commendavi. 
Hoc  nimirumprobaripotestveraciter  in  Lanfranco 
Cantuariensium  archipraesule ,  hoc  in  Ansclmo 
Beccensium  abbate,  hoc  in  Gerberto  Fontanellense 
et  Durando  Troarnense,  et  in  aliis  multis  rcgni 
mei  doctoribus,  quorum  cclebris  laus  personat  in 
ultimis,  ut  credo,  tciTee  finibus.  Tales  socios  ad 
colloquium  elogi,  in  horum  contubernio  veritatem 
et  sapientiam  inveni;  ideoque  semper  gaudens 
optabam  eorum  consih*is  porfrui. 

Novem  abbatiee  monachorum  et  una  sanctimo- 
nialium  qua)  a  pratibus  meis  in  Northmannia  fun- 
datae  sunt,  me  adjuvante,  cum  auxilio  Dei  creve- 
runt,  et  gloriose  multarum  augmentis  rerum  qiias 
dedi  magnificatsc  sunt.  Deinde  ducatus  mci  tem- 
pore,  decem  et  septem  monachorum  atque  sancti- 
monialium  sex  ca^nobia  constructa  sunt,  ubi  ma- 
gnum  servitium  et  plures  eleemosyn»  pro  summi 
Regis  amore  quotidie  fiunt.  Hujusmodi  castrismu- 
nita  est  Northmannia,  et  in  his  discunt  terrigense 
prffiliari  contra  da^mones  et  carnis  vitia.  Homm 
quippe  aut  ego,  inspirante  Deo,  fui  conditor  aut  fun- 
dator,  fervidus  adjutor,  benevolus  incentor.  Omnes 
quoque  res  quas  in  terris  vel  aliis  redditibus  pro- 
ceresmei  Deo  et  snnctis  ejus  dederuntpro  salutespi- 
rituali  in  Ncustria  et  Anglia  benigniter  eoncessi,  et 


nanus  princeps  Britonum  atquo  Robertus  Fresio  ^  chartas  largitionum  contra  omnes  rcmulos  et  infes- 


satrapaMorinorummihi  multis  machinationibus  in- 
sidiati  sunt.Sed,  custodiente  Deo,  licet  |multum  op- 
tassent  et  plures  insidias  perstruxissent,  nunquam 
voti  copotes  eifecti  sunt.  Diadema  regale,  quod 
nullus  antecessorum  meorum  gessit,  adeptus  sum, 
quod  divina  solummodo  gratianon  juscontulithae- 
reditarium,  Quantosultramarelabores  et  periculo- 
80S  conflictus  pertulerim  contra  Exonios,Cestrenses 
etNordanhumbros,  contra  Scotos  et  Guallos,  North- 
wigenasetDacos  et  contrac8eterosadversarios,qui 
oonabantur  me  regno  Angliae  spoliare,  difficile  est 
enarrare,  in  qm*bu8    omnibus  provenit  mihi  sors 


tatoresprincipali  auctoritate  gratis  confirmavi. 

Hsec  studia  sectatus  sum  a  primaevo  tempore, 
hsec  haeredibus  meis  relinquo  tenenda  omni  tempore. 
In  his,  filii  mei,  me  jugiter  sequimini,  ut  hic  et  in 
sevum  coram  Deo  et  hominibus  honoremini.  Hoc 
praecipue  vos,  viscera  mea,  commoneo,  ut  bonorum 
et  sapientum  indesinenter  inhsereatis  sodalitio  et 
eorum  in  omnibus,  si  diu  gloriosi  vultis  persistere, 
obediatis  imperio.  Piorum  sophistarum  doctrina  est 
bonum  a  malo  disoernere,  justitiam  omnimodis  te- 
nere,  nequitiamque  omni  molimine  cavere,  infirmis 
et  pauperibus  ac  justis  parcere  et  sabyenire,  super- 


1389 


EPISTOLiE 


1290 


bos  et  iniquos  comprimere  ac  debellare,  et  ab  in- 
festationesimpliciumrefrenare,  ecclesiam  sanctam 
devote  frequentare,  divinitatis  cultum  super  omnes 
divitias  amare  et  divinse  legi  nocte  dieque,  ct  in 
adversis  et  prosperis,  infaligabiliter  obtemperare. 
Ducatum  Northmanniaa,  antequam  in  Epitumo 
Senlac  contra  Heraldum  certassem,  Roberto  fllio 
meo  concessi,  quia  primogenitus  est.  Hominium 
pene  omnium  hujus  patrias  baronum  jam  recepit. 
Concessus  honor  nequit  abstrahi.  Sed  indubitanter 
scio  quod  vero  misera  erit  rcgio  quae  subjecta  fuerit 
'  ojus  dominio.  Superbus  enim  est,  et  insipiens  ne- 
bulo  trucique  diu  plectendus  infortunio.  Neminem 
Anglici  regni  constituo  haeredem,  sed  seterno  Condi- 
tori,  cujus  sum  et  in  cujus  manu  sunt  omnia,  illud 
commendo.Nonenimtantumdecushsereditariojuro 
possedi,  sed  diro  conflictu  et  multa  elTusione  hu- 
mani  cruorisperjuroregiHeraldoabstuli,  et  inter- 
fectis  vel  efTugatis  fautoribus  ejus,  dominatui  meo 
subegi.  Naturales  regni  filios  plus  aequo  exosos  ha- 
bui.  Nobiles  et  vulgares  crudeliter  vexavi.  Injuste 
multos  exhaereditavi,  innumeros   maxime  in  pago 


^  Eboracensi,  fame  seu  ferro  mortificavi.  Deiri  enim 
et  trans  Humbranaegcntes  exercitum  Sueni  Dano- 
rura  regis  conlra  me  susceperunt  et  Robertum  de 
Cuminis  cum  mille  militibus  intra  Dunelmum,alios- 
que  proceres  meos  et  tirones  probatissimos  in  di  ver- 
sislocis  peremerunt.Undeimmoderato  furore  com- 
motusinboreales  Anglos  utvesanus  leo  properavi. 
Domos  eorum  jussi,  segetesque  et  omnem  appara- 
tum  atque  supellectilem  confestim  incendi  et  co- 
piosos  armentorum  pccudumque  greges  passim 
mactari.  Multitudinem  itaque  utriusque  sexus  tam 
direefamismucrone  mulctavi.  Et  sic  multa  millia 
pulcherrimae  gentis  senumjuvenumque,prohdolorl 
funestus  trucidavi.  Fasces  igiturhujus  regni,quos 
cum  tot  peccatis  obtinui,  nulli  audeo  tradere, 
nisi  Deo  &oli;  ne  post  funus  meum  adhuc  deteriora 
fiant  occasione  mei.  Willelmum  filium  meum,  qui 

B  mihi  a  primis  annis  semper  inhaesit  et  mihi  pro 
posse  suo  per  omhia  libenler  obedivit,  opto  in 
Spiritu  Dei  diu  valero  et  in  regni  solio,  si  Deivo- 
luntas  est,  feliciterfulgere. 


SiriLLELnil  CON9UESTORI8 

epistolj: 


EPISTOLA  PHIMA. 

AO  GREGORIUH  VU  FONTIFIGEH    ROMANUH. 

(  Vjde  in  Gregorio  Vll.  Patrologiie  tom.  CXLVIII, 

col.  748.) 
EPISTOLA II. 

AD  JOANNEU  ABBATEM  FISGAMNENSEM. 

iyide  PatroJogiw  tom  CXLVH,  col.  463.) 
EPISTOLA  III. 

AD  GLERIGOS  ET  LAIGOS  PER  ANGLIAH  GONSTITUTOS. 

(Eklidit  Seldeh  in  notis  ad  Eadmeri  Hist.  novor.^ 
Append.  ad  Opp.  Lanfranci  ed.  1675  pag.  ii3.) 
Willelmus,  Dei  gratia  rex  Anglorum  tam  clericis 
quam  laicis  per  Angliam  constitutis,  salutem. 

Notum  sit  vobis  me  concessisse  ct  confirmasse, 
assensu  Lanfranci  archiepiscopi  Cantuariensis,  et 
Stigandi  episcopi  Cicestrensis,  et  consilio  etiam 
episcoporum  acbaronum  meorum,utecclesia  san- 
cti  Mai>tini  de  bcllo,  quam  fundavi  ex  voto  ob  victo- 
riam  quam  mihi  Deus  in  eodem  loco  contulit,  libera 
sit  etquieta  in  perpetuum  ab  omni  servitule  et  om- 
nibus  quaecunquc  humana  mens  exeogitare  potest, 
cum  omnibus  dignitatibus  et  consuetudinibus  rega- 
libus  quas  ei  regali  auctoritate  concessi,  sicut 
chartsB  meae  testantur.Volo  itaque,  et  firmiter  prae- 
cipio,  quatenus  ecclcsia  illa,  cum  leuga  circumqua- 
que  adjaccntc,  libera  sit  ab  omni  dominatione  et 
oppressione  episcoporum,  sicut  illa  qusB  mihi 
coronam  tribuit,  et  per  quam  viget  decus  nostri 
regiminis.  Non  liceat  episcopo  Cicestrensi^quamvis 
Patrol.  GXUX. 


iu  illius  dioecesi  sit,  in  ecclesia  illa,  vel  in  maneriis 
ad  eam  peHinentibus  ex  consuetudine  hospitari, 
contra  voluntatem  abbatis;  ncc  ordinationes  aliquas 
ibidem  facere,  nec  abbatiam  in  aliquo  gravare.  Sed 

p  neque  super  illam  dominationem  aliquam,  aut  vim, 
vel  potestatem  exerceat;  ^d,  sicut  mea  dominica 
capella,  libera  sit  omnino  ab  omni  ejus  exactione. 
Ad  synodum  vero  abbas  ire  non  summoneatur  nec 
compellatur,  nisi  propria  voluntate  pro  aliquo  ne- 
gotio  ire  voluerit.  Nec  monachos  suos  ubi  sibi  op- 
portunius  viderit,  ad  sacros  ordines  promoveri  fa- 
cere  prohibeatur.  Necaltarium  sacrationes,  confir- 
mationes,  vel  quaslibet  episcopales  benedictiones, 
abbatis  vel  monachorum  requisitione  a  quolibet 
episcopo  ibidem  libere  fieri,  ab  aliquo  contradicatur. 
Hoc  etiam  regali  auctoritate  et  episcoporum  ac  ba- 
ronum  meorum  attestatione  constituo,  quatenus 
abbas  ccclesieB  susb  et  leugee  circumjacentis  per 
omnia  judex  sit  et  dominus.  Defuncto  abbate,  de 
eadem  ecclesia  abbas  eligatur,  nisi  foiie  (qaod 
absit)  ibidem  idonea  persona  reperiri  non  possit. 
Hanc  constitutionem  meam,  sic  voto  et  regali  au- 

^  ctoritate  confirmatam  nuUus  successorum  meorum 
violare  vel  imminuereproesumat.  Quicunque  igitur 
contra  libertates  vel  dignitates  ejusdem  ecclesio 
fecerit,  forisfactura)  regisB  coronaB  subjaceat.Hujus 
rei  testes  sunt  Lanfrancus  archiepiscopus  Gantua- 
riensis,  Stigandus  (^acestrensis  episcopus  Walkeii- 
nusepiscopus  Winton.,Wulstanu8  Wigorn.epiaco- 

41 


1294                                              WILLEU^I  CONQUESTORIS  1298 

pus.Quiomnes,mepra3Scnteetaudiente,horuinpr8B-  ^  ad  mea  tempora,in  regno  Anglorum  fuerunt,  com- 

ceptorummeorumct  constilutionem  violatores  per-  muni  concilio,  et  consilio  archiepiscoporum,  meo- 

petuo  analhemate  damnaverunt.  rum,  et  cscterorum   episcoporum,  et  abbatum,  et 

Apud  Winton  omnium  principum  regni  mei,emendanda8 judicavi. 

Locus  sigilli.  Propterea  mando,  et  regia  auctoritate  procipio,  ut 

EPISTOLA  IV.  nullus  episcopus  vcl  archidiaconus  de  legibus  epi- 

AD  REMiGiuM  ANTisTiTEM  LiNcoLNiRNSEM.  scopalibus  amplius  iu  Hundrct  placita  teneant;  nec 

(Ubisupra.)  causam  ques  ad    regimen   animarum   pertinet,  ad 

WiLLELMUS.  gratia  Dci  rcx  Anglorum,  comitibus  judicium  ssecularium  hominum  adducant,  sed  qui- 

vicecomitibus,  et  omnibus  Francigenis   et  Anglis  cunque  secundum  episcopales  leges  de  quacunque 

qui  in  episcopatu  Remigii  episcopi  terras  habent,  causavelculpainterpellatus   fuerit,ad  locum  quem 

salutem.  ad  hoc  episcopus  elegerit  et  nominaverii,  veniat; 

Sciatis   vos   omnes  et  cseteri  mei   fideles  qui  in  ibique  de  causa  sua  respondeat;  et  non  secundam 

Angliamancnt,quodepiscopaleslegcsqu8enonbene  Hundret,  sed  secundum   canones,  et  episcopales 

nec  secundum  sanctorum  canonum  prsocepta,usque  leges,  rectum  Deo  et  episcopo  suo  faciat. 


WILLELMI  CONQUESTORIS  LEGES 

I. 

(Edidit  Selden  in  notis  ad  Eadmeri  Historiam  novor.  Opp.  S.  Anselmi  ed.  1675,  append.,  p.  114.) 

HONITUM 

Vetusti  Ecclesiae  Lichfcldiensis  Ghronici  ms.  auctor  : «  Anno,  inquit,  Willelmus  regni  sui  quartoapad 
Londonias  consilio  bnronum  suorum  fecit  summoniri  per  universos  AnglisQ  comitatus,  omnes  nobiles, 
sapientes,  et  sua  lege  eruditos,  ut  eorum  leges  et  consuotudines  audiret.  Et  licet  idem  rex  Willelmus  leges 
Northfolkiie  et  Suffolki»,  GrantbrigisB  et  Deiroe  (ubi  quondam  maxima  pars  Danorum  et  Norwegensiam 
inhabitabant)  priusmagisapprobaverat,  eteasper  totum  regnumobservaripraeceperat,  pro  eo  qnod  om- 
nes  antecessores  ojus  et  fereomnesbarones  Normannia),  ^forwegenses  exstitissent,  etquodde  Norwegia 
olim  venissent  :sod  postea,adpreces  communitalis  Anglorum,rex  acquievit,  qui  deprecati  sunt  quatenns 
permitteret  sibi  leges  proprias  et  consuetudines  anliquas  habere  in  quibus  vixerant  patres  eorum  et  ipsitn 
eis  nali  et  nutriti  sunt,  scilicctleges  sancti  regis  Edwardi.  Etex  illo  clie  magna  auctoritate  veneratse,  et  per 
universum  regnum  corroborataeet  conservatae  sunt,  J)ra5  cteteris  regni  legibus,  leges  regis  Edwai*di.  Que 
quidemprius  inventieet  constitutae  fuerant  temporeregis  Edgari  avi  sui.Verumtamon  post  mortemipsias 


sed  cum  prsetermissa  fuissetet  oblivioni  penitus  dedita  a  morte  avi  sui  regis  Edgari,  qui  prius  inventor 
edus  fuisse  dicitur,  usque  ad  sua  tempora,  vidclicet  lxvii  annis.  Unde,  per  praBceptum  regis  Willelmi 
electi  sunt  de  singulis  totius  Anglise  comitatibus  xii  viri  sapientiores,  quibus  jureJurando  injunctum  fuit 
coramrege  Willelmo  ut  quoad  possent,reclotramite  neque  ad  dexteram  neque  ad  sinistram  declinantes, 
legum  suarum  ct  consuetudinum  sancita  patefacerent,  nif  prsetermittentes,  nihil  addentes,  nihii  prsBva- 
ricando  mittentcsl^y.,  mutanlesj.Aldredus  autemEboracensisarchiepiscopus  qui  regem  Willelmum coro- 
naverat,  et  Hugo  Londoniensis  episcopus,  perprseceptumregis,  scripseruntpropriismanibusomniaquaB 
preedicti  jurati  dixerunt.  A  legibusnamquesanctse  matris  Ecclesiae  sumentes exordium,  qui  [a/.,  quia]  per 
eam  rex  et  regnum  solidum  subsistendi  habent  fundamentum,  leges  etlibertates  etpacem  ipsiusconcio- 
nati  sunt  dicentes  :  Omnis  clericuSy  »  etc,  uli  legimus  apud  Rogerum  Hovedenum  in  Annalibus  Henrici 
secundi,  ubi  digressio  est  de  Norwegise  rcgibus.  Ettotidem  fermeverbiseademquaehictranscripsimus, 
occurrunt  apud  eumdem  Rogerum. 

Atqui  auctoris  Lichfeldiensis  et  Hovedeni  in  hisce  discrimen  haud  adeo  contemnendum  erat,  utideo 
negligenda  essent  quae  habet  ille  nondum  editus,  quod  eadem  eisdem  pene  syllabis  hic,  qui  publici  jnris 
factus  est,  narraverit.  Qui  utrumquo  perpenderit,  id  fateatur  necesse  est.  Sequitur  vero  in  auctore 
Lichfeldiensi  pars  aliquaduntaxat  earumdem  legum  quas  interseritHovedenus.Atqueejusmodiparsetitm 
apud  Henricum  Knightonium  canonicum  Leycestrensem,  scriptorem  non  indiligentem,  qui  nondum  in 
lucem  prodiit,  reperitar.  Tripio  autem  plures  sunt  quas  Hovedenus  habet  auam  aut  I^eycestrensis  tut 
Lichfeldiensis.  Apud  hosce  vero  nulla  est  quae  in  Hovedeno  non  comperta.   Vetusti  sane,  fateor.  sunt  el 


regisjuniorisfitmcnlio.  Et  qualisnam  fides  (in  readeo  vctusta  acvirosnequerebuscivilibus  nequestudiis 
forcnsibus  satis  occupatos  plcrumque  fugiente)scriptoribus  hujusmodirecentioribus  Hdhibenda  sit,et  si 
statuereminime  ausim,diligentiustameninquiri  velim.  Hecentiores  vocodum  Ingulpho  abbatiGrowlan- 


1293 


LBGES. 


1294 


diensi  eos  compono,  qui  in  hacretestiumnontam  facileprincepsmeritodicendus  e*st,  quamsolusforsan 
cui  parsit  ut  credamus.  Etenim  non  solum  oculatus  ille  Norraannici  in  Anglia  impcrii  initiorum  testis 
erat,  verum  etiam  in  aula  apud  Willelmum  rcgem  ad  jura  ccBnobii  sui  stabilieiula,  assiduam  navavit 
operam,  in  qua  per  virorum,  qui  rebus  tumcivilibus,tum  forensibus  exercitari,  consiietudinem,  legum 
Willelmi,  hoc  est  F^dwardi  regisa  Willelmo  firmatarum.  Normannico  idiomate  conscriptarum,  atque  ab 
iis,  quas  recentiores  illi  habent,  multum  discrepantium,  exemplarnaotus,  Crowlandiam  secum  detulit, 
atque  ad  Historise  suae  calcem  adjecit.  Quo  Willelmi  anno  hoc  fecerit,  diserte  non  explirat  ipse.  Sed  liquido 
constattempus  fuissepostannum  ejusce  xv  aut  circiter ;  quod  idoo  observatu  di^num  est,quoniam  legum 
illarum  apud  recentiores  quos  diximus  et  recensitio  et  confirmatio  anno  WiTlelmi  iv  tribuuntur,  cum 
tamen  alias,  easque  plurimum  dissidentes,dccennio  et  ampliuspostea,  eodem  lemmateeodemquenomine 
insignes,  circumlatas  et  pro  genuinis  ac  solis  q^uibus  regis  et  ordinum  auctoritas  anlea  accesserat, 
habitas  fuisse  (si  Ingulpho  credas)  sit  exploratissimum. 

Unde  forsan  elevanda  fides  eorum  qui  preeter  hasCe,  alias  nobistemerc  oblrudunt.  Tametsi  enim  singu- 
lariaplurium  annorum  sancita  Willelmum  auctorem  agnoscerepotuis8ent,haud  tamen  ita  verisimile  est 
nec  a  quoquam  narratur,  aut  iteratam  csse  legum  Edwardi  sub  Willelmo  recensitionem,  aiit  plusquam 
unamfuisse  eorum  sive  recognitionem  sive  conlirmationem.Quod  si  plures  forte  cssont,id  interimplane 
statuendum  foret,  poslremae  maximam,  ne  dicam  solius,  rationem  habendnm  essc.  Annum  autemregis 
XV  praBteriisse  cum  Ingulphus  exemplar  suum  in  aula  Londiniis  naclus  est,  indc  satis  novimus,  quod 
dipiomati  Growlandensi  coenobio  tunc  temporis  impetrato  atqueedita  ejus  historia  reperlo,  teslis  sit  Wil- 
lelmusepiscopu8Dunelmensis,qui  ante  annum  salutis  1081  seu  xv  Willelmi  regis  minime  suffectuserat  el 
earum  forte  erat  genuinum  exemplar  legum  qua?  ivanno  auetoritate  publica  ct  recensitae  et  firmatse  fue- 
rant.  Nam  lieri  potest,  nec  veri  est  dissimile,  recentiores  illos,  tametsi  noLho  legum  excmplari,  saltem 
interpolato,  decepti  fuerint,  verum  nihilominus  recensionis  et  contirmationis  annum,  utpote  forsan  de- 
cantatum,  fideliter  etdidicisse  ctnarrasse.  Sedveroipsum  Ingulphum  audiamus.  «  Attuli,  inquit,  eadem 
vice  mecum  Lundoniis  in  meummonasteriumleges  aequissimi  regis  Kdwardi,quasdominus  meusinclytus 
rex  Willelmus  authenticas  esse,  et  perpetuas  per  totum  regnum  Angliaj  (ita  codexins.)  inviolabiliterque 
tenendas  sub  pcenis  gravisdimisproclamaratetsuisjustitiariis  commendarat  eodem  idiomate  quo  editae 
sunt,  ue  per  ignorantiam  contingat  nos  vel  nostros  aliquando,  in  nostrum  grave  i^ericulum,  contraireet 
offendere  ausu  temerario  regiam  majestatera ,  ac  in  ejus  censurasrigidissimasimprovidumpcdem  ferre 
contentas  seepius  ineisdem,hoc  inodo.»  Qua)  verba  finiunt  editamejusllistoriam,  adjectistantummodo  a 
V.C.  HenricoSavilioeditore:  Videlur  hic  leqes  Edwardiinseruisse  qusD  desunt.  Alqui  certo  scimus  nos 
eum  ibi  eas  inseruisse ;  quod  nonsolum  exipso  Historiae  autographo,  Crowlandiae  in  agro  Lincolniensis 
etiamnum  servato,  constat,  sed  etiam  ox  recontiori  quo  usi  sumus  cxeniplari  aute  annos  ccaut  circiter 
exarato.  Inde,  quatenus  tum  per  librarii  et  incuriametinsciti»m,tum  permueidam  scrmonis  et  obsoleti 
el  depravatissimi  scabritiem  licuit,  eas  statim  exhibemus,  ejusmodi  Latinitate  quam  usurpnrunt  veteres 
apud  nos  jurisconsulti,  calente  prelo,festinanter  donatas,verbum  scilicet  verbo  plerurnque  reddidimus, 
et  barbara  phrasi,  sed  materiei  maxime  idonea,quidquid  intelligebamuspotius  interpretari  voluimusquam 
in  puriorem  sermonem  transferre,  qui  obscuritati  hujusmodi  nun  lam  lucom  afTerret  quam  ut  saepius  fit 
teaebras  ofTunderet.Neque  fere  reperitur  quispiam,ni8i  a  foroetmedii  temporis  historia  nimium  sit  alie- 
nus,  cui  barbarahoec  Latinitasnonsitintellecta.Nilidioravero  Csesarei  juris  vocabula  hisce  aptare,  inter- 
pretem,  Justinianumpotiuslegisse  ostenderet,  quampropriam  Normannici  idiomatis  vim  aperiret.  Neque 
tamen  omnia  quae  transferre  hicausussum,me  satis  assecutum  esse  omninopersuasum  habui,  ct  perspi- 
cacioribuslibentercomphuiareliqui.  Nam  autographo  destitutus  quod  interea  nancisci  impense  et  vole- 
bam  et  nitebar :  sed  fruslra  nolui  me  conjecturarum  nugis  ultra  torquere,  sed  ubi  prorsus  fugiebat  (uti 
ssepe)  Normannicai  dictionis  significatio,  in  ipsa  versione  eam,  variatocharactere,  retinui.  Mallem  enim 
me  palam  inscientiaereumconfiteri,  quam  in  crassissimis  tenebris  oculorum  aciom  ino«ssum  obtendere. 
El  apud  pcritiores  conjectores,  quihujusmodi  rebus,  otio  abundantes,  delectantur,  vicem,  dum  festino, 
cotis  for8am  obtinebo  exsorslicet  ipse  secandi. 


Ces  sont  les  Leis  et  les  Coustu- 
mes  que  li  Heis  Villiam  grantut 
ra/.,  grantat]  a  tut  le  Peuple  de 
Elnffleterre,  apr^s  le  Conquest 
de  la  Terre.  Ice  les  meismes 
<]^ue  les  Reis  Eward  sun  Cosin 
imt  devant  lui. 

l. 

Co  est  a  saveis,  Pais  a  Saint 
Yglise.De  quel  forfait  quebome 
out  fait  ea  celtemSy  et  ilpout  ve- 
nira  Saint  Yglise ;  outpaisde  vie 
et  de  membre.  Ese  alquons  meist 
main  en  celui  qui  la  Mere  Yglise 
requiritf  seceo  fust  vAbbeie  [a7., 
V  Evesque],  v  Ygliso  de  Religiony 
rendisl  cc  [al,  ceo]  que  il  i  a  vereit 
pris,e  cent  sols  de  forfait :  at  de 
Mer  \glise  de  Paroisse^xx.  sols  : 
et  de   Cbappele  x.  sols.  E  que 

(1)  V.  LL.^Edw.  confess,  c,  6, 


Hae  sunt  Leges  et  Consuetudines 
quas  Wiilelmus  Rex  concessit 
universo  Populo  Angliae  post 
subactam  Terram.  Eaedemsunt 
quas  Edwardus  Rex,  cognatus 
ejus,observavit  ante  eum. 

L 

De  Asylorum  Jure  et  Immunitate 
Ecclesiastica 

Scilicet,  Pax  sanctae  Ecclesise 

cujuscunque    forisfacturse    quis 

reussithoctempore,  et  venire  po- 

test  ad  sanctam  Ecclesiam :  pacem 

habeatvitse  et  membri.  Et  si  quis 

injecerit  manum  in  id  quod  Mater 

Ecclesiap08tulaverit,sivesit  Ab- 

batia,   sive   Ecclesia  Religionis, 

reddat  id  quod  abstulerit,  et  cen- 

tumsolidosnomine  Forisfacturae. 

Et  de  Matrice  Ecclesia  Parochiali 

1.  infre. 


HasRegis  Willelmi  Loges  Latine 
sic  reddidit  vir  Clar.  Carolus 
du  Frene  Dom,  du  Cange, 
Quotistor  Regius, 


I 


(i)  Scilicet  pax  sanctae  Eccle- 
siee,  quodcunque  forisfactum  quis 
fecerit  hactcnus,  etvenire  potest 
ad  sanctam  Ecclesiam,  pacem 
habeat  vitae  etmembri.  Etsi  quis 
injccerit  manum  in  eum  qui  Ma- 
trem  Ecclesiam  requisierit,  si  ea 
sit  volabbatia,  vel  Ecclesia  reli- 
gionis,  reddat  eum  quem  ceperit, 
et  centum  solidos  pro  forisfactura: 
etde  MatreEcclesiaParochialixx 


1295 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


1296 


onsy  aint  («/.,  cnfrniant)  la  pais 
le  Rei  en  Merchenclae  cent  sols 
los  amemloSj  nltresi  dc  Hein- 
fare  et  de  avveit  purponso. 


U 


lcee plaiz aCierent  ala  Coroune 
le  Rei.  Et  sc  naqnens^  v  qnons^ 
uxvost  [aJ.,  V  Prevosl],  nwITcist 
as  homes  do  sabaillie^  et  do  ro 
fnist  atintde  la  Jnstic  li  Ho\y 
forfait  tuist  a  douhlo  de  ce  comme 
altre  fuitforfait. 


111 


E  que  en  Danehv  fruisse  la 
pais  le  Ro/,  vii  vinz  livrerez  o 
iv.  Ics  amcndos:  e  les  forfais  le 
Roi  qui  afwrent  al  Vescunto  xl. 
sols  en  MorcIionelaOy  e  I.  sols  en 
Vvest.SoixoneIae,E  e  transjiome 
qui  aueit  Sac,  e  Soc,  e  Tol^  e 
Tem^  e  Infangenetheofj  se  il  ost 
emplaide,  et  seit  mis  on  forfait 
en  le  countd  afiore  il  forfait  a 
oes  le  Vescunte  xl  ores  on  Dene- 
laOj  e  de  altre  homo  qui  cest  fran- 
chiso  non  ad^  xxxij.  ores.  Do  cos 
xxxij.  ores  arai  li  Vesennte  a  ces 
le Poi x.ores:  ecUquiliplait  aurat 
de  remied  [ay.,derepie(l]  verslui 
xij.  ores  :  e  le  Soi(jnur  en  ki  fm 
il  maindray  x,  ores  :  qo  esi  en 
Denelao. 


IV 


Co  est  la  custume  en  Merche- 
nelae  :  se  alquens  est  apeled  de 
larcim^  v  de  roherie,  e  seit  plevi 
devenir  a  justicOy  e  il  seit  fme 
dedenZy  son  plege  <?/  avera  de  iv. 
meis  e  i  jour  de  quer  le  :  e  se  il 
Je  put  truvery  si  jurad  seidodzi- 
me  de  main,  queaJ  ure  quo  il  Jo 
plevi^  Lnren  nelsot,  nopor  luine 
seut[aJ.^  fust]  estfw\ne  aveirnol 
potj  dunc  rondra  Je  chatel,  e  xx. 
sols  pur  la  tesly  e  iv.  den.  aJ 
ceper^  e  une  maille  pur  la  besclie 
e  xl.  sols  al  Bei.  En  Vost-Sexe- 
nelae  cent  solz  al  clamnr  pur  la 
test  eiv  Iivrorr<^  nlJioi.  E  en  De- 
nelne  le  forfait  viig.  lAvrores  los 


XX.  solidos.  Etde  Capella  x.  soli- 
dos.Elsecundumpacein  Rogisin 
Lcgibus  Merciorum  coniuni  soli- 
dis  emendet  :  similitcr  de  Hein- 
farOy  ot  do  insidiis  priecogitatis. 

II 
Do  J-iominum  Begis  privilogio, 
Hccc  placita  spectant  ad  Coro- 
nam  Regis.  Et  si  qui  malo  fece- 
rint  hominibus  illius  Rallivsc  et 
de  hoc  sit  attinctus  per  justitiam 
Rogis,  Forisfactura  sit  dupla  il- 
lius  quam  alius  quispiam  Foris- 
fecerit. 

III 
De  Pacis  pubJicae  vioJatorilms. 
Et  qui  in  Danorum  Lege  viola- 
veril  pacem  Regis,  cxliv.  libris 
emendet;  et  Forisfacturae  Regis 
quie  spectantad  Vicecomitcm  xl. 
solidi  in  Merciorum  lcge,  ct  1. 
soli  iinLege  Vvest-SHxonum.  Ei 
de  Libero  homine  qui  habet  Sac 
etSocet  ro7et  Tem  et  Jnfange- 
nethoofci  implacitatus  fuerit  et 
ad  Forisfacturampositusin  comi- 
latu  pertinetForisfuctura  ad  opus 
Vicecomitis,  xl  OroB  in  Danorum 
Lege  el  do  alio  homine  qui  ejus- 
modi  libertatem  non  habct,  Orse 
xxxij.  De  his  xxxij,  oris  habebit 
Vicccomcs  ad  usum  Regis  oras 
decem,  ct  is  qui  eum  implacita- 
verit  habebit  in  remedium  vorsus 
eum  oras  xij,  et  Dominus  cujus 
flnibus  manserit  x.Oras.  Hsec  est 
Danorum  Lex. 

IV 

De  Latrocinii  reOy  et  fidejussore 
qui  morum  ejus  periculum  in 
se  suscoperat. 

HoBc  est  consuetudo  in  Morcio- 

rumXogQ',  si  quis  appellatusfuerit 

de  lalrocinio,  seu  de  furto  et  ple- 

giatus  fuerit  venire  ad  Justitiam, 

et  fu|^'erit,Plcgiusejushabebiti  iv 

menses  et  unumdiem  ad  eum  quse- 

rendum,ctsipossiteum  invenire, 

Juiet  se  duodecima  manu,  quod 

tempore  quo  eum  plegiavit  Lalro 

non  fuerat,  neque  per  eum  esset 

quod  fugerit,  nec  eum  prehendere 

possit.  Tunc  reddat  catallum,  et 

XX.  solidos  pro  capitc,  et  iv.  de- 

narios  al  coper,  et  unum  obolum 

purJahesche^  etxl.  solidosRegi. 

In  Vvest-^Saxonum  Lcge  c.  solidos 


solidos  :  et  de  Capella  x  solidos* 
Et  qui  infringit  pacem  Regis  in 
Lege  Merciorum,  cenlura  solido- 
rum  sint  emendse,  similiter  de 
HeinfarOyei  deinsidiis  praecogi- 
tatis. 

II 

Hsec  placita  spectant  ad  Coro" 
nam  Regis.  Et  si  quis  sive  Co- 
mes,  sive  Prsepositus  malc  fecc- 
rit  hominibus  suae  Ballivae,  etde 
hocsit  attinctus  sive  convictas, 
per  justitiam  Regis,  forisfadara 
sit  dupla  illius  quam  alius  quis- 
piam  forisfeccrit. 

lU 

Et  qui  in  Danoruna  lege  F*a- 
com  Regis  fregerit,  cxliv.  libris 
emendct  :  ct  forisfactura  Regis 
qu8B  spectant  ad  Vicecomitem, 
xl.  solidi  in  Merciorum  Lege,  el 
l.solidiin  Lege,  West-Saxonum. 
Etdelibero  hominequihabet5ac 
et  Soc,  Tol  et  Tcm,  et  Infangen- 
tbeofsi  iraplacitatus  fuerit,  etin 
forisfactura  positus  in  Comitata, 
pertinet  forisfactura  ad  usum 
Vicecomiiis  xl.  Orae  in  Danorum 
Lege,  et  de  alio  homine  qui  hu- 
jusmodi  libertatem  non  habet, 
vxxij.  oroB  de  his  xxxij.  oris  ha- 
bebitVicecomes  ad  usum  Regis 
x.  oras  :  et  is  quiplacitum  COQ- 
tra  eum  ditationatus  fuerit,  xij. 
oras  :  Et  Dominus  in  cujus  fiai- 
bus  manserit ,  x  oras.  Hoc  in 
Danorum   Lege  obtinet. 

IV 

Hoc  est  consucUido  in  Mercio- 
rum  Lege,  si  quisappellatusfue- 
rit  de  Latrocinio,  seu  de  Robam 
(furlo)  etplegiatus  fuerit  (seu  ple- 
gium  dederit)  de  stando  juri»  el 
fugeritexinde,  plegius  cjus  habe- 
bit  iv.  menses  et  unum  diem  ad 
eum  quserendum :  ct  si  possit  eum 
invenire  Jurabit  duodecima  raana 
quod  ea  hora  qua  illum  plegiavit, 
Latronem  esse  non  scivit,neqae 
pcr  eum  fuit  quodfugerit,  neque 
euni  prehenderepotuit;  tunc  red- 
det  catallum,  et  xx.  solidos  pro 
capitan,  et  iv.  denai*ios  cippario 
{son  custodi  carceris)  et  Malliam 


1297 


LEGES. 


1298 


xx.aolzpurla  testy  et  les  vij.Iivres 
al  Rei,  E  s*ilpotdedens  un  an  iv 
\aLyi]JQrs  trover  lelarune  ame- 
nera  lajustice^silirendra  les  xx. 
soISf  liisauradont,  esmert[aL.  e 
si  ert]  fainte  lajnstice  de  larun. 


V. 


CilhkprendraLarum  sanz  sui- 
le  e  sans  cri^que  cil  en  Icist  a  qui  il 
aurad  le  damage  fait^  et  viengc 
poit  aprcSySi  estraisunquc  ildun- 
gex.solz  deHcngvvite^e/in  facc 
la  Justicea  la  primereine  devise 
sans  le  conge  a  la  Justice  si  est 
forfait  de  xh.  solz. 

VI. 

Cil  qui  a  veir  escuty  v  Chi  valz,  v 
BaefSy  V  Vaches^  vPorcs^vBerbz 
quo  cst  Forfengend  (2)  Fngleis 
apeled,  cil  qilcla  [aL^  Vu],  durra 
al  gros.  s.  al  Provost  aveir  the 
[a7.,  aveic,  i  cum]  Lestussun  viii 
den  ialant  n'i  ait  meis  qu'il  ont 
cent  al  maille  ne  durrad  que  viii. 
deniers,  etpur  un  Porc  iiii.  den. 
et  pur  un  Berbz  i.  den.  e  isi  tres 
que  iiit  pur  chascun  iiii.  deniers 
do  iniant  n*i  auradf  no  durrad 
que  oit  den.  et  durra  wage,  e 
truverad  plcge.  Quo  si  altre  ve- 
inged  apres  dedenz  fan  e  un 
jour pur.faveir  dcmander^  qu'il 
j  ait  a  droit  enla  Curt,  celuyde 
que  il  a  voit  escus. 


VII. 

Altresi  de  aver  en  direzy  e  de 
altro  treveure;  seitmustred  del 
treis  pars  del  veisined^  que  il  eit 
lestimonie  de  la  troveure  :  si 
alquens  vicnge  apres  pur  clamer 
la  iose  [al.,  chose],  duist  [/*/., 
doinst]  vvage,et  trosse\_aL yiro\e] 
pleges.  que  se  altre  clamur  fa- 
dedanz  fan  d  un  Joury  quiil  fai 
a  droit  en  la  Curtcelui  puifave- 
rad  troved. 


ad  clamorem  pro  capite  et  iv. 
libras  Hegi.  In  Lege  Dnnorum, 
^'orisfactura  est  viij.  librae.  xx. 
solidi  ]»ro  capite,  et  vij.  librre 
Hegi.  Et  si  is  potestinlra  annum 
ct  iv.  dies  invenire  Latroncm  et 
eum  amiharead  Justitiam.  rorlhi- 
bebunt  ei  viginti  soiiaos  quos 
acceperint,  et  fiat  justitia  de 
Latrone. 

V. 

De  Latronis  prehensione, 

Si  quis  prehenderit  Latronem 
absque  secta  et  absque  clamore, 
ntque  eum  ei  cui  damnum  factum 
est  dimiserit,  et  vcnerit  postea, 
rationi  convcniens  est  ut  det  illex. 
solidos  pao  Hengwite,  et  finem 
faciat  Justitiae  a  la  primereine 
devise  absque  licentia  Jdstitiad, 
Forisfactura  est  xl.  solidi. 

VI. 

De  Animalium    redemptione. 

Is  qui  Averium  replegiaverit 
scilicet  aut  Equum,  aut  Bovem, 
Vaccam,  aut  Porcum,  aut  Ovem 
(quod  forfengen  Anglice  dicilur- 
cil  qil  cla  dabit  al  Gros.  s.  Prse- 
posito  haberethe  Lestussum  viii. 
denarios,  nec  tamen  ait  meis  quil 
ont  cent  a^  maillenon  d&hii  plus- 
quam  viii.  denarios,  et  proPorco 
IV.  denarios,  etproOvedenarium 
i.eisitres  que  v/funiquique  tv. 
denarios,  nihilhominus  neque 
habebit  nec  dabit  plusquam  viii. 
denarios,etdabit  vadios,  etinve- 
niet  plegios  se,  si  aliquis  venerit 
ad  probationem  intra  annum  et 
diem  ut  Averium  petat,  salvum 
exhibiturum  in  Guria  id  quod 
replegiaverit. 

VII. 

De  Rebus  forte  inventis. 

Similiter  de  Averio  Endirez  ct 
alia  rc  inventa.  Ostendatur  tri- 
bus  partibus  Vicineti.  ut  testi- 
moniuinhabeal  de  inventiono.Si 
aliquis  veniat  ad  probationem  ad 
rem  clamandam,  dot  vadios  ct 
inveniat  plegios  se  sialius  quis- 
piam  clamaverit  Averium,  intra 
annum  et  diem  salvum  exhibi- 
turum  inCuria  idquodinvencrit. 


seu  mca  ailiam la^voi^ibesche^  et 
xl.  solidos  Regi:  in  West-Saxo- 
num  legec.  solidos  ad  clamorem 
pro  capite,  et  iv.  libras  Regi.  Et 
in  Danorum  lege  forisfactura  est 
viij.  librse  xx  solidi  pro  Capitali, 
et  vij  librae  Regi :  et  si  is  potest 
intra  annum  et  iv.  dies  invenire 
Latronem,  et  eum  ad  justitiam 
adducere  reddentur  ci  xx.  solidi 
quos  exsolveral,  et  fiat  justitia 
de  Latrone. 

V. 

Pui  Latroncmprehonderit  abs- 
que  secta  et  absque  clamore  ct 
in  ejus  potestatem  tradiderit  cui 
damnum  factum  esl,  et  venerit 
postea.  rationi  conveniens  est  ut 
det  illi  X.  solidos  de  Ilengwita, 
etfinem  faciat  justitiseadprimam 
divisam  (seu  ad primum placitum) 
absque  licentia  justitioe  esque 
forisfactus  de  xl.  solidis. 

VI. 

Qui  averium  recuperaverit,  vel 

Equum,  vcl  Bovem.  vel  Porcum 

aut  Berbicem,   quod  Forfengem 

Anglice  dicitur,   is  qui  illud  ha- 

buerit  dabit  ad  Grossos  solidum 

PrflBposito  habere  the   lestussun 

VIII   denarios,  et  si  non  tot  sint, 

ut  in  malliam  centum  computen- 

tur,  dabit  tantum  viii.  denarios, 

pro     Porco     iv.    dcnarios,  pro 

Fierbin      i.  domriiini  :     et     sic 

usquc  ad  octo  pro  singulis  qua- 

tuor  denariis,  et  si   tot  non  fue- 

rint,    dabit  tanlum  viii  denarios, 

et  dabit  vadium,  et  inveniet  ple- 

gium.    Quod  si  alius  postea  ve- 

neritintra  annum  et  diem,  et  ave- 

rium  repetat,  nd  rectum  habeat 

in  Curia  eum,  a  quo  averium  re- 

cuperatum  fuerit. 

VII 

Et  do  averio,  ita  dicendum  de 
alia  re  quavis  inventa.  Ostenda- 
tur  tribus  partibus  vicineti,  ut  tes- 
timonium  habcat  de  inventione. 
Si  aliquis  poslea  venerit  ad  rem 
clamandam,  seu  repetendam  det 
vadium,  et  inveniat  plegios,  qiii 
sialius  intra  annumetdiem  aye. 
rium  clamaverit,  ad  rectum  ha- 
biturum  in  curia  eum  qui  rem 
invenerit  spondeant. 


(^)  V.  GL  Somueri  ad  Histor  Anglio, 


4299 


WILLELMI    CONQUESTORIS. 


m 


Yni. 

Si  bome  occit  altre^  e  H  sei 
eouDsauntf  e  il  denie  faire  les 
mnendes:  durra  de  samanbote  al 
weiffDor  pur  le  franc  homo  x. 
solz  la  vvere  dol  Tlwin  xx.  li  cn 
Mercbenelae  e  en  Vvcst-SQXO' 
nelae:  e  la  vvere  dcl  Vilain  C. 
Bolz  en  Merchenelaej  e  ensc- 
ment  en  Vvest-Sexenelae, 

IX. 

De  la  vvere  primerament  re- 
narat  Fum  de  halt  Sainc  it  la  vi- 
due  e  as  orphanins  x.  solz  :  ele 
surplus  orphanins  e  les  Parcns 
departent  entr*els. 


X. 


En  la  vvere  purra  il  rondre 
CbivaJ  qui  ad  sa  cuille  pur  xx. 
Bolzi  et  tor  pur  x.  solz:  eiier 
pur  V.  aolz, 

XI. 

Si  bome  fait  plaie  a  altrej  e  il 
denie  otrei  fair  les  amendes : 
primerement  li  rende  sun  le  che- 
fe;  e  li  plaicz  jurraz  sur  sentez^ 
quipur  mes  [a7.,  mains]  nel  pot 
fairne  pur  haur  [al, .  hair]  si  chier 
nel  Hst  de  sarbote  cho  est  de  la 
dulor. 

XIL 

Si  la  plaie  lui  vient  a  vis  des- 
cuvert  |a7.,  descueuvortj,  al  po- 
Iz  [aL,  pels]  tote  veic  iv.  demers 
et  de  tanz  os  cum  hom  trarad 
de  la  plaie  al  os  tote  veie  iv.  den. 
pois  acordcmcnt  si  li  mctir  ad 
avant  honours  [a/.,  seignours. 
Hic  divino]  qui  si  il  li  ont  fo 
qu*il  ad  fait  a  lui^  se  son  queur 
li  purportasty  et  soa  conseil  li 
donast,  prendreit  de  lui  ce  qu'il 
offre  a  lui, 

XIIL 

Si  QO  avent  qui  alquon  colpe 
[al.f  cope]  le  poin  a  altre.  v  le 
piedf  si  li  rendra  demi  vvere^ 
Buluc  [a/.,  solonc]  f  eo  q*il  est  : 
mes  delpochicr  rendrad  la  mei' 
t6  de  la  main.  Del  dei  apres  le 
polcier^  xv.    solz  de  solt.  En- 


vm. 

De  Homicido  et  Capitis  sestima' 
tione  seu   Wera, 

Si  quis  alium  occiderit,  et  sic 

reus  confiteas,  et  emendare  ne- 

gaverit,  det  de  suo  manbote  Do- 

mino  pro  libero  homine  x.  soli- 

dos,   et   pro  servo   xx.   solidos 

Wera  Thani  xx.    libraB  in  Afor- 

ciovum  Loge,  et  in  Vvest^Saxo- 

num.  Et   Wera  Villani  C.  solidi 

in  Merciorum  lege,  atque  etiam 

in  Vvest-Saxonum, 

IX. 

Quibus    Capitis    oestimatio  seu 
Wera  solvenda. 

Quod   ad    Weram  attinet,  pri- 

mo  rcddat  is  qui  est  dc  halt  san- 

guino    VidusB  et  Orphanis  x.  so- 

lidos,  et  quod  super  est  Parentes 

et  orphaniinterse  dividant. 

X. 

AnimaJium  aliquot  valory  in  Ca- 
pitis  tvstimatione  censenda 

In  Wcra  rcddcre  poterit  quis 
£quum  non  Gaslratum  pro  xx. 
solidis,  et  Taurum  pro  x.  solidis 
et  iter  pro  v.  solidis. 

XL 
De  Pcrcussore, 

Si.quis  alium  percusserit,  et 
negaverit  ultra  emendare,  primo 
reddat  sun  lo  chefe  ct  plagas, 
juret  super  sancta  quod  aliter 
non  potuit  facere  nec  pro  baur 
81  chier  nec  fecit  desarbote  cbo 
est  dela  dulor, 

XII. 
De  vulnere  indito, 

Si  plaga  lui  vient  a  vis  descU' 
vert  el  polz  tote  veie  iv.  denarios 
et  de  omni  osse  quod  quis  tra- 
xerit  ex  plaga,  osse  toto  viso  iv. 
denarios.  postoa  acordement  si 
li  metir  ad  avnnl  honouvs  quesi 
illiontf  id  quod  ei  fecit  si  cor 
suum  eisuggcssorit,  etconsilium 
suum  ci  donavcrit ,  accipiat  ab  eo 
quod  ci  obtulerit. 

XIII. 

Membrorum  pnecisorum  eestima- 

tio, 

Si  accideritutquis  pugnum  cu- 
juspiam  absciderit  aut  pedcm, 
reddateimedietateraWeraBsecun- 
dum  id  quod  est.  Sed  pro  pollice 
reddat  medietatem  manus.  Pro 
digito  quipollici  proximus  xv,  80- 


vm. 

Si  quis  alinm  occiderit,  et  con- 
senserit,  et  ememdare  denegave- 
rit,  dabit  de  sua  Manbota  Domi- 
no  pro  libero  homine  x.  solidos, 
et  pro  servo  xx.  solidos.  Wera 
Thani  xx.  librae  in  Merciorum 
lege,  et  in  Wosl-Saxonum  lcge- 
et  Wera  villani  C.  solidi  in  Mer 
ciorum  lege  et  in  West -Saxonum 
lege. 

IX. 

De  Wera  primo  reddelurde 
alto  sanguine,  viduae  et  orphanis 
X.  solidi :  et  quod  superest  or- 
phani  et  parentes  inter  se  divi 
dant. 

X. 

In  Wera  reddere  poterit  quis 
Equum  qui  testiculos  habet  pro 
XX.  solidis :  et  taurum  pro  x. 
solidis,  et  verrem  pro  v.  solidis 

XI. 

Si  quis  alteri  plagam  feceril 
et  ulfra  emendare  denegaverit, 
primo  ei  reddat  suum  capilale : 
et  plagatus  jurabit  super  sancta, 
quod  pro  minori  (emendai  non 
potest  facere,  nec  pro  odio  cario- 
rem  (vel  majorem)  fecerit  de 
sarbota,  id  est  de  dolore. 

{Lingua  Saxon,  Sag  eat  dolor^ 
Bota,  emendatio,) 

xn. 

Si  plaga  ei  inaicta  faerit  M 
ut  appareat,  pro  pelle  totius  nr. 
denarios  (dabit)  et  de  tot  ossibns 
.  qu8B  ex  plaga  extrahentur,  pro 
quolibet  osse  toties  iv.  denarios 
(dabit).  Quod  si  coram  superiori- 
bus  dominis  pactum  initum  fne- 
rit,  de  plaga  quse  alio  eifacta 
fuerit,  si  cor  suum  id  ei  sag- 
gesserit,  et  consilium  suum  ei 
donaverit,  accipiet  ab  eo  quod 
sibi  oblatum  fuerit 

XIU. 

Si  acciderit  ut  quis  pugnum  cn* 
juspiam  abscideritautpedemred- 
det  ei  medietatem  weree  secundom 
quod  id  est :  sed  do  pollice  red- 
det  medietatem  manus.  Pro  di- 
gito  qui  poUicem   subseqnitar, 


ivn 


LEGEb. 


IdOS 


ffhis,  QO  BBi  qaer  [f.  qua- 
rante  :  nstm  in  lege  Salioa  soli^ 
du8  xL,denariorum  fuit]  deniera: 
de  lunc  dei  xvi.  aolx,  de  Taltre 
qui  ported  Fanel  xvix  solz  :  del 
^tit  dei  V.  80lz,  de  fungle,  si 
U  colpe,  de  cascun  v.  sols  de  solt 
Engleis  :  a  fungle  de  petit  dei 
rv.  doB. 

XIV 

Ki  altri  eepouae  purgist^  ai 
forfait  la  vvere  vers  sun  Sei- 
gnour* 

XV. 

AMre^  qui  ta  ub  Jugement  faity 
pcrt  sa  vvere,  siil  ne  potprover 
sor  Sointz  qui  xnt  7s  nel  sotjuger 

XVL 

Si  bome  apeled  altre  de  larein^ 
et  il  aot  francz  home^  et  il  ait 
ond  [a/.,  onk]  ca  verre  teslimO" 
nie  de  lealte,  s*en  escoudirad 
per  plein  serment :  et  altre  qui 
blasmed  ait  ested,  per  serment 
nomed :  qo  est  a  savoir  qu'a  rorte 
bomes  leals  per  non,  si  il  aver 
les  potf  si  s*ea  escouriad  sei  dud- 
zime  de  main  .  et  si  aveir  nes 
pot,  si  se  defende  per  iQis,  e  li 
apeleur  jurra  sur  lui  jur  |a/., 
sur]  set  homos  nomia^  qui  pur 
haur  [al,  hair]  nel  Gst  ne  pur 
altre  chosCy  si  pur  son  dreit  non 
purchaQer. 

XVIL 

E  8i  ahions  est  apelez  de  Mus- 
ter  fruisser,  v  de  chambro,  et  il 
D*eit  este  blamed  en  arer,  s'en 
escoudit  per  xlii.  [a/.,xLiv]  leals 
[a/.,  escondit  per  xii.  leols]  ho- 
mes  nomiiz  sei  dudzime  main  : 
e  s'i/  eit  aUrej6e  [a/.,  allrefieel 
ested  blamed ,  s*on  escoudiod 
(fl/.,  escondiet]  a  trea  dtibleF  , 
peo  a  snvoirpernLvm  [aA.xxxvi] 
liomes  leals  nomes,  sei  trcnte- 
siste  meia  :  e  s'il  aveir  nos  poty 
aut  a  ta  ivisse  a  treis  duhles,  si 
co  il  doust  a  treis  du  plein  [a/., 
dublein]  aerment  d  8'il  en  arer 


lidos,  de  Bolido  Anglicano,  boo 
est,  quer  denarios.  Pro  digito 
longo  XVI.  solidos.  Ppo  altero  qui 
portat  anuulum  xvii  solidos.  Pro 
digito  minimo  v.  solidos.  Si  un- 
guem  quis  cuiquam  nr^^^iderit, 
V.  solidis  de  soUao  AugUcano 
omendet,  et  pro  ungue  digiti  mi- 
nimi,  iv.  denariis. 

XIV. 

De  Adolterio. 
Qui  desponsatam  alteri  vitia- 
verit   forisfaciat  Weram    suam 
Domino  suo. 

XV. 
De  Judice  corrupto. 
Etiam  qui  falsum  tuleril  judi- 
cium,  Weram  suam  perdat,  nisi 
tactis  Sacrosanctis  {Evangeliis) 
probare  poterit  se  meUus  judi- 
care  non  potuisse. 

XVI. 


De  Purgatione  ilhns  qui  Furti 
reus  est, 

Si  quis  aUerum  apeUet  de  La- 
trocinio  et  is  sit  Uber  homo,  et 
habeat  ond  caverre  lestimonium 
do  legaUtate  purget  se  per  ple- 
num  sacramentum,  et  aller  qui 
infamis  ante  fuerat  per  serment 
nomed,  videUcet  xiv  homines 
legales  per  non  si  is  habere  eos 
poterit  se  purget  duodecima  ma- 
nii,  ct  si  habere  non  possit  se 
defendat  per  iuis  Qt  AppeUator 
jurabit  sur  lui  jur  set  homines 
nomes  quod  propter  haur  non 
fecit  nec  propter  aUam  causam 
quamquisjus  suum  perseque- 
retur. 

XVII. 

Do  eo  qui  Templum  auf  domum 
fregerit. 

Et  si  quis  appellatus  fnerit  de 

fractione    Monasterii   aut  Gubi- 

culi,  neque  fiioiit  anlea  infamis 

enarer  se  pnrget  per  xlii  lega- 

les  homincs  nomesRQ  duodecima 

manu,et  si  aUns  infamia  notatus 

fiierit,purgctsea  trcsiInllesMde- 

Uoet  por  xLviii.  homines  legales 

nomes  se    trigesima  sexta   ma- 

nn,  ct  si  iUos  habere  nequierit 

eat  a  le  ivise  a  treis  dubles  si 

coil  donst  a  treis  de  pleno  sa- 

cramento,  et  si  ilenarrer  larcin 

amanded  altallevvc  krchie^iscO' 

pus  habebit  de  forisfactura  xl. 


XV.  solidos  solidorum  Anglica- 
norum,  hoc  est  quadraginta  de- 
nariorum.  Pro  longo  digito,  xvi. 
soUdos  :  pro  altero  qui  portai 
annuluTi,  xvn.  solidos  :  pro  di- 
gito  minimo,  v.  soUdos  :  de  un- 
gue  si  prsecidatur,  de  quoUbet 
V.  solidos  solidorum  AngUcano- 
rum  :  et  pro  ungue  minimi  di- 
giti,  IV,  denarios. 

XIV. 

Qui  sponsam  altorius  vitiave- 
rit,  forisfacil  weram  suam  erga 
Dominum  suum. 

XV. 

SimiUter  qui  falsum  judicium 
fecerit,  weram  suam  perdit,  nisi 
praestito  super  sancta  sacnra- 
mento  probare  possit,  se  meUus 
judicare  non  scisse. 

XVI. 

Si  quis  aUerum  appellet  de  La- 
trocinio,  et  is  sit  Uber  homo,  et 
aUquando  habuerit  verum  testi- 
monium  dc  legalitate,  excondicet 
(i  excusabit)  se  per  planum  sacra- 
mcntum  :  et  qui  infamatus  ante 
fuerit,  per  sacramentum  nomina- 
tum  :  videUcetexcuriahominum 
lcgaUum  parium,  si  eos  habere 
potuerit,  excondicet;  seu  purga- 
bitsoduodecimamanu  :  etsieos 
habere  non  potuerit,  defendot  se 
per  jndicium    (ita  purgationem 
vulgarem  vocaf),et  appeUans  ju- 
rabitsiiper  se  et  septem  homines 
nominatos,  quod  propter  nuUum 
odium  id  fecerit ;  nec  propter  ul- 
lam  aliam  causam  quam  ut  jus 
suum  persequeretur. 

XVII. 

Si  quis  appellatus  fuerit  de  Mo- 
nasterii  vel  Ecclesiae  infractione 
vel  camerae,  el  nequo  antea  fuerit 
infanialus,  excondicet  seu  purget 
seperxii.  homines  legalesnomi' 
natos,  se  duodecima  manu.  Et  si 
aUquando  infamatus  fuerit.purget 
se  cum  ler  iterato  testium  numero» 
viileUcet  per  xlvi  ii.  homines  lega 
les  nominatos  se  xxxvi.  manu:et 
si  iUos  habere  non  potuerit,  cat  ad 
judiciumteriteratum.quemadmo 
dum  debuerat  ad  tor  iteratuip 
sacramentum.  Etsiantea  latrooi- 


4303 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


1S04 


lurcin  stmended^  alt  a  Feuve  :  // 
Archevesque  [a/.,  et  li  Arche- 
vesque]  avera  de  forfatare  xl. 
sols  en  Merchenelaey  e  lui  Eves- 
tres  laL,  li  Eveskes]  xx.  sols,  e 
li  Quenz  xx.  so/s,  e  li  Baron  x. 
solEy  d  li  Vilain  xl.  deniers  La/., 
denir]. 

XVIII. 

Franc  homc  qui  ad  aver  cham- 
pester  irente  deniers  vailauni, 
deit  doner  le  dcner  saint  Pere. 
Le  Seignur  pur  iv.  den.  que  il 
dourad,  si  erunt  quites  ses  Bor- 
dierSy  e  ses  Boner  c  ses  Serianz, 
Li  Burgeis  qui  ad  en  sonn  pro- 
pre  chatel  demi  marc  vailant^ 
deit  dener  seint  Pcrc  [a/.,  don- 
ner  le  dener  S.  Pere].  Qui  en 
Denalae  Franc  home  est;  e  il 
avera  demi  marc  enstrgent  vaiU 
ant  de  avor  champestro,  si  dc- 
uera  doner  le  dinicr  Seiul-Poro 
[aL,  durad  daner  le  dener  saint 
Pere].  E  per  le  dener  qui  li  Sei- 
gnur  durral ,  si  erent  quictes 
ceals  qui  meinent  en  son  dc- 
mainer  [aL^  demain]. 

XIX. 

Kfi  purgist  femmo  per  ftrze 
forait  ad  les  membros.  Ki  abate, 
femme  a  terro ,  pur  fairo  lui 
forcOj  la  multe  al  Seignur  x  solz. 
S*il  la  purgiste,  forfuit  est  de 
mombres, 

XX 

Ki  renent  le  dener  Seint  Pore, 
le  dener  prendra  [a/.,  rondra] 
per  la  justicc  do  seint  Egliso,  o 
XXX.  den.  forfait,  E  so  il  en  est 
plaide  do  la  justiso  lo  Boi,  le 
forfait  a  rFvesque  xxx.  den.  c 
al  Rei  xl.  soIz. 

XXI 

Si  elquuns  crevo  foil  al  altre 
per  aventure  quolque  soit^  si 
amendrad  lxx.  soIz  del  solz  En- 
gleis.  E  si  la  purvole  [a/.,  pur- 
nelle]  i  est  romis  [«/..  renios],  si 
ne  rcndra  lui  quo  la  meitv. 

XXII 

(S)DereIeife  alCunte^quealBei 
(3)  V.  LL.  Uen.  I.  c.  14. 


solidos  in  Merciorum  Lege,  et 
Episcopus  XX.  solidos,  et  Comes 
XX.  solidos,  et  Baro  x.  solidos, 
et  Villanus  xl.  denarios. 

XVIII 

/>e  Denariis  sancti  Petri,  seu 
Vectigali  Romano. 

Liber  homo  qui  habuerit  averia 

campestria   xxx  denariis    sesti- 

manda ,   dabit   denarium  sancii 

Peiri.  Pro  iv.  denariis  quos  do- 

naverit  Dominus,    quieti  erunt 

Bordarii  ejus  et  ejus  Boner,  et 

ejus  Servientes.  Burgensis  qui 

de  propriis  Catallis  habet  id  quod 

dimidia  Marca  aestimandum  cst, 

det  denarium  sancti  Petri.  Qui 

in  Lcge  Danorum  est  liberhomo, 

et  habet  averia  campestria  quse 

dimidia  marca  in  nrgento  sesti- 

mantur ,    debet   dare   denarium 

sancto  Petro.  Et  per    denarium 

quem  donaverit  Dominus,  erunt 

quieti  ii  qui  resident  in  suo  Do- 

minico. 

XIX. 

De  Muliere  vi  compressa  et  pu- 
dicitia  luctamino  tentata, 

Qui  focminam  vi  oppresserit, 
forisfacit  membra  sua.  Qui  pro- 
straverit  foeminam  ad  terram  et 
ei  vimin  fcrat,  multa  ejus  Domino 
est  X.  solidi.  Si  vero  cam  com- 
presserit,  forisfacit.  mcmbra. 

XX. 

De  iis  qui  vectigal  Romanum  seu 
sancti  Petri  non  pendunt. 

Qui  negaverit  denarium  sancti 
Petri,  eum  pendat  pcr  justitiam 
sanctes  EcclesisBet  xxx.  denarios 
forisfacturse.  Et  si  de  ea  re  es( 
implicitatus  per  justitiam  Begis, 
forisfaciat  Episcopo  xxx.  dena- 
rios,  et  Hegi  xl  solidos. 

XXI. 

De  Oculo  effosso.' 
Si  quis  alteri  oculum  efToderit 
infortunio  quocunque,  emendet 
Lxx  solidis  solidorum  Anglicano- 
rum.  Et  si  /a  purvole  restituatur, 
dimidium  duntaxat  reddatur. 

XXII. 

De  Bevelio  seu  fiTOstxrcxea  Co- 
mitis. 


nium  emendaverit,eat  ad  aqaam. 
Archiepiscopus  habebit  de  foris- 
factura  xl.  solidos  in  Mercionxm 
lege,  et  Episcopus  xx.  solidos, 
et  Comes  xx.  solidos,  et  Baro  x. 
solidos,  et  Vilanus  xl.  denarios. 

XVIIl. 

Liber  homo  qui  habuerit  in 
averiis  campestribus  trigenta  de- 
narios,  debet  dare  denarium 
sancti  Petri.  Pro  iv.  denariis  quos 
dabit  Dominus,  quieti  erant  Bor- 
darii  ejus,  et  ejus  bonnarii,  et 
ejus  servientes.  Burgensis  qoi 
dimidiam  marcam  habet  in  pro- 
priis  catallis,  debet  dare  dena- 
rium  sancti  Petri.  Qui  in  lege 
Danorum  est  liber  homo  et  hab«t 
averia  campestria  valoris  diroi- 
dise  marcae  in  argento  dare  debe- 
bit  denarium  sancti  Petri.  Et  per 
dcnarium  quem  Dominus  dona- 
vcrit,  quietierunt  ii  qui  mannent 
in  suo  dominico. 

XIX. 

Qui  foeminam  vi  oppresserit, 
forisfecit  sua  membra.  Qui  pro- 
straverit  foeminam  ad  terram,  ut 
vim  ei  inferat,  multa  ejus  Domino 
est  X.  solidos  :  si  vero  eam  com- 
presserit  forisfactus  est  de  mem- 
bris. 

XX. 

Qui  denegaverit  denarium  sanc- 
ti  Petri ,  reddet  denarium  per 
justitiam  sanctse  Ecclesi» ,  et 
prseterea  xxx.  denarios  pro  fo- 
risfactura.  Et  si  de  ea  re  impia- 
citatus  fuerit  per  justitiam  Regis 
forisfactura  Episcopo  erit  xxx. 
denarios,  et  Begi  xl.  solidos. 

XXI. 

Si  quis  alteri  oculum  efToderit 
quocunque  casu,  emendabit  lxx. 
solidis  solidorum  Anglicanoruoi : 
et  si  pupilla  remanserit,  dimidium 
tantum  ei  dabitur. 

XXII. 


De  Belevio  Gomitis,  quod  ad         De  relevio  Ck>miti6  quod  ad 


1305 


LEGES. 


me 


aSert  vui.  chivaJs  selez  e  enfre- 
nez,  les  iv.  habers^  e  iv.  hommes 
laLf  haume,  ut  inf.  n,  24],  e  iv. 
EsenSj  e  iv.  LaunceSy  e  iv.  Es- 
pes\  les  aitres  iv.  CliaceurSy  e 
PaJfreis  a  freins  et  acbevestres. 

XXIII. 

De  reliefa  Barun^  rv.  Cbivals 
enselez  eenfren^Sy  e  ii.  Halbers, 
e  II.  MammeSf  e  ii.  EscuSy  e  ii. 
LaunceSf  e  ii.  Espes  ;  e  les  altres 
II  un  Cbaceur^  e  un  Palefrei  a 
freins  e  a  cbevestres. 

XXIV. 

De  relief  a  Vavasour  a  son 
lige  Signur,  deite  [aL,  deit]  es- 
tre  quite  per  le  cbeval  son  peipe 
[a7.,  perej,  vel  peire  tel  qui^ 
aveit  ajour  de  sa  mort^  e  per 
8on  Halbertf  et  per  son  Haume^ 
e  per  son  Escud,  e  per  sa  Lance, 
e  per  s*espe,  s'il  fust  desapeile 
[a/.,  de  sa  pareille],  qu'il  ne  out 
ne  Cbivalne  lesarmesperc.  solz. 

XXV. 

Decivcrsdeins  aveir  kil  voldra 
cJamer  emblet,  e  il  volge  douer 
vvage  e  tro  ver  plege  aporsuir  son 
apelf  dunt  li  scuverad  a  celui  qu'i 
auverad  entremeins  nomer  son 
ffuarant  s'ul  [aA,  s*il]  fad;  e  s'il 
ne  fad  dunt  nomeradsonHeuvel- 
borb,  e  ses  testimonieSy  e  ait  les 
a  Jur  e  a  terme,  s'il  les  ad^  v  sll 
les  pot  aver  :  d  li  enterceur  live- 
riad  en  guage  sei  siste  main,  d  li 
altre  le  metirad  en  la  main  son  wa- 
ranty  v  a  son  HeuveIborb,d  ilait 
testimonies  que  il  facbarad  [a7., 
acharad]  al  marthied  [a7.,  mar- 
chied]  in  [a/.,  li]  Hei^  e  qu'il  ne 
set  son  warant,  en\aL  ne^Iepla- 
ge  vif  ne  mort :  goojurad  od  ses 
testimoniesper  plein  serment :  si 
perdra  son  Cbatelj  si  ii  testimo- 
nient  qui  il  Huvelborb  enpust 
[a/.,  enprist]  :  d  s*il  nepot  aveir 
guarant  ne  teslimonie^  si  per~ 
dradf  v  pnr  soldrad  pert  sa  wer- 
re  vers  son  Seigneur^  fo  est  en 
Merchenelae  d  en  Denelce^  d  en 
Vuest-Sexenolae.  Ne  vocbere 
miesonSeignor  warrant  iceoqui 
seit  mis  en  guage^  d  on  Dene- 
Jae  meitre  en  vele  ;  dissi  la  qui 
il  seit  derained :  d  8'iJ  pot  pro^ 


Regem  pertinet  viii.  equi  cum 

sellis  et  fraenis,  iv.  Loricse,  iv. 

galese  et  iv.  scuta,etiv.  lencecB, 

ct  IV.  enses,  et  alise  ros  iv  equi 

venatorii,  et  palafredi  cum  frae- 

nis  et  capistris. 

XXIII. 

De  Relevio  Baronis. 

De  Relevio  Baronis.  iv.  Equi 
cum  sellis  et  frsenis  ornati,  et 
LoricsB  II.  et  ii.  Hammes  et  Scu- 
ta  II.  et  11.  Hastae  et  ii.  Enses,  et 
les  altres  ii.  un  cbaceur  et  unus 
Palfredus  cum  frseno  et  capistro. 
XXIV. 
De  Vavasoris  Belevio. 

De  Relevio  Vavasoris  ad  ligium 
suum  Dominum.  Quietus  esse 
debet  per  equum  son  peip  talem 
quatemhabuerit  tempore  mortis 
suae,  et  per  Loricam  suam  et  per 
son  Haumey  etper  scutum  suum 
etperhastamsuam,  ot  perensem 
suum,  el  si  adeo  fuerit  inermis  ut 
nec  equumhabueritnecarma,  per 
ccntum  solidos. 

{Adeo  me  cwcutire   bic   fateor, 

ut  nec  lemma  adjicere  possim.) 

XXV. 

De  eivers  deins  aver  KH  velit 
calumniare,  emblet,  et  ille  vult 
dare  vadios  et  invenire  plegios 
ad  prosequendum  appellum  suum 
tunc  liscuverad  illi  quod  il  au- 
verad  entremenis  nomer  war- 
rantum  suum  si  eum  habuerit,  et 
si  non  habuerit  eum,  nominabit 
eum,  nominabit  suum  Beuvel- 
borh,  et  testes  suos,  et  habebit 
eos  ad  diem,  et  ad  terminum  si 
eos  habeat  aut  eos  habere 
poterit,  et  //  entreceur  liuverad 
in  vadium  se  sexta  manu,  et  al- 
ter  ponat  in  manum  sui  Tvarranti 
V  a  son  Heuvelbortbf  et  habeat 
ille  testes  quod  ;/  lacbarad  al 
marthied  in  Bei,  et  quod  ille 
non  set  suum  warrantum  in  ple- 
gio  vifne  mortcoo  juradod  tes- 
tes  suos  per  plenum  Sacramen- 
tum  perdat  catallum  suum  si  is 
testimonium  perhibeat  quod  Heu- 
velborth  enpust,  et  si  non  pote- 
rit  haberewarrantumnecteslem, 
perdat  et  pro  soldrad  perdat  We- 
ram  suam  Domino  suo.  Hoc  obti- 
net  in  Merciorum  jure,  et  in  Da- 
norum,  etin  West-Saxonum.  Non 
vocabit  Dominum  suum  ad  War- 
rantum  de  hoc  quod  ponitur  in 


Regem  pertinel,vni.EquiEphip- 
piati  et  frasnis  ornati,  iv.  Lori- 
C8B  et  IV  Hammes,  et  iv.  Scuta, 
et  IV.  Hastas,  et  iv.  Enses,  les 
altres  iv.  cbaceurs  et  Paifredi 
cum  frsBnis  et  capistris. 

XXIII. 

De  relevio  Baronis  iv.  equi 
cum  sellis  et  frenis,  et  ii.  Lori- 
cae,  et  ii.  gale8B,et  ii.  scuta,  et 
II.  lancea),  et  ii.  enses ;  etii  alice 
res,  unus  equus  venatorius, 
et  unus  Palafredus  cum  frsenis 
et  capistris. 

XXIV. 

De  relevio  Vavasoris  ad  li- 
gium  suum  dominum,  quietus 
esse  debet  per  equum  sui  patris, 
talem  qualem  habuerit  tempore 
mortis  susb.  et  per  ejus  loricam, 
et  per  ejus  galeam,  et  per  egus 
scutum,  et  per  ejus  lanceam  et 
per  ejus  ensem:  nisi  adeo  fuerit 
rebus  omnibus  destitutus,  ut 
nec  habuerit  equum  vel  arma 
pro  centum  solidis. 

XXV. 

Si  quis  velit  calumniari  seu  re- 
petere  averia  sua  furto  subrepta, 
et  is  velit  dare  vadium,  et  inve- 
nire  plegios  ad  prosequendum 
appellum  suum,  tunc  necesse 
erit  ei  qui  ea  habuerit,  nominare 
8uumwarantum,8ihabuerit,  etsi 
nonhabuerit,tunc  nominabit  suum 
euvelborh,  (i.  hidejussores)  et 
te8tes,eteos  habebit  ad  diem  etad 
terminum,  si  eos  habuerit.  aut 
habere  p(»tuerit  :  et  intertrator 
dabit  in  vadium  se  sexta  manu, 
et  alterponet  in  manumsuiwar- 
ranti,  vel  sui  Heuvelborb,  et  ha- 
beat  ille  testes,  quod  ea  (averia) 
emit  in  Mercato  Regis,  et  quod 
non  scit  suum  warantum,  noc 
plegium  vivum  nec  mortuum.  Id 
jurabit  cum  suis  testibusperpla- 
num,  sacramentum  Perdet  vero 
suum  catallumsiii  in  tcslimonio 
dicunt,quod  Heuvelborb  cepit.  Et 
si  non  poterit  habere  warantum, 
nectestem,pcrdetetpro....perd< 
weram  suam  erga  suum  D< 
minum.  Hoc'  obtinet  in  Mer«^ 
ciorum ,  Danorum .  et  West- 
Saxenum  legibus..  Non  vocabit 
Dominum  suum  ad  Warantum 


1807 


WILLELMI  CONQUESTORIS. 


1306 


ver  gui  ceo  soit  de  sa  nnrtnre  per 
treis  parts  son  vigued  [al.y  vici- 
ned],  se  ilaverad  deregned.  Kar 
puis  lei  serment  li  estjugiedyUe 
fenpotpas  puis  Jever  par  loju" 
gement  de  Engleterre. 


XXVI. 

De  murdre  freceis  laL,  se  cis] 
occist,  d  les  homes  del  bundred 
nclprengent  d  amenent  a  Jajus- 
tice  dedenz  Jes  oitjours  per  muS' 
trer  pur  qui  il  Ja  faity  s\n  ren- 
dront  Je  murdre  xlvii.  Marcs. 

XXVJI. 

Si  Jiome  voJtderainer  covenant 
de  terre  vers  son  Seignorj  per 
ses  Pers  de  Ja  tenure  meismes, 
qui  iJ  apeJerad  a  testimonies, 
Jes  cuyerad  (conviendra)  derai- 
ner.  J^arper  estranges  neJpurra 
pas  derainer. 

XXVIII. 

Home  quipJaideen  Curt,  a  qui 
Curt  qui  co  [a7.,  quicon]  seit,fors 
Ja  ou  Je  cors  Je  est  esti  [aJ,  f.  la 
Rei  est,]  d  Jiome  Ji  mettid  sur 
qu'ilaitdit  cJiosOjqui  iJ  ne  voiJJe 
coinistrey  se  iJ  ne  pot  derainer 
per  II.  entendabJe  bomme  del 
pJaidant  et  veant  qui  iJ  ne  faura 
dit,  recovered  a  sa  paroJe  (4). 

XXIX. 

De  reJief  a  viJain,  Je  meiJJur 
aveir  qu*iJ  avera,  v  CbivaJ,  v 
Bttfy  V  VacbOf  donrad  a  son  Sei- 
gnor  de  ReJeSfy  et  puis  si  serait 
euz  Jes  ViJains  en  franc  pJege, 

XXX. 

Deiij  cbemins,  go  est  a  saveir, 
VvatJiagstretOy  et  Ermingstrete, 
et  Fos:  KienaJcbun  de  ces  cha- 
mins  occit  bome  qui  seit  errant 
per  Je  paiSj  u  asaJt,  si  enfreint  Je 
pais  Je  Roi. 


vadiO;  et  ou  Danlse  meite  en  veJe 
dissi  /aquod  is  sii  dereinedy  et  si 
potest  probare  quod  hoc  sit  de 
sa  nurturef  per  ires  partes  son  vi- 
guedse  iJaver  adderaigned.  Nam 
post  Sacramentum  Ji  ostjugied: 
inde  non  potest  postea  Jever  per 
judicium  Angliao. 

XXVI. 
De  ceturia  muJcta^  ubireusbomi- 
cidii  judicio  non  sistitur. 
De  Murdrefreceis  occist,  etho- 
mines  hundredi  non  prehendant 
et  minant  ad  Justitiam  infra  viii. 
dies  ut  ostendat  ob  quam  causam 
fecerit,  reddant  Je  murdre  xlvii. 
Marcas. 

XXVII. 
De  cJieatia  actione  versus  Domi- 

nam. 
Si  quis  vult  derainer  conven- 
tionem  deterra  sua  versus  Domi- 
num  suum  per  pares  suos  de  te- 
nura,  ipsos  quos  appellaverit  ut 
testes  sint  lescnverad  derainer. 
Nam|  per  extraneos  non  potest 
derainer. 

XXVIII. 
De 

Qui  placitat  in  Guria,cujuscun- 
que  curia  sit,  excepto  ubi  Je  cors 
Je  est  esti  e  bome  Ji  mettid  super 
eo  quod  dixerit,  rem  quam  nolti 
confiteri,  si  non  potest  derainer 
per  II.  intelligentes  homines  qui 
interfuerunt  placito  et  videntes 
quod  non  dxxQTii^recovered  k  sa 
paroJe. 

XXIX. 
De  CoJonorum  ReJevio. 
De  Relevio  Villani.  Melius  ani- 
malquod  habueritid(sive  Equus 
sit,sive  Bos,sive  Vacca)  donabit 
Domino  suo  proReIevio,et  postea 
si  seraitz  cus  Jes  ViJJain  in 
franco  plegio. 

XXX. 
De  viis  pubJicis. 
De  tribus  viis,  videlicet,  Vvat- 
Jingstrete  et  Ermingstrete  ei 
Fosse.  Qui  in  aliqua  hanim  via- 
rum  hominem  itinerantem  sive 
occiderit  sive  insUierit,  is  pacem 
Regis  violat. 


de  hocquodpositamfaerit  inva- 

dio,  et  in  Danorum  lege,  ponera 

velit,  donec  disrationatus  fuerii, 

et  sipossit  probare,  quodea  (ave- 

ria)  sintdesua  nutritura,  pertres 
partes   sui  vicineti,  si  averiam 

disrationaverit.Namex  quo  sacra- 

mentum  ei  judicatum  ei  delatnm 

est,non  potestampliusillud  levare 

per  judicium  Anglise. 

XXVI. 

Si  quis  aliquem  murdro  occi- 
derit,  et  homines  Hundredi  eam 
non  prehendant,  ei  adducantad 
justitiamintra  ocio  dies  utosten- 
dant  a  quo  murdrum  faetum  est, 
reddent  pro  murdroxlvij.Marcaa 

XXVII. 

Si  quis  velii  diaraiionare  con- 
ventionem  de  ierra  erga  Domi- 
num  suum,  per  pares  ejosdem 
tenuro,  quos  ad  testes  appelabit, 
erit  disrationandus :  nam  per  ex- 
traneos  non  poierit  disrationari. 

XXVUI. 

Qui  placitat  in  Curia,caja8caii- 
queCuriaillaait,  Prseierquam  ea 
ubi  corpus  Regis,  esi,ei  aliquis 
ei  imponat,  quod  rem  quampiam 
dixerit,  quam  agnoscere  nolit,  si 
non  potest  eum  disraiionare  per 
duos  intelligibiles  homines  qui 
interfuerunt  placito  ei  videraiit 
quod  non  dixerii,  recarretar  td 
ejus  sacramentum. 

XXIX. 

De  Relevio  Villani,melia8  ave- 
rium  quod  habuerii,8ive  E^aom, 
siveBovem,8iveVaccam,  donabit 
Dominosuo  pro  relevio  :  ei  postea 
habebitur  Villanus  in  franco  ple- 
gio. 

XXX. 

De  tribus  viis,  videlicet  Wat- 
lingstrete,  et  Erming8ti*ete,  et 
Fosse.Qui  in  aliqua  harum  via- 
rum  hominem  per  pairiam  erran- 
tem  occiderit,  vel  adsalierii,  is 
pacem  Regis  infringii. 


(4)  LL.  Henr.  I.  1,  81,  48. 


1309 


LE6ES 


1310 


XXXI. 

Silarecin  est  troved^enqm  ter- 
re  qui  ceo  seit^et  le  Laron  oaes- 
quc^  le  Scignor  de  la  terre  et  la 
feme  averunt  la meited-del aveir 
a  LaroUy  elescljalejurs[al.j  cha- 
lengeurs)  lor  chatel,  se  il  le  tro- 
vcnty  e  la  bov  merted  [a/.,  et  la 
foi,  meitted],5*i7e5£  trov6  dedanz 
Sache  et  Soche,  s*il  perdra  la  fe- 
me,  et  le  Seignor  Favered. 

XXXII. 

De  strewarde  de  chescon  des 
hides  de  Hundred  un  home  de- 
denz  la  feste  de  seint  MichelU  et 
le  seint  Martin^  et  Vvardireve, 
si  aura  xxx,  hides  quites  per 
son  travaile  et  si  avers  trepas- 
seot,  perilotj  vel  denient  vvatter 
[al.j  devienlent  wattez],  ei/ijepws- 
sent  mustrer  necri  ne  force  qu^ 
ToD  fust  faitCy  si  rendisent  rave- 


tr. 


XXXIII. 


Cil  qui  custivent  [a/.,cultivent) 
la  terre  ne  deit  fum  travailery  se 
de  louer  diotre  [a/.,  dreit.]  cense^ 
Don  ne  leist  a  seignurage  depar- 
tir  les  cultivurs  de  lour  terre, 
pur  tant  comme  ilspussent  le  dreit 
seirvise  faire.  Les  naifs  kide- 
partet  de  sa  terre,  ne  devient^ 
cartrc  faut  naiverie  querre  [a/., 
etdenientnaivere  les  fautquerre], 
qui  il  ne  facent  leur  droit  ser- 
vicej  que  apend  a  leur  terre,  In 
naifs  ki  departot  de  sa  terre  duut 
il  est  nezj  e  vent  a  autrui  terre, 
nuls  nel  rotengetyue  li  ne  ses 
chatels  ;  enz  le  facent  venir  arer 
a  fairo  son  servisOy  tel  cum  a  li 
apend.  Silosseinuragesne  facent 
altri  gainnys  venis  h  lor  terre^ 
lajustice  le  facet, 

XXXIV. 

NuIIui  ne  toille  a  son  senior 
80n  dreit  servisOj  pur  nul  relais 
qui  il  li  ait  fait  en  arere. 

XXXV 

Si  ieme  est  jugae  a  mort.  v  n 
defacum  [a/.,defaction](/es  mem- 
breSy  ki  seit  enceint6e ,  ne  faced 
lum  justice  desquellea  seit  d^Ii- 
yr6e. 


XXXI. 

De  LatronOf  cum  latrocinio  seu 

«7ravro^/3«  prehenso. 
Si  latrocinium  sil  iuventum  in  cu- 
juscunque  terra  sit  ct  latro  si- 
mul,Dominus  terree  et  uxor  ejus 
habebunt  medietatem  bonorum 
Latronis,  et  leschalieurs  lor  cha^ 
tel  se  ille  trouvent  et  labor  mer- 
tedy  si  repertum  sit  intra  Sache 
et  ^oche  perdat  Uxor,  et  Domi- 
nus  habebit 

XXXII. 
De 

De  Sfrervarofddeunaquaque  Hi- 
darum  Hundredi  unus  homo  in- 
tra  fostum  S.  Michaolis  et  Mar- 
tiniy  et  Uvardire  habebit  xxx.  hi- 
das  quietas  pro  labore  suo,  et  si 
averia  moriantur  perilot  vel  de- 
vient  water  et  non  possit  osten- 
dere  nec  clamorem  nec  vim  quae 
facta  fuerit,  red^dat  averia. 

XXXIII. 
De  Colonis  et  GleboB  Ascriptitiis 
Eos  qui  custivent  terram  non 
debet  quis  molestare  praaterquam 
de  eorum  diotre oensu,  Nec  licet 
a  seignurage  discedere  Gultores 
de  terra  sua,  quin  rectum  servi- 

tium  suum  facere  possint.  Nativi 
qui  discedunt  a  terra  sua  non  de- 
bent  cartre  faut  nai  vire  quere  quse 
non  faciunt  rectum  servitium 
quod  spectat  ad  terram  suam. 
Nativum  qui  discedit  a  terra 
unde  est  nativus  et  venit  ad 
alteram,  nullus  eum  retineat  nec 
catalla  ejus,  sed  redire  cogatur 
ut  faciat  servitium  suum  tale  quod 
ad  eum  spoctat.  Si  les  seignura- 
ges  non  faciunt  altri  gaianys  ve- 
nire  ad  terram  s«am,  Justitia  id 
faciat. 

XXXIV. 

Ne  quis  Domino  suo  debitas  prse- 

stationes  aubtrahat, 

Nemo  Domino  suo  subtrahat 
rectum  servitium  suum,  propter 
nullam  remissionem  quam  ei  an- 
tea  fecerit. 

XXXV. 

DeFsemina  gravida  quse  capitali 
supplicio  damnatur, 
Si  morti  damnata  si  aut  mem- 
brorum  mutilationi  foemina  in 
utero  gestans,  de  ea  non  fiat  jus- 
Vitia  priusquam  parturierit* 


XXXI. 

Si  latrocinium  inventum  fuerit 
in  cujuscumque  terra  sit,etlatro 
simul.Dominus  terraeetuxorejus 
habcbunt  medietatem  bonorum 
Latronis,et  clamatores,  seu  qui 
res  suas  repetunt,  sua  catalla,  si 
ea  invenerint,  et  medietatem 
suam,  si  inventus  fuerit  intra  S&- 
cam  et  Socam,  perdet  uxor,  et 
Dominus  habebit. 

XXXIl. 

De  Strewarde  de  unaquaque 
Hidarum  Hundredi  quilibet  homo 
intra  festum  sancti  Michaelis  et 
sancti  Martini,  et  Wardireve,ha- 
bebit  XXX.  hidas  quietas  pro  la- 
bore  suo,  et  si  averia,  seu  ani- 
malia,moriantur,velpericlitentur, 
vel  labe  aliqua  infecta  sint,etnon 
possit  ostendi,  clamorem  vel  vim 
faclam  fuisse,  reddantur  averia. 

XXXIII. 

Qui  colunt  terram  non  debent 
molestari,  prseterquam  de  eorum 
recto  censu.  Nec  licet  Dominus 
cultores  de  teiTa  sua  dimittere, 
quamdiu  possunt  rectum  servi- 
tium  facere.  Nativi  qui  discedunt 
a  terra  sua,  et  denegant  nativita- 
tem,  requirendi  sunt,  ut  faciant 
rectum  suum  servitium,  quod 
spectat  adterramsuam.  Nativum 
qui  discedit  a  terra  unde  natus 
est,  et  in  alterius  terram  venit, 
nullus  retineat,  nec  eum  necejus 
catalla  :  sed  redire  cogatur  ad 
faciendum  suum  servitium  quale 
ad  eum  spectat.  Et  si  Domini  non 
faciant  alios  cultores  venire,  in 
eorum  terram,  justitia  id  faciat. 

XXXIV. 

Nemo  Domino  suo  subtrahat 
recium  servitium  suum,  propter 
ullnm  remissionem  quameiantea 
fecerit. 

XXXV 

Si  foemina  morti  damnata  siti 
aut  membrorum  diffactioni,  sea 
mutilationi,  et  gravida  sit,  de  ea 
non  fiat  justitia,  priusquam  enixa 
fuerit. 


1311 


WILLELMl  CONQUESTORIS 


1312 


XXXVI. 

Si  homo  mort  sans  devise,  si 
departent  les  enfans  FMteentre 
sei  per  yvvel. 

XXXVII. 

Si  Jepere  truitet  sa Cile en  avul- 
terie  en  sa  maison,  v  en  la  mai- 
son  de  son  gendre,  ben  li  laust 
oure  [ay.,  ocire]  lavultere. 

XXXVIIl 

Si  Jiome  enpuissuned  attrOySeit 
occiSy  V permanabJement  eissilJd, 
Lojettai  vos  chosez  por  causede 
morty  et  de  eo  [al.,  ceo]  ne  me 
poez  emplaider  :  kar  leist  a  faire 
damage  a  altrepur  pour  demort, 
quant  parele  ne  pot  eschaper.  E 
ai  de  qo  me  mescez  qui  pur  pour 
de  mort  nel  feisse  de  go  mes- 
prioraif  e  les  choses  qui  sunt  re- 
mises  en  le  nef,  seient  departis 
en  comune,  sulun  les  chatels.  E 
si  alcun  iothed  les  chatels  fors 
de  la  nefsenz  buzun,  s'i7  rendet. 

XXXIX. 

Dous  sunt  parceners  dun  cri^ 
chety  e  est  Fun  emplaidd  sanz 
raltrOj  et  per  sa  folie  si  perty  ne 
dit  [a/.,  deil^  per  go  Faltre  estre 
perdanty  ki  present  ne  fud  [a/., 
fustj  :  Kar  iosejuge  entre  eus,  ne 
fors  juge  pas  les  altres  ki  ne 
8unt  a  present. 

XL. 

CiJ  quitenent  Jurterreacense^ 
soit  lur  droit  releifa  tant  cum  a 
cense  est  d*un  an. 

XLI. 

Ententivement  se  purpensent 
cil  qui  les  jugementz  unt  ii  faire, 
qut  si  jugentf  cum  desirenty 
qnant  ildient :  Dimitte  nobis  pec- 
cala  nostra,  et  nous  dsendum  [/«/., 
desendons  vel  desendun]  qui 
fum  Christien  fors  do  Ja  terre 
ne  vende  (5),  n'en  surchetut  en 
pais  um  ne  wart  Pum,  qui  fum 
lamne  ne  perde^  qui  Du  rachatat 
dosa  vie.Kitortelovera,  vfausju- 
gement  fraper  curruz  ne  perhan- 

(5)  Ll.  VilL  Latine  c.  65.  al.  v. 


XXX  VI. 

De  Intestatorum  bonis. 

Si  quis  intestatus  obierit,liberi 

ejus  heereditatem  sequaliter  divi- 

dant. 

XXXVII. 
DeaduJtera  apatre  deprehensa. 

Si  pater  deprehenderit  filiam 
in  adulterio  in  domo  sua  seu  iii 
domo  generi  sui,  bene  licebit  ei 
ourOy  [lege  forsan  occire\  occi- 
dereadulterum. 

XXXVIII. 
DeJactUf  velnt  adLegemRhodiam. 

Si  quis  en  puissuned  alterum 
sitoccisus  Qui  iper  manhablement 
eissille^  ego  jecero  res  tuas  de 
navi  ob  metum  mortis,  de  hoc 
non  potos  me  implacitare.  Nam 
licet  alteri  damnum  inferre  ob 
mortis  metum  quando  periculum 
evadere  non  potest,  et  si  de  hoc 
me  mesces  quod  ob  metum  mor- 
tis  nel  feisse  de  co  mespriorai  et 
oa  qu8B  in  navi  restant  dividantur 
in  communi  secundum  Gatalla,et 
si  quis  jecerit  Catalla  extra  na- 
vim,  quando  necessitas  non  exe- 
gerit,  ea  restituat. 

XXXIX. 
De  Judicio  in  socium  absentem. 

Duo  sunt  partictpes  unius  Cri- 
chetf  et  unus  eorum  implacitatus 
fuerit  absque  altero,  qui  negli- 
gentia  sua  perdit;  non  inde  debet 
damnum  cedere  alteri  qui  absens 
fuit.  Nam  quod  judicatum  estin- 
ter  eos  nondebetpraejudieareiis 
qui  absentes  fuerunt. 

XL. 

De  Relovio  eorum  qui  citentes 

censumpendunt. 

Eorum  qui  Fundum   suum  te- 

nent  ad  Censum,  sit  rectum  Re- 

levium  tantum  quantum   census 

annuus  ost. 

XLI. 

De  Judiciis. 
Caute  prospiciant  ii  quibus 
cura  incumbit  judicia  facere,  ut 
judicent  uti  petunt  quando  di- 
cunt :  Dimitte  nobis  debita  nos- 
trdf  et  prohibemus  ne  ho  mo  Ghris- 
tianus  extra  terram  non  vendat 
nen  surchetut  en  paisumnevvart 
lum  quod  homo  animam  suam  non 
perdat  quam  Deus  vita  sua  rede^ 
mit,  qui  injuriam  eslevera  aut 
falsumjudicium /ra  purcurruzne 
pur  hange  vpur  aveir  sit  in  fo- 


XXXVI. 

Si  quis  intcstatus  obierit,liberi 
ejus  haereditatem  ex  sequo  divi- 
dent. 

XXXVII. 

Si  pater  deprehenderit  filitm 
in  adulterio  in  domo  sua,  seu  in 
domo  generi  sui,  bene  licebit  ei 
adulterum  occidere. 

XXXVIII. 

Si  quis  alterum  impotionave- 
rit,  interflciatur,  vel  perpetuo 
exilio  damnetur.  Ego  jeccro  res 
tuas  (de  navi)  ob  metum  mortis, 
de  hoc  non  potes  me  implacitare. 
Nam  Licet  alteri  damnum  inferre 
ob  mortis  metum,  quando  aliter 
poriculum  vitari  non  potest.  Et 
si  de  hoc  probaveris,  quod  ob 
metum  mortis  id  non  fecerim, 
de  hoc  me  misprenderem,  et  ea 
quaa  in  navi  remanent,  dividantar 
in  communi  secundum  Catalla  : 
Et  si  quis  jecerit  Catalla  extra 
navim,  nulla  exigente  necessitatc, 
ea  restituet. 

XXXIX. 

Duo  sunt  participes  unlus  Cri* 
cheti,  et  unus  eorum  implacitatur 
absque  altero,  et  per  negligentitm 
suam  perdit,  non  debet  propterea 
alter  perdore,  qui  prsesens  non 
fuit :  iiam  res  inter  eos  judicata 
non  forisjudicat  alios  qui  pra^ 
sentes  non  fuerunt. 

XL. 

Eorum  qui  tenent  terram  suam 
ad  censum,  sit  rectum  relevium 
tantum  quantum  annuus  census 
est. 

XLI. 

Caute  prospiciant,  quorum  est 
judicia  facere,utjudicent,  quem- 
admodum  capiunt,  cum  dicuot : 
Dimitte  nobis  peccata  nostra. 
Statuimus  igitur  ne  quis  homi- 
nem  Christianum  extra  terram 
vendat,  ac  prsesertim  in  ea  pa- 
tria  ubi  non  cavetur  ne  aniroa 
pordatur,  quam  Deus  vita  sua 
redemit.  Qui  injuriam  exci- 
taverit,  vel  falsum  judiciQin 
fecerit   ira   vel  odio,    vel  data 


131» 


LE6ES. 


1814 


ge^  rper  aveirf  seii  tfo  forsiiur 
nre  [a7.,  forfactur]  le  Rei  de  xL 
BoIZf  8'il  ne  pot  aleier  qui  plns 
dreit  fait  [al,  faire]  nelsont  [aA, 
80ut]  siperde  sa  frauobise^  si  al 
ReinelpotracbaterHSonplaisir. 
E  s'ile8t  en  Denelae^seit  forfait 
de  Laxlite,  si  alaier  ne  se  pot, 
qui  il  melx  faire  ne  soll.  E  qui 
dreite  lei^  et  dreitejugement  re- 
fuseradf  seit  forfait  envers  celi 
ki  dreit  qo  est  a  aveir,  si  qo  est 
enversli  Rei^  vj.  livres;  sigoest 
envers  cunte^  xL  sols :  si  go  est 
enHundred,  xxx.  solz.  Eenvers 
tousicons  [a/.,  iceu8]Aicurf  ui2^ 
en  Engleterre,  go  est  al  solz  ^u- 
gleis.  E  en  Denelae  qui  dreitjU" 
gement  refuserad\  sait  en  la 
mercie  de  Laxlite,  e  ne  face  bon 
[a/.,  Tun]  plainte  a  Rei  d*ici  qui 
Tun  li  seit  de  faili  el  Hundred , 
V  el  CQQti. 

xLn. 

Ne  prenge  bum  nam  ini7[a/., 
n*il  vel  nul]  en  ContS  ne  de  fors 
d'ici  qu*il  ait  tres  fois  demand 
d.eit  el  Hundred  vel  Cont4 :  e 
s*j7  a  /a  tiers  fi4e  ne  pot  treit 
aveirj  alt  al  Cont4,  e  le  Cont6 
Ten  a  sete  \aL,  sesene]  /e  quart 
jura  :  ese  cili  delait  [a/.,  defaut) 
de  ki  il  se  claime,  duut  prenge 
jongS  qui  il  puase  nam  prendre 
pwr  le  son  lum  e  pref. 

XLin 

Ne  nulacbat  le  vailiant  de  iv. 
den.  demort,  vif,8ans  testimonie 
ad  iv.  bommea,  v  de  burt  [a/., 
burg]  V  de  vile  e  te  [a/.,  se]  Vum 
le  cbalange,  et  il  vent,  ait  testi- 
m6nic\  si  n'ad  nul  vvarant,  ren^ 
de  fum  al  un  [aL,  um]  son  cbatel^ 
ele  forfait  aithi  averledcit :  e 
si  testimonie  ad,  si  cum  nous 
evis  [a/.,  deviz]  desune8[a\.^  de- 
sures],  voest  [a/.,  qo  estj  les 
treis  foix,  et  a  la  quart  foiz  le 
derainOf  v  ille  rende. 

xuv 

Aua  ne  semble  pas  raison^  qui 
Tum  facepruvance  sur  testimonie 
kiconussentgo  que  entre[aLy  em- 
hle]e8tfequinul  nel  prust  devant 


risfactura  regis  de  x).  solidis*  S*i/ 
nepot  aleierqMod  plus  recti.ftf  ^ere 
nel  sont  siperde  sa  Francbisesi 
alReinelpot  racbaterssonplai" 
sir.  Et  si  sit  in  Danorum  Lege  sit 
Forisfactura  de  LahsUte  sil  alaier 
ne  se  pot  quod  melius  facere  non 
solt  et  quod  rectam  legem  et  rec- 
tum  iudiciumrecu«averit,  sitFo- 
risfactura  erga  illum  cui  jus  hoc 
pertinuerit;  si  sif  erga  Regem  vj. 
librse,  si  sit  erga  Comitem  xl  so- 
lidi,  sisit  iuHundredo  xxx.soli- 
di,  et  erga  omnes  i  eons  qui  Cu- 
riam  habeni  in  Apglia  eo  eit  ad 
solidos  Anglicanos.  In  Danorum 
Lege  qui  rectum  judicium  recu- 
saverit,  sit  is  in  misericordia  de 
suo  La/rs/i^0  necbene  faciatque* 
relam  Regi  de  hoc  quod  quis 
ei  defecerit  in  Hundredo  aut  in 
Comitatu. 

XLII 

De  pignore^  quod  Namium  VO' 
cant,  capiendo. 

Non  capiatquis  Namium  aliquod 
in  comitatu  neo  per  vim  usque 
d  um  ter  rectum  petierit  in  Hun« 
dredo  aut  in  Comitatu,  et  si  ad 
tertiam  vicem  rectum  non  potes^ 
habere,  eat  ad  Comitatum  et  Co- 
mitatus  presfigat  ei  diem  quartum 
et  si  ci7i  de  fait  de  ki  il  se  clai" 
me  dunt  prenge  conge  ut  possit 
Namium  capere  pur  le  son  lum  et 
pref. 

XLIII 

Ne  qnis  rem  aliquam  emat  sine 
testinus. 

Nemo  emat  quantum  iv.  dena- 

riis  eestimatur  ;,4ieque  de  re  mor- 

tua  neque  de  viva,  absque  testi- 

monio  iv.  hominum  aut  de  burgo 

aut  de  villa  :  et  si  quis  rem  ven- 

dicat  et  i/  vent  habeat  testimo- 

nium;  si  nullum  habeat  Warran- 

tum,  rcspondeat  alteri  Catallum 

suum  et  forisfacturam  habeat,qui 

habere  dcbet,  et  si  testimonium 

habeal  ut  jam  diximus,  voest  tri- 

bus  vicibus  vice  quarta  le  dere^ 

met  el  ille  rende. 

XLIV 


De 


PrsBterea  Rationi  consonum  non 
videturutquis  face  prurancesur 
tcstimonicki  conusenscoque  en- 
tre  est,  et  que  nulnelprust  de  vant 


pecunia,  sit  in  forinfactura  Re« 
gis  de  xl.  solidis,  si  non  potesl 
de  allegiare  (seu  purgare)  quod 
plus  rectifacerenon  scivit,  liber- 
tatem  suam  ptrdat,  nisi  eam  a 
Rege  redimere  potuerit  ad  ejus 
beneplacitum.Etsisitiu  Danorum 
Lege  sit  forisfactus  de  Lahslite, 
si  allegiare  se  non  possit,  se  me- 
lius  facere  non  scivisse.  Et  qui 
rectam  legemetrectumjudicium 
recusaverit,  sit  forisfactus  erga 
eum  ad  quem  jus  hoc  pertiuue- 
rit :  si  sit  erga  Regem,vj,hbri8, 
81  erga  comitemxl.  lib.  si  in  hun» 
dredo  xxx.  solidet  erga  omnes  il- 
los  quiCuriam  habent  in  Aiiglia,id 
est  ad  solidos  Anglicanos.  Et  in 
Danorum  lege  qui  rectum  judi- 
ciumrecuiiaverit,sit  inmisericor- 
dia  de  suo  hablite,  nec  quereiam 
Regi  fiat,  de  eo  quod  quis  ei  de- 
fecerit  in  Hundredo,  nec  in  Co- 
mitatu. 

XLII 

Nemo  Namium  capiat  neque 
in  Comitatu,  neque  extra  (Comi- 
tatum)  donec  ter  rcctum  petierit 
in  Hundredo,  vel  in  Comitatu  : 
et  si  ad  tertiam  vicem  rectum  non 
potest  habere,eat  ad  Comitatum  ,et 
Comitatus  assignet  ei  diem  quar- 
tum  ;  et  si  is  deficiat  de  quo  se 
clamat,  tunc  facultatom  accipiat 
namium  capiendipro  sua  utilitate 
et  proficuo. 

XLUI. 

Nemo  emat  quantum  iv.  dena- 
riis  eestimatur  neque  de  re  mor- 
tua,  neque  de  viva,  absque  tes- 
timonio  iv.  hominum  aut  dc  bur- 
go  aut  de  villa  :  et  si  clametur, 
veniat,  et  habeat  testes  :  si  nul* 
lum  Waranlum  habet,  reddatho- 
mo  homini  suum  Catallum,  el  fo- 
risfacturam  habeat  qui  liabere 
debet  :  et  si  testes  habeat,  uti 
diximus  supra,  scilicet  tribui;  vi- 
cibus:  et  ad  quarlam  vicem  eum 
disrationet,  vel  rem  reddat. 

XLIV 

Non  videtur  rationi  consenta- 
neum  ut  probatio  Rat  per  tcstes 
quii\'  :  :  :iaiu  cognoscant,etut 
quis  probet,  vel  probatiouem  fa- 


im 


WILLELMI  GONQUESTORIS 


tm 


le  terme  de  vj.  meis  avres  qo     le  terme  vj.  mensium  postquam 
qai  Faveir  fa  embl6.  que  faveir  su  emble. 


XLV 

E  al  [al*,  cil]  qui  est  redte,  e 
testimoniet  de  leaut^^  et  le  plait 
trez  fois  eschuit^  et  al  quart  mu- 
streat  li  sumenoar  de  ses  treis 
delkates^  uncore  le  mande  fum 
qaiilplege  tra8e[aL^  truvej,  e 
yienge  a  a  dreit :  et  B*il  ne  voli^ 
Bi  ne  ait  fum  vif  v  morty  sipren- 
ge  fam  qaanque  il  ad,  e  airende 
tam  al  chalaugeur  sun  chalel^  e 
U  Sireaitla  meit6,  Delremanant 
et  le  handred  la  meit^.  Et  si  nui 
parent  n^amicette  justise  defor- 
eent,  seient  lorfeit  envers  liRei 
de  vj.  libf  e  qaergent  [al,,  que- 
rent]  le  laran  xfen  qui  poeste  il 
seit  trov^y  n'eit  Vvaraat  de  sa 
vie,  ne  per  defensed  plait  n'ait 
mee  recovrer. 

XLVI 

{&)NuIne  receit  hom  ultre  iij, 
nuizy  si  til  [aL,  cit]  ne  li  co^ 
mand  od  qui  ilfust  aniz  {al..  ve* 
nit]. 

XLVII 

Ne  nuls  ne  lait  sun  hum  de  li 
partir^  plus  qu'il  est  ret^. 

XLVm 

(7)  E  qui  larun  encontre^  sanz 
[al.f  sausj  qui  a  acientli  leit  aler. 
8i  famende  a  la  vailance  de  la- 
ran,  va  se  n'espurge  per  plener 
lei  qui  il  laron  nel  sout.  Et  ki 
le  cri  orat,  et  sursera,  la  surcise 
U  Rei  amendf  v  a'en  espurget. 

XLIX 

E  ohascun  Seniour  eit  son  Se-' 
riantf  v  sun  plege^  qi  si  net  retd 
qai  ait  a  dreit  el  Hundret. 


XLY 

DeVadimoaio  deserto 

E-al  qui  est  redte  e  testimoniet 
deleauto  et  le  plait  treizfois  vici- 
bus  65c/iUi,  et  ad  quartam  vicem 
ostendat  summonitor  de  tribus 
defaltis,  nihilominus  le  mande 
lum  ut  plcgium  inveniatet  veniat 
ad  juS)  et  si  noliti  si  non  viderit 
hominem  vivum  aut  morluum, 
capiat  quantum  habet  et  reddat 
petcnti  catallum  suutti  et  Domi- 
nus  habeat  medictatcm,  residui 
ct  hundrcdum  mcdictalcm.  Et  si 
ncmo  paront  nami  ceste  jastise 
deiorccnt  scint  forfeit  envers  le 
Bei  de  vj.  lib.  et  quergent  le 
larun  nen  qi  poeste  il  scit  trove, 
neit  Vvarant  de  sa  vic^  ne  per 
dcfeascd  plait  mes  rccovrer. 

XLVI 

De  hospiiibus. 

Ncmo  alium  re<*'ipiot  ultra  iij. 
noctes,  si  til  no  li  command  od 
qui  fust  aniz. 

XLVII. 

De  Famulis. 

Nemo  homo  hommcm  suum  a 
se  discodcre  patiatur  postquam 
roctatus  fuerit. 

XLVIII 


De 


Et  qui  Latronem  en  contie  e 
sanz  qui  a  aoient  li  loit  aler  si  la 
moad  a  la  vailance  de  Inrum^  v 
se  a*espurgoper  plener  /e;  quod 
Latro  non  sit  e  kilc  cri  orat  e  sur^ 
sera^  la  sursise  li  Hei  amead^  ou 
sen  esparget. 

XLIX 


De, 


Quilibet  etiam  Dominus  habeat 
servientem  suum  aut  picgium 
suum  qiy  si  non  rectatus  fuorit 
habeat  ad  rectum  in  Hundredo. 

L  ^         ' 

De 

Si  eat  aacons  qui  blamet  seit^  de         Si  quis  intra  Hundred um  incu- 

(6)  V.  LL.  Edv.  Gonf.  c.  27. 

(1)  y.  LL.  Kanuti,part.  u,  c.  126,  et  LL.  Henr.  1,  cap.  18 


ciat,  ante,  terminom  vj,  men- 
sium  postqnam  res  ablata  et  su- 
brepta  fuit. 

XLV 

Ille  vero  qui  rectatus  est ,  et 
teslimonium  habct  delegalitate,et 
terplacitum  deseruit,  et  in  qnai  ta 
vice  tres  ejus  defaltas  ostendunt 
summonitores  :  adhuc  nb  eo  peli- 
tur,  utplegium  inveniatetadrec- 
tumven: r.t.etsi  nolitsinon  visus 
fuerit  vivus  aut  mortuus,  capia- 
tur  quidquid  habet,  et  reddatur 
clamatori  seu  petenti,  et  Domi- 
nus  habeat  medietalem  residui, 
et  Hundredus  medietatem.  Et  si 
nulius  parens  vel  amicus  haoe 
jiistitiam  deforciant,8intforisfac- 
ti  erga  Regem  de  vj.  libris,  et 
quaeraut  latronem,  et  in  cijgus- 
cumque  potestate  inventus  fuerit 
non  habeat  Warantum  de  vita 
sua,  nec  possit  in  posterum  pro 
defensione  sua  plaoitum  recupe- 
rare. 

XLVI 

Nemo  alium  recipiat  ultra  i|j. 
noctes,  nisi,  isaliter  jubeat  cum 
quo  venit. 

XLVII 

Ncmo  homincm  suum  a  se 
discedeie  patintur,  cx  quo  rcc- 
talus  fuerit. 

XLVIIl' 

Et  qui  in  Lalroncm  incurrit, 
cumque  salvuin  i;r.itis  «limiltil, 
cmcnilani  solvat  ad  valorem  La- 
tronis,  vol  pcr  plenariam  lcgcm 
se  cxpurgct,  quod  latrouem  esse 
nescivit.  Kt  qui  ciamorem  audiet, 
et  supersedebit,  supersisam  Ue- 
gis  emendet,  vei  sc  cxpurget. 

XLIX. 

Quilibet  etiam  Dominus  hnbeat 
suum  scrvicntom,  vei  suuai  ple- 
gium,  cum  i{UO  si  rectalus  fue- 
rit,  eat  ad  rectum   in  Iluudredo. 


Si  is  qui  accusatur  absconsas 


1317 


LE6SS. 


1818 


dinz\aLf  et  dinz\Ie HuDdrediv. 
humesleretent.  seixii,  main  s^es- 
purgelf  esi  il  seut  suist  [aL,  s'en- 
luistj  deduz  la  chalange^  li  Si^ 
res  rende  sun  were,  e  si  Fun 
chaJange  le  Sei^nour,  qui  par  le 
seut  seit  aM,  si  s*escuaie  sei  vj. 
main :  e  s*il  ne  pot  [a/.,  vot],  en- 
vers  li  Rei  Fament,  e  cil  soit 
viJage, 


satus  fuerit  et  iv.  homines  le  re- 
tenty  se  duodecima  manu  purget, 
et  si  il  seut  suist  deduz  la  cha- 
lenge,  Dominus  reddat  Weram 
suam  e  si  lun  chalangey  le  Sei- 
gnour  que  per  Je  seutseit  aJer  si 
sepuard/duodecimamanu,  et  si 
non  posset,  emendet  versus  Re- 
gem  et  sit  utlagatus. 


est,  et  ad  Hnndredum  a  iv.  ho- 
minibus  rectatur,  duodecima  ma- 
nu  se  expur^et.  Et  si  post  cla- 
morem  aufugiat,  Dominus  reddat 
suam  Weram.  Et  si  clametur 
Dominus,  quod  ex  sua  scientia 
excesserit,  se  excondicat  se  vi. 
manu  :  quod  si  non  potest, 
emendam  solvat  Regi,  et  sit  utla- 
gatus. 


SELDENUS    LECTORI. 


Neque  prfleter  Ingulphum  quisleges  hasce  tradidit ;  nequeprseterhascealiquemomnino  quseillius  eevi 
idiomate  uallico  seu  ^formannico  conscribitur,  exstare  puto ;  cum  interim  memori»  sit  tradilum,  Wil- 
lelmum  idioma  illud,  utpote  vernaculum,  nascentiqrue  imperio  velut  magis  fidele,  in  Anglia  propagari 
et  populare  fieri  impense  desiderasse,  idque  sancito  jussisse.  Missis  quffi  historici  de  ea  re  habent, 
Robertum  Holkotium,  virum,  ut  eevum  tulit,  doctissimum,  testem  adhibeo.  Narranl  histQriae  (ita  scri- 
bit  ille  ad  librum  Sapientiee.  cap.  xi)  quod  cum  Willelmus  dux  Normannorum  regnum  Anglias  con- 
quisivissetf  deliberavit  quomodo  linguam  Saxonicam  posset  destruere  et  Angliam  et  Normanniam 
in  idiomate  concordarefCt  ideo  ordinavit  quod  nullus  incuria  regis  placitaret  nisiin  Gallico,  et  iterum 
auodpuer  quilibet  ponendus  ad  litteras^  addiscerefGaliicum,  etper  Gallicum  Latinum  :  (juob  duo  ustfue 
hodie^  inquit  observantur,  Floruit  autem  Robertus  iste  sub  Edwardo  III,  cujus  regni  anno  vicesimo 
quarto,  s»viente  peste  abreptus  est.  Vide  Stat,  86,  Ed.  3  ,  cap.  15.  Atqui  compiures  aliae,  vetustis 
schedis  Willelmo  regi  tributee  (prseter  eas  Edwardo  reei  accepto,  latas)  reperiuntur  quarum  hasce 
subjun^ere  etiam  visum  esttam  auod  apud  Rogerum  Howedenum  ex  mutilo  nimium  exemplariob- 
trusse  sint,  aut  librariorum  injuria  decurtata),  tum  quod  Willelmi  Lambardi  codicem  de  priscis  Anfflo- 
ram  le^ibus  (ubi  editse  quidem  sunt,  nec  tamen  undequaque  exemplari  quo  utor  consonse)  etiam  stuaio- 
sis  rarissime  occurrere  certo  sciam. 


WiLLBLMus,  Dei  gratia  rex  Anglorum  dux  Nor- 

mannorum,  omnibus  hominibus  suis  Franciseet 

Anglise,  salutem. 

LI. 

De  religione  et  pace  publica, 

Statuimus  in  primis  super  omnia,  unum  Deum 
per  totum  regnum  nostrum  venerari,  unam  fidem 
Christi  semper  inviolatam  custodiri,  pacem,  et  se- 
curitatem,  et  concordiam,  judicium  et  justitiam 
inter  Anglos  et  Normannos,  Francos  et  Britones 
Wallise  et  Cornubise,  Pictos  et  Scotos  Albanise. 
Similiter  inter  Francos  et  Insulanos  provincias  et 
patrias  quse  pertinent  ad  coronam  et  dignitatem, 
defensionem  et  observationem,  et  honorem  regni 
nostri  et  inter  omnes  nobis  subjectos  per  univer- 
sam  monarchiam  regni  Britannise  firmiter  et  invio- 
labiliter  observari.  Ita  quod  nullus  alii  foris  faciat 
in  nullo  super  foris  facturam  nostram  plenam. 

LII. 

De  Bde  et  obsequio  erga  regem, 

Statuimus  etiam  ut  omnes  liberi  homines  foedere 
et  sacramento  affirment  quod  intra  et  extra  univer- 
sum  regnum  Anglise  (quod  olim  vocabatur  regnum 
Britanniae)  Willelmo  suo  domino  fideles  esse  vo- 
lunt  terras  et  honores  illius  fidelitate  ubique  ser- 
vare  cum  eo,  et  contra  inimicos  et  alienigenos  de- 
fendere. 


B 


LIII. 
De  Normanni  seu  Francigenue  copde. 

Volumus  autem  et  firmiter  preecipimus  ut  omnes 

homines,  quos  nobiscum  adduximus  aut  post  nos 

venerint  sint  sub  protectione  et  in  pace  nostra  per 

universum  regnum  praedictum ;  et  si  quis  de  illis 

occisus  fuerit,  dominos  ejus  habeat  intra  v.  dies 

homicidamejussi  poterit*,sin  autem,incipiat  persol- 

vere  nobis  xlvi  marcas  argenti  quandiu  substan- 

tia  domini  illius  perduraverit.  Ubi  vero  dominus 

defecerit,  totus  hundredus  in  quo  occisio  facta  est 

communiter  solvat  quod  remanet. 

LIV. 

De  Jure  Normanorum  qui  ante  adventum  Wiljel" 

mi  cives  fuerant  Anglicani, 

Et  omnis  Francigena  qui  tempore  Edwardi  pro- 

pinqui  nostri  fuit  in  Anglia  particeps  consuetudi- 

num  Anglorum,  quod  ipsi  dicunt  Anhlote  et  AnS" 

co^e  persolvat  secundum  legem  Anglorum. 

LV. 
De  clientelari  seu  feudorum  jure,  et  ingenuorum 

immunitate, 
Volumus  etiam  ac  firmiter  prsBcipimus  et  conce- 

dimus,  ut  omnes  liberi  homines  totius  monarchie 

regni  nostri  preedicti  haljcaat  et  teneant  terras  suas 

et  possessiones  suas  bene  et  in  pace,  Iibere  ab  omni 

exactione   injusta,   et  ab  omni  tallagio :  ita  quod 

nihil   ab  eis  exigatur  vel  capiuLi:  ;  uioi  servitium 

suum  liberum  quod  de  jure  nobis  facero  de  bent  et 


1319 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


1320 


facero  tcncntur ;  et  prout  statutum  est  eis  et  illis  a  A  permittHtur  nisi  in  civitatibus   regni  nostri,  et  in 


nobis  dalum  ct  concessum  jure  ha&reditano  in 
perpetuum  per  commune  consiiium  totius  regni 
nostri  prcedicti. 

LVI. 
De    nocturnis    ciistodiis. 

Statuimus  etiam  et  firmiter  pra)cipimus  ut  om- 
nes  civitates,  ct  burgi,  et  castella,  et  hundredi  et 
wapentachia,  totius  regni  nostri  praidictt  singulis 
noctibus  vigilenlur  et  custodiantur  in  gyrum  pro 
maleficiis  etinimiciisprout  vicecomes  et  Aldcrman- 
ni,  et  praeposili  et  cseteri  ballivi  et  ministri  nostri 
roelius  per  commune  consilium  ad  utilitatem  re- 
gui  providcbunt. 

LVII. 
De  mensuris  et  ponderibus, 

Et  quod  habcant  per  universum  regnum mensuras 
fidolissimas  et  signatas,  et  pondera  Bdelissima  et 
signata  sicut  boni  prccdeccssores  statuerunt. 

LVIII. 

De   clientum   seu  vassalornm  pnestationibus, 

Statuimus  eliam  ct  firmiter  prsBcipimus  ut  om- 
nes  comites,  et  barones,  et  milites,  et  servientes, 
et  universi  liberi  homines  totius  regni  nostri  prsB- 
dicti  habeant  et  teneant  se  sempor  ))ene  in  armis 
et  in  equis,  ut  decet  et  oportet,  ct  quod  sint  sem- 
per  prompti  ct  parati  ad  servitium  suum  integrum 
nobis  explendum  et  peragendum  cum  semper 
opus  afTuerit,  sccundum  quod  nobis  de  feodis  de- 
bentettenementis  suis  do  jure  facere,  et  sicut  illis 


burgis,  ct  in  murovallatis.  et  in  castellis,  et  in  lo- 
cis  tutissimis,  ubi  cousuetudines  regni  nostri,  et 
jus  noslrum  commune  et  dignitatis  coroQse  nostrflD 
quae  constitutasant  a  bonispraBdecessoribus  nostris 
deperiri  non  possunt  nec  desiderari  nec  violari ; 
sed  omnia  recte  et  in  aperto  et  per  judicium  et 
justitiam  fieri  debent.  Et  ideo  castella,  et  burgi, 
et  civitates  sita  sunt  et  fundantur  et  sedificantur, 
scilicet,  ad  tuitionem  gentium  et  populorum  regai 
et,  dcfensionem  regni.et  idcirco  observari  debent 
cum  omni  libertate  et  integratateetratione. 

LXII. 
De  purgatione  foreasi  in  judiciis  publicis, 
Decretum  esl  etiam  ut  (a/.  ad,  si)  Francigena  ap- 
B  pellaverit  Anglum  de  perjurio  aut  murdro,  furto, 
homicidiOy  Ftaa  quod  dicunt  apertam  rapinam,  qu« 
negari  non  potest  Anglus  sedefendat  perquod  me- 
lius   noverit,  aut  judicio  ferri  et  duello.  81  autem 
Anglus  infirmus   fuerit,  inveniat  alium  qui  pro  eo 
faciat.  Si  quis  eorum  victus   fuerit^inveniat  alium 
qui  pro  eo   faciat.   Si   quis  eorum  victus  fUeritt 
emendet  regi  xl  solid.  Si  autem  Anglus  Francige- 
nam   appellaverit  et  probarc  voluerit  judicio  aut 
duello,   volo  tunc  Francigenam  purgare  se  sacra 
monto  non  fracto  (non  ferro  apad  Hovedeaum,) 

LXIII. 
Firmaatur  leges  Edwardi  regis. 
Hoc  quoque  prsscipimus   ut  omnes  habeantet 
teneant   legem   Edwardi  regis  in  omnibus  rebns, 


statuimus   per   communo  consilium   totius    regni      adauctis  his  quas  constiluimus  ad  utilitatem  An 
nostri   praedicti,   et    illis  dedimus  et  concessimus      ffiorum. 

LXIV. 
De  justitiae  pubiicoB    fid^ussoribus, 
Omnis  homo  qui  voluerit  se  teneri  pro  libero  sit 
in   pleglo  ut  plegius  eum   habeal  ad  justitiam  si 
quod    ofTenderit ;  et  si  quisquam  evaserit,  talium 
videant  plegii  ut   solvant  qupd  calumniatum  est| 
et  purgent  se  quia  in  evaso  nullam  fraudem  nove- 
rint.  Hequiratur  hundredus  ct  comitatus  (sicut  an- 
tecessores  statuerunt)  et  qui  juste  venire  debenl  et 
noluerunt,  summoneatur  semel ;  ct  si  secundonon 
veniunt,  accipiatur  unus  bos,  et  si  tertio,  alius  bos ; 
et  si  quarto,  reddatur  de  rebus  hujus  hominis  quod 
calumniatum  est  quod  dicitar  Geapgyld,et  insuper 
regis  forisfaclura. 

LXV, 
De  servis  et  eorum  manumissione, 

Et  prohibomus  ut  nullus  vendat  hominem  exti*a 
patriam.  8i  quis  vero  velit  .servum  suum  liberum 
facere,  tradet  eum  vicecomiti  per  manum  dextram 
in  pleno  comitatu,  et  quietum  illum  clamare  debet 
a  Jugo  servitutis  suse  per  manumissionem,  et 
ostendat  ei  liberasviasetportas,  ettradat  illilibera 
arma,  scil.  lanceam,  et  gladium;deindeliberhomo 
efficitur. 

LXVI. 
De  servis. 

Item  si   servi  permanserint  sine  calumnia  per 


in    feodo   jure   hsereditario.  Hoc  prseceptum  non 

nostrum  sit  violatum  ullo  modo  super  forisfactu- 

ram  nostramplanam. 

LIX. 

Utjura  regia  illossa  servare  pro  viribus  conentur 

subditi 

Statuimus  etiam  et  firmiter  praecipimus  ut  om- 
ncs  liberi  homines  totius  rogni  pnedicti  sint  fra- 
trcs  conjurati  ad  monarchiam  nostram  et  ad  ro- 
gnum  nostrum  pro  viribus  suis  et  facultatibus 
contra  inimicos  pro  posse  suo  defendendum  et  vi- 
riliter  servandum,  pacem  et  dignitatem  coron» 
nostrse  integram  obscrvandam,  et  ad  judicium 
rectum  et justitiam  constanter  omnibus  modis  pro 
posse  suosinedoloetsinedilationc  facicndam.  HocD 
decretum  sancitum  est  in  civitate  London. 

LX. 
Ne  venditio  et  emptio  liaty  nisi  coram  testibus  et 

in  civitatibus 

Interdicimus  etiam  ut  nulla  viva  pecunia  venda- 
tur  aut  ematur  nisi  intra  civitates,  et  hoc  ante  tres 
fideles  testes,  nec  aliquam  rem  vctitam  sine  fide- 
jussione  et  warranto,  quod  si  aliter  fecerit  solvat 
etpersolvat,  et  postca  forisfacturaui. 

LXI. 
De   cmploriiSy    et  jure    urbium  pagorumque  notve 

melioris. 

Item  nullum  mercatum   vel  forum  sit  nec  fieri 


1331 


LEGES. 


1322 


annum  et  diem  in  civitatibus  noslris,  velin  burgis  ^  datur  pro  aliqua  culpa,  sed  evernantur^a/.,  eruan- 


in  muro  vallatis  vel  in  castris  nostris,  a  die  illa 
liberi  efGciuntur,  et  libcri  a  jugo  servitutis  suae 
sint  in  perpetuum. 

LXVII. 
De  suppliciornm  modo. 
Interdicimus  etiam  ne  quis  occidatur  vel  suspen- 


tur]  oculi  et  absfeidantur  pedes,  vel  testicuJae,  vel 
inanus,  il(i  quod  truncus  remaneat  vivus  in  si- 
gnum  proditionis  et  nequitiae  suae.  Secundum  enim 
quantitatem  delicti  debet  poena  maleficiis  infligi. 
I  :  i».  cpta  non  sint  violata  super  forisfacturam 
nostram  p'cnam.  Testibus,  etc. 


SchedsB  autem,  quae  in  hisce  eruendis  usui  erant;  loges  etiam  De  examine  forcnsi  suppeditarunt,  quarum 
exemplar  correctiushabeturapud  Joannem  Bramptonum  abbatem  Jornallensem  ms.,  qui,  diligenlissi- 
musalioquin  rerum  nostrarum,  maximo  autem  legum  vetustiorum  indagator,  Willelmum  alias  praeier 
hasce,  statuisse  non  memorat.  Earum  apud  abbatem  hunc  hujusmodi  lemma  est,  et  hujusmodi  stylus. 


INSTITUTIONES  SIVE  LEGES  REGIS  WILLELMI. 

WiLLEifUS,  Dei  gratia  rex  Anglorum,  omnibus 

ad  quos  scriptum  hoc  perveniat  salutem  et  ami- 

citiam.  Mando  et  prsecipio  per  totam  Anglicam  na- 

lionem  custodiri. 

LXVIII. 

De  examine  forensi. 

Si  Anglicus  homo  compellet  aliquem  Francige- 

nam  per  bellum  de  furto  vel  homicidio  vel  aliqua 

re  pro  qua  bellum  fieri  dcbeat  vel  judicium  inter 

duos  homines,habeatplenamIicentiamhoc  faciendi. 

El  si  Anglicus  bellum  nolit,  Francigena  compel- 

latus  adlegiet  se  jurejurando  contra  eum  per  suos 

testes  secundum  legem  Normannise. 

LXIX. 

De  eodem. 

item  si  Francigena  compellat  Anglicum  per  bel- 

lum  de  ei8demrebu8,|AngIicuspIena  licontia  defen- 

(8)  Monendum  est,  distributiones  capitum  in 
exemplaribus  mss.  minime  repertas  esse,  sed  a 
nobis  consulto  factas,  tamutfaciIioremaditum(ubi 
fleri  potuit)  praBbercnt  capitum  lemmata,  quam  ut 
curiosorum,  qui  hsec  sectantur,  observationibus 
subvenirent  numeri,  quos  non  alio  consilio,  a  pri- 
mo  earum  quas  Ingulphus  dedit  capite,  per  caetera 
continenter  deducimus. 

Accedere  etiam  potest  institutis  Williclmi  regis, 
illud  a  Joanne  Sarisburiense  lib.  viii  De  nugis 
curialium,  cap.  1  :  c  Assumpto,  inquit  illo,  regni 
diademate  et  pace  composita,  legatos  misit  ad  ex- 
4era8  nationes  ut  a  prieclaris  omnium  domibus 
quidquid  eis  magnificum  aut  mirificum  videatur, 
afiferrent  [aA,  auferrent].  Delluxit  ergo  in  insulam 
opulentam,  et  quae  fere  sola  bonis  suis  est  in  orbo 
contenta,  quidquid  maguiticentise ,  imo  Iuxuria3 
potuit  inveuiri.  »  Porro  hoc  etiam  de  annona  pala- 
lina  quod  habetur  in  Dialogo  de  Scaccario  seu  iibro 
Nigro  ita  dicto  aGervasio  Tilburiense  (ut  sententia 
recepta  est)  sub  Henrico  II  conscripto,  qui  in  ar- 
chivo  flscali,  quod  Receptum  Scaccarii  phrasi  fo- 
rensi  nominant,  servatur.  «  In  primitivo  regni 
statu  post  conquisitionem,  regibus  dc  fundis  suis 
non  auri  vel  argenti  pondera,  sed  sola  viclualia 
solvebantur.  Ex  quibus  in  usus  quotidianos  domus 
regisB  necessaria  ministrabantur ;  et  noverant  qui 
ad  noc  deputati  fuerunt,  quantum  de  singulis  fundis 
proveniebat.  Cajterum  ad  stipendia  vel  donativa 
militum,  et  alia  nccessaria  de  placitis  regni,  vel 
conventionibus,  et  ex  civitatihus  vel  castellis,  a 
quibus  agriculturH  nonoxercebatur,  pecunia  numc- 
rata  succrescebat.  Toto  igitur  regis  Willelmi  primi 
teinpore  perseveravit  haec  institutio,  usque  ad  tem- 
pora  regis  Henrici  filii  ejus,  adeo  ut  viderim  ego 
ipse  quosdam,  qui  victualia,  statutis  temporibus,  de 

Patrol.  GXLIX, 


p  dat  se  per  bellum,  vel  per  judicium  si  magis  ei 
placeat.  Et  si  ulerque  sit  invalidus  et  nolit  bellum 
vcl  non  posset,  quserat  sibi  legalem  defensionem. 

LXX. 
De  eodem. 

Si  Francigena  victus  fuerit,  persolvat  regi  lx  soI. 
Et  si  Anglicus  nolit  se  defendere  per  bellum  vel 
.     per  testimonium,  adlegiet  se  per  Dei  judicium. 

LXXI. 
])e  exnmine  forensi. 

De  omnibus  utlagaria)  rebus  rex  instituit  ut  An- 
glicus  se  purget  ad  judicium.  Et  si  Anglicus  ap- 
pellet  Francigenam  de  utlagaria  et  hoc  super  eum 
in  veritate  velit,  defendal  se  Francigena  per  bel- 
lum.  Et  si  Anglicus  non  audeat  enim  probare  per 
C  bellum,  defendat  se  Francigena  pleno  juramento 
non  in  verborum  observantiis  (<S). 

fundis  regiis  ad  curiam  deferri  viderint.  Gertum 
quoqueihaoebant  officiales  domus  regi»,  a  qurbus 
comitat  bus  triticum,  a  quibus  diversae  species 
carnium,  vel  equorum  pabulavel  ctiam  necessaria 
debebantur.His  vero  solutis  secnndum  constitutum 
modum  cugusque  rei,  regii  officiales  computabant 
vicecomitibus  redigentes  in  summam  denariorum  : 
pro  monsura  scilicet  tritici  ad  panem  c  hominum 
solidum  1,  pro  corpore  bovis  pascuaiis  solidos  v, 
pro  ariele  vel  ovo  iv  denarios ;  pro  pra^benda  xx 
equorum  simililer  iv  deuarios.  Succedente  vero 
tempore,  cum  idem  rex  in  transmarinis  et  remotis 
partibus  sedandis  tumultibus  bollicis  operam  daret, 
contigit  ut  fieret  sibi  summe  neccssaria,  ad  hsBC 
explenda,  numerata  pecunia.  Confluebat  interea  ad 
regis  curiam  querula  multitudo  colonorum,  vel, 
Dquodgravius  sibi  videbatur,pretereunti  frequenter 
occursabat,  oblatis  vomeribus  in  signum  deficientis 
agriculturse.lnnumerisenimmolesliispremebantur, 
occasione  victualium,  quae  per  plures  regni  partes 
a  sedibus  propriis  dererebant.Horum  igitur  quere- 
lis  inclinatus  rex,  definito  inagnatum  consilio,  des- 
tinavit  per  regnuni  quos  ad  id  prudentiores  et  dis- 
cretiores  cognovcrat.  Qui  circumeuntes,  et  ocu- 
lata  fide  fuudos  singulos  perlustrantes,  habita 
sestinialione  victualium  quae  de  his  solvobantur, 
redegeruntin  summam  denariorum.Desumma  vero 
summarum,  qu^e  ex  oinnibus  fundis  surgebat  in  uno 
comitatu  constituerunt  vice-comitem  illius  comita- 
tus  ad  Scaccarium  lenori,  addentes  ut  ad  scalam 
solveret.»  Nec  prretereundum  hic  quodhabet  Henri- 
cus  Bractonius,  priscus  apud  nos  jurisconsuItuSi 
de  forinseco  sei^vitio  quod  scilicet  li  praestant  qui 
in  subditorum  clientela  eo  nomine  fundum  possi- 
dentes,  domiuorum  suorum  personam  in  ofliciis 
maxime  miUtaribus  regi  prdestandis  indunt,  quod, 

42 


13^ 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


1324 


,         II. 

Concilium  Juliobonense  quod  a  Willelmo  Anglorum  rege  cum  episcopis  et  proceribus  Nor- 
mannice  apud  Juliam  Bonam  celebratum  est  in  festivitate  Pentecostes,  anno  Christi  1080, 
Gregorii  VII  papoe  anno  viii,  Philippi  Francorum  regis  xx. 

(Labb.  ConciL,  X.  391. —  Exsiat  in  tabulario  regio  authenticum  illius  exemplar  in  membraniSy 
quod  vifJimus  :  habetur  quoaue  in  pluribus  mss.  et  apud  Ordericum   Vitalem  lib.  v 

Historiw  occlesiasticfe,  etc. 


I 


TITULI  CANONUM.  A 

I.  Ut  pax  Dei  Grmiter  teneaturj  ejusque  infrao- 
tores  ab  episcopis  coercantur . 

II.  Ut  de  incestis  matrimoniis  juxta  canonesjudi- 
cent  episcopi. 

III.  De  judicio  clericorum  qui  de  vetito  feminarum 
contubernio  accusantur. 

IV.  Quod  laicus  partem  in  reditibus  ecclesiw  ha- 
bere  non  debeat^  et  quale  mde  servitium  red- 
dere  liceat  presbytero. 

V.  Ut  episcopi  a  presbyteris  praotor  juslos  reditns 
nihil  exigant. 

VI.  Ut  archidiaconi  quotannis presbytcrorum  suo- 
rum  vesteSy  calices  et  libros  visitent. 

\ll.  De  crimine  quod  prosbytor  in  forestis  regis 
velbaroDum  ejus  commisit  cpiscopus  recognoscet,  p 

VIII.  Ut  de  singulis  domibus  cera)  denerata  matri 
ecclesioe  quotannis  por  prosbyteros  offeratur. 

IX.  Ne  laicus  presbyterum  det  vel  adimat  ecclesiaa 
nisi  ex  consensu  episcopi. 

X.  De  coemeteriis  quie  sunt  in  civitatibus,  capel- 
lis  et  burgis,  vel  in  maceriis. 

XI.  De  cdomoioriis  villarum. 

XII.  De  prosbyteris  quorum  eccIesioB  donantur 
monachis  vel  canonicis. 

XIII.  Dejustitiis  ot  consuotudinibus  episcopalibus. 

ut  scribitille,  diciturregalcscrvitium,  quia  spectat 
ad  dominum  rcgem,  ct  non  ad  alium  et  secundum 
quod  in  conquestu  fuit  adinventum.  Ad  Willelmi 
hujus  temporu  eum  rcspexisse  palam  est.  Victoriam 
enim  ejus,  vocabulo  barbaro,  conqueslUy  praecise 
olim  uthodio  siffnabant.  Nonnulla3  alioe  sunt  ejusce  p 
leges  apud  Matthaeum  Parisium,  Henricum  Hun-  ^ 
tingdoniensem,  etalios;  quas,  quoniamsuut  cuique 
obvise,  praetermittimus.Sod  caveantinterim  lectores 
ne  a  Polydoro  ejusque  sequacibus in  hisce  fallantur. 
Indiligentia  enim  sua  deceptus  quasdam  Willelmo 
velut  auctori  tribuit,  quas  vetustioribus  Saxonici 
imperii  temporibus  certissimum  ost  deberi ;  quas- 
dam  etiam,  quoe  non  anto  aliquot  a  Willelmo  elap- 
sa  ssecula  natee  sunt. 

Sed  oblitus  hactcnus  prsestiti  a  Willelmo  rege 
juramenti,  quo  veteribus  Anglorum  sancitis  etiam 
generatim  observandis  se  obstrinxit,  non  intempe- 
stive  hic  Matthcei  Parisii  de  ea  re  verba  subjungo. 
Vitas  conscripsit  ille  coenobiarcharum  D.  Albani. 
In  Fretherici  aulem  cwnobiarchoe  Vilu  (qui  nempe 
virstrenuus  et  constans,  Haraldi  regis  non  minus 
deyicti  quam  regnantis  nomen  sibi  charissimum 
retinens,  reluclantihuspostmodum  Anglis  australi- 
bus,ut  Aldrcdus  antistes  Eboracensis  aquilonaribus, 
se  ducem  fortiter,  at  frustra,  praebuit)  varia  par-  D 
tium  studia  narrans  :  »  Videntes,  inquit,  Angli  rem 
agi  pro  capitibus,  plures  convocando  exercitum 


PR^FATIO. 

Anno  IncarnationisDomini  1080,  papatus  domini 
Gregorii  papae  VII  octavo,  Francorum  rege  regnante 
PhiIippo,Anglorum  rege  Willelmo  gubernante  Nor- 
manniam,  in  festivitate  Pentecostes,  sub  ejusdem 
regis  preesentia,  praesenteRothomagensi  archipre- 
sule  Willelmo,  congregatis  etiam  episcopis  et  ah- 
batibus,  consulibus  quoque  et  caetens  Normanniae 
principibus,  cclebratumestapud  LilIebonam[JuIiam 
Bonam  seu  Juliobonam  {Lillebone)']  concilium,  in 
quo  serenissimi  regis  Willelmi  providentia  prass- 
criptorum  fidelium  suorum  consilio  diffinivit. 

CANONES. 
I. 

Ut  pax  Dei,  quae  vulgo  dicitur  trevia,  sicut  ipse 
eam  initio  constituerat,  firmiter  teneatur,  et  per 
singulas  paroecias  dictis  excommunicationibus  re- 
novetur.  Qui  vero  eam  observare  contempserint, 
vcl  aliquatenus  fregerint,  episcopi,  secundumquod 
prius  statutum  cst,  eos  judicando  justitiam  faciant 
Si  quis  autem  episcopo  suo  inde  inobediens  fuerit, 
domino  in  cujus  terra  habitat  episcopus  hoc  demon- 
stret,  et  ille  eum  subdet  episcopali  justitiae.  Quod  si 
et  dominus  faccre  contempserit,  regis  vicecomes 
inde  per  episcopum  requisitus,  omni  remota  exca- 
satione  faciat. 

numerosum  ac  fortissimum  conflaverunt,  praeficien* 
tes  sibi  Edgarum  speciosissimum  etforti8simum,iii 
cujus  sinu  tota  spes  reposita  fuit  Angligenainim, 
unde  in  Angha  tale  exiit  culogium  :  Edgar  Ethehng 
Engelondes  Dereling.  Fuii  autem  interomnes  An- 
glos  dux  et  promotor  efficacissimus  abbas  S.  Al- 
bani,  Frethericus,  tanquam  vir  generosus,  operi- 
bus  et  viribus  non  mediocriter  formidabilis.  Coepil 
igilur  rex  vehemenler  sibi  timere  ne  totum  regnani 
quod  tanti  sanguinis  efTusione  acquisierat,  turpiter 
amitteret   etiam    trucidatus.    Archiepiseopi  igitor 
(scilicet    Lanfranci)  prudentia  feliciter  eruditus, 
niitius  coepit  agere  cum  regni  primatibus,  ea  qnm 
pacis  sunt  humiliter  rogitando,  et  serena  facievo- 
cavit  eos  ad  pacem  sed  subdolam,  sicut  rei  series 
finaliter  clarius  patefecit.  Occurrerunt  igitur  .\ngli 
memorati  nil  mali  cogitantes  in  regimine  et  ducatu 
abbatis  Frethorici  apud  Berckhamstude,  ubi  post 
multas  deprecationes,  prsesente  archiepiscopo  Lan- 
franco,  rex  pro  bono  pacis  juravit  super  omnes 
rcliquias  ecclesise  Sancti  Albani,  tactisque  sacro- 
sanblis  Evangeliis,  minante  [ita  ms.\  juramentum 
abbate  Frctherioo  ;  bonas  et  approbatas  antiqnas 
leges  quas  sancti  ac  pii  Anglise  reges  ejus  anteces- 
sores,  et  maxime  rex  Edwardusstatuitinviolabiliter 
observare.  Et  sic  pacificati,  ad  propria  Iseti  reces- 
serunt.  n 


1325 


LEGES 


1826 


II 

De  his  qui  dc  parentela  sua  uxores  tcnent,   et 

uxores  parentum  suorum,  episcopicanonicam  jus- 

titiam  exsequantur.  Hex  enim  nullum  inde  sustinet 

vel  tuetur,  sed  potius  episcopos  adjuvando  admo- 

netut  lex  Dei  llrmiter  teneatur. 

III 
Presbyteri,  diaconi;  subdiaconi  ct  omnes  canonici 

et  decani,  nullam  omnino  feminam  habeant.  Quod 

si   posthac  aliquis  camdom  culpam  visus    fuerit 

incurisse,  si  per  ministros  episcopi  prius  inde  fue- 

rit  accusatuSy  in  curia  episcopi  se  purgabit.Si  vero 

paroBcianorum  vel  dominorum  aliquiseum  accusa- 

verit,  habeat  accusatus  inducias,  ut  cum  episcopo 

possit  loqui;   et  si  purgare  se  voluerit   in  eadem 

paro^cia  cui  servit,  preesentibus  parochianis  pluri- 

bus  ante  ministros  episcopi  et  coram  judicio  se 

purgabit.  Si  verosc  purgare  non  potuerit,ecclesiam 

perdat  irrecuperabiliter.  Hoc  autem  rex  prasdiclus 

statuit,  non  perennitcrepiscopis  suis  debitam  aufe- 

rendo  justitiam  :  sed  quia  eo  tempore  episcopi  mi- 

nus  quam  convenissct  inde  feccrant  ,  donec   ipse 

eorum  vidensemendationem  eis  redderet  pro  bone- 

facto,  quod  tunc  de  manu  eorum  temporalitcr  tule- 

rat  pro  commisso. 

IV 

Nullus  laicus  in    reditibus  altaris,  vel  in  sepul- 

tara,  vel  in  tertia  parte  decimae  aliquid  habeat,  nec 

pecuniam  pro  horum  venditione  vcl  donatione  ali- 

quatenus  habeat.  Necpresbyterinde  servitium  fa- 

ciat,   nisi   legationem  domini   sui   portet,  ita   ut 

eadem  die  ad  ecclesiam  revertatur  et  ad  orationos, 

per  Normanniam    solummodo,    victum  domini  sui 

babens,  si  dominus  voluerit  secum  vadct;  servi- 

tium  ecclesisD  presbyter  interim  curet. 

V 

Presbyteri  ab  episcopis  vel  ab  eorum  ministris 

praeter  justos  reditus  episcopi,  vi  vel  minis  dare 
nihil  cogantur.  Proptei-  eorum  feminas  nulla  pecu- 
nise  emendatio  exigatur. 

VI 

Archidiaconi  per  archidiaconatus  suos  semel  in 
anno  presbytororum  suffraganeorum  suorum  vesli- 
menta,  et  calices,  et  libros  vidcant,  designatis  ab 
episcopo  in  unoquoque  archidiaconatu  solummodo 
tnbus ,  locis,  ubi  vicini  presbyteri  ad  hsec  mon- 
stranda  convoccntur.  Quo  enim  archidiaconus  ad 
hsBC  videnda  venerit,  a  presbyteris  convcniunt  tri- 
duo,  si  expedit,  victum  habeat  sibi  quinto. 

VII 

Si  presbyter  satisfactionom  fecerit  de  foreslis 
regis,  vel  baronum  ejus  nullam  emendationem  in- 
de  habebit  episcopus. 

VIII 

Presbyteri  semel  in  anno  circa  Pentecosten  cum 
processionibus  suis  ad  matrem  ecclesiam  veniant, 
et  de  singulis  domibus  cerae  deneratam,  vel  idem 
valens,  ad  illuminandam  ecclesiam  altari  ofierant. 
Quod  quifacerenolueriti  apresbytero  per  ministe- 


K  rium  suum  cogatur  hoc  solvere  sine  emendatione 
pecuniaa. 

IX 

Laicus  presbyterum  non  det  vel  adimat  ecclesiae 
nisi  ex  conscnsu  preesulis.  Quem  tamen  ,  si  reji- 
ciendus  est,  episcopus  non  repellat;  etsi  repellen- 
dub  col  ;;uxi  retineat. 

X 
In  coemoteriis  ecclesiarum  quae  sunt  in  civitati- 
bus,  vel  in  castellis,  vcl  in  burgis,  quidquid  episoopi 
tempore  Hodberti  comitis,  et  Willelmi  regis  ejus 
consensu  habuerunt  ,  episcopi  habeant.  In  coemo- 
teriis  veroquae  in  marchissunt,  si  guerra  fuerit,  et 
aliqui  ad  habitandum  ibi  faciant  mansionem,  dum 
guerra  duraverit,  ot  ipsi  propler  guerram  in  atrio 

B  manserint,  nullam  forisfacturam  ab  eis  habebit 
episcopus,  nisi  quamhabuisset,antequamadatrium 
confugissent.  Gum  autem  pax  facta  fuerit,  qui 
propter  guerram  fugerant,  de  atrio  exire  cogantur, 
aut  episcopalibus  legibus  supponantur.  Qui  vero  in 
prsediclis  cocmeteriis  antiquius  manserunt,  in  anti- 
qua  quietudine  permaneant. 

XI 
Ecclcsise  villarum  quantum  coemeteriis  habue- 
runt  temporo  Hodberti  comitis,  vel  quantum  ha- 
buerunt  usque  ad  istud  concilium,  tantum  ha- 
beant ;  et  in  eis  eas  consuetudines  habeant  episcopi, 
quas  tempore  Hodberlis  comitis  vel  Willelmi  regis 
ejus  consensu  habuerunt,  nisi  episcopi  aliquam 
quietudinem  fecerint  concedente  rege  Willelmo.  Si 

Qpost  concilium  intra  villam  aliqua  nova  ecclesia, 
sit,  facint  episcopua  ccemeterium  consideratione 
dominorum  et  parochinnorum  ejusdem  ecclesiae. 
Si  vero  extra  villam  nova  fiat  ecelesia,  indeque 
habebit  quinquc  pcrticas  coemelcrii. 

XII 
Si  donatur  monachis  ecclcsia,  presbyter  qui 
ejusdem  tenet  ecclesiam  honorifice  tcnent  quidquid 
de  eadem  ccclesia  habcret  antequam  monachi  eam 
haberent ;  et  tnnto  melius,  quanto  sanctioribus 
associatur  hominibus  eo  autem  mortuo,  vel  ali- 
quatenus  deficiente,  abbns  idoneum  quaerat  presby- 
terum,  et  episcopo  eum  por  se  vel  per  nuntium 
suum  ostcndat.Quem,  si  recipiendusest,  episcopus 
recipiat.  Si  vero  presbyter  cura  monachis  religiose 
vivere  voluerit,  videat  ut  ecclesia,  quam  episcopali 

*^  licentia  intravit,  honeste  tractetur,  tam  in  vesti* 
mentis  quam  libris  et  caeteris  ecclesiee  serviendae 
necessariisjsecundumejusdemccclesiaefacultatem. 
Quod  si  presbyter  cum  monachis  vivere,  noluerit, 
tantum  ei  detabbas  de  bouis  ecclesise,  undeet  bene 
vivere,  ct  ecclesifie  servitium  convenienter  valeat 
adimplere.  Quod  si  abbas  facere  noluerit,  ab  epi- 
scopo  convenienter  cogatur  ut  faciat.  Presbyter 
vero  episcoposuojuste  sit  subditus,  et  episcopales 
reditus  persolvat.  Quae  vero  superabundant,  in 
usus  monasterii  sui  abbas  habeat.  Hoc  idem  in 
ecclesiis  canonicorum  observetur. 


1827 


WILLELMI  OONQUESTOMS 


4» 


XIII  A 

Violatio  ecclesite  et  atrii,  sicut  superius  deter- 
niinatum  est,  et  commissa  pro  quibus  divinum  ^ 
offlcium  remanel,  episcopis  per  pecuniam  emen- 
dentur.  Assultus  in  itinerc  ecclesisB  simililer.  Si 
quis  iratus  persoquitur  alium  in  alrium  vel  in  ec- 
clesiam,  similil(»r. 

Si  clericiis  arat  vel  fedificat  in  atrio  sino  po.tift- 
cali  licentia,  similiter.Si  clerifus  rai^tum  l*ecent,vel 
furtum,  vel  aliquem  percusserit  aut  vulneraverit, 
vel  occiderit,  aut  duelhim  sine  licentia  cpiscopi 
sasceperit,  autnannum  feccrit,autassultum  fecerit, 
aut  aliquid  injuste  saisierit,  aut  incendium  fecerit, 
aut  manupastus  ejus,  aut  habitator  atrii,  similiter.  Q 
Si  clericus  adulterium  fecerit  aut  incestum,  si- 
militer.  Si  presbyter  de  ministerio  suo  satisfecerit, 
Bimiliter.  Presbyteri  qui  ad  synodum  venire  ne- 
glexerint,  similiter;  et  qui  synodum  et  circadam 
statutis  terminis  non  reddiderint,  similiter.  Si  clo- 
ricus  coronam  suam  dimiserit,  simihter.  Si  mona- 
chus  vel  monacha,  qui  sunt  sine  regula,  habitum 
suum  dimiserint,  similiter.  Si  presbyter  treviae  Dei 
infractores  et  latrones  sine  licentia  episcopi  ex- 
communicaverint,  similiter. 

Si  erraticum  habens  quod  vulgo  weidif  dicitur, 
yenerit  in  curiam  sacerdotis  vei  clerici,  qui  in 
atrio  maneant,  vel  in  eleemosyna  ejusdem  ecclesise,  q 
ut  inatrio  episcopi  erit.Si  quid  per  contemptionem 
in  domo  presbyteri,  vel  clerici,  vel  in  atrio  sacer- 
doti8,veI  eorummanu  pastorelictum  fuerit,  episcopi 
erit.  Si  quid  in  ecclesiavel  in  atrio  inveniatur 
vel  relinquatur,  episcopi  erit. 

