Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus ; omnium SS patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
a[nttp: //books . google. con/] 





















an PE 47 ως. 


PATRÓLOGLE. 


" CURSUS COMPLETUS, 


BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA. 9 | UNIFORMIS ; COMMODA, OECONOMICA 


QINIUM SS. PATRUM, DOCTORUM, SCRIPTORUMQUE. ECCLESIASTICORUM, 


SIVE LATINORUM, SIVE GRJECOBUM, 


QUI AB ΑΥΟ APOSTOLICO AD ETATEM INNOCENTI] ;III (ANN.1210) PRO LATINIS | 
ET AD PHOTII TEMPORA (ANN. 865) PRO €ILECIS FLORUERUNT : 


RECUSIO CHRONOLOGICA 


OMNIUM QUJE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICAE TRADITIONIS PER DUODECIM PRIORA 
ECCLESLE SAECULA ET AMPLIUS, 


JUXTA EDITIONÉS ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, » e 
PERQUAM DILIGENTER CASTIGATA ; . 
DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; 
OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EPTTIONES QU/£ TRIBUS NOVISSIMIS SJECULIS DRjENTUR ABSOLUTAS 
9 DETECTIS AUCTA ; 
INDICIBUS PARTICULARIBUR ANALYTICIS, SINGULOS SiVE TOMOS SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI 
SUBSEQUENTIBUS, DONATA;  - 
CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM 
DISTINGUENTIBUS SUBIECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ; 
OPERIBUS CUM DUBIJIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE JN ORDINE AD TRADITIONEM 
ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ; 
LUCENTIS ET AMPLIUS INDICIBUS LOCUPLETATA; SED PRASERTIM DUOBUS 1MMENSIS ET  GENERALIBUS, ALTERO 
sciLiceT RERUM, Quo CONSULTO, QUIDQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE 
PATRUM, ABSQUE ULLA EXCEPTIONE, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO JNTUITU CONSPICIATUR ; 
ALTERO SCRIPTURJE SACRAE, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET 
IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTUR.E YERSUS, 
A PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT. 
EDITIO ACCURATISSIMA, CAETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, 81 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS 
CHARTJE QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARIETAS 
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGLE DECURSU CONSTANTER 
SIMILIS, PRETI! EXIGUITAS, PRJESERTIMQUE Ι6ΤΑ COLLECTIO, UNA. METHODICA ET CHRONOLOGICA, 
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS BiC ILLIC SPARSORUM, 
PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET M58. AD OMNES ATATES, 
LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM, 


, Ὑ 
"SERIES GRJECA 
IN QUA PRODEUNT- "PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESLE GRAECA 
À S. BARNABA AD PHOTIUM, 


AGCURANTE J.-P. MIGNE, 


Bibiiothece Cleri universe, 
SIVE 
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESIASTICAE RAMOS EDITOBE. 





PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESLE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GIUECO-LATINA ; LATINA, 
JAM INTEGRE EXARATA, VIGINTI ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA 5TAT, CENTUMQUE ET VILLE FRANCIS VENIT. GILECA 
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRELECUM TEXTUM CUM VERSIONE LATINA LATERALIS COMPLECTITUR, ET 
FORSAN CENTUM VOLUMINUM EXCEDET NUMERUM. POSTERIOR AUTEM VERSIONEM LATINAM TANTUM EXHIBET IDEOQUE 1N- 
TRA QUINQUAGINTA CIRCITER VOLUMINA RETINEBITUR. UNUMQUUDQUE VOLUMEN GRAECO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE 
MERE LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE VERO, UT PRETII HUJUS BENEFICIO FRUATUR EMPTOR, 
COLLECTIONEM INTEGRAM 81VE GRLECAM SIVE LATINAM COMPARET NECESSE ERIT ; SECUS EXIM, CUJUSQUE VOLUMINIS η. 
PLITUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA AEQUABUNT. 


— —Ó—— RR mm 


PATROLOGIA GRJECIE TOMUS XXIII. 





EUSEBIUS PAMPHILI CESARIENSIS EPISCOPUS. 
---.------σαακ μαμα. mm 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE ΕΡΙΤΟΒΕΝ, 
IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENF ER NOMINATAM 
SEU PETIT-MONTROUGE. 


1857 


be 
6ο 

E 4/33 
y. 2-3 
Cop. / 








EYXEBIOY - 


Ν 


ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΤΗΣ ΕΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ, 


TA ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ ΠΑΝΤΑ. 


EUSEBII PAMPHILI, - 


CJESAREJE PALAESTINAE EPISCOPI, 


OPERA OMNIA QUAE EXSTANT, 


CURIS VARIORUM, NEMPE : 
HENRICI VALESII, FRANCISCI VIGERI, BERNARDI MONTFAUCONII, CARD. ANGELO MAII 
mm; 
COLLEGIT ET DENUO RECOGNOVIT J.-P. MIGNE, 


BIBLIOTHEO/E ου ενα. UNIVERSE, 
SIVE 
CURSUUM COMPLETORUM IN $1NGULOS SCIENTIA KCCLESIASTICER BAMOS EDITOB. 


—  — A —Ó—— 
TOMUS QUINTUS. 


—— —————— REED O- d Rm 


YRNEUNT SEX YOLUMINA 60 FRANCIS GALLICIS. 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, 


VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETL£ PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM 
$EU PETIT-MONTROUGE. 


1851 


ELENCHUS 


ο 
AUCTORUM ET OPERUM QUI 1N HOC ΤΟΝΟ XXIII CONTINENTUR. 





EUSEBIUS PAMPHILI CAESARIENSIS EPISCOPUS. 


Commentaria in Psalmos. Col. 65 


Ex Tvpis MIGNE, au Petit-Monitroug-. 





EYXEBIOY | 


TOY ΠΛΜΦΙΛΟΥ 
YIIOMNHMATA ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΨΑΛΜΟΥΣ. 


EUSEBII PAMPHILI 
COMMENTARIA: IN PSALMOS. 


Ez mss. codicibus eruta, Latine versa, ac notis illustrata, studio et opera D. Bernardi Da 
ΜΟΚΤΕΛΟσΟΝ, presbyteri et monachi ordinis S. Benedicti, e congregatione S. Mauri. 


(Collectio nova Patrum et scriptorum Gracorum, Parisiis, 1707, in-fol., tom. I.) 


* ^ -— 


CLEMENTI XI PONTIFICI MAXIMO. 


Cum per Romanum otium colloquio non semel dignatus tuo, Sanctissime Pater , Grecarum 
quas apprime calles, disciplinarum maximam in te curam animadverterim, ea mihi cum sti- 
mulos addidit, ut jam multis annis initum Grecarum Musarum curriculum prosequerer ; 
tum animos fecit, ut hasce lucubrationes meas Sanctitati Tue nuncuparem. Est quippe illud 
tis qui veterum monumentis eruendis etatem conterunt, nec modicum ad operam navandam 
incitamentum, cum ii qui dignitate et amplitudine caeteris prestant, parem in re litteraria 
gradum gustu et peritia rerum assecuti sunt. Cum autem, Sanctissime Pater , rei ecclesià- 
stice juzta ac litterarie judex arbiterque sedeas, quorum aliud tibi summa virtus omnium 
conjuncta votis detulit, aliud eximia disciplinarum omnium notitia una conciliavit ; cui po- 
tius labore et sudore nostro parta offeramus, quam ei qui non eruditione minus quam digni- 
tate ceteris antecellat? — 

Eusebii itaque nostri Commentaria in. psalmos Sanctitati Tue sistimus. Opus sane egre- 
gium, si Scriptura sacrae notitiam, veterum interpretum copiosam supellectilem, doctas de 
cujusque psalmi auctore et tempore observationes spectaveris. Huc accedunt frequentes con- 
tra atheos ac impios velitationes. ac de Psalmorum sententia, tum litterali, tum mystago- 
gica accuratissime meditationes, et alia multa queis rudiores animi ad pietatem, perfectio- 
res autem, ad sublimem Scriptura sacre notitiam informari solent. Hec ez diuturna tracta- 
tione Euscbius , Pamphili martyris Scripturarum  scientissimi contubernio nobilitatus , 
apprime calluit, hec docte disseruit et explunavit ; unde merito sane Hieronymus eruditissi- 
πιο hasce Commentarios esse pronuntiat. Quorum tanta fuit apud. veteres existimatio, ut 
Occidentatis Ecclesie lumen illud Eusebius Vercellensis in Latinorum usum totum opus, 
submotis- tamen. iis que. ÁAriunismum olerent, Latine fecerit. Hujus nos diligentiam &mu- 
lantes, ne, jamdiu tanti viri interpretatione amissa, nostra etas hoc insigni opere orbata, 
segnitiei nobis notam inureret, ex bibliothecis erutum et Latine versum publicamus, tibique 
offerimus, ut tuis, Sanctissime Pater, auspiciis felicius in lucem prodeat, teque duce faciles 
sibi paret ad rempublicam litterariam aditus. 

Verum non perinde laudandus Eusebii conatus Sanctitati Tuc videatur, si ad doctrinam 
de Trinitate, s ad vitiatam de Verbo Dci sententiam animum attenderis. Est enim eorum, 
qui nimis ingenio doctrineque sua fidunf, perpetuus ille scopulus, ut eum suo marte religio- 
nis capita definire audegnf. a vere fidei tramite passim aberrent. Possem innumerabiles 

ParBoL. Ga. XXIII, 1 





11 EUSEBiI CAESSARIENSIS OPP. PARS IIl. ^— EXEGETICA. 1$ 


proferre, qui nova, tentata ejus explanande via, naufragium fecerunt ; verum unus esto Eu- 
sebius satis : is in exemplum cunctis offeratur. Nam si vir ille tantus, tot disciplinis ez- 
cultus, ubi sese fidenter sacrorum interpretem prestitit, tantum a vera pietatis sententia 
deflexerit, quid aliis sperandum, qui non paribus ingenii doctrineque dotibus instructi, pa- 
rem tainen aleam subire non verecntur ? Una, una est ver& fidei anchora, statuta scilicet Ec- 
clesie : hujus. tu, Summe Pontifex, caput, antistesque sacrorum, cui religionis jura dicere 
ἐπ officio est. Ab hac vero norma quisquis aberraverit, huic extrema et certa pernicies est 
pertimescenda. 

Accedit igitur ad pedes Sanctitatis Tum Eusebius ille Pamphili, ut ejus de Verbo Dei do- 
etrina, quam cum ez pestiferorum hominum afflatu, tum ez. ingenii sui arbitrio protulit, 
judicium subeat tuum. Verum talibus onustus mercibus viz conspectum illum ferret, vix 
illam oculorum orisque dignitatem sustineret , nisi permista malis bona innumera , nisi 
multa offerret, qu& passim in opere decerpi possint emolumenta : ut hac in re nobis Eusebii 
diligentiam laudare liceat, si minus liceat tx aliis doctrine sinceritatem. Nos vero, etsi pro 
more nostro hec ad codicum fidem, uti se dabant, publica fecerimus, Eusebii tamen Vercel- 
lensis cautionem alia cautione pensamus : in preliminaribus quippe, Eusebii de Verbo Dei 
opinionem, non ex his modo Commentariis, sed ex aliis item scriptis ejusdem aperimus, 
confutamus : ac ne malum occultis subinde verbis obvolutum latius serpat, a quibus caven- 
dum sit indicamus, et argumenta contra fidem oblata pro virili depellimus. 

Huic nostre opera, Sanctissime Pater, si calculum addideris, si hec studio vigiliisque 
nostris parta lubenti animo acceperis, unus nobis instar omnium auctor eris, ut ceteris qug 
per otium parantur, alacrius manum admoveamus. Te quippe hoc in honoris culmine, hac 
in specula sedente, ad virtutis studium, et ad litterarum cultum acuuntur animi ; ut. spes 
sit afflictam: et labantem in dies rem litterariam ope et patrocinio tuo restauratum iri. Quod 
omni ezspectalione maturius accidet, si nobis fausta precantibus facerit omnium moderator 
tlle, qui rebus prospicit humanis, nec te modo incolumem diutius servaverit, sed etiam tran- 
quilla pecataque tempora plebi sue providerit, quod cum primis efflagitat, 

Sanctitatis Tua, 





Obsequentissimus et addi- 
ctissimus filius et servus, 


F. Bern. Dx MourTFAUCON. 


TI——— 


PRJELIMINARIA 
; IN EUSEBII COMMENTARIA IN PSALMOS. 


PROOEMIUM. 

Tantum sibi nemen in re litteraria peperit Euse- 
bius Ca'sariensis, ut eum in ejus &criptis restauran- 
dis, si prostent, eruendis, si lateant, opera nava- 
tur, id in praecipua officii parte ponant eruditi. ls 
enim tot in historia, in chronologia, in autiquitatis 
notitia, ingenii sui specimina dedit, ut cum pritnis 
Ecclesie scriptoribus censeri mereatur, Unum re- 
stabat in quo nullidum Eusebii peritiam internoscen- 
Ci potestas fuerat, interpretalio videlicet Scriptura- 
rum. Qua in re cum non minoris apud veteres pre- 
tii fuerit, temporum tamen injuria ignotus pene ad 
nostrum avum mansit. Jam vero ubi celeberrimi 
illiin Psalmos commentarii, situ et vetustate pene 
obruti, in lucem veniunt, in omnibus sui se simi'em 


A prodit Eusebius : qui si quantam | erudit:onis, tan- 


tam sincerz fidei laudem tulisset, vix parem admit- 
teret. Hos itaque commentarios, diu expelitos, scd 
nunquam tentatos, libi, lector erudite, legendos 
sistimus. Versionem porro Latinam pro more no- 
siro ita adornavimus, ut, eisi compendiaria, ut 
plurimum, via dicta Eusebii interpretemur, Grxca 
tamen non penitus e vestigio sectemur : neque enim 
importuno scrupulo ita litere lizgremus, ut concin- 
nam sententie exprimendaz ralionem deseranius, 
non nescii, iis qui talem vertendi modum aggressi 
sunt, non feliciter cessisse conatum. Quam vero 
Latinz lingua peregrinitatem | intulerunt Ecclesie 
Patres, eam non omnino exuere licitum fu: : peque 


, enim ahstineri potest a vocibus diuturno scripto- 


[5 ΟΟΗΜΕΝΤΑΡΙΑ IN PSALMOS. — PILELIMINARIA. 4 


rum Ecclesi* usu tritis, ut sunt, mortificare, vivifi- Α haberi, ac maturanda editionis auctor fuit. Accer- 


care, perseculio, tribulatio, el similes, qua quodam- 
modo consecrate, et in libris frequenti Scripture 
lectione intermistis prorsus necessarie sunt. Ubi 
occurrunt Scripturze sacrz dicta, Vulgatam, si res 
ita ferat, sequimur : sed quando ος Veleri Testa- 
mento sententiz afferuntur, quia plerumque Vulga- 
ta, ex Hebrzo expressa, cum Graeca versione non 
quadrat, tum necesse prorsus est littere obsequi, 
aliamque interpretationem parare : quod item ne- 
cessario przstandum sicubi vel lectio diversa, vcl 
Eusebii sententia aliam versionem postulat. 1n de- 
cursu aulem operis breves rarasque notas dedi- 
mus: quia es si huc illuc conjiciantur, vulgo 
pereunt inobservatz, intact. Quaye si quid in his 
commentariis notatu dignum occurrit, id in praeli- 
minaria contulimus, ubi de stylo, de genere inter- 
pretanli, de doctrina, de disciplina deque aliis, 
que omnia unum sub aspectum conjicere e re fore 
vieum est : neque putamus erudilis el sagacibus 
consilium displiciturum. 


CAPUT PRIMUM. 


COMWENTARII EUSEBII EX QUIBUS CODICIBUS PRODEANT. 
1. De codice Taurinensi cardinalis Perronii. 11. De 
codice cardinalis Coislinii. 111. De Colbertino et 
catenis Regiis. IV. Greci Eusebio et aliis suspecta 
fidei scriptoribus infensi. V. Catene commenta- 
rios pessumdederunt. VI. De pre(ationibus E&- 
seii. 
I. De codice Taurinensi cardinalis Perronii. 
Commentarios Eusebii in Psalmos in bibliothe- 
eis latere multorum narratu jam pridem acceperam : 
verum haud certis notis indiciisque ; alii eniin quod 
rumore nuntio, nonnullisque referentibus audie- 
rant, nulla data experiundi facultate, dictitabant ; 
alii indicibus codicum decepti, quadam in Psal- 
mos ἁποσπασμάτια, Eusebii nomine insignita, pro 
veris Eusebii commentariis habuerant. Annis vero 
ab hinc circiter decem renuntiarunt sodales nostri 
Sancii Taurini Ebroicensis monachi, exstare in bi- 
bliotheca sua, qux olim cardinalis Perronii fuerat, 
anliquissimum codicem commentariorum Eusebii 
Czsariensis in Evangelia, ac recentiorem alium in 
quo commentarii ejusdem in Psalmos. Tum animo 
utriusque operis publicandi, rogavi ut mihi anti- 


situm, itaque codicem deprehendi ipsissimum esse 
commentarium Eusebii, quem cardinalis Perronius 
in Italia degens ex antiquioribus codicibus exscribi 
curaverat. ls etsi ad centesimum usque et duo:leci- 
mum psalmum pertingeret, in multis deficiebat ; ita 
ut etiam psalmi a quadragesimo octavo ad octoge- 
simum abessent, in c:eterisque non pauca deside- 
rarentur. 


Il. De codice cardinalis Coislinil. 


Tunc fteranda mihi diligentia fuit, ut si quid ih 
illo deesset, aliorum subsidio sarcire possem. Forte 
fortuna accidit ut in bibliotheca Segueriana alter 
codex Eusebii in' Psalmos adesset. Hunc ab eminen- 
tissimo cardinali Coislinio impetravi, qui qua pol 
let humanitate et beneficentia, suadente ac monen , 
te domino de la Vergne, in publicum usum codt 
cem hujusmodi commodare nobis dedignatus non 
est. Habet is Psalmos cum commentariis plenis in- 
legrisque a quinquagesimo ad nonagesimum quin- 
tum ; ita ut hujus adminiculo lacunam illam ingen- 
tem explendi facultas esset. Quod sane mihi inopi- 
natum et gratum accidit: nam solent esse quz mi- 
mus exspectantur lztiora. Est porro codex ille deci» 
cimi saeculi, egregie note, cui titulus hujusmodi 
eecunda manu xii seculi przfixus est : Εὐσεθίου 
*óU ΠαμφΏου ᾿Αρειανοῦ ἐξήγησις εἰς τοὺς v φαλ- 
μοὺς τοῦ Δανϊδ, τοὺς ἀπὸ να’ ἕως p', idest, Eusebii 
Pamphili Ariani expositio in quinquaginta psalmos 


C Davidis, a quinquagesimo primo ad centesimum. 


Nam plerique omnes Grzci Eusebium, nec imme- 
rentem, pro Ariano passim habuerunt. Codex autem 
ille temporum injuria postremis quinque psalmis 
multatus est. nam in nonagesimum quintum de- 
sinit. 

III. De codice Colbertino et de catenis Regiis. 


Caetera quz deficiebant ex codice Colbertino 640, 
admodum recenti et ex catenis Regiis 1807 et 4878, 
nonnulla item ex catena Corderii, mutuati sumus ; 
sunt autem catenz illae mss. optima nol2 et x sz- 
culi, Neque tamen id consequi potuimus ut totum 
cemmentarium ad ullimum usque psalmum in lu- 
cem proferre liceret : in nullo enim ex memoratis 
codicibus ultra centesimum decimum octavum 


quioris illius copiam facerent. Mittitur, evolvo, et D psalmum, quidpiam offertur (a). Quodque per mihi 


statim fucum olfacio. Quia enim his commentariis, 
ex variurum interpretationibus consarcinatis, vul- 
gati illi Euscbii canones erant prefixi, hinc Eusebio 
tolum. ascriptum fuerat. Pari igitur me fortuna 
usurum in codice alio, quem recentiorem przdica- 
bant, ratus, consilium intermisi : ac ut principia 
sese dabant, de restituendis Eusebii commentariis 
prope despondebam animum. Sub hzc cum vir cl. 
Boivinius, Grace peritissimus, istac haberet iter, 
Tenunliavit non ex veriis scriptoribus, neque ex 
catenis collectum, sed verum cemmentarium isthic 


(a) Hanc lacunam 
Cimus, Epir. PATR, 


- 


mirum visum est, catene ille Regiz quz usque ad 
centesimum decimum octavum psalmum interpre- 
tationibus Eusebii utuntur, ita ut nullus veterum 
interpretum adeo frequentatus occurrat, in centesi- 
mo decimo octavo psalmo ita finem faciunt Euse- 
bium in medium afferendi, ut ne verbum quidem 
ulterius Eusebii compareat. 


IV. Grici Eusebio et allis suspectas βόσί scriptoribus ín- 
ensi. 


Unde conjectare forte liceat à multis jam szculis 
Eusebii commentarios bac posteriore sui parte 


supplevit cardinalis Angelo Mai. ης prefationem his. preliminaribus susine- 


15 EUSEBII CAESARÍENSIS OPP. PARS Ifl. — EXEGETICA. t 
trancatos librariorum incuria fuisse, quia scilicet A θως ἑωαρμόαεις αὐτῷ τὰ δι’ ὅλου τοῦ ψαλμοῦ δηλο» - 


scriptores illos, qui ob temeratam fidem male au- 
diebant, non libenter exscriberent, Atque hinc etiam 
fuerit quod Origenis, Theodori Heracleote, Apolli- 
narii, Didymi, et Theodori Mopsuesteni commenta- 
rii in Psalmos jamdiu, exceptis Catenarum laciniis, 
pessum ierint. Hi quippe scriptores, violatz fidei 
sive rei, sive suspecti, adeo perosi Graecis erant ,ut 
ne nomen quidem proferrent sine indignantis animi 
significatione. Hinc est quod plerumque in codici- 
bus Grzcis, ubi Origenes, Eusebius, Apollinarius, 
in medium afferuntur, ad marginem scriptum ob- 
serves, Φεύδῃ, mentiris. Incidi ego in centonem 
Colbertine bibliothec:e manuscriptum, qui ad sin- 
gula Origenis, Eusebii, Apollinarii, etc., loca, sin- 


gularem banc cautionem, minio exaratam, in mar- B 


gine affert, ἀνάθεμά σοι, anathema tibi, Quamobrem 
miror hunc Eusebii commentarium ad nos usque 
devenisse : quam enim interitui proximus fuerit in- 
dicat codicum illa paucitas, qui eliam non prorsus 
integrum exhibeant. 

V. Caten: commentarios pessumdederunt. 

Nec una ea est tante jacture causa : verum 
quando catenarum usus in orbem invectus est, illa 
interpretum varietas ita Graecorum animos demul- 
sit, ut commentarios illos plenos integrosque negli- 
gerent : unde vix ferendum damnum res cum ec- 
clesiastica tum litteraria subiit, Nam ii catenarum 
collectores, cum gustu et peritia rerum non valerent, 
missis vulgo iis, quz: vel ad historiam vel ad discipli- 
nam, velad lectionem veterum interpretum pert.ne- 
rent, easolum excerpserunt, qua sui captus erant. 


Yl. De prefationibus Eusebii. 


Przefationes ille Grzecz qux: commentariis p7z7- 
mittuntur ex codice Taurinensi prodeunt, similiter- 
«que argumenta psalmorum, ad mystagogicum cujus- 
que psalmi sensum ut plurimum concinnata, quz 
omnia haud dubie ab ipso Eusebio sunt adornata. 
Nam Eusebianz ille prefationes variis conmenta- 
riorum locis adeo affines sunt, ut eamdem utrobi- 
que Eusebii manum statim deprehendas, Argumen- 
ta vero non in Taurinensi modo codice, sed etiam 
in prima catena Regia, qu decimi szculi 66”, Eu- 
sebii nomine comparent. 

CAPUT Πα. 
COMMENTARII EUSEB!I] 14 PSALMOS A QUIBUS ANTIQUIS 
SCRIPTOR'BUS LAUDATI. 


]. Eusebius hos. commentarios nusquam ΠΙΕΠΙΘΓΑΙ. 
]1. Hieronymus laudat. 111. Eusebius Verceiteusis 
Latine transtulit. 1V. Theodoreius eorum meminit. 
V. ltemque Gelasius. 


I. Eusebius hos cominentarios nusquam memorat. 


Opinatur vir cl. Tillemontius se commentarii in 
Psalmos sub hzc edendi notam et pollicitationein 
'usebii deprehendisse in Demonstratione evangelica, 
lib. v, c. 91, ubi de psalmo Qui habitat in adjuto- 
frio Altissimi, loquens, haec habet : Τούτοις ἀκολού- 


μενα, & xal αὐτοὶ χατὰ τὸν οἰχεῖον χαιρὸν ἐπιθεωρή - 
σοµεν, |. e., Consequenter ad hec ipsi (Christo scili- 
cel) coaptabis ea que in toto psalmo declarantur, 
queque nos suo lempore. speculubimur. Verum non 
animadvertit ille hic agi de fusiore ejusdetm psal - 
mi interpretatione, quz& lib. ix  Demonstrationis 
evangelice legitur, p. 435, (a) ubi pluribus depugnat 
Eusebius totum psalmum ad Christi post baptismum 
tentationem pertinere. Unde nihil hic de comnien- 
tariis in Psalmos : neque usquam puto Eusebium in 
iis quze jam. supersunt operibus eorum meminisse, 
puta quia cum hos commentarios postremis vitas 
annis adornarit, vel nulla vel pauca secundum baec 
edidit, 
IT. Hieronymus laudat 

Qui prier itaque hos commentarios memoravit 
est Hieronymus in libro De scriptoribus ecclesiasti- 
cis, ubi hec de Eusebio: Eusebius Cesarem Pa- 
(είπα episcopus, in Scripturis divinis studiosissi- 
mus, el « Bibliothecae divine » cum Pamphilo riar- 
tyre diligentissimus pervestigator, edidit infinita vo- 
lumina. Sub hzc autem enumeratis aliis, hzc adji- 
cit: Et in cL. psalmos eruditissimos commentaribs, 
et multa alia. 1n epistola autem sua ad Αυρυρίί- 
aum, qua jam in edilis Augustini Lxxv numero es!, 
talia fatur : [n explanatione Psalmorum, quos apud 
Grecos interpretati sunt multis voluminibus, primus 
Origenes, secundus Eusebius Casariensis, tertius 
Theodorus Heracleotes, quartus Asterius Scythopoli- 


€ tanus, quintus Apollinaris Laodicenus, sextus Didy- 


mus Alexandrinus. Feruntur et diversorum in paucos 
psalinos opuscula ; sed nunc de integro Psalmorum 
corpore dicimus. Apud Latinos autem. Hilarius Pi- 
claviensis, εἰ Eusebius Vercellensis episcopi, Orige- 
nem εἰ Eusebium transtulerunt. Quorum priorem εἰ 
noster Ambrosius in quibusdam secutus est. Ubi in- 
telligas ab Hilario Origenis commentarios transla- 
tos esse, ut habet idem Hieronymus cum de IHlilario 
agit; ab Eusebio autem Vercellensi gentilis sui Cz- 
sarieusis commentarios Latine datos fuisse. 
ΗΙ. Eusebius Vercellensis eos Latine transtulit. 

Eusebius itaque Vercellensis hos commentarios 
Latine transtulit, ut alibi narrat idem llieronymus : 
Edidit, inquit, ille ἵπ Psalmos commentarios Eu- 


) sebii Cevarieusis, quos. de Greco in Latinum ver- 


terat. Quia. vero hi commentarii erroribus asper- 
sam de Filio Dei sententiam passim przferrent, 
ca expunxit Vercellensis qui Arianam hzre- 
sim saperent, eodem teste Hieronymo Contra 
V igilantiim. Si igitur, ait, quee bona sunt transtuli, 
et mala vel aptati, vel correxi, vel tacui, arguendus 
sum, cur per me Latini bona ejus habeant, et mala 
ignorent ? Sic hoc crimen est, arguatur et confessor 
Hilarius, qui Psalmorum interpretationem et homi- 
lias in Job ex libris ejus, id est, ex Greco in. Lati- 
sum transtulit; sit in. culpa. ejusdem confessionis 


(α) Hic, et infra nón semel, revocatur lector ad numeros crassiores qui li:brorum Demonstrationis et 
Prayparation s textui inseruntur Patrologie nostre Gixcie tom. XXI οἱ XXII. Epis. 


- —————— — $ ————————ÁÀ— A. «À—— 


17 COMMENTARIA IN PSALMOS, — FUELIMINARIA. 18 


Vercellensis, qui omnium Psalmorum commentarios A vulgo in regensione opera non pauca ipse vel cou- 


heretici hominis vertit in. nostrum eloquium; licet 
heretica gpetermittens, optima queque. transtulerit. 
Hac porro Eusebii Vercellensis interpretatio jam- 
diu interiit : nec memini me uspiam ejus vel codi- 
ces, vel fragmenta memorata deprehendisse. 

IV. Theodoretus eorum meminit. 


Theodoretus, non quidem ut hodiein Psalmorum 
Expositionibus legilur, αι passim truncatz et in 
compendium redacte sunt, et quidem, ut conje- 
clare licet, a Grzculis catenarum auctoribus; sed 
ut ab Agellio laudatur, p. 486, in hzc psalmi 
Lxxxvilt verba : Tu vero repulisti etdespezisti, distu- 
listi Christum tuum : evertisti testamentum servi tui, 
profamasti in terra sanctuarium ejus, hxc habet: 
Εὐσέδιος δὲ εἰς τὸ πάθος τοῦ Χριστοῦ ταῦτα πειρα- 
Oc λαθεῖν, οὔτε διασῶσαι «bv εἰρμὸν τῆς ἑρμη- 
vilag Ἰδυνήθη, οὔτε δυσφηµίας παντελῶς ἁπαλλα- 
ναι, id est, Eusebius autem, cum hec de pas- 
sione Christi explicare tentaverit , neque seriem nar- 
ralionis servare, neque blasphemia penitus vacuus 
esse. petuit. Hanc autem Eusebii interpretationem 
füsissime enarratam habes, psal. txxxvin. An vero 
hic Eusebio impietatis nota jure inuratur, necne, 
expendere inutile fuerit; cum ipse temeratze divini 
Verbi doctrinz notam in aliis multo liquidius in- 
eurrat, ut suo loco comprobatur. 


V. Gelasius eos memorat. 


. Gelasius de duabus naturis in Christo, inter Pa- 
trum testimonia, Eusebii Caesariensis locum im 
psalmum decimum septimum affert, qui sic babet: 
Deus qui inclinavit celos et descendit, ascendens in 
bominem quem assumpsit, quem nunc cherubim sermo 
nominat, evolavit cum eo, ascensum faciens cum di- 
vinis , spiritualibus , obsequentibus sibi pennarum 
ventis, ipsis etiam appellatis. Ubi paucioribus sen- 
lenliam exprimit, quam ibidem ab Eusebio enun- 
liatur , etsi eadem prorsus mente et interpretatione : 
nam Eusebius ibidem cherubinum illum in psalmo 
memoratum , pro humanitate Christi liabet. Et 
paulo post idem Gelasius ex eodem commentario 
hec affert : Si vero. jurantem. eum audieris per san- 
cium et Patrem suum, audi jurantem per Deum Ver- 


sulto mittit; tum quia, vti supra diclum est , ex 
catenarum usu bene multa in Scripturam sacram 
commentaria pene obsoleverant. Indeque forte fue- 
rit quod tam infrequens apud scriptores Grzcos 
horum mentio oecurrat. 


CAPUT Ill. 
NOTA EUSEBIANI STYLI ET EVI IN HIS COMMENTARIIS. 
1. Hi commentarii aperte Eusebii. sunt. 11. « De- 
monstrationi evangelice » stylo similes. III. De 
stylo Eusebii. IV. Maximini carnificinam ut ocu- 
latus testis memorat Eusebius. V. Itemque alio- 
rum Chrisliani nominis hostium. VI. Quo (επι: 

pore hos commentarios ediderit. 


I. Hi Commentarii aperte Eusebii sunt. 


“ΑΔ Deo manifesta et. per se clara res est, hos. ip- 
sissimos esse Eusebii Cesariensis commentarios, ut 
ne vel minimum dubii eruditis et sagacibus adver- 
sum suboriri possit. Verum quia hoc zvo non 
pauci, ut criticorum nomen sibi pariant, de libris 
quos ne vel primoribus quidem labris attigerunt , 
sententiam ferre nihil verentur : et primo conspe- 
ctu ita pronuntiant : Nou sapit stylum scriptoris , 
indignum auctore tanto; ac plerumque in partem 
negandi procliviores sunt, hinc sibi nasutorum fa- 
mam conciliaturos esse rati, quibus non facile sit 
verba dare; ideo nobis aliquid de Eusebiano stylo 
his in commentariis conspicuo, deque manifestis- 
simis ibidem Eusebiani evi notis, edisserere ani- 
mus est. 

II. Demonstrationi evangelica stylo similes. 

Nulli ex Eusebii operibus ita affinis horum com-- 
mentariorum stylus est, ut evangelice Demonstra- 
ioni : non modo enim dictiones et tractandi ratio 
consonant, sed etiam Scripturarum interpretatio- 
nes, sententia. semper, verbis non iufrequenter si- 
miles sunt. In Demonstratione item evangelica , 
perinde atque in hoc commentario passim offendas 
in illud, νοῄσεις ἐπιστήσας, intelliges si animum 
adhibueris, inque sexcentas alias dicendi formu- 
las, queis sermonis ab alio ad aliud series 


transfertur: voces Eusebio frequentatas, aliisque 


scriptoribus minus usitatas, in utroque opere ritu 
pari adhibitas deprehendas : explicationes de Verbi 


bum, quod omnibus seculis praexsisiit , sanctum et D substantia et deitate ita consimiles, ut illico unam 


anigenitum ejus Filium , quem Deum varie locuta 
sunt dudum a nobis proposita voces : per quem. jurat 
Deus et Pater ejus tanquam dilectum eum, qui ex. se- 
mine David est, in infinitum seculum glorificaturus , 
quod eliam. [actum est, quando. Verbum incarnatum 
eum qui ez semine David est assumpsit , atque deifi- 
cal ; unde et Filium eum appellat dicens : « Ego ero ei 
in Patrem,et ipseerit mihi in Filium (I1 Reg. v,14; » 
εἰ iterum : « Ego primogenitum ponam illum (Psal. 
Lxivin, 28). ». Hzc item compendio exprimuntur 
ἐς interpretatione psalmi Lxxxvi, maximeque ex 
vers. 4, 5, 36, 27 et 38. 

Etsi vero Photius inter Eusebii opera hos com- 
Renlarios non recenseat, nihil mirum; fum quia 


Eusebii mentem, unam utrobique manum olfacias. 
Verum isthzc exercitatione prius, quam ratiocinio, 
quivis experiri valeat : neque his diutius insistere 
libet, de quibus nullam spero, apud cordatos sal- 
tem, controversiam faturam. 
III. De stylo Eusebii. | 
Est porro styli genus hic ut in aliis ejus operi- 
bus, quale describit Photius in Bibliotheca, num. 15: 
Τὴν δὲ φράσιν οὐχ ἔστιν obbapou, οὔτε ἡδὺς, οὔτε 
λαμπρότητι χαίρων. Πολυμαθὴς δέ ἐστιν ὁ ἀνήρ, 
hoc est : Diciione autem nusquam suavis est, meque 
elegantia ornatus. Eruditissimus tamen vir est. Sty- 
lus itaque ejus nonnihil sirigosus οἱ perplexus est, 
non arte limatus : oratio nedum excurrat libere, 


19 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS lll. — EXEGETICA. 


adeo intricala plerumque est , ut scriptoris mentem A sunt, ija ul divinitus immissum sibi flagcllum ani- 


vix assequare. Periodos ita prolixas ducit, ut ex- 
tractam longius. seriem, si quid novi menti succur- 
rerit, subinde intercipiat, dum suspensus animo 
lertor, nec quo deducere, nec ubi claudere argu- 
mentum velit, intelligere valet. Quod maxime his in 
commentariis observes, ubi perpetuus veterum ver- 
sionum, quz ut plurium subbarbare sunt, usus, 
aliquam stylo ejus intulit peregrinitatem, Neque 
tamen par ubique styli ratio est: nam ubi ad de- 
scriptiones vertitur, seriem exornat verbis quam 
potest lectissimis ; non ut otiosos inani voluptate 
demulceat, sed ut ex rerum qua sub aspectum ca- 
dunt pulchritudine et concentu, ad opilicis con- 
templationem alliciat. Sic ad psalmum xvin, de 
cursu solis floridiore stylo mirifice edisserit : alias 
similiter de verno tempore, deque aquarum divor- 
tiis, quz& sapientissimi Conditoris nutus ad terre 
cultum et fecunditatem moderatur. Divine autem 
lequitur sicubi contra eos disceptat, qui tempe- 
rante fortuna rerum humanarum aleam cadere ar- 
bitrantur; sive etiam, qui res omnes, quiz sunt 
homini expetendze, voluptate metiuntur : frequen- 
&ssime vero illos exagitat, qui mundum fortuito. 
ac ex temerario partium concursu sponte coaluisse 
pugnabant, in hisque sane invenimus Eusebium 
Eusebio elegantiorem. 


]V. Maximini carnificinam ut oculatus testís memorat 
Eusebius. 


JEvo suo grassantem Maximini in Christianos 
carniülcinam ut oculatus testis memorat ad psol. 
$Xxvi, ubi postquam gentilium immanitatem recen- 
suit, hec subdit : Ὥσπερ δὲ ταῦτα ἱστορηαάμενοι , 
οὕτω xat τὴν μετελθοῦσα» αὐτοὺς Θεοῦ δίχην τεθεά- 
µεθα, τοιαύτην γενοµένην, ὡς pf ἁμαρτεῖν «bv 
φσαντα ἀληθῶς, τὴν ῥομφαίαν αὐτῶν εἰσελπλυθέναι 
εἰς τὴν καρδίαν αὐτῶν, καὶ τὰ τόξα αὐτῶν συν- 
εετρίφθαι, id est : UL autem hac vidimus, ila et ultio- 
nem Dei ipsos invadentem suspeximus, que talis uti - 
que [uit, ut nihil aberraverit is qui dixit, gladium 
earum infixum in corda ipsorum, et arcus eorum 
ceníractos esse. Et alibi : Quis autem oculis con- 
templatus impios (nam Graeca compendii causa 
nüimus) qui avo nostro ez divitiis, gloria, digni- 
tatibus in admiratione fuere, ἵπ mullasque gentes 
imperium obtinuere, repente ab hac celsitudine la- 
psos, non fateatur. verum esse oraculum hujusmodi ? 

V. Itemque aliorum Christiani nominis hostium. 

Diserte vero ad psal. xLvi? quinam illi Chri- 
elianorug carnifices imperatores, et quo mortis 
genere sublati sint enarrat his verbis : Hec. porro 
opere completa nos ipsis oculis percepimus : quibus 
sane verisimile est posteros nostros incredulos , cum 
hec audient, fidem non habituros esse. Quotquot igi- 
iur cto nosiro fuere Ecclesi Dei inimici, principes 
fujus seculi et tyranni , divinitus immissis flagellis 
(aniati ; alii. quidem corporis cariem perpessi sunt, 
ut etiam vel adhuc viventes cum intolerabili. fetore 
vermibus scaterent :. alii viventes. item. oculis capti 


madverierent, palinodiamque canerent, ac Ecclesie 
Deum magnum terumque, et solum esse" Dominum 
confiterentur, summaque cura pracipereni, ut civitas 
illa Dei, ab se olim impugnala , restauraretlur , ac 
denwo construeretur. Videlicet Galerius Maximianus, 
qui vermium felore computruit, ut babet Euse- 
bius Hist. eccl. lib. in , ο. 16; alius qui captus 
oculis fertur, est Maximinus Orientis in'perator, ut 
ait Eusebius, 1]. ix, c. 10. Utrumque vero palino- 
diam cecinisse narrat Eusehius hic et in Historia 
ecclesiastica, Similiter ad psalmum zxxvi, hzc 
habet : Neque solum iis (qui tempore Antiochi 
passi sunt) Acc tradita (uere; omnibus quippe si- 
milia patientibus competunt : quia in persecutionibus, 
qua nostra etate contigerunt, sezcenti supra recensitis 
similia sunt perpessi. Et ad psalmum χο, vers. 9, 
se non unius tantum sed plurimarum persecutio- 
num testem fuisse narrat , tyrannosque non diu ab 
illata Christianis clade, interitu plexos his testifi- 
catur : Nos autem veritatem ipsa exemplorum in- 
terpretatione percepimus, conspecto variis temporibus 
Ecclesiam Christi impugnantium | exitu, qui con[e- 
stim , ne diuturno post tempore, debellati stnt. ipse 
namque viderat Diocletianum , Maximianum Gale- 
rium, Maximinum et Licinium , qui in Christianos 
carnificinam exercuerant, infausto mortis genere 
periisse. 
VI. Quo tempore hus commentarios ediderit. 

Manifestissimis igitur notis indiciisque sese ho- 
rum commentariorum auctorem prodit Eusebius : 
jam vero restat ut exploremus quo tempore hoc 
opus ediderit. Qua de re ex uno tantum loco lu- 
cem mutuari licet. Est is in psalmo Lxxxvi, ad 
hunc versum : Nunquid morluis [acies mirabilia? 
ubi sic habet : El δὲ τις νοῦν ἐπιστήσειε τοῖς xaO" 
ἡμᾶς ἀμοὶ τὸ μνῆμα xay cb μαρτύριον τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν ἐπιτελεσθεῖσι θαυμασίοις, ἀληθιως εἴσεται ὅ- 
πως πεπλήρωται ἔργοις τὰ τεθεσπισµένα., id est:. 
Quod si quis animum adhibeat iis, que nostro tem- 
pore ad sepulcrum εἰ martyrium | Salvatoris nostré 
patrata sunt, mirabilibus , is sane deprehendei quo. 
pacto ea que prenuntiata fuerant , opere completa 
sint. De miraculis in sepulcro et martyrio Christi 


D editis ne verbum quidem Eusehius in Vita Constan- 


tini ; etsi delectum, curante Helena, sepulcrum et 
martyrium memoret, exstructam eodem loco per 
Constantinum magnificentissimam ecclesiam enar - 
rel , synodum in ejusdem ecclesi: enczniis seu de- 
dicatione celebratam anno 335, ininutatim οἱ 
χομψῶς describat. Verum hic de miraculis agi quee 
a Rufino, Sulpicio Severo, Socrate, Sozomeno et 
Theodoreto recensentur, ne ambigas. Aiunt quippe 
illi, afflante numine locum sepulcri Helenam de- 
texisse, tres ibi cruces repertas esse; hzrentesque 
omnes quanam ex tribus Christi suspendio conse- 
crata fuisset, dubio tandem levatos fuisse, cum in 
extremis agens mulier, ex aliarum contactu nihil 
remedii consecuta, admota demum vera Christi 


?1 COMMENTARIA IN PSALMOS. — PR.£LIMINARIA. 


^ 92 


cruce, statim a morbo penitus recreata, et pristinze A tentim vero ratiocinia profert, nihil, quod ad rem 


valetudini restituta est. Cum autem h:c anno 327, 
acl insequenti gesta sint, hinc consequitur Euse- 
bium sua in Psalmos commentaria sub hac edidis- 
se. Neque tamen statim postea, sed multis hinc 
elapsis annis hzc elucubrasse suadere videtur vox 
χαθ ἡμᾶς, αυ nostra etate significat ; neque enim 
pro praesentibus aut ita nuperis rebus hxc loquen- 
di ratio usu venire solet. Sic ille cum de tyrannis 
agit, qui jam multos ante annos fato functi erant, 
voce xa0' ἡμᾶς utitur, quam tamen nusquam usur- 
pat cum de rebus, quz vel illo scribente, vel nu- 
perrime geste sunt, agitur. Verum ut hzc conje- 
«tando solum dicimus, ita post annum 397, ea 
quam supra diximus de causa, editos commenta- 
rios affirmari posse putamus, Detecti item Domi- 
nici sepuleri meminit Eusebius ad psalmum cvit, 
his verbis : Hoc autem ediscas, si consideres qua 
mente sint Judei, videntes quidem veneranda et san- 
«ta sua [undilus deleta ; illius vero qui ab ipsis igno- 
minia affzctus, ac in crucem et morlem traditus eat, 
sepulcrum, studio et honoribus celebrari, Ecclesias 
atem, qua ejus virtute per totum orbem fundalg 
unt, in dies accrescere, etc. 


CAPUT 1Y. 


DB GENERE INTERPRETANDI EUSEBI) , DEQUE ANTIQUIS. 


VERSIONIBUS AB EO ALLATIS. 


l. I[nterpretandi genus Eusebium commentarii aucto- 
rem prodit, 11. Observationes critice egregia note. 
111. De litterali explanatione. 1V. De mystago- 

ica. V. Eusebius Origenem sequitur, alii Euse- 
ium. VI. Ántiquis interpretibus frequenter utitur. 


1. Interpretandi genus Eusebium commentarii auctorem 
prodit. 

Hosce commentarios germanum esse Eusebii 
opus, non ex premissis modo, sed etiam ex inter- 
pretandi genere, ex frequente illo veterum inter- 
pretum usu, ex Scripture sacre peritia compro- 
batur. His se tesseris et argumentis exhibet Euse- 
bius ille Pamphili martyris socius, quicum, teste 
Hieronymo, Divinam Bibliothecam diligentissime 
pervestigarat. Tria porro: cum primis contem- 
planda nobis offert celeberrimus interpres : criticas 
in Psalmorum ordinem notas, interpretationem lit- 
teralem, et mysiagogicam explanandi wiam, de 
quibus pauca przelibare e re fuerit. 

1. Observationes criticze, ορτερἰῶ note. 


Observationes Eusebii critic: , egregie notz 
$Unt : nam preter ea qu& in przfationibus ferun- 
tur, non spernenda sane, multa expositionibus suis 
de ordine et de auctore cujusque psalmi subinde 
premittit, quze judicium peritiamque scriptoris ar- 
£uant : qua in re sane vix accuratius sagaciusque 
disputari posse zestimabunt periti, In his autem Eu- 
sebius, qui nunquam compendio studuit, sine ali- 
quo lectoris tzedio fastidiove prolixius agit. ld vero 
praesertim observes in ejus de Abimelecho disser- 
tatione, in perquisitionibus de vera Psalmorum se- 
Σε et de germano cujusque auctore : maximeque 


Vbi de psalmo in spelunca mirifice edisserit. Pede- 


pertineat, intactum relinquit. Parem arguendi vim 
el methodum animadvertas, cum eorum sententiam 
depellit, qui numeri rationem ad cujusque psalini 
intelligentiam conferre pugnabant : quam Philonia- 
nam explanandi methodum, ut futilem et ἁπροσδιό» 
νυσον, explodit Eusebius. 

III. De litterali explanatione. 


Litteralem Psalmorum mentem ubi explicat Eu- 
sebius, genuinum vulgo sensum attingil, neque ita 
frequenter aberrat a scopo et a vera Psalmorum 
sententia. Aderat quippe opima illa Hexaplorum 
supellex, unde et Hebraicam lectionem et veterum 
interpretum versionem mutuari posset. Neque enim, 
ut ex his commentariis deprehendere licet, He- 


B braice peritus fuit Eusebius : siquidem de Hebraica 


ille lectione plerumque non ita docte edisserit, ut- 
pote qui Hebraica Grzcis litteris expressa, qualia 
in Hexaplis erant, tantum legerit; sed si quid de 
vocibus ct litteris Hebraicis hinc inde tradat, id ex 
Hebreis mutuatus est, Et mirum sane hominem 
qui in Pakestina zetatem egit, cuni Judzis frequen- 
ler serinonem habuit, Hexaplis et Bibliothece divi- 
n? cum Pamphilo martyre digerendis operam de- 
dit, Hebraice ineruditum fuisse? Doctoribus autem 
suis nimis credulum persepe deprehendas, utpote 
qui nonnulla interdum aíferat, ubi accuratior noti- 
tia desideretur; exempli causa ad' hunc versum 
psalmi cxi, Ez utero ante luciferum genui te, ubi 
Hebraicum gn, Merehem habet, ut probabilem. 
cujusdam opinionem affert, qui putabat hic bea- 
tam Mariam Deiparam indicari, quod sane ἁπροσδιό- 
νυσον est : nam Maria, nomen spud Hebrzos (re- 
quentissimum n2, Miriam scribebatur; et Mere- 
hem nihil aliud quam, ez utero, signiflcat. 
IV. De mystagogica. 

Mystagogicam explanandi viam, qua ad Christi 
personam vel Ecclesiam, sive ad fidelem animam, 
aut demum ad celestem Sionem omnia reducuntur, 
admodum frequentavit Eusebius : quia illo evo cum 
Judaei perpetuo Christianis obgannirent, atque ex 
prave detorta Scripturarum sententia, Christiana 
de Servatore dogmata traducerent in dies, scripto- 
res ecclesiastici contra, ut petulanti et protervo 


p generi oecurrerent, omnia ad Christum et ad Chri- 


οι Ecclesia: referebant : nec modo ea quae de 
Christo et de Christi fidelibus diserte οἱ evidenter 
enuntiala fuerant, sed etiam qua, haud ita dilucide 
enarrata, possent in utramvis partem derivari. Nec 
tutum erat jllis temporibus interpretandi aliam 
inire rationem : certe non impune fuit Theodoro 
Mopsuesteno, quod neglecta mystagogica illa, litte- 
rali solum attenderet. 

Caterum hunc explanandi ritum, auctore Chri- 
$10, commonsirantibus apostolis, sectali sunt Ec- 
clesi& scriptores. Non modo enim lex vetus legis 
nova figura exstitit; sed etiam res in veteri Eecle- 
sia geste, praesertim nobiliores, umbra Christi 
ejusque discipulorum erant, Nam fec omnia in fi- 


29 


'ELSEBII CESAKIENSIS OPP. PABS Ilf- —— EXEGETICA. 


gnris coniingebant iis : scripta su»st autem ad no- A rat Eusebius ad psalmum cxvm. Theodoretus item, 


siram admonitionem (1 Cor. x, 11). Unde Tertullia- 
nus de resurrectione carnis, Talia interim, ait, 
dicinarum virium lineamenia, non winus parabolis 
operato Deo, quam locuto. Inter propbetas autem et 
prastantes viros, qui in veteri lege Cbristi typum 
gessere, nemo propius personam ejus retulit, quam 
David, genere item propinquior. Cujus non modo 
gesta, sed etiam dicta in Psalmis przsertim, ad 
Christi personam Ecclesiamque pertinere, divino 
ipsius Christi ore didicimus. llle vero sensus ἀλλτ- 
Topo?ptvoc, sive mystagogicus. non a Christianis 
modo, sed €tiam a Judzis adhibitus est : etsi illi, 
ut obcezcati 3tque sensilium rerum mole obruti 
erant, omnia ad res temporarias, divitias, terreni 
regni latitudinem, Messiz sui imperium, reduce- 
rent : qua in re a justa allegorize ratione immane 
quantum aberrabant. Allegoria quippe, figura, ty- 
pus et umb:a, signa sunt rerum non earumdem at- 
que ille que allegoriz et typi munus przstant : 
atenim vel ipsa allegorie vox, signa hujusmodi, 
rem aliam longe diversam, disparem et diguiorem 
signiücare subindicat. Multo igitur przestantior et 
verior illa Cbristianorum interpretatio, qua res 
corporeas οἱ sensibiles, ad intelligibiles 4ο coele- 
stes, incolumi tamen litterz sensu, referunt. 

Hoc ergo genus interpretandi summe est ab Eu- 
sebio frequentatum. lliud autem hujusmodi est, ut 
sicubi inimici insurgentes et tumultuantes expri- 
mantur, quod in psalmis frequentissime occurrit, 


qui plerumque ab Eusebiana iaterpretatione defle- 
ctit, non raro tamen illa pene ad verbum utitur, 
eisi breviore ai plurimum stylo: nam Easebius, ut 
jam diximus, ita prolixas subinde periodos ducit, 
vix ut seriem deprebendas, e$ ubi sententiam clau- 
dat non ita facile comperias. Asterii vero interpre- 
tatio psalmi iv, quam commentario Eusebii im 
eumdem psalmum subjunximus, a quodam scho- 
liaste invecta est, qui Asteriom Arianum esse in- 
dicat, scilicet sophistam illum eirculatorem, qui in 
ipsis Arianismi exordiis contra catbolicos antisti - 
tes classicum canebat, et doctrinam de Filio Dei 
spargebat, vel ipsa Arianica deteriorem. Ex hoc 
autem specimine deprehendas, Asterium partim lit- 
teralei, partim mystagogicum interpretandi mo- 
rem seciztum : nec iis ingenii doctrinzque parti- 
bus instructum, quz fuissent ad tantum opus per- 
ficiendum satis. Scholiastes porro ille non Aste- 
rium modo Arianica labe aspersum indicat, sed 
etiam Eusebium, sicubi ad Arianismum deflectit, 
ut Arianum traduciz, ut suo loco videas. 


VI. Antiquis interpreübus frequenter utitur. LXX fnter- 
pretes. 


Nibil autem his in commentariis przstantius, 
nibil preliosius frequentissimo illo veterum inter- 
pretum usu. Atenim multo plura ex Aquila, Theo- 
dotione et Symmacho affert Eusebius, quam in 
Drusii vel Nobilii collectionibus usquam compa- 
reant, ita ut ejus adminiculo non raro psalmos in- 


ld vel ad Judzos contra Christum frementes et ma- C tegros, ex Symmachi maxime versione, restaurare 


chinantes , vel ad Ecclesiam ab hostibus, scilicet a 
principibus bujus szculi, aut a dzeemonibus oppu- 
gnatam, vel ad fidelem animam vexatam a spiriti- 
bus immundis, referatur : si za et. jucunda effe- 
rantur, coclesti Jerosolyma, sive Ecclesim, seu 
Christiani cujuslibet animse, totum adscribatur : οἱ 
flumina inundantia memorentur, id de confluenti 
ad Christi doctrinam gentium rnultitudine intelli- 
gatur. Quam explanandi viam, non Eusebius modo, 
sed etiam Theodorus Ileracleotes, Chrysostomus, 
Theodoretus et alii plerique sectati sunt, qua in 
parte οἱ unum noris, omnes noris. Neque tamen 
inter mystagogicas (jnterpretationes accensende 
Mlz, quz litteram ipsam ad unum Christum referri 
nec infrequenter comprobant; ut exempli causa, 
cum Eusebius psalinum xvit, Deus, Deus meus, re- 
spice in me, in uno Christo impletum esse asseve- 
rat : in hoc enim et in similibus, ut nemo non fa- 
teatur, sensus ipse litteralis Christum respicit. Hzc 
de interpretandi ritu dicta sunto. 
V. Eusebius Origenem sequitur, alii Eusebium. 

Ceterum Eusebius Origenis expositiones haud 
obscure sectatur, tam quod ad ipsam explanandi 
rationem, quam quod ad verborum seriem ; ut in 
manuscriptis et editis catenis videre est : nam 
commentarios Origenis plenos integrosque jamdiu 
amisimus : ejus porro commentarios semel memo- 


(a) Pag. 510, 


b 


liceat. lias porro versiones modo ad litteralem, 
modo ad mystagogicam asserendam sententiam 
usurpat : nonnunquam ad decem versns una serie 
affert : expositionesque eorum Septuaginta Inter- 
pretum versioni anteponendas asserit haud infrc- 
quenter. Aquilam Hebraicz litierz servientem, ὃδυ- 
λεύοντα τῇ ᾿Ἑδραϊκῇ λέξει, hic et in. evangelica De- 
monsiratione multis in locis nuncupat. Is nimirum 
ita littere hasit, ut dum verba redderet, senten- 
tiam non ita curaverit. Symmachum szpe mirabi- 
letn dicit interpretem, ejusque versione utitur liben- 
tius, frequentius et copiosius. Ambos tamen ait in 
gratiam Judzorum prophetias de Christo aliam in 
sententiam derivasse : Ἰουδαϊχώτερον, sic ille, 
Αχύλας xai Σύμμαχος τὴν ἑρμηνείαν ἑχτεθείχασι, 
id est, Modo ad Judaicam doctrinam propius acce- 
dente, Aquila et Symmachus interpretati sunt. Nam 
in Demonstratione evangelica (a) ait utrumque Ju- 
daum aut semi-Judzum fuisse. Theodotionem cum 
laude memorat, et accuratum interpretem ait. 
Quinta minus frequenter, Sexta vero rarissime in- 
terpretationibus utitur. Notas in hujusmodi ver- 
siones raras et brevissimas dedimus : quia a multis 
jam annis ad Hexaplorum excerpta ex codicibus 
cum editis tum manuscriptis colligenda animum 
appuli : quodque habui ceteris quz tractabam 
otii, buic provincie censecravi : et jam tanta eo- 


45 


COMMENTARIA IN PSALMOS. — PIUELIMINARIA, — 26 


-um accesso facta est, ut quadruplo saltem plura A θρασὺ xat προπετές, arbitror illud esse, pronuntiare 


penes nos habeamus, quam Nobilius et Drusius edi- 
derint. His propediem postremam admovere ma- 
num, eaque publicare animus est. Quare 9 prolixio- 
ribus in veleres interpretes notis consulto absti- 
nuimus, ne sub hzc actum agere cogeremur. 

Ait Eusebius Septuaginta Interpretes cum Ptole- 
mzi Philadelphi tempore vertendis Scripture sacre 
libris operam darent, loca quzdam, queis Christi 
ortus apertius prenuntiaretur, ne in Grzcorum, 
quibus versio parabatur, notitiam venirent, obscu- 
mus interpretatos esse. Qua de re adeundus ipse, 
cum psalmi Lxaxvi, Fundamenta. ejus in montibus 
sanctis, expositionem edit. Nec silentio mittendum 
est, Eusebium perszpe Scriptura sacrz loca secus, 
quam in exemplaribus hodiernis leguntur, afferre, 
partim quod exemplaria sua variam lectionem 
preferrent, partim quod ille nonnunquam, sine 
previa monitione aliorum interpretum lectiones 
admisceat : partim etiam quod plerumque memo- 
riter Scripturarum dicta enuntiet, ac synonyma et 
extranea verba interserat. 


CAPUT V. 
DE REBUS DOCTRINAM SPECTANTIBUS IN HOC 
COMMENTARIO. 


1. In. scriptoribus sacris ne minimum vitium admit- 
tit Eusebius. 1]. Sanctorum merita nobis prodesse 
putat. 111. Veram Christi in Eucharistia presen- 
tiam declarat. ]V. Quid de libero arbitrio sentiat. 
V. Gratiam indiffereniie ad utrumlibet, seu ver- 
satilem, docet. VI. Et pradestinationem post pre- 
visa merita. 

Haud ingratum lectori fore speramus, si quee 
sparsim variisque in locis, quo fors tulit, inducta 
sunt doctrine capita, hic in unum collecta ipsi 
offeramus, cum ad manum nobis sit ea, qua assi- 
dua tractatione hinc inde decerpsimus, una com- 
plecti; ut labore diuturno parta harumce rerum 
notitia, eruditis ingrate perquisitionis tedium 
levet. 


J. In scriptoribus sacris ne minimum vitium admittit 
usebius. 


Jstimat Eusebius non sine audacia et temeri- 
tate credi posse, scriptores illos, qui afflante Nu- 
mine divinas nobis litteras transmiserunt, vel in 
minimis errasse; ita ut etiam nomen pro alio vel 
ex imprudentia vel ex incogitantia substituerint. ld 
diserte ait, explanando 'titulum psalmi xxxiu, in 
quo dicitur immutasse David vultum suum coram 
Abimelech : ubiAchimelech legendum, atque in 
exemplaribus, beth 1n caph mutatum fuisse putat 
Eusebius : quod sane ob litterarum beth. et cap 
inter se affinitatem perfacile fuit. Tum allata eorum 
sententia qui dicerent, Achimelech pro Achis posi- 
tum fuisse, ibique agi de Davidis in Geth peregri- 
natione, ubi cum periculum capitis immineret, in- 
saniam ille simulavit, et immutavit vultum suum 
coram Áchis rege Geth; hzc in adversum reponit 
ille : Αἱ ego audaz temerariumque [acinus, ἔργον δὲ 


(a) Cf. De praeparatione evang., p. 515. 


C eos 


confidenter divinam Scripturam lapsam esse, et tale 
vitium. preferre, ut pro viro alienigena sacerdos Do- 
mini ponatur, cum mazime Hebraica lectio et reli- 
qui interpretes omnes Achimelech circumferant. Ubi 
notes velim Hebraicom lectionem hodie Ὅου5ν 
circumferre, et in Grzcis Bibliis ᾿Αδιμέλεχ * unde 
patet Eusebii exemplaria diversam ab ea, quz nurnc 
habetur, lectionem  pratulisse. Utut vero sit de 
Eusebii in memoratum titulum opinione, qua for- 
tassis non omnibus placitura est, putat sane ille 
nefas esse vitium, si quod vel minimum subsit, in 
scriptorem sacrum refundere. 


II. Sanctorum merita nobis prodesse putat. 


Ait non semel Eusebius sanetorum, sive marty- 
rum, sive aliorum Deoacceptorum hominum merita, 
subsidio apud Deum nobis esse. Sic psal. Lxxvi, 
vers. 10: Ad hac in precibus tempore persecutionis di- 
cenda instituimur, hostiarum εἰ holocaustorum loco 
sanguinem sanctorum martyrum proponeutes,ac hujus- 
modi supplicationes emitlentes ;'et vers. 11: Nos siqui- 
dem non digni habiti sumus qui ad finem usque certare. 
mus, ae pro Deo sanguinem funderemus ; sed quia fii 
sumus eorum qui hec sunl perpessi, virtute patrum 
nosirorum ornati, precamur ut illorum gratia mise- 
ricordiam consequamur. 


ΠΠ. Veram Christi in Eucharistia praesentiam declarat. 


Veram Christi in Eucharistia presentiam (a) 
profitetur cum hunc versum explicans, Cibavit 
ex adipe frumenti, et de petra melle satu- 
ravit eos (Psal. rLxxx, 17), ait : Κατὰ τοῦτο δὲ 
&xAfpou χαταξιώσας αὐτοὺς τῆς οἰχείας cpoqtc, οὐ 
μόνον σωματιχῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς ἑπουρανίου xal πνεν- 
ματιχῆς, ὁπηνίχα πρὠτοις αὐτοῖς ἐπεδήμει ὁ Χριστὸς 
τοῦ θεοῦ, τροφὴν αὐτοῖς παρεῖχεν τὸν ἑπουράνιον 
ἄρτον, ΑΥΤΟΣ EAYTON, id est : Tunc porro ρτορτῖο 
ílles cibo replere dignatus est, non corporeo solum, 
sed etiam caelesti et spirituali, cum ad ipsos primos 
Christus Dei peregrinalus est, atque in. cibum ipsis 
celestem panem, ipse semetipsum, dedit. Ad psal- 
mum vero xxxvi, hec habet : Κατατρυφᾶν δὲ τοῦ 
Κυρίου δυνήσεται ὁ τῆς ψυχῆς τὰ αἰἱσθητήρια χεχαθα- 
ρισµένος, ὡς δύνασθαι ἐσθίειν τὸν ζῶντα ἄρτον xat 
τὰς ζωοποιοὺς αὐτοῦ σάοχας, πίνειν τὲ τὸ σωτήριον 
αὐτοῦ alga. Τούτοις τρεφόµενος xal πιαινόµενος, 
τῆς ἐνθέου µέθης ἀπολαύων, κατατρύφησον τοῦ 
Κυρίου, id est : Delectari autem in Domino valebit, 
quisquis anime sensibus puris purgatisque [uerit, ita 
ut panem vivum el vivificas carnes ejus edere possit, 
ac salutarem ejus bibere sanguinem. His enutritus 
et impingualus, divina [ruens ebrietate, « deleclare in 
Domino. » 

IV. Quid de libero arbitrio sentiat. 

Liberum arbitrium in homine ad bonum malumve 
deligendum sic explicat ille, ad psalmum xxxv : 
Αχαλύπτως δὲ ὁ τοιοῦτος ἐξέδωχεν ἑαυτὸν τῇ áyap- 
«lg, ὡς xai τὰ ῥήματα τοῦ στόµστος αὑτοῦ ἀνομίᾳν . 


«41 EUSEBII CSARIENSIS OPP. PARS lll, — EXEGETICA. as 


εἶναι xai δόλον. Πάνυ δὲ ταῦτα ἐχὼν εἴλετο": &xe δὴ A dum Aquilam, « confisus sum; » aut ut Symmachi, 
αὐτεξούσιος (v, xal δυνάµενος μὲν τὴν ἀγαθὴν µετελ- — « confisus eram : » quandoquidem ipsum paribus 
θεῖν ὁδὸν, μὴ βουληθεὶς δέ. Που est : Palam. autem — atque ca'teros apostolos donis affecerat. Confidebatl 
ille se peccato dedidit, ila ut verba oris ejus iniqui- — autem ei Salvator, et bonam de ipso spem habebat, 
tas et dolus essent. lloc autem ipse admodum libere — quia in eo liberum arbitrium esset. Neque enim Juda; 
elegit, utpote liberi arbitrii, penes quem erat viam — ex hujusmodi nalura erat, que non posset. salutem 
adire bonam : quod ille noluit. Quamobrem dictum — consequi; sed poterat, si quidem voluisset, ut et εα- 
est, « Noluit intelligere ut bene ageret : sed iniqui- — teri apostoli, a Filio Dei erudiri, ac bonus probusque 
talem. meditatus est in cubili suo. » Et ad psalmum — discipulus effici. Unde palam est eum gratiam ver- 
εν : Ἐπειδὴ γὰρ φύσεως ἐλευθέρας καὶ αὐτεξουσίου —Salilem, ad utrunmlibet, sive bonum sive malum in- 
γενόµενοι, διαχριτιχοί τε τοῦ χαλοῦ xai τοῦ ἑναντίου, — diflerentem, in omnibus prorsus bominibus, etiam 
τὴν τε εἰς ἑκάτερα ῥοπὴν τὴν Ev ἑαυτοῖς χεχτηµένοι, — impiis et. peccatoribus, constituisse. 

οὐχ ὀρθῶς ἐχρήσαντο τῷ κριτηρἰῳ, οὐδὲ ἠγάπησαν VI. Et predestinationem post previsa merita. 

τὴν εὐθεῖαν, καίπερ εἰδότες αὐτὴν, οὐδ᾽ ἔργοις μετῆλ- ^ Nec minus aperte przdestinationem post praevisa 
θον τὴν δικαιοαύνην, fv λόγῳ µόνῳ xol χείλεσιν — merita docet ad psalm. Lvi, ubi hane Paulí senten- 
ἐπηγγέλλοντο, τῷ παλαιῷ δὲ ὄφει ὁμοιωθέντες, &ant- D. tiam explicans, Nam quos prasscivit, et preedestinavit 
ὅος χωφῆς yelpoug Ev$vovzo* τούτου χάριν ἐπαχού- (Rom. viii, 29), etc., ait : Ὥσπερ οὖν τούτους προγνοὺς 
cate τίνα καὶ αὐτοὺς περιμένει, id est : (Quoniam péXXovvag ἀγαπᾷν αὐτὸν προὠρισεν' οὕτως xal τοὺς 
enim libera et sui arbitrii natura. pre diti, vi inter- ἁσεθεῖς, ἐπειδὴ προέγνω μέλλοντας λαλεῖν δικαιοσύνην 
moecendi boni et contrarii insiructi, atque liberam. διὰ τὸ γινώσκειν αὐτὴν, ob μὴν xat τοῖς ἔργοις αὐτὴν 
ed utrumlibet inclinationem nacti, non. recte judicio µετελευσοµένους, διὰ τὸ ταῖς χεροὶν ἁδικίαν συμπλέ- 
suo sunt usi, neque reciam viam, etsi nolam sibi, — xevy, τούτου χάριν ἀἁπηλλοτρίωσεν ἀπὸ µέτρας, xal 
dilexerunt, neque operibus justitiam adierunt, quam — &y πλανωμένοις xa λαλοῦσι φευδῃ rap! ἑαυτῷ κατ- 
verbis duntaxat et labiis sunt professi, veterique λἠρίθμησε πρὶν γενέσθαι, συνεχώρησέ τε, εἰδὼς αὐτοὺς 
serpenti similes, aspide surda deteriores evascre; µτοιούτους ἐσομένους, εἰς φανερὸν ἐλθεῖν, ὡς ἂν τὸ διά- 
ideo qwe, ipsis eventura. sunt audite. Similiter de φορον τῶν δικαίων χαὶ θεοσεθῶν ἀνδρῶν Ex τῆς τῶν 
Hebrazis agens, psalmi Lxxvtt ad hunc. versum, Εί Ἅµχειρόνων παραθέσεως διαλάμφειεν. Μιᾶς γὰρ ὄντες 
obliti sunt benefactorum ejus, ita loquitur : Πάντων φύσεως ol πάντες, οἱ μὲν ἐχόντες εἴλαντο τὰ χρείτ- 
ὰρ τούτων λήθην πεποιηµένοι, τῶν πρὸς τοὺς πατέ- — qt, οἱ δὲ τὴν ἑναντίαν ὥδευσαν, αὐτεξρυσίῳ τεροαιρέσει 
pae αὐτῶν ἐπιδεδειγμένων, ὅπλα Πραντο χατὰ τοῦ |, χρησάµενοι. ld est : Quemadmodum igitur cum eos 
Θεοῦ, οὐ βουληθέντες τῷ νόµῳ αὐτοῦ mopsU:aO0ai* " prascivisset, qui amaluri ipsum erant, etiam. pre 
καΐτοι ἐπ' αὐτοὺς χειμένου τοῦ δύνασθαι, καὶ τοῦ — destinavit eos; sic et impios cum pravidissel justi- 
βούλεσθαι, id est : Nam omnium eorum obliti, que — tiam quidem locuturos, utpote qui nossent illam , sed 
patribus suis ostensa. sunt, arma tulerunt. contra — ipsam tamen non operibus adituros esse, quia inju- 
Deum, cum nollent. in lege ejus ambulare, etiamsi — stitiam. manibus complicaturi erant; ideo alienavit 


penes ipsos esset ut possent et vellent, eos a vulva, et, vel antequam fierent, in errcntium et 
V. Gratiam indifferenti: ad utrumlibet, seu versaülem, — mendacia loquentium numero apud se computavit : 
docet. permisitque tamen, etsi tales futuros esse nosset, tit 


Ne quis vero opinelur putare Eusebium, ex solo — palam prodirent, quo praestantia justorum et religio- 
liberi arbitrii motu hominem, nec gratia fullum, — sorum hominum ez pejorum comparatione eluceret. 
bonum perinde atque malum adire posse; huic — Nam cum ez una omnes natura constareni, libero 
suspicioni occurrit ille his verbis : Quos prescien- — usi arbitrio, ali quidem sponte bonum elegerunt, 
iia sua ργαυετίεπε Deus, antequam in lucem prodi- — alii contrariam iniere viam. Qux omnia ita perspi- 
rent, tales futuros. esse noverat; sed tamen permisit — cue enuntiantur, ut OEdipo non egeant. 
ut nascerentur, gralia sua ipsis quoque concessa, ut D 


palam eorum propositum fieret, ttv παρ) αὑτοῦ χάριν CAPUT VI. 

xal αὐτοῖς δωρησάµενος, εἰς τὸ φανεροὺς γενέσθαι EUSEBIT ΠΕ VERBO ET FILIO DEI SENTENTIA. 
την προαίρεσιν. Siquidem. et ordinem justorum. το | γατία circa Eusebii de Filio Dei doctrinam opi- 
ciam. ac. minime defleram viam suapte voluntate tiones. ΠΠ. Eusebius docet wnitatem deitatis in 
initurum. prevertens. Deus. noverat, Deinde. utrique » iip: servari. ] I. F ilium, longe minorem 
sa: di "T lel Patre. 1V. Diverse substantie. V. Juterpres La- 
ordini liberum arbitrii motum. dimisit, concedens tinus « Demonstraltionis evangelice » de industria 
ut in stadio cursum. conficerent. Ας cum uniter- Eusebium ad. catholicam sententiam detorsit. VI. 
sos matura similes constituisset, voluntate sua Pr neis F Hi deitatem aliam statuit LR d 
η : " ος V11. Grandis paralogismus Eusebii. . Noa 
quemque meliora deligere pariter permisit. Fili obscure docet Filium Lin esse vere Deum, 1X. Quo 
rero, utpote qui aui ipsorum domini, sui juris, ac sensu Filium Deum esse dicat. X. (Quam adversa 
liberi quoad motum essent, arbitratu 540 dis- rationi εἰ priscorum Patrum. sententie (radat. 
juncti. sunt, aliis rectam, obliquam aliis viam co- ΧΙ. Cum Arianis plane consentit. XIT. Qua sm 
. ! - tentia τῷ ὁμουσίῳ, sive consubstantiali, subscripse- 
optantibus. Pari sententia de Juda loquens hzc habet rit, X111, Quo sensu ἐξ o0x ὄντων neget, et geni- 


ad psalm. xL : Sed,«in quo speravi,» ait; vel secun- ium. Filium dicat, X1V. Filium negat eternum. 


49 COMMENTARIA IN PSALMOS. — PR/ELIMINARIA. $0 
X V. Summa doctrinee Eusebii. X VI./Egre defendi- A occupat Eusebius, dum ait ad psalmum Asaphi 


tur. X VII Ariauum probant tam gesta quam scripta. 
|. Varise circa Eusebii de Filio Dei doctrinam opiniones. 

Jamdiu inter doctos disceptatum est, quz vera 
fuerit Eusebii Czsariensis de Filio Dei opinio; alii 
enim catholice sensisse defendunt, nec quidpiam 
Arion: labis in scriptis ejus deprehendi pugnant; 
vel si quid deprehendatur, in iis certe scriptis ob- 
servari, quz? ante Niczenam synodum edidit; in po- 
slerioribus non item : alii contra ab Arianismi 
exortu, ad obitum suum, adeo manifestas cum ge- 
stis tum scriptis suis dedisse contendunt Arianismi 
notas, ut incunctanter inter Arianorum primipi- 
lares connumerandum censeant. Talemne, inquiunt, 
hominem, qui semper augenda Arianicz rei tam 


acriter adlaboravit, qui diuturnas cum Arianis ad B 


restituendum Arium excubias egit, qui capitalibus 
odiis catholice rei proceres assidue exagitavit, ca- 
tholicum censeamus ? Hinc si scriptis ejus atten- 
das, aiunt, probe cum gestis consonare deprehen- 
des : nam qui Filium passim minorem Patre, alte- 
rum Deum inferiorem, ac ministrum purum ait, qui 
catholicus habeatur? Ego vero iis qui orthodoxum 
Eusebium censent ad tanti viri purgationem asti- 
pulari peroptorem, si per ejus scripta liceret; at 
secus suadent cum caetera ejus opera, tum maxime 
hi commentarii, ubi Árianismum aperte profitetur. 
Non ex aliqua igitur przjudicata opinione ad eam 
sententiam accedimus: nedum enim zgre feram, 
summopere gaudebo, si quis ab eo non modo cul- 
pam, sed etiam suspicionem, diniovere possit : id- 
«ue mihi non minus ex voluntate, quam prater opi- 
nionem cadet. Vereor enim ut qui catholicum Eu- 
sebium ailirmant, tantam in adversum mox profe- 
rendam locorum silvam concoquere, et ad sincera 
dogmata detorquere valeant. Eusebii itaque de 
Verbo et Filio Dei sententiam in certa capita dis- 
ünclam, tam ex his commentariis, quam ex aliis 
ejus scriptis, maximeque ex evangelica Demonstra- 
lione, et ex libris Contra Marcellum in medium affc- 
remus: eamque sententiam amplectemur, quz ab 
ipsa rei veritate et perspicuitate suadebitur. 

II. Eusebius docet unitatem Dei in uno Patre servari, — 

Ilf. Filium longe minorem Patri. 


decimum : Ἵνα pf; τις αὐτὸν φιλὸν ὑπολάδοι ἄνδρα 
xaX τοῖς πολλοῖς ὅμοιον, θεολογεῖ αὐτὸν Ev τοῖς μετὰ 
χεῖρας, φῄσας' Ὁ θεὸς ἔστη ἐν συναγωγῃ θεῶν. 
Καὶ ὅπως μὴ ταραχθείη τις εἰς τὸν περὶ μοναρχίας 
λόγον, Θεὸν ἀχούων τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ, εἰχότως 
xa πλείονας θεοὺς ὀνομάζει τοὺς διὰ τῶν ἑξης χατ- 
ηγορουμένους, μονονουγὶ πχραχκελευόµενος μὴ ἁπ- 
οχνεῖν καὶ τὸν Υ1ὸν τοῦ θεοῦ θεὸν ἁποχαλεῖν, El γὰρ 
οἱ διαθαλλόµενοι τοῦ ἔθνους ἄρχουτες θεοὶ ἠξιώθη” 
σαν ὀνομασθῆναι, ποῖος ἂν Υένοιτο χίνδυνος τὸν ἄν. 
6pa τῆς δεξιᾶς τοῦ Θεοῦ xal τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου 
τὸν κεχραταιωμένον Θεὸν ὁμολοχγεῖν ; id est: Ne 
quis ipsum merum hominem, et multis aliis similem, 
arbitraretur, ipsum hic Deum praedicat his verbis : 
« Deus stetit in synagoga deorum. » Ac ne quis ob 
monarchie, sive unius principii, rationem turbare» 
tur, Christum Dei Deum esse audiens ; congruentes 
hic multos deos nominat eos, qui sub hec incusam 
tur : tantum non precipiens ut ne cunclemur Filium 
quoque Dei Deum vocare. Si enim gentis principes, 
qui male audiebant, Dei nomine dignati sunt, quod, 
queso, periculum fuerit, si virum dextera Dei et Fi- 
lium hominis confirmatum, Deum fateamur? Clarius 
autem in expositione psalmi Lxxxvin, vers.7, idipsum 
exprimit his verbis: Δοχεῖ δέ µοι ὁ Προφήτης.... 
ὑπερεχπλήττεσθαι τὸν ἐπέχεινα πάντων, xal ὑπὲρ 
πάντας τὸν Μονογενη τοῦ Θεοῦ * εἶτ Ex τοῦ θαύμα- 
τος ἀναπεφωνηχέναι τὸ, "Οτι τἰς ἓν νεφέ.αις ἴσω- 
θήσεται τῷ Κυρίῳ; fj κατὰ «bv Zoypayov* Τίς 
γὰρ ἓν αἱθέρι ἁγτιπαραθέσει τῷ Κυρίφ £r. υἱοῖς 
θεοῦ; Ταῦτα δὲ περὶ μὲν τοῦ Μονογενοῦς τοῦ θεοῦ 
λεγόμενα σώζοι ἂν εὐσεθῃ τὴν διάνοιαν, οὗ μὲν περὶ 
τοῦ Πατρὸς xai Θεοῦ τῶν ὅλων ΄ ἀνοίκειος γὰρ xai 
ἀσεθὴς fj παράθεσις. Τὸ γὰρ υἱοῖς Θεοῦ παραβάλ- 
λειν τὸ πάντων αἴτιον, χαὶ τὸ συγχρἰνειν ἑτέροις 
τολμᾶν τὸν ἐπέχεινα τῶν ὅλων θεὺὸν, πάντων ἂν γέ- 
νοιτο ἀνοσιώτατον. ᾽Ακίνδυνος ὃ ἂν εἴη ὁ λόγος υἱοῖς 
Θεοῦ συγχρίνειν Υἱὸν Θεοῦ μονογενη, xai τὸ πρὸς 
πάντας ἀσύγχριτον αὐτοῦ xal ἁπαράθετον, xa 
ὑπερθολήῆν τε ὑπερέχον σηµαίνειν. ld est :Videtur- 
que mihi Propheta..... eum qui omnes excedit, omnes 
superat, Unigenitum Dei cum stupore considerare ; 
deinde ex admiratione hec. effari : « Quoniam quis 


ΑΡ unitate Dei ordiri opere pretium erit, quam D in nubibus cquabitur Domino ? » sive secundum 


Eusebius in uno Patre servari, neque Filium, mul- 
toque minus Spiritum sanctum, in ejusdem unita- 
tis consortium venire clare et multis in locis affir- 
mat. Patrem enim in se totam deitatis plenitudi- 
nem, excluso Filio, complecti indicat, dum ipsum 
solum passim vocat, τὸν τῶν ὅλων θεὸν, τὸν ἐπὶ 
πάντων θεὸν, τὸν ἑπέχεινα πάντων θεόν, id est, 
^ Deum unicersorum, Deum supra omnia, Deum ultra 
omnia; Filiumque contra nuncupat, δεύτερον 8cbv, 
ὀεύτερον Κύρ.ον, secundum Deum, secundum Domi- 
am. Ne quis vero reponat, Patrem ideo Deum 
"niversorum ab Eusebio vocari, quod sit origo et 
fons Trinitatis, et in ratione principii primus exsi- 
Sat; hoc catholicum interpretandi genus respuere 


Symmachum, « Quis enim in athere conferet se Do- 
mino in filiis Dei? » Hac de Unigenito Dei dicta, 
piam servant sententiam ; de Patre vero ac Deo uni- 
wersorum secus : impropria enim et impia comparatio 
esset, Nam filiis Dei omnium causam con[erre, et 
eun qui supra. omnia est Deus. aliis comparare, 
improbissimus omnium ausus esset. AL sine periculo 
Filius Dei unigenitus, filiis. Dei comparatur, ac di- 
citur eum incomparabilem esse, cum nullo conferen- 
dum, atque admodum antecellere asseritur ? Hic ma- 
nifeste vides Filium lenge inferiore quam Patrem 
gradu ab Eusebio reponi; ita ut nec ad unitatem 
Dei, nec ad unitatem principii universorum perti- 
neat, neque deitate cum illo primo principio onum 


δι EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS IJ. — EXEGETICA. 32 


ait. Nam ubi dictum illud, Deus stetit in synagoga A ἐπεὶ xal αὐτὸς ὁ Yo ἀρχὴν ἐπιγράφεται τὸν αὖ-{ 
deorum, de Filio Dei explicat, ac nibil metuendum — «o9 llavépa. Κεφαλὴ yàp Χριστοῦ ὁ θεὺς, κατὰ τὸν ε 


ait, etsi Filius Deus vocetur, ne unitas principii et 
deitatis tollatur; non veram ille causam affert, cur 
hine nulla multiplicitas deorum metuenda sit, quia 
scilicet Pater et Filius, unus Dens, unum princi- 
, pium rerum sunt ; sed, ait, quoniam ipsi bómines 
dii vocantur, quin ulla hinc deorum multiplicitas 
inferri possit, posse pariter Filium Deum dici , 
quin multos esse deos suspicemur. Etenim ut in 
loco sub hzc allato significatue, longe inferioris 
gradus est, quam ut possil ad primam illam Dei 
unitatem pertinere, utpote quem creaturis compa- 
rare liceat, etsi multo excellentior iis sit : quod de 
Patre asserere impiissimum et improbissimum esse 


Απόστολον, hoc est : Αί vereris, mi homo,ne, si duas 
f[aieare substantias, duo item principia inducas, ct 3 


monarchica deitate excidas. Discas igitur, quod cusrs. . 


unus sit sine principio εἰ ingenitus Deus, Filius au— 
tem ez illo gignalur, unum necessario principiuss 
fuerit, monarchia et regnum unum ; quia ipse Filisssa 
Patrem suum principium ascribit : eaput enim Chr- 
sti Deus est, secundum Apostolum (1 Cor. xi, 5). 
Ubi videas monarchicam sive unam illam et prima- 
riam deitatem, ex Eusebio in Patre solo servari. 
Quia vero aliquam Patris et Filii unitatem esse 
concedere necesse fuit secundum illud : Ego et Ρα- 
ter unum sumus (Joan. x, 90), animadverte in quo 


ait Eusebius. Similia babet in Demonstratione evan- D talem constituat unitatem Eusebius, l. nt Contra 


gelica, |. vi, p. 257, ubi de Patre et Filio talia fa- 
tur : Σαφῶς ἐν τῷ πἐμπτῳ συγγράµµατι τῆς Εὐαγ- 
γεάικῆς Ἀποδείξεως ὡρισμένου τοῦ περὶ Πατρὸς 
xai Υἱοῦ λόγων, χαὶ Θεοῦ μὲν ἑνὸς τοῦ ἐπὶ πάντων 
ὡμολογημένου, δευτέρας δὲ uev! αὑτὸν ἀποδειχθείσης 
οὐσίας ἡγουμένης τῶν γενητῶν ἁπάντων, ἣν σοφίαν 
θεοῦ, x. τ.λ. Hoc est : Cumjin qvinto Evangelica de- 
monstrationis libro, clare de Patre et Filio definitum 
statutumque [uerit, ac Deum quidem unum supra 
omnia esse declaratum, secundam vero post ipsum 
substantiam esse, que omnibus opificiis praesit, com- 
monstratum sit, quam sapientiam Dei, etc., ubi in- 
terpres qui solet Eusebii dicta ad piam sententiam 
Ín versione sua detorquere, postrema sic interpre- 
tatur: Et Patrem quidem Deum unum esse consti- 
tit ; alteram autem prater illum et cum illo perso- 
nam esse, qum omnia qua facta sunt antecedat, de- 
monsiratum est. Quo in loco οὐσίαν ille personam, 
verlit, etsi substantiam signiflcet hic et in aliis 
Eusebii locis, ut ex repetitis sub hzc exemplis 
propalam erit : illud autem μετ αὐτόν, perperam 
vertit ille, prater illum et cum illo, cum aperte si- 
gnificet, post illum, nec numero tantum, sed digni- 
tate et prestantia; ut ex jam dictis manifestum 
est, et ex infra dicendis liquidius constabit. Ait 
siquidemlib. 11 Contra Marcellum, p. 109 : 0ὐδὲ δύο 
θεοὺς ἀνάγχη δοῦναι τὸν τὰς δύο ὑποστάσεις τιθέντα" 
οὐδὶ γὰρ ἱσοτίμους αὐτὰς ὁριζόμεθα, id est : Neque 


Marcellum, ο. 19, p. 192: Καὶ 65 χατὰ τοῦτον τὸν. 
τρόπον ἓν πρὸς τὸν Πατέρα xai τὸν Yibv οἱ πάντας 
γενησόµεθα. Ὥσπερ γὰρ αὐτὸς ἑαυτόν τε χαὶ τὸν 
Πατέρα ἓν εἶναι ἔλεγε, φάσχων Ἐγὼ xal ὁ Πατὴρ 
&v ἑσμεν * οὕτω xal πάντας ἡμᾶς, κατὰ τὴν αὐτοῦ 
µίμησιν, τῆς ἑνότητος τῆς αὑτοῦ μετασχεῖν εὔχε- 
ται. o) χατὰ Μάρχελλον τοῦ Λόγου ἑνωμένου τῷ, 
θεῷ, καὶ τῇ οὐσίᾳ συναφθησοµένου * χαθὼς 6$ ἐμαρ-- 
τύρησεν ἡ ἀλήθεια, ὁ Σωτὴρ αὐτὸς εἰπών ᾽ Τὴν δό- 
ἔαν iy ἔδωκάς pou δέδωκα αὐτοῖς, ἵνα ὧσιν ἓν. 
καθὼς καὶ ἡμεῖς £x ἐσμεν. Hoc est : ÁAtquead hunc 
modum nos omnes cum Patre et Filio unum erimus. 
Quemadmodum enim ipse se et Patrem unum esse 
dixit, « Ego, inquiens, et Pater unum sumus; » ita 
quoque, ut ad ipsius imilationem nos omnes ejus- 
dem unionis participes simus, precatus est. Non quod. 
Verbum, ut Marcellus vu!t, uniatur Deo, et substan- 
tialiter ipsi conjungatur : sed ut veritas, ipse Serva- 
tor scilicet, testificatur dicens: « Gloriam quam de- 
disti mihi dedi eis, ut sint unum sicut et nos unum 
sumus (Joan. xvi, 22).» Ubi unitatem illam subs- 
tantialem Patris cum Filio dilueide  explodit 
Eusebius; vultque tantum illam unitatem conce- 
dere, qua ex dignatione quadam Pater Filium glo- 
rie sue participem efficit, ut et Filius nos ejusdem 
glorie consortes reddidit. Sub hxc autem eidem 
comprobandz sententiz totus insistit, atque ita de- 
mum concludit : Οὕτως οὖν Év εἰσιν ὁ IIachp καὶ ὁ 


necesse est eum duos deos [αἰετὶ, qui duas admiserit y Υἱὸς κατὰ τὴν χοινωνίαν τῆς δόξης, fic τοῖς αὑτοῦ 


substantias : non enim illas honore pares esse defi- 
nimus; ita ut eatenus unitatem deitatis statui ve- 
lit, quatenus illa prima deitas, primumque princi- 
pium in uno Patre servatur, cui longe inferior 
Deus Filius, in unitate illa non comprehendatur. 
Quod ille ibidem affirmat his verbis : 'AXA& φοθῇ, 
ὦ ἄνθρωπε, μὴ δύο ὑποστάσεις ὁμολογήσας, δύο &p- 
χὰς εἰσαγάγοις, καὶ τῆς μοναρχιχῆς θεότητος ἐχπέ- 
σαοις. Μάνθανε τοίνυν, ὡς, ἑνὸς ὄντος ἀνάρχου xal 
ἀγεννήτου Θεοῦ, τοῦ δὲ Υἱοῦ ἐξ αὐτοῦ γεγεννηµέ- 
νου, µία ἔσται ἀρχὴ, μοναρχία τε χαὶ βασιλεία µία : 

a) Comment. in Psal. p. 86, 544, 557, 68, .ὅτ9, 


9176, 9T1, 410, 426, 491, 5355, 534, 582, 584, 597, 
$98; Demonstr. evang. 147, 148, 149, 248, 255; 


μαθηταῖς μεταδιδοὺς, τῆς αὐτῆς ἑνώσεως xal αὐτοὺς 
ἡξίου, hoc est : Ita Pater et Filius unum sunt com- 
munione glorie: quam cum discipulis suis imper- 
liat, ejusdem eos unionis participes efficit, Qua in re 


. grandi paralogismo utitur Eusebius, ut iufra vide- 


bitur, dum unitatem illam glorie, in quam ex di- 
gnatione tantum discipuli Christi vocantur, pari 
modo a Patre communicari Filio suo, atque hinc 
substantialem unitatem excludi, contendit. Hanc 
porro deitatis unitatem et monarchiam sexcentis in 
locis (a) docet ille, quie ne longius abducamur in- 


Contra Marc. 65, 66, 69, 70, 90, 96, 106, 107, 110, 
121, 141. 


ὧν COMMENTARIA IN PSALMOS. — PILE£LIMINARIA, $1 
dicare solum suffi-iat. Caeterum uli vox ὑπόστασις A erat. Et ille quidem per seipsum per[ectus εἰ pri- 


occurrit, nos substantiam vertimus; tum quia sic 
Eusebii ?vo ex recepto more accipiebatur, ut ha- 
bet Athanasius; tum quia, cum Eusebius diver- 
sam in Patre et Filio substantiam admittat et do- 
ceat, inutilis sane fuerit personarum et hyposta- 
sium vulgata distinctio. 


IV. Divers: sobstantiz.—V. Interpres Latinus Demonstr. 
evangelicee Eusebium de industria ad catholicam sen- 
tenLiam delorsit. 


Licet autem ex premissis propalam sit Euse- 
bium diversam a paterna substantiam et deitatem 
in Filio constituere : nam duas in allatis locis sub- 
stantias aperte profitetur: et sane qui unitatem 


mus, ulpole Paler, et constitutionis Filii causa, 
nihil ad deitatis sue complementum a Filio acci- 
piens; hic autem tanquam ex causa factus filius, se- 
cundus est ab eo cujus est filius, quippe qui a Patre 
εί ut sit, el ul talis sit, acceperit. Ac rursum, eplen- 
dor quidem non ez proposito et voluntate [uminis 
splendet, sed secundum accidens quidpiam a substan- 
tia inseparabile; Filius vero ex sententia et proposiio 
voluntatis, imago Patris substitit. Volens enim Deus 
Filii Pater exstitit, ac secundum lumen per omnia 
simile sibi subsistere (a) fecit. Ubi interpres sive ex 
insito erga Eusebium affectu; sive alia ignota de 
causa, multa secus posita ad catholicam sententiam 
pro more suo deflexit : nam illud, xa0' ἑαυτὸν οὐ- 


principii et deitatis in uno Patre, excluso Filio, B σιωµένος, sic transtulit : Non per seipsum substan- 


servat, consequenter aliam in Filio et diversam 
substantiam et deitatem, si quidem Deus sil, sta- 
tuat necesse est; ere tamen fuerit ex multis pauca 
Eusebii loca in medium afferre, ubi ille substan- 
tiam et deitatem Filii, a paterna aliam et diversam, 
separatam, ipsique multo inferiorem commonstrare 
niitur: unde etiam planius evadat quod superius 
probatum est, Eusebium videlicet unitatem prin- 
cipii et deitatis in uno Patre, excluso Filio, sta- 
were. Ait igilur jn Demonstratione | evangelica, 
l. 1v, ο. S, p. 147 : ᾽Αλλὰ τοῦ μὲν αἰσθητοῦ φωτὸς 
ἀχώριστος ἡ a)vh, 6 δὲ Ὑἱὸς ἰδίως παρὰ τὸν Πατέρα 
xa0' ἑαυτὸν ὑφέστηχε. Καὶ φωτὸς μὲν ἡ αὐγὴ χώ- 
(αν ἑνεργείας ἐπέχει, ὁ δὲ Υἱὸς ἕτερόν τι f) κατὰ 


liam nactus, sed a Patre; cum disparatam emnino 
sententiam efferat Eusebius, scilicet, per se et seor- 
sim substantiam habens. Pari modo illud : 'O δὲ Πα- 
vho προὐπάρχει τοῦ ΥΙοῦ, xal τῆς Υενέσεως αὐτοῦ 
προφέστηκεν, ᾗ μόνος ἀγέννητος ἦν. sic ille vertit: 
At a Patre Filius procedit, et illum generat, at ipse 
non genitus est, Àt vera sententia hec est : Pater 
autem Filio praeexsistebat, et anie orium ejus exsi- 
slebat, quatenus solus non genitus erat. Sic etiam ille 
fere ubique Eusebii dicta in aliam sententiain dc- 
torsit, ut catholicum redderet : nam lib. iv, c. 15, 
p. 173, hxc Eusebii verba, Kat µόνον ἐξ αὐτοῦ γεν- 
νηθέντα Θεὸν Aóyov, μετοχῇ τε τοῦ γεννῄσαντος, 
&y&vvftou xal πρώτου xal μείζονος, Ocbv ἐκ θεοῦ 


ἐνέργειαν τυγχάνει, xa0' ἑαυτὸν οὐσιωμένος. Καὶ πά- C ἀποφανθέντα, Χριστὸν καὶ Ἠλειμμένον ἀπεχάλεσε, sic 


Av, ἡ μὲν αὐγὴ συνυπάρχει τῷ φωτ, συμπληρω- 
«xfj τις οὖσα αὐτοῦ: ἄνευ γὰρ αὑγῆς οὐκ ἂν ὑπο- 
σταίη φῶς, ὁμοῦ τε xal χατ᾽ αὐτὸ συνυφέστηχεν * ὁ 
δὲ Πατὴρ προῦπάρχει τοῦ Υἱοῦ, καὶ τῆς Υενέσεως 
αὐτοῦ προῦφέστηχεν, ᾗ μόνος ἀγέννητος Tiv. Καὶ à 
μὲν χαθ᾽ ἑαυτὸν τέλειος xal πρῶτος, ὡς Πατὴρ, xat 
τῆς τοῦ Υἱοῦ συστάσεως αἴτιος, οὐδὲν εἰς συμπλἠ- 
ρωσιν της ἑαυτοῦ θεότητος παρὰ τοῦ Υἱοῦ λαμθά- 
νων * ὁ δὲ ὡς ἐξ αἰτίου γεγονὼς υἱὸς, δεύτερος οὗ 
ἐστιν υἱὸς χαθέστηχε, παρὰ τοῦ Πατρὸς xat τὸ εἶναι, 
xai τοιόσδε εἶναι εἰληφώς. Καὶ πάλιν, ἡ μὲν αὐγὶ 
ο) χατὰ προαίρεσιν τοῦ φωτὸς ἐχλάμπει, χατά τι δὲ 
τῆς οὐσίας συμθεθηχὸς ἀχώριστον. ὁ δὲ Υἱὸς κατὰ 
γυώµην χαὶ προαίρεσιν εἰχὼν ὑπέστη τοῦ Πατρός, 
Βουλτθεὶς Υὰρ ὁ zb; γέγονεν Ylou Πατὴρ, xa qox 
δεύτερον χατὰ πάντα ἑαντῷ ἀφωμοιωμένον ὑπεστί- 
σατο. Οι sic ego Ἱμίεγρτείος: Sed a sensibili qui- 
dem [umine splendor separari non potest, Filius vero 
seorsum a Paire per. seipsum subsistit. Ac. luminis 
quidem splendor locum efficienti obtinet, Filius au- 
tem aliud quidpiam quam secundum efficientiam est, 
Wer seipsum substantia praeditus. Rursum, splendor 
simul exsistit. cum lumine, illudque quodammodo 
complet: nam aine splendore lum-n nequaquam sub- 
sistat, simulque eum iilo ac secundum illud subsi- 
slit; Pater autem Filio preexsistebat, et ante or- 
lum ejus exsistebat, quatenus solus. non - genitus 


transtulit ille : Et qui solus ez illo genitus Deus Ver- 
bum, communicatione gignentis ingeniti, Deus de Deo 
est declaratus, Christum atque unctum vocavit ; ubi 
voces illas πρώτου xaX μείζονος, primi et majoris, 
prietermisit ille, sic autem vertendum fuit : Et so- 
lum ex ipso genitum Deum Verbum, participatione 
genitoris non-geniti, primi et majoris, Deum de Deo 
declaratum, Christum εἰ uncitum vocavit. Et p. 184 
B : Διόπερ ἐπὶ τούτῳ ἔχρισέ σε, ὦ Geb, ὁ ἀνωτάτω 
xai μείζων αὐτὸς, ὁ xal σου θεὺς, ὡς εἶναι xat τὸν 
χριόµενον xal τὸν χρίοντα πολὺ πρότερον, πάντων 
μὲν ὄντα θεὺν, χαὶ αὐτοῦ διαφερόντω; τοῦ χριοµέ- 
νου, ubi in Grecis necessario legas, ὡς εἶναι χαὶ τοῦ 
χριοµένου τὸν χρίοντα πολὺ πρότερον, alias senten- 
tia non constabit. Locum ita vertit, sive potius per- 
vertit interpres . Propterea ob hanc ipsam causam, 
unzit te, o Deus, ille. qui tuus quoque est Deus; wt 
sit et qui ungitur, Deus, et qui ungit : qui quidem 
sit omnium Deus. Ea porro est vera dicti sententia : 
Ideo unzit te, o Deus, qui supremus et major, ac (ui 
quoque Deus est : ita ut ungens uncto multo prior sit, 
cum omnium quidem sit Deus, presertim vero ejus 
qui ungitur. Et p. 226 A : Καὶ ὁ θεὺς "Iaaàx, ᾧ xal 
στήλην ἀνέστησεν ὁ θεοφιλῆς, Gtbc μὲν ἣν xal Κύ- 
ριος ( αὑτῷ Υὰρ λέγοντι πιστευτέον), οὗ μὴν ὁ ἐπὶ 
πάντων, ἀλλ) 6 ἐχείνον δεύτερος, τὰ τοῦ Πατρὸς εἰς 
ἀνθρώπους διαχονούµενος xal διαγγέλλων, ubi inter- 


(α] Q30 sensu per omnia similem Filium dicat, vide infra. 


$55 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS Πἱ,. . kxeGETICA. LT 
pres more solito : Et Deus Isaac, cui et. titulum A rem Grzcum vitiavit, et catholice loqui cotapulit. 


erezit Dei amicus, Deus quidem eral et Dominus (ipsi 
ením dicenti credendum est ), non tamen is qui Pater 
est el a nullo est; sed qui ea, que ad Patrem perti- 
neut, hominibus subministrat et nuntiat. Übi verten- 
dum erat : Et Deus Isaac, cui εἰ titulum erexil vir 
ille religiosus, Deus quidem erat et Dominus; ipsi 
enim dicenti credendum est ; nec tamen erat ille su- 
pra omnia [Deus|, sed illi secundus, qui res Patris 
in hominibus minisiral et. nuntiat. Qus recidunt in 
illam superius commonstratam Eusebii sententiam, 
unitatem scilicet Dei universorum in uno Patre ser- 
vari, Filio excluso, et in secundum locum ablegato. 
Similiter p. 153, C, hzc Eusebii verba :Ὅτε δὲ Κύ- 
ῥιον xaX θεὸν οἵδε τὸν ἑπιφαινόμενον, ταύταις αὐταῖς 
σαφῶς χέχρηται ταῖς προσρήῄσεσι. Κύριον δὲ xaX θεὸν 
ὅτι μὴ τὸν αἴτιον λέγοι, προφανῶς ἐπέδειξαν τῆς θείας 
ΓραφΏς αἱ λέξεις, ἄγγελον Θεοῦ Προσειποῦσαι τὸν 
ἐπὶ τοῦ Ἰακὼθ Κύριον xaX θεὸν προυνομασμένον. Λεί- 
πεταί τις ἄρα ὧν Ev τοῖς οὖσι θεὸς xal Κύριος μετὰ 
τὸν παµθασιλέα xal θεὺν τῶν ὅλων; ef 6' ἂν οὗτος 
ὁ πρὺ αἰώνων τοῦ θεοῦ Λόγος, ὁ χρείττων μὲν f) πᾶ- 
σα ἀγγελιχὴ φύσις, µείων δὲ ἡ κατὰ τὸ πρῶτον αἵ- 
τιον, ita Latine fecit ille : Quoties vero Dominum et 
Deum, eum qui apparet. intelligit, his ipsis palam 
utitur locutionibus : qued. vero Dominum Deumque 
non eum significet qui Pater est, ipse Scripture di- 
ving locutiones iu superioribus evidentissime osten- 
dunt, ubi angelum Dei appellant eum quicum de Ja- 
cob sermo esset ; superesi igilur ul queramus, quis- 


Jam quo destinavimus pergamus : substantiam 
ergo Filii Eusebius, aliam et diversam doeet a Pa- 
tris substantia, idque non in premissis modo locis, 
sed etiam alibi plerumque ; sic in Demonstratione 
evangelica, lib. v, cap. 4, pag. 215, postquam in quo 
quadret comparatio Patris et Filii cum luce et splen- 
dore, explicaverat; in quo differant Pater et Filius 
a splendore el luce sic enarrat :Αλλ) οὗ τοῖς ὑπο- 
δείγµασι κατὰ πάντα τρόπον ὁμοίως, ὡσπεροῦν Ίδη 
πρότερον εἴρηται. Τὰ μὲν γὰρ ἄφνχα σώματα τὸ συμ- 
θεθηχὺς ἐν ποιότητι χέχτηνται’ 1] τε γὰρ αὑγὴ, σύµ- 
φυτος οὖσα τῇ τοῦ φωτὸς φύσει, xal οὐσιωδῶς συν 
υπάρχουσα τῷ φωτὶ, οὐκ ἂν δύναιτο ἑχτὸς ὑφεστάναι 
τοῦ ἓν ᾧ ἐστιν * ὁ δὲ γε τοῦ Θεοῦ Λόγος χαθ᾽ ἑαυτὸν 


DB οὐσίωταί τε xai ὑφέστηχε, xal οὐχ ἁγεννήτως συν- 


υπάρχει τῷ Πατρὶ, ἀλλ ὡς μονογενὴς Υἱὸς μόνος 
πρὸ πάντων τῶν αἰώνων ἐκ τοῦ Ἡατρὸς γεγεννηµέ- 
voe, lioc est : Sed non omnimode exemplorum simili- 
tudo convenit, ut jum dictum fuil : nam corpora in- 
animata accidens in qualitatibus obtinent : speendor 
enim cum nature lucis connalus sit, et aubstantiali- 
ter cum luce coexsistal, exlra idipsum in quo est ne- 
quaquam subsistere possil ; at Dei Verbum per se et 
seorsim substantiam obtinet el subsistit ; neque inge- 
nite (i. e. ut non-geuitus) Patri coexsistit ; sed ut uni- 
genitus Filius, solus ante omnia secula ex Patre ge- 
nitus. Pariterque lib. v1 initio prooemii, in eo quem 
supra vetulimus loco, ait Filium esse secundam 
post Patrem substantiam, qua rebus factis omni- 


nam sit, in iis que sunt, Deus et. Dominus, preter C bus praesit. Et lib. 1 Contra Marcellum, p. 5, ait, 


Patrem omnium, et regem Deumque. universi : erit 
autem hic Verbum Dei, quod est ante secula, supe- 
rior quidem omni angelica natura, profectus autem 
ab eo, qui Pater. est. Sed longe alia profert Euse- 
bius, scilicet : Cum vero Dominum et Deum, qui ap- 
paret, esse agnoscil, iisdem ipsis clare utitur appel- 
lationibus : quod vero Dominum et Deum dicens, non 
eum, qui Causa eit, significet, evidenter ostendunt di- 
ving Scripture voces, que angelum Dei ipsum nun- 
eupant, qui Jacobo [visus] Dominus ei Deus antea 
appellatus est. lHestat ergo quispiam inter ea qua ez- 
sistunt Deus εἰ Dominus, post omnium regem et 
Deum un versorum : is autem (uerit, qui ante secula 
est, Dei Verbum, major quidem omni angelica natu- 
ra, minor vero illa prima causa. Ubi de more Eu- 
sebius Filium Dei, a primaria illa deitate et omnium 
causa seclusum, dignitate et ordine ceu medium in- 
ter Deum et angelos constituit. Sexcenta alia ex 
evangelica Demonstratione loca afferre in promptu 
esset, ubi interpres Eusebium ad catholicam doctri - 
nam vel invitum deduxit : sed hzc lectori erunt ad 
cautelam satis, ne in Latina versione se Eusebii 
&ententiam expiscari posse confidat. VEstimo sane 
multos interyretis artificio ad Eusebii (utandas par- 
tes accessisse : nam is sciens et prudens scripto- 


eum qui dixerit Patrem et Filium substantia unum, 
aperle Sabellianum esse ; et p. 25 accusatus a Mar- 
cello Eusebius, quod teste Narcisso Neroniadis, 
duas esse Patris et Filii substantias diceret, rem 
ille non negat, sed alio rem et sermonem diverUt, 
Tempus me deficeret, si similia Eusebii loca conge- 
rere vellem : de industria enim ille passim rem agi- 
tat et comprobare nititur (a). 


VI. Eusebius Filii deitatem aliam statuiL a paterna. 


Cum ergo Filium diverex€ a paterna substantiae 
dicat, binc consequitur ut deitatem aliam a paterna 
in Filio esse doceat : quod licet eodem recidat, ex 
ipsis Eusebii dictis planius evadet : unde etiam as» 
seratur quod initio comprobavimus, scilicet Euse- 
bium unitatem deitatis in uno Patre constituere. 
Ait igitur lib. v Dem. evaug., c. 50, p. 255 : Αλλά 
γὰρ δι) ὅλων τριάχοντα προφητιχῶν xeqgalaitv δευ- 
τερον θεὸν μετὰ τὸν ἀνωτάτω χαὶ ἐπὶ πᾶσε, τὸν Σω- 
τῆρα xa Κύριον ἡμῶν, τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον, εἴναν 
µεμαθηχότες, ἐφ᾽ ἑτέραν τῆς xav' αὑτὺν οἰχονομίας 
ὑπόθεσιν µεταθησόμεθα. Ubi interpres pro more hzc 
jmpia dicta ad catholicam sententiam detorsit : nam 
sic transtulit : Atenim postquam hactenus ez. totis 
triginta propheticis capitibus, Deum, Saleatorem ac 


ια) Vide comment, in Psal. pag. 329. 554; Demonstr. erang., 148, 155, 202, 950, 925, 354, 935; 


eontra Marcellum, 4, 69, 79, 104. 








$1 


COMMENTARIA IN PSALMOS. — PRJELIMINARIA. 


58 


Dominum nostrum, Dei Verbum esse didicimus, ad A ut habet Gregorius Nazianzenus: sic ὁ θεολόγος 


alterum ejus que ad eumdem perlinet dispensationis 
argumentum transeamus. Ubi vertendum fuit : At- 
enim postquam ez totis triginta propheticis capitibus, 
secundum Deum, post illum supremum et qui supra 
emnia est, Salvatorem scilicet Dominum nostrum, 
Dei Verbum, esse didicimus ; jam ad aliud ejus eco- 
somig argumentum transeamus. Hic vides secun- 
dum, sive alterum Deum, a supremo illo et qui su- 
pra omnia est, distinctum, praedicari : nam utrique 
$uam deitatem ascribit, alteram supremam et ma- 
jorem, quz ad Patrem , alteram vero minorem, quz 
ad Filium, pertineat, Et vero in libro primo Contra 
Marcellum, diserte et sine ambage de Patre ait : 'O 
τὴν οἰχείαν θεότητα χεχτηµένος, qui propriam sibi 


deitatem obtinet. Neque enim, ut ille passim loqui- D 


tur, Filium ad illam primariam pertinere deitatem 
putat; sed seorsim a Patre minorem esse Deum pro- 
nunliat : nam in secundo Contra Marcellum libro, 
cap. 16 et 17, pag. 1296 et 127, pro viribus depugnat 
tlle Patrem et Filium non eumdem esse Deum ; sed 
ex inani illa distinctione, quam in primo Evangelii 
Joannis versiculo comminiscitur, alium esse Deum 
qui supra omnia est, alium vero Deum, qui Vere 
bum dicitur. Siquidem, ait ille, hzc evangelistze 
verba : Ἑν ἀρχῇ fjv à Λόγος" καὶ 6 Λόγος fi» πρὸς 
tbv 8cóv* χαὶ Geb; ἣν ὁ Λόγος, Deum Patrem cum 
articulo exprimunt, πρὸς τὸν θεόν, Deum vero Fi- 
lium sine articulo, xai θεὺς ἣν ὁ Λόγος : ex quo ar- 
guit ille, Deum Verbum sine articulo expressum, 
alium esse Deum ab eo qui cum articulo exprimi- 


tur ; atque ita Sabellii errori se occurrere putat, qui — . M 
* nia sua consistere : quamobrem, quz ipsi una su- 


crederet, Patrem et Filium non eumdem modo 
Deum, sed eamdem esse personam, quz secundum 
varias intelligendi rationes distingueretur, ac modo 
Pater, modo Filius et Verbum appellaretur. 


VII. Grandis paralogismus Eusebii. 


At non videt Eusebius se in impietatem Sabellia- 
na forte deteriorem incidere, ac sacro evangelistae 
grandem paralogismum affingere. Nam si, ut putat 
Eusebius, evangelista Deum alium majorem et su- 
premum hic indicet, alium vero minorem et longe 
inzqualem ; incogitanter admodum Joannes, ut ait 
plerumque Athanasius, res adeo disparatas sine 
ulla distinctione, uno eodemque vocabulo utramque 
copulans, significavit : Et Verbum, ait, erat. apud 
Deum, et Deus erat Verbum (Joan. 1, 1). Nam quis 
non voci, Deus, conjunctim repetitze, eamdem utro- 
bique significationem stalim aptaverit? Quis eam- 
den vocem, bis eodem loco enuntiatam, tam dispa- 
rata significare putaverit? Hinc item longe deterri- 
ma impietas consequitur, a qua semper tam vetus 
quam nova Ecclesia. summe abhorruit : nam si 
Filium alium a Patre Deum esse admittamus, 
duos esse deos fateamiür necesse est, alium ma- 
jorem aliumque minorem : atque sic in pluralita- 
lem deorum incidamus, et in πολύθεον ἀθεῖαν, 


(à) P. 141. 


Joannes initio Evangelii sui deorum multiplicita- 


tem induxerit. llic se mire contorquet Eusebius, 
et ne duos cogatur admittere deos tot circuitioni- 
bus et ambagibus utitur, ut perplexam arguendi 
methodum mirari subeat. Ait igitur Eusebius lib. tt 
Contra Marcellum (a) : Δέον ἐντεῦθεν σωνεῖναι, ὡς ob 
δύο θεοὺς ἡ Ἐχχλησία τοῦ θεοῦ κηρύττει” οὐ γὰρ δύο 
ἁγέννητα, οὐδὲ δύο ἄναρχα, ὡς πολλάχις ἡμῖν εἴρη- 
ται, οὐδὲ δύο οὐσίας ἐξ ἰσοτιμίας ἀντιπαρεξαγομένας 
ἀλλήλοις εἰσάγει ’ διὸ οὐδὲ δύο θεούς ' ἀλλὰ µίαν ἁρ- 
χὴν χαὶ θεὸν εἶναι, τὸν αὐτὸν Πατέρα διδάσχουσα εἷ- 
ναι τοῦ μονογενοὺυς xal ἀγαπητοῦ Υἱοῦ, hoc est : 
Hinc intelligendum est Ecclesiam Dei non duos deos 
predicare : non enim duo non genita, nec duo prin- 
cipio carentia, ut sepe diclum a "nobis est, nequa 
duas substantias, honore pari ex adverso mutuo col- 
latas, inducit, ideoque nec duos deos : sed unum 
principium et Deum, ipsum Patrem unigeniti et di- 
lecti Filii esse ducet. ltaque eatenus non duos deos 
esse dicit, quatenus solus Pater non genitus el sine 
principio, unus Deus el unum principium est, Fi- 
lius vero, utpote ipsi inzequalis, non in pritparia et 
una illa deitate censetur esse: atqui hinc solum 
concludi potest, non esse duos zquales deos, sed 
unum Patrem supremum esse Deum : cum autem 
Filius, licet impar et minor, Deus tamen esse dica- 
tur, hinc sane consequctur duos esse deos; majo- 
rem alium, alterum vero minorem. 


VIII. Non obscure docet Filium non esse vere Deum. — 
IX. Quo sensu Filium esse Deum dicit. 


Probe animadvertit Eusebius non posse ratioci- 


pererat elabendi ratio, ne duos admittere deos co- 
gatur, modo aperte docet, mox nec obscure insi- 
nuat Filium non esse vere Deum. ἵπ epistola quippe 
διὰ ad Euphrationem, ab Athanasio et a Nicena 
secunda synodo laudata (0), de Filio talia fatur : Tbv 
αὐτὸν δὲ xai µόνον ἀληθινὸν εἶναι διδάσκει BU ὧν φη- 
σιν’ "Iva γινώσχωσί σετὸν µόνον à 1ηθινὺν Θεόν * 
οὐχὶ ὡς ἑνὸς ὄντος µόνου τοῦ Βεοῦ, ἀλλ ὡς ἑνὸς ὄν- 
τος µόνου ἀληθινοῦ θεοῦ, µε-ὰ προσθήχης ἀναγχαιο- 
τάτης τοῦ, ἀ.1η9ινοῦ. Ἐπεὶ καὶ αὐτὸς θεὸ; μὲν ὁ 
Υἷὸδς, ἀλλ᾽ οὐχ ἀληθινὸς Θεός εἷς γάρ ἐστι xat μόνος 
ἀληθινὸς θεὸς, διὰ τὸ μὴ ἔχειν πρὸ αὑτοῦ τινα. Ei δὲ 
xai αὐτὸς ὁ Vioc ἀληθινὸς, ἀλλ᾽ ὡς εἰκὼν τοῦ ἆληθι- 
νοῦ. εἴη ἂν xat θεός’ ἐπεὶ xat Gebg ἣν ὁ Λόγος, οὗ μὲν 
ὡς ὁ µόνος ἀληβινὸς θεός , hoc est : Eumdem aulem 
et solum verum esse docet his verbis : « Ut cognos- 
cant te solum verum Deum (Joan. xvn, 9$), » non 
quasi unus solus sit. Deus, sed quasi unus solus sit 
verus Deus, cum hoc pernecessario additamento, « ve- 
rus. » Nam et ipse quidem Filius, Deus, sed kon ve- 
rus Deus : unus esl enim solus verus Deus, eo quod 
non habeat aliquem ante se. Quod οἱ ipse quoque Fe 
lius verus est, sed sicut imago φετὶ Dei, Deus. [ue- 
rit : siquidem et Deus erat Verbum, non tamen sicut 
ille solus verus. Deus. ldipsum diserte declarat iu 


(b) Athan. t. 1; n Nic., act. v, p. 566. 


| 


| 


| 
| 


39 EUSEDII CAESATUENSIS OPP. PARS ΠΠ... EXEGETICA. Hu 


Demonsir. evang., cap. &, pag. 226, his verbis : Οὐχ- A ox ἱδιόχτητον αὐτὴν ἑσχηκότα. Ὅ μὲν vip δίδωσιν, 
οῦν διὰ τούτων ὁ μὲν ἀληθὴς καὶ μόνος θεὺς el; ἂν ὁ δὲ λαµθάνει. "ots κυρίως καὶ ἕνα Exclvov εἶναι 
εἴη, µόνος κυρίως τυγχάνων τῆς mpocnyoplac: ὁδὶ θΘεὺν, xal µόνον γὰρ xai φύσει ὄντα, χαὶ μὴ παρ 
| δεύτερος µετουσίέᾳ τοῦ ἀληθοῦς τῆς κοινωνίας Ἠδίω- ἕτέρου λαθόντα τὸν δὲ τῶν δεντερείων ἢξ,ὥσθαι, χαὶ 
' ται, σὔτε ὢν xal" ξαυτὸν, οὔτε ὑφεστὼς δίγα τοῦ θεο- τὸ θεὸν εἶναι λαθόντα παρὰ τοῦ Πατρὸς ἔχειν, ὡς ἂν 
'" ποιοῦντος αὐτὸν Πατρὸς, οὔτ' ἄνευ τοῦ Πατρὸς θεο- εἰχόνα τοῦ θεοῦ, μιᾶς ἐπ ἀμφοῖν κατὰ τὸ παρά- 
! λογούµενος : missa vero interpretis versione, quam δειγµα τῆς θεότητος ἐπινοουμένης, ἑνός τε ὄντος θεῦ 
ille pro more suo ad catholicam fidem concinnavit, τοῦ καθ) ἑαυτὸν ἀνάρχως xai ἁγεννήτως ὕντος, διὰ 
sic nos reddimus : Jtaque ex. his verus et solus Deus δὲ τοῦ Υἱοῦ ὡς ἂν δι ἑσόπτρου καὶ εἰκόνος ἔπιθεω- 
(a), unus fuerit, qui solus hanc appellationem proprie βουµένου. Missa Latini interpreiis versione, qui pro 
obtinet ; secundus autem participationeveri, communi- more suo hzc ad catholicam sententiam detorsit, 
catione :lla dignatus est, quinonsine Patre qui ipsum — sic nos ad verbum interpretamur : Ceterum etiam 
Deum efficit, per. se exsistit εἰ subsistit; neque sine — natura unigevitus Filius εἰ Deus noster celebretur, 
Patre. Deus vocatur. Ubi clare dicit solum unum — at non est primus Deus ; sed primus Dei απἱρεπίίαι 
Deum Patrem esse, cui Dei nomen proprie compe- — Filius, et ideo Deus. ln summa hec causa fucrit 
tit, secundum autem Deum participatione tantum a P quod ille Deus sit, quia solus natura Filius Dei est, 
Deo Patre Deum factum fuisse. Cum autem ait se- — ac Unigenitus vocatur, et quia solius Dei animatam, 
cundum illum Deum, cui scilicet non vere et pro- — viventem et intelligentem imaginem servat, secundum 
prie competit quod Deus sit, non sine Patreexsi- omnia Patri similem, ac etiam ipsius deilatis ime- 
stere, ad illud Evangelii Joannis respicit: Et Verbum — ginem ferentem. Hac ergo de causa ipsum etiam, 
erat apud Deum. Ideo autem Filium Deui dignatione — utpote solum. Filium, qui solus Dei imago sit, δὲ 
Patris esse (vel potius ex iis quze supra diximus vo- — mon-genite et principio carentis substantie | Patri 
cari), ait, quia est imago Patris: non quidem imago — virtutibus secundum exemplum similitudinis indutw 
qui eamdem quam Pater substantiam obtineat, nam, — sil, atque ab omnium peritissimo ac scientissimo pi- 
ut supra comprobatum est, diversam a paterna ctore ac vita auctore Patre, ad accuratissimam si- 
substantiam Filii constituit; sed imago perfectissi- —militudinem effectus sit, Deum merito divini sermo- 
ma, quantum ea polest esse qux alia a supremo — es appellant; utpote qui cum aliis a Patre hac ap- 
Deo fuerit. Idipsumque multis in locis tam in Je-  pellatione dignatus sit, camque acceperit, non auiem 
monsiratione evangelica , quam in libris Contra — ut propriam sibi habuerit. Nam ille quidem dat, hic 
Marcellum declarat. Nam lib. 1 Contra Marcellum ϱ vero accipit. 1ta ui proprie ille unus sit Deus, et 1: 
p. 70, de Patre clare et sine ambage ait, Μόνος — (us quidem natura exsistens, neque ab alio acci- 
ἀληθινὸς Θεός * Solus verus Deus. In Demonsiratio- — piens; hic vero secundo loco dignatus sit, alque 4 
ne aulem evangelica, l. v, c. &, pag. 227, suam Patre acceperit ut. Deus esse obtineat, utpole imag 
dilucide de Patre et Filio sententiam explicat, ait- — Dei, cum una in ambobus secundum exemplum dei- 
que Filium ob suam cum Patre similitudinem Deum — tas intelligatur, uno Deo secundum se sine principio 
vocari, licet. non proprie et per se talem nuncu- et generatione ezxsistente, qui per Filium quasi yet 
pationem obtineat : nam postquam dixerat Filium — speculum et imaginem consideratur. Quorum hat 
natura Deum esse, mentem suam sic aperit : summa fuerit, eatenus filius natura Deus esl, 
Πλὴν εἰ xoi φύσει μονογενὴς ὙΥἱὸς καὶ θεὸς ἡμῶν — quatenus natura sua ad similitudinem Dei per om- 
ἀνευφημεῖται, ἀλλ) οὐχ ὁ πρῶτος θεὸς, πρῶτος δὲ nia effecius esl, atque ideo deitatis nomine digna- 
«o0 θεοῦ μονοχενὴς Υἱὸς, καὶ διὰ τοῦτο Θεός. Καὶ tus est, quz» tamen non ipsi proprie competebat; 
ὅλον ἤε τοῦτο αἴτιον ἂν εἴη τοῦ xal αὐτὸν εἶναι — sed propter similitudinem deitatis quam reprasen- 
θεὸν, τὸ µόνον εἶναι φύσει τοῦ Θεοῦ Υἱὸν, xxi µονο- — tabat, Deus vocatur : nec primus Deus est, sed 96” 
γενῆ χρηµατίζειν, xat τὸ δι᾽ ὅλου σώξειν τοῦ uóvou — cundas in deitate ex dignatione occupat, non 6 
Βεοῦ τὴν ἔμφυχον καὶ ζῶσαν νοερὰν εἰχόνα, xavà D jure et proprietate : nam Deus ob accuratissimam 
πάντα τῷ Πατρὶ παρωμοιωµένην, καὶ τῆς θεότητός — similitudinem bac illum appellatione donavit. Euse- 
τε αὐτῆς τὴν ὁμοίωσιν ἐπιφερομένην. Ταύτῃ τοι- — bian:e de Filii deitate doctrine luculenta item testi- 
γαροῦν xal αὐτὸν ὡς ἂν µόνον Υἱὸν καὶ µόνον εἰκόνα — monia affert Nicephorus patriarcha in Antirrheticis 
ὄντα τοῦ O02, καὶ τῆς ἀγεννήτου xal ἀνάρχου τοῦ — cujus operis non hactenus editi ac luce dignissimi, 
Πατρὸς οὐσίας τὰς δυνάµεις κατὰ τὸ παράδειγμα v; — editionem parat eruditissimus Anselmus Bandurius 
ὁμοιώσεως περιθεθληµένον, ὑπό τε ποῦ πάντων — noster. Hac igitur excerpta affert ille ex epistola 
ππεχνικωτάτου xal πανεπιστήµονος ζωγράφου ss xai — Eusebii ad Constantiam Augustam : Μόνος χοῦν οὐ- 
ζωοποιοῦ Πατρὸς εἰς τὸ ἔτι ἀκριθὲς τῆς ὁμοιώσεως τος μετὰ τὸν ἀνωτάτω θεὸὺν xo Πατέρα δἰκσιός ἔστ' 
ἀπειργασμένον, Θεὸν εἰχότως οἱ θεῖοι ἀναγορεύουσι Κύριος xai δικαιοσύνας Ἠγάπησε, id est: Hic itaque 
Aéyot* ὡς xal ταύτης μετὰ τῶν ἄλλων παρὰ τοῦ — solus post supremum Deum εἰ Patrem, justis 08 
Πατρὸς {ξιωμένον προσηγορίας, εἰ ηφύτα τε, ἀλλ — Dominus, el justitias dilexit; et. paucis interjectis : 


U) M Contra Marcelln, pag. 0, μόνος ἀληθινὸς θεός: et lib. 1 Contra Marcellum, pog. 305 
et p. 87, 00. 








A COMMENTARIA IN PSALMOS. — PR/ELIMINARIA. 12 
"Ott ἔχομεν xal fiet; ἀρχιερέα µέγαν διεληλυθότα A illud αὐτόθεος, ipse Dess (0) ; sive quod alibi dicit, 


τοὺς οὐρανοὺς, Ἰησοῦν τὸν Yiby τοῦ Θεοῦ. οὗ τὰ μὲν 
ἀνωτάτω xal χορυφαῖα τῆς θεότητος ἐπέχεινα πάσης 
χτίσεως διήχοντα, χαλύμματι πατρικῷ τῆς Σνθέου 
ἀῑδιότητος xal ἀγεννησίας ἐπικαλύπτεται, id. est : 
Quia habemus et nos Pontificem magnsm, qui celos 
preterivit, Jesum Filium Dei, cujus Deitatis suprema 
et summa, supra omnem creaturam pervadentia, pa- 
lerno divine cternitatis et innascibilitatis operimento 
conteguntur. Sub hxc autem clarius : Ὁ δὲ ἐπὶ τοῦ 
μετώπου στέφανος τῆς ἐνθέου xal παντοχρατοριχῆς 
βασιλείας τε χαὶ δεσποτείας ἐδήλου προσηγορίαν, fiv 
µόνῳ τῷ Μονογενεῖ ὁ ἀνωτάτω χαὶ póvoz αὑτοῦ Πα- 
τρ ἑδωρήῄσατο, θεὺν καὶ Κύριον xaX βασιλέα τῶν 
ὅλων µόνον αὐτὸν µετά γε ἑαυτὸν ἀναδείξας, id est : 
Coror.a autem in (route posita, divini et omnipotentis 
regni ac dominii appellationem declarat : quam soli 
Unigenito supremus et solus ejus Pater donavit, Deum, 
Dominum et Regem universorum solum ipsum post se 
declarans. Ubi vides ex Eusebio, Filium, Dei et Do- 
mini appellationem ex sola dignatione Patris obtinere, 
ac secundum a Patre Deum esse, quo respicit etiam 
illeCommentariorum !ocus,in argum. psal. Lxxi1 Asa- 
phi, et ad psal. x : Ac ue quis ob monarchie, sive unius 
principii, rationem turbaretur, Christum Dei Deum esse 
exdiens ; congruenter hic multos deos nominat eos, qui 
sub hec incusantur : tantum non precipiens ut ne cun- 
clemur Filium quoque Dei Deum vocare. Si enim gentia 
principes, qui male audiebant, Dei nomine dignati sunt, 
quod, queso, periculum (uerit, si virum dextere Dei, 
εἰ filium hominis confirmatum, Deum fateamur, id 
est, cum homines etiam dii vocentur, multo magis 
possumus Christum appellare Deum, quin binc me- 
wu$ sit pe pluralitatem deorum et princiriorum in- 
ducamus, quia scilicet Filius non proprie et vere 
Deus est, quod hic ille insinuat, et alibi clare et sine 
ambage dixit. Ideo autem, ut ipse in allato loco, inli- 
bris Contra Marcellum.etin Comment. in psal. Lxxxv, 
10,explicat, Deus ille prz omnibus iis, qui Dei nomine 
dignati sunt, appellatur, quia in ipso solo Patris 
similitudo servatur; el in ortu suo a Patre Deus 
factus et deputatus est, θεοποιηθείς ut supra, unde 
etiam est quod αὐτόθεος vocetur in Hist. eccl. 1. x, 
Ρ. 518 (a), comparatione scilicet hominum, qui dii 
vocantur; nec tamen dii dici possunt, si cum illo 
conferantur, ut habet in his commentariis. Quod εἰ 
illud adjiciatur (sic ille), « Tw es Deus solus (Psal. 
Lxx1v, 10) ;» id applices Salvatori, hoc item apponens, 
* Non est similis tui in diis, Domine (Ibid. 8); » sicut 
enim si te cum memoratis diis comparemus, « non est 
similis ti, » sic si te conferamus cum iisdem, «tu es 
Deus solus. ». Siquidem solus Salvator εἰ Dominus 
noster « in. principio erat, Dei Verbum erat, apud 
Denm erat, et Deus erat (Joan. 1, 5) :» quamobrem non 
6 similis ipsi in diis, ac solus ipse quasi im diis Deus 
fuerit; cum nullus ex multis. illis, qui dii vocantur, 
Comparatione illius Deus dici possit. Hinc intelligas 
(a) Hujusce Patrologie nostre toin. XX. 
(P) Dem. ev. p. 156. | 
Ῥατεαοι. Cp. XXIII. 


ἁληξινὸς θεός, verus Deus ; scilicet comparate ad ho- 
mines, qui aliquando dii appellantur : nam compa- 
rate ad Patrem, sive Deum universorum, non vere 
et proprie Deus dicitur, secundum Eusebii senten- 
tiam. 


X. Quam adversa rationi et priscorum Patrum sententis 
tradat. 


Sic ille ne duos deos dicere cogatur, Filium vere 
Deum esse negat, Evangeliorum dicta distorquet, a 
priscorum Patrum doctrina discedit, et ad Arianorum 
partes accedit. Nam ut Evangelia tres esse in uno Deo 
p^rsonas clare indicant; ita rationem Dei in tribus 
unam et eamdem esse docent : stultum quippe est in 
hoc Joannis dicto, 1, 1 : In principio erat Verbum, et 


B Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, duas et 


disparatas Dei rationes somniare, οἱ ineptissimam 
amphibologiam scriptori sacro affingere, unde prisci 
Ecclesi: Patres, tam ii qui ad usque quartum szeculum; 
floruere, quam ii qui ex toto orbe coacti Niczenam 
synodum celebrarunt, etsi. hypostasium et persona- 
rum vocibus non uterentur, eadem sententia tres 
unum constituere Deum, constanter docebant. Hic 
apposite aurea illa Dionysii Alexandrini, quem pa- 
trocinarl sibi falso jactitabant Ariani, sententia 
locum habeat : Οὕτω μὲν ἡμεῖς εἴς τε τὴν Τριάδα 
τὴν µονάδα πλατύνομεν ἁδιαίρετον, xal τὴν Τριάδα 
πάλιν ἀμείωτον εἰς thv µονάδα συγχεφαλαιούµεθα, 
hoc est : Sic quidem nos  indivisibilem unitatem in 
Trinitatem dilatamus, el Trinitatem iterum, que 
imminui nequit, in unitatem contrahimus. Ubi vides 
unitatem Dei, contra quam Eusebius sentit, in tfi- 
bus personis constitui. Siquidem Trinitas illa nihil 
unitati officit, quia in tribus una natura, substantia 
et deitas exsistit. De sententia vero Eusebii circa 
Spiritum sanctum, non est quod disseratur : etenim 
vel ii qui ejus de Filio doctrinam tueri conantur, 
non ínflcias eunt ipsum de Spiritu sancto non recte 
locutum. Nam libro contra Marcellum (c) ait, Spi- 
ritum sanctum neque Deum neque Filium esse ; ita 
ut illum decernat Filio inferiorem, quippe quem ne 
ex dignatione quidem Deum nuncupari velit : sed 
post Filium non numero tantum, sed etiam gradu 
εἰ dignitate constituat. In his vero commentariis 


p Perraro de Spiritu sancto verba facit, quia nondum 


mota fuerat de Spiritu sancto quzstio. Nam etsi »b 
exortu Arianismi, sequaces Arii de Spiritu sancto 
impie sentirent, nondum quidpiam adversum pro- 
tulerant. Sed post mortem Arii et Eusebii, ubi Aria- 
norum sunt facta divortia, Macedoniani et Pneuma- 
tomachi Spirit»m sanctum, perinde atque Filium, 
inter opiflcia et res creatas palam computare cc- 
perunt. 
XI. Cum Arianis plane consentit. 

In iis porro qui supra attulimus, cum Ario οἱ 
Arianis plane consentit Eusebius (d) : nam et ipsi 
perinde atque Caesariensis ille presul, unum et s0- 


(2) P. 174 et 175. 
(d) Athan. p. 728, 729. 


45 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. —— EXEGETICA. 


4 


lum ve. » Deum, Patrem scilicet, admittebant ; Fi- 4 XIII. Que sensu ἰξ οὺκ jn neget, et. genitum Filium 
icat. 


lium vere alius a paterna substantia, neque verum 
esse Deum przdicabant : etsi, perinde atque Euse- 
bius, de Filio loquentes a Dei appellatione non 
abhorrerent ; Filium longe iinparem et. inzequalem 
Patri, ipsoque minorem atfirmabant : quod Eusebius 
in hisce commentariis, in Evangelica Demonstra- 
4ione et in libris Contra Marcellum frequentissime 
dicit ac repetit, nec ea in re unquam circuilione 
vel a: bage utitur. 

ΧΙΙ. Qua sententia «9 ὑμνουσίω Sive cousubsiantiali sub- 

scripserit. 

Objiceresolent qui Eusebii partes tutantur, ip- 
-sum in synodo Niczena, τῷ ὁμοουσίῳ, sive coneub- 
&tantiali subscripsisse. Et id sane testificatur Euse- 
bius in epistola sua ad Caesarienses; nam cum, 
imperatore, presente, instaret exsilii metus, Euse- 
bius, qui non ex eorum numero fuit, qui de civitate 
maluerunt quam de sententia dimoveri, zegre tan- 
dem synodi. placitis assensus est; ut ipse nec ob- 
scure innuit in eadem epistola, xal μέχρις ἑσχάτης 
ὥρας ἑνιστάμεθα, usque ad extremam horam obsii- 
tinus. Quare id non puto esse tanti ad ejus defen- 
sionem : quid enim exoneralus metu. fecisset, expe- 
riundi potestas non fuit. Sed tamen ita ibidem τοῦ 
ὁμοουσίου significatum extulit, ut sibi pristina repe- 
tere liceret, sicubi facultas adesset. Nam hzc ea- 
dem in epistola profert : Παραστατικὸν 5b εἶναι τὸ 
ὁμοούσιον τῷ Πατρὶ τὸ µηδεµίαν ἐμφέρειαν πρὸς τὰ 


ica 

Quia vero in Niczna fide, cui subscripsit Euse- 
bius, damnatur item Arianicum illud, £C οὐχ ὄντων, 
ex.non ezsistentibus, et Filium genitum et non fa- 
ctum esse declaratur; hanc synodi doctrinam ore 
tenus defendit Eusebius, ne Constantini Nicenz 
doctrine tenacissimi indignationem incurreret ; ore 
tenus dixi, non ex conjectura et opinione quadam; 
sed ex ipsis Eusebii dictis, qui ea im re unus sui 
ipsius interpres esse valeat. Nam illud, && οὐχ 5v- 
των, duobus potest modis intelligi; primo, ita ut 
qui non antea exstiterit, initium-exsistendi accipiat, 
et cum nihil antea fuisset, in rerum natura pro- 
deat : quam veram fuisse puto-Arianorum mentem : 
:et huic sententiz: Eusebius semper institit, qui Fi- 
lium ante creationem non sempiternum esse defen- 
.dit (a); secundo, ex non exstantibus aliquid fieri 
dicatur, cum ex nullo przeexsistente originem ducit : 
quo sensu Eusebius Filium ex non exsistentibus 
prodiisse negat, nam passim dicit et pugnat Filium 
ex Patre genitum esse, licet non sua sibi ratiocinia 
constent: siquidem in hoc commentario ait, PsaL 
xLiv, 2, Filium a Patre ex corde et ex visceribus pro- 
duci. EL. in Demonstratione evangelica, l. 1v, c. 2, 
p. 146, Filium genitum declarat, similiterque 
p. 148, et passim ubique cum in hoc ipso opere, 
tum in libris Contra Marcellum, genitum Filium 
contendit : et tamen aliam a Patre substantiam Fili 
esse, non numero tantum, sed dignitate et magni- 


γενητὰ κτίσματα τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ qépstv, µόνῳ δὲ ϱ tudine pronuntiat; ita ut nec vere et proprie Deus 


τῷ HaxqA τῷ γεγεννηκότι ἀφωμοιῶσθαι, xa μὴ εἶναι 
ἐξ ἑτέρας τινὸς ὑποστάσεώς τε xal οὐσίας, ἀλλ Ex 
τοῦ Πατρός, hoc est : Verum hisce verbis, CoNSUB- 
STANTIALEM Ῥλται, indicari nullam Filio Dei cum 
factis et creatis rebus esse. similitudinem ; sed soli 
Patri, qui ipsum genuit, omni modo similem esse, 
ueque ez alia quam ex Patris  hypostasi et sub- 
stantia esse. Ubi vides eatenus Filium Patri con- 
&ubstantialem dici, quatenus non creatis rebus, sed 
Patri omni modo similis est. Ὁμοούσιος quippe, 
Sive cousubstantialis, Patri Filius est secundum 
Eusebium, quia ejus substantia, Patris substantiam 
refert ; ita ut ratione similitudinis una sit in utra- 
que substantia representatio. Quod alibi passim 
enuntiat, maximeque in libris Contra Marcellum : 
iu quo autem eam similitudinem constituat, mox 
pluribus expendemus. Quod adjicit ille Filium non 
ex alia, quam ex Patris hypostasi e£ substantia 
esse, non ita intelligit Eusebius, quod jam conaypi- 
cue probatum est, ut eamdem putet esse Patris et 
Filii substantiam : id enim sexcentis in locis ex- 
plodit ille, et ut Sabellii doctrinam traducit; sed 
quod substantiam a paterna, quoad imaginem ct 
similitudinem, expressam acceperit, licet minoreni 
ct longe imparem : illud porto perinde atque τὸ 
ὁμοούσιον, quia in Niezna (ide contineretur, admit- 
tere coactus est. 


(a) Contr. Marcell. lib. 1, p. 67, 69. 


D 


dici possit; sed ait illum imaginem non modo Dei- 
tatis, sed etiam unitatis paterme perfectissimam 
esse, atque ideo ex Patre prodeuntem, quia ad Pa- 
tris similitudinem sit expressa, κατὰ γνώµην xal 
προαἰρεσιν, id est, ex voluntate et proposito Palris, 
non ex naturz necessitate; quze tamen imago, alia 
sit a paterna Deitate, ininor, impar, qu: dignatione 
quidem Patris in ortu suo Dei nomen acceperit , sei 
non vere et proprie Deus sit. 

Ex Deo autem et ex substantia Dei esse Filium 
dicit ratione similitudinis; quemadmodum imago 
cujuspiam a peritissimo pictore concinnata, ex eo 
et ex persona e;us expressa eumque perfecte exhi- 
bere dicitur : etsi alterius et divers substantiz sit; 
ita Filius, secundum Eusebium, ex substantia Dei 
et ex Deo esse dicitur, qui est imago ex Deo ex- 
pressa, Deum perfecte repraesentans, etsi allerius 
ct diversz substantiz sit. In quo sane Eusebius à 
recto ratiocinandi genere immane quantum aber- 
rat : nam ex communi et recepto hominum usu, 
qui vere gignitur, gignentis substantiam plenam 
integramque accipit, ut filius vocari possit. Ea 
quippe est filii proprie dicti ratio, ut eamdem 
prorsus quam pater naturam obtineat: alias, non 
filius, sed opificium erit; eamdem, inquam, specie 
naturam in rcbus creatis, qua multiplicari Ρο» 
sunt; eamdem vero numcerice in divinis, quia na 











45 ^... COMMENTARIA IN PSALMOS. — PR/ELIMINARIA, 46 
tura Dei cum multiplicari nequeat, utpote infinita, A men ille ubique alias cum de Filio loquitur respuit, 


non potest nisi una et ipsa eademque communicari. 
Verum hzc minime quadrare non nesciebat Euse- 
bius, et quia arduum est contra animi sententiam 
diu multumque scribere, quin nonnihil ex mente 
scriptoris vel imprudenter eflluat , non pari semper 
modo Eusebius loquitur : nam in Demonstr. evan- 
gelica Filium sic nuncupat, Τὸ céJAstov τοῦ ceAslov 
δημιούργημα, xal σοφοῦ cogór ápyiwexrórnpa, 
Perfectum per[ecti opificium, et sapientis sapiens ar- 
te[actusm ; et in epistola ad Alexandrum (a), Filium 
rem factam esse dicit : et Arianorum causam aperte 
propugnat, qui dicebant Filium factum fuisse, sed 
non ut aliquam ex rebus factis; et creatum item 
fuisse, sed non ut aliquam ex rebus creatis. Czete- 
rum etiamsi ex animi sententia Eusebius Verbum 
vere genitum et Filium dixerit, verbo tantum tenus 
ab Arianis discrepabit : nam illi perinde atque Eus 
sebius Verbum a Patre productum, subsjantia di- 
versum ac minus esse Patre putabant; an vero id 
dici possit genitum esse, de nomine tantum quz- 
stio est. 
XIV. Filium negat &ternum. 

Quod ad seternitatem vero Filii ante creationem, 
ne latum unguem ab Arianorum sententia deflectere 
videtur, qui dicebant Filium non ἀῑδιον sive sem- 
piternum esse : sed ante omnia factum. Sic et ille 
Filium quidem πρῶτον τῶν ὄντων ἁπάντων dicit 
Demonstr. evang. p. 140, id est, Ὀτίπαπι οπιπίαπι 


quecunque sunt ; idque passiin repetit in his com- (c 


mentariis, inque libris contra Marcellum : ivemque 
ait Filium πρὸ χρόνων αἰωνίων, et πρὸ πάντων αἱώ- 
νων, id est, ante secula, productum : nam szcula 
et tempus omne cum muudo copisse cum multis 
alis veteribus arbitratur, nec vox αἰώνιος apud 
Eusebium, pro zleruitate ante creationem usquam 
sumitur : nam hujusmodi zternitatem in Filio evi- 
denter negat et contra Marcellum agens offirmat Fi- 
lium non posse diei ἀῑδιον sive sempiternum, ut 
videre est, 1. 11, c. 19, et alibi. Nec diffiteor tamen 
in Comnmentariis in Psalmos ad hunc psal. i ver- 
sum, Ego lodie genuite, hzc haberi : Ἐγὼ σήμερον 
Terérrnxá σε, δηλονότι περὶ τῆς χρονικῆς ἔφη γεν - 
νήσεως" περὶ γὰρ τῆς ἀνάρχου φησὶν αὑτὸς ὁ Aavte: 


Ex γαστρὸς πρὸ ἑωσφόρου γεγένγηκά σε, hoc D 
esl : « Ego hodie genui te, » id videlicet de temporali 
generatione. dicium, que per economiam facta είς; 
de illa namque qua sine principio est, ail ipse David :. - 


€ Ex utero ante luciferum. genui te ( Psal.cix, 5). » 
Verum id nibil verz: Eusebii sententiz officiat, nam, 
wt vides, ἄναρχον vocat Verbi generationem, quia 
3nte luciferum, id est, ante principium temporis 
fuit : siquidem Verbum, ut ait Joannes, in princi- 
pio erat, quod ille de principio temporis explicat, 
alique ideo hic ἄναρχος Verbi ortus dicitur, quia 
Cum ante omne tempus et ante omnia secula fue- 
Tit, non habet, principium temporis, "Αναρχον ta- 


(4) Conc. Nic. n, act. 6, p. 498. 


εἰ soli Patri competere dicit : parique modo tetra- 
grammon ;Ty?, quod passim ait in his Commenta- 
riis uni Patri competere posse; semel in commen- 
tario itemque semel in Demonstratione evangelica, 
ait Filio nonnunquam ascriptum fuisse, accomno- 
date scilicet, neque proprie, ut alibi de Dei appella- 
tione dictum est. Non sempiternum autem fuisse 
Verbum ante creationem probat hoc dilemmate Eu- 
sehius, in loco Con!ra Marcellum superius memo- 
rato :Si Filius sit ἁῑδιος sive sempiternus, vel duo 
erunt sempiterna, nempe Pater et Filius, quod cst 
a fide absonum; vel Pater et Filius unum erunt 
sempiternum, quod est Sabellianum. Ante creatio- 
nem igitur Verbum non sempiternum esse docuit 
Eusebius; neque tamen res creatas statim post 
Verbi ortum editas esse putat; sed interpositum 
spatium inter Verbi et opificiorum productionem 
constituit ille : qua in re paulum deflectere videtur 
ab Ariana secte princtpibus, qui Verbum ad rerum 
omnium creationem productum sine intermedio 
patio arbitrabantur, ut illo Deus ad opiflcia edenda 
ceu instrumento uteretur. 


IV. Summa doctrine Eusebii. 


En ergo totam Eusebianzx theologie summam. 
Unus verus ab zterno Deus Pater fuit, qui omnibus 
atque etiam Filio suo przezxsistit : Filiumque sibi 
postea non ex necessitate nature, sed ex libero 
voluntatis arbitrio ac proposito, produxit ex sub- 
stantia sua : non substantiam suam sive totam, sive 
decisam, Filio communicans; sed substantiam aliam 
ad sui per omnia similitudinem et imaginem pro- 
ducens; quantum scilicet potest substantia a Deo 
diversa Dei imaginem ferre : nam longe impar et 
minor Patre Filius est. Cum autem imago illa una 
Deum perfectissime, quantum fleri potest, reprz- 


. sentet, non substanti:&: modo Dei, sed etiam unita- 


tis ejus imago est. Unde ob illam unicam et singu- 
larem similitudinem, Filius ab origine Deus vocatus 
et factus est, θεοποιηθείς : qui etsi vere Deus dici 
non possit, si cum Patre comparetur, comparate 
tamen ad creaturas vere Deus dicitur : quia ipse 
imagines Dei longe imperfectiores sunt. Quare αὖὐ- 
τόθεος dicitur, sive, ipse Deus, quia ex omnimoda 
illa similitudine Deus ab ortu appellatus est; cum 
contra angeli et homines secundum aliquam simili- 
tudinis rationem dii nuncupentur. Genitus etiam 
dici potest et debet Filius, quia etsi non eadem 
quam Pater substantiam habeat, ex substantia Pa- 
tris eo quo supra diximus modo productus est, 
JEKternus autem non est Filius, sed ante omne; 
creaturas genitus. Hanc ipsissimam esse Eusebii 
de Verbo doctrinam liquido comprobatum superius 
est. Quod si in his Eusebius secum pugnare depre- 
hendatur, id sane proprium erroris est, ut consi. 
stere non valeat, sibique ipsi adversetur. 





41 


CUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS lir, -.. EXECETICA. 


48 


XVI./Egre defenditor. — XVII. Arianum probant tam A libuit desistere. Qua in re quid certius evangelica 


gesta, quam scripta. 

At qui purgatum Eusebium volunt, cum veteres, 
tum recentiores, in medium ejus dicta afferunt, quz 
catholicum hominem arguere pugnant; hujusmodi 
sunt, quod dixerit ille ex Deo, et ex substantia Dei 
esse Filium, quod vere Deum et αὗτόθεον pradica- 
verit, quod zternum, quod ὁμοούσιον, quibus nos 
omnibus, ipso Eusebio usi interprete, jam occurri- 
mus. Verum hzc illi ex arbitrii sui sententia, neque 
ex ipsa Eusebii mente, pluribus in locis expressa, 
comprobare nisi sunt : alii quoque interpretis ver- 
sione decepti, ex libris de Demonstratione et contra 
Marcellum, Latine tantum lectis, ad eam opinionem 
accesserunt, pars Marcelli dicta pro Eusebianis sub- 
stituentes, zternum ab Eusebio Filium przdicari 
arbitrati sunt: nulli hosce Eusebii Commentarios 
*nspexerunt, ubi palam ille mentem suam aperit, et 
nonnisi comparate ad homines Filium vocari Deum 

' insinuat. Ego vero me profiteor hac in quistione 
- nihil pra;judicati attulisse, sed pronum semper ad 
, mitiorem ferendam sententiam, Eusebii scripta as- 
| sidue lectitasse, ponderasse dicta et sententias, ac 
' demum rei perspicuitate victum, contra Eusebium 
calculum posuisse. Certe, ut initie dixi, Eusebii 
gesta cum scriptis ila consonant; ut hinc etiam 
testatior animus sententiaque illius omnibus esse 
valeat. Ab exordio enim Arianismi ad obitum usque 
cum Arianis concordissime vixit, nascenti heresi 


B 


nomen dedit; in Niczena synodo, quantum licuit, 


Catholicis obstitit; sed qui apprime calleret con- 
cedere tempori, demum cessit et subscrips:t : sic 
enim suadebat timor, non diuturni magister officii : 
qua enim mente id egerit, sibi subditis populis sic 
enarravit, ut sibi pristina repetendi, sicubi liceret, 
aditum reliquerit. Non diu vero postea ficte recon- 
ciliatam cum Catholicis gratiam disturbavit; ut 
nescias plusne operz in pellendo Athanasio posue- 
rit, quam in restituendo Ario. Contra Marcellum 
intemperantior fortasse quam debuerat, non plus 
ad propulsandum illum, quam ad purgandos Aria- 
norum primipilares scripsit. Historiam Nicznz sy- 
nodi fuse narravit, et quasi per dissimulationem 
ignorandi, quia gestorum pudor silentium impera- 


cautione, Ex fructibus eorum cognoscetis eos ? (Matth. 
vit, 16.) Certe secundum Nicznam synodum foven- 
dz Arianicz rei ita totus incubuit ille, ut nihil prze- 
termisisse videatur quo se Árianum proderet. 


CAPUT VH. 


νε RELIQUIS IN QUIBUS VEL A FIDE ABERRARE VIPE- 
TUR EUSEBIUS IN HI8 COMMENTARIIS, VEL EXPLICA- 
TIONE OPUS HABET. 


J. Eusebius plerumque sua, mon. Ecclesie , sensa 
tradit. 11. An neget peccatum originale, et an id 
dogmatis ex Origene hauserit. 111. An putet B. 
Virginem alios quam Christum filios suscepisse. 
1V. Eam non quasi suam, sed quasi alienam 
sententiam attulit. V. Non statuit duas in Chri- 
.8lo personas. VI. Quid de confessione peccatorum 
senserit. 


1. Eusebius plerumque sua, non Ecclesis, sensa tradit. 


Cum quis eo devenit ut fidei dogmata ex judici 
sui arbitrio definiat , ac sive οκ przjudicata opi- 
nione, sive ex affectu partiumque studio, divinarum 
rerum explicationem aggrediatur, nibil miruim si 
frequenter aberret : omnia quippe sunt incerta, 
eum semel ab Ecclesie statutis discessum est. 
Nam cum arcana Deitatis et religionis, ab humano 
sensu remiotissima, Numen ipsum tradiderit, non- 
nisi ejusdem Numinis ope et afflatu ea possunt 
explicari ac recte percipi : ac cum uni Ecclesie 
earumdem rerum arbitrium Deus permiserit, ipsi 
soli eadem explananti se adfuturum pollicitus est. 
Nihil itaque insolens est, si Eusebius, qui plerum- 
que Scripturarum et Ecclesiz dogmata ex sensu et 
opinione sua zstimare ausus est, in multis lapsus 
sit. Et jam quidem ejus de Verbo Dei mentem, ex 
ejusdem Eusebii scriptis, Ariana labe vitiatam 
commonstravimus ; superest ut czelera Coromenta- 
riorum loca, ubi vel heterodoxa vel suspecta tradi- 
disse videtur, breviter expendamus. 


[[. An neget peccatom orlginale. Απ id dogmatis ex 
Otigene hauserit. 


Peccatum originale, sive culpam ab humano ge- 
nere ex Ádami lapsu contractam, negare prorsus 
videtur Eusebius ad psalm. xtviu, 6: Car ti- 
mebo in die mala? Iniquitas calcanei mei circumda- 
bit me : ubi sic habet : El δὲ πρόσωπον Κυρίου τὸ 


bat, ne verbum quidem fecit de Ario et de Ariana p λέγον, πτέρναν αὐτοῦ εὕρῃς τὸν ἔσχατον τοῦ σώμα- 


haeresi : quod perinde est ac si quis Tridentinz sy- 
nodi historiam texens, de quibusdam £x παρέργου 
gestis ageret, de Luthero nihil. Si cum talibus ge- 
stis'talia scripta non obsint quominus Eusebius ca- 
tholicus dicatur meo periculo, nemo unquam fuit 
aut futurus est, quin Eusebianis conditionibus or- 
thodoxus dici valeat. Nibil moror eos qui Eusebium 
ante Nicenam quidem synodum Arianice sensisse 
ac scripsisse fatentur, postea vero secus : nam cum 
sine controversia hos Commentarios et libros Con- 
tra Marcellum, unde perspicuas et frequentes Aria- 
nismi notas eruimus, longe post illam synodum 
ediderit, inutilis prorsus illa distinctio : nam ut 
vere de Eusebio dicatur, nec poenituit cepisse, nec 


τος καὶ τῇ Υγῇ πλησιάζοντα Ἰούδαν' σῶμα γὰρ 
Κυρίου οἱ ἀπόστολοι. O0 φοθοῦμαι οὖν τὴν Ἰούδα 
προδοσίαν ἐν τῷ xatpip τοῦ σταυροῦ ' ἐπεὶ μηδὲ 
ἔχαστος τὴν τοῦ ᾿Αδὰμ παραχοήν ταύτην γὰρ ὑπ- 
Πνιξάµεθα πτέρναν ἀνομίας εἶναι. Οὐδεὶς γὰρ δι᾽ ἅλ- 
λου xaxlav χαταδιχάζεται, id est : Si persona Domini 
est que loquitur, calcaneum ejus deprehendas esse 
Judam, qui uliimus in corpore, et terre propinquior 
erat. Nam corpus Domini sunt apostoli. Non timeo 
itaque Jude proditionem in tempore crucis : quando- 
quidem neque singuli homines Adami inobsequentiam 
timere debent : hanc quippe calcaneum  iniquilatis 
esse subindicavimus. Nemo enim propter. alterius 
nequitiam condemnalur. Ubi innuit ille, non magis 





49 


COMMENTARIA IN PSALMOS. — PR/ELIMINARIA, 


o0 


damnandum genus humanum esse ob Adami inob- A pro istis accipiamus, necesse est nos sanctam Virgi- 


sequentiàm, quam c:teros apostolos oh Judzx pro- 
ditionem. Qui Origenem de peccato originali non 
catholice sensisse putant, Eusebium ex Origeniana 
disciplina, in qua eductus fuit, hzec hausisse opi- 
Babuntur. Nam is, ut ignorat nemo, Origenianis 
semper partibus hzsit. Verum in bodiernis Origenis 
scriptis nihil non sanum et orthodoxum de peccato 
originali traditur. Sic Comment. in Mattheum, 
Huet. p. 598, arguit ille ex lavacro regenerationis, 
quod etiam infantibus conferebatur, hominem sor- 


dibus inquinatum nasci. Et ín Joannem, Huet. 


p. 300, ait, Νοε quandiu peccamus mostram ex 
diabolo generationem nondum exuisse ac deposuisse. 
ὐσον ποιοῦμεν ἁμαρτίας, οὐδέπω τὴν ix τοῦ δια- 
6όλου γένεσιν ἀπεχδυσάμεθα. In Levitico autem, 
edit. Genebrard. p. 90 : Quacunque anima in carne 
nascitur, iniquitatis et peccati sorde polluitur ; et 
ieferius : Si nihil esset-in parvulis, quod ad remis- 
sionem deberet et indulgentiam pertinere, gratia ba- 
pismi superflua videretur. Nec pretermittendum, 
hec Commentaria in Leviticum pro spuriis passim 
baberi. ldipsum tamen alibi docet Origenes in 
suis, qux» bodieque. supersunt, operibus : unde 
inferatur eos qui Origenem hac in parte violate 
fidei accusant, ex objectis priscorum ejus adver- 
sariorum, non.ex ejus hodiernis operibus, id opi- 
nionis mutuatos esse. Et sane in synodo v, Orige- 
mes ideo damnatus et proscriptus est: unde forte 


dicatur quae in hodiernis ejus scriptis pro peccato C 


originali comparent, aliena manu invecta fuisse. 


Nam opera Origenis in Scripturam , variis in locis . 


interpolata, aut vitiata vel truncata fuere : neque 
in promptu est dicere quenam in scriptis ejus cor- 
rupla, quz&enam germana, et Greculorum ausibus 
intacta sunt. Rufini quoque versio vulgo suspecta 
habetur. Quod Eusebium vero spectat, duo forte 
possint ad purgationem ejus proferri; primo locum 
Superius allatum, non integrum, sed truncatum 
fuisse : ut. bine manifeste arguitur, quod ipse so 
superius indicasse testificetur, calcaneum iniqui- 
lalis esse Adaini inobsequentiam, quod nusquam 
alias in his commentariis habetur ; secundo quod 
alibi in his commentariis peccatum originale ad- 


nem reliquorum fratrum ejus matrem dicere. Verum 
Jacobus , qui dicitur (rater Domini, non videtur pe- 
regrinus ipsi fuisse, nec fidei in ipsum extraneus; 
imo vero unus erat ex iis, qui cum primis inter 
germanos ejus discipulos computabantur; ita ut ipse 
primus Jerosolymitang Ecclesim thronum acciperet. 
Reliqui item ejus fratres, etsi a principio non crede- 
rent in ipsum ; at cerium est eos postea credidisse. 
Narrat enim Evangelium (Malth.. xui, A7). matrem et 
[fratres ejus foras stetisse, querentes. eum- alloqui.. 
Et in Actibus apostolorum dicitur , (uisse apostolos. 
una perseverantes in oratione cum Maria matre ejus 
εί fratribus ejus (Act. 1, 14). Qui ergo existimetar 
iis peregrinus esse? Nullus itaque locus superest, ut 
de. iis dicatur : « Extraneus factus sum fratribus 

meis, et peregrinus filiis matris mee. » Non enim iis 
peregrinus , sed multum pretiosus erat; ita ul nul- 

latenus credere liceat supra memoratos fratres ejus 

filios Marie [uisse. Alii sane fuerint qui in psalmo. 
filii matris ejus dicuntur, quibusque extraneus (actus. 
est. Inteligas porro matrem quidem ejus esse Ju- 

deorum Synagogam, etc. Graeca brevitatis causa 
omittimus, quia nulla de iis potest oriri controver- 

sia. Hic autem, ut videre est, rem προθληματικῶς 

fantum proponit, nec eam velut suam sententian. 

affert. Nam ita arguit ille : Si filios matris ejus 

hic ad litteram accipiamus, hinc consequitur san- 

ctam Virginem reliquorum fratrum ejus esse ma- 

trem; cum autem nolit hic germanos fratres ejus 

significari, neque sequelam haud dubie admittit. 

Et sane non nesciebat ille veterum Ecclesix Patrum 

eam sententiam fuisse, Mariam unius Christi esse 

matrem, Tertulliani, Clementis Alexandrini , Ori- 

genis : qui tamen postremus innuit nonnullos secus 

estimare, et Eusebio suppar Basilius rem quasi 

nondum definitam proponit. Verum Ecclesia dein- 

ceps in Helvidium sententiam ferente, quotquot 

B. Virginem alios preter Christum tilios suscepisse 

dixerunt, pro heterodoxis habiti sunt. 


V. Non statuit duas in Chrísto personas. 


Passim Eusebius in his commentariis de huma- 
nitate Christi, quasi de persona quadam propria, 


mittere videatur : sic in hxc verba psalmi L, Ecce D verba facere videtur, dum sexcenties humanam, 


enim in iniquitatibus conceptus sum, ait infantes non 
in matris iniquitatibus, sed in suis, nasci. 
lll. An putet. B. Virginem alios preter Christum filios 


habuisse. — IV. Id non quasi suam, sed quasi alienam 
sententiam attulit. 


Est alius Eusebii locus, in quo prima fronte vi- 
deatur credere, aut probabile existimare B. V. Ma- 
riam alios przeter Christum fllios suscepisse ; ve- 
τα accuratius explorata verborum serie depre- 
henditur illum hanc sententiam quasi alienam, non 
τετο suam, proponere. Locus sic babet ad hunc 
Wal. uxviri versum : « Exiraneus [actus sum [ra- 
libus meis, et peregrinus. filiis mairis mea. »- Si 
wilwr filios malris ejus in hoc psalmo εἰς vocatos, 


quam Christus assumpsit naturam, fominem Ser- 
valoris, et hominem Christi nuncupat, et alium 
a Verbo Christi bominem indicare videtur : quod 
loquendi genus secundum hzc multis nominibus 
suspectum esse coepit, cum hzretici quidam, Ver- 
bum Dei in. hominem ex Maria. natum, perinde 
atque olim in prophelas, - advenisse pugnarent : 
maxime vero postea, cum horum vestigiis insistens 
Nestorius, dusas.in Christo personas esse affirma- 
fet. Verum antequam hac in re novarent hzeretici, 
SS, Patres.ab his loquendi generibus non abhorre- 
bant. Nam Atbanasius virum ex Maria natum, ho- . 
minem Dominicum, non semel appellavit. Epipba- 
nius similiter hac loquendi formula est usus. Quia . 


δι ΕὐΞΕΡΙ 0649ΛΒΙΕΝΡΦΙ5 OPP. PARS lll, . EXECETICA. 59 
tunc temporis cum nihil ea in re dubii vel erroris A ἴδια ἑαυτῶν ἔχαστος τὰ ῥήματα τῆς µετανοίας 


esset obortum, hzc fidei capita non erant certis 
verborum limitibus circumscripta. Quare non vi- 
detur Eusebius ea de causa in novatz fidei suspi- 
ciouem vocari posse. Secus tamen bene multi :esti- 
mant, ac Eusebium duas in Christo personas sta- 
tuisse persuasum habent. Verum cum ea de re 
Eusebii tempore nihildum controversum aut quz- 
situm fuisset, non in promptu est dicere novandine 
studio ac de industria, an perfunctorie et obiter 
locutus sit. Cui posteriori sententiz libentius asti- 
pularer, quia non semel ille B. Virginem vocat 
Θεοτόχον : quam vocem respuebant, qui duas in 
Christo personas esse arbitrabantur. Vox autem 
illa Eusebii tempore a Patribus frequentabatur. 
Occurrit enim in epistola Alexandri &lexandrini ad 
Alexandrum Byzantinum, et apud Athanasium fre- 
quentíissime. 


VI. Quid de: confessione peccatorum senserit. 


Neque puto item in jus vocandum Eusebium esse 


quod ad psalmum xci, Bonum est confiteri Domino, 
dixerit : Καὶ γὰρ προσήχει μὴ ἀνθρώποις ἐπιδείχνυ- 
σθαι τὴν ἐξομολόγησιν, id est : Par quippe est non 
hominibus confessionem, peccatorum scilicet, edere.. 
Hic enim agit de prisce illius Ecclesie ritu, quo 
Dominica die primo diluculo in ecclesia coacti 
Christiani populi, Deo confitebantur, cum peccato- 
rum sordes per sinceram ad Deum emissam con- 
fessionem deplorantes, tum pro collatis beneficiis 
Deo gratias agentes : nam utroque modo confes- 
sionem edi non semel docet Eusebius. Quod autem 
de illa tantum confessione matutina, in coetu ec- 
clesie edenda, hic agat Eusebius, propalam ex 
praecedentibus est.. Nam cum psalmus ille, inscri- 
plus, In die Sabbati, sic exordium ducat, Bonum 
est. eonfiteri Domino, hic Sabbatum pro Dominica 
posituen asseverans, nonnisi de matutino Domi- 
nicz conventu pertractat ille; sic enim. babet: 
Qware ut ea die conveniamus traditum nobis est, 
et ea que in psalmo jubentur nobis exsequi prace- 
ptum est, quorum primum est confiteri. Moxque 
adjicitur illa superius allata clausula, qua dicitur 
par non esse hominibus, scilicet Christianorum 
οσα], confiteri, sed Deo. Qux sequuntur pariter 


ποιούμενοι, hoc est : Die jam illucescente omne; 
simul, quasi uno ore et uno corde, confessionis 
psalmum Domino referunt, singuli penitentie verba 
quasi sua pro[erentes. Hzc una confessio est, de 
qua hic Eusebius agit. Nam confessionem saltem 
publicam homini faciendam ne heterodoxi quidem 
hodierni tunc in more fuisse negant. Quare cum 
hic Eusebii locus non magis contra privatam, 
quam contra publicam confessionem afferri valeat, 
neutram vere impetit. Certe in Historia ecclesia- 
sticc. legem confitendi peccata iis, quibus solvendi 
facultas conceditur, aperte memorat Eusebius: 
nam de Philippe imperatore agens hzc habet, 
]. 11, c. 54 : Τοῦτον χατέχει λόγος, Χριστιανὺν ὄντα, 
by ἡμέρᾳ τῖς ὑστάτης τοῦ Πάσχα παννυχίδος, τῶν 
ἐπὶ τῆς Ἐκκλησίας εὐχῶν τῷ πλήθει μετασχεῖν ἑθε- 
λῆσαι ' οὗ πρότερον δὲ ὑπὸ τοῦ τηνιχάδε προεατῶτος 
ἐπιτραπῆναι εἰσθαλεῖν, fj ἐξομολαγήσασθαι, xal τοῖς 
ἐν παραπτώµασιν ἐξεταζομένοις, µετανοίας τε χώ- 
pav ἴσχουσιν, ἑαυτὸν χαταλέξαι ' ἄλλως γὰρ μὴ ἄν 
ποτε πρὸς αὐτοῦ. μὴ οὐχὶ τοῦτο ποιῄσαντα, διὰ 
πολλὰς τῶν xav' αὐτὸν αἰτίας, παραδεχθῆναι, id esl: 
Narratur. hunc, Christianus cum esset, in die po- 
stremi Pasche pervigilii, precationum Ecclesie cum 
reliqua. multitudine participem fieri voluisse : sed 
non. prius ei ab eo, qui isthic preerat, aditum eon- 
cessum. fuisse, quam con[essus esset, ao iis qui lapsi 
fuerant et in penitentium ordine stabant, se adjun- 


C αἰεεεί. Alioquin ob.ea qu& admiserat crimina, nun- 


quam ab illo admissus fuisset. Ubi vides, testifi- 
cante Eusebio, confessionem peccatorum. homini 
factam, necessariam prorsus Íuisse. Eo respicit 
item quod babet his in commentariis Eusebius, 
psal. xaxvir, ad versiculum 5 : Quoniam iniquitates 
mec supergressa sunt caput meum, sieut onus graw 
gravate sunt super me. Putruerunt, etc. Διὰ τούτων, 
inquit, διδάσκει ἡμᾶς ὁ λόγος, μὴ κρύπτειν τὰ ἐαν- 
τῶν. κακὰ, μηδ ὥσπερ và µελανίαν xal era 
κατὰ βάθους τῆς ψυχῆς συνέχειν τὰ ἁμαρτήματα, 
hoc est : His docemur, ne mala occultemus nostra, 
nes. peecala ceu quemdam nigrorem el corruptionem 
in.intimo anime concludamus. Non Deo autem, 
cui arcanum nihil, occultare peccata vetat; sed 


ad matutinum. illum conventum pertinent. Ea est D hominibus qui et medendi el peccata solvendi po- 


igitur Eusebii sententia, non oportere in ceetu Chri- 
stianorum, ac in matutinis conventibus peccata 
publice et. alta voce confiteri, sed uni: Deo corda 
scrutanti conscientiam. aperire suam. Cui accinit 
Basilius in epistola ad Neocasarienses, ubi sic 
habet: "Ex νυκτὸς γὰρ ὀρθρίζει map' ἡμῖν ὁ λαὺς 
ἐπὶ τὸν οἶχον τῆς προσευχῆς, χαὶ ἐν πόνῳ καὶ iv 
θλίψει καὶ ἐν συνοχῇ δαχρύων ἐξομολογούμενοι τῷ. 
O:p, id est: A nocte apud nos populus vigilias 
edit in. domo orationis, ac in labore, contritione: 
et lacrymarum contentione confitentur Deo ::et pau- 
cis interjectis : Ἡμέρας ἤδη ὑπολαμπούσης, πάντες 
χοινῃ, ὡς ἐξ ἑνὸς στόµατος καὶ μιᾶς καρδίας, τὸν 
τῆς ἐξομρλογήσεως Φαλμὸν ἀναφέρουαι τῷ Κυρίῳ, 


testate donati sunt.. 


CAPUT VIII. 


ρε 11$ QUE AD' ECCLESUE DISCIPLINAM PERTINENT ΕΣ 
VARIIS HORUM COMMENTARIORUM LOCIS. 


]. Ecclesia nunquam variat in precipuis. 11. De con- 
venlibus: Christianorum matutinis. 111. De ado- 
randi ritu in Ecclesia singularis Eusebii et Basilii 
sententia explanatur. 1V.. Infinita dona Ecclesiis. 
Eusebii tempore collata. 


1. Ecclesia nunquam variat:ín peecipuis. 
Oeeasione solum pauca Eusebius tangit et expli- 
cat, qua ad evi sui disciplinam spectant, queque 
nos in lectoris commodum una conferemus. Licel 
enim in rebus precipuis et capitalibus una senipel 








—— -- 


Lx 


COMMENTARIA IN PSALMOS, — PR/ELIMINARIA. 


94 


Ecclesise consuetudo, ritus unus fuerit, in -iis tamen 4 χεχωρηµένωρ ἰδιάσοντας προσκυνεῖν, ἀλλ ἁπαντῶντας 


qui: ad exteruum morem minoresque- ceremonias 
pertinent, οἱ temporum et locorum consuetudines 
varie observantur, quz scilicet possunt, illibata 
Ohristiana religione, mutari. 

II. Dé conventibus Christianorum matutinis. 


Quod plerique priscorum. Ecclesie scriptorum 
tradunt de conventibus Christianorum in ecclesia, 
Dominica die celebrari solitis, deque sacri corporis 
Christi ibidem usitata. comestione ; id Eusebius in 
variis. horum commentariorum lovis nec obiter ex- 
plicat. In more quippe tunc erat, ut Dominica die 
Christiant omnes exortum solis anteverterent et ad 
ecclesiam properarent, ubi matulinos conventus 
egoriente luce una coacti celebrabant ; ut, in die 
resurrectioni Domini consecrata, sacro Dominici 
eorporis cibo refecti , pignus. futumeet gloriose in 
carne resurrectionis acciperent: unoque concentu. 
Deum et Christum celebrarent, pro bonis. acceptis: 
gratias agerent, pro necessariis tum. anima tum 
corpori. Deum obnixe precarentur. De his itaque: 
conventibus hac habet Eusebius jn psal. . xxi, 
vers, 50 : « Manducaverunt et adoraverunt. omnes 
pingues terra, εί in conspectu ejus cadent, etc. » Sia-. 
gulis resurrectionis Salvatoris nostri diebus , que 
Dominice vocantur, ipsis oculis cernere est- eos qui. 
sacrum cibum et Salutare, id est Salvatoris corpus 
accipiunt, post ipsum esum vivifici alimenti largitorem 
εἰ promum adorare, atque mirari verborum hujusmodi 
eventum, ac re gesta, quoad planiorem dicti senten- 
liam, impletum. vaticinium. Qux: autem quod ad ri- 
tum exteriorem. illa adoratio esset, sic, paucis in- 
terpositis , explicat : «. /n conspects ejus cadent. om- 
nes qui descendunt in. terram : » pro quo Aquila, « In 
vultum ejus fleclent se omnes qui descendunt. in pul- 
verem. » Queis mani[este-eorum, qui in ecclesia Dei 
genua flectunt, morem declarat :. ibi enim. genua [6- 
ctentes, atque (rontibus suis terre incumbentes, hunc 
adorandi ritum servant. "Ev 7] γόνατα χλίναντες, xai 
τὰ μέτωπα εἰς γῆν ἐρείσαντες, τοῦτον mpoaxuvely εἰώ- 
θασι τὸν τρόπον. De matutinis item conventibus agit; 
psal. xrv,yers. 6,et Lvin, ubi genua flectendi merem 
anliquissimum declarat : procumbendi item eon- 
suetudinem, vel primis Ecclesie &eculis statutam, 


εἷς τὴν ἐχχλησίαν αὐτοῦ, id est: Non vult enim extra 
ecclesiam, neque in. secessu semotos adorare ipsum ; 
sed accedere jubet. ad. ecclesiam suam. Idipsumque 
Basilius habet iu eumdem psalkuum, hom. 928, 
p. 181 : Ἔξω τῆς ἁγίας αὑλῆς οὗ χρὴ προσχυνεῖν τῷ 
Κυρίῳ, ἁλλ᾽ ἕνδον γενόµενον : id est -: Non- oportet. 
quempiam extra sacram aulam adorare. Dominum,. 
sed ínius positum. Αἱ nemo rerum sacrarum vel me-. 
diocriter peritus ignorat, hane precipue novz legis. 
tesseram, hoc institutum, hane solemnem Christi 
doctrinam- esse, quod Deus. ubique adorandus sit 
in spiritu εἰ veritate : neque-ad eam rem mecesse sit 
assignatum quempiam adire locum ; sed quisque 
privatim hunc cultum persolvere possit ac debeat. 


B Curergo viri doctrina insignes, Basilius Magnus et 


Eusebius, ab hujusmodi cultu, qui ab ipso Christo 
traditus et sancitus est, homines absterpeant? At 
enim nec in Veteri quidem Testamento, cum post 
templi conditum, non sacrificia , non certas statas- 
que ceremonias: alibi persolvere licitum esset, ve- 
titum usquam legimus quemque penes se orare et 
adorare Deum, siliberet. Imo vero Daniel, in Ba- 
bylone versans, frequenter Deum adorabat : aliique 
bene multi sancti viri Deum extra templum ado- 
rasse deprehenduntur. Hzc itaqve Basilii et Euse- 
bii loca ex superius allato Eusebii loco sunt expli- 
canda, ubi recitata Aquilze versione sic habet ille : 
Queis manifeste eorum, qui in ecclesia. Dei genua. 
fleciunt, morem declarat : ibi enim genua flectentes, 
alque frontibus suis terre incumbentes, hunc adorandi 
ritum servant. Opinor igitur hunc adorandi morem, 
utpote quodammodo consecratum, extra ecclesiam 
velitum fuisse : ea prorsus ratione qua hodie non 
licet cuique-arbitrio suo, exempli causa incensum 
et tirymiamata in vicis et plateis promiscue offerre, 
quia hzc speciali ritu consecrata et statuta sunt ; 
ita illis temporibus, etsi licitum cuique esset Deum 
penes se precari et adorare, illo tamen modo genu 
flectendi ac in frontem procumbendi extra eccle- 
siam adorare vetitum erat: eratque buic rei locus 
atque tempus ecclesiastico canone constitutum : ne 
fortassis hinc risus et cachinnorum materia Jud:is 
et ethnicis, quorum tum ingens erat multitudo, 


diserte-explicat. Ad psalmum vero xci, fusius enar- D subministraretur; neve hinc quidam ex frequen- 


rat cur Christiani Sabbatum in Dominicam transtu- 
lerint : qua ratione primo diluculo conventus agant, 
penes propositionis offerant, ad- Orientem versi pre. 
centur, psalmos una multitudinis voce concinant, 
e celera, que μυστικωτέρως ille prosequitur. 
Psalmorum autem cantum in-omnibus universi or- 
bis tam. Greecorum quam. barbarorum, ecclesiie ob- 
servari testiflearur ille, psal. bx v. 
III. De adorandi ία in ecclesia singularis Eusebii et, 
Basilii senteniía ezplanatur. 

Singulare prorsus ac ponderandum est quod ait 
Eusebius, non licere extra ecclesiam Deum ado- 
rare : ub ipse ad psalmum xxvi, his verbis enun- 
Hat : Qü. γὰρ ἔξω τῆς ἐχκλησίας βούλεται, οὐδὲ &va- 


tiori adorationis usu infidelium animos exaspera- 
rent in Christianos ; neu demum ementita pietatis 
specie gloriam et laudem humanam aucuparentur, 
aut alia nobis ignota de causa. Hunc itaque ado: 
randi morem vetant Basilius et. Eusebius extra 
ecclesiain peragere : neque volunt idco adoratione 
illa interna, ubique Numini praestanda, piis homi- 
nibus interdici : quod neminem puto inficias itu- 
rum. Alias enim iidem Basilius et Eusebius, Deum 
pro lubito cujusque adorandum statuunt : quod in 
scriptis Basilii frequenler.comperias, ac in hisitem 
coinmentariis Eusebius. nec seme] adorandum ubi- 
que Deum esse docet. In promptuque esset, multa 
ad id comprobapdum loca. congerere : verum cum 


55 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS μι... EXEGETICA. 96 


nullus hac de re controversia: locus esse valeat, iis A servabalur ; Matthzus sane propria interpretatione 
alferendis supersedemus. Greca usus non est, sed ipsa Hebraica verba Sy- 
ro-Chaldaico sermone, qualis tunc. apud Judaeos 
usu veniebat, expressit, ut in voce Lamma Saba- 
cihani deprehendas, in aliisque non paucis, queis 
palam est Mattheum in Evangelio suo Hebraice 
conscripto, sicubi loca ex Veteri Testamento oc- 
currebant, ea Syro-Chaldaico sermone expressisse : 
an vero propria ille interpretatione sit. usus, an ex 
alia prius adornata versione loca sit mutuatus, 
haud levis quastio est. Postea autem interpres 
Graecus, quis ille fuerit incertum esse narrat Hiero- 
nymus, bac propria interpretatione donavit, nec 
LXX interpretatione est usus. 


IV. Infinita dona ecclesiis Eusebii tempore collata. 


In psalmum Lxxi, Deus judicium tuum regi da, ad 
hunc versum, Et vivet et dabitur eide auro Arabie, 
ait Eusebius : Et alias quoque in ecclesiis Christi, 
ipsis oculis videmus infinita ex auro puro cimelia, 
in ejus honorem consecrata. Quo videas non novum, 
neque recens inductum morem esse, dona et cime- 
lia in ecclesiis Christi consecrandi : quin potius 
quod Eusebius frequentissimum indicat, jam perra- 
rum esse comprobatur: neque enim ita multa ex 
auro puro cimelia in templis hodie deprehendas. 
Narrat vero idem Eusebius Constantinum, eccle- 
siam sive martyrium Salvatoris , quod ipso magni- 
flcentissimum exstruxerat, infinitis donariis locu- 
pletasse, partim ex auro et argento, partim ex 
gemmis et aliis pretiosis cimeliis. Qui imperator 
aliis fortasse exemplo ac stimulo fuerit, ut similia 
dona certatim in ecclesiis consecrarent, ldipsum 
paucis repetit a4 psalmum cxvii, additque diebus 
presertim solemnitatum ecclesiam donis exornan- 
dam esse. Ubi ad bz:ec Symmachi verba, Συνδήσατε 
àv πανηγύρει πυχάσµατα, ἕως τῶν χεράτων τοῦ 
θυσιαστηρίου, id est, Colligate in celebritate densita- 
tes usque ad cornua altaris ; hzc habet : His autem 
precipit, multis cimeliis domum Dei replere, atque 
donariis frequentibus ;ysam temporibus. solemnitatum. 


Β Il. Joannes Hebraico exemplari usus est, Paulus avtem 
Greco LXX Interpretum. 

Joannem similiter, utpote Hebrzum et ex He- 
breis ortum, ait Eusebius ad psalmum xz, propria 
interpretatione usum esse ubi πτέρναν, sive, calca- 
neum vertit, quo loco LXX πτερνισµόν, id est, sup- 
planiationem ,  posuerant. Contra vero apostolus 
Paulus, sic Eusebius, ps. 11,7, legisperitus cum esset, 
in Epistola ad Hebraos Septuaginta interpretum 
versione est usus. Hox vero pluribus in collectionc 
Hexaplurum, a nobis propediem adornanda, explo- 
randa venient. 


II. Apostoli omnes martyrio cozenati. Ex qua tribu 
singuli fuerint deprehendi potest. 


onare. € In illum psalmi Lix1 versum, E4 honorabile nomen 
CAPUT IX. eorum coram illo ; sive secundum Symmachum, Et 

MISCELLANEA QUADAM OBSERVANDA iN HIS pretiosus erit sauguis eorum coram illo, bsec habet 
COMMENTARIIS. Eusebius : Queis aperie mecem illorum. (aposte- 


lorum) subindicavit, qua singuli vario martyrii 
genere affecti sunt, ac. alius alio modo, ob testimo- 
gium de ille datum, sanguinis agonem subiit. Ex 
monumentis autem certis, que jam supersunt, haud 
facile est singulorum apostolorum martyrium com- 
probare. Verum Eusebius, ut apostolicis tempori- 
bus vicinior, potuit forsitaa de cujusque apostoli 
mariyrio certiores notas invenire. Est vero ill jam 
usu pene recepta opinio apostolos omnes pro Chri- 
$10 psssos esse, etsi non desint qui secus arbitren- 
tur. Verum ea in re perquam difficile est explorati 
p quidpiam afferre : nam apostolica tempora et gesta 
tantis sunt tenebris offusa, ut nec ubi mortem obie- 
rint apostoli, paucis exceptis, nec quas orbis re- 
giones peragrarint, ita perspicue narrari possit. Nee 


J. Eusebii de Matthaei Evangelio sententia. 11. Joan- 
nes Hebraico exemplari usus e«t, Paulus autem 
Greco LXX Interpretum. H1. Apostoli omnes 
martyrio coronali, ex qua tribu singuli fuerint de- 
prehendi poteet. 1V. Au prophetarum successio 
ad Joannem Bapiistam pervenerit. V. Eusebius 
labitur dum monachos a Symmacho memorari pu- 
tat. VI. Monaehi perrari tempore Eusebii. V1I. 
Martyrum cruciatus singulares. VIM. Judei Je- 
rosolymorum aditu interclusi. Quare. IX. Tradi- 
tiones quedam Judeorum. X. Christianorum [re- 

µεπιία in Moabitide, Ammonitide et. Idumoa. 
ki. Eusebius ait mundum spharica forma esse; 
monies et peiras sensim crescere. 


I. Eusebii de Matthei Evangelio sententig. 


Ait Eusebius Matthaeum, Hebrzus cum esset, ubi 


Veteris Testamenti loeum attulit, propria usum esse 
interpretatione : nam illud, στρ 19 nvrm my*aw 
quod ita a Septuaginta Interpretibus redditur, Φθέγ- 
ξοµαι προδθλήµατα &m' ἀρχῆς, Loquar. problemata ab 
snitio (Psal. .xxvii, 2), in Greco Matthaei. textu his 
verbis vertitur, Ἐρεύξομαι χεχρυμμένα ἁπὺκαταθολΏς 
χόσµου, Eructabo abscondita a constitutione mundi. 
At cum Matthaeus, Irenzo, Origene, Eusebio ipso 
et Hieronymo testibus, Evangelium Hebraice scri- 
pserit, cujus exemplar vo Hieronymi in biblio- 
theca. Cesariensi, 2 Pawphilo Martyre collecta, 


modo qu: jam traduntur incerta sunt; sed etiam si 
qua ab Eusebio, eí a co:vis aut supparibus scriptori- 
bus carptim deillis proferantur, non ita elare recen- 
sentur, Quod autem ait Eusebius, in psal. sxvii, 28 
ad (inem : Si quisvero per otium aecurate perquisierit, 
cujusque apostoli tribum reperiet : mam cuivis que- 
renti datur a Servatore inveniendi promissio ; id, in- 
quam, Eusebii 2vo fortasse poterat ex monumen- 
tis veterum explorari. Jam vero cum eorum bene 
multa fuerint vetustate obliterata et exstincta; fru- 
stra, ut arbitror, queratur ex qua tribu sipguli 


51 COMMENTARIA IN PSALMOS. — PR/ELIMINARIA; 55 
apostoli prodierint : quod etiam si deprehendi pos- A sebius, Hilario et fortasse alii perrarl in desertis 


se, non magno operz pretio fieret. 


ΙΥ. An prophetarum soccessio ad Joannem Baptistam 
pervenerit. 


Neque item probatu facile est quod ait Eusebius, 
psal. 1 xxiii, 8, 9,10, prophetarum sucoessionem us- 
que ad Joannem Baptistam devenisse : nam ex libri 
Machabaeorum et Flavii Josephi testimonio, Per- 
sarum temporedesiit illa prophetarum series; ut ne 
vel unum a Nehemis temporibus prophetam assignare 
valeas. Quare zstimo Eusebii dictum non ad litteram 
accipiendum esse ; sed indicare solum legem el pro- 
phetas in Joannem Baptistam desinere, quin neget 
intermissam aliquando fuisse prophetarum succes- 
sionem. 


V Eusebius labitur dum monachos a Symmacho memo- 
rarí putat. — V1. Monachí perrari tempore Eosebii. 


Ad hunc versum psalmi Lxvit, Qui inhabitare fa- 
ci! unius moris in domo, veterum interpretuin 
lectionem ' affert Eusebius, ubi Symmachi ver- 
sio sic habet: Δίδωσιν οἰχεῖν μαναχοῖς οἰχίαν * id 
est : Dat. inhabitandum monachis domum ; nam ita 
bos vertimus quia Eusebius de monachis locum 
explicat : etsi, mea quidem sententia, non mona- 
chorum institutum hic Symmachus respiciat, sed 
solitarios generatim quoslibet. Atenim quo tempore 
Symmachus versionem suam concinnavit, scilicet 
Septimio Severo, ut verior fert opinio, imperante, ino« 
Rachorum ne nomen quidem notum erat, neque ullug 
tunc in orbe monachus, nisi fortasse in penitioribus 
Zgypli recessibus, fuisse putatur. Quare hic vox 
μοναχός pro solitario quolibet in secessu degenti 
$ccipienda ; non pro monachis, quorum a quarto 
s»culo institutum floruit, Nam quia solus vivat 
oportet qui velit abesse a malorum consortio, quol- 
quot declinandz frequenti; causa in secessu de- 
gebant, uovayol Grece vocitabantur. Attamen qua 
de monachis hic habet Eusebius non pratermit- 
lenda ; Primus itaque, ait, ordo eorum qui in Chri- 
slo proficiunt, est monachorum. Sed rari suni illi, 
quare secundum Aquilam, Unigeniti Dei vocati sunt, 
similes facti unigenito Filio Dei : secundum Septua- 
ginta Interpretes autem, unius, non. dirersi moris 
sunt, neque subinde morem variant ; sed unum co- 
lunt, qui ad virtutis cacumen. advenit. Ipsos autem 


et latibulis agebant. Sub hiec autem Hilario in Pa- 
lestina e$ Syria mirum ia modum monachorum 
institutum auxit, e& tunc monasteria bene multa 
condita sunt. 


VII. Martyrum crucietus singulares. 


Martyrumsui temporis cruciatus,in hrec verba psal. 
mi (Psal. 1xv, 10): Quoniam probasti nos,Deus,ignenos 
examinasti sicut. examinatur. argentum, non οὐ]ίος 
describit Eusebius. Ac licet in Historia. ecclesiastica, 
de Maximini carnificina agens, multorum martyrum 
agones descripserit, hic tamen nonnulla tangit sin. 
gularia, nec forle alibi enuntiata, v. g.; Et vero 
plerumque vel pupillas oculorum verberabant, dum 
capita athletarum. Dei plagis cederent. AWrocitatem 
vero suppliciorum subjicit his verbis : Ferrum 
quippe, et [erro illata supplicia, aliaque mortis ge- 
mera,qua maxima pars nostrum sustinuit, pro nihilo 
computantur ex deteriorum comparatione. Quamo- 
brem hec quidem. tacemus.. Quia vero inter atrocia, 
mihil crudelius nece per ignem et aquam illata 
existimatur, hec nos. perpessos dicimus. Nam alii 
nostrum in mari et ín fluminibus demersi sunt, alii 
ignis supplicium luerunt. Et czetera qua fusius ibi ille 
prosequitur. 


VIII. Judzei Jerosolymorum aditu interclusi, quare. 


Trita res et nulli non nota est, Judzis postquam 
Barchocheba duce, seditione facta, sub Adriano 
principe armis subacti ac pene internecione deleti 
sunt, Jerosolymorum aditum interclusum fuisse ; 
concessum tamen ut quotannis ad certos limites 
lugendi causa proxime urbem accederent. Ve- 
rum Eusebius ad suum usque tempus hunc 
morem vigere graphice narrat bís verbis : Jr- 
ruentes Romani, dictis propheticis finem intulerunt : 
siquidem victorum lege, universe Judaicm genti 
aditu locorum interdictum est : inevitabilis quippe 
le,is transgressoribus impendet ultio. Quamobrem ad 
hanc usque diem, ad certos terminos in. circuitu ac- 
cedentes, procul consistunt : neque solum illnd, quod 
sacrum olim reputabatur, vel procul conspicere ipsis 
conceditur; sed [oras circumeuntes, Scriptura, de qua 
jam agitur, fidem conciliant, dicenti : «-Convertentur 


vnius aont, Quintaeditio vocavit, ut pote qui solita- D ad vesperam, et (amem patientur wu canes, et. círcui- 


rii el preeciuctisint, EL in psal. .xxxiu, ἆ : Ese autem 
dixeris, expeditos illos milites, qui monasticam vitam 
amplezi simt, pro passeribus habendos esse; eos au- 
lem qui liberis dant operam, aereliquis vite negotiis 
€i curis se dedunt, turturis vicem agere. Quo tem- 
pore igitar Eusebius hec scriberet perpauci in 
orbe monachi erant, 3c nonnisi in ΑὐσγΡΙΟ mona- 
slicum genns frequentabatur, auctoribus Antonio, 
qui, anno 271, monachi statum amplexus, innu- 
Reros exemplo suo pellexit ad parem vitz condi- 
onem amplectendam ; Pachomio, qui in Thebaide 
MOR2Slicum genas mirum in modum adauxit, et 
Àmene Nitriensi, complurium monasteriorum fan- 
tote, ln Palestiaa vero, ubi sedes habebat Eu- 


bunt civitatem. » (Psal. yw, 7.) ldipsum repetit 
in psal. xix, 26, adjicitque nullum Jerosolymis Ju- 
dzorum domicilium superesse, in quo Grzci babitare 
possint, verum excisa omnia ac funditus deleta uni- 
versaque prorsus ipsis sublata fuisse ; ita ut sacer- 
dotum, Sadduczorum et Pbarissorum ne nomen 
quidem superesset. 
IX. Traditiones quedam Jodsorum. 

Hebrseorum traditionem ait esse, mare Rubrum 
in duodecim sectiones divisum (misse secundam αν» 
merum duodecim tribuum, ita ut singule tribus in 
assiguaio sibi meatu periransirent; qua narratio 
non videtur cum divina Scriptura consonare, 31quo 


- 


rn EUSEBII CESARIENSIS ΘΡΡ. PARS ill. —— EXEGETICA. t) 
Inter Hebreorum traditiones pariter. recensendum A.runt, quorum vis et sententia nondum observata, 


est quod habet Eusebius, Azotios ideo in posteriori- 

bus οἱ podicibus percussos esse, quod. iis in par- 

libus peccassent, et ἀῤῥενοχοῖται essent, nisi for- 

tasse ea Eusebii ipsius, nec ab aliis accepta. fuerit 

opinio. 

X. Christianorum frequentia ín Moabitide, Ammonitide et 
Idumea. 


In hzc verba psal. cvir, 10, Moab lebes. spei. 


mem, in ]άκπισαπι extendam. calceamentum meum, 
duo nobis aperit Eusebius, nimirum Ammonitas et 
Moabitas inter Arabas «το suo sedes habuisse; 
Ílemque penes Ámmonitas, Moabi!as et. Idumaos 
infinitam esse Christianorum multitudinem, hzc 
ejus verba sunt : Et hac opere completa licet ipsis 
oculis percipere iis, qui in Arabum regione peregri- 
nantur, cum videant Moabitas et. Ammonilas, qui 
penes illos magno numero sunt, Ecclesias Dei im- 
nlere. Similiterque, « in Idumeam, inquit, conscen- 
dam calceamento meo, » secundum Symmachum. 
Quam item pradictionem in promptu est. completam 
videre iis qui in Idumaam concedunt, et multitudi- 
nem Ecclesiarum Dei ibi conspiciunt. ut. cunctetur 
nemo confileri, vere in. loca illa conscensum factum 
€sse. 


XI Eusebius ait mundum sphzríca forma esse. Montes et 
petras sensim crescere. 


Eusebius qui, uti diximus, descriptionibus ple- 
runque gaudet, ad physicam subinde speculationem 
vertitur. Áit vero non uno loeo mundum spbzrica 
forma esse : qus opinio olim agitabatur inter 
scriptores; aliis planam, montibus tamen distin-- 


etam, terrz superficiem pradicantibus, e quorum. 


numero Augustinus et Cosmas JEgvptius mona- 
chus, qui librum ea de re edidit Topographiam 
Christianam inscriptum, ubi sphaeram sacris Lit- 
teris aperte repugnare contendit ille; aliis. veram, 
et experimento demum: assertam , opinionem tuen- 


tibus, qualis Eusebius, qui mundum sphericum: 


esse non semel indicavit. Eam tamen sententiam, 
non ut suam ille, sed ut aiienam affert. Verisimile 
item arbitratur montes et petras sensim cresoere, 
atque occultis intiisque incrementis majores eva- 
der? ; qu» quorumdam, inquit ille, sui evi physiolo- 
gorum erat opinio; ut jame nostris sunt qui idipsum 
propugnent, experimentisque manifestis rem com- 
probari affirment. 


CAPUT X. 


DE IDIOTISMIS EUSEBI! IN HIS COMMENTARIIS, ET DE 
SINGULAR! QUARUMDAM YOCUM SIGNIFICATU. 


l. Vocis βίος usus singularis, II. Itemque τοῦ δο- 
xaiv. ΠΠ. Εγτυγχάνειν quid significat apud Eu- 
sebium. IV. Περίστασις pro calamitate. '"Yxa- 
κούδι respondere. V1. Σωτήριος quid, elc. 

Etsi a multis Grzceque peritissimis viris, in col- 
ligenda Graecarum omnium vocum significatione 
tanta sit industria desudatum, ut perpauca jam ad 
perfectam Grecorum scriptorum intelligentiam de- 
-iderentur ; subinde tamen nomina verbaque occur- 


interpretibus errandi occasio esse possint. lHujos- 
modi autem pauca his im.comnientariis exstant, quo- 
rum przcipua hic consignare et explanare visui: 
nam minutiora: ad indicem rerum allegamus.. 

I. Vocis gi« usus singularis. 

Singularis ext apud Eusebium vocis Bloc significa- 
tio : passim quippe pro genere hominum accipitur : 
sic psal. v, 2: Τοιοῦτος μὲν οὖν ἐτύγχανεν πᾶς ὁ np) 
τῆς τοῦ Σαυτῆρος ἡμῶν παραυσίας βίος, id e-t, Hujus 
modi profecto erat ante Salvatoris adventum totam ho- 
minum genus : et psal. Lxvi, vers. 5 : "Iva. yàp ἐπιθς 
ὁ θεὸς τῷ τῶν ἀνθρώπων βίῳ, hoc est, Nam ut Dess 
ad hominum genus accederet, et passim alios : item. 


Β que in flne vi libri Preparationis evangelice, ὁ σύμ» 


πας τῶν ἀνθρώπων βίος, universum hominum genus. 
Similiter Athanasius, t. I, pag. 1933, χαταλαζο- 
νευόµενοι τοῦ τῶν ἀνθρώπων βίου, superbe agentes 
adversum genus. humanum. Quo etiam usu in aliis 
item scriptoribus occurrit, et in Heliodori ZEthio- 
picis non semel observatur. 

II. Itemque τοῦ Jeu. 

Alia vox est, in qua item Latine transferenda non 
pauci interpretes labuntur, scilicet- δοχεῖν, videri, 
δοχεῖ, videtur : quod verbum vulgo usurpatur ad 
minuendam affirmationem ; ita uLsi, verbi causa, de 
quopiam dicatur, δοχεῖ εἶναι-σοφός, videtur esse sa- 
piens, id ut ssseveranter dictum non habeatur, sed: 
dubitationem quamdam praeferat. Verum frequen- 


C tissime apud scriptores bene multos δοχεῖ nihil mi- 


nuit affirmationem, ut exempli gratia in bis com- 
mentariis ad psalmum cxvitri, vers, 156, de Deo di- 
citur δικαιότατος εἶναι. δσχεῖ, ubi vertendum — aine 
dubio, justissimus est; Innumera proferri possent 
cum ex Eusebio, tum ex aliis scriptoribus exempla. 
Sic apud Athanasium, ἵνα τοίνυν xaX ὧν EntÜuucl 
τετυχηχέναι δοκοίης, ut igitur optata consequaris. 
Sed jam hac de re tractatum a nobis est: . 
. AMT. ἀντνγχάνεν quid significet apud Eusebfum. 

In Onomastico ad Athanasii Opera monuimus vo-. 
cem ὀντυγχάνειν plerumque significare, conqueri de 
aliquo , accusare, pelilionem | adversus. quempiam 
principi vel magistratui offerre : et vocem ἐντυχία, 


D petitionem adversus aliquem, sive accusationem cx- 


primere. Eodem usu χατεντυγχάνειν in his com- 
mentariis occurrit, ps. x,u,2 : Ἡρμοζε δὲ «à προχεί- 
µενα xaX τῷ προφήτη 'Hàala, ὃς ἔλεγε χατεντυγγά- 
νων τοῦ λαοῦ. Κύριε, τοὺς προφήτας cov dz 
έκτειναν, καὶ τὰ θυσιαστήἠριἁ σου κατέσκαναν, 
id est : Hac porro Helie prophete congrueban!, qui 
Domino contra populum supplicans ita loquebatur, 
« Domine, prophetas (uos occiderunt, et altaria. tua 
subverterunt, etc. » 


IV. Πιρίστεσις pro calamitate. 


Περίστασις idem sibi vult quod circemstantia, 
apud Quintilianum, Senecam et Α. Gellium. Verum 
aliquando significat zerumnam, infaustum casum, 
calamitatem. Quu sensu semper in bis commenutariis. 





61 COMMENTARIA IN PSALMOS. — PR/ELIMINARI*., aa 
usurpatur. Sic ps. 1v, 9, 10 : Μαθὼν γὰρ παρὰ τοῦ Σω- A tenda e-t:5sic 4j σωτῄήριος διδασκαλία, salutaris do- 


τΏρος xai τῶν σῶν ἐπαγγελιῶν, ὅτι, εἰ xal τὰ μάλιστα 
xatà τὸν ἑνεστῶτα βίον λύπαι pot xat θλίψεις xal 
πφιρασμοὶ χαὶ περιστάσεις οὐ διαλείπουσιν, ἀλλ) 
ἵσται µοι χαιρὸς ὁ τῆς ἁπαλλαγῆς τοῦ σώματος, xa 
ὃν kv εἰρήνῃ ποιῄσοµαι τὴν χοίµησιν " hoc est : Cum 
enim a Salvatore, exque promissis (wis. edidicerim, 
eliamsi mihi dolores, &erumne, tentationes, calamita- 
tes. in presenti vita non deficiant, futurum tamen 
mihi tempus est, quo a corpore decedam ac iu pace: 
dormiam. Etsi autem his commentariis vox περί- 
στασις passim occurrat, vix uspiam alio sensu usu 
venit, quam pro calamitate : frequenter item dici- 
tur περιστατιχὸς xatpóc, pro tempore calamitoso,. 


et zrumnis pleno. 


V. κκεοεν. respondere. 


Observatu ilem dignus est vocis ὑπαχούειν usus. 


pre respondere : cujus jam exempla attulimus t. I 
operum Athanasii p. 524. Fuit autem vox isthzc mul- 
lorum tam veterum, quam recentiorum interpretum 
seopulus, qui audire vel subaudire verterunt : quam- 


obrem non abs re fuerit exempla quzedam.ex his com- 


mentariis proferre. In prefatione Eusebii in Psalmos, 
(infra, col. 81) : Ἠνίχα τοίνυν ἑσχίρτα τὸ Πνεῦμα 
ἐπί τινα τῶν ἀρχόντων τῶν φαλτφδῶν, οἱ λοιποὶ ἧσυ- 
χίαν Tj vov παρεστῶτες χαὶ ὑπαχούοντες συμφώνως τῷ 
ψάλλοντι, ᾽Αλληλούΐα, id est : Cum itaque Spiritus in 


quempiam principum cantorum insiliret, ceteri quiete: 


agebant astantes, ac voce consona psallenti responden- 


tes, Alleluia. Apertius vero. Psal. uxxy, vers 19: Καὶ 
ἐπειδήπερ ταῦτα τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον προφητιχῶς µέλ- 


Άοντα ἔσεσθαι προανεφώνει, χορὸς ἀγγέλων ὑπαχούει 


συνευχόµενος τῇ τῶν πραγμάτων τελειώσει, πιστού- 


µενός τε αὐτὰ xal λέγων * Γένοιτο, vévovto! hoc est : 
Et quia hac Spiritus sanctus prophetica (utura pra- 
dixerat, chorus. angelorum respondet una deprecans 
pro rei consummatione, illaque con(irmans ac dicens : 
Fiet, fiat! Eodem quoque significatu vox προσυπ- 
αχούειν alibi occurrit, id est, ad aliquid respondere. 


llujus vocis, hac sententia accepte, frequentissi- 


wus est apud scriptores presertim ecclesiasticos 
usus. 


VI. αωιήρος quid, eto.. 


Parem cautelam adhibeas in. voce σωτήριος pro 
Wiroque genere masculino. et feminino usurpari so- 
lita, cujus prior significatio est salutaris; sed fre- 
quentiori usu apud ecclesiasticos, salvatoris ver- 


cirina; aplius autem verlas, Salvatoris doctrina; 
eodem modo apud Athanasium, τὸ σωτήριον jap - 
τύριον, mart(yrium sive ecclesia Servatoris. In bis 
vero conimentariis sic fere semper intelligas. 

ln his commentariis passim observes, vocet &2À' 
$4, qui significat, nisi, ubi sequitur vocalis, omissa 
particula, fj, exprimi. Sie lib. m; Ἑληρονο- 
µία δὲ αὐτοῦ τὶς Tiv μετὰ τὸν πρότερον λαὸν ἀλλ' 1) 
ἐξ ἐθνῶν Ἐκκλησία, id est : Horeditas porro illius, 
quenam erat post priorem illum populum, nisi Eccle- 
sia gentium ? ubi: ἀλλ ἡ ργο-ἁλλ' f| ἡ ponitur. Sex- 
centa notes similia in his commentariis, ubi biatus 
vitandi causa fj ante vocalem omittitur. Et principio 
quidem putabam ego amanuensium vitio fj illud 
excidisse; verum quia in omnibus, nullo excepto, 
codicibus etiam antiquissimis, ita passim legitur, 
centum habeo ab ipso- auctore suppressam εὖφω- 
νίας ergo particulam fuisse. Parem omnium codi- 
cum consensum advertas in voce ἀποχλάξσθαι pro 
ἀποχλαίεσθαι, flere ; que frequentissime hoc in opere 
comparet, et. ἐξέχαον, pro ἐξέχαιον. Ubi eorum qui 
antehac Graecorum: scriptorum opera publica fece- 
runt, morem sectamur, li enim, quia euphoniz gra- 
tia ταμεῖον pro ταμιεῖον, ὑγεία pro ὑγίεια legebatur 
in codicibus. omisso primo t, ταμεῖον et ὑγεία ple- 
rumque ediderunt. Quanquam leve fortasse videa- 
tur, monere ne pigeat, vocem Δαυῖδ, qus vulgo im 
codicibus Ad5 legitur; sieubi tota describatur im. 
velustioribus manuscriptis, per υ efferri Δαυῖδ, nom 
autem Δαδίδ, ut in editis Bibliorum legitur, quia. 
nempe in Hebraicis exemplaribus, per vau Τη des- 
cribitur. Qua in re veterum omnium codicum 110- 
rem sequi visum est. 

Caeterum, ut speramus non ingratum lectori fore 
Eusebium nostrum , ita in partein gratie vocandos 
censemus eos, qui nohis vel codices vel operam 
contulere suam. Ex Regia certe bibliotheca, jubente 
iliustrissimo abbate pg Louvois, ejusdem prafecto, 
codices nobis pro voto, idque ad diuturnum usum 
traditi sunt a doctissimis et amicissimis viris Cle- 
mente et Boivinio, custodibus. Parem benelicentiam 
experti sumus penes eminenlissimum cardinalem 
55 CoisLiN, qui nobis codicis praestantissimi supra 


D memorati copiam fecit. Et illustrissimum archie- 


piscopum Rothomagensem, cujus bibliothecz codi- 
cibus ad nutum frui licet, curante Doin. du Chesne, 
bibliothecario. Salve, erudite lector. 


* 


63 EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS. ΠΠ. —. EXEGETICA. 61 





DE CONTINUATIONE. 


COMMENTARIORUM EUSEBII CJESARTENSIS 
A PSALMO CXIX USQUE AD PSALTERII FINEM 


EDITORIS MONITUM. 
(Angelo Mai, Bibliotheca nova Patrum, &. IV, p. 65. Hoinz- 1847, in-4): 


Vir doctissimus, et de sacris Litteris immorlaliter meritus, ac Muurine familie summum decus, Ber- 
nardus Monifauconius in. pre(atione ad. Eusebii Casariensis quos edidit Commentarios àd Psalterium, ait 
p. nr: « Neque tamen id consequi potuimus, ut totum commentarium ad.uliimum usque psalmum cL in [n- 
cem proferre liceret : in. nullo enim ex memoratis codicibus ultra cxvu1. psalmi quidpiam offertur. Quod- 
que per mihi mirum visum est, Catena illo Regie (Parisiace) que usque ad cxvi psalmum interpretationi- 
bus. Eusebii wuntur, itu ut nullus veterum interpretum adeo frequentatus. occurrat, in cxvin psalmo ita finem - 
faciunt Eusebium in medium afferendi, ut ne verbum quidem ulterius Eusebii compareat. Unde conjectare forte 
liceat, a muliis jam secus Eusebii Commentarios hac posteriore sui parte truncatos librariorum incuria fuisse. » 
Et quidem Mont[auconius recte nos monet, Eusebium in totum reapse Psalterium scripsisse, teste. Hiero- 
nymo De script. eccl., cap. 81: « Eusebivs in cL psalmos eruditissimos Commentarios edidit. » Et in. epi- 
stola 5, ad Augustinum : « Psalmos. interpretati sunt. apud. Gracos primus Qrigenes, secundus. Eyscbius 
Ggaariensis, . . . deintegro Psalmorum corpore dicimus. » 


His ego apud Montfauconium lectis, et cum. ne apud  Corderii quidem Catenam Eusebium. uspiam post- 
dictum. terminum laudari viderem, quesivi sedulo in Vaticanis codicibus nunquid forte lateret, quod ulta 
praedictam ejus editionem excurreret.. Et continui quidem commentarii, qualis apud Mont(auconium est, tres 
vidi codices Vaticanos, quorum tamen nullus ultra psalmum cxu, prater interjectas lacunas, procedebat; 
Το ad Catenas Vaticanas conversus, in quibus Eusebii abundant excerpta, in plerisque utique agnovi de- 
ficere omnino Eusebium post psalmum cxvitt, quee res cum. Montfauconii 4ε Parisiacis Catenis narratione 
congruit. Sed tamen quod huic docto editori non obtigit, ut ultra eum. terminum pretervehi posset, mihi. 
commode ac feliciter obvenit : etenim inter tot Vaticanas, tres inveni Catenas, in quibus Eusebii excerpta 
non contemnenda usque ad Psalterii finem leguntur. Prima est catena pervetusti membranei codicis, seculi 
ferme x1 quem in Cyrilli editione (in qua Vaticanas ad Psalterium Catenas descripsi) designavi littera D. Se- 
cunda est codicis item egregii, bombycini, seculi circiter xut, quem denotavi. littera C. Tertia est codicis 6, 
chartacei. Denique eliam in codicibus E et L, nonnulla Eusebi? post cxvin psalmum scholia supersunt. Que 
cum ita se haberent, nolui equidem oblatam facultatem omittere supplendi egregiam, quantum | mihi licuit, 
Montifauconii editionem, et si non integrum Eusebii Commentarium, saltem ejus excerpta et:reliquias stu-. 
diose e codicibus sumptas, Latinitate etiam, imminente prelo, a me donatas, ad Ecclesie usum perducere. 


Porro haud continuum hunc esse Commentarium, jam dizi, quia nonnisi e catenis excerpius a mobis [uiti 
(Juid vero? Nonne et Athanasii in Psalmos, nonne etiam Theodoreti in. 1saiam deperdite expositiones, prio- 
ris quidem a. Mont(auconio, posterioris a Sirmondo e Catenis tantummodo delibate fuerunt ? Et quidem ju- 
dicare se dicit Sirmondus, medullam haud dubie succumque cujusque scripti contineri in Catenis solere. Etsi 
autem hec Eusebii scholia in plerisque psa!mis tenuiora sunt, attamen in aliquot ita abundant, ut prope ex. 
integro opere superesse videantur, si certe partim. psalmorum quorumdam brevitatem, parlim | scholiorum. 
copiam spectemus, veluti ad psalmos cxxv, cxxvui, xxxi, cxxxiv, CL, el ad οσιν, CLIX, CRX. Jamvero tleo- 
logicus in hae nova Eusebii parte de Christi divinitate sensus sanus orthodoxusque ubique est, moralis autem 
el doctrinalis valde pius et utilis, de recte agenda vita, de orandi usu, de aninue immortalitate, de (uturo 
vita, de hereticorum reprehensione, eic. Ad sacram criticem et. philologiam quod attinet, laudat. Eusebius. 
non semel Aquilam, sepius Symmachum, quandoque etiam Theodotionem, Septiuaginta Interpretes, quintam. 
editionem, et varios interdum codices, denique Ilebreorum textum atque idiotismos. Quare et nova hexapla— 
ribus varietatibus accessio hinc fieri videbitur. Ad psalmum cxxxi, loquitur. diserte Eusebius de ethnicorum. 
sua ciate conversione, qvos reapse, regnantis potissimum exemplo Constantini, plurimos ad Christianam 
fidem accessisse scimus. Qualiscunque demum sit horum scholiorum usus, certe tam prisci clarique hominis. 
uulle a me pratermittendo reliquie erant. 


C5 COMMENTARIA IN PSALMOS. 


bh 





EUSEBII CJESARIENSIS 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


ECSEBII IN PSALMORUM INSCRIPTIONES. A4 ΕΥΣΕΒΙΟΥ EIZ ΤΑΣ ΕΠΙΓΡΑΦΑΣ ΤΩΝ ΨΑΛ- 


INTERPRETATIO QUARUMDAM COMPEN- 

DII MORE DESCRIPTA. 

Centum et quinquaginta psalmi sunt : et sane sa- 
cer est. quinquagenarius numerus, illo siquidem 
dierum curriculo instituitur Pentecoste, ac totidem 
annorum numero Jubileus, ut vocant Hebrzi, cele- 
bratur. Nabla apud Hebrzos vocatur psalterium ; 
quod ex musicis instrumentis solum rectissimum 
est, neque ab inflmis partibus ad sonum adhibetur, 
sed a supernis sonanti zre instruitur. Psalmi ita- 
que vocantur quotquot sola instrumentorum pulsa- 
tione,nullis admistis vocibus,persolvuntur. Canticum 
dicitur quod suavi zequabilique voce canitur ; canti- 
cum psalmi, quod una cum instrumentis consonas 
admittit voces ; psalmus cantici rursum, cum instru- 
mentorum musicorum sonus vovibus preit. Si alle- 
gorice res accipiatur, nsalmus est coneinnus corpo- 
ris motus ad opus bonum exsequendum, etiamsi 
contemplatio parva subsequatur. Canticum nullo 
opere admistum est veritatis comprehensio, mente 
ad Dei ejusque sermonum contemplationem illustra- 
ia. Canticum psalmi dicitur cum cognitio actum 
praecedit, juxta illud : Concupiscens sapientiam , 
serva mandata, et. Dominus prabebit illam tibi *, 
Psalmus cantici est actus ducente cognitione admis- 
$us, docente scilicet quo pacto quove tempore sit 
agendum : quapropter in inscriptione psalmorum 
vox canticis preit ; non enim a contemplatione vir 
sanctus orditur, sed flde omnino ad opera exse- 


MON. EPMHNEIA ΤΙΝΩΝ ΚΑΤ ΕΠΙΤΟΜΗΝ. 


Ἑχατὸν πεντήχοντα τυγχάνουσιν ol φαλμοὶ, ἱεροῦ 
τοῦ ν’ τυγχάνοντος ἀριθμοῦ' iv μὲν ἡμέραις ποιῶν 
τὴν Πεντηχοστὴν, ἓν δὲ ἐνιαντοῖς τὸν παρ᾽ Ἑδραίοις 
καλούμενον Ἰω4λ. Νάθλα δὲ παρ’ Ἑδθραίοις λέγεται τὸ 
φαλτήριον, ὃ 63 µόνον τῶν μουσιχῶν ὀργάνων ὀρθότα- 
τον, xaX μὴ συνεργούµενον εἰς ἦχον Ex τῶν κατωτάτω 
μερῶν, à) ἄνωθεν ἔχειν τὸν ὑπηχοῦντα χαλχόν. 
Ψαλμοί μὲν οὖν οἱ διὰ µόνου τοῦ ὀργάνου χωρὶς φωνῆς 
ἀναχρουόμενοι’ ᾧᾠδὴ δὲ οἱ διὰ φωνῆς ἑμμελους' ᾠᾧδὴ 
δὲ φαλμοῦ τὸ τῷ ὀργάνῳ σύμφωνον ἀπάγειν φωνήν' 
Ψαλμὸς δὲ ᾠδῆς ἀνάπαλιν, προηγουµένης τῆς τῶν 
κρουσμάτων φωνῆς. Αλληγορίας δὲ νόµῳ, φαλμὸς 
μὲν σώματος χίνησις ἑναρμόνιος εἰς ἑργασίαν ἀγαθὴν, 
xiv ph πάνυ τις ἑπακολουθῇ θεωρία" qóh δὲ χωρὶς 
πράξεως ἁληθείας χατάληφις, φωτιζομένης φυχῆς 
περὶ θεοῦ χαὶ τῶν λογίων αὐτοῦ. Ὠδὴ δὲ φαλμοῦ, 
προαγούσης πράξεως γνώσεως' χατὰ tó* Ἐπιθυμήσας 
σοφίας διατήρησον ἐγτο.]ὰς, xal Κύριος χορηγή- 
σει σοι αὐτήν. Ῥαλμὸς δὲ ᾧᾠδῆς πρᾶξις ὑπὸ γνώσεως 
ὁδηγουμένη, περὶ τοῦ πῶς χαὶ πότε πραχτέον’ διὸ xal 
πρῶται τῶν ψᾳλμῶν αἱ ἐπιγραφαί: οὐ γὰρ ἀπὸ θεω- 
plac ὁ ἅγιος ἄρχεται, ἀλλ' ἅπαν πίστει ταῖς πράξεσιν 
ἐἑπιτρέχει. Ἐπὶ δὲ τῷ Μέλει πολλαὶ αἱ ᾠδαί: xai ὅπου 
ἀναδαθμοὶ, οὐδαμοῦ φαλμὸς, οὔτε χαθ) ἑαυτὸν, οὔτε 
μετ) ἐπιπλοχῆς. Ὠδαὶ δὲ πάντα καθ) ἑαυτάς' ἡ γὰρ 
ἀνάθασις πρὸς µόνην ὁρᾷ θεωρίαν. Διάψαλμα δὲ παρὰ 
μὲν ᾽Αχύλᾳ χαὶ τῷ Ἑδραϊχῷ οὐ χεῖται' ἀντὶ δὲ αὐ- 


quenda currit. Sub finem multa cantica sunt, Ubi C τοῦ «b del. 

autem gradus habentur nusquam psalmus , neque per se solus, neque alia adjuncta voce inscribitur : 
sed ibi cantica solum apponuntur;nam ubi ascensus graduum est, ibi sola contemplatio spectatur. Dia. 
psalma porro apud Aquilam et in Hebraico non exstat : sed ejus loco, semper ascribitur. 


ARGUMENTUM EUSEBII PAMPHILI. 


Libri Psalmorum isthzc divisio fuerit, ut cum 
ipsa accuratiora exemplaria, tum Hebraicus textus 
circumferunt. Neque vero, ut quis forte existimave- 
rit, omnes psalmi sunt Davidis; sed aliorum quo- 
que prophetarum, qui psallendo prophetica oracula 
edebant. Quare apud Hebrzos, universa psalmorum 
scriptura, non Davidis fert inscriptionem, sed inde- 
finite liber Psalmorum vocatur. In partes porro 
quinque Hebrzi librum Psalmorum dividunt. Prima 
pars a primo ad quadragesimum psalmum comple- 
titur; secunda, a quadragesimo primo ad septua- 
Besiinum secundum; tertia a. septuagesimo secundo 
ad octogesimum octavum ; quarta , ab octogesitno 


! Eccli, 1, 33. 


ΥΠΟΘΕΣΙΣ EYZEBIOY TOY ΠΑΝΦΙΛΟΥ. 


Τῆς βίθλου τῶν Ὑαλμῶν Ἶδε ἂν εἴη ἡ διαίρεσις, ὡς 
τὰ ἀχριθη τῶν ἀντιγράφων αὑτό τε τὸ 'E6pabov 
περιέχει. Οὐχ ὡς ἄν τις ὑπολάθοι πάντες εἰσὶ τοῦ 
Δαυῖδ οἱ Φαλμοὶ, ἀλλὰ xal ἑτέρων προφητῶν ἐν τῷ 
Ψάλλειν προφητευόντων. Διόπερ fj πᾶσα voagt παρ᾽ 
Ἑδραίοις τῶν ψαλμῶν οὐ τοῦ Δαυῖδ ἐπιγράφει' 0027 
ἁδιορίστως βίθλος ψαλμῶν ὀνομάκεται. Elg πέντε δὲ 
µέρη τὴν πᾶσαν τῶν Ἑαλμῶν βίδλον παῖδες Ἑθραίων 
διαιροῦσι’ πρῶτον εἰς τοὺς ἀπὸ α μέχρι μ΄ δεύτε- 
pov εἰς τοὺς ἀπὸ µα’ μέχρις o6'* τρίτον εἰς τοὺς ἀπὸ 
oY' βέχρις πη” τέταρτον εἰς τοὺς ἀπὸ πθ’ μέχρις pe" 
πέμπτον εἰς τοὺς ἀπὺ pc' µέχρι τέλους. ᾿Ανεπίγρα- 
qot δέ siat φαλμοὶ O^, ἐπιγεγραμμένοι ρλα’. Toy ἐπι- 


- 


51 


nono ad centesimum quintum ; quinta, a centesimo 
sexto ad finem : psalmi non inscripti sunt 49, in- 
scripti vero 151. [Inscriptorum autem bz sunt divi- 
siones : Davidis septuaginta duo psalmi sunt; filio- 
rum Core, undecim ; Asaphi, duodecim; Athanm 
Israelite unus; Salomonis, duo; Moysis, unus; 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS. ΠΠ... EXEGETICA. 


66 
γεχραμµένων δέ εἰσιν οὕτως αἱ διαιρέσεις τοῦ μὲν 


À Aautà o£, τῶν υἱῶν Κορὲ τα’, τοῦ ᾿Ασὰφ 16^, Λἰθὰμ 


τοῦ Ἱσραηλίτου εἷς, Σολομῶντος β’, Μωῦσέως εἷς, 
ἀνώνυμοι ιό, τῶν εἰς τὸ Ἀ.11η.λούῖα ιε’. Εἰσὶ δὲ ày- 
ώνυμοι ὅσοι ἐπιγραφὰς μὲν ἔχουσιν, οὗ μὴν δηλοῦσι 
τίνος εἰσίν. 


anonymi septemdecim ; Alleluia inscripti quindecim. Anonymi autem dicuntur quotquot inscriptionem 


quidem habent, neque cujus sint enuntiant. 
EJUSDEM EUSEBII ARGUMENTA IN 
PSALMOS. 


4. Adhortatio ad Dei cultum, et avocatio ab oppo- 
sito. 

9. Prophetia de Christo et de vocatione entium. 

9. Prophetia de bonis Davidi conferendis. 

4. Prophetia Davidi de iis que passus est. 

b. Oratio ex persona Ecclesie. . 

6. Doctrina confessionis. 

7. Davidi confessio et doctrina vocationis gentium. 

8. 


Prophetia vocationis gentium. 

9. Mors Christi ejusque resurrectio ; de regno quod 
accepit ; deque omnibus inimicis ejus deletis. 

40. Hymnus victorie ejus, qui Dei causa certamen init. 

11. Accusatio scelestorum, et prophetia de Christi 
adventu . 

12. Inimicorum commotio, et exspectatio adventus 
Christi. 

45. Accusatio improborum οἱ prophetia de adventu 
Christi. 

14. Ejus qui secundum Deum per[ectus est restitutio. 

45. Electio Ecclesie et Christi resurrectio. 

10. Perfecii viri, sive ipsius Christi precatio pro iis 
qui per ipsum salutem consequentur. 

47. Gratiarum actio Davidis et prophetia de adventu 
et assumptione Christi. 

48. Theologia cum doctrina morali. 

19. Oratio justorum qui Davidi operam dabant. 

20. Supplicatio eorum qui Davidi operam dabant. 

21. Prophetia cruciatuum Christi et vocatio. gen- 
tium. 

22. Doctrina et novi populi institutio. 

25. Prophetia vocationis gentium, et consummatio 
eorum qui salutem consequuntur. 

24. Doctrina confessionis. 

25. Supplicatio ejus qui secundum Deum proficit. 

96. Gratiarum actio et petitio bonorum. 

$1. Supplicatio cum prophetia. 

28. Prophetia enigmatica cum theologia. 

29. Gratiarum actio cum con[essione. 

90. Confessio cum supplicatione. 

$1. Prophetia eorum qui per Christum salutem con- 
secuturi sunt. 

92. Adhoriatio ad hymnos canendos, cum Lheologia. 

99. Doctrina gratiarum actionis. 

94. Supplicatto justi et prophetia de Christo. 

99. Confutatio impiorum cum theologia. 

QU. Doctrina religiose vita. 

91. Doctrina conjessionis. 

98. Deprecatio cum confessione. 

99. Gratiarum actio ejus qui secundum Deum salu- 
tem consecutus est, et conunemoratio Ecclesia. 

40. Prophetia de Christo et de proditore. 

4. Deprecatio prophetarum circa reprobationem Ju- 
daici populi. 

43, 45. De eodem argumento. 

44. Adventus regni Christi. 

45. Apostolorum pra'dicatio. 

46. Vocatio gentium. 

41. Hy «nus in Dei honorem de Ecclesia, persecutio- 
nes de medio sublata. 

48. Doctrina de dívino judicio. 

49. Abrogatio legis Moysis de sacrificiis, εἰ introdu- 
clio legis Novi Testamenti. 


(1) Reg. 4, παράλειψις. 


ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ TOY AYTOY EYZEBIOY EIZ ΤΟΥΣ 
ΨΑΛΜΟΥΣ. 


a. Προτροπὴ θεοσεδείας καὶ ἁποτροπὴ τοῦ évar- 
τίου 


p'. Προφητεία περὶ Χριστοῦ xal κ.ήσεως ἐθνὼν. 
. Προφητεία γενησοµένγων ἆγαθων τῷ Δανϊδ. 
. Προφητεία τῷ Δαυῖδ περὶ ὧν πἐπονθεν. 


B «’. "Ex προσώπου τῆς Ἐκκησίας προσευχή. 


ς’. Διδασκαλία ἐξομο.]ογήσεως. 

C. TQ Δαυϊδ ἐξομο.όγησις καὶ διδασκα.]ία κ.λή- 
ee tela κ ἐθνῶ 
'. Il cela χ.ήσεως v. 

8. θάνσευς Χριστοῦ xal ἁν άστασις, xal βασελείας 
παρά ληνις (1), ἐχθρῶν τε πάντων κχαθαίρεσις. 

v. Ἐπινίχιος ὕμγος τοῦ κατὰ θεὸν ἁγωγιζομένου. 

ια’. Κατηγορία πονηρῶν, xal προφητεία Χριστου 
παρουσίας. 

(0. Ἐχδρῶν ἐπαγάστασις, καὶ προσδοχία Χρι- 
στου παρουσίας. . 

ΙΥ. Κατηγορία πογηρῶν, xal πρυφητεία Χριστοῦ 
παρουσίας. 

WU. Tov κατὰ θεὺὸν τεείου ἁποχατάστασις. 

ε’. "Ex Aor] Ἑκκλησίας, καὶ Χριστοῦ ἀν άστασις. 
tc". ΤεΛείου ἀγδρὸς, f) xai αὐτοῦ tov Χριστοῦ 
προσευχἠὴ ὑπὲρ τῶν δι αὐτοῦ σωθησοµέγω». 
v. Εὐχαριστία τοῦ Δαυϊδ xal προφητεία Xp 

στοῦ παρουσίας καὶ ἀνανλήψεως. 
t. θεολογία σὺν διδασκα.ίᾳ ἠθιχῃ. 
QU. Εὐχὴ τῶν συμπραττόντων cQ Δαυῖδ δικαίων. 
x. Ἔντευξις τῶν συμπραττόντων to Δαυϊδ. 
χα. Προφητεία τῶν Χριστοῦ παθων, xal ἑθγωχ 
χ.λῆσις. . ) 
x6'. Διδασκαλία καὶ νέου JAaov εἰσαγωγή. 
xy'. Προφητεία κ.λήσεως ἐθνων, καὶ τ8λείωσις 


τῶν σωῶμένωγ. 

xb'. Διδασκα.λία ἐξομο.λογήσεως. 

χε. Ἔντευξις τοῦ κατὰ θεὸν προχὀπτοντος. 

xc', Εὐχαριστία καὶ αἴτησις ἀγαθων. 

xj". Δέησις μετὰ προφητείας. 

χη’. Προφητεία αἰνιγματώδης σὺν 0sodoríq. 

χθ’. Εὐχαριστία σὺν ἑξομοογήσει. 

X. Ἐξομολόγησις σὺν ἱπετηρίᾳ. 

λα’. Προφητεία τῶν διὰ Χριστοῦ σωθησοµένωγ. 

λ0. Πορανόλευσις ὑμνο-ογίας σὺν 0£oAoriq. 

AY. Διδασκαλία εὐχαριστίας. . 

λδ’. 'Ixernpla δικαίου, xal προφητεία περὶ Χριστου. 

Às'. Ἔεγχος ἀσεδων σὺν θεολογίᾳ. 

λς’. Διδασχα.ία θευσεθοῦς «Βίου. 

^ T M ip ἑξο D HR 
'. Ἔντευξις σὺν étopoAorncst. 

39. Εὐχαριστία τοῦ κατὰ 85óv σωθέντος καὶ 
prüum Ἐκκλησίας. —— . 

wu". Προφητεία περὶ Χριστοῦ καὶ περὶ του προδότου. 
'. Ἱχετηρία προφητῶν ἐπὶ τῇ ἀποθοᾶῃ του 
᾿Ἱουδαίων ὄθγνους. . 

po, pr. "Ecc περὶ τοῦ αὐτοῦ. 

μδ.. Ἐπιφάνεια Χριστοῦ βασιλείας. 

με. Ἀποστόλων χήρυγµα. 

uc". Κλῆσις ἐθνῶν. ] ! 

pP. Ὕμνος εἰς Θεὸν περὶ τῆς Ἐκκλησίας, καὶ 

καθαίρεσις διωγμών. 

μη’. θείας κρἰσεως διδασχα.ία. 

μθ'. Ἀνατροπὴ τοῦ περὶ θυσιῶν Μωῦσέως νόμουι 
καὶ εἰσαγωγὴ τοῦ της Καινης Διαθήκης. 





c9 COMMENTARIA IN PSALMOS. 70 


v. AifacxaA(a é£ouvAopyiiceoc. 
va. EdSXOC tov πογηροῦ τρόπου, xaltéAoc τοῦ 


αὐτοῦ. 

v6. Σωτήριος ἐπιφάνεια, καὶ ἀθεότητες ἀπα.λλαγή. 

vY'. Προσευχὴ τοῦ κατὰ θεὸν ἀγωνιζομένου. 

vU. Δή-λωσις τών κατὰ Χριστοῦ (4) τετο]μημέγω», 

γε. Δικαίου εὐχαριστία ῥυσθέντος ἐξ ἐἑχθρῶν. 

νς’. Εὐχαριστία τοῦ Δαυῖδ xal προφητεία κ.λή- 
σεως ἐθνῶν. 

νο. Αιδασκα.ἒία τῆς τοῦ θεοῦ δικχαιοκρισίας. 

") KA5notc ἐθνῶν καὶ Ἱουδαίων ἀποδο.λή. 

νθ. 'Azxo60.1)) τοῦ Ἰουδαῖϊῖσμοῦ, xal χ.ϊῆσις ἐθνῶν. 

ξ. Δέησις σὺν εὐχαριστίᾳ. 

ξα'. Διδασκα.λία θεραπευτική. 

£0. Εὐχαριστία τοῦ κατὰ θεὸν τε.είου. 


ps Διδασκα.λία τοῦ θεοσεθοὺς àüAntov. 

ξὺ. Κλῆσις ἐθγῶν. 

ξε’. KAnctc ἐθνῶγ, καὶ ἁποστόλων μαρτυρία. 

. Κ.λησις ἐθνῶν, xal ἀποστόλω»ν κήρυγμα. 

v. Χριστοῦ ἑναγθρώπησις, xal ἐθνῶν xAnctc. 

tv. Πάβη Χριστοῦ, καὶ Ἱουδαίων ἁποθο.]ή. 

QV. Ἱαετηρία δικαίου καὶ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ. 

ο. Χριστοῦ πάθη καὶ ἀγάστασις. 

wr. Προφηταία Χριστοῦ Sactsiac καὶ κ.ήσεως 
y 


rav. 

o0. 'ECouoAórnctc τῆς ἀνθρωπίνης ἀσθεγε-ας 
ἐπὶ τῃ τῶν ἁσεθῶν εὐπραγίᾳ καὶ τῇ τοῦ 850v 
μαχροθυμίᾳ. κ 

Y. Προαν αφώνησις τῆς ἑσχάτης Ἰουδαίων πο- 
εορκχίας, «nc ἐπὶ cov Οὐεσπασιαγοῦ καὶ Τίτου 


Teropévnc. 
οὗ. Χριστοῦ; θεο.]ογία, xal ὑπόμνησις τοῦ θείου 


δικαστηρίου. 

ο”. Ἐχδίχησις κατὰ ἁσεδῶν τῆς τοῦ θεοῦ κρίσεως. 

ος’. Περὶ τῆς τοῦ Θεοῦ paxpoüvplac καὶ τῶν θαυ- 
μαστῶν ἔργων αὐτοῦ. 

oj. Χριστου διαστοϊἡὴ πρὸς τὴν "ExxAncíar, 
περὶ τῆς τοῦ προτέρου AaoU παραγομµίας. 

ση’. Προφητεία τῶν ὑπὸ τοῦ Axtióyov τῇ TIov- 
δαίᾳ σωμθάγτων αὐτοῖς ἢ ἱστορία παρὰ coc 
Μακκαδαίοις. 

of. Προφητεία τῆς ὑπὸ τῶν Ἀσσυρίων πο.ιορ- 
xlac, xal δέησις περὶ τῆς Χριστου ἐπιφαγείας. 

v. Κ.ῆσις ἐθνῶν, καὶ διδασκαλία τῶν cvp6s6n- 
χότων τῷ προτέρῳ Aud. 

πα. "Ε.Ίεγχος τῶν ἀρχόντων τοῦ Ἰουδαίων ἔθγους. 

πθ'. Δέησις περὶ του πεπονθότος σκυθρωπὰ Aaov, 
xal προφητεία περὶ τοῦ céAovc τῶν ἑχθρῶν 
τοῦ Χριστοῦ. 

πΥ. Χριστοῦ ἐναγθρώπησις xal περὶ τῶν '"ExxAn- 
Cur. 

v». Προφητεία εἰς τὸν Χριστὸν καὶ τοὺς δι αὑτοῦ 
AeAvutpupérovc. 

πε’. Προσευχἡ Δαυϊὸ xal προφητεἰακ.1ήσεως £0vov. 

ἃς'. Χριστοῦ ἐναγθρώπησις. 

Ty. Χριστοῦ θάνατον προφητεύει. 

πη. Χριστοῦ βασιλεία ἐκ σπέρματος Δαυϊδ. 

vU. Ιουδαίων ἀποδο.λή. 

hk. Χριστοῦ γίχκη καὶ παντὸς τοῦ κατ αὐτὲν τε- 
λειουμέγου. 

ha'. Περὶ τῆς κατὰ θεὸν ἀναπαύσεως. 

μ6’. Ὕμγος βασιλείας Χριστοῦ ἐπὶ τῆς πρώτης 
αὐτοῦ παρονσίας. 

ΕΥ. Περὶ των κατὰ τῆς Εκκλησίας δογμάτων. 

KU. KJAncic Ἱουδαίων καὶ ἀπόγνγωσις αὐτῶν. 

με. Κάῆσις ἐθνῶν καὶ Χριστου παρουσία. 

ἐς’. Ὕμνος βασιλείας Χριστοῦ ἐπὶ τῆς πρώτης 
αὐτοῦ παρουσίας. 

MV. Κ.ῆσις ἐθνῶν καὶ Χριστοῦ παρουσία. 

Ar. Ὕμγος βασιλείας Χριστοῦ. 

V. Κ.ῆσις ἐθνῶν. 

p. Ὕμνος τοῦ κατὰ θεὸν τε.λείου. 


ρα. Ὁδυρμὸς ἐπὶ τῷ προτέρῳ, καὶ προφητεία cov 


Aaov, καὶ xAncic &0yor. 
(1) Reg. 1, θεοῦ. 


A 50. Doctrina confessionis. 


51. Confutatio improbi moris, et. finis ipsius. 


52. Salutaris adventus, et ἀθεότητος ejectio. 

B5. Precatio ejus qui Dei causa concertat. 

54. Declaratio [acinorum contra Christum ad missorum. 

55. Gratiarum actio justi ab inimicis liberati. 

56. Gratiarum actio Davidis et prophetia de voca- 
lione gentium. 

87. Doctrina de recto Dei judicio. 

58. Vocatio gentium et Jud corum ejeciio. 

59. Abragatio judaismi et gentium vocatio. 

60. Supplicatio cum gratiarum actione. 

61. i Doctrina de Deo colendo. 

62. Gratiarum actio ejus qui secundum Deum per- 
eclus est. 

65. Doctrina religiosi athlete. 

64. Vocatio gentium. 

65. Vocatio gentium εἰ apostolorum testimonium. 

66. Vocatio gentium et apostolorum predicatio. 

61. Christi incarnat:o et. vocatio gentium. 

68. Passiones Chrisli et Judeorum ejectio. 

69. Deprecatio justi et ipsius Christi, 

70. Christi cruciatus et resurrectio. 

71. Prophetia de Christi regno et vocatione gen- 
tium. 

12. C. nfessio humane | infirmitatis circa impiorum 
felicitatem εἰ Dei tolerantium. 


13. Prenuntiatio postremz Judeorum  obsessionis, 
quo sub Vespasiano εἰ Tito contigit. 


14. Christi theologia, et admonitio de divino tribu. 
nali. 

75. Ultio divini judicii de impiis sumpla. 

16. De tolerantia Dei et admiraudis ejus operibus. 


11. Christi reconciliatio cum Ecclesia, de primi po- 
uli pretaricatione. 


p 
C 78. Prophetia de iis que sub Antiocho Judae con- 


tigerunt : sive historia que in Machabevrum li- 
bris habetur. 

19. Prophetia de obsidione ab Assyriis, ac supplica- 
tio pro Cliristi adventu. 

80. Vocaiio gentium ac doctrina eorum qua priori 
populo coniigerunt. 

81. Con[utatio principum Judaici populi. 

82. Deprecatio pro populo tristia perpesso, et pro- 
pheiia de fine inimicorum Christi. 


83. Christi incarnatio et de Ecclesiis. 


84. Prophetia de Christo et iis qui per illum redem- 
pti sunt. 

85. Oratio Davidis et prophetia vocationis gentium. 

86. Christi incarnatio. 

87. Christi mortem pranuntiat. 

88. Christi regnum ex semine David. 


D 89. Judeorum reprobalio. 


90. Christi victoria, necnon omnium quotquot εὐ- 
cundum illum consummati sunt. 
91. De quiete secundum Deum habenda. 


99. Hymnus regni Christi in primo ejus adsentu. 


95. De dogmatibus adversus Ecclesiam. 

94. Vocatio Judeorum ac desperatio ipsorum. 
93. Vocatio gentium et Christi adventus. 

98. Hymnus regni Christi in primo ejus adventu. 


97. Vocatio gentium, et adven'us Christi. 

98. Hymuus regni Christi. 

99. Vocatio geniium. 

100. Hymnus ejus qui secundum Deum perfectus est. 

101. Lamentatio de priori popslo, prophetia ae 
(ovo) et vocatio gentium. 


12) Hxc interpretatio ad psalmi seriem accommodatur. 


71 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΤΠ... EXEGETICA. 72 


102. Doctrina gratiarum actionis. 

403. Doctrina confessionis. 

404. Docirina gentibus, de beneficiis Dei priori po- 
pulo collatis. 

105. Doctrina de impietate Judaici populi. 

106. Prophetia vocationis gentium, ac de f[ulgido 
. Christi ad homines adventu. 

107. Vocatio gentium. 

408. Christi passiones. 

109. Christi victoria. 

110. Gratiarum actio Christi. 

111. Doctrina Christi. 

112. Vocatio novi populi. 

415. Novi populi doctrina. 

144. Novi populi pro[ectus. 

415. Novi populi consummatio. 

416. Vocatio gentium. 

417. Victoria eorum qui in Christo concertant, et 
prophetia de Christo. 


Α (0. Διδασκαλία εὐχαριστίας. 


Y'. Διδασκαλία ἐξομο.ογήσεως. 

45 Διδασκα.ία τοῖς ἔθνεσι τῶν εἰς τὸν πρότεΓον 
Aaóv τοῦ θεοῦ εὐέργεσιων. 

ρε’. Διδασκαλἰαδυσσεθείας τοῦ Ἱουδαίων ὄθνους. 

ρς’. Προφητεία χ.ήσεως ἐθνῶν, καὶ τῆς εἰς ἂν- 
θρώπους τοῦ θεοῦ Λόγου ἐπι]άμψεως. 

po. Kincic ἑθνῶν. 

gn. Πάθη Χριστοῦ. 

p9'. Νίκη Χριστοῦ. 

pr. Εὐχαρισεία Χριστοῦ. 

p. Αιδασκα.ἒία Χριστεου. 

ρι6’. Νέου Aaov xAncic. 

pr. Νέου Aaov διδασκα-ία. 

p. Νέου JAaoU προκοπή. 

pis. Νέου Aaov τεείωσις. 

ρις’. Κ.ῆσις ἑθνῶν. 

p. Νίκη τῶν ἐν Χριστῷ ἁγωγιζομένων xal προ- 

τεία περὶ Χριστοῦ. 


gn 
118. Capita alphabeticarecti secundum Deum instituti. p ea). Στοιχείωσις τῆς κατὰ θεὺν ἀναγωγηῆς. 


419. Habitationis. 

190. Reditus Babylone et dispersionis. 

4121. Bonorum annuntiationes. 

122. Orationis. 

1235. Gratiarum actionis. 

124. Restitutionis. 

125. Ezspectatio daturorum. 

126. AEdificatio Ecclesie. . 

121. Vocatio gentium. 

138. Victoria excercitus Christi. 

129. Oratio martyrum. 

430. Je humilitate. 

451. Oratio Davidis et adventus (Christi). 
152. Populi perfecti. 

493. Populi venturi. 

451. Doctrina ad institutionem. 

455. Gratiarum actio redempti. 

156. Sanctorum qui in captivitate degebant dicta. 
157. Gratiarum actio cum prophetia. 

458. Supplicatio justi cum theologia. 

139. Voces ejus qui secundum Deum pugnat. 
140. Precatio ejus qui secundum Deum per[ectus est. 
441. Voz ejus qui bei causa impugnatur. 
443. Precatio confitentis. 

445. Gratiarum actio victoris. 

444. Hymnus cum theologia. 

449. Hymnus cum theologia. 

146. Hymnus cum theologia. 

147. Hymnus cum theologia. 

148. Hymnus cum theologia. 

4149. Hymnus cum theologia. 

150. Adhortatio universalis ad hymnum persolvendum. 





p. Παροικίας. E . 
px. 'Exarótov Βαδυλῶνος xul τῆς διασκπορᾶς. 
pxa'. ᾽Αγαθῶν ebarréJAua. 
px6'. Εὐχῆς. 
Ρα. Εὐχαριστίας. 
px9. ᾽Αποκαταστάσεως. 
pxe'. Προσδοκία usAAóvcov. 
pxc'. Οἰκοδομὴ "ExxAncíac. 
px,. Κ.ῆσις ἐθγῶν. 
px». Νίκη Χριστοῦ στρατιᾶς. 
PX ', Εὐχὴ μαρτύρων. 
'. Περὶ ζαπεινγοφροσύγης.ι 
Quar. Ilpoctvx^ τοῦ Aavtó καὶ ἐπιράνεια. 
ρλθ’. Aaov τε.είου. 
e Λαοῦ ἐρχομέγου. 
po. Διδασκα.ία εἰσακτική. 
pe. Εὐχαριστία AgAvepopérvov. 
Qc". 'Arluv φωναὶ τῶν ἐν αἰχμαΛ]ωσίᾳ. 
p. Εὐχαριστία μετὰ προφητείας. 
ρλη’. "Ἔντευξις δικαίου σὺν θεολογίᾳ. 
ϱλθ’. Φωγαὶ τοῦ xarà θεὸν ἀγωγιζομένου. 
ρμ’. Προσευχή τοῦ κατὰ θεὸν c&Asiov. 
ρµα’. Φωγαἱ τοῦ κατὰ θεὸν ποεμουμένου. 
ϱμθ. Προσευχἡὴ ἐξομολογουμέγου. 
ϱμΥ. Εὐχαριστία νεγικηκότος. 
puo. ἼὝμνος σὺν θεο.λογίᾳ. 
ρµε’. Ὕμγος σὺν θεο.]ογίᾳ. 
puc'. Ὕμνος σὺ» θεοογίᾳ. 
pue. Ὕμνος σὺν θεολογίᾳ. 
gun. Ὕμνος σὺν θεο.ογίᾳ. 
puo. "Yuxoc σὺν θεο.Ίογίᾳ. 
pv. IlapaxéAevcic ὄμνου χαθο]ιχή. 


ΕΥΣΕΡΙΟΥ ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΨΑΛΜΟΥΣ. 
EUSEBII IN PSALMOS. 