Si  quis  presbyterum  aut  monachum  aut  mona- 
cham  assalierit  aut  percusserit  aut  ceperit,  aut 
occiderit,  aut  eorum  domos  in  atrio  incenderit, 
similiter  emendabit.  Si  quis  adulterium  aut  ince- 
stum  fecerit  aut  cum  matrina,  vel  commatre,  vel 
cum  filiola  coierit,  similiter.  Si  quis  uxorem  suam 
vel  si  qua  virum  suum  sine  judicio  prsBsulis  reli- 
querit,  similiter.  Qui  mortuos  consulunt,  vel  male- 
ficiatractant,    similiter  :  qui  intentum  sibi  crimen 


inficians  ferri  judicio  convincitur  excepta  Dei 
trevia,  similiter.  Qui  justiti»  resistens  excommu- 
nicari  se  patitur,  ^imiliter. 

Parochianorum  crimina  episcopo  pertinentia,  ubi 
consuetudo  fuit  cpiscoporum  judicio  examinentur, 
Si  contradictio  judicationis  facta  fucrit,  ante  epi- 
scopuni  diffiniatur.  Si  furti  judicium  judicatum 
fiioiif,  nnte  inutroiii  Kc<*Iosiam  tei^minetur.  Si  piana 
lex  facieiida  erit,  ibi  fiat  ubi  placitum  prius  fuit  in 
parochia  episcopi  sine  licentia  ejus  nullus  audeat 
prsedicare. 

Qui  prsedictas  culpas  inciderit,  si  sponte  ad 
pocnitentiam  venerit,  poenitentia  ei  pro  quo  quali- 
tate  criminis  injungatur,et  pecunia  nullatenus  exi- 
gatur. 

Si  laicus  in  atrio  raptum  fecerit,  episcopo  emen- 
dabit  :  si  vero  alibi  fecerit,  quomodocunque  faciat, 
episcopus  nihil  habebit. 

Has  consuetudines  episcopi  habeant  in  illis  locis 
in  quibus  eas  tempore  Rodberti  comitis  vel  Willel- 
mi  regis  ejus  concesssione  hactenus  habuenmt. 
Quse  vero  quieta  fuerunt,  eam  quietudinem  habeant 
quamhuc  usque  solide  tenuerunt.  In  his  omnibus 
justitiis  et  consuetudinibus  rex  sibi  retinet  quod 
huousque  habuit. 

Si  presbyter  domini  sui  judicium  contradixeht 
de  ecclesiastica  causa,  et  eum  in  curiam  episcopi 
eundo  injuste  fecerit  fatigare,  decem  solidos  emen- 
dabit  domino  suo. 

Si  episcopi  aliquid  quod  hic  non  sit  scriptnm,  in 
regis  curia  possint  monstrare  se  habuisse  tempore 
Rodberti  comitis  vel  Willelmi  regis  ejus  conces- 
sione,rexeis  nontollet  quin  habeant :  tantummodo 
illuc  nullatenus  saisiant,  donec  in  curia  ^us  mon- 
strent  quod  habere  debeant.  Similiter  etiam  laicis 
propter  hoc  scriptum  rexvuibil  toUit,  quod  in  curia 
regis  monstrare  possint  episcopos  non  debere 
habere.  Tantummodo  episcopos  inde  non  dessai- 
siant  donec  in  curia  regis  monstratum  sit  quod 
episcopi  inde  habere  non  debeant. 


In  manuscripto  exemplari  synodo  Juliobonensi  proemittitur  synoiale  decretum  de 
pace  quce  vulgo  Dei  trevia  dicitur^  et  quce  die  Mercurii  incipity  constitutum  a  Gnil- 
lelmo  seniore  rege  Anglorum  et  duceNormannorum,  et  episcopis  Normnnice. 


Fratres  in  Domino  charissimi,in  pace  quae  vulgo 
dicitur  trevia  Dei,  et  qufle  a  die  Mercurii  sole  occi- 
dente  incipit,  et  die  Lume  sole  nascento  finit,  hsec 
quse  dicam  vobis  promptissima  mente  dehinc  in 
antea  debetis  observare.  Nullus  homo  nec  femina 
hominem  nec  feminam  usquam  assaliat,  nec  vulne- 
ret,  nec  occidat,  nec  castellum,  nec  burgum,  nec 
villam  in  hoc  spatio  quatuor  dierum  et  quinque 
noctium  assaliat,  nec  dcpraedetur,  nec  capiat,  nec 
ardeatnuUoingenio,  aut  violentia,  autaliqua  fraude. 
Quodsi  aliqiiis,  quodabsit !  illam,  non  tenendo  quaa 
prsBcipimus,  infregerit,  si  non  xxx  annorum  spatio 
poenitentiam  in   exsilio  fecerit,  et  antequam  ab 


^  episc.  exeat,  qnidquid  fecit  contra  pacem  emenda* 
verit,  a  Domino  Deo  excommunicamus,  et  a  toU 
christianitate  sit  separatus.  Quicunque  vero  ilii 
aliqua  in  re  communicaverit  scienter,  aut  consilium 
sive  adjutorium  dederit,  aut  ullum  coUoquium,  nisi 
ut  ad  pcenitentiam  veniat,  et,  ut  dictum  est,  ab  hoe 
episc.  exeat,habuerit,similiter  sitexcommunicatus; 
donec  ademendationem  venerit.  Quod  si  ille  sanctc 
pacis  violator  miserrimus,  postquam  accepta  pani- 
tentia  xxx  annorum,  ubi  exulat  moriatur,  nuUns 
Christianorum  prsesumat  illum  visitare,  aut  corpos 
a  loco  iu  quo  jacuerit  tollere,  nec  quidquam  & 
substantiee  suse  bonis  accipere,  Pr»tereay  fratreiy 


1 


1889 


LEOES. 


1880 


hancpacem  et  treviain  Dei  de  teiris  aut  de  bestiis, 
insuper  de  rcbus  oinnibus  qusB  habere  possunt 
tenebitis.  Quod  si  quis  aut  ahquam  bestiam,  aul 
etiam  obohim  sive  vestimentum  in  ista  pace  tulerit 
alieni,sit  cxcommunicatus,  doncc  ad  emendationem 
veniat.  Quod  si  ad  emendationem  voluerit  venirCi 
primum  reddat  quod  rapuit,  aut  tantum  quanti 
erat  pretii  quod  rapuit.  Dehinc  vii  annis  poeniteat 
infra  episcop.  Si  autem  moriatur  priusquam  satis- 
faciat  et  pounitentiam  sumat,  non  sepeliatur,  nec 
a  ]oco  quo  obiit  moveatur,  nisi  pro  illo  parentes 
ejus  satisfecerint  ei  cui  injuriam  fecit.  Geterumin 
hac  pace  nullus  nisi  rex  aut  comes  hujus  patrias 
caballicationes  aut  hostilitatem  faciat,  et  quicunque 
in  caballicatione  aut  hostiiitate  regis  fuerit,  in  hoc 


^  episc.  nihil  plusquam  sibi  ac  suis  equis  necessaria 
ad  viclum  accipiunt;  mercatores  autem  et  omnes 
homines  qui  abaliis  regionibus  pervos  transierint, 
pacom  habeant  a  vobis.  Ilanc  etiam  Dei  trcviam 
ab  initio  adventus  Domini  usque  adoctavas  Epipha- 
nia^  ct  a  capite  jcjunii  usque  ad  oclavas  paschaB, 
et  a  diebus  Ilogationum  inchoantibus  usque  ad 
octavas  Fentecostes  per  omues  dies  tenebitis.  Qui 
hanc  pacem  observaverint,  pro  illis  preces  agendo 
benedicant,  illos  vero  qui  infrogerint  aut  qui 
infractoribus  concesserint  maledicant.  Si  quis  autem 
se  pacem  nescienterdixeritinfregisse,  priussacra- 
mcntum  faciat,  calidumque  judicii  ferrum  portet, 
septem  annis  poeniteat. 


III 

NormaDnoram  antiqude  coasuetudines  et  justitise,  in  concilio  apud  Lillebonam,  anno  1080 

celebratOy  confirmatse. 

(Martbn.  Anecdot,  tom.  IV,   coi.  117,  ex  ms.  S.  Michaelis  in  Periculo  msiris,) 


l. 

Hac  cstjustitiaquam  rex  Willelmus,  quiregnum 
Angliie  acquisivit,  habuit  in  Normannia,  et  hic 
scripta  est,  sicut  Robertus  comes  Normanniae  et 
Willelmus  rex  Angli8e,filii  ejus  et  haeredes  praedicti 
rtgis  fecerunt  recordari  et  scribi  per  episcopos  et 
barones  suos  eadem  die  xv  Kalendas  Augusti.Et  haDC 
est  justitia  domini  Normanni8B,quod  in  curia  sua,  vel 
enndoadcuriam  vel  redeundo  de  curia  nullus  homo 
gardam  habuit  de  inimico  suo :  et  si  aliquis  de  inimico 
suo  in  via  curise  vel  in  curia  forisfecerit;  ita  quod 
ipse  sciretquod  ille  cui  malum  fecit  ad  curiam  iret 
vel  inde  rediret  :  si  probatus  inde  fuerit,  et  domi- 
nus  Normanniae  habuit  suam  pecuniam  et  corpus 
ejus  ad  suam  justitiam  faciendam,  et  terram  suam 
perdidit;  ita  quod  nec  ipse  nec  aliquis  de  paronti- 
bus  suis  eam  clamare  potuit;  et  si  defendere  potue- 
rit  quod  scienter  hoc  non  fecisset,  pcr  pecuniam 
fuit  in  misericordia  domini  Normanniee  sine  perdi- 
tione  terrffi. 

II. 

Et  in  via  exercitus,  etin  exercitu,  et  octo  diebus 
ante  motum  determinati  exercitus,  et  octo  diebus 
post  cxercitum,  si  aliquis  foris  fecerit  :  habuit  inde 
dominus  Normannise  eamdem  justitiam  quod  de 
forisfacto  curise  suae;  nec  infra  prtescriptos  termi- 
nos  exercitus  alicui  licuit  vammum  capere  :  et  si 
cepit,  per  pecuniam  emendabit  in  misericordia  do- 
mini  Normanniaa.  Et  si  in  exercitu,vel  in  curia,  vel 
in  via  curiae  vel  exercitus,mislata  evenerit,  qufle  pro 
prsecedenti  ira  facta  non  fuerit;  ct  in  ea  vulneratus 
vel  occisus  fuerit  aliquis  :  ille  cujus  culpa  hoc 
factum  est,  secundum  mensuram  forisfacti  emen- 
dabit. 


III. 
Nulli  licuit  in  Normannia  fossatum  facere  inpla- 
nam  tcrram,  nisi  tale  quod  de  fundo  potuisset  ter- 
ram  jactaro  superius  sine  scabello.Et  ibi  nulli  licuit 
facere  palicium,nisi  in  una  regula  :  et  id  sine  pro- 
pugnaculis  ct  alatoriis.  Et  inrupe  et  in  insula  nulli 
licuit  facere  fortitudinem,  etnulli  licuit  in  Norman- 
nia  castellum  facere. 

IV. 
Et  nulli  licuit  in  Normannia  pro  calumnia  terr» 
domum  vcl  molendinum  arderc,  vel  aliquam  vasta- 
tionem  facere,  vel  prsedam  capere. 

V. 
NuIIi  licuit  in  Normannia  fortitudinem  casMli 
p  sui  vetarc  domino  Normannite;  et  si  ipse  eam  im 
manum  suam  voluerit  habcre;  et  si  dominus  Nor- 
mannise  filium,  vel  fratrcm,  vel  nepotem  baronis 
sui,  qui  non  esset  miles,  voluit  habere  obsidem  de 
portanda  fide  :  nullus  sibi  contradicere  potuit. 

\nr. 

Nulli   licuit  in  Normannia  in  forestis  ipsius  do- 
mini  hominem  assalire,  vel  insidias  ponere. 

VII. 

Nulli  licuit  inimicum  quterendo,  vel  vammnm 
capiendo,  vexillum  vel  loricam  poiHare,  vel  comu 
sonare,  heque  cembcllum  mittere  postquam  insidiaa 
D  remanercnt,  ncque  hominem  damnare  de  membris 
suis  sine  judicio;  nisi  in  tali  actu  et  forisfacto  in- 
ventus  est  pro  quo  membrum  pcrdere  debuisset,  et 
ibidem  perdidisset,  et  nisi  per  judicium  cui^isB  do- 
mini  Normannise  de  hoc  quod  ad  eum  pertinet ;  vel 
judicio  curisB  baronum  de  hoc  quod  ad  barones 
pertinet. 


1331 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


18S3 


VIII.  ^ 

Niilli  liceat  in  NormQnnia  haufare  facere,  vel 
incendium,  vel  raptum  mulieris,.vel  vammum  ca- 
pere,quin  fieret  inde  clamor  apud  eum  qui  clamo- 
rem  inde  habere  debuit.  Et  si  h£cc  facta  fuerint. 
dominus  Normanniae  habuit  inde  quod  habere  de- 
buit  in  illis  locis  in  quibus  habere  dcbuit;  et  ba- 
rones  inde  habuerunt  quod  ad  eos  pertinuit  in  illis 
locis  m  quibus  habere  debuerant. 

IX. 

Nulli  licuit  in  Normannia  mcrcatorom  disturbare 
pro  aliquo  anteriori  forisfacto.  Et  si  aliquis  fecit, 
de  corpore  suo  fuit  in  misericordia  domini  Nor- 
manniaa. 

X.  B 

Nullilicuit  in  Normannia  monctam  facere  extra 
monetarias  domos  Hothomagenses  ctBajoconses^et 
illam  mediam  argenti  et  ad  justum  pensum,  scili- 


cet  vni  solidorum  in  helmarc.  Efsi  aliquis  alibi 
fecerit  monetam,  vel  ibi  fecerit  monetam  falsam ; 
de  corporc  suo  fuit  in  misericordia  domini  Nor- 
manniee.  Rt  si  aliquis  extra  praedictas  domos  facere 
monetam,  vel  in  prsBdictis  domibus  fccit  facere 
falsam,  terram  suam  et  pecuniam  forisfecit. 

XI. 
Hsec  autem  quee  superius  scripta  sunt,  quia  ma- 
gis  necessaria  sunt;  rcmanet  autem  multam  extra 
hoc  scriptum  do  justilia  monetee  etreliquis  justitiis 
Normanniee;  sed  propterhoc  quod  non  scribitur,  ut 
prsedictus  comes  Robertus  et  Willelmus  de  justitia 
quam  pater  eorum  habuit,  neque  barones  de  hoc 
quod  habuerunt  tempore  regis  Willelmi,  nulli  licuit 
pro  guerra  hominem  capere  vel  redimere,  nec  de 
bello  vel  conflictu  pecuniam  portare,  vel  arma,  vel 
equum  duccrc. 


IV. 

iDcipiunt  legcs  saacti  Edwardi  regis  quas  in  ADglia  tenuit,  quas  WILLELMUS,  haBres   et 

cognatus,  suus,  coufirmavit. 


TITULI  LEGUM  EGGLESIASTIGAHUM. 

I.  De  clericis  elpossessionibas  eorum, 

II.  De  iemporibus  et  diebus  pacis  regis. 

III.  Dejustitia  sanctw  Ecclesiw, 

IV.  De   uuiversis   tenentibus  do  EccJesia, 

V.  Dereis  ad  ecclesiam  fugientibus. 

VI.  De  fractione  pacis  Ecclesive. 

VII.  De  desimis  Ecclesiw  reddendis  de  ovibus  et 
porcellis. 

VIII.  De  apibus,  et  aliis  multis  minutis  decimis. 

IX.  De  his  qui  adjudiciumferri  vel  aquwjudicati 
sunt  per  Justitiam  regis, 

X.  De  denario  sancti  Petri^  quod  Anglicedicitur 
Romescot. 

XI.  Quid   sit   danegeldum^   et   qua    occasione  sit 
constitutum. 

XII.  De  multimodapace  regiSfeicJtcm  de  manbota 
archiepiscopi,  episcopi,  etc. 

XIII.  De  thesauris  interra  abscondilis  etinvenlis. 

XIV.  Quid  sit  regisofficiumy  etde  Carolo  ct  Pip- 
pino  fratre  [leg.  /iJio']  ejus  oxempJum. 

XV.  Debaronibus  quisuas  habentcuriasetconsue- 
tudines. 

XVI.  De  sacJia. 

XVII.  De  soca. 

XVIII.  De  tJioJ. 

XIX.  De  tJioam. 

XX.  De  infu.iijihif'.-. 


XXI.  De  JudwiSy 

XXII.  Decretumregis  de  usurariis. 


PR/EFATIO. 
Post  acquisitioncm  AngliaeWillclmus  rex  quarto 
anno  regni  sui,  consilio  baronum  suorum,  fecit 
submoneripcruniversosAngIi8econsulatus,Anglo8 
nobiles  sapientes,  et  sua  lege  cruditos,  ut  eorum 
leges,  ct  jura,el  consuetudincs  ab  ipsis  audiret. 
Electi  igitur  de  singulis  totius  patriao  comitatibus 
G  viri  duodecjm,  jurejurando  primum  coram  rege 
confirmaverunt  ut  quoad  possent  rccto  tramite 
incedentes,  nec  ad  dextram  nec  ad  sinistram  diver- 
tentes,  logum  suarum  et  consuetudinum  sancita 
patefacerent,  nihil  prsetermittentes,  nihil  addentes, 
nihiIpra)varicandomutantes.AIegibusigitursanctae 
matris  EcclcsiaB  sumontes  exordium,  quouiam  pcr 
eam  rex  et  regnum,  solidum  subsistcndi  habent 
fundamentum,  leges,  libcrtates,  ot  pacem  ipsius 
concionati  sunt,  dicentes  : 

I. 
Omnis  cloricus,  ot  eliam  schol^ris,  et  omnes  co- 
rum  res  et  possessiones,  ubicunque  fuerint,paccm 
Dei  et  sanclSB  EIccIesisB  habeant. 

II. 
Ab  Adventu  Domini  usque  ad  octavas  Epiphania' 
pax  Dei  et  sanctaB  EcclesiaB  per  omne  regnum.Simi- 
liter  a  Septuagesima  usque  od  octavas  Paschffi. 
Uem  ab  Ascensione  Domini  usquo  ad  octavas  Pen- 
tecostes.  Item  omnibus  diebus  quatuor  temporum. 
Item  omnibus  Sabbntis  ab  hora  nona,  et  tota  die 
sequenti,usque  ad  diem  Lunae.Item  vigiliis  sancte 
Maria3,sancti  Michaolis,  sancti  Johannis  Baptista;, 


D 


1333 


LE6ES 


1334 


^postolorum  omniam,  et  sanr^torum  quorum  solem-  4 
n  talesa  sacerdolibus  Domioicis  animntiaolur  die- 
bus,  et  omnium  sanctorum  in  Kalendis  Noveinbris: 
scmper  ab  hora  nona  vigiliarum,  et  subsequente 
solemnitate.  Item  in  parochiis  in  quibus  dedicatio- 
nis  dies  observatur.  Item  inparochiisecclcsiarum 
ubipropriafestivilassancticelebratur.Et  si  quis  de- 
vote  ad  celebrationem  sancti  adveniat,  pacem  ha- 
beat  eundo,  et  subsistendo,  et  redeundo.  Item  om- 
nibus  Christianis  adecclesiamcausaorationis  eun- 
tibus  pax  in  eundo  et  redeundo  sit  eis.  Similiterad 
dedicationes,  ad  synodos,  ad  capitula  venientibus, 
sive  submoniti  sint,  sive  per  se  quid  agendum  ha- 
buerint,  sit  summa  pax.  Etiam  si  excommunicatus 
aliquis  absolvendi  causa  ad  episcopum  confugerit 
absolutus,  eundo  et  redeundo  pacem  Dei  et  sanctaQ  n 
Ecclesise  habeat.  Quod  si  aliquis  ei  forisfecerit, 
episcopusinde justitiam  faciat.  Yerumtamen  si  quis 
arrogans  pro  episcopi  justitia  emendare  noluerit, 
episcopus  regi  notum  faciat.  Rex  autem  constrin- 
gat  malefactorem,  ut  emendet  cui  forisfecerit,  sci' 
licet  prinmm  episcopo,  deinde  sibi :  et  sic  erunt 
duo  gladii,  et  gladius  gladium  juvabit. 

III. 
Ubicumque  regis  justitia,  vel  cujuscunque  sit, 
placita  tenuerit,  si  missus  episcopi  veniens  illuc 
apparuerit  causam  sanctse  Ecclesia;,  ipsa  primitus 
terminetur.  Justum  est  enim  ut  ubique  Deus  prae 
caeteris  honoretur. 

IV. 

Quicunque  de  ecclesia   aliquid  tenuerit,  vel   in 

fundo  occlesisB  mansionem  habuerit,  extra  curiam   "* 

ecclesiasticamcoactusnonplacitabit,  quamvis  foris- 

fecerit  :    nisi,  quodabsit!   in   curia  ecclesiastica 

rectum  defecerit. 

V. 

Ubicunque  reus  vel  noxius  ad  ecclcsiam,  prse- 
sidii  causa  confugerit:  ex  quo  atrium  ecclesise 
tenucrit,  a  nemine  insequcnto  nuliatenus  appre- 
hendatur,  nisi  per  pontillcem  vel  ministros  ejus. 
Quod  si  fugiendo,  domum  sacerdotis,  vel  curiam 
ejus  intravit,  eamdem  securitatem  et  pacem  habeat 
quam  et  apud  ecclesiam :  dum  tamen  domus  sacer- 
dotis  et  curia  ejus,  in  fundo  ecclesise  consistant. 
Hic  si  latro  vol  raptor  est,  quod  male  cepit,  si  ad 
manum  cst,  reddat :  et  si  illud  penitus  extirpave- 
rit,  et  do  suo  proprio  undo  reddat  habuerit,  in  in-  Q 
tegrum  ei  cui  damnum  intulit  restituat.  Quod  si 
more  solito  latrotaliter  cgerit,  et  fortc  fortuito  ad 
ecclesiam  et  sacerdotum  domos  frequenter  evase- 
rit  :  ablatione  restituta,  provinciam  forisjuret,  nec 
redeat :  et  si  forte  reditum  fecerit,  nullus  eum 
hospitari  praesumat,  nisi  a  rege  data  licentia. 

VI. 

Si  quis  vero  sanctae  pacem  Ecclesine  violenter 
infregorit,  episcopoinim  est  justitia.  Quod  si  no- 
cens  sententiam  eorum  difTugiendo  vel  arroganter 
contcmncndo  despexerit,  clamor  dc  eo  deferatur  ad 
regem  post  quudraginta  dies  :  et  regisjustitia  mit- 


tet  eum  per  va.dimonium,  et  plegios,  si  habere 
poteiit,  usque  dum  Deo  priniitus,  regi  el  ecclesiae 
postea  satisfacial.  Qui  si  infra  triginta  et  unumdies 
sive  per  amicos  aut  notos,  sivc  per  justitiam  regis 
inveniri  non  poterit,  utlagabit  eum  rex  verbo  oris 
sui.  Sivero  postea  repertus  fuerit,  et  retineri  pos- 
sit,  vivus  reddetur,  vel  caput  ojus,  si  se  defende- 
rit:lupinuni  enim  geritcaput  a  die  utlagationis  suse, 
quod  Anglioo  Wulfeshoofod  dicitur.  Et  haec  est 
lex  communis  et  generalis  dc  omnibus  utlagatis. 

VII. 

De  omni  anriona,  decima  garba  Deo  debita  est, 
et  ideo  reddenda.  Et  si  quis  gregem  equarum  ha- 
buerit,  pullum  reddat  decimum  ;  qui  unam  tantum 
vel  duas  habuerit,  desinguIispuUis  singulos  dena- 
rios.  Similiter  qni  vaccas  plures  habuerit,  decimum 
vitulum;  qui  unam  vel  duas,  dc  vitulis  singulis 
obolos  singulos.  Et  qui  caseum  fecerit,  det  Deo 
decimum ;  si  vero  non  feccrit,  lac  decimo  die.  Si- 
militer  agnum  decimum,  vollus  decimum,  caseum 
decimum,  butyrum  decimum,  porcellum  decimum. 

VIII.      . 

Do  apibus  vero  similiter  decima  commodi;  quin 
etiam  de  bosco,  de  prato,  de  aquis,  et  molendinls, 
parchis,  vivariis,  piscariis,  virgultis,  hortis,  et  ne- 
gotiationibus,  et  omnibns  rebus  quas  dederit  do- 
minus,  decima  pars  ei  reddenda  est,  qui  novem 
partes  simul  cum  decima  largitur.  Qui  eam  deti- 
nuerit,  per  justitiam  episcopi  et  regis,  si  necesse 
fuerit,  ad  redditionem  arguatur.  Haec  enim  beatus 
Augustinus  preedicavit  et  docuit :  et  haec  concessa 
sunt  a  rege,  et  baronibus,  et  populo.  Sed  postea 
instinctu  diaboli  multi  eam  dolinuerunt,  et  sacer- 
dotes  locupletes  negligentes  non  curabant  inire  la- 
borem  ad  persequendas  eas,  eo  quod  sufficienter 
habebant  suse  necessaria  vitse.  Multis  oniminlocis 
modo  sunt  tres  vel  quatuor  ecclesiae,  ubi  tunc  tem* 
poris  una  tantum  erat,  et  sic  cceperunt  minui. 

IX. 

Die  illo  quo  judicium  fieri  debet,  veniat  illuo 
minister  episcopi  cum  clericis  suis,  et  similiter 
justitia  regis  cum  legalibus  hominibus  provincisB 
illius,  qui  videant  et  audiant,  ut  aeque  omniaflant: 
et  quos  dominus  per  r.iisericordiam  suam,  non  per 
merita  salvare  voluerit,  quieti  sint  et  libere  rece- 
dant :  ct  quos  iniquitas  culpse,  non  dominus  dam- 
naverit,  justitia  regis  de  ipsis  justitiam  faciat.  Ba- 
rones  vero  qui  suain  habent  curiam  de  suis  homi- 
nibus,  vidoant  ut  sic  de  eis  agant,  quatenus  erga 
Deum  rcatum  non  incurrant,  et  regem  non  offen- 
dont.  Et  si  placitum  de  hominibus  aliorum  baronum 
oritur  in  curiis  suis,  adsit  ad  placitum  regis  jus- 
titia,  quoniam  absque  ea  placitum  flniri  non  licet 
Si  qui  barones  judicia  uon  habcnt,  in  Hundredo, 
ubiplacitumhabitumfuerit,  adpropinquiorem  eccle- 
siam,  ubi  judicium  regis  erit,  doterminandum  est, 
salvo  jure  baronum  illorum. 


iMS' 


WILLELMl  CONOUESTORIS 


lan 


X.  A  ecdesiee  ubi^inventam  fuerit,  qaGeeonque  ipsafae- 

Omnis  qui  habuerit  triginta  dcnariatus  vivse  pe-      rit  vel  dives,  vel  pauper. 


cuniaB  in  domo  sua,  de  suo  proprio,  Anglorum 
lege,  dabit  denariumsanctiPetri;  etlegeDanorum, 
dimidiam  marcam.  Iste  vero  denaritis  dcbet  submo- 
neri  in  solemnitate  apostolorum  Fetri  et  Pauli,  ct 
coHigi  ad  festivitatem  quae  dicitup,  Ad  vincula,  ita 
ut  ultra  illum  diem  non  dctineatur.  Si  quispiam 
detinuerit,  ad  justitiam  regis  clamor  deferalur, 
quoniam  denarius  hic  eleemosyna  regis  est:  justi- 
tia  vero  faciat  denarium  reddere,  et  forisfacturam 
episcopi  et  regis.  Quod  si  quis  plures  doraos  ha- 
buerit,  de  illa  ubi  residens  fuerit  in  fcsto  apostolo- 
rumPetriet  Pauji  dcnarium  reddat. 

XI. 


XIV. 
Rex  autem  qui  vicarius  summi  regis  est,  ad  hoc 
est  constitutus  ut  regnum  terrenum,  et  populum 
Domini,  et  super  omnia  sanctam  veneretur  Eccle- 
siam  ejus,  et  regat,   ct   ab  injuriosis  defendat,  et 
malcflcos  ab  ea  evellat  et  destruat,  et  penitus  dis- 
perdat.   Quod   nisi  fecerit,  nec  nomen  regis  in  eo 
constabit :   verum,   testante   papa  Joannc,  nomen 
regis  perdit.  Cui  Pippinus   et  Carolus  filius  ejas 
necdum  reges,  sed  principes,  sub   rege  Franco- 
rum  stulto  scripserunt,  quserentes  si  ita  permanere 
deberent  Francorum  reges  solo  regio  nomine  con- 
tenti.    A  quo  responsum  est  :  illos  decet   vocari 


(9)  Danegeldi   redditio  propter   piratas  primitu»  greges,  qui  vigilanter  defendunt  etreguntEcclesiam 


statuta   est :    patriam  cnim  infestantes,  vnstationi 

cgus  pro  posse  suo  insistebant.  Ad  eorum  quidem 

insolcntiam  reprimendam,  statutumest  danegeldum 

annuatim  reddi,  scilicetduodccimdenarios  dc  una- 

quaque  hida  totius  patrice,    ad     conducendos  eos 

qui  piratarum  irruptioni  resistendo  obviarent.  De 

hoe  quoquo  dancgeldo  libera  et  quieta  erat  omnis 

ecclesia,  et  etiam  omnisterra  quoe  in  proprio  domi- 

nio  ecclesiae  erat,  ubicumque  jacebat,  nihil  prorsus 

in  hac  tali  redditione   persolvens,   quia  magis  in 

ecclesiae    confidebant  orationibus,  quam  in  armo- 

rum  defensionibus.  Hanc  itaque  tenuit  Anglorum 

Ecclesia  libertatem   usque   ad  tempora  Willelmi 

regis  junioris,  qui  Rufus  vocabatur,  donec  eodem 

a  baronibus  Angliae  auxilium  requirente,  ad  Nort- 

manniam  retincndam  de  Boberto  fratrcsuo,  cogno- 

mento  Gurtechose,  Jerusalem   proficisccntc,  con- 

cessum  est  ei,    non  lege  statutum  tamen,  neque 

firmatum,  sed  hac  nec  necessitatis  causa,  ex  una- 

quaque   hida  sibi  dari  quatuor  solidos,    ecclesia 

non  excepta.  Dum  vero  coUectio  census  fieret,  pro- 

clamabat  sancta  Ecclesia,  suam  reposccns  liber- 

tatcm  :  sed  nihil  profecit. 

XII. 
Pax  regis  multiplex  est.  Illa  enim  data  manusua, 

quam  Angli  vocant  cynninger  honde  sealdegritlr. 

alia,  diequo  primum  coronatus  est,  quae  diestenet 

octo :    in  Natali  Domini,  dies   octo ;  in  Paschate, 

dies  octo  ;  in    Pentecoste,    dies  octo,  etc.  infra. 


Dei,  et  populum  ejus  imitati  regemPsalmographum 
diccntem :  Non  habitabit  in  medio  domus  meas  qui 
facit  superbiam,  etc.  {Psal.  c). 

XV. 

(10;  Archiepiscopi,  episcopi,  comites,  barones, 
et  omnes  qui  habent  sacham,  et  socam,  thol,  ;eam 
et  infangthcfe  :  etiam  milites  suos  et  proprios  ser- 
viontes,  scilicet  dapiferos,  pincernas,  camoi-arios 
coquos,  pistores,  sub  suo  friborgo  habeant.  Et 
item  isti  suos  armigeros,  vel  alios  sibi  servientes 
sub  suo  friborgo.  Quod  si  cui  forisfacercnt,  et 
clamor  vicinorum  dc  eis  assurgeret,  ipsi  tenerent 
eos  rectitudini  in  curia  sua  :  illi  dico  qui  haberenl 
sacham,  clsocam,  thol,  etlheam,  ct  infangthefe. 
1  XVI. 

Sacha  est,  quod  si  quilibet  aliquem  nominatim 
de  aliquo  calumniatus  fucrit,  et  ille  nogaverit,  fo- 
risfactura  probationis  vel  negationis,  si  evenerit, 
sua  erit. 

XVII. 

Socha  est,  quod  si  aliquis  quserit  nliquid  in  ter- 
ra  sua,  ctiam  furtum,  sua  est  justitia,  si  inventum 
fuerit,  an  non. 

XVIII. 

Thol  (quod  nos  dicimus  telonium)  est,  scilicet 
quod  habeat  libertatem  vendendi  ct  emendi  in  te^ 
ra  sua. 

XIX. 


\ 


„      ,    ,  /.,      .  ..     ,      .  Theam,  quod  si  quispiam  ahcjUKl  interciot  super 

Mambote  vero  (id  est  compensatio  dommo  persol-        ,.  i  •  *      •  *  ^»^  •»  *,« 

,  ,       :  .     V  .      ,         "u  ^'«Jioui        aiiqiiem,    et  mtcrciatus   nou    poterit    warrantum 

venda  pro  homme  suo  occiso)  Anglorum  lege,  regi  D  3„^^habere,erit  forisfactura  sua,et  juslitia  simili- 
etarchiepiscopo,  tres  marcas  dehommibus  eorum      ^^^.  ^^  ealumniatore,  si  defecerit, 

XX. 

Omnis  enim  qui  habet  sacha  et  socha,  thol  et 
them,  et  infangdthefe,  praedictas  videlicet  consue- 
tudincs :  justitia  cognoscentis  latronis  sua  est,  de 
hominosuo,si  captusfuerit  super  terram  suam.IlH 
vero  qui  nonhabent  hasconsuetudines,coram  jus  ti 

ciis  coronee  regniBritanniae,  cumepistola  Eleutheri 
papae  ad  Lucium  regem,  non  habentur  aut  in  nos- 
tro  manuscripto,  aut  in  Ilovedeno. 


propriis:  sed  cpiscopo  ejusdem  comitatus,  et  con- 

suli,  et  dapifero  regis,  viginti  solidos,  baronibus 

autem  aliis,  decem  solidos,  etc. 

XIII. 
Thesauri  de  terra  regis  sunt,  nisi  in  ecclcsia  vel 

in  coemeterio  inveniantur.  Et  licet  ibi  inveniatur, 

aurum  regis  est,  et  medietas  argenti :  et  mcdietas, 

(9)  Videtur  hoc    caput  additum   esse   tompore 
Henrici  II. 

(iO)Qu8e  prajteieu  bcquuntur  apud   Lambardum 
in  hoc  capite  Deofficio  regis,  et  de  jureet  appendi- 


It^ 


LEOES 


1388 


tia  regia  rectum  feciant  in  hundrediSjVel  in  wapen-  A 
tachiiSyVel  in  scyris. 

XXI. 
Sciendum  quoque  quod  omnes  Judsei^ubicunque 
in  regno  sunt,  sub  tutela  et  defensione  regis  ligea 
debent  esse :  nec  quilibet  eorum  alicui  diviti  se 
potest  subdere  sine  regis  licentia.  JudsBi  enim,  et 
omnia  sua,  regis  sunt.  Quod  si  quispiam  detinuerit 
eoSy  vel  pecuniam  eorum)  perquirat  rex,  si  vult, 
tanquam  suum  proprium. 


XXII. 

Usurarios  quoque  defendit  rex  Edwardus,ne  re- 
maneret  aliquis  in  toto  regno  suo.  Et  si  quis  inde 
convictus  esset  quod  fenus  exigeret,omnis  substan- 
tia  propria  careret^et  postea  pro  exlege  haberetur. 
Hoc  autem  asserebat  ille  rex,  se  audisse  in  curia 
regis  Francorum,  dum  ibidem  moraretur,  quod 
usura  summa  radix  omnium  vitiorum  est. 


LEGES  ALIi^  EDWARDI  REGIS  NORTMANNIGO  IDIOMATE  GONSGRIPTi©. 


III.  De  denario  sancti  Petri  {seu  Romescot)  pen- 
dendo, 

IV.  De  renuentibussanctiPetridenariumpendere^ 

V.  De  intestatorum  bonis. 


TITULI  LEGUM   EGGLESIASTIGARUM. 
\,Depace  sanetsB  Ecclesise^et  asylijure  eidemcon- 

cesso, 
II.  De  eo  qui  monasterium,  seu  ecclesiam,  veJ  do- 

mum  fregerit, 

PRiEFATIO. 

Ces  sont  les  leis  et  les  custumes  que  le  reis  B  Ha?  sunt  leges  et  ccnsuetudines  quas  Wilielmus 
William  grauntat  a  lutle  puple  de  Engleterre,apres  rex  concessit  universo  populoAnglim^post  torrwac- 
le  conquest  de  la  terre  :  iceles  meismes  que  le  reis  quisitionem:  ipsoe  scilicet  eeedem  quasrex  Edwar^ 
Edoward  son  cosin  tint  devant  lui.  dus]consanguineus  ejus  ante  ipsum  custodivii, 

LEGES  EGGLESIASTIGiE. 


I. 

Geoesta  saveir :  Pais  ^saintYgIise,de  quel  forfait 
que  home  ont  fait  on  cel  tems,et  il  pout  venir  u  saint 
Ygliseoutpaisdevieetde  membre.E  sealquons  me- 
stmainencelui  qui  lamere  Yglisc  requireit,  se  ceo 
fust  u  evesque,  u  abbeie,  u  Yglise  de  reiigion,ren- 
dist  ceo  que  il  iavereit  pris,  e  cent  sols  de 
orfait,  et  de  mer  Yglise  de  paroisse  xx.  solz.  e  de 
chappele  x  solz ;  e  que  enfraiant  la  pais  le  rei  en 
Merchenelae,  cent  solz  les  amendos,  altresi  de 
heinfare,  e  dc  aweit  purpensed. 

II. 

Et  si  alquons  est  apelez  de  muster^fruisser,  u]de 

chambre,e  il  neit  estedblamed  enarer,sen  escondit 

per  xii  leals  homes  nomez  soi  dudzime  mein,  e  sil 

est  alre   flee   csted  blamed,  sen  escondied  a  treis 

dubleSjCeo  h.  saveir,  per  xlviij  [xxxvi]  homes  leals, 

nomes   sei   trentosiste   mein :  e   sil  aver  nes  pot 

aut   h  la  ivise  a  treis  dubles  si  coil  doust  k  treis 

du  blein  [/.    dublein]  serment,  e  sil  enarer'  larcin 

amended   alt  al  ew,   li  arcevesque  averad  de  for- 

faiturexL  solz  on  Morchcnelae,eIi  evesques  xxsolz 

6  li  quenz  xx  solz,  e  le  baron  x  sols,  e  li  vilain  xl. 

denir. 

III. 

Franchomc  quiad  aver  champestre  xxx  deniers 
vailaunt,  deit  doner  le  dener  seint  Pere.  Le  sei- 
gnur  pur  iiii.  den.que  11  dourad,  sierunt  quites  ses 
bordiers,  et  ses  boner,  et  ses  serianz  .  Li  burgeis 
qui  adenson  propre  chafel  deuii  marc  vailant,  deit 
doner  le  dener  seint  Pere.  Qui  en  Denelae  francz 
home   est,    et  il  avcrad  demi  marc  en  argent  vai- 

(li)Examinis  genus  :  sed  hsec  per  conjecturam. 


I. 

Intelligehdum  est :  Pax  sanctse  ecclesisede  (fuo^ 
cunque  reatu  quis  hoc  tempore  sit  culpabilis,  et  ve- 
nirepotest  ad  sanctam  ecclesiam,pacem  habeat  vitse 
et  membri.Et  siquismanum  ei injecerit,qui matrem 
ecclesiam  qusesierit  sive  episcopi  fuerit  ecclesia  sive 
abbatiseySiveeccIesiarefigioniSf  restituatquod  abs^ 
tulerit,  et  mulctse  nomine\centum  soIidoSf  matrici  eti- 
p  amecclesisoparochialiviginti  soIidos,etcapeIIsD  de- 
cem  soUdos.Et  qui  pacem  regiam  violaverit,  cen- 
tum  solidis  emendet  lege  Merciorum,  similiter]de 
heinfare^  et  de  insidiis  prsecogitatis, 

II. 

Et  si  quisfippellatus  fuerit  de  fractione  monasterii 
seu  ecclesise^  vel  cubiculi^  nec  fuerit retro  defamatus 
ipse  abnegetcumxii,  legalibus  hominibus^quos  vo- 
cant^duodecima  sua  manu  ^etsi  alia  vice  increpatus 
luerit^  tunc  hoc  neget  triplicato  numerOy  videhcet 
xxxvi,  legalibus  hominibus  quos  vocant^tricesima 
sexta  sua  manu.et  si  hos  habere nequierit,eat  ^la 
ivise  (il)  triplicatum^sicut  debuit  adtriplicatum  sa- 
cramontum:  etsi  alias  de  latrociniocomposuerit^eat 
D  ad  judiciumaquse,Archiepiscopus  habebit  deforis' 
factura  xl,  soIidoSyin  Merciorum  legOjet  episcopus 
XX,  solidos,  et  comes  xx,soIidos^  et  baro  x.solidos, 
et  villani  xl,  denarios, 

III. 

Liber  homo  qui  habuerit  30  denariorum  valorem 
in  averiis  campestribu^.debet  dare  sanctiPetride- 
narium.Pro  iiii  denafHsquosdominusdederit^qnie' 
ticrunt  bordarii  sm^etiambonerii  etservientes  si 
Burgensis  qui  inpropriissuis:  '>  ->  -^ '  ^  ^">  hrprn  possid 
dimidise  marcsBy  tenetur  dare  sancti  Petri  denariai 
Qui  Danoram  lege  liberest  et  in  oampp*!friba8ai 


4339 


WILLELMI   CONQUESTORIS 


1340 


lant  de  aveir  champestre,  si  devrad  doner  le  dc- 
ner  seint  Pere  :  et  par  le  dener  qui  li  seignur 
durrat,  si  errent  quites  ceals  qui  meinent  en  son 
demaine. 

IV 

Qui  rcnanl  le  dener  seint  Pere,  lo  dener  rendra 
per  la  juslice  de  seint  Yglise,  o  xxx  den.  forfait.  e 
si  il  en  est  plaide  de  la  justice  le  rei,  le  forfait  al 
evesque  xxx  den.  o  al  rei  xl  solz. 

V 

Si  home  mort  sans  devise,  si  departent  les  en- 
fans  rerite  entre  sei  per  uwel. 


^  nalibus  vaJere  wstimatur  dimidiammarcam  argen- 

ti,  tenetur  dare  sancti  Petri  denarium  :  etper  de- 

nariuin  quem  dominus  dederit,  quieti  eruut  qui  in 

suo  degunt  dominico. 

IV 

Qui  negaverit  denarium  sancti  Petriy  eum  red- 

dat  per  justitiam  sanctm  echsisR^  et  mulcUe  nomi- 

ne  XX  den,  et  si  in  jus  vocatus  fuerit  a  justitia 

regiSj  episcdpo  luat  xxx  denariis,  et  regi  xl  so- 

lidis. 

V 

Si  quis  intestatus  obierit^  liberi  qjus  beredita- 

tem  wqualiter  diviuuul. 


V. 


Statuta  antiqua  in  quihus  AnglicB  iotius  regni  eomiiia  ordinantur, 
(Apud  AcHERiuii  Spicilegii^  tom.  XII,  pag.  557.) 


MOD  US  TENENDI  PA  RLIA  MENTUM  » 

Hicdescribitur  modus  quomodoparliamentum  re- 

gis  Angli»  et  Anglicorum   suorum  tenebatur  tem- 

pore  rogis  Eduardi  (III)  filii  regis  Etheldredi;  qui 

quidem  mobus  recitatus  fuit  per  discretioros  regni 

coram  Willblmo  duco  NormanniaB  et  Conquestore, 

etrege  Angliae  ipsoConqucstore  hsBC  prsecipiente, 

et  pcr  ipsum  approbatus  et  suis  tomporibust,  ac 

etiam  temporibus  successorum  suorum  regum  An- 

glioe  usitatus. 

Cap.  I.  Summonitio  parliamenti.  —  Summonitio 
parliauienti  prwcedcre  debet  primum  diem  par- 
liamcnti  per  quadraginta  dies. 

Ad  parliameulum  summoneri  et  venire  debcnt 
ratione  tenurse  suse  omnes  et  singuli  archiepiscopi 
abbates  priores  et  alii  majores  clerici,  qui  tenent 
per  comitatum  vel  baroniam  ratione  hujusmodi  te- 
nura8,et  nulli  minorcs.  nisi  eorum  praesentia  et  even- 
tus  aliunde  quampro  tenurissuisrequiratur,utsint 
de  consilio  regis,  vel  corum  prsesentia  neccssaria 
vel  utilis  reputetur  ad  i^arliamentum  :  etillis  tene- 
tur  rex  ministrare  sumptuset  expensassuas  de  ve- 
niendo  et  morando  ad  parliamentum.  Nec  debent 
ejusmodi  clerici  minorcs  summonoriad  parliamen- 
tum,  sed  rex  talibus  peritis  mittcro  brevia  sua  ro- 
gando  quod  ad  parlianientum  suum  interesscnt. 

Itemremrex  facorc  solebatsummonitiones  suas  ^ 
archiepiscopis,  episcopis  etaliis  exemptis  personis 
ut  abbatibus,  prioribus,  decanis  et  aliisecclesiasti- 
cispersonis,qui  habentjurisdictionos  per  hujusmo- 
di  exemptiones  etprivilegiaseparatim,  quodipsipro 
quolibet  decanatu  et  archidiaconatu  Angliae  perip- 
sosdecanatus  et  archidiaconatus  cligi facerent  duos 
pcritos  et  idoneos  procuratores  de  propiio  archi- 
diaconalu,  ad  veniendum  et  interessendum  ad  par- 

tliamentum,  ad  illud    Kubeundum,  allegandum,  et 
faciendum  idem  quod  facerent  omnes  et  singulee  per- 


sonee  ipsorum  decanatuum  ot  archidiaconatQum,si 
ibidom  pcrsonaliter  interessent. 

Et  quod  hujusmodi  procuratores  veniant  cum 
warantis  suis,duplicatis  sigillissuperiorum  suorum 
signatis,  quod  ipsi  ad  bujusmodi  procarationem 
clcricimissi  sunt;  quarum  litterarum  una  liberabi- 
turclericis  de  parliamento  ad  irrotulandum,  et  alia 
residebit  penes  ipsos  procuratores  ?  et  sic  sub  istis 
duobus  generibus  summoneri  debettotus  clerus  ad 
parliamentum. 

Cap.  II.  De  laicis. 

Item  summoneriet  veniredebentomnes  et  singuli 
comites  et  barones,  et  eorum  pares,  scilicet  illi  qui 
habent  teras  et  reditus  ad  valentiam  comitatus  vel 
baronise  integrse,  videlicet  viginti  feoda  unius  mili- 
tis,  quolibet  feodo  computato  ad  vinginti  libratas, 
quffi  faciunt  quadringintas  libratas  in  totovelad  va- 
lentiam  unius  barouii»  iulegrae,  scilicet  xiii  feoda, 
ettertiam  partemuniusfeodi  militis,  quolibet  feodo 
computato  ad  viginti  libratas,  quse  faciunt  ]cccc 
marcas  :  et  nulli  minoros  laici  summoneri  nec  ve- 
nire  dobent  ad  parliamentum  ratione  tenui-ae  suse, 
nisi  eorum  praesentiaaliis  decausis  fuerit  utilis  vel 
necessaria  ad  parliamcntum,  et  tunc  de  illis  fieri 
debet,  sicut  dictum  est  de  minoribus  clericis,  qui 
ratione  tenurae  suse  ad  parliamentum  venire  minime 
tenentur. 

Cap.  III.  De  barouibus  portuum. 

Item  rex  tenetur  mittere  brevia  sua  custodi  quin- 
queportuum,  quod' ipse  eligere  faciat,et  de  quolibet 
portu  por  ipsum  portum  duos  idoneos  et  peritos 
barones  ad  vcniendum  et  interessendum  ad  parlia- 
nientum  suum,  ad  respondendum,sub6undum,alIe- 
gandum  |/.  allocandum]  et  faciendum  idem  quod 
baronise  suse,  ac  siipsidebaronibus  illis  omnes  et 
singuli  porsonaliter  interessent  ibidem,  et  quod 
barones  hujusmodi  veniant  cum  warantis  suis  dupli- 


1341 


LEGES. 


1342 


catis  sigillis  communibus  portuum  suorum  signatis 
quod  ipsiriteadhoc  electiet  attornnti  sunt  et  miss^ 
probaroniis  illis  :  quarum  una  liberabitur  clericis 
de  parliamento,  et  aha  residebit  penes  ipsos  baro- 
nes  ;  et  cum  hujusmodi  barones  portuum  licentia 
obtenta  de  parliamcnto  recossum  fecerant»  tunc 
solebant  habere  breve  de  magno  sigillo  custodis 
quinqueportuumyquodipse  rationabiles  sumptus  et 
expensas  suas  hujusmodi  baronibus  habere  taceret 
de  communitate  portus  illius,  a  primo  die  quo  ver- 
8us  parliamentum  venerint  usque  ad  diem  quo^d 
propria  redierunt. 

Facta  etiam  expressa  mentione  in  brevi  illo  de 
mora  quam  fecerint  ad  parliamentum,  do  die  quo 
venerint,  et  licentiati  fuerint  redeundi;  et  solebat 
mcntio  fieri  aliquando  in  brevi,  quantum  hujusmodi 
barones  capere  dobent  do  communitatibus  illis  per 
diem,  scilicet  aliqui  plus,  aliqui  minus  secundum 
personarum  habilitates,  honestates,  et  respectus, 
nec  solebat  poni  per  duos  barones  per  diem  ultra 
vigiuti  solidos,  habito  respectu  ad  illorum  moras, 
labores  otexpensas :  nec  solenthujusmodi  expensae 
in  certo  reponi  per  curiam  pro  quibuscumque  per- 
sonis  sic  electis  et  missis  pro  communitatibus,  nisi 
personae  ipsse  fuerint  honestae  et  bene  se  habentes 
in  parliamento. 

Cap.  IV.  De  militibus. 

Item  rex  solebat  mittere  brevia  sua  omnibus  vi- 
cecomitibus  Anglise^  quod  eligi  facerent  quilibet  de 
suo  comitatu  per  ipsum  comitatum  duos  milites  ido- 
neos,  et  honestos  et  peritos,  ad  veniendum  ad  par- 
liamentum  suum  eodem  modo  quo  dictum  est  de 
baronibus  portuum,  et  de  warantis  suis  eodem 
modo,  sed  pro  oxpensis  duorum  militum  de  uno 
comitatu  non  solet  poni  ultra  unam  marcam  per 
diem. 

Gap.  V.  De  civibus. 

Eodem  modosolebat  mandari  majori  et  viceco- 
mitibus  Londoniarum,  et  majoriet  baillivis  velma- 
jori  ctcivibus  Eborum  {id  est  Eboraci],  etaliarum 
civitatum,  quod  ipsi  pro  comitatu  civitatis  suse  eli- 
gerent  duos  idoneos^  honestos  et  peritos  civesad 
veniendum  et  inleressendum  ad  parliamentum, 
eodem  modo  quo  dictum  cst  de  baronibus  quin- 
que  portuum,ei  militibus  comitatuum,  et  solebantci- 
ves esse  pares  et  tnquales  cum  militibus  comitatus  in 
expensis,  veniendo,  morando  et  redeundo, 
Cap.   VI.  Do  burgensibus. 

Item  co  modo  solebat,  et  debet  mandari  ballivis 
et  probis  hominibus  burgorum,  quod  ipsi  ex  se  et 
pro  se  eligant  duos  idoneos,  honestos  et  peritos 
burgenses  ad  veniendnm  et  intoressendum  ad  parlia- 
meutiim  eodem  modo  quo  dictum  est  de  civibus, 
sed  duo  burgenses  nou  solebant  percipere  pro  ex- 
peusis  suis  per  unum  diem  ultra  decem  solidos, 
et  aliquando  ultra  dimidiam  marcam,  et  solebat 
taxari  per  curiam  secundum  maguitudinem  et  po- 
testatem  burgi,  etsecundum  honestatem  persona- 
rum  missarum. 


A  Cap.  VII.  De  principahbuscli..lcisparliamenti. 
Itemduoclerici  principales  parliamenti  sedebant 
in  medio  justitiariorum  irrotulantes  omnia  placita  et 
negotia  pa  rliamenti,  et  sciendum  quod  illi  duo  clerici 
non  suntsubjecti  quibuscunquejustitiariis,  uecest 
aliquis  justitiarius  Angliae  in  parliamento,  nec  ha- 
bent  per  se  recorda  in  parliamento,  nisi  quatenus 
assignata  vel  data  fuit  eis  nova  potestas  in  parlia- 
mento  per  regem  et  pares  parliamenti,  ut  quando 
assignati  sunt  cumaliis  scctatoribus parliamenti  ad 
audiendum  et  terminandum  diversas  petitiones  et 
querelas  inparliamento  correctas  [f. ,  porrectas],  ot 
sunt  illi  duo  clerici  immediate  subjecti  regi  et  par- 
liamento  suo  in  communi,  nisi  forte  unus justitiarius 
vol  duo  assignentur  eis  ad  examinanda  et  emendanda 

Q  eorum  irrotulata :  et  cum  pares  parliamenti  assignati 
sunt  ad  audiendum  et  examinandum  aliquas  peti- 
tiones  specialiter  per  se,  tunccumipsi  fuerint  una- 
nimes  et  concordesin  judif^ii^  fsnis  reddendissuper 
ejusmodi  petitionibus,  tunc  recitabunt,  et  processu 
super  eisdem  habito,  et  roddant  judicia  in  pleno 
parliamento,  ita  quod  illi  duo  clerici  principaliter 
irrotulent  omnia  placita,  et  omnia  Judicia  in  prin- 
cipali  rotulo  parliamenti,  eteosdem  rotulos  liberent 
ad  thesaurarium  regis  antequam  parliamentum  li- 
centietur.  Ita  quod  omni  modo  sint  illi  rotuli  in  the- 
saurario  ante  recessum  parliamenti,  salvo  tandem 
eisdem  clericis  inde  transcripto  sive  contrarotulo  si 

• 

^d  habere  velint. 

Isti  duo  clericinisi  sint  in  alio  officio  cum  rege,  et 
feoda  capiant  de  eo,  ita  quod  inde  honeste  vivere 
polerint,  de  rege  capiant  per  diem  unam  marcam 
cum  expensis  suis  per  sequales  portiones,  nisi  sint 
ad  mensam  domini  regis,  tunc  capiant  praeter  men- 
sam  suam  per  diem,  dimidiam  marcam  per  eequales 
portiones  per  totum  parliamentum. 

Cap.  VIII.  De  quinque  clericis' 

Item  rex  assignabit  quinque  clericos  peritos  et 
approbatos,  quorum  primus  ministrabit  et  serviet 
episcopis,  secundus  procuratoribus  cleri,  tertius 
comitibus  et  baronibus,  quartus  militibus  comita- 
tuum,  quintus  civibus  et  burgensibus;  et  quilibet 
eorum  nisi  sit  cum  rege,  et  capiatde  eo  talia  feoda 
et  vadia  quod  inde  honeste  possit  vivere,  capiet  de 
rcge  per  diem  duos  solidqs,  nisi  sint  ad  monsam 
fl  domini  regis,  tunc  capiant  per  diem  duodecim  de- 
narios.  Qui  clerici  scribent  eorum  dubitationes,  et 
responsiones  quas  faciunt  regi  et  parliamento ;  e  t 
intcrcrunt  ad  sua  consilia  ubicunque  eos  habere 
voluerint;  et  cum  ipsi  vacaverint  juvabunt  cleri- 
cos  principales  ad  irrotulandum. 

Cap.  IX.  De  casibus  et  Judiciis  parliamenti. 

Cum  briga,dubitnf!o,  vel  casus  difficilissive  pacis 
vel  guerrsB  emergat  in  regno,  vel  extra,  referatur  et 
recitetur  casus  ille  in  scriptis,  in  pleno  parliameuto 
et  tractetur  et  disputetur  "  ' '  nloipares  parlil 
menti,  et,  si  necessarium  sit,  injungatur  per  regei 
seuexparte  regis,  si  non  rexinters*',  cuilibetgra* 
duum  parium  quod  quilibet  gradus  per  se,  et  libere* 


/ 
\ 


4348 


WILLELMI  CONQUESTOMS 


1»M 


tur  casus  ille  clerico  suo  in  scriptOyetincei*toloco  X  regis  et  reginse  et  suorum  liberorum  tangentibas; 


recitare  faciant  coram  eis  casum  illum,  ita  quod 
ipsi  ordinentct  considerent  coram  se  qualiter  me- 
lius  et  justius  procedi  poterit  in  causa  illa  sicut 
ipsi.  Pro  personaregis,  eteorumpropriis  personis, 
ac  etiam  propersoniseorumquorum  personasipsi 
repraesentant  ;  et  velint  coram  Deo  respondere,  et 
suas  rcsponsiones  et  avisamenta  reportentin  scri- 
ptis  ;  ut  omnibus  eorum  responsionibus  et  avisa- 
mentiSy  consiliis  et  avisamentis  hinc  inde  auditis, 
secundum  melius  et  sanius  consilium  procedatur: 
et  ubi  saltem  major  pars  parliamenti  concordat,  ut 
si  per  discordiam  inter  eos  et  regem  et  aliquos 
magnates,  vel  forte  inter  ipsos  magnates,  pax  re- 
gni  infirmetur,  vel  populos,  vel  patriam,  ita  quod 


2.  de  negotiis  communibus  regnietde  legibussta- 
tuendis  contra  defectus  legumoriginalium,  judicia- 
lium,  et  ex8ecutoriai*um ;  post  judicia  rcddita, 
quse  sunt  maxime  communia  negotia;  tertio 
debent  rememorari  negotia  singularia,  et  hoc 
secundum  ordiuem  petitionum  filatarum  ut  pno- 
dictum  est. 

Gap.  XI.  De  diebus  et  horis  ad parliamentnm. 

Parliamcntum  non  debetteneridiebus  Dominicis; 
sed  aliis  cunctis  diebu8,ilIo  diesemper  excepto,  et 
aliis  tribuSyScilicetyOmiAiLimSanctorum,  et  Anima- 
rum,  et  Nativitatis  sancti  Joannis  Baptist»,  potest 
teneri  :  et  debet  singulis  diebas  inohoari  hora  me- 
dia  prima,  qualiorarextenetur  parliamentointeres- 


videtur  regi  et  ejus  consilio  quod  expediens  sit,  g  ^^  ^^  ^^^^^  ^^^  pariiamenti  dobent  teneri  occul- 


quod  negotium  illud  tractetur  et  emendetur  per 
considerationom  omnium  parium  regni  sui,  vel  si 
per  guerram  rex  et  regnuni  tribulentur,  vel  si  ca- 
sus  difticilis  coram  canccUario  Anglise  emergat, 
seu  difAcile  coram  justitiario  fuerit  rcddendum, 
et  hujusmodi. 

Et  si  forte  in  hujusmodi  dcUbcrationibus  omnes 
vel  saltem  major  pars  concordare  non  valeant,  tunc 
comes  senescallus,  comesconstabularius,  et  comos 
marescallus,  vel  duo  eorumeligent  viginti  quinque 
personas  de  omnibus  paribus  regni,  scilicct  duos 
episcopos,  tres  procuratores  pro  lolo  clero,  duos 
comites,  ct  tres  baroues,  quinque  milites  comita- 
tuum,  quinquc  cives  et  burgenses,  qui  faciunt  vi- 
ginti  quinquc,  et  illi  viginti  quinque  possunt  eligere 


to  loco.  In  diebus  festivis  parliamentam  debetin» 
choari  hora  prima  propter  divinnm  servitiam. 

Cap.  XII.  De   gradibus  pariam. 

Rex  est  capnt,  principium  et  Rnis  parliamenti,  et 
ita  non  habet  parem  in  suo  gradu,  et  ita  ex  rege 
solo  estprimus  gradus^secundusgradusestexar- 
chiepiscopis,  episcopis,  abbatibus,  prioribus  per 
baroniam  tenentibus  ;  tertius  gradus  est  de  proca- 
ratoribus  cleri;  quartusdecomitibusy  baroniboset 
aliis  magnatibus  et  proceribus  tenentibus  ad  va- 
lontiam  comitatus  et  baronise,  sicut  prsedictum  est 
in  titulo  de  laicis ;  quintus  est  de  militibus  com. 
[comitibusj ;  sextus  de  civibus  et  burgensibus.  Et 
ita  est  parliamentum  ex  sex  gradibus.  Sed  sciendam 


ex  so    ipsis  dubdecim,  et  condcscendere  in  cis,  et  ^esl  quod  licetaliquisdiclorumgraduumpostregem 


ipsi  duodecim  sex,  el  condescendere  in  eis,  ot  ipsi 
sex  adhuc  tres  et  condescendere  in  eis,  et  illitres 
in  paucioribus  condescendere  non  posbunt,  nisi 
obtenta  licentia  a  domino  rege  ;  et  si  rex  consen- 
tiat  in  tres  possunt,  in  duos,  et  de  illis  duobus  alter 
potest  in  alium  descendere  [/*.  condesccndere], 
ot  ita  demum  stabit  sua  ordinatio  supra  totum  par- 
liamentum,  et  ita  condescendendo  a  viginti  quin- 
que  personis  usquead  unam  personam  solam,  nisi 
numerus  roajor  concordare  valeal  et  ordinaro  ; 
tandem  sola  persona,  ut  est  dictum,  pro  omnibus 
ordinabit,  quee  cum  se  ipsa  discordare  non  potest, 
salvo  domino  rege,  et  ejus  consilio,  quod  ipsi  hu- 
jusmodi  ordinationes  postquam  scriptee  fucrint,  et 


absentet,  dum  tamen  omnes  preemoniti  fuerint  per 
rationabilem  summonitionem  parliamenti,  nihilomi- 
nus  censetur  esse  plenum. 

Cap.  XIII.  De  modo  parliamenti. 

Ostensaprimo  forma  qualiter  cuilibel  etaquanto 
temporc  summonitioparliamenti  fieri  dcbet,  et  qui 
venire  debentpersummoinlionem,  et  qui  non;  se- 
cundo  dicendum  est  quisuntquiratione  ofQcioram 
suorum  venire  debent  et  interesse  tenentur  perto- 
tum  parliamentum  sine  summonitione.  Unde  advcr- 
tcndum  est  quod  duoclericiprincipalesparliameDti 
clerici  per  regem  et  ejus  consilium,  et  alii  clerici 
secundarii,  de  quibus  etquorum  officiisdicetur  spe- 
cialius  post ;    et  principalis  clamator  Anglise  cam 


examinare,  el    emendaro  valeant,  si  hoc  facere  D  subclamatoribus  suis,  et  principalis  ostiarius  An 


sciant,  et  velint ;  ita  quod  hoc  ibidem  tunc  in  ple- 
no  parliamcnto,  et  de  consensu  parliamenti  et  non 
retro  parliamentum  flat. 

Cap.  X.  Do  Dogotiis  parliamenti. 

Negotia  pro  quibus  parliamentum  est,  debent 
dcliberari  secundum  Kalendar  parliamenti,  et  se- 
cundum  ordinem  potitionumliberatarumet  afniita- 
rum  \gal.  enfilees]^  nullo  habito  respectu  ad  quo- 
rumcunque  personas,  sod  qui  prius  proposuit, 
prius  agat. 

In  Kalendari  parliamenti  rememorari  debent  om- 
nia  negotia  parliamenti  sub  isto  ordine:  1.  de 
guerta,  si  guerra  sit,  etdealiis  aegotiis  personas 


gliae ;  quas  duo  offlcia,  scilicet  oflicium  clamatoris 
et  ostiari»,  solebant  ad  unum  et  idem  pertinere. 
Isti  officiarii  tenentur  interesse  primo  die.  Cancel- 
larius  AnglisB,  thesaurarius,  camerariu8,etbarones 
de  Scaccario,  justitiarii,  omnes  clerici  et  milites 
regis,  una  cum  sei^vientibus  ad  placita  regis,  qai 
sunt  de  consilio  regis  tenentur  interesse  secundo 
die,  nisi  rationabiles  excusationes  habeant,  ita 
quod  interesso  non  possent ;  et  tunc  mittere  debent 
bonas  excusationes. 

Cap.  XIV.  De  inchoatione  parUamenti. 

Dominus  rex  sedebit  in  medio  majoris  baaci,  at 


4845 


LE6ES. 


t346 


tendtur  interesse  primo  sexto  die  parliame&ti,  etAdicat,  vel  ita  basse  loquitur,  ditat  iterato,  et  lo- 


solebant  cancellariuS;  thesaurarius  et  barones  de 
Scaccar  io  j  us  titiar  ii  recordare  do  faita  [GaL,d^fauts\y 
facta  in  parliamento  sub  ordine  qui  sequitur.Primo 
die  vocabuutur  burgenses  et  cives  totius  Angliee  ; 
quo  die  si  non  veniant,  amerciabitur  [id  est  mul- 
tabitur]  burgensis  ad  eentum  marcas,  et  civitas  ad 
centum  libras.  Sccundo  die  vocabuntur  miiites  co- 
mitatuum  totius  Angliae  ;  quo  die  si  non  veniant, 
amerciabitur  comitatus  unde  sunt  ad  centum  libras. 
Tertio  die  parliamenti  vocabuntur  barones  quinque 
portuum;  et  postea  barones,  et  postea  comites; 
unde  ~si  barones  quinque  portuum  non  veniant, 
amerciabitur  baronia  illa  ad  centum  marcas,  et  co- 
mes  ad  centum  libras ;  eodem  modo  fiet  de  illis  qui 


quatur  altius,  vel  loquatur  alius  pro  eo. 
Gap.  XVII.  Loquela  regis  poat  prcnuntiationem. 
Rex  post  pronuntiationem  pro  [/*.  in]  parliamento 
rogare  debet  clericos  et  laieos  nominando  omnes 
eorum  gradus,  scilicet  archiepiscopoSy  episcopos, 
abbates,  priores,  archidiaconos,  procuratores,  et 
aliosde  elero,  comites,  barones,  cives,  burgenses, 
et  alios  laicos  ut  ipsi  diligenter,  studiose  et  con- 
corditer  laboi*ent  ad   pertractandum  et  deliberan- 
dum  negotia  parliamenti,prout  majus  et  principa- 
lius  hoc  ad  Dei  voluntatem  primo,  et  postea  ad  ejus 
et  eorum  honores  et  commoda  fore  intelligent  et 
sentient. 
Gap.  XVIII.  De  abaentia  regia  in  parliamento. 


sunt  pares  comitibus  et  baronibus  scilicet  qui  ha-  n     Bex  tenetur  omnimodo  personaliter  interesse 


bent  terras  et  reditus  ad  valorem  unius  comitatus, 
vel  unius  baroniee,  utpraedictum  est  in  tit.  de  sum- 
monitione.  Quarto  die  vocabuntur  procuratores 
cleri,  quo  die  si  non  veniant,  amerciabuntur  epi- 
scopi  sui  pro  quolibet  archidiaconatu  qui  defaltum 
fecerit  ad  centum  marcas.  Quinto  die  vocabuntur 
decani,  priores,  abbates,  episcopi,  demum  archi- 
episcopi ;  qui  si  non  veniant,  amerciabitur  quilibet 
archiepiscopus  ad  centum  libras,  episcopus  tenens 
integram  baroniam  ad  centum  marcas,  et  eodem 
modo  de  abbatibu8,prioribus,  etc.  Primo  die  debet 
fieri  proclamatio,  primo  in  aula,  sive  monasteriOy 
seu  aliquo  loco  publico  ubi  parliamentum  tenetur, 
et  postmodum  publice  in  civitate  vel  villa  illa, 
quod  omnes  illi  qui  petitiones  et  querelas  liberare 
velint  ad  parliamentum,  quod  illis  deliberentur  a 
primo  die  parliamenti  in  quinque  dies  proxime  se- 
quentes. 

Gap.  XV.  De  prsedicatione  ad parliamentum, 

Unus  archiepiscopus,veImagnu8  clericus,discre- 
tus  et  facundus  olericus  per  archiepiscopum  in  cu- 
jus  provincia  parliamentum  tenetur,  praedicare  de- 
bet  uno  istorum  primorum  quinque  dierum  par- 
liamenti  in  pleno  parliamento,  et  in  prsesentia  regis; 
et  boc  quando  parliamentum  pro  majori  parte  fue- 
rit  adjunctum  et  congregatum,  et  in  servitio  suo 
consequenter  subjungere  toti  parliamento,  quod 
ipsi  cum  eo  humiliter  Deo  supplicent  et  ipsum  ad- 
orentpropace  et  tranquillitate  regis  ot  regni,prout 
dicetur  specialius  in  sequenti  titulo  de  pronuniia- 
tione  ad  parliamentum. 

Gap.  XVI.  De  pronuntiatione  in  parliamento. 

Post  preedicationem  dobet  cancellarius  Anglise, 
velcapitalisjustitiarius  Anglise,  ille  scilicetqui  to- 
net  placita  coram  rege,  vel  alius  idoneus,  honestus 
etfacundusjustitiarius,  vel  clericusper  ipsum  can- 
cellarium  etcapitalemjustitiariumelectus,  pronun- 
tiarecausasparliamenti;primo  ingenere,  et  postea 
in  specie  stando.Et  inde  sciendum  est  quodomnes 
de  parliamento,  (quicunque  fuerit  dum  loquitur) 
stabunt,  rege  excepto,  ita  quod  omnes  de  paiiia- 
mento  audire  valeant  eum  qui  loquitur,et  si  obscure 


parliamento,  nisi  per  corporalem  eegritudinem  de- 
tineatur,  et  tunc  potest  tenere  cameram  suam,  ita 
quod  non  jaceat  extra  manerium  vel  saltem  villam 
ubi  parliamentum  tenetur,  et  tunc  debet  mittere  pro 
XII  personisde  majoribuset  melioribus  quisummo- 
niti  suntadparliamentum,scilicet  duobus  episcopis, 
duobus  comitibus,  duobus  baronibu8,duobusmiIiti- 
bus  comitatuum,  duobus  civibus,   et  duobus  bur- 
gensibus  ad  videndum  personam  suam  ad  testifi- 
candumstatum  suum^et  in  eorumpraesentia  commit- 
tere  debet  archiepiscopoloci,  senescallo  et  capitali 
justitiario  suo,  quod  ipsi  conjunctim  et  divisim  in- 
choent  et  continuent  parliamentum  nomine  suo 
facta  in  commissione  illa  expressa  mentione  adhuc 
^  de  causa  absentise   susb,  qu»  sufficere  debet,  et 
monere  coeteros  nobiles  et  magnates  de  parliamen' 
to,  una  cum  negotio  et  testimonio  dictorum  duo- 
decim  parium  suorum.Gausa  est  quod  solebat  cla- 
mor  et  murmur  esse  in  parliamento  pro  absentia 
regis,  quia  res  damnosa  et  periculosa  est  toti  com- 
munitati  parliamenti,  ot  etiam  regni,  cum  rox  a 
parliamento  absens  fuerit ;  nec  se  absentare  debet, 
nec  potest  duntaxat  nisi  in  casu  supradicto. 

Gap.  XIX.  De  loco  et  sessionibus  in  parliamento. 

Primo,  ut  prsedictum  est,  rex  sedebit  in  medio 
loco  majoris  banci ;  ex  parte  ejus  dextra  sedebit 
archiepiscopus  Gantuariensis,  et  ex  parte  egus  si- 
nistra  archiepiscopus  Eborum,  et  post  illos  statim 
episcopi,  priores  linealiter  semper  tali  modo  inter 
l^  prsedictos  gradus  et  eorum  loca,  quod  nullus  se- 
deat  nisi  inter  suos  pares;  et  adhoc  tenetursenes- 
callus  Angliae  prospicere,  nisi  rex  alium  assigna- 
verit.  Ad  pedem  ejus  dextrum  sedebunt  cancella* 
rius  Anglise,  et  capitalis  justitiarius  AngliaB,  et 
socii  sui,  et  eorum  clerici  qui  sunt  de  parliamento, 
et  ad  pedem  ejus  sinistrum  Ihesaurarius,  camera* 
rius,  et  barones  de  Scaccario,  Justitiarii  de  bancO| 
et  eorum  clerici,  si  qui  sunt  de  parliamento. 

Gap.  XX.  De  ostiario  parliamentL 

Ostiarius  principalis  parliamenti  stabit  infra 
magnum  ostium  monasterii,  aulse  vel  alterius  looi 
ubi  parliamentum  tenetur,  et  custodiet  ostiumi 


1347 


WILLELMI CONQUESTOBIS 


1348 


ita  quod  nullus  iotret  parliamentum  nisi  qui  .  .  . 
.  .  .  debet  ad  parliamentum,  vel  vocalus  fuerit 
propter  negotium  quod  prosequitur  in  parliamento; 
et  oportet  quod  ostiarius  ille  habeat  cognitionem 
personarum  qusB  ingredi  debent,  si  necesse  sit 
haberc  plures. 

Gap.  XXI.  De  clamatore. 

Clamator  parliamenti  stabil  extra  ostium  parlia- 
mcnti,  ct  ostiarius  denuntiabit  sibi  clamationes 
suas.Rexsolebat  mittere  servientes  suos  ad  arma, 
ad  standum  per  magnum  spatium  extra  ostium 
parliamenti  ad  custodiondum  ostium,  ita  quod  nulli 
impressiones  nec  tumultus  facerent  circa  ostium 
pcr  quod  parliamentum  ingreditur,  sub  poena  cap- 
tionis  corporum  suorum  ;  quia  de  jure  ostium  par- 
liamenti  non  dcbet  claudi,  sed  per  oAiarium,  et 
servientes  regis  ad  arma  custodiri. 

Gap.  XXII.  De  stationibus  loquentium. 

Omnes  pares  parliamonti  sedebunt,  et  nuUus  sta- 
bit  {hic  deest  aliquid),  .  .  sed  quando  loquitur  et 
loquetur,  ita  quod  quilibet  do  parliamento  eum  au- 
dire  valeat.  NuUus  intrabit  parliamentum,  nec 
exiet  de  parliamento,  nisi  per  unum  ostium,  et 
quandocunque  loquitur  rem  aliquam  qusB  delibe- 
rari  debet  per  parliamentum,  stabunt  omnes  lo- 
quentes  :  causa  est,  ut  audiatur  a  paribus,  quia 
omnes  pares  sunt  judices  et  justitiarii. 
Gap.  XXIII.  De  auxilio  regis. 

Bex  non  solebat  petere  auxilium  de  regno  suo 
nisi  pro  guerra  instante,  vel  ad  filios  suos  milites 
faciendos  vcl  iilias  suas  maritandas,  et  tunc  debent 
hujusmodi  auxilia  peti  in  pleno  parliamento,  et  in 
scriptis  cuilibet  gradui  parium  parliamenti  liberari, 
et  in  scriptis  responderi.  Et  sciendum  quod  si 
hujusmodi  auxilia  concedenda  sunt,  oportet  ut 
omnes  pares  parliamenti  consentiant.  £t  intelli- 
gendum  cst  quod  duo  milites  qui  vcniunt  ad  parlia- 
mentum  pro  comitatu,  majorcm  vocem  habent  in 
parliamento  in  concedendo  et  contradicendo  quam 
majorcomes  Anglise;  et  eodem  modo  procuratores 
cleri  unius  episcopatus  majorem  vocem  habont  in 
parliamento,  si  omncs  sint  coucordes,  quam  epis- 
copuR  ipse  et  hoc  in  omnibus  quae  per  parliamen- 
tum  concedi,  negari  vel  fieri  dcbent.  Et  hoc  patet, 
quod  rex  potest  tencrc  parliamenlum  cum  commu- 
nitate  regni  sui  absquo  episcopis,  comitibus  et  ba- 
ronibus,  dummodo  tamen  summoniti  sint  ad  par- 
liamentum,  licet  nullus  cpiscopus,  comes  vel  baro 
ad  summonitionos  suas  vcniat;quia  olimnec  fuerat 
episcopus,  nec  comes,  nec  baro,  et  adhuc  tunc 
reges  tenuerunt  parliamenta  sua  sed  aliter  est  e 
contra,  licet  communitates,  cleri  et  laici  summo- 
niti  essent  ad  parlianientum,  sicut  de  jure  debent, 
et  propter  aliquas  causas  venire  nollent,  ut  si  pree- 


A  tenderent  quod  dictus  rex  non  regeret  eos  si 
deberet,  et  assignarent  specialiter  in  quibus  eos 
non  rexerat,  tunc  parliamentum  non  esset  omnino, 
licet  archiepiscopi,  comites  et  barones  episcopi  et 
omnes  eorum  pares  ctim  rege  interessent.  Et  ideo 
oportet  omnia  qu»  affirmari  vel  infirmari,  concedi 
vel  negari,  vel  fieri  debent  per  parliamenlum,  per 
communitatem  parliamenti  concedi ,  quae  est  ex 
tribus  gradibus  sive  generibus  parliamenti,scilicet 
ex  procuratoribus  cleri,  militibus  comitatuura,  ci- 
vibus  et  burgensibus,quirepr8esentanttotamcom- 
munitatem  Anglise ,  et  non  de  magnatibus ;  quia 
quilibet  eorum  est  pro  sua  propria  persona  ad  par- 
liamentum,  et  pro  nulla  alia. 

Gap.  XXIV.  De  partitione  parliamenti. 

B  Parliamentum  dispartiri  non  debet,  dummodo  ali 
qua  petitio  pendeat  indiscussa,  vel  ad  minus  ante* 
quam  non  sit  determinata  responsio,  et  si  rex  con- 
trarium  permittat,  perjurus  est.  Nullus  solus  de 
paribus  parliamenti  recedere  potest,  nec  debet  de 
parliamento  recedere,  nisi  obtenta  inde  licentia  de 
rege  et  omnibus  suis  paribus,  et  boc  in  pleno  ptr- 
liamento,  et  quod  de  hujusmodi  licentia  fiat  reme- 
moratio  in  rotulo  parliamenti.  Et  si  aliquis  de  pari- 
bus  durante  parliamento  infirmaverit,  ita  quod  ad 
parliamentum  venire  non  valeat,  tunc  per  tridaam 
mittit  excusatores  ad  parliamentum ;  qua  die  si  non 
venerit,  mittuntur  ei  duo  de  paribus  suis  ad  viden- 
dam  et  testificandam  hujusmodi  infirmitatem;  et  si 
sit  suspicio,  jurent  iili  duo  pares  quod  veritatem 

n  inde  dicent ;  et  si  compcriatur  quod  finxerat  se, 
amcrciabitur  tanquam  pro  defalta,  et  si  non  ilnxerat 
se,  attornet  aliquem  sufficientem  coram  eis  ad  inter- 
essendum  ad  pjarliamentum  pro  se,  nec  sanus  ex- 
cusari  potest,  si  sit  sanee  memoriae. 

Departitio  parliamenti  ita  usitari  debet :  punctus 
peti  debet  et  publice  proclamari  in  pariiamento,  et 
iufra  palatium  parliamenti ;  si  sit  aliquis  qui  peti- 
tionem  liberaverit  ad  parliamentum,  cui  nondum  sit 
responsum;  quod  si  nulius  reclamet,  supponendam 
est  quod  cuiiibet  mcdetur,vel  saltem  quatenus  po- 

.^test  de  jure  respondetur,  et  tunc  primo,  videlicet 
cum  nullus  qui  petitionem  suam  ea  vice  exibuerit, 
reclamet  parliamentum  vestrum  licentiabimus. 

Gap.  XXV.  De  transcriptis  recordorum  in  parlia- 
Q  mento, 

Glerici  parliamcnti  non  uegabunt  cuiquam  trans- 
criptum  processus  sui,  sed  liberabunt  illud  culibet 
qui  illud  potierit ;  et  capient  semper  pro  decem  lineis 
unum  denarium,  nisi  foiie  facta  fide  de  impotentia, 
in  quo  casu  nihil  capient.  Rotuli  de  parliamento  cod- 
tinebuntinlatitudine  decempollices.  Parliamentum 
tonebitur  in  quo  loco  regni  regi  placuerit. 


1349 


DlPLOMAtA 


1350 


WILLELMI  NORMAMIiE  DUCIS 

POSTMODUM  ANGLI^  REGIS 

GONCIO  AD  EXERCITUM  SUUM  ANTE  PR^LIUM 

(Henric.  Huntendon,  lib.  vi,  pag.  210,  in  Fier,  AngL  Script.) 


Vos  alloquor  Normanni,  gentium  fortissimi,non 
quasi  vestrse  probitatis  incertus,  non  quasi  de  vi- 
ctoria  non  securus;  quse  nunquam  casu  aliquo  vel 
impedimento  a  vobis  evadere  potuit.  Quod  si  semel 
nonvincerepotuissetis,  exhortandiforsitan  essotis, 
ut  probitas  vestra  prseradiaret.  Quod  autemnativum 
vobis  est^  ct  quasi  necessarium,  quaindigetexhor- 
tatione?  0  mortalium  validissimi,  quid  potuit  rex 
Francorum  bellis  proficere  cum  omni  gente  quae  sunt 
a  Lotaringia  usquead  Hispaniam  contra  Hasting  an- 
tecessorem  nostrum  ?  Qui  quantum  voluit  Francise 
sibi  acquisivit ;  quantum  voluit  regi  permisit ;  dum 
placuit,  tenuit ;  dum  satiatus  est  ad  majora  anhc- 
lans,  reliquit.  Nonne  liou  pater  meus,  dux  primus 
et  auctor  nostras  gentiscumpatribusnostrisregem 
Francorum  Parisius  in  medio  regni  suibello  vicit? 
nec  Francorum  rex*  potuit  sperare  salutem,  nisi  et 
filiam  suam^  et  terram  quss  ex  vobis  Normannia 
vocatur,  supplex  obtulisset?  Nonne  patres  vestri 
regem  Francorum  in  Holhomago  ceperunt,ettenue- 
runt  donec  Richardo  puero  duci  vestro  Norman- 
niam  reddidit,  eo  pacto  quod,  in  omni  collocutione 
regis  Frauciae  et  ducis  Normannise,  gladio  dux  ac- 
cingeretur,  regem  vero  nec  gladium  nec  ctiam 
cultellum  ferre  iiceret?  Hanc  aeternam  sanctioncm 
patres  vestri  regi  magno  cogentes  statuerunt.Nonno 
idem  duxpatres  vestros  usque  ad  Mirmandam  juxta 
Alpes  adduxit,  et  urbis  duccm,  generum  scilicet 
suum,  sponsae  suse  pralians  parere  coegit?  Et  ne 
parum  sit  vobis  homiues  vicisse,  vicit  et  ipse  dia- 


A  bolum  corporaliter  colluctans,  et  prosternens,J  li- 
gansque  manus  ejuspost  terga  confusumque  victor 
Anglorum  reliquit  ?  Sed  quid  prisca  narro  ?  Nonne 
vobis  congredientibus  in  eo  tempore  apud  Morte- 
mer,  Franci,  prsecipites  praeposuere  fugam  bellis, 
calcaria  teiis  ?  Vos  autem,  Hadulfo  summo  duco 
Francorum  interfecto,  fama  spoliisque  potili,natu- 
rale  bonum  solita  necessitatetenuisti.  Eiaprocedat 
aliquis  Anglorum,  quoscenties  antecessores  nostri 
et  Daci  et  Norwagences  bellis  vicerunt :  dcmonstret- 
que  gentem  Rouexejustempore  usque  nunc  semel 
militiae  naufragia  perpessum  esse,  et  ego  victus 
obscedo?  Nonne  igitur  pudori  vobis  est  gentem  vinci 
solitam,  gentem  boIH  cassam,  gentem   nec  etiam 

B  sagittas  habentem,  contra  vos,  o  fortissimi,  quasi 
bello  ordinatam  procedere  ?  Nonne  vobispudetre- 
gem  Heraldnm  contra  me  in  prsesentia  vestri  per- 
jurum  faciem  suani  vobis  ostendere  ausum  fuisse? 
Mihi  tamen  stupori  est  quod  eos  qui  parentes  ves- 
tros  cum  Alfredo  oognato  meo  proditione  nefanda 
excapitaverunt  oculisvestris  vidistis,eteorumcapi- 
ta  adhuc  humeris  eorum  supersunt.  Erigite  vexilla, 
viri :  nec  sit  irse  promeritae  modus  vel  modestia.  Ab 
Oriente  ad  Occidentem  videatur  fulmen  gloriae 
veslrae,  audiatur  tonilruum  impetus  vestri,  vindi- 
cesque  gencrosissimi  sanguinis. 

Nundum  peror  averat  dux  WilIeImus,omnes  ira 
accensi  ultra  quam  credi  potest,  secundum  acies 
suas  impctu  ineffabili  provolabant  in  hostem,  du- 
cemque  jajn  sibi  soli  loquentem  relinquebant. 


WILLELMI  CONt^UESTORIS 

blPLOMATA 


I 

Pro  cclesia  S.  Andrese  Roffensi. 
{Afonasticon  Anglic.  1.  29.) 
WiLLELiius  rex  Anglorum,    Waltcrio  vicecomiti 
et  omnibus  baronibus  suis,  Francigenis  ct  Anglis 
de  comitatu  de  Glocestre  salutem. 

Sciatis  me  dedisse  ecclesiae  Sancti   Andreae  de 
Ro  vecestra  et  episcopo  Gundulfo  manerium  Estona, 


qod  fuit  Goda3  comitissae,  et  quidquid  ad  illud  per- 
tinet,  ita  solidum  et  liberum  et  quietum  sicut  ipsa 
comitissa  habuit  illud  unquam  melius,  etsicut  ego 
ipse  etiam  illud  habui  in  meo  dominio,  cum  omni- 
bus  consuetudinibusquo)  AnglicenominanturSoca 
et  Saca,  Toin  et  Team  et  Infangenetheof.  Et  hoc 
facio  pro  anima  patris  mei  et  matris  mese  et  pro 
anima  mea.  Testimonio  Walcelini  episcopi  Winto- 


1351 


WILLEMI  CONQUESTORIS 


1353 


nien8/8,etRobertiepiscopi  Lincolniensis,etWillel- A  alque  sanclissimi  Aldhelmicorpus  ibidem  requies- 


mi  cancellariiyCt  Ranulfi  capellani^et  Eudonis  dapi- 

feri,  el  Rogerii  Bigot,  et  Hugonis  de  Evermu. 

II 

Pro  oadom  ecclcsia. 

(Ibid.) 

WiLLELMUs  Dei  gratia  rex  Anglorum,  fidelibus 

suis  Francigenis  et  Anglis  salutcm. 

Sciatis  me  concessisse  eam  donalionem   quam 

Ilainio  dapifer  meus  fecit  ecclesiae  Sancti  Andreae 

Roffonsis  civitatis,    de  ecclesia  quae  est  in  Taren- 

teford  manerio  meo;  et  filii  ipsius  Haimonis  Rober- 

tus  et  Haimo,  me  prsesente,  concessorunt  eamdom 

patrissui  donationem.Testes  Robertus  comes  Mel- 

lent,  Robertus  comes  de  Meritolio,  etaliimulti. 

III 

Pro  oadem  ecclesia, 

(Ibid.) 

WiLLELMUs  rex  Anglorum  opiscopo  ds  Suthfolca 

et  vicecomiti  et  aliis  baronibus  suis  Francigenis  et 

Anglis  salutem. 

Sciatis  me  conccssisse   et   confirmasse  donum 

Rogerii  Bigotquod  dedit  ecclesise  Sancti  Andrese 

Rovecestra,  scilicet   ecclesiam  Sancti   Felicis  de 

Waletuna,  cum  decimis  et  omnibus  aliis  rebus  qu89 

ad  illam  pertinent.  Testimonio    Eudonis  dapiferi 

Apud  Wintoniam. 

IV 

Pro  cadom  ecclesia. 
(Monasticon  Anglic.  I,  29.) 
WiLLELMus  rex  Anglorum  episcopo  de  Suthsexa      t^nie  Warin7abbate. 
et  vicecomiti  et  cadteris  baronibus  suis  Francige-  ^ 
nis  et  Anglis  salutem. 

Sciatis  me  concessisse  et  conQrmasse  donum 
Gisleberti  deTonebrige,  quoddedit  ecclesiae  Sancti 
Andrcde  Rovecestrae;  scilicet  ecclesiam  do  Rethra- 
velda  et  quidquid  ad  iilam  pertinet,  sive  in  decimis 
sive  in  venationibus,  vel  in  aliis  quibuslibet  rebus. 
Testimonio  Rogeri  Bigot  etHaimonis  vicecomitis. 
Apud  Wintoniam. 

V 

Pro  liberiate  Meldunensis  csenobii. 

(Ibid.,  pag.  52.) 

Regnanto  inperpetuum  Domino  nostro  Jesu  Chri- 

sto,  illoque  regenle  ac  dominante  omnibuselemen- 

tis,   qui    etiam    incomparabili   pietate   et   magna 


cit  et  multorum  sanctorum  reliquiae,  maxime  patro- 

ni  nostrietpraesnlis  Rothomagensis;  donoetconce- 

do  huic  ecclesiae  perpetuam  libertatem  et  earodem 

scilicet  quam  donavit  rcx  Edwardus.  Haoc  est,  ut 

sit  libera  et  quieta  de  Schiris  et  Hundredis  et  placi- 

tis  et  querelis  ot  omnibus  Geldis  et  consuetudinibus. 

Goncedo  etiam  ei  Sacam  et  Socam  ot  Tol  et  Taem  el 

Infangenethef,   Donbriche,  Damlokene,    Forestal. 

Si  quis  aulem,  quod  obsit !  a  diabolico  inflatusspi- 

ritu,  hoc  meum  regale  donum  infringere  tentaverit, 

sciat  se^procul  dubio  ante  districti  tribunal  Judicis 

titubantem  tremebundumque  turba  archangeli  per- 

strepente,  anathematizatum,  nisi  prius  digna  satis- 

factione  emondare  voluerit.  Quicunque  servaverit 

B  regnare  cum  DominojesuChristo  mereatur  in  gloria 

paradisi.  Facta  est  hujus  donationis  chartula  anno 

ab  incarnatione  Domini  nostri  Jesu  Christi  1081, 

indictione  iv,  anno  regni  WiHelmi  regis  fortissimi 

XV.  His  testibus  subscriptis  :  Ego  Willelmus  rex 

Anglorum  hocdonumconfirmavi.  Ego  Mathiidisre- 

gina  signavi.  Ego  Lanfrancus  archiepiscopus.Ego 

Odo  episcopus  Bajocensis  subscripsi.Ego  Osmun- 

dusSarisbirensisepiscopus.  Ego  Hemigius  episco- 

pus  Lincolniensis.  Ego  GoSfredus  Constantiensis 

episcopus.  Ego  Walthclmus  Wintoniensis  episco- 

pus.  Ego  Walterus  Eveshamii  abbas.  Ego  Robertns 

comes  subscr.  Ego  Henrious  regis  filius.  Ego  Hala- 

mius  comes  subscr.  Ego   Baldwinus    vicecomes. 

Ego  Robertus  Danteseia.  Actum  Lundonias  assis- 

VI 
Pro  eodem  monasterio. 

(Ibid.,  pag.  53.) 

Omnibus  orthodoxis  notum  esse,  remota  omni 
ambiguitate,  cognosco  puro  corde  bona  facientes 
eeterna  praemia  recepturos.  Quare  ego  Mathildis 
Dei  gratia  regina  et  logalis  conjuxWillieImi,ABglo- 
rum  strenuissimi  regis,  cseterarumque  gentiumcir- 
cumquaque  persistensium  prsepotentis  rectoris,  ae 
Northmannorum  nobilissimi  ducis,  eodem  prsBcU* 
rissimo  viro  volente  et  sincerocorde  consentieote, 
alque  reverendo  Warinoabbate  hoc  postulante,dedi 
sanctsc  Dei  genitrici  Marise  integerrimae  virgini. 
sanctoque    Aldhelmo  in  Meldunensi    monasterio, 


majestate  omnia   sustenlat,  cunctaque   prout  vult  ©quamdam  terram  Gersdunam  nomine,uti  habebam 


sive  visibiles,  sive  invisibiles,  pulchro  moderamiae 
disponitatquedispensat.QuapropteregoWillelmus, 
Deo  disponente,  rex  Anglorum,coeterarumquegon- 
tium  circumquaque  persistentium,  rector  ac  dux 
Northmannorum,  rogatus  a  fidelissima  conjuge  niea 
Mathilde  rogina  et  multis  episcopis  et  baronibus 
meis,concessi  Warino  abbati  Meldunonsis  coenobii, 
ejusque  successoribus,  eamdemdonationem  tcrra- 
rum  alquo  pos8essionum,quam  omnes  prajdecesso- 
res  mei  huic  ecclesi»  providerunt  et  tribuerunt.  Et 
quoniam  eadem  ecclesia  in  honore  Deigenitricis  et 
perpuetuee  virginis  Marieefundata  esse  dignoscitur, 


propriam,  cum  omnibus  sibi  accidentibus  haeredi- 
tario  jure  '  in  perpetuo   habendam,  ad  voluntatem 
monachorum  in  operc  Dei  ibi  assistentium,  atque 
ante  divinaj  conspectum  clementix  preees  funden- 
tium  pro  meorum  remissione  peccatorum  et  filio- 
rum.  Illa  aulem  lerra  trium  hidarum    mensui*am 
continct,  et  supradicti  monasterii    terris   undiquff 
circumvallatur.  Hanc  vero  donalionem  gratulanter 
feci,  imperante  summoatque  inaestimabili  Domino 
nostro  Jesu  Christo,  inefl^abilis  Incarnationis  anno 
1081,    indictione   rv,   regnante    serenissimo  re^ 
Willielmo  15  anno,  in  mense  Februario. 


1353 


DIR^gfHATA. 


13S4 


VII. 


A  cham  ac  Wellemapenlac  cnm  appondiciis  suis.  Prje- 


Coa/irwatioprivilegii  Edwardi  regis  pro  ocolcsia 

Petroburgensi. 
{Monasticon  Anglic,  I,  pag.  68.) 
Ego  WiLLELMLS,  Dcl  beneficio  rex  Anglorum,pe- 
tenle  abbate  Brandy  istud  privilegium  in  omnibus 
laudo  et  confirmo  sicut  supruscripti  reges  ante  me, 
similiter  etiam    terras   frali'um  vel   propinquorum 
suorum  qnns  habebant  sub  rege  E(J\vardo  haeredita- 
rias  et  liberas,  hoc  est,  Scotera,  Scotuna,   Malme- 
tun,  Unganaldethorp,  Melsingham,  Clelham,  Bibal- 
destopa,  Thalcote,  Mulcham,  cumomnibusadjacen- 
tibus,  ego  concedo  monasterio  suo  etejusdemloci 
patrono  beato  Petro  apostolo  in  perpetuum,  liberas 
etquietascumomnibusconsuetndinibus  quaeappel- 
lantur  Anglico  Saca  et  Socna,  qualenus  jugiter  sint  n 
propriaeet  dominicae  infirmas  el  quaslibet  necessita- 
tesibidem  Dooservientium.  Hoic  ergo  nemo  hcere- 
dum  vel  successorum  meorum  temerare  audeat,ne 
excommunicalionis  gladiointcreat  etpro  hasreditato 
Ecclesise  infernum  possideat.   Iluic  tesles  adfuere 
Aldradus,  Eboracensis  archiepiscopus;  Wilwimus, 
Lincolniensisepiscopus;Merleisueinvicocomes,Ulf, 
flliusTopi;  Willelmus  comes,  WillelmusMaleit,ln- 
golvus  presbyler. 

VIII. 
Pro  coBDobio  Bathoniensi  in  agro  Sumersetcnsi. 

{Ibid.,  pag.  185.) 
WiLLELMUs,  rex  Anglorum,0.,episcopoSaresbe- 
rien8i,et  L.,  abbati  Glastoniensi,  et  A.  vivecomiti, 
omnihusque   baronibus  Francigenis  ct  Anglis  do 
Sumcrseta  et  de  Wiltunscire  snlutem. 

Sciatis  me  dcdisso  Deo  et  sancto  Petro  in  Bathonia 
et  Joanni  episcopo  tolam  civitatem  Bathonise  in 
eleemosynam  etad  augmentationem  pontificalis  se- 
lis  suseetomnibus  successoribussuis,  pro  remedio 
animse  patris  mei  matrisque  meae  et  mei  ipsius  et 
antecessurum  etsuccessorum  meorum;dedi,inquam 
ei  ita  libore  et  honorificc  cum  oranibus  appenditiis, 
quidquid  ego  ibi  habui,  vel  patcr  meus,dum  melius 
habuimus,  cum  omnibus  consuetudinibus  extra  et 
intra,  ut  Hbcralius  habeo  civitatem  in  tota  Anglia, 
cum  moneta,  cum  theleneo,  tam  in  campis  quam  in 
silvis,  tam  in  foro  quam  in  pratis  et  in  terris,  ut 
cum  maximo  honore  ibi  pontifiealem  suam  habeat 
sedera.  Et  de  hoc  propalantur  testes,  Walkelinus, 


terea  concedo  pra^dictae  ecclesijip,  deprecatione  He- 
migiicpiscopi,  P]gneshameasem  ecclesiain  oum  ter- 
ris  quas  modo  possidet,  tali  pacto  ut  ibi  abbas  per 
meum  consilium  ordinetur,  qui  res  ccclosiarum 
semper  tractet,  abbatia  autem  in  meo  dominio  ma- 
neat  sicut  c£eteraj  per  Angliam.  Kt  ne  quis  ulla 
occasione  querelam  adversus  ipsam  abbatiam  ha- 
beatconcedo  pro  oommiitatione  jdtaris  de  Stom  et 
qnatuor  carrucaium  torriocjute  pertinenlad  episco- 
pum,episcopisLincolnia:',Stalforde  prajdium  bonum. 
Kthocfacio  consilioetleslamento  L.  nn-hiepiscopi. 
Testes  E.  vicecomeset  H.  dc  Osli. 

X. 
Ad  homincs  abhntiip  de  la  Stou. 
(Ibid..  pag.  263.) 
WiLLELMUs,  rex  Anglise,  hominibus  abbatise  de 
la  Stou  salutem. 

Proeoipio  vobis  omnibus  ut  ita  sitis  obedientes 
domino  vestro  Golumbano  abbati,  sicut  fuistis 
Hemigioepiscopo  inomnibusrebus.Teste  lUchardo 
de  Curci. 

XI. 
De  excambio  Sancl,T  Maria*  dc  Stomo. 
{Ihid.,  pag.  265.) 
WiLLELMUS;  rex  Anglorum,  H.  Linc.  episcoposa- 
lutem. 

PriBCipio  ut  Columbanum  abbatem  pacifico  et 
honoriflce  tcneas  et  plene  faoias  ei  habere  excam- 
bium  suum  pro  omnibus  terris  quashabebat  apud 
le  Stou,ita  ut  nihil  inde  desit:  quin  babeat  totum 
^  ad  valens  sicut  habebat  illuo.  Et  vide  ne  indc  am- 
pliusaudiam  cIamorem,quia  aliter  non  consensi  te 
facere  mutationem  loci.  T.  W.  cancellario  apud 
Ou. 

XII. 

Charta  Ivoni  Taloboys  concessa. 

(Ibid.,  pag.  307.) 

WiLLELMUs,  rex  Anglorum,  H.  Lincolniensi  epi- 

scopo  et  omnibus  baronibus  et  fidelibus  suis  sa- 

lutem. 

Sciatis  omnes  quod  ego  concedo  quod  Ivn  Tale- 
boys  manerium,  quod  vocatur  Spaldings,  donot 
sanoto  Nioolao,  de  civitate  Andegavensi,  ita  scilicet 
quodF]cclesia  quae  in  eod:*m  manerio  est  et  servi- 
tores    ejus,  manerium  habeant,cum  omnibus  ap- 


Wintonicnsis  episcopus;  Hobertus,  Lincolniensis  D  pendiciis  suis,  cumSaca  elSocaetTolet  Theam  et 


episcopus;Robcrtus,coine8  de  MelIent;Henricus,co- 
mes  de  Warmic;  Hobertus,filiusIIamonis;Eudo  dapi- 
fer,  Ivo  dapifer,  Hobertus,  filius  Geraldi;  Hobertus 
dispensalor,  Willel.  de  Carokela. 

IX. 
Pro  ecclesia  S.  Marim  Stowonsi. 
(Ibid.,  I,  263.) 
WiLLELMus,rex  Anglorum,  episcopis  etomnibus 
fidelibussuis  per  Angliam  salutem. 

SciatismeconflrmasscdonationemquaeLeofricus 
eoinos  et  GoJiva  sua  coujux  ecclesise  sanetee  Mariae 
Stowensi  dederunt,  scilicet  Nuwercham  et  Flabur- 
Patrol.  GXLIX. 


Infangthef  et  omnibus  aliis  consuetudinibus,  sicut 
aliquisantecessorum  suornm  melius  illud  habuerit, 
ita  tamen  ut  habeant,  post  obitum  ipsius  Ivonis, 
vel  ante  obitum  suum  si  ipse  Ivo  voluorit.  Testibus 
W.  episcopo  Dunclmensi,  Roberlo  filio  Hamonis, 
Willelmo  cancellario,  Eudoiie  dapifero  et  Hogero 
Bigoto  apud  Hom. 

XIII. 
Pro  cwnobio  S.  Edmundi  in  agro  Suffblcionsi. 

(Ibid.,  I,  288.) 
WiLLELMUs  rex  Anglorum,  princeps  Northman- 
norum  atque    GeQomannensium,   archiepiscopis, 

43 


1355 


WILLELMI  CONQUESTORIS. 


1356 


episcopis,   abbalibus,    comitibus   et   cseteris  suis  ^ 
fidelibus. 

Quoniam  nos   ad   regni  fastigia  Dei  miserationo 
provectos    esse   crcdimus,  oportet  ut   de  prospera 
stabilitateplebis  nobissubjecta?,  et  maxime  eorum 
qui  in  Doraini  servitio  die  ac  nocte  desudant,  vigi- 
lare  curemus.  Igitur  notum  facimus  fidelibus  regni 
nostri  pra^scntibus  et  futuris,quod  Arfastus  episco- 
pnsecclesiam  beati  Edmundi,in  qua  ipse  vcncra- 
bilis  rcx  et  martyr  incorrupto  corpore  diem  exspcctat 
beatae  resurrcotionis,suam  episcopalemdoberc  esse 
sedem,  nobis  et  multis  aliis  referebat.  llndc  inter 
Baldwinum    abbntem  prfedictae  ecclesise  et  ipsura 
episcopum  per  multura  teraporis  facta  quara  maxima 
altercatione,  concilio  arcbiepiscoporum,  episcopo- 
rum  et  aliorura  rauUorura  nobis  fideliura,  ut  utro-  B 
ruraquc  superbis  ratio  in  nostra  discuteretur  curia 
dignura    consuiraus.   Qui  dura  die  slatuto  coram 
adessent,  episcopus  suum  satis  facunde  fccit  cla- 
morera,  sed  scriptis  et  testiraoniis  oraniraodo  va- 
cuum.  Abbas  vero  e  contra  quomodo  Ganutus  rex 
apraedictaecclesia  cum  comrauni  consilio  archicpi- 
scorura ,     episcoporura    et    optimatum     suorum , 
presbyteros  qui  inibi  inordinate  vivebant  ejecerit  et 
monachos  posuerit.    Quodque   postmodum   ipsam 
ecclesiara  Ailnodus    archiepiscopus  Canluariensis 
jussu  prffilibati    regis  dedicaverit,  atque  priraum 
abbatem  loci  illius  cpiscopus  Lundoniensis,  secun- 
dum  episcopus  Wintoniensis,  ipsum  ctiam  Baldwi- 
num  qui  tertius  est  abbas,  archiepiscopus  Cantua- 
riensis  sacravcrit.  ^ 

Et  quia  per  53  annos,  sine  alicujus  jam  dicti 
Arfasti  antecessoris  contradictione,  raonachi  prae- 
dicti  loci  a  quibus  voluerint  episcopis  ordines 
susceperint,  ex  ordine  luculenter  enarravit.  Osten- 
dit  denique  et  praecepta,  videlicet  Canuti  regis 
atque  gloriosissimi  regis  Edwardi,  in  quibus  ab 
omni  dominatione  omnium  episcoporum  comitatus 
illius  funditus  ssepedictam  ecclesiam  liberam  pei*- 
petualiter  ipsi  reges  esse  concesserunt.  Quod 
Gantuariensis  archiepiscopus  Lanfrancus  ctThomas 
Eboracensis  archiepiscopus  etOdoBajoccnsis  epi- 
scopus  fraler  raeuset  coraesCantiae  et  plerique  alii 
episcopi,Robertusque  filius  raeus  atque  coeteri  prin- 
cipesregni  nostri  qui  aderanl  audientes,consuerunt 
tanti  loci  tantara  auctoritatera  inviolatara  usque  in  fi- 
nemsaeculideberc  perraanere.  Quorura  irrefutabiii*^ 
judicio,  prout  dignura  fuit,  assensi  etconsensum 
preebeo. 

;  Placuit  etiam  nobis,  consilio  archiepiscoporum, 
episcoporura,comitura,  aliorumque  multorum  nobis 
lidelium  atque  dignapetitionc  Baldwini  abljatis,  qui 
nostrarahumiliterrequisivilserenitatera,antecesso- 
ruranostroruiiiAnglorumregura,  scilioct  Edraundi, 
(ianuti,  llerdecanuti  atque  illustris  Edwardi,  cujus 
raiserntioneDomini,generee1dono  in  regno  suraus 

C12)  Do  lundatione  hujus  ccenobii  htec  apud  Le- 
landum  leguntur,  Gollectan,  vol.  III,  fol.7r3  :  «Anno 
iOtil  Willelmus  rox,  exsultans  de  victoria  snpor 
Saxones  obtenta,  abbatiam  de  Bello  construxit  et 


et  h8erede8,praecepta  quajjam  saepe  nominatse  ecclc- 
sisecontulerunt,  nostro  roborare  praecepto,  exhoc 
ut  abArfasti  episcopiomniumque  sibi  pertempora 
succedentium  episcoporum  dominatione  ipsa  ec- 
clesia  et  villa  in  qua  sita  est  eadem  ecclesia  sit 
libera.  Et  ut  haec  auctoritas  nostris  et  futuristcm- 
poribus  circa  ipsum  sanctum  locum  perenniter 
firma  et  inviolata  permaneat,  manus  nostrae  subs- 
criptionc  cartam  hanc  decrevimus  roborarc  et 
sigilli  nosti  irapressione  rirmare. 

*!-  Ego  Willelmus  Dei  gratia  Anglorum  rex  hoc 
praeceptum  jussi  scribere  et  scriptum  cum  signo 
Dominicae  crucis  conrirmando  impressi.  y  Ego 
Mathildis  regina  corroboravi.  -j-  Ego  Lanfrancus 
Cantuariensis  archiepiscopus  confirmavi.  -j-  Ego 
Thomasai'chiepiscopusEboracensisroboravi.7Ego 
Odo  Bajoccnsis  episcopus  assensum  dedi.  -r  Ego 
Gosfridus  Gonstanliensis  episcopus  consignavi. 
"i-Ego  Hugo  Lundoniensis  episcopus  consensi.-j-Ego 
WalquelinusWintoniensis  episcopus  conclusi  -J-Ego 
WlstanusWigornensisepiscopusassensumpr«bui. 
-|-  Ego  Remigius  Lindisfarnensis  episcopus  non  re- 
nui.-|-EgoSligandusBathonicnsisepiscopusanini)a- 
vi.-J-EgoOsbertus  Exoniensis  episeopus  asscnsum 
dedi.  -j-  EgoPetrus  Gestrensis  episcopus  consensi. 
-J-Ego  Arfastus  Theodfordensis  episcopus  collau- 
davi.-}-Ego  Gundulfus  Hofensis  episcopus  laudavi. 
•J-Ego  Osmundus  Scaruberiensis  episcopus  robo- 
ravi.-j-Ego  Hobertus  Aerefordensis  episeopus  con- 
sensi.-|-Ego  Uobertus  regis  filius  assensum  dedi. 
•J-  Ego  Wilielmus  filius  regis  collaudavi.  -J-  Ego 
Hcnricus  filiusregis  confirmavi.  •{- Ego  Mauricius 
rcgis  canccllarius  relegi  et  sigillavi.-J-Ego  Beruar- 
dus  capellanus  regis.  -j-  Ego  ScoIIandus  sancti 
Augustini  abbas.  -J-  Ego  Wlfwoldus  Certesiensis 
abbas.  -1-  Ego  Vitalis  abbas  de  Westmonaslcrio. 
•J-  Ego  ^gelnothus  Glastoniensis  abbas.  -J-  Ego 
yKgelwius  P^eoweshamensis  abbas.-J-Ego  ^Egelsi- 
nus  Homesiensis  abbas.-J-Ego  Turoldus  Burgensis 
abbas.-J-Ego  Hogerius  coraes  de  Montegumerici. 
-J-Ego  Hugo  coraes  Cestrensis.-J-Ego  Alanus  comes 
orieutnliura  Anglorum.  -J-  Ego  Albericus  comes 
Northanhyrabrorum.-J-FIgo  Hobertusde  Belomonte. 
-J-EgoHugo  de  Monteforti.-J-Ego  Hiehardus^GisIo- 
berti  comitis  filius  consignavi.-J-Kgo  Baldwinu> 
frater  ejus.-J-Ego  Henricus  de  Feri^^riis.  Ego  Hugo 
de  Grentemaisnilo.-J-Ego  Walterius  GifTardus. 

Data  pridio  Kalendas   Junii  anno    xv   regnnQte 

Willelmo  regegIoriosissirao,ab  incarnalionc  autem 

DorainiiOSi,  indictione  iv.  Actumapud  Wintoniam 

in  palatio  regio  in  Dei  noraine  feliciter.  Amcn. 

XIV. 

Pro  ccenobin  dc  Bollo  in    agro  Sussexiensi  i\i) 
{Monasticon  Anghc.  1,  317 1 

In  nomine    sanctai   ct    individuae  Trinitalis,  eg'> 

WiLLELMUS  Dei  grntin  rex  Anglorum  notum  facio 

monaclios  instituitut  pfooccisis  inbelloabipsisin 
perpetuum  hostia^  salutis  Deo  redderenlur.  • 

M.USUS  DK  CENOBIO  DE  BBLLO. 

Augloruin  regnum  bello  Bastard  superayii- 


i 


1857 


DIPLOMATA. 


1358 


omnibus  tnm  posteris  qnam  prresentibus,  archiepi-  JL  infangenethcof  ct  Warpeni  ctLcstagiis  cthamlocne 

scopis,  episcopis,  abbatibus,  comitibus,  baronibus, 

et  omnibus  fidelibus  Francis  et  Anglis:  quodcum 

in  Angliam  vcnissem  et  in  finibus  Hastingi  cum 

exercituapplicuissemcontra  hostes  mcos  qui  mihi 

regnum  AnglijB  injusteconnbanlur  aufcrre,  in  pro- 

cinctu  belli  jam  armatus  coram  baronibus  ct  mili- 


libus  meis  cum  favore  omnium,  ad  eorum  corda 
roboranda  votum  fcci,  ecclesinm  quamdam  ad  ho- 
norem  Dei  construere  pro  comuiuui  salute,  si  per 
Doi  gratiam  oblinere  possumuK  victoriam.  Qnam 
cum  essemus  adepti,  votum  Deo  solvcns,  in  hono- 
rem  sancta;  Trinitalis  et  beati  Martini  confessoris 
Chrisli,  ecclesiamconstruxi  pro  sahite  animi»  mcae 
et  antecessoris  mei   regis  Edwordi  et  uxoris  mesd 


et  forstall  et  blodemitc  et  childmite  ct  latrocinio 
si  acciderit.  Similiter  do  duos  denarios  de  omni- 
bus  forisfacluris  et  plao.itis  omnium  hundredorum 
quae  pertinent  ad  summonitionem  dc  Wi.  In  Dcn- 
gemavis  vcro,  quod  est  unum  mcmbrum  de  Wi, 
conccdo  eidein  ccclesiiie  omnesmnritimas  consue- 
tudines  quas  illic  hnbui  cum  omni  Weroc;  etsipis- 
cis  qui  craspciLc  vocaliir,  illic  advcnerit,  abbatis 
et  monachorum  sit  totus.  Si  vero  intrn  tcrminos 
de  niachomnle  ol  Horlomcde  ct  Bradclle  usquo 
\Vithiburneappulorit,duasi'ailes  ojusdem  piscis  et 
lingunm  habeat  occlesia,  sictil  e|J!:o  semper  habui. 
Do  ctiam  cidemecclcsiae  ha>c  mancria  Alsistona, 
Lymencsrcld,    Hom,   Grammarcis,  Briswaltintona 


Malhildis  reginoe  et  successorummeorum  in  regno  o  cum  omnibus  appendiciissuis,Iibcra  ctquiota,cum 
et  pro    salutc    omnium  quorum    labore  ct  auxilio      supradictis  libcrtatibus  ct  rcgalibus  consuetudini- 

bus.  Si  infra  Icucam  vcl  in  maneriis  ecclesise  murd- 
so  ovcnerit,  vcl  thesaurus  inventus  fuerit,  abbatis 
etmona^-horumsit  utrumque  ;  warennam  propriam 
in  ipsa  leuca  habcat  ccclesia  ct  in  omnibus  suis  ma- 
neriis.  Do  cliam  eidcm  coclesiae  Saucti  Martini 
ecclesiam  de  Hadingis,ct  ccclcsiam  de  Culintuna,et 
ecclcsiam  sanoli  Olavi  de  Kxonia,cum  tcriis  etde- 
cimiset  omnibus  ad  easpertinentibus;  ctsialiquis 
cx  baronibus  meis,  vel  hominibus,  aliquid  de  suo 
eidem  ccclesije,  in  eleemosynam  dederit,  easdem 
Iibcrtatcs'quas  conccssi  rebus  quas  cgo  eidem  ec- 
clesiaB  dedi  eis  concedo  et  prsesenti  scripto  ut 
supra  dicta,  regali  auctoritate  confirmo. 

f  Willelfmus  rex.  Lanfr-J-nncus  archiepiscopus 
Cantuar.  Tho-fmas  archiepiscopus  Eborum.  Mau- 
ricius  •[-  cpiscopus  London.  Walkclinus  -j-  episco- 
pus  Winton.Osbernus  -I*  episcopus  Exon.  Gundul- 
phus  -1-  episcopus  HofT.  Hugo  -;-  comos  Cestrice. 
Hogerus  f  comes  dc  Montgomeri.  Willelmus  -J- 
comes  de  War.  Willelmus-;-  filiusOsberni.  Willel- 
mus  Y  ^®  Bsai.  Bernardus  -[-  de  Novomercato. 

XV. 

Pro  eodom  canobio. 

{Monasticon  AngJic,  I,  pag.  317.) 

WiLLELMus,  Dei  gratia  rex  Anglorum,  Lanfranco 
arohicpiscopo  Cantuaricnsi,  Stigando  cpiscopoCi- 
cestrensi  omnibusque  succcssorihus  suis  regnum 
AnglisB  obtinentibus  ot  cunctis  fidelibus  salutem. 
^  Nolum  vobis  facio  quod  locum  victorise  mese, 
sicut  Dco  juvante  mihi  conquisivi  et  rex  liberum 
possedi,  ita  illum  liberum  ct  ab  omni  exactione 
omnium  hominum  quietum  obtuli  Deo,  ibidemque 
ecclesiam  in  honorem  sancti  Martini  quam  de  Bel- 
lo  appelhiri  volui,  eo  quod  mihi  Deus  in  eodem 
loco  tantam  victoriam  attribuit,  ut  de  adversariis 
meis  mihi  injustc  resistentibus  triumpharem,  ro- 
gnumquc  mihi  debitum  et  successoribus  meisji 

Tot  annos  tua  posteritaF  durabit  in  Anglia, 
Quum  licet  E^icJesiam  proJongare  voJuerunt 
Trecentos  pedes  exceaerc  non  potuerunt. 


regnum  obtinui,  etillorummaximequi  in  ipsobello 
occubuerunt.  Et  quia  in  hoc  loco  ubi  sic  constructa 
estccclesia  Deus  mihi  victoriam  prasstitit  in  bellOy 
ob  victorisB  memoriam  ipsum  locum  Bellum  appel- 
lari  volui. 

Huic  igitur  ecclesise  Sancti  MartinideBello  hanc 
in  primis  dignitatem  regali  auctoritate  conccdo,  ut 
haboat  curiam  suam  pcr  omnia  et  regiam  liborta- 
tem  et  consuetudinem  Iractandi  de  suis  rcbus  vel 
negotiis,  et justitiam  per  se  tenendam.  Sitque  libera 
et  quieta  in  pcrpetuum  ab  omni  subjectione  episco- 
porum  et  quarumlibet  pcrsonarum  dominatione, 
sicut  ecclesia  Christi  Cantuari».  Et  si  quis  latro, 
vel  homicida  vel  aliquo  crimine  reus,  timore  mor- 
lis  fugicns,  ad  hanc  ecclesiam  pervenerit,  in  nullo 
lse>latur,  sed  liber  omnino  dimittatur,  abbati  vero 
ipsius  ecclesise  liccat  ubiquelatronemvelfuremde 
suspendio  liberare,  si  foiie  supervenerit.  Concedo 
otiam  eidem  ecclesice  leucam  circumquaque  adja- 
centem  liberam  et  quietam  ab  omniGeldoet  Scoto 
et  Hidagiis  et  Denegcldis  et  opere  pontium  et  ca- 
stellarum  et  parcorum  et  clausuris  et  exercitibus  et 
omnibus  nuxiliis  et  placitis  et  querelis  et  scyris  et 
hundredis,cum  saca,  soca  ettoll  et  theam  et  infan- 
genetheof  et  marpcni  et  lestagis  et  mamfocne  et 
forestall  et  blovemite  ct  chyldmite  et  latrocinio  et 
liberam  ab  omni  consuetudine  torrense  sorvitutis  et 
ab   omni   exactione    episcoporum. 

Huic  iterum  ecclesice  Sancti  Martini  de  bello  do 
regale  manerium  quod  vocatur  Wi  cum  omnibus 
nppendiciis  suis,  ex  mea  dominica  corona  cum  om- 
nibus  libertatibus  ct  regalibus  consuetudinibus, 
ita  liberumet  quietum  sicut  liberius  et  quietius  te- 
nui,  vcl  ut  rex  dare  potui,  scilicetab  omniGeldoet 
Scoto  et  Hidagiis  et  Denegeldis  et  opere  pontium 
etcastellorum  et  clausuris  pnrcorum  et  exercitibus 
etomnibus  auxiliis  ct  plncitis  et  qucrelis  et  scyris 
et  hundredis,  oum  snca  et  soca  et  toll  cttheam  et 

Atqne monasterium  disponere  rex  properavit, 
tJejunanSy  oranSy  cupicns  de  soboie  scire, 
Divinum  mox  vcsponsum  merebatur  audire,    ' 
Quod  pedibus  fiet  EccJesia  do  BattiJe  JoDga, 


1259 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


1360 


hjBrcditarioperpclualiterpossidendumocquirerom.  \ 
Votum  itaquc  quod  Deo  el  sancto  Martino  vovi 
jmplere  fcstinaiis,  idem  monastcrium  monachcao 
reli^noni  dedicans,  ex  ordine  et  religionc  Majoris 
monastcrii  fundavi  et  indc  primum  obijatcm  Gaus- 
bertum  ad  hoc  tantum  ut  rcligiunis  ibi  normam 
fundaret,  constitui  ;  ita  tamen  ut  libcra  et  quieta, 
in  pcrpetuum  ab  omni  subjcctione  et  dominationo 
et  quercla  majoris  monasterii  et  aliarum  persona- 
rum  cxaotiono  permaneat,  sicut  ecclcsia  (ihristi 
Cantuariensis  et  sieut  mca  dominica  capella  et 
signum  Anglicoe  coronaj  per  quam  ego  rej^no  et 
succcssores  mei  reges  rcjj^num  Angliiu  debent  ob- 
tinere. 

Statuimus  itaque,  tam  ccclesiastica3  quam  et 
regiJB  prospectu  potestatis,  ul,  dccedento  abbatede  B 
BeIlo,omni8possessiomonastcrii,  ubicunque  fucrit, 
libera  et  integra,  cum  omni  jure  et  consuctudinc 
8ua  remancnt  in  manu  et  dispositione  prioris  et 
monachorum  capituli  de  Uello.  IIoc  autem  ideo 
statuimus  statutumque  perpetuo  servandum  con- 
firmamus,  quia  abbas  de  RcIIo  proprios  redditus 
non  habet,  sed  communes  cum  fralribus.Qui  igitur, 
Deo  annuente,  canonica  fratrum  electioue,  abbas 
substitutus  fuerit,  ibidem  absque  venalitate  omni 
benedicatur  sicut  primum  abbatem  Gausbcrtum  in 
eodem  monasterio  do  Hello  Stigandus  opiscopus 
Ciccstrensis  benedixit.  Ai)bas  itaquo  de  Hello  non 
cum  suis  ssecularibus  consanguincis,  seu  quibus- 
libet  aliis,  eleemosynas  monasterii  malo  utendo 
dispcrdat,  sed  pauperibus  etperegiinis  et  hospiti-  q 
bus  suscipicndis,  sed  fraternam  curam  gcrat;  tor- 
ras  censuales  non  ad  feudum  donet,  ncc  milites,nisi 
in  sacra  veste  (ihrivsti  faciat,  nec  de  possessionibus 
occlesi£e  quisquam  teneat  ali(|uid  feudartcr  abso- 
lutum,  sed  ad  ccnsum  annuum  ct  servitium  abbati 
ot  monachis  debitum.  In  abbatis  do  bello  et  mona- 
chorum  domo  etpossessione  nullus  intus  vcl  extra, 
per  hoereditatcm  officium  leneat;  sed  in  arbitrio 
abbatis  et  monaehorum  consistat  do  transmutan- 
dis  praepositis,  seu  quibuslibetaliisoffieiariis. 

rianc  igitur  monasterio  libertatis  meso  do  Hello 
et  omnibus  ad  ipsum  portinentibus  in  pcrpetuum 
dono  et  confirmo  liberam  immunitatem  et  immu- 
nem  libertatem.  Quam  etiam  pro  signo  coronae 
regni  nostri  regibus  post  me  in  Anglia  regnaturis 
causamDeicommendo  servandamut  eis  Deuscon- 
servct  seternam.  Teste  Petro  episcopo  Cestria;, 
Ilermano  opiscopo  Sarisberias,  Willelmo  eomitc 
Warennee  Rernardo  de  Novomercato  ct  Gausberto 
nunc  ejusdem  loci  abbate,  cum  monachis  suis  qui 
ad  hanc  chartam  faciendam  praesentes  fueruntapud 
Winton. 

XVl 

Charla  fnndntionis    \vmoth\vuylonsis  ccvnobii  in 

c  ...  i'  \l:i  Cnmbriir. 

(Monasticon  Amjlic.  I   pag.  324.) 

WiLLELMU8,Dei  gratia  rox  Anglorum  otduxNor- 


thmannorum,  oranibus  suis  Christi  fidelibus  prro- 
scntcs  litteras  inspecturis  salulem. 

Sciatis  quod  nos  ex^mero  motu  nostro  ctinluitu 
charitatis  fundavimus,  construximus,  et  in  pe.rpe- 
tuum  ordinavimus  in  puram  et  perpetuam  elcemo- 
synam  unamdomum  etmonasterium  nigrarummo- 
nialium  ordinis  sancti  Benedicti  in  honore  Jesu 
Chrisli  ac  beata)  Maria»  virginis  pro  auimabuspro- 
gcnitorum  nostrorum  et  omnium  Christianorum, 
prout  situalur  juxta  aquam  vocatam  Groglyn  in  co- 
mitatu  Cumbria».  Etiam  dedimus  ct  concessimus 
monialibus  ibidcm  duas  acras  terras  supor  quas 
prajdictadomus  et  monasteriumsituantur;  et  otiam 
dedimus  et  concessimus  eisdem  monialibus  tros 
carucatas  terrrie  et  decem  acras  prati  cum  omni- 
modis,  communiis  boscis  el  vastis  eisdem  tri- 
bus  carucatis  terraj  quovismodo  pcrlinentibus,  ja- 
eentibus  juxta  monasteriumpruidictum. 

Etiam  dedimus  et  concessimus  eisdcm  monialibus 
et  successoribussuisin  perpctuum  ducentasetsex- 
decem  acras  terrae  existentes  infra  forestam  no- 
tram  de  Ingelmodc,  jacentcs  ex  parte  boriali  cujus- 
dam  aqusB  Tarnenadelyn  cum  omnibus  boscis  pro- 
ficuis  et  commoditatibus  super  easdeiu  existentibus 
sivc  unquam  postmodum  crescentibus.  Etiam  con- 
cessimus  eisdem  monialibus  communia  imstur» 
cum  omnibus  animabussuipro  seetsuisibidem  te- 
nentibus  per  totam  forestam  nostram  de  Ingelmode, 
capiendoibidem  sufficientemmoeremium  pro  omni- 
bus  suis  acdificiisquandocunque  et  quotienscunque 
necesse  fueril,  per  deliberationem  forestariorum 
uostrorum,  sive  eorum  unius  ibidem  existentium. 
Etetiamconcessimusctconfirmavimus  eisdem  mo- 
nialibus  et  successoribus  suis  quemdam  annuum 
redditum  xl  sol,  annuatim  percipiendarum  in  per- 
peluum  de  tcnementis  nostris  in  villa  nostra  de 
Darlile,  soivendorum  eisdem  monialibusct  succes- 
soribussuisper  manus  custodisnostri  villw  de  Ikr- 
lile  praedictte  ad  festa  Pentecosles  et  sancti  Martini 
in  hieme  per  cequales  portiones.Et  etiam  concedimus 
pro  nobis  et  hseredibus  nostris  quod  praedictse  mo- 
nialcs  tencntes  ct  suis  servienles  liberi  sint  de  tol- 
ncto  pacando  por  totum  regnum  nostrum  Angli» 
pro  aliquibus  be^tiis  sive  rebus  quibuscunquc  per 
eas  sive  eorum  aliquem  tenentem  seu  servienteu 
in  posterum  emendis.  Et  etiam  concedimus  etcon- 
firmavimus  ([uod  monasterium  et  domus  praediela 
cum  prasdictis  tribus  carucatis,  duabus  acris  terrae 
cum  decem  acris  prati,  in  omnibus  libera  sint  et 
habcantomnes  libertatessuas  simili  modo  sicutcoa- 
coditur  noslro  monasterio  de  Vestmcnster,  absque 
vexationc  molestatione  sive  aiiqua  inquietatione, 
scu  laBsione  aliquorum  vicecomitum,  exactoinim 
bailivorum  sive'aIiquorum  ministrorum  seu  ligeo- 
rumnostrorumquorumcunque.Etetiamcancedimus 
eisdem  monialibus  communia  pasturse  cum  anima- 
libus  suls  infra  villam  et  communia  do  Aynltaplyth 
cum  liberis  introilu  et  exitu.  Necnon  concedim>is 


i361 


dipl6mata. 


1362^ 


quod  prsediclad  moniales  libersB  sint  pcr  totam  ter-  A 
ram  suam  pro  quibuscunquo  tenentibus  et  liberam 
habeant  warennam  tam  pro  lectis  curiarum  nostra- 
rum  quam  in  aquis,  boscis,  terris,plauis,  seu  metis 
*  suis  eidem  monasterio speclantibiis  seu quovis  modo 
pertinentibus.Hnbendn,tenenda  ctoccupnnda  omnia 
et  singula  prsedicta  recitata  praafatis  monialibus  et 
successoribus  suis  in  perpetiium  de  nobis  et  hsere- 
dibus  nostris  in  puram  ct  perpctuamcleemosynam 
spontanea  ita  voluntate  et  concessiono.  As  hert 
may  it  thynk  or  ygh  may  it  le.  In  cujus  rei  tcsti- 
monium  has  litteras  nostras  iieri  fccimus  patentcs. 
Teste  meipso  apud  Vestm.  sexto  die  mensis  Jn- 
nuariiy  anno  regni  nostri  sccundo 

XVII. 

Charta  de  prirna  fundatione  abbatiso  do  Salebi,    1] 
(Monastic,  Anglic.  ^,371.) 

In  nomine  sanctai  et  individuae  Trinitatis,Patris, 
Filii,  et  Spiritus  sancti.  Amen. 

WiLLELMUs  fortissimus  imo  potentissimus  rcx 
omnium  rcgum  illorum  a  quibus  eo  tempore  scep- 
tra  regalia  sub  divo  gubernantur,  maximum  impe- 
rium  AnglicsB  terrae  regens,  quod  permissione 
atque  voluntate  Dei  primum  signis,mirabihbusque 
prodigiis  ac  deinde  magnis  viribus  bellisque  de- 
bellando  Anglos,  tandem  acquisitum  gubernans, 
viris  tam  ecclesiasticis  quam  suis  comitibus,  ba- 
ronibusque  atque  ministris  omnibus  salutem. 

Divina  providente  Dei  misericordia  et  mea  boni- 
tate  divina  clementia  inspirata,  devote  postulanti 
Benedicto  abbati  devotissimo,  coenobium  in  honore  q 
Domini  nostri  Jesu  Christi  etbeatissimas  ejus  gcni- 
tricis  et  virginis  Mariae  et  sancti  Germani  Antisio- 
dorcnsis  cpiscopi  in  Salebia  fundare  concessi.  In 
quo  fundaminc  conjeci  et  regali  libertate  posui  et 
dedi,  de  propria  mea  mensa  ipsam  Salebiam,  vide- 
licet,  unam  carucatam  dc  terra  Suaith  et  sex  bo» 
vatas  de  F^larlep  et  Rodeliffe  ct  dimidiam  carucatam 
terrse  in  Bratone  et  unam  piscariam  in  Whitegift 
et  terras  n  Thoma  archiepiscopo  eidem  ecclesiae 
datas,  videlicet  Fristunam  et  Salebinm  minorem 
tam  secundum  vivam  voccm  quam  juxta  brevis 
ejustenorem. 

Eodem  modo  Grull,  scilicet  una  Hundreda  quse 
jacet  in  vicecomitatu  Lincohiiensi  et  Stanford,  quoe 
est  in  vicecomitatu  Hamptonise,  quas  dederunt -. 
Gaufridus  de  la  W^irchi  et  Wido  de  Rainecourt, 
confirmavi  et  dando  concessi  et  cuncta  cum  his 
undecunque  tam  in  terris  et  possessionibus  quam 
in  aliis  oblationibus  quas  instinctu  sancti  Spiritus  a 
devotisbenefactoribusofferrietquaquaversumjure, 
prece  el  pretiumacquiri  possint  sub  rcgali  munero, 
ab  omni  exactione  et  molcstia  et  vexationc  solute 
et  quiete  et  libere,  prout  decet  eleemosynam  rcgiam 
ct  propriam  abbatiaminterminabili  et  perpetuapace 
tenere  ct  curiam  Suam  cum  Saca  et  Soca,  Tol  et 
thoom  et  Infangenethele  ct  cum  omnibus  consuetudi- 
nibus,quas  mcliorcs  habet  ecclesia  sanctiPetriEbo- 
racensis  habere  et  perpetuo  possidere.  Ad  testimo- 


nium  etad  confirmationem  hujus  eleemosynse  dona- 
tionis,  pro  salutc  animtc  meai  ct  tnm  prseccdcntium 
meorum  qunm  subsequentium,  data  (»hnrta  heec  et 
connrmatn  npud  Lundonias,  in  praisentia  istorum, 
scilicct,  O.lonis  Hajocensis  episcopi,  Edwnrdi  de 
Snlesbiria,  Ilugonis  de  Portu,  Hugonis  de  Montc- 
foHi-.''nV.nrlideOIIey,Richnrdifilii  comitis  Gilberti, 
haiav.iiii  frnlris  cjus,  Remigii  episcopi,  Radulphi 
Taleboys,  Hobcrti  de  Tany,  Gaufridi  dc  la  Wirchi 
et  tolius  curise  regis. 

XVIII. 

Pro  ecilesia  SS,  apostolorum  Petri  et  Pauli. 

(Ibid.,  png.  380.) 

Snnctorum  Patrum  monemur  exemplo  posscs- 

siones  quas  nostris  temporibus  sanctce  Ecclesioe  a 

fidelibus  collatas  noverimus,  litternrum  memoriee 

diligenter  assignarc,  tum  proptcr  conferentium  uti- 

litatem  quoniam  corum  exemplo  posteri  ad  bene 

agendum  provocantur,  iuiu  propler  malignorum 

perversitatem  qui  ad  diripiendas  possossiones  oc- 

clesiasticas  toto  conamine  inhiare  noscuntur.  Nos 

ilaque,  mojorum  imitantes  industriam,  posteriorum 

notitise  scribendo  transmitterc  curavimus  quoddam 

pietatis  opus  quod  vencrabilis  comes  Rogerius  et 

devota  ejus  conjux,  Adelaisia  nomine,  nostra  setate 

Deo  obtulcrunt.  Erat  in  suburbio  civitatis  Serope- 

sbcry  parva  satis  ecclesia  in  honore  beatorum  apo- 

stolorum  Petri  et  Pauli  constructa,  cujus  situs  ad 

collocanda  scrvorum  Dei  habitnculn  congruus  vide- 

batur.  Comes  ergo  fretus  liccntia   ct  auctoritato 

regis  Willclmi  et  Cantuariensis  aichiepiscopiLan- 

franci,nccnon  etCestrcnsis  episcopiPetri,  ad  cujus 

di(ccesim  isdem  perlinebat  locus,  monachos  illuc 

pro  sua  suorumquc  salutc  Domino  cxoraturos  ag- 

gregavit  anno   al>  incarnatione    Domini  millesimo 

octogesimo  septimo.  Quibusad  viclus  subsidia  ipso 

et  vcncranda  ejus  uxor  possessioncs  subscriptnsin 

perpeluum  donnverunt.  In    piimis  scilicet  vicum 

unum  eidcm  ecclesia»  contiguum  cum  tribus  mo- 

lendinis  cunetisque  redditibur-  ad   cum  pertinenti- 

bus,  qui  vicus  Anglice  dicitur  Rifosieta,quodLatine 

significat  anto  por^ai/h Deinde  contulerunt  eis  quas- 

dam  ccclesias^  cum  uuiversisposscssionibusad  cas 

pertinentibus    quas  hic   nominalim   cxprcssimus. 

Ecclesiam  scilicet  sancti  Gregorii  de   Damcrfcld, 

cujus  haesuntposscssiones :  Estleia,Nordleia,alias 

Estleia  Croftn,  Halchtonia,  Chinsetleia,  Harpefosd, 

Billingslcia,  Nieutona,  Tugalost,  F^ertecota,  Westo- 

na.  Ecclesiamquoque  de  Stolesdona,  cujusposses- 

siones  isla3  sunt;  Dodelmulha,  llinctonaet  Preste- 

cota.  Ecclesiam  etiam  dc  Dodcleberia  cujus  posses- 

sioest  Spcrtforsdet  dimidia  ida  tcrra)  in  Corstona. 

Ecclesiam  quoque  de  Edmundon  et  illam  de  Toen- 

gia  ctillnm  de  Donintonn  et  illam  de  Welintona  et 

illam  de  Wcrecordina  et  illam  de  Ercalom  et  illam 

de  Hodencth  et  illam  de  Conedouera  et  illam  d4 

Nessa  et  illam  de  Ballecherch;  cujus  possessioni 

sunt  Prestcota,  Noveleia  et  Bageleia.  Cum  his  oii 

nibus  dederunt  comes  et  comitissa  eidem  coenobl 


1863 


WILLELMI  CONQUESTORIS 


1364 


tres  villas  cum  omnibusappcndiciis  earum^Eitonam 

videlicet,  Kiminstriam  et  Hurtonnm.  Theoloneum- 

quc  de  ligiiis  quoe  per  orientalem  porlam  in  civila- 

tem  defcruntur  concesscrunt  monachis.  Fraecepe- 

runt  etiam  ut  in  festivitatc  sancti  Petri  in  Kaleudis 

Augusti  tolius  provinciaD  popuhis  in  codem  loco  ad 

nundinas  tribus  diebns  pcr  singulos  annos  conve- 

niret  et  monachi  theoloneum  totumque  proficuum 

inde  habcrcnt.  Postoa  concessit  comes  ut  barones 

vel  miUtes  sui  (|uicunquc  veilent,  dc  tcrris  et  facul- 

tatibus  suis  eidem  loco  largirentur  absque  uUa  sui 

vel  suorum  licentia  ;  ita  ut  de  peracta  eleemosyna 

nullum  sibi  ulterius  servitium  facereol  vel  dantes 

vel  recipientes,  totnm  quippe  tcrram  monachorum 

a  geldo  mililum  in  perpctuuni  libcram  esse  staluit 

a  geldo  etiam  communi,  nisi  ipse  de  dominio  suo 

illud  daret.  Haecautem  comitis  pia  munificentiaom- 

nibus  audientibus  vnlde  placuit,  cosque  ad  amo- 

rem  loci  illius  quamplurimum  incitavit.  Tunc  \Va- 

rinus  vieecomes  dcdil  ipsis  monachis  duas  hidas 

tetrso  in  villa  qua?  dicilur  Tugafost  et  decimam  de 

Opetona  et  ecclesiam  dc  Hiritona  cum  decima  ejus- 

dem  villae.  Kainaldus  frater  ipsius  Warini  dedit  eis 

villamquiedicitur  Lega.  Clirardus  de  Tornaco  Hct- 

tonam.  GolVridus  diniidiain   hidam  in  Ilerleia.  Odo 

miies  Hordlciam.HtOc  omnia  vcnerabilis  comcs  Ho- 

gerius  cum  liliis  suis  Hujfone  sciIicet,Hobcrto,Ho- 

geroel  Arnulpho,  concessitatque  hrmavit.  Testes- 

que  fuerunt  Ilerberlus  archidiaconus,  Godebaldus 

et  Oilerius  sacerdotes,   Warinus   vicccomes,  Ho- 

bertus  filiusTeobaldi,  HogeriusC.orbeth,  Hobertus 

pincerna  ct  mulli  alii.  Locus  voro  in  quo  cocnobium 

ipsum  constructum  crat  de  luurcditatc  cujusdam 

mllitis  Siwardi  noiniiie  fuil.   VA  quia  noIcl)at  piis- 

simus  cotncs  (^uod  ali([ua  in  postcrum  caluinnia 

monachis  iiidc  cmcrgcrct,  mutuo  dcdit  eidem  Si- 

wardo  villain  nominc  Lonj,'afeId.  Hostniodum  vero 

cum    fraternilatem  monachorum    reciperet,    con- 

cessit  quod  cadem  vilia  (piain  a  comite  acceperal, 

post  suuin  obilum   in   corum  dominio   deveniret. 

Tcstibus  lIod(d)aIdo,  Hicliardo  dc  Helmesio  el  Ri- 

chardo  de  inonle   Waroldi.   Haec  omnia  ego  Wil- 

lelmus  rex  Anglorum  concessi  et  sigillo  meo  cor- 

roboravi. 

XIX. 

Pro  ccclesia  S.  Muriic  Kboraconsi. 
(Monaslic.  Ang/ic.j  I.SQ"?). 

WiLLELMLS  rcx  AnglijB  archiepiscopo  T.  Ebo- 
raci  et  justitiariis,  vicc(;omitibus  et  omnibus  ba- 
ronibus  ot  fidclibus  suis  Francis  et  Anglis  de 
Ebosacilcire  ct  de  (iarlcoli  salutcm. 

Sciatis  mc  concessisse  ct  confirmasse  Deo  et 
ecclesise  sancta?  Mariae  P^boraciet  abbati  Hichardo 
et  monachis  ibidcni  l)eo  servicntibus  cellam  sancti 
Constanliiii  cum  niancrio  de  Wcddcrhalc  ot  cum 
capella  de  Warwic  el  cuin  exclusagio  ct  slagno  et 
piscaria  ct  molcndino  dc  Wcdderhale  quod  est 
flxum  ct  firmalum  in  lcrra  do  (ioskoby,  quas  qui- 
dem  terras  habuoruntdc  dono  HanuIphiMeschine, 


comitis  GumbrisB,  in  param  et  perpetuam  eleemo- 

synam.  Kt  confirmo  eis  ex  dono  meo  totam  pas- 

turam  inter  Edo  et  regiam    viam  quae  ducit  de 

Garleoli    ac  Appelby,  et  a  Wedderhale  usque  ad 

Dsibeke.  Quapropter  prohibeo  ut  nulli  alii  pertur- 

bent  nec  violent  hanc  nostram  confirmationem  sive 

donationem  priedictis  monachis  factam.  Test-ibus 

his,   uxore  mea   Lucia  et  llenrico  fratre   meo  et 

Odero    et   Huddredo   militibus  et    Enesaunt  Mu- 

serdde  cuin  aliis. 

XX. 

Pro  coiDobio  S.  Dionysii  in  Francia. 
(Ihid.,  pag.  547). 

WiLLKLiius  rex  Anglorum,  comes  Northmanno- 

rum  at(iue  Genomannensium,  Ghristi  fidelibus  ubi- 

que  gentium.  Miserator  et  misericors  Deus  patiens 

B  et  multum  misericors,  inter  csetera  suse  miscratio- 
nis  pra3cepta,cum  universaquas  possidet  homoultra 
quam  dici  potest  compendiosa  sint  ad  comparatio- 
nom  beatitudinis  Qcteruee,  prsecepit  nobis  ex  his 
quic  jure  possidemus  indeficientes  thesauros  the- 
saurizare,  dicens  :  Tbesaurizale  vobis  tbosaurosin 
Ciolo  ubi  ncc  wruffo  nea  tinea  extorminant.  Gujus 
praDcepti  amore  stimulati ,  ego  et  coUateralis  mea 
Mathildis,  cum  prudenti  consilio  procerum  nostro- 
rum,  pro  salute  anim»  nostroc  omniumquc  libero- 
ruin  nostrorum  ecclesiam  de  Derherst  sitam  in  ter- 
ritorio  etcomitatu  civitatisGIocestrise  sancto  Diony- 
sio,  cujus  praerogativa  apostolatu  Gallus  populus 

Q  congratulatur,  cum  omnibus  inibi  appendiciis  cou- 
ferimus,sicutfideli  nostro  Baldwino,  ejusdem  sancti 
monacho  illustris  antecessor  noster  rex  Ed\vai*dus 
suis  propriis  usibus  dedit,  priusquam  abbatiam 
sancti  Edmundi,  cui  nunc  praeest,  ab  eodem  susci-* 
peret  et  sicuti  nos  postmodum  adepto  regno  ipsi 
conccssimus.  Sit  autem  hacc  cum  omnibus  quse  ad 
ipsam  pcrtinere  dignoscuntur  libera  ab  omni  nego- 
lio.  Roboramus  etiam  hoc  privilegio  donum  quod 
praanominatus  rex  eidcm  sancto  pro  nnnciscenda 
mercede  a^lerna  contulit,  videlicet  Teyntuna  cum 
omnibus  ad  sc  pertineotibus ;  sancientes  eam  libe- 
ram  sicut  et  hanc  quam  ipsi  tribuimus,  quatenus 
nos  ct  soboles  nostra  ipsius  sancti  precibus  socio- 

jN  rumque  ejus  Rustici  et  Eleuterii  adispici  mereamur 
prosperum  prsesentis  vitaa  statum  et  seternae  statio- 
nis  portum.  Si  quis  autem  ex  hac  nostra  donatione 
quippiam  dirimerit,  cujuscunque  potestatis  sit,  ex 
auctoritate  Dei  omnipotentis  cum  Dathan  et  Abiron 
similemsortiatur  portionem,  nisi  recipiscens  satis- 
factionem  et  emendationem  sancto  fratribusque  loci 
ipsiusattituIatisexhibuerit.AnnoDominicseincarna- 
tionis  1069,  regni  vero  Willelmi  regis  I  in  secunda 
die  Haschae  hoc  privilegium  firmatum  est  in  mo- 
nasteriosanctiSwithuni  apud  civitatem  Wincestrt 
cum  cclcbrarctur  missa,  his  testibus  consentienti- 
bus  :  Ego  Willclmusrex  hanc  nostram  dnnationem 
et  coi'roborationem  signo  y  ogiae  crucis  munivi. 
EgoMathildis  reginaejusdemregisjiocmihiplacere 
professa  sum  Ego  Richardus  regis  filius  patris  et 


ppi 


1365 


DIPLOMATA. 


1366 


matris  donum  libentissime  annui.  Ego  Stigandus  \ 

ecclesisa  Canluaricnsis  arcbiepiscopus  coniirmavi. 

Ego  Aldrcdus  Eboracensis  archiepiscopus  conlir- 

mavi.  Ego  Willelmus  episcopus  Lundonise  conllr- 

mavi.  Ego    Aielricus  episcopus.  Kgo  Ilermannus 

episcopus.Ego  Gilo episcopus.Ego  Linricus  episco- 

pus.  Ego  Odo  episcopuSffrater  regis.  EgoGosfcidus 

cpiscopusl  Landavensis.  EgoBaldwinusEbroicen- 

sis  episcopus.  Ego  Ernaldus  Ccuomannensis  epis- 

copus.Ego  Hobortus  comcs,regis  fratcrf  cum  bcne- 

volentia   consensi.   Ego   Willelmus   comes,  filius 

Osberni.Ego  Hobcrtus  comes  Augcnsiscastri.Ego 

Radulfus    comes.  Ego  Bricn.  Ego    Hanulfus    de 

Alnoo.  Ego   Henricus  Ferrariensis.  Ego  Hugo  do 

Monteforti.  Ego  Hichardus  filius  Gisleberli  comi- 

tis.P^go  Hogerusde  Juri.Ego  Haimo  regis  dapifer.  _. 

Ego  Hobertus  fraterhujus  Haimonis. 

XXI. 

Charla  regis  WiJlelmi  Con<iuestoris  de  fandatioiw 
abbatiiB  S.  Stephani  de  Cadoinoin  Northmannied 
ducatu. 

{Monastwon  Anglic^  II,  pag.  956.) 

Quisquis  Deo,  scu  pro  Dco  aliquid  praestat,  nou 

ipsum  a  sc  alienat  sed  potius  infuturum,  cumspe 

vitse  seternse,   multiplicandum  conservat.  Hoc  agit 

pia  creatoris  largitas,  et  larga  ejus  erga  nos  pietas; 

quiyCum  bonorum  nostrorum  non  egeatfsuus  enim 

est  orbisterriOfetplenitudoejus)  honorari  tamcn  de 

nostra8ubstantia,immolariquesibi  sacrificium  lau- 

dis  pro  nostra  saluto  desiderat.  Hortatur  nos  ut  oi 

scrviamuSytribuit  quod  pro  collatis  bencficiis  suis 

ei  retribuamus.Quod  tamen  misericors  poter,  quasi  Q 

alionum  suscipit,  quasi   nostrum  rependit,  in  hoc 

sseculo  peccata  remittens,  in  futuro  centuplum  ac- 

cepturus,  seipsum  et  regnum  cGcIeste  promittens. 

Qua  spe   ductus,    ego   Willelmus   Anglorum  rex, 

Northmannorum  et  Cenomannorum  princcps,cseno- 

bium  in  honorcm  Dei,  et  beatissimi  protomartyris 

Stephani,  intra  burgum  quem  vulgari  nomine  vo- 

cant  Cadomum,   pro  salute   animse   meae,  uxoriSy 

flliorumetparentum  meorum  disposui  conslruen- 

dum.  Cui  loco,  divinae  rcligionis  cultura  aliquando 

proptor  inopiam  dcsit,  hoc  modo  ipsi  in  posterum 

mea  sollicitudo   prospexit.   Trado   igitur  proefalo 

ccenobio  villas  juris  mei,  Lensium,   Ros,  Alaman- 

niam,  Pontem-Din»,  Cathburgum,  cum  colonis  et 

conditionariis  (otc),  Tcrram  quoquc  quam  habuit 

Hugo  de  Hosal  in  Gramivilla,  silvam  de  Waloper- 

tuso  ct  de  Torlavalle  et  dc  Folonia  et  de  Casneto, 

cum  aquis  et  terris,seu  omnibus  ad  eas  pertinenti- 

bus.  Concedo    etiam   totum  alodium   quod  tonent 

Osmundus   Aculeius  ct  Hichardus  et   Hogcrus  in 

territorio  Calvi  montis  super  Dinam,et  etiam  lotum 

iliud  quod  tenent  quicunque  alodarii  infra  leucam 

pontis  Dinoe. 

In  tcrra  Anglorum    in  comitatu   de  Debencsire, 

mancrium  do,   quod  vocatur  Hostham.In  comitatu 

de  Dorseta  duo  maneria;  unumquod  vocatur  Fran- 

tonia,etaIiud  quod  vocatur  Hsencumbe.  Incomitatu 

de  Sumerseta,  in  territorio  Crux,  decem  hidas 


terrsB  ct  ccclesiam,  cum  omni  decima  ejusdemter- 
rilorii.  In  comitatu  de  Wiltesira  ecclesiam  de  Co- 
tham  cum  omni  terra  et  dccima  ad  eam  pertinente. 
(^lonccilo  quociiie  in  comitatu  Doslfolc  manerium 
quod  vocatur  WcIIcs,(iuod  dedit  proidicto  ccenobio 
Will.  dc  Scocris,  cum  ecflesia  de  Northona  et 
teiia,  i  u.:.  decima  eidcm  ecclesia}  pertincnte  in 
Essexa. 

Item  concodo  in  comitatu  Esscxcc  mancriolum, 
quod  vocatur  Panfella  (Faunfeldy  cella  dc  Cadomo), 
et  in  London  quamdam  terram,  quse  fuit  Leuzech, 
silam  prope  ccclesiam  sancti  Pctri,  quietam  do 
Gelth  et  de  Scoth  et  de  omni  alia  consuetudine, 
quam  dedit  W^alcranus  filius  Hanulfi,  cum  decima 
totius  iciTVQ  suse,  quam  habet  iu  Anglia,  tam  pro 
anima  sua,  qu&m  pro  mea.  S.  y  Willelmi  regis. 
Signum  y  Mathildis  rogina;.  Signum  Joannis  -I-  ar- 
chiepiscopi.  Signum  Hoberti  •{•  comitis,  filii  regis. 
Signum  Will.  f  comitis,  filii  rcgis.  S.  Lanfranci*J- 
archiepiscopi.  S.  y  Odonis  Bajocensis  episcopi. 
S.  Hugonis-j-Luxovicnsis  episcopi,  S.  Gisleberti  -j* 
Ebroiccnsisepiscopi.S.HobortifSagiensisepiscopi 
S.  MichaelisJ-Abrincensis  episcopi.  S.  Gaufridi  -i* 
Constantionsis  episcopi.  S.  Hoborti  f  comitis  de 
Melent.  S.  Ilenrici  y  de  BcIIomonte.S.  Hugonis  f 
de  Gorniaco.  S.  Walteri  y  GifTardi.  S.  Hichardi  f 
Abrinccnsis  vicecomitis.  S.  Hugonis  -i*  comitis. 
S.Willelmi  y  comilis  Ebroiccnsis.  S.  Hogeri -J-  co- 
mitisdcMontegomcrico.  S.  WiHelmiv  dc  Bretolio. 
S.  HobcrtifAucensisoomitis.  S.  Hoberti  -J-  de  Be- 
lesmo.S.Hugonis  -J-  dc  Montoforli.  S.  Ilugonis  •{-  de 
Grantemaisnil.S.NigcIli-rde  Constantino.  S.  Will.f 
Diinelmcnsis  cpiscopi.  S.  Hichardi  -J-  de  Courcero. 
S.  Will.-l-Crispin.  S.  Ingelranni  -f  (ilii  Hiberti.  S. 
Alani -J- comitis.  Sigillum  Will.  de  Warenna  S. 
Henrici  -J-  de  Ferrariis. 

XXH. 
Charta  ejusdom  gloriosi  WiHehni  regiSjpost  dedi^ 
cationcm  ojusdom  ccenobii  firmata. 
{Ibid.j  pag.  056.) 

Ego    W^iLLELMUs   rex  Anglorum,  princeps  Nor- 
thmannorum  etCenomannorum,tradocoenobio  san- 
(•tiStephani,quodinburgoCadomiamcconstructum 
est,ecclcsiam  suncti  Audoeni  de  Vileriis,cum  tota 
terra  q\iam  dedit  Milo   mariscallus  in  maritagio, 
cuin  filia  sua    Arphasto,  in  territorio  Venuncii  et 
Cadomiet  Valceles.  Trado  eliam  totam  terramcum 
pratisOsberni  MascuIi.Conccdoquoque  totam  quant 
denie  tenet  Giraldus  marescalliis  in  lerritorio  Ca- 
domi,  tam  in  alodio  quam  in  foedio.  Medielate  dcci- 
m»  ad  eamdem  ccclcsiam  pcrtincnte,  quam  dedit 
jam  dicto  cu3nobio  Hadulfus  presbyter,ut  monachus 
fieret,  concedcntcHugonedcGrantemaisnil,  de  cu- 
jus  foedio  erat,(etc.).S.  Will.regis  Anglorum,duci8 
Northmannorum   et  principis  Ccnomannorum.  S. 
Hobcrlifilii  regis.  S.  Wiell.  archiepiscopi.  S.  Gau- 
fridi  Constansiensis   episcopi  S.  Roberti   Sagien- 
sis  opiscopi  S.  Gisleberti  Luxoviensis  episcopi.  S.  1 
Rogeri  comitis.  S.  Roberti  comitis  Moretoni.  S.  Ro- 


1867 


WILLELMI   -feOlr»<0UESTORIS. 


1368 


bcrti  comitis  dc  Nfellent.  S.  ITugonis  comitis.S.W.  \ 
deBretolio.  S.  TiOgeri  Bigoti.  S.  Richardi  de  Cor- 
ceio.  S.  Roberti  de  Molboraco.  S.  Eudonisfilii  Hu- 
berti  S.  Radiilfi  de  Todeneio.  S.  Hugonis  dcGor- 
niaco.  S.  Henrici  de  Ferrariis.  S.  Walteri  Giffardi 
S.  Will.  Crispini. 

XXIII. 

Clinrta  do  donationihus  hnronum  et  nohilium  iVoi'- 
thmannico  pro  codeni  ccsnohio  a  fjloriosc  rerjo 
WilleJnio  suscopta  nt  eonlirmata, 

{Monasticon  Anglic.  II,  pag.  956.) 

Ego  Rogcrusdc  Monlcgomerico  fidelis  domini 
mei  W.  Anglorum  rogis,  Northmannorum  et  Gono. 
mannorumprincipis,obamorcmDei,ejusdemdomini 
mci[ct  pio  salule  animse  meae,  trado  ca^nobio  quod 
ab  co  in  burgo  Cadomo  in  lionorcm  beati  Stephanj  q 
constructuni  est,  burgum  de  Trum  cum  silva  de 
Alge,(etc.).Kgo  Rainardus,  regis  Willclmi  camera- 
rius,de  ca>nobio  sancti  Stepliani  de  Gadomosuper 
altare,  una  cum  lilio  meo  Gorbello,  molendinium 
de  Waimara,  quod  de  rege  teneo  (elc). 

Ego  Scrlo  dc  Lingcuro,  homo,  peccator  ct  mise- 
ricordiamDciindigcns,  tradidi  dejuremeo,  cceno- 
bio  sanoli  Ste[»hnni  de  Gn(1omo,ecclesiam  de  Bruxe- 
dellOjCum  tribus  acris  lemo  etdimidia  et  tota  rccta 
dccima  dc  dominiomoo  et  villanis  meis,  cnm  teitia 
quoque  partc  dccimre  do  mililibus  meis,  jam  dictee 
villoB  et  de  aliis  parochianis,qui  ad  eamdem  eccle- 
siam  conveniunt,  pro  salute  mea  et  uxoris  meae, 
llliorum  quoque  ct  omnium  parentum  meorum, 
concedeute  hocuxoremea  ct  niiis  meis,  concedente 
quoquo  domino  meo  Willclmo  Anglorum  rege,Nor-  ^ 
thmannorum  etCiOnomannorumprincipeet  Willclmo 
camcrario  ot  P<()l)erto  de  Molbrai,dequorum  focdio 
l5rsedictte  villse  terram  etecelcsiam  tcneo.  Etut  hsec 
donalio  mca  lirma  ot  slabilis  in  perpeluum  perma- 
neat,rcccpi  a  Gisleberto,  tunc  tcmporis  abbate  jam 
dieti  inouasterii,  ex.  charitalo  -45  libras  donariorura 
et  duas  iiiarcas  argcnti,  ct  Ranulfus  filius  meus  ha- 
buit  iinuin  bonum  paiefridum.  De  hoc  vero  dedi 
eidcm  abbati  lidejussores,Panulfum  videlicetfilium 
raeum,ArnaIdum  de  Tillcio,Robertum  de  Maisuilio, 
ut  sialiijuando  quis  calumniam  inferret  sancto  Ste- 
phano  cl  hac  mca  donationc,  ego  vel  heeres  meus 
omnino  bcnoacquietaret.Testes  ex  parle  mea,  qui 
etfidejussorcs  et  Willelmus  Fictavicnsis  et  Willel- 
mus  de  Hotot.  Ex  parte  sancti  Stephani  W.  de  D 
Taisel,  Auschitillus  dc  Maletot  et  Rogerus  filius 
ejus. 

Ego  Hugode  Rosel  trado  coenobio  sancti  Stephani 
do  Cadomo,  terram  quam  in  Grainvilla  teneo  de 
bencficio  rcgis,  eodem  regeconcedente,  cum  uxore 
mcact  filio  mco  Hugone,ca  conditione,  ut  in  pra5- 
sentc  me  rccipiant  abbas  ct  monachi  ad  ordinem. 
Tesles.  Hugo  filius  meus,  Radulfus  de  Grain-villa, 
Robertus  do  Ros  ot  alii  plurcs. 

Hasdonationcs,quas  baroneset  fideles  mei,  pro 
amore  meo  et  salute  mea,  abbatise  meae  fecerunt, 
cum  gratiarum  actione  suscipio,  coQcedo  et  cum 


eis  hsec  eadem  confirmantibus,  mea  manu  et  an- 
ctoritate  corroboro  et  confirmo.  lUorum  vero  qui 
hanc  chartam  firmnverunt,  ista  sunt  nomina:  Wil- 
lelmus  rex  Anglorum,  princeps  Norlhmannorum, 
(^enomannorum.  Mathildis  regina.  Robertus  filins 
regis.  Will.  filiusregis.Henricns  filius  regis.  Lan- 
francus  Ganluariensis  archiepiscopus.Odo  Bajocen- 
sisepiscDpus.  Gislebertus  Luxoviensis  episeopus. 
Gaufridus  Gonstancicnsis  episcopus.  Michaelis 
Abrincensis  episcopus.  Gislebertus  Ebroicensis 
episcopus.  RobertusSagiensisepiscopus.  llogerns 
de  Montegomerico  comes.  lioberlus  comes  de 
Moratonio.W  illelmus  comcsEbroicensis,Rogems 
de  Bellomonte.Robertus  comesde  Mellent.  Rober- 
tus  de  Balesmo.Henricns  de  Bellomonte.Hngo  dc 
Monteforti.  Robert.  Bertrannus.  W .  Bertrannus.Ri- 
chardus  filius  Turspini.  Ranulfus  vicecomes.  Hugo 
comes.Eudo  vicecomes.  Robertus  comes  de  Molbrai. 
Ingilrannus  filiusliberti.  Radulfus  filius  Anseredi. 
W.  Goir.  Rainardus.  HugofiliusHugonisde  Rosel. 
Ccrlo  de  Lingaurio.  Gorballus  camerarius  filius 
Rainardi.  Will.  canonicus,  filius  Sueri.Bernardus 
filius  Ospaci.  Radulphus  filius  Harfred. 

XXIV. 

Litierae  vegis  Willelmi  Conquestoris  fideiibussuis 
Carieolo  ot  ultra  LwdriaWy  prwcipientes  ui  Chri- 
stianitatem  ah  episcopo  Dunelmensi  recipiant, 

{Monastic,  Anglic^  II,  845.) 

WiLLELMUs,  rexAnglije,  W  .,fiIio  Theoderici,  e 

omnibus  fidclibus  suis  deCarleodo  et  omnibus  qai 

mnnant  ultra  Lccdriam,  salutem. 

Rraecipio  vobis  ut  recipiatis  Ghriptianitatem  de 

episcopo  Dunelm.  et  de    archidiacooo  suo,  et  pne- 

dicto  episcopo  sitis  obedientes  de  Ghristianitatis 

legibus,  sicutjuslo  debetisobedire  vestro  cpiscopo 

Et  videte,sicut  me  diligitis,ne  ampliusfaciatisinde 

aliquam  molestiam  ministris  episcopi  injuste.Testi- 

bus  Roberto,  filio  Giroldi,  etc. 

XXV. 

Alia  charta  ejusdem  regis  ad  G,  vicecomitem  et 

baronesde  Caerleil, 
(Ibid.,  pag.  845.) 
W  iLLKLMus,  rcx  Angli8B,G.vicecom.et  baronibus 
suis  deCaerleil  salutem. 

Voloet  prsecipio  ut  ita  intendatis  de  Ghristianitate 
ad  archidiaconum  Dunelm.,8icutintendebatis  tem- 
pore  Will.,  episcopi  Dunelm.,  etc,  teste  E.  dapi- 
fero. 

XXVI. 
Alia  charta  ^usdem  regisde  terrisdeLunt  etHogam 

(Ibid.). 
W  iL(.ELMUS,  rex  Anglise,  Th.  archiepiscopo  et 
Bertramo  de  Verdon  et  baronibus  suis  Francis  et 
Anglis  de  Gherivicleire,  salutem. 
Sciatis  me  reddidisse  Ranulpho  episcopoDunelm. 
terras  illas  omnes  de  quibus  erat  lis  inter  illuia  et 
Alanum  de  Ferceio,et  nominatim  Lunt  et  Hognm, 
et  quidquid  pertinet  Wellentone,  et  tu,  Bertrame, 
saisecuminde.TestibuSy  WiU.yCancellarioetcomite 


1968 


DIPteSlDVTA 


1370 


de  Mellentf  et  Roberto,  fllio  HamoniS;  apud  Sales-  A  et  praBdecessor  meus,  comes  Northmannorum  Ri- 

chardus,  in  eleemosynam  prscdictae  dedit  ecclesiae 
quietas  ab  omni  inquieiudine  vcl  diminutione  cu- 
juslibet  sseculavis  vel  judiciarise  potestatis,  sicut 
res  ad  flscum  dominicum  pertinenies,  quod  non 
solum  muliorum  relationo  didici,  scd  eliam  ejus 
litteris  sigillatis.  Si  vero  aiiquis  contra  hanc  con- 
firmationem  meam  aliquid  praesumpscrit,  iram  Dei 
omnipotentis  incurrat  ot  coactus  auri  libras  centum 
ad  fiscum  dominicum  persolvat.  Hoc  autem  ut  ra~ 
^um  et  stabile  omni  tcmpore  permaneat,  assensu 
conjugis  meae  ct  prolis  ct  proccrum  meorum  rcgia 
auctoritate  et  crucis  caractcre  confirmo  et  manibus 
fidelium  meorum  corroborandum  trado.  Signum 
Willelmi,  regis  Anglorum  -j-.  S.  Mathildis,  reginaa 


beriam,  quarto  die  Theophaniae. 

XXVII 

Cbarta  regis  WiHelm^  terras  ad  Eveshamensem 

abbatiam  in  Warwicensi  comitatu  jacentes  con- 

Grmans, 

{Mouasticon  AngJic.j  H,  852.) 

WiLLELUUS,  rex  Anglorum,  W.  episcopo  et  U. 
vicecomiti  salutem. 

Mando  vobis  et  praecipio,  quatenus  Adelwinum 
abbatem  tcrras  ccclesiae  deCbeiham;  Saltforda  sci- 
licet  et  Cdriceltum,  et  Milecotam,  et  Ragele,  et 
Arwam,  et  Escleshalam,  etBiideburglunth.et  Cral- 
ton,  etWithlakesford,  et  Dorlitone,  et  alias  terras, 
quasin  vicecomitatude  Warewit  habet,cum  magno 


honore  et  quiete  tenere  faciatis,  ut  eas  habeat  et  Anglorum.  S.  Willelmi  comitis,  fini  regis.  S.  Ro- 
teneat  ad  usus  servorum  Dei,cum  mea  bona  pace  et  ^^^.^^  ^^^-^-^  ^^lii  ^^^-^  ^  j^^j^^^^.  ^^  Bellomonte, 
protectione.  Et  tibi  praecipio,  R.  vicecomes,ut  non 
consentias  quod  aliquis  ei  injustitiam  de  aliqua  re 


faciat,  quia  consentire  nolo;  sed  cum  saca  et  soca 

et  omnibus   consuetudinibus   plenaliter  suas  res 

teneat.  Et  si  ei  aliquis  injustitiam  facere  prsesum- 

pserit,  clamet  ad  me  abbas,  ot  ego  ei  plenam  rec- 

titudinem  de  quibus  clamaverit  faciam. 

XXVIII 

Charta  WiJlelmiy  ducis  Norhtmanniw  ct  regisAn- 
gJiie,  qaa  terramdo  Staningc  ct  Dereministri  in 
kngJia  abbati/o  Fiscamnonsi,  in  ducatu  North- 


mannjrej  conoedit. 


(/Z>iV/.,  971.) 
Ego  WiLLELVus,  Dei  miseratione  patronus  North- 

mannorum,  rex  etiam  Anglorum,  timore  Dei  tactus      ,  ^  „  ,         „ 

et  amore,  et  praecavens  mihi  in  futurum,  concedo  ^  manniae  etrex  Anglorum,  pro  redemptione  animae 


S.  Henrici  de  Bellomonte.  S.  Roberti  de  Monte- 
gomorico.  S.  Odonis,  episcopi  Bajocensis.  S.  R., 
comitis  Moritonioe.  S.  liugonis,  comitis  Cestrise.  S. 
W.,  abbatis  Cormeliensis.  S.  Osmundi  canccllarii. 
S.  Rogeri  de  Bellomonte.  S.  Fulconis  de  Mosterio- 
lo.  S.  Bernardi,  filii  Ospacti. 

XXIX 

Charta  regis  WiJJeJmi  Conquestoris  qua  donatio- 
nes  ccc/esiarum  dc  MinchertCy  Bridetune^  Sco- 
restan  et  Loncestre  in  AngJia  monasterio  Fonta- 
nensi  in  ducatu  Northmanniw  confirmat. 

(Ibid.y  pag.  974.) 

Notum  sitomnibus,  tampostoris  quam  preesenti- 
bus,  quod  ego  Willelmus,  Dei  gratia  dux  North- 


et  confirmo  S.  et  individuo)  Trinitati  et  ecclesiae 
Fiscannensi,  omnes  terras  suas  in  Anglia,  terram 
sciiicet  de  Stannig  et  tcrram  de  Bereminisiri,  cum 
omnibur>omninoappendiciisterrarum,cumomnibus 
logibub  et  omnibus  Hbertatibus,Iiberis  consuetudini- 
bus  et  quietantiis,  omnibus  placitis  et  quereiis  et 
causis  omnibus  quae  sunt,  vcl  fore  possunt  absque 
ulla  inquietudine,  vel  diminuiione  cujuslibetsiecu- 
iaris  vel  judiciarise  potestatis  sicut  res  ad  fiscum 
dominicum  pcriinentes,  Quare  inviolabiliier  praeci- 
pio  quod  proedictie  terrae  cum  omnibus  omnino 
earum  appendiciis  et  earum  possessoribus  liberse 
sint  et  quietse  ab  omni  consuetudine  terrenas  servi- 
tutis  et  ab  omni  dominatione  et  subjectione  baronum 


meae  et  salute  conjugis  et  filiorum  meorum,  Fonta- 
neliensi  monasierio  in  honorc  sancti  Vandregisili 
construcio,  pro  amore  Guncardi  capellani  mei,  qui 
ibi  mouachus  factus  est,  quatuor  ecclcsias  in 
Anglica  terra  positas  concessi,  cum  docimis  et  om- 
nibus  suis  custumis,  sicutantccessorGuncardieas 
tcnuit,  tempore'antecessoris  mei  beata3  memorise 
Edwardi  regis.  Quarum  duo  Mincherte  et  Bridetune 
sunt  in  comitatu  Wilte-scire.  Quarta  vero  Loncestre 
est  in  comitatu  Dorthause-scire.  Et  ut  donatio  rata 
et  firmata  sit  proprio  signo  eam  auctorisavi;  im- 
precans  eis  anathema  ot  maledictionem,  qui  eam 
vioiavorint  et  eam  disturbaro  voluerint,  etc. 

XXX 


yel  principumetomnium  aliorum.  Etquodabbaset  D  ^^^^^^  ^^^.^  ^.^^^^^^.  ^^^  ^enodochio   B.    Petri 
monachi  ecciesise  Fiscannensis  vel  eorum  ministri  Eboracensi 


omnem  regiam  habeant  libertatem  et  consuetudi- 
aem,  et  omnem  justitiam  suam  de  omnibus  rebus 
et  omnibus  negotiis  quse  in  terra  sua  evenient  vel 
poteranl  evenire,  nec  aliquis,  nisi  per  eos  se  inde 
intromittat,  quia  hoc  totum  regale  beneficium  est 
et  ab  omni  servitute  quietum.  Simiiiter  concedo  et 
conGrmo  pra^dictae  ccclesise  Fiscannensi  pro  anima 
mea  et  omnium  priedccessorum  meorum,  omncs 
teiras  quas  in  Northmannia,  cum  omuibus  carum 
pertinenciis,  cum  omnibus  dignitatibus,  liberiscon- 
yaetudimbus  et  quietantiisomnibus,  quasdominus 


{Ibid.  pag.  369.) 

WiLLELHus  rex  Angliae  omnibus  hominibus  ct  ii- 
giis  nostris  tam  Francis  quam  Anglis,  salutem. 

Sciatis  me  dcdisse  et  confirmasse  hospitali  beati 
Petri  Eboraci  iliam  antiquam  eleemosynam  supra 
qua  dictum  hospitale  fundatum  existii;  videlicet,  de 
qualibet  caruca  aranie  in  opiscopio  Eboraci  travam 
unam  bladi.  ^Testibus  T.  archiepiscopo,  Gaifrido 
Baynard,  Radulpho  Paganelio,  et  allis. 


■  I 


1374 


WILLELMI  CONQUESTORIS  DIPLOMATA. 


1372 


XXXI 

Charta  WUIolmi  x\nglorum  regis  pro  monaslerio 

Floriacensi. 

(Anno  1067.) 

(Dom.  Marten.,   Thesaurus  Anecdort.y  1,  196,  ex 

arehivis  S.  Audoeni.) 

Quiciinque  hac  frngili  el  caduca  delinentur  vita, 
oportet  utsemper  habeant  prae  oculis  discussionem 
Doi  omnipotentis,  et  aganl  dum  licet,  ne  in  ipsius 
judicio  inveniantur  in  sinistra  parte  cum  reprobis; 
maxime  quidem  illos  quos  Dei  providentia  super 
alios  extulit,  quia  quanto  ditiores  et  sublimiores 
sunt  CBBteris,  tantoad  bona  opera  exsoquenda,  et  ad 
justa  promptiores  esse  debent  judicia.  Quae  omnia 
perpendenles,  et  secum  sedulo  pertractantes,  Ri- 
chardus  Normannorum  dux,ct  Robertus  frater ejus, 
pro  redemptione  et  salute  animarum  suarum,et  an- 
tecessorum  suorum,contuIeruntDeoetS.  Benedicto 
ecclesiam  S.  Jacobi  {Saint-James)y  quse  in  confinio 
Normannise  et  Hritanniee  sita  est,  cum  terra  et  aqua 
eidemecclesisep^^rtinente.Gircaveroeamdemeccle- 
siamego  \Villelmussucce8soreorum,dux  Norman- 
norum,  et  per  Dei  misoricordiam  Anglorum  rex 
effectus,  bellis  ingrucntibus,  ob  mesB  terrae  defen- 
sionem,  cum  locus  magis  idoneus  ad  id  videretur, 
castellum  exstruxi.Quofacto,  multailli  quseibinou 
pertinebant  attribui,  videlicet  landam,  cum  stagno 
et  teloneo,  et  mercatum  de  crucc  ;  pro  quo  Radulfo 
abbati,  et  monachis  de  S.  Michaelecommutationcm 
et  cambium  dedi,  et^nundinas  duas,  et  pedaticum. 
Tria  stagna  construxi,  et  homines  illos,  qui  ibipro 
sua  volunlato  manebant,8tabiles  cssefeci.Videntes 
autem  monachi  S.  Benedicti,  per  me,  Deo  juvante, 
melioratum,  adierunt  meam  prsesentiam  communi 
consilio  capituli  S.  Benedicli  Ilugoabbas  etcfeteri 
compluros  orantes  et  hnmiliter  deprecantes,  ut 
medietatem  illorum  qure  loco  supradicto  addideram 
illis  donarem,  oo  pacto,  ut  et  ipsi  me  in  medietatem 
suorumicolligerent,  excepta  ccclesia,  etad  eamdem 
occlesiam  pertinentibus,  qua;  ipsius  erant  et  sunt. 
Ego  vei'0  pctitioni  eorum  libentcr  adquievi.  Distin- 
ctio  autem  eorum  inter  nos  talis  fuit,  quod  medie- 
tatem  totius  castri,  scilicet  exmolendinis,  exfurnis, 
ex  teloneis,  expedaticis,  exnundinis.  ex  mercalis, 
ex  omnibus  justitiis,  sive  ex  omnibus  redditibus  ot 
consuedinibus,  qua5  cx  ipso  castro,  vel  ex  adja- 
centiis  ejusaccipiuntur,et  de  omnibusad  ha;cper- 
tinentibus.  qua5  ibi  meliorabuntur,  medietatemmihi 
retinui,  ct  medictatem  illis  dedi  :  ita  utabhac  dio, 
et  deinceps,  perpetuo  in  jure  et  dominatione  sit 
S.  Benedicti  et  fratrum  Floriacensis  Cfiinobii,  De 
stagnis  vero  tribusquioibi  feci,  piscationcm  supe- 
rioris  mihi  retinui;  piscationem  medii  stagni  totam 
illis  concessi,  piscationem  vero  tertii,  mihi  dimi- 
diam  servavi,  et  dimidiam  illis  dcdi. 

(13)  Quoad  tempus  confectionis  istiuschartae,  vi- 
detur  fuisse  circaannum  Domini  1085,  nam  Matth. 
Paris.  De  gcslis  regis  Wilhelmi  sub  hoc  anno  lo- 
cutus,  ait :  «  Rex  Wilhelmus  paulo  ante  Remigio, 
FiscaQni  monacho  dederat  Dorkecestriffi  preesula- 


A  De  ministris  vero  hoc  decrevimus  ,  ut  ministri 
S.  Benedicti  mihi  fidelitatem  faciant,  et  mei  minis- 
tri  fidelitatem  faciant  S.  Benedicto  et  monachis. 

Etquoniam  pro  hoc  facto  magis  quaerebam  et  de- 
siderabam  remunerationem  animse  quam  corporis, 
hoc  mihi  spoponderunt,  ethocab  eis  munus  exegi, 
ut  unaquaque  hebdomada,  prosaluteetincolumitate 
mea,  ctuxoris  mese,  et  filiorum  meorum,  et  pro  re- 
mcdio  animarum  praedecessorum  et  successonim 
meorum  missam  unam  celebrent,  et  unum  mona- 
chum,  vitaa  mese  loro,  in  monasterio  S.  Benedicti 
habeant,  etsemper  unum  pauperum  pascant.  Ora- 
tiones  quoqueet  eleemosynas  et  beneflcia  in  vitaet 
post  obitum  mihi  polliciti  sunt  et  pacti,  non  solum 
in  monasterio  S.  Benedicti,  scd  et  in  coenobiis 
Floriacensibus ;  hoc  mihi  concesserunt  communi 
concilioabbas  et  omnes  monachi.  Et  ut  hoc  finnum 
3  atque  indivulsum  pcrniancal,  signo  annotationis 
mcse  subterlirmavijuxoris  quoque  et  flliorum  adsti- 
pulatione  flrmavi,  etc. 

Signum  W.  regis  Anglorum,  ct  Normannorum 
ducisf.S.  Roberti  Glii  sui,  Normannorum  comitisT. 
S.  Mathildis  conjugis  suse-J-.  S.  Ricardi  fllii  sui  f. 
S.  Hugonis  de  Cornaio  -{-.  S.  Giraldi  de  Novomer- 
cato  y.  S.  Stigandi  dapiferi-{-.  S.  Ilcnrici  de  Ferre- 
riis  f.  S.  Rad.  de  Redon-1-.  S.Gilberti  de  M^iuanothf . 
S.  Rainaldi  junioris  capellaniY.  S.  Hilgeri. 

Actum  publicc  apud  Hodolium  supra  Andenam  flu- 

vium  (h^  Bec  (rAndeno),men8e  ApriIi,anno  ab  incar- 

tione  Domini  1066,  regnante  rege  Philippo  anno 

nono. 

XXXII 

Charta  regis  Angloi  um  Willelmi  I  qua  secernU 
placita ecclesiastica  a  causis  civilibiis  {iS). 

(Mansi,  Consil.  t.  XX.  col.  605,  excod.  ms.  penes 
Q      dec.  et  cap.,  eccl.  Gathcd.  S.  Pauli  Londoniensis.) 

WiLLFXMUs,  Dei  gratia  rex  Anglorum,  R.  Bai- 
NARDO,  ct  G.  de  Magnavilia,  ct  P.  do  Valoines, 
cseterisque  meis  fidelibus  de  Essex  et  Hertfords- 
chire  et  do  Middlesex,  salutem. 

Sciatis  vos  omnes  ct  cseteri  mei  fideles,  qui  in 
Anglia  manent,  quod  episcopalos  leges,  quae  oon 
bcne  ncc  secundumsanctorum  canonum  prsecepta, 
usque  ac  mea  tempora  in  regno  Anglorum  fneruaf, 
communi  consilio,  et  concilioarchiepiseoporum,  et 
episcoporum  et  abbatum,  et  omnium  principum 
regni  mei,  emendandas  judicavi.  Proptercamando, 
ot  regia  auctoritate  pra3cipio,  ut  nullus  episcopus, 
vcl  arehidiaconus,  de  legibus  episcopalibus  am- 
plius  in  Hundrct  placita  teneant;  nec  causam,  quae 
ad  regimen  animarum  pertinet,  adjudicium  s^ 
cularium  hominum  adducant ;  sed  quicunque  se- 
cundum  episcopales  lcges,  de  quacunquecausavel 
culpa  interpcllatus  fuerit,  ad  locum  quem  ad  hoc 
episcopus  elcgerit  et  nominaverit,  veniat ;  ibique 
de  causa  yel  culpa  sua  respondeat,  et  non  secun- 

tum;  sed  Remigius  anno  1085  ad  Lincolniam  epi- 
scopatum  transtulit,  ibique  condidit  ecclesiam  in- 
summitate  montis. »  Rt  ha3C  charta  est  inter  pri^i- 
jegia  episc.  Lincol.  postquam  translatus  esset  epi- 
scopatus. 


D 


1373 


DURANDUS  ABBAS  TROARNENSIS.  —  NOTITIA  HISTORICA. 


«74 


dum  Handrot,  sed  secuDdum  canones  et  episco-  ^ 

pales  leges,  et  rectum  Deo  et  episcopo  suo  faciat. 

Si  vero  aliquis,  per  superbiam  clatus,  ad  juslitiam 

episcopalem  venire  contempserit,  et  noluerit,  vo- 

cetur  semel,  ct  secundo,  et  tertio  :  quod  si  nec  sic 

ad  emendationem  venerit,  excommunicetur  ;  et  si 

opus  fucrit  ad  hoc  vindicandum,  fortitudo  et  justi- 

tia    regis  vel  vicecomilis  adhibeatur  :  Ille  autcm 

qui  vocatus  ad  justitiam  episcopi  venire  noluerit, 

pro  unaquaque  vocatione  legem  episcopalem  emen- 

dabit.   Hoc  etiam  defendo,  et  mea  auctoritate  in- 

terdico ,    ne    ullus    vicecomes  aut  prsepositus , 

seu  minister  regis,  nec  aliquis  laicus  homo,  de 

legibus  quae  ad   episcopum  pertinent,   se  intro- 

mittat ;  nec  aliquis  laicus  homo  alium  hominem  ^ 

sine  justitia  episcopi  ad  judicium  adducat  :  judi- 

cium  vero  in  nuUo  loco  portetur,  nisi  in  episcopali 

sede,  aut  in  illo  loco  quem  episcopus  ad  hoc  con- 

struxerit. 

XXXIII. 

ChariR  Willelmi  ADghrum  rogis  pro  monastcrio 

S,  Hicharii. 

(Ex  Spicilegio  d*AcHERY,  IV,  574). 

In  nomine  sanctse  et  individusc  Trinitatis.  Guil- 
LELMUS,  gratia  Dei  Normannorum  dux  omnibus 
catholicae  Kcclesise  filiis,  quihus  est  cura  animce 
el  corporis.  p 

Cupimu»  notum  fieri  omni  futursB  posteritati 
quomodoecclesiam  Seame)li-VilIa}[pro  saluteanimae 
mese  S.  Hichario  perpotuo  habendam  nrmavcrim 
censura  nuctoritatisnostrse.  Cum  calumniareturab 
abbatissa  Villaris  monasterii,  et  nb  abbnte  fuisscm 
conventus  monasterii  S.  Hicharii,  Gervino  nomine, 
eausam  hujus  negotii  ipso  codem  coram  primatibus 
curise  meaa  explicante,sibi  jure  compctero  antoces- 
sorum  meorum  donationegudicio  eorum  dccernento, 
talitenorereddidi,  data  insuper  credulitatis  gratia 
mea  fide  ut  deinccps  sub  mea  advocatione  liberam 
teneret  sicut  acceperat  a  meo  avo  et  patre.  Adver- 


teram  enim  illorum  qui  causam  novcrant,  narra- 

tionc  suggerento  praebendarium  pro  hoc  beneficio 

in  memoriam  nostri  debiteillis  inleresse.  Unde  ne 

noslra  confirmatio  alicujus  futurorum  temeritate 

cassaretur,    et  nos  meritum  amitteremus,  hujus 

testamenti  lilteras  couscribere  fecimus.  Actum  hoc 

anno  Dominicae  incarnationis  1047,apud  Argentulum 

III  Kal.  Novombris.  IIujus  rei  tcstcs  sunt  idonei, 

Storinstingus,  Richardus  filius  ej'js  ;  Yvo  de  Be- 

lismo ;  Arnulfus  nepos  ejus,  Hodulphus  Taxo. 

XXXIV. 

Charta  WHlelmi  Anglorum  rogis  pro  Majorimona- 

slerio  S,  Martini. 

(IUluz.,  MiscoL  VII,  227.) 

Omnibus  hoc  nolum  fieri  volumus  qui   futuris 

id  sunt  audituri  tcmporibus,  quod  ego  Willelmus 

gratia  Dei  Normannorum  comes,  pro  remedio  ani- 

moB  meae  parentumque  meorum  patris  maxime  et 

matris  mese,  nec  non  etiam  uxoris  meoe  heeredum- 

que  meorum,  concedo  jure  perpetuo  Deo  et  sancto 

Martino,  monachis  scilicct  qui  apud  Majus  monas- 

terium  sub  Alberto  abbato  Deo  deserviunt,  per 

annos  singulos  linguam  integram  balsenae  unius, 

sive  ctinm  successoribus  eorum  abbatibus  et  mo- 

nachisqui  in  monasterio  illo  Dei  servitio  militaturi 

sunt,  in  comitatu  Constanlino,  apud  villam  Valon- 

giam,  sub  prsesentia  testium  quorum  inferius  sub- 

scripta  suntnomina.  Quicunque  vero  eleemosynam 

hanc  vel  meis,  vel  haeredum  mcorum  temporibus 

subtrahcrc  sancto  Martino  voluerit,   ct  ipse   ex- 

communicetur ,    et   uullum   habeat  ejus   conatus 

cfi^ectum,  ut,  dum  stabilis  fuerit  eloemosyna  mea, 

pcrpctua  otiam  fiat  in   monastcrio   illo   memoria 

mea. 

S.  Willelmi  comitis  S.  Nielli  vicccomitis.  S.  Mai- 

nonisde  Filgeriis.  S.  HichardifiliiTorentini.  S.  Ra- 

dulfi  Taxonis.  S.  Giraldi  seneschalchi.  S.  Rotberti 

filii  Georgii.  S.  Hugonis  Hritonis.  S.  Tetbaldi  filii 

Bcrnerii.  S.  Rotgorii  de  montc  Gomerici. 


ANNO   DOMINl  MLXXXVIIl 


DURANDUS 

ABBAS  TROBARNENSIS. 

NOTITIA  HISTORICA. 

(Galland.,  Veierum  Patrum  Bibliotheea,  t.  XIV,  Proleg.  p.  ix.) 

Durandus  ab  infantia  Fiscamnensis  monachus,  ordinis  S.  Benedicti,  mox  primus  Troarnensis  ahbas 
in  monastcrio  dioecesis  Bajocensis  recens  fundnto  a  Hogerio  comite  Montgomericensi,  coaetaneus  fuit 
Fulbei*ti  Carnotensis,  quems^i/  temporis  opiscopum  appelldt,  quemque  obiissoconslat  annoChristi  1028. 
Ltibrum  scripsit  De  corpore  et  sanguino  Comini  contra  Berengarium,  quem  in  novem  parles  distribuit, 
exaratum,  ut  creditur,  anno  i060.  Obiit  satis  plenus  dierum  anno  1088. 

Tostimonia  Orderici  Vitalis  lib.  vii  Histor.  eccles.  ad  an.  1087,  pag.  658. 

u  Inelectione  personarum  vit8Bmeritum(ver/>asai3^  Guillelmi  Conquostoris inoxtremis positrjeisB^ien- 
ftue  doctrinam  investigavi  et  quantum  in  me  fuil,  omnium  dignissimo  Ecclesiae  regimen  comroeudavi.  Hoc 
Himirum  probari  potest  veraciter  in  Lanfranco  Cantuariensium  archipr3esuIe,hoc  in  Anselmo  Beccensium 
iriibatey  hoc  in  Goreberto  Fontanellense^  et  Durando  Troamense,  et  in  aliis  multis  regni  mei  doctoribu8| 


1376 


DURANDI  ABBATIS  TR0ARNENSI8 


1376 


q[aoruin  colebris  laus  personat  in  ultimis,  ut  credo,  terrsB  flnibus.  Tales  socios  ad  colloquiam  elegi, 
iu  horum  contubernio  veritatem  ct  sapientiam  inveni ;  ideoque  somper  gaudens  optabam  eorum  con- 
siliis,  pcrfrui.  » 

Et  lib.  viu,  pag.  676. 

N  Durnndus  Troarnensis  abbas  grandaevus,   ab  infantia  monachus,  religione  et  sapientia  prsecipuas, 
ecclesiastici  cantus  et  divini  dogmatis  doctor  peritissimus,  sibi  durus  carnifex,  aliisque  mitis  opifex, 

Eost  multos  in  Dei  cultu  labores,  in  lectum  decubuit,  et  hcne,  ut  prudens  ct  fidolisservus,  iroadcuriam 
lomini  sui  paratus,  iii  Idus  Februariide  seeculo  migravit.  >• 

Doinde  post  paiica  : 

«  Vcnerabiles  discipuli  glebam  religiosi  doctoris  in  capitulo  suo  reverentersepelierunt,  et  in  candido 
lapidc  qui  suppositus  ost,  epitaphium  hoc  addiderunt  :  » 

Hac  togitur  tumba  honus  ot  veDerabilis  abba^ 

Durandus,  nostri  norma  monasterii. 
Ad  Domini  Jaudem  priesentom  condidit  ocdem^ 

Qua  sibi  propitium  crodimus  osso  Donm. 
Lucc  sub  undona  Februi  resolutus  habena 

CarniSt  ad  angelicam  dirigitur  patriam. 


DOMNI DURANDI 

ABBATIS  TBOAUNENSIS 

LIBER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHRISTI 

CONTRA  BERENGARIUM  ET  EJUS  SEGTATORES 

(Galland.  Veterum  Patrum  Diblioihocay  t.  XIV,  pag.  245,  ox  codice  ms.  bibliotheca>  domni  Bigot,  Ro 

thomagensis  curiae  monetarum  senaloris.) 


PRO(EMIUM 


Doctorum  cunctos  labor  est  inquirero  libros, 

Ut  divinarum  qua3  sit  substantia  rerum 

Bito  capi  valeat,  sub  forma  panis  operla 

Ac  vini ;  quae,  post  sacra  verba,  crucis  quoque  si- 

fgnum, 
Nil  aliud  sunt  quam  caro  vera,  cruor  quoque  verus 
De  vero  Christi  regnantis  corpore  in  astris, 
Ut  regem  regum  decet  ac  Dominum  dominorum. 
Sint  idcirco  satis  haec  nostra  minus  studiosis, 
I)o  multis  Patrum  libris  excorpta  priorum. 
In  quibus  et  fidei  vigor  emicat,  et  brevitatis 
Concinnse  utilitas  non  parva  datur  recitanda, 
Tantum  simplicibus  ;  sapientes  porro  sequantur, 
Ac  studio  frcti  potiora  legendo  cnpaci. 


Vei^um  nc  nobis  succenscndum  temere  quis 
Idcirco  retur,  quod  praBsumpsisse  videmur 
Talia,  discat  nos  multa  improbitate  coactos, 
Jam  pcr  Francorum  fines  et  castra  vngantum 
Schismaticorum  haeresis  per  quos  ecepit  nova  no- 

jstris 
Tcmporibus,  veneranda  negans  mysteria  Chrisii, 
Ecclesiae  quibus  alma  fides  viget  alta  decenter. 
Propterea  ut  vilem  sapientum  nemo  laborem 
Rideat,  hunc  noslrum  multis  fateor  placiturum. 
Optima  namque  Patrum  decerpsi  dicta  priorum 
SinccroB  ildei,  de  carne  et  sanguine  Christi, 
Atque  hoc  in  parvo  congessi  multa  libello. 


INGIPIT  LfBER 

DOMIVl    DURANOI    ABBATIS 

DE  CORPOM  ST  SANGUINE  DOMINI 


PARS  PRIMA. 
I.Quoniamquidem  veternus  hostis,  inimicus  hu- 
mani  generis,  et  homicida  crudelis,  juxta  vocem 
apostoliyac  si  leo  rugiena  circumii  qumrens  quem  de^ 


vorctf  opoiiet  ei  nos  resistero  fortes  in  fide,  suk  I^ 
qua  prorsus  est  impossibile  Deo  placere.  Ea  enifli  I  ^ 
cst  qu8B  virtutem  egus  elidit,  procacitatem  obtimdi^  |  ^ 
atque  de  eo  victoriose  triumphat  brayiam^  ^ 


UBER  DE  COaPORE  ET  SANGUINE  CHRISTI. 


4378 


9  reportat.  Ipscnamque  virosus  anguis  an- 
)rtaliuin  pestis,  qui  por  vasa  suse  doceptio- 
ita  in  interitum,  multifonne  pravitatis  heo- 
/enenum  a  primordio  fidei  per  orbem  difTu' 
^ersum,  nunc  etiam  per  occultos  nequitisB 
ellites  ci  ministros  catliolicam  fidem  subti- 
latur  eludcre,  Christique  Ecclesiam,  in  sua 
antiquitus  fundatam,  exquisitis  tentat  ar- 
B  labefactare.  Nam  quibusdam^vana  sapien- 

perverse  non  tam  alios  quam  sometipsos 
itibus,  persuasit  sentire,  atque  callidis  su- 
nibus  sensim  et  occulte  aliis  sentiendum 
>  nihii  in  sacramentis  Dominicis  ad  verita- 
i,  sed  omnia  potius  per  figuram  ct  simili- 

geri.  Qui,  ut  se  haereseos  suspicione  cal- 
ant  ac  Dominicse  sententiie  congruere  os- 

hac  se  calliditatis    arte     palliant,   atque 

novitatis  dogma  ita  tenus  temperantes 
f  ut  dicant  ca  quse  ad  altare  dcferuntur 
;  vini  munoia,  post  consecrationem  etiam 
erant  permanere,  et  sic  quodammodo  cor- 
isti  et  sauguinem  verum,  non  naturaliter, 
raliter  esse.  Ipsas  quoque  substantias  di- 
laiionis  adeo  corruptibiles  et  corrumpen- 
:*ant  esse   quatenus,  ct  in  digestioue  com- 

ciborum  perirc,  et  amplius  eequo  sunien- 
ipulam  etebrietatisfurorem*queant  vortere. 

alia  graviora  satis  multoque  his  lurpiora 
et  consciis  minusque  suspcctis  insusurrare 
istunt  ;  quje,  no  dicam  proferre,  verum 
dfas  est  vel  tenuiter  cogitare.  Sed  quie- 
arbitror,  talesque  doctores  consulendum 
id  utilitatis  eflerat  hujuscemodi  corum 
0,  in  qua  nihil  sanctum,  nuUum  prorsus  re- 
sanctitatis  imitandsB  vestigium  ;  sed  omnia 
unt  et  turpia,  perverssBque  morum  et  ac" 
ssolutioni  militantia.  Quod  si  aliquatenus 
ir  tanta  pcrversitns  ut  in  Dominicis  mysto- 
i  credatur  veritas,  sed  umbratilis  duntaxat 
r  falsitas,  quodque  consequitur  eorumdem 
ntorum  turpis  corruptela,  quid,  rogo,  res- 

ut  tota  fierierit  professionis  Christianae 
a  ?  Sicut  cnim  in  his  solidus  catholicse  fidei 
.  salulis  humana)  summa  consistit,  ita  his 
i  nihil  sanctitatis,  nihil  meriti  rehquum 
[am  si  hic  aliqua  deprehenditur  falsitas, 
quseso,  erit  veritas  ?  NuUus  igitur  timor 
i  sanctis  erit  ullra  revercntia  ;  nemo 
munditiam,  nemo  corporis  colot  sancti- 
;  omnia  erunt  dissolula ,  omnia  plane 
sita ,    cessantc     summa)   honestatis    dis- 

Nec  immerito.  Quis  enim  dcmceps  mo- 
sobrietatique  oporam  adhibuerit  ?  quis 
am  divini  timoris  dcpendcrit,  ubi  nuUa 
3stas  veritatis  ?  Ccolerum  si  in  cibo  Do- 
figura ,    et  non   substantiva   vcritas   est , 

qui  dixit :  Accijnto  et  comedite;  hoc  est 
leuniy  verax  non  est ;  si  verax  non  est,  nec 
;  siOeus  non  est,  inauis  est  sanctorum  per 


h.  orbemterrae  praedicatio,  inanis  etiam  Ecclesise  q^- 
tholica)  fldes  ac  professio,  in  qua  prctiosus  marty- 
rum  nequidquam  fusus  est  cruor,  frustraque  for- 
tium  labor  athletarum  in  theatro  mundi,  ipso  spe- 
ctante,  triumphum  de  hoste  reportavit ;  ac  per  hoc 
nihil  est  quod  agimus,  nihil  omnino  quod  spera- 
mus.  Hiccine  est  fructus  uber,  hseccine  opima  mer- 
ces,  cui  schismaticorum  impudens  inservit  inso- 
lcntia  ?  0  perditum  fundamentum  !  quod  tanta  se- 
quitur  non  structura,  sed  ruina.Scdabsit  utChri- 
stuB  Deus  noa  sit  qui  utique  verax  est,  quia  re- 
vera  Deus  est  :  si  verax  est,  ergo  quod  ipso  por- 
rigente  accipitur,  quod  proebente  comeditur,  quan- 
quam  diverso  pro  meritorum  diflerentia  raodo, 
Dominicum  tamen  vere  corpus  est,  quod  internam 

Q  duntaxat  puriticatam  aciem,  ipsa  imbecillitatc  ex- 
teriorura  luminum  feriata,  in  fidei  speculo  alle  ri- 
mari  liquet.  Sed  tamen  evidenti  prseconio  Veritatis 
moderni  dogmatistae  responsalesque  Satanse  refra- 
grntur,  et  tam  impia  turpiaque  libertate  temeraria 
submurmurandoopinantur  quaeet  ipsius  aerisinfi- 
ciant aui*a8,sibique  faventium  mentes hominim cor- 
rumpantet  corda.  Verumtamenuttantseperfidiaeno- 
tam  eaveant  confutationemque  liberius  subterfu- 
giant,  omnibus  divinis  tractatoribus  voluminum 
auctoritatemderogantbeato  papse  Gregorio.  Leoni, 
Maximo  et  csetcris  quicunque  prseter  paucos  ali- 
quid  in  authenticis  Ecclesise  litteris  disserendo 
laborarunt. 

i^ARS  SEGUNDA. 
II.  Sed  valde  incompetens  videturetabsurdum 
ut  abjecti  spurcique  homines,  qui  neque  honestate 
vitae,  neque  scieutia^,  utilitate  aliquod  Ecclesise  ca- 
tholica3  contulerunt  emolumentum,  eatenus  conva- 
lcscant  ut  tot  Patribus  atque  doctoribus,  quorum 
vita  hactenus,  et  institutione  florere  dignoscitur 
fidesorthodoxa,  preedicatione  quoque  et  instantia 
succrcvisse,  atque  in  melius  Deo  sufTragante  dia- 
tim  profecisse,  fructum  sui  laboris  auferant ;  nos 
quoque  sibi  impudenter  inclinent  atquesuo  errori 
perverse  applicent.  Inconsultum  nihilominus  esse 
liquet  ut  eos  deseramus  quorum  doctrinis  instrui- 
mur,  sanctae  vitee  exemplis  informamur,  quotidia- 
nisque  miraculis  illustramur  ;  eisvero  inhaereamus 
quorumVita  despicabilis.  Si  qua  esset  etiam  recte 
docendi  professio,  merito  foret  vilisetobnoxiacon- 
temptui.Sed  enim  hoc  tale  esset,  ac  si  vitae  renun- 
tiantes  mortem  amplecteremur ;  lucem  abdicantes, 
tenebris  implicaremur  ;  abjurantes  veritatem,  fal- 
lacise  manus  praeberemus.  Absit  autem  ut  tam  per- 
versis  et  a  veritate  ipsa  tantum  aversis  pari  jun- 
gamur  perfidia,  atque  in  sancta  Dominici  corporis 
ac  sanguinis  communinne  minus  aliquid  fateamur 
quam  catholica  per  universum  orbem  prsedicat  Ec- 
clesia.Inqua  reveratam  vera  Christi  caro,  verus- 
que  sanguis  existit  quam  vcm-:  •>  •  o  inoC  Christus 
probatur,  qui  ea  priorsanctificavit,8ui8que  demum 
auctoritatem  formamque  sanctiflcandi  f^Tia  potestate 
concessit,  quae  fideliter  percepta  justos  clarifioat, 


1379 


DURANDI    ABBATIS  TROARNENSIS 


4380 


peccatorcsjustifioat,  impioscondcmnat,  necdiversa  A  proponimus    quod  ex  terrae    fructibus  accipi  ac 


in  se  pro,  mcritorum  taraen  qualitatc  in  omni  pro- 
fessione,  sive  persona,  diversa  cognoscilur  ope- 
rando  pcragere.  Neqiie  de  caeloro  sub're  credenda 
est  cujiislibct  injuriae  incommoditatcm,  sed  potius 
in  spirilualem  refundi  virtute  divina  opcrationcm. 
Unde  scriptum  est :  Pauis  qucm  ogo  dedero  caro 
nwR  ost  pro  nnindi  vita.  Panls  ergo  caro  est,  quia 
ipsa  Vcritas  dicit :  Panis  qucm  erjo  dedero  caro 
mea  cst;  caro  vero  vita,  et  vita  mundi,  non  cor- 
ruptela.  IH  enim  Deus  et  homo  Jesus  Ghristus, 
impieta  redemptionis  hnman»  dispensationc,  a 
mortc  ad  vitam;  ad  incorruplioncm  exccssila  cor- 
ruptione,  ita  etiam  hoc  divinum  ao  cadeste  sacra- 


prece  myslica  corpus  Christi  ac  sang-uinem  conse- 
crari  dicitur  per  quamdam  manum  divinam,  a  for- 
ma  visibiliinvisibiliteroperante  Spiritusancto,  hoc 
tam  magnum  fiat  sacramentum  ad  invisibilem  spe- 
ciem  indubitanter  perduci  pronuntiatur,  revera 
enim  ex  visibilibus  et  terrenis  substantiis,  id  cst 
pane  et  vino  aqua  misto,  incomprehensibili  sancli 
Spiritus  opificio,  verbis  quoque  mysticis  sanctmn 
Domini  corpus  ac  verus  sanguis  efiicilur,  mutata 
non  specie,  sed  natura ;  vere  nihilominus  interma- 
nus  ministrorum  ad  iuvisibilem  speciem  ccelesti 
commercio  perducitur  ejusdem  sacramenti  etiam 
visibilis  forma,  videlicet  ut  tantum  Gat  sacramen- 


mentum,   non   immcrito    creditur  a  specic  visibili  d  tum,  id  est,  ex  toto  sanctitasacvita  animarum.Nec 


in  id  repenle  transformari,  quod  solus  ipsc  novit 
in  quo  sunt  onnies  thcsauri  sapicntiin  ac  scicntiic 
reconditiy  cxpenso  vidclicet  humanorum  coolesti- 
bus  jungendorum  oflicio  satiscfficaci.  Unde  Domi- 
nus  :  Qui  manducat  mcam  carncmy  ct  bihit  meum 
sanguiucm  in  nw  manct  ct  cgo  in  co.  Ubi,  ut 
cunctis  sanum  sapicntibus  patenter  liquet,  non 
digestionis  obscenitas,  sed  divince  per  sacramen- 
tum  mansionis  rcpromittitur  negotium  lidelibus  ; 
ac  proinde  divinum  myslcrium  fidcliter  atquecom- 
petenter  acceptum,  ct  in  idquodjamexparteerat, 
ab  co  quod  adhuc  visui  subjacebat  exteriori,  divi- 
nitus  ex  toto  transformatum.  Sumentium  quoque 
aniinas  mentesquc  sanotilicat  ac  provehif,  divi- 
nseque  mansioni  coaptat  et  componit ;  acdeindc  a 
morte    ad  vilam    transformat  jurc    potenti,    sicut 


ut  pravi  quiquc  audcnt  delirando  confingere,  in 
digestionis  ftorruptionem  resolvitur,  sed  magis  in 
mentibus  utentium  vitam  salntemque  efDcaciter 
operatur.  Proptcr  quod  et  Hedemptor  nosler,  sai 
auctoret  sanctiilcafor  mysterii,  in  sancto  Evange- 
lio  ait :  <  Si  quis  manducaverit  ex  hoc  pane  viTei 
in  seternum.  <  Ubi  cum  panem  audis,  minime  tar- 
beris  nec  cxteriori  forma  traducaris.  Verum  qu« 
sequuntur  diligentius  attende,  ubi  sua  idem  Domi- 
nus  verba  patenter  dignatus  est  oxplanare,  etsob 
visibilis  rei  obtentu  aliud  satis  longeclariusetma- 
gnificentius  voluit  ostentare.  Ait  enim  :  «  Et  paais 
quem  ego  dabo  caro  mea  est. »  Ecce  qualiter,  quam 
lucide  oxprimitur  quod  prius  aliud,  hoc  est  panis 
vocabatur.  Caro  ergo  dicitur,  et  panis  vocatur ; 
panis,  quia  cibus  est,  vol  propter  similitudinem  fo- 


Auctor  ejusdem  muneris  attestatur,  ubi  ail  :   Qui  p  rinsecus  apparentem ;  caro  vero,  quia  vita  est,  et 
manducat  //?e,    vivet  proplcr  me.  Porro  videamus      propter  veritatem  intrinsecus   dispensatorie  laleu- 

tem.    Panis  enim   dicitur,   ne  exhorresc^  slatim 


quid  l)eatus  Augustinus  doctor  de  hac  transfoima- 
tionc  scnserit,quidve  in  libro  tertio  De  sancta  Tri- 
nitate  tractatum  reliquorit.  Si  ergo,  ait,  Paulus 
apostolus,  adoptionem  exspectans  redemptionem 
corporis  sui,  potuit  significando  prsedicare  Domi- 
num  Jesum  Christum  aliter  per  linguamsuam,  ali- 
terporepistolam,  aliter  per  sacramcntum  corporis 
et  sanguinis  ejus,  nec  mcmbranas,  nec  atramen- 
tum,  nec  significantes  soi)os  lingua  editos,  nec  si- 
gna  litterarura  conscripta  pelliculis,  corpus(^hristi 
et  sanguinem  dicimus,  scd  illud  tantum  quod  ex 
fructibus  terra;  acceptum  et  prcce  mystica  consc- 
cratum  rite  sumimus  ad  salutem  spiritiialem,  in  me- 


ipso  auditu,  sicut  olim  multi  discipulorum,  de  qai- 
bus  scriptum  est :  «  Quia  abieruut  retro,  etjam 
non  cum  Jesu  ambulabant,  diceutes :  Durus  cst 
hic  sermo,  quis  potest  eum  audire  ?  »  Caro  vero 
vocatur,  ut  inviteris  tant»  novitatis  intuitu,  atqoa 
intus  trahatis  repromisso  tam  ingenti  beneBcio. 
Tum  subinfertur  :  Pro  mundi  vita ;  vita  utique  noa 
corruptela,  ut  impia  modernorum  haereticorum 
assorit  .  temeritas :  pro  mundi^  inquit,  vita.  Mundi 
quidem  prius  immundi  propter  vilce  corrup» 
spurcitias,  ac  sordes  et  opera  iniquitatis,  qaibos 
tam  prsBvaricatione  primi  parentis   humaua  natun 


moriam  pro  nobis  Dominicae  passionis,  quod  cum  jv  quani  vitiatae  originis  necessitate  attaminata  dia 


per  manus  hominum  ad  illam  invisibilem  speciem 
perducatur,  non  sanctificatur  ut  sit  tam  magnum  sa- 
cramentum,  nisi  operante  invisibiliter  Spiritu  Dei. 
Cum  haec  igitur  omnia  quae  per  corporalcs  motus 
in  illo  opere  fiunt  Deus  operetur,  movens  primi- 
tus  invisibilia,  sive  ministrorum  animasliominum 
sive  occultorum  spirituum  sibi  subditas  servitutes, 
quid  mirum  si  etiam  in  creatura  coeli  et  terrae, 
maris  ct  aoris  facit  Deus  quse  vult,  scnsibilia  al- 
que  insensibilia  aJ  j;eipsum  in  eis;  sicut  oportere 
ipse  novit,  significandura  et  demonstrandum,  non 
ip8asua,quaest,  apparente  substantia?  Injqua  sen- 
tentia  illud  diligenter  etprsBcipue  perpendendum 


timque  in  deterius  prolapsa  sorduit;  al  jam 
glorioso  cruore  Chrisli,  ac  si  agni  immaculati  in 
crucis  videlicet  ara  immolati,  militis  lancea  pro- 
fusa,  ad  plenum  mundati,  quia  unde  culpa,  inde 
manavit  et  gratia  ;  nam  de  latere  dormientis  Ad« 
Eva  formata  processit,  quae  mundo  damnationem 
mortis  per  transgressionem  prsecepti  iuvexit; 
de  latero  nihilominus  socundi  Ad«,  id  ^ 
Christi,  crucis  in  patibulo  suffixi  atque  in  sopo- 
rem  triduanae  mortis  resoluti,  sanguis  et  aqoi 
profluxit,  quiexclusa  mortis aeternfiB  pcena  perennis 
vitsegratiam  refudit.  Inde  plane  salus,  inde  vilaesl 
mundiy  cui  expiando  ab  omni  sorde  peccati  taa 


1381 


LIBER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHISTI 


1382 


originalis   qunm  actualis,  hoc   singularo  romcdii  A  mors   nullatenus   est   ullra   uuiuiiialura,   por  hoc 


genus  divinnProvi(]eulia,humanos  miserata  errores, 
procuravit;  sicque  in  sua  sancta  Ecclesin,  por  uni- 
versum  oi  bem  longe  jnm  Intequo  diiTusa,  unicum 
ac  specialc  institnit  sacrificium  quo  et  Deus  ipse 
mundo  misericordilor  propitietur,  et  mortalis  infir- 
mitas  quolidianis  eum  sceleribus  oflendens  recon- 
eilietur.  Gui  quicunque  non  recte  credendo,  vel 
impudenter  atquo  impie  blasphemando  contradicit, 
divinis  per  omnia  ingrntus  beneficiis,  coclestis  ad- 
itum  propitiationis  saluti  su89  prsecludit;  propter 
quod  nec  gratiam  vitte,  quae  in  tanto  prsefixa  cst 
sacramento,  valet  aliquatenus  adipisci.  Dequa  su- 
perius  constatpronuntiatumiPa/i/s  quem  ego  dedero 
caro  mea  est  pro  mundi  viia. 

PAHS  TKKTIA. 


mortem  meam  frequenti  usu  recolite,nt  et  vobis  sit 
salubre  pietntis  commonitorium,  et  nd  Patris  mei 
propitiationem  specialius  obtinendnm  singularc  ac 
potens  fiat  emolumentum.  Hes  ergo  tam  divinn, 
tamque  salularis,  tanlsc  deniquo  virtutis  plena  et 
mnjestntis  ut  indigestione  porent,  cuilibet  vel  ex- 
tremo  fidelium  nuUatenus  debel  persuaderi,  sed 
semel  percoptam  potius  sub  spe  futurae,  quse  ex- 
spectatur,  glorificationis,  impraesentiarumnoscon- 
solari,  et  ad  promerendam  id  postmodum  quod 
pollicetur  potenti  prneparare  efl*ectu  oportet  credi. 
Nimis  autem  videtur  absurdumet  a  re  ipsa  decer- 
nitur  alienum,  ut,  ubi  Christus  percipitur,  de  stcr- 
core  cogitetur.  Quod  Apostolus,  ne  ipsis  quidem, 
quibus  hoc  placet,  unde  et  Stercoritae  jure  nuncu- 


III.  Libct   autem  intueri   diligentius   quod  caro  B  pnntur,conccdit;  sed  judicium  polius  eos  comedero 

et  bibere,dum  non  bene  dijudicant,  asseritur;  fide- 
libus  fideliter  Domini  corpr.s  nr*  rnnguincm  sumen 
tibu8,8ub  specie  visibili  divini  quod  ceiebramus  sa- 
cramenti.  Quamobrem  jam  in  Chrislo   per  sanctt» 


Dominioa  bis  oblata  est  promundi  vita.  Prius  vide- 
licet  semel  in  sacrnmento,quando  ipse  Redemptor 
noster  panem  in  manibus  accepit,  et  in  ccelum 
oculis  elevatis  benedixit,  fregit,  ac  sic  discipulis 
sui8dedit,et  ait  :  Accipile  etcomodito^hoc  est  cor- 
pas  meum.  IJnde  et  hujus  sancti  sacrificii  forma, 
quod  jam  non  semel  in  pretio,  quando  ut  gcnus 
mortaIiumredimeretur,idem  Dei  Filius  crucispati- 
bulum  ascendit,sequoipsumPntri  suo  insacrificium 
sacerdos  ipse  ct  hostia  obtulit.  Qui  modus  jam 
tunc  prcesignabatur,  cum,ut  prselibavimus,  visibi- 
lcmpanis  subst^ntinm  idem  Snlvntor  morti,  quam 
pr9eelegcrat,jam  loco  et  tempore  propinquus,  sanc- 
tificavit,  dicens :  Accipite  et  comodite^  hoc  est  cor- 
pas  meum.  Ac  ne  cuilibet  perverso  facultas  forte 


suse  carnis  commcrcium  naturaliter  manemus,  et 
ipse  in  nobis  vicissim  per  assumptum  infirmitatis 
nostrso  morticinium  esse  dignatur,  quoniam  eonos 
sibi  potenter  corpornvit,  quo  se  nobis  dignactcr 
attemperavit,  ac  per  hoc  se  nobiscum  assumptiono 
nostroe  humanitatis,  nosque  secum  communicando 
carni  sua3  ^nc  sanguini  unum  naturaliter  eff^ecit. 
Sicut  etinm  beatus  Hilarius  in  libro  quem  De  sancta 
Trinitate  titulavit,  hanc  novnm  reor  hseresim  prre- 
vidans  in  spiritu,  definivit.  «  Eos,  inquiens,  nunc 
qui  inter  Patrem  et  Filium  voluntatis  ingerunt  uni- 


relinqueretur   crrandi,  vel  aliud  quid  intelligendi,  ^  tatem  interrogo  utrumne  per  naturae  veritatem  ho- 


subintulit :  Quodpro  vobis  tradetur.  Quibus  nimi- 
rum  verbis  exclusa  sunt  omnia  impia  opinandi 
argumentn.  ac  falsa  nuperaB  haoresis  commenta, 
quando  illud,  quod  in  manibus  tenebat  Dominus 
Je6us,quod  discipulis  ofl^erebat,  tam  absolute  suum 
testabatur  corpus;  nec  prorsus  aliud  quam  quod 
pro  eis  tradendum  erat.Sane  curiosius  perpendcn- 
dum  quod  pietas  divina,qu8D  novit  omnia  novissima 
et  antiqua,  sicut  sua  sncrnmenta  sanctee  sua)  Ec- 
clesioB  nd  salutcm  tradidit,  ita  suis  tam  fnctis  qunm 
verbis  ea  communivit,  ne  in  aliquo  valercnt  infir- 
marinutcontradici.  Undo  illis  quae  prsemissa  sunt 
adnectit :  Hocy  inquiens,  facite^  nc  si  diceret :  Qnod 
ego feci  proprin  potestnte,  vos  facite  mea  auctoii- 
tate.Ego  exemplo,  vos  imitatione. //oc  /aci/e.  Qui? 


die  Ghristus  in  nobis  sit,  an  pcr  concordiam  volun- 
tatis?Sienim  vcre  Verbum  carofactum  est,  et  vero 
nos  Yerbum  carnem  cibo  Dominico  sumimus,quo- 
modonon naturalitcr  manere in  nobis  existimandus 
estqui  et  naturam  cnrnis  nostrse  inseruit?  »  Dili- 
gentius,qu8eso,  attende,et  quoties  vcre  et  naturam 
ropetierit  recense.  Primo  quidem  vere  Verbum 
carnem;factumpr8Bmisit,acdeinde  vere  nos  Verbum 
carnem  cibo  sumere  Dominico  intulit,  ut  profecto 
hujuscemodi  insinunret  documentis  nonaliter  car- 
nem  Verbi  cibosncramentario  quam  idem  Verbum 
carofactumestpercipi.Namquia  vere  Verbum  caro 
factum  est,  vere  nihilominus  eadem  Verbi  caro, 
nc  potius  Verbum  caro,et  non  per  cassam  .veritatis 
figuram  in  cibo  sumi  credenda  est;  nec  sane  haesi- 


Vos  mei,  qui  inprsesentiarum    estis    discipuli;  et  *^  tandum,  si  quod  praemissum  est  verum  sit,  quin  id 


post  vos  hi  qui  non  vidcrunt  ct  crediderunt;  et  id- 
circo  sunt  revera  bcati.  IIoc  faciic.  Quid  est,  hoc 
facite?  id  cst  hoc  corpus,  hunc  sanguincm  meis 
verbis,  mea  invocntione  conficite.  Nec  somel  ut 
ego^sedquotiescunque  sumitis.Ut  quid?  In  meaWy 
ait,  commemoralionew^xA  est,ut  mei  memoriam  per 
hoc  firmius  teneatiB,  meque  pro  vobis  passum  in 
mentem  revocetis;  postromo  ut  nie  videre  spiritua- 
liter,  senlire  prjEsentinliter,  habere  vale^tis  indu- 
biinnter.  Et  quia  semel  moriturus    sum   mihiquo 


quod  subnectitur  consontaneum  sit  veritati,  id  est, 
ut  sicut  veritas  Incarnationis  facta  est  Verbi,  ita 
vcra  per  sacramentum  visibile  perceptio  credenda 
sitDominicsB  carnis,(|uce  sumpta  ex  nobis  sedet  in 
coelis  consors  mujcsiatis. 

IV.Hinc  ipse  Dominus,ut  ad  hujus  rei  nos  veri- 
tatem  informaret,  suis  ait  discipulis  :  Caro  mea 
vcro  cstcibus.ct  sanguis  incu6  vore  est  potus.Quid 
Iucidius?Quidexpre88ius?  Ecce  ipsa  Veritas  do  se 
teslatur,  cuiadhuc,  novilia  lii:i\:.»i:»impudenterre- 


1383 


DURANDl  ABRATIS  TROARNEaVSIS. 


1384 


nititur,  crassamque  similitiidinis  ac  figurse  nubem  ^ 
improlie  conscclatiir.  Quam  divinus  sophista  rlie- 
torque  cocleslisHilarius  fortiter  repercutit,calcatius- 
que  refellit:«  Quomodo  non  naturaliter,  inquiens, 
in  nobis  mauere  existimandus  cst  qui  et  naturam 
carnis  nostra^  jam  inseparabilem  sibi  homo  natus 
assumpsit,etnaturamcarnissua3  ad  naluram  seter- 
nitatis  sub  sacramento  nobis  communicandee  carnis 
admiscuit?»»Ubi  tcrtio  naluram  tolidemquo  modis  in- 
culcavit,  quia  videlicet  Vcrbum  quod  crat  a  prin- 
cipio  permancns,  ct  naluram  carnis  noslrie  sibi 
inseparabiliter  unitam  quod  non  crat  assumcn8,car- 
nissuae  naturain  ad  teternilatis  naturam  admiscuit; 
ac  per  hoccam  nobis  communicabilem  sub  sacra- 
mento  priebuit.Proindeambigendum  nullatenus  ast 
humanam  possc  natnram  ad  divinae  carnis  pertin-  jj 
gere  edulium,  quie  inelfabili  Vcrbi  commercio  ad- 
usque  divinitalisadorandumperlataest  participium 
alioquin  paganum  erit,  totumque  penitus  desipiet 
quod  Scriplura  refert  .*  «  Adorale  scabellum  pedum 
ejus,  quoniam  sanctv.m  cst.  >»  Scabellum  quippe  di- 
vinitatis,  sancta  est  humanilas  redemptoris  ;  cui 
propter  inseparabilis  vcritatem  unitatis  deferenda 
esl  revcrentia  submissae  adoralionis,  tumque  prae- 
sertim  quando  munus  supplet  alternfe  communio- 
nis  :  ad  hoc  siquidem  diviniUis  institutum,  ad  hoc 
discipulis  a  Domino  indictum,  ad  nos  usque  ve- 
nerabile  hoc  decucurrit  sacramentum  ut  per  uni- 
latis  mysterium,  ipsius  participatione  comparatum, 
divinitatis  efficiamur  grata  sedes  et  regnum  ab 
humanis  videlicct  in  divina  transfigurati,  et  a  car-  ^ 
nalibus  incfl*abiliter  ad  spirituala  provecti. 

V.  Si  igitur  quod  majus  cst  collalum  nobis  non 
abnuimus,  nec  quod  minus  cst  conccdi  posse  dif- 
iiteamur,  videlicet  jure  sub  mysterio  carnem  su- 
merecorporis  (^hristi,  quod  jam  de  contiguo  nobis 
est,  quia  dignantcr  corporis  nostri  carnem  assum- 
psit  quod  supra  nos  est,  quia  vere  homo  ex  virgine 
natus  (ihrislus  fuit,  ac  per  hoc  de  vorilate  carnis 
ejus  communicandae  et  sanguinis  nuilus  jam  relin- 
quitur  locus  ambigendi,  si  quidom  et  ipsius  Do- 
mini  professione  ot  nostra  fide  vere  est  caro,  et 
vere  est  sanguis  sacra  confectio  vivifici  sacramen. 
ti,  quse  accepta  fideliter  id  efficit  ut  nos  in  Chri- 
sto  et  Christus  in  nobis  sit.  Et  ha3C  cst  vitse  nostrae 
causa,  haec  salus,  quod  in  nobis  carnalibus  ma- 
nentem  per  carnem  Christum  habemus;  qui  licet*' 
jam  longe  sit  alterius  dignitatis  ct  gloriae  quam 
nos,naturaliter  tamen  caro  est,  quod  nos.  Quia  non 
adimit  naturam,  sed  glorificat  assumptio,  dum 
nnum  fit  Verbum  et  caro.  Unde  in  nobis  carnali- 
bus  etiam  nunc  manet  Verbum  caro,  quam  nobis 
communicandam,  dum  in  stadio  corruptibilis  vltse 
curritur,  ea  dispensationc  Christus  Deus  procura- 
vit  ut  in  nobis  maneret,  qui  per  suam  passionem 
mortisque  supplicium  indullo  vitao  remedio  pro- 
spexit,  ut  ad  suam  nos  quandoque  dignitatem  con- 
tuendam  ac  pro  modulo  nostro  promerendam  pro- 
veberet,   efficeremurque  ei  similes  videntes  eum 


sicuti  est.  Et  vere  haec  est  vitse  nostrae  causa,  quia 
ipsa  pro  uobis  occubuit  Vita,  ut  nobis  usualis  fie- 
ret  escH.Haec  etiam  gloriae  firma  spespromerend», 
quia  ipsam  gloriosse  divinitatis  carnem  hic  tene- 
mus  in  pignore,  per  quam  in  nobis  carnalibus  in- 
terim  mancntem  (Jlhristum  qui  dominus  virtutum 
est  et  Hex  glorise,  habemus,  dum  cam  veram,  at- 
quo  ipsius  Verbi  naturalem,  ministrorum  officio, 
remoto  totius  crroris  scrupulo,  percipimus.  Anne 
hoc  veritas  non  est?  Ecce  iterum  perspicacissimus 
mysterii  contemplatordivini  falsilatis  auctores  red- 
arguit,  poenamque  eis,  qua  rei  tantae  majesiatis 
merentur  plecti,  urgente  Christi  Spiritu,  qui  in 
ipso  loquebatur,  imprccans  adnectit  :  c  Contingat 
plane  his  verum  non  esse  qui  Chaistum  Jesum  ve- 
rum  Dcum  denegant  esse.  »  Hoc  ct  nos  sicut  et 
ille,nisiab  errorosuo  resipuerint,  juvat  imprecari, 
ut  quid  negaverint  saltem  ultionis  tortura  valeant 
experiri.  Nobis  autem  carnis  suse  Salvatoris  be- 
nignitas  per  ventatcm  suam  nostramque  fidem, 
naturam  adeptis,  et  proprietatem  perfectae  unitaiis 
utrinqueprofessisindulgeatquod  repromisit,  ut  in 
ipso  permaneamus,  et  ipse  in  nobis,  fiatque  digna 
merces  piee  credulitatis  optabile  contubemium  di- 
gnanter  illapsse  majestatisethospitae  praesentialiter 
divinitatis  peridoneum  videlicet  tantae  gratisBpi- 
gnus  ct  virtutis. 

PARS  QUARTA. 

VI.  Verumlicet  tanti  viri  sufficiat  auctoritas,  ali- 
qua  tamen  deflorarc  libet  de  sancto  Ambrosio,cujii8 
in  Ecclesia  calholica  post  apostolos  auctoritas  ha- 
beiturpraecipua,cujus  eloquentiao  affluens  facundia 
Latinae  linguae  ducus  est  et  forma;  beati  quoque 
Augustini,cujus  spectata  fides  etmultiplex  inScii- 
pturis  labor  utiiis  et  clarus  comprobatur.  Sed  et 
aliorum  sanctorum  Fatrum  dicta  nonnulla  subtexe- 
mus,quae  sparsimreperta,sedsimul  diligentistudio, 
etnon  parvo  labore  congesta,  bac  de  re  pie  quaa- 
rentibus  sint  grata,  et  ad  rationem  fidei  roborandam 
satis  superque  idonea. 

VII.  Ait  ergo  praedictus  Ambrosius  in  libro.  De 
myteriis  :  «  Nunc  illud  consideremus,  ne  quis 
forte,vi8ibilia  videus,  quoniam  quae  sunt  invisibilia 
non  videntur  nec  possunt  humanis  oculis  conipre- 
hondi,dicat  :  Judaeis  de  manna  pluit;  unde  dictum 
esi.Fanem  angeJorum  maDducavit  homo,  Sed  tamen 
panem  illum  qui  manducaverunt  omnes  in  deserto 
mortui  sunt.  Ista  autem  esca  quam  accipiet,  iste 
panis  vivusqui  descenditdecoDlOjVitsBseternae  sub- 
stantiam  subministrat,  et  corpuseslChristi.Gonside- 
ra  nunc  utrum  praestantior  sit  panis  angeloruin,  an 
caro  Christi,qua)  utique  corpus  est  vitae.  Manna 
illud  de  coelo,hoc  supra  coelum;  illud  coeli,  hoc  Do- 
mini  coelorum.  IUud  corruptioni  obnoxium,  si  in 
diem  alterum  servaretur;  hoc  alienum  ob  omni  co^ 
ruptione,quod  quicunque  religiose  gustaverit  cor- 
ruptionem  sentire  non  poterit.  Illis  aqua  de  petrt 
fluxit;tibi  sanguis  e  Christo.Illos  ad  horam  satiavit 


1385 


LIBER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHRISTI 


1386 


aqua ;  te  sanguis  diluit  in  aBternum.  Judaeus  bibit, 

et  sitit;  tucum  biberis,  sitire  non  poteris  :  et  iilud 

in  umbra,hoc  inveritate.»  Et  postnoniiuUa  :  «Quan- 

tis  igitur  utimur  oxemplis  ut  probemus  non  hoc 

esse  quod  natura  formavit,  sed  quod  benedictio 

consecravit,    majoremque  vim  esse  benedictionis 

quam    naturaB,    quia    benedictione  natura  etiam 

ipsa  mutatur  ?  »  Et  quibusdam  interjectis  :  <  Quod 

si  tantum   valuit  humana   benedictio  ut  naturum 

converteret,  quid  dicimus  de   ipsn  consccratione 

divina,  ubi  verba   ipsa  Domini  Salvatoris  operan- 

tur?   Nam   sacramentum    istud  quod  accipis,  Ch 

risti  sermone  conficitur.  Quod  si  tanlum  valuit  ser- 

mo  ElisB,  ut  ignem  de  cobIo  deponeret,  non  valebi- 

Christi  sermo,  ut  species  mutetur  elementorum  ? 

Detotius  mundi  operibus  legisli:  Quia  ipse  dixil^ot 

facta  sant;ipse mandavit  et  creata  sunl. Sevmoevgo 

Christi,  qui  potuit  de  nihilo  facere  quod  nou  erat, 

non  potest   ea  quoe   sunt  in  id  mutarc  quod  non 

erant?   Non  enim   minus  est   novas  rebus  dare, 

quam   mutare  naturas.   Nonne   majus    est  novas 

res   dare,   quam   mutare  naturas?  Sed  quid  argu- 

mentis  utimur  ?  suis  utamur  exemplis,  incarnatio- 

nisque  astruamus  mysterio  [a/.,mysterii]  veritatem. 

Nunquid  naturae  usus  praecessit  cum  Jesus  Domi- 

nus   ex  Maria  nasceretur?  Si  ordinem  qucerimus, 

viro  mista  fcmina  generarc  consuevit.  Liquet  igi- 

tur  quod  prseter  naturse  ordinem  Virgo  generavit, 

et  hoc   quod   conficimus   corpus,  ox  Virgine  est. 

Quid  hic  qusBrimus  naturse  ordinem  in  Ghristi  cor- 

pore,  cum  preeler  naturam  sit  ipse  Dominus  Jesus 

partus  ex   Virgine?  Vera  utique  caro  Ghristi  quae 

crucifixa   cst,  quaj  sepulta    estivereergo  carnis 

illiQS  sacramentum  est.  Ipse  clamat  Dominus  Je- 

8U8  :  Hoc  est  corpus  meum.  Ante  benedictionem 

verborum  coBlestium  alia  species  nominatur,  post 

consecrationen:  corpus   Ghristi   significatur.  Ipse 

dicit  sanguinem  suum.  Ante  consecrationem  aliud 

dicilur,  post   consecrationem  sanguis  nuncupatur. 

Et  tu  dicis :  Amen,  hoc  est,  verum  est.  Quod  ser- 

mo  sonat,  afTectus  sentiat.  His  igitur  sacramentis 

pascit  Ecclesiam  suam   Ghristus  Jesus,    quibus 

animse  substantia  firmatur.  »  Et  post  pnuca  :  a  In 

illo  saCramento  Christus  est,  quia  corpus    Ghristi 

est.  Non   ergo  corporalis  esca  est,  sed  spiritualis 

est.  Unde  et  Apostolusdetypoejus  ait:  QuiaPa/res 

Bostri  escam  spiritualem  manducaverunt,  etpotum 

spiriiaaiem  biberunt,  Corpus  enim  Domini  corpus 

est  spirituale.  Corpus  Ghristi  corpus  est  divini  Spi- 

ntas.  »  HoBC  tanti  viri  sententia  fidelitor  expensa, 

omnes  hsBreticorum  versutias,  et  universa  destruit 

•r£^Qmenta,cnthoIicamque  fidem  e  diverso  instruit 

6t  roborat,  et  de  veritato  nnturali  corporis  ac  san- 

gainis  JesuGhristi  Salvatoris  devotionem  fidelium, 

ne  de  caBteroinaliquovacillet,  sufficienteroedificat. 

Qaam  quiapersingulanobisinquibusoporteret  dis 

coterenonvacat,  sumniatim  percurrimus  eam,  mo- 

nentes  ut  qui  haec  lecluri  sunt,  per  se  diligentius 

inquirereetintelligere  quee  indiscussn  praBterimus 

sludeant. 

VIII.  Ait  ergo :  «  Ista  esca  quam  accipis,  iste  pa- 
iiis  vivQS  qui  de  cobIo  descendit,  vitae  eBterned  sub- 


^  stantiam  subministat,  el  corpus  Ghristi  est.  »  Ubi 
advertas  oportet  quod  cscam  et  panemquem  desa- 
cro  altari  percipimus,  Domini  indubilanter  dicat 
corpus,  et  ideo  vitaB  aeterna)  substantiam  submini- 
strat  digna  devotione  cordis  illud  accipientibus.  Et 
revera.  Ghristus  enim  vere  est  vita,  sicut  ipse  di- 
xit :  «  Ego  sum  via,  veritas  et  vila.  »  Et  necesse 
est  ut  qui  Ghristum  in  se  fidelilor  excipit,  vitaa 
ffiternaB  particeps  merealur  cffici,  a  qua  longe  fit 
qui  se  a  sancto  myslorio,  aut  male  vivendo  aut  non 
recte  credendo,  elongare  non  mctuit ;  cui  quisque 
eo  magis  proximus  existit  quo  pcr  rectae  fidei 
studium  emendatius  vivit.  Ne  vero  quis  corpus 
aliter  interpretari  sive  intcUigere  posset,  quia 
videlicet  Apostolus    ail  :  «   Et    corpora    ccelestia 

g  et  corpora  torrestria  » ;  moxinsubsequentibusidem 
doctor  Ghristi  carnom  appellat,  dicons  :  «<  Gonside- 
ra  nunc  utrum  prsBstantior  sit  panis  angelorum, 
an  caro  Ghristi,  qua)  utique  corpus  est  vitaB.  Vere 
profecto  corpus  est  vitas  caro  Ghristi,  quia  ipse 
Ghristus,  cui  est  ipsa  caro  corpus  substantivum, 
vita  cst  immortalis,  seu  quia  vitam  fideliter  eo 
fruentibus  constat  spiritualiter  operari.  »  Et  post 
pauca:  «  Manna,  inquit,  illud  umbra  fuit,  hoc  cor- 
pus  in  veritate  est.  »  Non  immerito  manna  umbra 
dicilur,  quia,  etsi  in  veritate,  ccelestis  creatura 
fuit.  Unde  et  angelorum  panis  nuncupatur,  dum 
tamen  aliud  quam  quod  videbatursigno  portendit; 
figura  vel  umbra  mysterii  futura,  non  ipsaverilas, 
exstitit,  qu8B  exspectabantur  tcmporibus  revelanda 
novissimis,    quando   plenitudine  quam  divini  con- 

^  silii  providentia  disposuit  ante  tempura  ssBcuIaria 
jam  accedente,  Deus  ipse  homo  pro  hominibus 
dignatusest  fieri,ethoc  coeleste,  ac  potius  divinum 
non  ut  antc  per  Moysen  manna  illud  dederat,  sed 
per  semetipsum  confecit,  discipulisque  suis  in  sui 
memoriam  usque  in  saBCuIi  consummationem,  qua 
ipse  manifcste  venturus  est,  celebrandum,  ita 
diccns :  «  Hoc  facitc  quotiescunque  sumitis  in 
meam  commemorationem.  »  Unde  nimirum  cons- 
tat  eamdem  veritatem  carnis  ac  sanguinis  esse  in 
sacramento  quod  sancta  per  universum  orbem 
Ecclesia  uniformitcr  agit,  quaB  erat  et  in  illo  quod 
ipse  Ghristus  Deus  suis  sanctis  manibus  sanctifi- 
cavit,  ac  suis  qui  eum  ab  initio  praedicationis  se- 
cuti   fuerant,    distribuit:    Accipitey    inquiens,    et 

E  comedite ;  hoc  est  corpos  meum,  Ac  deinceps, 
HoCy  ait,  fHcite  in  mei  commemoratioucm,  Haec 
vox,  ut  credimus  ct  confitemur,  est  ad  quam 
consecrationem  Dominici  mysteriiquotidie  fieri  li- 
quet.  Quod  quamvis  aliud  humanis  cernatur 
obtutibus,  quamvis  aliud  significaro  utiliter 
vatione  typica  non  negctur,  nihil  tamen  aliud  om- 
nino  substantialiter  esse  quam  vera  Ghristi  caro 
et  verus  sanguis  comprobatur.  Et  sicut  supe- 
rius  aitbeatusAmbrosius  :«  Jam  nonestpostverba 
caelestia  quod  natura  formavit,  sed  quod  benedictio 
cceIestiscon8ecravit,quiamajorest  vis  benedictio- 
nis  coBlitus  infusae  ad  preces  sacerdotis  quam  natur^  ^ 
quia  et  ipsa  natui^a  ab  eo  quod  erat  in  id  quod  non 
erat  mutatur  benedictione. »  Unde  et  alias  in  libro 
De  sacramentis  idem  ait :  «  Paw\&  v&VA^^^^si^^  ^^^ 


Patrol.   CXLIX. 


lA. 


1387 


DURANDI  ABBATIS  TROARNENSIS 


1388 


anteverbasacramenlorum;ubiaccesserilconsecra-  A  atque  ex  vulnere  aquaetsanguisad  potum  spirilus 

tio,  de  pane  fit  caro  Ghrisli. »  Et  post  nounnlla: 

«  Si  ergo  inquit,  tanta  vis  est  in  sermone   Domini, 

ut  inciperenl  csse  quae  non  eranl,quanto  magis  ope- 

ratorius  est,  ut  sint  quac  erant,  et  in  aliud  commu- 

tentur?  »»  Qua  senlentiola  liquidius  dcstruitur  haere- 

ticorum  porfidia,  qui  ahter  quam  ipsa  Veritas  habet, 

adversus  divina    disputant  sacramenta  ;  in  quibus 

solam  esse  figuram,  ct  non  veritatemaffirmaut,  at- 

quecreaturam,ut  fueral  omnino,permanere;ah'quam 

virtutem  spiritualitcr,  proptcrbenedictionem  unde 

Dominicorpus  vocetur,  habere;  nec  inaliud  quam 

fuerat  demutari  rerum  veritatem,   cum  Ambrosius 

dicat : «  Hoc  autem  corpus  in  veritate  est  ;  »»  quod 

qualiter  in  veritatc  sit  ipse  exponit,  dicens:«  Non 


ad  resurrectionem.  Unus  enim  Ghristus  est  nobis 
fides,spos,  charitas.  Fidcs  inlavacro,spesin  resur- 
rectione.charitas  in  sacramenlo.  »'In  secundo  De 
viduitate  :  «  Dominus,inquit,  Jesusaliispanem  hor- 
deaceum,  ne  in  via  deficerent ;  aliis  corpus  suuni, 
ut  ad  regnum  contenderonl,  ministravit.  »  Et  inhbro 
De  sacramenlis :  «  Ergo  didicisli,  ait,  ut  panis  cor- 
pus  Ghristi  fiat.Etquid?  vinum  in  calicemiltitur ; 
sed  fit  sanguis  consecratione  coelesti.  <>  AcpostaH- 
quanla :  «  Anlequam  consecretur,  pauis  est ;  ubi 
autem  vcrba  Ghristiaccesserint,  corpusestGhristi. 
Et  ante  verbaGhristi,caIix  est  vini  et  aquae  plenus: 
ubi  verbaGhristi  operata  fuerint,  ibi  saaguiseffici- 
tur.Deinde  ipse  Dominus  JesusGhristus  testiiioatus 


est  quod  natura  formavit,  sed  quod  benedictio  con-  ^  estnobisquod  corpussuumaccipimusetsanguinem 


secravit,  quia  benedictione  natura  mutatur.  »> 

IX.  At  quia  sunt  nonnulli  his  aliquanto,  ut  sibi 
videntur,  prudentiores  atquereligiosiores,  qui  car- 
nem  quidem  dicant  esse  Ghristi,  nou  tamen  illam 
quam  de  Virgine  sancta  Ghristus  ipse  suscepit,in  qua 
passus  est,  et  a  mortuis  resurrcxit,  quam  ad  cajlos 
cumtriumpho  vicloria)  vivus  et  verax  dcvexit  :sed 
quamdam  novam,quambencdictioreccns  consecra- 
vit :  praofatus  doctor  aperlissime  definit  horum  er- 
rorem,destruons  funditus,catholicamquefidem  vali- 
dius  aedificans,  quahter  hac  de  re,  secundumVeri- 
tatem,  sentiendum  sit.  Aitnamque:  «  Liquet  igilur 
quodpreeternaturae  ordinem  Virgo  generavil,  ct  hoc 
quod  conficimus  corpus  ex  Virgine  est. »  Etpaucis 


nunquiddebemusde  ejustestificatione  et  fidedubi- 
tare  ? »» Et  in  supcriori  libro  De  sacrameulis :  «  Siciit, 
inquit,verus  cst  Dei  Filius  Dominus  Jesus  Ghrislus, 
non  quemadmodum  hominesper  gratiam,  sed  quasi 
filius  ex  subslantia  patris :  ita  vera  caro,sicut  ipse 
dixit,  quam  accipmius.  Sed  forte  dicas :  Quomodo 
vera?Qui  similitudinem  video,  uon  video  sanguiois 
veritatem,  Primo  omnium  dixi  tibi  de  scrmone  Ghri- 
sti  qui  operatur,  ut  possit  mutareet  converlerege- 
nera  instituta.  Deinde,  ubi  non  tulerunt  discipuli 
dicentemGhrislumquod  carnemsuamdaret  mandu' 
care  el  sanguinem  suumad  bibendum,  recedebant. 
Ne  igitur  plureshoc  facerent[aA,dicerenl],etveluti 
quidam  horror  esset  cruoris,   sed  maneret  gratia 


interjectis:  «  Verautique  caro  Ghristi  quaDcrucifixa  ^  redemptionis,  ideo  in  similitudinem  quidemaccipis 


est,  quaesepulta  est.  Veroergo  carnis  illius  sacra- 
mentum  est;  ipseenim  clamat  Dominus  Jesus:  Hoc 
estcorpusmeum.  »  Ex  quibus  omnibus  luceclarius 
coBstat  Dominica  sacramenta  vcre  esse  corpus  ac 
sanguinem  Ghristi,non  solum  per  virtutis  efficaciam 
et  spiritualem  potentiam,sedetiamper  proprietatem 
naturalis  voritatis  intcgerrimam ;  nec  aliud  omnino 
quam  eamdem  carnem  quam  VirgodeSpiritu  sancto 
concepit,  et  integritate  virginitatis  illibataa  perma- 
nente  prseter  humanam  consuetudinem,  non  praeter 
veritatem  corporis  humani,  edidit;  quse  crucisdam- 
nata  suspendio,  mortis  addicta  supplicio,  sed  post- 
modum  beatae  resurreclionis  glorificata  triumpho, 
coelorum  superavit  fastigia,  sedctquo  nunc  in  oetcrna 
Patris  dcxtera,  ubi  pro  nobisjuxta  veridicam  apo- 
stoli  Pauli  vocem  pontifex  in  seternum  factus,  pro 
humana  carne  sedulus  interpellat,  sed  per  naturalem 
deitatis  veritatcm  suorum  suscipitfidelium  vota,  et 
votis  annuit,pro  potestate  ac  majestate  divina.Hinc 
aliaejusdemdoctoristestimonia  supcr  eadcm  re  non 
incompetens  videtur  addere,  utmultiplex  dictorum 
copia  fidelibus  satisfecere,  et  perfidis  vana,  et  pro- 
fana  docendi  libertatemvaleatfunditusadimere.  Ait 
ergo  in  tertio  Dc  virginitale  libro:  «  Vide  quantus 
ad  natale  Sponsi  tuipopulusvenit.etnemoimpastus 
redit.  Deniquc  ad  suas  nuplias  plures  vocavit ;  sed 
jamnon  panis  ix  li  r<loo.  sed  corpus  ministrature 
coelo.  »  Ac  post  multa:  «Inpassione  vulneratusest, 


sacramenta,sed  verae  naturae  gratiam  virtutemque 
consequeris.  Ego  sum^  inquit,  panis  vivus,  qaide 
corIo  descondi.^cd  caro  non  descendit  de  ca>lo,  hoc 
est,  tarnem  in  leiTis  assumpsit  ex  V  irgine.  Quomodo 
ergo  descendit  panis  deccelo,  et  panis  vivus  ?  quia 
idem  Dominus  nosterJesusGhristusconsorsestdi- 
vinitatis  et  corporis  ;  et  tu  qui  accipis  carnem,  di- 
vinae  e)ussubstantideparticiparisaIimen(o.  •  In  hac 
itaquc  sententia  liquido  declaratbeatus  Ambrosius 
quare  superius  dixerit  carnis  vel  sanguinis  similitu- 
dinem  videri,non  speciem,quia  videlicet  dispensa- 
torie  species,id  est,veritas  carnis  ac  sanguinis  in  sa- 
crame!itolatet,nesi.utest,appareret  horroromYideQ» 
tibusres  incuteret.  « In  similitudinem,  inquit,acci- 
^  pis  veritatem,neipsaveritastibiincutiathorrorem.» 
Ideo  similitudo  praetenditur  ut  veritatis  horror 
pellatur ;  nec  gratia  tamen  verse  naturse,  carnis  et 
sanguiiiis  minuitur,  dum  sub  alia  similitudinevera 
caro  ct  verus  sanguisGhristipcrcipitur.  Et  similitu- 
do  quidem  carnis  acsanguinis,panis  ac  vinumdici* 
tur ;  vel  propter  ipsam  veritatem  quam,  licet  occul- 
tam,  habet,  seu  quia,juxta  aliquid,  caro  et  sanguis 
sunt,  propter  quod  sicjure  dicantur,  quia,  per  con- 
suetum  usum,  vitam  vescentium  eis  conservent,  io 
cnrnem  nalurali  incremento  convertuntur  et  sas- 
guinem.  Unde  et  satis  coiQpetenter  Salvator  camem 
suam  et  sanguinem  de  panis  ac  vini  materia  consti- 
tuit  consecrari,  quibusipsa  vita  mortalis  siibsistit, 


1389 


LIBEB  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHRISTI. 


1390 


quibus  deniquehuraanasubstantin  quotidianaincre- A  tus  nihilominus  ('lemcns  apostolicus  in  epistola  ad 

Jacobum  directa  in  qua  se  apostoli  Peti-i  refert  in- 
didisse  pra^cepta,  impernt  quatenus  ministri,  reli- 
quiasmensae  Dominicaj  assumentes^quiiceatompes- 
tate  permaxime  consueverantfieri,  a  rehquis  cibis 
cerlis  abstinerent  horaruin  interstitiis,  ut  scilicet 
qui  tortia  diei  hora  communicaret,  ad  sextam  usquo 
jejunarel;  qui  verosexla,jejunus  proestolaretur  no- 
nam;etqui  nona,  in  vespera  reficeretur.  Quia  ergo 
post  perceptionem  mysteriorum  sta^tutis  tomporum 
momentis  jussit  a  communibus  observandum  cibis, 
nunquid  aliqua  distendebalur  sollicitudine  de  sa- 
cramentorum  storcore,  quasi  pretiosiori,  ne  forte 
commiscereturaliorum  cihornin  viliori,quod  hone- 
stiori  forsitan  seoessu   oporteret  refundi  ?   Absit  I 


menta  con8equitur,dum,per  escam  et  potum  assum- 
pta,  in  carnem  et  sanguincm  secreta  quadam  vi 
naturee  trajecta  convertuntur.  Gaeterum  in  veritate 
caro  et  sanguis  sunt  post  consecrationom  panis  et 
▼inum,licetlateat  species  sub  praeordinala  divinitus 
similitudine  visibilium  rerum.  Sicut  in  libro  De 
sancta  Trinitate  secundo  idcm  anlistes  proteslatur  : 
«Quasi  homo  dicit  quse  sunthumana,  quia  in  mea 
substantia  loquebatur :  Hicestpanis  vivus  qui  des- 
cendit  de  coelo;  panis  hic  caro  est,  sicut  ipse  dixit  : 
Hic  panis,  quem  ego  dabo,  caro  mea  est.  »  Et  in 
octavo :  ««  Videamus,  inquit,  no  terram  illam  dica^ 
adorandam  propheta,qu§im  Dominus  Jesus  Ghrislus 
in  carnis  assumptione   suscepit;  itaque  pei-  scabel- 


lum,  terra   inlclligitur  ;    pcr   terram    autcm,   caro  o  Nequeenimdediscernendis  stercoribus  al)  apostolo 


Christi  quam  hodieque  in  mysteriis  adoramus.  » 
Beatus  Augustinusin  libroDe  verbis  Domini :  «Me- 
mini,ait,  scrmonis  mei,  quia  cum  de  sacrament«s 
ti*aclarem,dixivobis  quod,  ante  verbaGhristi,quod 
ofrertur  panis  dicatur ;  ubi  Ghristi  verba  deprompta 
fuerint,  jam  non  panis,sed  corpusappellatur.Quare 
ergo  in  Oratione  Dominica,  quae  postea  sequitur, 
aiiy pa nein  iioslruin?  Panem  quidem,  sed  supcrsah' 
stantialem  :  non  est  iste  panis  qui  vadit  in  corpus  ; 
sed  ille  vitre  aeternae  panis  qui  animae  nostrse  sub- 
stantiam  fulcit.  »  Ex  hac  igitur  tam  perspicua  do 
sacramento  Dominicosententia  datur  intelligi  quod 
consecratio  illa  superccelestis  non  umbra  sit,  sed 
vere  corpus  et  sanguis.  Ubi  autem  dicilur  pancm 
supersubstantialem,  non  qui  vadit  in  corpus,  sed 
qui  animse  nostrge  substantiam  fulcit,  palet  utique 
quia  Oratio  Dominica  non  de  isto  temporah  pano 
qui  in  corpus  vadit  etin  secessum  emiltitur,  dicat, 
sed  de  illo  qui  oonsecratur  divinis  verbis.sumplus- 
que  fulcit  animam  nostram.Qui,  dum  ofTertur,  tan- 
tummodo  panis  est  et  temporale  carnis  moritura3 
subsidium;  post  consecrationis  vero  mysterium, 
caro  Ghrlsti  est  vera  ot  immortale  fidelis  animae 
prsesidium,  sicque,  sub  forma  quam  invisibiliter 
prastendit,  salutem  quod  divinum  est  operatur  fide- 
liter  percipientis,  nec  per  aqualiculum  turpiter  ege 
stus  perit,  sed  reverenter  insumptus  animse  sub- 
stantiam  fulcit. 

X.  Quod  Paschasius  quoque,  divini   sacramenti 
Bcrutatordiligentissimus  discussorque  catholicus, 


acceperat  disciplinam,  quam  alii  itidem  apostolo 
mandnret  tenendam,  sed  de  sanctis  mensae  Domini- 
ca)  fragmcntis  pra3ceptionem,quam  caeteristraderet, 
acceperat.Quajcum  quanta  sint  sanctitate  reveren- 
tiaquetractanda,  cvidenter  insinuat,cum  participes 
eorum  ad  communes  illiro  escas  accedere  vetat,non 
ut  commistionis  cavcatur  obsccnitas;qu8B  siprove- 
niret  minimc  esset  caveuda,  sed  ul  sanctitatis  offi- 
ciales  ad  parcimoniam  amplioremquc  frugi  vitde  in- 
formaret  diligcntiam,  qc.  ne  imperitis  falsa  opi- 
nandi  occasio  daretur,  negligentesque  damnabilis 
noxaj  supp1i'.Mum  sequcretur,quod  minatur  Aposto 
lus  Gorinthiis,  qui  inter  agendum  Domini  coenam 
efl^renatius  indulgebantgulae  illecebris,  quibus  ait: 
Itaqucquicunque  nianducavcrit panem  huncet  cali- 
cem  hiberit  indignejudicium  sihimanducatet  bihit, 
non  dijudicanscorpus  Domini.  Ideo  namquo  reatus 
ingens  contrahilnr,inde  vehemenspsena  subsequi- 
tur,  quod  mysteriuin  Dominicum  non  dijudicatur, 
id  est,  a  reliquis  cibis  minimo  discernitur,  quando 
ab  imperitis,  imo  impiis,  in  digestione  absolvi  ja- 
ctatur.  Undebeatus  Augustinus  in  Evangelio  Joan- 
nis,  QuicunquCf  inqnit  manducaverit  panem  et  bi- 
bcritcaIicemindigne,reuseritcorporisetsanguinis 
Domini :  De  his  erat  sermo,cum  hoc  Apostolusdice- 
ret,qui  Domini  corpus  velut  qucmlibet  alium  cibum 
indiscrctenegligcnterquesumebant.Hicergosicor- 
ripitur  qui  non  dijudicat,  hoc  est,  non  discernit  a 
cseleris  Dominicum  corpus,quomodo  damnatur  qui 
adcjusiiiensamfingens  nmicum,  inimicusaccedit? 


inlibrosuo,utbeatusAugu8tinussensissecomproba-  Dproindc  valde,  ut  superius  diximus,  cavendumest 


tuPjin  quointer  csetera  sicait:  «  Frivolumestcrgo, 
ul  in  apocrypho  legilur,in  hoc  mystcrio  cogitare  de 
slercore,  ne  commisceatur  in  digestione  altcrius 
cibi.Denique  ubi  spiritualis  e8ca,et  potus  percipi- 
tur,et  Spiritussanctusper  eum  in  homine  operatur, 
ut  siquid  in  eo  adhuc  carnale  est  transferatur  in 
spiritum,  etfiat  homo  spirttualis,quid  commistionis 
haberi  poterit?  Quantum  igitur  distat  illa  feterna 
vita  ab  ista  morlali,  tantum  et  iste  cil)us  omnino 
praeeminet  ab  illo  communi  quo  simul  nobiscum 
etiam  animalia  vivunl.  »•  Ecce  quid  memoratus  vir 
secutusauctoritatein  priorum  Palrum  dixerit.  Bea- 


ne  nondiscernatur,  id  est,  indiscrcte  vel  negligen* 
ter  sumatur  Dominicum  corpus,  quod  non  modo 
morlis  aeterna;  supplicium  submovere,  verum  etiam 
gratiam  vit®  porennis  fideliler  sumptum  crcditur 
impertire,  velut  ejusdem  muneris  auctor  testatur 
dicens:  Si  quis manducaverit  cx  hocpanSj  vivet  in 
wternum.Wwi  itaque  panis  ccclestis  sacramenti,  qui 
vitammortalibusrefunditmortisquepoenamrepellil, 
longe  incompatibililerque  ab  illo  qui  corpora  tan- 
tummodo  curat^differt;  ac  per  hoc  credi  quod  pereat 
nequaquam  oportet,  ne,  ubi  vitse  gratia  per  fidem 
haurienda  est,   perieulosa  moiiis  ob  perfidiam  in- 


1391 


DURANDI  ABBATIS  TROARNENSIS. 


4392 


curratur  lues,  sicui  Augustinus  ait : «  Erit  autem 
illihominimors,  non  vita,  qui  mendacem  putaverit 
Vitam.  >  Mendacem  quippc  putat  Vitam,  vel,  quan- 
tum  in  se  ost,  facit,  qui  sacratissima  verba  Redem- 
ptoris  interpolare,  vel  falso  pra^sumit  intcrpretari: 
atquo  per  hoc  illi  mors,  non  vita  erit,  dum  de  Vita 
aliter  quam  ipsa  Vita  sentit,  qua?  ait :  Panis  qiwm 
ego  dedero  caro  mea  est  pro  mundi  vila.  Hic  crgo 
specie  tenus  panis,  sed  in  verilatc  caro  Veritalis, 
et  vitafidelis  mundi,  judicium  vero  infidelis,  sicut 
ipsa  Veritas  cui  fides  adhibenda  est,  aperte  prae- 
scripsit,  in  homine  vitam  non  stercora,mentisque 
nitelam  non  corruptelam  operatur  vcnlris.Quipro- 
inde  vocatur  supersubstantialis,  quia  superiorem 
fovct  substantiam  hominis,  vegetatquc  ac  pro- 
vehit;  quod  profecto  ante  consecrationem  agere 
nequitterrenus  panis  qui  in  corpus  vadit  :  sed  iste, 
nimirum  qui  animae  substantiam  fulcit,  qui  merilo 
jampost  verba  Dominica,  ut  Augustinus  ait,  vocatur 
Christi  corpus,  non  panis,  utpoteinaliudtransfor- 
matus  operatorio  coelitus  jurc  sacrandi.Dc  quo  pane 
quia  spiritualis  est  et  vitae  aelerna},  magna  nobis 
ingeritur  necessitas  postulandi,  ut  scriptum  est:Pa- 
nemnostrum  quotidinnum  da  nobis  //0(/iV?.Si  quoti- 
dianus  est,quotidic  pro  certo  etquaerendus  est;  nec 
debetintercederediuturnaeumpetendidilatio,cujus 
constat  vitalis  salutarisque  onima)  perceptio.  De 
temporali autem  paneetcommunisollicitudine  inter- 
diciinT  hisyerhis-.NoIite  soJIiciti  esse.dicentes.Quid 
manducabimuSj  aut  quid  bibemus'}  Qua^rite  autem 
regnum  DeijCt  omnia  boec  adjicientur  vobis.  Regnum 
Dei  Christus  est,  sicut  scriptum  est :  Regnum  Dei 
intra  vos  est^  Christus  autcm  panis  est,  sicut  scri- 
ptum  est  '.Egosumpanis  vivus^quide  coelo  descendi. 
HocpanequisquisfideIitersatiatusfuerit,defuturum 
fiibi  panis  terreni  subsidium  non  timcbit. 

PARSQUINTA. 
XI.  Verum  quia  in  auctorum  libris  alibi  figura, 
alibi  similitudo  corporis  et  sanguinis  Ghristi  repe- 
ritur  insertum,  quanquam  id  nullum  rectse  fidei 
afferatpr8BJudicium,inde  tamen  sibi  nequam  homi- 
nesdefendendierrorisingens  searbitrantur  reperis- 
se patrocinium.Dumque  sibi  volunt  videri  quasi  spi- 
rituales,  multo  ipsis  carnalibus  inveniuntur,  ut  ita 
dicam,  carnaliores,  et,  quod  est  verius,  deteriores, 
quoniam  ubi  debuerantaltioris  gratiam  intelligentiea 
pulsando  fideliter,  quserendo  humiliterinvestigare, 
ibi  decipulam  perfidiaB  abruptumque  pcrditionis  prae- 
cipitium  per  obstinaciam  noscuntur|incurrisse.  Non 
enim  in  Scripturis  quid  propensius  oporteat  sequi, 
sed  quid  validius  inepto  opituletur  errori  satagunt 
rimari;  dumque  suam  tortitudinem  ad  Scripturae 
normam  dedignantur  dirigere,  sed  ipsius  rectitudi- 
nem  potius  violenter  inflectendo  nituntur  deformare 
etadusum  suaeperversitatis  intorquerc,  licetobti- 
nere  nequeant  penitus  quod  ambiunt,  vehementius 
tamen  per  hoc  praesumptionis  suao  vitio  convale- 
8cunt,sibiquevi:i::;  p:  ofundiorisscientiaBobstruunt, 
aditumque  salutis  pei*tinaciter repagulis  damnantet 


A  seris  blasphemiarum . At nos,quibus  non  animositas, 
sed  veritatis  placct  sinccritas,  auctoritati  sanctx 
Scripturae  cedentes,  acnoneam  secundum  nos,  ve- 
rum  nostros  magis  sensus  ad  eam  conformantes, 
nec  in  ejus  varietale  dissonantiam,  sed  multiplicis 
intellig^ntiae  lineas  amplectentes,  ita  sacramentum 
Dominicum  figuram  juxta  aliquid  et  similitudinem 
non  negamus,ut  in  veritatc  tamencorpus  Christi  et 
sanguinem  naturalitcr  existore  profiteamur.  Ait  enim 
Corinthiis  Apostolus  :  Quotiescumque  panem  huDC 
manducabitis  et  calicem  bibetiSy  mortem  Domiui 
annuntiabitis.Q\iod  ex  verbis  derivatum  Dominicis 
ratio  manifesta  prodit,  quibus  uiique  Christus  suis 
discipulispassionis  suae  mentionem  indicens,  ait : 
Hoc  est  corpus  meum^quod pro  \obis  tradetar.  Hic 

n  calixsanguinis  mei^quipro  vobis  efTandetur;  bocfa^ 
citein  meam  commemorationem.Qma  ergo  Christas 
resurgensexmortuisjam  non  moritur^Yter  hoc  illius 
mortemquotidicaununtiamus,ut  peream  Patrispro- 
pitiationcm  promptius  provocantes  impeiremus,  ac 
sic  salutarcmysterium,mortisestDominicae  signifi- 
cativum  rcconciliatiouisque  humanae  olTectivum. 
Quisigiturnegetidsimilitudincmjuredici,  scufigu- 
ram,quodUnigeniti  passionem.quae  semel  prsecessit, 
repriesentat?  Scdhaec  similiiudo  vel  figura  plena  esl 
admodum  voritate  et  gratia.  Veritato  quidem,  quia 
carnis  ac  sanguinis  Christi  dulcedine,  non  modo 
potcntialiter,sed  naturaliter  approbatur  redundare. 
Veritate  dico,quia  nihil  in  eaminus  est  abilla  carne 
quae  clavis  sufiixa  pependit  in  cruco,  nec  aliud  est 
quam  sanguis  ille  qui  pcrtuso  profluxit  ex  latere, 
sicut  Augustinus  ad  neophytos  probatur  dixisse  : 
«Hocaccipite,  inquiens,  in  pane,  quod  pependit  in 
ligno;  hocaccipitc,  in  calice,  quod  manavit  de  la- 
terc.»Ut  manifestepatet,  nihilin  ligno  aliud  pepen- 
dit  quam  caro,nihil  aliud  de  latcre  manavit  quani 
qui  crat  in  corpore  sanguis.Gratia  autem  plena  re- 
dundat;  quod  nos  temporaii  solatur  munere,  ut  id 
demumquodpraetendit  revelata  consequamur  facie; 
gratiaquoque,qua  nos  Capiti  nostro  agglutinat,  ac 
dum  tendimus  ad  patriam,sic  nos  vegetat  ne  defi- 
ciamus  in  via.  Veritate  postremo  pariter  et  gratia 
figura  haec  sive  similitudo  est  referta,  ubi  illum 
proculdubio  percipimus,per  quem  gratia  et  verilas 
facta  est;  etilludidem  totum,  dequo  evangelicum 
intonatpraeconium:  Verbum  carofactum  esl^  et  ha- 

^  bitavit  in  nobis;  et  vidimus  gloriam  ejus,  gloriam 
quasi  Unigeniti  a  Patre^  plenum  gratia  el  verit^te 
Haec  nimirum  estgratia,quam  dummundusnescit, 
repente  accepit.  Hsec  gratia,  quaa  nullum  inveuit 
meritum  et  prorogavit  beneficium.  Hsbc  postremo 
est  veritas  quaa  omnem  excedens  intelligentiam 
piscatoribus  tamen  concredita,  fatuam  mortalium 
aut  destruxitaut  condivit  sapientiam.  Huic  enixius 
vcritati  inhaereamus,  ne  a  gratia  excidamus,  et  ut 
ad  ipsum  qui  veritas  cst  pertingamus»  tantae  gra- 
tiae  arrham  non  ncgligamus;  qu89  ut  vera  quando- 
que  apprehendatur  vita,imprte8entiarum  nobis  con- 
stituta  est  via. 


1393 


LIBER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHRISTI 


1394 


XII.  CaBterum  ut  sua  diviDaB  naturse  servetur  ma-  ^ 
jestas,  ipsique  sincera  non  obfuscetur  serenitas, 
operosior  adhibenda  est  diligentia,  subtiiiterquo 
distinctio  verborum  facienda,  ne  profana  sensuum 
irrepat  confusio,  undo  perversa  consuevit  oboriri 
dissesio.  Hinc  etenim  illa  late  scrpcns  planta  Ma- 
nichseorum  ;  hinc  spurcis&imus  puUulavit  surculus 
Arianorum;  indo  quoque  innumerabilium  pestis 
schismatum  aut  sumpsit  oxordium,  aut  usurpavit 
sibi  suffragium  ;  indr>.  etiam  modernse  haereseos  in- 
centores  impiiquedogmatis  conflatorespuritati  fidei 
calumniam  parant,  divinoquc  mysterio  vcritatem, 
quantum  in  ipsis  est,  derogant;co  quod  simiHtudo 
dicatur  aliqqando,  vel  figura,  ac  si  aliquod  sit  fig- 
mentum^non  veritas.  Verum  diiigenter  cauteque  per- 
pensum  ire  oportet,  quia,  ut  plura  alia,  homonyma 
sunt  duo  vocabula  haec,  cumque  muUifariam  pro 
varietatesensuum.quibus  applicantur.queantaccipi,  ^ 
ita  tamen  nonuunquam  in  divinis  inveniuntur  posita 
litteris,  ut  nihil  veritati  naturae,  nihil  substantiae 
prffijudicentproprietati,  utestillud  in  Genesi  :  Non 
est  boDumesse hominem  solum;  faciamus  ei  adjuto- 
riumsimilesui,  Ubicum  fieri  adjutorium  hominidi- 
citur,n6va  nimirum  creatio  mulieris  intimatur ;  quse 
bene  similis  perhibetur  viro,  quia  profecto  etsi  in 
sexusitdiscretio,  nihil  tamen  estaliud  mulicrquam 
homo,eadem  quippe  natura,  eadem  conditio,  quse  ubi 
una  fuerint,  nulla  probatur  dissensio.  Sicu t  ergo  mu- 
)ier  de  viro non aliud  quam  eadem  caro  similis  est ho- 
nio»  itadeverocorpore  Christi,  inquohabitatomnis 
plenitudo  divinitatis,  substantivum  verumque  con- 
stat  corpus  ip8ius,quod  religiosisin  sancta  Ecclesia  C 
officiis  tractamus,  cui  appositum  nomen  similitudi- 
nis  in  nullo  contraire  probatur.  Porro  si  cui  com- 
paratio  ista  minus  videtur  efficax,  et  ad  susceptae  rei 
negotiam  non  satis  idonea  ;  vel  illud  apostolicum, 
ubi  nuUa  fuerit  ambiguitas,  non  ingratus  audiat  : 
In  similitudine  bominum  factus,  Hic  nomen  simili- 
tudinis,  ut  perspicuum  est,  hominis  veritatem  non 
excludit.  Christus  enim  verus  homo  fuit,  licet  in 
similitudinem  hominum  dicatur  fieri. 

XIII.Defiguraautem  ita  ineodem  Apostolo  legitur 
alibi :  Qui  cum sitspJendorgJoriw,  et  Ggura substan- 
tisB  eju8.  Hic  superstitiosi  verborum  aucupes  frau- 
dulentique  veritatis  impostores,  aut  paternae  Chris- 
stum  substantiae exuant  penitus  dignitate,  autdivino  d 
sacramento  calumniamde  figurae  vocabulo  desinant 
irrogare.  Si  enim  figura  hic  substantise  est  abnega- 
tiva,  non  est  Filius  quod  Pater,  ac  sic  Christi  sa- 
cramentum  dum  similiter  dicitur  figura,  umbra 
est,  non  veritas,  sicut  illud  unde  refert  Scriptura : 
Hsec  aniem  omnia  in  figura  contingebant  illis.  Quse 
omnia?  Maris  videlicet  multiplex  beneficium,  nubis 
in  die  refrigerium,  splendoris  in  nocte  solatium  ; 
sed  et  mannae  nectarei  imbres,  irriguseque  silicis 
madores,  et  caetera  quae  ibi  replicantur.  Sed  horum 
manna  sicut  ceetera  dicitur  figura,  quia  aliud  erat 
atque  aliud  prsesignabat.  Quod  enim  videbatur,  id 
totum  sabatantialiter    erat;   Christi  vero   futura 


mysteria  quibusdam  intellectualibus  indiciis  prae- 
monstrabat,  quod  utique  non  erat.  Unde  Apostolus 
alias  :  <•  Nolo  vos,  inquit,  ignorare,  fratres,quia  pa- 
tresnoslri  canulemescammanducaverunt,  eumdem 
potum  biberunt ;  »  eumdem  scilicet  per  potentiam 
sioa.i.LM.vae  figurae,   non  per  veritatem  exhibitae 
natura3 ;  alioquin  Christus  adhuc  in  vasta  oremo 
saxeus  riget,  ubi  lapis  ille  profluus  aquarum  in  sua 
mole  torpet.  Scriptumquippe  est :  Petraautem  erat 
ChrJstus;  sed  non  petra  de  Virgine  nata  Christus. 
Haec  igitur  figura  jure  dicitur  umbra,  quae  aliud 
prseloquebatur  quam  erat.  Si  autem  Patris  Unige- 
nitus,  de  Deo  Deus,  figura  ejus  a  quo  in  nullo  dis- 
crepat  substantise  dicitur,  ncc  minus  eo  est  cujus 
figura  prajdicatur,  liquet  profecto  quod  ot  divinum 
sacramentum  figuram  dici  liceat,  et  nihil  minus  a 
veritate  carnis  Dominicas  habeat.  Atque  haec  est 
Dominicifi  figura  subslantiae ;  illa  vcro  figura  fuit 
hujus  figurtc.  lllicquippe  fuit  umbra,   hic  veritas 
est  ipsa.  Porro  hic  illam  sancti  Ambrosii  senten- 
tiam  inscrere  opportunum  judicavimus,  qua  quidam 
in  derogationem  sancti  sacramenti,  imo  in  suam 
perniciem,  ut  experti  sumus,  abutuntur ;  in  qua 
alibi  similitudo  pretiosi  sanguinis  scribitur,  alibi 
vero  figura  corporis  et  sanguinis  ponitur;  quibus, 
ut  di(5tum  est,  porversi  quique  in  suo  fortius  errore 
implicantur,  dum  non  auctoris  sensum  in  eis  per 
consequentiam  dictorum  perquirunt,  sed  ex  nudis 
potius  verbis  suam  in  qua  dctriti  sunt  insipientiam 
aslruere  contendunt,  cxque  tunti  doctoris  nomine 
auctoritatem  sibi  comparare,  ac  pcr  hoc  haeresim, 
in  qua  languent,  contra  catholicos  nituntur  defen- 
dere.  Quod  nullatenus  procedet,  necutvolunt  con- 
tinget,  sed  potius   res  quae  in  quaestionem  venit 
clarius  elucescet,si  prioribus  posteriora  consequen- 
tercollata  fuerint,  et  ex  praecedcnlibus  subsequen- 
tium  tenor  verborum  rite  inlellectus  exstiterit;  qui 
ita  se  habet  :  «  Sed  forte  dicis  :  Speciemsanguinis 
nonvideo;  sed  similitudinem  habet.  Sicut>enim  si- 
militudinem  mortis  per  baptismum  suscepisti,  ita 
etiam  similitudinem  pretiosi  sanguinis  bibis,utnul- 
lus  horror  cruoris  sit,  et  pretium  tamen  redemptio- 
nis  operetur.D  Ecce  unde  tota  proccssit  qusestionis 
inter  insipientes  dissensio,  de  quibus  dici  per  Spiri- 
tum  sanctum  in  Propheta  clamat  ratio  :  Dixit  insi- 
.piens  in  cordesuo :  Non  est  Z)eus.Insipiens  profecto 
cst,  qui  Chrislum  diyinitate,  quantum  in  se  est, 
exuit,  dum  eum  mentitum  fuisse,  quod  in  Deum 
non  cadit  aliquo  modo,  asserere  non  metuit,  qui 
similitudinemvel  figuram  tantumesseimpiedogma- 
tizare  praesumit,  quod  ille  vere  carnem  et  vere  san- 
guinem  esse  suum  probatur  aperte  protestari ;  quod 
tale  est  ac  si  diceretur  a  talibus,  et  taliter,  non  sa- 
pientibus,  sed  desipientibus  :  Non  est  Deus, 

XIV.  Non  est  Deus  ergo  dicere,  est  veritati,  quae 
Christus  est,  contradicere,  et  aliter  quam  ipse  de 
seipso  docuit, perverse  senliro,quod  insipientis  om- 
ninoprobaturesse.Autnunquisinsipiensnonaperte 
probatur,  qui  ipsi  Deo  pro  simplicis  servuli  verbo 


1395 


DURANDI  ABBATIS  TROARNENSIS 


\m 


quomodocunque  prolato  renitilur,  et  ejus  planis  ac  A  modum  pertingere  merearis,   mediante  fide,  ad  id 

simplicibus  sententiis  calumniatur?  Dominus  dicit : 

Hoc  est  corpus  meum^  quod  pro  vobis  tradotur ;  hic 

est  sanguismeus,qui  pro  vobiscflundotur.Comedite, 

et  bibite.  Ethocidem  inmei  memoriam  facite.  Isti 

dicunt,Ambrosius  dicil :  Sanguinem  non  video,  sed 

similitudinem  habet,   videlicct  ex  verbis  discipuli 

Magistro  coclesli  injuriam  contumaciter  irrogantes; 

et  cum  scriptum  sit :  Non  est  discipulus  super  ma- 

gris/ru/ij, auctoritatom  Magistri  discipuli  proelatione, 

quantum  in  se  est,  demunt;  unde  non  minus  prae- 

latum  ofifenduntquam  eumqui  ipsum  praefcrunl :  in 

utroque  rei,  utrobique  nihilominus  (^ondemnandi. 

At  no8  sic  honoremus  servUm  ut  semper  et  in  om- 

nibus  prseferamus,  ut   oportet,  Dominum  nec  Do- 


quod  intrinsecus  latet.  Sed  similitudinem  habet, 
intus  veritas  carnis  et  sanguinis  estex  pane  et  vino 
coelesti  opificio  mutatis;  foris  similitudo,  ne  horror 
vnlent  acccdentem  confundere  ostensi  cruoris.Sed 
simililudioem  habet,  inquit,  ubi  non  ipsam  quam 
prius  testatus  est  veritatem  denegat,  sed  quod  aliud 
in  veritatesit,  aliter  oculis  videatur  profecto  decia- 
ral ;  similitudo  igitur  exterior,  veritati  non  prseju- 
dicatinleriori.  Similitudohaec  non  difTertveritatem, 
sed  prseparat  fidem,  informat  credulitatem ;  doq 
minuitbencncium,sed  cumulalmeritum;  mysterium 
velat,  non  adimit  gratiam,  fovet  devotionem  ac 
nulrit,  rationem  piam  non  impedit,  temeritatem 
arcct,  ncgotium    salutis  exercet ;   ha?c  similitudo 


mini    sententiam  ex  verbis   discipuli,    sed  potius  r%  attruhit  te  ac  retinet,  ut  veritas  te  recreet  ac  pro- 


discipuli  dicta  ex  Magistri  metiamur  doctrina,  cui 

nimirum   contraria  sentirc  non  potuit,  si  quidem 

discipulus  veritatis  fuit.  Sed  jam  altentius  conside- 

randum  quomodo  vir  tantus,  qui  inlitem  abinfide- 

libus  vocatur,  a  suo  auclore  Domino  nostro  magi- 

stro  veritatis  non  dissenliat,imo  in  omnibus  concors 

existat.  Quipaulo  superius  ait :  «  Didicisti  ut  panis 

corpus  Christi  fit,  et  vinum.in  calice  mittitur,  sed 

fit  sanguis  consecratione  cadesti.»  llic  sane  nihil 

est  dissonantiae,  nihil  prorsus  quod  discrepeta  re- 

gula  veritatis  calholicae,  nihil  omnino  quod  verbis 

Dominicse  repugnet  sententiaj.   Haec   verba  potius 

Dominica  quomodo  accipienda  sint,  dicta  declarant. 

Dominus  enim  ait  :  Hocost  corpus  meum ;  Ambro- 

sius  qua  ratione  id  valeat  lleri  lucidius  exponit,dum 

mutatione  panis  ac  vini  Ghrisli  corpus  el  sanguinem 

coelesli  testatur  benedictionc  eflici ;   qui  si  hanc 

suam  tam  perspicuam  de  veritale  Dominici  corpo- 

ris  et  sanguinis  sentenliam  in  eodem  pene  versiculo 

oblitus  aliud  sensit,  et  aliter  docuit,  jam  non  Do- 

mino,  scdsibi  ipsi  conlrarius  cxistit ;  quod  ridicu- 

lum  est  cogilare,  ncdum  affirmare. 

XV.  Ergo  videamus  quod  sequitur  :  «  Scd  forte 
dicis  :  Spcciem  sanguinis  non  video,  sed  similitudi- 
ncm  habet.»  Ilic  in  primis  altcnde  quod  personam 
cujuslibel  affigural  idiotoe  diccnlis  :  Speciem  san- 
guinis  non  video ;  cui  dubilanti,  nec  rem  ut  est 
expendere  digne  valenti,  respondet  :  ««  Sed  simili- 
tudinem,  iiiquiens,  habet.»  Ac  si  diceret :  Opauper 
ingenio,  o  cfficax  sensu,vel  sicut  discipulis  Domi- 


vehat.  Proinde  ergo  venerare  et  honoi*a  hancsimi- 
litudinem  quam  divina  praetendit  dispensatio,  ut 
dignus  quandoque  fias  quiveritatis  quae  repositaest 
non  frauderis  beneficio,  quia  Mediatoris  quodam 
modo  vice  fungitur,  ut  amoveat  horroi*em,  gratiam 
largiatur.  Hincprofecto  subjungitur :  «  Sicut  enim 
mortis  similitudinem  por  baptismumsuscepisti,ita 
eliam  similitudinem  protiosi  sanguinis  bibis,  ut 
nullus  hoiTor  cruoris  sit,  et  pretium  tamen  redem- 
ptionis  operetur.»  Hic  etiam  similitudinem  pretiosi 
sanguinis  bibi  declarat,  ut  cruoris  tantum  horror 
procul  absistat,  sicutmortis  simiHtudosuscipiturin 
baplisma,  cum  baptismum  verum  sit  el  efficax  sa- 
cramenlum,  ut  vitia  obruat,  vitoe  sanctitatem  confe- 
rat;  aliquin  si  verum  non  esset,  qualiter  tantum 
boni  deferret?  Et  tamcn  morlis  similitudo  dicitur, 
cum  tamon,  ut  pr»missum  est,  vere  peccatis  affe- 
rat  interitum,  virtutibusortum  praebeat  et  ministret 
incrementum.  Sic  quoque  non  immerito  pretiosi 
sanguinis  hauritur  similitudo,  ut  cruoris  auferatur 
penitus  horroi,  et  tamen  sicut  verus  est  sanguis, 
ita  vcre  prelium  operatur  redemptionis.  Uiide  jam 
de  similitudine  superducta,  ob  certre  rei  gratiam, 
disputare  prsefatus  doctor  desinit,  atque  de  vcritale 
naturali,  quae  Dominico  inest  sacramento,  de  qua 
etiam,  ut  superius  patet,  tanta  dixerat,  consuete 
disscrit.  ««Didicisti,  inquit,  quia  quod  accipiscorpus 
Christi  est. »  Gorpus,  ait,  est  quod  aecipis  in  veri- 
tute,  cui  similitudo  militat  dispensntione.  Gorpus  ut 
redcmptionem  pretio  operetur  :>imililudo,  ut  hor- 


nusait^infirmisadliuc  et  divinanondumsacramcnta  D ''o^is  taedium  probellalur,  et  devotionis  sincentas 


\ 


capcre  valentibus,  0  stulle  et  lardc  cordc  ad  cre- 
dendum;  miraris  quod  corpusaudis;  quod  sangui- 
nem  audis,  sed  speciem,  id  est  veritalem  carnis  et 
sanguinis  quae  intus  esl,  quia  non  credis,  non  cer- 
nis;  quamsi  nimirum  crederes,  sine  dubio  videres. 
Credc  ergo  ut  videas,  nam  credere  jam  corde  est 
videre;  quod  dum  fliiTorlur,  dum  ad  intuendam  tanti 
mysterii  profundilatem  acies  mentis  fidei  benelicio 
mundanda  et  illustianda  exs])ec{atur ;  quod  cxte- 
rius  patet,  interim  quia  simililudinem  habet,  ne 
contemnas,  ne  in  judicium  damnationis  merito  in- 
cj*edulitatis  incurras.  Suscipe  quod  patet,  ut  post- 


excrceatur,  ut,  dum  quod  non  videt,  credit,  dignius 
assequatur  quod  pollicetur  operta  majeslas  mysterii. 
Sequitur  :  «  Vis  scire  quam  verbis  coelestibus con- 
secretur?accipequ8Bsuntverl)a.Dicitsacerdos:Fac 
nobis  hanc  oblationem  ascriptam,  ratara,  r&tioDa- 
bilem,  acceptabilem,  quod  est  figura  corporis  et 
sanguinis  Domini  nostri  Jesu  Ghristi.»  Qood  figu- 
ram  dicit  sic  accipe  :  quia  cum  hoc  dicit  sacerdos 
et  agit,  ipsum  Dominum  figurat  sua  sacramenla 
tractantcm  et  consecrantem,  et  ea  ipsa  paritcr 
qute  sacrabat  corporis  sui  et  sangiiinis  myslcria 
prseferentem  : «  Quod  est,  inquit,  fi^ra  corporiset 


1397 


LIBER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHRISTI 


1398 


sanguinis.  »  Figura  dicitur,  eo  quod  jam  prsesen-  ^  plebem  redemit.  «<  Nota  diiigenter  singula,  et  vim 


telur  simplex  panis  el  vini  substantia  unde  verbis 
potentibus  coelestia  officidebcnnt  sacramenta,  ut  sa- 
cerdotis  oratio  docet,  et  indicat  :  «  Fac  nobis  in- 
quiens,  hanc  oblationem  ratam.  »  Vidclioetut  suam 
naturam  excellat;  «  rationabilem,  »  ut  tibi  placeat; 
«  acceptabilem,  »  ut  nobis  proficiat;  vcl  «  ratam,  » 
ut  a  figura  transformetur  in  vcritalem  :  «  rationa- 
bilem, »  ut  nostr»  tibi  commendet  dcvotionis  servi- 
lutem ;  »  acceptabilem,  ut  sufficiat  nd  impetran- 
dam  ca^lilus  propitiationem  :  «  Qui  pridie  ,  inquit, 
quam  pateretur  accepit  panem  in  manibus  suis 
sanctis,  respexit  ad  ccclum,  ad  te,  Pater  sanctc, 
omnipotcns  oeterne  Deus  gratins  agens  l)enedixit, 
fregit  fractumquc  apostolis  et  discipulis  suis  tradi- 


verborum  pondera.Verba,  inquit,Ghristi  operantur, 
«  sangais  eriicilur  qui  plebem  rodemit,  »  quia  nimi- 
rum  non  alius  est  qui  efficitur,  quam  qui  redemit 
sanguis.Idcm  igiturillc  fubus,  et  istosacratus  unus 
Cfcl  ....!v..  '..iiisti  sanguis  verus,  licet  figura,  juxta 
aliquid  uicauii-;  non  tamen  sicut  manna,  quod 
corpus  Christi  non  erat,  scd  signabat :  propter  quod 
et  umbra  vocatur,  cum  substantialiler  manna  tan- 
tum  fuisseprobatur.  Unde  Augustinus :  «Sed  manna 
umbra  eral;  ista  veritas  est :  Panis  qaem  ego  de- 
derOyCaroinea  cst\  hioestpanisde  coelodescendens. 
Mira  plane  res  !  panis  descendit  de  coelo,  panis 
quoque  est  caro,  ergo  caro  de  coelo  ;  itane  est? 
Ita  plane,  sic  enim  scriptum  est  :  Qui  descendit  de 


dit,  dicens  :  Accipite,otedite  cx  Jiocomncs;  Jiocest  B  ccelo  filiusbominis^  qui  cst  in  ctelo.  Videsne  quanta 


enimcorpus meumj  quod pro  vobis confringctur.  Si- 
militer  et  calicem  postquam  coenatum  est,  dicens  : 
AccipitCy  et  bibite,  hic  est[B\.^  enim']  sangaismeus. 
Vide,  ille  verba  omnia  sunt  evangelistaeusque  acc/- 
pite,  sive  corpus  sive  sanguinem.  Inde  verba  sunt 
Christi.  Vide  singula  verba  :  «  Qui  pridie  inquit, 
quam  pateretur,  accepit  panem.  »  Antequara  conse- 
cretur  panis  est  ubi  autem  verba  Christi  accesse- 
rint  corpus  est  Christi.  Denfque  audi  dicentem  : 
Accipite^  et  edite  cxhoc  omnes;  hoc  est  enim  corpus 
meum.  Etante  verba  Christi,  cahxestvini  et  aquae 
plenus;  ubi  verba  Christi  operata  fuerint,  ibi  snnguis 
efficitur,  qui  plebeni  redemit.  Ergo  videte  quantis 
generibus  potens  est  sormo  Christi  in  adversa  con- 
vertere.  Denique  [a/.,  deinde]  ipse  Dominus  Jesus 


sit  unitns  Dominicaj  pcrsona?  qnantaque  vcritas 
utriusque  naturse  in  Dominico  homine?  In  ccclo 
caro,  Verbum  in  tcrra  ,  imo  Vcrburo  et  caro  in 
coelo  ct  in  terra,  quia  nimirum  una  Dei  et  hominis 
est  Chrisli  Jesu  persona ;  hic  autem  est  panis 
vivus  cx  simila  nostra)  humanitatis,  et  divinitatis 
rore  confectus ;  sicut  cnim  granum  frumenti  vo- 
lubili  tritum  mola  rcspergitur  aqua  ,  ut  panis 
fiat,  ila  illud  frumenti  granum  per  dispensatoriam 
morlem  in terram  deciduum,  ut  multum  afferret  fru- 
ctum  stiliicidio  irrorntur  divinitntis,  ut  sit  jam  non 
duo,  sed  unus  pnnis,  atque  ita  figura  Dei,  et  figura 
carnis,  una  sit  figura  sacramentarii  pauis,  nonfuti- 
lis  sed  plena  veritatis.Quem  illa  mulier  evangelica 
tribus  farinae  satis  occuiuit,  quod  sufficienter  fer- 


testificatus  est  nobis  quodcorpussuum  accipiamus  n  mentatus  fierct  accommodus  usibus  humanis.  Hoc 


et  sanguinem.  Nunquid  debemus  de  ejus  fide  et 
testificatione  dubitare?  »  Hic  beatus  Ambrosiusde 
fide  et  tostificationo  Christi  hsesitantes  manifeste 
redarguit,  verumque  Christi  corpus,  vorum  ejus 
sanguinem,  panem  et  vinum  post  verba  Christi 
aperta  confessione,  asserit,mutatis  videlicotnaturis 
potentia  dominici  sermonis.  Quapropter  jam  per- 
spicuum  et  evidens  est  quare  superius  similitudi- 
nem  habere  sanguinis,  non  speciem  videri  dixerit. 
«  H8ec,aitsimilitudo  solaestsanguinis,nonsanguis; 
sed  similitudinem,  inquit,  habet,  «cujusnon  videri 
dixerat  speciem;  quodsi  dixisset,  spem  sibi  salutis 
pretiumque  funditus  redemptionis  ademisset;  ideo- 
que  Christo  Jesu  ac  suisquae  ante  praemiseratver- 
bis,  et  post  subdideral;  contrariusomnino  probare- 


igitur  spiritualiter  pnne  digneque  prasgustato,  ita 
mercbimur  concorporari  Christo  ut  ipse  in  nobis» 
et  nos  simus  in  ipso,  fietque  ex  compluribus  non 
plures,  sed  unus  panis,  per  consummatae  videlicet 
sacramcntum  unitatis  in  ipso  et  in  nobis.Unde  Apo- 
stolus  ait :  Itaquc  unus  panis^  unum  corpus  multi  su- 
mus.  Ingens  igitur  dependendus  est  labor,  oratio- 
nisque  usus  froquentior,  coienda  animi  puritas,  se- 
ctanda  prse  omnibus  charitatis  unitas,  ac  sic  fre- 
quentanda  tantae  gratise  veritas  ;  quotidianus  enim 
hic  panis  nuncupatur,  cum  in  Oratione  Dominicadi- 
ciiur  ;  Panem  nostrum  quotidianum  da  nobishodie. » 
Hic  Pater  Augustinus  talia  prosequitur  ;  «  Si  quoti- 
dianus,  inquiens,  est  panis,  cur  post  annum  illum 
sumis  quemadmodum'Gra3ci  in  Orienti  facore  con- 


n 

tur  esse.  Cum  ergo  dixit  speciem  non  videri,  sed       sueverunt?  Accipequotidie  quodquotidieprosit,sic 


habere  similitudinem,  sanguinem  revera  nullatenus 
esse  negavit,  ad  quemspecies,  veisimilitudo  viden- 
tur  referri.  et  aliud  ei  tribuere,  vel  negare  sui  dimi- 
nutione;  namlicetnon  videatur  in  sua  specie,licet 
aliquam  videatur  quam  prsetendit  similitudinem 
habere,  non  nihil  tamen  potest  esse.  Nam  et  verus 
sanguis  est,  vero  de  corpore  Dei  et  hominis  Jcsu 
Christi.  Nec  alius  quamqui  de  Virginis  carneexor- 
tum  accepit,  et  in  pretium  fusus  est  mundi,  sicut 
post  pauca  declarat  prsefatus  doctor  ubi  ait : «  Ubi 
verba  Christi  accesserinty  ibi  sanguis  efficitur  qui 


vive  ut  quotidic  merearis  accipere.  Qui  non  mere- 
tur  quotidic  nc^^.iperc,  non  merctur  post  annum  ac- 
cipere.  Quomodo  Job  sanctus  pro  filiis  offerebatsa- 
crificium?ne  forte  aliquidvel  in  corde  peccassont. 
Ergo  tuaudisquod  quotiescunque  hoc  sacrificium, 
mors  Domini,  resurrectio  Domini,  elevatio  Domini 
significctur  et  remi8siopeccatorum;et  panemistum 
vitaj  j)eterna3  quolidienon  assumis?  Qui  vulnusha- 
bet  medicinam  requirit;  vulnus  est,  quia  sub  pec- 
cato  sumus ;  medicina  est  coeleste  et  venerabile 
sacramentum. » Heec  suntpretiosa  sancti  Augustini 


1399 


DURANDI  ABBATIS  TROARNENSIS 


1400 


dicta  contra  eos  praecipue  qui  post  novem   annos  Aquia  voluit,  potuit  absque  dubio  quod  dixit  imple- 


semel  coramunicant;  et  cura  infidelitatis  arguuatur, 
humilitatem  mentiuntur,  qui  si  humilitatis  gratia  a 
sacramento  sancto  sese  suspenderent,  nequaquam 
perversa  sentiendo,  etinlutonupcrae  hoerescos  im- 
pudenter  hsesitando  contra  idem  sacramentumpro- 
caciter  disputarent.  At  nos,  quibus  alia  sententia 
est,  si  munditia  cordis  cum  innocentia  operis  con- 
sentit,  divinis  frcquenter  participemur  mysteriis. 
Si  vero  capilaha  premunt  crimina  sanctis,  non  ut 
in  peccalis  pcrseveremus ,  abslineamus;  sed  ne 
Buper  impia  temerilate  damnemur,  si  impudenter 
mortalibus  atlaminati  vitiis  ad  ipsa  nos  praesu- 
menda  immergamus.  Ergo  ad  tempusabstineudum 
estita  a  sanctis,  scd  pocnitcntia  ocius   adhibenda, 


re,  carnemque  suam  nobisin  escam  et  potum  prs- 
bcre  ;  quod  quamvis  ratione  videatur  minus  com- 
pertum,  fide  tamen  constat  omnino  perspicuam. 
Qucmadmodum  enim  credimus  Verbum  camem 
ractum,  et  indubilanter  tenemus ,  sed  qualiter  sit 
nulla  ratione  novimus :  ita  et  in  Dominico  sacra- 
mentopnnem,  qui  cernitur,  nihil  aliud  quam  Christi 
carncm,  quoe  percipitur,  intclligimus  ,  tametsi  hoc 
capere  vel  disserere  nequeamus.Hoo  autem  credi- 
musy  quoniam  ipsa  eadem  divinse  virtutis  efQcacia 
qure  Dominicsc  incarnationis  exstitit  crealrix,  hajos 
quoque  coolestis  sacramenti  semper  sit  efficax,  po- 
tensque  operetrix.  His  igitur  propter  perfidorum 
insolontiam,  paucis  quidem  pro  rei  magaitudiDe 


ut  cessando  a  malis,  dignaque  satisfactiono  vitam  „  niinusque  accuratis  pro  majestatis  dignitate,  sed 


mundando  a  peccatis,  satagamus  amissam  rcpa- 
rando  gratiam  sacramentorum  communione  digni 
quandoque  invcniri.  Qui  autem  ab  his  criminibus 
vel  vitae  innocentia  immunis  esl,  vcl  digna  post 
lapsum  pcenitentia  subsequente  indemptus  effectus 
est  sic  frequenter  atque  cnm  humililalc  communi- 
cet,  ut  et  infirmitalem  suam  diligenler  consideret 
et  a  minimis,  opiluhmte  Deo,  peccatis  abstinere  de 
csetero  festinet,  deque  Dei  misericordia  nullatenus 
desperet,  qui  utquotidianis  lapsibus  nostris  quoli- 
dianum  procuraretremedium,  cocleste  hoc  novum- 
que  non  annuatim,  sed  diatim  agendum,  remotis 
veteribus,inslituitsacrificiumquo  crebrius  pastiac 
subinde  refecti  innovemur,  fideiquc  gratia  illustre- 
mur,  quemadmodum  ait  PaterAugustinus  :  «  Acces- 


libratis  rata  vcritatis  sequitate  ,  praelibatis  potios 
quam  peroratis,  quorumdam  temeritalem  compe- 
scere,  alque  habenis  modestiae  tcmperare  dignum 
duxi,  ut  immoderatius  divini  sacramenti  altitudi- 
ncm  perscrutari  nequaquam  praesumant,  ne  ofTen- 
sam  subobtentupietatis  incurrant,  quibus  sufficere 
dcbet  pura  fidci  simplicitas,  ct  ab  inquis  tradila 
etab  eorumsuccessoribusadnosusque  transmissa; 
nec  humana  in  divinis  est  sectanda  loquacitas,  uade 
est  illa  bcati  Hilarii  sententia  :  «  Non  est  inquil, 
humano  Hut  sa^culi  sensu  in  Dei  rebus  loquendum, 
nec  pcr  violentiam,  atque  imprudentem  praedicatio- 
nem,  ccelcslium  dictorum  sanitali  aliense,  atque 
inipiae  intclligentise  extorquenda  porversitas  est.  • 
Haec  illos  proprie  sententia  respicit  qui    humano 


serunt  Judseiad  Ghristum  utcrucifigerent :  nosac-  C  sensu  cwlestibus  dictis  violentiam inferunt  exort« 


cedamus  ut  corpus  ejus  accipiamus  et  sanguinem. 
Illi  de  crucifixo  contenebrati  sunt :  nos  manducando 
et  bibendo  Crucifixum  ,  illuminamur.  «  Kcce  hic 
nulla  scribitur  figurn,  scd  aperte  manducari  Gruci- 
fixus  atquc  bibi  perhibetur.  Alibi  quoque  ait :  «  In 
sacramento  crcdentes  bibcrunt  sanguinem  quem 
fuderunt  ssevientes.  »  Hic  quoque  nullum  similitu- 
dinis  ofienditur  nubilum,  sed  eumdem  in  sacra- 
mento  dicti  sunt  bibisse  sanguincm ,  credentes^ 
quem  saevlontes  fuderunt.  Et  in  libro  Gonfessio- 
num  :  «  Ille,  inquit  tuus  unicus  redemit  me  san- 
guinesuo;  non  calumnientur  mihi  superbi,  quoniam 
cogito  pretium  meumetmanduco,  etbibo,  eterogo 
et  pauper  cupio  saturari  ex  co.  »  Eccc  Augustinus 


impietatis,  dum  divinum  sacramentum  nota  depra- 
vant  turpitudinis. 

PARS  SEXTA 
XVII.  Sunt  autem  multa  in  Scripturis,  quae  si 
vehementius  exaggerata  fucrint,  non  opemsalatis, 
sed  errorem  inferant  perditionis,  nec  acuant  intel- 
lectum,  sed  mentis  confundant  intuilum  ;  in  quibus 
quicuuque  modum  reservarunt,  in  Ecclesia  catho- 
lica  perstiterunt;  qui  vero  pereffiuxerunt  obturato- 
que  insipienti  corde  in  cogitationibus  evanuerunt, 
in  multiplices  falsitatis  phantasias  devoiuti  sunt, 
haeresiarchesque  efTecti,  schismata  et  conrisiones 
operati  sunt.  Cum  ergo,  ut  dictum  est  innumera 
sint  Scripturoe  sacrse  mysteria,  quse  reveren  magis 


Christum  cogitat  pi  etium  suum,  eumque  se  man-  D  mortales  quam  scrutari  oporteat,  pauca  hic  ad  evi- 


ducare  dicit,  quia  cibus  est,  et  bibere,  quia  potus 
est,  ulpote  caro  et  sanguis,  et  erogare  ,  episcopus 
enim  erat,  et  pauperem  cupore  ex  eo  saturari, 
quia  humilis  nesciebat  faslidium  divini  sacra- 
menti. 

XVI.  H»ic  igitur  fideliter  et  cum  fidelibus  creda- 
mus,  ut  manducando  Grucifixum  et  bibendo  cum 
illis  veraciterilluminemur,  neperinfidelitatem  cum 
impiis  obtenebrcmur;  qui,videlicetinfideles,tametsi 
vocem  Ghristiquao  carnem  suamdixitcomedondam 
bibendumque  sanguinem  nequiverint  ferre,  quia 
nolueruntreverenter  credere,  tamen  Christus  Deus 


dentiam  rei  subtexam,  ex  quibus  est  illa  de  voca- 
tione  gentium,  Judseorumque  repulsione  districta 
divinitatis  censura  in  quam  cum  Paulus  apostolua 
opportunitate  disputationis  impegisset,  nec  se  ex- 
planandse  neque  nos  eis  capiendse  sufficere  pervi- 
disset,  in  admirationemdivinisecreti  repenteenim- 
pens  :  0,  inquit,  alUtudo  divitiarnm  sapicDtim  et 
scientiic  Dei^quam  incomprehensibiUa  sant  jadicia 
ejuSf  ct investigabiJcs  visa  ejus!  Sed  et  illud  de ani- 
marum  origine,  de  qua  multiplex  apad  mundi  phi- 
losophos  fuit  disputatio,  inter  noBtrae  religionis 
probatissimos  duplex  est  agitata  ratidcinatio.  Cajtis 


1401 


LIBER  DE  CORPORE  FT  SANGUINE  CHRISTI. 


Am 


altera  quidem  pars  ad  reddendain  qusestionum  so-  A  bibit  meum  sanguinem  In  me  manet  et  ego  in  iUo; 


lutionem  paratior,altera  vero  est  ad  fidei  integrita- 
tem  propensior.Sed  ea  nimirum  evicit  quse  ad  ve- 
ritatem  pracponderavit.  Ita  quoque  et  hoc  coeleste 
sacramenlum  credendum  est  potius  quam  discu- 
tiendum.Satiusestenim  aliquiddissimulanter  igno- 
rare  quam  quid  inhoneste  de  re  tanta  diffinire, 
quiainaltero  prdesumptionisestpericulum,in  altero 
sobrietatis  catholicoe  negotium.  Unde  beatus  Gre- 
gorius  ait :  «  Quod  ex  agno  remanet  igne  combu- 
rimu8,quandohocquodde  mysterio  ejus  penetrare 
non  possumus,  potestati  sancti  Spiritus  humiliter 
reservamus,utnon  superbequis  audeat  vel  contem- 
nere,  vel  denuntiare  quod  non  intelligit,  sed  hoc 
igni  tradatyCum   Spiritui   sancto  reservat.  n  Ergo 


quomodo  intellecturi  sumus  hoc?  Nunquid  etiam 
illos  poterimus  hic  accipere  de  quibus  dicitApostolus 
quod  judiciumsibimanducantetbibunt,  cum  ipsam 
carnem  manducent,  et  ipsum  sanguinem  bibant? 
Nunquid  Judas,  Magistri  venditoret  traditor  impius. 
quamvis  primum  ipsum  manibus  ejus  confectum 
sacramentum  carnis  et  sanguinisejuscum  caeteris 
discipuli8,sicutapertiusLucas  evangelista  declarat, 
manducaret  et  biberet,  mansit  inCristOy  aut  Chn- 
stus  in  eo?  »  Item  Augustinus  :  «  Hoc  totum  quod 
Dominus  de  carne  et  sanguine  suo  locutus  est,  et 
quod  hinc  voluit  intelligi  manducatores  et  potatores 
carnis  et  sanguinis  sui ;  hoc  ergo  totum  ad  hoc 
nobis  valeat  ut  carnem  et  sanguinem  Christi  non 


quod  ipsa  per  se  Veritas  de  suo  sancto  corpore  et  n  edamus  tantum  in  sacramento,  quod  et  multi  mali, 


sanguine  definivil,  credamus,  quoque,  ut  credere- 
tur,per  Scripluras  divinitus  inspiratas  dignata  cst 
revelarc,  profileamur.  Ab  his  nulla  recenter  emer- 
gente  opinione  evellamur;  pro  his  quoque  defen- 
dendis  quidquid  est  rerum,  quidquid  virium  sed  et 
sanguinem  ipsum,  si  ita  rex  exigit,  impendamus. 
Caro  enim  vera  est,  verusque  sanguis  Christi  sa- 
cra  confectiopanis  et  vini,quaB  per  mysterium  pas- 
sionem  ipsius  reprcescntat  Unigeniti,  proque  su- 
mentium  meritis,  vitae  fit  stipendium,  sive  judicii 
causasingulis.  Quodsi  his  altius  quid  pro  perver- 
sitate  ebullientium  hsereticorum  refellenda  depro- 
mere  necesse  sit,  idipsum  quoque  modum  proba- 
bilis  non  excedat  rationis,  nec  gratia  destituatur 
plenissim^v  honestatis,nam  adorane  redundat  prse- 


sed  usque  ad  spiritus  participationem  manducemus 
et  bibamus,ut  in  Domini  corpore  tanquam  membra 
maneamus,  et  non  scandalizemur  etiamsi  multi 
modo  nobiscum  manducent  et  bibant  temporaliter 
sacramenta,  qui  habebunt  in  fine  tormenta.  »  Item 
SMipvR '.vEgosumpanis  vivus,qui  deccelo  descendi, 
De  coelo  descendit  et  manna;  sed  manna  umbra 
erat,ista  veritas  est :  8i  quis  manducaverit  ex  hoc 
panOf  vivetinsettirnumjet panis  quem  egodabo^caro 
mea  est  pro  mundi  vita,  Hoc  quando  caperet  caro, 
quod  dixit  panem  carnem?  vocatur  caro  quod  non 
capit  caro,  et  ideo  magis  non  capit  caro,  quia  vo- 
caturcaro  :  hoc  enim  exhorruerunt,hoc  non  posse 
fleri  putaverunt.  »  Et  paulo  superius :  «  Nunquid 
nonmorimur,  fratres,  qui  manducamus  panem  de 


stigium  impietatis  aliquod  ubi  suspicari  vestigium  ^  coelo  descendentem?  sic  sunt  illi  mortui  quemad- 


turpitudinis,ubi  consistit  forma  disciplinae  coelestis, 
decusque  totius  sanctitatis.  His  itaque  quse  dicta 
sunt  pro  modo  exortse  quaestionis,  et  sufficere 
credo  his,quibus  veritas  placet,non  prolixitas  ora- 
tionis;  copiosa  divinorum  testimoniorum  ex  Pa- 
trum  dictis  excerpta  adnectere  exempla  proposui, 
quibus  fideles  quique  plenius  informati  suam 
tueantur  credulitatem,  et  perfidorumsecurius  sub« 
sannent  impietatem  et  objectas  acrius  propellant 
qusestiones. 