Videtur psalmus a psalterio ex nominis conso- p 


rantia sic nuncupatus. Dicitur autem psalterium 
instrumentum musicum quodpiam, forma a cithara 
distinctum ; canticum vero bujusmodi instrumento 
pulsatum psalmus appellatur. Canticum porro, di- 
ctum musicum est sine instrumento modulate pro- 


latum. Psalmus autem cantici dicitur, quando prz- - 


eunte cantici modulatione, psalterio pulsatur : can- 
ticum psalmi e converso. Ut in Regnorum et Para- 
lipomenon historiis fertur, David rex post Saulis 
obitum, cum reduxisset arcam Testamenti Domini, 
qua: in domo Abdodom, ex quo ex Azotiis translata 
fuerat, viginti annis consederat ; atque in Jerusalem 


'O μὲν ψαλμὸς ἔοιχεν ἀπὸ τοῦ φαλτηρίου παρωνύ- 
µως ἐπικεχλῆσθαι ΄ λέγεται δὲ φαλτήριον δργανόν τι 
μουσιχὸν παρὰ τὴν κιθάραν διαλλάττον τῷ σχήµατι, 
ἐν ᾧ τὴν ἀνακρουομένην ᾠδὴν ψαλμὸν προσαγορεύε- 
σθαι. ὩὨδὴν δὲ εἶναι τὴν δ.ὰ µέλους ἀναφωνουμένην 
ἄνευ ὀργάνου ῥῆσιν µουσιχήν. Ψαλμὸν δὲ ᾠδῆς λέ- 
γεσθαι, ἐπειδὰν προηγησαµένης τὸ αὐτὸ τῆς (fc 
μέλος διὰ τοῦ ψαλτηρίου χρουσθῇ' ᾠδὴν δὲ φαλμοῦ 
τὸ ἀνάπαλιν. Ὡς iv ταῖς ἱστορίαις τῶν Βασιλειῶν 
xai τῶν Ἡαραλειπομένων Δα.Ίδ ὁ βασιλεὺς μετὰ τὴν 
τοῦ Σαοὺλ τελευτὴν, ἀναγαγὼν τὴν χιθωτὸν τῆς Δια- 
θήχης Κυρίου, οὖσαν ἓν οἴχῳ ᾿Αθδοδὼμ ἔτεσιν εἴχυ- 
ctv ἑξότου Ex τῶν ᾿Αζωτίων µετενήνεχτο, xaX χατα- 


- COMXENTARIA IN PSALMUS, " 


ext 3a; αὐτὴν εἷς Ἱερουσαλὲμ, ἐπιλέγεται ix τῆς Qu- A reposuisset illam, ex tribu Levi. paatimorut. cnt 
atc Δευξ χλέρῳ ῥαλτῳδοὺς ἄρχοντας ὡδῶν τέσσαρας, — res quateor, canticorum principes, sibi sonte dele- 
7) φἆλλειν xal d!atv ἑνώπιον τῆς χιδωτοῦ τῷ Κν- — git; ut in. conspecta. arcte Domino. psallerent οἱ 
pi, καὶ ἀναφέρειν Qervkv εὑφροσύνης εἰς ἐξομολό- — cantarent, vecemque liti, iu. confesalonem οἱ 
vz5:v χαὶ αἴνεσιν ἓν ὀργάνοις ἡρμοσμένοις, χαὶ ᾠδαῖς, — laudem instrumentis concinnis proferrent, eauti- 
χαὶ χιγύραις, xai νάδλαις, xal τυµπάνοις, xal χυµ- — cis, cyniris, nablis, tympanis, cymbalis, psalterio, 
θ4λοις, xai Φαλττρίῳ, xai xspazivm, τὸν Ασάφ, οἱ tuba cornea; videlicet. Asaph, Aman, than, 
AluXw, Αἰθὰν, 'BidoUp- ol; ἀριθμὺς ᾠδῶν ἐπετέ- ldithum, queis certus canticorum numerus eonsti- 
«1x:0, ἁδόντων διακοσίων óvbotxovca ὀκτὼ, ἑκάστῳ — tutus erat ; deputatis cantoribus ducentis octoginta 
ἑθδομήχοντα δὺο, ix τοῦ Xàp 16, τοῦ Σὴµ χε’, τοῦ — octo ; singulis nimirum septuaginta duo,— Ex 
Ἰάφεθ ιε’. Οἵτινες, ἑστῶτες ἔμπροσθεν tfc χιδωτοῦ «(ἱπίπο sive Chami progenie triginta. duo; ex 
Διαθήκης Κυρίου. ἔψαλλον xai ᾖδον τῷ Κυρίῳ; ὃς — Semo viginti quinquo; ex Japheto quindecim. Qui 
piv Ev Χινύρᾳ, ὃς δὲ ἐν χυµδάλοις, ὃς δὲ ἐν χιθάρᾷ. — stantes coram arca testamenti Domini, paallebunt, 
ὃς δὲ ἐν φαλτηρίῳ ὧν µέσος ἵστατο ὁ µαχάριο  canebantque Domino; alii cinyra, alil. eymbalin, 
Δαυ]», αὐτὸς ἄρχων ἀρχόντων ᾠδῶν, πρατῶν ἐπὶ χεῖ- quidam cithara, aliqui jwalterio : in quorum medio 
pz; τὸ φαλτήριον. Ἕκαστος δὲ ᾖδεν καὶ ἔφαλλεν Ὦ consistebat David, ipse princeps. principum. ολ)» 
ὑμνῶν τὸν Θεὸν ἁγίῳ Πνεύματι τεταγµένως. Ἠνίχα — corum, manu traetans psalterium, Bingull vero ca- 
τοίνυν ἑσχίρτα τὸ Πνεῦμα ἐπί τινα τῶν ἀρχόντων τῶν — nebant et psallebant, hymnis Deum conelnie, Spl- 
ψαλτῳδῶν, οἱ λοιποὶ ἡσυχίαν ἦγον παρεστῶτες χαὶ — ritu sancto motl, celebrantes, Cum Itaque Mpiritus 
ὑπακούοντες (1) συμφώνως τῷ φάλλοντι, 'A4AnAovta. — in quemplam principum cantorum  Inalliret, cateri 
quiete agebant astantes ac voce consona psallenti respondentes, Alleluia. 
Ἐν τῇ ᾿Εδραϊχῇ βίδλῳ τῶν φαλμῶν ἄνευ τῆς τοῦ In Hebraico Psslmorum libro, paalini omnea alr.o 
ἀριθμοῦ προαθήχης ἀνεγράφησαν ol πάντες xal δια- ΠΙΙΠΙΓΙ additione vario inscripti] aunt, Kt sunt qui- 
Φόρως. Οἱ μέν εἰσι συνηµµένοι, οἱ δὲ διβρημένοι. — dem alii conjuncti, alii vero divisi, Sune primus et 
Ἀμέλει ὁ μὲν πρῶτος καὶ δεύτερος euvrppévor εἰσὶ — secundus Juxta Hebraicum copulantur : nonus con» 
χατὰ τὸ Ἑδραϊκόν καὶ πάλιν ὁ ἕνατος, συνηµµένος — tra qui apud nos conjunctus est, in duos apud He- 
παρ ἡμῖν, Ev τῷ Ἑέραϊκῷ διῄρηται εἰς δύο. Παρα- — braicum textum distribultur. Olhwervandum autem 
ηρητέον δὲ, ὅτι μὴ xazk ἀχολουθίαν τῶν τῆς ἵστο — est, non ad seriem historie temporum, psulinoruim 
pac χρόνων ἡ τῶν ψφαλμῶν σύγχειται τάξις' ἑνήλ- — ordinem constitutum esse : siquidem multum eom. 
λαχται δὲ πα ρὰ πολὺ, χαθὼς fj βίθλος τῶν Βασιλειῶν, | mutatur, uti Regnorum liber ac vel ipse ordo decli. 
χαὶ αὕτη fj τάξις δηλοῖ. Πολλῆς τοίνυν χαταχρατη- ^ rat. Cum itaque multo idololutrie genere Judaeus 
cim; εἰδωλολατρείας τοῦ Ἰονδαίων Ἓθνους, λήθην — populus detineretur, dicunt eo usque deveuisse, ut 
27:939 φασι τεποιῖσθα: τῶν Titplov γραγφῶν, ὡς —patrías scripturas e memoria oMfitterarent, ja vt 
μηδὲ του Ἀξωῦσέως νόµου βίθλον ἐπιφέρεσθαι, urb — neque Mosaicz legis liber. ultra reperiretur, neque 
tvi urv τες τῶν πατέρων εὐτεθείας ἀποσύνειν. ΟΌτω — paternae pietatis memoriam conservurent, FEnmnvera 
πουν τοὺς προφέτας &vipouv διελέγχοντας αὐτῶν τὰς — prophetas impietatem suam coarguentes interfi- 
ῥοσσεθείας. (Ο05ὲ vov Oaugassb) ἓν τοιαύτη χατα- — ciebant, Nibil fMaque mirum est ín tali temporum 
ετάσει χαιρῶν xal τῶν ἐμφερομένων τινὰς τῇ B/59 — conditione, psalmos aliquot olim in Psalmorum libro 
qty ῥαλ μέν διαπε”τωχέναε, 1fOr, τε μαχροῖς z1pa- — occurrentes, longo annorum. curneulo incuria ο” 
959a: χρόνοες. Ὕστερον 0 μετὰ ταῦτα, εἶτε Ἔσδραν, — litteratos exeidigse. Bub hae aotem siunt sive E»- 
tht ενὰς ÉcÍpes; προφίτας, τερὶ τὸν συναγωγή» — dram,sive alios quosdam prophotas, ipsos eulligendi 
εὐτων ἑστουλακέναι. μεθ᾽ ὧν καὶ τν βήλον τῶν παλ — euram suscepisse , posieaque Psalmorum. liorum 
zi» f-wyiva (se οὐχ ἀθρίως ερύντα τοὺς κάν | Consecrasse, nee confertim repertos omnes fuisse, 
URL ἀλλὰ κατὰ bolo. χρίννυς. Καὶ τάττειν δὲ bv — sed divergis temporibus, Primos sutem «εφ 
fpc. 205; x0 9uc εὐρισχομέννυς μτδὲ τοὺς τοῦ $ 005 qui prissi iaveut: fuerant, hineque fsciom vt 
ÁzJg ize75. χεῖσθα: Tívcm.: Év τε τῷ µεταξ, xdÀ — íi quia Davide «owecriptó sum mon. (ontoquenter 
των Vuvy Keci, καὶ 002 "Ask, καὶ Σρλρῶντος, καὶ — jaceeamt, sed comme cum $$ qué forem Coro, 
Κωνσέιας. A:2i» τε, καὶ Α5ὰν, καὶ δα, καὶ τά — Assipbi,Salowonis, veis, Ansa, AAbon ditione , 
4n τοῦ Απ. rLZvcxilTi kviwcl ἓν E Ρόδον x33. — rersemque Davidis ójatcripentur, won Γη 9” 
τσ μένος, ο. 233 οὓς Liy5ror» γρύνο,ς, ài — peris quo primum editioni ροή, 4d quo de- 
Xi Ll εὌρτντα:. Ἕννεντε T.a/T 3: τοῖς τοῖς yp. — yrebensi sumi, BHoeque Contigivet, uL aol tempe 
VL ll issa. TpÉTU4; tLICbÍvOEI. kvre]tvUT 1: npe. — gesterieres er208, cuan pini reports faerit, prona 
CEna τοις dE σρυ-έραις ατ-ὰ Cz77€ ερεθέντεςἓν — Fepoedi sóS£ 2 2€ voe veria quí ή Κανά, quio 
lc:2crvx puuer-cÀI α’-εἶγιις Ὕετεν- μένον — peubales eru sení, posiervoncam neonato Qo (Affe 


b —mL—B£.. €L1UL : qued νο 1 progenie foctono deg κας, 
Brev. £f» aie —Y xxr Gmevocxal5y ct fe Libro Psolspurtas eMMMO ^O M) opo 0r, gue 
3. των La, 9» «εντ απίγεσ-αι. Nüxci.) ὃς -v0í- — Mies μιαν ου sent, Obcrsomnéóens estis 


^o CJzxexsoew. b oed respeedert : nci Ὃι ον sapuibcaOeeus ην inivU:es & λφωῳ Αν» 
ls. Vame 1 Oemmaac anócn. 
Paw. Ge. XXHI. 2 


4 


"t EUSEBII CSARIENSIS OPP. PARS lli, .. ExeGETICA. -G 


est librum psalmorum post Moysis legem, novam A σεις, ὡς 1) βίθλος τῶν φαλμῶν xai) διδασχκαλίαν 


complecti dectrinam , ipsumque post menioratam 
Moysis scripturam, secundum , ad doctrinam spe- 
ctantem, esse librum. Cum itaque post mortem Moy- 
&is et Jesu, et post judicum tempus, David zetatem 
duxerit; utpote qui Salvatoris pater nuncupari 
meruerit, novum ipse modum; psalmodiz scilicet, 
primus Hebrzis tradidit ; quo illa qua de sacrificiis 
a Moyse sancita fuerant de medio tollit, novumque 
divini cultus morem per hymnos ac jubilationes 
invehit : aliaque bene multa Moysis legem longe 
superantia per totum opus edocet. 


Eusebii Casariensis de diapsalmate. 
Diapsalma scripserunt interpretes illi quinque 


περιἐχξῖ μετὰ τὴν Μωῦσέως νοµοθεσίαν, xaX ὅτι δευ- 
τέρα μετὰ τὴν Μωῦσέως νοµοθεσίαν γραφὴν διδασχα- 
λιχἣ βίθλος αὕτη τυγχάνει. Μετὰ γοῦν τὴν Μωῦσέως 
xai Ἰησοῦ τελευτὴν xal μετὰ τοὺς χριτὰς Δανῖδ ve- 
νόµενος, ὡσανεὶ τοῦ Σωτῖρος αὐτὸς χρηµατίσαι πα- 
τἣρ χαταξιωθεὶς, χαινὸν τρόπον τὸν τῆς Φαλμῳδίας 
πρῶτος Ἑδραίοις παρέδωχε * δι ὃς ἀναιρεῖ (1) μὲν τὰ 
παρὰ Μωῦσῇ περὶ θυσιῶν νενοµοθετηµένα, χαινὸν δὲ 
τὸν δι ὕμνων χαὶ ἁλαλαγμῶν τρόπον τῆς τοῦ θεοῦ λα- 
πρείας εἰσάγει * χαὶ ἄλλα δὲ πλεῖστα «bv. Μωῦσέως 
νόµον ἑπαναθεθηχότα δι ὅλης αὑτοῦ τῆς πραγµα- 
τείας διδάσχει. 

Εὐσεδίου Καισαρείας περὶ τοῦ διαψἀἲματος. 

Ἔγραψαν τὸ διάφαλµα οἱ ἑρμηνεύσαντες πέντε 


principes, qui a Davide rege ex tribu Levi allecti B ἄρχοντες, οἳ ἐξελέγοντο ὑπὸ Δαυῖδ τοῦ βασιλέως Ex 


sunt ; quorum hac nomina : Asaph, filii Core, 
AEman, AZibam, ldithum : hosce certus canticorum 
numerus consequebatur, scilicet singulos septua- 
ginta duo. li stabant in conspectu sanctuarii Do- 
mini, laudantes omnium Dominum ; alius cymba- 
la, alius psalterium, alius cinyram , alius tubam 
corneam, alius citharam tenebat. Quorum in medio 
stabat David. Hocque pacto cantica auspicabantur, 
hujuemodi instrumenta .manibus tenentes. Atque 
singuli, Spiritu sancto movente, Deum hymnis ce- 
lehrabant , omnesque una psallenti succinebant, 
Alleluia. Absistente autem ad breve tempus Spiri- 
tus sancti gratia, organis deiilceps cessantibus, tunc, 
uti par erat, diapsalma scribebant. 
PSALMUS I. 

Vgas. 4. Beatus vir qui non abiit in consilio impio- 
vum, Quandoquidem vel ipso nature instinctu 
emnes beatitudinem appetimus, boni finem sla- 
tuentes felicitatem; erroreque mentis ducti com- 
plures, illam in voluptatibus corporeis quzerendam 
putant, divitias, dignitates , przesentisque vil vo- 
luptates in pretio habentes; binc jure hymnorum 
ad Deum laudandum exordium ductum est, descri- 
biturque quisnam vere beatus sit, atque bonum 
finem a Deo consequatur. Et sane hic, quia per- 
quam rari fuerant ii qui olim probe vitam egerant, 
unum quempiam beatum pradicat Psalmista. At 
Servator noster qui complures beatos effecit , plu- 
raliter beatitudines profert. Primus autem ipse 
jure dicatur eorum qui beati praedicantur. Quam- 
obrem in illum referendus primus psalmus est, 
utpote qui vir fuerit Ecclesis. sponse sus. Quod 
videtur Hebraica voce significari, juxta quam, 
Beatus vir, cum articuli addito dictum est. 

Et in via peccatorum non stetit , et in. cathedra 
pestiferorum ποπ sedit, Primi sunt qui falso no- 
minata cognitione imbuti sunt [id est gnostici], qui 
nihil firmum stabileque habent; sed pro lubito suo, 
nullo examine ponderatis cogitationibus moventur , 
impii homines. Secundi sunt quotquot post cogni- 
tionem veritaüs in peccata incidunt. Tertii pesti- 


(4) Id est, de medio tollit sacrificiorum leges, non 
reipsa abolendo, sed pranuntiando abrogandas esse, 


τῆς φυλῆς Λευῖ- ὧν τὰ ὀνόματά εἰσι ταῦτα, ᾿Ασὰφ, οἱ 
vio Κορὲ, Αἱμὰν, Αἰθὰμ, Ἰδιθούμ' τούτοις ἀριθμὸς 
ᾠδῶν παρηκολούθει, ἑχάστῳ ἑδδομήκοντα δύο. Οὗτοι 
ἵσταντο ἑνώπιον τοῦ ἁγιάσματος Κυρίου, αἰνοῦντες 
τὸν πάντων δεσπότην , ὃς μὲν χύμδαλα, ὃς δὲ φαλτή- 
ριον, ὃς δὲ χινύραν, ὃς δὲ χερατίνην, ὃς δὲ χιθάραν 
ἔχων, ὧν µέσος ἵστατο ὁ Δαυῖδ. Καὶ οὕτως Ίρχοντο 
τῶν ᾠδῶν χρατοῦντες ἐπὶ χεῖρα τὰ τοιαῦτα ὄργανα 
xai ἕχαστος Πνεύματι ἁγίῳ χινούµενος Όμνει «bv 
θεὸν, xal πάντες ἐἑπεφώνουν τῷ φάλλοντι τὸ .2.1η- 
JAoUfa. Οπηνίχα δὲ ἡ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου 
ἀπέστη χάρις πρὸς βραχὺ, τῶν ὀργάνων λοιπὺν μὴ 
κινουμένων, τὸ τηνικαῦτα εἰχὺὸς xal τὸ διάψαλµα 
ἔγραφον. . 
ἩΑΛΜΟΣ A'. 

Μακάριος ὁ àxip ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἓν BovAn 
ἀσεθῶν. Ἐπεὶ φυσιχῶς ὀρεγόμεθα πάντες τοῦ µα- 
χάριοι εἶναι, τέλος ἀγαθοῦ τὸ µαχάριον ὁριζόμενοι, 
πεπλανηµένως γε μὴν πολλοὶ τοῦτο µεταδιώχειν bv 
σωμάτων ἡδοναῖς ἡγοῦνται, πλούτους θαυμάζοντες 
xaX ἀξιώματα, xa τὰς ἓν τῷ παρόντι βίῳ τρυφάς * 
εἰχότως ὁ λόγος Ev τούτοις ὅθεν ἐχρῆν τὴν χαταρχὴν 
ἐποιήσατο τῆς κατὰ θεὸν ὑμνῳδίας, τὸν ἀληθὼῶς µα- 
Χάριον xal τέλους ἀγαθοῦ τοῦ παρὰ θεῷ ἠξιυμένον 
ὑπογράφων. Καὶ ἐνθάδε μὲν διὰ τὸ σπάνιον τῶν πἀ- 
λαι πρότερον χατορθούντων ἕνα τινὰ µαχαρίδει ’ ὁ 
δὲ Σωτὴρ ἡμῶν πλείονας ποιῶν µαχαρίους, πληθυν- 
τικῶς τοὺς μαχαρισμοὺς προσφέρεται. Πάντων δὲ 


p πρῶτος αὐτὸς ἂν εἴη ὁ μαχαριζόµενος ’ διὸ xal ἐπ' 


αὐτὸν ἀνοίσει τις τὸν παρόντα ψαλμὸν, ἅτε γενόµε- 
voy ἄνδρα τῆς νύμφης αὐτοῦ Ἐκχλησίας ' τοῦτο δὲ 
ἔοιχεν ἡ 'Ἑθραϊκὴ φωνὴ παριστᾷν, xa0' fjv (3) µακά- 
ριος ὁ ἀνἣρ μετὰ τῆς τοῦ ἄρθρου προσθήκης εἴρηται. 


Καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη, καὶ ἐπὶ κἀθ- 
έδραν «Ίοιμῶν οὐκ ἐκάθισε». Πρῶτοί εἶσιν οἱ τὴν 
Ψευδώνυµον ἔχοντες γνῶσιν, μηδὲν ἔχοντες ἑστηνὸς, 
ἀλλ' ἀνεξετάστοις χινούμενοι λογισμοῖς ἐν οἷς ἂν 
βουληθῶσιν, οἱ ἀσεδεῖς. Δεύτεροι πάντες ol μετὰ 
γνῶσιν ἀληθείας ἑξαμαρτάνοντες. Οἱ δὲ λοιμοὶ τρί- 
τοι, μὴ µόνον νοσοῦντες, ἀλλὰ xal φθοροποιοῦ δι- 

. (3) In Hebraico legitur ΝΤ quasi dicas, ille 
vir. 





71 COMMENTARIA IN PSALMOS. 78 
^ δασχαλίας μεταδιδόντες τοῖς ἄλλοις, f| χατὰ Ὑνῶσιν A teri homines, qui non moao zgritudine laboraii ; 


ᾗ χατὰ πρᾶτιν, ἡ xav' ἀμφότερα ' ol χαὶ ἐνίδρνυνται 

«τῷ καχῷ, τῶν δευτέρων ἑστηχότων iv. ἁμαρτίαις, 
τῶν Ob πρώτων ὁδευόντων ἐν πλάνη. Ὁ δὲ πάντων 
εούτων ἀ πηλλαγμένος µαχάριος. 


sed corrupta doctrina alios imbuunl; sive secun- 
dum cognitionem, sive secundum operationem, sive 
secundum utramque : qui scilicet in malo firman- 
tur, dum secundi in peccatis perseverant, et primi 


in erroris via gradiuntur. Qui autem omnibus iis liberatus et vacuus est beatus dicitur. 


'AAA' 7) ἐν τῷ νόμῳ Κυρίου τὸ 0&Anya αὐτοῦ, 
καὶ ἐν τῷ }όμῳ αὐτοῦ µε.ετήσει ἡμέρας xal νυ- 
κτός. Ἐπειδὴ πολλἠ τίς ἐστι διαφορὰ τῶν φόδῳ τι- 
μωριῶν εὖ πράττειν κατηναγχασµένων καὶ τῶν προ- 
αιρέσει αὐτὸ τὸ καλὸν αἱρουμένων, διὰ τοῦτό φησι’ 
Ἐν τῷ }όμῳ Κυρίου θἐΊηµα αὐτοῦ. Νόμον δὲ φη- 
6ιν ᾿οὐ πάντως τὸν σχιώδη xal τυπιχὸν νόµον, πολὺ 
Uk πρότερον τὸν kv αὐτῷ λεληθότα πνευματικὸν λόγον. 
Es 6 ἂν νόµος Κυρίου xai ὁ χατὰ φύσιν πᾶσιν àv- 
θρώποις ἑνεσπαρμένος, δι’ οὗ χατορθῶσαι λέγονται 
οἱ πρὸ τοῦ διὰ Μωῦσέως νόµου ἅγιοι: περὶ ὧν φη- 
ev ὁ ᾿Απόστολος Ὅταν γὰρ ἔθνγη τὰ μὴ γόµον 
ἔχοντα, τὸν γραπτὸν δηλονότι, φύσει τὰ τοῦ νό- 
µου xoi, οὗτοι, vóuor μὴ ἔχοντες, ἑαυτοῖς slot 
γόµος. Ἡ νόμος Κυρίου εἴη ἂν ὁ πρὸς αὐτοῦ τοῦ 
Κυρίου xat Σωτῆρος ἡμῶν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι χατηγ- 
Ἱελμένος εὐαγγελιχὸς λόγος. 

Καὶ ἔσται ὡς τὸ ξύ.Ίον τὸ πεφυτευµένον παρὰ 
τὰς διεξόδους τῶν ὑδάεων, ὃ τὸν χαρπὸν αὐτοῦ 
δώσει év. καιρῷ αὐτοῦ. Ὁ διὰ πάσης τῆς ἑαυτοῦ 
ζωῆς χαὶ iv παντὶ χαιρῷ νυχτός τε χαὶ ἡμέρας τῷ 
θείῳ σχολάζων νόµῳ, καὶ τοῖς && αὐτοῦ λοχιχοῖς vá- 
μασιν ἀρδόμενος, σφόδρα οἰχείως φυτῷ παρ) ὕδασιν 
ἐρῥιζωμένῳ παραθέδληται' B xal µαχάριος ὡς 
ἀληθῶς οὗτος, ἅτε μάλιστα ποτιζόµενος τοῖς θείοις 


Vins. 2. Sed. in lege Domini voluntas ejus, et in 
lege ejus meditabitur die ac nocte. Quia multum 
discriminis est inter eos qui metu supplicii neces» 
Sitateque coacti bene agunt, ev eos qui proprio 
voluntatis delectu ad bonum se conferunt, ideo 
ait: In lege Domini voluntas ejus. Legem autem 
dicit, non umbratilem illam ct figuratam, sed po- 
tius spirituale verbum in ea latens et obvolutum. 
Fuerit etiam fortasse lex Domini ea qux omnibus 
hominibus ab ipsa natura insita est; qua duce di- 
cuntur probe vixisse sancti qui ante Moysis legem 
fuerunt : de quibus ait Apostolus : Cum enim gentes, 
que legem non habent , scriptam videlicet, natura- 
liter ea que legis sunt. faciunt , ejusmodi legem non 
habentes, ipsi sibi sunt lex *'. Aut lex Domini fuc- 
rit evangelicum verbum, ab ipso Domino et Salva 
tore nostro omnibus géntibus antruntiatum. 

Vgns. 9. Et erit tanquam lignum quod planta 
(um est secus decursus aquarum, quod (ructum suum 
dabit in tempore suo, Qui per totam vitam suam 
omnique tempore nocte ac die divinz legi vacat , 
et rivis. ex eo fluentibus, spiritualibus irrigatur, 
adinodum apposite ligno, cujus radices proxime 
aquas posit:? sunt, comparatur. Quapropter revera 
beatus ille , utpote qui divinis potus irrigatusque 


µαθήµασιν, ὥριμον ξαυτοῦ τὸν χαρπὸν ἀποδίδωσιν. C disciplinis, suum opportuno, tempore fructum prz- 


Els! ἐπειδὴ ξύλον axi ζωῆς ὁ τοῦ θεοῦ Υἱὸς κατὰ 
tbv Σολομῶντα φῄσαντα περὶ τῆς Σοφίας. Σύ,ον 
ἐστὶ ζωῆς πᾶσι τοῖς ἀντεχομένοις αὐτῆς xaX τοῖς 
ἱπερειδομένοις ἐπ) αὐτὴν ὡς ἐπὶ Κύριον ἀσφαλη (sic) ’ 
εἰχότως ó µακαριζόµενος τῷ τοῦ θεοῦ Υἱῷ ἀφωμοίω- 
ται τῷ παρὰ τὰς διεξόδους ὄντι τῶν ὑδάτων µαρτυ- 
ῥούμενος xat χηρυττόµενος ὑπὸ τῶν τῆς θείας Γρα- 
qt; διδασχάλων xal προφητῶν οἵτινες xal ἀφέσεις 
ὑδάτων παρὰ τῇ θεοπνεύστῳ λέγονται Γραφή. Τούτφ 
οὖν ἀφωμοίωται ὁ µαχαριζόµενος, ἀρδόμενος διεξό- 
tot; τῶν ἀπὸ τῆς θείας ΓραφΏς πνευματιχῶν ναμά- 
των, χαρπὀν τε ἀγαθὸν προφέρων. 


Kal τὸ φύ.11ον αὐτοῦ οὐκ ἁποῤῥυήσεται, καὶ 


beat. Deinceps quia Dei Filius lignum vitz est 
juxta Salomonem qui de Sapientia talia fatur: 
Lignum vite est his. qui apprehenderint eam * , ct 
qui ea, sive ipso Domino, nixi fuerint, secure 
degunt; jure ac merito qui beatus praedicatur, 
Filio Dei similis dicitur, qui secus decursus aqua- 
rum situs est, quique testimonio ac prtedicatione 
doctorum divine Scripture, ac prophetarum an- 
nuntiatur : nam ii emissiones aquarum in Scri- 
ptura divina appellantur. Huic itaque comparatur 
qui beatus dicitur , irrigatus fluentis rivorum spi» 
ritualium a Scriptura sacra manantium, et fru- 
ctum proferens bonum. 

Et folium ejus non deffuet, et omnia quecunque 


πάντα ὅσα ἂν ποιῇ κατευυδωθήσεται. Καὶ ck D faciet prosperabuntur. Et folia ejus, ut alius inquit, 


φύλλα δὲ αὐτοῦ, ὡς ἄλλος φποὶν, ἕτερα ὄντα παρὰ 
τὸν τέλειον χαρπὺν, τὰ κατὰ τὸν θνητὸν δηλαδη βίον 
πράγματα, τά τε χατὰ ἣν ἀνθρωπίνην ζωὴν, χαθ᾽ 
ἂν xax ὁ τέλειος χαρπὺὸς σχέπτεταί τε χαὶ φυλάττεται 
χαὶ οὐχ ἀποῤῥεϊ, µέχρι xal τούτων ἀχρ'δῶς βιοῦν 
παραφυλαττομένου * δὼ xai ἓν πᾶσιν οἷς ἂν ποιῇ ὑπὸ 
τοῦ Θεοῦ χατενοδωθήσεται. Καὶ ἄλλως ὁ µαχάριος 
διὰ παντὸς ἀρδόμενος ὕδασι λογιχοῖς τῆς ἐνθέου δι- 
lasxala;, xà τῆς προσηχούσης γεωργίας κατὰ τὸν 
παρόντα Blow τυγχάνων ἓν χαιρῷ τῷ ἑαυτοῦ δώσει 
τὸ, ἑαυτοῦ xapzóv. Καιρὸς δὲ αὐτοῦ ὁ µέλλων ἐστὶν 


" Rom. η, 14. * Prov. ni, 19. 


ο 


que diversa sunt a perfecto fructu, videlicet opera 
mortalis hujusce vit», bumanique vivendi curriculi, 
in quo fructus ille perfectus spectatur et observa- 
tur, non delluent, dum ipse probe vivendi curam 
habebit; quamobrem in cunctis operibus suis 3 
Deo recte prospereque dirigetur. Alia vero ratione 
sic explicatur : Beatus ille qui semper intelligibili- 
bus divine doctrinz aquis irrigatur, et. in prz- 
senti vita ceu ager congruenter colitur; dabit fru. 
ctum suum in tempore suo. Tempus porro ejes, 
futurum szculum est : prxsentis quippe vitae tent- 


"75 EUSEB:] CASARIENSIS OPP. PARS Ill. — FXEGETICA. 59 


pus noB ipsi proprium, sed alienum est; quam- Α αἰων  Επδιδῇ του παροντος οὐχ ἔστιν οἰχεῖος, ἁλλ᾽ 


obrem in tempore suo presentis agriculturz fructus 
Dco proferet. Alio quoque modo intelligitur; nimi- 
rum, ille qui beatus przdicatur, ex mortali vita 
translatus, promissionem habebit se futurum in 
paradiso Dei quasi lignum quod plantatum est se- 
cus decursus aquarum. 

VgRs. 4. Non sic impii, non sic, sed tanquam 
pulvis quem projicit ventus a facie terre. Beatus 
ille qualis hic describitur : et sane hujusmodi ho- 
mines admodum rari paucique sunt. At impii ma- 
gno numero; qui ut nihil babentes apud beatum 
illum male audiunt ; fructum quippe temporaneum, 
mutabilem ae periturum possidentes, facti sunt 
quasi pulvis quem projicit ventus a facie terra. 

Vgns. 5. Ideo non resurgent impii in judicio, 
neque peccatores in concilio justorum. In communi, 
WHlud, ín concilio justorum accipias, ita ut h:ec 
sententia fuerit : Quandoquidem nibil fertile, vitale 
nibil, neque fructum Deo dignum , qualem dederunt 
justi , impii protulere ; ideo in judicii tempore , ne- 
que peccatores in concilio justorum resurgent. Pro 
concilio autem Aquila et Theodotio sgnagogam in- 
terpretati sunt ; Symmachus vero, conventum, Con- 
cilium igitur hic intelligas conventum sanctorum , 
ut in principio dictum est. Oppositoque sensu il- 
lud, iu concilio impiorum , pro convertu impiorum 
accipias, Caeterum resurgent ipsi quoque, sed ad 
ponam atque supplicium: Nam cuncta qua fiunt , 
adducet Deus in judicium pro omm: errato, sive 
bonum sive malum illud fuerit *. Notandum autem 
est, primum Davidem resurrectionem et futurui 
post resurrectionem judicium, necnon future vitz 
promissionem , aperte docuisse : Moyses quippe 
nihil hujusmodi uspiam tradidit. 

Vgng. 6. Quoniam novit Dominus viam justo- 
rum, οἱ iter impiorum peribit. Hic generatim 
notes velim, bonum quidem Domino cognitum 
esse, sed malum neutiquam. Bona quippe est ju- 
storum via, neque dicitur : Novit Dominus viam 
impiorum , videlicet eorum qui in perniciem eunt ; 
sed : Novit Dominus qui suni ejus *. Justorum au- 
tem via est is qui dixit : Ego sum via * ; et illud : 
Videte qua sit via bona *. Hzc respicit psalmus. 

PSALMUS DAVID Il. 
Explanatio psalmi n. 


VEns. 1. Quare fremuerunt gentes, et populi me- 
ditati sunt inania ? Prophetiam affert, qua Christi 
adveutus enuntialur ; quo pacto scilicet futurum sit 
ut Judeorum insidiis appetatur, gentiumque om- 
'nium dominetur, et quotquot in eum fiduciam ha- 
bebunt, ejus opera felices evadant. Primus itaque 
psalmus parce loquens unum duntaxat qui salu- 
tem consecutus est beatum praedicat; hic vero 
psalmus ad felicitatem multitudinem vocat. Siqui- 
dem omnium una gentium vocationem complecti- 
tur, regnaque terrz invitat ad salutem. Hzc porro 
bona per Christum hominibus obventura conse- 


ἀλλότριος ' διὸ ἓν ἐχείνῳ τῷ ἑαυτοῦ χαιρῷ τῆς ἓν- 
ταῦθα γεωργίας ἁποδώσει τῷ Θθεῷ τοὺς χαρτούς. 
Καὶ xa0' ἕτερον δὲ τρόπον, ὁ µαχαριζόµενος, µε- 
ταφυτευθεὶς Ex τοῦ θνητοῦ βίον, ἐπαγγελίαν ἕξει 
ἐν τῷ παραδείσῳ τοῦ Θεοῦ ἔσεσθαι, ὡς τὸ ζύλον «ὃ 
πεφυτευμένον παρὰ τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων. 

Ovx οὕτως οἱ ἀσεθεῖς, οὐχ οὕτως, ἀ..1' ἡ ὡσεὶ 
χοῦς, ὃν ἐχρίπτει ὁ ἄνγεμος ἀπὸ προσώπου της 
γῆς. Ὁ μὲν µαχάριος τοιοῦτος οἷον ὁ λόγος διέχρα- 
φεν’ σπάνιος δξ οὗτος xai Ev ὀλίγοις εὁρισχόμενος. 
Πολλοι δὲ οἱ ἀσξθεῖς, οἵτινες ὡς μηδὲν ἔχοντες τῷ 
µαχαρίῳ διαθἐθληνται. Καρπὺν γὰρ πρόσχαιρον χαὶ 
σχεδαστὸν, xat ἀπολλύμενον χτησάµενοι, γεγόνασιν ὡς 
Ó xoUc ὃν ἐκρίπτειό ἄγεμος ἁπὸ προσὠπουτῆςγῆς. 


B Aut τοῦτο οὐκ ἀναστήσονται ἀσεθεῖς ἐν κρίσεε. 


οὐδὲ ἁμαρτω.οὶ ἐν BovAn δικαίων. Κατὰ κχοινοῦ 
τὸ, ἐν βου.ὶ[ δικαίων, ἀχούσεις ' ὡς εἶναι τὴν διά- 
νοιαν τοιαύτην * Ἐπεὶ μηδὲν Ὑγόνιμον μηδὲ ξωτιχὸν, 
ἁλλ᾽ οὐδὲ χαρπὸν θεοῦ ἄξιον τοῖς διχαίοις παραπλη- 
σίως οἱ ἀσεθεῖς προηνέγχαντο, διὰ τοῦτο ἐν τῷ τῖς 
Χρίσεως χαιρῷ, οὔτε οἱ ἁμαρτω.οὶ ἐν βου.1ῇ δι- 
χαἰων ἀναστήσονται. Αντὶ δὲ βουλΏς ὁ μὲν Αχύλας 
χαὶ ὁ θεοδοτίων συ»αγωγην ἡρμηνεύχασι, cvréAev- 
σι 6k ὁ Σύμμαχος. Βουλὴν τοίνυν ἡγητέον ἐνταῦθα 
εἰρῆσθαι τὴν σύνοδον τῶν ἁγίων, ὡς xal ἐν ἀρχῇ εἴ- 


΄ρηται. Κατὰ δευτέραν διάνοιαν τὴν σύνοδον τῶν ἆσε- 


6v δηλοῦσθαι ἐκ τοῦ ἐν βου.ῇ ἀσεδών. Πλὴν ἀνα- 
στήσονται ἐπὶ κολάσει χαὶ τιμωρία. Πᾶν yép τὸ 
ποίημα ἄξει ὁ θεὸς εἰς κρἰσιν ἐν παντὶ παρεωρα- 
µένῳ, ἑάν τε ἀγαθὸν ᾗ, édv τε πογηρόν. Σηµείω- 
σαι δὲ, ὅτι πρῶτος Δανῖδ xal ἀνάστασιν χαὶ χρ:σιν 
μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἑσρμένην, καὶ ἐπαγγελίαν ζωῆς 
μελλούσης σαφῶς ἑδίδαξε, Μωῦσέως μηδὲν τοιοῦτον 
παραδεδωχότος. 

Ὅτι γώσκει Κύριος ὁδὸν δικαίων, καὶ ὁδὸς 
ἀσεθῶν ἀπο.εῖται. Στµείωσαι καθολικῶς, ὅτι xa- 
λὸν μὲν γινώσκεται ὑπὸ Κυρίου, φαῦλον δὲ οὐδὲν 
οὐδέποτε. Καλὸν γὰρ ὁδὺς διχαίων, xal οὐχ εἶπε * 
Γινώσχει Κύριος ὁδὸν ἀσεθῶν, ἤτοι τῶν ἀπολλυμέ- 
νων ἀλλά: Καὶ ἔγγω Κύριος τοὺς ὄντας αὗτου. 
Ὁδὸς δὲ διχαίων, ὁ εἰπών' Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός' xal 
τό. Ἴδετε ποία ἐστὶν ἡ ὀδὸς ἡ ἁγαθή. Ἐπὶ τούτων 
ἀναφέρεται. 

YAAMOZ TO ΔΑΥΙΔ Ρ’. 
Εξήγησις yraAgov 8. 

"va τἰ ἐφρύαξαν ἔθνη, καὶ Aaol égeAétncar 
x£vd ; Ἡροφητείαν ἑντίθησι Χριστοῦ παρουσίας 
προσαγορευτικἠν ' xol ὡς ὑπὸ Ἰουδαίων μὲν ἔπιθου - 
λευθήῄσεται, χρατίσει δὲ τῶν ἐθνῶν ἁπάντων, xal 
ὡς δι) αὐτοῦ πάντες µαχάριοι ἔσονται οἱ πεπο.θότες 
ἐπ᾽ αὐτῷ. 'O μὲν οὖν πρῶτος φαλμὸς ἕνα τινὰ σπα’ 
νίως σωζόµενον ἐμαχάριζεν * ὁ δὲ παρὼν ὁμοῦ πλἠθτ 
χαλεῖ ἐπὶ τὸν µακαρισµόν' ἐπεὶ xal χλῆσιν τῶν 
ἐθνῶν ἁπάντων περιέχει, xal τὰς βασιλείας τῆς YT 
ἐπὶ τὴν σωτηρίαν xaAet. Ταῦτα δὲ πάντα διὰ τον 
Χριστοῦ προξενηθήσεσθαι ἀνθρώποις θεσπίζει σφόδρο 
ἀχολούθως. "Ἔδει γὰρ ἡμᾶς προµεμαθηχότας περ 


? Eccle. xi, 14... * ll Tim, n, 19. 5 Joan, xiv, 6. * Jerem. vi, 16. 


ει COMMENTARIA IN PSALMOS. 89 - 


τῶν δύο ὁδῶν, ἐξῆς xo τὰ περὶ τοῦ Σωτῆρος παι- A quenter admodum vaticinatur. Par enim erat nas 


δευβήνα: * 0c οὗ πάντες ἄνθρωποι τὸν μὲν τῶν ἀἆσε- 
6v ὁδὸν ἐξέφυγον, ἔτυχον δὲ τῆς ὁδοῦ τῆς σωτηρίου 
διὰ τῖς elg αὐτὸν πίστεως ὃ 65 παρίστησιν φάσχων 
» λόγος, Μακάριοι xártec οἱ πεποιθότες εἰς αὐτόν. 


de duabus viis prius instructos, ea qua Sal- 
vatorem spectant deinceps ediscere; per quem 
omnes homines cum impiorum viam effugerunt, 
tum viam salutarem per fidem in ipsum ingressi 


sunt ; quod hisce verbis declaratur : Beati omnes qui confidunt in eo. 


Παρέστησαν οἱ βασιεῖς τῆς γῆς, καὶ ol dp- 
χοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Kv- 
piov xal κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὑτοῦ. Σωτῇρ ἀνθρώ- 
ποις ἐπιδεδήμηχεν ὁ Χριστὸς τοῦ θεοῦ ’ Σωτὴρ xai 
qusthp τῶν ἐθνῶν ἁπάντων, διδάσκαλος εὐσεθείας, 
σωφροσύνης χαθτγεμὼν, δικαιοσύνης ἀρχηγὸς, ἀρετῆς 
ἁπάσης xal θεογνωσίας ἀληθοῦς αἴτιος. Ti δὲ οὖν, 
φησὶ, ταράττεται τὰ ἔθνη ἐπὶ τῇ τῶν τοσούτων άγα- 
θῶν παρουαίᾳ; El δὲ xal πληρωτῆς ἑλήλυθε τοῦ 
Μωῦσέως νόµου, ὥσπερ οὖν αὐτὸς διδάσκει λέγων: 
Οὐκ 300v κατα.ῦσαι τὸν νόµο», dAAó π.1ηρῶ- 
σαι, καὶ τὰ τῶν προφητῶν λόγια δι αὐτοῦ τέλους 
ἐτύγχανς ' τί δὲ οἱ ταῦτα μελετῶντες, xal διὰ στό- 
µατος αὐτὰ φέρειν σπουδάζοντες, οἱ τοῦ Ἰουδαίων 
ἔθνονς λαοὶ µαταίαν ἑποιῄσαντο περὶ αὐτοῦ µελέτην ; 
'AXAà xal οἱ xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης τῶν ἐθνῶν 
ἄρχοντες, ot τδ κατὰ χρόνους βασιλεῖς τῆς γῆς, τί δὴ 
παθόντες δεινὸν, ἢ τί λέγειν ἔχοντες δ.αθολῆς ἄξιον, 
ὁμον xaX χατὰ τὸ αὐτὸ xaxhv ταύτην συνετάξαντο 
συμφωνίαν, ὡς µίαν ἐπιθουλὴν ἀρτῦσαι xal µίαν 
ἀσεθη γνώμην βουλεύσασθαι χατὰ τοῦ τῶν ὅλων δε- 
σπότου τε χαὶ βασιλέως θεοῦ, καὶ χατὰ τοῦ Χριστοῦ 
αὐτοῦ, Οἱ γουν τὸν ὑπὸ τοῦ πάντων Κνρ.ου τε xal 
θεοῦ ἀπξσταλμένον ἀνθρώποις Σωτῆρα πολεμοῦντες, 
ἑλαύνοντές τε αὑτοῦ τὴν διδασχαλίαν καὶ την Ἐκχλη- 
clay αὑτοῦ χατὰ χρόνους διύχοντες βασιλεῖς xa ἄρ- 
χοντὲς τῆς γῆς λελήθασιν ob μόνον εἰς τὸν Ἀριστὸν, 
ἁλλὰ χαὶ εἰς τὸν ἀπεσταλχότα αὐτὸν ἑκτείνοντες τὰ 
τῆς ἀσεθείας. Χριστὸν μὲν οὖν ὀνομαστὶ ὑπὸ ἀνθρώ- 
fuv ἐπιδουλευόμενον σαφῶς ἓν τούτοις ὁ λόγος θε- 
σπίζει. Προϊὼν δὲ xai Υἱὸν τοῦ θεοῦ ὀνομάξει' ἀλλά 
χαὶ χληρον αὐτῷ παρὰ τοῦ Πατρὸς δοθήσεσθαι πάντα 
τὰ ἔθνη xai τὰ πέρατα τῆς γῆς διδάσκει ' ἃ δὴ ἐπὶ 
wv τῷ ἡμετέρῳ Σωτῆρι πεπληρωµένα δείχννται. 
Ἐπεὶ δὲ ΥΣγόνασι παρὰ Ἰουραίοις xai ἕτεροι Xp:- 
στοὶ, ἱερεῖς δηλαδη καὶ βασιλεῖς τοῦ ἔθνους, σχοπίἰ- 
σεις ἐπὶ τίνος τούτων τὰ θεσπικόµενα συµθέθηχεν * 
e^t xaX ἄλλος ἐπιθουλεύεται, εἴ τις Yloz θεοῦ x£- 
χληται, εἶ τις τῶν ἐθνῶν ἁπάντων κεχοάτηχεν * et 
τις xaÜ' ὅλης Χριστὸς ἐγνώσθη τῆς οἰκουμένης. 
Άλι’ οὐκ ἂν ἔχοι τις εἰπεῖν ' µόνος Υὰρ ὁ Σωτὶρ 
ἡμῶν Ἰησοὺς Χριστὸς τῆς οἰχείας προσηγορίᾶς τὸν 
σύμπαντα κατέπλησε χόσµον, Χριστιανῶν ἐξ αὐτοῦ 


VEns. 2. Astiterunt reges terra , et principes con- 
venerunt in. unum , adversus Dominum et adversus 
Christum ejus. Salvator hominibus advenit Christus 
Dei ; Salvator, inquam, et luminare gentibus uni- 
versis , doctor pietatis, auctor temperantiz, jusli- 
tis antistes , omnium virtutum ac diving vereque 
cognitionis causa. Cur ergo, inquit, pro tot tan- 
torumque bonurum adventu gentes tumultuantur ? 
Si is advenit qui Moysis legem implet ac perficit , 
ut ipse declarat his verbis : Non veni solvere le- 
gem , sed adimplere ", si per ipsum oracula pro. 
phetarum finem nacta sunt ; quid causz est cur ii 
qui hzc meditantur, hec in ore ferre procurant , 
Judaici videlicet populi , vanam adversus eum me- 
ditationem et curam susceperint ? Imo vero princi- 
pes gentium per universum orbem , et reges lerra 
qui variis temporibus dominatum obtinuere , quid 
grave perpessi, quamve calumniandi et querendi 
causam habentes, una omnes in banc improbam 
concordiam adducti sunt, ut. insidias simul strue- 
rent, impiumque consilium inirent adversus uni- 
versum dominum ac regem Deum, et adversus 
Christum ejus ?li ergo qui adversus Salvatorem, ab 
omnium Domino ac Deo hominibus missum , bella 
gesserunt, quique doctrinam ejus insectati sunt , 
Ecclesiamque diversis tenrporibus vexarunt, reges 
nimirum ac principes terra, ignoraverunt se non 
modo contra Christum, sed etiam adversus eum a 
quo missus Christus est, impietatem extendisse 


* guam. Christum igitur nominatim insidiis hominum 


appelitum , aperte lioc in vaticinio expressum lia- 
bemus ; in sequentibus autem Filius Dei nominatur ; 
sed etiain docemur gentes omnes (nesque terrz 
in hereditatem ipsi a Patre donandos : qux» omnia 
in uno Salvatore nostro completa esse demonstra- 
tur. Quia vero apud Jud:os alii Christi fuere, 
sacerdotes videlicet et reges gentis illius; perpende 
mihi , quzeso, cui eorum, quan vaticinio feruntur, 
contigere : num quis alius insidiis appelitus sil ; 
num quis Filius Dei audierit; num quis gentibus 
universis imperaril ; num quis per universum or- 
bem ut Christus babitus fuerit. Sed neminem hu- 
jusmodi quispiam proferre valeat ; solus namque 


πάσαν τὴν οἰχουμένην πληρώσας, καὶ ἐπὶ µόνῳ D Salvator noster Jesus Christus , hoc suo nomine to- 


αὐτῷ ἕχαστος τῶν εἰρημένων τέλους ἔτυχεν. 


tum adimplevit orbem, dum Christianis suo nomine 


sic vocatis universam terram replevit : atque in hoc solo qua dicta sunt omnia ad terminum deducta sunt. 


Aid ya.lya. 

Τὸ διάφαλµα παρὰ τοῖς Ἑθδομήχοντα χεῖται, οὐκ- 
έτι δὲ παρὰ θΘεοδοτίωνι xai Συμµάχῳ. Καΐτοι γε 
εἰώθατι πολλάχις χρῆσαθαι τῇ λέξει ταύτῃ ὁμοίως 
τος Ἑθδομήχοντα. AD εἰχὸς, εἰ xal τὸ πρόσωπον 


'" Mattb. v, 17. 


Diapsalma.. 

In Septuaginta Interpretibus adest diapsalma, 
sed non apud Theodotionem et Symmachum, etiamsi 
ipsi plerumque hac voce uti.soleant perinde atque 
Septusginta Interpretes. Quapropter, etsi hie per- 








EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS Ilf, —— EXEGETICA. δι 
onam mutaverit, par luit eundem musices modum A µεταθέθληχε, τὸν µουσιχον ρυθµον τετηρεῖσθαι (1),xat 


servari, atque fideo a Theodotione οἱ Symmacho 
non positum fuisse diapsalma videtur. Dirumpanus 
víncula eorum, el projiciamus a nobis jugum ipso- 
tun. Qui habitat in celis irridebit eos, et Do- 
minus subsannabit eos. Primis versibus qui ante 
diapsalma siti erant, putamus hosce quoque adje- 
etos fuisse. 

Vgns. 9. Dirumpamus vincula eorum, et projicia- 
mus a nobis jugum ipsorum. Gentes vinculis pecca- 
lorum suorum constricte, neque libere, suis ipse 
malis colligantur. Aitque Christus, sive angelis sibi 
ministrantibus, sive Patri et Spiritui sanctio, sive 
tertio apostolis suls οἱ Evangelii praiconibus, co- 
bortans eos ad solvenda dirumpendaque hujusmodi 


vincula : Dirumpamus vincula eorum. Populi au- B 


ἴδια qui sub jugo legis corporaliter detinentur ; 
cujus despiciendz? auctor ipse est, utpote qua in- 
siituta ac praecepta non bona complectatur, per 
Christum adducti ad legem spiritualein, institutis ac 
preceptis bonis instructam, grave occidentis lit- 
tere jugum deponunt, Salvatore predictos commi- 
nistros suos sic compellante : Projiciamus a nobis 
jugum ipsorum. lilud autem, a nobis, sic explicari 
potest. Ipsum procul a nobis abjiciamus, nihil 
cunotantes neque moti supplicatione eorum qui illo 
[jugo] onerantur. Hac: quoque rationo illud, a. πο- 
bis, intelligere licel. Ego ipse qui cum populis 
vana meditantibus versor ac vilam ago, sub jugo 
eorum $um, ulpote circumcisus. Et projiciamus 
j"gum ipsorum, id est a me et 3b iis qui mecum 
consentiunt, et legem, qua salutem minime con- 
fert, quasi conferentem observant. Sive hoc modo: 
quia arbitramur impositum nobis onus illud esse, 
Ἱύρυπῃ ipsorum projiciamus. Hunc enim affectum in 
Christo esse affirmare audemus, ob ipsius erga eos 
αιὲ jugo opprimuntur charitatem ; qualis eliam ha- 
betur in omnibus misericordie viris, qui aliena 
peccata ut sua reputant. 

Vgns. 4. Hac de hominibus sive gentilibus, sive 
Judaeis dicta sint. Jam vero illud, qui habitat ín 
ocwlis irridebit, cum hoc copulandum, astiterunt 
reges terre, quos irridebit Deus qui habitat in cc- 
lis, utpote terrena mente preditos. Neque enim 
civinam circa incarnationem Christi aeconomiam et 
sapientiam intellexerunt : illud autem, et Dominus 
subsannabit eos, referendum ad hoc diclum, prin- 
cipes convenerunt in unum, ut scilicet a Christo sub- 
sannarentur principes, qui congregati sunt adver- 
sus Dominum et adversus Christum ejus. Congruen- 
tes autem boni Dei Filio sunt ista voces; quia, 
etiamsi fremuerint gentes, et populi meditati sint 
inania, at nos frementium ethnicorum vincula di- 
rumpamus, et jugum populorum inania meditan- 
tium projiciamus. 

At quia non jam ita facile medelam admittunt 
predicti reges terre οἱ principes; jubet. Spiritus 
Ραλφ, gentium el populorum, regum et princi- 


(1) Τετηρεῖσθαι. Lege τεττρῖσθαι. Ενιτ. 


διὰ τοῦτο μὴ προστεθειχέναι τὸ διάψαλµα τὸν Ocobo- 
τίωνα xal τὸν Xoppayov. Διαῤῥήξωμεν τοὺς δε- 
σμοὺς αὐτῶν, xal ἀποῤῥίύωμεν ἀφρ ἡμῶν τὸν 
ζυγὸν αὐτῶν. 'O κατοικῶν év οὐρανοῖς ἐκγελά- 
σεται αὐτοὺς, καὶ ὁ Κύριος ἐκμυκτηριεῖ αὐτούς. 
Πρὸς τοὺς πρώτους στίχους τοὺς Tob τοῦ διαφάλµα- 
τος ἡγούμεθα τηύτους ἁἀποδίδοσθαι. 

Διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν», καὶ áxof- 
ῥ/ψωμεν ἀφ᾿ ἡμῶν τὸν ζυγὸν αὐτῶν. Τὰ ἔθνη, σει- 
ραῖς τῶν ἐδίων ἁμαρτιῶν σφιγγόµενα χαὶ οὐχ ὄντα 
ἐλεύθερα, δέδεται τοῖς ἰδίοις αὐτῶν xaxoig* xal ὁ 
Χριστός φησιν, ἤτοι πρὸς τοὺς διακονοῦντας αὐτῷ 
ἀγγέλους, f, πρὸς τὸν Πατέρα καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, 
ἡ τρίτον τοὺς ἁποστόλους xa ὑπηρέτας τοῦ Εὐαγ- 
γελίου, παραχαλῶν αὐτοὺς ἐπὶ τὸν διασπασμὸν xa 
τὴν διάῤῥηξιν αὐτῶν, τό Διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς 
αὐτῶν. Οἱ δὲ λαοὶ, ὑπὸ τὸν ζυγὸν σωματικῶς τοῦ 
νόµου τυγχάνοντες, οὗ διδάσχει καταφρονεῖν, ὡς 
πδριέχοντος διχαιώµατα οὐ χαλὰ, xaX προστάγµατα 
οὐ χαλὰ, προσαγόµενοι διὰ τοῦ Χριστοῦ τῷ πνευµα- 
τιχῷ νόµω ἔχοντι τὰ χαλὰ δικαιώµατα xal προστά- 
γµατα χαλὰ, ἀποτίθενται τὸν βαρὺν τοῦ ἀποκτείνον- 
τος γράμματος ζυγὸν, τοῦ Σωτῆρος φάσχοντος πρὸς 
τοὺς προειρηµένους σννεργοὺς τὸ, Αποῤῥίψωμεν 
dp' ἡμῶν εὐν ζυγὸν αὐτῶν. Τὸ δὲ, ἀφ' ἡμῶν, 
δύναται τοιοῦτον εἶναι. Αφ ἑαυτῶν ποιῄσωμεν uh 
περιµείναντες τὴν δέησιν τῶν βαρουµένων. Δύναται 
δὲ τὸ, dp' ἡμῶν, χαὶ οὕτω νθεῖσθαι' Ky παρὰ 
τοῖς λαοῖς τοῖς μελετῶσι τὰ χενὰ γεγενηµένος xai 
ἀνατρεφόμενος ὑπὸ τὸν ζυγόν εἰμι αὐτῶν περιτµη- 
θεὶς, Καὶ ἀποῤῥίύωμεν αὐτῶν τὸν Cvrór, τουτ- 
ἐστιν ἀπ᾿ ἐμοῦ xal ἀπὺ τῶν συγχατατιθεµένων poc 
τὸν μὴ σώζοντα νόµον ὡς σώζοντα ἀσχούντων. "H- 
Νομίζοντες εἶναι βάρος ἐπικείμενον καὶ ἡμῖν, τὸν ζν - 
γὸν αὐτῶν ἀποῤῥίψωμεν,. Τολμητέον γὰρ λέγειν ταῦτα 
εἶναι Ev τῷ Χριστῷ διὰ τὴν πρὸς τοὺς βαρουµένους ὑπὸ 
τοῦ ζυγοῦ ἀγάπην, ἅπερ ἑστὶ χαὶ ἓν πᾶσι τοῖς εὖσ- 
z Ads vote, τὰ τῶν ἄλλων ἁμαρτήματα ἴδια χρίνουσιν. 

Ταῦτα μὲν οὖν περὶ ἀνθρώπων τῶν τε ἀπὺ τῶν 
ἐθνῶν καὶ ἀπὸ τοῦ λαοῦ. Τὸ δὲ, 'Ο κατοικῶν ἐν obpa- 
voic ἐκγε.λάσεται, προσαρµοστέον πρὸς τὸ, Ilap- 
ímtqcav οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, οὓς ἐχγελάσεται ὁ 
θεὺς ἐν οὐρανοῖς κατοικῶν φρόνημα ἔχοντας Υήϊνον. 


f) Οὐ γὰρ νενοήχασι τὴν οἰκονομίαν καὶ τὴν σοφίαν τοῦ 


θεοῦ τὴν περὶ τὴν ἐνανθρώπησιν τοῦ Χριστοῦ. Τὸ δὲ, 
Καὶ ὁ Κύριος ἐχμυκτηριεῖ αὐτοὺς, πρὸς τὸ, Οἱ áp- 
χοντες συγήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτό" ἵνα μυκτηρίζων- 
ται οἱ ἄρχοντες ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ, οἱ αυναχθέντες 
κατὰ τοῦ Κυρίου xai χατὰ τοῦ Χριστοῦ αὑτοῦ. Πρέ- 
πουσαι δὲ ἀγαθοῦ Θεοῦ Yi quval* ὅτι, εἰ καὶ τὰ 
ἔθνη ἑφρύαξαν, καὶ οἱ λαοὶ ἐμελέτησαν χενὰ, disi; 
γε τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν τῶν φρυαξάντων ἐθνῶν δια- 
σπάσωµεν, xai τὸν ζωγὸν τῶν µελετησάντων κενὰ 
λαῶν ἀποῤῥίψωμεν. 

Ἐπεὶ δὲ οὐχέτι εὐχερῶς δέχονται τὴν θεραπεία» 
of τε τηλικοῦτοι προειρηµένοι τῆς γῆς βασιλεῖς xai 
οἱ ἄρχοντες, τῶν κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ τοῦ Χριστοῦ 


85 COMMENTARIA IN PSALNOS, "^ 
αὐτοῦ συναχθέντων ἑθνῶν τε xal λαῶν, βασιλέων «t A pun, visibilium el invisibiuum, qui auveraug Du« 


xzl ἀρχόντων, ὁρωμένων τε xal ἀφανῶν, προστάττει 
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τοὺς τῆς εἰδωλολατρείας δεσμοὺς 
διαῤῥηγνύναι, xai τὸν βαρὺν τῆς ἁμαρτίας ζυγὸν 
ἀποῤῥίπτε:ν τῆς ἑαυτῶν φυχῆς" οἷς χαταδεδουλωµέ- 
vot πρότερον ἑτέροις ἄρχουσιν ὑπεχείμεθα ' ἵνα ἐχεί- 
νων ἔλευθερωθέντες τὸν ἑλαφρὸν τοῦ Σωτῆρος ζυγὸν 
ἀναδεξώμεθα, ἐφ᾽ ὃν προχαλεῖται λέγων * Δεῦτε πρὸς 
μὲ πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ περορτισµέγοι, κἀγὼ 
ἀναπαύσω ὑμᾶς. Ἄρατε τὸν ζυγόν µου, καὶ ἴδετε, 
ὅτι χρηστός ἐστι. Λέλεχται δὲ ταῦτα πρὸς τὰ ἔθνη 
τὰ τῷ Χριστῷ ὑπὸ τοῦ Πατρὸς δεδοµένα, προλαµόδά- 
νοντος τοῦ λόγου τοὺς μέλλοντας προσιέναι τῇ Χρι- 
στοῦ διδασκαλἰᾳ, χαὶ παραινοῦντος µηχέτι τὸν πα- 
λαὸν ζνγὸν ἐπὶ τῶν ὤμων φέἑρειν, μηδὲ ταῖς σειραῖς 
τῶν προτέρων ἁμαρτημάτων ἑαυτῶν παραμένειν ᾿ 
ἀλλ εἰ xal τινες σαν αὑτῶν πρότερον χύριοι ἄρχον- 
τὲς τε πικροὶ, οἱ πάλαι τῶν ἐθνῶν χατατυραννοῦντες 
ῥαίμονες πονηροὶ, οὓς δὴ θεοὺς ὠνόμαξον, ζυγὸν αὖ- 
τοῖς ἐπαιωροῦντες βαρὺν χαὶ συγχύπτειν τὴν φυχὴν 
bz τὸ χάτω ποιοῦντες, δεσμοῖς τε αὐτοὺς ἀσεθείας 
χαταδεσμοῦντες' τούτων ἁπάντων τὴν δυναστείαν 
φεύχειν παραχελεύεται’ προσφεύγειν δὲ τῷ Λυτρωτῇ 
xai Σωτῆρι, xal δη κλῆρον αὐτοὺς παρὰ τοῦ ἰδίου 
Wazphs εἰληφότι. Ταῦτα δὲ, φησὶ, πράξωµεν οἱ τῆς τοῦ 
Χριστοῦ Χχληρονομίας ἄξιοι γενόµενοι, εἰδότες, ὅτι 0 
κατοικῶν ἐν οὐραγοῖς ἐκγεάσεται αὐτοὺς, τὰ 
ἔθνη δηλαδ} χαὶ τοὺς λαοὺς τοὺς ἑπαναστάντας τῷ 
Χριστῷ αὑτοῦ, xal ὁ Κύριος ἑκμυκτηριεῖ αὐτούς. 
Ταυτα πάλαι μὲν προφητικῶς ἀνεφωνεῖτο' πέπονθε 


minum et adversus Christum ejus. convenerant, 
idololatrie vincula dirumpere, et quosque grava 
peccati jugum ab anima sua projicere ; quibus sub* 
jugati prius aliis principibus suberamus : ut lis li- 
berati leve Salvatoris jugum accipiamus, quo nos 
provocat his verbis : Venite ad me, omnes qui labo. 
ratis εἰ onerati eatis, et ego reficiam voa : tollite ju- 
gum metum super vos, et videte quia manauetum δεί’. 
Hiec porro dicta sunt gentibus Christo a Patro tra» 
ditis, premissa scilicet. eorum qui ad Cliristi do- 
ctrinam accessuri sunt. narratione, dataquo admo 
nitione, ut ne ultra vetus Jugum lumeris ferant, 
neque catenis priorum delletorum constricti mas 
neant, Sed etlamsi quidam ipsia anto fuerant do- 


B mini, principes acerbi, videllcet maligni dunonex, 


elim pro diis habitl, qui tyranuldeni in gentes exet. 
cebant, et jugum ipsis grave onerosumque Impoe 
nebant, ut animam eorum ad infima incurvarent, 
colligabantque ipsos impietatis vinculis; horum 
omnium imperium effugere, οἱ ad Redemptorem 
Salvatoremque confugere jubentur, utpote qui 
ipsos a Patre suo in hrereditatem acceperit, Hac, 
inquit, agamus qui Christi hereditate digni effecti 
sumus, gnari videlicet illius: Qui habitat in culla 
irrid.bit eos, nimirum populos qui adversus Domi- 
minum et adversus Christum ejus insurrexerunt, 
et Dominus subsannabit eos. Moc olim quidom pro. 
phetice prenuntiabantur; at postea Judalcus pe 
pulus ea ipsa perpessus est, obsessue et αρ. 


δὲ αὐτὰ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος πολιορχτθὲν παραχρΏμα C tus non multo postquam insidias struxinset contra 


μετὰ τὸν χατὰ τοῦ Σωτηρος tm:boulfy* xal χατὰ 
Ἰρόνους δὲ oi τες ᾿Εχχλησίας τοῦ Χριστοῦ πολέµιοι, 
χρυφαίᾳ ἀεὶ χειρὶ πολεμούμενοι, ὑπὸ τοῦ χατοικοῦν- 
τος ἓν οὐρανοῖς Κυρίου, τοῦ πρὸς αὐτῶν πολεµου- 
gw». 

Τότε Jaldücer πρὲς αὐτοὺς ἐν ἐργῇ αὐτοῦ, καὶ 
ir τῷ θυμῷ αὐτοῦ ταράξει αὑτούς. "AXAX χαὶ ἓν 
αυ rc χρέσεως χαιρῷ ὀργης Θεοῦ πειραθέσονταε, 
zi o» θυπῷ αὐτῷ ταραχθησονται πάντες οἳ τοῦ 
GuzT 5X) AI) πλλέμιοι. Ἐτείπερ αὐτὶς ὁ ὑπ' αυτών 
πριστλοβεὶς καὶ θανάτω παραδοθεὶς., χατοικων iv 
ο, ρανιὲξς χαὶ τὰ πάντα περιέχων, ἐχγελάτε-α: a5- 
τοις. καὶ 4 cu δὲ Πατ{ο 6 σὺν τῷ Χριστῷ w»z- 
πουχενις ἔπαυχκττριεῖ αὐτοὺς, καὶ την ἀξίαν αὐτοὺς 
εἰστράξετας dOnpe- cb οἱ Wy us ἀπεικν χόγος 
t2 E» Áovf ἀἁπατγελιόμενκ. 

E-o δὲ πατεςτάθην βασιλείς (x αὗτεν ἑαὶ 
Lus ἔρες τὸ ἅτιον aitov, ξια-τέλ1ων ré πρέσ- 
rz pas Nrgicv. OE an. τά. "δε σεέφννταε 
4 χα-α c Kozxo rat κατὰ wo Xgexc 3725 
Tcr PY-LI. κ. οσο a£» ἑατένων D» τέκος” iaZ 
& οτε r2cR Ci» σαν ἐπβοματ, XXL τοσα»-α 
TXM írzrailz m2; απο Tuo ÜrlvA; χ1εσ-άσδας, 
Fi dh amcucan.e 14f5 πρύσρα ρα UUTIÍAAICÓ 7425 
C 5, εἴη -ᾱ «αγ ελεκᾶῶν xia Εὲ δὲ i—5 
ται dem di iznuaduome πες 49 φυσεν ὅ aos: 
Cem I kurinex Zmor ἔρει- πα" cce Ἡ 4v 


Στους. c, 23-20. 9 Bor, 33. 22. 


Salvatorem ; variisque similiter temporibus cadem 
experti sunt inimici Ecclesize Christi, occulia scin- 
per manu iímpugnati a Domino qui habitat in caiís, 
«quem ipsi bello impetebant, 


Vgns. 5. Tunc loquetur. ad eos In ira sua, et ín 
furore suo conturbabit eos, Sane $n tempore jndicii, 
irze diving periculum facient, ac ipsius furore tur- 
babuntur omnes verbi salutoris inimici, Siqmdem 
ís ipse qui affixus ob illis est, a€ morti traditus, 
qui habitat ip cclís et omnia complectitar, irride- 
bit eos, ejusque Pater qui. cum ipso Christo oyytt- 
gnatsr sebsannabit eos, dignasque ab eis parnas 
expetet, siquidem verba minacia irzz (empore pro- 


D lata sunt. 


Vegas. 6. Ego antem conuituins sumet ab ^o «uper 
Sion montem sancium ejus, praedicans preceptum Do- 
mini. Haec e πο), ineqnit, yotiendnr oui conte" 
merunt adversa Doyainn.» et adversns Christoto 
ejas, et bmjn«modi erit ΕΥΑ fnis. (Quod 2n1^08 
eyo prsb TogCes inadiet οἱ Lor nitos erneisdvs 
pex ab :9«o Patre ceemmtittendos «ie, galee 
volue prar.eptam aantioerma, 63 e»Tle 69239 
pradee2t.o fnerit, (uod s. memos «4199 Dos, ctv 
lestis ille feevit de «no 38. Poninez Acceisrstie od 
Sion παρει, 2e Υπ; Dla entem. qua επ). 





EUSEBII CA.SAfUENSIS OPP. PAKS llf, ... EXEGETICA. δι 
ponam mutaverit, par luit eumdem musices modum A, µεταθέθληχε, τὸν µουσικον pu pov τετηρεῖσθαι (1), καὶ 


servari, atque fideo a Theodotione et Symmacho 
non positum fuisse diapsalma videtur. Dirumpamus 
vincula eorum, ei projiciamus a nobis jugum ipso- 
tun. Qui habitat in colis irridebit eos, et Do- 
minus subsamnabit eos. Primis versibus qui ante 
diapsalma siti erant, putamus hosce quoque adje- 
etos fuisse. 

VEns. 9. Dirumpamus vincula eorum, et projicia- 
mus a nobis jugum ipsorum. Gentes vinculis pecca- 
torum suorum constricte, neque libere, suis ipsz 
malis colligantur. Aitque Christus, sive angelis sibi 
ministrantibus, sive Patri et Spiritui sanctio, sive 
tertio apostolis suls et Evangelii praeconibus, co- 
hortaus eos ad solvenda dirumpendaque hujusmodi 


vincula : Dirumpamus vincula. eorum. Populi au- B 


tein. qui sub jugo legis corporaliter detinentur ; 
cujus despiciendz auctor ipse est, utpote qua in- 
slituta ac przcepta non bona complectatur, per 
Christum adducti ad legem spiritualem, institutis ac 
preceptis bonis instructam, grave occidentis lit- 
lere jugum deponunt, Salvatore predictos commi- 
wistros suos sic compellante : Projiciamus a nobis 
jugum ipsorum. lllud autem, a nobis, sic explicari 
potest. Ipsum procul a nobis abjiciamus, nihil 
cunotantes neque moti supplicatione eorum qui illo 
[jugo] onerantur. Hac: quoque rationo illud, a πο- 
bis, intelligere licet. Ego ipse qui cum populis 
vana meditantibus versor ac vitam ago, eub jugo 
eorum sum, ulpote circumcisus. Et projiciamus 
j"gum ipsorum, id est a me et 3b iis qui mecum 
consentiunt, et legem, quz: salutem minime conm- 
fert, quasi conferentem observant. Sive hoc modo: 
quia arbitramur impositum nobis onus illud esse, 
jugvm ipsorum projiciamus. Hunc enim affectum in 
Christo esse aflirmare audemus, ob ipsius erga eos 
qui jugo opprimuntur charitatem ; qualis eliam ha- 
betur in omnibus misericordie viris, qui aliena 
peecata ut sua reputant. 

VEns. 4. Hec de hominibus sive gentilibus, sive 
Judais dicta sint. Jam vero illud, qui habitat in 
σας irridebil, cum hoc copulandum, astiterunt 
reges terre, quos irridebit Deus qui habitat in οα)- 
lis, utpote terrena mente przeditos. Neque enim 
«ivinam cirea incarnationem Christi ce!conomiam et 
sapientiam intellexerunt : illud autem, et Dominus 
subsanuabit eos, referendum ad hoc dictum, prin- 
cipes convenerunt in unum, ul scilicet a Christo sub- 
sannarentur principes, qui congregati sunt adver- 
sus Dominum et adversus Christum ejus. Congruen- 
tes autem boni Dei Filio sunt ista voces; quia, 
etiamsi fremuerint gentes, et populi meditati sint 
inania, at nos frementium ethnicorum vincula di- 
rumpamus, et jugum populorum inania meditan- 
lium projiciamus. 

At quia non jam ita facile medelam admittunt 
pradicti reges terre et principes; jubet Spiritus 
sanriug, gentium et populorum, regum οἱ priuci- 

(1) Τετηρεῖσθαι. Lege τετηρῖσθαι, EpiT, 


διὰ τοῦτο μὴ προστεθειχέναι τὸ διάψαλµα τὸν Osobo- 
τίωνα xai τὸν Σύμμαχον. Διαῤῥήξωμεν τοὺς δε- 
σμοὺς αὐτῶν, καὶ ἀποῤῥίψωμεν ἀφ' ἡμῶν τὸν 
ζυγὸν αὐτῶν. 'O κατοικῶν ἐν οὐρανοῖς éxyeAá- 
σεῖαι αὐτοὺς, καὶ ὁ Κύριος ἑχμυκτηριεῖ αὐτούς. 
Πρὸς τοὺς πρώτους στίχους τοὺς πρὸ τοῦ διαφάλµα- 
τος ἠγούμεθα τούτους ἀποδίδοσθαι. 

Διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν», καὶ áxof- 
ῥίνωμεν ág' ἡμῶν τὸν ζυγὸν αὐτῶν. Τὰ ἔθνη, σει- 
pale τῶν ἰδίων ἁμαρτιῶν σφιγγόµενα xa οὐκ ὄντα 
ἐλεύθερα, δέδεται τοῖς ἰδίοις αὐτῶν χαχοῖς' xai ὁ 
Χριστός φησιν, τοι πρὸς τοὺς διαχονοῦντας αὐτῷ 
ἀγγέλους, f, πρὸς τὸν Πατέρα καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, 
ἡ τρίτον τοὺς ἁποστόλους xai ὑπηρέτας τοῦ Εὔαγ- 
γελίου, παραχαλῶν αὐτοὺς ἐπὶ τὸν διασπασμὸν xal 
τὴν διάῤῥηξιν αὐτῶν, τό' Διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς 
αὐτῶν. Οἱ δὲ λαοὶ, ὑπὸ τὸν ζυγὸν σωματικῶς τοῦ 
νόµου τυγχάνοντες, οὗ διδάσχει χαταφρονεῖν, ὡς 
περιέχοντος διχαιύµατα οὐ καλὰ, xaX προστάγµατα 
οὐ χαλὰ, προσαγόµενοι διὰ τοῦ Χριστοῦ τῷ πνευµα- 
τιχῷ νόµωῳ ἔχοντι τὰ χαλὰ δικαιώµατα χαὶ προστά- 
γµατα χαλὰ, ἀποτίθενται τὸν βαρὺν τοῦ ἀποχτείνον- 
τος Υράµµατος ζυγὸν, τοῦ Σωτήρος φάσχοντος πρὸς 
τοὺς προειρηµένους σννεργοὺς τὸ, ᾽Αποῤῥίψωμεν 
dg' ἡμῶν τὸν ζυγὸν αὐτῶν. Τὸ δὲ, ἀφ᾽ "pov, 
δύναται τοιοῦτον εἶναι. "Ag! ἑαυτῶν ποιῄσωμεν uh 
περιµείναντες τὴν δέησιν τῶν βαρουµένων. Δύναται 
δὲ τὸ, ἁφ᾽ ἡμῶν, xaX οὕτω νοεῖσθαι ' Κὰγὼ παρὰ 
τοῖς λαοῖς τοῖς μελετῶσι τὰ χενὰ γεγενηµένος xal 
ἀνατρεφόμενος ὑπὸ τὺν ζυγόν εἰμι αὐτῶν περιτµη- 
θεὶς, Καὶ ἀποῤῥίψωμεν αὐτῶν τὸν ζυγὸν, τουτ- 
ἐστιν ἀπ ἐμοῦ καὶ ἀπὸ τῶν συγχατατιθεµένων uox 
τὸν μὴ σώζοντα νόμον ὡς σώξοντα ἀσχούντων. "H- 
Νομίζοντες εἶναι βάρος ἐπιχείμενον xat ἡμῖν, τὸν Qu- 
γὸν αὐτῶν ἀποῤῥίψωμεν. Τολμητέον γὰρ λέγειν ταῦτα 
εἶναι ἐν τῷ Χριστῷ διὰ τὴν πρὸς τοὺς βαρουµένους ὑπὸ 
τοῦ ζυγοῦ ἀγάπην, ἅπερ ἁστὶ χαὶ ἐν πᾶσι τοῖς εὐσ- 
z Ad zyvotc, τὰ τῶν ἄλλων ἁμαρτήματα ἴδια χρίνουσιν. 

Ταῦτα μὲν οὖν περὶ ἀνθρώπων τῶν τε ἀπὸ τῶν 
ἐθνῶν χαὶ ἀπὸ τοῦ λαοῦ. Τὸ δὲ, 'O κατοικῶν ἐν οὐρα- 
voic ἐκγελάσεται, προσαρµοστέον πρὸς τὸ, Hap- 
έπτησαν» οἱ Βασιλεῖς τῆς γῆς, οὓς ἔχγελάσεται ὁ 
θεὺς ἓν οὐρανοῖς χατοικῶν φρόνημα ἔχοντας Υήϊνον. 


f) 05 γὰρ νενοῄχασι τὴν οἰχονομίαν xax τὴν σοφίαν τοῦ 


θεοῦ τὴν περὶ τὴν ἐνανθρώπησιν τοῦ Χριστοῦ. Τὸ δὲ, 
Καὶ à Κύριος ἐχμυκτηριεῖ αὐτοὺς, πρὸς τὸ, Οἱ áp- 
χοντες συγήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτό" ἵνα μυκτηρίξων- 
ται οἱ ἄρχοντες ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ, οἱ συναχθέντες 
κατὰ τοῦ Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ. Πρέ- 
πουσαι δὲ ἀγαθοῦ Θεοῦ Υἱῷ φωναί: ὅτι, si xat τὰ 
ἔθνη ἐφρύαξαν, καὶ οἱ λαοὶ ἐμελέτησαν χενὰ, ἡμεῖς 
γε τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν τῶν φρυαξάντων ἐθνῶν δια- 
σπάσωμεν, χα) τὸν ζωγὸν τῶν µελετησάντων χενὰ 
λαῶν ἀποῤῥίφωμεν. 

Ἐπεὶ δὲ οὐχέτι εὐχερῶς δέχονται τὴν θεραπεία 
ol τε τηλικοῦτοι προειρηµένοι τῆς Ὑῆς βααιλεῖς xal 
οἱ ἄρχοντες, τῶν κατὰ τοῦ Κυρίου xal τοῦ Χριστοῦ 


85 COMMENTARIA IN PSALMOS. ο 


αὐτοῦ συναχθέντων ἑθνῶν τε xal λαῶν, βασιλέων τε A pum, visibilium et invisibinum, qui adversus Do- 


xa ἀρχόντων, ὀρωμένων τε xal ἀφανῶν, προστάττει 
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τοὺς τῆς εἰδωλολατρείας δεσμοὺς 
διαῤῥηγνύναι, καὶ τὸν βαρὺν τῆς ἁμαρτίας ζυγὸν 
ἀποῤῥίπτειν τῆς ἑαντῶν duyfic* οἷς χαταδεδουλωµέ- 
vot πρότερον ἑτέροις ἄρχουσιν ὑπεχείμεθα ' ἵνα ἐχεί- 
νων ἐλευθερωθέντες τὸν ἑλαφρὺν τοῦ Σωτῆρος ζυγὸν 
ἀναδεξώμεθα, ἐφ᾽ ὃν προχαλεῖται λέγων ' Δεῦτε πρὸς 
μὲ πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισµέγοι, κἀγὼ 
ἀγαπαύσω ὑμᾶς. Ἄρατε τὸν ζυγόν µου, xal ἴδετε, 
ὅτι χρηστός ἐστι. Λέλεχται δὲ ταῦτα πρὸς τὰ ἔθνη 
τὰ τῷ Χριστῷ ὑπὸ τοῦ Πατρὸς δεδοµένα, προλαµόά- 
γοντος τοῦ λόγου τοὺς µέλλοντας προσιέναι τῇ Χρι- 
στοῦ διδασχαλίᾳ, xal παραινοῦντος µηχέτι τὸν πα- 
λαιὸν ζυγὸν ἐπὶ τῶν ὤμων φέἑρειν, μηδὲ ταῖς σειραῖς 
τῶν προτέρων ἁμαρτημάτων ἑαυτῶν παραμένειν ᾿ 
ἀλλ᾽ εἰ xal τινες σαν αὐτῶν πρότερον χύριοι ἄρχον- 
τὲς τε πιχροὶ, οἱ πάλαι τῶν ἐθνῶν χατατυραννοῦντες 
δαίμονες πονηροὶ, οὓς 6t θεοὺς ὠνόμαζον, ζυγὸν αὖ- 
τοῖς ἐπαιωροῦντες βαρὺν xat. σνυγχύπτειν τὴν φυχὴν 
ἐπὶ τὸ χάτω ποιοῦντες, δεσμοῖς τε αὐτοὺς ἀσεθείας 
χαταδεσμοῦντες’ τούτων ἁπάντων τὴν δυναστείαν 
φεύγειν παραχελεύεται’ προσφεύγειν δὲ τῷ Λυτρωτῇ 
καὶ Σωτῆρι, xal 6h χλῆρον αὐτοὺς παρὰ τοῦ Ιδίου 
Πατρὸς εἰληφότι. Ταῦτα δὲ, φηῃαὶ, πράξωµεν οἱ τῆς τοῦ 
Χριστου χληρονομίας ἄξιοι γενόµενοι, εἰδότες, ὅτι 'O 
κατοικῶν ἐν οὐρανοῖς ἐκ]εάσεται αὐτοὺς, τὰ 
ἔθνη δηλαδὴ χαὶ τοὺς λαοὺς τοὺς ἑπαναστάντας τῷ 
Χριστῷ αὐτοῦ, xal d Κύριος ἐκμυκτηριεῖ αὐτούς. 
Ταῦτα πάλαι μὲν προφητικῶς ἀνεφωνεῖτο * πέπονθε 


minum et adversus Christum ejus convenerant, 
idololatrise vincula dirumpere, et quosque grave 
peccati jugum ab anima sua projicere ; quibus sub- 
jugati prius aliis principibus suberamus : ut iis li- 
berati leve Salvatoris jugum accipiamus, quo nos 
provocat his verbis : Venite ad me, omnes qui labo- 
ralis et onerali eslis, et ego reficiam vos : tollite ju- 
gum meum super vos, et videte quia mansuetum est*, 
Hzc porro dicta sunt gentibus Christo a Patre tra- 
ditis, premissa scilicet. eorum qui ad Christi do- 
ctrinam accessuri sunt narratione, dataque admo- 
nitione, ut ne ultra vetus jugum humeris ferant, 
neque calenis priorum delictorum constricti ma- 
neant. Sed etiamsi quidam ipsis ante fuerant do- 


B mini, principes acerbi, videlicet maligni daemones, 


olim pro diis habiti, qui tyrannidem in gentes exer- 
cebant, et jugum ipsis grave onerosumque impo- 
nebant, ut animam eorum ad infima incurvarent, 
colligabantque ipsos impietatis vinculis; horum 
omnium imperium effugere, et ad Redemptorem 
Salvatoremque confugere jubentur, utpote qui 
ipsos a Patre suo in hereditatem acceperit. Hzc, 
inqut, aganius qui Christi bxreditate digni effecti 
sumus, gnari videlicet illius : Qui habitat in calis 
irridcbit eos, nimirum populos qui adversus Domi- 
minum et adversus Christum ejus insurrexerunt, 
et Dominus subsannabit eos. liec olim zuidem pro- 
phelice prenuntiabantur; at postea Judaicus pe- 
pulus ea ipsa perpessus est, obsessus et expugna- 


δὲ αὐτὰ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος πολιορχηθὲν παραχρῆμα C tus non multo postquam insidias struxisset contra 


μετὰ τὴν χατὰ τοῦ Σωτῆρος ἐπιθουλήν, xai χατὰ 
λρόνους δὲ οἱ τῆς Ἐκχλησίας τοῦ Χριστοῦ πολέμιοι, 
χρυφαίᾳ ἀεὶ χειρὶ πολεμούμενοι, ὑπὸ τοῦ κατοιχοῦν- 
τος ἐν οὑρανοῖς Κυρίου, τοῦ πρὸς αὑτῶν πολεμου- 
μένου. 

Τότε Aa.Aücer πρὸς αὐτοὺς ἐν ὀργῃ avtov, καὶ 
ἐν τῷ θυμῷ αὑτοῦ ταράξει αὑτούς. ᾽Αλλὰ xa Ev 
τῷ τῆς χρίσεως χαιρῷ ὀργῆς θεοῦ πειραθήσονται, 
χαὶ τῷ θυμῷ αὐτοῦ ταραχθήσονται πάντες οἱ τοῦ 
σωτηρίου λόγου πολέμιοι. Ἐπείπερ αὐτὸς ὁ ὑπ᾿ αὐτῶν 
προσηλωθεὶς xal θανάτω παραδοθεὶς, χατοιχῶν iv 
οὐρανοῖς χαὶ τὰ πάντα περιέχων, ὀχγελάσεται aó- 
τοὺς, xat ὁ τούτου δὲ Πατὴρ ὁ σὺν τῷ Χριστῷ πολε- 
poópsvog ἐκμυκτηριεῖ αὐτοὺς, xal τὴν ἀξίαν αὐτοὺς 
εἰσπράξεται δίχην' εἰ οἱ λόγοι τῶν ἀπειλῶν λόγοι 
εἰσὶν ἓν ὀργῇ ἁπαγγελλόμενοι. 

Ἐ]ὼ δὲ κατεστάθην βασιλεὺς ὑπ αὐτοῦ ἐπὶ 
Zu ὄρυς τὸ ἅγιο" αὐτοῦ, διαγΤγέ..Ίων τὸ πρόσ- 
ταγµα Κυρίου. Οἵδε μὲν, φησὶ, τάδε πείσονται 
οἱ χατὰ τοῦ Κυρίου xal χατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ 
συνελθόντες , xat τοιοῦτον μὲν ἑχείνων τὸ τέλος’ ἐμὲ 
δὲ τότε μετὰ τὴν τοσαύτην ἐπιθουλὴν xal τοσαῦτα 
πάθη βασιλέα πρὸς αὐτοῦ τοῦ Πατρὸς χαθεστάσθαι, 
χαὶ τὸ πατριχὸν ὑμῖν πρόσταγμα διαγγέλλειν * τοῦτο 
ὃ ἂν εἴη τὸ εὐαγγελιχὸν χήρυγµα. ὮΕἰ δέ ἔστιν ὄρος 
ἅγιον θεοῦ «b ἐπουράνιον περὶ οὗ φησιν ὁ Παῦλος * 
ΠροσεληΛύθατε Σιὼν ὄρει' xa πἀλιν' Ἡ δὲ ἄνω 


* Matth, τι, 28-00. * Hebr, xi, 22. 


Salvatorem ; variisque similiter temporibus eadem 
experti sunt inimici Ecclesiz Christi, occulia sem- 
per manu impugnati a Domino qui habitat in celis, 
quem ipsi bello impetebant. 


Vgns. 5. Tunc loquetur ad eos in ira sua, et in 
[urore suo conturbabit eos. Sane in tempore judicii, 
ire divine periculum facient, ac ipsius furore tur- 
babuntur omnes verbi salutaris inimici. Siquidem 
js ipse qui affixus ab illis est, ac morti traditus, 
qui habitat in ccelis et omnia complectitur, irride- 
bit eos, ejusque Pater qui cum ipso Christo oppu- 
gnatur subsannabit eos, dignasque ab eis poenas 
expetet, siquidem verba minacia ir: tempore pro. 
lata sunt. 


Vghns. 6. Ego autem constitutus sum rex ab eo super 
Sion montem sanclum ejus, praedicans preceptum Do- 
mini. Hzc et similia, inquit, patientur qui conve- 
nerunt adversus Dominum et adversus Christum 
ejus, et hujusmodi erit illorum finis. Quod autem 
ego post tantas insidias et tam multos cruciatus 
τος ab ipso Patre constituendus sim, paternum 
vobis preceptum nuutiaturus, ea certe evangelica 
pradicatio fuerit, Quod si mons sanctus Dei, cc- 
lestis ille fuerit de quo ait Paulus: Acceissistis ad 
Sion montem *; ac rursus: Illa autem qua sursum 


8: FÜSEBII CASARIENSIS OPP. PARS ΤΠ... yxEGETICA. 8s 
est Jerusalem, libera est^, atquelhic tamen regnum A 'Ἱερουσαλὴμ ἐλευθέρα ἐστὶν, ἐνταῦθά rait τὰ 


sibi constitutum ait; pars ergo aupernz Ecclesize 
fuerit etiam ea qu:e in terra versatur, cum eum- 
dem ad finem ipsa contendat. Quomodo autem a 
Patre in Sion celesti constitutus fuerit rex Chri- 
stus, intelligere licet, quod dictum illi sit: Sede a 
dextris meis, donec ponam inimicos qos scabellum 
pedum tuorum*!. Quos nempe inimicos, nisi supra 
memoratos, qui coggregati suvt adversus eum, et 
nsliterunt principes, reges, gentes atque populi? 
hosce enim sub pedibus ejus substraturum se pro- 
misit Pater. 

Vgns. 7. Dominus dixit od me: Filius meus es 
tt, ego hodie genui te. Mlud, hodie, nomen tem- 
poris est, idemque significat atque przsenti die. 


Dies autem est interstitium quoddam ieniporis, B δὲ διάστηµά τι χρενικόν ἐστι. 


Cur igitur ail illi Dominus: Ego hodie genui te? id 
videlicet de temporali generatione dictum, quz per 
economiam facta. De illa namque qua sine prin- 
cipio est, ait ipse David: Ex utero ante luciferum 
genui te '*. Gignilur autem hodie, non principium 
exsistendi in ortu accipiens, sed secandum carua- 
lem ceconomiam in adoptionem veniens. Et quis- 
quis ab eo accipit potestatem ut Glius Dei fiat, 
quando filius, per baptismum regeneratus, efficitur; 
qui tamen aliquid fuerat antequam filius esset, 
tunc ipse nobilitatur. Dicitur propriam Hebraici 
textus significationem esse peperi, qua Aquila usus 
est. Apostolus autem legisperitus cum esset, in 


Epistola ad Hebrzos Septuaginta Interpretum ver- C 


sione usus est. 

Quod autem hxc in Salvatore nostro Jesu Chri- 
sto, et non in alio, completa sint, declaratur; illud 
enim : 

Vgns.8. Postula a me, et dabo tibi gentes heredi- 
tatem. (uam, eb. possessionem (uam terminos terra, 
nemo dixerit in alio quopiam veterum Dei prophe- 
larum visum ac completum esse. Nam neque Moyses 
omnibus gentibus imperavit, neque David, neque 
Salomon, neque alius quispiam eorum qui a sxculo 
fuere prophetarum aut regum : soli autem Salva- 
tori nostro hxc compelere vel ipsa rerum perspi- 
cuitas testificatur : quandoquidem in omnem terram 
exivit sonus apostolorum ejus, et in fines orbis ter- 
rx verba eorum pervasere !*, 

Vas. 9. Pasces eos in virga ferrea, tanquam vasa 
. figuli confringes eos. Accepta in omnes potestate, 

priores illos qui adversum te fremuerunt et vana 
ineditati sunt, sed etiam qui astiterunt, el. conve- 
nerunt adversum te reges terrz et principes, pasces, 
ron pastorali mansuetarum ovium virga, qux scer- 
monibus salutaribusque disciplinis constat ; hujus- 
modi namque virga rationabili Christi oves in ejus 
ovilibus, sive in Ecclesiis et spiritualibus sacrarum 
Scripturarum pascuis, reguntur; sed in virga fer- 
rea ; qua et illos et cogitationes eorum confringere, 


1^ (;3lat. 1v, 26. !! Psal.cix, 1, 2. '* ibid. 


(1) Αὐτῇ. ca. Legendum αὑτή, ue:npe fj ἐπὶ γης 


4. 


βασίλεια αὐτῷ συνεστάναι' µέρος δ᾽ ἂν τῆς ἄνω 
Ἐχχλησίας χαὶ ἡ ἐπὶ γῆς εἰς ἐχεῖνο τέλους χαὶ αὐ- 
τῇ σπεύδουσα (1). Όπως δὲ ὑπὸ τοῦ Πατρὸς ἐν τὴ 
ἑπουρανίῳ Σιὼν χατεστάθη βασιλεὺς ὁ Χριστὸς αὐτοῦ, 
πάρεστι γνῶναι χαὶ ἀπὸ τοῦ λέγεσθαι αὐτῷ Κάθου 
&x δεξιῶν µου , ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑπο 
πόδιον τῶν ποδῶν σου. Ἡοίους δὲ ἐχθροὺς fj τοὺς 
προλεχθέντας, τοὺς δη συναχθέντας κατ αὐτοῦ xai 
παραστάντας ἄρχοντας xaX βασιλεῖς, χαὶ αοὺς, xa 
ἔθνη ; τούτους γὰρ ὑποτάξειν τοῖς αὑτοῦ ποσὶν ὁ 
Πατῆρ ἐπηγγεί[λατο. 

Κύριος εἶπε πρὸς μέ". Υἱός μου εἶ σὺ, ἐγὼ 
σήμερον γεγένγηκά σε. Τὸ σήμερον ὄνομα χρόνου 
ἑστίν" ἰσοδυναμεῖ δὲ τῇ ἑνεστώσῃ ἡμέρα ' ἡμέρα 
Tí o2» φτσι πρὸς 
αὐτὸν ὁ Κύριος "Evo σήμερον γεγέγγηκά σε; δη- 
λονότι περὶ τῆς χρονιχῆς ἔφη γενήσεως τῆς κατ 
oixovop/av* περὶ γὰρ τῆς ἀνάρχου φησὶν αὐτὸς ὁ 
Aavió: 'Ex γαστρὸς πρὸ ἑωσφόρου ἑγέννησά σε. 
Γεννᾶτα: δὲ σήµερον οὐχὶ &pyt? σνστάσεως ἓν τῷ 
γεννᾶσθαι λαμθάνων, χατὰ δὲ τὴν σαρχιχἩν οἶχονο- 
μίαν εἰς υἱοθεσίαν ἑλθών. Καὶ ὁ παρ᾽ αὑτοῦ δὲ λαθὺν 
ἑξουσίαν τέχνον Θεοῦ γενέσθαι, ὅτε γίνεται: τέγνον διὰ 
τοῦ βαπτίσματος ἀναγεννώμενος , ἕτερόν τι πρὸ τοῦ 
εἶναι τέχνον ὑπάρχων , ἐξευγενίζεται. Ὁ μέντοι γε 
Ἑδθραῖος ἐλέγετο χύριον εἶναι τῆς λέξεως , ἔτεχον, 
ὅπερ xai ᾽Αχύλας πεποίτχεν. 'O δὲ ᾿Απόστολος, νοµο- 
μαθὴς ὑπάργων , Ev τῇ πρὸς Ἑδθραίους τῇ τῶν Ἐθόυ- 
µήκχοντα ἐχρήσατο. 


Καὶ ὅτι γε εἰς τὸν ἡμέτερον Σωτήρα Ἰησοῦν τὸν 
Χριστὸν, xal οὐχ εἰς ἄλλον, πεπλήρωται ταῦτα, 
παρίστησι΄ τὸ γάρ 

Αἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, xal δώσω σοι ἔθνη τὴν xAn- 
ρονομίαν σου, καὶ τὴν χατάσχεσίν σου τὰ πέρατα 
τῆς γῆς, οὐδεὶς ἂν ἔχοι φάνα. ἐφ᾽ ἑτέρου τῶν 
πάλαι τοῦ θεοῦ προφητῶν πεφανερῶσθαι xal πεπλτ- 
ρῶσθαι. Οὔτε γὰρ Μωῦσῆς τῶν ἐθνῶν ἁπάντων ἐΥρά- 
τησεν, οὔτε Δανῖδ, οὔτε Σολομὼν, οὔτε τις ἕτερος 
προφητῶν ἡ βασιλέων τῶν i$ αἰῶνος Υενομένων᾿ 
μόνῳ δὲ τῷ ἡμετέρῳ Σωτῆρι ἡ τῶν πραγμάτων ἑνά[- 
γεια μαρτυρξῖ: ἐπειδήπερ εἰς πᾶσαν τὴν γην ἐδιλ- 
θεν ὁ φθόγγος τῶν ἁποστόλων αὐτοῦ, xai εἰς τά 


p πέρατα τῆς οἰχουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν διρθεν. 


Ποιμαγεῖς αὐτοὺς àx ῥάδδφ σιδηρᾷ , ὡς σχεύη 
χεραµέως συγντρίἰψεις αὑὐτούς. Λαθὼν τὴν χατὰ 
πάντων ἑξουσίαν, τοὺς προτέρους ἐχείνους τοὺς 
κατὰ σοῦ Φρυάξαντας xai χενὰ µελετήσαντας, ἀλλὰ 
xal τοὺς παραστάντας xai σνναχθέντας χατὰ σοῦ 
βασιλεῖς τε γῆς xal ἄρχοντας ποιμανεῖς, οὐ τῇ τῶν 
ἡμέρων προδάτων ποιμαντικῇ ῥάδὸῳ, τῇ διὰ λόγων 
χαὶ σωτηρίων pav, uázuv * τοιαύτῃ γὰρ λογικῇ ῥάδδφ 
τὰ Χριστοῦ πρόδατα ἓν ταῖς µάνδραις αὐτοῦ, ὃν 
ταῖς Ἐχχλησίαις καὶ ταῖς τῶν ἱερῶν Τραφῶν mveo- 
ματιχαῖς νομαῖς ποιµαίνεται * ἀλλ’ ἐν ῥάθδῳ adipi 


15 Psal. xvill, 5. 


Ἐκκλησία. Epit. 





89 COMMENTARIA IN PSALMOS. 90 
6; fc συντρίφειν αὐτοὺς, xaX τὸ οἵημα αὐτῶν κατεά- A el tanquam vas figuli conterere ipse dicitur. Vir- 


Suv δίχην ἁγχείου ὀστρακίνου λέγεται. Ῥάθδον δὲ 
αιδηρᾶν τὴν Ῥωμαίων ἀρχὴν εἶναί φησιν, ἔπιχρα- 
τεστέραν γενοµένην μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπι- 
φάνειαν. Ἐξ ἑχείνου γὰρ τῶν xav' ἔθνη πολυαρχιῶν 
καὶ τῶν χατὰ χώρας ἐθναρχιῶν χαταλυθεισῶν , ἡ 
Ῥωμαίων ἐμονάρχησε βασιλεία, ἣν xax ἡ τοῦ Δανιῃλ 
προφητεία σιδηρᾶν προσεῖπεν , ἐπὶ μὲν τῆς εἰχόνος 
φῄσασα αἱ χνῆμαι χαὶ οἱ πόδες σιδηροῖ , καὶ τὴν Ep- 
µηνείαν ἐχθεμένη διὰ τοῦ φάναι ' Βασιλεία τετάρτη 
ἔσται Ισχυρὰ ὡς ὀσίδηρος" ὃν τρόπον γὰρ ὁ σίδηρος, 
Aezcvrei xal δαμάσει; ἐπὶ δὲ τῆς ὁράσεως τοῦ προ- 
φήτου ΄ Καὶ ἰδοὺ, φησὶν, (oov τέζαρτον go6epor, 
xal οἱ ὀδόντες αὐτοῦ ciónpot, ἑσθίον xal «Ἱεπτύ- 
vov , καὶ τὰ ἑπίλοιπα τοῖς ποσὶν αὐτοῦ συγεπάτει. 


gam autem ferream Romanum imperium vocat, 
quod secundum Salvatoris nostri adventum poten- 
tius evasit. Nam cum exinde multi variüque gen- 
tium principatus, et per diversas regiones domina- 
tus multorum abrogati sint, unum Romanorum im- 
perium obtinuit, quod in Danielis prophetia ferreum 
vocatur: nam ibi de statua dicitur, tibiz et pedes 
ejus ferrei : ejusque rei interpretationem affert his 
verbis: Regnum quartum robustum erit sicut. fer- 
rum : quemadmodum enim ferrum, comminuet et do- 
mabit** Perpende mihi, quaeso, prophetze visionem : 
Et ecce, inquit, bestia quarta. terribilis, cujus dentes 
[errei, comedens atque comminuens, εἰ reliqua pedi- 
bus suis conculcabat *. Hoc itaque regnum hisce 


Taxócnv τοίνυν xal ἐπὶ τοῦ παρόντος δηλοῦσθαι φά- B verbis significari creditur : Pasces eos in virga fer- 


σχοντος λόγου * Ποιμαγεϊῖς αὐτοὺς ἐν 6d66q σιδηρᾳᾷ, 
ὡς σχεύη κεραµέως συγτρίνψεις αὐτούς. Δυνάμει 
γὰρ ἀφανεῖ χαὶ ἁοράτῳ παρὰ τοῦ Πατρὸς χλῆρον πα- 
ραλαδὼν τὰ xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης ἔθνη ὁ Χρι- 
στὺς, τοὺς μὲν ἐπεγνωχότας αὐτὸν , xaX ὑπὸ τὴν 
αὐτοῦ μάνδραν Ὑενομένους ποιμανεῖ εἰσάγων xai ἑξ- 
άχων εἰς ἁγαθὰς νομὰς, ὥστε λέγειν τὴν αὐτοῦ ποίµνην 
(λογιχὴ yàp fv): Κύριος ποιµαίνει µε, καὶ οὐδέν µε 
ὑστερήσει. Εὶς τόπον χ.Ίόης éxai µε κατεσχήγω- 
σεν * ἐπὶ ὕδατος ἀναπαύσεως ἐξέθρεψέ µε, τὴν 
ψυχήν µου ἑπέστρεφε" τοὺς δὲ ἀφηνιῶντας τῶν 
ἐθνῶν χαὶ χατεπαιροµένους τῶν αὐτοῦ προθάτων τῇ 
ῥάδδῳ τῇ σιδηρᾷ χαθυποτάττει δαµάξων xai συν- 
«ρίδων διὰ τῆς Ῥωμαῖϊχῆς δυναστείας. Οὕτω γοῦν 
συμβαΐνει τῶν ἁπλήστων ἑθνῶν τοὺς θυμοὺς xat τὰς 
ὁρμὰς τὰς χατὰ τῆς Ἐχκλησίας τοῦ θεοῦ διὰ τῆς 
Ῥωμαικῖῆς ἀπειλῆς ἀναχκρούεσθαι, οὐχ ἂν ἔπιτρε- 
γάντων τῶν κατὰ πόλεις ἀρχόντων τε xal δήµων, ἐν 
μέσοις αὐτῶν συστΏναι τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίαν, 
ἀνατρεπτικὴν τῆς πολυθέου πλάνης αὐτῶν τυγχάνον- 
σαν, εἰ μὴ ὁ ᾿Ρωμαϊκὸς αὐτοῖς ἣν ἑπηρτημένος qó- 
6oc, Χαὶ τὰ συντρἰδοντα αὐτοὺς χαὶ μὴ ἑῶντα χεφα- 
λὴν ἑπᾶραι διατάγματα τοὺς θυμοὺς αὐτῶν ἐχαλίνου 
xai συνέτριδε. Καὶ ἄλλη δὲ θεῖχῇ καὶ ἀποῤῥήτῳ ὃυ- 
νάµεαι ὁ Χριστὸς τὰ μὲν αὑτοῦ πρόδατα ἡμέρως mot- 
ualvet, µτδέποτε ἀναχωρῶν ἀπ᾿ αὐτῶν, xaÜ' ἣν πε- 
ποίηται ἐπαγγελίαν φῄήσας' Ὅπου ἂν εἶεν δύο 1) 
τρεῖς συνηγµένοι ἐν τῷ ὀνόματί µου, ἑκεῖ δἰμι ἐν' 
µέσῳ αὐτῶν * xaX πάλιν * Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ) ὑμῶν εἰμι 


rea, tanquam vasa figuli con[ringes eos. Cum enim 
latente atque invisibili potestate Christus 4 Patre 
universz terrz: populos in hareditatem accepisset ; 
illos quidem qui se noverunt, et in ovili suo con- 
sistunt, pascit, in pascua bona educens ac redu- 
cens ; ita ut ejus ovile, utpote rationabile, haec lo- 
quatur : Dominus pascit. me, et nihil mihi deerit, in 
loco pascuc ibi me collocavit. Super aquam quietis 
educavit me, animayu meam contertit !*. Ex genti- 
bus porro eos qui cum impetu feruntur, et adver- 
sum ejus oves insurgunt, virgze ferrezx subjic.t, 
per Romanam potestatem domarnsatque atterens. Ita 
scilicet contingit insatiabiles gentiuin. animos atque 
impelus adversus Ecclesiam Dei, per solas Roraano- 
rum minas propulsari. Neque enim principes civi- 
tatum ac populorum , Christi doctrinam , qua 
eorum de turba numinum error evertitur, in me- 
dio sui consistere sinerent , nisi imniinente ipsis 
Romanorum metu, ac nisi jussa, quibus conte- 
runtur, ut neque concedant ipsis vel caput eri- 
gere, animos eorum frenaret atque comprimeret. 
Alia quoque divina ac secreta virtute Christus 
oves suas leniter pascit, nunquam ab ipsis rece- 
dens secundum promissionem qua se obligavit his 
verbis : Ubi duo vel tres congregati [uerint in mo- 
mine ineo , illic sum in medio eorum "' οἱ rursum : 
Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad 
consummationem seculi '*. Eos autem qui contra 
ovile suum variis temporibus insurgunt, ipse rur- 


sdc'ac τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντε.είας τοῦ αἰῶνος' p sum latente atque invisibili potestate invadit atque 


τοὺς δ' ἑπανισταμένους αὐτοῦ τῇ ποίμνῃ Ev τοῖς κατὰ 
χρόνους διωγμοῖς πάλιν αὐτὸς µετέρχεται ἀφανεῖ xax 
ἀοράτῳ δυνάµει χολάζων Ev ῥά6δῳ σιδηρᾷ, ἀλλά xal 
τὴν ὑπερηφανίαν αὐτῶν xoi τὸ ἔπαρμα τῆς ἆλαξο- 
νείας ὡς σκεύη χεράµια συντρίθει' ὡς Ίδη µυρίους 
αὐτῶν ὑπὸ τῶν θεηλάτων αὐτοῦ µαστίγων ἑλαυνομέ- 
νους δοῦναι δόξαν τῷ θεῷ, καὶ ἐξομολογήσασθαι τὰς 
δυσσεδείας αὐτῶν. Ὡς σχεύη κεραµέως συντρί- 
ψεις αὐτούς ' οὐχ ὥστε ἀπολέσαι xal ἀναλῶσαι συν- 
τρίδει, ἀλλ ὥστε ἀναπλάσαι' πρὸς τοῦτο Υὰρ σχο- 
πὸς τῷ χεραμεῖ συντρίθειν τὰ οἰκεῖα σκεύη, ὅταν ἔτι 


castigat in virga ferrea, imo etiam superbiam 
eorum elationemque arrogantig, tanquam vasa 
testacea confringit ; ita ut jam inflniti eorum ob 
divinitus immissa ab ipso flagella commoti ac 
perculsi , gloriam Deo referant, ei confiteantur 
impietates suas. Tanquam vasa figuli con[ringes 
eos : qui non perdendi ae consumendi causa cone 
terit , scd reformandi. Hic est enim ligul scopus , 
cum vasa propria conterit, quando scilicel inte- 
gram adhuc et sanam materiam suam non ante 
igni traditam conservat. Haec testificatur Jeremias 


εν Dan. 1, 40, 75 Dan. vii, 7. '5 Psal, xxit, 1-9. "' Mauh. xvii, 20. !* Mattb. xavint, 20. 


91 EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS. ΕΙ... EXEGETICA. 93 
propheta, dum quasi ex persona Dei sic loquitur : A ὑγ:Π xai ἀχέραιον σώζῃ τοῦ χεραµέως τὴν οιάπλατιν 


Nunquid sicut figulus non potero vobis facere, do- 
mus lsrael , dicit Dominus '* ? id est, sic et lapsos 
reformare, ac rursus in pristinam formam resti- 
tuere. 


VEns. 10-12. Et nunc, reges, sntelligite, ετι- 
dimini qui judicatis terram. Servite Domino in ti- 
more, et exsultale ei cum tremore. Apprehendite 
disciplinam , ne quando irascatur Dominus. Evan- 
gelicam videlicet legem exponit, inde translato 
serhnone , principibus ac regibus, in virga ferrea 
pascendis ; aitque : Heus! vos, gnari et intelli- 
gentes quanta potestas ejus sit qui a Patre accepit 
gentes in hzreditatem , et qualis sit virga illa fer- 
yea contra vos erecta, finem contra eum bellandi 
facite, sed potius accepta intelligentia, rationa- 
bili discipline vos inatituendos tradite. 


Vgns. 15. Cum ezarserit in brevi ira ejus ; beati 
omnes qui confidunt in eo. Quod autem in Deo ira 
et furor non sint passiones , declaravit beatus Pau- 
lus his verbis : Secundum autem duritiam tuam et 
impenitens cor, thesaurizsas tibi jram in die ira **, 
Queis significat, peccatorum punitionem vocari fu— 
rorem et iram. Ipsi, inquit, Christo confidentes, qui 
per totum hunc psalmum prophetice prenuntiatur; 
non multo postea, brevis namque praesens vita est, 


οὐδέπω πυρὶ προσωµιληχότα. Τούτοις 6b μαρτυρεῖ 
xai ὁ µαχάριος Ἱερεμίας ὁ προφήτης, λέγων ὡς Ex 
τοῦ Θεοῦ. Ἡ καθὼς ὁ κεραμεὺς, οὕτως οὗ δυνή- 
σοµαι τοῦ ποιῆσαι ὑμῖν, οἶχος Ἱσραῇ.ἒ, «λέγει Κύ- 
pioc ; τουτέστιν, οὕτω xal διαπεσόντας ἀναπλάσαι, 
καὶ πάλιν εἰς τὸ ἀρχαῖον ἁποχαταστῆσαι. 

Καὶ yvr, BaciAsic, σύνετε, παιδεύθητε πάντες 
οἱ κρίνοντες τὴν Τη». Aov.leocace τῷ Κυρίῳ ἐν 
ᾠόδῳ, καὶ ἆγα.].1ιᾶσθε αὐτῷ ἐν τρόμφ. Δράξασθα 
παιδείας, µήποτε ὀργισθῇ Κύριος. Της εὐαγγελιχῆς 
δηλονότι νομοθεσίας. Ἐντεῦθεν μεταθατικῶς ὁ λόγος 
διδασχαλίαν ἐχτίθεται τοῖς ἄρχουσι xat τοῖς βασιλεῦσι, 
τοῖς ὑπὸ τῇ σαιδηρᾷ ῥά6δῳ ποιµανθησοµένοις, xat 
φησιν; ὅτι Γνῶντες, ὦ οὗτοι, xal συνόντες ὁπόση τις 


D ᾗ δύναµις τοῦ παρὰ τοῦ Πατρὸς εἱληφότος τὰ ἔθνη 


κληρονομίαν, χαὶ ὁποία τις τυγχάνει ἡ σιδηρᾶ ῥάδδος 
ἡ xa0' ὑμῶν ἐπεγειρομένη, παύσασθε πολεμοῦντες 
αὐτῷ ἁπολαθόντες δὲ μᾶλλον σύνεσιν ἐπίδοτε ἑαυτοὺς 
τῇ λογιχῇ παιδείχ. 

Όταν ἐχκαυθῇ év τάχει ὁ θυμὸς αὑτοῦ ' µακά- 
p'ot πάντες οἱ πεποιθότες àx' αὐτῷ * "τι δὲ uh 
πάθη θεοῦ ὀργὴ xal θυμὸς, ὁ µαχάριος ἑδήλωσε Παῦ- 
λος εἰπών' Κατὰ δὲ τὴν σχ.ληρότητά σου καὶ ἆμε- 
τανόητον» καρδίαν, θησαυρἰζεις ἑαυτῷ ὁργὴν év 
ἡμέρᾳ óprüc: δι ὧν σηµαίνει τὴν ἐφ᾽ ἁμαρτίαις 
χόλασιν εἱρῆσθαι θυμὸν καὶ ópyf,v. Ἐπ)᾽ αὐτῷ δὲ, 
λέγει, πεποιθότες τῷ προφητευοµένῳ Χριστῷ διὰ 
παντὸς τοῦ ψαλμοῦ, οἱ μικρὸν ὕστερον (βραχὺς yàp 


beati reperientur. His autem verbis ea litteris con- (, ἅπᾶς ὁ παρὼν βίος) εὑρεθήσονται µαχάριοι. Τὸ δὲ 


signat, qux in primo psalmo deerant. Non sullicit 
enim in consilium impiorum non accedere, in via 
peccatorum non stare, et in lege meditari ; at. non 
irustra meditandum est, sed ex iis ad Christi cogni- 
tionem venire par est, jn ejusdem partem atque 
hzreditatem accedere, ac per fidem et opera insi 
confidere. Cum itaque duorum horumce psalmorum 
una sit sententia, jure ii apud Hebreos conjuncti 
sunt. 
ENARRATIO PSALMI Ili 
Psalmus David, quando fugiebat a facie Absalom 
filii sui. 

VgRs. 4. Necessario tempus adnotat, ut dictis suis 

Regnorum historiam connectat, itque ediscamus, se 


jsUroy τοῖς Ev τῷ πρώτῳ ψαλμῷ διὰ τούτων ἀπέδω- 
x&v. Οὐ γὰρ ἀρχεῖ µόνον τὸ μὴ πορεύεσθαι ἐν βουλῆ 
ἀσεθῶν, οὐδὲ τὸ μὴ στῆναι ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν xal 
μελετᾷν ἓν τῷ νόµμῳ; ἀλλὰ γὰρ 05 xal μὴ διαχενῆς 
μελετᾷν, ἀλλὰ γνῶναι Χριστὸν ἐξ αὐτῶν, χαὶ τῆς 
αὐτοῦ γενέσθαι µερίδος τε xal χληρονοµίας, χαὶ διά 
πἰστεως καὶ ἔργων ἐπ αὐτῷ πεποιθέναι. Ἑἰχότως 
ἄρα, pide οὕὔσης τῆς διανοίας, συωνημµένοι rap 
Ἑθραίοις εἰσὶν οἱ δύο Ψαλμοί. 
ΕΞΗΓΗΣΙΣ TOY ΨΑΛΜΟΥ 1”. 
Ἱα.Ίμὸς τῷ Aavtó, ὁπότε ἀπεδίδρασχεν ἀπὸ προσ- 
ώπουυ Ἀθεσσα-ὼμ τοῦ vlov αὐτοῦ. 

Αναγχαίως τὸν χαιρὸν ἐπισημειοῦται, ὡς ἂν Egap- 

µόσοι μὲν τοῖς λεγομένοις τὴν ἀπὸ τῶν Βασιλειῶν 


post adiniasum cum uxore Uriz peccatum, tantum f ἱστορίαν, καὶ ὡς ἂν µάθοιµεν, ὅτι, μετὰ τὸ ἑξαμαρ- 


retulisse poenitentis fructum, ut rursum divino af- 
flatus Spiritu psallcret. Historiam enim quse rem in 
Uriam gestam respicit, consequitur rebellio Absa- 
lonis in patrem. Inde enim ab aliis exemplum su- 
matur resipiscentie, atque mutationis a "pristinis 
malis in ineliorem frugem ; doctrinaque isth:ec erit 
sincere ad Deum conversionis. Aliasque proprium 
justorum est zrumnis affici; quamobrem ait Salva- 
tor : Jn mundo pressuram habebitis '! ; et angusta 
et arcia via est que ducit ad citam **. 

Vgns. 2-4. Domine, quid multiplicati sunt. qui 
tribulant me? multi insurgunt adversum me. Multi 


9 Jerem, xviu, 6. ** Rom. ui, 5. 


Σι. Joan. xvi, oo» 


τῆσαι εἰς τὴν τοῦ Οὐρίου, τοσοῦτον εἰσηνέγχατο µε- 
τανοίας χαρπὸν, ὡς πάλιν ἐν θείῳ Πνεύματι φάλλειν. 
Ἔπεται γὰρ τῇ κατὰ τὸν Οὐρίαν ἱστορίᾳ ἡ τοῦ 'Α6εζ- 
σαλὼμ χατὰ τοῦ πατρὸς ἑπανάστασις. Γένοιτο ó' ἂν 
ix τούτων xal ἑτέροις τροπὴ τῆς ἀπὸ προτέρων χα- 
Xy ἐπὶ τὰ κρείττω μεταθολῆς, ὃ.δασχαλίἰα τε Υγνη- 
σίας πρὸς τὸν θεὸν ἐπιστροφῖς. Καὶ ἄλλως δὲ ἴδιον 
δικαίων ἐστὶ τὸ θλίδεσθαι : δι χαὶ ὁ Σωτήρ φησιν" 
'Ev τῷ xóc uo θ.1ἱψιν Éxsce* καὶ στεγἡ καὶ τε- 
θψμιμένη ἐστὶν ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγοισα εἰς τὴν ζωήν. 

Κύριε, τί ἐπ.ληθύνθησαν οἱ θ.1ἰθοντές µε; IlcA- 
λοὶ ἑπανίστανται ἐπ ἐμέ' ποι.]οὶ «έγουσι τῇ 


*! Matth. vii, H4. 


93 COMMENTARIA IN PSALMOS. tà 
Φυχῇ µου: Οὐκ ἔσει σωτηρία αὐτῷ ἐν τῷ θεῷ A dicunt anime mew : Non est salus ipsi in Deo ejus. 


αὐτοῦ. Σὺ δὲ, Κύριε, ἀγτι]ήπτωρ µου εἶ, δόξα 
µου, καὶ ὑγῶν τὴν χεραήν µου. Πάντας διω- 
γμοὺς χρὴ προσδοχᾷν τοὺς κατὰ θεὸν Qv προηρημέ- 
νους. Ἐπεὶ πατὰ τὸν ᾿Απόστολον' Πάντες οἱ 06Aov- 
τες ζῇν εὐσεδῶς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ διωχθήσογ- 
tut, 'ÀXX ky πᾶσι προσήχει τὰ δεινὰ χαρτερῶς ὑπο- 
pívstv *. ἐπεὶ μηδὲ πρὸς ὀλίγον ἐστὶν ἡμῖν ὁ ἀγὼν, 
μηδὲ πρὸς μιχροὺς, ἀλλὰ πρὸς πλείονας xal µεγά- 
λους, οὐ µόνον τοὺς ἐν ἀνθρώποις, ἀλλά xal τοὺς 
ἀοράτους ἐχθρούς. Καὶ χατὰ τὸ ῥητὸν δὲ, Δανῖδ, ix 
νέας ἡλιχίας ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ πολεμηθεὶς, χαὶ μετὰ 
ταῦτα ὑπὸ µυρίων ἄλλων, xal τέλος ὑπὸ τοῦ υἱοῦ τῆς 
βασιλείας ἑλαυνόμενος xat φεύγων, ταῦτα χατὰ τὸν 
χαιρὸν τῆς φυγῆς ἔλεγεν. Ἐχθρῶν δέ στι τὸ ἔπεμ- 


Tu autem, Domine, susceptor meus es : gloría mea 
ei ezaltans caput meum. Persecutiones exspectare 
oportet omnes qui secundum Deum vivere consti- 
tueript. Siquidem ut ait Apostolus : Omnes qui pie 
volunt vivere in Chrislo Jesu persecutionem patien- 
tur **, At in omnibus par est gravia fortiter ferre : 
quandoquidem neque ad breve tempus, neque ad- 
versus paucos certamen nobis est ; sed contra mul« 
tos ac fortes, non solum homines, sed etiam invi- 
Sibiles inimicos. Et ut ad rem propositam veniatur, 
David a juventute sua per Saulem bello impetitus, 
ac deinceps a sexcentis aliis, demumque a filio 
pulsus regno, atque fugatus, hac tempore fuge 
dicebat. Inimicorum autem proprium est, irruere 


Calvyety xaX ἑπανίστασθαι τοῖς χαχοῖς τῶν δι ἑναντίας' B atque insurgere in hostes, dum in mala inciderunt. 


διόπερ χαὶ τῷ Δανῖδ ἡμαρτηχότι ἐπὶ τῆς τοῦ Obplou 
πολλοὶ ἑπανίσταντο ἐπιχαιρεσίχακοι ἐχθροί τινες. Πά- 
λαι χαὶ Ex. μαχροῦ διὰ φθόνου ὑφοῦται χεφαλὴ τοῦ χα- 
τὰ σῶμα µεγεθισµένου, παρὰ τὰς τῶν ὑποδεεστέρων 
χεφαλὰς χάτω χειµένας. Οὕτω διαναστάσης τῆς τοῦ 
µαχαρίου ψυχῖΏς xaY εἰς ἐπίδοσιν ἀναθεθηχυίας τοῦ 
ὥς iv φυχαῖς μεγέθους, dj χεφαλὴ ὑφοῦται θεοῦ 
συνεργοῦντος αὐτῇ xa πρὸς ἑαυτὸν εἰς οὑρανὸν &vá- 
Tovtoc, τὸν ἐμπαρέχοντα αὐτὸν τῇ πρὸς τὸ ἀνωτάτω 
ἀχολουθία. Ἐπεὶ δὲ πολλῷ πλέον τῆς προαιρέσεως 
«fe τἀνβθρώπου χαρίζεται, νιχῶν Ev τῷ δωρεῖσθαι ὁ 
εὐεργέτης τὸν κατὰ δύναμιν ποιοῦντα τὸ καλόν’ xa 
δ.ὰ τοῦτο παντὸς χαλοῦ τὴν αἰτίαν ὁ Παῦλος &vati- 
θεὶς τῷ Θεῷ φησιν’ Ob τοῦ θέ]οντος, οὐδὲ τοῦ 
τρέχοντος, ἆ 1 1ὰ του ἑ 1εοῦντος θεοῦ. Ὁ cb, μὲν 
οὖν xaX ἡ ἀρετὴ µεγεθύνει, xat δι’ ὅλων ἐπαινεῖ (1) 
τὴν τοῦ ἁγίου duyf,v* χαχία δὲ xal ἡ συνεργὸς ταύτῃ 
ἐκθρὰ τοῖς ἀνθρώποις δύναµις, συστέλλει χαὶ εἰς 
στενὸν συνάχει τὴν ph ἐπομένην θεῷ, xai οὕτω 
βραχεῖα γίνεται xal χολοθῃ, ὥστε τῆς χύσεως τῆς 
χαχίας ἐπιγινομένης εἰς τὸ μηδὲν, τὴν τοιαύτην φυχὴν 
Ἰργισθῆναι χατὰ τὺν Ἡσαΐῖαν' οἱ γὰρ ἁμαρτάνοντες 
εἰς οὐδὲν ἑλογίσθησαν. Καὶ ὥσπερ σωµάτων ἑλάχι- 
στόν ἐστιν ὁ χοῦς, οὕτως αἱ πάντη μοχθηραὶ Ψφυχαὶ, 
ἐπὶ πολὺ σμιχρυνθεῖσαι, εἰσὶν ὡς ὁ χοῦς ὃν ἐχρίατει 
ὁ ἄγεμος. Κεφαλὴν δὲ τῖς φυχῆς νοητέων τὴν δια- 
νοητιχκὴν δύναμιν ταύτης Υὰρ ὅ,αφέρουσαν οὐδὲ 
μέχρι τοῦ ἐπινοῆσαι δυνατόν’ el γε χαὶ τοῦ σώματος 
t χεφαλἢ τιµιωτέρα. Αὕτη τοίνυν f) νοητιχἡ δύναµις, 
εροπικώτερον χεφαλὴ λεχθεῖσα τῆς φυχῆς, οἷς μὲν 
ὕγωτα: ἄνω βλέπουσα, οὗ µόνον τὴν γῆν, ἀλλὰ καὶ 
πάντα τὰ σώματα ὑπερχύφασα, ὡς φθάνειν µέχρι 
θεοῦ. Παρα ττρητέον δὲ τριχῶς τῆς σχέσεως τοῦ Θεοῦ 
ὑμνσυμένης ὑπὸ τοῦ λέγοντος τὴν τάξιν τοῦ πρώτου 
αεχθέντος, καὶ 3 fno xai τοῦ λοιποῦ. Πρῶτον 
άρ φησιν εἶναι τὸν θεὺν ἀντ'λήπτορα αὐτοῦ , ἔπειτα 
ὄδξαν, ἔπειτα ὑφοῦντα τὴν χεφαλἠν. Καὶ ἡμῖν ἄντι- 
λήπτωρ, xai tb ὄνομα δηλοῖ ἀντιλαμδανόμενον, ἵνα 
ῥύσῃ τε ἀπὸ πολλῶν θλιδθόντων καὶ ἑπανισταμένων 


καὶ ἀπογινωσχόντων τὴν τοῦ λέγοντος ταῦτα σωττρίαν. 
? Hl Tim. 15, 12. ** Rom. ix, 16. 


(1) Τσ. ἑτα ρ... 


Quamobrem post peccatum Davidis cum uxore Uriz, 
multi iu eum, ex iis scilicet qui alienis gaudebant 
malis, insurrexerunt. Jamdiu enim et a longis retro 
temporibus per invidiam exaltatur caput ejus, qui 
secundum corpus ad majora evehitur, et imminet 
capitibus infimorum, quz deorsum jncelinansur. 
Eodem modo dum beati viri anima crescit, et ad 
altiorem, qualis animabus competit, magnitudinis 
gradum evebitur, Deo videlicet juvante et ad se in 
ccelum evehente eum qui sese praebet ad superna 
ducendum. Quoniam vero, munifleus cum sit, 
multo plura homini prebet quam ipse vel voto as- 
sequatur, superatque donis suis eum , qui pro viri- 
bus: bonum operatur ; idco omnis boni caugam Deo 
adscribens Paulus ait : Non volentis , neque curren- 
His, sed miserentis est Dei **. Όους igitur atque vir- 
tus sancti viri animam incremento donant, et orn- 
nino ad altiora evehunt : malignitas autem ejusque 
adjutrix inimica bominibus potestas contrahit, in 
angustumque redigit animam Deo non obsequen- 
tem; atque ita minuitur, et, ut ita dicam, decurta- 
tur; ut inundante malitia, hujusmodi anima, se- 
cundum Isaiam, pro nihilo reputetur : peccatores 
namque pro nihilo babentur. Ac quemadmodum 
omnium corporum minimum pulvis est; ita anima 
improbe multum imminute, sunt. tanquam ρκίνίο 
quem projicit ventus. Caput autem animae zestimanda 
est intelligendi vis : nihil enim ea praestantius vel 
cogitare licet ; siquidem et caput corpori antecellit. 
Hzc igitur intelligendi vis, qua tropo quodam 
caput anima dicitur, in quibusdam sursum erigitur, 
dum superne respicit, atque non modo terram, sed 
omnia etiam corpora transcendit , ita ut. usque ad 
Deum perveniat. Observandum autem est, Deum 
bic triplici modo celebrari, ae primo, debine se- 
cundo, demum tertio ordine exprimi, Ait enim 
primo Deum esse susceptorem suum, deinde gle- 
riam, denique exaltantem caput. Cur autem susce- 
ptor sive patropus sit, vel ipso nomine depreben- 
ditur : quia patrocinasur, ut liberet a multis mala 


95 EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS. 1!l. —— EXEGETICA. 95 
inferentibus, insurgentibus et ad desperationem À Ἕξης δὲ τῷ ἀντιλήπτορι ἡ δόξα ἑττί' πρότερον 


salutis iuducentibus eum qui talia fatur, Postquam 
susceptorem dixit, sequitar, gloria : prius suscipit 
Deus, deinde gloria afficit, dewum gloria affecti 
caput exaltat. Nam si consurrexit cum Christo, et 
qus sursum sunt sapit, non quiz super terram, 
exaltabitur caput ejus a Domino, qui est Verbum, et 
gloria ejus qui se recipit, quam a solo [Christo] 
expetit, quisquis gloriam non accipit ab homine. 
Quomodo autem exaltatum sit Davidis caput probe 
intelliges, si animadvertas, Davidis nomen per uni- 
versum orbem et in omnibus gentibus propter 
Christum Dei Filium, ex semine ejus secundur car- 
nem ortum, celebrari. Non tanta enim gloria 
affectus, neque ita exaltatus est, cum inter homi- 
nes versaretur, et solum lsraelia regnum obti- 
neret, maximeque post Absalonis rebellionem, il- 


γὰρ ἀντιλαμθάνεται 6 θεὸς, εἶτα δοξάσει xal ἑξης 
ὑφοῖ τοῦ δεδοξασµένου τὴν χεφαλ/ν. El γὰρ συνηχέρθη 
Χριστῷ, καὶ τὰ ἄνω φρονεῖ, οὗ τὰ ἐπὶ τῆς Υῆς, 
ὑψωθήσεται αὐτοῦ f) χεφαλὴ ἀπὸ τοῦ Κυρίου, ὃς ἐστιν 
ὁ Λόγος, δόξα ὢν τοῦ χωρέσαντος αὐτὸν, fiv ἀπὸ τοῦ 
μόνου ἐξήίτησεν ὁ pij λαµθάνων δόξαν παρὰ ἀνθρώ- 
που. Όπως δὲ ὑψώθη τοῦ Δαν]δ f) χεφαλὴ, νοῄσεις 
ἐπιστήσας, ὡς xa ὅλης τῆς τῶν ἀνθρώπων οἰχουμέ- 
νης καὶ ἓν πᾶσι τοῖς Εὔνεσι τὸ τοῦ Δαυῖδ ῥεθόηται 
ὄνομα, διὰ τὸν Ex σπέρματος αὐτοῦ χατὰ σάρχα Ὑενό- 
μενον Χριστὸν τὸν τοῦ θεοῦ Yióv- οὐχ οὕτως γὰρ Ev 
ἀνθρῶώποις v, xai μόνου τοῦ Ἴσραὴλ βασιλεύων, 
δεδόξαστ» xaX ὕψωτο, xal μάλιστα μετὰ τὴν ἑπανά- 
στασιν τοῦ Αθεσσαλὼμ τὴν χατ' αὐτοῦ γενοµέντν, 


B ὡς διὰ τῆς σωτηρίου θεοφανείας Ex σπέρματος αὗτου 


προελθούσης χχτὰ cápxa. 


latumque bellum, quanta exornatus est gloria per salutarem Dei ex semine ejus secundum carnem ad- 


ventum. 


Vgas. 5. Voce mea ad Dominum clamavi, et 
exaudivil me de monte sancto ejus. Hunc montem 
memorat przecedens psalmus cum ait : Ego autem 
constitutus sum rez ab eo super Sion montem san- 
ctum ejus. Christus autem erat qui sic loquebatur ; 
at nunc David, se a Christo de monte sancto ejus 
exaudiendum testificatur. Quem porro exauditurum 
se dicit, nisi Dominum qui constitutus est rex 
super Sion montem. sanctum ejus? Per hunc enim 
solum credebat se remissionem consecuturum ; 


Φωγῇ µου αρὸς Κύριον ἑχέκραξα, xal ἐἑπήχουσέ 
µου ἐξ ὄρους ἁγίου αὑτοῦ. Τοῦ ὄρους ἐμνημόνευσε 
τούτου xal ὁ πρὸ τούτου φαλμὸς, ἐν οἷς EXevev- "Eq 
δὲ κατεστάθη» βασιλεὺς ὑπ αὐτοῦ ἐπὶ Σιὼν ὄρος 
τὸ ἅγιο" αὑτοῦ. "Hv δὲ xal ὁ λέγων ἓν ἐχείνοις 
ταῦτα ὁ Χριστός καὶ vov τοιγαροῦν ἐπακούσεσθαι 
αὐτοῦ φησιν ὁ Δαυῖδ ἐξ ὄρους ἁγίου αὐτοῦ. Τίνα 6i 
ἑπαχούσεσθαι αὐτοῦ, ἀλλ f| τὸν Κύριον τὸν xata- 
στάντα βασιλέα ἐπὶ Σιὼν ὄρος có ἅγιον αὐτοῦ; Διὰ 
τούτου γὰρ µόνου ἀφέσεως τεύξεσθαι πεπίστευχεν, 


eumdemque esse gloriam suam, et exaltantem caput C αὐτὸν δὲ εἶναι δόξαν αὐτοῦ, καὶ τὸν ὑψοῦντα τὴν κε- 


suum. Cum igitur diserte pranuntiasset se gloria 
afficiendum , et caput suum exaltandum esse; quan- 
donam id sibi contigerit jam declarat his verbis : 
Voce mea ad Dominum clamavi, et exaudivit me de 
monte sancto suo. 


Vgns. 6. Ego dormivi et soporatus sum, exsurrexi 
quia Dominus suscipiet me. Futura hic, tanquam 
preterita vaticinatur; sicut enim in secundo psalmo 
dictum est : Quare (remuerunt gentes, et populi me- 
ditati sunt inania? Astiterunt. et. convenerunt. ad- 
versus Dominum et adversus Christum ejus : et ο 
tamen de futuro intelligebantur; eadem ratione 
jam illud : Ego dormivi e. soporatus sum, prophe- 
tice dictum est, videlicet, dormiam, soporabor et 
exsurgam, quoniam tu, Domine, susceptor meus 
es, gloria mea, et exaltans caput meum. Hic enim 
tempus significat, quo sibi hec obventura sunt : 
postquam dormierit, inquit, exsurget, quoniam Do- 
minus suscipiet eum. Per dormitionem enim mortem 
significat, secundum quam hzc sibi futura vatici- 
matur: idque refert ad tempus vite Salvatoris, 
qua peracta terminum) prophetia consecuta esl; 
quando scilicet Filius hominis Christus ad infer- 
num usque descendit, et. captivorum, qui exitum 
exspectabant, Salvator commonsiratus est; ita. ut 
resurreclionis ejus ex mortuis tempore multa 
corpora sanctorum qui dormierant una cum ipso 


revixerint, in queis verisimile est fuisse animam 


φαλὴν αὐτοῦ. Σφόδρα τοίνυν προειπὼν δοξασθήῄσεσθαι 
xai ὑψωθήσεσθαι τὴν ἑαυτοῦ χεφαλὴν, ὁπόθεν ὑπῆρ- 
δεν αὐτῷ τοῦτο διδάσχει λέγων Φωνῇ µου ἄρὸς 
Κύριο» ἐκέκραξα, xal ἐπήκουσέ µου ἐξ ὄρους 
ἁγίου αὐτοῦ. 

Ἐγὼ ἐχοιμήθην καὶ ὕπγωσα, ἐξηγέρθην ὅτε 
Κύριος ἀντιλήψεταί µου. Τὰ μέλλοντα ἓν τούτοις 
ὡς παρῳχηχότα θεσπίνει' ὡς γὰρ ἐν τῷ δευτἐρῳ ἑλέ- 
q:10* "Ira cl ἐρρύαξαν ἔθνη, καὶ «Ἰαοἱ ἐμε.1έτησαν 
κενά; Παρέστησαν καὶ συνέστησαν κατὰ τοῦ 
Κυρίου καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, ταῦτά τε 
ἑνοεῖτο μελλητικῶς: οὕτω xai νῦν τὸ, ᾿Εγὼ ἐκοι- 
µήθην καὶ ὕπνωσα, προφητικῶς εἴρηται, ἀντὶ τοῦ, 


p Κοιμηθήσομαι xal ὑπνώσω, καὶ ἐξεγερθήσομαι ' 


ὅτι σὺ Κύριος ἀντιλήπτωρ µου ci, δόξα µου xal 


«ὑψῶν τὴν χεφαλήν µου. Ev τούτῳ γὰρ τὸν χαιρὸν 


ἐπισημαίνεται καθ) ὃν ὑπάρξει αὐτῷ ταῦτα. Μετὰ 


| yàp τὸ κονμηθῆναι αὐτὸν ἐξεγερθήσεται, φησὶν, ὅτι 


Κύριος ἀντιλήψεται αὐτοῦ. Κοίµησιν δὲ σηµαίνει τὸν 
θάνατον, μεθ᾽ ὃν ταῦτα ἔσεσθαι περὶ αὐτοῦ προφη- 
τεύει, ἀναπέμπων ἐπὶ τὸν χρόνον τῆς τοῦ Σωτῆρος 
παρουσίας, μεθ) ὃν τέλους ἔτυχεν fj προφητεία: ὅτε 
xai μέχρις ἆδου καταθὰς ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώτου ὁ 
Χριστὸς, καὶ τῶν ἐχεῖ προσδοχώντων ἄφιξιν Σωτὴρ 
ἐπεδείχθη, ὡς ἅμα τῇ αὐτοῦ Ex νεχρῶν ἀναστάσει 
πολλὰ σώματα τῶν ἁγίων τῶν χεχοιμηµένων συν- 
αναστῆναι αὑτῷ, ἓν οἷς εἰκὸς εἶναι καὶ τὴν τοῦ Δανῖδ 
ψυχἠν. θαρσῶὼν δὲ τῇ δυνάµει τῆς ἀἁναστάστως τοῦ 


97 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


νὰ 


Σωτῆρος, δι fl μελλε xai αὐτὸς κοιμηθεὶς ἑξε- A Davidis. Fidens autem virtuul resurrectionis Salva. 


Ἱερθήσεσθαι, «noty - 


Ov go65010couauàxà µυριάδων Aao τῶν xix Aq 
συνγεπιτιθεµένων µοι. Ἡροεώρα γὰρ ὅτι μυριάδες 
ἀντικειμένων δυνάμεων βουλήσονται ἐπισχεῖν τὴν 
"v ἁγίων ἀναθίωσω, διαφθονούµεναι τῇ αὐτῶν 
σωτηρίᾳ " ὧν ἐγὼ, φησὶν, λόγον οὐδένα ποιῄσοµαι, 
θαῤῥῶν τῷ ὑπερασπιστῇ µου, τῷ τοῦ θανάτου νιχη- 
fü: ὃς δη θύρας χαλχὰς συντρίφας καὶ μοχλοὺς σιδτ- 
ροὺς συνθλάσας, τὰς ἐξ αἰῶνος ἀποκεχλεισμένας τοῦ 
θανάτου πύλας ἀνέῳςεν' ὁδόν τε ἀναστάσεως παρέσχε 
τοῖς αὐτόθι γνωρίμοις αὐτοῦ, ὧν εἷς αὐτῶν ἣν ὁ Δα- 
vió. Διὸ ἐν ἑτέρῳ φαλμῷ ἔλεγεν' Ἐγνώρισάς µοι 
ἑδοὺς ζωῆς' π.Ίηρώσεις µε εὐρροσύνης μετὰ τοῦ 
προσώπου σου. «. 

Αγάστα, Κύριε, σῶσόν µε, ὁ θεός µου. "Οτι 
σὺ ἑπάταξας πάντας τοὺς ἐχθραίνοντάς µοι pa- 
taioc" ὀδόντας ἁμαρτω.]ῶν συνέτριψας. Τοῦ Κυ- 
piov ἡ σωτηρία, καὶ ἐπὶ τὸν «Ἰαόν σου ἡ εὐ.ογία 
σου. Πιστεῦσας τῇ προγνώσει τῆς γενησοµένης αὑτῷ 
μετὰ τὴ» κοἰμησι» τουτέστι τοῦ θανάτου διὰ τῆς 
σωτηρίου χάριτος καὶ εὑεργεσίας' ὅτι τε οὐχ ἄλλως 
ἔσται f| σὺν τῇ αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος ἀναστάσει, ἆχο- 
Ἰούθως εὔχεται ἐπιταχῦναι τοῦ Κυρίου τὴν ἀνάστα 
σιν, ὅταυς Ov αὐτῆς τύχῃ καὶ αὐτὸς τῆς σωττρίας * 
διό «πσιν' Ἀνάστα, Κύριε, σῶσόν µε, ὁ Θεός µου. 
Ἀεκττην δὲ τὸν Σωττρα εἰδὼς πάντων τῶν ἐπιθουλῶν 
τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους, δαιμόνων πονηρῶν xal 
δυνάμεων ἀντιχειμένων, φησίν "Orr σὺ ἑπάταξας 
πάντας τοὺς ἐχθραίνοντάς poc µωταίως. 09:0; 25 
E65a:xb) (|) οὐχ ἔχει, µαταίως, ἀλλὰ, σ/αγό»α΄ 
οἱ δὲ Ἐθλομέχοντα, pata ως, ἐξέδωχαν, fi κατὰ τλ 
ἀρχαῖα ἀντίγραφα ἑτέρως ἑσχηχότα, χαθά φασί τινες 
των Ἑδραίων, f$, τῆς λέτεως τὸ εὐτελὲς ἁτποφευον- 
τες. Οἷονεὶ 6E χηιμώμενον δειχνὺς τον shy, ὅτε τεί- 
gas ἕνεχα καρέδωχεν fuic ταῖς ἀντιχειμέναις Óovi- 
μεσι, δια ἔστττιν αὐτὸν. Táya δὲ καὶ ὅτε τὸν Σω- 
ττθα ὑπὲρ Γμιῶν πάντων παρέδωκχεν, ἐκάθευὃςν αὐτῷ 
ὁ Παστέρ; ἸΑνέσταται δὲ σώζων 125-59 πατάσσων a5- 
του πως ἐχβροὺς, $ τοὺς Ἰουδαίρυς. Ἡ τοὺς νοητοὺς 
ἁλότως ἐχθραίνοντας. ἨΜετὰ -ὰρ τῶν µισοοντων ὁ 
τιάς ivt cionuxb;, ἅταπωον τους ἔχθρυς' ἀνθρω- 
Ἑονάτερην 6 ub µαταίω΄ ἐχθραίνων ἄμονεσθαε βάλει” 
Πεασξρέσ-ερον ὃξ ὅ-ὰ τὺ ἀλτβεύτον "Egr, vXo 5 Πα-- 
A097 Ἐχρὲς tur χέονα ἀ ἰηθεύειν (2) ὑμῖν ' '0- 
cnin) aai ἐν αλ κοῖς τὸ, Οὐχὶ τεὺς µ.σο»ντά- σε, 
Κύρα, épicnca; 'AXX 02x ἐτιθουλαυτικῖν ἔχθραν 
wim-ioe, ἀλλά muxo, χεοαέωτς XXXia; εἷς Ὅρλ- 
AGU e. δι ἆα τοῦ YvÀo Ἆ καὶ, δε ἄλλο, qot zh» ὄννατην 

πρησάτηντα Ἀοῇθεια» ὃὕεραττοςιν" fo τεικε-αῦν 
z2[:2fhx. moi τὸ αλλασῆτναι το» pog 2x» i505, 
fm» ἔχαισωβτιαι ἀπὸ τοῦ ἕ,αντας" οὗ Διδακτικὺν 
χα. τά, Ερεσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐτηρεαζ-ντων,' 


χα ὁ, Αγαπᾶςε τοὺς ἐζβρεὺς ἕμων. 0 x 55: 


TU4e ἀγαπῶν, καὶ cob τὸ χαλὼς γενέσθαι αὖὐ-ῷ 


toris, per quam et ipse dormiens auscitandus erat, 
ait : 

Vgns. 7. Non timebo millia populi. circumdantia 
me. Proevidebat enim multa fore advorsarlarum po- 
testatum millia, qua sanctorum resurrectionem , 
corum saluti invidentes, interpellare vellent : quos 
ego, inquit, nihili faciam, con(lsus propugnatorl 
meo, mortis victori ; qui contritis greis foribus ve« 
clibusque ferreis coníractis, occlusas a culo 
portas mortis aperuit, notisque auis ibi degentibus, 
e quorum numero David erat, ad resurrectlonem 
viam paravit. Quamobrem in sllo psalmo dixit : 
Notas mihi fecisti. viaa vlim : adimplebis ma lartitia 
cum vuliu tuo ***, 


VERS 8, Exsurge, Domine, salvum me fac, Deus 
meus. Quomam iu percussis!i omnea odversantes 
mihí sine causa, dentes peccatorum contríiviati, Do- 
mini est salus, et super populum (uum. benedictio 
tua. Cum prospiceret salutem sibi, post dormiltio- 
nem sive obitum, salutari. gratia atque beneficio 
conferendam, ipsique fldem haberet; certus hanc 
nonnisi in resurrectione Salvatoris posse sibl ob- 
venire, consequenter precatur accelerari. Dotini 
resurrectionem, ut per eam et ipse salutem conse- 
quatur. Quamobrem ait: Ezsurge, Domíne, salvum 
me fac, Deus meus: gnarusque futurum Salvatorem 
omnium generis humani insidiarum, dimonurm 
item et adversariarum potestatum victorem, ait : 
Quoniam iu percussisti omnes adversantes mihi she 
causa. Hebraicum exemplar non sic habet, εἶπρ 
eausa, sed, ín. mazillam ; Septuaginta vero Inter- 
pretes, síne causa, ediderunt, sive quía vetustiora 
exemplaria variabant, ut quidam Hehbraornm testi- 
ficantur: sive of a vocis vilitate declinarent, 
Deum vero quasi tum dormientem adumbrans,Cum 
tentandi causa adversariis nos potestatibus tradi- 
dit, ipsum a somno etcitat, Et fortassis etiam 
tane Pater dormierit, com Salvatorem nostrum 
pro nobis omnibus tradidit: excilator autem wl 
salutem ipsi conferat, percutiatque inimicos ejes, 
cum Judros, tem intelligibiles hostes, qui sine 
causa ipsum oderunt, Nam vel cum iis qni se odio 
habent vir sanctus pacificas est, imimicosque di- 
ligit: bumaniue antem senti. qui cam non sine 
€ausa alicui inimicus sit, witlionem expetit.: refi- 
giosins porro veri dicendi «21194 (tales. inimie ifie 
suscipiuntar.] ΑΗ enim Paníaes: Imimices sobrs 
factus sum serum dicens *: quale etiam in Psalmis 
jud e9&: Nonne qui odernnt te, Domine, oderam? 
At noa insidiantem taimieitiam Nc inelhqas ve- 
Lm, eed impedientem ; moliia seilicet im moltes 
difusa. Soi namque vel efiam 2ου causa co» 
lendas oleervandusque est. qni aexiliem przesdot , 
sive demam yrerandum est, at de improbo afleeto 


"^ Psal. zv, 1. '* Galat. rs, 16. *" Psal. exxzvin, 31. 


αν [n Bebraies lezitur, το auod est mazilia. 


(23) Forte legendum ὀλτθευων. Forf. 





99 EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS. lll. — EXEGETICA. 


100 


vltio sumatur ; vel ut. radicitus tollatur ab eo qui A avvspyst, xai τὸ £v ἑθδόμῳ δὲ ψαλμῷ λεγόμενον. El 


sic affectus est. Quam rem docet illud : Precamini pro 
tis qui vos molestia afficiunt" ; et illud : Diligite 
inimicos vesiros **. Qui porro non leviter amat, 
procurat etiam ut inimicis bene contingat. Insu- 
perque illud 1n septimo psalmo dictum : Si reddidi 
reiribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis 
meis inanis **, perspicue docet neminem odio haben- 
dum esse. Cur itaque dictum est : Nonnequi oderunt 
te, Domine, oderam 1 Ἱ Imo potius quis adeo im- 
pius, ut eum odio habeat, quem Deum arbitratur? 
Qui igitur Christum odio habent ac detestantur, 
Deum oderunt : nam, qui me recipit, inquit, recipit 
eum qui me misiL !; et, qui confitetur Filium, et 
Patrem habet **, ac vice versa, qui Filium odit, 


ἀνταπέδωκα τοῖς ἀνταποδιδοῦσί poi κακὰ , ἆπο- 
πἐσοιµι dpa ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν µου xsróc, σαφῶς 
διδάσκει µηδένα μισεῖν. Πῶς οὖν εἴρηται’ Οὐχὶ τοὺς 
μισοῦγτάς σε, Κύριε, ἐμίσησα; Μᾶλλον δὲ τίς ἔστιν 
οὕτως ἄθεος, ὡς μισεῖν ὃν ἡγεῖται Θεόν; Δῆλον οὖν, 
ὡς οἱ μισοῦντες xal καταθεµα”ίζοντες Ἰησοῦν µι- 
σοῦσι τὸν Θεόν " 'O γὰρ ἐμὲ, qnot, δεχόμενος δέ- 
χεται τὸν ἀποστεί.λαντά µε’ καὶ, Ὁ ὁμοογῶν 
τὸν Υἱὸν, καὶ τὸν Πατέρα ἔχει" οὐχοῦν καὶ ὁ µι- 
σῶν τὸν Υἱὸν',καὶ τὸν Πατέρα μισεῖ.Καἱ xdg δὲ ἁμαρ- 
τάνων μισεῖ τὸν θεόν ' μισεῖ γὰρ σοφίαν χαὶ Giao - 
σύνην, ἅπερ ἐστὶ Χριστός. Καὶ τί θἀάυμαστὸν , ὅπου 
ἑαυτὸν ὁ ἁμαρτάνων poet ; Κατὰ γὰρ Σολομῶντα Ὁ 
ἁπωθούμενος παιδείαν μισεῖ ἑαυτόγ. Oüxouv ó 


odit e! Patrem 13. Quisquis vero peccat, odit Deum : B μισῶν τοὺς μισοῦντας τὸν Θθεὸν πλὴν λογίων τῶν εὖὕ- 


odit quippe sapientiam justitiamque, scilicet Chri- 
s$itüm. Ecquid mirum ? quando se ipse peccator 
odit. Nam, ex Salomone, qui deserit disciplinam, 
odit seipsum **. Itaque qui odit eos qui Deum ode- 
runt, omnes, exceptis sane viris prudentibus ac 
religiosis, odio habebit ; imo seipsum peccantem. 
Neque sane putandum, animalia esse quae Deum 
oderunt: sed mala ipsa hominibus obvenientia, 
qualis est malitia, [Dei odium pariunt.] Ipseque 
injustus, quatenus injustus est, Deum odit; id 


σεβεστάτων πάντας µισήῆσει xal ἑαυτὸν ἁμαρτάνοντα. 
Ὕστε οὐ ζῶα νοµιστέον τὰ μισοῦντα τὸν θεὸν, ἀλλὰ 
τοῖς λογιχοῖς χακὰ συµδεθηχότα, otov ἡ ἁδιχία" xat 
ὁ ἅδιχος χαθὸ ἅδιχος μισεῖ τὸν θεὸν, τῆς ἐν αὐτῷ 
ἁδιχίας τοῦτο ποιούσης. Καὶ δεῖ ταῦτα μισεῖν ἐχθρὰ 
τυγχάνοντα προηγουμένως ἡμῶν. Καὶ ὥσπερ ἀπὸ 
τελειότητος ἔρχεται δικαιοσύνη xal σωφροσύνη, οὕτω 
καὶ τὸ τοιόνδε μίσος. 0ὐχοῦν πᾶς ἐχθραΐνων τινὶ µα- 
talo; ἐχθραίνει, ὃ δη προὔχειτο δεῖξαι. Τοιοῦτόν 
ἐστι xai τὸ, Ἑμίσησάν µε δωρεάν. 


ερεηίθ malitia quz» inest eidem : atque hzc vitia, utpote inimica, perosa oportet esse potius quam 
108 ipsos. Sane ut a perfectione prodeunt justitia el temperantia, ita odium hujusmodi eodem ex 
fonte procedit. Quisquis ergo odio aliquem habet, temere ac vane odit: quod nobis probandum in- 
eumbit ; hujusmodi item illud est, odio habuerunt me gratis **. 


" Eorum vero causa qui superius dixerant anüinz ( 


ejus, non est salus ipsi in Deo ejus, nunc ait, Den- 
tes peccatorum  conirivisti, hoc est, sermones οἱ 
blasphema dicta adversum me prolata abstulisti ; 
imo vero, eos qui talia adversum me spargebant, 
impios homines alienis malis gaudentes, contrivi- 
$ü, vocesque eorum confudisti. Neque mihi uni 
post obitum , sed etiam universo, qui tuus futurus 
erat, populo resurrectionem parasti. Observandum 
autem est, loco illius vocis, salus, Hebraicam usur- 
patam esse vocem, qus nomen Jesu exprimit : 
atque totius psalmi terminum, duo capita doctrinae 
complecti; nimirum virtutem Domini salutarem 
esse ; ipsumque populo suo, qui per ipsum salutem 
consecutus est, benedictionem impertiturum. Be- 
nedictio autem spiritualis prorsus est, ex hoc 
Apostoli dicto : Benedictus Deus et Pater. Domini 
nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni bene- 
diclione spirituali in celestibus in Christo**. Proin- 
deque in Christi ortu Josepho dictum fuit ab an- 
gelo: Et vocabis nomeu ejus Jesum, ipse enim sal- 
eum faciet populum suum "", qui etiam populi, beati 
vocantur. Hzc speculationis more dicta suut. Po- 
test etiam dici isthec, quz tomen proplhetice a 
Davide prenuntiata fuerant, ad litteram impleta 
fuisse illo tempore ac rerum conditione, cum filius 

? Luc. v1, 28. ** Matth. v, 44. 
? Joan, xv, 25. 

(1) llebraica vox est : rm. 


** Psal. vir, 8. 
* Prov. xv, 52. ** Psal, xxxiv, 19. 


Αλλά xai διὰ τοὺς ἀνωτέρω elpnxótac τῇ φυχῃ 
αὐτοῦ, Ubx ἔστι σωτηρία αὐτῷ ἐν τῷ θεῷ αὐτοῦ, 
νῦν φησιν Ὀδόντας ápapco Ao συνέτριψας, του- 
τἐστιτοὺς λόγους καὶ τὰς χατ ἐμοῦ βλασφημίας περι. 
εἴἶλας ἁλλά xal αὐτοὺς τοὺς xav' ἐμοῦ τὰ τοιαῦτα 
φθεγξαµένους, ἀσεθεῖς ὄντας καὶ ἐπιχαιρεσιχάχους, 
συνέτριφας, xat τὰς φωνὰάς αὐτῶν κατῄσχυνας. Kat 
οὗ µόνον γε ἐμοὶ μετὰ db χοιμηθῆναι xal ἀναστῆναι 
παρέσχου, ἀλλὰ καὶ παντὶ τῷ μέλλοντι χρηµατίζειν 
σου λαῷ. Τηρητέον δὲ, ὡς, ἀντὶ τοῦ Σωτηρία, t 
"'E6patxh φωνὴ (1) τὸ τοῦ Ἰησοῦ ὄνομα παρείλη- 
πται ' xal 6h τὸ συμπέρασμα τοῦ παντὸς δύο περιέ- 
χει διδασκαλίας ΄ ὅτι τε ἡ τοῦ Κυρίου δύναµις σωτή- 
ῥιός ἐστι, xal ὅτι αὑτὸς τῷ αὐτοῦ λαῷ, τῷ δι αὐτοῦ 
σεσωσµένῳ, τὴν εὐλογίαν παρέξει. Εὐλογία δὲ πάν- 


D τως πνευματικὴ χατὰ τὸν ᾽Απόστολον εἰπόντα" Εὺὐ- 


Aovntóc ὁ θεὲς καὶ Πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν "In- 
CoU Χριστοῦ ' ὁ εὐ]ογήσας ἡμᾶς ἐν πάσῃ εὖ.ῖο- 
Tla πνευµατικῃ ἐν τοῖς ἑπουρανίοις ἐν Χριστῷ. 
Ἔνθεν ἐπὶ τῆς τοῦ Σωτήρος Ὑενέσεως λέλεχται τῷ 
ἹἸωτὴφ ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου. Καὶ κα.]έσεις có ὄνομα 
αὐτοῦ Ἰησοῦ» αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν Aaóv. αὐ- 
τοῦ, οὓς καὶ µακαρίους ὁ λόγος ἔφασκε. Taüta μὲν 
οὖν τις χατὰ θεωρίαν τῶν προχειµένων. Εἴποι δ' ἄν 
τις xal πρὸς λέξιν πεπληρῶσθαι αὑτά. προλεχθέντα 
μὲν ὑπὸ τοῦ Δανῖδ προφητικῶς ἓν χαιρῷ τῆς περι 


* Psal, cxxxvi, 21. ?! Matth. κ 10. 50 ibid, 
33 Ephes. 1, 5... 9* Matth. 1, 94. 


401 


COMMENTARIA IN PSALMO*. 


10? 


στάσεως, ὀπηνίχα Ó υἱὸς ἐδίωχεν αὐτὸν, ἐπὶ mépaz δὲ A persequeretur eum ; sed ad lerminum non multum 


ἐγμένα μετ οὗ πολὺ , ὅτε iv τῇ τοῦ πολέμου συµ- 
6213) πίπτει μὲν ὁ Αδεσσαλὼμ, πίπτουσι δὲ χαὶ οἱ 
τὰ φίλα αὐτῷ φρονοῦντες  χρατεῖ δὶ ἡ τοῦ Δαυῖὸ 
πρόῤῥησις ἡ φήσασα" "Orc σὺ ἑπάταξας «πάντας 
τοὺς ἐχθραίνογτάς µοι µαταίως * ὀδόντας ἁμαρτω- 
Aor συνέτριφας. Tov Κυρίου ἡ σωτηρία, καὶ ἐπὶ 
tóv Jaór σου ἡ εὐλογία σου. Ἑλέγετο γοῦν ταῦτα 
προφητιχῶς, ὡς ἂν Ίδη τοῦ λαοῦ σεσωσµένον, καὶ ὑπὸ 
τοῦ Δανυ]ῖδ γενηµένου. 


ΕΞΗΓΗΣΙΣ VAAMOY A. 
(1) Εἰς τὸ céAoc ἐν 3raApoic $61 τῷ Δαυϊδ. 
Eic τὸ téloc ἐν ὄμγοις ψαΊμὸς τῷ Δαυϊδ. 
ἝὭσπερ πάσης τέχνης καὶ ἐπιστήμης τέλος ἑότὶιν 


postea deducta, cum in congressu pralii cecidit 
Absalom , ceciderunt pariter qui ejus partibus 
haerebant: obtinuitque predictio illa Davidis : Quo- 
niam iu percussisti omnes adversantes mihi sine 
causa : dentes peccatorum contrivisti. Domini est 
salus, et super populum (uum benedictio (να. 
Hzc itaque prophetice dicta sunt, ac si populus 
jam salvus esset, et ad Davidis imperium redu- 
ctus. 


ENARRATIO PSALMI IV. 
4. In finem in psalmis canticum David. 


In finem in hymnis psalmus David. 
Sicut cujusvis artis ac scientiz finis est, ut quis- 


(23)...... ... Χαταντῆσαι τὸν µετερχόμενον' οὕτω ,, quis ipsam adit ad perfectionem deveniat ; ita om- 


πάσης λογιχῆς φύσεως, τὸ ἐν Χριστῷ ξωοποιηθῆναι 
τέλος ἐστὶν, ὡς ἓν τῇ πρώτῃ πρὸς Κορινθίους ὁ Παῦ- 
óc φησι λέγων τῷ ἰδίῳ τάγµατι ' Δοχεῖ µῆ......... ἓν 
ὑπογράφειν ἁπάντων, ὡς αἱ ἑχάστου ζωοποιουµέγου 
πρὸς τὴν ἀξίαν μετὰ βασάνους. "H xaX τούτων χωρὶς 
ζωοποιήσας δὲ πάντας Χριστὸς ἐν ἑαυτῷ τοὺς τῷ 
Αδὰμ ἀποθνῄσχοντας βασιλεύει τῶν ζωοποιηθέντων" 
ἐφ᾽ ὃ παρεχάλειτοὺς συνιέντας fj εἰς τὸ τέΊος ἔπιγρα- 
φή. Παντὶ δὲ ἀγωνιζομένῳ τέλος ἡ νίχη. Πολλαὶμὲν οὖν 
αἱ χατὰ µέρος νίχαι, xai τέλος f| ποτὲ μὲν λέγοντος 
Παύλου» Ἐν τούτοις πᾶσι ὑπεργιχῶμεν διὰ τοῦ 
ἀγαπήσαντος ἡμᾶς ' ποτὲ δέ ' Τὸν ἁγῶνα τὺν xa- 
Aór ἠγώγισμαι, τὸν δρόµον τετέ-εκα, τὴν πίστη’ 
τετήρηκα” «Ίοιπὸν ἀπόχειταί uou ὁ τῆς δικαιοσύ- 
νης στέφαγος, ὃν ἁἀποδώσει µοι ὁ Κύριος. Οἱ οὖν 
ἐπιγεγραμμένοι εἰς τὸ τἐ.ῖος τῷ Δαυῖδ, τέλος xai 
νίχην ἁπαγγέλλουσι τοῦ Χριστοῦ λεγομένου Δανῖδ' xal 
ἀντὶ τοῦ, εἰς céloc, κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν, γικοποιοῦ. 
Παντὶ γὰρ νενιχηµένῳ περιποιῄσεται νίχην. Ὑπὸ 
Χριστοῦ γάρ τις νιχώµενος, τὴν xaxlav νενίχηχε, 
ταύτην ἑςκαφανίξων τῷ ὑποτετάχθαι Χριστῷ. Νιχᾷ 
Ὑὰρ οὐχ ἄχοντας, ἁλλὰ πείθων ὡς λόγος θεοῦ. Τοὺς 
ὃδ τοιούτους Όμνους f] ψαλμοὺς, elc τὸ vixoc, 8co- 
δοτίων ἐπέγραψε' Σύμμαχος δὲ, ἐπιγιχίους. Οὕτω 
0b νοεῖν εὔλογον, xàv μὴ τῷ Δαυῖδ iw ἐπιγεγραμ- 
μένοι, ἀλλ᾽ εἰς τὸ téJAoc τυχὸν τῷ Ἀσὰφ, 1| τοῖς 
vloic Κορὲ, τῷ τοὺς ἁγίους ἀναδεδέχθαι πάντας τὴν 
εἰχόνα Χριστοῦ. Τὸ δὲ & ψ'ανἰμοῖς παρὰ τοῖς 'E600- 
phxov:a xai ᾽Αχύλας, (sic) δαφέστερον ὁ Σύμμαχος, 


C 


nis rationalis naturz finis est ut in Christo vitam 
accipiat, quemadmodum in prima ad Corinthios 
Epistolaait Paulus *. . . . Singulis post 
cruciatus pro merito suo virificatis. Postquam au- 
lem Christus omnes qui in Adamo mortui erant, in 
seipso vivificavit, regnat in vivificatos: ad quam 
rem homines intelligentia preeditos evocat inscriptio, 
in finem. Omni autem pralianti finis victoria est. 
Muliz porro sunt singulatim acceptze victoriz ; qua- 
rum finem describitPaulus, modo dicens : In his om- 
nibus superamus propter eum qui dilexit nos **; modo 
autem : Bonum certamen certavi, cursum consummzayi, 
fidem servavi * in reliquo reposita est mihi corona 
justitie, quam reddet mihi Dominus ο. Psalmi itaque, 
in finem. ipsi David inscripti, finem przdicant ac 
victoriam Christi, qui David vocatur. Vice autem 
illiua, in finem,secundum Aquilam, tictoris, dicitur. 
is enim cuilibet victo victoriam tribuet. Nam quis» 
quis a Christo vineitur, malitiam vincit, ipsamque 
de medio tollit, quia subjicitur Christo. Nequeenim 
invitos vincit ille, sed suasione, utpote verbum Dei. 
Hujusmodi porro hymnos vel psalmos Theodotio, 
in victoriam, inscripsit ; Symmachus, triumphales. 
Eademque ratione intelligendum est etiamsi non 
Davidi inscripti sint, sed forte in finem Asaph, aut 
filiis Core, quia sancti omnes pro imagine Christi 


' habentur. lllud autem ín psalmis quod in LXX 


et in Aquila legitur, apertius Symmachus cum psal- 
teriis edidit ; docetque cum psalteriis canticum 


διὰ ψατηρίων ἐξέδωχε διδασχο......... την ᾠδὴν D persolutum fuisse. Psalteria quippe instrumenta 


. τὰ ψαλτῆρια slo. ........ 
ἤργανα δι ὧν ἄδεται τὸ εἰς τὸ céAoc, 9| ὁ ἐπινίκιος, 
5 τῷ vixozoup, ὃ δηλοῦν Éotxe χαὶ τὸ εἰς vixoc ἐγ' 
ὄμνοις παρὰ τῷ θεοδοτίωνι. Αὕτη τοίνυν ἡ ᾠδῆ, ἢ 
*b µελῴδημα, fj Ψψαλμὸς τὴν εἰρημένην ἔχων ὑπόθεσιν 
ἐπαγγέλλεται ταύτην χοινώτερον μὲν ἐν τῷ προφήτῃ 
Aavtà, μυστικώτερον δὲ τῷ Χριστῷ, τὸ πρόσωπον 
3 | Cor. xy, 92. ?* Rom. viu, 57. '* Il Tim. 
(I) Hebraica lectio est; “στο nx mx: 
qu sic ab Aquila exprimuntur, τῷ νικοποιῷ 

iv Va pel µελῴδημα τῷ Δαυϊῖδ.Α Symmacho au- 


tem, ἐπινίχιος διὰ ψαλτηρίων ᾧᾠδὴ τῷ Δαυῖδ. A 
"Theodotione, εἰς τὸ νῖχος ἐν ὄμνοις ψαλμὺὸς τῳ 


sunt, quibus illud in finem canitur, sive pro paria 
victoria, sive victori: quod ipsum significare vide- 
tur illud in. victoriam in hymnis apud Theodotio- 
nem. Hoc igitur canticum, vel melodia, sive psal- 
mus, meinoratum habens argumentum, victoriam 
pollicetur, ex vulgatiore sententia Davidi, secundum 
arcanam vero significationem, Christo sanctorum 


iv, 7, 8. 


Aavtó. Theodotionis diversam affert Theodoretus 
lectionem, nimirum, τῷ νικοποιῷ ἐν ὄμνοις, etc., sed 
prior germana. 

(2) Sic lacera sunt hec in mss. 


105 


EUSEBII CASAIUENSIS OPP. PARS 11... kxpcETICA. 


104 


»ersonam assumenti, ipsorumque zrumnas quasi A τῶν ἁγίων ἀναλαμδάνοντι, τὰς δὲ θλίψεις αὐτῶν 


proprias, necnon sanctorum dilatationes sibi ascri- 
benti ; sanctorum quippe vox illa est, tribulationem 
patientes, sed non angustiati ** ; converteuti. autem 
eos qui gravi corde sunt, quzrentes vanitatem et 
loquentes mendacium. Melodia porro preter canti- 
cum videtur innuere mystiez modulationis artifi- 
cium : tum si ad rectam intelligendi normam dedu- 
catur, est vitze institutum ad Dei gloriam, cum do- 
ctrina sana verbisque ad aliorum utilitatum con- 
cinnatis. 

Vgns. 2. Cum invocarem, exaudivit me Deus justitie 
mee, in tribulatione dilatastime. Pre:cedens psalmus 
dictus est cum fugeret David a facie Absalonis filii 
fui ; praesens vero videtur post illum enuntiatus, 


ἰδιοποιημένῳ καὶ τοὺς πλατυσμοὺς &píov* ἁγίων 
γὰρ, φωνὴ τὸ, "Ev παντὶ θ1ιδόµενον, à AA οὗ σ.ε- 
Φοχωρούμενοι’ ἐπιστρέφοντι δὲ xdi τοὺς ὅσοι τυγχά- 
νουσι βαρυχάρδιοι, τούς τὲ ἀγαπῶντας τὰ μάταια xal 
ζητοῦντας τὸ φεῦδος. Τὸ δὲ µελῴδημα παρὰ τὴν ᾠφδὶν 
ἔοικε δηλοῦν xal «b τοῦ μυστιχοῦ ῥυθμοῦ τεχνικόν 
χατὰ 6b ἀναγωγὴν ὀρθὴν, πολιτεία πρὸς δόξαν θεοῦ 
μετὰ δογμάτων ὑγιῶν xal λόγων καὶ ἑτέροις ὠφελί- 
μων. 


Ἐν τῷ ἐπιχαλεῖσθαί µε, εἰύήχουσέ µου ὁ θεὸς 
τῆς δικαιοσύνης µευ, ἐν θ.ίψει ἑπ.άτυνάς pe. 
'O μὲν πρὸ τούτου φαλμὸς ἑλέγετο ἐν τῷ ἄποδιδρά- 
σχειν Δανῖὸ &mb προσώπου ᾿Αθεσσαλὼμ τοῦ υἱοῦ 


post partam scilicet. de Absalone victoriam : quo D αὐτοῦ * ὁ δὲ παρὼν ἔοιχεν ἑξῆς ἐχείνῳ εἰρῆσθαι μετὰ 


gesto, triumphalem hymnum victoriam prazbeuti 
Dco consecrat, przsentein. videlicet psalmum ; quo 
sadetur nobis ut ne simus Deierga nos beneficio - 
rum immemores. Merito igitur in priori dicebat : 
Domine, quid multiplicati sunt qui tribulant me "5 ; 
in hoc autem, ín tribulatione dilatasti me. lizc sane 
loquitur de calamitate per Absalonem iuportata, in 
qua, cuin Deum invocassel, propitium expertus est, 
el, cum propter populum el propter arcam Domini 
in arumnis degeret , quietem ac dilatationem, ces- 
sante bello, ac profundissima pace se atque popu- 
lum omnem excipiente, nactus est. Vel fortassis 
hzc dicit occasione lapsus cum uxore Uri:e, rebel- 
lionis filii, et reliquarum omnium calamitatum qua 
ipsum domi excepere.Cum enim propter hzec om- 
nia sese afflictioni dedidisset , ad penitentiam et 
confessionem sese vertisset, et quasi certatim sup- 
plicium in se de peccato sumpsisset, justitiz ope- 
ribus fructibusque recte factoru.u. optimis Deum 
propitiatus, bonam assecutus promissionem, qua 
permolLus in precedenti psalmo  prophetice dixit : 
Tu autem, Domine, susceptor meus es, gloria. mea 
et exalians. capui. meum 3, ac cartera , quie. priori 
sermone allata sunt ; consequenter in hisce decla- 
rat : Cum invocarem, exaudivit me Deus justitie 
mec, in tribulatione dilatasti me. Miserere mei, et 
exaudi orationem meam. Et primum, exauditus cum 
'nvocaret Dominuin, non erigitur (25), neque in segni 
iem cadit : sed statiui, de futuro sollicitus, preca- 


ur ilerum, rogans Deum perpetuo sibi fore pro- D 


pitiu.n. Supplicat autem exaudiri se ex misericordia, 
non ex debito. Etiamsi enim ipsi aderat aliquis 
justitize fruclus ; at ipsi non contidere se dicebat, 
&cd Dei misericordiz et. miserationibus. 

Vens. 5. Filii hominum, usquequo gravi corde, ut 
quid diligitis vanitatem εἰ quaeritis mendacium ? Eos 
qui aggravata mente sunt, tardique ad verbum di- 
vinum audiendum, graves corde vocavit, sive eos 
qui conscientia improbis cogitationibus onusta es- 
sent. Quos verbo incessens ait : Usquequo in pec- 
calis vestris perseverabitis, cum festinandum ad 


* Il Cor. iw, 8. " Psal, 11, 2, ^ ibid. 4. 


τὴν κατὰ τοῦ Αθεσσαλὼμ vixnv* μεθ) ὃν ὕμνον ἐπι- 
νίχιον τῷ νικοποιῷ θεῷ ἀνατίθησι τὸν παρόντα φαλ- 
μὸν, δι’ οὗ καὶ ἡμεῖς παιδευόµεθα μὴ ἀμνημονεῖν τῶν 
τοῦ O00 εἰς ἡμᾶς εὑεργεσιῶν. Εἰχότως οὖν ἓν μὲν 
τῷ πρὸ τούτου ἔλεγεν ' Κύριε, τί ἐπ.1ηθύνθησαν ol 
θ.1ἱδοντές µε; ἓν δὲ τούτῳ; Εν θ.1ἱψει x Adrvrd, 
µε. Λέγει δὲ ταῦτα περὶ τῆς κατὰ τὸν ᾿Αθεσσαλὼμ 
συμφορᾶς ' χαθ᾽ ἣν «hy θεὸν ἐπικαλεσάμενος, ἔτυχεν 
αὐτοῦ ἐπηχόου * xav γενόμενος &v θλίψει διὰ τὸν λαὸν, 
καὶ την χιθωτὸὺν τοῦ Θεοῦ, ἀνέσεως καὶ π.ατυσμοῦ 
Ἠξιώθη, παυσαµένου μὲν τοῦ πολέμου, εἰρήνης δὲ 
βαθυτάτης διαλαθούσης αὑτόν τε xai πάντα «bv 
λαόν. "H ἄλλως λέγει ταῦτα ἐπὶ τοῦ πταίσµατος τῆς 
τοῦ Οὑρίου, xaX ἡ τοῦ υἱοῦ ἑπανάστασις, xai ti λο.- 
mà πάντα τὰ κατὰ τὸν οἶχον xaX ἃ συµθέδηχεν αὐτῷ. 
Ἐπὶ τούτοις Υὰρ ἑαυτὸν καχώσας, µετανοίᾳ τε xal 
ἑξομολογήσει ἑαυτὸν παραδοὺς, xal τῷ πταίσµατι 
ἐφαμίλλως ἑαυτὸν τιμωρησάμενος, ἔργοις τε διχαιο- 
σύνης xa χαρποῖς ἀγαθοῖς πάσης εὐποιίας τὸν θεὺν 
ἱλασάμενος, xal τυχὼν ἐπαγγελίας ἀγαθῆς, δι’ fiv τῷ 
πρὸ τούτου ψαλμῷ προφητικῶς ἔλεγε" Σὺ δὲ, Κύριε, 
ἀντι.Ἱήπτωρ µου el, δόξα µου xal ὑψῶν τὴν κε- 
gai µου, καὶ τὰ λοιπὰ ὅσα παρίστη ὁ πρὸ τούτου 
λόγος, ἀχολούθως διὰ τῶν προχειµένων φηαίν' Ἐν 
τῷ ἐπικα.1εἴσθαί µε εἰσήκουσέ µου ὁ θεὺς τῆς 
δικαιοσύνης µου, ἐν θ.1{ψει ἐπ.Ιάτυνἆς pe. OL 
χτεἰρησό» µε xal εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς 
µου. Τὸ πρῶτον ἐπακουσθεὶς ἐν τῷ ἐπιχαλεῖσθαι τὸν 
Κύριον, οὐχ ἐπαίρεται οὐδὲ ἀποῤῥαθυμεϊ * ἀλλ' εὐθὺς 
περὶ τοῦ μέλλοντος χρόνου πάλιν δέεται, πάντοτε τὸν 
Θεὺν ἐπήχοον ἔχειν παρακαλῶν ' ἰχετεύει τε κατ 
οἴκτον ἐπαχουσθῆναι, οὐ χατ' ὀφειλὴν. El γὰρ χαὶ 
παρῆν τις αὐτῷ xapmbe δικαιοσύνης, àÀX ox ἐπὶ 
τούτῳ θαρσεῖν ἔλεγεν. ἀλλ' ἐπὶ τῷ ἑλέῳ xal τοῖς 
οἰχτιρμοῖς τοῦ θεοῦ. 

Yioi ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι; ἵνα τί 
ἀγαπᾶτε µαταιότητα, καὶ ζητεῖτε Ψεὔδος; Τοὺς 
τὴν διάνοιαν πεπαχυµµένους, xat περὶ τὴν ὑπαχοὴν 
τοῦ θείου Aóyou βραδεῖς, Bapuxapbtouc ὠνόμασεν, U 
τοὺς ῥεδαρημένους τὸ συνειδὸς ὑπὸ μοχθηρῶν λοχι- 
σμῶν πλήττων δὲ τούτους τῷ λόγῳ φησίν. ἝἜως 
mots ταῖς ἑαυτῶν ἁμαρτίαις παραµένετε, σπεύδειν 


105 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


166 


δέον ἐπὶ µετάνοιαν καὶ «iy. φίλην tip Ge. ἐξομολό- A penitentiam et ad dilectam Deo confessionem es- 


Υησιν; κατὰ δὲ τὴν ἱστορίαν, ἔοιχεν ὁ Aavtó πρὸς 
τοὺς ἐπὶ τοῖς πειρασμοῖς xai ταῖς περιστάσεσι τα- 
ῥαττοµένους, xal θορυθουµένους, xal πάντα μᾶλλον 
πράττοντας ἣ ἐπὶ τὸν θεὸν καταφεύγοντας, ταῦτα 
λέγειν. Τί γὰρ χρὴ ταράττειν xai ταράττεσθαι, φη- 
civ, tv. τοῖς περιστατικοῖς χαιροῖς; Τί δὲ χρὴ µα- 
«αιότητι ἑαυτοὺς ἐχδιδόναι, ὦ βαρυχάρδιοι ἄνδρες ; 
Τί & τὸ φεῦδος µετιέναι, τὸ ἀληθὲς χαταλιπόντας ; 
λλὰ γὰρ ἐντεῦθεν µαθόντες, ὅτι θεὺς xol Κὐριός 
ἐστι ὁ τῶν ὅλων ἔφορος xaX προνοητὴς, ὁ µηδέποτε 
καταλείπων πάντα ὅσιον αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ἀεὶ θαυμαστὰ 
ἐπ᾽ αὑτῷ δειχνὺς, σπουδάζετε xal αὐτοὶ ὅσιοι γενέ- 
σθαι, €) xal ἀχριθῶς εἰδότες, ὅτι xal ὑμῶν ὥσπερ 
οὖν xal ἐμοῦ αὐτοῦ Κύριος εἰσαχούσεται, Ev τῷ 
χεχραχέναι πρὸς αὑτόν. Ἑπακούσαντος δὲ ὑμῶν τοῦ 
Κυρίου, οὐδὲν δεῖ λοιπὸν μεριμνᾶν, ἔχοντας τὸ 
ἀσφαλὲς ἀπὸ τῆς παρ) αὐτοῦ βοηθείας. Δόξα τε τοῦ 
θείου λόγου εἶεν ἂν οἱ viol τῶν ἀνθρώπων χατὰ «by 
Ἀχύλαν xat Σύμμαχον (1) ὁ μὲν γὰρ ᾽Αχύλας, Ἔως 
πότε, οἱ ἔγδοξοί µου; 6 δὲ Σύμμαχος Ἔως πότε, ἡ 
δόξα µου; διὰ τὴν ἓν αὐτοῖς νοερὰν φυχὴν xal λο- 
γιχὴν τὴν κατ elxóva τοῦ Θεοῦ πεποιηµένην. Οὓς 
ἐπὶ τὸ χεῖρον ἑαυτοὺς διαστρέφοντας ὁ λόγος ἔπονει- 
δίει,βαρυκαρδίους καλῶν, χαὶ ἀνθρώπων vlouc* δέον 
εἶναι υἱοὺς Θεοῦ, κατὰ zó* Εγὼ εἶπον' θεοἰ ἐστε, 
xa) υἱοὶ Ὑψίέστου πάντες. 

Kal γγῶτε, ὅτι ἐθαυμάστωσε Κύριος τὸν Óctov 
αὐτοῦ. Ὁ προφήτης περὶ Χριστοῦ διδάσχει ἡμᾶς, ὃς 
ἐστιν ἀληθὴς. ὅσιος, χατὰ τὸ εἱἰρημένον ἐν τῷ ιο’ 
(αλμῷ' xat οἱ ἁπόστολοι δὲ ἐμαρτύρησαν, ὡς περὶ 
Χριστοῦ προφητευοµένου λέγοντες εἱρῆσθαι τὸ, Οὐκ 
ἐγκατα-είψεις τὴν γυχήν µου εἰς δη», οὐδὲ 
δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθορἀάν. Δυνατὺν δὲ 
Xii περὶ παντὸς ὁσίου διδάσχεσθαι ἡμᾶς. Οὐ ταυτὸν 
δὲ ἐστι πιστεῦσαι, ὅτι ἐθαυμάστωσε Κύριος τὸν 
ὅσιον αὐτοῦ, xal γνῶναι, ὡς οὐδὲ ταυτόν ἔατι τῇ 
ἀληθείᾳ πιστεῦσαι, χαὶ γνῶναι τὴν ἀλήθειαν, καὶ 
πιστεῦσαι τῷ θεῷ xal γνῶναι τὸν θεόν. Οἱ ἀπόστολοι 
οὖν τῇ ἀληθείᾳ ἐπίστευον ' ἀλλ᾽ οὗ παντως ὅτε ἐπί- 
στευον ἐγνώχεισαν αὐτὴν. ᾽Απόδειξις δὲ τῶν εἰρη- 
µένων τὸ Ἐὐαγγέλιον, ἕνθα εἴρηται' ᾿Εὰν µείνητε 
ἐν τῷ ἐμῷ «ἑόγῳ, ἀ.1ηθῶς µαθηταί μού ἐστε, xal 
TroctcÓs τὴν ἀ.λήθειαν, xal ἡ ἀ.ήθεια ἐλευθε- 


* 


set ’ Quod si historia spectetur, videtur David eos 
alloqui, qui in tentationibus et in eventibus variis 
turbantur, omniaque potius agunt, quam ad Deum 
confugiant. Quid opus, inquit, turbari ac tumul- 
tuari pro conditione temporum? Quid juvat se va- 
nitati tradere, o gravi corde homines? Quid men- 
dacium quzrere, relicta veritate? Quin potius ex 
hisce edocti, Deum ac Dominum esse omnium in- 
spectorem ac moderatorem, qui nullum unquam 
sanctorum suorum deserit, sed mirabilia semper 
illorum causa efficit, curate vos ipsi ut sancti sitis, 
apprime gnari, Dominum vobis, perinde atque mihi 
propitium fore, si quando ad ipsum clamabitis. Si 
autem vos Dominus exaudierit, nulla ulterius νο- 


B bis sollicitudo fuerit, cum ejus auxilium vobis scia- 


tis adfuturum. Gloria autem divini verbi fuerint 
filii hominum, juxta Aquilam et Symmachum ; nam 
Aquila sic habet : Usquequo, gloriosi mei? Symma- 
chus vero : Usquequo, gloria mea? videlicet propter 
animam intelligendi vi prgeditam et rationabilem, 
ad imaginem Dei factam. Quibus hic exprobrat 
Psalmista, eosque, utpote ad pejora versos, gravi 
corde homines, ac filios hominum vocat ; quos fi- 
lios esse Dei oportuisset, juxta illud : Ego dizi : 
Dii estis, et filii Excelsi omnes 99. 


VgnRs. 4. Et scitote quoniam mirificavit Bominus 
sanclum suum, De Christo nos Propheta admonet, 
qui verus sanctus est, ut in psalmo xv habetur, 
quem locum testificantur apostoli de Christo pro- 
phetice intelligendum, videlicet : Non derelinques 
animam eam in. inferno, nec dabis sanctum tuum 
videre corruptionem "5. Fieri tamen potest ut de san- 
eto quolibet hic doceamur. Neque tamen idipsum 
est credere, quoniam mirificavit Dominus sanctum 
$uum, ac cognoscere non idem esse credere ve- 
ritati, et nosse veritatem ; et credere Deo, ac nosse 
Deum. Apostoli certe veritati credebant; sed dum 
crederent, non prorsus noscebant illam. Qua dici- 
mus probe commonstrantur ex hoc Evangelii loco : 
Si manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eri- 
tis, et cognoscelis veritatem, et veritas liberabit vos**. 
Credunt enim, inquit, veritati, ut cognoscant veri- 


ρώσει ὑμᾶς. Πιστεύουσι γὰρ τῇ ἀληθείᾳ, φησὶ, τὸ p tatem : nam, secundum prophetas, credendum 


Ὑνώσεσθαι τὴν ἀλήθειαν" χατὰ γὰρ τοὺς προφήτας 
τιστευσαι δεῖ πρὶν συνιέναι xal λαλῆσαι τοῦ μὲν 
Ἡσαῖου Aévovtog* ᾿Εὰν μὴ πιστεύσητε, οὐδ' οὐ 
μὴ συνήτε. τοῦ δὲ Δαυϊὸ: ᾿Επίστευσα, διὸ &Ad- 
ἆησα. "Oct δὲ τὸ γινώσχειν τὺν cb) τοῦ πιστεύειν 
αὐτῷ διαφέρει, ἐν τοῖς Ῥαλμοῖς ἀναγέγραπται διὰ 
ποῦ, ΣχοΛάσατε xal γνῶτε, ὅτι ἐγώ εἰμι d θεός: 
οὗ γὰρ τοῖς ἀπιστοῦσί φησι’ ΣΧ) λάσατε xal vore, 
ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ θεός. "Evi γνῶσιν οὖν ἡμᾶς ὁ λόγος 
προχαλούμενος ὑποθάλλει καὶ τὴν τίνος γνῶσιν &va- 


* Psal, 1xxxi, 6G. 


prius est quam intelligamus et loquamur, dicente 
lsaia: Si non credideritis, neque intelligetis " ; et 
Davide : Credidi, propter quod locutus sum **, Quod 
autem discrimen sit inter Deum nosse et Deo cre- 
dere, in psalmis describitur his verbis : Vacate et 
videte quoniam ego sum Dcus  : non enim hzc lo- 
quitur nen credentibus : Vacate εἰ videte quoniam 
ego sum Deus. Cum itaque nos sermo ad cogni- 
tionem evocat, indicat simul cujus rei notitiam nos 
assequi oporteat ; videlicet mirabiles effici sanctos, 


" Psal. xv, 10. ** Joan. vir, 51,92. *" [sa. vii, 9. 9 Psal. cxv, 10. * Pgal.xtv, 11. 


(!) In Hebraico legitur "22, id est, gloria mea, ut probe Symmachus interpretatur. 


ParRoL. 68. XXII. 


107 


ΕΙΙΦΕΒΙΙ C/SARIENSIS OPP. PARS lll, .. EXEGETICA. 408 


dum arcanorum mysteriorum sacrarumque specu- A λαθεῖν ἡμᾶς χρὴ, ὥς εἶσιν ὑπὸ θεοῦ τεθαυµαστωμένοι 


lationum mirabilibus admoventur : atque ipsi per 
Dei gratiam divinamque inspectionem mirabiles 
evadunt. 


Vrens. 5. Irascimini et nolite peccare : que dicitis 
in cordibus vestris, in cubilibus vestris compungi- 
fníni. Suadet irz impetum cohibere, si quando ve- 
hemeriti commotione feratur, monetque ne quid 
ira impellente agatur : neque importune talia fatur. 
Nam quia ii qui a Davide stabant, rebellionem filii 
]n patrem, uti par erat, indigne ferentes, in bellum 
contra Absalonem ira correpti proficiscebantur ; 
ideo sic eos compellare videtur: Vos quidem, o 
viri commilitones, qui vere gloriosi mei estis, 


utpote filii hominum, gravi corde praediti, et mor- B 


talis hujus vite vanitati bwrentes, ignorantesque 
justum Dei contra impios judicium, irascimini ad- 
versus impium filium : ac jure quidem commoti, 
indigneque rem ferentes, in bellum proflciscimini. 
Ego vero vos omnes moneo, etsi merito ira perci- 
tos, ne sitis clementix patientieque immemores, 
néu ita succenseatis, ut in peccatum labamini. 
Quamobrem dico : JIrascimini, sed nolite peccare. 
Etiamsi porro propter improbos Absalonis ausus 
animo, juxta Aquilam, commovemini, cavete ta- 
men, ne prioribus peccatis novum adjiciatis, si in 
iracundia perseveretis. Deprehendes autem in hi- 
storia ipsum admodum precepisse ut filio par- 
cerent. 


Vgns. 6.7. Sacrificate sacrificium justitia , 'et. spe- 
rate ia. Domino. Etiamsi ut homines mortales in 
multis cogitationibus, ira permoti, per diem 
versamini; at in cubilibus quiete apud vos ip- 
sos agenies, atque illa qux in die perpetrastis 
vobiscum reputantes,  compungimini. Ne igi- 
tur adversus eos qui vos facinoribus aggrediun- 
tur, neque adversus filium patri rebellem ira 
concitemini : neu vos, lacessentibus licet impiis, 
atque ad iracundiam provocantibus, in peccata 
labamini; imo potius, si quidem in tuto degere 
cupiatis, sacrificate sacrificium justitie, el sperate 
in Domino; neque conturbemini, utpote qui per 


οἱ ὅσιοι, θαύμασι προσαχθέντες τῶν ἁποῤῥήτων v- 
στηρίων χαὶ τῶν ἁγίων θεωρηµάτων, xat αὐτοὶ & 
αὐτὴν τοῦ θεοῦ χάριν καὶ θείαν ἐπισχοπὴν θαυμαστὰὶ 
γενόµενοι. 

Ὀργίζεσθε xal μὴ ἁμαρτάνετε' d. Aéyece iv 
ταῖς καρδίαις ὑμῶν, ἐπὶ ταῖς χοίταις ὑμῶν xara- 
φύγητε. Συµθουλεύει χωλύειν τὸ τῆς ὀργῆς πάθος, 
εἴ ποτε ἀγαναχτικῶς ἀναχκινεῖται, μηδὲ εἰς ἔργον τὸν 
θυμὸν κχινεῖσθαι παραινῶν. Οὐκ ἀκαίρως δὲ ταῦτά 
φησιν ἁλλ᾽ ἐπειδὴ κατὰ τοῦ ᾿Αθεσσαλὼμ ὁρμῶντες 
εἰς πόλεµον, μετ ὀργῆς ἐξῄεσαν, ὡς εἰχὸς, οἱ μετὰ 
τοῦ Δαυϊδ, ἀγανακτοῦντες ἐπὶ τῇ τοῦ υἱοῦ κατὰ τοῦ 
πατρὸς ἑπαναστάσει' τούτου χάριν ἔοιχε τοιαῦτά 
τινα πρὺς αὐτοὺς λέγειν’ Ὑμεῖς μὲν, ὦ ἄνδρες σὺμ- 
μαχοι, ot 6h xal ἕνδοξοί µου, ὡς υἱοὶ ἀνθρώπων 
βαρυκἀάρδιοί τινες ὄντες, xal τῇ τοῦ θνητοῦ lo, 
µαταιότητι προσέχοντες, οὐχ εἱδότες τὴν τοῦ Θεοῦ 
κατὰ τῶν ἀσεθῶν διχαιοχρισίαν, θυμοῦσθε χατὰ τοῦ 
ἀσεθοῦς υἱοῦ ' xal διχαίως χινούμενοι, xai ἄγανα- 
χτικῶς ὀργιζόμενοι, ἐπὶ τὸν πόλεμον ὁρμᾶτε᾽ ἐγὼ 
δὲ τοῖς πᾶσι παραινῶ , εἰ καὶ εὔλογος fj ὀργὴ, ἀλλ' 
ὑμᾶς οὗ yph τῆς οἰχείας ἐπιλανθάνεσθαι ἀνεξικα- 
xlag, οὐδ ἐπὶ πλέον ἑξάπτεσθαι, ὡς xax ἐπὶ ἁμαρτίας 
ἐχπίπτειν. Διό φηµι» Ὀργίζεσθε, à.AAà μὴ dpag- 
τάνετε. El δὲ xai χλονεῖσθε, χατὰ τὸν Αχύλαν, τὰς 
ψυχὰς διὰ τὰ τῷ ᾿Αθεσσαλὼμ προτετολµηµένα , ἀλλ’ 
ὁρᾶτε μὴ xa ἑτέραν ἐπὶ ταῖς προτέραις προσθείητε 
ἁμαρτίαν, τῇ ὀργῇ ἐπιμένοντες. Εὔροις ὃ ἂν καὶ 
κατὰ τὴν ἱστορίαν πολλὰ παραινοῦντα αὐτὸν φείσα- 
σθαι τοῦ παιδός, 

θύσατε θυσἰαν δικαιοσύγης, καὶ ἑ.Ἰπίσατε ἐν' 
Κύριο». El xaX ὡς ἄνθρωποι θνητοὶ πολλὰ διανοεῖσθε 
μεθ᾽ ἡμέραν ὀργιζόμενοι: ἀλλ᾽ ἐπὶ ταῖς χοἰταις ὑμῶν 
ἐφ᾽ ἡσυχίας, παρ) ἑαντοῖς γενόµενοι, κατανύγητε, τὰ 
δι ἡμέρας ὑμῖν πεπραγμένα διαλογιζόμενοι. Mi 
γοῦν, φησὶν, ὀργίζεσθε κατὰ τῶν εἰς ὑμᾶς πληµµε- 
λούντων, μηδὲ xavà τοῦ ἑπαναστάντος τῷ πατρί᾽ 
pfe αὗτοὶ ἁμαρτάνοντες, xàv ἕτεροι ἀσεθοῦντες 
προχαλοῦνται ὑμᾶς εἰς ὀργῆς ἔργα xaX εἰς ἆμαρ- 
τίας, ἀλλ᾽ ἀντὶ τούτων μᾶλλον, εἴπερ βούλεσθε τὸ 
ἀσφαλὲς ἔχειν, θύσατε θυσἰαν δικαιοσύγης, xal 
ἑἐλπίσατε ἐπὶ Κύριο’, xal µηχέτι ταράττεσθε, 
οἰχειωθέντες τῷ Κυρίῳ διὰ τῆς διχαιοσύνης. "Enti- 


justitiam in Dei familiam ascripti estis. Quando- D περ ἀντὶ πάσης θυαἰας χαίρει δικαιοπραγίαις xol 


quidem ille prz omnibus sacrificiis, αρ operi- 
bus et recte factis delectatur; multo enim presta- 
bilius est ita agere, quam irasci et ultionem me- 
ditari; eam ob rem, rebellante filio, ea mihi una 
cura fuit, ut per justitiam Deum placarem : quare, 
cum invocarem exaudivit me Deus justitie mea, et, 
in tribulatione dilatasti mihi, quia cum sacrificas- 
sem sacrificium justitiz, in ipso speravi. 

Multi dicunt : quis ostendet nobis bona? Alii qui- 
dem Alia cogitantes, maximeque qui gravi corde 
sunt fllii hominum, qui vanitatem vilze diligunt, ac 
ignorant quz vere bona sint, et cum neque sperent 
neque credant ea se visuros unquam, aiunt : Quis 
ostendet. nobis bona? Neque enim ea vident, auia 


ταῖς xav' ἀρετὴν πράξεσι. Καὶ τοῦτο πολὺ βέλτιον 
πράττειν 7 ὀργίζεσθαι xal ἑαυτοὺς ἐχδικεῖν σπου- 
δάζειν. Διὸ δὴ xal αὐτὸς, ἑπαναστάντος τοῦ vlov, 
περὶ τοῦτο µόνον ἑσπούδασα διὰ δικαιοσύνης τὸν 
Θεὸν ἱλασχόμενος' ὅθεν, Ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαί µε 
εἰσήκουσέά µου ὁ Θεὸς τῆς δικαιοσύνης pov, xal, 
ἐν θλίψει ἐπ.λάτυγάς μοι" ἐπειδὴ, θύσας θυσίαν 
δικαιοσύνης, ἐπ᾽ αὐτὸν f) maa. 

Πο.1λοἱ Aérovo v Tic δείξει ἡμῖν ἆγαθά ; Άλλοι 
μὲν, φησὶν , ἄλλως διανοούμενοι , καὶ μάλιστα οἱ βα- 
ρυχάρδιοι υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων , οἱ τὴν τοῦ βίου µα- 
ταιότητα ἀγαπῶντες. οὐχ εἰδότες v' ἀληθῶς ἀγαθά, 
οὐδὲ ἑλπίζοντες, οὐδὲ πιστεύοντες ταῦτα ὄψεσθα:, 
cacl* Τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἁγαθά ; (0 γὰρ συνορῶώσιν 





109 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


110 


αὐτὰ, τῷ μῆ χαταυγάζεσθαι τῷ φωτὶ τοῦ προσώπου A' vultus tui lumine non illustrantur : quamobrem rati 


σου διὸ δη µόνα τὰ γεώδη xal φθαρτὰ ὑπολαμθά- 
νοντες εἶναι ἀγαθὰ, περὶ ταῦτα ἀσχολοῦνται καὶ ταῦ- 
τα µεταδιώχουσιν. El δέ τις αὐτοῖς περὶ τῶν θειοτέ- 
pov xat ἑπουρανίων λέγοι, ἐρωτᾷν εἰώθασιν * Καὶ τίς 
ἄρά ἐστιν ὁ δείξων ἡμῖν ταῦτα» Αλλ' ἐχεῖνοι μὲν 
τοιοῦτοί τινες. Ἡμεῖς δὲ map' ol; ἐσημειώθη τὸ φῶς 
τοῦ προσώπου σου, ὦ Κύριε, xaX τὸν δείξοντα xal 
τὸν δώσοντα ἡμῖν αὐτὰ ἐπιστάμεθα ὑπὸ τοῦ σου 
φωτὸς εἰς τὴν γνῶσιν αὐτῶν ἑληλυθότες' ᾿"Εδωκας 
εὐρροσύγη» slc τὴν καρδίαν µου. 

Ἀπὸ καρποῦ τοῦ σίτου xal olyov xal à&Aalov 
αὐτῶν ἐπληθύνθησα. Ἐπεὶ δὲ πολλαχοῦ τῶν Γρα- 
φῶν Ev εὐλογίαις οἶτος xat οἶνος τοῖς ἁγίοις χεῖνται 
ἐν ἐπαγγελίᾳ, ὡς τοῦ ἑναντίου τοῖς ἁμαρτωλοῖς ἡ 


sola terrena et corruptibilia bona esse, iis student, 
ea persequuntur, Quod si quis eos de divinis ac 
coelestibus alloquatur, rogare solent : Quis ergo 
est qui hzc ostendet nobis? Eo illi modo affecti 
sunt. Nos vero apud quos signatum est lumen vul- 
tus tui, Domine, qui lumine tuo illustrati in eorum 
cognitionem venimus, probe scimus et quis osten- 
dat et quis conferat illa : Dedisti laetitiam in corde 
160. 


Vens. 8. A fructu frumenti, vini et olei sui mul- 
tiplicati sunt. Quia in multis Scripturarum locis 
frumentum et vinum inter promissiones ac bene- 
dictiones ponuntur, atque ex adverso peccatoribus 


τούτων Gxépnatc* ἄξιον ἀποστῆσαι τῆς κατὰ τὸ ῥητὸν B eorumdem privatio denuntiatur; jam opere pretium 


φιλὸν ὑπολήψεως, τούς τε ἀχεραιοτέρους τῶν πεπι- 
στευχότων, xal τοὺς διὰ τὴν µιχρότητα τῆς ἑπαγ- 
χγελίας ἑτέρῳ θεῷ ἀναπλαττομένῳ ὑπ) αὐτῶν βουλο- 
µένους προσχυνεῖν' xal φιλοτιµητέον τὸ ποιχίλον 
τῶν σωματιχῶν βρωµάτων ἀναγαγεῖν ἐπὶ ταῦτα, ὧν 
µεταλαμθάνουσα xaT! ἀξίαν ἑχάστη duyh ἁγιάκεταί 
τε χαὶ εὐεχτεῖ xal ἰσχυροποιεῖται πρὸς τὸ δύνασθαι 
τὰ ἐπιδάλλοντα αὑτῇ ἔργα ἐπιτελεῖν' Ἐγὼ δὲ οἶμαι 
αὐτὰ χαὶ εἰς τὸν μέλλοντα αἰῶνα ἀνάγεσθαι. Καὶ ἵνα 
μὴ περὶ τῶν τηλιχούτων ἁμαρτύρως δόξωµεν ἆπο- 
φαίνεσθαι, ἀρχέσει ἡμῖν Παῦλος σαφέστατα τοῦτο 
διδάσχων ἐν τῇ πρὸς Φιλιππησίους Ἐπιστολῇ οὕτως 
Mi) οὗν τις ὁμᾶς κρινέτω ἐν βρώσει d) àv. πόσει, 
ἡ ἐν µέραι ἑορτῆς ἢ vovynriac catCdcor: ἅ ἐστι 
σχιὰ τῶν με. λ1όντων. 


Er εἰρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ κοιµηθήσοµαι xal 
ὑπγώσω. ὅτι σὺ, Κύριε, κατὰ µόνας ἐπ ἑλαπίδι 
κατῴκισάς µε. "Έοιχε δηλοῦν τὴν ἀθλαθη ἄνεσιν xal 
ἀνάπαυσιν τῆς φυχῆς, συμφώνως τῷ clip λόγῳ &co- 
µένην μετὰ τὰς πρὸς τὰ Χχάλλιστα θεωρίας. Τάχα 
yàp ὃν τρόπον χατὰ τὸ σῶμα φαχόντες xai πιόντες 
ἀνέσεως δεόµεθα τῆς κατὰ τὸν ὕπνον"' οὕτως οὐ πάν- 
τοτε δυναµένη διαρχεῖν ἡ doyh πρὸς τὸ θεωρεῖν, ἐν 
χαιρῷ ἑνατενίξει τοῖς χατὰ τὴν ἑαυτῆς δύναμιν τῷ 
αὑτάρχει' εἶτα διανάπαυσιν ἡγούμεθα δηλοῦσθαι διὰ 
του. "Ev εἱρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ κοιµηθήσομαι xal 
ὑαπνώσω. 


Ἐχεῖνοι μὲν, φησὶν, οἱ πολλοὶ ἅτε δὴ πλατεῖαν 
χαὶ εὐρύχωρον ὁδεύοντες, 6v ἧς οἱ πολλοὶ βαδίζουσι, 
οὐκ ἐλπίξονίες, τίς δείξει αὐτοῖς τὰ κατὰ ἀλήθειαν 
ἀγαθὰ, kv οἵνῳ καὶ ἑλαίῳ καὶ σίτῳ πληθύνοντες, ὡς 
ἀγαθῶν τούτων ἀπολαύειν ἡγοῦνται: ἐμοὶ δὲ τῷ xa- 
ταξιωμένῳ τοῦ φωτὸς τοῦ προσώπου σου, Κύριε, 
ἔδυχας εὐφροσύνην xapblac: ἀλλ᾽ οὐδὲ σαρχῶν οὐδὲ 
σωμάτων, χαὶ οὐ τὴν ££ olvou καὶ αἶτου xai ἑλαίου 
δώμασι χορηγουµένην, GÀ εὐφροσύνην τὴν χατὰ 
διάνοιαν. Μαθὼν γὰρ παρὰ τοῦ Σωτῆρος xal τῶν 
σών ἐπαγγελιῶν, ὅτι, εἰ xal τὰ μάλιστα xazà τὸν 
ἐνεστῶτα βίον λύπαι pot xa θλίψεις καὶ πειρασμοὶ 
χαὶ περιστάσεις οὐ διαλείπουσιν, ἀλλ᾽ ἔσται μοι χαι- 


" (01ο8ς, n, 16, 17. 


est, ut credentium simpliciores, necnon eos qui ob 
promissionis tenuitatem deum alium, quem ipsi 
sibi comminiscuntur, adorare volunt, ab opinions 
atque sententia hujusmodi, ex litterz vilitate con- 
cepta, retrahainus. Et summo quidem opere curan- 
dum, ut varios illos corporales cibos ad alios refe- 
ramus, queis pro merito refecta anima quaque, 
sancta efficitur, bene valet, viresque acvipit ad ea 
opera, quz sui officii sunt exsequenda. Ego vero 
zstimo ipsa etiam ad futurum szculum reducenda. 
Ac ne de tantis rebus videamur sine testimonio 
sententiam ferre, sufliciat nobis Paulum afferre in 
Epistola ad Philippenses idipsum docentem his 
verbis : Nemo vos judicet in cibo, aut in potu, aut in 
parte diei festi aui meomenia sabbatorum, que 
sunt umbra [uturorum 59, 

Vrns. 9, 10. In pace in idipsum dormiam et re- 
quiescam ; quoniam tu, Domine, singulariter in spe 
constituisti me. Indicare videtur innoxiam quietem 
animique remissionem, quae post prastantissima- 
rum rerum contemplationem, ut divino verbo con- 
venit, sumenda est. Fortasse enim sicut post cibum 
potumque corporalem, quiete illa egemus quz per 
somnum sumitur, ita cup non valeat anima sem- 
per ac sine intermissione contemplationi vacare, 
cerio quidem tempore spiritualia respicit ac pro 
viribus speculatur; deinde vero requiescit : quam 
putamus requiem his significari : In pace in idipsum 
dormiam et requiescam. 

Illi certe, ait, qui multi numero sunt, multi nam- 
que in lata spatiosaque via gradiuntur; non spe- 
rantes adesse quempiam, qui ostendat ipsis ea quz 
secundum rei veritatem bona sunt; vino, oleo at- 
que frumento affluentes , iis se tanquam vere bonis 
frui arbitrantur. Mihi vero, quem lumine vultus 
tui dignatus es, Domine, cordis lztitiam dedísti ; 
non illam sane quas carni corporique competit , 
neque illam qux frumento, vino οἱ oleo affertur, 
sed leiiiam qus mente percipitur. Cum enim a 
Salvatore exque promissis tuis edidicerim , etiamsi 
mihi dolores, srumns, tentationes, calamitates 
in presenti vita non deficiant, futurum tamen 


i11 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lil. .. EXEGETICA. 419 


mihi tempus quo a corpore decedam, ac in pace A ρὸς ὁ τῆς ἁπαλλαγῆς τοῦ σώματος, xa0* ὃν Ev elpfvn 


dormiam , et a corpore liberabor ; persuasus plane 
sum tunc mihi adfore letitize finem ac consumma- 
tionem ; cum scilicet me sopor ille mortisque som- 
nus comprehenderit. Tunc enim tu ipse, Domine, 
me tali spe bona instructum excipies et in ccele- 
stibus mansionibus collocabis. Observa porro etiam 
hoc loco diapsalmatum distinctiones , quz vel sen- 
tentize mutationem indicant, vel fortasse melodiam 
conversam , sive denique rhythmum. 


Asterius autem arianus hunc psalmum sic expo- 
Suit: Quare, ín finem in hymnis, inscriptus hic 
psalmus est? Quia probe capit, ac probe vitam 
obiit : vel, quia male inceperat , cum Uriz uxorem 
abluentem se conspicatus, ipsi stuprum intulit ; 
bene autem se gessit quod peracta poenitentia vita 
functus sit. Ideoque, ín principium in viluperiis , in 
finem in hymnis dicatur. Psalmus Davidi , id est, 
penitentia opera, quia wbi abundavit delictum , 
superabundavit justitia 5. Quamobrem ait : Cum 
invocarem exaudivit me Deus justitie mec, justitiam 
suam David penitentiam vocat. Vidit Deus emun- 
datam animam, admisitque orationem. Sive for. 
tasse quia in prwcedenti psalmo, cum ab Absa- 
lone bello impetitus lugeret, interveniens oratio 
tyrannum de medio sustulit ; ceu interrogatus qua 
ratione Absalonem debellaret, respondet initie 
psalmi. Sicut enim , inquit, post peccatum meum 
Deus illum adversum me suscitavit, sic poenitenti 


ποιήσοµαι τὴν xolpmsw χαὶ τὴν ἁπαλλαγην τοῦ σώ. 
patoc* εὖ δὲ ἀχριδῶς πἐπεισµαι, ὅτι τότε µοι τα- 
ρὲσται τὰ τέλη τῆς εὐφροσύνης, ἐπειδὰν d) κοἰμησίς 
ps χαταλάθῃ xai ὁ χατὰ τὺν θάνατον ὕπνος. Τότε 
γὰρ σὺ αὐτὸς ὁ, Κύριε, μετὰ τῆς ἀγαθῃς ταύτης 
ἑλπίδος ἀναλαδών µε κατοιχιεῖς ἓν ταῖς ἑπουρανίοις 
μοναῖς. Σηµείωσαι δὲ χἀνταῦθα τὰς ἐπὶ τοῖς διαψάλ- 
past διαστολὰς, ἤτοι τῆς διανοἰας ἐναλλαγῖν παρι- 
στώσας, f) τάχα µεταθολὴν τοῦ μέλους ἑναλλάττοντος, 
Ἡ τὸν ῥυθμόν. 

(1) Αστέριος δὲ ὁ ἀρειανὸς οὕτως τὸν φαλμὸν 
ἐξηγήσατο' Διά τί, εἰς τὸ τέλος ἐν ὄμνοις, ἐπιγέ- 
γραπται ὁ φαλμός; Ἐπειδὴ χαλῶς μὲν Ἡρδατο, xa- 
λῶς δὲ τὸν βίον ἑτέλεσε; 7) ἐπειδὴ χαχῶς μὲν Ίρξατο, 


B θεωρήσας τὴν τοῦ Οὐρίου γυναῖχα λουοµένην xal 


ἐμοίχευσε' χαλῶς δὲ, µετανοῄσας, τὸν βίον ἑτέλεσε 
διὰ τοῦτο εἰς τὴν ἀρχὴν ἐν νόγοις. εἰς τὸ τέλος 
ἐν ὄμνοις. VaAguóc τῷ Δαυῖὸ 1j πρᾶξις τῆς µετα- 
νοίας' xai ἐπειδὴ ὅπου ἐπ.ῖεόνασεν ἡ ἁμαρτία, 
ὑπερεπερίσσευσεν ἡ δικαιοσύνη, διὰ τοῦτο ἔλε- 
γεν’ Ἐγτῷ ἐπικαἲεῖσθαί µε αἰσήκουσέ µου ὁ θεὸς 
τῆς δικαιοσύνης µου. Δικαιοσύνην γὰρ αὐτοῦ νῦν 
λέγει ὁ Δαυῖδ τὴν µετάνοιαν. Ἐϊΐδεν ὁ Θεὸς χαθαρ- 
θεῖσαν τὴν duyhv, καὶ ἐδέξατο τὴν προσευχέν. Ἡ 
ἐπειδὴ Ev. τῷ πρὺ τούτου φαλμῷ τὸν διωγμὸν τὸν 
ὑπὸ τοῦ ᾿Αθεσσαλὼν ὡδύρετο. προσευχὴ δὲ usce 
τεύσασα τὸν τύραννον ἀνεῖλεν ὡς, ἑρωτηθεὶς πῶς 
τοῦ ᾿Αθεσσαλὼμ ἐνίχησεν, ἀπεχρίνατο τὴν ἀρχὴν 
τοῦ φαλμοῦ. Ὥσπερ γὰρ, φησὶν. ἁμαρτὴσαντί µοι ὅ 


victoriam paravit. Cur autem vel ipso invocandi C θεὸς αὐτὸν xav' ἐμοῦ Ίγειρεν, οὕτως µετανοῄσαντι 


tempore exauditus est David? Quia increpatus a 
Nathan protinus ad penitentiam versus est : qua- 
propter cum precaretur, subito exauditus est. Nam 
Deus, qui omnia quecunque vult facit 53, statim 
exaudit; et adhuc loquente homine dicit: Ecce 
adsum **.' 


Deinde vero postquam familiaribus dixisset quo 
pacto statim exauditus esset, sermonem vertit ad 
Deum, propitiantique sibi gratias agit, in tribula- 
tione dilutasti mihi. /&rumnarum fluctus, inquit, 
repentina tranquillitas compescuil : fameque con- 
fectum me fructu frumenti, vini et olei dilatasti ; ut 
non solus ego, sed omnes subditi mei ea copia 
fruercntur. Quamobrem hzc inferius subjungit, a 
fructu. [rumenti, vini et olei sui. multiplicati sunt: 
illorum, inquit, abundantia cordis mihi lztitia fuit. 
Iilud autem ab ipsa historia ediscimus. Nam cum 
bello impetitus ab Absalone fugeret in deserta at- 
que montes, fame ac rerum penuria, eo tempore 
calamitatis, afflictatus , ejus angustias Deus con- 
solatu&. Primus enim Siba, ex domo Saulis famu- 
lus, attulit ipsi panes ducentos, vinum, palathas et 
uvas passas : postea vero Berzelli Galaadites ob- 


^" Rom. v, 20. 5 Psal. ος, 5. 


τὴν κατ) αὐτοῦ ἑδωρήσατο νίχην. Auk τί δ' ἐν abc 
τῷ ἐπιχαλεῖσθαι εἰσηχούσθη 6 Aavtb ; Ἐπειδὴ, ἐλεγ- 
χόμενος ὑπὸ τοῦ ἸΝάθαν, εὐθὺς εἰς µετάνοιαν ἑκάμ- 
Φθη, διὰ τοῦτο εὐθὺς προσευχόµενος εἰστχούσθη. Ὁ 
γὰρ πάντα ποιῶν ὅσα βού.εται, 6 θεὺς, ὑπαχούεται 
παραχρΏμα , καὶ ἔτι λαλοῦντος ἐρεῖ ὁ Θεός; Ἰδοῦ 
πάρειµι. 

Εἶτα εἰρηχὼς τοῖς πλησίον ὅπως τάχιον εἰσηκού- 
σθη, τρέπει τὸν λόγον πρὸς τὸν θεὸν, xa τῷ cloa- 
χοὐσαντι εὐχαριστεῖ Ἑν θ1ίψει ἑπ.άτυνάς pot. 
Τὰ χύµατα τῶν θλίψεων, φησὶν, ἡ ταχεῖα γαλήνη διέ- 
Auct, καὶ λιμῷ µε τηχόμενον ἀπὸ xapmou σίτου xal 
ofvou xaX ἑλαίου ἐπλούτισας, ὡς ph µόνον ἐμὲ, ἀλλὰ 
xai πάντας τοὺς OT ἐμὲ ἁπολαῦσαι. Arb ὑπωχαταθὰς 
ἔλεγεν' ᾽Απὸ xapzov σίτου καὶ οἵνου καὶ ἐλαίου 
αὐτῶν ἐπ.ληθύνθησαν. Ἡ ἑχείνων συνουσία tógpo- 
σύνη χαρδίἰας uot γέγονεν. Τοῦτο δὲ μανθάνοµεν ἀπ' 
αὐτῆς τῆς ἱστορίας. Ὅτε γὰρ πολεμούμενος ὑπὸ τοῦ 
λθεσσαλὼμ ἔφυγεν ἐν ταῖς ἑρήμοις xal ἓν τοῖς δρε- 
σιν, λιμῷ xal ἀνάγχῃ ὡς ἐν διωγμῷ ἐχρατήθη * ἀλλ 
à Beh; αὐτοῦ τὴν ἀνάγχην παρεµυθῄσατο. Πρώτος 
γὰρ ὁ Σίδα ὁ ἐκ τοῦ οἴχου τοῦ Σαοὺλ Ίνεγχεν αὐτῷ 
ἄρτους διαχοσίους, xai οἶνον xal παλάθας καὶ σταφί- 
δας: εἶτα μετὰ τοῦτον Βερζελλὶ ὁ Γαλααδίτης, xol 


53 Isa. αν, 9. 


(1) Hec in codice Taurinensi ab amanuense adjuncta. sunt, nec habentur in aliis mss. 


115 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


114 


αὐτὸς αὐτῷ προσήνεγχε δέκα χοίτας, ἵνα μὴ yapsuvi, A Lulit ipsi decem lectos ne bumi eubaret , et ampbi- 


καὶ ἀμφιτάπητας, τοὺς xaloupévoug νῦν τυλοτάπη- 
τας, χαὶ olvou χεράµια xal πυροὺς xai χριθὰς xal 
ἄλευρον καὶ χύαμον xaX φαχὸν, καὶ μέλι καὶ βούτυρον, 
xai πρόδατα, xai γαλαθηνὰ µοσχάρια" Εὐχαριστῶν 
οὖν ἐπὶ τούτοις φησίν. Ἐν θ1ἱψει éxAdtvrde pot. 

Τί ὃλ, λέγων εἰσηχούσθην, μὴ μαχρὸν κατέτονας 
λόγον; Mh πλατὺν ὀνομάτων χαὶ ῥημάτων κατέγρα- 
«ας πίναχα; Οὐδαμῶς, φησὶν ὁ Δαυῖδ' οὐ γὰρ χρήζει 
πολυλογίας 6 θεὸς, ὁ καὶ µόνῳ στεναγμῷ ἀρχούμε- 
voc. Τοῦτο µόνον ἔλεγον προσευχόµενος: Οἰκτείρη- 
σον, καὶ εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς µου. Elmo 
δὲ ταῦτα xal ὁ λῃστὴς àv τῷ σταυρῷ πρὲς τὸν Κύ- 
pi,* εἰπὼν γὰρ xaX ἐπικαλεσάμενος iv τῇ αὐτοῦ 
θλίψει: Μνήσθητίἰ µου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ 


tapetia quze jam tylotapetia vocantur , vini vasa 
figlina, frumentum, hordeum, farinam, fabas et 
lentes, mel et butyrum, oves et lacteos vitulos. De 
his itaque gratias agens ait, in tribulatione dilatasti 
mihi. 

Cur autem eum te exauditum ais, non prolixum 
sermonem contexuisti Ἱ Quare non longam nomi- 
num verborumque paginam exarasti ? Nullatenus, 
inquit David , neque multo sermone opus Deo est, 
cui vel solus gemitus sit satis : illud tantum in 
oratione dixi, Miserere mei, et exaudi orationem me- 
am. lllud etiam Domino dixerit in cruce pendens 
latro, qui in cruciatu ipsum invocavit his verbis : 
Memento mei, Domine, cum veneris in regnum tuum **. 


Sacrdelg σου, εἰσηχούσθη, καὶ ἀντὶ σταυροῦ τὸν B [5 item. exauditus est, ac crucis loco paradisum 


παράδεισον ὤχησε, xai πολίτης véyove τοῦ οὐρανοῦ. 
Λὐτὺς καὶ πρὸς τοὺς Ἰουδαίους βοῄσεται: Υἱοἱ à»- 
θρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι; θεάσασθε τὴν χτίσιν 
τῷ χτίστη συμπάσχουσαν. El, τὸν Λάζαρον τετραἡµε- 
pov ἀπὸ τοῦ τάφου τρέχοντα ἱδόντες, οὐχ ἐπιστεύσατε, 
νυν Υοῦν προσχυνῄσατε τοῦ Σταυρωθέντος τὴν δύνα- 
piv * νεχροὺς ὃ σεισμὸς ἀνέστησεν, xal ὑμεῖς τῇ 
ἀπιστίᾳ καθεύδετε. Διὰ τί βαρυχάρδιοι, Τοῦτο μὲν 
διὰ τὸ μὴ κατανυγῆναι τοῖς θαύμασιν, «οῦτο δὲ διὰ τὸ 
i$ ἀφροσύνης βαρέως κατὰ τοῦ Χριστοῦ ὀργίζεσθε. 
Μάρτυς ἡ Γραφὴ εἰποῦσα * Βαρὺ «ίθος καὶ δυσδά- 
craxtoc ἄμμος: ἑργὴ δὲ dgporoe βαρυτέρα - ὅτι 
ῥῦτε νουθεσἰᾳ θέλγεται, καὶ θαύματα βλέπων ὁὀργί- 
ζετα.. 


Tra τί ἁγαπᾶτε µαταιότητα, τὸν Βαραθθὰν τοῦ C 


Χριστοῦ προτιµήσαντες, τὸν φονέα ὑπὲρ τὸν ζωο- 
πειὸν , τὴν βασιλείαν τοῦ Καΐσαρος ὑπὲρ τὴν βασι- 
λείαν τῶν οὐρανῶν, τὴν ἁμαρτίαν τὴν ἄμμου παρα- 
χίας βαρυτέραν ὑπὲρ τὴν δικαιοσύνην, τὰ πρόσχαιρα 
ὑπὲρ τὰ αἰώνια, τὴν φθορὰν ὑπὲρ τὴν ἀφθαρσίαν; 
Αλλά πρὸς τούτοις xat ζητεῖσθε ψεῦδος, φευδοµάρ- 
τυρας ἐξωνούμενοι κατὰ τῆς ἀληθείας λέγοντας 
Τουτον εὕρομεν διαστρέφοντα τὸ ἔθνος, καὶ xo- 
JAvorca τῷ Καΐσαρι φόρον διδόναι. Ἀγασείει cóv 
JAaóv διδάσχων. El μὴ ἦν οὗτος χαχοποιὸς, οὐκ 
ἄν σοι παρεδώκαµεν αὐτόν. Καὶ τί ἑκαχοποίησεν; 
ὅτι νοσοῦντας ἰάσατο, ὅτι δαίµονας ἐφυγάδενσεν, ὅτι 
νεχροὺς Ίχειρεν, ὅτι ἐκ πέντε ἅρτων ἰσαρίθμους 
χιλιάδας ἐν ἑρήμῳ διέθρεψε χωρὶς γυναικῶν xat παί- 
ἕων; Ἔτι ἡ τροφὴ ἐν τῷ λάρυγγι xaY τὸ ψεῦδος ἓν 
τῷ στόµατι. Καὶ τοῖς τῷ ᾿Ἀθεσσαλὼμ συναποξενω- 
θεῖσιν ἔλεγεν ὁ Aavtó* Τί τῷ ἁτάχτῳ παιδὶ συναπἠ- 
χθητε; Τί «bv Υἱὸν χατὰ πατρὸς ἀλείφετε; Τί τῇ 
µαταίἰᾳ βουλῇ τοῦ ᾿Αχιτόφελ Ἰχολουθήσατε; Eli ὁ 
χαχολογῶν πατἐρα ἢ μητέρα θανάτου ἄξιος, ὁ κατὰ 
πατρὸς ἀχονῶν ξίφος υἱὸς ποσάχις ἐστὶν ἄξιος ἁπο- 
θανεῖν; "Ira t|. οὖν ἀγαπᾶτε µαταιότητα καὶ ζη- 
τεῖτε γψεῦδος; Ὑεῦδος λέγει ' νῦν πᾶν πρᾶγμα 
µάταιον, ταχεῖαν τὴν πτῶσιν xal μεταθολὴν ἔχον. 
Π1ὴν µάταιοι οἱ viol τῶν ἀνθρώπων, γευδεῖς οἱ 
υἱοὶ τῶν ἀγθρώπων ἐν ζυγοῖς, τοῦ ἁδιχῆσαι. 


incolit, atque inter cives cceli ascriptus, sic Judz- 
os clamans compellabit : Filii hominum, usquequo 
gravi corde, res creatas conspicitis Creatori condo- 
lentes? Si quatriduanum Lazarum e sepulcro cur- 
rentem cum videretis, non credidistis, at nunc $al- 
lem Crucifixi potestatem adofbate : mortuos terree 
motus excitavit, et vos in infidelitate vestra dormi- 
tis. Qüare gravi corde przditi 1 Scilicet quia ob mi- 
rabilia gesta non compungimini ; sive ex stultitia 
graviter Christo succensetis. Hujusce rei tesis est 
Scriptura qua sic habet : Grave est saxum, et one- 
rosa arena : sed ira stulti gravior " ; quia neque 
monitis allicitur, οἱ miracula cum videt, iram con- 
cipit. 

Ut quid diligitis vanitatem ; qui Darabbam Christo 
preetulistis, homicidam vite auctori, regnum Caesaris 
regno celorum, peccatum arena maris gravius justi- 
tig, temporanea zternis, corruptionem incorrup- 
tioni? Sed etinsuper queritis mendacium, falsosque te- 
stes contra veritatem conducitis hec dicentes : Hunc 
invenimus | subvertentem | populum, εί prohibentem 
tribuia dare Cesari. Commovet populum docens **. 
Nisi esset hic male(actor, non tibi tradidissemus eum 
5. Quid autem mali fecit ? an quia aegros curavit, 
dz nones fugavit, mortuos suscitavit ? an quia ex 
quinque panibus tolidem millia bominum in eremo 
satiavit exceptis mulieribus et parvulis ? Adhuc esca 
in gullure ipsorum erat, dum mendacium in ore. 
Atque iis qui ad Absalonem desciverant aiebat Da- 
vid : Cur cum improbo filio defecistis Τ Cur filium 
adversus patrem concitatis? Quare vanis Achito- 
phelis consiliis morem geritis ? Si is qui maledi 
xerit patri vel matri morte dignus est , qui contra 
patrem gladium acuit quot mortibus ac suppliciis 
dignus ? Ut quid igitur diligitis vanilatem et que- 
ritis mendacium ? Mendacium vocat quodcunque 
vanum opus, cujus prompta ruina, repentina muta- 
tio. Verumlamen vani filii hominum, mendaces filii 
hominum in stateris, ut injuste agant "*. | 


" Luc, xxi, 12. 2* Prov, sxvir, 9... 5* Luc. xxi, 9. *! Joan. xvii 90. 9? Psal. tait, 10. 


115 
INTERPRETATIO PSALMI Y. 


4. In finem pro ea que hereditatem consequitur psal- 
mus David. 

In inem hymnus gratiarum actionis canitur pro 
anima sive pro Ecclesia, quz in divinam heredita- 
tem Dei famulis preparatam ducitur. Est quippe 
hzreditas Deum .colentibus parata, et hzc quidem 
non corruptibilis, neque in divitiis sensum moven- 
tibus consistit. Dicitur enim inducendos haeredes 
ipsius esse, in hereditatem incorruptibilem, inconta- 
minatam, immarcescibilem, conservatam in colis 53. 
In illam eos qui digni sunt evocans Salvator ait : 
Venite qui a dextris meis estis, benedicti Patris mei, 
possidete paratum vobis regnum **, Hujus amore ca- 


ptus qui presentem psalmum recitat, Deo qui B 


ipsam przeparavit orationem emittit, ut dignus habe- 
atur qui eam secundum testamentum novum con- 
sequatur, ita ut inscriptione illa, pro ea que here- 
ditatem consequitur, suam ipsam animam sigDi- 
ficet. | 

Vzns. 9. Verba mea auribus percipe, Domine, in- 
tellige clamorem meum. Sane verba ore prolata au- 
ribus percipiuntur et audiuntur : clamor autem, 
non quidem verbis, etiamsi ipsi dicamt Deum uni- 
versorum se cognoscere, ac labiis conflteri ; eed in 
corde, sive in mente eorum exsistit : ac ne una 
quidem vera de Deo cogitatio erat. Hujusmodi pro- 
feeto erat ante Salvatoris adventum totum hominum 
genus. Insipiens autem admodum vere ac germane 


EUSEBII CAESARIENSIS 0ΡΡ. PARS ΠΠ. —— EXEGETICA. 


116 
EPMHNETA ΨΑΛΜΟΥ' E. 


Εἰς «ó vcéAoc ὑπὲρ τῆς κηρογομούσης γαλμὸς 
τῷ Δαυϊδ. 


Eig; τὸ τέλος χαριστβριος ὕμνος ἄδεται ὑπὲρ τῆς 
ἀγομένης φυχῆς, ἤτοι Ἐκκλησίας, εἰς θείαν χληρο- 
νοµίαν ἠτοιμασμένην τοῖς τοῦ θεοῦ θεραπευταῖς. Ἐστὶ 
γὰρ χληρονοµία τοῖς θεραπεύουσι Κύριον Ἔστι δὸ 
αὕτη οὗ φθαρτὴ xat ἓν αἰσθητῷ πλούτῳ ἔχουσα εἴἵναι. 
Εΐρηται γὰρ εἰσάγεαθαι τοὺς ταύτης κληρονόμους 
εἰς xAnporopíay ἄφθαρτον xal ἁμίαντον καὶ ἀμά- 
ῥραντο»ν, τετηρηµέγη» ἐν obparoic. Εἰς ταύτην τοὺς 
ἀξίους χαλῶν ὁ Σωτὴρ᾽ Δεῦτε éx δεξιῶν µου, εἶπερ 
(sic) οἱ εὐ.λογημέγοι του Πατρός µου, xAnporo- 
µήσατε τὴν ἠτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν. Ταύτης 
ἔρωτα λαθὼν ὁ τὸν ἐγχείμενον φαλμὸν λέγων, εὐχὴν 
ἀναπέμπει τῷ εὐτρεπίσαντι αὐτὴν θεῷ, ἵνα ἀξιωθῇ 
κληρονόμος αὐτῆς χατὰ τὴν xawhy διαθήχην ἆνα- 
δειχθΏναι' ὡς xal περὶ τῆς αὐτοῦ quy σηµαίνει 
τὴν ἐπιγραφὴν τὴν ὑπὲρ τῆς xAnporouovenc. 


Τὰ ῥήματά µου ἐνωτίσαι, Κύριε, σύνες εἰ 
xpavyi µου. Tà μὲν οὖν ῥήματα διὰ στόματος 
ἐπαγγελλόμενα ὡσὶν ἀχούεται xai ἑνωτίζεται * ἡ δὲ 
xpauyh οὗ διὰ τῶν λόγων, χᾶν αὐτοὶ εἰδέναιὰ xal 
ὁμολογεῖν τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν τοῖς χείλεσι φάσχοιεν * 
ἀλλ᾽ bv τῇ καρδίᾳ ἑαυτῶν, τουτέστιν ἐν τῇ δ.ανοίᾳ * 
οὐδὲ µία τις ἀληθὴς περὶ θεοῦ ὑπῆρχεν ἔννοια. 
Τοιοῦτος μὲν οὖν ἐτύγχανεν πᾶς ὁ πρὸ τῆς τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν παρουσίας βίος. (1) ᾿"Αφρων δὲ ἀληθέστατα 


dicitur qui negat Deum. Nam 8i initium sapientie ϱ xaX φυσικώτατα ὁ ἀρνησίθεος ὠνόμασται. El γὰρ 


timor Domini *', despectio ac contemptus Dei, op- 
positus sapientiz fuerit. 

Vgns. 4. Quoniam ad te orabo, Domine, mane 
exaudies vocem meam : mane adstabo tibi εἰ videbis 
me. His docelur anima quz hzreditatem accipit, 
diurnorum operum primitias divino esse cultui 
consecrandas : quod utique non faceret, si in ipso 
cubili in ejus oblivionem veniret. 

Vgas. 5, 6. Quoniam non Deus volens. iniquitatem 
Iu es : neque habitabit juxta te malignus, neque per- 
manebunt injusti ante oculos tuos. Utpote que digna 
habita sit quz promissorum bonorum hzreditatem 
acciperet, iniquos sibi oculis subjicit. Iniqui enim 
ctiamsi antequam przevaricarentur juxta te habita- 


σοφίας àpy') φόδος θεοῦ, ἀφοθία xaX ἀθέτησις τοὺ- 
ναντίον ἂν Ὑένοιτο τῆς σοφίας. 

"Or. πρὸς σὲ προσεύξοµαι, Κύριε, τὸ zxpot εἶσ- 
αχούσῃ τῆς Φωνῆς µου’ τὸ πρωῖ παραστήσοµαί 
σοι καὶ ἑπόψῃ µε. Παιδεύεται διὰ τούτων ἡ χληρο- 
νομοῦσα τὴν ἀπαρχὴν τῶν ἡμερινῶν πράξεων τῇ 
πρὸς θεὸν ἀνατιθέναι λατρείᾳ' ὅπερ οὐκ ἂν ἐποίει μὴ 
xai ἀπὸ κοίτης ἔχουσα τὴν ἀγνωσίαν. 

"Oci οὐχὶ θεὺς θέ1ων ἀνομίαν σὺ εἶ' οὗ παροι- 
χι]σει σοι πονηρευόµεγος, οὐδὲ διαμεγοῦσι παρά- 
γοµοι κατέναντι τῶν óg0a pov σου. Ὡς ἂν Ἰδιω- 
µένη τῶν ἐπηγγελμένων ἀγαθῶν ἡ χληρονομοῦσα, 
τοὺς ἀνόμους ἐπιδείχνυσιν ἑαυτῇ. Οἱ γὰρ παράνομοι, 
εἰ xal «pb τοῦ παρανομῆσαι παρῴχησάν col ποτε, 


verint, quemadmodum ii qui Moysis legem acce- D χαθάπερ οἱ «bv Μωῦσέως δεξάµενοι νόµον, ἀλλὰ 


pere; at postquam przevaricati sunt, nullatenus in 
pristino loco manent : tu vero oderis eos qui a Dei 
cultu recessere , quanto tempore ii odio digna per- 
petrant. 

Vgns. 7, 8. Odisti, Domine, omnes qui operantar 
iniquitatem, perdes omnes qui loquuntur mendacium. 
Virum sanguinum et dolosum abominatur Dominus. 
Non solum eos qui olim, sed etiam eos qui jam 
operantur iniquitatem, si quidem in malitia perse- 
verent, odit Deus : ae pre omnibus perniciei tradit 


5* | Petr. 1, 4. ** Matth. xxv, οἱ. 


(1) Vidg notam in psal. xvi. 


5! Psal, cx, 


παραδάται γεγονότες οὐ µένουσιν. Μισεῖς δὲ xal τοὺς 
ἔξω τῆς θεοσεθείας ἐν ὅσῳ μίσους ἄξια πράττουπιν. 


Ἐμίσησας, Κύριε, πάντας τοὺς ἑργαζομένους 
τὴν ἀνομία», ἀπο.εῖς πάντας τοὺς «Ίαοῦντας τὸ 
{)εὔδος. "Ανδρα αἱμάτων καὶ δόλιον βδελύσσεται 
Κύριος. Ob τούς ποτε ἐργασαμένους, ἀλλὰ xal τοὺς 
ἔτι xal νῦν ἐργαζομένου, ὡς ἂν ἐπιμένοντας τῇ 
χαχία, piget ὁ θεός. Παρὰ πάντας δὲ τούτοις ἀπω- 


10. 


ji? ' 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


λεῖχ παραδίδωσι τοὺς μὴ µόνον χατὰ àárátrv λογι- A eos, qui non modo per fallaciam mendacia cogi- 


&op£vou; τὰ φευδτ, ἀλλὰ καὶ λαλοῦντας αὐτὰ, χαὶ 
ἑτέροις ὑιαιονουµένους, ὁποῖοι τυγχάνουσιν οἱ ἄθεοι, 
αἱρςεσιώται. Καὶ ἐπὶ πᾶσι τούτοις τὲν ἄνξρα αἱμάτων 
ὕδεΣύσσεται Κύριος, καὶ ἓν τῇ ἴσῃ τούτῳ τιµωρίᾳ 
xai τὸν δόλιον τἰθησιν. Ὁ δὲ βδελυγμὸς ὑπερθάλ- 
λουσαν ἁἀποστροφὴν, ὡς ἐπὶ μεγάλῳ βιάσµατι, τοῦ 
βδελυσσοµένου πρὸς τὸν βδελυχτὸν παρίατησι. 

Κύριε, ὀδήτησόν µε ἐν cq δικαιοσύνῃ cov: ἔνεκα 
τῶν ἐχθρῶν µου κατεύόυνον ἐνώπιόν σου τὴν 
ὁδόν' µου. Χριστὸς δὲ ἡ δικαιοσύνη " αὐτὸς γὰρ ἐχε- 
νήθη σοφία ἡμῖν ἀπὸ θεοῦ, δικαιοσύνη τε χαὶ ἅγια- 
σμὸς xai ἀπολύτρωσις. 

"Ott οὐκ ἔστι ἐν τῷ στόµατι αὐτῶν ἀ.ήθεια, 
ἡ καρδία αὐτῶν µαταία. Ματαία δὲ xai τῶν Eze 
θορῶν fj χαρδία περὶ ὧν εἴρηται "' Κύριος Τινώσκχει 
τοὺς διαλογισμοὺς.εῶν coge, ὅτι εἰσὶ µάταιοι 
ὧν ὁ λάρυγξ ἀπέπνει νεχρὰ δόγµατα, τὸν ζωοποιὰν 
τοῦ Θεοῦ λόγον μὴ διδασχόντων, τὸν Gb Ψευδη xol νε- 
κρόν ' Κρῦον αὐτοὺς. ὁ θεὸς, τοὺς ἐπιθουλεύοντάς 
µου ταῖς περὶ τῆς χληρονοµίας ἐλπίσιν ' οὗτοι γάρ ας 
παραπιχραινοὺσι. Κρινον σὺ γὰρ αώκειν σπουδά- 
ζοντος, πολεμοῦσιν ἐπιδουλεύοντες. Βούλεται δὲ xal 
αὐτοὺς ἐντευθεν Ίδη αριθέντας ὠφεληθηναι, τοῦ 
πλήθους τῶν ἀσεδημάτων ἔξω γεγενηµένους. 


Καὶ εὐφρανθήτωσαν αάντες οἱ ἑἹπίζοντες ἐπὶ 
σὲ, elc αἰῶνα ἁγαλ ἑιάσονται καὶ κατασκηνώσεις 


tant ; sed etiam illa proferunt, aliisque ea in re ad« 
ministri sant : cujusmodi sunt Athei et baeretiei. 
Sed plus quam eos omnes, virum sanguimum abo- 
minatur Dominus, 36 viro item doloso par suppli- 
cium destinat. Abominatio autem extremam abami- 
nantis in abominatum aversionem, utpote in fedis- 
simo scelere, significat. 

Vgas. 9. Domine, deduc me in justitia tua : 
propter inimicos meos dirige in conspectu (πο viam 
meam. Christus sane justitia est ; ipse namque no- 
bis a Deo factus est sapientia, justitia item, sancti- 
ficatio et redemptio. 

εακς. 10, 11. Quoniam mom estin ore eorum 
vé-itas, cor eorum vanum est, Vanum quoque est cot 


B exoticorum philosophorum, de quibus dicitur : Do- 


πάπας movit cogitationes sapientum, quoniam vane 
sunt ** : quorum guttur mortifera exhalat dogmata, 
cum non vivificum Dei verbum doceat, sed men- 
dacia et mortua proferat verba. Judica illos, Deus, 
qui mez de futura bzreditate spei insidiantur : 
nam ii te summe irritant. Judica, te namque salu- 
tem nostram procurante, insidiosum illi bellum pa- 
rant. Peroptat etiam Dominus ipsos vel jam judica- 
tos inde juvari, si quidem a multitudine impietatum 
abscedant. 

V&ns. 42. Et laetentur omnes qui sperant in te, in 
eternum ezsuliabunt et habitabis in eis. In ipso Sal- 


ἐν' αὐτοῖς. 'ÀJÀX χαὶ ἐπὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίας — vatoris adventu Letati sunt ii qui ejus incarnatio- 
πὐφράνθησαν οἱ «hv αὑτοῦ χαραδοχἠσαντες ἐνανθρώ- . nem exspectabant : quz quidem spes prophetis et 
πησιν  Ἶτις τοῖς προφῄταις xal τοῖς νοοῦσι τὰ τού- ^ iis qui paria sentiebant inerat. Advenit namque 
των ἠλπίζετο. Ἐπεδίμησε γὰρ ὁ θεὺς Λόγος σὰρξ — Deus Verbum cum caro factum est, assumpta carae 

εγονὼς, προσλήψει σαρχὸς, ἵνα σχηνώσηῃ ἓν τοῖς πε- — ut cum fidelibus suis habitaret, juxta illud : Verbum 
πιστευχόσιν αὐτῷ, χατὰ τὸ, Ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο — caro [actum est et habitavit in nobis **. Π autem in 
καὶ ἑσχήνωσεν ἐν ἡμῖν - ol καὶ εἰς αἰῶνα ἀγαλλιά- — ziernum exsultabunt, videntes incarnati Verbi 
σονται, ὀρῶντες τοῦ σαρχωθέντος Λόγου τὴν δόξαν, — gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratia et 
ὡς Movorevovc xapà Παερὸς, πΙήρης χάριτος — veritatis **. Qui dicunt etiam : Etsi. cognoverimus 


καὶ ἀ.ληθείας o xal φασιν - El καὶ ἐγνώκαμεν κατὰ 
σάρκα Χριστεὸν, d.Àlà νῦν οὐκέτι γινώσκοµεν, 
ἔχοντες θεωρίαν τῆς δόξης αὐτοῦ, χαθ᾽ fj» Μονοχενὶς 
παρὰ Πατρός ἐστιν. 

Καὶ καυχήσονται ἐν col οἱ ἀγαπῶντες τὸ ὄνομά 
σου, ὅτι σὺ εὐ.Ἰογήσεις δίκαιον. Οὔσης λόγου xav- 
χήσεὼως,περὶ fic ὁ Παῦλός φησιν - Μηδεὶς χαυχάσθω 


ἐν ἀνθρώποις, χαὶ ὁ προφήτης: Mi καυχάσθω ὁ p 


σοφὸς ἐν τῇ σορίᾳ αὑτοῦ, καὶ τὰ enc * οὗ τοιαύτη 
τυγχάνει ἡ τοῦ λόχοντος * Ἐμοὶ δὲ μὴ ΤΥένοιτο xav- 
χᾶσθαι εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ιησοῦ Χριστοῦ: "xal, Ὁ καυχώµενος, ἐν Κυρίφ 
καυχάσθω. Τοιοῦτοι περὶ ὧν ὁ λόγος, ἠγαπηχότων 
αὐτοῦ τὸ ὄνομα. ἩΠροαιρέσει γὰρ, οὗ φόδῳ, τετιµη- 
* xéte ἐχανχῶντο. Αἴτιον δὲ τῆς καυχήσεως τὸ τῶν 
ἐπουρανίων τυγχάνειν εὐλογιῶν : περὶ ὧν φησιν ὁ 
Απόστολος: Εὐλογητὸς ὁ θεὸς ὁ εὐογήσας ἡμᾶς 
ἐν πάσῃ εὐ.ογίᾳ ανευματιχῇ £v τοῖς ἑπουρανίοις. 
Καὶ τέλος δὲ ἀγαθῶν «ng ἐλπιζομένης χληρονοµίας 


5 Psal. xcii, 11. * Joan. 1, 41. - 
9* Galat. vi, 14. 1 Cor. 1,21. 


** ibid. 


* Jl Cor. z, 16. ** KE Cor. in, ?1. 


Christum secundum carnem, jam non ultra norimus 
eum **, habentes contemplationem gloriz ejus, se- 
cundum quam est Unigenitus a Patre. 


σεας. 13. Et. gloriabuntur in te qui diligunt no- 
men inum, quomiam iw benedites justo. Cum  glo- 
rietionis verbum sit, de quo Paulus ait : Nullus 
glorietur in hominibus **; et propheta : Ne glorietur 
sapiens in. sapienti sua * , et reliqua; non hujus- 
modi sane gloria ejus est, qui sic ait : Miki extem 
absit gloriari, misi in. cruce Domini mostri Jesu 
Christi ***; et : Qui gloriatur in Domtno glorietur **. 
Tales ii sunt de quibus jam sermo est, qui scilicet 
dilexerunt nomen ejus. Proprio enim voluntatis 
delectu, non autem timore, Deum colentes gleria- 
bantur. Porro gloriationis hujusmodi causa a coele- 
stibus benedictionibus quas consecuturi sunt peti- 
tur; de quibus ait Apostolus : Benedictus Dominus, 
qui benedixit nos in. omni benedictione spirituali in 


*! Jerem. 1x, 25. 





119 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Ill. . EXEGETICA. 


120 


celestibus **. Finis autem bonorum in ea quam A ὁ τῆς διχαιοσύντς στέφανος, οὗ τεύξονται οἱ χατὰ 


zperamus hzreditate, est corona δα, quam 
consecuturus est quisquis cum Paulo dicere valet : 
In reliquo reposita est mihi corona justitie Τὸ : quo 
genere armorum uti Deus voluit, ut suos a quolibet 
hostili inimicorum incursu defenderet. 


PSALMUS DAVID VI. 
4. In finem in hymnis, pro ectava. 


Octava est salutaris resurrectionis Christi Domi- 
nica dies, in qua peccatorum omnium purgationem 
esse credimus ; in qua symbolice quidem circumci- 
dehantur omnes infantes, sed revera per regenera- 
tionem purgatur anima quzlibet in Deo genita. 
Usque adeo autem praestantior est die septima, ut 
in ca solvatur lex Sabbati, si cum octava infantis 
die incidat Sabbati dies : homo quippe vel In Sab- 
2alo circumciditur. 

Ὕεις. 2-4. Domine, πε in furore two arguas 
το, neque in ira (ua corripias me. Miserere mei, Do- 
mine, quoniam infirmus sum; sana me, Domine, 
. quoniam conturbata sunt ossa meu. Nam omne de- 
lictum ex infirmitate oritur, quia anima ad pravos 
semper affectus inclinatur : quapropter ad Servato- 
rem et medicum, Dei scilicet Filium, confugit. Nam 
cum in animam rationabileni advenit, utpote ver- 
bum et ratio Dei, ejus irrationabiles motus elimi- 
nat ; ut sapientia, ab insipientia ipsam liberat, ut 
justitia ab injustitia, ut veritas a mendacio. Ro- 
bustas porro animi vires subindicat, cum ait con- 
turbata esse ossa sua, quibus viriliter violentis 
animi motibus obsistere solebat ; quod in sequen- 
tibus declarat his verbis : Et anima mea turbaia 
est valde. Medela autem pro infirmitate animz, est 
a Deo collata virtus, quam quisquis obtinet αἱ : 
Omnia possum in Christo qui me confortat **. Quod 
autem non de sensibilibus ossibus loquatur, palam 
favit illud : Omnia ossa mea dicent : Domine, quis 
similis tibi 1 7 et illud quoque : Dissipata sunt ossa 
nostra secus infernum 13. 

Et tu, Domine, usquequo? Diuturnum peeniten- 
ti: ου tempus enunliat. Etenim sapiens ille ani- 
marum medicus, non statim, neque ad primam 
efflagitationem supplieantem exaudit, ut in illo zqui 
bonique affectu diutius permaneat, ac firmam sta- 


Παῦλον λέγειν δυνάµενοι' Λοιπόν ἀπόκειταί poi ὁ 
τῆς δικαιοσύνης στέφανος * ᾧπερ ηὐδόχησεν ὁ θεὺς 
ὅπλῳ χρήσασθαι φυλαχτιχῷ πάσης ἑἐφόδου πολεμίων 
Ἐπιούσης κατὰ τῶν οἰχείων αὐτοῦ. 


ΨΑΛΜΟΣ TO AAYIA G*. 
Εἰς τὸ τἐΊος ἐν ὄμγνοις ὑπὲρ τῆς ὁὀγδόης. 


Ὀγδόη fj ἀναστάσιμος τοῦ Σωτῆρος ημέρα xopiaxh 
σωτῄήριος, tv ᾗ πάντων ἁμαρτημάτων καθάρσιον εἶναι 
πιστεύοµεν * Ev ᾗ συμθολικῶς μὲν ἅπαν περιετέµνετο 
Βρέφος, κατὰ δὲ τὸ ἀληθὲς χαθαίρεται δι’ ἀναγεννί- 
σεως πᾶσα iv θεῷ duyh γεννωµένη. Τοσοῦτον δὲ 
κρεῖττον αὐτὴ τῆς ἑθδόμης, ὡς ἐν αὐτῇ }ύεσθαι τὴν 
περὶ τοῦ σαθθάτου νοµοθεσίαν, εἰ χαταλάδοι χατ 
αὑτὴν 1j τοῦ βρέφους ὀγδόη ᾽ περιτέµνεται γὰρ ἄνθρω- 
πος ἐν σαθθάτῳ. 

Κύριε, μὴ τῷ θυμῷ σου ἑλέγξῃς µε, μηδὲ τῇ 
ὀργῇ σου παιξεύσῃς µε. "EAéncór µε, Κύριε, ὅτι 
ἀσθεγής εἰμι' ἵασαί µε, Κύριε, ὅτι ἐταράχθη τὰ 
ὁστᾶ pov. Ἑξ ἀσθενείας γὰρ ἅπαν ἁμάρτημα vlve- 
ται, πρὸς τὸ πάθος ἀεὶ τῆς ψυχής ἐνδιδούσης, διὸ 
χαταφεύγει πρὸς τὸν Ῥωτῆρα χαὶ ἰατρὸν, τὸν Yüv 
τοῦ Θεοῦ. Ἐγγενόμενος γὰρ φυχῆ τῇ λοχιχῇ, ὡς μὲν 
λόγος θεοῦ τὴν ἁλογίαν αὐτῆς ἀφαιρεῖται' ὡς δὲ σο- 
φία τῆς ἀφροσύνης αὐτὴν ἁπαλλάττει, xal ὡς δικαιο” 
σύνη τῆς ἁδιχίας, xal ὡς ἀλήθεια τοῦ ψεύδους ἔλευ- 
θεροῖ. Τὰς νεανικὰς δὲ τῆς φυχῆς ὑποφαῖΐνει δυνά- 
pete, τεταράχθαι φῄσας αὐτοῦ τὰ ὁστᾶ, δι’ ὧν εἴωθεν 


C, ἀντιδαίνειν τοῖς πάθεσιν ἀνδριχῶς * ὃ δῆ σαφηνίξων 


ἐπήγαγε' Καὶ ἡ Ψνχή µου ἑταράχθη σφόδρα. Ἴα- 
σις δὲ ἀσθενείας ψυχῆς ἡ &x Θεοῦ δύναµις" f ὁ τν- 
yov φησι’ Πάντα ἱσχύω ἐν τῷ ἑνδυγαμοῦντί µε 
Χριστῷ. "Oct δὲ μὴ πάντως αἰσθητὰ τὰ ὁστᾶ, δηλοῖ 
τὸ, Πάντα τὰ ὀστᾶ pov ἑροῦσιυ Κύριε, τἰς ὅμοιός 
σοι; Καὶ τὸ, Διεσχορπίσθη τὰ ὁστᾶ ἡμῶν παρὰ 
τὸν ᾷδη», 


Καὶ σὺ, Κύριε, ἕως πότε; Τὴν ἐπὶ μαχρῷ 
χρόνῳ παράτασιν τῆς ἑαυτοῦ µετανοίας ἐμφαίνει. 
'O γάρ τοι σοφὸς τῶν duyov ἱατρὸς οὗ παραχρΏμα 
κατὰ τὴν πρώτην ἐπιστροφὴν ἐπαχούει τοῦ δεοµένου, 
ὡς ἐν ἕξει παραµόνῳ γένηται τἀὰγαθοῦ, βεζαίαν δεί - 


bilemque exhibeat poenitentiam ; sed post congruen- D ξας µετάνοιαν ^ χαὶ μετὰ τὴν ixavhv χαρτερίαν τὴν 


tem in confitendo: perseverantiam : Me, inquit, 
exorasti, tempore accepto exaudivi te **. Nam iis qui 
non in peccato ipsum invocant dicet : Adhuc te lo- 
quente, Ecce adsum 15. 

VERs. 5-9. Quoniam non est in morte qui me- 
mor sit. (ui ; in inferno aulem quis confitebitur tibi? 
Laboravi in gemitu meo, lavabo per singulas noctes 
lectum. meum, lacrymis meis stratum meum rigabo. 
Sapiens cum esset David, non ignorabat presentis 
vitae tempus, medelz esse opportunum ; quu elapso 
nemo recle agere valet. Nihilque non agit ut sa- 


5 Ephes. 1, 5. "* Il Tim. rv, 8. 
Cor. νι, 2. '* δα. vv, 9. 


τ Philipp. iv, 15. 


àv ἐξομολογήσει' φησὶν ἐνέπεισας" χαιρῷ δεκτῷ 
ἐπήχουσά cov. Totg γὰρ μὴ ἐξ ἁμαρτίας αὐτὸν 
ἐπιχαλουμένοις  Bpei* "Ext λαλοὔντός σου, Ἰδοὺ 
πάρειµι. 