XVili.  Augustinus  ergo  ait  in  libro  Psalmorum: 
«  Ferebatur  in  manibus  suis :  hoc  vero,  fratres, 
quomodo  possct  fieri  inhominequiRintelliget?Quis 
enim  portatur  in   manibus  suis?  Manibus  aliorum 


modum  nos  sumus  morituri.  Nam  teraporaliter  et 
hi  profectoraorienturqui  Christura  raanduCant,sed 
vivent  in  8eternura,quia  Christus  est  vita  setema.  ? 
In  eodera : «  Caro  non  prodest  quidquam^  sicut  illi 
intellexerunt,  non  sicut  ego  do  ad  manducandum 
carnem  raeara.  »  Itera  :  «  Vitara  habes  seternam  in 
ministratione  corporis  et  sanguinis  tui;  et  nos  cre- 
diraus  et  cognovimus  quia  tu  es  Christus  filius  Dei 
vivi,  id  est  quia  ipse  vita  seterna  tu  es,  et  non  das 
in  carne  etsanguine  tuo  nisi  quod  es.  »  Hic  sterco- 
rianistsB  audiant  quid  tantus  doctor  dicat  :  «  Non 
das  in  carno  et  sanguine  tuo,  nisi  quod  es.  »  Vita 
aeterna  ipse  es,  etvitara  {eternara,  quod  es,  das  ; 
non  stercora,  quod  non  es,  in  carne  et  sanguine, 


potest  portari  horao  raanibus  suis   nemo  portatur.  D  quiex  te  est.Item  Augustinus  :  «  Locutus  est  nobis 


Quomodo  intelligalur  in  ipso  David  secundum  litte- 
ram  non  invenimus;  in  Christo  autem  invenimus. 
Ferebatur  enira  Christus  in  raanibus  suis  quando 
coraraendans  ipsura  corpus  suura,  ait  :  Hoc  est 
corpus  meum.  Ferebatur  illud  corpus  in  raanibus 
suis,  ipsa  est  hurailitas  Doraini  nostri  JesuChristi, 
ipsa  raultura  coraraendatur  hominibus.  »  Et  post 
pauca  ait :  «  Accesserunt  enim  ad  illum  Judsei  ut 
crucifigerent :  nos  ad  eura  accedaraus  ut  corpus  et 
sanguineraejusaccipiaraus.  Illide  Crucifixo  conte- 
nebrati  sunt :  nos  raanducando  et  bibendo  illumina* 
mur. » Alibi  dicit  ^aQai  maaducat  meam  caracm  et 


Dorainus  de  corporeet  sanguinesuo,quoruracorpu8 
dixitescara,etsanguinera  potura.Sacraraentura  flde- 
liuraagnoscuntfideles.Curaergocomraendanstalem 
escam  et  talempotura,diceret :  Nisi manducaveritis 
carnem  meam  et  biberitis  sanguinemmeum^non  ha- 
bebitis  vitam  in  vobis :  et  hoc  diceret  de  Vita,  quis 
alius  quara  ipsa  vita?  erit  autera  illi  horaini  raors, 
non  vita,  qui  mendacera  putaverit  vilam.  Scanda- 
lizati  sunt  autem  discipuli  ejus,  non  quidem  omnes^ 
sed  plurimi.  Quibus  respondit  Dominus  :  Hoc  voa 
scandalizatlpniaiis  quia  decorporehoc  quod  videtis 
partes  facturus  simy  et  membra  meaconscissurut, 


1403 


DURANDI  ABBATIS  TROARNENSIS. 


1404 


et  vobis  daturus  ?   Si  ergo  rideritis   fllium  homi-  A  ipsum  hominem  videat  artificio  ccelestis  misericor- 


nis  ascendentem  ubi  erat  prius?Quid  sibi  vult  hoc? 
Certe  qui  integer  ascendore  potuit,  consumi  non 
potuit.Ergo  de  corpore  ot  sanguine  suo.  dedit  nobis 
salubrem  refectionem,et  tam  magnam  breviter  sol- 
vit  de  sua  integritate  qusestionem.  » Item  Augusti- 
nus  :  a  llle  tuus  unicus  redemit  me  sanguine  suo,  et 
cogitopretium  meum  et  manduco,  et  bibo.  »  Alibi  : 
«  Rectc  ergo  sub  ara  martyres  collocantur,  quia 
super  aram  Christus  imponitur,  recte  sub  altario 
justorum  membra  requiescunt,  quia  supor  altare 
corpus  Domini  oflcrtur;  nec  immerito  illic  justi 
vindicta  sanguinis  postulatur,  ubi  etiam  pro  pecca- 
toribus  Christi  sanguis  effunditur.  i> 
XIX.    Sanctus   quoque   Cyrillus   cum  cl  apud 


diseChristi  corpus  efTectum.nEt  bealus  Gregorius: 
«  Debemus,  inquit,  prsesens  88eculum,vel  quia  con- 
spicimus  defluxisse,  tota  mente  contemnere  et  quo- 
tidiana  Dco  lacrymarum  sacrificia,  quotidianas 
carnis  ejus  et  sanguinis  hostias  immolare.  Hajc 
namque  singulariter  fay.,  singularis]  victima  ab 
a^terno  interitu  animam  salvat,  quse  illam  nobis 
mortem  Unigeniti  permysterium  repraesentat;  qui 
licet  surgens  a  mortuis  jam  non  moritur,  el  mors 
ei  ultra  non  dominabitur,  tamen  in  seipso  immor- 
taliter  atque  incorruptibiliter  vivens,pro  nobis  ite- 
rum  in  hoc  mysterio  sacrse  oblalionis  immolatur, 
ejus  quippe  ibi  corpus  sumitur,  ejus  caro  in  popuH 
saIutepartitur,eJussanguis,nonjam  in  manus  in- 


Ephesum  congregatis  :  Annuntiantes,  inquit,    se-  n  fidelium,  sedinora  fldelium  funditur.  »  Indialogo 


cundum  carnem  mortem  unigeniti  Filii  Dei,  id  est 
Jesu  Chri«ti,  et  resurrectionem  ejus  et  in  coelos 
ascensionem  pariter  confitentes  incruentam  cele« 
bramus  in  ecclesiis  sacriAcii  servitutem.  Sic  etiam 
ad  mysticas  benedictiones  accedimus,etsanclifica- 
mur,participes  sancti  corporis  etpretiosi  sanguinis 
Christi,  omnium  nostrum  redemptoris  efTecti;  non 
ut  communem  carnem  participantes,  quod  absit  1 
nec  ut  viri  sanctiQcatiet  Verbo  conjuncti,secundum 
dignitatem  unitatis,  uut  sicut  divinam  possidentis 
habitationem,  sed  vere  vivificatricem,  et  ipsius 
Verbi  prepriam  factam.  »  Et  beatus  Ambrosius  : 
M  Caromea  vere  estcibus,etsanguismeusvereest 
potus,  Carnem  audis,  sanguinem  audis,  mortis  Do- 
minicse  sacramenta  cognoscis,  divinitati  calumnia- 
ris?  Audi  dicentem  ipsum  :  Spiritus  carnem  et  ossa 
non  babet,  Nos  autem  quotiescunque  sacramenta 
sumimus,  quae  per  sanctae  orationis  mysterium  in 
carnem  transfigurantur  et  sanguinem,  mortem  Do- 
miniannuntiamus.»  Huc  usque  beatus  Ambrosius, 
in  cujus  verbis  considerandum  est  quod  ait  sacra- 
menta,  id  est  panem  et  vinum,  quse  a  sacrando  ita 
dici  patet,  per  sanctee  orationis  mysterium  in  car- 
nem  transfigurari  et  sanguinem,  quia  profecto,  ut 
supra  ait  Augustinus :  «  Post  verba  sacrae  orationis 
non  jam  panis  et  vinum,  ut  pote  in  aliud  coelesti 
virtute  translata,  sed  caro  et  sanguis  Christi  cro- 
duntur,  per  qu.^e  moi*tem  ejus  annuntiamus.»  Hinc 
etiamEusebiusEmissenus : «  Recedat,inquit,omne 
infidelitatis  ambiguum,  quandoquidem  qui  auctor 


quoque  Basilii  atque  Joannis  ita  legitur  :  <  Qui 
sursum  sedet  in  dextera  Patris,  sacrificii  tamen 
tempore  hominum  manibus  continetur,  traditurque 
lambere  cupientibus  eum,  et  eum  veneratione  com- 
plecti.  »  Sed  et  doctor  Leo  : «  Tunc,  ait,  sacrifieii 
mundaest  oblatio,  et  miscricordiae  sancta  largitio, 
quando  hi  qui  ista  dependunt,  quid  operentur  intel- 
ligunt,  nam  dicente  Domino  •  Nisi  manducaveritis 
carnemFHii  bominis  et  biberitis^ussanguinem,non 
babebitis  vitam  in  vo/)is;  sicsacrsemensae  eommuni- 
care  debetis,ut  nihil  prorsus  de  veritate  corporis 
Christi  et  sanguinis  ambigatis.Hoc  enim  ore  sunu- 
tur,  quod  fide  creditur,  et  fruslra  ab  illis  amen 
respondetur,a  quibus  contra  id  quod  accipitur,  dis- 
putatur.  »  Beda  nihilominus  :  «  Quotidie,  ait, 
Christus  tollit  peccata  mundi  lavatque  nos  a  pec- 
catis  nostris  in  sanguine  suo;  cum  ejusdem  beats 
passionis  memoria  replicatur,  cum  panis  et  vini 
creatura  in  sacramentum  carnis  et  sanguinis  eju^ 
ineffabili  Spiritus  sanctiOcatione  transfertur;sicque 
corpus  et  sanguis  illius  non  interinOdelium  manas 
ad  perniciem  ipsorum  occiditur,  et  funditur,  sed 
fideliumoresuamsumiturinsalutem.  »  Paschasius 
vero  :  «Ergo  cum  Dominus  ait  :  Hoc  est  corpus 
meum;etbicest  sanguis  meuSj  non  aliam  putoinsi- 
nuasse  carnem  quam  propriam,  et  quae  nata  est  de 
Maria  Virgine,et  pependit  in  crucem;  neque  sangui- 
nem  alium  quam  qui  fusus  est  ex  latere,  et  tunc  erat 
in  proprio  corpore.  >  Amalarius  etiam  in  libro  Offi- 
ciorum ;  «  In  pane,  inquit,  commendavit  Christas 


est  muneris,  ipse  ctiam  et  testis  est  veritatis.  Nam  i)  corpus  suum,  et  in  calice  sanguinem  suum  dicens: 


invisibilis  sacerdos  visibiles  creaturas  in  substan- 
tiam  corporis  et  sanguinis  sui  verbo  suo,  secreta 
potestate  convertit  ita  dicens  :  Accipite  et  edite\boc 
est  corpus  /neu/22,  et  sanctificatione  repetita  :  Acci- 
pite  et  bibite;bic  est  sanguis  mcus.  Ergo  ad  nutum 
praecipientis  repente  ex  nihilo  substiterunt  excelsa 
coelorum,  profunda  fluctuum,  vasta  terrarum;  et 
pari  potentia  in  spiritualibus  sac)*amentis  veibis 
praecipitvirtus,etreiservit  efTectus. » Etpost  pauca : 
«  Nec  dubitet  quisquam  primarias  creaturas  nutu 
potentiaeet  prsesentiamajestatis  in  Dominici  cor- 
opris  et  sanguinis  transire  posse  naturam,  cum 


Comedite,  et  bibite;  bwc  quotiescunque  feneritisjD 
mei  memoriam  facietis.YiiQ  credimus  naturamsim- 
plicempanis  etvini  verti  in  naturam  rationabilem, 
scilicet  corporis  et  sanguinis  Domini.  Mira  ergo  et 
magna  est  sanctae  Ecclesise  fides,quse  spintualibus 
videt  oculis  quod  mortalibus  deest.  Credit  sacrifi- 
cium  praesens  per  angelorum  manus  deferri,  et 
sentit  mandendum  esse  humano  ore.  Creditquoque 
corpus  etsanguinem  Domini  esse,  eoque  morsu  re- 
pleri  sumentium  animas  benedictione  coelesti.  >  Ubi 
notandum  quod  priorum  Patrum  Srtcutus  auctorita- 
tem  dicit  simplicem  panisetvini  naiuraminrationa- 


1405 


LIBER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHRISTl 


1406 


bilem  Dominici  corporis  et  sanguinis  demutari  na- 
turam;  quod  enim  in  aliud  vertilur,  aliud  procul 
dubio  quam  fuerat,  repente  habetur;  proinde  panis 
etvinum  qu®  deferunturadaltare,  verbisqueconse- 
crantur  divini  sacerdotis  ore,  et  si  videantur  in 
prioriquadeferuntur  specie,  Christi  tamen  substan- 
tialiter  corpusetsanguis  creduntur  essenonaliqua 
phantasmatis  vacua  imagine  ,  sed  quemadmodum 
beatus  Ambrosius,et  sanctus  Gregorius  atqueEuse- 
bius,sanctusque  Beda  suisscriptis  tradidere,rerum 
temporalium  invivificam  carnisetsanguinisveram- 
que  naturam  coclitus  mutatione  ;  cujus  perceptio , 
quse  fithumano  ore,  cum  interiori  scnsu  mediante 
lide,  animas  sinceriter  accipientium  et  corporacoe- 
lesti  venusiat  benedictione.  Sed  htec  nonnisi  a  sa- 
pienter  fidelibus  valet  ad  liquidum  capi,  quibus  id 
Deus  per  Spiritum  sanctum  suum ,  sine  quo  nemo 
potest  dicere,  Dominus  JesUf  dignanter  revelavit, 
gloriam  qaoque  Deo  fideliter  dantibus,  oc  firmiter 
credentibus,  quia  quodcunque  voluerit  potestope- 
rari  fidehs  ipse  in  omnibus  verbis  suis,  qui  ut 
scriptum  ost  :  Facit  magna,  et  inscrutabilia ;  quse 
si  nonvalentad  plenumcomprehendi;  debent  tamen 
8ine  aliquo  mentis  scrupulo  credi  ad  integrum. 

XX.  Licet  igitur  hsec  sufflcere  crediderim,  quae 
de  antiq>iorum  Patrum  dictis  excerptahiccongerere 
caravi,  adhuc  tamen  quid  Fulbertus  Caruotensis 
episcopus,  nostri  temporis  sagax  et  acer  philoso- 
phus,  sed  fide,vita,  moribusque  discipulorum  Ghri- 
sti  discipuhis,hacde  re  senseritet  scripserit  adnota- 
tum  ire  non  ingratum  duximus.  Ait  enim  intercae- 
tera  :  «  Quia  corpus  suum  quod  semel  pro  nobis 
Christus  ofTerebat  in  prelium,  paulo  post  a  nostris 
visibus  snblaturus  erat  in  coelum,ne  sublati  corporis 
fraudaremurprsesenti  munimine,corporis  etsangui- 
nis  sui  pignus  salutare  nobis  reliquit;  non  inanis 
mysterii  symbolum,sed  compaginante  Spiritu  sancto 
corpus  [a/.,  Christi].  Verum,  quod  quotidiana  vene- 
ratione,  sub  visibilis  creatura3  forma,  invisibiliter 
virtus  secrcta  in  acris  solemnibus  operatur. »  Post 
pauca  :  »'  Quid  autem  indignum  Deo  judicaripotest, 
qui  uterum  Virginis  subiit ;  si  virginibus  creaturis 
infunditur  ?  [aJ.,  qu8e]etlicetsimplicis  naturse  paulo 
ante  prceferant  imaginem,  postmodum  ccBlestis 
Verbi  sanctificationeinspiratis  majestasveradiffun- 
ditur,  et  quod  substantia  panis  ct  vini  parebat  exte- 
rius,jam  corpus  Christi  et  sanguis  sit  interius.Gusta 
itaque,  ct  sumo  panem,  vitse  interioris  alimentum, 
non  artc  pistorin  formentatum,  sed  incarnatseDeita- 
tis  vitale  pulmcntum.Sume  nihilominus  vinum,  non 
sordidocultorocalcatum,  sedde  torcularicrucisex- 
pressum.Gusta,inquam;Coelestis  ferculi  suavitatem, 
sed  nc  nauses  dispensatorium  gcrminis  terrcni  sa- 
porem.  »  Etpaulopost:  «  Dubitari  autem  nefasest, 
si  terrcna  matcrics  naturae  et  genoris  sui  mcritum 
transcendens,  in  Christi  substantiamcommutctur: 
et  si  creaturas,  quas  de  nihilo  facere  Deuspotuit, 
has  ipsas  valeatin  excellentioris  naturse  dignitatem 
convertere,  et  in  sui  curporis  substantiam  transfun- 


^  dere. «  Eccequid  supradictus  vir,  secufusper  omnia 
Patres  antiquos,  dixerit.  Haec  quoque  sunt  Joannis 
Chrysostomi  de  reeadem  sensa  :«  Praesens  Judas 
erat,  Christo  dicente :  Hio  est  sanguis  meus,  quipro 
muUiseffundetur.  Dic,  Juda,  quem  triginla  denariis 
vendidisti?  Iste  est  sanguis,  de  quocum  Pharisaiis 
pacta  fecisti.  0  Christi  misericordia!  0  Judse  dc- 
mentia  I  Ille  eum  triginta  denariis  paciscebatur  ut 
venderet,  et  Christus  ei  sanguinem  quem  vendidit 
ofTerebat.')  Et  post  nonnulla  :  «  Nunc  ille  prtesto  cst 
Christus  ,  quiillam  ornavit  mensam;  ipse  quoque 
consccrat  istam.  Non  enimhomoest,  qui  proposita 
Christi  corpus  facitet  8anguinem,scdille  quicruci- 
fixus  pro  nobis  est  Chrislus.  Sacerdotis  ore  verba 
proferuutur,  et  Dei  virtute  consecrantur,  et  gratia 
boc  est^  ait,  corpus  meum,  hoc  verbopropositacon- 

g  secrantur;  et  sicut  vox  illa,  quae  dicit : «  Crescite,  et 
multiplicamini,  »  semelquidem  dicta  est,  sed  omni 
tempore  sentit  effectum  ad  generationem :  itaet  vox 
ilta  semel  quidem  dicta  est,  sod  per  omnes  mensas 
Ecclesi»  usque  ad  hodiernum  diem,  et  usque  ad 
ejus  adventum  praestat  sacrificio  flrmitatem.  »  Et 
post  nonnulla  :  »  Ad  sanctum  et  lerribile  sacrifi- 
ciumproperas,  erubesce  obIationisarcana,ubiocci- 
sus  propositus  est  Chrislus  :  et  cur  occisus  est  ?  ut 
ccelestia  pacifixjet.  » Item  post  pauca  :  «  Judgei  Chri- 
stum  crucifixerunt,  ettamen  illeefTusumsanguinem 
ad  salutemeorum,  qui  effuderunt,  larga  pietate  iar- 
gitur.  »  Ad  neophytos  quoque  ait  :  «  Mortuo  Jesu, 
et  adhuc  in  cruce  pendente  approximat  miles,Iancea 
lalus  percussit,  et  exinde  aqua  fluxit  et  sanguis  : 

Q  unum  baptismatis  symbolum,  aliud  sacramenti.  Ex 
latcre  igitur  suo  Christus  sedificavii  Ecclesiam, 
sicutde  latere  Ades  conjux  Eva  prolata  est;  et  sicut 
in  sopore  quiescentis  Adae  Deus  lateris  membra 
patefecit,  sic  modo  post  mortem  aquam  nobis  do- 
navit  et  sanguinem.  Videte  ergo  quo  nos  cibo  sa- 
tietatis  enutrit.  Ipse  nobis  cibi  substantia  est,  at- 
que  nutrimentum;  nam  sicut  mulier  affectionis  na- 
tura  cogente,  genitum  alere  sui  lactis  fecunditate 
festinat,  et  Christus  quos  ipse  regenerat  suo  san- 
guine  semper  enutrit.  ».  Et  alibi  :  «  Mortuus  est, 
inquit,  Christus,  ut  tibi  immortalitatem  donaret.  Esu- 
riit,utte8uacarne  satiaret.  Sitivit,uttesanguinepro- 
prio  potaret.»  Item  :  « Manducare  voluisti,  factus  est 
tibi  mensa.  Bibere  voluisti,  ftictus  est  tibi  poculum, 

D  siciit  ipse  ait :  Qui  manducat  carnem  meam^  et  bi^ 
bit  samiuinem  mcuni,  in  ne  manet  et  ego  in  eo.  » 
Et  beatus  Gregorius  ;  «  Quis,  inquit,  sit  sanguis 
Agni,  nonjam  audicndo,  sed  bibendo  didicisti.  Qui 
sanguissuperutrumquepostcmponitur,quandonon 
solum  ore  corporis,  sed  ctiam  ore  cordishauritur. 
In  utroque  enim  poste  Agni  sanguis  est  positus, 
quando  sacramentum  passionis  illiuscumore  adre- 
demptionemsumitur,  adimitationem  quoque  intenta 
mente  cogitatur.  »  Ha>c  igituret  superius  annotata 
tantorum  Patrum  dicta  diligentissime  perpensa, 
omnem  de  tanto  mysterio  solvunt  ambiguitatem, 
haereticamque  refelluat  impietatem.  Mirum  autem 


1407 


DURANDI  ABBATIS  TBOARNENSIS 


1408 


vehementer,  cum  dominicaper  se  sufficiantverba, 
quod  alia  extrinsecus  quseramus  ad  fldei  hujuslir- 
mitatem  exempla;qui  enim  dicit :  Caro  mea  vereest 
cibus  et  sanguis  meus  vere  estpotus;  ot :  Qui  man- 
ducat  carnem  meam,  et  bibit  sanguinem  meum;  et: 
Pnnis  quem  ego  dabOy  caro  mea  est;  et ;  Qui  man^ 
ducat  me,  ipse  vivet  propter  me;  et  .*  Accipiteet 
comeditCy  hoc  est  corpus  meum ;  Accipite  et  bibite, 
Hic  est  sanguis  meus,  qui  pro  vobis  effundetur ,  et 
ceetera  talia,  nimirum  hujus  rei  firmitatem  facit,  et 
omnem  dubietatis  errorem  plenissime  absolvit. 

PARS  SEPTIMA 

KXI.  Verum  quia  nonnuUisuntqui  heec  fideliter 
pendere  nolunt,  ad  exemplorum  copiam  redeun- 
dum  esse  decernimus.Utqui  forterationi  noncre- 
dit,  saltem  auctoritate  multorum  opprimatur.  Ait 
igiturEusebius  doctor :  «Vere  unica  perfectahostia, 
iide  8Bstimanda,  non  specie^nec  exteriori  censenda 
visu,  sed  interiori  effectu;  unde  merito  coelestis  con- 
firmat  auctoritas,  quia  caro  mea  vere  est  cibus^  et 
sangais  meus  vere  estpotus.  Itaque  quando  benedi- 
cendas  verbis  coelestibus  creatune  sacris  altaribus 
imponuntur,  antequam  invocationo  summi  nominis 
consecrentur,  substantia  illic  estpaniset  vini;  post 
verbaautemChristi,  corpus  est  et  sanguis  Christi. 
Quid  autem  mirum  est,  si  ea  quse  verbo  potuit 
creare,  verbo  possit  creata  convertere?  imo  minoris 
videtur  miraculi  esse,  si  id  quod  ex  nihilo  agnosci- 
tur  condidisse,  jam  conditumin  melius  valeatcom- 
mutare..  «Prseterea  Hincmarus  prsesulinilla  mira- 
bili  descriptione  quam  verifice  ad  regem  Carolum 
edidit,  quamque  ferculum  Salomonis  vocari  insti- 
tuit  de  veritate  sancti  sacramenti,  caeteros  secutus 
Patres,  ita  ait  : 

Agnus,  lux  mundi^  proprio  nqs  corpore  pascens, 

In  nobis  maneat\  mansio  nostra  fiet. 
Agnus^  fons  vitse,  proprio  nos  sanguinepotans, 

Semper  more  suo  debriet  atque  regat. 
Hic  Deus  omnipotens^  per  quem  Pater  omnia  fecit , 

Naturas  rerum  mutat^  ut  ipse  volet. 
Hic  cruce  nostra  creat  propriis  et  munera  verbis. 

Fit  carOj  ac  sanguiSf  pane  liquore  suus. 
In  cruce  namcorpus  Gxum  esi\sanguis  quoque  tusus 

Christif  quse  In  cwna  jam  dedit  ante  suis. 
Cumnos  indignihsec  memoramuSyjussa  Redemplor 

Emptorum  pretium  munera  nostra  facit. 

XXII.EtinEpicolumniis  ita  ait :  «  Sacrificium cor- 
poris  et  sanguinis  Christi  Domini  de  pane  et  vino 
aqua  misto,  ineffabili  sanctificalione,  cruce,  et  ver- 
bisipsius  consecratur;et  verumac  proprium  corpus 
ipsius  Domini  nostri  Jesu  Christi,  et  sanguis  ejus 
verus  ac  proprius  efiiciuntur,  sicut  ipse  protestatus 
est :  Hoc  est  corpus  meum  ;  hic  est  sanguis  meus. » 
Competenter  autem  praedictus  vir  sententiam  suam 
divina  auctoritate  studuit  firmare;  unde  velut  ex 
quodam  fonte  tota  consistit  formaveritatis,  atque 
traditioiiis  ecclesiaslic©,qu8e  uniformiter  servatur 


A  ubique  terrarum.  Unde  et  Apostolus  ait  :  Tradidi 
vobis  in  primis^  quod  et  accnpi;  quoniam  Dominus 
Jesus  in  qua  nocte  tradebatup  accepit ;  panem,  et 
graliasagens  benedixity  otfregitdicens  :  Aecipite 
et  manducate;  hoa  est  corpus  meum,  quod  pro  vo- 
bis  trcic/e^ur.Perpendejquaesoprudentiam  accipien- 
tis,  auctoritatemque  consideratradentis^nihilnam- 
que  eorum  quae  acccperat  immutavit,  nihil  novi, 
ut  recentes  schismatici,  adnexuit,  sed  ea  ipsa  qu» 
acceperat,  salva  sensuum  integritate  ao  verborum 
dignitate,  utveritatis  discipulus  contexuit,  ubinul- 
lam  figurse  vel  similitudinis  mentionem  interpo- 
suit,  quia  non  quid  significarent,  sed  quid  essent 
Dominica  sacramenta  proposuerat  intimatum  ire 
male  tractantibus  ea  Corinthiis.  Quocirca  non  sua 

B  sed  Dominica  verba  ponere  statuit,  ut  sibi  pondus 
auctoritatis  et  tanto  sacramento  debitam  compa- 
raret  roverentiam  de  nomine  Magistri  diccnlis  : 
Hoc  est  corpus  meum.  Vere  etenim  hoc  divinum 
sacramentum  corpus  est  Dominicum,  in  quo  vita 
manet  perennis  omnium.  Unde  Augustinusait :  «  0 
sacramentumpietatis  I.osignumunitatis!  o  vinculum 
charitalis !  qui  vult  vivere  ,  liabet  ubi  vi\at,  habet 
unde  vivat;  accedat,  et  credat;  incorporetur,  ut 
vivificetur.  »  Sed  multa  consideratione  dignum  est 
quod  dicitur,  v  habet  ubi  vivat,  >  quia  revera 
Christus  inlocalis  est,  vitse  locus,  in  quo  vivat 
Christianus; «  habet  unde  vivat,|»  quia  non  aliunde 
quam  ab  ipso  est  vita;  «  accedat, » eigo  fide  non  pe- 

p  de,  et  M  credat  »  corde,  qui  vull  vivere;  incorpore- 
tur  n  vero  sacramentorum  virtute,  ut «  vivificetur  » 
charitatis  veritate,  ut  per  signum  unitatis  pertingat 
ad  prsemium  incorruptionis,  quod  nemo  aliter  con- 
sequitur,  nisi  eo  in  quo  consistit  plena  veritas  sa- 
cramento  pietatis.De  cujussinceritateCassiodoras 
in  psalmo  centesimo  nono  prosequitur  :  t  Ta  es  sa- 
cerdos  in  seternum  secundum  ordinem  Melchise- 
dech.  Cui  enim  potest  veraciter  aptari,  nislDomino 
salvatori,  qui  corpus  et  sanguinem  suum^in  panis  ac 
vini  erogatione  salutariter  consecravit,  sicut  ipse 
ait  :  Nisi  manducaveritis  carnem  Fihi  hominis  et 
biberitis  ejus  sanguinem,  non  habebitis  vitam  in 
vobis?  Sed  in  ista  carne,  et  sanguine,  nihil  cruen- 
tum,  nihil  corruptibile  mens  humana  concipiat,  ne, 
sicut  dicit  Apostolus,  qui  mandacat  corpus  Domini 
indignOj  judicium   sibi  manducet ;  sed  vivificatri- 

D  cem  substantiam,  atque  salutarem  et  ipsius  Verbi 
propriam  factam,  per  quam  peccatorum  remissio 
et  seternae  vitee  dona  prsestantur.  >  Bene  aulem 
dictum  est,  nihil  cruentum,nihil  corruptibile  mens 
humana  concipiat,  »  quia  nimirum  qui  in  Dominico 
aliquid  sacramento  cruentum  seu  corruptibile  ad- 
huc  suspicatur,  ex  illis  ost  qui  [idcirco  refugenint 
dicentes :  Quomodo  potesthic  carnemsuam  dare  no- 
bis  ad  manducandum  ?  cum  nisi  manduca  veriiis  car- 
nemFiliihominis,  non  habebitisvitam  in  vo2»i5,au- 
dirent:arbitrabanturquasimembratime88entdivisu. 
ri,etmorsibus  corrosuri.Quod  abhorrente8,a  conse- 
ctatu  CLristi  se  subtraxere^quiaquodaiidiebaiitnallo 


t409 


UBER  DE  CORPORE  ET  SANGNUINE  CHRISTI 


1410 


modo  intellexere  ;  tantique  virtutem  sacramentiy  et 
vim  dictorum  non  potuerunt  penetrare.  Ideo  scan- 
dalizati  dixerunt :  Durus  est  hic  sermo ;  quibus  Au- 
gustinus  eo  loci  ita  dicit  :  «  Putatis  quia  de  hoc 
corpore  quod  videtis  partes  facturus  sim,  et  mem- 
bra  mea  conscissurus,  et  vobis  daturus  ?  Certe  qui 
integer  ascendere  potuit,  consumi  non  potuit.  Ergo 
de  corpore  et  sanguine  suo  dedit  nobis  Dominus  sa- 
lubrem  refectionem,  et  tam  magnam  breviter  solvit 
de  sua  integritate  qusBStionem.»  Bene  plane  dicitur 
<  maguamsoivitqu8Bstionem,»  sed  illis  qui  nonre- 
fugiunt  veritalem  atquc  Dominici  venerantur  et  ca- 
piunt  sacramenti  virtutem ;  nam  illi  qui  adhuc  er- 
ronei  dubitant^aliudque  quam  veritas  habet  sentien- 
teSy  contra  ipsam  disputant,  nodo  tantse  quaestionis 
necdum  soluti  errant^quibus  Dominus  dicit :  Spiritus 
est  qui  vivi/icat,  caro  non  prodest  quidquam.  Vere 
enim  nihil  illi  prodest,  qui  divinum  hoc  mysterium 
non  vult  intelligero  ut  opoiiet.  Gaeterum  recte  cre- 
denti,  et  digne  percipienti  per  omnem  modum  pro- 
dest;  unde  Augustinus  : «  Domine,  magister  bone, 
quomodocarononprodestquidquam^cumtudixeris: 
Nisi  quis  manduca  verit  carnem  meam*et  biberit  san- 
guinem  meum^  non  babehit  in  se  vitam  ?  an  vitanon 
prodest  quidquam  ?  Et  propter  quod  sumus  quod 
sumus,  nisi  ut  habeamus  vitam  8Blernam  quam  tua 
carne  promittis  ?  Quid  est  ergo,  npn  prodest  quid- 
quam  ?  Garo  non  prodest  quidquam  ;  sed  quomodo 
"illi  intellexerunt.  Garnem  quippe  sic  intcllexerunt 
quomodo  in  cadavere  dilaniatur,  aut  in  macello  ven- 
ditur,non  quomodo  spiritu  vegelatur.»  Quibus  pro- 
cul  dubio  similes  moderni  existunt  ha3retici,qui  non 
dissimili  errore  possessi  veritatem  denegant  Domi- 
nici  sacramenti ;  illi  ipsi  repugnantes  Veritati  quae 
dixit :  Hocest  corpusmeum,  Qui  duro  aliud  quod  ve- 
ritas  habetsumi  fingunt,  ab  ipsa  penilus  veritate  ex- 
torres  fiunt,  et  veram  Dominicee  communionis,cujus 
fidem  refugiunt,  salutem  amittunt.  Nec  immerito  : 
caBcitatis  namque  susb  tenebris  undique  obvuluti, 
ideoque  odibilis  vitio  obstinationis,  quod  proprie 
haBrelicorum  est,  prsBOccupati,  dum  scientiee  singu- 
laritate  sibi  applaudunt,  divinum  Dominicorum  di- 
ctorum  lumen  non  attendunt,  neque  tantorum  do- 
ctorum  sententiis  acquiescunt,quibus  ediverso  cum 
ipsi  miserabiliter  errant,  erroris  notam  ascribere 
Audent,  in  morem  videlicetphreneticorum,  qui  vio- 
]entia  passionis  cum  per  omnia  desipiant,  omnes 
ipsi  insanire  econtra  putant.  Quod  si  prudentor 
atque  humiliter  inter  csBteras  reliquorum  doctorum 
sententias,  hoc  quoque  quod  prsedictus  vir  Gassio- 
dorus  dicit,  voluissent  advertere,  ad  erroris  sui 
probarent  correctionem  satissuperque  sufficere;ait 
namque  :  <  Nihil  cruentum,  nihil  corruptibile  mens 
concipiat,  sed  viviiicatriccem  substantiam,  etipsius 
Verbi  propriam  inteliigat. » Substantiam,  inquit,  non 
umbram,  et  ipsius  Verbi  propriam,  non  figuram  ; 
quia  revera  in  illo  specie  lenus  pane  vera  probatur 
substantia  carnis  DominicsB,  et  cum  vera  sit  caro 
verusque  sanguis  nihil  tamen  corruptibile,  nihil 


B 


^  eruentum  in  tanto  mysterio  oportet  credi,  ne  judi- 
cium  sibi,  non  salutis  percipiat,  qui  taliter  forte 
sentit,  non  dijudicans  salubriter  corpus  Domini, 
quod  maximi  genus  est  flagitii.  Unde  acerrimus 
disputator  Augustinus  in  libro  De  doctrina  Ghris- 
tiana  dixisse  invenitur  ita :  «  Nisi  manducaveritis 
carnemFilii  hcminiSy  et  biberitis  ejus  sanguinem^ 
non  habebitis  vitam  in  vo/>/s. Facinus,  vel  flagitium 
videturjubere,  sed  infidelibus,  qui  quod  dicebatur 
nolebant  credere ;  qui,  cum  audirent :  Nisi  manduca- 
veritiscarnem  Filii  hominis,  et  biberitis  ejus  san- 
guinem,  non  habebitis  vitam  in  vobis,  refugerunt, 
quia  sacramentum  quod  divina  parabat  sapientia,sed 
interim  difTerebat,  non  poterant  ut  pote  carnales  in- 
telligere,sed  possent  nimirum  cum  Petro  et  caBteris 
apostolisquiperstiteruntRdeliter.sivellent,credere, 
quousque  Gum  illis  glorificato  Jesu  et  dato  Spiritu 
confirmari  mererentur  in  omni  veritale.  At  quia  in 
audiendo  inconsiderati,  in  non  praBbendo  Dominicis 
verbis  fidem  facti  sunt  indiscipMnati,  contigit  illis 
non  benea  bonoMagistrorecedere^  in  cujusdisci- 
pulatu  noluerunt  firmam  constantiam  retinere^ofTensi 
verboequidentduro,  ut  sibi  videbatur,  sed  tempe- 
rando  post  non  multum  simplici  sacramento,  quod 
jam,  licet  non  manifeste,  praedicabatur.»  Verumta- 
nem  toliter  his  a  consectatu  Domini  recedentibus 
facilius  indulserim,  qui  adhuc  carnales,  carnalem 
hominem  Ghristum  Jesum  Dominum  cernentes^ad 
superna  oculos  cordis  mysteria  contuenda  erigere 
necdum  poterant,  quam  nostri  temporis  hominibuSi 
in  quibus  per  baptisma  efTusa  est  Spiritus  sancti 
gratia,  quisacrosancta  mensaBCGelestis  mysleria  di- 

C  vinis  formata  oraculis,  sanctorum  quoque  doctorum 
declarata  atque  lucidius  exposita  doctrinis,  apertis 
roborata  ostentis  miraculoinim,  nec  vereri  dignan- 
tur  nec  credere,  sed  potius,  perversa  didendo,  con- 
tradicere  ac  multa  verborum  turpium  impietate, 
quia  penitus  nequeunt  evertere,  nituntur  infamare  ; 
ac  per  hoc,  ubicunque  possunt,  aliquam  vel  in  ver- 
bis  vel  in  sententiis  majorumoccasionemreperire, 
injustam  non  desinunt  calumniam  concinnare;  sic- 
ut  in  hac  sancti  Augustini,  quam  proposuimus  sen- 
tentia  noscuntur  facere,  quam  idcirco  gratius  am- 
plectuntur  quam  cseteraillius  de  divino  sacramento 
documenta,  quia  dicit  :  «  Flagitium  vel  facinus 
videtur  jubere.n  Sed  horum  perfidia  studiosius  fe- 
pudiata,  quid  memoratus  doctor  dixerit,  vel  quid  in 

D  suis  his  dictis  senserit,  perscrutantes  fideliter  ex- 
pendamus. 

XXIII.  «  Facinus,  inquit,  vel  flagitium  videturju- 
bere. i>  Ubi  in  primis  considerare  placet  quod  dictum 
est, «  videtur  jubere,»  non  jubet.  Videbatur  nam- 
que  intolerabile  esse  facinus,  vcl  flagitium  camem 
hominis  manducare,  vel  sanguinem  bibere  viventis, 
quod  non  jubebatur,  i-^d  in  sacramento,  quod  jam 
preedicebatur.c  Videtur,  inquit,  jubere,»  non  jubet  : 
ubi  Judaeos  tangit,  et  eorum  sequaces  erroris,  qui 
grando  flagitium  inhis  Dom.'::l  \  l  '.,'.:j  csse  arbitrati 
sunt  ;   et  ideo  exhorruerunt  et  retro  abierunt , 


1414 


DURANDI  ABBATIS  TROARNENSIS 


4442 


B 


quia  dictiim  ita  acceperunt  quasi  dentibus  voraturi 
essent  (ihiistum,  sicut  canes  vivum  atque  cruen- 
tumcumcomprehenderint  vorant  leporem  aut  cer- 
vum.  Quod  non  procedit,  neque  ratio  admittit.  Fa- 
cinus  onim  est  et  grandc  flagitium,  hoc  ita  sapere, 
quod  aiiter  est  sentiendum.  Videlicet  ut  Ciiro  Domi- 
nica  ila  putetur  accipi,  ut  cnro  communis  vel  alicu- 
jus  animalis,  cum  potius  per  sacramentuia  spiri- 
tualiter  sumi  credenda  sit,  ct  tamen  non  alia  quam 
quse  passioni  subjncuit,  licet  oblati  species  videatur 
panis;  quod  itadivinn  utique  dispensatione  procu- 
ratum  esse  oportet  fideliter  credi,  ut  fragilitas  hu- 
mana,  quae  suis  carnibus  non  consucvit  vesci,  ipso 
visu  nihil  hauriat  quod  horreat,  ctde  cffitero,nihilo- 
minus  quam  veritas  habet,  carnem  Domini  nostri 
Jesu  Ghristi  in  sacrnmcnto  percipiat,  de  quo  Apo- 
stolusait:  Etsinoverumns  secunduin  carnein^esum 
Christum,  sod nuncjaw  nonnovunus.  Ubi  veritatem 
assumptie  ex  nobis  non  ilenegatnnturaa,  sed  incor- 
ruptibilitatcm  significat  in  Deum  [Deo]  per  resurre- 
ctioncmglorificatsesubstanlia}  noslrae,  quam  sicut 
est  incorruptibilisin  Deo,itanimirum/iub  visibili  et 
usitata  specie  incorruptibilem  &umimills  in  sacramen- 
to.Sed  huictanto  sacramentopercipienlium  confor- 
mandae,  coaptnndae  sunt  mentes,  ut  quod  suraitur 
in  mvsterio,  effeclu  proficiat  interno;  videlicet  ut 
quisquis  tanta3  participat  sanctitati,'mortuus  mundo 
et  vitiis,  in  novitatc  vitie  de  csetero  studeat  conver- 
sari.Ideo  namquesignum,  vel  figura  ab  eodem  di- 
citur  Auguslino  in  supra  memorato  libro  ubi  ait  : 
«  Figuraergo[a/.,estergo],  praecipienspassioni  Do- 
mini  esse  comniunicandum,  et  suavitor  atque  utili-  C 
ter  recolendum  in  misericordia  [^?/.,  recolencfum 
in  memoriaj  quod  caro  Chrisli  pro  nobis  cruci- 
fixa  et  vulnerata  sit.  Fassioni  siquidem  Christi 
communicat  qui  se  crucifigitmundo  et  concupiscen- 
tiis,  ut  non  quodcunque  libet  faciat :  sed  et  utiliter 
recolit  crucifixam  et  vulneratam  pro  nobis  carnem 
Dominicam  quiproximi  necessitatibus  benigneim- 
pendit  misericordiam,  apponcndo  et  ipse  pro  fratri- 
busanimam  suam.»  Hoc  profecto  significare,  cum 
talia  diceret  praefatus  doctor,  altcnderat  commu- 
nionem  Dominicam,  quanquam  sccundum  naturse 
proprietam  nihil  aliud  sit  quod  percipitur  quam 
vcra  ac  naluralis  Christi  carnis  et  sanguinis  subs- 
tantia.  Proinde  quoties  in  voluminibus  beati  Au- 
gustini  Dominicum  mysterium  figura,  vel  signum,  n 
sive  typus  reperiturappellari,  non  debet  inconside- 
rata  temeritate  accipi,  sed  diligenti  opera  cur  ita 
nuncupetur  ventilari,  ({uia  revera  sibi  ipsi  tantus 
doctor  coutrarius  esse  nequit ;  si  enim  ea  quae  alibi 
dixerat,  alias  aliter  sentiendo  destrueret,  prsevari- 
catorem  se  proculdubio  constitueret,  ac  per  hoc 
nullusdictis  ejusaccommodare  fidem  deberet.  Ve- 
rum  de  errore  dictorum  ejus  auferenda  est  omnis 
suspicio  post  ea  quibus  propria  ipsius  prospexit 
correctio ;  et  diligens  operosaque  adhibenda  inten- 
iio,  ac  locorum,in  quibus  videturdiversaposuisset 
facienda  discussio,  nealiaaccipianturpro  aliis,  sed 


sua  suis  servetur  dictorum  proprietas  quibusque 
locis.  Nam  ut  caetera  prseteream  quse  de  veritate 
Dominici  corporis  approbatur  sensisse  ac  sanguinis» 
illud  quod  contra  omnium  hsereticorum  argutias  et 
versuta  argumentorum  jacula  prsecipuum  sufficiens- 
que  decernitur,  quodque  in  explanatione  cujusdam 
psalmi  edidisse  cognoscitur  in8eram,unde  luce  cla- 
riuspatet  eum  sacramento  Dominico  nihil  inaneet 
veritatis  vacuum,nihil  sensisse  umbratile  et  fuca- 
tum ;  quin  potius  designasse  per  omnia  vere  esse 
Christicorpus|naturaIe,et  sanguinem  substantivom, 
qui  fusus  est  in  cruce,  munera  quae  consecrantur 
in  nltare  licet  nonnunqrir.m  videatur  approbare  in- 
nui  nobis  ipsa  veritate  aliquid,  per  quod  eidem 
pressius  informemur,  et  actius  inhaereamus,  opet^ 
faciendum.  Ita  nnmque  ait  (/npsa7.  xcviii)  :  •  An- 
ceps  factus  sum :  timeo  ndorare  terram,  ne  damnet 
me  qui  fecit  coelum  et  terram ;  rursus   timeo  non 
adorarc  scabellum  pedumDomini  mei.quia  dicit  mihi 
psnlmus  :  Adorale  scHbelluin  peduin  €qus,  Qusero 
quid  sit  scabcllum  pedum  ejus,  et  dicit  nihil  Scri- 
ptura  :  Terra  esl  scabeJJum  pedum  meorum.  Fla- 
ctuans  converto  me  ad  Christum,  quia  ipsum  quaero 
hic,  et  invonio  quomodo  sine   impietate  adoretur 
terra,sineimpietate  adoreturscabellum  pedumejus: 
suscepit  enim  dc  terra  terram,  quia  caro  de  terra 
est,  etipsam  carnem  nobis  manducandum  ad  saiu- 
tem  dedit;  nemoautemillamcarnem  manducat,  nisi 
prius  adoraverit.M  Et  paulo  post  :  «  Cum  dixisset: 
Nisi  quis  manduca  vcrit  carnem  meam^non  Iiabebitin 
se  vitam  aeternam,  scandalizati  sunt  discipuli  ejusi 
quidnm,  septuaginta  ferme,  et  dixerunt :  Durus  est 
hicsermo;  quispotest  iJJuminleJIigere**  Et  reees- 
serunt  ab  eo,  et  ampJius  non  cum  eo  ambuJaverunl. 
Durum  illis  visum  est  quod  ail :  Nisi  quis  manduca- 
verit  carnem  meam,  non  habebit  vitam  {eternam  : 
acceperunt  iIludstuUe,carnaIiter  illud  cogitavenint, 
et  putaverunt  quod  pra^cisurus  esset  Dominus  par- 
ticulas  quasdam  de  corpore  suo,  et  daturus  illis ; 
dixerunt :  Durus  est  hic  scrmo.  Ipsierant  duri,  non 
sermo.  Etenim  si  duri  non  essent,  sed  mitesessent, 
dicerentsibi :  Non  sine  causa  hoc  dicit,fi is/,  quiaest 
ibialiquod  sacramentum  latens ;  manerentcumillo 
lenes  non  duri,  ut  discerent  ab  illo,  quod,  illis  dis- 
ccdentibus,  qui  remanserunt  didicerunt.  Nam  cum 
remansissent  duodecim  discipuli,i11i8  recedentibus, 
suggesserunt  illi  tanquamdolentesillorummortem, 
quod  scandalizati  sint  in  sermone  ejus,  et  reccsse- 
rint.IlIeauteminstruxitiIlos,etait  illis  :  Spiritus  esi 
qui  vivificaty  caro  eiutem  non  prodest  quidquam . 
verba  quae  Jocutus  sum  voJns,  spiritus  et  vita  sunt. 
Spiritualiter  intelligite  quod  locutus  sum,  nam  hoc 
corpus,  quod  videtis,  manducaturi  estis,  et  bibituri 
sanguinem,  quemfusuri  suntilli  quime  crucifigcnt. 
Sncramentum  vobis  aliquodcommendavi,  spiritua- 
liter  intellectum  vos  vivificabit,  et  si  necesse  illud 
visibiliter  celebrari,   oportet    tamen  invisibiliter 
intelligi.»  Quid  hoc  apertius,  hoc  planius  potuit 
dici  ?  u  Hoc  corpus,  quod  videtis,  manducaturi  estis, 


1413 


LIBER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHRISTI. 


1414 


etbibiturisanguinem,qiiemfu8uri  sunt  qui  me  cru- 
ciilgent. »  Hic  nihil  ambiguum  est,  nihil  quod  ac- 
ippi  valeat  aliter  quam  corpus  illud  Domini  quod 
videbatur  comedendum^et  sanguine  qui  fundendus 
erat  bibcndiim.  Hoc  plane  est  quod  ipse  Dominus 
dixit:  u  Accipite  et  comedite^  hoc  est  corpusmeum, 
quod  pro  vobis  tradetur  ;  hic  sanguis  qui  pro  vobis 
effundetur. »  Sed  ad  superiora  redeamus  :  «  Susce- 
cit,  inquit,  Cihristus  de  terralorram,  quia  caro  ter- 
ra  est,  et  ipsam  nobis  non  aliam  plane,  sed  ipsam 
quam  suscepit  de  terra  nobis  carnem  ad  mandu- 
candum,et  ad  salulem  dedit. »  Ecce  quod  alibicer- 
im  gratia  rationis  figuram  dicit,  et  signum  hic  car- 
nem  Ghristi  de  terra  sumptam  aperte  pronuntiat 
datam  nobis  ad  manducandum,  nec  aliam  sane 
quam  quae  de  Virgine  nata  est,qu8Bque  crucis  sus- 
pendium  perpessa  est,  quae  sethera  transmisil,  at- 
que  in  paterna  sede  locata  ad  decus  humanse  natu- 
rseorbis  imperium  proarbitrio  disponit,  divinae  per 
omnia  consors  majestatis;  nulli  ulterius  obnoxia 
corruptioni,quaB  eosumentesse  provehit,ut,devicta 
quandoque  molestia  naturae  morlalis,  consortes  et 
participes  promereantureffici  beataeimmortalitatis. 
In  SU8B  igiturpersistens  integritatis  incorruptione, 
nihil  nostro  vitio  pati  creditur  corruptibile,  licet 
visibili  mysterio  nostrae  videatur  officio  servitutis 
non  decsse.Veritas  ergo  credeuda  cst  in  proprietate 
substanti8D,etsmceritas  in  ipsiussacramenti  inaDsti- 
mabili  dignilate,  ac  sic  vcra  caro  verusquesanguis 
sentienda  sunt  sine  qualibetcorruptione,  licetpanis 

*  ac  vini  speciesdispensatoriereservataministrorum 
devotioni  famuleturtemporaneie,  qua  percepta,  et 
ipsa  in  nos  el  nos  ipsi  mereamur  inChristi  membra 
transformari,  per  veritatem  videlicet  communicataB 
utrinque  naturaB,  nostras  scilicet  ac  suaB,  quam  di- 
gnatus  est  ex  nobis  habere,  ut  illius  nos  efficiat 
participes,  et  modo  utcunque,  et  hoc  remoto,  per- 
fectius  quandoque,  in  qua  seraper  manet  de  Patre 
atque  in  Patre.  Quanam  autem  ratione  sanctus  vir, 
qui  carnem  de  terra  Christum  tam  manifeste  defini- 
vit  a88umpsisse,eamque  nobis  ad  manducandum  et 
ad  salutem  insinuat  contulisse,  contra  suam  sen- 
tentiam  potuit  aliter  alibi,  quod  absit  1  docerc.  et 
ex  abrupto  Dominicum  sacramentum  figuramdun- 
taxat  aut  signum,  nihilque  aliud  esse,  imprudenter 
atque  impie  dogmatizare  ?  Attamen  Veritas  ipsa, 
aliquid  per  mysterium  nobis  agendum  notat.  Unde 
Apostolus  :  Quicunque  manducatis  hunc  panem^ 
mortem  Domini  annuntiatis,  Et  Petrus :  ChristuSj 
inqmi,  passusost,  vohis  relinquens  exemplum,  ut 
sequamini  vestigia  ^us, 

XXIV.  Ecce    signum,    ecce   figura  quam  langit 
Augu8tinu8,videlicet  ut  sequamini  vestigia  ejus,  fd 

esl,  ut  qui  creditis  in  eum  fide,  quem  et  sumitis  in 
corpore  suo  ac  sanguine,  imitemini  illum  operum 

bonorum  exsecutione  et   morum  sinceritate  :   Qui 

pecnatum  non  fecit^nec  cIoJus  in  ventus  est  in  ore  ejus, 
Qui  cum  malediceretuv  non  mnlcdicehat,  cumpate- 
retur  non  comminahatur,  Quicunque  enim  corpori 


A  Christi  et  sanguini  qui  per  passionem  fusus  est, 
communicat,  debet  ei  participuro,  et  per  sinceram 
in  proximos  benignitalem,  et  compaticntis  ^nimi 
suavitatem.  Hoc  quippe  est  quod  Augustimus  ait  : 
«  Figura  ergo  est  praBcipiens  passioniDominiesse 
communicandum,  et  suaviter,  atque  utiliter  reco- 
lendum  in  memoiia,  quod  caro  Christi  pro  nobis 
crucifixa  sit  et  vulnerata.  »  Ac  ei  deceret :  Veritas 
quidem  est  quod  in  sacramento  percipitur,ac  vera 
caro  verusque  sanguis  quod  sumitur;  verumtamen 
ipsius  veritatisindiculo,  necne  passionis  Dominicae 
qu8B  ibidem  recolitur,exemplocommoneturomnium 
percipientium  devotio,ut  ad  illius  Agni  per  simpli- 
cis  vitSB  meritum  contendat  innocentiam,  ac  per 
compassionis  fraternaB  mi.sericordiam,  ejus  sufTe- 

Q  rentiae  aemulelur  vestigia,  qui  pro  nobis  nec  oppro- 
briorum  contumelias,  nec  passionnm  refugit  in- 
jurias,  et  omnibus  fam  credentibus  quam  incre- 
dulis  singulare  mortis  suaBdignantcrimpenditreme  • 
dium,  ac  vitae  procuravit  brnrf!rium.  Quod  ita  se 
idemdoctor  nec  aliler  affirmat  profecto  sensissein 
praBcedenli,  id  cst  in  secundo  De  doctrina  Chris- 
tinnn  Iibro  liquidius,dum  dicit  inter  castera:  ^Nam 
odoii;  unguenti  Dominus  quo  perfusi  sunt  pedes 
ejus  signum  aliquod  dedit,  et  sacramento  cor- 
poris  et  sangumis  praBgustato  significavit  quod 
voluit.  »  In  quo  loco  simul  posita  licct  advertas, 
odorem  unguenti,  quod  et  verum  secundum  ges- 
torum  fidem  fuit,  ct  tamen  aliud  juxta  tropologiaB 
rationem  significavit,  et  Dominici  sacramenti  praB- 
gustationem,  id  est,  corporis  et  sanguinis  Christi 

^  perceptionem,  quaB  nihilominus  juxta  integritatem 
rerum  vera  esse  constat,  et  tamen  a  significatio- 
nis  gratia  non  vacant.  Unde  et  alibi  de  sacramen- 
tis  feria  secunda  Paschae  disputans  ait :  «  Unus 
panis,  unum  corpus  multi  sumus^  omnesque  de 
uno pane eide mio  crVicg  participamuSj  quia  quipas- 
8U8  est  pronobis,  commendavitnobisinistosacra- 
mcnto  corpus  suum  et  sanguinem,  quod  etiam 
fecit  et  nos  ipsos ;  nam  et  nos  corpus  ipsius  facti 
sumus,  sed  per  misericordiam  ipsius.  Non  fuistis, 
et  creati  estis,adareamDominicamdeportatie8tis  a 
laborantibus  bonum,  id  est  annuntiantibus  Evan- 
gelium,  triturali  estis,  cospistis  moli  jejuniis  et 
exorcismis ;  postea  ad  aquam  venistis,etconsper8i 
estis,  et  unum   facti  estis,  accedente  fervore  Spi- 

D  ritus  sancti  cocti  estis,  et  panis  Dominicus  facti 
estis.  Ecce  quod  accepistis.  Quomodo  ergo  videtis 
unum  esse  quod  factum  est,  sic  unum  estot^,  et 
vos  diligendo,vos  tenendo  unam  fidem,unam  spem, 
individuam  charitatem.  HaBretici  quando  accipiunt 
hoc  testimonium,  contra  se  faciunt,  quia  illi  qure- 
runt  divisionem,  cum  iste  panis  indicet  unitatem. 
Sic  et  vinum  ex  multisracemisfluit^etmodoin  uno 
est,  unum  est  in  bua\ifiate  calicis  post  pressuras 
torcularis.  Et  vos  post  illa  jejunia,  post  labores, 
post  humilitatem  et  contritioncm,  .jam  in  nomint 
Christi  tanquam  ad  caliceni  i.v.:.i.u  venistis,  etubi 
vos  estis  in  mensa,ubi  voseslis  in  calice,nobi8cuni 


1415 


DURANDI  ABBATIS  TROARNENSIS 


1416 


estis.  Simuleainihoc  sumus,  quia  simul  bibimus,  Aprimo  libro  De Symbolo  :  *  Quantumnefasestocci 


quia  simul  vivimus.  •>  Sic  nimirum  praBfatus  prae- 
sulfStcmultis  in  iocis,sic  in  hac  scntentia,  sicetiam 
prsemisso  incapitulo  Dominicum  sacramentum  non 
abrogata  veritatis  fide  aliquid  signare  indicat.  Sed 
dum  scribendis  libris  operosc  insudat,  minus  se 
quibusdam  in  locis  explicatf  ac  per  hoc  nonnuUis 
minus  eruditis,  atquo  in  sacris  Scripturis  apprime 
nequaquam  elimatis,  aut  difficilis  videtur,  aut  non 
recte  intellectus,  erroris  semiiiarium  fieri  probatur. 
Cseterum  si  aliter  quid  intellexisse  hac  de  re,  et 
ab  integritate  tanti  mysterii  alienum  probaretur 
dixisso,  quod  absit !  ex  diffinito  proferendum  erat, 
quod  Apostolus  ait:  Etiamsi  angelns  dc  cwlo  an^ 
nuntia  vcrit  vobis  prcBier quod accepistis^anathema 
sit. 

XXV.  Porro  ipse  hac  de  re  quid  docuerit,  quid 
senserit  Apostolus,  cuinec  angelus  de  ocelosicon- 
traria  senserit  suscipiendus  sit,  audiamus:  Calix 
inquit,  cui  benedicimuSy  nonne  communicalio  est 
sanguinis  Christi?  Panis  queni  frangimuSy  nonne 
communicatio est corporis  Christi?  Sed  absit  ulvir 
tantae  in  Ecclesia  CnrisLi  auctoritatis,  de  sacra- 
mento  corporis  et  sanguinis  Christi,  aliter  quam 
ipse  Dominus Iradidit  vel  ipse  ejus  Apostolus  docuit 
sensisse  putctur,  qui  tot  ac  talia  sanse  fidei  testi- 
monia  in  diversis  libris  quibus  nemo  valet  refra- 
gari,reliquisse  invenitur,quas  ne  dicam  scribere,sed 
ne  legere  quidem  quisquam  occurrat !  ex  quibus 
est  illud  in  libroquartoDe  sancta  Trinitate:  a  Quis 
ergo  tam  justus  et  sanctus  sacerdos  quam  unicus 
Dei  Filius,  non  qui  opus  haberel  persacrificium  sua 
peccata  purgare,  nec  originalia,  ncc  ex  humana 
vita  qua3  adduntur?  Et  quid  tam  congruenter  ab 
omnibus  sumeretur  quod  pro  eis  offerretur  quani 
hnmana  caro?  Et  quid  tam  aptumhuic  immolationi 
quam  caro  mortalis?  Et  quid  tam  mundum  pro 
xnundandis  vitiis  mortalium  quam  sinc  ulla  conta- 
gione  carnalis  concupiscentise  caro  nata  iu  utero 
et  ex  utero  virginali?  Et  quid  tam  grale  ofTerri,  et 
suscipi  posset  quam  caro  sacrificii  nostri  corpus 
effecta  sacerdotis  nostri,  utquoniamquatuorconsi- 
dcranturin  omnisacrificio,  cuiofferatur,  aquoofTe- 
ratur,pro  quibus  offeratur,  idem  ipseunus  verus- 
que  Mediatorpersacriflcium  pacis  reconcilians  nos 


dere  Christum !  Judsei  tamen  eum  occiderunt,  ot 
multi  postea  in  eum  crediderunt,  et  sanguinem 
ejus  biberunt,  et  dimissum  est  illis  peccatumquod 
commiserunt.  »  In  secundo  quoque :  •  Percussum 
est  enim  latus,  et  statim  emanavitsanguiset  aqua; 
aquo,in  qua  est  sponsa  purificata :  sangui8,ex  quo 
invenitur  dotata.  In  isto  sanguiiie  sancti  martyres 
stolas  suas  laverunt,  et  candidas  eas  fecerunt,  ad 
nuptias  Agni  invitati  venerunt,  calicem  acceperunt, 
biberunt  eique  propinaverunt,  sanguinem  namque 
ejus  biberunt,  sanguinemsuum  proillo  fuderunt. » 
In  libro  De  quarta  ferin:  '^  Pr/i» i/s,  inquit,  homo  de 
terra  terrenus.  Quid  dicit,  omnis  homo,  terra? 
quando  accipit  sanguinem  Christi.  anieii  dicit.  Quid 

^est  amen?  verum  est :  quid  est,  verum  est?  Quia 
fusus  est  sanguis  Christi ;  quo  faciente?  discipulo 
iradenie. Amen  dicendo,verum  clamando,dicithoc: 
Omnis  homo,  terra.  Ecce  in  Juda:  Vox  sanguinis 
fratris  tuiclamatad  me  de  f er ra,  probavimus  quia 
ejus  sanguine  rigaris.  Vide,terraquomodoaccipia8 
hunc  sanguinem,  quia  quicunque  accipit,  accipit 
benedictionem.  »  Item  in  eodem  :  »  Respondc  sicut 
respondit  Cyprianus,  Laurentius  caeterique  sancti 
qui,  pcrcipientes  sanguinem  Christi,  pro  sanguine 
quem  biberunt  sanguinem  suum  fundere  non  dubi- 
taverunt. »  Et  post  pauca  :  «  Vide  ne  deseras  mea- 
sam  Spon&i  tui,ut  pulchrapermaneas.Garnemejus 
quotidie  manducabis,  et  sanguinem  potabis,  et 
vitam  seternam  habebis.  Mensa  Sponsi  tui  panem 
habet  iutegrum,  et  calicem  sanetum.  De  isto  paae, 

^et  de  isto  calice  dicebat  ipse :  Paais  quem  ego 
dedcro,  caro  mea  est :  calix  quem  sanctificavero, 
sanguis  meus  est.  »  In  tertio  libro  De  Symbolo : 
<  Prostratus  ad  terram  et  effectus  discipulus  coBle- 
stis  Archiatri,  antidotum  confectum  ex  sanguine 
medici  prior  ipse  bibit,  ct  bibendum  amatoribos 
propinavit.  Hoc  antidotum  de  sanguino  crucifixi 
confectum  etiam  ipsi  reges  biberunt.  et  qui  erant 
Ecclesiae  persecutorcp,ejus  facti  suntdefensores.» 
In  libro  De  cataclysmo:  «  Comeditur  enim  Agnus 
per  noctem  hujussseculi,utcummane  illudvenerit, 
quod  vesperum  non  habebit,  jam  non  cfTeratur  sa- 
crificium  imaginis  Agni,  sed  ipsum  Agnum,  quera 
quotidie  comedimus,  et  cujus  sanguinem  bibimus 


Deo,  unum  cum  illo  maneret  eui  ofTerebat,   unum  -^  inveniamusilIicsaccrdotemperfectum,quemhicpro 


in  se  faceret  pro  quibus  ofTerebat,  unum  ipse  cssct 
qui  offerebat? »  Et  in  libro  contra  Faustum  :  «  Ha- 
bet  magnum  vocemChristisanguisinterra,cum  eo 
accepto  ab  omnibus  gentibus  respondetur,  Amen, 
Haecestclaravoxsanguinisquam  sanguis  ipse  ex- 
primit  ex  ore  fidelium  eodem  sanguine  redempto- 
rum.  »  Item  <  Quod  post  septem  dies  dimissa  co- 
lumba  reversa  non  est,  significat  fmem  seeculi, 
quando  erit  requies  sanctorum;  non  adhuc  in 
sacramento  spei,  quo  in  hoc  tempore  consociatur 
Ecclesia,  quandiu  bibitur  quod  de  Christi  latere 
manavit,  sed  jam  in  ipsa  perfectione  salutis  aeter- 
nae  cum   traditur   regnum  Deo  et  Patri.  » Item  in 


salute  nostra  constat  occisum.  i*  In  Evangelio  Joan- 
nis:  Verba  quue  locutus  sum  vobis  spiritus  et  vilz 
sunt.^  Spiritualiterintelligite  quse locutus sum,  nam 
hoc  corpus  quod  videtis  manducaturiestis,  etbibi- 
turi  illum  sanguinem  quem  fusuri  sunt  qui  me 
crucifigent,  »  Nunquid  hsec  tanta,  ac  talia  tamque 
pcrspicuasanctiAugustiniscriptanonpossantnobis 
sufficere  ad  plenam  eruditionem  de  veritate,  qu» 
estin  sacramentis  Christi,  et  eidem  ad  evidentiam 
sincerae  fldei  testimonium  suffragari,  qui  licet  figa- 
ram  ob  certae  rationis  gratiam  Dominicum  dixerit 
sacramentum,nihil  tamen  aliud  secundum  veritatem 
quam  veram  carnem,  quam  verum  sanguinem  esse 


1417 


LIBER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHR^STI. 


1418 


vel  senserit,  vel    senliendum   docuerit?  Nam  vide  ^  qua3   sunt   in    oa?lcstihiis  conlueris?  »   Et   item  : 


quid  dixeril  :  «  Hoc  corpus  quod  videlis,  man- 
ducaturi  eslis,  et  sanguinem  bibituri,  quem  fusuri 
suntquime  crucifigent.  «  Quid  apertius,  quid  luci- 
dius  dici  potuit?  Ideo  ubi  figuram  dixit,  non  quid 
esset,  sed  quid  significarct  sacramentum  Domini- 
cum  intendit. 

XXVI  Yerum  quia  quidam  perversi  ex  hac  tanli 
doctoris  scntentia  in  erroris  labyrinthum  prorue- 
runt,et  ahos  post  se  pertinaciter  inducere  nisi  sunt, 
sciendum  est  plerosque  sublilia  ejusdicta  nequa- 
quam  intelhgere.  Quod  eo  praecipue  comprobalur 
accidere,  quia  ea,  non  causa  discendi,  qua)  igno- 
rant  legunt,  sed  ut  ei  potius  in  quo  jampridem 
decepli  languent  errori  patrocinium  tanli  viri  com- 


«'  IIoc  igitur  miiiisterium  ita  roverendum,  quce 
despicerc  audcbit  insania?  »  p]t  paulo  inferius  : 
«Cum  vero  sacerdos  Spiritum  sanctum  advocaverit, 
et  reverendaniillam  immolavcrit  hostiom,  commu- 
nemque  omnium  Dominum  subin  .'o  conligerit,  ubi 
illum,dic  mihi,  noslra  ajstimatione  ponxjmus?  Tunc 
enim  etiamangeli  circumstantsacerdoti,  ettribunal 
atque  altaris  locus  caMestibus  virtulibusadirapletur 
iii  honorem  ipsius  qui  immolatur,  quod  quidem  ex 
ipsis  etiam  quae  aguntur,  oslenditur.  Ego  autem 
audivi,refercnte  aliquo,  quoniam  presbyter  quidam 
vila;  sanctitato  mirabilis,  et  qui  revelationes  solcret 
videre,  retulisset  illi  tale  spectaculum  aliquando 
vidisse,idesl  sacrificii  tempore  conspexisse  ange- 


parent,  aliisque  laqueos  deceptionis  facilius  inne-  B  lorum  multitudinem,  sicut  ci  possibile  erat  intueri, 

ctanlperejus  auctoritatem,  quam  perversitati  suae 

coaptant.  Unde  studiosius    persuadendum  monen- 

dumque  videtur  ut  quicunque    codices  divinorum 

tractatorum  olTenderit  ac  legendos  revolverit,  cau- 

tius  singula  percurrat;  et,  ubi  aliqua  sibi  obscurae 

rci  oborta  fuerit  difficultas,sua3  tarditati,  non  docto- 

ris  imputeterrori,  ac  proinde  aut  suo,  siid  proces- 

scrit,  studio  quaB  dicuntur  elaboretintelligere;  sin 

minus  catholici  magistcrio  doctoris  maturel  addi- 

scere;autcerte,  siasscqiii  unde  agitur  nequiverit, 

rcverenter  discat  honorare,  ut  pro  hujusmodi  hu- 

mililate,    aut    illud     capiendi    quod    sibi  arduum 

et  difficile  erat,    aut    aliam    divinitus   adispicatur 

gratiam  quam  necdum  habebat.    Ilumilitas  enim, 

sicut  virtutum  emolumenta  quao   non  erant  acqui- 


i-tolis  fulgenlibus  circumdantem,et  altare  coronan- 
tem,cum  officio  quo  circa  regem  suum  milites  stare 
consueverunt.  »  Hsec  autem  illo  cxarata  in  libro  ita 
se  habent;  in  quibus  quia  revelatio  divinitusostensa 
continetur,  aUas,  etiam  diversis  repertas  in  locis, 
narratum  irc  opcrse  pretium  duximus;  maximam 
enim  legentibus  utilitatem  pollicentur. 

•PARS  OCTWA. 

XXVII.  Fuil  namque  matrona  nobilis  genere, 
moribus  proba  honestis,  temporibus  sancti  papae 
Gregorii,  qua)  aIiquando,utconsueverat,  oblntionem 
ad  altare  detulit.  Quam  cumidempontifex  manibus 
suisconsecrasset«ad  horam  communicandi  ventum 
est.  Cumquo  singuli  pro  ordinis  sui  dignilate  Domi- 


rit,  sic  adepta  ne  amittantur  agit.    Proinde  sane,  ^  nicam   communionem  accepissent,    inter  caeteros 


cum  in  omnibussitnecessariahumilitasChristiana}, 
religionis  charismatibus,  inhoc  prsesortim  Domini- 
ca3  traditionis  sacramento  utilis  et  admodum  oppor- 
tuna  comprobatur,  in  quo  tanta  divinse  virtutis 
refulget  gratia,  ut  humilitate  potius  quam  humana 
capialur  industria.  De  cujus  magniludine,  terribili 
magisque  reverenda  quam  discutienda,  in  Dialogo 
Joannis  et  Basilii  valde  compctenterdisputatumest 
inveniri;  sic  namque  iutor  caetera  reperitur  scri- 
ptum  :  «  Fuerunt  quidem  terribilia  atque  horribilia 
etiam  ea  quae  in  Veteri  Testamento  ante  gratiam 
gerebantur  in  lege,  ut  puta  tintinnabula,  malogra- 
nata,  lapides  in  pectore  ordinati,  superhumerale, 
mitra,  cydaris,  vestimcntum  talare,  lamina  aurea, 
sancta  sanctorum,  intusque   silentium   et  solitudo 


pra^fatae  mulieri  porlio  Dominici  sacramenli  manu 
ejusdem  pra^sulis  porrecla  est,ipsodicente :  Corpus 
Domininostri  Jesu  Cliristiprosit  tibiin  vitam  seter. 
nam\  ad  hoc  illa,  recognita  panis  quem  obtulcrat 
particula,  subrisit.  Quamobrem  pontifex  commotus 
manum  continuit,  oblationem  in  ara  reposuit,  ser- 
monem  de  re  ad  populum  fecit,  deinde  preci  cum 
fidcliclero  incubuit,  surgens  quoque  a  terra,  panem 
illum,  ut  erat,  carnem  factum  reperit,  quam  mulieri 
dubia3,  et  cseteris  ostendit.  Quibusea,  reor,  admo- 
dum  in  flde  robori  profuit. 

XXVIII.Hisitaque8uccinctedecursis,aliudnihilo- 
minus  mirabile,  non  minus  utile,  dignum  videtursi 
ad  memoriam  breviter  litteris  mandetur.  Quidam 
presbyter  electus,    vita   et   moribus   clarus,  cum 


reverenda.    Verum   si  quis  ea  qua3  sunt  in  gratiae  t>  divina  sacramenta  crebro  ex   devotione  sacraret, 


ordinatione  considcrct,parva  esse  illa  quo9  praeces- 
seruntterribilia  judicabit,quodque  de  lege  pronun- 
iiatiim  est,ctiam  per  haec  verumprobabit,quoniam 
non  sit  glorificatum  id  quod  glorificatum  fuerat, 
propter  excellentemclaritatem.  Nam,  cum  imm(da- 
tum  Dominum  nostrum  et  incenso  astantem  videris 
sacerdotem,  atque  imprecantem,  omnesque  pariter 
preiioso  illoimbuisanguine,adhucte  esse  cum  ho- 
minibus  arbitraris,  et  non  continuo  animo  transla- 
tus  in  coclos,  omncmque  de  mente  sensum  carnis 
excludens,  nuda  anima,  sensuque  mundissimo  ea 
Patrol.  GVLIX. 


praesumpta  tamdem  spe  impetrandi  tum  de  divina 
pietate,tum  de  merito  sedulae  servitutis  suae  inter 
agendum  divina  mysteria  poposcit  humiliter  uti 
sibi  res  quam  frequentabat  divinitus  revelaretur. 
Cui  humi  strato  lacrymisque  infuso  angelus  repente 

• 

apparuit,  ut  surgeret  actutum  imperavit,  et  quod 
petierat  obtinuisse  innotuit.  Ad  cujus  imperium 
illico  surrexit,puerum  ubi  panem  reliquerat  sancti- 
ficatum  cortissime  vidit,  quem,  o  mira  resl  tremulis 
manibus  accepit,pectori  proprio  pressiusapplicavit, 
etos  ejud  orisuo  osculaturus  flebilis  pie  admovity 

45 


1419 


DURAM)!  ABBATIS  TROARNENSIS. 


1420 


sicque  dutius  desiderio  ardenti  Christuin  cerneado,  A  manu  ministri  accopit.  Gumque  ad  calicem  sumplu 


osculando  et  amplectendo  salisfecit.Ad  ultimum 
vero  Dei  Filium  altari  restituit,  pi-ecibusque  ut  in 
pristinam  redire  forniam  dignaretur  obtinuit,  ac  sic 
sacris  cx  more  mysteriis  participavit. 

XXIX.  Nequaquam  vero  pra^tereundum  videtur 
quod  beatus  Hieronymus,  cujus  prsecipua  intor 
ecclesiasticos  doctorcs  auctoritas  habetur,  in  libro 
quem  Vitas  Patrum  nuncupari  phicuit,  narrasse 
reperitur.  Quidam  seniorum  magnus  quidem  vitse 
merito,  sed  idiota,minusque  in  Scripturis  eruditus 
dc  mysterio  Dominico  errabat;  verum  magis,  ut 
dictum  est,  inscitia  quam  malitia.  Quod  cum  aliis 
duobus  Patribus  innotaisset,  et  ipsis  magna  virtu- 


rusde  eo  venissot,eum  quoque  sanguine  repletum 
vidi8S0t,tanli  miraculistupore  altonitus  domum  re- 
diit,ignoranti  quaa  egerat  ct  inspexerat  uxori  expe- 
divit.Qua  crcdcnte,  die  postera  ad  Basilium  desti- 
navit,  acta  visacjue  diligentcr  exposuit,  sanctum 
baptisma  prudenter  virtutcm  Christiani  nominis 
expendens  sibi  dari  poposcit,  el  citius  obtinuit.  Si 
cui  autem  movct  scrupulum  acta  res  dubietatis, 
quod  pagano  imo  Judaeo  portio  Dominici  corporis  et 
sanguiuis  dicitur  revelata  necdum  credenti,  idque 
inficiatur  potuisse  fieri,  perpendat  alia  Salvatoris 
longe  fortiorainsignia  pietatis.  Quomodo  ignoranti 
mundo  carne  velatus  apparuit,qualiler  pro  impiis  et 


tum  gratia  et  sapientise  doctrina,ad  oum  ex  condi-  g  peccatoribus  mori  pertulit.  Attendat  etiam  in  Acti- 


cto  venire  maturant;  cumque  de  veritate  Dominici 
corporis  et  sanguinis  ei  persuadere  vcllent,nequa- 
quam  acquievit,  sed :  Nisi  rem  videro,  inquit,  non 
credo  vobis.  Quo  audilo  qui  convenerant  et  sinceri- 
tatem  rustico  illi  seni  insinuabant,  tridui  jejunium 
secum  eidem  indicunt,  ac  super  hoc  ncgotio  Domi- 
numrogaturi  convenlum  solvunt;  Sed  statuto  tem- 
poro  una  conveniunt;  deinde  ad  ecclesiam,  ubi 
divina  agebantur  mys(eria,contendunt,ibi  roi  qu.un 
conceperant  mente  prsestolantur  cxitum.  Quibus 
solis  qu8e  agebantur  collata  est  inluendi  gratia, 
aperte  videlicet  intellectualium  luminum  acio  reve- 
lata;  ct  quando  positi  sunt  panes  in  altare,  visus  est 
illis  tantummodo  tribus  tanquam  puerulus  jacens 
super  allare.  Gumque  extendissetpresbyter  manus 
ut  frangeret   panem,    descendit  angclus    de  coelo, 


bus  apostolorum  paganis  et  gentilibus  Spiritus 
sancti  gratiam  preeter  spem  indultam  esse,aniroad- 
vertetque  nihil  novi  nihilque  incredibile  hac  in  re 
accidisse,  quod  aul  veritatis  oxcedat  Qdera,aut  Sal- 
vatoris  non  deceat  pietatem.  Dequo  Scriptura  con- 
tinel  :SiC  Deus  diloxit  mundum,  ut  hilium  saum 
unigenitum  darct,  videlicet  ut  crucis  suspendium 
mortisque  supplicium  pro  redimendo  mundo  perfer- 
ret.  Qui  de  Juda^is  ortus,  quibus  ut  repromissus 
fuerat  a  Patre,missus  est,  sicut  ipse  ait  :  Non  sam 
missus  nisiadoves  qweperierant  domus  Israel.Son 
ergo  mirum  si  suorum  ille  sacramentorum  arcaiw 
retcxit,  corporisque  sui  ac  sanguinis  proprietatem 
revelavit  pro  quo  se  ex  repromissione  haereditaria 
impendere  redimendo  volui*. 
XXXI.  Gujusdam  quoque  Judaei  filius,  cum  inler 


habens    cultrum  in   manu  et   sacrificavit  puerum  p  Ghristianos   pueros   liberalium    studiis  litterarum 


illum,  sanguinem  vero  ejus  excipiebat  in  calice, 
Cum  autem  presbyter  frangeret  in  parvis  partibus 
panem,  etiam  angelus  incidebat  pueri  membra  in 
niodicis  partibus.  Gum  vero  accessisset  senex  ut 
acciperetsanctamcomnjunioncm,  data  est  ipsi  soli 
caro,  sanguine  cruentata,quod  cum  vidisset,  pcrli- 
muit,  et  clamavit  dicens  :  «  Gredo,  Domine,  quia 
panis  qui  in  altare  ponitur,  corpus  tuum  est,  et 
calix  tuus  est  sanguis,  »  et  statim  facta  est  illa 
particulain  manu  ejuspanis  secundum  mysterium'; 
et  sumpsit  illud  in  ore  agens  gratias  Deo.  Tunc 
senes  :  «  Deus,  injiuiunt,  sclt  humauam  naturam 
non  posse  humanis  carnibus  vesci,  ideo  proprieta- 
tem  sui  corporis  et  sanguinis,  sub  figura  panis  ct 
vini,  pia  dispensatione  latere  voluit.  » 

XXX.  lUud  pr8Bterea,quod  in  libro  De  Vita  san- 
cti  Basilii  legitur,  quia  solvendo  dubietatis  modo 
plurimum  opitulari  credimus,narratiuncul8B  nostrto 
oportere  inseri  censuimus;  qupd  ita  se  habere  pro- 
batur.Hebrseus  quidam  necdum  in  Ghristo  renatus, 
scd  divinorum  mysteriorum  admodum  curiosus, 
fideli  populo  latenter  admistus  ecclosiam  aliquando 
subintravit,  quse  ibi  agerentur  subtilitcr  cxploratu- 
rus.Gelebranteautem  B.Basilio  sancta  sanctorum, 
cum  ad  horam  uibuiljaendicorpus  Dominicum  po- 
pulo  esset  perventum,inter  caeteros  ad  altare  acces- 
sit,portionem  de  sacro  mysterio  carncm  faclam  de 


exerceretur,  quadam  die  ad  basilicam  gloriosae  el 
intemeratae  scmperque  virginis  Mariae,  ubi  missa- 
rum  agebautur  solemnia  cuni  cosevis  sodalibus 
accessit,  participatiunem  corporis  et  sanguinis 
Domini  nostri  Jesu  Ghristi  ibi  cum  infantibus  infans 
ipse  accepit;  sicque  domum  rodit  patris,  cui,  inter 
amplexus,  oscula  simpliciter  quse  egerat  retulit. 
Quibus  auditis,pater  impius,  Ghristoque  atque  suis 
legibus  inimicus,  vehementer  infremuit,  pueroque 
minatus  ait :  Quia  contra  meam  voluntatem  egisti, 
ad  ulciscendam  violatae  legis  nostrae  injuriam^par- 
ricida  jam  nunc  in  te  durus  existam  et  crudelis. 
Quo  dicto,  apprehensum  eum  in  fornacem  propius 
ardentem  injecit,  sicquc  ligna  ut  vehementius  ex- 
y^  urereturadjecit.Inlerea  mater  hoc  comperto,  geme- 
bunda  quasi  filium  liberatura,  ocius  accurrit,  sed 
praevehementiaflammarum  nihil  proficiens,  dolore 
percita  capitis  vclamen  adjecit,sicque  sparsis  crini- 
bus  hac  illacquo  discurrens,totam  civitatem  miseris 
plangoribus  implovit.  Ad  cujus  voces  repentepopu- 
lusconvenit,tantumfacinusexordinedidicit;undead 
fornacem  indignatus  accessit,  flammas  quantocius 
iimovit,  ac  pucrum  qui  inter  flammas  incolumis 
repertusestextraxit;  patrem  voro  ejustantisceleris 
auctorem  in  easdem  flammas  deliberato  simul  eon- 
silio  injecit,ubi  divino  juuicio  usque  ad  ossa  com- 
bustus  inmon^ento  disperiit.Heqaisitusautempuer 


1421 


LIBER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  CHRISTI. 


1422 


utrum  illa  flammarum  incendia!senseiit, «  mulier,  A.  attentavit.Verum  ille,  licet  aetate  adolescentiaenec- 


inquit,    quce  in  illa  basilica,  ubi  panem  de  monsa 
accepi,  parvulum  in  sinu  gestabat,  pallio  me  suo, 
ne  ignis  ilie    devoraret,    operuit.  »    Hic    nimirum 
patenter  datnr  intolligi  quod  non  solum  Filium  Dei, 
sedetsanctam  Gcnitricem  ejus  puer  illeintersacra 
mysterin  inspexerit,  cujuspostmodumfretusproesi- 
dioflammarumincendia  mortisque  discrimenevasit. 
Qui  utiqueinnoccntia  et  simplicitate  puerili  de  tanta 
visione  nih  l  confingere,  neque  mentiri  potuit :  cui 
rei  satisevidcnspraestat  teslimonium,induItum  sibi 
divinaj  liberationis  beneficium.  Sed  inter  haec  dili- 
genti  Rtudio  perpendendum  quod,  sicuthuicpuero 
divinitus  cst  revelatum,  utrum  corpus  sit  Filii  Dei 
sacrosanctum   quod   de  mensa    percipitur    altaris 
mysterium,  sanctye  quoque  Genitricis  ejus  nonuun- 


dum  excederet  annos,  tamen  illum,  quia  catholicaB 
fidei  merito  praeditus  erat  et  gratia,cal!ide8uspen- 
dit,  secumque  quoad  regni  sui  ad  mediterraneam 
deveniret  sedem,  nriotnam  [a/.,Brionam]  vocabulo 
dotinuit  ubi  undique  coactis  catholicis  ac  sapientibus 
viris,  supereadem  ro  disponebat  conflictum  haberi. 
Eo  ergo  venlum  est,  et  res  sequcnti  die  ventilanda 
proposita.  Cumque  multi  ex  tota  Northmannia  sa- 
pientes,  qui  plurimi  et  clari  habebantur,  convenis- 
sent,  proefatum  hoercsiarcham  Berengarium  cum 
alio  quodam  quem  secum  adduxerat  clerico,in  cujus 
eloquentia  victorise  sibi  spem  posuerat,  ita  coram 
omnibus  confutaverunt  atque  cvidenti  ratione  supe- 
raverunt,  quatenus  eis  silentium  imponerent,  ver- 
borumque,  quibus  fidem  cathohcam  tuebantur,  as- 


quam  adesse  praesentiam    suumque  porcipentibus  B  scnsum   ab   eis  extorquerent.  Berengarius  autem, 


deferie  patrocinium,  (juibus  inter  agendumsimpli- 
citatis  et  innocentioe  non  defuerit  meritum,  quae 
apud  Deum  singularemcharaefamiliaritatisobtincnt 
locum,  sicut  ipseSalvatorait  Sj/ii7e/)arvw/os  ve/^/re 
ad  me;  taJium  estenimregnum.  Unde  et  discipulos 
suos,  quos  puros  etsimplices  elogerat,  pueros  vo- 
cat  dicensper  prophetam  :  Ecce  ego^  et  pueri  mei 
quns  mi/ti  donavit  Dcus,  Et  iji  Evangelio:  Pucri^ 
ttunquid  pulmentarium  hahctis  ? 

PAUS   NONA. 

XXXil.  Verum  quia  multa,  elsi  imperito  dicendi 
gencre,  salva  tamen  sensuum  veritate  et  fideiinte- 
gritate,  dicta  sunt  de  Dominici  sacramenti  veritate, 
libet  paucis  conscienliam  nostram  excusatum  ire ; 


tandem  non  sine  pudore  ovadens,  Garnotum  petiit, 
ubi  positus  do  eadem  qua^stione  se  consulentibus 
(audita  quippe  jam  longe  lateque  acta  res  fuerat) 
clericis  ejusdem  urbis  nulla  respondit ;  cum  vero 
sibi  opportunitas  doretur,  se  responsurumpromisit. 
Undc  non  multo  post  litteras,  quas  et  ipse  legi,di- 
ctavit,in  quibus  multa  absurda  fideique  catholicae 
aiiena  anheliis  dcclamavit,  inter  quae  Romanam 
Ecclesiam,  caput  videlibet  tolius  Ghristianilatis, 
multa  temeiitale  hseretico  vocabulo  denotavit,  cum 
qua  rectoremejus,dominum  scilicetpapamLeonem 
cujus  fides  catholica,spectabilissapientia,laudabilis 
habebatur  industria,  quem  non  excepit,  pariter 
infamavit,  scque  ad  utrumque  convincendum,  dum 
respondere  dilTerret,  inteiTogantibusintendisse  re- 


niequehsecsimplicibusetquibusscnsusprofunditas  ^  tulit;  tunc   quippe  instabat  constituta  dies  concilii 


vellibrorum  non  suppetil  copiasimplicitfrdictasse, 
lideliter  intimare  quod  non  ego  solus  videor  prse- 
sumpsisse.  Alii  namque,  idem  nacti,  occasionem 
veniadigaam  inveniunturegisse,  divino  utiquezelo 
compellentc  adversusque  hostes  perfidos  Ecclesiae 
mulla  conscripsisse,  quorum  maxima  multitudo 
nostra  tempestate  Francorum  occupaverat  provin- 
cias,et  vcnenosua)  pcrlidiaj  circumpositas  inficore 
moliebatur  regiones  et  loca.  Porro  erroris  hujus 
auctor  videbatur,  et  caput  quidamBerengarius,cui 
pluresFrancorumnonnulliquoqueNorthmannorum 
quos  aut  ipsc  docuerat  aut  in  discendi  studio  ali- 
quanlisper  juverat,  plurimum  favoris  dependebant. 
XXXIII.  Is  autem  Dominica^  Incarnationis  anno 
millesimo  quinquagesimo  tertio    Northmannorum 


postmodum  Vercellis  habiti,  Has  itaque  litteras 
puritatis,utsibi  videbatur,plenas,  sed  reveramulta 
vanitate  refertas,  Garnotensibus.  qui  sibi  queestio- 
nem  intentaverant,  destinavit.  Gum  autem  tanti 
mali  fama  crebresceret,  et  omnium  corda  fidelium 
vchementius  percelleret,  perque  multos  hujusmodi 
virus  latenter  et  aperle  jam  serperet,contigit  ut  ad 
aures  etiam  regis  Francorum  Henrici  perveniret. 
Qui  consultu  regni  pontiiicum  procerumque  conci- 
lium  Parisiiscogi  decimo  Kalendas  Novembrisprae- 
copit,  acpreefatumBerengarium,  ut  aut  sua  dicta 
Patrum  auctoritate  firmaret  multis  sibi  obtiitenti- 
bus,  aut,si  ea  defendere  nequiret,  in  catholicam,  cui 
obviare  non  posset,fidemprudentertransiret,inter- 
esse  tantorum  co^tui  Patrum    imperavit.    Interea 


finibus  irrepsit,  et  adcccnobiumquodPratellisnun-  ^  condicta  veneratdies,  frequensque  conventus prse- 


cupalur  appulit,  catholicoque  viro,quiidemstrenue 
regebat  coenobium,  quo  ct  honeste  satis  exceptus 
fuerat,  multa  blasphemus  impie  delatravit.  Quod 
ipse  quoque,eodem  abbate,  Ansfredonomine,  refe- 
rente,  dum  apud  me  super  tanta  impietato  valde 
quereretur,  non  multo  postagnovi.Inmultisitaque 
Bubtiliter  ab  eodem  abbate  pertentatus,  in  multis 
perinde  rcprehensibilis  et  perfidus  estrepertus ;  qui 
iiide  digressus,Northmannorumprincipcm  feslinus 
adiit,quem  sua  quoque  irretire  perfidia  subtiliter 


sulum   ac  reliquorum  sancti  ordinis  clericorum, 

necnon  nobilium  laicorum  Parisiis  factus  est,  sed 

jamdictus  Berengarius  malse  conscientieeperculsus 

terrore,  ut  jussus  erat,  eo  venire  distulit,  seque 

cum  Brunone,  suovidelicet  episcopo  Andegavensi; 

sub  quo    archidiaconi  fungebatur  honore,  pro  eo 

maxime  continuit,  quia  eodem  errore,  utpotetanti 

viri  credulus,  et  ipse  noscebatur  involvi.  Interea 

prsesul  Aurelianensis  quosdam  apices  in  scheda  haud 

prava  digostos  inconspectuomniumetregis(inter- 


1423     DURANDI  ABBATIS  TROARNENSIS  EPITAPHIUM  MABIUiE  COMITISSiE     1424 


erat  onim)  protulit:  « Et  preecipiat,  inquit,  vestra 
sanctitas  has  litteras,  a  Berengario  editaSf  si  libet, 
recitari,quas  ego  quidem  ahipsonequaquam  accepi 
sed  cum  eas  cuidam  suo  familiari,  nomine  Paulo, 
per  veredarium  dirigeret,   violonter  rapui ;   »»  qui- 
bus    susceptis  et  ad  recitandum  traditis,  omnium 
aures  eriguutur,    ora  in   silentium  componuntur, 
corda  ad  intelligendum  qua}  continebantur  in  eis 
prasparantur.  Scd  inter  legendum  multum  repenle 
fit  murmur,  et  per   singula  absurdi  sensus  verba 
gravisinstrepitfremitus.ltaqueomnibustalis  lectio, 
quoniam  nequissima  sordebathaercsi,  veliementer 
dispIicuit,damnatoproinde  communi  sententia  ta- 
lium  auctore,damnatis  ejuscomplicibus,tumcodice 
Joannis  Scoti,  exquoca  qua)  damnabantursumpta 
videbantur.Concilio  soluto  discessumest  eacondi- 
tione,  ut,  nisi   resipisceret  ejusmodi  perversitatis 
auctor,   cum   sequacibus    suis    ab  omni  exercitu 
Francorum  praeeuntibus  clericis,  cum  [/orle,  inj 
ecclesiastico  apparatu  instanter  qusesiti,  ubicunque 


A  convenissent  eo  usque  obsiderentur,donecautcon- 
sentirent  catholicae  fidei,  aut  mortis  poenas  luituri 
caperentur.  Quamobrem  terrili,  non  multo  post  ia 
concilio  super  lidei  suee  statu  conventita  se  sicut 
b^cclesia  tenet  catholica  credere  fideliter  et  sapere 
publice  professi  sunt.  Delatisque  sanctorum  pigno- 
ribus,  ut  omnibus  satisfacerent  atque  de  veritate 
fidei  quam  profcssi  fuerant  eos  qui  aderant  cei  tos 
facerent  sacramentum  dederunt.  Sed  omissa  de  ta- 
libus  relatione,  quos  post  haec  ad  apostasiam  ct 
priorem  vomitum  audivimus  redisse,  libelli  hujus 
tenorem,  in  quo  fidei  nostrae  sinceritatem,  juxta 
aDtiquorum  Patrftm  auctoritatem,  multis  eorum 
exemplis  adhibitis,ut  potuimus,  lideliter  ostendimus 
tandem  claudamus,  Dominum  omnipotentem  totis 

B  prsecordiis  glorificantes,  cujus  estdonum  etgratia, 
ut  fideliter  credamus  et  bene  agamus,  qui  vivit  et 
regnat  in  Trinitate  unica  et  unitate  perfecta  per 
omnia  ssecula  sseculorum. 


EPITAPHIUM  AINARDl  ABBATIS  DIVENSIS, 

Auctore  Durando. 
(Ordbric.  ViTAL.,  Histeccles.  lib.  iv,  apud  Duchesne,  Historios^  Norihmannorum  Scripiores,  pag.545 


Hic  jacet  Ainardus  redolens  ut  pistica  nardus 

Virtutum  multis  floribus  et  meritis. 
A  quo  fundatus  locus  est  hic,  eedilicatus 

Ingenti  studio,  nec  modico  pretio. 
Vir  fuit  hicmagnus,  probitate  suavis  etagnus, 

Vita  conspicuus,  dogmate  praecipuus, 
Sobrius  et  castus,  prudens,  simplex  et  honestus, 


Pollens  consilio,  clarus  in  oificio. 
Mentis  huic  gravitas  erat  et  maturior  aetas, 

Ganaque  caesaries,  sed  tenuisfacies. 
Quem   nonus  decimus  Febuo  promento  Kalendas, 

Abstulit  ultima  sors,  et  rapuit  cita  mors. 
Pro  quo  qui  transis  supplex  orare  memor  sis, 

Ut  sit  ei  saties  alma  Dei  facies. 


EPITAPHIUM   MABILI^    COMITISS^^ 

ROGERII  DE  MONTEGOMERICO    UXORIS, 

Auctore   Durando. 
(Orderic.  Vital.,  Hist,  eccles.  lib.  v,   ubi  supra,  p.  578.) 


Alta  clarentum  de  stirpe  creata  parentum 
Hac  tegitur  tumba  maxima  Mabilia. 

Heec  inter  celebres  famosa  magis  mulieres 
Glaruit  in  lato  orbe  sui  merito. 

Acrior  ingenio,  sensu  vigil,  impigra  facto, 
Utilis  eloquio,  nrovida  consilio. 

Exilis  forma,  sed  grandis  prorsus  honestas, 


D     Dapsilis  in  sumptu,  cuUa  satis  habitu. 
Hsec  scutum  patriae  fuit,  hasc  munitio  marchas, 

Vicinisque  suis  grata  vel  horribilis. 
Sed  quia  mortales  non  omnia  possumus  omnes, 

Hoec  periit  gladio,  nocte  perempta  dolo. 
Et  quia  nunc  opus  est  defunct»  ferre  juvamen, 

Quisquis  amicus  adest  subveniendo  probet. 


ANNO   DOMINl  MLXXXIX 


GUITMUNDUS 

ARCHIEPISCOPUS  AVERSANUS 


NOTITIA    HISTORICA    ET    J.ITTERARIA 

(Fabric,  Biblioth,  mod.  et  inf,  Lat.,  lib.  vii,  pag.  lld). 


Guitmundus,  GuimnnduSj  Guismundus,  Wimun-  ^  bulensem,  qui  aufugions,  ne  agnoscerelur,  nomen 


das,  y/itmundus  (1),  monachus  primum  Crucis 
Heltonis,  S.  Audoeni,  sive  S.  Leufrcdi,  ord.  Bened. 
in  Normannia,  dicBcesis  Ebroiccnsis,  an.  1070  ar- 
cessitus  in  Angliam,  rogatusque  ab  Anglise  rege 
Guillelmo  I,  (2)  inter  du<3es  Normannise  (Tuillelmo 
11;  ut  in  Anglia  secum  moraretur,  et  ccclesiasti- 
cum  regimen  reciperet,  illud  recusavit^reversusque 
in  Neustriam  sive  Normacniam,  defuncto  (3)  anno 
1079  Joanni,  Rothomagensi  archipraesuli  a  rege  et 
aliis  designatus  successor,  (4)  aemulis  impedien- 
tibus  archiepiscopatum  non  obtinuit,  sed  ab  Odi- 
lone  abbate  suo  licentia  pcregrinaadi  impetrata,  a 


Christiani  asumpserit,  factusque  pontifex  Apulo- 
rum,  contra  Berengariumdisserueritinvictissime. 
Vide  si  placet  quae  supra  in  Christiano  Druthmaro 
t.  I,  p.  375,  seq.  {Patrologise  t.  CVI  sub  fin,),  ubi 
etiam  de  libris  ejus  tribus  contra  Berengarium^ 
scriptis  dialogi  more,  intcrlocutore  Rogerio  mo- 
nacho,  medicinae  artis  perito,  cujus  rogatu  hoc 
opus  aggressus  est,  illique  dedicavit.  Scripsit  hos 
libros,  observanteMabillonio,  dum  adhuc  in  Neus- 
tria  versaretur,  Gregorio  VII  pontifice,  adeoque 
post  concilium  Romanum  (cujus  meminit)  habitum 
sub  Nicolao  II,  an.  i059,  et  post  Lanfrancum,quem 


Gregorio  VII  exceptus  benigne,  ct  inter  cardinales  .^  magistrum  suum  appellat  :  sed  ante  concilium  Ro- 


R.  E.  delectus  (5)  postea  etiam  ab  Urbano  II,  qui 
ann,  1088  coepit  papatum  gerere,  metropolitaaus 
Aversanus  creatus  est  in  Apulia  regni  Napolitani, 
illamque  Ecclesiam  sibicommissam,testeOrderico 
(6)  diu  rexit,  adeoque  an.  1090  et  ulterius  adhuc 
superstes  :  unde  constat  falli  eos  qui  diem  aiunt 
obiisse  an.  1080  (7)  vel  anno  1084.  (8)  Ex  Urbanill 
ad  eum  epistola  fragmentum  exstat  in  parte  se- 
cunda  Decreti  Gratiani,  causa  24.  qusest.  %  can.3, 
ex  qua  astatem  Guidmundi  jam  observavit  Latinus 
Latinius  temo  I  Dibl.  sacro-profanse,  p.  81.  Itaque 
aut  duos  oportet  statuere  Guidmundos,  vel,  OiMe- 
ricum  si  audiamus,  errare  necesse  est  Ano- 
nymum  Mellicensem,  qui  cap.  102  Guidmundum 
ait  a  Gregorio  VII  Aversse  episcopum  factum  esse. 
Parum  etiam  congruit  cum  Orderici  relatione  quod 
idem  Mellicensis  Guidmundum  facit  abbatpm  Sta- 

(1)  Non  confundendus  cum  Guimundo  Anglo, 
Augustiniano,  de  quo  Lelandus  cap.  163,  nequo 
cum  Guidone  Aretino,  de  quo  supra. 

(2)  Ordericus  Vitalis  iv  ,  pag.  524.  Mabillon. 
praef.  ad  Saec.  VI  Denedictin.,  §58. 

(3)  Sammaiihan,  1 .  I  Galliee  Christ,  pag.  576. 
(3)  Ordericus,  pag.  526. 

(5)  Id. 


manum  an.  1078.  Ncmo  ille  accuratius,  judice 
eodem  Mabillonio,  Derengarii  (9)  ejusque  asse- 
clarum  varias  opiniones  indagavit.  Editi  fuerunt 
hi  libri  cum  Algero  per  Erasmum  Antwerp.  1530, 
et  deinde  Jonnne  Vlimerio  curante,  Lovan.  1561, 
qui  Paschasii  ctiam  etLanfranci  de  hocargumento 
scripta  subjunxit.  Denique  in  Dibiiothecie  Patrum 
Parisiensibus,  Goloniensi  tom.  XII,  et  Lugdunensi 
tom.  XVIII,  pag.  440,  in  qua  (ut  in  prioribus)  pag. 
465  etiam  subjicitur.  Guitmundi  De  ^ancta  Trini- 
late,  Christi  humanitale,  eorporisque  ac  sanguinis 
Domini  nostri  vcrilate  Confessio ;  ac  postremo, 
pog.  468,  Oratio  ad  Guillchnum  1  Anglorum  regem 
cum  recusaret  episcopatum,  qualis  servata  est  ab 
Orderico  Vitali  IV  Hist.  ecclcs.,  p.  524,  526. 


(6)  Ibid.  adde  U^hellum  t.  I  Italise  sacree,  pag. 
488,  ubi  successoris  in  archiepiscopatu  Aversano 
Joannis  mentio  non  anto  annum  1095. 

(7)  Ita  Labbeus,  tom.  I  de  S.  E.,  pag.  402 ;  Ca- 
veus  et  alii. 

(8)  Joseph  Eggs  in  Purpura  docta,  pag.  81. 

(9)  Gonfer  argumenta  librorum  Guitmundi  re- 
censentem  Renedictum  Pictetum  in  Historia  sseculi 
XI,  pag.  524  seq. 


1427 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI 


1428 


GUITMUNDI 

ARCHIEPISCOPI AVERSANI 

DE  CORPORIS  ET  SANGUINIS  CHRISTI  VERITATE 

IN  EUCHARISTIA 

LIBRI  TRES 

Jnterloeutoribus  ipso  Guitmundo  et  Roger!o,  Benedieti  instituti  eon/ratribus. 

(Biblioth.  Pat.  XVIII,  441). 


mCIPIT  LIBER  PRIMUS 


OUITMUNDUS 

Ad  reni  his  temporibus  uecessariam  quidem,  sed 
meliori  quam  ego  sum  injungendam,  dileclissinie 
fraler  Rogeri,  me  vocas,  scilicet  ut  de  veritate  Do- 
minici  corporis  contra  quocstiones  hujus  lcmporis 
disscram,  ac  Herengarii  Turoneasis  nugas  pro  meo 
captu  scribendo  refellam.  Sed  quamvis  adalias  ani- 
msB  utilitatcs  me  voluntas,imo  nccessitas  mca ducat, 
tuis  tamendesideriiset  prccibus,  qucm  mihi  valde 
charum  intueor,  dessc  non  possum,  cum  etiam 
noverim  communi  commodo  religiosam  doscrvire 
petitionem  tuam.  Tu  vero,  hoc  unum  cxsolveris 
queeso,  quod  in  hac  re  obedienti  certe  debes,  ut 
orando  propensius  Dominum  mihi  subvenire  non 
cesses.  In  manu  quic[pe  ejus  sumus  ct  nos  et  ser- 
mones  nostri  (Sap.  vn). 

ROGERIUS. 

Omnino  quod  poslulas  sequissimum  est,  nec  de 
tantis  saoramentis  nisi  comitantibus  semper  preci- 
bus  disputari  decet.  Proindc  adjuvante  Domino  ita 
fiet.  Tu  vero  hunc  mihi,  obsecro,  morem  gere,  ut, 
meis  objeclionibus  auditis,  quaicunque  insuper, 
seu  ex  ipsius  Derengarii  libri  s;eu  ex  multorum 
interrogationibus,  quibus  de  liac  re  multoties  in- 
terrogatus  es ,  seu  cx  teipso,  jure  tibi  opponi 
posse  perpenderis,  non  reticescas. 

GUITMUNDUS. 

Qu8B  mihi  super  his  sacramcntis,  et  quemadmo- 
dum  coram  Deoconscientialoquitur,  quantumsatis 
esse  vidcbitur,  juvanto  Domino  propalabo  ;  sed  ut 
totius  erroris  causam  cxortumqueplenius  noveris, 
primum  de  viri  moribus  et  doctrina  perpauca  di- 
camus. 

H0GERIU8. 

Rem  profecto  congruam  dicis  :  nam  quoddam  ve- 


A  luli  pondus,  nescio  cujusmodi  gravitalis  ejus  el 
antiquao  doctrinne  fastum,  nonnulli  altendentes, 
eum  imilari  maluerunt. 

GUITMUNDUS. 

Is  ergo  cum  juveniles  adhuc  in  scholis  ageretan- 
no8  (ut  aiunt  qui  eum  tunc  noverunl),  elatus  ingenii 
levltate,  ipsius  magistri  sensum  non  adeo  curabat. 
condiscipulorum  pro  nihilorcputabat,librosinsiiper 
artiuin  contemnebat.  Sed  cumperse  attingere  phi- 
losophiae  altioris  secreta  non  posset,  neque  cnim 
homo  ita  acutus  erat  (sed  ettunc  temporis  liberales 
artes  intra  Gallias  obsoleverant),  novis  saltem  ver- 
borum  intorpretationibus  quibus  etiam  nunc  nimi- 
j^  rum  gaudct,  singularis  scientise  laudem  sibi  arro- 
gare,  et  cujusdam  excellentiae  gloriam  venari, 
qualitercunque  polerat,  afTectabat  :  factumque  est 
utpompatico  inc'.essu,sublimi  praeccetcrissuggesta, 
dignitatem  magistri  potius  simulans  qnam  rebus 
ostendens,profundaquodque  inclusione  intercucul- 
lum,  ac  simulatione  long»  meditationis;,  et  vix 
tandem  satis  desideratae  diu  voois  lentissimo  quo- 
dam  quasi  plangore  incautos  decipiens,  doctorem 
sese  artium  penc  inscius  profiteretur.  Sed  postqaam 
a  D.  Lanfranco  in  dialectica  de  re  salis  parva  tur- 
piter  est  confusus,  cumqueperipsum  D.Lanfrancum 
virumrrque  doctissimum  liberales  artes  Deusrec4i- 
lesccre,atque  optime  reviviscere  fecisset,  desertum 
se  iste  a  discipuli  sdolens,  ad  eructanda  impudenter 
divinarum  Scripturarnm  sacramenta,  ubi  ille  adhuc 
adolescens  et  aliis  eatenus  detentus  studiis  nondum 
adco  intenderat,  sese  convertit.  Sed  et  ibi  insipiens, 
quippc  in  malevohnn  animam  non  introibitsapieDta 
{Sap.  i),  et  ea  quorum  novilate  omnjum  corda  per- 
moveret,  atque  ad  se  omnium  oculos  trahei^et, 
studiose  perquirens,maluit  esse  sub  aliqua  admira- 
tione  hominum  haereticus,  quam  sub  oculis  Dei 
private  vivere  cathoIicus.Tunc  illa  quibas  mundanis 


G 


1429       l)E  CORPOBIS  ET  SANG.  DOMINI  VERITATE  LIBRI  TRES.  -  LIB.  I.        1430 


hominibu8,et  si  inulte,  licet  semper  peccare  cupien-  ^ 
tibus,  placeret,  aperuit :  legilima  videlicet  conjugia, 
quantum   in  ipso   erat  destruens,  et   parvulorum 
baptisma  evertens;  ita  ut  in  allero  pessimis  homi- 
nibus  diabolus  per  os  ejus  licite  omnibus  feminis 
abutendum  esse  ;  in  altcro,  cassalo  baptismate  in- 
fanti»  in  profundum  omnium  malorum,  utpote  post- 
modum  baptizandis,   impune  ruere  suaderet.  Lego 
'^pistolam  Leodiensis  episcopi  contra  Berengarium 
ad  Henricum  regem  Francorum ,  et  eisdem  pene 
vcrbiseadem  ipsa  ibi  scripta  reperies.Illissanedie- 
bus  et  hanc    quoque  (contra  quam    Dco    propitio 
acturi   sumus).  est  ausus  dementissime  propinaro 
blasphemiam,  ad  hocetiam  hic  diabolo  militans,  ut 
ablata  veritate  Dominici  corporis,  peccare  volentes. 


paululum  adolevit.  Mox  ergo  incipientibus  his  pa- 
lam  audiri,  cathoiici  virigravitercommoti,  atquoin- 
tolerobiliicr  ferentes,  prcesidente  per  semetipsum 
beatissima3  memorite  domino  papa  Leone,  Vercel- 
lis  conciliuni  ponunt.  In  quo  eliam  por  nos  aliqua 
dici  cupis;  jam  nunc  quse  tibi  proponenda  videntur 
ex'^   *..o. 

ROGERIUS. 

Berengarius  et  qui  eum  sequuntur,  assevarant 
Eucharistiam  Domini  nonesse  vere  substantialiler- 
quecorpus  ct  sanguincm  Domini,  sed  sola  voce  sic 
appellari,  pro  eo  quod  lanquam  umbra  et  figura 
significativa  sit  corporis  ct  sanguinis  Domini.  Nec 
dehoc  moverer  adeo,  si  carnaliter  sapientes,  secun- 
dum  sensus  fallerentur,  nisi    quod  nonnullas,   ut 


nulla  revercntia,  nullus  mutus  percipiendce  sacrae  q  ^^^^^  memorasti,  ratiunculas  obtendere,  et  eas  ex 


communionisabaliquo  scelererevocaret.Decaeteris 
sanc  impietatibus,;quassatis  multasperid  temporis 
evomuit,  nunc  te  remorari  nolo.  Ita  igilur  hujus 
initium  pestis  accepimus.  Nunc  autem  qualiter  et 
per  quos  tantisper  retenta  sit,  qualiter  etiametper 
quos  expugnata  et  damnata  sit :  ut  ortu  alque  pro- 
cessu,  casu  quoque  cognito,  quid  de  illa  sentias , 
melius  noris,  nisi  longum  putes,  aperiam. 

ROGERIUS. 

Imo  vcro  sitibundus  haec  audiam.  Multum  enim 
acl  rcm  propositam  existimo  profutura. 

GUITMUNDU8. 

Cumigitur  superiores  blasphemias,  primam  qui- 
dem  propter  injurias  matrum,  cfleterorumque  effe- 

cluum,  secundam  vero  propter damnationem  parvu-      i^nigam^satisfactum. 

lorumsuorum,necauresetiampessimorum  sustine- 

repossent,ipseveroinScripturis  sacris  locumtuen- 

di  eas  nullum  penitns  inveniret,  maxime  disputante 

contra  eas  copiosissime beato  Augustino  {Pio  nup- 

tiiSy  et  De Bapt.  par\'ulorum)y  in  hanc  so  defensan- 

dam  totum  contulit;  ubi  et  quodam  velut  testimonio 

sensuumniti  vidobatur  :   nec  tam  copiosissime  ab 

aliquo  sanctissimorum  Patrum  (quippe   non  indi- 

gcnteadeo  temporibus  illorum  Ecclesia,  cum  tamen 

quid  inde  tenerentperspicue  et  lucidissime  sapien- 

tissimi  eorum  muiti  scripserunt  contra    hanc  dis- 

putatum  sentiebat.  Aucupatis  ergo   nonnullis  ve- 

lut  ratiunculis  (neque  enim  ulla  unquam  hseresis 

sine  aliqua  versimilitudine  rationis  invalescere  po- 

tuit),  adhibitis  quoquepaucis  male  iutollcctis  a  se 


quibusdambeati  Augustini  sententiis  munireviden- 
tur.Aliqua  etiam  vcrba  DominiSalvatoris  jactitant, 
ex  quibus  infirmi  scandihzari  forsitan  possint.  Ac 
primum     ipsas    ratiuncnlas  ,   deinde   auctoritates 
ponam.    Natura,  inquiunt,  hanc   mutationem   nou 
patitur.  Cumque  afferlur  eis  scriptum,  quia  omnia 
qucecunquG  voJuit   Doniinus  fccit   {Ps.  cxlhi),  sed 
hanc,  inquiunt,    mutationem  noluit.  Absit  enim   ut 
fas  sitChristum  dentibus  atteri,  aut  partibus  dissi- 
pari,  sicut  ista  dentibus  atteruntur  et   in   partcs 
dissipantur.  Ad  haec,  si  placet,   intorim  responde, 
postmodum  vero  cajtera  proponan.,  quodiligentius 
opere  distributo,  singulisamc  propositis  responsa 
tua  comparando,  mihi  ad  unguem  de  omnibus  in- 


GUITMUNDUS. 

Quo.iiam  quidem  superius  postulastiut  tuis  inqui- 
sitionibus,  si  qua  mihi  viderentur  addenda,  super- 
adderem,cognosce  primum  quia  non  omnes  qui  de 
istis  sacramentis  errant,  una  incedunt  via  erroris. 
NamBerengariani  omnesquidemin  hoc  conveniunt 
quia  panisetvinum  essentialiter  non  mutantur,  sed 
utextorquere  a  quibusdam  potui,   multum  in  hoc 
difforunt,  quod    alii    nihil   omnino    de  corpore   et 
sanguine  Domini  sacramentis  islis  inesse,  sed  tan- 
tummodo  umbras  hoec  et  figuras    esse  dicunt.  Alii 
voro,rectis  Ecclesise  rationibus  ccdentes,nectameii 
a  stultitia  recedenles,utquasi  aliquo  modonobiscum 
esse  videantur,  dicuul  ibi  corpuset  sanguinemDo- 


capitulis  Scripturae  sacra),    quae  multis  errantibusD  mini  revora,  sed  latenter  contineri,  etutsumi  pos- 


laqueus  est  mortis,  per  egenos  schohisticos,  jam 
per  alimoniam  qua  sustendabat    eos,  et   per  suos 
dulces  sermones  corruptos,  quaquaversum  potuit, 
clanculo  hujus  tanti  mali  nefandissimum  virus  ef- 
fudit.  Si   qui  autem  proeterea  aliquo  modo  rece- 
perint  eum,  hisunt  qui  cxapostolica  sentcntia  ter- 
riti  qua  dicitur  :  Qui  wanducat  et  bibit  indignoju^ 
dicium  sibi  manducat  ct  bibit  (j  Cor.  xi),  commu- 
nionem  sacram,  quam  pro  ecclesiastico  more  su- 
mere  coguntur,  mallent  aut  nullam  aut  non  tantam 
esse,  quam   ejus  metu  se  a   flagitiis   aliquatenus 
temperare.  Ita  igitur  et  per  tales  exsecranda  pestis 


sint  quodammodo,  utita  dixerim,impanari.  Ethano 
ipsius    Bcrengarii     subtiliorem   esse    sententiam 
aiunt.  Alii  vero  non  quidem  jam  Berengariani,  sed 
acerrime  Berengario  repugnontes,  argumentis  ta- 
men  ejus,  et  quibusdam  verbis  Dommi  paulisper  of- 
fensiiquod  suo  loco  dicemus  uberius)  solebant  olim 
pulare  quod  panis  ct  vinum  ex  parte  mutentur  et  ex 
parte  remaneant.  Aliisvero  irrationabilem  istorum 
sensum  longehorrentibus,eadem  verba  Domini,qui- 
bus  isti  moventur,  non  salis  apteintelligentibus,  vi- 
debaturpanem  et  vinumextoto  quidemmutari,  sed 
cum  indigni  accedunt  ad  communicandum  carnem 


1431 


GUITMUNDI  ARCllfEPlSC.  AVERSANI 


4432 


Domini  et  Sanguinem,  itemm  in  panem  et  vinum 
reverli.  Quorum  omnium  erroribus,  sicutDominus 
dederit,  obviare  tentabimus. 

Nunc  primum  Berengarianisutrisque  respondca- 
mus.  Istietcnim,  licetinter  se  diversi  sint,  contra 
nos  tamen  unam  habent  peno  sententiam,  et  argu- 
montis  nituntur  eisdem.  Utrique  cnim  nihil  de  pane 
et  vino  mutari  essentialiler  asserunt.  Nunc  argu- 
menta  eorum  vid«amus,  ac  primum  quid  dc  natura 
asserant  discutiamus.  Nam  cum  diount,  non  potest 
hanc  mutationem  nalura  paLi,  aul  absolute  ct  absque 
ulla  exceptione  dicere  lioc  habent  ut  nullatemus 
scilicet,  nec  volente  Deo,  hoc  possit,  aut  cum  aliqua 
exceptione.  Atsi  absoluteetabsque  ullaexceptione 
dicunt,  primum  quidem  voluntalis  Dei  manifcstos 
adversarios  se  csse  declarant,dum  ei  aliquid  impos- 
sibile  esse  confirmant.  li>si  denique  seipsos  des- 
truunt'quotiesillum,quemdixisli,psalmivorsiculum 
canunt :  Omnia  quiecunquG  Pominus  voluitfecii  {Ps. 
cxxxiv).  Nam  siversumhunc  nonrecipiunt,  frustia 
eum  canunt ;  nec  jam  Dominum  omnipoteutemcre- 
dunt,  cui  volenti  naturam  aliquam  resistere  posse 
contendunt.  Si  autem  omnipotentem  non  credunt, 
nec  Deum  credunt.  Non  enim  vere  Deus  est  qui 
quod  vult  non  polcst.  Sed  Deum  ipsi,  ut  puto,  cre- 
dere  se  non  negant.  llecipiant  igitur,  quia  omnia 
quaecunque  volnitDominus  fecit.  Simul  ergo  neces- 
sario  recipiant  quoniam  hanc  mutationem  ut  possit 
natura  pati,  si  voluit,  Dominus  fecit.  Si  enim  ipsa 
omnium  rerum  natura  cum  omnino  nihil  esset, 
volenle  Deo  factum  est  ut  esset,  et  in  tol  rerum 
varias  species  formaretur,  quomodo  panis  et  vini 
natura  jam  existens  volenti  Deo  lesistel,  ut  vel  in 
unum  aliud  non  Iransferatur?  Perridiculihoraines, 
qui  dum  se  defensitare  naturam  existimant,  vim 
naturae  sepotius  ignorare  demonstrant!  Nam,  sicut 
tu  ipse  testans,  qui  per  arlem  medicince  ciborum 
naturas  ct  hominum  nosti,  quotidie  natura  panis 
qucm  comedimus,  et  viniquodbibimus,  naturaliter 
in  nostram  carnem  etnostrumsanguinem  transmu- 
tatur.  Quod  si  tantum  potest  venter  hominis  seu 
etiam  cujuscunque  animalis,  ut  panem  et  vinum, 
vel  quoscunque  cibos  intra  se  clausos,  in  vivam 
carnem  ct  vivum  sanguinem  quotidie  mutet,  nonne 
tantumdem,  si  vult,  poteritprcesentiae  suse  majesta- 
tis,  otvirtute  verbi  sui  Deus,  utvidelicet  in  carnem 
ot  san^uincm  suum  panem  vinumque  transformet. 
Quod  si  vel  tantum  volunt  Ghrisi,iani  concedere  Deo 
quantumconcessitpagano'  um  magnus  philosophus 
Plato,  qui  rerum  natuiam  dixit  osse  id  quod  vult 
Deus,  quid  unquam  crit  absurdius  quam  id  qaod 
vuU  Deus  Deo  volenti  cantraire?  Quaproptor  isli, 
nisi  omnino  carcant  corde,  nunquam  ita  obsolute 
dicent  naturam  mutationcm  pati  nisi  Dkus  velit ; 
frustra  ergo  ho.i  quasi  magnum  aliquid  contra  nos 
asserunl.  Nihil  cnim  prorsus  per  hoc  contra  nos 
agunt.  Nemo  enim  Christianorum  crcdit  hanc  fieri 
mutationem  nisi  per  Dei  voluntatom.  Desinant  igi- 
tur  inanlter  dicere  :  Natura  non  patitur;  et  id  tan- 


A  tummodo  an  Deus  hanc  mutationeui  velit,  requira- 
mus.  Sed,  absit,  inquiunt,  ut  unquain  hoc  Deus 
velit!  Non  enim  fas  est  Christum  dentibus  atteri. 
Ego  vero  in  primis  quaero  quid  dicant  significare 
alteri.Si  enim  intelligunt  a//eri, velutpressiustsDgi 
r.ut  fortius  premi,quaero"quare  non  sit  fas  Christum 
dcntibus  atteri?  Nam  si  idcirco  hoc  ipsuni  nonest 
fas,  quia  nonpossit  fieri,  eadem  ratio  est  quam  de 
natura  dicunt,  scilicet  quia  natura  non  potest  pati. 
Et  nimium  vana  ratio.  Nulla  quippe  rerum  impos- 
sibiiitas  potest  impedire  voluntatem  Dei.  Deindo 
quare  non  possit  dentibus  premi,  qui  manibus 
Thomso  etpostresurrectionem  potuit  attrectari? Et 
sanctae  mulieres,quibus  occurrit  post  resurrectio- 
ncm,scriptum  est  quia  tenuerunt  pedes  ejus.  Nulla 

3  namque  ratio  est  ut  non  possit  tangere  dens  quod 
tangit  manus;  nam  sicut  ad  manus,  ita  et  ad  totum 
corpus  pertinet  tactus.Quarequidquidtangit  manus, 
potest  et  toto  corpore  tangi :  potest  igitur  et  denti- 
bus  tangi.Porro  quod  potest  vel  leviter  tangi,  cum 
solidum  corpussit,  curnon  possit  etiam  forliuscule 
tangi,  quod  est  atteri?  Si  ergo  corpus  Domini  post 
rcsurrectionem  manibus  Thoma)  apostoli  et  sancla- 
rum  mulierum  potuittangi,  curhodie  a  credentium 
dontibusnon  possitvel  ievius  velpressius  tangi,  id 
est  atleri,  nulla  obstare  ralio  videtur.  Porro  autern 
si  idcirco  dicunt  non  esse  fas  Chiistum  dentibas 
atteri,  non  quia  impossibile  est,  sed  eo  quod  indi- 
gnum  videatur;  qusero  iterum  quare  indignum  debeat 
videri?  An  quinnimium  Christushumiliari  videatur? 
Scd  qui  dcdignatus  non  est  ob  salutem  fidelium, 
virgis  infidelium,  corona  spinea,  cruce,  clavis,  lan- 
cea,  nimis  irrcligiosissime  quantum  in  ipsis  erat, 
atteri,  sicutscriptum  est,  Atfrituscst  propter  scelc- 
ra  nostra  (Isa.  uii),  is  pro  salute  eorumdem  fideliura 
dentibus  ipsorum  dedignatur religiosissime,in  quaa 
tum  valent  atteri  ?  Si  enim  id  quod  erat  indignius 
pro  nobis  pertulit,  quomodo  quod  minus  indignum 
est  dedignabitur  pati?Maxime  cum  sicut  oportuit 
Dominum  Jesum  Christum,  in  ligno  suspendi,  ut 
mors  quse  per  lignum  venerat,  pcr  lignum  cruois 
vinceretur,ita  oporteat  revera  Christum  manducari, 
ut  quia  veteres  homines  non  umbram  fructus,  scd 
ipsum  fructum  ligni  vetiti  verecomcdendo  morlem 
susceperunt,  novihomines  non  umbram,sedipsum 
qui  in  ligno  pcpendit  obedienti8e,id  est  crucis,  vere 

D  comedendo  mortem  evadant  et  vitam  sumant.Quod 
raysterium  Isaias  prophetasse  videtur,  ubi  ait :  Fi- 
ciet  Dominus  exercituumomDibus  populis  iDmoate 
hoc  convivium pinguiumjConvivium  viDdewisB  pis- 
guium  medullatorum,  vindemi^def(ticat(X^;elprmci- 
pitnbit  in  monte  isto  faciem  vincuti  colligati  super 
omnespopulosy  et  prsecipitabitmortem  ia  sempiter- 
num  (Isa.  xxv).Propheta  in  Jerusalem  erat.  Quid  esl 
ergodicere,!/?  monte Iioc ymsi  ubi  crucifixusestChri- 
stus?  Ktquid  esijconvivium  facietomaibus  popaliSy 
nisiquia  iltud  quod  pepjendit  ibi,  manducant  omnes 
populi  ?  Quid  in  pinguibus  istis  medullatis,ni8i  car- 
nem  gratiaSpiritus  sancti  pinguissimam»!!!  qni  hibi' 


i433      DE  CORPORIS  ET  SANG.    DOMINI  VERITAtE   LIBRI  TRES.  -  LIB  L       1434 


tatplenitado divinitatis  corporaliter^CoI.  m,)Quid  A.  modo,  caro  ejus  possit  perpartes  divisa  distribui; 


in  viodemiadefeecata,  nisi  sanguinem  sanctum,  qui 
in  specie  vini  bibitui%8ignat?Etquid  nobis  peristud 
convivium  fiet?  Preecipitabit.  m(\\ni^morteinin  sem- 
piternum.  At  fortasse  immundi  sunt  dentes.  Sed 
Apostolusait  :Oin/7/a/nu/2(/a  mundis  (Tit.  i).  Igitur 
neque  dens,  nequealiud  quidquam  immundum  est 
Christo.Certe  sordidiores  videntur  manus  esse  quam 
dentes.  Manibus  quippe  multas  sordes  tangimus, 
quas  admovere  dentibus  horremus.Qui  ergo  se  pal- 
pandum  et  post  resurrectionem  manibu^  obtulit, 
dentes  propter  immunditiam  non  vitabit.Atfortasse 
metuunt  istiSalvatorem  Isederedentibusattrectando 
quem  Isedere  non  metuunt  procaciter  mentiendo. 
01  destruatDeus  ad  salutem  inimicosdefensores,8i 


tuncnosistanequedentibus  minui,nequeper  partes 
aliquo  modo  credimus  dissipari.Ettunc  nobis  intel- 
ligendum  est  hocquoddicitur:  Ejus  caro  in  populi 
salutem  partilur,  dictum  esse  non  quia  partiendo 
minuatur,  sed  propter  similitudinem  fractionis. 
sicut  immolari  quotidie  dicitur:  Christus  proptersi- 
militudinem  passionis.  Licet  enim  h»ecmagni  causa 
mysterii  sacerdos  quasi  dividere  videatur,  nos  ta- 
men  Dominum  et  Salvatorem  nostrum,  quando 
corpusejus  venerabile  fidelibus  distribuitur,non  se 
per  singulos  dividentem,  sed  pariicipatione  sui  in 
diversos  credere  debemus  venientem.  Possumus 
quoqne  dicero  tantumdemesseinunaquasiportiun 
cula,  quantum  erat  in  hostia  tota.Sicut  de  manna 


hoc  scire  nesciunt,  quia  caro  Domini  resurgentis,  i .  legitur,    quia  nec  qui  plus  collegepat,  habuit  am- 

ll  A  <**A  1*         ^%  *<d*  «^-^v*  ••  ^v  M     \  V  *  i  *  /    V  t  1 


quod  naturas  erat,  retinuit,  quod  infirmitatis,  ami- 
sit.  Tangi  namquo  naturale  est  carni,  laedi  autem 
inlirmitatis  est.  Ita  ergo  potest  Christus  etiam  den- 
iibus  tangi,  ut  quacunque  pressura  dentium  jam 
non  valeat  Isedi.  Quare  quoniam  nec  ulla  obsistit 
impossibilitas,nccChristiabhorrethumiIitas(siqui« 
dem  id  nobis  quoque  ita  expedit  ad  vitam),  cum 
neque  per  hoc  ullaimmunditia  SaIvatori,vel  Isesura 
timenda  sit,  uullaque  occurrat  alia  ratio  cur  nefas 
sit  Christum  dentibus  atteri.Si  atteri  accipitur quasi 
pressiustangi,  nihil  prorsus  contranos  valet  quod 
vanissinie  jactitant,dicentes:  Non  est  fasChristum 
dentibus  atteri.  Porro  si  atteri  intelligunt  quasi 
comminui  vel  frangi :  tunc  jam  non  duse,  sed  una 
sola  ratio  est,  quod  dicunt  dentibusatteri;  etparti- 
bus  dissipari,nisi  quiaplus  est  partibus  dissipari, 
quam  dentibus  atteri ;  et  ita  intelligendum  est  tan- 
quam  si  dicerent.  Non  est  fas  Christum  in  partes 
dissipari,  vel  dentibus  atterendo,  id  est  commi- 
nuendo,  vel  ullo  alio  modo. 

Hoc  equidem  et  nos  confitemur :  scilicet,  quia 
nonestfas  Christumulia  quidemvioIentia,8iveden- 
tibus,  sive  alio  modoperpartesdissipari.Si  veroilli 
cui  omnia  possibilia  sunt  (Matth.  xix),  altissima  et 
inscrutabili  consilii  sui  ratione  placet,  ut  corpus 
suum  perpariesipsedividere  possit,  ita  duntaxat, 
ut  Jam  ultra  non  moriatur,  neque  laedatur,  neque 
uliam  corruptionem  patiatur  (nullam  enim  mise- 
riam  amplius  sustinebit)qui8  impossibile  hoc  audeat 
aestimare  ?  Quod  igitur  inferuntquia  ista  sacramenta 
dentibus  atteruntur,  et  in  partes     dissipantur;  si  D  qai  minus  paraveraty  reperit  minus  (Exod.  xvi) 


plius,  necqui  minus  collegerathabuitmiuus  (Exod. 

xvi).Itaergo  tota  hostia  est  corpus  Christi,    ut  ni- 

hilominus  unaquseque  particula  separata  sit  totum 

corpus  Christi.  Nec  tamen  trcs  particulce  separatee, 

sunt  tria  corpora,  sed  unum  corpus.  NecipssBOtiam 

particulee  a  se  tanquam  plures  differunt,quia  quod 

corporis  totius  una  est,  hoc  et  cseterse  sunt.  Itaque 

jam  nec  plures  particulse  dicendee  sunt,  sed  una 

potius  hostia  integra  etindivisa,  licet  offlcio  sacer- 

dotis  vidcatiir  quasi  dividi,  propter  magnum,  ut 

dixi,  mysterium,  quod  ita  oportuit  celebrari.  Simi- 

liter  et  si  dentibus,  vel  aliquo  alio  modo  hsBcfrangi 

videntur,  intelligimus  non  hsec  frangi  ;  quia  nihil 

aliud  in  toto,  quam  in  qualibet  velut  particula  se- 

parata  credimuscontineri.Ne  autemme  quisexisti- 

^  met  hanc  sententiam  ex  meo  sensu  commentatum: 

preefationem   istam,  quae  per  totum  pene  orbem 

Latiuum,  inter  Epiphaniam  et  Septuagesimam,  in 

quadam  die  Dominica  habelur,  hic  supposui  hseo' 

continentem :  Mterne  Deus  :  ec  tibi  hanc  immola- 

tionis  hostiam  offerrejqutJB  est  salutifersL  et  iaeffabile 

divinoi  graticesacramentum :  quce  offertura  pluri' 

miSyCt  unum  corpus  Christi,sanctiSpiritusinfusione  > 

perficitur.  Singuli  accipiunt  Christum  Dominum,  et 

in  singulis  portionibus  totus  est;  nec  per  siogulos 

minuitur^sed  integrum  sepnebetin  siagulis. Pvo^* 

terea  ipsi  qui  sumimus  communionem  hujus  sancti 

panis  et   calicis,  unum  Christi  corpus  efficimur. 

Eusebius  Emissenus  ita  dicit :  Vetus  narrat  histo- 

ria  :  Nec   qui  plus  coUegerat^  habuii  amplius,  nec 


atteruntur,  ponant  quidem  quasi  diminuuntur; 
respondemus :  Quoniam  si  ei,  cui  nihil  impossibile 
e8l(Luc  i),  et  qui  deomnibus  rebus  quidquid  vult 
facere  potest,sicutdictum  e8t,placet  utnon  quidem 
per  uofelram  violentiam.  sed  per  suam  in  noslro 
ministerio  voluntatem,  corpus  suum  sine  morte 
vel  ia^sione,  vel  aliquo  suiincommodo  inistis  sa- 
cramentis  dividalur,  et  per  partos  distribuatur  :  si 
et  no8  ila  credimus,  ncmo  super  hoc  inconveniens 
aliquod  valeat  adnotare.  Egus  quippe  hic  (ut  san- 
ctusGregorius  ait)  caro  iu  populi  salutempartitur. 
Si  autem  ei  non  placet,  ut  hmQ  aliquo  sui  incom- 


eo  quod  Eucharistiae  sacra  perceptio  non  in  quan- 
titate,  sed  in  virtute  consistat.  Quod  corpus  sacer- 
dote  dispensante  tantum  est  in  exiguo,  quantum 
esse  constat  in  toto :  quod  dum  Ecclesia  fidelium 
sumit,  sicut  plenum  in  universis,  ita  integrum 
esse  probatur  in  singulis.  De  quo  sensu 
apostolica  sententia  derivata  est,  dicens :  Qui 
multum  habuit,  non  abaadavit.  et  qui  modicum 
non  minoravit  (II  t,or.  viii).  Si  forte  esum  panis 
esurientibus  apponeremus,  non  ex  toto  perveniret 
ad  singulos ,  quia  particuiatim  et  minutatim  pro- 
portione  sua  unudquisqueprsesumeret.Dehoovero 
pane  cum  assumitur  nihil  minus  habeat  8inguli| 


1435 


GUITMUNDI  AftCHIEPlSC  AVERSANI. 


1436 


quam   universi.   Totum  unus,   totum  duo,  totum  V  caro   Salvatoris.  Per  animam  quippe  fit  ui  corpus 
'  '  '  '         "        ulcunque   temporaliter  vivat :   per  carnem    vero 

Salvatoris  agitur  ut  Eeclesia  non  quomodocunque, 
sed  beate  iu  aeternum  vivat.  Cum  vero  sapienlis- 
simus  Salomon  cunctas  res  esse  difficiles  dixerit 
(^ccyes.),itautexplicare  eashomononpossit,  nonne 
insanienti  quam  similimus  est  qui  haec  divina  ar- 
cana  discutere  ad  oculum  violenterquaerii^OmDes 
enim  creaturas  Dei  miracula  nobis  inexplicabilia 
sunt :  Ghristus  vero  inter  omnia  aut  prae  omnibus 
miraculum  singulare.  Si  igitur  potest  Ghristuseffi- 
cere  (sicut  diximus)  ut  unaquseque  separata  particu- 
la  sit  totum  Ghristi  corpus,  et  tamen  omnes  separa- 
taenon  plura  sint  corpora,8ed  unum  corpus  :  qucm- 
admodum   vox  mille   hominum  percutit  aures,  el 


plnres,  sine  diminutionc  percipiunt ;  quia  benedi- 
ctio  hujus  sacramenti  scitdistribui,nescit  distribu- 
tione  consumi.  Idem  quoque  dicimus,  et  si  mille 
missee  eodem  tempore  celebrentur.  Nam  itainsin- 
gulis  totum  credimus  esse  Christum,  ut  nec  plures 
Ghristos,  noc  divisum  Christum  faciat  aut  sacer- 
dotum  diversitas  aut  locorum.  In  quo  quidem  illi 
contra  nos  esse  non  possunt,qui  corpus  Domini  in 
omni  missa  adesse  invisibiliter  credunt.  Nam  cum 
simul  mille  celebrentur  missee,  et  sicut  ipsi  consen- 
tiunt,  in  omni  missa  est  totum  corpus  Ghristi  (di- 
vidi  enim  posse  corpus  Domini  et  ipsi  negant)  aut 
mille  tunc  erunt  Ghristi  corpora,  aut  fatebuntur 
nobiscum,    uno  eodenique  tempore,  mille  in  locis 


unum  idemque  Christi  corpus  totum  et  indivisum  l.  apud  unumquemquc  tota  est,  nec  tamen  plures  di- 


posse  haberi.  Sed  mille  Ghristi  corporanec  ipsidi- 
cunt.  Restat  ergo  ut  in  mille  missis  eodem  tem- 
pore,  unum  idemque  corpus  Ghristi  et  indivisum 
esse  credere  debeant.  Similiter  igitur  et  in  una 
hostia,  et  si  videatur  quasi  in  plurespartesdividi: 
nullam  tamen  in  eis  dividi  carnem  attendimus,quia 
quod  omnes  simul  junctse,  idipsum  singulse  sepa- 
ratse  sunt,  totum  Ghristi  corpus.  Nec  cuiquam  in- 
credibile  id  debet  videri.  Quotidianoenim  experi- 
mento  cognoscimus  quia  intellectus  noster,  id  est 
verbum  cordis  nostri,cum  illum  quodammodo  voce 
vestimus,  ut  qui  in  corde  nostro  latens  nobis  solus 
cognitus  erat,  per  vocem  aliis  ctiam  manifestari 
possit  eodem  tempore  ct  totus  in  corde  nostro 
remanet,    et  totus  oequo  mille  hominibus  cum  as- 


cuntur,  sed  una  sola  :  et  quemadmodum  iota  anima 
mille  corporis  humani  replet  particulas,  et  cumse 
totam  prsdbeat  singulis,  non  plures  tamen,  sed  una 
est  anima  ;  ita  jam  nuUa  ratio  propter  hujuscemodi 
quasi  partitioncs  obstare  videtur,  ut  non  possit 
aut  velle  non  debeat  Ghrislus  pancm  et  vinum, 
sicut  etipsedocuit  ot  Ecclesia  credidit,  transferre 
in  corpus  et  sanguinem  suum. 

R06ERIUS 

De  mille  missis,  quae  eodem  tempore  celebrari 
possunt,  vidoris  mihi  rem  quidem  valde  difficilem 
sufficienter  et  satis  idoneedeclarasse.  VerumtameD 
in  partitione  unius  hostise  adhuc  paulisper  haereo, 
quoniam  quod  prius  unum  tantummodo  video,  id, 
me  partiente,  ita  in  plura  dividi  cernitur,[ut]  una- 


sumpta   voce  sua  quantum   in  se  est,  ita  apparere  '^  queequeportiominorquamillud  quod  eratinlegrum 


potest,  ut  nonsolum  ipse  simulomniumcorda  col- 
lustret,  sed  aures  etiam  cunctorum  ipsa  qua  vesti- 
tus  est  voce  eodem  tempore  tota  et  indivisa,  per- 
stringat.  Si  igitur  Iiumano  verbo  Dous  tantum 
praestitit  ut  non  solum  ipsum,  sed  etiam  vox,  qua 
quodammodo  vestitur,  ad  mille  homines  eadem 
simul  totaque  pertingcre  valeat :  nemo  hoc  ipsum 
de  omnipotentis  Dei  unico  et  omnipotente  et  co- 
BBterno  Verbo,  et  de  carne  ejus,  quam  similiter  ut 
nobis  ipsum  Verbum  appareret,  vestivit,  et  si  ca- 
pere  non  possit,  habero  incredibile  debet,quod  de 
fragilissimo  et  transitorio  verbo  hominis  et  momen- 
taneisvocibus  vixqueexistentibus  et  nunquamprse- 
valet    capere,  et  tamen  pene  scmper  experimenlo 


videatur.  Si  enim  non  mea  vi,  sed  sua  sponte  hostia 
divideretur,  aut  post  divisionem  magnitudo  integrc 
non  videretur  immutata;  jam  satisfactum  mihi  esse 
crederem,  quod  et  unaquaeque  portio  et  omnes  si- 
mul  absque  ulla  divisione  unum  integrum  corpus 
esse  possent. 

GUITMUNDUS. 

Si  de  mille  missis  quae  uno  tempore  celebrantar 
satis  aestimas  declaratum,  mirum  est  quod  de  una 
hostia  ita  possis'moveri.  Nam  sicut  hic,priusquam 
partiaris  hostiam,  tantummodo  unum  vides ;  ita 
priusquam  mille  celebrentur  missae  unum  tantum 
Ghristi  corpus  in  coelis,  et  si  non  oculis,  mente 
lamen   vel   fide   cernis.   Et    sicut  opere  tuo  pulas 


habet.  Ipsam  certe  animam  nostram  corpore  quodD  ^^^f^''"'  ^^"^*^'»  ^'''  P"^^^'  potest  sacerdotum  opere 


corrumpitur  aggravatam,  non  parliculatim  per  sin- 
gula  corporis  membra  dividi,  sed  in  singulis  por- 
tinuculis  totam  atque  integram  contineri  beatus 
Augustinus  validissime  probat.Qui  ergo  hanc  nostrse 
animso  potenliam  praebuit,  ut  una  eademque  et  in- 
divisa  in  singulis  quibusque  particulis  suicorporis 
eodem  tempore  tota  consistat:  quaro  sua3  propriae 
carni  id  dignitatis  si  vult  darc,  non  valeat,  et  ipsa 
in  diversis  sui  cnjusdam  corporis,  quodest  Eccle- 
sia,  partibus,  tota  simul  et  indivisa  possit  haberi 
cum  sicut  anima  nostra  vita  est  corporis,  ita  sit 
Ecclesiae  (imo  multo  melius  pet*  Dei  gratiam)  vita 


fieri    ut  corpus   Ghristi,    quod  in  coelis  unum  est, 
millein  locis  simul  teneatur.  Sed  absit  hoc,  ulvel 
illorum  opere,  vel    tuo,  unus  Christus  per  plures 
locos  vol  partes  dividatur!  quaipse  est  quiinopere 
vestro,non  quod  vestervisus  aestimat,sed  quod  ipse 
vult  operatur.Nam  sic  violentia  Judaeorumvideba- 
tur  mori,  et  tamen  ipse  dicit:  A^ezno  toHit  animam 
inoam  a  me,  sed  cgo  pono  onm  a  mQipso   (Joan.  x). 
Ita  ergo  cujuslibetfortasseviolentia  putatur  frangi: 
nec  tamen  quod  carnalis  iestimat  sensus,  sedquod 
ipse  vuU  Ghristus  credendus  est  operari.Sicutsane 
post  partitiouem  hostiae  singula  tibi  minoraviden- 
tur  quam  hostia  integra;   ita  in    omnibus  missis 


4437        DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  VERITATE  LIBRI  TRES.  —  LIB.  I.        1438 


minus  apparet  corpus  Domini  quam  io  coBlis  esse  A  tam  necessario  sacramento  agitur,  discamus  visibi- 


credatur.  Sed  hoc  tantum  [totum]  secuudum  sen- 
su8 ;  qui  sicut  in  multis  rebus  aliis  saepe,  ita  in  hac 
re  semper  falluntur.  Sed  nunquid  si  hoc  capere 
non  potest  oculus  carnis,  exstinguendus  ideo  est 
oculus  mentis  ?  Cum  enim  Maria  Magdalene  ad 
monumentum  Domini  piorans  ,  ipsum  Dominum 
cerneret;  nunquid  nonipse  revera  Jesus  erat,  quia 
illa  secundum  oculos  decepta  hortulanum  se  videro 
putabat?  (Joan.y  xx.)  Aut  cumipse  die  resurrectio- 
nis  suse,  duobus  discipulis  ambulantibus  in  via 
Scripturas  tanquam  peregrinus  exponeret,  nunquid 
aliud  quam  ipse  erat ;  quia  scriptum  est  :  Oculi 
eorumlenebantaryneeawfignoscerent^(Luc.\xiy.) 
Aut  cum  discipuli  in  mari  laborantes,  eum  super 


lia  transcendere,  ad  invisibilia  festinare,  et  tenere 
ccrtius  occulta,  quEo  nunquam  mentiens  veritas 
docuit,  quam  quae  coram  nobis  fallax  oculus  pandit. 
Quapropterquoniam  tibiostensumesHdem  esse  in 
particulis  unius  hostias  quod  est  in  pluribus  missis 
quce  simul  celebrantur,  de  quibus  satis  declaratum 
esse  dixisti,  nec  secundumvisionemoculorumcar- 
nalium  debere  te  judicare  evangelicis  exemplis  et 
ratione  monstratum  est.  Utrum  safis  adhuc  dic- 
tum  arbitraris,  expone. 

ROGERIUS. 

Videris  equidem  mihi,  fateor,  sincerae  fidei  veri- 
tatem  congrua  prosequi  ralione :  veruntamen,illud 
quod  me  aliquo  modo  adhuc  rodit,  non  tacebo.Su- 


undas  cernerent  ambulantem ;  quis  audeat  dicere  ^j  perius    quippe  dixisti  quia  sacerdos  videtur  quasi 


non  ipsum  vere  fuisse,  quia  ipsi  deceptis  oculis 
phantasma  esseputaverunt?  (Matth.  xxiv.)  Sed  et 
secuminnavi  jam  positum  videntes,  et  miraculum 
ejus  in  sedato  mari  admirantes,  sicut  ex  Evangelio 
potest  conjici,  non  cognoverunt  eum  donec  adter- 
ram  venirent.   Sic  cnim  scriptum  est   :   Cutnque 
egressi  essent  de  navi,  continuo  cognoverunt  eum 
(Marc.  vi).   Quibus  ex  vcrbis  potest  (ut  diximus) 
conjici  quod  in  navi,  fortassis  obstupefa  'ti  adhuc 
recenti  miraculo,   aliqui  non    cognoverunt.  Quid 
igitur?  nunquid  putandus  est  eos  joculariter  delu- 
sisse?  Absitj!  Ipse  enim  nbique  idem  erat;,*  ipse  ubi- 
que  veritas  erat ;  ipse  ubique  sapientia  erat.  Sed 
nobis  per  beec  oportebat  ostendi  quoniam,  quandiu 
cum  Mnria  flente,  velut  ad  monumentum  Domini 
stamus  {Joan.  xx),  nosmetipsos  mortificando  (Co- 
Joss.  III)  et   mortem  Domini  donec  veniat  annun- 
tiando  (1  Cor.  xi),  quandiu  in  via  positi  peregrina- 
rour  a  Domino  (//  Cor.  v),  quandiu  in  mari  hujus 
sseculi   laboramuSy    el   ventus  nobis  tentationum 
contrarius  cst,  quandiu  ambulamus  por  fidem,  et 
nonperspe.ciemC/AiJ.)  :  quamvis  ploranles  ad  mo- 
numentum  suum  semper  Dominus  con8oletur,quam- 
visinviapositissemperScripturasexponat,quamvi8 
turbatos  in  mari  tranquillet,  quamvis  praesens  no- 
biscum  sit  semper  in  navi  sanctae  Ecclesise  usquead 
consumwationem  sseculi ;  nontamen  habemus  eum 
cernere  nisi  in  peregrina  specie,  maxime  oculis 
carnis ;  licet  non  aliud  quam  ipsum  habeamus  in  his 
sacramentis.   Et  merito.  Nam  quia  fruc\us  morti- 
feree  arboris  antiquis  hominibus  spirituales  vera- 
cesque  oculos  clauserat,  carnales  fallacesque  ape- 
ruerat ;  justum  est  ut  fructus  vivificce  crucisnovis 
hominibus  ipsos  carnis  oculos  claudat,  ct  veraces 
mentis    oculos,    quibus   veritas   videtur,  aperiat. 
Quemadmodum  igitur  oegrotanti  palato,  amara  con- 
senti  quae  sano  dulcia  sunt,  nemo  sanus  credit;  ita 
inlirmis  carnalibus  oculis  contra   sanatos  mentis 
oculos,  de  ipsamedicina  interioris  luminis  judican- 
tibus,  nemo  nisiinsanus  consentit.  Nam  et  rcs  haec 
tantuest,  ut  infirmo  visu  non  valeat  comprehendi, 
ei  fidem  nostram  ila  ulilius  est  interim  excrceri ; 
ut  per  hoc  videlicet  quod  contra  visum  caruis  in  hoc 


dividere  bostiam  propter  mysterium,  quoditacele- 
brari  oportet.Siergovideremquod  hostia  postquam 
est  consecrata,  jam  non  posse  amplius  dividi,nisi  • 
ob  mysterii  gratiam,quod  sicut  dixisti,  ita  oportet 
celebrari:  omnem  prorsus  disputationis  seriem 
inconcussa  veritate  ratam  csse  confiterer.Sedquo- 
niam  quilibet  nullius  considerationemysteriiprout 
vult,  sibi  eamdividerepossevidetur:  adhuc  nescio 
quas  hinc  cogitatio  mea  tcnebras  sustinet,  quas  et 
expellere  gestit,  et  tamen  libere  omnino  non 
valet. 

GUITMUNDUS 

Si   plene  animo  supra  dicta  revelvas,  nihil  hinc 
tenebrarum,    ut  aestimo,  tibi  rcsidere  cognosces. 
Nam  sensus perssepc  fnlli,cum  veterum philosopho- 
rum  multa  argumenta  tum  quotidiana  experimenta 
plenissime  docent.  ^que  enim,  utaitBootius,sen- 
sus  et  in  maximis  et  minimis  confunduutur.  Unde 
fit  ut,    his  in  quibus  confunduntur,  merum  since- 
rumque  judicium  habere  non  possint.Pemediocri- 
bus  quoquo  rcbus  non  juxta  rerum  veritalem,  sed 
pro  affectu  judicantsentieiitis.Sano  namque  cuivis 
comedenti,si  multum  esuriat,  etiam  amara  dulcia 
videntur;  aegroto  autem,  aut  multum  saturo,  etiam 
dulcia  sunt  amara.  Item  si  quis  deformis  alicujus 
scortiamore  depereat,  nonne,iIIa  talis  forma  oculis 
ejus  summe  gratissima  est,  cum  omnium  penein- 
tuentium,  quorum  mens  eadem  miseria  captivata 
nonest,  nonmediocritervisusoffendat?  Remum  in 
aqua,  si  interrogas  oculos,  fractum  asserunt,  quem 
mox  extractum  mansisse  integrum  testantibus  oculis 
ratio  probat.  Quid  de  judicio  aurium?  quandoqui- 
dem illa  quae in  auribus  sobrii  absurd issima  resonat, 
lascivumquemlibet  mimum  cantilena  mollis  oblectat. 
Sed  quid  in  his  diutius  immoror?  Quisenimmirari 
debeat,  siscnsus  exteriorfrequenterfalIitur,cumin- 
terior  atque  omnium  judox  scnsuum  animus,  nisi 
hunc  Dei  gratiaregat,  toties  et  tantum  periclitetur  ? 
Ex  quo  fit  ut,  contra  rationabilem  sanctse  Ecclesiae 
fidem,  per  hoc  quod  infirmus  et  lippus  oculus  se 
videre  putat,  nullatenus  debeas  impediri ;  quando- 
quidem  eos,quos  inobedientiae  cibus  oculos  aperue- 
rat  (Gen.  ui),  per  hunc  obedienti»  cibum  oqoriere 


1439 


GUITMUNDI  ABCHIEPISC.  AVERSANI. 