Ὅτι οὐκ ἔστιω' ἐν τῷ θανγάτῳ ὁ μγημογεύων 
σου, ἐν δὲ τῷ ᾷδῃ τἰς ἐξομοίογήσεταί σοι; Ἐκο- 
πίασα év στεναγμῷ µου, Aoc καθ) ἑκάστην 
γὖχτα τὴν χ.1{γην µου, ἐν δάχρνσί µου τὴν στρω- 
priv µου βρέξω. Σοφὸς ὢν 6 Δαυῖδ οὐχ Ἠγνόει τὴν 
παροῦσαν ζωὴν θεραπείας εἶναι χαιρὸν, μεθ) ὃν οὐ 
δεὶς κατορθοῖ * xai πάντα πράττει θεραπευθῆναι βου” 


1 Psal. xxxiv, 10. ? Psal. οχι, 7. Ὁ ll 





121 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


193 


λόμενος, πρὶν ὑπὸ τοῦ κοινοῦ καταληφθῆναι. Διό A nitatem obtineat, priusquam a communi debito 


φησιν. '"Awtl μιᾶς νυχτὸς καθ) fjv fiuapzov, πάσας 
ἑξομολογοῦμαι “τὰς νύχτας, ἀποπλῦναι πειρώμενος 
ἐμαυτὸν. xal τὴν Eg" fjv ἤμαρτον χλίνην δάχρυσι µε- 
κανοίας. Οἶδα γὰρ δὲ κἂν τύχῃ τῆς ἀφέσεως ἑπαγ- 
γέλληται, δαχρύων πέἐρας οὐχ ἔξειν. Τὸ δὲ, Tic ἑξ- 
οµοΛογήσεταί σοι; ἀντὶ τοῦ, οὐδείς, χεῖται’ νῦν 
γὰρ οὐ σηµαίνει τὸ σπἀνιον, 


Ἑταράχθη ἁπὸ θυμοῦ ὁ ὀφθαᾶμός µου, éxa- 
λαιώθην» ἐν πᾶσι τοῖς ἐχθροῖς µου. Ἡ μνήμη, 
φησὶ, τοῦ θυμοῦ σου xal τῆς ὀργῆς τὴν ἐμὸν ἑτάραξε 
vouy* ὃδὴ διδάσχων ὁ Σωτὴρ ἔλεγεν' 'O Aíxvoc τοῦ 
σώματος éctlv à ὀφθαλμός. Οὐ γὰρ ἑγχωρεῖ ἕνα 
τῶν δυεῖν ὀφθαλμῶν τοῦ σώματος λύχνον εἶναι * ἀλλ' 
οὐδὲ σωματιχὸς ὀφθαλμὸς ὑπὸ θυμοῦ ταράσσεται τοῦ 
θεοῦ. Αντὶ κατορθώματος δὲ χαταριθμεῖται τὰς 
ἰδίας χαχοπαθείας " àv alg xaX τὴν χάχωσίν τε xai 
ταπείνωσιν, ἣν ἐπὶ πλεῖστον χρόνον ἐν µέσοις ἐποιεῖτο 
τοῖς ἰδίοις ἐχθροῖς. : 

Ἀπόστητε ἆπ' ἐμοῦ, πάντες οἱ ἑργαζόμενοι τὴν 
ἀνομίαν, ὅτι εἰσήκουσε Κύριος τῆς φωνῆς τοῦ 
καυθμοῦ µου. Εἰσήχουσε Κύριος τῆς δεήσεώς 
µου, Κύριος τὴν προσευχήν µου προσεδέξατο. 
Αἰσχυγθείησαν» xal ταραχθείησαν» πάντες οἱ 
ἐχθροέ µου, ὀπιστραφείησαν καὶ αἰσχυνθείησαν 
σφόδρα διὰ τἆχους. Ἐπηκόου τυχὼν τοῦ Θεοῦ, 
ἐπιστρέφει πάλιν πρὸς αὐτὸν τὴν εὐχὴν, xal παρα- 


comprehendatur. Quamobrem ait : Pro una nocte qua 
peccatum adinisi, pet singulas noctes confiteor, id 
satagens ut meipsum et lectum in quo peccavi, 
penitentie lacrymis abluam. Probe scio enim, 
etiamsi remissionem polliceatur, me lacrymandi 
tamen finem nunquam facturum. IHud autem : 
Quis confitebitur tibi? loco verbi, nullus, positum 
est, neque enim paucitatem confitentium nunc si- 
gniflcat. 

VEns. 8. Turbatus est a furore oculus meus : in- 
veleravi inter omnes inimicos meos. Memoria, in- 
quit, furoris ireque tux mentem meam turbavit : 
quod ipsum Salvator his verbis docuit : Lucerna 
corporis (ui est oculus tuus Τὸ. Neque enim fleri 
potest, ut unus tantum ex duobus oculis sit corpo- 
ris lucerna : at neque corporeus oculus a furore 
Dei turbatur. Inter recte facta vero calamitates et 
grumnas suas enumerat; in quibus recensenda est 
afflictio illa et abjectio, quam diuturno tempore in- 
ter medios inimicos perpessus est. 

Vgns. 9-14. Discedite α me, omnes qui opera- 
mini iniquitatem, quoniam exaudivit Dominus vocem 
fletus mei. Exaudivit Dominus deprecationem meam, 
Dominus orationem meam suscepit. Erubescant et 
conturbentur omnes inimici mei, con(undantur et 
erubescant valde velociter. Cum Deum sibi propi- 
tium nactus sit, ad ipsum denuo orationem suam 
convertit; rogatque ut recedant et confundantur 


χαλεῖ πρὸς τὸ ἀναχωρῆσαι καὶ αἰσχυνθῆναι αὐτοῦ ($ inimici sui, postquam insidiz ipsorum, Deo sibi per 


τοὺς ἐχθροὺς, ἁποτυχόντας ἐν olg ἐπεθούλευσαν, δι 

ὧν αὐτῷ θεὺὸς τὴν σωτηρίαν παρέσχετο. "A&tot δὲ xat 

λίαν αὐτοὺς ταραχθῆναι" ὃ δη πάντως αὐτοὺς κατὰ 

tbv χαιρὸν τῆς τοῦ θεοῦ δἰχαιοχρισίας ἐχδέξεται. 
ΨΑΛΜΟΣ TO ΔΑΥΙΔ Z'. 


Ὃν ᾖσε τῷ Κυρίφ ὑπὲρ τῶν .Ίόγωγ Χουσὶ υἱοῦ 
Ἰεμενεῖ. 


Κύριε ὁ θεός µου, ἐπὶ col Axa σῶσόν µε 
ἐκ πάντων τῶν διωκόγτων µε, xal ῥῦσαίμε, µή- 
ποτε ἁρπάσῃ ὡς «Ίέων civ γ υχήν µου, μὴ 6vcoc 
Ἰυτρουμένου, μηδὲ σώζοντος. 00x ἐπ᾽ ἀνθρώποις, 
οὐδὲ συμδουλαῖς ἀνθρώπων, ἢ στρατοῦ πλήῆθει τὰς 
ἐμὰς ἑλπίδας ἀπήρτησα ' Διό µε ῥῦσαι πολεμίων 


eas salutem conferente, male cesserunt. Precatur 
autem, ut vehementer conturbentur: quod ipsis 
sane justi Dei judicii tempore eventurum est. 


PSALMUS DAVID VII. 
4. Quem cantavit. Domino pro verbis Chusi filii 
emini. 

Vrns. 9, 5. Domine Deus meus, in te speravi : 
salvum me fac ex omnibus persequentibus me, 
et libera me. Nequando rapiat ut leo animam meam, 
dum non est qui. redimat, neque qui lalvum faciat. 
Nequaquam in hominibus, neque in consiliis ho- 
minum, neque in exercitus copiis spem meam re- 


µοι τοσούτων ἐπικειμένων διὰ παντός. Οὐ µόνον νῦν p Dosui : quapropter a tot semper instantibus inimi- 


Ἀθεσσαλὼμ, xaX ᾿Αχιτόφελ, καὶ τῶν σὺν αὐτοῖς * 
ἀλλὰ χαὶ πάλαι νέῳ ὄντι Σαούλ τε καὶ πλείστων τῶν 
τε δι αὐτῶν ἀφανῶς uot πολεμούντων δαιμόνων * ὧν 
Ttg: τοῦ ἄρχοντος εἴρηται’ Ὁ ἀντίδικος ὑμῶν διά- 
€cloc ὡς «Ἰέων ὠρυόμενος περιέρχεται ζητῶν 
tira καταπίῃ * ἐξ οὗ μάλιστα ῥυσθῆναι παραχαλῶ. 


Κύριε ὁ θεός µου, &l ἐποίησα τοῦτο, εἰ ἔστιν 
ἁδικία ἐν χερσἰ µου, εἰ ἀνταπέδωκα τοῖς árca- 
αοδιδοῦσἑ μοι καχὰ, ἁποπέσοιμι dpa ἀπὸ τῶν 
ἐχθρῶν µου κενός. Ὅσην ἄγει παβῥησίαν ἐπὶ τῷ μὴ 
μιησικαχεῖνι Ἑξαίρετον γὰρ τοῦτο κατόρθωμα τοῦ 


" Man. vi, 22... 7 P Petr. v. 8. 


cis eripe me. Neque solum enim ab Absalone et 
Achitophele eorumque sequacibus qui me nunc 
adoriuntur; sed jam olim juvenis cum essem, 4 
Saule, et a multis qui me ipsius opera clam impu- 
gnabant demonibus, de quorum principe dictum 
esL: Adversarius vester diabolus, lanquam leo ru- 
giens circuit querens quem devoret '. À quo praser- 
tim me liberes rogo. ι 
Vgns. &, 5. Domine Deus meus, si feci istud, si est 
iniquitas in manibus meis : si reddidi retribwenti- 
bus mihi mala, decidam merito ab inimicis mess 
inanis. Quantam ex oblivione injuriarum ac tole- 
rantia fiduciam David exhibet! Hzec sane precipua 


135 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS ill. — EXEGETICA. 


124 


ejus virtus est, ut Moysis mansuetudo: Erat enim A Δανῖδ' ὡς τοῦ μὲν Μωῦσέως τὸ mpdov- Πρᾶος Tép 


milissimus super omnes homines qui morabantur in 
terra '*; Abrahami fides : Credidit enim Deo, et re- 
putaium est ei in justitiam"* ; Jobi patientia, Jose- 
phi continentia, Salomonis sapien!ia. Certe san- 
ctorum egregia virtus, non in rebus iisdem testi- 
monium accepit; sed in quo certaminis genere 
procellebat, David igitur qui semper tolerantiam 
oblivionemque injuriarum expetiit, id apud Deum 
contendit ut paria consequatur. Nam a Syiritu di- 
vino edidicerat futuram illam Salvatoris promissio- 
nem: Si dimiseritis hominibus peccata eorum, di- 
mittet et vobis Pater vester calestis delicta vestra **. 
Quare cum congruentem edidisset poenitentiam, 
veniam consecutus est. 


ἦν παρὰ πάντας τοὺς ἀνγθρώπους τοὺς ὄντας ἐπὶ 
τῆς γης τοῦ ᾽Αθραὰμ ὃΣ fj πίστις Ἐπίστευσα 
γὰρ τῷ θεῷ, καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνη * 
xat τοῦ Ἰὼθ ἡ χαρτερία, καὶ Ἰωσὴφ ἡ σωφροαύνη, 
xai ἡ σοφία τοῦ Σαλομῶντος. Καὶ τὸ στεῤῥὸν τῶν 
ἁγίων οὐχ ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς μεμαρτύρηται’ dXX" ἐν ᾧ 
x pazei παραδόξῳ παλαίσµατι. Δαυῖδ τοίνυν ὁ διὰ παν- 
τὸς ἀμνησίχαχον ᾖτησε, προτείνει θεῷ τῶν ἴσων ἐς 
αὐτοῦ τυχεῖν ἐξαιτούμενος. Ἠδει γὰρ tx τοῦ θείου 
Πνεύματος τὴν μέλλουσαν τοῦ ΣωτΏρης ἐπαγγελίαν 
τὴν, Ἐὰν ἁφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα 
αὐτῶν, ἀφήσει xal ὑμῖν ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος 
τὰ παραπτώματα ὑμῶν. Ado μετὰ τὴν ἱχανὴν µετά- 
νοιαν ἔτυχε τῆς ἀφέσεως. 


Vens. 6. Persequatur. inimicus animam meam, et B. Καταδιώξαι dpa ὁ ἐχθρὸς τὴν γυχήν pov, καὶ 


comprehendat, el conculcet in terra vitam meam, et 
gloriam meam in pulverem deducat. Pluribus ita 
verbis insistens ait: Si eam rem non probe egerim 
ne a peccato ante obitum eripiar, neque gloriam 
meam recipiam; sed in ipsis delictis comprehendar, 
ut inimicus meus, perinde atqtue in ipso peccaudi 
tempore, animam meam semper conculcet, donec 
ea in pulverem mortis revertatur. Sin contra probe 
me gesserim, redemptus ea qua par est consequar, 
neque in pulverem peccati carnalis, in quem dela- 
psus sum, permaneam. Vita ejus qui terreni homi- 
nis imaginem gerit, ab inimico in terra conculcata 
est. Quamobrem ille, etiamsi videatur aliquamdo 
gloria affici, attamen gloria ejus in pulvere jacet ; 
quales sunt qui glorie causa agunt, laudes expe- 
tunt, vel mercedem ab hominibus aucupantur. 

Vsns. 7, 8. Exsurge, Domine, inira iua et exaltare 
in finibus inimicorum tuorum. Exsurge, Domine 
Deus meus, in precepto quod mandasti, et synagoga 
populorum circumdabit te. Dominum hortatur, ut 
veluti dux exercitus cum indignatione consurgat 
adversus principem exercitus invisibilium inimico- 
rum, sic eum compellans : Tu ipse, qui nobis ho- 
minibus precepisti ut concertemus, idipsum fa- 
cito. lis enim abs te fugatis ac deletis, ego salvus 
ero; neque solus, sed eliam Ecclesia ex gentibus 
circumdabit te, eliminato scilicet omni demonum 
errore. In illa sane velut in choro medius consi- 
siens hymnum emittes Patri tuo, quemadmodum 
dixisti: Narrabo nomen tuum fratribus meis, in 
medio Ecclesie laudabo te**. 


Vgns. 9. Et propter hanc in altum regredere, Do- 
minus judicabit populos. Judica me, Domine, se- 
cundum justitiam tuam, et secundum innocentiam 
meam super me. Quoniam omnes creaturas addu- 
cet Deus in judicium, oportetque universos ante 
Christi tribunal sisti, cum didicisset David futu- 
rum esse ut mundum judicet in justitia, et popu- 
los in zquitate, jure ait: Mei quoque judex esto, 
Domine, non secundum reliquas operationes meas, 
sed secundum simplicitatem et justitiam meam. 


ο Num. xin, 5... 7* Cen. xv, 6. 


e 


*? Mattb. vi, 44, 


χατα.]άδοι xal καταπατήσαι εἰς γη» τὴν ζωήν 
pov, καὶ τὴν δόξαν µου elc χοῦν κατασκηνώσαι. 
Διατεινόμενος δέ φησιν El μὴ χατώρθωσα τοῦτο, μὴ 
ἐλευθερωθείην πρὸ τοῦ θανάτου τῆς ἁμαρτίας, μηδὲ 
τὴν ἐμὴν ἀπολάθοιμι δόξαν, ἓν αὐταῖς δὲ µου χαταλη- 
φθείην ταῖς ἁμαρτίαις, ἵν ὡς ὅτε ημαρτον οὕτω µέ- 
χρι παντὸς τὴν ἐμὴν ὁ δυσμενὴς χαταπατήσῃ ψυχὴν, 
µέχρι τοῦ εἰς χοῦν ὑποστρέψφαι θανάτου. El δὲ xa- 
τώρθωσα, τύχοιµι τῶν ἴσων λυτρούµενος, xal μὴ εἰς 
ὃν ἐξ ἁμαρτίας χατέπεσα χοῦν ἐπιμένων τῆς σαρχι” 
x?c ἁμαρτίας. Ἡ ζωὴ τοῦ ἔτι τὴν εἰχόνα τοῦ χοϊκοῦ 
φοροῦντος χαταπεπάτηται ὑπὸ τοῦ ἐχθροῦ εἰς γην ᾿ 
οὗτος δὲ, κἂν δοξάσετθαι ποτὲ δοχῇ, χατεσχήνωσεν 
αὑτοῦ ἡ δόξα εἰς χοῦν, ὡς τῶν ποιούντων διὰ δόξαν, 
xaX τὸν παρ) αὐτῶν ἔπαινον, ἢ τὴν παρ᾽ αὐτοῖς ἆπο; 
δοχἠν. 

Ἀγάστηθι, Κύριε, ér τῇ ὁργῇ σου, ὑψώθητι er 
τοῖς πέρασι τῶν ἐχθρῶν σου. Ἐξεγέρθητι, Κύριε ὁ 
θεός µου, ἐν προστάγµατι ᾧ ἐνετείλω, καὶ cvr- 
αγωγἡ «αῶν χυκ.1ώσει σε. Ola. δὴ στρατηγὸν δια- 
ναστΏναι σὺν ἀγαναχτήσει χατὰ τοῦ τῶν ἀοράτων 
πολεμίων ἄρχοντος στρατοπέδου, λέγων * Ὅ τοῖς &v- 
θρώποις ἡμῖν προσέταξας ἀγωνίζεσθαι χατὰ τῶν 
ἀοράτων δυνάµεων, τοῦτο δράσον αὐτός. Τούτων γὰρ 
ὑπὸ coU χαθῃρηµένων, χἀγὼ σωθῄσομµαι, οὗ μόνος, 
ἀλλά xal ἡ τῶν ἐθνῶν Ἐχχλησία χυχλώσει σε, πά- 
σης δαιμόνων πλάνης ἀπελασθείσης. Ταύτης δὲ χαθά- 
περ χοροῦ µέσος Ὑενόµενος ῦμνον ἀναπέμψεις πρέ- 


D ποντα τῷ Πατρὶ χαθάπερ ἔφης ' Ἀπαγγεῶ τὸ ὄνο- 


µά σου τοῖς ἀδε.φοῖς µου, évr µέσῳ Ἐκκλησίας 
ὑμ; ήσω σε. 

Καὶ ὑπὲρ ταύτης elc Üyoc ἐπίστρεφον, Κύριος 
χριγεῖ «Ἰαούς. Ερῖνόν µε, Κύριε, κατὰ τὴν δικαιο- 
cUrm* σου, καὶ κατὰ τὴν ἀἁκχαχίαν µου ἐπ ἐμέ. 
Ἐπειδὴ «xdv τὸ ποίηµα ἄτει ὁ θεὸς εἰς χρἰσιν, χαὶ 
τοὺς πάντας δεῖ παραστήναι τῷ βήµατι τοῦ Χριστοῦ, 
εἰχότως μαθὼν ὁ Δαυῖδ, ὅτι μέλλει χρίνειν τὴν οἶχου- 
µένην ἓν διχαιοσύνῃ χαὶ λαοὺς ἐν εὐθύτητι ΄ Γενοῦ, 
φησὶ, χἀμοῦ χριτῆς, ὢ Κύριε, μὴ χατὰ τὰς λοιπάς 
pou πράξεις, ἀλλὰ χατὰ τὴν ἁπλότητά µου xat διχαιο- 
σύνην. 


*! Psal. xxi, 50. 


8525 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


, 196 


συγτελεσθήτω δὴ πονηρία ἁμαριωλῶν xal κα A. — Vins. 10, 11. Consumatur nequitia veccatorum et 


τευθυνεῖς δίκαιον, ἑτάζων καρδίας xal νεφροὺς ó 
θεός. Ἐπιστημονιχὸν xai µέγα τὸ πέρας αἰτεῖσθαι 
γενέσθαι xaxlac, χυθέρντσιν δὲ τῷ διχαίῳ πρὸς τὸ 
μηχέτι χειµάζεσθαι. Περὶ διχαιοχρισίας εἰπὼν τοῦ 
θεοῦ, µόνον δίχαιον ἀποφαίνει χριτὴν, ὡς καὶ «μόνον 
ὁρῶντα καρδίας ' αὑτὸς γὰρ ἀποδίδωσιν ἑχάστῳ χατὰ 
τὰ ἔργα αὐτοῦ.'Ανθρωπος μὲν γὰρ εἰς ὅγιν ὁρᾷ, 
αὐτὸς δὲ χριτιχός ἐστιν ἐνθυμήσεων xal ἐννοιῶν χαρ- 
δίας ' οὐκ ἔστι χρίσις ἀφανῆς ϊνώπιον αὐτοῦ. Τοιοῦ- 
τον δείξας τὸν θεὸν, πεπαῤῥησιασμένῳ συνειδότι φη- 
σἷν' Ἡ βοήθειά µου παρὰ τοῦ θεοῦ τοῦ σώζοντος 
τοὺς εὐθεῖς τῇ καρδἰᾳ. Χρηστὰ γὰρ ἑλπίρει διὰ τὸν 
ἑτάδοντα χαρλίας χαὶ νεφροὺς, ὡς 0h σχολιὸν ἔχων 
οὐδὲν ἐν χαρδίᾳ. 

Εὰν μὴ ἐπιστραφητε, τὴν ῥομφαίαν αὑτοῦ 
στιἸθώσει τὸ τόξον αὐτοῦ ἐνέτευε xal ἡτοίμα- 
σεν αὐτό. Μήποτε παρασεσιωπηµένως ταῦτα περὶ 
τοῦ διαδόλου λέγεται’ οὗτος γὰρ πρὸς τούτους xal 
ὠλίνησεν ἁδιχίαν, xaX τὰ ἑξης. 

Ἰδοὺ ὠδ[νησεν ἁδιχίαν, συγέ.αόε πόνον, καὶ 
ἕτεχεν ἀνομίαν. Αάχκον ὥρνυξε xal ἀνέσκαγεν 
αὐτόν, καὶ ἐμπεσεῖται εἰς βόθρον ὃν εἱργάσατο. 
Ἐπιστρένει ὁ πὀγος αὑτοῦ εἰς χεφα.λὴν αὐτοῦ, 
xal ἐπὶ κορυφὴν αὐτοῦ ἡ ἁδικία αὐτοῦ καταδή- 
σεται. Ταῦτα ῥητῶς ἐπ ᾿Αχιτόρελ πεπλήρωται. 
Παρευδοχιμηθεὶς γὰρ ὑπὺ τοῦ Χουσὶ, χαὶ τὰ πρά: 
γµατα τοῦ ᾿Αθεσσαλὼμ, ὡς 6h σοφὸς, ἀπογνοὺς, xal 
τὴν µέλλουσαν ἓχ τοῦ Δαυῖδ φοδούµενος δίχην, οἵ- 


diriges justum, scrutans corda et renes, Deus. Scitum 
magnumque est postulare ut finis. sit malitiz ;. ut- 
que justus ita dirigatur, ut nunquam ultro fluctuet. 
Cum autem de tribunali Dei loquitur, solum eum 
esse justam judicem pronuntiat, utpote qui solus 
corda videat. Ipse namque reddit unicuique juxta 
opera sug. Homo quippe videt in facie ** ; ipse vero 
judex cogitationum est et animi sensuum': nullum 
judicium eccultum ipsi est. Cum talem esse Deum 
declarasset, confidens ac conscientia sua securus 
dicit: Adjulorium meum a Deo, qui salvos facit re- 
etos corde. Bona etenim sperat ab eo qui scrutatur 
corda et renes, quod nibil tortuosum in corde ha- 
beat. 

V&gns. 43. Nisi conversi fueritis, gladium suum 
vibrabit: arcum suum tetendit. εἰ paravit. illum. 
Num hzc tacite et obscure de diabolo dicuntur: 
nam is adversus homines 'parturiit injustitiam, 
et czetera. 

Vrkns. 45 - 17. Ecce parturiit. injustitiam, con- 
cepit dolorem et peperit iniquitatem, Lacum aperuit 
et effodit eum, et incidet in foveum quam fecit. Con- 
vertetur dolor ejus in caput ejus, οἱ in. verticem 
ipsius iniquitas ejus descendet. Hac ad verbum in 
Achitophele completa sunt. Nam a Chusi supe- 
ratus, cum de rebus Absalonis, utpote vir prudens, 
desperaret, futuramque Davidis vindictam perti- 
mesceret, in domum secedens sese laqueo suspen- 


χαδε ἀναχωρῆσας ἀπήγξατο, παθὼν ἅπερ ἐπεδού- ϱ dit, ea perpessus, quie machinamentis suis Davidi 


λευε παθεῖν τὸν Aautb, xal τὴν χατ᾽ αὐτοῦ xaxiav 
ἐπὶ τὴν αὑτοῦ χεφαλὴν ἀπεμάξατο. Καὶ χαθόλου δὲ 
πᾶς δι ὧν εἰργάσατο χαχῶν χαθ᾽ ἑαυτοῦ τὴν ψφῆφον 
iy ἡμέρᾳ κρίσεως φἑρει. 

Ἐξομο.λογήσομαι τῷ Kvplo κατὰ τὴν δικαιο- 
σύνην αὐτοῦ, yraAo τῷ ὀνόματι Κυρίου τοῦ Ὑψί- 
στου. Ὡς δὲ μηδενὶ αὐτὸς ἐπιδουλεύσας, μηδὲ λάχκον 
ὀρύξας, παρορῶν δὲ τοὺς ἀδικοῦντας τῶν ἀσεθῶν 
ἀπολλυμένων ἐν χρίσει, Εξομο.ογήσομαι, qnot, 
τῷ Κυρίφῳ κατὰ τὴν δικαιοσύνη» αὐτοῦ ' Τὰ ἔμαν- 
τοῦ δίχαια χαθάπερ ky διχαστηρίῳ προθείἰς * καὶ γα. 
A δὲ τῷ ὀνόματι Κυρίου τοῦ ὑγίστου  πιστεύων 
χαταξιωθήσεσθαι τοῦ χοροῦ τῶν παρ) αὐτοῦ σωνοµέ- 
vy. 

TYTAAMOZ TQ AAYIA H', 
Elc τὸ τἐΊος ὑπὲρ τῶν Anróx. 

Τὰ ἐπὶ τῇ συντελείᾳ νῦν τῶν αἰώνων προφητευό- 
μενα τὴν ἐπιγραφὴν, εἰς τὸ céAoc, ἐποίησεν. 'Υ πὲρ 
& τῶν Anror διὰ τὰς ἓν πάσῃ τῇ vf] συστάσας Ἐκ- 
xincla;, ἀλληγορίας νόμῳ λεγοµένας ληνούς. Ὅτε 
μὲν etg fjv λαός ' fjv δὲ οὗτος Ἱσραὴλ, ᾧ ἐχρημάτιζε 
xai πύργος ὁ παρὰ τούτοις νεὼς, xal προ.λήνιον τὸ 
πρὸ τοῦ ναοῦ θυσιαστήριον χατὰ τὴν 'Haatou φωνήν. 
Τὸ δὲ πλῆθος νυνὶ τῶν ληνῶν τὰ πολλὰ μηνύει θυ- 
διαστήρια, ταῖς χατὰ µέρος ἑἐχχλησίαις αυνδιαιρού- 
μενα. Δὸ χαὶ ἐν πγ’ ψαλμῷ τὸν αὐτὸν ἐπιγραφέντι 


^ 1 Reg. xvi, 7. 


paraverat, suamque adversus eum nequitiam in 
capu! ipse suum expressit. Et vero omnes prorsus 
bomines, ex editis operibus, suam in die judicii 
ferunt sententiam. 

Vzns. 18. Confitebor Domino secundum justitiam 
ejus, psallam nomini Altissimi. Utpote qui nemini 
insidias struxerit, nemini lacum effoderit ; iniquos 
cum despiceret, gnarus futuri in judicio impiorum 
exitii : Confitebor , inquit, Domino secundum justi- 
liam ejus; justis meis operibus velut in tribunali 
productis; et psallam nomini Domini altissimi, fre- 
tus spe me in choro eorum qui per ipsum salutem 
consequentur, ejus dignatione recipiendum esse. 


PSALMUS DAVID VIII. 
4. In finem pro torcularibus. 


Qus hic de consummatione seculorum prophe- 
tice enuntiantur, in causa fuere quod inscriptio, 
in finem, apponeretur. Pro torcularibus autem di- 
citur Ecclesiarum gratia, qux per universam ter- 
ram exsistunt, et allegorice torcularia vocantur. 
Quando enim unus eral populus, scilicet Israelis, 
huic erat turris, templum apud ipsos numcupata: 
et protorcular, scilicet altare pro templi limine 
juxta lsaie vocem. Jam vero multitudinem torcu- 
larium multa declarant altaria in diversis per or- 





1e7 


EUSEBII CAESARIENSIS ϱΡΡ. PARS Ill, .. EXEGETICA. 


123 


beni ecclesiis dissita. Quare in psalino 1xxxim qui A τρόπον πολλὰ θυσιαστήρια xal σχηνώµατα θεσπἰζον- 


parem cum praesenti fert inscriptionem, multa ai- 
taria, tabernacula, atria in vaticinio feruntur, juxta 
illud : Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtu- 
tum ! concupiscit et. deficit anima mea in atria Do- 
mini ** ; deinde vero subjungit, Altaria (κα, Domi- 
ne virtutum Αν. 

Vgns. 2, 9. Domine Dominus noster, quam ad mi- 
rabile est nomen tuum in universa terru! (Quoniam 
elevata est magnificentia tua super colos. Ex ore 
infantium et lactentium per[ecisti laudem propter 
inimicos (uos, ut destruas inimicum et ultorem. 55 
Non olim admirabile fuit in universa terra; sed 
post Salvatoris adventum mirabile factum est, 
quando Synagoga populorum circumdedit eum; 


ται xai αὐλαὶ, χατὰ τὸ, Ὡς ἁγαπητὰ cà exnropnacá 
σου, Κύριε τῶν δυνγ μεων ! ἐπιποθει καὶ éxAsl- 
πει ἡ γυχή µου εἰς τὰς αὐ.]ὰς τοῦ Κυρίου: μεθ' 
ἃ ἐπάχει' Τὰ θυσιαστήἠριά σου, Κύριε τῶν δυνά- 
peor. 


Κύριε ὁ Κύριος ἡμῶν, ὡς θαυμαστὸν τὸ ὄνομά 
σου ἐν πάσῃ τῇ Ti! Ότι ἐπήρθη ἡ µεγαΛοπρέ- 
πειά σου ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν. Ἐκ στόματος vq- 
πίων καὶ θη.]αζόντων κατηρτίσω αἶνον ἕνεκα τῶν 
ἐχθρῶν σου, τοῦ κατα.1ῦσαι ἐχθρὸν καὶ ἐκδιχητήν. 
Οὐ πάλαι θαυμαστὸν ἐν πάσῃ τῇ fj^ μετὰ δὲ τὴν τοῦ 
Σωτῆρος παρουσἰαν ἐγένετο, ὅτε xal συναγωγὴ λαῶν 
ἑχύχλωσεν αὐτόν ' συμφώνως τῷ νῦν ῥηθέντι. "Ex 


quod sane consonum huic psalmi praesentis dicto B στόματος νηπίων. καὶ τὰ ἑξῆς. Thv γὰρ νέαν xal 


ez ore infantium et lactentium  perfecisti laudem, 
et c:etera. Novam enim synagogam post assumptio- 
nem ejus in altum ex animabus in infantia degen- 
tibus constitisse docet, propter regenerationem in 
Christo tum ubique, post ejus scilicet assumptio- 
nem, per orbem usurpatam. Quamobrem accla- 
manlibus ipsi pueris, Hosanna in excelsis, benedi- 
ctus qui venit. in nomine Domini, indigne ferentes 
aliquos sic alloquitur : Nunquam legistis, quia Ex 
ore infantium εί lactentium  perfecisti laudem **? 
nunquamne illud: Propter inimicos tuos? Hzc 
vero propler sacerdotum principes, et propter 
Phariseos scripta sunt: de iis namque dicitur, 
inimicus, ultor, οἱ in precedenti psalmo, leo. Quod 
aulem maxime mirandum est talem inimicum et 
leonem, principem hujus seculi, per infantes at- 
que lactentes de medio sublatum esse : quo pera- 


xatwhv συναγωγὴν μετὰ τὴν elc Όψος ἀνάληψιν αὐτοῦ 
ix. νηπίων διδάσχει συνεστάναι Φυχῶν διά τὴν &va- 
γέννησιν τὴν ἓν τῷ Χριστῷ πανταχοῦ συστᾶσαν τῆς 
οἰχουμένης μετὰ τὴν ἀνάληψιν τὴν αὐτοῦ. Διὸ xat 
βοώντων αὐτῷ τῶν παίδων, Ὡσανγὰ ἐν τοῖς ὑγψί- 
στοις, εὐ.ογημέγος ὁ ἑρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυ- 
ρίου, ἀγαναχτοῦσί φησιν’ Οὐδέποτε ἀνέγγωτε, ὅτι 
Ἐκ στόματος νηπίων καὶ 0nJAatórcov κατηρτίσω 
αἶνον; xaX µήποτε «6* "Evexa tow ἐχθρῶν σου. 
Καὶ διὰ τοὺς ἀρχιερεῖς λέγεται χαὶ Φαρισαίους; 
ἐχβρὲς xaX ἑκδικητὴς 6 λέων εἰρημένος ἐν τῷ πρὸ 
τούτου φαλμῷ. Τὸ οὖν µέγιστον θαῦμα, ὅτι ὁ τοσοῦ- 
τος, ἐχθρός τε χαὶ λέων, ὁ ἄρχων τοῦ αἰῶνος τούτου, 
διὰ νηπίων χαὶ θηλαξόντων χαθῄρηται ' μεθ) 8 παν- 
ταχοῦ θεὸς ἐν πᾶσι θαυμάζεται. Ἐχθρὺς δὲ ὧν ἑνε- 
δρεύει πρὸς ἁμαρτίαν ὑποσχελίζων, χαὶ τοὺς ἡμαρ- 
τηχότας μετὰ ταῦτα χολάζει. 


cto Deus ubique terrarum apud omnes mirabilis praedicatur, qui princeps hujus seculi, inimicus 
cum sit, insidias parat ut supplantet et in peccatum dejiciat ; tum peccatores supplicio afli; it. 


Qua ratione autem nomen Domini, olim nermini 
motum, admirabile evaserit, declarat in sequenti- 
bus his verbis, qwoniam elevata est magnificentia 
iua super celos: atque tertium illud superadditum, 
ex ore infantium el lactentium perfecisti laudem , 
aliquam sane habet affinitatem cum illo, syxagoga 
populorum circumdabit te. Docet. enim novam sy- 
nagogam, quae Deum circumdabat post ejus in 
altum assumptiunem, ex infantibus, animo scilicet 


Καὶ πῶς £v πάσῃ τῇ γῇ τὸ πάλαι μηδενὶ γινωσκό- 
μενον ὄνομα τοῦ Κυρίου xal θαυμαστὸν χατέατη, δια 
σαφεῖ λέγων ἑξης᾽ "Ort ἐπήῄρθη ἡ μεγαλοπρέπεια 
σου ὑπεράνω τῶν οὑρανῶν ' χαὶ τὸ ἐπιλεγόμενου 
δὲ τρίτον ἐν τῷ, Ἐκ στόματος νηπίων καὶ 0nJAa- 
ζόντων κατηρτίσω alrov, ἔχοι ἂν συµφωνίαν tp 
τό" Συγαγωγἡὴ 4:ῶν xvxAocet ec. Τὸ γὰρ νέαν 
καὶ χαινὴν συναγωγἣν τῶν κυχλούντων τὸν θεὸν. µε- 
τὰ τὴν εἰς ὕψος ἀνάληφιν αὐτοῦ Ex νηπίων ψυγῆς xax 


et lactentibus, collectam: atque ila vocat populos D θηλαζόντων συνεστάναι διδάσχει' οὕτω καλῶν τοὺς 


in Christo regeneratos. Nam postquam in altum 
ascendit, post ingressum suuin in celum, Dominus, 
qui per prophetiam enuntiatur, adscivit sibi popu- 
lorum synagogam, in terra ex infantibus et lacten- 
tibus paratam, 

Vgns. 4, 5. Quoniam videbo caelos, opera digito- 
rum luorum, lunam et stellas que tu fundasti. Quid 
est homo quod memor es ejus, aut filius hominis 
quoniam visilas eum? Etiamsi, inquit, rmirabilia 
sunt opificia tua, coelum et qux in eo sunt, quz tu 
fundasti ut per omne szculum consisterent ; nam 


** Pgal. Lxxxiit, 2,5. ** ibid. 4, ** Matib, xxi, 9. 


(1) Forte ἁδην. 


ἀναγεννωμένους £v Χριστῷ λαούς. El; ὕψος γὰρ &va- 
θὰς μετὰ τὴν εἰς οὐρανὸν (1) κάθοδον, ὁ διὰ τῆς mpo-- 
φητείας παριστώµενος Κύριος χατηρτίσατο ἑαυτῷ ἐπὶ 
τῆς γῆς τὴν τῶν λαῶν συνναγωγὴν, ἐχ νηπίων καὶ θη- 
λαζόντων αὐτὴν συστησάµενος. 

Ότι ὄψομαι τοὺς οὐραγοὺς ἔργα τῶν δακτύ.Ίων 
σου, σεἸήνην xal decépac d σὺ ἐθεμελίωσας. TL 
ἐστι ἄνθρωπος, ὅτι μιμνήσχῃ αὐτοῦ; ἣ υἱὸς dv- 
θρώπον, ὅτι ἐπισκέπτῃ αὐτόν; El xai θαυμαστά 
σου, φησὶ, δημιουργήματα οὐρανὸς xai τὰ ἐν αὐτῷ 
ἅπερ Ίδρασας bU ὅλου τοῦ αἰῶνος ἑστάναι - ἔσεησε 


** ibid. 16. 





499 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


150 


γὰρ αὐτὰ εἰς τὸν αἰῶνα, χαθἀ φησιν iv ἑτέροις, A statuit ea. in eternum, ut alio loco dicit", prece- 


καὶ απρὀσταγµα ἔθετο, καὶ οὐ παρε.εύσεται ' οὐ 
μήν σοι μεγάλα πρὸς ὕπαρξιν, ἀλλὰ βραχείας δυνά- 
µεως δαχτύλοις ἀναλογούσης' οὕτω γὰρ τὰς μιχρὰς 
δυνάµεις ἐχάλεσε τοῦ θεοῦ. Καὶ ταῦτα μὲν Ἱδρασμέ- 
να µένει * ἄνθρωπον δὲ τὸν καθ) ἕνα παρερχόµενον 
ἐχπέπληγμαι θεωρῶν, ὅπως xat µέμνησαι τούτου, 
xai προνοῇῃ ΄ ὅπερ oux ἂν ὑπῆρξεν εἰ μικρόν τι xol 
φθαρτὸν ἐτύγχανε ζῶον ' οὕτω δὲ τίµιον ὡς Ex στόµα- 
τος νηπίων xai θηλαζόντων ὕμνον αὐτῷ χατηρτίσθαι. 
Ei xaY σμιχρὸς τοίνυν χατὰ τὸ σῶμα ἀλλὰ χατὰ φυ- 
χην τὴν xax! εἰχόνα τετίµηται’ ὥστε διὰ τούτου θανυ- 
µαστόν σου χαταστῆναι τὸ ὄνομα ἐν πάσῃ τῇ vi. 


Ἀποθαυμάζει τὸ θεῖον Πνεῦμα xal εὔχεται τοῦ 


ptum posuit et. non praieribit: non tamen magua 
tibi reputantur, sed ceu exigua virtute digitis con- 
cinnata, eic enim minores Dei virtutes nuncupat. 
Et hzc quidem fundata ac firma permanent; at 


.lhiominem, singulatim omnia percurrens, non sine 


stupore contemplor , quo pacto scilicet illius me- 
mineris, atque ipsius curam habeas, quod utique 
non faceres, si parvum et corruptibile animal es« 
set; sed tanto honore dignus est, ut ex ore infau- 
tium et lactentium hymnis celebretur. Etiamsi igi- 
tur corpore parvus sit, secundum animam ad si- 
militudinem Dei factam honoratur, ita ut per ipsum 
admirabile sit nomen tuum in universa terra. 
Admiratur Spiritus divinus, et in ipsa admira- 


θαυμασμοῦ Ayov* Οὐρανοὺς μὲν ὁρῶ τοὺς τὸν σύμ- B tione gloriatur, dicens: Colos quidem video qui 


παντα χόσμον περιέχοντας ὁρῶ δὲ καὶ σελήνην xal 
ἄστρα, xai ταῦτα πάντα γνωρίζω τῇ φύσει ὄντα µε- 
γάλα χαὶ θαυμαστὰ τῆς ὅλης δημιουργίας µέρη ' ἀλλ 
ὅμως, χαίπερ ὄντα τοιαῦτα, ola, ὅτι βραχύτατα τῶν 
σῶν Έργων τυγχάνει. Ἔργα γοῦν ἐστι ταῦτα τῶν σῶν 
δαχτύλων" οὐχὶ δὲ χειρῶν, οὐδὸ μεγάλης τινὺς δυνά- 
µεως ἀἁλλ᾽, ὡς ἂν εἴποι τις, ἄχρων δακτύλων, τρο- 
πιχῶς οὕτως τῶν δυνάµεων ὀνομαζομένων τοῦ θεοῦ, 
δι ὧν τὰ αἰσθητὰ χαὶ ὀρώμενα δημιουργήματα συν- 
εστῄσατο. 

Ἡ λάττωσας αὐτὸν βραχύ τι παρ) ἀγγέλους, 
δόξῃ καὶ τιµῇ ἑστεφάγωσας αὐτόν. Καὶ μὴν ἐτέ- 
puc δόξῃ καὶ τιμῇ τὸν ἄνθρωπον ἑστεφάνωσεν ὁ 
Jeb;, ἐπὶ µόνου «o0 ἀνθρώπου φῄσας * Ποιήσωμεν 
ἄνγθρωπον κατ sixóva ἡμετέραν xal καθ ὁμοίω- 
σι, καὶ διαφόρως τοῖς ἁγίοις ἀνθρώποις ἐπιφανεὶς, 
χαὶ Πνεύματος ἁγίου, χαὶ δυνάµεως οὑρανίου µετα- 
δοὺς, ὡς τὸ µέλλον εἰδέναι, xaX νόσους ἑλαύνειν, xal 
νεχροὺς ἀνιστᾷν ' xat τὸ µέγχιστον ἁπάντων, τῇ τοῦ 
Μονογενοῦς τιµήσας αὐτὸν παρουσίᾳ. 

Δόξῃ xal τιµῇ ἑστεφάνωσας αὐτὸν, καὶ κατ- 
ἑστησας αὐτὸν ἐπὶ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν cov. 
Πάντα ὑπέταξας ὑποχάτω τῶν ποδῶν αὐτοῦ, 
πρόθατα xal βόας πάσας, ἔτι δὲ xal τὰ κτήνη 
τοῦ πεδίου, τὰ πετειγὰ τοῦ οὐρανοῦ, xal τοὺς 
ἰχθύας τῆς θαλάσσης, τὰ διαπορευόµεγα ερἰδθους 
ῥαἰασσῶν. Tf, γὰρ λογιχῇ φύσει, ὡς ἂν ὡμοιω- 
µένη Θεῷ, τὴν χατὰ πάντων ἀρχὴν xoi δύναμιν 
ἑδωρήσατο. 'O ἄνθρωπος, τῆς θεῖχῆς εἰχόνος λαθὼν, 
ὡς βασιλεὺς ἁπάντων ἐστὶν ὁ θΘεὸς, οὕτως ἄρχων 
κατέστη τῶν ἐπὶ γῆς. El δὲ χαθολιχῶς εἴρηται ' Καὶ 
κατέστησας αὐτὸν ἐπὶ τὰ ἔργα τῶν χειρῶν σου ᾿ 
λέγει δὲ ἀλλαχοῦ:. Καὶ τὰ ὄργα τῶν χειρῶν» σου 
εἰσὶν οἱ οὐρανοὶ, δηλον ὡς καὶ ἐπὶ τοὺς οὐρανοὺς 
χατέστησεν αὐτόν. Καὶ µήποτε ἁποῤῥήτως τὴν iv 
οὑρανῷ διατριθὴν σηµαίνει, τῶν ἀπὸ γῆς ἐκεῖσε µεθ- 
ισταµένων, ὅτε µέλλουσι βασιλείαν κληρονομεῖν οὗ- 
ρανῶν ὡς ἐπήγγελται. Λέγει δὲ ὁ Παῦλος Κ.Ίηρο- 
νόμοι μὲν θεοῦ, συγκ.ηρογόμοι δὲ Χριστοῦ. 
Οὕτω καὶ τὸ, Πάντα ὑπέταξεν ὑποχάτω τῶν ποδῶν 
αὐτοῦ, νοητέον νῦν μὲν τὰ Qa ἐπειδὴ δὲ καὶ βίος 


*' Psal, viri, 40. ** Genes. 1, 26. 


** Ps3l, οι, 26. 


totum mundum circumplectuntur; video item lu- 
nam et stellas, et plane nosco bz:c omnia magnas 
mirabilesque universi opiflcii partes esse : attamen 
etsi talia sunt, novi ea minima operum tuorum 
esse. Hzc itaque sunt digitorum tuorum opera; 
non vero manuum, neque magnae cujusdam poten- 
tig tux»; sed, ut ita dicam, extremorum digito- 
rum: ita videlicet tropice vocantur virtutes Dei, 
quibus sensibilia visibiliaque opera constituit. 


Vgns. 6. Minuisti eum paulo minus αὐ angelis, 
gloria et honore coronasti eum. FA sane alia ratione 
hominem gloria et honore coronavit Deus ; de solo 
quippe homine dixit: Faciamus hominem ad ima- 
ginem et similitudinem nostram**. Diversoque modo 
sanctis hominibus apparuit, Spiritumque sanctum ac 
cclestem potestatem indidit, ut futura pranosce- 
rent, morbos pellerent, mortuos suscitarent : et 
quod omnium przstantissimum, hominem Unige- 
niti sui adventu honoravit. 

εις. 7-9. Gloria et honore coronasti eum, οἱ 
constituisti eum. super opera manuum tuarum. Om- 
nia subjecisti sub pedibus ejus, oves εἰ boves wuniver- 
sas, insuper et pecora campi, volucres celi εί pisces 
maris, qui perambulant semitas maris. Rationabili 
enim nature, utpote ad similitudinem Dei facts, 
dominatum potestatemque in omnia tribuit. Homo 
sane Dei imaginem accepit, ac ut rex omnium Deus 
est, sic ipse princeps terrenarum omnium rerum 
constitutus est. Quod si generatim hzc posita sunt, 
Et constituisti eum super opera manuum tuarum : 
eum alibi dicatur, Et opera manuum tuarum sunt 
celi **, hinc consequitur, etiam super colos con- 
stitutum a Deo fuisse. Ac nunquam eorum qui ad 
supernas sedes transferentur, habitationem ín ccelo 
futuram oeculte commemorat, ubi promissum sibi 
cclorum regnum possessuri sunt; ait enim Pau- 
lus : Heredes quidem Dei, coheredes autem Chri- 
sii**. Sic illud, Omnia subjecit sub pedibus ejus, 
jam intelligendum de animalibus : at quia hemini- 
bus in coelo par angelicz vita reposita est, cum il- 


5 Rom. vin, 1. 


151 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lll, — EXEGETICA. 


1352 


lic constitutus fuerit super opera manuum ejus, 4 ic&[YeXog ἀπόχειται τοῖς ἀγθρώποις ἓν οὐρανῷ, ἐχεῖ 


eclos αἱ omnia quz in eis sunt contemplabitur. 
Beatus autem Paulus hoc de Salvatore accepit, ut- 
pote quod ipsi in futuro szculo obventurum sit. 
Quapropter ait illi Pater : Sede α deztris meis, do- 
nec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum **, 


PSALMUS DAVID IX. 
l. In finem pro occultis Filii. 

Multa erant qux ipse occulte peregerat, genera- 
tio scilicet ex Virgine secundum carnem per Spi- 
ritum sanctum, stupenda illz virtutes quibus mira- 
bilia edebat, mors ejus et descensus in infernum, 
ac resurrectio ex mortuis. Hzc, inquam, omnia la- 
tenter ab ipse perpetrata. Nam hzc principibus 


καταστὰς ἐπὶ «à Épyd τῶν χειρῶν αὐτοῦ, θεωρὸς 
οὐρανῶν ἔσται xal τῶν ἓν αὐτοῖς. Ὁ 6k µακάριος 
Παῦλος χαὶ τοῦτο περὶ τοῦ Σκυτῆρος ἐξέλαθδεν, ἓν 
αἰῶνι τῷ μέλλοντι γενησόµενον. Διό φησι πρὸς αὖ- 
τὸν ὁ Πατήρ Κάθου ἐκ δεξιῶν µου, ἕως ἂν θῶ 

εοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου. 

ΨΑΛΜΟΣ TO AAYIA €. 

Elc τὸ τέλος ὑπὲρ τῶν xpvgior τοῦ Ylov. 
Πολλὰ δὲ ἣν αὐτῷ τὰ χρυφίως πεπραγμένα fj τε 
ἐκ Παρθένου διὰ Πνεύματος ἁγίου χατὰ σάρχα vév- 
vrais, at τε παράδοξοι χαὶ θαυματουργοὶ δυνάμεις, 
ὅ τε θάνατος αὐτὸς xai ἡ εἰς ὥδου χάθοδος xa ἡ ἐχ 
νεχρῶν ἀναθίωσις. Ταῦτα γὰρ αὐτῷ πάντα χρυφίως 


᾽πέπραχται. ᾽Απέχρυψε γὰρ αὐτὰ xai τοὺς ἄρχοντας 


hujus mundi absoondita voluit. De his porro o€- p τοῦ χόσµου τούτου, Ὑπὲρ 6h τούτων τῶν κρυφίων ὁ 


cultis ait Propheta : 

καν. 2. Confitebor tibi, Domine, in toto corde 
meo, narrabo omnia mirabilia tua. Similia ipse ait 
in Evangeliis ** : Confitebor tibi, Pater, Domine coli 
et lerra, quia abscondisti hec a sapientibus et pru- 
dentibus, et revelasti ea parvulis. In psalmo quoque 
de occultis gratias agit, et post gratiarum actio- 
nem, quam pro salute nostra edidit, nos de mira- 
bilibus Patris sui edocturum se, de ipsa Patris con- 
templatione exsultans, pollicetur. Sane utpote Fi- 
lio inerat ipsi cognitio nominis quod deitati Patris 
sui, nulla voce nulloque nomine explicandze, com- 
petebat. H»c maxime, inquit, faciam postquam 
inimicam vitae mortem vicero, de qua dicitur : 


Προφήτης λέγει’ 

ἘΕξομο.ογήσομαἰί σοι, Κύριε, ἐν Ap καρδίᾳ 
µου, διηγήσοµαι πάντα τὰ θαυμάσιά σου. Τοι- 
auta xaX αὐτὸς Ev Εὐαγγελίοις φησίν’ Ἐξομο.λογοῦ- 
pal σοι, Πάτερ, Κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς τῆς, 
ὅτι ἀπέχρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συγετῶν, 
xal ἀπεκάλυγας ταῦτα »ηπίοις. Καὶ ἐν τῷ ψαλμῷ 
γὰρ περὶ τῶν χρυφίων εὐχαριστεῖ. Μετὰ δὲ τὴν εὖ- 
χαριστἰαν, ἣν ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας ἐποιήσατο σωτη- 
piae, περὶ τῶν θαυµασίων τοῦ Πατρὸς διδάξειν ἡμᾶς 
ἐπαγγέλλεται τῇ τοῦ Πατρὸς ἑναγαλλόμενος θέᾳ. Ὡς 
6b Υἱῷ καὶ fj γνῶσις παρῆν τοῦ ὀνόματος τῆς θεότη- 
τος τοῦ ἀῤῥήτον xal ἀχατονομάστου Πατρός. Ταντα 
δὲ μάλιστα, qnoi, ποιῄσω τὸν τῆς ζωῆς νικήσας 


Novissima inimica destruetur mors **. Nam retror- ϱ) ἐχθρὸν θάνατον, περὶ οὗ λέλεχται' Ἔσχατος ἐχθρὸς 


— sum convertetur, id est, in pristinam suam condi- 
tionem, qua non exsistebat : Deus enim mortem 
non fecit **, sed invidia diaboli mors intravit in 
mundum **. Que cum evenerint, reliqui etiam om- 
nes verbi tui inimici, infirmi evadent ac in perni- 
ciem ibunt. 


Vens. 9. Et ipse judicabit orbem terre in justi- 
lia, judicabit populos in aquitate, Si ii qui in mundo 
versantur, non similia opera edidissent, judicium 


Dei justum non esset ; qui pari ratione peccatores 


supplicio, justos gloria afficit. Judicabit populos iu 
equitate. Orbem terre vocat Ecclesiam, qua inha- 
bitatur a Patre, Filio et Spiritu sancto, juxta il- 


lud : Ego et Pater ad eum veniemus, et mansionem D 


apud eum faciemus **. Populos autem appellat czte- 
ros omnes qui extra Ecclesiam versantur, aut qui 
ex circumcisione sunt. Quotquot enim in lege pec- 
caterunt, per legem judicabuntur ; qui vero sine lege 
(ransgressi sunt, sine lege peribunt "', 

Vkns. 10, 11. Et factus est. Dominus refugium 
pauperi, adjutor in opportunitatibus, in tribulatione. 
Et sperent in 1e qui noverunt nomen tuum, quoniam 
non dereliquisti querentes. te, Domine. Cui pauperi 
judex refugium factus est, nisi in primo vitz curri- 


καταργήσεται ὁ θάνατος. ᾿Αποστραφήσεται γὰρ εἰς 
τὰ ὀπίσω, τουτέστι τὴν πρώτην αὐτοῦ κατάδτασιν, 
ὅτε uh ὑφεστήχει. 'O γὰρ θεὸς θάνατον οὐκ ἑποίη- 
σεν φθόγῳ δὲ διαδόΊου θάνατος εἰσηῖθεν &ic 
τὸν κόσμον ' οὗ δὴ γεγονότος καὶ οἱ λοιποὶ πάντες 
ἐχθροὶ τοῦ λόγου σου καὶ πολέμιοι ἀσθενήσαντες 
ἀπολοῦνται. 

Καὶ αὐτὸς xpuwsi τὴν οἰκουμένην ἓν διχαιο- 
σύγῃ, κριγεῖ «Ἰαοὺς ἐν εὐθύτητι. El οἱ ἓν τῇ ol- 
κουμένῃ οὐχ ἐν ὁμοίοις εἰσὶν ἔργοις, οὐχ ἂν elev (1) δι- 
καιοσύνη ἡ xplet τοῦ Θεοῦ ' ὁμοίως τοὺς ἁμαρτά- 
νοντας Χολάξει, ἢ τοὺς διχαίους δοξάζδει. Κριυεὶ 
«ἑαοὺς ἐν εὐθύτητι. Οἰκουμένην μὲν τὴν Ἐχχλησίαν, 
ἥτις οἰχεῖται ὑπὸ τοῦ Πατρὸς xai τοῦ Υοῦ, xai τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος, χατὰ τό. Ἐγὼ xa ὁ Πατὴρ éAev- 
σόµεθα πρὸς αὐτὸν, xal nori παρ) αὐτῷ ποιη- 
σόµεθα ' λαοὺς δὲ τοὺς λοιποὺς παρὰ τὴν Ἐκχλη- 
σίαν, 1j τοὺς Ex περιτομῆς. Ὅσοι vàp ἐν νόμφ 
ἤμαρτον, διὰ νόµου κριθήσονται, τῶν ἀνόμως 
ἁμαρτανόγτων ἀνόμως ázoAAvuérwr. 

Καὶ ἐγέγετο Κύριος καταφυγὴἡ τῷ πένητι, βοη- 
θὸς ἐν' εὐκαιρίαις, ἐν θ.ίψει. Καὶ ἑλπιζέεωσαν 
ἐπὶ σὲ ol γιώσκοντες τὸ ὄνομά σου, ὅτι οὐκ 
ἐγκατέαιπες τοὺς ἐκζητοῦντάς ce, Κύριε. Ποίῳ 
δὲ πένητι χαταφυγὴ γέγονεν ὁ χριτῆς, ἀλλ' ἡ τῷ 


* Psal. cix, 1. ** Matth. xi. 20. ** 1 Cor. xv, 36. ** Sap. 1, 19... **. sap. rn, 24. ** Joan. xiv, 


93. " Rom. 11, 12 
(1)Εἶεν. Forte ev. Epi. 


158 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 





151 


χατὰ τὸν πρῶτον βίον τὴν στενὴν ὡδευχότι xol A culo, in angusta el arcta via incesserii; necnon 


τεθλιαµένην, xaX τῷ μαχαριζομένῳ πτωχῷ, δηλονότι 
τῷ πνεύματι; Τοῦτο δὲ µαθόντες οἱ γινώσκχοντες τὸ 
ὄνομά σου, xai ὅτι Ev. τῷ τῆς δ.καιοχρισίας χαιρῷ 
τοὺς ἑχζητοῦντάς σε νῦν οὐχ ἐγχαταλείψεις, ἐντεῦθεν 
ἐλπιξέτωσαν ἐπὶ σὲ πάντα διὰ τὰς ἁμαιθὰς ὑπομέ- 
γοντες. 

AraJA.kacóus0a ἐπὶ τῷ cotnplo σου, ἐγεπά- 
Ίησαν ἔθνη ἐν διαφθορᾷ 4 ἐποίησαν. Ἐν παγίδι 
ταύτῃ 3? ἔχρυψαν συνελήφθη à ποῦς αὐτῶν. Γι- 
νώσχεται Κύριος κρίµατα ποιῶν. Ἐν τοῖς ἔργοις 
τῶν χειρῶν αὐισῦ συγε.ήφθη ὁ ἁμαρτω]ός. Ὡδὴ 
dad Ίματος. ᾽Αλλὰ χαὶ τοῖς εὐσεθέσιν ἐπιθδουλεύ- 
σαντες, ἑαυτοὺς περιέπειραν ἁπωλείᾳ. Τότε χαὶ 
γνωσθήσεται διχαίᾳ χρἰσει χρώµενος ὁ θεός. Ὠδὴ δὲ 


mendico et pauperi, spiritu scilicet, qui beatus 
przedicatur? Hoc cum edidicerint qui noverunt πο. 
men tuum, gnari quoque te justi judicii tempore 
non relicturum eos qui nunc quzrunt te ; inde bene 
sperent in te, patientiam in omnibus habentes ob 
paratam retributionem. 

Vens. 16, 47. Exsultabimus in. salutari tuo, in- 
fixe sunt gentes in interitu quem fecerunt. In laqueo 
isto quem absconderunt, comprehensus est pes eorum. 
Cognoscetur Dominus judicia faciens. In operibus 
manuum suarum comprehensus est peccator. Canticum 
diapsalmatis. Imo vero dum piis hominibus insidias 
Struerent, sese in perniciem et interitum conjece- 
runt. Tunc autem cognoscetur Deus justo judicio 


διαφάλματος ὡς ἂν μµεταθολής Ὑεγενηµένης Ἆτοι D usus. Canticum diapsalmatis dicitur, ut facta mu- 


μέλους χατὰ τὴν 'E6patba φωνὴν, 3 µελῳδίας, 7) xat 
τῆς διανοἰας αὑτῆς τῶν λελεγμένων Eg' ἕτερον νοῦν 
µεταθαλλόντων τὸν λόγον. 

Ἀποστραφήτωσα» οἱ ἁμαρτω.οὶ εἰς τὸν ᾖδην, 
χάντα τὰ ἔθνη τὰ ἐπιλαγθαγόμεγα τοῦ θεοῦ. El 
γὰρ χαὶ νῦν ἀναισθητοῦσι, ἁλλ᾽ ἦξει τῆς χρίσεως ὁ 
ναιρός. Θεοῦ δὲ ἄνθρωπος, xdv δοχῇ χαταπεφρονῆ- 
σθαι παρὰ Θεοῦ, τῷ παρὰ τῶν ἁμαρτωλῶν ἀνήχεστα 
πάσχειν' ἁλλ᾽ οὗ παραδέδοται λἠθῃ. Oo γὰρ εἰς τὸ 
τέλος ἐπιλησθήσεται ὁ πτωχὸς τῷ πνεύµατι ’ ἕξει δὲ 
χαρπὺν xai τέλος ἀγαθὸν διὰ τὴν bv τοῖς παροῦσιν 
ὑπομονήν. 

Ἁγάστηθι, Κύριε, μὴ κραταιούσθω ἄνθρωπος, 
κριθήτωσαν ἔθνη ἐνώπιόν σου. Κατάσεησο»ν, Κύ- 
pe, 2οµοθέτην ἐπ αὑτούς ' Trotocar ἔθνη, ὅτι 
ἄνθρωποί εἶσι. Διεγείρει τὸν Θθεὸν ὡς τῆς ἀνοχῆς 
αὐτοῦ χαὶ τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος xdi τῆς µα- 
χροθυµίας, ἀναθολὴν μὲν ἐμποιούσης αὐτῷ, ἑπιτρι- 
6hv ὃξ τοῖς ἀσεθέσιν ἀνθρώποις. Εὐξάμενος δὲ ἑν- 
ώπιον τοῦ Θεοῦ χριθῆναι τὰ ἔθνη, νῦν ἀχολούθως πρὸ 
τῆς μελλούσης χρίσεως ἀξιοῖ δοθῆναι τοῖς ἔθνεσι vo- 
µοθέτην, ἵνα µάθωσιν, ὡς εἰσὶν ἄνθρωποι, ἀλλ᾽ οὐχ 
&xoya ζῶα * ου γὰρ ἀλόγοις δίδοται νόμος. Οὐχ. ἂν δὲ 
λέχοι Μωῦσην τὸν ἐξ ἀνθρώπων πάλαι γεγενηµέ- 
vov, οὐδὲ νόµον τὸν µόνοις τεθέντα τοῖς Ἰουδαίοις * 
ἀλλ οὐδὲ προσδοκᾷν ἕτερον εἶναι, τὸ διὰ πάσης ἑλ- 
θεῖν τῆς οἰχουμένης τῆς Καινῆς Διαθήχης τὸν νόµον. 
Χριστὸς Υὰρ ὁ νοµοθέτης, xal τοῦ Εὐαγγελίου τὸ 


tatione, sive metri, secundum Hebraicam vocem, 
sive melodie, sive verborum sententia in aliam si- 
gnificationem translata. 

VEns. 18. Convertantur peccatores. in. infernum, 
omnes gentes qua obliviscuntur Deum. Etiamsi jam 
nullo sensu moventur, at vehiet judicii tempus. lIu- 
terim homo Dei, etsi videatur ab ipso Deo negligi, 
dum intolerandis a peccatoribus afficitur malis, 
nequaquam in oblivionem venit. Non enim usque 
in finem pauper spiritu a Deo negligendus ; sed ob 
presentem patientiam, et fructum suum et bonum 
flaem consequetur. 

εκ». 20, 291. Exsurge, Domine, non confortetur 
homo, judicentur gentes in conspectu tuo. Conatitue, 
Demine, legislatorem super eos : sciant gentes quo- 
niam homines sunt. Deum excitat, ut qui tolerantia 
sua, atque vi clementie et patientis, sibi quidem 
erumnarum diuturnitatem, impiis vero hominibus 
vexandi tempus tribuat. Postquàm autem precatus 
est, ut judicentur gentes in conspectu Dei, jam ro- 
gat ut ante futurum judicium gentibus legislator 
constituatur, ut discant se homines, non bruta ani- 
malia, esse : nam brutis animalibus lex minime 
datur. Caterum non hic de Moyse agit, qui jam olim 
de medio hominum sublatus fuerat; neque de lege 
quz solis Judaeis data fuerat, neque vult aliam ex- 
spectari legem, ut Novi Testamenti lex totum or- 
bem pervadat. Christus enim legislator, Evangelii- 


xhpuypa χεχράτηκε τῶν ἐθνῶν. Περὶ οὗ διὰ τοῦ p que praedicatio iu gentibus obtinuit. De quo per 


προφήτου φησὶν ὁ Πατήρ" Ἰδοὺ ὁ παῖς µου br 
ἠρέτισα, ὁ ἑἐκλεκτός µου sic ὃν εὐδόχησεν ἡ 
ψυχή µου. Κρίσύ' τοῖς ἔθνεσυ' ἑξοίσει. Οὐκ 
ἐρίσει, οὑδέ κραυγάσει, οὐδὲ ἀκουσθήσεται ἡ 
φωνἡ αὐτοῦ. Κάλαμον συντεθασμένον οὐ συν- 
τρίψει, καὶ Aivov τυφόµενον οὗ σδέσει . dAA" 
εἰς ἀλήθειαν ἑξοίσει κρίσιν. ᾿Αναἰάμψει, xal oo 
θραυσθήσεται, ἕως ἂν θῇίἐπὶ τῆς rc κρίσιν, xal 
τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐἑλπιοῦσι (4). Τὸ δὲ 
Ἑθραϊκὺν xal οι λοιποὶ πάντες ἑρμηνευταὶ, Καὶ τῷ 
γόμῳ αὐτοῦ ἔθνη ἑλπιοῦσιν, ἐξέδωκαν. 


*O€9 δα, σι, 1-4, 


prophetam ait Pater : Ecce puer meus, quem elegi, 
electus meus ; complacuit sibi in illo anima mea. Ju- 
dicium gentibus proferet. Non contendet, neque cla- 
mabit, neque audietur vox ejus. Calamum quassalum 
non conteret, et. linum fumigans non exstinguet ; sed 
in veritate educet judicium. Resplendebit et non col- 
lidetur, donec ponat in terra judicium, et in nomen 
ejus gentes sperabunt **. Hebraicum autem et reli- 
qui omnes interpretes ediderunt : Et in legem ejus 


gentes sperabunt. 


(1) In Hebraico legitur rn as T mms, id est ut Vulgata interpretatur, Et in legem ejus insula εν» 


&pectabunt, 


2. - 


435 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ... EXEGETICA. 


156 


PSALMUS X SECUNDUM HEBR,EOS. 


γεια. 1, 2. Ut quid, Domine, recessisti longe, A 


desvicis in opportunitatibus, in tribulatione? Dum 
superbit impius, incenditur pauper : comprehendun- 
iur in consiliis quibus cogitant. An quia Deus est, 
secundum Apostolum, qui comprehendit sapientes 
in astutia sua, idipsum jam fieri postulat? Multi 
enim cum videant se, etsi in impietatibus plurimis 
versantes, prospere agere, ac in calamitates inci- 
dere nullas, sese beatos et laude dignos arbitran- 
tur. AL tum ipsi, tum improbitatis zemuli, ingenti 
afficiuntur detrimento. 

VgRs. 9-9. Quoniam laudatur peccator in  de- 
sideriis anima suc, et iniquus benedicitur. Exacer- 
bavi( Dominum peccator : secundum multitudinem 
ire sue non quaeret. Non est Deus in conspectu ejus, 
inquinate sunt vie illius in omni tempore. Aufe- 
runtur judicia (ua a facie ejus, omnium inimicorum 
suorum dominabitur. Presentem impiorum condi- 
tionem insectatur, ut futuri judicii necessitatem 
comprobet. lllud porro, exacerbavit, Aquila, tra- 
duxit, interpretatus est. Sermones quippe de futuro 
Bei judicio ipsi revera traducunt. Dum vero quis 
in peccatis perseverat, is impeditur quominus quz- 
rat Deum, uc vim irz magnam sibi comparat. Quam- 
obrem ne nimio labore et anxietate notitias Dei 
naturales expetieris, dum vita tu: vie inquinatz 
sunt : idque ea maxime de causa, quod judicia Dei 
non animo reputes, cum mazime concessus tibi 
dominatus fuerit in omnes inimicos tuos. 


Vgns. 7. Cujus maledictione os plenum est et ama- 
ritudine et dolo; sub lingua ejus labor et dolor. Si- 
quidem heterodoxorum os maledictione repletur, 
utpote qui Creatorem conviciis incessant, quod iti- 
dem maledici faciunt : os item iracundorum ama- 
ritudine, dolosorum dolo, plenum est. 

Vns. 8. Sedet in insidiis cum divitibus in occul- 
tis, ut interficiat innocentem. Dum autem id agit, 
seipsum decipit, quasi scilicet nihil videat Deus. 

Vkns. 11. Dixit enim in corde suo : Oblitus est 
Deus, avertit faciem suam ne videat in finem. Hoc 
omnia agit impius adversus Dei pauperes, sibique 
ipse ludificatur, dum suis sibi cogitationibus con- 
fiagit non esse Deum inspectorem. 


Vzas. 12-15. Exsurge, Domine Deus meus, exal- D 


telur manus tua, ne obliviscaris pauperum (νο: 
rum in finem. Vides quoniam tu laborem et dolo- 
rem consideras, ut, tradas eos in manus fuas. Tibi 
derelictus est pauper, orphano tu eras adjutor. Con- 
tere brachium peccatoris el maligni : queretur pecca- 
ium ejus, et non invenietur. Dei tolerantiam excitat 
ad judicium de impiis ferendum. Per manum au- 
tem exaltatam, vim judicialem significat. Dum enim 
ipsa impios non ulciscitur, ceu victa videri potest. 
Qaando vero unicuique reddit quod zquum est, 
exaltari dicitur, nemoque ipsam effugere valet. 


]vaci, Κύριε, ἀφέστηχας paxpóüev, ózepopaüc 
ἐν εὐχαιρίαις ἐν θ.1ψει; Ἐν τῷ ὑπερηφαγεύεσθα: 
τὸν ἀσεθῆ ἐμπυρίζεται ὁ πτωχός * συ1λαμθάνον- 
ται ἐν διαδου.ίοις οἷς δια.Ίογίζονται. ᾿Η ἐπειδὴ ὁ 
6εὸς 6 δρασβόμενός ἐστι τοὺς σοφοὺς Ev τῇ πανουρ- 
Yla αὐτῶν, χατὰ τὸν ᾿Απόστολον, τοῦτο αὐτὸ Ίδη Υενέ- 
σθαι παραχαλεῖ, Ἐπὶ πολλαῖς γὰρ ἀσεθείαις ὁρῶν- 
τες αὑτοὺς οἱ πολλοὶ εὐθυνουμένους τε χαὶ μηδενὶ 
λυπηρῷ περιπίπτοντας, µαχαρίους αὑτοὺς ἡγοῦν- 
ται xat ἑπαίνων ἀξίους. K&xelvol τε μεγάλα βλάπτον- 
ται xal οἱ ζηλωταὶ τῆς χαχίας γενόµενοι. 

"Or. ἐπαιεῖται ὁ ἁμαρτω.λὸς àv ταῖς éxiüv- 
µίαις τῆς γυχῆς αὐτοῦ, xal ὁ ἁδικῶν ἐγευ.1ογεῖ- 
ται. Παρώξυγε τὸν Κύριον ὁ dpaproAóc* κατὰ 
τὸ π.Ίήθος τῆς ὁὀργῆς αὐτοῦ οὐκ ἐκζητήσει. Οὐκ 


B ἔστι' ὁ θεὸς ἐνγώπιον αὐτοῦ, βεθηάοῦνται αἱ 


ὁδοὶ αὐτου àv παντὶ χαιρῷ. Ἀγταγαιρεῖται τὰ 
χρίματά σου ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, πάντων τῶν 
ἐχθρῶν αὐτοῦ κατακυριεύσει. T$ παρούσῃ τῶν 
ἀσεθῶν ἐπεξέρχεται χαταστάσει, τὴν µέλλουσαν xpl- 
σιν ἀναγκαίαν δεῖξαι βουλόµενος. Τὸ δὲ παρώξυγε, 
διέσυρεν ᾽Αχύλας ἡἠρμήνευσε. Τοὺς περὶ cou γὰρ 
χρίσεως λόγους ἁληθῶς διασύρονσιν. Ἐπιμένων δέ 
τις ἁμαρτίαις, πρὸς τὸ Θεὸν ζητεῖν ἑμποδίζεται, 
συνάγων ἑαυτῷ πλῆθος ὀργῆς. Διὸ μὴ ζήτει καὶ τὰς 
περὶ Θεοῦ φυσιχὰς ἐννοίας περιχοπτόµενος, xai τοῦ 
βίου τὰς ὁδοὺς ἀχαθάρτους ἔχων ' τούτου γε χάριν 
διὰ παντὸς xaX τοῦ θεοῦ τὰ χρίµατα μὴ λαμθάνων 
εἰς νοῦν, ἓν τῷ συγχωρεῖσθαι μάλιστα χαταχυριεῦ- 
σαι τῶν ἐχθρῶν. 


C οὗ ἀρᾶς τὸ στόµα αὐτοῦ pei καὶ zixplac καὶ 


δόλου, ὑπὸ τὴν γλῶτταν αὐτοῦ κόπος καὶ πόνος. 
Τῶν γὰρ ἑτεροδόξων τὸ στόµα ἀρᾶς Ὑέμει, καχολο- 
γούντων τὸν Δημιουργὸν, xal τῶν λοιδόρων * πιχρίας 
δὲ τῶν θυμικῶν, δόλου τῶν δολίων. 


Ἐγκάθηται ἑἐγέδρᾳ μετὰ xAovclur àv ἁποκρύ- 
qot, τοῦ ἀποκτεῖναι ἀθῶογ. Καὶ ταῦτα πράττει 
παραλογιζόµενος ἑαυτὸν, ὡς οὐχ ὁρῶντος θεοῦ. 

Εἶπε γὰρ év xapóíg αὐτοῦ. Ἐπιλέληόται ὁ 
θεὸς, ἀπέστρεψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ τοῦ μὴ εἷ- 
δεῖν εἰς céAoc. Ταῦτα δὲ πάντα ὁ ἀσεθὴς κατὰ τῶν 
πενήτων τοῦ θεοῦ διαπράττεται, ἑαυτὸν ἁπατῶν καὶ 
τοῖς ἑαυτοῦ λογισμοῖς μὴ εἶναι θεὸν ἔφορον διανοού . 
μενος. . 
Ἀγάστηθι, Κύριε ὁ θεός µου, ὑψωθήτω ἡ χείρ 
σου, μὴ ἐπιλάθη τῶν πεγήτων σου εἰς céAoc. 
Β.έπεις, ὅτι σὺ πόνον καὶ θυμὸν κατανοεῖς, τοῦ 
παραδοῦναι αὐτοὺς εἰς χεῖράς σου. Σοὶ ἐγκατα- 
Aé£Astzcat ὁ πτωχὸς, ὀρφανῷ σὺ ἧἦσθα βοηόός. 
Σύντριψον τὸν βραχίονα τοῦ ἁμαρτω.οῦ xal πο 
vnpov* ἄητηθήσεται ἡ dpapcía αὐτοῦ, xal οὐ 
μὴ εὑρεθῃ. Οὕτως ἐπὶ τὴν τῶν ἀσεθῶν χρίσιν δι- 
εγείρει λοιπὸν τὴν ἀνοχὴν τοῦ Θεοῦ. Ἡ δὲ χεὶρ ὑψου- 
µένη δύναμιν ἑδήλωσε κριτιχἠν. Ἐν ὅσῳ γὰρ αὐτὴ 
ph τιμωρεῖται τοὺς ἀσεθεῖς, τετιμωρεῖσθαι (8) δοχεῖ » 
ἀποδιδοῦσα δὲ ἑκάστῳ χατὰ τὸ δίχαιον, ὑψοῦσθαι λέ- 


.. (0) Τετιµωρεῖσθαι. Pro τετιµωρῇαθαι, üt εἰ alibi. Eni. 


457 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


138 


γεται, xai ταύτην οὐδεὶς ἀποδράσεται. Διό φησι’ Too. A Quamobrem ait tradendum esse impium in manus 


παραδοῦναι αὑτὸν εἰς χεῖρά σου. Τοιγαροῦν ὁ οὓς 
ατωχὸς ἀχούσας τῶν σῶν λόγων qacxóvtov* Mi 
ἑαυτοὺς ἑχδιχοῦντες, ἁγαπητοί ' ἀλλὰ δότο τόὀ- 
πον τῇ ὁργῇ. 'Epol ἑκδίχησις, ἑγὼ ἀγταποδώσω, 
ἀέγει Κύριος. 

ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ TAAMOZ TO AAYITA T. 

Ἐπειδὴ xai τῷ Aavto εἰς τὸ τέΊος γέγραπται΄ 
χαὶ χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, tQ νικοποιῷ, χατὰ δὲ τὸν 
Σύμμαχον, ἐπινίχιος τοῦ Δαυῖδ, φῄσεις, ὅτι καὶ ὁ 
Aaytó μετὰ τὴν συμθᾶσαν αὐτῷ συμφορὰν ἔφασχε τὰ 
προχείµενα. 

Ἐπὶ τῷ Kvpio πέποιθα. πῶς épsite τῇ γυχῇ 
µου Μεταναστεύου ἐπὶ τὰ ὄρη ὡς στρουθίων; 
Τελείου φωνὴ, xaX κατὰ τὸν ᾽Απόστολον εἰπεῖν ὄυνα- 
µένου, Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἁγάπης τοῦ 
θεοῦ ; Οὐ κατὰ τὸν ἀτελῃ τὸν φυγῇ µεταναστεύοντα 
τόπον bx τόπου, xal περιφεύγοντα τοὺς διώχοντας. 
Καθά δὴ στρουθίον τοὺς θηρεύοντας, ὃς, xàv διαφύ- 
ot, λέγοι ἄν. Ἡ γυχἠ ἡμῶν ὡς στρουθίον ἑῤῥύ- 
σθη ἐκ τῆς παγίδος τῶν θηρευόντω». 

Ὅει d. κατηρτίσω καθεῖλον. ὁ δὲ δίκαιος τί 
ἐποίησε; Κύριος à ναῷ ἁγίῳ αὐτοῦ, Κύριος év 
obparQ ὁ θρόνος αὐτοῦ. Οἱ ὀφθα1μοὶ αὐτοῦ εἰς 
τὸν πένητα ἀποθλέπουσι, τὰ β.έραρα αὐτοῦ 
ἐξετάξδει τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. Κύριος ἑξ- 
ετάζει τὸν' δίκαιον καὶ τὸν ἀσεξῆ. Ὁ μόνος δίχαιος 
xal χριτὴς θεὸς, τοὺς ἑαυτοῦ πολεμουμένους ὁρῶν, 
τέ ἐποίησεν; 'Ev οὐρανῷ κατοικῶν xal βασιλείαν 


suas. Enimvero pauper ille tuus bec verba abs te 
prolata audivit : Non vosmetipsos defendentes, cha- 
rissimi ; sed date locum ire : Mihi vindicta, ego re- 
tribuam, dicit Dominus **. 


1. IN FINEM PSALMUS DAVID X. 
Quandoquidem Davidi ἐπ finem, inscriptus est: 
et juxta Aquilam, victori; juxia. Symmachum, 
triumphalis Davidis ; probe inferas, Davidem isthaec 

post illatam sibi calamitatem pronuntiasse. 


Vgn8. 9, In Domino confido : quomodo dicitis 
anime mec : Transmigra in montes sicul passer? 
Hac viri perfecti vox est, qui secundum Aposto- 
lum dicere valeat : Quis nos separabit a charitate 
Dei * * Non more imperfecti hominis, qui perse» 
quentibus ut se proripiat, de loco in locum trans- 
migrat. Qui si, ut passer venalores, effugere va- 
leat, jure dixerit : Anima nostra sicut passer erepta 
est de laqueo venantium *, 

" VgRs. 4-6. Quoniam que perfecisti destruxe- 
runt, justus autem quid fecit ? Dominus in tempio sancto 
suo, Dominus in celo sedes ejus. Oculi ejus in pau- 
perem respiciunt, palpebre ejus interrogant filios 
homintim. Dominus interrogat justum et impium, etc. 
Deus qui solus justus et judex est, cum suos op- 
pugnari cerneret, quid fecit? 15 sane etsi in. coelo 
habitet, ac firmum immobileque regnum obtineat, 


ἔχων ἀσάλευτον, οὐδὲν τῶν ἐπὶ γῆς παρορᾷ. Χαρίζε- C; nullam terrenarum rerum negligit. Pauperi autem 


ται δὲ τῷ πένητι τῶν εὐεργετιχῶν αὐτοῦ δυνάµεων 
τὴν ἐπισκοπὴν, üc φησιν ὀφθαλμούς' ὥσπερ οὖν 
βλέφαρα τὴν χριτικὴν αὐτοῦ χαὶ πάντα διαχρίνου- 
σαν πρόνοιαν. Aux διχαιοσύνην δὲ χρινεῖ xal τοὺς δι- 
xalouc, pf) τι xat αὐτὸς πεπλημμµέληται. 


Ἐπιδρέξει ἐπὶ ἁμαρτωλοὺς παγίδας, zTUvp xal 
δεῖον, xal πγεῦμα καταιγίδος ἡ μερὶς τοῦ ποτη- 
Ρίου αὐτῶν. Τὰς ἐπιπόνους κολάσεις πολλαχῆ δηλοῖ 
τὸ ποτήριον, ὡς ἓν Ἡσαϊῖᾳ' Ἐξεγείρου, ἐξεγείρου, 
Ἱερουσα1ἡμ,ἡ πιοὔσατὸ ποτήριον εἰσπτώσεως (1), 
τὸ xóvÓv τοῦ θυμοῦ. Λέγει δὲ xa τῷ Ἱερεμίᾳ 
θεός) Λάδε τοῦ οἴνου τοῦ ἀχράτου ἐκ χειρός µου, 
καὶ ποτίσεις αὐτὸ πάντα τὰ ἔθνη, πρὸς οὓς ἐγώ 
ἀποστε.ἓῶ σε. 'Ὁποῖον τὸ προχείµενον ποτήριον, οὗ 
τὸ πλήρωμα πῦρ xat θεῖον, καὶ πνεῦμα χαταιγίδος" 
οὗ.δῃ σύµδολα τὰ κατὰ Σοδόµων ἐπενεχθέντα. Δηλοϊ 
δὲ τὸ πῦρ τὴν διαχαύσεως ἀπειλὴν, τὸ δὲ θεῖον τὴν 
διεγείρουσαν ἔτι μᾶλλον τὸ πῦρ ἀφορμὴν, τὸ δὲ 
πνεῦμα τῆς καταιγίδος, πειρασμοῦ συστροφἠν. Εἴρη- 
ται γὰρ £v Ἡσαῖᾳ» Ὡς καταιγὶς 67 ἐρήμου διέι- 
θοι ἐρχομένη ἐγγύς' φοδερὸν τὸ ὅραμα καὶ σκ.λη- 
ρὸν ávnyréAn pot. Ἔστι δὲ καὶ τοῖς εὐσεδέσι ποτή- 
piov τὸ µεθύσχον ὡς χράτιστον, περὶ οὗ τάχα κἀ- 
κεῖνο λέλεχται' Κύριος ἡ μερὶς τῆς κ.Ἰηρονομίας 
µου καὶ τοῦ xotnplov. Καὶ δι ἔργων ἀγαθῶν τὸ 
μὲν φυγεῖν, τὸ δὲ αἱρήσασθαι. 


id gratie confert, ut beneficarum virtutum suarum 
inspectione servetur : quas virtutes, oculos nun- 
cupat; qua item ratione palpebrz ejus significant 
judicialem illius providentiam qua omnia dijudicat. 
Propter justitiam autem suam vel ipsum justum 
judicabit, ne et ipse quoque in peccatum inciderit. 

Vegns. 7. Pluet super peccatores laqueos, ignis et 
sulphur et spiritus procellarum, pars calicis eorum. 
Calix graviora plerumque supplicia significat, ut in 
Isaia : Ezsurge, ezsurge, Jerusalem, qua bibisti ca- 
licem ruine, poculum ire *. Jeremie quoque dicit 
Deus : Sume vinum non dilutum de manu mea, et 
potabis ex eo omnes gentes, ad quas ego mittam te *. 
Qualis est calix de quo jam agitur, cujus plenitudo 


D ignis et sulphur et spiritus procellarum ; cujus. 


sane symbola ea ipsa sunt qua contra Sodoma im- 
missa fuere. Indicat porro ignis incendii ac adu- 
stionis minas : sulphur, ignis fomentum, quo plus 
exardescit; spiritus procellarum, tentationis con- 
versionem. In Isaia namque dicitur : Sicut procelía 
per desertum pertransierit, prope accedens : terribilis 
visio et dura nuntiata mihi est *. Piis quoque homi- 
nibus calix inebrians quam potentissimus, de quo 
fortasse dicitur : Dominus pars hereditatis mee et 
calicis mei*. Ac per recte facta vitandus ille, hie ' 
amplectendus est. Ut» 


* Rom. xi, 19. * Rom. vin, 55. * Psal. cxxut, 7,— *-dsa. L1, 17. * Jer. xxv, 15. ' lsa. xxi, 


1,92. * Psal. xv, 5. 


M) Elexrócsoc. Forte ἑχπτώσεως. LXX, πτώσεως. Epi. 


ΡΑΤΑ. Gn. XXIII. 


9 


£39 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΙΠ. ... FXEGETICA. 


110 


"W&ss. 8. Quoniam justus Dominus , et justitias λ Ὅτι δίχαιος Κύριος καὶ δικαιοσύνας ἡγάτη- 


dilezii, equitatem vidit vultus ejus. Nam utpote ju- 
st:1$ pauperem respicit, peccatores corripit. Natura 
autem sua, non pariicipatione justus est. Gzte- 
rum cum ita se babeat, justitias, qu: in multis 
prebis viris reperiuntur, diligit, ac cujusque pro- 
positum approbat. Singulis sane judiciis quedam 
justitia inest : multa autem sunt judicia Dei, de 
quibus scriptum est : Judicia Domini vera, justifi- 
cata in semetipsa?. Mult igitur justilie sunt. 
JEquitatem quoque videt, videlicet sanam verbi 
sententiam et doctrinam : gaudet quippe de ejus 
cultoribus, etiamsi videat eos conviciis et maledi- 
etis impetitos, Nunquam autem plures equitates, 
perinde atque justitie in judiciis multz, habentur. 


Vultus vero ejus ideo zquitatem videt, quia ipsam b 


approbat. Nam Deus presens esse deprehenditur, 
eum providentize operibus, tum effectu judiciotum. 
PSALMUS DAYID XI. 
41. In finem, pro octava, 

Ea ipsa est quz psalmi sexti inscriptio (1). Dixi- 
mus autem solvi legem Moysis, si puer ducatur in 
babbato [cireumcidendus,] quando diem circum- 
eisionis octavam in ipso cadere contingit : eam- 
demque vim et prestantiam habere diem Domini- 
cam, quz Domini resurrectione nobilitatur, estque 
3 primo die, octava. Et ipsa quoque natura sua 


prima babetur, quia in eadem omnes animx emun- 
dantur. 


εις. 2, 5. Salvum me fac, Domine, quoniam defe- C 


cit sanctus, quoniam diminuta sunt verilates a filiis 
hominum. Vana locuti sunt. unusquisque. ad prozi- 
mum suwm, labia dolosa in corde, et corde locuti 
sunt. Totam illam sui temporis generationem cri- 
minatur : nam in sequentibus dicet : Tu, Domine, 
&cfvabis nos et. custodies nos a generatione hac in 
eiernum. Talis enim est prior illa generatio, de 
qua Salvator hzc effatur : Viri Ninivita surgent in 
judicio cum generatione hac, et condemnabunt eam : 
εἰ regina. Austri*, et czetera, et rursum : Sic erit 
generalioni nequam huic *. Neque injuria ipsam ac- 
«uso, ait Propheta; sed quia nemo sanctus in illa, 
nemo verax. Quandoquidem igitur nullum mihi 
Salutis auctorem invenio; tu mihi, Domine, talis 
esto. Árguit porro Judzorum incredulitatem, de 
quibus ait Moyses : Filii, in quibus nulla fides !*. 
Quod autem vana locuti sint, insidias Salvatori 
strientes, atque dolose aggredientes illum, diserte 
testificatur Evangeliorum scriptura. 


Vgns. 4, 5. Disperdat Dominus universa labia do- 
losa, et linguam magniloquam. Qui dixerunt ὁ Lin- 
guam nostram magnificabimus, Labia nostra a nobis 
sunt : quis. noster Dominus est? Dei enim, non au- 
tem hominis, erat eorum malignitatem superare 

* Psal, xvii, 10. * Μαι, xu, 41, 14. 


(1) Vide supra psal. vi. 


* jbid. 45. 


σεν, εὐθύτητα εἶδε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ. Ὡς γὰρ 
δίχαιος ἐπιθλέπει μὲν τὸν πένητα, παιδεύει δὲ τοὺς 
ἁμαρτωλούς' οὐσίᾳ δὲ δίχαιός ἐστιν, οὗ μµετοχ]. 
Πλὴν xai οὕτως ἔχων ἁἀγαπᾷ τὰς ἐν τοῖς πολλοῖς δι- 
χαίοις διχαιοσύνας, τὴν ἑχάστου πρόθεσιν ἀποδεχό- 
µενος. ᾽Αλλὰ xaX ἑχάστου χρίἰματός ἐστί τις διχαιο- 
σύνη ΄ πολλὰ δὲ τὰ χρίµατα τοῦ θεοῦ, περὶ ὧν γέ- 
γραπται ' Τὰ κρίµατα Kvplov dAnQwà δεδικαιω- 
µένα ἐπὶ τὸ αὐτό. Πολλαὶ ἄρα xat αἱ διχαιοσύναι. 
Βλέπει 65 χαὶ εὐθύτητα, τἣν πρὸς τὸν ὀρθὸν λόγον 
γνώµην ΄ χαίρει γὰρ ἐπὶ τοῖς ἔχουσι, xàv ὀνειδιζομέ- 
νους ὁρᾷ. Μήποτε δὲ ὡς πολλαὶ διχαιοσύναι ἐπὶ τοῖς 
χρίµασιν, οὕτως εὐθύτητες. Διὰ δὲ τὸ ἀποδέχεόθαι 
τὴν εὐθύτητα, τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὁρᾷ. Ἐπιφαίνεται 
γὰρ παρὼν ὁ θεὺς τοῖς ἔργοις τῆς προνοίας χαὶ 4o; 
ἀποτελέσμασι τῶν χριµάτων. 


ΨΑΛΜΟΣ TO AAYIA ΙΑ. 
e Εἰς τὸ τἐΊος περὶ της ὁὀγδόης. 

Ἡ αὐτὴ ἐστι τῇ τοῦ c^. ἐπιχραφή. Ἐλέγομέν δε, 
ὡς xal τὸν νόµον λύει Μωῦσέως, εἰ ἆγοι βρέφος àv 
Σαδδἀτῳ, ἡμέραν ὀγδόην τῆς περιτομῆς ἐν αὑτῇ vv 
νοµένης. Τὴν ὁμοίαν ἔχειν ἑλέγομεν δύναμιν xal τὴν 
Κυριαχὴν, τὴν ἀναστάσιμον οὖσαν τοῦ Κυρίου, xat 
τυγχάνουσαν ἀπὸ τῆς πρώτης ὀγδόην, πρώτην δὲ 
χατὰ φύσιν ὑπάρχουσαν  καθαρτιχὴ Y&p ἐστι πάσης 
φυχῆς. 


Σῶσόν µε, Κύριε, δει &xA&Aoutev éctoc, ὅτε 
ἁλιγώθησαν αἱ ἀ.1ήθειαι ἁπὸ τῶν υἱῶν τῶν àdr- 
θρώπων. Μάταια ἑλάλησαν ἕκαστος πρὸς τὸν 
πλησίον αὐτοῦ, χεἰΊη δόλια ἐν καρδίᾳ καὶ ér 
κἀρδίᾳ ἐλάλησαν. Διαθάλλει πᾶσαν τὴν καθ᾽ ἔαυ- 
τὸν γενεάν ' λέξει γὰρ xal προϊὠών. Σὺ, Κύριε, φυ : 
«Ίάξεις ἡμᾶς καὶ διατηρήσεις ἡμᾶς ἀπὺ τῆς Te- 
νεᾶς ταύτης καὶ slc τὸ) αἰῶνα. Τοιαύτη γὰρ 1j 
προτέρα γενἑὰ, περὶ ἧς ἔφη xal ὁ Σωτήρ’ Ἄνδρες 
Νιευῖται ἀναστήσονται ἐν τῇ χρίσει μετὰ τῆς 
γενεᾶς ταύτης, xal κατακρινοῦσι αὐτήν ' καὶ 
βασίἀισσα Nótov, xaX τὰ ἑξῆς' xaX πάλι οὕτως * 
Ἔσται τῇ Τεγεᾷ τῇ πονηρᾳ ταύτῃ. Οὐχ ἀδίχως c 
ταύτης χατηγορῶ, φησὶν ὁ Προφήτης ' ἀλλ ὅτι µη- 
δεὶς ὅσιος ἐν αὑτῇ, μτδεὶς ἀληθής. Ἐπεὶ οὖν µτδένα 
μοι σωτηρίας αἴτιον εὑρίσχω, αὐτός pot, Κύριε, τουτο 
γενοῦ. Διελέγχει δὲ τῶν Ἰουδαίων τὴν ἀπιστίαν, 
περὶ ὧν φηαι xai Μωῦσῆς' Yiol, ol; ovx ἔστι αί- 
στις ἐν αὐτοῖς. Ὅτι δὲ μάταια ἑλάλουν ἐπιδουλεύ- 
οντες τῷ Σωτῆρι xal δολίως ἀὐτῷ προσερχόμενοι, 
σαφῶς fj τῶν Εὐαγγελίων διδάσχει γραφ]. 

ἘΕξο.οθρεύσαι Κύριος πάντα τὰ χείΊη tà δό- 
Jua, γὰῶσσαν μεγα.οῤῥήμογα. Τοὺς εἰπόντας * 
Τὴν γώῶσσα» ἡμῶν μεγαλυνοῦμεν, τὰ xsldn 
ἡμῶν παρ ἡμῶν ἐστι" εἰς ἡμῶν Κύριός ἐστι, 
θεοῦ γὰρ ἦν, οὐχ ἀνθρώπον, τῆς ἐχείνων περιγενό» 


1 Deut. xxxi, 30, 








44 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


141 


σθαι χαχίας, xa σθἐσαι λόγους βλασφημοῦντας τὸν A et blasphema in Jesum verba comprimere. Perinde 


Ἰησοῦν. ᾿Ομοίως δὲ τῷ Φαραὼ φῄσαντι' Οὐκ οἶδα 
τὸν Κύριον, xaX αὗτοί φασι' Τίς ἡμῶν Κύριός 
ἐστι; νοµίσαντες εἶναι χύριοι διὰ τῶν ἰδίων λόγων 
thv τοῦ Σωτῆρος αθέσαι διδασχαλίαν, ὡς ἂν ὄντες 
αὑτεξούσιο:. Ταῦτα δὲ ἣν τὰ Φαρισαίων xal Σαδδου- 
xalov χείλη, μεθ) ὑποχρίσεως προσιόντων τῷ Σω- 
τῆρι, χαὶ Ραθθὶ χαλούντων αὐτὸν, λάθρα δὲ xaz' αὖ- 
τοῦ τυρενόντων. Μεγαλοῤῥήμονες δὲ ἦσαν οἱ πρεσθύ- 
τεροι χαὶ οἱ ἀρχιερεῖς τοῦ λαοῦ, τολμῶντες ἀναχρί- 
vet) τὸν Σωτῆρα xal λέγειν αὐτῷ' Ἐν ποίᾳ éCov- 
σίᾳ ταῦτα ποιεῖς, καὶ τἰς σοι ἔδωχε τὴν éEov- 
σίαν ταύτην; 

*Evexs τῆς ταλαιπωρίας τῶν πτωχῶν καὶ τοῦ 
στεναγμοῦ τῶν πεγήτων νῦν ἀναστήσομαι, «λέγει 
Κύριος. θήσομαι ἐν σωτηρίῳ, παῤῥησιάσομαι ἐν 
αὐτῷ. "H xat οὕτως ' Οἱ πτωχοὶ δι ἐμὲ χαὶ πένητες 
γεγονότες τῷ πνεύματι στένουσιν ἀεὶ ταπεινούµενοι 
προσέχοντές µου τῷ λόγῳ, χαὶ πίστιν ἀχλινη διασώ- 
ζοντες * ὧν ἕνεχεν ἀναστήσομαι, xal κατὰ τὸ πρέτον 
τῇ ἐμῇ ἁναστάσει σωτήριον στήσοµαι πᾶσιν ἂν» 
θρώποις * ἐφ᾽ ᾧπερ ὡς µεγάλῳφ παῤῥησιάσομαι χατ- 
ορθώµατι. 

1ὰ «Ἱόγια Κυρίου .Ίόγια ἀγγὰ, dpyópior. πεπυ- 
ῥρωμένον, δοᾶίµιον τῇ ΥΠ, χεχαθαρισµένον ἕπτα- 
4.Ἰασίως. ὍὉ δὲ ἄργυρος πολλάχις πυρούμενος ἁμι- 
γῆς ἑτέρας Όλης ἐστίν - οὕτω χαθαρὰ Φφεύδους τοῦ 
Κυρίου τὰ λόγια. 

Σὺ, Εύριε, φυλάξει ἡμᾶς xal διατηρήσεις 


atque Pharao dixit : Non novi Dominum !! ; jam ii 
dicunt, Quis noster Dominus est? rati verborum 
guorum efficacia, penes se potestatem esse exstin- 
guendz Salvatoris dottrinz, quasi scilicet ipsi sul 
juris et arbitrii essent, Hzc ipsa erant Phariszo- 
rum et Sadduczorum labia; qui cum dissimula- 
tione Salvatorem adibaut, Rabbi compellantes, et 
clam interim conspirationem in illum conflabant. 
Magniloqui autem erant seniores et principes sa- 
cerdotum populi, ausi percontari Salvatorem, ipsi- 
que dicere : In qua potestate hac facis, et quis de- 
dit tibi hanc potestatem '*? 

Vgns. 6. Propier miseriam inopum ét. gemitum 
pauperum nunc exsurgam, dicit Dominus. Ponam 
in salutari, fiducialiter agam in eo. loc item modo 
interpretari licet : Qui mei causa mendici et paupe- 
res spiritu facti sunt, humili semper affectu verbo 
meo hewrentes ingemiscunt, fidemque inviolatam 
conservant: horum ego causaexsurgam; atque ut 
resurrectioni mex consentaneum est, salutem pa- 
riam omnibus hominibus : qua in re, ut przclare 
gesta, fiducialiter agam. 

Vrns. 7. Eloquia Domini eloquia casta, argentum 
igne examinatum, probatum terre, purgatum. septu- 
plum. Argentum "vero igni sepe traditum, cunt 
nulla alia materia commiscetur ; eodemque prorsus 
modo eloquia Domini omni mehdácio vacua sunt. 

Vgns. 8. Tu, Domine, servabis nos et custodies nos 


ἡμᾶς ἁπὸ τῆς γενεᾶς ταύτης καὶ εἰς τὸν αἰώνα. c a generatione hac in eternum. Cum méndicos tuos 


Ἐπειδὰν φυλάξῃς τοὺς coug πτωχοὺς, καὶ ἐπειδὰν 
ἡμᾶς περιτειχίσῃς ἅμα τῇ ἑρχομένῃ γενεᾷ, τῇ xa- 
λουμένῃ αἰωνίᾳι οἱ παράνομοι τότε, ἐκτὸς γενόµενοι 
τῆς εἰς πάντας ἀνθρώπκους χυθησοµένῆς σου χάρι» 
τος, χύχλῳ περιπατῄσουσι, θεωροὶ γενησόµενοι τῶν 
σωζοµένων'' xaX τοῦτο ἔσται ὅταν ὑψωθῶσιν οἱ εὖτε» 
λεῖς τῶν ἀνθρώπων. 

KóxAo οἱ ἀσεθεῖς περιπατοῦσι, κατὰ τὸ Όν'ος 
σου ésoJAvopncaé τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπωνι 
Ἐπειδῃ ὁ ΚΧύχλος τῇ εὐθείᾳ ἑναντίος ἐστὶ χατὰ 
τὴν σχολιότητα xa εὐθύτητα, οἱ δὲ ἀσεθεῖς χύχλφ 
περιπατοῦσιν, οἱ εὐσεθεῖς ἄρα εὐθεῖαν περιπατοῦ» 
σιν. 

ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ ΑΛΜΟΣ TOAAYIA IP'. 

Διὰ τὸ τέλος τὸ παρὰ τῷ Θεῷ πάντα πρὸ τοῦ τέ- 
λους ἀνδρικῶς ἡγωνίζετό * τὸ δὲ τέλος ὁ τῶν πόνων 
io: χαρπὸς, ζωὴν αἰώνιον xoi βασιλείαν οὐρανῶν 
προξενῶν. Elg μὲν οὖν τὸ τέλος ἀνέπεμψε τὴν ᾠᾧδὴν 
τῷ θεῷ᾽ χατὰ δὲ τὴν ἀρχὴν, ὡς ἀγωνιζόμενὸς ἔτι, 
τὰς πρώτας προφέρει φωνάς ' 


Ἓως πότε, Κύριε, ἐπι.λήσῃ µου εἰς τἐλος; ἕως 
πότε ἀποστρέγεις τὸ πρόσωπόν σου ἀπ᾿ ἐμοῦ; Λή- 
θην δὲ θεὸς ποιεῖται τῶν ἐπιλανθανομένων αὑτοῦ 
διὰ τῆς ἁμαρτίας ' ἀποστρέφει xal τὸ πρόσωπον ἀπὸ 
τῶν αἰσχρόν τι πραττόντων, ἀναξίους εἶναι χρίνας 
τῆς ἑποπτείας αὑτοῦ * διόπερ ὑπὸ τοῦ συνειδότος νυτ- 
τόµενος xal τὴν τοῦ θεοῦ δεδιὼς κρίσιν ἁπάγει 

' Exod. v, 9, '* Matth. xxi, 23. 


custodieris, cumque nos circummuhieris in genera» 
tione futura, qua sterna vocatur ; tunc iniqui illi, 
exclusi tua gratia per omhes homines diffusa, in 
circuitu ambulabunt, ut eos qui salutem obtinebunt 
circeumspiciant : idque tunc eveniet , cum vel te- 
nuiores ex hominibus exaltati fuerint. 


YEns. 9. In circuitu impii ambulant : secundum 
altitudinem tuam multiplicasti filios hominum. Quia 
circulus rect» linee secundum obliquitatem εξ 
rectitudinem oppositus est; cum impii in circuitu 
ambulent, pii sane viri in recto gradiuntur. 


4. IN FINEM PSALMUS DAVID ΧΙ. 


p Propter finem, quem apud Deum consecuturus 


erat, ante finem viriliter omnino concertabat. Nam 
laborum fructus, est finis, qui et vitam zternam et 
regnum colorum procurat. In finem igitur canti- 
cum Deo emittit : atque a principio, utpote adhuc 
in certamine constitutus, hasce primas profert vo- 
ces : 

Vrns. 9. Usquequo, Domine, oblivisceris me in 
finem ? Usquequo avertis (aciem tuam a me? Oblivi- 
scitur autem Deus eorum qui per peccatum ipsius 
immemores sunt : avertitque faciem suam ab iis 
qui turpia quzevis perpetrant, quos providentia sua 
indignos reputat. Quamobrem stimulante conscicne 
tia, judicium Dei pertimescens, subjungit : 


145 


Vg&s. 5-5. Quandiu ponam consilia in anima ΑΛ 


mea, dolores in corde meo die ac nocte ? Usquequo 
exaltabitur inimicus meus super me? Respice et exau- 
di me, Domine Deus meus. lllumina oculos meos, ne 
unquam obdormiam in morte : ne quando dicat ini- 
snicus meus : Prevalui adversus eum. Exaltatur ini- 
micus in peccantem peccato depressum ; secus vero 
agitur cum is probe se agit. Cum auteni: nolit se 
preter meritum exaudiri, przmittit illud, respice, 
rogans scilicet ut. recte facta sua perpendat. Aut 
. forte ideo sic loquitur, quod Deus nonnisi eum qui 
justus est exaudire soleat. Vultus porro D^i, lumi- 
ne plenus, est virtus quedam ad beneflcia confe- 
renda prospiciens, cujus quisquis particeps fuerit 
illuminabitur, ac si solaribus radiis frueretur. Quod 
,Si avertatur, tum anima non illustrata in tenebris 
agit ; quia interiores oculi, videlicet mentis cogita- 
tiones, nihil operantur. Cum autem in peccato per- 
severat, tenebris magis magisque obtinentibus, 
quia vultus Dei penitus aversus manet; tum, malitia 
id operante, ceu incurabilis evadit : nec ultra salu- 
ti su: advigilans, ad mortem peccasse jure di- 
catur. 
4. IN FINEM PSALMUS DAVID XIII. 

Quia hzc prophetice dicta in consuminatione sz- 
culorum futura erant, premittitur illud, in finem : 
psalmus autem non dieitur, quia incusat omnes 
homines. 

Vzns. 9. Dixit insipiens in. corde suo : Non est 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS lll. — EXEGETICA. 


114 


ἝἜως τίνος θήσομαι βουλὰς iv ψυχῇ µου, 
ὀδύγας ἐν καρδἰᾳ µου ἡμέρας καὶ νυκτός; Εως 
πότε ὑψωθήσεται ὁ ἐχθρός µου ἐπ᾽ ἐμὲ; Ἐπίδ.ε- 
yov, εἰσάχουσόν µου, Κύριε ὁ θεός µου. Φώτι- 
σον τοὺς ὀφθαΛμούς µου, µήποτε ὑπνώσω εἰς 0d- 
varov: µήπυτε εἶποι ὁ ἐχθρός nov: Ἴσχυσα 
πρὸς αὐτόν. Ὑψοῦται δὲ χατὰ τοῦ ἁμαρτάνοντος ὁ 
ἐχθρὸς ταπεινουµένου τῇ ἁμαρτίᾳ xal τοὐναντίον 
διχαιοπρανοῦντος. Ὡς μηδὲ βουλόμενόος ἁμισθεὶ εἶσ- 
αχουαθῆναι, προτάττει τὸ, ἐπίδ.εψο», παρακαλῶν 
ἰδεῖν αὐτοῦ τὰ κατορθώματα. Ἡ xai ὡς τοῦ θεοῦ μὴ 
εἰσαχούοντος, εἰ µή τις δίκαιης Tj. Ἡρόσωπον δὲ Θεοῦ 
φωτὸς γέµει, δύναµις οὖσα πρὸς εὑεργεσίαν προνο- 
ουµένη ' οὗ τις µετέχων φωτισθήῄσεται, καθάπερ 


-ἡλιαχῶν ἀπολαύων αὐγῶν. Αποστραφέντος δὲ, µηχ- 


ἐτι φωτιζομένη σχοτοῦται φυχὴ, μηδὲν ἑνεργούν- 
των τῶν ἕνδον ὀφθαλμῶν, οἵτινες διανοίας slot λογι- 
σµο!. Ἐπιμενούσης δὲ τῇ ἁμαρτίχ, xal τοῦ σχότους 
ἐπὶ πλέον ἐπικρατοῦντος, τῷ καὶ μένεν ἀπεστραμ- 
pévoy τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ, ἑξῆς olovel πως γί- 
νεται xaxiaxg ἀθεράπευτα πλημμελούσης, xaX iftc 
{ρηγοροῦσα λἐγοιτ) ἄν εἰς θάνατον ἡμάρτηχέναι. 


ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ $AAMOZ ΤΟ AATIA IT*. 
Ἐπεὶ ταῦτα προφητικῶς εἰρημένα ἐπὶ συντελείᾳ 
τῶν αἰώνων Ἡμελλε Ὑγίνεσθαι, προγέγραπται τὸ, elc 
τὸ τέλος" φαλμὸς (4) δὲ οὐχ εἴρηται διὰ τὸ χατηγο- 
ρεῖν πάντων ἀνθρώπων. 
Εἶπεν ἄφρων ἐν καρδἰᾳ abro? * Οὐκ ἔστι θεός. 


Deus. Corrupti sunt. εἰ abominabiles facti sunt in C Διεφθάρησαν καὶ ἐδδελύχθησων ἐν ἐπιτηδεύμα- 


studiis : non est qui faciat bonum. Ex. atheis alii 
quidem existimaverunt Deum nullatenus exsistere, 
sed vanum esse nomen ; alii, vero Deo ejecto, alios 
qui nullatenus sunt con(inxerunt; alii vero esse 
quidem Deum dixerunt, sed terrena non prospicere. 
Oumes porro qui utramvis harum sententiarum 
tuentur, in. atheiam, sive omnis religionis despe- 
cium, prolapsi sunt. Etsi vero, quia omnibus à na- 
tura insita est Dei notitia, id palam effari non au- 
debant, non ore, sed corde talia loquebantur : nam 
ore tenus multos deos profitebantur. Sed ex eorum 
gestis arguebatur quid mente tenerent : nam ex 
fructu arbor dignoscitur. Cum enim a nullo flagi- 
tiorum genere temperarent, omnique modo vitam 


σι οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστότητα. Tov δὲ ἀθέων 
οἱ μὲν μὴ εἶναι θεὺν παντελῶς ἔδοξαν, ἀλλ᾽ εἶναι διὰ 
χενὸν ὄνομα ' οἱ δὲ μὴ ὄντας ἀνέπλασαν, τὸν ὄντα 
Παρωσάμενοι. οἱ δὲ εἶναι μὲν ἔφασαν, μὴ προνοεῖν 
δὲ τῶν ἐπὶ γῆς. Οἱ δη πάντες εἰς ἀθεῖαν περιετράπη- 
σαν φρονοῦντες οὕτως ΄ εἰ xaX μὴ ἑτόλμων εἰπεῖν 6c 
ἃς ἔχουσι πάντες φυσικὰς ἑννοίας περὶ θεοῦ ' διὸ 
χαρδίᾳ ἔλεγον, ἁλλ᾽ οὐ στόµατι; ἐν τούτῳ γὰρ xat 
πολλοὺς λέγειν ἐδόχουν θεούς. Ἠλέγχοντο δὲ ἀφ᾽ ὧν 
ἕδρων ' ἀπὸ γὰρ τοῦ λαρποῦ τὸ δένδρον γινώσνεται. 
Μηδεμιᾶς γὰρ ἀσελγείας φειδόµενοι, παντὶ δὲ τρόπῳ 
τὸν βίον διαφθειρόµενοι, εἰ xal µυρίους ὡμολό- 
γουν θεοὺς, δῆλοι σαν οὐδὲν ὑγιὲς φρονοῦντες περξ 
Θέοῦ. "Αφρων οὖν ὄντως ὁ πρὸ τῆς v^) Σωτῆρος 


inquinarent, etiamsi in(initos esse deos con(iteren- D ἐπιδημίας βίος (2). Εἴπερ ἀρχὴ σοφἰας φόδος Kv- 


tur ; palam tamen erat eos sanum nibil de Deo sen- 
tire. Itaque ante Salvatoris adventum tota vita ge- 


ρίου, οὐχοῦν τῷ uh φοθεῖσθαι xal ἀθετεῖν ἀντίχει- 
ται fj σοφία. 


Rusque bominum insipiens erat. Nam si. initium sapientie timor Domini 13} sane Deum non timere 46 


despicere, oppositum sapientiz fuerit. 

Vkns. 9. Omnes declinaverunt, simul inutiles 
factí sunt : non. est qui faciat bonum, non est usque 
ed unum. Hzc mihi videntur tacitam quamdam 
Judaici populi criminationem complecti. Nam si 


*3 Psal. cx , 10. 


(1) In Eusebii exemplari hxc vox Ψαλμός non ἶ6- 
gebatur, nec est in Hebreo πο. 

(2) Eusebio (amiliaris est hic usus vocis βίος, 
sge:licel pro hominum genere; sic superius ad vers. 2 


Πάντες 飣x Away. ἅμα ἠἡχρειώθησαν' οὐκ ἔστε 
ποιῶν χρηστότητα, οὐκ ἔστιν ἕως ἑνός. Δοχεῖ δέ 
pot τὰ προχείµενα καὶ αὐτοῦ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους 
λεληθυῖαν χατηγορίαν περιέχειν. El γὰρ, διαχύψας 


psalmi v accipitur, et in fine sexti libri De prapa- 
ratione evangelica, Ó. σύμπας τῶν ἀνθρώπων βίος, 
tiniversum hominum genus, aliisque in locis nor ἐς- 
frequenter hoc usu occurrit. 


45 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


AC 


ix τοῦ οὐρανοῦ Κύριος xal ἐπισχοπήσας τοὺς ἐπὶ A respiciens de ccelo Dominus atque considerans, de« 


γῆς πάντας εὗρεν ἑἐκχλίναντας καὶ ἀχρειωθέντας, 
ὡς µηδένα μηδαμῶς εὑρίσχεσθαι ἓν ἀνθρώποις, μηδὲ 
μέχρις ἑνὸς, τὸν μηδὲ ἠχρειωμένον, μηδὲ ἐχχλί- 
ναντα  ἀχόλουθόν ἔστι τοῖς πᾶσι συμπεριλαμδάνε- 
σθαι, xal τὸ Ἰουδαίων ἔθνος, χαὶ αὐτὸν τὸν καλούμενον. 
Ἱσραήλ. Τὰ μέντοι προχείµενα λόγια σαφῶς ἁπ- 
εφήνατο, ὅτι πάντες ἐξέχλιναν, ἅμα Ἠχρειώθησαν, ὡς 
μηδὲ εἶναι ποιοῦντα χρηστότητα, μηδὲ ἕως ἑνός. 
Ἔδει γὰρ τὸ μέγεθος παραστῆναι τῆς ἐν τοῖς àv- 
θρώποις ἐγγενομένης νόσου πρὸ τῆς τοῦ Σωτῆρος 
παρουσίας ' ὡς ἂν fj ἄφιξις αὐτοῦ φανείη τοῖς πᾶσιν 
ἀναγχαία. Πάντες γὰρ ἤμαρτον χαὶ ὑατεροῦνται τῆς. 
δόξης τοῦ θεοῦ, διχαιούµενοι δωρεὰν τῇ αὐτοῦ χά- 
pitt. Ταύτην δὲ xa ὁ Ἡσαῖας συμφώνως ἀποδίδωσι 
τὴν διάνοιαν ἓν οἷς φησι πρὸς τὴν Ἰουδαίων συν- 
αγωγὴν ἀποτεινόμενος * ]δοὺ ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν. 
ἐπράθητε, καὶ ταῖς ἀνομίαις ὑμῶν ἑξαπέστειΊα 
τὴν μητέρα ὑμῶν, διότι ᾖ.ϊθον, καὶ οὑκ ἦν ὁ ἄν - 
0puxoc* ἐκάᾶ.εσα, καὶ οὐκ ἦν ὁ ὑπακούων. Τὸ 
γὰρ, διότι ᾖ-άθον, ὅμοιον ἂν εἴη τῷ, Κύριος ἐξ οὗ- 
ρανοῦ διἐέχυνψεν ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων" 
τὸ δὲ’ Καὶ οὐκ 1v ἄνθρωπος, καὶ οὐχ ἦν ὁ ὁὑπ- 
σχούων, ὅμοιον tio * Πάντες[ἐξέκλυαν καὶ ἠχρειώ- 
θησαγ. 


Οὐχὶ Ἰώσονται πάντες ol ἑργαζόμεγοι τὴν 
ἀνομίαν , οἱ ἑσθίοντες τὸν «Ἰαόν µου βρώσεε 
ἄρτου; Kat µοι δοχεῖ προφητεύειν µεταδολὴν ἔσε- 
σθαι τῶν ἑθνῶν Ex θηριώδους βίου, xaX ἐξ ἀγνωσίας 


prehenderit omnes qui in terra versabantur, ἀθοῖὶς 
nasse οἱ inutiles factos esse, ut nemo prorsus T6- 
periretur in hominibus, ac ne vel unus, qui non, 
inutilis factus esset, et qui non declinasset, conse» 
quens omnjno est cum omnibus comprehendi etiam 
ipsum Judaicum genus, quod item Israel nuncupa.- 
tum est. stis itaque eloquiis clare pronuntiatur 
quod scilicet omnes declinaverint, et simul inutileg 
facti sint, ita ut nullus fuerit qui faceret bonum, ne 
vel usque ad unum. Par fuit enim magnitudinem 
morbi, qui ante Salvatoris adventum in omnibus 
bominibus grassabatur, palam facere : ut mani- 
festum omnibus esset ejus in terra peregrinationem 
fuisse prorsus necessariam. Omnes siquidem pec- 


B caverunt, omnes gloria Dei privabantur, et jam 


ejus gratia gratis justificati sunt. Huic consonam, 
Isaias sententiam tradit, ubi Judeorum synago- 
gam conipellans ait !« ; Ecce in iniquitatibus vestris 
venditi estis, εἰ in. sceleribus vestris dimisi matrem 
vestram : quia veni, el non erat vir; vocavi, et non 
erat qui responderet. Hlud enim, quia. veni, his ver- 
bis affine fuerit, Dominus de coelo prospexit super. 
filios hominum ; illud autem, Et non erat vir, et non 
era: qui responderet, simile illi, Omnes declinaveruné 
et inutiles facti sunt. 

Vegns. 4. Nonne cognoscent omnes qui operantur 
iniquitatem, qui devorant plebem meam «comeslione- 
panis ? Videtur mihi vaticinari futuram gentium, ex 
vita ferina et ignorantia Dei, in mansuetos ac reli-. 


θεοῦ, ἐπὶ fjuspov καὶ θεοσεθῃ τρόπον ᾿ ὃ καὶ ἔστιν C giosos mores mutationem : quod est, re oculis per-: 


ὀφθαλμοῖς παραλαθόντα μαρτυρῆσαι ἀλήθειαν τῇ 
προφητεἰφ. ᾽Αναγνώσῃ τοίνυν τὰ προχείµενα ἔρωτη- 
ματιχῶς, πυνθανοµένου τοῦ λόγου xaX φάσχοντος” 
ki xai πάντες ἐξέχλιναν πρὺ τῆς τοῦ Χριστοῦ παρ- 
ουσίας καὶ Ἱχρειώθησαν. μὴ τοίνυν οὐχὶ γνώσον- 
σαι àv τῷ μετὰ ταῦτα χρόνῳ πάντες οἱ ἑργαξόμενοι 
τὴν ἀνομίαν; προσυπαχουόντων (1) ἡμῶν' 

Τὸν Κύριον, καὶ χατὰ χοινοῦ πάλιν λαμδανόν- 
των τὰ ἑξῆς. Kal αὐτοὶ γὰρ οἱ πάλαι τὸν λαὸν τοῦ 
θιοῦ ὡσεὶ ἄρτον ἑσθίοντες, χαὶ τὸν Κύριον µηδε- 
πώποτε ἐπικαλεσάμενοι, ph οὐχὶ Ὑνώσονται αὓ- 
τόν; Καὶ Ἡσαῖας δὲ συνάδει περὶ τῶν αὐτῶν θεσπί- 
ζων xaX λέγων» Olc οὐκ ἀνηγγέ-η περὶ αὐτοῦ 
ὄψονται” xal ol οὐχ ἁἀκηχόασι συγήσονσυ». 
Exei ἑδειλίασαν «φόδῳ, οὗ o)x ἦν φόδος. "Οτι 
ὁ θεὸὺς ἐν' γενεᾷ διχαίᾳ. Τίνες δὲ ἀλλ' 1) ol ἑργα- 
ζόμενοι τὴν ἀνομίαν, καὶ οἱ πρότερον μὴ ἐπιχαλού- 
µενοι τὸν Κύριον; ἔσται γάρ ποτε χαιρὸς, ὅτε ἐπι- 
γνώσονται αὐτὸν, χαθ᾽ ὃν xaX φόδον ἀναλήφονται τοῦ 
θεοῦ xal δειλίαν ἀγαθήν. Ὅτι δὲ τὸν φόθον ἀναλαθεῖν 
Κυρίου ἀγαθόν ἔστι, δηλον ἀπὸ τοῦ λέγεσθαι' Ἀρχὴ 
σοφίας «φόδος Κυρίου. Οἱ δηλούµενοι τοίνυν φοθη- 
θήσονται ἑχεῖ φόδιρ' τουτέστι τότε. Τίνα δὲ φοδηθή- 


** δα, 1, 1,3. !* Isa. 1n, 15. 


D. trepidaverunt. timore ubi non erat timor. Quoniam 


14 Psal. cx, 10. 


cepta, veritatem prophetiz testificari, Hiec itaque. 
interrogandi more legenda sunt; pereontatur enim, 
Psalmista ac si diceret : Etiamsi omnes ante Christ 
8dventum declinaverunt et inutiles facti sunt, non- 
ne in sequenti tempore cognoscent omnes qui opa- 
rantur iniquitatem? Cui nos respondemus : 


Vgns. 5. Dominum mon invocaverunt, et quu 
sequuntur in communi accipimus. Nonne iidem ipsi 
qui olim populum Dei quasi panem comcedebant, et 
nunquam Dominum invocaverunt, tandem illum, | 
cognituri sunt? Huic accinit Isaias, qui de iisdem, | 
vaticinatur his verbis : Quibus non annuntiatumestde. 
eo, videbunt : et qui non audierunt, intelligent ,— Πίο — 
Dominus in generatione justa est. Quinam ergo nisi. 
ii qui operantur iniquitatem, et qui prius Dominum 
non invocabant? Erit eniin tempus quo cognoscent. 
illum, ac tunc timore Dei formidineque bona afíi- 
cientur. Quod autem proba res sit timore Domini. 
afüci, palam est ex hisce verbis : Initium sapienti 
timor Domini '*. [lli itaque de quibus jam sermo ,' 
illic, id est, tunc trepidabunt timore. Quem porro. 


4) Προσυπακούειν, id est. respondere. Vie in Onomastico.ad calcem operum Athanasii in vove ὑπα 


xoU&ty, et ὑπαχκούων, supra, ad vers. 5. 


Md 2." : 


4147 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Ij. —— EXEGETICA. 


118 


fimebunt nisi Dominum? llic autem, ubinam, nisi A σονται fj τὸν Κύριον! ἐχεῖ δὲ, ποὺ fj tv τῇ μελλούσῃ 
in ea que ventura est generatione? quamobrem συστήῄσεσθαι γενεᾷ; διὸ ἐπιλέγει: 


subjungit : 

Vgns, 6. Quoniam Dominus in generatione justa 
est. Consilium inopis confudistis , Dominus autem 
spes ejus est. Quemadmodum in aliis quoque judi- 
68, qua de contraclibus et de commercio fe- 
runtur, nulla habenda est personarum ratio; sic 
in consultationibus, non imperium, non facultates, 
sed mens recte instituta probaque conscientia spe- 
ctanda est. Hzc porro qua jam proposita sunt, 
possunt mea quidem sententia de Jud:is Salvatoris 
consilium confunderc conantibus accipi, quia puta- 
rent ipsum esse inopem virum, nec thesaurum di- 
vinitatis pensarent. li itaque doctrinz illius semper 
contradicunt ; ac miraculorum virtutes, quasi non 
divina vi, sed alia quapiam ratione exhibitas, ca- 
]umniantur. 

εις. 7. Quis dabit ex Sion salutare Israel ? cum 
averterit Bominus captivitatem plebis sue, exsulta- 
bit Jacob et laetabitur Israel. Cum omnes una de- 
clinassent et. inutiles facti essent, jam tempus ad- 
€rat, ut ad precandum sermonem verteret ; ita ut 
ceu legatione suscepta diceretur : Quis dabit ex 
Sion salutare. Israel? lpso enim salutari tunc opus 
erat, quod peccatorum remissionem tribueret, et 
auctor salutis esset. ldipsum salutare quod secun- 
dum carnem ex semine Davidis prodiit, ex Sion 
datum est : Nam veniet ex Sion redemptor, et aver- 
tet iuiquitates a Jacob". Eodem quoque sensu illud 
accipias licet : Ez Sion species decoris ejus 1, ut 
apposite intelligatur salutare illud ex coelesti 
Sion advenisse, siquidem in ipsa Christus regnum 
obtinere diclus est. Quamobrem scopus noster, ac 
spes superna vocationis cst regnum colorum. Sub 
hac, futuram omnibus hominibus ab ipsomet salu- 
tari conciliandam libertatem declarat. Ac perpende 
mihi, queso, quo pacto, cum alii redempti sint, 
alios t3men dicat exsultare : nam cum populus Do- 
mini a captivitate liberabitur , Exsultabit , inquit, 
Jacob, et letabitur. Israel, Cum igitur futurum es- 
set, ut animx olim a d:emonico errore in captivi- 
tatem obducte, per salutare Dei libertatem ἀ996- 
querentur, et ex omnibus gentibus ad Dominum 


Ότι ὁ θεὺς ἓν γενεᾷ διχαἰᾳ. BovAdty xcu» 
χοῦ κατῃσχύνατε, ὁ δὲ Κύριος ἑλαὶο αὐτοῦ 
ἐστιν. Ὥσπερ ἓν τοῖς ἄλλοις χρίµασι τοῖς Υγινο- 
µένοις περὶ συναλλάγµατα χαὶ κοινωνίας οὐχ εἰς 
πρόσωπα βλέπειν δεῖ. οὕτως ἐν τοῖς βουλευο- 
µένοις οὐκ εἰς ἀρχὴν xai περιουσίαν σχοπητέον’ 
ἀλλ εἰς νοῦν διηρθρωµένον καὶ τὸ εὐσυνείδητον 
ἔχοντα. 'Ἐπιστατέον ἐχλαθεῖν, εἰ δυνατὸν, περὶ τῶν 
Ἰουδαίων τὰ προχείµενα, τὴν τοῦ Σωτῆρος βουλὴν 
καταισχῦναι σπευδόντων, τῷ ἡγεῖσθαι αὐτὸν πτωχόν 
τινα εἶνα., xoi μὴ πλοῦτον θεότητος. ᾽Λεὶ γοῦν 
xaX ἀντιλέγουσι τῇ διδασχαλίᾳ αὐτοῦ, xai τὰς τε- 
ῥαστίους δυνάµεις χαχκολογοῦσιν, ὡς μὴ θεϊχῇ δυνά- 
pet, ἁλλ᾽ ἄλλοθέν ποθεν γεγενηµόνας. 


Tic δώσει ἑκ Σιὼν τὸ σωτήριον τοῦ "opas; 
éy τῷ ἐπιστρέψαι Κύριον τὴν αἰχμαΛωσίαν τοῦ 
Aaov αὐτοῦ ἆγα1ιάσεται Ἰακὼδ, xal εὔφραν- 
θήσεται Ἱσραήᾶ. Ἡάντων ἐκχχλινάντων xal ἅμα 
ἀχρειωθέντων χαιρὸς ἣν εἰς εὐχὴν τρέψαι τὸν λόγον, 
ὡς πρεσθείας τρόπῳ qávav* Tíc δώσει ἐκ Σιὼν τὸ 
σωτήριον τοῦ Ἱσραή., Αὐτοῦ γὰρ χρεία λοιπὸν, 
τοῦ ἄφεσιν ἁμαρτημάτων παρέχοντος, τοῦ αἰτίου 
τῆς αἱωνίου σωτηρίας. Τοῦτο τὸ σωτῄήριον τὸ χατὰ 
σάρχα Ex σπέρματος Δαυῖὸ γεγονὸς, ix. τῆς Σιὼκ 
δέδοται' ΗἩξει γὰρ àx Σιὼν ὁ ῥυόμενος, xe) 
ἀποστρέψει ἀσεθείας ἀπὸ Ἰακώδι Eig τοῦτο May 
τό. Ἐκ Σιὼν ἡ εὐπρέπεια τῆς ὡραιότητος αὐτοῦ, 
Δυνατὸν ἐχλαθεῖν' ὡς xal ἐκ τῆς ἑπουρανίου Σιὼν 
ἑλήλυθε τὸ σωτήριον" ἐπείπερ ἐν αὐτῇ εἴρηται τὴν 
βασιλείαν ἔχειν ὁ Χριστός. Διὸ χαὶ ὁ σχοπὸς ἡμῶν 
xal ἡ ἑἐλπὶς τῆς ἄνω Χχλήσεως ἡ βασιλεία τῶν 
οὐρανῶν τυγχάνει. Εἶθ᾽ &Enc τὴν µέλλουσαν ἅπασιν 
ἀνθρώποις προξενεῖσθαι ἀπὸ χαχῶν ἐλευθερίαν διὰ 
τοῦ σωτηρίου παρίστησι. Καὶ θέα τίνα τρόπον, 
ἑτέρων λυτρουµένων, ἑτέρους φησὶν ἀγαλλιᾶσθαι: 
iy τῷ γὰρ ἠλευθερῶσθαι τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ 
λαοῦ Κυρίου, Ἀγα]άιάσεται, φησὶν, "axo, καὶ 
εὐφρανθήσεται Ἱσραήάᾶ. Τῶν οὖν πάλαι Ίχμαλυ- 
τισµένων ὑπὸ τῆς δαιμονικῆς πλάνης φυχῶν, µελλου- 
σῶν διὰ τοῦ σωτηρίου τοῦ θεοῦ ἐλευθερίας ονγχάνειν, 


homines converterentur ; qui olim in Deo defuncti p xaX ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν µελλόντων ἐπιστρέφειν 


sunt justi atque prophelze, qui vere lerael, vere Ja- 
coh nuncupari possunt, exsultabunt ac lzelabuntur, 
quod vaticinia ab se de nobis edita completa sint, 
quodque ipsi nobis de adepta salute congratulen- 
tur. Quapropter Simeon, cuim de Salvatore dixis- 


. sel : Lumen erit ad revelationem gentium ; addidit, 
et gloriam plebis tue, Israel 1. 


, 


IN FINEM PSALMCS DAVID XIV. 
v&ERS. 1. Domine, quis habitabit in tabernaculo 
(uo? aut quis requiescet in monte sancto tuo? Α vi- 
einioribus procedens, perfectum virum describit. 


f? [sa. εως, 120. !* Psal, σης, 2. 


' Luc. n1, $2. 


ἐπὶ τὸν Κύριον, ol πάλαι παρὰ τῷ θεῷ ἄναπεπαυ- 
µένοι δίχαιοι χαὶ προφῆται, αὐτοὶ ὄντες ὁ ἀληθῶς 
Ἱσραὴλ xai à ἀληθῶς Ἰαχὼδ, ἀγαλλιάσονται xoi 
εὑὐφρανθήσονται, διὰ τὸ πληροῦσθαι αὐτῶν τὰς περὶ 
ἡμῶν προφητείας, καὶ διὰ τὸ συγχαίρειν τῇ ἡμε- 
τέρᾷ σωτηρἰᾳ. Ao xal ὁ Συμεὼν,' εἰπὼν περὶ τοῦ 
Σωυτῆρος, ὅτι dc ἔσται εἰς ἀποκάαυψο. ἐθγῶν, 
ἐπήγάγε, καὶ δόξαν AaoU σου Ἱσραή.ἲ. | 
ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ VAAMOEZ TO AAYIA ΙΔ’. 


Κύριε, είς παροικχήσει ἐν τῷ σκηνὠματί cov; 
xal τίς κατασκηνώσει év τῷ δρει τῷ ἁγίῳ cov; 
'Anb τῶν προαεχεστέρων προδαίνων διαγράφει xA 





4419 COMMENTARIA IN PSALMOS, 130 


5 
εἔλειον. Ἱαροχία M ἐστι ἕκανων» ερόσεχιρος ἐπὶ , Habitatio autese est temporanea comeeratie, com - 


Ur τες χρεξ-τονος. Δα «τσι χαὶ Axdb- Πάροι- 
πός sip ral κπαρεκέζηρος, παθως «αάντες οἱ 
πατέρες pco. Bipoxo; γὰρ Αθραὰᾳ, μτὲὲ βτμα 
χεχττ αένος Tob; pil: 6b τἆφεν πρ:άμενος. "UO δὴ 
σύμδολον τοῦ «ντα μὲν bv σαρχὶ κάροιχον εἶναι 
τροσίαςτν, μεταθαίνοντα δὲ ταύτης, τοῖς οἰχείοις 
εόποις ἀνασαεσθσι. Καὶ pixio£ qnos iw» ἆλλο- 
φὺλρις T29XX0,v:2, uh ὡς οἰχείκς τροστεττχέναι 
τοῖς b» cR vi. Σχίνωμα Ob θε.» à παρ al 
δεδομένη, càpt ci τῷ ἀνθρώπων Quyf ερὸς ἔνοίκς- 
vw. Tic οὖν, ὡς ἁλλοτρία χεχρτµένος, ἔγχαρκον 


ph; τὸ µεξον σροσχόστει, Καὶ ríc πατασκηνώσει 


spe telioris coajaupcta. Quamobrem ait David: 
Adtena sum et peregrinus, sicut omnes patres mei *. 
Advena quoque erat Abrabam, vtpote qui npe vesti- 


gium pedis possideret, vix3»e φοραίιασα locum, 


coemerit. Quod sane svmbolice signifcat hominem 
in carne vivezte:n, Cea advenam teputari debere; 
cumque ab ipsa carme transmigraverit, taac pre- 
pris im sedibus quiescere, 4c beatum esse dicit 
eum, qui cum apud alienizenas babitaverit , terre- 
nis quasi propriis sibi rebes moa addictus faerit. 
Tabernaculum autem Dei est caro, anime ab ipso 
3d babitandura concessa. Quis itaque ea οἱ aliena 
usus, frugiferam esmdem largtori restituet, ut fat 
tabernaculum Dei, qui in sanctis babitat? Deinde 


ἐν ὄρει ἁτίφ ccv; O2x b» τῇ Υεῖνη Σὼν, ὅπερ B vero ad przstaatiora procedit : Aut quis requiescet 
Ἱουδαίοις δοπεῖ, ἀλλὰ τερὶ f; ὁ Παυλός φησι Hpoc-* i mente sancto tuo? Non in terrestri Sion, ut Ju- 


αληλύθατε ὄρει Occo ζώωντος, Ἱερουσα.λὴμ éxov- 
ρανίῳ. Παρελθὼν ον τις thv σᾶρχα ταύτην καὶ 
νεχρώσας αὐτοῦ τὰ μέλη τὰ Exi cnc γης, τὸν ἆγια- 
«μὸν χατορθώσας, Ev τῇ ἁγίᾳᾷ χατασχτνώσει sv f 
ἐκθυμῶν ὁ Δανῖδ Dzyt- Διελεύσομαι ἐν τέπφ 
σπηνῆς ϐΘαυµαστης ἕως sov cixov tov θεοῦ 
καὶ, Ὡς ἁτατητὰ τὰ cxqropatá cov, Κύριε 
τῶν δυνάµεων ! «b δὲ coit σπκάνιον ἐμφαίνει 
τὸ, τίς, ὣς τὸ, Τίς Erro tóv vovr Κυρίου; xai τὸ, 
Tic ἀναγγελεί ὑμῖν τὸν εόπον τὸν αἰώνιον; καὶ 
τὸ, Tíc dpa ορέγιµος xal, xitóc οἰκονόμος» 
Μήποτε δὲ xat, τὸν θΕὺν ἐρωτίσας, ἔτνχε ἀποχρί- 
σέως, 


Κύρια, εἰς παροικήσει ἐν τῷ σκηνώρσεί cov; 
ἡ tíc «ατασκηνώσει ἐν ὄρει ἁτίφ cov; Τάχα δὲ 
χαὶ ὁ μµεθιατάµενος εἰς obpavóv, ὡς ἀπὸ ξένης 
ἥχων διατριδτς, παροιχεῖ * θεοῦ γὰρ σχίνωμα ὁ οὐ- 
ῥανός. "Opa δὲ µίπως ὁ ἐπιμένων τῇ πολιτείᾳ τοῦ 
γόµου, εἰς Ἀριστὸν ὄντος παιδαγωχοῦ , παροιχεῖ iv 
τῷ σχηνώµατι τοῦ Κυρίου, περὶ τῆὶν σχηνὴν τοῦ 
μαρτυρίου τευτάζων ὁ δὲ φθάσας ἐπὶ Χριστὺν xai 
εἣν εὐαγχελιχὴν διδασχαλίαν χατασχηνοὶ ἐν ὄρει 
ἁγίῳ τοῦ θεοῦ , περὶ οὗ προφητεύεται' Ἐμφανές 
ἐστι τὸ ὄρος τοῦ Κυρίου. Καὶ σχόπει πάλιν, μὴ 
Θεοῦ μὲν ὄρος ἅγιον ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος σχῆνωμα 
δὲ αὐτοῦ, ὃν ἀνέλαδεν ἄνθρωπον. xal δεῖ πρότερον 
ἐπιγνῶνσι χατὰ σάρχα Χριστόν’ εἶτα χατασχηνοῦν 
ἐν ὄρει ἁγίῳ θεοῦ, θεασάµενο» τὴν δόξαν αὗτου, 
δόξαν ὡς Μονογενοὺς παρὰ Πατρός ' xaX λέχειν. El 
τὰρ ἑγνώκχαμεν xarà σάρκα Χριστὸκ, ἁ-ὶ λὰ νῦν 
οὐχέτι γιώσχοµεν. Πρὸς τὸν votouzov γὰρ εἴρη- 
ται. 'Ex' ὄρος ὑψη.λὸν ἀνάδηθι ὁ εὔαγγελιζό- 
µενος tiv Σιών. "Άλλως ὄρος τοῦ θεοῦ τὸ ὑπὸ 
µόνων ἁγίων φυχῶν xai τελείων Ev δικαιοσύνη χατ- 
οιχηθησόµενον ὁ οὐρανὸς αὐτὰς, χαὶ ἡ ὑπὸ τοῦ 
Σωτῆρος εὐαγγελισθεῖσα βασιλεία τῶν οὐρανῶν. 
Λύτη ἐστὶν Ἱερρυσαλὴμ ἡ ἐπουράνιος' αὕτη ἑστὶ τὸ 
Σιὼν ὄρος, xal ἡ πόλις τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, κατὰ 


1 Ρεμ]. wxxvir, 15. 


*! Bebr. xir, 33. 
* Luc. xn, 43. 


ο να. 51, 2... " Ul Cor. v, 16. 


* Psal]. χει. 5. 


dzi arbitrantur, sed in ea de qua Paulus ait : Ac- 
cessistis ad montem Dei viventis, Jerusalem co- 
lesiem *'. Quisquis igitur eadem carme quasi in 
transcursu usus, ejus membra super terram morti- 
ficaverit, postquam sanctificationem illam con:um- 
maverit, habitabit in sancta illa civitate : cujos de- 
sideriu motas David aiebat : Trensibo in locum ta- 
bernaculi admirabilis usque ed domum Dei ** : et, 
Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum * - 
Jilud autem, quis, talium. hominum raritatem sub- 
indicat; cujusmodi est illud : Quis norit. sensum. 
Domini **; et illod : Quis annuntiabit vobis locum 
etermim ? atque. illud : Quis est prudens ας fidelie 


C economus 353 Nunquid postquam Deum interroga- 


vit, responsionem obtinuit * 

Domine , quis habitabit in tabernaculo tuo? aut 
quis requiescet in monte sancto tuo? Fortassis etiam. 
qui in celum transfertur, utpote qui a peregrinis 
sedibus veniat , habitare dicitur. Nam tabepsnacu« 


lum Dei ccelum est. Atque consideres velim, num, 


qui sub lege versatur, quz scilicet veluti pzedago- 
gus ad Christi discipiinam haberi potest, babitet in. 
tabernaculo Domini, eirca tabernaculum testimonil 
sollicitudinem habens; atque is qui ad Christum 
usque pervenit et ad evangelicam doctrinam, num 


tabernaculum posuerit in monte sancto Dei, de quo |) 
propheta dicit : Perspicuus est mons Domini **. Λο - 
iterum mihi perpendas velim, annon mons ille : 


sanctus Domini sit Verbum ejus; tabernaculum 
autem ejus, homo quem assumpsit : annon opus sit 
primo Christum secundum carnem cognoscere; 
deindeque tabernaculum ponere in monte sancto 
Dei, cum scilicet qui viderit gloriam ejus , gloriam 
quasi Unigeniti a Patre; atque dicere: Si.emim 
cognovimus secundum carnem Christum : sed. nuno 
jam nom sovimus ". Hujusmodi namque bomini 
diclum est : Super montem. excelsum ascende, qui 
evangelizas Sion **. Alia autem ratione dicatur, 
montem Dei esse, in quo duntaxat animse sanctse ο, 
in justitia perfecta habitabunt, videlicet ipsum, 


* Psal, vxxxiu, €. " ECor. y . 19. 


* Ίσα. xr, 0. 


e 9 


151 


EUSEBII CJESARIENSIS QPP, PARS Ill. — EXEGETICA. 


152 


celum, atque illud a Salvatore annuntiatum re- A τὸν ἱερὸν ᾿Απόστολον, ὃς φησι ' Προσελύθατε 


gnum celorum. Hzc est Jerusalem coalestis : hec 
ipsa est mons Sion et civitas Dei viventis, juxta 
sacrum Apostolum qui ait : JAccessistis ad Sion 
montem , et. civitatem Dei viventis Jerusalem ce- 
lestem **. Per tabernaculum autem idipsum intelli- 
gitur, quod sursum in monte constitutum est, uti 
dicitur : Christus autem. assistens. pontifez  [uturo- 
rum bonorum , per amplius et perfectius tabernacu- 
[um non manufactum, id est, non hujus creationis **, 

Hac cum Davidi in mentem venirent, sic vocife- 
yatus est: Domine, quis habitabit in tabernaculo 
iuo? Talis enim revera homo, qui $cilicet ascensu 
hujusmodi et habitatione ccelesti dignus sit, rarus 
admodum, el non obvius, ut vix unus in millibus 
occurrat. Tabernaculum itaque illud celeste jam 
memoratum, domicilium ipsius Dei fuerit : homo 
vero qui a terrena illa commoratione, ceu a capti- 
vitate, in coeleste illud tabernaculum transferendus 
est, quasi peregrinus et advena illic erit , utpote 
qui aliunde et ex aliena regione eodem transmigra- 
verit; quapropter dietum fuit, Quis habitabit in 


tabernaculo tuo? Beatus autem qui in ipso monte. 


constitutus ac confirmatus fuerit; cum doceamur 
mansionem istam, dignis hominihus paratam, sta- 
bilem perpetuamque fore. 

VgRs. 2. Qui incedit sine. macula, et operatur 
justitiam. Non enim unica res gesta strenuum 
hominem ad perfeconem ducit; sed per totam 


Σιὼν ὄρει, xal xóAe« Θεοὺ ζωντος, Ἱερουσαλὴμ 
ἐπουρανίφ. Τὴν δὲ σχηνὴν νοῄσεις τὴν ἄνω ἐπὶ 
τοῦ ὄρους ἱδρυμένην ἀπὸ τοῦ φάσχοντος λόγον 
Χριστὸς δὲ παραγεγόµενος ἀρχιερεὺς τῶν μεῖ- 
«όντων ἀγαθῶν διὰ τῆς μείζονος xal τελειοτέ- 
pac σχηνῆς, οὐ χειροποιήτου, tovtéctur, οὐ 
ταύτης τῆς ατίσεως. 


Τούτων τοιγαροῦν xal ὁ Δαυ]δ εἰς ἔννοιαν ἐλθὼν, 
ἀναφωνεῖ λέγων. Kopis 4, εἰς παροιχήσει ἐν τῷ 
σκηνώὠώματέ σου; ᾽Αληθῶς γὰρ σπάνιος καὶ ὅνσ- 
εύρετος, xai elg που ἀπὸ µνρίων, ὁ τῆς ἀναθάσεως 
ἐχείνης xai τῆς ἐν οὐρανοῖς παροιχήσεως ἄξιος. 
Τὸ μὲν οὖν δηλωθὲν σχήνωµα, τὸ Ev οὐρανοῖς, οἴχη- 
τήριον αὐτοῦ γἐνοιτ' ἂν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος δὲ, 
ὥσπερ ἀπὸ αἰχμαλωσίας τῆς κατὰ γην διατριθῆς 
µέλλων µεθίστασθαι ἐπὶ τὴν οὐράνιον χατασχήῄνωσιν, 
ὥσπερ τις ξένος xal πάροιχος ἔσται ἐχεῖ, ἅτε δὴ 
ἑτέρωθεν μετανάστης γεγονὼς, χαὶ ἐξ ἑτέρας ὦρμη- 
μένος χώρας ' διὸ λέλεχται:' Τίς παροικήσει ἐν τῷ 
σχηνώματί cov; Μαχάριος δὲ ὁ ἐν αὐτῷ γενόμενος 
τῷ ὄρει, χαὶ ἱδρυθεὶς Ev αὐτῷ, τοῦ λόγου διδάσχον- 
τος παράµονον ἔσεσθαι xa διαιωνίζουσαν τοῖς ἀδίοις 
τὴν αὐτὴν µονήν. 

Πορευόµεγος ἅμωμος, xal ἑργαζόμεγος δικαιοσύ- 
η». Οὐ γὰρ µία πρᾶξις τελειοῖ τὸν σπουδαῖον, ἀλλὰ 
παντὶ προσΏχε τῷ Bio ταῖς κατ ἀρετὴν ἐνεργείαις 


vitam virtutis operibus insistendum ; ut in hac via C συµπαρατείνεσθαι, ἵνα ἅμωμοι xal ἀνέγχλητοι κατ' 


inculpati ac crimine vacui censeamur. Et hzc illa 
salutaris cognitio fuerit, quam ipse affert hig 
verbis : Ego sum via 31. Oportet enim post primum 
editum opus bonum, singulorum subsequentium 
gestorum, ut scilicet cum justitia admittantur, 
curam et sollicitudinem gerere. 

V&gns. 3. Qui loquitur veritatem in corde suo, 
qui non egit dolum in lingua sua. Non est igitur 
quod quis ex rudioribus, his probis editis facino- 
ribus, sese efferat; ne ceu naufragio facto bonorum 
jacturam faciat. 

VgBs. 4. Ad nihilum deductus est. in conspectu 
ejus malignus, timentes autem Dominum glorificat. 
Qui jurat proximo suo, et non decipit. Hic pro re 
una (antum congruenter jurari posse decernit, 
dum is qui jurat jusjurandum ne violet. Ecqua illa 
Tes est, nisi amicitia eL necessitudo cum aliquo, 
pacto foedere, juncta? Est autem juramentum talis 
viri inculpatum et innoxium, quo firmatur illud: 
Jta ita, e, Non non ?*, | 

VzBs. 5. Qui pecuniam suam non dedit ad usu- 
ram, el munera super innocentes non accepit. Quia 
interdum contingit eum qui jam memorata gesta 
exsecutus est, circa munerum captationem et usu- 
ram claudicare ac zgritudine laborare; huic quo- 
que morbo remedium applicat. Nam qui regni 


celorum causa, et ex ipsa erga proximum suum. 


* Hebr. xu, 22. ** Ilebr. ix, 11, 


* Joan, xiv, 8. 


αὐτὴν γενώµεθα τὴν ὁδόν. Εἴη δ᾽ ἂν αὕτη ἡ σωτήρἰος 
γνῶσις, ἣν αὐτὸς παριστὰς ἔλεγεν' Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός. 
Act γὰρ πρὸς τῷ πρώὠτῳ χατορθώματι, xat τῆς δι’ 
ἔργων xaX πράξεων τῶν ἓν διχαιρσύνῃ πρόνοιαν 
ποιεΐσθαι. 


Λαλῶ» ἀλήθειαν ἐν καρδἰᾳ αὐτοῦ. ὃς οὐκ ἐδό- 
ἑωσεν ἐν γάὰώσσῃ αὐτοῦ. Οὐ δεῖ τοίνυν χατεπαί- 
ρεσθαί τινα τῶν ἀτελεστέρων μετὰ τὸ χγατορθῶσαι τὰ 
εἰρημένα” ἵνα μὴ, οἷόν τι vau&ytov παθὼν, ἀπολέσῃ 
«X ἑαυτοῦ χαλά. | 

Ἐξουδένωται ἐγώπιον αὐτοῦ πογηρευόµεγος, 
τοὺς δὲ φοδουμένους τὸν Κύριο’ δοξάζε. Ὁ 
ὁμνύων τῷ zAnclov αὐτοῦ καὶ οὐκ ἀθετῶν. 
Ἐνταῦθα ἐπὶ ἑνὶ πρἀγµατί φησιν εὐλόγως ποτὲ 

εἴν ὀμνύναι, xal ὁμνύοντα μῆ παραθαίνειν τοὺς 
ὄρχους. Ἐπὶ ποίῳ δὲ τούτῳ, fj ἐπὶ τῷ ἑταιρίαν γνη- 
σίαν xaX φιλίαν σπένδεσθαι; Ἔστι δὲ ὄρχος τοῦ τη- 
λικούτου ἀνδρὸς ἀκατάγνωστος λόγος, ἐφ᾽ i βεδαιοῦ- 
ται τὸ, Ναὶ val, χαὶ τὸ, OD οὔ. 

Τὸ ἀργύριον αὐτοῦ οὐκ ἔδωκεν ἐπὶ τόκῳ, xal 
δῶρα ἐπ ἆθώοις ovx. ÉAa6ev. Ἐπειδὴ συµθαῖνει 
ποτὲ μετὰ πάντα τὰ κατηριθμηµένα χατορθώµατα 
σχάζειν τινὰ χαὶ νοσεῖν περὶ δωροδοκίας xat τόχους, 
xai ταύτην προσθεραπεύει τὴν νόσον. Ὁ γὰρ τῆς 
βαπιλείας τῶν οὐρανῶν ἕνεχεν, xai αὐτῆς τῆς πρὸς 
τὸν πλησίον ἀγάπης xal φιλανθρωπίας τοῦτο πράτι 


3! Jac, v, 13. 


15$ 


COMMENTARIA iN PSALMOS. 


154 


των, δίδωσι μὲν, à). οὐχ ἐπὶ τῷ τὴν ἁμοιθὴν παρὰ A amicitia et benevolentia, sic probe se agit, is 


ἀνθρώπων λαθεῖν' ἑαντῷ δὲ ταµιευόµενος ὥσπερ Ev 
θησαυρῷ, xai αὑτῷ φυλάττων εἰς τὴν µέλλουσαν τῷ 
θεῷ ἀνταπόδοσιν' Καὶ δῶρα ἐπ᾽ ἀθώοις οὐκ ἔλαδε. 
Τιμὴν μὲν Υὰρ τάχα προσοῖτο [προσοίσοιτο] τὴν ἅλυ- 
πον xa ἀθλαθή τοῖς τιμῶσιν' ὑποχειμένης δὲ αἰτίας 
ἐφ᾽ ἑτέρου βλάδῃ, cU ποτε δέξαιτο δῶρα, παντάπασιν 
ἀνέτρεφε τὰ προλεχθέντα. 


ΣΤΗΛΟΓΡΑΦΙΑ TO AAYIA IE. 


Τῷ μὲν Δαυῖὸδ ἐπιγέγραπται ὁ dalpóz f, τοῦ 
Δαυϊδ, κατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτάς. Ψαλμὸν δὲ 
εἶπον χαταχρησάµενος τῇ συνηθείᾳ' κατὰ γὰρ τὸ 


elargitur quidem , sed non ea mente ut mercedem 
ab hominibus accipiat; is enim sibi eeu in the- 
sauro recondit, sibique reservat pro futura Dei 
remuneratione. Et munera super innocentes non 
accepit. 'Is fortasse munus admittat, dum nibil 
molestie, detrimenti nihil, offerentibus importet ; 
sin casu eveniat ut in alterius detrimentum vergat; 
tunc si munera accipiat, omnia quz supra dicta sunt 
prorsus evertit. 
1. TITULI INSCRIPTIO IPSI DAVID XV. 


Davidi, psalmus inscriptus, aut secundum alios 
interpretes, Davidis. Psalmum improprio consuetu- 


' dinis usu vocavi; nam ex accurata ratione nemo 


ἀχριθὲς οὐκ ἄν τις αὐτὸν εἶποι ψαλμὸν, ὅτι μὴ τοῦτο β psalmum dixerit : reque, enim ea est. inscriptionis 


δηλοῦν βούλεται fj προγραφή ' ἀλλ' ἔστι στηλογραφία 
προφητείαν περιέχουσα θαυμαστὴν, καὶ γραφῆς alu- 
νίου, ὥσπερ ἐν στήλη τετυπωµένης, ἀξίαν. 
Φύ.αξόν µε, Κύριε, ὅτι ἐπὶ col ἤλπισα. Εἶπα 
εφ Κυρίφ' θεός µου el σύ' ὅτι τῶν ἀγαθὼν pov 
οὐ χρείαν ἔχεις. Ὅτι μὲν οὖν διὰ τοῦ Δανῖδ àva- 
πεφὠνηται τὰ Ev τῇ προφητείᾳ περιεχόμενα, παντὶ 
ἂν εἴη σαφές. Ζητουμένου δὲ εἰς τίνα ἄρα χρὴ &va- 
Φέρειν τὰ λεγόμενα, ἀξιόχρεως ἡμῖν διδάσκαλος γέ- 
νοιτ᾽ ἂν Πέτρος ὁ ἀπόστολος, ἂν ταῖς Ἡράξεσι τῶν 
Ξ«οστόλων μνημονεύσας τῶν iv αὐτῇ φεροµένων. 
Διελθὼν γὰρ πρὸς τὸν λαὸν τὰ τοῦ ψαλμοῦ, ταῦτά τε 
ἐπὶ τὸν Σωτῆρα τὰ εἰρημένα ἀναδιδάξας, ἑξῆς bmc. 
φέρει xai φησιν’ Ἄγδρες ἆδε.ᾳοὶ, ἑξὸν εἰπεῖν μετὰ 
παῤῥησίας πρὸς ὑμᾶς περὶ τοῦ πατριάρχου Δαυϊδ. 
ὅτε xal ἑτελεύτησε καὶ ἐτάφη' xal τὸ μνῆμα αὐ- 
tov ἑστω ἐν ἡμῖν ἄχρι τῆς ἡμέρας ταύτης. Προ- 
φήτης οὖν ὑπάρχω», καὶ εἰδὼς, ὅτι ὅρκῳ ὤμοσεν 
αὑτῷ ὁ θεὺς ἐκ χαρποῦ τῆς ὀσφύος αὐτοῦ τὸ 
κατὰ σάρκα ἀναστήσεις τὸν Χριστὸν, χαθίσαι 
ἐπὶ τὸν θρόνον αὐτοῦ, προϊδὼν éAdAnce περὶ τῆς 
ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, ὅτι οὔτε ἐγκατε.είφθη 
εἰς δη», οὔτε ἡ σὰρξ αὐτοῦ εἶδεδιαφθοράν. Τοῦτον 
τὸν 'Incoür ἀνέστησεν ὁ θεὺς, οὗ πάντες ἡμεῖς 
ἐσμαν μάρτυρες. "Qv οὕτως εἰρημένων, περιττὸν 
ἂν εἴη τοῦ λοιποῦ ζητεῖν, ἐπὶ τίνα χρῆ φἑρειν τὴν 
προφητείαν, ἅπας ὑπὸ τηλικούτου μάρτυρος δεδι- 
ῥαγμένοι. Κατὰ μὲν οὖν τοὺς Ἑδόδομήκοντα στη.Ίο- 


qpagía λέλεχται ἡ προφητεία, τὸ περιέχειν τὴν χατὰ D 


τοῦ θανάτου νίχην τοῦ Σωτῆρος διὰ τῆς Ex νεχρῶν 
ἀναστάσεως αὐτοῦ χατωρθωµένην. Ὥσπερ γὰρ τῶν 
ἀγωνιζομένων ἓν σταδίοις οἱ µέγιστοι xaX παράδοξοι 
ἆθλοι στήλης ἀξιοῦνται, καὶ τῶν ἐν πολέµοις κατὰ 
τῶν ἐχθρῶν τρόπαια εἰς μαχρὰν μνήμην στηλιτεύεται’ 
οὕτω xal τὸ µέγα τρόπαιον τοῦ Σωτῆρος, ὅπερ ἤγειρε 
καθελὼν τὸν τὸ χράτος ἔχοντα τοῦ θανάτου, ἄνωθεν 
ἀπὸ τῶν προφητικῶν χρόνων ἑστηλιτεύετο ταῖς ἑαν- 
τῶν Y pagato: 6 στηλογραφία λόλεχται. 


"Ott τῶν ἀγαθῶν µου οὗ χρείαν ἔχεις. Οὐχ ἵνα 
τὰ ἐπάξια χαρίσηται ἀνθ᾽ ὧν αὐτῷ προσηγάγοµεν. 
Αλλοι δέ φσαιν, ὡς ἐκ προσώπου τοῦ Σωτῆρος 


9? Act. n, 320-22. 


significatio; sed est veluti titulus inscriptus, pro- 
phetiam exprimens admirandam, sternaque scri- 


' ptura, ceu in cippo insculpta, dignam. 


VgRs. 2. Conserva me, Domine, quoniam speravi 
in te; dixi Domino : Deus meus es tu, quoniam 
bonorum meorum non eges. Quod per Davidem ea, 
que in prophetia continentur, recitata fuerint, 
nulli non manifestum est. Si quaeratur porro ad 
quem referenda sint, dignus ac idoneus nobis 
doctor fuerit Petrus apostolus, qui in Actibus 
apostolorum eadem ipsa in prophetia allata me- 
morat. Nam cum populo psalmi sententiam expli- 
ceret, et de Salvatore intelligenda doceret, hzc 
deinde subjungit : Viri fratres, liceat audenter 


C dicere ad vos de patriarcha David, quoniam defunctus 


est, et sepultus : et sepulcrum ejus est apud nos 
usque in hodiernum diem: Propheta igitur cum 
esset, et sciret quia jurejurando jurasset illi Deus, 
de fructu lumbi ejus secundum carnem resurrecturum 
Ghristum ad. sedendum in throno ejus: providens 
locutus est de resurrectione Christi, quia neque 
derelictus est. in irferno , negue caro ejus vidit 
corruptionem. Hunc Jesum resuscitavit Deus, cujus 
omnes nos (estes sumus **, Quibus sic enuntiatis, 
superfluum esset ullerius indagare ad quem refe- 
renda prophetia; postquam anti viri testimonio 
edocti fuimus. Juxta interpretationem Septuaginta 
virorum, hsec prophetia tituli inscriptio dicitur, 
quod victoriam a Christo de morte, per resurre- 
ctionem ex mortuis partam, complectatur. Sicut 
enim athletarum in stadio deceriantium splendida 
atque mirabiliora cum adversariis inita certamina 
cippo donantur, atque in bellis tropea de hostibus 
ad diuturnam memoriam eriguntur, iia magnum 
illud Servatoris tropaeum, prostrato eo qui impe- 
rium mortis habebat erectum , jamdiu a prophe- 
ticis temporibus in eorum scriptis velut ia cippo 
insculptum fuerat : quare tituli sive cippi inscriptio 
dicitur. 

Quoniam bonorum meorum noneges. Non αἱ di- 
gnam pro iis quz ipsi obtulimus mercedem retri- 
buat [ita loquitur]. Alii dicunt ex Salvatoris per- 


455 


ΕὕΘΕΒΙΙ CAESARIENSIS QPP. PARS Ilf. — EXEGETICA. 


sona pronuntiatum psalmum , idque secundum hu- A εἴρηται ὁ Ψαλμός” εἴρηται δὲ χατὰ τὸ ἀνθρώπειον, 


manam naturam, cujusmodi bene multa in sacris 
Evangeliis deprehendimus; quale est illud : Pater, 
εἰ fieri possit, transeat a me caliz iste, Verumtamen 
non quod ego volo, sed quod tu **; εἰ: Vado ad 
Patrem. meum et Patrem vestrum, Deum meum et 
Deum vestrum **, Sic frequenter orantem, ac genua 
flectentem invenimus. Eadem prorsus ratione in 
hoc quoque psalmo conservari se precatur, dum 
tamen a se ipso conservatur. Át enim ut homo 
rogat, ac utpote Deus postulata concedit; assen- 
tiente scilicet et cooperante Patre. Quoniam bo- 
norum meorum non eges. Hxc Symmachus alia ra- 
tione interpretatüs est : Non est mihi bonum sine 
te. Omnis copia bonorum, inquit, per tuam mibi 
gratiam confertur. Utraque porro lectio sque ad 
pietatem opportuna. Etenim a Deo concessis bonis 
nos perfruimur, neque is recte factis indiget πο” 
stris : verum ad utilitatem ipse nostram hzc ut 
agamus lege sancit. 

VgRs. 3, 4. Sanctis qui sunt in. terra ejus miri- 
ficavit omnes voluntates suas in eis. — Vos autem 
estis corpus Christi, et membra de membro **. Eccle- 
si; suc zrumnas, sibi quasi proprias ascribens, 
ex persona ejus hzc potuit effari : Sanctis qui sunt 
in lerra ejus mirificavit omnes voluntates suas in eis. 
JMultiplicate sunt infirmitates eorum.Alii terram ejus, 
Ecclesiam interpretantur ; quapropter Dei volun- 
tates mirabiles evadunt. Voluntates porro Dei, sunt 
virtutes singulae quie ipso astante opitulanteque 
coluntur, juxta illud : Inveni David filium Jesse, 
virum secundum cor meum, qui faciet omnes volun- 
tates meas "', scilicet voluntates ejus, qua ratione 
superius explicatte sunt. Et sane Deus mirabilia 
facit in sanctis suis, quia in ipso virtutis exercitio, 
qui secundum Deum sapientes sunt, aliis przstant 
hominibus. Non eadem quippe in martyribus veri- 
tatis, in apostolis et prophetis fortitudo est, atque 
in cseteris qui 6066 strenue gesserunt ; neque vero 
Josephi ac Susann: temperantia continentiaque 
aliorum continenti: similis est. Eadem prorsus 
ratione reliquas sanctorum virtutes Deus mirabiles 
'efficit, ita ut iucomparabili przcellentia in quaque 
re inler czleros virtutis studiosos homines emi- 


ὥσπερ αὑτοὶ αὑτὰ πολλὰ xaX ἐν τοῖς ἱεροῖς Εὐαγγτ- 
λίοις εὑρίσχομεν' τοιοῦτόν ἐστι τό. Πάτερ, εἰ δυ- 
vacór, παρε.Ἰθέτω τὸ ποτήριον τοῦτο ἀπ ἐμοῦ. 
IlAhv. οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, àAÀ' ὡς σύ’ καὶ, Πορεύο - 
pas πρὺς τὸν Πατέρα µου καὶ Πατέρα ὑμῶν, καὶ 
θεόν µου καὶ θεὺν ὑμῶν. Οὕτως εὑρίσχομεν αὑτὸν 
εὐχόμενον συνεχῶς, xaX τὰ Ὑόνατα χάµπτοντα. Οὕτω 
τοίνυν xal ἐν τούτῳ τῷ ψαλμῷ αἱτεῖ φυλαχθῆναι, καὶ 
ὑφ᾽ ἑαυτοῦ φυλάττεται. Αἱτεῖ μὲν γὰρ ὡς ἄνθρωπος, 
δίδωσι δὲ τὴν αἴττσιν ὡς Θεός' εὐδοχοῦντος δηλονότι 
καὶ συνεργοῦντος τοῦ οἰχείου Πατρός. "Oct τῶν ἆγα- 
θῶν µου οὗ χρείαν ἔχεις. Τοῦτο ὁ Σύμμαχος ἑτέρως 
ἡρμήνευσεν' Ἁγαθόν not οὐκ ἔστιω ἄνευ gov. Πᾶσα, 
qnot, τῶν ἀγαθῶν 1j φορὰ διὰ τῆς σῆς ὑπάρχει µοι 
χάριτος. ᾽Αμϕότερα δὲ τῆς εὐσεθείας ἔχεται. Καὶ 
ἡμεῖς γὰρ παρὰ τοῦ Θεοῦ τῶν ἀγαθῶν ἀπολαύομεν, 
καὶ αὐτὸς τῆς ἡμετέρας διχαιοκραγίας οὗ χρῄζει’ 
χάριν μέντοι τῆς ἡμετέρας ὠφελείας ταύτην νοµο- 
θετεῖ. 

Τοῖς ἁγίοις τοῖς ἓν τῇ Υῇ αὐτοῦ ἐθαυμάστωσα 
πάντα τὰ θελήµατα αὐτοῦ ἐν αὐτοῖς. — Ὑμεῖς 66 
ἐστε σῶμα Χριστοῦ, καὶ µέλη ἐκ μέλους. Δύναται, 
ἰδιοποιούμενος τὰ πάθη τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ, τὰ 
προχείµενα ἐξ αὐτῆς«λέχειν' Τοῖς ἁγίοις τοῖς ἐν εῇῇ 
Tjj αὐτοῦ ἐθαυμάστωσε πάντα τὰ θἐλήματα αὐ- 
τοῦ ἐν αὐτοῖς. 'ExAn0Uv0ncar αἱ ἀσθένειαι ab - 
τῶν. Ἕτεροι ὃδ γῆν αὐτοῦ τὴν Ἐχκλησίαν φασίν’ 
ὕθεν xal θαυμάσια γίνονται τὰ τοῦ Θεοῦ θελήµατα. 


C θελήµατα δὲ θεοῦ αἱ xaz' εἶδος ἀρεταὶ παριστα” 


µένου τούτου: ix τοῦ. Εὗρον Aavtó τὸν τοῦ Ίεσ- 
cal, ἄνδρα κατὰ τὴν καρδίαν µον, ὃς ποιήσεε 
πάντα τὰ θεἸήματά µου, τὰ οὕτως ἡρμηνευμένα 
θελήµατα Θεοῦ. θαυμαστοῖ δὲ Orb; Ev τοῖς ἁγίοις 
αὐτοῦ, πλέον τι ἑχόντων τῶν χατὰ Θεὸν σοφῶν τῶν 
ἄλλων ἀνθρώπων iv τῷ χατὰ ἀρετὴν ἐνεργεῖν. Οὐ 
γὰρ ἀνδρεία ἡ αὑτὴ τῶν μαρτύρων τῆς ἀληθείας, 
προφητῶν τε xaX ἁποστόλων, τῇ τῶν ἄλλως ἀνδριζο- 
µένων ; ἀλλ᾽ οὐδὲ, fj σωφροσύνη τῶν τηρούντων fjv 
ἔσχεν Ἰωσὴφ xai Σουσάννα, τῇ τῶν ἄλλων σωφρο- 
σύνῃ. Οὕτω δὲ καὶ ἐπὶ τῶν λοιπῶν ἀρετῶν, θαυμα- 
στοῦντος Θεοῦ τὰς τῶν ἁγίων ἀρετὰς ὡς ἀσυγχρίτως 
ὑπερέχειν αὐτοὺς τῶν χατὰ ἀνθρώπους Ὑενομένων 
σπουδαίων. Οὕτω θαυµασίων τῶν θεληµάτων τοῦ 


neant. Cum igitur adeo mirabiles sint Dei in san- [ θεοῦ Ev τοῖς ἁγίοις ὄντων, πληθύνονται αὑτῶν, τῶν 


etis suis voluntates, multiplicantur sanctorum in- 
firmitates, cum videant se divin: virtuti ac ma- 
gnitudini multum impares esse. Attamen etiamsi 
memorate eorum infirmitates multiplicentur, non 
hzrent diu, neque manent in ipsis, sed confestim 
sbscedunt. Nam vixdum eas adverterint, cum 
continuo evanescant : quia multum illi valent, 
Christo ipsis vires prestante, secundum illud : In 
Deo faciemus virtutem **. | 

Arbitror item his significan priorem illam vete- 
rem idololatrarum conditionem, qua cum athei 

* Mauh.xxvi, 29. ?* Joan. xx , 17. 


pix , 14. 
(1) Lectio vitiata, 


** ] Cor. xij, 27. 


ἁγίων λέγω, at ἀσθένειαι, ὀρώντων ὡς πολὺ ἀπολείν 
πονται τῆς θεοῦ ἰσχύος xal τοῦ μεγέθους αὐτοῦ. 
Ὅμως, εἰ xal πληθήνονται αἱ προλεχθεῖσαι αὐτῶν 
ἀσθένειαι, οὐχ ἐμθραδύνουσιν, οὗ παραμένουσιν ab- 
τοῖς, παραχρῆμα ἀπερχόμεναι. Μέχρι γὰρ τοῦ ἐννοῆ- 
σαι αὐτὰς, ἔσχον αὐτὰς ταχυνούσας ἓν τῷ μηχέτ εἷ- 
ναι’ διὰ τὸ ἰσχύειν ἐν τῷ ἑνδυναμοῦσθαι αὐτοὺς ὑπὸ 
Χριστοῦ (1) πρώτων, ἐν τῷ θεῷ ποιήσοµε δύναμιν. 


Οἶμαι δὲ διὰ τούτων δηλοῦσθαι τῶν ἁπάντων τῶν 
πόλαι εἰδωλολατρῶν τὴν προτέραν κατάστασιν' ἐν fi. 
Reg. xii, 14: Act. xin, 22. ** Psal. 


157 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


158 


ἄξεοι ὄντες «αἱ εἰδωλολάτραι, οὐχ ἐπὶ µίαν ἐξώχει- A idolorumque cultores essent, non in unum 1mpe- 


λαν πλάνην. Ἠλῆθος γὰρ ἂν αὐτῶν τῆς πολυθεῖας χαὶ 
εἰδωλολατρείας χαὶ ἀσθενείας. "AX ἐπειδὴ ἐξ αὐτῶν 
ἐχείνων µεταθαλόντες διὰ τῆς σωτηρίου χάριτος Ύε- 
Υόνασιν ἅγιοι τοῦ θεοῦ, διὰ τοῦτο λέλεχται' Τοῖς 
ἁγίοις τοῖς ἐν τῇ ΥΠ αὐτοῦ ἐθαυμάστωσε πάντα 
τὰ θελἡματά µου ἐν αὐτοῖς: xal ἐπεὶ συνῆπται τό’ 
Ἐπληθύνθησαν εἴδωλα αὐτῶν (1), f) τὰ διαπονῄµατα 
αὐτῶν, f| ἀσθένειαι αὐτῶν. Ταῦτα γὰρ πάντα προσΏν 
τοῖς ὕστερον ἁγίοις πρὸ τῆς ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ 
χρείττω µεταθολῆς. ᾽Αλλὰ μετὰ ταῦτα ἑτάχνγα», 
οὐχ ἀμελήσαντες, οὐδὲ βραδύναντες, ἀλλὰ διὰ τάχους 
τὴν μετάνοιαν ἑνδειξάμενοι μετὰ τὴν εἰς αὐτοὺς 
γενοµένην χάριν, δί f$; ἐθαυμαστώθη πάντα τοῦ 
Σωτῆρος θελήµατα ἓν αὑτοῖς. "Όθεν σνγχώρησω 
προτέρων ἁμαρτημάτων διδοὺς αὐτοῖς φησιν’ Οὐ μὴ P 
συναγάγω τὰς συγαγωγὰς αὐτῶν ἐξ αἱμάτων' 1 
χατὰ τὸν "Axo)av Οὐ μὴ σπείσω σπονδὰς αὐτῶν 
ἐξ αἱμάτων. Πάλαι μὲν γὰρ, φησὶ, σπονδὰς ἑκοίουν 
ἐξ αἱμάτων, Ἰουδαῖοι μὲν χατὰ νόµον τῷ θεῷ θυσίας 
προσφέροντες, Ἕλληνες δὲ, ὅτε τοῖς δαίµοσιν ἑλά- 
τρενον. Ἐγὼ δὲ χαινὰς αὐτοῖς θυσίας παραδοὺς, οὐκ- 
έτι δέξοµαι σπονδὰς αὐτῶν ἐξ αἱμάτων οὐδὲ ταύτας 
σπείσω ἅτε ἀρχιερεὺς Ex τῶν χειρῶν αὐτῶν ἆποδε- 
ξάμενος xaX σπένδων’ χαινὰ bb μυστήρια παραδοὺς 
αὐτοῖς χαὶ χαινὰς θυσίας τὰς ἀναίμους χαὶ ἀχάπνους, 
xal λογιχὰς, ταύταις χρῆσθαι διδάξω αὐτούς' ἀλλ᾽ 
οὐδξ μνημονεύσω Cu τῶν γειλέων µου τῶν παλαιῶν 
αὐτῶν ὀνομάτων. Πάλαι μὲν γὰο ἑπαξίως «oy πράἀ- 
ξεων ἐπήῆγοντο προσηγορίας οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν, βέδη- 
Ἆρι xai ἀχάθαρτοι, xai εἰδωλολάτραι, πολύθεοί τε xal 
ἄθεοι ὀνομαζόμενοι' νῦν δὲ ἐχείνων μὲν οὐχέτι µνη- 
σθήσοµα; τῶν ὀνομάτων, ἕτερα δε αὐτοῖς ἀντ᾽ ἐχείνων 
δωρήῄσομαι' εὐσεθεῖς αὐτοὺς χαὶ θεοσεθεῖς, xat ἁγίους, 
χλητοὺς τε xal ἐχλεχτοὺς, xal Χριστιαγοὺς ὀνομάτ 
ζων. 

Κύριος μερὶς τῆς χ.ηρογομίας µου xal τοῦ πο- 
τηρίου µου, σὺ εἶ ὁ ἁποκαθιστῶν τὴν xAnporo- 
µίαν µου ἐμοί. ᾽Αναμνησθῆναι προσἠχει τῶν ἐν τῷ 
δευτέρῳ εἰρημένων φαλμῷ. Καὶ γὰρ ἐχεῖ ἀνθρωπίνως 
πἆλιν πρὸς αὐτὸν ἔλεγεν ὁ Πατήρ' Αἴτησαι παρ᾽ 
ἐμοῦ, καὶ δώσω coi ἔθνη τὴν χ.Ἰηρογομίαν σου, 
καὶ τὴν κατἀσχεσίν cov τὰ πέρατα τῆς γῆς. Καὶ 
ἐν τοῖς ἱεροῖς Εὐαγγελίοις αὐτὸς πρὸς τὸν ἑαυτοῦ ἔφη 


gerant erroris genus. Inerat quippe ipsis deorum 
turba, multiplexque simulacrorum et infirmitatis 
species. At quia salutari interveniente gratia resi- 
piscentes, sancti Dei effecti sunt, ideo dictum est: 
Sanclis qui sunt. in lerra. ejus , mirificavit. omnes 
voluntates meas in cis; ac deinde additum est, 
Multiplicata sunt idola eorum, sive labores ac in- 
firmitates ipsorum. lsthac enim omnia, antequam 
a pessimis illis moribus 3d meliores commultati 
essent, iis qui postmodum sancti evaserunt, ad- 
erant. Verum postea acceleraverunt, ncque negli- 
gentia vel cunctatione usi, per illatam gratiam 
statim penitenti:: opera ediderunt: ac per eam- 
dem gratiam mirabiles factze sunt Salvatoris volun- 
tates in ipsis. Quamobrem concessa illis pristino- 
rum scelerum venia, ait : Non congregabo conventi- 
cula eorum de sanguinibus ; aut juxta Aquilam: 
Non libabo libamina eorum de sanguinibus. In more 
fuit olim, inquit, libamina ex sanguine facere; 
nam cum Judzi hostias Deo secundum legem im- 
molabant; tum Greci idem prestabant, cum dz- 
inonas colerent. Át ego postquam novum attuli 
sacrificiorum genus, non ultra admittam sacrificia 
cum sanguine oblata; neque, utpote summus Sa- 
cerdos, eadem εκ eorum manibus accipiam ad 
libandum, sed novis traditis mysteriis, novis item 
sacrificiis incruentis, fumo ac nidore carentibus 
et rationalibus. Sed iis utantur commonebo, neque 
per labia mea vetera illorum nomina memorabo. 
Olim siquidem digna gestis suis nomina gentiles 
ferebant ; atque profani, impuri, idololatrz, 
deorum multorum cultores et atbei audiebant. Jam 
vero hujusmodi nominum nunquam recordabor; 
aliisque substitutis vocabulis, pios, religiosos, 
Sanctos, vocatos, electos , Christianos compellabo. 

Vens. 5. Dominus pars haereditatis mee et calicis 
mei, iu es qui reslituis hareditatem meam mihi. 
Hic memoria repetenda sunt secundi psalmi verba. 
Nam illic humano item more sic eum Pater affatur : 
Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, 
εί possessionem tuam terminos terre ?**. Atque in $a- 
cris Evangeliis sic ille Patrem de sacris apostolis 
alloquitur : Pater, quos dedisti mihi (ui erant, et 


Πατέρα περὶ τῶν ἱερῶν ἁποστόλων' Πάτερ, οὓς p mihi eos dedisti : εἰ nemo ez iis periit, nisi filius 


δ. ωκάς pos col ἦσαν, xal ἐμοὶ αὐτοὺς δέδωκας xal 
οὐδεὶς ἐξ αὐτῶν ἁπώλετο εἰ μὴ ὁ υἱὸς της da- 
ω λείας. 'AJX' ὥσπερ ἐνταῦθα ἀνθρωπίνως διαλέγεται 
λαθεῖν παρακαλῶν, οὕτως ἑτέρωθι δείχνυσι, ὡς αὐτός 
ἐστι τῶν ἁπάντων δεσπότης Τὰ πρόδατα γὰρ τὰ ἐμὰ 
τῆς φωνῆς µου ἀχούει' κἀγὼ γώσκω αὐτὰ, xal 
ἁχο.ἱλουθοῦσί nov. κἀγὼ ζωὴν αἰώγιον δίδωµι ab- 
τοῖς" xa πάλιν. Kal d.a. δὲ πρόδατα ἔχω, d οὐκ 
ἔσειν àx τῆς αὐΛῆς ταύτης xáxsivd µε δεῖ ἆγα- 
Τεῖν, xal τῆς φωνῆς µου áxoócovat, καὶ γενήσεται 
pla ποίµνη. elc ποιµήν. Ἑν τῷ παρόντι μέντοι 

5» Psal. 1n, 8. ** Joan. xvii, 6,12. *! Joan. x 


(4) Εἶδω.α αὐτῶν. Sic vertit Symmachus, ut 
in duobus codicibus Regiis effertur. Aquila autem; 


perditionis **. Sed quemadmodum hic humano ]lo- 
quitur modo, rogans ut accipiat; sic alibi sese 
omnium dominum exhibet : Nam, oves mec vocem 
meam audiunt : et ego cognosco eas, εί sequuntur 
me, et vilam elernam do eis"; ac. rursum : Ei 
alias oves habeo que non sunt ez hoc ovili: et illas 
oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet 
unum ovile, ei unus pastor δὲ. In presenti itaque 
psalmo bumane sic loquitur : Dominus pars here- 
ditatis mec et calicis mei; bereditatem vocans 
regnum in gentes; calicem vero, quam pro nobis 


x,97,99. '* ibid. 16. 


τὰ διαπονήµατα αὐτῶν. Hehraicum exemplar habet, 
rra. 


159 


passus est mortem. Sic enim in sacris Evangeliis 
effatur: Pater, si possibile est, transeat α me calix 
iste  : ac si aperlius diceret : Ecclesie mee, quie 
mea haereditas, pars Dominus est; aique ipse 
calicis mei, id est inortis, pars effectus est. 

ποτήριον τοῦτο ἀπ᾿ ἐμοῦ. ὡσεὶ σαφέστερον ἔλεγε 


EUSEBII CA&SARIENSIS ΟΡΡ. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


160 


À φαλμῷ. ἀνθρωπίνως λέγει Κύριος μερὶς τῆς κ.Ίη- 


ρογοµίας µου xal τοῦ ποτηρίον’ χληρονομίαν χαλῶν 
την τῶν ἐθνῶν βασιλείαν ' ποτήριον δὲ ὃν ὑπὲρ ἡμῶν 
ὑπέμεινε θάνατον. Οὕτω γὰρ xal ἐν τοῖς ἱεροῖς ἔλε- 
Tcv Εὐαγγελίοις' Πάτερ, εἰ δυνατὺν, παρε.Ἰθέτω τὸ 


* Kai τῆς ἐμῆς Ἐχκλησίας, fii; ἐστὶν ἡ χληρονοµία 


µου, µερίς ἐστιν ὁ Κύριος" ὁ αὐτὸς δὲ xai τοῦ ποτηρίου µου, τουτέστι τοῦ θανάτου, μερὶς Ὑεγενηµένος ὁ 


αὑτός. 

Tu es qui resiituis haereditatem meam mihi. Alia, 
inquit, mihi olim fuit h:xreditas, aliique funes. 
Nam quando dividebat Altissimus gentes, pars. Do- 
mini fata est populus ejus Jacob., funiculus here- 
ditatis ejus * Israel. At tunc pars, h:reditaa οἱ 
funiculus , erat prior ille populus. Quo populo im- 
pietatis causa dejecto ac depulso, alia mihi hzredi- 
las, alii funes, alie sortes priorum loco traditae 
sunt. in preeclaris. Etenim hzc secunda bzreditas, 
inquit , preclara probataque mihi est. 

εδ. 8. Providebam Dominum in conspectu meo 
semper, quoniam a dextris est mihi, ne commovear. 
Vir sanclus cum Dominum in oculis suis semper 
esse secum repulet , nequaquam fluctuat ; imo vero 
Dominus a dextris justi viri firmus consistit. E 
converso autem de Juda dicitur: Et diabolus stet 
4 deziris ejus 5. 


ORATIO DAVID XVI. 


Vgns. 1. Exaudi, Domine, justitiam meam, is- 
tende deprecationem meam. Auribus percipe oralio- 
nem meam , non in labiis dolosis. Oratione sua sus- 
plicat, ut Deus exaudiat, non quidem vocem, non 
verba sua , sed virtutem : ac si videlicet justitia sua 
ex gestis operibus clamitet, divinasque aures de- 
mulceat. Neque enim quispiam, improborum sibi 
conscius facinorum, talem facile proferret vocem. 
lllud porro : Intende deprecationem meam , jure di- 
xerit vir ille probatus ac exercitatus, qui in orando 
dignas Deo emittit supplicationes , qui non parva 
quedam viliaque postulat, neque pro mortalibus 
humanisque rebus Deum precatur. Idipsum Salva- 
tor docuit talia fatus : Magna petite, et parva adji- 
cientur vobis **, Tertio autem precatur, ut ipsa ora- 
tionis verba auribus percipiat, et, ut ita dicam, 
de ipsa voce judicet, quod non in labiis dolosis 
prolata sit. Plerumque enim przclara loquimur, ac 
verbis utimur ex Scriptura divina depromptis ; sed 
non purgatis labiis, Et vero occurrunt szpe homi- 
nes, qui ifldiscriminatim conviciis, calumniis , 
mendaciis , fraudulentis verbis , perjuriis , ohsco- 
nis dictis, aliisque absurdis vocibus usi, confe- 
stim mutato sermone, precibus Deum compellant, 
At solus vir sanctus, et linguam et labia vocem- 
que ipsam ac verba vel usu tritiora expurgat ; gna- 
rus illius dicti : De omni verbo otioso rationem red- 
detis in die judicii "- Deus siquidem orationem, 
non labiis dolosis , sed purgata lingua , divinisque 
sermonibus meditandis assueta prolatam , auribus 
percipit, Quamobrem cum de justitia loquitur, 


*! Matth. xxvi, 359, ** Deut, xxxii, 8, 9. 


"5 Psal. cut, 6. 


Σὺ εἶ ὁ ἀποκαθισετῶν τὴν xAnporoular μου 
᾿ἐμοί. Πάλαι μὲν γὰρ, φησὶν, ἄλλη τις fjv χληρονοµία 
µου, xat ἄλλα σχοινἰσµατά µου. Ὅτε γὰρ διεµέριῶν 
ὁ Ὕψιστος ἔθνη, ἐγενήθη μερὶς Κυρίου Aaóc αὐτοῦ 
Ἰακὼθ, σχοίνισµα κ.Ἰηρογομίας αὐτοῦ Ἰσῥαῃλ. 
"AM τότε μὲν μερὶς xal χληρονοµία, καὶ σχοίνισµα ó 
πρότερος ἣν λαός' οὗ διαπεσόντος xal ἀποθλήτου γενο- 
µένου διὰ τὰς ἀσεθείας αὐτῶν, ἑτέρα μερὶς xat ἄλλα 
σχοϊνία, xa ἕτεροι κλῆροι ἀντὶ τῶν προτέρων ἑχείνων 
ἐδόθησάν µοι ἐν τοῖς κρατίστοις. Αὕτη γὰρ, φπαὶν, 
ἡ δευτέρα χρατίστη καὶ ἀρέσχουσά pol ἐστιν. 
Προωρώμηγν τὸν Κύριον ἐνώπιόν µου διὰ zav- 
τός' ὅτι ἐκ δεξιῶν µου ἐστὶν, ἵνα μὴ σαλευθὼ. 
'O ἅγιος, ἀεὶ λογιζόµενος &v ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ εἶναι 
τὸν Κύριον, οὐ σαλεύεται' ἀλλὰ βέδαιος ἕσττκεν ὁ 
Κύριος ἐκ δεξιῶν τοῦ διχαἰου. Περὶ δὲ τοῦ Ἰούδα, Ὁ 
διάδοΛος στήτω, φησὶν, éx δεξιῶν αὐτοῦ. 
ΠΡΟΣΕΥΧΗ TO AAYIA IG'. 


Εἰσάκουφον, Κύριε, δικαιοσύγης µου, πρόσχες 
τῇ δεήσει µου. Ἐγώτισαι τὴν προσευχήν µου 
οὐκ ἐν χείΊευι δολίοις. Ἱχετεύει διὰ τῆς προσεν- 
χῆς τὸν θεὸὺν ἀκροατὴν γενέσθαι, οὐ τῆς φωνῖς, οὐδὲ 


C τῶν ῥημάτων αὐτοῦ, ἀλλ᾽ αὐτῆς τῆς tv αὐτῷ ἀρετῆς, 


ὥσπερ βοώσης διὰ τῶν πράξεων τῆς δικαιοσύνης xat 
δυσωπούσης τὴν θείαν ἀχοήν. Οὐχ ἂν γάρ τις, ἑαυτῷ 
φαῦλα συνειδὼς, ῥᾳδίως ἂν τοιαύτην ἀφῆχε φωγνήν. 
Τὸ δὲ, Πρόσχες τῇ δεήσει µου, εἴποι ἂν ἐχεῖνος ὁ 
Ρεδασανισμένος xal πρεπούσας θεῷ ἐν τῇ προσευχῇ 
ἀναπέμπων δεῄσεις, ὁ μὴ ἐπὶ μιχροῖς xai τοῖς τυ- 
χοὺσιν αἰτήμασι, μηδ ἐπὶ θνητοῖς xai ἀνθρωπίνοις 
πα ραχαλῶν τὸν θεόν. Τοῦτο γοῦν καὶ ὁ Σωτὴρ ἑδίδα- 
ox: λέγων’ Αἱτεῖτε τὰ μεγάλα, καὶ τὰ μιχρὰ προσ- 
τεθήσεται ὑμῖν. Καὶ τρίτον δὲ ἰχετεύει, χαὶ αὐτὰ τὰ 
ῥῆματα τῆς προσευχῆς ἑνωτίσασθαι, xpival τε, ὡς 
εἰπεῖν, xal αὐτὴν τὴν φωνὴν, ὅτι μῆ ἐν χείλεσι ὅρ- 
λίοις προφέρεται. Ηρλλάχις γὰρ σεμνὰ φθεγγόµεθα, 
xai λόγοις χρώµεθα τοῖς ἀπὸ τῶν θείων Γραςῶν, οὗ 


D χεχαθαρµένοις τοῖς χείλεσιν. "Ηδη δέ τινες, ἁδιαφόρως 


λοιδορίαις χατά τ'νων χρησάµενοι, f| διαθολαῖς, 1) 
Ψευδολογίαις, f) ἀπάταις, ἢ ἐπιορχίαις, f] αἰσχρο- 
ῥημοσύναις, f| ἄλλοις τισὶν ἁτόποις φωναῖς, ἀθρόως 
µεταθάλλοντες ἓν τῇ προσευχῇ τὸν θεὸν ἐπιχαλοῦν- 
ται, Μόνος δὲ ὁ ἅγιος xai τὴν γλῶτταν αὐτοῦ xal τά 
χείλη, xal τὴν φωνὴν αὐτὴν, καὶ τὰ χοινὰ ῥήματα χα- 
θαίΐρει' εἰδὼς εἰρημένον Περὶ παντὸς ἁργοῦ ῥήμα- 
τος δώσετε «Ἰόγον ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως. Προσευχῆς 
γὰρ οὐ διὰ χειλέων δολίων προσφεροµένης, διὰ δὲ 
γλώττης χεχαθαρµένης, xal τὰ θεῖα λόγια μελετᾷῷν 
εἰθισμένης, ἑνωτίξεται ὁ Θεός. Διὸ ἐπὶ μὲν τῆς ὃι- 


10 Math. vi, 55... " Matth. xii, 56. 


161 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 





162 


καιοσύνης, εἰσάκουσον, ἑλέγέτο, ἐπὶ δὲ τῆς δεῄσεως, A exaudi, inquit; cum de deprecatione , intende ; cum 


πρόσχες' ἐπὶ δὲ τῆς διὰ χειλέων προφεροµένης φω- 
νῆς, ἐγώτισαι. Τρία γοῦν ἡτήσατο διὰ τῶν προχει- 
µένων, προτάξας τῶν δύο τὸ κρεῖττον. 

Ἑδοκίμασας τὴν καρδία» µου, ἑπεσχέψω vv- 
πτός' ἑπύρωσάς µε, xal οὐχ εὑρέθη ἐν épol ἁδι- 
x(a. Ὡς τὴν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν ὑπερθαίνει ἡ τῶν 
πρωχειµένων διάνοια ! Τίς γὰρ χαυχἠσεται &yvhv ἔχειν 
χαρδίαν;, xaX τίς παῤῥησιάζεται λέγων χαθαρὸς εἶναι 
ἀπὸ ἁμαρτιῶν ; Μόνῳ τοιγαροῦν ἀρμόζοι αὐτῷ Χριστῷ 
λέγειν τὰ προχείµενα. Μήποτε δὲ τὴν εἰς τὸν ovv 
xá0obov, xat τὸν Ev τῷ θανάτῳ χῶρον, νύχτα χέχληχεν 
ἐπὶ τοῦ πάροντος; El γὰρ χαὶ &v νυχτὶ γέγονεν ἓν τῷ 
χαιρῷ τῶν πειρατηρίων χαὶ ἐν τῷ σχοτεινῷ xaX ἀφεγγεῖ 
τόπῳ τοῦ θανάτου’ ἀλλὰ δοχιµασθεὶς, ἐπισχοπῆς τῆς 


de voce labiis prolata, auribus percipe. Tria itaque 
dictis hujusmodi postulat, et quod przstantius erat 
duobus aliis praemisit. 

VEnRs. 9. Probasti cor meum et visitasti nocte , 
igne me examinastt , et non est inventa in me ini- 
quitas. Quantum humanam infirmitatem exsuperat 
hujusmodi verborum senteptia ! Quis enim de ca- 
stitalc cordis gloriabitur ? Quis confidenter dicat : 
Purus sum a peccatis? H»c sane unus Christus 
vere ac congruenter dicere valeat. Annon suum ad 
inferos descensum , atque loeum illum in regione 
mortis, noctem in presenti vocavit ? Quamvis enim 
in notte fuerit ac in tempore tentationum , inque 
tenebrosis caliginosisque mortis regionibus, at- 


παρὰ τοῦ Πατρὸς ἡξίωται διὰ τῆς ἀναστάσεως, xai B tamen probatus, paterna visitatione dignus habitus 


ταύτης τετύχηχεν. Ἐπειδήπερ, ola χρυσὸς ἐν πυρὶ 
βληθεὶς, λαμπρὸς χαὶ χαθαρὺς διαµεμένηχεν. Ἔπει- 
6h μόνος τῶν ἐξ αἰῶνος ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, 
οὐδὲ εὑρέθη Ód.loc, χατὰ τὸν Ἡσαῖαν, ἐν τῷ στό- 
jut: αὐτοῦ. 

Ὅπως ἂν μὴ «αλήσῃ τὸ στόμα µου τὰ ἔργα 
τῶν ἀνθρώπων, διὰ τοὺς .Ἰόγους τῶν χει.έων σου 
ἐγὼ ἐφύ.αξα ὀδοὺς σκ.ληράς. 'O δὲ Σύμμαχος εἰ- 
πὠν' Ἐγὼ ἐφυλαξάμην ὁδοὺς παραδάτου, ἑτέραν 
παρέστησε διάνοιαν’ ὡς τοῦ τὴν εὐχὴν διαπέµποντος 
πάντα ἄνθρωπον παραθάτην φεύγοντος, xol πάσας 
εὰς τῶν τοιούτων ὁδοὺς, διὰ τὸ χα)επὰς εἶναι xal 
ἀποσχλήρους πάσας τὰς χατὰ καχίαν πράξεις. 

Κατάρτισαι τὰ διαδθήµατά µου ἐν ταῖς τρίδοις 
σου, ἵνα μὴ σαευθῶσι τὰ διαδήµατά µου. Ὑπο- 
γραμμὸν ἡμῖν xal διὰ τούτων παρέσχεν ὁ Σωτὴρ, 
παιδεύων µήποτε ἐπιτρίθεσθαι, μτδὲ μέγα Eg' ἐαυ- 
τοῖς φρονεῖν. Εὖ δὲ xa ἀχριθῶς πεπεῖσθαι, ὡς πάν- 
τοτε τῆς παρὰ τοῦ θεοῦ δεόµεθα βοηθείας, ἵνα μὴ σα- 
λευθῇ ἡμῶν τὰ διαδθήµατα, xa εἰς τὸ ἐφαρμόσαι 
ταῖς ἑαυτοῦ τρίθοις τοὺς ἡμετέρους πόδας. 

Θαυμάστωσον τὰ ἑ.έη σου ὁ σώζων τοὺς ἑλπί- 
ζοντας ἐπὶ σέ. Σώζων δὲ εἴρηται τοὺς ἑλπίζόντας 
εἰς αὐτὸν, οὗ τοὺς ἐχ σπέρματος Ἱσραὴλ, οὐδὲ τοὺς 
κατὰ τὸν vóuov Μωῦσέως βιοῦντας ἀλλ' ὥσπερ χαι- 
vhv ὁδὸν εὑράμενος, σῴζων ἀνεφάνη τοὺς εἰς αὐτὸν 
Ἠλπιχότας. Μένει γὰρ, φησὶν ὁ ᾽Απόστολος, πἰστις, 
ἐλαὶς, ἁγάπη' τὰ τρία ταῦτα αυμπέπλεχται, ὥσπερ 


est per resurréctionem quam obtinuit. Quoniam 
ceu aurum igni traditum , splendidus purusque per- 
mansit. Solus enim ex iis qui a szeculo fuerunt pec. 
catum non fecit, neque, secundum lIsaiam, inven- 
tus est dolus in ore ejus *. 

VeRs. 4. Ut non loquatur os meum opera homi- 
num, propler verba labiorum tuorum ego custodis 
vias duras. Symmachus cum ait: Ego observavi 
vids prevaricatoris , aliam prefert sententiam, 
quasi scilicet is qui orationem emiltit, ab omni 
homine przvaricatore declinet ; atque omnes ta- 
lium virorum semitas, pravaque opera, utpote 
dura el aspera aversetur. 

Vens. 5. Perfice gressus meos in semitis tuis, e 
non moveaniur vestigia mea. Exemplar nobis hisce 
verbis admovet Salvator; admonetque, cum ut ne 
animo frangamur, tum ne magnum de nobis ipsis 
sapiamus, planeque compertum 49 persuasum ha- 
beamus, nos divino semper egere auxilio, ut non 
moveantur vestigia nostra, utque pedes nostros in 
semitis ejus recte componamus. 

VegnRs. 7. Mirifica misericordias tuas, qui salvos 
facis sperantes in te. Qui salvos facit, inquil, spe- 
rantes in se, non eos qui ex semine Israelis sunt, 
neque eos qui secundum Moysis legem vitam agunt, 
sed, quasi nova reperta via, salutem sperantibus 
in sé conferre compertus est. Manent enim, inquit 
Apostolus, fides, spes, charitas "* : tria bzcceu vin- 


ὀφ᾽ ἑνὶ δεσμῷ κατεσφιγµένα. Διὸ τὴν πἰστιν τῇ ἑλ- p culo eodem astricta connectuntur. Quapropter fi- 


πίδι συνάπτει λέγων’ "Ἔστι δὲ πίστις ἑλπιζομένων 
ὑπόστασις πραγμάτων, ÉAeyxoc οὗ BAszopérov* 
ταῦτα b ἐξ ἀγάπης τῆς πρὸς τὸν θεὸν φύεται" χαὶ 
δι) αὐτῶν πάλιν ἡ εἰς θεὸν ἀγάπη χρατύνεται. 


'Ex τῶν ἀνθεστηκότων τῇ δεξιᾷ σου φύ.λαξόν 
µε, Κύριε, ὡς κόρη» ὀφθα-]μοῦ. Ἐν σχέπῃ τῶν 
πτερύγων σου σκεπάσεις µε ἀπὸ προσώπου 
ἀσεδῶν tàv ταΛαιπωρησάντων µε. Καὶ xdg μὲν 
δίχαιος προσευχόµενος δείσθω τοῦ θεοῦ, τῆς παρ' 
αὐτοῦ χαταξιοῦσθαι φυλαχῆς' ὁμολογῶν μὴ ἱχανὸς 
εἶναι φύλαξ αὐτὸς ἑαυτοῦ γίνεσθαι διὰ τὸ πλῆθος τῶν 


9 Ίνα, ει, 19; I Petr. Ἡς 29. ** 1 Cor. xii, t5. 


dem spei copulat , dum ait : Est autem fides speran- 
darum substantia rerum, argumenium non apparen - 
lium 59. Hzec porro ex una erga Deum charitate 
oriuntur ; iisque vicissim charitas erga Deum ro- 
boratur. — : 

Vgns. 8, 9. A resistentibus dextere tue custodi 
me, Domine, ut pupillam oculi. Sub umbra alarum 
Iuarum proteges me, a facie impiorum qui me a[- 
flixzerunt. Justus quilibet, cum precatur, a Deo ob- 
nixe postulet uti se custodia sua dignetur ; fatea- 
turque se, prz adversariorum multitudine, ad cu- 
stodiam sui minime idoneum esse : roget item uti 


.9* Hebr. xi, 1. 


4€$ 


EUSEBII CAESARIENSIS 0ΡΡ. PARS II... pxpETICA. 


104 


Beus se custodial quasi pupillam oculi ; cum scili- A ἀνθεστηχότων αὐτῷ. φυλαχθῆναί τε ἑαυτὸν, ὥσπερ 


cet videat inimicos dexter» Dci obsistentes, item- 
que adversarios anime su: oculo insidias struen- 
tes, sibique cxcitatem inferre cupientes. Verum 
quia impiorüm bene multi calamitatem ipsi in- 
ferre ac in 2rumnas ipsum conjicere student, tela- 
que in ipsum emittunt; sub alas Dei confugiat, 
postuletque ejus se protectione muniri. Sed etiam 
ipse Salvator pro Ecclesia sua, 408 suum corpus 
est, easdem ad Patrem suum emittebat voces. Per 
álas autem virtutes providentic illius intelligas. 


γέας. 10-129. Inimici mei animam πιθαήι cir. 
cumdederunt, adipem suum concluserunt, os eorum 
locutum est superbiam. Projicientes me nunc circum- 
dederunt me : oculos suos statuerunt declinare in ter- 
ftam. Susceperunt me sicut leo paratus ad praedam, 
et sicul catulus leonis habitaus in abditis, Hujus au- 
tem loco, Projicientes me circumdederunt me, ita 
Symmachus interpretatur : Beatum praedífcantes me, 
statim circumdederunt me, et oculos, inquit, suos 
. posuerunt contra me, ut declinare me facerent, 
Nam id satagebant, ut me a statu illo et a profectu 
secundum Deum avellerent et amoverent, adversa- 
rium nostrum diabolum :xmulati, qui tanquam leo 
rugiens circuit querens quem devoret 5'. Et me ipsum 
susceperunt. sicut leo paratus ad predam, et sicut 
catulus leonis habitans in abditis. Neque enim hzc 
machinamenta palam adversum me conflabant ; sed 
occultas insidias parabant. 


Vgns. 15, 14. Exsurge, Domine, prigveni eos. et 
asupplanta eos: eripe animam meam ab impio, fra- 
meam tuam ab inimicis manus tue, Domine, a pau- 
tis de lerra dividé eos in vita eorum; de absconditis 
luis adimpletus est venter eorum. Saturati sunt filiis, 
et dimiserunt reliquias. suas parvulis suis. In ea 
quoque re aliquid capiam utilitatis. Sed frameam 
tuam, inquit, eripias de manu inimicorum ; nam 
meluendum alias esset, né frameam illam tuam, 
cui ego confisus adversarios oppugno, e manu eri- 
piant mea, meque sic exarmatum eadem ipsa fra- 
mea adoriantur. Fuerit autem illa sermo Dei effi- 
caz et penetrabilior omni gladio ancipiti "", qui ani- 
me, framez loco, ad propulsandos inimicos tradi- 


tus est. Quod sepe contingit, quando inimici Dei D ὁ τῇ ψυχῇ δεδομένο 


civinarum Scripturarum dicta, detorta atque in 
pravam sententiam conversa, simplicioribus animis 
objiciunt, eosque ita debellant. Bc causa est 
quod ipse precetur, ut framea Dei eripiatur ab 
Aiimicis Dei, et a paucis de terra, cujus loco Aquila 
edidit, a mortuis ex inmersione, Symmachus vero, 
a mortuis ab iis qui occiderunt. Nam liberari se 


"'IPetr, v, 8. '* Hebr. iv, 19. 


i Hec Latine exprimi nequeunt ; ín textu Graeco, 
ρησάντων, 


-——.--^ 


τινὰ κόρην ὀφθαλμοῦ παρακαλείτω' ὁρῶν τοὺς ἀνθ- 
εστηχκύτας τῇ δεξιᾷ τοῦ θεοῦ ἐχθρούς τινας, xal πο- 
λεµίους τῷ τῆς ψυχῆς αὑτοῦ ὀφθαλμῷ ἐπιθουλεύον- 
τας, καὶ τυφλῶσαι αὐτὸν θέλοντας. ᾽Αλλὰ xal πολ- 
λῶν ὄντων ἀσεθῶν τῶν ταλαιπωριζόντων αὐτὸν (4), 
τουτέστι ταλαίπωρον αὐτὸν ἁποφαινόντων, βέλη τε 
κατ αὐτοῦ πεµπόντων, ὑπὸ τὰς πτέρυγας καταφεύ- 
γων τοῦ Θεοῦ, σκέπης τῆς ὑπ αὐτῷ τυχεῖν ἀξιούτω. 
Αλλὰ xal ὁ λωτὴρ ὑπὲρ τῆς αὑτοῦ Ἐχχλησίας, 
Ἶτις ἑστὶν αὐτοῦ σῶμα, ταύτας ἀνέπεμπε πρὸς τὸν 
Πατέρα τὰς φωνάς. Πτέρυγας δὲ νοῄσεις τὰς τῆς 
προνοίας αὑτοῦ δυνάμεις. 


0i ἐχθροί µου τὴν ψυχή» µου περιἐσχον, τὸ 
στέαρ αὐτῶν συγέκ.Ίεισαν, τὸ στόµα αὐτῶν 


n ἐλά.1ησεν ὑπερηφανίαν. "Ex6dAAovríc µε νυνὶ 


περιεχκύκωσάν με' τοὺς ὀφθα.μοὺς αὐτῶν ἔθεντο 
ἐκκλῖναι ἐν τῇ ΥΠ. 'Υπέἐλαδόν µε ὡσεὶ λέων ἔτοι- 
poc εἰς θήράν, xai ὡσεὶ σχύμγος οἰκῶν ἐν dxo- 
χρύφοις. ᾽Αντὶ δὲ τού, ᾿ΕκδάΛΊοντὲς µε περιεχύ- 
xAocáv µε, ὁ Σύμμαχος οὕτως ἠρμήνευσε' Μακα. 
ρἰζογτὲς µε παραχρῆμα περἰεχύχ.1ουν µε, xaX 
τοὺς ὀφθαλμοὺς δὲ αὐτῶν, φησὶν, ἔθεντο κατ ἐμοῦ 
τοῦ παραχλῖναί µε. Παρασαλεῦσαι γάρ µε xal ἄποχι- 
νησαι τῆς στάσεως χαὶ τῆς χατὰ Θεὸν προχοπῆς 
ἑσπούδαζον" μιμούμενοι τὸν ἀντίδικον ἡμῶν διάδο- 
λον, ὃς ὡς AÉuv ὠρυόμεγος περιπατεῖ ζητῶν viva 


. tatazin. Ὑπέλαδθόν µε χαὶ αὐτὸν ὡς .έων ἔτον. 


qoc εἰς θήρα», καὶ àc σκύμνος οἰκῶν ἐν ἁποχρύ- 
φοίς. Οὐδὲ γὰρ kx τοῦ προφανοῦς ἐποιοῦντο τὴν κατ' 


C ἐμοῦ συσχευὴν, ἀλλὰ λαθραίως ἑνεδρεύοντες. 


᾽Αγάστηθι, Κύριε, πρόφθασον αὐτοὺς xal ὑπο- 
σκέλισον αὐτούς' ῥῦσαι τὴν ψυχή» µου ἀπὸ ἁσε- 
Covc, ῥομφαίαν σου ἀπὸ ἐχθρῶν τῆς χειρός σου. 
Κύριε, ἀπὸ ὁ Ἰίγων ἀπὸ γῆς διαµέρισον αὐτοὺς 
ἐν τῇ ζωῇ αὐτῶν, xal τῶν χεχρυμμέγων σου 
ἐπ.ήσθη ^) γαστὴρ αὐτῶν. Ἐχορτάσθησαν vior, 
καὶ ἀφῆχαν τὰ κατά λοιχα τοῖς γηπίοις αὐτῶν, 
Καὶ χατὰ τοῦτο ὠφεληθείην' ἀλλὰ xai τὴν ῥομφαίαν 
σου, qol, ῥῦσαι ἀπὸ τῆς χειρὸς τῶν ἐχθρῶν' δέος 
Ἱὰρ µήποτε τὴν σὴν ῥομφαίαν, ᾗ πεποιθὼς ἑγὼ x£- 
χρηµαι xav' αὐτῶν, τῆς ἐμῆς χειρὸς ἁρπάσαντες ol 
πολέμιοι, καὶ ἀφελόμενοί µου αὐτὴν, χρβσωνται 
αὐτῇ κατ’ ἐμοῦ. Ein δ' ἂν ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος ὁ ἕνερ- 
γῆς xal τομώτερος ὑπὲρ πᾶσαν μάχαιραν δίστοµον,' 
ς ἀντὶ ῥομφαίας πρὸς ἄμυναν τῶν 
ἐχθρῶν' ὅπερ συµθαίνει πολλάκις, ἐπειδὰν οἱ ἐχθροὶ 
τοῦ θεοῦ, τὰς ἀπὸ τῶν θείων Γραφῶν λέξεις xai τὰ 
ἀναγνώσματα ἁἀποθαλόντες xal ἀνατρέφαντες, ἐξ οὐ- 
τῶν xó. δι αὐτῶν τὰς ἀχεραίους χαταπαλαίωσι φυ- 
χάς- Διὸ εὔχεται ἀπὺ τῶν ἐχθρῶν τοῦ Θεοῦ ῥυσθῆναι 
την ῥομφαίαν αὑτοῦ, καὶ ἀπὸ ὀλίγων ἀπὸ γῆς' 
&v0' οὗ 6 μὲν ᾽Αχύλας ἐξέδωχεν ἁπὸ τεθγηκότων 


necnon in omnibus mss. Bibliorum, legitur ταλαιπω» 


465 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


166 


&x καταδύσεως' 6 δὲ Σύμμαχος' (1) 'Axó νεκρῶν A precatur etiam ab iis qui, jam inler mortuos com- 


ἁπὸ ivüsÜvxótur. Ῥνσθῆναι γὰρ εὔχεται xai ἀπὸ 
τῶν ἐν νεχροῖς Ίδη λελογισμένων διὰ τὸ πάµπαν 
ἑστερῆσθαι τῆς χατὰ Θεὸν ζωῆς. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, δια- 
µόρισον αὐτοὺς, ὁ μὲν ᾽Αχύλας ἡρμήνευσεν, µέρος 
αὐτῶν ἐν (wp: ὁ δὲ Σύμμαχος, 7| μερὶς αὐτῶν àv 
(oc tr. Διδάσχει δὲ διὰ τούτων, ὡς τῶν μὲν ἀσεθῶν 
xa τῶν πολλάχις ὠνομασμένων ἐχθρῶν τοῦ θεοῦ ἡ 
μερὶς, χαὶ ὁ χλῆρος, xaX πᾶσα ἡ περιουσία ἐν τῇ πα- 
poócr ζωῇ τυγχάνει xaX ἓν τῷ θνητῷ βίῳ' &v ᾧ καὶ 
ἐπλήσθη ἡ γαστὴρ αὐτῶν πάσης τροφῆς, xat πάσης 
ἀπολαύσεως, καὶ τρυφῆς. ᾽Αλλὰ xai τῶν χεχρυµ- 
µένων σου φησἰν' ἀνθ᾽ οὗ ὁ Σύμμαχος ἠρμήνευσεν, 
καὶ τῶν ἀποθέτων. "Uca γάρ bot ἐν τῷ θνητῷ 
βίῳ καὶ τῇ θνητῇ ζωῇ τίµια, τῶν νομιζοµένων ἆπο- 
θέτων xat ἀποχρύφων, ἐσχήχασιν. 

Αὐτοὶ γοῦν xai χρυσὺν xal ἄργυρον xo πάντα 
γῆς μέταλλα Περιειργάσἀντοι λίθους τε παντοίους 
«ιµίους xal πολυτελεῖς ἑξηρεύνησαν, xal τούτω, 
ἁπάντων ἐπλήσθησάν' τέκνων δὲ καὶ υἱῶν, xal θυγα- 
τέρων ἐνεφορήθησαν. Διὸ ἐπιλέγει. ᾿Εχορτάσθησα» 
υἱῶ». Καὶ οὐ µόνον γε αὐτοὶ τούὐτῶν ἐχορτάσθησαν, 
ἀλλ ἐμπλησθέντες αὗτοί τε πρότεροι, χλήρους καὶ 
διαδρχὰς τοῖς μετ αὐτοὺς ἐγγόνοις χαἰαλελοίπασιν. 
Άλλος φησίν' El xai τῷ θανάτῳ τούτους παραπέµ- 
ψαι ati ῥάδιον, ὦ Δέσποτα" ἁλλ' οὖν ἰἱχετεύω ζῶντσς 
αὐτοὺς σχεδασθΏναι, xaX τὴν xaxhv αὐτῶν συµφω» 
νίαν διαλυθῆναι, χαὶ τῶν ἀποχειμένων σοι τιμωριῶν 
με ασχεῖν. Οὔτω γὰρ ἐν τῇ µεγάλη ᾠδῇ τοῦ Μωῦ- 
σέως αὐτὸς ὁ θεός φησιν * Obx ἱἰδοὺ ταῦτα πάντα 


putantur, quia vita illa, que secundum Deum est, 
penitus privantur. lllud autém; divide eos, Aquila, 
pars eorum in vita, interpretatur ; Symmachus au- 
tem, pars eorum in viventibus. His porro docet, im- 
piorum et inimicorum Dei, qui in his plerumque 
memorantur, portionem, sorlem omnesque faculta- 
tes in hac praesenti et mortali vita sitas 9556, ubi 
venter eorum omni ciborum genere, omni felicitate 
ac voluptate repletur. Imo etiam de absconditis 


tuis; cujus loco Symmachus interpretatur, et re- 


positis tuis. Siquidem corum omnium quz in hac 
mortali vita occurrunt pretiosorum, qua inter re- 
condita et abdila computantur, potiti sunt. 


llli itaque aurum, argentum, omniaque terra 
metalla summa cura perquisiverunt, lapides pre- 
tiosos vel rarissimos cujusvis generis pervestiga- 
runt, iisque omnibus adimpleti sunt : filiis mascu- 
lis feminisve saturati sunt. Quamobrem subjungit, 
saturati sunt filiis. Neque illi tantum iis saturati 
sunt ; sed postquam ipsi priores ad satietatem us» 
que iis sunt usi, hereditatem successionemque ne- 
potibus transmisere suis. Alius sic interpretatur : 
Etiamsi, inquit, perfacile tibi sit, Domine, ipsos 
morte afficere : at, quzeso te, homines dum hac vita 
fruuntur disjungas, improbamque illam concordiam 
dissipes, ut a te repositas sceleribus suis peenas 
luant. lta enim jn magno Moysis cantico Deus ipse 


συνῆκται παρ ἐμοὶ, καὶ ἐἑσφράγισται ἐν τοῖς θη- 6 loquitur : Annon ecce hec. omnia congregata sunt 


cavpoic µου’ ἓν ἡμέρᾳ ἑκδικήσεως ἀγταποδώσω, 
ἐν καιρῷ ὅταν cgaAg ὁ zovc αὐτῶν. Καὶ τοῦτο 
δὲ ὁ Σύμμαχος οὕτως ἡρμήνευσε' Χορτασθήσονται 
viol, xal ἀφρήσονσι τὰ «Ίείψανα αὐτῶν τοῖς vn- 
ἁίοις αὐτῶν. Οἶδα, φησὶνι ὅτι τὸν διχαίαν σου τι- 
puoplav οὗ µόνον αὐτοῖς ἐπάξεις, ἁλλά xal τοῖς νἱέσι 
sta τοῖς ἐγγόνοις τῶν προγόνων πονηρίαν µιµησα- 
µένοις. Τὸ δὲ, χορτασθήσονται, ἀντὶ τοῦ, εἰς χόρον 
µεθέξουσι τῶν καχῶν. . 

Εγὼ δὲ ἐν δικαιοσύγῃ ὀφθήσομαι τῷ zpo- 
σώπῳ σου χορτασθήσοµαι ἐν τῷ ὀφθηγαί pot 
tv δόξα» σου. 'Exelvot μὲν τοιαύτας δώσουσι δί- 
κας' ἐγὼ δὲ τοῖς παρὰ τῆς δικαἰας προνοίας ἀγαθοῖς 
ἐντρυφήσω, πεῖραν µεχίστην τῆς σῆς εὑεργεσίας ὃε- 
ξάµενος. Ἐγὼ δὲ τῇ πορισθείσῃ pot διχαιοσύνῃ τε 
ya ἀρετῇ θαῤῥῶν πεπαῤῥησιασμένως ὀφθήσομαι 
tà προσώπῳ σου. Καὶ αὕτη gol ἐστιν Ere, xal 
οὗτος μέγας χλῆρος οὗ ποτε πληρωθήσομαι, xai 
χορτασθήσοµαι πάσης punc, bv τῷ ὀφθῆναι τὴν 
δόξαν σου &v τῇ τῶν οὐρανῶν βασιλείᾳ, 

YAAMOZ 17’. 

Εἰς τὸ τέλος τῷ παιδὶ Κυρίου tq Aavtó, d àAd- 

Jqus τῷ Κυρίῳ τοὺς «Ίόγους τῆς ᾠδῆς ταύτης, 


55 Deut, xxxit, ὅδ, 


apud me, et signata in thesauris meis : in die ultio- 
nis retribuam, quo tempore labetur pes eorum", 
Hzc ita Symmachus interpretatur, saturabuntur fi- 
liis, et dimittent reliquias suas parvulis suis. Novi, 
inquit, te non modo debitum iis supplicium illatu- 
rum, sed etiam flliis ac nepotibus eorum, 8i qui- 
dem avorum nequitiam imitentur. Illud autem, sa- 
turabuntur, id est, ad satictatem et fastidium usque 
malis sesc dedent. 

Vins. 15. Ego autem in justitia apparebo conspe- 
ciui tuo, satiabor cum apparuerit mihi gloria tua. 
lili quidem hujusmodi poenas dabunt. Ego autem 
paratis a justa providentia lua fruar bonis, maxi- 
mumque beneficenüx tue sumam experimentum. 


D Ego sane justitiz: atque virtuti, cujus auctor mihi 


fuisti, configus, tuta conscientia apparebo conspectui 
tuo. Hac in spe versor: hec mihi magna hzredi- 
tas, qua replebor, et ad satielatem usque omni 
voluptate fruar, cum in regno ceelorum apparuerit 
gloria tua. 
PSALMUS XVII, 

VERS. 1. In finem puero domini David, qua locutus 

est. Domino verba cantici hujus, in die qua eripuit 


(1) Hac sunt Hebraica verba, Dra pon TX D'mmx5. Aquile interpretatio huic prorsus similis 


fertur apud Drusium et alios ; sed Symmachi versio vitiata occurrit ibidem, Κύριε ἀπὸ τῶν ἑνδεδοχότων 
4 μερὶς ἐν ζωῇ. Λι lectio nostra sincerior, quz in omnibus mss. similiter effertur. 


. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lll. ... ExgGETICA. 


108 


eum Dominus de manu omnium inimicorum ejus, et de A àv ἡμόρᾳ ᾖ ἑῤῥύσατο αὐτὸν Κύριος ἐκ xeupóc 


manu Saul, et dizit. Symmachus : Canticum victo- 
rie servi Domini David. 


Par enim fuit nos ex ipso psalmo ediscere, Dà- 
videm, occasione victoris de inimicis οἱ hostibus 
parte, omnis vietorize auctori, qui ideo νιχοποιός, 
id est victoria effector, dicitur, quod victores efli- 
eiat, triumphalem hunc hymnum consecrasse. Quia 
item hic hymnus sive canticum triumpbale, Davi- 
dis dicitur esse. Atque in finem inscribitur : quo- 
niam scilicet postremis vitx ejus annis, ac post 
omnia qu;e in historia feruntur ejus opera, pronun- 
tiatus est; aut quia prophetiam eorum quz in finé 
seculi obventura sunt enuntiat ; sive tertio quia ad 
ea qui in postrema hujus hymni parte feruntur, 
lector remittitur. In quo [triplici] flne, vocatio gen- 
tium et prophetia de Christo. Hoc autem modo va- 
ticinatur, ut Saulem cum aliis omnibus una com- 
plectatur. Alia quoque ratione ipsum de manu 
Saul liberavit : frequenter enim pet manum intelli- 


gitur opus. Igitur qui liberavit Davidem ex omni-- 


bus inimicis suis, jure ac consequenter ipsum ma- 
joribus beneficiis devinciens, ex hac Saulis manu, 
sive opere, pariter eripuit, ut non paria cum illo 
pateretur. 

Vgns. 2, 3. Diligam te, Domine, fortitudo tea : 
Dominus firmamenium meum et refugium. meum, et 
liberator meus. Deus meus adjutor meus, et sperabo 
in eum : protector meus εἰ cornu salutis mea et sus- 
ceplor meus... . . .. Alia quoque sententia 
Deum vocat fortitudinem, humanam confltens infir- 
mitatem, qu& sine Deo nihil agere valeat; quare 
Sic ait Paulus : Omnia possum in Christo qui me 
confortat δν. Aquila porro et Symmachus, vice il- 
lius, fortitudo, petram interpretati sunt : aitque 
magnus Apostolus : Petra autem. erat. Christus "*, 
Cum supra petram banc, domum suam David fun- 
dasset, similis erat viro sapienti, qui edificavit do- 
sum suam supra peiram**, Quapropter omnibus 
inimicis suis, qui pluviz, ventorum et fluminum 
instar impingebant, superior effectus est. Veruoa 
neque satellitibus ac exercitui coníisus est, sed 
Deo quem habuit opitulatorem, omni genere armo- 
rum instructum et cornu salutis, ita ul dicerel : 
In te inimicos nostros ventilabimus cornu 5). 

Vkns. 5-7. Circumdederunt me. devores. mor- 
tis, el torrertes iniquitatis conturbaverunt me. Dole- 
tes inferni circumdederunt me, pr&occupaverunt me 
laquei mortis. In tribulatiune mea invocavi Domi- 
rum, et ad Deum meum clamavi. Et exaudivit de 
templo sancto suc vocem meam, et clamor meus in 
conspectu ejus. introibit in aures ejus. His docet quo 
pacto a xorrentibus iniquitatis turbatus, et reliquis 
qua supra memorantur malis circumventus, cum 
se in periculo constitutum esse sentiret, ad salutis 
sus portum confugit. Quamobrem ait : [n tribula- 


* Philipp. iv, 15. ** I Cor. x, f. 


πάντων τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ, καὶ ἐκ χειρὸς Σαοὺ, 
καὶ εἶπε. Σύμμαχος: Ἐπιοίκιο" τοῦ δού.ου Kv- 
ρίου τοῦ Aavt?. 

Ἔδει γὰρ ἡμᾶς ἀναγκαίως ἀπὸ τοῦ φαλμοὺ γνῶ- 
ναι, ὅτι ἐπὶ ταῖς νίκαις ταῖς xatà τῶν ἐχθρῶν 
xai πολεµίων τὸν ροχείμενον ὕμνον ἐπινίχιον τῷ 
πάσης νίχης αἰτίῳ, τῷ xai νιχητὰς ἁπεργαζο- 
μένῳ, xal διὰ τοῦτο νιχοποιῷ χεχληµένῳ, ἀνέθηχεν 
ὁ Δαυϊδ' xai ὅτι ἐπινίχιος οὗτος ὁ ὕμνος f| ἡ «6h 
εἴρηται τοῦ Δανῖδ. Εἰς τὸ vtéAoc δὲ, τοι διὰ τὸ ἀμφὶ 
τοὺς τελευταίους τῆς ζωῆς αὗτον χρόνους, xal μετὰ 
πάσας αὑτοῦ τὰς πράξεις τὰς φερομµένας Ev τῇ ἴστο- 
ρίᾳ λελέχθαι' d» διὰ τὸ προφητείας περιέχειν τῶν 
µελλόντων ἔσεσθαι ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος fi 


B τρίτον, διὰ «à ἐπὶ τὰ τέλη τῶν ἐμφερομένων λόγων 


τοῦ προχειµένου ὕμνονυ τὸν ἐντυγχάνοντα παραπέµ- 
πειν' ἓν οἷς τέλεσιν ἡ χλῆσις τῶν ἐθνῶν καὶ ἡ περὶ 
τοῦ Χριστοῦ προφητεία. Τοῦτον θεσπίσει τὸν τρό- 
πον, συμπαραλαμθανομένου τοῖς πᾶσι xai τοῦ Σαούλ. 
Καὶ ἄλλως δὲ αὐτὸν ἐχ χειρὸς Σαοὺλ ἑῤῥύσατο, τῆς 
χειρὸς πολλάχις ἀντὶ πράξεως παραλαμθανοµένης. 
Εἰχότως οὖν 6 ῥυσάμενος Aavió ix πάντων τῶν 
ἐχθρῶν αὐτοῦ, µειζόνως αὐτὸν εὐεργετῶν, χαὶ ταύ. 
της τῆς χειρὸς τοῦ Σαοὺλ, τουτέστι τῆς πράξεως 
αὐτοῦ, ἐῤῥύσατο, ὡς uh τὰ ὅμοια παθεῖν ἐχείνῳ. 
Αγαπήσω σε, Κύριε, ἰσχύς µου Κύριος στε- 
ῥρέωμά µου xal καταφυγή µου, xal ῥύστης µου. 
'O θεός µου, βοηθός µου, καὶ ἑλπιῶ ἐπ᾽ αὐτόν" 
ὑπερασπιστής µου, xal xépac τῆς σωτηρίας 


C µου, καὶ ἀγτωήπτωρ µου .. .. « Καὶ ἄλλως 


δὲ ἰσχὺν χαλεῖ τὸν θεὺν, ὁμολογῶν τὴν ἀνθρωπίνην 
ἀσθένειαν, χαὶ ὡς οὐδὲν ἂν ἴσχυσεν ἄνευ Θεοῦ’ xoi 
Παῦλος γὰρ ἔφη Πάντα ἱσχύω ἐν τῷ ἐνδυγα- 
μοῦυντί µε Χριστῷ. Αχύλας δὲ xol Σύμμαχος ἀντὶ 
τοῦ, στερέωμα, πέτραν ἡρμήνευσαν' ἔφη δὲ xai ὁ 
μέγας ᾽Απόστολος' Ἡ πἐτρα δὲ ἦν ὀχριστός, Ἐπιταύ- 
την τὴν πέτραν τὴν ἑαυτοῦ οἰκίαν οἰχοδομῶν ὁ Aavio, 
ἀφωμοίωτο τῷ φρονίµῳ τῷ οἰκοδομήσαντι τὴ» 
ἑαυτοῦ οἰκίαν ἐπὶ thv πέτβαν. Διὸ xai πάντων 
χρείττων ἐγένετο, τῶν ὑετοῦ δίχην, πνευμάτων τα 
xai ποταμῶν προσθαλλόντων αὐτῷ πολεµίων. Ἁλλ' 
οὐδὲ ἐπὶ δορυφόρους Ίλπιζεν ἡ στρατὺν, ἀλλ ἐπὶ 
θεὸν, βοηθὸν αὐτὸν ἔχων, πανοπλίαν xal x£pac: ὥστ 
ἂν εἰπεῖν καὶ αὐτόν. Ἐν col τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν 
κερατιοῦμεν. 

Hlepiéc yov µε ὠδίγνες θανάτου καὶ χείµαῤῥοι 
ἀνομίας ἑξετάραξάν µε. Ὡδῖίγες ᾖδου περιεκύκ.Ίω- 
σάν µε, προἐφθασάν µε παγίδες θανάτου. Καὶ ér 
τῷ θάίδεσθαί µε ἐπεχα.ἰεσάμην τὸν Κύριον, καὶ 
πρὸς τὸν Θεόν µου ἐχέκραξα. "Ηκουσεν éx νγαοῦ 
ἁγίου αὐτοῦ τὴν φωνήν µου, xal ἡ κραυγἠ µου 
ἐγώπιον αὐτοῦ εἰσεεύσεται εἰς τὰ dca αὐτοῦ. 
Διδάσχει διὰ τούτων tiva τρόπον, xal ὑπὸ τῶν χει. 
µάῤῥων τῆς ἀνομίας ταρασσόµενος, καὶ τὰ λοιπὰ τὰ 
προειρημήνα πάσχων, σθετο αὑτοῦ κχινδυνεύοντος, 
ἐπὶ τὸν λιμένα τῆς ἑαυτοῦ σωτηρίας χατέφενχε. Διό 


^^ Matth. 'vii, 11. "" Psal. ΣμΠ1, 6. 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


110 


φησιν’ "Er εῷ θ1ΐδεσθαι ἐπεχαλεσάμην τὸν Κύ- Α tione mea invocavi Dominum, et ad Deum meum 


piov, xal zpóc τὸν Θεόν µου éxéxpata. Εἶτα 
διδάσχει, Gc οὐκ ἠστόχησε τοῦ σχοποῦ τοιαῦτα 
πιστεύσας' ἡ γὰρ &Azlc οὐ καταισχύνει. Διὸ ἐπιφέ- 
pev Ἔκουσεν ἐκ γαοῦ ἁγίου αὐτοῦ φωνῆς µου, 
καὶ ἡ κραυγή µου ἑνγώπιον αὐτοῦ εἰσελεύσεται 
εἰς τὰ cra αὐτοῦ. Naby δὲ Θεοῦ kv τούτοις ποῖον 
Xph νοεῖν λέγεσθαι ὑπὸ τοῦ Δαυῖδ, µήπω τοῦ ἐν Ἱε- 
ροόολύµοις οἴχου χατεσχευασµένου, ἢ πάντως που 
τὴν ἐπουράνιον πόλιν τοῦ θεοῦ, καὶ τὴν ἄνω Ἱε- 
ρουσαλὴμ., ἧς εἰχὼν ἐτύγχανεν ὁ ἐπὶ τῆς γῆς χατ- 
εοχευασμένος νεώς ; 

Καὶ ἐσαλεύθη καὶ ἔντρομος ἐγενήθη ἡ rf, καὶ 
τὰ θεμέλια τῶν ἀρέων ἐταράχθησα» xal ἐσα.εύ- 
θησαν, ὅτι ὠργίσθη αὐτοῖςο ὁ Θεός. Λευχότατα 
προφητεύων τὴν χατάδασιν τοῦ Κυρίου διὰ τὸν θά- 
νατον xal τοὺς χειµάῤῥους τῆς ἀνομίας, διά τε τὰς 
ὠδῖνας τοῦ ὥδου xal τὰς παγίδας τοῦ θανάτου, τὴν 
t$ οὐρανῶν κατάδασιν πεποιηµένου. "Evi τῇ χατα- 
6άσει αὐτοῦ «iva. πέπραχται προδιηγεῖται λέγων ' 
Καὶ ἐσα1εύθη xal ἔντρομος ἐγενήθη ἡ 75 * ἀνθ' 
οὗ ᾽Αχύλας φηαί. Καὶ ἐχιγήθη καὶ ἐσείσθη ἡ }. 
Μαρτυρεῖ δὲ τῷ λόγῳ τὸ ἔργον. Ὡς γὰρ ἐπεδήμει ὁ 
Ὑϊὸς τοῦ θεοῦ τῇ γῇ κατὰ τὴν ἔνσαρχον αὐτοῦ πα- 
ρουσίαν, πάντες οἱ τὸ τῆς Υῆς στοιχεῖον οἰχοῦντες 
ἀχινήθησαν χαὶ ἑσείσθησαν πᾶσά τε ἀχοὴ Ἑλληνική 
τε χαὶ βάρθαρος ἐπληροῦτο τῆς περὶ αὐτοῦ φήμης. 
Tà δὲ λεγόμενα τῶν ὀρέων θεμέλια ἐταράχθησαν xaX 
ἐσαλεύθησαν, f| χατὰ τὸν Σύμμαχον, περιετράπη- 


clamavi, Exinde docet se a scopo minime aber- 
rasse, cum tali fiducia plenus esset; nam spes non 
confundit 55. Ideoque subjungit : Exaudivit de lem- 
plo sancto suo vocem meam, et clamor mets in con- 
spectu ejus introibit in aures ejus. Templum Dei 
quodnam a Davide memorari hic intelligendum, 
cum Fierosolymitana domus nondum excitata es- 
set ; nisi coelestem Dei civitatem, supernam illam 
Jerusalem, cujus imago fuit templum in terra con- 
structum ? 


κας. 8. Commota est et contremuit terra, funda- 
menia montium conturbata sunt εἰ commota sunt, 
quoniam iratus est eis Deus. Istis manifestissime 
vaticinatur futurum Domini descensum propter 
mortem, necnon propter torrentes iniquitatis, do- 
lores inferni, et laqueos mortis; qux» in causa 
fuere cur ex ccelis descenderet. Iif descensu autem 
ejus quaenam gesta sint, prius enarravit his verbis: 
Commota est et contremuit terra : pro quo Aquila, 
mota est et concussa est terra, interpretatur. Et sane 
dicti illius veritatem res ipsa gesta testificatur ; cum 
enim Filius Dei in terra, tempore adventus sui car- 
nalis, peregrinabatur; quotquot terrenum elemen. 
tum incolunt, cominoti ac concussi sunt, ac per 
Grecorum barbarorumque aures ubique fania ejus 
percrebuit : ea vero quz fundamenta montium vo- 
cantur, conturbata sunt et commota sunt, vel juxta 


σαν, ὅτι ὠργίσθη αὐτοῖς. "Opr δὲ fj» τὰ ὑψώματα ϱ Symmachum, circumversa sunt, quoniam iratus. esi 


«τὰ Eratpóueva χατὰ τῆς γνώσεως τοῦ 8600, δυνάµεις 
τινὲς ἀντιχείμενα:, αἱ τὸν μαχρὺν αἰῶνα τοὺς ἐπὶ 
Ὑῆς ἅπαντας ἁποπλανήσασαι διὰ τῆς πολυθέου δεισι- 
δαιµονίας. Τούτων οὖν ὀρέων tà θεμέλια τουτέστι τὰ 
βάθη xa οἱ λογισμοὶ, τῆς τοῦ Κυρίου δυνάµεως al- 
σθόµενα, ἐταράχθησα», ὅτι ὠρλίσθη αὐτοῖς, 


T0 οὖν ἐνεργε] fj ὀργὴ κατὰ τῶν ἀποδοθέντων ὀρέων, 
ἑξῆς διδάσχει λέγων Ἀγέδη καπγὸς àv ὀργῇ αὐτοῦ. 
ὝὭσπερ Υὰρ δαλοῦ καιοµένου ὑπὸ πυρὸς, κᾶπειτα 
σθεννυµένου, καπνὸς ἀποδίδοται, τὸν αὑτὸν τρόπον 
αἱ ἀντιχείμεναι δυνάµεις, πάλαι piv πρότερον πυρὶ 
παραδαλλόμεναι, τὰς τῶν ἀνθρώπων ψυχὰς χατέφλε- 


eis. Montes autem erant sublimitates omnes quze ad- 
versus cogitationem Dei erigebantaur, scilicet adver- 
sarim qusedam potestates, quz& per longa ssculo- 
rum spatia terrigenas omnes in mulüplicium deo- 
rum superstitionem atque errorem abduxeranmt. 
Horum igitur montism fundamenta, id est altiora 
consilia et cogitationes, Domini virtutem cum per- 
sentiscerent, conturbata sunt, quoniam iratus esteis., 

Vgns. 9, 10. Quid itaque operetur ira adverswa 
montes illos sibi traditos, deinde aperit hisce ver- 
bis: Ascendit fumus inira ejus. Sicut enim  torris 
ignitus si exstinguatur, tunc fumus emitiitur, pari 
modo adversarie potestates jam pridem conjectz in 
ignem, hominum animas incendebant combure- 


ov xaX ἐξέχαιον' ἐπεὶ δ ἑσδέννυτο αὐτῶν τὸ πῦρ D bantque ; igne autem ab ira Domini exstincto, emis- 


ὑπὸ τῆς ὀργῆς τοῦ Κυρίου, τὰ σημεῖα τῆς σδέσεως 
αὐτῶν ἑδήλου ὁ ἐξ αὐτῶν ἀναπεμπόμενος χαπνός, 
Εἴθ᾽ ἕξης εἴρηται. Καὶ πῦρ ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ 
καταφ.1εγήσεται ἄνθρακες ἀνήφθησαν ἀπ᾿ αὐτοῦ, 
Ταῦτα γὰρ ὁ τοῦ θεοῦ Yibc ἑνήργει ἀφανῶς χατὰ 
τῶν ἀντικειμένων δυνάµεων, τὸ πῦρ αὐτὸν σδεννὺς 
ἑτέρῳ πυρὶ κρείττονι καὶ δυνατωτέρῳ. Διὸ λέλεχται 
παρὰ Μωῦσεῖ’ Ὁ θεὸς ἡμῶν πῦρ καταναίσκον 
ἐσεί' καὶ ty Ψαλμοῖς' Πῦρ ἐναντίον αὐτοῦ προπο- 
βευσεται, καὶ gAorai xoxAo τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ" 
xai πάλιν 'O θεὸς ἐμφανῶς ἥξει, ὁ θεὸς ἡμῶν, 
καὶ οὗ παρασιωκηθήσεται. αὖρ ἐγώκπιον αὐτοῦ 


' M Rom. v, 5. 5 Deut. iv, 24. 
PaTROL, Ga. XXIII, 


** Psal, xcvi, 9, 


$us inde fumus exstinctionis signa edidit. Deinde 
pergit dicere, et ignis a facie ejus exardescet, car- 
bones succensi sunt ab eo. Hzc omnia enim Dei Fi- 
lius contra adversarias potestates clam operabatur, 
qui eorum ignem altero igne potentiori ac ardem 
tori exstinrerat. Quare apud Moysem dicitur : 
Deus noster ignis consumens est 5", eL in psalmis : 
Ignis ante ipsum pracedet, et inflammabit in circuitu 
inimicos ejus 8; ac rursum : Deus manifeste veuiel, 
Deus noster, et. non. silebit : ignis in conspectu ejus 
exardescet, et in. circuitu ejus tempestas valida *'. 
Huncetiam ignem Salvator indicavit : Ignem etai 


ο! Psal. XLIX, O. 


41 


EUSEBI CASARIENSIS OPP. PARS ΙΒ. — EXEGETICA. 


1 


mittere in terram, et quid volo si jam accensus sit 5? A καυθήσεται, καὶ xoxo αὐτοῦ καταιγὶς σφόδρα. 


Hec porro omnia facta sunt, quohiam inclinavit 
colos et descendit. Neque uuum solummodo ccelum 
inclínavit ; sed omnes quotquot sunt celos. Nam 
humiliatio celsitudinis ejus et exinanitie divinitatis 
ejus, supradictis verbis indicantur. Cum maxima 
enim emphasi descensum ejus significat his verbis : 
Inclinavit celos; eumdemque descensum corporeo 
prorsus more exprimit. 


VgRs. 11-13. Et caligo sub pedibus ejus. Et 
ascendit super cherubim εἰ volavit, volavit super pen- 
nas ventorum. Per caliginem et tenebras illas, clam 
et arcana ratione suam secundum hominem ocono- 
miam adumbrat. Demumque eodem revertitur unde 


Τοῦτο δὲ xal αὐτὸς ὁ Σωτὴρ ἑδηλοῦτο πῦρ, λέγων * 
Πῦρ ᾖάθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ cl 06Ao, εἰ 
ἤδη ἀνήφθη; Ταῦτα πάντα ἐγίνετ, ἐπειδήπερ 
ἔκλιεν οὐρανοὺς καὶ κωτέδη. Οὐχ ἕνα δὲ οὐρανὸν 
ἔχλινεν, ἀλλά τοὺς πάντας ὅσοι ποτέ εἰσιν. Ἡ γὰρ 
ταπείνωσις τοῦ ὕψους αὐτοῦ xal ἡ κένωσις τῆς θεό- 
τητος ἐδηλοῦτο διὰ τῶν εἰρημένων. Ἐμφατιχώτατα 
γὰρ τὴν χατάδασιν αὐτοῦ, Ἔκ.λινεν οὐρανούς" 
σωμµατιχώτερον τὴν χάθοδον αὐτοῦ σηµαἰνων. 

Καὶ yrógoc ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ ἐπέδη 
ἐπὶ xepov6 (1), καὶ ἑπετάσθη, ἐπετάσθη ἐπὶ ατε- 
ρύγων ἀνέμων. Tjj μὲν οὖν ὁμίχλῃ καὶ τῷ Υνόφῳ 
τὸ λεληθὸς χαὶ ἀπόχρυφον παρἰστησι τῆς κατὰ ἄν- 
θρωπον αὐτοῦ οἰκονομίας' ἐπάνεισι δὲ λοιπὸν ὅθεν 


profectus erat : ac in celos ascendit cum cheru- B καὶ παρῆν * εἰς οὐρανούς τε ἀνῄει xal μετὰ τοῦ χε- 


bino et volavit; tametsi non cum ipso cherubino 
descenderat : sine cherubine quippe inclinavit ipse 
colos et descendit. In reditu autem dicitur : Et 
ascendit super cherubim εἰ volavii, cum corpore 
scilicet quod assumpserat. 1] porro divine virtu- 
tes ipsum sic ascendentem conspicate, circum- 
astantes satellitum more, Dominum stipabant, ejus 
ascensum celebrantes sicque vociferantes : Attol- 
Κιε portas, principes, vestras, εἰ elevamini, porie 
eternales, et introibit Rex. glorie **. Impleta autem 
isthzec sunt eo tempore, quo in apostolorum Acti- 
bus narratur : Et cum hec dixisset, videntibus illis 
elevatus est, et nubes suscepit eum ex oculis eorum. 
Cumque intuerentur eum euntem ín celum **. 


Latentem illam et oceultam Salvatoris cum ho» 
minibus, ab ascemsu $uo ad hoc usque tempus, 
conversationem his verbis indicat : Et posuit tene- 
bras latibulum suum, in circuitu ejus tabernaculum 
ejus, tenebrosa aqua $n nubibus aeris. Nemini quippe 
latet quo pacto nobiscum versetur , secundum illud 
ab eo dictum : Ecce ego vobiscum sum | omnibus 
diebus usque ad consummationem | &eculi 35. Taber- 
maculum porro ipsius non aliud significat, quam 
sanctam Ecclesiam ejus, in qua se tabernaculum 
positurum pollicitus est cum dixit : Ubi duo vel tres 
congregati (uerint in nomine meo, illic sum in medio 
eorum **, Quandoquidem vero prophetis ipsum 
spectantes caliginoso et obscuro more prolatze sunt, 
jure adjicitur : Tenebrosa aqua in nubibus aeris. 
Pre fulgore in conspectu ejus nubes transierunt, 
grando et carbones ignis. Quod autem nubes, pro- 
phetas, ac pluviam ex nubibus delapsam, prophe- 
ficos -:sermones fpiritus sanctus soleat appellare 
docebit Isaias qui, quemadmodum dictum est, po- 
pulum vineam compellat, aitque nubes non ultra 
pluviam ipsi subministrare *'. 

Ngns. 14. Et intonuit de celo Dominus, et Altissi- 
eus dedit vocem suam. In presenti docemur ea qux 


51TLue, xi, 49. 
*' ]sa. v, 1, 6 


(1) Mas. ad marg. ysgoutlp. 


ρουθὶµ, καὶ ἐπετάσθη ' xalcot μὴ σὺν αὐτῷ χαταθάς - 
δίχα γὰρ τοῦ χερονδὶµ ἔχλινεν οὐρανοὺς αὐτὸς χαὶ 
xatí6n. Ἑν δὲ τῇ ἑπανόδῳ λέλεχται' Καὶ ἐπέδη 
ἐπὶ χερουδὶμ καὶ ἐπετάσθη, μεθ) οὗ ἀνείληφεν σώ- 
µατος. Καὶ ἐπειδὴ ἀναθαίνοντα οὕτως ἐθεώρουν αὐτὸν 
αἱ δυνάµεις αἱ θεῖαι, περὶ αὐτὸν γενόµεναι ἑδορυφό- 
pouv αὐτοῦ τὴν ἄνοδον ἐπιθοῶσαι xal λέγουσαι" 
Ἄρατε τὰς πύ.ας, ol ἄρχοντες, ὑμῶν, xal éxáp- 
θητε, πύ.ῖαι αἰώγιοι, καὶ εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς 
τῆς δόξης. Ἐπληροῦτο δὲ ταῦτα χατὰ τὸν χαιρὸν, 
καθ) 6v φησιν dj Γραφὴ τῶν Πράξεων τῶν ἀποστό- 
Au * Καὶ ταῦτα εἰπὼν, β.επόγτων αὐτῶν ἐπήρθη, 
xai vegéAn ἀνέλαδεν αὐτὸν ἁπὸ τῶν ὀφθα.ἲμῶν 
αὐτῶν. Καὶ ὡς ἀτενίζογτες ἦσαν εἰς τὸγ' obpavór 


C πορευοµέγου αὐτοῦ. 


Τὴν ἀφανη xaX λανθάνουσαν τοῦ Σωτῆρος διατρι- 
6hv, fjv σὺν ἀνθρώποις εἰσέτι xal νῦν ποιεῖται μετὰ 
τὴν ἀνάληφιν, διδάσχει λέγων" Καὶ ἔθετο σκότος 
ἀποκρυφὴν αὐτοῦ, κὐκ.ὶφ αὐτοῦ ἡ σκηγἡ αὐτοῦ, 
σκχοτεινὸν ὕδωρ ἐν νεφέ-αις ἀέρων. Οὐ λανθάνει 
γὰρ τοὺς πάντας ὅπως σύνεστιν ἡμῖν κατὰ τὸ elpn- 
μένον ὑπ᾿ αὐτοῦ: Ιδοὺ ἐγὼ μεθ’ ὑμῶν εἶμι πάσας 
τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συγτεείας τοῦ αἰῶνος. Σχη- 
vhv δὲ αὐτοῦ σηµαίνει οὐχ ἑτέραν T] πὴν ἁγίαν Ἐκ- 
χλησίαν αὐτοῦ: ἐν fj χατασχηνῶσαι ἐπηγγείλατο, εἷ- 
πών' Ὅπου δύο f) τρεῖς συνηγµένοι εἰσὶν εἰς τὸ 
ἐμὸν ὄνομα, ἐχεῖ εἰμι ἐν µέσῳ αὐτῶν. Ἐπειδὴ δὲ 
xaX αἱ περὶ αὐτοῦ προφητεῖαι σχοτεινῶς εἴρηνται xal 


, ἐπιχεχρυμμένως, εἰχότως ἑξῆς λέγεται" Σχοτειγὀν 


ὕδωρ àv νεφέλαις dépur. ᾿Απὸ τῆς τη αυγήσεως 
ἐνώπιον αὐτοῦ αἱ γεφέλαι διῆθον, xd Aata xal 
ἄγθρακες πυρὀς. Ὅτι γὰρ νεφέλας τοὺς πριφήτας, 
xal τὸν ἐξ αὐτῶν φερόμενον ὑετὸν, δηλαδὴ τοὺς προ- 
φητιχοὺς λόγους, τὸ Πνεῦμα τὸ θεῖον εἴωθεν ὀνομά- 
ζειν, διδάξει Ἡσαῖας, ἀλληγορικῶς τὸν λαὺν ἆμπε- 
λῶνα προσειπὼν, χαθὰ εἴρηται, καὶ νεφέλας µηχέτι 
εἰς αὑτὸν ὑετὸν φερούσας. 

Καὶ ἑδρόντησεν ἐξ οὐρανοῦ Κύριος, καὶ ὁ 
"Ὕψιστος ἔδωκε φωγἡγ αὐτοῦ. Διδάσχει ἓν τῷ πα” 


55 Psal, xxu, 1,9. 9 Act, 1, 9, 40. ** Matth. xxvi, Q0, ** Matth. xvin , 20. 


νο 


476 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


rt 


ρόντι ὃ λόγος τὰ μετὰ τὴν ἀνάληψιν τοῦ Σωτῆρος διὰ A post Salvatoris ascensum pes ejus virtutes gesta 


τῆς αὑτοῦ δυνάµεως χαταπραχθέντα, σαφῶς δὲ τὴν 
ἄνοδον αὐτοῦ παρέστησε διὰ τῶν προχειµένων εἰπών' 
Καὶ ἑδρόντησεν ἐξ οὐραγοῦ. Hox δὲ ἑθρόντησεν ὁ 
ἀνωτέρω κχλίνας τοὺς οὐρανοὺς xat χαταθὰς, εἰ μὴ 
πάντως ἀνεληλύθει; ὅπερ ἑἐδηλοῦτο διὰ τοῦ Kal 
ἐπέδη ἐπὶ χερουόδὶµ καὶ ἐπετάσθη, ἐπετάσθη ἐπὶ 
σπεερύγων ἀνέμων. Οὐχοῦν ἀποδέδειχται Χατεληλν- 
θὼς, εἶτα μετὰ τοῦ χερουθὶμ ἀνεληλυθώς: εἴἶτ᾽ ἐξ 
οὐρανοῦ βροντῶν, χαὶ ἑξῆς τὰ ἀναγεγραμμένα πράτ- 
των χατὰ τῶν ἐχθρῶν αὑτοῦ. Πρῶτον μὲν ἀπὸ τῆς 
τη αυγήσεως αὐτοῦ ἑνώπιον αὐτοῦ αἱ vsgéJat 
αὐτοῦ διῆ-θον, χἀ.Ίαζα xal ἄγθραχες πυρός. Ὡς 
γὰρ ἐπὶ τῆς Αἱγύπτου χατὰ τὴν ἑθδόμην πληγὴν εἴ- 
ρηται' Κύριος δὲ ἔδωκε φωγὴν καὶ χά-αζαν, καὶ 


διέτρεχε, nol, τὸ πῦρ ἐπὶ τῆς γῆς' καὶ E6psEer B 


Κύριος ἐπὶ yv Αἰγύπτου. "Hr δὲ ἡ xáAata καὶ 
τὸ σπῦρ φ.ογίζον év τῇ χαάζῃ. Ἐπάταξε δὲ ἡ 
χά.]αζα ày πάσῃ T? Αἱγύπτου' xal ταῦτα πάντα 
ἐγένετο ἵνα ὁ λαὸς τοῦ θεοῦ ἐλευθερίας τῆς ὑπ' Αἱ- 
γυπτίοις δουλείας τυχεῖν δυνηθῇ. Tbv αὐτὸν τρόπον 
καὶ ἐνταῦθα τὰς ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίας xai τὰς τῶν 
ἀνθρώπων φυχὰς τῆς ὑπὸ τὴν ἄθεον εἰδωλολατρείαν 
xai τοὺς πονηροὺς δαίµονας ὑποταγῆς ἐλευθερῶν, 
χατὰ τῶν νοητῶν Αἱἰγυπτίων Ἰφίει χάλαζαν χαὶ ἄν- 
θραχας πυρὸς ὁ ἐπὶ τοῦ χερουθὶ ἀναπτὰς Κύριος. 
Οἶμαι δὲ τὰς χατὰ τῶν ἀσεθῶν τιμωρητικὰς δυνά- 
µεις χάλαζαν xal ἄνθραχας πυρὸς ὀνομάζεσθαι. Δυ- 
νάµεις τοίνυν τιµωροὶ xal χολαστιχαὶ, τῷ βουλήµατι 
τοῦ Κυρίου ἀφανῶς ἐξυπηρετούμεναι χατὰ τῶν δαι- 
µόνων τῶν th) πολύθεον πλάνην ἑνεργούντων, máv- 
τας αὐτοὺς Πλαυνον. Διὸ σχεδὺν πάντα αὐτῶν ἐχλέ- 
λοιπε τὰ χρηστήρια, xat al μαντεῖαι κατελύθησαν' 
ἔρημοί τε αὐτῶν κατέστησαν οἱ ναοί' σεσύληται τὰ 
ἀφιερώματα ἀοράτῳ χαὶ ἀφανεῖ δυνάμει’ τοῦ Κυρίου 
ταῦτα πάντα μετὰ τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον ὃμαπραξα- 
μένου. 