1440 


claudi  credo  jam  retines,  ut  videlicetper  spiritalem  A 
vitalemque  cibum  restitutis  spiritualibus,  quos  car- 
nalis  ille  ac  mortifer  clauserat  oculus,  jam  non  se- 
cundum  carnem  sapiamus  (//  Cor,  v)  ad  mor- 
tem,  sed,  revelata  facie,  quae  sunt  spiritualia  con- 
templemur  ad  vitam  seternam.  Atque  ita  quan- 
diu  in  agone  fidei  certamus,  quandiu  peregri- 
namur  a  Domino,  fidem  nostram  sedulo  convenit 
exerceri,  quatenus  exercendo  erudiatur,  erudiendo 
pascatur,  pascendo  augeatur,  augendo  perficiatur, 
perfecta  coronetur.  Quod  autem  fjdei  id  exercitium  ♦ 
esset,  vel  quod  pro  exercitio  suo  meritum  tanti 
sacramenti  fideles  haberentysi  sacram  hostiam  non 
posse,  nisi  per  sacerdotem  et  in  missa  solummodo 
dividi,  manifeste  etquorumlibetoculis  pateret.Quis 
non  vel  infidelium  pro  tam  evidenti  miraculo,  magis  g 
quamprorationelidei  consentiret?  Denique  mani- 
festa  miracula  non  propter  fideles,  sed  propter  infl- 
deles  dicit  Apostolus  fieri ;  hec  autem  sacramenta 
non  suntinfidelium,  sedfidelium,  (/  Cor,  xiv).  Unde 
nec  infldelibus  fas  est  illa  distribui,  sed  nec  etiam 
pandi.  Non  igitur  infidelibus  per  aperta  miracula 
pateant,  soli  vero  fideles  non  carnis  intuituhasc,  sed 
mente  cernant.  Nam  et  ipse  Dominus  noster  Jesus 
Christus  sacramonta  hsec^mysterium  fidei  appellavit. 
Ut  quid  ergo  mysterium,  nisi  quia  occultum  ?  Ut 
quid  fidei,  nisi  quod  hoc  non  carnis  oculo,  sed  in- 
tuitu  fidei  convenit  contemplari;  nam,  sicut  san- 
ctissimus  ait  Gregorius,  non  habet  fides  meritum, 
cui  humana  ratio  praebet  experimentum.  Si  igitur 
de  fallacia  carnalium  sensuum,  qui  nec  de  rebus  ^ 
parvis,  etquseipsis  patere  sensibus  solent,  nedum 
de  maximis  et  occultis  contra  rationem  credendi 
sunt,  evidenter  accepisti,  si  spirituales  sensus  ad 
spiritunlia  sacramenta  aperiri,  carnales  vero  claudi 
oportere  didicisti,  si  denique  tibi  de  mysterio  fidei 
sic  infidelibus  occultando,  fidelibus  autem  pro  exer- 
citio  suo  merito  crescentis  fidei  plurimum  profu- 
turo,  satisfactumest;  nullis,  ut  arbitror,  hic  am- 
plius  tenebris  improbse  tergiversationis  te  involvi 
decet.  Ad  summam,  quis  possit  edicere  vel  mente 
capere,  quanta  etiam  nostra3  carnis  post  resurre- 
ctionem  futurasit  gloria,  quanta  potentia?  Immu- 
tabimur  enim,  ei  corruptibile  hocJDduet  oorruptio* 
nemj  et  'iorpus  nunc  aniwalesurgctspirituale  (/  Cor 
xv),  dabiturque  nobis  quodoculus  non  vidit,necauris 
audivitj  nec  in  corhominis  ascendit  {Isa.  lxiv ;/Cor.  D 
u).  Gumigiturvel  extremicujuslibethomunculicaro 
quantam  sit  habitura  potentiam  nulla  nunc  possit 
comprehendere  ratio,  tu  de  corpore  Salvatoris  im- 
pudenter  et  carnaliter,  juxta  sensus  di^putas,  quod 
prsB  se  ineffabiliter  omnes  angeli  venerantur  1  Gerte 
enimvero  quidquid  humanO  intellectui  occurrit  no- 
bis  posse  dari,  minus  est  aut  nihil,  ad  illud  quod 
promittitur  nobis.  Gum  igitur  nos  accepturos  esse 
credimus  quod  nunc  scire  quomodo  possit  fieri, 
nisi  quia  Deo  omnia  possibilia  sunt  non  valemus, 
tu  de  omnipotentis  Dei  corpore,  quoniam  qusecun- 
que  aguntur  prse  oculis  bestialibus  non  habes,  in* 


fantiliter  garrire  non  cessabis^Proindeconsidera- 
tius  supradicta  retracta,  etfidentertene,  autDomi- 
num  Deum  nostrum  carnem  suam  sine  uHo  eJQS 
incommodoperpartesinefirabiliterpossedistribuere, 
aut,  si  idei  non  placet,  sacramentasuse  mens«e,vel 
secundum  rationes  quas  diximus,  vel  secundum 
alias,  si  Deus  tibi  dederit  forsitan  meliores,  licet 
oculorum  carnilium  infirmitati  aliter  videator, 
tamen  indivisa  manere.  At  si  illud  quod  prius  dixi 
Domino  placet,  fas  est  ergo  non  per  violentiam 
quidem  nostram,  sed  per  dignationem  suam  Chri- 
stum  secundum  carnem  dentibus  atleri  et  per  par- 
tes  corpus  ejus  fidelibus  ministrari.  Si  vero  dod 
placet,  nihil  nobis  inconveniens  de  divisione  sa- 
cramentorum  et  dissipatione  debetobjici  qufe  pos- 
sunt,  ut  diximus,  rationabiliter  indivisibilia  et  in- 
disseparabilia  comprobari. 

R06ER. 

Ita  fateor ;  cunctis  quse  opposui  tua  competenter 
occiirrit  ratio,  ut  per  omnia  gaudeam,  et  nihil  ex 
his  reliquum  videam  inquojustumputem  te  debere 
a  me  amplius  fatigari. 

OUITMUNOUS. 

Illud  sane  scrupulum  movet  aliquibus,  quominus 
hanc  mutatlonem  posse  fieri  credanl,  quod  ex 
solido  naturse  cursu  nulla  fere  ex  toto  simillims 
occurrit  mutatio.  Nam  cum  aliquid  substantialiter 
transmutatur  in  aliud,  in  id  utique  transire  solet, 
quod  nonexistebatprius,  verbi  gratia,  Virga  Mopi 
mutata  est  in  serpentem  {Exod.  vu),  quae  ante  non 
erat  serpens,  sed  tunc  coepit  esse  serpens ;  quando 
vero  dicimus  mutari  panem,  non  in  caraem  qnae 
nundum  fuerat  caro,  sed  in  eam  quae  jam  erat 
Ghristi  caro,  sine  ullo  carnis  ipsius  DominicsB  cre- 
mento  mutari  confitemur.  Et  nos  equidem  ad  in- 
telligendum  nobis  in  hoc  sseculo  difficilem  mutatio- 
nem  hanc  non  negamus,  non  tamen  ad  credendum. 
Sed  quorsumid?  Num  enim  idcirco  magnum  hoc 
atque  saluberrimum  credere  non  debemus,  siin  hac 
vita,  quomodo  fiat,  capere  non  valemus,  cum  ne- 
cessario  multa  fide  teneamus,  quibus  nostra  csci- 
tas,  aut  multo  magis,  aut  certe  non  minus  repugnare 
videtur?  De  providentia  uamque  et  libero  arbitrio, 
cum  utrumque  fideliter  teneamus ,  et  utrumque  te- 
neri  oporteat,  ita  sibi  rationes  humanee  videntur 
altrinsecus  obviare,  ut  potius  utramque  [utrumque] 
vicissim  destruant,  quam  vel  alterum  esse  conce- 
dant.  Nulla  mens  hominis  potest  capere  quomodo 
id  quod  in  uno  loco  totum  est  eodem  tempore  totam 
esse  possit  in  altero,  cum  de  voce  tamen  hominis, 
id  omnes  teneant;  animam  quoquo  singulis  inesse 
membris  simul  totam,beatu8  Augustinus  inexpugna- 
bili  ratione  confirmet.  Et  ecce  omnium  rerum  crea- 
tio  creditur,  cum  tamen  ab  homine  non  capialor. 
Quis  enim,  ut  de  compendio  loquar,  valcat  caperc 
illud  quod  primo  factum  est,  quando  habuit  fieri? 
Quod  enim  adhuc  omntno  non  est,  non  fit ;  fieri 
enim  jam  ad  esse  pertinet.  Postqoam  autem  est, 
non  fit ;  jam  qoippe  esi.  Sed  nec  inter  esse  et  aon 


1444 


DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  VERITATE  LIBBI  TRES.— LIB.  L 


1442 


esBe,  illud  quod  primum  factum  fuit,  potest  esse  A 
aliquid.  Nam  illud  aliquid  quod  interesset,  primo 
factume8set;iilud  vero  alterum  posterius.  Quando 
ergoidquod  primo  factum  esfjhabuit  fieri?  habuit 
iamen.  Quodenimnoncaret  initionullatenus  esset, 
nisiiieret.  Ipse  quippe  dixit  et  facta  sunt  [Psal. 
xxxii).0  admirabilo  fieri  quod  necessario  creditur, 
et  nullo  cogitatu  comprehenditur!  At  si  quis  hajc 
absurde  ratiocinari  me  sestimat,  eique  haec  omnia 
displicent,  dicat,  vol  ipsequodplacet,  etinveniet  se 
certe  in  omnibus  verbis.  in  cunctis  etiam  cogitalio- 
nibus  suis,  si  tamen  subtiiiter  adverterit,de  rerum 
primis  initiis,  deficientem.  Haec  itaque  cum  fidom 
necessario  exigant,discus8ionem  omnimodo  non  ad- 
mitlant,  ad  ipsius  auctoris  corpus,  nonne  rationa- 
biliter  expetunt  sirapiicem  creditorem,  arguunt  B 
improbum  discussoroni?  Hinc  sane  disputationis 
quoque  hujus  recolere  decet  initium.  Proposuera- 
mus  nempe  ita,ut  cum  dicunt  uaturam  non  posse* 
mutationem  hanc  pati,  vel  addi  paterentur,  nisi 
Deus  velit,  vel  non.  Si  non  patiuntur  hoc  addi,  sed 
praeter  exceptionem  asseruntid  naturamnon  posse 
pati,  etiam  si  Deus  velit,  non  ergo  credunt  quia 
omDia  qusBCunque  voluit  Dominus,  fecit.  Si  autom 
noncredunt  quoniam  omnia  queecunque  voluit  Do- 
minus  fecit,primum  quidem  Scripturas  canonicas, 
quas  frequentissime  et  ipsirec'*tant,imo  eum  cujus 
sunt  Scripturce,  videlicetDeum,  dospiciunt;  deinde 
vero  ipsum  Deum  nec  omnipotentem,  nec  Deum  C 
credunt.Non  enim  vere  omnipotens,  aut  vere  Deus 
est  qui  quod  vult  nonpotest.  Sed  quoniam  hsec  et 
apudipsos  nefandissima  8unt,fateantur  necesse  est 
quoniam  omnia  quaecunque  voluit  Dominus  fecit. 
Et  hanc  igitur  mutationem  quamlibet  nobis  diffici- 
lem,  si  facere  voluit  Deus,  absque  dubio  fecit.  He- 
quirendum  ergo  tantummodo  est  an  id  Deus  volue- 
rit.Quod  cum  voluisse  Deum  ipso  adjuvante  opor- 
tunoloco  monstraverimus,  sive  possitintelligi  quo- 
modo  fiat,  sive  nonpossit,  obtinebimus  tamen  ne- 
cessaria  ratione  quoniam  fecit.  Non  enim  satis 
argumento  est,  si  nostree  infirmitatis  caecitas  id 
nunquam  in  hac  vita  capere  valet,quominus  debeas 
credere,  si  manifestae  rationis  necessitas,  rem  ita  t\ 
ut  diximus,  probaverit  esse.Non  enim  praecepit  tibi 
Christus  :  IntelHge,sed  crede.  Egus  est  curare  quo- 
modo  id  quod  fieri  vult,  fiat;  tuum  est  autem  non 
discutere,  sed  humiliter  credere,  quia  quidquid 
omnino  fieri  vult,  fiat.  Non  enim  intelligendum 
prius  est,  ut  postmodum  credas  :  sed  prius  creden- 
dum,ut  postmodum  intelligas.  Necpropheta  Isaias 
dixit  :  Nisi  intellexeritis,  non  credetis;  sed  :  Nisi 
credideritis.  non  intelligolis  {Isa  vii).  Utamur  igi- 
tur  verbis  sancti  Augustini  contra  Felicianum  di- 
ccntis  :  «  Hocfidescredat,  intelligontia  non  requi- 
rat;  ne  aut  non  inventum  putct  incredibile,  aut 
repertum  noncredat  singulare  {Aug,  c.  8).  »  Idem 
in  secunda  epistola  ad  Volusianum  :  «  Hic  si  ratio 
quaeritur,  non  erit  mirabile :  si  exemplum  poscitur, 
non  erit  singulare.Demus  Deo  aliquid  posse,  quod 


nos  fateamurinvestigare  non  posse.In  talibusrebus 
tota  ratio  facti  est  potentia  farMcntis.  »  Non  est, 
inquit  beatus  HiIarius,humano  aut  saecuH  sensu  in 
Dei  rebus  loquendum.  Unde  beatus  Ambrosins  in 
libro  de  sacramentis  (Z>e  mysteriis  initiandis^  c.  9) 
de  hac  ipsa  quaestione  agens  :  Quid,  ait,  argumentis 
utimur?  suis  utamur  excmpH.**,  incarnationisque 
exemplo  astruamus  mysterii  veritatem.  Quid  hic 
quaeri  naturae  ordinem  in  Christi  corpore,  cum  prae- 
ter  natui^am  sit  ipso  Ghristus  partus  ex  virgine? 
Quoniam  ergo  nos  ad  incarnationis  seu  virginalis 
partus  invitat  exemplum,  operae  pretium  reor  pau- 
Hsper  hanc  elucidaresimilitudinem  pauloque  altius 
incipiendum.  Quadrifariam  namque  in  Scripluris 
sanctis  hominum  generationem  accipimus.  Una  est, 
singularis  viri,  neque  de  viro,  neque  de  femina 
sed  de  Hmo  terrae,  qute  est  Adae.  Altera  huic  quo- 
dammodo  contraria,  de  viro  et  femina,  ex  qua  et 
viriet  feminae;  quae  omnium  'liiL-Ki  solemnisest.  Alia 
rursus  absque  exemplo,  qua  de  virgine  viro  prodiit 
virgo  femiua;  de  Adam  videlicet  Eva.  Quarta  nihi- 
lominus  singularis  atque  unica,  pro  reliquis  omni- 
bus  facta,.  omnibusque  melior,  et  utilior  reHquis, 
contraria  et  ipsa  quodammodo  tertiae,  qua  vir  de 
femina  Virgine  Virgo,  de  Maria  utique  Salvator 
omnium  Ghristus  nostro  seculo  natus  illuxit.Ex  his 
itaque  generationibus  illam  qua  de  viro  et  femina 
viri  nascuntur  et  feminae,  quia  quotidiano  usu  tene- 
tur,  nemo  miratur,  nemo  incredibilem  judicat.  In 
quatameniUud  quod  extra  cseteras  valde  mirabile. 
est;  quod  ex  duobus  corruptis  nunquam  nisi  inte- 
grum,nequeintegrum  unquam,  nisi  ex  duobus  non 
integris,  tanquam  ex  conlrario  contrarium  nasci 
possibiie  est.Illud  vero  penitus  incomprehensibile 
scitu  Salomon  asserit,  quomodo  compinganturossa 
in  ventre  priegnantis  {Eccle.  xi).  Illam  quoque  qua 
denonhomine  homo,  Adam  videlicetde  limo  for- 
matus  quae  et  in  hoc  caeteris  longe  videtur  mirabi- 
lior  et  illam  qua  de  virgine  Adam  virgo  Eva  pro- 
ducta  esl;  vix  unquam  aliquis  impugnavit,  vix  ali- 
quis  accusavit.Quando  vero  de  virgine  Maria  virgo 
Ghristuspraedicatusest  natus,  totus  mundus  innu- 
meris  contradictionibus  contra  infremuit,  et  vi  et 
dolo,  omnique  genere  malitiae,  hanc  generationem 
de  medio  prorsus  auferre  conatus  est.  Satis  certe 
injuste,  cum  reliquis  omnibus  haec  excellentior  sit 
atque  uliIior,utpotereliquarum  omnium  non  solum 
honor  atque  nobilitas,  verum  etiam  medicina.  Si- 
qu'dem  haec  ab  aliis  nostri  generis  tantum  naturam 
trahens,  nihil  autem  honoris  inde,  imo  vero  infir- 
mitatum  ac  tentationum  plurimum  sumens,  ad 
perfectam  undique  felicitatem  per  virtutem  divi- 
nam  sibi  ipsa  sufficeret.  Caeterae  vero  per  hanc  de 
sub  pedibus  infelicissimi  omnium  rerum  diaboli, 
usque  ad  consortium  Dei  omnipotentis  sublimatae, 
utsimus(\ii  ait  beatissimus  Ppfr'i«  npostolus)  divi- 
nus  consortes  naturw  {II  Petr.  i  ,  nisi  hujus  opo 
atque  medela  uterentur,  irrecuperabiliter  omnes 
perditum  irent.  Tum  etiam,   peispecta  diligenter 


1443 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI. 


1444 


iuler  tres  singularcs,  usitatissimse  generationis  \ 
mullo  vicinior  multoque  similior,  ideoque  creclibi- 
lior  invenitur.  Cui  enim  non  satis  elucet,  communi 
generationi,  quo;  de  viro  ct  femina  est,  similiorcm 
fore  hanc  quee  de  horum  est  allero  quam  illam  quae 
est  de  neutro?  Itcm,  si  contomplemur  illam.  qua 
deviro  solo  femina  prodiit,  valde  a  communi  usu 
et  iUa  remotior.  Familiarius  quippe  ot  accommo- 
datiuscommuni  naluroe  estut  fcmina  marem  (nara 
id  quolidie  fit)  quam  ut  mas  fominam  pariat.  Sed 
neque  fortassis  Evre  generationcm,partum  quispiam 
dixerit;  atque  idco  ctiam  a  communi  usu  longin- 
quior  est.  Sed  quid  et  illud  quod  de  viri  lalere 
dormientis,  illa,  imo  costa  de  qua  facta  est  iila, 
contra  consnetum  naturje  cursum  reponte  prorupit 
{Gen.  n) ;  hic  vero  sicul  oa_'teri  homines  in  matris  r^ 
alvo  novem  mensibuspa;ihitimcrevit,communique 
nascendi  ]o^o  cxivit;  hoc  excopto  quod  Mater  in 
partu  non  doluit,  et  quod  Matris  ipse,  ut  talem 
decebal  Fihum,  virginaUa  integerrima  servans, 
smgulari  praerogativa  decoravit  !  Neque  enim  fas 
erat  ut,  quia  corrupla  reslauraturus  alque  inho- 
nesta  honoraturus  vcniobal,  inlogra  violaret,  ho- 
nesta  dehonestaret,  mulloque  decontiuserat,  si  de 
viro  virgine  violatura  mundum  Evaproccssit,  utde 
Virgine  femina  restauraturus  mundum  Cihristus 
procedcret.Addo  etiam  quod  omnes  ahseservorum 
Bunt,  h£ec  Domini.  Ex  ahis  homines,  ex  hac  Deus. 
Ahas  omnes  Deus  fecit  ox  solo,  ut  ita  dixorim, 
praecepto,  hanc  quasi  cx  magno  studio  faciens,  et 
verbis  et  rebus  gestis,  et  miraculorum  novilate 
promittere  ab  initio  et  proefigurare  non  destitit.  ^ 
Undc  tanquam  de  opcre  spcciali  scriptum  est  : 
Sapientiaeedificavit  sibi  donninnProv.w),  Quibus 
omnibusahisque  permultis  digneconsideratis,satis 
hsec  credibiliorchariorquc  quamprimaeduajdebuit 
judicari.  Sed  quid  attineant  haec  ad  rem  de  qua 
loquimur  dignum  est  intueri.  Quatuor  enim  nihilo- 
minus  rerum  mutationossnbstantivas  sivceflicicn- 
tias  nobis  Scriptura  divina  commendat.  Unam  de 
qua  omnino  nihil  in  id  quod  sunt,factasunt  omnia; 
alteram  huic  contrariam,  quam  tametsi  experi- 
menlo  non  ita  scimus,  ratione  tamen  colligimus, 
qua  videlicot  de  eo  quodsunt,quantumin  ipsisesl, 
redire  in  nihilum  possunt.  Nam  si  hoc  solo  quia 
vult  Deus,  omnia  sunt ;  si  voluntatem  suam  qua 
praestat  ut  sint,  vel  modice  substrahat,  illico  in  D 
nihilum  suum  omnia  remeabunt.Ita  denique  B.  Au- 
gustinus  contra  Felicianum  :««Creatura,  inquit,  ex 
nihilo  prolata  est  :  et  propterea  quantum  ad  se 
pertinet,  ex  eo  quod  esl  in  id  quod  nun  est,  id  est 
in  nihilum,nisi  perpetua  gratia  feccrit,naturoB  8ua5 
qualitatc  vertenda  cst  (/l/z^r.  c.  ix).»  Quamvis  de 
accidentibus  singulis;  qua?  supervenientibus  aliis 
cedunt  non  appareat  vere  posse  aliud  dici  quam 
quod  omnino  nihil  fiunt.  Nam  si  aliquid  essenl,  in 
subjecto  essent.  Sed  contrariis  supervenientibus, 
nec  in  suo  possunt  rcmanere  subjecto,nec  ad  alia 
transmeare.  Omnino   igitur   nihil  fiunt,  *nisi  quis 


forte  illa  dicat  in  eaqase  superveniunttransmutari. 
Quod  si  ita  est,innumera  nobis  exempla  occurrent 
earum  rerum  quce  essentiahter  in  ea,quiesimihter 
existunt,  transmutantur.  Age  enim,  verbi  causa, 
atramento  nigerrimo  membrana  albissima  inficia- 
tur  :  albedo  nigredini  continuo  cedit.  Si  igitur 
albedo  in  nigredinem  versa  est,  in  id  utique  versa 
est  quod  jam  erat.  Neque  enim  dici  potest  tuncibi 
augeri  nigredinem  in  quam  transferaiur  albedo, 
quandoquidem  nec  atramentum  nigrius  est  quam 
prius  erat,  nequo  aliquiu  mcmbranae  prseter  ati-a- 
mcntum  occupavit  n'fr^edo.  Idem  quoque  in  aliis 
saepenumero  inveniri  potest.  Unde  fit  ut  accidentia 
recedentia,  sicut  diximus,  aut  penitus  nihil  fiant, 
aut,  si  permutantur,  in  advenientia,  quod  noslrae 
causae  non  panimaccederet,inea  utique  multoties 
permjitentur,  quae  jam  erant.  Tertiam  autem  mu- 
tationem  solemniter  cernimus,  qua  videlicet  sub- 
stantiae  in  ea^  luaenou  erant  substautias  vel  na- 
turali  usu,  vel  per  miracula  transeunt  ;  sicut  nu- 
cleus  in  arborem,  semen  in  herbam,  esca  el  po- 
tus  in  carnem  et  sanguinem  ;  vel  sicut  virga 
in  serpootem,  serpens  in  virgam,  et  caetera  hu- 
jusmodi. 

Quarta  vcro  mutatio  est,  quia  id  quod  est,  trans- 
it  in  id  quod  nihiIominusest,sicut  panem  et  viuum 
virtute  divina  in  corpus  Christi  proprium  sin^ulari 
quadam  potentia  credimus  commutari.  Et  hdec  qui- 
dem  tribusaIiisIongemelior,Iongeque  utilioracre- 
dentibus  facile  judicatur.  Melior  quidem,  quoniam 
in  divinam  carnem,qu8e  rerum  est  omniumoptima, 
id  quod  mutatur,  transit.  Utilior  autem,  quoniam 
hanc  propteralias  factam,singularem  nobismedici- 
nam  Christus  constituit.  De  nihilo  quippe  primo 
facta  sunteIomenta,e  quibus  non  felices  facti sumus. 
Sed  et  aliae  duae  mutationes  nihil  nobis  profuerant, 
quin  ad  summas  traduceremur  miserias,nisiquarta 
medicinalitcr  superveniens,  subveniret.  Cui  itaque 
ca^teris  omnibus  haeo  honorabiliorsilatque  utilior, 
tum  etiam  illi  quae  usitatissima  est,  multo  vicinior 
atque  similior;  ideo  multo  credibiIior,qnam  duaere- 
Uquae,reperitur.  Cum  enim  non  luce  clarius  pateat, 
ei  mutationi,  quee  usitatissime  de  aliquo  in  aliquid 
fU,cam  quae  etiam  ipsa  de  aliquoGt  in  aliquid,licet 
aliquanto  mirabilius,  propinquiorem  admodum  ac 
similiorem  esse  :  quam  illam,  quse  de  nihilo  fit  in 
aliquid,  autilla  quo)  de  aliquo  fit  in  nihil?  lllae  enim 
duo  aliqua  habent;  istee  unum  tantum:  adeoque  a 
capacitaCe  intelligentise  nostrae  remotae  sunt  ul  neque 
mutationes  eas  quis  fortasse  vocaverit:  diflicillime- 
que  verbum  reperiat,  si  tamen  vel  difficinime^quo 
cas  aliquatenus  proprieexprimere  possit.Kt  caetera 
quidem  mutationesrerumsul)jectarumsunt,haecDo- 
mini;  illae  creaturarum  caeterarumhancsuo  proprio 
corporiauctor  ipseretinuit.Etcaeteras  quidemsemel 
in  principio  Jussit  esse  Deus,et  factae  sunt;  hanc  au- 
tem  et  prophcticis  oracuIis,et  rebus  gestis,maxime- 
que  sacrificiis  et  miraculorum novitate  promittere  et 
prsefigurareab  initio  non  cessaviticum  etiam  magna 


1445       DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  VERITATE  LIBRI  TRES.  —  LIB.  II        14i6 


insuperprecumsolemnitatcetstudio,  perverbaquce 
ad  hoc  ipsum  propria  Deus  ipseacDominus  noster 
JesusChristus  dictavit  quotidie  repetitaproebct  ef- 
fectum.  Quibus  omnibus,  aliisque  permultis  digne 
perspeclis,valde  credibilior  h8BC,chariorque,  quam 
illae  du8B  potest  etdebet  judicari.  Si  enim  Deus  id 
quod  difficiiius  etab  intelleclu  nostro  remotius  est, 
quia  voluit,  fecit  :  quomodo  non  id  quod  videtur 
aliquo  modofacilius  etintelligibilius,sivoIuit,fecit? 
Atqui  difficilius  illud  Deum  fecisso  nemo  dubitat. 
Istud  igiturfacilius  Deum  facero,  si  vult,  nemo  du- 
bitare  debet.  Aut  quaro  hanc  quartam  mutationem 
nondeberetaddere  Deus  ob  medelam  hominum,qui 
quarlam  generationem  (ut  ostendimus)  addidit  ob 
reparationem  salutis  ipsorum  :  ut  sicut  ille  summe 


^  bonus  cuncta  bona  increaturis,  qua)  fore  in  eis  de- 
cebat,sine  invidia  esse  voluit;  ita  quoqne  mira  va- 
rietatis  pulchritudine  nullus  gonerationis  modus 
decens  deesset  hominibus,  nullus  mutandi  modus 
competensdeesset  rebus.  Quoniam  igitur  satis  de 
propositiono,  utarbitror,  constitit(scilicet  quoniam 
mutationem  hanc  Deus,  si  voluit,  fecit)  probanda  ; 
tantum  restat  assumptio,  scilicct  quia  voluit.  Sed 
quoniam  multa  adhuc  exhaurienda  venena  supcr- 
sunt,opportunius  idsuo  loco  servamus.Nunc  igitur, 
prioribus  adversariorum  calumniisdiscussis,hic,.'8i 
placet,  aliquantulum  quiescamus  :  ut  et  quae  dicla 
sunt  diligentius  recolas,  et,  dum  novo  initio  in  ea 
quaesequuntur  assurgimu^.animustuus  nova  inten- 
tione  reparetur. 


INCIPIT  LIBER  SECUNDUS 


GUITMUNDLS.  ^ 

Dum  tnis  objectionibus  respondco,  prudenterad- 
vertat  si  quis  legerit,  non  me  laborare  nunc  ad 
expngnnndum  nostris  argumentis  penitus  hostem; 
sedadmuniendaminterimcontrahostilia  argumenta 
catholicam  fidem.  Et  illud  quidem,  Deo  auxilianle, 
postmodum  fiet.  Nunc  vero  rem  ita  distinguerevo- 
lumus,  ut  primo  hostilcm  dispulationcm  debilem 
essc,  ct  nihil  contra  fidem  nostram  conficere  posse 
monstremus  :  ut  cum  in  suis  inimicus  ubique  defe- 
cerit,  nostris  ad  ultimum  (Dco  favente)  plenius 
subruatur.  Ex  qua  re  puto  fieri  ut  haeretica  fallacia 
citius  sileat,  et  catholica  veritas  clarius  elucescat. 
Sed  haec  propter  eos  dicta  sint,  qui  festinantius 
quam  res  postulat  satisfieri  sibi  omnino  volentes. 
quia  non  omnia  nostra  hic  expendimus,  apud  se  nos 
forsitam  de  inefficaci  operereprehendant.Jam  vero 
caetera  prosequamur. 

ROOERIUS. 

Berengarius  dicit  :  Garo  Christi  incorruptibilis 
cst,  sacramenta  vcro  allaris,  si  diutius  serventur, 
possunt  corrumpi,  videntnr  enim  putrefieri. 

GUITMUNDUS. 

O  calumniosalingua  !  o  linguablasphemisassue- 
ta!  promptiorad  cxtorquendam  superbe  deScriptu- 
risDeisuamperditionem.quamadpercipiendamcum 
fidelibus  salubrem  refeotionem.  Gredidit  Scriptiiris 
sanctis  dicenlibusChristum  esseincorruptibilem,et 
non  crediditChrisfodicenli :  Panisqucm  cgo  dcclero 
cavo  rnca  cst  pro  sxculi  vita  (Joan.  vi),  sed  contra 
hoc  opponit  corruptionem.  Videatur  ifaque  male- 
sanis  corruplisque  hominibus,  juxta  infidelitatem 
suam,  corruptibilis  ct  pntribilis  panis  divinus,  et 
sicut  scriptum  cst  tollaturimpius  ne  unquam  vidcat 
gloriam  Dei  (Isai,  xxvi);  scd  semper  ignominiosa 
de  Deo  somniet,  semper  scandala  meditetur,  sitque 
ci  Christus  semper  Japis  ofTonsioniSy  et  petra  scan- 
dali  (I  Petr,  ii).  Nobis  enim  panis  ille  Dei  coelestis. 


B  illa  eucharistia,  divinum  illud  manna;  quod  imma- 
culati  Agni  carnem  impassibiiem  factam,  de  sacris 
altaribus  sumimus,  pcr  quod  et  vivimus,  et  a  cor- 
ruptione  sanamur,  nunquamcorrumpitur,nunquam 
putrescit;  quia  cum  de  die  in  diem  nos  renovet, 
ipsum  vetcrascere  nunquam  novit  cui  sententias 
beatus  Ambrosius  astipulatur  in  libro  Do  sacra- 
mentis,  hisvcrbis  (cap.  9) :  «  Gonsidera  nuncutrum 
praestantior  sit  panis  angclorum,  an  caro  Ghristi, 
qune  utique  corpus  est  vitse.  Manna  illud  e  ccelo,hoc 
supra  coelum.  Illud  cceli,  hoc  Domini  coelorum. 
Illud  corruptioni  obnoxium  si  in  diem  alterumser- 
varetur,  hoc  alienum  ab  omni  corruptione.  Quod 
quicunque  religiose  gustaverit»corruptionem  sentiro 

C  non  poterit.»  Si  ergo  forto  cuipiam  vetustate  cor- 
ruptum  et  putridum  aliquando  videatur,  si  is  non 
credit  hoc  quod  videt,  esse  corpus  Domini ,  juxta 
cor  suum,  cum  eo  credimus  agi :  (ut  quemadmodum 
de  Ghristo  peregrino  et  duobus  discipulis  cum  eo 
in  via  loquentibus  beatus  ait  Gregorius)  tale  illi 
foris  appareat,  quale  intus  in  corde  videlicet  cre- 
ditur.  Si  autem  credit,  hoc  quodvidet  esse  corpus 
Domini,  id  cum  eo  fiericredimus,  ut  autaliquaejus 
negligentia  corrigenda,  vel  punienda  declaretur 
pro  eo  videlicet  quod  Domini  sui  corpus,  quantum 
in  se  est,  indigne  tractaverit  vel  contra  ccclesia- 
sticas  regulas  diutiusretinendo  inobedienteregerit; 
aut  certe  fidei  ejus  soliditas  copiosiusremuneranda 

j)  comprobetur,  qui  contra  id  etiam  quod  oculus  cernit 
de  rebus  ac  potentia  Domini sui,  et  communi  Eccle- 
siae  fide  non  dubitari.Ad  haec  quae  dicimus,  ox  di- 
vinis  libris  exempla  uubis  in  promptu  sunt.  Marin 
namque  Magdalenenondum  resurrexisve  Dominum 
credensjuxtaincredulitatemsnMmqnn^^ihortulanum 
vidit  ((/o<7/2.  xx).  Discipulis  4i^v>4uu  dubitantibus, 
ipsa  resurrectionis  dietanquamperegrinus  apparuit 
(Luc.  xxiv).Ubi  etiam  quo  modj  cicJontium  negli- 
gentia  puniatur  vel  corrigatur  videri  potest.  Nam 


1447 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI 


1448 


qaoniam  prophetias  de  Christo  minus  diligenter  at- 
tenderant,  de  negligentia  primum  quidem  puniri , 
dum  stuli  vocantur;  deindo  corrigi,  dum  Scripturse 
eis  aperiuntur,  meruerunt.  Quomodoautemad  com- 
probandos  remunerandosque  fidcles  incorruptibilis 
Christus  quasi  corruptibilis  videri   dignatus  sit, 
beatus  Gregorius  doclaral  de  quodam  Martyrio  mo- 
nacho  narrans,  qui  Domlnum  Jesum iu specie  ioprosi 
sibi  apparentem  propriis  meruit  humeris  bajuiare. 
Cumque  is,  inquit,  qui  quasi  leprosus  videbatur,  de 
coUo  ejus  cvanuisset,  ab  ipso  mox  sententiam  remu- 
nerationis  accepit;  Quoniam,  inquit,  non  erubuisti 
me  in  terra,  o  Martyri,  nec  ergo  crubescam  te  in 
cobIo.  Sicut  igitur  ad  comprobandam  et  remuneran- 
dam  Martyrii  humilitotem  sive  dilectionem,  in  terra 
deformi  horrendaque  specie  Dominusnoster  Jesus 
Christus  apparuit;  ita  ad  comprobandam  et  remu- 
nerandam  servorum  suorum  fidem,  si  nulla  incre- 
dulitas  est,  vel  negligenlia  punienda  vei  corrigenda, 
in  specie  corrupti  iilius  panis,  si  quando  hoc  con- 
tingat,  credendus  est  videri.  P]t,  sicut  non  alium 
leprosum  illum  deformissimum  fuisse  nisi  seipsum 
de  coUo  Martyrii  evanescens  Christus  ostendit;ita 
non  &liud  quam  Christi  carnem  et  sauguinem  in  di- 
vinissacramentis,  etiamjsi  sub|specic|quasiputrefac- 
ti  panis  et  vini  aliquando  videantur,  orthodoxorum 
prudentia  credere  novit.  Quod  si  objicias  (ut  dici 
assolet)  quia  Berengarius  Vitas  sanctorum  pro  au- 
ctoritate  non  recepit,  scias,  quia  tametsi  quasdam 
sanctorum  Vitas  non  recipit,  beali  Gregorii  tamen 
libros  numquam  eum  respuisse  prout  recordor.  ac- 
cepi.  Quapropter  ct   diaJogum  beati  Gregorii  pro 
auctoritate  assumpsimus,  in  quo    de  martyriome- 
morantur  jista  quaa  diximus.  Tantus  enim  auctor 
non  ea  scriberet,  nisi  et  ipse  vera  csse  credoret,  et 
digna  credi  a  posteris  judicaret.  Postremo,  totam 
ipsam  dispensationem  humanitatis  Dominicie  animo 
percurramus.  Tota  |quippe  talis  exstitit,  de  qua  et 
inimicorum  incredulitas  magis|exc(ecanda,  propte- 
reaque  damnanda,  scandalizaretur :  etcredentium  fi- 
des  magisaugmentanda,etpropterea  coronanda  pro- 
baretur.Quidjenimhocipsum,  quod  do  Virgine|de- 
sponsata  Joseph  nasci  voluit?  Nonne  etinimicisad 
augmentumj  mortiferae   impietatis   scandali  causa 
fuit,  ut  appellarent  eum  fiiium  fabri;  et  credenti 
Petro  ad  augmentum  remunerandse  fidei  profuit, 
qui  in  nulloper  hocimpeditus  dixit :  Ta  es  Christus 
FUiasDei  vivi^  (A/r?/^  xvi.)Quiddenique  tota  car- 
nis  ejus  infirmitas?Nonneet  ipsumdiabolum  usque 
adeo  excaecavit,  ut  nec  miracula  inaudita  prius  at- 
tendens,  usque  ad  occidendum  eum  insurgeret  nec 
damna  irrestaurabilia  sibi  exinde  proventura  praevi- 
deret?  Ex  eadem  tamen  infirmitate  tantisper  illumi- 
nantur  per  fidem  hodieque  fideios,  ut  non  solum 

(10)  Quod.Guitmundus  indicare  videtur  species 
sacramentales  EucharistisB  revera  non  corrumpi, 
aut  putrefieri,  vel  a  muribus  posse  corrodi,  aut  ab 
aUis  animantibus  devorari,  sed  haec  tantum  secun- 
dum  apparentiam  fieri,  non  satis  cum  placitis  sincer» 


A  valeant ipsiusadjutoriofldei  insuis   infirmitatibus 
nondeficere;sedejusdem  insuper  Domini  sui  auxi- 
lium  credentes  charitati  qua  pro  ipsis  infnnnatus 
est,  usquequaque  fiduciaius  audeant  implorare.  De 
morte  autem  ejus  quid  dicam?  Nonnedicit  Aposto- 
lus,  quia  per  ipsam  Christas  Judseis  est  scandalam 
gentibusauiem  stultitia :  Chrislianis  vero,  Christus 
Dei  virtus  et  Dei  sapientia  (I  Cor.  i.)  Sicut  igitur 
tunccum  inter  homines  mortalis  adhuc  Christus 
viveret,  circa  ejus  carnem  agebatur ;  ita  ctiam  quan- 
diu  Ecclesia  ejus  usque  ad  cunsummationem  saecali 
mortalis  erit,  pro  eadcm  utilitateEcclesiae,  quailla 
tunc  fiebant  circa  ipsam  eamdem  carnem,  salva  in- 
corruplionecjus,  tale  quidspecie  tenusapparerepo' 
test  unde  scandalizentur,  et  contenebrentur  semper 

D  increduli,  exerreantur  autem  et  illuminentur  magis 
electi.  Quapropter^desinant  hominesmentecorrupti 
et  putridi,  corruptelam  et  pulredinem  opponere  sa- 
cramentis  Dci ;  quia,  sicut  assumpta  peregrini  vel 
hortulani,  vel  leprosi  species,  fidelium  negligentiam, 
vel  increpuit,voIcorripuit,  velfidem  dilectionemque 
probavit,  veritatem  tamen  essentiae  Christi  noneva- 
cuavil?  ita  si  quandoputredo,  velaliudsimile  indc- 
cens  quid  in  Ecclesiee  sacramentis  appareat,  ad 
negiigentiam  ministrorum  puniendam  velcorrigen- 
dam,  vel  certe  ad  iidem  dilectionemve  probandam, 
ut  diximus,  valet:  vcritatem  tamen  essentiae  Domi- 
nicas  carnis  et  sanguinis  evacuare  non  potest. 
Proinde  ergo  nec  istas  Ecclesia  Lei  haereticoram 
versutias  metuat:  quse  ipsam  etiam  totam  carnalem 

^  in  terris  dispensationem  Domini  sui  sibi  quidem  sa- 
lutem,scandalumautemsemperfuis8e  reprobisnoD 
ignorat. 

ROGERIUS. 

A  muribus  quoque,  vel  hujuscemodi  quibuslibet 
animalibus  corrodi,  vel  consumi  haec  sacramenta 
posse  o^jiciunt. 

GUITMUNDUS. 

Mihi  equidem  saerauicula  hasc  nequaquam  a 
muribus  vel  aliquibus  brutis  animalibus  videntur 
posse  corrodi.  Quod  si  aliquando  velut  corrosa  vi- 
deantur,  quod  tunc  de  hortulano,  de  peregrino,  vel 
leproso  dix.imus,  responderi  potest,  id  est  nonesse 
corrosa ;  sed  vel  ad  puniendam  scu  corrigendam 
ministrorum  negligentiam,  vel  ad  probandam  eo- 
rum  qui  hoc  viderint,  fidem,  in  tali  specie  possc 
D  videri(lO).  Ad  hoc  vero  quod  a  brutis  animalibuscon- 
sumi  posse  dicuntur,  respondere  possumusobprte- 
dictas  causas,  id  est,  probandae  fidei,  aut  dam- 
nandaeseucorrigendse  custodumnegligentiae,  bruta 
animalia  eatonus  ad  corpus  Christi  posse  accedere, 
quousquc  potest  humanus  visus  aspicere.  Deinde 
aut  mox  invisibililer  angelorum  sibi  semper  as- 
sistentium  ministerio,  vel  suapte  virtute  raptum  iri, 

theologiae  consonat,  quae  vere  species  illas  alterari, 
corrumpi,  ab  animanlibusque  mandi  posse,  quam- 
primum  eaedem  iilae  numero  species  desinunt,  desi- 
nere  quoque  esse  sub  speciebus  corpus  Domini.  Vide 
S.  Thom.  m  p,  .q,  77,  art.  3,  4,  5,  6,  7. 


1449 


DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  VERITATE  LIBRI  TRES.  —  LIB.  II. 


1450 


in  ccBlisque  oonstilui.  Gujus  senlontiae  martyrglo-  -^ 
riosus  Tarsitius  nobis  idoneus  testis  occurrit.Qui 
oum  venerandaDominioi  corporis  saoramenta  por- 
taret,  apaganisforlesupervenientibus,  ct  qnidnam 
ferretcxquirentibusoomprehensus  est.At  ille  mori 
potius  qxmm  sanjtnm  dare  canibus{Matth.  vii)  eli- 
gens,  palmam  pretiosae  mortis  cmcruit.  Illi  vero 
curiosissimcomnia  scrutantes,rapto  coolitusDomi- 
nico  oorpore,nihi!penitus,  nisi  sola  linlcamina  re- 
percrunt.Porro  vero  siquisse  vidisse  dioat(nam  isli 
contra  quos  agimus  non  ourant  quid  proferant,dum 
tamcn  aliquid  ne  recte  crcdant  semper  objiciant) 
hrec  a  brutis  animalibus  devorari,  et  intra  eorum- 
dcm  corpora  inveniri,  licct  tale  tcstimonium  non 
facile  recipiendum,  dignumve  responsiono  videa- 
tur,tamenne  quid  ncglexisse  velevitasseputemur,  3 
respondcri  potest,  quoniam  si  plaoet  Christo,  vel 
propter  eas  quas  modo  diximus,  vcl  proptcr  alias 
quaslibet,  quas  ipse  noverit  causas,  ut  hsec  sa- 
cramenta  absque  suicorruptioneabestiis  sive  avi- 
bus  comedi  possint  :  quid  hoc  ad  veritatem,  quam 
credimus,  Dominici  corporis  obstat  ?  Gerte  enim 
non  magis  bestiarum,  vel  avium,  quam  nostro  Ise- 
ditur  guslu.Sed  neo  pro  utilitate  bestarium,ora  vel 
avium  rostra  refugit,  qui  in  lapide  scpuiori  jaouit, 
qui  post  resurrcctionis  etiam  gloriam,  terram  cal- 
cavit.  Manifestissimum  quippe  est  cx  ordine  Dei, 
animata  corpora  inanimatis  sensibilia  insensibilibus 
meliora  esse.Ncquehuicsententise  uUum  veltenui- 
ter  sciolum  refragaturumcredo.Quaeautemmeliora 
sunt,  apud  optimum  Dominum  chariora,  ideoque  p 
honorabiliora  suntrquo  fit  ut  corpus  oujuslibet  vivi 
animalis  non  sitapud  Deum  vilius  quam  terra  et 
lapis.  Sed  ipsum  Ghristi  corpus,  siout  jam  dixi- 
mus,  in  lapido  jaouit,  et  terram  calcavit  :  non 
igiturpropteraliquam  vilitatem  ouJHSounque  anima- 
lis  corpus  horrescit.  Quapropter,  etiam  si  aliquo 
divino  judioio  bruta  quselibet  animalia  non  solum 
sacrosancta  mysteria  tangere,8ed  etiam  valeantdo- 
vorare,nulIa tamen  ex hoc  nobis ratio  obviat  quyc  ve- 
ritatem  Dominioa3  carnis  et  sanguinis  quam  tcnemus 
in  sacris  mysteriis,  nos  negare  compellat.  Quociroa 
sufficienter  excussaethacblasphemiacaetera  vide- 
amus.De  igne  graiidis  quoque  quaestio  oritur,pro  eo 
quodin  quibusdam,utaiunt,oanonibus  igni  fanquam 
absumenda,  sacra  mysleria  tradi  jubcntur.Verum- 
tamen  non  utcombnstioneoonsumantur,idpra3oipi-  •^ 
tur,  8cd  tanquam  omnium  elcmontorum  purgatis- 
sioio  ac  mundissimo  dignissimoque,  quod  oir.nia 
reliqua  elementa  purgat,ipsum  vero  ex  reliquisnec 
inquinari  valet,nec  indiget  expurgari,venerabilitcr 
committi  jubcntur.  Satis  tamen  mihi  placcret,  ut 
quando  aliqua  ncgligentia  vel  certe  miraoulum  no- 
viim  dc  tantismysteriis  aooidit,id  inde  fieret^quodi 
mihi  roagister  meus,  vir  eximius  sine  dubitatione 
credendus,  D.  Lanfran.,  se  puero  in  Italia  faotum 
esse  narravit  ;namcum  presbyter  quidam  missam 
celebrans,inventam  super  altare  veram  carnem  et 
verum  in  calice  sanguinem,  secundum  propriam 

Patrol,  CXUX. 


carnisct  sangninis  speciem  sumero  trepidaret;roin 
protinus  suo  cpiscopo  consilium  quaesiturus  aperiiit. 
Episcopus  autcm,  oum  multis  ooepiscopis  ad  hoc 
convoc'ntis,callicem  illum  cum  eadem  carne  et  san- 
guinc  Domini  diligenler  opertum  ac  sigillalim  in 
medio  altaris  inclusit,  prD  summis  reliquiisperpe- 
tuo  rcservandum.Si  tamen  sacra  mysteria  ignibus 
iinpouuntur,  non  traduntur  cquidem  ignibus  cre- 
inenda,  sed  mundissimo,  ut  dixi,elemento  fideliter 
committuntur,nobisoccultandact  supernis  sedibus 
illico  reponenda.()uod  si  forte  ouivis  curioso  vidoan- 
tur  comburi  ccrtissimenoveritquod  Dominici  sa- 
cramenti  substantia  quidem  nullatenus  crematur  ; 
scdanobiSjUt  dictum  est,  ooelestiapetensabripitur  ; 
(fualitates  vero  sensuales,quas  ibidem  post  immu- 
tationem  substantiae  Dei  remanere altissimo  oonsilio 
voluit,  ostendunt  quod  suum  est.  Unde  fit  ut  oolor 
et  sapor,odor  quoque,ct  si  qua  hujusmodi  accidon- 
tia  prioris  essentito  videlicct  panis  sei-vata  sunt, 
quemadmodum  in  pnnc  vel  ustulato  |a/.,  jusculato] 
vclnimis  diuscrvato  solelfiori.Similimodo  hicquo- 
que,salvaomnino  Dominici  corporis  substantia,cor- 
ruplioni  exterius  ipsa  accidontia  aliqualcnus  viden- 
tur  obnoxia,  quatcnus  coelestis  altitudo  mysterii,  rc- 
tentis  velataaccidentibus,ncc  passim  reveletur  in- 
credulis,et  probatae  lidei  mcrito,uberius  et  gratius 
comincndetur  justis. 

ROOERIUS. 

Si  panisetvinum  in  Ghristicainemetsanguinem 
verlerentur,  jam  tolies  in(iuiunt,  talia  devorata 
sunt  ut  si  Ghristi  corpustam  magnum  ut  ingentis- 
simus  mons  fuisset,jam  totum  devoratum  consum- 
plumque  fuissct. 

GUITML.NDUS. 

Ita  cquideinvidereturconsequens,8inosconcedo 
remuscorpus  Domini  mcmbratimdiscerpi,atqueita 
(particulatim  a  fidelibus  manducariut  jamsineullo 
sui  damno  totum  apud  se  remanerononposset;sed 
quoniam  ad  instar  vocis,  qufe  inler  mille  homines 
ut  supra  dictum  est)  ab  uno  prolata,ad  singulos  tota 
pervenit,  et  apud  dicentem  tota  remanet,  itaDomi- 
nicum  corpus  asinguliscomedicrcdimus,ut  tamen 
apud  se  totum  integrumque  remanere  fateamur, 
jamnos  in  nulloimpediens  haec  objectio  vana  con- 
ticeat,  quia  sicut  bcatus  Augustinus  et  Eusebius 
Emisscnus  dixerunl :  «llaec  grali.ipeiscit  distribui, 
nescit  distributioneconsumi. 

ROGERIUS. 

Gorpus  Domini  inconveniens  est  in  secessum 
milli  ;  Omncaulcm  quod  intral  in  os,ut  Salvator  ait, 
in  ventrcm  vaditctinsccessumemittiiur{Mattb,iiv) 
Denique  de  saoramentis  istis  si  multi  pane8,ut  in- 
quiunt,  et  multa  vina  sacrentur,  potest  quis  longo 
tempore  vivere,  nihil  aliud  comedens  aut  bibens; 
unde  igitur  habebit  secessumillo  tempore,  nisiista 
n  8ecessumvadant?h8Bcsuntinterim  quae  mihi  de 
rationibus  Berengarii  occurrunt;quibuspostquam 
responderiSj  auctoritates  apponam. 

46 


1451 


GUITMUNDl  ARCHIEPIC.  AVERSANI 


1452 


GUITMUNDUS. 

Corpus  Domini  quidem  nuUo  modo  in  secessum 
mitti  et  nos  credimus  .Sed  non  omnia  quae  in  os  intrant 
in  secessum  ireconccdimus.  Nonenimsententiailla 
Dominica,  nisi  dc  cibisqui  ad  sustentandam  hujus 
mortalis  corporisvitani  ingeruntur  competenter  intel- 
ligi  potcst.Ncmo  est  enim  qui  de  oo  quod  Salvator 
post  resurrectioncm  suam  comedit,sicutnecde  au- 
gelis  qui  apud  Abraliamcomederunt  (Gc«.xviii),  id 
velaudeat  suspicari.Sicutigiturcibus  corruptibiliSy 
cum  ab  immorlalibus  sumitur,  hac  secessus  lege 
congruo  creditur  non  tenori;ita  cibumincorruplibi- 
lem,  quod  est  corpus  Domini,cuma  mortalibusedi- 
tur,  secessus  necessitatem  pati  nefas  est  arbitrari» 


A.  corporis,  si  placet  ita  Deo,  propter  aliquam  quam 
ipse  noverit  causam  non  dico  ex  multitudine  panum, 
sed  vel  ex  modica  poi  tiuncula  potest  quis  longo 
tompore  melius  quamex  omnibushujus  mundiepu- 
lis  sustentari.  Nam  si  Elias,  ex  virtute  rcfectioDis 
iliius  quam  ex  duobussubcinericiis  panibus  elmo- 
dico  aqua',  angeio  ministranle,perceperat,  quadra- 
ginta  diebus  totidemque  noclibus  vixit  (///.  Reg, 
xix),quanto  magis  ex  virtute  huj us  coelestis  divini- 
que  oonvivii,in  quononjam  subcincricios  paneset 
aquam  de  manu  angeli,sed  ipsius  Verbi  Dei  pro- 
priamcarncmetsangumem  de  manuejusdemsumi- 
mus  Christifpotest  quispiam  nullo  alio  cibo  utens. 
si  quando  ita  voluntas  Dei  est,  optime  sustentari! 
Deniqueet  hocdequibusdam  sanctis  Patribus  legi- 


Absitenim  ulinhonestamcorporisegcstionemcibus  B  mus,  qui,  nullum  aliudsumentes  prorsus  edulium, 


ille  sustineat  qui  corpus  et  animam  ad  aQlernam 
honestatem  parat,Sed  si  cui  hoc  quod  diximus  for- 
tasse  non  sufilcit,audialquoddeipsisnostris  incor- 
ruptibilibus  cibis  physicict  medicimaxime,  certis- 
sima  ratione  doceant,diceules  partem  ciborum  et 
potuum,eam  vidclicet  quaj  corpulentior  et  corruptior 
est,per  secessum  egeri ;  partcm  autem  subtiliorem 
et  utiIiorcm,ut  naturoepcrdiversas  corporispartcs, 
distrahi  etincarnis  naturwm  ac  sanguinis  versum 
iri ;  partem  vero  aliam,subtilem  quidem,scd  minus 
utilem,  per  parlos  corporis  similiter  transfusam, 
per  poroscvaporari;  parlemautem  residuam,ncque 
tantisper  subtilcm,  nequcadeo,  ut  priraa  est,  cor- 


sola  communione  Domioica  diebus  tantum  Dominicis 
saginati,  multis  annis  vixerunt. 

Hoc  igitur  concedere  possumus,  posse  videlicet 
aliquem  ex  virtute  Dominici  corporis  per  divinum 
miraculum  longo  tempore  vivere ;  secessum  autem 
ei  posse  fieri  exinde  omnino  denegamus.Si  quid  sane 
interim  habet  secessus,aut  bx  reliquiis  praeterito- 
rum  ciborum,  aul  cx  defectu  sui  corporis  id  esse 
neccssc  est.Sed  hoc,inquit  Berengarius,jani  mani- 
feste  probatum  est  (ita  cnim  nonnulli  pro  oo  nobis 
responderunt)  nequecxreliquiispraeteritorum  cibo- 
rum,  quippc  propter  diuturnitateni  longi  temporis 
jam  consumptis,nequc  ex  defectu  propriae  carnis, 


pulentam,    pcr    fliixum  narium  asit  per  sputa,  vel  n  quippe  consueta  corporis  pinguedine  permancnte, 


quolibet  simili  niodo  jaolari.  Quie  si  ilasunt,  non 
igiturcibusquiiuvoutrcm  vadit,omnis  in  secessum 
emittitur.  Scil  nequc  Dominus  hoc  in  Evangelio 
dixit.lllud  quidom  ex  senlentiaDomini  intelligimus 
quodomnis  cibusetpolusquiad  sustcntandum  cor- 
pus  in  os  inlrat,  in  veritrem  naluraliter  vadit;  non 
tamen  dixit :  Kt  omnis  in  seceSsum  emittitur,  sed 
ieiniumdixW.Et iiisccossinn  cw;/7/i/wr,deparle  vide- 
licet  omnibus  notissima  loquens.Et  ha3C  quidem 
quantum  ad  hunc  locum  attinel,  de  hac  sontentia 
evangelica  dixisse  sufficiat.  Coeterumsi  quis  hanc 
Domini  scntenliu m  enucleatius  sibi  exponi  dcsiderat 
expositiones  Evangeliorum  studiosus  legat.  Nobis 
enim  improescntiarum  hoc   tantum  dixisse  sufficil, 


Eucharistia  paslos  habuisse  secessum.O  ha^reticft 
malitia,hoccine  experimento  ausa  cs  pi*obare?  hoc 
te  probasse  ausa  es  dicere?hoc  manifeste  ausaes 
propalare  ?  Quam  immanissima  audacia,  nec  pr»- 
sentis  Dei  tremondam  majestatem  in  experiendo 
perUmuisti,nec  Christiani  populi  pro  tanto  scelere 
digne  ssevituran  indignationem  in  roferendo  formi- 
dasti  ?  Hicegotamen  qusero  quando  vel  a  quo  istud 
probatum  est.  Si  enimantiquis  temporibusidpro- 
batum  esse  dicat,cum  nullushoc  auctorum  prob.i- 
bilium  referat,  nullo  modo  credendum  est.  At  si 
propinquistcmporibusprobatum  est^quis  probavit? 
calholicae  partis  equidem  nullus.  Quis  enim  husc 
sacratum  pauem  Christi  corpus  vere  esse  credens, 


nequisnosexistimetDominicoDsentcnliaecontraire.  j)  de  experiendo  tam  nefandissimo  scelere  cogitarett 


Sive  autom  hoc  modo,  sive  quolibet  alio,  prajdicta 
quffistio  desententiaDominiconvenientius  solvatur: 
hoc  inlerim,quod  ad  susceptam  disputationomsatis 
est,  constat,  scilicet,  quia  non  omno  quod  iu  os 
intrat  in  seoessum  emittitur.Fruslra  igitur  el  ha3C 
nobis  oflertur  objeclio,  quia  nuUo  modo  per  eam 
impedimur  quod  de  mensa  Domini  sumimus  corpus 
et  sanguinem  Domini  credere,  cum  tam  multa  alia 
sciamus  qu»  in  os  intrant,  in  secessum  nou  ire. 

llluc  nunc  quodadJuntex  se  videamus.«Deistis, 
inquiunt,  sacramentis,si  multi  panes  et  multa  vina 
sacrentur  potest  quis  longo  tempore  vi  vere  nihil  aliud 
comedens  autbibens;undeigitursecessum  habebit 
tempore  ilIo,si  non  ista  secessum  petent  ?»Illud  equi- 
em  ego  confiteor  quoniam    ex  virtute  Bacrosanoti 


Quod  si  ipsevcl  susb  pariis  quispiam  panesmuUos, 
aut  pergrandem  unum,  tale  quid  probatuiois  sacra- 
vit,  nos  de  missainfldelium  etmaxime  tantumnefas 
probarevolentiam,quidquideis  contigeritnonmag- 
noperejamcuramus.Nonenimnisiapudeosquiver- 
baChristipervirtutemdivinamtantae  rei  operatoria 
essecredunt,panem  et  vinum  in  carnera  et  sangui- 
nem  Dumini   transire  necessario  crcdimus.  Apud 
eos  autem  quifidem  hujus  rei  tenent,hanc  mulatio- 
nem  pet*verbaChristi  necessario  fieri  et  credimus 
et  conflrmamus.  At  si   forte  aliquando    quemUbet 
simplicem  catholicum  presbyterum  ignoranlem  ad 
quid  hoc  fieret,ul  plures  sibi  panes,aat  unum  maxi* 
mum  sacraret,  ob  ipsum  experimentumdecepit,aut 
BU8B  partie  quispiam  forte  cum  catholicis  misstm 


1453       DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  VEHITATE  UBRI  TRES.  -  LIB.  II.       1454 


celebrans  itidem  fecit,  corpus  equidemChristi  quod  A  enim  hominum,  in  cujus  carnom  manducata  non 


sacratumestcredimuSySedautnunquaminseccssum 
isse,  aut  eodemtemporeDominicorpore  invisibiliter 
assumpto^dignumfaliendisrereliendisquehsereticis 
qui  secessum  faceret  i>anem  ab  angelis^sive  a  mali- 
gnis  spiritibus  repositum  respondemus.  Nam  in  Vitis 
Patrum  (quaset  si  Berengarius  recipere  non  vult,  ad 
inslructionemtamen  aliorum  hoc  proferam)  legitur, 
quodaspiciontequodamsanctissimo  Patre,  cujus  ad 
id  cernendum  Deus  oculos  aperuerat,  quibusdam 
indignis  communicaturis  corpus  Domini  invisibiliter 
angelus  subtrahens,  carbonem  porrigebat,  contra 
hanc  de  secessu  qusestionem  postero  fortasse  prse- 
muniens.  Non  quod  id  semper  indiguis  communica- 
turis  faciat,  sicut  de  hac  re,  volenteDeo,  posterius 


mutentur  ea  quae   fuerunt   seminata  et  collecta  in 
agris?  Quo  fit  ut  omnes  homines,  qui  vescuntur  his 
quae  in  agrisseminata  et  collecta  sunt,  seminati  et 
collecti  in  agris  possint  dici.   Et  sic  faisum  est 
quod ait Bercngarius :  «Christus nunquam  seminatus 
est  ncquo  cuilectus  in  agris. »  Aut  si  propter  hanc 
causam  nullus  homoseminatusvelcollectusinagris 
creditur,  quid  ergo  impossibile  est,  si  in  Christi 
corpus  neque  seminatum  in  agris,  nequo  collectum 
ea  qu8B  in  agris  seminata  et  collectasunt  convertan- 
tur?  Sed  neque  ea  qu88  fuerunt  in  agris  seminata  et 
collecta  converti  hic  dicimus.  Panem  enim  in  car- 
nem  converti  hic  dicimus;  panis  vero  nunquam  in 
agris  seminatur  vel  colligitur,  sed  grana  ex  quibus 


ostendemus.Sedetbeatus  Augustinus,quemsaltem  n  conficitur.  Quod  si  ita  est,  falsum  ergo  et  illud  est 


Berengarius  nunquam  respuit,  in  libro  De  civitate 
Dei  (lib.  xvi,  c.  i8),similem  subtractionem  per  apo- 
statas  spiritus  factam  de  Iphigenia  virgine,  regis 
Agamemnonis  filia,  dicit,  asserens  quod  cumapatre 
diis  immolanda  esset,  ut  miraculi  novitate  miseros 
altius  fallcret,  diabolus  eam  subtraxerit,  pro  qua 
interim  ahcubi  sumptam  cervam  supposuerit.  De 
quodam  etiam  suis  temporibus  magna  contigisse 
mirabilia  refert,  qui  inter  jumenta  videbatur  in 
specie  caballi  frumenta  subvehere,cumipse  interim 
gravissimo  sterteret  velut  somno  oppressus,  etejus 
specie  assumpta  diabolus,  ac  deinde  coram  homini- 
bus  in  caballum  transformatus  frumenta  portaret. 
Quocirca,  quoniam  vel  in  missa  noncredentiumvir- 
tutem  verbi  Dominici,  corpus  Domini  non  fit,  vel 
certe  corpore  Domini  divina  virtute,  vel  angelico 
ministerio  invisibiliter  ablato,  potest  haereticis  se- 
cessui  congruus  panis,  aut  ab  angelis,  aut  dsemoni- 
bus  subjici,  jam  de  tali  experimento  Berengarius  et 
sequaces  ejus  contra  Ecclesiam  Dei  desinant  obla- 
trare,cum,8alvausquequaque  in  sacrosanctis  myste- 
riis  Dominici  corporis  veritate,  magis  ipsi  altius  in 
sua  stultissima  curiositate  convincantur  errare. 

ROOBRIUS. 

Revera  Dei  gladio  armatus  multiplicem  scrpentem 
qusestionis  hujus  mira  vivacitate  concidisti.  Et  ego 
gratias  ago  Deo,quia  de  quo  vehementer  angebar, 
sufQcienter  mihi  satisfactum  esse  couspicio. 

GUITMUNDUS. 

Nonne  etilludaudistiin  quo  velmaximederidendo 
catholicos,  gloriatur? 

ROGERIUS. 

Quidnamillud? 

GUITMUNDUS. 

«  Christus,  inquit,  nunquam fuit  seminatus,neque 
collectus  in  agris;  sed  ista  fueruntseminataiu  agris 
et  collecta :  quomodo  ergo  possunt  esse  corpus 
Christi?  » 

ROGBRIUS. 

Hoc  profecto  argumentum  vel  nunquam  audieram . 
vel  mente  excesserat,  cui  quid  responderi  congrue 
debeat,  abs  te  consequenter  exponi  desidero. 

GUITMUNDUS. 

Irridenda  plane  h»retici  insana  derisio.  Quis  est 


quod  ait  Berengarius :  «Ista  fuerunt  seminata  et  col- 
lecta  in  agris.»  Rideaturigitur  etin  his,nectimeatur 
vanus  irrisor,  cum  omnia  ornamenta  oppositionum 
ejus,  velut  aranearum  telse,  conatu  facili  disrum- 
pantur. 

ROGERIUS. 

Recipienda  dignissime  et  loto  corde  amplectenda 
videntur  mihi  cuncta  quse  dicis. 

GUITMUNOUS. 

HsBC  igitur  suntomniain  quantum  adhuc  audivi- 
mus,  quibus  tanquam  rationibus  Berengarius  et  fau- 
tores  sui  contra  Ecclesiam  Dei  hactenus  cavillati 
sunt.Quibus  arbitror,sufficienter  expIosis,jam  nuno 
ad  ea  quoe  do  scriptui  is  sanctorum  Patrum  sibi  vi- 
C  dentur  sumere  patrocinia  veniamus. 

ROOERIUS. 

Augustinus  in  libro  DedoctrinaChristiana  (lib.  iii, 
c.  9),  cibum  Dominici  altaris  signum  ct  figuram,  ut 
ipsi  asserunt,  nominat,  dicens :  ««  Hoc  vero  tempore 
posteaquam  per  resurrectionem  Domini  nostri  ma- 
nifestissimum  indicium  nostrce  libertatis  illuxit,  nec 
eorum  quidem  signorum  quae  jam  intelligimus  ope- 
rationegravi  onerati  sumus,  sed  qusedam  pauca  pro 
multis,  eademquefactu  facillima,  et  intellectu  augu- 
stissima,etobservationecastissima,ipseDominuset 
apostolica  traditdisciplina:  sicuti  est  baptismi  sa- 
cramentum,  et  celebratio  corporis  et  sanguinis  Do- 
mini,  quse  unusquisque  cum  percipil  quo  reforantur 
imbutus  agnoscit,  ut  ca  non  carnali  servitute,  sed 
spirituali  potius  libertate  venerelur.  Ut  autem  litte- 
ram  soqui  et  signa  pro  rebus  quae  his  significantur 
accipero  sei^vilis  infirmitatis  est,  ita  inutiliter  signa 
interpretari,male  vagantis  errorisest.w  Audisti  igi- 
tur,  inquiunt,  quod  sacramenta  altaris  signa  dicit? 
Deinde  infert:  «(  Quse  unusquisque  cum  percipit, 
quo  referantur  imbutus  agnoscit,  ut  ea  non  carnali 
servitute,  sed  spirituali  potius  Ubertato  veneretur.  ■ 
Audisti  quia  non  carnali  servitute,  sed  spirituali 
libertate  veneranda  esse  ista  dicit?  Et  quasi  quaere- 
res  quid  est  carnali  servitute  signa  venerari.  «  Lit- 
teram,   inquit,  sequi,  et  signa  pro  rebus  quee  his 
significantur  accipere,  servilis  inflnnitatis  est.» 


1455 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANL 


1456 


llem  insequenlibus :  (lib.  iii.  c.  16)  «Si  autem  fla-  ^.  peractao  significativa  commemoratio.  Ubi  autem  se- 


gitiumautfacinusjubere,aututilitatemet  bencficen- 
tiam  videtur  vetare,  tigurata  locutio  cst.  Nisi mnwlu- 
caveritiSfinqxiiifCfirneni  filii  honiinis  et  sanguinem 
biberitiSf  non  hahobitis  vitain  in  vobis{Joan,  vi).  Fa- 
cinus  vel  flngitium  videtur  jubere:  figura  ergo  est 
preecipiens  passioni  Domini  esse  communicandum, 
el  suaviter  atque  utiliter  reconrlendum  in  memoria, 
quod  pro  nobis  caro  cjus  cruoifixa  et  vulnerata  sit.»» 
Audisti  ergo,  aiunt,  fi^uram.Quid  amplius  requiris? 
Adde  tamen  quod  apud  omnes  ecclesiasticos  aucto- 
res,  sed  et  in  collectis  missarum  quas  ul)iquc  Kccle- 
sia  celebrat,  panis  altaris  dicitur  sacramentum : 
quod  est  sacrum  signum. 

GUITMUNDUS. 

0  viri  insipienter  sapientes,  nec  Augustinum,  nec 
cseteros  auctores  sanctos,  nec  consueta  Ecclesioe 


quitur  Augustinus  dicens  : »  Si  autem  flagitium  aut 
facinus  jubere,  aul  utililalem  et  beneficentiam  vide- 
tur  vetare,  figurata  locutioest:  Nisi mandueaveritis 
curnemFHii  hominis^et  sanguinem  bihcritis^non  ha^ 
hebitisviiamin  vobis{Joan.\i)^  facinus  vel  nagilium 
videturjubere.Figura  ergo  est,  praecipiens  passi<ini 
I)ominiessecommunicandum,etsuaviteratqueuti]i- 
fer  in  memoria  rccondendum,  ut  pro  nobis  caro  ejus 
crucifixaetvulncratasit.^Inqua  re  facinus  vel  flagi- 
tium  videatur  prsecipere,  ipse  Augustinus  iu  alio 
loco  satis  diligenler  exponit.Non  nostram  opinionem 
in  verbis  Augustini  sequamur,  sed  ipsum  se  dili- 
gentissime  exponentem  audiamus.  Exponens  enim 
psalmum  nonagesimum  octavum,  sio  dicit :  «  Durum 
iilisvisumest  quodait:  Nisi  quis manducaverit car- 
nem  ineam,  non  habehit  vitamaeternam,  Acceperuat 


verba  intelligenles,   aut   certo  male  perverlenles  °  stulte,  carnaliter  illud  cogitaverunt,  et  putaverunt 


p)*8eclara  diligentia  I  Nusquam  etenim  Augustinus  in 
libro  De  doctrina  Christiana  cibum  allaris  Domini, 
signum  vel  figuram  vocavit,  sed  celebrationem  Do- 
hiinici  corporis  signum  dixit,  quod  idcm  et  nos  crc- 
dimus.  Nam  quotiescelebrntiocorporisetsanguinis 
Domini  agitur,  non  cquidem  Christum  iterum  occi- 
dimus,  sed  morlem  ejus  in  ipsa,  et  pcr  ipsam  cele- 
brationem  memoramus;estque  ipsa  ceIebratio,pas- 
sionisChristiquBedamcommemoralio.CJommemora- 
tio  autem  passionis  Christi  ipsam  passionem  signi- 
ficat.  Gelebratio  igitur  corporis  et  sanguinis  Domini 
passionis  Christi  est  signum.  Et  hoc  est  quod  ait 
beatus  Augustinus  :  «  Hoc  vero  tempore,  postea- 


quod  priecisurus  esset Dominus  particulas  quasdam 
de  corpore  suo,  et  daturus  iihs  et  dixerunt :  Duras 
est  hicsermo. »  Sed  et  super  Evangeliuin  secundum 
Joanneni,  ubi  haec  eadem  verba  copiosius  tractavit, 
hoc  ipsum  flagitium  vel  facinusquod  eum  pra^cipere 
putabant,  latissima  expositione  prosecutus  est  di- 
ccns: «  Hoc  vosscandalizat,  quiadixi  carnem  meam 
do  vobis  mauducare,  et  sanguinem  meum  bibere  ? 
IIoc  vosnempescandalizat.  Siergo  videritisFiliam 
hominis  ascendentem  ubi  erat  prius.  Quid~est  hoc? 
Ilic  solvit  quod  illos  moverat,  hic  aperuit  unde  fue- 
rantscandaiizati:  hic  plane  si  intelligerent.  llli  cnim 
putabant  erogaturum  corpus  suum,  ilie  autem  dixit 


quam  per  resnrreclionem  Doniini  nostri  manifestis-  C  se  ascensurum  in  coelum  ulique  integrum.  Cum  vi- 


simum  indicium  nostraj  libertatis  illuxit,  ncc  corum 
quidem  signorum  quae  jam  intclligimus  opcratione 
gravioneratisumus,  sed  quaedam  pauca  pro  multis, 
eadcmque  factufacillimn,  et  intellectu  augustissima 
etobservationccastissima,ipseDominusetapostoli- 
catradildisciplina:  sicuti  estbaptismisacramentum 
et  celebratio  corporis  ct  sanguinis  Domini.  n  Quod 
vero  addidit,  quin  sequi  litteram,  et  signa  pro  rebus 
quae  his  significantur  accipero  servilis  infirmitatis 
ea ;  de  signis  Vetcris  Teslamcnti,  de  quibus  tunc 
loqucbalur,  hoc  dicil.  Hevera  enim  servilo  erat  et 
infirmum  secundum  litleram  tantum  circumcidi, 
pecudes  immolare,  neomenias  et  Sabbata  celebrare 


deritis  Filium  hominis  ascendentem  ubi  erat  priaSy 
certe  vel  tunc  videbitis  quia  non  eo  modo  quo  pu- 
tatis,  erogat  corpus  suum  :  certe  vel  tunc  intelUge- 
tis,  quia  gratia  ejus  non  consumitur  morsibus. »  Et 
itcrum:  «Isti  autem  cito  defecerunt,  talia  loquente 
Domino  Jesu.  Non  crediderunt  aliquid  magnum  di- 
centcm,  et  verbis  illis  ahquam  gratiam  cooperien- 
tem ;  sed  prout  volucrunt  ita  intellexerunt,  et  more 
hominum,  qua  poterat  Jesus  aut  hoc  disponebat 
Jesus,  carnem  qua  indutum  erat  Verbum,  veluli 
concisam  distribuere  credentibus  in  se.  ^(  Etpaulo 
post:  <  Quid  ergo^Nonprodestquidquam  caro  :  non 
prodest  quidquam;  sed  quomodoilli  intellexerunt. 


agnum,  petram  ot  ca^tera  hujusmodi  quseChrislum  ]}  Carnem  quippe  sic  intellexerunt,  quomodo  in  cada- 


significabant,  pro  Christo  accipere.  Quod  si  etiam 
de  celebralione  Dominici  corporis,  quam  signum 
vocavit,hoc  Augustinus  dixit,et  nos  ultro  sequimur. 
Nam,cumdicimusincelebratione  Dominici  corporis 
Christus  immolalur  nemo  carnaliler  haeo  secundum 
litteram  debet  accipere.  Christus  enim  semel  mor- 
iuyisjam  non  njoritur,  niorsoi  ultra  non  dominabi' 
/ur(/fo/jj.  VI).  Se.l  dum  passionem  ejus  missas  ce- 
lebrando  menioramus,pro  nobis  olini  mortuus  desi- 
gnatur.  Denique  si  quis  dicat :  Celebratio  Dominiei 
corporis  est  Dominica  passio,  tnnquam  carnaliter 
sentiens  a  nobis  repellitur.  Non  est  enim  celebratio 
ipsa  Domimca  paBsio,  sed  Dominicae  passionis  jam 


vere  dilaniatur,  aut  in  macello  venditur,  non  quo- 
modo  spmtu  vegetatur.»  Et iterum « :  Spiritusestqai 
vivificat^caroautem non prodest  qaid quam, sicui  illi 
intellexerunt  carnem,  non  sicut  ego  do  ad  roandu- 
candum  meam  carnem.  •>  Certe  crgo  satis  iii  his  ver- 
bis  declaravit  sanctus  Augustinusquod  flagitium  vel 
farinus  videbatur  Dominus  jubere  :  hoc  videlicet, 
quod  cis  quiaudiebant,  durum  visum  est.  Unde  et 
scandalizati  sunt  quia  et  acceperunt,  inqttit,  stulte 
et  carnaliter.  Sed  quare  stulte  et  carnaliter?  Quia 
putavcrunt,  inquit,  quod  prsecisurus  esset  Dominus 
particulas  quasdam  de  corpore  suo  et  daturus  illis, 
putaverunt  quod  gratia  ejus  consumeretai'  morsi- 


v-'->  x> 


1457         DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINl  VERITATE  LIBRl  TRES.  -•  LIB.  II. 


1458 


bus,  et  carnem  qiia  indutum  erat  Verbum  veluti 
concisam,  quomodo  in  cadavere  dilauiatur,  aut  in 
macello  vendilur,  distribueret  credentibus,  non 
sicut  spiritu  vegetatur.  Hoc  est  ergo  facinus  vci 
fiagitium,  quod,  ut  ait  beatus  Augustinus,  vidobalur 
Dominus  jubere,  nonquia  facinus  autflagitium  ju- 
beret,  jubendo  manducari  carncm  suam,  sed  videtur 
(inquit)  jubere,  illis  videlicet,  quiputaverunt,  quod 
hoc  jubondo,  necessario  etiamse  juberotoccidi,et 
membratiiii  conscindi,  atque  ita  demum  carnem 
ejus  crudam  vel  coctam  manducari.  Proinde  ergo 
figura  est,  inquit,  in  hac  locutione.  Hic  jamobstre- 
pit,  hic  jam  adgaudet  fortassis  umbraticus.  Noli 
praspostere,  umbratice,  noli  praecipitanter  gloriari : 
cujus  rcifiguradicaturhicesse,patienter  etdiligen- 


si  Christus  est,  et  vorus  Christus  est,  et  signum : 
nihil  nos  impedit,  si  hoc  quod  de  altari  Domiui  su- 
mimus,  cum  sil  verum  Chrisli  corpus,  dicaturet 
signum.  Sed  cujus  rei,forsitan  inquies,  nisi  Domi- 
nici  corporis  est  signum?  Et  ego  vicissim  abs  te- 
requiro,  cujus  rei  Christus  est  signum?Simihire- 
spondes,tu  ipsequod  interrogassolvis.  Siilludmihi 
non  respondes,  nec  me  respondero  hoc  cogis.  Ad 
instructionem  tamen  fidelium,  de  hac  re  sicut  Domi- 
nus  dederit  aliqua  dicain:  Christus  enim,  quoniam 
seipsum  pro  nobis  obtiilil,  ractusestnobissignum 
redemptionis.  Omne  cnim  prelium  translationis,  ejus 
rei  cujus  est  pretium,  signum  est.  Christus  igitur 
quoniam  quidem  Hedomplor  noster  est,  de  morle  ad 
vitam  ipse   nos  transtulit;  et   quoniam   ipse  est  et 


teradverle.  Figura  ergo  est,  aitAuguslinus,  praeci-^  pretium  nostrum,  hujus  nobis  translationis,  idest, 


picns.  Quid  pra^cipiens?  Quid  figurans?  Hoc  enim 
figurat,  quod  preecipit,  passioni  Domini,  inquit, 
communicandum,  el  suaviter  atque  utiliter  recon- 
dendum  in  memoria,quod  pro  nobis  caroejus  cru- 
ciBxa,  etvulnerata  sit.  Deo  gratias.  Quidquidigitur 


noslr.'^  redcmptionis  est  signum.  Non  absurde  ergo 
credimus,  si  simili  quoque  ratione  ci))um  altaris 
Dominici,  et  propter  virlutem  Divinitatisin  eo  ple- 
nissime  habitantis,  nostrsB  salutis  effectivum,  et 
quoniam  prctium  nostrum  est,  ejusdem  salutis  no- 


illud  est,quod  Augustinus  hicfiguram  appellat(nam'^    straecredimussignificativum.Christusdeniqueinter 


quid  Oguram  dicat  inhis  cjus  verbis  cognosci  non 
tam  facile  potest)  non  utique  corporis  Domini,  scd 
cruciPixionis  ejuset  vulnerationis,  hocesl,  occisio- 
nis  nostraDque  communicalionis  cum  ea,  id  est,  ut 
imitemur  Christum  et  communicemus  passioni  ejus 
compatiQndo,  manifestissime  Oguram  essedemon- 
8trat.  Paulo  quoque  apostolo  concordante,  quiait: 
Quoticscuiiqiw  panem  huncmanducabitis^  etcalicem 
Domini  bibetis  inortemDomini  annuntiabitis  donec 


Denm  et  homines  mediator  (I  Tim.  ii),  dum  nobis 
semper  velutarcusinnubibus,  ex  divina  consistens 
et  humana substanlia,  fulget in prajdicatoribus,  cum, 
que  Pator  pro  nobis  interpellantem  semper  aspicit, 
inter  Deum  ot  homiues  siguum  estfoBderis  sempi- 
terni,  juxlaquodscriplum  est:  Ponam  arcum  meum 
in  nubibus  et  crit  signum  faderis  meiinterme  et  in- 
tev tervam  {Gen.\\\),\\n']\iQC[MQ({WQ  divini  fcederis, 
hujustam  saIuberrin8epacis,sacrosanctaaItarisJob- 


veniat  (/  Cor.  ii).  Quod  si  quferamusquidhicfigu-      latio  a  nobis  creditur  signum.  Sed  et  illud  quod  de 


ram  Augustinus  dixerit,  uihil  utique  tam  congrue 
vidctur  occurrerc,  quam  id  quod  paulo  superius 
doctor  idem  jamdixeral,  idest,celebratio  ipsacor- 
poris  et  sanguinis  Domini.  Quas  ob  res,  stulte  ct 
insipi»intissime  Berengariani  librum  De  doctrina 
Christiana  nobis  objiciunt,  cura  cibus  altaris  Domini 
nusquain  ibi  figura,  nusquam  ibi  signum  dicalur : 
et  quidquid  illudsit,  quodsignum  ibi  etfiguradici- 
iur,  non  utique  signum  etfiguracorpurisetsangui- 
nis  Domini.  scd  passionis  Domini  et  nocjtrae  commu- 
nicationis  cum  ea,  certissime  demonstrelur.  Porro 
autem  si  ipsam  eucharisliam  contentiose  assorunt 
ab  Ecclesiavocarisignumet  figuram(vocaUirenim 
sacramentum,  id  est,  sacrum  signum),  quid  sibi. 


Virgine  natus  est  Christus,  nobis  est  signum, 
quod  et  nos  de  matre  virgine  in  Christo  renasci- 
mur,  quam  dcspondit  Apostolus  uni  vivo  virgi^ 
nem  castam  exhibcre  Chvislo  {IICov.  xi),  quae  est 
Ecclesia.  In  Christo  crescentc  profectum  nostrum 
donec occurramus omnes in  virumperfectum {Ephes» 
IV),  prsesignatum  atlcndimus.  Ipse  daemonia  ejicit, 
sanilates  peiiicit,  tertia  die  consummatur.  Et  nos 
primo  quidem  vitia  cxpellimus,  virtutes  deinde 
nutrimus,  tcrtio  perficimur.  I^^t  quid  amplius  refe- 
ram,  cum  lota  ejus  in  hoc  mundo  carnalis  conver- 
satio,  omnisque  secundum  carnem  disputatio,  nos- 
trae  vitae  Christianae  proponatur  in  signum?  Si 
enim  dicimus  nos  in  Christo  manere^  debemnssi- 


qua3so,  in  hoc  conferent,  quid  nobis  oberunl?  NoaD  cut  ipse  ambulavit  ot  nos  ambulare  (/  Joaa.  u):  Ut 


quippe  illam  non  veremur  diceie  figurametsacra- 
mentum.  Hic  fortasse  respondebit  umbraticus,  quod 
et  dicere  solitus  est:  Si  figura  est,  quomodoveritas.^ 
Si  sacramenlum,  quomodo  verilas?  Omale  cordati 
hominisinsuIsissimaratio.NonlegislisinEvangelio 
ipsumChristumsignumappelIari?dicenteSimeone: 
Ecco  hic  positus  est  in  ruinam  et  in  resurrectionem 
multoruii^  in  Israel,  etin  signum  cui  contradicetur 
(Luc.  II).  Et  in  Canticis  canticorum  ipso  ad  sponsam 
snam  dicit:  Ponn  me  ut  signaculum  super  cor  tuum 

{Cant.\iu).ln\8aiaq\io(iue\egii\iv:EritradixJessey 
qui  stalin  signum  populorum  {Isa.  vii).  Quapropter 


tamen  et  de  fine  aliquid  memorem,  idem  crucifi- 
xus,  mortuus,  sepultus  et  resurgens,  ad  Patris 
dexteram  demuma8cendens,nonnejuxta  Apostolum 
hoc  nobis  designat,  utquotidie,  sicutipse  jMraecipit, 
crucem  nostram  bajulemus  {Luc.  ix),  quotidie  huic 
mundo  moriamur,  consepulli  quoque  etiam  noii  at-  ' 
tendamus  praesentia,  sed  sicul  filii  resurrectionis 
ambulemusin  nova  vita,  utpostlaboreshujuss»culi 
conscendamuset  nos  ad  ccelestia  regna:  si  enim 
aitApostolus,  complantatifuerimussimilitudinimo» 
rtis  ojus,  simul  ct  rosurrectionis  erimus :  hoc  scien- 
tesy  quod  vetus  homo  nostersimulcruoidxuseat  oum 
iUoj  ut  destraatur  corpuspeccatL  Et  quioaaque  J&a- 


1459 


GUITMUINDI  AKCHIEPISC.  AVERSANI 


1460 


ptiznti  sumusin  Chvisto  Jesiij  in  movtem  ipsiusbn- 
ptizatisumuSyConsepuItieiperbaptismuminmortem 
ut  quemadmodum  Christus  resurrexita  mortuisper 
gloriam  PatriSyita  ct  nos  in  no vitate  vitve  ambulemus 
(rtom.  vi).  Naai  quod  post  hano  vitambene  gestam 
coclesliapetamus,  omnium  Christianorum  orthodo- 
xorum  testis  est  fides.  Scimus  enim,  juxta  beatum 
Apostolum,  quoniam,  si  tcrrestrisdomus  nostra  huj- 
us  habitationis  dissolvaturjquod  habitationehi  habe- 
musexDcOf  domum  nonmanufaclam  incaiIis(IICor. 
v).  Inhis  igitur  omnibus  susesancta^EcclesisBsig- 
num  nobisChristus  occurrit,quod  in  cruce  pendens 
sanctissima  sua  auctoritate  ipse  confirmavit,  dicens  : 
Deus  Deus  meuSfUt  quid  dereJiquisti  me(Math.\x\n) 
Ubi  enim  Pater  eum,  aut  quando  dereliquit,  cum 
ipse  dixerit :  Non  sum  soIuSj  quia  Patcr  mecum 
est  (Joan.  viii)?et  iterum:  Patcr  scio  quia  semper 
me  audis  (Joan.  xi)  ?  In  se  ergo  Ecclcsiam  suam 
quondamin  Adam  derelictam  sine  dubio  figurabat. 
Cumque  sicut  nos  beatus  apostolus  Paulusdocuit: 
Ipse  caput  Ecclesise  sit,  et  Ecclesia  corpus  ejus 
(Coloss.  i):  ipsum  suum  proprium,  quod  de  beata 
Virgine  sumpserat  corpus,  corporis  sui,  quod  est 
Ecclesia,  signum  est,  et  figura  et  sacramentum. 
Quod  videlicet  Ecclosise  corpusad  instar  capitis  sui, 
de  Spiritu  sancto  et  Ecclesia  virgine  corde  nasci- 
tur ;  et  ex  omnibus  gentibus,  tanquam  ex  diversis 
membris  in  unum  novum  hominem  congregatur. 
Omnia  porro  heec,  per  id  quod  de  altari  Dominico 
sumitur,  non  incongrue  credimus  flgurari.  Nam  ut 
inde  facili  compendio  satisfaciam,  neque  tamen  ra- 
tiones  altissimas  divinorum  mysteriorum  passim 
prodam  :  de  hoc  certe  universalis  Ecclesia  testis 
est,  quia  quotiescunque  id  sumimus,  nos  utique 
Christianos  esse,  id  est,  spiritualiter  natos  ostendi- 
mu8.  (^onsequenter  ergo  et  concrucifixos,  et  con- 
mortuos,  et  consepultos  Domino  nostro,  per  bapti- 
smum  in  mortem,  sed  et  consurrexisse  nos  decla- 
ramus.  Per  hanc  quoque  vitia  expellimus,  per  hanc 
nos  in  nova  vita  conflrmari  confidimus;  per  hanc 
postmodum  perfecto  adregnum  seternum  nos  ascen- 
suros  speramus.  Jam  vero  quod  unitatem  corporis 
EcclesisB  sacra  figuret  oblatio,  non  est  necesse  ut 
hoc  probandolaborem.  Paulusenim  id  sufficienter 
declarat  apostolus  dicens :  Panis  quem  frangimus^ 
et  calix  cuibenedicimus,nonne participatio  corporis 
et  aanguinis  Domini  est  ?  quia  multi  unumsumus  in 
Christo(ICorx).Q\iod  beatus  Cyprianus  intelligens 
in  epistola  ad  magnum  quemdam  ita  prosequitur 
(lib,  I,  epist.6):  «  Denique  unanimitateChristianos 
firma  sibi  atque  inseparabili  charitale  connexos, 
ipsaetiamDominicasacrificiadecIarant.  Nam  quan- 
do Dominus  corpus suum  panem vocat,de  multornm 
granorum  adunatione  congestum,  populum  nostrum 
quem  portabat  indicat  adunalum.  Et  quando  san- 
guinem  suum  viaumappellat,  debotris  atque  acinis 
plurimisexprcssum  atquein  unumcoactum,  gregem 
item  nostrumsignificat,commistioneadunal8e  multi- 
tudiniscopulatum.  Undeetbeatus  Augustinussuper 


A  Joannem  dicit  (7'rac^xxvi) : «  Hunc  itaque  cibum  et 
potum,  societatem  vult  intelligi  corporis  et  mem- 
brorum  suorum,  quod  est  sancta  Ecclesia.  Etpaalo 
post :  «  Propterea  quippe,  sicut  ante  nos  intellexe- 
runt,  ait,  homines  sancti  Dei,  Dominus  noster  Jesas 
Christus  corpus  et  sanguinem  suum  in  eis  rebus 
commendavit,  quse  ad  unum  aliquid  rediguntur  ex 
multis.  Namque  aliudunumex  multisgranisconti- 
citur;aliud  unum  ex  multis  acinis.  » 

Aptissime  igitur  et  rationabiliter  sacra  oblalio, 
cum  aliorum  multorum  bonorum,  tum  etiam  corpo- 
ris  Domini,  id  est,  Ecclesiad  ex  multis  hominibns 
vel  populis  velutgranis,  inter  duo  Testamenta,  tan- 
quam  superiorem  et  inferiorem  molam  contritis, 
id  est,  humiliatis,  per  aquam  baptismi,  et  ignem 

Q  Spiritus  sancti  in  unum  collectse  atque  compact»), 
dicitur  signum.  Ipsius  vero  corporis  quo  divinitas 
Salvatoris  proprie  induta  est  apud  quempiam  auc- 
torum,  aut  nusquam,  aut  vix  signum  aperte  dici 
reperies.  Ubi  sane  invenitur  eucharistia  dici  sa- 
cramentum  corporis  Domini,  aut  constructionem 
verborum,  sic  resolvimus :  Euc)iaristia  est  sacni- 
mentum  quod  est  corpus  Domini,  ut  ipsa  quidem 
sit  vere  corpus  Domini,  sacramentum  vei*o  sit 
aliarum  rerum,  prsedictorum  videlicet  bonorum. 
sicut  solemus  diccre  :  Deus  est  fons  bonitatis,  id 
est  fons  qui  est  bonitas,  et  plenitudo  divinitatis,  id 
esl  plenitudo  quse  est  divinitas,  et  multa  higusmodi 
alia.  Aut  certe  Intelligimus  quod  ipsa  quidem  sit 
corpus  Domini,  ipsius  videlicet  Verbi  Dei  propriam, 
et  corporis  Domini,  quod  est  Ecclesia,  sicutbeatas 

^  Apostolus  docuit,  sacramentum.  Quod  si  uspiam 
inveniretur  etiam  ipsius  corporis  quo  Verbum  Dei 
indutum  est  (quod  tamen  nusquam  aut  vix  clare 
occurrit)  sacramentum  dici ;  quid  nobis  officeret,  in 
quo  fidem  nostram  labefactaret  ?  Nunquid  enim 
nullum  sacramentum  est,  idcujusest  sacramentam? 
Aut  nulla  figura  estidcujus  est  figura?  Quid  ergo 
de  Filio  Dei  in  epistola  ad  Hebraeos  Paulus  dicit: 
Qui  cum  sit  splendor  gloriaB,  et  Bgura  sabstantisd 
ejus  (Hebr.  i),  id  est  Patris  ?  Nunquid  non  est  Filias 
id  quod  Pater?  Absit.  Filius  enim  id  omnino,  qood 
Pater,  est,  et  nihil  aliud  quam  id  quod  Pater  est. 
Falsum  est  igitur  dicere  quod  nulla  figura  sit  id 
cujus  est  figura.  Denique  et  Christus  olim  docens, 
miracula  faciens,  justissime  inter  homines  vivens, 

D  manducans,  bibens,  dormiens,  caeterasque  nostrae 
humanitatis  proprietates  in  sc  ostendens ;  quid 
nobis  aliud  quam  seipsum  Deum  hominemque  de- 
signabat?Sed  etnuncquoquepronobis  interpellans, 
hodiequecorpussuumcumcicatricibusvultuiPatris 
ostendens,  se  pro  nobis  natum,  passum  ac  resur- 
rexisse,  atque  ad  coelos  ascendisse  designat.  Idem 
igitur  Christus  sui  ipsius  estsacrum  signum,  idest 
sacramentum.  Haec  eadem  quoque  divioa  nobis 
oblatio,  sine  fidei  nostrae  periculo  signare  potest. 
Cum  haec  igitur  ita  sint  eadem  nobis  per  omnia, 
qua3  et  Christus,  Kucharistia  nostra  signiftcare 
invcnitur:    et  quarum   rerum    llla,  earumdem  ei 


1461 


DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  VERITATE  LIBRI  TRES.  —  LIB.  II, 


1462 


Ghristus   sacrnmenlum.    Quae    cum  ita  sint  nemo  A  illum  sanguinem  quem  fusuri  sunt  qui  me  crucifi- 


tamcn  idcirco  dicit  Christum  umbram  Ghrisli,  et 
non  verum  Ghristumesse;neccorpusejus,quoniam 
corporis  sui,  quod  est  Ecclesia,  et  sui  ipsius  ut 
nunc  ostendimus,  significativum  est,  umbraticum 
et  non  verum  corpus  existere.  Nemo  igilur  dicat 
eucharistiam  nostram  proptcrpraedictas  significan- 
tias  umbram  illius  Dominici  corporis,  quod  divini- 
tas  Salvatoris  sibi  proprie  induit,  et  non  ipsum 
vcrum  etproprium  Salvatoris  corpus  existore;nam 
si  ob  praedictas  significantias  ipsa  non  est  verum 
Ghrsti  et  proprium  corpus,  proptereasdem  signi- 
ficationes  nec  Ghristus  erit  verus  Ghristus.  Sed 
absit  ab  omnium  mentibus  hoc,  ut  quoniam  tot 
tantorumque  bonorum  nobis  est  sacramentum  Ghri- 


gent. « Si  ergo,ait  Berengarius,non  hoc  corpus  neque 
illum  sanguinem,  rcstal  ut  quod  de  altari  sumitur, 
umbra  lantum  sit  eorporis  et  sanguinis  et  figura. 

Quod  si  superiora  Augustini  vei'bainexpositione 
ejusdem  psalmi,vel  ccrte  in  expositione  Evangelii 
ubi  haic  eadem  vcrba  Domlni  tractantur,  diligenter 
advertisset,nunquam  ex  his  forsitan  erroris  hujus 
calumniam  perslruxissct.  Sed  infelix  homo,  diu  in 
peste  hderetica  inveleratus,suadente  diabolo  cujus 
retibus  peneinexplicabiliterimplexus  est  libentius 
omnes  ingcnii  sui  viresad  aucupandumunum^ver- 
bum,  quo  male  intelleoto  propagatam  &tultitiam 
munire  videatur,  accommodat,  quam  divinarum 
Scripturarum  providentissimam  vigilantiam  contra 


slus,    idcirco    ejus  veritas    ullatenus    evacuetur.  ose    valide  reclamantem,    vel   tenuiter  attendat.  In 

eodem  quippe  psalmo  haec  pra)dixeratbeatus  Au- 
gustinus  ;«  Suscepit  Ghristus  de  terra  terram,quia 
caro  de  terra  est;  et  de  carne  Mariae  carnem  acce- 
pit,  et  in  ipsa  carne  hic  ambulavit,  et  ipsam  car- 
ncm  nobis  manducandamadsalutemdedit.»  Siergo 
ipsam  carnem,quam  de  carneMaricB  accepil,inqua 
hic  ambulavitnobismanducandam  ad  salutemdedity 
quomodo  non  hoc  corpus,  nisi  quia  ipsam  carnem 
dat  nobis  manducandam  in  eadem  substantia,non 
hoc  autem  corpus,  id  est  in  eadem  forma,  ac  si 
diceret :  Gorpusquidem  meum,sicutaudisti8,  dabo 
vobis,  sed  non  secundum  hoc  quod  videti8,id  est 
non  tale  quale  videtis,  non  in  hac  forma,  non  in 
hac  specio  quam  videtis.AIioquincur  addidit:  quod 
^  videtiSjCum  sufficeret dixisse  non  hoc :  nisi  quia  hoc 
secundum  essentiam,  non  hoc  secundum  quod 
videtis?  Denique  ut  hoc  quod  dicimus  Augusti- 
num  sensisse  cognoscas,  recense  attentius  quid 
in  eis  qui  scandalizati  sunt  in  exposilione  hujus 
psalmi  vel  Evangclii  culpaverat.  Gerte  enim  sub- 
stantiam  illam  quam  ccrnebant  oculis,  datum 
iri  sibi  ad  manducandum  putabant,  non  panem, 
non  aliud  quidpiam.Auguslinus  autem  hocstulteet 
carnaliter  dicit  eos  accepisse. 

«Putaverunt  enim,  inquit,quod  proccisurus  esset 
Dominus    particulas    quasdam   de  corpore  sue,  et 
dalurus  illis.Putaveruntquod  gratiaejus  consume- 
retur  morsibus,  et  carnem  quaindutum  erat  Ver- 
bum,  non  integram,  sicut  ascendit  in  coelum,  sed 
j^  veluti  concisam,  vel  quomodo  in  cadavere  dilania- 
tur,    aut  in  macello  vendilur,  distribueret  creden- 
tibus,  non  quomodo   spiritu  vegetatur,  id  est,  non 
vivam.  Nam  si  spiritu   vegctatur,  »  viva  est.  Quid 
ergo  si  putassent  se  accepturos  carnem  integram, 
non    per  particulas   concisam,  non  mortuam,  sed 
vivam;  non   sicut  in  maccllo  venditur,  sed  vivam 
sicut  spiritu  vegetatur?nunquiderras8ent?  Utique 
non  errassent.  Dum  enim  culpantur,  non  ideo,quia 
illam  carnem,  idestej  isdcm  substantiaese  mandu- 
caturos  putabant,sed  hoc  solo,  quia  non  integram, 
non  vivam,  atque  consequcnter  absque  culpa  fuis- 
seot,si  eamdem,id  est  ejusdemsubstantisD  carnem 
se  manducaturos  putassent  integram  et  vivam.Quod 


Ahsit  crgo  paritor  ab  omnium  cordibus  ut  eucha- 
ristia  nostra,quoniamnobis  eadem  bona  significat, 
idcirco  verum  Ghristi  et  proprium  corpus  esse 
negetur.  Quapropter  satis,  ut  arbitror,  abundeque 
monstralum  est,quidquid  ex  praedicla  beati  Augu- 
slini  scriptura  aut  ex  nominibus,  sacrament^ 
videlicet,  et  figuroe,  et  signi  quaD  in  usu  tenet 
Ecclesia,  adversarius  objicit,  nostroe  fidei  nihil 
obesse,  verum  quam  pueriliter  etiam  in  aliis  desi- 
piat,  ex  his  patere. 

ROGERIUS. 

Gonstat  equidem  sati^que  probatum  est  nuncabs 
te  quia  sui  ipsiusGhristus  et  signum;  verumtamen 
id  quomodo  esse  possit,desideropleniiis  declarari. 

GUlTMUNnUS. 

Quid  super  hoc  miraris  ?  Res  enim  ita  solemnis 
est  ut  neminem  deceat  dubitare.  Quis  enim  homi^ 
uum  est  (verbi  causa)  qui  operans  quidlibet,  vel 
etiam  solo  suo  motu  spontaneo  non  significct  se 
viventem?  Itaque  fit  ut  unus  homo  in  subslantia 
semper  idem,  secundum  diversa  opera  seipsum 
significare  possit.  Ita  ergoGhrislus  subslantialiter 
semper  idem,  tamen  visibilia  operans,  seipsum 
^ignificat  invisibilia  sperantem.  Sod  et  verbo  et 
habiludine,seuspecie  corporishisquibusaliquando 
apparuit,  signiUcavit  se  propitium  vel  iratum.  Ad 
hunc  quoque  modum  sacri  altaris  oblatio,  cum 
substantia  corporis  Ghristi  veraciter  sit,secundum 
visibilem  speciom  et  visibilia  mysteria,  veldeipso 
Domino,  vel  de  ejus  Ecclesia,  absque  fidei  nostrae 
periculo  aliqua  signilicare  potest. 

ROGERIUS. 

Perge  quo  intonderas;  nam  de  his  insanissimum 
est  amplius  dubitare. 

GUITMUNnUS. 

Illud  sane  Berengariummoverepermaxime  solet 
quod,  in  expositione  supradicti  nonagesimi  octavi 
psalmi,beatus  Augustinus  de  verbis  Domini ad  disci- 
pulositadicit:  «Gum  remansissent  cum  illodiscipuli 
duodecim,instruxitinos,et  ait  illis:  Spiritus  estqui 
vivifwat\  caro  autcmnihilprodesi,VerbHquielocu- 
iussum  vobis^spirituset  vi tasunt{Joan. \i.)NonhoQ 
corpus  quod  videtis  manducaturi  estis,  et  bibituri 


1463 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI 


14^ 


si  consequitur,  imo  quia  consequitur,  vide  quam 
efficaciterBcrcngarii  sentenliam  omnemqueumbra- 
ticorum  crrorem  prorsus  interimit.  Quare  si  hoc 
modo,  quo  diximus,  couvenienlissimc  proedicta 
Augustini  verbanullacircumstante  parte  Scripturae 
reclamante,  imo  tota  serie  diligcnter  inspecta,  et 
Evangelii  expositionc  suadcnte,imo  necessario  co- 
gentc,  intelligi  possunt,  quid  sibi  in  his  prxsidii 
Berengariuscontra  nos  collocat?qu<e,ul  indulgen- 
tius  loquar,  etiam  in  ambiguo  essent,  non  magis 
sua9  parti  quam  nostroe  opitularentur.Nunc  autem 
cum  et  ipsius  Scriptura)  circumstantia,et  tractatus 
Evangelii  tam  perspicua  ratio,etuniversalisEccIe- 
sitG  auctoritas,  nostro  scse  intellectui  conferant, 
nihil  hic  loci  ulteriushabenshaercticae  corruptionis 
infectio  contiscescat.  Autcerte,siquo  pacto  nostram 
se  confidit  rcprobare  posse  sententiam,  aut  suam 
ostendere  meliorem,  sequo  animo  audire  parati 
sumus.Non  enim  quidquamsubterfugerevolumus, 
quod  non  diligenter,auxiliante  Ghristo,discutiamus. 
Hoc  idcirco  dico,  quoniam  me  audisse  existimo, 
quod  Herengarius  de  pronomine  Aor,  ad  hunc  mo- 
dura  ratiocinetur.  Hoc,  inquit,  pronomen  est;  pro- 
nomina  autcm  substantiameine  qualitatibus  signi- 
ficant.  Cum  igitur  dicit,  non  hoc  corpus,  de  sub- 
stantia  corporis,  non  de  qualitatibus  dicit.  Hic 
exclamare  compellor  juxta  prophetamet  Aposto- 
lum  :  Ubi  est  littoratus  ?  Ubi  Irutinator,  verborum 
Ubi  lecfis  verba  ponderans  {Isaj  xxxui)  :  Nonne 
stultam  fecit  Deussapientiam  hiyus  muDdi^(I.  Cor. 
I.)  Vere  stultam  dixerim  hanc  sapientiam.  Nam  iidem 
ipsi  grammatici,  qui  hujusmodi  proprietatem  par- 
tium  orationis  dixerunt,  figuras  etiam  loquendi, 
quibus  a  sua  proprietate  partes  orationis  decentis- 
sime  plerumque  deficiunt,  tradiderunt  et  mirifice 
laudaverunt.  Quis  denique  cst  qui,  quotidiano  usu 
loquens  aut  dictans,  reprehendatur,  si  ita  dicat : 
Non  sum  ego  ille  qui  quondam  fui,tunon  es  is  vel 
ille  qui  solebas,  cumeadem  substantiasit,  sed  qua- 
litates  diversae ;  sed  et  dialectici,  qui  pernimium 
verba  appendunt,  quotidie  res  diflerre,  et  easdem 
esse  non  tantum  sccundum  substantiam,  sed 
etiam  secundum  qualitates  et  dicunt  et  legunt. 
Quod  si  i7/e,et  is,  et  ic/eiJi, pronomina  sunt,  et  non 
semper  substantiam,  sed  etiam  qualitates  apud  do- 
ctissimos  etiaip  persaepo  significant,cur  et  hoc  pro- 
nomen  nonpossitidempati?An  quia  Berengarionon 
habenti  unde  suam  alitermuniat  haeresim,  id  non 
placet?  Placuit  tamen  summae  auctoritatis  quibus- 
dam  auctoribus  grammaticae  artis  non  solum  figu- 
rate  qualitates  in  pronomiuibus  posse  accipi,  scd 
etiam  taJis  et  (jrua/is,quoe  propriae  qualitatis  signifi- 
cativa  sunt,  inter  pronomina  numcrari.  Sed  viderit 
ille  peritissimus  grammaticus  Donatus,qui,  qualis 
et  talis  pronomiua  esse  voluit,  quid  dixerit.  Ego 
enimdc  auctoribus  grammaticae  artis  judicaienunc 
opus  non  habeo,c.u.i  ;^!,  a  aigumentatione  adversa- 
rii  commodissime  mihi  uti  possim,  dicens :  Ipsa 
pronomenest.  Pronominaautem  substautiam  signi- 


A  ficant  sine  qualitatibus.  Cum  igitur  Augustinus 
dicit:((  In  ipsa  carne  ambulavit,etipsam  nobismaD 
ducandam  ad  salulem  dedit,«  substantiam  camis 
Christi,noii  figuramnos  manducuare  dicit.Idem,/juc 
pronomen  est.  Cum  igitur  idem  Augustinus  dixerit 
in  sermone  ad  Neophytos  :»>  Hoc  accipite  in  pane, 
quod  pependtt  in  cruce,  et  hoc  accipite  in  calice 
quod  effusum  est  de  Christi  latere  :  •>  substantiam 
corporis  etsdnguinisChristi,non  figuram  nos  man- 
ducare  et  bibere  declaravit.  HaBC  igitur  argumen- 
tatio  tua  o  quisquis  ea  niteris,si  quidem  infirma 
est,  nobis  adeo  curanda  non  est.Si  autem  firma, 
plus  nobis  quam  tibi  prodest,  cum  eam  tu  nounisi 
in  uno  loco  habeas,  nos  vero  in  multis.  Cumque 
sibi  Augustinus  ita  contrarius  sit,  aut  non  est  jam 

n  recipiendus,autinpluribustestimoniis  magis  quam 
in  uno  credendus:  facilius  quippeinuno  quamin 
pluribus  vel  ipse  errare,  vel  codices  ejus  ab  aliquo 
falsatore  corrumpi  potuerunt.  Elige  igitur  quod 
placet  :  aut  infirma  est  haec  tua  ratiocinatio,etnihil 
conficit;  autfirma,et  nobis  plurimumproficit.Nam 
si  infirma  est,  ubi  dicitur,  non  hoc  corpus,  non  de 
substantia  dictum  esse  comprobat.Si  autem  firma, 
ubi  dicitur,ipsam  carnem  nobis  manducandam  de- 
dit,  et  hoc  accipite,  et  caetera  similia,  de  substan- 
tia  intelligendaesseconfirmat.Autsi  forsitan  dicas : 
Ego  sic  illa  pronomina  resolvam  ;  ipsam  camem 
nobis  manducandamad  salutem  dedit,  id  estipsius 
carnis  figuram,et  hoc  accipitein  pane,id  esthujus 
corporis  figuram  accipite  in  pane,  et  ad  hunc  mo- 
dum  caetera;  si   hoc,  inquam,  dicas,  etnos  eodem 

^  modo  tuum  pronomen  resolvimus  dicentes  :  non 
hoc  corpus,  quod  videtis,  dabo  vobis,  id  est,  Non 
hujuscorporisfiguram ;  nonumbrara,  sedveiitatem 
dabo  vobis.  Illas  enim  tuas  resolutiones  talis  reso- 
lutio  sequitur.Si  ergo  resolvendi  figurasin  prono- 
minibus  contra  nos  suscipis,  qua  fronte  casdem 
contra  te  recusare  possis?  Aut  igitur  eas  adhibe,  et 
tuas  tibi  umbras  auferunt ;  aut  respue,  et  nobis 
plurimum  conferunt.Nam  sipredictas  resolutiones 
pronominum  contra  nosproponis,quodnobis  oppo- 
sueras  capitulum,  contra  te  et  umbras  tuas  maoi- 
feste  convcrtis.  Si  autem  respuis  et  substantivam 
significantiam  semper  in  pronominibus  obstinate 
requiris.  Augustmum  in  multis  aliis,  ut  dixi,  huic 
uni  capitulo  adversantem,tibiqueetsibicontrariam 

P  aut  nou  recipimus,  aut  pluribus  testimoniis  magis 
credentesquam  uni,concludimus  quod  optabamus, 
scilicet,  quia  substantivo  non  umbratice  corpus 
Domini  manducamus.  Quaquaversum  igitur  fugias, 
ex  his  palam  est,  quia  si  doctorem  praecipuum'. 
Augustinum,  quo  maxime  nitebaris,  diligenter  ad- 
vertiSjhujus  erroris  scilicetumbratici  pestem  abs- 
que  uUa  respiratione  prorsus  evertis.  Pro  indehae 
dissoluta  calumnia,  ad  illud  etiam  quod  de  epistola 
sanctiAugustiniadBonifacium  Berengarius  objicit, 
transeamus.  Qua  in  re  contentionis  amore  magis 
quam  ratione  aliqua,  laborare  satis  aperte  videlur. 
Quodcnimaitsanetus  Augustinus:  Sicatsacraweii' 


1465       DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  VERITATE  LIBRI  TRES.  —  LIB.  II.        1466 


tam  corporis  Chrisli,  secundumquemdnm  modum^ 
corpus  Chrisii  est^nl  sncramentum  sanguinis  Christi 
secundum  quemdnm  modum^  sanguis  Christi  est  ita 
sacramentum  fidei  fidcs  est,  iion  id  do  sacramentis 
noslri  altaris  est  nccesse  intelligi.  Generalitel^enim 
de  sacramentis  dixerat.  Si  enim  sacramenta  quam- 
dam  similitudinem  earum   rerum  quarum  sacra- 
menta  sunt,  non  haberent,  omaino  sacramenta  non 
essent.  Kx  hac  enim  similitudine  plerumque  jam 
sacramenta  ipsarum  rerum  nomina  accipiunt.Deinde 
a  generc  ad  partem  descendens,  per  simile  id  quod 
inlenderat  conclusit,  dicens  :  Sicut  ergo  secundum 
quemdam  modum  sacramontum  corporis  Christi  est 
corpus  Christi,  etc.,quod  libera  facultate  intelligere 
possumus  dictum  esse  de  manna,  vel  de   pane  e^ 
vino  MeIchisedech(Gf?«.xiv),  vel  de  aliquo  veterum 
sacrificiorum,quse  sacramenta  corporis  el  snnguinis 
Christi  fuerunt.  Possunt  enim   quodammodo  per 
figuram  corporis  et   sanguinis   Ghristi    appellari, 
sicul  petra  vocatur  Chrislus.  Et  ideo  non  satis  at- 
tendit  homo  quid  opponat.  Nam  et  si  ex  abundanti 
de  sacramentis  quoque  allaris  nostri  dictum  id  veli- 
mus  accipere,   fidelis  et  facilis  intelligentia  patet. 
Cum  enim  sacramenta  nostra  sint  substantive  cor- 
pus  illud  quod  est  filii  Dei  proprium,  sunt  quodam- 
modo  per  figuram  ipsum  corpusChristi,  cujus  sa- 
cramcnta  sunt,  id  est  Ecclesia.  Quod  in  expositione 
super  Joannem  confirmat  Augustinus  his  verbis 
(Traci,  26):  « Ilunc  itaque  cibum  et  potum  societa- 
tem  vult  intelligi  corporis  et  membrorum  suorum, 
quod  est  sancta  Ecclesia.  Hujus  rei  sacramentum, 
id  est,  unitalis  corporis  et  sanguinis  Christi  alicubi 
quotidie,  alicubi  certis  intervallis  dierum  in  Domi- 
nica   mensa   praeparatur  et  dc   Dominica   mensa 
sumitur.»  Idem  in  quodam  sermone  de  sacramentis : 
fc  Qui  passus  est,  inquit,  pro  nobis,  commendavit 
nobis  inistosacramentosanguinem  suumetcorpus, 
quod  ctiam  fecit  et  nos  ipsos.  Nam  et  nos  ipsius 
corpus  facti  sumus,  et  per  misericordiam  ipsius, 
quod  accipimus,  nos  sumus.»  Ecce  quomodo  cibum 
et  potum  altaris  dixit  esse  quodammodo  societatem 
corporis,  quod  est  Ecclesia.  Non  quod  ipse  cibus  et 
potus  sit  ipsa  societas,  sed  ipsius  societatis  sacra- 
mentum,  et  hoc  quod  accipimus,  dixitquodammodo 
csse  nos,  quia  nostri   est  sacramentum.   Ita  ergo 
corpus  Christi  proprium  est  quodammodo  perfigu- 
ram  illud  corpus  Christi  cujus  est  sacramentum, 
quod  est  Ecclesia.  Nec  mirum  cum  ipse  Dominus 
perprophetam  dicat:  Indumentojustitiwcircumde- 
dit  uWy  quasi  sponsum  decoratum  coronaj  ct  quasi 
sponsam  ornatnm  monilibus  suis  (Jsa.  lxi).  Se  dicit 
sponsum,  qu'a  ipse  Sponsus  est,  se  dicit  sponsam, 
quia  ipse  est  quodammodo  illud  corpus  suum,  quod 
est  Ecclesin,  cujiisipse  estsacramentum.  Hanc  in- 
teJligentiam  nobis  nptissime  similitudo  secutn  com- 
mendat.  Sicut  enim  dicimus  proprium  corpus   Do- 
mini,alterins  sui  corporis,  quod  ostEccIesin,  sacra- 
mentum,  sic  baptismum  visibilom,  alterius  invisi- 
bilis,  scilicet  baptismi,  cognoscimus  sacramentum. 


A  Est  namquo  baptismus  exterior,  a^ra  visibilis,  car- 
nemabluens;  estbaptismus  interior,  fides  invisibi- 
lis,  animam  simili  modopurificans,  teste  beaio  apo- 
stolo,  qui  ait :  Fidonmndans  corda  eorum  {Act,  xv). 
Etiterum  :  Sic  etvos  salvosfacitbaptisma^  noncar- 
nis  depositio  sordium^  scd  conscientiie  bonso  inierro- 
gatio  in  Denm  (I  Petr.  ni).  Proinde  satis  convenien- 
ter  etsana  fido  intelligere  possumus  dixisse  Augu- 
stinum,  Sicut  sacramentum  corporis  Christi,  id 
est,  sicutilludproprium  Filii  Dei  corpus,  quod  est 
sacramentum  corporis  Christi,  quae  est  Ecclesia, 
secundumquemdam  modum  corpusChristiest,  illud 
scilicet  cujus  est  sacramentum,  quod  est  Ecclesia. 
Ipseenimsponsus,ipsesecundumquemdammodum 
et  sponsa ;  ita  sacramentum  fidei,  id  est  exterior 

D  baptismus,  pro  eo  quod  fidei  signum  est,  sccundum 
quemdam  modum  fides  est.  GfTendit  adhuc  Beren- 
garium  sanctus  Petrus,  do  Domino  dicens :  Quem 
oportet  coelnm  suscipero  usque  in  temporn  restitutio- 
ni8omnium{Act.m).  Siusque  in  finem,ait  Berenga- 
rius,  ccelo  suscipi  debet,  nunquam  de  ccelo  exit,  ut 
in  terrisaliquandoteneri  possit.  .Nos  credebamus 
Christum  in  coelo  regnare ;  iste  vero  ita  incarcerari 
ut  etiamsi  velit  corporaliter  usquo  in  finem  miseras 
non  possit  terras  visere.  Et  Augustinus  in  libro  De 
civitale  Dei  dicit  (lib.  xxii,  ult.  cap.)  unumquemque 
sanctorum  ad  tantam  gloriam  pervcnturum,  ut  ubi- 
cunque  volet  suus  spiritus,  contiouo  sit  et  corpus. 
Et  Berengarius  asserit  Christum  ad  tantam  impo- 
tentiam  dovenisse  ut  qui  de  terra  suum  corpus  cle- 
vavit  ad  coelum,  non  possitillud  usque  in  finem  vel 
ad  horam  reddere  terris.  0  nimium  ceeca  vanitas, 
et  vana  caecitas  !  Quis  enim  quotidiano  usu  loquens 

'  dicere  meluat:  Tot  mensibus,  vel  tot  annis  in  civi- 
tate  illa  mansit  ille,  etiamsi  quotidie  ad  opus  suum 
de  ambitu  exeat  civitatis  ?  In  Evangelio  de  Anna 
scriptum  est  quia  non  discedebat  de  templo  (Luc. 
iij,  cum  tamen  ssepius  illam  corporalis  necessitas 
avocaret.Qua  propter  siad  terras  Christum  quotidie 
corporaliter  descendere  diceremus,  beati  Petri  op- 
posita  nobis  sontentia  non  obesset.  Sed  absit  hoc 
a  Christianorum  prudentia  ,  ut  sic  dicamus  Chri- 
stum  in  terris  sacrificari ,  vel  manducari ,  ut 
necessario  interiin  deserat  coelos.  Ipse  uamque  in 
coelis  totus  est,  dum  totum  corpus  ejus  vere  mandu- 
caturinterris.  Quod  non  csse  habendum  incredi- 

D  bile  ex  virtute  divinae  potentiae,  et  ex  supradictis 
exemplis,  scilicetvocis  et  animae  satis  facile  com- 
probaripotest.  Quis  verorisum  tenere  jam  valeat, 
audiens  Berengarium  ipsa  Domini  verba  de  sacra- 
mentis  intcrpretantem  ?  «  Hoc,  inquit,  nocessario 
panis,  est  corpus  meum,  et  hic  calix  necessario 
vinum.»  0  impudentissima  slultitia,  et  nimium  pa- 
tens,  necquid  dicat,  nc(^  :  i.irsumtendat  aspiciccs  ! 
Quse  est  enim  hic  necessitns,  ut  subaudintur  tam 
necessario  panis  et  vinum,  cum  possit  econtra  con- 
gruc  dici :  hoc,  subaudis  corpu  ,  ^  i  -.  *  i  panis,  est 
corpusmeum  ;et  hicsubaudiatur,  potius,  jam  non 
vinum, estcalix8anguiuismei?Yol  ^<*rfc    lo:  Hoc, 


1467 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI 


1468 


subaudiatur  hactenus  panis,  ex  hoc  jam  estoorpus  A  capiamus.  Quid?  In  futuro  ergo  saeculo  corpus  et 

sanguinem  Domini  vore  et  subtantive  manducabi- 
mus?  Hoc  quippe  oralur  utid  quod  nunc  speeie  ge- 
rimus,  quidquid  illud  sit,  illud  idcm  in  verilate  ca- 
piamus.  Quare,  si  semper  in  hoc  saeculo  corpus 
Christi,  ut  tu  deliras,  specie,  id  est,  umbralice  co- 
medimus;  restat,  ut  illud  inallero  saeculo  substan- 
tive  comedamus.  Quod  si  sentire  absuidissiniuin 
est,  quam  stulti&simc  interprelaris  orationem  pne- 
dictam,  jam  nec  (eipsum  latere  puta.  \  capite  igitur 
orationis  quid  velitScriplura  dicere,  diligentissirae 
vidcamus.  Perficir.n'  in  nobis,  quaesumus,  Domine, 
tua  sacramenta  quod  continent.  Supi*a  jam  dixi- 
mus,  et  beali  apostoli  Pauli  verbis  approbavimus, 
quod  divina  sacramcnla  unilatem  corporis  Christi, 


meum,  non  panis  ;  et  hic  calix,  subaudialur  ha- 
ctenus  vinum,  ex  hoc  jani  est  sanguis  mcus,  non 
vinum.  Vel  certe  sic  absque  istis  subauditionibus  : 
hoc  enim  pronomen  non  est  ad  supradicta  relali- 
vum.sedtantummodoilemonstrnlivuin.  Etidcopanis 
et  vinum  quae  supra  in  P>angeIio  nominata  sunt, 
nulla  hic  necessitato  subaudiuntur.  Jam  miscretme 
illius,  etcrubcsco  pro  illo.  Quis  enim,  nisi  se  ipso 
ita  proderet,  ejus  nominis  virum  tam  pueriliter  gar- 
rire,  ct  tam  frivole  desipere  credcre  possct?  Sed 
vidcamus  per  has  lam  nccessarias  subauditiones, 
tantus  hic  ratiocinator,  quo  pei  voncrit,  quid  confe- 
cerit,  quid  obtinuerit.  Hoc,  inqnit,  ut  sacramenta 
altaris  panis  dicatur  et  vinum.  Huccine  igitur  totus 


laborilletendebat?  Ad  hoc  solum  ila  te  profudisti  ut  d  qure  est  Erolesia,  disignarent,  ct  hoc  est  quod  si- 


nec  tua3  senectuli  parceres  qnin  le,  [irodisputalore 
egregio  calomniosissimum  cavillatorem,  pro  con- 
structore  perito,(iualiumcunquepannicuIorum  iner- 
tissimnm  etineptissimuni  nssuforcmdemonslrares? 
Quis  cnim  id  negat  ?  Qnis  non  id  liljenter  fatetur, 
quod  sacramenta  Uominicae  mensoQ  recte  panis  et 
vinum  vocantur,  vel  quia  panis  et  vinum  prius  fue- 
runl,  vel  quia  panis  et  vini  similitudinem  substan- 
tialitcr  transmutata  servant  ?  Sic  namque  serpons, 
qui  de  virga  factus  est,  virga  dicitur.  Scriptum 
quippc  cst  :  Devoravit  virga  Aaron  vinjas  eorum 
{Exod,  vii),  id  est,  serpensquide  virga  Aaron  fa- 
ctus  fuerat,  serpentes  corum.  Sic  homo  quia  inde 
factus  ost,  saepe  terra,  ct  pulvis,  et  lutum  vocatur 
Sic  etiam  propter  similitudinem  dicit  Apostolus  : 


gnificando  continent.  Hoc  igitur  rogat  Ecclesia  di- 
cens  :  Perficiant  in  nobis,  qusesumus,  Domine,  tua 
sacramenlu  quod  continent,  id  est,  «  perficiant  •  ut 
nos  vere  simus  unum  Christi  corpus,  una  Eksclesia , 
quod  vldelicet  significant  :  ut  quod  nunc,  id  est, 
dum  manducamus  corpus  Filii  tui,  specic  geri- 
mu^,  id  est,  figura  tanti  sacramenti  signincamus : 
hoc  rerum  veritate  capiamus,  id  ost,  revera  unum 
Christi  corpus  ct  una  Ecclesia  simus.  Iste,  credo, 
intellectus  possibilis  est,  et  Scripturse  est  con- 
venientissimus  et  nobis  utilissimus,  hunc  beatus 
Paulus  apostolus  comprobat,  huic  totius  Ecclesi» 
fides  concordat ;  adversarii  porro  vesaniam  nullius 
auctoritas  munil,  sed  Ecclesia  tota  ut  venenam 
mortiferum  fugit.  Non  eum  ulla  prorsus  utilitas, 


PetraeralChristus(I  Cor,  x).  Et  inPsalm.  canitur :       non  oratio  ipsa  commendat,  sed  absurditas  intole- 

Ego  suw  vermis  et  non  Iiomo  {PsaL  xxi),  cum  sub- 

stantialiter  csset  homo,  sola  similitudine  vermis. 

Sic  ullra  numerum  alia  mulla.  Si  igitur  mullae  res 

propter  harum   causarum  alteram,  recte  aliarum 

rerum  longo  diversarum  vocabulis  nuncupanlur, 

quanto  magis  sacramenta  nostra  propter  ulramque 

hanc  causam,   recte  panis   ot  vinum  dici  possunt, 

rerum  videlicet  quse  fuerunt  multam  retinenlia  si- 

militudinem,  cum  substantialitcr  propric  Dominici 

corporis  et  sanguinis  teneant  veritatem  ? 

Jam  nunc  illud  quod  ecclesiasticas  orationis  au- 
ctoritate  se  conficere  Herengarius  jactitat,  videa- 
mus  : «  Ecclesia,  inquit,  in  missa  quadam  ita  orat : 
Perficiant  in   nobis,  quaesumus,  Domine,  tua  sa- 


rabilis,  quae  illum  sequitur,  omnino  recusat.  Quis 
igitur  pro  bestiali,  pro  stultissimo,  imo  impossi- 
bili  sensu,  ullatenus  debeat  impediri,  cum  habeat 
rationabilem  ct  congruentissimum  intellectam, 
ac  sapientibus  omnibus  amplectendum  ?  Utrom 
ergo  jam  hrcc  sufficere  aestimas,  an  aduc  plurt 
requiris  ? 

ROOERIUS. 

Mihi  plane  ad  cumulum  ista  sufficiunt,  mirorqoe 
haereticum  suis  objectionibus  prostratum,  ac  pro- 
priis  retibus  irretitum. 

GUITMUNDUS. 

Haec  quidem  sunt  quae  exlibris  beati  Augustini, 


cramenta  quod  continent,  ut  quod  nunc  specic  ge-  D  vel  ex  nomine  sacramcnli,  scu  ex  oratione  nunc 


rimus,  rerum  veritate  capiamus.  Hic  ergo  ostendit 
senon  haberererum  vcritatom,sedspeciem.n  Heus, 
bone  intellector,  quarum,  inquam,  rerum  speciem, 
non  veritatem  ?  Coaporis,  inquies,  etsanguinis  Do- 
mini.  Bene.  Considera  ergo  diligonter  quod  dicitur, 
ac  mihi  responde.  Quid  est  quod  nunc  specie  geri- 
mus?  Corpus,  inquies,  Domini  specie,  non  substan- 
tive  manducamus.  Adde  sequentia.  Herum  veritate 


discussa,  Berengarium  fidei  nostrfieobjiceresolerc 
comperimus.  Si  qua  vero  alia  ex  beato  Augustino 
objicit,  in  virtute  Chriti  confidens  dico  quia  dili- 
genteranimadversa.  aut  pro  nobis,  aut  non  contrt 
nos  erunt.Proinde  disputationis  hujushicteiTiinom 
faciamus  ea  quae  restant  alib  initio,  si  voluerit  Do- 
minus,  aggressuri. 


1469     DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  VERITATE  LIBRI  TRES.  —  LIB   III.        1470 


INCIPIT  LIBER  TERTIUS. 


Hactcnus  oratio  ea,  quibus  adversarius  et  se- 
cundum  rationes  et  secundum  Scripturas  contra  Ec- 
clesiam  nitebatur,  argumenta  dissolvit.  Quocirca 
hostium  machinis,  Deo  auxiliante,  copiose  frustra- 
tis,  etiamsinil  amplius  adderemus,  sola  tibi  catho- 
licas  fidei  sufficere  generalis  consuetudo  deberet. 
Illa  enim  sola  firmissime  tenenda  est  fides,  etiamsi 
valde  impugnelur,  quae  catho'ica  est.  Quicunque 
enim  vult  salvus  esse,  sicut  sancti  Patres  sanxc- 
runt,  et  totus  concinit  mundus,  necesso  est  ut  te- 
neat  catholicam  fidem.  Quod  si,  impugnata,  fortis- 
sime  retinenda  esl,  qunnto  magis,  si  omnia  quee  sibi 
opponuntur  expugnans  patet  ipsa  inexpugnabilis, 
nuUatenus  relinquenda  est?  Sed  quoniam  et  valde 
multa  ad  roborandas  adhuc  partes  nostras,  et  ad- 
versariorum  diruendas,  Deo  juvante,  addi  possunt, 
et  to  sitienter  ca  desidcrare  certe  scio,  tuis  oratio- 
iiibus,  Domino  nobis  favente,  de  sanctis  Scripturis 
adhuc  aliqua  proferemus,  quibus  et  hostis  lubricus 
plenius  prosternatur,  et  nostrse  partis  robur  invin- 
cibileper  propria  argumenta  nostra  amplius  demon- 
stretur.  Ac  primo  quidem  juxta  ordinem  quaestio- 
num,  quod  corpus  Christi  verum  in  substantia  sua, 
non  in  umbra  Berengariana  comedimus,  approbe- 
mus ;  deinde  contra  impanatores  Dominici  corporis 
vigilabit  oratio. 

In  principio  ergo  disputationis  nostrse.  quoniam 
ex  beato  Augnstinoscandali  pene  totius  videtur  esse 
principium,  quid  nobilissimus  idem  doctor  de  sa- 
crificio  Ecclesiae  in  expositione  tituli  tricesimi  tertii 
psalmi  sentiat  videamns.  Tractans  enim  quomodo 
David  in  manibus  suis  ferebatur  coram  Abimelech, 
ait :  «  Hoc  vero,  fratres,  quomodo  possit  fiori  in  ho- 
mine  quis  inteliigat?  Quis  enim  portatur  manibus 
suis?  Aliorumpotest  portarihomo  in  manibus,  suis 
nemo  portatur  ?  Quomodo  intelligatur  in  ipso  David 
secundum  litteramnon  invenimus,  in  Ghristo  autem 
invenimus.  Ferebatur  enim  Christus  in  manibus 
suis,  quando  commendans  ipsum  corpus  suum  ait: 
Hoc  est  corpus  weuw.  Ferebat  enim  illud  coi*pu8 
in  manibus  suis.  »  Osententia  lucidissima  !  o  sen- 
tentia  fidelissima  !  o  sententia  vere  beatissimo  et 
excellentissimo  d(9Ctore  Augustino  dignissima,  a 
qua  nulli  est  recedeudum ;  cui  ab  omnibus  est  re- 
verendissime  concedendum  !  Quod  in  David,  inquit, 
et  in  aliis  hominibus  secundum  litteram  non  in- 
venitur,  in  Ghristo  invenitur.  Quid  illud?  «  Fere- 
baturenim,  inquit,  Ghristusin  manibussuis,  quando 
commendans  ipsum  corpus  suum  ait :  Hoc  est  cor- 
pos  meum.  »  Si  secundum  litteram,  id  est,  sicut 
littera  sonat,  hoc  in  Ghristo  invcnitur,  non  igitur 
umbratice,  non  figurative,  sed  substantive  Ghristi 
corpus  erat  quod  ferebatur.  Si  enim  in  Ghristo  ac- 
cipitur  JioCf  ut  isti  volunt,  secundum  figuram,  non 


A  secundum  corporissuisubstantiam,quod  ferebatur 
in  manibus  suis,  quomodo  id  invenitur  in  eo  se- 
cundum  littoram  ?  Nunquid  secundum  litteram 
Christus  est  petra,  et  leo,  et  agnus,  et  serpens, 
cum  sit  haec  omnia  secundum  figuram  ?  Minime.  Sed 
in  Ghristo  invenimus,  inquit,  quomodo  intelligatur 
secundum  litleram?  Aliter  enim  nullo  modo  con- 
strui  potest  oratio,  quae  de  Ghristo  concedit  quod 
de  David  negaverat.  Non  igitur  ut  isti  volunt,  se- 
cundum  figuram,  sed  secundum  substantiam.  Dili- 
genter,  quaeso,  omnis  prudens  lector  advertat, 
quam  efficacissime  hinc  omnia  hoereticorum  istorum 
sophismata  excludantur. 

Ponamus  enim,  si  placel,  quod  adversarii  hinc 
dicere  possunt,  ut  quid  scquaturclarius  elucescat. 
Cum  enim  ait :  «  Ferebatur  Ghristus  in  manibus 

B  suis,  •)  et  deinde : «  Ferebat  illud  corpusin  manibus 
suis;  »  siadversarii  nostri  hoc  pro  sua  parte  sic 
exponunt :  Ferebatur  Christus  in  manibus  suis,  id 
est,  ferebaturumbratantum  vel  figuiH  Christi,  non 
substao^ti^  in  manibus  suis,  et  ferebat  illud  corpus, 
id  estumbram  vel  figuram  illiuscorporis,  nonsub-  ^ 
stantiam ;  si  hoc,  inquam,  ita  exponunt,  hoc  idem 
in  David,  hoc  idem  iu  omnibus  fere  hominibus  in- 
venire  possumus.Quis  enim  fere  hominum  aliquam 
sui  figuram,  in  qua  non  sit  substantia  sua  (verbi 
gratia,  vel  statuam  vel  picturam)  in  manibus  suis 
ferre  non  possit?  « Sed  hoc,  inquit,  in  ipso  David 
non  invenimus,  et  manibus  suis  nemo  portatur.  In 

C  Ghristo  autem,  ait,  invenimus.  » Quoniamergo  dicit 
in  Ghristo  inveniri,  quod  in  David  et  in  aliis  homi- 
nibus,  quomodo  intelligatur  non  invenit;  facile 
aulem  aliquam  figuram  sui,  in  qua  nihil  sit  de  sub- 
stanjia^a^  manibus  suis  ferre  et  David  et.cseteri 
homines  intelligi  possunt,  restat  manifestissime,  et 
absque  ullo  scrupulo  sentiendum  quod  non  figuram 
tantum  vel  umbram,  sicut  adversarii  nostri  dicunt, 
sed  substantiam  sui  corporis  juxta  Augustinum  fe- 
rebat  Ghristus.  Quid  hic  umbratici  respondebunt ; 
Ubi  in  tanta  luce  lucifugse  nostri  umbram  para- 
bunt?  Ecce  Augustini  manifestissima  documenta 
recitantur;  nihil  in  eis  scrupulosum,  nihil  ambi- 
guum.  Aut  de  his  se  explicent,  aut  Augustinum  no- 
bis  objicere  desistant ;  et  sicut  Augustinus  testatur, 

l^  veritatem  Domiuici  corporis  nobiscum  crcdaut.  Sed 
forsitan  hocnon  adverterant  scriptum.  Sienim  hoc 
lideliter  attendissent,adhucsuamhaeresim  exbeato 
Augustino  non  traxissent.  Nam  quidquid  ex  eo  pro 
se  decerpunt,  Id  attente  perspectum,  sicut  jam 
diximus,  aut  pro  nobis,  aut  certe  nihil  contra  nos 
facit.  Hoc  vero  quod  nunc  protulimus  tam  manife- 
stissime  illos  destruit,  ul  ^.a  cxcant,  nullaratione 
invenire  queant.  Ita  quippe  Scriptura  perspicua, 
ita  est  omnino  cautissima   ut    ii^lurum   garrulitas 


1474 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI 


4472 


nulla  penitus   tergiversanrli   nrgiimenta    reperiat.  \ 
Nam  ut  virliitem  ejusqaam  brevissimenunc  osten- 

dam,  aut  substantivecorpiisChristieratquodChri- 
stus  ferebat,  de  quodicebat:  Hocest  corpusmeum, 
aut  tantum  figurate.  Sed  tantnm  figurate  non  pos- 
sunt  pali  prsBmissa,  quibus  dicitur;  quia  in  aliis 
non  invenitur,  quod  in  Christo  invenitur.  Alioquin 
inveniretur  et  in  aliis.  Omnis  qnippehomo  figuram 
sui ,  in  qua  nihil  de  substantia  sua  cst,  ferre  potest. 
Sed  in  aliis,  inquit,  non  invenitur.  Manibus  enim, 
ait,  suis  nemo  portatur.  Non  igitur  figurate  tantum, 
non  umbratice,  qiiapropter  substantivecorpus  Chri- 
8ti  erat  quod  ipso  fercbat.  Non  satisexprimerepos- 
sum  quantum  in  hisbeati  Angustini  verbisoblector, 
quantumque  siiper  horum  miserabili  cjecitnte  ad- 
iniror.  Ex  his  namqne  patenter  ostenditur  quid  vo-  ^ 
lueritidem  virbeatissimus  intelligi,  in  expositione 
mox  ejusdem  tricesimi  tertii  psalmi,  ubi  dixit  : 
«  Nos  ad  eum  accedamus,ut  corpus  et  sanguinem 
ejus  accipiamus.  Illi  de  crucifixotenebrati  sunt,nos 
manducando  crucifixum  etbibondo  illuminamur.  » 
Item  alibi.  «  Hoc  accipite,  inquit,  in  pane,  quod  pe- 
pendit  in  cruce  :  et  hoc  accipite  in  calice,  quod  ef- 
fusum  est  de  Christilatere.  »  Etinalioloco  :  « Hoc 
biberunt,  postea  credentes,  quod  prius  fuderant 
ssevientes.  »  Item  inab'o  quod  supra  jam  diximus  : 
«  Suscepit  Christus  de  terra  terram,  quia  caro  de 
terra  est;  et  de  carne  Mari»  carnem  accepit  etin 
ipsa  carne  hic  ambulavit,  ct  ipsam  carnem  nobis 
manducandam  ad  salutom  dedit.  »  Et  multa  alia  in 
pluribus  libris  suis  in  hunc  modum.  Cum  igitur 
beati  Augustini  scripta  ut  sacrosanctum  prorsus  et 
intemerabile  isti  venerentur  et  teneant,  quid  eos 
aliud  jam  nisi  forte  inolita  diu  caecitas  remorari 
potest  quin  nobiscum  credant? 

Sed  et  tu  doctor  egregie,  beatissime  Ambrosi,  spi- 
ritualis  pater  beati  Augus'ini,quem  idem  vir  sanctis- 
simus  in  libris  suis,  sanctum  et  beatum  nominat, 
cujus  auctoritatem  (teste  Augustino)  martyrum  re- 
velator  Paulus  apostoluscommendat :  quembeatus 
Gregorius  vir  plane  apostolicus  proe  se  gerit ;  cujus 
doctrinam  recipiendambeatissimusBenedictus  tes- 
teS.Gregorio^sanctorumprophetarumspirituplenus 
judicavit;cui  totius  Ecclesi;Ti  Mediolanensis  gioria 
specialiter  attestatur  ;  qucm  mcrito  fidei  totus  orbis 
veneranter  amplectitur  (nonenim  tot  et  tanti  testes 
81  te  infide  catholica  errarescissent,tanto  praeconio 
te  proedicassent; :  quid  tu,  inquam,  de  sacramentis 
altarissentiasexplanato.  DixisticeiteinlibrotuoDe 
8acramentis(lib.vi,cap.  i ): « Sicut  verus  Dei  Filius  es  t 
Dominusnoster  JesusChristus,  non  sicut  caeteri  ho- 
mines  per  gratiam,  sed  quasi  filius  per  naturam, 
id  est,  ex  substantia  Patris,  itavera  ejuscaro  est 
quam  sumimus,  et  verus  ejus  sanguis  est  quem  po- 
tamus.  »  Teneo  ergo  te  dixisse,  quia  vera  ejus  caro 
est  quam  sumimus,  et  verus  ejussanguis  est  quem 
potamus.  Sed  quatenus  vera?  Figurate  an  substan- 
tive?  Doce  per  praepositam  si  militudinem,('UJusmod  i 
inlelli^amus  hanc  veritatem.  Sicut  verusDeiFilius 


C 


est,  Dominus  noster  Jesus  Christus  :  adhuc  parum 
est.  Potest  enim,  sicut  caeteri  homines  justi  filii  Dei 
sunt  per  gratiam,  et  ipsesecundum  quod  homoest, 
dici  verus  iilius  Dei  per  gratiam,  licet  inen*abiliter 
ampliorem  etexcellentiorem  quam  caeteri  homines. 
Adde  quod  satis  est.  Non  sicut  cseteri  homines  per 
gratiam,  sed  quasi  filius  per  naturam,  id  est,  ex 
snbstantia  PatriK.  Ita  ergo  dicis  veram  ejus  caraem 
quam  sumimus,  et  verum  ejus  sanguinem  quempo- 
tamus.  Quomodo  veroita?  Id  est,  non  si.^ut  cnelcraB 
reSy  quae  propter  aliquam  grr.tiam  significatiooii», 
caro  et  sanguinis  Christi  possunt  dici  (sicut  verbi 
causa,  per  gratiam  figurationis,  caro  et  sanguis 
agni  paschalis  in  /Kgypto  immolati  {Exod.  xn), 
caro  et  sanguis  Ghristi  possunt  appellari.  Eodem 
quoque  modo  et  manna  et  caBtera  quamplura  simi- 
liter),  sed  sicut  caro  et  sanguis  per  naturam  cai- 
nis  ct  sanguinis  Christi.  Aliter  enini  coaptari  si- 
militudo  non  potj  ^l,  nisi  quod  ibi  nogat  hic  nege- 
mus,  quod  ibiaffirmathicaffirmemus.  Quamobrem 
si  hanc  simililudinem  tam  expresse  positam  sequi- 
mur,  id  quod  de  altari  sumimus,  Christi  carnem  et 
sanguinem  j^ubstantialiter  confitemur.  Si  enim  sic 
esset  dictum  :  Sicut  verus  Dei  Filius  est  DomiDQs 
noster  Jesus  Christus,  ita  vera  cjus  caro  est  quam 
sumimus,  et  verus  ejus  sanguis  est  quem  potamus, 
poterat  equidem  adhuc  (ut  dictum  est)  in  ambiguo 
esse  sententia.  Nam  Dominus  noster  Jesus  ChristQS 
secundum  id  quod  homo  est,  verus  Dei  Filiusest; 
s^d  per  gratiam,  ut  diximus,  non  ex  8ub8tantia  P^- 
tris.  Ac  per  hoc  dici  posset,  ita  vera  ejus  earo  est 
quamsumimus,  idest,  pergratiam  ligurationis,  noa 
per  substantiam  carnis ;  et  de  sanguine  similiter. 
Quod  si  doctor  egregiussensissetynihilampliusad' 
didisset.  Quid  enim  necessarium  erataddere,  qaod 
huic  sensui  tam  evidentissime  contrarium  esset? 
Nunc  vero  tam  diligcntissime  addita  det^rminatio 
diccntis:«  Non  sicutcseteri  homines  pergratiam.  »Ct 
ne  qua  forte  hic  erroris  Hubccula  remaneret  sub- 
jungentis, «  sod  quasi  filiusper  naturam. »  Etnehoc 
etiam  obscurum  viderctur,  expressius  exponeotis, 
id  est,  ex  substantia  Patris :  hifi  (inquam)  omoibus 
tam  diligentissimis  determinationibus ;  subjao- 
gendo,  » ita  vera  ejus  caro  est  quam  sumimus,et  ve- 
rus  ejussanguisestquem  potamus,  >omnes  adTeJ*- 
sariorum  calumniosas  argumentaliones  excludil, 
et  carnem  Christi  et  sanguinem  substantive  esse, 
quod  sumimus  et  potamus,  ostendit.  Quare  si  con- 
tra  teipsum  non  disputas,  obeate  Ambrosi,  ab  hac 
fide  non  dissentis.  Si  autem  non  dissentis  te  utique 
quam  Bercngarium  satius  est  imitari. 

Vidisti  plane  quid  nobilissimus  doctor  hocin  loco 
de  sacramentis  altarisabsqueuUovelaminesentiat. 
Attende  jam  quam  hreviter  quid  etiam  in  alio  loco 
ejusdem  libri  dicat  :<  Quid  argumentis,  inquit,uti- 
mur  ?  Suis  utamur  exemplis^incarnationisque  exem- 
plo  astruamus  mysterii  veritatem.  Liquetquod  prse* 
ter  naturse  ordinem  Virgo  generavil  et  hoc  quod 
conficimus  corpus,  ex  Virgine  esi.  Qaid  quaens  aa- 


1473 


DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  VERITATE  LIBRI  TRES.-  LIB.  III. 


1474 


turee  ordinom  in  Christi  corpore,  cum  prseter  natu- 
ram  sltipseChristuR  partus  exVirgine?nQuid  melius, 
quseso,  quid  apertiuH  dictum  quajris?  Si  enim  sa- 
cramenta  altaris  umbra  tantum  et  figura  Dominici 
coi*poris  essent,  quid  hic  praBtcr  naturam  fleret, 
cum  petra  non  prceter  naturam,  sed  potius  propter 
naturam  su8b  stabilitatis,  et  agnus  non  prseter  natu- 
ram,sedpersuamnaturam,  id  est,  perinnocentiam, 
et  similiter  csetera  Christum  figurent?  Longum  est 
si  cuncta,  quse  ex  beato  Ambrosio  contra  Berenga- 
rium  posBumus  adhibere  testimonia,  disseramus. 
Jam  ad  alios  auctores  transeundum  est. 

Sauetissimuspapa,  Leo  antiquissimus,  omni  Ec- 
clesisQ  Dei  venerabilis,  dixit  in  quodam  sermone 
(De  jejunioseptimi mensis):^  SicsacrcB  mensa^com- 
municare  debetis»  ut  nihil  prorsus  de  veritate  cor- 
poris  Christi  et  sanguinis  ambigatis.  Iloceuim  ore 
sumitur,  quod  fide  creditur.  Et  frustra  ab  illis 
amen  respondetur^a  quibus  contra  idquod  accipitur 
dispututur.  • 

Beatus  quoque  Cyrillus  cum  ducentis  episcopisin 
KphesinasynodOy  quam  bealus  Gregorius  tanquam 
unum  ex  quatuor  Evangeliis  suscipiendam  asserit, 
sicait:  «  Ad  benedictiones  mysticas  accedimus»  et 
^  sanctificamur,  participes  sancti  corporisetpretiosi 
sanguinis,  Cristi  omnium  nostrum  Hedemptoris 
efTecti  :  non  ut  communem  carnem  percipientes, 
quod  absit !  nec  ut  viri  sanctiflcati  et  verbo  con- 
juncti  secundum  dignitatis  unitatem,  aut  sicut  di- 
vinam  possidentis  habitationem  ;  sed  vere  vivifica- 
tricem,  et  ipsius  verbi  propriam  factam.  Vita  enim 
naturaliter  ut  Deus  existens,  (quia)  qui  cidem  pro- 
priee  carni  nnitus  est,  viviflcatricem  eam  esse  pro- 
fessus  est.  Et  ideo  quamvis  dicat :  Nisi  mdnduca- 
veritis  carnem  iilii  hominis  (Joan,  vi),  non  tamen 
eam  ut  hominis  unius  ex  nobis  existimare  debemus. 
Quomodo  enim  juxta  naturam  suam  vivificatrix  esse 
poteritcaro  hominis?  Sed  profitemur  vere  propriam 
ejus  factam  :  qui  propter  nos  filius  hominis  et 
factus  est  et  vocatus. » Et  iterum :  «Si  quis  non  con- 
fitetur  carnem  Domini  vivificatricem  esse  et  pro- 
priam  ipsius  Verbi  Dei  Patris,  sed  vehit  alterius 
prseter  ipsum  conjuucti  eidem  per  dignitatem,  aut 
quasidlvinam  habentis  habitationem  ac  nonpotius 
vivificatricem  esse,  quia  facta  est  propria  verbi  vi- 
vificare  valentis,  anathema  sit.  «  Sed  ducentorum 
istorum  pontificum  anathema  Berengarius  non 
metuit,  qui  suum  proprium  anathema  quod  ipse 
sacramento  RomsB  fecit  proprio  ore,  et  proposuit 
el  adjecit,  tanquam  proprium  gladium  furiosus  in- 
currit. 

BeatusqaoqueGregoriusinhomiliisi/jErao^cap. 
58)  ait  :  Quid  namque  sit  sanguis  Agni,  non  jam 
audiendo,sed  bibendo  didicistis.  Qui  sanguis  supcr 
utrumque  postem  ponitur,  quando  non  solum  ore 
corporis,  sed  ctiam  ore  cordis  hauritur.  »  Idem  in 
libro  Dialogorum  ultimo.  t  HsBcnamque,  ait,  singu- 
lariter  victima,  ab  flBtemo  interitu  animam  salvat, 
quae  illam  nobis  Unigeniti  mortem  per  mysterium 


H  reparat.  Qiii  licet  surgens  a  mortuis  jam  non  mo" 
ritur,  et  mors  lUi  ultra  non  dominabitur  (Bom,  vi), 
tamon  in  seipso  immortaliler  atque  incorruptibiliter 
vivens,  pro  nobis  iterum  in  hoc  mysterio  sacrce 
oblationis  immolotur.  Ejus  quippe  ibi  corpus  su- 
mitur,  ejus  caro  in  populi  salutem  partilur.  EJjus 
sanguis  non  jam  in  manus  infidolium,  scd  in  ora 
fidelium  fundilur.  Ilinc  ergo  pensemus,  quale  pro 
nobis  hocsncrificium  sit,  quod  proabsolutione  no- 
stra  passionem  unigeniti  filii  scmper  imitatur.Quis 
enim  fidelium  habere  dubium  possit  in  ipsa  immo- 
lationis  hora,  ad  sacerdotis  vocem  cobIos  aperiri, 
in  illo  Jesu  Christi  mysterio  ongelornm  choros 
adcsse;  summis  ima  socinri,  terrona  co^Iestibus 
jungi,  unum  quid  ex  \isibilibus  atquc  invisibilibus 

Q  fieri?  »  Quapropter  jam  nunc  sibi  ponant  umbratici 
isti  silentium,  quibus  tot  tnntique  auctores  incon- 
tradicibiliauctoritate  resistunt.  Considerent  etiam 
atquc  etiam,  quid  in  multis  locis  sanctus  Hiero- 
nymus,  quid  Isidorus,  quid  Beda,  sed  et  omnes 
doctores  praecipui,  tamGraeciquam  Lntini,  de  cor- 
pore  Domini  doceant,  atque  errori  suo,  tot  ceden- 
tcs  tantisque  doctoribus,  finem  ponant.  Non  enim 
omnia  discutore  proptertaedium  longi  operis  debe- 
mus,  cum  iis  quae  discussimus  rationabiliter  con- 
tradici  non  possit. 

Beatissimum  tamen  Hilarium  Pictaviensem  pon- 
tificem,  fideipene  suotempore  singularem  colum- 
nam,  sanctissimiMnrtiniinstitutorem,  a  beato  quo* 
queAugustino,C8Bterisqueposteris  doctoribus,  nec 
non  et  ab   omni   Ecclesia   Dei   summa   devotione 

C  susceplum,  ad  medium  volo  deducere.  Commodis- 
simum  namque  reor  foreut  quid  etiamhicmirabilis 
disputator,  de  eucharistia  Domini  in  libro  octavo. 
De  Tnnitate  sentiat,  subliliter  attendamus.  Conlra 
Arianos  quippe  disputan8,ut  substantialiter  Patrem 
esse  im  Filio  demonstraret,  ipsum  Filium  in  nobis 
substantialiter  esse  pcr  eucharistiam  probavit  hoc 
modo : «  Eos  nunc,inquit,qui  inter  Patrcm  et  Filium 
voluntatis  ingerunt  unitatem,  interrogo  utrumne 
per  naturcB  veritatem  hodie  Christus  in  nobis  sit, 
an  per  concordiam  voluntotis?  Si  enim  vere  Ver- 
bum  caro  factum  est,  et  vere  nos  Verbum  car- 
nem  factumciboDominicosumimus;  quomodo  non 
naturaliter  manere  in  nobis  existimandus  est,  qui 
et  naturam  carnis  nostrsB  jam  inseparabilem  sibi 

D  homo  natus  assumpsit,  et  naturam  carnis  susb  ad 
naturam  seternitatis  sub  sacramento  nobis  commu- 
nicandGB  carnis  admiscuit?  Ita  enim  omnes  unum 
sumus;  quia  et  in  (^hristo  Pater  est,  et  Christus  in 
nobis  est,  Quisquis  ergo  Patrem  naturaliter  in 
Christo  negabit,  neget  prius  non  naturaliter  vel  se 
in  Christo,vel  Christum  sibi  inesse;  quia  in  Christo 
Pater,  et  Christus  in  nobis,  unum  in  his  esse  nos 
faciunt.  Si  vere  igitur  carnem  corporis  nostri 
Christus  assumpsit,et  vere  homo  ille  qui  ex  Maria 
natus  fuitChristus  est,  nosque  vere  sub  mysterio 
camem  corporis  sui  sumimus,  et  per  hoc  unus  eri« 
mus  quia  Pater  in  eo  estf  et  ille  in  nobis  :  quo^ 


1475 


GUITMUNDI  ARCHIEP18C.  AVERSANI. 