Καὶ ἑξαπέστειΛε βέλη καὶ ἑσκόρπισεν αὐτοὺς, 
xal ἀστραπὰς ἐπ.ιήθυνε καὶ συνετάραξε» αὖ- 
tovc. Kal ὤφθησαν αἱ πηγαὶ τῶν ὑδάτων, xal 
ἀπεκαλύφθη τὰ θεµέ.ια τῆς οἰκουμέγης ἀπὸ 
ἐπιτιμήσεώς σου, Κύριε, ἀπὸ ἐμπγεύσεως αγεύ- 
µατος ὀργῆς σου. θεμέλια οἰκουμένης νοῄσεις τὰς 
τῆς σοφίας τοῦ θεοῦ δυνάµεις, δι ὧν xat πάλαι ἡ αὐμ- 
πασα χτίσις τεθεµελίωτο, xal μετὰ ταῦτα ἑστερεώθη 
ἡ οἰχουμένη, ἥτις οὐ σαλευθήσεται. El δὲ xat τὴν 
Ἐχχλησίαν τοῦ Θεοῦ τὴν οἰχουμένην ἐθέλοις νοεῖν' 
θοµέλιον δὲ αὐτῆς πρῶτον μὲν τὴν ἁῤῥαγη xaX στε- 
ρεὰν πέτραν, ἐφ᾽ f] ᾠχοδόμηται κατὰ τό Ἐπὶ τὴν 
πέτραν οἱκοδομήσω µου τὴν Ἐκκ.λησίαν, καὶ 
πύ.ῖαι ᾖδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς. Ἡ πέτρα 
δὲ ἦν ὁ Χριστός' ἢ χατὰ τὸν ᾿Απόστολον, περὶ οὗ 
διδάσχει αὐτὸς λέγων’ θεμέ.ἰιο» γὰρ áAAov οὐδεὶς 
δύναται θεῖναι παρὰ τὸν κείµενο, ὅς ἐστιν 
Ἰησοῦς Χριστός εἶτα μετ αὐτὸν θεμἐέλιοι τῆς 
Ἐκκλησίας προφητικοὶ xal ἁποστολιχοὶ λόγοι κατὰ 
τὸν ᾿Απόστολον φήααντα' ᾿Εποικοδομηόέντες ἐπὶ 


** Exod. ix, 25, 24. ** Matth, xvi, 18. 


sunt ; dilucideque ascensum ejus his signiflcavit 
verbis : Et intonuit de celo. (Quomodo intonverit qui 
superius colos inclinasse ac descendisse fertur, 
nisi prorsus ascendisset ? quod ulique hisce dictis 
comprobantur : Et ascendit super cherubim et vola- 
vit, volavit super pennas ventorum. Commonstratum 
ergo fuit ipsum descendisse, deinde cum cherubino 
ascendisse, post ex coelo intonuisse; demum ea 
contra inimicos suos designasse qua in sequentij- 
bus describuntur. Primo quidem pre fulgore ejus 
in conspectu ejus nubes. transierunt, grando εἰ car- 
bones ignis. Sicut enim de JEgypto in septima plaga 
narratur, Dominus autem dedit. vocem et grandinem 
et discurrebat, inquit, ignis super terram : pluitque 
Dominus super terram Egypti. Eratque grando, 
ignisque ardens in grandine, Et percussit. grando in 
omni terra /Egypti **. Ηδο porro. omnia facta sunt 
ut populus Dei ab /Egyptiorum servitute eximere- 
tur. Eodem prorsus modo jam cum Ecclesias ex 
gentibus coactas, hominumque animas a servitute 
impia idololatriz et malignorum demonum liberaret; 
adversus intelligibiles /Egyptios Dominus ille qni 
super cherubim volavit, grandinem et carbones 
ignis emittebat. Arbitror autem ultrices illas ad- 
versus impios paratas virtutes, grandinem et car- 
bones ignis vocari. Virtutes igitur ille supplicio et 
ultioni destinatxz;, voluntatis Dei occulto more ad- 
ministre adversus dzmonas qui multiplicium deo- 
rum superstitionem advexerant, ipsos omnes dz- 
monas abigebant. Quare universa eorum oracula 
desierunt, vaticinia abrogata sunt, templa eorum 
deserta, sacraria invisibili ac latente virtute οχρ]- 
lata fuerunt, Domino post suum jin coelos ascen- 
sum bxc omnia operante, | 


Vens. 15, 16. Et misit sagittas suas, et dissipavit 
eos ; [ulgura multiplicavit, et conturbavit eos. Et ap- 
paruerunt [ontes aquarum, εἰ revelata. sunt [unda- 
menta orbisterrarum : ab increpatione tua, Domirie, 
qb inspiratione spiritus irm tue. Per fundamenta 
orbis terrarum intelligas sapientize Dei virtutes, 
quibus olim universa rerum natura fundata es! , et 
postea confirmatus est orbis, qui non commovebi- 
tur. Quod si per orbem terrarum, Ecclesiam Dei 
accipi velis, ac si fundamentum ejus cogites esse, 
primo quidem infractam illam et solidam petram, 
in qua fundata est, secundum illud : Supra petram 
edificabo Ecclesiam meam, et porte inferi non pra- 
valebunt adversus eam **. Petra. autem erat Chri- 
sius Τὸ. aut ut Apostolus indicat his verbis : Fun- 
damentum enim aliud nemo potest ponere, prater id 
quod positum est, quod est Christus Jesus! : ac post 
ipsum Salvatorem fundamenta Ecclesie existimes 
esse propheticos et apostolicos sermones, secundum 
Apostoli dictum : Superedificati super (undamentum 


7? [ Cor. x, 4, "' Cor. πι, 14. 


4 
— 


475 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS Ilf. —— EXEGETICA: 


176 


apostolorum et prophetarum ipso summo angularila- A τῷ 0zueA(9 τῶν áxoctóAur xal προφητῶγ, ὄντος 


pide Chrisio Jesu '*; nequaquam a veritatis scopo 
aberraveris. Hzc igitur orbis fundamenta revelata 
sunt : inimicis Dei, quiolim mentis nostrx oculos 
obtenebrabant, ut. ne disina intueri possent, elimi- 
natis et fugatis, ac per emissas aDeo sagittas dissi- 
patis, fugatisque ab increpatione Domini et ab in- 
spiralione spiritusire ejus. Merito igitur ac conse- 
quenter, ab iis erepti ac recepto oculorum usu, fon- 
tes aquarum vidimus, fundamenta orbis terrarum 
suspeximus, Quod atate nostra in plurimis terrze 
artibus evenit. 


Vgns. 17-19, Misit de summo εἰ accepit me, 
assumpsit me de aquis multis. Demersum namque 
ipsum, et quasi captivum abductum, universorum 
Deus et Pater, per Filium suum abs se missum 
excepit. Unde autem exceperit, subinde significat 
his verbis, de aquis multis. Ait igilur etiam in sexa- 
gesimo octavo psalmo : Salvum me fac, Deus, quo- 
niam intraverunt aque usque ad animam meam : in- 
fizus sum in limo pro[undi, et non est substantia 19. 
Ad hzc consequenter sane in presenti gratias agens 
sic ait : Ássumpsit me de aquis multis. Quznam au- 
tem sint aqu ille, mox apertius indicat sic lo- 
quens: De inimicis meis furtissimis, et ab iis qui 
oderunt me, quoniam conformati sunt super me. Prac- 
venerunt me indieaffictionis mee. Hxc ipsa Spiritus 
sanctus annuntiat, dum ait eum assumptum esse de 
aquis multis, libertatemque nactum ex inimicis qui 
ipsum olim imperio subactum suo detinuerant. 

εις. 20, 24. Et. factusest. Dominus. protector 
meus. Et eduxit me in latitudinem, salvum me [faciet 
quoniam voluit me. Et retribuet mihi Dominus secun- 
dum justitiam meam. Cum confessionem, inquit, 
preces et supplicationes meas jam exaudisset Deus, 
factus est protector meus. Me quippe subversioni 
et ruinz ingenti proximum, si quidem post pecca- 
tum in defectionem penitus prolapsus essem, 
astans ipse, ceu fulcrum et adminiculum, retinuit, 
quando misso ad me Nathan propheta, de admisso 
peccato me coarguit, et erexit. Imo etiam deduzit 
me inlatitudinem; sive, juxta Symmachum, ín la. 
(um spatium. Ad angustias quippe redactum me, 


ἀχρογωνιαίου αὐτοῦ Ιησοῦ Χριστοῦ. οὐκ ἂν 
ἑχτὸς βάλοις τῆς ἀληθείας. Ταῦτ' οὖν τὰ θεµέλια τῖς 
οἰχουμένης ἀνεχαλύφθησαν, τῶν ἐχθρῶν τοῦ θεοῦ 
τῶν πάλαι ἐπισχοτούντων τὰ τῆς φυχῆς ἡμῶν ὃμ- 
µατα πρὺς τὸ μὴ τὰ Orta βλέπειν Ex ποδῶν µετα- 
στάντων, χαὶ τοῖς ἁποδοθεῖσι τοῦ Κυρίου βέλεσι 
διασχορπισθέντων, πεφευγότων τε ἀπὸ ἐπιτιμήσεως 
Κυρίου, χαὶ ἀπὺ ἐμπνεύσεως πνεύματος ὀργῖς a5- 
τοῦ. Εἰχότως οὖν ἐλευθερωθέντες τούτων ἡμεῖς καὶ 
ἀναθλέφαντες, τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων ἐθεασάμεθα, 
xai τὰ θεμέλια τῆς οἰχουμένης ἐπωπτεύσαμεν. Καὶ 
τοῦτο ἐφ᾽ ἡμῶν Ev πολλοῖς γεγένηται χλίµασιν. 
Ἐξαπέστει]εν ἐξ ὕψους, καὶ Ela6é µε, προσ- 
ε.άδετό µε ἐξ ὑδάτων ποΏ.]ῶγ. Καταποθέντα γὰρ 


Β αὐτὸν καὶ ληφθέντα ὥσπερ αἰχμάλωτον ὁ τῶν ὅλων 


θεὺς χαὶ Πατὴρ, ἐξαποστείλας τὸν ἑαυτοῦ Υἱὸν, ἔλαθε. 
Πόθεν δξ αὐτὸν ἔλαδεν, ἑξῆς διδάσχει λέγων, ἓξ 
ὑδάτων πο. ἡῶν. Φησὶ γοῦν καὶ ἓν ἑξγκοστῷ ὁγδόῳ 
φΦαλμῷ' Σῶσόν µε, ὁ θεὺς, ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα 
ἕως ψυχῆς pov: ἐγεπάγην εἰς ὕ.ην βυθοῦ, καὶ 
οὐκ ἔστυ' ὑπόστασις. Τούτοις τοιγαροῦν ἁκολού- 
θως καὶ ἓν τοῖς προχειµένοις εὐχαριστῶν , quat: 
Προσειάδετό µε ἐξ ὑδάτων zoAAor. Τίνα ὃξ τὰ 
ὕδατα, ἐπιφέρει σαφέστερον εἰπών' "EC ἐχθρῶν µου 
δυνατῶν καὶ ἐκ τῶν μισούγτω» µε, ὅτι ἑστερεώ- 
θησαν ὑπὲρ ἐμέ. Προέφθασἀν µε ἐν ἡμέρᾳ χακώ- 
σεώς µου. Καὶ ταῦτα δὲ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον εὔαγ- 
γελίζεται αὐτὸν ἀναλαθεῖν Ex τῶν πολλῶν ὑδάτων, 
ἐλευθερίαν 65 τὴν ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν τῶν πάλαι χατα- 
κεχρατηχότων αὐτοῦ γενέσθαι. 

Καὶ ἐγένετο Κύριος ἁγτιστήριγμά µου. Καὶ 
ἐξήγαιέ µε εἰς πλατυσμὸν, ῥύσεταί µε, ὅτι ἠθέ- 
Ancé µε. Καὶ ἀνταποδώσει µοι Κύριος κατὰ τὴν 
διχαιοσύν]ιν µου. "Ἠδη μὲν, φησὶ, τῆς ἐξομολογή- 
σεώς µου χαὶ τῶν προσευχῶν xaX τῶν ἱκετηρίων ἐπ- 
αχούσας ὁ Κύριος, Υέγονέ µοι ἀντιστήριγμα. Μέλ- 
λοντα γάρ µε περιτρέπεσθαι, xol µέγα πτῶμα ὑπο- 
µένειν, εἰ μετὰ τὴν ἁμαρτίαν εἰς παντελῆ ἐξέπιπτον 
ἀποστασίαν, αὐτὸς παραστὰς ἔρεισμά uoc καὶ ἀντι- 
στήριγμα Téyovsv, ὀπηνίχα, τὸν αὑτοῦ προφήτην 
Ναθὰν πέµφας, ἔλεγχόν µοι ἐπήγαγε τῆς ἁμαρτίας, 
καὶ ἀνώρθωσεν. ᾽Αλλὰ καὶ ἐξήγαγέν µε εἰς π.ῖα- 
τυσμὸν, xaX εἰς εὑρυχωρίαν, χατὰ τὸν Σύμμαχον. 


ac prope de salute mea desperantem, eripuit ac in D Στενοχωρηθέντα γάρ µε, xal μικροῦ δεῖν ἁπογνόντα 


latitudinem eduxit, ut in latius spatium deducto, 
recipiendi mei ac vulnera sollicite curandi copia 
fuerit. Caeterum is me prorsus liberabit, ac delicti 
veniam concedet, tempore adventus sui, qui in vati- 
cinio fertur. lisque me beneficiis devinciet Dominus, 
quoniam voluit me: aut. secundum Aquilam, quo- 
niam voluit in me; ncque enim convertendus eram, 
neque coarguendus de peccato, neque mittendus 
ad me propheta, nisi me salvum facere voluisset. 
Αι enim novi, ac persuasum plane habeo, ipsum 
tempore j'isti judicii sui, peccati mei et facinorum, 
qua in die miseria me: perpetravi, mentionem 


7 Ephes. n, 20, 7* Psal, rxvin, 2, 5, 


^ 


ἑαυτοῦ τὴν σωτηρίαν, ἑῤῥύσατο καὶ εἰς πλατνσμὸν 
ἐξήγαγεν, ὡς κατὰ πλάτος δυνηθῖναι ἐμαντὸν να» 
λαθεῖν, καὶ τῆς ἑμαυτοῦ θεραπείας ἐπιμέλειαν ποι]- 
σασθαι. Ἠλὴν ἀλλὰ καὶ παντελῶς ῥύσεταί µε, φησὶν, 
διδοὺς ἄφεσιν τῆς ἁμαρτίας χατὰ τὸν πρυφητενόµε- 
voy χαιρὺν τῆς αὑτοῦ παρουσίας. Καὶ τοῦτο ποιῆσει 
εὐεργετῶν µε ὁ Κύριος, ὅτι ἠθέλησέμε ἢ κατὰ 
τὸν Αχύλαν, ὅτι ἐδου.ήθη ἐν ἐμοί. ob ΥΧρ ἂν 
ἐπεστράφην, οὐδ ἂν τὸν Ἐλεγχόν uot προσήγα- 
γεν, 0089 ἂν τὸν προφῄτην ἑαυτοῦ πρὺς ἐμὲ ἁπ- 
εστάλχει, εἰ μὴ σῶσαί µε Ἰθελεν. Εὖ δὲ οἶδα xal 
ἀκριθῶς πἐπεισµαι, ὅτι χατὰ τὸν χαιρὸν τῆς ὃν 


471 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


178 


καιοχρισἰας αὐτοῦ, οὐ μνημονεύσας µου τῆς ἆμαρ- A nullam facturum esse; sed secimdum justitiam 


τίας χαὶ τῶν τολµηθέντων µοι ἐν ἡμέρᾳ ταλαιπωρίας 
µου, κανὰ τὴν δικαιοσύγην µου ἁποδώσει pot. 
Τὰς yàp ἄλλας µου πράξεις τὰς tv ἀρετῇ xal διχαιο- 
σύνη, ὥσπερ ἐν ερυτάνῃ καὶ ζυγῷ ἀντιπαραλαθὼν, 
xal ἀντιστήσας τῷ ἁμαρτήματί µου, κατὰ πολὺ πλεο- 
ναζούσας εὑρήσει τοῦ Ὑενομένου ἁμαρτήματος. Διὸ 
ἀνταποδώσει µοι o5 χαθ) ὃ ἥμαρτον (ἤδη γὰρ ἆντα- 
πίδωκς, μετελθὠν µε χατὰ τὸν παρόντα βίον διὰ 
τῶν χαταλαθουσῶν ps συμφορῶν), κατὰ δὲ τὰς λοι- 
πὰς πράξεις, τὰς ἓν διχαιοσύνῃ, ἁποδώσει µοι ἐν τῇ 
ἡμέρᾳ τῆς αὑτοῦ διχαιοχρισίας, καὶ τῶν χειρῶν µου 
κατὰ τὴν καθαριότητα τὴν ἁμοιθὴν ποιῄσεται ᾿ ἀπέ- 
Έλυνα γὰρ τὸν πρότερον αὑταῖς ἐγγενόμενον ῥύπον 
Καὶ ἔσομαι ἅμωμος ust! αὐτοῦ, xal φυ.Ίάξομαι ἀπὸ 


meam reiribuet mihi. Nam si alia mea, cum virtute 
ac justitia designata, opera quasi ad trutinam et 
bilancem una cum peccato meo .appenderit, ea 
multo delictum excedere comperiet. Quapropter 
non secundum peccatum meum retribuet mibi; 
jam quippe retribuit, cum me multis in przssent& 
vita calamitatibus affecit; sed secundum reliqua 
probe ac juste perpetrata opera in die jusli judicii 
sui retribuet mihi, et manus meas ob purilatem 
premio donabit : ipsas quippe a pristinis sordibus 
ablui : Etero immaculatus cum eo, et observabo me 
ab iniquitate mea. Et retribuet mihi Dominus secun- 
dum justiliam meam et secundum puritatem manuum 
mearum retribuet mihi. 


τῆς ἀνομίας µου. Kal ἀγταποδώσθι µοι Γύριος κατὰ τὴν δικαιοσύγην µου, xal κατὰ τὴν xa0a- 


ριότητα τῶν χειρῶν µου ἀνγταποδώσει por. 


Διεξέρχεται ἑξῆς χαταλέγων τίς ἣν fj δικαιοσύνη Β Subinde vero narrat quz fuerit justitia ejus, et 


αὐτοῦ, xaX ὅπως ἀπεχάθηρεν ἑαντοῦ τὰς χεῖρας. 

"Oct ἐφύ.λαξα τὰς ὁδοὺς Κυρίου, καὶ οὐχ ἠσέδησα 
. ἀπὸ τοῦ θεοῦ µου. Ὅτι πάντα τὰ κρίµατα αὐτοῦ 
ἐνώπιόν µου, xal τὰ δικαιώµατα αὐτοῦ οὐχ ἁπ- 
έστησεν ἀπ᾿ ἐμοῦ. Καὶ ἔσομαι ἅμωμος μετ αὐτοῦ, 
καὶ evAd£opai ἀπὸ τῆς ἀγομίας µου. Ἐπεὶ τοίνυν 
ταῦτα ἐπορισάμην ἐμαντῷ, qot, μετὰ τὴν ἁμαρτίαν, 
xai τοσαύτας συνῄγαγον ἑμαυτῷ θεραπείας, εἰχότως 
πάλιν ἑπαναλαθὼν τὸν αὐτὸν ἐν δευτέρῳ λόγον φηµί’ 
ὅτι, διὰ τὰ προλεχθέντα, Καὶ ἁγταποδώσει pot 
Κύριος κατὰ τὴν δικαιοσύνη» µου, καὶ κατὰ τὴν 
καθαριότητα τῶν χειρῶν µου ὀνώπιον τῶν ὀφθα.]- 
μῶν αὐτοῦ. ἀντὶ δὲ τοῦ, ἐνώπιον τῶν ὀφθαλμῶν 
αὐτοῦ, ὁ Σύμμαχος, τὴν ἁἀντιχρὺ τῶν ὀφθαῖἲμῶν 
αὐτοῦ, ἐξέδωχεν. Οὐ γὰρ ἀνθρώπων ὀφθαλμοῖς ἑσπού- 
ὅαζον τὴν ἑμαντοῦ χαθαριότητα δεικνύναι, οὐδὲ 
ὥστε ἀρέσχειν τοῖς πολλοῖς, ἁλλ᾽ ἀντικρὺ τῶν αὐτοῦ 
τοῦ χριτοῦ ὀφθαλμῶν πᾶσαν ἑποιούμην σπονυδὴν τῆς 
ἐμαυτοῦ χαθαρότητος. 

Μετὰ ὁσίου ὅσιος ἔσῃ, xal μετὰ ἀγδρὸς ἀθώου 
ἀθῶος ἔσῃ ' xal μετὰ éxAsxcoU ἔκ.εκτὸς ἔσῃ, καὶ 
μετὰ στρεθ.οῦ διαστρέψεις. "Οτι σὺ «Ίαὸν ταπει- 
νὸν σώσεις, xal ὀρθα.Ίμοὺς ὑπερηφάνων ταπει- 
}ώσεις. Μήποτε πραφητιχῶς λαὸν μὲν ταπεινὸν (1), 1], 
χατὰ τὸν ᾽Αχύλαν, πένητα, f), κατὰ τὸν Σύμμαχον, 
αρᾶον τὺν χορὸν αἰνίττετα, τὸν ἀποστολικόν * ὑπε- 
ρηςάνους δὲ τοὺς πάλαι ἐπηρμένους, τοὺς ἀρχιερέας 
χαὶ διδασχάλους καὶ ἄρχοντας τοῦ ἐχ περιτομῆς λαοῦ ; 
οὓς πάλαι ὀφθαλμοῖς ὑπερηφάνοις χατὰ τοῦ 
ἡμῶν χεχρηµένους ἑταπείνωσεν ὁ θεὸς, ἓν πᾶσι σώσας 
tbv αὐτοῦ ταπεινὸν καὶ πένητα xal πρᾶον, τὸν τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν ἁποστόλων τε χαὶ μαθητῶν λαόν. 


"Ott σὺ φωτιεῖς τὺν Jóxrov µου, Κύριε, ὁ 
θεός µου, φωτιεῖς τὸ σκότορ µου. "Oct ἐν col ῥυ- 
σθήσοµαι ἀπὸ τοῦ πειρατηρίου, καὶ ἐν τῷ θεῷ 
µου ὑπερδήσομαι τεῖχος. Ζητῶν δὲ τὸν λύχνον τοῦ 
Δανῖδ εὗρον ἓν ρλα’ ψαλμῷ φερόμεναν τὸ, Ἐκεῖ &£- 
αγατελῶ κέρας τῷ Δαυϊδ' ἠτοίμασα «Ἰύχνον τῷ 


τῆρος p 


quo pacto manus ipse suas abluejit. 

Vgns. 92-95. Quia custodivi vias Domini, nec im- 
pie gessi a Deo meo. Quoniam omnia judicia ejus in 
conspectu meo, et justitias ejus non repulit a me. Et ero 
immaculatus cum eo, et observabo me ab iniquitate 
mea. Quia ergo post admissum scelus iis me moribus 
composui, et tantam mihi adhibui medelam ; resum- 
pta priori sententia, idipsum secundo repetam, di- 
camque iterum : Et retribuet mihi Dominus secun- 
dum justitiam meam, et secundum puritatem ma- 
nuum mearum in conspectu oculorum ejus : cujus 
dic loco, in conspectu oculorum ejus sic habet 
Symmachus, ex opposito oculorum ejus. Non enim 
hominum oculis puritatem ostentavi meam, neque 
ut multis placerem id egi ; sed in conspectu oculo- 
rum ipsius judicis, mei purgandi curam et sollici- 
t«dinem habui. 


VEns. 96-98. (Cum sancto sanctus eris, et 
cum viro innocente innocens eris : et cum electo ele- 
cius eris, et cum perverso perverteris. Quoniam tu 
populum humilem salvum facies , et oculos supcrbo- 
rum humiliabis. Annon prophetico more per popu- 
lum humilem, aut secundum Aquilam, pauperem, 
aut, ut Symmachus, mansuetum, chorum apostoli- 
cum adumbrat, superbos autem vocat eos, qui 
olim altos spiritus assumebant, principes sacerdo- 
tum, doctores ac magistratus populi ex circumci- 
sione? Quos olim superbis oculis in Salvatorem 
nostrum insurgentes humiliavit Deus, ac humilem 
illum, pauperem: et mansuetum salvum fecit, vide- 
licei illum Salvatoris nostri, apostolorum ac disci- 
pulorum populum. 

Vrens. 99, 60. Quoniam tu illuminabis lucernam 
meam, Domine Deus meus, illuminabis tenebros 
meas. Quoniam in te eripiar a tentatione, et in Deo 
meo Lransgrediar murum. Cum autem illam Davidis : 
lucernam perquirerem, in cxxx1 psalmo deprehen- 
di : llic producam cornu David , paravi lucernam 


(4) In Hebraico legitur 113, id est pauper, abjectus. 


119 


Uhrisio mee "*. Lucerna autem Christo parata, ex À Χριστῷ 


semine David orta, quid aliud fuerit, quam proles 
illa, qux? secundum carnem ex successione Davidis 
prodiit; qua usus Christus qui in eum Davidis fetum 
advenit, radios virtutis su:e, orientemque illam lucem 
universis hominibus splendere fecit? Quarein prze- 
Mdictis verbis prophetice David ita loquitur : Quo- 
niam tu illuminabis lucernam meam, Domine. Tu 
enim ipse Dominus, inquit, qui vera lux es, ar- 
cana quadam ratione unitus lucernz ex me prodi- 
turz, ipsam illuminabis ; imo etiam tenebras, queis 
offusus olim fui, dissipabis penitus, ut ne quidem 
memoria earum mentem subeat meam. Probeque 
novi, me vi atque robore tuo instructum, murum 
illum coelestem transgressurum esse : aique tunc 
in tuto positus, salutem ex te consequar. Sive hoc 
pacto : Transgrediar transiliamque omnia hostium 
munimenta, et sepes atque murum, quem in cir- 
cuitu meo, ut intercludar, struere satagunt. 

Vkns. 51, 52. Deus meus, impolluta via ejus : elo- 
quia Domini igne examinata, proteclor est omnium 
sperantium in. se. Quoniam quis Deus preter Domi- 
num ? aut quis Deus preter Deum nostrum? Impol- 
lutam przdicat, id est inculpatam, administratio- 
nem ejus, ac providentiz: cconomiam. Sed etiam 
eloquia ejus igne examinata, sive sollicite probata 
exquisitaque, neque ulterius exploranda sunt; nis 
hil quippe alien: materi€ ipsis admistum depre- 
hendere est : qualia sunt eloquia sapientum hujus 
&cctHi, que aliquam interdum preferunt dignia- 
tis speclem, sed omni religionis despectu et impie- 
tate plena sunt. Quid autem docent eloquia illa Do- 
mini lgne examinata? Id sane, ipsum esse protecto- 
rem omniun sperantium in se,ac nullum esse 
Deum praeter Dominum nostrum, nullum fortem 
nisi Deum nostrum : atque ideo jure dicatur pre- 
tector esse omniuin sperantium in se, cum nullus 
reperiri possit qui tali tantoque protectori obsistere 
valeat. 

Vens. 25, δὲ. Deus qui vracingit me virtute, el 
posuit immaculatam viam meam. Qui perfecit. pedes 
feos tanquam cervorum, et super excelsa mea sta- 
(wens me. Non iners et otiosus, inquit, patrocina- 
tur:atque protegit; sed id muneris agit, dum illi 
manus conserunt pro salute sua, ut inito certamine 
inimicos debellent. Sic me virtutibus suis ceu' ar- 
inis instruit, ac mortalem huimanamque fortitudi- 
nem meam gratia sua confirmat; ut quasi vir, lum- 
bos habens virtute sua succinetos, inimicis obsi- 
stam. Sed quemadmodum supra dictum est, Deus 
impolluta via ejus ; ita me ad sui imaginem ac simi- 
litudinem esse peroptans, deam quoque víam po- 
suit immaculatam, et doctrina, monitis ac cujusvis 
generis disciplinis, viam sive vitam institutumque 
meum perpolivit ac perfecit. Loco illius, immacu- 
'atam, Aquila, perfectam, edidit. Ad.hzec porro, 
perfecit pedes meos tanquam cervorum : de quibus 


** Psal. cxxxi, 17. 


ΕὕΦΕΒΙΙ CJESARIENSIS OPP. PARS lll. — EXEGETICA. 


180. 
µου. Λύχνος δὲ ἑτοιμαζόμενος τῷ Χριστῷ 
ἐκ σπέρµατος Agutb τίς ἂν Υένοιτο f] τὸ γέννημα τὸ 
κατὰ σάρχα γενόµενον ἐκ διαδοχῆς Δαυῖδ, ᾧ χέχρη- 
ται ὁ Χριστὸς ἐν αὐτῷ Υενόµενος, καὶ τὰς τῆς δυνά- 
µεως αὐτοῦ μαρμαρυγὰς καὶ τοῦ φωτὸς τὰς ἀνατολὰς 
πᾶπιν ἐξέλαμφεν ἀνθρώποις; Ab καὶ ἐν τοῖς προχει” 
μένοις προφητικῶς qnot ὁ Δαυϊδ᾽ Ὅτι σὺ φωτιεῖς 
Λύὐχνον µου, Κύριε. Σὺ γὰρ αὐτὸς, φησὶν, ὁ Κύ- 
ριος, τὸ φῶς τὸ ἀληθινὸν τυγχάνων, ἐνωθείς ποτε 
ἀποῤῥήτως τῷ ἐξ ὁμοῦ γενησοµένῳ λύχνῳ, φωτιεῖς 
αὐτόν ἀλλὰ χαὶ cb ἐγγενόμενόν µοί ποτε σκότος τότε 
παντελῶς περιελεῖς, ὡς μηδὲ μνήμην αὐτοῦ &vifvat 
ἐπὶ τὴν ἐμὴν διάνοιαν. Εὖ δὲ οἶδα, ὅτι, καὶ τῆς παρὰ 
σοῦ δυνάµεως χαὶ ἰσχύος χαταξιωθεὶς, ἐπιθήσομαι 
τοῦ ἐν οὐρανοῖς τείχους Ev. ἀσφαλεῖ τε γενόμενος, 
τότε τῆς παρὰ col τεύξομαι σωτηρίας. "H: Ὑπερθή- 
σοµαι καὶ ὑπερπηδήσω πάντα τὰ τῶν ἐχθρῶν ὀχυ- 
(paca xal τοὺς φραγμοὺς xai τὸ τεῖχος, ὃ περι- 
θάλλειν µοι elc τὸ ἀποχλεῖσαι σπεύδονται. | 

'O θεός µου, ὅμωμος ἡ ὁδὸς αὐτοῦ" τὰ «Ἰόγια 


Κυρίου πεπυρωµέγα, ὑπερασπιστής ἐστι πάντων - 


τῶν ἐἑλπιζόγτων ἐπ᾽ αὐτόν. "Οτι εἰς θεὸς π.Ἵὴν' 
τοῦ Κυρίου; 7) τἰς θεὸς xAhv τοῦ θεοῦ ἡμῶν; 
”Αμωμον εἶναι ἀποραίνεται, τουτέστιν ἀνεπίληπτον 
τὴν διοίχησιν αὐτοῦ, xat τὴν τῆς προνοίας olxovo- 
μίαν. ᾽Αλλὰ χαὶ τὰ λόγια αὐτοῦ πεπνυρωµένα, τον- 
τέστι βεδασανισμένα xa δεδοχιµασμµένα * οὐχ ἔστι τε 
αὐτοῖς ἐπισχέφαι' οὐδὲ ἀλλοτρίας ὕλης παρεµδε- 
6λημένον τι ἐν αὐτοῖς εὑρεῖν, ὁποῖα τὰ παρὰ τοῖς 


C σοφοῖς τοῦ αἱῶνος τούτου τυγχάνει’ µετέχοντα μέν 


τινος ἔσθ᾽ ὅτε φαντασίας, πάσης δὲ ἀθεότητος χαὶ δυσ- 
σεθείας πεπληρωμένα. ΤΙ οὖν τὰ πεπυρωμένα λόγια 
τοῦ Κυρίου διδάσχει; ὡς ὑπερασπιστής ἐστι πάντων 
τῶν ἐλπιζόντων ἐπ αὐτόν, xal ὅτι οὐχ ἔστιν ἄλλος 
Geb; f| μόνος ὁ ἡμέτερος Κύριος, οὐδ' ἔστιν xgz- 
παιὸς ἄλλος f| ὁ θεὺς ἡμῶν ' xal διὰ τοῦτο εἰκότως 
ὑπερασπιστής ἐστι πάντων τῶν ἐλπιζόντων Em αὐτὸν, 
μηδενὸς ἑτέρου εὑρισχομένου τοῦ δυναµένου στΏνσι 
πρὸς τοσοῦτον xal τοιοῦτον. 

Ὁ θεὺς ὁ περιζωνγύω» µε OÓvrajur, καὶ ἔθετο 
ἅμωμον τὴν» ὁδόν µου. καταρειζόµεγος τοὺς' 
πόδας µου ὡσεὶ ἐλάφων, καὶ ἐπὶ τὰ Όψη µου 
ἱστῶν µε. Οὖχ ἀπραχτῶν, φησὶ, xol ἀργῶν προ- 
ἕσταται xal ὑπερασπίζει' ἀλλὰ xal αὑτῶν συµ- 
θαλλομένων τῇ αὐτῶν σωτηρίἰᾳ διὰ τοῦ ἁγωνί- 
ζεσθαι καὶ τοὺς ἐχθροὺς χαταπολεμεῖν. Οὕτω γουν 
xai ἐμὲ ὀπλίζων ταῖς ἑαυτοῦ δυνάµεσι, τὴν θνητὶν 
xai ἀνθρωπίνην pou ἰσχὺν τῇ αὐτοῦ χάριτι δυναμοῖ * 


Ἐν ὥσπερ ἀνὴρ τὴν ὀσφὺν περιεζωσμένος τὴν ἐξ 


αὐτοῦ χορηγουµένην uot δύναμιν στῶ πρὸς τοὺς πολε- 
µίους. ᾽Αλλὰ καὶ ὥσπερ εἴρηται  Ὁ θεὸς, ἅμωμος 
ἡ ὁδὸς αὐτοῦ" οὕτως xav εἰχόνα καὶ xa0' ὁμοίωσιν 
αὐτοῦ xai ἐμὲ βουλόμενος εἶναι, καὶ τὴν ἐμὴν ὁδὸν 
ἔθετο ἅμωμον, διδασκαλίαις xal παραυἑσεσιν xal 
παντοίοις µαθήµασι τὴν ὁδόν µου, τουτέστι τὴν ζωὴν 
xai τὸν βίον ἅμωμον χαταρτιζόµενος. Αντὶ Ob τοῦ, 
ἅμωμον, ᾽Αχύλας, τἐ.ειο' (E), ἐκδέδωχεν. "Exc δὲ 


(1) In Hebraico legitur, aà"n , quod est perfectam. 


481 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


182 


πρὸς τούτοις, καὶ τοὺς πόδας µου ὡσεὶ ἑάφων A cervis multa in divinis instrumentis feruntur. & 


κατηρτίσατο' περὶ ὧν ἑλάρων πολὺς ἐν τοῖς ἱεροῖς 
πράγµασι [γράμμασι] φἐρεται λόχος. "Eri σχολῆς 
ὃ ἄν τις τῶν προτεθέντων ἐξετάσας, εὗροι ἂν αὐτῶν 
τὸν νοῦν ἀναφερόμενον ἐπὶ τοὺς ἁγίους τοῦ Θεοῦ 
ἄνδρας, τοὺς ἀναιρετικοὺς παντὸς ἑρπυστιχοῦ xal 
Ιοδόλου ζώου. Ἐπεὶ χαὶ τῆς ἑλάφου τοιαύτη πέφυχεν 
Ἡ φύσις, ὀφιοχτόνος οὖσα καὶ ἀναιρετιχὴ παντὸς 
ἑρπετοῦ. Ὀρεινοδατὲς δὲ τὸ ζῶον xa δρομιχὸν, ὡς 
xaX οἱ ἅγιοι τοῦ θεοῦ τὰ ἄνω σχοποῦντες, xal ph τὰ 
ἐπὶ τῆς γΆς, xal τὰ ὑψηλὰ διώχοντες, πὀθῳ τῆς τῶν 
οὐρανῶν βασιλείας. Τὴν πρὸς τοὺς ἁγίους τοΐνυν 
ὁμοιότητα ἑξαυτοῦ xai ὁ Δαυῖδ τῇ τοῦ θεοῦ χάριτι 
ἀνατίθησι, λέγων ἑξής' Καὶ ἐπὶ τὰ ὕγη µου ἱστῶν 
με. El γὰρ xai τὰ μάλιστα ἕτεροι χαθέλχειν ἡμᾶς 
xai χαταθιθάζειν ἐπὶ τὰ βάθη xal τὰς χοιλάδας τῆς 
χαχίας πειρῶνται * ἀλλ᾽ ὁ θεὸς ἡμῶν, οἷά τις ἀγωνο- 
θέτης διδάσχων ἡμᾶς ἀγαθοὺς εἶναι δρομεῖς, ἐπὶ τὰ 
χατἆάλληλα ἡμῖν ὕψη παρορμᾷ' αὐτοῦ τε ἡ χάρις. 05 
γὰρ ἡμετέρα δύναμις ἵστησιν ἓν τοῖς ἡμετέροις Ὀψε- 
σι’ φύσει γὰρ ἀνθρώπου ψυχἠ τὸ οὑράνιόν ἐστιν 
οἰχητήριον * χαὶ τὰ ἐχεῖ Όψη οὐχ ἀλλότρια, ἀλλ ol- 
χεῖα ᾿ ài, Ἐπὶ τὰ ὕψη µου, qnot, ἱστῶν µε. 

Διδάσκων χεῖράς µου εἰς πό.εμον, καὶ ἔθου 
τόξον' χα ϊκοῦν τοὺς βραχίογας µου. Καὶ ἔδωκάς 
pot ὑπερασπισμὸν σωτηρίας, καὶ ἡ δεξιά σου ἁντ- 
εἰάθετό µου. Πρὸς τούτοις ἅπασιν ὑπερασπισμὸν 
σωτηρίας pot δέδωχας, τὸν σὺν ὙΥἱὸν χαταπέµφας τῇ 
ba ἁσπίδι ὑπὲρ ἐμοῦ µαχησόµενον, ΑἈκριθῶς γὰρ 
ἐπιστήσεις τί ποτέ ἐστι τὸ διὰ πάσης ΤραφΏς προφη- 
τευόµενον σωτῄήριον τοῦ θεοῦ περὶ οὗ xat Συμεὼν Ev 
τῷ Εὐαγγελίῳ ἔλεχεν' Nov ἀπολύεις τὸν OovAÓv 
σου, Δέσποτα, xarà τὸ ῥῆμά σου ἐν εἱρήνῃ’ ὅτι 
εἶδον' οἱ ὀφθα.ἲμοί µου τὸ σωτἠριόν cov. — Καὶ ἡ 
δεξιά σου ἀγτε.λάθετό µου. Τάχα δεξιὰ τοῦ Θεοῦ 
εἶναι δύναται ἐν f] ἑστερέωσε τὸν οὐρανὸν, µονογε- 
γῆς Λόγος. 

Καὶ ἡ παιδεία σου ἀνώρθωσέ µε εἰς τέ.ος, xal ἡ 
Χαιδεία σου αὐτή µε διδάξει. Σύμμαχος δὲ 
ἐξέδωχε' Καὶ τὸ ὑπαχούεσ' µε αὐξήσει µε. Ὁ δὲ 
ΑἈχύλας, Kal πραότητός σου ἐπαήθυγέ µε (1). 
'ExAdrvrac τὰ διαδήµατά µου ὑποκάτω pov. 
Τὰ διαδήµατα, xa0' ἃ Ex χαχίας εἰς ἀρετὴν, xai ἐξ 
αἰσθητῶν ἐπὶ νοητὰ, xal ἀπὸ τοῦ παρόντος εἰς τὸν 
μέλλοντα αἰῶνα διαθαίνω, πλάτυνας ὑποκάτω µου; 
χατ ἀρχὰς γὰρ στενὰ xal ἀπίπονα φαινόμενα τῷ 
τὴν τεθλιμμένην ὀδεύειν ὁδόν ὑπεράνω αὐτῶν τῇ 
προχοπῇ Υεγενηµένος, πλατυνθέντα αὑτὰ ἐθεασά- 
Μην. ᾿Ὁ γὰρ ἀνωτέρω τῶν προχοπῶν γεγενηµένος, 
τῷ ἐπὶ τέλος ἐφθακέναι, οὐχέτι αἴσθεται τῆς στενό- 
τητος, τῶν πόνων χαὶ ἱδρώτων τῶν ἐπὶ ταῖς προχο- 
παῖς, tv εὑρυχωρίᾳ γεγενηµένος. Καὶ οὐκ ἠσθένησε 
τὰ ἴχνη µου. El διηνεχῶς ἓν τῷ πονεῖν ἑτέλουν, 
χᾶν ἠσθένησε τὰ ἴχνη.μου, τουτέστι τοῦ ἔσω ἆνθρω- 
που τὰ σκέλη ' ἐπειδῇ μετὰ τοὺς ὑπὲρ ἀρετῆς xa- 


" Luc. i, 29, 350, 


quis vero per otium propositum argumentum excu. 
tiat,.ad sanctos Dei viros sermonem spectare come 
periet, qui serpentes omnes venenataque animalia 
de medio tollunt. Nam talis est cervorum natura, 
ul serpentes omneque venenatorum genus inter(i- 
ciant. Montanum item animal est ac cursu velox : 
quales sunt quoque sancti Dei, qui superna spe- 
ctant, non terrena, sublimia vero quzritant ; idque 
ex uno regni ccelestis amore. Eam sui ipsius cum 
sanctis similitudinem sibi David, gratia Dei fultus, 
ascribit, dum hzc subjungit, et super excelsa mea 
statuens me. Etsi namque alii sint, qui nos in ne- 
quitie valles detrahere ac abducere satagant; at 
Deus noster, ceu quidam certaminum przfectus, 
cum nos instituit ut boni cursores simus, ad con- 
gruentia nobis excelsa concitat : idipsum praestat 
ejus gratia. Neque enim virtute nostra in excelsis 
nostris constituimur : bominis - quippe anims ex 
natura sua coleste domicilium est : atque excelsa 
illa, non aliena, sed propria ipsi sunt; quamobrem 
ait : Super excelsa mea statuens me. 


σειρα. 35, 56. Qui docet. manus meas ad prelium, 
et posuisti ut arcum ereum brachia mea. Et dedisti 
mihi protectionem salutis, et dextera tua suscepit me. 
Ad hec certe omnia protectionem salutis largitus 
mihi es, cum Filium tuum misisti proprio cum scu- 
to pro salute mea pugnaturum. Accurate etenim 


C animo perpendas velim, quodnám illud salutare 


Dei sit, in totius Scripturze vaticiniis praedicatum, 
de quo Simeon in Evangelio ait : Nunc dimittis ser- 
vum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace : 
quia viderunt oculi mei salutare tuum '* . — Et dez- 
lera tua suscepit me. Dextera Dei ea fortasse fuerit, 
qua firmavit ccelum, scilicet. unigenitum Verbum. 


Vens. 37. Et disciplina tua correxit me in finem, 
et disciplina tua ipsa me docebit. Symmachus edidit, 
ei quod exaudiat me accrescere. me  (aciet ; Aquila 
vero, et mansuetudine tua replevit me. — Dilatasti 
gressus. meos subitus me. Gressus scilicet, queis ex 
nequitia ad virtutem, ex sensibilibus ad intelligibi- 
lia, a presenti ad futurum szculum transmigro, di» 


D latasti subtus me : qui mihi ab initio angusti et ar- 


dui visi sunt, quod in arca incederem via; sed in 
progressu superior illis effectus, dilatatos animad- 
verti. Nam qui omni profectu superior evasit, et ft- 
nem attigit, in lato spatio deductus, angustiam il- 
lam, labores, sudores, quos in profectu expertus 
erat, non ulira sentit. Et non. sunt. infirmata vesti- 
gia mea. Etsi in diuturno labore versatus, vestigia 
mea, id est, crura interioris hominis, infirmata es- 
sent; quia tamen labores virtutis causa. susceptos . 
quies excipit, non infirmantur, sed confirmantur 


(11 In Hebraico exemplari legitur *za? "oy*, quod est ut probe Hieronymus, Et mansketudo ta 


muliiplicavit. me. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lil. — EXEGÉTICA. 


185 


vestigia mea, ita ut dicere liceat : Et staiuisti in A µάτους ἀνάπανλα διαδέχεται, οὐκ ἀσθενεῖ, ἀλλ᾽ ἰσχυ- 


loco spatioso pedes meos?*. Ίπιο vero qui Jesum 
sequitur, vestigiis ejus insistit : quoniam in viaa 
Jesu Cbristo trita et frequentata progreditur, firma 
imprimit vestigia, ita ut vel ipso opere hzc vocife- 
retur : In angustia erumnarum non sunt infirmata 
gestigia mea. 

Vens. 98. Persequar inimicos meos et comprehen- 
dam illos, et non convertat donec deficiant. Con[rin- 
gam illos, nec poterunt stare, cadent. subtus pedes 
meos. Quot quantosque inimicos, opitulante Deo, 
superavit! Et hoc mihi, inquit, boni per gratiam 
iuàm concessum est, ut pedes mei non coarctaren- 
tur, neque retibus inimicorum, vel offendiculis qu:e 
objecerant interciperer. His quippe omnibus per te, 
Deus meus, amotis, liberam planamque mihi mu- 
niisti viam. lllud autem, Cadent subtus pedes meos, 
consona prophetico spiritui interpretatione dona- 
bis, si memineris illam Salvatoris ad apostolos fa- 
ctam promissionem, qua dicit illis : Ecce do vobis 
potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones, et 
super omnem virtutem inimici "'. 


ροποιεῖται τὰ ἴγνη µου, ὥστ ἂν εἰπεῖν' Καὶ ἕστη- 
σας ἐν εὐρυχώρφ τοὺς πόδας µου. ᾽Αλλὰ xat ó 
Ἰησοῦ ἑπόμενος ἐπαχολουθεῖ τοῖς ἴχνεσιν αὑτοῦ ' ἐξ 
αὑτοῦ τοῦ πατεῖν τὴν τετριμμένην ὑπὸ Ἰησοῦ ὁδὸν 
ἰσχυρὰ χτᾶται τὰ ἴδια ἵχνη, ὡς ἔργῳ φάναι; Οὑκ ἠσθέ- 
γησετὰ ἴχνη uov kv τῇ στενοχωρίᾳ τῆς θλίφεως. 
Κωταδιώξω τοὺς ἐχθρούς µου xal κατα-ήγο- 
μαι αὐτοὺς, καὶ οὐχ ἁποστραφήσομαι ἕως ἂν' 
ἐχείπωσι». ᾿Εκθ.ίψω αὐτοὺς καὶ ob μὴ δύγωγ» 
ται στῆναι, πεσοῦνται ὑπὸ τοὺς πόδας pov. Καὶ 
ὅσων ἐχθρῶν xal πολεµίων περιγέγονε διὰ τῆς τοῦ 
Θεοῦ βοηθείας ἰ Καὶ τοῦτο δέ pot, φησὶν, παρὰ τῆς 
σῆς χάριτος ὑπῆρξε, τὸ μὴ στενοχωρηθήναί µου τοὺς 
πόδας, χαὶ τὸ μὴ διχτύοις τῶν ἐχθρῶν, xal τοῖς 
σχανδάλοις τοῖς ὑπ' αὐτῶν προθεθληµένοις περιπα- ΄ 
ρῆναι. Ταῦτα γὰρ πάντα περιελὼν σὺ αὐτὸς 6 θεός 
pov, ὁμαλὴν χκατηρτίσω µου τὴν πορείαν. Τὸ δὲ, 
Πεσοῦνται ὑπὸ τοὺς πόδας µου, νοήσεις ἑπαξίως 
τοῦ προφητικοῦ πνεύματος, τῆς τοῦ Σωτήρος πρὸς 
τοὺς ἁποστόλους ἐπαγγελίας μνησθεὶς δι fio πρὸς 
αὐτοὺς ἔλεγεν' Ιδοὺῦ δίδωµι ὑμῖν ἐξουσίαν πατεῖν 


ἐπάνω ὄφεων καὶ σχορπἰω», καὶ ἐπὶ πᾶσαν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ. 


Ὕεας. 40. Et precinzisti me virtute ad bellum, im- 
pedivisti omnes insurgentes in me, subtus me. Me 
quidem, ait, virtute ac fortitudine roborasti. Qui 
superius dixerat, Deus qui pracingit me virtute, bic 
absolutum opus esse indicat his verbis, et. precin- 


&isti me virtute ad. bellum, et. inimicos meos dedisti c 


mihi dorsum, ii scilicet penitentia ducti inimicitiam 
deposuerunt ; qui cum 7lla, qux ex virtute oritur, 
fiducia expertes essent, a Patre in dorsum Jesu po- 
siti sunt; sic enim retro constituti, ipsum sequi 
valebunt. Fortassis autem Lec dicti hujusmodi 
sententia fuerit : Vir strenuus et. probus, qui fidu- 
cia erga Deum instructus est, in conspectu Domini 
consistit : at improbus retrorsum πια) suz cau- 
sa ejectus, pone Dominum a durso ponetur. Quan- 
doquidem enim ipsi improbi, priores illi terga ver- 
fere, non vullum suum; ipse quoque homines 
aversatus, a tergo habeb:t. Quod si justus quilibet 
bac proferat, jure dicas, improbas potestates, si 
quidem in conspectum veniant, intuentes se ob de- 


Καὶ περιἐζωσάς µε δύναμυ slc πόΛεμον, συν» 
επόδισας πάντας τοὺς ἐπανισταμέγους ἐπ᾽ ἐμὲ 
ὑποκάτω µου. Ἐμοὶ μὲν, qnoi, ἀνδρείαν ἑδωρῄσω 
xai ῥώμην. Εἰπὼν ἀνωτέρω:. Ὁ θεὺς ὁ περιζων- 
νύων µε δύναμιν», ἐνταῦθα xal τοῦ ἔργου τὸ ἁποτέ- 
λεσμα διδάσχει λέγων ΄ Καὶ περιέζωσάς µε Óvvatue 
εἰς πὀΛεμον' καὶ τοὺς éy0poUc µου ἔδωκάς pos 
vGror* οἱ Ex µετανοίας ἄρτι τῆς ἔχθρας ἁπαλλαττό- 
µενοι, διὰ τὸ µηδέπω τὴν ἐπ᾽ ἀρετῇ παῤῥησίαν ἔχειν, 
τεθεῖεν τοῦ Ἰησοῦ νῶτος ὑπὸ τοῦ Πατρός: οὕτω γὰρ 
καὶ ἀχολουθῆσαι αὐτῷ ὀπίσω γενόµενοι δυνῄσονται. 
Táya δὲ xaX τοῦτο ῥηθείη» 'O σπουδαῖος, παῤῥησίαν 
πρὸς τὸν Θεὸν χεχτηµένος, ἑνώπιον Κυρίου παρίστα- 
ται” ὁ δὲ φαῦλος, ὀπίσω ἐχθαλλόμενος διά τὴν ἰδίαν 
Χχαχίαν, νῶτος τεθήσεται τοῦ Κυρίου. Ἐπεὶ γὰρ πρό- 
τεροι αὗτοὶ οἱ φαῦλοι ἔἕστρεφαν πρὸς αὐτὸν νῶτα, xal 
οὐχὶ πρόσωπα αὐτῶν, καὶ αὐτὸς, ἀποστραφεὶς αὐτοὺς, 
νῶτος αὐτοὺς (1) ἕξει. El δὲ χαὶ πᾶς δίχαιος ταῦτα 
λέγοι, ἐρεῖς, ὅτι αἱ μοχθηραὶ δυνάµεις, εἰς πρόσ- 
ωπον ἑρχόμεναι, βλάπτουσι τοὺς ὀρῶντας, διὰ παντὸς 


formitatem ledere, sin a tergo projiciantur, nihil D ὄντες εἰδεχθεῖς - εἰς νῶτον δὲ ῥιφέντες, οὐδὲν δυνἠ- 


possunt mali adversus illés machinari, secundum 
illud : Supra dorsum meum  fabricaverunt pecca- 
tores ?*. 

Vrgns. 47-49. Vivit Dominus, et benedictus 
Deus meus, et exaltetur. Deus. salutis mec. Deus 
qui das vindictas mihi, et subdis poputos sub me, 
liberator meus de inimicis meis iracundis. (Quamvis 
enim sese humiliaverit cum jnclinavit caelos et 
descendit; at excelsus tamen est secundum illud : 
Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est 
super omne ποπιεπ Ἱν. Deus qui das vindictas mihi 
et subdis porulos sub. me, liberator meus de inimi- 


σονται ἐπὶ τούτου τεχταίνεσθαι, χατὰ «ó- Ἐπὶ τοῦ 
γώτου µου ἐτέκταιγον οἱ ἁμαρτω.]οί. 


Ζῇ Κύριος, καὶ εὐ.λογητὸς ὁ Θεός µου, xal 
ὑψωθήτω d θεὺς τῆς σωτηρίας pov. Ὁ 860g ὁ 
διδοὺς ἐκδιχκήσεις ἐμοὶ, καὶ ὑποτάξας «αοὺς 9x" 
ἐμὲ, ὁ ῥύστης µου ἐξ ἐχθρῶν ὀργίλων. Fl γὰρ 
xaX ἑταπείνωσεν ἑαυτὸν, χλίνας οὐρανοὺς χαὶ χατα- 
6X;, ἀλλ ὑψηλός ἐστι, χατὰ «5: Ὁ θεὸς αὐτὸν ὑπερ- 
ύψωσε» καὶ ἑχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ xay 
ὄνομα. Ὁ θεὸς ὁ διδοὺς ἐχδικήσεις ἐμοὶ, καὶ 
ὑποτάσσων «ὶαοὺς ὑπ' ἐμὲ, ὁ ῥύστης µον 8E ὃ;.- 


.** P«31. xxx, 9. "Luc. x, 19. "Psal. exxvin, δ. "* Philipp. tt, 9. 
(4) Νῶτος... 8&5. Forte legendum νῶτον pro νῶτος. Epit, 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


6ρῶν µου ὁργίάων, ἁπὸ τῶν ὁπανισταμέγων &x' Α cis meis iracundis. Ab insurgentibus in me exaltabis 


ἐμὲ ὑγψώσεις µε, xal ἁπὸ ἀν δρὸς ἀδίκου ῥῦσαί us. 


. Tip μὲν γὰρ ἀπειθοῦντι λαῷ καὶ ἀντιλέγοντι ἐπάξειν 


τὰς ἐχδιχήσεις xal τὰς τιμωρίας εἴρηται' f] χατὰ τὸν 
Σὐμμαχον, Ὁ θεὸς ὁ παρασχὼν τιµωρἱας ἁμοί 
τῷ δ᾽ ἑτέρῳ τάγµατι περὶ οὗ ἀνωτέρω εἴρηται: Ka- 
ταστήσεις µε εἰς κεραλὴν ἐθνῶν. Λαὸς ὃν οὐκ 
ἔγνων ἑδούνευσέ poi τούτῳ τὴν ὑποταγὴν τὴν ὑπ' 
αὐτὸν χαρίζεται. Διὸ ἑτιλέχει κατὰ τὸν Σύμμαχον; 
Καὶ ὑποτάσσων .Ἰαοὺς ἐπ᾽ ἐμέ. Οὗτος καὶ ῥύστης 
µου, φταὶ, γέγονεν ἐξ ἐχθρῶγ µου ὀργέλων, χαὶ ἐκ 
ta» ἐπανισταμένων ἐπ᾽ ἐμὲ ὕψωσέ-με, ὁ δ' αὐτὸς 
καὶ ἀπὸ ἀγδρὺς ἀδίκον ἑῤῥύσωτό µε. Av ὧν σαφῶς 
παρίστησιν ἐχθρούς τινας αὑτοῦ xal ἀνθεστηχότας * 
καὶ παρὰ τούτους ἕτερόν τινα ἄνδρα, μεστὸν ὡς ἁλη- 


me: a viro iniquo eripe me, Inobsequenti ac repu- 
gnanti populo, vindictam inferendam esse dicitur : 
aut, secundum Symmachum, Deus, qui prabes ul- 
tiones mihi; alius vero est ordo genusque homi- 
num, de quo superius (vers. 44, 45) dictum, con- 
stitues me in caput gentium. Populus quem non 
cognovi servivil mihi; hunc, inquam, obsequentein 
οἱ constituit. Quare secundum Symmachum sub- 
dil, et subjiciens populos super me. lic item fuit, 
liberator meus ex inimicis meis iracundis, et ab in- 
surgeniibus in. me exaltavit me, a viro iniquo eri- 
puit me. Quibus palam indicat, inimicos sibi et 
adversarios esse: ac preter eos alium quemdam 
virum omni prorsus iniquitate plenum. His porro . 


θῶς πάστς ἁδιχίας. Enpatvet δὲ ὁ λόγος διὰ τούτων B Prophetico more injicantur principes Judaici po- 


προφητιχῶς τοὺς ἄρχοντας τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους καὶ 
τὸν προδότην "loóbav, παντὸς ἀδίχου χείρονα γενό- 
µενον, ὅτι δὴ, τοιούτων ἀξιωθεὶς παρὰ τοῦ Σωτῆρος, 
εοῖς ἑναντίοις αὐτὸν ἡμείφατο. 

Διά τοῦτο ἑξομο.ογήσομαί σοι ἐν ἔθνεσι , Κύ- 
pue, καὶ τῷ ὀνόματί σου yaÀo. Μεγαύνων τὰς 
σωτηρίας τοῦ βασιλέως αὐτοῦ, xal ποιῶν ÉAsoc 
τῷ χριστῷ αὐτοῦ Δαυῖδ, καὶ τῷ σπἑρµατι αὐτοῦ, 
ἕως alovoc. Ἐπὶ τὸ ἕτερον µεταθδαίνει, ὡς ἂν εἴποι 
εις τὸ δεξιὸν τάγµα, καὶ ἔστιν ἔργοις αὐτοῖς xai ὀφ- 
θαλμοῖς παραλαθεῖν' ὥσπερ ὁ Δαυῖδ μετὰ τὴν τοῦ 
Συτηρος ἡμῶν παρουσίἰαν, ὥσπερ εἰσέτι καὶ νῦν ζῶν 
xai σὺν ἀνθρώποις πολιτευόµενος, διὰ τῶν ἑαυτοῦ 
γραφῶν ᾠδῶν τε xal ὕμνων ἓν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι φάἀλ- 
λει τῷ sip τῶν ὅλων  χαὶ ὁ ἐχ σπέρµατος δι’ αὐτοῦ 
γεγονὼς, οὗ εἰς ποόσωπον ἀναφέρεται τὰ προχεί- 
μενα, ὁμοίως χρείττων γενόμενος τῶν ἐπιθεθουλευ- 
κότων αὐτῷ, εἴποι ἄν ' Καὶ ἀπὸ τῶν ἐπαγισταμένων 
ἐα᾽ ἐμὲ ὑγώσεις µε. Ἐχείνους μὲν οὖν χαταλείπει * 
την δὲ χάριν τὴν ἐξ αὐτοῦ χαὶ τὴν ἀλήθειαν πᾶσι τοῖς 
ἕἔθνεσιν µεταδίδωσιν * εἰσέτι τε καὶ vov πανταχοῦ γῆς 
αὐτὸς παρὼν, χαὶ µέσος τῶν εἰς αὐτὸν Ἰλπιχότων 
ἑστὼς, τῷ Πατρὶ διὰ τῆς ἑαυτοῦ Ἐχχλησίας ἑξομο- 
λογεῖται” διό φησι’ Διὰ τοῦτο ἐξομο.]ογήσομαί σοι 
ἐν ἔθνεσι, Κύριε, xal τῷ ὀνόματί σου γα 1ῶ. 

ΕΙΣ TO TEAOZ,VAAMOZ TO AAYIA 1Η’. 

Καὶ ὁ παρὼν ψαλμὸς τῶν εἰς ἀγαθὸν τέλος παρᾶ- 
πεµπόντων τυγχάνει ' ἀλλὰ xal εὐχαριστήριος άνα- 
γράφη (sic) ᾠδῆ τοῖς τοὺς ἐχθροὺς χαταγωνισα- 
µένοις ἐπιγίχιος εἱἰρημέγη. Διὸ χατὰ «bv Σύμμαχον 
εἴρηται' Ἐπιγίκιος ᾠδὴ τοῦ Δαυϊδ. ᾽λλλά xai διὰ 
^b ἀναχεῖσθαι τῷ τὰς νίχας δωρουµένῳ θεῷ, κατὰ 
«ὺν ᾽Αχύλαν, Τῷ γικοποιῷ peAqónpa, λέλεχται. 


Οἱ οὐρανοἱ διηγοῦνται δόξαν θεοῦ, ποίησι» δὲ 
χειρῶν αὐτοῦ àvaryéAAs. τὸ στερέωμα. Διδασχα- 
λίαν περιέχει τῆς τοῦ θεοῦ µεγαλουργίας παραστα- 
τικἠν. Ἐπειδὴ γὰρ τὸ ἀφανὲς xat ἀόρατον τῆς &so- 
µάτου καὶ ἀγενήτου xat θεϊχῆς οὐσίας, διὰ τὸ μὴ 
σαρχὺς ὀφθαλμοῖς χαταλαμµθάνεσθαι, οἱ τὰ ὄμματα 
εῆς ψυχῆς πεπηρωµένοι τῆς τῶν ὄντων ὑπάρξεως ἐχ- 
ξεδλήχασιν, ἀθέοις στόµασιν ἀποφηνάμενοι μὴ εἶναι 
θΘεὸν, μηδὲ ὑπάρχειν τι κρεῖττον τῶν ἐν σώμασιν 


puli, ac Judas proditor, quovis iniquo bomine de- 
terior, qui tot beneficiis a Salvatore ornatus, con- 
trariam sceleratamque vicem retulit. 


Vens. 50, 51. Propterea confitebor tibi in nationi- 
bus, Dómine, et nomini tuo psalmum dicam. Ma- 
gnificans salutes regis ejus, et faciens misericor- 
diam christo suo David, et semini ejus usque in 
scculum. Ad alterum, et, ut ita dicam, dextrum 
ordinem sermonem transfert, ut vel ipsis rebus 
atque oculis animadvertere est. (uemadmodum 
David post Salvatoris nostri adventum, hactenus 
quasi in vivis esset ac cum hominibus versaretur, 
censeri potest, ac per scripta sua, cantica, lymnos 
in omnibus gentibus psallit universorum Deo; 
ita is qui ex semine ejus factus est, ad cujus per- 
sonam ea qua jam tractamus dicta referuntur, cum 
pari ralione insidiantes sibi superaverit, Jure dicat, 
et ab insurgentibus in me exaliabis me. lllos ilaque 
missos facit; gratiamque ac veritatem suam uni- 
versis gentibus impertit : etiam nunc ubique ter- 
rarum praesens ipse, et in medio eorum qui in se 
speravere consistens, per Ecclesiam suam confite- 
tur; quamobrem ait: Propterea confitebor tibi in 
nationibus, Domine, εἰ nomini tuo psalmum dicam, 


1. IN FINEM, PSALMUS. DAVID XVIII. 


Praesens quoque psalmus cum iis censendus qui 
ad bonum finem transmittunt ; imo quoque gratía- 


D rum actionis inscriptus est, canticum iis qui inimi- 


cos debellarunt, triumphale dictum, Quare secun- 
dum Symmachum dicitur, Triumphale canticum 
Davidis, Sed etiam quia Deo victoriarum auctori 
consecratur, secundum Aquilam, Victorie largi« 
tori modulatio, inscribitur. 

VkRs. 2. Coli enarrant gloriam Dei, εἰ opera 
manuum ejus annuntiat firmamentum. Doctrinam 
complectitur, qua magnum illud Dei opificium 
enarratur. (Quia enim latentem  invisibilemque 
divinam substantiam,  incorpoream οἱ non 
faciam, quod carnalibus oculis attingi et co- 
gnosci nequeat, qui mentis oculis obczerati 
erant, e natura rerum expulerunt ; dum atheo im- 
pioque ore, nullum esse Deum, nec quidpiam cor- 


181 


EUSEBII CAKSARIENSIS: OPP. PARS Ifl. — EXEGETICA. 


188 


poreis rebus sub aspectum cadenlibus przstantius A ὁρωμένων ΄ αὐτομάτῳ δὲ xal ἁλόγῳ συντυχίᾳ, εἰκῃ 


exsistere pronuntiabant ; sed spontaneo quodam ac 
temerario concursu et partium congressu, casu ac 
nulla exsistente causa, universum mundum coa- 
luisse, necessarium fuit ut przsenti sermone, psal- 
lendi more, per dilucidam demonstrationem, vim 
illam rerum creatricem ac Dei scientiam compro- 
baret, hoc ratiocinio usus. Mortalium natura exi- 
gua debilisque est, hominum cogitationes ignavz, 
nostraque eognitiones incertae sunt. Quare divine 
glorie pro merito enarrand? multum impares su- 
mus. Non enim humanis vocibus, non lingua car- 
nali, non labiis possunt digna ac probe excogitata 
de Deo verba enuntiari. Quod si cui libuerit, effi- 
cacem illam, maximam et Deo dignam doctrinam 


χαὶ μάτην ἐξ οὐδεμιᾶς αἰτίας ὑποστῆναι τὸν πάντα 
κόσμον’ ἀναγκαίως ὁ παρὼν λόγος διὰ τῆς Φαλμῳδίας 
ἀποδειχτιχῶς χαὶ μετὰ δημιουργικῆς τῶν ὅλων δυνά- 
µεως τὴν θεολογίαν παρίστησι, τοιοῦτόν τινα λογι-- 
σμὸν διεξιών. θνητῶν μὲν φύσις μιχρὰ τυγχάνει xat 
ἀσθενής * λογισμοί τε ἀνθρώπων δειλοὶ, xal ἐπισφα-- 
λεῖς αἱ ἐπίνοιαι ἡμῶν * διὸ πλεῖστον ὅσον ἀποδέομεν 
τῆς κατ ἁξίαν τοῦ θεοῦ δοξολογίας. Οὐδὲ γὰρ ἀνθρώ- 
πων φωναῖς, οὐδὲ γλὠττεῃ σαρχὸς καὶ χείλεσιν δύνα-- 
σθαἰ ποτε νομίζειν ἑπάξιον περὶ Kou λόγον ἀποδί- 
δοσθαι. EL δὲ χρὴ διδασκαλίας ἐνεργοῦς xa µεγίστης 
αὐτῷ τε πρεπούσης τῷ θεῷ ἐπαχούειν, el τις ἕῥῥω- 
ται τῆς ψυχῆς τὰ αἰσθητήρια, συντεινάτω ἑαυτὸν χαὶ 
διεγειράτω πρὸς ἀχρόασιν ἑπαξίως ἀναφωνουμένην 


audire, cui scilicet mentis sehsus przvalidi fue- B τῆς ἀπειρομεγέθους δυνάµεως τοῦ Θεοῦ: ἣν αὐτοὶ 


rint, is animo intendat, seseque concitet ad ea 
auscultanda que hic de immensa illa Dei virtute 
feruntur: quique ipsi coli, totum in se comple- 
ctentes, Creatorem suum universorumque opificem 
hymnis et canticis celebrantes, proferunt. lpsi 
namque cceli qui supremi omnium sunt, et sibi 
supposito firmamento eminent, qui universam cum 
sensmbilem tum intellectu przditam naturam am- 
biunt, gloriam Dei non Grzca lingua, non alia 
dialecto przdicant ; sed ipsis operibus, per suum 
videlicet ornatum, per concinnam, harmonicam 
et sapientissimam constitutionem, auctorem illius 
ita recte ordinati-motus, ejusque immensam vir- 
tutem edocent. Ex magnitudine enim et pulchritu- 
dine creaturarum proportione quadam creator earum 
spectatur 55; et : Invisibilia ipsius, a creatura mundi, 
per ea qua [acta sunt intellecta conspiciuntur ; sem- 
piterna quoque ejus virtus et divinitas 5). Quisquis 
ergo, absque ulla creatrice ratione, sine divina 
aliquajvirtute, coelos suam condidisse substantiam, 
tantam illam magnitudinem talemque formam 
adornasse pulat, ac ita concinnum ordinatumque 
motum corporibus ipsis ascripsit, is sane stultus 
et impius est. Quamobrem eos qui sana mente 


προφέρονται oí τὸν σύμπαντα περιέχοντες οὐρανοὶ, 
τὸν ἑαυτῶν κτίστην xal ποιητὴν τῶν ὅλων θεὸν ᾠδαῖς 
καὶ δοξολογίαις ἀνυμνοῦντες. Αὐτοὶ γὰρ οἱ ἀνωτάτω 
πάντων, xal τοῦ ὑποθεθηχότος στερεώµατος ὑπερ- 
χείμενοι οὐρανοὶ, ol σύμπασαν περιειληφότες τὴν 
αἰσθητὴν xat πνευματιχὴν χτίσιν, τὴν δόξαν θεοῦ obx 
Ἑλληνιχῇ φωνῇ φθεγγόµενοι, οὐδ' ἑτέρᾳ τινὶ διαλέχτῳ 
χρώμενοι, αὐτῷ δὲ ἔργῳ διὰ τοῦ ἑαυτῶν κόσμου χαὶ τῆς 
εὐρύθμου xaX ἑναρμονίου καὶ πανσόφου στάσεως, τοῦ 
αἰτίου αὐτοῖς τῆς τοιᾶσδε χινῄσεως τὴν ἀπειρομεγέθη 
δύναμιν ἐχδιδάσχουσιν. "Ex γὰρ μεγέθους καὶ xaJ 
Aovüc κτισμάτων ἀνα.όγως ὁ γενεσιουργὸς αὐ- 
τῶν θεωρεῖται' xaX, Τὰ ἁόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως 
xócuov toic ποιήµασι νγοούµεγα καθορᾶται Tj τα 
ἀῑδιος αὐτοῦ δύναμις xal θεότης. 'O οὖν τοὺς οὐ- 
θανοὺς νοµίζων δίχα τινὸς δημιουργικοῦ λόγου xal 
θείας ἄνευ δυνάµεως ἑαυτοὺς ὑποστήσασθαι, χαὶ τοῦ 
τοσοῦδε μεγέθους xal τοῦ τοιοῦδε σχήματος, τῆς τε 
εὐσταθοῦς xal εὐτάχτου κινήσεως τὴν αἰτίαν τοῖς 
σώµασιν αὑτῶν προαγράφων, ἄφρω" χαὶ ἀσεθής. Διὸ 
τοὺς ἔμφρονα νοῦν χεχτηµένους προσῄήχει συναµολο- 
γεῖν μονονουχὶ φωνῆς ἀχούειν ἔργῳ βοώσης αὐτῶν 
τῶν οὑρανῶν, thv πρέπουσαν δόξαν ἀναπεμπόντων 
τῷ ἑαυτῶν ποιητῇ xai δημιονργῷ co. 


sunt par est una confiteri, se tantum non audire celorum vocem, vel ipso opere clamantem, con- 
gruentemque Deo, factori οἱ opifici suo, gloriam emittentem. 


Pari quoque modo firmamentum, quod secunda 


Οὕτω δὲ xaX τὸ στερέωμα, à δη Μωῦσῆς χατὰ τὴν 


creationis die Moyses factum declaravit; hoc in- p δευτέραν ἡμέραν τῆς κοσµοποιίας γεγονέναι παρίστη' 


quam firmamentum, quod aliud est a jam memo- 
ratis.ccolis, omnibus przdicat, et similiter clamat, 
indieatque, se non spontanea coalitione iu talem 
formam deductum; sed opus esse omnium rerum 
conditoris Dei. Quamobrem dictum est: Et opera 
manuum ejus annuntiat. firmamentum. Noverat au- 
tem Moyses, ante firmamenti constructionem co- 
lum, vel priusquam dies fieret, conditum fuisse ; 
nam dicit: In principio fecit Deus celum et ter- 
ram *. Λο deinceps post primum ccelum condi- 
tum, lucis vim ac creationem affert, docetque luci 
diei nomen inditum, factumque fuisse mane et 
vespere diem primum. Postea ubi secundam ordi- 


* Sap. xm 5. ** Rom. 1, 90, 55 Genes, 1, |. 


xai τοῦτο τοιγαροῦν τὸ στερέωμα, ἕτερον ὃν παρὰ 
τοὺς προωνοµασµένους οὐρανοὺς, χηρύττει τοῖς πᾶσι 
xai χέχραγε διδάσχων, ὅτι μὴ ἐξ αὐτομάτου τοιόνδε 
ὑπέστη ' ἔργον δέ ἐστι xal αὐτὸ τοῦ τῶν ὅλων motn- 
τοῦ Θεοῦ" διὸ εἴρηται: Ποίησυ’ δὲ χοιρῶν αὐτοῦ 
ávarryéAAet có στερέωμα. Οἶδε δὲ Μωῦσης πρὸ τῆς 
τοῦ στερεώµατος συστάσεως οὐρανὸν πρότερον τῆς 
ἡμέρας γεγενηµένον, λέγων. Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ 
θεὺς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν. Ἑξῆς δ᾽ οὖν μετὰ 
τὴν ποίησιν τοῦ πρώτου οὑρανοῦ φωτὸς εἰσάγει δύνα- 
pv xai γένεσιν, ἡμέραν τε διδάσχει τὸ φῶς χεχλῆσθαι, 
γεγονέναι τε πρωῖαν φησὶ xat ἑσπέραν, ἡμέραν μίαν. 
Εἴταδευτέρας ἡμέρας ἀρχόμενος, τὴν τοῦ στερεώµατος 


489 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


190 


εἰσάγε. ποίησιν. Οἶδε δὲ ἡ l'oaoh xo πλείους οὖρα- A tur diem, firmamenti creationem inducit. Scriptura 


νοὺς” διό qnow* Αἰγεῖτε τὸν Κύριον éx τῶν όύρα- 


νῶών' χαὶ πάλι; Αἰγεῖτε αὐτὸν οἱ οὐρανοὶ τῶν". 


οὐρανῶν, καὶ τὸ ὕδωρ τὸ "ὑπεράνω τῶν obparoy * 
καὶ ἀλλαχοῦ εἴρηται. 'O οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ τῷ 
Κυρίφ. Καὶ τὸ στερέωμα χέχληται οὐρανὸς, χαὶ ὁ Σωτὴρ 
την βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ἐπαγγέλλεται, xal &y τῇ 
εὐχῇ διδάσχει εἰπεῖν, Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς, 
καὶ, Al δυγάµεις τῶν οὐρανῶν σα.λευθήσονται. 


Ημέρα τῇ ἡμέρᾳ ἐρεύγεται ῥῆμα, καὶ νὺξ νυκτὶ 
ἆ αγ γέ.1ει γγῶσιν. Διδάσχει ἡμέρα xaX διδάσχει 
νὺξ τοὺς ἐθέλοντας παιδεύεσθαι, ὅση τίς ἔστιν ἡ σο- 
φία ἡ ἄῤῥητος xal ἀπερίληπτος δύναμµις τοῦ τὰ δια- 
στήµατα τῶν χρόνων χαταµετρῄσαντος αὐτοῖς θεοῦ. 


vero complures ceelos novit admittitque ; quocirca 
dicit: Laudate Dominum de celis ** ; ac rursum: 
Laudate eum, celi celorum, et aqua. omnis qua 
super colos est**, Alibi quoque dictum occurrit: 
Coelum celi Domino **, Firmamentum item eo- 
lum vocatur, et Salvator regnum celorum pollice- 
tur, ac ita precandum esse instituit: Pater noster, 
qui esin celis*'; et : Virtutes colorum movebun- 
tur A7. 

VEns. 9. Dies diei eructat verbum, et noz. nocti 
indicat scientiam. Docet dies, docet itemque nox 
eos qui institui peroptant, quam ineffabilis sapien- 
tia, quam incomprehensibilis virtus sit Dei, qui 
ipsis temporum intervalla dimensus est. Si nam- 


Ei μὲν γὰρ μηδεὶς ἣν ὁ xal ταύταις ὥραις καὶ χρό- B que nullus esset qui his tempestalibus spatia et 


νους xal χαιροὺς διαταξάµενος, ἀπρονοήτῳ δὲ xal 
ἁλόγῳ χινήσει χατά vt σύµθαµα τυχιµαῖον ὑφεστῶτα 
ἣν * ἐχρῆν δήπου μὴ τὰ ἴσα διαστηµατα τῶν ἡμερῶν 
διὰ παντὸς τοῦ αἰῶνος ὑφεστάναι, f) συγχεχυµένους 
αὑτῶν εἶναι τοὺς χαιροὺς, xaX τὰς νύχτας 6b ὡσαύ- 
τως εἰχη χαὶ ὡς ἔτυχεν φἐρεσθαι. ᾽Αλογίας γὰρ ἁδελφὴ 
ἀταξία, xal τῷ τυχιµαίῳ ἔπεται σύγχνσις’ ὡς ἕμπα- 
Atv πάσης εὐτασίας ἡγεῖται λόγος, ἁρμονίας τε xal 
συμφωνίας ἡγεῖται σοφία. AL τοίνυν τούτων πρὸς ἆλ- 
λήλας ἁμοιθαὶ xol ὑποχωρήσεις, ποτὸὲ μὲν ἡμερῶν 
μηχυνοµένων, ὑποχωρουσῶν δὲ αὐτῶν νυχτῶν, ποτὲ 
δὲ τῶν νυχτῶν τὸ προδεδανεισµένον χρἑος χατὰ τὴν 
τών ὡρῶν αὔξτοιν ἀπολαμθανουσῶν, μονονουχὶ φθέγ- 
γονται xal λαλοῖσι µεγάλη φωνῇ τῇ πανσόφῳ δια- 
τάξει τοῦ τῶν ὄλων μαρτυροῦσαι θεοῦ, xoi χηρύτ- 
τουσιν ἀνθρώποις τὴν τοῦ Θεοῦ γνῶσιν' οὕτω δὲ χε- 
χραγόσ.ν αὑτοῖς ἔργοις αἱ τῶν ἡμερῶν xai τῶν 
νυχτῶν φωναὶ τοῖς ἔπαῖειν αὐτῶν δυναµένοις, ὡς 
µηδεµίαν ἀκοὴν λανθάνειν τὴν διδασχαλίαν αὐτῶν, 


Πεπλήρωται γοῦν ἡ σύμπασα τῶν ἀνθρώπων olxov- 
µένη τῆς εὑρύθμου καὶ ἁμοιθαίας αὐτῶν χορείας * 6r 
ἃ λέλεχται: Οὐκ εἰσὶ AaJ:al οὐδὲ .Ίόγοι ὧν οὐχὶ 
ἀχούονται αἱ φωγαὶ αὐτῶν. Eic πᾶσαν τὴν γη» 
ἐξη.16εν ὁ φθόγγος αὐτῶν, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς 
οἰκουμέγης τὰ ῥήματα αὐτῶν ' δῆλον δὲ, ὅτι τῶν 
ἡμερῶν xaX τῶν νυκτῶν, τῶν τε διηγουµένων τὴν 
τοῦ θεοῦ δόξαν οὐρανῶν, xaX τοῦ τὴν ποίησι» τῶν 


χειρῶν αὐτοῦ ἐξαγγέλΊογτος στερεώµατος. Ἔνθα p 


δὲ γενομένῳ pot θαυμάζειν ἔπεισιν, ὅπως ὁ ἱερὺς 
ἀπύστολος τό * Elc πᾶσαν τὴν γῆν ἐξῆ-1θεν à φθόγ- 
yoc αὐτῶν, καὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης τὰ 
ῥήματα αὐτῶν», ἐπὶ τοὺς μαθητὰς καὶ εὐαγγελιστὰς 
χαὶ ἁποστόλους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀνήνεγχεν ἐν τῇ 
πρὸς Ῥωμαίους Ἐπιστολῇ. Ἐπιστήσας δὲ τὸν νοῦν 
τῇ ἀποστολιχῇ λέξει, σφόδρα ἀχριθῶς εὗρον αὐτὸν κα: 
ταχρηστικῷ τρόπῳ εὐχαίρως τὴν παράθεσιν πεποιηµέ- 
voy οὗ γὰρ ὥσπερ ποτὲ μὲν ἔφη ᾿Ησαϊας δὲ κράζει 
ὑχὲρ τοῦ Ἱσραὴ., ποτὸ δὲ, καθὼς xposipnxer 
Ἡσαῖας * καὶ πάλιν’ Καθὼς γέγραασται xaX αὖθις' 


33 Psal. οχ εν], 1. δν ibid. 4. ** Psal. cxi, 10. 
9 Rom. 1x, 27. **jbid. 29. *' I Cor. 1, 51. 


interstitia destinasset, sed temerario et inconside- 
rato motu atque casu quopiam nac exsistcerent ; 
oporteret sane non zqualibus spatiis dies a szeculo 
ordinatas fuisse, aut confusa e.rum, similiterque 
noctium tempora, casu ac fortuito revolvi. Etenim 
lemerario casui finitimus est inconditus rerum 
status, et fortuitam rem sequitur confusio; ut 
vice versa rectum ordinem raüo dirigit, concen- 
tumque ac concordiam rerum sapientia admini- 
Sirat. Mutuz sane illorum vicissitudines et con- 
cessiones ; nam modo dies, concedente nocte, pro- 
lixiores sunt, modo noctes debitum ac mutuo da- 
tum spatium aucta hieme ac tempestate repetunt ; 
hzc, inquam, tantum non vociferantur, ac ceu 


C edito clamore sapientissimum illum ab universo- 


rum Deo constitutum ordinem deprzdicant, ho- 
minibusque Dei nolitiam annuntiant. Sic vel 
ipsis gestis operibus dierum noctiumque "voces 
iis qui auditu valent inclamant, ut per omnium 
aures doctrina eorum pervadat. 

Universus itaque orbis, qui ab hominibus inco- 
litur, concinnis hujusmodi ac mutuis choreis re- 
pletum est ; quare dicitur: Vers. 4, 5. Non sunt 
loquele, neque sermones, quorum non audiantur 
eoces eorum. In omnem lerram exivit sonus 
eorum, et in fines orbis terre verba eorum, videlicet 
dierum ac noctium, nee non celorum, qui enar- 
rant gloriam Dei, et firmamenti, quod opera ma- 
nuum ejus annuntiat. Hic porro mihi hzc contem- 
planti mirari subit, quo pacto sanctus Apostolus 
illud : In oninem terram exivit sonus eorum, et in 
fines orbis terre verba eorum, ad discipulos, evan- 
gelistas et apostulos Salvatoris nostri in sua ad 
Romanos Epistola referat *5. Dum autem aposto- 
licum dictum animo perpenderem, deprehendi 
ipsum apposite admodum et opportune hujusmodi 
accommodationem advexisse: non enim ut aliis 
in locis modo sic effatur, Isaias autem clamat de 
Israele *? ; modo sic, tut pradizit [saias ** ; rursus 
vero,Quemadmodum scriptum est *'; iterumque, Di- 


*$ Rom. x, 43. 


** Math. vi, 9. *' Luc. xxi, 26. 





EUSEBI CAESARIENSIS Ope. PAns Il, -- EXEGETICA. 


492 


cit enim Scriptura **; non sic, inquam, illud, Ja 4 Αόχει γὰρ ἡ Γρωφή" oby οὕτως xai ἐπὶ τοῦ" Ele 


emnem terram ezivit sonus. eorum, cum simili ad- 
ditamento protulit. Nam si quidpiam hujusmodi 
promisisset, essel fortasse qui putaret ipsum huic 
psalmi dicto vim intulisse. At hic simplici modo 
psalmi sententia usus videtur; ita ut jure dici pos- 
sit ipsum opportuna utilique ratione, atque appo- 
site hoc testimonium adhibuisse. 


Vgns. 6,7. In sole posuit tabernaculum suum, et ipse 
tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Exsul- 
tabit ut. gigas ad currendam viam suam , a summo 
calo egressio ejus, et occursus ejus usque αά sum- 
mum cali, nec est qui se abscondat a calore. ejus. 
Prater supra dicta, sol quoque Deo referend:e glo- 


zxücav τὴν γὴ» ἑξῆ.1θεν ὁ φθόγγος αὐτῶν, εἴρηχε 
μετὰ προσθήκης ὁμοίας τοῖς προεχτεθεῖσιν. El γὰρ 
τι τοιοῦτον προφήσας εἶτε, τἀχ ἄν τις ἑλάδετο ὡς 
βεθιασµένως ἐχδεξαμένου τὴν Ev τῷ φαλμῷ ῥῆσιν 
νυνὶ δὲ ἁπλῇ φράσει φαΐνεται συγχρησάµενος τῇ 
ἀπὸ τοῦ φαλμοῦ παραθέσει΄ διὸ εἴποι τις αὐτὸν xa- 
ταχεχρῆσθαι εὐχαίρως xai ὠφελίμως xal εὑρύθμως 
τῇ μαρτυρίᾳ. 

Ἐν τῷ ἡ.]ίῳ ἔθετο τὸ σχήνωμα αὐτοῦ, καὶ αὐτὸς 
ὡς υμϕίος ἑκπορευόμεγος éx παστοῦ αὐτοῦ. 
Αγα-ἰλιάσεται ὡς έγας δραμεῖν ὁδὸν αὐτοῦ. dx' 
ἄκρου τοῦ οὐραγοῦ ἡ ἔξοδος αὑτοῦ, καὶ τὸ κατάν- 
«nua αὐτοῦ ἕως ἄχρου τοῦ obpavov* xal οὐκ 
ἔστι' ὃς ἀποκρυδήσεται τὴν θέρμη» αὐτου. Πρὸς 


ri magister inducitur ; utpote qui Domini ac ma- D τοῖς εἰρημένοις τῆς τοῦ 8:53 δοξολογίας διδάσκαλος 


gni regis inviolatam observet legem. Nunquam 
enim alium praeter statutum sibi cursum inire au- 
det, nnnquam definitos in coelesti constitutione 
terminos transgreditur. Sed mane quasi ex remoto 
inaccessoque thalamo, speciosus tanquam sponsus, 
ac lucis flore decoratus egreditur: ac postquam 
horizontem orientalem transcendit, totum niundum 
permeat, nunquam defessus, proprium statumque 
sibi curriculum conficit. Circuit porro quasi gigas 
robore przevalidus atque invictus, orsus a summo 
centro horizontis orientalis, ceu a repagulo, atque 
uno diei noctisque spatio totum percurrit orbem , 
ut nemo caloris ejus expers fuerit. Illud autem per- 
agit, ut nutui opificis sui, qui ipsum in firmamento 
constituit, obsequatur. ldeo dictum est: In sole 
posuit tabernaculum suum. Quod tametsi dilucide 
prolatum, apertius tamen a reliquis interpretibus 
explicatum est : nam Aquila sic habet , Soli posuit 
tabernaculum in ipsis; Symmachus vero, Soli ordi- 
navit. tabernaculum in ipsis; Theodotio, Soli posuit 
tabernaculum in ipsis; pari quoque modo quinta 
editio exposuit. Nam in supra memoratis coelis, et 
in firmamento, tabernaculum et domicilium Deus 
&^li reposuit, secundum illud a Moyse dictum : 
Fecitque Deus duo luminaria magna : luminare ma- 
jus, ut praesset diei; et luminare minus, ut prwes- 
set nocti , et stellas. Et. posuit eas in firmamento 
eali, ut lucerent super terram,?*, Ilis autem declarat 


χαθέστηχεν ὁ Άλιος, οἷα δεσπότου xal μεγάλου βασι- 
λέως νόμον ἁπαράθδατον τηρῶν. Οὐ γάρ ποτε ἄλλην 
τρἐπεόθαι παρὰ τὴν ὁρισθεῖσαν αὐτῷ πορείαν τολμᾷ 
οὐδ' ὑπερθαίνει τοὺς ὄὅρους τῆς κατ οὐρανὺν διατά- 
ξεως * ἀλλ᾽ ἐχπορεύεται μὲν ὄρθριος, ὥσπερ ἐξ ἀδύτου 
χαὶ ἁθάτου νυμφῶνος προϊὼν, ὡραϊσμένος δὲ o.a 
νυμφίος xaX τῷ τοῦ φωτὸς ἠγλαϊσμένος ἄνθει ' ἔπει- 
δὰν τὸν ὀρίξοντα τὸν ἀνατολιχὸν ὑπερθῇ, τὸν σύμ- 
παντα διιπτεύει χόσμον, ἀχοπιάστως τὸν οἰχεῖον ἑξ- 
ανύων δρόμον. Κυχλοῖ δὲ κυχλῶν o'á τις Υίγας loyu- 
pos τὴν ἀλχὴν xat ἅμαχος, ὥσπερ Ex νύσσης ἀρξάμε- 
vog ἀπ ἄχρου κέντρου τοῦ χατὰ ἀνατολὰς ὁρίζοντος, 
διατρέχων νυχθηµέρῳ ἑνὶ τὸν σύμπαντα χόσμον, ὡς 
µηδένα ἀνεπαίσθητον εἶναι θέρµης. Ταῦτα δὲ ἑνερ- 
γεῖ δουλεύων τῷ τοῦ πεποιηχότος αὐτὸν νεύματι, xal 
τεθειχότος ἐν τῷ στερεώµατι. Διὸ εἴρηται. Ἐν τῷ 
ἡάίῳ ἔθετο τὸ σκήνωµα αὐτοῦ. Ὅπερ σαφῶς εἰ- 
ῥηµένον, λευχότερον ἡρμήνευσαν οἱ λοιποί. ὁ μὲν 
Ἀχύλας εἰπών' T ἡ.ίῳ ἔθετο σχήνωµα ἐν ab- 
τοῖς (1): ὁ δὲ Zoupayo;: TQ "Aio ἔταξε σχην)»' 
ἐν abtoic* ὁ δὲ Θεοδοτίων, Τῷ ἡ.ίῳ ἔθετο σχή- 
γωµα ἐν αὐτοῖς' ὁμοίως δὲ xaX ἡ πέμπτη ἔχδοσις 
ἐξέδωχεν. Ἐν γὰρ τοῖς προλεχθεῖσιν οὐρανοῖς χαὶ ἓν 
τῷ ἀποδοθέντι στερεώµατι τὸ τοῦ ἡλίου σχήνωµα 
xai τὸ οἰχητήριον τέθειται ὁ Gehe, χατὰ vb λελευμέ- 
voy παρὰ Μωῦσεϊ. Καὶ ἐποίησεν ὁ θεὺς τοὺς δύο 
φωστῆρας τοὺς perd Aovc* τὸν φωστῆρα τὸν µέ- 
Ίαν εἰς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας, καὶ τὺν φωστῆρα τὸν 


sol, et tantum non clamat, se nequaquam sui do- p ἑλ]άσσω εἰς ἀρχὰς τῆς vvxtéc, καὶ τοὺς ἁστέ- 


minum ac liberum esse; sed et sui et omnium Do- 
mini notitiam przbere. 
χνὺς ὁ ἥλιος xai μονονουχὶ βοῶν " 
Ok τὸν καὶ ἑαυτοῦ xal πάντων Δεσπύτην. 

Vzns. 8-19. Lez Domini immaculata ,. con- 
eertens animas; — testimonivm | Domini fidele, sa- 
pientiam praestans parvulis. Justificationes Domini 
recta, latificantes corda; preceptum Domini luci- 
dum, illuminans eculos. Timor Domini castus, per- 
manens im sacculum seculi: judicia Domini vera, 


** Rom. x, 11. **Gen. i, 16, 17. 


pac. Kal ἔθετο αὐτοὺς iv τῷ στερεώµαει τοῦ οὐ- 
ρανοῦ, ὥστε φαίνειν ἐπὶ τῆς γῆς' At τούτων Bay 


ph αὑτὸς εἶναι ἑαυτοῦ χύρ'ος, μτδ ἐλεύθερος τυγχάνειν, Ὑνωρίζειν 


'O νόμος Κυρίου ἅμωμος ἐπιστρέφων ψυχάς" ἡ 
μαρτυρία Κυρίου πιστὴ σοφίζουσα νήπια. Τὰ δι- 
χαιώματα Κυρίου εὐθέα εὐφραίνοντα καρδίαν" ἡ 
ἐντολὴ Κυρίου τη.Ίαυγὴς φωτίζουσα ὀρθαλμούς. 
Ὁ φόδος Κυρίου dyróc διαµένων εἰς αἰῶνα αἱῶ- 
yoc* τὰ κρίµατα Κυρίου ἀ.ηθιὰ δεδιχαιωµό)α 


(4) In Hebraico legitur, Ότο 57v vw, soli posuit tabernaculum in ipsis. 


105 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


94 


ἐπὶ τὸ αὐτό' ἐπιθυμητὰ ὑπὲρ χρυσίον xal Ai0ov. A justificata in semelipsa , desiderabilia super aurum 


τίµιον πολὺ», καὶ rlvxücepa ὑπὲρ μέλι καὶ xn- 
piov. Kal γὰρ ὁ δοῦ.Ίός σου φυ.]άσσει αὐτὰ, év 
τῷ «υάσσει' αὑτὰ ἀνταπόδοσις πο..ἰἠ. Ἰαῦτα 
δὲ πάντα περιείληφεν ὁ τοῦ Θεοῦ νόμος ὑπὲρ ἐπι- 
στροφὴῆς τῆς ψυχῆς. Μαρτυρίας γὰρ πρῶτον περι- 
έχε: χαὶ δ.καιώµατα xal ἑντολάς. Ἔπειτα τούτοις 
ἅπασιν ἑπέρτησεν, ὥσπερ βαχκτηρίαν ἐπιστρεπτιχὴν, 
τὸν φόδον, καὶ ἐπὶ πᾶσιν ὥσπερ χορωνίδα τὰ χρί- 
paca ἐτέθηχε τοῦ θεοῦ. Ἑχάστῳ δὲ τῶν εἰρημένων 
ἰδοέωμα συνῆής * τῷ μὲν χατὰ πάντα γενικῷ ὠνομα- 
σμένῳ νόμῳ τὴν τῆς φυχῆς ἐπιστροφήν' ὅπως δὲ 
ἐπιστρέφει quyh, διὰ τῶν ἑξῆς παρίστησι, µαρτυ- 
ρίαν πιστὴν εἰπὼν δι’ f, σοφίζεται ὁ ἐν Χριστῷ vfj- 
πιος ^ ἔπειτα δικαιώµατα Κυρίου, καὶ τούτων ἰδίωμα 
προσθεὶς τὸ εἶναι αὐτὰ εὐθέα, xapmóv τε τοῖς µετα- 
λαμθάνουσι παρέχοντα τὴν εὑφροσύνην. Καὶ ἐπὶ 
τούτοις ἐντολὴν Κυρίου, fc καὶ αὐτῆς τὸ ἰδίωμα παρ- 
ἑστησεν, τηλαυγή φήσας αὑτην καὶ τῶν ὀφθαλμῶν 
τῆς ψυχῆς φωτιστιχήν. Tip δὲ φόδω τοῦ Κυρίου συν- 
Trev τὴν ἁγνείαν, καὶ τῇ ἀγνείᾳ τὴν διαρκή xal 
αἱώνιον ζωήν. Καὶ ἐπὶ πᾶσι xal μετὰ πάντα προσ- 
έθηχεν τν τοῦ Θεοῦ χρίσιν, σννηφέ τε αὐτῇ τὴν 
ἀλήθειαν χαὶ την διχαιοωσύνην. 

Παραπτώμωτα τίς συγήσει; ἐκ τῶν κρυφίων 
κου καθἀρισόν µε, xal ἀπὸ dAAotpior φεῖσαι τῷ 
δού.ῳ σου. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, Ἀπὸ dAAotplur φεῖσαι 
τῷ ὁούὐάῳ σου, 6 Αχύλας ἐξέδωχε"' Kal γε ἀπὸ 
ὑπερηφάνων συντήρησον τὸν δοῦ.Λόν σου. Σφό- 


et lapidem pretiosum multum, et dulciora super mel 
el favum. Etenim servus tuus custodit ea , n custo- 
diendis illis retributio multa. Ἠιεο autem omnía 
complectitur lex Dei pro conversione anima data. 
Nam primo testimonia, justificationes et precepta 
contiuet, His deinde omnibus timorem appendit , 
quasi baculum ad convertendum opportunum : om- 
nibusque judicia Dei ceu coronidem adjunxit, Sin- 
gulis autem supradictorum suam addidit proprieta- 
tem, id est, legi qux hic generatim effertur, con- 
versionem animz. (Quo pacto autem convertatur 
anima, in sequentibus aperit, quando testimonium 
fidele memorat, quo quivis infans in Christo, sa- 
piens efficitur. Deinde vero justificationes Domini, 
quibus item suam proprietatem adjicit, nimirum 
quod recte sint, ac sui participibus Ιω fru- 
ctum pariant. Ad hzc, preceptum Domini , cujus 
quoque proprietatem declaravit, dum lucidum di- 
cit esse, animzque oculos illuminare. Timori Do- 
mini subjunxit castitatem, et caslitati perpetuam 
sternamque vitam. Demum supra omnia et post 
omnia judicium Dei addidit, cui veritatem et justi- 
tiam annectit. 

Vgns. 13, 14. Delicta quis intelliget? ab occultis meis 
munda me, el cb alienis parce servo tuo. lMlius loco, 
ab alienis parce servo tuo, Aquila edidit, et a super- 
bis custodi servum (uum. Admodum necesse fuit ut 
hanc emitteret orationem, quo a superbia liberare- 


δρα ἀναγχαίως xai ταύτην ἑχπέμπων τὴν εὐχῆν, ὡς ϱ tur. Quandoquidem eos, qui sese probe ac strenue 


ἂν ῥυσθείη ἀπὸ ὑπερηφανίας. Ἐπειδὴ γὰρ τοῖς xavop- 
θοῦσι παρέπεταί τις λογισμὺς πολλάχις ὑπερήφανος, 
ἑπαιρομένης χαὶ χαυνουµένης τῆς ψυχῆς ἐφ᾽ oh; 
ἑαυτῇ συνοῖδεν ἀγαθοῖς: εἶτα τῷ τῆς ὑπερηφανίας 
περιπεσοῦσα χαχῷ, ἄλλῳ τρόπῳ «ραχηλίζεται xal 
χαταπίπτει' ὡς διὰ τοῦτο φάσχειν τὸν Απόστολον ’ 
"Ira μὴ τυρωθεὶς εἰς χρῖμα ἐμπέσῃ τοῦ διαόθό.Ίου " 
ἀναγχαίως προειπὠν" Καὶ γὰρ d δου.ός σου ov- 
ἑάσσει αὐτὰ, xaX φύλακα τῶν τοῦ Θεοῦ ἑἐντολῶν 
ἑαυτὺν εἰπὼν, ἐκετεύει ῥυσθῆναι ἀπὸ ὑπερηφανίας, 
xai ἐπιλέχει' Ἐὰν μή µου κατακυριεύσωσι, τότε 
ἅμωμος ἔσομαι, καὶ τότε χαθαρισθήσοµαι ἀπὸ 
ἁμαρτίας μεγάλης. Τέως μὲν γὰρ ἐπὶ τοῦ παρόντος 
&l xat φύλαχα ἐμαυτὸν εἴρηχα τῶν τοῦ θεοῦ παραγ- 


gerunt, quedam plerumque superba cogitatio se- 
quitur; dum anima bonorum operum sibi conscia, 
extollitur ac magnifice de se:sentit ; deinde vero in 
superbi: malum delapsa, alia quoque ratione pro- 
sternitur ac decidit; ideoque ait Apostolus ** : Ne 
in superbiam elatus, in judicium incidat diaboli: ne- 
cessario sane postquam dixerat, etenim servus uus 
custodit ea, ac sese Dei prieceptorum cultorem pro- 
fessus erat, eripi se rogat a superbia, atque sub- 
infert: Si mei non [fuerint dominati , tunc imma- 
culatus ero, et (unc emundaovor a delicto maximo. 
Etsi hactenus me atque in presenti praeceptorum 
Dei cultorem dixi; at cum 1e ab occultis meia 
purgatum nondum sciam, adhuc in certamine posi- 


γελµάτων, ἁλλ᾽ ἐπεὶ οὐδέπω συνοῖδα ἁμαυτῷ χεχαθα- D tus, ac sollicitus ut a superbia eripiar, jure ac 


ρισµένιρ Ex τῶν χρυφίων µου, ἔτι δ' ἀγωνιῶ χαὶ πε- 
φρόντιχα ὡς ἂν ῥωσθείην ἀπὸ ὑπερηφανίας, εἰχότως 
φημὶ, ἅτε µγδέπω τὸ τέλειον χαθορθώσας. Τότε ἀχρι- 
όὼς γνώσοµα: ἐμαυτὺν ἅμωμον, xax τότε ἀπὸ μεγάλης 
χαθαρισθήσομαι ἁμαρτίας, ἐτειδὰν μήτε τὰ χρὺφιά 
pov χαταχυριεύσωσι, μήτε λογισμδς ὑπερήφανος xa- 
ταδουλώσει µε, ἢ πονηροὶ δαίμονες. Μεγάλην δὲ 
ἁμαρτίαν τὴν ἀποτελεσματ.χήν (1) φησιν. El γὰρ 
ph ἀπὸ τῶν χρυφίων µου χαθαρισθείην, ἐπιμένοντα 


** ] Tim. 1, 6. 


merito sic loquor, utpote qui nondum ad metam et 
ad perfectionem pertigerim. Tunc me plane imma- 
culatum noscam , tunc emundabor a delicto maxi- 
mo, cum occulta mei non dominabuntur, cum su- 
perba cogitatio ac maligni dzdemones me subditum 
non detinebunt. Maximum porro delictum vocat , 
zpotelesmaticen, sive astrologiam judiciariam. Nam 
si ab occultis meis emundatus non fuerim, isthaec 
delicla in me permanentia in pravum quoddam fa- 


(4) Quz hic de apotelesmatica dicuntur, cum sequentibus uon congruunt. Quare subodoramur aliqua 


inferius excidisse. 


135 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PAnS ΓΙ. EXEGETICA. 


196 


€nus me conjicient, eroque magno peccato obno- Α ταῦτα τὰ παραπτώματα εἰς πρᾶξιν φαύλην µετα- 


xius. 

Vkns. 15. Eterunt in beneplacitum eloquia oris 
mei. Cum hi:ec mihi abs te collata fuerint, tunc elo- 
quia oris mei, quae precando, te hymnis celebran- 
do, gratias tibi agendo obtuli, placita tibi erunt. Ea 
vero placita eloquia sunt, que approbatione et 
laude digna. Et meditatio cordis mei in conspectu 
tuo est semper. Meditatio mentis mez, quz in cogita- 
tionibus et animi sensibus perficitur, cum sit omni 
cülpa immunis, in conspectu tuo est semper. Me- 
ditatio sane non aliunde quam abs te inculpata esse 
valet, qui me ab occultis meis emundasti. 

Domine, adjutor meus et redemptor meus. Te opi- 
tulante, Domine, a nemine adversum me spiritua- 


φέρει, xaX γίνομαι ὑπεύθονος ἁμαρτίᾳ µεγάλῃ. 

Καὶ ἔσονται εἰς εὐδοχίαν τὰ «Ἰόγια τοῦ στόµα- 
tóc µου. Όταν ταῦτά pov ὑπαρχθῇ παρὰ coU, τὰ 
λόχια τοῦ στόµατός µου X προῄνεγχα εὐχόμενός aot, 
ὑμνῶν σε, εὐχαριστῶν σοι, εἰς εὐδοχίαν ἔσται. Εὶς 
εὐδοχίαν δὲ ἔστιν τὰ λόγια τὰ ἁποδοχῆής ἄξια. Καὶ ἡ 
µε.Ίέτη τῆς καρδίας µου ἐνγωπιόν σου ἐστὶ διὰ 
παντός. Ἡ µελέτη τοῦ διανοητικοῦ µου, γινοµένη Ev 
λογισμοῖς καὶ νοῄσεσιν, ἐχτὺὸς οὖσα παντὸς μώμου, 
ἐνώπιόν σου τυγχάνει διὰ παντός. Τὸ μέντοι τῆς µε- 
λέτης ἄμεμπτον θὺχ ἄλλοθεν ἡ ἐκ σοῦ ὑπῆρχταε, 
χαθαρἰσαντός µε ἀπὸ τῶν χρυφίων µου. 

Κύριε, βοηθέ µου καὶ «εἑυτρωτά µου. Σοῦ βοηθοῦν- 
τος, ὦ δέσποτα, οὐδενὶι ὑποπίπτω τῶν πνευματιχῶς 


liter bellante prosternar. Quod si casu eveniar ut B προσπολεμούντων. El δὲ xa) παρ᾽ ἐμὴν ἀπροσεξίαν 


inconsideratione mea ab adversariis intercipiat, tu 
me e manibus corum redimas, qui una adjutor ac 
redemptor esse deprehenderis. 


1. IN FINEM, PSALMUS DAVID XIX. 

VgRs. 9- 4. Exaudiat te Dominus in die tribu- 
lationis , protegat te nomen Dei Jacob. Mittat tibi 
 auzilium de sancto, et de Nion tueatur te. Memor sit 
omnis sacrificii tui, et holocaustum tuum pingue fiat. 
Diapsalma. Psalmus quidem , ut inscriptione fer- 
tur, Davidi attribuitur : animo autem reputes, num 
si historia spectetur, alia sit cujuspiam oratio, qua 
Davidis suppueationum adjutrix sit. Qui David ro- 
gat obsecratque, ut Deus sibi servator assistat, ac 


contra inimicos secum decertet. Verisimile quippe C 


est, ei bis incumbenti chorum sanctorum angelo- 
rum, religiosorum hominum, sacrorumque Dei mi- 
nistrorum adesse, una cum illo precari, et haec 
omia simul proferre : Exaudiat te Dominus in die 
tribulationis, οἱ c:etera; atqueillud item : Et adsit tibi 
nomen Dei Jacob. Est enim talis invocatio et com- 
pellatio αἆ propulsandos omnes inimicos satis. Hzc 
non soli Davidi competunt; sed etiam cuilibet alteri, 
qui in simili casu per orationem spiritualia et pura 
Deo sacrificia emittit; cui, ut par est, sacra illx 
virtutes, et sanctorum angelorum chori una adsunt, 
orationum ac deprecationum socii el adjutores. 
Vrns. 5-7. Tribuat tibi Dominus secundum 
cor tunm, et omne consilium tuum confirmet. Leta- 


ἁλῶναι τοῖς ἑναντίοις συμθῇ, σύ µε Ex τῶν χρατησάν- 
των λντροῦσαι, ἅμα βοηθὸς xai λυτρωτὴς εὑρισχό- 
µενος. 
ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ, ΨΑΛΜΟΣ TQ AAYIA Ie. 

Ἑπακούσαι σου Κύριος év ἡμέρᾳ θ./ψεως, 
ὑπερασπίσαι σου τὸ ὄνομα cov θεοῦ Ἱακώδ. 'EE- 
ἀποστείῖαι σοι βοήθειαν ἐξ ἁγίου, καὶ éx Zw 
ἁγτιλάδοιτό σου. Μνησθείη πάσης θυσίας σου, 
xal τὸ ὁλοχαύτωμά σου πιανάτω. ΔιάφαΆμα. Ἔστι 
μὲν τῷ Δανῖδ ἀναχείμενος ὁ ψαλμὸς, κατὰ τὴν προ- 
γραφἠν. Ἐπίστησον δὲ µήποτε ὡς πρὸς τὴν ἱστορίαν 
εὐχή τις ἣν αὐτὴ συνεργὺς ταῖς τοῦ Δαυῖδ ἱχετηρίαις. 
δεοµένου τε xal ἀντιθολοῦντος διὰ προσευχῆς τυχεῖ» 
Θεοῦ Σωτῆρος πρὸς ἐχθροὺς χαὶ πολεµίους παρατατ- 
τοµένου. Εἰχὸς γὰρ ἣν αὐτῷ ταῦτα πράττοντι χορὸν 
ἁγίων ἀγγέλων 1) xaX θεοφιλῶν ἀνδρῶν, αὐτῶν δὴ 
τῶν ἱερῶν xai λειτουργῶν τοῦ Θεοῦ τὰ προχείµενα 
πάντα συνεύχεσθαι αὐτῷ xal λέγειν, Ἐπαχούσαι 
σου Κύριος ἐν ἡμέρᾳ θ.Ίίψεως, xaX τὰ ἑξῆς ' τό τε 
δὲ, Καὶ παρασταίη σοι τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ Ἰακώδ. 
Ἀπαρχκεῖ γὰρ αὐτὴ fj ἐπίκλησις καὶ dj προσηγορία 
πρὸς ἄμυναν παντὺς ἑναντίου. Ταῦτα δὲ οὐ µόνῳ τῷ 
Aavtó, ἀλλὰ xal παντὶ τῷ καθ) ὁμοίωσιν ἐχείνου τὰς 
δι) εὐχῶν ἀναπέμποντι τῷ θεῷ νοερὰς xal χαθαρὰς 
θυσίας, δυνάμεις ἁγίας, καὶ ἀγγέλων ἱερῶν χοροὺς, 
εἰχὸς ἂν εἴη συνεύχεσθαι χαὶ ἐπεύχεσθαι. 

Δφη σοι Κύριος xacà τὴν καρδίαν cov, xal 
πᾶσαν τὴν» βου.λήν σου π.Ἱηρώσαι. ᾽Αγα..Ίιασό- 


bimur ín salutari tuo, et ín nomine Domini Dei no- D µεθα &v τῷ σωτηρἰῳ σου, xal ἐν τῷ ὀνόμαει θεοῦ 


siri magnificabimur. Impleat Dominus omnes petitio- 
nes (uas : nunc cognovi quoniam salvum fecit Domi- 
nus Christum suum. A diapsalmate orsi qui precan- 
tur, prophetiam emittunt ; quod ei qui rationabilia 
illa sacrificia obtulit, ea omnia largiturus sit Deus 
qui mente et animo postulavit ; et consilium ejus 
perfecturus, si quidem non fuerit ipsis Dei consiliis 
alienum. lis, inquiunt, tecum bonis fruemur, lzta- 
bimurque in salutari tuo: gnari quippe sumus, 
Spiritu sancto revelante, prolem illam ex te pro- 
dituram, universorum hominum salutare futuram. 
Qua in re nos quoque in nomine Domini Dei nostri 
magnificabimur. Impleantur eliam pelitiones tua : 
ipse quippe Deo digna sunt. 


ἡμῶν μεγα.υνθησόμεθα. HAnpoc'a Κύριος πάντα 
τὰ αἰτήματά σου" vor ἔγνων, ὅτι ἔσωοε Κύριος 
τὸν Χριστὸν αὐτοῦ. ᾿Απὺ τοῦ διαφάλµατος οἱ εὖ- 
ξάμενοι προφητεύουσιν, αὑτῷ «bv Ocby δώσειν, ᾧ 
τὰς λογικὰς θυσἰας προσήνεγχεν, ὅσα κατὰ διάνοιαν 
finos, xai πλήρωσιν τῇ βουλῇ, f ὅτι μὴ ἀλλότρια 
Θεοῦ τὰ βεθουλευµένα. Συναπολαύσομεν δέ σοι, qaot, 
τῶν ἀγαθῶν, ἀγαλλιώμενοι τῷ σωτηρίῳ τῷ σῷ' 
ἔγνωμεν γὰρ ἐξ ἁγίου Πνεύματος τὸ Ex coU γενησό- 
µενον γέννηµα πάντων ἀνθρώπων σωτήριον Eu ip 
xo ἡμεῖς µεγαλυνθησόµεθα ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ θεοῦ 
ἡμῶν. "Εστω δέ σου xai τὰ αἰτήματα * καὶ γὰρ ἄξια 
ταῦτα θεοῦ. 


197 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


Ἑ πακούσεται αὐτοῦ ἐξ οὐρανοῦ ἁγίου αὐτοῦ, A — Exaudiet illum de celo sancto suo, in potesiatibus 


ἐν δυναστείαις σωτηρία τῆς δεξιᾶς αὐτοῦ. Δεξιὰ 
δὲ χεὶρ, χαὶ πᾶσαι αἱ σωτήριοι χαὶ δεξιαὶ πράξεις ἐν 
δυναστείαις. Δυνάμεσι γὰρ xal σηµείοις xo τἐρασι 
τὰς εἰς ἀνθρώπους ποιῄσεται εὐεργεσίας. 

Οὗτοι ἐν ἅρμασιυ' καὶ οὗτοι ἐν Ίπποις, ἡμεῖς 
δὲ ἑἐν' ὀνόματι Κυρίου 8500 ἡμῶν ἐπικα.εσόμεθα. 
Αὐτοὶ συνεποδἰσθησαν» καὶ ἔπεσαν' ἡμεῖς δὲ 
ἀνέστημεν καὶ ἀνωρθώθημεγ. Σῶσον, Κύριε, τὸν 
fac «Aéa, xul ἐπάχουσον ἡμῶν ἐν T ἂν ἡμέρᾳ ἐπι- 
χα.λεσὀμεθά σε. ᾽Αλλὰ γὰρ ἡ πεῖρα τῶν πραγµά- 
των Ὑένοιτ' ἂν ἔλεγχος τοῦ χρείττονος. Οἱ μὲν γὰρ 
e^t ἐχθροὶ ἐφ᾽ ἵπποις καὶ ἅρμασι πεποιθότες, συµπο- 
δισθέντες πεσοῦνται ὁμοίως τῷ Φαραὼ ἐπὶ τῆς Ἔρυ- 
θρᾶς θαλάττης χαταποντωθέντι’' ἡμεῖς δὲ οἱ τῷ ὀνό- 
µατι Κυρίου τοῦ θεοῦ ἡμῶν ὠπλιαμένοι, καὶ aot τῷ 
τὰς θυσίας ἀναπέμποντι ταῖς εὐχαῖς συναγωνιζόµε - 
vot, ἀναστησόμεθα, xal ἀνορθωθησόμεθα, coU τὰς 
xatà τῶν ἐχθρῶν νίκας ἁραμένου. ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν 
ἔσται, qaot, xal νῦν χατὰ τὸν χαιρὸν τῆς τοῦ ἀπολοθέν- 
τος σωτηρίου ἐπιφανείας. Τότε γὰρ μάλιστα πᾶσαι αἱ 
ἀντιχείμεναι δυνάµεις, xat οἱ ἀφανεῖς xaX ἁόρατοι 
τοῦ Θεοῦ πολέμιοι, δι αὐτοῦ τοῦ σωτηρίου τροπούµε- 
νοι, πεσοῦνται. Πάντες δὲ οἱ τὸ σωτήριον παραδεξά- 
µενοε, τοῦ πάλαι αὐτῶν πτώματος διαναστήσονται. 
Διὸ περὶ αὐτοῦ Συμεὼν ἔλεχεν' Ἰδοὺ οὗτος κεῖται 
εἷς ατῶσυ xal ἁἀνάστασιν πολῶν' πτῶσιν μὲν 
δηλαδη τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ xal τῶν πολεµίων  ἀνά- 
στασιν δὲ τῶν πάλαι πεπτωχότων, δι αὐτοῦ δὲ ΣΥη- 
γερµένων. Καὶ ταῦτα μὲν τότε γενῄσεται ΄ νῦν δὲ, 
Κύριε, σῶζε ἡμῖν τὸν βασιλέα Δαυῖδ, χαὶ ἐν παντὶ 
τῷ ὄντι χαιρῷ, χαὶ ἐν f] ἂν ἡμέρᾳ ἐπιχαλεσώμεθά σε. 

Ἁρμόζει δὲ ταῦτα, ὡς ἄλλος φησὶ, xal ἐπὶ Ἐζε- 
πίᾳ. Nofjssi; δὲ ταῦτα καὶ γατὰ τὸν τῆς ἀναγωγῆς 
νόµον. 

. ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ, YAAMOZ TO AAYIA K'. 


El αἴσιον γὰρ ἀναπέμπεται τὰ λεγόμενα τέλος, xal 
τῶν ἐχθρῶν τοῦ Θεοῦ σηµαίνει τὸν ὔλεθρον. Διὸ κατὰ 
μὲν Σύμμαχον, Ἐπυίκιός ἐστιν qi] * κατὰ δὲ τὸν 
Αχύλαν, TQ γικοποιῷ µελφδημα. 


Κύριε, iv τῇ δυνάμει σου εὐφρανθήσεται ὁ βασι- 
«λεύς. Οἶμαι καὶ ταῦτα λέγεσθαι τὰ προχείµενα Ex τῶν 
xai τὰ πρὸ τούτου τῷ Δανῖδ ἑπευξαμένων. Μαθὼν γοῦν 
νῦν ὁ Δανῖδ ἀπὸ τῶν πρὸς αὐτὺν γενοµένων χρησμῶν 
τὰ περὶ τοῦ ἐχ σπέρματος αὐτοῦ προδλευσοµένου σω- 
τηρίου , xal τῆς ἓν τῷ σωτηρίῳ δυνάµεως, ἐπὶ τού- 
τοις εὐφρανθήσεται xal ἀγαλλιάσεται σφόδρα. Καὶ 
τούτοις γε θαρσῶν, τῶν τε ἐχθρῶν διὰ τούτων περι- 
γενόμενος , aot τῷ νιχοποιῷ θεῷ τὰ βραθεῖα τῆς νίχης 
ἀνατίθησι. Χαίρει τε xal ὑπερθαλλόντως ἀγάλλεται, 
τῆς τῶν ἐχθρῶν ἐπιδουλῆς ὑπὸ σοῦ διασωζόµενος * xal 
οὐχ οὕτως ἐπὶ τῇ ἑαυτοῦ σωτηρίᾳ ἀγαλλιᾷ , ὅσον ὅτι 
παρὰ σοῦ τὸ σωτήριον αὐτοῦ προσχίνεται. Καὶ yàp 
Ἐπιθυμήσας τὸ παρὰ σοῦ σωτήριον, καὶ περὶ τούτου 
ποῖς χείλεσιν ἑαυτοῦ iv ταῖς πρὸς τὸν Θεὺν εὐχαῖς 
ἱχετηρίαν ἀναπέμψας , οὐκ ἐχπεσεῖται τῆς ἑλπίδος, 


"Luc. n, 24. 


salus dextere ejus. Dextera manus, omnesque dex- 
ter: et salutares actiones in potestatibus sunt. 
Virtutibus namque, signis et prodigiis, beneficia 
sua hominibus dispensabit. 

VsRs. 8-10. Hi in curribus et hi in equis, nos 
autem in. nomine. Domini Dei nostri invocabimus. 
Ipsi impediti sunt et ceciderunt , nos autem surrexi- 


"mus et erecti sumus. Domine , salvum (ac regem , et 


exaudi nos in die qua invocaverimus te. Ipsa rerum 
experientia, argumentum sane fuerit quid in rebus 
praestantius sit. At enim inimici tui, equis et curri- 
bus confidentes, przpediti corruent perinde atque 
Pharao, qui in mari Rubro demersus est. Nos au- 
tem nomine Domini Dei nostri instructi et armati , 


B ac tecum. qui sacrificia immolas precibus nostris 


concertantes, resurgemus atque erigemur, cum tu 
de inimicis victoriam retuleris. Sed hac, inquiunt, 
evenient tempore Salutaris illius adventus. Tunc 
enim maxime omnes adversarie potestates ae la- 
tentes illi et occulti Dei inimici, ab ipso Salutari 
in fugam versi, prosternentur. Omnes porro qui 
Salutare hujusmodi receperint, a pristino lapsu re- 
surgent. Idcirco ita Simeon de ipso loquitur : Ecce 
positus est hic in. ruinam et resurrectionem multo- 
rum *': ruinam videlicet inimicorum et hostium 
ejus; resurrectionem vero eorum qui olim lapsi ab 
ipso suscitati sunt. Hec quidem tunc eventura 
sunt ; jam vero, tu Domine, salvum fac nobis regem 
Davidem, et in omni prorsus tempore, et in die qua 
invocaverimus te : qua item, ut alius inquit, etiam 
Ezechie regi congruunt. Hzc porro anagogico, sive 
reductitio, more accipias. 


1. IN FINEM, PSALMUS DAVID XX. 


Qua hic dicuntur, ad faustum referenda finem : 
nam inimicorum Dei exitium significant. Quare se- 
cundum Symmachum , Triumphale canticum ; se- 
cundum Aquilam vero, Víctorie auctori modulatio, 
inscribitur. 

Vgns. 9. Domine, in virtute iua laetabitur res. 
Arbitror ab iisdem , qui superius Davidi bene pre- 
cati fuerant, hzec etiam prolata fuisse. Cum ab 
oraculis sibi editis edidicisset David ea qus sa- 
lutare illud ex semine suo proditurum , necnon 
salutaris ejusdem virtutem spectabant , de iis , ait, 
laetabitur et exsultabit vehementer. lisque confisus, 
inimicisque eorum ope devictis, tibi Deo victoris 
auctori, ejusdem victoris brabia attribuit. Gau- 
deique admodum et exsultat, inimicorum abs te 
ereptus insidiis, neque tantum de salute sua lze- 
tatur, quantum de misso abs Le salutari suo. Cum 
enim idem salutare tuum summis votis expelierit , 
atque labiis ipse suis, emissa frequenter oratione, 
pro salutaris ejusdem adventu tibi supplicaverit , 


nequaquam spe labetur, neque irrita postulatio ejus 


199 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PAns Ill. ς . EXEGETICA. 


erit ; imo etiam optata consecutus , orationem ite- A οὐδὲ ατερηθησεται τοῦ αἰτήματος, ἀλλὰ xac [καζ] 


rum emittet. 

Et super salutare iuum exsultabit. vehementer. 
lillum quippe Deus summo gaudio replebit , quando 
facie ad faciem gloriam ejus contemplari conces- 
eerit. Quamobrem ait Symmachus : Letificabis eum 
ín gaudio a vultu tuo. Nam in tempore justifica- 
lionis, quando David inter eos qui salutem nacti 
sunt medius consistens, magni Regis vultum in- 
tuebitur, et corona de lapide pretioso caput ejus 
ornabitur ; gloria magnificentiaque decoratus, di- 
vino gaudio et celesti letitia replebitur. 


Vgns. 5-7. Desiderium cordis ejus tribuisti ei, et 
voluntate labiorum ejus non fraudasti eum. Diapsal- 
ema. Quoniam prevenisti eum in benedictionibus dul- 
cedinis, posuisti in capite ejus coronam de lapide 
pretioso, Vitam petiit a te, εἰ tribuisti ei longitudi- 
nem dierum in seculum seculi, Magna est gloria 
ejus in salutari (uo, gloriam et magnum decorem 
$mpones super eum. Quoniam dabis eum ín benedi- 
ctionem , etc. Praoinissas Davidi pollicitationes va- 
ticinatus , consequenter causam affert cur hxc con- 
secuturus sit. Ecquienam illa causa, nisi spes in 
Dominum, qua misericordiam nactus , spe illa sua 
à Deo altissimo data non decidet, neque in firmo 
illo ac solido statu fluctuabit? Nam spes non con- 
fundi 05, 

γεια. 9, 10. Iuceniatur manus (ua omnibus ini- 
micis (uis, dextera tua inveniat omnes qui te ode- 
runt. Pones eos ut clibauum ignis, in tempore vultus 
tui : Dominus in ira sua conturbabit eos , et devora- 
Lit eos ignis. Sic Deum alloquuntur qui preces ef- 
fundunt, ac si dicerent : Etiamsi ii qui sese tibi 
Deo inimicos constituerunt, animas tibi addictas, 
necnon sanctos ommes in familia tua ascriptos 
oppugnandi flnem non faciunt ; at inevitabilem 
manum et inviclam virtutem tuam non effugient. 
Hactenus enim dum permittuntur inimici illi tui 
nthletas tuos exercitare, altos assumunt spiritus. 
Ceterum cum ii ad breve tempus superbierint, 
non diu postea manus tua depreliendet eos , ac fu» 
gientes dextera tua intercipiet. Quid porro aget 
cum apprehenderit ? Pones eos ut clibanum ignis in 


εὐχὰς παρέξει τευξόμενος τῆς ἐπιθυμίας. 

"Καὶ ἐπὶ τῷ σωτηρίῳ σου ἀγα1.1ιάσεται σφόδρα. 
Εὐφραίνει γὰρ αὐτὸν, φησὶν, ὁ θεὸς ἐν χαρᾷ, ἐπειδὰν 
πρόσωπον πρὸς πρόσωπον τῆς αὐτοῦ δόξης ἑπόπτην 
αὐτὸν καταστήσηται. Διό φησιν ὁ Σύμμαχος : Χαρο- 
ποιήσεις αὐτὸν ἐν εὐφροσύνῃ παρὰ τυῦ προσώ- 
που σον. TQ γὰρ χαιρῷ "τοῦ διχαιωτηρίου , ἔπει- 
δὰν τὸ πρόσωπον τοῦ μεγάλου βασιλέως μέσος ἑστὼς 
ὁ Δανῖδ τῶν σωζοµένων θεάσοιτο , xat τῷ τιµίῳ λίθρ 
την κεφαλὴν ἑστεμμένος, δόξῃ τε xai µεγαλοπρεπείᾳ 
κχεχοσµηµένος, ἐνθέου χαρᾶς xai οὐρανίου εὐφροσύ- 
νης πληρωθήσεται. 

Tiv ἐπιθυμίαν τῆς καρδίας αὐτοῦ ἔδωκας αὐτῷ, 
καὶ τὴν δέησυ τῶν χειλέων αὐτοῦ oix ἑστέρησας 


B αὐτόν. Διάψα.μα. "Oct προέφθασας αὐτὸν ἐν &0Az- 


γίαις χρηστότητος., ἔθηχας ἐπὶ τὴν xspaAty αὐ- 
τοῦ στἐρανον ἐκ .Ίΐθου τιµίου. Ζωὴν ἠτήσατό σε, 
xal ἔδωκας abt µαχρότητα ἡμερῶν εἰς αἰῶνα 
alovoc. Μεγάλη ἡ δόξα αὐτοῦ ἐν τῷ σωτηρίῳσου. 
δόξαν xal μεγαλοπρέπειαν ἐπιθήσεις ἐπ᾽ αὐτόν. 
"Oz; δώσεις αὐτῷ εὐλογίαν. Τὰς προλεχθείσας 
ἐπαγγελίας θεσπίσας ὁ λόγος τῷ Δαυῖδ, ἀκολούθως 
τὴν αἰτίαν διδάσχει δι fjv τῶν τοσούτων τεύξεται. 
Τις δὲ ἦν fj αἰτία ἀλλ’ ἐλπὶς ἡ ἐπὶ τὸν Κύριον , δι 
ἣν ἑλέου τυχώὠν, τῆς παρὰ θεοῦ τοῦ ὑψίστου ἐλπίδος 
οὖχ ἀποπεσεῖται, οὐδὲ σἀλευθήσεται τῆς ἑῤῥωμένης 
ταύτης στάσεως; Ἡ γὰρ ἐλπὶς ob καταισχύνει. 
Εὑρεθείη ἡ xelp σον πᾶσι τοῖς ἐχθροῖς σου, ἡ 


C δεξιά σου εὗροι πάντας τοὺς μισοῦντάς σε. θή- 


σεις αὐτοὺς ὡς xAí6avor πυρὸς εἰς καιρὸν τοῦ 
«σροσώπου σου. Κύριος ér ὀργῇ αὐτοῦ συνταράξει 
αὑτοὺς, xal καταφάγεται αὐτοὺς ὁ zip. Λέγεται 
ταῦτα πρὸς τὸν θεὸν ὑπὸ τῶν τὴν εὐχὴν ἀναπεμπόν- 
των, 0 καὶ φασίν ’ εἰ χαὶ τὰ μάλιστα οἱ ἑαυτοὺς ἐχθροὺς 
σοὶ τῷ θεῷ καταστήσαντες, τὰς ἀναχειμένας σοι φυχὰς 
xai τοὺς ἁγίους πάντας τούς σοι προσῳχειωμένους 
ἐχπολεμοῦντες οὐ παύονται * ἀλλ᾽ οὗ διαφεύξονται τὴν 
ἄφυχτόν σου χεῖρα καὶ τὴν ἀήττητόν σου δύναμιν. 
Τέως μὲν γὰρ εἰς ὅσον γυμνάζειν τοὺς σοὺς οἰχείους 
ὥσπερ ἀθλητὰς ἐπετράπησαν οἱ ἐχθροί sou , ἑπαίρον- 
ται πλὴν πρὸς ὁὀλίγον ἑπαρθέντας αὐτοὺς οὐκ εἰς 
μαχρὰν ἡ af χεὶρ χαταλήψεται, χαὶ 4$ o3 δεξιὰ φεύ- 
γοντας θηρεύσει. Τί δὲ ποιῄσει χαταλαθοῦσα; Θήσεις 


tempore vultus tui. Etenim quo tempore resplende- p αὐτοὺς ὡς xAl6avoy πυρὸς εἰς χαιρὸν τοῦ προσώ- 


bit vultus ille tuus , quo scilicet regnum tuum ma- 
nifestabis , eosdem qui sibi ipsis nequitie ignem 
advexerunt, meritum sibi supplicium succendere 
facies , ita ut libanus ignis sibimetipsis efficiantur. 
Qualia item patiuntur qui in zgritudine, corporea 
febri laborant : nemine quippe extrinsecus ignem 
admovente, in se ipsis ignem fovent. Eodem pror- 
8us modo inimicos tuos , inquit, atque eos qui te 
oderunt, pones ut clibanum ignis. Quamobrem iis 
dicetur: Procedite ad lumen ignis vestri, ei ad 
flammam quam succendistis *'. 

.V&Rs, 14. Fructum eorum de terra perdes , et se- 


* Rom, v, 5. "' Isa. 1, 11. 


που σου. Ἑν τῷ καιρῷ γὰρ τῆς ἐπ'λάμψεως τοῦ 
προσώπου σου, ἓν ᾧ τὴν σαυτοῦ δείξεις βασιλείαν, 
αὐτοὺς ἑαυτοῖς τὸ τῆς χαχίας mop συνάκαντας, τὴν 
xa0' ἑαυτῶν κόλασιν ἐξάψαι ποιῄσεις» ὅπως αὐτοὶ 
ἑαυτοῖς χλίθανος πυρὸς γένοιντο. Ὁποῖα πάσχουσιν oi 
ἐν ταῖς νόσοις τὸ σῶμα πνρέττοντες' μηδενὸς γὰρ 
ἔξωθεν ὑποχαίοντος , ἔνδον τὸ πῦρ ἓξ ἑαυτῶν ἐπάγον- 
ται, θὕτως οὖν καὶ τοὺς ἐχθρούς σου xa τοὺς μισοῦν» 
τάς σε, φῆσὶ , θήσεις ὡς χλίθανον πυρός. Διὸ λεχ- 
θήσεται πρὸς αὐτοὺς Πορεύεσθε τῷ φωτὶ τοῦ πυρὸς 
ὑμῶ», xal τῇ φ.Ἰογὶ q ἐξεχαύσατε. 

Τὸν καρπὺν αὐτὸν ἀπὸ γῆς ἀπο.εῖς , xal σπἑρ- 


COMMENTARIA I'€ PSALMOS: 


902 


pa αὐτῶν ἀἁπὺ νἱῶν ἀνθρώπων. Διαδοχαὶ γὰρ Υεγό- A men eorum a. filiis hominum. Impiorum atheorum- 


vagi µυρίων ἀσεθῶν xal ἀθέων ἀνδρῶν * πολλάκις δὲ 
καὶ πονηρῶν πατέρων υἱοὶ θεοσεθεῖς xai θεοφιλεῖς 
ἀπεφάνθησαν. Σπέρμα δὲ τῶν ἀθέων χαὶ χαρπὸς τῶν 
ἀσεδῶν, ol λόγοι αὐτῶν χαὶ αἱ διδασχαλίαι καὶ τὰ ἄθεα 
δόγµατα, μετὰ τὴν τελευτὴν αὐτῶν iv ἀνθρώποις 
ἀποφανθέντα , τυγχάνει. “Α δὴ ὡς ἀγαθὸς ὁ θεὸς ἁπω- 
λεία χαὶ ἀφανισμῷ παραδίδωσιν ἵνα µῆτε χαρπὺς 
τῶν ἀσεθῶν µήτε σπέρμα αὐτῶν περιλείπηται. 

"Οτι ÉxAiway εἰς σὲ κακὰ ; διεΛογίσαντο βου.ὰς, 
dc οὐ μὴ δύνωνται στῆσαι. "Οτι θήσεις αὐτοὺς 
νῶτογ, ἐν τοῖς περιΛοίποις σου ἑτοιμάσεις τὸ πρόοσ- 
«exor αὐτῶν. Πάλιν παρατίθησι τὴν αἰτίαν δι fiv 
ταῦτα πείσονται, λέγων. "Ort Ex Airay εἰς σὲ xaxá. 
ἉΑντὶ δὲ τοῦ, "Ex Ava , ὁ Σὐμμαχος' "Οτι evrézpa- 


que hominum innumere successiones fuere : ac 
plerumque evenit, ut ex improbis patribus pii ac 
religiosi fllii exorirentur. Sed semen atheorum , ac 
fructus impiorum sunt verba , doctrine , ct impia 
documenta eorumdem, qux post ipsorum obitum 
per homines disseminantur. Queque scilicet Deus , 
utpote bonus , de medio tollit ac dissipat ; ut neque 
fructus, neque semen impiorum residuum sit. 
Vgns. 19, 13. Quoniam declinaverunt in te mala, 
cogitaverunt consilia qu& non poterunt stabilire. 
Quoniam pones eos dorsum , in reliquiis tuis pra- 
parabis vultum eorum. Rursus causam cur hzc 
perpessuri sint affert, his verbis : Quoniam decli - 
naverunt in te mala. Cujus loco Symmachus : Quo- 


ξαν κατὰ σοῦ εἰς κακόν. El γὰρ καὶ ἀνθρώπους ἐδό- B niam communierunt se contra te in malum, Etiamsi 


χουν πολεμεῖν, ἁλλ᾽ ἐπεὶ μὴ δι εὔλογον αἰτίαν, μηδὲ 
διά τινα πρᾶξιν ἄτοπον ἐχείνοις ἐπεθούλενον , διὰ δὲ 
μόνην τὴν εἰς σὲ εὐσέθειαν ' εἰχότως εἴποι ἄν τις ab- 
τοὺς Got τῷ 8e ἐπιθεθουλευχέναι, xal πάσας τὰς 
Ρηχανὰς ἃς ἐθουλεύσαντο χατὰ τῶν σῶν ὁσίων κατὰ 
σοῦ τοῦ θεοῦ μεμηχανῆσθαι. Δι) δὴ τὰ προλεχθέντα 
αὐτοὺς χαταλίψεται * οὐδὲ τὰς σὰς διαδράναι δυνήσον- 
ται χεῖρας. Οἱ μὲν γὰρ ἐμηχανῶντο xal πάντα ἔπρατ- 
τον ἀθέῳ φρονήµατι χατὰ σοῦ τοῦ θεοῦ βουλευόμενοι * 
Gb δὲ αὐτοὺς ἐπιστρόφους ἐποίεις καὶ φυγάδας , ὡς τὰ 
νῶτα παραχωρεῖν ἐλαυνομένους ὑπὸ τῆς σῆς ὀργῆς. 


enim viderentur homines impugnare, at quia non 
rationabili de causa, neque ob patratum quodpiam 
facinus insid'as ipsis parabant, sed propter unam 
eorum erga te pietatem ; jure dicantur contra te 
ipsum Deum insidias struxisse, ac conspirationes 
eorum omnes adversus sanctos tuos conflatas, 
contra te Deum versas fuisse. Quare pra dictis illi 
intercipientur malis, neque tuis se subducere ma- 
nibus valebunt. llli quidem machinas omnes et 
molimina intenderunt, atque impia mente οἱ]! 
non egerunt, conjuratione adversum te Deum fa- 


cta : at tu illos aversos coustituisti et fugasti , ita ut , ira tua instante et propellente , terga vertant. 


EIZ TO ΤΕΛΟΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΣ ΤΗΣ 
ΕΩΘΙΝΗΣ, ΨΑΛΜΟΣ TO ΔΑΥΙΑ ΚΑ’. 


Ἡ τοῦ φαλμοῦ προγραφἡ πᾶσαν τὴν ὑπόθεσιν τῶν | 


ἐν αὐτῷ φεροµένων ἐν τῷ χαιρῷ τῆς Ex νεχρῶν ἀἆνα- 
στάσεως τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀνατίθησι. Διὸ ἐπιγρά- 
oet, Περὶ τῆς ἀντι λήψεως τῆς ἑωθώης. Ὁποῖα δὲ 
ἂν τὰ τῆς ἑωθινῆς ἀντιλήψεως , αὖθις οἱ εὐαγγελισταὶ 
παραστήσουσιν * ὁ μὲν Λουχᾶς ὧδε γράφων Τῇ δὲ 
μιᾷ τῶν σαθθδἀάτων ὄρθρου βαθέος ἐπὶ τὸ urnpa 
ᾖ.10ον γυναῖΐκες, φέρουσαι d ἡτοίμασαν ἀρώματα. 
Εὗρον δὲ τὸν JAüov ἀποκεχυλισμένον ἀπὸ τοῦ 
μνημείου. Εἰσελθοῦσαι δὲ οὐχ εὕρον τὸ copa τοῦ 
Κυρίου Ἰησοῦ. Καὶ ἐγέγετο ἐν τῷ διαπορεῖσθαι 
αὐτὰς περὶ τούτου, xal lov ἄνδρες δύο ἐπέστη- 
σαν αὐταῖς ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ , ol καὶ εἶπον" 
ΤΙ ζητεῖτε τὸν (rca μετὰ τῶν νεχρῶν; Οὐκ ἔστιν' 
ὧδε, ἀ.1.1 ἠγέρθη * µνήσθητε, ὡς ἐ1άησεν ὑμῖν, 
ἔτι ὢν àv τῇ l'aAidala* ὁμοίως δὲ χαὶ οἱ λοιποὶ 
εὐαγγελισταὶ εἰρήχασιν. Ορᾶς ὅπως τὰ τῆς ἑωθινῆς 
ἀντιλήψεως χατὰ τὸν χαιρὸν τῆς ἀναστάσεως τοῦ Σκυ- 
τῆρος ἡμῶν ἐπληροῦτο; Διὸ τὴν πᾶσαν οἰχονομίαν 
τοῦ σωτηρἰου πάθους τῇ ἀναστάσει αὐτοῦ τὸ Πνεῦμα 
τὸ ἅγιον ἀνατίθησι, xat εἰς αὑτὸ ἐχεῖνο τὸ τέλος τὴν 
προφητείαν ἀναπέμπει διὰ τῆς λεγούσης προγραφῆς; 
Elc τὸ téloc ὑπὲρ τῆς ἀντωήγεως τῆς ἑωθιγῆς, 
vage τῷ Aavtb. Καὶ πῶς Y&p οὐχ ἔμελλεν ψαλμὸς 
ἔσεσθαι ἡ τὴν ἀνάδτασιν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν περιέ- 
χουσα προφητεία, xal τῆς Ἐχχλησίας αὐτοῦ τὴν σύ- 


* Luc. xxiv, 1-0. 


PATROL. GR. XXHI. 


4. IN FINEM PRO SUSCEPTIONE MATUTINA, 
PSALMUS DAVID XXI. 


Ipsa psalmi inscriptio totum rerum quz de tem- 
pore resurrectionis Salvatoris nostri ex mortuis in 
eo feruntur argumentum praefert. Quare sic titulus 
babet : De susceptione matutina. Qualia autem illa 
fuerint αυ ad susceptionem matutinam pertine- 
bant, rursum aperient evangelistze : sic enim Lucas 
habet : Una autem Sabbati valde diluculo veneruxt 
mulieres ad monumentum , portantes que para- 
verant. aromata : et invenerunt lapidem . revolutum 
a monumento. Ét ingresse non invenerunt. corpus 
Domini Jesu. El factum est, dum mente consternatee 
essent de isto, ecce duo viri steterunt. secus illas in 
veste [ulgenti, qui et dixerunt : Quid quaeritis viven- 
lem cum mortuis? Non est hic, sed surrexit. Recor- 
damini qualiter locutus est vobis, cum adhuc in ία: 
[ίσα esset **. Simili modo alii quoque evangelista 
loquuntur. Viden' quomodo matutina susceptie 
tempore resurrectionis Salvatoris nostri imp'!eta 
fuerit? Quare totam economiam passionis Salva- 
toris nostri, resurrectioni ejus Spiritus sanctus 
ascribit, atque ad ipsum finem prophetiam refert 
per inscriptionem supra allatam : In finem pro sus- 
ceptione matutina psalmus David. Et qua, quzeso, 
ratione prophetia Servatoris nostri resurrectionem, 
itidem Ecclesizx ipsius constitutionem, omnium gen- 
tium vocationem, generationis venture ac futuri 





EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS iif. ^ EXEGETICA. 


204 


populi preescientiam complectens, non psalmus À στασιν, κάν τῶν ἐθνῶν ἁπάντων τὴν αλῆσιν τῆς τε 


inscribatur? De iis quippe, utpote de ingentibus 
bonis, gaudens Spiritus sanctus psalmodiam aggre- 
ditur. 

Vzns.9. Deus Deus meus, respice in me : quare me 
dereliquisti? longe a salute mea verba delictorum 
meorum. Cum in Hebraico exemplari illud, respice 
in me, non compareat sed in solis Septuaginta 
Interpretibus primo versui inseratur; jure a Salva- 
tore nostro bzc vociferante prztermissum est. 


Λο mihi, quaeso, perpendas quo pacto reliqui 
omnes interpretes delictorum non meminerint : ne- 
que enim consentaneum erat persone Salvatoris 
nostri delicta ascribere, qui peccatum non fecit, nec 
inventus est dolus in ore ejus *?. Is vero pro iis e 
populo qui lacrymis ac fletu digna admittebant, 
pro apostolo suo Juda, lapso et a propria dignitate 
depulso, lugeus haec assidue clamabat : Longe a 
salute mea verba gemituum meorum, Voces, inquit, 
et verba rerum a me semper pro populo gestarum, 
a salute mea longe remota sunt, cum nihil utilitatis 
populo accesserit ex ea quam ipsis procuravi sa- 
lute. At ne videamur ex curiosa aliqua indagatione 
reliquos interpretes seculi, eos qui alia ralione 
psalmum interpretantur coarguere, Septuaginta vi- 
rorum interpretatione utemur. Nam illi quoque 
hanc lectionem observantes et animadvertentes, 
hunc psalmum Christo non congruere dixerunt. 
Audiant itaque Joannem sic clamantem : Ecce Agnus 
Dei, qui tollit peccatum mundi* ; et divinum Paulum 
ita loquentem : Qui peccatum non noverat, pro nobis 
peccatum fecit, ut nos efficeremur justitia Dei in ípso* ; 
et rursum : Christus nos redemit de maledictio legis, 
[actus pro nobis maledictum?, Igitur quemadmodum 
fons justitize cum sit, peccata ipse nostra suscepit; 
et cum sit benedictionis pelagus, ingruentem nobis 
maledictionem accepit, atque contemptis opprobriis 
crucem sustinuit : sic pro nobis rationem reddidit. 
Si euim statutam nobis disciplinam lubens ipse 
subiit; nam disciplina pacis nostre super eum, ut 
ait propheta*: multo magis rationes ipse nostras 
pro nobis retulit, atque clamat: Longe a salute mea 
rationes deliclorum meorum. Ne, inquit, nature 
peccata respicias. 


γενεᾶς χαὶ τοῦ τεχθησοµένου λαοῦ τὴν πρόγνωσιν; 
Ἐπὶ τούτοις γὰρ ὡς ἐπὶ µεγάλοις ἀγαθοῖς συγχαῖ- 
pov τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τὴν φαλμιῳδίαν ποιεῖται. 

*0 θεὸς à θεός µου, πρόσχες μοι’ ἵνα τί érxa- 
τέᾶιπές µε; μακρὰν ἀπὸ τῆς σωτηρίας µου οἱ Aó- 
To. τῶν παραπτωµάτων µου. Mt προχειµένου δὲ 
ἐν τῷ Ἑθραϊχῷ τοῦ, πρόσχες µοε, ὃ δῇ κατὰ µόνους 
τοὺς Ἑδόδομήχοντα προσέχειτο τῷ πρώτῳ ατίχῳ, 
ἀχριθῶς καὶ ὑπὸ τῆς φωνῆς τοῦ Συτῆρος ἡμῶν πα- 
ραλέλειπται. 

Καὶ θέα τίνα τρόπον Ev πᾶσι τούτοις οὐδαμοῦ zxa- 
ραπτωμάτων ἐμνημόνενσαν οἱ λοιποὶ ἑἕρμηνευταί, 
οὐδὲ γὰρ ἤρμοξε παραπτώματα ἑἐφαρμόζειν τῷ τοῦ 
Σωτήρος ἡμῶν προσώπῳ, ὃς ἁμαρτίαν οὐκ ἑποίη- 
σε», οὐδὲ εὑρέθη δό.Ίος ἐν τῷ στόµατι αὐτοῦ. Ὑπὲρ 
δὲ τῶν κλαυθμῶν χαὶ θρήνων ἄξια πραττόντων ἐν 
τῷ λαῷ., ὑπὲρ δὲ τοῦ ἁποστόλου αὐτοῦ Ἰούδα, τοῦ 
ἐξολισθήσαντος xal τῆς οἰχείας ἀξίας ἁποπεσόντος, 
ὀδυρόμενος διετέλει Boov* Μακρὰν ἀπὸ τῆς σωτη- 
plac µου οἱ Aóqot τῶν ὁδυρμῶν µου. Οἱ γὰρ λόγοι, 
qnoi, τῶν ἐμῶν , τῶν ὑπὲρ τοῦ λαοῦ πάντοτε Yivo- 
µένων , τῆς ἐμῆς σωτηρίας μαχρὰν γεγόνασιν , οὐδὲν 
ὠφεληθέντος τοῦ λαοῦ ἀπὸ τῆς ἐξ ἐμοῦ προξενηθεί- 
σης αὐτοῖς σωτηρίας. "Iva δὲ μὴ δόξωµεν, τοῖς ἄλλοις 
ἑρμηνενταῖς ἐνταῦθα χεχρηµένοι Ex περινοίας , τοὺς 
ἑτέρως τὸν φαλμὸν ἡρμηνευχότας ἑλέγχειν, τῇ τῶν 
Ἑθδομήχοντα ἑρμηνείᾳ χρησόµεθα’ ταύτῃ γὰρ κάἁ- 
χεῖνοι τηρήσει προσεσχηχότες, οὐκ ἔφασαν ἁρμόττειν 


C τὸν ψαλμὸν τῷ Κυρίῳ. ᾿Αχουσάτωσαν τοίνυν Ἰωάννου 


βοῶντος * "Is ὁ duy óc τοῦ 850v , ὁ αἴρων τὴν ἆμαρ- 
tíav τοῦ κόσμου * τοῦ δὲ θεσπεσίου Παύλου λέγοντος” 
Τὸν μὴ 1rórca ἁμαρτίαν, ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν 
ἐποίησεν, tva ἡμεῖς γενώµεθα θεοῦ διλαιοσύγη ἐν 
αὐτῷ ' xai πάλιν’ Χριστὸς ἡμᾶς ἠγόρασεν ἐκ τῆς 
χατάρας τοῦ νόµου, yevóuevoc ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα. 
Τοιγαροῦν ὥσπερ δικαιοσύνης ὑπάρχων πηγὴ, τὴν 
ἡμετέραν ἁμαρτίαν ἀνέλαδε, xal εὐλογίας ivy πέλα- 
γος, τὴν ἐπιχειμένην ἡμῖν ἐδέξατο κατάραν , xal 
σταυρὺν ὑπέμεινεν αἰσχύνης καταφρονῄήσας * οὕτω xal 
τοὺς ὑπὲρ ἡμῶν ἐποιῄσατο λόγους. Ei γὰρ τὴν ὡρι- 
σµένην ἡμῖν παιδείαν ὑπῆλθεν ἑχὼν , παιδεία γὰρ 
εΙρήνης ἡμῶν ἐπ᾽ αὐτὸν, ᾗ φησὶν ὁ προφήτης ' πολ- 
λῷ μᾶλλον τοῖς ὑπὲρ ἡμῶν ἀνθ᾽ ἡμῶν ἐχρήσατο λόγοις, 


D καὶ Bod: Μακρὰν ἁπὸ τῆς σωτηρίας µου οἱ Aóqot 


τῶν παραπτωµάτων µου. Mt ἀποθλέφῃς, φησὶν, εἰς, τὰ τῆς φύσεως πλημμελήματα. 


VEgns. 3. Deus meus, clamabo ad te per diem, εί 
non exaudies; el nocte, et non ad insipientiam mihi, 
Hec de nobis confessus Salvator, ait : Sic clamante 
me, exauditürum te novi : nam cum interpunctione 
legendum. Et nocte quoque clamabo, neque id mihi 
ad insipientiam reputetur; quandoquidem tristia 
cireum me posita sunt. Multi sane in perplexo re- 
rum statu caligine obvolvuntur, ut etiam quid cla- 
manti dicendum Deo sit ignorent : ac ego probe 
novi qua de causa nocturne ille calamitates me 
circumveniant. 


5» | Petr, 11, 32. ! Joan. 1, 26. 


3 ]l Cor. v, 91, 


'O θεός µου, χεχράξοµαι ἡμέρας πρὸς σὲ, xal 
ovx εἰσαχούσῃ' καὶ vvxtóc , xal οὐχ εἷς ἄγοιαν 
ἐμοί. Ταῦτα δὲ περὶ ἡμῶν ἑξομολογούμενος, ὁ Σωτὴρ 
λέγει’ Οὕτω δέ µου βοῶντος, οἶδα, ὅτι εἰσαχούσῃ 
μεθ) ὑποστιγμῆς γὰρ ἀναγνωστέων, Kol νυχτὸς δὲ 
κεχράξοµαι, οὐχ &volag qot λογιζοµένης ' ὅτε τὰ 
περιεστηχότα ἐστὶ σχυθρωπά. Tiv πολλῶν ἐν ταῖς 
περιστάσεσι σχοτιζοµένων, ὡς xal αὐτὸ τοῦτο τί δεῖ 
χράξοντα πρὸς θεὸν λέγειν ἀγνοεῖν' ἐπίσταμαι γὰρ 
ἐγὼ τίνος ἕνεχα περὶ ἐμὲ νυχτερινἣὴ κατάστασίς στι. 


3 Gal, n1, 15. * Isa. 1, 5. 


205 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 906 


Σὺ δὲ ἐν ἁγίῳ κατοικεῖς , ὁ ἔπαινος τοῦ Ἱσραή.1. Α  Vkns. 4. Tu autem in sancto habitas, laus Israel. 


Καὶ μὴν tv πᾶσι τοῖς ἁγίοις σου ἑνοιχεῖς ἀει συνὼν 
αὐτοῖς, xai πάντοτε αὐτῶν εἰσαχούων. Ἐν τούτῳ γοῦν 
xaX Έπαινος Υίνεσθαι εἴωθας τοῦ Ἱσρα]λ, τουτέστι 
παντὸς ἁγίου. Ei δὲ ἐν πᾶσι τοῖς ἁγίοις χατοιχεῖ ὁ 
θεὸς (1), πολλῷ μᾶλλον ἐν τῷ αὐτοῦ Μονογενεῖ, xat 
μεις όνως αὐτοῦ εἰσαχούσεται. 

"Exi coi ἤλπισαν οἱ πατέρες ἡμῶ», { Ίπισαν 
καὶ ἐῤῥύσω αὐτούς. Πρὸς σὲ ἐχέκραξαν, καὶ ἐσώ- 
θησαν ' ἐπὶ col ἤΊπισαν, καὶ οὗ κατῃσχύνθησαν. 
δε χαίτοι, φησὶν, οἶδα σαφῶς ὡς ἅπαντες ἡμῶν οἱ 
πατέρες, τῇ σῇ βοηθείᾳ θαῤῥήσαντες, οὐκ ἐφεύσθη- 
σαν τῆς ἑλπίδος, χαὶ εἰς ἔπιχου plav σε χαλέσαντες, 
της σῆς προνοίας ἀπέλαυσαν' Ἐγὼ δέ εἰμι σχκώληξ 
xti οὐκ ἄγθρωπος, ὄνειδος ἀγθρώπου καὶ ἐξουθέ- 


γημα -Ἰαοῦ. Τὸν σχώληχα παντὸς μὲν ζώου εὐτελέ- B 


στατον εἶναι συµθαίνει, ὑφίστασθαι δὲ ἀπὸ φθορᾶς 
σωμάτων * ἀφανιστιχὸν δὲ εἶναι καὶ φθαρτιχὸν οὗ δ' 
ἂν ἑφάφηται. Μέμνηται δὲ τούτου Ἡσαῖας ὁ προφή- 
της λέγων * Μἡ φόδου, σκώληξ 'Iaxà6, ὁλιγοστὸς 
Ἰσραή.ϊ' ἐγὼ ἐδοήθησά σοι, «έχει d Θεὸς d Av- 
τρούμενός σε, ὁ ἅγιος Ἱσραή.. Ἰδοὺ ἑποίησά σε 
ὡς εροχοὺς ἁμάξης dAoovcac, xawo c, πριστη- 
ροειδεῖς ' xal ἀ.Ἰοήσεις ὄρη, καὶ Aezevreic βου- 
γοὺς, καὶ ὡς χοῦν θήσεις' καὶ «λιχμήσεις, xal 
ἄνεμος «Ἰήψεται αὐτοὺς, καὶ καταιγὶς διασπερεῖ 
αὐτούς. XU δὲ εὐρρανθήσῃ ἐπὶ τῷ Κυρίφ. Δι ὧν 
ἡ προφητεία, σχώληχα ὀνομάσασα, xaY ὁλιγοστὸν εἰ- 
ποῦσα διὰ τὸ εὐτελὲς xal σμικρὸν τοῦ ζώου, δύναμιν 
αὐτῷ μεγάλην συνΏφεν' Ἀ.]οήσεις 6pn, φῄσασα, 


Et vero tu in omnibus sanctis babitas, ac eemper 
cum illis versans, exaudis eos. In hac igitur re laus 
leraelis, videlicet cujusque sancti, esse consuevisti. 
Quod si in omnibus sanctis Deus habitet, multo certe 
magis in Unigenito suo, quem sane libentius exau- 
diturus est. 


Vens. 5-7. In te speraverunt patres nostri, $pe- 
raverunt, et liberasti eos. Ad te clamaverunt, et salvi 
facti sunt; in te speraverunt, et non sunt confusi, 
Ειδὶ, inquit, bene noverim omnes tuo auxilfo β- 
dentes patres nostros nequaquam spe lapsos esse, 
εί cum te in adjutorium evocaverunt, providentia 
tua potitos esse : Ego sane sum vermiset non homo, 
opprobrium hominis et abjectio plebis. Vermis om- 
nium animalium vilissimum censetur, atque a cor- 
ruptione corporum exsistentiam habet; si quid 
vero tetigerit, id in corruptionem et exitium ducit. 
Hujus meminit Isaias dicens : Noli timere, vermis 
Jacob, et quam minimus Israel : ego auxiliatas sum 
tibi, dicit Dominus ei redemptor tuus, sanctus Israel. 
Ecce feci te quasi rotas currus trilurantes, novas, ad 
modum serra adornatas. Et triturabis montes et com- 
minues colles, et quasi pulverem pones. Et ventila- 
bis, et ventus tollet eos, et turbo disperget eos. Tu 
vero exsultabis in Domino *. Quibus verbis prophe- 
tia, dum vermem vocavit, et propter vilitatem ac 
parvitatem animalis quam minimum dixit, virtue 
tem ejus magnam adjunxit : Triturabis, inquit, 


xal Asxrvvsic βουνοὺς, xal ὡς χοῦν θήσεις, καὶ C montes, et comminues colles, et quasi pulverem pones, 


«χριήσεις. Καὶ διὰ τῶν προχειµένων τοίνυν λέγων 
6 Σωτήρ Ἐτὼ δέ εἰμι σχκώληξ, καὶ οὐχ ἄγθρωπος. 
τὸ εὐτελὲς xal ἀσθενὲς xal ἀπόθλητον χαὶ ἁπεῤῥιμ- 
μένουν τοῦ πάθους ἑαυτοῦ παρίστησι, τὸ τε τῶν ἕναν- 
τίων δυνάµεων ἀφανιστιχόν. Ἠμελλεν γὰρ, ὑποδὺς 
τὸν θάνατον, xai Ev αὐτῷ γενόμενος τῷ τῶν νεχρῶν 
χωρίῳ, σχώληχος δίχην τὰς δυνάµεις τὰς ἀντιχειμέ- 
νας φθορᾷ παραδιδόναι. Καὶ ἄλλως δ᾽ ἂν εἴποις σχώ- 
Ànxa αὐτὸν ὠνομάσθαι, χαὶ οὐχ ἄνθρωπον, διὰ τὸ μὴ 
ὀμριως ἀνθρώποις £x συνουσίας ἄῤῥενος xaY θηλείας 
την τῆς σαρχὸς Υένεσιν ἑσχηχέναι. Κατὰ τρίτον δὲ 
τρόὀπ.Ν, τὸν θάνατον ἑαυτοῦ σηµαίνει, xai τὸν ἄφυ- 
yov vexpóv* διὸ ἐπιλέχει. Ἐχὼ δέ elu σκώληξ, καὶ 
ovx ἄγθρωπος") ὄνειδος ἀνθρώπων καὶ ἑξουδένη- 
pa AaoU.'0 γὰρ νεχρὸς οὐκ ἄνθρωπος. ΑΆλλ' εἰ μὲν 
ἦν πάνίη νεχρὸς, ἀπήρχει φάναι' Ἐγὼ δέ εἰμι οὐχ 
ἄνθρωπος ἀλλ' ἐπεὶ δυνάµεώς τινος ἀφανιστιχῆς τοῦ 
᾿θανάτου µετεῖχεν, εἰχότως σχώληχα αὐτὸν xat ovx 
ἄνθρωπον ὠνόμασεν. Γέγονε δὲ ἀληθῶς ὁ Σωτὴρ xai 
Κύριος ἡμῶν πάντων ὄνειδος, τὸν ἑπονείδιστον σταυ - 
ρὺν ὑπὲρ ἡμῶν ἀναδεδεγμένος. Διὸ χαὶ ἑτέρα προφη- 
τεία ἓξ αὐτοῦ προσώπου φησίν;' Οἱ ὀνειδισμοὶ τῶν 
ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσαν ἐπ᾽ ἐμέ. Οἱ μὲν οὖν ἅλ- 
lot ἄνθρωποι ἑπονείδιστον αὐτὸν ἔσχον χατὰ τὸν τοῦ 


5 jsa. xL), 14-16. * Psal. Όσνι, 10. 


et ventilabis. Cum igitur Salvator memorata pro- 
fert verba : Ego autem sum vermis, et non homo, 


vilitatem, infirmitatem, abjectam passionis sua 


conditionem declarat, atque adversariarum potesta- 
tum exitium ab se iis inferendum. Futurum quippe 
erat, ut postquam morten: subiisset, atque in ipso 
mortuorum loco consisteret, adversarias potestates 
vermis instar corrupüioni traderet. Alio quoque 
modo dixeris, ideo vermem ipsum et non hominem 
vocatum, quod non hominum ritu, ex masculi et 
femine congressu, carnis ortum habuerit. Tertio 
item modo, mortem indicat suam, et exanimatum 
cadaver. Quamobrem infert : Egoautem sum vermis, 
el non lomo, opprobrium hominum et abjectio plebis. 


D Qui mortuus enim est, non ultra homo. Verum si 


omnino mortuus fuisset, salis erat dixisse : Ego au- 
tem sum non homo : sed quia quadam vi muorti 
exitiosa instructus erat, jure vermem et non ho- 
minem sese vocavit. Revera Salvator et Dominus 
noster omnium opprobrium feit, qui contumelio-, 
sam pro nobis crucem admisit. Quare alia prophe- 
tia ex ejusdem persona sic loquitur : Opprobria ex- 
probrantium tibi cecideruni super me *. Alii itaque 
homines contumeliose ipsum tempore passionis ha- 


(4) Haec ad marginem legebantur Τοῦτο δὲ οὗ χατὰ σύγχρισιν vorntéov, καθ ἃ οὗτός φησιν ὁ ᾿Αρειανός' 
iv γὰρ θέληµα Πατρὸς xai Υἱοῦ. ἀλλὰ χατὰ τὸ ἀνθρώπινον, quod scholion textui postea insertum est. Vide 


in przfatione. 


207 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP, PARS ΠΙ.-- EXEGETICA. 


208 


buere. Sed alius ordo genusque hominum ab iis πάθους χαιρόν. Ἕτερον δὲ τάγµα παρὰ τούτοις ἑξου- 


diversum , abjeetum babuerunt..Quinam illi nisi 
populus ex circumcisione? Ideo sic concludit po- 
siea, οἱ abjectio plebis. Nam illudentes ei atque 
deridentes eum, hae loquebantur ' : Vah ! qui de- 
siruis templum, et in tribus diebus edificas ipsum. 
Alios salvos fecit, salvmn faciat seipsum. Si Rex 
Israel est, descendat nunc de cruce, et credemus ei. 


Vens. 8, 9. De ipsamet re in sequentibus talia 
fatur : Omnes videntes me deriserunt me, locuti 
sunt labiis εἰ moverunt capul. Speravit in Domtno, 
eripiat eun, salvum faciat eum, quoniam vull eum. 
]hec porro impleta sunt passionis salutaris tem- 
pore, ut Matthzus narrat his verbis : Pretereun- 
tes autem blasphemabant eum moventes capita sua, 
et dicentes : Vah ! qui desiruis templum et in triduo 
illud reedificas : salva temetipsum : si Filius Dei 
es, descende nunc de cruce. Similiter et principes 
sucerdotum illudentes cum Phariscis ei Scribis dice- 
bant : Alios salvos fecit, seipsum nou potest salvum 
facere. Si Rex Israel est, descendat nunc de cruce, 
et credemus ei. Confisus est in Deo, liberet eum, si 
vult eum : dizit enim, Filius Dei sum *. 


Vens. 10, 14. Quoniam tu es, qui extrazisti me 
de rentre : spes mea ab uberibus matris mea. In te 
projectus sum ex utero : de ventre matris mec Deus 
meus es (wu; ne discesseris a me. Declarat se non 
communi nature usu, neque pari atque alii homines 
cateraque animantia ritu, scilicet ex masculo et 
femina constitutum esse, neque ortum se eadem 
ratione fuisse; sed quid. preter vulgarem natura 
ordinem habuisse. 

VEns. 19 -14. Quoniam tribulatio proxima est, 
quoniam non est. qui adjuvet. Circumdederunt. me 
vituli multi, tauri pingues obsederunt. me. Nequa- 
quam a vero aberraveris, si tauros pingues, prin- 
eipes Judaici populi; sive principes sacerdotum, 
scribas et seniores significare dixeris. Hujusce rei 
mentio babetur in sexagesimo septimo psalmo his 
verbis: Increpa [eras arundinis : congregatio tauro- 
rum in vaccis populorum *, Hic porro populos, vac- 


δένωµα αὐτὸν ἐχτήσαντο. Tloloy δὲ τοῦτο ἢ 6 £x περι- 
τομῆς λαός; Διὸ ἐπιλέχει ἑξῆς, xal ἑξουδένωμα 
Ίαοῦ. Διαπαίζοντες γὰρ αὐτὸν οὗτοι xat χλενάζοντες, 
ἔλεγον * Obd, ὁ κατα.ύων τὸν vaór, καὶ év τρισὶν 
ἡμέραις οἰκοδομῶν αὐτόν. Α.2Ίους ἔσωσε, σωσά- 
ζω ἑαυτόν. El βασιωεὺς τοῦ Ἱσραήά ἐστιν, κα- 
ταθάτω vvv àzxó τοῦ σταυροῦ, xal πιστεύσοµεν 
αὐτῷ. 

Περὶ τῶν αὐτῶν xal τὰ ἑξης ἐπιφέρει λέγων; Πάν- 
τες οἱ θεωροῦντές µε ἐξεμυκτήρισάν µε" éAd4q- 
σαν ày χείλεσι», ἐχίγησαν κεφα.ϊἽήν. Ἡ ἄπισεν ἐπὶ 
Κυρίῳ, ῥυσάσθω αὐτόν σωσάτω αὐτόν, ὅτι θέλει 
αὐτόν. Καὶ ταῦτα ἐπληροῦτο χατὰ τὸν χαιρὸν τοῦ 
σωτηρίου πάθους, xa0' ὃν ἱστορεῖ λέγων ὁ Ματθαῖος' 
Οἱ δὲ παραπορευόµενοι ἐδ]ασφήμουν αὐτὸν κι- 
γοῦντες τὰς κεφα.λὰς αὐτῶν xal Aérortec* Οὐὰ, 
ὁ κατα. Aor τὸν γαὸν, καὶ &v τρισὶ» ἡμέραις olxo- 
δομῶν αὑτόν ' σῶσον ἑαυτόν. Ei Ylóc el τοῦ Θεοῦ, 
χατάδηθι vvv ἁπὸ τοῦ σταυροῦ. Ὁμοίως καὶ οἱ 
ἀρχιερεῖς παίζοντες μετὰ τῶν Φαρισαίων καὶ τῶν 
Ἰραμματέων ἔεγον * "AAAovc ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὗ 
δύναται σῶσαι. El βασιλεὺς Ἱσραή.ϊ ἐστι, χατα- 
ῥάτω vir ἀπὸ τοῦ σταυροῦ, καὶ πιστεύσοµεν αὖ- 
τῷ. Πέποιθεν ἐπὶ τῷ θεῷ, ῥυσάσθω αὐτὸν, sl θέ- 
Ast αὑτόν' εἶπε γὰρ, ὅτι τοῦ Θεοῦ εἰμι ὁ Υἱός. 


"Ott σὺ el ὁ ἑχσπάσας µε ἐκ γαστρὸς, ἡ ἑλπίς 
µου ἀπὸ μαστῶν τῆς μητρός µου. Ἐπὶ σὲ ἑῤῥίφηι- 
&x μήτρας, éx κοιλίας µητρός µου θεός µου sl σὺ, 
μὴ ἁποστῇς ἀπ᾿ ἐμοῦ. Παρίστησιν, ὅτι οὗ κατὰ φύ- 
σιν, οὐδὲ ὁμοίως τοῖς λοιποῖς ἅπασιν ἀνθρώποις, οὐδὲ 
τοῖς λοιποῖς σώοις παραπλησίως, τοῖς ἐξ ἄῤῥενος χαὶ 
θηλείας, συνιστάµενος, χαὶ τὰ τῆς αὐτοῦ γενέσεως 
συνετελεῖτο. εἶχε δέ τι πλείω παρὰ τὴν κοινὴν φύ- 
σιν. 

"Ott θἼ1ψις ἑγγὺς, ὅτι οὐκ ἔστιν ὁ βοηθῶγ. Π6ε- 
ριεκύκ ωσάν µε µόσχοι πο..λοὶ, ταῦροι πίονες πε- 
ῥιέσχον µε. Οὐχ ἂν ἁμάρτοις τοὺς ἄρχοντας τοῦ 
Ἱουδαίων ἔθνους ταύρους πίονας, ἀρχιερέας xa γραµ- 
ματεῖς xaY πρεσθυτέρους, διὰ τούτων δηλοῦσθαι φἡ- 
σας. Μέμνηται δὲ αὐτῶν ὁ λόγος ἐν ἐξηχοστῷ ἑθδόμῳ 
φΦαλμῷ λέγων Ἐπιτίμησον τοῖς θηρίοις τοῦ xaAd- 
µου ἡ evxayorh) τῶν ταύρων ἐν ταῖς δαμµά-εσι 
τῶν «Ίαῶν. Ἁλλ' ἐνταῦθα τοὺς μὲν λαοὺς δαµάλεις 


cas, populi duces, tauros nuncupavit. In prassenti p ὠνόμασε, τοὺς δὲ τῶν λαῶν ἡγουμένους ταύρους. Καὶ 


item psalmo, illius loco, Circumdederunt me vituli 
multi, Symmachus sic habet, Juvenci tauri pingues 
saginati, circumplexi sunt me, inquit, et circumde- 
deruv. me; secundum Aquilam vero, Potentes Βα- 
san in spectaculum traduxerunt. me; queis adum- 
bratur militaris Pilati manus, Basan nuncupata, 
quae coronam spineam complicatam, diadematis 
loco, capiti ejus imposuit. Aperuerunt super eum os 
susm, sicut leo rapiens et rugiens, clamantes, Tolle, 


tolle, crucifige eum **. Sanguis ejus super nos et su- 
Ἱ Mattb. xxvii, 40-42, * ibid. 40-45. 


(1) Lege Σύμμαχος. 


* Psal, txvir, 954. 


ἐν τῷ παρόντι δὲ φαλμῷ, ἀντὶ τοῦ Περιεκύχλωσάν 
µε µόσχοι zoAAol, 6 ᾽Αχύλας (1): Δαμά»αιοι ταῦ- 
pot πίογες οἱ σιτιστοὶ περιέσχον µε, φησὶ, xal πε- 
ριεστοιχἰσαντό µε * χατὰ δὲ τὸν ᾽Αχύλαν ' Δυγάσται 
Βασὰν διεδειγµατἰσαντό µε, εἴρηται, τοῦ λόγου αἱ- 
νιττοµένου τὴν τοῦ Πιλάτου στρατιωτικὴν τάδιν, 3» 
Βασὰν ὠνόμασεν, ot. στέφανον ἐξ ἀχανθῶν πλέξαντες, 
ἀντὶ διαδήµατος ἐπέθηχαν αὐτῷ. Ην οἰξαντ᾽ éx' αὐ- 
τῷ τὸ στόμα αὐτῶν, ὡς «Ίέων ἁρπάζων καὶ ὠρυό- 
µενος, βοῶντες" Alpe, alpe, σταύρωσον αὐτόν. Τὸ 


1ο Joan. xir, 15. 





209 COMMENTARIA IN PSALMOS. 910 
alga αὐτοῦ ἑφ᾽ ἡμᾶς xal ἐπὶ τὰ téxva ἡμῶν. A per liberos nostros !!. Aquila vero, Sicut leo, inquit, 


Αχύλας δέ' Ὡς Aéur, qno, dAloxov καὶ Bpv- 
χώµεγος κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον ' Ὡς Aévv θηρεύων 
Βρυχώµενος. Οἱ γὰρ αἵματος διφῶντες, καὶ τοῖς ἑαυ- 
τῶν τέχνοις ἐπισπώμενοι τὸ τοῦ Συτῆρος αἷμα, βρυ- 
χωμένου λέοντος οὐδὲν δ.έφερον. 

"Ot. ἑχύκλωσάν µε xóvsc πο.λοὶ, cvravorh 
ΧἈονηρευομένων περιέσχον µε. Μετὰ τοὺς Ἰουδαίους 
τῶν ἐξ ἐθνῶν μνημονεύει στρατιωτῶν. Τούτοις γὰρ 
ἐχεῖνοι παρέδοσαν. Διὸ καὶ τὴν τάξιν d) προφητεία 
τῶν πραγμάτων ἑφύλαξεν. Εἰχότως δὲ ταύρους μὲν 
Σκείνους, χύνας δὲ τούτους ὠνόμασεν ' οἱ μὲν γὰρ ὑπὸ 
τὸν τοῦ νόµου ἦσαν ζυγὸν, εἰ xal προφανῶς «bv νό- 
pov παρέδαινον οἱ δὲ χατὰ νόµον σαν ἀχάθαρτοι. 
Οὕτω δὲ xat ὁ Κύριος τὴν Χαναναίαν ὠνόμασεν.Οὐύκ 


capiens et rugiens; Symmachus, Sicut leo senans 
rugiensque. Nam qui sanguinem sitiebant, suosque 
liberos Salvatoris sanguine reos esse precurabant, 
a leone rugiente nihil differebant. 


Vgns. 17-19. Quoniam circumdederunt me εα- 


nes multi, concilium  malignantium obsedit. me. 


Post Judaeos, gentilium milites commemorat. Ipsis 
enim Judei Christum tradiderunt. Quare rerum 
ordinem prophetia servavit. Jure autem tauros 
illos, hosce canes vocavit; illi namque sub jugo 
legis erant, etiamsi manifeste legem transgrede- 
rentur ; hi vero secundum legem impuri erant. Sie 
ipse Dominus Chananzam appellavit. Non licet 


ἔστι γὰρ, φησὶ, Aa6eir. τὸν ἄρτον τῶν τέκνων, xal p enim, inquit, accipere panem filiorum, et dare cgni- 


δυῦναι τοῖς xvvaplotc. Αλλ' ὅμως μετὰ τὸ πάθος ol 
πάλαι’ χύνες διὰ τῆς πἰστέως εἰς τὴν viv µεταθεθή- 
χασι τάξιν ' οἱ 65 πάλαι τὴν τῶν vlov ἐσχηχότες χη- 
δεµονίαν, τὴν κυνῶν προσηγορίαν ἐδέξαντο, ἅτε 51 
χυνῶν δίχην χατὰ τοῦ Δεσπότου λυττήσαντες. Περὶ 
τούτων ὁ µαχάριος Παῦλος βοᾷ ' Β.1Απε τοὺς κύνας' 
β.Ιέπετε τοὺς καχοὺς ἑργάτας' fAéxsce τὴν xa- 
τατοµή». Ὁ μέντοι πραφητικὸς λόγος Χχύνας προσ- 
αγορεύσας ἔφη’ Συναγωγὴἡ πονηρευομέγων περι- 
έσχον µε' ρυξαν xetpác µου xal πόδας µου, ἔξη- 
ρίθµησαν πάντα τὰ ὁστᾶ µου. Καὶ τοῦτο δὲ δηλόν 
ἔστι χαὶ σαρὲς xal τοῖς λίαν φιλονειχοῦσιν' ἀχούομεν 
γὰρ ἐν τοῖς ἱεροῖς Εὐαγγελίοις αὑτοῦ τοῦ Κυρίου πρὸς 
τοὺς ἁγίους αὑτοῦ λέγοντος µαθητάς ᾽ Β.1έπετε τὰς 


χεῖράς µου, καὶ τοὺς πόδας, ὅτι αὐτὸς ἐγώ εἰμι. C 


Καὶ μέντοι xal τῷ θωμᾷ τῶν Ίλων τοὺς τύπους ὑπ- 
έδειξε, xaX τὴν ἀπὸ τῆς λόγχης πληγἠν’ τότε δὲ ἑξη- 
ρίθµησαν πάντα τὰ ὁστᾶ nov: τουτέστιν, οὕτω 
διέτειναν προσηλοῦντες, ὥστε ῥᾷδιον εἶναι τῷ βουλο- 
µένῳ καὶ τὸν τῶν ὁστῶν ἀριθμὸν διαγνῶναι. Αὐτοὶ 
δὲ κατεγόησαν καὶ ἐπεῖδόν µε" ἀντὶ τοῦ ἐπιτωθά- 
ζοντες xat γελῶντες' Διεμέρισαν τὰ ἱμάτιά µου 
ἑαντοῖς, καὶ ἐπὶ τὺν ἱματισμὸν ἔδαον xAnpor: 
xaX τοῦτο δὲ σαφέατερον dj τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων 
ἱστορία διδάσχει. 

Οἱ φοδούμεγοι τὸν θεὸν, alvécace αὐτόν ' ἅπαν 
τὸ σπέρμα Ἰαχὼδ, δοξάσατε αὐτόν φοδηθήτω- 
σαν αὐτὸν ἅπαν τὸ σπέρµα Ἱσραή.ὶ. Tou παντὸς 
Ἱουδαίων ἔθνους εἰς «pla τάγματα διηρηµένου, πρῶ- 
τον μὲν εἰς τὸ χοινὸν πλῆθος τοῦ ἔθνους, ὅπερ ἔχα- 
λεῖτο 'lopafj* ἔπέιτα εἰς τὸ ἱερατιχόν, ὅπερ ἂν οἵ- 
χος Δαρὼν, xal τρίτον εἰς τὸ τῶν ἱερέων ὑπηρετι- 
xbv, ὅπερ ἣν οἶχος Λευϊ. Τὰ «pla χαταριθμησάμενος 
ἅπερος ψαλμὸς, ἕτερον τάγμα τἐταρτον παρὰ τὰ προ- 
ειρηµένα εἰσάχει, τὸ τῶν φοθουµένων τὸν Κύριον. 
Τοῦτο δὲ ἣν τὸ ἐξ ἐθνῶν ἐπὶ τὸν Θεὸν ἐπιστρεφόν- 
των. Ἔφη γάρ' Οἶκος Ἱσραὴ-ῖ, εὐλογήσατε τὸν Kv- 
puov* ὁμοίως δὲ καὶ οἶχος ᾿Ααρὼν, xal οἴχος Λευῖ 
ἐπὶ τέλει δὲ οἱ φοδούμενοι τὸν Κύριον. Αλλ’ ἐν τούτῳ 
μὲν προετάττοντο τῶν φοδουµένων τὸν Κύριον οἱ ἐχ 
τοῦ Ἱσραήλ : ἐνταῦθα δὲ μετὰ τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σω- 


bus '*. Attamen post passionem, qui olim canes 
fuerant, per fidem in filiorum conditionem translati 
sunt : ac qui olim filiorum loco probe educti fue- 
rant, canum nomen adepti sunt, utpote qui, canum 
instar, contra Dominum rabidi fuerint. De iis ita 
clamat Paulus : Vide canes, videte malos operarios, 
videte concisionem 5. Propheticus itaque serme 
postquam canes vocavit, ita loquitur, Synagoga ma- 
lignantium obsedit me: [oderunt manus meas ct 
pedes meos, dinumeraverunt omnia ossa mea. Quo.l 
quidem clarum et apertum vel contentiosioribus 
fuerit. Nam in sacris Evangeliis ipsum Dominum 
audimus sanctos discipulos suos sic alloquentem : 
Videle manus meas e! pedes meos, quia ego ipse 
sum !*. Atenim ipsi Thomae clavorum vestigia os- 
tendit, necnon inflictum a lancea vulnus. Tunc 
porro, dinumeraterunt omnia ossa mea, videlicet, ita 
extenderunt, dum me clavis affigerent , ut cuilibet 
volenti ossium numerum computare liceret. Ipsi 
vero consideraverunt et inspexerunt me, id est, illu- 
serunt atque irriserunt ; diviserunt sibi vestimenta 
mea, et. super vestem. meam miserunt. sortem, quod 
apertius enarrat sacrorum Evangeliorum histo- 
ria. 


Vans. 24, 95. Qui timetis Dominum, lgudate eum: 
universum semen Jacob, glorificate eun: timeat eum 
omne semen Israel. Cum Jud:eorum natio tres in 
ordines distributa sit, primo scilicet in infimam 


D gentis plebem, qua vocabatur lsrael; secundo in 


sacerdotalem ordinem, quz erat domus Aaron; 
tertio in. sacerdotum ministros, qua erat domus 
Levi : postquam tria illa genera alius psalinus enu- 
meravit, alium hic predictis quartum ordinem 
adjecit, videlicet timentium Dominum. Eratque 
illeex gentilibus ad Deum conversis constitutus. 
Ait quippe: Domus Israel, benedicite Dominum id 
similiterque, domus Aaron et domus Levi : in flue 
tandem timentes Dominum annectit. Sed in illo 
quidem psalmo, qui ex domo lsraelis sunt, timen- 
tibus Dominum premittuntur; hic conira, post 


9 Mattb. xxvi, 25. ** Matth. xv, 26. !* Pbilipp. nr, 2. '* Luc. xxiv, 59. !' Psal. cxxxiv, 19, 


911 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS ll]. ^- EXEGETICA. 


Salvatoris resurrectionem, Israeli anteponuntur ii A τΏρος προτάττονται τοῦ Ἱσραὴλ οἳ φοδούµενοι τὸν 


qui timent Dominum. Nam quia ipse dixerat ( vers. 
95): Narrabo nomen tuum fratribus meis, in medio 
Ecclesie laudabo te, 6portuit primo Ecclesie su 
populis bymnum attribui : hique erant gentiles 
ipsius ope salutem nacti. Quos his verbis adnotat, 
Qui timetis Dominum, laudate eum. Atque apposite 
admodum fratribus ac discipulis suis, utpote prz- 
stantioribus ac virtute majore praeditis, paternum 
uomen enarraturum se pollicetur ; at Ecclesie suae 
populique multitudini nequaquam paternum illud 
nomen tradit : non enim illi recipiendo pares 
erant : sed. hymnum edocet illos; deinde semen 
Jacob jubet Dei gloriam predicare ; secundumque 
ordinem illum Judaicum constituit, nimirum post 
gentilem populum. Quos quidem Judzos non Jacob 
appellat ; sed semen Jaco;i et Israelis : idque e re 
et accurate, propter eorum ex patriarcha originem. 
Non enim ob paternum illud studium, neque ob 
aliquam cum patre suo similitudinem, digni erant 
qui Jacob nuncuparentur, sed seminis causa id 
nominis sortiebantur: Quoniam non sprevit. neque 
despexit deprecationem pauperis : nec averti faciem 
suam a me, et cum clamarem ad eum ezaudivit 
ne. 

Vena. 26, 37. Edent pauperes et saturabuntur, et 
laudabunt Dominum qui requirunt eum, vivent cor- 
da eorum in seculum seculi. Hic dicit, edent ; in 
sequentibus vero , manducaverunt εἰ adoraverunt 
omnes pingues terre, Sed ji postquam manducave- 
runt, pingues effecti sunt, qui antequam ederent, 
pauperes vocabantur, quos pollicetur cibo ab se 
subministrato usuros csse. Edent , inquit, pau- 
peres. Hi porro erant quos in beatitudinibus czte- 
ris prponit dicens: Beati pauperes spiritu, quo- 
niam ipsorum est regnum celorum '* : quibus etiom 
ea promittit que mox adjiciuntur : Beati qui esu- 
giunt. et sitiunt. justitiam, quoniam ipsi saturabun- 
nir 11. Postquam autem, ait, comederint pauperes, 
ac cibo repleti, sive, ut ait. Symmachus, saturati 
fuerint, tunc laudabunt Dominum qui requirunt 
eum : ac cibum sibi ab ipso subministratum come- 
dentes et requirentes ipsum, magno illo, qui dein- 
ceps declaratur, fructu potientur: nam, vivent 
corda eorum in seculum seculi. Siquidem panis 
ille vite, ab ipso traditus, immortalitatis s&ternz- 
que vit:e auctor ipsis futurus est; quemadmodum 
ipse docuit his verbis: Ego sum panis vite , qui 
descenditde colo, et qui dat vitam mundo '* : et ite- 
rum : Si quis manducaverit εῶ pare meo, vivet. in 
eternum 13, et cetera, Viden' quo pacto. hec con- 
cinant eum his psalmi verbis , Edent pauperes et 
saturabuntur; et, vivent. corda eorum in seculum 
gaculi ? 

VEsas. 98, 99. Reminiscentur et convertentur. ad 
Dominum universi fines. terre, et adorabunt in con- 
epectu ejus universm familie gentium. Quoniam Do- 

' Mattb, v, 3, 


ιτ jbid. ϐ, !'* Joan, vi, 55. 


Κύριον. Ἔδει γὰρ, εἰρηχότος αὐτοῦ * Διηγήσομαι τὸ 
ὄνομά σου τοῖς ἁδε.Ίφοῖς µου, ἐν µέσῳ "ExxAn- 
σίας ὑμνήσω σε" τὸν ὕμνον πρώτοις παραδοθῆναι 
τοῖς τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ. 0ὗτοι δὲ ἦσαν οἱ ἐξ ἐθνῶν 
δι) αὐτὸν σεσωσμµένοι. οὓς δη σηµαίνει λέγων. Οἱ 
φοθυύµεγνοι τὸν Κύριον, alvécace αὐτόν. Σφόδρα 
ἀχριβῶς τοῖς μὲν ἑαυτοῦ ἀδελφοῖς xoi μαθηταῖς τὸ 
ὄνομα διηγεῖσθαι τὸ πατριχὸν, ὡς ἂν κρείττοσι χαὶ 
δυνατωτέροις, ἐπαγγέλλεται; ἐπὶ δὲ τῆς Ἐκκλησίας 
αὐτοῦ χαὶ τοῦ πλήθους τοῦ λαοῦ οὐχέτι τὸ πατριχὸν 
ὄνομα παραδίδωσιν * οὗ γὰρ ἐχώρουν οὗτοι ’ ὕμνον δὲ 
αὐτοὺς διδάσχει ’ ἔπειτα τῷ σπέρµατι Ἰαχὼδ πρ σ- 
τάττει δοξά»ειν αὐτὸν, δεύτερον τάγμα τιθεὶς τὸ 
Ἱουδαϊχὸν, μετὰ τὸν ἐξ Σθνῶν λαόν οὓς xai ὀνομά- 
ζει οὐχ 'Iaxó6, ἀλλὰ σπέρμα 'Iaxo6 xot Ἱσραὴἡλ, 
σφόδρα ἀχριθῶς διὰ τὴν Ex τοῦ πατριάρχου γένεσιν. 
Οὐ γὰρ διὰ τὸν ζτλον τὸν πατριχὸν, οὐδὲ διὰ τὴν πρὸς 
τὸν πατέρα ὁμοίωσιν ἄξιοι σαν χεχλῆσθαι Ἰαχὼδ, 
ἀλλὰ τοῦ σπέρματος Évexey τοῦτον ἐχρημάτιζον τὸν 
τρόπον’ "Ort οὐκ ἐξουδέγωσεν οὐδὲ προσὠχδισε 
τῇ δεήσει τοῦ πτωχοῦ ' οὐδὲ ἀπέστρεύψε τὸ πρόσ- 
«xov αὐτοῦ ἁπ' ἐμοῦ, καὶ iv τῷ κεχραγέναι µε 
πρὸς αὐτὸν εἰσήκουσέ µου. 


Φάγονται πένητες καὶ ἐμπ.ησθήσονται, xal 
αἰνέσουσι Κύριον οἱ ἐχζητοῦντες αὐτὸν, ζήσον- 
ται αἱ καρδίαι αὐτῶν εἰς αἰῶνα αἰῶνος. Ἑνταῦθα 
μέν φησι φάγονται' ὑποκαταθὰς δὲ, ἔφαγον, xal 


C, αροσεκύνησαν πάντες οἱ πίογες τῆς γῆς. AX ὅτε 


μὲν ἔφαγον, πίονες ἐγένοντο: πρὸ δὲ τοῦ φαγεῖν πέ- 
νητες ὠνομάκοντο” οὓς ἐπαγγέλλεται βρώσει χρῄσα- 
σθαι τῇ ὑπ αὑτοῦ χορηγηθησοµένῃ. Φάγονται γὰρ, 
qnot, πέγητες. Οὗτοι δὲ σαν οὓς χαὶ ἓν τοῖς µακχα- 
ρισμοῖς προτάττει τῶν λοιπῶν φάσχων ᾽ Μακάριοι οἱ 
πτωχοὶ τῷ απνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν 7) βασιἁεία 
τῶν οὐρανῶν ' οἷς καὶ τὰ ἑξῆς ἐπηγγείλατο λέγων * 
Μακάριοι οἱ πειγῶντες xal διΨψὤντες τὴν δικαιο- 
σύνη»ν, ὅτι αὐτοὶ χορτασθήσονται. Ἐπειδὰν δὲ φά- 
γωσι, φησὶν, οἱ πένητες, χαὶ φαγόντες ἐμπλησθῶσνν, 
ἡ κορεσθῶσι», κατὰ τὸν Σύμμαχον, τότε alvécovct 
Κύριον ἐκζητοῦντες αὐτόν φαγόντες δὲ τὴν ὑπ 
αὐτοῦ δοθεῖσαν αὐτοῖς βρῶσιν, χαὶ ζητήσαντες αὐτὸν, 
μέγαν ἔξουσι καρπὺν τὸν ἑξῆς δηλούμενον"' Ζήσογ- 
ται γὰρ αἱ καρδίαι αὐτῶν εἰς αἰῶνα αἰῶνος. Ὁ γὰρ 
ἄρτος ζωῆς, ὁ 0m" αὐτοῦ χορηγηθεὶς αὗτοῖς, αἴτιος 
αὐτοῖς ἔσται ἀθανασίας καὶ ζωῆς αἰωνίον, χαθὼς 
ἐδίδαξεν αὐτὸς εἰπὼν ' ᾿Εγώεἰμι ὁ ἄρτος ζωῆς ὁ κατα- 
θαίνων àx tov οὐρανοῦ, καὶ διδοὺς ζωὴν τῷῴκχόσμῳ ' 
καὶ πάλιν. Εάν τις φάγῃ éx. τοῦ ἐμοῦ ἄρτου, ζή- 
σεται εἰς τὸν αἰῶνα, χαὶ τὰ ἑξῆς. Ὁρᾶς ὅπως συν- 
ἀδει ταῦτα τῷ φάσχοντι φαλμῷ ' Φάγονται πέγητες 
xal ἐμπ.λησθήσονται ' καὶ,ζήσονται αἱ χαρδίαι αὐ- 
τῶν εἰς alova alovoc ; 

Μγησθήσονται xal ἐπιστραφήσονται πρὸς Kó- 
piov πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς, xal προσκυγή- 
σουσι’ ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ cow 


!* jbid. 59. 


915 COMMENTARIA IN PSALMOS. 211 


ἐθνῶν. "Οτι τοῦ Κυρίου ἡ βασιλεία, xal αὐτὸς A mini est regnum, εἰ ipse dominatur gentium, Nam 
δεσπόζει τῶν ἐθγῶν. Teo γὰρ εωτηρίου φωτὸς αὐ- — salutari lumine ipsos collustrante, reminiscentur 
τοῖς ἐπιλάμφαντος, ἀναμνησθήσονται, ὡς ἄρα ἣν τι — sibi Dominum esse, universorum revera dominato- 
αὐτοῖς Κύριος, ὃ γε ἀληθῶς τῶν ὅλων δεσπότης, οἱ rem : cui eliam subjecti erant i! qui ab ipsis do- 
Υὰρ νενοµισµένοι αὐτοῖς ἦσαν Κυρίου εἰς ἀνάμνησιν — mini reputabantur. Cum porro Domini sui memine- 
δὲ ἑλθόντες τοῦ σφῶν δεσπότου, ἐπ᾿ αὐτὸν χαταφεύ- — rint, ad ipsum confugient : ac quem olim, inimico- 
Bovcat* χαὶ ὃν πάλαι ἀπεστράφησαν, χατά τινα — rum insidiis circumventi, aversati sunt, ipsum 
ἐχθρῶν ἐπιδουλὴν , τοῦτον Κύριον αὐτῶν ὄντα ἐπι΄ agnoscent esse sibi Dominum, atque ad ipsum con- 
γνώσονται, καὶ ἐπιφτραφήσονται πρὸς αὐτόν. Αλλ᾽ — vertentur. Àt ne quis arbitretur id de Judaico po- 
ἵνα uf τις νοµίσειε ταῦτα λέγεσθαι περὶ τοῦ "Ilov- — pulo dictum, apposite adjicitur hec apud universi 
δαίων ἔθνους, ἀχριδῶς ὁ λόγος προστίθησιν, ὡς ἄρα — orbis nationes iroplenda esse. Λο deinde enuntia- 
ταῦτα πληρωθήσεται ἐπὶ πάντα τὰ χαθ) ὅλης τῆς — tur, quid in conspectu ejus factura sint post cou- 
οἰχουμένης Éüvn: sit! ἐπιστραφέντες τί ποιῄσουσιν — versionem universe familie gentium : pro quo 
ἑνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν͵ ἀνθ᾽ o0— Symmachus et Aquila, universa cognationes gentium, 
Σύμμαχος χαὶ ᾽Αχύλας, πᾶσαι αἱ συ]γγέγειαι τῶν — ediderunt, et quidem admodum accurate. Qus 
ἐθνῶν, εἰρήχασι σφόδρα ἀχριθῶς. Ποῖον γὰρ ἔθνος D etenim natio non aliquas cognationes habeat ad 
οὐχὶ συγγενείας ἔχει ἐπιστραφείσας πρὸς τὸν τῶν — Deum universorum conversas? Qua civilas, quis 
ὅλων θεόν; Ποία δὲ πόλις, ἣ mola χώρα, fj ποῖος locus, qua domus non quospiam saltem habent 
olxoc οὐχ ἔχει τινὰς ἀφωρισμένους xal ἐξειλεγμένους — Deo segregotos et electos? (Quo pacto autem ill 
τῷ θεῷ; Πῶς δ᾽ ἔμελλον ἀποτίθεσθαι μὲν τὴν ἑαυ- — eognationes gentium oblivionem illam suam deposi- 
τῶν λήθην, ἀνάμνησιν δὲ ποιεῖσθαι τοῦ τῶν ὅλων ura sint, et recordaturz Deum universorum, quo- 
θεοῦ αἱ συγγένειαν τῶν ἐθνῶν ' πῶς δὲ ἐπιστρέφειν — modo item convertendi ad eum sint universi fines 
πρὸς αὐτὸν πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς, ἐπιλέχει έξης: terre; sub bec explicat his verbis : quoniam Dc- 
"Οτι τοῦ Κυρίου ἡ βασιλεία, καὶ αὐτὸς δεσπόζει — mini est regnum, et. ipse dominatur gentium. Nam 
τῶν ἐθνῶν. OL γὰρ πάλαι χρατήσαντες δαίµονες χαὶ — qui olim dominium obtinebant dzmones atque dia- 
διάδολος χατελύθησαν, xal µόνη ἡ τοῦ ἐπὶ πάντων — bolus, jam abrogati sunt; ac solum omnium Do- 
Θεοῦ βασιλεία πεχράτησε. Τάξει οὖν ὁ λόγος καὶ — mini Dei regnum viget. Ordine igitur ac consequen- 
ἀχολουθίᾳ χέχρηται, πρῶτον φῄσας' Μγησθήσο- tia sermo constat; nam cum primo dixisset, remi- 
ται, εἶτα δεύτερον, ἐπιστραφήσονται, xai τρίτον, — misceniur; secundo, convertentur; tertio demum 
προσχυγήσουσι. Ταῦτα δὲ πάντα ἔσται, "Ort tov. adjicit, adorabunt. Hzc porro omnia evenient, «κδ- 
Κυρίου ἡ βασιλεία, xal αὐτὸς δεσπόζει τῶν C niam Domini est regnum, et ipse dominatur gentium. 
ἐθνῶν. 

Ἔφαγον καὶ προσεχύνγησαν απάντες οἱ πίονες Vgns. 20, 51. Manducaveruni εἰ adoraverunt om- 
τῆς γῆς ἐνώπιον αὐτοῦ απροσπεσοῦνται xártrec — mes pingues terrz; in conspectu. ejus. cadent. omnes 
ol καταδαίνοντες εἰς τὴν γῆν. Kal ἡ vvxx µου — qui descendunt in terram. Et. anima mea illi vivit, el 
αὐτῷ ἅῃ, xal τὸ σπέρµα µου δουλεύσει αὐτῷ. — semen meum serviet ipsi. Singulis resurrectionis 
Ἔστι δὲ xa0' ἑχάστην ἀναστάσιμον ἡμέραν τοῦ Σω- ^ Salvatoris nostri diebus, quz Dominice vocantur, 
τῆρος ἡμῶν, τὴν χαλουµένην xupuuxhv, ὄφει παρα- — ipsis oculis cernere est eos qui sacrum cibum et 
λαθεῖν τοὺς τῆς τροφῆς τῆς ἁγίας xal τοῦ σώματος — salutare corpus accipiunt, post ipsum esum, vivifici 
τοῦ σωτηρίου µεταλαμόθάνοντας, xal μετὰ τὸ φαχεῖν — alimenti largitorem et promum adorare, atque mi- 
προσχυνοῦντας τὸν δοτῆρα xai χορηχὸν τῆς ζωοποιοῦ — rari verborum hujusmodi eventum, et re gesta, quoad 
τροφῆς, θαυμάσαι τε τῶν λόγων τὸ ἁποτέλεσμα, xai — planiorem dicti sententiam, impletum vaticinium. 
xav αὐτὴν τὴν πρόχειρον λέξιν δι ἔργων πληρού- Ejus autem loco, píngues terra, Symmachus, sagina- 
'μενον. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ οἱ πίονες τῆς γῆς, ἡρμήνευσεν — tos terre , interpretatus est. Hisque indicantur ii 
ὁ Σύμμαχος, ol «ιπαροὶ τῆς γῆς. Σηµαῄνονται δὲ ,, qui ex celesti cibo, opima mentis habitudine ac viri- 
διὰ τούτων ol ix τῆς οὐρανίου cpogc τὰς φυχὰς — bus valent. Sed hi quidem manducaverunt et adora- 
εὐτραφεῖς xai ῥωμαλέοι. "ÀAJX οὗτοι μὲν ἔφαγον xal — verunt. Quoniam vero opus est ut ipsi omne gexu 
zpootxüvncar. Ἐπειδῃ δὲ δεῖ αὐτῷ zàüv Τόνυ —[flectatur calesiium, terrestrium et infernorum **, jure 
κάμφαι àxovpaviov xal ἐπιγείων xal xarax0o- — postea additur, im comspectm ejus cadent omnes qui 
víov, εἰχότως ἑξης ἐπισυνάπτει Muy: Ἐγώπιο" — descendunt in terram : pro quo Aquila, in vultum 
αὐτοῦ προσπεσοῦνται xávtsc oi καταζαίνοντες — ejus flectent se. omnes qui. descendunt. ín pulverem. 
εἰς γῆν ἀνθ᾽ οὗ 6 μὲν Αχύλας: Elc πρόσωπο» Queis manifeste eorum qui in Ecclesia Dei genua 
αὐτοῦ xdjnrovci πάντες ol καταέαίνοντες εἰς filectunt morem declarat : ibi enim genua flecten- 
yovv, ἑχδέδωχε. Σαφῶς δὲ διὰ τούτων xa τὸ σχημα Les, atque frontibus suis terre incumbentes, bonc 
τῶν γόνυ χλινόντων ἓν τῇ Ἐκχλησίᾳ τοῦ Θεοῦ παρ- —adorandi ritum servant. Deinde adjicitur, et anima 
ἱσταται:, kv fi γόνατα χλίναντες, χαὶ τὰ μέτωπα sig mea illi vivit, et semen meum serviet psi. Quz cla- 
γῆν ἐρείσαντες, τοῦτον προσχωνεῖν εἰώβασι τὸν τρὀ- — rius Symmachus bec una copulans interpreta 


** Philipp. 1, 10. 








215 


EUSEBII C/ESARIENSIS ϱ0Ρ8. PARS |. — EXEGETICA. 


916 


tur, ante ipsum genua. flectent omnes qui descendunt  πον. EU ἑξής εἴρηται: Kal ἡ ψυχή µου αὐτῷ Qr 


in terram : cujus anima vivet, semen autem colet 
ipsum. Illi omnes, inquit, procumbentes et genua 
flectentes adorabunt, quibus spes est ut anima vi- 
vat, et quorum semen colet ipsum. Quod si quis ex 
persona Salvatoris hec dicta velit excipere, et 
anima mea illi vivit, secundum versionem Septua- 
ginta Interpretum; et illud, semen meum serviet 
ipsi; is dicat hzc a Salvatore pronuntiari, qui to- 
tum hunc psalmum de qualibet anima sibi addicta, 
necnon de semine suo, protulerit. Semen autem ejus 
quodnam esse dixeris, nisi eos qui ipsi per genera- 
tionem Spiritus sancti filii orti sunt ; qui cum Pa- 
τε ejus coluerint, eternam ac beatam vitam 
consequentur. 


καὶ τὸ σπέρµα µου δου.λεύσει αὐτῷ. "O 55 σαφέ- 
στερον ἡἸρμήνευσεν ὁ Σύμµαχος συνάψας xal εἰπών" 
"Εμπροσθεν αὐτοῦ ὁκλἀσουσι ἅπαντες οἱ κατα- 
δαίνοντες εἰς κόνι' οὗ ἡ /'υχὴ ὄὅήσει, σπέρµα 
δὲ ατρεύσει αὐτῷ. Πάντες γὰρ αὐτοὶ, φησὶν, ὀχλά- 
σαντες, χαὶ Yóvo χλίναντες προσχυνῄσουσιν. ὧν 
ἐλπὶς ζήσεσθαι τὴν ψυχὴν, καὶ ὧν τὸ σπέρµα λατρεύ- 
cet αὐτῷ. El δὲ ἐχ προσώπου τοῦ λέγοντος Σωτῆρος 
βοὐλοιτό τις ἀχοῦσαι τὸ; Kal ἡ ψυχή µου αὐτῷ ζῃ, 
κατὰ τὴν τῶν Ἑθδομήχοντα ἑρμηνείαν xai, Τὸ 
σπέρµα µου δου.λεύσει αὐτῷ' εἴποι ἂν ταῦτα λέ- 
γεσθαι ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος, τοῦτον πάντα τὸν φαλμὸν 
διεξιόντος περὶ πάσης φυχῆς αὐτῷ ἀναχειμένης, xal 
περὶ τοῦ αὐτοῦ σπέρµατος. Σπέρµα δὲ αὐτοῦ τί ἂν 


εἴποις 1j τοὺς διὰ γεννήσεως ἁγίου Πνεύματος γεννωµένους αὐτῷ υἱοὺς, ol καὶ δουλεύσαντες τῷ αὐτοῦ Πατρὶ 


τῆς αἰωνίου xal µαχαρίας ζωῆς µεθέξουσιν ; 


Vens. 52. Annuniiabitur Domino generatio ven- Β ἉἈγαγγελήσεται τῷ Kuplo γεγεὰ ἡ ἑρχομάνη, 


tra, et annuntiabunt celi justitiam ejus populo qui 
nascetur, quem fecit. Dominus. Postquam Servator 
semen suum memoravit his verbis, et semen meum 
serviet ipsi, quodnam illud semen sit probe aperit, 
eum generationem venturam, et populum qui na- 
scetur commemorat. Quemadmodum enim quz gi- 
gnuntur ex semine initium exsistendi ducunt, eo- 
dem prorsus modo nasciturum populum et genera- 
tionem venturam, novam scilicet ac recentem, ex 
nullo initium accepturam declarat, nisi ex ratio- 
nali semine suo, quod ipse przsens per apostolog 
in terra disseminabat, videlicet spiritum adoptio- 
nis. Loco ilius, annuntiabitur Domino generatio 
ventura, mirum in modum Symmachus, describetur 
in libro Domino. Futurum erat ut annuntiaretur 
generatio ventura ; quin etiam Domino consecrare- 
tur liber prophetiz& de generatíone ventura ac de 
populo nascituro. 
PSALMUS DAVID XXII. 


Vgns. 1, 2. Dominus pascit me, et nihil mihi de- 
erit, in loco pascua ibi me collocavit. Super aquam 
refectionis educavit me, animam meam convertit. 
Dqluzit me. Ovium conditio ceu medius status est 
inter perfectorum progressum, et eorum statum 
qui cum in profundo nequitiz provolvantur, ideo 
reptilibus ferisque agrestibus comparantur. Perfe- 
ctus namque vir is fuerit, cujus anima ad ima- 
ginem eL similitudinem Dei facta, moribus ad vir- 
tutem concinnatis insignita est : qui Dominum, 
regem sibi, non pastorem, inscribit. Qui veru ex 
hujusmodi statu delapsus, et qui proprio ac libero 
voluntatis arbitrio in ferinos mores commutatus 
est, is merito equus effeminatus vocetur, sive lupus 
rapax. lstiusmodi autem homines, serpentes, geni- 
mina viperarum, porcos, canes, vulpes Scriptura 
.£olet appellare. Qui vero ex hac misera conditione 
in meliorem se frugem recipiunt, tum quasi ad 
ingressum ac vestibulum divina cognitionis pro- 
gressi, oves Dei jure nuncupentur : ad perfectior 


(1) In Hebraico legitur, *zm5 σου, 


xal ἀναγγελοῦσι τὴν δικαιοσύνη» αὐτοῦ AaQ εῷ 
τεχθησοµένῳ, ὃν ἐποίησεν U Κύριος. Προονομάσας 
σπέρµα αὐτοῦ ὁ Σωτὴρ ἐν τῷ; Καὶ τὸ σπέρµα µου 
δουεύσει αὐτῷ' τί ποτε elt τοῦτο τὸ σπέρµα δια- 
σαφεῖ, γενεὰν ἑρχομένην ὀνομάζων xat λαὺν τεχθη- 
σόµενον. Ὥσπερ Υὰρ τὰ γεννώµενα, ἀπὸ σπερµάτων 
την ἀρχὴν τῆς ὑποστάσεως λαμδάνει, τὸν αὐτὸν τρό- 
πον τὸν τεχθησόµενον λαὺν xal τὴν ἐλευσομένην γε- 
γεὰν, νέαν οὖσαν xal χαινὴν, οὐδαμόθεν ἕξειν τὸν 
ἀρχὴν παρίστησιν ἀλλ᾽ ἡ Ex τῶν αὐτοῦ λογικῶν σπερ- 
µάτων, ὧν ἐπὶ γῆς παρὼν κατεθάλλετο διὰ τῶν ἆπο- 
στόλων αὑτοῦ, τὸ πνεῦμα τῆς υἱοθεσίας. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ » 
Ἀναγγελήσεται τῷ Κυρίῳ γενεὰ ἡ ἐρχομένη, σφό- 
δρα θαυμαστῶς ὁ Σύμμαχος. Ἀγαγραφήσεται àr 


C B64lp τῷ Κυρίῳ (1). μελλεν ἀναγγέλλεσθαι 1 


Yeveà ἡ bpyou£vn: ἀλλ ἀνατεθήσεσθαι τῷ Κυρίφ 
Ρίθλος προφητείας περὶ τῆς γενεᾶς τῆς ἑρχομένης, 
xai τοῦ τεχθησοµένου λαοῦ. 


TAAMOZ TO ΔΑΥΙΔ KB. 


Κύριος ποιµαίνει ue, xal οὐδέν µε ὑστερήσει» 
δὶς τόπον χ.όης ἑἐκεῖ µε κατεσκήνγωσεν;, ἐπὶ 
ὕδατος ἀναπαύσεως ἐξέθρεψέ µε τὴν /υνχή» µου 
ἐπέστρεγεν. 'Ωδήγησέ µε. Μέση τυγχάνει xazá- 
στασις Tj τῶν προθάτων τῆς τε τῶν τελείων προχοπῆς 
καὶ τῶν ἐν βυθῷ χαχίας χαλινδουμένὠν, xaX διὰ τοῦτο 
ἑρπετοῖς καὶ θηρίοις ἀγρίοις παραθαλλοµένων. Ὁ 
μὲν γὰρ τέλειος γἐνοιτ ἂν ὁ χατὰ τὴν εἰχόνα τοῦ 
θεοῦ xai τὴν ὁμοίωσιν αὐτοῦ τὴν ψυχὴν τοῖς κατ 


D ἀρετὴν τρόποις κεχαραχτηρισµένοις: ὁ χαὶ βασιλέα τὸν 


Κύριον, à)" οὗ ποιμένα ἐπιγραφόμενος * ὁ δὲ ἐχπεσὼν 
ταύτης, ἐξ αὐτοπροαιρέτου δὲ διαστροφῆς ἐπὶ τὴν θη- 
βιώδη μεταθεθληκὼς ἔξιν, ἵππος θηλυμανὴς χρηµατ(- 
σοι ἂν, xal λύχος &pmaxcuxóc. "Όψεις δὲ, xal γεννήµα- 
τα ἐχιδνῶν, καὶ χοίρους, xal χύνας, xa ἁλώπεχας τοὺς 
τοιούτους εἴωθεν ὀνομάζειν ἡ Γραφή. Οἱ δὲ ἐχ τῆς τοι- 
αύτης χαταπτώσεως μεταθάλλοντες ἐπὶ τὴν κρείττονα 
κατάστασιν, τέως μὲν ὥσπερ ἓν εἰσαγωγαῖς xai προ- 
θύροις γιγνόµενοι τῆς κατὰ θὲὸν γνώσεως, πρόθατα 
ἂν εἰχότως χληθεῖεν Θεοῦ: προχόψαντες δὲ ἐπὶ τὸ 


217 


πρόδατα τυγχάνουσιν, ὑπὸ ποιµένι τῷ διὰ Ἰεζεχιὴλ 
δηλωθέντι Δαυῖδ, τουτέστι τῷ ix σπέρματος Δαυ]δ 
Loro ἡμῶν καὶ Χριστῷ, ἀγόμενοι, διδάσχονται 
λέχειν ΄ Κύριος ποιµαίνει µε, xal οὐδέν µε ὑστε- 
prio ec, Ul δὲ αὐτοὶ τῆς νοερᾶς xat χαινῆς «potis xal 
πόας ἀντιλαμδανόμενοι τῆς Ev τοῖς ἱεροῖς Ebayye- 
λίοις ἐροῦσιν' Elc τόπον xAónc ἐχεῖ µε κατεσκή- 
γωσε»ν. Πίνων δὲ τοῦ ὕδατος ὁ εἰσαγόμενος ἓν Χριστῷ, 
οὕπω δὲ τοῦ olvou τοῦ τῆς ἀληθινης ἀμπέλου οἷός τε 
ὢν µεταλαμδάνειν, διὰ τὸ ἔτι πρόθατον εἶναι, τέως 
δὲ τῷ σωτηρίἰῳ τρεφόμενος ὕδατι, περὶ οὗ ἐδόα ὁ 
Σωτὴρ λέγων  Εἴ τις Ou g, ἐρχέσθω πρός µε καὶ 
πιγέτω" xal πάλιν. 'O πίνων ἐκ τοῦ ὕδατος οὗ 
ἐγὼ δώσω αὐτῷ, ποταμοὶ éx τῆς xoc Mac αὐτοῦ 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 
τελειότερον, ἄνθρωποι χρηµατίζουσιν. Ὅτε γε μὴν A autem provecti, homines vocantur. 


218 


]li porro 
quando oves sunt, a pastore quem Ezechiel Davi- 
dis nomine indicat *!, id est a Salvatore nostro 
Christo ducti, ad hzc dicenda instituuntur, Domi- 
nus pascit me, et nihil mihi deerit. llli vero ipsi in- 
telligibili ac novo alimento atque pascuis sacrorum 
Evangeliorum enutriti, dicent, in loco pascue ibi 
me collocavit. Qui autem in Christo initiatur, qui- 
que aquam potat, quod nondum valeat vinum vere 
vitis bibere, quia adhuc in ovium numero com- 
putatur, sed tamen salutari illa aqua recreatur, 
de qua Salvator hzc clamat: Si quis sitit, veniat 
ad me et bibat ?' ; et iterum : Qui biberit aquam 
quam ego dabo ei, flumina de ventre ejus flueut 
aguc vive ** ; ac rursum ; Qui biberit ex aqua quam 


ῥεύσουσιν ὕδατος ζῶντος ' καὶ αὖθις: Ὁ πίνων ἐκ p ego dabo ei, non sitiet in eternum **; ig jure dixe- 


toU ὕδατος οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, οὗ μὴ διΨψήσῃ 
8lc τὸν αἰῶγα ”..εἴποι ἄν. Ἐπὶ ὕδατος ἀγαπαύ- 
σεως ἐξέθρεγέ µε. ᾽Αλλὰ χαὶ πᾶν ἄχθος ἀποθέμενος 
τῶν παλαιῶν ἁμαρτημάτων διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας 
xai ἀναχαινώσεως Πνεύματος ἁγίου, εἴποι ἄν, Ἐπὶ 
ὕδατος ἀναπαύσεως ἐξέθρεψέ µε. ᾿Αναπαύσεως 
γὰρ ὡς ἀληθῶς ἐχεῖνο τὸ ὕδωρ, δι οὗ τὸ βαρὺ xo 
ἐπίμοχθον φορτίον τῶν ἁμαρτιῶν τὸ πιεζοῦν τὴν 
Ψυχὴν ἀποῤῥίφας τις, xol πάντα ῥύπον χαὶ σπίλον 
χαὶ χηλίδα σµηξάµενος, δεσμῶν τε ἀνεθεὶς πολυπλό- 
χων, συνῃσθημένος τούτων ἁπάντων ipsi: "Exi 
ὕδατος ἁγαπαύσεως ἐξέθρεγέ µε. Εἶθ) ὥσπερ ix- 
λείπων πάλαι τὴν φυχὴν, ἔπειτα διὰ τῆς ἀποδοθείσης 
χλόης xaX τοῦ σωτηρίου ὕδατος ἀναλαθὼν ἑαυτὸν, καὶ 


rit, super aquam requiei educavit me. Sed etiam 
posita per lavacrum regenerationis οἱ renovationis 
Spiritus sancli veterum peccatorum sarcina, ap- 
posite dicat, super aquam requiei educavit me. 
Requiei etenim vere est aqua hujusmodi, qua 
quis, abjecto peccatorum gravi onetosoque pondere 
animam opprimente, omni macula et labe abstorsa, 
solutisque vinculis illis complicatis, letitia hujusce 
rerum successus affectus dicet, super aquam requiei 
educavit me. Deinde vero, utpote qui cum olim 
animo deficeret, per gratiam sibi datam ac per 
salutarem aquam in méliorem sese statum rece- 
perit, quasi a morte revocatus sit dicet, animam 
meam convertit, Hzc omnia evenient homini qui 


ὥσπερ Ex θανάτου παλινδροµῄσας, φῄσει' ΤΗ» yrv- C per memoratum Davidem a Domino pascitur. 
χήν µου ἐπέστρεψε. Ταῦτα πάντα ὑπάρξει τῷ διὰ τοῦ δηλωθέντος Δανῖδ ὑπὺ τοῦ Κυρίου ποιµαινι- 


Ὡδήγησό µε ἐπὶ τρίόδους δικαιοσύγης ἔνεχεν 
τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ. Ταῦτα, φησὶ, πράττει, ὡς ἂν 
ph βλασφημῆται αὐτοῦ τὸ ὄνομα, τῶν αὑτοῦ προ- 
6άτων ἀπολλυμένων, f) χαχῶς ἀγομένων. Ἐὰάν γὰρ 
xal πορευθῶ àv µέσῳ σχιᾶς θανάτου, οὗ φοδη- 
θήσομαι κακὰ, ὅτι σὺ uec ἐμοῦ el. Μαχρὰν γὰρ ἡ 
ἁμαρτία παντὺὸς συνόντος θεῷ, Σχ.ὰν θανάτου τὸν 
Χοινόν φησι θάνατον, xal τὴν τῆς ψυχής ἀπὸ τοῦ 
σώματος λύσιν, πρὸς ἀντιδιαστολὴν τοῦ θανάτου τῆς 
φυχῆς, xa0' ὃ εἴρηται: Wvxr ἁμαρτάνουσα, αὕτη 
ἁποθαγεῖται"' χαὶ, Ἔστι ἁμαρτία πρὸς θάνατο». 
Οὐχ ἔστι γὰρ σχιὰ θανάτου * ἁλλ' ἀληθινὸς θάνατος f) 
τῆς ψυχης ἀπώλεια τυγχάνει. Ἐπεὶ οὖν µεμαθήχασιν, 
ὡς ἄρα ὁ πιστεύων εἰς τὸν Ὑἱὸν τοῦ Θεοῦ οὐ μὴ 


Vgns. 5, 4. Deduxit me super semitas justitiee 
propter nomen suum. Hec, inquit, ideo agit, ut 
ne, amissis ac perditis, aut male deductis ovibus, 
nomen suum blasphemetur. Nam et si ambulavero 
in medio umbre mortis, non timebo mala, quoniam 
fu mecum es. Procul enim peccatum est ab eo qui 
Dei consortio fruitur. Umbram mortis vocat mor- 
tem illam communem, atque separationem animz 
a corpore, ad differentiam morlis animas, de qua 
dicitur : Anima que peccaverit, ipsa morietur **; 
el : Est. peccatum. αά moriem ?*, Siquidem non 
umbra mortis, sed vera mors est, illa animae 
pernicies. Quandoquidem igitur didicerunt, cre- 
dentem in Filium Dei non moriturum esse in 


ἀποθάνῃ εἰς τὸν alüva, µεταδέβηχε δὲ ἀπὸ τοῦ θα- D szternum, sed translatum esse de morte ad vitam, 


vátou εἲς τὴν ζωὴν, σφόδρα ἀχριθῶς οὗ φασὶ θάνα- 
τον ἐπιέναι αὐτοῖς ἀλλ' ἡ ἄρα σχιὰν θανάτου * ταύτῃ 
δηλοῦντες τοὺς χατὰ ἄνθρωπον Χινδύνους xai «by 
σωματικὸν θάνατον οὐδὲν ἕτερον ὄντα T) χωρισμὸν 
Ψνχῆς ἀπὸ σώματος. 

'H ῥάδδος σου καὶ ἡ βακτηρἰα σου, αὗταί µε 
παρεκάΊεσαν. Ταῦτα οὖν παραχαλεῖ τὸν τυπτόµενον 
xdi τὸν χολαζόµενον, πεπεισµένον, ὅτι μαστιγοῖ ὁ 
θεὸς πάντα vlov ὃν παραδέχεται. 


^ Ezech. xxxiv, 22. * Joan. vit, $7. 


* Joan. v, 17. 


33 ibid. 39. 


admodum congruenter non mortem, sed umbram 
mortis sibi accidisse memorant; quo declarantur 
pericula quze secundum hominem contingunt, el : 
indicatur corpoream mortem nihil aliud esse, 
quam separalionem animz a corpore. 

Virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata eunt. 
Hec igitur consolantur eum qui verberibus et ca- 
stigationibus afficitur, utpote qui gnarus sit Deum 
verberare filium quem cooptáverit. 


* Ezech. xvin, &,. ** E 


** Joan. iv, 05. 














919 


EUSEBII CSARIENSIS OPP. PAhs JI. ^- FXEGETICA. 


230 


κας. 5. Paraiti in conspectu meo mensam, ad- λ Ἡτοίμασας ἑνώπιόν pov τρἀπεζαν ἐξεναντίας 


etrsus eos qui tribulant me. Impinguasti in oleo 
caput meum , et caliz. (uus inebrians quam pracla- 
rus es«! Norunt enim oleum spirituale, quo caput 
suum impinguatur, atque ebrietatem illam quz 
roburat non resolvit , necnon spiritalem illum ci- 
bum quem apponit nobis ille qui ad pastoris mu- 
nus sponsi conditionem adjicit. His, inquit, frua- 
mur bonis, et gaudeamus, dum interim inimici 
nostri dolent ac macerantur, quia ii qui olim servi 
erant, mutationem tantam experti sunt, inipingua- 
sti in oleo caput meum. 

Vgns. 6. Et misericordia tua subsequetur me 
emnibus diebus vite mee, et ut inhabitem in domo 
Domini, in longitudinem dierum. Misericordiz, et 


τῶν θ1ιδόντων.µε. "EAzavac ἐν &Aalo τὴν κε- 
φα.ϊήν µου, xal τὸ ποτήριὀν σου μεθύσκον ὡς 
χράτιστον | Ἴσασι γὰρ καὶ τὸ πνευματιχὸν ἔλαιον, 
ὃ τὴν χεφαλΏν ἐπιάνθησαν, χαὶ την κρατύνουσαν, 
ἁλλ᾽ οὗ διαλύουσαν péOrv* xaX τὴν μυστιχὴν τροφὴν, 
ἣν προτίθησιν ἡμῖν ὁ πῤὸς τὸ ποιµαίνειν xal νυµφίος 
γενόμενος. Τούτοις δὲ ,φησὶν, ἐντρυφῶμεν τοῖς ἀγαθοῖς, 
τῶν δυσμενῶν ἀνιωμένων xa τρυχοµένων' ὅτι οἱ πά- 
λαι, φησὶ, δουλεύοντες τοσαύτης μεταθολῆς τετυχέχα- 
σιν, éAízavac ἐν £Aalqo τὴν xegadidv µου. 


Καὶ τὸ EAsóc σου καταδιώξεταί µε πάσας τὰς 
ἡμέρας τῆς ζωῆς µου, καὶ τὸ κατοικεῖν µε ἐν 
οἴκῳ Κυρίου &lc µακρότητα ἡμερῶν. Πεποιθὼς τῷ 


gratie conflsus tux, novi sane me, institutum B σῷ ἑλέει, καὶ τῇ σῇ χάριτι, οἵδ' ὅτι οὐκ ἐχπεσοῦμαι 


a misericordia tua omnibus diebus vitze mez, spe 
illa in te posita nunquam lapsurum. Hec itaque 
misericordia, hzc gratia tua mihi id boni contu- 
lere, ut domum et Ecclesiam tuam in domicilium 
possiderem ; ubi commoratus, utpote in sacris Dei 
edibus et in sancto templo,: longitudinem dierum 
npud te et vitam zternam consequar. Nam quod 
domum tuam incolam, nunquam inde egrediens, 
neque declinans aliorsum, hoc mihi in causa fore 
arbitror ut longitudinem dierum, ipso lumine tuo 
lucente, nanciscar. Pro illo autem, in longitudinem 
dierum , Symmachus, in diuturnilatem temporis, 
interpretatus est, vite illius secundum Deum in- 
terminabile spatium atque immortalitatem  de- 
notans. 


PSALMUS DAVID XXIII. 


In quibusdam« exemplaribus inveni: « Una. Sabba- 
torum. » 

Vens. 4, 9. Domini est terra et plenitudo ejus, orbis 
terrarum et universi qui habitant in eo. Ipse super ma- 
ria (uwndavit eum, etsuper flumina pra paravit eum. 
Nisi enim, inquit, divinum Verbum ipsi prefuis- 
set, ac nisi Sapientia Dei ipsum hoc fundasset 
modo, jam olim, ve! naturali deprimente pondere, 
in profundum demersus fuisset. Verum multo 
prestantier illo erat virtus illa Dumini miraculo- 
rum ac prodigiorum effectrix, que tantam molem 
tantamque terre plenitudinem, ac orbem cum ha- 


bitatoribus ejus, sublimem agi, et aquarum dorso D 


imponi decreverat. Quapropter ipse, inquit, super 
maria fundavit eum. Neque enim ipsa terra gravis 
et inanimata, sese supra abyssos consolidavit ; sed 
oninium opifex Dei Filius, qui solidum graveque 
terre elementum, divina creatione, supra maris 
dorsa ferri voluit, ac supra humidam naturam 
constitui, atque ipsam hoc modo fundavit. Alio- 
que ratiocinandi ritu, terram non sua sponte sub- 
stitisse docet, neque sorte quadam temeraria ac 
irrationabili, tali undique forma instructam. Quare 
subjicit, et super flumina praeparavit. eum. Si nam- 


τῆς παρὰ col ἑλπίδος παιδαγωχούµενος πάσας τὰς 
ἡμέρας τῆς ζωῆς µου ὑπὸ τοῦ cou ἑλέους. Τοῦτο 
γοῦν τὸ σὺν ἔλεος xal αὐτή σου f) χάρις χατηξίωσέ 
µε οἰχητήριον χτῄσασθα: τὸν σὸν οἴκον καὶ τὴν σἣν 
Ἐχχλησίαν: Évüa τὰς διατριθὰς ποιούμενος ὡς ἐν 
οἴχῳ Θεοῦ, ἱερῷ καὶ ἁγίῳ vai, µακρότητος τῶν παρὰ 
σοὶ ἡμερῶν xaX ζωῆς αἰωνίου τεύξομαι. Τὸ γὰρ χατ- 
οιχεῖν µε ἓν τῷ σῷ οἵχῳ, χαὶ µηδέποτε αὐτοῦ. ἐξ- 
ἔστασθαι μηδὲ ἀπονεύειν, ἀεὶ δὲ εἴσω περιδόλων ἱερῶν 
τὰς διατριθὰς ποιεῖσθαι, ταῦτά pot αἴτια γενῄήσεσθαι 
πιστεύω µαχρότητος ἡμερῶν τῶν Ex τοῦ σοῦ φωτὸς 
ὑφισταμένων. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, εἰς µαχρότητα ἡμερῶν, 
εἰς µῆκος χρόνου ὁ Σύμμαχος ἠρμήνευσε, τῆς 
κατὰ τὸν Ocbv ζωῆς τὸ ἄπειρον xa ἀθάνατον σηµὴ- 
vas. 
YAAMOZ TO AAYIA KTI'*. 
Ἐν ἑγίοις ἀντιγράφοις εὗρον' « Tic μιᾶς τῶν 
| Σαθθδάτων (1). 

Tov Κυρίου ἡ Τη καὶ τὸ π.Ίήρωμα αὐτῆς, ἡ 
olxovpérn xal πάντες οἱ κατοικοῦντες ἐν αὐτῇ. 
Αὐτὸς ἐπὶ 0aAaccov ἐθεμεΛίωσεν αὐτὴν, xal ἐπὶ 
ποταμῶν ἠτοίμασεν αὐτήν. El uh Υὰρ Λόγος αὐτῆς, 
φησὶν, ἐπεστάτει θεῖος, xat εἰ μὴ σοφία θεοῦ το΄- 
τον αὐτὴν τεθεµελιώχει τὸν τρόπον, πάλαι ἂν ϱν- 
σιχῷ βάρει χάτω που φεροµένη χατὰ βυθῶν κχεχω- 
ρήχει. ᾽Αλλ' ἣν ἄρα χρείττων αὑτῆς ἡ θαυματουργὸς 
xai παραδοςοποιὸς τοῦ τῶν ὅλων Κωρίου δύναμις, fi 
τὸν τοσοῦτον ὄγχον xal τὸ τοσοῦτον τῆς γῆς πλἠ- 
(cpu, ὅλην τε τὴν οἰκουμένην xal τοὺς χατοιχοῦντας 
αὐτὴν ἄνω «φἐρεσθαι µετέωρον ὑπὲρ τὰ νῶτα τῶν 
ὑδάτων βεθούληται. Διὸ, αὐτὸς ἐπὶ θα.1ασσῶν 
ἐθεμε.ίωσεν αὐτὴν, εἴρηται. Οὐ γὰρ αὑτὴ ἑαντὴν 
ἡ βαρεῖα χαὶ ἄφυχος v7, ἐπὶ τῶν βυθῶν ἑστήριξεν, 
ἁλλ᾽ ὁ πάντων δημιουργὸς ὁ τοῦ cou Υἱὸς, ὃς τὸ 
ατερέµνιον καὶ βαρὺ τῆς γῆς στοιχεῖον θεῖκῇ δη- 
μιουργίἰᾳ (2) ὑπὲρ νώτων ὀχεῖσθαι θαλάσσης καὶ 
ὑπεράνω τῆς ὑγρᾶς φύσεως ἑστάναι βουληθεὶς, χαὶ 
τοῦτον αὐτὴν θεμελιώσας τὸν τρόπον. Καὶ χαθ᾽ ἔτε- 
pov δὲ λογισμὸν παρἰστησι τὸ μὴ αὐτόματον ὑποστηῆ- 


* 


ναι τὴν γῆν, μηδὲ ὡς ἔτνχεν, εἰχῆ καὶ ἁλόγως, τὸ 


(4) ldipsum monet Theodoretus. In Hebraico exemplari nihil de Sabbato. 


(3) Alius, µεγαλουργίᾳ. 


COMMENTABIA IN PSALMOS. 


«»00voy αὐτῇ περιθεδλῆσθαι σχημα” διὸ ἐπιλέχει A que tota et in. omnibus sui partibus, lzvi zequabi- 


Kal ἐπὶ ποταμών ἠτοίμασεν αὐτήν. El μὲν γὰρ 
ὅλη δι᾽ ὅλου λεία xal ὁμαλὴ χατὰ τὴν σφαῖραν τῶν 
Ἑλλήνων ὑπῆρχεν, οὐχ ἄν ποτε τῆς τῶν ποταμῶν 
συστάσεως δεχτιχἡ ἐγεγόνει. οὐδ' ἂν εἰς γεωργίαν 
Ἐπιτηδεία, ἑκρεόντων ἁπανταχόθεν τῶν εἰς αὐτὴν 
φερομένων ὄμθρων' ὡς αὖ πάλιν Ex τοῦ ἑναντίου, εἰ 
πλὰξ ἣν µία ἠπλωμένη καὶ ἀνειμένη εἰς πεδιάδας 
χώρας, οὐδ' οὕτως συνέστησαν iy αὐτῇ ποταμοί: of 
t ἐξ ἀεννάων πηγῶν φερόµενοι, of τε Ex τῶν χειµε- 
ρινῶν ὄμθρων συνιστάµενοι' πάλαι δ᾽ ἂν ἐπιχλύσαν- 
τες πᾶσαν, οὔτε σπέρµασιν, οὔτε φυτοῖς, οὔτε γεωρ- 
[iau ἐπιτηδείαν αὐτὴν παρεῖχον ἀλλ οὐδὲ αὐτοῖς 
τοῖς οἰχήτορσιν γεγόνει ἂν χρήσιμος, πάντων ἑπι- 
κλυζοµένων xai χατασυροµένων ὑπὸ τῆς τῶν ὑδά- 
των πλημμύρας. Ταῦτα μὲν οὖν fjv, εἰ μὴ λόγος τις 
δημιουργιχὸς xal θεοῦ σοφία τεχνικῶς αὐτῇ τοιόνδε 
eynpa περιθεθλήχει' νυνὶ δὲ οὕτως χατεσχευάσθη, 
ὡς εἰς bpr xal νάπας, βουνούς τε χαὶ φάραγγας 
ἐσχηματίσθαι' ὡς καὶ ποταμοὺς τὰς ἑαυτῶν διεξόδους 
ἀχωλύτως ποιεῖσθαι' ὄρη τε χαὶ ἄλση xal φυτὰ ζώοις 
ἀπονέμεσθαι' χώρας τε xal πεδιάδας εἰς οἰχῆσεις xat 
γεωργίας ἀνθρώποις ἀφωρίσθαι. Τίς τοίνυν οὐκ ἂν 
ὁμολογήσειεν ἀληθῶς σοφῆς εἶναι προµηθείας ταῦτα ; 
Ἡ, προλαθοῦσα τὸ μέλλον πρὸ τοῦ πληρώματος τῆς 
γῆς, xal πρὸ τοῦ συστΏναι τὰ ἓν αὐτῇῃ, τοιάνδε αὐ- 
τὴν ἐσχημάτισε, χαταλλήλῳ δ,απλάττουσα τύπῳ, ὡς 
ἂν τοῖς πᾶσι γένοιτο ἐπιτηδεία. Μυστιχώτερον δὲ τοῦ 
Κυρίου γέγονεν ἡ γη. 


Tic ἀναδήσεται εἰς τὸ ὄρος τοῦ Κυρίου; fj c 


τἰς στήσεται ἐν τόπῳ dpi αὐτοῦ; τὸ τελιχὸν 
ἀγαθὸν χαὶ τὸν θεὸν Λόγον λεκτέον, ἐφ᾽ ὃ ἀναθαίνει 
ὁ διὰ προχοπής ἐπὶ τὴν ἀχρώρειαν αὐτοῦ φθάσαι 
Ὑλιχόμενος. Σπάνιος δὲ ὁ τοιοῦτος διὸ εἴρηται’ Τίς 
ἀναδήσεται εἰς τὸ ὄρος τοῦ Κυρίου; 1) εἰς στήσε- 
ται àv τόπῳ ἁγίῳ αὐτοῦ; 

ΑἈθῶος χερσὶ xal χαθαρὸς τῇ καρδίᾳ, ὃς cox 
ἔ.αδεν ἐπὶ µαταίῳ τὴν φυχὴν αὐτοῦ, καὶ οὐκ 
ὥὤμοσεν ἐπὶ δόΊφ τῷ π.ησίον αὐτοῦ. Οὗτος .Ἱή- 
ψεται εὐ.]ογίαν παρὰ Κυρίου, xal ἐεημοσύγην 
παρὰ θεοῦ σωτῆρος αὐτοῦ. Αὕτη ἡ γενεά ζη- 
τούντων αὐτὺν, ζητούγτων τὸ πρόσωπον τοῦ 
Θεοῦ "Iaxo6. ΔΑιάψα.ἶμα. Ἄρατε πύ.λας, οἱ ἅρ- 
yortec, ὑμῶν, xal ἐπάρθητε, πύ.Ίαι αἰώγιοι, καὶ 


lique superficie, secundum illam Grzcorum sphz- 
ram, fuisset, nunquam fluminum congregationem 
admisisset ; neque agriculture apta foret, diffluen- 
tibus undequaque pluviis: ut e converso iterum, 
si plana esset, unaque superficies, extensa in pla- 
nities et agros; nequaquam flumina ex perenni- 
bus fontibus manantia illic exsisterent; neque 
fluvii qui ex hibernis imbribus coalescunt ; sed jam: 
diu totam terram inundassent, iia ut neque sationi, 
neque plantis et arboribus, neque agriculturz ido- 
neam praeberent. Neque ipsa incolis suis apta 
utilisque fuisset, cum aquarum colluvie omnia 
inundarentur ac diffluerent. Hzc sane accidissent, 
nisi verbum quodpiam opifex rerum, ac Dei sa- 
pientia, artificio magno talem ipsi undique formam 
indidisset. Jam vero sic composita est, ut in mon- 
tes el clivos, colles et valles distribuatur, utque 
flumina, nullo obice, suos sibi exitus parent ; mon- 
tes, silvie. et arbores animalibus deputentur ; agri 
et planities hominibus ad domicilium et agricultu- 
ram destinata sint. Quis ergo non confiteatur hzc 
a sapienti quadam providentia proficisci ? Quz 
futura prospiciens antequam plenitudo terre et 
que in ea sunt consislterent, tali eam fomma exor- 
navit, congruentibus mutuisque illam modis effor- 
mans, ut omnibus commoda evaderet. Mystico 
autem more hzc terra Domini fuerit [ea nimirum 
qui mox indicatur]. 

VgRS. 9. Quis ascendet in montem Domini ? aut 
quis stabit in loco sanclo ejus? ld de perfecto bono 
ac de Deo Verbo explicandum, ad quod ascendit 
quisquis progressus cacumen ejus attingere expe- 
tit. Sed rari hujusmodi sunt ; quare dicitur : Quis 
ascendet in montem Domini ? aut quis stabit ín loco 
sancto ejus? 

γεβς. 4-8. Innocens manibus εἰ mundo cor- 
de, qui non accepit in vano animam suam, nec jura- 
vit in dolo proximo suo. Hic accipiet. benedictio- 
nem a Domino, et misericordiam a Deo salutari 
suo. Hec est generatio quarentium eum, quaren- 
tium faciem Dei Jacob, Diapsalma. Attollite por- 
(as, principes, vestras ; εἰ elevamini, porte ater- 
nales, et  introibit Rex glorie. — Quis est iste 


εἰσελεύσεται ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης. Τίς ἐστιν p Pez. glorie? Dominus. fortis εἰ potens, Domi- 


οὗτος ὁ βασωεὺς τῆς δόξης; Κύριος κραταιὸς 
χαὶ δυγατὸς, Κύριος Óvracóc ἐν ποόμῳ. Ἴσως 
δὲ διὰ τῆς πεύσεως xal ἀπυχρίσεως διδάσχουσι πάν- 
τας ἀνθρώπους τὴν δεσποτείαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ" εἴ γε τίς 0 οἵῃ ταύτας μὴ ἀγνοεῖν. 
Τινὲς δὲ τὴν δευτέραν πεῦσιν xat ἀπόκρισιν, o5 ταῖς 
ἔτι ἀνωτέρω δυνάµεσιν εἰρῆσθαι φασὶν, ἀλλὰ ταῖς 
αὐταῖς. Τό τε διάψαλµα πρὸ τοῦ" Ἄρατε πύ.ας, ol 
ἄρχοντες, ὑμῶν, χείµενον, τῆς µελῳδίας ἔοιχε µε- 
ταθολὴν πεποιῆσθαι' ἐπεὶ xat τῆς διανοίας αὐτῆς. 
Ἑν δὲ τῷ λέγειν εἰσελεύσεσθαι αὐτὸν, λεληθότως xal 
ἔξοδον αὐτοῦ Πνίξατο. Εἶτ ἐπεὶ μὴ μόνος Ἡμελλεν 
εἰσιέναι εἰς τὴν αὐτοῦ βασιλείαν, πάσας ἄναπετα- 
σθήναι τὰς πύλας ὁ λόγος παρακελεύεται διὰ τοὺς 


nus polens in prelio. Fortasse ii per interrega- 
tionem et responsionem omnes homines de do- 
minatu Domini nostri Jesu Christi instituunt : 
si putetur tamen eas ipsas [coelestes potestates] 
id non ignorare. Sunt qui arbitrentur secundam 
interrogationem et responsionem non sublimiori- 
bus potestatibus factam, sed iisdem atque priorem. 
Diapsalma vero ante illud, Attollite portas, princi- 
pes, vestras, positum, videtur melodiz solum im- 
mutationem inducere, quia eadem in sequentibus 
sententia. Cum autem introiturum ipsum ait, ex- 
itum etiam ejus latenter adunbravit. Deinde vero 
quia non ipse solus intraturus in regnum suum 
erat, portos ojnnes pandi οἱ aperiri jubetur, eorum 


235 


EUSEBII CA'SARIENSIS ΟΡΡ, PARS Ill. — EXEGFETICA. 


234 


scilicet causa qui cum Dei Filio regnum celorum A μέλλοντας Χληρονομεῖν ctv βασιλείαν τῶν οὐρανῶν 


consecuturi erant. Multas quippe ac diversas ad 
regni celorum aditum portas aperuit: nam apud 
Patrem mansiones multe sunt*'. Ac perpende, 
queso, num hic solvatur quzstio psalmi, qui 
sic habet: Ascendit Deus in juwbilatione, Domi- 
nus ín voce tube **, Hic Spiritus sanctus jubila- 
tionem ac vocem tube dedit. Nam in ascensu 
Filii Dei in coelos, par fuit ipsi obviam isse ange- 
los, sux pro hominibus ccenomis administros, 
atque colestium portarum fores ipsi aperuisse, 
voces angelicosque clamores, qui in psalmo ferun- 
tur, emisisse: quos jubilationem et vocem tube 
nuncupat dicens : Ascendit Deus in jubilatione, Do- 
sinus in voce tubae. 


DAVIDI XXIV. 

Cum neque psalmus, neque canticum, neque quid 
simile inscribatur, neque in finem hzc referantur; 
ac quidam sermones sint in Spiritu sancto a Davide 
conscripli, ideo a reliquis interpretibus Davidis in- 
scribitur. Jure dicamus ipsum doctrinam complecti 
confessionis Deo emisse; qua prior quidem David 
usus sit, deinde nobis eamdem ipsam tradiderit, ut 
doceret quo pacto infirmum quemque animam cu- 
rare suam per confessionem oporteat. 


Vgns. 2, 5. Ad te, Domine, levavi animam meam; 
Deus meus, in te confido, uon erubescam : neque irri- 
tlcont me inimici mei, etenim universi qui sustinent te 
non con[fundentur. Ic ait, quasi in altum evectus 
et translatus; ut qui animam suam ab infimis re- 
hus abstractam sublimem egerit, atque affectu eam 
sursum ac Deo vicinam constituerit, et mortalia 
lhumanaque aversatus, ad Deum se sincero corde 
converterit. Deindeque ait : Non mihi, sed tibi Deo 
meo confisus, multaque usus fiducia, talem rem ag- 
gressus sum. Qui omnia qux sub aspectum et sen- 
&um cadunt contempsit, et ad incorporeum invisi- 
hilemque Dcum animam erexit, Deum, ut posses- 
sum abs se bonum, fidenter invocat ; quapropter 
dicit : Deus meus, in te confido. Qux ad me atti- 
nent, inquit, ita se habent. Czterum precibus mihi 
divinoque tue auxilio opus est, ut ne a scopo aber- 
rem, neve ceu a przalto cacumine lapsus atterar. 
Quare obsecro rogoque, ne ab inimicis meis pudore 
suffundar et irridear : quod sane tuo Dei mei auxi- 
lio obtinebo. Nam pristina quidem ex proprio vo- 
luntatis delectu proficiscebantur, ut scilicet animam 
meam arbitratu meo sus deque agerem : secunda 
patrocinio et subsidio egent tuo. 


εαν. 4. Confundantur iniqua agentes supervacue. 
Proposito insistere solum convenit, neque mutare 
sententiam, vel a fide deficere. Nam qui instabiles 
mobilesque sunt, ac oinni vento circumferuntur, ii 


* Joan. xiv, 3. ** Psal. xuvi, 0. 


σὺν τῷ YUp τοῦ 8:05. Πολλὰς γὰῤ ἀνέφξε xaX διαφό- 
ρους πύλας τῆς εἰς τοὺς οὐρανοὺς εἰσόδου. ἐπεὶ xai 
πολλαὶ μοναὶ παρὰ τῷ Πατρί. Ὅρα δὲ εἰ μὴ ἐν τού- 
τοις λυθείη ἂν τὸ ζητούμενον Ev τῷ φάσχοντιφαλμῆῷ; 
Ἀγέδη à θεὸς ἐν ἆ ἰα]αγμῷ, Κύριος ἐν φωγῇ 
σἀἰπιγγος. Ἑνταῦθα γὰρ «b Πνεῦμα τὸ ἅγιον xai 
τὸν ἁλαλαγμὸν xal τὴν φωνὴν τῆς σάλπιγγος ἀποδί- 
δωσιν. "Ev γὰρ τῇ εἰς οὐρανοὺς ἀναθάσει τοῦ Υἱοῦ 
τοῦ θεοῦ, τοὺς δ,αχονησαµένους αὐτῷ ἀγγέλους τὴν 
εἰς ἀνθρώπους οἰχονομίαν προτρἐχειν αὐτῷ εἰχὸς, 
xai τὰς οὐρανίους πύλας αὐτῷ παρασχευάζειν, φω- 
νάς τε ἀφιέναι xaX βοὰς ἀγγελιχὰς, τὰς bv τῷ φαλμᾶ 
qepopévac: ἃς δὴ ἁλαλαγμὸν xal φωνὴν σάλπιγγος 
ὠνόμασε φῄσας' 'Avé6n ὁ θεὸς ἐν ἁιϊα ἰαγμῷ, Κύ- 


Βίος ἐν gorii σἀά]πιγγος. 


C 


TO AAYIA ΚΑ. 

Ἐπεὶ μήτε ψφαλμὸς ἐπιγέγραπται, μήτε ᾠδὴ, μήτε 
τι τῶν παραπλησίων, ἀλλ οὐδ' εἰς τὸ τέλος àva- 
πέµπεται τὰ προχείµενα΄ λόγοι δὲ εἰσιν ἐν ἁγίῳ Πνεύ- 
ματι τῷ Δαυῖδ συγγεγραμμένοι’ διὸ παρὰ τοῖς λοιποῖς 
ἑρμηνευταῖς τοῦ Δαυῖδ προγἐγραπτας εἰχότως φἠ- 
σοµεν διδασκαλἰαν περιέἐχειν τῆς πρὸς τὸν θεὸν ἐξο- 
µολογήσεως, f| πρῶτος μὲν αὐτὸς ὁ Δαυῖδ ἐχρήσατο, 
ἔπειτα δὲ xol ἡμῖν παραδέδωχε, παιδεύων ὅπως 
yeh νοσῄσαντα τὴν ἑαυτῶν θεραπεύειν ψυχὴν δι ἐξο- 
μολογήσεως. 

Πρὸς σὲ, Κύριε, ᾗρα τὴν ψυχήν µου. ὁ θεός 
µου, ἐπὶ col πέποιθα, μὴ κατασχυγθείη»’' μηδὲ 
xatareAacácocár µε οἱ ἐχθροί pov: καὶ γὰρ záv- 
τες οἱ ὑπομέγοντὲές σε οὐ μὴ καίαισχυγθῶσι. 
Ταῦτά φησιν, ὡσανεὶ ἑπάρας εἰς ὕψος µεταθείς τε 
xai µετεωρίσας τῶν τῇδε πραγμάτων τὴν ἑαυτοῦ φυ- 
yf: ἄνω τε πλησίον αὐτὴν τοῦ θεοῦ τῇ διαθέσει χα- 
ταστῄήσας δι) ἁποστροφῆς μὲν τῶν θνητῶν xol &v- 
θρωπίνων, ἐπιστροφῆς δὲ γνησίας τῆς πρὸς αὐτόν». 
"Ent φησι’ Τοῦτο πεποίηχα, οὐχ ἑμαυτῷ θαῤῥῶν, 
ἀλλ' ἐπὶ cot τῷ θεῷ µου πεποιθὼς, πολλῇ παῤῥησίᾳ 
χρώμενος. 'O πάντων μὲν τῶν αἰσθητῶν xal ὁρω- 
µένων χαταφρονῄσας, ἐπὶ δὲ τὸν ἀσώματον xal ἀόρα- 
τον θεὸν τὴν ἑαυτοῦ φυχὴν ἑπάρας, ὡς ἂν ἴδιον ἑαυ- 
τοῦ χτῆμα Ὑενόμενον τὸν θεὸν ἐπικαλεῖσθαι θαῤῥεῖ' 
διὸ λέγει 'Ὁ θεός µου, ἐπὶ col. πέποιθα. Καὶ τὰ 
παρ᾽ ἐμοῦ μὲν, φησὶ, ταῦτα. Λοιπὸν δὲ εὐχῆς µοι δεῖ, 
xai τῆς παρὰ σοῦ τοῦ θεοῦ συνεργείας, πρὸς τὸ μὴ 
ἐχπεσεῖν τοῦ σχοποῦ, μηδ' ὥσπερ ἀφ᾽ ὑψηλῆς &xpo- 
ρξίας πεσόντα ἀποῤῥαγῆναι. Aib δέοµαι xol ἱχετεύω 
ph καταισχυνθῆΏναι, μηδὲ χαταγελασθῆναι ὑπὸ τῶν 
ἐχθρῶν µου’ ταῦτα 6$ µοι ἔσται Ex τῆς σῆς τοῦ Θεοῦ 
µου Βοηθείας. Τὰ μὲν γὰρ πρῶτα ἐξ ἐμῆς ἣν προαι- 
ρέσεως, τὸ ἄγειν xal φέρειν τὴν ἐμαυτοῦ ψυχὴν ὅπη 
καὶ βούλομαι’ τὰ δὲ δεύτερα τῆς σῆς ἀντιλήψεως xal 
συνεργείας δεῖται. 

Αἰσχυνθήτωσαν οἱ ἀγομοῦντες διακενῆς. Μόνον 
ὑπομένειν τῇ προθέσει, μηδὲ μµεταθάλλειν, χαὶ μµεθί- 
στασθαι τῆς πίστεως. Οἱ γὰρ εὑρίπιστοι καὶ παντὶ 
ἀνέμῳ περιφερόµενοι πάθοιεν ἄν ποτε τὰ τῆς αἰοχύ- 


215 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


276 


vre* οὗ μὴν xat οἱ λέγειν µεµαθηχότες: Ὑπομένων A certe in. confusionem et opprobrium delabentur : 


ὑπέμεινα τὸν Κύριον. 'Avd δὲ τοῦ, ἀνομοῦντες, 
οἱ λοιποὶ xal ἡ πέµπτη ἔχδοσις, οἱ ἁποστατοῦντες 
ἡρμηνεύχασιν' σαφῶς τοὺς παραδάτας, καὶ μὴ τῷ 
προτέρῳ ἑαυτῶν σχοπῷ ἐμμένοντας καταισχυνθήσε- 
cÜat ἀποφηνάμενοι. Τῆς yàp ἀποστασίας ἑαυτῶν 
καρπὺν ὑπόχενον εὑρόντες, ὡς ἂν διαχενῆς ἆποστα- 
τήσαντες τοῦ θεοῦ, καταισχυνθήσονται. 


sed non perinde ii qui hzc effari didicerunt, Exspe-- 
clans. exspectavi Dominum **. Hujus autem loeo, 
iniqua agentes, reliqui interpretes ac Quinta editio 
deficientes interpretati sunt : quo przvaricatorcs, 
necnon eos qui in pristino scopo ac consilio non 
perseverarunt, pudore afficiendos esse aperte decla- 
rant. Postquam enim vanum irritumque defectionis 


su: fructum deprehenderint, utpote qui frustra a Deo desciverint, in pudorem ac turpitudinem dela- 


bentur. 