1476 


k 


modo  voluntatis  unitas  asseritur,  cum  naturalis  per  ^ 
sacramentum  proprietas  perfectae  sit  sacramentum 
unitatis  ?  Non  est  humano  aut  saeculi  sensu  in  Dei 
rebus  loquendum  :  neque  per  violentiam  atque  im- 
prudenlem  prsedicationem  coelestium  dictorum  asa- 
nitate  aliense  atque  impiae  intelligentiseextorquenda 
perversitas  est.  Quee  scripta  sunt  legamus,  et  quse 
legerimus  intelligamus,  et  tum  perfectae  fidei  officio 
fungemur.  De  naturali  enim  in  nobis  Christi  veri- 
tate  quee  dicimus,  nisi  ab  eo  didicimus,  stulte  ai- 
que  impie  dicimus.  Ipse  enim  ait  :  Caro  mea  vere 
esi  escdf  et  sanguis  meus  vere  est  potus.  Qui  edit 
caraem  meam,  et  bibit  sanguinem  meum^inmema- 
net  et  ego  in  co  (Joen.  vi).^De  veritate  carnis  et 
sanguinis  non  est  relictus  ambigendi  locus.  Nunc 
enim  et  ipsius  Domini  professione,  et  fide  nostra  B 
vere  caro  esti  et  vere  sanguis  est,  et  haec  accepta 
atque  hausta  id  efficiunt,  ut  et  nos  in  Christo  et 
Ghristus  in  nobis  sit.  Anne  hoc  veritas  non  est? 
Contingat  plane  iis  verum  non  esse,  qui  Christum 
Jesum  verum  essc  Deum  negant.Est  ergo  in  no- 
bis  ipse  per  carnem,  et  sumus  in  eo,dum  secundum 
hoc  quod  sumus  ipse  est  (hoc  quod  nos  sumus  in 
Deo  cst).  Quam  (quod)  autem  in  eo  per  sacramen- 
tum  communicatse  carnis  et  sanguinis  simus,  ipse 
testatur,  dicens  :  Et  hic  mundus  jam  me  non  videt, 
vos  autem  me  videtis,  quoniam  ogo  vivo,  et  vos 
vivetis.  lu  illa  die  vos  cognoscetis,  quoniam  ego  in 
Palre  meo  etvos  in  me,  et  ego  in  wohiB  (Joan.  xiv). 
Si  voluntatis  tantum  unitatem  intelligi  vellet, 
cur  gradum  quemdam  atque  ordinem  consum- 
mandsB  unitatis  exposuit,  nisi  ut  cum  ille  in  Patre  ^ 
per  naturam  divinitatis  esset,  nos  contra  in  eo  per 
corporalcm  ejusnativitatem,  etille  rursum  in  nobis 
per  sacramentorum  ejus  inesse  mysterium  crede- 
retur :  ac  si  perfecta  per  Mediatorem  unitas  doce- 
retur,  cum  nobis  in  se  manentibus  ipse  maneret  in 
Patre,  et  in  Patre  manens,  maneret  in  nobis,  et  ita 
ad  unitatem  Patris  proficeremus,  cum  qui  in  oo 
naturaliter  inest,  nos  quoque  in  eo  naturalitor 
inessemus,  ipso  in  nobis  naturaliter  permanente. 
Quam  (quod)  autem  naturalis  in  nobis  heec  unitas 
sit,  ipse  attestatus  est  :  Qui  edit  carnem  meam^  et 
bibit  sanguinem  meum^  in  me  manet  et  ego  in  eo 
{Joan.  vi)  Non  enim  quis  in  co  (in  se)  erit,  nisi 
in  quo  ipse  fuerit :  ejus  tantum  ipse  assumptam 
habens  carnem,  qui  suam  sumpserit.  Perfectae  au- 
tem  hujus  unitatis  sacramentum  superius  jam  do-  ^ 
cuerat,  dicens  :  Sicutme  misit  vivus  Pater,  et  ego 
vivo  per  Patrem  :  et  qm  manducat  meam  carnem^ 
et  ipse  vivet  per  me  {Ibid.).\iyii  ergo  per  Patrem  ; 
etquomodo  per  Patrem  vivit,eodem  modonosper 
carnem  ejus  vivimus.  Omnis  enim  comparatio  ad 
intelligentise  formam  preesumitur,  ut  id  dequo  agi- 
tur  secundum  propositum  exemplum  assequamur. 
Haec  ergo  vitae  nostrse  causa  est,  quod  in  nobis 
carnalibus  manentem  per  carnem  Chribtum  habe- 
mus;  victuris  nobis  per  eum  ea  conditione,  qua 
vivitilleperPatrem.  Si  ergonos  naturaliter  secun- 


dum  camem  per  eumvivimus,  idest,  naturam  snae 
carnis  adepti,  quomodo  non  naturaliter  secundum 
spiritum  in  se  Patrem  hebeat,  cum  vivat  ipse  per 
Patrem?»  Hoctotum  ex  pradicto  B.  Hilarii  libro  se- 
riatim  hic  ideo  interponere  volui,  ut  perspecla  at- 
tentius  totius  disputationis  hujus  ratio,  quid  de 
veritate  Dominici  corporis,  quoddealtari  sumimus, 
beatussentiat  Hilarius,  invariabili  ceKitudine  nos 
perdoceat.  Probat  namque  disputator  mirabilis, 
quia  Pater  nuturaliter  est  in  Filio,  id  est,  8ubstan- 
tialiter.  Aliter  enim  istud  naturaliter  aon  debet  in- 
telligi.  Nam  de  substantiali  unitate  Patris  et  Filii 
totacontra  Arianosqusestio  versabatur.  Nec  dispu- 
tator  peritissimus  tantopere  illud  probaret,  nisi  in 
quaestione  esset.  id  autem  per  hoc  probat,  quia 
naturaliter,  id  est,  substantialiter  ipse  Filius  est  io 
nobis.  Non  enim  et  istud  naturaliteralio  modo  intel- 
ligidebet.  Nam  sialio  modointelligeretur  tota  ipsa 
disputatio  vacillaret.  Quomodo  enim  nostra  cum 
Christo  unitas  si  subslantialis  non  esset,  Patriset 
Christi  unitatem  substantialemprobaret?  cum  sibi 
hinc  magis  Ariani  argumentum  econtra  confice- 
rent,  eo  quod  sicut  nostra  cum  Christo  unitas,  quae 
ad  probandam  Patris  et  Filii  unitatem  aflertur,  sub- 
stantial  is  non  esset,  ita  inter  Patrem  et  Filium 
consequenter  intelligi  oportere  confirmarent,  hujus 
ipsius  auctoritate  nitentes,  qui  ait  :  Omnis  enim 
comparatio  ad  intelligentiee  formam  prsBsumitur,  at 
id  de  quo  agitur,  secundum  propositum  exemplum 
assequamur.  Constat  ergo  et  dispulationis  ratiooe 
etejusdem  \iri  auctoritatecogente,  quia  naturaiiler 
hic  pro  substantialiter  est  accipiendum.Ex  hoc  igi- 
tur  disputator  egregius  hujusmodi  conficit  syllogis- 
mum  :  Si  Christus  in  nobis  est  naturaliter,  id  est, 
substantialiter,  non  tantum  per  concordi^iu  volunta- 
tis;  etPater  in  Christo  naturaliter,  id  est,  substan- 
tialiter,  non  tantum  per  concordiam  voluntatis. 
Hancpropositionemassumptio  comitatur,ab  antece- 
denti  hoc  modo :  Est  autem  Christus  naturaliter,  id 
estySubstantialiterin  nobis,  non  tantum  per  concor- 
diam  voluntatis.  Quam  assumptionem  mirabili  pe- 
ritia  disputandi  interrogando  maluit  ponere,  tan- 
quam  responsionem  interrogatione  extorquens, 
cum  ait :  «Eos  nunc  qui  inter  Patremet  Filium  vo- 
luntatis  ingerunt  unitatem  interrogo  utrumne  per 
naturee  veritatem  hodie  Christus  in  nobis  sit,  an 
per  concordiam  voluntatis?  »  Deinde  hujus  assum- 
ptionisprobatio :  «Si  enim  vere  Verbumcaro  factum 
est,  et  vere  nos  Verbum  camem  facium  cibo 
Dominico  sumimus; »  quomodo  non  naturaliter  ma- 
nere  in  nobis  existimandus  est  qui  et  naturam  car? 
nis  nostrae  Jam  inseparabilem  sibi  homo  natus 
assumpsit,  et  naturam  carnis  suae  ad  naturam 
8Bternitatis  (subauditur  contentam  sub  sacramento) 
nobis  communicandae  carnis  admiscuit?  Et  csetera 
quaesequuntur  idipsum  inculcant.  Etquasi  qusere- 
re8:Quomodo  scio  quod  Verbum  caraem  factom 
cibo  Dominico  sumimus,  vel  quod  naiuram  sne 
carnis  8ub  sacramento  nobisoonunamoand»  camis 


1477 


DE  CORPORIS  ET  SANG  DOMINI  VERITATE  LIBRl  TRES.  —  LlB.  III 


1478 


admiscuit?  «  De  veritate,  inquil,  carnis  et  sangui-  A.  enim  per  hoc   quod  nos  Verbum    carnem  factum 


nis  non  est  relictusambigendi  locus.»  Quareautem 
non  est  relictus  ambigcndi  locus,  consequenter 
probat,  dicens: «  Nunc  enim  e!  ipsius  Domini  pro- 
fessione  et  fide  nostra ,  verc  caro  est  et  sanguis 
est.  t  Quomodo  et  ipsius  Domini  professione  et 
nostra  fide  vere  caro  est,  et  vere  sanguis  est,  jam 
hic  proxime  proemojistraverat  dicendo  :  «  Non  est 
hnmano  aut  saeculi  sensu  inDeirebus  loquendum, 
nequc  per  violentiam  atque  imprudentem  prajdica- 
tioncm  co^Iestium  dictorum  a  snnitatc  aliense  atque 
impisB  intelligentisB  extorquenda  perversitas  est.  » 
Quae  scripta  sunt  legamus,  et  quae  legerimus  intel- 
ligamus,  ettum  perfectaj  fidei  officio  fungemur.  De 
naturali  enim  in  nobisChristiveritatequaedicimus, 


cibo  Dominico  sumimusprobatur,  quia  Christusin 
nobis  substantialiler  est,  sic  in  hoc  cibo  umbra 
tantom  Ghristi ,  et  non  subslantia  Christi  est?  Aut 
quomodo  hxc  acceptaatque  hausta  id  efficere  pos- 
sunt,  ut  Christus  in  nobis  fit  substantive,  si  in  eis 
ipsis  non  est  nisi  umbratice?  Quomodo,  inquam  , 
si  nos  Verbum  carnem  factum  cibo  sumimus,  per 
hoc  consequcns  est  ut  in  nobis  subslantialiter 
maneatChristus?  Quae  esthujus  probationis  neces 
sitas?  qujB  consequentia?  Nulla  quippe  necessitas 
ost,  nulla  consequentia,  ut  ubi  est  alicujus  rei 
figura,  sit  consequentcrejusdem  rei  substantia.  Si 
enim  cuivis  dicerem  :  Inhocparietc  est  substantia 
tua,    quia   ibi  est   imago  tua,  nonne  mo   diceret 


nisi  abeodidicimus,   stuUe  atque  impie  dicimus.  B  insanire?Sed  necquisquam  omnino  dixerit  quando 


Ipse  euim  ait  :  Caro  mea  vere  est  esca^  et  sanguis 
meus  verc  estpolus,  Qui  edit  aarnein  ineazn,  etbibit 
sanguinem  meum^  in  me  manet  et  ego  in  eo  (Joan, 
vi).  Hic  sane  interrogare  placet  :  Qui  sunt  qui  in 
his  rebus  Dei,  humano  aut  sseculi  sensu  loquuntur? 
Nonne  illi,  qui,  clausis  internis  luminibus,  secun- 
dum  sensus  exteriores  huic  sseculo  congruos,  de 
myteriis  coelestibus  raliocinanturl  Qui  sunt ,  in- 
quam,  qui  violenter  extorquent  impiam  intelligen- 
tiam  coelestium  dictorum  ?  Illine,  qui  ea  quse  scri- 
pta  sunt;  sicut  jubet  HilariuS;  legunt,  et  sicut 
legunt  simpliciter  absque  plane  ulla  adjectione  sua 
intelligunt;  an  illi  qui  vexantes  Scripturam  quod 
illa  sonat.  respuunt,  etfigurationes  quasdameipro 


edebatur  agnus  legalis ,  ut  ibi  esset  consequenter 
substantia  Christi,  cum  ille  agnus  umbra  esset  et 
figura  Christi.Quis  vero  audeat  dicere,cum  serpen- 
tem  a»ncum  Moyses  in  deserto  suspenderet  {Num, 
xxi),  quod  ibi  substantiam  Christi  suspenderet  cum 
substantiam  Christi  in  ligno  suspendendi  serpens 
ille  aeneus  figuraret?  (Joan.  in)  Quocircasi  assum- 
ptio  Hilarii,qua  dicitur  quod  substantialiter  in  nobis 
estChristus,per  hocrata  essemonstratur,quodnos 
carnem  et  sanguinem  Christi  cibo  Dominico  sumi- 
nrus,  quse  accepta  alque  hausta  id  efficiunt ,  ut  et 
Christus  in  nobis,  et  nos  naturaliter  unum  simus  in 
Christo,  naturam  sua)  carnis  adcpti,  nulla  autem 
consequentia,  ut  ostendimus  assumptioillapcr  hon 


arbitrio  sui  cordis  imponunt  ?  Illi  certe  non  eam  ^  probari  potest,  nisi  in  cibo  Dominico  sit  veresub- 


extorquent,  non  ei  violenti  sunt,  qui  simpliciter, 
sicut  eam  legunt,  intclligunt.  Illiigiturjudiciobeati 
Hilarii  hic  verba  Salvatoris  perverse  atque  impie 
intelligunt  qui.  simplici  intellectu  contempto,  ad 
figuras,  addendo  quod  sibi  placet,  ea  trajiciunt.  Ex 
his  ergoverbisDominiciscuni  probasset,  quia  nos 
Verbum  carnem  factum  vere  cibo  Dominico  su- 
mimus,  »  ad  assumptionem  syllogismi  sui  reverti- 
tur,  et  quomodo  hoc  non  tantum  concorditer,  sed 
etiam  substantialiter  sit  Christus  in  nobis  exsequi- 
tur,  dicens  :  «  Et  heec  rcceptia  atque  hausta  id 
efficiunt  ut  et  nos  in  Christo,  et  Christus  in  nobis 
sit.  Anne  hoc  veritas  non  est?  Gontingat  plane  iis 
verum  non  esse,  qui  Christum  Jesum  verum  esse 


stantia  corporis  et  sanguinis  Ghristi  :  manifestum 
est  quoniam  prudentissimus  argumentator  Hilarias, 
qui  suam  assumptionemper  hoc  confirmare  Voluit, 
substantiam  corporis  et  sanguinis  Domini  nos  in 
cibo  Dominico  sumere ,  non  umbram  et  figuram 
tantum,  ut  umbratici  isti  male  somniant,  credidit. 
Ut  autem  vis  totius  disputationis  quam  brevissime 
sub  oculis  reponatur ,  aut  umbratice  credidit  bea- 
tissimus  Hilarius  nos  comedcre  Verbum  carnem 
factum,  aut  substantive.  Sed  si  umbratice  credidis- 
set,  nunquam  hoc  disputator egregius  ad  probandum 
quod  Christus  in  nobis  substantialiter  est,  attulisset, 
cum  nihil  sibi,  scd  potius  adversariis  prodesset. 
neque  hoc  quod  intendebat  ullo  modo  exindeconfici 


Deum  negant.  «Ad  hoc  ipsum  caetera  quoque  refe-  '^  sed  potius  econtrario,  quod  Christus  in  nobis  non 

sit  substantialiter  quam  faeillime  et  ipse  et  quivis 
mediocriter  erudilus  cernero  posset.  Quoniam  igi- 
tur  vir  eruditissimus  ad  probandum  assumptionem 
suamid  attulit,  nonumbratice  naturam  carnisChris- 
tianoscpmederecrediditCrediditigitursubstantive. 
Hujus  sanelibrisancti  HilariibeatusAugustinus 
in  suo  libro  De  trinitate  cum  magna  veneratione 
mentionem  facit.Undepalamestquia  disputationem 
hanc  rcprchensibilem  non  judicavit.Palam  ergo  et 
illud,  quia  ejusdem  fidei  fuit.  Quapropter beatissimi 
et  doctissimi  viri  Hilarii  disputatio  apud  omnes 
fideles  valeat,  umbraticorum  stultissima  garrulitas 
penitus  obmutescQt. 


runtur,  quae  usquo  ad  conclusionem  inferuntur. 
Deinde  jam  ad  conclusionem  fidenter  acccdit  assum- 
ptionem  cum  sua  probatione  satis  artificiose  bre- 
vissime  repctendo,  hoc  modo : «  Si  ergo  nos  natura- 
liter  secundum  carnem  per  eum  vivimus,  id  est, 
naturam  suiu  carnis  adepti,  quomodo  non  naturali 
secundum  spiritum  in  se  Patreinhabeat,  cum  vivat 
ipse  per  Palrem?  » 

Hunc  ergo  beali  Hilarii  syllogismum  umbratici 
nostri,  si  valent,  evadant.  Advertileenim,  o  umbra- 
tici,  quia  per  hunc  cibum  sumptum  probat  in  uobis, 
substantialiter  esseChristum.Cum  ergo  hunc  cibum 
8umimuS|  substantiam  Christi  sumimus.  Quomodo 


1479 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI 


2480 


Non  solum  pracdictis  auctoritatibus,  sed  et  multis 
quoque  miraculis  evidentissimis^rationabilitercon- 
futantur.  Quod  si  miracula  non  recipiunt,  hostes 
Ecclesise se  declarant.Ecclesia  euim  miraculis  quam 
maximo   et  propagata   estet  kdulta.  Quid  deniquo 
estaliud  mirucula  cassare,nisi  Ecclesiam,quantum 
in  se  est,  auferre  ?   Eisdem  quippe  arlibus  (ut  ait 
quidam)  quihus   pnrtum  est  imperium,   retinetur. 
Quapropter   Ecclesiae    hostes   sese,   ot   non  filios 
astruunt,  si   ejus  miracula  accipere  nolunt.  Quid 
autemstultius,  quid  vecordius  quam  evacuare  mi- 
racula,   cum  nulla  omnino  res  sine  miraculo  fiat  ? 
Utinam  isti    vaniloqui,  nec  seipsos  aliquid  loqui, 
dum  impudenter  jactitant  talia,  credereut,  quoniam 
hoc  ipsum  quod  loqui  possunt,  hoc  ipsum  etiam 
omnino  quod  sunt,  non  nisi  ex  divino  miraculo  estl 
Sed  sunt  qui  miracula  se  non   respuere   quidem 
respondeant  ;Iibros  vero  in  quibus  ea  legunturapo- 
cryphos  asseverent.  0  iniqua   licentia!  Quos  Ec- 
clesia  Dei  in  fedilicationem  sui  per  totum  orbom 
tantis  temporibus  sub  tantis   doctoribus    legit  et 
legendos  tradidit,  hoc  pauculi  minus  docti  et  ani- 
males,  nullo  rationis  intuitu,  nisi  tantum  quia  non 
placent  eis,  apocryphos  dicunt,  et  qui  paganorum 
libenter  historias  amplectuntur,  Christianas  histo- 
rias  quas  tolus  amplectitur  mundus,  assare  labo- 
rant.  Sed  et  hoc  ipso  quod  eis   non  placet,  quod 
universali  Ecclesiae  placuit,  et  obstinate  respuunt 
quod  libenter  illa  recepit,  non  pacificos  ejus  filios 
sed  inimicos  manifestos  se  probant.  Quapropter  qui 
se  filios  Ecclesiee  vel  dici  desiderant,  libros  quos 
illa  recipit,  non  recusent.  Qua  ratione  enim  Vitam 
beati  Gregorii   quilibet   Christianus  apocrypham 
dicat,  quam  attestante   Roma  editam,  tot  sanctis- 
simi,  doctissimique  Romani  pontifices  nuUo  disso- 
nante,  hactenus  probavcrunt,  eorumque  auctorita- 
tem  secutcB  tot  Ecclesiae,  cuncto  populo  Christiano 
consonante,   nunc   usque  susceperunt?  In  eadem 
sane  Vita  scriptum  est  quod  beatissimus  idem  papa 
Gregoriu8,pr8BsentepopuIo  Homano,  cuidammatri- 
familias,  cum  communicatura  risisset,    Dominici 
corporis  portionem  subtraxerit,  quam  in  ara  repo- 
sitam     communi     mox     prece   Deum    fusa ,    ad 
instruendam  de  veritateDominicsecarnis  matronas, 
seu    etiam   populi   fidem,    coram  omni   populoin 
specie  verse  carnis,  quasi  digiti  auricularis  osten- 
derit.  Cumque  mulior,  jam  fidelior,  propter  horro- 
rem  carnis  communicare  trepidaret,  cunctis  iterum 
Domini   misericordiam   pro  illa  suppliciter  implo- 
rantibus,  eamdem  ei  particulam  papa  in  consueta 
panis  specie  reporrexerit. 

lllud  etiam  miraculum  quod  in  Vitis  Patrum  le- 
gitur,  licet  Berengarius  oderit,  quia  tamen  opitu- 
lante  Domino  aliis  proderit,  vel  tenuiter  memoro, 
ubi  videlicet  abbas  Daniel  narrat  senem  quemdam 
decorpore  Dominierrorem  simpliciterpassum,cum 
Dominum  pro  dubitatione  hac  removenda  multis 
precibuB  exorasset ,  angelum  Dei  super  aram , 
^acrificii  hora,  vidisse  puerum  immolantem,8ibique 


^  ad  communionem  accedenti  ejusdempueriparticu- 
lam  porrigentem.  Sed  cum  ille  nimium  exterritus 
sumere  tripidarct,  multis  lacrymis  speciem  panis, 
fide  jam  solidatus,  obtinuit.  Sed  quem  movere  in 
admirationem  et  laudem  divinae  bonitatis  non  de- 
beant  niagni  Patris  nostri  gesfa  Basilii,  inter  cujus 
manus  Judaeus  in  medio  frequentis  latitans  populi, 
sncrificii  tempore  partiri  puernlum  vidit,  exclaroa- 
vit,  et  propterea  baptizatus  est?  Multa  quoque 
hujusmodi  aliaet  nostri  temporis,  et  antiqui  narniri 
possunt,  a  quibus  supersedeo.  Nam  etcatholicos 
breviter  commonuisse  de  miraculis  sufficit,  et 
hsBrcticos  plurima  talium  narratione  prosequi  for- 
tassenou  proficit.  Gesta  namque  sanctorum  Patnim 
protervo  ore  dilacerant,  nec  ea  quse  de  his  scripta 
sunt,  vel  dicuntur,  diligunt,  quibus  se  in  credendo 

Q  similes  non  novere.  Sed  quid  mirum,  si  Patrum 
historias  Berengariusetsui  despiciuat  qui  Evange- 
Ho  etiam  contradicunt,  dicentes  nuUatenus  dcbere 
credi  quod  ibi  legitur  intrasse  ad  discipulos  Domi- 
num  Jesum  januis  clausis  (Joan.  xx).  Ad  hoc  ta- 
men  haec  narrasse  me  contra  eos  proficit,  quia 
quidquid  exterius  garriant,  conscicntia  tamen  eo- 
rum  ad  seipsam  rediens  concutitur  et  marcescit. 
Dumque  attendimusquam  favorabiliterubiquetanto 
tempore  mundus  ista  susceperit,  quae  fuerit  hacte- 
nus  catholica  fides  de  corpore  Domini  latere  non 
potest.  Tanti  quippe  temporis  summe  docti  sancti- 
que  pontifices,  eruditi  religiosique  abbates,  mona- 
chi,clerici,  universusque  populus  Dei,  si  contraria 
rectae  fidei  ista  cognoverant,  quaro  non  damnave- 

Q  runt  ?  Quare  non  destruxerunt  ?Quare  vel  legi  non 
prohibuerunt  ?  Atqui  ipsi  ea  legerunt,  ipsi  dilexe- 
runt,  ipsi  ob  eedificationem  fidei  legenda  usqoe 
hodie  tradiderunt.  Omnes  favere,  nemo  auditus  est, 
nemo  lectus  cst  refragatus.  Non  igiturcontra  fidem 
rectam  osse  sentiebant.  Eamdem  igitur  fidem  de 
corpore  Domini  omnes  tenebant.  Aut  ergo  istis 
omnibus  umbratici  nostri  correcti  consentiant,  aat 
istos  omnes  contra  se  testes  irrefragabiles  damnandi 
persentiant.  Quapropter  nullum  amplius  habens  ra* 
tionis  confugium,  tantaque  nube  testium  pressa 
eorum  stultitia,  penitus  obmutescat.  (Uaudatur,  in- 
quam,  silentio  perpetualiter  umbratica  impietas, 
ubi  tot  prsecipuis  te&tibus,  tam  clara  voce  concla- 
mantibus  catholica  patet  veritas.  Quis  enim  hujus- 

^  modi  stultissimos  plane  et  impiissimos  dicere  dubi- 
tet,  qui  non  vereantur  Scripturas  sacras  ad  nutum 
suum  male  interpretando  corrumpere,  venerabiles 
aique  eruditissimos  tot  auctores  nihili  pendere,  in 
ea  re  nunc  conturbare  Ecclesiam  in  qua  cum  Aria- 
nis  immanissimis  hostibus  suis  noscitur  hahuisse 
pacem,  et  in  quo  ipsa  por  os  Hilarii  sui  contra 
eosdem  Arianos ,  veluti  argumento  ratissimo  so 
potuit  communire,  id  nunc  cum  omnium  Christia- 
norum  summa  pernicie  irrationabiliter  cassum 
ire?  Hsec  interim  contra  umbraticos  dicta  sunt. 

Nunc  contra  illos  habenda  est  ratio  qui,  Ecclesis 
rationibus  expugnati|  jamquidemnegare  Deqaeant 


1481 


DE  CORPORIS  DT  SANG.  DOMINI  LIBRI  TRES.  -   LIB.  III. 


1482 


snbstantiam  corporis  Christi  cibo  inesse  Dominico,  A  non  placel,  ut  corpus  suum  sine  aliquo  ipsilis  in- 


panem  tamen  ct  vinum  per  verba  Salvatoris  in 
carnem  ejus  et  sanguinem  verti  nequaquam  creden- 
tes,  sed  Ohristum  pani  et  vino  commiscentes,  tan- 
quam  subtiliori  ratione  heeresim  alteram  condide- 
runt.  Quos  quidem  alios  dico  quasi  alio  erroro 
detentos  :  nam  alias  idem  sunt.  Nam  primum  qui- 
dem  apud  quos  possunt,  quantumcunque  [tossunt, 
nihil  de  corpore  etsanguine  Dominisubstantialiter 
sacrameulis  inesse  contendunt,  sed  inde  (ut  dixi- 
mus)  pulsi,  confugere  malunt  ad  hanc  impietatcm, 
quam  sinceram  tenere  cum  aliis  hominibus  humili- 
ter  veritatem.  Cujus  vesanije  causam  proferunt 
hanc  :  Ut  per  panem  et  vinum,  inquiunt,  caro 
Chrisli  comedi  et  sanguis  portari  possit.  Scd  ut  quid 


commodo  dividatur,  exemplo  vocis  et  animee,  quae 
totaft  in  diversis  locis  esse  possunt),  iu  comedendo 
negaviinus  minui,  licetaltissimi  causa  mysterii,  quo 
et  ififidclibus  tanta  res  clauderetur  etfidelibus  utile 
exercitium  praebeatur,  id  videalurfieri.  Et  sicutisti 
negarc  nequeunt,  cum  uno  tempore  mille  missaa 
locis  divcrsissimis  celebrentur,  et  propter  diversos 
locos  corpus  Dominicum  vidcri  quasi  divisum,  et 
tamcn  nuUalenus  esse  divisum,namcum  in  singulis 
missis  totum  sit,  jam  non  esse  unum;  quare  simili- 
ter  concedere  non  possunt,  illud  in  uno  ore  propter 
exercitiiim  fidei,  et  quasi  divisum  sentiri,  nullam 
tamen  divisiouem  pati?  Vanissime  ergo  nefas  istud, 
attrectandi  scilicet  dentibus,  vel  minuendi  corpus 


ha  c  causam?  Quare  enim  per  se  sinc  corporis  g  Domini  metuunt,  cum  et  ipsnm  corpus  sit  attrecta- 


alterius  adjumento  caro  Domini  non  possit  comedi 
et  sanguis  potari?  Si  enim  carnis  et  sanguinis 
horrorem  metuunt,  cur  non  sufficit  Ecclesia)  ratio 
per  sanctum  Ambrosium  in  libro  De  sacramontis 
generaIiterrespondentis;rerum  quidem  substantias 
mutari,  sed  propter  horrorem,  priorem  saporem, 
colorenique  et  coetera  qutedam  accidentia  ad  sensus 
duntaxat  pertinentia  retineri  ?  Si  vero  respondent 
id  non  posse  fieri  ut  in  alio  videlicet  corporc  color 
et  sapor  alius  corporis  teneatur,  divinam  possumus 
eis  breviler  objoctare  potentiam.  Cui  si  concedunt, 
finem  faciant  qusestioni.  Sin  autem  derogant,  au- 
diantscriptum  :  Quia  omnifi  qwncnnquc  voluit  Do- 
iriinuSy  fecit  in  coilo  et  in  terra  (Psal.  cxiii),  et 
csetera  muUu  quae  jam  in  principio  hujus  opusculi 
contra  blasphemias  istorum  satis  abundcque  rc- 
spondimus.  Ut  tamen  et  exemplis  res  clareat,  di- 
gnentur  attendere  quod  de  manna  legitur  quoniam 
ad  nutum  comedentis  quorumlibet  in  eo  ciborum 
eonlinuo  sapor  allernabat.Ut  igitur  altioris  mystorii 
causas,  diviniqueconsilii  profundiorem  sapientiam 
(Sap.  vi),  in  quantum  mihi  exiguo  scire  conceditur 
sileam,  sicut  ibi  consulebatur  hominum  carnalium 
voluptati,  ita  et  hic  consulitur  infirmorum  necessi- 
tati,  et  qui  lunc  multorum  corporum  sapore  mutato 
rcmovebat  fastidium,  nunc  unius  corporis  sapore 
retenlo,  tollit  horrorem.  De  colore  quoque  et  caete- 
ris  hujusmodi  accidentibus  nonest  difficilis  ratio, 
cum  ipse  Dominus  se  per  diversas  legatur  species 
discipulis  dcmonstrasse,  et  nunc  eis  solitum  colo- 


bile ;  et  si  jam  sine  sui  incommodo  dividinon  potest, 
videri  quasi  diminutum  in  isto  sacramento  possit, 
cum  maneat  indivisibile.  Quapropter  cum  et  istae 
cau8a3  nihil  valennt,  nec  alias  ipsi  afierant,  quae 
insania  est  ut  Christum,  ut  ita  dixerim,  sua  aucto- 
ritate  impanent  ct  invinent?  Et  quidem  Christum 
incarnari  humanse  redemplionis  ratio  exposcebat 
quod  futuruni  prophetae  praedixcrunt,  factum  Chris- 
tus  ostcndit,  apostoli  praedicavorunt,  muudus  cre- 
didit.  At  impanari  vol  invinari  Christum  nulla  (sicut 
ostcndimns)  cxpctit  ratio,  nec  prophelae  praedixe- 
runt,  necChristus  ostendit,nec  apostoli  pra^dicave- 
runt,  nec  mundus,  exceptis  hispaucissimis  haereti- 
cis,  credidit. 

Unde  igitur  eos  malus  error  ista  persuasit?  Totus 
mundus  concinit,  sicut  anima  rationalis  et  caro 
unus  cst  homo,  ita  Deus  et  homo  unus  est  Chris- 
tus.  Ncmo  dicere  audet,  ita  Dcus  et  homo,  et  pa- 
nis  et  vinum,  unus  est  Christus.  Unde  igitur  istis 
ha3c  nova  companatio  ?  Quare  vel  Apostolus  non 
terruit  cos,  dloens  :  Si  quis  annuntiavorit  prvetor 
qunm  quod nnnuntia vitnus  vobis^anathema  sit !  (GaL 
i.)  Christum  enim  isti  impanatum  et  invinatum  an- 
nuntiant,  scd  hujusmodi  Christum  apostoli  non 
annuntiaverunt.Anathema  igitur  isti  apostolica  auc- 
toritate  mcurrunt.  Beatus  sane  Ambrosius,  in  libro 
Dcsacramentis  (Dpi72^s^eriis  initiandiSj  c.  9)  de  his 
copiose  disserens,  non  in  pane  et  vino  corpus  et 
sanguincm  Domini  laterc,  sed  panem  et  vinum  in 
corpus  el  sanguinem  Domini  commutari  docuit,  ita 


rcm  ostendisse,  nunc  ad  instar  solisct  nivis  trans-  l^  dicens  :  Si  igitur  tanta  vis  est  in  sermone  Domini 


(iguratum  rcsplenduisse  (Matth.  xvii),  nunc  se 
exhibuisse  tanquam  peregrinum  (Lwi.  xxiv),  nunc 
apparuisse  velut  hortulanum  (Joan.  xx),  aliquando 
speciem  exhibuisse  ministrantis,  aliquando  formam 
tenuisse  docentis. 

Quod  si  ad  illas  causas  refugiunt  quas  in  ore 
saepe  habere  solent;  quia  videlicet  nefas  sit  Chris- 
tum  dentibus  atteri,  nefas  sit  illum  dentibus  minui, 
hasutputoinprincipio  hujusopcrissufficientereva- 
cuavimus.  Nam  qui  post  rcsurrectionem  manibuset 
labiis,  (ut  dictum  est)  potuit  attrectari,  et  dentibus 
etiam  potest.  Eucharistiam  vero,(si  Ghrisloquidem 
Patrol.  CXLIX. 


Jesu  ut  inciperent  esse  quae  non  erant,  quanto 
magisoperaloriusest,  ut  sint  quae  erant  et  in  aliud 
commulentur?  Audis  igitur  quia  «inaliud  commu- 
tantur. »  Et  hoc  diligenter  nota,  quia  non  dixit,  ut 
sint  quod  crant,  sed  ut  ea  quae  erant  (inquit)  sint, 
sed  aliud  quam  erant.  Quod  videtur  sentire,  cum 
subjungit, « et  in  aliud  commutentur,  tanquam  suam 
comparationem  explicaret,  sic  :  Si  sermo  Domini 
Jesu  operatus  est,  utinciperent  essequaenon  erant, 
id  est,  ut  essent  res  ex  eo  quod  non  crant,  id  est, 
ex  nihilo,  quanto  magis  operatorius  est  ut  sint  quae 
erant,  id  est,  ut  sint  ista,  id  est,  corpus  et  sanguis 

47 


U83 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI 


1484 


ex  eis  quse  erant  nonexnihilo?  Alilerenimcompa-  A.  libus  sacramentis,  ubi  prsecipit  virtus,  rei  servit 


ratio  ista  recte  intelligi  non  potest.  Quse  igitur  erant, 
id  est,  panis  et  vinum  sunt;  sed  non  sunt  quod 
erant,  sed  in  aliud  commutata.  Et  hoc  est  quod  ait, 
ut  sint  quoB  crant;  et  ita  sint,  ut  non  in  se  sint,  sed 
inaliud  commutentur.  Hunc  sensumineodem  hbro 
idem  doctor  apertissime  ostendit,  dicens  :  Quantis 
igitur  utimur  exemplis  ut  probemus  non  hoc  esse 
quod  natura  formavit,  sed  quod  bonedictio  conse- 
cravit,  majoremque  vim  esse  benedictionis  quam 
naturse,  quia  benedictione  etiam  natura  ipsa  muta- 
tur.  Si  igitur  non  sunt  quod  natura  formavit,  non 
sunt  quod  erant,  id  est,  non  sunt  panis  et  vinum.  • 
Exsuperiori  igitur  sententia  el  exista,  clare  osten- 
ditur  quia  qua3  erant,  sunt,  id  cst,  non  de  nihilo  fit 


effectus.  Et  ut  ibi  novum  et  impossibile  non  debeat 
videri  quod  in  Chrisli  substantiam  terrena  et  mor- 
talia  commutantur,  teipsum  qui  jam  in  Chrislo  re- 
generalus  es,  attende,  el  reliqua.  Ecce  quomodo 
Pater  sanctissimus  doctorque  praecipuus  verbis 
paucissimis  haeresim  confutat  utramque.  Impana- 
tores  etenim  dcstruit,  dum  nequaquam  Christum  in 
pane  et  vino  latere,  sed  visibiles  creaturas,  id  est, 
panem  et  vinum,  in  substantiam  corporis  et  sangui- 
nis  Christi  converti,  et  iterum  lerrena  et  mortalia 
inChrislisubstantiam  commutari  dicit.  Umbraticjs 
quoque  nihilominus  dissipat,  dum  haec  converti  non 
in  quamlibet  creaturam,  sed  in  subslantiam  corpo- 
ris  et  sanguinis  Christi  confirmat.  Item  ipse,  nec 


hic  corpus  et  sanguis  Christi,  sed  de  his  quae  erant,  B  dubitet  quisquam,  ait,  primarias  creaturas  nutu  po- 


non  lamen  sunt  id  quod  erant,  quia  non  sunt  id 
quod  natura  formavit,  id  est,  non  sunt  panis  et  vi- 
num,  scd  in  aliud  commutantur,  et  sunt  id  quod 
bcnedictio  consecravit,  id  est,  corpus  et  sanguis, 
quia  bencdictione  ait,  natura  ipsa  mutatur. 

Etadhucattendc  doctorem  veritatis(AMBR.,  ibid), 
Quod  si  tantum,inquit,valuitsermo  Elioe  ut  ignem  de 
ccelo  deponeret  (///  Rog,  xviii),  non  valebit  Christi 
sermo,  ut  species  mulet  elementorum?  De  totius 
mundiopcribus  lehisli:  Quiaipscdixitetfacta,  sunty 
ipse mandavit  et  crcatasunt  fPsa/.xxn).Sermo  ergo 
Christi  qui  potuit  ex  nihilo  facere  quod  non  crat, 
non  potest  ea  quae  sunt  in  id  mutare  quod  non  erant? 
Non  enim  minus  est  novas  i  ebus  dare  quam  mutare 


tentise,  praesentia  majestatis,  in  Dominici  corporis 
transire  posse  naturam.  Et  iterum  :  Quando  bene- 
dicendae  verbis  coelestibus  creaturse  sacrisaltaribus 
imponuntur,  antequam  invocatione  summi  nominis 
consecrentur,  substantia  iUic  est  panis  et  vini;  post 
verba  autemChristi,  corpus  et  sanguis  est  Christi. 
Quid  est  autem  mirum,  si  ea  quae  verbo  potuit 
creare,  verbo  possit  creata  convcrtern?  Imo  jam 
minoris  videtur  esse  mii^aculi;  si  id  quod  ex  nihilo 
agoscilur,  condidisse,  jam  conditum  in  melius  va- 
leat  commutare.  Quid  apei*tius?  Quid  expressius? 
Haec  non  hahent  populi  quia  nihil  unquam  manife- 
stius  ab  homine  potest  dici.  In  quodam  missali 
Hispano,  quod  dicunt  sanctum  dictasse  Isidorum, 


naturas.  Item  {De  sacramentis^  lib.  iv,  c.  5) :  Panis  p  in  hebdomada  ante  Pascha,  in  quadam  missa  sic 


iste,  panisest  ante  verba  8acramcntorum,ubiacces- 
serit  consecratio,  de  pane  fit  corpus  Christi.  Et  ite- 
rum :  Antequam  consecratur,  panis  est;  ubi  autem 
verba  Christi  accesserint,corpus  est  Christi  .Denique 
audi  dicentem  :  Accipite  et  edite  exeo  omnes  ;  hoc 
cst  enim  corpus  meum,  Et  ante  verba  Christi  calix 
est  vini  et  aqute  plenus ;  ubi  verba  Christi  operata 
fuerint,  ibi  sanguis  efficitur,  qui  plebem  redemit. 
Ergo  disce  quantis  generibus  potons  est  sermo 
Chrisli  universa  convertere.  Deinde  ipse  Dominus 
Jesus  testificatur  nobis  quod  corpus  suum  et  san- 
guinem  accipiamus.  Nunquid  debemus  de  ejus  fide 
et  testificatione  dubitare  ?  Huec  beatus  Ambrosius. 
Sanctus  autem  Pjusebius  Emlssenus,  vereunica, 
inquit,  et  perfecta  hostia  fide  aestimanda  non  specic, 
nec  exteriori  censenda  visu,  sed  interiori  afTectu. 
Unde  coelestis  confirmat  auctoritas  :  Quia  cnro  mea 


inveni  :  Totum  hoc,  Domine,  divinum  est,  totum, 
Pater,  de  coelo  est :  demutatum  in  naturam  Filii  tiii, 
etcorpus  et  sanguis  est.  Non  jamfigura,sed  veiitas, 
non  creatura  moi  talis,  sed  natura  cselestis,  edenti- 
bus  vitam  aeternam,  regnumque  perpetuum  collatura 
potantibus.  Hos  impanatores  suos  ipse  Dominus 
Jesus  verbo  oris  suiinterficit,  cum  accipiens  panem 
gratiasque  agens  ac  benedicen8,ait :  Hoc  est  corpus 
meum.  Non  ait  :  In  hoc  latet  corpus  meum.  Nec 
dixit :  In  hoc  vino  est  sanguis  meus,  sed  dixit :  Hio 
est  sanguis  meus.Unde  et  EcclesiaDei  consequenter 
a  se  eosdem  separat,  cum  in  ipso  canone  missse  e\ 
apostolica  Iraditione  ita  orat:  «  Quam  oblationcm, 
tu  Deus,  in  omnibus  quaesumus  benedictam,  ascri- 
ptam,  ratam,  rationabilem,  acceptabilemque  facere 
digncris,ut  nobis  corpus  et  sanguis  fiat  dilectissiroi 
Filii  tui  Domini  nostri  Jesu  Christi.»  Non  hic  ora- 


vereestcibusetsanguismeusvereestpotus{Joan.\i).  D  tur,  ut  in  ea  corpus  et  sanguis  lateat,  aut  in  eam 


Recedat  ergo  omne  infidelitatis  ambiguum,  quan- 
doquidem  qui  auctor  est  muneris,  ipse  etiam  testis 
est  veritatis.Nam  invisibilis  socerdos  visibiles  crea- 
turas  insubstantiam  corporis  et  sanguinissui  vcrbo 
suo  secreta  postate  convertit,  ita  dicens  :  Accipite 
et  editejhocestenim  corpus meum. Kisanciiiicaiione 
repetita  :  Accipite,  et  bihito,  hic  cst  sanguis  meus. 
Ergo  sicut  nd  ■  n!  in  praecipiontis  Domini  repcnte 
ex  nihilo  substiterunt  oxcelsa  coelorum,  profunda 
fluctuum,  vasta  terrarum,  pari  potentia  in  spiritua- 


corpus  et  sanguis  adveniat,  sed  ut  ipsa  oblatio  et 
corpus  etsanguis  fiat.  Hac  oratione  Cyprianus,  Hi- 
larius,Ambrosius,Augustinus,Hieronymus,Grego- 
rius,  et  caeteri  omnes  ecclesiastici  auctores  istos 
uno  ore  percutiunt;  el  quicunque  missas  celebran- 
tes  ipsi  oratioui  tota  devotione  consentiunt.  Equi- 
dem  ego  de  hac  impanatione  mecum  etiam  atque 
etiam  retractans,non  satis  verbis  exprimere  possum 
quantum  superistorum  stultissimaaudacia,et  insa- 
nissima  praesumptione  admiror  pariter  et  indigoor 


1485 


DE  CORPORIS    ET  SANG.    DOMINI  LIBRI   TRES.  -  LIB.  III. 


4486 


Nam  contra  divinas  auctoritates,    humana  ratione  A  eis  vel  una  civita^ula,  vel  etiam  una  villula  con- 


incedcre,  id  quidem  insanum,  sine  rationc  autem, 
id  longe  insanius.At  vero  et  sineratione,  et  contra 
rationem  adversus  Deum  semper  latrare,id  prorsus 
supra  quam  dici  possitinsanissimum.Isti  enim  ne- 
quioresnequissimis  fratres  suos  umbraticosprsBse 
justificaverunt.  Illi  quippe  judicium  sensuum  trans- 
cendere  iion  valentes,  tanquam  ex  infirmitate  er- 
i*asse  videri  possunt.  Hi  vero  neque  ex  sensibus, 
nequeex  ulla  ratione^nequeScriptura  aliqua  cnusas 
erroris  sui  mutuantes,soIa  penitus  superbia  vesani- 
ro  videntur^dum  reclamanto  natura  quam  tantopero 
defensitare  solent  (quomodo  eniminsolido  corpore 
panis   alterum  corpus  lalere  possit  videri  non  po- 


cessit.  Non  sunt  igitur  mons  Sion,  id  est,Ecclesia. 
Idem  quoque  Pro^hcisiait  iCanlateDominocaDticum 
novam^  cantate  DominOy  omnis  terra  {Psal,  xcv). 
Undebeatus  Augustinus  inoxpositionehujus  versi- 
culi  audet  et  dicit :  Si  omnis  teiTa  domus  Dei,  qui 
non  hoeret  omni  terraB)  ruina  est,  non  domus.  Si 
Berengariani  non  hacrent  omni  terrse,  non  sunt 
igitur  domus  Dei,  sed  ruina.  Isaias  de  EcclesiaChri- 
sti  dicit :  Ijctare  steriUs^  quse  non  parisyexsultaet 
tauda^  quy}  non  parturiSy  qiiia  multiljlii  desertaema" 
gis  quam  ejus  quse babet  virum  (Isa.  Liv).Illam  quoB 
habobat  tuuc  virum,  Synagogam  Judajorumintelli- 
gendam  docet  Apostolus  {Gal.  iv) ;  stcrilem  vero, 


test),  reclamante,    inquam,  natura,  reclamantibus  g  Ecclcsiam.QuarcsiHerengarianiEcclesiaDeisunt, 


Scripturis  sacris,  nullo  sanctorumPatrum  testimo- 
nio,  nullo  divino  oraculo,  nullo  miraculo  fulti,  mu- 
nitam  undique  catholicam  pietatem,  bestialiter  ob- 
stinati,  ob  hoc  tantum  oppugnare  videntur,  ne  ab 
ea  victi  esse  videantur.  0  infelices,  quos  pietas  non 
vincit !  0  infelicissimos,  qui  dum  subjici  piefati 
renuunt,inipietalisserviesse  non  erubescunt  I  Gon- 
tra  quorum  manifestissimam  stultitiam  respondere 
indignissimum  videretur;  nisi  quia  ad  cumulum 
perditionis  suse  non  eis  mors  propria  sufficit,  nisi 
etiam  quoscunque  possunt  vilissima  falsitatperdi- 
tum  eant.  Et  hsec  quidem  specialiter  contra  istos. 
Deinceps  veroutrosquopraefatos  hsereticos  commu- 
nitcr  Deo  propitio  disputatio  seeutura  perculiet. 
Quibus  quam  ma^ime  inprimis  ad  argumentum  vi- 
dendaa   falsitalis  suse  ipsa  haeresum  scissura  satis 


ostendant  nobis  multo  plures  filios  suos  per  tam 
Jonga  jam  tompora,quam  sint  Judseorum.Quodnon 
esse,  omnibuspatet.  Itcm  Isaias  do  Ecclesia:  Regea 
inquit,  erunt  nulritii  tui  {Isa.  xux).  Et  Joannes  in 
Apocalypsi :  HegeSy  inquit,  terrw  affcrent  glorinm 
suam  in  oum  {Apoc.  xxi).  Sed  quis  regum  terrsd 
hanc  Berengarianam  stultitiam  fovit?  Quis  regum 
terrse  in  eam  gloriam  suain  attulit?  Et  quidem  in 
Arianam  vesaniam  reges  olimaliqui  concesserunt : 
in  Hercngarianam  autcm  nullus.  Per  Malachiam 
Deus  dixit :  Abortu solis usquoad  occasum  magnum 
est  nomonmoum  in  gentibus,  et  in  omni  Joeo  sacriQ- 
catur  ot  olfertur  nomini  meo  oblatio  munda,  quia 
magnum  nomen  meum  in  gentibus,  dicit  Dominua 
cxercituum  {Malac.  i).  Quamobrem  si  Dominus 
cxercituum  oblationem,  qujB  in  omni  loco  ab  ortu 


esse  debuerat,  quod  nuno  videlicct  nihil  carnis  et  q  solisusquo  ad  occasum  sacrificatur  et  offerturno- 


sunguinis  nisi  tanlum  umbram  et  figuram,  sacra- 
meulis  Dei  inesse,  nunc  voro  substantiam  carnis  et 
sanguinis  in  eis  latere  contendunt.  Fides  namque 
aposto1ica,qu8d  sola  vera  fides  est,  in  affirmationem 
et  ncgalionem  non  scinditur.Apostolusnamque  di- 
xit:  Unus  DominuSj  una  lidoSy  unum  baptisma 
{Ephes.  iv).  Aposlolica  igitur  fides  una  cst  tantum. 
Istorum  autem  vana  credulitas  dum  quod  in  vana 
opinione  tenet,  in  altera  non  tenere  convincitur,  in 
affirmationem  et  negationem  scissa,  non  est  una. 
Islorum  ergo  credulitas  non  est  apostolica  fides,  at- 
que  ideo  ncque  vera  fides.  Quaproptcr  apostolicam 
fidemnon  habentes,  abapo8tolicaquo({ue  Ecclcsia 
sejuncti  sunt,  contingetque  illis  quod  Salvatorait: 


mini  suo,  mundam  dicil ;  cum  praster  hanc  nulla 
possit  esse  oblatio  munda,  viderit  Berengarius  cum 
suis  quam  sit  oblatio  eornm  immunda,  quae  non 
dico  in  omni  loco,  sed  vix  ut  in  aliquo  loco  esset 
obtinuit.  Daniel  prophota  cum  vidisset  lapidem  de 
monte  sine  manibus  abscissum,  qui  statuaminpe- 
dibus  suis  ferrois  ct  fictilibus  percussit  atque  com- 
minuit,  visionem  hanc  ita  exposuit,  ut  aregno  Dei, 
qua3  est  Ecclcsia,  quatuor  principalia  regna  mundi, 
(^haldajorum  videlicet,  Medorum,  atque  Persarum, 
Graecorum  quoquenecnonet  Romanorum,8icutex- 
ponentepostmodum  ipso  e(>dem  propheta  perspicue 
declaratur,  in  diebus  quarti  imperii,  idestRomani 
antequam  ferreum  esse^esisteret,  percutienda  eC 


Omne  regnumin  seipsum  divisum  desolabitur{Luc.  j)  comminuenda  confirmaret,  dicens  \  In  diebua  autem 


xi).  Berengariani  quippe  in  seipsis  divisi  sunt,  ut 
ostendimus.  Sed  fortassisquisdicat:  Nonsuntipsi 
regnum,  quia  pauci  sunt.  Ad  quod  respondco:  Si 
non  sunt  regnum,non  sunt  Ecclesia  Christi.  Eccle- 
sia  enim  Christi,  regnum  Dei  est,  in  quo  Deus,  id 
est  ipse  Christus,  regnat.  Si  autem  sunt  regnum, 
quia  mentiri  Veritas  non  potest,  cum  in  seipsos 
sint  divisi,dosolabuntur.De  catholicasane  Ecclesia 
Propheta  praedixit^/^^u/i^/a^ur  exsultatione  universict) 
ierrso  mons  Sion  {Psal.  xlvii);  quod  de  nostra  Eccle- 
sia  videmusimpletum.Berengariana  vero  portio  non 
f undatur  exsultatione  universse  terrse ;  neque  enim 


^  regnorum  iJlorum,  suscitabit  Deuscaeliregnumquod 
in  soternum  non  disputabitur:  et  regnum  qjuspopulo 
altcri  non  tradetur.  Continuet  autem  et  conaumet 
universa  regna  hoCy  et  ipsum  stabit  in  edterDum, 
secundum  quod  vidistiy  et  quod  de  monte  absciaaaa 
est  lapis  sine  manibuSy  et  commiDuit]  ferrum,  et 
testam  et  seSy  et  argentum  et  aurum  {Dan,  ii). 

Hoc  sanedenostra  Ecclesialuce  clarius  videmus. 
Ipsa  enim  Romanum  imperium,cumadhuc  ferreum 
esset,  et  csetera  regna  contrivit.Ipsa  hodieque,quod 
nemo  negarepostest,in  ipsadomo  quondam  Roma- 
ni  imperatoris,domum  obtinet  Salvatoris.Inde  enim 


1487 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI. 


1488 


ipsa  per  beatum  Leonem  papam(LeoIX)h8BeBeren-  A  his  verbis:  Si  rcm,  inquit,  credibilem  credidenint 


gariana  figmenta  mox  suo  exortu  damnavil.  Dein- 
deperhunc  ipsum,qui  nunc  pr8DCst,D.Gregorium  pa- 
pam(Grcg.  VII)  tuncarchidiaconumejusdom  Roma- 
nsesedisin  concilio  Turoneusi  convicil;  ipsumque 
Berengarium,  ut  videbalur,  correetum,  ac  pro- 
priiB  manus  sacramento  satisfacicntem,  clementor 
suscepit.  Heversumquc  aliquanlo  postad  vomitum 
suum,  agente  sanctaD  recordationis  Nicolao  papa 
in  genorali  concilio  Roma5  iterum  confutatur; 
atque  eumdem  Berengarium  coram  ipso  venerabi- 
lis  orbis  terrarum  conventu,  in  verba  certa  quie 
supra  scripta  sunt,  et  in  multis  habcntur  Ecclesiis 
jurare;  pra^dictasque  insanias  proprio  oro  ab- 
jurare ,  ac   libellos  suos  quos  ad  tuendas  easdcm 


videant  quam  sint  stolidi  qui  non  credunt.  Si  au- 
tem  res  incredibilis  est,  unde  toto  terrarum  orbe 
jam  credita  cst?  Quocirca  beati  Augustini  judicio 
vosstolidi  estis,  qui  de  corporc  Christi  quod  inloto 
terrarumorbe  creditur  credere  recusatis.Item  bea- 
tus  Augustinus  in  quarto  libro  De  baptismo  contra 
Donatistas  {cap,6):  Quod  universa,  inquit,  tenet 
Ecclcsia,  nec  conciliis  institutum,  sed  semper  re- 
tentum  est :  non  nisi  auctoritate  apostolica  tradi- 
tum  rectissimc  creditur.  Item  in  septimo  ejusdem 
libro  {ctip.  53) :  Id  autem,  ait,  fiducia  securae  vocis 
possumus  asserere  quod  in  gubernatione  Domiui  Dei 
nostri  et  Salvatoris  Jcsu  Christi  universalis  Ecclesiae 
consensione  roboratnm  est.  Quapropler  fides  quam 


blasphemias   fecerat,  propriis  concremare  coegit.  g  de   corpore    et  sanguine  Domini  sempcr  Ecclesia 


Berengarianam  porro  plebeculam  non  dico  qua- 
tuorprincipalia  regna,  sednec  unum  solum  rcgnum 
aliquo  unquam  tempore  obtinuisse  monstrari  po- 
test.  Aut  si  obtinuisse  confingitur,  jam  nunc  re- 
gnum  ejus  populo  alteri,  id  est,  catholico  nostro 
traditum  est.  Noster  enim  populus  Romanum, 
cum  omnibus  regnis  Christiano  nomini  subjectis, 
tenet  imperium.  Daniel  autcm  dicit,  quia  regnum 
populi  Dei,  populi  alfori  non  tradetuv,  sod  ipsuin 
stabitinielernum{Dan.  ii).  Berengarianiigiturnon 
suntillud  reguumquod  Deus  ccclisuscitaturus  prie- 
dicitur.  Quod  si  non  pertinent  ad  regnum  Dei  cccii, 
consequitur  ut  sint  de  regno  diaboli.  Vides  plane 
quomedo  conclamantibus  propheticis  testimoniis 


universa  tenuit,  multis  insuper  conciliis  generali- 
bus  roboravit,  ex  apostoUca  auctoritate  tradita 
rectissime  creditur.  Nam  si  illud  quod  semper 
Ecclesia  tenuit  nullis  munitum  conciliis  apostoli- 
cum  est,  quanto  magis  illud  quod  et  semper 
tenuit,  et  multis  est  (ut  dixi)  conciliis  gcneraUbus 
confirmatum,  ex  apostolica  aucloritate  traditum 
esse  credendum  est:  Scd  panem  et  vinum  al- 
taris  Domini  in  corpus  et  sanguinem  Christi  sub- 
stantialiler  commutari(non  sicut  delirat  Berengaiius 
corporis  et  sanguinis  Domini  figuras  tantumesse  et 
umbras,aut  intra  se  latentem  Christum  tcgere),uni- 
versalis  Ecclesia)  consensione  roboratum  est.  Secu- 
raigiturvocegubernanteDomino  Deo  nostro  etSal- 


nostra  Ecclesia    confirmatur,    Berengariana  vero  n  vatore  Jesu  Christo,  id  a  nobis  asseri  potest.  Dili 

..         •       .  1         .  •r-v  •■  .  ••  ••  ^^  A  •       1  j  1  -    • ^ T*  ^ — ^  _r  1 


portio  utraque  reprobatur.  De  quibus  testimoniis 
beatus  Augustinus  in  libro  De  civitate  Dci  uUimo 
{cap.  25)  contra  quosdam  philosophos  sic  ait  :  Si 
propterea  dicunt  alio  modo  esse  credenda,  nc  si 
dixerint  vana  esso  conscripta,  injuriam  faciant 
illi  Deo,  cui  tam  magnum  perhibent  testimonium  ; 
tantam  prorsus  ei  vel  etiam  graviorem  faciunt  in- 
juriam,  si  aliter  dicunt  esse  intelligenda,  non  si- 
cut  mundus  credidit,quem  croditurum  ipse  laudavit 
ipse  promisit,  ipse  complevit.  Nonitaque  credentes 
quod  mentiripossit,  credcnt  esse  facturum  quod  se 
facturumessepromisit;  et  sic  crcdaul  sicut  credidit 
mundus,quem  crcditurum  csse  pra5dixit,quem  credi- 
turumesse  Iaudavit,quemcrediturum  cssepromiltU, 
quem  credidisse  jam  ostcndil.  Si  ergo  vobis,  o 
Berengariani,  B.  Augustinus  ita,  ut  solet,  claris- 
simus  est,  judicium  ejus  sequimini,  creditc  de  cor- 
pore  et  sanguine  Domini  quod  mundus  crcdit,  et 
etsic  creditesicutmundus  credidit.Si  enim  aliud  aut 
idipsum  aliter  creditis  dicit  vobis  Augustinus  vestcr 
quod  gravem  Deo  injuriam  facitis,quia  crediUs  de 
Christo  aliter  quam  sicut  mundus  credidit,  quem 
crediturum  esse  Deus  prsedixit,  laudavit,  promisit 
ostendit.  Quod  si  fidem  inundi  Dcus  laudavit,  ves- 
tra  utique  figmcnta  reprobavit.  Non  enim  est  nisi 
una  iides  laudabius  upud  Deuin.  Unde  et  vobis 
juro  obveniet,  quod  idem  sanctus  AugusUnus  in 
eodem   ultimo   libro    De  civitate  Dei  {cap.  5)  dicit 


genter  sane  si  daretur  locus,  cum  ipso  Berengario 
discutere  vellem,  cum  aliquos  doceat  nihil  in  cibo 
altaris  Domini  corporis  et  sanguinis  Ghristi,  nisi 
umbram  tantum  et  figuram  habcri,  aliquibus  veiti, 
tanquam  subtilius  qu8Brentibu8,salisfaciens,  ipsum 
ibi  corpus  Christi  esse  respondeat,  sed  impanatum 
latere:  quid  sibi  in  priorc  senlentia  displiceat,  ul 
satisf^cturus  quaercnUbus  transmigret  ad  alleram, 
aut  quid  in  posteriore  abhorreat,  utredeat  ad  prio- 
rem.  Migrando  enim  ad  secundam,  priorem  repro- 
bat ;  redeundo  ad  priorem,  alteram  damnat.  Quofit 
ut  utramquo  defensando,  neutram  teneat.  Unde  con- 
sequUur,  ut  cum  reliquas  sententias  omncs  oderit, 
de  his  Dominicis  sacramenUs  quid  debeat  crcdere 
penitus  nihil  sciat.  Exinde  quoque  id  accidit  quod 
certissime  novimus,  quod  Berengarius  et  sui,si  ab 
eruditis  Catholicisde  sua  fide  discutiantur :  id  cjuud 
de  corporc  Domini  tenent,  aut  territi  denegant,aut 
siprofitemur,  defendere  nonvalent.  Sed  negatores 
verce  fideide  Christo,  sententia  illa  Christi  terribilis 
excipit,qua  dixil:  Qui  me  erubueritet  meos  sermo- 
nes,  hunc  lilius  hominis  erubescet  {Luc.  ix).  El 
Paulus  :  Si  nogaverimuSy  inq\iii,etipsenegabitnos 
{II  Tim.  II).  At  vero  si  profitenturet  defendere  ne- 
queunt,si  quidcm  verae  fidei  defensores  sunt,ubi  e^t 
quod  suis  ChristuspoIIicilus  estdicens  :  Egodabo 
vobis  os  ot  sapiontiamyCui  non  poteraai  resistereet 
contradicoro  omnosadvorsarii  vestri?(Liic.xxi}.Si 
enim  veram  fidem  isti  defenderent,  esset  vel  aliqui» 


1489 


DE  CORPOMS  ET  SANG.  DOMINI  LIBRI  TRES.  -  LIB.  III 


4490 


eorum  cuiadversariiomnes  resistere  nonvalerent.  A  sola  rationabilis,  sola  vera,sola  rata,usquequaque 


Non  enim  polest  mentiri  Veritasquaj  suishoc  pro- 

misit.  Nullus  autem  horum  inveniri  potest,  cui  non 

possint    resistere  nostri  Gatholici  :  usque  adeo  ut 

hseresiarches  Berengarius  multoties  revictus,  etiam 

sacramento  proprise  manus  in  generalibus  conciliis 

vesanias  islas  abjurasso  tenealur.Quamobrem  palam 

est  quia  non  sunt  isti  defensores  vera>  fidei  necfilii, 

sedadversarii  Christi  ecclesioe.Porro  autem  si  isti 

sunt  Ecclesia  Christi,  aut  a  Christo  Ecclesia  non 

cccpit,  aut  aliquo  post  temporo  csse  desiit.  Notissi- 

mum  namque  est  hoc  tempore  priusquam  Berenga- 

riusinsanisset,hujusmodivesaniasnunquamfuissc. 

Sed  ex  tempore  Christi  ecclesia  in  apostolis  et  opo- 

stolorum  discipulis  fuit ;  scd  neque  postea  unquam 


munita  et  invincibilis,   ulilissima,  necessaria,  ju- 
cundissima  et  honestissima  comprobatur.  Christi 
autem  impanatio  ubi  in  Vctori  aut  in  Novo  Testa- 
mento  legitur?  Qua  ralione,quibus  argumentis,  aut 
miraculis  munitur?  Quoe  necessitas,  quaj  utilitas, 
c^ii  fa  ii  j..ui-  Christum  Dominum  nostrum  pronihilo 
impanare,  et  invinare?  At  vero  panem  tantum  et 
vinum  in  figura  et  umbra  Christi  edere,  quod  isti 
crcdunt,  et  Christum  in  ipsa  veritate  substantiae 
suse  manducare,  quantum  ad  utilitatem  et  honorem 
et  excellentiam  nostram  pertinet,  quis  vel  demen- 
tissimus  in  aliquo  momcnto  conferre  potest  ?  Dum 
enim  verbum  Dei  carnem  factum  cibo   Dominico 
absque  impanatione  etinvinatione8ubstantive,non 


defuit.MentireturenimScripturaper  prophetas  cla-  n  umbratice  nos  sumere  credimus  ;  dum  ex  virtute 


mans :  Etregniejus non  eritfinisylMc.i),  Mentiretur 
Gabriel  archangelus  idipsum  beata)  Mariae  dicens. 
Mentiretur  etipsaVeritas,  quaeait  :-Ecce  ego  vobis- 
cum  sum  usque  ad  consummationcm  sivculi{Matth, 
xxviii).  Sod  absithoc  ut  mentiri  possit  Veritas  vel  in 
verbis  propriis,  velintantistestibussuis.Nunquam 
igiturpost  Christum  Ecclesia  Christi  essecessavit. 
Non  sunt  igitur  Ecclesia  Christi,  aut  certe  sis  e  a 
Christo  coepisse,  et  huc  usque  perseverasse  impu- 
dantissimse  mentientes  dicunt  :  Ostendant,  juxta 
Danielisvaticinium,quatuorprincipaIiaregnamundi 
se  contrivisse,  ostendant  se  orbem  terrarum  imple- 
visse,  ostendant  suum  regnum  alteri    populo   non 
cessisse.  Quod  eos  nonposse,  omnibussatis  abun- 
dcque  perspicuum  est  cum  nostor  populus  regna 
mundipossideat,  et  hos  ipsosauctoritateet  ratione 
confringat.  Quapropter  Ecclesia  nostra  a  Christo 
fundata  non  a  Berengario,  nequeinccepta  a  Turonis 
vel  Andegavis,  sed  sicut  praecepit  Christus,  ot  pro- 
phetse  preedixerunt  :  ab  Hyerosolymis  in  aeternum 
valoat,  Berengariana    vero  vesania  ad  Ecclesiam 
Christi  non  pertinens,  in  aeternum  confusa  conti- 
eescat. 

Nunc  sane  illam  etiam  propositionem  quam  in 
primo  libello  tantopere  probavimus,  an  conficere 
aliquid possit,videamus. Probavimus  enim quoniam 
si  Deus  hanc  mutationem  panis  et  vini  quam  cre- 
dimus  facere  vult,  facit.  Nunc  autem  assumptum 
atque  etiam  satis  probatum  est,  quia  illam  Deus 


plenitudinis  vitae  seterna)  in  eodem  cibo  manentis  nos 
in  aeternum  victuros  speramus  :  quid  hac  fide,  cum 
sittot  et  tantis  testimoniis  approbata,  verius,  quid 
rationabilius  excogitari  potest?  Quid  hac  inquam, 
fide  utilius,  quid  magis  necessarium,  quid  honora- 
bilius;  dum  purumChristum,  non  umbraticum,  ne- 
que  impunatum  pura  ipsa  suscipicns,  utpote  tantae 
gloriamuneredives,summo|reverenti8emetupecca- 
tamagisabhorreat,  summo  desiderii  ardore  in  om- 
nem  justitiam  amplius  ferveat,  tanquam  Domini  sui 
hostem  studeat  summopere  quotidie  fugere  mun- 
dum;jamquedepromissionibusejusprotantopigno- 
recertior,  audientius  atquoardentius  revelata  facie 
ipsum  vilae  fontem  votisomnibus  gestiat  apprehen- 
I  dere  Deum? 

Multa  contra  islos  jam  diximus,  multa  quoque 
adhuc  dici  possunt ;  sed  piis  montibus  (ut  arbitror) 
ista  sufficiunt.  Quid  enim  amplius  adversus  istos 
quaererent,  cum  objoctationeseorumsive  porratio- 
nes,  sive  per  scripturas,  nostrse  fidei  nihil  obesse, 
imo  veroipsas  easdem  Scripturas  nobiscum  magis 
esse  satis  lucideque  monstratum  sit:  cum  istorum 
dementias  etsingulatimetcommuniter  tamvenera- 
bilium  auctorum  quam  propheticis  et  evangelicis 
testimoniis  teneant  plenissime  destructas  :  nostram 
vcro  fidem  usquequaque  firmissimam,  utilissimam, 
excellentissimam  summeque  necessariam,  videant 
evidentissime  declaratam?  At  vero  impiis  quidsuffi- 
ciet,  si  duriores  saxis  tot  argumentorum  malleis 


facerevult.  Nam  spiritus  sanctusper  sanctissimos      percussicederenolunt,  sitenebrosioresinfernotan- 
auctores  quos  templumejus  fuisse  constat,  hoc  (ut  Dta  fortissimarum  rationum  luce  collustrari  nonpos- 


ostendimus)  clare  perdocuit  :  Veteris  ac  Novi  Te- 
stamenti  inconlradicibilis   auctoritas   confirmavit, 
Mundus  universaliter  credidit,  cujus  solius  fidem 
Deusipselaudavit.  Indubitanter  igiturquodcviden- 
lissimenecessarioque  conficitur,  concludamus  :  sci- 
licet,  quia  mutationom  panis  etviniin  substantiam 
corporis  et  sanguinis  Christi  Dcus  facit.Quapropter 
sileant  apud  omnes  prudentes  insipientissimorum 
hominum  nova  irrationabilia,  falsa,   inutilissima, 
vilissimaque  commenta.  Cedant,  inquam,  universa 
eccIesticsB  fidei.  Illa  enim  non  est  recens,  [illa  non 
est  hujusy  auty  illius  hominis,  sedtotius  orbis.  Illa 


sunt,aut  certc  merelricum  similesdesuaturpitudino 

vel  perspicua  erubescere  nesciunt? aut  dsemonum  si- 

milimi  ca^ptamsemel  vecordiam  tanta  pertinacia  di- 

ligunt,  aut  verilatem  gratisodiohabeant,etafaIsita- 

te  vcl  manifestissima  nunquam  resipiscant?  0  misem 

rimos  homines  et  immenso  lacrymarum  imbre  lu- 

gendos,  si  lanta  pcrvasit  eos    propagandee   famee 

cupiditas,uia  blasphemiis  propalatis  nec  clarissima 

veritas,  nec    summa  ipsorum   infamia,   nec   vitsa 

eetcrnae  amor,  nec  seterna  damnatio  valeant  revo- 

care.  Redite,  queeso,  Redite  prwvaricatores  ad  cor 

{Isai.  xLvi).  Quaremorieminigratis?  Non  talisha 


1491 


GUITMUNDI  AftCHIEPISC.  AVERSANI 


1492 


disputatioest,  qute  utrobique  valeatlovitercompen,  A  bonis  porrigerentur.  Aut  certe  (sicutjam  superius 


sari.JNon  hic,  sicut  in  scholis,  pro  victoria,  aut 
sicut  in  judiciis,  pro  quibuslibet  torreniscommodis 
agitur;  sed,  sicut  coram  Deo,  provita  adterna  at- 
que  cojlesti  disputatur  :  falsam  etenim  partem 
sempilerna  mors  devorat,  veramautemvilaooterna 
coronat.'Quocirca  justo  examine  vestra  et  nostra 
perpendite,  si  quid  dignum  contra  nos  habetis, 
afferte;  si  non  habetis,  acquiescite.  Quare  morie- 
mini  gratis?  Sed  quid  amplius  istos  prosequar? 
Jam[di8putationi  huic  ponendus  est  finis.  Nam  de 
duabus  reliquis  propositionibus  sermo  brevis  ha- 
bendus  est.  Non  enim  iongam  disputationem  res 
ilagilat. 

CoDtra   eo8   qu!  dicunt  partem  propter  indignos 
immutahiJem  remanere. 

Ex  his  ergo  una,  panis  et  vini  partem  in  carnem 
et  sanguinem  Domini  transmutari  confirmat ;  par- 
tem  vero  propter  indignos  immulabilem  retineri. 
Altera  vero,  totum  quidem  panem  et  vinum  allaris 
in  carnem  et  sanguinem  Comini  converti  asserit ; 
sed  cum  indigni  ad  communionem  veniunt,  in  pa- 
nem  et  vinum  iterum  roverli.  Nam  utriusque  sen- 
tentiae  assertores  nolunt  ab  indignis  hominibus 
corpuset  sanguinem  Domini  posse  participnri.  His 
ergo  cumsiterror  dispar,  una  tamen  causaerroris 
est.Quem  eisdomquoquemuniunt  argumentis,  hoc 
modo  :  Ghristus  ait,  inquiunt :  Qui  manducat  meam 
carnemyetmeumsanguinem  bibitjinme  manet  et  ego 
ineo{Joan.  vi).  Indigniautem  non  manentinChrislo, 
nec  Christusineis.Nonenimpossunt(/Mo/>ws  domi- 


dixi  non  quidem,  ut  semper  ita  fiat,  sed  ut  seni  qoi 
aderant  peccatorum  iniquitas  per  ipsum  corrigenda 
panderetur,  revera  caro  et  sanguis  potuerunt  per 
angelum  subtrahi,  carbo  vero  mox  aliunde  advec- 
tus  dari.  Utro  autem  horum  modo  factum  sit,  sana 
fide  nostra  ficri  potuit. 

Nunc  ad  verba  Domini  quibus  dicitur :  Qui  man^ 
ducatmeam  carnem  et  moum  sanguinent  bibit^in  me 
manet  etegoineo^  accedamus.  Inquibus  exponen- 
dis  non  nostram  interprelationem,  sedbeati  Augu- 
stini  exlibro  De  verbis  Domini  ponimus (^erin.  11). 
Ait  enim  non  universaliler,  sed  cum  modoquodam 
debere  inteliigi,  quo  videlicet  modo  :  Qui  manducat 
carnem  et  bibit  sanguinem  Christi,  inChristo  ma- 
r.  net,  etChristusin  eo.  Isautem  illo  modo  manducat, 
qui  digne  manducat.  Qui  enun  manducat  et  bibit 
indignejudicium  sihi  manducat  et  bibit  (ICor.  xi). 
Quaproptersiomnis  qui  manducat  et  bibit  indigoe, 
judicium  sibi  manducat  et  bibil :  neccsse  est  intel- 
ligi,  ut  ille  solus  qui  manducat  alio  modo,  id  est 
digne,in  Christo  maneat,  etChristus  in  eo.  Ad  cujiis 
comparalionem  illequiindigne  manducat,  necaesti- 
mandus  est  mnnducans,  sed  potius  quantum  in  ipso 
est  conculcans.  Manducat  crgo  et  non  manducat. 
Manducnt  coi'poraliter,  sednonmanducatspirituali- 
ter,non  eo  sensu,  non  eis  moribus,  non  ea  charitate, 
ut  dignc  manducet.  Similiter  et  illa  verba  Domioi 
accipienda  sunt  quibusdicit:  Qui peccaverit in  Spi- 
ritum  sanctum^  non  remittotur  ei  neque  in  hoc  sieculo 
noqucin  futuro(Matth. xii).  Nam  verba  hsecnisispe- 


nis  servire  (Matth.  vi),  ncc  membra  Christi  simul  C  cialem  qucmdampeccati  modum  sentianf,  slare  non 


esse  et  diaboli.Non  igilur,  aiunt,  mauducant  carnem 
Christi,  neque  sanguinem bibun t. Idque  etiam  exem- 
plo  conantur  astruere,  quia  videlicet  in  vitis  Fatrum 
cuidam  seni  visus  sitangelus  ad  communionem  sa- 
cram  indignis  acccdcntibus  corpus  Domini  subtra- 
here,  et  loco  ojus  carbonemdare.Si  igitur,inquiunt, 
tales  carnem  et  sanguinem  Domini  non  sumunt, 
necesse  est,  id  quod  accipiunt,  aut  non  fuisse  mu- 
tatum,  aut  in  naturam  priorem  esse  roversum.  Et 
hactenus  quidem  istorum  ratio,  cui,  auxiliante  Do- 


mino,  nunc  obviandum  est. 


Ac  de  exemplo  quidem  primo  notandum,  quod 
nihil  eis  afferat;  imolonge  eorum  opinioni  repugnet. 
Si  enim  panis  porrigendusindignis  immulabilisre- 


possunt.  Alioquin omnis  qui  peccat in  Filium,  peccat 
inSpiritumsanctum.NonenimFiliumquisoffendere 
potest,quinoffendatetSpiritum  sanctum.  Sed  siquis 
contra  /7/iu»3,inquilDominus,  verbum  dixerit^remit- 
^t^iurc/.QuareetinSpiritum  sanctumpeccanti  remil- 
tetur.Qua  ergo  ratione  hinc  exhibetur,  nisiquidam 
moduspcccati  in  Spiritum  sanctum  specialisintclli- 
gatur  lam magnus,  ut  nd  ejus  comparationem  ccetera 
nondicanturin  Spiritum  sanclum?  Talis  etillaseo- 
tentia  :  Qui  crediderit  et  baptizatus  faerit^salvus 
erit  (Marc.  xvi).  Etilln  :  Quicunque  inconvocavent 
Domen  Domini^sahus  erit  (Joeln).  Non  enim  omnes 
qui  crcdunt  et  baptizati  sunt,  neque  omnes  qui  in- 
vocant  nomen  Domini  salvi  erunt;  sed  soli  illi  qai 


manet :  quid  sibi  vuUcarbo  datus  eis  etnon  panis?|)  cum  bonis  moribus  credunt,  et  digne  invocant  no- 


Quod  siomnes  carbone  indigni  pasti  s'mt,digni  ve- 
roomnes  carne  etsanguine  Domini  ?  nihiligitur  de 
pane  nonmutatum  remansit.  Aut  si^caroetsanguis 
mutabantur  indignis  accedentibus  in  carbonem,  non 
igitur  mutabantur  in  panem  et  vinum ;  non  enim 
carbo  est  panis  neque  vinum.  Quapropter  hoc 
exemplo,  istorum  (ut  dixi)  opinio  magis  destruitur 
quam  astruatur  Nobis  porro  exempIumhocinnuUo 
adversari  videtur.  Potuitenimfierisuboculisillius, 
ut  caro  et  sanguism  ea  quidem  specie  qua  porrige- 
bantur  justis,  injustis  subtrahcrenlur,  et  ad  ostea- 
0ionem  inicjuitatis  eorum,  ipsa  eadem  in  specie  car- 


mon  Domini,  salvi  crunt.  PermuUad  quoque  alisD 
hujusmodi  sententisein  Scripturis  sacris  reperiun- 
tur,  qua3  nisi  cum  modo  competenter  intelligi  non 
podsunt.  Ita  igitur  et  illud  de  quo  iste  sermo  in- 
cocplus  est;  intelligendum  est :  Qui  manducatmeam 
carnom  et  hihit  meum  sanguineUy  digne  videlicct, 
•//]  nc  manet  et  ego  in  eo.  Nam  quod  indigni  qui 
scilicet  in  Christo  non  mnnent,  nec  Christusineis, 
eamdcm  carnem  manducent,e(  eumdem  sanguinem 
bibant,  audi  eumdem  beatum  Angustinum  in  libro 
quinto  Debnptismo  contra  Donatistas  ita  dicentem: 
Sicut  Judas,  inquit ,  cui  buccellam  tradidit  Domi* 


^49S 


DE  CORPORIS  ET  SANG.  DOMINI  LIBRI  TRES.—  LIB.  HI. 


^494 


nus,  non  malum  accipiendo,  sed  male  accipiendo,  A  sbyter,  propter  ipsum  immutabile  remansit.  Cum 


locum  diabolo  in  se  prcebuit ;  sic  indigno  quisque 
sumens  Dominicum  sacramcntum  non  cfficit  ut, 
quia  ipse  malus,  est,  malum  sit;  aut  quia  non  ad 
salutem  accipit,  nihil  acceperit.  Gorpus  cnim  Do~ 
mini  etsanguis  Domini  nihilominus  erat  etiam  illis 
quibus  dicebat  Apostolus  :  Qui  inanducot  et  bibit 
indignejudicium  sibi  manducat  et  bibit  (/  Cor,  xi). 
Haec  Augustinus :  Quare  cumeamdem  carnemdigni 
cum  indignis,  sed  diversis  mentibus  comedant,  et 
eumdem  sanguinem  Domini  bibant,  cumque  evan- 
gelica  sententia  qua  dicitur :  Qui  manducat  meam 
carnem  et  meum  sanguinem  bibit,  in  ne  manet  et 
ego  in  (?o,juxtaApostoIumet  beatum  Augustmum, 
ad  simiiitudinem  quoque  multarum  talium  senten- 


ergo  totum  quod  consecratum  est  sumat,  carnem 
etsanguinem  Christi  presbyter  indignissimus  come- 
dit  et  bibit.  Quod  si  ita  est,  imo  quia  vcre  ita  est, 
frustra  dicitur  partom  panis  et  vini  immutabilem 
remanere  propter  indignos.  Quamobrem  sileatur 
hu^i.aii4u..i  semper  humana  suspicio,  ct  id  tantum 
quodnobis  commondaturin  ipso  canono  miss<iO  te- 
neamus.  Nam  illic  ita  scriptum  est :  Quam  oblatio- 
nemj  tu^  DeuSy  in  omnibus,  quoesumuSybcnedictam^ 
ascriptam,ratamj  rationabilem,  acceplabilemque  fa" 
cere  digneris,  ut  nobis  corpus  et  sanguis  fiat  dile^ 
ctissimi  Filii  tui;  non  hic  dicitur,  ut  pars  ejus  fiat 
corpus  et  sanguis.  Nec  Dominus  noster  Jesus  Chri- 
stuSyCum  dixisset :  A/anGfuca^e  e;i: /}oc  ozQAes,  addidit. 


tiarum   competenter   intellecta  nihil  istis  alTerat,  B  ^^^^  enim  ejus  ost  corpus   meum;  sed  id  tantum. 
exemplum  porro  senis  adjunclum  totum  illis  potius      Hoc  est  enim  corpus  meum. 


auferat :  cum  et  causa  documenti  hujus  nuUa  sit 
et  argumenta  cuncta  deficiant,  cesset  haec  nova  a 
Christianis  hominibus  prorsus  inventio,ne,si  aliter 
doceant,  apostolicum  illud  anathema  incurrant  quo 
dicitur:  Si  qnis  vobis  annuntia  veritprceterquam  quod 
accepistiSj  anathemasit{GaL  I).  Quidenim  si  nemo 
indignus  corpus  Domini  accipit,  et  idcirco  portio 
panis,  propter  indignos  videlicet,  immutabilis  re~ 
manet?  Cum  se  nemo  dignum  audeat  dicerc,  quia 
scriptum  est  :  Nescit  homo  utrum  amore  an  odio  sit 
dignusin  vita  sua  {Eccles.  ix),  sed  neqiie  de  alio 


lllud  sane  extremum,  quis  vel  mediocriter  erudi- 
tus  solo  auditu  nonperhorreat)  quod  videlicet  caro 
et  sanguis  Domini  propter  indignos  in  panem  rever- 
tantur  et  vinum;  caro  quippe  et  sanguis  Domini  in- 
corruptibilisest.Quodautem  incorruptibile  est,  nec 
corrumpitur,  nec  corrumpi  potest.  At  essentiam 
suam  perdere,  et  in  panem  corruptibilem  ac  vinum 
corruptibiie  reverti,  ista  quidem  magna  corruptio 
est.  Igitur  caro,  ctsanguis  Domini,  in  panem  et  vi- 
num  jam  reverti  non  potest.Quapropter  et  hicorror 
sepeliatur  aeterno  silentio.  Caveant  vero  utriquo  isti 


audeat  judicare,  scriptum  est  enim:  Ne  laudes  ho-  n  alienum  ignem  afTerro  circa  divinaaItaria(Lev.  x), 

minem  in  vita  sua,  homo  enim  videt  in  faciej  Deus 

autem  in  corde{EccIi.  xi) :  nenio  utique  confidentor 

audebit  confiteri  corpus  esse  Domini,  quod  ipse  vel 

totus  etiam  populus  accipit.  Quod  si  nemo  id  confi- 

denteraudebit  confiteri,  temere  ergo  sacerdosaffir- 

mat,  hoc  est  corpus  Christi;  temere  populus  amen 

respondet,  hoc  est,  verum  est  :  cum  omnino  quid 

hoc  sit  nescianty  quoniam  merita  omnium  tam  sua 

quam  caeterorum  cuncti  ignorant.  Sed  absit  hoc  ut 

totiusEccIesisBreligiosa  confessio  ullatenus  sit  re- 

-preliensibilis.  Confidenter   igitur   credat  et  dicat 

unusquisque  etiam  si  se  fateatur  indignum,Christi 

corpus  esse  quod  accipit.  Huc  accedit,  quod  sacer- 

dos  plorumque  indignissimus  missam  celebrat,  so-  p^ 

lusque  id  quod  consecratum  est,  totum  sumit.  Si 

vero  id  quod  sumpturus   erat  indignissimus  iste 

propter  ipsum   immutabile  remansit;  quoniam  to- 

tum  sumpturus  erat,  nihil  de  pane  et  vino  in  car- 

nemet  sanguinemChristiimmutatum  est.  Si  autem 

propter  indignum  presbyterum  nihil  de  pane  et  viuo 

mutatum  est,  pr8evaIuitigilur(quod  absit !)  iniquitas 

sacerdotis  verbis  Domini  Salvatoris,  falsa  ost  etiam 

et  fides  EccIesiaB,  quee  et  per  bonos  ot  per  malos 

ministros  verba  Domini  credit  aequaliter  operari. 

Sed  absit  a  cunctis  fidelibus  hoc,  ut  iniquitas  ho- 

minis  verba  Salvatoris    infirmare  posso  credaturl 

Absit  ut  Ecclesiee   fides   falsa  sit,  quae  sola  apud 

Deum  laudabilis  est.  quee  et  per  bonos  et  malos  mi- 

nistros  verba  Christi  sequaliter  operatoria  credit  I 

Nonigitur  quod  sumpturus  erat  indignissimus  pre- 


ne  morianlur  coramDomiuo.  Caveant  etiam  trans- 
gredi  terminos  patrum  suoruui,  quos  posuerunt 
sihi  {Prov.  xxii) :  Multi  quippe  cibiy  ut  Salomon 
ait,  in  novalibus  Patrum\  alii  absque  judicio  coB' 
grre{/a/2fur(/*roK.  xni).Hujusmodoverodoctrinarum 
cibi  in  novalibus  patrum  non  possuni  invoniri.  Igi- 
tur  absque  Judicio  congregantur. 

ROGERIUS. 

In  quantum  perpendere  valeo,  omnia  te  ratione 
firmissima  video  prosecutum. 

GUITMUNDUS. 

Ut  igitur  ad  quid  totus  sermo  noster  profecerit, 
breviter  ostendamus,  quoniamsacrificiumnostrum 
nec  umbra  tantum  vel  llgura  carnis  et  sanguinis 
Christi  esse,  nec  Christum  intra  se  impanatum  te- 
gerojuxta  Berengarium  potest,  nequeverosubstan- 
tiampuniset  vini  ex  parte  mutari,  etex  parte  non 
mutatam  permanero  veritas  patitur;  neque  post 
mutationem  in  id  quod  fuerat  roverti,  autin  aliud 
quidquam  mutari  jam  ultra  fas  ost'.  Hestat  ut  haeo 
tantum  sit  Doo  juvante  mera  et  solida  fides  ut  totus 
ille  panis  ct  totum  illud  vinum  altaris  Dominici,  ila 
perdivinam  consecrationem  substantialiter,  com- 
mutenlurin  carnem  et  sanguinem  Chisti,  ut  postea 
jam  in  seternum  aliud  nihil  omnino  quam  caro  et 
sunguis  Salvatoris  Domini  Dei  nostri  Jesu  Christi 
esse  possint.  Cui  pro  tanta  charitate  gratias  refera- 
mus  eetemas  :  regnanti  cum  Deo  Patre  et  Spiritu 
sancto,  per  infinita  seecula  sieculorum.  Amen. 


1495 


GUITMUNDI ARCHIEPISC.  AVERSANI. 


1496 


GUITMUNDI 

ARGHIEPISCOPI  AVERSANI 

CONFESSIO 

De  sancta  Trinitatr,  Christi  humanitate,   corporisque  et  sanguinis  Domini  noslri  veritate 

{Bibliolhcca  Patrum  XVIII,  465.) 


Quoties  Deum  cogitare  volumus,  minus  utique  ^ 
volumus  quam  dobeamus;  nec  tamcn  tantum  vale- 
mus,  quantum  volumus,  quantominus  igitur  quan- 
tumdebemus?Quodsi  humance  mentis  cogitalio  in- 
terior  debitum  suumj  quomodo  solvat  non  invenit; 
ipse  oris  sermo  exlerior  quid  persolvil?  Verum,  di- 
lectissime  frater  Roberte,  et  si  Paternosterin  corde 
nostro  sicut  deceret  non  agnoscit  Verbum  suum, 
nos  tamen  quasi  parvuli  sub  ubcro  vel  balbuliendo 
ostendamus  ei  eifcctum  nostrum.  Quoniam  itaquc 
Bcriptum  est :  Corde  crcditur  ad  justitiamj  ore  au- 
temconfcssiofitad  salutcm(Pom.  x);  liquet  omnino 
quoniam,  quamvis  in  corde  (idos  recta  teneatur 
quaBJustificet,  perneceasaria  est  tamenin  oro  con- 
Tessio  quae  nos  salvet.  Scd  quid  do  Dco  ille  pronun- 
tiabitquidistortumaiiquid,  aut  fortasse  nihiladhuc 
inde  cogitavit.  Quorum  alterum  reternao  damnatio-  ^ 
nis  sacrilegium,  alterum-vero,  si  ille  quicunque  cst 
jam  ratione  utitur,  mortiferi  somni  est  indicium, 
Vigilet  ergo  cor  Christiani  in  fidoi  sujecogitatione, 
ut,  si  necesse  fuerit,sciat  aperiro  os  in  oonfcssione. 
Haec  perpaiicis  praolibavimus,  ut  quam  nccessaria 
sit  fidei  scientia  el  confessio  ostendentes,ad  ejus- 
dem  fidei  traclatum  Dnmino  adjuvanle  licentius 
veniremus. 

De  sacrosanctcD  Divinitatisunitatecttrinitate, 

Credo sacrosancta)  Divinitatis  ictcrnam  Unitatem  : 
credo  in  eadem  unitate  cosetornam  Trinitatem, 
Creator  enim  omnium  unus  esl  Deus  et  trinus  au- 
tem,  quia  Fater  est,  et  Filius  et  Spiritus  sanctus. 
Non  dico  quodidem  ipse  sit  Pater,et  Filius  ct  Spi- 
rilus  sanctus;  sed  dico  quod  idem  ipsum  est  Pater, 
et  Filius,  et  Spiritus  sanctus.  Cum  dico  ipsc  osleu- 
do  personam  quae  est  Pater,  Filius,  vel  Spiritus 
sanclus ;  cum  vero  dico  ipsum^  ostendo  substan- 
liam  qua)  ost  Deus.  Credilur  itaquo  per  singulos 
alia  persona,  sed  non  credilur  in  tribus  nisi  unfi 
substantia. 

Sumanius  nunc  aliquod  cxempluminter  nos,  per 
quod  ahquanlulum  vaieamus  ascendere  supernos. 
Videmus  aliquem  hominom  filium  genuisse,  vidc- 
mus  eum  palrem  filii  essc.  Si  igitur  a  me  quseras 
quidsit  illepater  qui  genuitfilium,  respondeo,  ho- 
mo.  Si  quaBras  quid  sit  filius,  respondeo,  homo. 
Cum  dixi  homo  substantiam  patris  et  fiilii  indicavi. 


Vidos  igitur  quia  eadem  substantia  est  patris  ho- 
minis,  et  filii  hominis.  Si  enim  diceretur  :  Pater 
homo,  ct  filius  equus,  quis  aliud  quam  monstrnm 
aut  horrendum  aliquid  cogitare  posset  ?  Mox  enim 
ut  a  me  patris  et  filii  diversas  substantias  nudires, 
autjocari,  aut  insaniro  potius  quam  veritatem  dice- 
ro  me  non  dubitares.  Scd  si  iterum  quseras  quis  cst 
ille,  dico,  pater  illius  cst.  Si  quseras  dc  filio  qnis 
est  ille,  dico,  filius  illius  cst.  Vides,  charissime, 
quia  in  personis  diversa  nomina  posui  quse  sunt 
pater  et  filius;  in  substnntia  vero  unum  nomen 
ostendi,  quod  est  homo.  Quod  in  homine  vides,  hoc 
in  multis  croaturis  videre  potes.  Si  igitur  in  creatu- 
ris  ut  in  una  substantia  sunt  plures  personae,  et  in 
pluribus  personis  una  substantia,  natura  postulat, 
et  Deus  hoc  facit,  quanto  magis  in  Deo  qui  omnia 
creavit.  Vcrumne  Crealori  creaturam  coaequamus? 
Absit !  Quamvis  enim  in  creaturis  dc  patrc  dicam 
quia  homo  cst,  et  de  filio  quia  homo  est,  et  ita  pa- 
tris  et  filii  una  substantia  est;  tamen  itcrum  dico, 
quia  pater  homo,  et  filius  homo  duo  homines  sont. 
De  Deo  autem,  valde  alitcr.  Sic  namquc  dico  de 
Patre,  quia  Deus  est;  etde  Filio  quia  Deus  est,  etde 
Spiritu  sancto  quia  Deus  est,  ut  nulli  tamem  crede- 
re  liccat  quod  tres  dii  sunt.  Jam  nunc  annuente  co 
de  quo  loquimur,  do  eadem  Trinitate  aliquid  ape^ 
tius  loquamur.  Oeata  oonsideremus,  et  in  creata- 
ris  Creatorom  admirantes  laudemus.  Coelum  itaque, 
terram,  mare  et  quae  in  eis  sunt  videmus;  et  h»c 
omnia  creasse  unum  Deum  corde  retinemus,  ore 
confitemur.  Ha3(*.  tanta  ct  tam  multa,  et  tam  admi- 
randa  inciTabili  prorsus  sapientia  condidit;  quam 
ipse  non  fecit,  nec  creavit,  scd  genuit.  Quemadmo- 
dum  enim  in  anima  nostra  videmus  quoniam  ipsa 
gignit  consilium  suum,  ct  illud  cousilium  quast  pro- 
les  est  animse  quod  apud  se  habet,  et  per  illud  om- 
niaexterioraoperatur,  ita  Deus  (quomodoDeum  de- 
cel)  Sapicntiam  suam  do  seipso  genuit,  per  quam 
omnia  qusecunquc  sunt  ab  eo  facta  sunty.  et  dispo- 
nuutur.  HsecigiturestsapientiaDei  Filius,  Deus  de 
Dco  genitus;  de  quo  Patri  Deo  dicitur  :  Omnia  io 
sapientia  fccistiiPsal.  cui).  Sed  quid  Deus  per  sa- 
pientiam  suam  faceret,  si  eamdem  sapientiam  ipse 
non  diligeret  ?  Aut  quid  in  illa  diligeret,  si  et  ipsa 
eum  a  quo  genitaest  similiternon  amaret?  Gonattl 


1497 


CONFESSIO  DE  SANCTA   TRINITATE.  ETC. 


1498 


igitur  quia   a  Palre  porcedit  amor  ad    Filiuni,  et  a  A  ria  recolit  scipsam,  et  intellectum  suum,  et  volun- 


Filio  procedit  ad  Patrem  suum.  Isto  amor  est  Spi- 
ritus  sanctus,qui  ab  utroque  itaproccdit,utsemper 
in  utroque  maneat;  ot  ita  semper  in  utroquemanet, 
ut  ab  utroque  semper  procedat.    Coaetcrnus  aulem 
est  Patri  Filius,quia  Pater  sine  sapientia  sua  nun- 
quam  fuit.Coaeternus  Patri.et  Filio  Spiritus  sanctns, 
quia  utrorumque  unamsubstantiam  ipseamor  inse- 
parabilis,  qui  est  eadem  substantia,somper  univit. 
Totum  autem    se  sapit  Pater  et   totum  se  diligit 
quidquid  est ;  tanta  est  igitur  sapientia  sua,ettanta 
charitas  quantus  ipse  est,  ^qualis  est  ergo  Patri 
Filius  et  Spiritus  sanctus.  Quod  si  de  Palris  volu- 
mus  substantia  cogitare  quid  sit,  prius  de  ejus  sa- 
pientia  cogitemus,quantum  possumus,quid  et  ipsa 
sit.  Ipsa  enimestqusedixit :  A^e/720  venitadPatvem  '^ 
nisi  per  mc  {Joan.  xiv).  Et  .•  Qui  videtme,  \idctet 
Patrom  meuw{Ibid.).  In  sapientia  itaquenec  latitu- 
dinem  nec  longitudincm,  nec  rotunditatem,nec  ul- 
am  quantitatem,autqualitatem  videmus.   Non  in  ea 
diversorum  menibrorum,quemadmodum  in  corpore 
nostro,distinctiones  invenimus.  Nihil  igitur  corpo- 
rale  in  sapientise  essentia  invenitur,  sed  totum  cst 
Spiritus,  quidquidde  ea  rectecogitatur.  Errant  igi- 
tur  vehementer  qui  DeoPatri  figuram  hoministri- 
buunt,  quia  qualis  est  Filius,  talem  utique  Patrcm 
et  Spiritum  sanctum,  qui  non  credunt,   desipiunt. 
Iste   aulcm  Pater,  et  Filius,  et  Spiritus   sanctus, 
ubique  est  totus,  unus  Deus,  ubiquc  incircumscri- 
ptus,ubique  indivisus.  Quod  ut  aliquantulum  intelli- 
gamus,diligentius  atlcndamus.  Ponamus  itaque  eo  • 
ram  nobis  aliquod  minutissimum  corpus,  vel  ipsam 
ungulam  nostram,  qua)  proBslo   est  aspiciamus,  et 
in  ipsa  quomodo  Deus  totus  sit  videamus  si  possu- 
mus,  si  videre  non  possumus,  credamus.  Video  in 
ungula  mea  quinque  superiora,inferiora,  dexlra  et 
sinistra,  et  media  ;  haec  omniaper  sapientiamsuam 
Dcus  jam  fecit,et  modo  etiam  ut  subsistant,dispo- 
nit.  Non  est  autem  sapientiae  Dei  parsdexlro  ungu- 
lae  lateri,  et  altera  sinistro  lateri,  et  alia   superiori, 
atque  alia  inferiori  ungulse  ojusdem  praesens  est  par- 
ti,alia  mcdietati ;  sed  sicut  tota  omnia  operatur,sic 
tota  praesens  est  omnibus.  Ejus  enim  pra3sentia  non 
locaIitcr,sed  potentialiter  est  aestimanda.  Qusequo- 
niam  cadem  hora  et  eodem  momento  quo  ista  fa- 
cit,etiam  cajtera  omnia  prout  sibi  volunlas  est  dis- 


tatem  suam.  Voluntas  vult,id  estdilligit  seipsamet 
intellectum  suum,  et  mcmoriam  suam.  Ita  sunt  in 
omnibus.  Omnia  vero  sunt  in  singulis,  quia  eadem 
ratione,  intellectus,  memoria  et  voluntas,  omniasi- 
mul  in  uno  sunt.  Et  haec  non  nisi  una  substantia 
sunt,  quoe  est  anima.  Dicamus  igitur  similiter  de 
Patre,  et  Filio,  et  Spiritu  sancto.  Pater  vita  est, 
Filius  sapientia,  Spiritus  sanctuscharitas.  Vitaita- 
que  vivit,  et  sapientia  vivit,  et  charitas  vivit.  Sa- 
pientia  sapit,  et  vita  sapit,  et  charitas  sapit.  Cha- 
ritas  diligit,  et  vita  diligit,  ct  sapientia  diligit.  Et 
haec  tria  non  nisi  una  substantia,  quod  est  Deus. 

Cavendum  est  tamen  ne  vel  animam  nostram  Deo 
nostro  aequare  velimus;  ne  forte,dum  ejus  similitu- 
dinemsupranosappetimus,ab  hoc,quod  pereumsu- 
mus,  decidamus.  Sicut  igitur  in  opcre  imaginem  vi- 
dimus  operanlis,  sic  ilerum  videamus  quod  factum 
est  quantam    distet  ab  co   qui  condidit.    In  anima 
quippe  intelleclus,  momoria,  et  voluntas  una  sub- 
stanlia  est,quaB  mens  vocatur,nontamen  intellectus 
est  memoria  vel  voIunta8,neque  memoria  estintel- 
lectus,  vel  voluntas,  neque  volunlas    memoria,  vel 
intellectus.  Aliud  est  enim  in  anima  praeteritorum 
meminisse,aliud  prsesentiaintelligere^etaliud  quod 
meminerit,  et  quod  intellexerit,velle.  Unde  inlelli- 
gitur  plus  esse  in  anima  tria  haec  intelligere,memi- 
nisse,velle  quam  solum  velle,vel  solum  intelligere, 
vcl  solum  meminisse.  Intelleclus  enim  intelligit  sibi 
et  memorioe,  et  volunlali;  mcmoria  recolit  sibi,  et 
.^  intellectui,  etvoluntati.  Voluntas  autem  vult  sibi,et 
■^  memoriae,  et  intellectui.  In  Dco  autem  qui  omnino 
simplex  est  natura,non  est  aliud  vivere,aliudscire, 
aliud  diligere,  nec  plus  tria  hiec  quam  unum,  nec 
unum  minus  quam  tria  credimus  esse.  Quod  ita  po- 
test  intelligi.  Pater  est  vivcns,FiIius  8apiens,Spiri- 
tus  sanctus  diligens.  Et  Paler,vivens,sapien8,dili- 
gens.  P2t   singulus  quisque  itidem.  Quoniam  vero 
Deus  omnium  simplex  est  nalura,8ic  vivens,  ut  sit 
vita,  sic  sapiens,  ut  sit  sapientia,  sic  diligens,ut  sit 
dilectio,    singulus  quisque  autem  Deus,  singulus 
quisquo  igitur  vita,  sapientia  et  dilectio.  Inconse- 
quens  autem  est  credere   in  simplici  natura  aliud 
esse  vitam,aliud  sapientiam,aliud  dilectionem.  Ue- 
digamus  igitur  haec  tria  ad  unum,  et  dicamus  : 
Pater  et  Filius  et  Spirilus  sanctus  vita,  vel  sapien- 


ponit,  pra3sentem  se  utique    semper  et  simul  et  in      tia»vcl  dilectio.  Ergo  manifestum  est  nonplus  esse 

omnibus  ostendit.  Quod  de  sapicntia,id  est,  de  Fi- 

lio  vidimus,    hoc  de  Patre,  hoc  de   Spiritu  sancto 

sentiamus,  quia  eos  inseparabilesessoomnino  ne- 

cesse  est  ut  credamus.  Ad  imaginem  Dei,  qute  est 

anima  nostra,redeamus,et  iu  ipsa  si  possibilo  fue- 

rit,  Trinitatem  in  unitate  videamus.  |Anima  nostra, 

spiritus  utique  non  corpus  est.  Qua3  habet  in  se  et 

de  se,  id  est,  de  subslantia  sua  tria,  intellcctum, 

mcmoriam,  voluntatem.  Ilorum  singula  in  omnibus 

sunt ;  quia  intellectus  intelligit   soipsum,  intelligit 

memoriam  suam,  intelligit  voluntatcm  suam.  Ecce 

intellectus  in  memoria  et  in  voluntate  est.  Memo- 


tria  quam  unum,  nec  minus  unum  quam  tria.  Vi- 
dendum  est  tamen  ne  confundamus  personas.  Ita 
enim  estPater  sapientiaveldilectio  ut  tamen  Filius 
sitsapientia  Patris,  et  Spiritus  sanctus  dileclio  Pa- 
tris  ct  Filii.  Hic  oritur  quaestio  diflicilis:  si  enim 
Pater  sapiens,  ct  Filius  sapientia,  quaeritur  utrum 
sit  sapienssapiontia  sua,qiiaeestFilius  suus.  Omnis 
enim  sapiens,  sapientia  sapicns  est.  At  quod  itare- 
spondetur :  De  hoc  est  sapientia  quod  estessentia. 
Si  igitur  Pater  a  Filio  suo  sapiens  est,aFilio  habet 
sapientiam;  ab  ipso  ergo  etessentiam.  Pater  igitur 
a  Filio,  non  Filius  a  Patre.  Atqui  Pater  non  est  a 


1499 


GUITMUNDI  ARCfflEPISC  AVEBSANI 


1500 


Filio,  non  igitur  sapientiam  habet  a  Filio.  Quod  si-  M 
militer  disseritur  de  Spiritu  sancto,  qui  dilectio  est 
utrorumque.  Credendum  est  ergo  quia  Pater  per- 
fecta  vita  est,  et  sapientia,  et  dilectio  a  seipso,  et 
Filiusperfectavita,el  sapientia,ctdilcctio  estaPalre 
suo ;  et  Spiritus  sanctus  hoc  idem  a  Patre  et  Filio. 
Hanc  trinam  Unitatem,  et  unam  Trinitatem,  Adam 
ante  peccatum  incorrupta  imagine  Dci  anima  sua, 
lucide  intellexit,  quamlucempeccatum  commissum 
obscuravit.Peccavit  autem  hominis  anima  voluntate, 
corpus  opere.  Utrumque  igitur  mortuum  est,  quia 
ab  utroquepeccatum  commissum  est.Quoniam  vero 
mortuus  est  homo  per  insipientiam,  oportuit  euni 
viviflcari  per  sapientiam.  Incarnata  est  igitur  Dei 
sapientia,  ut  deleretur  hominis  insipientia.  Sed  in- 
sipientia  hominis  animam  rationalem  et  corpus  oc-  n 
cidit;  Deivero  sapientia,  id  estFilius,  et  animam 
rationalem  et  corpus  assumpit.  Et  sicut  ille  sine 
peccato  deimmaculata  terra  factus  est;  ita  istesine 
peccato  de  iucorrupta  Virgine  natus  est ;  assumpsit 
autem  ita  Deus  homincm  ut  ncc  Deus  in  hominem 
mutaretur,nechomoabsorberelur  in  Deum.  Si  enim 
Deus  in  hominemmutaretur,  jam  non  esset  Deus, 
sed  homo  solus  ;  et  ideo  non  adjuvaret. 

Si  vero  homo  absorberetur  in  Deum,jam,aon  ho- 
mo,  sed  Deus  solus;  et  ideomorinonposset.  Mori 
autem  cum  aliae  multao  rationeS|quibus  nos  redimeret 
suppeterent,  voluit,  ut  et  diabolum  justitia  magis 
quam  potentia  vinceret.  Justum  enim  erat  ut,  qui 
hominem  vicorat,  ab  homine  vinceretur,  et  nobis, 
quanta  charitate  reducat  nos,  ostenderet.  Hinc  est 
quod  de  Spiritu  sancto  conceptus  diciturquiaSpiri- 
tus  sanctus  charitas  est,  et  totum  hoc  mysterium 
charitas  operata  est.  Factus  itaque  homo  est  cum 
Deo  una  persona^sedconservata  est  utrique  propria 
substantia.  Homo  iste  sinepeccato  vixit,utvinceret 
diabolum,  et  dolores  sustinuit,  ut  deleret  hominis 
peccatum.  Miracula  fecit,  quia  Deus  erat ;  mortuus 
est,  quiahomoerat.  Seipsum  mortuum  suscitavit,ut 
Deua  crederetur  ;in  carne  palpabili  postea  apparuit 
ne  homo  esse  dubitaretur.  Corpus  quidem  in  cruce 
mortuum  in  lapide  sepeliri  permisit ;  anima  vero 
viva,  cum  Deo  permanens,  in  infernum,  non  ut  pa- 
teretur,  sed  ut  dominaretur,  descendit,  qu8B,libera- 
tis  inde  quosdignos  judicaverat,c8fteris  vero  dimis- 
sis,  corpussuum  tertia  dierosumpsit.  Ressuscilato 
autem  corpore,  cum  discipulis,  non  continue,  sed  D 
certisvicibusapparenset  etiam  comedens,quadra- 
ginta  diebus  mansit.  Quadragesimodie,  vidcnlibus 
illis  ccbIos  ascendit.  Quod  vero  post  resurrectioncm 
comedit,non  indigentia,  sed  argumentum  manifestae 
resurrectionis  fuit.  Regnat  itaque  Domiuus  noster 
Jesus  Ghristus  in  gloria  Patris,  venturus  ad  judi- 
cium  omnibus  in  manifestatione  carnis,  reprobos 
traditurus  aBternis  tormentis,  electis  se  ostensurus 
in  perpetuis  gaudiis,  in  quibus  nos  regnemus  per 
8Bvum  et  cum  ipso  Domino  Jesu  Ghristo,  qui  cum 
Patre  el  Spiritu  sancto  vivit  et  regnat  Deus,  per 
omnia  seecula  sseculorum.  Amen. 


De  corpore  et  sanguine  Dominiy 

Interim  autem,  dum^ab  eo  in  hoc  mundo  peregri- 
namur(//  Cor.\)^  corporeetsanguinecjus  in  viapa- 
scimur,  sicut  apostolis  suishoc  mysteriumincoeDa 
ultima  ante  morlemsuamtradidit,  et  nobis  sequen- 
tibus  frequentandum  pereos  mandavit.  Adhibcnda 
est  ergo  fides  Dominicis  verbis,  quibus  dicit:  Caro 
rnca  vcre  est  cibus,  et  sanguis  wcus  vere  est  potas 
(Joan.  vi).  Omni  ergo  exsecrata  dubitatione,  sicut 
credimus  quia  unigentus  Deus,  coaeternas  Deus 
Patri  Filius,  vere  in  carne  nostra  natus,  vere  mor- 
tuus,  vere  resurrexit,  vere  incoelum  ascendit,vere 
sedet  ad  dexteram  Patrissui,  itaindubitanlercreda- 
mus  quia  corpus  ejus  et  sanguinem  verum  et  inte- 
grum  in  altari  post  consecrationem  manduc^mus. 
Verum,  inquam,  corpus  Dominicum  et  integram, 
quod  et  totum  in  Patris  dextcra  sedens  gloriatar,et 
totum  de  sacerdotis  manibussumitur,  etsiperpar- 
tes  quasi  frangatur,  in  unaquaque  tamen  i>arte, 
quamvisminutissima,  totum  et  integrum  habetis,  et 
si,  eadem  horaeteodem  momento,miilesacerdotes 
hoc  mysterium  operantur,  insingulorum  tamenma- 
nibus  corpus  Ghristi,  totum  et  integrum  consecra- 
tum,  a  singulis  totum  et  integrum  sumitur. 

Hic  quaeri  potest  cur  mysterium,  vel  sacramen- 
tum,vel  etiamfigurahsecyconsecratio  dicitur,siipsa 
res  et  ipsa  veritasost,  et  nihilaliud  perhocsigniii- 
catur.  Ad  quod  ego  respondeo  quia  et  mysterium 
est,  quia  aliquid  mysticum  portat ;  et  sacrameDtam, 
quia  sacrum  aliquid  intelligendum  intra  se  occultat; 
et  iigura,  quia,  excepto  Loc  quod  corporahter  agi- 
tur,8piritualealiud  valde  necessarium  figurat.  Mysti- 
cum  enim  et  sacrum,  et  spirituale,  per  hoc  myste- 
rium  iiguratur,  quoniam  sicut  nos  omnes  Christi 
corpus  corporaliter  sumimus,ita  nos  ipsi  ej  us  corpos 
spiritualiter  vivendo  efflci  debemus ;  non  illud  cor- 
pu8,quod  Verbum  Dei  in  persona  suaassumpsit,et 
Dominicum  dicitur,  sed  quod  in  Scripturis  saoctis 
Ecclesia  vocatur,  unde  Paulusdicit:  Ipse  estcap&i 
Dostrum  {Ephes.  v),  el  nos  membra  ejus.  HiDC  est 
enim,quod  de  pane  et  vino  sacramentum  istud  con* 
flcitur.  Panis  enim  ex  multis  granis  unus  efficitur, 
et  vinum  ex  multis  vinaciis  inunum  liquatur.  Simi- 
liter  et  nosexmultis  granisunumcorpuseflicimur, 
de  corpore  et  sanguine  Domini  bene  vivendo.  et 
credendo  catholica  fide  reficimur.  Unde  etperPaa- 
lum  dicitur:  Unus  panis  sumus  omnes  (/ Cor.  x). 
His  itaque  et  aliis  si  plures  sunt  significatiombus 
i;onservatis,  conservetur  etiam  fides,  quia  Domini 
corpus  ipsum  verumnon  qualitative,  sed  substantia- 
liter  creditur,  ut  quod   ipsa  veritas  omnino  verum 
esse  testatur  nostrafallaciafalsumautimaginariom 
esso  non  opinetur.  Hoc  corpus  si  indigne  sumitor 
(indigneautemtunc  sumitur,  siinmortiferispeccatis 
maneat  anima,  et  cum  ipsis  accipitur),  omnino  ibi 
judicium  manducaturetbibitur.  Gum  verodigQe,io 
quantum  potest  humana  fragilitas,  pergratiamDei 
suscipitur,  absque  dubio  perhocsacramentamaai-    -I 


1601 


EPISTOLA  AD  ERFASTUM 


1502 


ma  nostra  vitam  «elernam  consequitur,  quse  vere  A  pus  et  sanguinem  concedatur  in  perenni  steculo. 
nobis  a  Domino  nostro  Jesu  Christo  per.ejus  cor-      Amen. 


aXJITMUNDI  EPISTOLA. 

AD  ERFASTUM. 

(Galland.,  Veterum  Pairum  Bibliothecay  XFV,  240). 


MONITUM. 


Cum  adhuo  presbyter  esset  Guitmundus,  interrogatus  fuit  a  fratre  quodam  Erfa^^to  de  substantia  et 
unitate  SS.  Trinitatis,  de  mysterio  Dominici  corporis,  item  de  similitudinibus  quibus  uti  solent,  puta 
sphserse  ad  comprobandam  Trinitatis  unitatem.  Hispostulatis  respondet  ut  cautumsobriumquetheologum 
decet.  Mutila  ad  nos  pervenit  epistola,  quam  ex  Spicilegio  Dacheriano  recudendam  sumus  mutuati. 

Ad  amantissimum  fratrem  Erpastum  frater  Guit-  ^  calor  autem  calidum  facit  operandi  virtute,  locis 


MUNDUS,  indignus  presbyter,  sine  (ine  gloriari  in 
Christo  Jesu  Domino  nostro. 

I.  Perlecta  fraternitatis  tua3  epistola  ,  ex  ipsa 
inquisitionum  tuarum  ratione  perpendi  correptum 
Dei,  timore,  ad  sapientiam  spiritualium  rerum  ac 
scientiam  tC;  unde  gratulor,  non  inutiliter  oxerceri. 
Quod  enim  de  substantia  atque  unitate  aeternsB 
Trinitatis  qusesisti,  sapientice  est.  Quod  autem  de 
mystcrio  Dominici  corporis  adjocisti,  ad  scientiam 
spectat.  Item  illud  quod  ad  comprobandam  Trini- 
tatis  unitatem,  similitudinem  rei  temporalis  ,  de 
sphsera  videlicet  solis  memorasti,  scientite  nihilo- 
minus  est.  Commoda   plane   pulcherrimaque ,    et 


etiam  et  temporibus  subjectisque  plerumque  dis- 
cretsB  sunt.  Saepe  enim  sole  oriente,  solis  fulgor 
eernitur,  ubi  ejus  omnino  nullus  calor  sentitur  : 
et  meridiano  tcmpore  calor  ejus  multa  solida  cor- 
pora  penetrat,  in  quse  nihil  prorsus  luminis  intrat. 
Nec  cisdem  quoque  sensibus  a  nobis  excipiuntur. 
Nam  splendor  visu,  tactu  calor  admittitur,  ita  ut 
etiam  per  contrarium,  et  pergrandi  quis  frigore 
torpens,  magnum  a  longe  lumen  solis  videat  :  et 
tenebras  csecus  paticns,  calore  ejus  interdum  va- 
lido  contabescat  vel  hilarescat. 

III.  Longe  igitur  et  ista  duo  invicem  diiTerunt. 
Non  autem  Deo  cum  sapientia  sua,  et  amore  suo, 


jucundissima  philosophia,  si  ei  perseveras.  Hsec  ^  tam  parva,  vel  tam  discrepans,  ut  ita  dicam,  est 

unitas  :  nec  sapientia  et  amor  Dei  ipsius  divinse  sub- 
stantiae  qualitates  sunt.  Neque  ilem  ista  duo  tantis- 
per  ab  invicem  dilTerunt.  Illa  quippe  unus  sol  quo- 
dammodo  dicuntur,  quia  in  sole  uno  coseva  illi,  et 
inseparabilta  sunt  :  non  autem  idipsum  quod  sunt 
per  se  singula,  ad  invicem  unum  sunt ;  quoniam, 
ut  prsedictum  est,  substantialiter  ab  invicem  omnia 
differunt.  At  Pater,  et  Verbum,  et  Spiritus,  sive 
Pater  et  Sapientia  et  Amor,  ita  in  uno  Deo,  vel  ita 
unus  Deus  sunt,  ut  unum  ad  invicem  sine  ulla 
distanlia  sit,  quidquid  pcr  se  singula  essentialiter 
sunt.  De  Patre  et  Filio  sic  habes  in  Evangelio 
Dominum  nostrum  dicentem  :  Ego  sum  in  Patre^  et 


namque  nonterreni  nec  humana,  sed  vere  coelestis 
est  etdivina :  haec  laboranti  suavisrefectioest,  post 
laborem  perfecta  beatitudo  est,  quam  bene  facis 
studiose  quserendo,  quse  et  aperietur  indefesse  pul- 
sando.  Gaudens  igitur  ergo  cxercitio  et  profectui 
tuOy  quse  aliquando  si  voluerit  Dominus  in  longio- 
rem  disputationem  de  his  conferro  cogito,  ne  qua3. 
Btiones  tuas  difTeram,  quanta  valeo  brevitate  suc- 
cincte  respondeo. 

II.  In  i'.Ia  itaque  sphserse  solaris  collatione,  de 
qua  tibi  primum  responderi  flagitasti,  diligenter 
observa  ad  hoc  illam  valcre,  ut  sicut  sphsera,  splen- 
dor,  et  color,  non  trcs,  sed  unum  proferunt  solcm. 


ita  in  Patre,  et  Sapientia,  et  Amorc  utriusque  non  D  Paler  in  me,  Et :  Qui  videt  me,  videt  et  Patrem.Ei : 


ires  Deos,  sed  unicam  sentias  doitatem.  Et  sicu\  sol 
quem  mittit  splendorem  sibi  hnbet  omnino  co- 
eevum,  ita  Deus  Pater  sibi  prorsus  habet  quem  de  se 
^eneratFilium  coaeternum.  Illud  sano  volo  sollicite 
attendas,  longissime  aliter  utriusque  atque  in  solo 
est,  illam  ipsam  summoe  divinitatis  consistere  uni- 
tatem.  In  sole  quippe  et  fulgor  et  calor,  qualitatcs 
eunt,  sol  vero  ipse  substantia  est,  atquo  idcirco 
nonidipsum  ost  sol,  quad  illa  duo  reliqua  sunt.  Sed 
et  ipssB  qualitates  substantialiter  ab  invicemdilTerunt' 
quin  et  diversa  facientes.  Nam  lucidum  splendory 


Ego  et  Pater  unum  suntus.  Non  enim  Pater  habet 
ex  alio  Filium  quam  ex  se.  Neque  enim  ante  om- 
nem  creaturam  aliud  quidquam  erat.  Omnia  autem 
qu8B  facta  sunt,  sicut  scriptum  est,  per  ipsum  Filium 
facta  sunt ;  si  igitur  omnia  facta,  per  ipsum  facta 
sunt  ncquo  ipse  factus  est,  neque  ex  alia  re,  cum 
nihil  aliud  esset ;  sed  de  se  Pater  ante  omnia  genuit 
ipsum.  Si  autem  ex  substantia  Patris  natus  ost  Fi- 
lius,  quoniam  in  substantia  illa  nulla  pars  est  (nam 
primum  principium  incompositum  est,  nec  componi 
omnino  novit,  qaia  omnia  ipse  composuit),  item  neo 


1503 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC.  AVERSANI 


1504 


in  Filio  pars  esl,  nihil  enim  ejus  nisi  ex  Patre,  et  ^ 
in  Pntre  est ;  ex  Patris  porro  (11)  unitate  prorsus 
individua  et  nunquam  geminata,  partium  pluralita- 
tem  habere  non  potest.  Ex  toto  igitur  totus,  nec  ma- 
jor  in  aliquo,  nec  minor,  idem  de  eodem  in  essentia 
natus  est.  Si  enim  partemnon  habet,  cum  ex  illo  etin 
illo  et  jamindividuo  sit,  nullatenus  dilTert.Nam  si  de 
illo  cst,  aliquid  ejus  in  sehabet,  vel  potius  aliquid  si 
ejus  ipse  est.  Porro  si  aliquid  ejus  partc  carentis 
habet  vel  est,  totum  illum  in  se  potius  habet,  vel  ma- 
gis,  tolum  quod  est  ille,  ipse  est.  Si  vero  sic  illam 
ipsam  Patris  essentiam  in  so  totam  habet,  im- 
mota  illa  cssentia  ipse  ost,  cum  et  ipsius  simpli- 
citas  individua  partem  nosciens,  additamentum  re- 
cuset  :  in  nullo  prorsus  essentialiter  difTert.  Item 
igitur  omnino  ad  essentiam  quidquid  est  Pater,  et 
Filius  est. 

IV.  Eadem  tibi  ratione  de  sancto  quoque  Spiritu  ° 
satisfiat.  Qui  enim  sine  parte  de  individua  est  subs- 
tantia  Patris,  una  et  eadem  cum  Patre  substantia 
est;  etquiparte  carens  de  individuaest  substantia 
Filii;  una  et  cadem  cum  Filio  substantia  est.  Et 
cum  a  Palre  simul  proccdat  et  Filio,  non  duse  sunt 
processiones,  sed  una  processio,  nec  duo  sunt  Spi- 
ritus  sancti,  sed  unus  Spiritus  sanctus.  Quia  cum 
nec  loco  divisa,  nec  tempore,  una  sit  prorsus  et 
eadem  Patris  et  Filii  substnntia,  Spiritus  sanctus 
simul  ab  utroquo  procedens,  eodem  ipso  quod  ab 
uno  procedit,  simul  idem  procedit  ab  altero.  Hoc  in  p 
Evangelio  Dominum  docentem  attcndo,  ubi  ait  : 
Cum  venerit  Paracletus  quem  ego  mittam  vobis  a 
Patre.  Ego  mittam  a  Patre  dixit;  ac  si  dicoret :  Una 
est  ejus  processio  a  me  et  Patre.  Et  paulo  post  : 
lUe  mOy  inquit,  clarificabit^  quia  cle  meo  accipiet 

et  annuntiabit  vobis,  Omnia  qusecunque  habei  Pa- 
tery  mea  sunt ;  propterea  dixi  quia  de  meo  accipiet, 
et  annuntiabit  vobis.  Id  est  substantia  quam  habet 
Pater,  et  mea  una  est ;  propterea  qui  ex  nobis  est 
Spiritus  sanctus,  cum  de  Patre  est,  de.me  cst.  Est 
igitur  Spiritus  sanctus  una  eademque  substantia 
cum  Patre  et  Filio ;  est  unus  utriusque,  unaque 
ejusdem  ab  utroqueprocessio.  Quaproptertriahaec 
ita  in  uno  Deo,  vel  ita  unus  Deus  sunt,  ut  unum  ad 
invicem  sine  ulla  dislantia  sit,  quidquid  per  se 
singula  essentialiter  sunt.  j) 

V.  Proinde  quod  sapientia  vel  virtus  Patris  dici- 
tur  Filius,  quoninm  sapere  vel  posse  essentiale  illi 
est,  nonqualitas  creditur  Patris,  qua  Pater  qualis, 
sapiens  videlicet  dicitur  ct  fortis,  sed  est  perfecta 
sapientia  sua  etvirtussua,  singulus,  utita  dixerim 
Pater;  perfecta  sapicntiaet  virtus,  singulus  Filius; 
perfecla  sapientia  et  virtus,  singulus  Sj)iritus  san- 
ctus  :  et  simul  non  tres  sapientiae,  aut  virlutes,  sed 
una  sapientia,  etuna  virtus  :  estque  Filius  sapien- 
tia  de  sapientia  Patrc,  virtus  de  virtute  Patre  : 
sicutessentia  de  essentia,  vita  de  vita,  Deus  de  Deo, 


lumen  de  lumine.  Sed  quia  per  Filium  inOrmatam 
in  carne  et  stultistiam  crucis  egus  nos  iuflrmi,  ct 
stulti,  fortes  et  sapientia  facti  sumus ;  et  sic  factus 
est  nobis  ipse  a  Dco  sapientia,  etjvirtus  et  justitia, 
ut  per  ipsius  inflrmitatem  et  mortem  justiflcati  et 
corroborati,  ad  cognssccndum  per  ipsum  quando- 
que  Patrem  convalescamus  ;  ideo  enim  juste  quasi 
specialiter  Dei  justitiam,  atque  virtutem  et  sapien- 
tiam  confitemur. 

VI.  Item  Spiritus  sanctus  cum  Patris  et  Filii  di- 
citur  charitas,  vel  amor,  aut  voluntas,  non  idcirco 
amborum  qualitas  creditur,  cujus  gratia  utrique 
quales,  amantes  videlicet  sint,  aut  volentes,  aut 
certe  spirituales,  sed  cum  sint  etiam  singuli  spi- 
ritus  sanctus  (nam  et  Pater  est  spiritus,  sicQt 
scriptum  est  :  Deus  est  spiritus  :  ei  Filius  secan- 
dum  divinitatem)  spiritus),  et  Pater  sanntus,  et  Fi- 
lius  sanctus,  et  non  tres  Spiritus  sancti,  sed  unns 
Spiritus  sanctus.  Et  cum  singuli  sint  charitas,  quia 
Deus  cbaritas  esty  et  singuli  amor  aut  voluntas, 
nec  tamen  tres  charitates,  vel  amores,  vcl  volunta- 
tcs,  sed  una  charitas,  unus  amor,  una  voluntas.  11- 
lum  tamonqui  ex  Patre  procedit  el  FiJio,  quasipro- 
prio  Spiritum  sanctum,  vel  charitatem,vcl  amorem, 
vel  voluntatem  Patris  et  Filii  dicimus ;  ul  per  hoc 
quod  velut  suum  habet  in  nomine,  quod  eommaoe 
est  iis  ex  quibus  est  iddesignetur  aliquatenus,!quia 
ipse  ab  utroque  existens,  communis  est,  consubs- 
tantialis,  et  nexus  amborum. 

VII.  Ita  cum  et  Pater  essentia  ct  principium  sit, 
et  Filius  a^que  essentia  et  principium  sit,  Spirilas 
quoque  sanctus  nihilominus  essentia  et  principium 
sit,  nec  tres  essentise,  aut  tria  principia,  sed  asa 
essentia  et  unum  principium ;  de  Patre  tamcn  h«c 
quasi  proprie  dicimus,  ut  per  hoc  noverimus  qaia 
ipse  ita  est,  ut  sit  cx  se  :  et  sic  principium  est,  ut 
non  ex  alio  sit  principio,  tantum  ex  se,  casterae 
vero  personsB  ex  ipso.  Nam  Filius  quidquid  omnino 
est,  non  ex  se,  sed  ex  Patre ;  item  Spiritus  sanctas 
non  ex  se,  sed  quidquid  omnino  est,  ex  Patre  Fi- 
lioque  est.  Sed  [et]  ut  ex  Filio  *procedat  Sp^ritas, 
a  Patre  hoc  habet  Filius.  Nam  si  quidquid  babet, 
ex  Patre  illi  est ;  et  id  ex  Patre  nascendo,  habet 
a  Patre,  ut  ex  ipso  sit  Spiritus.  Spiritus  qaoqae 
sanctus  procedendo  a  Patre,  ab  ipso  habetutexipso 
ita  sit,  ut  simul  etiam  existat  ex  Filio.  Ita  igitor 
sunt  singula  omnium,  et  omnia  singulorum,  et  om- 
nia  unum;  certo  tamen,  ut  dixi,  rationis  mysterio, 
qusedam  quasi  proprie  de  Patre  dicuntur,  ut  essen- 
tialc  principium ;  qurdam  de  Filio,  ut  justitia, 
virtus,  sapientia;  quaedam  de  Spiritu  sancto,  velat 
hoc  quod  Spiritus  sanctus  dicitur,  quod  amor  vel 
charitas,  vcl  voluntas  Patris  et  Filii  nuncupatar: 
quatenus  per  hoc,  sicut  dictum  |est,  non  ex  alio, 
sed  ex  seesse  Patrem;  per  Filium  vero  nosjastifi- 
cutos,  fortes  doctosque  esse  ac  futurosesse;  e  Patre 


(11)  Ex  Patris  porro.  Ediderat  Acherius  :  nulla     ipse  composuit,  Item  nec  .  .  .  .  el  ia  Patre  estex 
pars  est :  nam  pnmum  pr,  inc.  est :  nec PatriB.  Porro  nnitalej  etc. 


1505 


EPISTOLA    AD  ERFASTUM. 


1506 


autem  ct  Filio  Spiritum  sanctum  communiter  pro- 
cedere  inteHigamus. 

VIII.  Sicut  igitur  inesRentia  majestatisidemsunt, 
cum  nec  loci  aut  temporis  mterstitio  sejungantur, 
nec  ti*es  numero  potentise,  sed  una  potentia ;  ut  unus 
operator  sint  (12),  ita  et  in  operationis  effectum 
differunt,  quia  Dominus  nosterdixit  :  Quascunque 
enim  Pater  facitj  hiec  et  hilius  similiter  tacit^  et 
non  alia  quia  non  potest  Filius  a  se  facere  quid- 
quam,nisi  quod  videritPatrem  facientem.Idemcon- 
sequenter  deSpiritu  utriusque  sentiendumest.Nam 
etsi  hominem  solus  Filius  induit,  ipsum  tamen  ho- 
minem  atque  incarnationis  mysterium  tota  Trini- 
tas  fecit,  tota  eum  Trinitas  ad  mortem  dedit,  tota 
eum  Trinitas  resuscitavit,  tota  exaltavit.  Ita  quoque 
et  vocem  illam,  per  quam  et  solus  Pater  ad  Filium  p 
loquens  innotuit:  Tu  cs,  inquiens,  Filius  mcus  di- 
lectus ;  et  columbam  iUam,  vel  linguns  igneas,  in 
quibus  vel  super  Domiuum  baptizatum,  vel  super 
dies  PentccostesSpiritus  sanctus  apparuit,tota  uti- 
que  Trinilas  fecit.  Quemadmodum  et  illa  vox  dis- 
syllaba,  quaeetPater  dicitur;  ot  vox  trissyHaba,qu86 
dicitur  Filius :  et  duo  nomina  quse  Spiritus  sanc- 
tus  appellantur,  et  similiteralias  vocesquamplures, 
licet  proprietatem  singularum  seorsum  denotent 
et  auditui  praeferant  porsouarum,  non  tamen  aliter 
quam  illa  dissyllaba  vox  qua5  dicitur  Deus,  tota 
paritcr  significans  Trinitatem,  totius  certe  sunt 
opera  Trinitatis.  Quapropteretsiexcreaturis  aliquse 
ad  declarationem  singulorum  proprie  mysteriave 
pertineat  personarum,  palam  tamen  est  quoniam 
Pater,  et  Filius,  et  Spiritus  sanctus  sicut  nec  in  ^ 
substantia,  ita  nec  in  aliquo  prorsus  cujusque  rei 
operatione  dissentiunt.  Paiametiam  et  hoc  estquia 
et  Patrem,  ct  Filium,  et  Spiritum  sanctum  non 
variis  corporis  sensibus,  sed  una  eademque  purae 
mentis  intelligentia  et  simul  contemplamur,  sicut 
a  Veritate  ipsa  didicimus,  quse  ait :  Qui  me  videt, 
videt  et  Patrem. 

IX.  Ut  igitur  ex  his  dicendi  finem  breviter  facia- 
mus,  quoniam  ea^  quae  in  sole  qualitates  sunt,  et 
ab  ipso  et  ab  invicem  substantialiter  differunt,  ope- 
randi  quoque  virtute^  ct  secundum  locum,  et  secun- 
dum  tempus,  diversaque  subjecta  dissentiunt,  va- 
riisque  sensibus  haustae,  longe  distare  comprobnn- 
tur.  Cumque  Patris  et  Sapicntia3  et  Amoris  una  sit 
prorsus  eademque  substantia  ;cumque  in  eis  nulla  D 
noa  dico  diversa,  sed  ne  ulla  ctiam  qualitas,  nihil 
que  omnino  aliud  nisi  una  pura  essentia  debeat 
cogitari,  cum  eadem  sint  eorum  semper,  et  ubi- 
que,  et  in  omnibus  opera,  unaque  simul  et  eadem 
mentis  intelligentia  et  inseparabiliter  videantur, 
manisfestissimaerationis  indicio  satis  liquet  longis- 
simealiterveriusque  nonsolumquaminsoleest,sed 
quam  in  ulla  etiam  creaturn  osse  possit,  illamsum- 
mso  atque  individuaeTrinitatis  consistcre  unilatem. 

X.Sane  cum  dixissem  supra  quidquid  essentiali- 


ter  singulisunt,  communiter  dici  do  omnibus,  id- 
circo  essentialiter  dixi,  quia  quodPatcraut  Genitor 
dicitur,    item  quod  Filius  aut  Verbum,  vel    imago 
nominatur;   vel  quod  Spiritus  sanctus  procedens 
appellatur  non  secundum  se  intelligendae  essentiae 
sed  distinctionis  vel    relationis  personarum  voca- 
bula   sunt.  Caventes  etenim  confundere  personas, 
Patrem  quod  non  ex  alio  sit  demonstrantes,  voca- 
mus  ingenitum  ;  et  quod  non  sine  Filio  sit,vocamus 
et.    Patrem.  Item   Patris  illa  et  ineffabilis  visio,  in 
qua  seipsum  Pater  intuelur  etomnia,  splendorille, 
illa  lux,  quia  non  ex  se,  sed  cx  solo  Patre  est,  dicitur 
Filius.  El  quoniam  nos,  ut  per  speculum  et  imagi- 
nem  suam  (homo  enim  noster  interior  licet  obscu- 
ret,  tamen  Dei  imago  est,)Deum  cernere  qualicun- 
que   aenigmate  valeamus:    quoniam,  inquam,  nos 
quamcunque  rem    mente  videndo  sive  quod  extra 
nos  est,sive  ipsam  mentem,  nobiscum  quodammo- 
dode  re  quam  cernimusloquiiirar,  oiaiilliamamque 
cjus    imaginem    animo  conformamus ;  ita  ut  cum 
senietipsam  mens  nostra   intuendo,    de   se    apud 
se      sententiam     veritatis    quadam      discussione 
parturiens,    verae    tandem  intolligentiae  lucem  de- 
prompserit,  jure  idipsum   vcri  intellectus  acumen 
et  partum  mentis,quia  exse  hoc  ipsa  peperit,etver- 
bum  quo  de  se  ipsa  disseruit,et  imaginem  vel  simi- 
litudinem,  quod  ipsa  de  sui  contemplatione  infor- 
mavit,  liceat  appcllari.  Simili  modo,  ut  per  ejus,ut 
dixi,  imaginem,  quod  sumus  nos,  Deum  qualicun- 
quo  aenigmate  videamus,  et  de  temporalibus  si  au- 
demus,  imo  quia    ita  nobis  temporalibus  expedit, 
quomodocunque  conjiciamus aeterna.Simili,in«tuam 
modo  ineffabilem  illius  paternac  visionis  lucem  sem- 
per  de  Patre,  semper  apud  Patrem,et  in  Patre  ma- 
nenlem,  semper  Patrem  videntem,  omnium  condi- 
tricem,  Patris  revelatricem  et  idem  esse  cumPatre 
quoniam  de  Patro  est^non  de  nihilo,  et  unigenitum 
et  verbum,  ct  imaginem,   simililudinemque  Patris 
corde  credimus,   et  prout  sufticimus  sentimus  ad 
justiliam,  ore  autem  confitemur  ad  salutem.  Spiri- 
tum  vero  sanctum  nec  ingenitum  dicimus,  quia  non 
est  de  nuUo  ;  nec  genitum;  quia  non  est  de  Patre 
solo  sed  a  Palre  et  Filio  procedentem,  non  tamen 
ab  utroque  nascentem,  quoniam  pariter  eodemque 
modo    Spiritus  est  amborum,  cum  nullus  unquam 
quorum  pariter  eodemque  modo  possit  esse   filius 
patrum.  Sed  nec  verbum  utriusque,  necimago,nec 
similitudo  dicitur ;  quia   quamvis  amantes  aliquid 
saepe   illud  animo   versandi,   nobiscum    dicamus 
et  imaginemus  dicentesque  et  imaginantes  amemus, 
dicere  tamen  et  imaginare  in  nobisquidem  visiunis 
est  proprie,  non  amoris.Amandum  etenim  quodli- 
bct  per  mentisintuitum  quidaut  quale  sit,  vel  quo- 
modo  se  habeat,  dicilur,  ut,  definito  hoc,  jam  cer- 
tius  ametur. 

XI.  Sed  quae  nostri  comparatio  ad  aeternitatem  ? 
Hocautcmproplereadico  utnon  caraali  sensuver* 


(12)  Operator  sint.  Forte;  ut  uaus  operatur  suBt.  ita  etia  operatioaia  effectaaoa  diSorant. 


1507 


GUITMUNDI  ARCHIEPISC  AVERSANI. 


1508 


borum  proprictates,  ut  in  nobis,  ita  omaino  in  Di-  A  accidentium,quod  itidem  absit !  necessario  dicere- 


vinate  requiras.  Quippe   si  de  vcrborum  sensibus 
agas  in  Fatris  et  Filii  vocibus,  et  in  caeteris  relati- 
vis,  cum  de  hominibus  dicuntur,  quaedam  ipsorum 
hominum,  quibus  ad  se  rcferuntur,  accidentia  :  item 
in  generandi  et  procedcndi  verbo,  actum  passio- 
nemvecumdoclaratione  temporis  acciperesolemus. 
^ternam  porro  generationem  Filii  Dei,  Spiritus 
sancti  processionem,8ic  credimus,ut  neque  ibi  tem- 
pus,neque  actum  gencrantis,  autpassionem  geniti, 
vel  procedenlisSpiritus,  ncquo  ullum  deniqueacci- 
dens  divinae  inesse  substanlioe  sentiamus.  Non  igi- 
tur  supra  distinctionum  vel  relalionum  verba  pro- 
prie  Divinitati  conveniunt,  nec  omnino  in  Deo  eo- 
dom  scnsu  quo  ct  in  nobis  accipienda  sunt.  Absit 
enim  ut  in  setcrna  Trinitate,  uno  solo  Deo,  propter 


tur.  Quod  quoniam  a  Christiana  religione  prorsus 
abhorrens,catholic8Bqueest  veritati  summe  contra- 
rium,non  ergo  in  omnipotenti  seternaque  et  sim- 
plici  Trinitate,  salva,ut  dictum  est,inefTabili  distin- 
ctionepersonarum,illius  accidentis  mfectio,non  rei 
omnino  alicujus  admistio  vel  interpositio,  nonnisi 
una  sola,  unica  sincera,  et  purissima  Divinitas 
requiratur. 

XIV.  Quisquis  sane  haec  (idei  processibusaclus 
prout  desuper  datur,  Deo  jam  nunc  promeritisfidei 
retribuente,in(eriori  cUain  quodam  prsedulcissiroo- 
que  igneoque  et  inexplicabili  mentis  attigerit  gustu, 
jnm  aliquatenus  ut  homoDeum  suumsentieQS,ma- 
gno  cum  tremore  gaudeat,  et  cum  magno  gaudio 
contremiscat.  Ita  tamen  cpuletur,  ut  non  jam  in  eo 


verborum  nostrorum  angustias,  antcomnem  crea-  B  remanendumquod  invenerit;sedut  sibilarginsape- 


turam  aliquod  accidens,  aut  ullam  omnino  rcm, 
propter(43)  simplicem  Divinilatem  fuisse  dicamus. 
Nulla  quippe  creatura  quamlibct  perfecta,  ot  ad 
imaginem  Dei  facln,p]pnissimam,utcst,  cxprimere 
vel  sequiparare  similitndinem  praivalet  Craetoris, 
nedum  ea  qu£B  pcne  nihil  sunt  mortalium  verba 
illam,  quae  supra  omnem  creaturaB  omnis  cogita- 
tum  inelTabili  prajeminet  veritale,  naturam  Divini- 
tatis  explicare  sufficeret. 

XII.  Non  igitur  hajc  de  Dco  idcirco  dicimus,  ut 
id  plane  quod  ibi  est  explicemus,sed  qualibuscun- 
que  tamen  prout  possumus  verbis  agimus,  no  id 
quod  ex  verbo  Salvatoris  certissime  crcdimus;  et 
quod  vix  quanlumlibet  attenuato  spiritu,  Christo 
adjutoro,  per  aeni^mata  prajgustarc  valemus,  om- 


riatur,  'pie  semper  quaerendo,  desiderandoetoran- 
do  validius  pulset.  Scriptum  est  eniin  :  Cumcon- 
suininaverit  homOj  tuncincipit.Ei  iterum:  Quwrite 
faciem  ejus  semper.  Qui  autemad  hoc  invalidusest, 
ita  tamcn  csse  non  dubitet,  ad  quod  cernendam 
postmodum,  patienter  intcrim  sinu  fidei  nutriatur. 
XV.  Porro  si  quis  seternitatis  malit  violentus  es- 
sediscussor,  nec  facile  Deum  aut  sine  numcrotri- 
num,  aut  in  personis  sine  interpositione,  vel  admi- 
stione  alicujus  rei  distinctum,  aut  sine  extensioDe 
credat  ceternum,  vel  sine  locoet  situ  totum  ubiqoe 
praesentem,  vel  omnino  sine  quantitate  magnum, 
sine  qualitate  bonum,  sine  motu,  omnia  facientem, 
sine  passione  omnia  sustinentem,  sine  compleia 
omnia  continentem,  audiat  iste  quod  scriptum  est: 


nimodo  comprimere    silentio   videamur.   CAimque  C  ^q  qu^-psicyjs  quie  ultratesuntieieeLqusetAcXASuni 

potius  admiretur,  respondeatque  sibi  qua  potenlit 
haec  omnia  de  nihilo  prodierunl.  Non  enim  saa,qna 
nulla  erat.  Si  ergo  Dciquomodoeaquse  nihilomai- 
no  erant,  Dei  prtecipientis  ut  fierent  imporiumper- 
sensorunt?  Aut  certe  eum  non  esse  et  esse  siraul 
nonpotuerunt,quo  mediode  altero  ad  alterum trans- 
ierunt  ?  Aut  si  forsitan  de  mundi  principio  agere 
renuit,  quia  necdum  erat,  de  singulis  quaequotidie 
in  promptu  fiunt,  quserat  ortus,  crementa,  varia- 
tiones,defectusque  eorum,quomodo  aut  curhocvel 
illo  potius  modo  eveniant,  alta  mente  considerel. 
Quod  si  forte  in  minimis  subtiliter  pervcstigando 
succumbit,cognovitque  experimenlo  veram  essesa- 
pientissimi  Salomonis  sententiam,  dicentis :  Cuac- 
tsores  difficiles  qumin  terris  sunt^  el  qufc  ia  pros- 


inefTabiiia  utcunque  fari  cupimus,  aliquatenus  per 
haec  verba  non  equidom  accidentia  ulla  purissimae 
Divinitatis,  sed  prout  eloquii  humani  velut  angustia 
hoc  quod  non  est  Pater  ex  alio  per  hoc  quod  inge- 
nitus  dicitur,  nec  sino  eo  qui  ex  ipso  est,pcr  hoc 
quod  Pator  vocatur ;  et  quod  non  sit  Filius  ex  se, 
nec  sit  nisi  a  Patre  per  nomen  Filii :  eodomque 
modo  quod  Spiritus  sanctus  non  ex  se,  sed  ex 
Patre  et  Eilio  sit,  per  procedendi  verbum,ut  praj- 
dictum  est,  denotamus. 

XIII.  Procul  igitur  sit  a  filiis  sanctoe  et  univer- 
salis  Ecclesiae  ut  pro  distinctionepersonarumquoe* 
libetsibi  carnalis anima  alicuj us  rei  hic nulla  penitus 
interstitia  fingat.  Nam  si  hoc  in  seterna  Trinitate, 
quod  absit!admitteretur,cum  ante  rerum  omnium 


constitutionem  sempiterna  sit  in  Deo  ha^cTrinitas  D  pQciu  sunt^  invcnimus  cum  labore  ;   quse  la  c^iis 


personarum,  falso,  quod  iterum  absit,  cunctarum 
rerum  praeter  se  solum  unum  Deumconditrix,  ot 
principium  Trinitas  crederetur ;  nec  jam  Trinitas 
jure  sed  quaternitas  aut  quinitas  mclius,  imo  vero 
amplius  juxta  numerum  rerum  interjacentium  vel 

(18)  Propter,  Lego  proeter. 


sunt  quis  scit^nisi  tudederis  sapientiam,  et  mist- 
ris  sanctiim  Spirilum  tuumde  altissimis^  desinal 
gigantea  protervia  co^lum  petere,  et  credendo  ho- 
militer  quod 


1509 


ORATIO  AD  GUILLELMUM  CONQUEST. 


1510 


GDITMUKDI 

ARGHIEPISGOPI  AYERSANI 

ORATIO 

Ad  Guillelmum  I  Anglorum  regem  cum  recusaret  episcopatum 

(BibUoth.  Palr.  XVIII,  pag.  468,  ex  Orderico  Vitali,  ecclesiasticsB  Historiae  lib.  v,  cap,  17,  cujus  est 
hoc  argumeatum  :  De  Guitmundo  jnooachoS.  Leufredi,  et  ejus  ad  regcm  Angliie  Guiflelmnm  oratione 
pulchtirrima.  —  Guitmundus  vonorabilis  monacbus  csenobii  fjuod  Crux  Heltonis  dicitur,  ubi  gloriosua 
confessor  Christi  Leufredus  temporo  Hildeberti  et  Hilpericijuniorum  regum  Domino  feliciterASminiS' 
trasse  annis  leqitur ;  regio  jussu  accnrsitus  pontum  transfretavit,  et  oblatum  sibi  a  rege  et  proceribus 
regni  onus  ecclesiaslici  regiminis  omnino  repudiavit.  Erat  enim  aivo  maturuset  religiosuSy  ac  scicntia 
littcrarum  cruditissimus,  ci{jus  ingenii  prseclarum  specimcn  evidenter  patet  in  libro  De  corpore  et  san- 
guine  Domini  contra  Bercngarium/e^  in  aliis  opusculis  ipsius.  Hic  itaquc  cum  a  rege  rogaretur  ut  in 
Anglia  secam  morarctur  et  prgestolaretur  congruum  tempus  eum  promovendi,  secum  subtilitor  deli- 
beravil,  suique  propositi  votum  aliud  esse  demonstrans,  regi  respondit  :  ) 


MultsB  caussB  me  repellunt  ab  ecdesiastico  regi- 
mine,  quasomnessingulatim  nolo  nec  decet  expri- 
mere.In  primis  infirmitates  meas,  quibus  incorpore 
et  anima  incessenter  premor,  considero.  Quibusdi- 
ligentcr  perspectis,  divinum  cxamen  vchementer 
pertimcsco,  moerens  quod  in  via  Dei  quotidie  labor 
et  a  veritate  vacillo.  Et,  dum  meipsum  salubriter 
moderari  nequeo,  qualiter  aliorum  vitam  ad  salutis 
viam  dirigere  vaIeo?Omnibus  vigilimente  perlustra- 
tiSyUon  video  qua  lege  digniter  prsBesse  valeam  illo- 
fum  cuneo  quorum  extraneos  mores  barbaramque 
locutionemnescio,  quorumpatres  charosque  paren- 
tes  et  amicos  occidistis  gladio,  vel  exhseredatos  op- 
primitis  exsilio,  velcarcere,  vel  indebito  intolerabi- 
]ique  sorvitio.  Scrutamini  Scriptuias,  et  videle  si 
qua  lege  sancilur  ut  Dominico  gregi  pastor  ab  inimi- 
cis  electus  violenter  imponatur?  Ecclesiastiea  electio 
prius  debet  ab  ipsissubjectisfldelibuscumsince- 
rifate  fleri ,  ac  postmodum  astipulatione  Patrum  et 
amicorum  (si  canonica  est)  reverenter  confirmari. 
Alioquin  cum  charitatedebeteraendari.  Quod  bello 
et  eflfusione  multi  cruoris  truculenter  rapuistis,  qua 
ratione  mihi  aliisque  contemptoribus  mundi,  qui 
sponte  proChristo  nudatisumus  propriis,8inc  culpa 
impai*tiri  potestis?  Generalis  omnium  religiosorum 
lex  est  a  rapinis  abstinere,  et  de  praeda  (etiamsi  of- 
fertur)  pro  juslitiae  observantia  nolle  recipere.Dicit 
enimScriptura  :  Immolanscx  iniquo^  oblatioeat  ma- 
cuIata{EccIi. xxxiv).  Etpaulo  post :  Quioffert  sacri- 
iicium  ex  substantia  pauperum^  quasi  qui  victimat 
iilium  in  conspectupatris  sui  (Ibid.).  Haecet  his  si- 
miliadivinsB  legis  prasconia  pcrtractans  expavesco, 
et  totam  Angliam,  quasi  amplissimam  prsedam,  di- 
judico,ipsamquecum  gazis  suis,  velut  ignemarden- 
tem  contingere  formido.  Et  qnia  Deusjubetutquis- 
que  proximum  diligat  sicut  seipsum,  dicam  vobis 
sine  dolo  id  quod  mihi  ccclitiis  cst  indictum.  Quod 
mihi  utile  reor,    vobis  quoque  salutare  arbitror. 


^  Ergo,  quod  amicabiliter  loquar,  non  videaturama- 
rum;  sed  tu,  strenne  princeps,  et  commilitones  tui 
qui  grave  tecum  inieruntpericuium,no8tr8Badmoni- 
tionis  benigno  corde  suscipite  cloquium.OperaDei 
cunctisdiebus  vituB  vestrae  sagaciter  considerate,et 
judiciaejus,  quce  incomprehensibiliasunt,inomni- 
bus  operibus  vcstris  timete  ;  ct  sic  vestram  vitam 
sequa  lance  moderari  ad  voluntatem  Dci  satagite, 
ut  ipse  Arbiter  a^ternus  sit  vobiscum  in  ultimo 
discrimine. 

Non  vos  decipiant  adulatores  vana  3ecuritate>nec  in- 
solentes  pro  sccundis  eventibus  prsesentis  vitee 
voslethaliter  obdormire  suadeantin  mundanapros- 
peritate.  Si  vicisli  Anglos  in  congressione,  super  hof^ 

B  superbire  nolito;  sedspiritualisnequitieegraviusao 
periculosius  certamen  cautius  agitet  quod  restat  ad- 
huc  etimminet  vobisquolidie.Mutationes  regnorum 
frequcnter  factaB  suntinorbe  tcrrarum;  sicuti  spar- 
sim  legimusmultiplicium  percampos  Scripturarum, 
quibus  liberalium  a  Deo  impertita  est  notitia  littera- 
rum.  Babylonii  sub  Nabuchodonosorrege  Judseam 
et  ^gyptum  et  aliaregna  sibi  plurima  subegerunt, 
sed  post  septuagintaannosipsicum  Balthasar  rege 
suo  a  Medis  et  Persis,  quibus  praeerant  Darius  et 
Cyrus  nepos  ejus,  victi  et  subjugati  snnt. 

Deinde  sub  Alexaudro  Magno  Macedones  post 
280  annos  Darium  regem  Persarum  cum  muUis  le- 
gionibusdevicerunt :  etipsinihilominuspost  aliquot 
annos,  Romanis  per  totum  orbem  phalanges  suas 
destinantibus,  cum  Perseo  rege  suo  devicti  sunt. 
Grseci  sub  Agamemnone  et  Palamede  Trojam  obse- 
derunt,  et  Priamum  regem,  Laomedontis  filium  ac 
liberos  ejus,  Hectoremet  Troilum,Paridem  etDei- 
phobum,AmphimacIiuiuque  trucidaverunt ;  et  famo- 
sum  PhrygisB  regnum  post  decennem  obsidionem 
flamma  et  ferro  depopulati  destruxerunt-Trojanorum 
un»  pars  subi^nea  duce  regnum  ItaliaB  obtinuit, 
alia  pars  cum  Antenore,  perloagum  iter  ac  diflficile 


ISn  GUITMUNDIARCHIEPISC.AVKRSANIORATIOADGUILLELMUMCONQUEST.  1512 


Daciamadiit,ibiqiiescdemponens  usque  inhodier-  ^ 
num  diem  liabitavil.  Homnni  regnum  Hicrosolymo- 
rum,  quod  Davidaliique  potentes  successores  ejus 
spoliis  Allophylorum  ditaverant,et  subactis  barbaris 
gentibus,  qua3  in  circuitu  erant,  sublimavorant,  sub 
Vespasiano  et  Tito  subverleruntjCt  uobile  templum 
post  primie  ftidificationis  cjusannosmillc  octoginta 
novem  dirucrunt,  quando  undccies  centena  millia 
Judaeorum  fcrro  seu  fame  perierunt.  FranciGallis, 
tempore  Sunnonis  ducis,  associali  sunt,  et  l\oma- 
norum  jugo  dc  cervice  sua  virihtcr  excusso,  su- 
per  eos  regnare  coeperunt,  Angli  Saxones,  ducibus 
Hengist.  et  Horsa  Britonibus  (qui  nunoGalii  vocan- 
tur)  imperium  dolis  et  fortitudine  jam  fere  sexce:i- 
tis  annis  abstulerunt.  GuiniH,  qui  de  Scandinavia 
insula  sorte  ejecti  sunt,  regnante  Albuino  rege  , 
filio  Audonis,parlem  Italioe,  quse  nunc  Longobardia 
dicitur,  invaserunt,  ct  llomanis  diutius  resistcntes 
nunc  usque  tenuerunt.  Omncs  hi,  ([uos  victoria 
surgenles  i*ecolui,  paulo  post  niisere  subjacuerunt 
perniciei,  parique  cum  victis  contritione  torti,  ir- 
remediabiliter  gemunl  in  cioacis  Erebi.  Normanni 
sub  Follone  duce  Neustriam  Carolo  simplici  sub- 
traxerunt,  jamque  d90  annis,  contradicentibus 
Gallis,  et  cum  bellico  tumullu  sa?pe  calumnianlibus 
tenuorunt.  Quid  de  Gepidis  et  Wandalis,  Gothis  et 
Turcis,  Hunnis  et  HeruUs  ?  quid  de  aliis  loquar 
Barbaris,  quorum  conatus  ad  nihil  est  aliud  nisi 
furariet  rapere  et  conculcata  pace  jugiter  furere  ? 
Terram  turbant,  a^dos  concremaiit,  orbem  vexant : 
opes  dissipant,  homincs  jugulant,  omnia  fcBdant  et 
inquietant.His  itaquesignismundiportendituriinis, 
sicutipsius  palenteredoccmurvoce  Vcrilatis  :  Ex- 
surget  gens  conLra  gontem  etrcgnam  adversusre- 
gnum^et  erunt  tememotus  magni pcr  loca,  et  pesti- 
lenliad  et  famcs(Marc,xiu)f  terroresquedecoelo,  et 
signa  magna  erunt. 

Gladibus  innumoris  premitur  sic  jugiter  orbis. 

Hisetmultishujuscemodi  rotatibus  in  rebus  hu- 
manis  solerter  inspectis,  non  in  se  glorietur  victor 
de  ruina  comparis,  qui  nec  ipsc  stabit,  nisi  quan- 
tum jusseritdispositio  Conditoris.Convcrsiouem  lo- 
cutionis  meae  nunc  ad  te,  o  rex,  faciam,  quarn  fu 
(qu8BS0  tibi)  ben'gniter  haurias  propler  salutem 
seternam.  Nulluspatrumtuorumantetercgale  slem- 
ma  gessit,  nec  hsereditario  jure  tantum  decus  tibi 
provenit,  sed  gratuita  largitione  omnipotentis  Dei,  1) 
etamicitiaEduardi  consanguinei  tui.  P^dgarus,  AI- 
dinus  aliique  complures  ox  linea  regalis  prosapiae 
orti,s6cundumleges  Hebrieorum,  aliarumque  gen- 
tium  propinquiores  sunt  hoeredes  diadematis  An- 
glici.  Illis  nimirum  remotis  sors  tibi  cessit  provec- 
tionis,sedDeiJudiciumquantooccultius,  tanto  ter- 
ribilius  imminet  tibi  ad  reddcndam  rationem  com- 
miss8B  villicationis.  Haec  benigno  ex  corde  sublimi- 
tati  vestrse  locutus  sum,  humiliter  deposcens  ut 
mens  vestra  semper  sit  memor  novissimorum;  nec 
vos  nimis  implicet  prosporitas  prsesentium,  quam 
sequi  solet  intolerabilis  dolor,  et  ingens  luctus  ac 
stridor  dentium.  Graties  Dei  vos  et  amicos  atque 


fideles  veslros  commendo.Nortmanniamque  cum  ve- 
stra  licentia  redire  dispono,etopimam  Angliae  pr»- 
dam  amatoribus  mundi,  quasi  quisquilias,  dei*e- 
linquo.  Liberam  paupertatem  Christi  amo,  quam 
AntoniusetBenedictusamplexali  sunt,  magisquam 
divitias  mundi,  quas  Cresus  et  Sardanapalus  nimis 
amaverunt,  et  postmodum  misere  pereuntes,hosti- 
bus  suis  deseruerunt.  (^hristus  enimpastor  bouus 
vse  divitibus  hujus  mundi  minatur  qui  voluptatibus 
vanis  et  superfluis  hic  perfruuntur;paupcribus  vero 
spiritu  promittit  beatitudincm  in  regno  coelorum, 
quam  nobis  det  ipse  qrl  vivit  et  regnat  per  omnia 
ssecula  saeculorum.  Amen. 

Admiratus  rex  cum  proceribus  suis  insignis  rao- 
nachi  constantiam,  supplex  ac  devotus  impenditei 
deccntem  reverentiam,  et  competenter  honoratum, 
jussit  eum  remeare  in  Neustriam.  Ibique,  quo  vel- 
let,  suam  praestolari  praesentiam.  Auditum  estpas- 
sim,postquam  Guilmundus  ad  septa  monasterii  sui 
remcavit,  quod  ipse  monachalem  pauperiem  divitiis 
cpiscoporum  praeposuerit,  et  quod  obtentum  An- 
gliae  in  praesentia  regis  etoptimatum  ejus  rapinam 
appellaverit,  cl  quod  omnes  episcopos,  vel  abbates, 
qui  nolentibus  Anglis  in  Ecclesiis  Anglise  prselati 
sunt,  rapacitatis  redarguit.  Verba  igitur  ejus,  per 
Angliam  late  divulgata  sunt  et  subtiliter  ventilata, 
multis  displicuerunt;  qui  sequaces  ejus  esse  sper- 
nentes,  contraeum  ingenti  livore  exarserunt.  Non 
multo  post,  defuncto  Joanne  Uothomagensium  epi- 
scopo,  rex  et  alii  plures  Guitmundum  ad  archi- 
episcopatum  elegerunt,  sed  semuli  ejus,quos  idem 
vituperaverat,  ne  archiprassul  lieret,  quantum  po- 
tuerunt,  impedierunt.Intanto  vero  nihil  objicien- 
dum  invenerunt,  nisi  quod  filius  esset  presbyteri. 
llle  autem  ab  omni  avaritia  purgari  volens,et  inter 
exteros  paupertate  premi,  quam  inter  suos  disscn- 
sionos  fovere  malcns,  Odilonem,  monasterii  sui  ab- 
batem  reverentcm  adiit,  et  humiliter  ah  illo  licen- 
tiam  peregrinandi  petiit  cl  nccepit.  Porroilliteratus 
abbas  melirinesciebatquantus  sapientise  thesaurus 
inpraefatodoctore  latebat.  Ideodesid(nabilem  phi- 
losophum  de  monasterio  suo  facile  dimisit;  quem 
Gregorius  VII  papa  venientem  ad  sc,  gaudens  susce- 
pit,  cardinalemS.  H.  E.  prsefecit,  et  Urbanus  papa 
jam  probatum  in  multis  metropolitanum  Adversis 
urbis  solemniter  ordinavit.  Haecurbs  tempore  Leo- 
nis  IX  papse,  a  Nortmannis,  qui  primo  Apuliam  in- 
coluerunt,  constructa  est;  et  a  Romanis,  quia  ab 
adversis  sibi  coctibus  sedificabatur,  Adversis  dicta 
est.  Hsec  utique  divitiis  opulenta,  Cisalpinorum 
prompta  strenuitate  bellicosa,  hostibus  metuenda, 
fidisclientibussociisquecolenda»Nortmannorumop' 
tioncsoli  papse  gratanterobedit;  a  quoGuitmundum 
sophistam  mystici  decoris  pallio  insigniter  redimi- 
tum,  pontificem  accepit.  Prsefatus  archipraesul  ec- 
clesiam  sibi  commissam  diu  rexit,  et  apostolicis 
privilegiis  ab  omni  mortalium  exactione  liber  plau- 
sil.  Plebem  studiose  docuit,  meritis  et  orationibus 
protexit  atque  post  multos  agones  in  virtutum 
exercitiis  ad  Dominum  perrexit. 


CIRCA  ANNUM  DOMINI   MLXXIX. 

EBRARDUS 

WATINENSIS  MONASTERII  GANONrCUS  RE6ULARIS 


CHRONICON  WATINENSE 

(EdiditDom  Martbne,  Thesaurus  anecdot.y  lom.  Ill,  col.  797,  ex  ms.  Dunensi.) 


OBSERVATIONES  PR^VIiE 

Altera  quam  ad  ilhistrandas  res  Helgicas  promisimus,  Historia,  est  breve  Chronicon  monasterii  seu 
praeposituree  Watinensis  ordinis  S.  Augustini,  auctore  Kbrardo,  ejusdem  loci  canonico  regulari,  Olfridi 
fuudatoris  discipulo  ac  proinde  tcste  oculato,  qui  res  prout  viderat  scriptis  commendavit :  cujusproinde 
opus,  etsibreve,  uon  tamen  contcinnendum.  Et  certo  quse  de  Adela  comitissa  et  Roberto  Frisio  comite, 
ejus  filio,  qusede  Drogone  etHuberto  episcopis  Tarvanensibus,  quee  de  Bergensis  monasterii  abbatibus 
refert,  cuivis  eogratiora  speramus,  quo  difficilius  alibi  reperiri  credimus.  Quajverode  antiqua)  acnobi- 
lis  Menapiorum  civitatis  rudcribusse  vidisse  tcstatur,  eo  majorem  debent  lectoris  attentionem  conciliaro, 
quod  Orosii  testimonio  maxime  consentanea  sint. 

Porro  codex  Dunensis,  exquo  illud  descripsimus,  illuni  lantummodo  priefert  titulum,  Chronicon  mo- 
nastcrii  Guatinensis,  auctore  non  nominato;  vorumEbrardi  nomen,quod  primae  paginae  apposuit  manus 
recentior,  illum  clare  indicavit,  quem  etiam  non  ambigimus  aucloreni  fuisse  sequentis  opusculide  mira- 
culo  quod  Drugis  contigit  annno  1088,  cum  S.  Donatiani  meritis  paralysi  curcrtus  est  Tamardus  cano- 
nicus  regularis  Watinensis;  nam  idcm  ulroque  in  opere  slyUis.  Illius  autcm  miraculi  meminere  otiam 
Acta  translationis  S.  Donatiani  apud  Surium  1  i  Octobris,  et  Hariulfus  in  libro  Miraculorum  S.  Uicharii, 
cap.  1.  apud  Mabillonium  Saeculo  v  Hcnedictino.  Denique  perscveravit  sub  regula  S.  Augustini  nobilis 
ppj^positura  Watinensis  ad  usquo  crcctionem  episcopatus  Audomarensis,  quo  temporeomnino  exstincta 
fuit  i^^ditibus  mensie  episcopali  attributis,  qui  taudem  Patribus  Anglis  Societatis  Jesu  cesserunt. 


GHRONIGA  MONASTERII  GUATINENSIS 

ExordiumGualinensisEcclesia;,inquasub  regula  ^  oppidum  fuisse  Menaporum,  quod  nunc  Guatinas 

canonina}  unionis,  proutSpiritus  sanctusdaleloqui,  vocatur  vel  Guatinum,nulli  quisecundumhistoricos 

jussu  tuo,  mi  pater,  nggressurus,  primo  ipsius  loci  ejusdcm  pagi  confinia  vel  situm  territorii  novit  est 

descriptionem,  secundo  velerum  historiarumtradi-  ambiguum.  Quos  etiam  historiarum  cognitores  Ba- 

tioiies,  scu  etiam  id  quod  visu   vel  auditu  verius  tavos  appellant;  ob  cujus  insigne  rei  aut  eventus 

compertum  habetur,    ponero  decrevi,  ut,  dum  rcs  auspicium  ignoratur.  Ait  enim  de  his  in  Annalibus 

tenues,  si  quos  dele(:tal,  audierint,    quomodo  car-  suis  Orosius  (lib.  i),  dum  locorum  atquc  insularum 

ptimde  minimis,  ut  aiunt,  alomis  in  corporis  mas-  divcrsossitusdescriberet :«  BritanniaOceaniinsula 

samcoIIigisuccreveriut,gratiusordincmnarralioni8  per  longuminboream  ex!cnditur,  a  meridie Gallias 

arripiant,  quia  diureticita  prodcre,nova  do  voteri-  babet,  cujus  proximum  littus  transmeantibus  civi- 

bus  cudere,  de  novis  antiqua  rcparare,  nec  tam  tasapparet(l),  qua3diciturHutupi-portus,undehaud 

ficta  quam  vera  et  indubitata  me  velle  cognoverunt,  procul  a  Moriuis  in  austro  positis,  Menapos  Bata- 

miscerecnim  vetustissimosBatavos  cumGuatincn-  vosque  prospectat.  »  Unde  cum  Uutupi-portum  in 

sibus  opinor,  quia  quorum  occupamus  locum,quo-  meridiana  ejusdem  insulse  ripa  situm  noverimus, 

rum  destructaconstruimus,ct  desolatareformamus,  nccminusa  MorinisMenUpos  Batavosque  inboream 

horum  profecto  vocabulum  non  mutualum,quamvis  porrectos,  eodcm  niari  dividente,  in  ulteriori littore 

levibus  syllabis  permutatum,  imo  jurc  luercditario  contiguos  prospcctum  sui   ad  alterutrum  habere, 

nanciscimur  obtinere  id  quod  ita  csse  in  subjccta  nec  dubiumGuatinensesascriptoribusjureBatavos 

pagina   promptius  appnrebit.  Nunc   autem,  ut  ad  appellari.  Illud  eliam  eorum  epitheton,  quogenuina 

pcrcipientium  singula  quse  molimur  latius  perve-  quadam  feritate  inter  alias  nationes  ab  auctoribus 

niant  obtutus,  dicendi  limitem  ingrediamur.  notali   clarebant,  si    transeamus  indicia  Pomanse 

I.  Dc  situ   monastcrii,  —  Antiquissimum  igitur  vindictse  clamant.   Fatent  enim  avulsa  murorum 

(1)  L.,  aperit. 

Patrol.  GXLIX.  48 


1515 


EBRARDI  WATINENSIS  CANONICI 


1516 


fundamenla,  a^dificia  parlira  diruta,  et,  ut  veterem  A  portum  Oceaui  sita,  Britanniam  Deirorum  insulam 


ruinam  testantur  vestij^ia,  quanto  plus  fueraut  ti- 

mori,  tantocrudeliusabadvcrsariis  suntextirpati. 

Sed  nec  adlnic  divinae  providentiao  visum  est  suffe- 

cisse  quod  primo  illoeversionis  momento,  rcliquia- 

rum  spes  ad  usque  internecionem  nullam  veniam 

sit....  quin  etiam  ah  inde  per  succcdentia  tempora 

ad  tantam  solitudinem,  quasi  civitas  quoe  devasta- 

tur,  ipsa  marmorum  fi-agmenta  dcvenere,  ut  silve- 

stres  fera3  stabularent  ubi  deletae  domus,  si  quee 

superfuissent,  vivcndi  monumenta  repararent.Sic 

hostili  vastitateetiam  per  Christiana  curricula  con- 

sumptus,  tanta  ajtatc  locuspermansit  vacuus,  nihil 

in  se  memorabile  liabcns,  praeter  dcsolatse  mansio- 

nis  vetustatem,  quse  cuncta  quaqueversum  obduxe- 


prospectans,  ab  occidentali  parte  supra  dictum 
eumdem  terminatur  in  amnem ;  quem,  sicut  vetu- 
stati.«  faraa  loquitur ,  per  ambas  vadosum  sti-atas 
fuisse  accolarum  commenta  ferunt.  Sed  fidem  his 
non  prsebentes,  magis  hoc  admirari  quam  crcdere 
volunt;  estenim  magn8oprofunditatis,etnon  solum 
ex  sui  altura  piscosam  circummanentibus  confereDs 
abundantiam,  verum  et  'navigio  habilis  ab  Oceano 
cui  multis  ostiolis  [infusus  excipitur,  tum  diversa 
rerum  mercimonia,  tum  multimodas  ad  fniendum 
ministrat  capturas.  A  cujus  margine,  paulatim 
succrescente  cumulo  clementi  proceritate,  mons 
gignitur,  qui  sicut  continuo  [deducta  planitie  ad 
subsolanum  egeritur,  ita  a  septentrione  et  meridie 


rat,  sola  tantum  cura  suicantoris  tugurio  occlesia,  j>  residentibus  cumbis  (2)  in  altitudinem  cumulatur. 


quam.  summo  in  vertice  gcstabat  perspicuam  inter 
veprcs  et  serpcnlium  lalebras,  inter  dumeta  et 
querulosaviumramos  viliadmodum  fabrioa  promi- 
nebat.Hanc  missarum  audire  soiemnia  valdc  tenuis 
fidelium  frcquentabat  conventus ;  ubi  et  ipso  ali- 
quando  curialem  adhuc  strepitum  quasi  mimilogi- 
noe,  licet  clericus  ambiens^dum  necdum  tempus  visi- 
tationis  mese  seu  miserendi  ejus  advenisset,  cnm 
coraitatu  transitum  habui.  Memini  ct  meminisse 
juvatsedulitatemdignedicondi,  tunc  ibi  saderdotis 
domni  Alphumini  quanta  benevolentia  nos  accepit, 
quam  strenuum  in  famulando  circanobisnecessaria 
se  exhibuerit.  Videreshumilitate  serviendi  officio- 
sumcharitate  virum,  neque  verecundiee  urbanitate 
sedentem,utfacile  divino'quodam  prsesagio  prophe- 
ticum  illud  prsevideres  in  nobis  profuturum :  Ecce, 
qiiain  bonumet  quain  jiicundnm  habitare  fratres  in 
umim  \  Quod  non  post  multos  annos  Dei  providen- 
tia  impleri  contigit,dum  ambos  nos  sagena  conver- 
sionis  ad  portum  coenobii,  quod  postea  inibifunda- 
tum  est,  traxit,  ut  in  codem,  sicut  postmodum  cla- 
ruit,  subiret  locum  regiminis,  et  me,  quod  ante 
multis  votis  cupierat,  post  ejus  transitum  Ecclesia 
reciperet  Guatinensis. 

II.  Loci  descriptio,  —  Tum  ego  nova  rerum  facie 
curiosus,  qu8B  intanta  vallisamplitudine  solers  an- 
tiquorum  cura  fuisset  aspicio,  miseratus  locum, 
miseratus  excidium,  nihil  minus  quam  quod  hodie 
videmus  futurum  aestimabara,  apparebat  tamon  ex 
facili  quoniam  fuerit  suis  diobus  celeber,  in  quo 
tanta  destructionis  monimenta  adhuc  rescrvabantur. 
Nam  quanta  fuerit  popularis  frequontia,  quantusquo 
concursus,  publicae  atque  regales  viae  utrinque 
convenientes  praemonstrant.  Quarum  illa  qua)  a 
diffusa  orientis  plaga  ad  nos  usque  dirigitur,  alveo 
subterfiuente  clauditur ;  altera  vero  a  pharo  altis- 
simo,  quaj  domus  olim  spccularia  in  hiberna  Uoma- 
norum   dicebatur,    Bononise    muro   contigua  ,  ad 


(2)  Curaboo  V '^'^  •.■.nlum  diversimodc  asoriptoribus 

medias  aDtalis  accipilur;  aliqnando  pro  tclunio,non- 

nunquam  pro  cymba  seu  nnvi,  aliquoties  vcro  pro 

locodeclivi;  quoe  acceptio  huic  lofo  videtur  mnu^is 

.ccommoda.  —    Ni  iegatur    tumbiSj  i.  e.  tumulis. 


Nemoribus  consitus,  pascuis  uber,  vini  non  ferax, 
quo  solobeneficio  Gallos  admittimus  irrisores,qaod 
succo  granorum  fermentato  coctionepotamur,qua8i 
mitioris  liquoris  potores  innoxius  (sic)  ad  Dei  laudes 
non  evigilent;  arborumfrugiferarum  simul  etdiversi 
generis  olerum  ad  usum  famulantiumy  si  colatur, 
adeofertilisut,  si  nolis  procurare  utilia,velis  nolis, 
quasi  desidiam  laboratoris  argucns,  miro  incre- 
mento  germinet  inutilia.  At  prseterea  tam  salubriter 
spirantibus  ventis  expositus  ut  infecti  crassitudiDem 
aeris  sivenebularum,  quas  isdem  exhalat  nocivam, 
alveus  confiuens  in  se  coagulari  non  permittat. 

III. —  Et  hoc  sane  gratum,  et  imitabile  atque  in  re 
insensata  quasi  vivum  documentum.  Innuit  enini, 
velut  divino  quodam  oraculo,  ad  oommunem  vitam 
concurrentes,  his  causis  propositis  ad  provectum 
debereinformari,utsummo  videlicet  exercitioculti, 
ad  sancta  vivendi  studia  laboremus,  ne  quando, 
quod  absit!  boni  propositi  cuItumdeserentes,iDde- 
cores  nostrse  professionis  prorumpant  abusus.qui 
vitam  eminenti  arce  mentiscopiassemelcongessi- 
mus,  ubi  nebulosas  sseculi  hujus  umbras  dies  in 
occiduis  salubriter  aspirans  in  occasum  semper 
demergit.  Umbras  dixerim,  ut  quidamvelox  adfu- 
giendas  hujusmoditenebras,qu8ecunque,  ait,iahoo 
sajculo  magna  videntur,  umbra  vel  somnia  depu- 
tanda  sunt.  Pulchritudo  scilicet  corporis,sapientia 
litterarum,  robur  membrorum,  infulae  dignilatum, 
regni  potentia,  hsecad  comparationem  illius  aeteroi 
diei,  umbr(B  ct  somnia  comprobantur. 

IV. —  Quare  intra  castra  Ecclesiae,  in  militia  no- 
minis  apostolici,  quodprimo  procinctuJn  loto  ma- 
ritima  regione  nos  Christi  pauperes  (3)initiavit.  ita 
vivendum  est,  ut  vincti  charitatis  vinculis,  praepa- 
rati  pedes  in  Evangelium  pacis,  stricto  mucrone 
spiritus,  ad  dcbellandas  aereas  potestates,  alios 
blanda  commonitiono,  alios  durius  increpamio , 
exemplo  vitae  et  vorbo  atque  in  civitate  comma- 
nendi,  in  omni  loco  bonus  odor  Dei  semperemen- 

(3)  Hinc  colliges  Watinense monasterium primum 
illis  inregionibus  fuisse  ordinis  cauonicorufu  regu- 
Inrium  S.  Augustini,  qui  non  ita  pridem  in  (ialliis 
origineni  habuerat.  Unde  et  paulo  post  infra  inan- 
ditam  ordinis  canonici  uovitatem  appellat. 


1517 


CHRONICON  WATINENSE. 


1518 


datiorem  vilam  omnibus  offerendo,  cum  etiam  iis  ^  irngata  prseferens,  in  horum  nullo  mnnsit  fixus. 


similia  posteris  ad  memoriam  transmittendo,  non 
solumdioi ;  scd  jure  hsBreditario  Batavi,  quasi  heati 
avi  ha?redibu8  primitivae  apostolicae  conversationis 
esse  possimus.  Et  ut  scholastice,  quemadmodum 
inter  scientes  applaudendo,  quiddam  verisimile 
subinferam,  ne  infertilcs  ipsi  arboros  ad  aliorura 
simus  provectum ;  nos  forsan  adhuc  absentcs  pon- 
dulahis  arboribus  poma  manebant,  ipsi  nos  fontes, 
ipsi  nos  inontes,  ipsa  hoc  arbusta  notabant. 

V.  Do  fundatore  camobii  Watinensis.  —  Jam  ali- 
quantulum  digrediendi  usui  nostro  prout  videbatur 
necessariumimmorati,  ipsum  cocnobii  nostri  funda- 
torem,  quemdivina  miseratione,  si-i  actum  arbitra- 
mur,  aborientalisFlandriaB  partibus,admemoratum 
destinavit  mittere  locum  in  opus  Dei,  ad  mcdium 


Caeterum  opinatissima  qnam  pofuit  canonicse  insti- 
tutionis  undeounque  decorpta  mentis  in  alvenrio 
collegit,  ut  in  horreum  sanctae  Ecclcsiae  messor 
divinus  conferret,  quae  se^um  in  tritnra  laboraturis 
grato  pastu  cibaria  dispensnrot.  Veniens  igitur  ad 
descriptum  locum,  quasi  peracto  currcndi  stadio, 
bravium  ugonis  aocepturus  :  speoulata  silvnrum 
solitudine,  aptum  privato  vivendi  ab  inopportuni- 
tate  discurrentium  ratus  ost  sibi  reper'sse  Intibu- 
lum.  Replicat  tamon  provido  vices,  volut  perspl- 
cax  in  futurum  vivendi  provisor,  et  quasi  ales  jam 
vicina  partui,  ubi  tuta  cubilia  ])onnt  soHioita,  hinc 
ventorum  turbines,  inde  milvorum  ingtnviom,hinc 
trepida  cogitat  an  grues  tandem  ardua  tremub*s  in 
ramis  anxie  placet  frondca.  Ita   crebra  visitatione 


producamus,   ut  non  modo  exteriora  fundamenta      ^^^^  ^^^^^  ^u^  ^j^  pedeundo  satiatus,  quos  jam  in 
jacial;  verumina3dinciospiritualivivossanctuarii«^spgp„rt„rieng  sij,i   po^j„^i   modilabntur,  filiorum 


lapides,  ut  sapiens  architectus,  polito  componat. 
Erat  is  religiosoe  vitse  clericus,  ordine  sacerdotali 
decoratus,  dignus  non  simplicitcr  dici  domnus  Otfri- 
dus,  litteratura  saeculari  ac  divinorum  tam  conve- 
nienter  instructus,  ut  praeter  quos  grammaticos 
appellamus,  in  libris  divinis  ab  eo  apud  nosrclictis 
luculentorapparent,  quam  diligensoorum  examina- 
tor  fuerit,  dum  omni  eos  genere  distinctionum  ad 
inielligentiae  famulatum,  prout  inter  scholasticos 
de  Scripturis  sanclis  audivit,  gnavilcr  explevit. 
Sed  forsitan  aliquis  tu  cupidus  diccre  vel  audire 
quid  novi,  remordeas,  et  quod  pinxeril  non  sua, 
me  dixisse  repreherdas  :  teipsum  in  hoc  convcnio. 


mansiunculns  solerti  curiositate  providebat,ne  tanta 
loci  commoditate  quoquomodo  frustraretur. 

\U.Locnm  a  Berfjonsis  monasterii  jugo  liborari 
cnrat.  — Sed  quia  Bergensis  monasterii  membrum 
id  esse  deprehendit.ad  quemdam  majorem  provinciae 
virum,  principii  nostri  et  re  et  nomine  quasi  pa- 
trcm  A,  cui  a?que  honostn  erat  matronn,  et  haec 
nostrse  creationis,  ut  ifn  dicnm,  fecunda  genitrix, 
soilicct  hu  jusmod  i  concilium  per  se  ferre  non  valens, 
delulit,  ct  quid  in  supradictatam  nngnsta  olim  sede, 
si  in  ffua  ccdcrel,  fieri  delibcrasset  aperuit.  Parva 
fiduoia  nc  id  putas  ausus,  ut  hominem  quasi  bel- 
luinn   rabie   frendentem,    ubique    nequam,    fama 


Quid  enim  habes  quod  nonaccepisti?  aut  non  sunt      cognitum,  elntum,  inoompositum,  sine  afl-cctione, 
qunerendn  ab  eis  abscondita  Scripturarum  qui  De^i  C  ^^„^1^,3  ignotum  adiret?  An  quod  non  orederos  in 

aliquo  nut  alia  hujusmodi  parandum  tibi  posseman- 
8uescere,multorum  catenis  punitorem?  Sednudebat 
plane ,  et  bonam  voluntatem  habobat  timorcra 
Domini  istiusmodi  hominibus  suadere,  corripere, 
docere  in  omni  doctrina,  perfeotos  rcddere,utmiti- 
gnret  eos  a  diebus  malis.  Juvit  in  hoc  ipsum  qui 
mtnrcntium  (5)  dat  Deus  suscitare  filium  Abrahse 
qnasi  vivum  de  Inpide.  Nnm  lioct  impuno  multos 
exquisitis  malitiis  ex  consuetudine  nocendi.  sine 
misericordia  snepe  multasset,  sed  in  hoc  laudandus, 
quod  cum  rarum  vade  sit  cognitu,  nd  idusquo  alicui 
eum  vcl  necessitate  patienti  in  modico  aliquando 
succurrisse,  praediclum  tantum  religiosis  virum 
primo  aditu  honeste  suscepit,  diligenter  audivit, 
iiistrumenta  pallia-  p  veneratus  est,  et  nobis  ipsius  horiatu  res,  terras, 
itatem  bb.   \  atrura      pecuninm,  ornamcntn,  /se  insuper  ipsum  prae  om- 

nibus  ad  serviendum  benevolus  exhibuit.  Tantum 
Olfridi  lima  sermonis  evaluit,  qiiro  mitem  de  cru- 
deli,  do  inutili  frugnlem,  incrcpata  iluritic  pravita- 
tem  rodendo  paulatim  exsculpserat.  Hic  ergo  cum 
ejus  desiderium  oognovisset,  tum  imminente  (6) 
proba  conjuge,lum  inaudita  oanonici  ordinis  novi- 
tate,  quem instituendum inibi  paulo  ante  exposuerat, 


voluntatemmentisacumine  vicinius  conlemplantur? 
an  non  eorum  sequenda  vestigia,  quibus  divina 
testimonia  scrutantibus  revelata  sunt?  Non  dico 
quod  ingenium  tantum  sine  doctore  non  sit  lauda- 
bile;  scd  quod  est  inspirationis  et  gratiae  :  sed 
dum  quidam  scioli  conclave  philosophiae  quasiper 
rimas  tenuissime  introspoxerunt,  vilipendendn  di- 
judicanta  doctoribus  collecta,  nisi  neadcmico  sa- 
poro  fuerint  condita.  Quos  potius  ridendos  addixe- 
rim,  qui  pcr  oblectamcnta  fallnciae  m^gis  appetunt 
garrire,  quam  sancli  Spiritus  organis,  virorum  vi- 
deiicet  illustriumdocumcntis  obaudire.  Qunretanto 
majoribus  eum  disciplinae  bonis  inter  nos  dum  vixit 
abundare  vidimus,  quanto  non  inventa  aut  ficta  per 
86  humana  persuasione  morum 
vit.  Verum  secundum  auctoritat 
religiose  vivens  enituit. 

VI  Diversiscenobiis perafjratis  Watinumprveo- 
legitfundator. — Acccditad  hoc,  quod  vitoe  superio- 
ris  amorediversa  coenobitarum  hnbilaculalaborioso 
circuitu  sicut  vir  desideriorum  luslravit ;  sed  soli 
Guatinospecialiterdesignntus,  opulcntiaedivitiarum 
atque  suirarcinalis  (i)  fcrculis  oicra  nostra  sobrie 

{\)  Hinc  colliges  primorum  canonicorum  rcgula- 
riumvictumomninotenuom  exstitis8e,eosquc  absti- 
nentiam  a  carnibus  observasse,  quod  certe  aliunde 


satis  constat. 

(5)  Addo  consolator. 

(6)  F.,  innuente. 


1519 


EBRARDI  WATINENSIS  CANONICI 


1520 


totum  se  huie  negotio  impendit,  quod  isdem  locus  A  humilcm  sustentaveral)  infirmam  refecerat,  pan- 


cum  annuis  reditibus  quos  Bergensiliussolvereso- 
lebat,  liberlati  condonaretur.  (Juod  hac  molitione, 
sicut  eratingeniosus,  admonitione  praDdicti  provi- 
sorisnostri,  indicta  taciturnitate,  caulos  afTecit. 

Vlll.  nichanus  canonicus  Morinensis ,  conson- 
tionte  episcopOydodil  altaro  Ledringohon. —  Sed  nos 
neminom  lalere  volentes,tamnolcntibus  scirc,quam 
volentibus  innotescere  studeamus,  ut,sicutquis  de 
qua  sitoriunduslinea  novit,  ne  itidem  cujus  sit  ori- 
ginis  Guatincnsc  ca*nobium  fibi  qui  nasccnlur  igno- 
rcnt.  Gujusdam  crgo  Richarii  dc  canonicis  S.  Ma- 
riije  Morinensis  allare  Ledringehen  quod  usibus 
deserviebat,  cossione  ipsius^a  beatad  memoriae  tunc 
episcopo  Drogone  domno  Odfrido  concedi  laicus 


nosam  ornamentis  speciose  compserat,  jam  adnl- 
tam  et  quasi  producendam  antc  omnes  primitus 
oblationis  dote  ilrmaret, 

XI.  Varife  donationos  inipso  oxordio  fundaiionis 
facUv.  —  Tunc  etiam  domnus  Odfridus  praeposilus 
noster  dedit  viginti  mensuras  terree  in  villa  Aissen- 
gehem,  Hichardus  (9)  canonicus  quataor  mensuras 
in  Walins,  Bernoldus  canonicus  in  Petenham  decem 
mensuras,  Bedbertus  canonicus  in  Petenham  quin- 
que  mensuras,  Herbertus  canonicus  et  conversus 
in  Sintina  sedecim  mensuras,  Tainardus  et  Ever- 
boldus  canonici  triginta  men8uras,Alfunniuscano- 
nicus  decemmensurasin  BrocscIa,Hadulphuscano- 
nicus  decemmensuras  in  Sintina;  qiarum  Hichardi 


idcm  precibusobtinuit.  Quod  idem  cum  appendiciis  g  quatuormensurasctBernoldicanonicorumet  Alfua 


suis  non  post  multos  dics  conditione  inde  conve- 
mente,  eodem  praedicto  episcopo  mediante,  cum 
idoneis  personis,  Krmcngerus  abbas  Bergensis  et 
monachi  ejus  in  usus  monasterii  sui,  pro  Guati- 
ncnsi  Ecclesia  etquos  debcbat  annuatim  solidos  a 
dom/20  Odfrido  abbate  nostro  in  cambio  suscepit, 
utpote  statim  dcinccps  altorutrum  mutata  possessio 
perpetua  stabilitatc  cui  cessisset  hinc  vel  inde  fir- 
ma  remaneret.  Hoc  ita  synodali  publico  conventu 
difiinito,  quisque  sibi  ratis  ccsis  receptis  suas 
dia3ceses  commutatse  sunt,  proprio  cum  jure  so- 
lide  et  quiete  rccognovit.  Sic  nuntiatum(7)  aprimo 
introitu  prselationis  in  Guutinensi  Ecclesia  dom- 
num  Odfridum  cognovimus,  et  ne  occultatum  pos 


ni  decem  vendidimus  propter  comparandum  allodiuiD 
Joannis  Atrebatensi8,et  sicut  in  sequcntibus  dicetur, 
in  meliorem  possessionem  commutavimus.  Dedil 
postea  Rodulfus  conversus  tredecim  mensuras 
terras  et  seipsum  Ecclesiee  nostree  cum  tota  man- 
sione  in  villa  Ijedorsela,  Gibbodo  miles  de  Fle- 
terne  viginti  mensuras  in  villa  Thiggabust. 

XII.  Adola  comitissa  Fland.  cumcomite  Flaudrite 
Roberto  Frisone  omnia  confirmat,  aJiaque  dona  su- 
pradictis  adjicit.Confirmatio  Drogonis  episcopi  Tar- 
vanonsis. —  Etne  adincoepta  majorum  personarum 
deesset  dignitas ,  ad  confirmandum  comitissam 
Flandriae  Adelam  videlicet  Balduini   comitis  apud 


. ,  ,   .     ^.        .     .  ,.     ,  ,  Insulam  sepulti  viduam  adiit,  quid   fccisset,  quid 

tcris  excidat,  lestimonio  tali  ud  memorandum  sus-  ^      n  *  •  *•         i   m        »  »        *  •    i  e  •  , 

'  nvollet  mtimavit.  Illa  autem,  ut  orat  indeficiens  ad 

melioris  vilaj  provectum  consoIatrix,filiumcomitcm 


citamus. 

IX.  OdfridusdiscipuJosprimo  congregat. —  Vcn- 
tum  ergo  jam  erat  ad  ilum  quem  volis  mille  peti- 
tum  ambigerat  (8)  vidissc  dicm,  ut  nacta  vidclicet 
opportunitate,  cum  his  quos  Deus  ad  hunc  quietis 
monasterii  portum  appelleret  canonico  conversa- 
retur,  ab  urbe  Tervanensium  directo  itincre  Gua- 
tinum  pervenit,  et  comi)osita  pacc  cum  his  cjuos 
invenit,  facto  etium,  prout  res  erut,  inventario, 
ipsum  hactenus  canlorem  ejusdeni  ccclesia3  vene- 
randum  sacerdotio  virum  quem  poslea  in  ea  prio- 
rem,  ut  dictum  est,  vidimus,  Doo  mediatoro  in 
in  unum  cor  et  animam  unnm  conglutinans  regu- 
lariter  vivero  cajpit. 

X. —  Hanc  rcligionem  prsefatus  ille  bonae  ipse 
laicus  non  medioeritcr  apprcliatus,  so  cum  uxore 
suain  societatem  hujus  fratcrnitatis  suscipi  et  con- 
numerari  magna  cum  veneratione  postulans  impe- 
travit;  etsicut  publicarum,  quibus  cingimur,  forcs- 
tium  officialis  erat,inccllulis,  officinisac  necessariis 
fabricandis  hilaris  machinarum  et  lignorum  ndmi- 
nistratordiligentoradjuvit.Ko  tempore  nihilominus 
idem  vir  obtulit  (luadrnginta  oclo  mensuras  tcrrae 
culta3  in  moridiana  purte  sub  monte  Galeti,  ad  sus- 
tentationem  Kf^^lcsij^nostrajfinredcmptionemsuam 
etsuie  coliatcraiis,  iH  qnam  vclut  exposilam  nulri- 
tius  a  princio  collo  erat,  neglectam  composuerat, 

(7)  F.,  initiatum. 

(8)  Id  estj  ambierat. 


vidclicet  Hobertum  cognomento  Grisoncm  e  vestigio 
convenit,  bonum  esse  et  salubre  si  hujusmodi  bene- 
volentibus  conversari  aliquid  attribueretur»efficacis- 
sime  suasit,  nec  ante  desiit  quam  dominicalem  cur- 
tem  nomine  Ballenberge  ad  occidentalem  plagam 
Galeti  montis  juxta  rivulum  Penam,  eum  omnibus 
appendiciis  integerrime,  insuper  ot  duas  garbas 
totius  parochia3  Guatincnsis,  nec  non  in  circuilu 
atrii  ad  applicandum  curtuliaet  mansionos  quatuor 
diurniales  terroB  fiscalinee,  inrcmissionempeccatu- 
rum  suorum,  Deo  et  sanctis  ad  continentiam  inibi 
sorvientium,  nostroeGuatinensi  Ecclesiaiamboper- 
petualiter  oiTcrrent.  Actum  in  villa  Sithiu  apuJ 
w\  coenobium  S.  Bcrtini,  atque  idem  in  synodo  Tarva- 
ncnsi  publico  conses8u,idoneis  astantibus  personis 
cumeadcmecclesia  nostraintestnmento  episcopali, 
quemadmodum  scirc  volentibus  patet,  libertati  in- 
convuIsiesubastipulationeconiirmatum;priesideDle 

Drogonecpiscopo,  anno  Incarnationis  Domini  1073, 
indictione  X;  scxto  Idus  Junii,  sexta  fcria. 

XIII.  Adoincomitissa  monasterii  fundamontn  /;o- 
."?wi7.— Nccdum  animo  satis  dederat  fcmina  coDlitus  in- 
spirita,  imo  Guatinum  venit,  et  quasi  una  de  rai- 
noribns  huiiiili  subsellio  cum  ciementariis  ac  fosso- 
ribus  operi  immorala,  sub  divo  solis  patieus,  sancli 

(Uj  Is  Hiciiardus  esse  videtur  canonicus  Mori|)eih 
sis,  qui  jam  dederat  altare  de  Lediingehem. 


1521 


CHRONICON  WATINENSE. 


1522 


aedificii  quod  usque  hodie  est  fundamenta  jecit,  et  A.  autem  pactioni,  mcdiante  comite  Roberto  Frisone, 

publice  in  plena  curia  PentccostesinBergiscaslro 
Joannes,  consentiens  atquc  irromcabiliter  laudaus, 
cum  ad  donum  acnianumissionemfacicndamperve- 
nisset,  uxor  ejus  reluctabatur,  quasi  dotcm  suam 
amissura;  qua  tamen  duas  auri  uncias  a  nobis  ex- 
torrrnrrf'*,  ct  fieripcrmisil,  et  cum  marito  suo  ipsa 
legitime  fecit.  Facla  est  autem  hmc  traditio  anno 
Incarnalionis  Domini  d075  indiclione  xiii,  octavo 
Kalendas  Junii,  feria  secunda  Pentocostes,  in  villa 
Bergis  a  Joanne  Atrebatensi  et  uxoro  ejus  Ermen- 
trude,superreliquiasecclesia3  Guatinensis,  inman- 
sioneacdono  Gonteri  condictoris  et  ministri  ejus- 
dem  Joannis,  adhibitis  judicibus  quos  seabinos  ap- 
pellamus,  his  deCappla  Eremberto,  Fredeboldode 
Uggeshen,  Dodino  filio  Tidboldi  de  Verhen,  Ada- 


abscedens  hacvice  non  modicum  censum  ad  plasta- 
rum  expensas  per  manum  domni  Odfridi  Patris  no- 
stri  dereliquit..  Quas  quidem,  ne  serius  opificium, 
exhauslis  quasprius  miserat,  consummarctur,  per 
plura  incrementa  non  semel  aut  bis,  scd  multoties, 
ut  ab  his  qui  roverunt  novimus,  augere  curavit. 
Erat  tuDC,  quando  numerosa  pecunia  in  exstruendis 
molendinis  apud  Muggascota,  qucmlocum,  a  silva 
pcr  divisioncm  fossati  quod  fecimus,  comitisdono 
suscepimus,  perdite  et  sine  effectu  impensa  est. 

XIV.  Eademprocuvanlecomitissa^terra  Olderdes- 
dit  acquiritar, —  Prajterca  Joannes  Atrebatensis,vir 
potens  in  ordine  suo,  provinciaB  ipsius  advocatus, 
allodium,  terras  videlicet  magnas  quas  habebat  in 
FIandria,eidem  ipsi  femin»  nobili  pro  quinquaginta 


libris  solidorum  ante  aliquot  annos  apposuerat,  ex      lardo  Tire,  Ro<'.ulfofiIio  Everardi  Nossalim,  Lugel- 


quibus  ipsa,  statutis  in  eis  duabus  vaccariis,  pen- 
sionesannuas  juxta  consuetudinemrecipiebat.  Sed 
hoc  usufructuanimse  commercium  potius  focnerari 
cupiens,  satagebat  intenta  mente  quomodo  eccle- 
siam  nostram  jure  perpetuo  eisdem  terris  (10).  Sunt 
autem  hae  in  parochia  videlicet  ExenboldescappJa 
virginti tria  diurnaIia,qusB terra  vocaturOIderdesdit, 
in  parochiisStenenetPetinghamdiurnalia  ducenta, 
quse  in  summa  ducenta  viginti  tria  diurnalia,  quse 
vulgo  mansuras  nominamus,  faciunt.  Qua  de  causa 
cum  fratribus  nostris  Joannem  convenit,hortata  est 
quatenus  supradictum  allodium  in  redemptionem 
peccatorum  suorum  ipse  et  uxor  ejus  Ermentrudis 
Guatinensi  ecclesi3BtribuerenoIIent,vcI  miscricordi 
pretio  venderent.  Tandem  persuasit,  pecuniam  pa- 
cta  est  centum  videlicet  libras,  et  insuper  quoad 


maroStanin  iilio  Inglemari  Stanin,LugeImaro  Albo, 
Oirico  lilio  Hermi,Eggafrido  fiho  Arnoldi  de  Stenen, 
Wabrardo  de  Coldelkerke,  Arnoldo  filio  Elmengeri, 
Malgero  filio  Wulfardi,  Wanka  dePetengham,  Od- 
f rido  Renlofo  filio  Heregoti,  Hcregolo  de  Petengham 
Volrado  fratre  ejus,Godewino  de  Petengham,  Wal- 
tero  Voxbalg. 

XWWalterusBergensisadvocatuseamcoDfirmat 
nominoprincipis.. —  Et  quia  comes  causis  curialibus 
implicatus  erat,  Walterus  Bergensis  advocatus,  ad 
hocin  forum  judiciale  transmissus,  donumac  sti- 
pulationes  et  ratum  sponsionis,  ul  in  legibus  mos 
est,  in  oculis  testium  qui  infra  conscripti  sunt,  ad 
opus  ecclesiie  Guatinensis  vice  comitis  suscepit.Te- 
stcs  ipse  Valterus  Bergensis,Eustachius  Minensis, 
Lambertus  frater  ejus,AIbertus  do  BelIis,GiseIber- 


viverent  annuatim   decem  libras,  ab  ipsa  ecclesia  q  tusfratcr  BalduiniGandcnsis,quiab  Angliatuncve- 


sciiicet  in  festo  S.  Martini  c  solidos,et  quindecim 
dies  ante  Pascha  c  solidos,  ea  conditione  ut,  dum 
ambo  defecissent,  pro  eorum  absolutione  decem  illae 
librae  sine  repetitione  aliquo  perpetuo deinceps  Gua- 
tinensi  ecclosiae  remissa  decidissent.  Ita  sapienter 
dcvota  femina  emptionis  pretium  ad  hanc  summam 
faciliusrecidere,  nec  aliter  potuit.  Quare  ad  decem 
annuas  Iibras,quas  idcirco  pepigerat,  propterspem 
diutius  vivendi  cupido8,annuas  numerare  prospcxit. 
In  quo  debito  illas  quinquagintalibras,  quas  ab  ea 
Joannnes  super prsedictum  allodium  mutuaverat,  ei- 
demipsiinfranumerumClibrarumsub  emptioniset 
venditionis  ratione,  quemadmodum  ab  initio  oon- 
ventionis  ecclesise  nostrse  ipsa  donaverat,  eo  sic 
annuentestatiminsolutionemcomputnvit.Reliquum 
autom,  id  est  alias   quinquaginta  libras   usque  ad 


norat,  Onulfus  dapifer,  Rodbertus  bucularius  [bou- 
vier],Rodulfuscamerarius,Rai3'cnfridusfraterejus, 
FrancoNivclIensis,  Wago  Atrebatensis,  Walterus 

filiusUrsonisDuacensis.GoillriduscastellanusCas- 
silionsis,Rodulphusniiusejus,HodulphusSapin.Azo 
deStnpris,  Gerardus  scabinus,  Giboldo  scabintis  de 
Flelerre,  Arnoldus  s^^abinus  de  Mue,  Arnoldus  db 
Castra.  Bergenses  Folcrannus  caslellanus  Bergen- 
sisBoldravanfiliusLctree,Balduinusfraterejus,Lec- 
trafrater  ejus,  Ilagabaru  filiusStulard,  Boldravan 
frater  ejus,  Wizalo  frater  ejus,Malgor  fraterejus, 
BernoldusfiliusNorberti,Norbertusfraterejus,Ra- 
vanfratcrejus,  .\rnoldus  filius  Ravan,  Hugo  Roda, 
Odbertus  frater  ejus,  HugoRoda  de  Port,  Walterus 
filiusOdfridi,RemgorfiIius  Arnoldinigri,LugeImar 
filius  ejus,  Everardus  filius  Everardi,  Adalim  filius 


centum,nos  undecunque  corradendo,  gravi  dispen-      Vemardi,Lem.filiusWulfardi,MankelRengerfratep 


dio  ipsi  persolvimus. 

XV.  Acquisitio  fuit  gravis  monastcrio. —  Eo  tem- 
pore  adeo  importabili  debito  addicti  sumus,  ut,  extra 
terras  quas  vendidimus,  libri  etiam  et  ornamenta 
eccle8i8edistraherentur,quialeviusvisumfuitrebus 
mobilibus  ad  tempus  desolari  quam  in  futurum  vi- 
vendi  tam  ampla  possessione  nonhsereditari.  Huic 

(10)  AddCf  donaret,  vel  qaid   simile. 


ejus,  Herebertus  filius  Denes,  Bernoldus  fiHus  Ra- 
dulfi,GozemarClenchant,Arnoldus  Uggeshem,  Ca- 
modoTremboId  filius  Eggefridi,  Eggefridus  fratep 
ejus,  Erembertus  frater  ejus,  Erembertus  filius, 
Oden,Erembertus  filius  Onuaki.m,ReimIof  filius  Go- 
dildi,  Hugo  frater  ejus,  Eremboldus  frater  ejus. 
WU.JoannesAtrebatensisincccIesiaWatinensi 


1623 


EBRARDI WATINENSIS  CANONICI. 


1524 


iterum  eadom  confirmal.  —  Quofacto,  sequenti  die, 
id  est  tertia  feria  in  Pentecoslc,  dilatione  unius 
noctis  medise,  vcnit  Jounnes,  et  hujus  traditionis 
majorem  adhuc  fidem  facturus,  quidquid  Bergisin 
concessu  judicum,  in  oculis  jurisperitorum  et  te- 
8tium  dono,  stipulatione,  rato,  promisso  ac  lide- 
jussionefecerat,tolumrepetitoordine  Deo  et  sanctis 
ejus  Nicolao  et  i\iohario  (11)  ad  usum  ecclesiaeGua- 
tinensisbenevolus  inaltari  renovavit,obtulit,manu- 
misit.Cai  secund»  traditioni  juvenis  comcsHobertus 
iiliuscomitis  Roberti  Frisonis  ad  hoc  apatreet  avia 
directus  interfuit,  et  sicut  scientes  uti  legibus,  cau- 
tius  dictavcrunt,  videlicct  donum,  stipulationes,  et 
ca3lera  quse  in  hujusmodi  ficri  competebant,  tam 
jussuquaui  vice  patris  ad  jus  ecclesise  nostrse  vin- 
dicans  suscepit. 

XVIII. —  Sic  Guatensis  ecclesia  allodium  Joannis 
Atrebatensis,  quodinjamdictisparochiis  possidere 
videbatur,per  saepenominatam  feminam  acquisivit, 
pro  quo  per  conlinuos  novem  annos  siuc  romissione 
preescriptas  decem  libras  ad  libitum  accipientes 
numeravimus.  Decimo  nulem  anno  cum  priusuxor 
ejus  defunctaessot,  etipseinterfectus  cst,  sedante 
solutis  illius  auni  c  scutis,  debiti  noslri  quinque, 
quia  de  deccntis  plus  minus  libris  si  a  principio 
conventionisacdeincepsper  singulosannos,  utno- 
tavimus,  compulcs,  constilisse  nobiseasdem  terras 
ante  morloin  Joannis  iuvenies,  si  ad  primas  centum 
libras  novies  decem  libras  supputatis  et  semel  centum 
solidisin  hac  conscriplione  facillime  taxaropotcris. 
Queeita  scire,  utsupraposuimus,  reor  non  oberit, 
imo  etpostexillo  dio  eamdem  possessionem  solide 
et  quiete  nostenuisse  apud  memoriam  posterorum 
multum  nosse  proderit. 

XIX.  Variiscaliimitatibus  turhantur  Watinensos. 
— lIujusmodinostra»ecclcsia)provcctusquoshacte- 
nus  notavimus,ne  beneficiisDei  ingrati  essemus.sem- 
pcraliqiia  amaritudine  aspergebanlur,  ne  vel  mini- 
muui  nasccretur  comniodum,  quod  non  aliqua  ex 
partc  nobis  fieret  incommoilatum.  Primo  enim  om- 
nium,poslquam  anima  una  et  cor  unum  in  Deo  nobis 
esse  cseperat,  unitatem  spiritus  dissenliouis  wgre 
ferens,  quia  mutare  cogebatur  hospiiium,  amica 
suse  fraudis  vascula  serpentes  nobis  dereliquit;quo- 
rum  ttim  innumera  erat  ante  nos  in  his  sedibus 
muUitudout  cum  mansionario  ejustem  atrii,  ante- 
rioris  sciHcet  ccclesiic  canlore,  sub  eadom  casula 
gregatim  habitarent.  El  quamvis  neminem  morsibus 
Itederent  vencnosiS;  tamen  tractibus(12j  mansium- 
culasatque  ustonsilia  quecque  polluobant,quem  tan- 
dem  tam  imminenti  grassatione  sunt  aggressi  ut  pra3 
nimia  importunitale  deserere  locum  compellerent. 
etmansionem  mutare.  Videres  enim,  ut  affirmant, 
ita  mansuelos,  ul  qui  naturnli  formidine  humnnos 
solerent  vitare  occursus,  proeter  id  quod  multoties 
immissa  nescio  qua  audacia,    intcr  consedcntium 

(11)  Monasterii  patrouis.  Nam  prima  Watinensis 
Ecclesia  S.  Hichario  consecrata  fuit,  cuiconstructo 
nobiO|  ei  antiqua  restaurata  ecclesia,  S.  Nicolaus 


A  pedesallabebantur;  tumetiam  a  tccto  per  tegulas, 
tum  per  impluvium  ipsiustugurii  semet  penduii  ca- 
pitibus  inversis  pra?ripitabant,  domostica  quadam 
familiaritate  lectulos  quorumdam  asccnderent,  et 
facto  foramine  in  orbcm  intra  vestes  se  sibi  impli- 
carent.  Ubi  si  quando  reperiebantur,  non  quasi 
deprehensi  latebras  quserebant,  sed  velut  officiosi 
servitute  parentcs  de  mutato  loco  ex  latere  ad  ho- 
ram  majori  cedere  videbantur.  Observabant  etiam 
reficiendi  tempus,  ne  vel  prandium  vel  coena  sine 
illorum  participio  transirct,  qui  ipsam  mensnm  ali- 
quando,sicut  docti,scandere  parabant,  nisi  violentia 
autincusso  terrore  arcerentur.Ita  dies  deimprovisa 
eorum  ingressiono,  ubi  minus  adesse  putabantur 
formidoIosi,noctes  veroomnino  suspeetae  duceban- 
tur.  Quia  enim  haec  reptilia,  prout  a  referentibus, 

3  quitnlianoverunt,  contigissoinnotuit,apertisoribu8 
dormientium  solcnt  insidiari,  ut  sicubi  laxa,  sicot 
fit,solutis  sopore  membris  observaverint,  corpora 
humana  ingrediantur,  vix  satis  tutum  erat  dor- 
mire,  nisi  mundioris  olicujus  brandei  glomus  ora 
compilata  aut  facies  velamine  obvolvisset.  Siquan- 
do  vero,  quod  ex  natura  pati  non  possunt,  frigore 
aut  aeris  aliqua  incommoditate  a  latebras  redire 
compellebaniur,videresnliospalisac  sudihus,  alios 
perticis  ac  lapidibus  armatos  exploratas  tavernas 
obsidore,  et  cum  desuper  ab  aliis  de  storquiliniis 
comprimcrentur,egredi  abaliis  exccpti  di  versis  mor- 
tibus  exterminarentur.  Sed  cum  nos  Dcus  ad  hanc 
habitationem  lue  mortifera  forsan  extergendam,  imo 
ad  suse  mansionis  receptacula  in  nobis  mundanda 

P  convocasset,  hujusmodiportentaetiamclaustrinos- 
tri  pcnetralia  ita  pervio  lapsu  aliquando  permeabLnt 
utsedilia  fratrum  ssepius  occuparent,  promptuaria 
irrumperent,  vias  deambuiantibus  frequentersepi- 
rent. 

XX. —  Erat  tunc  juvenis  quidam  inter  nos  frater, 
divino,credo,impetuc8Bterisaudacior,  qui  quotquot 
ofrendebat,aIiis  pro  solo  visu  pavitantibus  immiseri- 
corditer  multabal.  De  quo  quia  res  ita  se  offert,  joco- 
sum  triumphum  simul  ac  memorabilc  ponere  non 
ab  reduxi,utdum  a^tas  junior  constantia  simplici- 
tatis  qualiter  impulsa  nescio  quid  fecerit,  majores 
audieriut,  fidei  tutela  indubitanter  armati  quid 
ipsi  in  00  qui  dat  potestatcm  calcandi  supra  scor- 
piones  et  serpentes  praesumare  valeant,  non  cun- 

D  ctcntur.Hic  enimdum  fortequiddam  operis  habens 
in  claustro,  die  quadam,  sederet,  ex  improviso  in- 
solit»  magnitudinis,quantum  ad  solitos  videri,ante 
pedes  ejus  serpens  allapsus  est.  Quem  cum,  pallen- 
tibus  aliis,  reptantem  advertissct,  statim  licet  iner- 
mis  co  spiritus  impetu  quo  solebat  fidens  aggi^edi- 
tur,  et  medium  nuda  manu  arreptum,  rigentem, 
quasi  tclum,  vibrans,  solidum  parietem,  qui  ex  la- 
tereslabatictu  tam  facili  transverberavit  ac  si  mis- 
sile  aliquod  pro  serpente  jecisset.  Ad  hujus  facti  re- 

patronus  alter  accessit, 
(12)  L.f  tactibus. 


1525 


CHRONICON  WATINENSE 


1526 


B 


lationem  dum  ego  requirerem  quid  de  illo  suo  vivo  A 
jaculo  deinde  fccisset,  respondittandiuinporfosso 
pariete  hinc  atque  inde  pependissc^donec  subsccu- 
tus  et  rei  efTectum  disceret  et  bestiam  interimerct. 
Mirari  ergo,  prout  dignum  admiratione  videbatur; 
coepi ;  ille  autem  nihilominus  afdrmarc  et  ne  qui- 
dem  minimam  aperturam  antehac  in  ea  parictis 
parte  qua  serpens  transierat  fuisse  perfectissime 
probatum  habere  asserebat.  Insuper  non  rci  fide, 
8cd  ne  quis  forsan  virtuti  tale  quid  incomperta  dif- 
famatione  attribueret,  quosdam  hujus  esse  generis 
colubros,  quorum  facie  prseacuta  lignea  quselibet 
macerieS;  si  quis  tentaret,  absquo  difficultate  actu 
transfigeretur.Sed  ego  inverecundius  historicorum 
disertissimis^qui  Libyse  tantum  siticulosa  regione, 
aut  Ardbiae  divitibus  arvis  hunc  quem  dicunt  jacu- 
lum  morari  serpentem  opinanturfad  cujus  jactum 
dum  irascitur,  non  armorum  vasa  salutem  tucri 
valeant,  magis  crediderim.  Istud  autum,  quaslibet 
opiniones  machinetur,  quas  vel  cxcusationes  ad 
Don  credendum  praetendat,  nonnisi  divinso  virtutis 
indicium  et  occultum  futuri  alicujus  beneficii  prae- 
sagium  dixerim.  Haec  non  me  confingere,  quemad- 
modum  graphio  committuntur,  quisquam  praejudi- 
cet^dum  ab  eorum  labiis  exceperim  quibus  et  vi- 
dendi  atque  interesse  facultas  frequenter  pavitan- 
tibus  fuit. 

XXI.  — Addidit  hic  totius  iniquitatis  seminarum 
diabolus  tentationes  adversum  nos,  adhuc  arma 
commovere  et  peccatis  noslris  exigentibus  permis- 
sus.Facto  soricum  grege  omnes  officinarum  man- 
siunculas  usque  adeovehementitabecommaculans  C 
infecit,  ut,  prseter  quod  solito  casu  naturse  mandi 
poterat,  lectorum  sternia,  vestes,  manutergia ,  al- 
taris  pallas,  libros  divinos  absque  ullo  rcspectu, 
praeterea  vasa,  calices  ligneos,pyxides  panum  sa- 
crificandorum  cum  ipsis  panibus  immisericordilcr 
deroderent,  et  vix,  ut  timebatur,  ab  humanis  car- 
nibus  temperaront.  Sed  forsan  in  hoc  proximc  im- 
minens  adversitatis  portendebat  indiculum,  ut  cum 
immundorum  animalium  lacorati  dentibus  evasis- 
semus,  mundorum  attrectandi  morsibus,  quemad- 
modum  contigit,  deputaremur. 

XXII.  —  Nam  huic  successit  incommodo  totius 
fere  provinciaj  contra  nos,  maxime  autem  clerico- 
rum,  conflata  suspicio,  quod  mandatorum  apostoli- 
corum  plus  eemulatores  pra;  cajleris  videbamur,  D 
videlicet  de  non  suscipiendis  ad  missas  faciendas 
uxoratis  sacerdotibus,  deincestuosisetSimoniacis 
vitandis,  tum  etiam  de  aliis  capitulis  qu»  in  decrcto 
Gregorii  papse  VII  distinguunlur  servandis,  atquc 
obhoc  velut  inccntorcs  hujus  commolionis  (lomnum 
Odfridum  odiis,  opprobriis  acmaledictionibus  inse- 
ctabantur,  ut  praeterilla  quae  ubiquc  disscminando 
verbum  Dei  foris  patiebatur  convicia,  comprovin- 
ciales  et  clerici  vicini  coedes,  incendia,  extermi- 
nium  exitiale  quotidie  domi  nobiscomminabantur. 
Ila  foris  pugnse,  intus  timores,  vix  aliqua  securi 
inter  vivendum  hora.Hinc,  ut  aiunt,  lapides.  indo 


sagittas,  aliunde  consumpturas  omnia  flammas  ti- 
mebamus. 

XXIII. — Sed  poriculis  futuris  praescius  Deus  prae- 
munitionis  clypcum  objecit,  ne,  si  quando  pcccatis 
exigentibus  ingruereut,  locusomnissinespe  deso- 
laretur.Nam  egregio  concepit  animo  prajdicta  vir- 
tulio  iLiviina  Romam  ad  limina  beatorum  aposto- 
lorum  Petri  ct  Pauli  properare,  in  quo  comitatu 
prsedictum  prsepositum  nostrum  sibi  socians,  ad 
beatae  memoriae  Gregorium  VII  perduxit.  A  quo 
oblata  cessione  Tarvanensis  episcopi,  privilegium 
sancti  Petri  ad  confirmationemccclcsijB  nostraiso- 
lemniler  datum  suscepit,  et  fcliciter  iens  ac  feli- 
citer  rcdiens,  ad  nos  usque  perduxit. 

XXIV. —  His  Homanis  opibus  ditati  quictiores  de- 
gere  putabamus,  cum  ad  ofTensionem  suam  omnia 
fieri  reputantes,  quasi  agmen  aculcatum  exasperati, 
acrius  nobis  advcrsarii  insurgunt.  Nec  clam  muri- 
culis  per  se  conferentes  capita  cleri  atque  ipsum 
episcopum  concitant,  auctoritatem  ligandi  aique 
solvendi  Romano  libellatico  praepositum  nostrum 
suscepisse  accusant,  hujusmodiprivilegio  siccor- 
roboratum  sit  jus  episcopale  destrui,  de  crotero 
solo  nomine  episcopuni  miIitare,Cuatinenses  im- 
perare,  summa  imis  commutari,  inversa  omnia, 
caput  in  caudam,  nihil  jam  dcesse  prajter  infulas 
episcopaIes,actumessc  nisi  Guatinunifundituscon- 
cidat,  et  id  genus  plurima  qua3  etiam  sanctissimas 
mentesjustitia)  armacorripere  coj^ero  possent,  do- 
nec  sumpta  occasione,et  clori  convenlu,  proesenlari 
privilcgium  mandut.  Defertur,  legitur,  et  velut 
adulterinum  cum  violentia  atquc  injuria,  sinejure, 
sine  judicio  trohitur,  rapilur,  et  in  armario  epi- 
scopi  recluditur.  Latorcm  autcm  prsepositum  no- 
strum  contumeliis  aiTeclum,  sine  ralione  exspolia- 
tum,  ne  quidem  ulterius  jam  convinccndum,  sed 
prout  confusus  tumultus  acclamabnnt  sine  auditione 
damnalum  dimiserunt. 

XXV.  —  Singulaquid  opusestretexere  ?  quos  lu- 
ctus,  quas  ignomiuias,  ([uto  opprobria,  quasinve- 
ctiones,  quas  comminationcs,  lerrores,  derisiones 
inlerim  nostra  Ecclesia  tulerit,   dum  suo    capito 
nudata  ,     viduilatis  vestibus  amicla  ,  rcstitutionis 
tempusexspectabat.  Consolabatur  tamenin  filiorum 
qui  rcsidui  crant  constanlia,  quiavirilitcr  omnil)us 
qua5  accideranl  infortuniis,   canonicaj  vitse  a  regia 
via  noji  exorbitabant,  scd  pro  seipsis  et  loco  agen- 
les,  nihil  impossibilius  quam  Homano  decreto  su- 
porordinari  posse  judicantes,    resumptis  viribus, 
per  seipsds  episcopum  adcunt,rogant,expostuIent, 
incusant,  cur  scilicct  Guatinensem  Ecclesiam  lu- 
dibrio  habitam,  sine  lege  fecisset ;  cur  iniquorum 
machinatione  destruere  molireturquod  ipse  fecissot 
prvilegium  ([uodabstuiissetGuatinensem  Ecclesiam 
ex  furtiva  usurpationc  non  pr8esumpsisse,datorem 
adhuc  vivere,  ncc  emendandum  csse  quod  ex  sua 
conscientia  et  cessione  Romani  pontiGcis  permissum 
erat,  nullius  objectionis  convictosaccusatione,  si- 
mulationes  reos  factos  non  attestatione,  ut  si  culpa- 


1527 


EBRARDI  WATINENSIS  CANONICI. 


1528 


bilem  discutere  ve11et,seipsum  in  causa  esse  qui  A 
injuriasset  non  injuriatos,  se  invenire  puniendum, 
punitos  aulem  impuniendos  :  placerct  tandem  ab- 
lata  reddere,  exspoliatos  receptis  propriis  jurisdi- 
ctione  in  sua  restituere,  patie  turpiter  rcpulso  pu- 
pillorum  causaQ  non  obviare.  Satisjametplusquam 
satis  malignorum  supcrbia  et  obtrectatione  Guati- 
nensesterramarique  fuisse  dccantatos,  jam  invidos 
ad  cumulum  grassatos,  nil  restare  spci  in  posterum 
praeter  miseriae  etplorationis  elogium.  Sed  eo  tamen 
miseros  apud  judicem  miserabiliores  in  omni  causa 
debere  fieri,  quo  ab  aemulis  opprimuntur;  tamen 
Buper  omniacogitandum  quodin  divinas  leges  impie 
impune  agere  diu  non  cedatur.Sin  autem  Neroniana 
tempora  his  posse  convinci,  qua3  licet  Fetrum  ab- 
Bumpsissent,  sed  tamen  fidem  illius  sub  testimonio  n 
reservasse.  Nunc  vero  in  hac  rerum  intemperie,si 
tenuis  iujustitisB  frena  laxentur,quid  aliud  nisifldei 
totius  fundamenta  collidere,atque  ipsa  Veritate  re- 
clamante:  Kgo  pro  to  rogavij  Pctro,  ut  nondoCiciat 
Gdes  tadf  quae  infidelium  intcmerata  reliquit  impie- 
tas,  ejusdem  cujus  non  desinet  fides  contra  Vcri- 
tatem  etiam  testamenta  delere  ? 

XXVI.  —  Intererat  huic  altercntioni  filius  sanctaB 
RomansB  Ecclesiae  L.  Sancti  Audomarensis  cano- 
nicus,  quem  in  sacro  palatio  cum  venurandie  me- 
moriae  Gregorio  VII  non  parvo  lemporo  commora- 
tum  etnovimus,et  splendide  peregrinatum  vidimus. 
Qui  Romuleos  apicesreserata  charlaveluti  familia- 
ris  aliquandiu  coUectaneus  acumine  clariori  quid 
continerent  intuitus,  rata  intcrpretntione  sine  dif- 
ficultate  resolvit,  et  oppilnlorefragantium  oreGua-  C 
tinensiEcclesiae  cultum  privilegium  resignariabun- 
danti  ratione  convicit.  Sic  igitur  vesliluti  ac  grato 
postliminium  reversi,  deinceps  aliquainquieludine 
liberlatem  nostram  a  nemine  rescivimus  caupo- 
nari. 

XX VII.  Watinensium  in  advcrsis  modcratio, 
Drogo  opiscopus  Torvanonsis  moritur,  —  Ea  tem- 
pestate,  cum  in  Gnlliis  per  diyersas  sedcs  plurima 
concilia  celebrarentur,  et  ab  llugone  Dicnsi  sanc- 
tao  Homanae  Ecclcsia)  legato  muUa  corrigeren- 
tufy  clerus  Morinensis  per  simplicitalem  episcopi 
aenis,  tum  in  nobis,  tum  in  aliis,  pro  qualitate 
temporis  ila  impune  dclirabant.  In  hoc  tamen  co- 
namur  eos  excusare,  quod  cum  multo  minus 
quam  quorumdam  poscebat  invida  suggestio  pale-  0 
remur,animus  eorum  vix  a  nobis,  salva  episcopali 
reverentia,  in  nostra  dcfensione  reccssit.  Sed  in 
his  omnibus  quae  paois  alii  eversoreS;  atque  alii 
suggerebant,  digna  quidem  animndversione  si 
ulcisci  de  nos  pulsantibus  vellemus,  nunciuam 
propterea  venerandos  canos  tnm  annosi  sacerdo- 
tis  ofTeudimus,  nec  iu  tanta  lcvitnle  morum  vel 
concilia  appellavimus,  vol  sententinm  in  eum  ja- 
culandam  aliqua  protervia  ccnsuimus.  Tanta 
mnnsuetudine  commotionem  nostram  in  nobismet- 
ipsis  fregimus,  cumintermulliplices  querelasatque 
impetentium  perversitates  proutab  osoribusnostris 


impellebatur;  nos  injuriasset.  Et  quidem  Romana 
pietas,  cui  in  eodeia  assentiabamus,  quae  semper 
Inborantes  misericurdiaB  gremio  suscipcre  solet 
virum  habet  velut  emeritum  suum,  quamvis  in 
aliquibus  statum  reipublicae  labcfactantemmaterne 
sustinebat,  quia  simplicitatem  cum  scneetute  pen- 
sans,  tanto  pro  eo  sollicitior  atque  timidior  vide- 
batur,quanto  scicntia  ac  discretione  excedens  moHi 
vicinior,dierum  plcnusquotidie  efficiebalur.Etenim 
non  multo  post  ipse  defungitur  anno  episcopatus 
sui  quinquagesimo. 

XXVIII.  Hubcrtus  archidiaconus  succedit. — In 
cujusscdemilubertusejusdemEccIesiaearrhidiaco 
nus  subrogatur,  vir  elegantis  scientiae  ac  dignus 
dominio,si  sibi,  ut  aiunt,  dominari  potuis^^et:  qusc 
rcs  plcrosque  multoticnsad  usque  interniciem  con- 
fudit  potentes.  Qui  sacerdotium  adeptus,  cum  ad 
continentiam  Ecclesiae  suadpossessiones  et  altaria, 
in  quibus  cum  defecto  praedecessore  et  ipsa  defe- 
fecerat,  strenue  conferrct,  et  quasi  redivivam  re- 
formare  disponeret,  bonas  spei  apud  plures  esse 
CQ^perat,  quod  utiliter  episcopalibus  reditibus  pro- 
videret :  unde  si  ab  eo  coUata  servata  remansissent 
felices  usquehodio  successorespraodicaremusepi- 
scopos,  qui  unde  alerentur  non  egerent,nec  distra- 
hcrenlur  contra  Spiritum  sanctum  venalia  saiicto- 
rum  locorum  patrocinia,  quae  pcr  Simoniam  igno- 
bUibus  commissa  personis,  ad  miseranda  vivendi 
commercia  suis  mercenariis  sulTragantur. 

XXIX.  Quomodo  se  gossoril  in  episcopntu.  — Ta- 
libus  autem  initiis  si  reliqua,dum  fuitin  episcopio, 
pro  tempore  locis  et  personis  convenienter  adaequas- 
set,  minus  infortunia,  plus  decoris  habuisset.  Sed 
dum  inordinandisquibusdam,  sibi  contentus  magis 
libertati  gratiae  qua  se  promotumfidebat,quamdis- 
crctioni  attenderet,damnoso  magisterii  clavum  le- 
gens,  in  altiores  personas  impegit.  Nam  pluribus 
aliis  quibus  confidere  posset  ante  algectis,  ipsum 
principem  totius  Flandriae  tandem  hac  de  causa  in 
porniciem  sui  commovit.  Cum  enim  in  concilio  Pi- 
ctavensi  quodam  a  domno  Hugone  Romano  legato 
E.  abbns  Bergensiscocnobii  depositus  rediisset,et 
monachi  bcnigne  licentiam  a  principe  acccpissent, 
orta  dissensione,  atquc  diu  habita  inter  eos  qus- 
stione,  ob  invidiam  ascendendi  in  unum  convenire 
non  poluerunt.  Ad  quod  definiendum  Viennensem 
nrchiepiscopum  \V.  qui  fortcdiebus  illis  advenerat, 
qui  ctenobiiGIuniacensis  intcrpraecipuos  regulares 
habebntur,  princepsaccivit,ut  ipsius  consilioqaem 
destitul»)  ecclesiae  patrem  constitueret,  regulari 
decreto  invcstigaret. 

XXX.P7*/or  Watinonsiseligendum  suggerit  inalh 
bnlcm  Bergcnsem  Ad,  monachum  S.  Agerici  ^ir- 
dan.  —  In  quo  conventu  prior  nostor  in  medium 
suggessit  Virdunensis  monasterii  S.  Ayrici  subre- 
gula  sancliBenedioti  religiose  disciplinatum  dom- 
num  Ad.  (13)proximis  diebus  notos  visendi  gratia, 
in  diversorium  ecclesiae  nostrae  declinasse;  ibimo- 


(13)  Inserie  abbalum  Bergenium  nullus  est,  cujus  nomen  ita  incipait,  sed  Ermengero  sulgioifar 


1529 


CHRONICON  WATINENSE. 


1530 


rari,  a  Deo  quasi  transmissum :  sihuncpromovero  A.  malis  invexit.  Nec  illud  quidem  semel  aut  bis,  ve- 


placerel,  lutum  fore,  nec  posse  despcrare  de  bonae 
vitas  provectu  sub  illo,  qui  tam  honesta  conversa- 
tione  non  parvi  temporis  dispcndio,  districte  in 
monachico  habitu  philosophatuscrat.  Ad  haecgrave 
periculum  immincre,  si  nolcntibus  regulariter  vi- 
vere,  consentirct:  communicare  peccatis  alienis,si 
rebelies  et  contentiosos  ex  sententia  suaagerenon 
reprimeret,  negotium jam  adesse,  devenisse,  provi- 
deret  ne  locus  sine  rectore  detrimentum  sustineret, 
ct  ut  sacor  ordo  qui  apud  illosdeperissct,  velmodo 
sero  per  regularem  rediret. 

XXXI.  Eleetioncm  approbat princeps  Flandren- 
sis.  —  Princeps  vero  rationis  valde capax,  tumau- 
ctoritate  archiepiscopi,  tum  etiamcomitiss^vmatris 


rum  ubicunque  solemnes  agere  solcbat  litanias,  ul 
quasi  multiplici  scaiulalo  memorioB  principis  quod 
fecerat  commendaret,  quam  eis  indixerat  excom- 
municationis  vinculum  remcmorando,  ad  infamiam 
eorum  notiflcabat. 

XXX IV.  Electus  ergo  a  pvincipc  ipso  Hugom 
Diensi  episcopo  sistitur  benediccndus,  —  Princeps 
vero  ad  nutum  Salomonis  sapicns  dilTcrt  spiritum, 
etreservatin  posterum.  Injuriatus  verbis  nonobs- 
trepuit;  scd  ut  dicitur,  adquodinienderisingenium 
/j/raye^f^Sall^.Etiamnihilpropositum  difTerens,  cum 
solemnitate  decreti  et  omnium  postulantium  sub- 
scriptionibus  roboratum,  et  sua  ipsius  pagina  pro- 
scquente,  nec  non  etarchiepiscopo  Viennensi  pro- 


ejus  assensu,  ita  fieri  prcebuit,  si  divelli  a  mona-  B  priis  apicibus  consonante,  electum  oumdem  domno 
sterio  sui  abbatis  cessionepotuisset.  Monachisau-      Ilugoni  Diensi  ordinandum  sine  dilatione  cocnobio 


tem  ex  aliqua  parte  in  obstinatione  persistentibus, 
alii  saniorimentisintuitu,  salutem  suam  cumtimore 
Deiconsiderantes,  adjustam  voluntatem  etprincipis 
petitionem,  remoto  studio,  imo  consensu,  talcm 
sibi  praeQciendum  oxpetierunt.  Hujus  crgopostula- 
lionis  directa  relationeadpatremmonasterii  S.  Ay- 
rici  Verdunensis,  qui  missi  fuerant  a  principe, 
redierunt,  cessionem  nullis  intercessionibus  sibi 
fieri,  nisi  frater  ad  claustrum  obedions  redeat  sub 
attestatione  referunt.  Quem  cum  itemeousqueper- 
acta  legnlione  princeps  canonice  recepisset,  Ber- 
gensi  coenobio  remota  omni  quoe  manu  laica  fieri 
solet,  promotionc  prteesso  concessit. 


Bergensi  direxit.  Cui  roganli  quatenus  alligationem 
episcopi  Tervanensissibiresolveret,  cardinalis  tale 
fortur  dedissc  responsum :  «  Debeopensare  potius 
llati  causamcriminis,  quam  ultionem  injusta)  ani- 
madversionis,  nec  ullo  modo  apud  ipsum  valere 
sententiam  prsecipitationis,  qui  novit  intime  quan- 
tum  discernat  ficta  damnatio  pastoris ;  idcirco  non 
essedignum  absoIutiono,quod  non  commiseratqua- 
litas  cuipse,  valere  in  pace,  nec  ulterius  se  credero 
privatum  apostolica  communione.  » 

XXXV.  Hencdictione  accepta  Homam  proficiscitur 
a  summo  pontifioo  confirmandus.  —  Si  ergoaccepta 
benediclione,  cum  ad  principem  peracto  negotio 


WWl.  FJectumconsecrare  renuitepiscopus  Ter- r^TciiedSiSsentj  Hubertus  Tervanensis   ab  eo  quod 


vanensis.  —  Adierant  interim  quidam  . . .  monachi 
Hubei*ti  Tervanensis  episcopi  notitiam,  qui  sicut 
ipsi  legiDei  subjectifieritimebant,ita  illius  animum 
repellentes  ab  intentione  principis,  ut  quoquomodo 
quod  liLcratum  erat  cassarctur,  subdolis  molitio- 
nibus  obstabant.  Quorum  persuasionibus  aurem 
patens,  non  tamen  eo  quod  contra  justitiam  quse- 
sierant,  cum  plurimum  artificiose  tentassent,  eis 
profuit;  quoniam  proedictse  matronae  ac  filiiprinci- 
pis,si  vel  soli  sibi  cpiscopari  didicisset,inimicitia8 
comparavit.  Nam  cum  reliqui  fratrum  secundum 
sancita  canonum  ad  pontificalem  sedomconsecran- 
dum  eloc-lum  suum  obtulissent,  ipse  renuit,  et  ne 


fuerat  non  mutatus  in  sua  sententia  perdurabat,  et 
quos  anlea  nccdumaucloritate  cauta  firmatos,  com- 
munione  privaverat,  etiam  nunc  anathematis  ruga 
propter  sui  despectum  acrius  notabat.  Videns  autem 
princeps  ad  ingratitudinem  suam  rem  magis  com- 
movcri,  cogitabat  quomodo  ecclesiae  fieret  consul- 
tum,  ne  de  beneficio  ecclcsiarum  quas  in  episcopio 
plurcs  tenebat,  alicujus  amissione  pro  hac  vindicta 
incurrerot  damnum.  Accilum  igitur  L.  Sithiensem 
canonicum,  qui,  ul  jam  dictum  est,  in  sacro  palatio 
inter  primos  notus  erat,  atque  nuntium  sibi  quasi 
suo  responsali  eumdem  abbatem  Homam  subcele- 
ritatc  mittit,  ct  a  domno  Gregorio  papa  eidem  coe- 


sibisuffragantemecclesiamtaliselectusopprimeret,  p.  nobio  firmissimum  privilegium  contra  omnes  im 
i  _ «      •         _      •   <     1  •  • .  •^     -     .  ..... 


quod  SUU8  non  esset,  viva  voce  interdixit. 

XXXIII.  Et  priorem  cumipso  clectocxcommuni- 
cat.  —  Sic  imperfecto  pro  quo  ierant  negotio  ad 
contumeliam  principis,  turpitera  sessioncsua  vel- 
ut  nugaces  abcgit,  ac  derisui  habitos  redire  por- 
misit.  Nec  adhuc  quidem  pcnsans  quod  eatenus 
animisui  motum  tam  inconsidorate  fuissct  exsecu- 
tus,  ipsi  electo  simul  et  priori  nostro  qui  sccum 
vencrat,  quod  rei  hujus  consiliarius  videbatur,  pro 
bcncdictione  quam  pelierant,  maledictionom  anathe- 

Manasses,  de  quo  in  Necrologio  S.  Agirici :  obiit 
Vcal.Maii  Manasses  abbas  cwnobiiHcrgcnsis.Quem 
otiam  Ermengero  abbati  sufTectum  fuisseauctoritate 
comitiSy  cigus  erat  consanguineus,  scribit  Joannes 


missiones  ct  angarias  impetravit,  quod  non  multo 
post  incendio  cum  ipsa  ecclesia  Simoniu)  intrandi 
limitem  misevabiIiterpatefecit;scdquiaquod  idita 
evenerit  compendio  pcrstringi  non  potuit,  nec  ad 
praesensnegotium  pertinet,  meliusinde  superseden- 
dum  fore  ratus,  dispositum  narrationis  aggredior. 
XXXVI.  Gravis  inier  principom  Flandr.  et  Ter- 
van.  cpiscopum  discordia.  —  His  adhuc  Hubertua 
Tervancnsis  a  RomanaEcclesiarepudiis  non  coer- 
citus,cum  et  abbatem,  ut  dictum  cst,  ordinatum  ac 

Iperius  supra.  Itaque  aut  memoria  lapsus  est 
auctor  sive  amanuensis,  aut  Manasses  duo  habuit 
nomina. 


1531 


EBRARDI  WATINENSIS  CANONICI 


153S 


privilegium  sibi  firmatum  videret;  cum  etiamcas-  ^^ 
satam  obligationem  anathematis,  quam  sibi  ac 
priori  nostro  indixerat,  nihilominus  intelligerct, 
quid  ageret,  quo  se  verteret,  auxius  pavore  dissi- 
mulabat;  et, quamvis  sibimet  suspectus,ne  adaffe- 
ctum  rei  pertingeret,  semel  tamen  incoeptum  inve- 
recunda  cumulatione  urgebat.  Sed  et  princeps  hac 
cadem  ab  eis  occasionesuscepta,  qui  adcardinales 
ot  Romam  ierant,  sibi  non  prodesso  Judicans,  quae 
illis  interdicta  non  oberat,  communionem  egus  et 
perse  et  per  responsalesjsuos  unanimiter  declina- 
bat,  atquehacdecausa  majoriodio  priorem  noslrum 
insectabatur :  quod  initium  totius  absumptae  pacis 
inter  se  ac  principcm  ab  ipso  crevisse  illum  nutri- 
mentum  discordiae,  obicem  reconciliationis,  atque 
depositoribus  suis  conspirare  causabatur.  Tantum  d 
adhoc  invidite  pondus,  nobissuperinducens^quan- 
docunque  unquam  observatione  poterat,  ecclesiae 
nostrsB  quotidie  susb  improbitatis  intentabat.  Nos 
autem  econtra  vel  minimas  occasiones  nocendi  omni 
cautela,  nealicubiadheereret,  amputabamus,  utne 
quidem  priori  nostro,  quod  ab  illo  interdictus  erat 
sine  causa,  cum  tamen  honeste  id  liceret,  commu- 
nicaremus. 

XXXVII .  Prior  ad  sedandum  episcopum  prioratum 
sponte  abdicat, — Sed  dum  adversum  animum  illius, 
nonobsequiumnonofficiosafrequentianuUatandem 
ratio  nobis  delinire  valeret;  veritineididempaucu- 
lum  quod  habere  videbamur  in  aliquo  damnillcaretur 
vel,  quod  majuserat,  hissimultatibuslocusomnino 
desolaretur,  communi  consulto  in  hoc  convenimus,  ^ 
quatenuSySecundum  consilium  domniGregoriipapse  ^ 
VII,prior  noster  praelationem  redderet,ne,  siresin 
perniciosiorom  parlem  tcnderet,  vel  dissidentes  ad 
invicem  majores  personso  confcederarent,  nos  dis- 
simulati  plecleremur,  quod  eatenus  inter  se  divites 
improbe  delirassent.  Indixerat  enim  jamdictus  vir 
memorabilis,  tum  audito  introitu  illius  atque  ordi- 
ne,  ad  nos  nuntiandi  scriptorum  suorum  paginam 
apostolica  libertate  roboratam  ecclcsioe  nostra;  de- 
legaret,  quatenus  suffragante  se  apud  memoriam 
apostolorum,  ad  tempus  ecclcsiam  rcgeret,  utque 
rationem  dati  et  accopti  pro  ea  omnino  excusare 
non  poterat,  dum  idoneam  personam  Deus  loco  at- 
tribueret,  quse  posset  curamomnem  agero,  deposito 
regimine  hanc  in  suo  loco  subrogare  non  ditferret: 
ipse  aulem  vacans  a  praelHtionis  honore,  ei  quem  D 
sua  et  fratrum  electionc  prgeficeret,  pro  omnipo- 
tentis  Dei  timoro  suppositus  et  obediens  in  eodcm 
ordine  permanerct. 

XXXVIU.  Ejus  cessionem  admittere  dilTort  opi- 
scopus.  —  Qui  \idelicet  timore  cordis,  do  nomine 
honoris  aficrri  non  appetens,  privatum  vocabulum 
summa  cum  devotiono  se  velle  bubire  annuit,  atque 
causam  periculi   imminentis  amoveri,    de  seipso 

(14)  Obiit  autem  Olfridusi  f.Gandavi,  sepultus  in 
Blandinensi  S.  Petri  monastorio,  ut  discimus  ex 
Hariulfi  libro  De  miraculis  S.  Richarii  cap.  1.  ubi 
dicitur  yiJ^  saiJO/issimtzs,  referturquedeilliusgloria 


aiens,  benignissime  decrevit.  Missa  igitur  scriptis 
postulationo  ad  eumdem  Tervanensem,  et  juxta 
datas  inducias  a  domnoGregoriopapa,  eoregimiDe 
recusante,  dum  loco  illius  alium  eligendum  nobis 
prsBficere  pcteremus,  pro  voluntate  sua  distulit,  el 
ad  horam  occIesiaB  renunlianti  consulere  noluit. 
Gavebat  enim  in  hoc,  ne  quasi  contra  fornicarios, 
eumdem  quibus  ipse  patrocinabatur  infestiorem  el 
audaciorem  redderet,  si  absolutum  subjectione  ase 
removeret,  quos  multoties  continentia^  zelo  severa 
coneptione  confuderat. 

XXXIX.  Eligitur  novus  prior.  —  Qua  dilationis 
causa  cognita,  nil  ultra  remorati,  electum  nostrum 
fecimus ;  etcum  sedi  pontificali  ipsum  priornoster 
obtulisset,  preelationem  reddidit,  ot  electam  perso- 
nam  sibimet  incolumi  ut  succcderet  omni  digna- 
tione  praeordinare  fecit,  sese  in  Christi  discipula- 
tum  ei  omni  obedientia  subjecit.  Nos  vero  tantam 
humilitatis  gratiam  in  eo  venerati,  Deum  glorillea- 
banius,  quia  sicut  in  allevatione  monasterii  sine 
falsa  gloria  subnixum  per  plures  annos  vidimus; 
ita  sine  moerore  depositi  culminis  nientis  rectitudi- 
nem  sequanimiter  retinuisse  cognovimus.  Nam, 
sicutanteacommunelegumem,ferculanondigniort, 
non  archipisccs,  non  archigallinee,  non  ambitiosior 
vostis,  non  stratus  mollior,  fulcra  non  altiusstrata 
animum  extulerant;  ita  non  amissorum  suspiria 
commovebant,  quia  omnia  SBquali  nobiscum  men- 
sura,  ut  prior  sic  et  privatus  quandiu  vixit,  postea 
recepit. 

XL.  —  Reliquit  hanc  memorabilem  hactenas 
apud  nos  moderationis  formam,  dupliei  scilicet  or- 
dinis  dulcedine  conditam,uti  nein  magisterii  grada 
ab  initio  quemquameIevetdignitas,velsubjectionis 
in  statu  positum,  ascendenti  cupiditate  humilitas 
gravet.  Voluit  enim  eic  prsBesse  dum  prsefuit,  ut 
quantum  gradu  superior  apparebat  in  ordinc,  tan- 
tum  sui  despectum  gereret  in  humilitate.  Atqae 
ideo  absque  indignatione  subesse  potuit,  quem 
paulo  ante  in  honore  positum  mentis  elatio  non 
evexit,  quia  unde  major  in  dignitato  se  efferre  no- 
luit,  indc  minoratus  in  moderata  consuetudine  re- 
manens,  discipulus  esse  non  contempsit. 

XLI.  —  Rexit  autem  ecclesiam  ab  eo  quo  eam 
fundavit  anno  qui  est  ab  Incarnatione  Christi  107i 
septem  annis,mensibus  octo,diebu8  sex,  in  quibas 
quantas  invidorumpervasionessustinuerit,ex  parte 
digessimus,  quia  quibus  in  quotidiano  penediscri- 
mine  perturbationibus  propter  divini  verbi  dispcn- 
sationcm  sit  allisus,  prolixum  notare  duximus.  In 
quo  ipsiustemporequseloco  uostro  pcr  largitioDem 
sint  donatse,  percompendium  terras  repelere  nolui, 
ut  fastidiosis  absque  gravaminesit  cognitum,  quod 
de  superiori  tractatu  singulisexceptionibus  requi- 
rere  fioret  onerosum  (U). 

revelatio.  Successorem  vero  habuit  Bernoldumpre- 
positum,  qui  anno  1087  interfuit  exsequiis  sancti 
ArnulHSuessionensis  cpiscopi,  q[iiemqae  eumden 
esse  opinor  cum  Bemardo  prseposito  Watineosiyqui 


1533 


CHRONICON  WATINENSE 


1534 


PRiEFATIO 

In  miraculum  de  quodam  eanonico  Guatinensi per  S.   Donaiianum  curato. 


Oum  in  antiqua  Morinorum  urbe  ante  hos  paucos 
olapsos  dies  pro  causis  pastoralis  sollicitudinis, 
prsesul  venerande,  devenisses,  et,  a  publico  cleri 
populique  conventu  adventustuicelebratasolemni- 
tatis  susceptione,  inter  alios  me  recognovisses, 
anteriori  familiaritate,  qua  penes  te  solitus  eram 
habori  notus,  benigne  invitasti,  statum  meum  et 
quid  ibi  agerem  diligentius  requisisti.  Quem  cum 
tibiexposuissem,vide]icet  jam  ssBCularibus  impedi- 
mentis  oxutum,ad  regularem  et  apostolicam  vitam, 
cui  sufOcientia  Deus  est,  in  coonobio  Guatinensi 
transisse,  gratum  acpaterne  accepisti,  ac  proposi- 
tum  collaudans,  exhortationis  fomento  me  vacillan- 
tem  refecisti.  Tum  in  sermone  communi,  qui  de 
ecclesise  nostrec  conferebatur  consolatione,  inci- 
disti  in  miracula  quadam  in  ea  rclatione  quaf) 
nuper  in  ea  Deas  fieri  voluit  multorumcongratula- 
tione  ;  quse  etiam,ut  mos  est  sapientis  bona  scmcl 
audita  verius  inquirere,  a  Patre  monasterii  mci 
quiprsescns  erateodem  quo  erant  ordine  ncta  co- 
gnovisti.  A  me ut  eascribendo digererem, admodum 
devota  postulatione  exegisti,ut  quod  per  sanctissi- 
mum  confessorem  Ghristi  Donalianum  patronum 
nostrum  facta  summotenus  attigeras,  habcres  ubi 
tanti  prsedecessoris  tui  signa  relegens,merita  re- 
tractareSy  quantus  apud  Deum  sit  rccoleres,quate- 
nus  in  sua  metropoli  ac  sede  te  successorem  diri- 
geret,  te  pastorem  cum  tuo  grege,  imo  et  suo 
summo  pastori  reconciliaret. 

IIoc  ego  tam  prsecordiale  desiderium  exosculans, 
non  habui  consilium  renitendi,  ne  apici  tantovide- 
relur  injuria  fieri;  sed  levi,  ut  flt,  puerorum  affe- 
ctu,  qui  dum  parentibus  liceatcommeare,  longiora 
itineris  spatia  faciliora  promittunt,  annui  voluntali 
tuse.  In  quo  dum  efficacem  mandati,  licet  inculto 
sermone  8:i8ceperis,non  ea  tamenquasi  alleviatum 
hoc  fasce  te  subtrahas;  quia,  si  qua,  dum  lege- 
rit,  aura  contrarietatis  efflaverit,  illud  nimirum 
apologeticum  mihi  praetendas  domni  archiepiscopi 
Homensis  remigio  mo  navigare,  non  mco.  Sicenim 
in  causa  mecum  eris,  dum  ego  inflrma  operis  per- 
ventione,  tu  autem  jussione  periclitaberis. 

Quia   ergo   delitescere  cupienlem  ad  publicum 

egredi  pra:;'episti,  hujusopusculirecitatoremea  tu 

lege  cognoscas,utapudimprobosmores,dum  laces- 
situs  fuerit,  etiam  ipse  defendas.Nam  sunt  plures, 

quorum  Donatianus  et  Dcus  flat  sortis  sanctorum  in 

lumine,   qui   mox  ut  e    latebris,  quas   elegi,  tam 

anno  109:2  interfuit  concilio  Rcmensi,  ubi  mendose 
dicitur  prsepositus  Waranousis,  do  quo  Joaunes 
Iperius  in  Ghronico  S.  Bertini  cap.  39  etcum  Ber- 
noldo  preeposito   Watinensis,  qui  anno  1114  sub- 


A  publica  apud  te  omersione  prodire  cognoverint, 
quas  putascalumnias,quas  nocendi  occasionesnon 
connectent?Nocuit  olim  apud  aliquos  mihituaqua 
comptc  fruebar  notitia,  quorum  foeda  cupiditate  ac 
dolenda  morum  corruptione  dum  moliebar  utpur- 
garetur  Ecclesia,  Zenonis  tormento,  Platonis  invi- 
dia,  Socimtis  veneno  pene  interieram.  Necdum 
etiam  exhaustum  in  partevereor,  siquidem  eradi- 
cari  coeperat  absentia  mea,  aconitum  redivivo 
germine,  si  apparuero,  rcsumat  incrementum.  Non 
mentior;  ncgo  enim  ullum  esse  bonum,  ut  aitqui- 
dam  sapiens,quod  noceathabenli.Quaresatietates, 
honores,  divitiasvarias,  fortun8BJucunditates,quas 
mortales  mirantur  in  mundo,paucis  ac  modificatis 
sanctaeEccIesias  sufflcientiis  inferiora  esse  contendo 

B  Sicut  enimomnempossidetdivitiarum  abundantiam 
cui  sufflcit  Ghristus  et  Ecclesia,  ita  credo  semper 
egenlem,  quem  extollitdiabolus  et  pecunia.  Hannn 
cgo  te,  quia  vere  divitiarum  dilectoremconsidero, 
dum  hnjus  sancti  virtutum  thesauri  conchas  tecum 
communicando  compono,  nec  discernas  a  quo  uno 
administratore  suscipias,  solum  id  quod  porrigitin 
te  habeas,quod  sapido  gustu  mentis  interiora  con- 
tingat;  in  quo,  dum  sinis  parvulos  ad  te  venire, 
mandatee  per  Evangelium  humilitatis  formam  exhi- 
bes,  et  locupletem  in  spe  scientiam,  quasi  vir 
desideriorum,  diversis  mercium  oblectamentis  oo 
fecundius  intus  cumulas  quo  sine  personarum 
acceplione  quid  quisque  boni  deferat,  indifferentius 

G  pensas.  Quse  cum  ita  sint,  eadem  etiam  constantia 
in  tuis  agendis  te  ac  tua  disponis,  dum,ut  aliaprse- 
termittam,  ante  quos  tibi  collimitaneos  novimua, 
adversus  matris  Ecclesise  inimicos,  ad  destructio- 
nem  munitionum  validior  aries  assurgis,surgentea 
tempestates  alias  verbi  tonitruo  dissipas,  alias  pro- 
cellas  turbinum  sedas,  etquse  obnubilata  vel  igno- 
rantia  seu  en'oris  tenebrisalicubi  offendis,  detersa 
caligine  ad  regulam  intelligentise  doctrinae  manu 
reducis.  Inde  illa  ab  ineunte  fldei  germine  semper 
gloriosa,  adhuc  ctiam  nunc,  te  prsesule,  et  re  et 
specie  clara,  Remorum  metropolis  sic  excellit, 
magistra  urbium  regiminis  altitudine,  ita  ot  re- 
ctoris  et  decentissimi  cleri  summa  religione,  qura 
quotquot  circa  fldem  naufragantes  reperit,  ut  ex- 

D  pertum  in  mullis  habetur,  aut  a  se  fugat,  aut  con- 
vertit.  Gum  ergo  tam  rigidi  honesti  sintservatores 
Remorum  indoles,  tremor  invadit  pauperem  cala- 
mum  quidquam  conscribere  quod  veniat  interTul- 

scripsit  chartse  Glarembaldi  de  possessionibus  de 
LeustiDghen  monasierioS,  Bertini  concessiSytom,.., 
nostrorum  Anecd. ,  pag.  134. 


1535 


EBRARDI  WATINENSIS  CANONICI 


1436 


liana  facundia  florentes.  Sed  quia  non  diffiteor 
aequum  esse  serviro  majoribus,  ad  nulum  tuum 
qualecunque  defero  scriptum,  illorum  tradendum 
manibus  qui  quanto  sunt  ingenio  sublimiores  , 
tantoquibuslibetincasibusvereorjudicio  certiores. 
Quare  quem  sapientia  verbi,  venustatedicendi,  non 
colore,  vel  causa,  vel  materia  sribenda  tua  me- 
diante  praesentia  commendet,  ut  quod  rei  veritate 
almum  est,  a  culpa  sui  necessitate,  quia  taceri  non 
debuit,  quod  peccatum  est  non  excludat  a  venia. 


^  Insuper  et  gratum  debet  accipi  de  tanto  patrono 
nova  signn  ad  rememorandum  roferre,  cujus  si  qu» 
fuero  forsan  vetustatetemporis,cum  penorianota- 
riorum,  tum  etiam,  quod  facilius  credo,  ipsios 
armarii  ecclesia}  cui  praesides  devaslatione  antiqaa 
periere.  Deindecum  servi  dominis  ,  aut  filii  paren- 
tibus  thesaurizant,  sitlicctcxiguum,  libet  exiic,  li- 
cct  rusticum  quod  nfTerunt,  quasi  primitias  proprii 
fructus  accipiunt,  dum  hi  quibns  contulerunl  mu- 
tuam  vicem  beneficiis  impendunt. 


MIRiCULUM 


DE  QUODAM  GUATINENSI  RELIGIOSO  PER  S.  DONATIUM  ABi^i^GRITUDINE  SUA  SAXATO 


Miraculasanctorum,quibusvel  corporali  prsesen-  B  fidentes  ab  illo  donari  munera  lingu»  qui  linguas 


tia  in  mundo  claruerint,  vel  liis  osrumnis  absumpti 
apud  ossa  suaetmemorias  quotidie  redeunt,quale8 
ct  ipsi  vitse  merito  fuerunt  nobis  indicant,et  super- 
nae  patria3  in  quam  transierunt  ad  superna  gaudia 
capienda  nos  invitant.  Vivunt  enim  ibi,  quiafelici- 
ler  vivunt,  quia,  mansurse  Jerusalem  jam  cives 
efTecti,  sic  hujus  habitationis  quse  dissolveturadhuc 
hospites  visitant,ut  ab  illa  in qua  vere  innititur  man- 
sione,  nunquam  voluntate  recedant.  Ostendunt 
cnim  et  posse  impetrare  quodrogantur,  dumpostu- 
lata  conferunt,quoe,  nisi  feliciteribi  viverent,adeos 
suspirantibus  donarenonvalerent.Ex  quacommuni 
angelorum  et  hominum  curia,  quo)  una  per  adoptio- 


dat  in  munere. 

Est  ergo  pagus  inter  Legiam  fluvium  et  FlaDdri- 
nenscs  maritimos,  Menapia  cognominatus,  cujus 
incoloegencrali  vocabuloabhistoriographis  Mcnapi 
denominantur  ;  gens  antiqua  et  aspera,  quas  a  Ro- 
manis  etiam,  ut  veterum  historia  meminit,  domari 
non  potuit.  Haec  non  reperitur  alieno  aliquo  san- 
guine  inducta,  sed  quae  illis  sedes  cadem  cst  et 
origo.  Hi,  fortissimis  ac  muratis  oppidis  inter  se 
olim  divisi,  commune  dominativum  pagi  propriisa 
principio  in  Caletos  etBatavos  subdiviserevocabu- 
lis.  Pagi  autem  ipsius  longitudo  ab  oriente  exten- 


...  ,  ,.  ,^u  •  4  •       ditur,  atque  ab   occidente  Enula  videlicet  fluvio, 

nem  lam  est  facta  respublica,  rex  (^lhristus,  proBSjr  ^  „  .  .     ,     .        . 

,         .       ,.        .,  .1  ._  ,A.  _..«»__  ti  unem  excipiente,  terminatur  ;acujusmargmepau- 


dens  singulis  quibusquam  gentibus,  sua  Dei  sufrra- 
gia,  ut  corpus  ejus,  quod  est  Ecclcsia,  utique  per- 
vigilcs  habeat  sugo  peregrinationis  excubias,  ne 
invidentis  inimici  per  incautolam  incurrat  insidias, 
per  hos  rectores,  secundum  prophctae  vaticinium, 
requirit  oves  suas,  utquod  abjectum  fuorit  reducat, 
quod  confractum  fuerit  alliget,  quodinfirmumfue- 
rit  rcducat,  quod  pingue  et  forte  custodiat.  Ex 
quibus  unum  de  muUis  quos  diversisartibusmirifi- 
cavit  Donatianum,  fidelem  gregis  praeambulum, 
cavit,  emeritum  suae  domus  mansionarium  nobis 
marinis  plebibus,  sanctissimum  confessorem  dele- 
gavit  Donationum,  fldelem  gregis  praeambulum, 
frugalem  nutritium,votorum  susceptorem,  hilarem 


latim  succrescente  tumulo  clementi  proceritate  raons 
gignitur,  etplano  deductu  ad  subsolanum  egestu!;, 
a  septentrione  ac  meridio  residentibus  cumbis  io 
altitudinemcumulatur.  Nemoribus  consitus,pascuis 
uber,  olerum  diversi  generis  adeo  ferax,  utsinolis 
procurare  utilia,  velis  nolis.  quasi  desidiam  labo- 
ratoris  arguens,  miro  incremonto  gcrminet  inutilia, 
Praeterea  tam  salubriter  flatibus  ventorum  exposi- 
tusutaerisinfccti  seunebnlarumaquarum  conflaco- 
tiumisdem  alveus  exhalat,  in  se  crassitudinem  coa- 
gulari  non  pormittat.  Apparet  quoque  ex  facili 
qnanta  populi  frequentia  suis  diebus  fuerit  locus 
celeber,adquem  publicae  atque  regales  vifleconve- 
:«  ™l'i        --— — I  "---«x...^....^.*,,  „..«.„„!      nientes  adhuc prajmonstrantur:  quarum  illa  quaet 

in  omnibus  datorem,  medelse  largum   curationis        ,  j     «    •  «       n        -4        -     m.       i    u 

.  ,  1-     T  /  ,1  ...  ab  occidente  in  portum  Occani  tormmatur.  In  hoc 

sanctum,  salutis  diuturnae  tutorem  sanctissimum.       i«.  -4  j         i-  •    •*        i  v» 

'      difiusa  onento  usque  adnos  dingitur,alveo  subler- 

flucnto  clauditur,altera  vero  Britanniam  prospeclans 
ergo  monte  historiarum  testimonio  quondam  Rala- 


Qui  non  modo  ubi  venerabilis  corporis  ipsius  the- 
saurus  honoratur  virtutibus  coruscat,  verum  otiam 
extra  territorii  sui  limites  multolies  miraculo- 
rum  signis  innotuit;  quge  non  tam  scriptorum 
inopia  quam  sua  semper  curans,  non  quse  Jesu 
Ohristi,  terrena  sollicitudo  negligentius  oblivione 
delevit.  De  quibus  momorabilia  qusedam  dono 
sancti  Spiritus  notiflcare  suscepimus,  quse  in  Gua- 
tinensi  nostra  ecclesia  ante  hoc  triennium  per 
eumdem  patronum  nostrum  patrata  cognovimus, 


vorum  colonia,  modo  vere  Guatinensis  nostra  sita 
est  ecclesia,  a  viro  quodam  religioso  Odfrido  no- 
mine,  a  radice  fundata.  Cujus  bonue  conversatioDis 
quam  in  iila  promulgavit  initium  inter  duros  et 
incultos  homines  multisdeditanimarum  proveelQO 
Namcumprimosuiadventustemporelocumvidissft 
solitariumy  quemadmodum  dia  desideratum  dilexitf 


1537 


CHRONICON  WATINENSE. 


1538 


ct  ecclesiolam  quam  inter  vepres  ac  serpenlos 
vilibus  tabulalis  intcxtam  invenit,  non  post  multum 
epiRcopahbus  gestis  susccpit  clericorum  habitationo 
instituit,  ct  secundum  regulam  sub  sanctis  aposlo- 
lis  constitutam  vivere  caepit.  Ad  quom  cum  ahi 
yocis  novitatc  permoti,&hi  vero  devotione  et  occulto 
gratiae  beneflcio  inspirati  confluerent,  ex  parvo 
principio  ro  in  dios  crescente,  amphorem  fundavit, 
atque  ad  bene  vivendi  propositum  plurimorum  ani- 
mos  incitavit,  utctcommuniviteBsehbentescontra- 
derent,  atque  omnium  quse  in  ssbcuIo  habere  vide- 
bantur  renuntiantes,  Christum  haeredem  facercnt. 
Inter  quos  convicaneus  quidam,  H.  nomine,  vir 
fldehs,  tunc  etiam  duosfiho8parvuIosobtuht,atque 
sub  regulse  jugo  prtedicto  sacerdoti  erudiendos  tra- 
didit.  Quos  iho  suscipiens  paterne  nutrivit,  atque 
vitae  mcrito  sub  sancta  societate  degentes,  prout 
aetos  iha  sinebat,  sub  sacris  ordinibus  servituros 
promovit.  De  quorum  uno,  Tamardo  nominc,  rela- 
tione  praeclara  per  S.  Donatianum  Deus  ostendit 
miracula  virtule  fulgida,  claritale  perspicua,  in  se 
probabiha,  aheni  testimonii  non  egentia.  Et  quia 
conversantes  a  principio  quotidie  iha  videmus,quo- 
tidie  ocuhs  aspicimus,  quotidie  manibus  contrecta- 
mus,  volumus  etiam  quosque  ndelcs  ea  nobiscum 
admirari,  nobiscum  venerari,  et,  hcetnonproesen- 
tes,  vel  inhoc  scripto  jiobiscumcontueri.Hicigitur 
cum  novennis  jnvenculus  a  parentibus  in  eodem 
monasterio  esset  oblatus,  in  iUa  sancta  societate 
pro  modulo  suo  sub  disciphna  pastorah  regulariter 
est  conversatus,  promptus  obedienter  domestica 
implebat  officia,  et  ad  nutum  monentis  facihs  ope- 
rabatur  injuncta.Et  ad  quod  provectior  setas  com- 
petens  agerc  non  poterat,  ut  consuetudo  est,  in 
domo  Dei  minores  instruere  in  sorte  sua  cum  cose- 
taneis  veniebat.  Agebat  sic  sub  scholaribus  altis 
tempus  prohxius,  et  ad  quod  instituebatur  provi- 
dentia  Doi  in  dies  proficiebat  in  mehus,  et  pubo- 
scentem  a^tatcm  sub  custodiis  transigebut  regulari- 
bus.  InteHigobat  jam  tunc  tutam  viam  esse  sub 
ductoribus,  tutam  viam  vivere  sub  rectoribus,  tu- 
tum  laborare  cum  hujusmodi  laboraloribus.  Sod 
sub  intuitu  cerncntiscunctajudicis,quid  tutum  aut 
sibi  conlidens  esse  queat?  quid  opificemsui  operis 
ahquatenus  lateat?  quid  divini  luminis  acumen  cf- 
fugiat?Nuha  transeunt,  nuiia  succedunt,omnia  vi- 
det,  omnia  penctrat,  scrutatur  omnia,  judicat  om- 
nia,  neque  opus  habot  ut  sibi  quisdicat  tcstimo- 
nium  de  homine,  ipse  novit  quidsit  inhominc,ipse 
etiam  in  hoc  famulo  suo  invisibili  judicio  forsan, 
sciebatoccultum  quod  misericorditer  punirivoluit, 
ne  transiret  inullum  nut  si  proprio  realupuniri  non 
debuit,  salutiferum  in  eo  judicium  nostroe  corrup- 
tionis  indixit. 

Nam  decursa,  ut  diclum  est;  minori  seiate,  jam 
grandiusculus  cminebat,jam  calentis  adoIescenlia3 
terminos  nltigernt,  cum  ncutissima,  quam  Gra^ci 
paralysim  vocunt,  passione  dissolutus,  decubuit,ac 
mcmbrorumdestituta  compage,a  plantapedisusque 


A  ad  verticem  dimidius  emarcuit.  iOrat  miseranda 
facies  praeferentis  vivum  cum  mortuo.  Cum  adhuc 
tota  corporis  molesuperstite,sinisirum  latusomne 
tulisset  pnssio,  ac  vivos  artus  pars  mortua  sibi  de- 
putasset  offlcio.  Et  quia  seipso  carere  saius  non 
erat,pondu8  taediosum  oculis  omnium  pr»eferebat, 
quod  in  eo  nc  omnino  deperisset,  morbus  ipse  soli- 
daret.Jacebantnministerio  vacua  languida  membra 
et  superficiem  solam  humani  corporis  exhibebant, 
nullo  usui  congrua.  Siquando  autem,  ad  modicum 
remissa  passione,  ad  ecclesiam  autalicubi  eundum 
erat,  baculosustollente,  vivum  cadaver  segniter  ac 
fatigabiliter  tripodabat,  aut  absente  custode  seali- 
quando  minus  sane  ad  aliena  movebat,  miserum 
hominem  multoties  in  reptile  quoddam  transforma- 

B  bat.Lingua  sinc  offlcio  erat,velsiquid  balbutiendo 
dilatrabat,  alicna  nb  intellectu,  ac  sine  sensu  por- 
sonabat.Longum  est  memorare  per  singulas  mise- 
rins,et  quas  tam  dira  passio  soLl  cxcitarc  molestias. 
Nam  dies  sine  quiete,  noctes  in8omnes,dum  a  fra- 
tribus  continuatas  ;  ac  majora  recolo  specialius, 
narrare  minora  prsetereo.Sed  unum  salis  mirandum 
pono  quod  partem  vivam  corporis  quam'pr8enortuam 
trahebat :  tanta  passionis  adjumenio  collata  virtus 
roborabat  ut  non  solum  non  dcficeret,  sedquod  lan- 
gucntibus  accidcre  non  solct,  duobusauttribus  re- 
tinentibus  aliquando  valentior  obsisteret.  Qui  tam 
indomitabilis  vigornecnnte  passionem  unquam  ox- 
stitit,  nec  snnitate  recepta  ulterius  in  oo  remansit. 

P  ( iUmque  fere  per  tricnnium  hujusmodi  martyria 
dilatio  protenderet,  nec  jam  spcm  recuperandi  ul- 
lam  inveternta  morbi  afTectiopromitteret,  in  reme- 
rata  scmper  cum  fide  postulantibus  divina  miseratto 
adfuit,et  diuturnitate  afflictum  a  beneplacito  tamen 
suo  non  derelictum  fuisscdemonstravit.  Nam  cum 
S.  Nicolai  Patris  nostri  annivcrsarius  natalis  adve- 
nisset,  ac  frequentiorob  ejus  memoriam  ad  nospo- 
pulus  confluerct,  idem  frater,quadam  in  se  mentis 
alacritate  inter  ipsa  flagella  tractus,  commonitus 
petiit  quatenuscommuni  laetitiae^quam  cclebrandam 
noverat,  cum  caDtcris  fratribus  interesset.Deductus 
autem  ad  vigihas  noctis,  officiumleclionisquodsibi 
licere  postulaverat,  devotus  explevit:sed  invaletu- 
dinem  nonfcrens,antealios,finitisIaudibuSyadstra- 

yx  tum  rediit.Vix  dum  tenuissimo  sopore  8oIvitur,ut, 
quemadmodum  fierisolet,faciIe  dormiens  potius  to 
vigilare  credas.cum  ecce  subita  luce  cubile  in  quo 
jacehat  omne  perfnnditur,  in  qua  magniflcos  duos 
viros  ad  se  venire  de  improviso  conspicatur,  quos 
offlciosa  sedulitate  senior  quidam  praecedensquasi 
obsequentis  viccm  ante  tantam  dignitatem  gerere 
videhatur.  Ipsi  autem  admodum  decenti  gravium 
personarum  ineessu  hinc  inde  pone  sequebantur. 
Territus  inopino  luuiine  frater,  atque  inviso  ante 
hns  formas  at({ue  hnbitus  fulgore  totus  concutitur 
et  quidnam  incortus  faoeret,  solam  eorum  quos 
aspiciehat  praisentiam  tremulusadmirabatur.ls  au- 
tem  qui  eos  antecebat,  quasi  famiharis  visitator 
*propius  accodens,  lectulo  astitit,  et  aliquandiu  ta<« 


1539 


EBRARDI  WATINENSI8  CANONICI 


1540 


citus  habitiidinem  jacenjis  exploravit.  Quem  cum 
diligentius  desuper  inlucnlem  intuerotur,  priorcm 
atque  ecclesia)  nostrce  fundatorem  domnum  Odfri- 
dum,qui  ante  biennium  vita  decesserat,  toga  regu- 
lari  splendificum  hunc  esse  recognovit.Gratulatione 
statim  attolIitur,gaudiointcriorireIevatur:  inopina- 
tum  enimreditum  diu  amissi  Patrisexosculatur,  et 
quo  valuit  nutu  coDlicum  illum  conventnm  ac  reve- 
rentia  veneratur.  Nunquid  crga,  Pater,  tui  non 
vides  afTcctum  filii?  nunquid  ergo  te  habitudinem 
mentis  illius  attendis  ?  Si  valeret,  Jam  adventum 
tuum  salutntionibus  praGOocupasset;si  debilitas  sine- 
ret,  obsequiis  loetis  paruissel;siniembra  liberanon 
rigcrcnt  obvius  tantisbrnchiisin  amplcxus  venisset. 
Nunc  autem,  quod  poluil,  gratulabunda  cognitione 
dignanter  occurrit:  recognovit  enim  filius  patrem, 
recognovit  discipuhis  mngistrum,  cognovit  pater- 
familias  mancipium  ,fidelis  hseres  longinqua  regione 
ad  propria  redeuntem  dissimulondo  nonavertit^imo 
superiorem  omnium  possessorem  ac  priorcm  recog- 
novit.Quia  ergo  Pater  ad  euin  visitandum  venisti, 
compella  quem  olim  tibi  commissum  meministi. 
Quidde  illnfelici  habitatione  tua  prodisti?compella 
juvenem  qucm  ab  iueunte  astate  sub  tua  custodia 
enutristi.  Quia,  inquam,  divina  providentia  ad  ha- 
bitaculum  tuse  fundationis  repedasli,compeIlaquem 
sacree  disciplinae  rudimentis  diligcnler  instructum 
reliquisti.Certum  namque  essepro  quo  venisti  sci- 
mus,  ratum  esse  ad  quod  redisti  scimus,  firma 
cautione  apudsuperos  constipulatumessequod  ma- 
chinarisscimus,etforsanproreformandaintegritate 
hujus  infirmi  quia  vcnisti  scimus.  Sed  quia  ligata 
verba  frater  habet,  libet  interiro  tecum,  o  senior, 
vicem  confabulationis  accipere,  libetcausas  tui  ro- 
ditus  tetcste  tractarc.  Necenim  erit  coelica  offensio 
in  hac  mora,  quse  non  tam  erit  nugax,  quam  fru- 
ctuosa.  Profectus,  inquit,  a  fide  in  fidem,  profectus 
a  specie  in  8pcciem,profcctusa  speculatione  in  vi- 
sionem,  quod  pcrfectum  est  festina  in  illo  supplcre 
quodexparte  est.  Appareat  in  eo  perfcctionis  oiTe- 
ctus  dum  recuperctur  qui  depcriit  incolumitatis  de- 
fectus.  Sed  quia  te  medicum  non  profiteris,  quia 
obeundo  salutem  hujus  opitularis^quae  istee  tam  ido- 
nesd  personse  sint  enuntia  quas  conducis,qu8B  in  fu- 
moso  tugurio  noctis  tencbras  fugant,schema  caligi- 
nosum  sine  fulgoiibus  ilhistrant,  ne  forte  quemad- 
modum  lucis  videntur  minislrntores,adveniant  etinm 
hujus  oegritudinum  curatores.  Huic^inqusm,  operi 
ad  salutom  suspiranti,  quem  adco  diuturna  vexa- 
tione  fatigatum  novisti,  et  commenda  sanandum 
cuilibet  istorum,  quem  toties  veluti  nutrix  filium 
refovisti.Jnm  orgo  sciscitare  quomodo  se  agat,quia 
nova  rerum  facie  magisquam  soporc  depressuslo- 
qui  reformidat.  Tunc  sonior  :  Num,  inquit,  dormis, 
fili?  Et  ille  :  Nunquid,Pater,  posse  me  dormire  cre- 
dis,  quem  imminenti  ac  tam  gravi  debilitate  vincu- 
latum  cernis?  Somnus  namque  aufugit  ab  oculis, 
quemadmodum  sanitas  a  riiembris.A.d  haec  senior: 
Yide,  inquit,  Uli  (et  ex  latere  stanteslinnuebat),  vi- 


A  de  inquam,et sanctum  Donatianum  Brugensem hunc 
csse  nc  tui  visitatorem  venisse  cognoscas,  istam 
Blandiniensis  coonobii  conservatorem  ac  mansiona- 
rium  beatum  Gudwalum  assistere  nec  minus  ambi- 
gas  :  quorum  ultra  humanum  modum  ad  coruseos 
vultus  et  infulas  episcopales  dum  studiosius  aciem 
oculorum  intendit,formas  et  corporum  qualitates  in 
memoriam  sibi  depinxit,  et  velut  alicujus  vilales 
adhuc  carpentis  auras  statum  et  proprietates  ita 
nobis  exposuit.  Krat  autemsanctusDonntianussta- 
turaeequaliSjquaeneclongiludinem  nimis  excederet, 
aut  sui  parvitate  per^-onje  dignitatem  deprimeret. 
Scapulis  latis,  pectore  virili  et  inextenuato,  cervice 
torosa,  facie  rotunda  et  hilari,  oculis  grandibus  et 
cIaritatemicantibus,nasodirecto,IabiissuminoteDus 

n  expres8is,obesn  fronte,  auribus  patulis,  et  arrectis 
circa  tempora  per  ambitum  frontis  circinos  densio- 
ribus  canis  resper8us,retroautemcapillaturaplaDa 
naturalem  col  )vem  vix  rara  albedine  interluceote. 
BeatusautemGudwaldus  altitudine  procera  onmisu- 
porficie  membrorum  eminentior  forma  clegans  muUi 
temporis  senexetsetatismaturcenivibus  candidatus. 
His  dictis,  ad  beatum  Donatianum  conversus: 
En,inquit,  vir  sancte,  Deus  prtHcipit  ut  hunc  cano- 
nicum  sanes,qui  etiam  in  hac  proxima  Christi  Na- 
tivitate  Brugis  ad  tuam  curiam  veniet,ac  soas  mea- 
suraefiliumargenleumduosanglicos  appendens pro 
munere  tibi  deferet,  quo  etiam  dono  singulis  annis 
dum  vixerit  revoluto  termino  rediens,   altare  tuum 
honorabit.  Cui  sanctus  respondit:  Laudo.Nunquid 
sancte  Dei,  verbumnonampliusaddis?medicusde- 

^  signaris.et  promissum  medicinae  uno  verboconclu- 
dis?munuspropositumaudis,  et  spe  augendi  mune* 
ris  non  nltercaris  ;  securitatem  fiendae  sanitatis 
accipis,  et  oblata  duo  munera  non  spernis  ;  tam 
longa  via  venis,  et  pro  itinere  mercedis  nihil  requi- 
ris.Non  Arabs,non  Indus,non  dives  virga  species 
mittit  quales  portas,  et  quse  dono  possedisti  vili 
pretio  ponsas.  Diversistnmen  qusestibus  coUuctan- 
tur  medici,  diversis  imposturationibus  acquiruDt 
medici,  divcrsis  modis  seipsos  extrudunt  modici, 
muUis  assertionibus  promittunt,  multis  promissio- 
nibusfallunt:tu  autemomniambiguitatepostposita, 
multiloquio  non  uteris^aviditateprctii  non  caperis, 
sed  /flU(/o,  quinque  littcriset  duabussyllabistotum 
hominem  sanare  confidis.  Dives  littera,  dives  sen- 

Dsus,dive8  responsio.  Magna  medicina  in  parvadi- 
ctione,magnasalus  in  brevi  conscriptione.  Donatia- 
nu8  vocaris,  a  donatiouo  nomen  nccepisti;  dona, 
mi  Domine,convenienteredissrtrequid  respondisti, 
imo  ipse  resolvas  ;  laudo  quod  dixisti.  Au  non  i!a, 
sancte,  aisti?  ergo  scnior  a  Deo  te  missum  asseris, 
curialem  illiusteprofiteris?  Laudo.Xeredaviwm  coe- 
leste  te  fateris,  inter  summa  et  ima  discurris. 
Laurfo. Medicum  fiori  me  praecipis,  hujus  cuialio- 
nem  mihi  impendis,  laudo.  Adventum  ejus  ad  me 
disponis,inter  meos  curiales  moraturum  promittis 
Jaudo.Ne  apparcatante  Deum  vacuus  intendis,pre- 
tium  oblationis  appendis.  Ergo  hoc  laudo.   Restit 


1541 


CHRONICON  WATINENSE 


1542 


B 


ergo,sancteDei,ut  manum  in  tuajam  recipias,  et  A 
sanatum  postquam  ad  te  venerit,  ad  sua  remit- 
tas.  Restat  ut  vivilica  manu  contractum  tangas, 
et  ad  portandum  sui  portatorem  facias.  Suscipe 
ergo  grabato  decumbcntem,  et  resigna  nobis 
non  ut  solet  nr.iserabiiiter  tripodantem.  Et  apprehen- 
sam  jacentis  manum  morbidam  senior  dextrse  sancti 
inseruit,  eumque  sub  hujusmodi  verbis  attentius 
commcndavit.  Accipe,  inquit,  o  sancte  Dei,  hunc 
canonicum  pro  illo  uno  de  tuis,  quem  tibi  nomino, 
qui  nisi  velociter  vitam  correxerit,  jam  in  Doi  prae- 
sentia  damnandum  praedico.  0  altitudo  divitiarum 
misericordiae  Dei !  dignus  morte  non  moritur,  pu- 
niendus,  punitati  subtrahitur;  peccator  non  judicio, 
s6d  terrore  mullatur  ;  premens  misericordia  judi- 
cium  remoratur,  panditur  via  peccatori  ut  a  pravis 
actibus  convertatur,  dilatio  psenitendi  promittitur, 
etoi  proponiturqui  non  meretur,  spem  recuperandi 
patientia  nuntiat,  et  illi  ofTertur  qui  non  exspectat. 
Reus  ex  nominein  sanctorum  convcnticulodenota- 
tur,  quem  fideUs  auditor  publicare  formidat,  ne 
malorum  concione  confundatur.  Quam  pura  reve- 
latio  sine  convicio  ?  quam  afTcctuosa  visitatio  sine 
opprobrio  !  quam  dulcis  admonitio  sine  imperio! 
reum  comminatio  castigat,  non  poena.  Conversio 
proponiturin  vindicta,  etnisi  conditionemdissimu- 
laverit  corrigendi,  vera  cerlitudo  docetur  senten- 
tiamcvadendi.Quinetiamet  fidum  pectus  auditoris 
additum  celat,  ne  divini  secreti  proditor  judicandus 
existnt.  Simplex  afTectio  conscientias  trepidat  denu- 
dare  crimen  culpae.  Sed  nunquid,  frater,  ita  sincere 
disccrnis?  nunquid  conscientide  bonum  amittis,  si 
huncquipcriredesiderat,alaqueoproditionis  aver-  n 
tis?  aut  si  nemini  licet  loqui  arcanum  quod  novisti, 
vel  illicerte  licet  de  quo  audivisti.  Nec  enim  beato- 
rum  spirituum  fides  arguitur,  in  quoprophetaespi- 
ritus comprobatur.  Ait  enim;»S/  non  annuntiaveris 
iniquo  iniquitatom  suam^sanguinem  ipsius  de  manu 
tua  requiram,  Et  certum  objurgationis  modum  dat 
Evangelium,ubi  peccantem  corripore  praecipit  inter 
te  etipsum  solum.  Et  Apostolus  :  Peribit,  inquit,  in 
tuaconscientiafraierpro\quo  Christus  mortuus  est. 
Cerle  crudelitas  non  est,  si  solum  soli  confiteris, 
imo  magisinnocens  non  eris,  si  fratrem  quem  cor- 
ripiendo  lucrari  poteris,  tacendo  perire  permittis. 
Caeterum  replica  consequenter  quoe  tibi  dicta  est 
conditionem,  et  utique  invenies  emendationis  vitse 
commonitionem ;  alioquin  cversorem  mandati  teip- 
sum  constituis,  si  ferrum  quo  putridum  vulnus  se- 
cari  potest,  subtrahendo  abscondis.  Fcstina  ergo 
lucrarianimam  fratris,si  convertifeceris,  pro  certo  ^ 
reusnon  erit,  quia  scriptum  cst  :  Muta  impcrium, 
etnon  erit,  r^^aterautemad  horam  hunc  taceri  vo- 
luit,  quia  de  seipso  quid  revelationis  compleretur 
tacitus  exspectavit,  et  quemadmodum  sanctorum 
conseerotalis  fuit  in  audioudo,  ita  quoque  cautus 
reum  non  prodidit  delegendo;  quia  nulli  unqnam 
qui  esset  indicaro  voluit,  proeter  eumdem  ipsum 
quemrevelatiodenotavit.Sed  nunquid  hunc  pecca- 


torem  felicem  non  licet  arbitrcinur,  fi  atres,  oraculo 
divino  praemonitum  felicem  transgressorem  tam 
idoneis  testibus  convincendum,  qui  ante  Deum  in 
causapositu8,reatum  post  admonitionem  occultare 
timebit,  quem  hactenus  de  se  confiteri  vel  cru- 
buit  vel  contempsit  ?  Felicem  plane,  nec  inficiari 
poterit,  quin  etiam  ipsum  similis  negligentia  cum 
David  sancto  propheta  componit.  Ille  namque  Deo 
satisfacere  de  pervasa  Uriffi  uxore  voiuit,  istespon- 
sam  Christi  quam  in  se  foedavit,  confessione  mun- 
dare  contempsit  :  ilie  commissum  flagitium  justo 
silentio  caulius  occulere  curavit,  iste  ne  animoe  vul- 
nus  appareret,  conscientiae  tenebris  obvolutus,  in 
lucem  venire  vitavit;  illeinnocentishomicidium  cal- 
lida  machinationecomposuit,  iste  indesinenti  plaga 
seipsum  petens  conamine  quo  valuit  quotidie  mori 
disposuit;  illedemanifcstato  scelere  prophetae  para- 
bola  convincitur,  istc  sanctorum  in  audientia  nisi 
reverli  voluerit,  auditione  mnla  ^^nmnandus  addici- 
tur.  Ambo  ergo  patratores  illiciti;  seii  illo  convicti 
criminis,  iste  occulti;  ambo  misericordia  Dei  indigi 
et  gratiae  aqua ceciderunt,  egentes  reconciliari.Non 
ergomagisabominanduspeccatoriste,quiadignitate 
minor,  imo  venerabiliter  in  forma  cuique  magis 
anteponendus,  quia  cum  regali  majestate  sui  voluit 
esse  corrector.  Retulit  namque  idem  frater  nobis  a 
se  postoH  commonitum  ante  mortem  suam  attentius 
ad  lamenta  fuisse  conversum. 

Interea  ccelicus  ille  conventus  solvitur,  et  relicto 
qui  cum  eo  venerat  seniore,  sanctus  uterque  diver- 
titur.  Senior  autem  sollicitudinis  instantiaadhucalia 
quaedam  domestica  dispositurus  in  ipso  lumine  sub- 
stitit,  atque  discipulum  quid  deinceps  ageret,  dili- 
genti  eruditione  amplius  informavit.  Vade,  inquit, 
fili  ad  fratres  nostros,  et  cambarium  eorum  anle- 
hocaliquodtempusrebus  humanis  exemptum  into- 
lerabiliter  cruciari  nuntia,  sed  eorum  precibus,  si 
unanimiter  pro  illo  egerint,  a  Deo  in  brevi  conce- 
deudumfideliterindica.  Et  ne,  inquies,  diffidantde 
vcnia,  quia  per  eos  redimotur  pro  cerlo  a  poena. 
Addas  etiam  tuis  assertionibus  ne  anniversarium 
Gregorii  papae  septimi  do  caeteronegligentia  trans- 
eant,  scd  annis  singulis  celebri  obsequio  solemni- 
ter  ambiant,  quia  ecclesiam  nostram  signo  etapo- 
stolico  decreto  firmavit,  et  recte  vivendi  viam  in  ea 
nobis  paterna  traditione  promulgavit.Quod  si  devote 
complere  voluerint,non  frustari  remuneratione  sine 
dubio  affirmes;  quia  vir  sanctus  est  et  magni  meriti, 
et  in  multa  gratiarum  actione  Dous  suscipiet  quod 
mando  pro  eo  fieri.  Itaconsummatavisionesancto- 
rum  comitatus  vestigia  senior  quoque  abcessit,  et 
fratrem  pree  angustia  spiritus  multo  sudore  velut 
aqua  porfusum  dereliquit.  Vix  enim  onus  visionis 
proptersui  difiicuK:.!  ::;  sustinuit,  sed  nontaui  quod 
in  stupore  mentis  vidit,licet  pene  exaestuantem  ter- 
ruit,  quam  odoris  fragantia  atque  recipiendae  sani- 
tatisjam  in  spe  gratia  dclectabiliter  refovit.  Nunc 
agc,  frater,  tolle  moras,quid  jaces?  surge,  conven- 
tum  adi,  mandata  comple.  Oratoreprote  nonoges, 


1543 


EBRARDI  WATINENSiS  CANONICI 


1544 


quod  mentohal)es,ipse  proiit  vales  pro  to  loquaria  ;  iPliberalis  quidam  de  fratribus  hospitio  suscepit,  sed 


ipse  te  el  quid  vidisti  exponas;  ipse,  nemo  cniui 
verius  potestquamtu,  veni  inmodium,  prodi  in  pu- 
blicum.  Non  opus  est  multis,  benevoU  sunt  audito- 
res  :  fralres  onim  sunt,  sajpius  miserando  de  te 
planxerunt,elugio  ssepius  tute  inOrmitatis  atrectuoso 
compassi  sunt  vinculo,  habent  teoum  fiere,  habent 
tecum  gauderc,  pro  placilo  silenlium  indicent,  au- 
dire  te  current,  discere  a  te  dcsiderabunt,intentique 
ora  tenobunt.  Impeditamlinguamhabes,  ne  timcas, 
sub  dialogo  nihil  ages,  qutestionibus  non  expun- 
geris,spatium  loquendi  cum  eis  non  permutabis,  so- 
lam  habeas  vocem  narrandi,  non  rcspondendi.  In- 
gredero,  inquam,  sermonem  odoce,  miseriarum 
luarumfincmedoco,  sospitalisredintegrandtc  fidem 


ejuscausam  cum  praepositus  cognovisset,statimin 
domo  sua  diversoriumhabere  concessit.Unde,  quia 
ecclesia  contiguaesset,  ante  sanctum  deponi  potuis- 
sct,  et  ordinatis  ad  ejus  custodiam  officiis,  idoneas 
personas  cum  eo  de  fratribus  qui  omni  benevoientia 
aderant  eis,  et  commendatum  dereliquit.  Ipso  solli- 
citus  ad  alia  tractanda  longius  abiit.  En,  patrone 
sancte,  tuus  infirmus  collectus  est,  cura  hospitalis 
habita  omnis  auctor  quiescat.  Sed  jam,  fialer,  quid 
remoraiis? quid  ad stationem  indictam  venisti? Quia 
Donatianimagnatis  calcolisad  curiam  iatrasti,  ob- 
tutibus  ejus  te  prsesenta  quem  requisisti,  quia  teiTi- 
torii  flnes  ipsius  attigisti,  ad  tui  recognitionem  cx- 
cita  quem  adisti.  Vade  igitur,  quia  venisse  te  non 


denuda,quod  vidisti  somniumperquoddenodabitur  q  ignorat,  sed  ad  sc  ut  vonias  jam  exspectat,  faciem 


tuoD  invaletudinis  vinculum  denuda,  mirandas  di- 
spensationis  promissum,  indubitandoe  curalionis 
emolumentum,  et  affirmavere  rcvelationis  in  te 
proventum.  Tecuni  cognoscant  ccrlionemnunislro- 
runiccclestium,  aud:a:;lquis  te  susccpit,  medicum, 
audiant  efficacium  antidolorum  pigmcntarium  ubi 
mansionis  habet  locum,  Brugis  notilica  castrum, 
quo  cum  pervcneris,paratum  inveniasdivcrsorium. 
Specialiusaperidiem  delorminatum,  paront  expen- 
sas,  quia  apud  sanctum  Donatianum  tua  oit  parata 
8anitas,profccto  ut  to  velintsanandumdeducendum 
ad  hunc  evangelicum  slabularium,  ncc  amplius 
patiantur  debilem,  quia  sine  dubio  ipsum  sis  habi- 
turuscuratorem.Adjungo  quoquc  ad  hujus  sanclis- 
simiconfessoris  pra)conium,  quod  in  calce  revela- 


tuam  jam  prsenoscit;  sed  requirendus  est  sanctus 
ubi  requiescit.  Vadc,  inquam,  et  prosterne  coram 
eo  misericordiae  ciamorem,quia  gratum  procul  dubio 
sentics  propitiatorem.  Dulcedo  namque  paupenim 
est  iste  sanctus,  crcdequiabcne  venisti;  plus  coo- 
solator  miserorum  est,  confide  quia  bene  venisti ; 
fortitudo  debilium  est,confortarequia  bene  venisti ; 
susceptor  tuus  fidelis  est,  ergo  bene  venisti.  Per 
ipsum  enim  in  te  implebitur  illud  propheticuni  : 
Tum  scilicct  claudus  quasi  cervuSy  et  clara  crit 
Jingua  mutorum. 

(iUmquejam,consummatavespertinalisynaxi,nox 
imminere  coBpisset  (erat  enim  quse  proxima  Donii  • 
nicas  vigilias  antecedcbat),  ecclesiam  adiit,  ibique 
aliquandu  moratus,  dum  orationum  vota  persolvit. 


tionis  est  annexum,  quia  illi  jure   videbitur  altri-  ^  tamsubitaconcussione  viribusdeficit,ut,dumre<lire 


buendum  quod  a  se  comitanle  salubriter  ficri  cst 
pra3monitum. 

Jani  sol  aslrigeras  cursu  properabal  ad  arces, 

El  rosea  slellas  cmcabal  luna  minorcs. 

cumalienusfratcrquietepercellitur,etsc  magis  cer- 
tum  vidisse  ccelicolas  quam  doi  misse  miratur.  Qui 
statimordinerecomputato,  ad  confessioncm  eorum 
quae  viderat  in  consessu  fratrum  quam  ciliuspcrve- 
nitatquemirantcs  prtc  gaudioetdo  promissa  salutc 
alacrioresreddidit,etdeca)lcstivisitationclociinma- 
gnamspemunanimiorescxoitavit.Fit  interim  priete- 
riens  dccursus  temporis  longior,  atque  salutaris  ter- 
minus,quando  se  nostri  Snlvatoris  nati  vitas  acccleret 
cupientianimo  praeoptatui-.Salutat  quotidieadventus 


pararet,  per  se  nullo  modo  praevaleret.  Ex  quodara 

enimhorrore  superinfuso  ut  ante  sanctum  hic 

ajstus  latens  per  ima  viscerum  statim  cucurrit,  ac 
deinde  ad  exteriora  pervagatus,  singula  membra 
sensim  carpere  ccopil;  unde  totum  corpus  simiil 
copiosissima  sudoris  inundantia  permanavit  :  quod 
etiampost  sanitatem  receplam  multisdiehus  in  re- 
cuperato  latere  siccari  non  potueril.  Tortus  autem 
aliquandiu,dumaccrescentem  defectionem  noiisuf- 
ferrc,ministrorummanibusad  lectulum  ab  ecclesia 
reportatus  est.  Videres  tunc  hominem  diversis  a 
fratribus  augustiari,  occultis  quibusdam  fatigabi- 
litcr  suggestionibus  huc  illucque  versari,  nihil  sta- 
bile,nihil   certum  agere,nunc  aplius  jaccrc,  nunc 


diem,  salutat  futurae   sanitalis  sponsioncm,  solum  0  sedere  commodius  ;  sed  nec  locus  ad  quietem,  nec 


sancta  statio  veniat,  jam  securus  loquitur.  In  con- 
scientia  de  s'ia  statione  se  jaclat,  dilationem  pas- 
sionis  diulurme  non  reputal  luccscat  dies  quam 
Virginis  proles  et  idem  Filius  Dei  sacrat.  Nihili 
pendit  membra  corpus  tortura  contractum,  dum 
suslinetur  dios  pollicita  quae  rcstituet  erectum,  scd 
venit  ad  votum  tardior,  et  qui  alimentumministcrio 
romoratur,  inhianti  suspiranlis  desiderio  pra3veni- 
tur.  Tandem  vero  jussu  prselali  ac  fratrum  consilio 
parata  profectione,  iter  optatum  arripuil,  atque 
^Brugas  castrum  ad  locum  sancti  triduo  ante  Natale 
HBpmini  multo  sudore  pcrvenit.  Quem  prima  nocte 


lectus  ad  requiem  tentationibus  tot  fatigata  membra 
commodabat,  ita  ut  nec  excruciatum  doloribus,  ne 
furiosc  agcret,custodes  aliquandiu  formidarent.Nec 
tamcn  ad  tam  varios  motus  quibus  humana  com- 
pagcs  in  se  reformabatur  victi  cedere,  imo  nunc 
fomenta  caloribus  adhiberc,  nunc  ad  refocillandum 
vix  dum  anhelanti  frigora  ministrare,  interdum,  ad 
alicna  conantem  strenue  cohibere,  inter  omnia  mi- 
rari  tantam  valetudinem  in  non  valente.  Tum  inte- 
rimlatusillud  quandiu  stolidum  jacuerat,  paulatiro 
rigore  soluto  calere,  crebris  momentis  subrepente 
vigore  titillare,nervorum  connexiones  ad  usus  pri- 


1545 


ORDO  RERUM  QU^E  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR 


1&4S 


stinos  reparari,  maaus  cum  laccrto  cum  pcde  soc- 
pius  tentatis  reflexionibus  crus  a]*  ingiiinc  rcdirc, 
donec  sensim  ropens,  undiquc  sanitas  qua5;i  post 
medicantis  tactum  a  summo  usquc  dcorsum  honii- 
nem  redintegravit,  atque  intcr  sibi  coDsideQtcs  ve- 
locisaltumpedea  erexit.  Mooror  ingaudium.luctus» 
in  exsultationem continuo  perroutatur,  et  qui  paulo 
ante  compatiendotristes  constiteraut.  jam  confcratu- 
lando  undique  cooflnpbant.  Tentant,  continguul,  <*t 
an  ita  se  habeat,  ut  /actum  est,  prsB  nimia  sigr.I 
admirationealiquiadhucambigentesmultipliciexpe- 
rimento,  alii  videre  audita,  alii  non  semel  .\udive 
visa,  quasi  novum  semper  amica  stupentes  curio- 
sitate  concertant.  Stat  medius,  et  argumenta  ildci 
circumferens,  quibusque  obviantibus  gaudenterex- 
ponit,  atque  in  his  qu8B  videbant  monstratis  indiciis 
certiores  reddit.  Tunc  omnes  unusquisque  videlicet 
impensi  famulatus  fructum  per  ipsum  offerre  Deo 
cupientes,  iter  ad  ecclesiam  cum  eo  accelerant. 
Sed  velut  apostolicusi^neas  novus  gressibus  fidens, 
non  ille  auxilium,  non  ille  lumen  queesivit :  imo  per 
difficilia  et  angulosa  loca  solus  omnes  alios  anteve- 
Dit,subsequunturcuriosi,qui  ad  ministerium  praece- 
dere  debuissent,  et  quod  nullaimpactionc  sclaesoril 
nocte  ac  periculoso  in  iransitu.  cum  intactumrepe- 
rissentyDeumglorificaDtes  plus  mirantur.  Ut  autem 


A  odhucmajorfideifirmitas  appareref,ipS6asuperiori 
basilicco  solario  ubi  intravoral,  nomine  regente, 
anto  altaro,  quod  majus  appellant,  per  cocleani 
cclcnimc  licsccndit,  filum  argenteum,  sicutinjun- 
cluni  erat,  in  ipsoad  sancli  corpus  obluHt.atque  10 
c^  ^^-  !  ■  ct  aiullis  vcniis  quas  nisi  sanus  facorc  noa 
polui3sct,  brc  '.-i  spatio  sc  inoralion»»  «fflixil.  IIujus- 
modi  probationibu.^  no  momentancuio  inif  ulsu  ali- 
quo  conligissc  oredcrcnt,  ^pcclanlibus  qui  udernnl 
satisfccil.  l)i<>  facta,  oihilominus  io  choro  continue 
{«anusapparuii,  portitoribufi  suis  ipsp  «alicnsdnpirer 
cndemdi**  nd  mcnsam  nhnistr.nvii.  f  t  omni  ambi|;ui- 
tato  doter&a  secunda  nocte  Oominicas  vjgiiios  cuni 
pleiio  convenlu  celcbiavit  Dii^  auteni  •psa  Naialis 
Domini  prcelafub  ccclesise  publica  stationo,  codem 
frntro  •vttcstant^.  do  omnibus   quas  nccideront   ia 

3sermono  ad  populum  credibilitor  pcror.i\it.  Eral 
annus  Incarnationis  Domini  10^'S.  indiclio  m.  Cum 
inecclcsinS.  Donatiani  Patris  nostri  hocpr.Tcloium 
miraculum  consummatum  cst,  atque  ante  coipus 
ejusdcm  sanr.ti  magnorleri  plehisqucirlpudio/ide' 
litcr  recitalum,  ad  laudcm  i-t  gl(*ri?.m  Dci  Patris  et 
Fiiii  cjus  Jcsu  ChristiDomini  nostii,  qui  cum  eoct 
Spiritu  sancto  vivitetrcgnat  lotaer.ula  sgDCuloruiQ. 
Amon. 


ORDO  REBUM 

QJJJSi  IN   HOC   TOMO   CONTINENTUR 


IG 
17 
21 


GESTA  PONTIFIGUM  CAMERACENSIUM 

Observationcs  prffiviac.  0 

I.  —  Gestoruin  auctor  et  fonles.  ihid, 

II.  —  An  Baldericus  Geslorum  auclor  ■  12 

III.  —  Gesta  Lietberti.  14 

IV.  —  Gesta  Gerardi  II.  15 

V.  —  Gesta  Manassis  et  sequentium.  —  Excerpta  S. 
Gaugerici.  —  Abbreviatio  Cameracensis.  —  Versio  cal- 
lica.  iiiid. 

VI.  —  Continuatio  S.  Andreos  Castri  Gameracesii. 

VII.  —  Codices. 

«IBER  PRIMUS. 

I.  —  Ca,usa  conditarum  urbium  prasnotatur.  ibid. 

II. — Conditores  urbium  Cameraci  et  Atrebali  nesciun- 
flar.  23 

III. — QuodClodiorexmissis  cxploratoribus  cum  grandi 
exercitu  Cameracum  ingressus,  Chrislianis  interfeclis  ur- 
bem  obtinuit.  24 

IV.  — Quod  Clodovcus, rox  quartusaClodione,  R'gni- 
chdrlum  consobrinum  suum,  pro  eoquodeuniinurbc  non 
Buacepit,  con^ressione  habita  iolerfecit.  '\'i 

V. — Sffivitia  paganorum ct clades  Christianorum  c.vprj- 
j(uar.  ^o 

VI.  ^  Sanctas  Vedastus,  divlnadirigentc  gratla,  in  hanc 

Erovinciam  deveniens,  Clodovcum   regem,   ob  cventum 
elli  minus  prospcri  ad  cullum  Chrisliijnm  11  ^.1  coacUun, 
ad  sanctum  Remigium  ducit  baplizaodum.  '^8 

VII.  — Beatus  Vedaslus  vinum  desicco  vasoproluiii.et 
a  sancto  Remigio  ordinatus  episcopus,  claii'1  >  vo5ii.;rluin 
et  Cficco  reddit  visum.  ''2\) 

VIII.  Quod  in  urbeVicnna  habita  synod"»  n  1-  alo  Ma- 
Btierto,  vocatus  sanctus  Renjigius  pro  so  i  ui.  l:  a  Vcia- 
atum  direxit;  ubi  cocpiscopi  inlcr  ccclera  quas  tractave- 
riint,  jejunium  quod  triduo  anteascensionemDomini  agi* 
tur  observari  decreverunt.  oi 


?ATROL  GXLIX 


IX.  —  Bcalus  Vedaslua  de  hoc  sajculo  migrayit,  cujua 
cxiliun  ccltunna  lucis  illuslravit.  3J 

X.  —  1)0  honu*ue  per  advocatiamSancli  Vedasliincam- 
pum  .suslonlalo.  ibid, 

XI.  —  Do  homino  quoque  pcr  sanclum  Vedaslum  libe- 
ralo.  33 

XII.  —  Post  Vodaslum  successil  Dominicus,  postea  Ve- 
duirus,  deindo  boalus  Gaugericus.  ibid, 

XIII.  — De  Rorloaldo  opisoopo.  34 

XIV.  —  Inlerfiiil  synodo  BerloaiJus  episcopuscum  san- 
clo  Arnulfo  f  I  nu:l'i-;  Mliis ;  ubi  noccsbarla  ecclesiae  tractata 
sunl  ;an.ii2ii).  ibid, 

XV. —  U\o  I  aio  fur  in  basilica  sancti  Gaugerici. 
sanvMo  Gaujro: !.;  ,  i.ilimante,  comprohondilur.  ^5 

XVI.  —  .'^uhnooiiiur  Ableberlus  sivo  Emeberlus,  ex 
sariola  slirpo  proi^otiilus.  ibid. 

XVII.  —-  Mic  a  1  Mariinas  sepultua  cst,  sed  ad  Milbodium 
trans-lilus.  SG 

X\  III.  —  Dc  sancto  Aulbcrto.  ibid. 