Τὰς ὁδοὺς σου, Κύριε, γγὠρισόν pot, xal τὰς 
ερίδους σου δἰδαξόν µε. Ὁδήγησόν µε ἐπὶ τὴν 
ἀ.1ήθειάν σου καὶ δίδωξόν µε, ὅτι σὺ εἶ ὁ θΘεὸς 
ὁ Σωτήρ µου, καὶ σὲ ὑπέμεινα ὅΊην τὴν ἡμέ- 
pav. Εἰσὶ δὲ ὁδοὶ τοῦ Κυρίου αἱ τῆς προνοἰας αὐτοῦ 
διοικήσεις, καθ’ ἃς τὰ σύµπαντα διαχυθερνᾷ' περὶ 
ὧν ὁ θεῖος ᾿Απόστολος διδάσχων ἔλεγεν' Ὢ βάθος 
α.1ούτου καὶ σοφἰας καὶ γγώσεως θεοῦ. ὡς dvct- 
ερεύγητα τὰ xpluaca αὐτοῦ xal ἀνεξιχνίαστοι 
αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ. Οὕτω δὲ χαὶ τρίδοι αὐτοῦ elev al 
κατὰ µέρος διοιχἠσεις τῶν ὅλων, χαθ᾽ ἃς ὥσπερ 
ἐπιπορευόμενος τά τε xav' οὐρανὸν xal τὰ ἐπὶ γῆς 
τῇ προνοητικῇ δυνάµει, τρίδους ἑαυτοῦ xal πορείας 
τοῖς νοεῖν δυναµένοις δείχνυσι διὸ κατὰ τὸν Σύμ- 
βαχον, εἴρηται, xal τὰς πορείας σου δίδαξόν µε. 
Tasa & µε διδάσχων, ἐπίστησόν µε τῇ ἀληθείᾳ σου, 
πρὸς τὸ uh σφάλλεσθαι ψευδοδοξοῦντα, xal ἕτερα 
3v0' ἑτέρων ἐν τῇ τῶν φυσιχῶν θεωρἰᾳ δοξάζειν, 
ὁποῖα πεπόνθασιν οἱ σοῦ τοῦ Θεοῦ μὴ τυχόντες διδα- 
σχάλου, λογισμοῖς δὲ θνητοῖς χαὶ ἀνθρωπίνοις χατα- 
στοχασάµενοι τῶν πραγμάτων, xal μακρὰν τῆς 
ἀληθείας ἐξαχοντισθέντες. Διδαχθεὶς δὲ παρὰ σοῦ, 
ὅτι μὴ µόνον χτίστης καὶ δημιουργὸς xal Θεός µου 
τυγχάνεις, ἀλλὰ xal Σωτήρ µου, εἰχότως σὲ ὁπ- 
έμεινα Any. τὴν ἡμέραν, τουτέστι πᾶσαν τὴν ζωήν 
µου, μεμαθηχὼς, ὅτι πάντες οἱ ὑπομένοντές σε 
οὗ μὴ χαταισχυνγδῶσυ.. 

Μγήσθητι τῶν οἰκειρμῶν σου, Κύριε, καὶ τὰ 
&4én σου, ὅτι ἀπὸ τοῦ αἰῶνός slow. Αμαρτίας 
veótntóc µου, καὶ áyvolac µου μὴ µνησθῇς. Οὺχ 
ἡγοῦμαι ταῦτα τῷ Δαυῖδ τοσοῦτον ἁρμόζειν, ὅσον 
τοῖς ἐξομολογεῖσθαι ἐπὶ τοῖς πρότερον ἁμαρτήμασιν 
ἑαυτῶν διδασχοµένοις. Οὐ γὰρ εὑρίσχομεν τὸν Δαυ]δ 
lv τῇ νεότητι αὑτου ἡμαρτηχότα, οὐδ' kv τῇ παιδιχῇ 


Πλιχίᾳ” ἀλλ) οὐδ' kv ἀγνοίᾳ γεγενηµένον. Μήἡποτ' οὖν p 


4$ διδασχαλία ὡς παρὰ Ιατροῦ τοῖς νενοσηχόσι, xal 
ἐν τῇ τῆς ἡλικίας ἀκμῇ ἐντὸς γενοµένοις Θεοῦ γνώ- 
σεως, νεωτεριχοῖς ἁμαρτήμασιν ἑγκαλινδηθεῖσιν, δί- 
«ην φαρμάκου παραδέδοται; ὡς ἂν µαθόντες ἑξομο- 
λογοῖντο τὰ &v ἀγνοίᾳ αὐτοῖς πεπλημμεληµένα, ἆνα- 
καλύπτοντες τῷ θεῷ, xal ὥσπερ παλαιὰ τραύματα 
τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς ἀπογυμνοῦντες αὐτῷ, δεόµενοί τε 
ἰάσεως xai θεραπείας τυχεῖν διὰ τοῦ ἑλέους αὐτοῦ, 
ἔνεχεν τῆς χρηστότητός cov, Κύριε. 

Χρηστὸς xal εὐθὺς ὁ Κύριος, διὰ τοῦτο νοµο- 
θετήσει ἁμαρτάνοντας ἑγ ὀδῷ. Ὁδηγήσει xpasic 
ἐν χρίσει, διδἀάξει πραεῖς τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ. Χρη- 


ὧν sal, xxxix, 3, 3 Rom. xi, 33. 


Vens. 5. Vías tuas, Domine, demonstra mihi, et 
semitas (uas edoce me. Dirige me in veril&te (ua οί 
doce me, quia tu es Deus Salvator meus, et te susti- 
nui tota die. Sunt porro viz Domini, providentiz 
ipsius administrationes, queis omnia gubernat : 
quas nos divinus edocet Apostolus his verbis : Q 
altitudo divitiarum sapientie et scientie Dei ! quam 
incomprehensibilia sunt judicia ejus et investigabiles 
vie ejus ** ! Eadem vero ratione semit:e ejus, sin- 
Ευ] universorum administrationes fuerint, quibus 
coelestia terrenaque ceu percurrens, hominibus ia- 
télligentia preditis semitas progressusque demon- 
strat suos; quamobrem, sccundum Symmachum, 
dicitur, et progressus tuos edoce me. Hac autem me 
doctrina instituens, veritate tua confirina me; ne 
labar falsis opinionibus, neu in naturalium rerum 
speculatione alia z:stimem pro aliis, qualia iis acci- 
derunt qui te Deo magistro non sunt usi, sed mor- 
talibus humanisque ratiociniis a rerum notitia 
aberrarunt, et procul a veritate disjecti sunt. Abs 
te sic edoctus, te non creatorem modo, opificem 
Deum, sed etiam Servatorem esses meum, jure (6 
sustinui tota die, id est, per totum vitze tempus, 
gnarus scilicet illius, universi qui sustinent te, non 
con(undentur. 


VgRs. 6, 7. Heminiscere miserationum tuarum, 
Domine, εἰ misericordiarum tuarum qu& a sacculo 
sunt, Delicta juventutis mee et ignorantias meas ne 
memineris. Hzc non tam Davidi congruere arbitror, 
quam iis qui didicerunt pristina peccata confiteri 
sua. Non enim reperimus Davidem in adolescentia 
sua neque in juvenili zeate peccasse; sed neque per 
ignorantiam deliquisse. Num igitur doctrina isthaec 
ceu a medico zgris, et iis qui in setatis flore Dei 
notitia imbuti sunt, atque in juvenilibus peccatis 
volutati, quasi medicina tradita est? ut eruditi, 
peccata sua per ignorantiam admissa confiteantur, 
ipsaque Deo revelent, ac tanquam vetera animx 
sux vulnera ipsi delegant, medicinam et incolumi- 
tatem rogantes per misericordiam ejus, propter bo- 
nitatem tuam, Domine. 


Vxns. 8, 9. Dulcis εἰ rectus Dominus, propter hoc 
legem dabit delinquentibus in via. Diriget manssetos 
in judicio, docebit. mites vias suas. lulcis , inquit, 


221 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS 1f). — EXEGETICA. 


238 


et cectus Dominus est, qui probe omnia dispensat, A στός ἐστιν Χαὶ εὖθὺς, φησὶν, ὁ Κύριος, εὖ διατιθέ- 


rectamque diligit viam, ac tortuosa in rectum cal- 
lem deducit. Quapropter peccatores non aversatur, 
neque negligit sinitve eos peccatis corrumpi suis : 
sed quasi perhumanus bonusque Servator infirmo- 
rum plus quam bene habentium curam gerit, 
atque ipsis legem dat, p«enitentiz vias indicans, 
legesque ponens ipsis ad salutem congruentes. Nain 
vel iis qui peccant via quzdam | &alutis octenditur, 
videlicet conversionis, penitentie , confessionis, 
que quilem alia est a via perfectis viris tradita. 
Nam cum legem dat Deus, viam peccantibus aliam, 
aliam a peccato se convertentibus, aliam iis qui in 
virtute proficiunt, aliam demum perfectioribus tra- 
dit. Quamobrem peccantibus quidem viam osten- 
dit; mansuetos cum judicio diriget, eorumque, 
dtpote perfectiorum , curam geret: quare dignos 
eos qui beati predicarentur zstimavit, secundum 
illud : Beati mites, quoniam ipsi possidebunt ter- 
ram 3. Hos etiam docet vias suas. Loco autem 
illius, vias stas : Aquila et Symmachus, viam suam 
dixerunt. Nam ea ipsa via Salvator incessit, prout 
dicitur : Discite a me quia mitis sum et humilis 
corde **, Eadem igitur ipsa via illos deducit et 
quasi manu dirigit. Idcirco ut sapiens legislator, 
aliam peccatoribus, mitibus alteram viam osten- 
dit. 


Vgns. 10. Universe vic Domini, misercordia. et 
veritas requirentibus tesiamentum ejus et. testimonia 
ejus. Multze, inquit, vie Domini sunt, verum omni- 
bus precurrit misericordia ejus : cum misericordia 
porro veritas una procedit , miseretur quippe om- 
nium et nibil odit eorum quz fecit 35: neque enim 
aliquid condidit quod odio haberet. Singulis igitur 
diving administrationis et providentiz viis mise- 
ricordia przcurrit, misericordiam veritas subse- 
quitur. lis autem qui sollicite requirunt, quastio- 
num veram notitiam subministrat quioit : Querite, 
et invenielis, pulsale, et aperietur vobis **. Testamen- 
tum vero ejus in genere acceptum, vocatur omnis 
divinitus inspirata Scriptura hominibus tradita. 
Testimonia sunt quotquot in Scripturis divinis de 
illo prophetice feruntur, aut quz ab ipso iis qui 
in rebus divinis instituuntur, testificatione adhibita, 
precepta sunt. 


Vzns. 19, 13. Quis est homo qui timet Dominum? 
legem statuet ei in via, quam elegit. Anima ejus in 
bonis demorabitur, et semen ejus hareditabit terram. 
Audiat, inquit, quisquis timet Dominum, atque in 
una, quam elegit, via incedit, quidnam ipsi even- 
turum sit. Et nunc quidem ille malis afficietur, ut 
par est, quippe qui religionis ac pietatis certami- 
nibus exerceatur. Át erit tempus quo anima ejus 
in bonis demorabitur: quibusnam in bonis, nisi 
de quibus dictum est: Que oculur non vidit **, et 


9 Matth. v, &.. ** Matth. xi, 29. 


*3 Sap. xr, 25. 


µενος τὰ πάντα, xai τὴν εὐθεῖαν ὁδὸν ἀγαπῶν, τά 
τε σχολιἁ εἰς εὐθείαν ἄγων. Διὰ τοῦτο οὐχ ἁποστρέ. 
φεται, οὐδὲ παρορᾷ Ἀχταλιμπάνων αὐτοὺς φθείρεσθαι 
ταῖς ἑαυτῶν ἁμαρτ΄'α.ς ἀλλ οἷα φιλάνθρωπος xal 
ἀγαθὸς Συτὴρ νοσούντων μᾶλλον f| ὑγιαινόντων τὴν 
φροντίδα ποιεῖται’ xal τούτοις νομοθετεῖ, µετανοίας 
ὁδοὺς ὑποδειχνὺς αὐτοῖς, xaX νόµους τοὺς ἁρμόζοντας 
αὐτοῖς πρὸς σωτηρίαν παρατιθέµενος. Ἔστι γάρ τις 
καὶ ὁδὸς τοῖς ἁμαρτάνουσιν ἐπιδεδειγμένη σωτηρίας, 
ἡ τῆς ἐπιστροφῆς χαὶ µετανοίας xat ἐξομολογήσεως, 
ὡς ἑτέρα οὖσα παρὰ τὴν τοῖς τελείοις δεδοµένην. 
Νομοθετῶν γὰρ ὁ θεὺς, ἄλλην μὲν ἁμαρτάνουσιν 
ὁδὸν δείχνυσιν, ἑτέραν δὲ τοῖς ἐπιστρέφουσιν ἐξ ἆμαρ- 
τίας, xai ἄλλην πάλιν τοῖς £v. ἀρετῇ προχόπτουσι, 
καὶ ἑτέραν τοῖς τελειοτέροις. Διὸ τοῖς μὲν ἁμαρτά 
νουσιν ὑποδείχνυσιν ὁδόν * τοὺς δὲ πραεῖς ὁδηγήὴσει Ev 
χρίσει χεχριµένως, xal αὐτῶν πρόνοιαν ποιούµενος 
ὡς βελτιόνων’ διὸ xal μαχαρισμῶν αὐτοὺς ἀξιοῖ, 
χατὰ τὸ, Μαχάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ xAnpovo- 
µήσουσι τὴν ΥΠ». Τούτους δὲ xal διδάσχει ὁδοὺς 
αὐτοῦ. Αντὶ δὲ τοῦ, ὁδοὺς αὐτοῦ, ὁ ᾿᾽Αχύλας xai 
ὁ Σύμμαχος, ὁδὸν ἑαυτοῦ, ἔφησεν. Ταύτην γὰρ αὐτὸς 
ὁ Σωτὴρ ὥδευσε τὴν ὁδὸν χατὰ τὸ λελεγμένον * Μά- 
θετε ἀπ᾿ ἐμοῦ ὅτι αρᾶός εἰμι καὶταπειγὸς τῇ xap- 
δίᾳ. Κατὰ ταύτην οὖν ἄγων αὐτοὺς, ὁδηγὸς αὑτῶν 
χαὶ χειραγωγὸς γίνεται" διόπερ ὡς σοφὸς νομοθέτης, 
ἄλλην μὲν ὁδὸν ἐπιδείχνυσι τοῖς ἁμαρτάνουσιν, ἑτέ- 
pav δὲ τοῖς πράοις. 

Πᾶσαι αἱ ὁδοὶ Κυρίου ἔλεος καὶ ἆ.λήθεια τοῖς 
ἐκζητοῦσι τὴν Διαθήκη» αὐτοῦ xal τὰ μαρτύρια 
αὐτοῦ. Πολλαὶ μὲν, φησὶν, αἱ ὁδοὶ τοῦ Κυρίου, πλὴν 
ἀλλ kv πάσαις τὸ ἔλεος αὐτοῦ προτρέχει" τῷ τε ἑλέει 
συμπαρορμᾷ ἡ ἀλήθεια * ἑλεεῖ γὰρ τὰ ὄντα xal οὐδὲν 
βδελύσσεται ὧν ἐποίησεν΄ οὐδὲ γὰρ μισῶν τι χατ- 
εσχεύασε. Καθ) ἑχάστην τοίνυν ὁδὸν τῆς τοῦ θεοῦ διοι- 
χησεώς τε xal προνοίας τὸ ἔλεος αὐτοῦ προτρέχειν 
ἔπετα: δὲ τῷ ἑλέῳ ἡ ἀλήθεια. Toi; δ' ἐχζητοῦσιν, 
ἀσχολουμένοις, ὁ εἰπών' Ζητεῖτε, καὶ εὑρήσετε, 
κρούετε, καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν, τὴν περὶ τῶν ζη- 
τουµένων ἀλήθειαν παραδίδωσιν. Διαθήχη δὲ αὐτοῦ 
γενικῶς xal χαθ᾽ ὅλου ὠνόμασται πᾶσα dj ἀνθρώποις 
παραδοθεῖσα θεόπνευστος Γραφή. Μαρτύρια δὲ αὐτοῦ 
τυγχάνει ᾖτοι τὰ προφητικῶς περὶ αὐτοῦ ἐν τῇ θείᾳ 


Ὀ Γραφῇ µεμαρτυρηµένα, Ἡ τὰ xazà διαμαρτυρίαν 


ὑπ' αὐτοῦ τοῖς τὰ θεῖα παιδευοµένοις παρηγχελ- 
μένα. 

Tic ἐστιν ἄνθρωπος ὁ φοθούμεγος τὸν Κύριον; 
γοµοθετήσει αὑτῷ ἐν ὁδῷ, T] ἠρετίσατο. Ἡ γὴυχὴ 
αὐτοῦ ἐν ἁγαθοῖς αὐλισθήσεται, xal τὸ σπέρμα 
αὐτοῦ κ.Ἰηρογομήσει γῆν. ᾿Αχουέτω, φησὶ, πᾶς ὁ 
φοθούµενος τὸν Κύριον, μίαν τε ὁδὸν ἣν ἂν ἕλοιτο 
διαπορευόµενος, τί αὐτὸν περιμένει. Νῦν μὲν xaxo- 
παθῄσει, ofa εἰχὸς, ἐγγυμναξόμενος τοῖς τῆς θεοσε- 
θείας ἅθλοις * ἔσται δὲ καιρὸς ὁπηνίχα f ψυχὴ αὑτοῦ 
ἐν ἀγαθοῖς αὑλισθήσεται ^ ποίοις δὲ ἀγαθοῖς f) περὶ 
ὧν εἴρηται' "A. ὀφθα.1μὸς οὐκ εἶδε, καὶ τὰ ἑξῆς; 


* Matth, vir, 7... ?* E Cor. i1, 9. 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


250 


Τό ye μὲν ax£pua , ὅπερ χατεθάλετο ἐν τῇ YT] χαθ) A czttera? Semen porro ejus, quod in terram jecit 


ὃν ἐπολιτεύετο ἐπὶ γῆς χρόνον, πολλοὺς χληρονοµή- 
σει, σωτηρίας αἴτιον γινόμενον πολλοῖς. Ἑπέρμα δὲ 
τί ἂν εἴποις ἡ τὴν διδασχαλίαν καὶ τοὺς λόγους xal 
τὰ συγγράµµατα, !| τοὺς χατὰ θεὸν αὐτῷ γεννη- 
θέντας xal µαθητευθέντας ἄνδρας ; δι’ ὧν xai μετὰ 
«hv iv ἀγαθοῖς ἀνάπανσιν αὐτοῦ μυρίοι τῆς παρὰ τῷ 
Θεῷ χληρονοµίας τεύξονται, ἅτε ἀγαθῶν amsp- 
µάτων τυχόντες χαὶ ὠφελημένοι τὴν ἔνθεον χαρπο- 
φορίαν. 

Κραταίωµα Κύριος τῶν φοθουµένγων αὐτὸν, xal 
4 Διαθήκη αὐτοῦ τοῦ δηῶσαι αὐτοῖς. Ὁ μὲν 
Αχύλας, ἀπόῤῥητον Κυρίου (1) ἐξέδωχεν: ὁ δὲ Σύμ- 
µαχος, ὁμελία Κυρίου’ ὁ δὲ θεοδοτίων καὶ dj πέµπτη 
ἔχδοσις, μυστήριο» Κυρίου. Ἐντεῦθεν γὰρ εἰς τοσ- 
αύτην Ίλασε µαχαριότητα ὁ ἀνωτέρω προλεχθεὶς 
φοθούμενος Κύριον ἐχ τοῦ ὁμιλίαν τοῦ Κυρίου, xal 
ἀπόῤῥητον αὐτοῦ, xal τὸ µυστήριον αὑτοῦ γνωστὸν 
αὐτῷ γεγονέναι, καὶ τὰ £v. τῇ Διαθήχῃ αὐτοῦ, τὀῦτ' 
ἔστιν £v τῇ θείᾳ Γραφῇ, περιεχόμενα μυστήρια. 

Οἱ ὀφθαλμοί µου διὰ παγτὸς πρὸς τὸν Κύριο», 
ὅτι αὐτὸς ἑκσπάσει éx παγίδος τοὺς πόδας pov. 
Ἐπίδλεψον ἐπ᾽ ἐμὲ καὶ ἐλέησόν µε, ὅτι µονγογε- 
* ic xal πτωχός εἰμι ἐγώ. Al θΛίγψεις τῆς καρδίας 
pov ἐπληθύγθησαν, ἐκ τῶν ávayxow µου ἑξάγαγέ 
µε. 00 διὰ τὰ χατορθώµατα ὥσπερ ὀφειλομένην τὴν 
σωτηρίάν αὐτῷ ' οἶδα γὰρ, ὅτι, πάντα ποιῄσας τὰ 
παρ) ἐμαυτοῦ, ἔτι τοῦ coU ἑλέους δέοµαι. Ao ἐπί- 
61εψον ἐπ ἐμὲ, xal &Aéncór µε. Σύνοιδα γὰρ 
ἐμαυτῷ πτωχῷ καὶ ἀδοηθήέτῳ xal μὴ ἑπαρχοῦντι 
πρὸ; σωτηρίαν. ᾿Ίδιόν τὲ ἐστι πάντων τῶν θεοφιλῶ» 
τὸ ἑαυτοὺς χαχοῦν kv θλίψεσιν, y. ἀνάγχαις, ἐν στε- 
νοχωρίαις, xaX διωγμοῖς * ἀλλ' οὐ xal ἀγνοοῦσι τὸ τού- 
των τέλος ΄ διὸ τυχεῖν αὐτοῦ παρὰ τοῦ θεοῦ ἴχε- 
τεύουσι λέγοντες' "Ex τῶν ἀναγκῶν µου ἑξάγαγέ 
[187 ὡς ἂν διελθόντες τὰς τοῦ βίου ἀνάγχας, τὰς δὲ 
συμφορὰς xal τὰς περιστάσεις, εἰπεῖν ποτε δυνη- 
θεῖεν ' Διή.Ίθομεν διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος, καὶ ἑξή- 
Ίαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν. 

"Iós τὴν ταπείγωσἰν µου καὶ τὸν κόπον µου, 
καὶ ἄφερ πάσας τὰς ἁμαρτίας µου. Ἴδε τοὺς 
ἐχθρούς µου, ὅτι ἐπ.ηθύνθησαν, καὶ uicoc dvor 
ἐμίσησάν µε, Φύ.αξον τὴν ψυχή» µου καὶ ῥῦ- 
cal u&* μὴ καταισχυγθείη», ὅτι ἡπισα ἐπὶ cé. 


dum in ea versaretur, multos haereditate accipiet, 
quibus causa salutis evadet. Semen vero quodnam 
esse dixeris, nisi doctrinam, sermones, seripta et 
homines qui secundum Deum ipsi nati atque ab 
eo instituti sunt? Qui numero pene infiniti, post 
ipsius ir bonis adeptam requiem, utpote ex bono 
ort semine, ac divina illa utilique sibi prosapia 
progeniti, bzreditatem a Deo consequentur. 


Vgns. 14. Firmamentum est Dominus timentibus 
eum, εί testamentum ipsius ut. manifestetur — illis. 
Aquila, secretum Domini, edidit ; Symmachus, collo- 
quium Domini; Theodotio et Quinta editio, myste- 
rium Domini : inde enim ille superius memoratus 


B qui timet Dominum, ad tantam felicitatem pervenit, 


quia colloquium Domini, secretum ac mysterium 
ejus, notum ipsi erat, nota item ea quz in Testa- 
mento ejus, id est, in divinis Scripturis continentur 
mysteria. 

Vrns. 15-17. Oculi mei semper ad Dominum, 
quoniam ipse evellet de laqueo pedes meos. Respice 
in me el miserere mei, quia unicus et pauper sum 
ego. Tribulationes cordis mei multiplicate sunt, de 
necessitatibus meis erue me. Non ob recte facta 
opera quasi debitam salutem mihi postulo; novi 
enim me, quamvis omnia pro facultate egerim, tuo 
tamen egere auxilio. Quamobrem respice in me, et 
miserere mei. Nam me pauperem, nulla fultum ope, ac 
saluti mihi procurandz imparem scio. Proprium au- 
tem omnibus piis ac Deo amicis viris est, sese 
zrumnis aflligere, in necessitatibus, in angustiis, 
in persecutionibus versari ; sed qui sit eorum finis 
non ignorant : quare illius assequendi ergo Deo 
supplicant his verbis, de necessitatibus meis erue 
me ; ut, superatis vitze necessitatibus, calamitatibus, 
aerumnis, dicere aliquando possint : Transivimus 
per ignem et aquam, εἰ eduxisti nos in re[rige- 
rium ?*, 

Vrns. 18-20. Vide humilitatem meam εί la- 
borem meum, et dimitte universa delicta mea. Respice 
inimicos meos quoniam muliiplicati sunt, et. odio 
iniquo oderunt me. Custodi animam meam et erue 
me : non erubescam quoniam speravi in (e. Quod ad 


Τὰ μὲν παρ' ἐμοῦ σπουδάξεται, τὰ δὲ παρὰ σοῦ τυ- p) me spectat, sollicitudinem mei gero; sed opem 


χεῖν ἀξιῶ. Ἐγὼ μὲν οὖν ἑμαυτὸν χολάζω, καὶ ὥσπερ 
δίχην εἰσπρατττόμενος ὧν πρὀτερόὀν ἐπλημμέλησα, 
ἐμαυτὸν τιμωροῦμαι, ταπεινῶν ἑμαυτὸν bv χόποις xal 
πόνοις σὺ δὲ, ὁ θεὸς, οἷά τις ἀγωνοθέτης, τὸν ἐμὸν 
ἀγῶνα θεωρῶν χαὶ τοὺς ἑ μοὺς χαµάτους, δίδου τὴν ἄφε» 
σιν τῶν ἁμαρτημάτων, xal συγχώρειῦσα πώποτε διε- 
πραξάµην ἐν ἁμαρτίαις. ᾽Αλλὰ καὶ θεασάµενος τοὺς 
ἐμοὺς ἐχθροὺς ὁπόσοι ὄντες ἐπεθούλευον, χαὶ ὡς μῖ- 
σος ἄδιχον ἐμίσησάν µε, φύλαξ γενοῦ τῆς ἐμῆς φυχῆς, 


.0 Psa3]. xv , 12. 


(1) Hebraica sunt. πο TD, a Theodoreto au- 
tem lectio Symmachi sic affertur, µυστήριον Ku- 
ρίου. Quz pariter Theodotionis esse ibidem fertur. 


imploro tuam. Ego quidem memelipsum castigo, et 
4uasi supplicium de pristinis delictis sumens , 
ulciscor meipsum, me abjectum laboribus atque 
erumnis constituo. Tu vero, Deus, ceu quis certa- 
minum prxefectus, et pugnam et labores meos con- 
templatus, veniam quaeso, scelerum concedito, et 
quacunque in peccatis edidi remittito. Sed etiam 
inimicos meos conspicatus, quot videlicet numero 
insidias mihi parent, et quod me odio iniquo per- 


Nos saniorem lectionem ex mss. omnibus, uno 6χ- 
cepto, mutuanur. 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Ul.— EXEGETICA. 


22 


sequantur, custos esto animze mes, et ab inimi- A xal ῥῦσαί µε Tc τῶν πολεμίων ἐπιθουλῆς. Τοσαῦτα 


corum insidiis erue me. His porro gestis, tali- 
busque precibus emissis, ne confundar efflagito. 
Cum enim te spein meam constituerim, probe scio 
ac persuasum babeo, quod spes non confundat. 
Vgas. 91, 99. Innocentes εί recti. adhaserunt 
mihi, quia sustinui 1e. Libera, Deus, Israel ex om- 
nibus tribulationibus suis. lloc a me gestum opus, 
cum czteris collatum, permagnum fuit, tibique 
Deo acceptum ; multis enim exemplum Lolerantiz, 
vita: probe, penitentiz et confessionis exstili : 
quapropter innocentes οἱ γευιί viri mihi ceu glu- 
tine conjuncti adhzserunt, meumque consortium 
expeliverunt ; nulla sane alia de causa, quam quia 
perseverando sustinui, et nibil non perpessus eum, 


δὲ πράξας χαὶ τοσαῦτα δεηθεὶς, pr] χαταισχυνθηνσ: 
ἀξιῶ. Σὲ γὰρ ἐλπίδα ἐμαντοῦ θέµενος, ἀχριδῶς olba 
xai πέπεισµαι, ὅτι ἡ ἑλπῆς οὐ χαταισχύνει. 


"Axaxot xal εὐθεῖς ἐκο.ὶ.λῶντό pot, ὅτι ὑπέμεινἆ 
σε. Αύτρωσαι, ὁ θεὸς, τὸν opa éx πασῶν 
τῶν ϐ.1/ψεων αὐτοῦ. Καὶ τοῦτό uot πρὸς τοῖς ἄλλοις 
χατορθώµασι µέγα ὑπῆρξε, xai ao τῷ θεῷ φίλον 
πολλοῖς yàp ἐγινόμην ὑπυγραμμὸς χαρτερίας, βίου 
τε σεμνοῦ xal µετανοίας xat ἑξομολογήσεως  διὸ 
ἄχαχοι ἄνδρες χαὶ εὐθεῖς συνήπτοντό pot χολλώµενοι, 
xal συμδιοῦν ἀξιοῦντες, δι οὐδὲν ἕτερον f| ὅτι ὑπέμε- 
vov χαρτερῶν, xat πάντα ὑπέφερον, ak τὴν ἐμαυτοῦ 
ἐλπίδα πρ)θεθληµένος. Τούτοις ἅπασιν ἐπιλέχει: 


quod te spem meam constituerim, Bis bzc subne- B Λύτρωσαι, ὁ θεὸς, τὸν Ἰσραὴ1 ix πασῶν τῶν 


cti, Libera, Deus, Israel ex omnibus tribulationibus 
suis: sese scilicet Israelem ob superius memorata 
gesta nuncupat. Talis enim est quisquis ab animae 
su. conditione lsraelis nomen obtinet. Aut alia 
ratione, cum ita institutus sit, ut non sui solius 
custodiam geral, aul sui lantum sollicitus, pro se 
$0lo Deum precetur; post rem bene gestam, post- 
quam sua recte composuit, pro universo populo 
Dei supplieationes emittit, rogatque, ut, quemad- 
modum se autehac ex xrumnis et angustiis eri- 
pere dignatus est, id ipsum agat erga totum Dei 
populum, qui intelligendi quadam ratione Israel 
nuncupatur. 


PSALMUS DAVID XXV. 


θ.1ψεων αὐτοῦ * Άτοι αὐτὸς ἑαυτὸν ἐξομολογούμενος 
Ἱσραὴλ ὀνομάξων διὰ τὰ προλεχθέντα αὐτοῦ χατορ- 
θώματα * τοιοῦτος Y&p ἔστιν ὁ κατὰ Φυχὶν Ἱσραίλ. 
*"H ἄλλως, διδασχόµενος μὴ ἑαυτὸν μόνον φυλάττειν͵ 
μηδὲ αὐτῷ µόνῳ σπουδάζειν, χαὶ περὶ μόνου ἑαυτοῦ 
τὸν θεὺν ἰχετεύειν μετὰ δὲ τὸ χατορθῶσαι xal εὖ 
τὰ χαθ) ἑαυτὸν διαθέσθαι, ὑπὲρ τοῦ παντὺς λαοῦ τοῦ 
Θεοῦ τὰς παραχλήσεις ἀναπέμπει ' ἱχετεύει τε, ἵν 
ὥσπερ ἀνωτέρω ἑαυτὺν ἠξίου ῥυσθῆναι ἀπὸ τῶν lau- 
τοῦ θλίψεων, οὕτω xal πάντα τὸν τοῦ θεοῦ λαὸὺν 
χατὰ διάνοιαν Ἰσραὴλ ὀνομαζόμενον, 


YAAMOZ TO AAYIA ΚΕ’. 


Vas. 4. Judica me, Domine, quoniam ego in in-  Kpirór µε, Κύριε, ὅτι ἐγὼ ἐν áxaxíg µου éxo- 


mocentia mea progressus eum, et in. Domino sperans 
non commovebor. Fortasse quispiam hac dicta Davidi 
referens apposite dixerit, ipsum supplices Deo pre- 
ecs effundere pro vita sua. Nam cum sanctus Ápo- 
stolus dicat : Oportet primum omnium fieri obsecra- 
tiones, orationes, postulationes, gratiarum actiones"! ; 
ac predicta in quatuor species distribuerit, par 
esi nos ea qu:xe in psalmorum libro feruntur mente 
perpendere, atque indicare quinam eorum obse- 
crationes, qui orationes, qui postulationes, maxi- 
meque qui gratiarum actiones praferant : quidve 
aliud ab alio differat, atque ex toto psalmorum |li- 
bro supra dictorum proprietates seligere; ut, verbi 
causa, obsecratones, ex iis psalmis qui invocatio- 
nes et supplicationes complectuntur, in quibus 
exstant etiam confessiones; qualis est vigesimus 
quartus psalmus, qui neque canticum, neque psal- 
mus, neque hymnus, neque simile quidpiarn, sed 
Davidi solum inscribitur. Orationes sunt, quotquot 
psalmi in titulo orationes dicuntur; cujusmodi est 
decimus sextus, octogesimus quintus, octogesimus 
nonus, centesimus primus, centesimus quadrage- 
simus primus. Gratiarum actiones sunt, qui pari 
ratione ac centesimus secundus conscripti sunt, in 
quo sic legitur : Benedic, anima mea, Domino, et 
noli oblivisci omnes retributiones ejus, et caetera. 


$t [ Tim. i, 4. Vide supra psalm. vir, 14, 5. 


ρεύθην, καὶ ἐπὶ τῷ Κυρίῳ ἑλπίζων οὗ μὴ σα.λευθῶ. 
ἹἸδίως ἄν τις ἐπὶ τὸν Δαυῖδ ἀναφέρων τοὺς προχει- 
µένους λόχους, εἴποι ἂν ἐντυχίαν αὐτὸν ποιεῖσθαι πρὸς 
τὸν θεὸν περὶ τοῦ ἰδίου βίον. Tou γὰρ ἱεροῦ ᾿Αποστό- 
λου φῄσαντος Πρῶτον πάγτων δεῖ ποιεῖσθαι δεή- 
σεις, αροσευχὰς, ἐντεύξεις, εὐχαριστίας. — xal 
διελόντος τὰ προλεχθέντα εἰς εἴδη τέσσαρα, ἡμᾶς 
προσίχει τὴν διάνοιαν τοῖς ἐν τῇ βίόθλῳ τῶν Ταλμῶν 
ἑμφερομένοις ἐφιστᾷν τὸν νοῦν, ἐπισημαινομένους 
τίνες uky αὐτῶν περιέχουσι δεῄσεις, xaX τίνες προσ- 
ενχάς, xai τίνες ἑντεύξεις, xat ἐπὶ πᾶσι τίνες εὖ- 
χαριστίας τί τε διαφἑρει θάτερον θατέρου, ἀναλέ- 
γεσθαί τε ἀπὺ πάσης τῆς βίθλου τῶν Ῥαλμῶν τὰ 
ἰδιώματα τῶν εἰρημένων * οἷον τὰς μὲν δεῄσεις ἀπὸ 


D τῶν περιεχόντων παρακλήσεις, χαὶ ἱχετηρίας, ἓν alc 


δὲ «καὶ ἐξομολογήσεις φέρονται ' ὁποῖός ἐστιν ὁ εἰχο- 
στὸς τέταρτος ψαλμὸς, οὔτε ᾠδῆ, οὔτε ψαλμὸς, obs 
ὄμνος, οὔτε τι τοιοῦτον' ἀλλ' ἁπλῶς τῷ Δαυῖδ ἐπι- 
γεγραμµένος. Προσευχαὶ δὲ εἶσιν, ὅσοι ἐν τῇ προ- 
γραφῇ προσευχῶν ἐπιγράφουσιν olov ὁ ἓξ xal δέ- 
κατος, xal ὁ ὀγδοηχοστὸς πέμπτος, xal ὀγδοηχοστὸς 
ἕννατος, xal ἑχατοστὸς πρῶτος, xal ἑχατοστὸς τεσ- 
σαραχοστὺς πρῶτος. Εὐχαριστίαι δέ εἰσιν οἱ ὁμοίως 
ἔχοντες cip ἑχατοστῷ δευτέρῳ, bv ip εἴρηται΄ Εὐ.όγει, 
ἠγυχή μου, τὸν Κύριον, καὶ μὴ ἐπιλανθάνου 
πάσας τὰς ἀγταποδόσεις αὐτοῦ, xai τὰ ἑτῆς. 


253 


Ἔντευξιν δὲ περιέχει ό μετὰ χεῖρας, ἓν ᾧ γέγραπται" 
Kpivrór µε, Εύριε, ὅτι ἐγὼ ἐν ἀἁκακίᾳ µου éxo- 
ρεύθην, xaX τὰ ἑξῆς. 

Ἐρεῖς οὖν, ἐπειδὴ ὄντως ἤρξατο ὁ Aavtb, ὡς ol 
θεοφιλεῖς ἄνδρες ἓν τοῖς ἑαυτῶν τοῦ βίου κατορθώ- 
µασιν εἶχόν τινα πλεονεχτήματα ἑξαίρετα. iv οἷς 
ἕκαστος αὐτῶν libio; διαπρεπὴς véyovsv: οἷον ὡς 
ἐπὶ παραδείγµατος, Ἰωσὴφ iv σωφροσύνῃ, Ἰὡ6 τῇ 
τῶν δεινῶν ὑπομονῇ, Σολομὼν Ev σοφἰᾳ xat φρονῄσει’ 
Αθραὰμ διὰ τῆς πίστεως δεδιχαιῶσθαι λέγεται’ xal 
ἄλλος πάλιν kv ἄλλῳ ἀρετῆς ἀγῶνι μεμαρτύρηται 
δ.αλάμψας. Τούτοις οὖν ὁμοίως xat ὁ havtb ἑξαίρε- 
τον ἀρετῆν χτησάµενος ἀναγέγραπται τὴν ἀνεξιχα- 
χίαν ' δι fjv καὶ τὸν Σαοὺλ fiveyxe, µυρία χατ᾽ αὐτοῦ 
δεδραχότα, ἅπερ πράως xal ἀνεξιχάχως ὑπομείνας 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


254 


A Postulationes continet presens psalmus, in quo 


scriptum est : Judica me, Domine, quoniam ego ín 
innocentia mea progressus sum, etc. 

Dicas igitur quia David eo se modo gerere ince- 
pit, religiosos viros in operibus abs se editis, q«o- 
dam virtetam genere przcelluisse, in quo quisque 
ipsorum praclarus evasit; ut, exempli causa, Jo- 
seph continentia, Job patientia in adversis ; Salomon 
sapientia et prudentia ; Abraham fide justiflentus esse 
dicitur : et slíus iterum alio virtatis eertamtne emi- 
cuisse pradicatur. Similiterque David precipus qua- 
dam virtute, scilicet injuriarum oblivione, emicuisse 
scripto traditur; qua Saulem patienter tulít, qui 
sexcentis eum malis affecerat, et hzec ipse moderate 
ac sine indignatione tulisse in Scriptura narratur. 


ἀναγέγραπται. Ἐπεὶ τοίνυν ἐξαίῤετος ἣν a0tn B Quia igitur hec Davidis precipua virtas erat, ni&n- 


τοῦ Δαυῖὸ ἀρετὴ, λέγω δὲ ἡ τῆς πραότητος xal τά» 
πεινοφροσύνης χαὶ ἀνεξιχαχίας, ταῦτα πάντα ὁμοῦ 
περιλαδὼν ἀχαχίαν αὐτὰ ὠνόμασι” xai ὡς ἐν τούτῳ 
μάλιστα τῷ μέρει χατορθώσας, kv τῇ πρὸς τὸν θεὸν 
ἐντεύξειφησί' Κρῖϊνόν us, Κύριε, ὅτι ἑγὼ ἐν ἁχαχίᾳ 
µου ἐπορεύθην. Ἐπεὶ δὲ µέγα περὶ ἑαυτοῦ ἄπε- 
φήνατο, ὥσπερ ἐγχαυχηδάμενος τῷ ἑξαιρέτῳ ἑαυτοῦ 
κατορθώµατι τῆς ἀχαχίας 1) τῆς ἁπλότητος, ἐπιλαμ- 
θάνεται αὐτὸς ἑαυτοῦ χαὶ ἐπιλέγει ἀναγχαίως ἑξῖς' 
Καὶ ἐπὶ τῷ Κυρίῳ ἑ Ίπίζων οὐ μὴ ἀσθενήσω. Ἄναγ- 
xaitog οὖν συνέπλεξεν ἑαυτὸν τῇ ἐπὶ τὸν Κύριον ἐλπίδι, 
καὶ ἑαυτοῦ κατηγορεῖ, ὡς δυναµένου σαλευθῆναι xat 
ἐχτραπῆναι xal ἐξασθενῆσαι. Πλὴν οὐδὲν πείσεσθαι 
διὰ τὴν εἰς sov ἑλπίδα θαῤῥῶν διεδεδαιοῦτο" Ίδει γὰρ, 
ὃτι ἡ ἑλπὶς 00 καταισχύνει, χατὰ τὸν ᾿Απόστολον. 
Δοκίμασόν µε, Κύριε, xal πείρασόν us* πύρω- 
σον τοὺς vsopobc µου καὶ τὴν’ παρδίαν µου. "Oct 
có ἔλεός σου κατέναντι τῶν ὀφθα1ἲμῶν µου ἐστὶ, 
xal εὐηρέστησα ἐν τῇ ἀ-ηθείᾳ σου. θὐχ ὡς àXa- 
ζονευόμενος, οὐδ' ἑπαιρόμενος ἔλεγε τό: Δοκίμασόν 
με, Kofus, καὶ πείρασό» μα xópocor τοὺς v8- 
φρούς µου καὶ τὴν καρδίαν µου” ἁλλ' ὡς kv εὐχῇ 
παρακαλῶν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ χαθαρθῆναι διὰ τῆς πυρώ- 
σεως, εἱ δέοιτο χαθάρσεως. Παρακαλεῖ τοίνυν δοκι- 
µασθηναι xal πειρασθήῆναι τὴν προλεχθεῖσαν αὑτοῦ 
ἀρετὴν, καθ ἣν διαπρόφας ἀποδέδειχται, οὐχ ἐφ᾽ 
ἑαυτῷ πεποιθὼς, ἁλλ' ἁπὶ τῷ τοῦ Θεοῦ ἑλέῳψ. Οὕτω 
Y099, φησὶ, διὰ παντὸς ab vby θεὸν χαὶ τὸν σὺν ἕλεον 
πρὸ ὀφθαλμῶν ἔχων, πάντα τὸν ἐμαυτοῦ βίον xaX πά- 


σας µου τὰς πράξεις ἐπαιδαχώχουν, ὡς εὐαρεστῆσαι D 


ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου. Οὐ Υὰρ μεθ) ὑποχρίσεως, ἀλλ᾽ &v 
ἀληθείᾳ περιεπάτησα xai ἀνεστράφην, µόνῳ τῷ θεῷ 
εὐαρεστῆσαι σπουδάζων. 

Οὐκ ἐχάθισα μετὰ συγεδρίου µαεαιότηξος, καὶ 
μετὰ παρανομσύγτων ob μὴ εἶἰσξ.θω. Ἐμίσησα 
ἐχκλησίαν πονηρευοµέγων, καὶ μετὰ ἁἀσεδῶν o 
ph καθἰσω. EU που τοίνυν συνΆρχοντο χατὰ τὸ αὐτὸ 
ἄνδρες οὗ σπονδαῖοι, οὐδ' br σπουδαίοις πράγµασι 
υνεδρεύυντες, ἐπὶ µαταίοις δὲ xaX ox ἀναγχαίοις 
ποιούμενοι τὴν σύνοδον" τούτους, φησὶν, ἔφυγον, ὥστε 
μὴ συμπεριπλέχεσθαι αὐτῶν τῇ µαταιότητι, "* ὡς 


55 Rom. v, 5. 
ParRor. Ga. XXIII. 


suetudo nempe, humilitas, et tolerantia : hec om- 
Bia uma complectens, innocentiam vocavit. Et ut- 
pote qui hae precipue in parte $e preclare gessis- 
get, in postulatione sua ita Deum compellat : Jadica 
me, Domine, quoniam ego in innocentia mta pro- 
gressus sum. Quandoquidem magnum de se quid- 
piam pronuntiarat, quasi jactabundus de preclara 
sua innocentia: et simplicitatis virtute, sese repri- 
mit et quasi necessitate inductus adjicit, et in Do- 
sino sperams non commovebor. Necessario igitur 
spe »n Deum se munivit, seseque incusat, ut Qui 
commoveri, everti, ac infirmari valeat. Verum fi- 
denter se, ob spem in Deum, nihil mali passurum 
asseverabst ; Aoverat enim spem non confundere, 


C secundum Apostolum 29. 


Vgne. 9, 5. Proba me, Donne, e$ tenta me : ure 
reues meos et cor meum. Quoniam misericordia tua 
ente oculos meos est, et comptacui in veritate tua. 
Non quasi jactabundus et elatus animo hoc ait, 
Proba me, Domine, et tenta me : ure renes meos et 
cot meum, sed quasi in orationé postulando se a 
Deo igne purgari, si quidem purgatione egeat. Ro- 
gat igitur probari et examinari supra memoratan 
suam virtutem, qua preclarus cemmonsiratus est ; 
non sibi, sed Dei misericordie confisus. Ita, in- 
quit, te Deum, tuamque misericordiam pra oculis 
semper babens, vitam meam universaque opera sic 
imstitui, ut complacerem in veritate tua. Neque 
enim eum simulatione quadam, sed in veritate am- 
bwlavi ac versatus sum, unique Deo placere δι” 
dui. 


Vrns. 4, 5. Non sedi cum concilie vanitatis, et 
cum iniqua gerentibus non introibo. Odivi ecclesiam 
malignantium, et cum impiis non sedebo. Sicubi una 
convenirent viri non frugi, neque de bonis operihus 
consilium agitantes, séd de vanis ac non necesea- 
riis rebus in οθθέα suo pertractantes ; ab iis, inquit, 
refugiebam, ut ne talium hominum vanitati cenr- 
miscerer, *** ut quid praeter divinam legem aggredi 


8 








2355 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Εν kAkGEIICA. 


256 


auderent, multo magis ab iis declinabam, erroris Α xai παρὰ τὸν θεῖον νόµον τολμᾶν τινὰ δρᾷν * xai τού-. 


una cum iis adeundi viam refugiens. Quod si quan- 
do viderem aliquos ccetum agentes, qui uon pro va- 
nitate nec pro improbis operibus convenirent, sed 
pro pravis et impiis dogmatibus in ecclesia congre- 
garentur, hos plusquam supra dictos odio dignos 
rebar. Aliud vero a supra memoratis hominum ge- 
Dus consp'catus, impiorum videlicet, et qui Deum 
non nossent, ac qui in errore et idololatria voluta- 
rentur, ab iis secedebam; ita ut ne sedere quidem 


cum iis vellem, nec diu cum iis morari, ne qua. 


mihi ex eorum congressu impietatis contagio hz- 
reret, Quare dico : et cum impiis non sedebo. 


V&ns. 6-8. Lavabo inter innocentes manus 
meas, et circumdabo altare tuum, Domine : ut au- 
diam vocem laudis, et enarrem universa mirabilia 
tua. Domine, dilexi decorem domus tum, et locum 
habitationis glorie tue. In circuitu tabernaculi tui 
obambulando, hymnos emittebam pro sacrificiis, 
ul ab hominibus e vicino positis audirentur, ita 
ut omnes vocem meam te celebrantem, 2c ersr- 
rantem universa mirabilia tua auscultarent. Nam 
in hymnis ad tui laudem concinnatis, admiranda 
gesta tua una complectebar, qu: proavis nostris 
exhibuisti. Neque duntaxat altare tuum circuibam, 
sed totam quoque domum tuam dilexi, Domine, 
maximeque decorem ejus, qui in piis dogmatibus 
et sermonibus, necnon in divinitus traditis lectio- 
nibus spectatur. Decor autem domus Dei fuerit, 
convenientium ornatus, inculpata vita, muhltitudi- 
nis honestas, concentus et concordia concurren- 
tium. Sed quoniam vel ipse domus sedes, ob amo- 
ris erga Deum praestantiam, religiosis animis ama- 
biles sumt, etiamsi divers sint a tradito domus 
Dei decore, merito adjecit, εἰ (ocum habitationis 
glorie tum. 


Τεμς. 14, 19. Ego autem in innocentia mea in- 
gressus sum : redime me, Domine, et miserere mei. 
Pes meus stetit in directo, in ecclesiis benedicam te, 
Domine. Quandoquidem igitur qua mensura meti- 
mur, remetictur nobis, et in quo judicio judicamus, 
in eodem judicabimur 1: ideo frequenter innocen- 
tiam proponit, id est, malorum oblivioneni, ο” tole- 
rantiam mansuetudinemque erga eos qui in seí- 
psum peccaverant, ut parem et ipse pro admisso 
errato indulgenZam Dei nanciscatur. Sic preca- 
tus, divino sancli οἱ prophetici Spiritus numine 
afflatus, ita pergit, pes meus stetit in directo : in 
ecclesiis benedicam te, Domine. Vaticinatur enim se, 
elsi pedibus nonnunquam vaeillaverit, ac motus 
succussusque fuerit, nunquam tamen in his Japsu- 
rum, sed constiturum in directo, atque futurum 
esse ut in ecclesiis benedicat Domino; his prenun- 
fians futuram sui ín ecclesiis Dei memoriam : 


? Matth, vit, 9. 


τους ἔτι μᾶλλον ἔφυγον, παραιτούµενος thv ἅμα 
αὐτοῖς εἰς thv πλάνην εἴσοδυν. Καὶ ci ποτε δὲ ἑώ- 
ρων ἐχχλησιάζοντάς τινας, xai οὐκ ἐπὶ µατα'ό- 
«ητος συνερχοµένους, ἀλλ οὐδ' ἐπὶ παρανόµοις Ép- 
Υοις, ἁλλ᾽ ἐπὶ πονηροῖς xaX ἀσεδέσι δόγμασιν, iv 
ixxÀncig δηθὲεν σωγχροτουµένους. τούτους 6h µά- 
λιστα παρὰ τοὺς προλεχθέντας µίσους ἀξίους ἡγού- 
µην. Καὶ ἕτερον ὃΣ τάγμα παρὰ τὰ προλελεγμένα 
εἰδὼς, τὸ τῶν ἀσεθῶν, τῶν τὸν Ocbv μὴ εἰδότων, 
εἰδωλολατρείαις xat πλάνῃ καλινδουµένων, ἀνεχώρουν 
αὐτῶν, ὡς μηδὲ βούλεσθαι αὐτοῖς συγχαθέζεσθαι, 


'μηδ' ἐπὶ πολὺ συγχρονίζειν, μὴ ἄρα τις ἐξ αὐτῶν 


γένοιτό uot µετάδοσις ἀσεθείας * διὸ φημί ' Καὶ μετὰ 
ἀσεθῶν οὐ μὴ χαθίσω. 


B Νίύοµαι é&xv. ἀθώοις τὰς χεῖράς pov, xal xv- 


xAdc'v τὸ θυσιαστήριόν cov, Κύριε, τοῦ ἀχοῦσαι 
Φωνης αἱνέσεως, xal διηγήσασθαι πάντα τὰ 0av- 
µάσιά σου. Κύριε, ἡγάπησα εὐπρέπειαν οἴκου 
σου, xal τόπον σχηνὤώματος δέξης σου. Κυχλῶν 
σου τὸ θυσιαστήριον, ὕμνους ἀνέπεμπον ἀντὶ θυσίας, 
χαὶ τὴν ἐμὴν φωνὴν ἀχουστὴν ἑποίουν τοῖς πλησιάζου- 
σιν, ὥστε πάντας ἀχούειν τῆς ἐμῆς φωνής αἰνούσης 
σε τὸν θεὸν xai διηγουµένης πάντα τὰ θαυμάσιά 
σου. Ἐν γὰρ τοῖς εἰς σὲ ὕμνοις συμπαρελάμδανον 
τὰς θαυµασίας σου πράξεις, ἃς ἐνεδείξω τοῖς ἡμετέ- 
pote προπάτορσιν. Οὐ μόνον δὲ τὸ θυσιαστἠριόν σου 
ἐχύχλουν, ἀλλὰ χαὶ πάντα τὸν οἴχόν σου Ἰγάπησα, 
Κύριε ΄ xaX τούτου μάλιστα τὴν εὐπρέπειαν θεωρον- 
µένην &v εὐσεθέσι δόγµασι xal λόγοις, Ev τε τοῖς θεο- 
ανεύστοις ἀναγνώσμασιν. Εὐπρέπεια δὲ εἴη τοῦ οἴχου 
τοῦ θεοῦ xal ὁ τῶν συνερχοµένων χόσµος, ὅ τε βίος ὁ 
ἀνεπίληπτος xat τὸ χόσµιον τοῦ πλήθους, χαὶ fj ὁμο- 
φροσύνη τῶν συνερχοµένων. 'AXÀ' ἐπεὶ xal αὑτὸ 
ἔδαφος 6t ὑπερδολὴν τῆς πρὸς θεὸν ἀγάπης ἀγαπη- 
τὸν τυγχάνει ταῖς φιλοθέοις φυχαῖς, ἕτερον ὃν παρὰ 
τὴν ἀποδοθεῖσαν ἡμῖν εὐπρέπειαν τοῦ οἴχου τοῦ θεοῦ, 
εἰχότως ἐπιλέχει, Καὶ τόπον σχκηγώματος δόξης σου. 

'Eyó δὲ iv ἁλαχίᾳ µου ἑκορεύθην ' Aítpocal 
µε, Κύριε, xat ἐλέησόν µε. Ὁ ποῦς pov ἔστη ér 
εὐθύτητι, ἐν éxxAnclaic εὐ.]ογήσω σε, Κύριε. 
Ἐπεὶ τοίνυν ᾧ µέτρῳ μετροῦμεν ἀντιμετρηθήσεται 
ἡμῖν, καὶ ἓν ᾧ χρίµατι χρίνοµεν, χριθησόµεθα, διὰ 
τοῦτο συνεχῶς τὴν ἀχαχίαν προθάλλεται, τουτέστι 
την ἀμνηστίαν xaxov, xaX τὴν πρὺς τοὺς εἰς αὐτὸν 
ἡμαρτηχότας ἀνεξικαχίαν * ὡς ἂν xal αὐτὸς τῆς ἴσης 
παρὰ τοῦ Θεοῦ τύχοι ἁμνηστίας ἐπὶ τῷ συμθδεθτχότι 
αὐτῷ σφάλµατι. Καὶ ταῦτα ἱχετεύσας ἐπιθειάτει τῷ 
ἁγίῳ καὶ προφητιχῷ Πνεύματι λέγων ἑξῆς' Ὁ xovc 
µου ἔστη ἐν' εὐθύτητι, éy ἑκκ.ησίαις εὐογήσω 
σε, Κύριε. Προφητεύει γὰρ, ὅτι, εἰ xal ποτε Υέγο- 
vev Ev τοῖς ποσὶν αὐτοῦ σάλος xaY Χλόνος καὶ χίνη- 
οις ' ἀλλ οὗ πεσεῖται ἐπὶ τούτοις, στήσεται δὲ Ev 
εὐθύτητι, µέλλων ἐν ἐχχλησίαις εὐλογεῖν τὸν θεὸν, 
τὴν διὰ πασῶν τῶν ἐχχλησιῶν τοῦ Θεοῦ μνήμην ἔαυ- 
τοῦ προαναφωνήσας * εἰς ἔτι γοῦν καὶ σίµερον xa 


251 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


258 


ὅλης τῆς οἰχουμένης iv ταῖς Χριστοῦ ἐχχλησίαις ὁ A nam ad hodiernum usque diem per enlversa:m 


Δαυ ὃ εὐλογεῖ τὸν Κύριον. 


TO AAYIA KQ*. 

Κύριος φωτισμός µου, xai σωτήρ pov, clva 
φοθηθήσομαι; Κύριος ὑπερασπιστὴς τῆς ζωῆς 
µου, ἀπὸ τίνος δειλιάσω; Καὶ διὰ τοῦτο τί διδά- 
σχει τὸ Πνεῦμα τὸ προφητιχόν; Ὅπως προσήχει τὸν 
*ip θεῷ ἀναχείμενον εὐχαριστεῖν αὐτῷ, χαὶ ὁποῖα 
παρὰ τοῦ θεοῦ αἰτεῖν, Περιέχει δὲ ὁ λόγος εὐχαρι- 
στίαν. Εἰχότως τοίνυν οὔτε φαλμὸς, οὔτε dh, οὔτε 
τι τῶν παραπλησίων ἐπιγέγραπται' Κύριος φωτι- 
σμός µου xal σωτήρ µου, viva φοδηθήσοµαι, Ὁ 
μὲν τὴν quyhv ἐν νυχτὶ xa σχότῳ χαλινδούμενος, 
οὖκ εἰδὼς ὅποι φέρεται xal ὅπως προσχόπτει, µυρία 
χαχὰ φοθηθήσεται, ὡς ἂν παντελῶς ἐπισπώμενος * 
ὅθεν πάντα φόδον ὑπιδόμενος χαταπτήσσει. καὶ τῆς 
£l; τὸν θεὸν ὀμολογίας ἔξαρνος Ὑίνεται. Ὁ δὲ τῆς φυ- 
χῆς τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑπὸ τῆς Κυρίου ἑλλάμψεως φω- 
εισθεὶς πρῶτον μὲν ἁπάντων αὐτὸν τὸν αὑτοῦ πρό- 
µαχον xaX σωτῆρα ὁπόσος τίς ἐστι θεωρεῖ' εἶτ᾽ ἔργῳ 
παραλαθὠν, ὡς ὁ τῶν ἁπάντων δεσπότης xat Κύριος, 
θυρεὺς αὐτοῦ χαὶ ὅπλον ἅμαχον xat ὑπερασπιστὺς 
χαθέστηχεν, ἀτρεμὴς Ὑίνεται, xaX ἅτε τοὺς ὀφθαλ- 
υοὺς τῆς φυχῆς ἀτρεμεῖς ἔχων, χαὶ πεφωτισµένους, 
πάντας τοὺς ἑαυτοῦ ἐχθροὺς, εἴτε τοὺς τὸν Θεὸν &yvo- 
οὕντας ἀνθρώπους, εἴτε τὰς ἀοράτους xal πονηρὰς 
δυνάµεις, ἐρήμους ὁρᾷ τοῦ τοσούτου σωτηρος xal 
βοηθοῦ, καὶ ὡς ἤδη πεπτωχότας θεωρεῖ - 6 πάσης 


terram in ecclesiis Christi David benedici: Do- 
mino. 


DAVID XXVI. 

Vgns. 1, 3. Dominus illuminatio mea, et salcator 
meus, quem timebo? Dominus protector tit? mec, a 
quo trepidabo? His porro quid Spiritus propheticus 
docet? Quomodo oporteat hominem Deo addictum 
ipsi gratias agere, et qualia par sit ab ipso postu- 
lare. Hic sane sermo gratiarum actionem continet. 
Quare jure ac merito neque psalmus , neque canti- 
cum, neque quidpiam simile inscribitur : Dominus 
illuminatio mea et salvator meus, quem timebo? 
Qui in nocte ac tenebris animo volutatur , nescius 
quo feratur, et in. quod impingat, sexcenta mala 
pertimescit, utpote qui huc illuc pénitus trahatur ; 
quare nullum non formidinis genus suspicatus, 
exhorrescit, atque confessionem Deo abnegat. At 
qui mentis oculis a Domini splendore illuminatur, 
primo quidem ac pr omnibus propugnatorem ac 
Servatorem suum, quantus videlicet sit, contem- 
platur; deinde vero postquam vel ex ipsis gestis 
rebus edidicit, universorum Dominum et patro- 
num, clypeum sibi, armaturam inexpugnabilem ae 
protectorem esse; tunc formidinis expers, ac ut- 
pote mentis oculos intrepidos illuminatosque ha- 
bens. omnes inimicos suos, sive homines Deum 
ignorantes, sive invisibiles malignasque potestates, 
bujusmodi servatore adjutoreque vacuos, aspicit , 


αὐτῶν τῆς ἐπιδουλῆς χαταχελᾷ θαρσῶν tip ἑαυτοῦ ϱ et quasi jam lapsos intuetur; quare defensori con- 


ὑπερμάχῳ * 06. φησυ' El μὲν µή uot ὁ τοσοῦτος 
παρῆν βοηθὸς, φωτίζων µου τὴν φυχὴν καὶ ὑπερ- 
ασπίζων µου τῆς ζωῆς, εἰχότως ἐφοθήθην ἂν τὰς ἁρ- 
Κὰς xal τὰς ἑξουσίας καὶ τοὺς κοσµοκράτορας 
τοῦ σκότους τούτου, xal τὰ πνευματικὰ τῆς 
χογηρίας, τούς τε ὑπὸ τούτων ἐνεργουμένους, xal 
κατὰ τῶν τοῦ θεοῦ ἀθλητῶν ἑπανισταμένους. Ἴχανοὶ 
γὰρ Ίσαν οὗτοι θορυθῆσαι τὴν φυχήν µου μὴ πεφω- 
"τισμένην  ἐπεὶ δὲ αὐτὸς 6 τῶν ὅλων δεσπότης, ὁ τοῦ 
θεοῦ Υἱὸς, φωτισμὸς τυγχάνει, ὁ αὐτὸς 6$ xal σωτήρ 
µου ἐστὶν, εἰχότως φἠσαιμ᾽ ἄν, Τίνα φοδηθήσομαι; 
ὑὐδένα γὰρ δπιστραφήσομαι τῶν τοσούτων ἐχθρῶν, 
οὐδὲ ἀπὸ τινος τούτων δειλιάσω, θαρσῶν τῷ ὑπερ- 
ασπιστῇ τῆς ζωῆς µου. Πάλιν δ' ἐνταῦθα τηρήσεις, 
ὡς τὸ, Σωτήρ µου, iv τῷ Ἑδραϊκῷ, τὸ ὄνομα 
του Ῥωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ αὐτοῖς χαραχτηρ- 
σιν Ἑδραϊχοῖς περιέχει, ἓν οἷς ἄν τις τὸν Ἰησοῦ» 
γράγειεν. 

Ὁ δὲ ταῦτα λέγων διδάσχει ὁποίου πειραθεὶς τοῦ 
ἑαυτοῦ σωτῆρος, τῆς τῶν ἐχθρῶν ἐπιθουλῆς χατεγέ- 
λασε΄ b φησιν’ "Ev τῷ érpi(ziv ἐπ ἐμὲ xaxovr- 
τας, τοῦ φαγεῖγ τὰς σάρκας µου, οἱ θλίδοντες 
' xal ol ἐχθροί µου, αὐτοὶ ἡσθένησαν καὶ ἔπεσαν. 
Oi μὲν ἐπίεσάν µοι θηρίων ἀτιθάασων δίχην, µονον - 
ουχὶ χαταπιεῖν µε βουλόμενοι xa αὐτάς µου χατα- 
µασῄήσασθαι τὰς σάρχας. Διὸ λέλεχται παρὰ τῷ Συµ- 
µάχῳ:' Ἐν τῷ ἑγγπζιν ἐαπ᾽ ἐμὲ κακούργους εἰς 


^ Enhes. vi, 19. 


D 


fisus suo quaslibet ipsorum deridet insidias, ideo- 
que ait : Nisi mihi talis adjutor adesset, illamina- 
tor animae, ac protector vite, merito reformidarem 
principatus et potesiates εἰ mundi rectores tenebra. 
rum harum, et spiritualia. nequitie 9, necnon eos 
qui hisce interius agitantur, et contra Dei athletas 
insurgunt. Nam ii tales erant qui animam meam 
conturbare possent, si non illuminata fuisset; at 
quoniam ipse universorum Dominus Dei Filius illu- 
minatio mea est, ipseque Servalor meus, jure dixe- 
rim, Quem timebo? Ex tot quippe inimicis ne unum 
quidem pertimescam, neque aliquem eorum refor- 
midabo, protectori vitse mez confisus. Hic iterum 
observes velim, illud, Salvator meus, in Hebraico 
exemplari, Salvatoris nostri Jesu Christi nomen, 
ipsissimis caracteribus Hebraicis exprimere, queis 
nomen Jesus describitur. 


Qui hzc loquitur, enarrat qualem servatorem 
expertus inimicorum insidias deriserit, quamobrem 
ait: Dum appropiant super me nocentes , ut. edant 
carnes meas ; qui tribulant me inimici mei, ipsi in- 
firmati sunt et. ceciderunt. llli quidem instar fera- 
rum intractabilium me adorati sunt , tantum non 
aggressi ut devorarent et ipsas carnes comederent. 
Quare apud Symmachum dicitur : Dum appropin- 
quant mihi facinorosi, wt devorent. carzes *eas, 


239 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS ΙΗ. — EXEGETICA. 


210 


Verum qui talia contra me machinati sunt, cum Α τὸ καταφαγεῖν τὰς σάρκας uov. ᾽Αλλ' οἱ ταῦτα 


jam proximi carnibus meis instarent , nescio quo 
pacto qua» in me perpetrare meditati fuerant, ea 
ipsa perpessi sunt. Nam me, inquit, contra eos ni- 
hil sggrediente , ipsi infirmati sunt, et ceciderunt. 
Enimvero, ut aperte liquet, lucis mec: servatoris- 
que mei arcana divinaque virtute debellati et. de- 
pulsi sunt, ut una ego ab insidiis eorum eriperer ; 
nihilque damni aec;perem, et illis quoque utilitatis 
quidpiam obveniret ; ac debilitata eorumdem nequi- 
tia, id saltem lucri perciperent, ut ne ob illatum 
mihi detrimentum, eorum improbitas accresce- 
ret. ln quibusdam exemplaribus inscribitur : Psal- 
mus Davidis priusquam liniretur. 

VEns. 4. Unam petii a Domino , hanc. requiram , 
ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vita 
mec, ut videam voluptatem Domini, et visitem 
templum ejus. Domini pulchritudo, ac decor volu- 
ptasque, in domo Dei conspicitur, videlicet in 
Ecclesia ejus; idque propter divinitus traditas sa- 
crasque disciplinas, quibus vera inest sermonis 
pulchritudo, verus decor, in quo vel ipse Deus de- 
lectatur ac versatur. Neque a vero aberraveris, si 
decorem illum dixeris esse temperatam probamque 
vitam, ac sanctum institutum hominum qui reli- 
gione ac pietate exornantur. 


μας. 5, 6. Quoniam abscondit me in tabesno- 
culo : in die malorum protexit me in abscondito 1a- 
bernaculi aui. In petra. exaltavit me. Haec ombpia 
mihi Salvator meus largitus est, dum appropiant 
super me nocentes, ut edant carnes meas. lpsi nam- 
que inflrmati sunt et ceciderunt : ego autem in ta- 
bernaculo babitans dextera ejus contegebar , quia 
scilicet in desertis locis tunc temporis versabar, 
quod nondum excitata domus Domini esset , neque 
templum ejus exstaret. Sed ipse protexit me in die 
malorum, id est, tempore persecutionum et tenta- 
tionum; non alio in loco, quam in abscondito ta- 
bernaculi sui. Hujusce porro dicti interpretationem 
mutuaberis ex iis que Moyses de tabernaculo 
conscripsit, neenon de tabernaculi intimis par- 
fibus, que omnibus inaccessz , Sancta sanctorum 
vocabantur. Hec erant abscondita tabernaculi. 


xav' ἐμοῦ διανοηθέντες, xaX ἤδη πλησίον γενόµεναω 
τῶν ἐμῶν σαρχῶν, οὐκ οἵδ' ὅπως ἅπερ πρᾶξαι xav 
ἐμοῦ διανενόηντο, ταῦτα πεπόνθασιν' Αὐτοὶ γὰρ, 
φηαὶν, ἠσθένησαν, καὶ ἔπεσαν, οὐδὲν ἐμοῦ χατ 
αὐτῶν ἑνηργηκότος * ἀλλὰ δηλαδη τοῦ ἐμοῦ φωτὸς 
xaX τοῦ ἐμοῦ σωτῆρος ἀποῤῥήτῳ xat θεῖχῇ δυνάµει 
κατ αὐτῶν στρατευσαµένου xal καταθαλόντος aü- 
τοὺς, ἵν ἐγώ τε ῥυσθείην τῆς αὐτῶν ἐπιθουλῆς, xal 
μηδὲν βλαθείην, αὗτοί τε ὠφεληθεῖεν, τῆς ἑαυτῶν 
χαχίας ἑξασθενῄσαντες, χερδάναντες τῷ μὴ τὴν Eav- 
τῶν αὐςῆσαι μοχθηρίαν διὰ τῆς κατ ἐμοῦ βλάδης. 
"Ev τισιν ἐπιγέγραπται, Ἑα.μὸς τοῦ Δαυῖὸ αρὸ 
τοῦ χρισθήγαι. 

Μίαν ἠτησάμη» παρὰ Κυρίου, ταύτην ἐκζη 
τήσω": τοῦ κατοιχεῖν µε &v οἵκῳ Κυρίου πάσας 
τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς µου, τοῦ θεωρεῖν µε τὴν 
τερπγότητα Κυρίου, xal ἐπισχέπτεσθαι τὸν vaóy 
αὐτοῦ. Κάλλος Κυρίου xal εὐπρέπεια xai τερπνότης 
ἐν τῷ οἴχῳ τοῦ θεοῦ θεωρεῖται, δηλαδη ἐν τῇ "Ex- 
χλησίᾳ αὐτοῦ, διὰ τῶν θεοπνεύστων χαὶ ἱερῶν µα- 
θηµάτων, ἓν οἷς τὸ ἀληθινὸν τοῦ λόγου κάλλος. xa! 
ἡ ἀληθῆς εὐπρέπεια, ᾗ xat αὐτὸς ἑτιτέρπεται ὁ 
Geb; χαὶ ἐμπολιτεύεται. Οὐκ ἂν δὲ ἁμάρτοις εὐπρέ 
πειαν λέγων xal τὸν σώφρονα xai σεμνὸν βίον xo) 
πᾶσαν τὴν ἐνάρετον πολιτείαν τῶν kv θεοσεθείᾳ δια- 
πρεπόντων. 

"Oc: ἔκρυψέ ps ἐν σπηνῃ' ἐν ἡμόρᾳ xaxor 
ἑσχέπασέ µε àv ἀποχρύφφ τῆς σκηνγῆς αὐτοῦ. 
Ἑν πέτρᾳ ὄγωσέ µε. Ταῦτά µοι πάντα παρέσχεν ὁ 
Σωτήρ µου ἐν τῷ ἑἐγγίζεν ἐπ᾽ ἐμὸ κακοῦντας, τοῦ 
φαγεῖν τὰς σάρκας pov. Οἱ μὲν γὰρ Ἠσθένουν καὶ 
ἔπιπτον' ἐγὼ δὲ ὑπὸ τῆς αὐτοῦ δεξιῶ, ἐχρυπτόμην 
ἐν σχηνῇ χατοιχῶν, διὰ τὸ ἐν ἐρημίαις τὰς διατριθὰ; 
ποιεῖαθαι, xaX μὴ ἔχειν τότε τὸν οἶχον τοῦ θεοῦ, μηδὲ 
τὸν ναὺν αὐτοῦ. ᾽Αλλὰ xat ἑσχέπασέ µε iv τῇ τῶν 
χαχῶν ἡμέρα, τουτέστιν ἐν χαιρῷ τῶν διωγμῶν καὶ 
τῶν πειρατηρίων ' οὐκ ἀλλαχοῦ που, ἀλλ᾽ ἐν τῷ ἆπο- 
χρύφῳ τῆς σχηνῆς αὐτοῦ. Νοήσεις δὲ τὸ λελεγμένον 
ἀπὺ τῶν παρὰ Μωῦσεϊῖ περὶ τῆς σχηνης ἀναγεγραμ- 
µένων, xai περὶ τῶν ἐσωτάτω τῆς σχηνΏς τῶν τοῖς 
πᾶσιν ἁθάτων, ἅπερ ἐχάλουν "Άγια ἁγίων. Tata 
γὰρ ἣν τὰ ἀπόχρυφα τῆς σκηνΏς. ὐὕτω τοίνυν xal 
ἐν τῷ χαιρῷ τῶν πειρατηρίων αὐτὸς ἐμὸς Κύριος 


Sic itaque in tempore tentationum , ipse Do- D xa Σωτὴρ ἑσχέπασε xal ἀπέκρυφέ µε ἓν τῷ ἑσωτάτῳ 


minus et Servator meus protexit me et abs- 
condit in intimis tabernaculi sui : non quod 
revera ibi me collocaverit, sed in anima statu 
sanctiflcato, et a turbe frequentia segregato. Et 
hzc, inquit, mihi obveiere, usquedum dies malo- 
rum perseverarent, secundum iilud alio in loco di- 
ctum : Vade, populus meus, intra in cubicula tua, 
claude januam (uam, absconde modicum ad momen- 
tent, donec pertranseat ira Domini *. Sed cum me 
uon semper occultari, neque in abscondito taber- 
^aculi sui latitare vellet, ac solum me utilitatem 
eapere; cumgue decrevisset me aliis quoque fru- 


^ ]sa. xxvi, 90. 


τῆς αὐτοῦ σχηνῆς ' οὐ πάντως kv τόπῳ τοίῳ δὴ χα» 
ταστήσας, ἀλλ iv φυχῆς χαταστάσει ἡγιασμένῃ xol 
τῆς τῶν πολλῶν χοινότητος ἀποχεχωρισμένῃ. Καὶ 
ταῦτα, φησὶ, περὶ ἐμὲ ἐγίνετο, µέχρι χαιροῦ τῆς τῶν 
χαχῶν ἡμέρας, χατὰ τὸ λελεγμένον ἐν ἑτέροις ' Βά- 
62, ὁ.Ίαός µου, εἶσε.θε εἰς τὰ ταμεῖά σου, ἀπό- 
χ.εισον τὴν θύραν σου, ἀποκρύθηθι juxpór ὅσον, 
ἕως ἂν zapéA0n ἡ ὀργὴ Κυρίου. ᾽Αλλ' oüx εἰς τὸ 
παντελὲς χρύπτεσθαί µε βουληθεὶς, οὐδ' ἓν τῷ ἆπο- 
κρύφῳ τῆς σχηνῆς αὐτοῦ λανθάνειν. xdi µόνον ὠφε- 
λεῖσθαι, χρήσιµον δὲ xal Écepov καταστῆναι χρίνας, 
ἐπὶ τέλει τῆς τῶν γαχῶν ἡμέρας ὃν πέτρᾳ ὕψκωσέά 


231 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


242 


με. Ἡ zérpa δὲ div, φησὶν ὁ ᾿Απόστολος, ὁ Χριστός. A ctum allaturum esse, exacta die malorum, ín petra 


Ἐν γὰρ τῷ αὑτοῦ λόγῳ, xal τῇ αὑτοῦ σοφίᾳ, xai 
τῇ δυνάμει τῇ σωτηρίῳ Ὀψωσέ µε ὁ πάλαι ἀποχρύ- 
φας bv τῇ σχηνῇ αὐτοῦ, xal ὀχεπάσας ἓν ἀποχρύφῳ 
τῆς σχηνῆς αὑτοῦ ἐν ἡμέρᾳ xaxov. Παραγαγὼν γὰρ 
τὰ xaxà καὶ τὸν χαιρὸν τῶν ἐχθρῶν xai τῶν θλι- 
θόντων µε πολεμίων, εἰς εὔδιον xaX εἰρηναῖον λιμένα 
Χατέστησεν, ἀγαγών τε εἰς τὸ ἐμφανὰς τὸν πάλαι 
κρυπταζόµενον, µετέωρον ἐπῆρε xaX ὑψηλὸν ἔστησεν, 
ὡς πᾶσιν ὁρᾶσθαι καὶ παρὰ τοῖς πᾶσι δοξάζεσθαι, 
ἠδρασμένον xai τεθεμελιωμένον ἓν τῇ ἀῤῥαγεϊ καὶ 
ἀσφαλεστάτῃ αὐτοῦ πέτρᾳ. 


Καὶ νῦν ὕγωσε κεφαλήν µου ἐπ᾽ ἐχθρούς µου. 
Notjaet; ἐπιστήσας ὅπως εἴρηται παρὰ τῷ Αποστόλφ 


τό Ἔως οὗ τὸ σήμερον καλεῖται. Οὕτω γὰρ ἑἐρεῖς p 


καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος τὸ διαρχὲς τοῦ χρόνου σηµαί(- 
γεσθαι. Ὁ γὰρ τοῦ θεοῦ ἄνθρωπος, τὰ νιχητήρια 

τὰ τῶν ἐχθρῶν εἰληφὼς, ἀεὶ τῆς τῶν ἐχθρῶν χε- 
:φαλῆς ἀνώτερος Ὑίνεται', οὕτως xal αὐτὸς ὁ δανῖδ 
μέχρι τοῦ παρόντος χρόνου ἑπαίρεται χαὶ ὑφοῦται, 
xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης ἁδόμενος xol βοώμενος 
παρὰ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, xal Ὀψωταί γε ἁληθῶς ἡ χε- 
qat αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς πάλαι γενοµένους αὐτοῦ ἐχθροὺς, 
τὰς ἀοράτους δυνάµεις. 'O δὲ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος, 
τούτον ὑφωθεὶς τὸν τρόπον, οὑχ ἀργίᾳ ἑαυτὸν ἰδίδω- 
σιν, οὐδὲ ἀπραξίᾳ, πλείονα δὲ σπουδην περὶ τὴν τοῦ 
Θεοῦ λατρείαν εἰσφέρει. Aib. ἐπιλέχει. Ἐκύχ.Ίωσα 
καὶ ἔθυσα ἐν τῇ σχηνῇ αὐτοῦ θυσἰαν ἁ.ἰα.Ἰαγμοῦ. 
Λὗται δὲ σαν αἱ διὰ φωνῆς xat θεολογίας Όμνων «€ 


exaltavit me. Petrà autem, inquit Apostolus, erat 
Christus **. Nam verbo suo, sapientia οἱ salutari 
virtute sua exaltavit me, qui olim absconderat in 
tabernaculo suo, et qui in die malorum protexerat 
in abscondito tabernaculi sui. Cum enim amovisset 
mala, et ea qux» tempore inimicorum et hostium 
me molestantium acciderant, in tranquillo et pla- 
cido portu me constituit : meque olim latitantem, 
in conspicuum locum deductum, sublimem erexit, 
el excelsum staluit, ut omnium conspectui pate- 
rem, ab omnibus laudarer, utpote in (irmissima et 
infracta ipsius petra positus et fundatus. 


Et nunc ezaltavit caput meum super inimicos meos. 
Perpendas velim qua sententia ab Apostolo dicatur 
illud : Donec hodie tognominatur *. Nam eadem 
prorsus ratione in presenti temporis assiduitatem 
significari fateberis. Siquidem Dei homo qui vielo- 
rice de inimicis partt? preemia accepit, semper ini- 
micorum capiti superior eminet, sic e$ ipse David 
usque ad przesens tempus extollitur οἱ exaltatur, 
per universam terram decantatus omniumque gen- 
tium vocibus celebratus, et caput ejus revera exal- 
tatum est super omnes qui quondam inimici ejus 
fuerant, adversarias nimirum potestates. A$ homo 
Dei ea ratione exaltatus, non se ignavis aut segni- 
tiei tradit, sed majori studio divino cultni incumbit. 
Quare subjungit, Circuivi et immolavi in taberna- 
eulo ejus hostiam jubilationis. Ie sane erant ho- 
sti» vocibus, divinis eloqniis, hymnis, gratiarum 


xai εὐχαριστίας ἀναπεμπόμεναι. Ἐν μὲν οὖν τῷ πρὸ C actionibus emisse. In precedenti psalmo, vir divi- 


τούτου φαλμῷ μελλητικῶς ἑδιδάσκετο λέγειν ὁ τὰ 
θεῖα παιδευόµενος Νίγοµαι ἐν ἀθώοις τὰς χεῖράς 
µου, καὶ κυκλὠώσω τὸ θυσιαυτήριόν σου, Κύριε’ 
ἐνταῦθα δὲ ὡς δη προχύψας xaX τυχὼν τῆς εὐχῆς τὸ 
ἁποτέλεσμα τῆς ἐπαγγελίας, ἐπάχει λέγων Ἑκύ- 
χκΊωσα καὶ ἔθυσα ἐν τῇ σχη»ῇ αὐτοῦ θυσία» 
dJaJlaypuov* καὶ kv μὲν τοῖς ἔμπροσθεν ἑλέγετο' 
Tov ἀχοῦσαι φωνὴν αἱνέσεως, ἐνταῦθα δέ "Ασω 
«αἱ yraAó τῷ Κυρίφ. 


Εἰσάκουσον, Κύριε, τῆς φωγῆς pov, ἧς ἐκό- 
xpata: 'EA£ncóv µε καὶ εἰσάκουσόν µου. Eoi εἷ- 
Χεγ ἡ καρδία µου. Ἐζήτησέ σε τὸ πρόσωπόν µου" 
τὸ πρόσωπόν σου, Κύριε, ζητήσω. 'Avi 65 τοῦ" 
Σοὶ εἶπεν ἡ καρδία µον, Ἐζήτησέ σετὸ πρόσωπόν 
pov, ὁ Σύμμαχος σαφέστερον ἐξέδωχεν εἰπών' Σο) 
προσειλά»ει ἡ καρδία pov: σὲ ἑζήτει ἐὸ πρόσωπόν' 
Μου. Τὸ γὰρ τῆς ψυχής πρόσωπον τὴν ἁρμόττουσαν 
θέαν ἐπόθει. Τούτου δὲ χαὶ Μωῦσῆς ποτε τυχεῖν tou 
λέγων τῷ θεῷ; Ἰδοὺ εὕρηχα yápur. ἐνώπιόν σου’ 
ἐμφάνισώ' µοι ccavtór: γγωστῶς ἴδω σε' ὅπως 
ἀναχεχαλυμμένῳ προσώπῳ τὴν δόξαν Κυρίου χατ- 
οπτρίζοιτο. Διό φησι’ Τὸ πρόσωπό» σου, Κύριε. ζη- 
τήσω’ μὴ ἀποστρέγῃς τὸ πρόσωπόν σου àx' ἐμοῦ, 
Et γὰρ εἰς ἄχρον τελειότης, xai ἡ χατὰ θεὺν ὑστάτη 


" [Cor. x, 4, ^ Hebr. i 15. 


** Psal. xxv, 6. 


nis in rebus institutus hxc de foturo dicere edoce- 
batur: Lavabo inter innocentes manus meas, et circum- 
dabo altare tuum, Domine ** : hic vero, ut qui jam 
profecerit et precibus promissa consecutus sit, hase 
loquitur : Circuivi et immolavi in tabernaculo ejus 
hostiam julilatiunis : e£ in superiori etiam psalme 
dictum est, Ut audiam vocem laudis ; hic autem 
dicitur, Cantabo et psalmum dicam Domino. 


VERs. 7-10. Exaudi, Domine, vocem meam, qua 
clamavi ad te : miserere mei et exaudi me. Tibi dizit cor 
meum, Exquisivit te facies mea : (aciem tuam, Domine, 
requiram. Ejus loco, tibi dizit cor meum, exquisivit te 
facies mea, apertius Symmachus sic interpretatur, 
tibi loquebatur cor meum, te quarebat vultus meus. 
Animz quippe vultus congruentem sibi inspectio 
nem desiderabat. Hoc ipsum Moyses sic Deum al- 
loquens consequi postulabat : Ecce imveni gratia 
in conspectu. (uo : ostende mihi teipsum, te scient. f 
videam *'*; ut revelata facie gloriam Domini intue 
retur. Quamobrem ait, faciem tuam, Domine, re- 
quiram ; ne αὐετίας faciem tuam a me. Si enim ad 
supremum perfectio devenerit, sane ultimus secuu- 
dum Deum profectus ille fuerit, qui seilicet ad Dei 


5 jbid. 7. 39 Exod. xxxin, (5. 


245 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΙΙ. — EXEGETICA. 


9244 


vultum deducit , ita ut quis Deo przesens adsit, ejus- Α προχοπὴ αὕτη ἂν γένοιτο, ἡ ἐπὶ τὸ πρόσωπον ἄγουσα 


que deitatis radiis fruatur. 


Gnarus autem persepe Deum ab iis qui vultum 
ejus sustinere non valent, neque in numero filioruni 
ejus coinputantur, averlere se, ac terga iis mon- 
strare, quemadmodum Moysi dixit : Videbis poste- 
riora mea, vullum autem. meum nequaquam inspi- 
cies  ; ut ne in similem casum incidat is de quo 
jam sermo, his verbis supplicat obsecratque : Ne 
avertas (aciem [παπι a me : ne declines in ira a 
servo tuo. Ádjutor meus esto, ne abjicias me, neque 
deseras me, Deus Salvator meus. (Quoniam pater 
meus et mater mea dereliquerunt me, Dominus au- 
tem assumpsit me. Ne me servum tuum, quod ta- 


τοῦ θεοῦ, ὡς παρεστάναι αὐτῷ xal τῶν μαρμαρυγῶν 
εἲς αὐτοῦ θεότητος ἀπολαύειν. 

Εἰδὼς δὲ, ὅτι πολλάκις 6 θεὺς ἀπὸ τῶν μὴ χωρούν 
των τὸ αὐτοῦ πρόσωπον μηδὲ ἔξδιων (sic) [ἐξ υἱῶν] αὐτοῦ 
ὄντων, ἁποστρέφει ἑαυτὸν, τὰ νῶτα ἑαυτοῦ δειχνὺς, 
ὥσπερ οὖν τῷ Μωῦσεϊ ἔλεγεν Ὄψει τὰ ὀπίσωμου, 
τὸ δὲ πρόσωπόν µου οὐκ ὀφθήσεταί σοι" ἵν' οὖν 
μὴ τοῦτο πάθοι ὁ διὰ τῶν προχειµένων δηλούµενος, 
ἐχετεύει χαὶ δέεται λέγων. Μἡ ἁποστρέγῃς τὸ 
πρόσωπόν cov ἀπ᾿ ἐμοῦ: μὴ ἐκκλίνῃς ἐν ὁργῇ 
ἀπὸ τοῦ δού.Ίου σου. Βοηθός µου yerov, μὴ áxo- 
σκορακίσῃς µε, xal μὴ ἐγκαταλίπῃς µε, ὁ Θεὸς 
ὁ Σωτήρ µου. "Or. ὁ πατήρ µου xal ἡ µήτηρ µου 
ἐγκατέλιπέ µε ὁ δὲ Κύριος προσεἀδετό µου. 


lia aggressus sim, averseris. Neque enim licet ho- B Mi. ὅτι τοιαῦτα τετόλµηχα, ἀποστράφῃς µε τὸν δοῦ- 


mini carne induto hujusmodi dignationem attingere ; 
quare Moysi dicebas : Nemo videbit vultum meum, 
et vivet *, Neque enim mortali vite id competere 
valet, ut vultum oontempletur tuum. Quamobrem 
«adjutor meus esto, uL postulata consequar. Ne ab- 
jicias me, pro quo Symmachus, Ne rejicias me; 
Aquila vero, Ne deseras me, edidit. Deinde adjicit : 
Neque deseras me, Deus Salvator meus. Te namque 
patrocinante ac dexteram porrigenle, spes est me 
bona omnia consecuturum. Quia nullus alius mihi 
adjutor adest : neque enim aliqua arctior charior- 
que, quam patris et matris, necessitudo fuerit ; 
ipsi vero dereliquerunt me, quia ab illis omnibus, 
ut tibi soli Deo vacarem, recessi. Quare tibi gra- 


λόν σου. Οὐ γὰρ ἐφεῖται ἀνθρώπῳ σάρχα περιβεθλη- 
pévq τῶν τοιούτων ἀξιοῦσθαι’ διὸ ἔλεγες τῷ Μωῦσε" 
Οὐδεὶς ὄψεται τὸ πρόσωπόν µου, xal ζήσεται. 
Αδυνατεῖ γὰρ ἡ θνητὴ ζωὴ πρὸς τὴν θέαν τοῦ προσ- 
ώπου σου’ διὸ μᾶλλον βοηθός puo: γεγοῦ πρὸς τὸ τυ- 
χεῖν τῶν ἠτημένων. Mt ἁἀπυσκορακίσῃς µε" ἀνθ᾽ οὗ 
ὁ Σύμμαχος, M?) ἀποῤῥίψῃις µε, ἑξέδωχεν' ὁ δὲ 
Αχύλας : Mi] ἑάσῃς µε. Ei ἐπιλέχει: Καὶ μὴ 
ἑγκατα.είπῃς µε, ὁ θεὸς ὁ Σωτήρ µου. Eoo γὰρ 
ἀντιλαμθανομένου, xaX δεξιὰν ὀρέγοντος, πάντων 
ἐλπὶς τυχεῖν τῶν ἀγαθῶν. Ἐπεὶ μηδεὶς ἕτερός uot 
πἀρεστι βοηθός: τῶν γὰρ Ev ἀνθρώποις ἀναγκῶν o5- 
δεὶς ἂν γένοιτο πατρὸς χαὶ μητρὸς μᾶλλον προσφιλἠς᾽ 
οὗτοι δὲ αὐτοὶ χαταλελοίπασί µε διὰ τὸ πάντων αὐτῶν 


Liam profiteor, quia ab omnibus desertus ac reli- C ἀναχεχωρηχέναι, xal σοὶ µόνῳ σχολάζειν τῷ θεῷ. 


ctus, abs te solo assumptus sum. 


Ὕεας. 11, 12. Legem pone mihi in via tua : et 
dirige me in semilam rectam propler inimicos meos. 
Ne tradideris me in animas tribulantium — me, 
quoniam  insurrexerunt in me (estes — iniqui, 
αἱ menlita est iniquitas sibi. Cum multoties 
de se divinus Apostolus hzc declarasset ac di- 
xisset : Nihil enim minus fui ab iis qui sunt supra 
modum apostoli**; iis heec adjicit: Non quod jam 
acceperim, aut. jam per[ectus. sim : sequor autem si 
quo modo comprehendam 59 ; ac rursum alibi : Ca- 
&tigo corpus meum, et in servitulem redigo, ne [orte 
eum aliis predicaverim, ipse reprobus efficiar *. Nam 
quantum ad hominum comparationem zstimatio- 
nemque pertinebat, se profecisse ac humanam per- 
fectionem attigisse sibi conscius erat; quantum 
autem ad rei veritatem, se in multis deflcere scie- 
bat, ob idque sese imperfectum fatebatur. Eadem 
prorsus mente, is qui in przsenti loquitur, videtur 
mihi debitas Deo de preteritis bonis gratias retu- 
].sse, ac, utpote homo, infirmitatis humanz lapsum 
suspicatus esse. Quapropter de futuro Deum roga- 
bat, ut ipse sibi legislator esset. Neque enim mibi, 
iuquit, sunt legalia Moysis satis. Lex quippe illa, 
non justis, sed iniquis ei inobsequentibus, impiis 


* ExoJ. xxvi, 90. "* ibid. ** Ἡ Cor. xu, 11. 


"Q0ev xa χάρ.ν ὁμολογῶ, ὅτι πάντων ἔρημος xaY χα- 
ταλειφθεὶς ὑπὸ cou προσελήφθην. 

Nopo6écncóv. µε ἓν τῇ ὀλῷ σου, xal ὁδήγησόν 
µε àv τρἰέῳ εὐθείᾳ &rexa. τῶν ἐχθρῶν µου. Mt 
παραδῷς µε elc γυχὰς 04/60vcuv. µε, ὅτι éxavé- 
στησάν µοι μάρτυρες ἅδιχοι, xal ἐγεύσατο ἡ dàt- 
xia ἑαυτῇῃ. Πολλάχις περὶ ἑαυτοῦ ὁ θεῖος Απόστολος 
διδάξας χαὶ εἰπών' Οὐδὲν γὰρ ὑστέρηκα τῶν ὑπὲρ 
«λίαν ἀποστόλων" τούτοις ἐπηγε λέγων’ Oby ὅτι ἤδη 
&Ja6ov ἢ ἤδη τετεΛείωμαι' διώχω δὲ εἰ xal xata- 
Ad6w* xaX πάλιν ἀλλαχοῦ. Ὑπωπιάζω µου τὸ copa, 
καὶ δου.αγωγῶ' µήπως, ἅ-.οις xnpotac, αὐτὺὸ 
ἁἀδόχιμος γένγωµαι. Όσον μὲν γὰρ ὡς πρὸς ἀνθρώπων 
σύὐγχρισιν, συνῄδει ἑαντῷ προχεχοφότι, xat τὴν ἓν 


D ἀνθρώποις τελειότητα ἀνειληφότι ὅσον δὲ ἐπὶ τῷ 


ἀληθεῖ, ἓν πολλοῖς ἑαυτῶν ὑστερεῖν ἑγίνωσχε», ἀτελῆ 
τε εἶναι ἑαυτὸν διὰ τοῦθ) ὡμολόγει. Ταύτῃ uos δοκεῖ 
τῇ διανοίᾳ χαὶ ὁ τὰ προχείµενα διεζελθὼν περὶ μὲν 
τῶν παρῳχηχότων τὴν πρέπουσαν εὐχαριστίαν ἀπο- 
δεδωχέναι τῷ Grip, ola δὲ ἄνθρωπος τὸν ὅλισθον τῆς 
ἀνθρωπίνης ἀσθενείας ὑφορᾶσθαι. Au περὶ τοῦ μέλ- 
λοντος χρόνου παρεχάλει τὸν θεὸν, ὅπως αὐτὸς αὐτῷ 
γἐνοιτο νομοθέτης. Οὐ Υὰρ ἁπαρχεῖ uot, qnol, τὰ 
παρὰ Μωῦσεῖ νόμιμα’ διχαἰοις γὰρ'ὁ νόµος ἐχεῖνος 
οὗ νενοµοθέτητο, ἁλλ' ἀνόμοις xaX ἀνυποτάκτοις, ἀσε- 
6έσι xaX ἁμαρτωλοῖς x2Y τοῖς παραπλησίἰοις. Τωύτοις 


* Philipp. 11, 12. *' I Cor. 1x, 27. 


2:5 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


946 


Υὰρ ὁ Μωῦσῆς ἑνομοθέτει, χατὰ τὴν σχληβοχαρδίαν A et peccatoribus lisque similibus data est. lstis quip- 


αὐτῶν διαταττόµενος. Ἐγὼ δὲ, φησὶν, οὐ τῇ Μωῦ - 
σέως νοµοθεσίᾳ ὑποθέθληχα ἐμαντόν. Διὸ οὐδὲ τὴν 
διὰ ζώων σφαγΏς θυσίαν ἐπηγγειλάμην, ἀλλά θυσίαν 
ἁλαλαγμοῦ, χαινότερον τρόπον Tj κατὰ τὰ Μωῦσέως 
νόμιμα. Διόπερ ἀξιῶ χαινῆς νομοθεσίας παρὰ σοῦ 
τυχεῖν. Αὐτὸς οὖν τὴν otv 600v. ἐπίδειξόν pov f| φώ- 
τισον, xazà τὸν ᾿Αχκύλαν. Mh µόνον Gb ὑποδείξης 
μηδὲ νοµοθετήσῃς pot, ὦ Κύριε, ἀλλά xa ὁδήγησόν 
µε ἐν τρίδῳ εὐθείᾳ, πρὸς τὸ μὴ προσχόψαι πρὸς λίθον 
τὸν πόδα µου, ἔνεχεν τῶν ἐχθρῶν µο». M) παρα- 
δῷς µε εἰς γ/υχὰς θ.1ιδόντων µε. Δι ὁμαλῆς γὰρ 
ὁδοῦ xa εἰρηνιχῆς ὅπως διαγάγης µε ἀξιῶ τὸν τῆς 
ζωῆς µου χρόνον. Ob γὰρ µόνον πολέμιοι τυγχάνου- 
σιν, ἀλλὰ xai συχοφάνται ἄδιχοι καὶ φευδοµάρτυρες, 


xai πάντα τὰ ἐχθρῶν πράττοντες. Τότε δὲ ἀληθῶς B 


ἑαυτῇ Φεύδεται ἡ ἁδιχία, ὅταν μὴ χατὰ πραγμάτων 
φέρηται, μηδὲ κατισχύη τῶν ψευδομαρτυρουµένων. 

Πιστεύω τοῦ ἰδεῖν τὰ ἀγαθὰ Κυρίου ἐν à ζῶν- 
των. Μήποτε δὲ xal ἐπὶ τὴν ἀνωτέρω αἴτησιν ἆνα- 
πέµπει ἀγαθὰ Κυρίου λέγων τὸ ἀνωτέρω εἰρημένον 
πρόσωπον αὑτοῦ, περὶ οὗ ἔφασχε' Τὸ πρόσωπόν 
σου, Κύριε, ζητήσω. Mf) ἁποστρέγηῃς τὸ πρόσω- 
πόν σου ἀπ᾿ ἐμοῦ. Διὸ κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν εἴρηται” 
ἙἘπίστενσα τοῦ ἰδεῖν ἐν ἀγαθῷ Κυρίου’ χατὰ δὲ 
τὸν Σύμμµαχον’ Ἐπίστευον ἰδεῖν τὴν ἀγαθοσύγην 
Kvplov. 'AXX ὄψεταίγε τοῦ Κυρίου τὸ πρόσωπον xat 
tX ἀγαθὰ Κυρίου, οὐκ Ev τῷ περιχείῳ τόπῳ, ἀλλ 
οὐδὲ ἐν τῷ τῶν θνητῶν χωρίῳ, ἀλλ’ ἓν γῇ ξώντων, 
fjv καὶ 6 Σωτὴρ ἐπηγγείλατο λέγων Μαχάριοι οἱ 
πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κ.Ἰηρογομήσουσι τὴν Την. 

TQ AAYIA KZ. 

Πρὸς σὲ, Κύριε, κεκράξοµαι, ὁ θεός pov, μὴ 
παρασιωπήσῃς dx ἐμοῦ, µήποτε παρασιωπήσῃς 
ἐπ᾽ ἐμοὶ, xal ὁμοιωθήσομαι τοῖς καταθαίνουσιν 
εἰς .1ἀκκον. Οὐὑκ ἐπιλελησμένοι τῶν ἔμπροσθεν ἡμῖν 
λελεγµένων περὶ τῶν ἄνευ τινὸς προσθήκης ἔπιγε- 
γραμµένων τῷ Aavtü, f| τοῦ Δαυῖδ, προσθήσοµεν 
ἑκείνοις ἐπὶ τοῦ παρόντος τὴν εἰς ἡμᾶς ἑλθοῦσαν 
παράδοσιν. Φασὶ τοίνυν Ἑδραίων παῖδες ἐπὶ τῶν 
τοιαύτην ἑχόντων Υραφὴν, δεῖν ἀνατρέχειν kv τοὺς 
ἀνωτέρω, xal σχοπεῖν ὁποῖος ἣν ὁ Ev ἀρχὴ προτε- 
ταγµένος φαλμὸς τῶν μετὰ ταῦτα, fior παντελῶς 
ἀνεπιγράφων, ἢ τῷ Aavtó ἐπιγεγραμμένων' xat µα- 


pe Moyses legem ferebat, ad duritiem cordis eorum 
accommodatam. At ego, inquit, non me Moysis le- 
gibus subdidi. Quare non cruentum sacrificium, 
sed hostiam jubilationis pollicitus sum, novo ac 
longe diverso a Moysis legalibus ritu. ldeo nov3ss 
abs te postulo leges. Tu ipse, quaro, viam osten- 
das mihi; aut illumina, secundum Aquilam. Neque 
solum ostendas ac legem ponas mihi, Domine, sed 
eliam dirige me in semita recta, ut ne offendam.ad 
lapidem pede meo, propter inimicos meos : ne tradi- 
deris me in animas tribulaniium me. Per planam ac 
pacificam viam me tempore vite mez deducas Ρο- 
stulo, Non solum enim inimici, sed eliam iniqui sy- 
cophante el falsi testes instant, qui omnia hostili 
more mecum agunt. Tunc porro sibi vere mentitur 
iniquitas, quando res ipsi non bene cedunt, neque 
falsa testimonia przvalent. 

Vens. 15. Credo videre bona Domini in terra vi- 
ventium. Num ad superiorem postulationem remit- 
tit, ac bona Domini vocitat vultum Domini supra 
inemoratum, de quo ait: Vultum tuum, Domine, 
requiram. Ne averias faciem tuam a me? Quare se- 
cundum Aquilam dicitur : Credidi me visurum ia 
bono Domini ; secundum vero Symmachum : Crede- 
bam videre bonitatem Domini. Sed videbit Domini 
vultum et bona Domini, non in terreno loco, sed 
neque in mortuorum regione, sed in terra viven- 
tium , quam pollicitus est Salvator his verbis; 
Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram *, 


IPSI DAVID XXVII. 

εις. 1, 9. Ad te, Domine, clamabo, Deus meus, 
ne sileas a me, ne quando taceas a me,et assimilabor 
descendentibus in lacum. Eorum quas superius dixi- 
mus de psalmis qui sine additamento Davidi, sive 
Davidis inscribuntur, non immemores, illís in prz - 
senti traditionem, qux ad nos usque pervenit, ad- 
jiciemus (1). Sic aiunt itaque Hebrzi de psalmis 
qui talem praeferunt inscriptionem , oportere ad su- 
periores recurrere, atque observare, quinam esset 
psalmus qui prairet aliis subsequentibus, sive nul- 
lam prorsus inscriptionem ferentibus, sive Davidi 
inscriptis , atque accepta ab illo psalmo inscriptione, 


θόντες ἐξ Exsivou τὴν προγραφὴν, ἑφαρμόζειν αὐτῇ p sententiam subsequentium psalmorum ipsi accom- 


xat τῶν μετὰ ταῦτα συνηµμµένων τὴν διάνοιαν. Ὁ μὲν 
οὖν μετὰ χεῖρας, κζ’ Gv, ταύτην ἔχει τὴν προγραφὴν, 
xaX ὁ xc' xat ὁ χε’ καὶ ὁ xb ἀλλ’ ὁ κΥ’ ψα.μὺς ἣν 
τῷ Δαυνὶδ, ὁμοίως 6x χαὶ ὁ x6'. Οὐχοῦν ἀχκόλουθόν 
ἐστι, χατὰ τὴν Ἑδθραϊκὴν παράδοσιν, xat τοὺς ἑφεξῆς 
πάντας ψαλμοὺς eivat ὑπολαμέάνειν, ὡς, χατὰ τοῦ- 
τον τὸν λόγον, καὶ τὸν μετὰ χεῖρας ἡγεῖσθαι εἶναι 
Φαλμὸν, περιέχοντα δέησιν. 

Τοῦτο γὰρ παρίστησιν αὐτὸς προῖ]ὼν xal λέγων" 
Eicáxovcov τῆς φωνῆς τῆς δεήσεώς µου ἐν τῷ 


5* Matth. v, 4. 


modari oportere. Prasens itaque psalmus qui xxvi 
est, istam habet inscriptionem, parilerque xxvi, 
χχν οἱ xxiv : sed xxii psalmus erat Davidi inscri- 
ptus, similiterque xxii, unde secundum Hebraicam 
traditionem consequens est, reliquos omnes pro 
psalmis ad cardeim raticnem reputandos esse, ac 
presentem similiter psalmum supplicationes com- 
plectentem. 

Illud per se declarat vel ipse psalmus, dum in 
sequentibus sic habet : Exaudi vocem deprecationis 


(4) In opusculo Origenis a nobis propediem edendo, quod ab Hieronymo laudatur, hac ipsa Hebrzea- 


rum traditio affertur, 


241 


EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS lll. — EXEGETICA. 


918 


mec dum oro ad te. Quam vero mentem deprecatio- A δέεσθαἰ µε πρὸς σέ. Τίνα δὲ διάνοιαν περιέχει 6 τῆς 


nis series przferat, age accurate perpendamus. Cla- 
mare se dicit ad Dominum, atque illum ut proprium 
sibi Deum invocare. Tu enim, ait, dignatus es nun- 
cupari Deus meus, ut promissionem illam sanctis 
viris datam assereres : Et ero illorum Deus, et ipsi 
erunt mihi populus ***. Excipa deprecationem meam, 
et ne sileas a me, nequando taceas a me, et assi- 
milabor descendentibus in lacum. Hac dicebat in 
certamine constitutus : ne iis qui post mortalis 
hujusce vitz, exitum in mortis lacum descendunt, 
similis fieret, Etiamsi enim in superiori psalmo 
dixerit : Credo videre bona Domini in terra viven- 
tium 53: attamen ut homo adhuc carne circumdatus, 
οὐ vite debilitatem ac volubilitatem decertabat. Si- 


δεῄσεως λόγος, φέρε χατανοῄσωμεν. Βοᾷν φπαὶ πρὸς 
Κύριον, ἐπιχαλεῖσθαί τε αὐτὸν ὡς ἴδιον αὐτοῦ θεόν. 
Σὺ γὰρ, φησὶν, ὁ χαταξιώσας ἐμὸς χρηµατίσαι θεὺς, 
καθ) ἣν περιποιῆσαι πρὸς τοὺς ἁγίους ἐπαγγελίαν 
εἰπών' Καὶ ἔσομαι αὐτῶν θεὸς, καὶ αὐτοὶ ἔσογταί 
pot λαός. Παράδεξαί µου τὴν δέησι’. Καὶ μὴ πα- 
ῥασιωπήσῃς ἀπ ἐμοῦ, µήποτε παρασιωπήσῃς 
ἀπ᾿ ἐμοῦ, καὶ ὁμοιωθήσομαι τοῖς χαταθαίνουσιν' 
εἰς Aáxxov. Ταῦτα δ ἔφασκεν Ev ἁγωνίᾳ καθεστώς" 
pfj πη ἄρα τοῖς μετὰ τὴν ἀνάλυσιν τοῦ θνητοῦ βίου 
καταθαίνουσιν εἰς τὸν τοῦ θανάτου λάχχον παροµοιω- 
θείη. El γὰρ τὰ μάλιστα ἓν τῷ mpb τούτου ἔλεγε 
qaMup: Πιστεύω τοῦ ἰδεῖν τὰ ἀγαθὰ Κυρίου év fl 
ζώντων ' ἀλλ’ ὅμως ὡς ἄνθρωπος, ἔτι σάρχα περι- 


quidem et ipse Apostolus decertabat, ne aliis predi- Ὦ χξίµενος, tiyovia διὰ τὸ σαθρὸν xat εὐμετάθολον τοῦ 


cans ipse reprobus inveniretur"*, Lacum autem so- 
lent divini libri nuncupare animarum domicilium in 
inferno, ut. vocare consueverunt. Quod etiam ipse 
David declarat, dum non longe hinc in xxix psal- 
mo talia fatur : Domine Deus meus, clamavi ad. te, 
et sanasti me : Domine, eduxisti ex inferno animam 
meam ; salvasti me a descendentibus in lacum. Vi- 
den' quomodo eodem in loco infernum et lacum una 
copulavit? Sed in przsenti quidem psalmo clamo- 
rem ad Deum emittit, rogans non assimilari descen- 
dentibus in lacum; at in nono et vigesimo oratio- 
nem sibi bene cessisse testiflcatur, sic aiens : Do- 
mine, clamavi ad te, et sanastí me; salvasti me a 
descendentibus in lacum**, Opportune autem lacus 
dicitur animarum in inferno domicilium. Quemad- 
modum enim lacus receptaculum est aquarum de- 
super ac e suhlimi istuc decidentium, sic et mortis 
regio, cui nomen infernus, eas qus a supernis ex 
humana vita istuc decidunt aniinas excipiens, jure 
lacus appellatur. Rogat itaque ut ne in memoratum 
lacum una cum aliis detrahatur. Et hoc sane mihi 
continget, ait, si reliquis hominibus similis evadam 
qui abs te non exaudiuntur, quod est aversionis et 
odii tui signum. Loco autem hujus, ne εἰίέας a me, 
Syminachus, me taceas ex me, habet; ne forte te 
procud me quiescente, similis sim descendentibus 
iu lacum. 


Vens. 5. Quoniam non intellexerunt opera Domi- D 


ri, et in opera manuum ejus, destrues illos, et non 
edificabis eos. Opera Domini dixeris conditarum 
omnium rerum substantiam, quam ex non exstan- 
tibus ad exsistentiam deduxit universorum opifex 
Deus : opera autem manuum ejus. rerum factarum 
administrationem, qua prospicit ac dispensat, Pro- 
videntie suz virtutibus ceu manibus omnia guber- 
na»8. 

Vgns. 6, 7. Benedictus Deus, quoniam exaudivit 
vocem deprecationis mee. Dominus adjutor meus et 
protector meus : in ipso speravit cor meum, et adju- 


5 Jer, vii, 25, "Psal. xxvi, 16. 


^ J Cor. i3, 27. 


βίου. Ἐπεὶ xaX ὁ ᾿Απόστολος ἡγωνία, μήπως, ἄλλοις 
χηρύξας, αὐτὸς ἁδόχιμος Υένηται. Λάχχον δὲ εἰώθα- 
σιν οἱ θεῖοι λόγοι ὀνομάζειν τὸ τῶν φυχῶν οἰχητήριον 
τὸ ἐν τῷ χαλουμένῳ ἆδῃ' ὃ 65 παρίστησιν αὐτὸς ὁ 
Δανῖδ οὐχ εἰς μακρὰν Ev τῷ κθ’ φαλμῷ λέγων' Κύρια 
ὁ θεός µου, ἐκέχραξα πρὸς σὲ, καὶ láco ue: Κύ- 
Ρ!8, ἀνήγαγες ἐξ ᾖδου τὴν ψυχήν pov: ἔαωσάς µε 
ἀπὸ τῶν καταδαιγόγτων εἰς Aáxxor. Ὁρᾶς ὅπως 
τὸν ἄδην xai τὸν λάχχον ἐν ταὺτῷ διὰ τούτων συνῖ- 
qev ; Αλλ' ἐν μὲν τῷ μετὰ χεῖρας βοὰς πρὺς τὸν 8-bv 
ἀφίησιν, παραχαλῶν μὴ ὁμοιωθῆναι τοῖς χαταθαίνουσιν 
εἰς λάχκογ’ ἐν δὲ τῷ ἑννάτῳ xaY εἰκοστῷ χατωρθῶσθαι 
αὑτῷ τὰ τῆς εὐχῆς διδάσχει λέγων, Κύριε, ἐχέχραξα 
πρὸς σὲ, xal iác« µε ἔσωσάς µε ἀπὺ τῶν xaca- 
δαιόντων εἰς Aáxxoy. Ἡροσφυῶς 65 λάχχος (vó- 
µασται τὸ ἐν τῷ ἄδῃ τῶν ψυχῶν οἰχητήριον. Ὡς γὰρ 
ὁ λάχχος δοχεῖόν ἐστι τῶν ἄνωθεν καὶ ἐξ ὕψους εἰς 
αὐτὸν χαταφεροµένων ὑδάτων τὸν αὑτὸν τρόπον xa 
ὁ τοῦ θανάτου χῶρος, ὁ καλούμενος ἄδης τὰς ἄνωθεν 
ἀπὺ τοῦ τῶν ἀνθρώπων βίου εἰς αὐτὸν χαταφεροµέ- 
vac ψυχὰς ὑποδεχόμενος, προσφυῶς λάχχος ὠνόμα- 
σται. Παραχαλεῖ τοίνυν μὴ συνελχσθζναι εἰς τὸν 
δεδηλωμένον λάχχον. Τοῦτο δὲ, φησὶν, ὅσται, el ὅμοιος 
γενοίµην τοῖς λοιποῖς ἀνθρώποις τοῖς μὴ εἰσαχουομέ- 
νοις ὑπὸ cou: ὃ δὴ σημεῖον τυγχάνει τῆς σῆς ἁποστρο- 
φῆς. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ. M) παρασιωπήσῃς ἆπ᾿ ἐμοῦ, ὁ 
Σύμμαχος, μὴ σιγήσῃς ἐξ ἐμοῦ, φησί" µήποτε, fjov- 
χάσαντός σου ἅποθέν µου, ὁμοιωθῶ τοῖς χαταθαίνου- 
σιν εἰς λάχχον. 

"Oct οὐ συγηχαν elc τὰ ἔργα Κυρίου, xal elc τὰ 
ἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ, χαθε.εῖς αὐτοὺς, xal οὐ 
μή οἰκοδομήσεις αὐτούς. Ἔργα δὲ Κυρίου εἶποις 
ἂν τὴν τῶν γενητῶν πάντων ὑπόστασιν, καθ fjv ἐξ 
οὐκ ὄντων εἰς τὸ εἶναι τὰ πάντα παρἢγαχεν ὁ τῶν 
πάντων ποιητὴς θεός. ἔργα δὲ χειρῶν αὑτοῦ τὴν τῶν 
γενοµένων διοίκησιν, καθ) fjv προνοεῖ xal διέπε, 
ὡσπερεὶ χερσὶ ταῖς ἑαντοῦ προνοητικαῖς δυνάµεα 
διαχυθερνῶν τὰ πάντα. 

Εὐλογητὸς ὁ θεὸς, ὅτι εἰσήκ2.σε τῆς ςωνῆς 
τῆς δεήσεώς µου. Κύριος βοηθός µου καὶ ὑπερ- 
ασπιστής pov: ἐπ᾽ αὐτῷ ἤ.Ιπισεν ἡ καρδία µου 


"! Psal, xxiv, 4. 


949 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


250 


καὶ ἐδοηθήθην. Kal ávé0aAsv ἡ cápE µου, xal éx A tus sum. Et refloruit caro mea, el ex voluntate mea 


θε]ήματός µου ἐξομολογήσομαι αὐτῷ. 'Ὁ ἀφευδῆς 
Gc, πιστούµενος ἑαυτοῦ τὰς ὑποσχέσεις, δι ὧν 
ἐπήγγελται λέγων, Ἔτι «1αΊοῦντός σου ἐρῶ' "1005 
πάρειµε ὡς ἑγγὺς ἑστὼς τῶν καθαρῶς αὑτὸν ἔπιχα- 
λρωμένων, χαὶ ὡς οὗ πόῤῥω τυγχάνων τοῦ τὰ πρα- 
χθέντα [προλεχθέντα] δεηθέντος, ἐπήχοον ἑαυτὸν 
παρέσχε ταῖς προλεχθείσαις ἱχετηρίαις. Εἶθ᾽ ὥσπερ 
σημεῖον δίδωσι διὰ τοῦ προφητικοῦ πνεύματος τῇ 
τοῦ δεηθέντος ψυχῆ, περὶ τοῦ εἰσηχοῦσθαι αὐτὴν. Ἡ 
δὲ, συναισθοµένη, µεταθάλλει μὲν τὰς ἱχετηρίους 
φωνὰς εἰς εὐχαριστίαν, ὀγνωχέναι δὲ ὁμολογεῖ τὴν 
γενοµένην αὐτῃ εὐεργεσίαν διό φησιν’ Εὐ.ογητὸς 
Κύριος, ὅτι εἰσήκουσε τῆς gurnc τῆς δεἠσεώς 
pov: Κύριος βοηθός µου xal ὑπασπιστής µου, 


confitebor ei. Deus mendacii expers, ut promissa 
sua confirmet bis verbis expressa, Adhuc te loquente 
dicam; Ecce adsum **, utpote qui prope sit omnihus 
qui se puro corde invocant, et non procul sit eo qui 
supra dicto ritu supplicat ; przimissis deprecationi- 
bus se propitium exhibuit. Deinde vere per pro- 
pheticum spiritum supplicanti anima ceu signum 
dat, quo se exauditam fuisse noverit. Illa vero hzec 
animadvertens, supplices voces in gratiarum actio- 
nem convertit, ac beneficium sibi collatum agno- 
scere se confitetur. Quamobrem ait, Benedictus Do- 
minus, quoniam exaudivit vocem deprecationis mec. 
Dominus adjutor meus el protector meus : in ipso 
speravit cor rheum, et adjutus sum. Sentiebat enim 


&x' αὐτῷ ἤπισεν ἡ καρδία µου, xal ἐδοηθή- B dexteram Dei porrectam sibi, patrocinio esse, ut ne 


θη». Σννῄσθετο γὰρ τῆς δεξιᾶς τοῦ θεοῦ ἐἑχταθείσης 
μέχρις αὐτῆς xaX ἀντιλαμθανομένης αὐτῆς πρὸς τὸ 
μὴ καθελκνυσθΏναι εἰς τὸν δηλωθέντα iáxxov. Ἑξ 
ὑπερθαλλούσης δὰ χαρᾶς ὁ προφήτης οὗ τὴν ψυχὴν 
µόνον, ἀλλὰ χαὶ τὴν σάρχα αὐτοῦ φησὶ γεγηθέναι χαὶ 
ἀνανεῶσθαι διὰ τὴν xat αὐτῷ σώματι ἐπηγγελμένην 
ἀγαθὴν ἐλπίδα χατὰ τὴν τῶν νεχρῶν ἀνάστασιν' διὸ 
ἐπιλέχει' Καὶ ἀνέθαλεν ἡ cáp£ µου" οἷς ἔπισυν- 
άπτει’ Καὶ ἐχθελήματόςμιου ἐξομολογήσομαι αὐτῷ 
£p ὅμοιον εἶναί µοι δοχεῖ τῷ Ἑκουσίως θύσωσοι. 
"Ava δὲ τοῦ, καὶ ἀγέθαλεν ἡ σἀρξ µου, ὁ μὲν 
Σύμμαχος, ἄνθησαι, φησὶν, ἡ καρδία pov* ὁ δὲ 
Αχύλας, ἐγαυριάσατο ἡ χαρδία µου ὁ δὲ Θεοδο- 
cluv, καὶ ἀγέθαλεν ἡ καρδία µου fj δὲ πέμπτη 


έχδοσις, ἐχρατύνθη ἡ καρδία µου. Καὶ πάλιν ἆντι C 


in memoratum lacqjp detruderetur. Ex gaudii porro 
vehementia Propheta non animam tantum, sed etiam 


carnem suam gavisam et renovatam esse testifica- 


tur, ob spem illam bonam vel ipsi corpori in re- 
surrectione mortuorum faciam ; quare subdit, et 
refloruit caro mea : quibus et adjunxit, et ex volun- 
late mea confitebor ei. Quod mihi perquam siniile 
videlur huic : Voluntarie sacrificabo tibi". Loco 
autem dicti illius, et refloruit caro mea, Symma- 
chus, effloresce, inquit, cor meum ; Aquila vero, glo- 
riatum est. cor meum; Theodotio, et refloruit cor 
smeum; quinta editio, roboratum est cor mcum. Rur- 
sumque illius loco, ex voluntate mea confitebor ei , 
Symmachus, in canticis meis celebrabo ipsum, edi- 
dit; Aquila vero, et a canlico meo confiebor εἰ. 


You, dx θελήματός µου ἑξομολογήσομαι αὐτῷ, 5 μὲν Xóppayoc Καὶ ἐν ᾠδαῖς µου ὑμνήσω αὐτὸν, 
Σξέδωχεν' ὁ δὲ ᾿Αχύλας, xal ἀπὸ ᾖσματός µου ἐξομο.]ογήσομαι αὑτφ. 


Κύριος κραταίωµα τοῦ Aaov αὐτοῦ, xal ὑπερ- 
ασπιστὴς τῶν σωτηρίωγ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ ἐστι. 
Σαφῶς οὖν ἐν τούτοις τοῦ Χριστοῦ xai τῶν ὑπ αὐτοῦ 
σωζοµένων ἐμνημόνευσεν ἡ προφητεία, εὐχαίρως ἐξ 
ἑνὸς τοῦ Δαυῖδ τοὺς πάντας χαραχτηρίσασα. Ὥσπερ 
γὰρ, qnotv, ἐχεῖνον δεηθέντα ἔσωσεν, οὕτως, φησὶν, 
xai παντὸς τοῦ Ιδίου λαοῦ κραταίωµα ἔσται. 

Σῶσον τὸν «Ἰαόν cov, xal εὐ.λόγησον τὴν xAn- 
ρονοµίαν σου, xal ποίµανον αὐτοὺς xal ἔπαρον αὖ- 
τοὺς ἕως τοῦ aloroc. Ποία δὲ τοῦ Χριστοῦ fj χληρονο- 
µία δείχνυται àv τῷ δευτέρῳ ψαλμῷ ' Αἴτησαι γὰρ, 
φησὶν, xal δώσω σοιξθγη τὴν κ.1ηρογομίαν σου,καὶ 
τὴν κατἀσχεσἰίν σον τὰ πέρατα τῆς γῆς. 00x ἂν δὲ 
ἁμάρτοις xaX τοὺς ἓν τῷ προτέρῳ λαῷ θεοφιλεῖς xat 
προφήτας χαὶ διχαίους ἄνδρας τῆς τοῦ Χριστοῦ γε- 
γονέναι χληρονοµίας εἰπὼν, xal τῶν σωτηρίων ab- 
τοῦ µετεσχηχέναι. 0ὐδὲ γὰρ τὰ πλήθη xaX τοὺς άνα- 
ξίως παραδαλόντας τῇ Ἐχχλησίᾳ τοῦ Θεοῦ προσήχει 
λαὺν ἀποφαίνειν αὐτοῦ, ἀλλ ἡ µάνως τοὺς ἀρεσχόν- 
σως αὐτῷ βιοῦντας, περὶ ὧν εἶποι ἄν, Καὶ ἔσομαι 
αὐτῶν θεὸς, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί pot Aaóc. — Καὶ 
ποίµανον αὐτοὺς, xal ἔπαρον ἕως τοῦ αἰῶγος, 
Ποιμαίνει δὲ αὐτοὺς ἐνταῦθα, τὴν Ψυχὴν αὐτοῦ τιθεὶς 
ὑπὶρ αὐτῶν, ὥς φησιν ἓν Ἐὐαγγελίοις Ὁ ποιμὴν ὁ 


5! jsa, * vii, 0. 5 Psal. Lin, 8. 


ΥΕΑ8. 8. Dominus fortitudo plebis sue, es prote 
ctor salvationum Christi sui est. llic aperte prophe- 
tia Christum et eos qui illius ope salutem obtineat 
memuravit, opportuneque per unum Davidem uni- 
versos exprimit. Sicut enim, inquit, deprecantem 
ipsum servavit, ita totius sibi proprii populi forti- 
tudo erit. 

VgBs. 9. Salvum fac populum tuum, et benedic 
hereditati tua, el pasce eos et extolle illos wsque in 
eternum. Qusnam sit Christi hereditas in secundo 
psalmo deelaratur; nam, Postula a me, inquit, et 
dabo tibi gentes hereditatem tuam, el possessionem 
iuam terminos terre ὃν, Neque a vero aberraveris, 
si religiosos illos in priori populo Viros, prophetas, 


D et justos, ad Christi hereditatem pertinuisse dixe- 


ris, atque salrationum ejus participes fuisse. Neque 
multitudinem populi, ac eos qui indigne Ecclesia 
Dei accesserunt, populum ejus pronuntiare par 
fuit; sed solum eos qui ipsi probatam et placitam 
vitam duxerunt, de quibus ipse dixerit : Ero illo- 
rum Deus, εἰ ipsi erunt mihi populus ** .— Et pasce eos 
et extolle illos usque in ternum. Hic autem pascit 
illos, qui animam suam pro iis posuit, ut in Evan- 
geliis ait : Bonus pastor animam suam ponit pro 


5! Psal. n, δ. Jerem. vir, 25. 


A51 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS 1IJ. —— EXEGETICA. 


251 


ovibus *; ac rursum : Oves mea vocem meam au- A χα.ὸς tv Y'vxtr αὑτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προ- 


diunt *! ; iterumque : Ero vobiscum usque ad con- 
summationem seculi **. |n tempore autem op- 
portuno ipsas in sublime elatas, coelesti regno 
donabit, 


PSALMUS DAVID XXVIII. 
ln exitu tabernaculi. 


Vzns. 1, 2. Afferte Domino, filii Dei, afferte Do- 
mino filios arietum. Afferte Domino gloriam et ho- 
aorem, afferte Domino gloriam nomini ejus, adorate 
Dominum in atrio sancto ejus. His prorsus similia 
Juoad sententiam arbitror ea qus in nonage- 
*imo quinto psalmo de vocatione gentium feruntur, 
ju: hoc modo se babent : Cantate Domino canticum 


aovum, cantate Domino omnis terra. Cantate Do- B 


mino, benedicile nomini ejus, lhnuntiate de die in 
liem salutare ejus. Ánnuntiate in. gentibus gloriam 
ejus, in oranibus populis mirabilia ejus. Quonium 
magnus Dominus εἰ laudabilis valde, terribilis esi 
super omnes deos 35. Deinceps ita subsumit : Afferte 
Domino gloriam nomini ejus. Tollite hostias εἰ in- 
troite in atria ejus, adorate Dominum in aula sancta 
ejus. Quibus sane evangelicam gratiam, in omnes 
totius urbis nationes diffusam, prenuntians, post- 
quam canticum novum, videlicet novi Testamenti, 
meinoravit, deinde precipit ut afferant Domino glo- 
riam et honorem, et cetera. Hec autem afferre 
jubet, non Judzos, sed familias gentium, aut se- 
cundum reliquoa interpretes, ac Hebraicam verita- 
tem, cognationes populorum, Hxc itaque in quinto 
e$ nonagesimo psalmo de gentibus divinitus prz- 
nuntiata sunt. In presenti vero ea ipsa jubentur 
Domino afferre filii arietum, quos azstimo nihil 
differre a familiis gentium, aut cognationibus popu- 
lorum. Neque enim ipsi arietes hzec Domino afferre 
jubentur, sed filii arietum. [d vero dico secundum 
Hebraicam sententiam, in qua uevtiquam effertur 
illud : Afferte Domino, filii Dei. Quare hzc in Se- 
ptuaginta interpretibus obelo notantur, quod neque 
in Hehraico exemplari, nec apud reliquos inter- 
pretes compareant. Quod si omnino Septuagiuta 
interpretum lectio spectanda sit, dico precipi filiis 
[Dei] ut afferant Domino, non arietes, sed filios 


arietum, gloriam et honorem cxteraque his adjun- p) μήτε παρὰ τοῖς λοιποῖς ἑρμηνευταῖς. 


cla. Qua sane ex comparatione quinti et nonage- 
simi psalmi, de conversione gentium pranuntiari 
dixerim. 


θάτων" xaX πάλιν’ Τὰ ἐμὰ πρόδατα τῆς φωνῆς µου 
ἀχούει' xai πάλιν’ "Ἔσομαι μεθ ὑμῶν ἕως τῆς 
συντελείας τοῦ αἰῶνος' χαιρῷ δξ ἐπιτυδείῳ ἑπάρας 
αὐτοὺς εἰς ὄψος, τῆς οὐρανίου βασιλείας καταξιώσει. 


TAAMOZ TO ΔΑΥΙ4 ΚΕ’. 
Ἑξοδίου σχηγης (1). 

Ἐγέγκατε τῷ Κυρίῳ, viol Θεοῦ, ἐνέγκατε τῷ 
Κυρίῳ υἱοὺς κριῶν. ᾿Εγέγκατε τῷ Κυρίῳ δόξαν 
xal τιµή» Ἐνέγκατε τῷ Κυρίῳ δόξαν ὁνό- 
ματι αὐτοῦ. Πρσσχυνήσατε τῷ Κυρίφ ἐν abAm 
ἁγίᾳ αὐτοῦ. Τούτοις ἰσοδυναμεῖν ἡγοῦμαι χατὰ ctv 
διάνοιαν τὰ ἐν πέμπτῳ καὶ ἐνενηχοστῷ qii ud περὶ 
τῆς τῶν ἐθνῶν χκλήσεως τοῦτον λελεγµένα τὸν τρόπον” 
"Acace τῷ Κυρἰφ ἆσμα καινόν ' ᾷσατε τῷ Kvplo, 
πᾶσα ἡ Τη. "Ασατε τῷ Κυρίῳ, εὐ.ογήσατε ὄνομα 
αὐτοῦ, εὐαγγε.ίσασθε ἡμέραν ἐξ ἡμέρας τὸ σω- 
τήριονΥ αὐτοῦ. ΑἉγαγγείῖατε év τοῖς ἔθνεσι τὴν 
δόξαν αὐτοῦ, ἐν πᾶσι τοῖς Aaoic τὰ θαυμάσια ab- 
τοῦ. "Οτι µέγας Κύριος xal αἰνετὸς σφόδρα, co- 
δερός ἐστιν ἐπὶ πάντας τοὺς θεούς ' oi; ἑξής ἐπι- 
λέγεται *. Ἐγέγκατε τῷ Κυρίῳ δόξαν ὀνόματι ωὗ- 
τοῦ. Ἅρατε θυσίας καὶ εἰσπορεύεσθε εἰς τὰς αὐ- 
Aüc αὐτοῦ. Προσκυνήσατε τῷ Κυρίῳ év αὐ τῇ 
ἁγίᾳ αὐτοῦ. "Ev οἷς ὁ λόγος, τὴν εὐαγγελιχὴν χάριν 
τὴν εἰς πάντα χυθεῖσαν τὰ χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης 
ἔθνη προεναγγελισάµενος, xal τοῦ χαινοῦ ἄσματος, 
δηλαδη τῆς καινΏς Διαθήχης μνημµονεύσας, ἑξης 
προστάττει χοµίζειν τῷ Κυρίῳ δόξαν καὶ τιμὴν, xat 
τὰ ἑξῆς. Ταῦτά τε κοµίζειν παραχελεύεται οὐχ Ἰου- 
δαίοις, ἀλλὰ ταῖς πατριαῖς τῶν ἑθνῶν , f| κατὰ τοὺς 
λοιποὺς ἑρμηνευτάς, καὶ xavà τὴν Ἑδραϊχὴν ἀχρί- 
θειαν, ταῖς συ]Τεγείαις τῶν «ἑαῶν.Ταῦτα μὲν οὖν σα- 
φῶς ἐν τῷ πέµπτῳ xal ἐνενηχοστῷ φαλμῷ περὶ τῶν 
ἐθνῶν ἐθεσπίξετο' £v δὲ τῷ μετὰ χεῖρας ὁ λόγος τὰ αὐτὰ 
τῷΚυρίῳ προσφέρειν τοῖς vlol τῶν κριῶν χελεύει’ υὓς 
νομίζω μηδὲν διαφέρειν τῶν πατριῶν τῶν ἐθνῶν, ἢ 
τῶν συγγενειῶν τῶν λαῶν. 00 γὰρ αὐτοὶ οἱ κριοὶ προσ- 
τάττονται προσφέρειν τὰ κεχελευσµένα, ἀλλ οἱ viol 
τῶν κριῶν. Καὶ ταῦτά (9) φηµι κατὰ τὴν Ἑθραίων 
ἀνάμνησιν, xaÜ' ἣν οὐχ ἐχφέρεται τό Ἐγέγκατδ 
τῷ Κυρίῳ, υἱοὶ Θεοῦ. Διὸ xaX ὠδέλισται παρὰ τοῖς 
Ἑθδομήχοντα, ὡς μὴ κείµενον µήτε ἐν τῷ Ἑδόραϊκῷ 
El δὲ χρὴ xo 
εἰς τὴν τῶν Εθδομήχοντα θεωρῆσα; ἔχδοσιν, φημὶ 
τὸν λόγον προστάττειν τοῖς viol; τοῦ φέρειν τῷ Ku- 
ρίῳ οὗ χριοὺς, ἀλλὰ υἱοὺς κριῶν ' xal δόξαν χαὶ τιμὴν 


χαὶ τὰ ἑξῆς ἐπιλεγόμενα ' ἃ 65 ἀπὸ τῆς παραθέσεως τοῦ πέμπτου xal ἑνενηχοστοῦ φαλμοῦ περὶ τῆς τῶν 


ἐθνῶν ἐπιστροφῆς εἴποιμι ἂν προφπτεύεσθαι. 
Neque a scopo deflectemus, si pronuntiaverimus 

bic per Filios Dei, Salvatoris nostri discipulos apo- 

slolosque significari, a quibus liquet factam esse 


* Joan. x , 11. *' Joan. x, 27. 


(1) Hzc, ἐδοδίου σχηνΏς, non leguntur in llebraico 
exemplari, neque, Theodoreto teste, in Hexaplo fe- 
icbantur. In Ghaldaico textu tamen legitur. Alii le- 


** Mattb, xxviii, 20. 52 Psai.. xcv, 


Οὑχ ἂν δὲ ἁμάρτοιμεν τοὺς ἐνταῦθα νυἱοὺς θεοῦ 
λεγοµένους τοὺς τοῦ Σωτηῆρος ἡμῶν μαθττάς καὶ 
ἁποστόλους xal εὐαγγελιστὰς εἶναι ἀποφηνάμενο:, 


14. 


gunt, £z05ov σκηνῆς, quod idipsum significat. 
(2) Hic pluribus explananda in Hexaplorum cele 
lectione. 


255 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


254 


δι ὧν dj χλῆσις τῶν ἐθνῶν Φαίνεται χατωρθωμένη ΄ A gentium vocationem. Eos scilicet híc pualtuius Ju- 


ος ὁ μετὰ χεῖρας λόγος προστάττει φέρειν τῷ Κυρίῳ 
σερῶτον μὲν ἁπάντων υἱοὺς κριῶν, ἀλλ᾽ οὐ χριούς” 
ἐ πειδήπερ πρὸς τὴν ἐξ ἐθνῶν Ἐχκλησίαν ἑλέγετο Ev 
τῷ τεσσαραχοστῷ τετάρτῳ ψαλμῷ; Ἀγτὶ τῶν πατέ- 
Φων σου ἐγενήθησαν viol σου. Toy δὲ πατέρων 
λήθην ποιῄσασθαι παρεχελεύσατο αὑτῇ ὁ λόγος εἰπών * 
"Axovcov, θύγατερ, καὶ ἴδε, καὶ xJAivorv τὸ οὓς 
σου, xal ἐπιάθου τοῦ JaoU cov, καὶ τοῦ olxov 
rcv πατρός σου: xal ἐπιθυμήσει ὁ βασιἁᾶεὺς τοῦ 
κάλλους cov: ὅτι αὑὐτός ἐστι Κύριός σου. Ταῦτα 
Υὰρ οὐδὲ πρὸς ἄλλην J| πρὸς µόνην τὴν Ἐκχλησίαν 
τοῦ Χριστοῦ ἐλέγετο" παραινοῦντος αὐτῇ τοῦ θείου 
Πνεύματος λήθην ποιῄσασθαι τοῦ πρυτέρου αὐτῆς 
λαοῦ, καὶ τοῦ οἴχου τοῦ πατρὸς. αὐτῆς διὰ τὴν 
ατολύθεον πλάνην, χαὶ τὴν τῶν πατέρων αὐτῆς δεισι- 
δαιµονίαν. Εἰτ ἐπειδὴ τῶν πατέρων ἐπιλαθέσθαι 
αὐτῇ παρεχελεύσατο, ἀναγχαίως ἐπάγει λέγων" 
Ἀντὶ τῶν πατέρων σου ὀγεγήθησαν ol υἱοί σου. 
Τούτους υἱοὺς χριῶν διὰ τὸ ἄλογον ἀποχαλεῖ. EU 
ἐπιλέχει: Εγέγκατε τῷ Κυρίῳ δόξαν καὶ τιμήν" 
ὃ δὴ νοῄσεις ἀπὸ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν πρὸς τοὺς 


be! afferre, primo quidem et ante omnia filios arie- 
tum, non arietes, quoniam in psalmo quadrage- 
simo quarto Ecclesi: ex gentibus coacte dieitur: 
Pro patribus tuis nati sunt tibi filii**. Eidemque prze- 
cipitur ut patrum suorum obliviscatur his verbis : 
Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam, et obli- 
viscere populum tuum, et domum patris tui : et. con- 
cupiscet Rez decorem iuum, quia ipse est Dominus 
fuus **, Hiec. enim non alii quam Christi Ecclesiz 
dicta sunt, cobortante illam Spiritu divino, ut obli- 
viscatur priorem populum suum et domum patris 
sui ; nimirum ob multiplicium deorum errorem, ac 
patrum suorum superstitionem. Deinde quia illam 
patres oblivisci suos jusserat, necessario infert his 


D verbis : Pro patribus tuis nati sunt. tibi filii. Hos 


filios arietum vocat ob rationis defectum. Postea 
subjungit : Afferte Domino gloriam et honorem. 
Cujus sententiam ex hoc Salvatoris nostri ad disci- 
pulos monito intelligas : Luceant opera vestra coram 
hominibus, ui videntes bona opera. vestra, glorificent 
Pairem vestrum qui in colis est **. 


μαθητὰς παραχελεύσεως, δι ἧς παρα.νεῖ λέγων αὐτοῖς ' Λαμψάτω τὰ ἔργα ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀν- 
θρώπων, ὅπως. β.έποντες τὰ κα.ὰ ὑμῶν ἔργα, δοξάσωσι τὸν Πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐραγοῖς. 


Καὶ τρίτον ἔτι πρὺς τούτοις, φέρειν τῷ Κυρίῳ 
προστάττεν συμφώνως ὁ μετὰ χεῖρας ψαλμὸς, χαὶ ὁ 
ἑωσνγχοστὸς πέμπτος, δόξαν ὀνόματι αὐτοῦ. Αὐτῷ 
μὲν γὰρ προσφέροµεν δόξαν διὰ δογμάτων ἑῤῥωμέ- 
νων ΄ ἀλλὰ xai τιμὴν αὐτῷ προσφέροµεν, πειθαρ- 
γοῦντες προστάγµατι λέγοντι' Τίμα τὸν Κύριον 
ἀπὸ σῶν δικαίων πόνων, καὶ ἁπάρχου αὐτῷ ἀπὸ 
σῶν χαρπῶν δικαιοσύνης. TQ δὲ ὀνόματι αὐτοῦ 
δόξαν περιάπτοµεν, ἐπειδὰν λάμτῃ ἡμῶν τὰ ἔργα 
ἔμπρασθεν τῶν ἀνθρώπων ' ὥστε ὀρῶντας αὐτοὺς 
δοξάζειν τὸν Πατέρα ἡμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς. 
Ὅπως δὲ παρὰ τοῖς ἔθνεσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ δοξάσεται, 
χαὶ ὁ διὰ τοῦ προφήτου παρίστησι λόγος πρὸς τὸ 
Ἰουδαίων ἔθνος ἁἀποτεινόμενος xal λέγων Οὐκ 
ἔστι µου θέΊημα ἐν ὑμῖν, «Ἰόγει Κύριος zav- 
σοχράτωρ, xal θυσίἰαν οὐ προσδέξοµαι ἐκ τῶν 
χειρῶν ὑμῶν ' διότι ἀἁπτὺ dvacoAor ἡ,1ίου µέχρι 
δυσμῶν δεδόξασται τὸ ὄγομά µου ἐν τοῖς ἔθνεσι" 
καὶ ἐν ταντὶ τόπῳ θυμίαμα προσφέρεται τῷ óvc- 
pact µου xal θυσία καθαρά, διότι µέγα τὸ ὄνομά 
piov ἐν τοῖς ἔθνεσιν * ὑμεῖς δὲ βεέη.λοῦγτες abtó. 
Πρὸς τούτοις ἅπασιν οἱ δηλωθέντες υἱοὶ τοῦ θεοῦ, 
3) vlo τῶν χριῶν χελεύονται προσχυνεῖν τῷ Κυρίῳ 
ἐν αὐλὴ ἁγίᾳ αὐτοῦ. O5 γὰρ ἔξω τῆς αὐλῆς βούλεται, 
οὐδὲ ἀναχξχωρημένως ἰδιάζοντας προσχυνεῖν αὐτῷ, 
ὁλλ᾽ ἁπαντῶντας εἰς τὴν Ἐκχλησίαν αὐτοῦ. ᾽Αντὶ δὲ 
τοῦ, ἐν αὑ.[ ἁγίᾳ αὐτοῦ, ὁ μὲν Αχύλας, ἐν δια- 
Αρεπείᾳ ἡγιασμένῃ, ἐξέδωχεν : ὁ δὲ Σύμμαχος, ἐν 
διαπρεπείᾳ ἁγίᾳ. Βούλετα. γὰρ ἡμᾶς ὁ λόγος μετὰ 


Ad haec tertio, presens psalmus, cui consonat 
nonagesimus quintus, przcipit afferre Domino glo- 
riam nomini ejus. lpsi namque, per doctrinam 
sanam, gloriam afferimus; sed et honorem ipsi 
afferimus, si huic ejus precepto pareamus : Honora 
Dominum de tuis justis laboribus, et primitias offer 
ipsi de tuis justitie (ructibus *'.. Nomini autem ejus 
gloriam conciliamus, si quando luceant opera nostra 
coram hominibus, ita ut videntes ipsi gloriflcent 
Pawem nostrum qui in cosis est. Quo pacto autem 
ctiam apud gentes nomini ejus gloria referatur, 
hic proplieta3i sermo declarat, qui Judaicam gentem 
respicit, et sic habet : Non est voluntas mea in vo- 
bis, dicit. Duminus omnipotens, et sacrificium non 
accipiam de manibus vestris; ab ortu enim solis usque 
ad occasum glorificatum est. nomen meum in genti- 
bus, et in omni loco thymiama offertur nomini meo, 
et sacrificium mundum. Quia magnum est nomen 
meum in gentibus : el vos polluistis illud **. Ad hzc 


D omnia ii, qui filii Dei esse declarantur, scilicet filii 


arietum, jubentur adorare Dominum in aula sancta 
ejus. (1) Non vult enim extra aulam, neque ín se- 
cessu, aut semotos adorare ipsum; sed accedere 
jubet ad Ecclesiam suam. Loco au:em illius, in aula 
sancta ejus , Aquila, in decore sanctificato ; Symma- 
ehus vero, in decore sancto, edidit. Vult enim nos 
cum debito ornatu, ac Deo dilecta justitia adora- 
tionem peragere, sanctitati prorsus deditos ac de- 
cori. 


403 πρέποντος χόσµου, xai τῆς τῷ Θ:ῷ προσφιλοῦς δικαιοσύνης τὴν προσχκύνησιν ποιεῖσθαι, ὅλους αὖ- 


τοὺς ἐν ἆγ,ασμῷ γενοµένους xa ἐν εὑπρεπείᾳ. 


* Psal. xti, 17..." ibid. 11. ** Matth. v, 16. *' Prov. 11,9. ** Malacb. 1, 10513. 


(1) Idipsum fere Das:lius dixit, qua de re in prxfatione videsis. 


EUSEBI CAESARIENSIS ΟΡΡ. PARS I/L. — EXEGETICA. 


VeRs. 9. Vox Domini super aquas, Deus maje- A Φωνὴ Κυρίου ἐπὶ τῶν ὑδάτων, ὁ 8sóc τῆς δό- 


statis intonuit; Dominus super aquas multas. Quia 
cum in vertice Carmeli aer serenus esset, audiebat 
vocem aquarum multarum. Ác si quis summatim 
omnia colligat qux in Veteri Testamento de aquis 
feruntur, is sane videbit illud: Spiritus Dei fere- 
baiur super aquam ** ; et illud : Educant aque repti- 
lia animarum viventium, et volatilia 19. ea item de- 
prehendet quz in diluvio gesta sunt, quomodo 
videlicet, cum omnia aquis submersa essent, solus 
Noe cum iis qui in arca erant salvus evaserit, ea 
etiam que in Egypto, et in mari Rubro, et quz in 
Jordane, qua ratione filii Israel sicco pede trans- 
ierint. 

Vegas. 4. Voz Domini in virtute. Nam qui omnia 


potest in Christo qui se confortat, is praecepta D 


Domini audit, et ea exsequitur. Vox ergo Uomini 
non in debili ac soluta anima, sed in robusta qui 
naviter bonum operatur. Voz Domini in πιαφπί- 
ficentia. Non. per ea solum, inquit, quz de aquis 
dicta nobis sunt, vox Domini declaratur , sed etiam 
per virtutem et. magnificentiam ejus, quam oculis 
deprehendere potest, quisquis conferlim mundum 
totum quaquaversum, el partes ejus sigillatim con- 
templatur, necnon inenarrabilem magnitudinem, 
ineffabilem pulchritudinem, ac multa varietate spe- 
ctabilem, quz ipsis inest, sapientiam. Qus nimirum 
potestateni virtutemque universorum opiflcis aperte 
commonstrant. Hinc est quod sermones prophetici 
Dci scientiam a magnitudine operum ejus mutuati 
sint. Quamobrem apud Jeremiam dictum est: Do- 
minus qui fecit terram in fortitudine sua "!, et cze- 
tera. 

Vens. 5, 6. Vox Domini con[ringentis cedros : et 
con(ringet Dominus cedros Libani, et comminuet eas 
lanquam. vitulum Libani, et dilectus quemadmo- 
aum filius unicornium. ου item modo interpre- 
teris : per vitulum Libani, filium unicornium, vide- 
tur Hierosolymam indicare, atque illum pridem di- 
lectum filium unicornium. Nam ex sanctis patribus 
orti sunt, qui olim unicornes vocitabantur, quia 
uno Deo veluti cornu sunt usi : qua de re gloria- 
bantur his verbis: In le inimicos nostros ventila- 
bimus cornu '*. Quorum filii fuere, duces Sarion ex 


circumcisione, sic enim in aliis editionibus vocan- D 


tur, qua voce principes significantur. Eos commi- 
natione contrivit sua, una cum Hierosolyma quam 
vitulum et Libanum nuncupat. ld enim aperte 
Ezechiel propheta significavit his verbis : Hoc dicit: 
Aquila grandis magnarum alarum, longo membrorum 
ductu, plena unguibus, ductumque habet ul ingre- 
diatur in. Libanum, et tulit selecia cedri, summilales 
frondium tenerarum, et detulit ea in terram. Chal- 
deorum [Chanaan] "*. Qus ipse in sequentibus 
interpretatur dicens : Cum venerit. Rex Babylonis 


το ibid. 20. "?' Jerem. x, 12. 


** Genes. 1, 2. 


15 Psal. xri, 6. 


Enc ἑδρόντησε' Κύριος ἐπὶ ὑδάτων zxoAJow. 
Ὅτι, αἱθρίας οὕὔσης ἐπὶ τὴν κορυφὴν τοῦ Καρμή- 
λου, ἤχουε φωνὴν ὑδάτων πολλῶν. Καὶ Doc, συν- 
αγαγών τις τὰ Ev τῇ Παλαιᾷ περὶ ὑδάτων ἀναγεγραμ- 
μένα, xal ὣς τὸ, Πγεῦμα τοῦ θεοῦ ἐπερέρετο 
ἑπάνω τοῦ ὕδατος xai τό. Ἑξαγαγέτω τὰ ὕδατα 
ἑρπετὰ υυχῶν ζωσῶν καὶ πετεινὰ πετόµενα" τά 
τε by τῷ χαταχλυσμῷ, ὡς, ἁπάντων ὑποθρυχίων vt- 
νοµένων, μόνος 6 Nos χαὶ οἱ σὺν αὑτῷ διεσώζοντο 
ἐν τῇ χιθωτῷ' xal τὰ ἐπὶ τῆς Αἰγύπτου, xal τὰ ἐν 
τῇ 'Epuüpd θαλάσση, xai τὰ iv τῷ Ἰορδάνῃ, ὅπως 
ἀθρόχῳ ποδὶ διεθίδασαν οἱ υἱοὶ Ἱσραἡλ, ὄψεται. 


duy Κυρίου ἐν le UT. 'O γὰρ πάντα ἰσχύων ἐν 
τῷ ἑνδυναμοῦνίι αὐτὸν Χριστῷ, οὗτος ἀχούει τῶν 
ἐντολῶν Κυρίου, xaY ποιεῖ. Φωνὴ οὖν Κυρίου οὐχ kv 
τῇ ἀσθενεῖ xal λελυµένῃ quyf, ἀλλ iv τῇ εὐτόνῳ 
ἐἰσχυρῶς χατεργαζοµένῃ τὸ ἀγαθόν. duri Κυρίου 
ἐν μεγα-Ἰοπρεπείᾳ. O0. διὰ µόνων, φπαὶ, τῶν elpn- 
µένων ἡμῖν περὶ ὑδάτων ἡ φων] παρίσταται τοῦ Ku- 
pou" ἀλλὰ καὶ διὰ τῆς ἰσχύος αὐτοῦ xal τῆς µεγα- 
λοπρεπείας, fjv ἔστιν ὀφθαλμοῖς χατανοῆσαι ἀθρόως 
τὸν σύμπαντα χόσμον ἀπείρατα, ἰδίως τε τὰ τούτου 
µέρη θεασάµενον, τά τε μεγέθη τὰ ἀνεχδιήγητα καὶ 
τὰ ἀνέχφραστα χάλλη, τήν τε Lv αὐτοῖς ὀρωμένην 
πολυποἰχιλον σοφίαν' ἃ δὴ τυγχάνει παραστατικἁ 
τῆς τοῦ συστησαµένου τὰ πάντα δυνάµεώς τε xa 
ἰσχύος. Ἔνθεν οἱ προφητιχοὶ λόγοι τὴν θεολογίαν ἀπὸ 
τῆς µεγαλουργίας αὐτοῦ παρελάμδανον. Διὸ εἴρηται 
παρὰ τῷ Ἱερεμίᾳ' Κύριος ὁ ποιήσας τὴν γην àr 
τῇ lc xot αὐτοῦ, καὶ τὰ ἑξῆς. 


Φωνὴἡ Κυρίου συντρίδογτος κέδρους" συντρί- 
ύει Κύριος τὰς κέδρους τοῦ Ai6drov: xal As- 
πτυγεῖ αὐτὰς ὡς τὸν µόσχον τοῦ Λιδάνου (sic) 
καὶ ὁ ἡγαπημέγος ὡς υἱὸς μονοχερώζων. Ἡ xaX 
οὕτως. Μόσχον ἔοιχε Λιθάνου, τὸν υἱὸν μονοχερώ- 
των, τὴν Ἱερουσαλὴμ λέγειν, χαὶ τὸν πάλαι ἠγαπη- 
pévov υἱὸν μονοχερώτων. Ἐπεὶ πατέρων γεγόνασιν 
ἁγίων, οἵτινες ἐλέγοντο µονοχέρωτες, διὰ τὸ µόνῳ 
Θεῷ κχέρατι χεχρΏσθαι, ὡς ἐπ αὐτῷ σεµνύνεσθαι xol 
λέγειν Ἐν col τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν κερατιοῦμεν. 
"Qv vio γεγόνασιν οἱ ἠγούμενοι τῶν Ex περιτομῆς 
Σαρίων (1) ἔντανθα χεχλημένοι κατὰ τὰς ἄλλας ἐχδό- 
σεις, ὃ ἑρμηνεύεται ἄρχοντες, οὓς ἀπειλῇ συνέτριφς 
μετὰ τῆς Ἱερουσαλὴμ, flv µόσχον ἔφη καὶ Λίθανον. 
Σαφῶς γὰρ Ἰεζεχι]λ ὁ προφήτης τοῦτο παρέσττσε 
φίσας Τάδε «έχει Ὁ ἀετὸς ὁ μέγας ὁ pera- 
ἑἑοπτέρυγος, ὁ μακρὸς τῇ ἐχτάσει, π.Ἰήρης ὁνύ- 
yu ὃς ἔχει τὸ ἤγημα εἰσε.θεῖν εἰς τὸν Al6avov, 
xal Σ.αδε τὰ éx(Aexca τῆς κέδρον, τὰ ἄκρα της 
ἁπα.Ιότητος, xal ἤνεγκεν αὐτὰ εἷς Τη» Xa4- 
δαίων᾿ ἃ xal διὰ τῶν ἑξῆς ἡρμήνευσε λέγων  Ὅταν 
Σ16ῃ βασιᾶεὺς Ba6vAovroc ἐπὶ Ἱερουσαὴμ, καὶ 


15 Ezech. xvii, 3. 


(1) Vox Σαρίων. a reliquis interpretibus expressa, ex Hebraico Sirion confecta est ; Septuaginta vcro 


Interpretes Ἀγαπημένον, dilectum, transtulere. 


q51 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


253 


Aqyera: τὸν PaciJ£a αὑτῆς xal τὸν ἄρχοντα αὖ- A in Jerusalem ,  assumet regem ejus et. principem 


τῆς. Τούτους γὰρ ézí(Aexca xoi ἄκρα κχέχ.1ηκεν 
ἁπα.ότητος. Μόσχον δὲ αὐτῆς Φῃσι τὸ θυσιαστή- 
p:ov, ἓν ip µόσχους χαὶ θυσίας ἀνέφερον - & 6h πάντα 
συντέτριπται μετὰ Σαρίων, ὃ ἐστιν ἀρχόντων. Οὕτως 
οὖν φησι συντρίψει xal τοὺς ἓν τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν 
ἀσεβεῖς, τοὺς ἑπαιρομένους ὡς τὰς χέδρους τοῦ Λι- 
θάνου. 

Φωνἡ Κυρίου συσσείογτος ἔρηµο», συσσείἰσει 
Κύριος τὴν ἔρημον Κάδης. ᾽Αληθῶς γὰρ ἡ σύμ- 
πασα τῶν ἀνθρώπων οἰχουμένη, ἔρημος οὖσα πρότε- 
pov θεοῦ γνώσεως χαὶ εὐσεθείας, συνεσείσθη διὰ τοῦ 
εὐαγγελιχοῦ κηρύγματος, ὡς μεταθαλεῖν αὐτὴν ἀπὸ 
καχίας εἰς ἀρετὴν, xal ἀπὸ ἀγνοίας εἰς ἐπιστήμην 
θείαν. Γέγονεν οὖν ἐξ ἑρήµου οἰχουμένη. 


Φωνἡ Κυρίου καταρτιζοµένου ἐ.άρους, xal 
ἀποκα λύψει δρυμοὺς, καὶ ἐν τῷ ναῷφ αὐτοῦ πᾶς 
τις «λέγει δόξαν. Ἑλάφους γὰρ. φπσὶν, 6 Κύριος 
χαταρτισάµεγνος ' ζῷῶον φιλέρημον ὁφιοχτόνον τε καὶ 
χερασφόρον, xal χατὰ τὸν νόμον χαθαρὸν, ὃν ἐξ- 
ἔχεμφεν εἰς τὴν προδτλωθεῖσαν ἔρημον. Οἱ δὲ ταύτην 
διαδραµόντες τοὺς Ev αὐτῇ ὄφεις τοῖς ἑαυτῶν χατε- 
πάτησαν ποσὶ, πάντα τε τὰ ἓν τῇ ἐρῆμῳ ἰοθόλα θη- 
ρία μακρὰν ἀπήλασαν * ὧν ἑλαθέντων, ἀπεχαλύφθη- 
σαν οἱ ὄρυμοί * Καὶ ἐν τῷ vao πᾶς τις «Ἰέγει δό- 
Ear. Ἑφόδρα ἀχριθῶς εἴρηται:' Καὶ ér τῷ ναῷ αὐ- 
τοῦ πᾶς τις «Ίέγει δόξαν' οὐχέτι γὰρ Ἰουδαῖοι, 
οὐδὲ ὁ Ex περιτομῆς λαδς, ἀλλὰ πᾶς τις ὁ ἐξ ἁπάν- 
των τῶν ἐθνῶν ἐπιστραφείς. Κύριος loxi* τῷ Aag 
αὐτοῦ δώσει’ Κύριος εὐ.ογήσει τὸν Aaór αὐτοῦ 
ἐν εἰρήνῃ. | 

ΨΑΛΜΟΣ ΩΔΗΣ 
ΤΟΥ ETKAINIZMOY TOY OIKOY TOY AAYIA Κθ’. 


Ἁλλ) εἴποι τίς ἂν πρὸς τοῦτο, ὡς οὐδεμίαν oixo- 
δομῆς οἴχου fj ναοῦ ποιεῖται μνήμην * οὐδέ τις λόγος 
ἐστιν ἓν τῷ φαλμῷ δυνάµενος ἁρμόζειν ἐγχαινίοις 
οἴχου, ὡς νοµίααι τινὰ ἐπὶ ἐγχαινιαμῷ τοῦ ἐν 
Ἱεροσολύμοις νδὼ τὸν προχείµενον φαλμὸν εἱρῆσθαι. 
Ἁλλ' ἐπεὶ προγέγραπται, Ὠδῆς ἐγκαιισμοῦ τοῦ 
οἴκου * σχόπει µήποτε οἶχον ἐνταῦθα τὴν ἑαυτοῦ 
ψυχὴν αἰνίττεται ' ἐν Tj τὸ θεῖον Πνεῦμα, ὡς ἐν ναῷ 
οἰχησάν ποτε, καιρῷ τινι ἔρημον αὐτὴν καταλέλοι- 
πεν, ἀναχωρῆσαν διὰ τὴν πλημμεληθεῖσαν αὐτῷ 
χατὰ τὸν Οὐρίαν xal τὴν τούτου γυναῖχα πρᾶδιν' 
6. fjv xal µέχρι τοῦ θανάτου κατελήλνυθε, τὰ πρὸ 
θάνατον ἁμαρτήσας' δυνάµει δὲ τότε χαὶ εἰς τὸν 
λάχκον, xa εἰς τὸν ὥδην κατηνέχθη, Χατέδη τε 
ἀληθῶς εἰς διαφθοράν’ ὡς διὰ ταῦτα θρήνοις αὐτὸν 
σχολάσαι, cáxxov τε ἀντὶ τῆς βασιλιχῆς ἐσθητρς 
περιθαλέσθαι. ᾽Αλλ’' ἐπειδὴ ἀξιόλογον ἑνδειξάμενος 
µετάνοιαν, ἑαυτάν τε χολάαας xal τιμωρησάµενος, 
ixa wo, τα ἐγχαρτερήσας ταῖς ἐξομολογήσεσιν, ἑπαγ- 
Ἱξλίαν ἀφέσεως τῆς ἁμαρτίας εἴἵληφε, διὰ τοῦ ix 
σπέρµατας αὐτοῦ προελευσοµένου Χριστοῦ, μέλλοντος 
χαὶ μέχρις ἆδου καταθῄσεσθαι᾽ εἰχότως τῆς xatn- 
φείας μεταθαλὼν, xal τῆς ἐφ᾽ οἷς ἑτόλμησεν ἐξομο- 
λογήσεως, εὐχαριστίαν ἀναπέμπει τῷ θεῷ λέγων; 


ος Ezech, xvu, 12. 


ejus 19-53. Hos selecta vocat, et summilates [rondium 
tenerarum ejus. Vitulum autem ejus, altare vocat, 
in quo vitulos εἰ sacrificia offerebant. Qux omnia, 
una cum Sariis, id est principibus ejus, contrita 
sunt. lta, inquit, ceterarum gentium impios con- 
teret, qui instar cedrorum Libani erigebantur. 


Vrns. 8. Voz Domini concutientis desertum, et 
commovebit Dominus desertum  Cades, Vere totus 
orbis hominum, cum ante Dci cognitione ac pietate 
vacuus el desertus esset, per evangelicam predi- 
cationem commotus est, ita ut a nequitia ad vir- 
tutem, ab ignorantia ad scientiam divina:n trans- 
mearet. Ex deserto igitur habitatus orbis effectus 


B est. 


Vgns. 9-11. Vox Domini preparantis cervos, et 
revelabit condensa, et in. templo ejus omnes dicent 
gloriam. Nam Dominus, inquit, cervos preparat. 
Est animal solitudinis amans, serpentibus exitiale, 
et cornutum, atque secundum legem mundum est, 
ac in przdictum desertum emissum fuit. Qui porro 
desertum hujusmodi percurrunt, serpentes pedibus 
suis proterunt, omniaque venenata in eremo ani- 
malia procul abigunt. Quibus depulsis revelata 
sunt querceta, et in templo ejus omnes dicent glo- 
riam. Summa certe accuratione dictum est, et in 
templo ejus omnes dicent gloriam ; non enim Judaei, 
neque populus ex circumcisione, sea quisquis ex 
omnibus gentibus conversus est. Dominus virtutem 
populo suo dabit ; Dominus benedicet populo suo in 
pace. 

PSALMUS CANTICI 
1. ΤΝ DEDICATIONE DOMUS DAVID XXIX. 


Sed fortasse quispiam ad hzc dixerit, quod nul- 
lam hic structur:& domus sive templi faciat men- 
tionem : nec quidpiam in psalmo reperiatur quod 
possit dedicationi domus competere, ut. quis puta- 
verit de templi Hierosolymitani dedicatione hune 
psalinum pronuntiatum fuisse. Verum quoniam in- 
scribitur : Psalmus cantici in. dedicatione domus, 
mihi, quxso, eonsideres, num hic per domum, suam 
ipsam animam adumbret : in qua cum Spiritus 
sanctos ceu in templo aliquando habitassel, quo- 


D dam tempore desertam eaim reliquit, atque recessit 


ob patratum in Uriam et uxorem ejus facinus ; ideo 
ad mortem usque delapsus est, quia ad mortem 
peccaveral; imo ratione quadam usque ad lacum 
et ad. infernum deductus est, ac reipsa descendit 
in cerruptionem ; ita ut ea de causa fletibus se de- 
derit, ac pro regia veste saccum induerit. At quia 
postquam dignam exhibuit penitentiam, ac gese 
castigavit atque punivit, congruentique tempore in 
confessionibus perseveravit, remittendi sibi pec- 
cati promissionem nactus est, per Christum s^ili« 
cet ex ejus semine pruditurum, et ad infernum 
usque descensurum; jure a tristitia et a scelerum 
confessione translatus, gratias agil Den, dicenc * 


250 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS iil. — EXEGETICA. 


*bU 


Domine, eduxisti ab inferno animam meam, salvasti 4 Κύριε, ἀνήγαγες ἐξ ᾖδον τὴν yvy riv µου, ἔσωσάς 


me a descendentibus in lacum : luctumque suum in 
letitiam versum bis verbis Lestificatur : Convertis:i 
planctum meum in gaudium mihi, conscidisti saccum 
meum εἰ circumdedisti me letitia. Cum igitur hic 
domum, Davidis animam indicare commonstiratum 
Sit, hujusce domus dedicationi qu: hic dicuntur 
aptanda sunt. 


Vgns. 2, 5$. Exaltabo te, Domine, quoniam susce- 
pisti me, nec delectasti inimicos meos super me. Do- 
mine Deus meus, clamavi ad te, el sanasti me. Do- 
mine, eduxisti ab inferno animam meam, salvasti me 


a descendentibus in lacum. Mc David in presenti ' 


psalmo dicit; iu vigesimo septimo autem, ita cla- 


µε ἀπὸ τῶν καταδαιν όντων elc «Ἰάχκον, µεταθὲ- 
θλΏσθαί τε αὐτῷ τὰ τοῦ πένθους εἰς εὑφροσύνην 
σηµαίνει xal δι’ ὧν φησίν' Ἔστρεψας τὸν xoxetór 
εἰς χαρὰν ἐμοί᾽ διέῤῥηξας τὺν σάκκον µου, 
καὶ περιέζωσάς µε εὑφροσύγη». Δεδειγμένου τοί- 
νυν τοῦ οἴχου τῆς τοῦ Δαν]δ Φυχῆς, ἄρα τῷ ἔγχαι- 
νισμῷ τοῦ τοιούτου ofxou ἑφαρμόζειν τὰ προχεί- 
μενα. : 
'Yvyoco σε, Βύριε, ὅτι ὑπέ.αδές µε, καὶ οὖκ 
ηὔωρανας τοὺς ἐχθρούς µου ἐπ᾽ ἐμοί. Κύριε ό 
θεός µου, ἑκέχραξα πρὸς σὲ. xal láco uoi. Κύ- 
puit, ἀν ήγαγες ἐξ ᾖδου τὴν γυχήν µου, ἐσωσάς 
µε ἀπὸ τῶν καταδαιγόγτων εἰς «Ἰάκκον. Ταῦτα 
μὲν ὁ Δανῖδ διὰ τοῦ μετὰ χεῖρας ψαλμοῦ λέχει΄ ἓν 


mabat ipse : Ad te, Domine, clamabo, Deus meus, i.e B δὲ τῷ εἰχοστῷ ἑδδόμῳ ψαλμῷ ὁ αὑτὸς ἐθόα λέγων’ 


sileas a me, ne quando taceas a me, et assimilabor 
descendentibus in lacum. Sed quia ibi sic precaba- 
tur, bic gratias agit ut detrusus ante et delapsus 
in lacum, sed jam reductus et erutus ex eo, neque 
similia passus iis qui cum in ipsuim descendissent, 
nunquam inde postea emerserunt. Nam cuim pri- 
mis beatum est non peccare ; at quia humana na- 
turz infirmitas peccatis subjacel ; secundam quis 
navigalionem esse dixerit, ad bonum se revocare, 
ac post morbum sese restituere ac naturalem reci- 
pere sanitatem. 


Vens. 5, 6. Psallite Domino, sancti ejus, et con- 
fitemini memorie sanctilatis ejus. Quoniam ira 
in indignatione ejus, et vita in voluntate ejus. 
Fogat ut sibi poenitenti congratulentur. et con- 
fiteantur, id est, gratias egant memori sancti- 
tatis ejus; ac si diceret, ut memoriam refricent, 
neque obliviscantur bonorum quas hominibus Do- 
minus subministravit. Cum primis autem par est 
gratiarum actionibus insistere, memores divinz 
benignitatis, qu: tanta est, ut nunquam velit ma- 
lum bominibus obvenire. Quod si contingat quem- 
piam ob propriam improbitatem castigalione egere, 
ipse sibi iram indignationis procurat. Certe volun- 
tas Dei non mortem hominibus, sed vitam expetit. 
Quare alio in loco dicitur : Vivo ego, dicit Domi- 
nus, nolo mortem peccatoris, sed potius penitentiam 
ejus **. Eodem quoque modo hic dictum est, Vita 
fn voluntate ejus; non enim ira im volunlate ejus. 
Sane przter Dei propositum ac preter voluntatem 
ejus peccantibus indignatio et ira preparantur : 
quod ita declarat Apostolus : Án divitias bonitatis 
ejus, εἰ patienti el longanimitatis contemnis? igno- 
rans quoniam benignitus Dei ad ponitentiam te ad- 
ducit. Secundum aulem duritiam tuam el impanitens 
cor, lhesaurizas libi iram in die ire et revelationis justi 
judicii Dei, quireddel unicuique secundum opera ejus". 


Πρὸς cà, Κύριε, xexpátouai, é Θεός pov, μὴ 
παρασιωπήσῃς ἀπ ἐμοῦ, µήποτε παρασιωπήσῃς 
ἀπ ἐμοῦ, xai ὁμοιωθήσομαι τοῖς xacabalvovotr 
εἰς Adxxcr. Αλλ' ἐπεὶ μὲν ταῦτα ηῦχετο” ἔντανθα 
δὲ εὐχαριστεῖ ὡς κατενεχθεὶς πρότερον χαὶ χαταπεσὼν 
εἰς τὸν À&xxov, ἀνενεχθεὶς δὲ πάλιν xal ἀνασωθεὶς ἐξ 
αὑτοῦ, καὶ μὴ ταῦτα παθὼν τοῖς χαταθεθηχόσιν μὲν 
εἰς αὐτὸν, μὴ ἀναθεθηχόσι δέ' προηγουμένως γὰρ 
μαχάριον τὸ ph ἁμαρτεῖν ' ἐπειδὴ dj ἀσθένεια τῆς 
ἀνθρωπίνης φύσεως τούτοις ὑπόχειται, δξύτερος, ὡς 
ἂν εἴποι τις, πλοῦς τὸ ἀναπαλέσαι (sic) xaAbv, xat τὸ 
ἀναλαθεῖν ταὺτὸν μετὰ τὴν νόσον, xat τῶν χατὰ φύσιν 
ἀπολαθεῖν ὑγείαν. 

Ψάλατε τῷ Κυρίῳ οἱ ὅσιοι αὐτοῦ, καὶ ἑξομο- 
«Ἰογείσθε τῇ μνήμῃ τῆς ἁγιωσύνης αὐτοῦ. "Oz. 
ὀργὴ ἐν τῷ θυµμῷ αὐτοῦ, καὶ ζωὴ ἐν τῷ θελήµαει 
αὐτοῦ. Συγχαίρειν αὐτῷ µετανοῄσαντι, xal ἔξομο- 
λογεῖσθαι , τουτέστιν εὐχαριστεῖν τῇ μνήμῃ τῆς 
ἁγιωσύνης αὐτοῦ) ἀντὶ τοῦ, τὴν μνήμην άναζωπυ- 
ροῦντες, pro. ἐπιλανθανόμενοι τῶν παρὰ τοῦ Κυρίου 
χορηγουµένων ἀνθρώποις ἀγαθῶν. Μάλιστα δὲ προζ- 
ήχει τὴν εὐχαριστίαν ἐπιτείνειν, µεμνημένους τῆς 
τοῦ θεοὺ φιλανθρωπίας, Ἆτις τοσαύτη τυγχάνει, ὡς 
µηδέποτε βούλεσθαί τι χαχὸν ἀνθρώποις. El δὲ xal 
ποτέ τις διὰ τὴν οἰχείαν µοχθηρίαν ἐπιστροφῆς 
δεηθείη, αὐτὸς μὲν ἑαυτῷ χατασχενάδει θυμὸν 
ὀργῆς' τό γε μὴν θέληµα τοῦ θεοῦ, µήποτε βούλε- 
σθαι θάνατον ἀνθρώπῳ, ἀλλά ζωήν. Δὼ Ev ἑτέροις 


D λέγεται: Zo) ἐγὼ, «έχει Κύριος’ οὐ βού.ομαι τὸν 


θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ ὡς τὴν µετάνοιαν αὐ- 
τοῦ. Οὕτω γοῦν χαὶ ἐνταῦθα λέλεχται. Ζωὴ év τῷ 
θελήµατι αὐτοῦ. οὐ γὰρ ὁργὴ év τῷ θελήµατι 
αὐτοῦ. Παρὰ προαἰρεσιν δὲ Θεοῦ xal παρὰ τὸ 
βούλημα αὑτοῦ τοῖς ἁμαρτάνουσι χατασχευάζεται 
θυμὸς καὶ ópyt: ὃ $5 Ππαρίστησιν ὁ ᾿Απόστολος 
φήσας * "H τοῦ π.Ἰούτου τῆς χρηστότητος αὐτοῦ, 
xal της ἀγοχῆς καὶ τῆς µακχροθυµίας xatazpo- 
γεῖς; ἀγνοῶν, ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ Θεοὺ εἰς 
µετάνοιάν σε ἄγει. Κατὰ δὲ τὴν σχ.Ἰηρότητά σου 


καὶ ἁμετανόητον καρδίαν, θησαυρίζει σεαυτῷ ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς xal ἁποκαλύγεως xol 
διχαιοκρισίας τοῦ 8sov, ὃς ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ. 


οὐ Ezech. 1:555;, 32. ** Rom. it, 4-6. 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


ἘἙγὼ δὲ εἶπα ἐν τῇ εὐθηνίᾳ nov: Οὐ μὴ ca- λ Vrns. 7,8. Ego autem dixi in abundantia mea. 


«ευθῷ εἰς τὸν alova. Διχαιοῖ τὴν χκρίσιν τοῦ Κυρίου 
ὁμολογῶν πόθεν αὐτῷ συµθέθηχεν fj πτῶσις' δέον 
γὰρ ἑστῶτα iv τῇ παρὰ τῷ Θεῷ στάσει μεμνῆσθαι 
τοῦ φάσχοντος λόγου. Ὁ δοκῶν ἑστάναι, BAexéco 
p απέσῃ, ὁμολογεῖν τε τῷ Oc χάριν ὑπὲρ τῆς 
στάσεως. 'O δὲ, οὐκ ὀρθῶς λογισάμενος, παρὰ τὴν 
αδτοῦ ἀρετὴν ἓν τοῖς χαλλίστοις ἑστάναι ἑνόμιζεν" 
ἀπέφαινέ τε ἑαυτὸν xal ἄτρεπτον καὶ ἀμετάθλητον. 
Κύριε, ἐν τῷ θεΛλήματί σου παρέσχου τῷ κἀ..Ίει 
µου δύγαμι. Ἐπεὶ ταῦτα τὰ προειρηµένα oix 
ὀρθῶς ἑλογίζετο, ἔγνω, ὅτι ἡ στάσις αὐτοῦ ἐγείνη, 
xai Ἡ εὐθηνία χαὶ τὸ προσὸν αὐτῷ τότε κάλλος οὐχ 
fv ££ αὐτοῦ, οὐδΣ παρὰ τὴν ἑαυτοῦ αἰτίαν ὑπΏρχεν 
αὐτῷ. Ad ἐξομολογούμενος ταῦτά φησιν ἔργῳ τὴν 
πεῖραν παραλαθὼν τῆς ἑαυτοῦ ἀσθενείας' Ἀπέ- 
στερεψ'ας δὲ σου τὸ πρόσωπον, καὶ ἐγενήθην ve- 
ταραγµέγος. Xo μὲν γὰρ οὐδὲν πλέον ἔπραξας, οὔτε 
ὧσας, οὔτε κατέθαλες ' αὐτὸ δὲ τοῦτο διὰ τὴν ἐμὴν 
μ:γαλαυχίαν μεμονωμένον µε εἴασας, xal τῆς παρὰ 
πο» βοηθείας ἔργμον. Απέστρενύας τὸ πρόσωπόν 
σου ἑγὼ δὲ παραχρῆμα ἹἸλεγχόμην. καὶ ἐγιωόμην 
τεταραγµέγος. ὑποπίπτων τοῖς ἐμοῖς ἁμαρτήμασι, 
καὶ τοῖς ἐμοῖς ἐχθροῖς. 

Πρὸς cé, Κύριε, χεχράξοµαι, καὶ zpóc τὺν 
Θεόν µου δεηθήσοµαι. Τίς ὠφέλεια ἐν τῷ αἷματί 
(ου. ἐν τῷ καταδήγαέ µε εἰς διαθθοράν; Κατὰ 
δὲ τὸν Σύμμαχον' Εν τοῖς xaxoic γενόμενος ξ.Ίεγον" 
Πρὸς σὲ, Κύριε, βοήσω, xal σε τὺν δεσπότη» 
6ου ἱχετεύσω” τί κέρδος ἐν t αἵματί µου, 
χατεγεχθέγτος µου εἰς διαφθοράν; Mi) ἐξωμο- 
«λογήσεταί σοι xóric, ἢ áxayre Aet την ἀ.ῑήθειάν 
σου; Ταῦτα καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια ἱχετεύω, 
κάτωθεν χραυγὰς ἀφιεὶς ἀπὸ τοῦ βαθυτάτου λάκχκου, 
πυθόµενος ὡς παρὰ διδασκάλου μαθεῖν παρὰ σοῦ 
τοῦ θεοῦ. Τίς ὠφέλεια γίνεται fi ἐμοὶ f) ἑτέροις ἐχ 
τοῦ ἐμοῦ αἵματος; Ἡ τί πλέον ἀνθρώποις ὑπάρξει 
ἐκ τοῦ ἐμὲ ἑλθεῖν εἰς διαφθοράν, Ἑτέρου μὲν γὰρ ἐν 
τῷ αἵματι ὑπάρξει πολλή τις χαὶ µεγάλη ὠφέλεια 
τῷ παντὶ χόσμῳ ἐπειδὰν ὁ σὸς ἁμνὸς ὁ αἴρων τὴν 
ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου, ὡς πρόθατον ἐπὶ σφαγῖν 
ἕλθοι, χαὶ ὡς ἁμνὸς ἐναντίον τοῦ χείραντος ἄφωνος. 
Τούτου γὰρ τῷ αἵματι ἀπολύτρωσις χαὶ χαχῶν 
ἐλευθερία πᾶσι τοῖς δι᾽ αὐτοῦ σωθησοµένοις γενέσεται. 


Non movebor in eternum. judicium Domiui justum 
esse comprobat, dum confitetur unde sibi lapsus 
venerit. Opus enim est eum, qui coram Deo con- 
sistit, meminisse hujus dicti, Qui videtur stare, vi- 
deat ne cadat **, ac Domino gratiam de statu ill» 
profiteri. At ille non bene secum reputans, ex sua 
virtule se in przclaris stare arbitratus est, seseque 
immutabilem, immobilemque declaravit. Domine, int 
voluntate (ua prestitisti decori meo virtutem. Quia 
superius memorata non recte zstimaverat, novit 
tandem statum illum, felicitatem, ac decorem quo 
tunc fulgebat, non ex se, neque se auctore sibi ad- 
fuisse. Quapropter cum ex re ipsa in(irmitalis suae 
experimentum cepisset, hzc confitetur, dicens : 


D Arertisti [aciem tuam a me, et factus sum contur- 


batus. Tu quidem nihil ulterius effecisti, non im- 
pulisti neque dejecisti me; id tantum praestitisti, 
ut me propter arrogantiam meam solum, tuaque 


epe vacuum desereres : ÁArertisti faciem luam, €x 


ego confestim convictus, factus sum conturbatus, in 
peccata mea lapsus, et inimicis meis traditus. 


Vrns. 9, 10. Ad te, Domine, clamabo, et ad Deu 
meum deprecabor. Que utilitas in sanguine meo, 
dum descendo in corruptionem? Secundum Symma- 
chum autem : Cum ín malis essem , dizi : Ad te, 
Domine, clamabo, et te Dominum meum deprecabor. 
Quod lucrum in sanguine meo, me delato in corrt.- 
plionem? Nunquid confitebitur tibi pulvis, aut. an- 
nuntiabit veritatem tuam? Hxc et his similia depre- 
cor, ex infimis ac ex profundissimo lacu clamores 
emittens, sciscitorque, ut a te Deo, ceu a magistro, 
edocear. Quz utilitas aut mihi aut aliis ex sanguine 
meo confertur? Aut quid amplius hominibus aczi- 
det [Loni], δι descendero in corruptionem? Αἱ epim 
in alterius sanguine multa magnaque utilitas uni- 
verso mundo accedet ; quando Agnus tuus qui tollit 
peccatum mundi *', quasi ovis ad jugulationem ve» 
niet, e tanquam agnus coram tondente se sine voce 
erit **. Nam ex hujus sanguine redemptio et ereptio 
a malis iis erit, qui per eum salutem consecuturi 
sunt. Quineliam descensus ejus ad eos usque qui 


᾽λλλὰ xa ἡ κατάθασις ἐχείνου fj µέχρι τῶν δια- fy in corruptione et. in inorte versantur, multis causa 


Φθαρέντων, καὶ ἓν θανάτῳ γενοµένων, πολλοῖς αἰτία 
σωτηρίας ἔσται. Πολλὸς γὰρ χοῦς xai πολλὴ χόνις 
τῶν πάλαι xal σαρχίνων xal χοϊκῶν ἀνθρώπων ἑξ- 
οµολογήσεταί cot: o? καὶ ἐπὶ τὸ χρεῖττον µεταθλη- 
θέντες, ἀπαγγελοῦσι την ἀλέθδιάν σον. Μήτι οὖν 
xai £v τῷ ἐμῷ αἵματι ἔσται τι τοιοῦτον ἀγαθὸν τῷ 
xósptp; 1] ὠφεληθήσεταί τις ἐμοῦ χατασυρέντος 
ὑπὸ τοῦ θανάτου; ἡ χοὺς χαὶ ὁ ἀπὸ τοῦ χοῦ ληφθεὶς 
xat γεγονὼς ἄνθρωπος, μεταθληβεὶς ἀπὸ τοῦ χοϊῖκου 
xai Ὑενόμενος πνευματιχὸς, ἁπαγγελεῖ τὴν ἀλήθειάν 
σου; ᾽Αλλὰ vip οὐδὲν Estar ἐξ ἐμοῦ τοιοῦτον ’ διὸ 
ἱκετεύω ph ὁμοιωθῆναι τοῖς κχαταθαίνουσιν εἰς 
14χχον. 


οὗ | Cor. x, 12. *' Joan. 1, 29. ** daa. μι, 7. 


salutis erit. Pulvis enim multus iultaque terra, 
hominum scilicet olim carnalium ac lerrenorum, 
confitebitur tibi : qui in meliorem versi conditionem, 
annuntiabunt veritatem iuam. Nunquid igitur in 
sanguine meo tale quidpiam bonum mundo erii? 
An quis utilitatem binc percipiet, si ego 4 morte 
detrahar? Λη pulvis et qui ex pulvere sumptus fa- 
ctus est homo, ex terreno commutatus in spiritua- 
lem, annuntiabit veritatem tuam? Nihil sane huju:- 
modi ex me prodibit, Quamobrem rogo ne similis 


(iam descendentibus iu lacum. 





905 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


261 


Vgns. 11-15, Audivit Dominus, εί misertus est A. "Hxovct Κύριος, xal ἠλέησέ µε’ Κύριος ἐγε- 


mei, Dominus factus est adjutor meus.  Converti- 
sti. planctum meum. in gaudium mihi : conscidisti 
saccum meum, et circumdedisli me letítia. Cum sic, 
inquit, deprecarer, qui non procu! est ab iis qui 
pure ac fideliter invocant ipsum, Dominus audivit, 
de quo dictum est : Prope est Dominus omnibus in- 
vocantibus ewm in veritate ** : et postquam audivit, 
misertus est mei, ac suam erga me misericordiam 
opere comprobavit : factus est euim adjutor meus. 
Postquam nos hisce allocutts est verbis, et quze 
sibi acciderant enarravit. rursus gratiarum actio- 
nem ad ipsum Deum convertit, beneficia sibi col- 
lata enumerans. Nam, inquit, tu mei misertus es, 
et factus es adjutor meus; atque sic veteres lacry- 


γήθη βοηθός µου. Ἔστρεύας τὸν χοπετόν µου 
εἰς χαρὰν ἐμοὶ, διέῤῥῥηξας τὸν σάκκον µου, xu 
περιέζωσάς µε εὐφροσύγην. Ταῦτα, φησὶ, δεηθέντης 
µου, 6 μὴ μαχρὰν ἀφεστὼς τῶν χαθαρῶς χαὶ πιστῶς 
ἑπιχαλουμένων αὐτὸν Κύριος ἤχουσε, περὶ οὗ εἴρη- 
ται Ἐγγὺς Κύριος πᾶσι τοῖς ἐπικαλ]ουμέγοις 
αὐτὸν ἐν ἀ.ηθείᾳ' χαὶ ἀχούσας TJéncé µε. xci 
ἔργον ἐπεδείξατο τοῦ εἰς ἐμὲ οἴχτην" ἐγενήθη γὰρ 
βοηθός µου. Ταῦτα ὡς πρὸς ἡμᾶς διαλεχθεὶς, xax τὰ 
συµθεθηχότα αὐτῷ διδάξας ἡμᾶς, ἁποστρέφει πάλιν 
τὴν εὐχαρ':στίαν ἐπ) αὐτὸν θεὸν, τὰς εἰς αὑτὸν εὖε- 
γεσίας διεξιών. Ἠλέησας γᾶρ µε σὺ, φηοὶ, xat v£- 
γονας βοηθός µου" οὕτω τε µετέδαλες τὰ παλαιά 
pou δάχρνα, xai τοὺς θρῄνους καὶ τὸν χοπετὺν εἰς 


mas, lamentationes, planctum in risum, gaudiunt p γέλωτα xal χαρὰν, xal ἀγαλλίασιν, ἑπαληθεύσας τὸν 


et exsultationem commutasti. lta veram compro- 
basti illam beatitudinem, quz diu postea de flen- 
tibus ac lugentibus tradita est : Beati qui flent, quo- 
niam ridebunt ** ; beati qui lugent, quoniam ipsi con- 
solabuntur *'. Me sacco exuisti, qui luctus siznum 
erat, in quo me affligebam, et cingulo lxtiti: cir- 
cumcinxisti me. Hxc porro omnia mihi pr:buisti, 
ut né,.si tibi non confessus essem, terra et pulvis 
remanerem, ut cantet tibi gloria mea. Nam si de- 
scendissem in corruptionein, nulla hinc utilitas 
vel mihi vel aliis eventura erat. Ego namque vita 
illa quae ex te procedit privandus eram, alii vero 
per me salutem minime nacti essent. 

Δι quando tu convertisti planctum meum in gau- 


dium mihi, et quando conscidisti saccum meum et C 


circumdedisti me letitia, non modica .inde utilitas 
aceessit : nam pristina recepta gloria, per eam tibi 
cantabo et psallam , non prava quidem conscientia, 
sed fidenti ac pura mente. Ideo ait, Ut caniét tibi 
gloria mea, et non compungar. Ha porro perseve- 
rabo per omne szculum, confitebor tibi, et a te 
mihi semper collata beneficia commemorabo. Do- 
minus factus est adjutor meus. Notandum porro est 
illud, factus est, non semper acceptam substantiam 
significare; sed quandoque etiam habitum quem- 
dam. Sicubi igitur id de Salvatore dicatur, habi- 
tum ad rem aliquam, non substantiam factam, si- 
guiflcat, Convertisti planctum meum in gaudium 
mihi. Vox illa, planctus [sive tunsio pectoris], sen- 
sum signiflcat : quod vel ipsa re declaratur, manus 
quippe pectus tundunt. Qui igitur in propriorum 
peccatorum sensu versatur, ac per spirituales ma- 
nus cum efficacia sensum excitat suum, is trans- 
latus a luctu, gaudium, Spiritus sancti fructum, 
accipiet. Illud porro, convertisti, mutationem illam 
ex planctu et luctu in lztitiam declarat ; illud de- 
mum, non compungar, id est, non mutabo proposi- 
tum. Gloria illa cantatrix ejus qui sic Deuin affa- 
tur, rectum vite institutum est et cognitio pura. 
Domine Deus meus, in. &ternum confitebor tibi. 1d 
cst, pro omnibus quz contigerint, non modo jucun- 


ὕστερόν ποτε λεχθέντα μαχκαρισμὸν περὶ τῶν χλαιόν- 
των χαὶ πενθούντων, χατὰ τή. Μακάριοι οἱ xJAalor- 
τες, ὅτι γεάσονται" καὶ µακάριοι οἱ πενθοῦντες, 
ὅει παρακᾶηθήσογται. Τὰ σύμθολα γοῦν τοῦ πέν- 
θους ἀπέδυσάς µε, τὸν cáxxov, bv dp χαχοπαθὼν 
ἐμαυτὸν ἑτιμωρούμην, xat ζώσματι εὐφροσύνης πε- 
ρ'ἐξζωσάς µε. Κάλὶ ταῦτα πάντα pot παρέσχου, ἵνα 
μὴ ἀπομείνω xóvig xai χοῦς ὁ μὴ ἐξομολογούμενός 
σοι, ἀλλ᾽ ἵνα γά.1.1Πῃ σοι ἡ δόξα µου. Ἐν μὲν γὰρ 
τῷ χαταθῆναί µε εἰς διαφθορὰν οὐδεμία τις ἣν ὠφέ- 
λεια οὔτ᾽ ἐμοὶ οὔτε ἑτέροις. "Evo τε γὰρ ἀπεστερού- 
µην τῆς παρὰ coU ζωῆς, ἄλλοι τε οὐδαμῶς ἐτύγγχαναν 
τῆς δι ἐμοῦ σωτηρίας. 

Ἐν δὲ τῷ ueca6dAAew σε τὸν χοπετόν µου εἰς: 
χαρὰν' ἐμοὶ, καὶ ἓν τῷ διαῤῥηξαί σε τὸν cáxxov 
pov xai περιζώσαι εὑφροσύνην, οὐχ ἡ τυχοῦσα γε- 
γένηται ὠφέλεια * ἀπολαδὼν γὰρ τὴν προτέραν ἆμαν- 
τοῦ δόξαν, διὰ ταύτης σοι qao, καὶ Φαλῶ σοι οὐ μετά 
τινος φαύλης συνειδήσεώς, ἀλλὰ μετὰ πεπαῤῥτσια- 
σµένης xal χαθαρᾶς διανοίας. Διό φησιν’ Ὅπως ἂν 
ψά.14ῃ σοι ἡ δόξα µου, xal οὐ μὴ κατανυγῶ. 
Οὕτω τε διατελέσω εἰς τὸν σύμπαντα αἰῶνα, ἕξομο- 
λογούμενός σοι, χαὶ τὰς σὰς διὰ παντὸς εὑεργεσίας 
τὰς εἰς ἐμὲ διεξιών. Κύριος ἐγενήθη βοηθός µου. 
Σημειωτέον, ὅτι τὸ, ἐγενήθη, οὐχ dcl οὐσίωσιν 
σηµαίνει’ ἀλλ’ ἔσθ' ὅτε χαὶ πρός τινα σχέσιν. E! ποτε 
οὖν xai ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος τοιαύτη Ὑένοιτο quy, 
σχέσιν πρός τι χαὶ οὐχὶ οὐσίωσιν σηµαίνει. Ἔστρε- 
vac τὸν χυπετόν µου εἰς χαρὰν ἔμοί. Ἡ, χοπε- 
tóc, φωνὴ, τὴν συναίσθησιν σηµαΐνει, ὡς xal αὐτὴ 
ἡ πρᾶξις παρἰστησι, τῶν χειρῶν τὸ στῆθος χοπτου- 
σῶν. Ὁ οὖν ἓν συναισθήσει ἰδίων ἁμαρτημάτων 
γεγονὼς, καὶ ἐνεργητικῶς διὰ χειρῶν πνευματικῶν 
τὴν αἴσθησιν αὐτοῦ διεγείρας, μεταθαλὼν ἀπὸ τοῦ 
ὁλοφύρεσθαι, χαρὰν τὸν χαρπὸὺν τοῦ Πνεύματος ἀνα- 
λήφεται. Τὸ, ἔστρεψφας, δηλοῖ τὴν ἐχ τοῦ χόπτε- 
σθαι χαὶ λυπεῖσθα: εἰς χαρὰν µεταθολἠν' τὸ δὲ, 
οὗ μὴ κατανυγῶ, οὐ μὴ μεταγνῶ, φησί. Δόξα δὲ 
Ψάλλουσα τοῦ ταῦτα λέγοντος τῷ θεῷ, ὀρθὴ πολιτεία 
καὶ γνῶσίς ἐστιν εἰλιχρινής. Κύριε ὁ θεός µου, εἰς 
τὺν' alova ἐξομο.]ογήσομαί σοι ἀντὶ τοῦ, ἐπὶ πᾶσι 


9 Psal. ασωιν, 18... ** Luc. v1, 91. ** Mau. v, 5. 


965 


COMMENTARIA iN PSALMOS. 


266 


«olc συµδαἰνουσιν, ob προσηνέαι µόνον, ἀλλὰ καὶ &rÀ A dis rebus, sed etiam pro laboribus, gratias tibi ago, 


κτόνοις, εὐχαριστῶ σοι, Δέσποτα. 
ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΨΑΛΜΟΣ TO AAYIA, EKZTA- 
Σ . 


EQX A 

Q6:s ἐν τῇ "E6palov Γραφῇ, οὔτε παρὰ τοῖς λοι- 
ποῖς ἑρμηνενυταῖς ἡ προγραφὴ περιέχει, ἐχστάσεως. 
Μήποτε δὲ διὰ τὸ ἐχφέρεσθαι τῷ ψαλμῷ' 'Eqó δὲ 
εἶπα ἐν τῇ ἑχστάσει µου Απέῤῥιμμαι ἀπὸ προσ- 
ώπου τῶν ὀφθαΛμῶν σου, τὴν προσθήχην τις ἐποιή- 
σατο iv τῇ προγραφῇ εἰς τὸν χαιρὸν xa" ὃν kv ἐχ- 
στάσεὶ γενόμενος εἶπεν' Ἁπέῤῥιμμαι ἀπὸ προσώπου 
των ὀρθαλμῶν cov, ἀναπέμψας τὰ ἑμφερόμενα τῷ 
λόγω; Πλὴν ἀλλ’ εἰς τὸ τέλος τοὺς ἑντυγχάνοντας πα- 
ῥραπέμπει xal ἡ παροῦσα προγραφὴ, Άτοι διὰ τὰ τε- 
λευταῖα, ἓν οἷς παραίΐνεσιν ἀναγκαιοτάτην περιέχει f 
MYyouca* Ἁγαπήσᾶτε {ὸν Κύριον πὀἀντες οἱ ὅσιοι 
αὐτοῦ, ὅτι ἀληθείας ἐκζητεῖται Κύριος, καὶ τὰ 
Enc ἡ διὰ τὸ προφηἑεύειν τινὰ περὶ τῶν κατὰ τὸ 
πάθος τοῦ Σιωτῆρος πεπραγμένων. ἃ 6b γίγνεσθαι 
ἡμελλὲν ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος, Ἁλλ' ἐπεὶ xal τοῦ 
Δανϊδ ἐλπίδας ὑπὑγράφει ἀγαθὰς ὁ λόγος, αἴτινες 
ἤμελλον αὐτῷ εἰς τὸν μέλλοντα χρόνον ἀποδίδοσθαι, 
εἰχότως εἰς τὸ τέλος ἀναπέμπει τὴν προγραφἠν. Πε- 
ῥιέχει δὶ ὁ πᾶς ἱχετηρίαν τοῦ Δαυῖδ, ὅλον ἑαυτὸν 


Domine. 
4. IN FINEM PSALMUS DAVID, PRO EXSTASI 


Neque in Hebraica Scriptura, neque in reliquis 
interpretibus, inscriptio illud praefert, pro exstasi. 
Num forié quia illud in psalmo ** effertur : Ego 
autem dixi In exstasi mentis meg : Projectus sum 
a facie oculorum tuorum, idipsum quispiam insceri- 
ptioni addiderit, ad tempus illud id referens, quo in 
exstasi positus dixit : Projectus sum a facie oculo- 
rum tuorum ? Ceterum praesens inscriptio lectorem 
ad finem remittit, sive propter ea qua versus finem 
dicuntur, ubi per necessariam admonitionem affert 
his verbis: Diligite Dominum, omnes sancti ejus, quo- 


B niam veritates requirit Dominus, el czetera ; sive quia 


monnulla vaticinatur qux tempore passionis Salva. 
toris nostri gesta sunt, queque in consummatione 
seculi ventura eránt. Sei quoniam bona hic Davidi 
spes subindicatur, quz ipsi in futuro teropore im- 
plenda erat, jure inscriptionem in finem remittit, 
Totus vero psalmus Davidis supplicationem com- 
plectitur qui sese totum Deo concredidit, rogatque 
ut ne spe labatur. 


ἀναρτήσαντος tou Θεοῦ, xaX παραλαλεῖ μὴ ἐχπεσεῖν τῆς ἑλπίδοςι 


x) col, Κύριε, ἠ.ἔπισα, μὴ καταισχυγθείην 
εἰς τὸν alova* àv τῇ διχαιοσύνῃ σου ῥῦσαί µε 
καὶ ἐξελοῦ µε. Β.ϊνον «πρὸς μὲ τὸ οὓς σου, τά- 
χυνον tov ἐξεέῦθαι µε. Πολλῷ τε πλούτῳ Κεριβ- 


ῥβεόμενος, εἰ χαὶ νίχαις ταῖς κατ’ byOpov ἑκόμα, ἀλλὰ σ 


χούτων οὐδὲν pb; ἀαφάλειαν συμθαλεῖσθαι αὐτῷ ἐπέ- 
πειστο, µόνην δὲ τὴν ἐπὶ Κύριον ἑλπίδα * 6i. ἱχέτευε 
ταύτης µάποτε ἐχπεσεῖν' ἀλλὰ xal ἡμᾶς ἐδίδασχε τὰ 
ὅμοια αὐτῷ ζηλοῦντας xal φρονεῖν xdi λέγειν. Αντὶ 
δὲ, ἐν τῇ δικαιοσύνῃ cov: ἐν τῇ ἐλεημοσύγη σου, 
ὁ Σύµμµαχος ἐξέδωχε. Γενοῦ pot elc 650r. ὑπερα- 
σπιστὴ», καὶ εἰς οἶκον καταφυγῆς τοῦ dca pe. 
"Ot: κραταίωµά µου καὶ χαταρυγή pov sl σὺ, xal 
ἔνεχεν τοῦ ὀνόματός σου ὀδηγήσεις µε καὶ δια- 
θρέψεις µε. Ταῦτα καὶ ἓν 4 ἑπταχαιδέχάτῳ εἶπε 
φαλμῷ, 

Ἐξάξεις µε ἐκ παγίδος ταύτης, ἧς ἔκρυψάν 
pot, ὅτι σὺ sl à ὑπερασπισεής µου, Κύριε. Elc 
χεῖράς σου «ἀραθήσομαι τὸ απγεῦμά µου ᾽ éAv- 


Vgns. 2-4. In te, Domine, sperat, non 68η. 
dar in eternum : in justitia tua. libera me. Inclina 
ad me aurem iuam , accelera ut eruas me. Etiamsi 
multis divitiis afflueret, et victoriis quas de inimicis 
reportaverat, ornaretur, nilil eorum ad securite 
tem sibi conférre, unamque in. Dominum spem id 
prestare posse, arbitrabatur. Quare supplicabat 
ut nunquam ab ea decideret : sed nos quoque in- 
stitu&bat ut paria querentes, eadem qua ipse sen- 
tiremus ac loqueremur. Loco autem illius, in ju- 
stiia (μα, Symmachus, ih. misericordia tua, edi- 
dit. Esio mihi in Deum protectorem εί in domum 
re(ugii, ut salown me facias. Quoniam fortitudo mca 
εἰ refugium meum es (u, et propler nomen tuum 
deduces me et enutries me. Hsc in septimo decimo 
quoque psalmo dixerat. 

Vegas. b, 6. Educes me de laqueo hoc quem abscos- 
derunt mihi, quoniam tu es prolector meus. In ma- 
nus (as commendabo spititum meum : redemisti me, 


τρώσω µε, Κύριε ὁ θΘεὸς τῆς ἀ.ηθείας. "ES ὧν D Domine Deus veritatis. Ex iis quae jam olim exper- 


ἐπειράθην πάλαι πρότερον, πέπεισµαι, ὅτι καὶ νῦν 
ἑξάξεις µε x πάσης παγίδος τῆς ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν µοι 
χατασχευαξοµένης. ως γὰρ iv τῷ Bio τῷ θνητῷ 
τυγχάνω, οἶδα πολεμούμενος, καὶ μέχρις ἑσχάτης 
ἀναπνοῆς ἐν ἀγωνίᾳ χατέστην xai διὰ τὰς τῶν ἐχθρῶν 
ἐπιδουλάς. Αλλὰ πέπεισµαι, ὅτι ἐπὶ col ἀναρτήσας 
thv ἐμαυτοῦ ἑλπίδα, οὐ χαταισχυνθήσοµαι εἰς τὸν 
αἰῶνα. Θεὸν δὲ ἀληθείας εὐχαίρως χαὶ χαταλλήλως 
τοῖς λεγοµένοις ὠνόμασεν * οὗ γὰρ ἔστι διαφευσθῆναι 
τὸν ἐπὶ σὺ ἠλπιχότα , οὐδὲ τὸν ἐπὶ ταῖς cato ἑπαγγε- 
λίαις πεπιστευχότα. 

Ἑμίσησας τοὺς διαρυλάσσοντας µαταιόζητας 
διαχενῆς. Ἐγὼ δὲ ἐπὶ τῷ Κυρίφ fÀzica* áyaA- 

9?! Psal, xxx, 95. 


PATROL. G5. XXIII. 


tus sum, confido te ex quovis laqueo educturum 
me, ab inimicis mihi parato. Quandiu enim in vita 
mortali versor, me impugnatum iri scio; et ad 
extremum usque balitum, inimicorum insidiis ap- 
petitus, in certamine constitutus ero. Àt confido 
fore ut, spe mea in te reposita, non confundar in 
eternum. Deum autem veritatis opportune et con- 
gruenter ad rem qua agitur vocavit : neque enim 
contingere potest, ut ia qui in te speravit, vel is 
qui promissis tuis fidem bahuit, spe labatur. 


Vgas. 7, 8. Odisti observantes vanitates, superva- 
cwe. Ego autem. in Domino speravi : exsuliabo el 


46: 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il]. — EXEGETICA.  - 


letabor in misericordia (wa. Merito ]ίατὶ5 de ve- A ιάσομαι xal εὐφρανθήσομαι ἐπὶ τῷ ἐ.ξει σου" 


vitatis amatoribus, illosque admittis; ideo dictum 
est, Veritates requirit Dominus; illos vero qui va- 
nitatem sectantur, utpote qui mendacium conse- 
etentur, adversaris et odisti. Vanitas quippe est 
quod mendacio plenum : quare sic admones : Filii 
hominum usquequo gravi corde, ut quid diligitis va- 
nitatem el quaritis mendacium ** ? Ego vero a vanis 
rebus aversus, in te solo Domino meo spen! repo. 
sui, quare confido non frustra tibi meipsum com- 
misisse. Nam finis spei in te posita est gaudium 
et letitia. 

V£ghs. 9. Quoniam respexisti humilitatem meam, 
salvasti de secessitatibus animam meam ; nec con- 
clusisti me in manibus inimici ; statuists in loco 
spatioso pedes meos. Jam alias respexisti bumili- 
tatem meam : ac plerumque anima mea in neces- 
sitates ab inimicis sibi inductas delapsa, meque 
nihil aliud agenle quam ut hümiliarem et affligerem 
me, ob emissas ad te Deum meum preces, tu ipse 
meus propugnator ac protector, me nequaquam 
despiciens, sed humilitatem approbans meat, sal- 
vasti de necessitatibus animam meam, nec conclusi- 
sti me in manibus inimici; ac preter ezspectatio- 
nem me in retibus jam devolutum, et inimicorum 
manibus traditum, eripuisti remisistique liberum, 
pedes meos in latitudine ac in loco spatioso con- 
.stituisti, solutoque mihi concessisti , ubicunque 
vellem incederem. In historia porro narratur, ipsum 
szpe a Saule deprehensum, et aliquando in spelunca 
inclusum, manus ejus effugisse : et alias a Get- 
thz»is se mente captum simulando elapsum esse. 


γεας. 10. Miserere mei, Domine, quoniam tri- 
bulor : conturbatus est in. ira oculus. meus, anima 
sea εἰ venter meus. Rogo, inquit, ac deprecor 
mei ut miserearis, quoniam tribulor; cujus loco 
Aquila, Quoniam angustum mihi. Tui enim et pro- 
missorum tuorum causa in angusta et arcta via 
incedo, At anima me: oculus, ipsaque mens ac 
vis ratiocinandi turbata est in ira. Pro quo Aquila 
dicit: Squaluit in indignatione oculus meus; Sym- 
machus vero, Turbatus est pra indignatione oculus 
seus. Nam cum indignationem, inquit, et iram 


' Eixótox; χαίρεις μὲν τοῖς τῆς ἀλτθείας ἑρασταῖς, xal 


τούτους προσίεσαι΄ διὸ λέλεχται' Ἀ.Σηθείας ἐκζητεῖ 
Κύριος ' τοὺς δὲ τὴν µαταιότττα περιέποντας εἰχό- 
τως ἁποτρέπῃ xai μισεῖς, ὥς ἂν τὸ ψεῦδος μεταδιώ- 
χοντας. Ματαιότης γὰρ τὸ ψεύδους γέμον ' 605 παραν’ 
νεῖς λέγων ' Υἱοὶ ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρ- 
διοι; ἵνα τί ἁγαπᾶτε µαταιότητα, καὶ ζητεισθε 
Ψεῦδος; Ἐγὼ δὲ, ἁποστραφεὶς τὰ μάταια, ἐπὶ σὲ 
µόνον τὸν ἑμαυτοῦ Κύριον Άλπισα ' διὸ πέπεισµαι, 
οὐχ εἰχῇ σοι ἐμαντὸν παρἀτεθεῖσθαι. Τὸ γὰρ τέλος 
τῆς εἰς σὲ ἐλπίδος χαρὰ καὶ εὐφροσύνη. 

"Oti ἐπεῖδες τὴν ταπείνωσἰίν µου, ἔσωσας ἐκ 
τῶν ἀναγκῶν τὴν γνχήν µου. Καὶ ob cvréxAse 
Các µε εἰς χεῖρας ἐχθρῶν ' ἕστησας ἐν εὐρυχώρφ 
τοὺς πόδας µου. Ἠδη xoi ἄλλοτε ἐπεῖδες τὴν ταπεί- 
νωσίν µου’ πολλάχις τε περιπεσούσης τῆς ἑμῆς φυ- 
χῆς ἀνάγχαις ταῖς ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ἐπιτεθείσαις αὖ- 
τῇ, ἐμοῦ τε μηδὲν πλέον πράττοντος 3) ταπεινοῦντος 
ἐμαυτὸν καὶ χαχοῦντος διὰ τῶν Αρὸς σὲ τὸν θεὸν ἴχε- 
τηρίων, σὺ αὐτὸς ὁ ἑἐμὸς ὑπέρμαχος xai ὑπερασπι- 
στὴς, μὴ ἀντιπαρελθών µε, ἀποδεξάμενος δὲ τὴν Ep 
ταπείνωσιν, ἔσωσας ἐκ τῶν. ἂν αγκῶν τὴν φυχήν 
µου, xal οὐ συνἐχλεισάς µε εἰς χεῖρας éx0pow - 
παραδόξως δέ µε εἴσω δικτύων ἤδη Υενόµενον, χαὶ 
ταῖς χεροὶ τῶν ἐχθρῶν παραδεδοµένον ἁρπάσας ἑλεύ- 
θερον ἀνῆχας, xal τοὺς πόδας µου bv πλατύτητι xat 
εὐρυχωρίᾳ κατέστησας, συγχωρἠσᾶς ἄφετόν µε βα- 
δίζειν ὅποι καὶ βούλομαι, Διδάσχει δὲ xai ἡ ἑττορία, 
ὅτι, πολλάχις χαταληφθεὶς ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ, xat µέν- 
τοι xaX tv τῷ σπηλαίῳ καθειρχθεὶς, τὰς ἐχείνου χεῖ- 
pas διέφυγε, xaX ἄλλοτε τοὺς Γετθαίους παραπληξίαν 
σχηµατισάµεγος. 

Ἐ.1έησόν µε, Κύριε, ὅτι θ.2ίδομαι' ἑταράχθη ér 
θυμῷ ὁ ὀρθαλμός µου, ἡ γυχή µου, καὶ ἡ γαστήρ 
µου. Ἰχετεύω, cot, xai δέοµαι ἐλεηθῆναυ, ὅτι 04[- 
6οµαι ' ἀνθ' οὗ ὁ ᾽Αχύλας φησίν ' "Orc στενὀν épol. 
Τὴν γὰρ στενὴν xai τεθλιμμένην ὁδεύω διὰ σὲ, xai 
τὰς σὰς ἐπαγγελίας. Αλλὰ xoX ὁ τῆς ψυχῆς µου ὀφ- 
θαλμὸς, αὐτὸς ὁ νοῦς xal τὸ ἐν ἐμοὶ λογιστιχὸν, &xa- 
ράχθη ἓν θυμῷ ' ἀνθ) οὗ ὁ μὲν ᾽Αχύλας φησίν 
Ηὐχμώθη "ἐν παροργισμῷ ὁ ὀφθαλμός µου * ὁ δὰ 
Σύμμαχος" Ἐθο.ώθη διὰ παροργισμὸν ὀφθαλμός 
µου. Ὅτε γὰρ παρώργισα, φησὶ, xat θυμὸν paved 


ihi concitavi, ausus ea perpetrare qui furore p) ἐπήγειρα, τολµήσας διαπράξασθαι τὰ θυμοῦ χαὶ ὁρ- 


et ira digna sunt, tunc confusio, conturbatio et 
squalor rationabilem anime vim occupavit. Sed 
«tiam anima mea et venter meus ipse conturbatus 
1€ confusus est in tempore indignationis mes. 
Quemadmodum vero anima oculum per translatio- 
Jem a sensili oculo intelligimus , sic ventrem ejus 
nequaquam labare si vim memorig accipias; in 
"a ceu in ventre, cibos omnes a sermonibus per- 
«2ΡΙ05 reponere consuevimus. Quamobrem alicubi 
d:citur : Benedic, anima mea, Domino, et omnia qua 
[ira me sunt, nomini sancto ejus **. Et Salvator 
nit: Qui biberit ex aqua quam ego dabo ei, flumina 


* Psal, wv, δ. *9* Pal, cu, 4. 


γῆς ἄξια, τὸ τηνιχαῦτα σύγχυσις xal θόλωσις χαὶ 
αὐχμὸς τὸ λογιστιχὸν τῆς ἐμῆς φυχῆς κατείληφεν. 
'AXA& xa fj Ψυχἠ µου, qnot, χαὶ ἡ γαστήρ µου, xal 
αὐτὴ] ἐθολώθη καὶ ἐταράχθη κατὰ τὸν χαιρὸν τοῦ παρ” 
ὀργισμοῦ µου. Ὥσπερ δὲ ὀφθαλμὸν «υχῆς κατὰ µε- 
ταφορὰν τοῦ αἰσθητοῦ ὀφθαλμοῦ νενο/χαµεν, οὕτω 
καὶ τὴν Ὑαστέρα αὐτῆς οὐκ ἂν ἁμάρτοις εἰπὼν τὴν 
δύναμιν τὴν μνημονιχὴν, ἓν ᾗ ὥσπερ ἐν xoig καὶ 
γαστρὶ πάσας τὰς διὰ λόγων τροφὰς ἐναποτίθεσθαι 
εἴωθε. Aib. λέλεχταί που". Εὐλόγε, ἡ yvy µου, 
tv Κύριον, καὶ πάντα τὰ ἑντός µου τὸ ὄνομα τὸ 
ἅγιον αὐτοῦ. Καὶ ὁ Σωτὴρ 66: "Oc ἂν xig ἐκ tov 


269 . 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


270 


ὕδατος, οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, ποταμοὶ ἐκ τῆς xoi- A de ventre. ejus ftuent. aqua viva, salientis in vitam 


Mac αὐτοὺ ῥεύσουσιν' ὕδατος (orroc, ἆ.Ίομέ- 
νου εἰς ζωὴν αἰώνιον. Κἀάνταῦθα τοίνυν τὴν μνημο» 
vod δύναμιν, 7| χαὶ αὐτὸ τὸ ἡγεμονιχὸν τῆς Φυχῖς, 
χοιλίαν ὠνόμασεν ὁ Σωτήρ. Θολωθεὶς τοίνυν τὸν ὀφ- 
θαλμὸν τῆς φυχῆς, xal τὴν Υαστέρα τὴν παραδεδοµέ- 
νην, ἰατρείᾳ xai θεραπεἰᾳ ἐμαυτὸν παρεῖχον, ὁδύνῃ 
xai στεναγμοῖς, καὶ πτωχείᾳ παραδιδοὺς τὸν ἐμαντοῦ 
βίον, ὥσπερ διά τινων χύχλων ἰατρευόμενος. ᾽Αντὶ δὲ 
τοῦ, Ἐν πτωχείᾳ ἡ ἰσχύς µου, xal τὰ écca µου 
ἐταράχθησαν ' σαφἑέστερον ó Σύμμαχος Ἡρμήνευσεν 
εἰπών * Διὰ τὴν κἀχωσίν µου ἡ ἱἰσχύς µου καὶ τὰ 
ὁστᾶ µου πηὐρωτίασαν. Οὕτω γὰρ, φτοὶν, ἑμαυτὸν 
ἐχάχουν, ὡς διὰ τὴν ὑπερθολὴν τῆς χακώσεως ἑδατο- 
νησαί μου xat ἐξασθενῆσαι τὴν ἰσχὺν, xal αὐτὰ τὰ 


eternam 3». Bic itaque reminiscendi vim, sive 
eliam principem anima partem, ventrem Servator 
nuncupavit, Cum ergo et mentis oculis et ventre, 
de quo jam diximus, conturbatus essem , medelz 
me atque curationi tradidi; dolori, gemitibus, 
egestati vitam addixi meam, ceu quadam circui» 
tione usus ad salutem recuperandam. Pro illo au- 
tem, 1n paupertate virlus mea, εἰ ossa mea οὐκ» 
turbata sunt, apertius Symmachus. interpretatus 
est his verbis, Propter afflictionem meam, vir(us 
mea εἰ ossa mea pulruerunt. lta me macerabam, 
inquit, ut propter afflictionis vim , virtus mea defi- 
ceret ac infirmaretur, atque ipsa anime ossa, ipsae 
facultates, quibus olim viriliter agebam, compu- 


nc φυχῆς µου ὁστέα, xax τὰς δυνάµεις ἐν αἷς πάλαι p trescerent; sive secundum Aquilam, Et ossa meg 


ἠνδριζόμην ηὐρωτίασαν"' ἢ χατὰ τὸν Αχύλαν' Kal 
τὰ ὁὀστᾶ µου ηὐχμώθη. Ταῦτα δὲ ἀναγχαῖα πρὸς δι- 
δασχαλίαν xaX ὑπογραμμὸν τῶν ἀφέσεως τυχεῖν βου- 
λημένων τῶν οἰχείων πλημμελημάτων. 

Παρὰ πάντας τοὺς ἐχθρούς µου ἐγενήθην ὄνει- 
δος, καὶ τοῖς γεἰτοσί µου σφόδρα, καὶ φέδος τοῖς 
Τ}ωστοῖς µου. Οἱ θεωροῦντὲς µε ἔξω ἔφυγον ást 
ἐμοῦ ' ἐπελήσθην ὡσεὶ vsxpóc ἀπὸ καρδίας ἐγε- 
φήθην ὡσεὶ σκεῦος ἀπολω1ός. Ταῦτα ἀναφέρομεν 
ἐπὶ τὸν xaipby τοῦ πάθους τοῦ Σωττρος ἡμῶν, ἁρ- 
µόζοι ἂν ὑπ αὑτοῦ λέγεσθαι, ὅτε οἱ ἐχθροὶ ἀνηρτη- 
µένον ὁρῶντες αὐτὸν ἐπετώθαζον ὀνειδίζοντες, χατὰ 
τὰ γεγραμµένα iv τοῖς Εὐαγγελίοις" ot τε γνωστο), 
xaX οἱ µαθηταὶ, xat φίλοι, φόδῳ ὑποπεσόντες, ἀνεχώ- 


exaruerunt. Hac porro sunt iis, qui scelerum su- 
orum veniam consequi peroptant, ad disciplinam 
et exemplum necessaria. 


VEns. 19-14. Super omnes inimicos meos fa» 
ttus sum opprobrium et vicinis meis valde, et timor 
notis meis. Qui videbant me, foras [ugerunt a me: 
oblivioni dutus sum tanquam mortuus a corde, Fa- 
clus sum tanquam vas perditum. Hec ad tempus 
passionis Salvatoris nostri referimus, quz ab ipso 
congruenter dicta fuerint, quando inimici suspen- 
&um videntes irridebant eum, opprobriis incessen- 
tes, ut in Evangeliis scriptum est : ac noti ejus, 
discipuli et amici, metu correpti recedebant, ipso 


pouv χαταλείποντες abzóv* ὅτε xal ὁ πρωτοστάτης C relicto ; quando is qui discipulorum ejus choro 


τοῦ χοροῦ τῶν αὐτοῦ μαθητῶν fipvr sat αὐτὸν τρίτον. 
Τότε δὲ xa ἁπελήσθη ὡσεὶ νεχρὸς ἀπὸ καρδίας’ ἀλλὰ 
xai ἐνομίσθη γεγονέναι ὡς σχεῦος ἀπολῳλός. Πλὴν 
ἁλλὰ χαὶ ταῦτα ἐπὶ τὸν ἐν τῷ φαλμῷ ἑἐξομολογούμε- 
voy ἀναφερόμενα ὑπερθάλλουσαν αὐτοῦ παρίστησι χά» 
χωσιν. Οὕτω γὰρ ἑαυτὸν ἐξέτηχεν, ὡς ἐχλείπειν μὲν 
αὐτοῦ ἐν ὀδύνῃ τὴν ζωὴν, χαὶ ἕτη ἐν ατεναγμοῖς, 
ἀσθενῆσαι δὲ ἐν πτωχείᾳ τὴν ἰσχὺν, xaX τὸ ὁστέα τῆς 
ψυχῆς αὐτοῦ ταραχθΏναι' ko' olg xa ἑἐγελἄτο ὑπὸ 
τῶν ἐχθρῶν, ὡς εἰχῆ χαὶ µάτην ἑαυτὸν χαταχόπτων. 
ὐὐ µόνον δὲ παρὰ τοῖς ἐγθροῖς ἐγίνετο ὄνειδος, ἀλλά 
Χὰὶ παρὰ τοῖς γείτοσιν αὐτοῦ τοῖς μάλιστα αὐτὸν εἰ- 
δόσι, διὰ τὸ ἔγγιστα οἰχεῖν. θὗτοι γὰρ, ὀρῶντες αὖ- 
τὸν χατατρύχοντα ἓν τῇ πρὸς τὸν Θεὺν ἐξομολογήσει, 


praerat, ter ipsum negavit. Tunc sane oblivioni 
datus est tanquam mortuus a corde; imo etiam 
tanquam vas perditum  reputatus est. Ceterum 
πο si ad eum qui in psalmo confitetur referantur, 
ex«emam ejus miseriam et afflictionem declarant. 
]ta enim sese maceravit, ut deficeret in dolore vita 
ejus, et anni ejus in gemitibus, virtus ejus in 
paupertate infirmaretur, et ossa. anima ejus con- 
turbarentur; qua in re ab inimicis quoque deri- 
debatur, quasi in vanuni ac frustra sese affligeret. 
Non modo autem inimicis in opprobrium fuit, sed 
etiam vicinis, qui quod proxime habitarent, ipsum 
probe noverant. lpsi namque videntes illum in 
confessione ad Deum emissa sese imacerantem, 


χατεγέλων αὐτοῦ xai ὠνείδιζον. Οἱ δὲ προσῄχοντες D irridebant eum et. opprobriis onerabant. Cognati 


αὐτῷ συγγενεῖς xaX φίλοι καὶ ἐφοθοῦντο, ὡς µεμη- 
νότα xai τὰς φρένας ἐξεστηχότα ^ ὥστε ἀναχωρεῖν 
xal φεύγειν ἐξ αὐτοῦ, ἁπογινώσχοντας αὐτοῦ τὴν σω- 
τηρίαν, λήθην τε αὐτοῦ ποιεῖσθαι ὡσεὶ xal νεχροῦ 
ἤδη γενοµένου, καὶ ὡς περὶ σχεύους ἁπολωλότος δια- 
χεῖσθαι. Ταῦτα πάντα πεπονθέναι ἔφασχεν, ἑαυτὸν 
χακῶν ἐξομολογῆσει χαὶ µετανοίά. Αλλ' οἵδε μὲν, φη- 
οἱ, τοιοῦτοι γεγόνασι περὶ ἐμέ. Ἐγὼ δὲ οὐκ ἄνευ λό- 
7ου οὕτως ἑραντὸν Ίγον, ἀλλ ἐπειδήπερ Ίχουον dóvov 
πολλῶν παροιχούντων χυχλόθεν, οἱ τότε συναιρόµενοι 
ἐπὶ τὸ αὐτὸ λαδεῖν τὴν Φυχἠν µου ἐνεθυμοῦντο" οἱ γὰρ 


* joan, vn,58. | DE 


vero et amici, qui ipsum convenire solebant, metu 
perterrili erant, ac si eum insanientem ac mente 
alienatum vidissent ; ita ut de salute ejus despe- 
rantes secederent et aufugerent, ipsumque veluti 
jam mortuum oblivioni darent, ac tanquam vas 
perditum haberent. Hzc omnia perpessum se testi- 
ficatur , dum se in confessione et poenitentia affli- 
geret. Sed illi quidein, ait, sic erga me 8e gesse- 
runt. Ego vero non sine consilio et ratione me sic 
agere putabam : sed quia audiebam vituperationem 
multorum commorantium in circuitu, qui tunc una 


271 


EUSEBI! CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


211 


conveniebant eo consilio, ut animam meam acci- Α ἀφανεῖς xal ἁόρατοι ἐχθροὶ, περιπεσόντος µου cf 


perent; nam occulti et invisibiles inimici, me in 
, peccatum lapso, in unum congregati sunt ut ani- 
mam meam rapetent; ileo eorum insidias sub- 
odoratus, tale de me supplicium sumpsi ; cogitans 
num forle Deus, conspecta hujusmodi abjectione 
mea, misericordia motus me liberaturus esset. 
Vgns. 15, 16. Ego autem in te speravi, Domine; 
dizi : Deus meus es tu, in manibus (uis sorles mec. 
H»c inimicis, inquit, contra me molientibus, in te 
gperavi, Domine; dixique, te solum mihi adjutorem 
sufficere : nam, Deus metis es tu, in manibus tuis 
sortes mec. Pro quo tum Hebraica lectio, tum reliqui 
interpretes, tempora mea; ediderunt. Etiamsi enim 
inimici jam mazime viribus valeant, quasi adver- 


ἁμαρτίᾳ, συνετάσσοντο πρὸς ἀλλήλους, ὅπως διαρ. 
πάσωσι τὴν ἐμὴν duyfv. Διόπερ ἐγὼ, τῆς τούτων 
ἐπιδουλῆς συναισθόµενος, τῇ τοσαύτῃ ἑμαντὸν ἐπεδί- 
δουν τιµωρίᾳ, εἴ πως ἄρα ὁ θεὺς διὰ τὴν τοσαύτην 
pou ταπείνωσιν ἐλεῄσειέ µε xat ῥύσαιτο τῆς τῶν 
ἐχθρῶν ἐπιθουλῆς. 

Ἐγὼ δὲ ἐπὶ col fjAziwa, Κύριε" εἶπα' Xo el ὁ 
θεός µου, ἐν ταῖς χερσί σου οἱ xAnpol µου. Ταῦτα 
τῶν ἐχθρῶν µου, qnot, βουλευομένων χατ ἐμοῦ, ἐπὶ 
σὲ ἤλπισα, Κύριε» ἔλεγόν τό σε µόνον βοηθὀν uot 
ἁπαρχεῖν ' Θεὸς Y&Q µου el σὺ, ἐν ταῖς χερσί σου 
οἱ κλῆροί µου: ἀνθ) οὗ, οἱ καιροί µου, ἡ Ἑθραϊκὴ 
ἀνάγνωσις χαὶ οἱ λοιποὶ ἑρμηνευταὶ ἐχδεδώχασιν. El 
γὰρ xai τὰ μάλιστα νῦν οἱ ἐχθροὶ κατισχύουσιν, 


sum me nacti opportunum tempus; at mihi tem- B ὥσπερ χαιρὸν ἔχοντες xaz' ἐμοῦ, ἀλλ᾽ οἱ ἐμοὶ xatpot 


pora mea in manibus tuis reservata sunt: quo 
tempore sortes meas penes te repositas novi. 
Quamobrem jure supplico postuloque, me in pra- 
senti ab inimicis et a persequentibus me libe- 
rari. 

VgRs. 17-19. lliustra faciem | tuam — super 
servum (unm, salvum me fac. in misericordia tua: 
Domine, non confundar , quoniam ἱπνοεαυί t6. 
Quemadmodum oriente sole tenebrz dissipantur , 
sub terra absconso, omnia nox occupat, tuncqueé 
ex lalibulis suis prodeunt ferz agrestes, virique 
operarii iniquitatis ; ita, Deo averso, insurgunt 
anim: hostes, ipsamque incursionibus molestant ; 
ipso autem Deilatis suz lumen emittente, quod 
vultum Dei Scriptura vocare consuevit, tunc aver- 
tuotur et fugam faciunt omnes qui amica tenebris 
opera perpetrant, ac quidquid Deo contrarium est 
d.ssipatur. Quare qui primo confitebatur dicens : 
«lustra faciem tuam. super. servum. tuum , jam 
rursum, Non propter opera mea, inquit, sed pro- 
pter misericordiam tuam salutem nancisei rogo; 
atque iterum) : Quoniam te invocavi, inquit, ne 
confundar quia speravi in te. Etenim impiis qui te 
Deum non norunt opprohrium debetur. Quapropter 
ait, Erubescant impii et deducantur in infernum; vel 
secundum Aquilam et Symmachum, Sileant in in- 
ferne. Et jam quidem illi loquuntur multa ausi; at 
cum in congruentem sibi locum deducet fuerint, 
tunc arrogantie finem facient, tunc labia illa, 
qui in presenti cum superbia contra justum virum 
mulia proferunt, muta erunt; tunc de justorum 
bominum despeciu ultio sumetur. 


σεις. 20, 91. Quam magna multitudo dulcedinis 
tue, Domine, quam abscondisti timentibus te! Per- 
fecisti eis qui sperant in te in conspectu filiorum ho- 
minum. Ábscondes eos in abscondito faciei tug a 
conturbalione hominum. Proteges eos. in. taberna- 
culo a contradictione linguarum. lsthac, ait, de- 
precatus sum, ut illustres faciem tuam super ser- 
vum tuum, et uti salutem misericordia tua. nan- 
ciscar, et ne confundar quoniam invocavi te, con- 


πεφυλαγμένοι eloty ἓν ταῖς σαῖς yepalv* ἓν οἷς χαι- 
ροῖς xai τοὺς ἑμαυτοῦ χλήρους οἶδα παρὰ σοὶ φυλάτ- 
φεσθαι. Διὸ εἰχότως ἱχετεύω xal δέοµαι ἐπὶ τοῦ πα- 
póvcoc ῥυσθῆναι Ex τῶν ἐχθρῶν µου xal Ex τῶν χατα- 
διωχόντων µε. 

Ἐπίφαγνον τὸ πρόσωπόν σου ἐπὶ τὸν δοῦ.όν 
σου σῶσόν µε àv ἑλέει cov" Κύριε, μὴ καται- 
σχυνθείη», ὅτι ἐπεχαεσάμην c6. Ὥσπερ ἡλίου 
ἀνατείλαντης λύεται τὸ σχότος ' ὑπὸ γῆν δὲ γενοµά- 
vou, νὺξ διαλαμθάνει τὸ mdv* προϊασί τε ἐχ τῶν οἱ- 
χείων καταδύσεων θῆρες ἄγριοι xal ἄνδρες χαχουρ- 
γίας ἐργάται ' οὕτως, ἁποστρεφομένου μὲν τοῦ Θεοῦ, 
οἱ τῆς φυχῆς ἐχθροὶ ἑπανίστανται xal χατατρέχουσιν 
αὐτῆς) ἐπιλάμψαντος δὲ αὐτοῦ τὸ φῶς τῆς αὐτοῦ θεό» 
τητος, ὅπερ πρόσωπον θεοῦ ὀνομάζειν εἴωθεν ἡ Γρα- 
φἠ, ἀποτρέπονται μὲν xat ἀποφεύγόνσι πάντες οἱ τὰ 
φίλα τοῦ σχότους ἔργα διαπραττόµενοι, διαλύεται B 
κπἂν τὸ ἐναντίον τῷ θεῷ. Au παραχαλεῖ ὁ τὰ πρῶτα 
ἑξομολογησάμενος φάσχων Ἐπίφανον τὸ πρόσ- 
ωπόν σου εἰς τὺν δοῦ.ἰόν cov: xal πἀλιν' Οὐ διὰ 
τὰς ἐμὰς πράξεις, φησ], διὰ δὲ τὸ σὸν ἔλεος σωθῆ- 
ναι ἀξιῶ- xal αὖθις' Ἐπεὶ δὲ σε ἐπεχαλεσάμη», 
φησὶ, μὴ χαταισχυνθείην, ὅτι ἐπὶ oot Άλπισα. Tolg 
μὲν γὰρ ἀσεθέσι, τοῖς σὲ τὸν Θεὸν obx ἐπισταμένοις, 
αἰσχύνη πρέπει ' διό φησιν ' Αἰσχυγθείησαν dcs - 
δεῖς καὶ καταχθείησαν εἰς ᾖδου' 1, χατὰ τὸν Αχς- 
λαν xai τὸν Σύμμαχον ' Σιωπάτωσαν εἰς δη». NUv 
μὲν γὰρ λαλοῦσι πολλὰ τολμῶντες * ἐπειδὰν Ob χα- 


p Ταχθῶσιν εἰς τὸ χατάλληλον αὐτοῖς χωρίον, τὸ τηνι- 


χαῦτα παύσονται τῆς µεγαλανχίας * τότε δὲ χαὶ ἅλαλα 
γενήσεται τὰ ἐπὶ τοῦ παρόντος πολλὰ χατὰ τοῦ δι- 
χαίου φθεγγόµενα χείλη μεθ) ὑπερηφανίας ' τότε δὲ 
xai ἐχδιχηθήσεται πᾶσα ἡ χατὰ τῶν δικαίων ἐξουδέ- 
γωσις. 

Ὡς πο.ὺ có π.Ίηθος τῆς χρηστότητός σου, KÜ- 
ιδ, ἧς ἔκρυψας τοῖς φοθουµένοις c6 ! Ἐξειργάσω 
τοῖς ἑάπίζουσι ἐπὶ σὲ ἑναντίο' τῶν vlov. τῶν 
ἀνθρώπων. Κατακρύψφεις αὐτοὺς ἐν ἁποχρύφφ 
τοῦ προσώπου σου ἀπὸ ταραχῆς ἀγθρώπων. 
Σκεπάσεις αὑτοὺς ἐν σκηνῇ. ἀπὸ ἁνγτιλογίας 
γλ1ωσσῶγ.Ταῦτα, φησὶν, ἰχέτευσα, ἐπιφάναι τὸ πρόσ- 
ὠπόν σου ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου, xal σωθηναι τῷ ἑλέει 
σου μὴ καταισχῦναι, ὅτι ἐπεχαλεσάμην σε, πεπεισµό- 


415 


COMMENTARIA IN PSAEMOS., 


274. 


γος, Os f; o χρηστότης πολλή τις καὶ ἄ-ατος τυγχά- Α fisus mansuetudinem tuam magnam et ineffabilem | 


v&t, πλούτου δὲ γέµει πολλοῦ. Διὸ xol παρὰ τῷ 'ÀAvo- 
στόλῳ εἴρηται' Ἡ τοῦ π.ἰούτον τῆς χρηστότητος 
αὐτοῦ καὶ τῆς ἀγοχῆς καὶ τῆς µακροθυµίας κα- 
τωρρυνεῖς; ᾽Αλλὰ νῦν μὲν οὗ τοῖς πᾷσι φανερὰν 
ποιεῖς τὴν χρηστότητά aou χρύπτεις δὲ αὐτὴν χαϊ τα- 
μιεύῃ φυλάττων τοῖς φοδουµένοις σε. Ἐπεὶ καὶ ἑξειρ- 
γάσω αὐτὴν εἰς αὐτὸ τοῦτο λέγω δὲ εἰς τὸ τοῖς ἐλπί- 
ζουσιν ἐπὶ σὲ παρασχεῖν αὐτὴν, xal παρέξεις γε 
αὐτὴν χατὰ χαιρὸν πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν τῶν υἱῶν 
τῶν ἀνθρώπων, ὥσφε πάντας ἰδεῖν τὴν atv χρηστό- 
τητα, χαιρῷ τῆς τῶν ἀγαθῶν ἁμοιθῆς διδοµένην τοῖς 
ἀξίοις *- διόπερ καὶ Ev τῷ βίῳ τάς σοι ἀναχειμένας 
φυχὰς χατὰ τοὺς τῶν πειρατηρίων χαιροὺς τῆς πσρὰ 


σαντοῦ σχέπης χαταξιῶν ἀποχρύπτεις, ῥνόμενος αὖ- ' 


κοὺς ἀπὸ ταραχῆς ἀνθρώπων, xal ὥσπερ iv σγέπῃ 
ὁπὸ τὴν όαυτοῦ χεῖρα σχεπάξων αὐτοὺς ἀπὸ ἀντι- 
λογίας γλωσσῶν, πρὸς τὸ μηδὲν χαταθλάπτεσθαι µήτε 
ὑπὸ τῶν λόγοις αὐτοὺς χαταπολεμούντων, µήτε ὑπὸ 
φῶν δι᾽ ἔργων τὰς xav αὐτῶν μηχανὰς συσχευαζο- 
μένων. - | 

Εὑογητὸς Κύριος, ὅτι ἐθαυμάστωσε τὸ ἔ.εος 
αὐτοῦ ἐν πόὀλει περιοχῆς. Διὰ τοσούτων τὴν πρὸς 
«ὃν θεὸν ἔντενξιν πεποιηµένος ὁ ἐξομολογούμενος, 
ἐπὶ χρηστὸν περιγράρει τέλος τὸν λόγον, εὐλογῶν 
τὸν θεὸν, ὅτι ἐθαυμάστωσε τὸ ἔλεος αὐτοῦ àv 
stÓAet περιοχῆς' ὅπερ ὁΣύμμαχος ἡρμήνευσεν οὕτως". 
Κὐλογητὸς Κύριος ὁ παραδεἰξας τὸ ÉAsoc αὐτοῦ 
ἐμοὶ, ὡς ἐν zó.le« περιπεφραγµένῃ. Δι ἐμοῦ γὰρ, 


φησὶν, ὁ Geb, ἐδηξάσθη, ὅτι, µυρίων ἐπ' ἐμὲ πολε- (c 


Μίων συατάντων, xal δίχην μεγάλης πόλεως τὴν. 
ἐμὴν φυχὴν πολιορχεῖν πεπειραµένων, ὁ ἐμὸς φύλαξ, 
Φραγμόν uot περιθαλὼν, τὸ ἔλεος αὐτοῦ θαυμαστὸν 
ἔδειξεν, οὕτω µε σώσας ὡσει καὶ πόλιν τείχει περι- 
θεθληµένην ὀχυρῷ. Τοιοῦτος δέ pot Υέγονας σὺ ὁ 
ἑμὸς Κύριος, ὀπηνίχκα αὐτὸς ἑμαυτὸν ταπεινῶν ἐν τῇ 
γενοµένῃ uot ἑχστάσει, ἐν f. ἐταράχθη &y θυμῷ ὁ 
ógOaApóc µου καὶ ἡ γ'υχή µου, καὶ ἡ γαστήρ pov. 
Ο0κ ἐπετρίόην, ἀλλ᾽ ἑταπείνουν ἐμαυτὸν, ὡς ἀπορ- 
ῥιφεὶς ἀπὸ τῶν σῶν ὀφθαλμῶν διὰ τὴν ἐμὴν ἆμαρ- 
τίαν. ᾽Αλλά ταῦτα ἐγὼ μὲν ἔλεγον ἐξομολογούμενος: 
σὺ δὲ φιλάνθρωπος xat ἀγαθὸς θεὸς, οὐχ ἀπέῤῥιψας 
τὸν σὸν οἰκέτην, ἀλλὰ χατὰ τὴν ἐπαγγελίαν τὴν φά- 
σχουσαν Ὅταν ἁποστραφεὶς στεγάξῃς, τότε σω- 


θήσῃ᾽ ταῦτα ἐμοῦ λέγοντος εἰσήχουσας, καὶ διὰ D 


τοῦτο ἐθαυμάστωσας τὸ ÉAeóc σου ἐμοὶ ἐν πό1ει 
Sept yc. 
TQ AAYIA ΣΥΝΕΣΕΩΣ ΛΑ’. 

Μαχάριοι ὧν ἀφέθησαν al ἀνομίαι, καὶ dw. ἐπε- 
κα.λὐφθησαν αἱ ἁμαρτίαι. Πολλὰ χαχώσας ἑαυτὸν 
ἐπὶ τῷ συµθεθηχότι πλημμελήματι ὁ Δανῖδ, xal τὰς 
διὰ τοῦ τριαχοστοῦ φωνὰς προέµενος, φροντίζων xal 
ἀγωνιῶν τὴν τοῦ θεοῦ χρίσιν, &o' οἷς αὐτὸς ἑαυτῷ συν- 
εὐνώχει; εἶτα τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ καὶ τῇ δυνάμει τῇ 
προφητικῇ τὴν διὰ τῆς σωτηρίου χάριτος µέλλουσαν 
ἔσεσθαι πᾶσιν ἀνθρώποις συγχώρησιν τῶν ἁμαρτη- 
Μάτων ἐπιγνοὺς, καὶ ὡς οἱ ἐξ ἐθνῶν εἰδωλολάτραι 


*5 Rom. m, 4. ** Ezech. xxxin, 12. 


esse, ac divitiis multis refertam. Quare dictum, 


'ab Apostolo fuit : An divitias bonilatis ejus et pa-. 


tientig εἰ longanimitatis contemnis** ? Sed jam 
quidem non omnibus bonitatem tuam manifestam. 
facis, sed occultas eam et recondis, custodisque 
timentibus te. Quia vero ad eam ipsam rem perfe- 
cisti eam, id est, ut sperantibus in te largiare, 
prebeasque ipsam opportuno tempore pra oculis 
flliorum hominum, ita ut omnes bonitatem suspi« 
ciant tuam, tempore remunerationis bonorum di-. 
gnis attributam; ideo in hae vita animas. tibi ad- 
dictas, tentationum tempore tua protectione dignas 
habens, abscondis, liberasque illas a conturba- 
tone hominum, ac sub manu tua velut sub te» 


B gmine quodam protegis eas a contradictione lin- 


guarum, ut nihil ledantur vel ab iis qui ipsas ver- 
bis impugnant, vel ab ijs. qui machinas suas ad-. 
versus illas ἱηδίτυυπί. 


Vins. 22. Benedictus Dominus, quoniam mirifica. 
vit misericordiam suam in civitate munitionis. Poste. 
quam confitendo tot verbis Deum compellavit, ser-.. 
monem suum opportuno et bono termino claudit, 
benedicendo Deum, queniam mirificavit misericor- 
diam suam in civitate munilionis: quod Symma-. 
chus sic interpretatus est: Benedictus Dominus, qui. 
ostendit mihi misericordiam suam, quasi in. civitate - 
munita. Per me quippe, ait, Deus glorificatus . est, 
quia propemodum  in(nitis collectis hostibus, ani- 
mamque meam ceu magnam. civitatem obsidere. 
conantibus, custos ille meus septo me circeummu- 
niens, misericordiam suam mirabilem exhibuit, 
atque ita me servavit perinde atque civitatem for-. 
tissimo muro 'circum instructam. Talis erga me 
fuisti, Domine mi, quando memetipsum humiliavi. 
in excessu mentis mez, quo conturbatus est inira 
oculus meus, anima mea et venter meus. Neque. 
tunc procrastinavi, sed memetipsum bhumiliavi, 
quasi peccati mel causa projectus ab oculis tuis. 
Et hxc quidem confitendo dixi : Tu vero humanus 
bonusque Deus, me domesticum tuum non abjeci- 
sli, sed secundum promissionem istam, Cum con- 
versus ingemueris, tunc salutem obtinebis **, me hzc. 
dicentem exaudisti, et propterea mirificaati müseri- 
cordiam iuam mihi in civitate munitionis. 


IPSI DAVID INTELLECTUS XXXI. 

Vgns. 1. Beati quorum remissa sunt. iniquitates, 
et quorum tecta sunt peccata. Postquam pro ad- 
misso scelere sese David multum afflixerat, voces- 
que in psalmo tricesimo positas emiserat, de ju- 
dicio Dei pro iis quorum sibi conscius erat solli. 
citus ; gnarus item ex Spiritu sancto atque ex pro- 
phetica illa virtute, remissionis peccatorum qua. 
per salutarem gratiam hominibus concedenda erat : 
gnarus item idololatras et atheos sexcentis malis 





L4] 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III, — EXEGETICA. 


216 


complicatos, aliquando veniam peccatorum per la- A xai ἄθεοι, µυρίοις χαχοῖς ἐμπεπαρμένοι, ἀθρόας 


vacrum regenerationis confertim consecuturos, his 
dictis eosdem ter beatos przdicat. Gemitibus, in- 
quit, et lacrymis frequentibus peccati causa con- 
tabescens, et illius ergo in adversitates innume- 
ras delapsus, emulatione dignos eos ac beatos 
przdico, qui sine miseriis hujusmodi, per Dei be- 
nignitatem, remissionem peccatorum acceperunt. 
Tanto quippe erga illos stedio et liberalitate utitur, 
ut non solum remittat, sed etiam tegat eorum pec- 
tata, ut ne vestigium quidem eorum residuum sit. 


Vens. 2. Beatus vir cui non imputaverit Dominus 
peccatum, mec est in ore ejus dolus. Qua superius 
dicta sunt, generatim efferuntur, atque omnes om- 
nino respiciunt qui per gratiam peccatorum ve- 
niam nacturi sunt; at qua in presenti dicuntur, 
quo ritu remissio concedatur declarat his ver- 
bis: Cui non imputaverit Dominus peccatum. Nam 
peccatum semel perpetratum, fieri non posse quin 
admissum fuerit significat: sed penes Dominum 
esse, ut in rationibus suis peccanti facinus vel im- 
putet vel non imputet, ac veniam et indulgentiam 
concedat. Verum quia quotquot remissionem de- 
lictorum, quxe per baptismum datur, adeunt, per 
confessionem in Salvatorem emissam, per fidem 
in universorum Deum, ac per confessionem since- 
ram, veniam consequuntur ; congruenter et accu- 
rate admodum adjicitur, Νεο est in ore ejus dolus, 
aut, in spiritu ejus dolus: nam utroque modo in 
lectione fertur. Hic enim beatus, qui spiritu puro 
&c ore veraci confessionem edit, vocesque profert 
in lavacro régenerationis solitas. Quod si in ore 
ejus, vel in spiritu, vel in anima dolus inveniatur, 
utpote qui seipsum deceperit ita ut veniam non ob- 
tineat; sua insuper mala adaugebit, cum majorem 
sibi iram in die ire coacervaverit. 


Vgns. 5, 4, Quoniam tacui, inveteraverunt ossa 
mea, dum clamarem tota die, etc. Illi quidem beati 
Sunt, quos in spiritu cognoscens beatos przdicavi, 
Ego vero postquam clamoribus et confessionibus 
multum laboraveram , defatigatus tacui. Pro quo 
Symmachus, (Quoniam silui; Theodotio autem, 
Quoniam laboravi, interpretati sunt. Pro illo autem, 
tium clamarem, Symmachus , Dum lamentarer. tota 
die, edidit. Inveteraverunt autem ejus ossa, con- 
trita scilicet ex continua illa afflictione qua se in 
ronfessione maceravit : ibi namque vires anims, 
qua ossa dicuntur, defatigabantur. Quare secundum 
Aquilam dicitur, Quoniam obmutui, contrita fuerunt 
055a mea in rugitu meo; secundum Symmachum , 
Quoniam silui, inveteraverunt ossa mea , dum cla- 
marem tota die, Non ad unum mensem, sed omni- 
bus diebus sese macerabat ac defatigabat. 


Vgns. 5. Delictum meum cognitum feci, et injusti- 
tiqm meam non abscondi. Dixi: Confitebor adver- 


ποτὲ τεύξονται ἀφέσεως ἁμαρτιῶν διὰ λουτραῦ σπα- 
λιγγενεσίας, τρισµαχαρίους τούτους ἀποφείνειδιά τῶν 
προχειµένων, Ὀδυρμοῖς, φησὶν, ἐγὼ xal δάχρυσι 
θαμινοῖς διὰ τὴν ἁμαρτίαν προστετηχὼς, χαὶ παν- 
τοδαπαῖς συμφοραῖς ταύτης χάριν περιπεσὼν, ζηλω- 
τοὺς ἑχείνους xal paxaplou; ἀἁποχαλῶ, τοὺς ἆτα- 
λαιπώρως τῇ τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίᾳ τῶν ἁμαρτη- 
µάτων δεξαµένους τῆν ἄφεσιν. Τοσαύτῃ γὰρ περὶ 
αὐτοὺς χρΏται φιλοτιµίᾳ, ὡς μὴ µόνον ἀφεῖναι, ἀλλὰ 
xai χαλύφαι τὰς ἁμαρτίας, καὶ μηδὲ ἴχνη τούτων 
χαταλείπειν. . 

Μαχάριος àvhp ᾧ οὐ μὴ «Ἰογίσηται Κύριος 
ἁμαρτίαν, οὐδὲ ἐστιν ἓγ τῷ στόµατι αὐτοῦ δόλος. 


"T& μὲν προλελεγµένα γενικῶς εἵρηται, xaX χαθόλου 


περὶ πάντων τῶν µελλόντων ἀφέσεως ἁμαρτιῶν διὰ 
τῆς χάριτος τυγχάνειν. τὰ δὲ προσχείµενα ὅπως 1) 
ἄφεσις δίδοται παρίστησι διὰ τοῦ: OO μὴ «Ἰογίσηται 
Κύριος ἁμαρτίακ. "Απαξ μὲν γὰρ γενοµένην τὴν 
παραχθεῖσαν ἁμαρτίαν ἀγένητον uh δύνασθαι εἶναι 
δηλοῖ ' τὀν γε μὲν Κύριον τὸν ἐξουσίαν ἔχοντα ἐν τῷ 
λογοθεσίῳ λογίζεσθαι τῷ ἡμαρτηχότι, f$ μὴ λογί- 
ζεσθαι τὸ πεπραγµένον, ἀλλὰ συγχωρεῖν ποιεῖσθαι 
τὴν ἄφεσιν. Καὶ ἐπειδήπερ ἕχαστος τῶν προσιόντων 
τῇ διὰ τοῦ βαπτίσματος δωρουµένῃ συγχωρήσει 
δι) ὁμολογίας τῆς εἰς τὸν Σωτῆρα, τῆς ve εἰς τὸν 
τῶν ὅλων θεὸν πίστεως, καὶ δι’ ἐξομολογήσεως εἰλι- 
κρινοῦς, τῆς ἀφέσεως τεύξεται" σφὀδρα ἀχριθῶς ὁ 
λόγος προστίθησι τὴν φάσχουσαν προσθήχην: Obd' 
ἔστιν év τῷ στόµατι αὐτοῦ δόἼΊος, 9), ἐν τῷ zvec- 
ματι αὐτοῦ δόΊος ' ἑκατέρως γὰρ φέρεται ἐν τῷ 
ἀναγνώσματι. Οὗτος Y&p µακάριος, 6 καθαρῷ πνεύ- 
µατι τὴν ἐξομολόγησιν ποιούµενος, xal τὰς Év τῷ 
λουτρῷ τῆς παλιγγενεσίας φωνὰς προσφερόµενος. El 
δ' εὑρεθείη ἓν τῷ στόµατι αὐτοῦ δόλος, f) ἐν τῷ 
πνεύµατι xat τῇ φυχῇ, ὡς ἁπατήσας ἑαυτὸν πρὸς 
τὸ μὴ τοχεῖν τῆς ἀφέσεως, ἔτι χαὶ αὐξὴσει τὰ ἑαυτοῦ 
χαχὰ ἐπισωρεύσας καθ) ἑαυτοῦ πλείονα ὀργὴν Ev 
μέρα ὀργῆς. 

Ὅτι ἐσίγησα, ἑπα.αιώθη τὰ ἑστᾷ µου, ἀπὸ τοῦ 
κράξειν µε ÓAmy τὴν ἡμέραν, x. 9. λ. Ἐκεῖνοι μέν 
εἰσι µαχάριοι, οὓς τῷ πνεύµατι Ὑνοὺς ἑμαχάρισα" 
ἐγὼ δὲ πολλὰ χοπιάσας ἓν ταῖς πρὸς τὸν θεὸν βοαῖς 
xa ἐξομολογήσεσιν, ἀπέχαμον xal ἐσίγησα: àv0' οὗ 


D ὁ μὲν Zóppayo;, "Ort ἀπεσίγησα" ὁ δὲ θεοδοτίων, 


"Ott ἐκοπίασα, ἡρμήνευσαν. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ ἁπὸ τοῦ 
Χράζει» µε, Ἀπὸ τοῦ ὀδύρεσθαί µε πᾶσαν ἡμέ- 
pav, ἐχδέδωχεν ὁ Σύμμαχος. Ἐπαλαιώθη δὲ αὐτοῦ 
τὰ ὁστᾶ συντριθόµενα Ex τῆς πολλΏς χακώσεως της 
χατὰ τὴν ἐξομολόγησιν αὐτῷ γεγενηµένης' ἐν fj xai 
τὰς δυνάμεις τῆς φυχῆς ὁστέα ὀνομαζομένας xat- 
επόνει. Διὸ κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν εἴρηται: "Ort ἐκώφευ- 
σα, xatecpíón τὰ ὁστᾶ µου ἐν βρυχήματί µου" 
χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, "Ort ἀπεσιώπησα, ἑπα- 
Jain τὰ ὁστᾶ µου, ἀπὸ τοῦ ὀδύρεσθαι πᾶσαν' 
ἡμέραν. 0ὐδὲ µέχρι μηνὸς, ἀλλὰ πάσας τὰς ἡμέρας 
κατέτρυχεν ἑαυτὸν xal χατεπόνει. 

ΤΗ» ἁμαρτίαν µου érrópica, xal τὴν dvoplay 
µου οὐχ éxd. Avy:a. Εἶπα' Ἐξαγορεύσω κας ἐμοῦ 


277 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


278 


£t)» ἀνομίαν µου τῷ Kuplo, xal σὺ ἀφῆκας τὴν A sum me injustitiam meamDomino, et tx remisisti im- 


ἀσέδειαν τῆς xapülac µου. AudlyraAga. "Αλλοι δὲ 
οὗ, t)r ἀσέδειαν τῆς καρδίας, ἀλλὰ, τὴν ἀσέδειαν' 
της ἁμαρτίας µου, ἐξέθεντο. Αντὶ δὲ τούτου &xpt- 
θέστερον 6 Σύμμαχος ἠἡρμήνευσεν εἰπών' "Ira σὺ 
dpz6Anc τὴν ἁμαρτίαν µου. Τάδε γὰρ, qno, καὶ 
τάδε διεπραξάµην, ἵνα τάδε µοι γένωνται. Oóx Ίδη 
τετυχηχὼς τῆς ἀφέσεως, ἀλλ ὡς πάντα πράττων, 
ἵνα αὐτῆς τύχη, ταῦτ᾽ ἔλεγε χατὰ τὸν Σύμμαχνν. 
Καὶ ἔχεταί.γε λόγου ἡ τοιαύτη ἑρμηνεία. εἰ γὰρ 
ἑτέρους ἐμαχάριζεν, ὧν ἀφέθησαν αἱ ἀνομίαι, ὡς 
μηδέπω αὐτὸς τετυχηκὼς τῆς ἀφέσεως, πῶς. ἐνταῦθα 
ἑδύνατο λέγειν * Καὶ σὺ ἀφῆκας τὴν ἀσέδειαν τῆς 
ἁμαρτίας µου; Διόπερ χατὰ τὸν Σύμμαχον ἀχριδέ- 


στερον εἰρῆσθαί φημι τὸ, "Iva σὺ ἀφέλῃς τὴν ἀσέ- 
| B 


6ειαν τῆς ἁμαρτίας µου. 

Ὑπὲρ ταύτης προσεύξεταί σοι &üc ὅσιος ἐν 
καιρῷ εὐθέτῳ. IlAàv ἐν xasaxdvouQ ὑδάτων 
zxo.LAov πρὸς αὐτὸν οὐκ ἑγγιοῦσι. Διὰ τοῦτο πᾶς 
ὅσιος ὑπόδειγμα λαθὼν Ex τῶν χατ᾽ ἐμὲ πεπραγμµέ- 
νων προθυµότατα καὶ εὐθαρσῶς προσεύξεταί σοι. ct 
ποτε χαιρὸς αὐτὸν χαλῇ ἐπὶ τὴν ὁμοίαν ἐμοὶ προσ- 
ευχὴν ἑλθεῖν. Προσευξαμένου δὲ αὐτοῦ κατὰ τὸ ὑπό- 
δειγµα τὸ ἐμὸν, καὶ αὐτοῦ ἐπαχούσεις, παρέξεις τα 
αὐτῷ τὴν παρὰ σοῦ σωτηρίαν, ὥστε μηδὲν αὐτὸν 
βλαθῆναι, x&v µυρία καταχλύζοντα ὕδατα κας αὐτοῦ 
φέρηται. Ὡς γὰρ ἐπὶ πέτραν οἰχοδομήσας αὑτοῦ τὴν 
οἰχίαν, xal ἐπὶ σὲ τὸν µέγαν Σωτῆρα ἀναρτήσας 
ἑαυτοῦ τὰς ἑλπίδας, ἅπτωτος xoi ἑδραξος pevet * διὰ 
Y&p τὴν σὴν φυλαχὴν οὐδὲ πλησιάσαι αὐτῷ, οὐδὲ 
ἑγγὺς γενέσθαι δυνήῄσεται. Καὶ ταύτην γε τὴν διά- 
νοιαν ἡ τοῦ Συµµάχου παρέστησεν ἑρμηνεία, ofj- 
caca * Περὶ τούτου προσεύξεται πᾶς ὅσιος, ἀντὶ 
τοῦ, Διὰ τοῦτο προσεύξεται πᾶς ὅὃσιός σοι χαιρὸν 
εὐρὼν, ὥστε ἐπιχλύζοντα ὕδατα πολλὰ πρὸς αὐτὸν 
ph ἐγγίσαι. Ἐὰν δὲ χατὰ τοὺς Εόδομήχοντα λέγη- 
ται" Ὑπὲρ ταύτης προσεύξεται πᾶς ὅσιος, ἐροῦ- 
μεν, ὅτι, ὑπὲρ ταύτης, δηλαδὴ τῆς ἀφέσεως τῆς ἐμοὶ 
Ὑενομένῆς. Διὰ γὰρ τὸν aby ἔλεον καὶ τὴν εἰς £p 
γενοµένην φιλανθρωπίαν πᾶς ὅσιος εὔελπις ἔσται, 
τῶν ὁμοίων παρὰ σοῦ τυχεῖν' el ποτε αὐτῷ Υένοιτο, 
ὡς ἀνθρώπῳ σάρκα. περικειµένῳ, τοιοῦτό τι σφάλμα 
xai χαιρὸς δεόµενος ὁμοίας &pol ἐξομολογήσεως xal 
προσευχῆς. 


Συνετιῶ σε καὶ συμθιθῶ σε ἐν ὁδῷ ταύτῃ ᾖ D 


τορεύσῃ * ἐπιστηριῶ ἐπὶ σὲ τοὺς ὀφθαΛμούς µου. 
Γὸ λεγόµενον διὰ τοῦ πρηφήτου' Ἔτι «Ία1οῦντός 
σου, épà* Ἰδοὺ πἀρειµι, καὶ ἐπὶ τοῦ Δαυϊὸ ἔπλη- 
puto. Διότι εὐχομένου χαὶ τὴν δέησιν ἀναπέμποντος, 
τὸ Πνεῦμα τὸ θεῖον ἀποχρίσεως αὐτὸν ἀξιοῖ, θαρσεῖν 
αὐτῷ παραχελευόµενον. Ἐγὼ γάρ σε, φησὶν, σιγ- 
scu) xal συμδιδῶ σε ἀνθ' οὗ ὁ ᾽Αχύλας φησίν" 
Ἐπιστημώσω σε καὶ φωτίσω σε ἐν ὁδῷ ταύτῃ ᾖ 
πορεύσῃ ΄ ὁ δὲ Σύμμαχος ' Συνετίσω σε xal ὑπο- 
δείξω σοι ὁδὸν fiv ὀδεύσεις. Ἑπαγγέλλεται γὰρ. 
δεῖξαι αὐτῷ τὸν εἰπόντα" Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδός. "Hv δὲ 
ὗτος ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ τοὺς ὀδεύοντας ἄγων ἐπὶ 


*' isa. εντ, 9. ?* ύλη. xiv, 6. 


pietatem. cordis mei, Diapsalma. Alii, non impieta- . 
tem cordis , sed impietatem peccati mel exposuerunt. 
Pro quo accuratius Symmachus interpretatus est his, 
verbis, Ut tu auferres peccatum meum. Hac, inquit, et 

hzc feci, ut hec mihi obvenirent. Non enim jam mi- 

sericordiam consecutus, sed velut omnia agens ut 
consequeretur, h:zec dicebat secundum Symmachum. 

Et sane hujusmodi interpretatio recte cohzret. Nam. 
si alios, ut veniam iniquitatis copsecutos, ita bea- 

los pr:edicasset, quasi ipse nondum consecutus es- 

sel, quomodo hic dicere potuit : Et tu.remisisti im- 

pietatem peccati. mei?. Quare accuratius. Symma- 
chum vertisse dico hoc pacto : Ut tu apfetres. ijs-. 
pielatlem peccati mei. 


VERs. 6. Pro hac. orabit. ad.te amnis sanctus in. 
tempore opportuno. Verumtamen in diluvio aquarum, 
multarum ad eum non approximabunt. Quapropter. 
omnis sanctus, sumpto ex jis que erga me gesta 
sunt. exemplo, alacriter ao fidenter ad te orabit; si 
quando ipsum ad similem me: orationem tempus 
evocarit. lllo autem ad mei exemplum orante, 
jpsum quoque tu exaudies, salutem illam quz ex te 
procedit illi imperties, ita ut nibil patiatur detri- 
menti, eliamsi infinite erumpentes aqui in ipsum, 
ferantur. Nam cum velut in petra domum fundave-. 
rii suam, spemque suam in te maguo Salvatore. 
reposuerit, lapsu vacuus et firmus consistel : nam, 
tui custodia Πίο, ne appropinquare quidem aut 
juxta accedere poterunt. Quam item sententiam, 
Symmachi. interprelatio declarat, que sic habet, 
De. hac. re orabit omnis sanctus , illius loco, Propter, 
hoc, ad te orabit. omnis sanctus, cum invenerit, 
tempus, ita ut exundantes aque multe. ad eum. 
non accedant. Quod si secundum LXX Interpretes, 
dicatur, Pro fiac orabit omnis sanctus , nos sic ex- 
plicabimus, pro hac, videlicet remissione mihi facta. 
Nam propter misericordiam tuam, et tuum erga, 
homines. amorem mihi exhibitum, omnis sanctus in 
spem veniet se similia abs te consecuturum, si 
quando sibi, utpote homini carne induto, delictum, 
atque teropus simile contingat, quo itidem confes-. 
sione et oratione opus babeat. 

Vrgs. 8. Intellectum tibi dabo et instruam te in 
via hac qua gradieris: firmabo super te oculos meos. 
Quod sic a propheta dictum est, Adhuc te loquente 
dicam : Ecce adsum ?' , in Davide implebatur. Ipso 
namque orante ac supplicationem emittente, Spiri- 
tuis divinus, ipsi respondere dignajus, bene sperare 
jubet. Ego enim, inquit , intellectum tibi dabo et in- 
siruam te. Pro quo.Aquila, Scientem te faciam et 
illuminabo te in via hac qua gradieris; Symmachus 
vero, Prudentem te faciam et ostendam tibi viam qua 
incedas. Pollicetur enim monstrondam ipsi esse 
viam ab eo qui dixit, Ego sum via **. Hic autem erat, 
Dei Verbum, quod iter agentes ad ter felicem (inem 


9 EUSEBI 69ΛΠΙΕΝΦΙΘ OPP. PARS III. — EXEGETICA. 250 
sive ad Patrem deducit. Loco autem illius, Fir- A τέλος τὸ τρισµαχάριον, τὸν ἑαυτοῦ Πατέρα. "Avi δὲ 


mabo super te oculos meos, Symmachus babet, Con- 
sultabo de te oculo meo. Quia enim oculi Domini su- 
per jwstos, et aures ejus ad preces eorum ** ; me- 
rito eum qui talia precatus est, oculo dignatur 
suo, ut radiis illis ex divino oculo emissis illu- 
stratus mente, viam cernat sibi promissam. Quare 
oculi Domini non super omnes , sed super justos 
qautum ; nam ab impiis oculos suos avertit, 


τοῦ, Ἐπιστηριῶ ἐπὶ σὲ τοὺς ὀφθαλμούς µου, 
ὁ Σύμμαχος, Βου.εύσομαι, qnoi, xepl coU τῷ 
óg0a.luQ µου. Ἐπειδὴ γὰρ ὀφθα.μοὶ Κυρίου ἐπὶ 
διχαίους, xal dca αὐτοῦ εἰς δέησω αὐτῶν * εἰχό- 
τως τὸν τοσαῦτα ηὐγμένον χαταξιοῖ τοῦ ἰδίου ὀφθαλ- 
poU, ὅπως, Ex τῶν φωτιστιχῶν αὑτῶν τῶν ἐκ τοῦ 
θείου ὀφθαλμοῦ πεμποµένων φωτισθεὶς τὴν διάνοιαν, 
τὴν ὁδὸν θεάσηται τὴν ἐπηγγελμένην αὐτῷ. Διόπερ 


ἀφθαλμοὶ Κυρίου οὐκ ἐπὶ πάντας, (X ἐπὶ µόνους τοὺς δικαίους : ἀπὸ γὰρ τῶν ἀσεθῶν ἁποστρέφει 


coU, ἑαυτοῦ ὀφθαλμούς, 

Vens. 11. Latamini in Domino εἰ exsultate, jusii, 
&t gloriamini, amnes recti corde. Postquam respon- 
sionem ad precantem germo conclusit, post supra 
dictorum promissionem , ad commune hominum 


Εὐφράνθητε ἐπὶ Κύριον xal dpyaAJidc60e, δί- 
χαιοι, xal καυχᾶσθε, πάντες οἱ εὐθεῖς τῇ χαρδίᾳ. 
Περιγράψας 6 λόγος τὴν πρὸς τὸν εὐξάμενον ἀπό- 
χρισιν, ἐπαγγειλάμενός τε αὐτῷ τὰ προλελεγμένα, 


genus sermo transfertur : quia ob vim amoris vult p µεταδαίΐνει ἐπὶ τὸ κχοιγὸν τῶν ἀνθρώπων Ὑένος, 


omnes salutem obtinere. lpgeque David postquam 
confessionem suam absolvit, felici responsione ac 
pollicitatione donatus, ex vi gaudii reliquis etiam 
hominibus igthzc emolumenta conciliare satagit. 
pretamini in. Domino εί exsultate, justi, et gloria- 
mini, omnes tecli corde. Quemadmodum peccata- 
r«m ordini ad sinistram posito, congruentem de- 
dit adinonitiqnem, exemplum sese przbens iis qui 
α peccatis converjuntur ; sic etiam justis propria 
gibi ac convenientia annuntiat in prasenti , cohor- 
tans illos ut de nulla terrenarum rerum laetentur, 
ged de Domino moguifice sentiant, et de tanto bono 
gaudeant εἰ exsultent. Sed ctiam, qui gloriatur in 
Domino gloriatur, ait Apostolus *. Jure itaque hoc 


δὺ ὑπερθρλὴν φιλανθρωπίας πάντας βουλόµενος σω- 
θήναι. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Δαυῖδ, προσδιελθὼν τὴν ἑαυτοῦ 
ἑξομολόγησιν, αἰσίας τε ἁποχρίσεως χαὶ ἑπαγγελίας 
χαταξιωθεὶς, ἐξ ὑπερθα)λούσης χαρᾶς xat τοῖς λοιποῖς 
ἀνθρώποις προξενεῖ τὰ τῆς ὠφελείας. Εὐφωράνόητα 
ἐπὶ Κύριον καὶ ἀγα-.1ιᾶσθε, δίχαιοι, καὶ καυχᾶ- 
σθε πάντες οἱ εὐθεῖς τῇ καρδίἰᾳ. "Ὥσπερ τῷ ἀρι- 
στερῷ τἆγματι τῶν ἁμαρτωλῶν τὰ κατάλληλα παρῃ- 
vsaev, ἑαυτὸν ὑπόδειγμα παρασχὼν τοῖς ἓξ ἁμαρτιῶν 
ἐπιστρέφουσιν ' οὕτω xal τοῖς διχαἰοις τὰ οἰχεῖα xal 
αὐτοῖς ἁρμόδια εὐαγγελίζεται διὰ τῶν προχειµένων, 
παραινῶν αὐτοῖς ἐπὶ μηδενὶ μὲν τῶν χοσμιχῶν εὖ- 
φραΐνεσθαι, ἐπὶ δὲ τὸν Κύριον μέγα φρονεῖν, xa 
ἐπ᾽ αὐτῷ µόνῳ εὐφραίνεσθαι, χαἰρειν τε xal ἀγαλλιᾷν 


loco totius sermonis finem facit his verbis, Et glo- 0 ἐπὶ τῷ τοσοήτῳ ἀγαθῷ. ᾽Αλλὰ xal ὁ καυχώμενος 


riamini in (|[lo, omnes recti corde : neque de vobig 
ipsis magniflee sentiatis. sed de ipso Domino qui 
vobis viriutis omnis auctor fuit. 


ἐν Κυρίφ καυχάσθω, κατὰ τὸν "Amóatoloy. Εἰχότως 
οὖν xal ἐνταῦθα τὸ συμπέρασμα τοῦ παντὸς λόγοι 
ἐπισφραγίζεται λέγων’ Καὶ χαυχᾶσθε ἐν αὐτῷ, πάν- 


τες οἱ εὐθεῖς τῇ καρδίᾳ' μὴ γὰρ ἑἐφ' ἑανυτοῖς µέγα φρονεῖνι ἀλλ᾽ ἐπ᾽ αὑτῷ τῷ πάσης ὑμῖν ἀρετῆς αἰτίῳ 


γενομένῳ Κυρίῳ. 
PSALMUS DAVID XXXII. 

Secundum llebraicam lectionem et secundum re- 
liquos interpretes inscriptione caret hie psalmus, 
multamque cum praecedenti consonantiam habet. 
Cum enim in fine illius diyisset, Lotamini in. Do- 
mino, et exsultatt;justi, ab iisdem ferme verbis prz- 
gentem orditur, VEns. 14 : Ezsultate, justi, in. Do- 
mino. Videturque mihi ea qua in presenti prophe- 


ΨΑΛΜΟΣ TQ ΔΑΥΙΔ ΛΕΒ’. 
Κατὰ τὴν Εθραϊχὴν ἀνάγνωσιν χαὶ χατὰ τοὺς 
λοιποὺς ἑρμηνευτάς ἀνεπίγραφός ἐστιν ὁ φαλµός: 


. πολλὴν δὲ σώζει ἀκολουθίαν πρὸς τὸν πρὸ αὐτοῦ. 


Προειπὼν γὰρ χατὰ τὸ τέλος ἐχείνου * Εὐφράνθητε 
ἐπὶ Κύριον’ καὶ ἁγα.ωιᾶσθε, δίκαιοι. μονονουχὶ 
αὐτῆς ἤρξατο τῆς λέξεως τοῦ προκειµένου, φῄσας ' 
Ἁγαιἱιᾶσθε, δίχαιοι, ἐν Κυρίῳ. Kal pot δοχεῖ 


tice dicuntur, ad personam eorum qui in price- p προφητιχῶς τὰ λεγόμενα διὰ τῶν προχειµένων εἰς 


denti psalmo indicantur referri, secundum illud : 
Beati quorum remisse sunt. iniquitates, εἰ quorum 
tecta sunt peccata. Nam ad eos qui per salutarem 
gratiam remissionem peccatorum conseculi sunt, 
id vociferari videtur, Exsultate, justi, in. Domino. 
Non vobismetipsis, non cuiquam szcularium re- 
rum, sed Domino confisi, in ipso dignitatem pre- 
ferentes, in ipso gloriantes, exsultate vos, o beati, 
quorum remissa sunt iniquitates, e£ quorum tecta 
$"nt peccata. Rectos quippe omnes, inquit, decet 

5i collaudatio; secundum Aquilam vero, Rectis 
pulchra est cantatio. Quia enim non speciosus hytmn- 


9 Psal. xxxin, 106.. !ICor. 1, 51. 


πρόσωπον ἀναπέμπεσθαι τῶν ἓν τῷ πρὸ τούτου 
ψαλμῷ δηλωθέντων, κατὰ τὸ, Μακάριοι ὧν ἀφέθη- 
σαν αἱ ἀνομίαι, καὶ ὧν ἐπεκαλύφθησαν αἱ ἆμαρ- 
tau. Ὡς γὰρ πρὸς ἐχείνους τοὺς τετυχηχότας τῆς 
ἀφέσεως τῶν ἁμαρτημάτων διὰ τῆς σωττρίου χάρι- 
τος ἀναφωνεῖται τὸ, ᾽Αγα.1ιᾶσθς, δίκαιοι, ἐν Κυ- 
ple. Μὴ γὰρ bg! ἑαυτοῖς ἡ ἐπί τι τῶν χοαμιχῶν, 
ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ Κυρίῳ πεποιθότες, καὶ &r' αὑτῷ σεµνυ- 
νόμενοι xat £y αὐτῷ χαυχώµενοι, ἀγαλλιᾶσθε ὑμεῖς οἱ 
µαχάριοι, ὧν ἀφέθησαν αἱ ἀνομίαι, καὶ ὧν ἔπεχα- 
λύφθησαν αἱ ἁμαρτίαι, Πράπει Ὑὰρ, φηπαὶ, πᾶσιν 
τοῖς εὐθέσιν ἡ εἰς τὸν Θεὸν αἴνεσις. Κατὰ δὲ τὸν 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


Ἀχύλαν, Τοῖς εὐθέσω. ὡραιοῦται ὄμνησις. Ἐπεὶ A nus est in ore peccatoris, jure eos, qui pura menie 


γὰρ οὐχ ὡραῖος Όμνος Ev στόµατι ἁμαρτωλοῦ, εἰχό- 
τως τοῖς χαθαρὰς διανοίας καὶ χαθαρὰ χείλη χεχτη- 
µένοις εὐπρέπει ἡ τοῦ θεοῦ αἵνεσις. 
Ἐξομο.ογεῖσθε τῷ Κυρίῳ àv κιθάρᾳ, ἐν γα.ἲ- 
τηρίῳ δεκαχόρδρ yráluse αὐτῷ. Κατὰ πρώτην τοῦ 
νόµου παράδοσιν γεγραμμένα.Καἱ ὁ τὰς ἔσω δὲ xat τὰς 
Εξω αἱσθήσεις χαθαρὰς xat ἁμέμπτους φυλάττων ἐν δεν 
χαχόρδῳ φαλτηρέῳφάλλει τεῷθεῷ.΄Ασατε αὐτῷ ᾖσμα 
xamóy. Τὸ μὲν παλαιὸν ἆσμα διὰ παλαιᾶς κιθάρας 
xaX παλαιοὺ φαλτηρίου, τῶν ἀφύχων ὀργάνων, ὥσπερ 
διὰ συµδόλων χαὶ εἰχόνων ἑσπουδάξετο τῷ προτέρῳ 
jap* τὸ δὲ χαινὸν ἆσμα μεγαλοφυέστερον xaX θεο- 
πρεπέστερον διὰ χιθάρας ζώσης, χαὶ διὰ τοῦ ἆποδο- 
θέντος δεκαχόρδου φΦαλτηρίου ἀναπέμπεται τῷ θεῷ. 


et puro corde sunt, decet Dei collaudatio. 


Vgns, 9, 3. Confitemini Domino in cithara, ín 
psalterio decem chordarum psallite illi. [Instrumenta 
scilicet] secundum primam legis traditionem scris 
pta. Quisquis cum interiores, tum exteriores sen- 
su&, puros inculpatosque servat, in psalterio de» 
cem chordarum psallit Deo. Cantate ei canticum 
novum. Canticum vetus antiqua cithara et antiquo 
psalterio cantatur, instrumendüis scilicet inanimatiís, 
quasi $ymbolis et imaginibus quibus prior ille ρο- 
pulus studebat. Àt novum canticum magnificentius 
ac Deo dignius, cithara vivente ac. memorato illo 


Καὼς ψάλατε ἐν ἁἰαϊαγμῷ. Οὗτος 6 ἀλαλᾳγμός p decachordo psalterio, Deo emittitur. Bene psallite 


ἐστι μυστιχός * διὸ εἴρηταί που ι Μακάριος ὁ JAaóc 
ὁ rtr xov ἁλαλαγμόν. ᾽Αλλὰ xaX ἀντὶ βοῶν xal 
µόσχων, χαὶ τῶν δι’ αἵματος θυσιῶν, θυσίας ἆλα- 
λαγμοῦ κατατεθυχέναι φησὶν ὁ εἰπών' ᾿Εχύχκλωσρ 
καὶ ἔθυσα iv τῇ σχηνῃ αὐτοῦ θυσίαχγ dJaJAar- 
μοῦ. 

"Ott εὐθὺς ὁ .Ἵόγος τοῦ Κυρίου, καὶ πάντα τὰ 
ὄργα αὐτοῦ àv πίστει. Ἁγαπᾷ ἐλρημοσύνην καὶ 
χρίσιν * τοῦ éAéovc Κυρίου π.λήρης ἡ ΤΠ. Τὰ μὲν 
τῆς cV ὄντων χαταλήψεως διὰ πίστεως ἡμῖν χω- 
ρείτω, τὰ δὲ τοῦ πραχτιχοῦ βίου διὰ ἑλεημοσύνης 
χαὶ χρίσεως. Ῥαῦτα γὰρ ἁγαπᾷ ὁ εὐθὺς τοῦ Κυρίου 
λόγος " ἅτε χριτικοὺς ἡμᾶς χατασχευάσας χαὶ δια- 
χριτιχοὺς τοῦ τε χαλοῦ xai τοῦ ἑναντίου. Aib βού- 


in jubilatione, Hxc jubilatio mystica est : quare 
dictum alicubi fuit: Beatus populus qui scit jubila- 
tionem *. lmo vero boum, vitulorum, cruenptorum- 
que sacrificiorum loco, hostiam jubilationis immo- 
lasse ait ille : Circuivi et. immolavi in. tabernacula 
ejiis hostiam jubilationis *, 

Vrns. 4, 5. Quia rectum. est verlum Domini, et 
omnia opera ejus in fide. Diligit misericordiam et 
judicium : misericordia Domini plena est terra. Quag 
cogitationem ac comprehensionem rerum spectant, 
per fidem nobis tradantur; qus autem practicam 
vitam, per misericordiam et judicium. Hac enim 
diligit rectum illud verbum Domini, utpote quod 
nobis internoscendi vim indiderit, 4ο discernendi 


λεται ἡμᾶς μηδὲν ἀχρίτως πράττειν, μηδὲ ἁλόγως C inter bonum et oppositum illius. Quamobrem vult 


φέρεσθαι ταῖς ἐξ αὐτῶν ὁρμαῖς, χεχριµένων περὶ 
τῶν πρακτέων βουλεύεσθαι, xal πρός γε πάντων 
ἑλεημονιχοὺς slvat, συγνωμονικοὺς δὲ πρὸς τοὺς 
ἁμαρτάνοντας γιγνοµένους, συμπαθεῖς δὲ xal φιλαν- 
θρώπους πρὸς τοὺς ἑλέου δεοµένους. 

Tip Aóq« τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἑστερεώθησα», 
xal τῷ σγεύματι τοῦ σεόµατος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύ- 
γαμις αὐτῶν. Τῷ οὖν Πατρὶ πᾶσα ἢ δύναμµις ἡ 
ὑπερουράνιος ἑστερεώθη: τουτέστι τὸ εὔτονον xal 
βέδαιον χαὶ πάγιον ἓν ἁγιαφμῷ, καὶ πάσῃ πρεπούσῃ 
«alg ἱεραῖς δυνάµεσιν ἀρετῇ, Ex τῆς τοῦ Πνεύματος 
ἐπιχουρίας ἔχουσιν. Ἐνθάδε μὲν οὖν πγεῦμα στό- 
µατος αὐτοῦ ἀναγέγραπται. Ἑὐρήσομεν δὲ ἀλλαχοῦ 
καὶ λόγον στόματος αὐτοῦ εἰρημένον, ἵνα νοηθῇ ὁ 
Σωτὴρ xai τὸ ἅγιον αὐτοῦ Πνεῦμα. ᾽Αμϕότερα δὲ 
συνΆργησεν ἐν τῇ κτίσει τῶν οὐρανῶν xal τῶν iv 
αὐτοῖς δυνάµεων * διὰ τοῦτο εἴρηται' To «Ἰόγῳ Kv- 
ρίου οἱ οὐραγοὶ ἑστερεώθησαν, καὶ τῷ απγεύματι 
τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν. 
Οὐδὲν γὰρ ἁγιάζεται μὴ τῇ παρουαἰᾳ τοῦ Πνεύματος. 
Αγγέλων γοῦν τὸν μὲν εἰς τὸ εἶναι πάροδον ὁ δη- 
Βιουργὸς Λόγος, 6 ποιητὴς τῶν ὅλων, παρείχετο᾿ τὸν 
ἁγιασμὸν δὲ αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον συνεπέφερεν ' 
οὐ γὰρ νήπιοι χτισθέντες οἱ ἄγγελοι. 

Φοδηθήτω τὸν Κύριον πᾶσα ἡ yr: ἀπ αὐτοῦ 
δὲ σαλευθήτωσαν πάντες οἱ κατοικοῦντες τὴν 


* Psal. txxxviri, 1θ. * Psal, xxvi, 6, 


nos nihil sine judicio agere, neque irrationabiliter 
impetuque proprio ferri, de agendis prudenter con- 
Sulere, ac pre omnibus, misericordes esse, pec- 
cata in nos admissa facile condonare, condolere ac 
mites esse erga 606 qui inisericordia egent. 

V&ns. 6. Verbo Domini coli firmati sunt, et spi- 
itu oris ejus omnis virtus eorum. À Patre igitur ome 
nis virtus caplestis firmata est, id esl firmitas, 80» 
liditas, stabilitasque in sanctificatione ac omni 8a» 
cris potestatibus convenienti virtute ex Spiritus 
auxilio data est. Hic porro spiritus oris ejus scri- 
ptum est. Alibi quoque reperire est verbum oris 
ejus, ut hig intelligatur Salvator et sanctus ejus 
Spiritus : uterque porro in creatione coelorum et 
potestatum eorum cooperatus est. Ideo dictum est, 
Verbo Domini celi firmati sunt, et spiriiu oris ejus 
omnis virtus eorum. Nihil enim sine Spiritus prz» 
senlia sanctificatur. Angelis igitur transitum ad 
existentiam creator Verbum prebuit, universorum 
opifex : sanctificationem vero eodem tempore Spi- 
ritus sanctus indidit; non enim infantes creati an- 
geli sunt. 


Vgxns. 8, 9. Timeat Dominum omnis ierra : ab co 
autem commoveantur omnes inhabitantes orbem, Àd- 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Ἱῃ. — EXEGETICA. 


modum consequenter, postquam magna Dei opificia A οἰκουμένην. Σφόδρα δὲ ἀχολούθως τὰς τοῦ θεοῦ µε- 


declaravit, ac tantum non ob oculos posuit, quantus 
sit ille talium rerum conditor Dominus; eum ti- 
mere precepit. Annuntiatque non ultra idolis ad- 
hibendum animum, non daemonas colendos esse, 
ged tantarum rerum unum opificem. Illius autem 
loco, commoveantur, Symmachus revereantur edidit. 
Hic intelligas, quo pacto futurum erat ut ab eo 
commoverentur omnes inhabitantes orbem, si 
animo perpendas qua ratione per przdieationem 
evangelicam et salutarem doctrinam in toto orbe 
Ecclesi: Deo constitutze sint, aures omnium verbo 
replete , universique homines illa tanta virtute 
commoti, ac mutati a pristino idolorum errore, ad 
verz pietatis commonitionem accesserint : Quoniam 


ipse dixit, et. facta sunt ; ipse mandavit, et creata B 


aunt. 


Vrns. 10. Dominus dissipat consilia genlium, re- 
probat autem cogitationes populorum, et reprobat 
&onsilia principum. Quia videbat spiritus prophe- 
ticus futurum esse, ut persecutionibus afflictarentur 
ii qui a prisca illa auperstitione recessuri erant, 
et multorum deorum errorem aversaturi, ut sese 
ad universorum Dominum converterent ; necessario 
przcipit eis, qui rerum omnium opificem noverint, 
ut immissos a gentibus in infidelitate perseveran- 
tibus terrores, eorumque minas non reformident. 
Licet enim infinita contra vos moliantur ; at nibil 
in vestri perniciem exsequi valebunt. fpse namque 


γαλουργίας παραστῄσας, xal μονονουχὶ ὀφθαλμοῖς 
ἐπιδείξας ὁπηλίχος ἑστὶν ὁ τῶν τοιούτων δημιουργὸς 
Κύριος, παρακελεύεται τοῦτον φοθεῖσθαι. Ἐδθαγγε» 
λίζεται δὲ εἰδώλοις µηχέτι προσέχειν τὸν νοῦν, µήτα 
δαίµονας σέδεσθαι, ἀλλά τὸν τοσούτων ποιητήν, Αντὶ 
δὲ τοῦ, σα.ἰευθήτωσα», ὁ Σύμμαχος, εὐ,αθείσθω- 
σαν, ἐξέδωκε. Νοήῄσεις ὅπως ἔμελλον σαλεύεσθας ᾽ 
ἀπ᾿ αὐτοῦ πάντες οἱ χατοικοῦντες τὴν. οἰκουμένην, 
ἐπιστήσας τὴν διάνοιαν, ὡς ἐπὶ τῷ χηρύγματι τῷ 
εὐαγγελικῷ xal τῇ σωτηρίῳ διδασχαλἰᾳ xa0' ὅλης τῆς 
οἰχθυμένης Ἐχκλησίαι τῷ θεῷ συνἑστησαν’ πᾶσά τε 
ἀχοὴ ἐπληρώθη τοῦ λόγο», xal πάντες ἄνθρωποι ἐπὶ 
τῇ τοσαύτῃ δυνάµει κεχίνηνται, µεταθάλλοντες ἀπὸ 
τῆς προτέρας περὶ τὰ εἴδωλα πλάνης, καὶ εἰς 
ὑπόμνησιν ἑλθόντες τῆς ἀληθοῦς εὐσεθείας" "Οτι αὐ- 
cóc εἶπε, καὶ ἐγενήθησαν' αὐτὸς ἐγετείλατο, καὶ 
ἑχτίσθησαν. 

Κύριος διασκεδάζει βου.λὰς ἐθνῶν, ἀθετεῖ δὲ 
λογισμοὺς «Ἰαῶν, καὶ ἀθετε; fovAàc ἀρχόν- 
τω». Ἐπεὶ συνεώρα τὸ προφητικὸν πνεῦμα μέλ- 


«λοντας ἑξάπτεσθαι διωγμοὺς κατὰ τῶν ἀναχωρούν- 


των μὲν τῆς προτέρας δεισιδαιµονίας xal ἀποατρεφο- 


υµένων τὴν πολύθεον πλάνην, ἂπὶ δὲ τὸν τῶν ὅλων 


Κύριον ἐπιστρεφόντων, ἀναγχαίως τῶν ἐν ἀπιστίᾳ 
µεινάντων ἐθνῶν τοὺς φόδους xai τὰς dms ιλὰς μὴ 
δεδιέναι παραχελεύεται τοῖς τῶν ὅλων ποιητὴν ἔπε- 
γνωχόσιν. Κἄν γὰρ μυρία καθ) ὑμῶν ἐπιθουλεύσων- 
ται" ἀλλ οὐδὲν, φησὶν, ἰσχύσουσι χαθ᾽ ὑμῶν ἑνεργῇ- 
σαι. Αὐτὸς γὰρ ὁ πάντων δημιουργὸς xat Κύριοςιᾧ 


omnium opifex εἰ Dominus, ad quem confugistis, C προσεφύγετε, τὰς καθ ὑμῶν ἐπιδόωάς τῶν ἑθνῶν 


insidias a gentibus ac infidelibus populis vobis pa- 
ratas, et cogitationes eorum vobis adversas vel 
nutu solo dissipabit: et si quando principes ac 
reges vobís succenseant, at is consilia ipsorum 
irrita faciet, solumque ejus consilium in seternuin 
manebit. Enimvero cogitationes sapienti: ejus non 
perinde atque cogitationes hominum irritz erunt : 
sed judicia ejus permanent in generationem et ge- 
nerationem. Cogitationes quippe suas reservat ho- 
minibus se dignis ; et quia in singulis generationi- 
bus et hominum successionibus, quidam digni 
reperiuntur, jure ac merito eisdem  cogitatio- 
nes servans suas, ipsas in generationes om- 
nes producit. Et hzc sane olim prophetice prz- 
dicta sunt, ipsisque rebus gestis nos verborum 
eventum excepimus. (Quanta enim adversus Eecle- 
siam ejus machinati sint, quales persecutiones 
excitaverint, cujusmodi consilia contra nos inierint 
principes hujus szculi, pro rei gravitate enarrari 
nequit : neque recenseri quo pacto hxc omnia per 
virtutem Dei dissipata fuerint ; neque ztate nostra 
solummodo, sed per singulas generationes a tem- 
pore divini Salvatoris nostri adventus impleta sint, 

Vgns. 12 - 15. Beata gens cujus est Dominus 
Deus ejus, populus quem elegit in hareditatem 
sibi. Olim quidem pars atque haereditas ejus erat 
l]srael : verum quia id ille contempsit, ad gentes 

gratia transmissa. est, De celo respexit. Dominus, 


xal τῶν ἀπίστων λαῶν, τοὺς χαθ᾽ ὑμῶν λογισμοὺς 
ἑνὶ νεύµατι διασχεδάσει. El b xoi ἄρχοντές ποτε 
καὶ βασιλεῖς μέλλοιεν χαθ᾽ ὑμῶν ἑξάπτεσθαι:, ἀλλὰ 
xaX τούτων ἀθετήσει βουλάς' χρατήσει δὲ µόνη ἡ αὖ- 
τοῦ βουλὴ εἰς τὸν αἰῶνα. ᾿Αλλὰ καὶ τῆς σοφίας ol 
λογισμοὶ αὐτοῦ οὐχ ὁμοίως τοῖς λογισμοῖς τῶν &v- 
θρώπων ἀθετήσονται’ παραµέγουσι δὲ ἑαυτοῦ κρίσεις 
εἰς γενεὰν καὶ γενεάν. Δνλάττει γὰρ τοὺς αὐτοῦ Ἀ0- 
γισμοὺς τοῖς ἑαυτοῦ ἀξίοις" χαὶ ἐπειδῆπερ xa0' ἑχά- 
στην γενεὰν xaX διαδοχην ἀνθρώπων εὑρίσκονταίτινες 
ἄξιοι, εἰκότως τούτοις αὐτοῖς διατηρῶν τοὺς αὐτοῦ 
λογισμοὺς, εἰς γενεὰν καὶ γενεὰν αὐτοὺς παρεχτείνει. 
Καὶ ταῦτα μὲν πάλαι προελέγετο προφητικῶς' ἔργοις 
δὲ αὐτοῖς τὴν ἔχδασιν τῶν λόγων ἡμεῖς παρειλήφα- 
pev. Όσα γὰρ ἐμηχανήσαντο χατὰ τῆς Ἐχχλησίας 
αὐτοῦ, xaX ὁποίους καθ ἡμῶν ἐπήγειραν διωγμοὺς, 
ὁποίας τε βουλὰς ἐδουλεύσαντο οἱ ἄρχοντες τοῦ al- 
ὤνος τούτου καθ) ἡμῶν, οὐκ ἔστιν ἑπαξίως διηγήσα- 
σθαι: xal ὡς ταῦτα πάντα θεοῦ δυνάµει διεσχεδάν- 
νυντο: xai ὡς οὐκ ἐφ᾽ ἡμῶν µόνον, ἀλλὰ καθ ἐχά- 
στην γενεὰν ἔργοις ταῦτα ἐπληροῦτο ἀπὸ τῶν χρόνων 
τῆς τοῦ Σωτῆρος θεοφανείας ἀρξάμενα. 


Μακάριον τὸ ἔθνος οὗ ἐστιν ὁ Κύριος ὁ Θεὺς 
αὑτοῦ, «Ἰαὸς ὃν ἑξελέξατο εἰς κ.ληρονομίαν 
ἑαυτῷ. Πάλαι μὲν γὰρ fjv Ἰσραὴλ μερὶς xai χλη- 
ρονοµία αὐτοῦ. ἀλλ᾽ ἐπεὶ Ἠθέτησε µεταθέθληται f 
χάρις ἐπὶ τὰ ἔθνη. Εξ οὐραγοῦ ἐπέδ'εψεν ὁ Κύ- 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


ῥιος, εἶδε πάντας τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. 'EC Α vidit omnes filios hominum. De praparato habita- 


ἑτοίμου κατοικητηρίου αὑτοῦ ἐπέδλεψεν ἑαὶ 
πάντας τοὺς κατοικοῦντας τὴν ΤΗ». 'Ο π.άσας 
καταµόγας τὰς καρδίας αὐτῶν, ὁ συγιεὶς ἐπὶ 
πάντα τὰ ἔργα αὐτῶν. Ἵνα γνῶμεν πῶς ὑπέστη 
τὸ μαχαριζόµενον ἔθνος, xal πέθεν εἴληφε τὴν σύ- 
στασιν ὁ λαὸς ὃν ἐξελέξατο εἰς χληρονοµίαν ἑαυτῷ, 
ἀχολούθως διδάσχει, ὡς ἄρα αὐτὸς ὁ Κύριος πάντας 
τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων τοὺς χατοικοῦντας τὴν γῆν 
ἐπισχεφάμενος, ἐξ ἁπάντων τούτων συνεστήσατο τὸ 
προλεχθὲν Eüvoc, καὶ τὸν προειρηµένον λαὸν, οὐ 
διαχόνοις ἑτέροις χεχρηµένος. Αντὶ δὲ τοῦ: Εξ ἑτοί- 
µου κατοικητηρίου αὑτοῦ, ὁ μὲν ΑἈχύλας, ἁπὸ 
ἑδράσματος κχαθέδρας αὑτοῦ, ἠρμήνευσεν ὁ δὲ 
Σύμμαχος, ἀπὸ ἔδρας κατοιχἰας αὐτοῦ ἐπέόδλεύεν. 
Ὅ δὲ Λόγος αὐτοῦ τὴν σωτηρίαν διεχονεῖτο τοῖς σω- 
ζομένοις' ᾿Απέστειίε γὰρ τὸν «Ίόγον αὐτοῦ καὶ 
lácaco αὑτοὺς, xal ἑῤῥύσατο αὐτοὺς éx τῶν δια- 
«θορῶν αὐτῶν. Διὰ τί δὲ ἐξ οὐρανοῦ ἐπέθλεφε Κύ- 
ριος, xaX τί τὸ αἴτιον τοῦ χαταζιῶσαι τῆς ἑαντοῦ ἐπι- 
σχοπῆς πάντας τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, παρίστη- 
σιν ἑξής λέγων 'Ο π.άσας καταµόνας τὰς xap- 
δ-ας αὐτῶν" ἀνθ᾽ οὗ ὁ Σύμμαχός φησιν’ 'O π.Ίάσ- 
cux καταµόνας ἑκάστην καρδίαν αὐτῶν. El μὲν 
γὰρ ὁμοίως τοῖς ἁλόγοις ζώοις χαὶ τὸν ἀνθρώπινον 
νοῦν ὑφίστη, οὑδὲν ἣν ἀναγχαῖον ἐπιθλέπειν αὐτὸν 
ἐπὶ τους υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, ἀπήρχει γὰρ f) χαθ) 
ὅλου πρόνοια πάντων ἐξ ἴσου προνοουμένη’ νυνὶ δὲ, 
ἐπειδήπερ ἐξαίρετός τις οὐσία ἀνθρώπου φνχὴ, ἐπεὶ 
περὶ μόνου ἀνθρώπου μεμαρτύρηται εἱρηχκώς * 
Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνγα ἡμετέραν xal 
καθ) ἁμοίωσω" καὶ ἐποίησεν ὁ Κύριος τὸν ἄν- 
θρωπονγ” κατ εἰκόνα θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν" εἰχότως, 
ὡς ἂν τῆς ἑαυτοῦ εἰχόνος προνοῶν, ἐξ οὐρανοῦ ἐπέ- 
61εψε xal εἶδε πάντας τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώ- 
πω». "0 δὴ παριστὰς ὁ παρὼν λόγος φησίν ο 
π.ἰἀσσων καταµόνας τὰς καρδίας αὐτῶν' χατα- 
póvag δὲ εἴρηται ἀντὶ τοῦ, ἀφωρισμένως παρὰ τὰ 
λοιπὰ ζῶα. Καρδίας δὲ λέγων τοὺς λογισμοὺς ἐδήλου, 
καὶ ὃτι ἀφωοισμένως ἕχαστος ἄνθρωπος ὥσπερ τα- 
μιεῖον ἀποχεχλεισμένον ἔχει τὴν ἑαυτοῦ διάνοιαν, ὡς 
µηδένα δύνασθαι ἑτέρους χαταλαμθάνειν λογισμούς. 
Οὐδεὶς γοῦν οἶδεν ἀνθρώπων τὰ τοῦ ἀγθρώπου, 
sl μὴ τὸ πγεῦμα τοῦ ἀνθρώπου τὸ év αὐτῷ. Διὸ 
περὶ µόνο, τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εἰς παράστασιν τῆς 
αὐτοῦ θεότητος ἑλέγετο' Αὐτὸς γὰρ ᾖδει τί ἦν ἐν 
τῷ ἀνθρώπῳ' xa πάλιν’ Εἰδὼς δὲ τοὺς διαΊο- 
γ/σμοὺς αὐτῶν. Τοῦτο δὲ καὶ £v τοῖς προχειμένοις 
παρίσταται’ μετὰ γὰρ τό, 0 π«άσας καταµόγας 
τὰς καρδίας αὐτῶν, συνῄπται τό’ 'O συγιεὶς πάντα 


culo suo respexit super omnes qui habitant terram. 
Qui finxit sigillatim corda eorum , qui intelligit 
omnia opera eorum. Ut sciamus quo pacto gens, 
que beata przdicatur, constituta fuerit, et unde 
collectus fuerit populus ille quem elegit in hgredi- 
tatem sibi ; consequenter docet, qui ipse Dominus 
cum omnes filios hominum qui babitant terram 
respiceret, ex iis omnibus przdictam gentem sibi 
selegerit, necnon memoratum populum, non aliis 
quam superius usus ministris. Pro illo autem, De 
preparato habitaculo suo, Aquila, a stabilimento. 
sedis suc, interpretatus est ; Symmachus autem, a 
sede habitationis suce respexit. Verbum autem ejus 
salutem iis qui accepturi erant administrabat : nam 
misit verbum suum et sanavit eos, et eripuit eos de 
interilionibus eorum *. Cur autem de coelo respexit 
Dominus, et que causa fuerit quod omnes filios 
hominum visitatione sua dignaretur, declarat dein- 
ceps his verbis: Qui finxit sigillatim corda eorum; 
proquo Symmachus habet, Qui fingit sigillatim unum- 
quodque cor eorum. Si enim humanam mentem pari 
alque animalia bruta ratione constituisset, necesse 
profecto non erat ipsum respicere super filios homi- 
num; sufliceret enim universalis illa providentia, 
omnibus zqualiter prospiciens. Nunc autem quia 
przcellers quaedam substantia est anima hominis, 
quandoquidem de solo homine declaratum est, Facia- 
mus hominem ad imaginem et similitudinem nostram : 
et fecit. Deus hominem ; ad imaginemDei fecit illum" ; 
jure imaginis ille su: providentiam gerens, de 
celo respexit εἰ vidit omnes filios hominum. Quod 
his verbis in presenti pronuntiawr, Qui fingit 
sigillatim corda eorum; sigillatim dictum est quasi 
separatim ef seorsum a reliquis animalibus. Dum 
autem corda memoraret, cogitationes significavit : 
quia quilibet homo seorsum mentem suam ceu 
receptaculum occlusam habet, ut nemo alterius 
cogitationes deprehendere valeat. Nullus igituz 
hominum novit que sunt hominis, nisi spiritus homi- 
nis qui est in ipso *. Quare de solo Salvatore nostro, 
ad declarationem ejus Deitatis, dicebatur, Ipse enim 
sciebat quid esset in homine" ; ac rursum : Sciens 
cogitationes. illorum *. Hoc item in presenti decla- 
rat : post illud enim, Qui finzit sigillatim corda eo- 
rum , additur boc, Qui intelligit omnia opera eorum. 
]pse namque solus intelligit ex cujusmodi electione 


. valuntatis hominum opera edantur, cum nullus 


alius intelligere queat ex cujusmodi proposito, ex 
quo motu voluntatis quivis hominum agat quz agit. 


tà ἔργα αὐτῶν. Μόνος γὰρ αὐτὸς συνίησιν ἐξ ὁποίας προαιρέσεως τὰ τῶν ἀνθρώπων ἔργα ἐπιτελεῖται, µη- 
δενὸς ἄλλου δυναµένου συνιέναι mola προθέσει xal ὁποία ὁρμῇ ἕκαστος τῶν ἀνθρώπων πράττει ἃ πράττει. 


Οὐ σώζεται βασιλεὺς διὰ zxbAAd δύναμι', xal 
Τίγας οὐ σωθήσεται ἐν πλήθει ἰσχύος αὐτοῦ. 
ψευδἠς ἵππος εἰς σωτηρίαγ’ ἐν δὲ π.Ἰήθει 6vrd- 
µεως αὐτοῦ οὐ σωθήσεται. Ἰδοὺ οἱ ὀφθα.1μοὶ 
Κυρίου ἐπὶ τοὺς go6ovpérovc αὐτὸν, τοὺς éAgi- 


Vgns. 16 - 19. Non salvabitur rez ρε multam 
virtutem , et gigas non salvabitur ἵν multitudine 
virtutis sum. Fallax equus ad salutem , in abundantia 
autem viriutis sue non salvabitur. Ecce oculi Domim 
super metuentes eura, et in eis qui sperant super mi- 


* Psal. οτι, 30. * Genes, 1, 2€, 27. * Il Cor. 1, 11..." Joan. n, 20. * Luc. vi, 8, 


281 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. ^— EXEGETIC4. 


238 


sericordia ejus, ut eruat a morte animas eorum , el A Corcac ἐπὶ τὸ ὄλεος αὐτοῦ, ῥύσασθαι ἐκ θανάτον 


alat eos in fame. Isthzec supradictorum sententie 
coh:zxrent. Sermo namque postquam omnes qui in 
terra sunt homines ad Dei timorem superius evo- 
cavit his verbis, Timeat Dominum omnis terra ; de- 
inde ut animos adderet, ne animo deficerent ac 
reformidarent persecutiones obventuras , ante adje- 
cerat, Dominus dissipat consilia gentium , et czetera. 
Eidem igitur sententiz insistens in superius allatis 
ait . Confidite, vos omnes ad quos sermo vertitur. 
Si itaque ad hunc timorem accesseritis , oculos 
ejus vimque illius perspicacem vobis providentem 
obtinebitis, que vos ab omnibus inimicis ac insi- 
diatoribus liberabit. Ecce namque oculi Domini su- 
per metuentes eum , qui sperant. super misericordia 


τὰς y'vxàc αὐτῶν, καὶ διαθρέγφαι αὐτοὺς ἐν Aui. 
"Exstat τῆς τῶν προλελεγµένων διανοίας τὰ προχεί- 
μενα. Συγχαλέσας γὰρ ὁ λόγος πάντας τοὺς ἐπὶ γῆς 
ἀνθρώπους ἐπὶ τν φόδον τοῦ θεοῦ διὰ τοῦ προει- 
πεῖν᾽ Φοδηθήτω τὸν Κύριον πᾶσα ἡ γῆ: εἶτα πα- 
ῥαθαῤῥύνας μὴ ἀγωνιᾷν μηδὲ φοθεῖσθαι τοὺς μέλ- 
λοντας ἑπανίστασθαι αὐτοῖς διωγμοὺς, συνΏψε διὰ 
τῶν ἔμπροσθεν τὸ Κύριος διασκεδάζει βου.λὰς 
ἐθνῶν, xax τὰ ἑξῆς. Τής οὖν αὐτῆς διανοἰάς ἐχόμε- 
νος xai διὰ τῶν προχειµένων φησί’ θαρσεῖτε, πάν- 
τες ὑμεῖς πρὸς οὓς ὁ λόγος. El. γοῦν προσέλθοιτε τῷ 
αὐτοῦ φόδῳ, Έξετε τοὺς αὐτοῦ ὀφθαλμοὺς xal τὴν διο- 
ρατιχὴν αὐτοῦ δύναμιν ἐπισχοποῦσαν ὑμᾶς, xal πάν- 
των ἐχθρῶν xal ἐπιθούλων ῥυομένην. Ἰδοῦ γὰρ οἱ 


ejus, ut erua( a morte animas eorum. Nam sine p ὀφθα.ὶμοὶ Κυρίου ἐπὶ τοὺς φοδουµένους αὐτὸν, 


oculis Dei nulla salutis spes est, ne quidem regi 
in militari potestate fidenti ; non giganti in mul- 
ütudine virtutis et fortitudinis superbienti ; non 
equo velocitati pedum confidenti. Hzc quippe 
omnia decipere solent, fallere item et in errorem 
inducere eos qui in iisdem spem habent. Sed vos 
confidite qui Dominum invacatis , ejusque timorem 
assumpsistis. Consilia gentium ne reformidetis quae 
Deminus dissipat, nec cogitationes populorum 
qua a Deo irritze e(ficiuntur, nec consilia prin- 
cipum que ipse subvertit, imo neque regem 
manui militari innixum, neque gigantem fortitu- 
dine ac viribus corporeis tumentem. Et cum ingens 
presidium , videlicet providentix ipsius oculos ob- 


τοὺς éAxi(orrac ἐπὶ v0 ἔΊεος αὐτοῦ, ῥύσασθαι 
éx θαγάτου τὰς ψυχὰς αὐτῶν. Δίχα γὰρ αὐτῶν 
τῶν τοῦ Θεοῦ ὀφθαλμῶν οὐχ ἔστιν ἄλλη σωττρίας 
ἐλπὶς, οὔτε βασιλεῖ στρατιωτικῇ δυνάµει θαῤῥοῦντι, 
οὔτε γίγαντι ἐπὶ πλήθει δυνάµεως καὶ ἰσχύος γαυ- 
ρουµένῳ, οὔτε ἵππῳ ποδῶν ὠχύτητι θαῤῥοῦντι. Βάν- 
τὰ γὰρ ταῦτα διαψεύδεται, σφάλλει χαὶ πλανᾷ τοὺς 
bm αὐτοῖς ἠλπιχότας. ᾽Αλλ' ὑμεῖς θαρσεῖτε, ol τὸν 
Κύριον ἐπικαλοῦντες, καὶ τὸν αὐτοῦ φόδον ἀνειληφό- 
τες. Καὶ µήτε βουλὰς ἐθνῶν φοδεῖσθε, &c ὁ Κύριος 
διασχεδάννυσι, μήτε λογισμοὺς λαῶν, οὓς 6 Κύριος 
ἀθετεῖ, μήτε βουλὰς ἀρχόντων, ἃς αὐτὸς ἀνατρέπει. 
Αλλά μηδὲ βασιλέα πλήθει στρατιωτικής δυνάμεως 
πεποιθότα χαταπλήττεαθε, μηδὲ γίγαντα ἰσχύϊ xal 


tineatis, in ipso solo et in misericordia ejus spem C ἁλχῇ σώματος τυφούμενον. Ἔχοντες δὲ μέγα φυ- 


reponile vestram , εί eruat a morte animas eorum. 
Mors autem anims fuerit Dei abnegatio, defectio 
plena, et peccata ad mortem ita ut si quando ac- 
cidat, ut sperantium in Deum corpora communi 
morti, ob ejus testimonium tradantur, at oculi 
Dei animas eorum curantes a morte ipsos eripue- 
runt. Neque id solummodo prezstant ; sed ut alant 
eus in fame, providentiam habent. Siquidem per- 
secutionum tempore, quo plerumque doctrina et 
divinarum Scripturarum lectiones prepediuntur, 
rarique occurrunt qui spirituales cibos animabus 
bominum impertiant ; attamen oculi Domini , di- 
vini Spiritus influxu, ipsorum animas alunt et ab 
ipso Deo institutas efficiunt , ita ut citra humanam 
ullam disciplinam, arcana quadam virtute nutri- 
antur. 


)axtfptov τοὺς τῆς προνοίας αὐτοῦ ὀφθαλμοὺς, ἐπ᾽ 
αὐτὸν ἑλπίξετε µόνον καὶ ἐπὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ, εἰς τὸ 
ῥύσασθαι ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς αὑτῶν. θάνατος. 
δ) ἂν εἴη ψυχῆς fj, ἄρνησις τοῦ Θεοῦ xal fj παντελὴς 
ἀποστασία, xaX αἱ πρὸς θάνατον ἁμαρτίαι' ὥστε, x&v. 
συμθῇ ποτε τῶν ἐλπιζόντων ἐπὶ τὸν Κύρ:ον τὰ σώ- 
µατα θανάτῳ παραδίδοσθαι τῷ χοινῷ διὰ τὴν εἰς αὐ- 
τὸν µαρτυρίαν, ἀλλ᾽ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ τοῦ κρείττονος 
ἐπιμεληθέντες τὰς φυχὰς αὐτῶν ἑῤῥύσαντο ix θανά- 
του. Οὑ μόνον δὲ τοῦτο ποιοῦσιν, ἀλλὰ xal τοῦ δια- 
θρέψαι αὐτοὺς ἓν λιμῷ πρόνοιαν ποιοῦνται. Ἐν γὰρ 
τηῖς χαιροῖς τῶν διωγμῶν, χαθ᾽ οὓς πολλάχις χεχώ- 
λυνται μὲν αἱ διδασχαλίαι xal τὰ τῶν θεοπνεύστων 
Γραφῶν ἀναγνώσματα, σπανίξει δὲ ὁ τὰς πνευµατι- 


D xà; τροφὰς ταῖς τῶν ἀνθρώπων διαδιδοὺς ψυχαῖς, 


ὅμως οἱ ὀφθαλμοὶ τοῦ Κυρίου τῇ τοῦ θείου Πνεύματος 


ἐπιῤῥοῇ, καὶ τούτων τὰς ψυχὰς διατρέφουσι θεοδιδάχτους αὐτοὺς ἀπεργαζόμενοι, ὡς xal veu τῆς ἀν- 


θρώπων διδασχαλίας ἁποῤῥήτῳ δυνάµει τρέφεσθαι. 
IN PSALMUM DAVID XXXIII, 


4. Quando immutavit vultum suum coram Abime- 
lech, et dimisit eum et abiit. 


Quidam suspicati sunt illam presentis psa'mi 
inscriptionem , historiam respicere , qua fertur Da- 
videm a facie Saulis fugientem , ad Anchum regem 
Geth accessisse , quando insaniam simulang quasi 


tympano pulsabat ad portas urbis, et deferebatur, 


EIZ TON VAAMON TO AAYIA ΛΓ.. 


'Oxóts 7)JJo(loce τὸ πρόσωπον aGbtoU ἑνώπιον. 
ΑθιμέΛεχ, καὶ áx&lvoev αὐτὸν xal ἁπή.1θεγ. 


Ὑπέλαθόν τινες τὴν τοῦ προχειµένου ψαλμοῦ 
προγραφὴν ἐχείνην σηµαίνειν τὴν ἱστορίαν, δι) fic, 
φεύγων Δαυῖὸ ἀπὸ προσώπου Σαοὺλ, ἐληλυθέναι πρὸς 
Αγχοὺς βασιλέα Γὲθ ἀναγέγραπται: ὅτε µανίαν προσ- 
ποιηθεὶς ἑτυμπάνιζεν ἐπὶ ταῖς θύραις τῆς πήλεως, 


COMMENTARIA ÍN PSALMOS. 


290 


xai παρεφέρετο, xal ἔπιητε, xol κατέῤῥει τὰ αίελα A et decidebat, et defluebant salive ejus ih barbam 


αὐτοῦ ἐπὶ τὸν πώγωνα αὐτοῦ. ὥστ' εἰπεῖν τὸν ᾽Αγχοῦς 
πρὸς τοὺς παῖδας αὐτοῦ. "Ανδρα ἐπίληπτον ἵνα τί 
εἰσηγάγετε πρὸς pé; 'AXX ὅτι μὲν λλοίωσε τὸ 
πρόσιωπον αὐτοῦ, Ἠκουσάν οἱ τοιοῦτοι ὅτι 5" ἑξῆς 
συνΏτται, ἑναντίον ᾽Αθιμέλεχ, δοχοῦσί pot Ta. peto» 
ῥραχέναι. 'O μὲν οὖν ᾿Αγχοῦς τῶν ἀλλοφύλων fy βα- 
σιλεὺς τῶν κχατοιχούντων τὴν Γέθ' ὁ δὲ ᾿Αδιμέλεχ 
ἱερεὺς τοῦ Θεοῦ μνημονεύεται" πρὸς ὃν xal αὐτὸν 
ἑληλυθὼς ὁ Aavtó πρὸ τῆό παρουσίας τῆς πρὸς xbv 
ΑἉγχοὺς ἱστορεῖται' λέγει γὰρ ἡ Γραφή ' Καὶ ἔρχε- 
ται ὁ Δαυῖὸ εἰς Νοθὰ πρὸς ᾽Αχιμέλεχ τὸν ἱερέα, 
καὶ ἐἑξέστη ᾿Αχιμέ.εχ τῇ ἁπαγτήσει αὐτοῦ. xal 
elxtv αὐτφῷ' Τί δει σὺ µόνος καὶ οὐδεὶς μετὰ σοῦ; 
Kal εἶπε Δαυῖδ τῷ ἱερεῖ 'Ο βασωεὺς ἑντέταλ- 


ipsius ; ita ut diceret Anchus pueris suis : Quare 
viruin epilepsia correptum ad me introduxistis ? Ve« 
rum illi ad id solum attenderunt quod immutaverit 
vultum suum ; sed videntur mihi id neglexisse quod 
mox sequitur, coram Abimelech. At enim Anchus 
alienigenarum Getham incolentium rex erat ; Abi- 
melech vero sacerdos Dei fuisse memoratur : quem 
ltem David adiisse, antequam regi Anchus se si- 
Bleret, enarratur; ait quippe Scriptura : Et venit 
David in Nobam ad Achimelech sacerdotem , et ob- . 
stupuit. Achimelech de occursu ejus ; εἰ dixit εἰ: 
Quare tu solus et nullus est tecum ? Et ait David ad 
sacerdotem ; Rex pracepit mihi sermonem hodie et 
dixit mihi : Nemo sciat rem propter quam ego mitto 


ταί µοι ῥῆμα σήμερον καὶ εἶπέ µοι Μηδεὶς γ}ώτω B te, et de qua praecepi tibi ; et pueris testificatus sum 


«ó ῥῆμα περὶ οὗ ἐγὼ ἀποστέλλω σε, καὶ ὑπὲρ 
οὗ ἐντεέταλμαί σοι, καὶ τοῖς παιδαρίοις διαµε- 
μαρτύρημαι ἐν τῷ τόπῳ τῷ «1εγομένῳ θεοῦ πί- 
στις. Καὶ νῦν el clot ὑπὸ τὴν yeipd σου ἄρτοι, 
δὸς εἰς xeipdc µου τὸ εὑρεθέν. Καὶ ἀπεκρίθη ὁ 
ἑερεὺς τῷ Δανῖδ, καὶ εἶπεν' Οὐκ εἰσὶν ἄρτοι fé- 
δη.Ίοι ὑπὸ τὴν χεῖρά µου, δει dAA ἢ ptor ἅγιοί 
εἰσω" εἰ πεφυ.ἰαγμέγα τὰ παιδἀριά ἐστυ ἀπὸ 
γυναικὸς, xal «φάγετε. Καὶ ἀπεχρίθη Δαυϊὸ τῷ 
ἱερεῖ, καὶ εἶπεν αὐτῷ, "AAA ἀπὸ γυναιχὸς ἀπεσχή- 
6εθα ἐχθὲς καὶ τρίτη» ἡμόραν" ἐν τῷ ἐξεθεῖν µε 
εἰς ὁδὸν γέγονε τὰ παιδάρια ἡγγισμένα". καὶ αὕτη 
ἡ ὁδὸς Bé6nJoc- διότι σήμερον ἁγιασθήσεται διὰ 
τὰ σκεύη µου. Kal ἔδωκεν αὐτῷ ᾿Αχιμέίεχ ὁ 


in loco qui dicitur, Dei fides; Nunc ergo ai sint sub 
manu (ua panes , da in manus meas quod repertum 
fuerit. Et respondens sacerdos Datidi ait illi : Non 
sunt panes laici sub manu mea, sed tantum pones 
sancti , εἰ abstinuerunt. pueri α mulieribus , come- 
dite. Et respondit David sgcerdoti , et dizit ei : Certe 
a mulieribus continuimus nos ab heri et nudius ter- 
tius, quando egressi sumus in viam , €t fuerunt püeri 
sanctificati : porro via h&c polluta est ; sed ipsa ho- 
die sanctificabitut propter vasa mea. Et dedit ei Achi- 
melech sacerdos panes propositionis , neque erim erat 
ibi panis , nisi tantum panes faciei , qul stblat: fuc» 
rant a facie Domini , ut poneretur panis calidus, qua 
die accepit eos Ὁ. 


ἱερεὺς τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως, ὅτι οὐκ ἦν dproc, dAA' ἣ ἄρτοι £00 προσώπου οἱ ἀφπρημένοί 
ἐκ προδώπου Κυρίου τοῦ παρατεθῆγναι ἄρτον θερμὸν, f$) ἡμέρᾳ ἔ.α6εν αὐτούς. 
Ταῦτα piv οὖν ἡ περὶ τοῦ ᾿Αχιμέλεχ διήγησις ᾳ Haec habet narratio illa de Achimelech. Deinde 


περιέχει ἑξῆς δὲ συνῆπται ὡς ἀνέστη Δανῖδ xal 
ἔφνγεν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ' τοῦ τε ᾽Αχιμέλεχ &va- 
χωρήσας, $30 πρὸς ᾽Αγχοῦς βασιλέα Γόθ. Ὁ μὲν 
οὖν τις ἐρεῖ, ἐπεὶ μὴ ἑἐμφέρεται ἓν τῇ ἱστορίᾳ τῇ 
κατὰ τὸν Αχιμέλεχ « ἀλλοιώσας τὸ πρόσωπον αὐ- 
τοῦ ὁ Δαυῖδ, » χατὰ σφάλμα κχεῖσθαι τὸ ὄνομα τοῦ 
Αδιμέλεχ ἀντὶ τοῦ ὀνόματος ᾽Αγχούς' cago; γὰρ 
ἐπὶ τοῦ Αγχοῦς εἴρηται' εἁλλοιώσας τὸ πρόσωπον αὖ- 
τοῦ, 2 ὅτε χαὶ τὰ σίελα αὐτοῦ κατέῤῥει καὶ ἑτυμπάνι- 
ζεν. Ἔργον δὲ θρασὺν, xal προπετὲς εἶναι ἡγοῦμαι 
τὸ ἀποφῄήνασθαι τολμᾶᾷν τὴν θείαν Γραφἣν ἡμαρτη- 
σθαι, xal τοσοῦτον περιέχειν σφάλμα, ὡς ἀντὶ ἀλλο- 
φύλου ἀνδρὺὸς lepia θΘεοῦ παρενθεῖναι' μάλιστα ὅτα 
a ἡ Ἑθραϊχὴ ἀνάγνωσις καὶ οἱ λοιποὶ ἑρμηνευταὶ 


«άντες τὸν ᾽Αχιμέλεχ περιέχουσιν. Οὐκοῦν ἀχόλουθον D 


ἂν εἴη, ἀληθενούσης τῆς προγραφῆς, ἐπιζητεῖν πῶς 
xai πότε ἡ,λοίωσε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ Aavtó 
ἐναντίον ᾿ΑδιμέΛεχ, xal ἀπέλνσεν αὐτὸν, xal 
ἁπη.16ε. Δηκεῖ δή uoc £x τῆς παραθέσεως τῶν λοιπῶν 
ἑρμηνεντῶν λύγεις εὑρίσχεσθαι τοῦ ζητουμένου. ο 
μὲν γὰρ ᾽Αχύλας xal dj πέµπτη ἔχδοσις τοῦτον ἡρ- 
μήνευσαν τὸν τρόπον ToU Δαυῖδ ὅτε ἡ.Ίοίωσε τὸ] 
γεῦμα αὐτοῦ εἰς πρόσωπον ᾿Αδιμέ1εχ, xal ἐξέ- 
όα.ἲεν αὐτὸν, καὶ ἁπῆ-θε. Μήποτε γὰρ διὰ τοὺς 


5] Reg. xx1,1-6. 


adjicitur quo pacto David surrexerit et effugerit 
illa die, cumque ab Achimelech discessisset, ad 
Anchus regem Geth accesserit. Dicet forte quispiam : 
Cum in bistoria de Achimelech non feratur « Davi- 
dem immutasse vultum suum, »lapsu graphico no» 
men Achimelech pro nomine Ánchus positum est : 
clare enim in bistoria Ánchus dicitur immutasse 
vullum suum, quando salive ejus diffluebant, et 
quasi tympano pulsabat, At ego audax temerarium» 
que facinus arbitror esse, pronuntiare confidenter 
divinam Scripturam lapsam esse, et tale vitium prie 
ferre, ut pro viro alienigena sacerdos Domini po- 
natur; cum maxime Hebraica lectio.et reliqui in- 
terpretes omnes Achimelech circumferant. Restat 
igitur, quando inscriptio vera profert, ut exquira- 
anus quomodo et quando David vultum suum immu- 
tavit coram Abimelech, et dimisi eum, et abiit. Vi» 
detur sane mihi ex caeterorum interpretum compa- 
ralione quesiti solutiones suppeditari. Nam Aquila 
et quinta editio hoc pacto interpretati sunt : Davi- 
dis quando. immulavit gustum suum ad faciem Abi- 
melech, et ejecit eum, εἰ abiit, Forte propter 
panes propositionis, quos cum accepisset ab Abi- 
melech, comedit ipse et pueri qui cum eo erant, 





291 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS ll], — EXEGETICA. 


292 


jmmutasse dicitur gustum suum ad faciem Abime- A &pcóuc τις προθέσεως, οὓς λαδὼν παρὰ doo ᾿Αδιμέ- 


lech. Cum enim sanctificatum cibum comederit, ac 
sacerdotales panes, quibus nonnisi solis sacerdoti- 
bus uti licebat, immutavit gustum suum. Symma- 
chus vero cum dicit, Davidis quando transformavit 
morem suum coram Abimelech, alium sensum sub- 
Jicit, dum ait morem Davidis immutatum in con- 
spectu Abimelech: quia scilicet interrogatus quz 
causa suscepte vi: sibi esset, mentitus est, ac sa- 
cerdotem fefellit : alienum quippe Davidis moribus 
erat fallacia uti, qua tamen usus eo tempore im- 
mutavil morem suum, secundum Symmachum. Ex 
diclis porro ipsam quoque Septuaginta Virorum 
interpretationem historiz Abimelechi adaptare lice- 
bit, quze narrat Davidem immutasse vultum suum 


λεχ, ἔφαγεν αὐτὸς xal τὰ παιδάρια τὰ μετ) αὑτοῦ, 
ἡλλοιωχέναι λέγεται τὸ γεῦμα αὐτοῦ εἰς πρόσωπον 
Αθιμέλεχ. Ἡγιασμένης γὰρ τροφῆς γευσάµενος, xat 
τῶν ἅρτων τῶν ἱερατιχῶν, οἷς οὖχ ἑξην χρήσασθαι 
εἰ d) µόνοις τοῖς ἱερεῦσιν, ἡλλοίώσε τὸ Yeu p.a αὐτοῦ. 
Ὁ δὲ Σύµµαχος εἰπών' Tov Aavió ὁπότε μµετεµόρ- 
ῴωσε τὸν τρόπον τὸν ἑαυτοῦ ἔμπροσθεν ΑἈδιμέ- 
JA£y, ἕτέραν διάνοιαν ὑποθέθληχε, τὸν τρόπον τοῦ 
Δανῖδ ἡλλοιῶσθαι φῄσας ἔμπροσθεν Ἀδιμέλεχ, διὰ 
τὸ, ἑρωτηθέντα τίς εἴη αὑτῷ ἡ αἰτία τῆς ὁδοῦ. φεύ- 
σασθαι γαλ παραλογίσασθαι τὸν ἱερέα' ἀλλότριων γὰρ 
fv τοῦ τρόπου τοῦ Δανῖδ τὸ ἁπάτῃ κχεχρησθαι, 7j 
κατ ἐχεῖνον τὸν Χαιρὸν χρησάµενος, Ἀλλοίωσε τὸν 
τρόπον αὑτοῦ, χατὰ τὸν Σύμμαχον. Ἐκ δὲ τῶν εἰρη- 


coram Abimelech, quia non ipsi veram fuge sux B µένων xaX τὴν τῶν Ἑδδομήχοντα ἑρμηγείαν ἑφαρμό- 


causam declaraverat, sed fefellerat eum alia pro 
aliis locutus; ita ut etiam Goliathi frameam ab eo 
acceperil, ipsique perniciei causa luerit. Sub hzc 
enim Saul cümi rem gestam didicisset, misit qui oc- 
ciderent Abimelech et omnes sacerdotes Domini, et 
Nobam civitatem sacerdotum percussit. Gestaque 
hec omnia sunt, quia David immutavit modum 
suum, aut vultum suum in conspectu Abimelech. 
Regnorum Scriptura Achimelech habet ; ne ex lit- 
tere commutatione quispiam movealur : nam ex 
ea qua intercedit inter litteras Beth et Caph, ut He- 
braei vocant, similitudine, diverse nomen editum 
fuit : siquidem una eademque fere duorum elemen- 
torum figura, brevissimo apice solum distinguente. 
In Evangeliis porro hujuscé historie Davidem 
spectantis Salvator meminit his verbis : Non le- 
gistis quid fecerit David, quando esuriit, et qui cum 
eo erant : quomodo intravit in domum Dei, et panés 
propositionis comedit, quos non licebat ei edere, ne- 
que iis qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus '^ 
Hoc in Evangelio secundum Matthzum dictum est. 
Cum autem in Evangelio secundum Marcum ita 
locutum Salvatorem esse scribatur : Nunquam le- 
gistis quid fecerit David, quando wnecessitatem ha- 
buit, et esuriit ipse et qui cum eo erant ? quomodo 
introivit in domum Dei sub Abiathar principe sacer- 
dotum, et panes. propositionis manducavit !!? quis 
non ahiimi pendeat quaratve, qua ratione hic Ser- 


σεις τῇῃ xarà τὸν ᾿Αθιμέλεχ ἱστορίᾳ, φησάσῃ &A- 
λοιωχέναι τὸν Δαυῖὸ τὸ πρόσωπον ἑαυτοῦ ἐνώπιον 
Ἀθιμέλεχ, διὰ τὸ μη ἀπαγγεῖλαι αὐτῷ τὸν ἀληθῃ 
λόγον τῆς ἑαυτοῦ φυγῆς, παραλογίσασθαι δὲ καὶ 
ἕτερα ἀνθ᾽ ἑτέρων εἰπεῖν" ὡς χαὶ «tv ῥομφαίαν τοῦ 
Γολιὰθ παρ αὐτοῦ δέξασθαι, Ὑενέσθαι τε αὑτῷ αἷ- 
τιον ἁπωλείας. Μαθὼν γὰρ μετὰ ταῦτα Σαοὺλ τὰ πε- 
πραγµένα, πέµψας ἀνεῖλεν αὐτόν τε τὸν ᾿Αθιμέλεχ 
xai πάντας τοὺς ἱερεῖς τοῦ Κυρίου καὶ τὴν Νοδὰν 
τὴν πόλιν τῶν ἱερέων ἑπάταξε. Καὶ ταῦτα πάντα 
πέπραχται, διότι Ἠλλοίωσε Δανῖδ τὸν τρόπον αὐτοῦ f 
τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἑνώπιον ᾿Αθιμέλεχ. Ἡ τῶν Ba- 
σιλειῶν Γραφὴ ΑἉχιμέΙεχ περιέχει’ ἐναλλαγῆς στοι- 
χείου γενομένης, οὐδὲν δεῖ κινεῖσθαι' παρὰ γὰρ τὴν 
ὁμοιότητα τοῦ στοιχείου τοῦ βἡθ παρ Ἑδραίοις xa- 
λουμένου καὶ τοῦ χὰφ διαφόρως ἐξεδόθη τοὔνομα" 
σχεδὸν γὰρ ἓν xal τανυτόὀν ἐστι τὰ δύο στοιχεῖα, βρα- 
χυτάτης χεραίας µόνης ἐναλλαττούσης. Μέμνηται δὲ 
καὶ ὁ Σωτὴρ tv τοῖς Εὐαγγελίοις τῆς προχειμένης 
χατὰ τοῦ Δανῖὸ ἱστορίας λέγων, Οὐκ ἀνέγνωτε cl 
ἐποίησε Aavtó, ὅτε ἐπείνασε καὶ οἱ µετ αὐτοῦ: 
ὡς εἰση.ῖθεν εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ, καὶ τοὺς 
ἄρτους τῆς πρυθέσεως ἔφαγεν, οὓς οὐκ ἑξὸν ἦν 
φαγεῖν οὐδὲ τοῖς μετ αὐτοῦ, εἰ μὴ µόνοις τοῖς 
ἱερευσι; Τοῦτο μὲν οὖν Ey τῷ κατὰ Ματθαζῖον Εὔαγ- 
γσλίῳ εἴρηται. Ἐπεὶ δὲ ἓν τῷ χατὰ Μάρκον Ebay- 
γελίῳ ἀναγέγραπται ὁ Σωτὴρ εἰρηχώς  Οὐδέποτε 
ἀνέγγωτε cl ἐποίησε Aavit, ὅτε χρείαν ἔσχε, καὶ 


vator non Abimelechi, sed Abiatharis imentionem D ἐπείνασεν αὐτὸς xal οἱ ust! αὐτοῦ; πῶς εἰσῆ-λθεν 


fecerit? Ad quam rem forte quis respondeat bino- 
minem Abimelechum fuisse, ita ut is ipse fuerit 
qui Abiathar. Et sane mox ejus filius, Abiathar 
dictus in libro Regnorum fertur : qui solus a sacer- 
dotum czde elapsus, cum Davide erat. Alius for- 
tasse dixerit, in historia Abimeleclium ut sacerdo- 
tem memorari; at hoc loco Salvatorem dixisse, 
Abiatharum eo tempore fuisse principem sacerdo- 
tum : Introivit, ait, David in domum Dei sub Abia- 
dhar principe sacerdotum. Sane vero historia 039908 
Achimelech et sacerdotes a Saule memorans, nihil 


** Math, xi, 5,&. !! Marc. ui, 25, 26. 


εἰς τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ ἐπὶ ᾿Αδιάθαρ τοῦ ἀρχιε- 
ρέως, xal τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως ἔφαγε; τίς 
οὖχ ἂν ἀπορήσειε, πῶς ὁ Σωτὴρ ἐνταῦθα οὐ τοῦ ᾽Αθι- 
μἐλεχ, ἀλλὰ τοῦ ᾿Αθιάθαρ µέμνηται; Πρὸς ὃ εἴποι 
τις ἂν διώνυμµον γεγενῆσθαι τὸν ᾿Αθιμέλεχ, Got" εἶναι 
τὸν αὐτὸν τῷ ᾿Αβιάθαρ. Αὐτίχα γοῦν xal νἱὸς αὐτῷ 
Ἀθιάθαρ χεχληµένος ὀμφέρεται τῇ Γραφῇῃ τῶν Βα- 
σιλειῶν' ὃς, διαφυγὼν ἀπὸ τῶν ἀναιρεθέντων ἱερέων 
μόνος, τῷ Δανῖὸ συνῆν. "Άλλος δ' ἂν εἶποι τοῦ μὲν 
Ἀθιμέλεχ τὴν ἱστορίαν ὡς ἱερέως μνημονεύειν’ ἐν- 
ταῦθα δὲ τὸν Σωτῆρα τὸν ᾿Αθιάθαρ ἀρχιερέα τυγχά» 


295 COMMENTARIA fN PSALMOS. 294 


νειν xaz' ἐχεῖνο καιροῦ φῆσαι. Εἰσῆ-θε γὰρ, qnotv, A de principis sacerdotum nece narravit. Et hzc qui- 
Δανῖδ eic τὸν οἶκον τοῦ Θεοῦ ἐπὶ Ἀδιάθαρ τοῦ dem nobis de psalmi titulo dicta sint. 

ἀρχιερέως. Καὶ φαίνεται fj τῶν ἱστοριῶν Yoaqt, τὸν ᾿Αχιμέλεχ xai τοὺς ἱερεῖς τοῦ θεοῦ ἀνῃρῆσθαι cf- 
caca ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ, ἀρχιερέα ἀνῃρημένον οὐχ ἱστορήσασα. Ταῦτα μὲν οὖν ἡμῖν εἰς τὴν τοῦ φαλμοῦ 


προγραφὴν εἱρήσθω. 
Εὑογήσω τὸν Κύριο" ἓν παντὶ καιρῷ, διὰ 


παντὸς ἡ ἄἴγεσις αὐὲοῦ év τῷ στόματίἰ µου. Εὐ- 
χαριστῶν ὁ Δαυῖὸ ἐφ᾽ ofc ἠξιώθη τροφῆς ἱερατιχῆς, 
Οὐχ ἐπὶ του παρόντος, «ro, µόνον, ἀλλά χαὶ διὰ 
πάσης τῆς ζωῆς χάριτας ὁμολογῶν xal εὐλογῶν αὖ- 
«by διατελέσω᾽ οὐδὲ ἀπολειφθήσεταί ποτε τὸ στόµα 
µου τῆς εἰς αὐτὸν αἱνέσεως. ᾽Αντὶ γὰρ θυσίας xai 
ὁλοχαυτωμάτων πεπαίδευµαι τὴν διὰ χειλέων προσά- 
γειν αὐτῷ θυσίαν. 


Vgns. 2. Benedicam Dominum in omni tempore, 
semper laus ejus in ore meo. Gratias agit David 
quod sacerdotali cibo dignatus sit : Nec solum in 
prasenti, ait, sed per totum vile curriculum gratias 
confitendi ac benedicendi finem non faciam : neque , 
os meum laude ejus vacuum unquam erit. Nam 
institutus ita fui, ut sacrificiorum et holocaustorum 
vice, labiis ipsi hostiam offeram. 


Ἐπειδὴ γὰρ qeüyovet µοι οὐδεὶς βοηθὸς πάρεστιν, p — Quandoquidem fugienti mihi nullus opitulator 


οὐδέ τις χαταφυγ], οὐδὲ ἀσφάλεια ΄ µόνον δὲ «by Κύ- 
piov φυλαχτήριον ἐπάγομαι τῆς ἐμαυτοῦ φυχῆς, χαὶ 
&v' αὐτῷ, ἀλλ' οὐχ ἐπὶ ταῖς ἐμαῖς δικαιοπραγίαις 1) 
quy µου θαῤῥεϊ, εἰχότως, ἐπὶ τῷ Κυρίφ κχαυχήσε- 
ται ἡ Υυχή µου * ἀχουσάτωσαν αραεῖς καὶ εὔφραν- 
θήτωσαν. Ἐμὲ δὲ λαθόντες ὑπόδειγμα πάντες οἱ 
πρᾶοι xaX ταπεινοὶ καὶ ἐπιειχεῖς διὰ τὴν εἰς τὸν Θεὸν 
εὐλάδειαν , θαῤῥείτωσαν καὶ πληρούσθωσαν εὐφροσύ- 
νης, τὰ ἴσα µοι προσδοχήσαντες, xal αὐτὸν ἐλπίδα 
τὸν Κύριον θέµενοι. Ἐπεὶ δὲ χαὶ τὴν ῥομφαίαν Γολιὰθ 
τοῦ ἀλλοφύλου παρὰ τῷ Αθιμέλεχ λαθὼν ἀπῄει ’ Αλλ’ 
οὐδ' ἑπτούτῳ, φησὶ, χαυχῄσοµαι, ἀλλ' ἑπὶτῷ Κυρίῳ, 
δι) ὃν ταύτην ἐχτησάμην τὴν ῥομφαίαν ' ὡς καὶ τὸν 
ἐερέα εἰπεῖν αὐτῷ ' Ἰδοὺ ἡ ῥομφαία Γοἱλιὰθ τοῦ Φι- 


adest, nullum effugium, securitas nulla ; solumque 
Dominum anime mez przsidium paravi, atque ipsi 
soli, non recte factis meis, confidit anima mea; 
jure sane in Domino laudabitur anima mea: au- 
diant mansueli et laetentur. Meque in exemplum sibi 
proponentes mansueti omnes, humiles ac modesti 
viri, ob pietatem erga Deum suam, confidant et 
gaudio cumulentur, paria mecum exspectantes, 
ipsumque Dominum sibi in spem proponentes. 
Quoniam vero postquam gladium alienigenz: Go- 
liath ab Abimelecho acceperat, discessit : neque 
in hoc,inquit, gloriabor, sed in Domino, cujus bene- 
ficio hunc gladium naetus sum; ita ut vel ipse 
sacerdos sic eum compellaret : Ecce gladius Go- 


Λισταίου, ὃν ἑπάταξας ἐν τῇ κοιλάδι 'HAG , καὶ C lieth Philisthei, quem percussisti in valle Ela, invo- 


αὐτὴ ἐνει.λημμέγη ἱματίῳ. El ταύτην Alm, σαυ- 
τῷ Ad66 , δει οὐκ ἔστιν ἑτέρα παρὲξ αὐτῆς. Ὥστε 
τούτων ἀχούσαντα τὸν Δανῖδ εἰπεῖν' Εν» τῷ Κυρίφ 
ἑπαινεθήσεται ἡ γυχή µου. Μεγάλην δόξαν ἔφερεν 
ἐχεῖνο τὸ δόρυ τῷ Δαυῖδ, παιδαρίῳ μὲν ὄντι, χαὶ µή- 
δὲ φέρειν ὅπλα πολεμιχὰ ἐπισταμένῳ, πίστει δὲ τῇ 
εἰς θεὺν καταγωνισαμένῳ τὸν Γολιὰθ, ὡς διὰ τοῦτο 
ἀντὶ ἀναθήματος τὴν ῥομφαίαν µόνην ἑχείνην ἀνα- 
κεῖσθαι kv τῷ lepip* ὃ δη καὶ ἐπεσημήνατο φήσας ὁ 
ἱερεύς' Καὶ οὐκ ἔστιν ἅλΊη. 0ὐδὲ γὰρ ἐξὴν ἐν τῇ 
σκηνῇ τοῦ Θεοῦ ὅπλα πολεμικὰ ἀποτίθεσθαι " µόνη 
δὲ ἐχείνη εἰς μνήμην τοῦ Δανῖδ τῆς χατὰ τοῦ ἀλλο- 
φύλου νίχης ἀνέχειτο, ὡσανεὶ εὐχαριστήριον ἀποχει- 
µένη τῷ τὴν νίχην αὐτῷ δεδωρημένῳ τῷ θεῷ. 
Μεγαλύνατε τὸν Κύριον σὺν ἐμοὶ, καὶ ὑψώσω- 
pev τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐπὶ τὸ αὐτό. Οἱ γὰρ δι’ ἔργων 
χαὶ βίου τοῦ κατ ἀρετὴν τὴν ἓν ἑαυτοῖς εἰχόνα τοῦ 
Θεοῦ χοσμοῦντες, αὐτὸν δοξάζουσι xat ὑφοῦσιν. Ἐξε- 
ζήτησα τὸν Κύριον καὶ ἐπήκουσέ µου. Ἐπεὶ τῷ, 
ἐξεζήτησα, τὸ, ἐπήκουσέ pov , ἀνταπεδόθη. 


Οὗτος à πεωχὸς ἐκέκραξε, xal ὁ Κύριος εἰσή- 
χουσεν αὐτοῦ, καὶ ἐκ πασῶν τῶν 611{ψεων αὐτοῦ 
ἔσωσεν αὐτόν. Πάλιν ἑαυτὸν , ὡς xol ἐν τοῖς ἔμπροσ- 
θεν, ὑπογραμμὸν παρέχει τῆς ἑτέρων διδασκαλίας. 
Πτωχὸν γὰρ ἑαυτὸν εἰπὼν διὰ τὴν τῆς ψυχῆς ἑαυτοῦ 
ταπείνωσιν καὶ μετριοσύνην , ὡς περὶ ἑτέρου περὶ ἐαν- 


* | Reg. τσ, 9. 


lutus veste. Si hunc vis tollere, tolle tibi, quia nullus 
lius hic est preter ipsum !!*. His itaque auditis, Da- 
vid ait: In Domino laudabitur anima mea. Magnam 
certe Davidi gloriam parabat ille gladius; quippe 
qui puerulus cum esset, bellicorumque armorum 
imperitus, fide in Deum munitus Goliath devicit ; 
ita ut ea de causa donarii loco solus ille gladius in 
sacro repositus esset : quod ipsum sacerdos bis 
verbis indicavit, e: nullus alius est. Neque enim it 
tabernaculo Dei licebat arma bellica deponere. Hic 
autem solus in memoriam reportatz a Davide de 
alienigena victori repositus erat, quasi in gratia- 
rum actionem Deo qui victoriam ipsi dederat. 


D Vens. 5. Magnificate Dominum mecum, et ezalte- 


mus nomen ejus in idipsum. Nam qui operibus ac 
vita cum virtute acta imaginem Dei in se positam 
exornant, ii sane ipsum gloria afficiunt et exaltant. 
Ezquisivi Dominum et exaudivit me. Siquidem huic 
voci, exquisivi, ila vicissim additur, exaudivit 
me. 
Vgns. 6-8. lste pauper clamavit, et Dominus 
exaudivil eum, et de omnibus tribulationibus ejus 
salvavit eum. Hic rursum, uti superius, exemplum 
disciplinz sese aliis perbibel. Cum se namque pau- 
perem ob anima sue humilitatem ac modestiam 
declarat, de seipso quasi de alio hanc doctrinam 


tradit : Iste pewper clamarit, et Dominus exaudivit À 


eum, AL ne, inquit, arbitremini, me quidem qui 
pro rege ac universi popoli primcipe habeor, sed 
animo ob Dei metum pouper sum, solum tala 
consecutum ; enimvero probe compertum est, ipsum 
Dominum qui praesens omnibus est, similes mei 
panperes , videlicet timentes Deum, exauditurum. 
Custate εἰ videte quoniam. shavis est. Dominas: 
beatius vir qui sperat in eo. Quisquis ob perfectam 
et indeficientem in Deum spem vir exsistit, beatus 
est. Neque abs re Aquilz interpretationi prasens 
dictum quis aptaverit. In titulo quippe secundum 
Aquilam dictum est: Davidis, quando immultavit 
gustum suum. ante. faciem. Abimelech. Quia igivur 
ipse, cum panes propositionis comedisset, immu- 
tavit gustum suum, ac ex gustu deinde divinam 
sibi virtutem collatam fuisse sensit ; idcirco, se- 
eundum illud, Absque dolo accepi, sine invidia com- 
munico'*, ad consimilem gustum percipiendum 
alios festinare cobortatur, atque precari ut pane 
vite alantur: cujus symbolum ac imago erant 
panes illi propositionis per Moysis legem statuti. 
Quare David cum intelligeret cujus imago esset 
panis ille propositionis, non ad corporeum panem 
οἱ accedamus ; sed ad panem qui corporeo sub- 
indicator, nos provocat. Nos igitur qui in terris 
versamur, panis et Verbi qui de ccelo descendit, 
ac semetipsum exinanivit et depressit, participes 
efficimur. Qui vero sunt in regno ccelorum, pleno 
illo ae perfecto utuntur, ejus divinitate enutriti, et 
sapientie contemplationibus fruentes. Bzc etiam 
nos aliquando obtinendi spem habere convenit, 
quamobrem dictum est: θεα vir qui sperat 
4* €o. 

Vgns. 9. Timete Dominum, omnes sancti ejus, 
quoniam non est inopia timentibus eum. Hac omnia 
David ad aliorum utilitatem sententiarum more 
profert, quorum prior ipse potitus erat, quando 
exquisivit Dominum, ac propitium nactus est. 
Precipit itaque sanctis Dei, ut timorem ejus pra 
oculis habeant : ab illo quippe timore sancti effi- 
Ciuntur ; ideo alio in psalmo dictum, Timor Domini 
castus **, videlicet, castos efficiens. Quapropter 
divina lex ait : Sancti eritis, quoniam ego Dominus 
Deus vester sanctus sum !*. Atque signum illud evi- 
dens fuerit timoris Domini, si quis a sordibus et 
pravis operibus purus et vacuus fuerit, seseque 
sanctum corpore ac spiritu servaverit. Timentibus 
porro Deum, qui per ejus metum sancti efficiuntur, 
nihil unquam deerit, utpote qui divitias magnas ac 
thesaurum optimum in ipso timore Domini repe- 
rerint. 

DAVIDIS XXXIV. 

Vgas. 1-3. Judica, Domine, nocentes me, expu- 
gna impugnantes me. Apprehende arma et scutum : 
et exaurge in adjutorium. mihi. Effunde frameam et 
conclude adversus eos qui persequuntur me. Quoniam 


ELSEBII CESARIENSIS OPP. PARS 9 — EXEGETICA. 


Iter Liv - Οὗτες ὅ xtwzéc ἐπέπραξε xal 
ὁ Κύριος εἰσήπευσεν αὐτοῦ. ᾽Αλλὰ phy igi, qst, 
μόνον τετυχτκέναι νομένετει ὃν νορι-όμενον μὲν εἶναι 
βασιλέα xat ἄρχοντα του Turre ἕθνους, τῇ δὲ Φυχᾗ 
στυχεύοντα διὰ wy) τοῦ Θεου φόδον ἀχρύας δὲ χι- 
τώσχεται , ὅτι 6 αὐτὸς Κύριος xai παρὼν τῶν ὁμοίως 
ἐμοὶ στωχῶν , λέτω δὲ τῶν φΩθουµένων αὐτὸν, εἶσα- 
χούσσται. Γεύσασθε καὶ ἴδετε ὅτι χρηστὸς ὁ Κύ- 
ριος µακάριος ἀν]ρ ὃς ἑλείζει ἐπ᾽ αὐτόν Ὁδ.ὰ τὸ 
τελείως χαὶ ἀνελειτσως ἐλπέςειν ἐπὶ θεὺν ἀντρ ὑσάρ- 
χω» μαχάριός ἔστιν. Οὐχ ἀξεικότως ἄν τις ἔφαρμό- 
σειεν τῇ χατὰ τὺν ᾽Αχύλαν ἑρμηνεία την πριχειμέντν 
λέξιν: ἑκείπερ ἐν τῇ προγραςῇ κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν ἑλέ- 
Υετο" Tov Δαυ]δ, ὅτε ἡ 1 λοίωσε τὸ γεύμα avtov elc 
αρόσωπον ᾽Αδιμέλεχ. Ἐτεὶ τοένυν αὐτὸς, τῶν &p- 


B των τῆς κροθέσεως μεταλαθὼν, ἡλλοίωσε τὸ γεῦμα 


αὐτοῦ, εἶτ᾽ ἀπὸ τῆς γεύσεως ἤσθετο δυνάµεως θείας 
χορηγηθείσης αὐτῷ ' τούτου χάριν xasà 36 * Αδόλως 
ἔλαδον, ἀφθόνως µεταδίδοµαι, παρακαλεῖ xax ἑτέ- 
pouc σπεύδειν Exi τὴν ὁμοίαν αὐτῷ Τενσιν, εὐξασθαί 
τε τραφΏναι cip ἄρτῳ τῆς ζωης" οὗ σύμδολον xai ci- 
χὼν ἐτύγχανον οἱ διὰ Μωῦσέως νενομοθετηµένοι ἄρτοι 
τῆς προθέσεως. Διόπερ ὁ Δαυϊδ, νοήσας τίνος fiv si- 
xi ὁ τῆς σροθέσεως ἄρτος, οὐχ ἐπὶ {ὸν σωματικὸν 
σπεύδειν προτρέπει, ἀλλ᾽ Ek τὸν δι αὐτοῦ νοούµενον. 
Ἡμεῖς μὲν οὖν οἱ ἐπὶ γης ix 902 ὁδρανοῦ χαταθεδη- 
Χότος τοῦ ἄρτου xal τοῦ Λόγου χενώσαντος ἑαυτὸν 
xa αμιχρύναντος µεταλαμδάνοµεν΄ οἱ δὲ ἓν τῇ βασι- 
λείᾳ τῶν οὐρανῶν πλήρους αὐτοῦ xal τελείου µε-α- 


C λαμθάνουσι, τρεφόµενοι αὐτοῦ τῇ θεότητι, xal τῶν 


τῆς σοφίας θεωρημάτων ἀπολαύοντες, ὧν xol ἡμᾶς 
παιρῷ ποτε μετασχεῖν ἑλκίζειν προσέχει, 60 λέλεκταν” 
Μαχάριος árhp ὃς ἐλπίζει ἐπ᾽ αὐτόν. 


Φοδήθητε τὸν Κύριον, πάντες οἱ ἅγιοι αὐτοῦ, 
ὅτι oix ἔστίν ὑστέρημα τοῖς φοδουµέγοις αὐξόνο 
Πάντα ταῦτα γνωμιχῶς ὁ Aavto εἰς τὴν ἑτέρων ὠφέ- 
λειαν προφέρεται, αὐτὸς πρότερον ἀπολαύσας αὐτῶν, 
ὅτε, ἐχζητήσας τὸν Κύριον, ἐπηχόου αὐτοῦ τετύχη» 
χει Παραχελεύεται τοίνυν τὸν φόθον τοῦ Κυρίου πρὸ 
ὀφθαλμῶν τίθεσθαι τοὺς ἁγίους αὐτοῦ - 0b γὰρ αὐτοῦ 
τοῦ φόδου ἅγιοι ἀνατελοῦνται" bib λέλεχται ἐν ἑτέρψ 
φαλμῷ' Ὁ φόδος Κυρίου ἀγγὸς, ἀντὶ τοῦ, ἀγνοποιός. 
Ad) xaX ὁ θεῖος νόμος φησἰν ' "Άγιοι ἔσεσθε, ὅτι ἐγὼ 


D Κύριος ὁ θεὸς ὑμῶν ἅγιος. Καὶ σημεῖον τοῦ φο» 


6εῖσθαι τὸν Κύριον tout! ἂν γένοιτο, τὸ χαθαρεύειν 
μὲν πάσης ῥυπαρίας xaX αἰσχρᾶς πράξεως, φυλάττειν 
δὲ αὐτοὺς ἁγίους xai σώματι χαὶ πνεύματι. Toi, δὲ 
τὸν Κύριον φοδουµένοις, xai διὰ τὸν αὐτοῦ φόθον 
ἡγιασμένοις, οὐδὲν ἂν δεήσῃ ὡς ἂν µέγαν πλοῦτον 
xai θησαυρὺν ἀγαθὸν ἐν αὐτῷ τῷ φόδῳ Κνρίον εὑρη- 
χόσιν. 
TOY AAYIA AA" 

Δἰκασον, Κύριε, τοὺς ἁδικοῦντὰς µε, xoJAégm- 
σον τοὺς πολεμοῦντάς µε. ᾿ΕπιΛαδοῦ ὅπ.ῖου καὶ 
θυρεοῦ * καὶ ἀνάστηθι elc βοήθειάν μοι. ᾿ΕΚΧΘΟΥ' 
ῥομφαίαν, xal σὐγκ.εισον ἐξεγαντίας τῶν κατα" 


' Sap. vin, 15. » Psal. xvi, 10. '* Levit. xi, 45. 


?91 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


&uxértur µε. Ἐπεὶ χαὶ ἓν τῷ Ἰεζεχιλλ πολλὰ περὶ A in. Ezechiele multa de framea dieta $unt; nam, 


ῥομφαίας εἴρηται' ᾿Ῥομφαία γὰρ, φησὶ, ῥομφαία, 
ἐξεγέρθητι, καὶ φάγε αἷμα τραυμαειῶν * καὶ πάλιν!’ 
I9 ἐὰν ἁμάρτῃ pot, xal ἁποστελῶ ῥομφαίαν ἐπ 
αὐτήν) πάννα δὲ ταῦτα κατὰ τῆς kv ἀνθρύποις χαχίας 
ἑπαφίηαιν, ὡς ἀγαθὸς , πρὸς ὠφέλείαν τῶν ὑπ᾿ αὐτῆς 
χεχρατηµένων * ἐπεὶ καὶ πολέμων σώζει (1), ὥσπερ 
ἰἑατρὸς, τέµνων xat παίων τὰ πεπονθότα τοῦ σώματος 
πρὸς θεραπείαν παντός, τούτοις ἐπιφέρει λέγων ἑξής : 
Εἶπον τῇ yvyü pov: Σωτηρίά σου ἑγώ εἰμι: πι- 
στεύων xal ἀχριδῶς πεπεισμένος , ὅτι τὸ λεγόμενον 
ὑπὸ τοῦ θὲοῦ οὐχ ἀθγῶς πρόεισιν, ἀλλ᾽ εἰς ἔργον Ex- 
δαΐνει πάντως τὸ λεγόμενον. Καὶ &v τούτῳ δὲ τὴν μὲν 
ἑαυτοῦ ὀρνεῖτο σωτηρίαν, xax τὴν ἑαυτοῦ παρητεῖτο 
ζωὴν, τὴν δὲ τοῦ Κυρίου σωτηρίαν τῇ ἑαυτοῦ φυχῆ 


Framea, inquit, framea suscitaré, et comede san- 
guinem vulneratorum !*; ac rursum: Terra cum 
peccaverit mihi, etiam immittam [rameam contra il- 
lam !' ; hiec autem omnia adversus malitiam homi- 
num, utpote.bonus, ad utilitatem eorum qui a fra- 
meà illa occupantur, emittit : quoniam item a bel- 
lis servat et tuetur quasi medicus, corporis mem- 
bra male affecta, ad totius incolumitatem resecan3 
et adurens ; ideo in sequentibus infert : Dic anime 
mec : Salus tua ego sum, credens scilicet ac per- 
suasum plane babens, effatum illud Dei non fru- 
stra prolatum esse, sed opere ac re gesta compro- 
bari. Atque ea quidem in re salutem quam ex se 
habet abnegabat, vitamque propriam repudiabat, 


χαρισθῆναι ηῦχετο, ὅπως xaX αὐτὸς ἔχοι λέγειν» Ζῶ B ac Domini salutem animz conferri sux precabatur ; , 


δὲ οὐκέει ἐγὼ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός. Αὐτὸς γάρ' 


ἐστιν ἡ σωτηρία ἡμῶν ' τοῦτο γοῦν αὐτὸ σηµαίνει xat 
ἡ τοῦ Ἰησοῦ ὀνόματὸς ἑρμηνεία. 


Αἰσχυνθήτωσαν καὶ ἐντραχήτωσαν οἱ ζητοῦντες 
thx ψυχήν µου. Τούτου γὰρ, φησὶ, Κύριε, ὑπὸ 
CoU γενοµένου, xal ἑπαχούσαντός µου τῆς εὐχῆς, 
αἰσχυνθήσονται xat ἑντραπήσονται ὡς µάτην ἐπιχειρή- 
σαντες * διὸ xal ἀπέτυχον τοῦ σπουδαζοµένου. Απο 
στραφήτωσαν eic τὰ ὁπίσω καὶκαξαισχυνθήτωσαν 
οἱ «Ἰογιζόμενοί poc κακά. Οὐχέτι γὰρ στήσονται πρὸ 
προσώπου µου" νῶτα δὲ δόντες παραχωρἠσὸναί uot 
τὰ νιχητήρια. Φεύγοντας δὲ αὐτοὺς καὶ εἰς τὰ ὀπίσω 
χωροῦντας διασχορπισμὸς λήψετα:. Γενηθήτωσαν γὰρ 


ὡσεὶ χοῦς κατὰ πρόσωπον ἀνέμου καὶ ἄγγεΊος (. 


Κυρίου ἐκθ.Ίίδων αὐτοὺς, μηδὲ συναχθηναι , μηδὲ 
παλινδρομῆσαι συγχωρῶν, ὁ δ' αὐτὸς ἐπιμενέτω Ex- 
θλίόων αὑτοὺς, τουτέστι χολάζων. Γεγηθήτω ἡ ὁδὸὺς 
αὐτῶν σχότος καὶ ὁλίσθημα, xal ἄγγε-ος Κυρίου 


ut ipse quoque dicere posset : Vivo aulem, jam 
fion ego; vivit vero in mé Christus !*. Ipse namque 
est salus nostra : idipsum porro vel ipsa nominis 
Jesu significatione indicatur. 

VEgRs. 4-8. Con[undantur et revereantur. quo- 
rentes animam meam. His rebus, Domine, sic a 
te geslis, postquam deprecationem meam exau«ie- 
ris, confundentur illi ac pudore afficientur, ut fru- 
Stra rem aggressi : quamobrem a scopo lapsi sunt. 
Avertantur retrorsum et erubescant cogitantes mihi 
mala. Non ultra enim consistent ante faciem meam : 
sed terga dantes, cedent mihi victoriam. lpsi vero 
fugientes ac retro cedentes dissipabuntur. Fiant 
lanquam pulvis ante (aciem venti, et. angelus. Do- 
mini coarctans eos, ne ultra illos congregari aut 
reverti sinat, sed instet ipse coarctans, id est. pu- 
niens illos. Fiat via illorum tenebre et lubricum, et 
angelus Domini persequens eos. Viam impiorum vi- 
tam pravam nuncupat, qua illi via incedebant. 


καταδιώχων αὐτούς. Ὁδὸν ἀσεθῶν τὸν μοχθηρὸν βίον ὀνομάζει, καθ᾽ ὃν τὴν πορείαν ἐποιῄσαντο. 


"Ότι δωρεὰν ἔχρυψάν µοι διαφθορὰν παγίδος 
αὐτῶν. 'Av0' οὗ ὁ Σύμμαχος ἐξέδωχεν οὕτως * "Οτι 
ἁναιτίως κατέκρυγἀν uoi διαφθορὰν δικτύων αὐ- 
τῶν. Μηδὲν γὰρ ὑπ) ἐμοῦ προπεπονθότες δωρεὰν xal 
ἀναιτίως ἐπεδούλευόν µοι χρύπτοντες παγίδα, δι fc 
ἐμοὶ διαφθορὰν χατεσχεύαζον. El xa τὰ μάλιστα γὰρ 
ἑδόχουν δι’ ἀνθρώπων µε πολεμεῖν , fito διὰ τοῦ Σαοὺλ, 
$) χαὶ δε ἑτέρων, ἀλλ’ οὐκ ἡγνόουν ἐγὼ τῆς τοῦ Σαδὺλ 


Quoniam graiis absconderunt. mihi interitum ία. 
quei sui. Pro quo. Symmachus sic edidit, Quoniam 
sine causa absconderunt mihi interitum retiun suo- 
rum. Nullo quippe a me affecti damno, gratis et 
Sine causa abscondentes laqueum, insidiabantur 
mihi, quo mihi interitum pararent. Etiamsi enim 
videbantur, sive Saulis, sive aliorum hominum 
opera impugnare me; at non ignorabam ego qui 


ζηλοτυπίας τοὺς αἰτίους xai τῶν λοιπῶν ἐχθρῶν τοὺς D Sauli invidie auctores, et qui reliquorum hostium 


ὀποδολεῖς. "Αλλοι γὰρ Ίσαν οἱ τὰς ἑαυτῶν παγίδας 
χρύΊΆτοντες χαὶ τὴν ψυχἠν µου διαφθεῖραι πειρώμµε- 
νοι, οἳ καὶ udtnv. ὠνείδισαν τὴν /υχήν pov: ἀνθ' 
οὗ ὁ Σύμµαχος ἐξέδωχεν ' ᾽Αγαιτίως ὑπώρυξαν τὴν 
γυχήν µου. Πάντα γὰρ ἕπραττον, ἑκστῆσαι βουλό- 
μενοι αὐτοῦ τὴν ψυχὴν τῆς ἑνυπαρχούσης αὑτῇ πραό- 
τητος xa ἀνεξιχαχίας, καὶ ὅπως, πληρωθεὶς θυμοῦ 
xai ὀργῆς, ἐπὶ τὴν ἄμυναν ἕλθοι. xal δράσῃ τι χα” 
xbv τὸν Σαούλ. Ta3ta μὲν οὖν περὶ τῶν πολλῶν ἐχ- 
θρῶν: περὶ δὲ τοῦ ἐν αὐτοῖς χορυφαίου ἐπιλέγει' 
Ἐ.θέτω αὐτῷ παγὶς fiv οὐ γιώσχει, καὶ ἡ θήρα 
fiv ἔχρυνψε cv AAa6éru αὐτὸν, καὶ ἐν τῇ παγίδι πε 


!* Ezech, xxr, 9. '" Zach. xii, 7. 


occulti impulsores essent, Alii namque erant qui 
laqueos absconderent, et animam perdere meam 
molirentur, qui eliam supervacue exprobraverunt 
animam meam : pro quo Symmachus edidit, sine 
causa su[foderunt animam meam. Njhil quippe nou 
agebant, ut animam ejus ab insita illa mansuetu- 
dine et injuriarum oblivione deturbarent, quo ira 
furoreque plenus ad vindictam se verteret, et Sauli 
quidpiam mali inferret. Hzc de multis inimicis di- 
cta : de illorum autem principe hac adjicit : Ve- 
niat illi laqueus quem ignorat, et captio quam abs- 
condit apprehendat eum, et ín laqueum cadat in ip» 


1*5 (al. 11, 90. . 


(1) Quis non videt legendum esse πολεμῶν, Latineque reddendum : etiam impugnans salvet? 


Ῥλτκοι, Gs. XXII. 


10 


239 


EUSEBIU CAESARIENSIS OPP. PARS Ill, -.. EXEGETICA. 


sum. Hzc quasi precando a Davide prolata, futu- À σεῖται ἐν αὐτῇ. Ταῦτα δὲ ὥσπερ ἓν εὐχῇ τῷ Δανῖδ 


rorum prenuntia erant, et quse eventura erant 
prophetice declarabant. Similiterque superius pro- 
phetice dictum eat: Erubescant et confundantur, id 
est, erubescent et confundentur ;;ac rursum : Áver- 
tantur: et confundantur, εἰ fiant tanquam pulvis, hoc 
est, avertentur et confundentur, et flent tanquam 
pulvis. Nam qus inimicis eventura erant prenun- 
tiabat. Erit qui arbitretur, de Saule hzc prolata 
esse, quia haud diu postea hoc ipsi mali contigit. 
Λι nos eorum quz initio psalmi dicta sunt. memo- 
res, hzec ipse de quodam ex spiritualibus inimicis, 
qui in malitia valentior esset, nimirum de diabolo, 
id dictum accipiemus. 


Vgns. 9, 10. Omnia ossa mea dicent : Domine, 
quis similis tibi ? Eripiens inopem de manu [fortio- 
rum eo, egenum et pauperem a diripientibus eum. 
Ossa anima sunt virtutes ejus intelligendi, uti su- 
perius dictum est. Ipse vero ejus presentia illu- 
stratz, dicent : Domine, quis similis tibi ? Nisi enim 
tu egeno ad[uisses, nisi ipsum auxilio dignatus es- 
ses (iuo, quis, quaeso, quantusque ille homo, 
qui solus tot tantisque inimicis conferri posset? 
À nuda et simplici rerum historia dicti sententiam 
percipies, si memoria repetas, quo pacto David 
dum fugeret, ad tantam inopiam redactus est, ut 
pane ac necessariis alimentis careret; ac necessi- 
tate coactus panes propositionis comedere aude- 


εἰρημένα μελλόντων fjv προαγορευτικἁ , xat συµθησο- 
µένων προφητιχάἀ. Οὕτω γοῦν καὶ ἀνωτέρω προφητιν- 
κῶς ἑλέγετο” Αἱσχυνθήτωσαν καὶ ἑντραπήτωσαν, 
ἀντὶ τοῦ, Αἰχυνθήσονται χαὶ ἑντραπήσονται" χαὶ πά- 
λιν' ᾽Αποστραφήτωσαγ καὶ καταισχυγθήτωσαν, xal 
γενηθήτωσαν ὡς χοῦς, ἀντὶ τοῦ. ᾿Αποστραφήσον- 
ται xai αἰσχννθήσονται xai γενήῄαονται ὡς youc. Τὰ 
γὰρ µέλλονται συµθήσεσθαι τοῖς ἐχθροῖς αὐτοῦ «pon 
γόρενεν. Καὶ ὁ μὲν γὰρ ἠγήσεται περὶ τοῦ Σαοὺλ 
εἰρῆσθαι thv προχειµένην ῥῆσιν ' ἐπεὶ xal πἐπονθεν 
οὖχ εἰς μαχρὰν ταῦτα * ἡμεῖς Ob, μεμνημένοι τῶν προ- 
λελεγμένων εἰς τὴν ἀρχὴν τοῦ φαλμοῦ , καὶ ταῦτα εἰς 
ἕνα τινὰ τῶν νοητῶν ἐχθρῶν tbv ὡς Ev χαχίᾳ δυνα- 
τώτερον, δηλαδὴ τὸν διάδολον , ἐχληψόμεθα. 

Πάντα τὰ ὁστᾶ µου ἑροῦσι' Κύρ)6, τίς ὅμοιός 
σοι; Ῥυόμεγνος πτωχὸν éx χειρὸς στερεωτέρων' 
αὐτοῦ, xal πτωχὸν xal πένητα ἀπὸ τῶν διαρπα- 
ζόντων αὐτόν. Οστᾶ ΦψνχΏς αἱ διανοητιχαὶ αὐτης 
δυνάμεις ὡς ἔμπροσθεν εἴρηται" φωτιζόμεναι δὲ αὗται 
£x τῆς ἀὐτοῦ πἀρωσίας, φῄσουσι ' Κύριε, tic ὅμοιός 
Cot; El μὴ γὰρ ab παρῇς τῷ πτωχῷ, xaX χατηδέωσας 
αὐτὸν τῆς παρὰ σοῦ βοηθείας, τίς ἂν καὶ πόσος μόνος 
αὐτὸς συγχρινόµενος τοῖς τοσούτοις xal τηλιχούτοις 
αὐτοῦ ἐχθροῖς; ἸΝοῄσεις δὲ χαὶ ἀπὸ ψιλῆς τῆς ἵστο- 
plac τὸν λόγον, ἓν vip λαθὼν, ὡς φεύγων 6 Δαυ]δ εἰς 
τὀσαύτην fauve πτωχείαν, ὥστε ἄρτων καὶ τῆς 
ἀναγχαίας τροφῆς δςηθῆναι, εἰς ἀνάγχην τε ἐλθεῖν 
400 τολμῆσαι τῶν ἅρτων τῆς προθέσεως μετἀλαθεῖν. 


ret. Non enim deliciarum causa, non de justitia sua ς Οὐ γὰρ τρυφῶν ἐπὶ τοῦτ' ἤρχετο, οὐδ' ἑπαιρόμενος 


elatus, non despectu legum id aggressus esi; sed 
ex magna ciborum penuria. Quamobrem Salvator 
ait : Non legistis quid fecerit David, quando esu- 
riit !** Ipse quidem egenus erat cum paucis fu- 
giens : qui vero insequebantur eum pravalidi, ip- 
seque Saul erat. rex totius genlis, ac principes, 
ejus comites : necnon alienigenarum militum duces 
Davide potentiores, quorum manus cum effugeret, 
non ignorabat quis sibi auxiliator esset, Et hec 
quidem de historia dicta sint. Quod si occultos 
atque invisibites anim: justi inimicos intelligas ; 
sane animadvertes, nes in acie adversus inimicos 
ístos, qui animam seir per nostram deprzdare ten- 
tant, nullo alio adjutore ac servatore egere nisi 
ipso Christo. Animum vero intendas num alius sit 
egenus a paupere, ac utrum re ipsa differant, aut 
solum cogitandi modo : quia fieri potest ut idem 
sit egenus et mendicans, quod a divitiis quas pri- 
dem habuerat exciderit; atque una pauper, quod 
Jabore victum sibi paret. 
το Vsns. 11. Surgentes. testes iniqui qum ignorabam 
. interrogabant me. Qui non justitie, sed iniquitatis 
testes sunt, surgentes atque se excilantes dolose 
quz ignoro interrogant. Nihil quippe mali vir frugi 
novit, nemini scilicet improborum admiscetur. 
Testimonium autem illius est : Qui servat prece- 
pium, non noscet rem malam **, Nam hic non noscet, 


5 Matth. xi, 9... ** Eccle, vint , 3. 


δικαιοσύνη. οὐδ' ἄλλως χαταφρονῶν τοῦ νόµου, ἀλλ 


, ἐκ πολλῆς ἀσιτίας. Διά φησιν ὁ Σωτήρ Οὐκ áré- 


γγωτε τί ἐποίησε Δαυϊδ, ὅτε ἐπείνασέ; Καὶ αὐτὸς 
μὲν ἣν πτωχὸς σὺν ὀλίγοις φεύγων; οἱ δ ἑλαὐνόντὲς 
αὐτὸν δυνατοί’ βασιλεὺς yàp ἣν τοῦ παντὸς ἔθνους 
Σαοὺλ, παὶ οἱ μετ αὐτοῦ ἄρχόντες: ol τε τῶν ἀλλο- 
φύλων πολεμίων χαθηγεµόνες στερεώτεροι ὄντες τοῦ 
Δαυῖδ, ὧν τὰς χεῖρας διαδιδράσχων, οὐχ ἡγνόει τὸν 
αὐτοῦ βοηθόν. Καὶ ταῦτα μὲν πρὸς τὴν ἱστορίαν' εἰ 
δὲ τοὺς ἀφανεῖς xat ἀθράτους ἐχθροὺς τῆς tou διχαίου 
Ψνχῆς νοῄσειας, ὄψει, ὡς οὐδ' ἄλλου βοηθοῦ δεόµεθα 
καὶ Σωτῆρος f$ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ kv τῇ παρατάξει 
τῇ πρὸς τοὺς νοητοὺς πολεµίους, τοὺς τὴν φυχὴν αὐτον 
διαρπάζειν ἆξὶ πειρωµένους. Ἐπιστήσεις δὲ εἰ ἕτερός 
ἐστιν ὁ πτωχὸς παρὰ τὸν πένητα, xa πότερον τῇ 
ὑποστάσει, f| τῇ ἐπινοία τῷ ἐγχωρεῖν tbv αὐτὸν καὶ 

τωχὸν εἶναι πτωχεύσαντα τῷ ἀποπεπτυχέναι οὗ εἶχε 
πλούτου, xal πένητα τῷ μετὰ móvoy περιποιεῖν τὰ 


πρὺς τὸ διαζἠν. 


'Avactrárcec μάρτυρες ἄδιχοι d οὖκ ἐγίνωσκον 
ἠρώτων µε. Οἱ μὴ δικαιοσύνης, ἀλλ’ ἀδιχίας µάρ- 
τυῤες , διαναστάντες xai διεγείραντες αὐτοὺς , σοφι- 
στιχῶς ἑπέρωτῶσιν ἃ ὁὺ γινώσκω. Οὐδὲν γὰρ τῶν 
φαύλων γινώσχει ὁ σπουδαῖος, τουτέστιν οὐδενὶ τῶν 
πονηρῶν ἀναχέχραται. Μαρτύριον δὲ' 'O φυάσσων' 
ἐντο]ὴν' οὗ γνώσεται ῥῆμα πονηρέν. Καὶ ἐνταῦθα 


ὅ0ἱ 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


908 


qào τὸ οὗ γγὠσεται, οὗ mzztolrtat οὐδὲ ἀναχέχρα- A id est, non perpetravit, neque pravo operi admistus 


ται χατὰ ῥῆμα πονηρόὀν ' ψεῦδος γὰρ τὸ νοµίζειν μὴ 
ἑπίστασθαι ῥῆμα πονηρὸν τὸν φυλάττοντα τὴν θείαν 
ἐντολὴν. Διάχρισιν γὰρ ἔχων πονηροῦ xaX ἀγαθοῦ, 
Ἑἆλλα πάντα ἀποστραφεὶς ῥήματα, ἐπιτηρεῖν τὴν bv- 
τολὴν Ἀλθεν: "O οὖν λέγει τοιοῦτόν ἐστιν * Πεῖραν οὐχ 
ἔχοντα οὐδὲ γνῶσιν f| ἔννδιαν τῶν χαχῶν, διερεθίζον- 
τές µε ἑπερώτων µε περὶ αὐτῶν, ὥσπερ dj Ἀἰγυπτία 
τὸν Ἰωσὴφ, xai οἱ πρεσθύτεροὶ τὴν Σονόάνναν. 
ΑἉγταπεδίδοσάν μοὶ πονγηρὰ ἀντὶ καῶν καὶ 
ἀτεκνίαν τῇ Ψυχῇ µου. Ἐμοῦ φιλοτιμουµένου τὰ 
πρὸς πάντας xd01xovva ἀμέμλτως ἐπιτελεῖν βού- 
λεσθαι, εἰ δυνατὸν μετὰ πάντων ἀνθρώ ων εἰρηνεύειν, 
αὐτοὶ ἀντὶ τοὐτων τῶν Καλῶν ποντρὰ ἀνταπεδίδουν 
μοι, ἐχθροὶ χαὶ δυσμενεῖς διὰ Λάντων ἀναφαινόμενοι * 


est : hallucinatio quippe est arbitrari, eum qui di- 
vinum servat niandatum;, malam non novisse rein. 
Nam discretionem boni ét mali nactus, a czeteris 
aversus, ad preceptum servandum accedit. Hujus- 
modi igitur est quod hic effatur : Me nullum male 
rei experimentum aut hotitiam sive cogitationem ha- 
bentem concitantes, deiis interrogabant, quemad- 
modum /Egyptia Josephum; et senes Susannam. 
Vrns. 19. Retribuebant mthi mala pro bonis et ste 
rilitatem anime meo. Cum hoc unum studerem, ut 
congruentia omnibus sine reprehensione peragerem 
si quidem posáit cum omnibus hominibus pacate 
agi; pro iis illi bonis mala rependebant mihi, ín 
omnibus sese inimicos atque infestos exhibentes : 


*&b ὅσον δὲ ἐπ᾽ αὐτοῖς τὴν ἐν καλοῖς εὐτεκνίαν τῆς B ac quantum in ipsiserat, anime mez in bonis fe- 


ψυχῆς µου ἀναιρεῖν ἐπεχείρουν, — El γοῦν, πεισθεὶς 
αὐτῶν ταῖς ἐρωτήσεσι τοιοῦτος ἐγεγόνειν ofoy Ἠθελόν 
µε ποιῆσαι, ἠτεχνώθη ἂν ἡ ψυχἠ µου, µηχέτι δεχο- 
µένη τὰς θείας τοῦ νυμφίου Yovág. El δὲ τέχνα λέ- 
Ύοιντο οἱ μαθηταὶ τοῦ διδάξαντος, xaX ὄντως ἀτεχνοῦ- 
ται dj ψυχὴ τοῦ διδασχάλου, σφάλμασι περιπεσοῦσὰ 
τῷ ἑαυτῆς σκανδἀλῳ, ἀναιροῦσα τοὺς ἐξ αὐτῆς γενο- 
µένους διὰ µαθητείς. "Avr δὲ τοῦ, ἀτεχνίαν τῇ 
Vvxti pov , 'Avectpappéra κἀτὰ tic ψυχῆς µου, 
ὁ Σύμμαχος ἐξέδωκεν. 


Ἐπειδὴ τὰ προχείµενα συνῆηήται τοῖς ἓν τῷ τρια- 


χοστῷ τρίτῳ φαλμῷ προλελεγμένόις *. ἐχεῖνα δὲ τῆς 
Ἱστορίας ἑμνημόνευέε τῆς χατὰ τὺν Αδιμέλεχ, ἐφ᾽ οὗ 


cunditatem de medio tollere curabant. Sane si 
eorum quastionibus óbtemperassem, talis profecto 
qualem ipsi volebant effectus essem, orbaque prole 
fuisset anima mea, divina sponsi semina non ulte- 
rius excipiens. Quod si discipuli doctoris sui filii 
esse dicantur; ea quoque ratione prole orbatur 
aríima doctoris, ejusdem erratis in offendiculum abs 
se paratum delapsa, dum per doctrinam eos qui 
abs se nati sunt interimit. Pro illo autem, sterilita- 
lem anime meg , perversa conta animam meam, 
vertit Symmachus. 

Quoniam hec que jam tractamus cum ilis que 
in tricesimó tertió psalmo premissa sunt conne- 
ctuntur ; illa vero de historia Abimelech mentionem 


Ἰλλοίωσε τὸ πρόσωπον ἀὐτοῦ, xlavk τὰ ἀποδεδομένα C fecere, apud quem, uti superius traditum est, im- 


ῑάχα που δύναταί xal tà μετὰ χεῖρας ἐπ᾽ ἐχεῖνα áva- 
φέρεσθαι. Μαθὼν γὰρ ὁ Σαοὺλ παρὰ Δωὴκχ.,, ὡς ἀφῖχται 
Δανῖδ πρὸς ᾿Αθιμέλεχ, ἄρτους τε εἰληφὼς διασέσω- 
ὅται, πάντας ἀνεῖλε τοὺς ἱερεῖς τοῦ Κυρίου, αὐτόν τη 
τὸν ᾿Αθιμέλεχ παγγενε[. Δύναται οὖν ταῦτα ὁ Aavtb 
εἰς πρόσωπον τοῦ Σαοὺλ εἰρηχέναι, ὡς xal πάντα τὸν 
ψαλμὸν εἰς ἐχεῖνον ἀναφέρεσθαι τὸν χαιρὸν, xa" ὃν 
Δωὴκ ἐφευδομαρτύρησε τοῦ ᾿Αθιμέλεχ παβὰ τοῦ 
Σαούλ’ xal τάχα τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὰ πάθη τῶν 
ἑερέων ὑπογράφον , τὰ προχείµενα ἀνεφώνει λέγων : 
Alxacor, Κύριε, τοὺς ἁδικοῦντάς µε, χαὶ τὰ ἑξῆς. 
Τὰ δὲ µονοτρόπως εἰρημένα περὶ ἑνὸς τινος ἐν τῷ, 
Ἐ 1θέτω αὐτῷ παγὶς ἦν οὗ γω ώσχει, xal ἡ θήρα 
ἦν ἔχρυψε συ. 1αδέτω αὐτὸν, καὶ ἐν τῇ παγίδι πε- 
σεῖται ἐν αὐτῇ, δύναται τῷ Δωὴκ ἑἐφαῤμόζειν. Καὶ 
τὸ, ᾽ΑΡαστάντες μάρτυρες ἄδικοι, d οὐχ ἐγίνωσκον 
ἠρώτων ue * ἀνταπεδίδοσάν µοι xornpà ἀντὶ ἀγα- 
θῶν , xal ἀτεκχνίαν τῇ ψυχῇ µου, ix προσώπου 
λεχθείη ἂν τοῦ ᾿Αδιμέλεχ. Καὶ ταῦτα δὲ εἰχὸς εἰρη- 
yat τὸν Aavtb - αὐτοῦ γὰῤ ἐπιγέγραπται ὁ ψαλμὸς, 
Αποστολιχῇ διαθέσει λέξοντος ἄν' Τίς ἀσθενεῖ, καὶ 
οὐκ ἀσθενῶ; clc σκανδα.1ίζεται, xal οὐκ ἐγὼ πυ- 
ροῦμαι; xai, Παθόντος évóc μέλους, ὀυμΔάσχει 
πάντα τὰ µέη. Καὶ ἄλλος δὲ Δαρὰ ταῦτα µάρτυδας 
μὲν ἁδίχους εἴποι ἄν τις πάντας τοὺς ἑνδιαθάλλοντας 
εν Δαν]δ παρὰ τοῦ Σαούλ ' τότε μὲν γὰρ οἱ Ζιφαῖοι 


ai u Cor. x1, 29, ** Τζος. xit , 96. 


mutavit vullum suum ; fortasse possint bec quz in 
presenti àgunlur ad illa referri. Nam cum Saul a 
Doec edidicisset Davidem ad Abimelech accessisse, 
atque, acceptis panibus, sálutém naetdm esse [ne 
fame periret], omnes sacerdotes Domini ipsumque 
Abimelech cum gehere suo internecioni dedit. Po- 
tuitergo David hac de persona Saulis dicere, ita ut 
totus psalmus ad id temporis referatur, quo Doee 
coütra Abimelech apud Saulém falsum testimo- 
nium dixit : et forlasse Spiritus sanctus sacerdotum 
cladem destribens hzc dixerit : Judica, Domine, 
nocentes me, et c:eterá. Qux perro de uno solo. di- 
cuntur, ut illud est : Veniat illi laqueus quem igno- 
ral, et captio quum ábscondit apprehendat. eum, et in 
laqueum ἑαάαί in ipsum, Doec ascribi possunt. lllud 
aulem, Surgentes testes iniqui, quo ignorabam inter- 
rogabant me: retribuebánt mihi mala pro bonis, et 
sterilitatem animi mec, ex Abimelechi persona pro- 
nuntiata fuerint : quz par est dixisse Davidem, 
psalmus quippe ejus esse inscribitur : is aposto- 
lico more sic effatus credatur : Quis infirmatur, et 
ego nón infirmor? quis scandalizatur, et ego mom 
utor *! TEL : Si quid patiatur unum membrum, com- 
patiuntur omnia membra **.. Et. forsitan alius pr:c- 
terea dicat, iniquos testes esse quotquot Davidem 
apud Saulem calumniati sunt; mudo quippe Ziplei 





253,9 
».. 


n, 27 9,2 "£ xME.-:-. 89 K — Lx. 2045 
grdniieseorS Cor )eorut secant sac$ µφµα 779 τς 7.  imríC «ρα XM Qe, 
d " X 4A yr» a. pL α cca o NL LOL Loco ας, £E.XUDT£wI a» MERXDAZE 
wd ο ο... — WAU6 οἱ ϱο AF. “ον πες πες IX σ.σ", -ᾱ- ἄσσποτ- σεξ, mue 
τι ο oce τα du IE Άρον βλ σι EX LT L0 —RL. 0l «τας TILTX πα απ ai- 
s «νά | ω 4118. cLeCrgwüast "ERI WNRGEDA Όπο 7 I1 Q0 “κ. I4 £d 
qe. ao ο Gerne yr um truc να — um co aTL -- o£É]Il) FamizxI. E-—£- -uaa£- 
je mec ο εν Ts δρυ bui ceu» ας τ τας, ο GL MESA τας... CÉTI CAE OE 
“0 ο πα ην {πα quw eA MUS LA TAS LLOE NHECXCTUI 2O77IGLONS GTJqg— 
stone gg, νήσων ”- BeT i P7 VALE 0 σας ο ασια LITXUeG τν Lp mum. 
epa nift. Pase gue 1. πω «πε. «τα. L2—IIUA LU DIL-TI IcuX-, 
(nc ον ο tno 09 aur um μ.ο arzt ME —XEogmÉL OC Xx LÍ ll LE. πα oder 
«vo yy bern BHL ΟΙ Tu TIME ὃς ἆ- I £T oILAL μπας. LX L3. TCBAAIE 
erg t8 ve 6 ας fui ννς Εφ αρ το τας — IL IBI WW Lupa. iczxméÁu49 
κ ο Vu αργά κ que Ouiled6 μις στ τα. LICLCLLL. ID τσς ππαἔμων EA- 
Sir v waengn "pela. TT LR. "σετ «πας... 

ὃν Ül faa (ue m o nun «οί εως Do koc 5. 5 το mc "παρε τὰς * per Ewz- 
αν”. PF:oheto o 3E prune πως — DU eT CLERC. Kn IDELLCTSY 5’ υΊσταια rie 
Abb νε 56 9 £g os ρα στ pBÀrc HE LIU IM 400 oic mLDÍIC* mee 
4v yrsu 2ο φτ}οής. µε. ο «3 /τττεο- Ix Emu στα, LLLTZEELGE., 
Ad» 29 sour 4 Άγιε τοπ Quant, — I 7 CUAL --ᾱ OLLTEZLILIIILS iS£ERZES 25 -pez- 


geht do gum Μ΄ ππµ {2 Meran Y. 
ui αμα ny gem νησί. MV9 MU EL Mas 
ο ὃν 4 οι My Ρα, n» nin 


ρε... Ψ Ἀμνασιι2ὸ Άντα, νυν 
ib ib, 4 tyi ode edeortmb ο εν 927171843: 8T 


S^ — ^ 94^ 3MP SU ^ απο us xus, «iv. ΤΗ 
ον eser vt, oia ο; ᾗπ ad aL mm mesas 
Δον, 9 90$ Εν Λ10. 8 MILES 26206 RO€- 
gytop, PA ην o 1h62 eat, rt pateat ves 
2 bh ym om oo msa Mete rae emm t. Fr- 
40 Αν. Mouth, enc t ΚΑΤ m MA 
n hte, hor, Gne Dey μμ, AGE, Nom Deus 
δις ev, qui gt vAGA nemus ipsos impe 
βλ, 4 get potolezat δν se derlarat 
n fnt qoe roh 4 αρ resgeerani, nnhtios- 
qu^ Μον dmm 24, Tem mise exerci- 
(e 29 ^t tititatle eoru οπής ο Se 
jiaquo o2 quit. jath Drariathno impia sant. Quia 
ent ih cum Filo Dei iniane egernnt, damnati sunt, 
μήν sanguinis ejus sumpta ext, Ft quia sese 
bordi inimicny praedmerant, a Deo ipso &ebellati 
euni, eum bnlis, clypeo ^t framea, irruentie, Non 
ot ule eniin ipsos divina ultio, sed per bominum 
esercitus adora est, Mirari sane subit, quo pacto 
dictum [uerit ; Effunde (rameam. Non enim, ut olim, 
es pario. wdum bello incessebantur, sed hostilis 
friumon contes Mos effusa est; quapropter dictum 
en: f'ervonit autem ad illos íra ín finem ** ; οἱ alibi : 
E ffunda auper eoa iram. tuam **. Quis porro Histo- 
rius Vinvil. dawephil percurrens, earumque narratu 
eomperiens, qua. ratione. obsidione concinsi, fame 
et anditionibus Interibant, non praesens dictum ad- 
miretur: ΕΙ conclude adversus eos qui persequuntur 
me ? Quis. vero postea subsequuntur, solum Serva- 
torem Patri suo secundum humanitatem dicere 
convenit : Die anima mea : Salus tua ego sum, el 
celora usque ad Hlud ; btangelus Domini coarctuns 


"Neg, xin, 49.— ** Mott, vu, 7. 


*5 | Thess. t1, 10. 


--- - 
—-—— --- -- - Ld 
e -- m 


£L". TXGEDT TUNES Ἐς T.-30 TzÜ- 
- ας τς ELIIXACQECUR 

*- Laus XE τόσες Ἱα ορ linh ντε. "ES 
T22 στα ρα ac» EXXZX UD X5oe—5.9 plc 
22» £z. Ex —— ill v LfAdCo Im Nos) 
coxÀàecy εξ εν ντ αν lae Üoaeucvylir µε" πα 
ἓν Σεντ Σε xr. —r—a Laa ua. TED LT! 599 
{πας στ στα Ες σι 7: dtuazy μεν Xgccqec 
ἃλλα χα. i» ος Karla Ci TAmqi ΤΡ ων 
2772ρε-α.. Ἡσ. εν καὶ 4d icu ficare) -ᾱ kwz- 
μμ στα TT» EXT χο, τον ὦωδακου a- 
ai: Pozzi i15 I-2XR-AS—IT καὶ TAI Ῥω- 
Qiu. wx £i RXX239 «Ελ Εν XZí7^4. "OX ἄνευ 
TE5 ο GL i zz ficu. θεὰς αρ ὃν ὁ muargie αἲ-- 
Όρος Li TUS ανν ας ἁίοον 2721222. Yo. grad αν ος 
ὁ Lucho tà zagíteali Tav VA. CAU 
7*2 XT279 77. Τάσο, X3i τοις XATÍTOLAS WUWCQZESNC 
Tiavy-t οί σας τὸν $3731 atacar 24792 καὶ 
σὖν σύκα, α τῶν ἕμτρσσα:. Οτο cvy» καὶ τὰ 
μετὰ χεῖρας bmp. jM vio aj i4 
Ju YU τῷ Oc», i&xisttnaaw, Exiaxzsu£ver) τοῦ 
αἵματος aL. Καὶ ἐ-ειδτ Ξλλεμίαςς αὐτοὶς χατέ- 
ὄτισαν 77) Χρισοοῦ, ἑπαεμήθτσαν ὑτὸ τοῦ θεοὺ 
μετελθόντος ὅτλῳ xai θυρεῷ xai ῥυμ-αίῖᾳ. 02 γὰρ 
ἀφανῶς αὐτοὺς f, θεία µετέει Bon, ἁλλὰ δ.ὰ τῶν by 
ἀνθρώτνις πολεμίων. θαυμάσαι δ᾽ ἔστιν ὄσως εἴρηται 
πό» "Exxeov ῥομφαίαν ΄ οὐχέτι γὰρ x3:à τὸ κα- 
λαὦν μερικῶς αὐτοὺς ὁ πόλεμος µετίᾳι; dV ἐξεχύθη 
κατ αὐτῶν πολεμικὴ ῥομφαία * 6b λέλεχται' Ἔφθα- 
σε δ' ἐπ᾽ αὐτοὺς ἡ ὀργὴ elc τέος" χαὶ ἀλλαχοῦ * 
Ἔχκχεον ἐπ αὐτοὺς τὴν ὀργήν σου. Τίς δὲ, διελ- 
θὼν τὰς Φλανῖου Ἰωσήππου Ἱσταρίας, µαθών τε ἐξ 
αὐτῶν ὅπως, ἓν συγχλεισμῷ ἁποληφθέντες, λιμῷ 
καὶ στάσει διεφθάρησαν, οὗ θαυμάσει τὴν ἐνταῦθα 
λέγουσαν φωνέν' Kal σύγκλεισο' ἐξ ἑναγτίας 
τῶν καταδιωκόντων µε; Ἑξῆς δὲ τούτοις uóvtp τῷ 
Σωτῆρι πρέπει ἂν λέγειν τῷ ἑαυτοῦ Πατρὶ κατὰ ὸ 


3S7. 


f--izSER CE io m 


** Psal, rxviu, 95. 


$65 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


506 


ἀνθρώπινον Εἶπον τῇ yvy pov: Σωτηρία cov A eos. Hzc porro tim implebantur, cum a metropoli 


&ipil ἑγὼ, χαὶ τὰ ἑξής. ἕως τοῦ, Kul ἄγγεῖος Kv- 
plov ἐκθλίδων αὐτούς. Καὶ ταῦτα δὲ ἐπληροῦτο, 
$e τῆς μὲν ἑαυτῶν µητροπόλεως Ἰλαύνοντο, διε- 
σχορπίζοντο δὲ εἰς πάντα τὰ ἔθνη. Εἶτα λέλεχται ᾿ 
Γενγηθήτω ἡ ὁδὺς αὐτῶν σκότος xal ὁἼίσθημα. 
᾿Οδὺς δὲ αὐτῶν ἣν ὥδενον πάλαι fj σωματιχὴ ἑτύγ- 
χανε λατρεία, τις αὐτοῖς γέγονε σχότος xaX ὁλί- 
σθηµα. ἀλλὰ xa, AryreAoc Κυρίου καταδιώχων 
αὐτούς. Ταῦτα μὲν οὖν τἀπίχειρα ὧν χατ αὐτοῦ 
τετολµήχασι, Ἀχούσῃ δὲ τῶν εἱρημένων, οὐχ ὡς 
τοῦ Σωτῆρος χατευχοµένου τῶν ἑαυτοῦ ἐχθρῶν τοῦ 
τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς παρηγγελχότος, Προσεύχεσθε 
ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων xal ἀδικούντων αὐτούς * 
ἀλλὰ yàp τούτων áxous ὡς προφητικῶς εἰρημένων, 


sua pulsi, in omnes gentes dispergebantur. Deinde 
dictum est : Fiant vig illorum tenebra et lubricum. 
Via qua incedebant erat corporalis ille cultus, qui. 
ipsis tenebra et lubricum fuit; imo etiam, Angelus 
Domini persequens eos. H:x:c suorum adversus Chwi- 
stum facinorum premia fuere. Czterum qua dicta 
sunt non ita accipias velim, quasi Salvator de imi- 
micorum pernicie glorietur, qui discipulis suis pre- 
cepit, Orate pro iis qui molestiam et injuriam vobis 
inferunt *' : sed hzc ut prophetice dicta et futura- 
rum corum calamitatum prznuntia intelligenda 
supt. Qus causa porro fuerit cur ea vaticinetur, 
deinceps aperit his verbis : Quoniam gratis abscon- 
derunt mihi interitum laquei sui, supervacue expre- 


xai τὰ μέλλοντα αὐτοῖς συµθῄσεσθαι προαναφωνούν- B braverunt animam meam." 
των, Ταῦτα δὲ αὐτοῖς ἔσεσθαι θεσπίζει διὰ ποίαν αἰτίαν, ἑξῆς διδάσχει λέγων. "Οτι δωρεὰν ἔχρυψφάν 
uot διαφθορὰν παγίδος αὐτῶν, µάτην ὠγείδισαν τὴν ψυχήν pov. 


Καὶ ταῦτα μὰν περὶ τοῦ πλήθους τῶν χατ) αὐτοῦ 
ἀννελθόντων τὰ δὲ ἑξης οὐχέτι περὶ παλλῶν, περὶ 
U ἓνὸς λελεγμένα, δύναται προσαγορεύεσθαι περὶ τοῦ 
Ἰούδα, ὃς, χρύπτων τὴν xav' αὐτοῦ αυσχευὴν, φι- 
λίαν τε χαθυποχρινόµενος, φιλήματι παρεδίδου τὸν 
Διδάσχεαλον. Διὸ περὶ αὐτοῦ λέγοι ἂν τὸ, ἸΕ.ϊθέτω 
αὐτῷ παιὶς ἠν οὐ γινώσχει, xal ἡ θήρα ftv ἕλρυ- 
ye συ λαδέτω abcór, xal ἐν τῇ παγίδι πεσεῖται 
ἐν αὐτῃ. Καὶ ταῦτα μὲν περὶ τούτων. 

Εὖ δὲ εἰδὼς εἰς oiov ἀγαθὸν τέλος fj χατ᾽ αὐτοῦ 
παραστήσεται ἐπιδουλὴ, xal τοῦτο παρίστησι λέ- 
γων. Ἡ δὲ Ψυχή µου ἁγα.λιάσεται ἐπὶ τῷ Kv- 
pio, τερφθήσεται τῷ σωτηρἰῳ αὐτοῦ. Πάντα τὰ 
ὁστᾶ µου ἑροῦσι΄ Κύριε, εἰς ὅμοιός σει; ῥυόμε- 
xoc πτωχὸν ἀπὸ τῶν διαρπαζόντων αὐτόν». Ἐν 
μὲν οὖν τῷ χα’ φαλμῷ, σαφῶς Ex προσώπου τοῦ Σω- 
τΏρος λελεγμένῳ, εἴρητο. Ὡσεὶ ὕδωρ ἐξεχύθην, 
Λα) δμεσχορπίσθη πἀντα τὰ ὁστᾶ µου * τοῦ λόγου 
σηµαίνοντος τῶν ἁἀποστόλων αὐτοῦ τὸν διααχορπι- 
σμὸν καὶ τὴν φυγἣν, fjv ὑπέμειναν κατὰ τὸν καιρὸν 
τοῦ πάθους αὐτοῦ, ὅτε ἐπληροῦτο τό" Πατάξω τὸν 
ποιμένα, καὶ διασκορπισθήσεται τὰ πρόδατα τῆς 
ποίµνης. Ὁστᾶ γὰρ σαν τοῦ σώματος αὑτοῦ οἱ 
πρῶτοι αὐτοῦ μαθηταὶ, ot τότε μὲν διεασχορπίσθησαν 
σχανδαλιαθέντες ἐπ᾽ αὐτῷ, ὥσπερ οὖν xat αὐτὸς ἑδή- 
λου λέγων Πάντες ὑμεῖς σκανδα.λισθήσεσθε ἐν 
ἐμοὶ ἐν τῇ γυκτὶ ταύτῃ. Μετὰ δὲ τὴν ἀνάστασιν, 
θεασάµενοι αὐτὸν, ὁπληρώθησαν χαρᾶς χαὶ ἀγαλλιά- 
σεως. Καὶ bv τοῖς μετὰ χεῖρας δὲ περὶ τῶν αὐτῶν 
λέλεχται' Πάντα τὰ ἐστᾶ µου ἐροῦσι' Κύριε, τίς 
ὅμοιός σοι; Σφόδρα 65 κατάλληλα τῷ τοῦ Συτῆρας 
ἡμῶν προσώπῳ χαὶ τὰ τούτοις συνημμένα τυγχάνει, 
6v ὧν εἴρηται' ᾽Αγαστάντες μάρτυρες ἄδιχοι d 
οὐκ ἑγίνωσκον "potwr µε. ᾽Αγταπεδίδοσάν uot 
πονηρὰ ἀντὶ ἀγαθῶν, καὶ ἀτεχνίαν τῇ νυχῇ µου. 
Τούτοις ὅμο-α xaY ἐν pr φαλμῷ εὑρήσεις Ev olg εἷ- 
ρηται. Καὶ ἐπολέμησάν» µε δωρεάν. ἀγτὶ τοῦ 
drazüv µε ἐνδιέδα1.όν µε’ καὶ ἔθεντο κατ ἐμοῦ 
καχὰ ἀντὶ ἁγαθῶν, xal µῖσος ἀντὶ τής ἀγαπή- 


Y Luc. v1, 28. '* Psal. xxi, 15. 


** Fach. xin , 7. . ** Mattb. axvi, ο. 


Kt hzc quidem de multitudine contra eum colle- 
cta; qux sequuntur autem, non de multis, sed de 
uno solum dicta, de Juda congruenter prolata in- 
telligantur, qui conspirationem adversus illum 
conflatam occultans amicitiamque simulans, osculo 
Magistrum tradidit. Quare de illo dixerit : Veniat 
illi laqueus quem ignorat, et captio quam abscondit 
apprehendat eum, et in laqueum cadat in ipsum. 
Hzc quidem his de rebus dicta fuerint. 

Cum probe nossct, quam bonus insidiarum sibi 
parajarum exitus futurus esse&, id quoque decla- 
rat his verbis : Ánima autem mea exsultabit in. Do- 
mino, delectabitur super salutari. suo. Omnia ossa 
mea dicent : Domine, quis similis tibi ? Eripiens 


C egenum a diripientibus illum. In psalmo xxi, qui 


aperte ex persona Salvatoris pronuntiatus est, sic 
habetur : Sicut aqua effusus sum, et dispersa sunt 
omnia ossa mea **, Hisque significat apostolorum, 
ejus dispersionem, et fugam qua tempore passionis 
ejus accidit, quando impletum fuit illud : Percutiam. 
pastorem, et dispergentur oves gregis **. Nam primi 
ejus discipuli, ossa corporis ipsius erant, qui tunc 
dispersi sunt scandalum passi in ipso; quemadmo- 
dum ipse declaravit boc modo : Omnes vos scanda- 
lum patiemini in me ista nocte **. Post resurrectio- 
nem vero, ubi ipsum conspexerunt, repleti sunt 
gaudio et exsultatione. In his item qu: jam ayitan- 
tur de illis dictum est : Omnia ossa mea dicent, Do- 
mine, quis similis tibi ? Qus iis porro subjiciuntur, 
person: Salvatoris nostri admodum congruentia 
4unt, que sic habent : Strgentes testes iniqui que 
ignorabam interrogabant me. Retsibuebant mihi mala 
| pro bonis, sterilitatem anime mec. His alfinia sunt 
qui in psalmo στη! babentur his verbis : Et expu- 
gxarerunt me gratis. Pro eo ut me diligerent detra- 
hebant mihi. Et posuerunt adversum me mala pro. 
bonis, et odium pro dilectione mea *!. Sterilitatem 
vero parabant ipsi qui nibil non agebat ut con- 
gregaret illos ac sibi regeneraret ; quod ipse sie. 


n. Psal, cvin, δε 





go? EUSEDII C.ESARIENSIS OPP. pARs lll — EXEGETICA. $08 
judicavit : Quotes volui congregare filios 1805, & σεώς µου. ᾽Ατεκνίαν δὲ αὐτῷ εἱργάσαντο πάντα 
quemadmodum gallina congregat pullos. suos sub αρότοοντι ἐπὶ τὸ συναχαχεῖν αὗτοὺς xai ἀναγεινη- 
alas, et noluistis ?**. Sic itaque retribuesunt. ipei σαι ἑαυτῷ΄ ὃ δη xat ἑδίλου λέγων: Ποσάκις à06- 
mala pro bonis, ef sterilitatem animze ejas. Ίησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα cov ὃν τρόπον 0p- 
vic ἐπισυγάχει τὰ νοσσία ὑπὸ τὰς ατέρυγας, καὶ οὔχκ ἠθε]ήσατε; Οὕτω γοῦν ἀνταπεδίδοσαν αὐτῷ 
qTnyr,pà ἀντὶ ἀγαθῶν, χαὶ ἁἀτεχνίαν τῇ φυχᾗ αὐτοῦ. 
Ilzc ibidem vaticinatus, insequentibus suam man- 
suetudinem et tolerantiam declarat, dicens : Ego 
gquiem dum miki molesti essent indnebar cilicio. Pro 
ilo autem, dum mihi molesti essent, mire admo- 
dum Aquila dicit : Ego autem in infirmitate corum, 
ipdumentum meum cilicium; Symmachus vero : In 


Αλλὰ yàp ἓν τούτοις ταῦσα θεσπίσας, διὰ τῶν 
ἕξης ο) αὐτοῦ φιλάνθρωπον χαὶ ἀνεξέχαχον παρίστηαι 
λέγων ᾿Εγὼ δ ἐν τῷ αὐτοὺς παρενοχ.1εῖν pot, 
ἐνεδυόμην σάκχῳ. Αντὶ δὲ τοῦ, Ἐν τῷ αὑτοὺς 
zapercxAstr pot, σφόδρα θαυμαστῶς 6 μὲν ᾽Αχύλας 
qrei- Kul ἐγὼ ἐν ἀῤῥωστίαᾳ αὐτῶν ἔΥδυσίς µου 
inÁrmitatibus corum indumentum meum cilicium ; σάκκος” ó δὲ Σύμμαχος' Ἐμου ἐν ταὶς ἀῤῥωστίαις 
T beodotio et quinta editio : Ego extem cum illi mo- αὐτῶν τὸ ἔνδυμα cáxxoc: xaX ὁ θεοδοτίων δὲ xal 
lestia affcezent. Mala. quippe et infirmitates eorum B ἡ κέµπτη ἔχδοσις. Εγὼ δὲ ἓν τῷ xaperoy Aetc0at 
miseratus Dominus, eorum causa in luctus αὐτοὺς, εἰρῆχασιν. Ἐπεὶ γὰρ τοῖς ἐχείνων xaxoic 
ct lamentationis signum cilicio induebatur: imo καὶ ταῖς ἀῤῥωστίαις τῆς αὐτῶν φυχῆς συμπάσχων 
etiam bumiliabat in jejunio animam suam. Quare — 6 Σωτὴρ πένθους xat ὁδυρμῶν σύμθολα coti, σάκ- 
ita decebat : Tristis est anima mea usque ad mor- — xov περιδαλλάµενος ὑπὲρ αὐτῶν, ἀλλὰ xal ἑταπεί- 
tem? ; e». Nunc anima mea turbata ερ". Hzc νου ἓν χηστεία τὰν duyky αὐτοῦ. Διὸ xai Σδίδασχα 
enim vi mansuetudinis suz tolerabat, veluti pater λέγων: Hepi-lvzóc doro ἡ ψυχή µου ἕως Garázov- 
de filiorum pernicie vehementer dolens atque me- καὶ, Nux ἡ φυχή pov τετάρακται. Ταῦτα γὰρ 
rens. Quamobrem in propbetis de illo dicitur: ὑπερθολῇ φιλανθρωπίας ὑπέμεινεν ὑπερπάσχων xai 


Homo in plaga constitutus, et. sciens. ferre. infirmi- 
tatem?* ; et rursum: /pse peccata nostra portat, 
et pro nobis dolet **; et iterum : Ἶρεε autem. euíne- 
vraius est propler peccalg nostra, εἰ vibice ejus nos 
sanati sumus?'. Ideo in inürmitatibus eorum, cum 
illi molestia afficerentur, prospiciens Salvator mor- 


ὑπεραλγῶν, ola πατὶρ ἐφ' υἱοὺς ἀπολλυμένους. Διὸ 
ἔλεγχεν Ev προφήταις περὶ αὐτοῦ. ΄Ἄνγθρωπος ἐν 
κ.ληγῇ àx, καὶ εἰδὼς φέρει µαλαχίαν * xaX πάλιν 
Οὗτος τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν cépsi, xal περὶ ἡμῶνι 
ὀδυναᾶται - χαὶ αὖθις. Αὐτὸς 0 ἑτραυματίσθη διὰ 
τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, καὶ τῷ µώλωαπι αὐτοῦ ἡμεῖς 


tem ipsos occupaturam, atque extremam eorum C ιάθηµεν. A xaX Ey ταῖς ἀῤῥωστίαις αὑτῶν xa ἐν 


perniciem, eorum causa induebatur cilicio, et hu- 
miliabat in jejunio animam suam. llli vero ita se 
gerebant, ut oratio Domini pro ipsis oblata, non 
ad aures usque Patris adveniret; sed quasi re- 
pulsa ab impietatis eorum magnitudine, retrabere- 
tur et ad ipsum rediret : quare dicebat, et oratio 
mea in sinu meo contertetur. Nam 'si ii salutem na- 
cturi, et ab impietatibus reversuri fuissent, oratio 
Servatoris recto cursu ac nullo obice ad aures 
usque Patris adventura erat. Et hzc a me post- 
quam singulas sententias exploravi, ubi necesse 
fuit, excogitata sunto. 


τῷ παρξνοχλεῖσθαι αὐτοὺς, ἐχείνους θεωρῶν ó Σωτὴβ 
τὸν καταληφόμενον αὐτοὺς ὄλεθρον, xai τὴν ἑἐσχά- 
την ἀπώλειαν, ὑπὲρ αὐτῶν ἐνεδύετο σάχχον, χαὶ 
ἑταπείνου Ey νηστεία τὸν ψυχὴν αὐτοῦ. Οἱ δὲ τοιαυτα 
ἕπραττον, ὡς τὴν εὐχην αὐτοῦ τὴν ὑπὲρ αὑτῶν μὴ 
παρατέµτεσθαι εἰς τὰ ὥτα τοῦ Πατρός. à)" ὥσπερ 
ἀντιχρονομένην ὑπὸ τοῦ μεγέθους τῆς αὐτῶν δυσσε- 
θείας. καθέλχεσθαι καὶ ἑπαναστρέφειν πρὸς αὐτόν " 
διὸ Dye: Kal ἡ προσευχή µου εἰς κόἲπον µου 
ἀποστραφήσετα. El yàg σώζεσθαι ἔμελλον καὶ 
µεταθάλλειν τῶν ἀσεθτμάτων,ι εὐθυδρομοῦσα ἡ προσ. 
tuyh τοῦ Σῳτῆρος, ἀχωλύτως καὶ ἁπαραποδίστως 


ἐπὶ τὰ ira τὰ πατριχὰ παρῄει. Καὶ ταῦτα δέ por πᾶσαν φηλαφῶντι ἀιάνοιαν, εἰς ταὺς τόπους ἀναγ- 


χαΐως πεθεωρήσθω. 


Vgns. 13, 16. Ei adeersum me latati sunt. et Ὁ Καὶ κατ ἐμοῦ ηὑᾳράνθησαν, καὶ συχκήχθησαν -. 


convenerunt; congregata sunt super me flageila, et 
iqnoravi. Dissipati synt. neg compuncti, Hac, uti 
jam diximus, duplici modo accipienda. Vel enim 
David, persequente Saule, hac de se narrabat; 
apt prophetice a Spiritu sancto de Salvatore dicta 
synt. Loco autem illius, adyersum me latati sunt, 
Aquila serviens Hebraice littere ait, in claudica- 
tione mea [tati et collecti sunt; Symmachus vero, 
elaudicante me letati et collecii sunt ; quinta autem 
editio, et in infirmitate mea letati sunt, Queis signi- 
flcari existimo passionis tempus, in quo secundum 
Apostolum crucifizus est ex infirmitate, sed. virit 


v Matth, xxii, 57. 9 Mauh. xxvi, 98. 


** Joan. xij, 97. 


συνγήχθησαν éx ἐμὲ µάστιγες, καὶ οὐκ ἕγνων. 
Διεσχίσθησαν, καὶ οὗ κᾳτεγύγησαν. Ταῦτα ἐκλη- 
πτέον διχῶς, ὡς xai Ἔδη ἔφαμεγ. "H γὰρ ὁ Δανῖδ. 
ταῦτα περὶ ἑαυτοῦ διεξῄει ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ διωχόµενος". 
ἡ περὶ τοῦ Σωτῆρος προφητικῶς ὑπὸ τοῦ ἁγίου 


* Πνεύματος λέγεται. ᾿Αντὶ δὲ τοῦ: Κατ ἐμοῦ πηύ- 


gpávüncar, ὁ ᾽Αχύλας δουλεύων τῇ Εδραϊχῇ λέξει 
φησί: Καὶ ἐν gxacu µου ηὐφράνθησαν, καὶ συν- 
ελέγησαν ' ὁ δὲ Σύμμαχος. Σκάζοντρς δέ µου nb- 
φραίνοντο xal ἠθροίζοντο. ἡ δὲ πέµπτη ἔχδοσις * 
Καὶ ἐν τῇ ἀσθεγείᾳ µου ηὐφράνθησαγ. Δι ὧν 
ἡγοῦμαι δηλοῦσθαι τὸν x21gbv τοῦ πάθους, ἓν ᾧ κατὰ 
" jbid à. 


5 Ίσα, Lut, ο. 5 ibid. 4. 


$39 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


τὸν ᾽Απόστολον, ἑσταυρώθη ἐξ ἀσθενείας, ἀλλὰ ζῃ Α ex virtute Dei**. Sustinuit.item propter nos clau- 


àx δυνάµεως 850v, Ὑπέμεινε 0 xa σχασμὸν δι 
ἡμᾶς, ἑχὼν ὑπομείνας τὴν ὑπὲρ ἡμῶν ἀσθένειαν. 
Αὐτὸς Τὰρ ἑαυτὸν ἀσθενη πεποίηχεν, οὗ νιχηθεὶς 
ὑφ᾽ ἑτέρου., à))' ὑπερθαλλούσῃ δυνάµει χενώσας 
ἑχυτὸν xal μορφὴν δούλου λαδὼν, ἐπικρύψας τε xal 
ταπεινώσας ἐφυτὸν xal ἀσθενῃη ποιῄσας µέχρι θανά- 
του. Ἐν τοΐνυν τῷ σκασμῷ καὶ ἀσθενείᾳ συνήχθη- 
σαν. ἀλλὰ χαὶ µάστιγας αὑτῷ ἐπιτεθείχασι. ὃ δὲ xat 
ἐν ἑτέρῳ ἑδήλου προφήτῃ φάσχοντι ἐξ αὐτοῦ προσ- 
ὤποι Τὸν νῶτόν nov ἔδωκχα εἰς µάστιγας. τὰς 
δὲ σιαγόνας µου εἰς ῥαπίσματα. Τὸ δὲ πρόσωπόν 
pov οὐκ ἀπέστρεύα ἀπὸ αἰσχύγης ἐμπτυσμάτωγν. 
Ἐπληροῦτο àk ταῦτα χατὰ τὸν τοῦ πάθους αὐτοῦ 
καιρόν. 'Q δὲ Σὐμμαχός φησι ' Καὶ ἀπυῤῥήσσοντες 
οὐκ ἠρέμουν. Ox. ἔγνων δὲ, qno, τὴν αἰτίαν 6v fv 
ἑμάστώον, οὐ γὰρ εἶχόν τινα εὔλογον πρόφασιν ὧν 
ἐπετί[θεσάν µοι πληγῶν. "Aw δὲ τοῦ. Ἐπείρασάν 
µΑ ωακτηρισµῷ, ὁ Σύμμαχός φησιν Ἐν ὑποκρί- 
σει φθέγµασι πεπ.]ασμένοις, Σπριον κατ ἐμοῦ 
ὀδόντας αὐτῶν. Πολλά δ᾽ ἂν εὗροις ἓν τοῖς Εὐαγ- 
γελίοις τούτων παραστατικἀ ' χαὶ ὡς προσῄεσαν πει- 
ράζοντες αὐτὸν οἱ Φαρισαῖοι, ἄλλοτε δὲ ἐμυχτήριζον, 
xaX ὣς ἕδρυχον κατ αὐτοῦ τοὺς ὁδόντας αὐτῶν δια- 
πριόμενοι ἐπὶ τῷ πλήθει τῶν µαθητευοµένων αὐτῷ. 


Κύριε, πὀτε ἐπόψῃ; ἁποκατάστησον τὴν vyrv- 
x!ü* µου ἁπὸ τῆς xaxovprlac αὐτῶν, ἀπὸ Jeóv- 
tov ti µονογεγῆ µου. ᾿Αντὶ τοῦ. Πότε éxóym; 
συμφώνως οἱ λοιποὶ πάντες ἑρμηνευταὶ, Κύριε, πόσα 


dicationem, cum nostri causa. infirmitatem lubens 

passus est. lpse enim sese infirmum effecit, non., 
ab alio victus, sed eximia virtute sua exinanivit- 
semetipsum, formam servi accepit et infirmus fa- 

ctus est usque ad mortem. 1n claudicatione igitur. 
et infirmitate congregati sunt : scd flagellis quoquo 
ipsum oneraverunt. Quod etiam in alio propheta. 
ex persona ejus significatur: Dorsum meum dedi. 
ad flagella, et malas meas ad alapas. Faciem au-. 
tem. meam ΠΟΠ averii α probro sputorum**, Hxc 

porro implebantur passionis ejus tempore. Sym- 

machus autem ait, εἰ abrumpentes non quiescebant. 

Non noverant enim, inquit, qua de causa flagelli- 

rent : nulla quippe suberat mei plagis afficiendi legi- 

tima causa. Pro illo autem, tentaverunt me subsan- 

natione, Symmachus ait, in. simulatione verbis con- 

fictis serrabant contra me dentes suos. Multa saue 

in Evangeliis repereris, queis hzec explicentur : 

quomodo seilicet - accesserint . Pharisci- tentantes 

illum ; alias subsannabant, et dentibus stridebant 

in eum, quasi serra secantes propter discipulorum 

ejus multitudinem. 


Vgns. 17. Domine, quando respicies? restitue ani- 
mam meam a malignitate eorum, a leonibus unicam 
meam. Pro illo, quando respicies, reliqui omnes 
interpretes concorditer, Domine, quanta respicies ? 


ἔφη; εἰρήκασιν. Αποθαυμάζει ὁ Σωτὴρ τοῦ Πατρὸς C dixerunt. Miratyr Servator Patris tolerantiam, et, 


τὴν paxpoupíav, xai τὴν. ὑπερξάλλουσαν ἀνοχήν. 
Διό φησι Πόσα 6n; Ela παραχκαλεῖ λέγων ' 
Ἀποκατάστησον τὴν ψυχή» µου. Ὅμοιον δ᾽ ἂν ctr 
τοῦτο τῷ; Πάτερ, δόξασόν µε τῇ δόξη ᾗ εἶχον 
πρὸ τοῦ τὸν κόσμον εἶναι παρὰ col. Ἑξῆς παρα- 
καλεῖ ῥυσθῆναι τὴν μηνογενῆ αὐτοῦ ἀπὺ . λεόντων. 
Συγγενὴς δὲ Qv τῷ μετὰ χεῖρας ὁαλμῷ καὶ ὁ καὶ, 
κατὰ τὰ ἤδη πρότερον ἀποδξδειγμένα, τὰ ὅμοια τού- 


τοις περιέχων, φάσχῳν’ Σῶσόν µε éx στόματος 
Jéorroc καὶ ἐκ χειρὸς κυνὸς τὴν μογογεγῆ μον. 


Μάχεῖ γὰρ μονογεγοῦς ἐμνημόνευσε καὶ xyvbg xai 
λέοντος ΄ o2 µόνον, ἀλλὰ καὶ μονοχερώτων, λέγων 
Καὶ àxó κεράτων μονοκερώζων viv ταπείνωσίν 
pov* δι’ ὧν σηµαϊνειν αὐτὸν ἡγοῦμαι τὰς ἀντιχει- 


eximiam patientiam. Quamobrem ait : Quanta Τέν 
spicies ? Exinde rogat his verbis : lestitue animam, 
meam ;.quod sane simile huic dicto fuerit : Pater, 
glorifica me gloria quam habui priusquam mundus. 
esset apud (εν. Postulat sub haec liberari unigeni - 
tam suam a leonibus. Cum affinis huic sit psalmus, 
xxi, uti superius declaratum est, ut qui similia, 
complectatur, ait: Salva we ez ore, leonis, et de, 
manu canis wnigenitam meam". llic enim, tni-. 
genitam, canem cL leonem memoravit; neque haec 
solum, sed etiam unicornes, diceys, et a cornibus, 
unicornium humilitatem meam  : quibus indicare 
ipsum arbitror adversarias potestates, qua lem-. 
pore passionis unigenitz anima sua insidias para-. 


p£vac δυνάµεις, τὰς χατὰ τὸν xatpby τοῦ πάθους τῇ D runt. Loco autem illius, unigenitam meam, Aquila, 


μονογενεῖ αὐτοῦ φυχῇ ἐπιθεθουλευχνίας. Αντὶ δὲ 
(οὗ, τὴν µονογενη µου.’ ὁ μὲν Αχύλας, τὴν µο- 
rayüv µου ὁ δὲ Σύμμαχος, τὴν μονότητά pov, 
ἡρμήνευσεν (1). Εἰ δὲ ὁ Δανῖδ ταῦτα λέγει, οὐδὲ χαλε- 
πὸν χαὶ εἰς αὐτὸν τὰ τῆς διανοἰας ἐφαρμόσαι. 
᾿Εξομο.ογήσομαί σοι ἐν éxx Ano ig zoAAm. Καὶ 
ὃ χα’ ix προσώπου τοῦ Σωτῆρας ἡμῶν λελεγμένος, 
μετὰ τὰς προφητείας τὰς περὶ τοῦ πάθους αὐτοῦ, τῆς 
Ἐκκλησίας αὐτοῦ ἐμέμνητο 0 ὧν ἔφη: Ἐν» μέσῳφ 


** [I Cor, xi, 4. ** Isa. 1, 6. 


9 Joan. xvii, 5. 


solitariam meam; Symmachus vero, solitudinem 
meam, interpretatus est. Quod si David hac dicat, 
nihil incongruum ipsi sententiam aptare... 


Vins. 18. Confitebor tibi in ecclesia magna. Psal-. 
mus quoque xxi, ex, persona Salvatoris dictus post . 
allatas de passione ejus prophetias, Écclesiz ipsius. 
xeminit his verbis : Ju medio Ecclesie laudabo te*. 


& Psal, xxi, 24, 99. ** ibid. 33. '* ibid. 22. 


(4) In Hebrzo ^rrrm? Hieronymus. vertit. sofitariam meam, cum Aquila. Vulgata versio, wnmcam. 


meam, plus ad, veritatem Hebraicam accedit. 








5Η 


ἘῦΡΕΒΙΙ 06/ΘΛΒΙΕΝΕΙ5 OPP. PARS ΤΠ. — ΕΧΕΟΕΤΙΟΛ. 


$19 


Hoc autem ibidem dixit post illud: Erue a framea A Ἐκκλησίας ὑμνήσωσε. Ταῦτα δὲ ἐχεῖ ἑλέγετο μετὰ 


animam mean, et de manu canis unigenitam meam. 
Salya me e& ose leonis εί a cornibus unicornium hu- 
militatem meam. His igitur additum illud est: 
Nerrabo nomen tuum fratribus meis, in medio ec- 
clesie laudabo te. In. presenti similiter psalmo, 
postquam dixerat ; Restitue animam meam a mali- 
gnitale eorum, a leonibus unigenitam meam, adjecit : 
Confitebor tibi in. ecclesia. multa, in. populo. gravi 
laudabo te 3. Pro illo autem, gravi, Aquila, osseo, 
edidit, id est, forti: ossa quippe omnium quz in 
corpore exstant, fortissima et robustissima sunt. 
Gravis igitur est, qui fundatus in petra, immobilis 
et infractus manet. Patri itaque confitetur, gratias 
ipsi agens in ecclesia sua multa. Multa quippe re- 
vera est haec ecclesia, quam in psalmo χσι ma- 
gnam vocavit, dicens: Apud te laus mea in ecclesia 
magna. Pater igitur gloriam Filio in ecclesia ma- 
gna conciliat ; Filius autem Patri confitetur {η ec- 
clesia multa, qua scilicet in universa Ecclesia 
etabilitur. 


τό. Ῥῦσμι ἀπὸ ῥομφαίας τὴν ψυχή» µου, καὶ 
ἐκ χειρὸς χυγὸς τὴν μονογεγῆ µου. Σώσόν µε ἐκ 
στόματος Aéorsoc, xal ἁπὸ xepácov μονοχερώτων 
thv ταπείνωσίν µου. Σωνηπτο γοῦν τούτοις τό» 
Διηγήσομᾳι τὸ ὄνομά σου τοῖς ἁδελφοῖς pov, àv 
µέσῳ Ἐκκλησίας ὑμνήσω σε. Καὶ tv τοῖς προχει- 
µένοις παραπλησἰίως προειπών' ᾽Αποχατάστησον 
τὴν ψυχή» µου ἀπὸ τῆς xaxovpylac αὐτῶν, ἀπὸ 
Asórcror τὴν µονογεγῆ µου, ἐπιλέγει' Ἐξομο.ο- 
γήσοµαί σοι ἓν ἐκχ.λησίᾳ πο.1ῇῃ, ἐν Aa βαρεῖ 
αἰνέσω σε. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, βαρεῖ, 6 ᾽Αχύλας ἐξέδωχεν 
ὀστεῖνῳ, τουτέστιν, ἰσχυρῷ, ἀπεὶ τοῦ παντὸς σώ- 
µατοφ τὰ δυνατώτατα xaX ἰσχυρότατα ὁατᾶ τυγχάνει. 
Βαρὺς οὖν ὁ ἐπὶ τὴν πέτραν τεθεμελιωµένος, ὁ ἁσά- 


B λευτος xal ἁῤῥαγῆς. Τῷ tolvov Πατρὶ ἐξομολογεῖ- 


ται, εὐχαριστῶν ἐπὶ τῇ Ἐχκλησίᾳ αὐτοῦ τῇ πολλῃ. 
Πολλὴ γὰρ ὡς ἀληθῶς αὕτη ἡ Ἐκκλησία: fjv ἐν τῷ 
εἰχοστῷ πρώτῳ μεγάλην ὠνόμασεν εἰπών' Παρὰ 
coU ὁ ἔπαωφ'ός µου ἐν éxxAnelg nerd Am. Ὁ μὲν 
οὖν Πατὴρ ἔπαινον τῷ Υἱῷ, χατεργάζεται ἓν Ἔχχλη- 


σίᾳ µεγάλῃ’ à δὲ YE ἐξομολογεῖται τῷ Πατρὶ ἐν Ἐχχλησίᾳ πολλή, τῇ xa0' ὅλης τῆς Ἐκκλησίας ἵδρυ- 


υμένη. 

γεμς. 19-21. Non supergaudeant mihi qui ad- 
versantur mihi inique, qui oderunt me gratis et an- 
nuunt oculis. Quoniam mihi quidem pacifice loque- 
bautur, εί in. iracundia dolos cogitabant. Et dilata- 
verunt super me os suum, dixerunt : Euge, euge, vi- 
derunt oculi nostri. Si post passionem Salvatoris 
nostri non faustus rerum exitus visus esset , qui 
in eum conspiraverant, ei supergaudendi ac deriden- 
di eum forte locum habuissent, utpote qui de medio 
sublatus nihil valuisset : at quando Ecclesia ejus 
multa et magna per totum orbem resplendet, ipse- 
que bactenus in medio consistens, populum suum 
gravem potentemque congregat, ac per eum Patri 
suo confitetur ; nara. ubi duo vel tres congregati fue- 
fint in nomine ejus, illic sum in medio eorum "* ; jure 
illi, qui alienis letantur malis, pudore suffusi, re- 
tro abscesserunt. Quid enim inimicitia dignum, 
perpessi tantum ejus odium ceperunt? Quare Aqui- 
la, sine causa, interprexatus est. Annuebant autem 
oculis me deridentes, institutionesque meas ad sa- 
pientiam datas traducentes. Deinceps, Mihi quidem, 
inquit, pacifice loquebantur, sed in corde suo do- 
los et iracundiam meditabantur. Hzc autem tunc 
impleta sunt, cum Pharisei occasionem captantes, 
dicebant illi : Magister, scimus quia veraz es, et ver- 
bum Dei in veritate doces, et non est tibi cura de ali- 
quo ; non enim respicis personam ; dic ergo nobis, li- 
cet. censum dare Casari an. non ** 1 Hasce quippe 
voces cum dolo proferebant : quare hzc prius ad- 
umbrabat his verbis : Mihi quidem pacifice loque- 
bantur, et in iracundia dolos cogitabant, Sed hic qui- 
dem dolose cum eo colloquia miscebant ; at in fine, 
tempore passionis, pleno ore clamabant, sanguinem 
ejus expetentes super se et super filios suos : quod 


**Ps31.1x1,22,25, 5 Matth, xviii , 20. 


** Matth. 


Mt ἐπιχαρείησάν µοι οἱ ἐχθραίγογτές µοι ἁδί- 
xc, ol μισοῦγτές µε δωρεὰν καὶ διαγεύοντες 
ὀφθαΛμοῖς. "Orc àpol μὲν εἱρηκικὰ &AdAovr, καὶ 
ἐπ' ὁὀργῇ δόἁἑους διε.Ἰογίζογτο. Καὶ ἐπ.]άτυγαν 
ἐπ᾽ àpà τὸ στόµα αὐτῶν ' εἶπον. Ebre, eve, εἷ- 
δον οἱ ὀφθαΛμοὶ ἡμῶν. El μὴ τὰ τέλη αἴσια τὰ μετὰ 


! τοῦ πάθους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἑωρᾶτο, τάχα που χώ- 


pav εἶχον xavayaprjvat αὐτοῦ οἱ τὴν κατ’ αὐτοῦ συ- 
σχευἣν μεμηχανημένοι, ὡς ἀφανιαθέντος χαὶ μηδὲν 
δεδυνηµένου * ἐπεὶ δὲ dj Ἐκκλησία αὐτοῦ ἡ πολλὴ xat 
µεγάλη διαλάµπει καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης' αὑτός 
τε εἰσέτι xaX νῦν ἓν µέσῳ ἑστὼς συγχροτεῖ xbv Bapuv 
xaX δυνατὸν αὐτοῦ λαὸν, καὶ ἐξομολογεῖται δι΄ αἀτῷν 
«ip ἑαυτοῦ Πατρί: Ὅπου γὰρ δύο f) τρεῖς cvr- 
ἠγμέγοι elc τὸ αὐτοῦ ὄνομα, ἐχεῖ εἰμὶ ἐν µέσῳ ab- 
τῶν'' εἰχότως οἱ ἐπιχαιρεσίχαχοι, αἰσχύνην χαταχεά- 
µενοι, ἀπεστράφησαν εἰς τὰ ὀπίσω. Τί γὰρ καὶ ἄξιον, 
ἔχθρας παθόντες τὸ πρὸς αὐτὸν ἤραντο μῖσος; διό- 
περ ὁ Αχύλας, ἁναιζίως, ἠρμήνευσε. Διένενον δὲ 
ὀφθαλμοῖς χλευάζοντες αὐτὸν, xal διασύροντες τὰ 
τῆς σοφίας µου παιδεύµατα. Εἶτα, Ἐμοὶ μὸν, φη- 
ot, εἰρηγικὰ ἐ.λάλου», ἓν δὲ τῇ καρδἰᾳ αὐτῶν δό- 
λους xai ὀργὴν διελογίζοντο. Ἐπληροῦτο δὲ xoc 
ταῦτα, ὅτε λαθὰς θηρώμενοι ἔλεγον πρὸς αὐτὸν οἱ 
Φαρισαῖοι Διδάσκαλε, οἴδαμεν, ὅτι ἀ.ληθὴς sl, 
xal τὸν «Ίόγον τοῦ rov ἐπ᾽ ἀληθείας διδάσχεις, 
xal οὗ μέΊει σοι περὶ οὐδεγός ' οὐ γὰρ β.έπεις 
εἰς πρόσωπο». εἰπὲ οὖν dir: Ἔξεστι δοῦναι 
κῆνσον Καΐσαρι ἣ οὔ; Ταύτας γὰρ δολίως προ- 
έφερον τὰς φωνάς  διὸ προλαθὼν ταῦτ' ἠνίττετο φά- 
σκων 'Epol μὲν elpnvixà éAdAovr, καὶ éx' ὀργῃ 
δόλους διε.Ίογέζονυτο. 'AXY ἐνταῦθα μὲν δολίως τὰς 
ob; αὐτὸν ἐποιοῦντο ὁμιλίας * ἐν τέλει γε μὴν χατὰ 
τὸν xatpby τοῦ πάθους ὅλῳ τῷ στόµατι ἐθόων αἰτοῦν 


xxn, 16, 17. 





us 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


24 


σες αὐτοῦ τὸ αἷμα xa0' ἑαυτῶν καὶ κατὰ τῶν τέχνων A ipsum hic declarat, 11a loquens : Dilataverunt super 


αὐτῶν * ὃ δὴ xaX αὐτῷ παρίστησι διὰ τῶν προχειµέ- 
νων λέγων Ἐπ.1ἀτυγαν ἐπ᾽ ἐμὲ τὸ στόμα αὐτῶν. 
Εἰτ' ἔπειδῃ παρεδόθη αὐτοῖς ὡς πρόδατον ἐπὶ aga- 
γὴν, καὶ ὡς ἁμνὸς ἄχαχας ἑναντίον τοῦ χείραντος 
ἄφωνος, ὁρῶντες αὐτοῦ τὸ πάθος ἐπεφώνουν Εὖγε, 
εὖγε, εἶδον' οἱ ὀφθαλμοὶ ἡμῶν. 

Εἶδες, Κύριε, μὴ παρασιωπήσῃς. Καὶ ἄνωθεν 
εἶπε' Πότε ἑἐπόγῃ; καὶ διὰ τῶν προχειµένων * 
Εἴδες, Κύρις. Τί δὲ εἶδεν; Ὡς δολίως αὑτῷ προσ- 
Ίεσαν, xal ὡς ἐπλάτυναν χατ αὐτοῦ τὸ στόµα aj. 
τῶν, χαὶ ὡς xav εὐχὰς πράξαντες ἐπεθόων' Ere, 
εὖγε, εἶδον οἱ ὀφθα.Ίμοὶ ἡμῶν. Σὺ δὲ, Κύριε, 
ταῦτα θεασάµενος, ἀνασχόμενός τε χαὶ µαχροθυµή- 
σας, μὴ παρασιωπήσῃς ᾿ ἀλλ’ ἀναλαθὼν τὸ τῆς δι- 


χαιοσύνης σου χριτήριον λέγε’ Ταῦτα ἐποίησας, καὶ B dic : Hec fecisti, εἰ tacui *' ; 


écirnca* καὶ πἀλιν * ᾿Εσιώπησα, μὴ καὶ dsl σιω- 
Άήσομαι; ᾿Ανθρωπίνως δὲ ἰκετεύει λέγων πρὸς τὸν 
ἑαυτοῦ Πατέρα. Mi) ἀποστῇς ἀπ ἐμοῦ: καὶ, Ἐξ- 
βγέρθητι xal πρόσχες τῇ κρἰσει, ὁ θεός µου καὶ 
ὁ Κυριός µου sic τὴν δίκη» μον. Κατὰ γὰρ τὸν 
καιρὸν τοῦ ὑπὲρ ἡμῶν πάθους τοιαύτας ἡφίει φωνὰς, 
ἵνα πιστενθῇ ἄνθρωπος ἀτρεχέως χατὰ ἀλήθειαν 
γεγονὼς, καὶ τὸν ὑπὲρ ἡμῶν θάνατον ἐκουσίως xata- 
δεχόμενος. Καὶ μὴ ἐπιχαρήσειάν µοι, μὴ εἶποι- 
σαν àv καρδίαις αὐτῶν: Εὖπε, εὖγε, ἡ γυχὴ 
ἡμῶν! μηδὲ εἴποισαν: Κατετίοµε» αὐτόν. Σοῦ 
γὰρ, φησὶν, ὀπεξελθόντος τοῖς τετολµηµένοις, xat xpl- 
ναντος χατὰ τὴν διχαιοσύνην σαυ, οὐχ ἐπιχαρήσον- 
ται, οὐδ ἑροῦσιν iv ταῖς χαρδίαις αὐτῶν. Εὖτε, 
εὖγε, ἴσχυσεν dj φυχὴ ἡμῶν. El γὰρ xai τῷ στόµατι 
αὐτῶν ποτε τοῦτο εἱἰρήχασιν, ἀλλ οὗ xal ταῖς xap- 
δίαις αὐτῶν ἑροῦσιν * οὐδὲ φῄήσουσι * Κατεπίοµεν αὐ- 
τὸν, τὴν ἀνάστασίν µου χαὶ τῆς Ἐχχλησίας τῆς 
ἑμῆς τὴν xa9' ὅλης τῆς οἰχουμένης ἵδρυσιν θεώμενοικ 
Καταπίνεται μὲν γὰρ ὁ ἅπαξ εἰς βυθὸν χωρήσας xa 
prés! ἀναθεθηχώς ' οὕτω γάρ ποτε κατέπιεν ὁ θά- 
vato; ἰσχύσας. ᾽Αλλὰ κἀχεῖ οἱ χαταποθέντες ἁπαλιν- 
6póprcav, διὸ λέλεχται’ Καὶ πάνιν ἀφεῖλεν ὁ Θεὸς 
aar δάκρυον ἁπὸ παγτὸς προσώπου. 

Καὶ ἐνταῦθα τοίνυν, εἰ xal πρὸς xatpóv τινα ἔδο- 
Cav αὐτὸν καταπίνειν, ἀλλ᾽ οὐχ εἰς τέλος, φησὶν, 
ἐροῦσι, προφητιχῶς xav' αὐτὰ θεσπἰξων ' Αἰσχυγ- 
θείησαν xal ἐντραπείησαν ἅμα οἱ ἐπιχαίρρντες 
τοῖς xaxoic µου ἐνδυσάσθωσαν αἰσχύγην καὶ 
ἐντροπὴν οἱ μεγα-οῤῥημονοῦντες ἐπ ἐμέ. Καὶ 
ταῦτα δὲ ὅπως τέλους ἔτνχεν ἀναφερόμενα ἐπὶ τὸ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν πρόσωπον, ῥάδιον 03 ἰδεῖν. "EE Exsl- 
νου γὰρ, xal εἰς δεῦρο τοῦ χρόνου ἀπεῤῥιμμένοι xal 
ἁπόδλητοι τυγχάνουσι πάλαι χομῶντες ἐπὶ πολλοῖς 
χαρἰσμασιν. Οἱ ὃ' ἐξ ἁπάντων τῶν ἑθνῶν τὸν ὑπ) 
αὐτῶν ἀνηρημάένον παραδεδεγµένοι τῆς μὲν πολυθέου 
πλάνης Ἠλευθέρωνται, τὸν δ ἐπὶ πάντων θεὸν εὖσε- 
θοῦντες ἁιατελοῦσιν. Εἶθ᾽ οἱ μὲν αἰσχύνην χαταχεά- 
µενοι ἐφ᾽ οἷς ἕδρασαν, ἑνετράπησαν, οἱ δὲ χαρᾷ xat 
φαῤῥησίας ὁσημέραι πληροῦνται’ ὡς πληροῦσθαι τὸ 
φαρὰ Μωῦσεῖ λόγιον φῆσαν πρὸς τὸν Ιουδαίων λαόν ᾿ 


V Psal.xuix, 34. 5 sa. xti, 14. V Doa. xxv, 8. 


me os suum. Deinde quia ipsis traditus fuit sicut 
ovis ad jugulationem, et sicut agnus sine malitia, 
coram tondente sine voce, videntes ejus passionem 
sic vociferabantur : Euge, Euge! viderunt. oculi 
nostri. 


Vens. 25-20. Vidisti, Domine, ne sileas. Supe- 
rius dixit : Quando respicies? in presenti vero : 
Vidisti, Domine ? Ecquid vidit? Quod dolose se con- 
venerint, et. quod dilataverint contra ipsum os 
suum, et quod, re pro voto gesia, clamaverint : 
Euge, Euge ! viderunt oculi nostri. Tu autem, Domi- 
ne, qui hzc vidisti, sed patienter ac moderate iu- 
listi, ne sileas : sed assumpto justitiz tuz tribunali 
ac rursum : Tacii, 
an semper tacebo ** * Humano autem more Patri suo 
supplicat his verbis : Ne discedas a πε; et : Ex- 
surge et intende judicio meo, Deus meus et Dominus 
meus in causam meam. Tempore namque pro nobis 
susceptz passionis tales emittebat voces, ut crede- 
relur hoino factus secundum rei veritatem, ac spon- 
te pro nobis mortem suscepisse. Et non supergau- 
deant mihi, ne dicant in cordibus suis : Euge, Euge 
anime nostre! nec dicant : Devoravimus eum. Si ta 
enim, inquit, ο facinora ulciscaris, et judices se- 
cundum justitiam tuam, nequaquam illi gaudebunt : 
neque dicent in cordibus suis : Euge, Euge! pee- 
valuit anima nostra. Etiamsi enim id ore aliquando 
protulerint, at corde non ita loquentur, neque di- 


C cent : Devoravimus eum, quando resurrectionem 


meam, et Ecclesiam item meam late per orbem 
propagatam conspicient. I$ namque devoratur, qui 
semel in profundum delapsus, inde nunquam emer- 
git ; sic enim mors olim, cum prasvaleret, devora- 
bat. Verum qui devorati sunt, jam revertuntur , 
quare dictum est : Et rursum abstulit Dominus om- 
nem lacrymam ab omni vultu ^. 


Hic igitur etiamsi ad tempus ipsum devorasse 
visi sunt ; at non in finem usque, inquit, ita dicent, 
propheticeque statim vaticinatur : Erubescant et re- 
vereantur simul, qui gratulantur malis meis. Induan- 
tur confusione et. reverentia qui magna loquuntur 
super me. Hac porro quem finem sortita sint ad 
personam Salvatoris nustri reducla, intelligere fa- 
cile est. Ex eo quippe ad hoc usque tempus abjecti 
ac depulsi sunt, qui olim gratia donisque multis 
ornabantur. At quotquot ex genlibus universis 
eum, qui ab illis interfectus est, receperunt, iia 
multorum deorum errore liberati sunt, Deumque 
universorum constanter ac pie colunt. Exhinc 
porro illi quidein, ob facinus tantum, pudore affecti 
ac confusi sunt; illi autem gaudio fiduciaque in 
dies replentur; ita ut illud Moysis oraculum ed 
Judzorum populum spectans impleatur ; Proscige 


$15 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS 1g. — EXEGETICA. 


916 


(us qui vobiscum versatur, erit supra supra; tu au- A 'O zpocrilvcoc ὁ ἐν ὑμῖν ἔσται ἄνω ἄνω' σὺ δὲ 


tem eris infra. infra. lpse erit tibi caput, tu eris ipsi 
cauda "*. 

Vgns. 97,98. Exsultent et letentur qui volunt justi- 
tam mean, et dicant semper. : Magnificetur Dominus, 
qui volunt pacem servi ejus. Et lingua mea meditabitur 
justitiam tuam, tota die:laudem tuam. Initium pro- 
phetiz judicium et bellum minabatur iis qui impie 
egerunt, atque impugnarunt eum qui in ipsa pro- 
phetia fertur; media vero mores eorum perstrin- 
gunt; postrema autem, ignominiam et confusio- 
nem qua afficiendi sunt describunt. Αἱ tolius pro- 
phetiz summo exsultationem, laetitiam et bona an- 
nuntiat iis qui volunt justitiam ejus. Per justitiam 
vero ejus, divinitatem ipsius intelliyas ; quia ipse 
factus est nobis sapientia a Deo, et justitia, et san- 
€lificatio, et redemptio **. Qui igitur illam intelli- 
gunt, exsultent, ait, et lztentur ; ipsosque instituit 
ut dicant semper, Magnificetur Dominus, si quidem 
vacem cum eo qui in vaticinio fertur amplectantur; 
quandoquidem ii qui contra eum inimicitiam susce- 
perunt, dignas pro eo poenas dederunt. Hzc autem 
pax ea ipsa fuerit, quam ille discipulis suis largi- 
ius est, dicens : Pacem meam do vobis, pacem meam 
Φεἰίπφμο cobis*!. Et haec de iis qui volunt ac dili- 
gunt pacem ejus, ac justitiam ejus honorant, De- 
3num de seipso loquens sermonis finem obsignat, 
dicens : Et lingua mea meditabitur justitiam (uam, 
4ola die laudem tuam. His, inquit, ita gestis tam 
circa eos qui me diligunt, quam circa eos qui odio 
habent, non finem faciam meditandi justitiam tuam, 
4exa die laudem tuam : non omnibus diebus, sed 
una sola die, eaque infinita ac perenni. Nam man- 
$io illa eL commoratio apud te, dies est zterna. 
Meditabor auteim illam, laudibusque celebrabo,quia 
justo sane judicio, non unam gentem, sed omnes 
prorsus, late per orlem diffusas, gratia et vocatione 
Qua dignatus es. Secundum aliam autem explicandi 
rationem, quia sumus corpus Cliristi, et membra ez 
parte", qui divinis exercitantur disciplinis, ejus 
lingua nuncupari possint, ita ut iis jure hzc referri 
queant. | 


ἔσῃ κάτω κάτω: αὐτός cov ἔσται xega dt, σὺ δὲ 


ἔσῃ οὐρά. 
Ἁγαλλιάσαυτο καὶ εὐρρανθείησαν οἱ θέ.Ίοντες 


(τὴν δικαιοσύγην µου καὶ εἰπάτωσαν διὰ παντός" 


ΜεγαΛυγθήτω ὁ Κύριος, οἱ 06Aovcec τὴν εἰρήνην 
τοῦ δού.ου αὐτοῦ. Kal ἡ γὰῶσσά µου μελετήσει 
τὴν δικαιοσύνη» σου, ὅλην τὴν ἡμέραν τὸν ἔπαι- 
νόν σου. Ἡ μὲν ἀρχὴ τῆς προφητείας δίχην καὶ 
πόλεµον ἐπελεύσεσθαι ἠπείλει κατὰ τῶν ἁδικησάντων 
καὶ πολεµμησάντων «bv προφητευόμενον * τὰ δὲ µέσα 
τὸν τρόπον αὐτῶν διέδαλλε' τὰ δὲ ἐπὶ τέλει τὴν 
καταλαθοῦσαν αὐτοὺς διέγραφεν αἰσχύνην xai Evtpo- 
mv. Ἡ δὲ τῆς ὅλης προφητείας. περιγραφἡὴ ἀγαλ- 
λίασιν xaX εὑφροσύνην, xai ἀγαθὰ πάντας εφὐαγγε- 
λίζεται τοὺς τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ θέλοντας. Νοῄήσεις 
δὲ τὴν αὐτοῦ δικαιοσύνην, θεότητα αὐτοῦ ἐχλαθών ' 
ἐπειδὴ αὐτὸς ἐγεγήθη ἡμῖν σοφία ἀπὸ Θεοῦ, διχαιο- 
σύνη τε καὶ ἁγιασμὸς καὶ ἀπρλύτρωσις. Οἱ γοῦν 
ταύτην ναῄσαντες ἀγαλλιάσαιντο, qnot, xat sogpav- 
θείησαν ' τούτους δὲ χαὶ διδάαχει λέγειν ἀεὶ, Mey 
«νυγθήτω ὁ Κύριος, εἰ 6l ἁσπάζοιντο τὴν πρὺς τὸν 
προφητευόµενον εἰρήνην 'ἐπεὶ οἱ ἀράμενοι πρὸς αὐτὸν 
ἔχθραν, δίχην δεδώχασιν τὴν ἀξίαν. Εἴη δ᾽ ἂν αὕτη 
ἡ εἱρήνη αὐτοῦ, fiv ἐχαρίζετο τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς 
λέγων. Εἱἰρήνην τὴν ἐμὴν δίδωμι ὑμῖν, εἰρήνην' 
τὴν ἑμὴν ἀρίημι ὑμῖν. Καὶ ταῦτα μὲν περὶ τῶν ἔθε- 
λόντων χαὶ ἀγαπώντων τὴν εἰρήνην αὐτοῦ, τήν τε 
δικαιοσύνην αὐτοῦ τιµώντων. Λοιπὺν δὲ αὐτὸς περὶ 


6 ἑαυτοῦ τὸ τέλος τοῦ παντὸς λόχου ἐπισφραγίζεται 


φάσχων Kal ἡ γἠῶσσά µου μελετήσει τὴν δι- 
καιοσύνην σου, ὅ ην τὴν ἡμέραν τὸν ἔπαινόν 
σου; Τούτων, φησὶ, γενοµένων ἐπί τε τοὺς ἀγα- 
πῶντάς µε καὶ μισοῦντάς µε, οὐ παύσοµαι μελετῶν 
τὴν δικαιοσύνην σου, χαὶ ὅλην τὴν ἡμέραν. τὸν ἔπαι 
νόν σου, οὐχὶ πάσας τὰς ἡμάρβας, ἀλλὰ µίαν µόνην τὴν 
ἄπειρον χαὶ διηνεχη. Ἡ Υὰρ παρὰ σοὶ μονὴ xai δια. 
εριθὴ ἡμέρα αἰώνιος τυγχάνει. Μελετήσω δὲ αὐτὴν 
ἀνυμνῶν, χαθ) ἣν τὰ δέχαια χρίνας, οὐχ ἓν ἕθνος, 
ἁλλὰ πάντα τὰ χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης τῆς σῆς 
χάριτος καὶ χλήσεως χατηξίωσας. Ka0'- ἑτέραν δὲ 
διάνοιαν, ἐπεὶ σῶμά ἐσμεν Χριστοῦ, καὶ uéAm &x 


μέρους, ol ἀσκηςαὶ τῶν θείων µαθηµάτων, λἐγοϊντα ἂν αὑτοῦ γλῶσσα, ὡς δύνασθαι xal εἰς αὐτοὺς άνα- 


φέρεσθαι τὰ προχείµενα. 


1. IN FINEM, SERVO DOMINI DAVID XXXV. p 


Neque psalus, neque canticum, neque quid si- 
mile inscribitur ; doctrinamque complectitur, qui» 
sub initium quidem quoslibet timore Dei ac pietate 
vacuos, qui ideo omni improbitatis generi dediti 
sunt, coarguit; quod conclusionem vero spectat, 
eorum finem significat. Postquam igitur sic orsus 


** Deut, xxvi, 43... *! 1 Cor. 1, 50. 


(1) Sic mss. Et hzc lectio frequenter occurrit in 
SS. Patribus, et in codicibus Grzcis. lnterpres 
Vulgat. : "Ex µέλους legit, membra de membro. 

(2) Hiec Scholiastis nota Καὶ αὐτὸς μὲν ὁ συγγρα- 
φεὺς εἴς «€ «bv Δαυἶδ xal εἰς τὸν Χριστὸν ἐξέλαδεν 
τὸν φαλμὸν, μᾶλλον σὲ εἰς τὸν Χριστὸν, ὁ δὲ ἐπ᾽ ώφε- 


" Joan. xiv, 97. 


ΕΙΣ TO TEAOZ,TO ΔΟΥΛΩ ΚΥΡΙΟΥ TO 
AAYIA ΛΕ’. 

Οὔτε 3a Apc, οὔτε ᾠδὴ, οὔτε τι τοιοῦτον ἐπιγέγρα- 
πται΄ διδασχαλίαν δὲ περιέχει χατὰ μὲν τὴν ἀρχὶν 
ἑλέγχουσαν πάντα τὸν ἄφοθον xal ἀνευλαθὴ, χαὶ διὰ 
τοῦτο πάσαις παρανοµίαις ἐχδεδομένον, xavà δὲ τὸ 
συμπέρασμα τὸ τῶν τοιούτων έλος. Εἰπὼν γοῦν ἐν. 
&pyl Φησὶν ὁ παράγοµος τοῦ ἁμαρτάνειν ἐν 


9 | Cor. x, 21. 


λείᾳ τῶν ἐχθρῶν ταῦτα λέγεσθαι, id. est :- Hic qui- 
dem scriptor de Davide ac de Christo hunc psalmum 
explicavit, ita ut magis Christo accommodaret. Alius 
vero ait ad utilitatem inimicorum hec dicla fuisse. 
Hzc, inquam, nola in textum irrepserat. 


$17 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


&avtQ, πρὸς τῷ τέλει, Ἐκεῖ ἔπεσαν πάντες ol A fuerat : Dizit injustus. ut delinquat in cametipso; in 


ἐργαζόμενοι τὴν ἀγομίαν, ἐξώσθησαν καὶ οὐ δυ- 
φήσοντρι στῆναι. Κατὰ 6k τὰ µέσα θεολογίαν πε- 
ριέχει καὶ τῶν θερφιλῶν ἀνδρῶν ἀγαθὰς ἑλπίδας. 
Άέλεχται δὲ ταῦτα τῷ δούλῳ Κυρίου τῷ Δ ανῖδ. Τοῦτο 
ὰρ Ἡ προγραφὴ σηµαίνει’ ὃς, ἀφορίσαί ἑαυτὸν τῆς 
τῶν παρανόμων τάξεῳς, σννΏψε τῇ τοῦ soU ἱχετείᾳ, 
«tp vópap xai ταῖς τοῦ θεοῦ διαταγαῖς ἑαυτὸν χατα- 
δουλώσας. Διδάσχει δὲ χαὶ τοὺς λοιποὺς ἀνθρώπους 
τὰ ὅμοια αὑτῷ πράττειν, xat μὴ συναπάγεσθαι τοῖς 
καρανόµοις. 

Φηαὶν ὁ παράνομος τοῦ ἁμαρτάνειν ἐν ἑαντφ' 
οὐχ ἔστι φόδος θεοῦ ἀπέναντι τῶν ὀφθα.1μῶν 
αὐτοῦ, "Oz. ἐφόλωσεν ἐνώπιον αὐτοῦ, τοῦ εὑρεῖν 
τὴν ἀγομίαν αὐτοῦ xai µισῆσαι. Σαφέστερον δὲ τὰ 
περοχείµενα ἠρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος, τοῦτον ἀποδοὺς 
τὸν τρόπον" Φησὶν περὶ ἀσυνθεσίας τοῦ ἁσεδοῦς 
ἄνδοθεν ἡκαρδία μου ' OU πρόχειται ὁ φόθος θεοῦ 
ἄντιχρυς τῶν ὀφθαΊμῶν αὐτοῦ. "Οτι ἑξολισθαί- 
Φευ’ τὰ περὶ αὑτοῦ δοκεῖ, ζοῦ εὑρεθηναι τὴν 
ἁδιχίαγ αὐτοῦ εἰς có µισηθήναι αὐτήν. Διὰ τούτων 
γὰρ αὐτὸς ὁ Δανῖδ, Ἑμοῦ, φησὶν, fj xapóia xai ὁ 
ἐμὸς λογισμὸς ταῦτα περὶ τοῦ ἀσεθοῦς ἀνδρὸς ἑνενό- 
ησε. Την γὰρ θεωρητικὴν αὐτοῦ δύναμιν, δι’ ἧς ἑδύ- 
vato γνῶναι τὸν φόδον τοῦ θεοῦ, ἑδόλωσεν αὐτοὺς(θἱ9) 
ἑαυτὸν τῆς διανοίας αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς διαστρέ- 
y2;. Διὸ χατὰ τὴν Ἑδραϊκὴν ἀνάγνωσιν' Ἐν óg0aA- 
μοῖς αὐτοῦ εἴρηται δεδοΛωχέναι, τοῦ εὑρεῖν τὴν 
ἀνομίανγ αὐτοῦ, xal µισῆσαι' Οὕτω, φησὶν, ἑαυτὸν 
διέστριψε, xaX τὸν φόβον τοῦ rou τῶν ἑαυτοῦ ἀπέῥ- 
ῥιφεν ὀφθαλμῶν, ὡς τὴν ἀνομίαν αὐτοῦ προφανῃ 

τυγχάνειν, καὶ πάλιν ὁρᾶσθαι xal εὑρίσχεσθαι: καὶ 
διὰ τοῦτο μίσους ἀξίαν εἶναι. Αχαλύπτως δὲ ὁ τοιοῦ- 
εος ἑξέδωχεν ἑαυτὸν τῇ ἁμαρτίᾳ, ὡς χαὶ τὰ ῥήματα 
τοῦ στόµατος αὐτοῦ ἀνομίαν εἶναι xax δόλον. Πάνυ δὰ 
ταῦτα ἑχὼν εἴλετο, ἅτε δὴ αὐτεξούσιος ὧν, xat δυνά- 
ψενος μὲν τὴν ἀγαθὴν μετελθεῖν ὁδὸν, μη βουληθεὶς 
δὲ. b λέλεχται' Οὐκ ἐδου.ήθη συνιέγαι τοῦ 
ἀγαθῦναι' ἀνομίαν δὲ OwAorlcaro ἐπὶ της xoi- 
της αὐτοῦ. 0ὐδὲ γὰρ, χατὰ τὸν χαιρὸν τῆς ἠσυχίας 


B pretatus est : 


fine ait : Ibi ceciderunt omnes qui operantur iniqui- 
tatem, expulsi suit nec poterunt staxe. [In medio au- 
tem theologiam ac bonam piorum hominum spem 
complectitur. Hzc porro Davidi servo Domini dicta 
sunt ; id enim inscriptio significat : qui David cum 
se ab improborum ordine semovisset, Deo se sup- 
plicem exhibuit, ac legi divinisque statutis subje- 
cit : ceterisque bominibus auctor est, ut sipiliter 
agant, neque ad improborum consortium detra- 
hantur, 

Vegas. 9-5. Dixit injustus ut delinquat in semet- 
ipso, non est timor Dei ante oculos ejus. Quoniam 
dolose egit in conspectu ejus, ut inveniatur iniquitas ejus 
ad odium. H»c apertius Symmachus his verbis inter- 
Dixit de defectione impii intus. cor 
meum : Non proposilus est timor Dei ante oculos ejus. 
Quia ruere videntur res ejus, ut. inveniatur iniquitas 
ejus ad odiendym eam. His quippe David haec enun- 
tiat : Cor meum et cogitatio mea hac de impio viro 
intellexerunt. Nam per speculandi vim, qua Dei 
timorem nosse poterat, intellexit eum suis se dolis 
decepisse, mentisque suz oculos evertisse. Quare 
secundum Hebraicam lectionem dicitur : In oculis 
ejus dolose egisse, ut. inveniat iniquitatem ejus, el 
odio habeat. Ita, inquit, sese subvertit, timoremque 
Dei ab oculis suis abjecit, ut iniquitas ejus maui- 
festa evaderet, ipsisque oculis pateret ac ínvenire- 
(ur, eoque modo digna odio esset. Palam autem 
ille se peccato dedidit, ita ut verba oris ejus ini- 
quitas et dolus essent. Hzc autem ipsa admodum 
libere elegit, utpote liberi arbitrii, penes quem 
erat viam adire bonam, quod ille noluit; quamob- 
rem dictum est : Noluit intelligere ut bene ageret; 
sed, iniquitatem meditatus esl in cubiculo suo, Neque 
enim quietis tempore, quo post diurna opera ho- 
mines otio, tranquillitati et somno se dedere so- 
lent, talis homo in tranquillo statu degebat ; s53 
eo quoque tempore iniquitatem meditatus est ir. eu- 
bili suo. 


kv ᾧ μετὰ τὰς πεθημερινὰς πράξεις ἑαντοὺς ἐπιδιδόασιν ἄνθρωποι ἠρεμίᾳ xai εὐσταθείᾳ xal ὄπνῳ, ἐν 
χαταστάσει Ἱαλήνῃ έγονεν ὁ τοιοῦτος' ἀλλά xal ἐν τούτῳ τῷ xatptp ἀγομίαν διε.ογίσατο ἐπὶ τῆς κοί- 


της αὐτοῦ. 
Κύριε, ἐν τῷ οὕραγῷ τὸ EAsóc σου. Σφόδρα ἆχο- 


VgBs. 6, 7. Domine, in celo misericordia tua. Post 


λούθως μετὰ τὴν ὑπογραφὴν τῆς τοῦ παρανόµου χα- [) descriptam improbi hominis nequitiam, przcellentes 


χίας τὸν ὑπερθάλλοντα πλοῦτον τῆς τοῦ Θεοῦ µαχρο- 
θυµίας παρἰστησιν, δι’ ἧς χαὶ τῶν παρανόμων xal 
ἀσεθῶν ἀνδρῶν ἀνέχεται ' δδάσχων, ὅτι Ó π.Ἰοῦτος 
τῆς χρηστότητος αὐτοῦ καὶ tic ἀνοχῆς καὶ τῆς 
µακροθυµίας ἑλέου πεπλήρωται μεγάλου. Καὶ τοῦτο 
τὸ ἔλεος τοῦ θεοῦ αἴτιον τυγχάνει τῆς τῶν ἁμαρτω: 
λῶν xaX ἀσεθῶν ἀνδρῶν ζωῆς τε xaX εὐθυμίας. Τὸν 
μὲν οὖν θησαυρὸν τοῦ ἑλέους αὐτοῦ τεταμιεῦσθαί 
Φῆσιν ἓν τῷ οὐρανῷ ἀλλὰ xal τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ 
εἶναι παρ) αὐτῷ, πλτροῦντες πάντα τὰ ὑπερουράνια' 
ὅμως δὲ xal µέχρι τῶν vegeAov, ), µέχρι τῶν 
αἰδέρων, χατὰ τὸν Σύμμαχον, διἠχειν. θὕτω γοῦν xat 


"^ Rom. 1, 4. ὃν Psal. ixxxvini, 3 


illas divine tolerantig divitias admodum conse» 
quenter enarrat, qua iniquos impiosque homines 
ferre solet, docens divitias bonitatis ejus et patienti 
et longanimitatis δν, misericordia magna repletas 
esse. Atque isthzec misericordia Dei in causa est, 
quod peccatores et impii vivant et alacriter agant. 
Thesaurum itaque misericordie ejus in ccelo re- 
conditum ait, sed veritatem quoque ejus penes ip- 
sum esse; hec aulem cclestia omnia complent; 
attamen «sque ad. nubes, vel, ut Symmachus habel, 
usque ad &thera penetrant. Sic in alio quoque psak 
mo dictum est : [n celo preparabitur veritas tua "ὃν 





9019 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS qj, — EXEGETICA. 


920 


Veritas itaque Dei in ccelo est : inde vero ceu plu- A ἓν ἑτέρῳ 2Oextat- Ἐν τῷ obpayo ἑτοιμασθήσεταε 


via in nubibus lata stillat in terram. Ideo dicitur, 
Et veritas tua usque ad nubes. Ex nubibus autem in 
bomines veritas Dei effunditur ; nubes vero pro- 
phetas οἱ angelicas virlutes, a quibus veritas Dei 
hominibus allata est, Scriptura solet appellare. Sic 
in Isaia dictum est : Et nubibus mandabo ne pluant 
super eam imbrem '*, scilicet super δυάφοταπι popu- 
lum,gqu. tropice vinea vocatur. 


ἡ ἀ.ῑήθειά σου. Ἔστι μὲν οὖν ἡ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ 
£v τῷ οὐρανῷ, δίκην δὲ ὑετοῦ φεροµένου διὰ νεφῶν 


«καὶ µέχρι τῆς γῆς ἐπιστάξει. Διὸ efpntac- Rial ἡ 


ἀνήθειά σου ἕως τῶν νεφελῶν. Ἐκ δὲ τῶν λεγομέ- 
νῶν νεφελῶν xal εἰς ἀνθρώπους προχέεται 1j τοῦ θεοῦ 
ἀλήθεια * νεφέλας δὲ τοὺς προφήτας f| τὰς ἀγγελιχὰς 
δυνάµεις, 50 ὧν dj ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ xal εἰς ἀνθρώ- 
πους χατελήλνθεν, εἴωθεν ὁ λόγος ὀνομάζειν. Οὕτω 


λέλεχταν tv 'Hoata- Καὶ ταῖς vegé&Aauc ἐντελοῦμαι τοῦ μὴ βρέξαι εἰς αὐτὸν ὑετὸν, δηλαδη εἰς τὸν 


Ἰουδαίων λαὺν, ἀμπελῶνα τροπιχῶς ὠνομασμένον. 
Ad hzc antem, justitia tua, inquit, Domine, ma- 
gna excelsaque, montibus, imo montibus Dei com- 


"Ext πρὸς τούτοις ἡ δικαιοσύνη σου, φησὶν, à 
Κύριε, μεγάλη τυγχάνει xaX ὑψηλὴ, ὄρξσι παραθαλλο- 


paratur, ae insuper judicia tua incomprehensibilia. p µένη, xat ὄρεσι Θεοῦ, καὶ πρὸς τούτοις τὰ xplyacá 


Quemadmodum enim abyssus, ut vocant, immensa 
et hominibus incomprehensibilis est; quod sane his 
significatur, ponens in thesauris abyssos : sic judicia, 
Doinine, quz ex justitia prodeunt tua, ceu abyssus 
multa 57 sunt. Pro illo autem, justitia tua sicut mon- 
tes Dei; Aquila, justitia tua sicut montes robusti, 
interpretatus est. Hzc porro omnia opportune me- 
morantur : declaraturque, per misericordiam Dci 
qua in celo est, per veritatem et justitiam ejus, 
ac per illud, Judicia ejus ut abyssus multa incom- 
prehensibilia sunt, impios, atheos et peccatores 
non vita solum, sed reliquis etiam frui bonis a bo- 
nitate ipsius subministratis. 


σου ἁχατάληπτα. Ὡς γὰρ ἡ χαλουμµένη ἄθυσσοος 
ἄπειρός ἐστιν ἀνθρώποις χαὶ ἀχατάληπτος' ὃ δη 
σηµαίνει ὁ φῄσας λόγος’ Τιθεὶς &r θησαυροῖς ἁδύσ- 
Cove * οὕτως xal τὰ aà κρίµατα, ὦ Κύριε, τὰ ἐχ τῆς 
σῆς διχαιοσύνης «φερόµενα, ὡς ἡ ἁδυσσός ἐστι 
πο.ὶ.Ῥή. Αντὶ δὲ τοῦ, 'H δικαιοσύνη σου ὡς ὄρη 
860, 6 Αχύλας, Δικαιοσύνη σου ὡς ὄρη icxvpá, 
ἠρμήνευσε. Τούτων δὲ πάντων εὐχαίρως ἐμνημόνεν- 
σεν ὁ λόγος δειχνὺς, ὅτι διὰ τὸ ἔλεός «ου τοῦ θεοῦ 
τὸ Ev τῷ οὐρανῷ, xaX διὰ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ xal 
διὰ τὴν διχαιοσύνην αὐτοῦ, xal διὰ τό» Ὡς ἄδυσσος 
πολλὴ ἀχατάληττα τὰ χρίµατα αὐτοῦ, καὶ ἀσεδεῖς 
καὶ ἄθεοι καὶ ἁμαρτωλοὶ οὐ µόνον ζωῆς ἀπολαύονσιν, 


ἀλλὰ xal τῶν λοιπῶν τῶν ἀπὸ τῆς φιλανθρωπίας αὐτοῦ χορηγουµένων. 


Ύεκθ. 8. Quamobrem adjicitur : Homines et ᾖμ- 
menta salvabis, Domine ; quemadmodum multiplicasti 
misericordiam tuam, Deus. Nam propterjudicia tua 

que ut abyssus multa sunt, propter justitiam et 
veritatem tuam quz in colo est, homines et jumenta 
simul salutem obtinent. Sic multiplicasti misericor- 
diam tuam, Deus,ut non modo qui digni, sed etiam 
qui brutis moribus et insipientes sunt homines, 
vita abs te data fruantur. Quandoquidem enim 
multi conqueruntur et expostulant cum illo his ver- 
bis : Quare impii prospere agunt, ac Dei bonis fruun- 
tur? necessario docet multam ejus misericordiam 
esse. At si misericordia tantum ac clementia exsig- 
teret, nihil a peccatorum vita ineunda arceret. Ve- 
rum edocet ille veritatem et justitiam cum mise- 
ricordia misceri, ita ut post misericordiam justitia 


et veritas peccatores excepturz sunt. Nam si ex D 


misericordia et patientia Dei nihil utilitatis perci- 
piant, justitia et veritas ejus invadet illos : judicio 
quippe justo subjicientur. Sunt enim revera, sunt, 
inquam, judicia Dei occulta; multa immensaque 
profunditas, vel, ut ait Scriptura, abyssus multa in 
judiciorum ejus ratione comprehenditur. Haec igi- 
tur impios manent. 

Vzns. 9, 10. Filii autem hominum in tegmine ala- 
ftm Iwarum.sperabunt. Inebriabuntur αὐ ubertate 
domus (ue, et torrente. voluptatis tue potabis eos. 
Quoniam apud te est [ons vite, in lumine tuo videbi- 
mus lumen. Quoniam judicia tna abyssus multa, 


.L [sa. Y, 6. " Psal. XXXI, 1. 


Διὸ ἐπιλέγεται' Ἀγθρώπους xal κτήνη σώσεις, 


C Κύριε, ὡς ἐπ.1ήθυγας τὸ EAsóc cov, ὁ θεός. Ad 


γὰρ τὰ χρἰματά σου τὰ ὡς ἄθυσσος πολλὴ, xat διὰ 
τὴν δικαιοσύνην σου xal τὴν ἀλήθειάν cou τὴν ἐν τῷ 
οὐρανῷ, ἄνθρωποι xal χτήνη κατὰ τὸ αὐτὸ σώζονται 
οὕτως ἐπ.ήθυγας τὸ ἔλεός σου. θεὺς, ὡς μὴ µόνον 
τοὺς ἀξίους τῆς Ex Go) ζωῆς µεταλαμθάνειν, ἀλλὰ 
xai τοὺς χτηνώδεις xal ἀνοήτους τῶν ἀνθρώπων. 
Ἐπειδὴ γὰρ πολλοὶ µέμφονται xal χαταιτιῶνται * 
"Iva τί ἀσεθεῖς εὐθηνοῦσι, xal τῶν τοῦ θεοῦ ἀγαθῶν. 
ἁπολαύουσιν» ἀναγχαίως διδάσχει, ὅτι πολνέλεός 
ἐστιν. Αλλ’ εἰ μὲν ἦν ἔλεος µόνον καὶ φιλανθρωπία, 
οὐδὲν ἐχώλυεν τὸν τῶν ἁμαρτωλῶν µετέρχεσθαι βίον " 
διδάσχει δὲ, ὅτι σὺν τῷ ἑλέῳ ἀνακέχραται ἀλήθεια 
καὶ δικαιοσύνη, ὡς τῆς διχαιοσύνης xaY τῆς ἀληθείας 
διαληψοµένης τοὺς ἁμαρτωλοὺς μετὰ τὸ ἔλεος. El γὰρ 
μὴ ὠφελοῖντο τῷ ἑλέῳ xat τῇ µαχροθυµίᾳ τοῦ θεοῦ, 
ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ xaX ἡ ἀλήθεια μετελεύσεται αὖ- 
τούς" ὑποθληθήσονται γὰρ χρίσει δικαίᾳ.' Ἔστι γὰρ, 
ἔστιν ἀπόῤῥητα τὰ χρίµατα τοῦ θεοῦ ' πολύς τε xal 
ἄπειρος βυθὸς, ἡ, καθὼς ἡ Γραφή φησιν, ἄδυσσος 
x04 A3 ἓν τῷ λόγῳ τῶν χριµάτων αὐτοῦ περιέχεται. 
Ταῦτα τοίνυν μένει τοὺς ἀσεθεῖς. 


Οἱ δὲ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων ἐν σχέπῃ τῶν ατερύ- 
γων σου ἐλπιοῦσι. Μεθυσθήσονται ἀπὸ πιότητος 
olxov σου, xal τὸν χειμάῤῥουν τῆς τρυφῆς σου 
ποτιεῖς αὐτούς. "Οτι παρὰ col anri) ζωῆς, ἐν τῷ 
φωτ σου ὀψόμεθα φῶς. Ἐπειδὴ τὰ χρίµατά σου 


5?! COMMENTARIA IN PSALMOS. $22 
ἄθυσσος πολλὴ, εἰχότως οὐ µόνον ἀνθρώπων, ἀλλὰ A jure non bominibus inodo, sed etiam jumentis pro- 


xai χτηνῶν προνοεῖς' οὕτως éxATn0vrac τὸ ÉAsóc 
σου, ὁ Θεός. "Ecc 5 ἔτι παρὰ ταῦτα ἑἐξαίρετον 
πάγμα τῶν μετὰ τὰ προλεχθέντα ὀνομαζομένων υἱῶν 
ἀνθρώπων: οἵτινες, πλέον τι ἔχοντες τῶν ἀνθρώπων 
καὶ τῶν χτηνῶν τῶν ὑπὸ σοῦ σωζομένων, κατηξίωνται 
ἓν σχέπῃ τῶν πτερύγων σου ἐλπίζειν' f) xatà τὸν 
Σύμμαχον, Ὑπὸ σκιὰν τῶν πτερύγων σου ἁμερι- 
μοῦσι. Τοὺς γὰρ ἐπὶ σὲ ἠλπιχότας, χαὶ ἀφωρισμέ- 
νους τοῦ τάγματος τῶν διαθεθληµένων, ab αὐτὸς ὁ 
θεὸς ταῖς ἑαυτοῦ πτέρυξι περιόπεις xal σχέπεις. Καὶ 
ἐπεὶ ἤλπισαν οὗτοι ἀγαθὴν ἑλπίδα, 'H δὲ &Axic οὐ 
λαταισχύγει' µεθυσθήσονται ἀπὸ πιότητος οἵχου 
σου, xal τὺν χειμάῤῥουν τῆς τρυφῆς σου ποτιεῖς 
αὑτούς. Οἶχος μὲν τοῦ θεοῦ ἐστιν ἡ Ἐχκλησία αὐτοῦ" 


spicis, sic multiplicasti misericordiam tuam, Deus. 
Prater hsec autem alius eximius est ordo eorum, 
qui post predicta filii hominum vocantur. Hi plu- 
ris aliquid habentes quam homines et jumenta qui- 
bus salutem paras, digni habiti sunt qui in tegmine 
alarum tuarum spem habeant; aut ut Symmachus, 
Sub umbra alarum tuarum securi sunt, Eos enim qui 
in te spem habent, quique ab ordine infamium illo- 


rum segregantur, tu ipse, Deus, alis foves tuiset. 


contegis. Et quia spem cepere magnam, Spes autem 
non confundit "5. -Inebriabuntur ab ubertate domus 
(uc, et torrente voluptatis tue potabis eos. Domus 
Dei est Ecclesia ejus : ubertas domus, divinitus in- 
spirat: lectiones : ebrietas illa temperata et sobria, 


πιότης δὲ τοῦ οἴκου τὰ θεόπνευστα &vaywbcpaca: B utilitas ex lectionibus proveniens : torrens volupta- 


μέθη δὲ σώφρων xaX νηφάλιος ἡ ἀπὸ τῶν άναγνω- 
σµάτων ὠφέλεια * χείµαῤῥος δὲ τρυφῆς, ἐξ οὗ ποτί- 
ζονται οἱ ἐπὶ σχἐπῃ τῶν πτερύγων αὐτοῦ ἠλπιχότες, 
ὁ ἓν Ἐχχλησίᾳ τοῦ θεοῦ ποταμὸς, περὶ οὗ λέλεχται 
Tov ποταμοῦ τὰ ὀρμήματα εὐφραίνουσι τὴν stó- 
«8 τοῦ Θεοῦ ' καὶ, Ὁ ποταμὸς τοῦ θεοῦ éxAnpo- 
0n ὑδάτων. Χείμαῤῥος δὲ τρυφῆς ὁ Χριστὸς διὰ τὸ 
ππρόσκαιρον τῆς Ey ἀνθρώποις ἐπιφανείας αὐτοῦ. "Οτι 
παρὰ col zqrh ζωης. Ζωὴν δὲ ὄντα ἔγνωμεν τὸν 
Χριστὺν ix τῆς εὐαγγελιχῆς διδασχαλίας, δι ἧς 
αὐτὸς ὁ Σωτὴρ διδάσχει λέγων’ Ἐγώ εἰμι τὸ góc 


tis, quo potantur ii qui sub tegmine alarum ejus 
sperant, fluvius in Ecclesia Dei manans, de quo 
dictum est : Fluminis impetus letificat civitatem 
Dei'* ; et : Flumen Deirepletum est aquis **. Torrens 
voluptatis Christus est, ob temporaneam ejus in 
hominibus presentiam. Quoniam apud te est [οχε 
vite. Ex evangelica doctrina Christum esse vitam 
ediscimus, ut Salvator ipse docet his verbis, Ego 
sum lux, veritas et vita*!. Sed etiam, quod factum 
est in ipso vita erat, et vita erat (uz hominum**, 
Quare bic pariter, ut in Evangelio, vite lux subdi- 


xal ἡ ἀ-ήθεια xal ἡ ζωή. Αλλά xat, ὃ γέγονεν ἐν | tur : nam postquam dixerat, Quoniam apud te est » 2.3 s, 
αὐτῷ ζωὴ ἦν, xal ἡ ζωὴ ἦν τὸ góc τῶν ἀνθρώ- | fons vite, adjicitur, In lumine tuo videbimus lumen. co»x«4c. - 
uv. Διὸ καὶ ἐνταῦθα τῇ ζωῇ συνῆπται τὸ φῶς συµ- ,, Hsec quippe vita rationabilem lucem subministrat. zc 

φώνως τῷ Εὐαγγελίῳ' μετὰ γὰρ qávav Ὅτι παρὰ — Quamobrem dicitur, Et vita erat. [ux hominum. 


col zxnyà] ζωῆς, ἐπιλέγεται' "Ev τῷ φωτίὶ σου 
ὀψόμεθα φῶς. Φωτὸς γὰρ λογικοῦ χορηγητικὴ υγ” 


Qui porro hzc acceperint, pro (ine, lucis contem- 
plationem obtinebunt. 


χάνει αὕτη ἡ ζωή" διὸ λέγεται Καὶ ἡ ζωὴ ἦν có φῶς τῶν ἀνθρώπων. Οἱ δὲ τούτων µεταλαθόντες τέλος 


Έξουσι τοῦ φωτὸς τὴν θέαν. 

Παρᾶτεινον τὸ EAgóc σου τοῖς γιωὠώσκουσί σε, 
καὶ τ]ν δικαιοσύνη» σου τοῖς εὐθέσι τῇ χαρδίᾳ. 
Τοῖς y γινώσχουσιν αὐτὸν πρόσχαιρον ἔσται τὸ ἔλεος * 
τοῖς δὲ γινώσχουσί σε, Σῶτερ, παράτεινον τὸ ἔλεός 
6ου χαὶ τὴν δικαιοσένην Sou * ἐν T] κατ’ ἀξίαν χρίνων 
τοῖς μὲν ἀποδώσεις χατὰ τὰ ἔργα αὐτῶν, τοῖς δὲ πι- 
στώσεις τὰς σὰς ἐπαγγελίας. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, Kal civ 
διχαιοσύνγηγ σου τοῖς εὐθέσι τῇ καρδἰᾳ, ὁ Σύμμα- 
yo, Kal τὴν ἐἑεημοσύγην cov τοῖς ἁπ.οῖς τὴν 


Vgzns. 14 - 15. Preatende. misericordiam tuam 
scientibus te, et. justitiam tuam iis qui recto sunt 
corde. Nescientibus Deum temporanea misericordia 
eril ; at scientibus te, Salvator, pretende misericor- 
diam tuam et justitiam tuam, qua pro rerum digni- 
tate judicans, aliis secundum opera eoruin retribues, 
aliis promissa tua con(ürmabis. Pro illo autem : Et 
justitiam tuam iis qui recto. sunt corde; Symma- 
chus : Et misericordiam simplicibus corde, edidit. 


καρδίαν, ἐξέδωχε. Μὴ ἐλθέτω µοι ποῦς ὑπερ- D Non veniat mihi pes superbie, et. manus peccatoris 


ηφαγίας, xal xelp dpgapcoAov μὴ σα-εύσαι µε. 
Ἐχεῖϊ ἔπεσον οἱ ἑργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν. Ἐξώ- 
σθησαν xal οὐ μὴ δυγήσογται στηναι. Μηδὲ 
χτησαίµην χεῖρα καὶ πράξεις ἁμαρτωλῶν * ταῦτα γὰρ 
σαλεύειν εἴωθε xal μεταχινεῖν τῆς παρὰ σοὶ τῷ 
Θεῷ σιάσεως τοὺς εἰς τὸ σχότος τὸ ἐξώτερον ἔξω- 
σθησοµένους. Αντ. δὲ τοῦ: 'Exsi ἔπεσον, 6 Xóppa- 
χος, ὅπου πίπτουσιν ol ἑργαξζόμεγοι τὴν ἁδικίαν, 
έδωχε. Mh γὰρ γενοίµην, φησὶν, ἐχεῖ, ἔἕνθα οἱ σα- 
λευθέντες πίπτουσι, xai πεσόντες ἑξωθοῦνται, xal 
ἑξωσθέντες οὐχέτι ἐπανελθεῖν δυνῄἠόονται. ᾿Αχολούθως 


non moveat me. Ibi ceciderunt qui operantur. iniqui- 
tatem, expulsi sunt, nec poterunt. stare. Ne manus 
et gesta peccatorum obtineam : hzc quippe excu- 
tere solent et removere abs te eos qui in tenebras 


exteriores depelluntur. Pro illo autem : Ibi cecide- ᾿ 


runt, Symmachus edidit, ubi cadunt qui operantur 
iniquitatem. Ne, inquit, eo in loco sim, quo com- 
moti cadunt, lapsi expelluntur, expulsi regredi non 
poterunt. Hzc autem consequenter effatur, post- 
quam qui finis erit eorum, qui «n tegmine Dei spe- 
raverint, descripsit, resumpta impii, qui initio di. 


5 Rom, v, 5. '* Psal. xtv, 5. ** Psal, 1xiv, 10. *! Joan. xw, θ. ** Joan. 1, 5,4. 





895 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS fit, -— EXEGETICA. 


321 


cebat in semetifso ut delinqueret, hominumque ipsi A δὲ αὑτὰ ἔφη, μὲϊάἁ 4b ὑπογῥάφάι ὁποῖον ἔσται τὸ 


sinilium, memoria. 


τέλος τῶν ἓν τῇ σχέπῃ τοῦ θεοῦ ἠλπιχότων Enava- 


λαμδάνων τὴν μνήμην τοῦ χατ᾽ ἀρχὰς παρανόµου, ὃς ἔφασκεν Ev. ἑαυτῷ τοῦ ἁμαρτάνειν, xaX τῶν ἐχείνφρ 


παρα πλησίων. 
4. DAVIDIS XXXVI. 


. Noli emulari in malignuntibus, neque. zelaveris 
facientes. iniquitatem. Quia in precedenti psalmo 
peccatorem induxerat sese ad peccata concitantem, 
vitamque ejus, necnon finem exitiumque illius de- 
Bcripserat, consequenter in hoc psalmo hortatur ad 
declinandos improborum mores, et non amulanda 
eorum opera. Quoniam vero aliud est smulari, 


aliud zelare; dicas coucitare et ad zelotypiam in- 


cendere, id esse zimulari. Quare Aquila sic inter- 
pretatur : Ne dimica cum malignantibus; Symma- 
chus vero : Ne altercare cum maleficis. Hoc porro 
dictum ex his intelligas : Jpsi me provocaverunt in 
eo qui non erat Deus, et irrilaverünt in idolis suis : 

et ego provocabo eos in eo qui non est. populus, et in 
genie insipiente irritabo | illos **. Apostolus ilem Co- 
rinthiis scribens ita loquitur : Án emulamur Domi- 
num ? Nunquid fortiores illo sumus **? Zelus autem 
seu voluntas cujuspiam adipiscendi id quod in 
proximo esse arbitratur, bona est. Est alius medius 
zelus, plerumque talis qualem describit idem apo- 
stolus his verbis : /mulantur vos non bene, sed 
excludere vos volunt**. Invidia sane nunquam bona 
esse queat; nam dolor est de prosperis proximi re- 
bus: zelus vero interdum bonus, uti tradidimus. 


TOY AAYIA AG*. 

Μη παραζή.Ίου ἐν πονηρευοµένοιςι μηδὲ ζή.ΐου 
τοὺς ποιοῦντας τὴν ἀνομίαν. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν 
ἐχείνῳ εἰσῆγε τὸν παράνοµον παρορμῶντα ἑαυτὸν 
εἰς ἁμαρτίας, τόν τε βίον ὑπέγραφε - τοῦ τοιούτου χαὶ 
τὸ τέλος τῆς χατάστροφῆς αὐτοῦ" ἀκολούθως ἐπὶ τοῦ 
παρόντος παραινεῖ φεύγειν τοὺς τῶν παρανόμων 
τρόπονς, μηδὲ τὰς ὁμοί[ους αὐτῶν πράξεις ζηλοῦν. 
Ἐπεὶ δ᾽ ἕτερόν ἐστι τοῦ ζηλοῦν τὸ παραξηλοῦν, ἑρεῖς, 
ὅτι τὸ ἐρεθίζειν xax εἰς ζηλοτυπίαν ἐγείρειν, τοῦτό 
ἐστι τὸ παραζηλοῦν. Ὅθεν ὁ μὲν ᾽Αχύλας ἡρμήνευσεν 
Màj (ιαμάχου ἐν πονηρευοµένοις" 6 δὲ Σύμμαχος: 
Mi φιλονείχει χακούργοις. Νοήσεις δὲ τὸ εἰρημέ- 
voy καὶ ἀπὸ τοῦ’ Αὐτοὶ παρεζήλωσάν µε ἐπ οὐ 
θεῷ, παρώργισάν με ἐν τοῖς εἰδώοις αὐτῶν: 
χἀγὼ παραζη1ώσω αὐτοὺς ἐπ οὐκ ἔθνει. ἐπ' 
ἔθνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ αὐτούς. Οὕτω καὶ ὁ ᾽Από- 
στολος Ὑράφων Κοβρινθίοις ἔλεγεν "H zapatnAoU- 
pev τὸν Κύριον; Mh ἰσχυρότεροι αὐτοῦ écysv; 
T) δὲ ζηλοῦν τοῦ βούλεσθαι καὶ ἑαυτῷ ὑπάρχειν ὃ 
γοµίζει τῷ πέλας παρεῖναι, ἀγαθόν. Καὶ ἔστι τὸ ζη- 
λοῦν μέσον πολλάχις γὰρ ὁ (Aoc περὶ οὗ ὁ αὐτός 
φησιν ' Ζη.ϊοῦσιν ὑμᾶς οὐ «aoc, dAA" éxxAsicat 
ὑμᾶς 0&Aovcuw. Φθόνος μὲν οὖν οὐχ ἂν Υἐνοιτό ποτε 
ἀγαθός ' λύπη γάρ ἰστὶν ἐπὶ τῇ τοῦ πέλας εὗπρα- 


Hie porro, secundum Aquilam, non dimicandum ϱ Tt: ζῆλος δὲ ἐστιν ὅτε γίνεται ἀγαθὸς καθὼς ἀπο- 


esse cum malignantibus monet ; secundum Symma- 
chum, non altercandum cum maleficia ; secundum 
quintam editionem, non irritari oportere cum ma- 
lignantibus ; secundum vero LXX : Noli a&mulari ne- 
que concitari, si alios male agentes videas, neque 
te concitent improbi prospere agentes, ut tu quo- 
que velis rem bene yerere. li namque in re pro- 
spera et in deliciis agentes te instigant ; at tu ne 
semuleris neque eonciteris, sed neque zelaveris fa- 
cientes iniquitatem ; ne beatos predices illos, neu 
putes in bonis versari : nec pari modo rem gerere 


exoptes. 


V£gns. 2- 9. Quoniam tanquam fenum | velociter 
erescent. Dcinde causam aperit, 
finis illorum talis, qualis feni exitus est; quod 
cum aliquantisper floruerit, velociter arescit. Nam 
omnis caro fenum, et omnis gloria ejus quasi [los [e- 
fi. Exsiccatum est. fenum, et flos. decidit**. Sed 
eliam, quemadmodum olera herbarum cito decident. 
Ne quidem digni sunt qui oleribus in agro cultis 
comparentur. Quie causa igitur est cur eos Φπιυ]ο- 
mur, qui cum brevi tempore floruerint, cras in cli- 
banum mittentur, ut docet Salvator" ? Spera ih 
Domino, et fac bonitatem, et inhabita terrant, et pa- 
sceris in divitiis ejus. Delectare in Domino, εἰ dabit 


** Deut. xxxu, 21. ** I Cor. x, 92. 


9 Galat. iv, 17. 


δεδώχαμεν. Ἑνίαῦθα δὲ ὁ λόγος χατὰ μὲν τὸν Αχύ- 
λαν p διαµάχεσθαι ἓν πονηρενοµένοις παραινεῖ, 
κατὰ δὲ Σύμμαχον, μὴ φιλονεικεῖν ἐν χαχούργοις, 
κατὰ δὲ τὴν πέµπτην ἔχδοσιν, μὴ ἐρεθίζεσθαι iv 
πονηρευοµένοις ᾽ κατὰ δὲ τοὺς Ἑδθδομήχοντα, Mi 
παροξύνου, φησὶ, μηδὲ ἐρεθίζου ὁρῶν ἑτέρους πονη- 
ρευοµένους * μηδέ σε ἐγειρέτωσαν εὐθηνούμενοι χαχοὶ 
ἐπὶ τὸ xaX ἐθέλειν ὁμοίως αὐτοῖς εὑπραγεῖν. Ἐκεῖνοι 
μὲν γὰρ εὐθηνούμενοι xa. τρυφῶντες παραζηλοῦσί 
σε’ σὺ δὲ μὴ παραζήἠλου μτδὲ παβοξύνου * ἀλλὰ μηδὲ 
ζήλου τοὺς ποιοῦντας ἀνομίαν, μηδὲ µαχάριζε αὐτοὺς, 
χαὶ àv ἀγαθοῖς εἶναι νόμιζε’ μηδ' εὔχου xal σαντὸν 
ὁμοίως αὐτοῖς πράντειν. 


"Ότι ὡσεὶ xóproc ταχὺ ἀποξηρανθήσονται. 


dicens, quia p Εἶτα τὴν αἰτίαν διδάσχει, λέγων, ὅτι τὸ τέλος αὐτῶν 


τοιοῦτόν ἐστιν, ὁποῖον τὸ τοῦ yóprou* ὃς πρὸς ὀλίγον 
ἀνθήσας, ταχὺ ἀποξηραίνεται. Πᾶσα ὙΥὰρ σὰρξ 
χόρτος, xal πᾶσα δόξα αὐτῆς ὡς ἄνθδος κόρτου. 
Ἐξηράνθη d χόρτος, καὶ τὸ ἄνθος ἐξέπεσεν. ᾿Ἀλλὰ 
xat, ὡσεὶ «άχανα xAónc ταχὺ ἁποπεσοῦνται ' οὐδὲ 
γεωργοὐμένδις λαχάνοις ἄξιοί slav παραθἀλλεσθαι. 
Τί οὖν ἄξιον ζηλοῦν τούτους, of πρὸς ὀλίγον ἀνθήσαν- 
τές, αΌριον εἰς χλίδανον βάλλονται. ὡς ἐδίδαξεν ὁ 
Σωτήρ; "EAziwov ἐπὶ Κύριο», xal ποίει χρηστό- 
τητᾶ, καὶ κατασκήνου τὴν γῆν, xal ποιµαγθήσῃ 
ἐπὶ τῷ π.ούτῳ αὐτῆς. Κατατρύφησον τοῦ Κυ” 


66 [sg, χι, ϐ. *' Mattb. νι, 90. 2 


925 COMMENT4RIA IN PSALMOS. 326 
plov, καὶ δφη σοι πάντα τὰ αἰτήματα τῆς καρδίας A tibi omnes petitiones cordis tui. Postquam iuperio- 


σου. Αποστρέψας τοῦ ζήλου τῶν πονηρῶν διὰ τῶν 
πρώτων, εὐθὺς Ex παραλλήλου τὴν ὀρθὴν καὶ βασι- 
Aux] ὁδὺν τίθησι, δειχνὺς ὁποίαν χρῆ βαδίξειν. Διό 
φησιν’ "Ανω βλέπε, ὦ οὗτος; ἀφορῶν εἰς τὸν τῶν 
ὅλων χυθερνήτην, xal αὐτὸν σεαυτοῦ ἑλπίδα θέµε- 
voc" θάρσει ὡς ἐπὶ μεγάλην ἄγχυραν Ἱδρασμένος. Καὶ 
τὰ μὲν τῆς διανοίας σου ταύτην ἑχέτω τὴν ἐλπίδα; 
ταῖς 6b πράξεσιν ἐργάζου καὶ ποἰει χρηστότητα, 
ὡσανεὶ σπόρους σαντῷ βαλλόμενος ἐπ ἀγαθῇ xap- 
πῶν συγχομιδῇ. Ταῦτα 0k τὰ δύο κτησάµενος, µη- 
χέτι περί τινος ἀγωνία. Κατασκήνον τὴν rv ἀμερί- 
µνως, xal τὴν πρόσχαιρον ταυτηνὶ ζωὴν, ὥσπερ ἐν 
σχηνῇ, πρὸς ὀλίγον ἑστὼς δίαγε. Ποιμανθήσῃ γὰρ 
δίχην θρἐµµατος ἀγαθοῦ ὑπὸ ποιµένι καλῷ ποιµαι- 


ribus dictis ab &imulatione improborum avoecave- 
rat;siatim ex opposito rectam regiamque viam pro- 
ponit, indicans qua sit incedendum. Quapropter 
ait : Heus tu, sursum aspíce, 4ο universorum mo- 
deratorem intuere, atque ipsum spem constitue 
tuam : bono animo esto, ut magna anchora firma- 
tus. Et mente quidem spem talem capias ; operibus 
autem exsequere et fac bonitatem ; ut iis ceu jactis 


tibi seminibus, opimam fructoum copiam percipias. 


Horumce porro duorum potitus, ne ultra de quo- 
piam anxius esto, inhabita terram sine sollicitudine, 
ac temporaneam hancce vitam, quasi in tabernacu- 
lo, brevi exigas : etenim instar bona pecudis cu- 
rante bono pastore pasceris. Nam si quz insunt he- 


νόµενος. El γάρ τίς bow tv ἀνθρώποις ἀληθινὸς ῃ minibus verz animi divitiz, quz in divinis dogma- 


Φυχῆς πλοῦτος, ὁ iv θείοις δόγµασι χαὶ τοῖς τῶν 
6citoy ἀναγνωσμάτων µαθήµασι, τούτων ἀπολαύσεις, 
ὥστς λέχειν΄ Κύριος ποιµαίγει µε, xal οὐδέν µε 
ὑστερήσει. Οὐδὲν γάρ σε ὑστερήσει ποιµαινόμενον Ev 
τῷ πλούτῳ τοῦ καλοῦ ποιµένος, τῷ δεδωρημένῷ τοῖς 
ἔτι ἐπὶ γῆς ποιµαινοµένοις ἀνθρώποις. "Avi δὲ τοῦ, 
Ka ποιµαγθήσῃ ἐπὶτφπ.λούτῳ αὐτῆς, ὁ Σύμμαχος, 
Kaà ποιµαίνου διηνεχῶς, ἐξέδωκεν ᾿ ὁ δὲ ᾽Αχύλας, 
Καὶ νέµου zictiv. Εἶθ) ὥσπερ τῶν πονηρευοµένων 
xa τῶν ποιούντων τὴν ἀνομίαν ὑπέγραφε τὸ τέλος, οὔ- 
τως χαὶ σοὶ τῷ ἐλπίζοντι ἐπὶ τὸν Κύριον xal ποιοῦντι 
χρηστότητα ὁπόσα ὑπάρζει ἀγαθὰ χαταριθμεῖται, Πρῷ- 
τον μὲν γὰρ ποιµανθήσῃ ἐπὶ τῷ πλούτῳ τῷ ἀληθινῷ 
τοῦ xaÀou ποιµένος" δεύτερον, χατατρυφῄσεις τοῦ 


tibus et divinis lectionibus spectantur, iis frueris 
ita ut dicas : Dominus pascit me et nihil mihi dee- 
rit **. Nihil quippe deerit tibi, si in boni pastoris 
divitiis pascaris, quz erogantur hominibus in terra 
pascentibus. Pro illo autem : E! pasceris in divitiis 
ejus, Symmachus : E! pascere. assidue; Aquila : Et 
pascere fide, ediderunt. Sub hec autcm, quemad- 
modum ipyproborum et operantium iniquitatem fi- 
nem descripsit; sic quanta tibi in Dominum spe- 
ranti, ac bonitatem facienti eventura bona sint, 
enumerat. Nam primo in veris boni pastoris divitiis 
pasceris; secundo, delectaberis In Domino; tertio, 
dabit tibi petitiones cordis tui. Delectari autem in 
Domino valebit, quisquis anim: sensibus puris 


Κυρίου’ χαὶ τρίτον, δώσει σοι τὰ αἰτήματα τῆς xap- C purgatisque fuerit, ità ut panem vivum ac viviflcas 


δίας σου. Κατατρυφᾷν δὲ τοῦ Κυρίου δυνῄσεται ὁ τῆς 
φυχῆς τὰ αἰσθητήρια χεχαθαρισµένος, ὡς δύνα- 
σθαι ἑἐσθίειν τὸν ζῶντα ἄρτον καὶ τὰς ζωοποιοὺς αὐτοῦ 
σάρκας, πίνειν τε τὸ σωτήριον αὐτοῦ αἷμα. Τούτοις 
τρεφόµενος xal πιαινόµενος, τῆς ἐνθέου µέδης ἆπο- 
λαύων’ Κατατρύφησο» τοῦ Κυρίου, καὶ δώσει σοιτὰ 
αἰτήματα τῆς καρδίας cov. "Ηδη μὲν γὰρ ἑντεῦθεν 
χατατρυφήσε., ἐθελίσας σε αὐτὸν ἐπιδοῦναι αὐτῷ. 
Αἴτει δὲ αὐτὸν xoi τὰ μέλλοντα, ὧν προσδοκᾶς τὴν 


carnes ejus edere possit, ac salutarem ejus bibere 
sanguinem. His enutritus et impinguatus, divina 
fruens ebrietate : Delectare in Domino, et dabit tibi 
pelitiones cordis tui. Jam enim ille quoque delecta- 
bitur, quod percupiat ut ipsi te dedas. Postula item 
ab eo ut ea quz futura exspectas dona : ccipias. 
Nam qui przsentia affatim elargitus est, ea obtine- 
bit qua nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in 
cor hominibus ascendit **. 


Amdav. 'O γὰρ τὰ παρόντα δεδωκὼς ἁφθόνως δωρήσεται καὶ & óz0aAuóc οὐκ εἶδεν, οὐδὲ οὓς ἤκου- 


σε», οὐδ' ἐπὶ καρδίαν ἀγθρώπου ἀνέδη. 
Αντὶ δὲ τοῦ, Ὑποτάγηθι τῷ [υρίφ. καὶ Ixécev- 
σον αὐτὸν, ὁ Αχύλας φησί" Ziyncov τῷ Κυρίῳ, 


Pro eo autem, Subditus esto Domino, ei ora eum, 
Aquila oit, Sile Domino, et exspecta eun; Symma- 


xal ἁποκαραδόχει αὐτόν. ὁ δὲ Xoupayog: Hoc [ chus vero, Quiesce Domino, ct supplica ipsi. Enim- 


yate τῷ Κυρίφ, xal ἱκέτευε αὐτῷι Τὰ γὰρ προλε- 
χθέντα πράττοντα, xal ἐπὶ τοῖς εἱρημένοιφ ἑλπίνοντα, 
Ἡσυχάζειν προσήχει τέως bv τῷ παρόντι, χαὶ µετ 

σιωπῖς προσδοχᾷν τὰ ἐπηγγελμένα. Mi] παραζή Ίου 
ἐν τῷ κχατευοδουµένῳ ἐν τῇ ὁδῷ αὐτοῦ, ἐν ἀν- 
θρώπῳ ποιοῦντι παρανοµίας. Παῦσαι ἀπὸ ὀόργης 
xal ἐγκατά.ειπε θυμὸν, μὴ παραξή.Ίου ὥστε πονη- 
ρεύεσθαι. "Or. οἱ πονηρευόμεγοι ἐξο.λ2οθρευθή- 
σονται, οἱ δὲ ὑάομένοντες τὸν Κύριον, αὐτοὶ 
κ.ηρονομήσουσι γἠΥ. Ἐπαναλαμθάνει τὺν λόγον 
ἀναγχαίως. Ἐπεὶ γὰρ ἔγνως, φησὶν, ὁποῖός σοι πλοῦ» 
τος τεταµίενται, μὴ παραζήλου kv τῷ νομιζοµένφ 


. Psal, xxii, 1. E Cor. i, 9. 


vero par est eum qui superius memorata peragit, 
et in predictis spem habet, quiescere dum in bac 
vita versatur, et cum silentio promissa exspectare. 
Noli emulari in eo qui prosperatur in. via. sua, in 


—ÀÁ 


homine faciente injustitias. Desine ab ira el dere- ' 


linque furorem , noli amulari ut. maligneris. Quo- 
niam qui malignantur exterminabuntur : sustinentes 
auem Dominum, ipsi hgreditabunt terram. Sermo- 
nem necessario repetit. Quia, inquit, nosli qual.s 
tibi thesaurus reconditus sit, noli z:emulari bomi- 
-nem iniquitati deditum, qui in presenti vita rein 
prospere agere putatur; ne stimulere, neu hujus- 














821 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il]. — EXEGETICA. 


modi hominem beatum pronunties, cum probe noris Α xat& τὸν παρόντα βίον κατευοδοῦσθαι ἀνθρώπῳ 


ipsi repositam iram in die irz et justi judicii Dei. 
Quamobrem noli irritari aut furore incendi conirá 
impium, qui feliciter rem agere existimatur, neque 
smuleris ipsum ut paria scelera edere exoptes ; 
bene siquidem nosti ac persuasum plane habes, 
improborum finem exitiosum esse. Nam qui mali- 
gnantur exterminabuntur, ac. soli patientes et susti- 
nentes Dominum, ipsi hereditabuni terfam, Si qua 
enim terra est sanctis viris promissa, hane hzre- 
ditabunt qui sustinent. Dominum, qui cum aliis 
enumeratis bonis in hereditatem illis dandus est. 
Quod si in celis Jerusalem et Sion mons' Dei ος- 
lestis adsit, terram item cclestem dignis promissam 
putandum est. 


ποιοῦντι παρανοµίας μὴ γὰρ παροξύνου, μηδὲ µα- 
χάριζε τὸν τοιοῦτον, ἀγριθῶς εἰδὼς, ὅτι μένει αὐτὸν 
ὀργὴ ἓν ἡμέρᾳ ὀργῆς χαὶ διδαιοχρισίας τοῦ θεοῦ. 
At σὺ ph ὀργίζου, μηδὲ θυμοῦ χατὰ τοῦ νοµιζοµέ- 
νου εὐθτνεῖν ἀσεδοῦς, μηδὲ ζήλὸυ αὐτὸν ὡς xa θέ- 
λειν τὰ ὅμοια αὐτῷ πονηρεύεσθαι’ εὖ γὰρ ἴσθι χαὶ 
πέπεισο ἀχριθῶς, ὅτι τὸ τέλὸς τῶν πονηρευοµένων 
ὀλέθριον τυγχάνει. Οἱ γὰρ πονηρευόµενοι &EoAo- 
θρευθήσονται, μόνοι δὲ οἱ µαχρόθυµοι xai ὑπομό- 
vortsc τὸν Κύριον, αὐτοὶ κ.ηρονομήσονσι τὴν 
1Η». EU τις Υάρ ἐστι γη ἀγαθὴ τοῖς ἁγίοις ἐἑπηγγελ- 
µένη, ταύέην χληρονομήσουσιν οἱ ὑπομένοντες τὸν 
Κύριον ΄ μετὰ γὰρ τῶν ἄλλων τῶν χατηριθµηµένων 
ἀγαθῶν, xal αὐτὸς αὐτοῖς δοθήσεται ὁ χλῆρος. El δ᾽ 


ἔστιν ἐν οὐρανοῖς Ἱερουσαλὴμ xoi Σιὼν ὄρος τοῦ θεοῦ «b ἑπουράνιον, ἀχόλουθόν ἑστι xal γῆν ἔπουρά- 


νιον νοεῖν τὴν ἐπηγγελμένην τοῖς ἀξίοις. 