XIX. —  Quo.l  S.  Gislaniocclesiam  consccravit,  sanctum 
Vinoenlium  cxcoluit ,  sanclam  Waldctrudem  et  aanctam 
Ali'  ^Uiidcm  velavil.  37 

XX.  —  ^aiirinm  Vodaslum  levavit.  38 

XXI.  —  Viniitianus  episcopus  succcssit,  et  de  marty- 
ri.al!)  S.  Loo-letrano.  ihid. 

X\II. —  I)o  corporchigus  martyriscpiscopis  Ansoaldo, 
lioiMK^ncchario,  et  .canclo  Vindcnliano  conlendcntibus, 
8orl>^  Aiisoal  lus  haliUit.  89 

XaIII.  —  Miiaoulum  do  sancto  Amato,  quod  fcmporo 
sanoli  Vindiliani  presulis  conligit  Cauicraco.  ibid. 

XXIV.  —  Quoii  Ininpore  hujus  sanoli  viri  virgo  Dei 
Mj.\:Mi;:ivii.H  uiarlyri '.alui',  p'ircussoriiue  cxcoBcalur.         40 

XX\'. —  Qtii)!  boalus  «^piscopus  virginis  corpu-i  ad  lo- 
cuiu  irilorfocUonisrelulit,  et  iiarduinus  lumen  rccepit.  41 

XXVI.  —  Quod  super  res  Atrebatensis  ecclesia)  S.  Ma- 
rio;  privilegiun'»   RJoanae  papa  conilrmari  ohtinuit.  ibid^ 

49 


154V 


ORDO  RERUM 


154g 


XXVII.  —  Quoil  vip  P  mini  Vindilianns,  aiihibito  ae- 
cnm  S.  Lanlbcrlo.  In  vilia  ilunolcorih  ecclcsiam  coDsa- 
cravit.  44 

XXVIII.  —  Scpultns  esl  in  monlc  S.  Eligii.  46 

XXIX.  — Clericus  q:ii  Inm  tuniulo  fiancti  viri  nedcien- 
l^r  insultans,  luniino  privaiui-.  el  ilem  illuminalur.     ibid. 

XXX.  —  tJbi  I^ulijoiiijs  ('p;^'N»pus  sanctum  corpus 
beali  Vindiliani  honoritice  Irvavit.  47 

XXXI—  IJbimerilissancliViQailiauicaicusilluminalur. 

ihid, 

XXXII.  —  Item  qufiedaa  mulicr  c(Bca  visum  recepit. 

ibid. 

XXXIII.  —  Multi  diversis  cruciatibus  plexi  sunt,  quod 
templum  e jus  violarunt.  48 

XXXIV.  —  Hildebertus  Bucceseit,  poBt  Hanol(jus,  tum 
Hadulfus.  ^  49 

IXXV.  —  Hunc  Engranus  episcopus  levavlt,  io  cujus 
elevatione  mulier  a  daiuionio  liberala  cst.  ibid. 

XXXVl  —  De  Trawardo  cpiscopo.  ibid. 

XXXVII.  —  Oo  Gonliido  o]>!scopo.  ibid. 

XXXVIH.  —  De  Albrico  cpiscopo.  ibid. 

XXXIX.  —  De  Hiliofrdo  epi8«;opo.  ibid. 

XL.  —  Do  llHlil^Mijii  io.  •;ii'.in  libo  archiepisfopus  sub- 
Jectaepistolahumiiiier  All>"]uliur.  51 

'    XLI.  —  Ad  Eboncm  Haiiicharius  epi^tolam  rescribit. 

52 

XLII.  —  De  Constanlinopoli  phirima  sanctorum  pigno- 
ra  attulit.  53 

XLIII.  —  Successft  bealus  Th^'^dcricus,  quem  Ebo  ar- 
^epi8C0pu&  siM  in  pynddj  julicem  clcpit.  ibid. 

XLlV. —  Ub»  sanclum  corpMs  l;oaii  Vcdasti  quaesivit, 
Jniplortntibus  monarhiB.  o  jnvenit.  ibid. 

XLV.  —  Ubi  :q  synodo  de  Ebonis  deposilione  ct  Hin- 
fimari  ordinationcscripium  proluiil  54 

XLVI.  —  Scripta  Hincmavi  vJ  Theodericum  et  ad 
alios  quosdam  55 

XLVII.  —  Domno  Theoderico  suis  prmdicente,  coxa 
frangitur.  ibid. 

XLVHI.  —  loauditum  miraculum  sup^jr  qilodam  proj- 
dono  a  sancto  cplscopo  cxconimuniculo.  ibid. 

XL!X.  —  Quod  lcnjpore  iiuju.»  loiuplum  beati  Gaugeri- 
Ci  inceptum  est,  et  co'i'ui  dnnooijiit.  56 

L  —  Post  hunc  ccc]o6iaapd.slor^  tribus  aonis  vacavit, 
HUdaino  contn  cancncs  iti&tiluio  ibid, 

LI.  —  Hilduiaus  frxpQlliiar,  sanclus  Joaunes  subroga- 
lur.  57 

LII.  —  Quod  Joann^s  ordinationi  Berlulfl  episcopi  in- 
Urruit.  58 

LIII.  —  Plurima  Acrlpla  Hiocmari  archiepiscopi  ad 
domnum  Joanncm.  ^bid. 

LiV  — Prcocepium  Miper  posscssiones  quas  in  pago 
Condrenfto  Sanci^.  Maria;  acquisivit.  59 

LV.  —  Ecclreiam  Laubicnsem  ab  inquieludine  Karlen. 
Bium  liberav-.t.  62 

LVI.  —  Huui  Hincmarus  Laudunensis  epiacopus  in 
aynodo  «ibi  judiccm  clegil.  ibid. 

LVII.  -  Sepulius  csi  exlra  monasterlum  Sanctm  Ma- 
ri*  in  ecclesia  sanclcc  Grucis;  sed  a  Gerardo  episcopo  io 
monasterium  translatus  est.  63 

LVHI.  —  Gontractus  homo  ad[sepulcrum  sancti  Joan- 
nU  «alute  dooatur.  ibid. 

LIX.  —  De  puero  contrtclo,  scd  meritis  beati  pontifl- 
cit  aoipitato.  ibid. 

LX.  —  De  Rolrado  episcopo.  64 

LXI.  —  Hoc  praesule  civitas  Gameracus  cum  templo 
•ancli  Gaugcrici  a  Normannis  succcndilur.  ibid. 

LXII.  —  Sequilur  Dodilo  cpiscopus.  ibid. 

LXHI.  —  Multa  scripia,  quaj  Fulco  archiepiscopus 
Dodiloni  cpiscopo  et  aliis  quibusdam  miserit.  ibid. 

LXIV.  —  Praeceptum,  quod  super  res  Saactse  Mariffi 
ab  Araulfo  rege  flrmari  obtiauit.  66 

LXV.  —  Coosecralioni  Herivei  Remorum  arcbiepisco- 
pi  toterfuit.  68 

LXVI.  —  Siephanus  sequilur,  qui  in  synodo  cum  Isaac 
comita  coram  arohiepiscopo  pacalur.  ibid, 

LXVII.  —  HujusobienluKaroIusrexfiuperprffibendas 
fratrum  Sanctaj  Mariaj  hanc  immunilatem  restauravit.  69 

LXVIH.  —  Prcccptum,  quod  rcx  super  abbalias,  quaa 
cootulit  huic  episcopo.  conflrmavit.  70 

LXIX.  «*-  Domnus  Stephanus  cursu  consummalo  mi- 
gravit  a  secculo.  72 

LXX.  —  Subiotroducitur  Fulbertus  cpiscopus.     ibid. 

LXXI.  —  Conleniio  inter  Isaac  superbum  comitem  et 
Fulbertum  episcopum ;  lamen  viclore  episcopo  comea 
cxptlliiur.  ibid. 

LXXIL—  Quod.  ubi  imperator  Ollo  precibus  regis 
Lu'loivici  8up9r  l   •«fv  «ri    ••ii,  Cameraci  Fulberlum 

rii/ur/r.  73 


LXXIII.  —  Olto  imperator  abbatiam  Sancti  Gaugerici 
episcopo  confOrt,et  inde  preceptum  subjeclum  corroborat. 

/3 

LXXIV.  •—  Amulricum  comitem  et  flliam  Isaac,  qoain 
matrimonio  sibi  duxit,  episcopus  pro  consanguinitate  se- 
junxit.  74 

LXXV.  —  Quod  Hungari,  hac  Ticinia  devastala.  ai 
urbem  uaque  veneruat.  Quam  cum  non  poasent  ex- 
pugnare,  omne  suburbium  cum  templo  sancti  Gaugericl 
comhusserunl.  75 

LXXVI.  —  Ubi  saactum  Hermetem  prislino  loco  res- 
tiluf^re  sludiit.  77 

LXXYII.  —  Otto  rex  immunitates  SanctA  Marie  re- 
novans.  teloneum  hujus  civitatis  cum  monela  episcopo 
contulit.  78 

LXXVIII.  — '  Quod  petenti  regi  sanctum  Gaugoricum 
et  sanclum  Autbertum  episcopus  sanclum  Theodericum 
et  alii  viri  corpus  contulit.  79 

LXXIX. — Quod  in  synodoapud  Engulenhein  teslimo 
10  et  auxilio  Fulberli  Artoldus  restituitur,  et  Hugo  ex- 
pellilur.  80 

LXXX.  —  Post  Fulbertum  succedit  Berengarius  in 
sedc  pontiflcali.  81 

LXXXI.  —  Ubi  principum  terrore,  quos  secum  addu- 
cebal.  cives  humiliali  episcopum  receperuot.  82 

LXXXII.  —  Gomili  Arnuiro  Lambras  extorsit.  et  duas 
viIIa-3  C.oureng  el  Ferroras  ab  ecclesia  divulsit.        ibid. 

LXXXIII.  —  Ubi  cives  invasil,  et  alios  interfecit,  alios 
exc;'cavit.  ibil, 

LXXIV. —  Quod  nocte  a  saacto  Gaugerico  percussus 
obiil.  ^ 

LXXXV.  —  Engrannus  substiluitur.  b4 

LXXXVI.—  Ad  conventum  generalem  villam  Perronam 
clamalurus  perrexit,  suoque  clerico,  quia  secum  prcecrp* 
tum  non  gessit,  ecclesiam  abslulit.  84 

L?\ XXVII.  —  Glausit  diem  Eagrannus  episcopus.  ab 
HaduUo  Noviomensium  episcopo  sepultus.  ibid. 

LXXXVIH.  —  Huic  succedit  in  episcopio  Ansberius. 
qui  ir.  ecclcsia  sancli  Autberti  octo  canonicos  conslituit.  >v) 

LXXXIX.  —  Wiboldus  subrogatur,  et  ludus  regularis 
qUem  fccit  subscribilur.  ibid. 

XC.  —  Lbi  primores  Cameracensioo:!  Wiboldum  sit'i 
dari  episcoqum  a  rege  pelierunt.  ^ 

XCL  —  Italiam  pergit  ad  regem  pro  dono  episcopii; 
sed  ccstivo  ilinere  fatigatus,  postquam  revcraus  est.  non 
multo  jpost  obiit.  ibid. 

XCIl.  —  Precibus  Rotberti  monachi  rejectis,  Teido 
episcopus  subrogatur.  94 

XCIH.  ^  De  injuriis,  qaas  episcopos  a  mililibus  sui» 
sustinuit,  95 

XCIV.  ~  De  obitu  Ottonis  imperatoris  et  de  succes- 
sione  fllii  sui  Ottonis.  96 

XCV.  —  De  Rabie  Raineri  et  Laatherii  contra  imp«ra' 
torem.  ihid. 

XCVI.  —  Ubi  idem  rapmatores  coatra  fldeles  impera- 
toris  in  prelio  congressi  terga  verterunt.  97 

XGVII.  — Rex  Karlensium  Lotharius  imperatorem  01- 
ionem  incaulum  invadit ;  et  ideo  Otto  coUecto  agDQlQe 
regnum  ipsius  devastavit.  98 

XGVIIL  —  Ubi  Lotharius  Ottonem  inseqoitar,  sed, 
Axona  fluvio  intercurrente.  pugna  differtur.  99 

XCIX.  —  Multis  seditionibus  Tetdo  episcopus  atqne 
molcstiis  a  suis  vassallis  concutitur.  ICO 

G.  —  De  obitu  Tetdonis  episcopl,  et  qoid  ia  celebf^* 
tione  missa  divina  pietas  ad  nutum  ejos  operator.     101 

GI.  —  Karolus  dux  causatoitionis  Cameracumiogressui 
mulla  mala  edidit.  102 

CIL  —  Rothardosepiscopalemcathedramsoscipit.  10$ 

CIII  —  Quod  idem  episcopus  castellum  Vinciaoam  di" 
ruit.  ibid, 

CIV.  —  Imperalor  cootra  Sarracenos  bellam  inie3» 
vincitur,  nec  multo  post  obiit.  101 

GV.  -^  Lotharius  rex  Karlensiam  el  Einricos  dnz  Ba- 
joariorom  quisque  pro  se  teodunt  ad  imperiom  Lotba- 
riensium,  puerque  regias  ab  Einrico  rapitor,  sed  poslea 
vi  eripitur.  105 

CVl.  •—  Epistola  quam  Laubienses  mona6hi  miseruat 
episcopis  Rolhardo  Cameracensiom,  et  Nochero  L«ode- 
censlum.  IW 

CVII.  —  De  irregularitate  Fulradi  abbatis,  ct  qucd 
inimicabat  comitem  Flandrensiom  et  episcopom  Rclbar- 
dum.  108 

CVIII.  —  Immunilates  soper  rebos  Sancts  Maritf 
corroborari  regis  prseceptis  obtiouit.  110      ^ 

CIX.  —  De  obilu  Rothardi  episcopi.  111 

CX.-CXI.  —  Erluiaos  soccedit  el  Ronuo  ordinttor.  liS 

CXlI'  —  Novam  castellam  regia  «actoriute  flnBtvit. 

m 


'A 


1549 


gUiE  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR 


1550 


CXIII.  »  De  injuriis  militum,  cl  quod  mooaBleriuni 
Bancli  Auiberliampliavil  et  episcopalem  domum  eublima- 
vil.  115 

CXIV.  —  De  obita  terlii  Ottonis;  et  de  Buccedente  Ein- 
rico.  ibid, 

CXV.  —  Timens   Balduinum  episcopus  ad  regem  vadif 

117 

CXVI.  •>  Derabie  Fulradi  abbatis,  et  quod  dejecto  illo, 
abbaiia  donatur  Richardo.  118 

CXVII.  —  De  obilu  Valteri  castellani  119 

CXVIII.  —  De  00  quod  morienleepiscopo,.Walteru8  fl- 
lius  Walleri  domum  cpiscopalem  invasit.  120 

CXIX.  —  De  tumuialtone  episcopi.  121 

CXX.  —  De  sajvilia  Walleri.  ibid, 

CXXI.  —  Ubi  Seiherus  frater  Walteri  ab  episcopii  spe 
decidi.  122 

CXXII.  —  Ab  ambitione  quoquehujusepiscopii  le^atio 
Azclini  pelliUir  ;  Gcrardo  tradilur.  ibid. 

Lir.Ki!  fiEcuNDUS.  —  De  monasteriis  qu8D  infra  episco- 
pium  con  ilaiit.  121 

Prailalio.  ibid, 

I.  —  Primo  de  monasterio  Sanciai  Mariae,  et  de  quodam 
bomine  periclilato  el  poslca  sospilalo.  123 

II.  —  Dc  campaoario  cadente,  sed  mcritis  sanclse  Maria) 
in  erectioncrcduclo.  ibid, 

III.  —  De  fralre  episcopi  inibi  curalo.  194 
^  IV.  —  De  silu  monaslerii  sancti  Gaugerici  patris  (?)  j- 

riosissimi.  ibid. 

V.  —  De  energumiao  sanato.  120 

VI.  —  De  conlracto  sanato.  127 

VII.  —  De  incendio  meritis  sancti  Gaugerici  exlinclo. 

128 

VIII.  —  Scriplor  suam  subinfert  molestiam.         ibid. 

IX.  —  De  sancto  Autberto.  ibid. 

X.  —  De  Hunulchort.  129 

XI.  —  De  villa  Barala.  ibid. 

XII.  —  De  vilia  Sanctis.  130 

XIII.  —  De  monasterio  Sanctao  MariflD  Atrebatensium. 

ibid. 

XIV.  —  De  sanclo  Vedasto.  131 

XV.  —  De  duabus  basilicis.  ibid. 

XVI.  —  Do  Maraculo.  ibid. 

XVII.  —  De  Albiniaco.  ibid. 

XV III.  —  De  monasterio  saocti  VlQditiani.  ibid. 

XIX.  —  De  Lucau  et  Pas.  ibid. 

XX.  —  De  ctUa  sancti  Salvatoris.  ibid. 

XXI.  —  Do  Duwacensi  castro.  132 

XXII.  —  De  Lenensi  monasterio.  ibid. 

XXIII.  De  villa  Henim.  ibid. 

XXIV.  —  De  vico  Belgico.  ibid. 

XXV.  —  Do  vico  Hasnum.  133 

XXVI.  —  De  Marceniis.  ibid. 

XXVII.  —  De  Hamalgia.  ibid. 

XXVIII.  —  De  Duneng.  ibid. 

XXIX.  —  Dc  villa  Haspro.  18i 
XrX.  —  De  Valenlinianis.  135 

XXXI.  —  De  monaslerio  Sancti  SaWil  136, 

XXXII.  —  De  Marecolis.  ibid. 

XX XIII.  —  De  vilia  WaslePO.  137 

XXXIV.  —  De  villa  Fescau.  ibid. 
\XX  V.  —  De  monasterio  quod  est  in  villa  Alto  Monie. 

ibid. 
XXXVI,  —  De  Melbodiense  monaslerio  1.^8 

XXXVII   —  De  Laubiensi  ccBnobio.  ibid. 

XXXVIII.  —  De  monasterio  sanctorum  Ursmari  el  Er- 

mini  130 

XXXIX  —  DeMoote  Castriloco  ibid. 

f  L.  —  Db  cella  sancti  Gislani.  140 

XLI,  —  De  Crispinio  vico.  ibid. 

\LII.  —  De  villa  Condato.  ibid. 

XLIII.  -  Devilla  Lulosa.  ibid, 

XLIV  —  De  vico  Rolnasce.  141 

XLV.  -  De  villa  Iham.  ibid. 

XLVI    —  De  villa  Sumgeias.  142 

X  LVII.  —  Monasterium  in  loco  Maslioas.  idid. 

XLVIII.  —  Monaslerium  Sancli  Guntmari.  ibid. 

LiDER  TEnTius.  —  Dc  rebus  gestis  Gerardi  episcopi.  141 
Gesla  Lietberli  episcopi.  178 

Gesta  Gerardi  II  episcopi.  V3i 

Gesia  Manassis  et  Walcheri  excerpla  per  monachum 

Sancli  Gaugerici.  105 

Gesla  poutincum  abbreviala  per  canonicum  Cameracen- 

sem.  203 

Gestorum  versio  Gallica.  214 

CONTINUATIO  Andrkana.  230 

Apfendix.— GbronlcoQ  S.  Anorm  Castri  Camkracesh 

ibid, 

MoQltiim*  ibid. 


LlBER    PRIMUS.  241 

I.  —  Dc  stalu  ecclesiae  et  imperio  urbis  Roma).      ibid. 

II.  —  DoRemensi  archiepiscopo  et  Cameracensi  epi- 
scopo.  ibid. 

III.  —  Quis,  cur  vel  quando  hoc  Novum  Caslellum  ox- 
struclum.  ibid, 

IV. —  I'?    »..       .iioneErluini  episcopi.  240 

V.  —  Dc  succcr-sion  :  aposlolicorum.  ibid, 

VI.  —  De  obilu  ilerluini  episcopi.  ibib. 

VII.  —  De  domno  Gerardo  episcopo.  243 

VIII.  —  De  ccclesia  sancl®  Maria).  ibid. 

IX.  —  De  sajvilia  Walleri  caslcllani.  244 

X.  —  De  ccclesiis  a  domno  Gcrardo  conslruclis.   ibid, 

XI.  —  Quod  domnus  Gerardus  turrimhujusvillfficon- 
struxit.  t!45 

XII.  —  Quod   ecclesinm  hanc  ocdiflcare    cogitaverit. 

ibid. . 

XIII.  —  QuomoJohocmonaslcrium  conslruxcril.  ibid. 

XIV.  —  De   nefandis  factionibus  Walleri   caslellani. 

24G 

XV.  —  De  profectione  domni  episcopi  ad  curiam  impc- 
ratoris,  ibid. 

XVI.  —  De  largilate  imperatoris.  247 

XVII.  —   Quod  prajclara  ci  dona  impcrator  dcdcrit. 

ibid.- 

XVIII.  —  De  obitu  Hcnrici  imperatoris.  24S 

XIX.  — De  dedicalione  hujus  ecclesio».  ibid. 

XX.  —  De  rebus  huic  monastcrio  collatis.  ibid. 
XXI. —  De  consecratione  Cameracencis  ecclesice.  240 
XXII.  De  concilio  Triburi®  habito.  250 

LlBBR    SECUNOUS.  2i0 

I.  —  De  conflagratione  Atrcbatensis  monasterii  saociru 
Maris.  240 

II.  —  De  velleribus  albls  Atrebali  do  ccelo  lapsis.      250 

III.  — Dechartarum  instrumentis  a  domno  episcopo  hic 
collatis.  251 

IV.  —  De  obilu  Gonradi  impcratoris.  ibid. 

V.  —  De  obilu  Liolduini  abbalis.  2i52 

VI.  —  De  domno  abbalc  RicharJo.  ibid. 

VII.  —  De  ccenobiis  sibi  commissis.  ibid. 

VIII.  —  De  inlerfeclione  Wailcri  castellani.  253 

IX.  —  De  domno  abbate  Waidrico.  ibid. 

X.  —  De  villa  Lulosa.  ibid. 

XI.  —  De  quibusdam  monachis  hujus  loci.  254 

XII.  —  De  obilu  domni  Gerardi  cpiscopi.  ibid. 
XIH.  —  De  clectione  domni  Lietberli  et  profectione  ad 

regem.  ibid. 

XIV.  —  De  expulsione  Joannis  a  Cameraco.  255 

XV.  -*  De  ordinatione  domni  Lietberti.  25G 

XVI.  —  De  adventu  imperatoris  in  hanc  tcrram.  ibid. 

XVII.  — '  Quod  comes  imperalori  resistere  conatus  sit 

257 

XVIII.  —  De  imperatoris  trensilu  in  Mclentosum.  ibid. 

XIX.  —  De  quodam  clerico  a  comite  misso.  ibid. 

XX.  —  De  obsidione  Tornaci  ab  imperatore.  258 

XXI.  Quodvas  aureum  nuntio  cuidam  dederit.        258 

XXII.  —  De  profectione  domni  episcopi  Lietberti  in  Jo- 
ru.^alcm.  ibid. 

X.XUI.—  Quod  domnus  episcopus  Corinthum  devenerit. 

259 
XXIV. «»  De  Fulchero  «Dgrotante  usque  ad  mortem. 

ibid. 

XXV.— QuomodojammortiproximussanctumAndream 

invocaverit  Fulcherus.  260 

XXVI.  —  Dc  lacrymis  et  prece  Fulcheri.  ibid. 

XXVII.  —  De  apparitione  sanct»  Mariao  et  sancti  An- 
drc2e.  261 

XXVIII.  —  De  sospitate  per  sanctam  Mariam  et  sanc- 
tum  Andrcam  Fulchero  reddila.  ibid. 

XXIX.  —  Dum  perliltusepiscopus  deambulat,  Fulche- 
rus  sospes  advenit.  268 

XXX.  —  De  ecclcsia  Sancti  sepulcri.  263 

XXXI.  —  De  donis  Fulcheri  sanclo  Andree   oblatls. 

ibid, 

XXXII.  —  De  bello  in  ADglia  facto.  264 

XXXIII.  —  De  prffilio  apud  Cassellum  facto.  265 

XXXIV.  —  De  donariis  domni  Lietberti  ad  ecclesiam 
sancli  Andrcflc.  260 

XXXV.  —  De  villa  Lambrie.  267 

XXXVI.  —  De  Hildebrando  venerabili  papa.         ibid. 

XXXVII.  De  obilu  domni  Lietbertl.  208 

LlBER  TEBTIUS.  267 

I.  —  De  domno  Gerardo  epicopo  secondo,  268 

II.  —  De  vaslatione  Cameraci.  260 

I I I .  —  De  quodam  homine  Ramihrdo.  ibid. 

IV.  —  De  Aquicinenci  coenobio.  270 
V.— De  obitu  domni  Waldrici  abbatls.  ibid. 
VI.  —  De  electioQ»  «bb«Ut  Q^ttd^v  "CVV 


1551 


ORDO  RERUM 


1552 


271 
ibid. 

272 
ibid. 

273 
ibid. 

274 


VII.  De  bello  apud  villam  Castenerias  fSaclo, 

VIII.  —  Dc  muliere  a  deiiionio  vexata. 

IX.  —  De  apparitjone  maligni  spirilU3. 

X.  —  Dc  liberalione  mulieris  dfcmoniac©. 

XI.  —  De  discordia  reffni  el  sacerdolii. 

XII.  —  Dc  mortc  Oilardi. 

XIII.  —  De  plnga  ardenlium. 

XIV.  —  De  quadam  muliore  hic  saData  ab  igne.     ibia. 

XV.  —  De  quodam  fratre  Alberto.  ,270. 

XVI.  —  De  obilu  donini  Gerardi  episcopi.  ibid. 

XVII.  —  De  Alrebatcnsi  ecclesia.  270. 

XVIII.  —  De  eleclione  Walcheri.  ibid. 

XIX.  —  De  concilio  Avernensi.  ibid. 

XX.  —  De  ordinatione  Manassas  episcopi  277 

XXI.  —  De  via  Hierusalem.  ibid. 

XXII.  —  De  domno  Odono  episcopo.  ibid. 

XXIII.  —  Quod    imperator    in   hanc  terram   vencrit. 

ibid. 

XXIV.  —  De  cometis.  278 

XXV.  —  De  concilio  apud  Trecas  habito.  ibid. 

XXVI.  —  De  advenlu  Henrici  tertii  imperatoris.     ibid. 

XXVII.  — Quod  imparator  Romam  perrexit.  ibid. 

XXVIII.  —  De  obitu  donini  Odonis  cpiscopi.  279 

XXIX.  —  De  advenlu  domni  Burchardi.  ibid. 
XXX.—  De  domno  Gerlando  abbale.  ,  ^^'80 

XXXI.  —  Dc  sucressione  aposlulicorum.  ibid, 

XXXII.  —  Dc  obilu  Gcrlandi  abbatis.  iiSl 
XXXni.  —  De  oi)ilu  Henrici  lertii  impcratovis      ibid. 

XXXIV.  —  De  obiUi  comilis  Flandrcnsis.  ibid. 

XXXV.  —  De  comilbus  Flandriic.  i2sa 

XXXVI.  —  Dc  obilu  domni  Rui-chardi  episcopi.  ibid. 
XXXVH.  —  Do  u  Ivontu  Grt-jjrorii  in  hanc  lcrram.  2>^4 
XXXVHI.—  Do  disccssione  domni  Pclri  abbilis.  2^.5 
XXXIX.—  De  vaslalione  hujus  villaj,  et  conllagralione 

ceclesiarum  nostrarum.  ihni. 

XL.  —  1)0  ojectione  prcposili  Adam  dc  Turri.  iiHi> 

XLI.  —  De  admirandis  inlerdiu  orlis  tenebris.  ibid. 

XLII.  —  Oporis  pororalio.  287 

GODEhliEUUS  STABULENSIS  MONACUUS 

Nolilia  1)1-1'. i'i(?a.  287 

TRIUMPHH.S  SANXTI  nr.MACLI  DE  MALMUNDA- 

RlKNSl  CCENOHIO.  ibid, 

Prologus  Iriumphi  sancli  Rcmacli.  ibid. 

LniER   PBIMLS.  291 

Cap.  I.—  Dc  dissidio  coenobiorum  sffipius  elaborato  ct 
episcoporum  Coloniensium  adnisu  super  id  per  tempora 
muila  fruslralo.  ^^Jl 

Cap.  H.  — DepactioneMalmundariensiumcum  Annone 
episcopo,  et  do  corpore  S.  Ailulphi  Colonias  translalo. 

203 

Cap.  III.  —  Conspiratio  Colonicnsis  et  Bremensissimul 
habila,  ct  abbatiarum  Corbcim,  Laurisanni  Slabulaus,  et 
Judaj  tradilio  ipsis  a  rogc  injusle  facla.  20 't 

Cap.  IV.  —  Curiaapuii  Treviros  habelur,  el  ibi,  abbale 
nescio,  traditio  connimalur.  2*J6 

Cap.  V.—  Abl)as  Thoodoricuset  dux Fredericus  simul 
consulunt ;  munilio  fil  supor  Malmundarium  ;  ad  curiam 
simul  evoonntur;  dux  vcro  re-pupnsdeinju-iiii  i  iMfvuo- 
ritur  apud  rc^»  ni  per  iniornuniiiun.  ibid. 

Cap.  VI.  —  Cnonradum  nopolem  duxredarguit  proad- 
vocalione  Malmundarii,  et  cum  abb<7te  ad  curiam  coaclo 
Roricum  procuralorem  dirigit,  a  quo  relictus,  diu  a  rojre 
est  delentus.  207 

Cap.  VII.  —  Duois  obitus  et  biclus  et  miseria  subse- 
quitur  et  ut  jusseral  Slabulaus  sepclilur.  208 

Cap.  VHI.  —  .\rchipraisul  ad  Malmundarium  sibi  vin- 
dicandum  et  abbalem  oligcndum  Cuoniadum  dirigit,  et 
abbas  Theodericus  monachos  de  promissione  sibi  facla 
requirit.  299 

Lap.  IX. —  Sacramenlis  Malmundarienses  episcopo  con- 
flrmanlur,  porsecutio  gravis  supcr  nostros  agilur,corpus 
sancti  noslri  in  mcdio  exponiiur.  ibid. 

CaP.  X. —  Togenoabbas  Malmundariopraiflcitur;  abbas 
vero  noster  ad  marchionem  Laogobardia)  Godefridum  se 
pro  auxilio  conferl.  300 

Cap.  XI.  —  NarraUo  supor  natura  el  moribus et  dislan- 
iia  horum  duorum  Frederici  el  Godefridi  ducum.        801 

Cap.  Xn. — Abbas  noslcrS.  corpus  suo loco  restituit ; 
abbatem  super  sc  slatutum  obtestalursub  inlerminalione 
divina  ut  discedal,  et  injuslc  possessa  rclinquat.  302 

Cap.  XIII.  —  Dux  Godofridus  ciTeclus  rccle  judical 
sancto  bonum  suum  debere  restitui ;  quod  episcopus  pro- 
telando  facere  noa  acquievit,  et  templo  et  isrario  noslro 
spoliato,  res  nostra  irrita  mansit.  ibid. 

Cap.  XIV.  —  Corpus  sancli  apud  curiam  Aquis  defer- 
tur,  nbi  J088U  episcopi  nuUo  honore  excipitur.  ^ 

(UPf  aV* — Kobif  lo|;eiiAba8etcampopulo  proclaman* 


tibus,  proterve  Spirensis  episcopos  glebam  nostram  ef- 
ferri  jubet,  et  ad  ultimum  cum  gravi  mcerore  simul  etiam 
cum  sancti  corpore  nobis  iliinc  disccssum  esl,  304 

Cap.  XVI.  —  Rex  gravi  inflrmitaieapprehensus,  sancto 
reddilurum  cuncta  pollicetur ;  itidemdoiore  gravatusepi- 
Bcopus  facit,  sed  post  parum  procedit.  305 

Cap.XVH. — ArchiepiscopoTrevirorumdefuncto.inven- 
tus  cum  illo  quem  invitus  substituerat,  Anno  ctiam  ilJe 
protervus  episcopus  Spircnsis,  velul  canis  immondas  CO" 
laphizatus  cum  dedecore  propellilur.  30G 

Cap.  XVIII.  —  Iterum  abbas  licere  sibi  revendicare  lo- 
cum  suum  a  rege  impetrat.  Malmundarium  repedat,  eide- 
lato  sccum  sancli  corpore,  omnes,  ct  monachos  et  laicos, 
sub  sacramcnto  praelalo  refrenat.  307 

Cap.  XIX.  —  Abbas  Romam  veniens  apud  Alexandrum 

fiapam  suas  prosequilur  causas,  (^ui  etiam  pro  eo  suas  Co- 
onia;  mitlit  epistolas,  sed  tolum'id  fuit  frustra.  308 

Cap.  XX.  —  Gerlasius  procurator  episcopi,  ex  ipsius 
nomine  ilerum  invadit  Malmundarium,  sed  audiio  rumore 
incerlo  cilius  fcstinat  re  Jilum.  309 

Cap.  XXI.  —  Abbas  a  Roma  reverlitur,  parum cpislolis 
apostoliois  adjulus.  imo  per  Frcdetonem  quemdam  acrem 
virum  perscculio  ipsi  el  nobis  inoovatur.  cl  per  Gerar- 
dum,  qui  Deo  judice  postea  esi  pessumdntus.  ibid. 

Cap.  XXH,  —  Episcopus  Romam  proliciscitur.  abbas 
eum  inscquilur  ;  anlc  papam  ct  scnalum  «lii-culiunlitr;  ad 
uilimiim,  sine  aliquo  nostro  profeclu  dirimuntur.        otO 

LinER  SEcuNDUS.  —  Prologus.  oll 

Cap.  I.  —  Quod  in  progrcssu  vcrsus  Legiam  bajuli  cor- 
poris  sancli  Rmacli  conqucrebanlur  se  trahia  priccedf^n- 
tibus.  pro^cedcnlcs  sc  impcUi  a  poslcriorilius.  ibid. 

Cap.  H.  —  De  reliquiis  sancli  Syniclrii.  cl  qiiod  p<?r 
noclom  in  acre  via  ostcnsa  sil  al>  ornttvio  ?labulcn«i 
usque  ad  domum  sancli  I.amhorti.  i\\.\ 

Cap.  III.  —  Leodicnsis  cj)i»scopu3  corpori  *anclool»viiu 
procedit,  ei  cum  clcro  omnique  populo  lioDorilice  susri- 
pil.  M\ 

Cap.  IV.  —  Re^em  de  injusiilr*  pceiiitel  :  cpisrr.jnH 
Vcrcellensis  archiprrosulem  supor  hoc  raoncl.  ille  n^j^ai 
conslanter.  ibi-l. 

Cap.  V.  —  Fratrcs  pcdibus  suisprostralosadSan.^iirii 
Joanncm  in  insula  archiprossul  dimiuit  sub  responsionr 
inccrla.  Mi 

Cap.  VI.  —  Ad  Deumintenia  snpplicatio  d  clericoru.ni 
ac  luicorum  inlucntium  pio  compassio.  ihid 

Cap.  VII. —  Scrinium  sancHcumsonilucaballari  snbk- 
valur  ct  inde  consolalio  plurima  ccriientibus  dalur.    'JlG 

Cap.  VIH.  —  Rc^^cmsuper  praudium  fralrcscircum>c- 
niunt.  Bavebergensis  episcopus  jusiiliam  proielaiin  cr^- 
slinum.  3(6 

Cap.  IX.  —  Corpussanctiimpraiseniiarumafrerunlsuper 
mcnsam  et  dc  induciisconquercntes,  peiuni  justitiam.  f(t8 

Cap.  X.  —  Regem  el  cpiscopum  a  monsa  exsilientes 
inscculi  fralres,  a  palatio  sunt  prohibili,  etrelaio  corporc 
super  mcnsam  fabrica  ipsa  solo  dccidii.  ibid. 

Cap.  XI.  —  Tibia  Gonlreruli  oppressaei  conlrita  rc«o- 
lidatur  cl  usque  ad  fores  regias  producitur.  Si'J 

Cap.  XH.  —  Cacca  mulier  ibidcm  iUuminatur.  .'J?0 

CaP.  XIH.  Regem  perlurbatuni  episcupuft  objurgai; 
referri  corpus  ad  sanctuarium  imperal,  ci  iandcm  missis 
cubiculariis  id  fuit  frustra,  quoniam  velui  saxnm  immo- 
bile  per.Iurat.  ihid. 

Cap.  XIV.  —  Episcopus  hs&c  omnia  phaniastice  acci- 
picns,  corpus  sancti  de  medio  auferri  jubci.  sed  mi^i- 
reverluntur  inancs,  pecuniam  pro  hoc  ipso  olTcrenies.  ^l 

Cap.  XV.  —  Rex  cpiscopum  Leodiensem  ci  8uum  can- 
cellarium  ad  fratres  misit  et  parum  profecit.  3:3 

Cap.  XVI.  —  Abbas  ipse  ad  saiisfacicodum  repi  cum 
Ullrajectensi  episcopo  veoii  ad  vesperas,  quo  discedente 
in  vacuum  nocturnas  excubias  fratres  ibidem  peragunl.  ;i23 

Cap.  XVII.  —  De  duobus  cssis  assidenlibus,  unos  esi 
ibi  insperato  illuminatus.  ibid, 

Cap.  XVIII. —  De  columba  de  scrinio  progredi  a  qui* 
busdam  visa.  ibid. 

Cap.  XIX.  —  De  joculario  inter  ezcubias  de  casibus 
ipsis  cantilenas  prolrahenie,  ei  de  rege  auscullanle  ei  ia 
lancis  ct  nudis  pcdibus  pernoctante.  8SI 

Cap.  XX.  —  Mane facto  sacrum  corpus  commuoi  coosjiio 
ad  sanctuarium  revehitur.  ibid. 

Cap.  XXI.  —  A  rcge  frairibuscrnciaiusetpQeDa^  paraotar 
ol  Bavebcr^ensi  episcopo  corpus  sancti  desiinaiur.  ibid. 

Cap,  XXII.  —  Concussione  non  modlca  in  teroplo  facta, 
scrinium  S.  subito  levaiur  in  aera,  et  episcopos  Camcra- 
censis  orans  in  crypta  divina  sanctomm  perlostratur  pr»- 
sentia.  S8 

Gap.  XXIII.  —  Ad  exemplom  commemofftiilQr  dicia 
Banctorum.  ^ 

Cap,  XXIV.  —  MuUer  nimiu&  co&traota,  tl  taMUl 


1553 


QVM  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR 


1554 


deporlata,  BUtim  est  saDHila,  et  ad  hoe  coDflaeate  populo 
iiuplelur  eoclesia.  32  J 

Cap.  XW.  —  Campana  maxima  dal  sonituna  nuilo  im- 
pellente,  mullitudo  laaguenlium  dicto  citius  sanilaii  pri- 
Btina-  icsHtuuntur.  3i27 

Cap.  XXVI.  —  Gonlraclus  quidam  in  crypta  episcopo 
Cameraceasi  prd.'9ente  erigilur,  et  alter  debilior  cseleris 
a  cubiculariis  duobus  delalus  coram  omni  popuio  sospilati 
reddiiur.  ibid. 

Cap.  XXVII.  —  Dum  pro  his  pendet  in  dubio  animus 
regis  et  archicpiscopi,  quidam  in  pra*senlia  ipsorum  de- 
fert  baculum  paralytici  curati  sub  alteatatione  capiiis  sui. 

328 

Gap.  XXVIII.  — Gameracensis  episcopus  ulriusque  visa 
denuotiat,  et  regi  czlerrilo  archiepiscopus  bonum  resti- 
tuit  pcr  baculum  quem  manu  tenebat.  ibid. 

Cap.  XXIX. —  Rex  vi  suorum  irrumpeas  in  ecclesiam 
accepto  baculo  sancli  bonum  reddit,  satisfaclione  humiii- 
ter  (acta,  el  contraclus  quidam  erigitur  eadem  hora.  399 

Gap.  XXX.  —  Relatio  quare  Aquisgrani  (luondam  de- 
porlalus  nil  simile  fccerit,  sed  hic  in  sua  sode  poniificali. 

iHlU 

Gap.  XXXI.  —  De  matrona  quadam  ipsius  urbis  visu 
orbata»  el  lumini  prislino  rcstnurata.  ibii. 

Cap.  XXXII.  —  I)c  caica  nala  et  visui  condonata.  ihid. 

Cap.  XXXIII.  —  De  misero  slrumam  habenle  in  capile 
et  sanato.  ibid. 

Cap.  XXXIV. —  De  puella  septenni  paralytica  etsanala 

Gap.  XXXV.  —  De  clcrico  dislortis  pedibus  ab  ortu  et 
sanato.  ibid. 

CaP.  XXXVI.  —  Altero  manofacto  consilium  agilu^,  ut 
gloriflcatum  corpus  ad  locum  suum  referalur.  .S32 

Cap.  XXXVII.  —  Deslatione  cisMosamraclaetdcpuc- 
rorum  scholiarum  Jaude  nominalissima,  et  dc  ipsiiis  ioci 
tradilione  a  possessoribus  saucto  lirmala.  ibid. 

Cap.  XXWIUel  ullimum.  — Ad  proprialccla  rccrcs.sio, 
Malmundarii  rcvindicalio,  et  poslremo  mane  SlabuiauB 
tendenlibus  avicula}  ignoti»  super  scrinium  sancti  sessio, 
et  ossium  sanctorum  suo  loco  roposilio.  333 

SAMUEL  MAROCIIIANUS  EX  JUD.^0 
CHIilSTIANUS 

Notitia  historica.  334 

Alphonsi  Boaihomiois  Hispani  in  subsequentem  Samuo- 
lis  librum  quem  ex  Arabico  Laliaum  focit  ad  magislrum 
Hugoncm  ordinis  Prajdicnlorum  epislola.  315 

LIBER  DE  ADVENTU  MESSLE  PRiETERITO.    337 

Cap.  L  —  Quare  Juda:i  sjul  in  ira  Dei.  ibid. 

Gap.  II.  —  Probal  guod,  pro  quodam  gravi  peccato  in 
quo  sunl,  siat  in  hac  dispersione^  et  arguiturcontraeorum 
observantiam  Legis.  33d 

Cap.  III.  —  Quomodo  omnis  observanlia  legis  Judaeo- 
rum  aoa  est  acceplabilis  Deo  propler  peccatum  in  quo 
Bunt.  339. 

Cap.  IV.  —  Oslcndit  quod  Judaii  sunt  c»ci.  3i0 

Cap.  V.  —  Quod  Judaii  decipiunt  alios  et  seipsos.  ibid. 

Cap.  VI.  —  Quod  sil  illud  peccalum  propler  quod  Judrei 
sunt  in  hac  caplivitalc.  342 

Cap.  VII.  —  Quod  justus  Jcsus,  Chrislianorum  Dcus. 
injusle  vendilus.  343 

Cap.  VIII.  —  Quomodo  post  occisionem  facta  esl  dis- 
persio  Juda;orum  sccundum  Danielem.  3i4 

Cap.  IX. —  Quod  duo  sunl  adventus  Christi.  345 

Cap.  X.  —  De  primo  advealu  Chrisli.  ibid. 

Cai».  XI.  —  De  secundo  adventu  Christi  cum  polcnlia 
judicaluri.  347 

Cap  XII.  —  De  ascensione  Christi.  ibid. 

Cap.  XIII.  —  Adhuc  forlius  probat  corporalem  Chrisli 
asccnsionem.  3i8 

Cap.  XIV.  —  Do  CfiBcilale  Judajorum  quod  non  credant 
Chrislum  advenissc,  ncc  inteUiganl.  ;i~)i 

Cap.  XV.  —  Oslcndilreprobalionem  Judaiorum  proplM* 
eorum  perfldiam,  et  eleclioaem  genlium  propter  (oriim 
fldem.  o">2 

Cap.  XVI.  —  Itcm  de  reprobationo  Judaorum,  ct  <\g 
electionegentium.  S^JrJ 

Cap.  XVII.  —  De  viviflcalione  ponlium  cl  iiilcrrL.Hio.io 
Judaeorum,  prout  eliam  vidcbiiur  in  capitosciiLC!)!!.    u"i 

Cap.  XVIII.  —  Quomodo  genlcs  per  fijcm  \ivinc.'«!  o 
habeat  mundas  obscrvanlias  novjc  Icrris.  u\r* 

Cap.  XIX.  —  De  eleclione  apostolorum  loco  propliria- 
rum.  ibid. 

Cap.  XX.  —  De  reprobalione  sacriflcii  Judrcopum,  <'[  !•> 

electione  eacramenli  Cbristianorum.  3~i8 

Cap.  XXI.  —  Quod  Deus  refulavil  jt^jnnia  suhhlact  s.\- 

crlflcia  JudflBorum  et  Christianorum  clegit.  o50 

Gap.  XXU.  —  Frol)atahjectioaemSyaagogs,etelccUo- 


aem  Ecclesiee  per  verbum  Domini  ad  Rebeccam.  360 
Cap.  XXIII.  —  Probat  hoc  idem  per  verba  Malachi» 

ppophetie.  861 

Cap.  XXIV.  —  Quod  cantud  Christianorum  est  Deo  ao- 

cepius.  302 

Cap.  XXV.  —  Quod  Juda)i  indebite  reprehendunt  can- 

tuui  Chriftlianorum.  803 

Cap.  XXVI. —  Probalapostasiam  Judaioruma  Deo.  364 
Cap.  XXVII.  —  Concludcndo  inducil  aliqua  dicla  Sar- 

racenorum  de  Jcsu  et  Maria  malre  cjus.  365 

OSBEnNUS  CANTUARIENSIS  ECCLESI^ 
MUNACIIUS  ET  PILECENTOR. 

Notilia  hislorica.  367 

VITA  S.  DUNSTANI  871 

VITA   SANCTI    ELPIIEGl    ARCHIEPISCOPl  CAN- 

TUAHIENSIS  ET  MARTYRIS.  ibid. 

Observationes  prffiviso.  ibid, 

Prologus.  375 

Incipi   vita.  ibid, 

I.  »  Elphegus  monasticam  vitam  amplectitur.  Monas- 
terium  Dalliouiaj  conslruit.  ibid, 

II.  —  Suos  ad  pcrfeciiora  adhort.itnr.  377 

III.  —  Fit  episcopus  Wialonicnsis.  378 

IV.  —  Virlules  iii  cpiscopulu.  Ecclcsia)  thesauros  pau- 
peribus  dislribuit.  ibid. 

V.  —  Canluari.T.  transforiur.  879 

VI.  —  Dani  Angliam  dtvaslani.  380 

VII.  —  Quibusac  jun},'it  Kdricusrogni  pra^Pectus.  ibid, 
Vlli.  —  Cautuariam  expugiiant.  Miserabilis  Cantuarica 

etatus.  381 

IX.  —  S.  Elpheprus   caplivus    in    carcerom   trudiiur. 
Ejus  in  perscculores  charilfis.  ibid. 

X.  —  Oiiiun  in  eum  i  ijirali.  A  diabolo  illudilur.        i^2 

XI.  —  Pic  iucitur  .'tb  a-iLrclo.  S83 

XII.  —  TorlusincarcprevisilalurriS.  Dunslano.        ibid. 

XIII.  —  llcruui  lorlus  sccuri  pcrcuiiiui'  '^8A 
XI\'.  —  Miraculis    claret.   Corpu5    ejus    Loadouiura 

transfertur.  385 

Ejusdem  sancti  Translatio.  387 

I.  — II.  —  PrtTfalio  aucloris.  ibid, 

III.  —  S.  Elph^gi  morlis  auclorcs  puniuntur.  ibid, 

IV.  —  V.  —  Translalionis  occasio.  Fii  curanle  Cnuto 
rcge.  888 

VI.  —  Scpulcrum  a  duobus  monachis  aperitur.  Corpua 
incorruplum  invenilur.  389 

VII.  —  VIII.  —  Transferlur.  Regiserga  marlyrem  de- 
volio.  390 

IX.  —  Elphcgus  Canluariae  suscipitur.  Locatur  in  cccle- 
sia  S.  Salvaloris.  JJ91 

X.  —  Claret  miraculis.  Translalionis  foslum.  392 

DARTHOLOM.'EUS  ABBAS  MAJORIS  MONA- 

STERII. 

Nolilia  historica.  393 

EPISTOLA  h.  BARTHOLOM.^.1  AD  ERNALDUM 
EPISCOPUM  CENOMANNENSEM.  /4O5 

Appendix  dc  rebus  geslis  in  Majori  Monastorio  se- 
culo  XI.  ibid, 

DERNARDUS  COMES  DISULDUNENSIS. 

EPISTOLA  AD  BERNARDUM  ABBATEM  MASSI- 
LIENSEM,  ad  eliminandam  ex  Rivipullensi  mooasterio 
simoniam,  orat  ut  illud  per  suos  moaachos  regendum 
tiuscipial.  419 

DIPLOMA  quo  Rivipullensem  abbatiam  monaslerio 
Massiliensi  S.  Victoris  subjiciL  421 

ANASTASIUS  MONACHUS  ET  EREMITA 

Vila,  auctore  Gallero.  423 

Observationes  praevite.  ihid, 

Incipit  prologus.  425 

Incipit  Vila  gloriosi  Anastasii.  427 

AppcnJixad  Vilam  S.  Anastasii.  —  De  invenlioaecor 

poris  S.  .-Vna-la^jii.  '  431 

S.  AN.\;iTASlIEPISTOLA  AD  GER.\LDUM  .IRUA- 

T]',M,  de  vcrilalo  C0''p)ris  ct  sanguinis  Chri3li  Domitii. 

433 

SANCTUS  ANSELMf;S,  LUCENSIS 
EPISCOPUS. 

Noiilia  Ki-loi!*:a  cl  lileraria.  433 

Vila  sancii  An.icluii.  ^  413 

Ol^-.crv.i^i»»'!^  ;  [»iVc'viro.  ibid, 

LlUHl    DIJO  CONTRA  GUIBERTUM  aNTIPAPaM. 

4)r> 

COLLKUTANEA.  475 

Pe  S.  Ausclmi  canoQam  GoU^tione  Maii  fflooitum.  4S0 


1665 


ORDO    RERUM 


1556 


SanCti  AQS«Imi  Gollectio  canonica  in  libros  xii  distri- 

buta.  -'i85 

Incipiant  capilula  libri  primi,  qui  esl  dc   primalu   el 

cxccllenlia  Romanas  EcclesicC.  ihid. 

Gapilula   libri  sccundi,   qui   esl  dc  primalu    Romanrc 

Ecclcsite  et  liberlate  appellalionis.  480 

Capilula  libri  lerlii,  qui  est  de  ordiae  accusandi,  lcsii- 

flcandi,  et  judicandi.  -'lOJ 

Capilula  libri  quarli,  qui  est  de  auctorilale  privih^jrio- 

rnm.  iOO 

Capilula  libri  quinti,  qui  cst  de  juro  ct  ordinaliono  ac 

stalu  Ecclesiarum.  501 

Capilula  libri  sexti,  qui  esl  de  clecliono  et  ordinalione 

et  de  onini  poteslalc  sive  slalu  cpis.-oporum.  TiOo 

Capilula  iibri  seplimi,  qui  csl  do  or.iinalione  presbyie- 

rorum,  diaconorum.  et  reliquoruin  orJinuin.  nil 

Capitula  libri  oclavi,  qui  esL  de  lapsis.  510 

Capitula  libri  noni,  qui  csl  dc  s.ioramonlis.  ihiJ. 

Capilula  libri  decimi,  qui  ost  de  conjujriis.  05:J 

Capilula  libri  undecimi,  qui  est  de  p;iMiiL'/>nlia.  523 

Capilula  libri  duodccimi,    qui  est   do  cxcommuaii\i- 

tidne.  5^0 

Capilula  libri  decimi,  lcrlii,  qui  est  de  vindicla  cl  por- 

secutionejusta.  533 

Auctore»  et  libri  qui  in  Anselmi  Docrelo  cjusquo  inUr- 

dum  additamenlis  laudantur,  hi  fere  sunt.  ihiJ, 

Ad  Opera  S.  Anselmi  Lucensis  Applndicf.s. 
Appendix  prima  De  sancli  Anselmi  Luccasis  Golloo. 

tione  Dissertatio.  r>.H5 

De  codice   Anselmiano,  qui  in   sacrosaacto)  basilicic 

VaticaneD  bibliotheca  asservatur.  ,^51 

LiB.  l.  —  De  potcstalo  et  prirnatu  apostoIica>  sedis.    55.5 
LiB.  IL  —  De  pra)latorum  electiono.  557 

LiB.  IIL  —  De  consecrandis  ecclesiis  ct  carum  rili- 

bus.  558 

LiB.  IV.  —  De  sedibus  episcoporum  et  do  auoloritalc 

prffidicationis.  5;j0 

LiB.  V.  —  De  excomnmnicatione.  5'il 

LiB.  VI.  —  De  accusalione.  r>o.'{ 

LiB.  VI  bis,  —  De  judiciis  et  judicibus.  5!  »4 

LiB.  VII.  —  De  unitalc  E  :cle.siic.  b^') 

LiB.  VIII.  —  De  conjugio  cl  adulterio  ot  cODSanguini- 

tate.  5 .0 

LiB.  IX.  —  De  raploribus  et  furibus.  .5o8 

Appendix  secunda.  .507 

Opuscula  spuria.  ihiJ. 

F.  P.  Luca)  Waddingi  ordinis  Minorum  ad  sequcnliu 

opuscula  preemonitio.  ibiJ. 

I.  —  Mediiatio  in  oraliooem  Dominioam.  5o0 

II.  —  Meditalio  de  salutatione  R.  V.  Marioo,  scilic  -L 
Ave  Maria.  57 Y 

ill.  —  Meditatio  super  Salve  Regina,  otc.  .58J 

IV.  —  McditaLiones  de  Gestis  D.N.  Jcsu  Christi.    58'J 

V.  —  Meditationes  alieo.  De  gostis  Uomini  nostri  Jcsu 
Ghristi,  et  maxime  de  passione  ipsius.  601 

Appendix  tertia.  —  Privilegia  Ecclesiaj  Lucensi  tem- 
pore  S.  Anselmi  a  Malhilde  comilissa  concessa.  Ci!9 

UDALIilCUS  CLUNIACENSIS  MONACIIUS. 

Udalrici  ajtas,  patria,  nru.iles,  rcs  jresla?.  633 

ANTIOUIORES  C0NSUETUDINE3  CLUNIACEN- 
SIS  MONASTERII.  6:35 

Kpi  ^Lola  nuncupatoria.  ibiJ. 

Indox  capitum.  G.'JO 

LlUER  PRIMUS.  043 

Cap.  I.  —  Quomodo  .  Tcstamentum  legalur  utrum- 
que.  ihiJ. 

Cap.  II.  —  Dc  noclurnis  ct  omniljushoris  re|zularll;u*>; 
si  quid  ois  plus  sit  additum  quam  quoJ  ^ariotus  consti- 
tuit  Benedictus.  045 

Cap.  III.  —  De  psalmodia  qutc  solet  dici  prtelcr  horas 
regulares.  646 

Cap.  IV.  —  De  eo,  quibus  ex  causis,  el  quando  per 
vices  psalmodia  minualur.  047 

Cap.  V. —  De  colleclis  et  veraiculis  «jjjo  psalmodiam 
sequuntur,  et  quantitalc  lelania:?.  618 

Cai'.  VI.  —  De  missarum  solemniis;  cL  !•  do  majoro 
missa  privatis  diebus.  051 

Cap.  VU.  —  Pro  quibUB  dicunLur  collectai  in  missa 
pro  defunctis.  652 

Cap.  VIII.  —  De  majore  missa  in  dieljus  Dominicis.  65.'] 

Cap.  IX.  —  Itom  de  missa  matutinali  in  diebus  Df»mi- 
Dicis.  ibia. 

Cap.  X.  —  De  processiono  Dominlcali.  ibiJ. 

Cap.  XI.  —  De  diversitate  solemaitaiuiii.  6"»'! 

,    Cap;  XII.  —  De  coena  Domiui.  056 

'ap«  XUL  —  De  Parasceve.  6t)l 


Cap.  XIV.  —  De  Sabbato  sancto.  603 

CaP.  XV. —   Dc    ipsa    noctc,    vel    dic  nci^un-co^i.jni.s 
Domlni.  \j  \ 

Cai  .  XVI.  —  Desecunda  feria  et dicbus iiajoris  st-j»ii- 
manfi.'  j;t;5 

Ca»».  XVII.  —  De   dio  oclavo.  cl  quoiiioiio    .Ic   ra5t*'io 
ad  oiiinos  horas  canlalur  alh^luia.  gQG 

Cap.  XVIII, —  De  secunda  ft:ria  post  octavrip  Pdschf*; ; 
et  quod  lunc  nonuIla>  con9u.'»tii  lincs  inrhonnliir.       ihiJ. 

CaP.  XI.\.  —  De  lerlia  hebiomidji  posL  Pnscha  .  cL  da 
caeleri.-^  usque  ad  .\sceniion«Mn  Domini.  i;>s 

Cap.  .\.K.  —  l)e  festivilatilHis  sancLorum  qu»  eveniiini 
a  Past;h;i  usque  ad  PenLecostes.  iVV.) 

Cap.  X\I-  —  Do  rogationilms.  /7^/./. 

Cap.  XXII.  —  De  .'Vsconsione  Domini.  670 

CaP.  XXllI. —  Do  vipilia  Pentecosten.  r,71 

Cap.  XXIV.  De  ipso  die  PeaLecoslcs,  etea  qu«sc]i:ilur 
Seplimana.  iliiJ. 

(iAp.  X.W.  —  De  octavo  die  Penlecostes.  \:',i 

Cap.  XXVI.  —  Do  Septimana  soquente  posl  ocU\a-; 
Penlccostcs.  ij^.J 

Cap.  XXVII. —  Dc  jejunio  QuatuorTcmporufn  in  m-'i:-c 
Junio.  thiJ. 

Cap.  XXVIII.  —  Dc  festis  saaclorum  venienlibus  p.isi 
Pcnteiostcn.  tjTi 

Cap.  XXIX.  Dcjejuniisqnai  fleri  solenlquarta  cl  sextj 
foria. 

C.\p.  XXX. —  Do  operc  mannum.  G7'> 

Cap.  XXXI. —  I>c  Dominica  tertia  post  Pentecoslea.  t-i 
seplim-ui  i.  o77 

Cap.  XX\1I.—  De  Nilivilalo  S.  Joannis  niplistw.    070 

Cap.  XX.XllI.—  De  Nalali  aposlolorum  Pelri  cl  Pauli. 

0.0 

Cap.  XXXIV.— DetransIationeS.  Palris  Benedicli.  tSi 

Cap.  XX.W.  —  Do   bcncJiclione  uvariiin   ct  a!io:iiia 
frucMuum.  0  .i 

Cap.  XXWI.  — De  .\fiSumptione  S.  Marias.  ihiJ. 

Cap.   X.XXVII.  —  De  co  quod  cantatur   in   Sepi  in- 
bri.  i.;^! 

CaP.  XWVIII.  —  De  ExallaLione  S.  Crucis.  ihiJ. 

Cap.  X.vXIX. —  De  eo  quod  ab  idibus  Seplembrls  >e- 
mel  comediiur.  r.v» 

Cap.  XL. —  Deconsueludinibusiaeipieolibusa  Kalon  lis 
Oclol)ri.<;  u-ique  al  Kal.?odas  No^embris.  iUiJ. 

Cap.  Xl.l. —  1)0  con-^u-rLnvliMibj?  in  Novembri.  '>S'j 

Cap.  XLII.  —  Do   fesllvitalo   Omaium  Sanclorum.  «l 
rcr.r.rdiilio  K'-  om  jinm  Fideliam  defuurlorum.  \^ 

Cap.  XLIII. —  !?.?  f.»s  ivilulo  sancti  Martini,  et  coasue- 
ludiriiiiiir;  (i'i.'c  tirti*  in"'hoiriiniv  iiH9 

Cap.  XLIV.—  De  advcihi  Domini.  lAiO 

Cap.  XLV.  —  De  septimana  jejunii  Quatuor   Tempo- 
rum.  ibiii. 

Cap.  XLVI.—  De  vipilia  et  dc  die  Nalali  Domini.  «>m 

Cap.  XLVII. —   De  oclavis  natalis  Domini  ct  Kpiplw- 
nia.  Oi^ 

Cap.  XLVIII. —  De  Purificatione  S.  Mariae.  liUo 

Cap.  XLIX. —  De  Scptnagcsima  et  Uuadra^-esima.    Gi»-) 

Cap.  L. —  De  capile  jcjunii.  et  de  Quadragosima.  ihid. 

Cap.  LI.  De  Domiuiois  diebus  Quadragesinuc.  r.ftJ 

Cap.  LII. —  De  sccunda  foria  Quadrii^r.«sim,-ii.  »,97 

Gap.  LIU.  — Dejojunio  Quatuor  Tcninorum  in  m^^r-se 
Martio.  ibid. 

Cap.  LIV.  —  De  Passione  Domiai.   el  r.ami!!  i^ilnii- 
rum.  .^i*9 

Cap.  LV. —  De  festivitatibus  quro  ii  Ji:.-:  "     :• -Mia 
cvcniunt.  *"     ./.i9 

LinKR  8ECUNDU8.  —  De  disciplina  rcgulo.i.  ihid. 

Praifatio.  ibid. 

Cap.  1.  —  De  diversilate  ncviliorum.  7C0 

Cap.  II.  — Qnomodo  sc  habeant  in  ceIlai;ov:liorum.7:,l 

Cap.  III.  —  Oo  .siionlio,  elin  quibus  ofliciuis.  70^] 

Cap.  IV.—  Desipnis  loquendi.  Hid. 

Cap.  V.  —  QuomoJo  sc  Iratcr  level  ad  nocturnos.  7'''» 

Cap.  VI.  —  De  cxce.ssibus  pro  quibus  veniam  pelil.  ihid. 

Cap.  VII.  —  Qiiomodo    so  habeal  ad  horas    rcj^uln- 
res.  ihid. 

Cap.  VIII.  —  Quomodo  lalcrnam  ligneam  porlarcdeheai 
ad  noclurnos.  70?i 

Cap.IX. — Quadisciplinarecollocalusjacealinl.c^o//^//. 

Cap.  .X.  —  Quomodo  surgat  mano,   vcl  quii  siai.-.i 
faciat.  i}i':l. 

Cap.  XI.  —  Quomodo  sedeat,  vel  incedat.  ?>J 

Cap.  XII.  —  Quomodo  veniat  ad  confesslonem.     ibii. 

Cap.  XIII.  —  Quomodo,  vel  quaudo  pannos  suos  in- 
dual.  7tf7 

Cap.  XIV.  —  Si  coctus  est,  qua  hora  coctioncm  -m  n 
videat.  iaii. 

Gap.  XV.  —  Qttomodo  paimoB  buob  lavtt.  /M. 


1557 


QVJE  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUB 


155f 


C.AP.  \y\.  —  Ouonioilo   de  regulari  hora  non   exeil, 

nisi  pr.'.  iri^\  !!;»liili  iic.T^silal»?.  703 

V,w     \\  \l    --   «Ju.«'«:  )  11)  Ht-'  prvTepapat  al   capiluhim, 

vcl  'jul  i  r.w'i;il  si  osi  .si!.»i  coiricius  uJliU:j.  Jbi  I. 

«'aI'.  Wlll.  --  Ue  ciilpa  k-vioro  ibhi. 

Cai'.  M.V.  —  Ubicuiiiuo  slel^rit,  «|uoincJo   slare  «lo- 

beal.  70l> 

Cap.  W.  —  [)o  his  qua)  non  licet  facere  nisiacl  hor.iin 

lorjUr>:i.ii.  Joiii. 

<)ai».  .\'\I.  —  Ui  mirjuliono  sanguinis.  ibi'I. 

C\v.  XXII.  —  Qua  discipliua  in  ecclesia  mancat  ad  !=o- 

icniriia  missarum.  -  710 

CaI'.  XX III.  —  Qua  disciplinamaneat  in  rcfcctorio.    711 
Cap.  XXIV.  —  De  babilalione  sua  et  post  prandium 

cl  jiosi  ca'uain.  712 

Ca?  .XXV.  —  Qua  disciplina  se  posl  completorium  cst 

colhicaturus.  ibid. 

Cah.  XXVI.  —  D«  confessione  et  petitione  novilio- 

pnm.  ibid. 

Cap.  XXVII.  —  De  bcnedictione  novitiorum.  713 

Cap.  XXVIII.  —  De  habilatione  illorum  in  illo  triduo 

po5fi  l)eno(liclionem.  ibid. 

Cap.  XX LX.  —  De  hebdomadario  cantore,  et  de  eo  qiii 

nolalu.s  cst  a  1  invilalorium  impouendum,  vel  ad  aiiquain 

leclioncm,  vcl  aliijuoJ  lesponsorium.  71i 

Cap.  XXX.  —  De  saoerJole  hcbdomadario.  715 

Cap.  XXXI.  —  De  sub  liacono,  et  de  cantoribus  gra- 

dua!ii,  vel  .illeluii.  cl  Iractus.  725 

Cm\  XXXII.  —  De  diacono.  ibid. 

Cai.  XX.\'I1I.  —  I)j  servitoribus  ecclesieD,  et  de  his 

quo3  ap;»oli;amus  minislros  altaris.  ibid. 

Cap.  XXXIV.  —  Do  loctore  ad  mensam.  ibid. 

Cap.  XXXV.  —  De  coquis.  72d 

Cap.  XXXVI.  —  De  ulensilibus  coquinw.  729 

Cap.  XXXVII.  —  De  his  qui  faciunt  mandatum.        ISO 
LiuEH  TERT1U8.  —  Pro  slugulis  obedieutils.  782 

l*iiefatio.  ibid. 

Cap.  I.  —  De  eleclione  abbalis.  ibjd. 

Cap.  II.  —  De  domno  aljbalc.  7ii,S 

Cap.  III.  —  De  giaviori  culpa,  et  aliis  generibus  cul- 

parum.  1^S\ 

(>AP.  IV.  —  De  priore  majore.  1^1 

(^AP.  V.  —  De  decanis  qui  sunt  villapum ppovisorea.  738 
Cap.  VI.  —  Dc  priore  claustrali.  740 

Cap.  VII.  —  De  circalorihufl.  7V1 

Cap.  VIII.  —  De  pueris  et  eorum  magistris.  ibid. 

Cap.  IX.  —  De  custodia  juvenum.  747 

Cap.  X.  —  De  praicentorc  et  armario.  748 

Cap.  XI.  —  De  camerario.  751 

('ap.  XII.  —  De  aporrisiario.  758 

Cap.  XIII.  —  De  hosliis  quomodo  flam.  757 

Cap.  XIV.  —  De  corporalibus  abluendis.  758 

('aP.  XV.  —  De  reliqulis  sanclorum;  quomodo  prose- 

qu  inlur  sive  rccipiunlur.  ibid. 

Cav.  XVL  —  I)e  rasura  fratrum.  759 

Cap.  XVII.  —  De  balneis.  ibid. 

Cap.  XVIII.  —  De  cellario.  ibid. 

Cap.  XI  ^.  —  De  cuslode  viOl.  762 

Cap.  XX.  —  De  horliilano.  763 

CaF.  X.\L  —  De  refectorario.  ibid. 

<:ap.  XXII.  —  Do  curJlo.le  hospitiL  7o4 

Cap.  XXIII.  —  De  stabulario.  ^  7G5 

Cai'.  XXIV.  —  De  cleemosynario.  ibid. 

Cap.  X.W.  —  De  inlirmario.  767 

Caw  XXVI.  —  De  famulis  ad  domum  inflrmorum  ^vv- 

linenlibug.  709 

Cap.  XXVII.  —  Dc  innrmis,  ibid. 

Cap.  XXVIII.  —  Dc  unclione  cujutque  fralrl».  770 
Cap.  XXIX.  —  (^uid  .igendum  estin  flnc  exitufl.  771 
Cap.  XX.X.  —  Si  quis  obierit  in  aliqua  cella.  775 

Cap.  XXXI.  —  Quid  agalur  pro  quoUbet  fratre  in  sin- 
gulis  obedir^nliis.  776 

Cap.  XXXIL  —  De  obitu  domni  abbatis.  ihid. 

Cap.  XXXIII.  —  De  eo  qui  in  Quadragesima  obieril.  el 
peliendus  est  in  zii  lectionibus.  ibid. 

VJLLBLMUS    CALCULUS  GEMMETICEi\$IS 

MONACIWS. 

Nolilia  hislorica.  777 

IIISR0RC.1=:  NORTHMANNORUM  LIDRI OCTO.  77«) 
Epislola  ad  Willelmuin  orlhodoxum  Anglorum  r;(!c:!i 

de  Norlhmannorum  ducum  geslis.  iltil. 

Liber  PRiMua.  —  Quomodo  Haslingus  oppressit  N  ■ '- 

Btriam  anlo  advenlum  Hollonis.  V.  1 

Caput  I.  —  Quomodo  fortiludo  Francorum.  qurc  diu 

viguerat,  immulata  sit,  unde  et  ipsi  ferilali;paj:auorii:u  ini- 

nus  resistepo  valaeruat.  i^i^- 


Cap.  IL  —  De  Iribus  partibuA  opbis  terP89,  et  in  qua 
earum  sit  Dacia  et  de  eitu  ipsius.  ibid. 

Cap.  III.  —  De  origino  Golhcrum,  et  ubi  primum  habi- 
laverunl.  ^  jbid. 

Cap.  IV.  —  Quo'I  Dani  de  Golhorum  progenie  descen- 
dani,  et  quaro  di.^anlur  Dani  vol  Northmanni,  ct  cup 
oa  I.u.i  pfcns  sic  mulii]»lic.'tiir.  788 

(.Jap.  V.  —  (}uomolo  llicr,  filius  Lolhroci  regis  Dacise 
'^xpul.iu;'  cst  de  pairia  more  sulilo,  cum  Haslingo  pa;  Ja- 
i;'>'j:o  suo.  784 

Ca«'.  VL  — Quomodo  vencrunt  io  pegnum  Fpancopum 
f*\  Vcrmanlcnsom  par^^um  prius  dcpopulati  sunt.         ibid. 

Cap.VIL  —  De  oxcitlio  Ncuslriae,  qujB  ab  Aurelianensi 
urbe  pcr  liMnsversuia  Lutetiam  usque  Parisiorum  per- 
lingil.  785 

Cap.  VIII.  —  Quomodo  deslpucta  sit  urba  Parisius  et 
neivacus,  ncc  non  Piclavis  el  alioe  contigua;  urbes  ad  ipso 
Oreani  liltoro,  orieolem  versus,  usque  Arvernum.     ibid. 

Cap.  !X.  —  Quod  poslquam  Franciapaganorumopppea* 
Bione  afflicta  cst  fcre  xxx  annis;  Hastingus  navigans  Ro* 
mam.  ut  eam  8ub'leret  Dicrdomino  suo,  tempestate  com- 
pulsus,  appulit  Lunis  urbem  llalia).  786 

CaP.  X.  — ^  Quomodo,  Hasliogus  pepulans  LuqIb  essd 
Romam,  quia  vi  non  polerat,  dolo  cepit  eam,  et  de- 
struxit.  ibid. 

Gap.  XL  —  Quod  pagani,  comperientcsillamupbemnon 
esse  Romam,  divisi  sunt,  et  Bier  volens  redire  Danamar- 
cham  apud  Frisiam  obiit ;  Hastin^us  vero  paciflcatus  cum 
r,arolo  regc.accepit  abeo  loco  Btipendii  urbem  Gartia,  in 
qua  et  habilavit.  787 

LiBER  8ECUNDU8.  —  CoQlInens  gesta  RollODiB,  ppimi 
ducis  Northmanoi».  787 

Cap.  I.  —  De  nobilitate  et  virtule  patris  RoUonia,  et 
quomodo  juvencs  Daci.ne,  qui  descriptierant  juseu  regisat 
expellerentur,  venerunt  ad  Rollooem  et  Gurim  l^atpem 
suum,  ut  ferreot  illis  auxilium  coatpa  regem.  ibid. 

Cap.  II.  Quomodo  Rollone  rebellante  contpa  regem 
pep   quinquennium,   pex  ab   eo   pacem  ezpetit  dolose. 

789 

Cap.  III.  <—  Quomodo  pex  aggressus  estnoctucivitatea 
Rollonis,  et  de  morto  Gurim  fratris  ejus  et  de  adventa 
Rollonis  in  Scaozam  insulam  cum  sex  navibus. 

Cap.  IV.  —  De  adinonillone  facta  in  somnis  RoIlOQi  ut 
Angliam  peteret,  et  de  victoria  ejus  deAnglis.  790 

O^P.  V.  —  De  somnio  ejus  et  de  ezpositione  ipsiua 
somnii  a  quodam  Christiaoo  facta.  791 

Cap.  VL — DeAIstemo  rege  AogloPumChpiBlianissimo, 
cum  quo  ioiit  Rollo  fcedus  indissolubilis  amicitia       792 

Gap.  VIL  —  De  tempestate  quam  passus  et  Rollo,cum 
in  regnum  Francorum  de  Anglia  navigaret,  et  quomodo 
lillopibus  Walgrorum  appulit.  798 

Cap.  VIII.  —  Quomodo  Rollo  devicit  Walgrentes  pebel- 
lantcs  elRainerlum  Hainaucensemducem  et  Radeboldam 
principem  Frisi:e  ;  et  de  xii  navibus  onustis  victu  et  toti- 
dcm  arnialo  milile  plenis.  quas  Alstemus  pez  Anglopum 
sibi  misit,  dam  inibi  moraretup.  794 

Cap.  IX.  —  Quomodo  anno  iocarnati  Vepbi  876,  Gemme- 
tia»  vcnit,  deinde  Rolhomagum ;  et  de  pace  quam  Franco 
archi^piscopus  pctivit  ab  eo  et  accepiL  796 

Cap.  X.  —  Quomodo  RoUo  cum  suis  per  alveumSequa- 
na'  vcniens  Archas,  qus  Hasdans  dicitur,  ibi  composuit 
quoJJam  casirum  ubi  pugnavitcontpaFranco8;et,plupi- 
misoccisis,  Rainalluni  ducem  illopum  in  fUgam  veptit ;  et 
de  subversiono  Mellenti  castpL  ibid. 

C^p.  Xi.—  Qua  fallacia  Telboldus  comes  Carnotenam 
ur:'^n  ab  Hi^lint?o  em  t,et quomodo  ipse  Haatiogus  om- 
nib-s  iislr.iirliH  iJ?.-cgr«'^  profectus  disparuit.  797 

Qj^n  XII.  —  Bcllum  ilcrum  Ragenolli  principis  Frai- 
ci.'i'  c;i;:i  Ho  '  vi  .  ol  '.h-  morl';  ipjius,  cl  do  annua  obai- 
dio:-!c  u.'..:^  r.u-i -ius,  el  do  il-sliU'tionrMirbis  BajocasiQ 
n\\\  r  r»  t  "  •  r.x  l.iiii  vir:?i'K'in  nouiine  Popam,  ex  qua  ge- 
nilii  \V  1.  iti  i-i»  C.  Grdo'.  sororem  cjus.  el  quomoio 
OK  ;■  iM-  •  i^  ■i*»»*^  J  ••*•»«  »••'•'  libi-oicajcivilalis.ipsolainjn 
cu:ii  \'dVj  '.'■::  ■•:**  l\;ri;-i»n  ob.:l  iontc.  ibid. 

Ca?.  XIIL— D^rr.lsU-i^iofAlfelemojref^e  Anglopum,  qui 
p  .•  l^.-;i  >  ■•  1)  •  ii^  :;  1  .ili'i..i  •/Kcriiri  rcbv>Ilcs  et  accepit. 
Ll  qu. «  :t  :.)  i:i  1-^  nvli.^-n.'..' sulgusratift  Anglis  ad  voluin 
r .'  'ii;.  r.i  ini  •  diicOus  doniset  auxiliip,  dividens  comitcs 
excicilus  sui,  alios  aWeo  Stquip»,  alios  Lagepis,  alios 


1558 


ORDO  RERUM 


1560 


Oeriiocle^,  inlerjaccntesprovincias  praedaturoB  celeri  na- 
vigalionc  direxit.  798 

r*AP.  XIV.  —  Ouo(i  Garolus  audiens  redilum  Rollonis, 
oacem  oboo  lrl«;in  monsiuni  pelens  accepil;  quo  lormino 
inilo,  I*io!lo  «uo*  i -^quoDurijundiam  prajdaluroscircum- 
]uaqac  mi&it.  ibid. 

Ckt'.  XV.  —  Qur.nr.ioduraobsidercturbemCarlis,  Ri- 
cbardiis,  dux  Uur^Miulionum,  cum  suo  el  Krancorum 
cxerciiu  io  eum  irruii  :  quo  forliler  rcsiUnle,  Arilelmus 
episcopue  ex  urhc  cum  armalis  inoplrjalo  prosilions, 
eancla.  Uei  ficnilricis  lunicam  fercns,  cum  a  lergo  i'iva- 
sil.  Cessil  itaque  Rollo  non  Ijurgundionibus  sed  divin:u 
▼irtuli.  7'J9 

Cap.  XVI.  —  De  parlc  cxcrcilus,  quae  in  queiiidam 
monlem  subiil,  et  de  Ebulo  l*ictavensi  comilc  ;  qualiler 
in  doroo  fuUouis  laluil  propler  Norlmannos.  iJjid, 

Cap.  XVll.  — 'Quod  Rollo  furiis  succenso  etacrioriop- 
pressione  Franciam  demolieQlc.  Carulus  rex  filiam  suam 
dedit  ei  et  marilimam  lcrrani  ab  Eplai  (lumino  usquc  ad 
Brilannicos    limilcs   et  i{).sam   Orilunniam  undc  viverel, 

3uia  projdala  lerra  e.al  et  dcserla  (prflelicla  lcrra  erat 
cserta),  ca  lamen  condilionc,  ut  Chrislianus  fieret  et 
quod  rcx  et  Roberlus  dux  Franciaj  et  ciitcri  proceres  et 
cpiscopi  juraverunt  eamdem  lcrram  Rofloni  et  hcercdibus 
«JU8  in  pcrpeluum  possidcndam;  el  quod  Rollo  nolens 
oscular»  pedem  regis^  jussil  cuidain  milili  suo  ul  eum 
oscularetur.  800 

Cai-.  XVIII.  —  Quod  anno  incarnati  Verbi  912  bapliza- 
lus  Chl  RoUoet  excrcilus  ejus,  et  quod  venerabiliorn)us 
eccK-  i  s  6U8B  provjncifC  dodit  parlem  terra;,  antequain 
cuis  cain  dividerel  salrapis^  et  de  DrcnQeval  quam  dedU 
sanclo  Dionysio  Areopagttcc.  bOl 

Cap.  XIX.  —  Quomodo  divisit  terram  suis  hominlbus  et 
ecciesias  destruclas  ci  muroscivilalum  ra>diflcavit;  et  de 
Britonibus  quos  sfti  rebellanles  subjugavit.  /7>ic/. 

Cap.  XX.  —  De  legc  quam  slaluil,  ut  nullus  assensum 
praBboret  furi,  et  de  rustico  ct  uxore  ejus  quos  aftij:ripali- 
Dulo  propter  cuUrum  ei  vomerem  iuratumprsecepii.    802 

Cap.  XXI.  —  De  (kiobus  miktibiM  Caroli  rcgis  (juos 
%cii  puniri.  ibid. 

•Cap.  XXII.  —  Quod  morlua  uxore  ejus  absquc  liberis. 

iidrum  Popam,quam  anlebaptisnium  liabueral,  sibi  copur 

iavii,  et  defldelitale  quam  fecil  Nor^hmannos  el  BrilouoA 

jurare  Willelmo  filio  suo,  et  de  morto  ejus.  S03 

LiBKR  TBRTius.  —  De  ftocundo  duce  WiUelme  tiUo  Rol- 

onls.  803 

Cap.  1.  —  De  hoiWAiate  mofum  Willelmi  duci*  et  quod 
Franci  invidebant  ei,  quod  in  circuHu  dililarct  ijTnnnos 
ducatus  BUi,  et  quomocio  BereDgertum  elAlauouai-,  Drito- 
num  comHoe,  sioi  reboUantes  devicit  ^bid, 

Cap.  U.  —  Quomodo  quldiun  Northmannorum  duce 
Riulfo  quodam  pei*fldo,  velc^ntcs  eum  fundilus  a  rogno 
exirudere,  dum  oljsiderent  suburban  i  Rolhomofrensis  ur- 
bis,  ab  eo  cum  pe«rva  manu  mililum  wiH  dnvic.u  in  loco 
qtli  hact<»nus  i  i-.itur  l^ratnm  belli ;  et  quOil  dinii  a  bello 
\iclor  rcdirel,  roj:novit  tibi  ox  S|M'ola  !iobili*^iiTia  puelia 
llIiuiTl  naUini  apud  Fiscannum,  quomRidichAium  jussil  in 
baplismatc  vocari.  806 

Cav.  III.  —  Qn od  mulli  coiml^s  ftl  aucej»  erwl(»rerum 
regionum,  exciti  fama  bonilalis  6t  vi<*tuiis  cjua.  frequen- 
laLaut  cuji.an  rjus  el  ina:cinie  Ifugo  Mnpaius dux  Franco- 
rum,  et  Willelinus  cot.ics  Pictavorutnei  Horbei'l«s  Viro- 
mandorum  ;  quorum  Willelmus  eoporem  cjus  Gerloc  sibi 
eonjngftiH  pcliit  et  nccopit.  Herber^u^j  vcro  filiairi  suam 
hort&iu  Hugonis  Magnl  ip^  per  conju^ium  sociavil.   805 

Ca^.  IV.  —  Quomodo  rogatu  ElclamiiregidAngiorum, 
te»lAkuit  paterno  rcpno  Luiovicuin,  eumque  lavenle  Hu- 

fone  Magno  cun^piscopis  cl  CiTdpris  Fraocorum  priniori- 
U8,  sanclo  inunclum  olco  diademnAe  re^o  insignivit ;  et 
QUod  Franri  posl  quinquennium  lierum  in  Spsum  conspi- 
ranteb,  moiili  sunl  eum  a  regno  expcttere.  ibid, 

Cap.  V. —  Quomodo  I.udovicusiiecessitatecomnttlsui, 
volens  inire  ftcdus  amiciliat  cum  Heiirico  Trans-Rncnano 
rege,  noluit  cidcm  re.t  acqirK'tircre,  niei  mcd!anto  Wil- 
lelmo  Northmannorum  marchione.  UndeLudovicus  ducem 
BUppliciter  exrr^tpn.c,  per  ipsum  quoa  quaerebat  foedus  et 
auxilium  apud  li. rjricum  regem obtinuit.  806 

Cap.  VI.  —  Q  JO...V  -o  Jti*  WiUcImus,  dum  a  coUoquio 
regum  iv  liret,  rogatu  Ludovici  flUum  ejus  ex  sacrofonte 
apud  LMidunuu  suscepit,  cul  noman  impoeitum  cst  Lo- 
ifiariu».  ibid. 

Cap.  VU«  -^Qqa  oco«»ioae  dux  WiUelmus  restauravit 


coe.nobium  Gemmeticenfie,  a  paffanifl  antea  destrnctam. 

807 

Cap.  VIII.  -—  De  duodecim  monacUis  cum  buo  abbate 
Marlino  a  coenobio  Sancti  Cypriani  suroptis.  quos  comi- 
lissa  Piclavensissororipsius  duciseimisitsecundam  peii- 
tioncm  «uam,  uleos  supradicto  loco  subrogarei;  et  ^uo- 
moJo  dux  monachus  flcri  voleos  prohibitus  csi  ab  ipso 
abbate;  et  d^  fidclitale  quam  fecii  jurare  NorthmannoB 
et  Driiones  Richardo  fiiio  suo.  ibid. 

Cap.  IX.  —  Quomodo  Heroldus  (Aigroldus),  rex  Dano- 
rum,  a  filio  suo  Sueno  de  regno  pulsus,  cum  60  navibus 
Norlhmanniam  pelons,  a  duce  Willelmo  cum  honore  coo- 
gruo  susccptus  est,  Constantiensi  comitalu  ad  prassidium 
ci  ab  ipso  duce  concesso.  808 

Cap.  X.  —  Quomodo  dux  Willelmue.  compassus  cala- 
mitali  Herluini  comilis,  c-astrum  Moaasterioli  ab  Arnul- 

ftho  Fiandrensi  sibi  ahlatum  obsidione  cingens  cepit,  il- 
udquo  Herluino  reddidit.  ibid. 

Cap.  XI.  —  Quomodo  Arnulphus  de  ablato  municipio 
tristis  mandavit  verbis  pacificis  in  dolo  Willelmo  duci, 
ut  rinr-hiniacum  veairet,  cum  ipso  de  foedere  amicitic 
traclaturus.  809 

Cap.  XII.  —  Quomodo  quatuor  traditores,  BcilicetHen- 
ricus,  Balzo,  Robertus  et  Riulfus,  in  quadam  insula  Som- 
nfc  fiuviiipsum  ducem  jussiArauIphiinleremeruai;  et  de 
clave  argent -a  inventa  in  strophio  ejus,  sub  qaa  BcrTabal 
in  scrjnio  cucuilam  et  Btamineam  monachiiem;  et  quo- 
modo  corpus  cjus  relatum  esi  Rothomagam.  809 

LiDER  QUARTUS.  —  Do  primo  Richardo,  filie  Willclini 
ducis.  ibid. 

Cap.  I.  —  Quod  RicbarduB  adhuc  puer  WiUelmo  patri 
suo  successit.  ibid. 

Cap.  II.  —  Quod  LudovicuB  rex  {''rancoraiii,  Rolhoma- 
gum  veniens  et  RicbardiBn  puerum  secum  fraudalcnter 
in  Franciam  ducens,  ducatum  Northmanai»  juri  proprio, 
quasi  lulor  pueri  subdidit.  ^ii 

Cap.  III.  —  Quod  Ludovicus  manerlbiis  Arnulphi  c«- 
catus,  Richardo  puero  daci  Northmannorom  adurcre  po- 
plitcs  minalUA  est.  t/>jU 

Cap.  IV.  -*  Qua  oauiek  OBmandus  procnmtor  ipsius 
pueri  eum  ab  arcla  cnstoaia  liberavit  et  a  Laadnno  Cla- 
vato  exomplum,  SUvaneciis  usque  ad  Bernardam  comi* 
tem  avunculum  ipsiuB  perduxit.  M' 

Cap.  V.  —  Quomodo  BernarduB  Dantit  conailinm  Hn- 
gonis  Magni,  quod  Ludovico  contra  NorthmannoB  aede- 
ral,  sapienier  annibilavit.  815 

Cap.  VI.  —  Quod  LadovloQB  Rothomagam  venieOB»a- 
BcepiUB  esi  a  Beraardo  Dano  ei  oeteris  civibUB,  et  quod 
eiua  jussione  Hugo  Magnu»  oMwyit  a  darafltataoae 
Nortbmaoni».  ^^^ 

Cap.  VII.  —  QnomocJo  tndustria  Bema^M  Dlaii  tgeate 
Hcroldo  rege  Danorom,  LndovicUBrex  Fraacomm  cap^ 
Rothomagensi  urba  sub  arcta  cuBiodia  reteniuB  9$U  81* 

Cap.  VIII.  —  Quodl  Gerbepfla  fegina  auxilinm  netMf 
ab  Heorlco  palre  auo  Traoarhenano  rejse  contra  Norlh- 
mannos,  non  impetravii;  quapropter filinm  saai&eidaoi 
episcopoe  ebsides  pro  Ludovico  rege  conjoge  aao  dem»- 

Oiw 

Cap.  IX.  —  Qttomodo  Northmanni  fedoKernnt  doijf^ 
num  suum  Richardum  de  Francia,  et  qnod  ohsidcB  reddiU 
Bunt^  et  de  reditu  Heroldi  in  Danamarcham..  olo 

Cap.  X.  —  Quod  Hugo  Magnus  filiam  suam  Emifiam  Ri- 
chardo  duci  despoudit,  unde  Ludovicus  re«  et  Arnalpliiii 
comes  FlaoJrensis  perterriti  auxilium  OibomBregiBpeiie- 
funl  conlra  Hugonem  Magnum  et  Richardam  docem,  el 
quod  Otho,  depopulata  i^erra  Hugoni»  Magni,  Bothoni|H 
gum  aggrcssuB  est  expugnare,  i^™* 

Cap.  XI.  —  Quaro  iurpitep  Otho  imperator  el  Ladon- 
cus  rex  et  Arnulphu»  FlandrensiB  ab  obBidiona  Ralho- 
magi  fugeruni;  et  de  morte  ipsiUB  Lttdovioi  cai  ••^•Jf: 
Bii  Lotharlus  fllius  ejuB.  ^    W' 

Cap.  XIL  —  Quod  Hugo  MapauBad  extrema  ▼«ieftifr 
Uum  suum  Hgonem  pairocinio  daciB  Hicbarrdi  conunea- 
davil;  et  quod  idem  dux  flliam  pr«dictl  HttgoniBEmmim 
post  moriem  patrie  uxorcm  accepit.  **««• 

Cap.  XIII.  —  Quod  consiliumThtbaldtttcomaiCarao- 
iensis  dedit  Gerbergae  regm»  conira  Bichardom  <iaceiB, 
el  qiiomodo  eadem  fraus  a  duobttB  militibOB  ipsiaB  Tng 
baldi  duri  delcclaest.  '  W 

Cap.  XIV.  —  Quomodo  rex  l^quanM  owig«|w. 


1S61 


QUiG  IN  HOG  TOMO  CONnNENTUR 


ioimicis  Pichardis  ducls,  videlicet  Balduino  comile  Flaa- 
dreoai,  Gaurrido  Aadegavensi,  Thebaldo  CarnoteoBi,  illum 
voluit  decipere,  sed  oon  poiuit.  818 

Cap.  XV. —  Quod  rex  Lotharius  urbom  Ebroicam  ca- 
piens  Thebaldo  tradidil;  cL  quomodo  dux  Richardus  Car- 
DOtensem  comiialum  et  Duneosem  vastaverit ;  et  quod 
Thebaldus  ad  Krmenlrudis  villam  cum  exercilu  vcaieos, 
igoomioiose  iode,  agcnle  duce,  cum  magno  damno  aufu- 
git.  819 

Cap.  XVI. —  Quod  Richardus  dux  auxilium  Hcraldi  regis 
Danorum  cootra  Fraocos  petiit  et  cfncacitcr  impeiravit. 

820 

Cap.  XVII.  —  Quod  oecessitate  compulsi  rex  Lolharius 
et  Thebaldus,  omnia  qute  duci  Richardo  diripucrant,  io- 
tegre  reslitueruot  et  de  cooversiooe  pagaaorum  ipsius 
horlatu.  ibid. 

Cap.  XVIII.  —  Quod  oiortua  uxore  sua  Emma  absque 
liberis,  idem  dux  duxit  Guooorem  et  de  progeoie  ipsius 
ducis.  821 

Cap.  XIX. —  Quomodo  dux  Richardus  apud  Fiscaaoum 
ecclesiam  io  hooorcm  saacleBTrioitatis  cooslrueos,  diver- 
sis  oraameolis  decoravit  el  de  abbaliis  S.  Michaelis  de 
Moole  el  S.  Audoeoi,  quas  restauravil,  el  quod,  moHuo 
Lolhario,  Hugo  Capet  rex  elcvttur,  cui  eliam  post  ali- 
quaotum  temporis  defuocto  successit  Robertus  fllmsejus. 

ibid, 

Cap.  XX.  —  Quod  dux  Richardus  ad  extrema  veoieos 
Richardum  fllium  suum  Northmanols  prafecit  etdemorte 
ejuB  apud  Fiscaooum.  822 

LiBBR  QUINTU8.—  Do  secondo  Richardo  duce,  filio  Ri- 
chardi  superioris.  823 

Cap.  I. —  De  hooesta  cooversatiooe  secuodi  Richardi, 
tam  io  8»cularibu8  quam  io  diviois  oegotiis.  ibid, 

Cap.  II. —  Quam  sapienter  repressit  uoaoimem  cooJu- 
raliooein  ruslicorum,  quam  cootra  pacem  patriae  molie- 
baotur.  ibid, 

Cap.  III.  -*  De  rebellioae  Willelmi  nataralts  flratris 
ipsius  ducis,  cui  dederat  Oximeosem  comitatum,  et  quo- 
mudo  idem  Willelmus  captus  et  frater  postea  recoociiiatuB, 
Oceosem  comilalum  ab  ipso  duce  doooaccepit^  cum  Lez- 
sceoina ;  et  do  filiis  ejusdem  Willelmi.  824 

Cap.  IV.  —  Quod  eldredus  (Edelredus)  rex  Aogliee,  qui 
Emmam  sororem  ducis  duxeral,  misit  exercitum  ad  sub- 
jugaoJum  sibi  Northmaooiam  ;  el  quomo  lo  Nicellus  Coo- 
slautiaieosis  oos  usque  ai  inleroeclionem  devicit.       825 

Cap.  V.—  Quod  Ganrridiis  Drilannorum  comes  sororem 
duci  Richardi  oomine  Ha-luis  pcliit  uxorem  et  accepit,  de 
qua  gcuuil  Alanuuui  el  Kudoneiu.  82u 

Cap.  VI.  —  Dtj  crudelilale  Eldredi  re^i-i  Ani,'lorum  in 
Danos,  qui  paciflce  secum  in  An^lia  commanebant,  et  de 
quibusdam  juvenibus  ejusdem  peutis,  qui  evadcntes  regi 
Danamarclio;  Sueno  morlem  propinqu  jrum  nuntiaverunt. 

ibid. 

Cap.  VII. —  Quod  SuenuB  rex  congregalo  exercitu  ad 
Eboracum  couiilalum  appelleos,  in  Je  dimisso  exercilu  ad 
Richar  !um  liuceui  Norlhmauniu;  pelenJiu  pacis  gralia  cum 
nonnulliH  n'ivi!)U3  Hoihoma^um  venil ;  el  de  paclo  quod 
lolcr  Northni.innos  et  Danos  tirinahim  est.  El  quod  Hora- 
ceusej  el  Cauluarii  el  Lu  idonienses  ei  iem  regi  se  tradi- 
dcninl,  el  de  fu(;a  l!)Mi-eJi  regis  cum  uxore  el  iiliis  adRi- 
char  luui  duceai  NoilhnianMoruin.  827 

Cap.  VIII. —  I)e  morle  Sueni  rcgis  apud  Lundoniumet 
quod  Chunutus  lUius  ejus  patri  sucreiens,  iterum  exer- 
ciluiii  conlra  Anglos  iiiovit,  et  dc  red  lilu  KlJredi  in  An- 
gliaui  el  de  vicloria  Uaioriim  apiid  Auxcndunum.       828 

Cap.  IX.  —  Quod  morluo  EldreJo  rege  Anglorum,  Chu- 
DUius  rcx  Danorum  Llminam  uxorem  ejus  duxit  et  ex  ea 
genuit  HarJechunulum,  qui  postmodumei  successit.  ibid. 

Cap.  X. —  De  dis^^ordia  inler  Richardiim  ducem  cl  Odo- 
Dcmcomitem  Carnotensem,  proptcr  castrum  Dorcasinum  ; 
et  quod  idemdux  castrumTegufarias  supor  Arvte  fluvium 
firmavil;  el  quomodo  Norlhmanni  Odonem  et  duoBcomi- 
tes  adjulores  ejus  vicerunt.  829 

Cap.  XI. —  Quodduo  reges  pagani  ex  transmarinis  par- 
tibuB  veneruntad  aaxiiium  Richardi  ducis  contra  Francos. 

ibid. 

Cap.  XII.  —  Quod  Robertus  roxFraocorum  timore  prA- 
dictorumregum  concordiam  feceritioter  ducemRictiardum 
et  Odoaem.  8iK) 

Cap.  XIIL—  Quod  Ricbardaa  dox  uzorem  doxit  Jadith 


Bororem  Goiftredi  comitiB  Britannonim  et  de  prole  qium^ 
ex  ea  geouit.  8S|  i 

Cap.  XIV. —  Qaomodo  RobertUB  rex  Prancoram  aaxQlo 
Richardi  ducie  reddidit  Barchardo  cafitram  Milidaaanii' 

ibi^* 

Cap.  XV.—  Qaod  auxilio  Richardi  ducie  Koberlus  rex 
Fraocorum  ducatum  Burguadiie.quem  Heoricus  dax  ejus- 
dem  sibi  morieoB  reliquerat,  lavitiB  Bargandionibae 
adeptus  est.  g^ 

Cap.  XVI.-*  Qaod  RaioaldaB  traoB  Saoo»  flaviam  co- 
mes  Barguodiooam  duxit  filiam  Richardi  daciB  Adhelis. 

ibid. 

LiBBR  BBXTU8.—  Do  tertio  Richardo  et  Roberto  liratre' 
eju8,  filiis  videlicet  Becuadi  Ricbardi.  ^ 

Cap.  L— Quod  Richardaa  tertias,  licet  paaliBper  ia  re- 
gimioe  ducatuB  ftierit,  booitatem  tameo  patris  imitatue  eet. 

ibid. 

Cap.  II.  —  De  discordta  ioter  ipBum  et  Robertam  fra- 
trem  suum,  et  de  morte  ipsiaB  Richardi  post  faclam  coo- 
cordiam.  ibid. 

Cap.  III.—  Quod  RobertuB  fratri  buo  Richardo  sacceB* 
Bit,  ct  de  moribus  ejus,  et  de  discordia  ioter  ipsum  et  Ro- 
l)ertum  archiepiscopum.  8^15 

Gap.  IV. —  Quod  idem  dux  RobertUB  Willelmum  de  Bo- 
lismo  obsedit  iotra  Aleotium  caetrum,  et  ad  deditiooem 
coegit.  ibid, 

Cap.V.— Quod  HuffoBajoceasi8epi8copu8,filiaB  Rodal- 
phi  comitiB,  castrum  Ibrilicum  teoere  voluit,  eed  non  po« 
tuit.  836 

Cap.  VI.  —  Quod  Balduious  comes  FlaodreoBlB  filio  buo 
Balduioo  flliam  Roberti  regis  Fraocorum  qusBBivit  et  acce- 
pit,  malo  suo,  oisi  Roberlus  dux  Northmaonie  Bibi  ferret 
auxilium;  et  de  morle  Roberti  regiB  Francorum,  cui  buc- 
cessit  Henricus  fllius  ejus.  ibid» 

GaP.  VII. —  Quomodo  i(Iem  dax  Juvit  Hearicum  regem 
Fraocorum  cooira  CooBtaotiam  matrem  aaam.  887 

Cap.  VIII.  —  Quod  dux  RobertuB  cootra  Alanum  co- 
roiteui  liritaonorum  pergeuB,  ooo  looge  a  flumiae  Coi<- 
Boon  castrum  Caruicaa  (CarrucaB)  coadidit.  898 

Cap.  IX. —  De  abbatia  Decci  el  prlmo  abbate  et  funda- 
tore  ipsius  veoerabii  Herluiao,  et  de  BUCceBBore  ejus 
Ans^Iuio.  ibid, 

C\v.  X.—  De  classe  c|uam  dux  RobertuB  diBpoBuit  mit* 
terc  iri  Anpliani  in  adjuiorium  cognatorum  Buorum  Ed* 
warJi  ct  Aiuredi,  flliorum  regis  Edelredi.  844 

Cap.  XI. —  Quod  partem  ejusdem  clasBiB  miBit  ad  affli- 
grn  laiii  Brilauniain,  et  do  pace  redinlegrata  ioter  ipeum  et 
Al3:inuin  comilein  Brilanniaj.  '    845 

C.vr.  XII.— Quod  Chuoulus,  rex  Aoglorom,  obtuIHper 
lcsTMlos  suos  Hdwardo  el  Aluredo  medietatem  Aoglici  re« 
fm  |iro  limoro  Roberti,  ducis  Northmanoorum;  et  quod 
iii(  111  diiK  pe:gcns  Jeriisalem,  Willelmum  fllium  Buum 
qniniiuonnein  ducalui  Northmaooia;  pricfecit.  ibid, 

Cap.  Xill. —  Quod  idem  dux  Roberlus  redieoBab  Hie- 
rosolyinis  apul  urbem  Nicasoam  obiit  in  ChriBto.       846 

LiiiKn  sRPTiMUS. —  De  Willolmo  duce,  qui  Angliam  ar* 
mis  sub-^j^it,  847 

Cap.  I. —  Quos  laborcB  WillelmuB  puer  perpesBue  oat 
in  inilio  sui  priiicipatus,  pcrvcrsiiato  quorumdam.    ibid, 

Cap.  II. —  I)o  Rello  iulcr  Tuslinum  de  Baslonborc  et 
W.  I  Iielinum  dc  Ferrariie,  et  do  morte  Osberai,  filii  Her- 
fa?!:.  ibid, 

Ca;\  III.  —  Quomodo  Rogerius  de  Bellomoote,  ftlhiB 
II u  ifri-Ji  de  Vctuiis,  patris  jussiooe  Rogcriuindo  Toeneio 
Buporavit.  848 

Cap.  IV.  Quoiidem  RogeriiiB  ahbatiam  Protcllis  a^difi- 
cavit,  ct  .^deliiiam  flliam  V/aloraoui  comitis  Mcllcnti  duxit. 

Cap.  V.—  Quod  HenricuB  rcx  l^rincoromca^lrum  Te- 
guhri.is  a  Northminnis pro pacn  «ibi  traditum  coaibusBit, 
noc  uon  el  Argeotomuin.  S';0 

Cap.  VI. —  Quod  Turstenus  Guz  caslrum  Falesin  coa- 
tra  Willeiuiuiii  ducem  lenere  voluit,  sc  l  noapotuil;  ot  do 
Richurdo  lliio  ejuBdem.  ibid. 

Cat.  VII.  —  Quod  Roberlo  archiepiocuiiu  buccesBit MaU 
ffcrius  iilius  secundi  Richardi  ex  secunda  coojugo  Popia 
(I^apia) ;  et  de  Willelmo  ArchacenBi.  851 

Cap.  Vill.  ~  Quod  mortuo  Giiuauio  re^  An^lorum 


ti 


1563- 


ORDO  RERUM 


1564 


i 


saccessit  Heraldus  filius  ejas,  et  de  Edwardo  adhuc  exsu- 
le.  jbid, 

Cap.  IX.—  De  traditioDe  Aluredi  fratris  Edvvardi  per 
GoduiDUin  comitem  el  quod  Hardechimutus  lUius  Emmj» 
matris  Edwardi  successit  Heraldo  fratri  suo.etllnrJechu- 
nuto  Edwardus  qui  duxit  Edilliam  niiuin  GoLluini.      852 

Gap.  X.—  De  crudelilate  Willelmi  Talavalii  et  de  Wil- 
lelmo  fillo  Geroii,  qui  moQachus  Dccci  faclus  esl.     ibid, 

Gap.  XI.—  Quod  dux  Richardus  dcdit  duo  municipia, 
MonaBteriolam  et  Escalfoum,  Geroio  qui  duxit  Gislara 
flllam  Tursteni  de  Monteforli.  853 

Gap.  XII.—  De  Arnulfo  fllio  Willelmi  Talavatii  et  Oli- 
varo,  tnire  ejus,  mooacho  BccceDsi.  85i 

Gap.  XIII.  —  Quod  morluo  Arnulfo.  Ivo  patruus  ejus, 
episcopus  Sagiensis,  terram  ejus  hseredilario  jure  posse- 
dit.  ibid, 

Cap.  XIV.—  De  flliis  Willelmi  Sorengi,  Richardo,  Ro- 
berto  et  Avesgoto,  quomodo  digna  morte  inlericrunt. 

855 

Cap.  XV. —  De  consilio  quod  Remis  leniiit  Leo  papa  et 
de  increpatione  ipsius  iu  Ivoncm  episcopum  Sagiensem, 
propter  ecclesiam  Sancti  Gervasii  combustam.  8~iG 

Gap.  XVI. —  Quod  Willclmus  Talavatius  fpater  Ivonia 
episcopi  flliam  suam  Mabiliam  Rogcrio  de  Monte  Gum- 
meri  cum  terra  sua  cleJit.  ibid. 

Cap.  XVII. —  Qiiod  morluollugonc  cpiscopo  najiccnsi, 
dux  Willclmus  OJoncm  fratpcm  suum  ulcpinum  aubpoga- 
Tit ;  et  de  bello  apud  Valedunas.  br>7 

Cap.  XVIII.—  gu-.moJo  diix  Wilielmus  caslella  Alcn- 
cium  et  Damfrontcm  quai  G  >ilVrcdus  comos  AuJcgiivensis 
invaserat,  rcccpil.  S'/8 

Cap.  XIX. —  Quod  dopo.silo  Willclmo  Wcrlenco  comi- 
talu  Moritolii,  Robcrluui  ulcrinum  fpatrcm  suum  su!)ro- 
gavit.  8VJ 

Cap.  XX.  —  De  rc')ellionc  Willflmi  Rucacii  romilis 
Aucensis  ;  et  qu«»tl  iJeui  exsul  ab  llenrico  rcge  Frurico- 
rum  comitaluni  Sucssionicum  dono  accepil.  ;//<*.7. 

Cap.  XXI. —  Quo  1  dux  Willelmus  duxil  MalhilJ.-;in. 
flliam  Balduini  Flandreusis,  ucplem  Hcurici  rcgis.      8G0 

GaP.  X.\:II. —  l)e  monasleriis  quic  a^Jifleala  sunt  in 
Northmauuia  tempore  Willehni  ducis.  ibid. 

Cap.  XXIII.  —  De  reslauratione  monaslerii  Sancti 
Ebrulflapud  Uticumper  Willeimum  Geroianum  et  Robcr- 
tum  et  Hugouem  de  Grentemaislinio  nepotes  suos.     8oJ 

Cap.  XXIV. —  Quod  Malgerius  archiepiscopus  archi- 
episcopatum  duci  reddidit  ct  ille  Maurilium  monachum 
Bubrogavit.  SG*) 

Cap.  XXV. —  Quod  dux  Willelmus  castrum  Dretolium 
construens,  Willelmo  fllio  Osberui  commisit  et  de  uxore 
Qjasdem.  8iH5 

Gap.  XXVL^  Qnm  fuit  causa  ut  duo  coenobia  Cadomi 
construereotur.  ibid. 

Gap.  XXVII. —  Quod  dux  Willelmus  urbem  Cenoman- 
nicamet  castrum  Meduanum  expugnavit  ct  cepit.        807 

Gap.  XXVIII.  —  Quomodo  Ilcnricus  rcx  Francorum 
apud  vadum  Divce  exercitum  amisit  et  postea  duci  re- 
conciliatus  eidem  castrum  Teguiarias  reddidit.  8>8 

Cap.  XXIX. —  Quod  delation  bus  quorumdam  dux  Wil- 
lelmus  aliquos  de  baronibus  suis  ejecit  de  Northmannia. 

ibid. 

Cap.  XXX.  —  Quo  tcmpore  primum  Norlhmanni  in 
ApuUam  perrexerunl  ct  dc  principibus  Northmannis  quo- 
rum  ducatu  Apuli  subacli  sunt.  809 

Cap.XXXI.—  Quo  I  IIcraMus  duci  Willelmo  fldolitalcm 
fecit,  quam  morluo  EJwarJo  re^-e  pcrjurus  iufrcf^il.  870 

Cap.  XXXII. —  Quol  dux  Willcluiuj  Juslinnm  (Tosli- 
cum)  comitcm  in  Au:;!inm  mi-sil,  qiii  aJ  regcm  Norlhwe- 
gffi  limorc  HcialJi  c'»rirugiL  ^  871 

Cap.  X.XXIII. —  De  morle  Cliunam  comilis  Britanno- 
rum.  ibi.l. 

Cap.  XX.XIV. —  l)e  numeru  navium  ^juem  tlux  Willcl- 
mus  duxit  in  Au^lium.  872 

Cap.  XXXV. —  iJ:io  1  IleraUus  lyra -.uiis  ci<n  ilium  nia- 
tris  suaj  et  fralris,  hollum  contra  Nnrlhuiannos  dissuaden- 
tium,  sprcvitr  ,S7;{ 

Cap.  XXXVl.— Quomododux  Norlhmannorum  Wilcl- 
mus  Anglos  sibi  rcbillcs  devicit.  ibid. 

Cap.  XXXVIl.—  QujJ  Lundonienses  se  ci  dcdcrunl,  ct 


quod    sequenti  Natali  Domint  Lundonies  rex  Anglorom 
effectus  esl  et  de  abbatia  de  Bello.  874 

Cap.  XXXVIII.  —  De  reddilu  ejus  in  Northmanniam  et 
de  morie  Maurilii  archiepiscopi  cui  successit    Joannes. 

ibid. 

Cap.  XXXIX.  —  Quomodo  Eustachius  comes  Boloni® 
repulsus  est  a  castro  Dovera  quod  obsederat  cum  rex 
Willelmus  esset  iu  Northmaonia.  87(i 

CaP.  XL.  —  Quodlalrunculi  AngliaDrebellionemparao- 
les  condideruut  castrum  Duuelmum,  et  de  excidio  eonim. 

ibid, 

Cap.  XLI.  —  Quomodo>Brienuu8.  fllius  Eudoniscomiiia 
miooris  Brilanniae,  devicit  duos  filios  Heraldi,  cum  exer- 
citu  regis  Hibernia).  877 

Cap.  XLII.  —  Quod  rcT  Willelmus  circuiens  Aogliam, 
castdla  plurima  ad  derensionem  regni  conslruxit.      ibid. 

Cap.  XLIII.  —  De  morte  Roberti  Wiscardi  ducis  .Apu- 
liffi  et  de  probitate  ejus  et  posteritatis  et  qua  occasione 
Rogerius  nepos  ejus  factus  est  rex.  H78 

Cap.  XLiV.  —  De  morte  Willelmi  regis  Anglorum  et 
ducis  Norlhmannorum,  et  de  sepultura  ejus  apud  Caio- 
mum.  879 

LiBER  0CTAVU8. —  De  Hcnrico  I  rege  Anglorem  etduce 
Norlhmaooorum.  879 

Cap.  I.  —  Prologus  in  gosta  Henrici  regis,  in  quo  brc- 
viler  fratribus  suis  melior  oslendilur.  ibid. 

Cap.  II.  —  Quod  WillelmusfralerHenrici.  morluoWil- 
lelmo  rege  palre  eorum,  transiens  in  Angliam  rex  faclus 
e3l  cl  Ro!)crlus  ducatuin  Norlhmaunic-c  a  lcptus  csl ;  ct 
quod  i  lem  Robortus  comilatum  Couslantinienscm  dedit 
IIoMiicoet  poslea  abslulit.  ^81 

Cap.  III.  —  De  concordia  quoe  facta  est  inter  Willel- 
nium  rcgcm  Anglorumet  Roberlum  ducem  Northmannis 
frnlrcm  ejus,  ct  quoinodo  obsederunl  Henricum  fratrem 
suum  in  .Monla  Sancti  Michaelis.  881 

Cap.  IV.  —  Quoi  rcdeunle  Willelmo  rece  iu  Aogliam 
Ilenricns  comitatum  Conslanliuieosem  in  ^itiooem  suam 
rcvocavit.  ^ 

Cap.  V.  —  Qaod  Ccnomannenses  adverteotes  ducem 
Robcrtum  occupatum  plurimis  perturbatiooibus  in  Nor- 
thmanuia,  fecerunt  sibi  comitem  Heliam  fllium  Joaoois  de 
Fleca.  ^ 

Cap.  VI.  —  Quod  assumpto  Anselmo  abbate  Recci  ad 
archiepiscopalum  Cantuaria),  Willelmus  ejusdem  loci  mo- 
nachus  claustralis  successit.  ibid. 

Gap.  VII.  — QuodRoberlusduxNorthmannia;,  invadialo 
ducatusuo  Willelmo  regi  Aoglorum  fratri  suo,  Hierusalem 
pcrrexit.  884 

Cap.  VIII.  De  probitate  ipsius  Willelmi  in  negoliis 
rcgni  et  quod  Ecclesiam  Dei  ct  servos  ejus  persecutus 
est.  ibid. 

Cap.  IX.  —  Dc  niDi'l.)  cjusdemregis  in  Novaforesla  et 

3uod  Richardus  frater  ejus  antea  ibiJcmmor-luusfueratet 
e  causa  mortis  eorum  secundum  exislimalionem  vulgi. 

Cap.  X.  —  Quod  Henricus  fraler  ipsius  ei  successit, 
qui  Mathildem  Qliam  regis  Scotia;  duxit  in  uxorem.    8t$t» 

Cap.  XI.  —  Quod  cx  ea  geouit  fllium  nomine  VVillei- 
mum  et  flliam  quK  procedenli  temporo  nupsit  Heoricoiai- 
pcratori  Romanorum.  886 

Cap.  XII.  —  Quod  Robertus  dux  Northmannorum  re- 
diens  ab  Hiero  olymis  transiit  in  Aogliam,  volens  aufcrre 
rcgnum  fralri  suo,  ct  quomodo  concordati  suat.  b87 

Cap.  XIIl.  —  Quod  eadem  pactiooe  rupta,  Henricus 
apud  Tcnerchebrai  in  bello  eum  cepit,  el  postca  ustiue 
aJ  mortem  cum  rcgno  Anglia)  ducatum  Norlhmannis  sa- 

picntcr  di->posuit.  ibid. 

Cap.  XIV.  —  Dc  sibylla  uxore  ducis  Roberli  et  Willcl- 
mo  III io  cjus  ct  quomodo  idem  Willelmus  faclus  est  comes 
ria:iilreusium.  888 

Cap.  XV.  —  De  Willelmo  comite  Herefordi  et  socces- 
oionc  cjus.  889 

Cap.  XVI.  —  De  morle  Willelmi  comilis  Flandriae.  891 

Cap.  XVII.  —  Quod  mortuo  Philippo  rcge  Fraoconim 
su^^cessit  Ludovicus  fllius  ejus,  et  de  origine  comitom 
Lliroiccnt=ium  et  eorum  posteritate.  89S 

('a:>.  XVIII.  —  De  discordia  inter  Henricam  regem  et 
Amabricum  comitem  Ebroic»  civitatis.  iMd. 


1565 


QUiE  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR 


1566 


Cap.  XIX.  —  Do  bcllo  inler  Ludovicum  regem  Franco- 
rum  et  Henrlcum  rcgem  Anglorum.  89i 

Cap.  XX.  —  Quomodo,  facla  cunoordia  cum  Ludovico 
rege,  rex  Henricus  rediit  in  Angliam,  et  de  morlc  Wil- 
lelini  lUii  sui.  ibid. 

Cap.  XXL  —  De  dissensione  inlcr  eumdem  regcm  et 
Gualcrannum  comilem  Melienli  et  quo  flne  terminata  sit. 

ibid, 

Gap.  XXIL  —  Qua  sagacilate  idem  rex  tcrram  suampa- 
cifice  recebat.  '  898 

Cap.  XXIII.  — Quid  do  trapazelis  per  omnemfcre  An- 
gliam  depravatis  ob  amorem  Juslitia)  fecit.  894 

Cap.  XXIV.  —  De  obitu  Willelmi  abbalis  Beccensis  et 
dc  bonitate  vencrabilis  Bosonis  successoris  sui.        ibid. 

Cap.  XXV.  —  Quod  obeunle  Henrico  imperalore,  rex 
Henricus  flliamsuam  Matbildem  imperatricem  reduclam 
in  Angliam  malrimonio  copulavit  Gaufrido  duci  Andega- 
vensium,  ex  qua  suscepit  Ircs  fllios,  Henricum,  Gauiri- 
dum  et  Willelmum.  895 

Cap.  XXVI.  —  Quomodo  rcges  Francorum  dcscendant 
de  origlne  comitum  Andegavensium.  ibid. 

Cap.  XXVI I.  —  Quam  devote  praidicta  imperatrix  the- 
sauros  suos  diversis  ecciesiis  et  inopibus,  dum  a^grotaret, 
erogavil.  896 

Cap.  XXVIII.  —  Quod  dum  dcsperarct  poposcit  regem 
ut  Dccci  sepeliretur;  el  de  afTectu  ejus  circa  eamdem 
ecclcsiam,  et  quod  sospitati  rcddila  sit.  897 

Cap.  XXIX.  —  Quod  Hcnricus  rex  duxit  Adelizam, 
niortua  Malhilde  uxore  sua  ctde  liberis  quos  aliundepro- 
creavit,  quorum  primogcnitus  fuit  Robcrtus  comcs  GIo- 
cestrs,  qui  hroreditatem  Roberti  fllii  Haimonis  cum  fllia 
ipsius  accepit.  898 

Cap.  XXa.  —  Quod  decedento  Gaufrido  Rothomagensi 
archiepiscopo,  qui  Willelmo  dudum  successerat,  eamdem 
sedem  adeptus  esl  Hugo  abbas  Hadingarum.  899 

Cap.  XXXI.  —  De  castellisqua)rex  Henricus  a^diflcavit 
in  ducatu  Northmanoiee  et  quod  pacem  non  solum  interra 
sua,  verum  etiam  in  longinquis  regionibus  sua  sapientia 
faciebat.  ibid. 

Cap.  XXXII.  —  De  ecclesiis,  vel  de  monasleriis  quae 
ffidiflcavit  et  de  largitate  ejus  in  servos  Cristi  et  de  caite- 
ris  piis  ejus  actibus.  900 

Cap.  XXXHI.  —  De  obitu  ejus,  et  quod  corpus  ejus  in 
Angliam  delalum  Radingis  sepultum  est.  901 

Cap.  XXXIV.  —  De  qualuor  sororibus  prsodicti  recis, 
quarum  Adela  nupsit  Slephano  comiti  Hlesensi  etdeflliis 
ipsius  Adela).  902 

Cap.  XXXV.  —  Quod  Rogerius  de  Monle  Gummerici 
natus  est  ex  una  neptium  Gunnoris  comitissee,  ct  de  an- 
tecessoribus  ipsius  Rogerii.  904 

Ca^.  XXXVL  —  Relalio  quomodo  ipsa  Gunnor  primo 
Richardi  duci  Norlhmannio)  copulata  fuerit  matrimooio. 

Cap.  XXXVII.  —  Quomodo eadem  comilissa  sorore8|suas 
et  neptes  nobilioribus  Northmannorum  in  conjugium  tra- 
didit,  etde  posteritate  earumdeni.  ibid. 

Cap.  XXWHI.  —  Qua  occasiouc  Slcphanus  comes  Mo- 
ritoli  oepos  Henrici  regis  ei  in  regnum  successit.      907 

Cap.  XXXIX.  —  Quomodo  Adela  comitissa  Blesensis  ha- 
bitum  sanctimonialis  et  conversationem  Marciniaci,  lem- 
pore  domni  Pelri  abbatis  CIuniace?isis,  accepit ;  et  quod 
secundo  anno  post  mortcm  Henrici  regis  Anglorum  fralris 
Bui  mortua  csl.  908 

Cap.  XL. —  De  vento  vehementi  qui  accidit  ante  mor- 
tem  Hcnrici  regis ;  et  quod  piurimi  principum  Anglici 
regni  defuncti  sunt  ipso  anno,  vel  sequenti,  quo  rcx  Hen- 
ricus  mortuus  est.  ibid. 

Cap.  XLI.  —  Dfl  filiis  Robcrti  comilis  Mellenli  et  filiis 
Henrici  fralris  ejus  coraitis  Warwic.  908 

Cap.  XLH.  — Dc  obitu  domni  Dosonis  abbatis  Beccen- 
sis,  et  de  successore  ejus.  909 

Addilamenta  ad  historiam  Northmannorum.  ibid. 

viCTOR  PAPA  III. 

Nolitia  historica.  91.S 

Nolitia  altera.  917 

Notitia  diplomalica.  ibid. 

De  geslis  Desiderii  abbati*»  Montis  Casini,  poslmodun 

Victoris  III  papee.  ibid. 


VICTORIS  III  EPISTOLiE.  961 

CONCIO  AD  SYNODUM  BRNKVENTANAM.        9G3 

DIALOGI.  965 

LiBER  PBiMUs,  io  quo  agitur  do  mira^^ulis  a  6.  Bene- 

dicto  aliisvc  monachis   in   monasterio  Casinensi  ope  dt« 

vina  factis.  965 

LiBER  SECUNDUS,  iu  quo  dgitur  de  miracnlis  a  sancto 

Benedicto  aliisvo  monachis  in  monasterio  Casinensi  ope 

divina  factis.  981 

LiBER  TERTius,  qui  est  de  miraculis  alibi  geslis.    1001 

EPITAPHIUM  ABBATIS  APOLLINARIS.  1017 

GUILLELMUS  APULUS. 

In  GuillelmiApuIipoema  Normannicum  prsfalio  Ludo- 
vici  Anlonii  Muratori.  1019 

Nobilissimo  ac  doctissimo  Lodoico  BalUoIo  Lonleii  ac 
Selleii  coenobiarchee  dignissimo  Joanncs  Tiremoeus,  Hau- 
tenoeus,  Fisci  in  provincia  Rothomagensi  palronus.  S. 

1021 

Godefridi  Guillelmi  Leibnilii  pr»fatio.  1023 

HISTORICUM  POEMADEHEBUS  NORMANNORUM 
IN  SICILIA,  APULlAETCALABRIAGESTIS.usguead 
mortem  Roberti  Guiscardi  ducis,  scriptum  ad  fllium  Roffe- 
rium.  1027 

Appendix.  —  Chronicon  breve  Nortmannicum.    1063 

Monitnm  Ludovici  Antonii  Muralorii.  ibid. 

Incipit  Chronicon  Nortmannicum  do  rebus  in  Japv^ia 
et  Apulia  gestis  contra  Grojcos.  ibid, 

GAUFREDUS  MALATERRA.  MONACHUS 
DENEDICTINUS. 

HISTORICA  SICULA.  1087 

Muratorii  prcefatio.  ibid. 

Joannis  Baplista'  Carusii  brevis  Notitia  de   Malaterra 

et  ejus  historia.  1089 

Antonio  Augustino  archiepiscopo  Tarraconensi  optimo 

antistiti.  1091 

Dominicus  a  Portonariis  de  Ursinis  Lectori.  1093 

Incipit  liber.  ibid. 

LiBER  PRIMUS.  ibid. 

Caput.  I.  — Primumsonat,qua)par3e8t  Francia)  North- 
mannia.  ibid. 

Cap.  II.  —  Rholo  duce  dat  piratas  per  marc  Norveia. 
llanc  pervadunt.  Rex  occurrit,  ut  abinde  arceat;  bellum 
difTcrt,  foedus  init,  fll  eorum  dominus.  1101 

Cap.  IH.  —  De  more  NorlhiJiannicse  gonlis  ab  Altavilla. 

ibid. 

Cap.  IV.  —  De  Tancrcdo  ct  prima,  vol  secunda  uxore 
sua,  ct  liberis.  1103 

Cap.  V.  —  Qualiler  primi  fllii  Tancredi  Guilielmus,  et 
Drogo  et  Hunifredus,  a  Nortmannia  digredientes,  Apu- 
liam  venerunt.  1103 

Cap.  VI.  —  Qualiter  primum  principi  Capuano  ser- 
vientes  ab  ipso  ad  Salernilanum  transierunl.  1104 

Cap.  VII.  —  Qualitercum  Maniaco  Grceco  ad  Siciiiam 
debellandam  primo  transierunt.  ibid. 

Cap.  VIII.  —  Qualiter  Arduinus  a  Maniaco  ccesus  sit. 

1105 

Cap.  IX.  —  Qualiter  Mclfa  a  Nortmannis  asdiflcata  sit, 
ot  de  legalo  a  Grecis  misso,  el  de  primo  congressu  quem 
c(/m  Grcecis  habuerunt.  1106 

Cap.  X.  —  De  sc^undo  prffilio  sub  Monlepiloso.  1107 
Cap.  XI.  —  De  junioribus  flliis  Tancredi,  qui  pra!ce« 

dendenles  fratres  in  Apulia  subsecuti  sunt.  ibid' 

Cap.  XII.  —  De  morle  Guilielmi  comilis.  1108 

Cap.  XIII.  —  De  morle  comitis  Drogonis.  ibid. 

CaP.  XIV. —  De  Lcone  apostoUco,  qualiler  a  Nortman- 

nis  captus  sit.  1109 

Cap.  XV.  —  Qualiier  Leo  papa  a  Nortmannis  cum  ho- 
nore  dimissus  sit.  ibid. 

Gap.  XVL  —  De  Roberlo  Guiscardo,  qualiter  castrum 
Sancti  Marci  flrmavit,  et  qualiter  cumSclavispedespraB- 
datum  ivit.  1110 

Cap.  XVII.  —  r    Robcrto  Guiscardo  et  Petro  de  Turra. 

1111 

Cap.  XVIII.  —  Qualiter  Robertus  Guiscardus  comes 
Apuliee  factus  sit.  1112 


ORDO  RERUM 


Cxr.  XIX.  —  De  Rogerio  j  jaiore  flllo  Tancredi.    ibid. 

Caf.  XX.  De  RoR«rio  qui  s  Robnrto  Guiscardo  iovi- 
UhlS  B  CBlabria  Sn  Apuliani  vudit.  1112 

Cxf,  XXI.  Robs  tuB  Guiicardus  el  Rogerius  cum 
«SBFCltu  RLeglunn  vadun  1113 

Cap.  XXII.—  KogeriuB  cuni  mjxlnta  prnda  Rhegium 
1114 


1  Roberto  Guis. 


CaF.  XXIli.  —  Koger 

evdo  recedil.  luiu. 

Cap.   XX1\'.  —  RogcriuB  a  Guiliolmo  fralro  bcDiene 

Muclpilur.  et  Scalea  couceditur.  iliid. 

Cap.  XXV.  —  Rogerius  comcs  cquos  furalur.  11 15 
Cap.  XXVI.  —  A  tlo|rerio  MalHlani  capiunlar.  /i>fJ. 
C*P.  XXVll.  —  Faraes  io  Calabria  IH.  lHti 

C4P._ XXVIII,        CBlahri  rebcllnnlcs  caatrum  I-euc83- 

trense  ia  dolo  caplunl,  plnribua  Ibi  latfrfeElia.  1117 

.  Cap.  XXIX,  ~  De  pac-  '-'-  '   -  -  "-■^  --       "  " 


.  InlCr  RobartuiB  Guiscar- 


Ibid. 

.  ...  .   XXX.  —  Rohprlua  ftuiKrnpHlie  liimv m  411» 

PBpudisQs   Sigeigt 
reeonciliaatiiF 

Cap  XX.VI.  —  Roberlus  GuiHcardUB  supcrGuilielmum 
fratrem  Suuoi,  aDtequaiii  nupliaa  celettrel   vaJii,       ibid. 

Cap.  XXXII.  —  Drlluin  apud  S,  MarllmLin  <-uiii GriBcie 
a  Rogerio  ni.  ifiiif. 

Cap.  XXXIM.  —  In  adjutorium  Gaufredi  fratris  Rober- 
tDB  GuiBcarduB  el  Rogcnus  va^Iunt.  II 18 

Cap,  XXXIV.  —  Guillam  alo  debcllato  utrique  fralres 
Calabriam  vaduni.  ibid 

CiP.  X.\:XV.  —  Robertus  GuiscBrdus   dux   erHcilur' 
ibid\ 

Cap.  XXXVI.  —  GuiacardoJai»ud  Rhegiuui  remaoenle, 
RoKoriQB  caslra  Calabrla!  expuunat,  1119 

Cap.  XXXVII,  —  Qualiter  Scyllaciuni  raptum  fuil.    1119 

Cap.   XXXVIU.  Oualilor  Serlo   Tancrcdi    niius  a 

Norlniaoaia  iu  DrilaDnlam  pul«u    si  .  IISO 

Cap.  XXXIX.  —  Demilltia  ejusdcm  ^erlonia.         ibid. 

Cap.  XL.       De  Taocrcdo  el  apro.  1121 

LiBER  BEOusDfa,  ibid. 

Caput.  I.  —  Comes   Rogerius  primum  Siciliam  ialral. 
ihid. 

Cap.  11,  —  Dux  Robertus   Rhpgium   ei    lolam    Cala- 
briam  procurandam  delegati  ipsi^  iii  .'\puliam  vadil.   1123 

Cap.  lil  —  Becum  a  Almiraldus,  Sicilin  a  suis  eipul- 
■lu  ad  Rbegium  fomiicui  coDvenit,  ibid. 

Cap.  IV.  —  Coaallio  Becumiais  comcs  Rogeriua  ilerum 
in  Siciliam  vadil.  ibid- 

Cap.  V.  —  Comes  Rogerius  cum  Hcasaaenaibus  prie- 
lUtur.  m\ 

Cap.VI. —  Mare  turbalum  sedari  comes  Raacriusvoto 
obtiaojl.  j^id. 

Cap.  VII.  —  Quod  pr«da  super  pagano»  acccpla  Deo 

in  sacriflcium  jngrala  non  biI.  1125 

Cap.  VIII.  —  Paaormllani,  ul  aostris  traQsire  volen- 

tibuB  prohibeaal,  ia  Phariiin  aavigio  veniual.  iliid. 

Cap.  IX.  —  Nostri  Irangiium  sibi  turbari  videnles  ad- 

Jalorem  implorant.  jbid. 

Cap.   X. —  Cames,  oescientibus    IioBlil)us.    do   ikocle 

tpauBiaos  Measanam  capll.  1126 

Cap.  XI        Sarrat.enUB  quldam  aororem  fugientemde- 

licienteni  iDlerllcil.  IIS,; 

CaP  X  I.       Paoormilani  se clusoB  cogaoscBHlesrcoc- 

dnm  Dun  liber  traDsit.  ibid. 

Cap,  Xlll.       Dui  et  comeB.  pro  libilo  suo  Messanam 

ordinaateB.  Ramelam  obac^^iiiin  vadual.  1137 

Cap.  XIV        Chrisiiaai  de  Vaile  Dominajcomitielduci 

aioliera  offerunl.  ibid. 

Cap.  XV.  —  Duz  ot  comes  Ceaturbiam  oppugnaot.  ibiil. 

Cap.  XVI.  —  Noslri  a  planilic  Palernleosis  super  flu- 

Tium  Guedctam  cBBtramelali  sunl.  ibid. 

Cap.  XVII.  —  A  QoslrlB  cum  Sarracenls  prnlium  efll- 

cltur.  112g 

_Cap.  XVIII.  —  Propler  viclnam  hiemem  expeditio  sol- 

yiUit,  el  Chrisliani  Trainam  deduQt,  ibid. 

Cap.  XIX,  —  CoineB  Rogerius  uxorcm  ducil.  11*9 


Cap.  XX.  —  Comea  srgo  nuptiis  celebratia  in  Siciliam 
vadii.  ibid. 

C.AP.  XXI.  —  Cumes  a  duce  iralo  animo  recedil.    ibid. 

Cap.  XXII,  —   Becumen  io  SJcilla  occidiluf.  11» 

Cap.  XXIII.—  Dux  rralrem  eomilem  apud  Heliiam 
□bBcssuro  vadil.  ibid. 

Cap,  XXIV.  — Comes  Giracium iraditioue capii,  ei  'lui 
apud  Giracium  capitur.  1131 

Cap.  XW,  —  A  mililibusduciacomes.ulfPatrisuccur- 
rat.  iuvitatur.  IIS3 

Cap.  XXVI.  —  Comes  Giracium  obBidcns  ducem  a  cap- 
Uone  liberal.  ibiJ. 

Cap.  XXVII,  — CaslrumquodduxapudMelitumnrma- 
veralmilitibuscamilis  rraclum.  Ducissa  Tropeam  aufugit. 

1131     ■ 

Cap.  XX\"III.  —  Dui  comiti  Calabriam  partit.      ibid. 

Cap.  XXIX.  —  Grfeci apud  Traiuaui comiti frautlem  ma- 
diinantur.  H^ 

Cap.  X.XX,  —  ComesaSarraceniscaplusaeipsumen 


libeial.  li% 

Cap.  XXXI.  —  Comes  io  GaUbriam  vadll.  1138 

Cap.  XXXII.  —  Comescum  Arablcis  Caslri  Joannis  pra>- 

lialur.  ibid. 

CiP.  XXXIII,  —  Bellum  Ccraini  ubi  3.  Georgius  appa- 

rolu  1139 

Cap.  XXXIV,  —  Pinani  comilem,  ut  Panormum  obscs- 

•um  vadal,  inTltaDt,  itii 

Cap.  XXXV       Mililes  comitis,  hostibuB  terrilis,  tnrro- 

neni.  i]ui  postca  Gabotiis  diclua  esl,  ascendunt.  IIM 
Cap,  XXXVl,—  NoBlri  a  TaranliB  vexanlur.  IIH 
Cap.  X.YXVII.  —  Agellum  a  ducp  oppugnalur.  lltt 
Cap.  XXXVIII  Caairumapud  Pelrelegium  fll.  ibiJ. 
Cap.  XXXIX,  Hut  Montemjiilosuni  obsidel.  liW 
C^P.  XI.,      DuxBaruiii  ob^idens  ibid. 

Cap.  XLI.  —  Comes  rtogerius  cuiii  Saraceoia  prElialui. 

Cap.  XLII.  —  Columbcc  Panormi  suos  victoa  nuniiaMi, 
ItU 
Cap.  XLIII.— Duiauxilio  comitisRoKeriiBammcapit, 
1149 
Cap,  XLIV,  —  Scyllmn  ducl  r«concilialur,  ILW 

CvP.  XLV.  —  PasrtriHLiB  capilur.  ird 

Cap.  XLVI        Serlo  occidilur.  Uhi 

LlBIR  TBHTIUS. 

CaP.  I.  —  Apud  Palernio 


roel  MaitBriaincaalclla  tli 


1I..& 

Cap.  II.  —  CniaoarduB  Saleraum  obaidll.  il"J- 

Caf,  III  MBlliiani  riim  ducc  pari-iu  faciuni.  lAiii, 
Cap.  IV        Sal^rnuiii  iJcdilur  IIM 

Cap.  V,  Coines  Rogeriua  Abagelardum  apud  S.   Sev.-- 

rinam  obsldet.  ^M- 

C*p.  VI,  —   Dux  S,  Severlnam  recuperal,  Casiro  5. 

Agadii  dui  AbagclBrdum  obsidet.  It'i7 

Cap.  VII.  —   Comes    Ro£criui    ia  monla   Calalaxibii 

caslellum  fecil.  il"d. 

Cap.  VIII,  — Africani  Nicolrum  deslruunt.  H''* 

Cap,  IX. —  Africanlapud  Mazariaro  vincuntur.  ir>S 
Cap,  X.  — HugodeGirceaapudCalanam  occldilur, ITiS 
Cap.  XI.  —  Trablas  obBessioce  ad  dedilionem  coeiiur, 

ii«a 


Cap.  XIV,  ~  Ijux  clflssam  «plalvcrsus  Grajciam.  IISJ 
Cap,  XV.  —  Coma    Tauromenium  obsidet.  itid. 

Cap.  XV!.  —  Evisaodna  pro  eomile  occidilur.        llo* 
Cap.  XVII.  —  Golafri  ab  Africa   Bub   TauromeDto  visi 
Bunt.  ibid. 

Cap,  XVIIl.  —  TaiiromeQiuiii  capltur.  1165 

Cap.  XIX. — JacenBesetCivenseacomeaobsidei.     116S 
CiP.  XX.  —  Eosdem  capil.  llt" 

Cap.  .XXI.  —  Comes  Itliam  auam  Proviacis  dedil.  ilii'', 
CaP.  XXII. —  Casium  coDJutcium  aiidaiur.  116^ 

Cap,  XXIII.  —  Dui  JtamBniam  vadit.  1169 

Cap.  XXIV,  —  Dux  Doracium  obsidp  tllO 

Cap.  XXV.  —  Uux  cum  Vcaallaals  bellalup.  itirf. 

Cap.  XXVI,  —  Dui  cum  imperalore  prrctiatuf,      H'i 
Cap.  XXVII.  —  Du»  Duracium  eapit.  itJ3 


1569 


QUiE  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR 


ISfO 


r  Cap.  XXVIII.—  Dux  Castoriam  capit.  1174 

BiCap.  XXIX.—  Beoarvet  traditioao  Catanam  Intrat,  et 

paulo  post  a  nostris  recuperatur.  ibid. 

Cap.  XXX. —  AngelmaruB  apud  Geracium  contra  comi- 

tem  insurgit.  1175 

Cap.  XXXI.—  Turribus  Messana  flrmalur.  ]  17G 

Cap.  XXXII. —  Dux  a  Gregorio  papa  a  Romania  revoca- 

lur.  ibid. 

Cap.  XXXIII.   —    Duce   revertenle   fraus  populorum 

preniilur.  1177 

Cap.  XXXIV.—  Dux  fratre  arcessito  super  Capuanum 

principem  vadit.  H78 

Cap.  XXXV. —  Jordanus  conlra  palrem  insurgit.  1178 
Cap.  XXXVI.—  Dux  Romam  vadit  et  capit.  1179 

Cap.  XXXVII.—  Romani  reprehenduntur.  1181 

Cap.  XXXVIII. —  Boamundus  imperalorem  superatcer- 

tando.  ihid. 

Cap.  XXXIX.—  Dux  Romaniam  ilerum  vadit.  1182 
Cap.  XL.—  Eclipsis  soliB  flt.  Papa  moritur,  et  dux,  et 

rex  Anglorum.  ibid, 

Cap.  XLI.—  Rogepius  dux  ef ficitur.  1 183 

LlBER  QUARTUS.  1184 

Cap.  L—  Bernarvet  Nicotrum  vastat.  ibid. 

Cap.  II. —  Comes  cum  Benarvet  congredilur.         ibid. 

Cap.  IIL—  Pisani  Africam  oppugnant.  et  comiti  reti- 
nendam  ofTerunt.  1*85 

Cap.  IY.-  Rogcrius  dux  et  Boamundua  ejus  frater 
reconciliantur.  '*/"*£• 

Cap.  V.—  Comes  Agrigentum  obsidet  ct  capit.      1186 

Cap.  VI.—  Chamut  Chrislianus  fit;  Castrum  Joannis 
redditur.  ,.        1^87 

Cap.  VIL—  Comes  cpiscopos  per  Siciliamordmat./l)iCf. 

Cap.  VIIL—  Rex  Francorum  Philippus  filiam  comitis 
uxorem  oxpelit.  ^}^ 

Cap.  IX.—  Mihera  Majam  intrat.  llg 

Cap.  X.—  Boamundus  Cusentum  pervadit.  1190 

Cap.  XL—  Mihera  monachus  ttt.  1190 

Cap.  XIL— Buteram  comcs  obsidet.  ibid. 

Cap.  XIII.—  Papa  Urbanus  comiti  locutum  in  Siciliam 

veniL  **^* 

Cap.  XIV.—  Comes  Adelaidam  in  uxorem  ducit.  1192 

("ap.  XV.—  Notenses  comiti  reconciliantur.  ibid. 

Cap.  XVI.  —  Comes  Maltam  vadit.  1193 

Cap.  XVIL—  Dux  et  comes  Cusentum  capiunt.  1196 

Cap.  XVIIL—  Jordanus  obiiL  1197 

Cap.  XIX.—  Simon  mascitur.  llw 

Cap.  XX.—  Dux  Rogcrius  inflrmalur.  ibid, 

Cap.XXI.  —  Guilielmus  de  Granlavul  Rossanam  intrat. 

1)99 

Cap.  XXU.  —  Dux   el  comes  Caslri  villam   obsident. 

ibid. 

Cap.  XXIII.  —  Comes  filium  filio  impcratoris  Alamanno- 
rum  dedlL  1201 

Cap.  XXIV.  —  Dux  et  comes  Melfam  obsessum  vadunl. 

ibid, 

'^m<\  XXV.  — Rex  Hungarorum  filiam comitis  in  uxorem 
-P«5,it.  1203 

Cap.  XXVL—  Comes  Capuamobsidetcumduce Rogerio 
et  prlncipe  Ricardo.  1206 

CaP.  XXVII.  —  Urbanus  papa  ad  ipsos  tendens  pacem 
componere  nilitur.  1207 

Cap.  XXVIII.  —  Capuacapilur,  et  principi  Richardo  re- 
Bliluilur.  1208 

Cap.  XXIX.  —  Urbanus  papa  legalionemSicilieB  etCa- 
labriie  comiti  concedit.  ibid. 

Appeodix  ex  codice  marchionis  Jarratanae  ad  ullimum 
capitulum  libri  iv  1209 

WILLELMUS  J  REX  ANGLOIiUM  COGNOMINE 

CONQUESTOR. 

Willelmi  ConquestorisGesta  a  WillelmoPictavensi  Le- 
xoviorum  archidiacooo,  conlemporaneo,  scripta.       1217 

Belluni  ioter  Willelmum  ducem  et  Ileraldum  regem 
Anglorum-  lz49 

AppENDixad  Gesla  Willelmi  Conquostoris.  1269 

Appendix  prima.  —  Gcnealogia  ducumNorthmannorum. 

1269 


Appendix  II.  — Cognomioa  aobilium  qul  Will.  Northm. 
ducem  io  Angliam  secuti  sunt.  1274 

Cognomina  eorum  qui  cum  Willelmo  Conquestore  An- 
gliam  Ingressi  sunt.  1275 

Magnales  auperslites  anno  xx  regni  Willelml  Con- 
questoris,  et  quibus  in  comitatibusterrastenuerunL  1277 

CatalogUB  nobilium  qui  immediate  prtedia  a  rege  Con- 
(luestore  lenuerunt,  ex  Censuali  Aoglifle  libro,  quem 
ipso  Conquestor  anno  regni  sui  xx  confici  juBsit.       1279 

VRRBA  WILLELMI  CONQUESTORIS  inextremis  po- 
sisli.  iwi5i 

WILLELMI  CONQUESTORIS  EPISTOL.E.      .    1289 

Epislola  prima.  —  Ad  Gregorium  VII  pontiflcem  Ro- 
manum.  /j^^/^/, 

Epist.  II.  —  Ad  Joannem  abbatem  Ficannensem.     ibid, 

Epist.  III.  —  Ad  clcricos  et  laicos  per  Angllam  cons- 
titutos.  1290 

Epist.  IV.  —  Ad  Remigium  antistitem  Lincolnteosem, 

1291 

WILLELMI  CONQUESTORIS  LEGES.  1291 

Monilum.  ibid, 

Seldeous  lectori.  1317 

Concilium  Juliobonense  quod  a  Willelmo  Aoglorum  rege 

cnm  episcopis  et  proceribus  Normanniae  apud  Juliam 

Bonam  celebratum  est    in  festivitate  Pentecostes,  anno 

Christi    1080,  Gregorii   VII   papce  anno   viii,    Philippi 

Francorum  regis  xx.  i£^ 

Northmannorum  antiqua  consuetudines  et  justilin,  io 

concilioapud  Lillcbonam,  anno  I080celebrato,  conflrmatfls. 

1229 

Incipiunt  leges  sancti  Edvvardt  regis  quas  in  Angliam 
tenuit,  quas  Willelmus,  hajres  et  cognatus  suus,  conflr- 
mavit.  ]^33i 

Leges  aliee  Edwardi  regis  Northmannico  idiomate  con- 
scriptce.  1388 

Statuta  anliqua  in  quibus  Anglia)  totius  regni  comitia 
ordinantur.  ij^ 

Cap.  I.  —  Summonitio  parliamenti.  Summonitio  parlia- 
menli  praecedere  debel  primum  diem  parliamenti  per 
quadraginta  dies.  ijg^ 

Cap.  II.  —  De  laicis.  134Q 

Cap.  HI.  —  De  baronibus  portuum.  ibid^ 

Cap.  IV.  —  De  militibus.  1341 

Cap.  V.  De  civibus.  .  jb/^, 

Cap.  VL  —  De  burgensibus.  .  ^b/^/) 

Cap.  VII.  —  Deprincipalibusclericisparliamenti.  1349 
Cap.  VIII.  —  De  quinque  clericis.  ibid. 

Gap.  IX.  —  De  casibus  et  judiciis  parliamenli.  ibid\ 
Cap.  X.  —  De  ne^otiis  parliamenti.  13451 

Cap.  XI.  —  De  diebus  et  horis  ad  parliamenlum.  1344 
Cap.  XII.  —  De  gradibus  parium.  i2>/</, 

Cap.  XIII.  —  De  modo  parliamenti.  |/>/</* 

Cap.  XIV.  —  De  inchcatione  parliamenti.  ibid, 

Cap.  XV,  —  De  praBdicatlooe  ad  parliameotum.  1345 
Cap.  XVI.  —  De  pronontiatione  in  parliamento.  ibid» 
Cap.   XVIL  —  Loquela   regis  post  pronuntiationem! 

1346 
Cap.  XVIII.  —  De  absentia  regis  in  parliamento.  ibid» 
Cap.  XIX.  —  De  loco  et  sessionious  in  parliameoto* 

ibid. 
Cap.  XX*  —  De  osliario  parliameoti.  ibid. 

Cap,  XXI.  —  De  clamatore.  1347 

Cap.  XXII.  —  De  stationibus  loquentium.  ibid. 

Cap.  XXIII.  —  De  auxilio  regis.  ibid. 

Cap.  XXIV.  —  De  partitioue  parliamenti.  1348 

Cap.  XXV.  —  De  transcriptis  recordorum  ioparliamen- 

to.  /j^/^^ 

Willelmi  Conquestoris  concio  ad  exercitum  aote  pr«- 

lium.  1349 

WILLELMI  CONQUESTORIS  DIPLOMATA.      ibid. 

I.  —  Pro  ecclesia  S.  Andreae  RofTeosi.  l^ 

II.  —  Pro  eadem  ecclesia.  1351 

III.  —  Pro  eadem  ecclesia.  ibid* 

IV.  —  Pro  eadem  ecclesia.  /j^/(/, 

V.  —  Pro  libertate  Melduoeosis  coeoobii.  ibid. 

VI.  — -  Pro  eodem  mooasterio.  l3Sf 

VII.  •—  Gooflrmatio  privilegil  Edwardi  regis  pro  ecclesia 
Petroburgeosi.  1353 

VIII.  —  Pro  coeoobio  Bathooiensi  iq  agro  Samersetansi. 

ibid. 


1571 


ORDO  BERUM  QVM  IN  HOC  TOMO  CONTINENTUR 


y 


1572 


IX.  —  Pro  ccclesia  S.  Marific  Slowensi.  ibid. 

X.  —  Ad  homiDes  abbatia;  de  la  Slou.  1354 

XI.  —  De  excambio  Saocla;  Maria)  de  Stome.         ihid, 

XII.  —  Charla  Ivoni  Taleboys  concessa.  ibid. 

XIII.  —  Pro  cusnobio  S.  Edmundi  in  agro  SufTolciensi. 

ibid. 

XIV.  —  Pro  cccnobio  dc  Bcllo  in  agro  Sussexiensi. 

XV.  —  Pro  codcm  coDoobio.  13.58 

XVI.  —  Charta  fundalionis  Armethwaytcnsis  caMiobii 
in  comilalu  Cumbritc.  1350 

XVII.  —  Charta  dc prima  fundalione  abbatitc  de  Salebi. 

1301 

XVIII.  —  Pro  ccclesia  SS.  aposlolorum  Petri  etPauli. 

1302 

XIX.  —  Pro  ecclesia  S.  Maria;  Eboraccnsi.  1303 

XX.  —  Dc  ccjenobio  S.  Dyonisii  in  Francia.  1364 

XXI.  —  Charta  rcgis  Willelmi  Conquestoris  de  funda- 
tione  abbalioc  S.  Slephani  de  Cadomo  in  Northmanniao 
ducatu.  1305 

XXII.  —  Charla  cjusdem  gloriosi  Willclmi  rcgis,  post 
dedicationem  ejusdem  Cf.unobii  lirmati.  J^        1360 

XXIII.  —  Charta  de  donationibus  baronum  el  nobilium 
Northmanniffiproeodcmcoenobio  a  gloriosorege  Willelmo 
tuscepla  et  coofirmata.  1307 

XXIV.  —  Littor»  regis  Willelmi  Conquesloris  fidelibus 
BUis  de  r.arleolo  ct  ullra  La^driam,  pra^cipientes  ut  Chri- 
stianitatem  ab  episcopo  Dunelmensi  recipinnt.  1308 

XXV. — Alia  charla  ejusdem  regisad  G.  vicecomitem 
et  barones  de  Caerleil.  ibid. 

XXVI. —  Alia  charla  ejusdemregis  de  tcrris  de  Luni 
et  Ho^um.  1368 

XX\  II.  —  Charla  regis  Willelmi,  lerras  ad  Eveshamcn- 
sem  abbatiam  in  Warwicensi  comilatu  jaceotes,  confir- 
mans.  1369 

XXVIII.  —  Charta  Willelmi,  ducis  Northmanniffi  cl 
regis  Anciia),  qua  lcrram  de  Staningc  et  Bereministri  in 
Anglia  aobatia)  Fiscamnensi,  in  ducalu  Northmannioi, 
concedit.  ibid. 


XXIX.  — Charla  regis  Willelmi  Conquestoris  qua  dona- 
tionesecclesiarum  de  Mincbcrte,  liridetune,  Scorestaa  et 
Lonceslre  in  Anglia  monaslerio  Fonlanensi  in  ducatu 
Northmannio;  conlirmal.  J^1370 

XXX.  —  Charla  regis  Willclmi  pro  xenodochio  ur  Pelri 
Eborai^ensi.  1>>70 

XXXI.  —  Charta  Willelmi  Anglorum  regis  pro  monasle- 
rioFIoriacensi.  ibid. 

XXXII.  —  Charta  regis  Anglorum  Willelmi  I  qua  se- 
cernil  placita  ceclcsiasticti  a  causis  civilibus.  l.:;7i 

XXXIII.  —  Charta  Willelmi  Angloruin  rogis  pro  mona- 
slcrio  S.  Ilicharii.  lo73 

XXXIV. — ChartaWillelmi  Anglorum  regis  pro  maJMri 
mooaslprio  S.  Marlini.  lo74 

DUBANDUS   ABDAS   TROARNENSIS 

LIDER  DE  CORPORE  ET  SANGUINE  DOMINI.  137o 
EPITAPHIUM  AINARDI  ABUATI^J  DIVENSIS.  142:^ 
EPITAPHIUM  MABILL/E  COMITISS.^.  \^'1\ 

GUITMUNDUS     ARCHIEPISCOPUS     AVER- 

SANUS. 


Notitia  historica  et  litleraria. 

DE  CORPORE  ET  SANGUINE  DOMINI. 

CONFESSIO  DE  SANCTA  TRINITATH,  elr. 

EPISTOLA  AD  ERFA.STUM. 

Monitum. 

ORATIO  AD  WILLELMUM  I. 


142:» 
14i7 
1 4',*"^ 
i:^)l 
ibid. 


EBRARDUS     WATIIVENSIS    MONASTERII 
CANONICUS    REGULARIS. 

CHRONICON  W^ATINENSE.  l.M  i 

Prffifalio  in  miraculum  de  quodam  canonico  GuaiintMi:ii 

per  Donatianum  curato.  I-'-^^ 

Miraculum  de  quodam  Guatinensi  religioso  per  S.  D"- 

naiianum  ab  segritudine  suasanato.  i:>-'^^* 


FINIS  TOMI  CENTESIMI  QUADRAGESIMI  lNONI 


1.  _ 


J565j    ui+9 


'^«««m,Vbi!(.V  GOUROET  et  PILS. 


3  2044  054  760  079 


IHiS  VGLUME 
DQF.S  NOT  ClRCUUVrt