Vens. 10,11. Et adhuc pusillum, et non erit pec- Ὦ Kal ἔτι ὁλίγον, xal οὗ μὴ ὑπάρξῃ ἁμαρτωλός. 


cator, etc. Hic superius dicta interpretatur, illud 
scilicet, Quoniam tanquam fenum velociter arescent, 
et quemadmodum olera &erbarum cito decident, his 
explicat, Adhuc pusillum, et non erit peccator; et 
queres locum ejus, et non invenies: illud vero, De- 
lectare in Domino, et dabit tibi petitiones cordis tui, 
his apertius enarrat, Mansueti autem hereditabunt 
terram, et. delectabuntur in. multitudine pacis. Quo 
pacto autem in Domino quis delectahitur, declarat 
ipse dum ait, penes eum multitudinem pacis esse, 
qua multa pace fruentur ii qui in Domino delectati 
fuerint. His porro docetur, aliam bonani terram 
esse, mansuetis destinatam, ac delectationem, mul- 
titudinemque pacis in futuram vitam remittit, Non 
ignorabat enim justis perinde atque peccatoribus 
in hac vita moriendum esse, ita ut de illis quoque 
dici possit : Adhuc pusillum, et non erit justus ; et 
quares locum ejus, et non invenies : nam illi quo- 
que moriuntur quemadmodum et peccatores. Ne- 
que de hac terra sic locutus est, Mansueti heredi- 
tabunt terram ; cum probe scireL Moysen omnium 
mitissimum, olim de medio hominum sublatum ab 
hac terra demigrasse. 


Vins. 12. Observabit peccator justum, et stridebit 
super eum dentibus suis, etc. Impiorum contra justos 
insultus amborumque finem describit. Cum pecca- 
tor, inquit, non satís esse sibi scelera sua putet, 
justum cernens religiose viventem, id ferre nequit, 
quia vitam ejus improbitatis sus vituperationem 
esse arbitralur; quare ait: Vel visu solo onerosus 
nobis est, ideoque observat eum ut dejiciat. Verum 
justus nihil pensi habet, neque novit qux clam 
contra se struuntur machinamenta. Dominus vero 
omnium inspector, ejus qui talla meditatur ruinam 
prospiciens, consilia ejus deridet. Et hactenus qui- 
dem nihil aliud agit quam ridere hominem talia 
frustra cogitantem. Cum autem peccator ad faci- 
nora progreditur, acuitque gladios, ut insidias 
paret ad necem ei, qui propter Deum inopiam pau- 


Διερμηνεύει τὰ ἀνωτέρω λελεγμένα, τὸ μὲν, "Ori 
ὡσεὶ χόρτος ταχὺ ἀποξηρανθήσονται, καὶ ὡσεὶ 
Jáxaraà yAónc ἑαχὺ ἁποπέσοῦνται, διὰ τοῦ, "Ett 
óAlyor, καὶ οὗ μὴ ὑπάρξῃ ὁ ἁμαρτω]ός' καὶ in- 
τήσεις τὸν τόπον αὐτοῦ xal οὗ μὴ εὕρῃς ' τὸ δὲ, 
Καϊατρύφησον τοῦ Κυρίου, καὶ δώσει σοι τὰ al- 
τήματα τῆς καρδίας cov, σαφἑέστερον ἀποδίδωσε 
διὰ τοῦ, Οἱ δὲ zpasic κ.ηρογομήσουσι τὴν η», 
xal χατατρυφήσουσυ ἐπὶ π.Ἰήθει εἰρήνης. Πῶς 
Υάρ τις χατατρυφῄσει τοῦ Κυρίου παρίστηαι, πλη- 
θος εἰρήνης παρ᾽ αὐτῷ εἶναι λέγων * οὗ πλήθους εἰ- 
ρήνης ἀπολαύσουσιν οἱ τοῦ Κυρίου χατατρυφήσαν- 
τες. Διὰ τούτων δὲ ὁ λόγος σαφῶς ἑτέραν τινὰ γῖν 
ἀγάθὴν τὴν τοῖς πραέἑσι δοθησοµένην διδάοχει, xal 
τρυφὴν xai πλῆθος εἰρήνης εἰς µέλλουσαν ἀνατέμπει 
ξωήν. OO γὰρ ἠγνόει, ὅτι ὁμοίως τοῖς ἁμαρτωλοῖς 
χατὰ τὸν παρόντα βίον καὶ οἱ δίκαιοι τελευτῄσουσιν, 
ὡς δύνασθαι xal περὶ αὐτῶν λέγεσθαι τό: "Ecc ὁλί- 
γον, καὶ οὗ μὴ ὑπάρξῃ 6 δίχαιος, xal ζητήσεις τὸν 
τόπον αὐτοῦ, xal οὐ μὴ εὑρῃς ᾿ τελευτῶσι γὰρ ὁμοίως 
τοῖς ἁμαρτωλοῖς xat αὐτοί. Οὐχ ἂν δὲ sime περὶ τῆς 
παρούσης γῆς τόδε' Οἱ πραεῖς κ.ηρονομήσουσιε 
τὴν γη», σαφῶς ὁρῶν τῶν πάντων πραδτατον Μωῦ- 
σέα, πάλαι ἐξ ἀνθρώπων γενόμενον xaX τῆς παρού- 
δης Υῆς ἀπηλλαγμένον. 

Παρατηρήσεται ὁ ἁμαρτω.λὸς τὸν δίκαιον, xal 
Βρύξει ἐπ) αὐτὸν τοὺς ὀδόντας αὐτοῦ. Τῶν τε ἆσε- 
θῶν τὰς χατὰ τῶν δικαίων ἑπαναστάσεις, xal ἀμ- 


p Φοτέρων τῶν ταγμάτων τὰ τέλη. Mh γὰρ ἀρχούμε- 


yos, Φησὶ, τοῖς ἑαντοῦ πλημμελήμασιν ὁ ἁμαρτωλὸς, 
οὐ φέρει βλέπων τὸν δίκαιον θεοσεθοῦντα * ἔλεγχον 
γὰρ τὸν ἑχείνου βίον τῆς ἑαυτοῦ µοχθηρίας ἡγεῖται» 
διὸ λέχει᾽ Βαρὺς ἡμῖν ἐστι καὶ βλεπόμενος ' ὅθεν 
ἐπιτηρεῖ ὅπως αὐτὸν χαταδάἀλῃ. Αλλ) ὁ μὲν δίχαιος 
οὗ προσποιεῖται, οὐδὲ γινώσχει τὰ λαθραίως κατ' 
αὑτοῦ μηχανώμενα' ὁ δὲ παντεπόπτης Κύριος, προ- 
ορῶν τὴν τοῦ ταῦτα διανοουµένου πτῶσιν, τῶν λογχι» 
σμῶν αὐτοῦ χαταγελᾷ. Καὶ τέως μὲν πλέον οὐδὲν 1i 
γελᾷ ἐ᾽ αὐτῷ µάτην τοιαῦτα λογιζοµένῳ ' ἐπειδὰν 
δ' ἐπὶ τὰ ἔργα χωρῇ, ἀχονίσας ἑαυτοῦ τὰ ξίφη ὡς 
µέχρι θανάτου ἐπιδουλεῦσαι τῷ τὴν διὰ, Geby πτω- 


E COMMENTARIA IN PSALMOS. 


330 


yslav xal πενίαν ἀνειληφότι, xal «tv ἄχραν xazop- Α periemque amplexus ac summ: philosophie dcdi- 


θοῦντι φιλοσοφίαν, τὸ τηνικαῦτα στρέφει τὴν αὐτῶν 
ῥομφαίαν χατὰ τῆς αὐτῶν χαρδίας ὁ πάλαι χαταγε- 
λῶν αὐτῶν Κύριος, xal τὰ χατὰ τοῦ δικαίου τόξα τῶν 
ἀσεθῶν συντρίθει. Μετελεύσεται γὰρ αὐτούς᾽ οὐδὲ 
ἔτι γελῶν ἐφ᾽ οἷς διανοοῦνται, ἀλλὰ τῇ δίχῃ τῇ προσ- 
ηχούσγ χατ᾽ αὐτῷν χρώµενος. Ταῦτα δὲ, ὅτι μὴ λόγοι 
τυγχάνονσιν, ἀλλ᾽ ἔργα ἀληθη μαρτυρούμενα ὑπ' αὖ- 
τῆς ἑνεργείας, καὶ ἡμῖν αὐτοῖς τοῖς ταῦτα νυνὶ δι- 
εξιοῦσιν ἡ πεῖρα τῶν ἔργων ἐπιστώσατο. Ὀφθαλμοῖς 
γοῦν παρξιλήφαμεν, ὡς οἱ ἁμαρτωλοὶ ἓν τοῖς χαθ᾽ 
ἡμῶν διωγμοῖς ῥομφαίαν ἑσπάσαντο κατὰ τῶν ὃι- 
χαἰίων, xal ὡς ἑνέτειναν τὰ τόξα αὐτῶν τοῦ κατα- 
6αλεῖν πένητα xal πτωχὸν, xal τοῦ σφάξαι τοὺς εὖ- 
θεῖς τῇ χαρδίᾳ. xaX ὡς ἔπραξαν χαὶ κατέδαλον xat 
ἀνεῖλον ποιχίλοις τρόποις θανάτων τοὺς χατὰ θςὸὺν 
ἀνδρισαμένους ἁγίους μάρτυρας. Ὥσπερ δὲ ταῦτα 
ἑστορησάμενοι, οὕτω xal τὴν μετελθοῦσαν αὐτοὺς 
τοῦ Θεοῦ δίκην τεθεάµεθα, τοιαύτην γενομένην, ὡς 
μὴ ἁμαρτεῖν τὸν φῄσαντα ἀληθῶς, τὴν ῥομφαίαν ab- 
τῶν εἰσεληλυθέναι εἰς τὴν χαρδίἰαν αὐτῶν xal τὰ τόξα 
αὐτῶν συντετρῖφθαι. 

Πρεῖσσον óAlyrov. τῷ δικαἰῳ. 05 προείρηται µό- 
νον, ἀλλὰ δι ἔργων ἁἀποπεπλέρωται, xal τὸν ἄλλον 
δὲ yoóvov. Ὁ μὲν δίχαιος πτωχεύων, ἀρχεῖται τῷ 
ὀλίγῳ, δεδιδαγµένος ἐν προσευχῇ λέγειν. Τὸν ἅρ- 
τον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον: ὁ δὲ 
ἁμαρτωλὸς, πλούτῳ περιῤῥεόμενος, ἀγαθοῦ τινος 
ἀπόλανσιν νοµίνει. Αλλ’ ἐγὼ, φησὶν, ro. οἶδα, διδά- 
σχω δὲ χαὶ ἑτέρους' ὅτι πολλῷ βελτιων ἑστὶν 6 δ[- 
Χαιος τὸν ἐφήμερον ἄρτον παρὰ τοῦ Θεοῦ λαμδάνων 
*0) τῶν ἁμαρτωλῶν πλούτον. El 5' ἐρωτᾷς, τὴν αἱ- 
τίαν µάνθανε" ὅτι ὁ μὲν ὀλίγῳ ἀρχούμενος ἔχει τὸν 
Κύριον ὑποσττρίζοντα αὐτοῦ τὴν ψυχὴν xat τὴν ζωὴν 
καὶ τὸν βίον, ὑπὲρ πάντα τε πλοῦτον ἑπαρχοῦντα 
αὐτῷ οἱ δὲ τῶν ἁμαρτωλῶν βραχίονες οὐ διαµένου- 
ctv ἴσχυροὶ, οὐδὲ ὁ πλοῦτος αὐτῶν βέδαιος * συντρι- 
Εῄσονται yàp ὅσον οὐδέπω γενόµενοι ὡσεὶ λάχανα 
χλόης καὶ ὡσεὶ χόρτος ἀποξηραινόμενοι. 

Γινώσκει Πύριος τὰς ὁδοὺς τῶν ἁμώμω», xal 
ἡ x-Inporopla αὑτῶν εἰς τὸν αἰῶνα ἔσται. Ov xac- 
πισχυγθήσονται ἐν καιρῷ πογηρῷ, καὶ ἐν ἡμέ- 
ῥαις ιμοῦ χορτασθήσονται, ὅτι οἱ ἁμαρτω.οὶ 
ὡπο.οῦνται. "Or. τοῦ δεξιοῦ τάγματος, λέγω δὲ 
τῶν διχαίων, οὗ µόνον ὑποστηρίκει ὁ θεὸς τὸν ζωὴν, 
ἀλλὰ χαὶ τὰς περιµενούσας αὐτοὺς ἓν τῷ μέλλοντι 
αἰῶνι ἡμέρας ἀχριθῶς olóe, τὴν τε ἠτοιμασμέντν 
αὐτοῖς κληρονοµίαν, περὶ ἧς ἀνωτέρω ἐλἐχθη. Ao 
οὐδὲν αὐτοὺς χαταθλάψει τὸ βραχὺ, xaX λυπηρὸν τοῦ 
παρόντος βίου, xal τὸ πένεσθαι καὶ πτωχεύειν διὰ 
τὸν Κύριον. Γυμνάσιον γὰρ αὐτῶν ἐστι τῆς προαιρέ- 
σεως fj χαρτερία, bi fic τὴν azevhv xaX τεθλιμμένην 
ὁδεύοντες, τεύξονται τῶν ἐπηγγελμένων. ᾿Αντὶ δὲ 
τοῦ, γσώσχει, 6 Σύµµαχος, Προοϊῖδεν ὁ Κύριος τὰς 
ἡμέρας τῶν ἁμώμων, ἐξέδωχεν. Καὶ ἄλλο δὲ qva 
ὑπάρξει τούτοις ἐν γὰρ xai πονηρῷ οὗ κατ- 
αισχυγθήσονται, καὶ &- ἡμέραις .ιμοῦ χορτασθή- 


T? Luc. xt, 3. 
PaTRhoL. G8. XXIII, 


tus est, inferendam; tuin Dominus, qui olim deri- 
debat eos, gladium vertit in corda ipsorum, et 
arcus impiorum contra justum paratos confringit. 
Non jam cogitationes eorum deridens invadet eos, 
sed promerita illis ultione utetur. Quod autem hzc 
Hon mera verba sint, sed res gestz; ac ipso operc 
comprobate, nobis qui hac enarramus vel ipsa 
experientia commonstravit. Ipsis igitur oculis per- 
cepimus, peccatores in persecutionibus in nos εχ- 
citatis adversus justos gladium eduxisse , arcysque 
suos intendisse ut dejicerent pauperem δὲ inopem, 
et ut trucidarent rectos corde; idipsumque pr&- 
stitisse: sanctos martyres pro Deo fortiter agentes 
dejecisse εἰ multiplici morlis genere sustulisse. 


B Ut autem hzc. vidimus, ita et ultionem Dei ipsos 


invadentem suspeximus, qua talis utique fuit, ut 
nihil aberraverit is qui dixit gladium eorum iofi- 
xum in corda ipsorum, et arcus eorum confractos 
esse. 


Ngns. 16. Melius est. modicum justo, etc. Tic 
non modo prznuntiata fuere, sed et aliis tempori. 
bus opere completa. Justus quidem pauperem agens 
vitam paucis contentus est, ad hzc in oratione 
proferenda institutus, Panem nostrum quotidianum 
da nobis hodie **. Peccator auteni divitiis affluens, 
se bono frui arbitratur. At probe novi, inquit, id- 
que csleros doceo, multo prestantiorem justum, 
qui quotidianum a Deo panem acclpit, peccatorum 
divitiis esse. Quod οἱ causam perconteris, ediscat 
licet, quia ille quidem paucis contentus, Dominum 
habet qui animam et vitam ejus fulciat, ipsique 
plusquam omnes divitis sufficiat : at peccatorum 
brachia non robusta manent, neque divitiz eorum 
fime sunt; prope diem enim conterentur quael 
olera herbarum, οἱ tanquam fenum arescent. 


VEns, 18 - 20. Novit Dominus vias immaculc- 
torum, et haereditas eorum ín. eternum. erit. Noa 
confundentur in tempore malo, et in diebus [amis 
saturabuutur, quia peccatores peribunt. Quia eorum 
qui in dextro ordine sunt, id est justorum, non 
modo vitam fulcit Dominus ; sed ctiam dies, qui 
ipsos in futuro szculo exspectant, occurate novit, 
at(ue paratam illis hzereditatem, de qua superius 
dictum est. Quare nocumenti nihil afferet ipsis 
presentis vite brevitas ac tristitia, et. pauperies 
inopiaque quam pro Domino amplexi sunt. Nam 
eorum propositi et voluntatis exercitatio fuit tole- 
rantia, qua in angusta arctaque via incedentes, 
promissa consequentur. Pro illo autem, ssovít, Sym- 
machus, pravidit Dominus dies immaculatorum, in- 
terpretatus est. Aliudque magnum bonum ipsis 
obveniet ; nam ín tempore malo non con(undentaur, οἱ 
in diebus [amis saturabuntur. Malum tempus, id est 


11 








3231 


EUSEBII CJESARIENSIS 0PP. PARS Ii, — EXEGETICA.- 


232 


tempus irse adversus impios, quo illi quidem justum Α σονται. Καιρὸς δὲ πονηρός ἔστιν ὁ τῆς χατὰ τῶν 


Dei judicium experientur; qui vero in dextro or- 
dine sunt, gloriam, honorem et incorruptionem 
obtinebunt, ut qui vitam :ternam quzesierint. Imo 
vero statuto tempore justi, divino alimento potiti, 
saturabuntur ; peccatores autem fame et egestate 
rationabilis cibi peribunt. Quis autem oculis con- 
templatus impios qui νο nostro ex divitiis, gloria 
et dignitatibus in admiratione fuere, in multasque 
gentes imperium obtinuere, repente ab hac celsitu- 
dine lapsos, non fatealur verum esse oraculum 
liujusmodi : Inimici vero Domini, moz ut honorifi- 
cati (uerunt et. exaltati, deficientes quemadmodum 
fumus defecerunt? Fumus exstincli ignis signum 
est : quare hi qui tempore &uo ardentes ignis instar, 
deinde exstincti sunt, similiter in exemplum haben- 
tur. 

Vrns. 21, 99. Mutuatur. peccator, el. non solvet : 
*ustus autem. miseretur et. tribuet. llle cum nibil 
possideret, multosque a viro justo utiles salutares- 
que sermones mutuo acciperet, aut a Deo beneficiis 
ornaretur, debitum non solvit. Nam adjutum, opor- 
tuit opera ac gesta acceptis digna exhibere. At 
ille non solvit, manetque justitizte operibus vacuus. 
Justus vero divitiis que secundum Deum sunt af- 
fluens, miseretur et tribuit egentibus. Sed etiam 
qui justo benedicunt, ejus coheredes erunt. Eam 
«nim ipsam supernam hzreditatem, quz justo pro- 
missa fuit, benedicentibus justum etiam pollicetur. 
Que consonant oraculo Abrabam spectanti ac di- 
centi : Et benedicam benedicentes te ?*. Illud autem, 
Maledicentes autem. ei. disperibunt, alline est buic 
ad Abrahamum diclo, et maledicentibus tibi male- 
dicam '*. Quemadmodum enim qui lapidem sursum 
jacit, sic qui maledictis justum impetit, quia non 
potest justo maledictum harere, retortum in se 
maledicus excipiet. 


VEns. 95, 94. Apud Dominum gressus hominis 
rürigentur. Praeter supra memorata, bzc etiam ho- 
mini Dei adsunt : vias ejus Deus cumplanat, ita ut 
vita ejus feliciter elabatur : ac sine ullo obice is 
religiose 4git, a nemineque supplantatur, propter 


ἀσεθῶν Ópync, àv d oi μὲν τῆς δικαιοκρισίας τοῦ 
θεοῦ πειρασθῄσονται, οἱ δὲ τοῦ δεξιοῦ τάγματος &mo- 
λείψονται δόξαν χαὶ τιμὴν xa ἀφθαρσίαν, ζητοῦντες 
ξωὴν αἰώνιον. Οὐ μὴν ἀλλὰ xal χατὰ τὸν ἑστῶτα 
χαιρὸν, οἱ μὲν δίχαιοι τῆς ἑνθέου τροφῆς ἁπολαύον- 
τες χορτασθήσονται ' οἱ δὲ ἁμαρτωλοὶ λιμῷ χαὶ ἑἐν- 
δείᾳ λογιχῆς τροφῆς ἀπολοῦνται. Τίς δὲ ὀφθαλμοῖς 
παραλαθὼν τοὺς χαθ᾽ ἡμᾶς ἀσεθεῖς πλούτῳ καὶ δόξῃ 
xai ἀξιώμασι θαυµασθέντας, μεγάλων τε ἐθνῶν ἄρ- 
ξαντας. ἀθρόως ἐχπεσύντας τοῦ ὑὀφώματος, οὐχ ἂν 
ὁμολογήσειεν ἀληθη τυγχάνειν τὸ φῆσαν λόγιον' Οἱ 
δ' ἐχθροὶ τοῦ θεοῦ ἅμα τῷ δοξασθή»αι αὐτοὺς 
xal ἐπαρθῆναι ἑκ.1ιπόντες ὡσεὶ καπνὸς ἐξέ ιπον. 
Καπνὸς δὲ. πυρὸς σθεσθέντος σημεῖον  διὸ καὶ τού- 


Β τους καιρῷ φλέξαντας πυρὸς δίχην, κἄπειτα ἀποσθε- 


αθέντας, ὁμοίως Ev τῷ παραδείγµατι (1). 

Δανείζεται ὁ ἁμαρτω.ὸς. xal οὐκ ἁποτίσει' ὁ 
δὲ δίκαιος οἰκτείρει καὶ διδοῖ. Μηδὲν κεχτηµένος, 
παρὰ τοῦ διχαίου πολλάχις δανειξόµενος λόγους ὦφε- 
λίµους xa σωτηρίους, ἢ παρὰ τοῦ θεοῦ εὐεργεσίας 
τυγχάνων, οὐχ ἀποτίννυσι τὴν ὀφειλὴν. Δέον γὰρ 
ὠφεληθέντα, ἔργα χαὶ πράξεις παρασχεῖν ἀξίας ὧν 
εἴληφεν. 'O δὲ οὐχ ἀποτίννυσιν, µένει δὲ ἄχαρπος 
τῶν τῆς διχαιοσύνης ἔργων. Ὁ δὲ δίχαιος, πλουτῶν 
ἐν τῷ χατὰ θεὸν πλούτῳ, οἰχτείρει καὶ παρέχει τοῖς 
δεοµένοις. ᾽Αλλὰ χαὶ οἱ τὸν δίχαιον εὐλογοῦντες συγ- 
κληρονόμοι αὐτοῦ γενῄήσονται. "Hv γὰρ ἑπηγγείλατο 
ἀνωτέραν τοῖς διχαίοις χληρονοµίαν ὁ λόγος, ταύτην 
αὐτὴν xai τοῖς εὐλογοῦσι τὸν δίχαιον ὑπισχνεῖται, 
ἀχολούθως τῷ πρὸς τὸν ᾿Αθραὰμ χρησμῷ φῄσαντι’ 
Καὶ εὐ.Ἰογήσω τοὺς εὐ.ογοῦντάς σε. Τὸ δὲ, Καὶ 
ol καταρώµεγνοι αὐτὸν ἑξοοθρευθήσογται, ὅμοιον 
ἂν cir, τῷ λελεγμένῳ πρὸς τὸν 'A6paáp.* Καὶ τοὺς 
καταρωµέγους σε καταράσοµαι. Ὥσπερ γὰρ ὁ βάλ- 
λων λίθον εἰς ὕψος ἐπὶ τὴν χεφαλὴν ἑαυτοῦ βάλλει, 
οὕτως ὁ χατάραις βάλλων τὸν δίχαιον, διὰ τὸ μὴ ὃψ- 
νασθαι χατάραν ἵστασθαι χατ᾽ αὐτοῦ, ἀντιστρέφουσαν 
αὐτὴν εἰς ἑαυτὸν λήψεται. 

Παρὰ Κυρίου τὰ διαδήµατα ἀνθρώπου xacev- 
θύγεται. Πρὸς τοῖς εἰρημένοις καὶ ταῦτα ὑπάρχει 
τῷ τοῦ Θεοῦ ἀνθρώπῳ' τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ ἑξομαλίζει 
ὁ θεὸς, ὥστε εὑροεῖν αὐτοῦ τὸν βίον, xai ἁπαραπο- 
δίστως θεοσεθεῖν, μηδενὸς ὑποσχελίκοντος διὰ τὸν 


cum qui gressus ejus dirigit, et viam ejus volet, quia D χατευθύνοντα αὐτοῦ τὰ δ,αθηµατα, xal τὴν ὁδὸν 


Jam approbatione dignam parat ; ita ut ideo dica- 
tur, et viam ejus volet. Cum ceciderit non collidetur, 
quia Dominus supponit manum suam. Si quando 
contingal eum labi et in tentatione cadere, ac im- 
pingentem in peccatum quodpiam ruere, non colli- 
detur tamen ; sed ut generosus athleta, cum vim 
perpessus aliquantum cesserit, confestim sese re- 
cipiet. 

Vkns. 25, 26. Junior fui, etenim senwi, et non 
vidi justum derelictum, nec semen ejus querens pa- 

" Gen. xin, 5. "* ibid. 


(1) Textus deficere videtur. 


αὐτοῦ θε.ήσει, ἀποδοχῆς ἀξίαν mxotoUvia * ὥστε λέ- 
γεσθαι, Καὶ τὴν ὁδὸν αὐτοῦ θεήσει,. Ὅταν πέσῃ 
οὗ καταῤῥαχθήσεται, ὅτι Κύριο ἁἀντιστηρίᾶι 
χεῖρα αὐτοῦ. El δὲ xai πεσεῖν αὐτόν ποτε ὁλισθή- 
σαντα συμύῇ, καὶ ἓν πειρασμῷ Ὑενόμενος ὁλισθή- 
σειεν, ὀχλάσας τε ὑποπέσοι τινὶ ἁμαρτήματι, ἀλλ 
οὐ χαταῤῥαχθήσεται ' ola δὲ γενναῖος ἀθλητὴς ix- 
θιασθεὶς xal πρὸς ὀλίγον ἐνδοὺς, παραχρΏμα ἑαυτὸν 
ἀναλήψεται, 

Νεώτερος ἐγενόμην, καὶ γὰρ ἐγήρασα, xai 
οὐκ εἶδον διχαιον érxacaAeAeuiiéror ,| οὐδὲ τὸ 


$53 


COMMENTARIA IN PSALMÓS. 


524 


σπέρµα αὐτουξκὴξοῦν ἄρτους. "AXM ἐκ παΐδων Α nes. À puero, inquit, ad senectutem usque jurti 


µέχρι Ὑήρως τὸν τοῦ διχαίου περιεργασάμενος 
βίον. "Oct οὐδὲ elc γέγονε καιρὸς xa0' ὃν ἔρημος xa- 
αλέλειπται ὁ δίχαιος, ἀεὶ δὲ πάρεδρον vat βοηθὸν 
χέχτηται τὸν ἑαυτοῦ Κύριον. Διό φησιν’ Νεώτερος 
ἐγενόμη», ἢ κατὰ τὸν Σύμμµαχον, véoc ἐγενόμη», 
ἀλλὰ xal ἐγήρασα, καὶ οὐχ εἶδον δίχαιον ἐγκα- 
ταλε.λειμμόνγον, οὐδὲ τὸ σπέρμα αὐτοῦ ζητοῦ» 
ἁρτους. Καὶ πῶς γὰρ οἷόν τε ὧν τὸ σπέρµα τοῦ ὃι- 
χαίου ἐνδεὲς ἅρτων Ὑενέσθαι, ὁπότε αὐτὸς διὰ τὸν 
παρὰ τοῦ Θεοῦ χορηγούμενον αὑτῷ πλοῦτον ὅ,την 
thx ἡμέραν ἐεεῖ καὶ δανείζει; Νοῄσεις δὲ τοῦτο 
χατὰ μὲν τὴν διάνοιαν μαθὼν, ὅτι, τάλαντα λαθὼν 
παρὰ τοῦ οἰχοδεσπότου χαὶ τὴν μνᾶν τὴν παρὰ τοῦ 
Κυρίου, τῇ τούτων χρῆται πραγµατείᾳ πειθαρχῶν 


τῷ φήσανιι' Ἔδει σε τὸ ἁἀργύριόν µου βα.λεῖν εἰς Β 


ερἀάπεζαν. Τὰ «Ίόγια Κυρίου «ἰόγια ἀγγὰ, ἀργύ- 
pov αθπυρωμέγον, δοχλἰµιον tà ΥΠ. Ὁ τοίνυν 
ἀναχείμενος τῇ τῶν θείων ἁἀσχήσει λόγων, χαὶ πολλὰ 
λογικὰ χρήματα συναγαγὼν, οὐδὲν ἕτερον οἵδε πράτ- 
τειν, f| διὰ πάσης ἡμέρας ἐλεεῖν καὶ δανείξειν. Κατὰ 
δὲ τὸν Αχύλαν, CAmv τὴν ἡμέραν» δωρεῖται καὶ 
δανείζεε. τοῖς μὲν δωρεῖται, τοῖς δὲ δανείζει. τὰ 
μὲν δόγματα θεωρήματα δωρεῖται ταῖς τῶν χωρούν- 
των φυχαῖς. τὰ δ' ἓν ἠθιχαϊς ἐντολαῖς δανείζει, ἐπὶ 
τῷ τοὺς εἰληφότας δι’ ἔργων τὸν παρπὺν ἀποδοῦναι 
τοῦ δάνους. Οὕτως ἀχούσῃ καὶ Μωῦσέως ἐπαγγελλο- 
µένου τοῖς τῶν θείων νόμων φύλαξιν' τὸ, Δαγιεῖς 
ἔθνεσι πο..οῖς, σὺ δὲ ov δανιεῖ. Καὶ τοῦτόν γε 
τὸν τρόπον οἱ θεῖοι ἁπόστολοι ἑδάνειζον ἔθνεσι πολ- 
λοῖς, xaX μάλιστά γε ὁ Παῦλος: xai διὰ τοῦτο οἱ µα- 
θητευόµενοι αὐτοῖς. σπέρµα ὄντες αὐτῶν, οὐδεπώποτε 
ἑνδεεῖς σαν ἅρτων * ἅτε 6h ἔχοντες τοὺς χορηγοῦν- 
πας αὐτοῖς τὴν λογιχὴν τροφὴν, ἧς µεταλαμθδάνον- 
τες, εὐλογίαις ἐπληροῦντο. Διὸ λέλεχται' Kul τὸ 
σπέρμα αὐτοῦ εἰς εὐλογίαν ἔσται. Καὶ χατὰ ψι- 
Jv δὲ τὴν λέξιν, eU τις λογίᾷαιτο ὅπως εἴρηται τῷ 
Σωτῆρι τὸ, Kal àv τῷ αἰῶνι τούτῳ éxatorttixAa- 
σίογα «Ἰήγεται, ἔργοις τε αὑτοῖς θεάσαιτο πληρού- 
µενον τὸν λόγον διὰ τῶν αὐτοῦ μαθητῶν, ὄψεται 
πῶς ὁ δίχαιος ὅλην τὴν ἡμέραν ἑλεεῖ χαὶ δανείζει. El 
γὰρ πᾶντων τῶν πιστευόντων ἣν ἡ duy xaX ἡ xap- 
δία µία, χαὶ οὐδεὶς ἔλεγεν ἴδιόν τι ἑαυτοῦ εἶναι, 
ἁλλ' ἣν πάντα xot, ὅσοι τε σαν χύριοι κτημάτων 


vitam studiose perpendi : nullo quippe tempore jue 
stus deseritur, sed Dominum suum semper astan- 
tem opítulatoremque habet. Quare ait, junior fui, 
sive secundum Symmachum, juvenis fui, sed senui , 
et non vidi justum derelictum , nec. semen ejus qua- 
rens panes. Et qui, quxeso, potest justi semen egere 
panibus, quando ipse, Deo divitias sibi submini- 
strante, tota die miseretur et commodat ? Hacc porro 
intelligas ac mente percipias, si edidiceris ipsum 
cum talenta a patrefamilias, et mnam a Domino ac- 
cepisse, iis ad negotiationem usum esse, Ὠοιπίηο 
obtemperantem ita loquenti : Oportuit te pecuniam 
meam jecisse ad mensam "*. Eloquia Domini, eloquia 
casta, argentum igne examinatum, probatum terre **. 
Quisquis igitur divini sermonis exercitio incumbit, 
multasque rationabiles divitias colligit, is nihil 
aliud agere novit, quam ut tota die misereatur et 
commodet. Secundum - Aquilam vero, tota die dat 
εἰ commodat: aliis quidem dat, aliis autem com- 
modat; dogmata ad speculatiunem dat lis quorum 
capaces anime sunt; moralia precepta commodat, 
ut qui acceperint, mutuo accepti fructum operi- 
bus reddant. Sic audias Moysem divinarum legum 
cultoribus hoc pollicentem : Fenerabis gentibus 
multis, et (uw non fenus. accipies **. Et eo utiquo 
modo divini apostoli feenerabant gentibus multis , 
maximeque Paulus : quare discipuli eorum , qui 
semen ipsorum erant, nunquam egebant panibus , 
utpote quibus adessent qui rationabilem cibum sup- 
peditarent : cujus participes cum essent, benedi- 
ctionibus replebantur. Quamobrem dictum est, Ft 
semen ejus in benedictione erit. Si quis vero secun- 
dum nudam lectionem secum reputaverit qua ra- 
tione a Salvatore dictum sit, In hoc seculo centu- 
plum recipiet **, remque opere per ejus discipulos 
comprobatam viderit. is sane deprehendet quo 
pacto justus tota die misereatur et commodet. Nam 
si omnium fidelium cor unum et anima una erat , 
nullusque dicebat sibi quid proprium esse, sed om- 
nia erant communia, εἰ quotquot possessores pre- 
diorum erant, vendentes ponebant ante pedes »pc- 
stolorum, dividebantque singulis prout cuique opus 
erat '' ; manifestum sane est ipsos Iota die miser- 


πιπράσχοντες ἀτίθεσαν παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἀποστό- D tos esse et commodasse. 
Mov, διεµέριζόν τε ἑχάστῳ, καθότι ἂν τις χρείαν εἶχε' δῆλον ὅπως ὅλην τὴν ἡμέραν οὗτοι toov χαὶ ἐδάνειζον. 


"ExxAwor ἀπὸ κακοῦ, καὶ ποίησον ἀγαθόν. 
Ἐλευθερώσας σεαυτὸν πάσης χαχἰας, ἐπὶ σοι yáp 
ἐστι τοῦτο, xal βουληθεὶς δυνῄσῃ' οὗ μὴν Ίδη «E- 
λειος ἔσῃ τοῦτο πράξας, εἰ μὴ xal τὸ δεύτερὀν σοι 
παρείη * τοῦτο 6. box τὸ ἑργάζεσθαι τὸ ἀγαθόν. Πρὸς 
γὰρ τὸ μὴ χλέπτειν προσήχει σε xal τῶν σῶν ὑπαρ- 
χόντων τοῖς δεοµένοις χοινωνεῖν' xal πρὸς τὸ uh 
πλεονεχτεῖν, ἕτερον, τὸ xal εὐεργετεῖν τοὺς δεοµέ- 
νους * καὶ πρὸς τὸ χαχίας ἀπέχεσθαι, τὸ καὶ ἑτέρους 
ἀπὸ καχίας ῥύεσθαι. Ἐπὰν 6b ταῦτα ποιβσῃς, xa- 
τασκήνου, φησὶν, εἰς αἰῶνα αἰῶνος. "Av οὗ ὁ 


VEns. 27 - 29. Declina a malo, et fae bonum. 
Cum te ab omni malitia exemeris, penes te enim 
illud est, et si velis poteris ; noh statim, hoc per- 
acto, perfectus eris, nisi aliud secundum adfuerit , 
id est, ut facias bonum. Nam praeterquam quod 
furari non licet, convenit etiam cum egentibus 
bona $ua communicare ; ac preterquam quod ava- 
rum esse non oportet, aliud requiritur, ut egenis 
beneficia prastentur; ac prater abstinentiam a 
malis, optts est et alios a malis eruere, Cum autem 
hac egeris, inhabita, inquit, in seculum saculi. 


" Luc. xix, 35. '* Psal. x1, 7. '* Deut. xv, 6. Το Matth. xix, 99. ?* Act. 1v, 52-55, 


299 


Pro quo Symmacnus edidit, Et quiesces in secu- A Σύµµαχος ἑξέδωχε, 


fum. Βίος te scilicet manet. finis terna vita. Nam 
eum Dominus judex sit, amat judicium , et non de- 
relinquet sanctos suos, sed in. zeternum conservabit 
eos. Injusti punientur εἰ semen impiorum peribit. 
Justi autem hereditabunt terram , et inhabitubunt 
in scrculum  smculi super eam : consequenter ad 
pro:nissa docet, iniquos qui praeceptum non serva- 
rint penam daturos zternam : ac quemadmodum 
justi semen :n benedictione futurum esse dictum 
est ; ita semen impiorum peribit. Justi vero promis- 
sam mitibus terram hsreditate accipient, οἱ inha- 
bitabunt in ea in szeculum s:eeuli. Commodum hzc 
plerumque sermo pollicetur , repetitioneque pro- 
inissa confirmat : vult enim nos assidue iis in di. 


ΕΙ:5ΕΒΙΙ CASARIENSIS OPP. PARS lif, — EXECETICA. 


336 


Καὶ ἠρεμήσεις εἰς αἰῶνα” 
Τοῦτο Υὰρ περιμένει σε τὸ τέλος τῆς αἰωνίου ζωῆς. 
Κριτιχὸς γὰρ ὧν ὁ Κύριος ἁγαπᾷ κρίσο”, καὶ οὐκ 
ἐγκατα.]είψει τοὺς ὁσίους αὐτοῦ, ἁλλ εἰς τὸν 
αἰῶνα αὐτοὺς διαφυλάξει. Ἄγομοι ἐκδικηθήσοντας, 
καὶ σπέρμα ἀσεδῶν ἑξοβοθρευθήσεται. Δίχαιοι 
δὲ κἀηρονομµήσουσι τὴν γην, καὶ κατασκηγώσου- 
σι εἰς αἰῶνα αἰῶνος ἐπ᾽ αὐτῆς ΄ ἀχολούθως τοῖς 
προειρηµένοις διδάσκει, ὅτι οἱ μὴ τὸ παράγγελµα 
φυλάξαντες ἄνομοι δίκην δώσουσιν αἰώνιον * χαὶ 
ὥσπερ τοῦ διχαίου τὸ σπέρµα εἰς εὐλογίαν ἔσεσθαι 
ἐλέγετο, οὕτως τῶν ἀσεδῶν τὸ σπέρµα ἐξοοθρευ- 
θήσεται. Οἱ δὲ δίκαιοι την ἑπηγγελμένην τοῖς πραέσι 
χληρονομήσουσι γῆν, xaX κατασχηνώσουσιν bv αὐτῇ 
εἰς αἰῶνα αἱῶνος. Ἑπίτηδες δὲ ταῦτα πολλάκις ἑπαν- 


etis versari, eaque meditari, ac si rationabilem ci- B γέλλεται ὁ λόγος, βεδαιῶν διὰ τῆς ἐπαναλήφεως τὰς 


bum manderemus, ad distribution probe conco- 
eti in anima nostra cibi. 


Vegns. 30 - 35. Os justi meditabitur sapien- 
diam, et lingua. ejus loquetur. judicium. Lex Dei 
ejus in corde ipsius, et non supplantabuntur gressus 
ejus. Considerat peccator justum, et querit mortifi- 
care eum, Dominus autem non derelinquet. eum in 
manibus ejus, wec. damnabit eum cum judicabitur 
illi. In admonitione persistens, hortadur nos ut. ju- 
sti :emulatores simus, ejusque divitias enumerat. 
Ad ea enim quz supra dicta sunt, lic insuper pe- 
nes eum suni; magno illum Deus, hominem licet, 


munere donavit, cum vere sapientiz: cognitionem C γὰρ τοῖς εἰρημένοις ἔτι 


indidit, Sapientia quippe est divinorum et huma- 
norum scientia, per quam omnia facta sunt : om- 
nia quippe in sapientia fecit '*. Estque ipsa , quod 
jn principio apud Deum erat Deus Verbum, per 
quod omnia facta sunt "*. Hujus itaque sapientiz 
voces, sermones , disciplinas Deus in hominibus 
disseminavit, ut justus non otiosus, iners ac bonis 
vacuus esset ; sed una os ct meditationem sapien- 
tig baberet, ut ea quasi coelesii usus esca, primo 
animam confirmaret suam, deindeque aliis imper- 
tire. Quocirca dictum est, Os justi meditabitur 
sapientiam , οἱ lingua ejus loquetur judicium, Gna- 
rus autem legem Dei spiritualem esse, cum secun- 
dum interiorem hominem in lege Dei delectaretur, 
in corde ipso legis contemplationem, et ejus mys:e- 
riorum profunditatem excepit : ac propter exerci- 
tationem hujusmodi mon supplantabuntur | gressus 
ejus, quandoquidem gressus ejus a Domino dirigen- 
. dos esse, superius dictum est. Quod οἱ futte pec- 
cator, ejus profectui invidens, insidias vita ejus 
struxerit, stultus sane dicetur, non possibilio ag- 
gressus. Nam magnus ille patronus ejus non dere- 
linquet eum in manibus ejus , nec damnabit eum cum 
fedicabitur. illi. Symmachus vero, Nec dannobit 
eam in judicio. 


το Psal, cin, 24, Τὸ Joan. 1, 1-9. 


ὑποσχέσεις, ἡμᾶς τε βουλόμενος ἑνδιατρίδειν τοῖς 
αὐτοῖς λόγοις xai χαταμελετᾷν αὐτοὺς, ὡσανεὶ τρο- 
φὴν λογικὴν µασωμένους, εἰς ἀνάδοσιν τῆς χατὰ τὸν 
ψυχὴν ἡμῶν εὐπεφίας. 

Στόμα δικαίου με«ετήσει σοφίαν, xal ἡ 
γλῶσσα αὐτοῦ «ἰαϊήσει xplcw. Ὁ vóuoc του 
θεοῦ αὐτοῦ ἐν χαρδίᾳ αὐτοῦ, καὶ οὐχ ὑποσκε-ι- 
σθήσεται τὰ διαδήµατα αὐτοῦ. Κατανοεῖ ὁ ἆμαρ- 
τω1ὸς τὸν δίκαιο», xal ζητεῖ τοῦ θανατώσαι αὐ- 
τόν. Ὁ δὲ Κύριος οὐ μὴ érxaca Aag αὐτὸν εἰς 
τὰς χεῖρας αὐτοῦ, οὐδ' οὐ μὴ καταδικἀάσηται αὐ- 
τὸν ὅταν κρίνγηται αὐτῷ. Ἐπιμένων τῇ τοῦ λόγου 
προτροπῇ, ζηλωτὰς ἡμᾶς Υίνεσθαι τοῦ δικαίου παρ- 
ορμᾷ, τὸν πλοῦτον αὐτοῦ καταριθμούμενος. Πρὸς 
χαὶ ταῦτα αὐτῷ πρόσεατι * 
χεχάρισται αὐτῷ μέγα δῶρον ὁ θεὸς ἀνθρώπῳ ὄντι, 
τῆς ἀληθοῦς σοφίας τὴν γνῶσιν. Σοφία μὲν váp ἔστι 
θείων xai ἀνθρωπείων ἐπιστήμη, xai δι ης πάντα 
γέγονε * πάντα γὰρ bv σοφίᾳ Crolros. Καὶ αὕτη ἑστὶν 
ὁ ày ἀρχὴ πρὸς τὸν θεὸν bc Λόγος, δι οὗ τὰ πάντα 
ἐγένετο. Ταύτης οὖν φωνὰς xal λόγους xai µαθὴ- 
pata ὁ θεὸς εἰς ἀνθρώπους χατεθάλετο, ὡς ἂν μὴ 
ἀργὺς εἴη ὁ δίχαιος, μηδὲ ἄπραχτος χαὶ ἔρημος ἀγα- 
θῶν ἔχοι δὶ ἅμα στόµα τῆς οὐρανίου σοφίας τὴν 
µελέτην ὃς µεταλαμθάνων ὥσπερ οὐρανίου τροφΏς. 
τὴν ψυχὴν πρῶτος αὐτὸς δυναμοῦται, εἶτα κεὶ ἑτέ- 
pote χορηγεῖ. Διὸ Ἀέλεχται ΄ Στόμα δικαίου peÀs- 
τήσει σοφἰαν, κ ἡ γὰῶσσα αὐτοῦ 1α.1ήσει xi 
σι». Εἰδὼς δὲ, 6, à νόµος τοῦ θεοῦ πνευµατιχός 


p ἐστι, συνῄδεται δὲ τῷ vóptp τοῦ Θεοῦ xazà τὸν ἔσω 


ἄνθρωπον, kv αὑτῇ τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ τὴν θεωρίαν τοῦ 
νόµου xai τὸ βάθος τῶν ἐν αὐτῷ μυστηρίων ὑποδε- 
δεχται * διὰ δὲ ταύτην τὴν ἄσχησιν οὐχ ἑποσκει- 
σθἠσεται τὰ διαθήµατα αὐτοῦ * ἐπειδὴ παρὰ Ἐν- 
ρίου τὰ διαδήµατα αὐτοῦ κατευθύνεσθα:, xa διὰ τῶν 
ἀνωτέρω ἑλέλεκτο. El δὲ xal ποτε ἁμαρτωλὸς δια- 
φθονούμενος τῇ αὐτοῦ προχοπῇ ἐπιδουλεύσειεν αὐτῷ 
εἰς θάνατον, ἄφρων οὗτος λεχθήῄσεται ἀδυνάτοις ἔπι- 
χειρῶν. 'O γὰρ μέγας αὐτοῦ ᾿προστάτης οὐ μὴ 
ἐγκαταλίπῃ αὐτὸν εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ, οὐδ' 
οὐ μὴ καταδικάσῃ αὐτὸν &v τῷ κρίνεσθαι αὐτῷ. 
δὲ Σύμμαχο:, Οὐδὲ καταδικάσει κρινόμεγο»". 





3917 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


$28 


Εἶδον τὸν ἁσεδῆ ὑπερυφούμενον, xal éxaipó- A .— Vkns. 95-51. Vidi impium euperezaltatum et elc- 


µενον ὣς τὰς κέδρους τοῦ Λιδάνον. Οὕτως ἐπὶ τοῦ 
παῤόντος διὰ πείρας ἑληλυθέναι τοῦ τέλους τῶν ἁσε- 
66 φησιν O9 γὰρ ἓξ ἀχοῆς πάλαι ποτὲ γενόµενα 
ἑτέρων λεγόντων ἀχήκοα' ἀλλ αὐτὺς εἶδον, qna, 
ἁλασφήμους ἄνδρας xaX ἀθέους θαυμαζομένους μὲν 
ὑπὸ πάντων, ἐἑπαιρομένους δὲ xal γαυριῶντας, olo- 
µένους τε διαιωνίψειν ἐν τῷ βίψ. ἸΑλλ' ὡς ἔτι map 
ἐμαυτῷ διελογιζόµην πῶς οἵδε, καίπερ ἀσεθεῖς ὄντες, 
τοσούτων τετυχήχασι, δεύτερον αὐτοὺς θεάσασθα, 
βουληθεὶς, ἔπᾗρα τοὺς ὀφθαλμούς' οἱ δὲ οὐχ ἦσαν 
οὐδαμοῦ, ἀφανεῖς δ' ἀθρόως ὑπῆρχον. Εἶτα δὲ ἔχνος 
αὐτῶν καὶ ὑπόλειμμα βουληθεὶς χαταλαδεῖν, οὐδὶ 
τὸν τόπον iv ᾧ ἑστάναι ἑδόχουν εὑρεῖν δεδύνηµαι. 
Διόπερ ἐπειδὴ τοιοῦτο «6 τούτων τέλος, φεῦγε σὺ 


valium sicut cedros Libani, etc. Sic in presenti 
finem se impiorum experientia edidicisse meuio- 
rat. Neque enim hzc oliu gesta ex aliorum nare 
ratu auribus excepi: sed ipse, inquil, vidi viros 
blasphema proferentes et atheos omnibus in admi- 
ratione habitos, elatos et exsultantes, pulantes 
Sibi perpetuam fore vitam. Sed dum mecum re- 
putarem, quomodo illi quamvis impii, tot nacti 
bona essent, oculos secundo sustuli, ut contem- 
plarer ipsos : at illi nusquam erant, sed confestim 
evanuerant. Deinde vestigium ae monumentum 
eorum deprehendere volens, ne locum quidem iu 
quo stetisse videbantur reperire potui. Quapropter 
quia talis eorum ünis est, fuge tu, discipule, tales 


ὁ μαθητευόμενος τοῦτον τῶν ἀσεθῶν τὸν τρόπον, xaX B impiorum mores, ablue omnem malitiam, dilige 


ἀπόνιφον μὲν ἑαυτοῦ πᾶσαν xaxíav, ἀγάπησον δὲ 
τὴν εὐθεῖαν 406v. Μένει γὰρ ἑγχατάλειμμα καὶ bt; 
ἀγαθὴ, τῷ τὴν εἰρήνην xai τὴν φιλίαν τὴν πρὸς τὸν 
θεὺν µεταδιώξαντι, xax διὰ τοῦτο εἰρηνικῷ ἀνθρώπῳ 
γενομένῳ. Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, Φύ.ασσε, qno, 
ἁπ.ἰότητα, καὶ ὅρα εὐθὺ, ὅτι ἔσει μέ Ίοντα ár- 
θρώπῳ εἰρηνικῷφ. 
TAAMOZ TO ΔΑΥΊΔ Λ7’. 
Εἰς dváyvnoiw. 

Κύριε, μὴ τῷ θυμῷ σου ἑλέγξῃς µε, μηδὲ τῇ 
ὀἀργῇ σου παιδεύσΊις µε. Λὐτοῖς ῥήμασι xal αὐταῖς 
συλλαθαῖς γαὶ ὁ ς’ ψαλμὸς τούτῳ παραπλησίως ἅρ- 
χεται, καὶ τὰ λοιπὰ δὲ τοῦ Éxtou τοῖς bv τῷ προχει- 


μένῳ φερομένοις συγγενῆ τυγχάνει. 'AXX ἐν μὲν τῷ C 


ἔχτῳ dj προγραφἡ περιεῖχεν ' Elc τὸ τέ.Ίος ἐν Onroic 
ὑπὲρ τῆς ὀγδόης ψαΗμὸς τῷ Δαυϊδ. iv δὲ τῷ 
παρόντι τούτων μὲν οὐδὲν, µόνον δὲ τὸν νψα1μὸν τῷ 
Δαυϊδ εἰς ἀνάμνησιν δἐδεικται. ^H. ye μὴν προσ- 
θήχη h, εἰς ἀγάμνησιν, ἔοιχεν ἀναπέμπειν ἡμᾶς 
εἰς τὴν ἐν τῷ ἔχτῳ προγραφὴν, ὥστ᾽ εἶναι τὰ παρόντα 
εἰς εὐ téJoc, xal, ἐν ὄμνοις, καὶ ὑπὲρ τῆς ἑγδόης' 
πάντων γὰρ ἂν εἴη τούτων παραστατικὸν τὸ, εἰς árd- 
νησι. Ἁλλ' ἐπεὶ διεξιόντες τὰ bv τῷ ἔκτῳ, τὰ 
ὑποττεσόντα εἰς τὴν προγραφὴν εἰρήχαμεν, εἰς τὴν 
ἐχείνων ἀγάμνησι' χαὶ ἡμεῖς ἀναπέμφομεν τὸν 
ἐντωγχάνοντα. Δοχεῖ δέ poc ὁ Δα»]δ, διαφόρως ἐν πολ- 
λοῖς περὶ τοῦ πραχθέντος αὐτῷ πλημμελήματος ἑξ- 
οµολογησάμενος, ἰδίως τὸν παρόντα φαλμὸν ἀφωρι- 
χέναι ἑαυτῷ εἰς ἀνάμνησι, ὡς ἀεὶ καὶ διὰ παντλς 
φέρειν αὐτὸ ἀνὰ στόµα. Κεχρῆσθαι δὲ αὐτῷ ἀντὶ 
ἐπῳδῆς ἐπὶ θεραπείᾳ τῆς αὑτοῦ φυγῆς. Ἱχετηρίαν 
τοῦν ἀναπέμπει τῷ θεῷ, δι’ ἧς ἁποστρέφει μὲν τὴν 
ὀργὴν τὴν πᾶσι τοῖς ἁμαρτάνουσιν ὀπηρτημένην, ἰλά- 
6χεται δὲ τὸν ἀγαθὸν Κύριον ταῖς μεθ' ὑπερθαλλού- 
σης ἐξομολογήσέως Φφωναῖς. Λέγων C£* Κέριε, μὴ 
τῷ θυμῷ σου ἐλέγξῃς µε, οὗ τὺν ἔλεγχον παραι- 
τεῖται. ἀλλὰ τὸν μετὰ θυμοῦ * οὐδὲ τὸ παιδευθΏναι 
φεύγει, ἀλλὰ τὸ μετὰ ὀργῆς ' ὡσεὶ καὶ ἰατρῷ τις τὰ 
διὰ χαυτῆρος xal σιδίρου χαὶ πιχρῶν ἀντιδότων 
προσφέροντι βοηθήματα ἐπὶ θεραπείᾳ πάθους ὑποχεί- 
μενος λέγοι’ ΜΗ διὰ πυρός µε θεραπεύσης, μτδὲ διὰ 
σ!δήρου xal τομῶν, ἀλλά διὰ ἡπίων xai πραοτέρων 
φαχρμάχων. 'O γὰρ τοιοῦτος οὐ τὴν θεραπεἰαν &p- 


viam rectam. Manent enim reliquie spesque bona 
etin qui pacem aumicitiamque Dei persequitur, et 
ideu hono paciticus effectus est. Secundum Sym- 
inachum. autem , Custodi simplicitatem, inquit, οί 
vide equilatem, quoniam [ulura suni homini pa- 
cifico. 


4. PSALMUS DAVIDI XXXVII. 
[n rememorationem de Sabbato. 

Vegas. 4. Domine, ne in furore tuo arguas me, 
neque in ira tua corripias me. Ipsis verbis ipsisque 
syllabis sextus quoque psalmus pa:iter inchoatur, 
4t reliqua quz in sexto comparent, hujus psalmi 
dictis affinia sunt. Αἱ in sexto psalmo sic babebat 
ivecriptio : In finem in hymnis pró octava psalmus 
Davidi. ln. przsenti autem | nihil horum habetur, 
sed duntaxat, psalmus Davidi, in rememorationem. 
Hoc porro additamentum, in rememorationem , vi- 
detur nos ad psalmi sexti inscriptionem remittere, 
ita ut quse jam in manibus sunt, ín finem, in hynm- 
sis, et pro octaea dicla sint ; nam hzc omnia repe- 
tere et declarare videtur illud, in rememorationem. 
Yerum quia cum sextum psalmum explanaremus, 
qui inscriptionem spectabant explicavimus , nos 
quoque in rememorationem eorum lectorem remit- 
temus. Videtur porro mihi Davidem, cum in multis 
abs se perpetratum facinus varie confessus esset, 
bune sibi psalmum proprie iw rememorationem 


D seposuisse, ita ut. eum semper in ore ferret, eo 


usus quasi delinimento ad medelam anima sux. 
Supplicationem itaque Deo emittit, qua iram qui- 
dem peccantibus omnibus impendentem avertil , 
vocibusque eximiz confessionis bonum Dominum 
propitium sibi facit. Cum vero ait, Domine, ne in 
[urere tuo arguas me, non reprehensionem de- 
trectat, sed cum furore conjunctam ; neque cor- 
reptionem fugit, sed: cum ira editam : ac si quis 
miedico per adustionem, ferrum et acerba reraedia 
leramen morbi offerenti subjectus dicat: Ne milii 
ignem, ne ferrum, ne sectiones ad medelam admo- 
veas, sed dulcia milioraque remedia: talis enim 
homo uon curationem abnuit, sed duriorem opitu- 
landi rationem. Plcrumque autem diximus, irai 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PAnS lll, ... EXEGETICA. 


δω 


et furgrem Dei in divinitus traditis Scripturis, non A vetat, ἀλλὰ τὸν ἐπίπονον τρόπον τῶν βοηθημάτων. 


animi motus in Deo significare, nam ab iis vacuum 
Numen est; sed per translationem hec solent in 
Scriptura nominari, quemadmodum oculi, aures, 
manus, digiti, pedes et reliqua membra: quz ipse 
hominibus utiliter dispensat, auditorum simpli- 
citati se attemperans. Sic igitur inflictas ex Dei 
Judicio peccantibus ponas, quae sane moleste 
acerlxeque patientibus sunt, quasi ex ira et furore 
ηγεσίας adumbrat. Hec itaque docet sacer Apo- 
síiolus dicens, Secundum autem duritiam (uam, 
et impanitens cor, Ihesaurizas tibi iram in die ire, 
et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique 
secundum opera ejus ** : ac si quis inductas a lege 
bomicidis pcenas, iram ac furorem appellet; non 


Πολλάχις δὲ εἴρηται, ὡς ὀργὴ καὶ θυμὸς Θεοῦ λεγό- 
µενα ἐν ταῖς θεοπνεύστοις Γραφαῖς οὗ πάθη περὶ 
τὸν θεὸν σηµαίνει, παντὸς γὰρ πάθους ἀλλότριον τὸ 
θεῖον: κατὰ μεταφορὰν δὲ τὰ τοιαῦτα εἴωθεν ὀνομά- 
ζειν ὁτῆς Γραφῆς λόγος, ὡς xat ὀφθαλμοὺς θεοῦ, xat 
(ota xai χεῖρας xal δαχτύλους, καὶ πόδας xal «à 
λοιπὰ µέλη. ἅπερ ὡς πρὸς ἀνθρώπους χρησίµως 
οἰχονομεῖται, συγχατιὼν τῇ τῶν ἀκροωμένων νηπιό- 
τητι. Οὕτως οὖν χα) τὰς ἑπαγομένας τιμωρίας τοῖς 
ἁμαρτάνουσι χατὰ Θεοῦ χρίσιν, αχυθρωπὰς οὔσας'καὶ 
ἀλγεινὰς τοῖς πάσχουσιν, ὡσανεὶ ἐξ ὀργῆς xal θυμοῦ 
ἑπαγομένας ὑποτυποῦται. Τουτο γοῦν διδάσχει xal ὁ 
ἱερὸς Απόστολος λέγων Κατὰ δὲ τὴν σχἈηρότητά 
σου xal ἀμετανόητον καρδίαν θησαυρίζεις σεαυτῷ 


quod revera lex ira et furore corripiatur, sed quod B ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἁποκαλύγεως καὶ δικαιο- 


is qui supplicium luit, inflictas peenas pro ira legis 
babeat. Jam vero maligni quoque damones, qui 
suppliciorum impiis illatorum ministri sunt, necnon 
virtutes Dei administr:e , ira et furor vocantur. 
Eodem modo de decem plagis contra JEgyptios 
immissis diclum est, Misit in eos furorem et iram, 
immissionem per angelos malos *'. Sic dextera Dei 
dicuntur bona per dexteras bonasque potestates 
dignis subministrata. Supplicat itaque David, ne a 
malignis. potestatibus coarguatur, neque immissione 
angelorum tristium corripiatur ; sed salutaribus 
verbis, utilibusque disciplinis, et alio quoque modo, 
rogat ne servetur ad diem irz et revelationis justi 
judicii Dei, sed jan in praesenti vita εἰ ante mor- 
tem peccata eluat, quod utique nactus est. Et vero 
videtur penam dedisse, per calamitates ante obi- 
tum ipsi illatas, ut ex Regnorum historia didicimus. 
Alia quoque ratione de se ipse ponas sumpsit, 
dum se in variis confessionis modis afflictiunibus 
dedidit. Hoc pacto etjam loquitur ; Si quid perpe- 
travi, quo dignus sim qui a furore arguar ; at resi- 
piscens rogo ut a verbo, nan a furore arguar; et 
α doctrina, non ab ira corripiar. 


xpi (ac τοῦ θεοῦ, ὃς ἀποδώσει ἑκάστῳκατὰ τὰ ἔργα 
αὐτοῦ * ὣς εἴ τις xat τὰς Ex. τοῦ νόµου τῷ ἀνδροφόνφ 
ἐπηρτημένας χολάσεις ὀργὴν xat θυμὸν ὀνομάνοι' οὐκ 
ἀληθῶς τοῦ νόμου θυμουμένον xaX ὀργιζομένου, τοῦ δὲ 
χολαζομένου ὀργὴν τοῦ νόµου τὴν τιµωρίαν ὑπειλησό - 
τος. Hór δὲ χα) οἱ τὰς χολάσεις διακονούµενοι χατὰ τῶν 
ἀσεθῶν πονηροὶ δαίµονες, af τε ὑπηρετιχαὶ δυνάμεις 
τοῦ θεοῦ αἱ τοιαίδε, ὀργὴ καὶ Ov μὺς ὠνομάσθησαν.υῦτω 
γοῦν εἴρηται ἐν τῷ π.ρὶ τῆς δεχαπλήγον τῆς χατ᾽ 
Αἰγυπτίων ἐπαχθείσης λόγῳ τό; ᾿Απέστειλεν éx* 
αὐτοὺς θυμὸν καὶ ὀργὴν, ἁποστοιἡν δι ἀγγέλων' 
πονηρῶν. Οὕτω δεδιὰ λέλεχται θεοῦ τὰ διὰ τῶν 
δεξιῶν xal ἀγαθῶν δυνάµεων τοῖς ἀξίοις χορηγού- 
μενα. Ἰκετεύει τοίνυν ὁ Aavtó μὴ διὰ πονηρῶν 
δυνάμεων ἐλεγχθῆναι, μηδὲ δι᾽ ἁἀποστολῆς ἀγγέλων 
σχυθρωπῶν παιδευθῆναι ΄ διὰ λόγων δὲ σωτηρίων, 
xai µαθηµάτων ὠφελίμων xal ἄλλως δὲ ἀντιθολεῖ 
μὴ τηρηθῆναι εἰς ἡμέραν ὀργΏς xal ἀπόχαλύψεως 
xai διχαιοχρισίᾳς τοῦ θεοῦ, ἤδη δὲ ἐντεῦθεν χατὰ 
τὸν παρόντα βἰον πρὸ τῆς τελευτῆς ἀπολούσασθαι τὰ 
ἁμαρτήματα * καὶ ἔτυχά vs τοῦ σχοποῦ. Φαίνεται 
γοῦν δίχην δεδωκὼς, δι ὧν ἔπαθε πρὸ τῆς τελευτῆς, 
ὡς ix τῆς ἰἱατορίαςς τῶν Βασιλειῶν µεμαθήχαμεν. 


Καὶ ἄλλως δὲ αὑτὸς ἑαυτὸν ἐτιμωρεῖτο κανταίαις ὑποδάλλων χαχώσεσιν tv τοῖς τῆς ἑξομολογήσεως 
τρόποις. Καὶ ἄλλως δέ φησιν’ εἰ πἐπραχταί μαι το:οῦτον ἐφ) οἷς ἄξιον ὑπὸ θυμοῦ ἐλεγχθῆναι, ἀλλά 
γε µετανοῄσας παρακαλῶ ὑπὸ λόγου, καὶ μὴ ὑπὸ θυμοῦ ἐλεγχθῆναι, καὶ ὑπὸ διδασκαλίας, καὶ μὴ ὑπὸ 


ὀργῆς παιδευθῆναι. 


Vkas. ὅ. Quoniam sagitte (μα infisc sunt mihi. 


"Oct cà βἐη σου ἐνεπάγησάν μοι. 70 μὲν rip 


Siquidem athleta Job, omnia tentationum genera D ἀθλητῆς Ἰὄώ6, παντοίους ὑπομείνας πειρααμοὺς, οὐχ 


perpessus, non ignorabat undenam hzc sibi eveni- 
rent, quare dicebat : Sagitte enim Domini in ore 
$60 sunt, quarum ira meum ebibit sanguinem **. Da- 
vid autem non in corpore veluti Job plagis affectus, 
sed in ipsa anima letali vulnere confossus, non ait 
quemadmodum job: Sagitte Domini in ore meo 
sunt ; sed 1 Quoniam sagittae (μα infize sunt mihi, 
et confirmasti super me manum tuam. llle vero ma- 
num Dei memorat bis verbis : Manus enim Domini 
est qua tetigit me**. Diabolus autem Domino dizit : 
Με manum tuam, et tange omnia que habet ** : et 
rurgim - Mitte manum tuam. et tange carnem ejus 


* Rom. n, 5,6. Psal. 1xxvir, 19. 


"! Job vi, 4. 


fervéec πόθεν αὐτῷ «aot! ἐγίνετο : διὸ ἔλεγεν" Βέλη 
γὰρ Κυρίου ἑν' τῷ στόµατί μοῦ slow, ὧν ὁ θυμὸς 
αὐτῶν ἐκπίγει µου τὸ αἷμα. 'O ὃΣ Δανῖδ, οὗ τὸ 
σῶμα πληγεὶς ὁμοίως τῷ Ἰὼδ, αὐτὴν δὲ τὴν φυχὴν 
χαιρίαν τρωθεὶς, οὐχ ἁμοίως τῷ Ἰὰ6 φάσκει ' Βέῖη 
yàp Κυρίου ἐν' τῷ στόµατί µου ἑστίν' ἁλλ', "Οτι 
τὰ βέλη σου ἐνεπάγησάν pot xal ἐπεστήριξας 
ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν χεῖρά σου. Ὁ δὲ μνημονεύει τῆς χειρὺς 
Κυρίου λέγων ' Χεὶρ γὰρ Κυρίου ἐστὶν ἡ dyragérn 
µου. Καὶ ὁ διάδολος τῷ Κυρίῳ, Ἀπόστειλον τὴν 
qEipd σου xal ἄγαι πάντων ὧν ὄχει, ἔφασχε᾽ καὶ 
πάλιν» Ἀπόστειον τὴν χεῖρά cov, xal dia τῶν 


ο Job xix, 291. ** Job r, 11. 


$4 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


913 


σαρκῶν αὐτοῦ xal τῶν ὀστέων αὐτοῦ. Αλλ' ἑτέρατις A et ossa ejus 37. Verum alia manus erat, et ali sagit- 


ἣν χεὶρ χαὶ ἕτερα βέλη τῶν σαρχῶν αὐτοῦ τὰ καθιχόµενα 
χαὶτῶν σωματιχῶν ὑπαρχόντων' ἐνταῦθα δ' ἐπειδήπερ 
τὴν ψυχὴν αὐτὴν νενόσηχεν ὁ Δαυῖδ, ἕτερα βέλη καθικέ- 
σθαι αὐτοῦ σηµαίνει, xat ἑτέραν χεῖρα τοῦ Θεοῦ ἦφθαι 
αὐτοῦ, χαθὰ ἔφθημεν εἰπόντες, τὰ λογιχὰ βέλη, 
μᾶλλον δὲ αὐτοὺς τοῦ Θεοῦ λόγους νύττοντας αὐτοῦ 
τὴν ψυχην, xal τὴν συνξίδησιν αὐτὴν τιµωρουμέ- 
νους. Μήποτε δὲ xal αὐτὸν τὸν διάδολον xal τὰ τοῦ 
διαθόλου πεπυρωµένα βέλη τὰ παθητιχἁ xat ἑρωτιχὰ 
τὰ εἰς ἐπιθυμίαν αὐτὸν ἐξάφαντα τῆς τοῦ Οὐρίου 
γυναιχὸς σηµαίνει; ὧν xal ὁ Απόστολος διδάσχει 
λέγων  Αγα.1άδετε τὴν xaroxA(av τοῦ θεοῦ, πρὺς 
τὸ δύνασθαι πάντα τὰ πεπυρωµένα féAn τοῦ 
πογηροῦ σδέσαι. ἜὭσπερ δὲ Ἰὼ6δ τὰ τοῦ διαθόλου 
βέλη xaX τὰ ἕλχη τὰ ἐπιτεθέντα αὐτῷ χατὰ τοῦ σώ- 
µατος , ἐπειδὴ χατὰ συγχὠρησιν ἑγίνετο τοῦ θεοῦ, 
βέλη Κυρίου ὠνόμασεν εἰπών' Βέ.Ίη γὰρ Κυρίου àx 
τῷ σεόµατἰµου ἑστὶν, o» d θυμὸς αὐτῶν ἐκπίγει 
µευ τὺ alua: οὕτως εἰχὸς xal τὸν Δαν]δ ἐνταῦθα 
βέλη Κυρίου εἰρηχέναι, ἐπεὶ κατὰ συγχώρησιν τοῦ 
Κυρίου χατεστρατεύσατο αὐτοῦ ὁ ἀντίπαλος, ἵνα µάθῃ 
μὴ Mysw: Οὐ μὴ σαευθῶ εἰς τὸν αἰῶνα. Ἐπεὶ 
γὰρ τῇ χάριτι τοῦ Θεοῦ δυναμούμενος µέγα ig' 
ἑαυτῷ ἑφρόνησέ ποτε, ὡς ἀπανθαδίσασθαι καὶ εἰπεῖν " 
Ἑγὼ δὲ εἶπα ἐν τῇ εὐθηνίᾳ µου Ob μὴ σαΛευθῶ 
εἰς τὸν αἰῶνα” τούτου χάριν εἰχότως παρεδόθη τῷ 
πειράξοντι, ὃς, τῆς φυχῆς αὐτοῦ χαθαφάµενος, µει- 
ζόνως αὐτὸν f| τὸν Ἰὼ6δ ἐζημίωσεν. El δὲ οἱ λόγοι 
τοῦ Θεοῦ, οἱ τῆς δικαιοχρισίας αὐτοῦ ὑπομνηστιχοὶ 
xai τῆς ὀργῆς τῆς τοῖς ἁμαρτάνουσιν ἑπηρτημένης 
διδασχαλικοὶ, βελῶν εἰἶσιν ὀξύτεροι, τὴν συνείδησιν 
νύττοντες * χαὶ οὕτως εἶποις ἂν τὸν Δανῖδ, τοῖς ἱεροῖς 
τούτοις χαὶ θείοις βέλεσι χεντούµενον, εὐλόγως παραι- 
τεῖσθαι τὸν διὰ τοῦ θυμοῦ ἔλεγχον. Προσλαδόντα γὰρ, 
Φησὶ, τὴν ὀργὴν xaX τὸν θυμὸν τὰ παρὰ cou χαθιχό- 


µενά pov βέλη, ἰχανῶς µε τιμωρεῖται, xaX αὐτάρχως 


ἐπαλλήλων συμφορῶν. 

Ovx ἔστι' lacu; ἐν τῇ cupxi µου ἀπὸ προσ- 
ώπου τῆς ὀργῆς σου, οὐκ ἔστι' εἰρήνη ἐν τοῖς 
ὀστέοις µου ἀπὸ προσώπου τῶν ἁμαρτιῶν µου. 
Thv γὰρ σάρχα poo, δι ἧς πἐπρακταί µοι τὸ ἁμάρ- 
τηµα, Χολάσεσι παρέδωχα τιμωρούμενος ἐμαντόν. 
Τοῦτο γὰρ xaX ἑδήλου δι’ ἑτέρων λέγων Καὶ ἑταπεί- 


νουν ἐν νηστείᾳ τὴν νψυχήν pov: χαὶ, Ἡ σἀρξ µου D 


3440900 60 δ.Ίαιον" καὶ, 'ExsAa0óumr τοῦ φαγεῖν 
τὸν ἄρτον µου ἀπὸ προσώπου τοῦ στεγαγμοῦ µου, 
xaX ὅσα τοιαῦτα. ᾽Αντὶ δὲ τῆς ὁργῆς, συμφώνως 
Αχύλας xaX ὁ Σύμραχος, Ἀπὸ προσώπου τῆς 
ἐμδριμήσεώς σου, ἠρμήνευσαν. ᾽Απήρχει γάρ pot 
ἡ ἀπὸ τῶν σῶν θείων Γραφῶν ἑμθρίμησις, xa f διὰ 
τοῦ προσώπου Ναθὰν ἀπειλή. ᾽Αντὶ δὲ το. Απὸ 
ἀροσώπου τῶν ἁμαρτιῶν µου, ὁ Σύμμαχος ἡρμὴ- 
νευσε, Διὰ τὰς ἁμαρτείας µου. "Atomoy δὲ οὐδὲν 
ὁστᾶ τοὺς οἰχείους ἀποχαλεῖν. El γάρ ἐσμεν ἀλλήλων 
μέλη, xai ὡς E πάντες χατελογίσθηµεν agat: τὸ 


9 Job i, 5. 


* Psal. cvi, 24. ?? Psal. ct, 5. 


** Ephes. vi, 13. Ὁ Job vi, 4^ ** Psal. xxix, 7. 


i» qui carnem et corporea ejus attingebant : hic 
aulem quia David anima zgrotabat, se aliis con- 
fossum telis, aliamque manum Dei se tetigisse 
significat, uti superius diximus, nimirum rationabi- 
les sagittas, imo vero ipsa Dei verba, que animam 
pungebant, et de conscientia ejus supplicium δι- 
mebant. Num forte ipsum diabolum et ignita diabo- 
li tela affectum excitantia et amatoria, quz ipsum 
ad concupiscentiam uxoris Uriw accendebant, his 
indicat * de quibus hzc monita dat Apostolus : Ac 
cipite armaturam Dei, ut possitis omnia tela nequissi-. 
mi exstinguere **. Quemadmodum autem Job diabo- 
li sagittas et immissa corpori suo ulcera, quia Dei. 
permissu acciderant, sagitlas Domini vocavit di 


B cens : Nam sagitt& Domini in corpore meo sunt, 


quarum [uror ebibit meum sanguinem "' ; ita. verisi- 
mile est ideo Davidem hic sagittas Domini dixisse, 
quia ex Dei concessu inimicus eum oppugnabat, 
ut edisceret non ita loquendum esse : Non movebor 
in eternum **. Quia enim aliquando Dei gratia ful- 
Lus magna de se senserat, iia ut arroganter dicee 
ret : Ego autem dixi in abundantia meu : Non mo- 
vebor in clernum *?; ideo jure tentatori traditus 
est, qui animam ejus adortus, majus ipsi quam 
Jobo dainnum intulit. Quod si sermones Dei, qui de 
justo ejus judicio admunent, et imprudentem νεο» 
cantibus iram ejus edoccnt, sagittis acutiores sunt, 
punguntque conscientiam ; sane dixeris Davidem 
sacris hisce ac divinis sagittis confossum, repre- 
hensionem cum furore illatam jure.recusasse. Nam 
tela abs te mibi immissa, ait, quce» iram οἱ furorem 
tuum preverterunt, sufücienter de me supplicium 
sumunt, ac satis me castigant : sed etiam manus 
tua per illatas frequenter calamitates me conti- 
git. 

µε χολάζει * ἀλλά xal ἢ χείρ σου καθήψατο διὰ τῶν 


Vens. ἆ. Non est curatio ín carne mea a facie 


dra tuc, et non est paz ossibus meis a [acie pecec- 


torum meorum. Carnem quippe meam, qua pecca» 
tum admisi, suppliciis tradidi, ultionem de me su- 
mens. Hoc enim in aliis quoque lecis signiflcavit 
dicens : Et Iwumiliabam in jejunio animam meam **; 
et : Caro. mea immulata est. propter oleum *! ; et : 
Oblitus sum. comedere panem meum a facie gemitus 
mei **, et similia. Pro autem ire, Aquila et Sym- 
machus, a facie fremitus tui, similiter interpretati 
sunt. Satis quippe mihi erat fremitus ille qui divi- 
nis Scripturis tuis enuptiatur, et. interminatio per 
Nathan prophetam facta. Pro illo autem, a facic 
peecotorum meorum, Symmachus, propter peccata 
mea, interpretatus. est. Nihil porro absurdum est 
o5sa domesticos vocare. Nam si alter alterius mem- 
bra sumus, et quasi in unum corpus omnes com- 
pingimur, certe ossa singulos nobis proximos ap- 


39 ibid. ο Psal. xxxiv, 13. 





5 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS lll. .. EXEGETICA. 


$540 


et furorem Dei iu divinitus traditis Scripturis, non A νεῖται, ἀλλὰ τὸν ἐπίπονον τρόπον τῶν βοηθημάτων. 


animi motus in Deo significare, nam ab iis vacuum 
Numen est; sed per translationem hzc solent in 
Scriptura nominari, quemadmodum oculi, aures, 
manus, digiti, pedes et reliqua membra: quas ipse 
hominibus utiliter dispensat, auditorum simpli- 
citati se attemperans. Sic igitur inflictas ex Dei 
judicio peccantibus poenas, qu» sane molesta 
acerlxeque patientibus sunt, quasi ex ira et furore 
invectas »dumbrat. Hoc itaque docet sacer Apo- 
stolus dicens, Secundum autem duritiam (uam, 
et impamitens cor, thesaurizas tibi iram in die ire, 
et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique 
secundum opera ejus ** : ac si quisinductas a lege 
homicidis pcenas, iram ac furorem appellet; non 


Πολλάκις δὲ εἴρηται, ὡς ὀργὴ καὶ θυμὸς 8so0 λεγό- 
µενα ἓν ταῖς θεοπνεύστοις Γραφαῖς οὗ πάθη περὶ 
τὸν Θεὸν σηµαίνει, παντὸς γὰρ πάθους ἀλλότριον τὸ 
θεῖον: κατὰ μεταφορὰν δὲ τὰ τοιαῦτα εἴωθεν ὀνομά- 
ζειν ὁ τῆς Γραφῆς λόγος, ὡς xai ὀφθαλμοὺς θεοῦ, xat 
(ta xal χεῖρας xai δακτύλους, xal πόδας xal τὰ 
λοιπὰ µέλη» ἅπερ ὡς πρὸς ἀνθρώπους χρησίµως 
οἰχονομεῖται, συγχατιὼν τῇ τῶν ἀχροωμένων νηπιό- 
τητι. Οὕτως οὖν xai τὰς ἑπαγομένας τιμωρίας τοῖς 
ἁμαρτάνουσι κατὰ θεοῦ χρίσιν, σχυθρωπὰς οὔσας.χαὶ 
ἀλγεινὰς τοῖς πάσχουσιν, ὡσανεὶ ἐξ ὀργῆς χαὶ θυμοῦ 
ἐπαγομένας ὑποτυποῦται, Τουτο γοῦν διδάσχει xal ὁ 
ἱερὸς Απόστολος λέγων. Κατὰ δὲ τὴν σκηρόεητά 
σου xal ἀμεταν όητον καρδίαν θησαυρίὅᾶεις σεαντῷ 


quod revera lex ira et furore corripiatur, sed quod B ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἁποκαλύψεως καὶ δικαιο- 


is qui supplicium luit, inflictas penas pro ira legis 
babeat. Jam vero maligni quoque demones, qui 
suppliciorum impiis illatorum ministri sunt, necnon 
virtutes Dei administre , ira et furor vocantur. 
Eodem modo de decem plagis contra JEgyptios 
immissis diclum est, Misit in eos furorem et iram, 
immissionem per angelos malos *!. Sic dextera Dei 
dicuntur bona per dexteras bonasque potestates 
dignis subministrata. Supplicat itaque David, ne a 
ialignis. potestatibus coarguatur, neque immissione 
angelorum tristium corripiatur ; sed salutoribus 
verbis, utilibusque disciplinis, et alio quoque modo, 
rogat ne servetur ad diem irz et revelationis justi 
judicii Dei, sed jam in prasent vita et ante mor- 
tem peccata eluat, quod utique nactus est. Et vero 
videlur peepam dedisse, per calamitates ante obi- 
tum ipsi illatas, ut ex Regnorum historia didicimus. 
Alia quoque ratione de se ipse poenas sumpsit, 
dum se in variis confessionis modis afflictionibus 
dedidit, Hoc pacto etiam loquitur ; Si quid perpe- 
travi, quo dignus sim qui a furore arguar ; at resi- 
piscens rogo ut a verbo, nan a furore arguar; et 
8 doctrina, non ab ira corripiar. 


χρισίας τοῦ θεοῦ, ὃς ἀποδώσει éxdo t κατὰ τὰ ἔργα 
αὐτοῦ * ὣς εἴ τις xal τὰς Ex. τοῦ νόµου τῷ ἀνδροφόνῳ 
ἐπηρτημένας χολάσεις ὀργὴν xat θυμὸν ὀνομάνοι' οὐκ 
ἀληθῶς τοῦ νόμου θυµουµένου xai ὀργιζομένου, τοῦ δὲ 
κολαζοµένου ὀργὴν τοῦ νόµου τἣν τιµωρίαν ὑπειλη”-ό - 
τος. Ηδη δὲ χαὶ οἱ τὰς χολάσεις διακονούµενοι χατὰ τῶν 
ἀσεθῶν πονηροὶ δαίµονες, αἵ τε ὑπηρετιχαὶ δυνάµεις 
τοῦ θεοῦ αἱ τοιαίδε, ὀργὴ xal θνμὸς ὠνομάσθησαν .Οὕτω 
γοῦν εἴρηται ἐν τῷ περὶ τῆς δεχαπλήγου τῆς χατ 
Αἰγυπτίων ἐπαχθείσης λόγῳ τό" ᾽Απέστειλεν éx' 
αὐτοὺς θυμὸν xal ὀργὴν, ἀποστολἣν δι drréAur 
πονηρῶν. Οὕτω δεξιὰ λέλεχται θεοῦ τὰ διὰ τῶν 
δεξιῶν xal ἀγαθῶν δυνάµεων τοῖς ἀξίοις χορηγού- 
μενα. Ἱκετεύει τοίνυν ὁ Δανῖδ uh διὰ πονηρῶν 
δυνάµεων ἐλεγχθῆναι, μηδὲ δι’ ἀποστολῆς ἀγγέλων 
σχυθρωπῶν παιδευθῆναι ' διὰ λόγων δὲ σωτηρίων, 
xai µαθηµάτων ὠφελίμων xal ἄλλως δὲ ἀντιθολεῖ 
μὴ τηρηθήναι εἰς ἡμέραν ὀργΏς χαὶ ἀπὀχαλύψεως 
καὶ δικαιοχρισίας τοῦ θεοῦ, ἤδη δὲ ἐντεῦθεν χατὰ 
τὸν παρόντα βίον πρὸ τῆς τελευτῆς ἀπολούσασθαι τὰ 
ἁμαρτήματα ' xal Ésuyá Ya τοῦ σχοποῦ. Φαίνεται 
γοῦν δίχην δεδωχώς, δι’ ὧν ἔπαθε πρὸ τῆς τελεντῆς, 
ὡς ix τῆς ἱστορίας τῶν Βασιλειῶν µεμαθήχαμεν. 


Καὶ ἄλλως δὲ αὑτὺς ἑαυτὸν ἐτιμωρεῖτο καντοίαις ὑποδάλλων χαχώσεσιν tv τοῖς τῆς ἐξομολογήσεως 
πρόποις. Καὶ ἄλλως δέ φησιν" εἰ πἑπραχταί pet τοιοῦτον ἐφ) οἷς ἄδιον ὑπὸ θυμοῦ ἐλεγχθήναι, ἀλλά 
Yt µετανοῄσας παραχαλῶ ὑπὸ λόχου, xai μὴ ὑπὸ θυμοῦ ἐλεγχθῆναι, καὶ ὑπὸ διδασκαλίας, xxi μὴ ὑπὸ 
ὀργῆς παιδενθῆναι, 


Vkns. ὅ. (uoniam sagit (μα infise sunt. mihi. Ὀτιτὰ BéAn σου ἐνεπάγησάν μοι. Ὁ μὲν rip 
Siquidem athleta Job, omnia tentationum genera D ἀθλητὴς Ἰὼδ, παντοίως ὑπομείνας πειρααμοὺς, οὐκ 


perpessus, non ignorabat undenam hzc sibi eveni- 
rent, quare dicebat : Sagitte enim Domini in ore 
$60 sunl, quarum ira meum ebibit sanguinem **. Da- 
vid autem non in corpore veluti Job plagis affectus, 
sed in ipsa anima letali vulnere confossus, non ait 
quemadmodum Job: Sagitte Domini in ore meo 
sunt ; sed ; Quoniam sagitie tue infixe sunt mihi, 
et confirmasti super me manum tuam. llle vero ma- 
num Dei memorat bis verbis : Manus enim Domini 
est qua tetigit me**. Diabolus autem Domino dizit : 
Mitte manum tuam, et tange omnia que habet *^ : et 
rurgum - Mitte manum tuam. et tange carnem ejus 


" Rom. n, 5,6. * Psal. νσσνῃ, 19. 


^! Job vi, 4. 


fivvóec πόθεν αὐτῷ ταῦτ' ἐγίνετο : διὸ Devev- BéAn 
γὰρ Κυρίου ἐν τῷ στόµατί uci εἶσιν, ὧν ὁ θυμὸς 
αὐτῶν ἐχπίνει µου τὸ αἷμα. Ὁ δὲ Δανῖδ, οὗ τὸ 
σῶμα πληγεὶς ὁμοίως τῷ "106, αὐτὴν δὲ τὴν φυχὴν 
χαιρίαν τρωθεὶς, οὐχ ἡμοίως τῷ Ἰὼ6 φάσχει ' Μέλη . 
yàp Κυρίου ἐν' τῷ στόµατί µου ἑστίν: ἁλλ', "Οτι 
τὰ BéAn σου ἐνεπάγησάν µοι, xal ἐπεστήριξας 
ἐπ᾽ ἐμὲ τὴ» χεῖρά σου. 'O δὲ μνημονεύει τῆς χειρὺς 
Κυρίου λέγων * Χεὶρ γὰρ Κυρίου ἑστὶν ἡ ἀφαμέγη 
pov. Καὶ à διάθολος τῷ Κυρίῳ, ἈπόστειΊον τὴν 
χεῖρά cov xal ἄγαι πάντων ὧν ὄχει, ἔφασχε' καὶ 
πάλι’ ΑἈπόστειον τὴν xeipá cov, καὶ ἄγαι τῶν 


** Job xix, 21. ** Job r, 11. 


591 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


513 


σαρκῶν αὐτοῦ xal τῶν ὀστέων αὐτοῦ. Αλλ) ἑτέρατις A et ossa ejus **. Verum alia manus erat, et aliz sagit- 


Tv χεὶρ χαὶ ἕτερα βέλη τῶν σαρχῶν αὐτοῦ τὰ χαθιχόµενα 
καλτῶν σωματικῶν ὑπαρχόντων' ἐνταῦθα δ' ἐπειδήπερ 
τὴν ψυχὴν αὐτὴν νενόσηχεν ὁ Aavtó, ἕτερα βέλη χαθικέ- 
σθαι αὐτοῦ σηµαίνει, xat ἑτέραν χεῖρα τοῦ Θεοῦ ἦφθαι 
αὑτοῦ, χαθὰ ἔφθημεν εἰπόντες, τὰ λογικὰ βέλη, 
μᾶλλον δὲ αὐτοὺς τοῦ Θεοῦ λόγους νύττοντας αὐτοῦ 
τὴν φυχὴν, xai τὴν συνείδησιν αὐτὴν τιµωρουµέ- 
νους. Μήποτε δὲ χαὶ αὐτὸν τὸν διάδολον χαὶ τὰ τοῦ 
διαθόλου πεπυρωµένα βέλη τὰ παθητιχὰ xal ἑρωτιχὰ 
τὰ εἰς ἐπιθυμίαν αὐτὸν ἐξάψαντα τῆς τοῦ Οὐρίου 
γυναιχὸς σηµαίνει; ὧν καὶ ὁ Απόστολος διδάσχει 
λέγων ' ᾽Αγαν]άδετε τὴν xarozA(ar τοῦ θεοῦ, πρὺς 
τὸ Δύνασβαι πἀάνγτα τὰ πεπυρωµέγα βΒέ-η τοῦ 
πογηροῦ σδέσαι. Ὥσπερ δὲ Ἰὼδ τὰ τοῦ διαθόλου 
βέλη xal τὰ ἕλχη τὰ ἐπιτεθέντα αὐτῷ χατὰ τοῦ σώ- 
µατος, ἐπειδὴ κατὰ συγχὠρησιν ἐγίνετο τοῦ θεοῦ, 
βέλη Κυρίου ὠνόμασεν εἰπών' Βέ.Ίη γὰρ Κυρίου ér 
τῷ στόµατίµου ἑστὶν, à» à θυμὸς αὐτῶν ἐκχπίνει 
µου tó αἷμα" οὕτως εἰχὸς xai τὺν Δαυ]ὸ ἐνταῦθα 
βέλη Κυρίου εἰρηχέναι, ἐπεὶ χατὰ συγχώρησιν τοῦ 
Κυρίου χατεστρατεύσατο αὐτοῦ ὁ ἀντίπαλος, ἵνα µάθῃ 
ph λέχειν' Οὐ μὴ σα.λευθῶ εἰς τὸν αἰῶνα. Ἐπεὶ 
Y&p τῇ χάριτι τοῦ Θεοῦ δυναμούμενος μέγα ἑφ᾽ 
ἑαυτῷ ἑφρόνησέ ποτε, ὡς ἀπανθαδίσασθαι xol εἰπεῖν " 
Ἑγὼ δὲ εἶπα ἐν τῇ εὐθηνίᾳ µου’ Οὐ μὴ σα1ευθῶ 
εἰς τὸν αἰώνα ”. τούτου χάριν εἰχότως παρεδόθη τῷ 
πειράξοντι, ὃς, τῆς ψυχῆς αὐτοῦ χαθαφάµενος, µει- 
ζόνως αὐτὸν f) τὸν Ἰὼ6 ἑζημίωσεν. El δὲ οἱ λόγοι 
τοῦ θεοῦ, οἱ τῆς διχαιοχρισίας αὑτοῦ ὑπομνηστιχοὶ 
καὶ τῆς ὀργῆς τῆς τοῖς ἁμαρτάνουσιν ἑπηρτημένης 
διδασκαλικοὶ, βελῶν εἰσιν ὀξύτεροι, τὴν σννείδησιν 
νύττοντες * χαὶ οὕτως εἴποις ἂν τὸν Δαυῖδ, τοῖς ἱεροῖς 
τούτοις χαὶ θείοις βέλεσι χεντούμενον, εὐλόγως παραι» 
τεῖσθαι τὸν διὰ τοῦ θυμοῦ ἔλεγχον. Προσλαδόντα γὰρ, 
Φησὶ, τὴν ὀργὴν xaX τὸν θυμὸν τὰ παρὰ σοῦ καθιχό- 


µενά po: βέλη, ἰἱχανῶς µε τιμωρεῖται, xal αὐτάρχως 


ἑπαλλήλων συμφορῶν. 

Οὑχ ἔστι ἴασις ἐν τῇ σαρχἰ µου ἀπὸ προσ- 
ώπου τῆς ὀργῆς σου, οὐκ ἔστιν εἱΙρήνη év τοῖς 
ὀστέοις µου ἀπὸ προσώπου τῶν ἁμαρτιῶν µου. 
Thy γὰρ σάρχα µου, δι fic πἐπραχταί uot τὸ ἁμάρ- 
τηµα, χολάσεσι παρέδωχα τιμωρούμενος ἐμαντόν. 
Τοῦτο γὰρ xaX ἑδήλου 6v ἑτέρων λέγων’ Καὶ ἑταπεί- 


φουν ἐν vno celg τὴν ύπ)χήν gov: καὶ, Ἡ σἀρξ µου D 


3.110000 δι) EAaiov* καὶ, Ἐπε.Ίαθόμην τοῦ garetv 
τὸν ἄρτον µου ἀπὺ προσώπου τοῦ στεναγμοῦ µου, 
xaX ὅσα τριαῦτα. ᾽Αντὶ δὲ τῆς ὁργῆς, συμφώνως 
Αχύλας xai ὁ Σύμρμαχος, Ἀπὸ προσώπου τῆς 
ἐμθριμήσεώς σου, ἠἡρμήνευσαν. ᾽Απήρχει γάρ uot 
ἡ ἀπὸ τῶν σῶν θείων Γραφῶν ἑμθρίμησις, xaX f διὰ 
τοῦ προσώπου Ναθὰν ἀπειλή. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ. Απὸ 
προσώπον τῶν ἁμαρτιῶν µου, ὁ Σύμμαχος ἡρμή- 
νευσε, Διὰ τὰς ἁμαρτίας µου. "Άτοπον δὲ οὐδὲν 
ὁστᾶ τοὺς οἰχείους ἀποχαλεῖν. El γάρ ἐσμεν ἀλλήλων 
μέλη, καὶ ὡς ἑνὶ πάντες χατελογἰίσθηµεν σώματι τὸ 


ο Job i1, 5. 


*! Psal. cvi, 24. ? Deal. ci, 5. 


** Ephes. vi, 135." Job vi, 4^ 3 Psal. xxix, 7. 


t» qui. carnem et corporea ejus attingebant : hic 
autem quia David anima :grotabat, se aliis con- 
fossum telis, aliamque manum Dei se tetigisse 
signilicat, uti superius diximus, nimirum rationabi- 
les sagittas, imo vero ipsa Dei verba, quz animam 
pungebant, εἰ de conscientia ejus supplicium su- 
mebant. Num forte ipsum diabolum et ignita diabo- 
li tela affectum excitantia et amatoria, quz ipsum. 
ad concupiscentiam uxoris Uri: accendebant, his 
indicat * de quibus hasc monita dat Apostolus : Δα- 
cipite armaturam Dei, ut possitis omnia tela nequissi-. 
mi exstinguere **. Quemadmodum autem Job diabo- 
li sagittas et immissa corpori suo ulcera, quia Dei 
permissu acciderant, sagittas Domini vocavit di- 


B cens : Nam sagittg Domini in corpore meo sunt, 


quarum furor ebibit meum sanguinem "' ; ita. verisi- 
mile est ideo Davidem hic sagittas Domini dixisse, 
quia ex Dei concessu inimicus eum oppugnabat, 
ut edisceret non ita loquendum esse : Nen movebor 
in aeternum **. Quia enim aliquando Dei gratia ful- 
Lus magna de se senserat, ita ut arroganter dice- 
ret : Ego autem dixi in abundantia meu : Non mo- 
tebor in c&lernum **; ideo jure tentatori traditus 
est, qui animam ejus adortus, majus ipsi quam 
Jobo damnum intulit. Quod si sermones Dei, qui de 
justo ejus judicio admunent, et imprudentem νεο» 
cantibus iram ejus edocent, sagittis acutiores sunt, 
punguntque conscientiam ; sane dixeris Davidem 
sacris hisce ac divinis sagitllis confossum, repre- 
hensionem cum furore illatam jure.recusasse. Nam 
tela abs te mibi immissa, ait, quz iram et furorem 
tuum przverterunt, sufücienter de me supplicium 
sumunt, ac satig me castigant : sed eliam manus 
tua per illatas frequenter calamitates me conti- 
git. 

µε χολάζει * ἀλλά xaX ἡ χείρ σου χαθήφατο διὰ τῶν 


Vens. &. Non est curatio in carne mea a facie 


dre tue, et non est paz ossibus meis a facie pecec- 


torum meorum. Carnem quippe meam, qua pecca- 
tum admisi, suppliciis tradidi, ultionem de me su- 
mens. Hoc enim in aliis quoque lecis significavit 
dicens : Et lumiliabam in jejunio animam meam **; 
el : Caro. mea immulata est propter oleum *! ; el: 
Oblitus sum. comedere panem meum a (acie gemitus 
mei **, et similia. Pro autem ire, Aquila et Sym- 
machus, a facie fremitus tui, similiter interpretati 
sunt. Satis quippe mihi erat fremitus ille qui divi- 
nis Scripturis tuis enuptiatur, et. interminatio per 
Nathan prophetam facta. Pro illo autem, a facic 
peccatorum meorum , Symmachus, propter peccata 
mea, interpretatus. est. Nihil porro absurdum est 
ossa domesticos vocare. Nam si alter alterius mem- 
bra sumus, et quasi in untm corpus omnes com- 
pingimur, certe ossa singulos nobis proximos ap- 


$9 ibid. ο Psal. xxxiv, 13. 


343 


EUSEBII CESARIENSIS OFP. PARS ΕΠ. EXKGETICA. ελλ 


pellare convenit. Ceterum bzc non uni sancto Da-  ἀπεῖργον, χαὶ ὁστᾶ τοὺς χατὰ µέρος καὶ χρευυδεστά- 


vidi contigisse dicimus, sed etiam multis aliis ; imo 
vero hodieque sanctis viris idipsum in tentatione 
accidit. Nam inexspectate plerumque calamitates 
oboriuntur, ut tolerabilius sit bellum ab. inimicis 
illatum propinquorum impelt, quos diximus ossa 
tropice vocatos esse. Quod si haec omnibus com- 
munia, cominunis omnibus sane fuerit orationis 
modus. Cuilibet namque tentationibus inpetito, ac 
defesso, cupientique tranquillitatem a Deo obtine- 
re, hzc precatio convenit. 

VeRs. 8 - 19. Quoniam iniquitates mem super- 
gressie sunt capul meum, sicul onus grave grcva- 
tv sunt. super. me. Putruerunt. et. corrupia eunt 
cicatrices mee. Ilis docemur, ne mala occultemus 


τους μάλιστα λέχειν. Πλὴν οὐχὶ µόνῳ ταῦτα σνµθή- 
ναί φαμεν τῷ θεσπεσίῳ Δαυῖδ, ἀλλὰ γὰρ xaX πλεί- 
στοις ἑτέροις ΄ μᾶλλον δὲ χαὶ εἰς δεῦρο πράττεται πει- 
ῥαζομένων ἁγίων. ᾿Αδάχητοι γὰρ περιατάσεις áva- 
φύονται πολλάχις, ὥστε δυσφορητότερον εἶναι τοῦ 
παρ’ ἐχθρῶν πολέμου τὰς τῶν οἰχείων ἑπαναστάσεις, 
οὓς xai ὁστᾶ φαµεν ὠνομάσθαι τροπικῶς. EL δὲ ἅπασι 
ταῦτα χοινὰ, χοινὸς ἂν εἴη πάντων τῆς προσευχῆς ὁ 
τρόπος. Παντὶ γὰρ ἁρμόζει πειραζομένῳ καὶ χάµνοντι, 
γλιχομένῳ τε τυχεῖν ἡμερότητος τῆς παρὰ θεοῦ. 
"Οτι αἱ ἀνομίαι µου ὑπερῄραν τὴν χεραήν 
µου, ὡσεὶ φορτἰον βαρὺ ἐδαρύνθησαν ἐπ᾽ ἐμά. 
Ilpocószcar καὶ ἑσάπησαν οἱ μµάλωπές µου. Mà 
τούτων διδάσχει ἡμᾶς ὁ λόγος, ph κρύπτειν τὰ 


nostra, neu peccata ceu quemdam nigrorem et corrü- B ἑαυτῶν xax&, μηδ ὥαπερ τινὰ μελανίαν καὶ σῖψιν 


ptionem inintimo animx concludamus. Tota die con- 
tristatus ingrediebar, quoniam anima mea impleta est 
illusionibus illudentium. Sic porro intelligas: cum in 
titn!o significasset psalmum in rememorationem esse, 
jure illuc remittitur, et quae sib: jam olim contige- 
rant repetit. Docet item qualem in conditionem post 
lapsum peccati devenerit : qua de causa totam hanc 
confessionem edit. In hae omnia, inquit, incidi, 
quia quodam tempore, Cor meum conturbatum est, 
οἱ dereliquit ma. virtus mea, et. (umen oculorum 
smeorum et ipsum non erat. mecum. Nam peccati 
tempore vis mea intelligendi non parvam perpessa 
est confusionem, perplexa et obscurata ab eo qui 
peccati mibi auctor fuerat. Tunc quippe dereli- 
quit eum virtus ejus : noa ultra enim dicere pote- 
rat, Omnia possum in eo qui me confortat**, victus 
scilicet à motu animi, ac viribus destitutus. Et 
vero aliud quidpiam mihi pergrave oblatum est : 
nam lumen oculorum meorum, (id erat propheticus 
spiritus, qui anim: ejus visum illustrabat), et ipsum 
son efal mecum ; me quippe reliquerat, ac reces- 
serat; quia in malevolam animam non introibit sa- 
pientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. 
Spiritus enim sanclus discipline effugiet dolum, et 
auferet se a cogitationibus que sunt sine intellectu **. 
Imo etiam qui antea amici et proximi ejus erant, 
qui cum ipso omni tempore degebant, eo relicto de 
longe sielerunt, cum nequirent ultra ipsi adesse; 
sed proeul, illam amici sui calamitatem deplora- 
baut. Quinam illi, nisi qui nuper de bonis ejus la- 
tabantur, videlicet angeli boni ac ministri Dei, qui 
de hominum salute una gaudere solent? Quibus 
procul me positis, alii quidam peccati auctores, 
prope stantes vim faciebant et anim: illudebant 
mez. Hi namque olim sitientes sanguinem meum, 
atque a longis retro temporibus peroptantes rui- 
nam videre meam, quasi opportunitatem nacti, cum 
viderent viriuteim meam nie dereliquisse, et lu- 
men oculorum meorum a me recessisse, amicos 
quoque et proximos longe remotos, confestim ir- 
ruentes vim faciebant animx» mee; ac utpote ma- 


9 Philipp. iv, 15. ο Sap. 1, 4, 5. 


χατὰ βάθους τῆς φυχῆς συνέχειν τὰ ἁμαρτήματα. 
"OAnv τὴν ἡμέρα» σχυθρωπάζων ἐπορευόμην, 
ὅτι ἡ ψυχή µου ἐνεπ.1ήσθη ἐμπαι;μῶν ἐμπαιζόν» 
των. Ναῄσεις δὲ χαὶ οὕτως, προεπισημηνάµενος ἐν 
τῇ προγραφῇ, ὡς ἄρα εἴη εἰς ἀνάμνησι', εἰχότως 
ἀναπεμπάζεται, xoi τὰ πάλαι αὑτῷ συµδεθηχότα 
ἐπαναλαμθάνει. Διδάσχει τε ἐν οἷς γέγονε, τῷ τῆς 
ἁμαρτίας ὁλίσθῳ περιπεσὼν, οὗ χάριν καὶ την πᾶσαν 
ποιεῖται ἐξομολόγησιν. El ταῦτα γὰρ πάντα ἑλήλυθα, 
φηαὶν, ἐπειδήπερ Χαιρῷ τινι Ἡ καρδία µου éru- 
ρἀχθη., καὶ ἐγκατέλειπέ µε ἡ ἰσχὺς µου, καὶ τὸ 
ctc τῶν ὀφθαλμῶν µου, καὶ αὐτὸ οὐκ ἦν pec ἐμοῦ. 
Κατὰ γὰρ τὸν τῆς ἁμαρτίας χαιρὸν οὐ μικρὰν ὑπ- 
ἐμεινεν αὐτοῦ ταραχὴν τὸ διανοητιχὸν, συγχυθὲν χαὶ 
σχοτωθέν ὑπὸ τοῦ τὴ» ἁμαρτίαν ἐνεργοῦντος, ὡς xal 
εἰς ἀφροσύνην πεσεῖν καὶ πράττειν ἀφροσύνης Εργα. 
Τότε δὲ xoi ἐγχατέλειπεν αὐτὸν t ἰσχὺς αὐτοῦ ' οὐχ- 
ἐτι γὰρ οἷός ze fjv λέγειν, Πάντα ἱσχύω &r τῷ ἐνδυ- 
ναμοῦντίέ µε, νιχηθεὶς ὑπὸ τοῦ πάθους xat ἑξατονή- 
σας. Καὶ ἄλλο δέ τι, φῃαὶ, χαλεπὸν περὶ ἐμὲ Υέγονε 
Τὸ γὰρ φῶς τῶν ὀφθαλμῶν µου (τοῦτο δὲ ἣν τὸ 
προφητιχὸν πνεῦμα, τὸ φωτίζον αὐτοῦ τῆς φυχῆς τὴν 
ὅρασιν) καὶ αὐτὸ οὐκ f μετ' ἐμοῦ, καταλεϊγάν µε 
καὶ ἀναχωρῆσαν' ἐπεὶ εἰς κακύτεχνον γυχὴν οὐκ 
εἰσελεύσεται σοφία: οὐδὲ κατοιχήσει ἐν σώματι 
κατάχρεῳ ἁμαρτίαις ' ἅγιον γὰρ Πνεῦμα παιδείας 
φεύξεται δό.Ίον, καὶ ἁπαναστήσεται ἀπὸ «Ίογι- 
σμῶν ἁἀσυνέτων. ᾽Αλλὰ καὶ οἱ πρότερον αὐτοῦ φίλοι 
xai πλησίον αὐτοῦ, οἱ τὸν σύμπαντα χρόνον αὑτῷ 
αυνόντες, ἑάσαντες αὐτὸν µακχρόθεν ἔστησαν, οὐχέτ' 
αὐτῷ συνεῖνα. δυνάµενοι, πόῤῥωθεν δὲ ἀποχλφόμενοι 
ὡς οἰχείου φίλου συμφοράν. Τίνες δ' Ίσαν οὗτοι ἀλλ' 
f| οἱ ἐπὶ τοῖς προτέροις ἁγαθοῖς αὑτοῦ χαίροντες, 
ἄγγελοι δηλαδῆ ἀγαθοὶ καὶ λειτουργοὶ θεοῦ, τῇ τῶν 
ἀνθρώπων συγχαἰρειν εἰωθότες σωτηρία; Ὃν pa- 
χράν µου γενοµένων, ἄλλοι τινὰς τὴν ἁμαρτίαν Evsp- 
γαῦντες, πλησίον µου γενόµενοι, ἐξεθιάζοντο xat τῆς 
ἐμῆς φυχῆς κατέπαιζον. Πάλαι γὰρ οὗτοι διφῶντες 
φοῦ ἐμοῦ αἵματως, xal ἐχ μαχρῶν χρόνων εὐχόμεναι 
θεάσασθαἰ µου τὴν πτῶσιν, ὡσανεὶ καιροῦ λαθόµενοι, 
ὅτε εἶδον χαταλείπονσάν µε τὴν ἰσχὺν, καὶ τὸ φῶς 


345 COMMENTARIA IN PSALMOS. 316 
των ὃ ϱ)αλμὼῶν noo ἀναχωρῆσάν µου, τοὺς τε φίλους A levoli, locuti sunt mihi vanitates, malas mihi intus 


καὶ τοὺς πλησίον μαχρὰν Ὑενομένους, παραχρῖµα 
ἐπιπτδίσαντες ἑκεθιάνοντο τὴν φυχἠν pou * xai ὡς 
ἂν ἐθελόχαχοι ἑἐ1άλησάν µοι µαταιότητας, Evbov 
ὁτοδθάλλοντές uoo εἰς τὴν Φυχὴν µαταίυυς λογισμούς' 
ἀγαθοῖς ἐδελέαζον καθέλχοντὲς µε εἰς τὴν ἁμαρτίαν. 

Ἑγὼ δὲ ὡσεὶ κωφὸς οὐκ ἤκουον, xal ὡσεὶ 
&laloc obx ἀνοίΐγων τὸ στόμα αὑτοῦ. Καὶ ἐγε- 
vóunv ὡσεὶ ἄνθρωπος οὐκ ἀχούων, xal οὐχ ἔχων 
ἐν tQ στόµατι αὑτοῦ ἑἐλεγμούς. Ἐπεὶ τούτοις, 
φτοὶν, οὐδὲν styov λέχειν αἰσχύνης πεπληρωμένος: 
οὐδὲν γάρ pot λόγος fv πρὸς ἀπολογίαν, οὐδ' εἶχόν 
τινα τοῖς ἐχθροῖς προσφθέἐγγεσθαι ἅπαξ ὑπ αὑτῶν 
νενιχηµένος ' οὑχ ἐμαντῷ θαῤῥῶν, οὐδ' ἄλλην τινὰ 
πρὸ ὀφθαλμῶν θέµενος ἐλπίδα (| σὲ, τὰ τῆς ἱάσεως 
ὑπέγραφον ἐμαυτῷ. Ἐπεὶ οὖν ἐπὶ σὲ fjAxica, Κύ- 
pi, ἡ δὶ ἐλτὶς οὐ χαταισχύνει' διὰ τοῦτο εἰσ- 
αχούσῃ, ὅτι θελητὴς ἑλέους eT, xat οὗ θέλεις τὸν θάνα- 
τον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ὡς τὴν µετάνοιαν αὐτοῦ. Ao, 
ἐλπίσας ἐπὶ σὲ, ἱχετεύω τῆς παρὰ σοῦ θεραπείας 
τυχεῖν Μήποτε ἐπιχαρῶσί µοι οἱ ἐχθροί µου, 
οὕπω μὲν γὰρ παντελῶς ἐχάρησαν. Ἐπιχαροῦνται 
δὲ, εἰ μὴ τὺχοιμι τοῦ σοῦ ἑλέους. ᾽Αλλ' ἵνα μὴ ἐπι- 
χαρεῖέν pot οἱ ἐχθροί µου, οἱ ἤδη χαὶ πρότερον kv τῷ 
σαλευθῆναι πόδας µου µεγαλοῤόημονήσαντες, ἐπὶ σὲ 
χατέφυχον, xal φηµι’ Mi) καταισχυνθείην εἰς τὸν 
αἰωνα. 02 γὰρ πάντη περιετράπην, οὐδὲ πτῶμα ἔπε- 
σον τοιοῦτον, οἷον οἱ ἁποστάται σου γενόµενοι. 


ΕΙΣΤΟ ΤΕΛΟΣ TO 13160YM, ΩΛΗ TQ ΔΑΥΊΔ ΛΗ’, 


Ηολλὴν δὲ ἐμφέρειαν ἔχει τὰ dv τῇ προχειμένῃ 
«5f λεγόμενα τοῖς ἐν τῷ πρὸ τούτου ψαλμῷ. Αλλ' 
ἐχεῖνον μὲν ὁ Δαυῖδ ψάλλων, εἰς ἀγάμνησιν ἑαυτῷ 
συνέταττεν οὗτος δὲ Έδη χαὶ ἑτέρους παραδίδωσι 
τοὺς τὰ ὅμοια πεπονθότας αὐτῷ, δ.ὰ τῆς ἴσης ECopo- 
λογήσεως ζηλοῦν αὑτὸν χαὶ μιμεῖσθαι παιδεύων * εἰ 
pipa τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ τοῦ Ἰδιθοὺμ ταῦτα 
τὸν Δαυ]ὃ ἑδίδασκςε λέγειν. Ἡξίωτο γὰρ χαὶ αὐτὸς ὁ 
Ἰδιθουμ πνεύματος προφτητιχοῦ. Μανθάνομεν 6k διὰ 
τῶν προχειµένων, ὡς ἄρα προσῄχει ἕχαστον ἑαυτῷ 
διαλέγεσθαι, μηδὲ περιμένειν τοὺς ἔξωθεν διδασχά- 
λους, αὐτὸν bv ἑαυτοῦ προσομιλοῦντα τῷ λογισμῷ 
xa τῇ διανοίᾳ. 

Εἶπα" évAd£o τὰς ὁδούς µου. Κατ αὐτὸν, φησὶ, 
τὸν xatpbv τοῦ πειρασμοῦ, ἑπαναδαίνοντός µοι τοῦ 
τὴν ἁμαρτίαν ἐνεργοῦντος, ἐγὼ EAeyor* Φυ.άξω 
τὰς ὁδούς µου τοῦ μὴ ἁμαρτάνει' ἐν γώσσῃ 
µου. Τότε δὲ xal ἐθέμην τῷ στόμαεί µου gvAa- 
xcv: xal ἐκωφώθη» καὶ ἑταπεινώθη», καὶ ἐσί- 
Tnca ἐξ ἁγαθῶν. Ὁ δὲ Σύμμαχος οὕτως ἡρμήνευ» 
σεν. Εἴπον' Φυ.]άξω τὰς ὁδοὺς µου, μὴ ἁμαρτεῖν' 
διὰ της γΛλώσσης µου. Φυ.άξω τὸ στόμα µου 
φιμῷ, ἔτι ὄντος ἀσεδοῦς ἐξ ἐγαγτίας µου. ᾿"Α.ΐα- 
Joc ἐγεγόμην σιγῇ. ἑσιωπήθην μὴ ὃν ἐν ἆγαθῷ. 
'Opdc «iva τρόπον τὴν αἰτίαν τοῦ μὴ τολμᾷν διαἰρειν 
τὸ στόµα ἑδίδαξεν εἰπών ' Καὶ ἑἐσιώπησα ἐς dya- 
θῶν, t, ἐσιωπήθην μὴ ὢν ἐν ἀγαθῷ, κατὰ τὸν 


*5 ftom. v, 5. 


cogitaliones suggerentes ; imo etiain dolose demul- 
centes ac decipientes, quasi ad bona inescabant 
me, dum in peccatum detraherent. 


ἀλλὰ χαὶ σὺν δόλῳ θέλγοντες xal ἁπατῶντες, ὡς ig 


Ὕεας. 17. Ego autem tanquam surdus — non 
audiebam, et sicut. mutus. non. aperiens os. suum. 
Et factus sum sicut homo non audiens, et non habena 
in ore suo redargutiones. Quoniam , inquit, mihi 
pudore suffuso, nihil suppetebat quod dicerem ; 
nullus quippe ad defensionem sermo suecurrebat, 
neque inimicos, semel ab iis victus, alloqui vale- 
bam, mihi non fidens, neque aliam przter te spem 
pre ocutis babens, hunc mibi curationis modum 
prescripsi. Quoniam igitur in te sperari, Domine, 
spes autem »on. confundit ** ; ideo exaudies, quia 
misericordiam vis, neque vis mortem peccatoris, 
sed panitentiam ejus. Quare cum in te sperave- 
rim, obsecro tuam mihi curationeia obtinere li- 
ceat : Nequando supergaudeant mihi inimici mei, 
nondum enim penitus gavisi sunt. Supergaudebunt 
autem, nisi misericordiam consequar tuam : sed πὸ 
supergaudeant mihi inimici mei, qui jam antea 
cum commoverentur pedes mei magna loqueban- 
tur, ad te confugi, ac dico, Non confundar in eter- 
mum, Neque enim penitus eversus sum, neque in 
talem ruinam delapsus qualem ii qui abs te pror- 


C sus defecerunt. 


4. IN FINEM IDITHUM, CANTICUM DAYID., 
XXXVII. 


Quz in hoc cantico exstant multam affinitatem 
habent cum iis qui in praecedenti psalmo legun- 
tur. Sed illum quidem psallepns David in rememo- 
rationem sibi composuit; bic vcro narrat alios si- 
milia perpessos, quos ad sui imitationem ac exeni- 
plum de se sumendum instituit. Nisi fortasse Spi- 
ritus sanctus Idithumi ministerio Davidem ad hzc 
dicenda erudierit. Nam ipse quoque ldithum sp.- 
ritu prophelico dignatus fuerat. His porro edisci- 
mus par esse singulos secum colloqui, neque ex- 
trinsecus magistros exspectare, sed ratiocinio et 
cogitatione sermones secum conferre. 


D Vens. 2,5. Dixi : Custodiam vias meas. ἵρδο, in- 


quit, tentationis tempore, invadente me peccati au- 
ctore, ego dizi : Custodiam vias meas. wt non delin- 
quam in lingua mea. Tunc vero, posui ori meo cu- 
stodiam : obmutui et humiliatus sum, et silui a bo- 
nis. Symmachus autem sic interpretatus est, Dixi : 
Custodiam vias meas, ut non. delinquam per lin- 
quam meam. Custodiam os meum freno, cum adhuc 
sit impius adversum. me. Mutus factus. sum silentio, 
tacui in bono non existens. Viden' quo pacto cau- 
sam afferat, cur non audeat os aperire cum ait, 
el silui a bonis; vel secundum Symmachum, tacui, 
in bono non existeus ? Cum enim in bonis non es- 
isterem, neque fiduciam haberem, recordatus sum 








3817 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP PARS ΤΠ. .. EXEGETICA. - 


343 


ejus qui ait : Peccasti, quiesce ** : quaro tacui. in A Σύμμαχον; Mh yap ὢν tv ἀγαθοῖς, μηδὲ παῤῥησία» 


bono non existens. Neque solum obmutui et nu;7i- 
líatus sum el silui a bonis, sed etiam, dolor meus 
fenovalus est, Nam dolor anime mea, et ulcus a 
peccato mihi illatum, cum in imum pectus deve- 
nisset, et in ipsa conscientia infixum esset, reno- 
vabatur, instante atque exprobrante peccati au- 
ctore. 


V&Bs. 4 - 6. Concaluit cor meum intra me. Me- 
mor, inquit, peccati, animi deliquio ceu igne com- 
burcbar : ab ipsaque conscientia incensus, locutus 
sum in lingua mea : Notum fac mihi, Domine, finem 
meum. Etiam post confessionem, qui mihi finis fu- 
turus sit ediscere postulo. Hzc porro dicebat cum 
graviter premeretur, ratus temporaneam lianc mor- 
talemque vitam ob tzdium molestiamque ejus diu- 
turnissimam esse. Quare obitus sibi tempus indi- 
cari peroptabat, ut accepto libertatis ac tentatio- 
num exitus fausto nuntio, alacriter ageret. In se- 
quentibus vero sic ait : Advena ego sum apud te et 
peregrinus, sicut omnes patres mei. Ecce mensurabi- 
les posuisti dies meos, et substantia mea tanquam 
nihilum ante te. Pro quo Symmachus, Ecce quasi 
palmares dedisti dies meos, edidit. Alius fortasse 
dixerit, παλαιστάς, sive adversarios dies hominis 
vocatos, quia certamine, πάλης, sive pugna et ten- 
tationibus repleti sunt. Deincepsque ait : Substantia 
mea tanquam nihilum ante te; pro quo Aquila in- 
terpretatur, e£. demersio mea quasi non est in con- 
spectu (uo; Symmachus vero, et vita mea quasi ni- 
hil coram te. Namque totum vitx: hominis tempus 
cum vita Dei atque seculis immensis collatum, 
quasi nihilum est in conspectu Dei. Quare alio in 
loco dictum : Celi peribunt, tu autem permanues, et 
omnes sicut vestimentum velerascent : et sicul. oper- 
torium mulabis eos et. mutabuntur. Tu autem idem 
ipse es, et anni iui non deficient *'. Sed etiam om- 
nia bominum studia, vanitas vanitatum sunt ; et, 
€niversa vanitas, omnis homo vivens ; sive, omnis 
homo constitutus, secundum Aquilam ; sive, omnis 
homo stans, secundum Symmachum. Nam qui nunc 
$lat, ac przsenti tempore vitam decurrit, vanitas 
sane fuerit. Si itaque nulla hominibus inesset spes 


ἄγων, ἐμεμνήμην τοῦ λέγοντος’ Μμαρτες, ἠἡσύχα- 
σον * 6 ἑσιώπησα μὴ ὢν ἐν ἀγαθῷ. Οὐ µόνον 6i 
ἐκωφώθην καὶ ἐσίγησα ἐξ ἀγαθῶν, ἀλλὰ xaX ἅ-- 
Ίημά µου ἀνεκαιίσθη. Τὸ γὰρ τῆς φυχῆς µου ἅλ- 
Yos xai τὸ ἐχ τῆς ἁμαρτίας ἐγγενόμενόν µοι ἕλχος, 
χατὰ βάθους ἑγχείμενον, χαὶ κατ᾽ αὐτῆς τῆς συνει- 
δήσεως ἐμπεπηγμένον, ἀνενεοῦτο, ἑπαναθαίνοντός 
pot xal ἐπονειδίζοντος τοῦ τὴν ἁμαρτίαν ἕνηργη- 
χότος. 

Ἐθερμάνθη ἡ καρδία µου évtóc µου. ΆἈναμιμνη- 
σχόµενος, φησι, τῆς ἁμαρτίας, τῆς ἀθυμίας ἑνεπιμ- 
πράμην πυρὶ, ὑπ αὐτῆς πυρούμενος τῆς συνειδή- 
σεως, Ε.Ιάλησα ἐν γλώσσῃ nov: Γγὠρισόν uot, 
Κύριε, τὸ πέρας µου. Καὶ μετὰ τὴν ἐξομολόγησιν 
ὁποίου τέλους τεύξοµαι μαθεῖν ἀξιῶ. Βαρούμενος δὲ 
ταῦτα ἔλεγε, τὴν πρόσχαιρον xal θνητὴν ζωὴν διὰ τὸ 
ἐπαχθὲς αὐτῆς µαχροτάτην ἡγούμενος. Διὸ γνωρι- 
σθῆναι αὐτῷ τὸν τῆς ἁπαλλαγῆς χρόνον ἐπόθει: ἵν 
εὔθυμος Υένοιτο, τὴν ἀπὺ τῶν τῇδε ἐλευθερίαν καὶ 
τῶν πειρατηρἰων τὴν ἁπαλλαγὴν εὐαγγελισθείς. Καὶ 
iv τοῖς δ ἑξῆς προϊὼν ἔλεγεν' Πάροιχος ἐγώ εἶμι 
παρὰ σοὶ καὶ παρεπίδηµος, καθὼς πάντες οἱ πα- 
τέρες pov. Ἰδοὺ πα.αιστὰς ἔθου τὰς ἡμέρας µου, 
καὶ ἡ ὑπόστασίς µου ὡσεὶ οὐθὲν ἑνώπιόν σου. 
'Av0' οὗ ὁ Σύμμαχος, Ἰδοὺ ὡς σπιθαμὰς ἔδωκας 
τὰς ἡμέρας µου, ἐξέδωχεν." Άλλος 6' ἂν εἴποι πα- 
Jaw tác εἰρῆσθαι τὰς τῶν ἀνθρώπων ἡμέρας, διὰ τὰ 
πεπληρῶσθαι αὐτὰς ἀγῶνος xal πάλης xai πειρα- 
τηρίων. Ἑξῆς τούτοις φησί. Kal ἡ ὑπόστασίς µου 
ὡσεὶ οὐθὲν' ἐνώπιόν σου ' ἀνθ᾽ οὗ 6 ᾽Αχύλας ἡρμή 
νευσε' Kal ἡ κατάδυσἰς µου ὡς οὐκ ἔστι ἐναν- 
tíov cov* ὁ δὲ Σύμμαχος' Καὶ ἡ βἰωσίς µου ὡς 
οὐδὲν ἁγτικρύ σου. Ὁ γὰρ πᾶς τῆς ζωῆς ἀνθρώ- 


“που χρόνος, παραθαλλόµενος τῇ τοῦ θεοῦ ζωῇ, xal 


τοῖς αἰῶσι τοῖς ἀπείροις, ὥσπερ οὐθέν ἐστι ἐνώπιον 
τοῦ θεοῦ. Au ἀλλαχοῦ εἴρηται' Οἱ οὐρανοὶ ἁπ- 
ολοῦνται" σὺ δὲ διαµένεις, καὶ πάντες ὡς ἱμάτιον 
πα.Ἰαιωθήσονται ' καὶ ὡσεὶ zepi6oAal ἑλίξεις av- 
τοὺς, καὶ ἁ Ιλαγήσονται. Σὺ δὲ d αὐτὸς εἶ, καὶ 
τὰ ἔτη σου οὐκ ἐχείψουσιν. "AX καὶ πᾶσα $ 
παρὰ ἀνθρώποις σπουδὴ µαταιότης µαταιοτήτων ἐστὶ, 
xal, τὰ σύµπαντα µαταιότης, πᾶς ἄνθρωπος (v, 
13, xac ἄνθρωπος éctnAopévoc, κατὰ τὸν ᾽Ακύλαν 
1, πας ἄνθρωπος ἑστὼς, κατὰ τὸν Σύμμαχον. Ὁ γὰρ 


immortalitatis, vita» seterne ac regni coelorum, e p νῦν ἑστὼς χαὶ ὁ χατὰ τὸν παρόντα χρόνον τὴν θνητὴν 


Te $ane putaretur vanitas esse omnis homo vivens. 


ἔτι ζωὴν διεξανύων µαταιότης ἂν εἴπ. El γοῦν μὴ 


ἀπέχειτό τις ἀνθρώποις ἑλπὶς ἀθανασίας, xal ζωῆς αἰωνίου βασιλείας τε οὐρανῶν, εὑλόγως ἂν ἑνομίσθη 


µάταιόν τι εἶναι πᾶς ἄνθρωπος ζῶν. 

ὅεας. 8- 12. Et nunc qua est exspectatio. mea, 
monne Dominus? eic. Hzc porro sic edidit Sym- 
machus : Nunc igitur quic exspecto, Domine? ve- 
mansio mea in le est. Ab. omnibus. iransgressio- 
nibus weis redime me, exprobrabilem — insipienti 
We ponas me. Mutus [acius sum, non aperies os 
meum : tu enim fecisti. Post ea quae superius dicta 
sunt, ait, nihil mihi relictum, Domine, nisi ut te 


** Gen. iv, 7, sec. LXX. *! Psal. ci, 27,28. 


Kal viv τἰς ἡ ὑπομονή pov, οὐχὶ Κύριος; 'O ἓὶ 
Σύµµαχος οὕτως τὰ προχείµενα ἐξέδωχε ῥητά: Νὲ» 
οὖν tl προσδοκῶ, Δέσποτα; ἡ ἀναμονή µου εἰς 
σέ ἐστι". Ἀπὸ πασῶν τῶν ἀθεσιῶν µου ἑξέλου 
J£, ἐπονείδιστο» ἄφρογι μὴ τἆξῃς µε.'Ααἲος 
ἐγεγόμη», οὐκ ἀνοίξεις στόμα µου" σὺ γὰρ ἐποίη- 
σας. Μετὰ τὰ προλελεγμένα πάντα, φησὶν, οὑδέν pot 
λείπεται, ὦ Kópte, ἡ σὲ προσδοκᾶν καὶ εἰς cb τὰς 


549 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 





$50 


ἐλπίδας ἔχειν ' παρὰ σοῦ γὰρ τῆς ψυχῆς ἡ ὑπόστασίς A exspectem et in te spem babeam : nam apud to 


ἐστι. Διὸ δέοµαι xaX ἰχετεύω ἐλευθερωθῆναί µε τῶν 
τὰδε χαχῶν, xdi τῶν ἀνομιῶν µου ῥυσθῆναι. Anat 
γὰρ περιπέπτωχα ἄφρονι, περὶ οὗ xal ἀνωτέρω ἔλε- 
Yo»: Ev τῷ συστηναι τὸν ἁμαρτω.λὸν ἐἑνώπιόν 
µου, ἐχωφώθη», καὶ ἑταπεινώθην xal ἐσίγησα ἐξ 
ἀγαθῶν. Αὐτίχα γοῦν ἀφροσύνῃ παραδοθεὶς véyova 
ἐπονείδιστος ' εἰχότως οὖν, ὡς ἂν γνωσιμαχῶν ἐφ᾽ ofc 
ἤμαρτον, ἑχωφώθην καὶ οὐχ ἤνοιξα τὸ στόµα µου, 
ὅτι σὺ ἐποίησας. Ὁ γὰρ σὺς φόδος χωφῶσαί µε 
ἐποίησε, πλήττων µε Eo' οἷς ἥμαρτον, χαὶ χατασι- 
Ὑάχων πρὺς τὸ μὴ φθέγγεσθαι. Αντὶ δὲ τοῦ, ὄνψειδος 
ἄκρονι ἔδωκάς µε, ὁ μὲν ᾽Αχύλας, ὄγειδος ἁποῤ- 
ῥέουτι, φησὶ, μὴ θῇς pue * 6 δὲ Σύμμαχος, ἐπογείδι- 
στον ἄφρογι μὴ δῷς ps: dj δὲ πέμπτη ἔχδοσις 


est substantia animx. Quare supplico ac rogo li- 
berari me ab hisce malis, et ab iniquitatibus meis 
eripi. Semel enim insipientem offendi de quo su- 
perius dicebam : Cum consisteret peccator adversum 
me, obmutui et humiliatus sum, et silui α bonis. 
Confestim itaque insipientiz traditus, probrosus 
effectus sum : jure ergo peccatum et infirmitatem 
agnoscens meam, obmutui el non aperui os meum, 
quoniam tu fecisti. Timor enim tui me obmutescere 
fecit, meque ob peccata mea perculit, et tacere 
fecit, ut non ultra loquerer. Pro illo autem, oppro- 
brium insipienti dedisti me; Aquila, opprobrium de- 
fluenti ne ponas. me; Symmachus vero, εχρτούτα- 
bilem insipienti ne ponas me; quinta editio, oppro- 


ὄνειδος ἄφρογι μὴ δῷς µε. Ὅπερ παράχλησιν ἐμ- B brium insipienti ne dederis me. Quod ejus qui pecca- 


€alvst τοῦ ἡμαρτηχότος, ἰχετεύοντος ph παραδοθῆναι 
εἰς ὀνειδισμὸν ἄφρονι. El δ' αὐτὸς ὁ Κύριος παραδί- 
ὅωσιν ἄφρονι τὸν ἡμαρτηχότα, ὀνειδίξεσθαι πρὸς αὐ- 
τοῦ, καὶ τοῦτο ἂν εἴποις ἐπ᾿ ὠφελείᾳ Υίνεσθαι τοῦ 
ὀνειδιζομένου, ὡς ἂν, χαχούµενος, μείζονα ποιῄσοιτο 
τὴν ἐπὶ τοῖς ἡμαρτημένοις ἐξομολόγησιν * ὅπερ ἡξίου 
μὴ παθεῖν ὁ Δαν]δ, ὡς πάντα πράττων τὰ τῷ θεῷ 
ἀρεστὰ ἐξ ἑαυτοῦ. Απόστησον ἀπ᾿ ἐμοῦ τὰς µάστι- 
Tác Gov: ἀπὸ γὰρ τῆς χειρὸς τῆς ἰσχύος σου ἐγὼ 
ἐξέλιπον ' ἐν ἐλεγμοῖς ὑπὲρ ἀνομίας ἐπαίδενσας 
ἄνθρωπον. καὶ ἐξέτηξας ὡς ἀράχνην τὴν yvxhr 
αὐτοῦ, x3hv µάτην xác ἄνθρωπος" διάψαλμα. 

Ἐν μὲν τῷ mpb τούτου ψαλμῷ παρεῖχεν ἑαυτὸν 


Μτιστρεπτιχαῖς πληγαῖς, οἷά τις εὐγνώμων µαθητὴς C 


διδασχάλῳ; διὸ ἔλεγεν' Ἐγὼ εἰς µάσειγας ἔτοιμος. 
Ἐπεὶ δὲ λοιπὸν αὐτάρχως τῶν µαστίγων ἐπεπειρᾶτο 
ἐπιμόνως αὐτὸν αἰχιζομένων, ἱχετεύει τοῦ λοιποῦ 
παύσασθαι, xal µέχρι τούτου στῆναι τὰς µάστιγας, 
ὁμολογεῖ τε ἑξῆς λέγων Ἀπὸ τῆς ἰσχύος χειρός 
σου ἑγὼ ἐξέλιπον. Περὶ δὲ τῆς χειρὸς ταύτης xal 
ἀνωτέρω ἑλέγετο ' Ἐπεστήριξας ἐπ᾽ ἐμὲ civ. χεῖ- 
pá σου. Εἶτα διδάσκει, ὅτι μὴ µάτην fj χεὶρ ἑπαί- 
δευε, μηδὲ εἰς ἀργὸν ἑμαστίγου, ἀλλ᾽ Ex' ὠφελείᾷ τοῦ 
ἡμαρτηχότος" διό φησιν’ Ἕν ἐ9εγμοῖς ὑπὲρ ávo- 
plac ἐπαίδευσας ἄνθρωπον. Ὑπὲρ γὰρ τῆς παρ- 
αχθείσης ἀνομίας xoi διὰ τὸ παραχθὲν ἁμάρτημα 
ἑλέγκων τὸν παιδευόµενον καὶ τὰς µάστιγας ἐπηχες 
καὶ τὴν χεῖρά σου προλεχθεῖσαν * τούτοις δὲ αὐτοῖς 
xai τὴν φυχΏν τοῦ παιδευοµένου ἑξέτηξας, ταπεινου- 
µένην καὶ λεπτυνομένην &n' ὠφελείᾳ τῇ αὐτῆς. Ka" 
ὃν γὰρ ἑτρύφα χρόνον, sl; ἁμαρτίας ἑξώλισθς, κατὰ 
τό. Ἔφαγε καὶ ἔπιεν Ἰακὼδ, καὶ ἀπελάχτισεν ὁ 
ἡγαπημένος, ἐπ.ατύνθη καὶ ἐπαχύνθη, καὶ áz- 
έστη ἀπὸ θεοῦ τοῦ τρέφοντος αὐτόν. Διὸ, ἵνα τὸ 
avevpa σωθῇ àv τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Κυρίου, ἡ σὰρξ 
παραδέδοται εἰς &As8pov* f τιµωρουµένης, ἑχτη- 
χεται Φυχὴ ἐξισχνουμένη δίχην ἀράχνης ᾿ διό onov: 
Καὶ ἐξέτηξας ὡς ἀράχνην τὴν yy αὐτοῦ" xa 
ἐλιλέγει' Dh. µάτην πᾶς ἄνθρωπος, πάλιν τὸν ἐν 
τῷ βίῳ τούτῳ εἰχῆ xat µάτην μοχθοῦντα xal xaxo- 
παθοῦντα ταλανίζξων. 


ρ Deut. xxxu, 1o. Ὁ 1 Gor, v,5. 


vit deprecationem exhibet, rogantis ne in oppro- 
brium insipienti tradatur. Quod si quando Dominus 
peccantem insipienti tradat, ut opprobriis ab eo 
afficiatur : idipsum in utilitatem ejus qui opprobriis 
oneratur vertit, ut vexatus majorem emittat de ad- 
missis peccatis confessionem. Quod ne pateretur 
David rogabat, utpote qui omnia pro viribus ageret 
quz Deo placita putaret. Amore a me plagas tuas. 
A fortitudine enim manus tuc ego defeci : in incre- 
pationibus propter iniquitatem corripuisti hominem : 
et tabescere fecisti sicut araneam animam ejus, ve- 
rumiamen vane omnis homo. Diapsalma. 


In precedenti psalmo sese plagis ad correptio- 
nem, ceu ingenuus discipulus magistro, tradidit ; 
quare dicebat, ego in flagella paratus sum. Àt quo- 
niam deinceps flagella sat expertus erat, cum sese 
assidue laceraret, precatur demum eoruin flnem 
dari et hic sistere flagella, ac deiaceps his verbis 
confitetur, a fortitudine manus tug ego de[eci. De 
bac porro manu superius dictum, confirmasti super 
me manum (uam. Sub hzc docet, manum illam non 
[frustra corrigere, neque in cassum castigare, sed 
pro peccantis utilitate . quare ait, ín increpationibus 
propter iniquitatem corripuisti hominem. Nam pro 
admissa iniquitate, et pro peccato edito eum qu. 
corripiebatur arguens, flagella et memoratam ma- 
num inflixisti. Hisce porro animam illius qui corri- 
piebatur tabescere fecisti, pro utilitate ipsius humi- 


p liatam et extenuatam. Nam quo tempore in deliciis 


agebat, tum in peccata lapsa est, secundum illud - 

Comedit et bibit Jacob, et recalcitravit dilectus et in. - 
crassatus est, et recessit a Deo qui nuiriebat ipsum, 

Quamobrem, wt spiritus salvus sit in die Domini, 

caro tradita est in interitum ** : qua. supplicio affe - 

cta, anima tahescit et extenuatur sicul aranea: 

ideo ait, Et tabescere fecisti sicut αταπέαπι animam 

meam : quibus adjicit, Verumtamen vane omnis 

homo, miserum denuo pradicans eum, qui in hac 

vita in laboribus et zrumnis frustra versatur. 


$51 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lll. — EXEGETICA. 


9924 


Vrns. 15, 44. Exaudi orationem meam, Domine, A — Elcáxovcor τῆς προσευχῆὸ µου, Κύριε, xal 


et deprecationem eam : auribus percipe lacrymas 
meas, Ne sileas, quoniam advena ego sum apud te 
et peregrinus, sicut. omnes patres mei. Hic se conll- 
tetur advenam et peregrinum : novit autem aliam 
esse refrigerationis vitam, quam assequi peroptat, 
dicens : Remitte mihi ut refrigerer. Non itaque om- 
nem hominem advenam esse temere dicit, nec fru- 
sira cum fletu et lacrymis deprecationem emittit, 
gnarus scilicet illius, Beati qui flent, quoniam ipsi 
ridebunt*, et, Beaii qui lugent, quoniam ipsi consola- 
buntur *. Ac recte facta sua post hzec ita describit, 
his sermonem concludens : Quoniam advena ego 
sum εἰ peregrinus, sicut omnes patres mei, Rarus 
sane est is qui possit ad imitationem religiosorum 
patrum et prophetarum Dei, non ut incola, sed ut 
advena temporaneam ducere vitam : qua in re is 
qui loquitur gloriabatur, peregrinam et alienam 
hümanam vitam estimans. Remitte. mihi ut refrige- 
rer priusquam abeam, et amplius non ero. Pro quo 
S«mmachus ait, Abscede a me ut rideam, antequam 
abeam εἰ ποπ existaim, Nisi enim hic mutatis per 
gratiam tuam in risum lacrymis rideam, 26 nisi in 
presenti vita remittas mibi delictum el facinorum 
vewam prabeas, ut meipsum recipiam et re(rige- 
rem; post exitum a vita nullum erit poenitentiae 
tempus. Ác si veniam non consequar, in vita quz 
apud te est amplius non ero ; sed rejectus assimila- 
bor descendentibus in. lacum. Quare in hac vita sic 
deprecor, Ne sileas a me, nequando laceas a me, et 
assimilabor descendeniibus in lacum. 


4. IN FINEM DAYVIDI XXXIX. 

VgRs. 2- 4. Exspectans exspeciavi Dominum, 
et intendit. mihi, — Quoniam tribulatio patientiam 
operatur : patientia aulem. probationem, probatio 
vero spem : spes autem non con(undit *. Jure qui- 
dem justus non frustra exspectat, sed spem inten- 
dens suam, nec desperans de ea que a Deo est 
salute, in patientia perseverat. Quamvis non sta- 
lim atque precatus est exauditus fuerit, attamen 
sperando permanet, ac perseverat in obsecrationi« 
bus et orationibus. Quod si quandoque labatur, ut 
Davidi accidit, confitetur non ignorare se quousque 
malorum devenerit. Si vero postea resipiscens a 
lapsu se retrahat, gratias aget, notumque facie 


omnibus ex quali miserie gurgite se eduxerit me-. 


dieus el servator anims ipsius; quare dicet : 
Eduxit mede lacu miserie οἱ de luto fecis. ld porro 
obtinebit, quia exspectans exspectavit Dominum. 
Lacum miserie, profundum peccati, lutum fzcis, 
lutosi corporis voluptates, in quas delapsa anima 
demergitur et quasi in profundo obruitur, non in- 
juria appellaveris. Qui igitur ex his emersit, et 
Salvatoris de&tera eductus est, ac deinde ad puram 
ei rectam rationem animae sug vestigia firmavit, 


! Luc. vi, 21. ? Matth. v, 5... ? Rom. v, 3. 


τῆς δεἠσεώς pov: ἐγώτισαι τῶν δαχρύων pov. 
Mt παρασιωπήσῃς, ὅτι πάροικος éyo εἰμι ἐν τῇ 
fü xal παρεπίδηµος, χαθὼς πάντες οἱ πατέρες 
µου. Ἐνταῦθα ὁμολογεῖ πάροιχος εἶναι χαὶ παρεπί- 
δηµος ΄ οἶδέ τε ἑτέραν ζωὴν ἀναφύξεως, f τυχεῖν 
γλίχεται λέγων * "Avec. got, ira. ἀνανύξω. Οῦχουν 
µάτην πάντα ἄνθρωπον πάροιχον ἔλεγε, μετὰ χλαυ- 
θμοῦ δὲ xaX δαχρύων τὴν ἱχετηρίαν ἀναπέμπει, ἀχρι- 
θῶς εἰδῶς, ὅτι Μαχάριοι οἱ κ.Ίαίΐονγτες, ὅτι reAd- 
covtat, xa, Μωαχάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι zapa- 
χ.Ἰηθήσονται ' xal τὰ κατορθώματα δὲ αὐτοῦ ὑπο- 
γράφει ἐπιλέγων * Ὅτι πάροιχος ἐγώ εἰμι καὶ παρ- 
ἐεπίδηµος, καθὼς πάντες οἱ πατέρες µου. Σπανίου 
δὲ ἐστιν ἀνδρὸς τὸ δύνασθαι χατὰ µίµησιν τῶν θεοφι- 
λῶν πατέρων xal τῶν προφητῶν τοῦ θεοῦ μὴ ὣς 
ἔνοιχος, ἆλλ᾽ ὡς πάροικος τὴν πρόσχαιρον διαδιοῦν 
ζωήν” ἐφ᾽ ᾧ xaV ὁ παρὼν ἐσεμνύνετο παροιχἰαν ἡγού- 
µενος καὶ ξενιτείαν τὸν ἀνθρώπινον βίον * "Αγες pot, 
ἵνα ἀν αγ ύξω πρὸ τοῦ µε ἀπε.θεῖν, καὶ οὐχέτι μὴ 
ὑπάρξω. Ἀνθ οὗ 6 Σὐμμαχός φησι" ᾿Απόσχου µου, 
ἵνα µειδιάσω πρὶν ἀπε.θεῖν µε, καὶ μὴ ὑπάρχευ.. 
Ἐὰν γὰρ ἐντεῦθεν, qnot, μὴ, μεταδαλὼν τὰ δάχρυα 
εἰς γέλωτα διὰ τὴν σἣν χάριν, µειδιάσω, xaX ἐὰν μὴ 
ἐν τῷ παρόντι Bl ἀνῇς µοι τὸ ἁμάρτημα xal συγ- 
χωρήσῃς τὰ πεπραγμένα, ἵνα ἀναλάδω ἐμαυτὸν xai 
ἀναφύξω ἁπαλλαγεὶς τοῦ προσκαίρου βίου, οὖχ ἔστι 
παιρὸς µετανοίας. Mh τυχὼν δὲ ἀφέσεως οὐχέτι 0xáp- 
ξω iv τῇ παρὰ σοὶ Qufj* ἀπόθλητος δὲ γενόμενος, 


C ὁμοιωθήσομαι τοῖς καταδαἰνουσιν εἰς .ἀχκον. Διὸ 


ἐντεῦθεν ἰχετεύω λέγων MT] παρασιωπήσῃς ἁἀπ' 
ἐμοῦ, µήποτεα παρασιωπήσῃς ἀπ ἐμοῦ, καὶ όμοιω- 
θήσοµαι τοῖς καταδαίνουσιν εἰς Aáxxov. 
ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΔΑΥΙΔ Λθ’. 

Ὑπομένων ὑπέμειγα τὸν Κύριογ, xal xpocéc ye 
μοι. ---Ἐπειδὴ ἡ θΗίψις ὑπομονὴν κατεργάζεται, 
ἡ δὲ ὑπομονὴ δοκιµῆν, ἡ δὲ δοχιμἡ ἑλπίδα. ἡ δὲ 
éAzlc οὐ χαταισχύγει. Ἐἰχότως οὐχ ἁπλῶς ὁ δί- 
χαιος ὑπομένει, ἀλλ' ἐπιτείνων τὴν ἑλπίδα καὶ μὴ 
ἁπογ:,νώσχων τὴν παρὰ θεῷ σωτηρίαν, παραμένει τῇ 
ὑπομονῃ. Κἄν παραχρΏμα δεηθεὶς μὴ ὑπαχουσθῇ, 
ὅμως ἑλπίζων ὑπομένει χαὶ προσχαρτερεῖ ταῖς δεή- 
σεσι xa* ταῖς προσευχαῖς. El δὲ χαὶ iv σφἀλματί ποτε 
χένοιτο, ὥσπερ ὁ ΔανΊδ, ὁμολογεῖ μὴ ἀγνοεῖν οἷα xa- 


D xiv ἐλῆλνθεν. Ei δὲ καὶ μετὰ ταῦτα ἀναλάθδοι tav- 


τὸν τοῦ σφάλματος συνῃσθηµένος , εὐχαριστήσει 
(νωρίζων ἀφ᾿ οἵου βάθους ταλαιπωρίας ἀνιμῆσατο 
αὐτὸν ὁ «Tc Φυχῆς αὐτοῦ γενόμενος ἰατρὸς xat σωτέρ' 
διόπερ ἐρεῖ' Ἀγήχγαγέ µε ἐκ «Ἰάχχου ταΛαιπωρίας 
xal ἀπὸ πη.λοῦ ἱλύος. Τούτου δὲ τεύξετα;, ἑπ-ιδῇ- 
περ ὑπομένων ὑπέμεινε τὸν Κύριον. Aáxxov δὲ τα-. 
λαιπωρίας τὸ βάθος τῆς ἁμαρτίας., χαὶ πηλὸν ἱλύος 
τὰς τοῦ πηλώδους σώματος ἠδυπαθείας, ἐν aT; ὁλι- 
σθήσασα ψυχἠ βαπτίξεται xoa ὥσπερ ἐν βυθῷ xata- 
ποντοῦται, οὐκ ἂν ἁμάρτοις εἰπών. Ὁ δὴ οὖν Ex τού- 
των ἀναχύψας, καὶ ὑπὸ τῆς δεξιᾶς τοῦ Σωτῆρος ἀν- 
tu Oz Vs, εἶτα λοιπὸν Ev χαθαρῷ τῷ λόγῳ τὰς τῆς Quy): 


ov 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


554 


βάσεις στηρἰξας, εὐλόγως ἐρεῖ' Καὶ ἀνήγαγέ µε 6x. A merito dicat : Et eduxit me de lacu miserie el de 


Jádxxov τα]αιπωρίας καὶ ἀπὸ πη.λοῦ .λύος καὶ 
ἔστη-εν ἐπὶ πέτραν τοὺς πόδας µου, καὶ κατηύ- 
θυΥ» τὰ διαδήματά µου. Πέτραν δὲ πρὸς ἀντιδια- 
στολὴν τοῦ στερεοῦ λόγου θεµέλιον ὀνομάζει, ἐφ᾽ v ὁ 
βεθηχὼς φῄσει' Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἁγάπης 
τοῦ Χριστοῦ, θ.1ΐψις, f) στενοχωρία, f) διωγμὸς, 
ἢ Aipóc ; xal τὰ ἑξῆς. Οὐ µόνον δ᾽ ἔστησε τοὺς πόδας 
ἐπὶ τὴν πέτραν, ἀλλὰ xal βαδίζειν xal τρέχειν Ex αὐ- 
τῆς διὰ τῆς τῶν καλῶν εὐδοχιμήσεως otl * διὸ ἔπι- 
λέχει' Καὶ χατηύθυνε τὰ διαδήματά µου. Εἶτα 
ἀχολούθως, ὡς ἂν μεταθληθεὶς ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ 
τὰ χρείττω, τὸ μὲν παλαιὸν ἆσμα, δι᾽ οὗ ἀπεχλαύσατο 
τὰ iv τοῖς πρὸ τούτου φαλμοῖς λελέγµένα, ἀποτίθε- 
ται ἀναλαμθάνει δὲ ἆσμα χαινὺν τοῦ σώσαντος αὐ- 
τὸν, xat ἐμθάλλοντος εἰς τὺ στόµα αὐτοῦ χαινὺν ἆσμα 
καὶ ὄμνον, ἁποδυσαμένου τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον σὺν 
ταῖς πράξεσιν αὐτοῦ, ἑνδυσαμένου δὲ τὸν νέον τὸν 
ἀναχαινούμενον κατ ἐπίγνωσιν τοῦ θεοῦ. Εἶτα μετὰ 
πάντα ταῦτα ὑπόδειγμα πολλοῖς γίνεται, ὡς ἂν xai 
ἕτεροι, τὴν μεταθολὴν αὐτοῦ θεώµενοι, ἑλπίδας ἀγα- 
θὰς ἀναλάδοιεν, καὶ τὴν ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ 
χρείττω ποιῄσαιντο µεταθολἠν ’ διό φησιν * "Oyorcat 
xoAAol xal φοθηθήσογται, καὶ ὁλπιοῦσιν éxi Ko- 
prov. Τί δὲ ὄψονται; Αὐτὸ τοῦτο, φησὶν, ὡς εἰς βά- 
Go; ἐλήλυθα χαχῶν, xol εἰς τὸν λάχχον xal τὸν πηλὸν 
εἲς ἱλύος * χἀχεῖθεν θεοῦ χάριτι ἀνελχνσθεὶς, ἐπὶ τὴν 
πέτραν ἕστην xal χατηυθύνθη τὰ διαδήµατά µου. 
xai ἅσματος χατηξιώθην καινοῦ. Ταῦτα γὰρ οἱ πολ- 


into facis. Et statuit super petram. pedes meos, et 
direxit gressus meos. Petram autem ad compara- 
tionem firmi sermonis, fundamentum vocat, in quo 
quisquis processerit dicet : Quis mos separabit a 
charitate Christi ? tribulatio, an angustia, an per- 
secutio, au [ames *? etc. Non modo autem pedes 
statuit super petram ; sed eliam id preestat, ut per 
bonorum dignifatem in ea incedere ac currere li - 
ceat ; quare adjicit, et direxit gressus meos. Debinc 
vero consequenter, utpote a pejoribus ad meliora 
translatus, cantico veteri, quo in precedentibus 
psalmis lugebat, deposito, novum canticum ássu- 
mit, ejus scilicet qui servavit eum, et canticum 
hymnumque novum in os ejus immisit; exuitque 


B veterem hominem cum operibus ejus, et induit no- 


vum, sive renovatum per scientiam Dei. Sub hsec 
auteni omnia, in exemplum mullis ponitur, ita ut 
alii quoque, conspecta ejus mutatione, spem su- 
mant bonam, el a pejoribus ad meliora sese tradu- 
caiít : quare ait, videbunt multi et timebunt, et spe- 
rabunt in. Domino. Quidnam videbunt? lIdipsum, 
inquit, quo pacto in profundum malorum, in lacum 
miserie et in lutum facis demersus cum fuerim , 
inde Dei gratia eductus, super petram steterim, et 
gressus mei directi fuerint, ac novo cantieo dons- 
tus sim. His conspectis, inquit. multi timorem Dei, 
de quo dictum est, Initium sapientie timor Domini," 
accipient, similemque sibi spem ascribent. 


λοὶ θεασάµενοι φόδον θεοῦ, περὶ οὗ λέλεχται, Αρχὴ σοφίας φόδος Θεοῦ, ἀναλήφονται, καὶ τὴν ὁμοίαν 


εαυτοῖς ὑπογράγουσιν ἑλπίδα. 


Μακάριος ἀγᾗρ, οὗ ἐστι τὸ ὄνομα Κυρίου &Anic (y — Ves. 5. Beatus vir cujus est nomen Domini spes 


αὐτοῦ, καὶ οὐκ àzxé6Asytv sic µαταιότητας καὶ 
μανίας γευδεῖς. 'Ο διὰ πείρας ἐλθὼν τῆς τοῦ θεοῦ 
{άριτος τοῖς πᾶσι χηρύττει τὰς εἰς αὐτὸν γενοµένας 
εὐεργισίας, προφέρει τε καθολιχὴν ἀπόφασιν Ex τῶν 
περὶ αὐτὸν συµθδάντων, διδάσχων, ὅτι πᾶσι δυνατὸν 
ἀνθρώποις τῶν ὁμοίων αὐτῷ τυχεῖν. Οὐ γὰρ bo, 
φησὶ, µόνος, τοιούτων ἁξ.ωθεὶς, εἴην ἂν µαχάριος * 
ἔχχειται δὲ τοῖς πᾶσιν fj αὐτὴ ὁδὺς, xal οὗ «tot μὲν, 
εισὶ δὲ o0. Πᾶς οὖν 6 τὴν ἑλπίδα αὐτοῦ ἐπὶ τὸν θΘεὸν 
ἀναθήσας οὐκ ἀποπεσεῖται τοῦ μακαρισμοῦ, οὗ xal 
αὐτὸς χατηξιώθην. Ματαιότης δὲ καὶ µανίαι φευδεῖς 
πᾶσαι αἱ περὶ τὰ πρόσκαιρα xal μάταια τυγχάνουσι 
σπουδαί: ἐπείπερ Ματαιότης µαταιοτήτων, τὰ πάν- 
τα µαταιότης' xai διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἑλέγετο - 
ΠΛὴν τὰ πάντα µαταιέτης, Λᾶς ἄνθρωπος Civ * 
καὶ πάλιν’ Πλὴν µάτην ταράσσονται. θησἀνρίζει, 
καὶ οὐ γινώσκει tivi συγάξει ταῦτα. Ἰδανίαι δὲ 
φευδεῖς αἱ εἰς χενὸν xax µάταιον σπουδαζόµεναι τοῖ» 
πολλοῖς φροντίδες. Ὥσπερ οὖν μανία σώφρων 1| του 
παρόντος βίου κατεξανάστασις, δι fjv χαὶ ἐξεστῶτες 
ἑνομίζοντο τοῖς πολλοῖς οἱ τοῦ Θεοῦ προφΏται. Σε- 
μνύνεται ὃ ἐπὶ τῇ τοαύτῃ ἑχστάσει λέγων ὁ δίκαιος" 
Ἐγὼ δὲ εἶπα ἐν τῇ ἑκστάσει µου" Πας ἄνθρω- 
πος ψεύστης" καὶ ὁ Απόστολος δὲ τοῦτο πεπονθὼς 
Έλεγεν: Εἴτε γὰρ ἐξέστημεν θεῷ, εἴτε σωφρονοῦ- 
μεν ὑμῖν. 


^ Rom. vin, 95. * Psal, ος, 10. 


* Eccle, 1,2. 


ejus, et non respezit in vanitates et insanias falsas. 
Qvi divinse gratie experimentum habuit, sibi col- 
lata beneficia omnibus predicat, atque ex iis qus 
sibi contigerunt universalem profert sententiam, 
docens omnes hemines paria secum obtinere posse, 
Neque enim ego solus, ait, talia nactus, beatus fue- 
rim ; sed omnibus ea ipsa via patet, nec quibus» 
dam aperta est, aliis vero minime. Quisquis ergo 
spem in Deo reposuit, a beatitudine ilia, qua ego 
dignatus sum, non labetur. Vanilas autem et insa- 
niz falsze sunt, omnes temporanearum et futilium 
rerum cure. Quandoquidem vanitas vanitatum, 
omuia vanitas * ; ac superius dictum est : Verunt- 
tamen universa vanilas, omnis homo vivens; et ite. 
rum : Verumtamen vane conturbantur.. Thesaurizet 
et ignorat cui congregabit ea. Vanitates false, sunt 
irritze ac inutiles a multis susceptae sollicitudines. 
igitur vanitas prudens est quasi renuntiatio prw- 
sentis vite, ob quam prophetze Dei multis exces- 
sisse mente videbantur. De hoc autem excessu glo- 
riatur justus dicens : Ego autem dizi in excessu 
wneo, omnis homo mendax ?. Apostolusque idipsum 
passus dicebat : Sive enim mente excedimus, Deo, 
sive sobrii sumus, vobis *. . 


* Psal. cxv, {1. * ll Cor. v, 13. 


535 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXECETICA. 


556 


Vrns. 6-9. Mulia fecisti tu, Domine Deus meus, Α IIoAAà ἐἑποίησας σὺ, Κύριε d Θεός µου, τὰ 0av- 


mirabilia tua. Qui variam illam Dei sapientiam 
sive in universis opificiis, sive in singulis, in 
sensilibus, et in iis quae mente percipiuntur ani- 
madverterit, in stuporem veniens ob ingentem Dei 
universorum potestatem, sane dixerit : Multa feci- 
sli tw, Domine Deus meus, mirabilia (ua. Sed etiam 
ponderatis universalis illius providentiz rationi- 
bus, queis omnia administrat, cum deprehenderit 
incomprehensibiles eas$ esse, h*c adjiciet : Et co- 
gitationibus tuis non est qui simills sit tibl. Qualis 
erat is qui dicebat : O altitudo divitiarum sapientie 
et scientie Dei! quam incomprehensibilia sunt judi- 
cia ejus, el investigabiles vie ejus *! In presenti au- 
tem David pro opportunitate has protulit voces, 
cum e re gesta edidicisset, novo quodam modo, sci- 
licet per obsequentiam divinis legibus exbhibitam, 
servatum $e fuisse. Atenim per Moysem olim sacri- 
ficia et holocausta pro peccatis offerri jussum fue- 
Fal; nunc vero novus traditur salutis modus sine 
sacrificiis et holocaustis. Docet porro sexcenta esse 
ad salutem remedia, qux Dei gratia hominibus elar- 
gita est. Neque pro dignitate rei dici, neque mente 
concipi potest multitudo cogitationum Dei. Symma- 


chus vero : Permulia, inquit, fecisti tu, Domine. 


Deus meus, prodigia iua, el cogitationes (uas pro 
nobis non possibile est exponere super te. Deinde pro 
illo, Aununtiavi et locutus sum, multiplicati sunt su- 
per arenam ; rursum Symmachus hac ratione inter- 
pretalus est, Si annuntians annuntiem, plures sunt 
quam ut enarrari possint. Nam, ez parte, inquit, co- 
gnoscimus, et ez parte prophetamus 19. Omnia sane 
mirabilia tua innumerabilia et incomprehensibilia 
sunt : attamen in iis quz capere licuit id depre- 
hendi, te scilicet in presenti tempore a Moyse tra- 
dita sacrificia et oblationes noluisse, sed eorum 
loco aures meas et obsequentiam eloquiis tuis per- 
fecisse ; ac pro holocaustis, et sacrificiis pro pec« 
cato, memetipsuim obtuli tibi. Quare ait : Ecce ve- 
sio a te vocatus, aljue promplissime obsecutus. 
Venio autem festinando ut faciam voluntatem 
tuam: hoc enim pro omni victima holocausti ac- 
cepturum te persuasum habeo. Hoc porro, in capite 
libri scriptum est. de me, quid, amabo, aliud est, 
quam praferendam esse voluntatem tuam sacrifl- 
ciis et holocaustis? et legem tuam exsequendam 
esse non secundum obviam lectionem, neque pari 
ratione atque complures legis Moysis observatores ; 
sed in medio ventris mei ; aut ut Symmachus, con- 
cupivi legem (xam in medio viscerum meorum. Nam 
si qui anima venter est, Lropice sic vocatus, de 
quo in Evangeliis diclum est .: Flumina de ventre 
ejus fluent aqua viva, salientis in vitam eternam !' ; 
in hoc recondito, inquit, ac secreto anima prom- 
purario legen tuam observare volui, atque praece- 
pta de sacrificiis et bolocaustis spirituali more ac 
secundum mentem persolvere. lic quippe tibi 


* Rom, σι, 99...'* 1 Cor. xin, 9. 


μάσιά σου. Ὁ τὴν πολυποἰχιλον τοῦ Θεοῦ σοφία xa- 
τανενοηχὼς Év τε τοῖς Χαθόλου χτίσµασι xat τοῖς κα- 
τὰ µέρος, τοῖς τε αἰσθητοῖς χαὶ τοῖς χατὰ διάνοιαν 
θεωρουµένοις, εἰς ἔχπληξιν ἐλθὼν τῆς ὑπερμεγέθους 
δυνάµεως tou τῶν ὅλων Oso), εἴποι ἄν' Πο.λὰ 
ἐποίησας σὺ, Κύριε ὁ θεός µου, τὰ θαυμάσιό 
σου. Αλλὰ καὶ τοὺς λόγους ἑξετάσας τῆς χαθόλου 
προνοίας, χαθ᾽ οὓς τὰ σύμπαντα διοιχεῖ, χἄπειτα εὖ- 
piv αὐτοὺς ἀχαταλήπτους, Προσθήσει λέγων, Kal 
τοῖς διαΛογισμοῖς σου σὐκ ἔστι τὶς ὁμοιωθήσεταί 
σοι. Οἷος ἣν 6 λέγων Ὢ βάθους π.Ίούτου καὶ co- 
φίας, καὶ γ})ώσεως 0500! ὡς ἀνεξερεύνητα τὰ 
κρίµατα αὐτοῦ, καὶ ἀνεξιχγίαστοι al ὁδοὶ αὑτοῦ ! 
Ἐν δὲ τοῖς προχειµένοις ὁ Δαν]δ χατὰ χαιρὸν ταύτας 
προηνέγχατο τὰς φωνάς, ἔργῳ μαθὼν, ὡς χαινῷ τινι 
τρόπῳ σέσωσται τῷ δι ῥπαχοῆς τῶν θείων λογίων. 
Πάλαι μὲν γὰρ διὰ Μωῦσέως θυσίαι καὶ ὁλόχαντοι 
ἀναφοραὶ προσετάττοντο ὑπὲρ ἁμαρτιῶν προσφέρε- 
σθα.. vuv δὲ χαινὸς παραδίδοται τρόπος σωτηρίας, ὁ 
δίχα θυσιῶν xal ὁλοχαντωμάτων. Διδάσχει δὲ xat ὡς 
ἔστι µυρία δωτηρίας φάρμακα, ἅπερ fj τοῦ θεοῦ χά- 
βις τοῖς ἀνθρώποις ἐδωρήῄσατο. Οὺκ ἔστι τε xav' ἀξίαν 
εἰπεῖν, οὐδὲ διανοἰᾳ περιλαδεῖν τῶν τοῦ θεοῦ διαλο” 
γισμῶν τὸ πλῆθος. Ὁ δὲ Σύμμαχὸς, Πάμποᾶ λα, φη- 
civ, ἑποίησας σὺ, Κύριε ὁ θεός µου, τὰ τεράστιὀ 
σου, xal τοὺς διαΛογισμούς σου τοὺς ὑπὲρ ἡμῶν 
οὐκ ἔστεωμ' ἐχθέσθαι ἐπὶ cov. Εἶτα ἀντὶ τοῦ: Ἁπήγ. 
γειῖα καὶ ἐλάλησα, ἐπ.ηθύγθησαν ὑπὲρ ἄμμονν 
πάλιν ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἠρμήνενυσε τὸν τρόπον" 
Ἐὰν ἁπαγγέ1λων xatayyéAAo, π.λἒείω ἐστὶ τοῦ δι- 
ηγηθῆναι. Ἐκ µέρους μὲν γὰρ, φησὶ, Τιώσκο- 
pev, καὶ àx µέρους προφητεύοµε». Τά γε μὴν 
πάντα ἀναρίθμητα καὶ ἀχατάληπτα τυγχάνει τὰ θαν- 
µάσιά aou * πλὴν ἐν ofc κατέλαδον xal τοῦθ᾽ εὗρον, 
ὅτι κατὰ τὸν παρόντα χαιρὸν τὰς παρὰ Μωῦσεῖ θυ- 
σἰας xai προσφορὰς οὐχ ἠθέλησας ' ἀντὶ δ᾽ ἐχείνων 
τὰ τά µου καὶ τὴν ὑπαχοὴν τῶν σῶν λογίων χατηρ” 
πίσω" καὶ ἀντὶ ὁλοκαντωμάτων xal τῶν περὶ ἆμαρ- 
τίας θυσιῶν αὐτὸς ἐμαυτὸν προσήγαγόν σοι. Διό φη- 
ew* Ἰδοὺ ἧχω χληθεὶς ὑπὸ coU, xal προθυµότατα . 
ὑπαχούσας. Ἠκω δὲ σπεύσας τοῦ ποιῆσαι τὸ θέληµά 
σου’ τοῦτο γὰρ ἀντὶ πάσης ὁλοχαύτου θυσίας mé- 
πεισµαίἰ σε ἀποδέχεσθαι. Καὶ τοῦτο δὲ ἐν xega idc 


D Αιδ.ίου γέγραπται περὶ ἁμοῦ ' τοῦτο δὲ ποῖον 1j τὸ 


προτιμῆσαι τὸ θέληµά σου θυσιῶν καὶ ὁλοχαυτωμά- 
των χαὶ τὸ ποιῆσαι τὸν νόµον σου οὗ χατὰ τὴν πρό- 
χειρον λέξιν, οὐδὲ ὁμοίως τοῖς πολλοῖς τὰ παρὰ Μωῦ- 
ce! παρηγγελµένα φυλάττοντας: ἐν µέσφ δὲ της 
κοιλίας µου" fj κατὰ τὸν Σύμμαχον’ Προεθυµήδην 
τὸν vópor σου ἔνδοθεν τῶν ἑγκάτων µου. El γάρ 
τίς ἐστι χοιλία φνχῆς, τροπιχῶς οὕτως ὀνομαξομένη, 
περὶ ἧς ἐν Εὐαγγελίοις λέλεχται' Ποταμοὶ ἐκ τῆς 
κοιλίας αὐτοῦ ῥεύσουσι ὕδατος ζῶντος, dAAo- 
µένου εἰς ζωὴν αἰώνιον' ἓν τούτῳ τῷ ἀποῤῥητῳ 
xai ἀποχρύφῳ τῆς ψυχής sapel τὸν νόµον σου, qn- 
αν, ἐθουλήθην ποιῆσαι, xal περὶ θυσιῶν xai ὁλο- 


" (oan. vii, 98. 


351 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


$5 


χαντωµάτων ἐντολὰς πνευματικῶς xal χατὰ διάνοιαν A perchara esse novi, ac multo prestantiora iis, qua 


ἑπιτελέσαι. Ταῦτα γὰρ ἔγνων σοι φίλα, καὶ πολλῷ 
χρεΐττονα τῶν σωματικῶς Ἰουλαίοις παραδεδοµένων. 

Εὐηγγεισάμην δικαιοσύνη» ἐν "ExxAncía µε- 
γά.1ῃ, Ιδοὺ τὰ ysiAn µου οὐ pii χωλύσω" Κύριε, 
σὺ ἔγγως. Tiv. δικαιοσύγην µου οὐκ ἔχρυγα ἐν 
εῇ χαρδἰᾳ µου. τὴν ἀήθειάν σου καὶ τὸ σωτή- 
pur. σου εἶπα. ΆἈλήθειαν δὲ τὴν ἀντιδιαστελλομένην 
*fj σχιᾷ. Νοῄήσεις δὲ xal οὕτως * "D; ὁ µαχάριος Δανῖδ 
ὑπισχνεῖται ἓν Ἐκχκχλησίᾳ µεγάλη τῇ χατὰ πᾶσαν τὴν 
οἰχουμένην ὑπὸ τῆς θείας χάριτος συλλεγείσῃ τὴν τοῦ 
Θεοῦ διχαιοσύνην χηρύττειν, xal τὴν τῆς προφητείας 
ἀλήθειαν, xa τὴν ἀξιάγαστον σωτηρίαν, xat τὸν ἁμέ- 
«prntov ἔλεον xal αὐτῶν δὲ (τῶν πιστῶν ὁ σύλλογος 
εἴποι ἂν ταῦτα ὑπισχνούμενος τὴν ὑπὲρ τῆς σωτη- 


corporeo more Judzis tradita sunt 


VgRs. 10-46. Annuntiavi justitiam ἐπ ecclesia 
magna, ecce labia mea non prohibebo : Domine, 
(u. scisti. Justitiam meam non abscondi in corde 
meo : veritatem tuam et salulare tuum dixi. Ve- 
ritatem scilicet. umbrz oppositam. Hoc item mo- 
do intelligas, ut beatus David pollicetur se in 
Ecclesia magna, per totum orbem a divina gratia 
congregata , Dei justitiam et prophetis verita- 
tem predicaturum, nec non salutem admiratione 
dignam et immensam misericordiam ; similiter fi- 
delium cetus, ceu ad oblatze salutis compensatio- 
nem pollicitus dixerit, se vicissim id przestiturum, 


plac ἀντίδοσιν δώσειν, τῷ συντρέχειν εἰς Ἐχκλησίαν B ut conveniat in ecclesiam, labia aperiat ad bymnos 


xm τὰ χείλη χινεῖν εἰς ὑμνῳδίαν, xat τοῦ cou τὴν 
διχαίαν χρίσιν ἀνακηρύττειν, xaY τὴν ἄῤῥητον διεξιέ- 
ναι Χηδεµονίαν, χαὶ τῶν προφητιχῶν ὑποσχέσεων 
ὑποδειχνύναι τὸ ἀληθές, Σὺ δὲ, Κύριε, μὴ μακρύ- 
ης τοὺς οἰχτειρμούς σου áx' ἐμοῦ * τὸ δΊεός σου 
καὶ ἡ ἀ ἰἠθειά σου διὰ παντὸς ἀντε.λἀδοντό µου. 
Καὶ τυχοῦσα τῆς σωτηρίας ἡ τοῦ θεοῦ Ἐχκχλησία, 
δεῖται πάλιν τῆς αὐτῆς προµηθείας διὰ τὰς παντοδα- 
πὰς τῶν ἀνθρώπων καὶ δαιμόνων ἑπαναστάσεις, ὧν 
ἐν τοῖς ἑξῆς τὴν μνήμην πεποίηται. "Oct περιέσχον 
µε xaxà ὧν οὐκ ἔστι' ἀριθμός * κατἐλαδόέν µε ai 
ἀνομίαι µου, xal obx ἠδυγήθην τοῦ βάέπει». 
Ἑπληθύνθησαν ὑπὲρ τὰς τρίχας τῆς xspadnc 
µου, xal ἡ καρδία µου ἐγκατέλιπέ µε. Μηδεὶς δὲ 


canendos et ad justum Dei judicium przedicandum, 
ad ineffabilem enarrandam ejus providentiam, ad 
prepheticarum promissionum veritatem declaran- 
dam. Tw autem, Domine, ne longe facias miseratio- 
nes (was α πια: misericordia (ua el veritas tua sem- 
per susceperunt me. Atque salutem nacta Dei Εοε]ο- 
sia, iterum eadein ope indiget, variis frequentibus- 
que hominum daemonumque insultibus impetita , 
quorum in sequentibus mentionem facit. Quoniam 
circumdederunt me mala quorum non est numerus : 
comprehenderunt me. iniquitates mee, et non potui 
ut viderem. Multiplicate sunt super capillos capitis 
mei, et cor meum dereliquit me. Nemo arbitretur 
dicta hujusmodi non consentire iis quee explicata 


ἀνάρμοστα ἡγείσθω τὰ εἰρημένα τοῖς ἡρμηνευμένοις, C sunt. Etenim tres pueri, summa virtute prediti, 


Καὶ γὰρ οἱ τρεῖς παῖΐδες, τῆς ἄχρας ἀρετῆς ἐπειλημ- 
µένοι, xai τὸν νιχηφόρον ἀναδησάμενοι στέφανον, àv 
τῇ καμίνῳ προσευχόµενοι ἔλεγον' Ἡμάρτομεν, ἠνο- 
µήσαµεν, ἠδιχήσαμεν, καὶ ἀπέστημεν ἀπὸ των 
ἐντολῶν σου, xal οὐκ ἑρυθάξαμεν τὰ δικαιώματά 
σου. Οὕτως ὁ θαυμάσιος Δανι]λ, οὕτως ὁ θεσπέσιος 
Ἱερεμίας, οὕτως ὁ θεῖος Ἡσαῖας, οὕτως ὁ σοφώτα- 
«x Παῦλος: Χριστὸς γὰρ, qno, εἰση.Ίθεν εἰς τὸν' 
κόσμον ἁμαρτω.1οὺς σῶσαι, ὧν αρῶτός εἰμι eva 
xai mátv* Ox εἰμὶ ἄξιος κα.]είσθαι ἁπόστο.ος. 
4ὕτω τοίνυν χἀνταῦθα ταῖς παρὰ τῶν δυσσεθῶν τρι- 
χυµίαις βαλλομένη ἡ τοῦ θεοῦ Ἐκχλησία οὗ μέγα 
φρονεῖ, ὡς ἀγωνιζομένη, ἀλλ ἁμαρτίαις χαὶ πλημμµε- 
λείαις ἀνατίθησι τὰ γενόµενα, xat τῆς παρὰ τοῦ Σω- 
τῆρος ἐπιχουρίας ἀπολαῦσαι παραχαλεῖ.Άλλως τε, 
οὐδ ix τελείων ἅπασα συνέστηχεν f) τοῦ θεοῦ Ἑκ- 
κλησία, ἀλλ᾽ ἔχει xal τοὺς ῥᾳστώνῃ συζῶντας, xat 
τὸν ἀνειμένον βίον ἀσπαξομένους, xal ἡδοναῖς δου- 
λεύειν αἱρουμένους. Καὶ ἐπειδὴ ἓν ἐστι σῶμα, ὡς ἐξ 
ἑνὸς προσώπου xal ταῦτα xáxsiya προσφέρεται. 
Νοῄσεις xaX οὕτως, Ἐπεὶ οὐ δεῖ µαχαρίζειν ἄν- 
θρωπον πρὸ τελευτῆς αὐτοῦ, εἰχότως ὁ μὲν ἁπόστο- 
λος, χαίπερ ἁπόατολος ὢν χαὶ κλητὺς xaX ἐχλεχτὸς 
Χριστοῦ Ἰησοῦ, ὅμως οὐχ ὀχνεῖ λέγειν Ὑποπιέξζω 
pov τὸ σῶμα, καὶ δου.1αγωγῶ, μήπως, Aou κη- 
ρύξας, αὐτὺς ἁδόχιμος γέγωμαι. Τὸ αὐτὸ δὲ xat ὁ 


1 Ban, nr, 90, !* 1 Tim. 1, 15. 


1* | Cor. xv, 9, 


stque triumphali corona ornati, in camino orantes 
dicebant : Peccavimus, deliquimus, injuste egimus, 
et recessimus a praceptis (uis, et non. cusiodivimus 
justificationes txas **. Sic admirabilis Daniel, sic 
magnus ille Jeremias, sic divinus Isaias, sic sapiere 
fissimus Paulus : Christus enim, inquit, intravit in 
mundum peccatores salvos facere, quorum primus 
ego sum ** ; ac rursum: Non sum dignus vocari apo- 
stolus **. Sic igitur hoc in loco Dei Ecclesia, im- 
pierum tempestatibus agitata, non magnifice sen- 
tit ut impugnata ; sed ea quz contingunt, peceatis 
ac sceleribus attribuit, et a Salvatore opem conse- 
«ui rogat. Et alioqui Dei Ecclesia non ex perfectis 
tota constituitur, sed babet etiam qui in ignavia 
degant, et inertem vitam amplexi sint, et qui νο- 
luptatibus servire peroptent. Et quoniam unum est 
corpus, tanquam ex una persona et hzc et illa 
proferuntur. 


Hoc quoque modo intelligas : Quia non oportet 
ante obitum hominem beatum predicare !**, jure 
Apostolus, licet apostolus sit ac vocatus et electus 
Christi Jesu, attamen non veretur dicere : Costigo 
corpus meum, et in servitutem redigo, ne aliis pradi- 
cans ipse reprobus efficiar **. Idipsum quoque David 

1"! Eccli. x1, D 5 [ Cor. ix, 27. 


28 


839 


ΕΙςΕΒΙΙ CASSARIENSIS OPP. PARS. ill, — EXEGETICA. 


260 


com multis in locis declarasset, Deum propitium Α Δανὶδ εἰ καὶ ἐν πολλοῖς ἑνδειξάμενος, ἔτνχεν ὑπ- 


nactus est, erutusque fuit de lacu miseri: et de lu. 
to fzcis : atque in tuto jam demum positus, uL pote 
pedibus in peira firmatus, ac cantico novo seu vera 
de sacrificiis doctrina donatus. id est preedicatione 
qua in Ecclesia Dei magna facta est ; nam illud re- 
vera canticum novum erat, cujus rei causa superius 
dicebat : Ei immisit in. os meum canticum novum : 
hiec consecutus tamen, ob humanz vite corruptio- 
nem supplicationis verba resumit, ac rogat obse- 
crátque ut a Dei gratia.et misericordia custodiatur. 
Mis enim animo revolvebat in memoriamque revo- 
cabat quz sibi prius aceiderant mala. Memoria ita- 
que veterum malorum, cautiores nos efficit, ut ne 
rursus in ea incidamus; sed etiam mutationis a 


»xó0u τοῦ Θεοῦ, ἠλευθέρωτό τε Ex λάχχου ταλαιπω- 
plac xai ἀπὸ πηλοῦ ἱλύος: ἐν ἀσφαλεῖ τε ἤδη λοιπὸν 
ἑστήχει, ὡς ἂν ἐπὶ πἐτραν τοὺς πόδας ἐρηρεισμένος, 
xai ἄσματος χαινοῦ Ἠδιωμένος τοῦ περὶ θνσιῶν ἆλη- 
θοῦς λόγου, τουτέστι τοῦ τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ τῇ 
µεγάλῃ εὐηγγελισμένου κηρύγματος ' τοῦτο γὰρ fv 
τὸ χαινὸν ἆσμα, οὗ χάριν ἀνωτέρω ἔλεχε" Kal év- 
έδαλεν εἰς τὸ στόµα µου ἆσμα και όγ' ὅμως δ᾽ 009, 
τοσούτων τετυχηχὼς, διὰ τὸ σαθρὺν τῆς iv ἀνθρώ- 
ποις ζωῆς ἑπαναλαμδάνει τοὺς τῆς ἱχετηρίας λόγους, 
ἀντιθολεῖ τε χαὶ δέεται φυλάττεσθαι ὑπὸ τῆς χάριτος 
xai τοῦ ἑλέου τοῦ θεοῦ. Ανεπεμπάξετο γἀρδιὰ τούτων 
xal ἀνεπόλα (1) τὰ πρότερον αὐτῷ συµδεθηχότα xaxá. 
Ἡ γοῦν μνήμη τῶν παλαιῶν καχῶν, φυλακτιχωτέ- 


pejoribus ad meliora recordatio, gratos reddit atque p ρους ἡμᾶς ἀπεργάζεται πρὸς τὸ μὴ αὖθις τοῖς αὖ- 


ad cavendum intentiores. Jure itaque przteritarum 
iniquitatum memoriam refricat, docetque easdem 
iniquitates sibi olim oculos obtexisse, inslar caligi- 
nis mentis visui offusz. 


τοῖς περιπεσεῖν * ἀλλὰ καὶ τῆς µεταδολῆς τῆς ἀπὺ τῶν 
χειρόνων ἐπὶ τὰ βελτίω ἡ ἀνάμνησις εὐχαρίστους 
ἡμᾶς ἀπεργάζεται xai συντεταµένους μᾶλλον εἰς 
προσοχἠν. Εἰκότως τοίνυν ἑπαναλαμθάνει την τῶν 


προτέρων αὐτοῦ ἀνομιῶν μνήμην, διδάσχει τὲ, ὡς τοὺς τῆς ψυχῆς ὀφθαλμοὺς χαιρῷ τινι συνεχάλυφαν 
αἱ ἀνομίαι αὐτοῦ, δίχην ἀχλύος τῷ τῆς διανοίας βλεπτικῷ ἐπιχνθεῖσαι, 


Reliqua vero consequenter ad predicta feruntur : 
Complaceat tibi, Domine, ut eruas me : Domine, ad 
adj«vandum me respice. Confundantur et revereantur 
simul qui querunt animam meam ut auferant eam. 
Converiantur. retrorsum. εἰ revereantur qui volunt 
tihi mala. Ferant confestim confusionem suam qui 
dicunt mihi : Euge, Euge. Nunc quoque sentit mul- 
tos animz sus adversarios, ac ea de causa ypre- 
sentem orationem emittit, Neque enim cessant in- 
videre perfectis ct in petra gradientibus, Quare ab 
lis liberari se rogat, ita ut illi quidem confundan- 
tur οἱ pudore afliciantur qui quaruut animam 
ipsius, ut auferant eam ; ipse vero ejus dextera cit- 
eummuniatur. Pudore afficiuntur autem, ac turpi- 
ter agunt, sic enim edidit Symmachus, qui quse- 
runt animam justi, postquam omnibus adhibitis 
machinis re infecta manent : deindeque ut qui ni- 
hil perücere potuerint desperantes, pudore suffusi 
abscedunt. Quamobrem postquam illos pudore, 
turpitudine et reverentia affectos dixit, adjicit : 
Avertantur retrorsum et erubescant qui volunt mala 
mihi. Cum enim nihil potuerint, cum nulla rei bene 
gerenda spes supersit, avertuntur ac retro disce- 


Τὰ δὲ λοιπὰ τοῖς προειρηµένοις ἀχολούθως * Εὐδό” 
κησον, Κύριε, cci, ῥύσασθαί us* Κύριε, εἰς τὸ 
βοηθῆσαί µοι xpócysc. Καταισχυνθείησαν καὶ 
ἐντραπείησαν ἅμα οἱ ὅπτοῦντες τὴν γυχήν µου 
toU ἑξαραι αὐεήν. Ἀποστραφείησαν εἰς τὰ ὀπίσω 
καὶ καταισχυγθείησα» οἱ θέ.1οντές µοι κακά. Ko- 
µισάσθωσαν παραχρῆμα αἰσχύγη» αὐτῶν οἱ .6- 
γοντές μοι’ Εὖγε, εὖγε. Ἔτι καὶ νῦν αἴσθεται πολ- 
λῶν περὶ αὐτὸν ἐχθρῶν ἐπικειμένων τῇ αὐτοῦ Φυχῇ, 
καὶ περὶ τούτων τὴν προχειµένην εὐχὴν ἀναπέμπει. 
Οὐ γὰρ παύονται διαφθονούµενοι xaX τοῖς ἤδη τελείοις 
xat βεθηκόσιν ἐπὶ τὴν πέτραν. Ad ῥυσθῆναι ἀπὺ τῶν 
εἱρημένων ἀξιοῖ, κἀχείνους μὲν χαταισχυνθῆναι xal 
ἐντραπῆναι τοὺς ἐχζητοῦντας αὐτοῦ τὴν qoyhv τοῦ 
ἑξᾶραι αὐτὴν * αὐτὸν δὲ περιφράττεσθαι ὑπὺ τῆς αὐ- 
τοὔοδεξιᾶς. Ἐντρέπονται δὲ χαὶ ἀσχημονοῦσιν (οὕτως 
γὰρ ἐξέδωχεν ὁ Σύμμαχος) οἱ ζητοῦντες τὴν φυχὴν 
τοῦ δικαίου, ἐπειδὰν, πᾶσαν χατ᾽ αὐτοῦ μηχανὴν ἐπι- 
νοῄσαντες, ἄπραχτοι γένωνται.' εἶθ᾽ ὡς μηδὲν δεδυ- 
νηµένοι ἀπογνόντες ἁπαλλάττονται, αἰσχύνην χατα- 
χεάµενοι. Διὸ μετὰ τὸ ἀσχημονῆσαι αὐτοὺς, χαται- 
σχυνθηναί τε χαὶ ἐντραπῆναι ἐπιλέχει'. Ἄποστρα- 
ᾠδίησα» slc τὰ ὁὀπίσω, xal ἐνεραπείησαν οἱ θέ.1ον- 


dunt; deinde profecti ac procul positi, nequiti p τες τὰ xaxd µοι. Μτδὲν γὰρ δεδυνηµένοι, xol ph 


sue pignora accipient : quare post hzc dicitur : 
Ferant confestim con(nsionem suam qui dicunt mihi: 
Euge, Euge. Pro quo Aquila : Aa, aa, ipsa Hebraica 
voce, sic hàbente, usus. Estque ipsa vox planctus 
corum qui jam superati sunt, ac relro cesserunt 
confusionemque reLulerubt. Secunduin Septuaginta 
Interpretes et Symmachum sic dicitur : Qui dicunt 
deme : Euge, Euge. EA fortasse justi inimici qui 
multas adversus eum insidias struxerant, sperantes 
se superaturos, ad singulas dicebant : Euge, Euge. 
Sed cum bxc plerumque dixerint, per tuam, inquit, 
gratiam jam discedant, suam ferentes turpitudinem. 


(1) ᾽Ανεπόλει. 


χατελπίσαντες περιγενῄσεσθαι, ἀποστρέφονται xal 
ἁπαλλάττονται εἰς τὰ ὀπίσω: εἶτ ἁπαλλαγέντες xai 
μαχρὰν γενόµενοι, τἀπίχειρα τῆς αὑτῶν ἀπολήψονται 
xaxlag* δι) μετὰ ταῦτα λέλεχται' Κομισάσθωσαν 
παραχρηµα αἰσχύνη» αὐτῶν οἱ Aérortéc μοι; 
Εὖγε, εὖγε. 'Av0' οὗ ὁ Αχύλας ἠρμήνευσεν. Ad, 
dà, αὐτῇῃ συγχρησάµενος οὕτως ἐχούσῃ τῇ Ἑδθραϊκῇ 
φωνῇ. Ἔστι δὲ αὕτη σχετλιαστικὴ τῶν Ίδη νενιχηµέ- 
vtov. xal εἰς τὰ ὁπίσω χεχωρηχότων, καὶ τὴν ἑαυτῶν 
αἰσχύνην ἀπειληφότων. Κατὰ δὲ τοὺς Ἑδδομήκχοντα 
xai τὸν Σύμμαχον φίσαντα" Οἱ .Ἰόγοντες περὶ ἐμοῦ" 
Εὖγε, εὖγε, τάχα ποτὲ οἱ ἐχθριὶ τοῦ δικαίου πολλὰς 


$91 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


$62 


ἐπιδουλὰς ἐπινοοῦντες χατ᾽ αὐτοῦ, ἐφ' ἐχάστῃ προαδοχῶντες περιγενἑσεσθαι, ἔλεγον. Εὖγε, εὔὖγδ. Αλλὰ ποὶ- 
λάχις τοῦτθ, φησὶν, εἰρηχότες,διὰ τὴν σἣν χάριν ἁπαλλαττέσθωσαν ἤδη ποτὲ, τὴν ἑαυτῶν χΧομισάμενοι αἰσχύνην. 


ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ, YTAAMOZ TO ΔΑΥΙ4 Μ'.. 

Μακάριος ἑ συνιὼν ἐπὶ πτωχὸν καὶ πένητα ' ἐν 
ἡμέρᾳ πονηρᾷ ῥύσεται αὐτὸν ὁ Κύριος. Κύριος 
διαςυ.Ίάξαι αὐτὸν καὶ ζωώσαι αὐτὸν, xal µακα- 
ρίσαι αὐτὸν ἐν τῇ ΥΠ, καὶ μὴ παραδῷ αὐτὸν εἰς 
νὴυχὴν ἐχθρῶν αὐτοῦ. Κύριος βοηθήσαι abto él 
κ.ἰίνης ὀδύγης αὐτοῦ, CAmv τὴν κοίτην αὑτοῦ 
ἕστρενγας ἐν τῃ ἀῤῥωστίαᾳ αὐτοῦ. Προιὼν ἑξῆς ὁ 
λόγος ἐπιφέρει ' Καὶ γὰρ ὁ ἄνθρωπος τῆς εἱρήγης 
pov, ἐφ᾽ ὃν ἤΊπισα, ὁ ἐσθίων ἄρτους µου, ἐμε- 
Τά 1υγεν ἐπ᾽ ép πτερνισµό». Ταῦτα δὲ ἀναγέγρα- 
πται ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν &y τῷ χατὰ Ἰωάν- 
νην Εὐαγγελίῳ ὡς ἐξ οἰχείου προσώπου εἰρηχὼς àv 
τῇ πρὸς τοὺς μαθητὰς ὁμιλίᾳ: 5v ὧν ἔφασκεν 
Ἀμὴν, duy, Aévo ὑμῖν Οὐκ ἔστι δοῦ.ος μείζων 
τοῦ xvplov αὐτοῦ, οὐδὸ ἀπόστο.ος µείζων τοῦ 
πέµύφαντος αὐτόν. El ταῦτα οἴδατε, μαχάριοί ἐστε 
ὅταν ποιεῖτε (1) αὐτά. Ob περὶ πάντων ὑμῖν Aé- 
γω’ ἑγὼ οἶδα οὓς ἐξελεξάμην * d AA! Tra ἡ gaz 
SAnpo8n* Ὁ τρώὠγωγ µου τὸν ἄρτον ἐπῆρεν éz' 
ἐμὲ ατέργαν αὐτοῦ. "Άλλη δὲ Γραφὴ τοῦτο φῄήσασα 
οὐχ εὑρίσχεται, μόνη δὲ ἡ παροῦσα, δι’ ἧς εἴρηται * 
Ὁ ἐσθίων ἄρτον µου ἐμεγά.1νγεν ἐπ᾽ ἐμὲ πτερ- 
φισµόν. "pa τοιγαροῦν εἰς τὸ αὐτοῦ πρόσωπον τὰ 
ἐμφερόμενα τῷ φαλμῷ ὡς ἂν προφητικῶς εἰρημένα 
ἐχλαθεῖν. Διὸ καὶ εἷς τὸ τἐ.Ίος ἐπιγέγραπται , ἀνα- 
πέµποντα ἡμᾶς ἤτοι ἐπὶ τὴν συντέλειαν τοῦ αἰῶνος 
καθ fy ἐπληροῦτο τὰ ἀναγεγραμμένα, f| ἐπὶ τὰ τε- 
λευταῖα τῶν διὰ τοῦ ψαλμοῦ δηλουµένων. El μὲν οὖν 
ἐπὶ τοῦ Σω-Ώρος ἀναφέροιτο τὰ προχείµενα, εἶποις 
ὃν µαχαρίξεσθαι τὸν δυνάµενον συνιέναι δι’ fiv αἰτίαν 
ἀνείλτφς δι ἡμᾶς πτωχείαν. Ἔτι yàp π.Ίούσιος ὧν, 
δὲ ἡμᾶς ἐπτώχευσεν, ἵνα ἡμεῖς τῇ αὐτοῦ πτω- 
χείᾳ πἰουτήσωμεγ' Ἐν µορφῇ τε Θεοῦ ὑπάρχων 
ἐχέγωσεγν ἑαυτὸν, μορφὴν δού.Ίου «Ἰαδὰν , σαφῶς 
ἐδίδαξεν ὁ θεῖος Απόστολος. Καὶ ἄλλος δ' ἄν τις συν- 
ἦσει bri πτωχὸν xal πένητα, ἀχούων αὐτοῦ λέγοντος 
ἐν Εὐαγτελίοις: Δεῦτε, οἱ εὐ.Ίογημέγοι τοῦ Πατρός 
pov, κ.ληρογοµήσατε τὴν ἠτοιμασμέγη» ὑμιν 
βασι.]είαν ἁπὸ χαταδο.ῆς κόσμου. ἘΕπείνασα 
Τὰρ, καὶ ἐδώκατέ µοι φαγεῖγ ἑδίνησα, καὶ ἐπο- 
τίσατέ ye: ξένος ἤμη». xal συνηγάγετέ µε: 
συμνὲς, xal περιεδάἀ.λετέ µε. ἠσθένουν, καὶ ἐπ - 
οσκάέφοσθε: ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ ἤάθετε πρὸς μέ. 


4. IN FINEM, PSALMUS XL. 
Vgns. 9-4. Beatus qui intelligit. super egenum υἱ 
pauperem : in die mala liberabit eum Dominus, Do- 


" minus conservet eum et vivificet eum, et beatum [a« 


ciat eum ín terra, et non. tradat cum in animam inl» 
micorum ejus. Dominus opem ferat. illi super lectum 
doloris ejus, universum atratum ejus versasti in infir» 
mitate ejus. Sub hzc. autem. ita. sermo. procedit ; 
Etenim hoino pacis mee, in. quo. speravi, qui edebat 
panes meos, magnificavit super me supplantationen, 
Hoc porro dixisse scribitur Salvator οἱ Dominua 
noster in Evangelio secundum Joonnem, quasi ex 
propria persona sic discipulos allocutus : Amen, 
amen, dico vobis : Non est servus major domino 
suo, neque apostolus major est eo qui misit illum, SI 


B hac scitis, beati eritis cum [eceritis ea, Non de om- 


nibus vobis dico : ego scio quos elegerim ; sed ut adiim- 
pleatur Scriptura : Qui manducat. meum panem, le- 
vavit contra me calcaneum auwm !*, Nulla porro alia 
Scriptura quz? hoc dicat reperitur, preter hanc 
unam qua dictum est, qui edebat panem meum; ma- 
gnificavit. super me supplantationem, Par est Igitur 
ad ejus personam, qua in hoc psalmo feruntur, ut 
prophetice dicta acclpere. Quamobrem ín finem 
inscribitur, quod li;&c nos remittant ad consumma- 
tionem szculi, quo tempore ea qug scripta sunt 
implebuntur'; sive etiain ad postrema psalmi dicia. 
Quod si hzc ad Salvatorem referantur, jure dixeris 
beatum prazdicari eum, quiintelligere possit qua do 
causa propter nos egestatem susceperit, Jnsuper, 
cum esset. dives, propter nos egenus [αεί est, ui 
nos ejus inopía divites essemus; et : Cum ín forma 
Dei esset, semetipsum | exinanivit forma servi acce- 
pta "5, ut clare nos docuit, divinus Apostolus. Alio 
quoque modo quis intelligere possit super egenum 
et pauperem, audiens Christum ín Evangeliis dicen- 
tem : Venite, benedicti Patris mei, possidete para- 
(um vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi 
enim, et dedistis mihi manducare ; sitivi, et dedistis 
mihi bibere; hospes eram, et collegistis me ; nudus, 
et cooperuistis me; infirmus, et visitastia me; 1n 
carcere eram, et venisiis ad me'*, quibus subjun- 
git : Quantum fecistis uni ex his fratribus meis mi- 
nimis, mihi fecistis **. Atque ita vere beatus est 


ot; ξαιλέχες Ἐφ' ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τῶν τούτων p qui intelligit. super egenum et pauperem sic acce- 


τῶν ἑ-Ἰαχίστωγ τῶν d£ Azo pov, ἐμοὶ éxoujcare. 
καὶ οὕτως οὖν µαχάριος ἀλτθῶς ὁ συνιὼν ἐπὶ τὸν 
(5c ἆ ποδοθέντα πτωχὸν xal πένχτα. Ei δὲ χαὶ ἐπὶ 
τὸν Αχ.:ὃ ἀναφέροιτο τὰ λελεγμένα, εἶποις ἂν ἆχο- 
Azul τῷ πρὸ τούτου Φαλμῷ ταῦτα αυντφθαι. "Ezzt 
Τὰρ πρὸς τοῖς τελευταίοις τοῦ 24’ ἑλέγετο ix προσ- 
ὡὦπου τοῦ Δαυῖδ' ᾿Ετὼ δὲ πένης εἶμὶ xal xtoyóc: 
ταῦτα P ἔλεγεν Ó τοσοῦοις βασιλευς , ὁ τὸν ἄφατον 
πλοῦτον συναγποχὼς εἰς «Ἡν παρασχευτν τοῦ μετὰ 
ταῦτα ἐγητεραένου διὰ Σολομῶνος αοῦ, σμεκρύνων 

!'* Joan. xin, 16. Ὁ H Cor. vin, 9. 


ptum. Quod οἱ ad Davidem supra dicta referantur, 
dicas bzec apposite praecedenti psalmo subnexa esse, 
siquidem sub finem psalmi xxxix, ex persona Davi- 
dis dicebatur, ego autem mendicus sum et pauper. 
Haec porro tantus rex dicebat, qui inzstimabilcs 
divitias ad apparatum templi, sub baee a Salomone 
siructi, collegerat ; qui sese parvum et humilem, 
moderatique animi, ac affecta vere panperem επ’ 
bibebot. Ideo suljenctas est pro»sens psalmus, hea- 
tum pradicaans eam quoi saper hujusmodi pasperem 


'5 Philipp. n, 7. '* Matth. xxv, 24, 26. ** ibid. 40. 


(lj Οταν zeisrze. Vulg. ἐὰν ποιῆτε; et max pro µου. Vulg. μετ ἐμοῦ, ut et interpres veriit. Epit. 


PíaTROL. Ga. XXIII. 


12 





$68 


ΕὕΘΕΡΙΙ CESARIENSIS OPP. PARS Ip... EXECETICA, 


$64 


intelligit. lllud porro, pauperem, neque in Hebraico A ἑαυτὸν Χαὶ ταπεινῶν, καὶ τῇ Φυχῇ gsecpuogpoviov, xal 


exemplari, neque apud reliquos interpretes fertur. 
Secundum quartum sensum dici possit, sermonem 
esse sententiosum οἱ qui ad benignitatem et pau- 
perum amorem cohortetur. Nam erga eos quoque 
qui vulgariori sensu pauperes dicuntur, misericor- 
des esse decet, eisque erogare libenter, intelligen- 
tes scilicet Deum esse qui illos mendicare decrevit, 
et ad eam conditionem deduxit; atque una ipsos 
per pauperiem exercet, et eos qui rerum copia pol- 
lent, bonos propositi sui fructus per largitionem 
cgenis factam prabere desiderat. Tentatur itaque 
per pauperem dives, num scilicet durus οἱ immi- 
sericors, an humanus et misericors. Quamobrem 
inter divina precepta, multa de pauperibus et ege- 
nis feruntur. Secundum quintam autem explica- 
tionem, alium pauperum ordinem reperias, qui a 
Salvatore beatus praedicatur, secundum illud : Beat 
pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum colo- 
rum ?*. Quibus verbis eos qui secundum Deum 
philosophantur, el propter divinam exercitationem 
pauperes agunt, qui erant ejus discipuli et apostoli, 
Salvator beatos praedicavit. Beatus igitur qui intel- 
ligit super egenum, super eum qui illo modo egenus 
et pauper est; nam bonz illius ac felicissimz intel- 
ligentiz: fructum accipiet, qui deinceps indicatur : 
In die enim mala liberabit eum Dominus; sive, se- 
cundum Symmachum, in die afflictionis. Nam si qua 
tentatio contingat , et in calamitatem :erumnamque 


ἀληθῶς τῇ διαθἑσει πτωχεύων τούτου χάριν Em- 
συνΏπται ὁ παρὼν ψαλμὸς, µαχαρίξων τοῦ σννιέντος 
ἐπὶ τὸν οὕτω πτωχόν. Τὸ δὲ, πένητα, οὔτε Ev τῷ 
Ἑδραϊχῷ, οὔτε παρὰ τοῖς λοιποῖς ἑρμηνευταῖς ἑμφέ- 
ρεται. Καὶ χατὰ τετάρτην διάνοιαν εἴποι τις ἂν vo 
μονιχὸν εἶναι τὸν λόγον χαὶ παραινετιχὸν φιλανθρω- 
πίας xaX φιλοπτωχίας. Ἡροσήχει γὰρ ἐπὶ τῶν xotvó- 
τερον λεγομένων πτωχῶν συμπαθητιχοὺς εἶναι xal 
μεταδοτιχοὺς, συνιέντας, ὡς ὁ χρίνων αὐτοὺς πτω- 
χεύειν Geb; εἰς ταύτην αὐτοὺς Ἠγαγε τὴν γατάστασιν’ 
ὁμοῦ μὲν xai αὐτοὺς γνυµνάζων διὰ τῆς πτωχείας, 
ὁμοῦ δὲ xal τοὺς ἐν περιουσίᾳ βίου χαρποὺς τῆς Eau» 
τῶν προαιρέσεως παρέχειν διὰ τῆς εἰς τοὺς ἑνδεεῖς 
χοινωνίας βεθουληµένος. Πειράξεται γοῦν ὁ πλούσιος 
διὰ τοῦ πένητος, εἴτε τις ἀνηλεῆς χαὶ ἀσυμπάθητος, 
xaX ἄσπλαγχνος εἴη, cive φιλάνθρωπος xal ἆλεημο- 
νιχός. Διὸ πολὺς ὁ περὶ τῶν πενήτων xal πτωχῶν 
λόγος ἐν τοῖς θείοις παραγγἐλµασι. Καὶ χατὰ πέµ- 
πτην δὲ διάνοιαν ἄλλο τάγμα πτωχῶν εὗροις ἂν, τὸ 
ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος μµακαριζόμενον χατὰ τό" Μαχάριοε 
οἱ Χτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασι- 
Λεία τῶν οὐρανῶν * Ev ol; τοὺς χατὰ θεὸὺν φιλοσο- 
φοῦντας, χαὶ τὴν ἔνθεον ἄσχησιν πτωχεύοντας ὁ Σω- 
τὴρ ἑμαχάριζεν ' ot ἦσαν οἱ αὐτοῦ μαθηταὶ xal ἀπό- 
στολοι. Μακάριος οὖν ὁ συγιὼν ἐπὶ ατωχὸν, ἐπὶ τὸν 
οὕτω πτωχὸν xal πένητα΄ τῆς ἀγαθῆς ταύτης καὶ 
τρισµακαρίας συνέσεως καρπὺν λήψεται τὸν Eire 
εἰρημένον' "Ev ἡμέρᾳ Y&p πογπηρᾷ ῥύσεται αὐτὺν' 


incidat, quemadmodum ipse intellexit super ege- C ὁ Kóptoc * 1j χατὰ «by Σύμμαχον, 'Ev ἡμέρᾳ κακώ- 


num et pauperem, sic opportune res ejus intelliget 
Dominus, pori mensura illum metiens, qua ille 
imensus erat. 


Dominus conservet eum et vivificel eam. Sed etiam 
custodiet eum et vivere faciet eum ; aut, secun- 
dum. Symmachum, custodiet. eum, el conservabit 
eum. Tertium quoque ipsi conferet, beatum faciet 
eum in trerra;aut, secundum Symmachum,Pbeatus ρτα- 
dicandus erit in terra. Nam dum adbuc in hac terra 
versatur, beatitudinem a Deo consequetur, manen- 
tibus tamen eum celestibus bonis, secundum hzc 
promissis. His subjungit: Et non tradat eum in 


σεως. El γὰρ γἐνοιτό τις πειρασμὸς, 1] περιπέδοι 
ποτὲ συμφορᾷ xai περιστάσει, ὥσπερ αὐτὸς συνῆχεν 


ἐπὶ πτωχὸν xal πένητα, οὕτω xal αὐτοῦ εὐκαίρως 


συνῆσει ὁ Κύριος, μετρῶν αὐτῷ τὸ [oov µέτρον ip 
ἐμέτρησεν. 

Κύριος φυ.]άξαι αὐτὸν καὶ ζήσαι αὐτόν. ᾽Αλλὰ 
xaX φυλάξει αὐτὸν xal ζῆσαι ποιῄσει αὐτόν" ἢ κατὰ 
τὸν Σύμμαχον * Φυ.]άξει αὐτὸν, καὶ περισώσει ab- 
τόν. Καὶ τρίτον δὲ αὐτῷ παρέξει, µάχαρίσει αὐτὸν 
ἐν τῇ γῇ ' ἢ κατὰ τὸν Σύβμαχον, Μακαριστὸς ἔσται 
ἐν εῇ ΥΠ. Ὡς ἔτι γὰρ ἐν τῇ ΥΠ ταύτη τυγχάνει, τῆς 
παρὰ τοῦ θεοῦ µαχαριότητος τεύξεται, µενόντων ab. - 
τὸν τῶν μετὰ ταῦτα ἐπηγγελμένων οὐρανίων &va- 
θῶν. Τούτοις ἐπιλέχει' Kal μὴ παραδῷ αὐτὸν εἰς 


anus inimicorum ejus. Pro quo Symmachus ait : D χεῖρας ἐχθρῶν αὐτοῦ» ἀνθ οὗ ὁ Σύμμαχός qns 


Et non tradet eum in animas inimicorum. 

Sciendum autem est, illud, Ego dizi: Domine, 
miserere mei, a quibusdam ex Davidis persona di- 
ctum zestimari : nam sive in medio insertum pu- 
tant, sive ad hunc usque versum quz dicta a Da- 
vide sunt circumscribunt. 


VrRs. 40-14. Etenim homo pacis mem, in 
quo sperati, qui edebat panes meos, magnificavit 
super me supplantationem. Secundum vero Symma- 
chum, Sed et homo qui mecum pacem habebat, cui 
confisus eram, qui una mecum panem meum edebat, 
ctulil se me sequens ; aut secundum) Aquilam, mag- 


ει. Matth. v, 5. 


Καὶ οὐκ ἐχδώσει αὐτὸν εἰς ψυχὰς ἐχθρῶν. 

Ἱστέον δὲ, ὡς τὸ" Ἐγὼ εἶπα, Κύριε, ἐλέησόν' 
με, τινὲς Ex. προσώπου τοῦ Δανῖδ εἰρῆῃσθαί φασιν * ἢ 
παρεμθεθληµένον ἓν τῷ µέσῳ, ἡ ἕως ἐχεῖ περιγρά- 
Φοντες τὰ λεγόμενα ὑπ' αὐτοῦ. 


Καὶ γὰρ à ἄνθρωπος τῆς εἰρήγης µου, ἐφ᾽ ὃν 
ἤλπισα, ὁ ἐσθίων ἄρτους µου, ἐμεγάΊυνεν ἐπ᾽ 
ἐμὲ ατερνισµόν. Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον Ἀ.1λὸ 
καὶ ἄνθρωπος ὃς εἰρήνευέ got, φησὶν, ᾧ ἐπεποί- 
θειν, συγεσθίων µοι ἄρτον ἐμὸν, κατεμεγα2ύγθη 
µου ἀχοουθῶν ' 9j κατὰ τὸν ᾿Αχύλαν ' Kacsuera- 


565 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


906 


λύνθη µου πτέργᾳ. Τῆς δὲ τοῦ Σωτῆρος εἰρήνης ἦν A nificatus est contra me calcaneo. Erat porro Judas 


ἄνθρωπος ὁ Ἰσύδας , ἀχούσας xal αὐτὸς μετὰ τῶν 
λοιπῶν μαθητῶν τοῦ Σωτῆρος λέγοντος Εἱρήνην 
τὴν ἑμὴν δίδωμι ὑμῖν, εἰρήνην τὴν ἑμὴν ἀφίημι 
ὑμῖν. ᾽Αλλὰἁ xal* Ἐφ' ὃν fAzwca , φησί ΄ f) κατὰ 
τὸν ᾿Αχύλαν , ἐπεποίθησα , Ἡ κατὰ τὸν Σύμμαχον, 
ἐπεποίθειν * ἐπειδήπερ χαὶ αὐτῷ ὁμοίως τοῖς λοιποῖς 
ἀποστόλοις τῶν ἴσων µετεδίδου χαρισµάτων. 'E«- 
εποίθει δὲ ἐπ᾽ αὐτῷ ὁ Σωτὴρ, χαὶ ἁ γαθὰς εἶχεν ἑλτί- 
bag bm αὐτῷ, διὰ τὸ xal ἐπ αὐτῷ αὐτεξούσιον. Οὐ 
γὰρ ἣν φύσεως ἀδυνάτου σώζεσθαι ὁ Ἰούδας ' ἀλλ 
οἷός τε f», θελήσας, ὁμοίως τοῖς λοιποῖς ἁποστόλοις 
μαθητευθῆναι τῷ Υἱῷ τοῦ 8sou, xaX χαλὸς χαὶ ἀγα- 
θὸς μαθητὴς ἀποτελεῖσθαι' συνέστιος δὲ ὢν τῷ Διδα- 
σχάλῳ, οὐ τὸν χοινὸν ἄρτον αὑτῷ µόνον συνήσθιεν, 
ἀλλὰ χαὶ τοῦ τῆς ψυχῆς θρεπτιχοῦ µεταλαμθάνειν 
ἠξιοῦτο: περὶ οὗ ἔλεγεν ὁ Σωτήρ Ἐγώεὶμι ὁ ἄρτος 
ὁ àx τοῦ οὐρανοῦ καταθὰς, καὶ ζωὴ» διδοὺς τοῖς 
ἀνθρώποις. Οὗτος οὖν ὁ τοσούτων ἠξιωμένος τὴν 
πτέρναν αὐτοῦ ὥσπερ λὰξ ἑντείνων χατὰ τοῦ Σωτῆ- 
po; ἐπῆρε" διὸ λέλεχται' Ἐμεγάάυγεν ἐπ ἐμὲ 
ατεργισµόν. "Avo δὲ τοῦ, πτεργισμὸν, παρὰ τοῖς 
Ἑθδομήκοντα εἰρημένον, ἡ Ἑδραϊκὴ ἀνάγνωσις πτέρ- 
φαν περιέχει. Οὕτως οὖν δουλεύσας τῷ Ἑδθραϊκῷ ὁ 
Αχύλας ἐξέδωχεν. Ὃθεν χαὶ ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάν- 
νης, ὡς ἂν Ἑδραῖος ἐξ Ἑδραίων, τὸν Σωτῆρα , o0 
ατερνισμὸν, ἀλλὰ καὶ πτέργαν ὠνομαχέναι ἑμνημό- 
νευσεν. 

Eig τό" ᾿Εμοῦ διὰ τὴν ἁκακίαν ávceAd6ov - 1) 
χατὰ τὸν ᾽Αχύλαν xaX Σύμμαχον, διὰ τὴν ἁπ.Ιότητα" 
ἐπειδήπερ ὡς πρόδατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη, καὶ 
ὡς ἁμνὸς ἐναν τἰον τοῦ χείραγτος ἄφωνος, οὕτως 
οὐκ ἀν οίγων τὸ στόμα” xaX, Λοιδορούμεγος οὐκ 
ἀντε.λοιδόρει' πάσχων οὐκ ἠπεί χει. τὴν ἄχραν δὲ 
ἀνεξιχαχίαν ἑνδεικνύμενος ἐν τῷ κατηγορεῖσθαι 
ἐσιώπα, ψευδομαρτυρούμενός τε Ὁὐδὲν ἀπεχρίνατο" 
ἀλλὰ καὶ τὸν vtov αὐτοῦ δέδωχεν εἰς µάστιγας xol 
τὰς αιαγόνας εἰς ῥαπίσματα τὸ δὲ πρόσωπον οὐκ 
ἀπέστρεφεν ἀπὸ αἰσχύνης ἐμπτνσμάτων. Διά φησιν’ 
Ἑμοῦ δὲδιἁὰ τὴν ἀἁχακίαν ἀντε1άδου, καὶ ἐδεθαίω- 
σάς µε ἑνώπιόν» σου εἰς αἰῶνα. ἸΤούτοις πᾶσιν 
ἐπ τέλει τὸ προφητιχὸν πνεῦμα εὐχαριστήριον φωνὴν 
ἀναπέμπει τῷ Oei λέγον Εὐλογητὸς Κύριος ὁ 
θεὸς ᾿Ισραὴ. ἀπὸ τοῦ αἰῶνος καὶ elc τὸν alova: 


Β 


homo pacis Salvatoris, qui cum aliis discipulis hzec 
dicentem Salvatorem audierat: Pacem meam do 
vobis, pacem meam relinquo vobis **. Sed, in quo 
speravi, ait ; vel, secundum Aquilam, confisus sum; 
aut, ut Symmachus, confisus eram; quandoqui- 
dem ipsum paribus atque czteros apostolos donis 
affecerat. Confidebat autem ei Salvator, et bonam 
de ipso spem habebat, quia in eo liberum arbitrium 
esset. Neque enim Judas ex hujusmodi natura 
erat qu non posset salutem consequi; sed po- 
terat, si quidem voluisset, ut et czteri apostoli, 
a Filio Dei erudiri, ac bonus probusque discipulus 
effici. Nam cum Magistro contubernalis esset, non 
communem modo cum eo panem comedebat, sed 
ilius etiam qui animam nutrit particeps erat: 
de quo dicebat Salvator: Ego sum panis qui de 
celo descendit, εἰ qui dat vitam hominibus**. Hie 
itaque tot ornatus beneficiis, caleaneum suum 
quasi calcitrando contra Salvatorem extulit ; quaro 
dictum est : Magnificavit super me supplantationem, 
Pro voce autem illa, supplantationem, a LXX Viris 
usurpata, Hebraica lectio, calcaneum, przfert, Eo 
itaque modo Aquila Hebraicx litter: serviens edidit. 
Quare Joannes evangelista, utpote Hebrzus ex IIc- 
brzis ortus, Salvatorem, non supplantationem, scd 


-  cealcaneum dixisse memorat. 


In illud vero: Mepropter innocentiam suscepisti ; 
sive, secundum Aquilam et Symmachum, propter 
simplicitatem, [hxc dicenda] quoniam, sicat oris 
ad jugulationem ductus est, e sicut agnus coram 
tondente sine voce, sic non aperuit os suum**, οἱ: 
Cum malediceretur, non remaledicebat ; cum patere- 
iur, non. comminabatur**: sed summa instructus 
patientia, cum accusaretur, tacebat, cum falsis 
testimoniis impeteretur, nihil respondit ; sed etiam 
dorsum suum flagellis obtulit, et malas suas alapis, 
faciem vero suam non avertit a probro sputorum. 
Quapropter ait, Me autem propter innocentiam sus - 
cepisti, el confirmasti me in conspectu (uo in ater - 
num. In fine tandem eorum spiritus propheticus 
gratiarum actiones Deo emittit his verbis: Bene- 
dictus Dominus Deus Israel a seculo. et usque ín 


γένοιτο, γέγοιτο. ?) χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν , πεπιστω- D seculum, fiat, fiat; aut, secundum Aquilam, fideli- 


µέγως, πεπιστωµένως' κατὰ δὲ τὸν Zóppayov- 
Ἁμὴν, ἁμήν' ἔνθεν ὁ Σωτὴρ χαὶ Κύριος ἡμῶν &v 
τοῖς ἑαυτοῦ διαλόγοις εἰς πἰστωσιν τῶν ὑπ αὑτοῦ 
λεγομένων παραλαμθάνειν εἴωθε τό. Αμὴν «έχω 
ὑμῖν. οὗ τὴν διάνοιαν σαφέστερον ἡρμήνευσεν ὁ 
Αχύλας εἰπὼν, πεπιστωµένως, πεπιστωµέγως. 

ΑἈλλὰ γὰρ δ.ηρημένης τῆς ὅλης βίδλου τῶν φαλ- 
μῶν εἰς πέντε µέρη, τὸ πρῶτον µέρος ἐνταῦθα περι- 
γράφεται; ἀρχόμενον μὲν ἀπὸ τοῦ α’ φαλμοῦ , τελευ- 
τῶν δὲ εἰς τὸν μετὰ χεῖρας. Ὥρα 6h οὖν µεταθῆναι 
ἐπὶ τὸ δεύτερον * ὅπερ ἄρχεται μὲν ἀπὸ τοῦ µα ψαλ- 
Μοῦ, συμπεραιοῦται δὲ εἰς τὸν οα’. 


? Joan. xiv, 201. ** Joan. v1, 51. ** Isa. Lun, 7. 


ter, fideliter ; sive, secundum Symmachum, amen, 
amen. Unde Servator in colloquiis, ad sermonis 
sui confirmationem id usurpare solebat: Amen 
dico vobis. Cujus sententiam apertius explicavit 
Aquila dicens, fidelijer, fideliter. 


Universo quidem psalmorum libro in quinque 
partes diviso, prima pars huc desinit, que inci- 
pit a primo psalmo, et in presenti terminatur. 
Restat ut secundam aggrediamur, qua a quadra- 
gesimo primo incipit, et in septuagesimum primum 
desinit. 


3*5 | Petr. i1, 25, 


507 
|. IN FINEM, AD INTELLECTUM FILIIS 
CORE XLI. 


Prima pars libri psalmorum quadraginta psal- 
mos, qui omnes Davidis sunt, complectitur; hzc 
vero quam inimus, triginta οἱ unum: quorum 
octo*quidem filiorum Core, unus Asaph, Salomo- 
nis unus, reliqui Davidis. Eos autem qui filiorum 
Core sunt, utpote ordine primos, ad eorum intel- 
ligentiam jam expendemus. Nos filii Core inscri- 
ptionibus suis instigant, ut ne oscitanter horum 
lectione utamur. Prxsens vero psalmus propheti- 
cum chorum tristem animoque de populi ex cir- 
cumcisione lapsu marentem inducit, rogatque per 
Salvatoris opem erui ipsum et liberari a malis. 
Quod in fine sermonis his verbis assignat : Spera 
in Deo, quoniam adhuc confitebor illi, salutare vul- 
tus mei et Deus meus. 


Neque psalmum, neque canticum, neque quid- 
piam simile inscriptio przfert, idque jure ac me- 
rilo : quia ea qux: subjunguntur tristioribus dictis 
plena sunt, ideo in finem simpliciter inscriptio est. 
Nam cum res nondum exsisterent, sed futur es- 
sent, pr:edictiones tantum complectitur. Siquidem 
ΕΙ Core tempore Moysis in deserto f[uerunt. 
Deinde vero cum pater eorum Core in Moysem 
seditionem concitasset, atque in familia sua periis- 
sel, contigit ut filii ejus non una cum patre in- 
terirent: et quia paternze impielatis participes non 
fuerant, sed poenitentiam et :rnaximam erga Deum 
pietatem exhibebant, tanta apud Deum approba- 
tione digni fuerunt, ut etiam prophetie gratia or- 
narentur. Ex eorum porro successione tempore 
Davidis alius. Core exortus est, priori cogno- 
minis; et huic filii nati alii. Sive igitur hi 
postremi , sive priores alii, captivitatem populi 


qua longo postea tempore accidit, ac Judzorum 


populi in omnes gentes dispersionem, hoc in 
psalino vaticinantur, In sequentibus igitur aiunt : 
Et qui oderunt nos. diripuerunt eos. Dedisti nos tan- 
quam oves escarum , et in gentibus dispersisti nos. 
Vendidisti populum iuum sine pretio, et posuisti nos 
opprobrium vicinis nostris **. Non enim hzc ut 
tempore Davidis gesta historia narrat : ideo inscri- 


EUSEBII CAESARIENSIS ΟΡΡ. PARS mj, — EXEGETICA. 
A ΕΙΣ TO TEAOZ,EIX ΣΥΝΕΣΙΝ ΤΟΙΣ ΥΙΟΙΣ 


B 


SUR 


KOPE MA'. 

Τὸ μὲν πρῶτον µέρος τῆς τῶν φαλμῶν βίθλον y' 
Ψαλμοὺς, xai πάντας τοῦ Δαν]δ, περιεῖχε' τὸ δὲ 
μετὰ χεῖρας Aa' * ὧν ὀχτὼ μέν εἰσι τῶν υἱῶν Κορὲ, 
εἷς δὲ τοῦ ᾿Ασάφ, xal Σολομῶνος εἷς * οἱ δὲ λοιποὶ τοῦ 
Δαυῖδ. Πρώτους δὲ τούτων ὄντας, τοὺς τῶν νἱῶν Κορὲ, 
διασχεφώµεθα, ἐπὶ τὸ συνιέναι τὰ λεγόμενα. Παρορ- 
μῶσιν ἡμᾶς οἱ υἱοὶ Κορὲ διὰ τῶν προγραφῶν πρὸς 
τὸ μὴ παρέργως χρήσασθαι τῇ τῶν λεγομένων ἐντεύ- 
ξει. Εἰσάγει δὲ ὁ παρὼν φαλμὸς τὸν προφητιχὸν χο-- 
pbv περίλυπον xal σχυθρωπὸν τὴν duytv ἐπὶ τῇ τον 
λαοῦ τοῦ Ex περιτομῆς ἑχπτώσει: xal ἐξαιτεῖ τε λὺ- 
τρωσιν xal χαχῶν ἐλευθερίαν διὰ τῆς σωτηρίου βοη- 
θείας. "O δὴ xaX ἐπὶ τέλει τοῦ λόγου ἐπισφραγίζεται 
εἰπών' Ἔ.λπισον ἐπὶ τὸν Θεὸν, ὅτι ἐξομο.ογήσο- 
μαι αὐτῷ ' σωζήριον τοῦ προσώπου µου καὶ 6 
θεός µου. 

Οὔτε ψαλμὸν, οὔτε ᾠδὴν , οὔτε τι τῶν τοιούτων 1d) 
προσγραφὴ περιέχει  χαὶ εἰχότως. Ἐπειδήπερ σχυ- 
θρωποτέρων λόγων πεπλήρωται τὰ ἑξῆς ἐπιλεγό- 
μενα, διὰ ταῦτα ἁπλῶς εἰς τὸ téAoc ἐπιγέγραπται. 
M γὰρ ὑφεστώτων πραγμάτων, µελλόντων δέ ποτε 
ἔσεσθαι, προῤῥήσεις περιέχει. Γεγόνασι μὲν γὰρ ol 
viol Κορὲ ἐπὶ τῆς ἐρήµου κατὰ τοὺς χρόνους Μωῦ- 
σέως. Εἶτα τοῦ πατρὸς αὐτῶν τοῦ Κορὲ χαταστασιά- 
σαντος Μωῦσέως, χαὶ ἁπολομένου τῇ αὑτοῦ φρατρί, 
τοὺς τούτου παΐδας συνέθη μὴ σνναπολέσα: τῷ πατρί» 
διὰ τὸ μὴ χεχοινωχέναι αὐτοὺς τῇ τοῦ πατρὸς δυσσε- 
θείᾳ, µετάνοιαν δὲ ἐνδειξαμένους xaX πλείστην περὶ 
τὸν θεὸν εὐλάθειαν, τοσαύτης ἀποδοχῆς ἹΠξιωχέναι 
παρὰ τῷ θεῷ, ὡς xat προφητικοῦ χαρίσµατος µες- 
τασχεῖν. Ἐχ δὲ τῆς τούτων διαδοχΏς κατὰ τοὺς χρό- 
νους Δανῖδ γίνεται ἕτερος Κορὲ, ὁμώνυμος τῷ προ- 
τέρῳ, xai τούτου ἕτεροι παῖδες. Εἶτ᾽ οὖν οὗτοι, ELTE 
οἱ πρότεροι, τὴν μαχρὰν ὕστερον γενοµένην αἶχμα- 
λωσίαν τοῦ λαοῦ καὶ τὴν εἰς πάντα τὰ ἔθνη του "lou- 
δαίων ἔθνους διασπορὰν θεσπἰζουσι διὰ τὸν μετὰ 
χεῖρας. Προϊόντες γοῦν φασι΄ Kal ol µισούῦντες 
ἡμᾶς διήρπαζον αὐτούς. "E6wxac ἡμᾶς ὡς πρό: 
6ατα βρώσεως, καὶ ἐν τοῖς ἔθγεσι διέσπειρας ἡμᾶς. 
Ἀπέδου τὸν .laóy σου ἄνευ τιμῆς' καὶ ἔθου ἡμας 
ὄνειδος τοῖς γείτοσυ ἡμῶν. Οὐ γὰρ ἐπὶ τοῦ Δανῖδ 
ταῦτα ἡ ἱστορία γεγενῆσθαι περιέχει; διὰ τούτο ττρο- 


ptio i» finem hahet. Atque quia ες divina intelli- D γέγραπται εἰς τὸ τέ.Ίος. Καὶ ἐπὶ θεϊκής 6$ συνέσεως 


gentia hzc in futuro tempore gesta putare convenit, 
necessario dictum est, ad intellectum. Pro illo autem, 
filiis Core, Aquila pariter et Symmachus , filiorum 
Core interpretati sunt, docentes eorum esse pro- 
phetias, qui se Deum ipsum sitire, atque amore , 
desiderio et concupiscentia illius fontibus tencri 
fatebantur , de quo dictum est *' : Quoniam apud te 
esl fons vite, in. lumine tuo videbimus lumen, Qua- 
propter dicebant : 

Vgns. 2, 5. Quemadmodum desiderat cervus ad 
fontes aquarum, ita desiderat. anima mea ad te, 
Deus. Cornutum animal est cervus, sed etiam pu- 


** Psalt, xpi, 14-14, ?? Psal, xxxv, 10. 


τῷ μέλλοντι ταῦτα νοεῖν ἀναγχαίως εἴρηται, εἰς 
σύνεσιν. ᾿Αντὶ δὲ τοῦ, τοῖς υἱοῖς Kopà , συμφώνως 
ὁ Αχύλας xai ὁ Σύµµαχος, τῶν υἱῶν Kopé , ἡρμῆ- 
νευσαν, διδάσκοντες αὐτῶν εἶναι τὰς προφητείας * ol 
διΦῆν ὡμολόγουν αὐτὸν τὸν θεὸν, πόθον τε καὶ ἵμερον, 
xai ἐπιθυμίαν ἔχειν τῆς παρ αὐτῷ πηγῆς, περὶ ὃς 
εἴρηται' Ὅτι παρὰ col πηγὴ ζωῆς, ἐν τῷ φωτί 
σου ὀψόμεθα φῶς. Διὸ ἔλεγον" 


"Ov τρόπον ἐπιποθεῖ ἔ.αφος ἐπὶ τὰς πηγὸς 
τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐτιποθεῖ ἡ Ψυχή µου πρὸς 
σὲ, ὁ θεός. Ἱερασφόρον ζῶον fj ἔλαφος  ἁλ)ὰ 


9:9 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


570 


xal χαθαρὺν κατὰ τὸν νόµου, Ίδη δὲ χαὶ ὁφι- A rum. secundum legem, serpentibus mortiferum, 


οχτόνον, xai πάντων ἑρπετῶν ἀναιρετιχὸν, ἀλλὰ 
καὶ τῶν τὰς ἑρήμους µεταδιωχόντων. Τοιοῦτος 
δὲ ἣν ὁ προφητιχὸς χορὸς, Φιλέρημος xal ἀνα- 
χεχωρηχώς. Ἐν ἑρημίαις γοῦν xal ὄρεσι, χαὶ σπη- 
λαίοις πεποιῆσθαι λέγονται τὰς διατριθάς * ἀλλὰ xal 
πάσης ἐτύγχανον ἀντιχειμένης δυνάµεως, xal παντὸς 
τοῦ χατὰ διάνοιαν ἑρπετοῦ ἀναιρετιχοὶ, ὡς ἂν ἔχον- 
τες xai αὐτοὶ πατεῖν ἑπάνω ὄφεων xal σχορπίων, xat 
ἐπὶ πᾶσαν την δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ. Κερασφόροι δὲ 
ὑπῆρχον, ὡς λέγειν δύνασθαι Ἐν» col τοὺς ἐχθροὺς 
ἡμῶν κερατιοῦμεν. ᾽Αλλὰ xal χαθαροὶ τὴν Φυχὴν 
ἐτύγχανον, εἰ xal τινες ἄλλοι' δ.ὸ ἑλάφῳ παρεθάλ- 
λοντο. Ἐπεὶ χαὶ αὐτὸς ὁ νυµφίος ἓν Ασματι ἁσμάτων 
νεδθρῷ ἑλάφῳ ἀφωμοίωτο, χαὶ ἐν τῷ Ἰὼό δὲ εἴργται" 
Ἑφύλβαξας δὲ unvac ἑλάρων ὠδῖγάς ce * αὐτοὺς 
ἑξαποστεασῖς. Τοιαύτας δὲ λογιχὰς ἑλάφους ὁ Κύ- 
ριος χαταρτίζεσθαι λέγεται ἓν xv Φαλμῷ, φάσκοντι; 
Gur?) Κυρίου καταρτιζοµέγη éAágovc. 

Αὗται τοἰνυν αἱ ἔλαφοι, τῆς πηγΏς διαλειπούσης 
αὐτὰς διὰ τὰς ἀνομίας τοῦ λαοῦ , χαὶ ἁποστραφέντος 
τοῦ θεοῦ, χαθ) ἑαυτὰς ἀπεχλαίοντο, xal τοῖς ἑαυτῶν 
δάχρυσιν ἐχκρῶντο τροφῇ, νυχτὸς xal ἡμέρας τὴν ἁπ- 
ώλειαν τοῦ λαοῦ ἀποθρηνοῦσαι ' ὡμολόγουν τε Ov V 
οὗ τοῖς cto pact χαὶ ταῖς σαρξὶ τὰς τούτῳ φίλας f6o- 
vie, ἀλλ' αὐτὴ fj doy ποθεῖν xaX ἰμείρεσθαι κατὰ τὸν 
Σύμμαχον τῆς πρὸς τὸν θεὸν πορείας. Διὸ ἔλεγον 
Ούτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή µου πρὸς σὲ, Ó θεός: xaX 
πάλιν. Ἐδίνψησεν ἡ ψυχή µου πρὺς τὸν' θεὸν τὸν 
ἱσχυρὸν τὸν ζῶντα. Ziüw γὰρ τὸν Κύριον χατὰ τὸ 
εἰρημένον, Ὁ µόνος ἔχων ἀθανγασίαν' xaX µόνον 
ζωὴν ἔχειν map! ἑαυτῷ, χατὰ τό; Ὅτι παρὰ col xn 
ζωῆς, ἴδεσαν. Καὶ τοῦτό γε τὸ ζῶν ὕδωρ, ὕστερόν ποτε 
ἐπιστᾶσα (1) χατὰ τὰς τῶν προφητῶν εὐχὰς ἡ rh, 
αὐτὸς ὁ Σωτὴρ παρέχειν ἀνθρώποις ἑἐδίδασχεν, ὧδέ 
m λέγων: "Oc ἂγ πίῃ ἓκ τοῦ ὕδατὸς οὗ ἐγὼ δώσω 
avtQ , γενήσεται ἓν αὐτῷ πηγἡ ὕδατος ζῶντος 
ἁ-ἰλομένου εἰς ζωὴν αἰώγιοΥ. Καὶ πάλιν. El τις 
διψᾷ ἐρχέσθω πρὸς μὲ, xal πιἐτω. Ὁ πιστεύων 
εἰς ἐμὲ, καθὼς εἶπεν ἡ Γραφὴ, ποταμοὶ ἐκ τῆς 
χοιᾶίας αὐτοῦ ῥεύσουσιω' ὕδατος ζῶντος. Τούτου 
δὴ οὖν τοῦ πόµατος ὁ προφητιχὸς χορὸς διφῶν ἔλεγεν 
Ἐδίψησεν ἡ ψυχή µου πρὸς τὸν θεὸν τὸν ἰσχυ- 
ρὸν τὸν ζῶντα, καὶ, Πότε ἤξω, καὶ ὀρθήσομαι τῷ 
άρυσώπῳ τοῦ Θεοῦ», Ορῶντες γὰρ ἑαυτοὺς μαχρὰν 
ὑπάρχοντας τῆς πρόσωπον πρὸς πρόσωπον θέας τοῦ 
?:09, ταῦτα ἔλεγον. ᾽Αλλὰ xal συναισθόµενοι, ὡς 
ἀπέστραπτο τὸν Àaby τὺ τοῦ Θεοῦ πρόσωπον, οὐχέτ' 
αὐτοὺς ἐπισχοπεῖ ἡ πάντοτε πρόνοιαν αὐτῶν ποιου- 
µένη δύναµις, ἀπεθρήνουν μὲν τὴν ἐπὶ γῆς διατριθὴν, 
εὐχὴν δ᾽ ἑτίθεντο παραστῆναί ποτε τῷ προσώπῳ τοῦ 
Θεοῦ. διὸ ἔλεγον' Πότε £o, καὶ ὀφθήσομαι τῷ 
προσώπῳ τοῦ Θεοῦ; Πολλης δὲ γέµοντες παῤῥησίας 
χαὶ συνειδήσεως ἀγαθῆς τοιαύταις ἐχρῶντο φωναῖς. 
Ὡς Υὰρ ὅλοι διόλου τὰς φυχὰς ὑγιεῖς χαὶ παντὸς-μώ- 


3* Psal. πι 6. ?** Cant. 0, 99, 11. ?* Tob xxxix, 4. 


x1xv, 10. ?*Joan.1v, 12, 14. ** Joan. 11,37, 98 . 


(1) Forte ἐπιστάξασα. 


B 


omnique reptili exitiosum, atque ex eorum genere 
qua solitudines frequentare solent. Talis erat pro- 
pheticus chorus, amans solitudinis ac secessus. 
In desertis itaque, montibus et specubus versati 
esse feruntur; imo etiam ommni adversari Ῥο- 
testati, omnique spirituali reptili exitiosi erant, ut- 
pote qui potestatem et ipsi haberent calcandi ser- 
pentes et scorpiones, et ommem cviriutem ini- 
mici : cornuti quoque erant, ut dicere possent: 
In te inimicos nostros ventilabimus cornu **. Imo 
etiam puri animo quantum quipiam alii; quame 
olrem cervo comparabantur. Siquidem εἰ ipse 
sponsus in Cantico canticorum hinnulo cervo com- 
paratur 35. ]n libro Job quoque dicitur : Observa- 
sti menses cervorum , εἰ partus : ipsos dimiltes ^. 
Hujusmodi rationabiles cervos praeparare Domi- 
nus dicitur in vicesimo octavo psalmo, sic ferente: 
Voz Domini pre parans cervos ?!. 

Hi itaque cervi, fonte propter iniquitates populi 
et aversionem Dei deficieite, apud seipsos flebant , 
et lacrymis suis pro cibo usi, nocte dieque perni- 
ciem populi lugebant , ac confltebantur se sitire, 
non corpore quidem et carne, voluptates ipsis con- 
gruentes; sed ipsa anima secundum Symmachum, 
progressus ad Deum desiderio ac cupidine teneri di- 
citur. Quare dicebaut, ita desiderat anima mea ad 
te, Deus; ac rursum: Sitivit anima mea ad Deum 
[οτίεῖῃ vivum. Vivere quippe Dominum noverant 
secundum illud : Solus habens immortalitatem **; ac 
so!lum penes se vitam habere secundum illud : 
Quoniam apud te est fons vite **. Atque hzc est aqua 
viva. Postmodum autem fons ille pro votis ac pre- 
cibus prophetarum emanavit : ipse namque Serva- 
tor hominibus se prabiturum esse docuit his ver- 
bis . Qui biberit ex aqua quam ego dabo ei, fiet in 
eo fons aqua vite salientis in. vitam aternam **; 
et rursum : δὲ quis sitit, veniat ad me et bibat. Qui 
credit in me, sicut dixit Scriptura, flumina de ventre 
ejus fluent aquae vive **. Propheticus itaque chorus 
hoc potionis genus sitiens dicebat, sitivit anima 
mea ad Deum fortem vivum ; et, quando veniam et 
apparebo ante faciem. Dei ? Cum se namque a con- 
templatione illa Dei facie ad faciem procul positos 


p Ceruerent, hac proferebant. Sed etiam advertentes 


aversum csse Dei vultum a populo, neque ulterius 
illam providenti& vim ipsi prospicere, lugebant 
sane de sua in terris commoratione, precesque 
fundebant ut aliquando vultui Dei sisterentur: 


quamobrem dicebant : Quando veniam et apparebo 


ante. faciem Dei? Cum autem fiducia et conscientia 
bona pleni essent, hujusmodi vocibus utebantur. 
Nam u!pote anima prorsus sana praditi, atque 
omni culpa, labe ac feditate purgati , vultui Dei 
sisti rogabant. Peccator vero talem vultum refugit, 


À psal xxvi9. 3 1 Tim. vi, 16. ** Psal. 


στι 


EUSEBII CJES&RIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


$972 


ac oratione et supplicatione sua abnuit dicens : A µου xai σπίλου, xal μολυσμοῦ χεχαθαρµένοι, ὀφθῆναι 


Averie faciem tuam a peccatis meis 30. 


Ἠξίουν τῷ προσώπῳ τοῦ Θεοῦ. Ὁ δὲ ἁμαρτάνων φεύ- 


Ύει τὸ πρόσωπον, xal παραιτεῖται δι εὐχῆς xal ἱχετηρίας λέγων. Ἀπόστρεγον τὸ πρὐσωπόν σου ἀπὸ tov 


ἁμαρτειῶν µου. 

Cum terrena emnia aversaretur, ab humanis- 
que omnibus voluptatibus abhorreret, solo pane 
pro necessitate, eoque lacrymis admisto utens, ita 
fatur : 

VegRs. 4-8. Fuerunt mihi lacrymae mec. panes die 
ac nocte. Propheticus autem chorus, cum vultum 
Dei cerneret ab universo populo aversum, multo- 
rumque perniciem, suam esse calamitatem ratus , 
luctum pro omnibus suscipiebat: atque illi homi- 
nes Dei in tantum afflictionis cumulum devene- 
runt, ut propriis lacrymis alerentur, ac die noctu- 
que, vel ipsum panem sumere abnuentes , uni fle- 
tui vaearent, Hzc porro tum maxime agebant, 
hzeeque patiebantur, cum populum, ac przsertim 
5rapios cum illo versantes, hzc dicentes audirent : 
Ubi est Deus tuus? Neque enim inimici et adver- 
sarii erant qui hzc quotidie dicerent, sed ut veri- 
simile est, infideles e populo, qui prophetas quasi 
frustra Deum colentes et incassum laborantes co- 
arguebant ac dicebant eis: Ubi est Deus tuus? 
Qua cum ipsi a fratribus, consanguineis et fami- 
liaribus audirent, luctum augebant suum » quare 
aiunt : Hec recordatus sum, et effudi in me ani- 
tam meam. Neque enim perturbationem meam 
exirinsecus protuli ; sed intus in anima mea dolo- 


Πάντα τὰ ἐπὶ γῆς ἁποστρεφόμενος, xol πᾶσαν 
τρυφὴν τὴν ἐν ἀνθρώποις βδελυττόµενος, µόνῳ δὲ 
ἄρτῳ ἑπάναγχες χρώµενος, xal τούτῳ μετὰ δακρύων, 
ἐρεῖ» 

Ἐγεγήθη τὰ OÓdxpvd µου ἅἄρτος µοι ἡμέρας 
«αἱ vuxtóc. Ὁ δὲ τῶν προφητῶν χορὸς, ἐπεὶ ἑώρα 
τὸ πρόσωπον τοῦ Θεοῦ ἀποστραφὲν πάντα τὸν λαὸν, 
τὴν τῶν πολλῶν ἀπώλειαν ἑαυτοῦ εἶναι ζημίαν ἡγού- 
µενος, τοὺς ὑπὲρ ἁπάντων ἀνεδέχετο θρήῄνους εἰς 
τοσοῦτον δὲ ἐπέτεινον τὴν χαχοπάθειαν οἱ τοῦ Θεοῦ 


p ἄνθρωποι, ὡς τοῖς δάχρυσιν ἑαυτῶν τρέφεσθαι xal 


διὰ πάσης ἡμέρας χαὶ νυχτὸς παραιτεῖσθαι μὲν xai 
αὐτὸν τὸν ἄρτον, µόνῳ 65 τῷ χλαυθμῷ σχολάζειν. Μά- 
λιστα δὲ ταῦτ' ἔπραττον χαὶ ταῦτ ἔπασχον, ἀχούον- 
τες αὑτοῦ τοῦ λαοῦ , μᾶλλον δὲ τῶν ἀγεθῶν τῶν ἐν 
αὐτῷ λεγόντων' Ποῦ ἐστιν ὁ θεός cov; Οὐ γὰρ δή- 
που οἱ ἐχθροὶ xa πολέμ.οι χαθ) ἑχάστην ἡμέραν ταῦτα 
αὐτοῖς ἔλεγον * ἀλλ᾽ εἰχὸς τοὺς ἐν τῷ ἔθνει ἀπίστους 
ὡς µάτην θεοσεθοῦντας χαὶ tix?j μοχθοῦντας τοὺς 
προφῄτας χαταμέμφεσθαι xal λέγειν αὐτοῖς' Ποῦ 
ἐστω' ὁ θεός σου; "A 65 παρὰ τῶν ἀδελφῶν xat 
συγγενῶν, xaX γνωρίµων ἀχούοντες, τὰ τοῦ πένθους 
ἐπέτεινον * διό φασι’ Ταῦτα ἐμνήσθην, xal ἐξέχεα 
ἐπ ἐμὰ τὴν ψυχήν µου. 00 γὰρ ἔξω τὴν ἐμαυτοῦ 
ταραχὴν ἑνέφαινον , ἀλλ᾽ ἔνδον ἐν τῇ ἐμαυτοῦ duy) 


rem occulabam in meipso confusus. Simile quid C χρύπτων τὸν ἐμὴν ἀλγηδόνα καὶ παρ) ἐμαυτῷ συγ- 


passue Apostolus dicebat : Sed ipsi in nobismetipsia 
responsum mortis habuimus "'. Sic itaque nunc 
etiam effudi in me animam meam, inquiunt. Perfe- 
cii autem viri est talia effari posse. 


Cum ii exprobrantes mihi dicerent : Ubi est Deus 
σπα) dolore pungebar animoque mestus eram, 
pereulsus impiorum verbis. Attamen in memetipse 
cogitationes continebam meas, ut ne effunderer ex- 
teríus, neu mea in Deo reposita spe exciderem. Me- 
moriam quippe paratum mihi finem repetebam, 
qua non ignorabam illud 3 : Beati qui lugent, quo- 
viam ipsi consolabuntur. Quocirca eum probe nos- 
sem, quoniam post hauc tristitiam transibo in locum 
taberyaculi admirabilis usque ad. domum Dei , in, 
voce exsultationis et confessionis soni epulantis ; hec 
recordatus sum : neque spe mea excidit, sed intra 
meipsum effudi animam meam. Et quia talem sibi 
spem ascripserat, jure ac merito ipse sibi medelam 
admovet his verbis : Quare tristis es, anima mea, 
el quare eonturbas me ? Sperain Deo, quoniam adhuc 
confitebor illi, salutare vulius mei et Deus meus: 
nam ad fiduciam, presentiumque zrumnarum to- 
lerantiam sese cohortatur. Cum porro Symmachus 
ait : Quoniam egrediar ad tabernachium, bajulabor 
usque ad domum Dei, cum voce benedictionis et con- 
[essionis multitulinis concurreutium | ad. celebrita- 


95 Psal. L, 411. ? JICor. 1, 9. ** Matth. v, 4. 


χεόµενος. Τοιοῦτον δέ τι πεπονθὼς ὁ Απόστολος ἔλε- 
γεν. AAA αὐτοὶ ἐν ἑαυτοῖς τὸ.ἁπόκχριμα τοῦ θα- 
γάτου ἑσχήκαμενγ. Οὕτως οὖν χαὶ νῦν, Εξέχεα ἐπ᾽ 
ἐμὲ τὴν γνυχήν µου, φασί. Τελείου δ᾽ &ox τὸ δύνα- 
σθαι τοῦτο λέγειν. 

Λεγόντων μοι, φησὶ, τῶν ὀνειδιζόντων µε. Που 
ἐστι ὁ θεός σου; ἑδαχνόμην μὲν τῇ λύπη xo 
ὑπερήλγουν τὴν duyhv πληττόµενος ὑπὸ τῶν λόγων 
τῶν ἀσεδῶν. Ὅμως δ᾽ οὖν ἐν ἐμαυτῷ συνεῖχον τοὺς 
ἐμαντοῦ λογισμοὺς, πρὸς τὸ ph προχυθῆναι χαὶ τῖς 
προχειµένης pot τοῦ G:ou ἐχπεσεῖν ἑλπίδος. Ἂν- 
έφερον γὰρ τῇ μνἠμη τὸ περιµένον µε τέλος ἐπεὶ μὴ 
Ἰγνόουν, ὅτι Μακάριοι οἱ πενθοῦντες. ὅτι παρα- 
κηθήσονται. Διὸ δὴ ἀκριθῶς ἐπιστάμενος, ὅτι 
μετὰ τὰ σχυθρωπὰ διεεύσοµαι ἐγ τόπῳ σκηνῆς 
θαυµαστης ἕως toU οἴχου τοῦ θεοῦ, ἐν φωνῇ 
ἆγα λιάσεως καὶ ἑξομο.]ογήσεως ἤχου ἑορτάζον- 
toc, ταῦτα ἐμνήσθην»' xaX οὐχ ἑξέπιπτον τῆς 
ἑλπίδος, ἀλλ εἴσωπερ ἑμαυτῷ ἑἐξέχεα τὴν ψυχήν 
µου. Καὶ ἐπειδὴ τοιαύτας ὑπέγραφεν ἑαυτῷ ἑλπίδας, 
εἰχότως αὐτὸς ἑαυτὸν θεραπεύει xal λέγει" "Iva τί 
περίἆυπος εἶ, ἡ γυχή µου, xal Tra τὶ συντα- 
ρᾶσσεις µε; Ἔ.λπισον ἐπὶ θεὺν, ὅτι ἐξομοοιή- 
σοµαι αὐτῷ σωτήριον τοῦ προσώπου µου καὶ ó 
θεός µου ' θαρσεῖ γὰρ ἑαυτῷ xal τὰ παρόντα λυπτρὰ 
γενναίως φέρειν παρεχελεύετο. Λέγων δὲ ὁ Σύμμα- 
χας, "Oti ἐξεεύσομαι elc τὴ exnriyy, διαδαστα» 


$75 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


$1 


χθήσομαι ἕως τοῦ ofxov τοῦ θεοῦ, μετὰ φωνῆς À tem; vel secundum Aquilam : Laudis et. gratiarum 


εὐφημίας xal &EopoAorijosoc π.Ίήθους παγηγυ- 
ριζόντων' 3j χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, Αἰγέσεως xal εὖχα- 
ριστίας 6xAov ἑορτάζόντος ' παρἰστη ὁποῖον ἔαταε 
40 τέλος τῶν Ev τῷ παρόντι Bl πᾶν τὸ ἐπιὸν γενναίως 
ὑπομενόντων. Διαδέξεταιγὰρ τούτους τὸτρισμαχάριον 
τέλος. ἡ θαυμασατὴ σχηνἡ τοῦ θεοῦ, xal ὁ ἑνδοτάτω 
αὐτῆς οἴχος αὐτοῦ, tv ᾧ οἱ ἄξιοι διαδασταζόµενοι, 
καὶ µετέωροι ὑπὸ ἀγγελιχῶν δυνάµεων αἱρόμενοι 
εἰσαχθήσονται. "A δὴ xaX ὁ ᾿Απόστολος εἰδὼς ἔλεγεν 
Ἀρπαγησόμεθα ἐν νεφέλαις εἰς ἁπτάντησι' τοῦ 
Κυρίου εἰς ἀέρα, καὶ οὕτω πάγτοτε σὺν» Kuplo. 
ἐσόμεθα. 


Σχηνὴν δὲ θαυμαστὴν τοῦ Θεοῦ ὀνομάξει πρὸς 
ἀντιδιαστολὴν ἑτέρας οὐ θαυμαστῆς, ὁποία ἣν ἡ ἐπὶ 
Μωῦόέως ἐπὶ γῆς χατεσχευασµένη. θαυμαστὴν δὲ 
ἀληθῶς σχηνὴν νοῄσεις, Άν οἱ µαχάριοι τοῦ θεοῦ ἐν 
ἐἑλπίσιν ἑτίθεντα. Αὔτη δὲ jv fj ἑπουράνιος, fic τύπους 
χατεσχεύαζε Μωῦσῆς ἐπὶ τῆς ἐρήμου. Περὶ fc θαυμα- 
cfe σχηνΏς xai ὁ θεῖος ᾽᾿Απόστολος διδάσκων ἔλεγεν * 
Τοιοῦεον: ἔχομεν ἀρχιερέα, ὃς ἐχάθισεν ἐν δεξιᾷ 
τοῦ θρόνου τῆς μεγαλοσύνης ἐν τοῖς οὐραγοῖς, 
τῶν ἁγίων Aevcovpróc καὶ τῆς σχηνῆς τῆς dAn- 
θινῆς, x. ἔπηξεν ὁ Κύριος, οὐκ ἄνθρωπος" οἷς 

πιλέγει ἑξῆς' Οἵτωες ὑποδείγματι καὶ σκιᾷ Aa- 
τρεύουσι τῶν ἐπουρανίων, καθὼς κεχρηµάτισται 
Νωῦσῆς μέ] λων ἐπιτελεῖ΄ τὴν σκηγἡἠν. "Opa, 
γάρ φησι, ποιήσεις πάντα κατὰ τὸν τύπον τὺν 
δειχθέντα σοι ἐν τῷ ὄρει. ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν εἰχόνες 
ἆσαν. χαὶ σύμδολα τῶν ἑπουρανίων Χριστὸς δὲ, 
καραγενόµενος ἀρχιερεὺς τῶν με.1.λόγτωγ ἆγα- 
θῶν, διὰ τῆς µείζογος καὶ τελειοτέρας σχηνης. 
οὐ χειροποιήτονυ, τουτἐστιν οὐ ταύτης τῆς κτί- 
σεως., οὐδὲ δι) αἵματος τράγων καὶ µόσχωγ, διά 
δὲ τοῦ Ιδίου αἵματος εἰσῆ.ῖθεν ἑφάπαξ εἰς τὰ 
ἅγια, αἰωγίαν Aórpociw εὑράμεγος. El δὲ χαρὰ 
γίνεται ἐν τοῖς οὐρανοῖς τῶν ἀγγέλων τοῦ Θεοῦ 
ἐπὶ ἐνὶ dpapro AQ μεταγοοῦντι, εἰχότως, θεοφιλοῦς 
ψυχῆς μετὰ τὸν αὐτάρχη καὶ τὸν παρόντα βίον διὰ 
Ἱυμνασίαν καταξιουµένης τῆς εἰς τὰ ἅγια τὰ ἔπου- 
ράνια εἰσόδου, qvi γίνεται εὐφημίας πλήθους πα- 
νηγυριζόντων xal εὐχαριστούντων, ἐπὶ τῇ σωτηρίᾳ 
τοῦ σωζοµένου. "À δὴ πεπεισµέγος εἶναι ἀληθη ὁ 
τούτοις μαθητευθεὶς, εἰκότως πρὸς ἑαυτὸν φάσχει * 
Ἵνα τί περἰΆυπος εἶ, ἡ Μυχή µου, καὶ ἵνα tl. 
συγταρἀσσεις µε; Ἡ κατὰ τὸν Zópgayov* Τί κα- 
ταχάµπτῃ, ἡ Ψνχή µου, xal el θορυδῃ κατ ἐμοῦ; 
Ἀγάμειον τὸν θεὺν, ὅτι διηνεκῶς ἑξομο.]ογή- 
σοµαι αὐτῷ τὰς σωτηρίας τοῦ προσώπου αὐτοῦ". 

4, ταῖς σωτηρίαις τοῦ προσώπου αὐτοῦ, κατὰ 
σὺν Αχύλαν. Γενόμενος γὰρ,ὅσον οὐδέπω ky τῇ σκηνῇ 
τοῦ θεοῦ, xaX ὑπὸ ἀγγέλων ἁγίων διαδασταχθεὶς διά 
τὸ (doc xai τὸ ἔπαρμα αὐτῆς τὸ ἑπουράνιον, παρα- 
στήσοµαι τῷ προσώπῳ τοῦ θεοῦ, xal τεύξομαι τῆς 
θέας τοῦ σωτηρίου αὐτοῦ ' τούτων ἀξιωθεὶς, χατὰ 
χαιρὸν ἀναπέμψω τὴν ἐξομολόγησιν xat τὴν ὀφειλο- 
µένην εὐχαριστίαν αὐτῷ. 


C 


actionis turba festum celebrantis; declarat qui fi: 
nis eorum futurus sit, qui in bac vita casus omnea 
strenue sustinuerint. Hos enim excipiet felicissi- 
mus finis, videlicet tabernaculum illud Dei admi- 
randum, et quz in intimis ejus partibus posita est 
domus Dei, in quam sancti homines deferentur, ae 
sublimes ab angelicis virtutibus elati intromiuen- 
tur. Quorum gnarus Apostolus ita loquebatur : Ha. 
piemur in. nubibus obviam Domino in aera, οἱ. είς; 
semper cum Domino erimus **. 


Tabernaculum autem Dei mirabile vocat, ad dit-. 
ferentiam alterius quod sane mirabile non est : 
quale erat iliud tempore Moysis in terra constru- 
ctum, Mirabile autem revera tabernaculum intelli- 
gas, quod beati Dei in spem sibi constituerunt, 
Hoc autem coeleste illud erat, cujus figuram Moy- 
ses in deserto adornavit. De quo admirabili taber- 
naculo hzc tradidit divinus Apostolus : Talem ha- 
bemus pontificem, qwi consedit in dextera throni, 
magnitudinis in celis , sanctorum minister ef. taber- 
naculi veri quod. ferit Dominus, et non homo **; qui- 
bus deinde subjungit : Qui exemplari et umbro dc- 
serviunt celestium, sicut. responsum est Moysi cum 
consummare vellet. tabernaculum :. Vide, inquit, 
omnia: facito secundum exemplar, quod tibi ostensum 
est in monte **, Sed hiec quidem imagines erant et 
symbola coelestium. Christus autem assistens ponti- 
fex futurorum bonorum , per amplius et perfectius. 
tabernaculum non manufactum, id εε mon. hujus, 
creationis ; neque per sanguinem hircorum aut vitulo- 
rum , sed per proprium sanguinem introivit semel in 
sancta, eterna redemptione inventa **. Quod si gau- 
dium est in colis angelis Dei, de uno peccatore ραπὶ- 
tentiam agente "*, merito sane cum religiosa anima, 
post peractum hujus vitz: cursum, ingressu in 
sancta illa ceelestia exercitationis sue causa dona- 
tur, vox benedictionis datur a multitudine celebri- 
tatem et gratiarum actionem agente pro parta ipsi 
salute. Qu: cum vera esse persuasum habeat qui. 
talibus institutus disciplinis est, jure semetipsum 
ita alloquitur: Quare tristis es, anima mesa, ei quare 
conturbas me? Sive, secundum Symmachum : ()uare 
defatigaris,anima mea, et quare turbas excitas con- 
tra me? Εκερεεία Deum, quoniam assidue con[itebos 
ei, salutes vultus ejus ; aut, saiutibus vultus ejus, ut 


babet Aquila. Nam cum jam pene ad tabernaculum 


Dei pervenerim , atque ob celsitudinem et sublimi-. 
tatem ejus celestem a sanctis angelis hajulatus 
sim, vultui Dei sistar, et contemplatiorie salutaris 
ejus, his dignatus, perfruar, quo tempore confessio- 
nem debitamque gratiarum actionem emittam. 


*" | Thess. iv, 10. ' Hebr. viri, 1, 2. " ανά. B. Hebr. ix, 11, 12. Ὁ Luc 1« :Ἵ 


£UM 
» E 





313 


à 
EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS πι. — EXEGETICA. 


$916 


Hzc quidem jam memorata in spe mihi reposità Α — T& μὲν ἐν ἑλπίσιν ἀποχείμενά pot ταῦτ ἔστι τὰ λε- 


aunt. Sed hactenus multis me conturbantibus, non 
sic tamen commotus sum ut exciderem , et mani- 
festa res conturbantibus evaderet. At, quemadmo- 
dam superius , effudi ἐπ me animam meam; secun- 
dum vero Symmachum, in me, inquit, anima mea 
liquefit, quando recordor tui, a terra Jordanis, et 
ab Hermoniim, monte minimo. Abyssus abysso oc- 
currit a sonitu. scaturiginum (tuarum. Isthzec porro 
hoc mihi videntur sensu accipienda : Post Moysis 
mortem eum Jesus populum in terram promissionis 
introduxisset, sacerdotes arcam humeris gestantes 
ih Jordanem ingressi sunt. Jordanis autem, ut ait 
Scriptura **, replebatur omnino in ripa sua, quasi in 
diebus messis [rumenti. Et steterunt. sursum. aque 
descendentes. concretione una. Qua autem. inferius 
flebat, descendit in mare salsum. Et omnes filii Is- 
rael transierunt. per siceum in medio Jordanis, in- 
feriore alveo in mare salsum defluente; superiore 
autem mirabiliter divinaque virtute cohibito atque 
reiro fluente. Et vero fluxus illi Jordanis superiores 
ex parte fontium, cum exitum non haberent, attol- 
lebantur, et cumulo uno erigebantur aque affalim 
confluentes , quod exitus esset interclusus. Tunc 
ulique abyssus abysso occurrebat , repressis et ia 
fastigium evectis aquis. Hujus itaque providentiz 
gratiam tunc populo collatam memoria repetens , 
merito inpresentiarumn animo liquefio, quod nulla 
hujusmodi Dei providentia nobis concedatur. llli 


λεγμένα. Τέως δ᾽ ἐπὶ τοῦ παρόντος πολλῶν µε ταρατ- 
τόντων, αὐτὸς οὐχ οὕτως ἑταραττόμην, ὡς ἐχπεσεῖν 
xaY φανερῶς γενέσθαι τοῖς ταράττουσιν’ ἁλλ' ὥσπερ 
ἀνωτέρω, ἐξέχεα ἐπ᾽ ἐμὲ τὴν ψυχή» µου, οὕτω xal 
ἐνταῦθα απρὺς ἐμαυτὸν ἡ Ψυχή µου ἑτάράχθη. 
Κατὰ δὲ τὸν Xoppayov, Ez! ἐμὲ, φησὶν, | γυχή µου 
κατατήχεται, ὅταν ἀναμιμγήσχωμαίσου ἀπὸ γης 
Ἱορδάνου καὶ ἀπὸ Ἑρμωγιεὶμ, ὄρους µιχροτάτου. 
"Αόυσσος ἀθύσσῳ ἁπαντᾷ ἁπὸ ἤχου τῶν xpov- 
và» σου. Δοχεῖ δέ µοι ἡ τῶν εἰρημένων διάνοια τοῦ- 
τον ἔχειν τὸν vouv *. Μετά τὴν Μωῦσέως τελευτῆν, 
Ἰησοῦ τὸν λαὸν εἰς τὴν γην τῆς ἐἑπαγγελίας εἶσαγα- 
Υόντος, ὡς οἱ ἱερεῖς ἐπέδθησαν τῷ Ἰορδάνῃ τὴν χιδω- 
τὸν ἐπ ὤμων φέροντες. Ὁ δὲ Ἱορδάνης, ὣς φησιν 1) 
Γραφῇ, ἀπ.ξηροῦτο xa0ó4ov τὴν κρησπῖδα αὐτοῦ, 
ὡσεὶ ἡμέραι θερισμοῦ πυρῶν. Καὶ ἔστη τὰ ὕδατα 
xacra6alvorca ἄνωθεν πηγµα ἔν. Τὸ δὲ xaca6airov 
χατέθη εἰς τὴν θἀ.Ίασσαν τῶν dor. Καὶ πάντες 
οἱ vlol "IopanA διέδησαν διὰ ξηρᾶς ἐν uécq τοῦ 
Ἰορδάνου, τοῦ μὲν χάτω φεροµένου ῥεύματος yto- 
ροῦντος εἰς τὴν θάλασσαν τὴν ἁλυχήν * τοῦ δὲ ἄνωθεν 
χατιόντος παραδόξως Θεοῦ δυνάµει ἀναστελλομένου 
καὶ eig τοὐπίσω χωροῦντος. Καὶ δὴ τὰ ἀπὸ τῶν πη- 
γῶν ἄνωθεν προχεόµενα τοῦ Ἱορδάνου ῥεύματα, μὴ 
ἔχοντα διέξοδον, ἐχυρτοῦτο, xai σωρὸς εἷς ἐγένετο 
ἑπαιρομένων κατ’ ἀλλήλων τῶν ὑδάτων, διὰ τὸ ἆπο- 
κεχλεῖσθαι αὐτοῖς την διέξοδον. Τότε 6h ἄθυσσος 
ἀθύσσῳ ἁπήντα, ἁναστελλομένων τῶν ὑδάτων καὶ 


namque mirabiliter Jordanem transierunt, et mon- € xopugougévov. ᾿Αναπολῶν οὖν τῇ µνήμῃ τῆς τότε 


tem ipsi vicinum llermoniim nuncupatum , qui mi- 
niinus exsistit. Mihi vero, qui hzc loquor, nibil bu- 
jusmodi concessum est, sed omnia excelsa tua et 
7Tuclus tui super me transierunt; aut. secundum 
Syinmachum,omnes procelle tua et fluctus tui super 
σι [ransierunt. Jure ergo ad. meipsum anima mea 
cumturbata est; aut, in me anima mea liquefit, 
cui recordor tui de terra Jordenis, secundum Sym- 
machum, et ab. Hermoniim monte minimo. ln his 
. quippe locis olim abyssus abysso occurrebat a sonitu 
scaluriginum tuarum, e aqua cobibita est, ne iis qui 
Jordanem transibant molestiam afferret. Atqui tunc 
quidem hzc acciderunt per providentiam ipsos cu- 
rantem; at nunc omnes procelle tua et fluctus tui 
super me transierunt, obruentes ac demergentes me, 
nemine cobibente. Czterum hzc jure dicit chorus 
filiorum Core, prophetice postremam Judzorum ab- 
jectionem lugens, cujus calamitates in se recipiebat. 


γενομένης τῷ λαῷ ἐπισχοπῆς τὴν χάριν, εἰχότως ἐπὶ 
τοῦ παρόντος thv φυχὶν χκατατήχοµαι, μηδεμιᾶς 
τοιαύτης χαὶ ἐφ᾽ ἡμῶν γι,νοµένης θεοῦ προνοίας. οι 
μὲν γὰρ παραδόξως τὸν Ἰορδάνην διηλθον καὶ.τὸ ὄρος 
τὸ πρὸς αὐτὸ, Ἑρμωνιεὶμ ὀνομαξόμενον, µικρότατον 
τυγχάνονυ ' bw" ἐμοῦ δὲ τοῦ ταῦτα λέγοντος τοιοῦτον 
μὲν οὐδὲν πέπραχται' Πάντες δὲ οἱ µετεωρισμοί 
σου καὶ τὰ χύματά σου éx' ἐμὲ OumAOor- f| κατὰ 
τὸν Σύμμαχον' Πᾶσαι αἱ καταιγίδες σου καὶ τὰ 
κὐματά σου ἑπάνω pov παρῆ-θον. Εἰχότως οὖν 
πρὸς ἐμαυτὸν ἡ ψυχή µου ἑταράχθη 3, "Ex ἐμὲ 
jj ψυχή µου κατατήχεται, ὅταν ἁναμιμ/]σχωμαί 
σου ἀπὸ γῆς Ἱορδάνου, κατὰ τὸν Σύμμαχον, xal 
ἀπὸ Ἑρμωνιεὶμ, ὅρους µικροτάτου. Ἐν γὰρ τού- 
τοις τοῖς χωρίοις πάλαι ποτὲ ἄδυσσος ἀθύσσῳ 
ἀπήντα ἁπὸ ἤχου τῶν κρουνῶν σου, ἀναστελλο- 
µένου τοῦ ὕδατος εἰς τὸ μὴ διοχλῆσαι τοὺς τὸν 
Ἱορδάνην παριόντας. ᾽Αλλὰ τότε μὲν ταῦτα διὰ τὴν 


ἐπισχοποῦααν τοὺς τότε πρόνοιαν ^ vuv 6X πᾶσαι αἱ καταιγίδες σου xal τὰ χύματά σου ἑπάνω pov 
παρηάθον, καταχλύζοντά µε καὶ χαταποντοῦντα, μηδενὸς ἀναστέλλοντος. Λέγει δὲ ταῦτα εἰχότως ὁ 
γορὸς τῶν υἱῶν Κορὲ, πραφητικῶς ἀποχλαιόμενοι την ἑσχάτην ἀποθολὴν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ου, πάθη 


εἰς ἑαυτὸν ἀνελά,ιθανεν. 


Vgns. 9, 10. In die mandabit Dominus misericor- 
&iam suam, et nocte canticum ejus. Etiamsi, inquit, 
omnes procella tux et fluctus tui super me transi- 
erint; at. bene novi et persuasum plane habco, 
uullum tempus esse quo non miserearis: nam 


** Josue m; M, ιο. 


Ἡμέρας ἐντε-εῖεαι Κύριος có ÉAsoc αὐτοῦ, καὶ 
v»xtóc τὴν ᾠδὴν αὐτοῦ. El καὶ πᾶσαι, φησὶν, 
αἱ καταιγίδες σου χαὶ τὰ χύματά σου ἑπάνω µου 
παρῆλθον, ἀλλ᾽ εὖ οἶδα καὶ πέπεισµαι ἀκριθῶς, ὅτι 
οὐχ ἔστι καιρὸς ἐν ᾧ οὐκ ἐλεεῖς' Θεὺς Υὰρ ἐλεήμων 


Ν 


911 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


918 


εἶ, val xal οἰκτίρμων xal µακρόθυµος. Διὸ ἆμαυ- A Deus, misericors es, ac eliam miserator et lengani- 


«jv θεραπεύων ἀγαθαῖς ἑἐλπίσιν, εἰδὼς, ὅτι καθ 
μέρα» τὸ ÉAsoc αὐτοῦ ἐντεεῖται ὁ θεὺς, τὰς 
νύκτας τῇ ᾠδῇ αὐτοῦ σχολάζων διατελῶ. Μεθ᾽ ἡμέ- 
pxv μὲν γὰρ τὰς τῶν ἀνθρώπων ὁρῶν πράξεις xat 
τὰς χυκλούσας ἡμᾶς συμφορὰς. τούς τε µετεωρι- 
σμούς σου xal τὰ χύὐματά σου, πρὸς ἐμαυτὸν ἆπο- 
δύροµαι * τῶν δὲ δι’ ἡμέρας µε θορυθούντων σχολάσας 
διὰ τῆς νυχτὸς, ἀναπεμπάζομαι τὰ ἑλέη τοῦ Κυρίου 
ἀναμιμνησχόμενός τε ὅπως καθ) ἡμέραν τὸ ἔλεος 
αὐτοῦ ἐντέλλεται, ἄσματα αὐτῷ xol ᾠδὰς ἀναπέμπω 
σχολὴν ἄγων τὰς νύχτας. Ad δὴ χαὶ λέλεχτας" 
hal νυκτὸς ᾠδῆ αὐτοῦ παρ) ἐμοί. κατὰ δὲ τὸν 
Αχύλαν ' Καὶ ἐν νυκτὶ ῴσμα αὐτοῦ μετ ἐμοῦ. Οὐ 
µόνον δὲ τοῦτο, ἀλλὰ xal προσευχἡ τῷ θΘεῷ τῆς 


mis . Quare me bona spe fulciens, gnarus illius, 
in die mandabit Deus misericordiam suam , nocte 
canlicis ejus assidue incumbo. Siquidem cum per 
diem hominum opera, et calamitates nos circum- 
venientes, excelsa tua .et fluctus tuos cernam, in 


meinetipso lugeo; noctu vero dum inducie sunt a ΄ 


conturbantibus, misericordias Domini. mecum re- 
puto; ac recordatus quo pacto in. die mandet míi- 
sericordiam suam, per noctis otium cantica ipsi 
laudesque profero. Quamobrem dictum est, et nocte 
canticum ejus apud me; secundum Aquilam autem, 
et nocte canticum ejus mecum. Neque id solum, sed 
etiam oratio Deo vite mee. Nam hymnum in gra- 
tiarum actionem cano, sic institutus ut in omni- 


ζωης µου. "Aóo μὲν γὰρ ὕμνον εὐχαριστήριον , δε- p bus gratias agam, quandoquidem me bona futuro- 


δειγµένος ἓν παντὶ εὐχαριατεῖν, ταῖς μελλούσαις 
ἐλπίσιν χρησταῖς ἐμαυτὸν ἀναχτωμενος. Διὰ δὲ τὰ 
τέως ἓν τῷ παρόντι συνἐχοντά µε λυπηρὰ προσευχὴν 
ἀναπέμπω τῷ θΘεῷ τῆς ζωῆς µου’ οἶδα γὰρ, ὅτι 
αὐτὸν ἔχω τῆς ἐμαυτοῦ ζωῆς αἴτιον. Προσευχόμενος 
δὲ αὐτῷ ense Ἁγτιωήπτωρ µου" ἣ xazà τὸν ᾽Αχύ- 
λαν xai Σύμμαχον, πέτρα pov: ἐφ' fjv ἑστὼς οὗ 
δια:ραπῄσομοι διὰ τί µου ἐπε-άθου;, Ἐγὼ μὲν 
γὰρ σου οὐκ ἐπιλέλησμαι' ἀλλ' οἶδά σου τὰ ἑλέη xat 
τοὺς οἰχτιρμούς' οἶδα δὲ xal τὰς ἀποχειμένας pot 
ἐλπίδας ’ 06: καὶ τὴν ᾠδήὴν σου παρ᾽ ἑμαυτῷ ἁδια- 
ἀείπτως φυλάττω"; σὺ δὲ µου ἑπελάθου , διὰ τί; Την 
αἰτίαν μαθεῖν βούλομαι, δι ἣν πάντες οἱ µετεωρισμµοί 
σου xal τὰ χύματά cou, ol πειρασμοὶ δηλαδὴ xat 


rum spe τοῦςῖο. Αο propter eas quibus jam inter- 
cipior zrumnas, orationem Deo vit: mez persolvo: 
novi enim ipsum esse vile nez auctorem. Precando 
autem sic eum compello, susceptor meus ; sive secun- 


. dum Aquilam et'Symmachum, petra mea ; in qua con- 


sistens nunquam subvertar. Quare oblitus es mei ? 
Atenim egotui nonoblitus sum, verum misericordias 
et miserationes tuas novi, itemque spem mihi repo- 
sitam non ignoro : quare canticum semper tuumin 
memetipso custodiu. Tu vero mei oblitus es : quare? 
Causam ediscere pervelim cur omnia excelsa tua et 
fluctus tui, videlicet tentationes et tantze calami- 
tates, te permittente, $uper me transiegpt. Magna 
profecto, quod oblitus sis mei, causa fuerit oportet. 


τοσαῦται περιστάσεις ἐπ᾽ ἐμὲ δ.Ώλθον, σου συγχωροῦντος. Μέγα áp τι ὀφείλει τυγχάνειν τὸ αἴτιον τῆς 


περὶ ἐμοῦ λήθης. 


Λέγων δὲ ταῦτα ὁ χορὸς (4) προφητιχὸς, ἰδιοποιεῖ- α Cum porro id ait propheticus chorus, populi 


ταν, ὡς ἔφην, τὴν τοῦ λαοῦ χατάστασιν * τὴν γὰρ ἐσχά- 
την ἀποθολὴν xal τὴν ἁπόπτωσιν τοῦ παντὸς ἔθνους 
τὴν γενοµένην μετὰ τὴν εἰς τὸν ΣωτΏρα xai Κύριον 
ἡμῶν ἀπιστίαν αὐτῶν ἐμφαίνειν pot διὰ τούτων δο- 
xil. Εἶπε δ' ἂν αὐτῷ ἑρωτήσαντ. καὶ φάντι’ Διὰ τί 
µου ἐπελάθου; τὸ ἐν Εὐαγγελίῳ λεχθέν' Ποσάκις 
ἠθέλησα ἐπισυναγαγεῖν τὰ τέκνα σου, ὃν τρόπο» 
ὄργις ὑποσυγάγει τὰ voccía ὑπὸ τὰς πτέρυγας, 
καὶ οὐκ ἠθεήσατε, Ἐπεὶ τοίνυν διὰ τὴν αὐτῶν 
xaxíav ἑπελήαθησαν, εἰκότως ὁ χορὸς ὁ προφητιχὸς, 
ἐσεὶ φυσιχοῖς λόγοις πάσχοντος éróc uéAovc, συµ- 
πάσχει πάντα τὰ µέλη, ὡς ὑπὲρ οἰχείου σώμα- 
τος ἁἀλγῶν ἐπιλέγει χατὰ 4b» Σύμμαχον ' "Iva cl 
σκυθρωπὸς περιπατῶ, θ.Ίίδογτος ἐχθροῦ; xal 
ὡς σφαγὴν τῶν ὀστῶν µου ὠγείδιζον οἱ ἐνγαντίοι 
µου" t, Ἐν τῷ καταθ.ᾶσθαι τὰ ὁστᾶ µου ὠγείδι- 
Gr µε οἱ θ.Ίίδοντές pe. Τῶν γὰρ ὁστέων τῶν προ- 
φητικῶν διὰ τοῦ κλαυθμοῦ xal τῶν ὁδυρμῶν xa- 
ταθλωµένων, τουτέστι τῶν τῆς ψυχῆς δυνάμεων, οἱ 
ἐν τῷ λαῷ ἐχθροὶ τοῦ θεοῦ, ὡς μηδενὸς ἐπαμύνηντος, 
ἐπανέδαινον ὀνειδίζοντες καὶ λέγοντες * Ποῦ ἐστιν ὁ 
θεός cov; 
ΨΑΛΜΟΣ ΤΩ ΔΑΥΙΔ MB. 
Ανεπίγραφος παρ' Ἑδθραίοις ὁ Ψαλμός ' διὸ οὐδὲ 
κ. Exod. xxxiv, 6. ** Matth. xxii, 37. 


statum, uti dixi, quasi proprium sibi ascrihit, his- 
que postremam abjeclionem , ac ruinam totius 
gentis, que post eorum erga Salvatorem et Domi- 
num nostrum incredulitatem accidit, indicare mihi 
videtur. lili vero modo interroganti ac compellanti, 
Quare oblitus es. mei? fortasse illud evangelicum 


dictum reponat : Quoties volui congregare [ilios tuos, 


D 


quemadmodum gallina congregat pullos suos sub 
als, et noluistis**? Quandoquidem igitur malitiae suse 
causa in oblivionem venerunt, jure chorus prophe- 
ticus, quia ex naturali ratione patiente uno mem- 
bro, compatiuntur omnia membra "', quasi pro cor- 
pore proprio lugens subjungit, secundum Symma- 
chum : (uare tristis incedo, affligente inimico; et 
quasi occisionem per ossa mea exprobrabant mihi 
adversarii mei; sive : Dum confringuntur ossa mea 
exprobrabant me qui tribulant me. Nam propheticis 
ossibus, id est animz facultatibus, per fletus et 
laerymas coníractis, qui in populo inimici Dei 
erant, quasi opitulante nemine, insurgebant expro- 
brantes ac dicentes, Ubi est Deus tuus? 


4. PSALMUS DAVIDIS XLII. 
Psalmus hic apud Hebreos inscriptione caret; 


5 ] Cor. xi, 20. 


(1) Desideratur ὁ, ut sit ὁ προφ., ul paulo infra, Epir. 


579 


EUSEDII CAJKSARIENSIS OPP. PARS II. — EXEGETICA. 


530 


quare neque apud reliquos interpretes titulum ha- A παρὰ τοῖς λοιποῖς ἑρμηνευταῖς ἐπιγραφὴν ἔχει. Ἀλλὰ 


bet. Sed quia przcedentis pars videtur esse, quod 
"tique cum ex similibus utrinque verbis, tum ex 
alfini sententia commonstratur ; dico sane etiam in- 
presentiarum chorum propheticum hzc enarrare 
circa populum, utpote abjectum traditumque gen- 
tibus hominibusque improbis, rogantem ac cum 
precibus postulantem ut ultio sumatur, et ipse e 
manibus inimicorum eruatur. Quemadmodum au- 
tem, afflicto populo, justi quoque viri una patiun- 
tur ac dolore ob communem calamitatem afficiun- 
tur; ita religiosorum hominum probitas multitu- 
dini quoque recte factorum communionem fructum- 
que parit. Quamobrem illi zrumnas populi in se 
recipientes, preces pro multitudine fundebant, 
communemque supplicationem Deo  emittebant. 
Jure itaque ceu uno ore has proferebant voces. 


Vgns. 9. Judica me, Deus, εἰ discerne causam 
meam de gente non sancla, ab homine iniquo et do- 
loso erue me. Quia tu es Deus [ortitudo mea, quare 
me repulisti? Quare tristis incedo dum affíigit me 
inimicus ? Dixerit quispiam hzc proferre unum al- 
terumve qui in universo populo Judaico justus re- 
pertus est. lpse igitur sive unus sive perrarus 
homo, qualis erat Jeremias aut quilibet ipsi simi- 
lis, ita fleat. et hujusmodi voces emittat, rogans a 
gente non sancta liberari, quibus indicari videntur 
qui ex circumcisione erant; et a viro iniquo et do- 
loso, ut niffquam ipse aut iniquus aut dolosus eva- 
dat. Roget autem Deum his verbis : Τα es Deus 


fortitudo mea, quare me repulisti, nie in medio ta- C 


lis populi relinquens? Hzc porro Helie prophete 
congruunt, qui Dornino supplicans contra populum 
ita fatur : Domine, prophetas tuos interfecerunt, al- 
taria tua. subverterunt : et ego. relictus solus, que- 
runtque ipsam animam tollere 3. Perspicue autem 
docet Jeremias defecisse omnem justum de populo, 
dicens : Circuite in biviis Jerusalem et in plateis 
ejus, et videte si est; qui. intelligat, et propitius ero 
eis 3. Deinde quia multitudo improborum hominum 
justum ipsum premebat, se hac de causa tristem 
esse dicebat : Quare contristatus incedo, dum affligit 
me inimicus? Et alioquin eum gentes et inimici 
calamitatem inferrent, atque populo Judaico supe- 
riores evasissent, vir ille Deo addictus animo do- 


xai ὅτι µέρος Éotxev εἶναι τοῦ πρὸ αὐτοῦ, Osbfieucat 
Ex τε τῶν ὁμοίων ἓν ἀμφοτέροις λόγων καὶ Ex τῆς 
ἐμφεροῦς διανοίας. Φημὶ τοίνυν xa ἐπὶ τοῦ. παρόντος 
τὸν χορὸν τὸν προφητικὸν τὰ προχείµενα διεξιέναι 
ὑπὲρ τοῦ λαοῦ, ὡς ἀπωσμένου xal παραδ»θέντος 
ἔθνεσι xaX ἀνθρώποις πονηροῖς, δεομένου δὲ xal 
ἀντιθολοῦντος ἑχδιχίας τυχεῖν, καὶ ῥυσθῆναι τῶν 
χειρῶν τῶν πολεμίων. Ὥσπερ δὲ διὰ τὴν τοῦ λαοῦ 
χάχωσιν συνέθαινε τοῖς διχαιοπραγοῦσι συμπάσχειν 
xai συναλγεῖν, καὶ συνδιατίθεσθαι, τὸν αὐτὸν τρόπον. 
χαὶ Ἡ τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν διχαιοπραγία κρινωνίαν 
καὶ µετάδοσιν ἀγαθῶν παρέχει. Διὸ Oh, τὰ πάθη τοῦ 
λαοῦ εἰς ἑαυτοὺς ἀναλαμθάνοντες, εὐχὰς ὑπὲρ τοῦ 
πλήθους ἐποιοῦντο, xotvfjv το lxttnpíav τῷ Gt 


B ἀνέπεμπον. Εἰχότως οὖν ὡς ἐξ ἑνὸς στόματος ταύτας 


ἠφίεσαν τὰς φωνάς. 


' Kpiróv µε, ὁ θεὸς, xal δίχασον τὴν δίχην µου 
&E ἔθγους οὐχ ὁσίου ' ἀπὸ ἀγθρώπου δο.ίου καὶ 
dóixov ῥῦσαί µε. "Οτι σὺ ὁ θεὺς κραταἰωμἀ pov, . 
ἵνα τί ἁπώσω µε; ἵνα τἰ σκυθρωπάζων πορεύοµαι 
ἐν τῷ ἐκθ.ίγαι ἐχθρόν; Εἴποι δ ἄν τις ταῦτα 
λέγειν ἕνα που χαὶ δεύτερον Ev ὅλῳ τῷ ἔθνει τῶν 
Ἰουδαίων, εὑρημένον δίκαιον. Αὐτὸς οὖν 6 εἷς xal 
σπάνιος, οἷον Ἱερεμίας Ἡ τις ἕτερος ὅμοιος αὐτῷ. 
ἀποχλαιέσθω, xal ταύτας ἀναπεμπέτω τὰς ouv, 
ἱχετεύων ῥυσθῆναι ἐξ ἁνοσίου ἔθνους' δηλούτω δὲ 
αὐτοὺς τοὺς Ex περιτομῆς, xat ἀπὸ ἀνθρώπου ἀδίχου 
xaX δολίου, ὡς ἂν µήποτε xaX αὑτὸς γένοιτο ἅδιχος xat 
δόλιος. Παρακαλείτω δὲ τὸν θεὸν λέγων * Σὺ eT ὁ θεὺς 
χραταίωµά poo ἵνα τί µε ἁπώσω, χαταλιπών µε ἐν 
μέσῳ τοιούτου λαοῦ . Ἡρμοξε δὲ τὰ προχείµενα xal τῷ 
προφήτῃ Ηλία, ὃς ἔλεγεν χατεντυγχάνων τοῦ λαοῦ * 
Κύριε, τοὺς προφήτας σου ἀπέκτειναν, καὶ τὰ 
θυσιαστήριἁ σου κατέσκαναν, κἀγὼ ὑπε.τείφθην' 
µόνος., καὶ ζητοῦσι τὴν yvxhv ἀαθεῖν' αὐτή». 
Σαφῶς δὲ διδάσκει Ἱερεμίας ἐχλελοιπέναι πάντα bl- 
χαιον Ex τοῦ λαοῦ, λέγων Περιδράµετε à. ταῖς 
ἀμφόδοις Ἱερουσαὴμ, xal ἐν ταῖς π.ατείαις 
αὐτῆς, xal ἴδετε εἰ ἔστι συγιὼν, καὶ tAeuc ἔσο- 
μαι αὐτοῖς. El ἐπειδὴ τὸ πλῆθος τῶν χαχῶν ἀνδρῶν 
θλίφιν παρεῖχε τῷ δικαίῳ, σχυθρωπάζειν ἐπὶ τούτῳ 
ἔλεγεν. "Ira τί σχυθρωπάζων πορεύομαι ἐν τῷ 
ἐχθ.1ίψαι ἐχθρὀν; Καὶ ἄλλως δὲ, τῶν ἐχθρῶν xat 
πολεμίων θλιδόντων xal ἐπικρατεστέρων γενοµένων 


lebat, zelo plenus ob prosperas atheorum et impio- D τοῦ ἔθνους, ὁ τῷ θεῷ ἀναχείμενος ἑδάχνετο τὴν 


rum bominum res. Quare supplicationem emitte- 
bat, ut Deus, qui de causa sua judicaverat, ac 
congruentem de se sententiam tulerat, mercedem 
recte factis suis debitam, universe populi multi- 
tudini largiretur, et sui causa omnes eriperet de 
manu inimicorum ; ut quemadmodum ipse delicto- 
rum populi particeps fuerat, ita populus bonorum 
operum ipsius consors esset. Sicut autem justi 
homines qui ad tribunalia litem habent, judices ob- 
secrant ut justam causam suam audiant, atque ex 
zio εἰ bono sententiam sibi ferant ; eodem modo 


9 ]j] Reg. xix, 14. * Jerem. v, 4. 


φυχὴν, ζήλου πληρούμενος ἐπὶ τῇ τῶν ἀθέων xal 
ἀσεθῶν ἀνδρῶν εὐπραγία. Ai xaY ἰκετηρίαν ἀν- 
ἐπεµπεν, ὡς ἂν, χρίνας ὁ θεὺς χαὶ διχάσας αὐτῷ, xal 
τὴν πρἐπουσαν περὶ αὐτοῦ δίχην ἐξενεγχάμενος, τὴν 
αὐτοῦ προσοφειλομένην ἁμοιθὴν τῶν αὑτοῦ χατορθω- 
µάτων τῷ παντὶ πλήθει χαρίσοιτο, xai δι αὐτοῦ 
ῥύσαιτο τοὺς πάντας Ex. χειρὺς τῶν πολεμίων  ἴν', 
ὥσπερ κοινωνὸς αὐτὸς Υέγονε τῆς τοῦ λαοῦ xaxo- 
πραγχίας, οὕτω καὶ ὁ λαὺς µετάσχοι τῆς αὐτου δι- 
χαιοπραγίας. Ὥσπερ δὲ οἱ δίχαιοι ἔχοντες Ev τοῖς 
διχαστηρίἰοις, τοὺς δικαστὰς ἰκετεύουσιν ἐπακοῦσαι 


. 84. 
, 


3514 COMMENTARIA IN PSALMOS. $82 
τῶν διχαίων αὐτῶν, διχάσαι τε xal χρίνειν αὐτοὺς A vir religiosus his verbis Deum alloquitur, judica 


épÜcc* τὸν αὐτὸν τρόπον xal ὁ θεοφιλἠς διὰ τῶν 
προκειµβένων τῷ Θεῷ φησι" Kpivór uou ὁ θεὸς, 
οὐχὶ, χρῖνόν µε" χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, xpivór 
μοι. Σὺ γὰρ αὐτὸς γενοῦ qot χριτῆς, xal τὴν χρίσιν 
µου ταύτην χρῖνον, xal ὑπερδίχησον τῆς δίχης µου, 
ἵνα, τυχὼν ἑχδιχίας, συµθάλωμαι τῇ σωτηρίᾳ τοῦ 
παντὸς πλήθους τὰ ἑμαυτοῦ χατορθώµατα. 
Ἐξαπόστει1ον τὸ φῶς cov, καὶ τὴν ἀ 1ήθειάν 
σου ' dórd µε ὡδήγησαν xol ἤγαγόν µε εἰς 
ὄρος ἅγιόν σου, xal εἰς τὰ σκηνγὠματά σου. 
Ἰνοήσεις xat οὕτως" Tou παρὰ σοὶ φωτὸς xal 
τῖς παρὰ cot ἁληθείας τυχὼν ὁδηγηθήσομαι, ὑπὸ 
piv τοῦ φωτὸς φωτιξόμενος, ὑπὸ δὲ τῆς oT; ἆλη- 
θείας χειραγωγούμενος ἐπὶ τὸ ὄρος τὸ ἅγιόν σου τὸ ἐπ- 


mihi Deus, non vero, judica me : nam, secundum 
Symmachum, judica mihi, dicitur. Tu ipse mihi 
judex esto, et hanc causam meam judicalo, ut ul- 
tionem nactus, recte facta mea totius multitudinis 
saluti conferam. 


e 

Vgns. 39-0. Emitte lucem tuam et veritatem tuam, 
ipsa me deduxerunt et adduxerunt in montem san- 
cium iuum et in tabernacula tua; Hoc item modo 
intelligas, luce ac veritate tua donatus, recte du- 
car, luce quidem illustratus, veritate autem tua 
quasi manu ductus in montem sanctum tuum co- 
lestem, et in tabernacula tua ibidem posita, de 


ουράνιον καὶ ἐπὶ τὰ αὐτόθι σχηνώµατά σου, περὶ ὧν B quibus in precedenti psalmo dicebam : Quoniam 


xai ἐν τῷ πρὸ τούτου ἔλεγον, "Oct διεἸεύσομαι év 
τόπῳ oxnvnc θαυμαστῆς ἕως τοῦ οἴκου τοῦ θεοῦ 
àv φωνῇ ἀγα- λιάσεως xal ἐξομοΛο}ήσεως ἤχου 
Δορτάζογτος" ὡς ἂν δὲ σοι τῷ cip ἱερωμένος, ἐπὶ 
τὰ ἑνδοτάτω xal µέχρι τοῦ θνσιαστηρίου ἢξω, xal 
πρὸς σὲ τὸν θεὸν ἑλεύσομαι τὺν εὑφραίνοντα τὴν 
νεότητἁ µου τὴν πνευµατιχἠν. ᾿Εξομο.]ογήσομοί 
σοι ἐν χιθάρᾳ, ὁ θεός. Κιθάραν δὲ τὸ σῶμά φησι, 
δι οὗ ἀναχρούεσθα: πέφυχεν ὁ νοῦς, xai διὰ τῶν 
αἰσθητηρίων ὥσπερ διὰ χορδῶν τὴν τῷ θεῷ πρέ- 
πουσαν µελῳδίαν ἀναπέμπειν εἴωθε, Σαφῶς δὲ 
διὰ τούτων ὁ χορὸς ὁ προφητιχὸς παρακαλεῖ τὸ 
φῶς ἀποσταλῆναι τοῦ θεοῦ χαὶ τὴν ἀλήθειαν αὐτοῦ, 
ὡς µηδέπω τότε φαῖνον ἐπὶ τῆς γῆς, μηδὲ τῆς 
ἀληθείας ὑπαρχούσης πως σὺν ἀνθρώποις , ὅτε 
ταύτας olt: τὰς φωνάς. Φῶς δὲ ἁποστελλόμενον 
ἕτερον ἂν εἴη τοῦ ἀποστέλλοντος, περὶ οὗ εἴρηται" 
"Hy τὸ gc τὸ φωτίζον πάντα ἄνθρωπον ἑἐρχό- 
µενο» εἰς τὸν κόσμον. Διδάσχει δὲ χαὶ αὐτὸς ὁ Σω- 
«hp αὐτοπροσώπως λέγων Ἐγώ εἰμι τὸ góc xal 
ἡ ἀ.ήθεια καὶ ἡ ζωή. "Iva. τἰ περἰΆυπος cl, ἡ 
ψυχή µου, xal tra cl συγταράσσεις µε; Ἔ.πισον 
ἐπὶ τὸν θεὺν, ὅτι ἐξομο.Ίογήσομαι αὐτῷ, σωτή- 
ριον τοῦ προσώπου µου xal ὁ θεός µου. Σύμμα- 
χος δέ: Τί καταῤῥέεις, ψυχή µου, xal ci θορυδεῖς 
ἐπ᾽ ἐμέ; Αγάμεινον τὸν Θεόν ' εἰσαδὶ γὰρ ἐξομο- 
Ἰογήσομαι αὐτῷ, τῇ σωτηρίᾳ τοῦ προσώπου µου 
xal τῷ θεῷ µου. Ανάμεινον, φησὶν, ἵνα καὶ αὐτὴ 
δυνηθῆς ποτε εἰπεῖν Ὑπομένων ὑπάμεινα τὸν 
Κύριον, xal προσέσχε pot. ᾽λλλά χαὶ ἔλπισον ἐπὶ 
τὸν Θεόν" ἡ yàp ἑλπὶς οὐ καταισχύγει. Τί γὰρ 
ἂν yel ταράττεσθαι; τί δὲ περίλυπον Υίνεσθαι, το- 
σούτων ππροαδοχωµένων ἀγαθῶν; Ἔτι γὰρ μικρὺν 
ἔσον ὁ ἐρχόμενος Ίξει, καὶ οὗ χρογιεῖι xal τὸ φῶς 
ἀποσταλήσεται, xai dj ἀλήθεια παραγενήσεται, xal 
τὰ προφητευθέντα τέλους τεύξεται᾽ xal τέλος παν- 
τὸς λόγου τὸ σωτὴριόν ἐστι τοῦ προσώπου, αὐτὸς ὁ 
Θεός µου. Ἐπειδὰν γὰρ χαταξιωθῶ, παραστὰς τῷ 
θεῷ, πῥόσωπον πρὸς πρόσωπον ἑποπτεῦσαι τὸ σω- 
τβριον, περὶ οὗ πολὺς ὁ λόγος διὰ πασῶν τῶν Τρα- 
φῶν" τὀτε δὴ αὐτῷ ἐξομολογήσομαι ὡς ἂν θεῷ 


9 Pgal. τη, 5. — *' Joan. 1, 9. '* Joan. 


55 Hebr. x, 51. 


transibo in locum tabernaculi admirabilis, usque ad 
domum Dei. In voce exsultationis et con[essionis 
soni festum agentis"*; quasi tibi Deo sacra cele- 
brans, ad intima et usque ad altare ibo, et ad te 
Deum veniam qui letificas juventutem meam spi- 
ritualem. Confitebor tibi. in cithara Deus. Citharain 
corpus dicit, quo pulsari mens solet, atque sensi- 
bus quasi chordis congruentem Deo concentum 
emittere. His aperte rogat chorus propheticus 
emitti lucem Dei et veritatem ejus, eo quod nulla- 
tenus tunc luceret in lerra, et veritas nusquam, 
quo tempore hzc proferebat, cum hominibus exsi- 
steret. Lux autein missa, alia sane fuerit ab ea quee 
mittit, de qua dicitur . Erat [ux que illuminat om- 


€ nem hominem venientem in mundum **. Et Salvatot 


ipse ex persona sua docct his verbis : Ego sum lua 
el veritas et vita 53. Quare tristis es, anima mea, et 
quare conturbas me? Spera in Deo quoniam confite- 
bor illi, salutare vultus mei et Deus meus. Symma- 
cbus vero, Quare effluis, anima mea, et quare con- 
turbas me? Exspecta Deum, semper enim confitebor 
ei, saluti vultus mei et Deo meo. Exspecta, inquit, 
ut et ipsa aliquando dicere valeas : Ezspecians 
ezspectavi Dominum, et. intendit miki '*. Sed spera 
in Deo, nam spes non con[undit **. Quid conturba- 
tione opus? quz tristitiza causa, cum {οἱ exspecten 
tur bona? Nam adhuc modicum aliquantulum, εί 
qui venturus est veniet, et. non tardabit 55, et lux 
mittetur, veritas adveniet, et quz pranuntiata sunt 
finem babebunt. Finis porro omnis sermonis est 
salutare vultus, ipse Deus meus. Cum enim dignus 
habitus ero qui coram Deo facie ad faciem consi- 
stam, ac videam salutare illud, de quo multa in 
omnibus Scripturis circumferuntur, tunc ipsi con- 


fitebor ut Deo meo et salutari meo. Pulchre au- 


tem veritati lumen adjunxit : nam quod lux sen- 
sum movens oculis corporeis est, idipsum veritas 
est anima oculis, naturam rerum inspectantibus, 
neque ultra deceptis, sed per rerum perceptionem 
illustratis, et veritatis notitiam percipientibus. 
Ipsum itaque verbum lucis spiritualis vim, qua ve- 


xiv, 6. ^" Psal xxxix, 1. " Rom. v, UD. 


$85 


EUSEBII CAESARIENSIS ÜPP. PARS III. — EXEGETICA. 


981 


ritas declaratur, interpretatus est. Jure itaque Sal- A µου xal Σωτῆρί goo: χαλῶς δὲ συνηφε τὸ φῶς τῇ 


vator haec discipulis suis tradens ita docuit, Ego 
sum [uz, et veritas et vita "*. Unicuique porro cz- 
terarum editionum hunc consequenter aptabis fi- 
nem, sive eorum qui in Babylone ita loquebantur, 
sive gentium quz nondum credebant. 


&Xn0sia* ὅπερ ykp φῶς αἰσθητὸν ὀφθαλμοῖς σώμα- 
τος, τοῦτο ἀλίθεια τοῖς τῆς φυχῆς ὀφθαλμοῖς ἑνατε- 
νίξουσι τῇ φύσει τῶν πραγμάτων, καὶ µηχέτι ἁπα- 
ttogévotc, bU αὑτῆς δὲ «Tc τῶν ὄντων χαταλίγεως 
φωτιζομένοις, xal γνῶσιν τῆς ἀληθείας ἀναλαμόδά- 


νουσιν. Ἡρμήνευσε τοίνυν αὐτὸς ὁ λόγος τοῦ νοητοῦ φωτὸς τὴν ἑνέργειαν, ἀληθείας οὖσαν παραστατικ{ν. 
Εἰκότως οὖν ὁ Σωτὴρ ταῦτα παραδιδοὺς τοῖς αὑτοῦ μαθηταῖς ἐδίδασχε λέγων: Ἐγώ εἰμι τὸ góc καὶ 4 
ἀ.ήθεια xal ἡ ζωή. Καὶ ἑχάστῃ δὲ τῶν λοιπῶν ἑχδότεων ἁρμόσεις ἀχολούθως τὸ τέλος, εἴτε τοῖς ἓν 


Βαθυλῶνι ταῦτα λέγουσιν, εἴτε ταῖς ἐξ ἐθνῶν µήπω πεπιστευχόσιν. 


1. IN FINEM, FILIIS CORE AD INTELLE- 
CTUM χι. 


Propositi sermones neque psalmum in titulo 
preferunt, neque canticum, neque hymnum, ne- 
que quid simile, quia sententia verborum nihil 


ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ,ΤΟΙΣ ΥΊΟΙΣ KOPE EIZ ΣΥΝΕ- 
ΣΙΝ (1) MI. 


"'AXX' οὐδὲ οἱ προχείµενοι λόγοι Φαλμὸν χατὰ τὴν 
προγραφὴν περιέχουσιν, οὐδὲ conv, οὐδὲ ὄμνον, οὐδέ 
τι τῶν τοιούτων * ἐπεὶ μηδὲ τὰ τῆς διανοίας τῶν Ev 


eorum respicit, sed supplicationes sunt prioribus B αὐτοῖς φεροµένων τοιαύτης ἔχεται θεωρίας’ ἵχετη- 


similes, ac ejusdem argumenti ; nimirum de ruina 
Judaici "populi, ex prophetarum persona a filiis 
Core prolatz. In presenti porro apertius senten- 
tiam declarant, qua in superioribus sese fletibus 
dederant. /Érumnas itaque populo immissas mar- 
rant. Quare nos ad intellectum excitant , atque in 
titulo nos ad finem remittunt , quia hec in fine 
eventura , licet ut jam impleta filii Core prophetice 
vaticinarentur. In superioribus itaque lacryma- 
bantur, doloremque suum Deo renuntiabant ; in 
przsenti vero ipsas calamitates enarrant. 


pla« δέ εἰσιν ὅμοιαι ταῖς ἔμπροσθεν, xaX περὶ τῆς 
αὑτῆς ὑποθέσεως' λέγω δὲ περὶ τῆς ἁποπτώσεως 
τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους Ex προσώπου τῶν προφητῶν 
προσπεφωνηµέναι διὰ τῶν υἱῶν Kopé. Διασαφοῦσι 
δ' ἐπὶ τοῦ παρόντος λευχότερον ἐχφαίνοντες τὴν 
διάνοιαν, δι ἣν Ev τοῖς ἔμπροσθεν ἀπεχλαύσαντο. 
Διεξέρχονται γοῦν τὰ σωµθεθηκότα πάθη τῷ Aia. 
θεν διεγείρουσιν ἡμᾶς εἰς σύνεσιν, καὶ εἰς τὸ τέλος 
ἀναπέμπουσι διὰ τῆς προγραφῆς, διὰ τὸ µέλλειν ἐπὶ 
τέλει ταῦτα συµθαίνειν, εἰ καὶ ὡς Ίδη συµθεθηχότα 
αὐτὰ οἱ υἱοὶ Κορὲ προφητικῶς ἑθέσπιζον. Auk μὲν 


οὖν τῶν ἔμπροσθεν ἀπεχλαύσαντο, xal τὰς ἑαυτῶν ἐξήγγειλαν τῷ Os λύπας * bv δὲ τοῖς προχειµένοις 


χαὶ αὐτὰ τὰ πάθη ἐξέρχονται. 


Vins. 9-9. Deus, auribus nostris audivimus, elc. (C 


Pro illo, Qui mandas salutes Jacob , Symmachus, 
Tu es rex meus, Deus, manda de salute Jacob. In 
te inimicos nosiros ventilabimus cornu. Qui in po- 
pulo probe se gerunt, et qui apud ipsum prophe- 
t», bzc dixerint , confitentes non propria virtute , 
non arcu, non gladio salutem sibi parari , sed vir- 
tuie cornu sui. Cornua porro Danielis Scriptura 
regna vocat: sanctorum vero cornu dicitur ipse 
Dominus ; quare ait: In te inimicos nostros ventila- 
bimus cornu ; alibi quoque dicitur : Protector meus 
el cornu salutis meg "'. lgitur ipse cornu est: ac 
quxras velim quo pacto alio in loco dictum sit, 
Confessio ejus super celum et terram , et exaltabit 
corru populi sui 55, quasi alius sit qui memoratum 
cornu erigit. Animadverte, quaso, num Dei Ver- 
bum, ipse Dominus, cornu populi perspicue sit , 
ac qui erigit illud, Pater qui genuit eum. Quia 
enim liumiliavit semelipsum usque ad morlem , mor- 
tem autem crucis, ideo Deus exaltavit illum **, se- 
cundum Apostolum. In hoc itaque cornu et in rege 
suo fidentes, confitentur se non arcu, non gladio, 
non propria virtute , sed regis sui potentia , de ini- 
micis victoriam reportaturos. Deinde quia ipsum 
Dominum pro rege et cornu obtinuerunt , jure se 
non inimicis subditos fore, sed superaturos dicunt. 


5* Joan. viii, 12; xiv, 6. 


Ὁ θεὸς, τοῖς ὡσὶν ἡμῶν ἠκούσαμεν. Αντὶ τοῦ; 
Ὁ ἐγτε...Ίόμενος τὰς σωτηρίας Ἰακὼθ, ὁ Σύμμα- 
yos: Σὺ el d «βασιλεύς µου ὁ θεὸξ, ἔντει.ῖαι 
περὶ τῆς σωτηρίας Ἰαχώθ. Ἐν σοὶ τοὺς ἐχθροὺς 
ἡμῶν κερατιοῦμεν. Οἱ μὲν ἓν τῷ λαῷ κατορθοῦντες, 
of τε ἓν αὐτῷ προφῆται, ταῦτα ἂν εἴποιεν ὀμολο- 
γοῦντες μὴ οἰχείᾳ δυνάμει, μτδὲ τόξῳ xaX ῥομφαίᾳ 
ἑαυτοῖς τὰ σωτηρίας περιποιεῖσθαι, τῇ δὲ τοῦ χέρως 
αὐτῶν δυνάμει. Κέρατα δὲ ἡ τοῦ Aa) Γραφὴ τὰς 
βασιλείας ὀνομάζει" τῶν δὲ ἁγίων χέρας λέλεχται 
αὐτὸς ὁ Κύριος * διό φησι’ Ἐν col τοὺς ἐχθροὺς 
ἡμῶν κερατιοῦμεν. Καὶ ἓν ἑτέροις λέλεχται' Ὑπερ- 
ασπιστής µου καὶ κέρας σωτηρίας µου el. 
Τοίΐνυν αὑτός ἐστι τὸ χέρας ' ζήτει ὅπως λέλεχται 
ἀλλαχοῦ. Ἡ ἑξομο.]όγησις αὐτοῦ ἐπὶ γῆς καὶ 


D οὐρανοῦ, xal ὑψώσει xépac «ἰαυῦ αὐτοῦ. ὡς 


ἑτέρον ὄντος τοῦ ὑφοῦντος τὸ προδεδηλωμµένον xépaz. 
"Opa οὖν εἰ μὴ σαφῶς ὁ θεοῦ Λόγος, αὐτὸς 6 Κύριος, 
εἴη ἂν τὸ χέρας τοῦ λαοῦ, ὁ δὲ ὑψῶν αὐτὸν ὁ γεννἠ- 
σας αὑτὸν Πατήρ. Ἐπειδὴ γὰρ ἑταπείγωσεν éavtór 
µέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ, διὰ τοῦτο ὁ 
θεὸς αὐτὸν ὑπερύψωσε, κατὰ τὸν ᾿Απόστολον. Τούτῳ 
οὖν τῷ χέρατι ἑαυτῶν xal τῷ βασιλεῖ θαῤῥοῦντες, 
ὁμολογοῦσι μὴ τόξῳ, μηδὲ ῥομφαίᾳ, μ”δὲ οἰκείᾳ 
ἀρετῇ τῶν ἐχθρῶν περιγενῄσεσθαι, ἀλλὰ τῇ τοῦ pa- 
σιλέως αὐτῶν δυνάµει. Elt' ἐπειδὴ βασιλέα καὶ χέρας 


9! Psal. xvit, 9... "* Psal. expviu, 14. 5. Philipp. n, 8. 


(4) In Grecis exemplaribus additur φαλμός, que vox nec in Hebraico nec in Vulgata legitur, neque 


in Eusebii exemplari, ut ipse memorat, ferebatur. 


oso 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


986 


ἑκτῆσαντε αὐτὸν τὸν Κύριον, εἰχότως τοῖς ἐχθροῖς A Ilzc saue signilicant his verbis : Salvasti nos de a[- 


μὴ ὑποχείριοι γενήσεσθαί φασι ' χρείττους δὲ τῶν 
πολεµίων ὑπάρξαι. Τοῦτο γοῦν δηλοῦσι λέγοντες ' 
᾿Εσωσάς ἡμᾶς ἐκ τῶν θ.λιδόγτων ἡμᾶς, xal τοὺς 
μισοῦντας ἡμᾶς xacjexvrac. Καὶ ἐπειδήπερ οἱ 
μὲν ἐχθροὶ αἰσχύνην χατεχέαντο, αὐτοὶ δὲ οὐχ. οἰχείᾳ 
δυνάµει, τῇ δὲ τοῦ χέρως αὐτῶν ἑσώθησαν ' εἰχότως 
ἐπισυνάπτουσι λέγοντες' Ἐν τῷ θεῷ ἐπαινεθη- 
σόµεθα óAnv τὴν ἡμέραν * $ κατὰ τὸν Αχύλαν, Ἐν 
τῷ θεῷ χαυχησόµεθα΄ ἡ κατὰ τὸν Σύμμαχον, Τὸν 
θεὺν ὑμνοῦμεν ὅΊην τὴν ἡμέρα», καὶ τῷ ὀνόματί 
σου ἐξομοογησόμεθα elc τὸν αἰῶνα. Την δὲ ἑξ- 
ομολόγησιν ἀντὶ εὐχαριστίας παραλαμθάνειν εἰώθασιν 
αἱ Γραφαί ὥστε εἰχότως χαὶ χαυχᾶσθαι xa ὑμνεῖν, 
καὶ ἐπαινεῖν xal ἐπαινεῖσθαι, εὐχαριστεῖν τε καὶ ἐξομο- 


fligentibus nos , εἰ odientes nos confudisti. Et quia 
inimici quidem in eos opprobrium effuderant ; ipsi 
vero non propria virtute, sed cornu sui fortitudine 
salutem asseculi sunt ; merito hac adjiciunt: 1n 
Deo laudabimur tota die ; aut secundum Aquilam: 
In Deo gloriabimur ; sive secundum Symmachum : 
Deum celebrabimus tota die, et nomini tuo confite- 
bimur in eternum. Confessionem porro pro gratia- 
rum actione usurpare Scripturz solent ; ita ut me- 
rito, gloriari, hymnos celebrare, laudare et lau- 
dari , gratias agere et confiteri dicant, quibus legis 
sui virtute parta salus fuit. Sed hxc quidem ex 
persona chori prophetici dicta sunt. Quz vero de- 
inde feruntur iidem rursus, multitudinis casus sibi 


λογεῖσθαι οἱ σεσωσµένοι τῇ τοῦ βασιλέως αὐτῶν ἀρετῇ B ascribentes , enarrant. 
φασιν. ᾽Αλλὰ ταῦτα μὲν bx προσώπου τοῦ χοροῦ των προφητῶν εἴρηται' τὰ δ' ἑξῆς ἐπιφερόμενα πάλιν οἱ 
αὐτοὶ, ἰδιοποιούμενοι τὰ τῷ πλήθει συµθεθηχότα, διεξέρχονται. 


Δυνὶ δὲ ἁπώσω xal κατῄσχυγας ἡμᾶς, καὶ 
οὐχ ἐξελεύσῃ ἐν ταῖς Óvráyscur ἡμῶν. Ἐπεὶ τὸ 
πληθος τοῦ παντὸς Ἰουδαίων ἔθνους, ἓν παντοίαις ἆσε- 
θείαις χαὶ παρανοµίαις ἐξητασμένον, οὐκ ἣν ἀλλότριον 
τοῦ σώματος τοῦ προφητιχοῦ, εἰχότως τὰ τῷ πλήθει 
συµθάντα ἰἱδιοποιούμενοι οἱ τὰ πρῶτα εἱρηχότες, 
μέσου διαφάλµατος παρεµθληθέντος, εἰς παράτασιν 
τῆς μεταθολῆς τῶν λεχθησοµένων προφέρονται. Ol 
μὲν οὖν πατέρες ἡμῶν ἀνήγγειλαν ἡμῖν, χαὶ τοῖς ἥμε- 
τέροις Ἰχούομεν ὡσὶν ὁποῖα κατειργάσω ἐν ταῖς 
ἡμέραις αὐτῶν, xal τὰ ἑξης. Νυνὶ δὲ ὁφθαλμοῖς οὐ 
τοιαῦτα ὁρῶμεν τὰ δὲ τούτοις ἑναντία. ᾽Απώσω 
γὰρ ἡμᾶς, σὺ ὁ θεὺς, ὁ πάλαι τοὺς πατέρας ἡμῶν 
διασώσας, διὰ τὰς ἡμετέρας ἁμαρτίας τοὺς πάλαι 


Vgns. 10. Nunc autem repulisti εἰ confudisti 
nus , et non egredieria , Deus , in virtutibus nostris , 
etc. Quoniam multitudo totius populi Judaici, in 
omni impietatis et improbitatis genere volutata, 
non aliena erat a corpore prophetarum, populi 
vrumnas sibi proprias attribuentes qui superiora 
dixerant, intermedio diapsalmate , ad mutationem 
eorum qua posiinodum fusius dicturi sunt, sese 
vertunt. Patres itaque nostri annuntiaverunt no- 
bis, ac nos ipsis auribus audivimus , qualia operz- 
tus sis in dicbus eorum, et czlera. Nunc autem 
nos nequaquam similia videmus, sed iis opposila. 
Tu namque, Deus, qui olim patres nostros servasti , 
propter peccata nostra repulisti nos, eos qui in te 


ἐπὶ σοὶ µέγα φρονοῦντας, xai iy σοὶ χαυχωµένους C; olim magnifice sentiebant, et in te gloriabantur, con- 


χατῄσχυνας, ἑρήμους χαταλντὼν xai ἀθοηθήτους 
tv τῇ πρὸς τοὺς πολεμίους συµέολῃ. Ο0ὐδὲ γὰρ 
συγεξη.ῖθες ταῖς δυγἀµεσι ἡμῶν Ἡ xaxà τὸν 
Σύμμαχον, τοῖς στρατεύµασιν ἡμων. Καὶ διὰ τοῦτο 
ἀπτέυτρενψας ἡμᾶς εἰς τὰ ὀπίσω παρὰ τοὺς ἐχθροὺς 
ἡμῶν ' 3, κατὰ τὸν Zoppayov* Ἔταξας ἡμᾶς ἑσχά- 
τους παντὸς ἐναντίου, καὶ οἱ μισοῦντες ἡμᾶς 
διαρπάζουσιν ἑαυτοῖς. "Ἔδωκας ἡμᾶς ὡς βοσχή- 
paca βρώσεως, xal εἰς τὰ ἔθνη éAixuncac ἡμᾶς. 
Ἁπέδου τὸν «Ἰαόν σου οὐχ ὑπάρξεως, xal οὐ 
πολ λἡὴν ἑποίησας τὴν τιμὴἡν αὐτῶν ' προπη-ΐα- 
χισμὸν μετὰ  xAsvacuov τοῖς xóxAo ἡμῶν. 
Ἐποίησας ἡμᾶς παραδθοΛὴν ἐν τοῖς ἔθνεσι, κἰ- 
νησι» xegaAnc ἐν ταῖς φυ.αῖς. Δι ὅΊης ἡμέρας 
ἡ ἀσχημόνησίς µου ἄντιχρύς µου, xal ὁ καται- 
σχυμμὺς τοῦ προσώπου µου καλύπτει µε ἁπτὸ 
Φωνῆς ὀνειδίζοντος xal β.ασφηιιοῦντος, ἀπὸ 
προσώπου ἐχθροῦ καὶ τιμωροῦγτος ἑαυτῷ. Το- 
σαντα κατὰ τὸν Σύμμαχον ὁ χορὺς ὁ προφητιχὸς Ev 


fudisii, atque in congressu cum inimicis desertos et 
ope vacuos dimisisti. Neque enim egressus es cum 
virtutibus nostris, sive, secundum Syminachum, cum 
exercitibus nostris. Ideoque avertisti nos retrorsum 
post inimicos nostros ; vel , secundum Symmachum : 
Ordinasti nos ultimos omnium adversariorum , ei qui 
oderunt nos, diripiunt sibi. Dedisti nosut pecus quod 
comeditur, et in gentes ventilasti nos. Tradidisti popu- 
lum tuum sine substantia, nec multum fecisti pretium 
eorum : opprobrium cum irrisione iis qui circum nos 
sunt. Fecisti nos parabolam in gentibus , commotio- 
nem capitis in tribubus. Per totum diem opprobrium 
meum conira me est, et pudor vultus mei operit 
me, a voce exprobrantis et blasphemantis , a facie 
inimici et ulciscenlis se. Hxc tam multa chorus 
propheticus in $ua ad Deum supplicatione, cala- 
mitates populi ascribens sibi , prosecutus est. 
Commonustratum itaque est qu£ causa ipsis fletus 
in precédentibus fuerit. 


τῇ πρὸς τὸν Θεὸν ἱχετηρίᾳ διεξηλθεν, εἰς ἑαυτὸν ἀναλαμθάνων τὰ τοῦ λαοῦ πάθη. Σεσαφήνισται τοίνυν 
tv τοῖς προχειµένοις δι flv. ἔμπροσθεν ἀπεχλαύσατο. 


Ταῦτα πάντα ᾖἜάθεν ἑρ' ἡμᾶς, καὶ οὐκ ἐπε.]α- 
θόμεθά σου. "Ὥσπερ ἀσεθήσαντός ποτε τοῦ λαοῦ 
ἐπὶ τῆς ἐρήμου, ἔπειτα παραδοθέντος τῷ ὁλοθρευτῇ, 
λαθὼν ᾽Λαρὼν τὸ θυµιατήριον προσήνεγκεν ὑπὲρ τοῦ 
λαοῦ τὸ θυμίαμα"! καὶ {λάσθη ὁ θεὺς τῷ πλήθει διὰ 


Vgns. 18. Hac omnia venerunt super nos, nec 
obliti sumus te, Quemadmodum olim cum populius 
impie egisset in deserto, ac deinde exterminatori 
traditus fuisset, assumpto Aaron thuribulo, incen- 
sum pro populo adolevit, ac propter sacerdotis 


581 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS IIl, — EXEGETICA. 


988 


oblationem placatus est populo Deus; ita etiam A τὴν τοῦ ἱερέως  &vapop&v: τὸν αὑτὸν τρόπον xaló 


chorus propheticus, et quique probi viri in populo, 
rationabile sacrificium suum per orationem pro po- 
pulo fusam offerunt, recte facta sua, loco sacrificio- 
rum et oblationum boni odoris, pro multitudine 
Deo offerentes. Neque enim convenit hzc populum 
dicere, neque eos qui impietatum causa suarum ini- 
micis traditi fuerant. Sed quemadmodum populi 
calamitates in se prophetz recipiebant, et ipsi se 
talia passos esse profitebantur ; sic et bona opera 
sua omnibus communia efficiunt. Non enim igno- 
rabant se totius corporis membra esse : consenta- 
neum autem erat ut uno membro patiente, una pa- 
terentur alia membra; atque uno membro gloriam 
referente, omnia membra in partem gaudii veni- 
rent. Omnia ergo, inquiunt, quz nos memoravi- 
mus, mala pertulimus; sed nihil eorum nos a tui 
recordatione removit, et inique non egimus in testa- 
mento iuo; εἰνθ secundum Symmachum, Neque de- 
cepimus fedus tuum. Et non cessit retro cornostrum. 
Ejus autem loco : Et declinasti semitas nostras a via 
tua, clarius Symmachus edidit : Neque translata 
sunt ea que dirigunt mos : in loco afflictionis: aut se- 
cundum Aquilam : Contudisti nos in loco inhabitato, 
et obtexisti nobis umbram mortis. Non obliti sumus 
tui, neque transgressi sumus inita tecum federa. 


Vgns. 91 - 93. Si obliti sumus nomen Dei nostri, 
et εἰ expandimus manus nostras ad Deum alienum : 
nonne Deus requiret ista? etc. Te, inquit, testem ad- 
vocamus, te judicem et exploratorem verborum 
nostrorum, atque cogitationum cordis, quz» pluri- 
mis latent. Tu itaque nosti, si tantis afflicti malis 
et humiliati in loco afflictionis, operti umbra mor- 
tis, in oblivionem nominis tui venimus, et si non 
fiducia pleni in nomine tuo gloriati sumus : si de 
auxilio tuo desperantes, ad alium quemdam acces- 
simus, manusque alii Deo expandimus. Horum tu 
judex es : nosti enim abscondita cordis et cogita- 
tiones, in quibus versantes, quotidie pietatis causa 
morte afficimur. Nam qui in singulis tentationibus 
in proposito habuit mortem pro veritate subire, is 
sane quoad virtutem propositi obiit. Id quoque 
Apostolus dicebat, quoniam frequentes erant, ac 
subinde regetit:: persecutiones, et vexationes mor- 
tem ipsi minitantes; ille vero in singulis tentatio- 
nibus paratus erat ad firmiter concertandum usque 
ad mortem, ideo jure se quotidie mori dicebat. Ea- 
dem itaque mente illi quondam prophetz Dei prz- 
sentibus dictis hzc significabant : In absconditis 
nostris occidebamur quotidie ; imo vero «stimati 
sumus sicut oves occisionis. Nam cum semel quasi 
in sacrificium pro universo populo nos obtulerimus, 
mente ac proposito immolati sumus, ut tu ipse, 
Deus, testificaris : solus namque nosti abscondita 
cordis. Quoniam igitur tanta perpessi sumus, me- 


(1) Drusius hanc ut quintz editionis lectionem 
affert, his verbis : Ἐπεπώμασας ἡμῖν. Aquilae vero 


χορὸς 6 προφητιχὸς, χαὶ οἱ Ev τῷ λαῷ κατορθοῦντες 
τὴν λογιχὴν αὐτῶν θυσίαν διὰ τῆς ὑπὲρ τοῦ λαοῦ 
εὐχῆς ἀναπέμπουσι, τὰ οἰχεῖα κατορθώματα ἀντὶ θυ- 
σίας xal θυµιάµατος εὐώδους ὑπὲρ τοῦ πλέθους τῷ 
Θεῷ προσάγοντες. Οὐ γὰρ ἁρμόζει ταῦτα τῷ πλήθει 
λέγειν, οὐδὲ τοῖς διὰ τὰς ἀσεδείας αὐτῶν τοῖς ἐχθροῖ- 
παραδεδοµένοις ἀλλ ὥσπερ τὰ πάθη τοῦ λαοῦ εἰς 
ἑαυτοὺς ἀνελάμθανον οἱ προφΏται, xal αὐτοὶ ταῦτα 
πεπονθέναι ἔφασχον' οὕτω τὰ ἑαυτῶν χατορθώµατα 
κοινοποιουσιν εἰς πάντας. O0 γὰρ Ἠγνόουν ἑαυτοὺς 
εἶναι µέλη τοῦ παντὸς σώματος ἀχόλουθον δὲ ἦν, 
πάσχοντος μέλους ἑνὸς, συµπάσχειν πάντα τὰ µέλη. 
καὶ δοξαξοµένου πάλιν µέλους, συγχαίρειν πάντα τὰ 
µέλη. Πάντα τοίνυν, φασὶν, & προειρῄχαµεν πεπόν- 
θαμεν' ἀλλ ἡμᾶς τούτων οὐδὲν παρεχίνησε τῆς περὶ 
σοῦ µνήµης, xal ovx ἠδικήσαμεν ἐν Διαθήχῃ σου" 
f| χατὰ τὸν Zopgayov Οὐδὲ zxapsAorncápns0a τὴν 
συνθήκη» σου, οὐδὲ ἀπέστη εἰς τὰ ὀπίσω ἡ καρ- 
δία ἡμῶν. Αντὶ δέ Καὶ ἑξέχ.ινας τὰς τρίδους 
ἡμῶν ἀπὸ τῆς ὁδοῦ σου, ὁ Σύμμαχος σαφέστερον 
ἐξέδωχεν εἰπών' Οὐδὲ µετετέθη τὰ ὑπορθοῦντα 
ἡμᾶς' ἐν τόπῳ καχώσεως Ἱ κατὰ τὸν ᾿Αχύλαν- 
Zvvé0JAacac ἡμᾶς ἐγ τόπῳ ἀνοικήτῳ, xal (1) ἐπ-- 
επώµασας ἡμῖν' σχιὰν θανάτου. Obx ἐπελαθό- 
µεθά σου οὐδὲ παρέδηµεν τὰς πρὸς σὲ cvr- 
θήκας. 

El ὀπελαθόμεθα τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, 
xal εἰ διεπετάσαµεν χεῖρας ἡμῶν πρὺς θεὸν ἆ ἲ- 


C Aócpior- οὐχὶ ὁ θεὸς ἐκζητήσει ταῦτα, XX μάρ- 


τυρα, φησὶν, ἀναχαλούμεθα, χριτὲν τε xal ἐξεταστὴν 
τῶν ἡμετέρων λόγων καὶ τῶν χατὰ διάνοιαν λανθα- 
νόντων τοὺς πτολλοὺς λογιαμῶν. Αὐτὸς γοῦν οἴσθα, εἰ, 
τοσαῦτα παθόντες xal ταπεινωθέντεφ bv τόπῳ xa- 
κώσεως, χαὶ καλυφθέντες ὑπὸ τῆς σχιᾶς τοῦ θανά- 
του, λήθην τοῦ ὀνόματός σου πεποιημεθα χαὶ εἰ μὴ 
ἐπὶ τῷ σῷ ὀνόματι παῤῥησίας Υέµοντες ἐχαυχώμεθα" 
εἰ δὲ xal, ἁπογνόντες τὴν παρὰ sou βοήθειαν, ἐπὶ 
ἕτερόν τινα Ἠλθομεν, ἑτέρῳ Θεῷ χεῖρας ἀναπετάσαν- 
τες' χαὶ τούτων σὺ χριτὴς τυγχάνεις. Οἶσθα δὲ xat 
τὰ χρύφια τῆς χαρδίας xal τοὺς λογισμοὺς αὐτοὺς, 
ἐν οἷς xaO ἑχάστην ἡμέραν ἕνεχα τῆς εὐσεδείας θα” 
νατούµεθα. 'O γὰρ τῇ προθέσει λογισάµενος be 
ἑχάστῳ πειρασμῷ τὸν ὑπὲρ ἀληθείας ἁναδέξασθαι 


D θάνατον, δυνάμει ὁ τοιοῦτος τέθνηχε. Καὶ ὁ ᾽Απόστο- 


λος δὲ τοῦτο ἔλεγεν, ἐπειδὴ συνεχεῖς σαν xat ἐπά)- 
ληλοι διωγμοὶ, χαὶ οἱ περισπασμοὶ θάνατον ἀπειλοῦν- 
τες αὐτῷ. Ὁ δὲ καθ) ἕχαστον πειρασμὸν παι- 
εσχεύαστο ἑνστατιχῶς µέχρι θανάτου ἀγωνίσασθαι: 
διὸ εἰχότως χαθ᾽ ἡμέραν ἀποθνήσχειν ἔλεγε. Ταύτη 
οὖν τῇ διανοίᾳ xal οἱ πάλαι τοῦ Θεοῦ προφῆται διὰ 
τῶν προχειµένων ταῦτα ἔφασκον Ἐν vàp τοῖς χρυ- 
φίοις ἡμῶν ἐθανατούμεθα πᾶσαν ἡμέραν. ᾿Αλλὰ γὰρ 
xai ἐλογίσθημεν ὡς πρόδατα σφαγῆς' ἅπαξ Υὰρ 
ἑαυτοὺς παραδεδωχότες ὥσπερ εἰς θυσίαν ἀντὶ παν- 
tbe τοῦ λαοῦ, τῷ λογισμῷ xal τῇ προθέσει ἑσφαγιά- 


lectio apud Drusium sic habet : Καὶ ἐπεχάλυνας 
ἡμᾶς £v ax:d θανάτον. 


539 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


490 


σθηµεν, ὡς αὐτὸς σὺ ὁ θεὸς μαρτιρεῖς µόνος γὰρ A rito cum fiducia te ad nos convertimus, et excita- 


γινώσχεις τὰ χρύφια τῆς χαρδίας. Ἐπεὶ τοίνυν το- 
cauta πεπόνθαµεν, εἰχότως μετὰ παῤῥησίας ἐπι- 
στρέφοµέν σε πρὸς ἡμᾶς καὶ διεγείροµεν ὥσπερ xa- 
θεύδοντα xal φαμεν' "Iva zl ὑπγοῖς, Κύριε; Ανά- 
στηθι, καὶ μὶ ἀπώσῃ εἰς τέλος Ἡ κατὰ τὸν Xóp- 
uayov "Ira c(. ὡς ὁ ὑπνῶν cl, Δέσποτα; Ἐξ- 
ύπνισον, καὶ μὴ ἁποδά.ῃ εἰς τέλος. El γὰρ xaX &x 
μέρους ἁπώσω διὰ τὰς ἁμαρτίας τοῦ λαοῦ, ἀλλ' ίχε- 
τεύομµεν μὴ εἰς τέλος ἁπώσασθαι, τὰ 0 ἡμέτερα πα- 


mus quasi dormientem, dicimusque : Quare obdor- 
mis, Domine? Exsurge, el ne repellas in finem; sive 
secundum Symmachum : Quare velut obdormiens es, 
Domine ? Expergiscere, et ne rejicias in finem. Etiam- 
si enim ob peccata populi ex parte repuleris, at 
rogamus ne in finem rejicias; sed bona opera no- 
Stra pro universo populo aecipias. Atque observan- 
dum est, his dualitatem personarum adunmbra- 
ri. 


ραδέξασθαι χατορθώµατα ὑπὲρ τοῦ παντὸς λαοῦ. Ἐπιστημήνασθαι δὲ δεῖ, ὅτι δυάδα (1) προσώπων ὁ λόγος 


ἠνίξατο. 
"Ira ti τὸ πρόσωπόὀν σου ἁποστρέφεις; éxilar- 
θάνῃ τῆς πτωχείας ἡμῶν καὶ τῆς θ.ἱγεως ἡμῶν; 


ες. 24, 25. Quare faciem tuam avertis, oblivi- 
sceris ἱπορία nostre et tribulationis nostre? Sym- 


Σύμμαχος' "Ira τί τὸ πρόσωπό» cov xpózttic, Β machus : Quare faciem tuam abscondis, oblivisceris 


ἐπωανθάνῃ. τῆς κακώσεως ἡμῶν xal θ.ίψεως; 
Κρύπτεις μὲν τὸ ἑαυτοῦ πρόσωπον, ὁ θεὸς, xal 
ἀποστρέφεις πρὸς τὸ uh βλόπειν τὰ aloypà xal 
ἀπρεπῃ, xal τῆς onc θέας ἀλλότρια. Αλλ Enel ἡμεῖς 
ἐπὶ τοῖς λεχθεῖσι κατορθώµασι παῤῥησίαν ἄγομεν, 
Ίνα τί τὸ πρόσωπόν cov κρύπτεις; Τοσαῦτα δὲ 
πασχόντων xai χαχοπαθούντων τῆς σῆς ἕνεχεν εὖσε- 
θείας, iva τί ἐπιλ]αγθάνῃ τῆς κακώσεως ἡμῶν» 
fvot τῆς «πτωχείας, χατὰ τοὺς Ἑθδομήχοντα. El 
γὰρ xol μεγάλα καῦτα ὡς πρὸς ἡμᾶς κατορθώματα, 
à) ὡς πρὸς σὲ πάντα πτωχὰ xal σμιχρὰ, καὶ ὁλί- 
γιστα. Πλην ὡς ἐξ ἡμῶν μεγάλα. Διὸ ἱχετεύομεν μὴ 
λήθην ποιῄσασθαι τῆς ἡμετέρας πτωχείας' μνησθη- 
ναι δὲ xat τῆς θλίγεως ἡμῶν, fc ὑπεμείναμέν σου 


afficiionis nostre et tribulationis? Abscondis et 
avertis faciem tuam, Deus, ne videas turpia ilJa et 
indecora, aspectu tuo aliena. Sed quia nos in recte 
factis, ut dictum est, fiduciam habemus, quare fa- 
ciem tuam abscondis? Et cum tot malis pietatis 
causa aíliciamur et opprimamur, quare oblivisceris 
afflictionem nostram? sive inopiam, secundum Se- 
ptuaginta interpretes. Licet enim, isthzc bona ope- 
ra, magna quod ad nos spectat habenda sint ; ve- 
rum quantum ad te omnia egene, modica et minima 
sunt. Verumtamen quia respectu nostri magna sunt, 
ideo supplicamus tibi ut ne inopi: obliviscaris no- 
stre, utque afflictionis, quam tui causa perpessi 
sumus, recorderis. Et quia humiliata est in pulvere 


χάριν. Καὶ ἐπεὶ ἡ yrvxf) ἡμῶν εἰς χοῦν τεταπεί- ϱ anima nostra, rogamus infirmitatibus nostris igno- 


γωξαι, συγγνῶναι ταῖς ἁἀσθενείαις ἡμῶν ἱχετεύομεν. 
Καὶ ἀλλαχοῦ δὲ τῷ αὐτῷ λόγῳ δυσωπεῖ τὸν θεὸν, λέ- 
Yov: Μνήσθητι, ὅτι χοῦς ἐσμεν' ἄνθρωπος ὡσεὶ 
χόρτος dl ἡμέραι αὐτοῦ. ᾽Αλλὰ xa ἡ γαστὴρ 
ἡμῶν éxoAA(0n εἰς ΥΠ». Δέον γὰρ αὐτὴν πεπλη- 
ρῶσθαι ναµάτων ἁγίων xal πηγῆς ὕδατος ζῶντος 
ἀλλομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον, ἓξ ἀννδρίας ὑπερθαλ- 
λούσης ἡ Tac cip ἡμῶν ἐκο.λλήθη εἰς mv. Γαστἐρα 
δὲ φυχΏς νόει τὸ μνημονικὸν αὐτῆς, ἡ καὶ τὸ ἡγεμο- 
νιχὸν, ἓν ᾧ πάντα συνάγει τὰ µαθήµατα καὶ τὰ 
θεωρήματα’ by ᾧ χαὶ σπέρµα ὑποδεξαμένη χύεε, xal 
τολεσφορῄσασα γεννᾷ πνεῦμα σωτηρίας, xatà τὸν 
. φῄσάντα "Ex τοῦ φόδου σου, Κύριε, ἐν γαστρὶ 
ἑ1άέομεν xal ὡδινήσαμεν, xal ἐτέχομεν πγεῦμα 
όωτηρίας. Τοσαῦτα δυσωπητιχὰ οἱ πἆλαι τοῦ θεοῦ 
προφῆται, χαὶ οἱ χατορθοῦντες Ev τῷ λαῷ δεηθέντες, 
Ιχετεύουσι xai λυτρώσεως τυχεῖν' ὃ δὺ xaX γεγένητας» 
Ett γὰρ λαλούντων αὐτῶν εἰσαχούσας ὁ θεὺὸς, µε- 
ταθάλλει τοὺς ὀδυρμοὺς αὐτῶν ἐπὶ τὸ φαιδρότερον. 
Διόπερ ἑξῆς οἱ τοσαῦτα ἁἀποχλαυσάμενοι ὑπὲρ τῶν 
ἀλλοιωθησομένων “τροφητεύουσι, xal ᾠδὴν ὥδουαι 
τὴν ὑπὲρ τοῦ ᾿Ἀγαπητοῦ, δι) οὗ τὴν κακῶν ἐλευθερίαν 


scas. Alias quoque ipsis verbis Deum obsecrat di- 
cens : Recordare quoniam pulvis sumus : homo sicut 
fenum dies ejus". Imo etiam adhesit terre vente 
noster. Oportuisset sane repletum ipsum esse sacrie 
fluentis, atque fonte aque viva salientis in vitam 
vternam, sed ex nimia siccitate adhaesit terre ven- 
ler noster. Per ventrem autem memoriam intelligas, 
sive principem anim: partem, in qua disciplinas 
omnes ac speculationes colligit : in qua, concepto 
semine, przgnans efficitur ; et postquam parturivit, 
parit spiritum salutis, ut dicit quidam : Ex timore 
iuo, Domine, in utero concepimus et parturivimus, et 
peperimus spiritum salutis . Hac supplicum more 
illi quondam prophet» Dei et probi in populo viri, 
eripi rogantes, proferunt : quod etiam impetrarunt ; 
nam adhuc ipsis loquentibus, propitiatus Deus fle- 
tum eorum in letitiam vertit. Qui enim tot se fleti- 
bus dederant, sub heec de immutandis vaticinantur, 
canticumque pro Dilecto modulantur; quo permo- 
tus bonus ille Deus, orantibus propitius, libertatem 
a malis, et animarum redemptionem tott hominum 
generi elargitur. 


καὶ τῶν φυχῶν τὴν ἀπολύτρωσιν ὁ ἀγαθὸς Osb;, ἐπαχκούσας τῶν εὐξαμένων, τῷ παντὶ Ὑένει τῶν ἀνθρώ- 


πων ἑδωρῇσατο. 


*9? Psal, cui, 15... *! Isa. xxvi, 18. 

(1) Bualitas illa personarum significat, hinc pro- 
phetas justosque viros, qui pauci numero pro po- 
puli delictis precantur; inde multitudinem plebis, 


peccatis sceleribusque deditam; ut jam superius 
explicavit, ac infra repetit Eusebius. 


991 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. —- EXEGETICA. 


592 


4. IN FINEM. PRO Π5 QUE COMMUTABUNTUR, A ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ,ΥΠΕΡ TON ΑΛΛΟΙΩΘΗΣΟΜΕΝΩΝ, 


FILIIS CORE, AD INTELLECTUM, CANTI- 
CUM PRÓ DILECTO XLIV. 


VEns. 2. Eructavit cor meum vervum bonum, di- 
co ego opera mea regi. Lingua mea calamus scribe 
velociter scribentis. Qui in superioribus tot tantas- 
que lacrymas effuderant, jam pro pristinis fletibus 
cantica et cantilenas edunt, narranteg auctorem 
sibi mutationis a pristinis calamitatibus Dilectum 
Dei fuisse, quem ideo in hoc toto cantico laudibus 
efferunt. At quoniam isthzc longo post tempore 
eventura erant, jure hoc titulo, 1n finem, prophetiam 
donant ; sive triumphale canticum, aut victori au- 
ctori, inscribunt, ob partas scilicet de spiritualibus 
inimicis viclorias. Titulo autem addiderunt illud, 


ΤΟΙΣ YIOIZ KOPE, ΕΙΣ ZYNEXIN, QAH ΥΠΕΡ 
TOY ATAIIHTOY MA'. 


^ 'E&npeó£arco ἡ καρδία µου «Ἰόγον ἀγαθὸν, A£- 
qu ἐγὼ τὰ ἔργα µου τῷ aciei. Ἡ γλὠσσά µου 
χἀ.Ίαμος }ραμματέως ὀξυγράφου. Οἱ τὰ τοσαῦτα 
διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἁποχλαυσάμενοι ἐντεῦθεν ᾠδὲς 
καὶ ἄσματα ἀντὶ τῶν προτέρων ὀδυρμῶν ἅδουσι, τῖς 
ἀπὸ τῶν σχυθρωπῶν μεταθολῆς αἴτιον αὐτοῖς γεγονέ- 
ναι τὸν ᾽Αγαπητὸν (1) τοῦ θεοῦ δηλοῦντες' ὃν xal δι᾽ 
ὅλης τῆς ᾠδῆς ἀνυμνοῦσιν. 'AXX ἐπείπερ ταῦτα µα- 
κροῖς ὕστερον χρόνοις γίγνεσθαι ἤμελλεν, εἰχότως Eic 
τὸ céAoc ἐπιγράφουσι τὴν προφητείαν, ἢ ἐπινίκιου», 
ἡ τῷ νικοποιῷ, διὰ τὰ κατὰ τῶν νοητῶν πολεμίων 
νιχητήρια. Ἡροσέθηχαν δὲ τῇ ἐπιγραφῇ τὸ, ὑπὲρ 


pro iis qui commutabuntur, quia ipsi etiam qui hzc p τῶν ἆ.ἲ Ἰοιωθησομένων" ἐπειδὴ xal αὐτοὶ οἱ ταῦτα 


proferunt, a tristi sermone ad lztius canticum mu- 
tationem fecere. Imo etiam quz in toto cantico fe- 
runtur, mutatione frequenti plena sunt. Nam Dile- 
ctus Dei, cum semelipsum exinanivit, formam 
servi accipiens et habitu inventus ut homo, non 
parvam mutationem sustinere visus est, etsi utpote 
Deus, immutabilis et invariabilis sit. Qui vero illius 
opera a captivitate diaboli redempti, ad libertatem 
filiorum Dei translati sunt, pulcherrima plane mu- 
tatione sunt. affecti, Quare inemorata his in locis 
regina jubetur oblivisci populum suum et domum 
patris sui, et filia Tyri alienigena ad pulchram il 
lam mutationem evocatur; virgines quoque et fiii 
quidam pro patribus nati, populi etiam Deo confi- 


φάσχοντες ἀλλοίωσιν τὴν ἀπὸ τῶν σκυθρωπῶν λόγων 
ἐπὶ τὴν φαιδροτέραν ᾠδὴν πεποίηνται. Οὐ μὴν ἀλλὰ 
καὶ τὰ ἐμφερόμενα δι’ ὅλης τῆς ᾠδῆς πλείστες πε- 
πλήρωται ἀλλοιώσεως. Ὅ τε γὰρ ᾿Αγαπητὸς τοῦ θεοῦ, 
ἑαυτὸν χενώσας, xal μορφὴν δούλου λαδὼν, σχήµατι 
εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος, ἀλλοίωσιν οὗ τὴν τυχοῦσαν 
ἔδοξεν ὑπομένειν, ἀναλλοίωτος ὢν καὶ ἄτρεπτος ὡς 
θεός’ of τε δι’ αὐτοῦ τῆς ὑπὸ τὸν διάθολον αἰχμαλω- 
σίας λυτρωθέντες, εἰς ἑλευθερίαν τε τὴν ὑπὸ τῷ θΞῷ 
μετενηνεγμένοι, τὴν καλλίστην ἀληθῶς αὐτοὶ ἆλ- 
λοίωσιν ὑπομεμεν/χασι. Δι xal ἡ ἐμφερομένη τοῖς 
λόγοις βασίλισσα κχελεύεται Ἀλήθην ποιῄσασθαι τοῦ 
λαοῦ ἑαυτῆς xal τοῦ οἴχου τοῦ πατρὸς ἑαυτῆς' xal 
θυγάτηρ δὲ Τύρου ἀλλόφυλος ἐπὶ τὴν χαλὴν µεταδο- 


tentes, eadem mutatione dignati sunt. Quorum om- C λὴν ταύτην χκαλεῖται' παρθένοι τε καὶ υἱοί τινες drei 


nium causa canticum pro iis qui commutabuntur in- 
scriptum esL; vel, secundum Aquilam, de liliis; si- 
ve, Secundum Symmachum, pro floribus. Nam qui 
commutati sunt, bonum spirantes odorem, atque 
nova Ecclesiz plantatio effecti, hoc. nomine appel- 
lati sunt. Quare ut hxc. intelligi possent, necessa- 
rio auditum in titulo fuit, ad intellectum ; ut intel- 
ligamus totam sermonis seriem canticum pro Di- 
lecto complecti; aut, secundum Symmachum, Can- 
ticum in. Dilectum. Hoc autem in loco omnia quz 
de Dilecto feruntur colligas oportet ; quale est illud 
lIsaiz : Cantabo sane Dilecto canticum Dilecti vinee 
mec. Vinea facia est Dilecto **. Queis significatur, 
vineam quidem esse domum Israel, id enim in se- 


«(ατέρων γεγόµεγοι, λαοί τε ἐξυμολογούμενοι tà θεῷ, 
τῆς αὐτῆς Ἰξιώθησαν ἀλλοιώσεως. Ὃν δὲ ἕνεχα 
πάντων ὑπὲρ τῶν ἆ.1λοιωθησομένων προγέγρατται Ἡ 
ᾠδή' χατὰ δὲ τὸν ᾽Ακύλάν, ἐπὶ τοῖς κρίνοις χατὰ 
63 τὸν Σύμμαχον, ὑπὲρ τῶν dvor. Οἱ γὰρ ἁλλοιωθέν- 
τες, οὗτοι εὐωδίας πνεύσαντες, χαὶ ἄνθη νεαρὰ τῆς 
Ἐχχλησίας γενόµενοι, τοῦτον ὠνομάσθησαν τὸν τρό- 
πον. Διὸ, ἵνα ταῦτα νοηθῇ, ἀναγχαίως πρόσκειταιτῇ 
προγραφἢ τὸ, εἰς σύνεσιν' xaX ἵνα συνῶμεν, ὡς ὁ 
πᾶς λόγος ᾠδὴν Ἱεριέχει ὑπὲρ τοῦ Αγαπητοῦ, 3 
χατὰ τὸν Σύμμαχον' "Ασμα εἰς τὸν ΑἉγαπητό». 
Ἔνθα δὲ γενόμενος, πάντα ὅσα περὶ ᾽Αγαπητοῦ συν- 
άξεις' olov ἓν Ἡσαῖᾳ' "Ασω δὴ τῷ ἠἡγαπημένῳ ἆσμα 
τοῦ Ἁγαπητοῦ τῷ ἀμπεῶνί µου. Ἀμπελὼν ἐγε- 


quentibus declaratur; Dilectum autem illum esse D ήθη τῷ ἡγαπημέγῳ' δι ὧν σηµαίνεται ἀμπελὼν 


Unigenitum Dei Filium, cujus portio ac prior hzre- 
ditas fuit memorata illa vinea. Quoniam autem di- 
lectus quilibet diligentem se habet, his clare com- 
monstratur, vineain illam possessionem Dilecti Dei 
fuisse, cujus gratia presens canticum, pro Dilecto, 
inscriptum est. In Psalmis quoque dictum est : Do- 
minus dabit Verbum evangelizantibus virtute multa. 


5 μα, v, 1. 


1) ἉἈγαπητόν. Apud Eusebium idem significat 
qud Movoyev e, id est, Unigenitus, supple Filius 
Dei ut infra. Et vero, teste Athanasio t. I, p. 641, 
h.c sententia usu. venit vox illa apud Graecos. Τὸ 
δὲ ἀγαπητόν, sic ille, xai Ἕλληνες ἴσασιν οἱ δεινοὶ 


μὲν ὁ οἶχος τοῦ Ἰσραήλ' τοῦτο γὰρ ἑξῆς ὁ λόγος ὃτ- 
Àot: ἠγαπημένος δὲ xal ᾿Αγαπητὸς 6 Μονογενὴς τοῦ 
θεοῦ Yi, οὗ μερὶς Υέγονε xal χλῆρος πρότερος ὁ 
δηλωθεὶς ἀμπελών. Ἐπεὶ δὲ πᾶς ἠγαπημένος xai 
ἀγαπητὲς ἔχει τὸν ἀγαπῶντα, σαφῶς διὰ τούτων ὁ 
λόγος παρίσττσι τὸν ἀμπελῶνα xvrpa Ὑεγονέναι τοῦ 
Αλ απητοῦ τοῦ Θεοῦ, περὶ οὗ ἡ προχειµένη (bh et- 


περὶ τὰς λέξεις, ὅτι ἴσον ἐστὶ τῷ εἰπεῖν, uovoysvf. 
Ca'terum norunt. ipsi Greci , qui dictionum periti 
sunt, dilectum idem. esse atque unigenitum, Pro qua 
re probanda affert ille Homeri carmina. 


5.5 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


$94 


ρηται, ὑπὲρ τοῦ Αγαπητοῦ. Καὶ ἐν Ῥαλμοῖς δὲ )1- A Rez virtutum Dilecti ** ; ubi aperte ac speciatim Do- 


lexvat* Κύριος δώσει ῥῆμα τοῖς eUurreAutogéroic 
δυνάμει ποὶ.ϊῇ. 'O βασιλεὺς tov δυγάµεων τοῦ 
᾽Αγαπητοῦ. Σαφῶς δὲ χἀνταῦθα ἰδίως μνηµονευοµέ- 
νου Κυρίου τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων' xal πάλιν ἰδίως τοῦ 
᾽Αγαπητοῦ, xal ἐν τῇ τρίτῃ τάξει τῶν εὐαγγελιζο- 
µένων τὸν ᾽Αγαπητὸν, οἷς δίδοσθαι ῥῆμα ἐδ αὐτοῦ 
τοῦ θεοῦ ἄνωθεν λέλεχται, χα» dj περὶ τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν συνίσταται μαρτυρία. Καὶ ἐν ἑξέρῳ δὲ abu 
εἴρηται: Καὶ ὁ ἠγαπημένος ὡς υἱὸς μογοκερώτωγ. 
Προχείτθω τούτοις καὶ τὸ ἐπισφράγισμα τῶν ὅλων, 
«b σωτῄήριον (1) Εὐαγγέλιον Ev φωνῇ πατριχῇ τὸν Άγα- 
φητὸν ἄνωθεν παρ) ἀνθρώποις ἐδείχνυ, βοώσῃ' Οὗτός 
ἐστιν ὁ Υἱός µου ἆ ἀγαπητὸς, ἐν ᾧ εὐδόχησα. 
Τοσούτων ἀποδεδειγμένων περὶ τοῦ ᾿Αγαπητοῦ, σα- 
φῆς ἂν εἴη λοιπὸν xai ἀναμφίλεχτος d) προχειμένη 
προφητεία διὰ τῆς προγραφῆς φῄσασα" 5 ὑπὲρ 
τοῦ ᾽Αγαπητοῦ. "Or δὲ 6 Χριστὸς ἣν οὗτος, ἕτερος 


minus Deus universorum memoratur; 3c rursum 
speciatim Dilectus, ac demum tertio ordine, evan- 
gelizantes Dilectum, quibus ab ipso Deo Verbum 
dari, superius dictum est; sicque testimonium de 
Salvatore nostro constituitur. In alio item dictum 


. est: Et Dilecius quemadmodum filius unicornium **. 


His adjiciatur ad sermonem totum obsignandüm, 
salutare Evangelium paterna voce Dilectum apud 
homines clamore edito commonstrasse : Hic est Fí- 
lius meus dilectus, in quo mihi complacui**. Tot tan- 
tisque de Dilecto prolatis, plana demum ac sine 
contradictione fuerit haec prophetia in titulo s'e . 
enuntiata : Canticum pro Dilecto. Quod auteih hic 
ipse Christus fuerit, alius. ab eo, qui ipsum inuh- 


B xit Patre, in codem psalino postea declaratur. Hzc 


quidem de titulo dicta sint; sequentia iterum pro- 
pheticus chorus enuntiat, qui priora narfabat. 


ὢν παρὰ tbv χρίσαντα αὐτὸν Πατέρα, προϊὼν ἑξῆς ὁ λόγος ἐν αὐτῷ τῷ Ψψαλμῷ πΠαρέστησε. Ἑαῦτα μὲν 
οὖν εἰς τὴν προγραφὴν elpfjsüu* τὰ δ' ἑξῆς πάλιν ὁ χορὸς ὁ προφητιχὸς διεξέρχεται, ὁ χαὶ τὰ πρῶτα 


δνεξελθών. 

' Τυὲς φήθησαν, ὡς Ex προσώπον τοῦ Πατρὸς M- 
γεσθαι τὸν φαλμὸν ἤτοι τὴν ᾠδὴν περὶ τοῦ ἓν ἀρχῇ 
ὄντος πρὸς αὑτὸν Λόγου, ὃν ἕχ τῆς οἱονεὶ χαρδίας, f| 
αὐτῶν τῶν σπλάγχνων, qnot, προήγαγε" xal ἀπὸ 
ἀγαθΏς χαρδίας ἀγαθὸς λόγος προϊλθεν. Ἐμοὶ δὲ 
δοχεῖ ταῦτα ἐπὶ τὸ προφητικὸν ἀναφέρεσθαι πρόσ- 
ωπον᾽ τὰ γὰρ ἐφ᾽ ἑξῆς τοῦ ῥητοῦ οὐχέτι ὁμοίως ἑξ- 


Quidam arbitrati sunt ex persona Patris psalmum 
sive canticum pronuntiari de Verbo, quod in prin- 
cipio erat apud Deum, quodque ipse ceu ex córde, 
sive ex ipsis visceribus produxit : et ex bono corde 
bonum verbum prodiit. Mihi porro hzc ad prophe- 
ticum chorum referenda videntue : qua enim post 
dictum bujusmodi subsequuntur, non ita planam 


οµαλίζει ἡμῖν τὴν περὶ τοῦ Tlaxobz ἐξήγησιν. Οὔτε C exhibent nobis de Patre narrationem. Neque enim 


yp ἂν περὶ τῆς ἑαυτοῦ γλῴσσης ὁ DHxchp εἶπεν, ὅτι" 

Ἡ γλῶσσά µου xálapoc Ἱραμματέως ὀξυγρά- 
gov. Ὡραιος «dst παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν àv0po- 
Sur. Οὐ γὰρ £x τῆς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους συγχρί- 
σεως τὴν ὑπεροχὴν τοῦ χάλλους ἔχει. Καὶ προϊὼν δέ 
φησι Διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ Ocóc ὁ θεός σου 
ἔλαιον ἀγαλλιάσεως' o5 γὰρ εἶπεν "Εχρισά σε 
ἐγὼ d θεὸς, ἀλλ' ἔχρισέ σε’ ὥστε Ex τούτου παρ- 
ἐστασθαι ἕτερον εἶναι τὸ διαλεγόµενον πρόσωπον. 
Ποῖον οὖν ἐστι τοῦτο f| ὁ προφήτης, ὁ χωρήσας τὴν 
«οῦ ἁγίου Πνεύματος εἰς ἑαυτὸν γενομένην ἑνέρ- 
γειαν;. 

Ανιὴ δὲ τοῦ Ἑξηρεύξατο ἡ καρδία µου, ὁ £óp- 
µαχος Ἐκιήθη, φησὶν, ἡ xapbia µου .ἰόγῳ 
ἀγαθῷ. Ὡς Y&p ἑτέρου ἁπαγγείλαντος τὸν λόγον, 
αὐτὸς χεχινῆσθαί φησι διά τῆς ἀχοῆς. "Ev τῷ φά- 
σχειν. Λέχω ἐγὼ τὰ ἔργα µου ti βασιεῖ, οὐδέτε- 
po» δηλοῦσι βασιλέα, f| yv. ᾽Αγαπητὸν αὐτὸν, ᾧ καὶ 
φὰ ἑξῆς πεφώνηται. Toóto Υὰρ, φησὶ, τὰ ἔργα µου 


διηγήαοµαι’ ἡ xavk τὸν ᾿Αχύλαν καὶ τὸν Σύμμαχον, 


và δικαιώματὰ µου ἐξαγγελῶ. Hof; δὲ γέµων 
παῤῥησίας bw" ἀγαθοῖς ἔργοις ὁ τῶν προφητῶν χο- 
phe, ταῦτα λέγειν τεθάρσηχεν. Eb δὲ καὶ γνῶναι 
ποθεῖς «lua. ἣν τῶν προφητῶν τὰ ἔργα, μάθοις ἂν 
διὰ τῶν ἔμπροσθεν, àv ol; ἔφασχον' Ταῦτα πάντα 
ᾖμθεν ἀᾳρ᾽ ἡμᾶς, καὶ οὐκ ἐπελαθόμεθά cov, καὶ 
cb» ἠδικήσαμαεν ἐν Διαθήκῃ σου’ xaX πάλιν, "Οτι 


*3 Psat, rxvrit,. 12-15. 
(1) Xucfptov, id est, Salvatorem enuntians. 
Parnor. Gn. XXIII. 


* Pgal. xvin, 6. ** Matth. xvit, 5. 


de lingua sua Pater dixerit : 

Vg&s. 9-8. Lingua mea calamus scribe velocíter 
scribentis, Speciosus forma pre filiis hominum. Si- 
quidem pulchritudinis prxstantiam ex compara- 
tione cum hominibus non mutuatur. In sequentibus 
vero ait: Propterea unxit te Deus Deus (uus. oleo 
letitie ; neque enim ait: Unzi te ego Deus, sed, 
unxit te; ita ut hinc liquidum sit aliam personam 
esse que loquitur. Quznam igitur illa, nisi pro- 
pheta qui illapsam Spiritus sancti vim in $e rece- 
pit? 


Pro illo autem, Eructavit cor meum, Symma- 
chus, Commotum est, inquit, cor meum verbo bono. 


D Nam veluti alio. verbum renuntiante, se auribus 


commotum esse dicit, Cum autem ait, Dico ego 
épera mea regi, non alium regem quam Dilectum 
significat ; ad quem item pertinent ea quz sequun- 
tur. Huic, inquit, opera mea narrabo ; sive, secui- 
dum Aquilam ct Symmachum, justificationes meas 
enuntiabo. Propheticus autem chorus magna de bo- 
nis operibus fiducia plenus, hzc confidenter locn- 
tus est. Quod si nosse cupias quenam illa prophe- 
tarum opera, ex precedentibus ediscas licet, ubi 
sic locuti sunt : Haec omnia venerunt super nos, nec 
obliti sumus te, et inique non egimus in Testamento 
tuo **: ac rursum, Propter te mortificamur toto 


** Psal. χι, 18. 


13 . 


595 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1I, — EXEGETICA. 


596 


die *'. Magnum porro opus erat futura per linguam A ἔγεχά σου θαγατούµεθα ÓAny τὴν ἡμέραν. Μέγα 


vaticinari, atque regi in cantico boni nuntii mini- 
sirum esse. Ejus autem loco, calamus scriba velo- 
ciler seribentis, Aquila, calamus scribe velocis; 
Symmachus vero; lingua mea stylus scribe velocis. 
Quodque mirabile admodum est, linguam suam 
non manum scribe eruditi, neque scribam vocat, 
sed calamum scrib: velociter scribentis; declarans 
linguam propheticam, alterius ea utentis, sancti 
videlicet Spiritus, instrumentum esse. Is sane scri- 


ba, cujus stylus et calamus erat prophetarum lin. 


gua; ita ut alius esset scriba velociter scribens, 
nimirum Spiritus sanctus, alius propheta, tertius 
lingua prophetica, qua:& calami et styli loco habe- 
batur, et instrumentum Spiritus sancti, qui ea ute- 
batur, erat. 


δὲ ἣν ἔργον xal τὸ διὰ γλὠττης τὰ μέλλοντα προ- 
φητεύειν, xal τῷ βασιλεῖ διαχονεῖσθαι τὴν εὐαγγε- 
λιχὴν ᾠδήν. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ. Κάνωμος Ἰραμματέως 
ὀξυγράφου, 6 μὲν ᾿Αχύλας Σχοῖνος Ίραμµωτόως 
ταχινοῦ' 6 δὲ Σύμμαχος' ἡ γλῶσσά µου, qnoi, 
ypagsior γραφέως ταχιοῦ. Σφόδρα δὲ θαυμαστῶς 
τὴν ἑαυτοῦ γλῶσσαν, οὗ χεῖρα voa. patios ἐπιστή- 
μονος, οὐδὲ γραμματέα φησὶν, ἀλλὰ χάλαμον γραμ” 
µατέως ὀξυγράφου. δηλῶν, ὅτι ὄργανον ἣν fj προφη- 
τιχὴ γλῶσσα ἑτέρου τοῦ χρωµένου αὑτῇ, ἁγίου Πνεύ- 
µατος ' ὅπερ ὁ γραμματεὺς, οὗ γραφεῖον καὶ χάλα- 
poc ἐτύγχανεν ἡ τῶν προφητῶν γλῶσσα, ὥσθ) ἕτερον 
εἶναι τὸν ὀξυγράφον γραμματέα, δηλαδὴ τὸ Πνεῦμα 
τὸ ἅγιον, xal ἕτερον τὸν προφῄτην, xal τρίτον τὴν 


B γλῶσσαν τὴν προφητιχὴν, fj χαλάµου χαὶ γραφείου 


χώραν ἐπείχεν, ὄργανον τυγχάνουσα τοῦ χρωµένου αὑτῇ ἁγίου Πνεύματος. 


Sciendum autem est, secundum Septuaginta in- 
terpretes, sententiam [subsequentem] calamo scri- 


μα conjunctam, atque totum eloquium uno versu. 


comprehensum esse, hoc pacto : Lingua mea cala- 
mus scribe velociter scribentis, speciosus forma pre 
filiis hominum. At quia Hebraica lectio et reliqui 
interpretes, superiore sententia circumscripta, alio 
deinde principio in expositione usi sunt ; congru- 
enter nos etiam illud, Speciosus forma pra filiis ho- 
minum, ab alio initio duximus. Aquila igitur hac 
ratione interpretatus est, Pulchritudine ornatus es 
« filiis hominum; Symmachus vero, Pulchritudine 
pulcher es preter filios hominum; ita ut quas in 
cantico premittuntur, proowmii vicem habeant. 


Cuin enim propheticus chorus sermonem de Dile. C 


eto inlturus, atque canticum de illo prolaturus es- 
set, prooemio usus est, quod hac sententia termi- 
natur, Lingua mea calamus scriba velociter scri- 
bentis. Exinde vero canticum in Dilecti personam 
orditur, sicque compellat ipsum : Speciosus es 
forma, pulcher es, et pulchritudine ornatus es, 
sive pulchritudine decoratus es, o Dilecte, super 
fllios hominum. Etiamsi enim tute unus sis e nu- 
mero filiorum hominum, atque iis qui in terra ver- 
santur annumeratus sis; at nulla pulchritudo est 
tus comparanda. Palam autem est id quoad vir- 
tutem dici; neque enim iis adversa proferre pute- 
tur Isaias dum ait : Et vidimus eum, ei non habe- 
bat speciem, neque pulchritudinem. Sed species ejus 
inhonorata, deficiens pre filiis hominum**, Hxc quip- 
pe crucem et passionem prenuntiabant, quz petu- 
Jantia et contumelia plene fuere : quare subdit 
propheta **, Homo in plaga exsistens, ac sciens ferre 
infirmitatem, inhonoratus nec reputatus est. Psalmus 
vero pulchritudinem, non corporis, uti diximus, 
enuntiat, sed virtutis, quae nullam admittit peccati 
labem, Sub ἐμοῦ dicitur : Diffusa est gratia in labiis 
tuis; propterea benedixit te. Deus in aternum. Moy- 
ses igitnr graliam quamdam invenit; Noe iterum, 


* Psal. Σι, 992. ** Isa. 110, 9, ** ilid. 5. 


Elbévat δὲ δεῖ, ὡς χατὰ τὴν τῶν 'Ἑδδομήχοντα ἑρ- 
µηνείαν συνῆπται d) διάνοια τῷ χαλάμῳ τοῦ γραµµα- 
τέως, ὑφ ἕνα τε στίχον τὸ ὅλον ἀπείληπται λόνιον. 
οὕτως ἔχον' Ἡ γἠῶσσά µου κἀάλαμος γραμµατέως 
ὀξυγράφου' ὡραῖος xáAAe παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν 
ἀνθρώπων. Ἐπεὶ δὲ ἡ Ἑδραϊχὴ λέξις καὶ οἱ λοιποὶ 
ἑρμηνευταὶ, τὴν τῶν ἀνωτέρω διάνοιαν περιγράφαν- 
τες, ἀπὸ ἑτέρας ἀρχῆς τὴν ἔχθεσιν ἑποιῄσαντο' εἰχό- 
τως xal ἡμεῖς ἐξ ἑτέρας ἀρχῆς τό '"Opaioc κά.1ει 
παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, παρεθἠχαμεν. 
Ὁ μὲν οὖν ᾿Αχύλας τοῦτον ἠρμήνευσε τὸν τρόπον, 
Κάνει ἑκα..λιώθης ἀπὸ υἱῶν ἀνθρώπων ὁ δὲ 
Σύμμαχος' Κάάιῑει xaAóc εἶ παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν 
ἀνθρώπων" ὥστε εἶναι τὰ πρῶτα τῆς ᾠδῆς ἀντὶ 
προοιµίου λελεγμένα. Μέλλων γὰρ εὐαγχελίζεσθαι 
τὸν ὑπὲρ τοῦ ᾿Αγαπητοῦ λόγον, xal τὴν ὑπὲρ αὐτοῦ 
προφέρειν ᾠδὴν ὁ προφητιχὸς χορὸς, προοιµίῳ χέχρη». 
ται, στῆσας τὸ προοίµιαν ἕως τοῦ. Ἡ γὰῶσσά µου 
κἀλαμος Ἰραμματόως ὀξυγράφου. Ἐντεῦθεν δὲ 
λοιπὺν ἀπάρχεται τῆς εἰς πρόσωπον τοῦ ᾽Αγαπητοῦ 
ᾠδῆς' ἀναφωνεῖ τε πρὸς αὐτόν ἩὩραῖος εἶ χάλλει, 
καλὸς el, fj χάλλει ἐχαλλιώθης, fj χάλλει ὡρανώθης, 
ὦ ᾽Αγαπητὲ, παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. El γὰρ 
xai τὰ μάλιστα εἷς τις γέγονας xal αὑτὸς υἱῶν τῶν 
ἀνθρώπων, καὶ χατηριθµήθης τοῖς ἐπὶ γῆς πολιτευ- 
σαµένοις' ἀλλ᾽ οὐχ ἔστι παραθάλλειν τῷ χάλλει σου 
ἕτερον. Δῆλον δὲ, ὅτι χατὰ τὴν ἀρετήν' οὕτω γὰρ 
οὔτε δόξει ἑναντία τούτοις Ἡσαῖας λέγειν φήσας' 


Kal ἴδομεν αὐτὸν, καὶ οὐκ εἶχεν εἶδος οὐδὲ κάλ- 
D ος d.L1à τὸ εἶδος αὑτοῦ ἄτιμον, ἐκλεῖκον παρὰ 


τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. Ἐκεῖνα γὰρ τὸν σταυρὸν 
xaX τὸ πάθος προανεφώνει, ἃ παροινίας xa ὕδρεως 
ὕπῆρχε µεστά' διὸ δὴ καὶ ἐπήγαγεν ὁ προφήτης 
"Av0puszoc ἐν π.ϊηγῃ ὢν, καὶ εἰδὼς φέρειν uaAa- 
xlav, ἠτιμάσθη καὶ οὐκ ἐλογίσθη. Ὁ δὲ φαλμὸς 
Χάλλος αὐτοῦ χαλεῖ, xa0' ἃ εἴρηται, οὗ τὸ τοῦ σώ- 
µατος, ἀλλὰ τὸ τῆς ἀρετῆς, ἁμαρτίας οὗ δεξάµενον 
σπ]λον. Τσύτοις ἑξῆς εἴρηται' ᾿Εξεχύθη ἡ χάρις 
ἐν χείἰΊεσί σου’ διὰ tovto εὐ.λόγησέ σε ὁ θεὸς οἱς 


"c 


297 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


Ses 


τὸν alova. Μωῦσῆς μὲν οὖν εὗρε µίαν τινὰ χάριν’ A gratiam aliquam invenit in conspectu Domini ; sin- 


καὶ .Νῶε πάλιν εὗρέ τινα χάριν ἑνώπιον τοῦ Θεοῦ" 
xal Éxagtog τῶν δικαίων χάριτος µετέσχεν. Ἐπεὶ 
δὲ τοῦ ᾽Αγαπητοῦ πᾶσα ἡ πατριχὴ εἲς αὐτὸν ἐχενώθη 
χάρις’ ἣν γὰρ ὁ Πατὴρ λαλῶν ἐν Υἱῷ' ἔνθεν xax ἡ 
διαχονησαµένη τὴν εἰς ἀνθρώπους αὐτοῦ πάροδον χε- 
χαριτωµένη ἐλέχθη. Ἐν αὐτῷ γὰρ εὐδόχησε πᾶν τὸ 
πλἠρωματῆς θεότητος χατοικῆσαι σωματικῶς διὸ πάν- 
τες οἱ ἆγιοι ἐχ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ εἰλήφασιν. 

Ἐπιθαλεῖς δὲ χαὶ οὕτως. Τὸ πρῶτον ἔργον τοῦ 
Ἀγαπητοῦ ἡ χάρις fj &v τοῖς χείλεσιν αὐτοῦ χεχυ- 
µένη, χατὰ τὴν ἀποδοθεῖσαν διάνοιαν' χαὶ xaO" Ece- 
pov δὲ τρόπον, ἡ χάρις xal ἡ ἀ.ϊήθεια διὰ 'Incoo 
Χριστοῦ ἐγένετο. Ἐπειδὴ πάντα χαριξόµενος ἔπραττε 
τοῖς μὲν ἀφιεὶς τὰς ἁμαρτίας, τῶν δὲ τὰς νόσους xal 
τὰς µαλαχίας ἰώμενος, τοῖς δὲ τὸ ἅγιον Πνεῦμα δω- 
ρούµενος. δι ὃ πρὸς αὐτὸν εἰχότως εἴρητο Ἐξεχύθη 
ἡ χάρις ἐν χεί.Ίεσί σου. Τούτοις ἑξῆς οἱ πρόσθεν 
ἀποχλαυσάμενοι, xal τὴν ὑπὸ τοῖς πολεµίοις δουλείαν 
ἑαυτῶν ὑπογράφαντες, εὐχαίρως τὸν ᾽Αγαπητὸν ἰἴχε- 
τεύουσι σπεῦσαι xal μέχρις αὐτῶν ἑλθεῖν, φραξάµε- 
voy ὅπλοις ολεμιχοῖς διὰ τοὺς ἐπιχειμένους ἐχθροὺς, 
ὡς ἂν τροπωφάµενος αὐτοὺς, τὴν ὑπ᾿ αὐτοῖς αἰχμα- 
λωσίαν ὑπεξαγάγοι, Διό φασι’ Περίζωσαι τὴν ῥομ- 
φαίαν σου ἐπὶ τὸν µηρόν cov, δυνατέ' ὡραῖος μὲν 
γὰρ εἶ καὶ χαλὸς, πλὴν ἀλλὰ πρὸς τῇ ὡραιότητί σου 
χαὶ πρὸς τῷ χάλλει σου ἀνάλαδε τὴν σαυτοῦ παν- 
οπλίαν δι ἡμᾶς τοὺς σοὺς ἱχέτας' ῥομφαίαν vs πε- 
ῥίθου τῷ σαυτοῦ μηρῷ, χαὶ οὕτω τὴν σὴν δύναμιν 


guli similiter justi gratie participes fuerunt : at 
quia paterna gratia in Dilectum effusa tota fuit ; 
Pater enim in Filio loquebatur; ideo quee ejus in 
homines adventus administra fuit, gratia plena di- 
cta est. Nam in ipso placuit omnem plenitudinem 
divinitatis habitare corporaliter : quamobrem san- 
cti omnes ex plenitudine ejus acceperunt. 


Hoc item modo hzc tractate licet : Primum Di- 
lecti opus est gratia, quz secundum sententiam 
jam explicatam in labiis ejus diffusa est; ac alia 


ratione, gratia et veritas per Jesum Christum facta - 


est "*. Siquidem gratias impertiendo omnia agebat, 
his peccata dimittens, aliorum morbos infrmita- 


B tesque curans, aliis dans Spiritum sanetum. Quam-. 


obrem de illo jure dicatur : Diffusa est gratia in 
labiis tuis. Deinde vero qui antea fleverant, et 
suam sub inimicis sérvitutem descripserant, op- 
portune Dilectum precantur , ut festinet ad 
seque veniat hostilibus armis instructus, ob im» 
gruentes inimicos, ut iis in fugam versis, ác a ca- 
ptivitate abducat. Quare aiunt, Áccingere gladio 
tuo super (emur tuum, polentissíme. Speciosus qui- 
dem ac pulcher es, attamen prater speciem ac pul- 
chritudinem tuam, accipe pro nobis supplicibus 
armaturam (uam, accingere gladio tuo super [emur 
tuum; sicque assumpta forWtudine, intende arcus 
tuos. Hinc confixis inimicis tui$, prospere age et 


ἀναλαθὼν, ἔντεινόν σου τὰ τόξα. Ἔπειτα βαλὼν τοὺς C regna. Per gladium Dilecti intelligas virtutem ini- 


ἐχθροὺς, χατευοδοῦ xal BaciAsve. ᾿Ῥομφαίαν δὲ 
τοῦ Αγαπητοῦ νόει τὴν δύναμιν τὴν τῶν ἐχθρῶν κά- 
θαιρετιχἣν xal χολαστὴριον. Ζῶν γὰρ ὁ Aóyoc τοῦ 
θεοῦ xal ἐγεργὴς, xal τομώὠτερος ὑπὲρ πᾶσαν 


micis exitiosam et ultricem. Vivus est enim Dei 
sermo et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipi- 
ti "*. Et alias quoque gladium propheta Dei,Eze- 
chiel memorat his verbis : Hec dicit Adonai Do- 


μάχαιραν δίστοµον. Καὶ ἄλλως δὲ ῥομφαίας Oso0.— minus : Dixi: Framea, (ramea acuere, et irascere ut 


ὁ προφήτης µέμνηται Ἰεζεχι]λ ὧδε λέγων Τάδε 
άγει ᾿Αδοναἳ Κύριος Εἴπον' Ῥομφαία, ῥομφαία, 
ἐξύνου xal θυµώθητι, ὅπως σφάξῃς σφἀγια’ 
ὀξύνου, ὅπως }ένῃ εἰς στἰ.Ίέωσι ἑτοίμη εἰς πα- 
ρά1υσω" xaX πάλιν ἉΑγάχραγε καὶ ὁὀ.όλυξον, 
υἱὲ ἀνθρώπου" ὅτι αὐτὴ ἐγένετο ἐν τῷ «αφ pov 
αὕτη ἐν τοῖς ἀφηγουμένοις τοῦ "opas A: xoi 
ἑξης' Διάταξον σεαυτῷ δύο ὁδοὺς tob εἰσε.θεῖν 
ῥομφαίαν» βασιᾷέως Βαδυ.]ῶνος ἐκ χώρας μιᾶς 


jugules victimas, acuere ut sis ad fulgendum parata 
ad solutionem ?*; ac rursum : Clama et ulula, fili 
hominis, quia ipsa [wit in populo meo : hec in duci- 
bus Israel 12: ac rursum : Constitue tibi duas vias, 
ut ingrediatur framea regis Babylonis : de terra una 
egredientur "*, et alia deinceps, queis frameam Nax 
buchodonosoris populo immissam, frameam Domini 
dicit esse. In Evangeliis etiam legis, regem qui 
fecit nuptias filio suo, eos qui vocationem abnue- 


ἐξεεύσονται' καὶ τὰ τούτοις ἀχόλουθα, δι’ ὧν ῥομ- D rant, servosque regios occiderant, ad necem tradi- 


φαίαν τοῦ Κυρίου λέγει τὴν ῥομφαίαν τοῦ Ναθουχο- 
δονόσορ τὴν ἐπαχθεῖσαν τῷ λαῷ. Ἔχεις 6E χαὶ kv τοῖς 
Εὐαγγελίοις, ὡς ὁ ποιῶν γάμους τῷ υἱῷ αὑτοῦ βασι- 
λεὺς τοὺς παραιτησαµένους τὴν κχλῆσιν, καὶ ἀνελόν- 
τας τους βασιλιχοὺς δούλους, παραδίδωσιν εἰς σφα- 
γήν Καὶ πέµφας, qnoi, τὸ στράτευμα αὐτοῦ, 
ἐνέκρησε τὴν πόλιν αὐτῶν. Στράτευµα δὲ τοῦ 
βασιλέως τὴν Ῥωμαϊκὴν χεῖρα σημαίνει τὴν πο- 
λιορχήσασαν τὴν Ἱερουσαλήμ. 


disse: Et misso, inquit, exercitu suo, civitatem eo- 


» 
( 


rum succendit '*, Exercitus autem regis Romanam { 


indicat manum, qus Hierosolymam obsedit, Quia 
igitur talí gladio erat ad coercendos Dilecti adver- 
sarios opus; jure prophetia ejus personam sic allo- 
quitur : Accingere gladio tuo super femur tuum, po- 
tentissime. Specie tua et pulchritudine (μα intende, 
prospere procede et regna. 


Ἐπεὶ τοίνυν χρεία ἣν καὶ τοιαύτής ῥόμφαίας κατὰ τῶν ἐπαναστάντών τῷ 


- Αγαπητῷ, εἰχότως φησὶν dj προφητεία εἰς αὐτοῦ πρόσωπον' Περίζωσαι τὴν ῥομφαίαν ἐπὶ τὸ pw- 
ρόν cov, δυγατέ. Τῇ ὡραιότητί σου καὶ τῷ κἀλλει σου, καὶ ἔντειον, καὶ «ατενοδοῦ καὶ βα- 


σίέ]ενε. 


1ο joan. 1, 17. 
xxu, 7. 


'í Hebr. iv, 142. 


15 Ezech. axi , 9, 10. 


" jbid. 19.  " ibid. 19. "** Matth. 


590 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ili. — EXEGETICA. 


400 


Deinde subjungit : Propter veritatem et mansuetu- A — El ἐπιλέχει "Evexev ἀληθείας καὶ 2padtnroc 


dinem, et justitiam, et deducet te mirabiliter dextera 
tta. IHl:ec porro quz, sequuntur, superioribus simi - 
lia sunt : Sagitte tue acute, et populi sub te ca- 
dent, in corde inimicorum regis : quz: per hyperba- 
ton seu transgressionem dicta sunt. Totam porro 
sententiam hoc ordine constituas : Sagittze (ux acu- 
6 in corde inimicorum regis. Nam primo ait : Sa- 
gittze (12e acutze fient adversus cor inimicorum tuo- 
rum; deinde vero, populi sub te cadent, pulsis im- 
missione telorum tuorum inimicis. Tunc itaque po- 
puli libertatem nacti, et a prementibus se malis 
respirantes, ad tuos accurrent pedes. Sagittas vero 
Dilecti immissas in cor inimicorum, invisibiles 
quasdam et occultas plagas intellexeris adversus 
principes hujus szculi : quibus telis confixi demo- 
nes quondam dicebant : Sine, quid nobis et tibi,Fili 
Dei? Venisti ante tempus torquere nos '*. 


Qaod speciosus, pulcher, gratia tdenus, benedi- 
'tlus rex et inimicorum victor , Dilectus Dei fuerjt, 
in precedentibus edidicimus ; quod autem praterea 
Deus sit, in presenti docemur. Ejus quippe perso- 
nam Spiritus sanctus sic alloquitur : Thronus tuus, 
Deus, in seculum seculi; sive secundum Aquilam, 
Thronus tuus, Dee, in seculum et ultra. Quia vero 
regem eum superius compellavit, jure adjicit : Vir- 
ga rectitudinis virga regni tui. Nihil enim in illo de- 
flexum, nihil tortuosum. Ας ne quis Judaice rem 


καὶ δικαιοσύνης, xal ὁδηγήσει σε θαυμαστῶς ἡ 
δεξιά σου. Ταῦτα δὲ ὁμοίως τοῖς ἄλλοις ἐξηγήσατο᾽ 
Τὰ βἐ]η cov ἠκονημένα, καὶ «αοὶ ὑποκάτω σου 
πεσοῦνται, ἔν' καρδίᾳ τῶν ἐχθρῶν τοῦ βασιλέως" ὃ 
δὴ καθ ὑπερθατὸν χεῖται. Συνάψεις δὲ την διάνοιαν 
τοῦτον τὸν τρόπον’ Τὰ βέλη σου ἡχονημένα ἓν xap- 
δίᾳ τῶν ἐχθρῶν τοῦ βασιλέως. Πρῶτον μὲν Υάρ φησι’ 
Τὰ βέλη σου ἠχονημένα γενήσεται χατὰ τῆς χαρδίας 
τῶν σῶν ἐχθρῶν' ἔπειτα, JAacl ὑποκάτω σου πε- 
σοῦνται, ἑλαθέντων τοῖς σοῖς βέλεσι τῶν ἑἐχθρῶν. 
Τὸ τηνικαῦτα γοῦν ἐλευθερίας τυχόντες οἱ λαοὶ, xal 
ἀναπνεύσαντες τῶν πιεζόντων αὑτοὺς χαχῶν, τοῖς 
Gol; ὑποδραμοῦνται ποσ. Βέλη δὲ τοῦ ᾿Αγαπητοῦ 
ἀποστελλόμενα κατὰ τῆς καρδίας τῶν ἐχθρῶν ἀορά- 
τους τινὰς xal ἀφανεῖς πληγὰς νοῄσεις κατὰ τῶν &p- 
χόντων τοῦ αἰῶνος τούτου οἷς βέλεσι τιτρωσχόμενοί 
τε οἱ δαίμονες ÉAeyov: "Ea, τί ἡμῖν καὶ col, Ylà 
τοῦ θεοῦ; "Η.θες πρὺ καιροῦ βασω»ίσαι ἡμας. 
Ὅτι ὡραῖος xal χαλὸς χαὶ χάριτος πλήρης, εὖλο- 
γηµένος τε βασιλεὺς xal τῶν ἐχθρῶν νιχητῆς ὁ 'Ava- 
πητὸς τοῦ )εοῦ ἣν, Ex τῶν ἔμπροσθεν μεμαθήχαμεν’ 
ὅτι δὲ πρὸς ἐχείνοις πᾶσι xol Θεὸς ἣν, διὰ τῶν mpo- 
κειμένων διδασχόµεθα. El; αὐτοῦ Υὰρ πρόσωπον τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀναφωνεῖ λέγον 'O θρόγος cov, 
ὁ θεὺς, εἰς τὺν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος' ἢ κατὰ xbv 
Αχύλαν' Ὁ θρόνος σου, θεὲ, εἰς αἂν»ᾶ xC. efl. 
Ἐπεὶ δὲ χαὶ βασιλέα αὑτὸν ὠνόμασε διὰ τῶν ἔμπρο- 
σθεν, εἰχότως ἐπιλέγει 'Ράόδος εὐθύτητος ἡ ῥά- 


accipiens, mortalem atque multis regibus similem ᾳ ἔδος τῆς βασιλείας σου. Οὐδὲν γὰρ ἓν αὐτῷ σχο- 


Dilectum Dei suspicetur, necessario docet thronum 
regni ejus a szculo fuisse, atque in szeculum saeculi 
duraturum. Quod autem hxc non de persona Pa- 
tris, sed de persona Dilecti et unigeniti Filii dicta 
sint, sub hac declarat dicens : Dilexisti justitiam et 
odisti iniquitatem, propterea unxil te Deus Deus tuus. 
Deus porro a Deo unctus quis fuerit, nisi is qui in 
Evangeliis Deus przedicatur : Et Verbum erat apud 


Deum, et Deus erat Verbum '' ? Hic itaque Deus Ver- . 


bum dilexit justitiam, et odio habuit iniquilater. 
Pr» quo accuratius Aquila sic interpretatus est: 
Dilexit justitiam εἰ odio habuit impietatem, Nam 
recto sane judicio justos sibi subditos diligit, odit- 
que ipsis oppositos : quàre przstantiore, quam 


λιὸν ρὐδὲ στραγγαλιῶδες. Καὶ ἵνα pif) τις Ἰουδαϊκῶς 
ἐχδεζάμενος ὑπολάθοιθνητόν τινα τοῖς πολλοῖς ὅμοιον 
ἔσεσθαι βασιλέα τὸν ᾿᾽Αγαπητὸν τοῦ θεοῦ, ἀναγχαίως 
διδάσχει, ὡς ἄρα ἐξ αἰῶνος ἣν ὁ θρόνος τῆς βασιλείας 
αὐτοῦ, διαρχῶν τε xai διαµένων ἔσται εἰς τὸ, αἰῶνα 
τοῦ αἰῶνος. Ταῦτα δὲ ὅτι μὴ εἰς πρόσωπον τοῦ 
Πατρὸς ἀναπεφώνηται, ἀλλ᾽ εἰς τὸ τοῦ ἀγαπητοῦ καὶ 
μονογενοῦς Υἱοῦ, προϊὼν διἀσαφεῖ λέγων Ἡγάπησας 
δικαιοσύνη», καὶ ἐμίσησας ἀνομίαν ' διὰ τοῦτο 
ἔχρισέ σε ὁ θεὲς ὁ θεός σου. θεὸς γὰρ Ev τούτοις 
χριόµενος ὑπὸ θεοῦ τίς ἂν εἴη ἣ ὁ ἐν Εὐαγγελίοις 
δεολογούµενος" Καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν θεὸν, καὶ 
θεὸς ἦν ὁ Λόγος; Οὗτος οὖν ὁ θεὺς Λόγος Ἰγά- 
πησε δικαιοσύνην, καὶ ἑμίσησεν ἀνομίαν. Ανθ᾽ οὗ ὁ 


participes sui, oleo inungitur quod vocatur exsul- D Αχύλας ἀκριδέστερον ἠρμήνευσεν εἰπών' Ἡγάπησε 


tationis, et. ab ipso Deo Patre suo inungitur ; sive 
oleo letitic, secundum Aquilam; vel oleo splendo- 
ris, secundum Symmachum. Cam multi porro sint 
participes ejus, sive amici ejus, qui gratie ipsius 
consortes sunt, ii sane dixerint : Participes Chri- 
$li facti sumus '*. Prz:sentem vero sententiam sic 
quidam legerunt : Propterea unzit te, Dee, Deus 
tuus ; atque hac lectione Hebraicz ljtterz servien- 
tes usi sunt. Quoniam Deus in Hebraica scriptura 
vecatur Elohim, sic dicitur: In principio throni tui, 
Dee, in eternum. εἰ ultra. Septuaginta igitur inter- 
pretles et Symmachus : Thronus tuus , Deus, .dixe- 


" Mauh. viri, 99. "* Joan. 1. 4. 


διχαιοσύνην, xal ἐμίσησεν ἀσέδημα. Kplocc γὰρ 
ὁρ0ῇ τοὺς ὑπ αὐτοῦ διχαίους ἀγαπᾶ, μισεῖ δὲ τοὺς 
ἑναντίους) διὸ χρίεται χρεἰττονι.ἡ παρὰ τοὺς µετ- 
ὀχους αὐτοῦ ἑλαίῳ τῷ καλουµένῳ ἀγα-Ίιάσεως, καὶ 
χρίεται ὑπὸ τοῦ θεοῦ τοῦ ἑαυτοῦ Πατρὺς, ἡ ἐναίῳ 
χαρᾶς κατὰ τὸν Ἀχύλαν, f| é&JAalp ἁγλαϊῖσμοῦ 
χατὰ τὸν Σύμμαχον. Πολλῶν 6E ὄντων τῶν μετόχων 
αὐτοῦ, 7| ἑταίρων αὐτοῦ τῶν τῆς αὐτοῦ χάριτος μεῖτ- 
εσχηχότων, ot καὶ εἴποιεν ἄν' Μέτοχοι τοῦ Χριστοῦ 

γεγόναµεν. ᾽Ανέγνωσαν δέ τινες τὴν προχειµένην — 
λέξιν ὧδέ πως. Διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε, θεὲ, ὁ Θεός 
σου, χαὶ ταύτῃ Ye κἐχρηνται ἀναγνώσει, τῇ Ἑδραϊκῇ 


το Hebr. m, 14.7 


£i 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


403 


λόξει δουλεύσαντες. Ἐπειδήπερ ἘΕλωεὶμ ὁ st; iv A runt ; Aquila vero, Dee, serviens Hebroice dictiopi 


τῇ Ἑδραϊκῇ ὠνόμασται γραφῇ, εἰπὼν "Er ἀρχῇ 
θρόνος σου, θεὲ, slc αἰῶνα καὶ Eri. Οἱ μὲν οὖν 
Ἑδδομήχοντα xaX ὁ Σύμμαχος Ὁ θρόνος σου, ὁ 
θεὸς, εἱἰρήχασιν' ὁ δὲ ᾽Αχύλας' θεὲ, δουλεύσας τῇ 
Ἑδραϊκῇ λέξει, περιεχούσῃ ἘΕ.ωείμ. "AXX ὁ αὐτὸς 
Ἀχύλας, ὁ νῦν θεὲ εἰρηχὼς, προϊὼν ἑξῆς δεύτερον 
εἰρημένου τοῦ Ἐ.λωεὶμ, ἐν τῷ, Διὰ τοῦτο ἔχρισέ 
σε ὁ θεὺς, οὐχέτι, θεὲ, ἡἠρμήνευσεν, ἀλλὰ, θεὺς, 


Elohim. Sed ipse Aquila qui Jam Dee dixerat, in 
sequentibus ubi repetitur Elohim, hoc loco, Pro- 
plerea. unzit {6 Deus, non ultra. Dee interpretatus 
est, sed Deus, ita dicens : Jn. hoc wnzit te Deus 
Deus tuus. Qui si sibi constitisset, bic etiam de- 
buerat Dee dicere ; cum eadem ipsa vox occurrat, 
atque ita interpretari debuit : Propterea unzit te, 
Dee, Deus tuus. 


εἰπὼν' "Ezl τούτῳ Ί.1ειψέ σε ὁ 860c. ὁ Θεός σου, δὲον ἑαυτῷ συμφώνως xal ἐνταῦθα Θεὸ εἰπεῖν ἐπὶ 
της αὐτῆς λέξεως, οὕτω δὲ ἑρμηνεύσας, εἶπεν ἄν' Διὰ τοῦτο δχρισέ σε, 868, ὁ θεός ccu, 


Σμύρνα καὶ στακτὴ καὶ κασίῳ ἀπὸ τῶν ἱμα- 
τίων σου, ἀπὸ βάρεων ἑ.εφαντίνων. "Ava δὲ 
βάρεων ἐλεφαντίνων, ὁ ἈΑχύλας Απὺ ναῶν 
ὀδόντος, εἴρηχε. Ναοὶ γὰρ ἐνταῦθα εἴρηνται τοῦ 
Νυμφίου αἱ Ἐκκλησίαι, χαὶ αἱ Χριστῷ ἀναχείμεναι 
φυχαὶ, ἓν λογικῇ τροφῇ πᾶσαν ἔχοντες τὴν δύναμιν. 
Τροφῆς δὲ xal λόγων σύμθολον οἱ ὁὀδόντες. Ἔνθεν 
καὶ αὐτοῦ τοῦ Χριστοῦ οἱ ὁδόντες λευχοὶ λέγοντα: 
εἶναι ὑπὲρ γάλα Ev τῇ περὶ αὐτοῦ φασχκούσῃ προρτ- 
τείᾳ' Χαροποιοὶ οἱ ὀφθαΊμοὶ αὐτοῦ ἀπὸ olvov, 
καὶ Asuxol οἱ ὀδόντες αὑτοῦ ἢ yd.la. Κατὰ δὲ 
τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτὰς, ἐλεφάντινοι οἱ ναοὶ fj αἱ 
Ράρεις αὐτοῦ λέγονται, διὰ τὸ νεκροῦ ζώου τυχεῖν 
σὺν ἐξ ἑλέφαντος κόσμον’ of τε ἐν τῇ Ἐχχλησίχ εὖ- 
δοχ,μοῦντες οὐκ ἄλλως διαλάµπουσιν f] »εκρώσαντες 
τὰ µέλη τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, κατατὴν ἀποστολιχὴν παρ- 
αγγελίαν. 

Παρέστη ἡ βασίισσα 2x δεξιῶν cov, ἓν ἵμα- 


τισμῷ διαχρύσῳ περιδεδ.ημένη , πεποιλιΛλµέγη. C 


Al μὲν θυγατἑρες τῶν βασιλέων, Χριστοῦ δηλαδὴ xal 
τῆς Ἐχχλησίας αὐτοῦ, αἱ κατὰ µέρος σαν φΦυχαί. 
Αὐτῃ δὲ ἡ βασίλισσα fj µήτητρ τῶν θυγατέρων πορ- 
έστη Ex δεξιῶν αὐτοῦ ἐν ᾽ματισμῷ διαχρύσῳ περι- 
6εθληµένη, πεποιχιϊµένη. Τίς δ᾽ ἂν εἴη αὐτὴ ἀλλ) 
Ἡ πᾶσα καθολιχὴ Ἐκχλησία, ἡ ἀπὺ περάτων γῆς 
ἕως περάτων Ex πάντων ἐθνῶν σνυνειλεγµένη; fv 
αὐτὸς ἑαυτῷ ᾠκοδόμησεν ἐπὶ τὴν πέτρα», πρὸς τὸ 
ph πύλας ἆδου χατισχύειν αὐτῖς. Κυριώτερον δ ἂν 
εἶποις διὰ τούτου την ἑπουράνιον δηλοῦσθαι Ἐχχλι- 
σίαν, fy; ἐστὶ µήττηρ τῶν ἐπὶ γῆς ἁγίων ἀνὑρῶν. 
Τοῦτο γοῦν ἐδίδαξεν ὁ θεῖος Απόστολος εἰπών' Ἡ δὲ 
dro "Iepcvca Ang ἑλευθέρα ἐστὶν, ἥτις ἐστὶ µήτηρ 
ἡμῶν. Καλεῖ ὃ αὐτὴν xaX πό.ἲ:’ θΕεοῦ ζῶντος 'Ie- 


V&ns. 9. Myrrha et gut!a. et casia a vestimentis 
tuis, a domibus eburneis. Pro illo autem , domibus 
eburneis, Aquila," a templis dentis, dixit, Templa 
vero, Ecclesie Sponsi, et anime Christo addict» 
hic vocantur, quee in rationabili cibo totam vim 
habent repositam. Cibi vero ac verborum symbo- 
lum dentes sunt. Inde est quod dentes Christi, in 
prophetia ipsum spectante, lacte candidiores dican- 
tur : Splendidi oculi ejus a vino, et dentes ejus can- 
didiores lacte?*. Secundum reliquos autem interpre- 
les, eburnea templa aut domus ejus dicuntur, quia 
ornatus eburneus ex animali mortuo cst ; et qui ín 
Ecclesia spectanda virtutis sunt, non alia ratione 
splendent quam moriificando membra ενα super 
terram **, secundum apostolicum praeceptum. 


Vgns. 10. Astitit regina & dextris tuis in vestitu 
deaurato, circumdala varietate. Filis regum, Christi 
videlicet et Ecclesie cjus, singulae sunt anime. 
Jpsa vero regina mater flliarum astitit a dextris 
ejus ín vestitu deawrato,circumdula varietate. Quse- 
nam ílla, nísi toa. catholica Ecclesia, a terminis 
terrz usque ad terminos ejus ex universis gentibus 
congregata ? quam ipse sibi ediflcavit supra pelram, 
ut portz inferi non prevaleant adversus eam. Con- 
gruentius porro dixeris his significari coelestem 
Ecclesiam, quz sanctorum virorum in terra degen- 


.um mater est, Hoc sane docuit divinus Αρορίο- 


lus cum ait : Jlaawtem, que sursum est Jerusalem, 
libera est: qua est maler nostra *'. Eam item nun- 
cupat civitatem Dei viventis Jerusalem. celestem, in 
multorum millium angelorum frequentiam, οἱ E:ecle- 


povcaAhp ἐπουράνιον à» µυριάσιν ἀγγέ-ων πα- D siam primogenitorum qui conscripti sunt in calis e, 


νηγύρει,καὶ Ἐκχ.ησίαν πρωτοτόχων ázoyeypagt- 
µιάόνων ἐν οὐρανοῖς, αυνεστῶσαν. Αὕτη μὲν οὖν 
t'y ἂν ἡ τελεία Χριστοῦ νύμφη. Ταύτης ὃ οὖχ ἂν 
ἀμάρτοις θυγατέρα φίσας ὑπάρχειν τὴν ἐπὶ γῆς 
Ἑκκχλησίαν. Βασίλισσα δ' ἐχείνη, ὡς ἂν Ίδη συµδα- 
σιλεύουσα τῷ ἑαυτῆς vopuolu * διὸ Ex δξξιῶν παρεστά- 
ναι τοῦ Ἀτσιλέως εἴρηται' ἅτε νύμφη οὖσα αὐτοῦ, 
χαὶ τὰ παρ αὐτοῦ απέρµατα δεχοµένπ, χύουσά τε 
xal τέχτουσα διὰ παντὸς πνεῦμα σωτηρίας’ 9) xaX τὸ 
βασιλιχὸν ἔνδυμα περιτίθτσι, τὸ φωτοειδὲς τῆς ἆφθαρ- 
σίας ἔνδυμα: ὃ 0h, πνευματιχὸν διόλου τυγχάνον, 


ταῖς κατ οὐρανὸν ἀγγελιχαῖς δυνάµεσι περιδέόλτται. 


ipsa ergo fuerit perfecta Christi sponsa. Hujus vero 
filiam si dicas Ecclesiam, qua in terra est, nequa- 
quam aberraveris. llla autem regina, ulpote quia 
jam una cum sponso regnet suo, a dextris Regis 
consistere dicitur; quippe qux sponsa ejus sit, 
ipsiusque semina excipiat, praegnans sit et pariat 
semper spiritum salutis : quse item vestitu regio 
induitur, pellucido scilicet. incorruptionis indm- 
mento : quod cum spirituale prorsus sit, angelicis, 
qua in ccelo sunt, virtutibus circumdatur. Hoc por- 
ro indumentum, deauratum bic dicitur. Illud av- 
tem, circumdata varietate, neque in Hebraico textu, 


1 Cen xt x, 13. ** Coloss. iu, 5. *'* Galat. iv, 428. ** Hebr. ση, 22. 


405 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Π.-- EXEGETICA. 


404 


neque apud ceteros interpretes fertur ; quare obelo A Τοῦτο καὶ διάχρυπον ὁ παρὼν λόγος ὠνόμασε. Τὸ δὲ, 


* potatum est, 


περιδεθΛημµένη καὶ πεποικιλμένη, οὔτε kv τῇ 


Ἑδραϊκᾗ ἀναγνώσει οὔτε παρὰ τοῖς λοιποῖς ἑρμηνευταϊῖς φέρεται * διὸ ὠδέλισται. 


Vgns. 14. Omnis gloria ejus filie regis Esebon, in 
finbriis aureis circumamicta varietatibus. Quomodo 
fimbriis aureis cireumornata sit, probe intelligas, 
si Paulum audias dicentem : Ez parte cognoscimus, 
et ex parte prophetamus**. Nam cognitio que ex 
. parte est, aureum ornatum in extremitatibus ipsi 
circumponit. Cum autem venerit, inquit, quod per- 
fectum est, evacuabitur quod ex parte est**, Post- 
quam in celestem Ecclesiam translata fuerit ea, 
(uz in terra infantis instar educatur, tunc fimbrias 
aureas, videlicet cognitionem ex parte deponet ; 
aureo autem vestimento ornabitur. 


NEns. 15, 10. Adducentur Regi virgines post eam, 
prozime ejus afferentur. tibi. Filia quce plerumque 
superius mémorata fuit, non semper in terra per- 
manet, sed suo tempore trahsferetur. At non om- 
nes simul ejusmodi transmigratione dopabuntur ; 
sed qua primo gradu in hoc regno dign» erunt, ex 
parte solum afferentur Regi. fl: vero sunt qus vir- 
ginitatem in Christo et corpore et anima servant, 
ac spiritu sancte sunt. Post primum autem ordi- 
nem, quz proxime illas sunt afferentur : nam apud 
Patrem mansiones multze*!. Hz vero sunt, qua ho. 
πες continentisque vite causa proximum virgi- 
^ibus locum occupant. Quomodo autem afferentur, 
declarat dicens, in letitia et exsultatione. Hxc vero 
qua ratione dieantur probe intelliges, si. apostoli- 
cam hanc vocem apponas : Rapiemur in nubibus 
obviam Domino in aera, et sic semper cum Domino 
erimus**, Non enim venient vel ad Regem accedent 
virgines, sed afferentur, aliis ipsas adducentibus, 
scilicet angelis Dei, qui sublimes illas in altum de- 
ferent, ut supernum iter facile decurrant. Adducen- 
tur porro in letitia et exsultatione, atque in tem- 
plum regis, in regiam domum, regno caelorum do- 
nate, intromittentur. Templum porro, domus Dei 
est, ita ut Πος ille, ad quem adducuntur, Deus sit. 
f;as itetn adducunt, qui ipsis instituta tradunt, Lex 
videlicet atque propheta. 


Vgns. 17. Pro patribus tuis nati. sunt. tibi filii. 
lorum sententiam clarius ceteri reddiderunt ; 
Aquila quidem sic habens, Pro patribus tuis erunt 
tibi filii; Symmachus vero , Pro patribus fuerunt 
filii tui. Hxc est autem dicti illius interpretatio : 
Filii tui qui in te et a te nati sunt, pro patribus 
iibi erunt. Nam hos ipsos, quos tute genuisti, pro 
patribus habebis. Sermonis autem eventum intelli- 
ges, si perpendas quo pacto alienigen ex genti- 
bus, Ecclesiam Dei adeuntes, in ipsaque regenerati, 
&lii ejus efficiantur; ac deinceps cum profectu 
aucti sunt, patres ipsius constituantur, ad prefe- 
eturam ejus promoti, et ad sacerdotale ministe- 


.^ | Cor. xin, 9. * ibid. 10. 


ὃν Joan. xiv, 2. 


C Ὅπως δὲ ἀπενεχθήσονται παρίστησι λέγων" 


Πᾶσα ἡ δόξα αὐτῆς θυγατρὸς του βασιλέως 
᾿Εσεδὼν àv χροσσωτοῖς χρυσοῖς περιδεδΛληµένη, 
πεποιχιλμένη. ἸΝοῆσεις, φησὶ, πῶς χροσσοῖς χρυ- 
σοῖς περιθέθληται, Παύλου λέγοντος ἀχούων' "Ex 
µέρους γιώσκχομε»ν, xal éx μέρους προφητεύοµε». 
Ἡ γὰρ γνῶσις ἡ ἐκ μέρους £v ἄχροις µόνοις χρυσίου 
τὸν χόσμον αὐτῇ περιτίθησιν' "Οταν à" E40 τὸ τέ- 
Ίειον, qnot, τὸ ἐκ µέρους καταργηθήσεται. Ἐπει- 
δὰν εἰς τὴν ἑπουράνιον Ἐκχλησίαν μεταστῇ ἡ τέως 
ἐκ γῆς παιδοτροφουµένη, τὸ τηνικαῦτα ἀποθῄήσεται 
μὲν τὰ χροσσωτὰ τὰ χρυσᾶ, τὴν Ex µέρους γνῶσιν, 
ἐν ἐματισμῷ δὲ χρυσῷ. 

Ἁπεγεχθήσονται τῷ Βασιἀεῖ παρθέγοι ὀπίσω 
αὐτῆς, αἱ πησίον αὐτῆς ἀπενεχθήσογταί σοι. Ἡ 
διὰ τῶν ἔμπροσθεν πολλάχις ὠνομασμένη θυγάτηρ 
οὐχ ἐπὶ γῆς εἰς τὸ παντελὲς διαμένει, μετατεθήσεται 
δὲ χατὰ χαιρόν. ᾽Αλλ’ οὗ πᾶσα ἀθρόως τῆς τοιαύτης 
µεταθάσεως ἀξιωθήσεται' ἓν μέρει δὲ αἱ πρώτῳ 
βαθμῷ ἐν αὐτῇ τετιµηµέναι ἀπενεχθήσονται τῷ Ba- 
σιλεῖ, Αὗται δέ εἰσιν αἱ τὴν ἓν Χριστῷ ἀγνείαν xat- 
ορθώσασαι Ψυχῇ χαὶ σώµατι, xai πνεύματι κχαθ- 
Ὡγιασμέναι. Μετὰ δὲ τὸ πρῶτον τάγµσ αἱ πλησίον 
αὐτῶν ἀπενεχθήσονται  πολλαὶ γὰρ μοναὶ παρὰ τῷ 
Πατρί. Αὗται δέ εἰσιν αἱ τὸν ἔγγιστα τόπον τῶν παρ- 
θένων ἐπέχουσαι διὰ σεμνοῦ xal σώφρονος βίου. 
ἐν 
εὐφροσύνῃ καὶ ἁγα-.1ιάσει. Νοήσεις δὲ ὅπως εἴρη- 
ται τοῦτο, παραθεὶς τὴν ἁ ποστολικὴν φωνὴν ᾗ φησιν’ 
Ἀρπαγησόμεθα ἐν »εφέ.αις εἰς ἀπάντησυω τοῦ 


Κυρίου elc ἀέρα, καὶ οὕζω πάντοτε σὺν Κυρίφ 


ἐσόμεθα. Οὐ γὰρ ἐλεύσονται οὐδὲ ἀπελεύσονται τῷ 
Βασιλεῖ παρθένοι, ἀλλ ἀπενεχθήσονται, ἄλλων αὐτὰς 
ἁπαγόντων ' ἀγγέλων δηλαδὶ θείων µετεωριζόντων 
αὐτὰς xal εἰς ὕψος ἑπαιρόντων, ὡς ἂν εὖμαρξλ τὴν 
ἄνω ποιῄσαιντο πορείαν. Απεγεχθήσονται δ' ἐν 
εὐρροσύγῇῃ καὶ ἁγα-1ιάσει, καὶ εἰσαχθήσονται εἰς 
ναὺν βασιλέως, εἰς τὸν οἶχον τὸν βασιλικὸν τῆς τῶν 
οὐρανῶν βασιλείας καταξιούµεναι. Na; δὲ οἶχος θεοῦ 
ἐστιν * ὥστε θεὺς ὁ Βασιλεὺς, ᾧ ἁπάγονται. "Άγουσι 
δὲ αὐτὰς καὶ οἱ τὰ παιδεύµατα παραδιδόντες αὐταῖς, 


D s τε Νόμος καὶ ol προφῆται. 


Arr τῶν πατέρων σου ἐγεννγἠθησάν σοι υἱοί. 
Ἱρύτων τὴν διάνοια σαφέστερον ἀποδεδώχασιν ol 
λοιποί. ὁ μὲν Αχύλας εἰπών' Ανγτὶ τῶν πατέρων 
σου ἔσονταί σοι υἱοί: ὁ δὲ Σύμμαχος' Ἀνγτὶ πα- 
τέρων ἐγένοντο viol cov, Ἡ δ' ἑρμηνεία τοῦ λόγου 
ταύτην ἔχει τὴν διάνοιαν' Οἱ υἱοί σου οἱ ἓν cot xal ὑπὸ 
σοῦ γεγεννη µένοι ἀντὶ πατέρων γενῄσονταί σοι. Ἔξεις 
γὰρ αὐτοὺς πατέρας, οὓς αὐτὴ γεγέννηχας, ἸΝνοήσεις 
δὲ τοῦ λόγου τὸ ἀποτέλεσμα, ἐπιστήσας ὅπιως οἱ ἐξ 
ἐθνῶν ἀλλόφυλοι, προσελθόντες τῇ Ἐχχλησίᾳ τοῦ 
Θεοῦ, xal ἀναγεννηθέντες Ev. αὑτῃ, υἱοὶ αὐτῆς }Υί- 
Ύνονται  χᾶπειτα ἐπιδιδόντες τῇ προκοπῇ , πατέρες 
αὐτῆς χαθίφτανται, προαγόµενοι εἰς τὴν αὐτῆς προ- 


** [ Thess. w, 16, 


405 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


406 


στασίαν, xal τῆς ἱερατικῆς λειτουργίας καταξιούµε- Α rium cooptati. Quomodo aütem illos pro patribus 


vot. Πῶς δ' ἕξεις αὑτοὺς ἀντὶ πατέρων διερµηνεύει, 
σαφέστερον λέγων ' Καταστήσεις αὐτοὺς ἄρχογτας 
ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν. Λέγει δὲ ταῦτα πρὸς τὴν ἐπὶ 
γῆς Ἐχχλησίαν ὁ λόγος, τὴν ἀπὸ περάτων ἕως περάτων 
διῄχουσαν * ἐφ᾽ fiv ἄρχοντας xal πατέρας τοὺς ἱδίους 
νἱοὺς αὐτὴ fj Ἐχκλησία τοῦ θεοῦ χαθίστησιν. 

Διὰ τοῦτο Aaol ὑμνήσουσί σε εἰς αἰῶνα διηΥε- 
κῶς. Ἡ προλεχθεῖσα θυγάτηρ τῶν βασιλέων , αὕτη 
δὲ ὃν ἡ ἐπὶ γῆς Ἐκχλησία, συναισθοµένη τῆς δυνάἀ- 
µεως τοῦ πατρικοῦ ὀνόματος, ἐπειδήπερ.ἐχαρίσατο 
αὐτῷ ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα ᾽ ἵνα ἐν τῷ ὀνό- 
paci Ἰησοῦ πᾶν γόνυ κάμγῃ ἐπουρανίων καὶ &zxi- 
γείων xal χαταχθογίωνγ, μετὰ τὰς πρὸς αὐτὴν λε: 


χείσας ἐπαγγελίας, πιστεύσασα φωναῖς, χαρᾶς τε xal 
B 


εὐφροσύνης πληρωθεῖσα. 


KIZ TO ΤΕΛΟΣ. ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΥΙΩΝ ΚΟΡΕ, ΥΠΕΡ 
ΤΩΝ ΚΡΥΦΙΩΝ, YAAMOZ ΜΕ’. 


Ὁ θεὸς ἡμῶν καταφυγὴ καὶ δύνγαμις, βοηθὸς - 


ἐν ϐ.1ίψεσι ταῖς εὑρούσαις ἡμᾶς σφόδρα. Ad 
τοῦτο οὗ φοδηθησόµεθα àv τῷ ταρἀσσεσθαι τὴν 
Tr», xa) µετατίθεσθαι ὄρη ἐν χαρδίαις θα.ασσῶν. 
Εὐχαριστήριον Όμνον ἀναπέμπει τῷ μεγάλων αὐτὸν 
καταξιώσαντι ὁ λόγος, ὅτι φροῦδος ἔσται , χαθάπερ 
tt παραπεμφθεῖσα βυθῷ, ἡ πάλαι κρατήσασα τῶν 
δαιµύνων ἀσέδεια, ἡ τῶν ὁρῶν (4) µιµουµένη τὸ ὄψος, 
xa τῆς οἰχουμένης ἐπὶ πλεΐστον ἑσχηχυῖα τὸ χράτος. 
Εἶτα λέχει ὁ προφητιχὸς λόγος, ὡς τὰ ὕδατα ζάλην 
ἑδέξατο, xai τὰ bor χλόνον ὑπέμεινε, τοῦ εὐαγγελικοῦ 
διαπορθµευοµένου χηρύγματος, 
τῶν δαιμόνων προσηγόρευσε στῖφος διὰ τὸν τῆς ἆλα- 
ζονείας ὄγχον xal τοῦ τύφου τὸ ὑψηλόν' ὕδατα δὲ 
τῶν ἀνθρώπων τὰς γνώμας, τὰς δίχην ὑδάτων τῆδε 
χἀχεῖσε φεροµένας ῥᾳδίως, xal ὑπὸ τῶν τῆς ἁπάτης 
χυχωµένας πνευμάτων. Ταῦτα δὲ διδάσκει ἡμᾶς χαὶ 
ἡ τῶν Πράξεων ἱστορία: ὅπως, τῶν ἱερῶν ἁποστόλων 
τὴν οἰχουμένην περινοστούντων, ζάλης ἐμπίπλαντο 
καὶ θορύδων αἱ πόλεις. Καὶ γὰρ ἐν Ἑφέσφ Anuf- 
τριος πᾶσαν τὴν πόλιν ἐχύχωσε , xal bv Λύστροις xal 
Δέρδῃ ταὐτὸ τοῦτο γεγένηται. Καὶ πάλιν v Φιλίπποις 
xaX θεσσαλονίχῃ, καὶ ᾿Αθήναις, xa Κορίνθῳ, τῶν 
τῆς ἁπάτης πνευμάτων ταῦτα διεγειρόντων τὰ χύ- 
µατα, ὑπὸ τούτων τινὲς ἑνεργούμενοι χατὰ τῶν ἱερῶν 


ἐδόων ἁποστόλων * Οἱ τὴν cixovpérnr ἀναστατώ- : 


σαντες, οὗτὸι καὶ ἐνθάδε πἀρεισι. Tavta καὶ ὁ 
µαχάριος προηγόρευσεν ᾿Αδαχούμ' Ἐπεδίδασας, 
γάρ φησιν, εἰς θάλασσαν τοὺς ἵππους σου, τα- 
ῥράσσοντας ὕδατα xoAAd. ππους δὲ προσηγόρευ- 
σεν ὄχημα θεῖον γεγενηµένους τοὺς ἱεροὺς ἀποστό- 
λους * ἐπ) αὐτῶν γὰρ ὀχούμενος ὁ Δεσπότης, τὰ πολλὰ 
xaX διάφορα τῆς ἀσεθείας δόγµατα διεσχἐέδασε. Nof- 
σεις δὲ χαὶ ἄλλως τὴν σύγχυσιν τῆς γῆς χαὶ τὴν τα- 


ραχὴν αὐτῆς, ἀχούων τοῦ Σωτῆρος λέγοντος' Πῦρ - 


ᾖ.1θόν βα.1εῖν ἐπὶ τὴν γῆν’ xal εἰ 0640 εἰ ἤδη 

ἀνήφθη ; καὶ πάλιν * Mh) νοµίσηςε, ὅτι ᾖλθον βα- 

είν εἱρήνην ἐπὶ τὴν γῆν οὐκ ἦλθον βα.εῖν εἰ- 
*! Philip. 11, 10. ** Act. xxvn. ὅ 
(1) Ὀρέων. . 


** Habac. iu, 15. 


habitura sis, apertius explicat his verbis: Consti- - 
(ues eos principes sper omnem texram. His porro 
Ecclesiam, quz in terra est, alloquitur, quaque a 
terminis terree usque ad terminos ejus pertingit : 
in cujus principes et patres, proprios filios jpsa 
Dei Ecclesia constituit. 

Vrns. 18, Propterea populi confitebuntur Εἶδε im.— 
cternum perpetuo. Filia regum jam memorata, sci- 
licet Ecclesia in terra degens, paterni nominis vir- 
tutem animadvertens, quoniam dedit illi nomen 
quod est super omne nomen; ut in nomine Jesu omne 
genu flectatur celestium, terrestrium et infernorum **, 
post datas sibi promissiones, his vocibus fidem ha- 
bens, gaudio et exsultatione repletur. 


1. IN FINEM PRO FILIIS CORE, PRO ARCANIS, 
PSALMUS XLV. 


Vgns. 3,2. Deus noster refugium et virtus, adjutor 
in tribulationibus qua invenerunt nos nimis. Propter- 
ea non timebimus dum turbabitur terra, et. transfe- 
rentur montes in cor marium, Hymnum gratiarum 
actionis emittit ei qui magnis ipsum beneficiis or- 
naverat, quia quz olim rerum potita erat demonum 
impietas, et montium altitudinem zemulalta, diu in 
orbem ordinatum obtinuerat ; jam quasi in gurgi- 
tem quemdam projecta, de medio sublata erit. 
Deinde narrat propheticus sermo, quo pacto aqua 
tempestate agitalaa, montes commotionem passi 


Ἐνταῦθα δὲ ὄρη τὸ ϱ sint, dum interea evangelica praedicatio latius per- 


vaderet. Hic porro daemonum catervam montes 
nuncupat, ob arroganti: tumorem ac superbis 
altitudinem ; aquas vero, hominutn sententias, quae 
aquarum instar ultro citroque facile feruntur, et a 
spiritibus fallaci& miscentur. Hsec docemur ab 
Actuum historia : quomodo scilicet cum sancti apo- 
stoli orbem circuirent, tempestate atque turbis 
urbes singule replebantur. Siquidem Ephesi Deme- 
trius totam urbem miscuit : Lystris et Derbz, id- 
ipsum contigit : Philippis, Thessalonice, Athenis et 
Corinthi, spiritibus fallaci; hujusmodi fluctus 
cientibus, quidam ab iisdem obsessi contra san- 
ctos apostolos clamabant : Hi qui orbem terrarum 
subverterunt, hic adsunt **. Hzc etiam beatus Haba- 
cum prenuntiavil : nam ait: Induxisti in mare equos 
(uos, turbantes aquas. multas **. Equos vero dixit 
sacros apostolos, qui vehiculum divinum effecti 
sunt : his quippe vectus Dominus inulta variaque 
impietatis dogmata dissipavit. Alio quoque modo 
terre confusionem ac perturbatiónem inteligas , si 
Salvatorem audias hzee dicentem : ]gnem veni mit- 
tere in terram; εἰ quid. volo si jam acceneus est**? 
Et rursum : Nolite putare. quod venerim pacem mit- 
lere super terram : non veni pacem millere, sed 
gladium. Veni enim separare hominem a patre, et 
filiam a matre, et nurum a socru, et inimici Kominia 


* Luc. χα, 49. 


e 


EUSEBII CAEKSARIENSIS OPP. PARS Ιµ. — EXEGETICA. 


408 


domestici ejus?! ; ac si apertius dicerct : Εν cujusque λ priynv, dJ1à µάχαιραν. "HA00r. γὰρ διχάσαι ἄν- 


domesticos inimicos ipsius efücere. Quid opus est 
dicere, integras civitatos, pepulos, gentes cujusvis 
generis de evangelica doctrina perturbatas esse, quia 
velerem suam superstitionem de medio (olleret ? 
Verum iis perturbalis et confusis, Ecclesi» (ilii 4ο 
praesules ejus dicunt, Nun timebimus. Deum vero 
quasi proprium sibi memorant dicentes, Deus no- 
ster, ad differentiam eorum qui a gentibus per erro- 
rem dij nominantur. Quod si homines solum tur- 
bati fuissent, sat erat dixisse: Dum turbabitur 
tezra non, timebimus ; at quoniam occultz virtutes 
8c daemones maligni ob salutarem doctrinam, com- 
motionem et tempestatem passi sunt, jure eos quo- 
que quasi occultos, et aliorum aspectui latentes 


Ópwzov κατὰ τοῦ πατρὸς, xal θυγατέρα χατὰ tne 
µητρὸς, xal γύμφη» κατὰ τῆς πεγθερᾶς, καὶ ἐχ- 
θροὶ τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰχιαχοὶ avrov: ὡσεὶ ααφέ- 
στερον ἔλεγε' Καὶ ἐγθροὺς ἑχάστου ποιῆσαι τοὺς oi- 
χιαχοὺς αὐτοῦ. Τί χρὴ λέγειν, ὡς xal πόλεις ὅλαι xal 
δήµοι ἔθνη τε παντοῖα ἐπὶ τῷ εὐαγγελιχῷ λόγῳ συν- 
εχύθησαν , λυοµέντς αὐτοῖς τῆς παλαιᾶς δεισιδαιµο- 
γίας; Αλλὰ τούτων ταραττομένών xol συγχεοµένων, 
οἱ τῆς Ἐκκλησίας υἱοὶ χαὶ προεστῶτες αὑτῆς qas 
Ov φοθηθησόµεθα. Ἰδιοποιοῦνται δὲ τὸν θεὸν δέ- 
γοντες" 'O θεὸς ἡμῶν, πρὸς ἀντιδιαστολὴν τῶν πε- 
πλανημένως παρὰ τοῖς ἔθνεσιν ὀνομαζομένων θεῶν. 
Καὶ εἰ μὲν ἄνθρωποι µόνον ἑταράσσαοντο, ἀπήρχει 
εἰπεῖν. Ἐν τῷ ταράσσεσθαι τὴν γην οὗ φοθηθησό- 


3dumbrat, dicens ,translatos esse montes in cor D µεθα - ἐπεὶ δὲ καὶ ἀφανεῖς δυγάµεις καὶ δαίμονες πο; 


marium. 


νηροὶ ἐπὶ τῷ σωτηρίῳ λόγῳ χλόνον καὶ σάλον ἔπε- 


τόνθεσαν, εἰκότως καὶ περὶ τούτων, ὥσπερ χρυφίων xal λανθανόντων τοὺς τῶν ἄλλων ὀφθαλμοὺς, ᾖνίττετο 


φάσκων, xat µετατίθεσθαι 5pm ἐν καρδίᾳ θαλασσῶν. 


Vrns. 2. Sonuerunt et turbata! sunt aqua eorum : 
eon(urbati sunt. montes in. fortitudine ejus. Hosce 
monies ex evangelica doctrina, spiritualia ne- 
quitize ease intelliges. Nam quando lunaticum Sal- 
valor curavit, sic discipulos alloquens intulit : 
Amen dico vobis, si habueritis fidem sicut granum 
sinapis, dicetis monti huic : Transi hínc illuc, et trans- 
ibit : et nihil impossibile eril. vobis ** : supra me- 
moraium daemonium montem nuncupans. Quo pacto 
&utem in cor marium montes transferantur, ex Evan- 
gelio secundum Lucam ediscas licet, ubi dicitur, da- 
Thones Salvatorem rogasse, ne preciperet eis in 
abyssum migrare 03. Abyssum porro solet Scri- 
ptura appellare maria, ut in Job dicitur : Venisti 
autem in mare, el in vestigiis abyssi ambul[asti**. De 
hac abysso hec tradidit Moyses in mundi opificio : 
Et tenebre supra abyssum*". At dum hac aguntur, 
inquit : Non timebimus aquis sonaniibus et turbatis, 
commotis montibus in celebritate ejus, secundum 
Symmaehum. Celebritas autem Salvatoris erat 
Ecclesi: incrementum, et multitudo credentium in 
ipsum, atque multorum deorum erroris eversio. 


poc ἡ τῆς Ἐκχλησίας αὔξησις καὶ πληθυσμὸς τῶν εἰς 


πλάνης. 


"Hyncav καὶ ἐταράχθησαν τὰ ὕδατα αὐτῶν, 
ἑταράχθησαν τὰ ὄρη iv τῇ κραταιότητι αὐτοῦ. 
Νοήσεις δὲ ταῦτα τὰ ὄρη τὰ πνευματιχὰ τῆς πονηρίας 
ἀπὸ τῆς εὐαγγελιχῆς διδασκαλίας. Ὀπηνίκα γὰρ τὸν 
σεληνιαζόµενον 6. Σωτὴρ ἱάσατο, ἐπιφέρει λέγων τοῖς 
μαθηταῖς' Ἁμὴν Aéro ὑμῖν, ἑὰν ἔχητε niti ὡς 
χόκκον σινάπεως, épeice τῷ ὄρει τούτῳ ' Μετάβηθι 
ἐντεῦθεν ἐχεῖ ' καὶ µεταθήσεται, καὶ οὐδὲν ἆδυ- 
νατήσει ὑμῖν * ὄρος ὀνομάζων τὸ προδηλωθὲν δαιµό- 
vtov. Πῶς 5' tv καρδίᾳ θαλασσῶν μετατίθεται τὰ ὄρη. 
µάθοις ἂν ἀπὸ τοῦ χατὰ Λουκᾶν Εὐαγγελίου, ἔνθα 
εἴρηται, ὅτι παρεχάλουν τὸν Σωτῆρα οἱ δαίµονες, ἵνα 
ph ἐπιτάξη αὐτοῖς εἰς τὴν ἄθυσσον ἀπελθεῖν. Τὴν δὲ 
ἄθυσσον εἴωθεν ἡ Γραφὴ χαλεῖν θαλάσσας, ὧν by τῷ 
Ἰὼθ εἴρηται' 'Η.1θες δ᾽ ἐπὶ τῆς θα.Ίάσσης: ἐν δὲ 
ἴχνεσιν ἀθύσσου περιεπάτησας. Περὶ ταύτης τῆς 
ἀθύσσου χαὶ Μωῦσῆς ἐν tfj χοσµοποι{ᾷ ἐδίδασχε λά- 
γων’ Καὶ σκότος ἑπάνω τῆς ἀδύσσου. ᾽Αλλὰ τού: 
των γινοµένων' Ἡμεῖς, φησὶν, o0. φοθηθησόμεθᾳ, 
ἠχούντων xal θοΊουμέγων τῶν ὑδάτων αὐτῶν, xai 
σειοµένων ὀρέων àr τῷ παραδοξασμῷ αὐτοῦ, 
χατὰ τὸν Σύμμαχον. Ἑνδοξασμὸς δὲ ἣν τοῦ Σωτῇ- 
αὐτὸν πιστευόντων, Ἡ τε ἀνατροπὴ τῆς πολυθέρυ 


Diapsalma distinctionem inter ea qui priusdicta, D — 1o διάψαλµα διαστολὴν εἱἰργάσατο τῆς τῶν προ- 


el qua sub hzc dicenda sunt eflicit. Quamobrem 
ac si alium in ordinem sermo transferatur, pacifi- 
cum Ecclesi* statum rursum.per xnigmalta signi- 
ficat, quam ob religiosum vitze insütutum civitatem 
Dei yocat. Nam civitas Dei est catus eorum, qui 
secundum Deum yitam instituunt, qui jam uni- 
versum replet orbem. Siquidem ab oriente sole us- 
que ad occidentem talem Dei ciyitatem reperire est, 
ab Ecclesia constitutam, quia celestem sermonem 
ἵη se scaturientem ac stillantem habens, omni 
divina letitia repletur. Aquila vero et Symmachus : 

Fluminis, inquiunt, divisiones latificant. civitatem 
Dci. Quse sint porro illae divisiones, recte percipies 


*! Matth. x, 4-06. 0 Matth. xvii, 19. 


*! [ uc. 


λεχθέντων διανοίας πρὸς τὸ μέλλοντα ῥηθήσεσθαι. 
Διόπερ ὡς ἐπὶ ἕτερον τάγμα διαθὰς ὁ λόγος, πάλιν 
δι) αἰνιγμῶν τῆς Ἐκκλησίας τοῦ θεοῦ.τὴν cipnvixtv 
χατάστασιν σηµαίνει, ἣν πόλιν τοῦ θεοῦ ὀναμάζει 
διὰ τὸ θεοσεθὲς πολίτευμα. Θεοῦ 6E κόλις τὸ τῶν χατὰ 
Θεὸν πολιτευοµένων σύστημα * τοῦτο δὲ τὴν σύμπα- 
σαν οἰχουμένην πληροῖ. Ἐπειδήπερ ἀπὸ ἀνατολῶν - 
ἡλίου µέχρι δυσμῶν ἔστιν εὑρέῖν διὰ τής Ἐκχλησίας 
συνισταµένην τὴν τοιαὺσην Θεοῦ πόλιν, ἧτις, τὸν 
οὐράνιον Éyouaa λόγον πηγάζοντα Ev αὐτῇ xal ἆνομ- 
θροῦντα, πάσης θεῖχῆς εὐφροσύνης πληροῦται. ᾽Αχύ- 
λας δὲ χαὶ Σύμμµαχος' Tov ποταμοῦ, φααὶν, αἱ διαι» 
ρέσεις εὐφραίνουσι τὴν xóJur τοῦ Θεοῦ. Νοῄήσεις 
vin, 41. 


" Job xxxvii, 1g. * Gcn. 1, 2. 

















409 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


410 


δὲ νὰς διαιρέσεις ἀχούων Παύλου λέγοντος’ Διαιρές à αἱ Paulum audias dicentem : Dipistones vero gratig- 


σεις χαρισµάτων εἰσὶ, τὸ δ αὐτὸ Πγεῦμα: καὶ 
διαιρέσεις διακοκωῶν slow, ὁ δὲ αὐτὸς. Κύριος" 
xa) διαιρέσεις εἰσὶν ἐγεργημάτων, dO αὐτὸς θεὺς, 
ὁ év&pyor τὰ πάντα ἐν πᾶσυ'. 
. Ἀγίασε τὸ σχήνωµα αὑτοῦ ὁ Ὕνμστος. Κατὰ 
δὲ τὸν Σύμμαχον’ Τὺ ἅγιον τῆς κατασχηνώσεως 
«cU Ὑψίστου. Μεγάλης γὰρ οὔσης xol πολλῆς τῆς 
“Ἄδλεως, ἔστι τι αὐτῆς τὸ ἑξαίρετον. TOv γὰρ ἐν τῇ 
Ἐχχλησίᾳ πολὺ μὲν τὸ ἄλλο πλῆθος. σπανἰοι δὲ οἱ τῇ 
ἁγιοσύνῃ προσανακείµενοι, καὶ τὴν ἑντολὴν τὴν λέ- 
Ίαυσαν "Αγιοι ἔσεσθε, ὅτι ἐγὰ Κύριος ὁ θεὸς 
ὑμῶν ἅγιος, φυλάττοντες. Καὶ ἐν τούτοις τε τοῖς 
ἁγίοις ἡ χατασχήνωσις λέλεχται εἶναι τοῦ Ὑψίστου: 
kv µόνοις γὰρ αὐτοῖς χώραν ἔχει dj φάσχουσα τοῦ θεοῦ 


rum &nt, idem autem Spiritus; et divisiones mini- 
strationum synt, idem autem Dominus ** ; et divisiones 
operetionum. ΕΠΗ, idem — vero Deus, qui opergiur 
oxnia in omn bus. 

Sanctificavit tabernaculum suum. Altissimus. Se- 
cundum Symmachum autem, Sanctum habitationis 
Altissimi, Cum magna quippe el populosa sit civi- 
(as, quedam ejus portio celeris prestat. Nam 
eorum quiin Ecclesia degunt, est quidem jngens 
alia multitudo, sed rari admodum qui sanctitati se 
dedant, ei hoc przceptum ; Sancti eritis, quoniam 
ego Dominus Deus vester sanctus sum ', observent. 
In sanctis vero hominibus Altissimi habitatio esse 
dicitur, In his quippe solis Ίσα Dei vox locum ha- 


φωνή Ἐγοικήσω ἐν αὑτοῖς xal ἐμπεριπατήσω: B δεί: Inhabitabo in. illis et inambulabo. Et ero illo- 


καὶ ἔσομαι αὐτῶν θεὺς, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί µοι 
ε:αός. 


'O θες ἐν µέσῳ αὐκῆς οὐ σα.1ευθήσεται"' βοη- 


θήσει αὐτῇ d θεὸς τῷ πρωῖ, πρωῖ. Ἕτερος δὲ πά- 
Aw φησίν. Οἶμαι αὐτὸν αἰνίττεσθαι τὰς πρωϊνὰς 
συνόδους, £v αἷς εἰώθαμεν κατὰ τὰς ἁπανταχοῦ γῆς 
ἐκχληαίας συγκροτεῖσθαι. Καὶ ἄλλως δὲ διεγείρει 
ἡμᾶς vb λόγιον καὶ παρορμᾷ ἐπὶ τὰς ἑωθινὰς προσ- 
ευχάς * ἵν ὥσπερ τὰς ἁπαρχὰς τῆς ἑαυτῶν ζωῆς ἀνα- 
Viper αὐτῷ κατὰ γὰρ τούτους τοὺς χαιροὺς 

ἁτάραχος.  υὖσα μάλιστα ἡ χεκαθαρμένη διάνοια, 
ἱερέως τρόπον λειτουργεῖν εἴωθε τῷ Gc. Ard- 
ντα μα. 

Erapáy0ncar ἕθνη, ExAwar βασι.]εῖαι' ἔδωκε 
φωνὴν αὐτοῦ, écaAsó0n ἡ 72. Ἐνταῦθα τοὺς τὴν C 
γῆν οἰκοῦντας ἀνθρώπους εἰσάγει ταραττοµένους, τάς 
τε ἐπὶ γῆς βασιλείας ὁπλιζομένας χατὰ τῆς Ἐκχλη- 
ela;, καὶ πόλεμον αἱρομένας χατὰ τοῦ εὐαγγελικοῦ 
λόγου. Εἴθ᾽ ὥσπερ ἐν ταῖς συμθολαῖς , ἐπικρατοῦντος 
520 τῶν νικώντων μέρους, τὸ ἑναντίον ταράττεται 
xat εἰς φυγὴν χωρεῖ' οὕτω xal νῦν, νικῶντος τοῦ 
εὐαγγελικηῦ λόγου, ἐταράχθησαν ἔθνη καὶ ÉxAwar 
βασιεῖαι, ἡ, περιεεράπησαν βασι.λεῖαι, κατὰ τὸν 
Σύμµαχον. 'AXAX xa διδόντος φωνὴν αὐτοῦ διελύθη 
ἡ γη. Τοῦ γὰρ εὐαγγελιχοῦ λόγου νεωστὶ περιιόντος 
εἰς τὸν βίον, ξενιζόµενα τὰ ἔθνη , xal τὴν προτέραν 
αὐτῶν δεισιδαιµονίαν διξχδικοῦντα συνεκινήθη * of τε 
τούτων βασιλεῖς ἑπανέστησαν τῇ Ἐκκλησίᾳ. "AM 
ἐπεὶ ὁ θεὺς χαταφυγὴ αὐτΏς fiv, οἱ πάντες ἀνετρά- 
πησαν, πλέον οὐδὲν !| φωνὴν µόνην τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν δεδωχότος. "EOwxs γὰρ φωνὴν αὐτοῦ, ἡ 
ὃ ἐσα.εύετο. Ποίαν δὲ φωνὴν η τὴν διὰ τοῦ κηρύγμα- 
τος τῶν ἀποστόλων αὐτοῦ; Εἰχότως οὖν πάλιν ημεῖς 
οἱ ἀνωτέρω εἰρηκότες Ὁ θεὲς ἡμῶν καταφυγὴ 
«al δύγαμις, τὴν αὐτὴν ὀμολογίαν ἑπαναλαμθάνομεν 
λέγοντες, Ott μὴ ἐξ ἡμετέρας δυνάµεως τὰ τοσαῦτα 
χαϊορθώµατα, ἀλλ᾽ ἣν μεθ) ἡμῶν ὁ ταῦτα ἐνεργῶν 
Κύριος τῶν δυνάμεων. Αὐτός τε ἣν ἀντι.λἡπτωρ ἡμῶν 
ὀθεὸς ᾿Ιαχώδ. Εὐκαίρως δὲ καὶ ἐνταῦθα τοῦ Θεοῦ 
'.Ἰαχὼδ ἐμνημόνευσαν, ἀναπέμποντες ἡμᾶς ἐπὶ τὸν 


ὀφθέντᾳ τῷ Ἰακὼδ ἐν σχήµατι ἀνδρός. Ἐπάλαισε 
45. 


** ! Cor. xi, 4-6. 9 Levit. τι, 


rim Deus, et ipsi erunt mihi populus **. 


εις. 6. Deus in medio ejus; non commovebitur : 
&djuvabit eam Deus mane diluculo. Alius iterumait: 
-Arbitror ipsum matutinos comventus adumbrare, 
queis in universis orbis ecclesiis convenire sole- 
mus. Álias vero hoc sermone concitamur et invi- 
tamur ad matutinas preces, ut eas ceu vit: nostra 
primitias ipsi offeramus ; isto enim maxime tempore 
mens inturbida et purgata, sacerdotis instar, sacra 
Deo offerre solet. Diapsalma. 


Vgns. 7, 8. Conturbate sunt gentes εἰ inclinata 
ϱ eunt. regna : dedit vocem suam, mota est terra. Hic 
homines terram incolentes turbatos inducit ; regna- 
que terrz: armata contra. Ecclesias, bellumque mo- 
ventia adversus evangelicam doctrinam. Deinde 
ceu in congressu, superante victorum parte, adversa 
pars turbatur et in fugam vertitur. Sic jam supe- 
rante evangelico verbo , conturbatm sunt gentes el 
inclinata sunt regna, aul. stibocrsa sunt regna, 8e- 
cundum Symmachum. Sed etiam ipso vocem suam 
dante, soluta est terra. Cum enim Evangelicum ver- 
bum nuper in mundum invecium esset , rei novi- 
tale perculsz gentes, ut pristinam suam supersti- 
tionem vindicarent , cominolz? sunt : eorumque 
reges contra Ecclesiam  insurrexerunt. At quia 
Deus refugium cjus erat, in fugam omnes versi 


D sunt ; nihil aliud quam vocem solam donte Salva- 


tore nostro. Dedit enim vocem suam, et mota est 
terra. Quam vocem, nisi apostolorum praedicatione 
datam? Merito igitur nos, qul superius diximus: 
Deus noster refugixm et virius, hanc ipsam confes- 
sionem repetimus dicentes, nonex virtute nostra 
talia opera edita fuisse, sed nobiscum fuisse qui 
hec ageret Dominum virtutam. ]pseque erat sus- 
ceptor noster Deus Jacob. Opportune autem hic 
etiam Dei Jacob mentionem fecerunt, ad eum qui 
Jacobo sub specie hominis apparuit nos remittentes. 
Luctatus est enim homo cum ilio qui dixit el : 


9 Levit, xxvi, 12. 


Au 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 


42 


Non ulira vocabitur nomentuum Jacob, sed Israel A Υὰρ, φησὶν, ἄνθρωπος μετ αὐτοῦ, ὃς καὶ εἶπεν αὐτῷ" 


erit nomen (uum, quia pravaluisti cum Deo. Et sur- 
gens Jacob vocavit nomen loci illius, Speciem Dei, 
dicens : Vidienim Dominum facie ad (aciem '*. Si- 
quidem bic ipse est qui sub specie hominis Jacobo 
apparuit. Ipseautem est Dominus virtutum nobiscum 
et ipse est. susceptor noster Deus Jacob. Per eum 
enim supra memorata omnia recte gessimus. 


Οὐκ ἔτι «Ἰηθήσεται τὸ ὄνομά σου Ἰαχὼδ, 44A" 
Jopatjd ἔσται τὸ ὄγομά σου * ὅτι ἐγίσχυσας μετὰ 
θεοῦ. Καὶ dvactác Ἱακὼ»δ ἑκά.εσε τὸ ὄνομα τοῦ 
τόπου ἐκείνου, Εἶδος Θεοῦ, εἰπών' Εἶδον γὰρ 
8eóv πρόσωπον πρὸς πρόσωπο». Οὗτος Υὰρ αὐτὸς 
ἐχεῖνος ὁ ἓν ἀνθρώπου σχἡµατι τῷ "laxi6 φανείς. 
Αὐτὺς δέ ἐστιν 0. Κύριος τῶν δυνάμεων ὁ μεθ 


ἡμῶν, xaX αὐτός ἔστιν ἀνταϊήπεωρ ἡμῶν ὁ ιΘεὸς Ἰακώδ. Δι αὑτοῦ γὰρ τὰ προγεγραμµένα πάντα 


κατωρθώσαμεν. 

Vgns. 9, 10. Venite et videte opera Domini, que& 
poswit prodigia super lerram, auf[erens bella usque 
ad fines terr&, Arcum conteret. et con[tinget arma et 
scuta comburet igni. Licet cuivis tempora secum 
reputanti, hzc ad litteram impleta deprehendere. 
Biquidem ante Salvatoris nostri adventum, princi- 
patus ac dominia in singulis regionibus οἱ urbibus 
erant : ac in quolibet terrz angulo bella gereban- 
tur;ita ut vel ipsi rustici qui terram incolebant, 
hastis, gladiis omnique telorum genere se instrue- 
rent. At post. divinum Salvatoris adventum, unum 
Romanum imperium plurimas gentes occupare co- 
pit : Evangeliumque 8alutare, quod uno eodemque 
tempore exortum est,in omnes gentes pervasit. 
Tuncque implebatur alia prophetia, Isaig; voce pro- 
lata, his verbis: Et conflabunt gladios auos in ara- 
ira, et lanceas. suas in [alces. Et non accipiet gens 
2οπίτα gentem gladium, nec exercebuniur ultra ad 
praelium *. Hzc igitur presenti sermone declarantur, 
alque finem sortita sunt, ad litteram quidem ut in 
historia supra memorata; quod ad arcanam vero 
mentem, per spiritualium οἱ invisibilium inimico- 
rum perniciem. Lancez porro, tela et scuta adver- 
sariarum potestatum, esse videntur inanimata scul- 
phia et status per multiplicium ,deorum errorem 
invecta ; sive etiam athei viri et impiz cogitationes, 
ab invisibilibus spiritibus in meutes hominum in- 
duct2, queis jaculantur, et ignita tela contra iner- 
jnes animas et fide non munitas immittunt. 


"γενν. 11. Vacate et videte quoniam ego sum 
Deus, exaltabor in gentibss et exaltabor in terra. 
Quia bella demum cessaverant et perturbatio sub- 
lata erat, parque profunda iis omnibus qui in 
terra versabantur parta fuerat; jure opportunitate 
ad bonum uti, atque otium animz salutare assequi 
expetit, Quare ait: Vacateet cognoscite : neque enim 
possit quispiem diving cognitionis particeps esse, 
nisi vacet ab eis qua ad contraria trahunt. Unde 
merito rex JEgypti, contra otium hujusmodi ca- 
lumniis preeoccupatus, iis qui dicebant : Trium die- 
rum itinere progrediemur, et serviemus Domino Deo 
nostro? ; his verbis respondet: Vacatis, otiosi estis *. 
Deinde cum nollet ipsos Deo vacare, luto et late- 
ritio opere aíflixit eos. At nobis ii qui in totum 
o»bem principes constituti sunt, inclamant ut vace- 


Δεῦτε καὶ ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ Κυρίου , d ἔθετο 
τέρατα éxi tnc γῆς, ἀνταναιρῶν πολέμους µέχρι 
τῶν περάτων τῆς Της. Τόξο» συντρίνει, καὶ eve 
x Adcei ὅπ.ον, xal θυρεοὺς κατακαύσει ἐν xvpl. 
Ἔστι ys, ἐπιστήσαντα τοῖς χρόνοις, xai πρὸς λέξιν 


p αὐτὰ ταύτα πεπληρωµένα παραλαθεϊῖν' eU γε πρὸ 


τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφανείας τοποχρατίαι xat 
τοπαρχἰαι χατὰ χώρας σαν xa κατὰ πόλεις. πό 

λεμοί τε συνίσταντο χαθ᾽ ἑχάστην γωνίαν τῆς γῆς * 
ὡς χαὶ αὐτοὺς τοὺς γεωπόνους, τὴν χώραν ἑέργαζο- 
µένους, δοράτων xaX ξιφῶν xal παντοίων πολεμιχῶν 
ὅπλων ἐπιμελεῖσθαι. Μετὰ δὲ τὴν σωτήριον θεοφά- 
νειαν µόναρχος μὲν fj 'Ῥωμαίων βασιλεία ἐπικρατεῖν 
πλείστων ἐθνῶν Πἤρξατο” διέτρεχε δὲ σνναρξάµενον 
αὐτῃ τὸ σωτήριον Εὐαγγέλιον εἰς πάντα τὰ ἔθνη. 
Ἐπληροῦτο δὲ xai ἄλλη προφητεία, ὧδέ πη ἄναφω- 
νοῦσα διὰ Ἡσαῖου ' Καὶ συγκόγουσι τὰς µαχαίρας 
αὐτῶν εἰς ἄροτρα, xal tác ζιδύγας αὐτῶν εἰς δρά- 
zava: χαὶ οὐ uf «ἰήγεται ἔθνος ἐπὶ ἔθνος µάχαιραν, 
xal οὐ μὴ µάθωσιν ἔτι πο.εμεῖν. Ταῦτα δὴ οὖν xal 


C διὰ τῶν παρόντων δηλοῦται, χαὶ τέλους ἐτύγχανε , 


ῥητῶς μὲν κατὰ τὴν ἀποδοθεῖσαν ἱστορίαν, πρὸς δὲ 
διάνοιαν, κατὰ τὴν τῶν νρητῶν xal ἀοράτων πολεµίων 
χαθαίρεσιν. Δόρατα δὲ xal ὅπλα, xal θυρεοὺς τῶν 
ἀντιχειμένων δυνάµεων ἑποίησαν εἶναι τὰ ἄφυχα 
ξόανα xal τὰ ἀγάλματα τῆς πολνθέου πλάνης, f) xal 
τοὺς ἀθέους ἄνδρας χαὶ τοὺς ὑνσσεθεῖς λογισμοὺς 
τοὺς ταῖς διανοίαις τῶν ἀνθρώπων ὑποδαλλομένους 
ὑπὸ τῶν ἀοράτων πνευμάτων, δι’ ὧν κατατοξεύουσιν 
ἀχοντίζοντες τὰ πεπυρωµένα βέλη κατὰ τῶν ἀφρά- 
Χτων xai μὴ τῇ πίστει πεφραγµένων φυχῶν. 
Σχολάσατε καὶ γγῶτε, ὅτι ἐγὼ eju ὁ θεὸς, 
ὑφωθήσομαι ἓν τοῖς ἔθγεσιν, ὑγωθήσομαι ἐν τῇ 
ΥΠ. Ἐπειδὴ λοιπὸν πέπαντο τὰ τοῦ πολέμου xal λέ- 
Àuto τὰ τῆς ταραχῆς, εἰρήνη δὲ βαρεῖα δέδοτο τοῖς 
ἐπὶ γῆς ἅπασιν * εἰχότως βούλεται εἰς ἀγαθὸν χρῆσθαι 
τῷ χαιρῷ, xai σχολὴν ἀναλαθεῖν ψυχῆς σωτήριον. 
Διό φησι’ Σχο.άσατε xal γνῶτε' οὐδὲ γὰρ ἑτέρως 
ἔστι γνώσεως μετασχεῖν θείας, μὴ όχολάσαντα τῶν 
ἀφελχόντων ἐπὶ τἀναντία. Ἔνθεν εἰχότως ὁ τῆς Λἱ- 
γύπτου βασιλεὺς, πρὸς τὴν τοιαύτην διαδεδθληµένος 
σχολὴν, τοῖς φάσχουσιν' Ὁδὸν τριῶν ἡμερῶν πορευ- 
σόµεθα, xal «Ἰατρεύσομεν Κυρίῳ τῷ θεῷ ἡμῶν, 
ἀποχρίνεται λέγων * Σχο.άζτε, σχο-ασταί écte. 
Εἶτα, uj βουλόμενος αὐτοὺς τῷ θεῷ σχολάζειν, xa- 
ταπονεῖ τῷ πηλῷ xai τῇ πλινθείᾳ. Αλλ' ἡμῖν ve οἱ 
καταστάντες ἄρχοντες ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἐπιθοῶσι 


** Gen. xxxii, 29-50. ! ᾖθλ. 11, 4... 3 Exod, v, 5. * ibid, 5-8. 


41$ 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


Au 


σχολάξειν, καρπὺν τῆς σχολῆς ἐπαγγελόμενοι τὴν A mus, vacationis fructum pollicentes divinam cogni- 


Ev0sov γνῶσιν. Aa)st δὲ ὁ θεὸς δι αὐτῶν λέγων; 
Ενώὠτε, ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ θεός ἀλλὰ χαὶ ὅτι ὑγωθή- 
σοµαι ἓν τοῖς ἔθνεσιν, ὑψωθήσομαι ἐν τῇ ΥΠ. 
Πάλαι μὲν γὰρ παρὰ Ἰουδαίοις ἐγινωσχόμην µόνοις, 
ὅτε γγωστὺς ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ ὁ θεὺς, ἓν τῷ Ἱσ- 
pa^ μέγα τὸ ὄνομα αὐτοῦ ' νυνὶ δὲ ὑμῖν παραχε- 
λεύομαι σχολὴν ἄγειν, ὡς ἂν µάθοιτε xaX γνῶτε viva 
τρόπον χαὶ παρὰ πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ὑψωθήσομαι , δο- 

Κόμενος παρ) αὐτοῖς μᾶλλον ἡ παρὰ τοῖς πάλαι µε 
εἰδέναι νοµιζομένοις. 
ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ, ΥΠΕΡ TON ΥΙΩΝ ΚΟΡΕ, ΤΑλ- 

ΜΟΣ Mq. 

Πάντα τὰ ΣθΥη, κροτήσατε χεῖρας * ἁλα.]άξατε 

Θεῷ ἐν φωνῇ ἁγα..1ιάσεως" ὅτι Κύριος ὕψιστος, 


tionem. Ipse vero Deus per eosdem loquitur, di- 
cens : Cognoscite quia ego sum Deus, imo etiam, 
quia exaltabor in gentibus, ezaltabor in terra. Olim - 
quidem Judzis duntaxat notus eram, quando notus 
in Judea Deus, in Israel magnum nomen ejus *; 
nunc autem jubeo vos vacare, ut cognoscatis et 
Sciatis, qua ratione apud omnes gentes exaltandus 
sim, plusab iis celebratus, quam ab iis qui olim -. 
nosse me putabantur. 


4. IN FINEM;,PRO FILIIS CORE,PSALMUS XLVI. 


Vgns, 2, 9. Omnes gentes, plaudite manibus, jubi- 
late Deo in voce exsultationis. Quoniam Dominus 


«οξερὸς, βασιλεὺς µέγας ἐπὶ zücav τὴν Tijv. B excelsus, terribilis, rez magnus super omnem  ter- 


Δοχεῖ µοι τὰ τῖς προγραφῆς ἑσφαλμένως ἔχειν. O0 
γὰρ ὑπὲρ τῶν υἱῶν Κορὲ, ἀλλὰ, τοῖς υἱοῖς Kopé, 
$ τῶν υἱῶν Κορὲ, ἐχριν ἐπιγεγράφθαι χατὰ τὰς 
ἔμπροσθεν προγραφάς. Οἱ γὰρ λοιποὶ ἑρμηνευταὶ xal 
τὸ ᾿Εδραϊκὸν ὁμοίως ἔχουσι τοῖς ἔμπροσθεν. Καὶ 
ἐπειδήπερ σαφέστατα τοῖς ἔθνεσιν ὁ λόγος παραχε- 
λεύεται, οὐδὲν ἔχων ἐπικεχαλυμμένον, εἰχότως οὐδὲ 
τὰ τῆς προγραφῆς εἰς σύγεσιν ἡμᾶς παρορμᾷ, οὐδὲ 
ὑπὲρ τῶν χρυφίων ' φαλμὸς δὲ ἁπλῶς εἴρηται, f) 
µελῴδημα, fj ἆσμα κατὰ τοὺς λοιπούς. Τὸ δὲ , εἰς 
τέλος, ἀναγχαίως πρὀχειται, διὰ τὸ &y ὑστέροις 
Ἀρόνοις µέλλειν ἀποπληροῦσθαι τὴν πρόῤῥησιν. 
Προστάττει δὲ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον σφόδρα ἀχολού- 
θως μετὰ τὰ προλεχθέντα περὶ τοῦ ᾿Αγαπητοῦ , xal 


ram. Videtur mihi inscriptio mendose posita : 
neque enim, pro filiis Core, sed, filiis Core, aut, 
filiorum Core, perinde atque in prioribus titulis, 
inscriptum oportuit. Reliqui enim interpretes, et 
Hebraicum exemplar similem prioribus preferunt 
inscriptionem. Et quia perspicue gentes sermo 
cohortatur, nihilque occulti prefert, jure inscri- 
ptionis verba nos ad intellectum minime concitant, 
neque pro occultis habent ; sed psalmus simpliciter 
dicitur, sive melodia, sive canticum, secundum 
reliquos interpretes. Illud autem in finem, neces- 
sario positum fuit, quia postremis temporibus im- 
plendum vaticinium erat.: Post supra dicta posro 
admodum consequenter Spiritus sanctus univer: 


περὶ τῶν τούτου χηρύχων, πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν εὑφρο- C dis gentibus precipit, ut de Dilecto ejusque pke- 


σύνης σύμθολα πράττειν, διὰ τοῦ χροτεῖν μὲν τὰς 
Κεῖρας ὡς ἐπὶ vápot; συντελουµένοις νυμφίου xal 
νύμφης ἁλαλάζξειν δὲ τῷ θεῷ, ὡς ἐπὶ βασιλέως εὖ- 
φημουμένου ἐπὶ τῇ χατὰ τῶν πολεμίων νίκῃ. Καὶ 
εἰχότως μετὰ τὴν χατὰ τῶν πολεμίων νίχην τοῦ Σω- 
ερος, νύμφην ἑαυτοῦ δηλαδὴ τὴν Ἐχκλησίαν ἀπει- 
ληφότος, πάντας παραχαλεῖ τὸ Πνεύμα τὸ ἅγιον 
σπεύδειν ἐπὶ τὴν ἑορτήν. Διὸ βοᾷ πᾶσι τοῖς χατὰ τὴν 
οἰχουμένην ἔθνεσι λέγον: Πάντα τὰ ἔθνη, κροτή- 
cate χείρας, d Aald£ate τῷ Θεῷ &x porq dyaA- 
Judceuc. Τὸ 5' αἴτιον τῆς παραχελεύσεως δ.δάσχει 
ἑξης φάσχον' Ὅτι Κύριος ὕγιστος, οδερὺς, βασι- 
Asbc μέγας ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν. Πρότερον μὲν γὰρ 
Κύριος αὐτὸς ὁ ὄψιστος µόνων τῶν xav! obpavby ἐδα- 
σίλευεν * Ἡγνοεῖτο δὲ τοῖς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅτε δαίµονες 
ἐχράτουν ἐπὶ γῆς ἀνθρώπων * νυνὶ δὲ διὰ τοῦ Ἄγα- 
πητοῦ ἐπέλαμφε τοῖς ἐπὶ γῆς τὴν αὐτοῦ χάριν xal 
αὐτὸς ὁ Ὕψιστος, φοθερὸς γέγονεν ἐχείνοις τοῖς πο- 
λεμίοις τοῖς τὴν πολύθεον ἐνεργοῦσι πλάνην' πάν- 
τας γὰρ αὐτοὺς Ίλασε, χαὶ μαχρὰν τῆς τῶν ἀνθρώ- 
πων ἐποίησεν ἀγέλης. Σχολῆς δὲ γενομένης βασιλεὺς 
μέγας τῶν ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἐθνῶν ἀνεχηρύττετο. 
Aib τοῖς βασιλευομένοις χροτεῖν ταῖς χερσὶν ὁ λόγος 
παραχελεύεται, τουτέστιν ἔργοις καὶ πράξεσι * ὥσπερ 
€i φωνὰς ἀφιέναι ἀξίας τῆς τοῦ Ὑψίστου βασιλείας, 
χαὶ ἁλαλάξειν δὲ αὐτῷ iy quy ἀγαλλιάσεως 


* Psal. εαν, 9. 


conibus Letitie symbola conferant plaudendo ma- 
nibus, ac si nuptie sponsi et sponsz celebreren- . 
tur; utque Deo jubilent, quasi regi ob partam de 
inimicis , victoriam acclamationibus excepto. Et 
merito sane post reportatam a Salvatore, qui sci- 
licet Ecclesiam sibi in sponsam accepit, de inimi- 
cis victoriam, Spiritus sanctus omnes evocat ad. 
celebritatem: quare omnibus per orbem gentibus 
inclamat his verbis: Omnes gentes, ploudite mani- 
bus, jubilate Deo in. voce exsuliationis. Quse causa 
vero precipiendi fuerit, in sequentibus aperit 
dicens : Quoniam Dominus excelsus, terribilis, rex 
magnus super omnem terram. Primum enim ipse 
Dominus excelsus, in solis celestibus regnabat ; 
ab iis autem qui in terra erant ignorabatur, quo 
tempore demones in terra hominibus imperabant. 
Nunc vero per Dilecium Excelsus eos, qui in terra 
sunt, gratia sua illustravit, terribilis sane adver- 
sariis, qui multorüm numinum errorem induce- 
bant, effectus est ; universos enim expulit, et procul 
a grege hominum abegit. Tum parta tranquillitate, 
rex magnus omnium per orbem gentium procla- 
matus est. Quare subditos plaudere. jubet mani- 
bus, id est operibus ac gestis quasi voces. Excelsi 
regno dignas emittere, ac jubilare' ipsi in voce 
exsullationis; ita ut nen modo operibus ac vilae 


A5 


EUSEBII CAJESARIENSIS ΟΡΡ, PARS Ill. — EXEGETICA. 


416 


instituto ipsum celebrent, sod etiam rectis dogma- À προστάττει, ὡς ἂν uh µόναν ἔργοις xaX Bip, ἀλλὰ 


tibus divinaqua doctrina. 

εις. 4, 8. Subjecit populos nobis, et gentes «ub 
pedibus nostris. Elegit. nobis hereditatem suam, 
speciem Jacob, quam dilexit. Nemini non notum 
est filiis Core, neque populos subjeetos, neque 
gentes sub pedibus eorum constitutas fuisse; ita- 
- «que quasi ex persona apostolorum hzc dicta sunt. 
Hi namque jussi ab ipso Salvatore docere omnes 
gentes, virtute illius inspirati, ad universas gentes 
iter instituerunt, barbarasque nationes pervasere, 
totunque orbem peragrarunt. jure ergo ex eorura 
persona, hac iis qui verbum suscepere dicuntur. 
Quoniam etsi Dominus quem pradicsmus, non cor- 
pore, non carnis oculis percipiatur ; at vel ex ipso 
opere ediscite quis ille quantusque sit. Annon 


videlis nos ejus pracones, qui homines simus viles - 


ac privati? et tamen verbum a nobis nuntiatum 
ita przvalet, ut universum impleat orbem. Unde 
ergo lanta potestas, quae awbjecit populos nobis, 
x» gentes sub pedibus nostris ; sive populos illos 
priores qui doclring nostre morigeri fuere ; sive 
genies qua adbuc in infidelitate perseverant ; quas 
plerumque insurgentes ac bellum nobis et verbo 
quod praedicamus inferre conantes, Rex magnus 
subjecit sub pedibus nostris; ita ut nos ipsos in- 
valeremus οἱ prosiratos calcaremus? Confestiin 
itaque vel ipsis repugnantibus, nos in mediis ipso- 
rum urbibus et agris Deo nostro Ecclesias consti- 
tuimus, Elegit autem nobis hsreditatem suam, 
quam promisit Dilecto suo, dicens : Postula a me, 
εἰ dabo iibi gentes. hereditatem (uam, et possessio- 
nem tuam. terminos lerre*. llanc itaque ex genti- 
bns coactam Ecclesiam nobis apostolis suis a se 
electam distribuit, Electa quippe illa est, et co- 
oplàta, ex omnibus gentihus constituta, non ex 
generis successione. Pro ilo autem, liereditatem 
suam, yeliqui, hereditatem nostram, aut, posses- 
sionem nostram, ediderunt. Quemadmodum eniin 
priori populo terram promissionis, qui erant cum 
Jesu ilio Nave, pulsis prioribus incolis, sorte dis- 
wibuetunt; eodem prorsus modo regni Dei prz- 
cones, cum totum orbem pcragrassent, pulsis in- 
visibilibus inimicis, supradictos populos sorte ac- 
ceperunt. Hanc haereditatem speciem Jacob dicit 
c$860; sive secundum Aquilam, excellentiam Jacob ; 
secundum Symmachum autem, gloriam Jacob; 
secundum quintam editionem, gloriationem Jacob. 
Nam Ecclesia Christi, gloria et gloriatio veteris 
propbete Jacob fuit, ob datas ab ipso Jacob de 
gentibus pradictiones. Ad ignominiam quippe 
ipsius vergeret, si sermones ejus veri non fuissent ; 
(uod autem opere perfecti sint, id gloria et glo- 
riatio ejus est. 


χαὶ δόγµασιν ὀρθοῖς xat θεολογίαις ἀνυμνεῖν αὐτόν, 


Ὑπέταξε τοὺς Aacóc ἡμῖν. καὶ ξθυΥη ὑπὸ τοὺς 
πόδας ἡμῶν. Ἐξε.λέξατο ^ir thx ανληρονοµίαν 
αὐτοῦ, τὴν xaAAoriw Ἰακὼδ, fiy ἠγαάεησεν. Ὅτι 
ταῖς υἱοῖς Κορὲ οὔτε λαοὶ ὑπετάγησαν, οὔτε ἔθνη Orb 
τοὺς πόδας αὐτῶν γεγένηνται, παντί τῳ δήλον. Οὐχ. 
οὔν ὡς ἓχ προσώπου τῶν ἀποστάλων ταῦτα εἴρηται. 
Οὗτοι γὰρ προσταχθέντες ὑπ αὐτοῦ τοῦ Σκωτηῆρος 
μαθητεῦσαι πάντα τὰ ἔθνη, ὑπὸ τῆς αὐτοῦ δυνάµεως 
ἐμπνευσθέντες, τὴν εἰς πάντα τὰ ἔθνη πορείαν στειλά- 
pivot, διῆλθον χαὶ τὰ βάρδαρα φῦλα, καὶ τὴν οἶχου- 
µένην διέδραµον σύμπασαν. Εἰκότως οὖν ἓξ αὐτῶν 
προσώπου τοῖς τὸ χρυγµα παραδεξαµένοις λέγεται 
ταῦτα * Ότι εἰ χαὶ μὴ σώματι χαταλαμ.θάνετα: xai 


D σαρχὸς ὀφθαλμοῖς ὁ ὑφ' ἡμῶν κηρυττόµενος Κύριος: 


&)' αὐτῷ ἔργῳ µάθετε τίς ποτέ ἐστι xal πηλίχος οὗ- 
τος. Οὐχ ὁρᾶτε τοὺς χήρυχας ἡμᾶς τίνες ἑἐσμὲν καὶ 
ὁποῖοι ἄνδρες εὐτελεῖς χαὶ ἰδιῶται ; ὅμως γοῦν τοσοῦ- 
{ον 6 δι ἡμῶν ἰσχύει λόγος, ὡς τὴν σύµπασαν olxov- 
µένην πληρῶσαι. Πόθεν οὖν fj τοσαύτη δύναµις. ἡ 
ὑπυτάξασα ἡμῖν «ἰαοὺς καὶ ἔθνη ὑπὸ τοὺς πόξας 
ἡμῶν, τοὺς μὲν προτέρους λαοὺς τοὺς πειθηνίους 
γενοµένους τῇ ἡμετέρᾳ δ,δασχαλίᾳ ' τὰ 65 ἔθνη τοὺς 
ἔτι ἐν ἀπιστίᾳ µείναντας) οὓς ἑπαναστάντας πολλάχις, 
και πολεμῆσαι βεθουληµένους ἡμᾶς τε καὶ τὸν ὑφ 
ἡμῶν χηρυττόµενον λόγον, ὁ μέγας Βασιλεὺς ὑπέτα- 
ξε τοῖς ἡμετέροις ποσὶν, ὡς ἐπελθεῖν ἡμᾶς καὶ ἔπι- 
θῆναι αὐτοῖς; Αὐτίκα δ' οὖν xal μὴ βουλοµένων αὐ- 
τῶν ἡμεῖς £v µέσαις ταῖς αὐτῶν πόλεσίτε καὶ χώραις 


€ τῷ ἡμετέρῳ θεῷ συνεστησάµεθα Ἐκχλησίας. "EGeM- 


ζατο δὲ ἡμῖν t&v χληρονομίαν ἑαυιοῦ, ἣν ἐπηγγεί« 
λατο τῷ ἑαυτοῦ Αγαπητῷ εἰπὼν' Αἴτησαι παρ᾽ 
ἐμοῦ, xal δώσω σοι ἔθνη τὴν χ.1ηρογοµίαν σου. 
xal τὴν χατάσχεσἰίν σου τὰ πέρατα τῆς τῆς. 
Ταύτην οὖν δηλαδὴ τὴν ἐξ ἐθνῶν Ἐχκλησίαν ἡμῖν 
τεῖς ἀποστόλοις αὐτοῦ ἐχλεξάμενος διένειµεν. "Exàe- 
χτὴ váp ἐστιν αὗτη, xav' ἐχλογὴν Ex πάντων τῶν 
ἑθνῶν ὑποστᾶσα, καὶ οὐ χατὰ διαδοχην Ὑένους. ᾽Αντὶ 
δὲ τοῦ, κ.ηρογομ/αν ἑαυτοῦ, οἱ λοιποὶ, τὴ» κ.Ίηρο- 
γοµίαν ἡμῶν, 8$, τὴν xAnpovglar ἡμῶν, ἑχδεδώ- 
χασιν. Ὥσπερ Υὰρ ἐπὶ τοῦ προτέρου λαοῦ τὴν γῆν 
ἐπαγγελίας κλήρῳ διενείµαντο οἱ μετὰ Ἰησοῦ τοῦ 
Νανη, τοὺς πρὶν οἰχήτορας ἐκθάλλοντες, τὸν αὐτὸν 
τρόπον καὶ οἱ τῆς τοῦ Θεοῦ βασιλείας χήρωχες, τὴν 
αύμπασαν οἰχουμένην διολθόντες, κατεχληρώσαντο 
τοὺς προλεχθέντας λαοὺς , τοὺς ἀφανεῖς xat ἀοράτονς 
πολεµίους ἑλάσαντες. Ταύτην τὴν κληρονομίαν τὴν 
καλλονην Ἰαχὼό elvat φησιν f] κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν, 
τὸ ὑπερφερὲς  Ἰαχκώό6 ' κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, τὸν 
ἐνδυξασμὲν Ἱαχώδ' χοτὰ δὲ τὴν πέµμπτην ἔχδοσιν, 
τὸ καύχηµα Ἱακώδ. Ἡ yàp Ἐκκλησία Χριστοῦ 
χαύχηµα καὶ δόξα τοῦ παλαιοῦ προφήτου Ἰαχὼθ v£- 
γονε διὰ τὰς αὑτοῦ Ἰαχὼθ περὶ τῶν ἐθνῶν προᾶνᾶ- 


ᾠωνήσεις  ἀδοξία γὰρ fjv αὐτῷ τὸ μὴ ἐπαλτθεῦσαι αὐτοῦ τοὺς λόγους, τὸ δὲ εἰς ἔργα χεχωρηκέναι 5608 


xai παύχηµα αὑτοῦ. 


5 Psal. 1, 8. 











417 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


418 


Ἄρχοντες Aaor σννήχθησαν μετὰ τοῦ Θεοῦ Α — Vkns. 10. Principes populorum congregati sunt 


Ἀόροὰμ, ὅτι τοῦ θεοῦ οἱ χραταιοὶ τής γῆς σφό- 
9pa ἐπήρθησαν. Μετὰ τῶν ἄλλων τῶν προλεχθέν- 
ζων, xal ἄρχοντες λαῶν ὑπὸ µίαν συνῄήχθησαν Ἐχ- 
χλησίαν, γενόμενοι λαὺς τοῦ Θεοῦ ᾿Αθραάμ. οὕτως 
γὰρ ἠρμήνευσε θαυμαστῶς ἀποδοὺς ὁ Σύμμαχος ci- 
πών' Ἄρχοντες «Ἰαῶν ἠθροίσθησαν, Aaóc τοῦ 
Θεοῦ Αδραάμ. Οἱ γὰρ πάλαι ἄρχοντες τῶν λαῶν οἱ 
«εἰδωλολάτραι, xat πάσῃ δεισιδαιμονίᾳ πλάνης Exbsbo- 
µένοι , οὗτοι λαοὶ γεγόνασι τοῦ θεοῦ ᾿Αθραὰμ, τὸν 
Θεὸν ᾿Αόραὰμ ἐπιγνόντες, xa τοῦτον ἓν ταῖς εὐχαῖς 
ἀναθοώμενοι, καὶ μετ᾽ αὐτοῦ ποιούµενοι τὴν σύνοδον. 
Καὶ ὁ θεοδοτίων δὲ, εἷς xal αὐτὸς τῶν ἐπιμελῶς ἑρ- 
μηνευσάντων τυγχάνων, ὁμοίως τῷ Συμμάχῳ ἡρμή- 
νενσεν εἰπων- "Apyortec Aaor συνήχθησα», Aaóc 


toV θεοῦ ᾿Αδραάμ. Διὰ τί δὲ οἱ Ἑθδομήκοντα, μετὰ P 
τοῦ θεοῦ Ἀδραὰμ, εἰρήχασι; Ἐπειδὴ ἡ ᾿Εθραϊχὴ 


φωνὴ τοῖς αὐτοῖς στοιχείοις γράφει τὸ, μετὰ, xal τὸ, 
ἑωός. Ἐίρηται γὰρ, áp Ἐ.οῖμ' ὃ δύναται xal, μετὰ 
τοῦ θεοῦ, λέγεσθαι, χαλ, «Ἰαὸς τοῦ θεοῦ. 

ο DAH TAAMOY TOIZ YIOIZ KOPE MZ. 


Μέγας Κύριος xal αἰνετὸς σφὀδρα, &v πόει τοῦ 
Θεοῦ ἡμῶν, àv δρει ἁγίῳ αὑτοῦ εὑρίζῳφ: ἁγαλ.1ιά- 
ματι κάσης τῆς γῆς, δρη Σιὼν, τὰ π.ἱευρὰ τοῦ 
Βοῤῥα, ἡ πόλις τοῦ βασιλέως τοῦ μεγάλον. Τρεῖς 
μὲν οἱ πρῶτοι ἐπιγεγραμμένοι τῶν υἱῶν Κορὲ συµ- 
σορᾶς χαὶ λύπης περιεῖχον λόγους" ὁ δὲ τέταρτος 
μεταθολὴν ἐπὶ τὸ φαιδρότερον ἐδήλου» διὸ ᾠδὴ 
ἐτύγχανεν ὑπὲρ τοῦ Ἁγαπητοῦ ' ὡσαύτως xa ὁ 
πέμπτος, ὑπὲρ τῶν χρυφίων ἣν ' ἀλλὰ xal ὁ ἕκτος 
ὁμοίως φαλμὸς fjv. Ὁ δὲ μετὰ χεῖρας, μείζονα τῶν 
ἔμπροσθεν θεολογίαν περιέχων,εἱκότως Ὡδὴ να 1μοῦ 
τοῖς υἱοῖς Κορὲ ἐπιγέγραπται ' κατὰ τὸ αὐτὸ γὰρ ol 
μὲν διὰ φωνῆς ἀναθοῶντες Όμνουν τὸν θεὸν, οἱ δὲ 
δι’ ὀργάνων μουσιχῶν την αὐτΏν ἀνεκρούοντο ᾠδὸν, 
τῷ µέλει σύμφωνονυ ποιούµενοι τὴν ἁρμονίαν. Ὕμνον 
δὲ ὑπὲρ τῆῦς Ἐχχλησίας ἀναπέμπουσι τῷ τὰς χατὰ 
τῶν πολεμίων νίκας ἁραμένῳ, xaX τὴν Ἐχκλησίαν 
αὑτοῦ τῆς πιχρᾶς καὶ χαλεπῆς δουλείας λντρωσα- 
μένῳ. 'O μὲν οὖν πρὸ τούτου παρεχελεύετο τοῖς 
ἔθνεσι χροτεῖν xal ἀλαλάζειν τῷ θεῷ ἐν φωνῆ ἀγαλ- 
λιάσεως , xal φάλλειν αὐτῷ, ὅτι βασιλεὺς πάσης 
τῆς Τῆς ὁ θεός: φάλλειν τε συνετῶς, ἐπείπερ ἔδα- 
σίλευσεν ἐπὶ τὰ ἔθνη. Ἔδει δὲ τοὺς χεχελευσµένους 
ταῦτα πράττειν, χαὶ τὸν τρόπον τοῦ ἀλαλαγμοῦ, χαὶ 
τὸν φαλμὸν αὐτὸν ὡς παρὰ διδασχάλου μαθεῖν " διδ 
ἀναγχαίως 6 παρὼν λόγος τοῦτο διδάσχει. Παιδεύεται 
τοίνυν τὰ ἔθνη τὰ ἐξ ἀθεότητος ἐπὶ τὴν ἔνθεον διδα- 
σχαλίαν µεταθεθληµένα τὸν ἑαυτῶν θεολογεῖν Κύριον 
xai λέγειν᾽ Μέγας Κύριος καὶ αἰγετὸς σφόδρα 3, 
καὶ ὑμνητὸς σφόδρα, xaxà τοὺς λοιπούς. Νοῄσεις 
U* ὅπως μέγας εἴρηται, ἀναθλέψας εἰς τὸν οὗρανὸν, 
xal τὸν σύµπαντα περιαθρῄσας χόσµον, χατὰ τὸν 
Ἡσαῖαν φῄσαντα Ἑπάρατε εἰς Όψος τοὺς óg0a4- 
μοὺς ὑμῶν, καὶ ἴδετε c(c κατέδειξε ταῦτα πάντα" 
ἐκ μεγέθους γὰρ xal καλἸογῆς κτισμάτων áva- 
401 Gc ὁ γεγεσιουργὸς θεωρεῖται' οὗ σωματικῷ µε- 


6 sa. χι, 26. 


cum Deo Abraham, quoniam Dei fortes terre vehe- 
menter elevati sunt. Cum pradictis aliis, etiam 
principes populorum in unam congregati sunt Ec. 
clesiam, Dei Abraham populus effecti ; sicque mira- 
biliter interpretatus est Symmachus  his' verbis, 
Principes populorum coacti sunt, populus Dei Abra- 
ham. Siquidem illi olim principes populorum idola 
colentes, omnique superstitionis errori dediti; bi 
populi Dei Abraham facti sunt, cognito Abrabami 
Deo, eum in precibus invocantes, atque cum eo 
cetus agentes. Theodotio item qui e numero ac- 
curatiorum interpretum est, pari atque Symmachus 
modo interpretatus est his verbis, Principes pops. 
lorum congregati sun!, populus Dei Abraham, Cue 
Septuaginta interpretes, cum Deo Abraham, dixe- 
runt? Quia Hebraica vox jpsissimis elementis ex- 
primit illud, cum, et illud, populus : nam sic habet, 
am Elohim, quod et, cum Deo, et, populus. Del, ex- 
plicari potest. 


1. CANTICUM PSALMI FILUS CORE XLVII. 


- VgRs. 2, 3. Magnus Dominus et laudabilis valde, 
in civitate Dei nostri, in monte sancto ejus, bene ra- 
dicato; jubilatione univers& terra, montes Sion, la- 
lera aquilonis, civilas regis magni. Tres priorce 
psalmi, qui filierum Core inscripti sunt, calamita: 
tis dolorisque verba complectuntur : quartus mu- 
tationeroin jucundiorem statum significabat : quare, 
Canticum pro dilecto , inscribitur ; similiter quintus 
pro occuliis erat : sextus item similiter psalmus etat. 
Hic vero, quem tractamus, majorem quam superio- 
res complectens theologiam , jure, Canticum psalmi 
filiis Core, inscriptus est : una enim illi vocibus e! 
clamore Deuin celebribant; hi vero instrumentis 
musicis idem pulsabant canticum, uno eoncentu at 
modulatione harmoniam concinnantes. Hymmurb 
vero pro Ecclesia emittunt ei, qui de inimicis vic. 
toriam reportavit, et Ecclesiam suam ab acerba illo 
et dura servitute liberavit. Praceódens itaque psal- 
mus gentibus przcipiebat, ut plauderent et jubila- 
rent Deo in voce exsultationis, ac psallerent ipsi, 
quoniam rex omnis terre Deus : psallerent iter 
sapienter, quia regnavit in gentes. Oportuit autem 
jussos isthzc agere, atque jubilitionis modum ip- 
sumque psalmum quasí a magistro ediscere ; qua- 
propter e re presens sermo id edocet. Instituuntar 
itaque gentes, ex impietate ad divinam doctrinam 
translatz, ut Dominum divinis dictis celebrent ac 
dieant : Magnus Dominis et laudabilis valde; sive, 
et celebrandus valde, secundum reliquos. Probe au- 
tem intelligas quare magnus dicatur, si respicias 
in ecium , si totum orbem cireumspicias, secun- 
dum  ]saiam sic loquentem : Atlollite in. altum 
oculos vestros, et videte quis ostendit hatc omgia : es 
magnitudine enim creaturarum , proporiione quadam 
creator conspicitur *; non. maghitudine corporea , 
sed incomprehensibili virtute ; imo etiam sapiertis 


| 


419 


EUSEBH CASABIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 


magnus est, bonitate, tolerantia , clementia, c:ele- Α γέθει, δυνάµει δὲ ἀχατάλήπτῳ * ἀλλὰ χαὶ σοφίᾳ µέ- 


risque in eo cogitatis divinis virtutibus; quare di- 
ctum est : Et cogitationibus (uis non est qui similis 
sit tibi ". 


Atheos quosdam , et demones incantationum 
auctores [carpit], qui regnum suum in terra firma- 
vit, et omnia prius enumerata in hominibus imple- 
vit. Neque solum magnus est, sed etiam laudabilis 
valde : non quidem apud omnes nec in omni loco, 
sed in civitate Dei nostri et in monte sancto ejus. 
Quia ii qui extra civitatem ejus sunt, divine doctri- 
Qe imperiti, nesciunt quo pacto celebrandus sit, 
nec digne divina loqui possunt ; quare venerandum 
illud nomen, ad inanimatam materiam projecerunt, 
aut in animalium irrationabilium genera, sive in 
alementa, térram, aquam, aerem, ignem ; siveetiam 
in mundi partes : atque alii alio ritu de Deo impie 
senserunt; idcirco cum alieni essent a civitate Dei, 
a vero hymno lapsi sunt. Civitas porro Dei nostri, 
Ecclesia est, quae supra eloquio hujusmodi indica- 
tur : Fluminis impetus letificant cititatem Dei : 
sanctificavit tabernaculum suum Altissimus *. Et hec 
quidem de ea, qux in terra est, Ecclesia ; de qua 
dictum est : Inhabitabo in illis et inambulabo : 
el ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi populus *. Quod 
si qua sit alia hac melior civitas, cujus artifex et 
conditor {5 ipse sit, perpende, quo pacto in illa 
etiam magnus , celebrandus et laudabilis sit valde, 


cum in ea pro dignitate intelligatur, ac divinis νοι- C 


bis celebretur. [n quo autem terra loco civitas illa 
sit, ita docet psalmus : /n monte sancto ejus bene 
radicato ; id est, bene fundato, et radicato, et ex- 
sultütione wniversm terra. Qualis porro mons ille 
sit, magnus docet Apostolus his verbis : Accessimus 
ad Sion montem , et civitatem Dei viventis , Jerusa- 
lem celestem, et multorum millium angelorum fre- 
quentiam, εἰ Ecclesiam primogenitorum, qui con- 
scripti sunt in colis**. Eamdem vero esse civitatem 
Dei veram ipse declaret dicens : Πα autem, que 
sursum. est. Jerusalem, libera est, qug est mater 
nostra*'. Mons autem Deo dignus, ipsum coelum 
est. Quia vero bomines in terra degentes regno suo 
dedignatus nen est ; id enim significabat preecedens 
psalmus dicens : Rez omnis terre Deus, psallite sa- 
pienter : regnavit Deus super gentes'* ; jure in terra 
quoque civitas ipsi constituta est, vitae scilicet in- 
stitutum Dei cultui addictum, in toto orbe per 
evangelicam przdicationem consistens. Montem Dei 
in quo hujusmodi institutum stabilitum est, ne 
euncleris dicere Verbum Dei esse, videlicet Chri- 
stum; quia supra petram fundata ejus Ecclesia est : 
ipse autem petra erat, Mons itaque, petra, funda- 


. mentum Ecclesi: ipse solus fuerit, ut quidam dicit : 


Fundamentum enim aliud nemo potest ponere, pre- 


' Psal. xxxix, 6. * Psal. xLv, 5. 


xXLvi, 8. 


* Levit. xxvi , 19. 


γας ἑστὶ xaY ἀγαθότητι xai ἀνεξιχαχίᾳ xal φιλαν- 
Optra, ταῖς τε λοιπαῖς ἐπινοουμέναις kv αὐτῷ θεῖ- 
καῖς δυνάµεσι΄ bib λέλεχται’ Καὶ toic διαλογισμοῖς 
σου οὐκ ἔστι τἰς ὁμοιωθήσεται. 

ἸΑθέους τινὰς ὄντας δαΐµονας ἐπῳδῶν (sic) πε- 
ποιηµένους ὁ τὴν ἑαυτοῦ βασιλείαν ἐπὶ γῆν σνστη- 
σάμενος, xaX τὰ χαθ) ἕχαστον τῶν ἔμπροσθεν χατη- 
ριθµηµένων ἐν ἀνθρώποις ἐπιτελέσας. Οὐ µόνον δὲ 
μέγας ἐστὶν, ἀλλὰ xal ὑμνητὸς σφόδρα οὗ μὴν παρὰ 
πᾶσιν, οὐδὲ ἐν παντὶ τόπῳ, ἁλλ' Ev τῇ πόλει τοῦ 
Θεοῦ ἡμῶν, xaX ἐν τῷ ὄρει ἁγίῳ αὐτοῦ. Ἐπείπερ οἱ 
ἔξω τῆς αὑτοῦ πόλεως, ἁμαθεῖς ὄντες τῆς ἑνθέου δι- 
δασχαλίας , οὐχ ἴσασιν αὐτὸν ὑμνεῖν, οὐδ' ἑπαξίως 
θεολογεῖν . διόπερ τὴν σεδάσµιον προσηγορίαν ἐπὶ 
τἣν ἄψυχον Όὕλην χαταθεθλήχασιν, ἡ ζώων ἁλόγων 
γένη, ἢ ἐπὶ τὰ στοιχεῖα, γῆν, ὕδωρ , ἀέρα, mop, 8 
ἐπὶ τὰ µέρη τοῦ xócpou* χαὶ ἄλλοι ἄλλως πως περὶ 
θεοῦ ἑδόξασαν ἁσεθῶς » χαὶ διὰ τοῦτο, τῆς πόλεως 
ὄντες ἀλλότριοι τοῦ θεοῦ, ἀποπεπτώχασι τοῦ ἆλη- 
θοῦς ὕμνου. Πόλις δὲ τοῦ θεοῦ ἡμῶν ἡ Ἐχκχλησία, 
ἣν καὶ τὰ ἀνωτέρω ἐδήλου λόγία, δι ὧν εἴρητο: Too 
ποταμὸῦ τὰ ὁρμήματα εὐφραίνουσι τὴν πόλο’ τοῦ 
θεοῦ * ἡγίασε τὸ σχήνγωµα αὐτοῦ ὁ ὙΎψιστος. Καὶ 
ταῦτα μὲν περὶ τῆς κατὰ γην Ἐχχλησίας' περὶ ἧς 
εἴρηται' Ἐνοιχήσω ἐν αὐτοῖς xal ἐμπερικατήσω" 
xal ἔσομαι αὐτῶν θεὸς., xal αὐτοὶ ἔσονταί uoc 
λαός. El δ' ἔστι τις ἄλλη χρείττων ταύτης πόλις, fc 
τεχνίτης χαὶ δημιουργὸς αὗτός θέα ὅπως xai kv 
ταύτῃ µέγας χαὶ ὑμνητὸς , xat αἰνετός ἐστι σφόδρα, 
κατ ἀξίαν νοούµενος àv αὐτῇ xai θεολογούμενος. 
Ποϊ δὲ γῆς ᾠχοδόμηται dj πόλις αὕτη, ὁ μὲν Ψαλμὸς 
διδάσχει λέγων" Ev δρει ἁγίφῳφ αὐτοῦ εὑρίζῳ: 
τουτέστι τῷ εὖ τεθεμελιωμένῳ χαὶ ἑῥῥιζωμένῳ, καὶ 
τῷ ἁγαλλιάματι πάσης τῆς γῆς. Ποῖον δ' ἂν εἴη 
τοῦτο τὸ ὄρος, ὁ µέγας ᾽Απόστολος διδάσχει λέγων’ 
Προσεληλύθαμεν Σιὼν δρει καὶ πό.ει θεοῦ ζῶν- 
τος Ἱερουσα.ἡμ ἑπουρανίῳ, xal µυριάσιν ἀγγό- 
ων πανηΤύρει xal ExxAnciq πρωτοτόλων ἆπο- 
γεγραμµένων ἐν οὐρανοῖς. Ταύτην δὲ αὐτὴν εἶναι 
τὴν πόλιν τοῦ θεοῦ τὴν ἀληθινὴν ὁ αὐτὸς παρίστη λό- 
Tov * Ἡ δὲ dvo Ἱερουσαλἡμ ἐλευθέρα ἐστὶν, ἥτις 
ἑστὶ µήτηρ ἡμῶν. Ὄρος δὲ τοῦ θεοῦ ἑπάξιον αὐτὸς 
ὁ οὐρανός. Ἐπειδὴ δὲ xal τοὺς ἐπὶ γῆς ἀνθρώπους 
οὐχ ἀπηξίωσε τῆς οἰχείας βασιλείας τοῦτο γὰρ ἑδή- 


p λου ὁ πρὸ τούτου φαλμὸς λέγων ' Βασιλεὺς πάσης 


τῆς γῆς ὁ θεὸς. ψά-ατε συνετῶς' ἐδασίᾶενσεν 
ὁ θεὸς ἐπὶ τὰ ἔθνη ' εἰχότως xaX ἐπὶ τῆς γῆς συν- 
έστη αὐτῷ πόλις, τὸ θεοσεδὲς δηλαδὴ πολίτευμα τὸ 
xa ὅλης τῆς οἰχουμένης διὰ τοῦ εὐαγγελιχοῦ συστὰν 
κηρύγματος. Ὄρος δὲ τοῦ Θεοῦ iv ᾧ τὸ πολίτευµσ 
τοῦτο συνέστηχε, μὴ ὄχνει λέγειν τὸν Λόγον τοῦ Θεοῦ, 
ᾖτοι τὸν Χριστόν * ἐπείπερ ἐπὶ τὴν πέτραν ᾠχοδόμη- , 
ται αὐτοῦ dj Ἐχχλησία  αὐτός τε ἣν ἡ πέτρα. Οὗτος 
οὖν xat ὄρος xai πέτρα xal θεμέλιος τῆς Ἐχχλησίας, 
αὐτὸς ἂν μόνος εἴη χατὰ τὸν φάσχοντα“ θεµέ.1ιον 
'* Psal, 


(ο Hebr. xn, 39, 95. *! Gal. iv, 96. 


421 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


γὰρ ἅλ1ον οὐδεὶς δύγαται θεῖγαι παρὰ τὺν xslpe- Α ter id quod positum est, quod est Jesus Christus D 


«ον, ὃς ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός ΄ καὶ ἀγαλλίαμα δὲ 
τυγχάνει πάσης τῆς γῆς. 

Τὰ π.Ἱευρὰ τοῦ Βοῤῥᾶ. Διόπερ xai τὰ πλευρὰ τοῦ 
Βοῤῥᾶά ἐπέχειν λέγεται. Παρὰ μὲν οὖν τοῖς παλαιοῖς 
ἑλέγετο. Απὸ Βοῤῥᾶ ἐχκαυθήσεται τὰ κακὰ ἐπὶ 
πάντας τοὺς κατοικοῦντας τὴν γῆν. Ἐπεὶ δὲ ἡ 
βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἐπὶ τῆς γῆς συατᾶσα, Έλασε τοὺς 
τὰ πλευρὰ τοῦ Βοῤῥᾶ πάλαι χρατοῦντας , χαὶ τὸν ἐν 
αὐτοῖς λέδητα τὸν ὑποχείμενον ἔσδεσε, χρείττων τε 
εγένηται τῶν κακῶν τῶν πάλαι τὸν Βοῤῥᾶν πληρούν- 
των ᾿ εἰχότως ἐνταῦθα τὸ προλεχθὲν ὄρος διήχειν λέ- 
Ὑεται ἐπὶ τὰ πλευρὰ τοῦ Βοῤῥᾶ. Ἐπεὶ δὲ xai µέχρι 
τῶν πάλαι εἰδωλολατρῶν ἐθνῶν ἡ τοῦ βασιλέως ἑξε- 
χύθη χάρις * δύο δὲ νοουµένων xat& τὰς γεωγραφίας 
τῆς ὅλης γῆς μερῶν, τοῦ μὲν κατὰ τὸ μεσημθρινὸν xal 
νότιον χλίµα, ὃ δἡ φασιν εἶναι τῆς ἀντοιχουμένης 'τοῦ 
ὃ ἑτέρου χατὰ τὸ βόῤῥειον, ὃ οἰχοῦμεν ἡμεῖς. εἰχότως 
ó παρὼν λόγος τὴν χαθ) ἡμᾶς οἰχουμένην σηµαίνων 
tà πλευρὰ τοῦ Βοῤῥᾶ ὠνόμασεν. "AX δὲ οὐχ ἔστι 
ταῦτα δέξασθαι ἢ µόνως οὕτως * ἐπειδήπερ ἡ Ἐκχλη- 
σία τοῦ θεοῦ, πεπληρωχυϊῖα τὰ πλευρὰ τοῦ Βοῤῥᾶ xai 
κᾶσαν τὴν βόῤῥειον οἰχουμένην, ὀφθαλμοῖς ὁρᾶται' διὰ 
Μέλεχται' "Όρη Σιὼν, τὰ xAevpà τοῦ Βοῤῥᾶ, ἡ 
πόλις τοῦ βασιλέως τοῦ μεγά.-ου. o. 

'O θεὸς iv ταῖς βάρεσι αὐτῆς }γυώσκεται. 
"Πόλιν κά ταῦθα σημεῖα τῆς πχρουσίας τοῦ Θεοῦ τῆς 
ἐν τῇ πόλει αὐτοῦ τῇ προλεχθείσγ δίδωσιν. "Ὥσπερ 
(ὰρ kv τοῖς ἀνωτέρω εἴρητο. Ὁ θεὺὸς ἐν µέσῳ αὐ- 
ες, καὶ oo σα.Ἰευθήσεται' βοηθήσει abra ὁ θεὸς 
Σὸ πρὸς πρωῖ xpot. ᾿Εταράχθησαν ἔθνη, ἔκλιναν 
βασιεῖαι, ἔδωκε gor div αὐτοῦ, ἐσα.-εύθη ἡ 1η” 
τὸν αὐτὸν τρόπον xa νῦν τὸ ἑναργὲς τῆς παρουσίας 
coU Θεοῦ Ev τῇ πόλει αὐτοῦ παρίστησι λέγων. Ὁ 
θεὸς ἐν βάρεσιν αὐτῆς γΨώσκεται, ὅταν ἀγτιάαμ- 
θάνηται αὐτῆς. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, Ἐν ταῖς βάρεσι» αὐ- 
ες, ὁ Σύμμαχος' 'Erv τοῖς βασιλείοις αὐτῆς TYo- 
σθήσεται, εἴρηχεν, Αφανοῦς γὰρ ὄντος τοῦ θεοῦ xai 
ἀοράτου, τότε μάλιστα ἡ παρουσία αὐτοῦ γινώσχεται, 
ὅταν, πολεμίων ἐπιθεμένων τῇ αὐτοῦ πόλει, τὴν ἀντί- 
ληψιν αὐτῇ παρέχεί. Βάρεις δὲ τῆς πόλεως τίνας ἂν 
εἴποις f] τὰς ἀφωριαμένας χατὰ χώρας χαὶ χατὰ τόπους 
ἐχχλησίας;, Τὸ μὲν γὰρ πᾶν θεοσεδὲς πολίτευμα τὸ 
xa' ὅλης τῆς οἰχουμένης συνεστὼς ἡ µεγάλη νοεῖται 
πόλις τοῦ βασιλέως αἱ δὲ χατὰ τόπον ἐκχλησίαι τυγ- 
χάνοναιν αἱ βάρεις, ὧν µέσος ἀεὶ ὢν ὁ εἰρηχὼς θεός * 
Ὅπου δύο ἢ ερεῖς συνηγµέγνοι, ἐκεῖ εἰμι ἐν µέσῳ 
αὐτῶν ' xa, ᾿Ιδοὺ ἐγὼ μεθ) ὑμῶν εἶμι πάσας τὰς 
ἡμέρας ἕως τῆς συντεΛείας τοῦ αἰῶνός' τότε vt- 
νώσχεται, ἀπειδὰν, πολεµίων ἐπιθεμένων , ἀντιλαμ- 
θάνηται τῆς ἑαυτοῦ πόλεως xaX τῶν βάρεων αὑτῆς. 

Ἑξης τούτοις συνΏπται ἡ τῶν πολεµίων χατὰ τῆς 
Ἐχχλησίας τοῦ Θεοῦ ἔφοδος" εἴρηται’ "Oct ἰδοὺ οἱ 
"βασιαεῖς συνήχθησαν., διήΊθοσαν ἐπὶ τὸ αὑτό. 
Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον. Ιδοὺ γὰρ, φησὶν, οἱ βα- 
σιεῖς συνετάξαγτο., ᾖθον ὁμοῦ. Ποῖοι δὲ βασιλεῖς 
3) οἱ ἐχθροὶ τοῦ θεοσεθοῦς πολιτεύµατες συνετάξαντο 


* [ Cor. ui, 11. 


!* Jerem. 1, 14. 


c 


1. Psal. xLv, 6, 7. 


itemque exsultatio est universa terre. 


Latera. Aquilonis. Qvare lotera aquilonis cohi- 
bere fertur. Siquidem apud antiquos dicebatur : 
Α borea accendentur mala in omnes habitantes ter- 
ram '*. Quoniam vero regnum Dei in terra consi- 
slens, expulit eos qui latera aquilonis olim obtine- 
bant, et ollam eisdem subjectam exstinxit, atque 
iis malis, qua olim boream replebant , Superius eva- 
sit, jure mons przdictus latera aquilonis preter. 
gredi dicitur. Quandoquidem autem regis gratia ad 
eas usque gentes, que olim idololatrz erant, effusa 
est, ac secundum geographiam universe terrz, 
due ejusdem terrz partes esse intelliguntur ; qua- 
rum altera ad meridionale et australe clima quod 
ἀντοιχουμένης, sive opposite partis vocant; altera 
ad boréale quod nos incolimus; congruenter hic per 
latera aquilonis terram quam incolimus indicavit; 
Neque ómnino possunt isthzc alio modo accipi : 
quoniam Ecclesia Dei, qux latera aquilonis et se- 
ptentrionalem totam plagam occupot, ipsis oculis 
percipitur ; quamobrem dietum est : Montes Sion, 
latera aquilonis, civitas regis magni. 


j VERs. 4-8. Deus in domibus ejus cognosciinv, 
Hic rursum signa presenti Dei in memorata civi. 
iate sua suppeditat. Sicut enim superius dictum 
est : Deus in medio ejus, non commovebitur : adju- 
vabit eam Deus mane diluculo. Conturbates sunt ϱεκ- 
tes et inclinata sunt. regna ; dedit vocem suam, mota 
est terra !*, eadem ratione et nunc conspicuam 
Dei in civitate sua presentiam declarat his verbis, 
Déus in domibus ejus cognoscitur, cum. suscipiet 
eam. Ejus autem loco, in domibus ejus, Symma: 
chus, ín regia eiws cognoscetwr, interpretatus est. 
Cum enim Deus non appareat neque videatur, tunc 
maxime ejus presentia cognoscitur, cum ingruen: 
tibus civitati suz inimicis, ipsius patrocinium sus- 
cipit. Domus autem civitatis quas dixeris esse, 
nisi ecclesias per diversàs regiones atque loca dis- 
tributas? Nam religiosum orane institutum per 
universum orbem consistens, Regis magna civitas 
intelligitur esse. Ecclesie vero per universum or- 
bem constitutze, domus illz sunt, in quarum medio 
semper exsistens Deus quí ait : Ubi duo vel tres 
congregati fwerint, illic sum in medio eorum !* ; et: 


Ecce ego. vobiscum sum. omnibus diebus usque ad 


consummationem seculi *; tunc ipse cognoscitur, 
cum scilicet irrumpentibus inimicis, civitati sug 
domibusque ejus patrocinatur. 

Deinceps vero subjungitur inimicorum contra Ec- 
clesiam Dei incursus ; nam ait : Quoniam ecce reges 
congregati sunt , convenerunt in unum. Secundum 
Symmachum autem, Ecce enim, ait, reges consen- 
serunt, venerunt. simul. Qui reges, nisi piz religio 
nis inimici, mutuo consenserunt, legesque ad oppu 


!5 Matth, vin, 30. ?* Matth. xxvi, 


493 : 


425 


ΕΠΙΦΕΠΙΙ CASARIENSIS OP Pans ril. — EXEGETICA. 


428 


ghandam Dei Ecclesiam seripto dederunt Ἰ Ceterum A ἀλλήλοις xa! νόμους ἐγγράφους ἔθεντο τοῦ πολε μεῖν 


ingens miraeulum Dei in domibus ejus coyniti tum 
deprehenditur, cum reges in unum coacti bellum 
inferentes Ecclesie ipsius, persecttionem moven- 
tes, sexcentas insidias struentes adversus illam, 
nihil possunt inferre damni. Quare subjungit, ípsi 
videntes sic admirati sunt ; nam ex. ipsis operibus 
perspecta ejus virtute, sic admirati sunt ; eum an- 
tea minime mirarentur. Postea, conturbati sunt, ut- 
pote qui Dei adversarii essent : Commoti sunt εἰ 
tremor apprehendit eos. Ibi dolores ut. parturientis. 
Nam tunc demum ratio judicii Dei, quem impugna- 
bant, conspectui eorum patuit. Quamobrem secun- 
dum Symmachum dicitur : Ipsi videntes sic admi- 
rati sunt, conlurbati sunt, perculsi stmt, tremor oc- 


thv Ἐχχλησίαν τοῦ θεοῦ; Πλὴν τὸ µέγα θαῦμα τοῦ 
ἐν ταῖς βάρεσιν αὐτῆς Υινωσχοµένου θεοῦ τότε δείς 
Χνυται, ἐπειδὰν οἱ βασιλεῖς, συνα(θέντες, πόλεµον 
ἄρωνται κατὰ τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ, δ'ωγμούς τα 
κινοῦντες, xat µυρίας ἐπιθουλὰς κατ᾽ αὐτῆς βουλευό- 
µενοι, μηδὲν ἰσχύωσι. Aib ἐπιλέγει: Αὐτοὶ ἱδόντες 
οὕτως ἐθαύμασαν * ἔργῳ γὰρ τὴν δύναμιν αὐτοῦ 
παραλαθόντες, οὕτως ἐθαύμασαν , πρὸ τούτου μὴ 
θαυμάσαντες. E'va ἑταράχθησαν, ὡς ἂν θεοῦ πολέ- 
µιοι χαταστάντες ᾿Εσαλεύθησά» τε καὶ τρόμος 
ἐπε.λάδετο αὐτῶν. "Exsi ὡδύφες ὡς εικτούσης. 
Λοιπὺν γὰρ ὑπέπιπτεν αὐτῶν τοῖς ἀφθαλμοῖς ὁ περὶ 
τῆς χρίσεως τοῦ θεοῦ λόγας, τοῦ ὑπ' αὐτῶν πολεµου» 
µένου. Aib κατὰ τὸν Σύμμαχον εἴρηται: Αὐτοὶ ἰδόν- 


cupavit eos, dolores ut parientis. Parturiebant, ut di- B τες οὕτως ἐθαύμασαν, ἐταράχθησαν, ἐξεκ.άγη - 


etum est : Ecce parturiit injustitiam, concepit dolo- 
rem , et. peperit iniquitatem. Lacum aperuit et effo- 
dit eum, et incidet in foveam quam fecit. Convertetur 
dolor ejus in caput ejus, εἰ ἵπ verticem. ipsius 
imiquias ejus descendet !*. llc porro opere 
tompleta, nos ipsis oculis percepimus : quibus 
sane verisimile est posteros nostros incredulos, 
cum audient, non fldem habituros.esse. Quotquot 
igitur «νο nostro fuere Ecclesie Dei inimici, prin- 
eipes hujes szculi et tyranni, divinitus immissis 
flagellis Janiatt, alii quidem cariem corporis per« 
pessi sunt, ut etiam vel adhuc viventes cum intole- 
tabili fetore vermibus scaterent : alii item vivene 
tes oculis capti sunt; ita ut divinitus immissum 


σαν, φρίχη «acéo xev αὐτοὺς, ὡδῦες ὡς τεικεούς 
σης. "Ώδινον γὰρ xatà τὸ λελεγμένον. 1δοὺ ὡδί- 
νησεν ἁδιχίαν , cvréla66 xóror xal ἔτεχεν áro- 
μίαν. Λάχκον ὤρυξε xal ἀνέσχανψεν αὐτὺν,. καὶ 
ἐμπεσεῖται εἰς.βόθρον ὃν εἱργάσατο. Επιστρέφει 
6 πόνος αὐτοῦ εἰς κεφα1ὴν αὐτοῦ, καὶ ἐπὶ κορυ- 
gv αὐτοῦ ἡ ἁδιχία αὐτοῦ χαταθήσεται. Ταῦτα 
6c ἔργων πληρούμενα ὀφθαλμοῖς αὐτοῖς ἡμεῖς παρει» 
λήφαμεν ’ ἃ καὶ εἰχὸς τοῖς μεθ᾽ ἡμᾶς ἀπίατοις μηδὲ 
ἀχοῇ πιστεύεσθαι λεγόμενα. Πάντες γοῦν οἱ καθ᾽ ἡμᾶς 
τῆς Ἐκκλησίας τνοῦ θεοῦ πολέμιοι καταστάντες, ἄρ» 
χοντες τοῦ αἰῶνος τούτου xal τύραννοι , θεηλάτοις 
Μάστιξιν αἰχισθέντες (1):οἱ μὲν σήψεις τοῦ σώματος 
ὑπέμειναν, ὡς xal σχώληχας t£ αὐτῶν ἔτι ζώντων 


sibt flagellum animadverterent, palinodiamque ca- C μετ ἀφορήτου δυσωδίας βρύειν ' οἱ δὲ τὰς ὄψοις ἔτι 


nerent, ac Ecclesi:&e Deum magnum verumque, et 
solum esse Dominum confiterentur, summaque cura 
preciperent ut civitas ila Dei, ab se olim imcu- 
$nala, restauraretur ac denuo constirueretur. 
Quod postea additur, in spiritu: vehementi conteres 
naves Tharsis; sive secundum Aquilam, ín spiritu 
rente conteris naves Tharsis; sive secundum Sym- 
machum, per ventum violentum  eonfringes naves 
Tharsis; inteHiges si animadvertas dictum fuisse, 
naves Tharsis iugentes divitias Salomoni advexisse, 
preut in Regnorum historia narratur 15; atque ita 
memoratorum regum divitias et dominatum conte- 
renda, ac quasi ia. profundam penitus demergenda 
atque prorsus auferenda esse, per contritas naves 
Tharsis subindieatur. 


ζῶντες ἐπηρώθησαν, ὡς xat clc συναίσθησιν ἐλθεῖν 
τῆς χαταλαθούσης αὐτοὺς θεηλάτου µάστιγος, παλιν» 
ᾠδίαν τε σαι xal τὸν τής Ἐκκλησίας θεὸν µέγαν 
εἶναι χαὶ ἀληθη καὶ µόνον Κύριον ὁμολογῆσαι' προσ- 
τάξαι δὲ σὺν πολλῇ σπουδῆ ἀνανεοῦσθαι χαὶ οἰκοδο- 
μεῖν τὴν πάλαι πρὰς αὐτῶν πολεμηθεῖσαν τοῦ θεοῦ 
πόλιν. Τὸ δ᾽ ἑξής εἰρημένον. Ἐν αγεύματι Builo 
συντρίψεις α.)οῖα Θαρσεῖς' 3) xasà «bv ᾿᾽Αχύλαν 
Ἐν απγεύματι καύσωγος συγερίδεις νῆας &€age 
σεῖς * ἡ κατὰ τὸν Σύμμαχον Ar ávápov βµαίου κας» 
εάξεις ναῦς θΘαρσεῖς" νοῄήσεις ἐπιστῆσας ὡς νΏες 
θαρσεῖς ἑλέγοντο πλοῦτον µέγαν φέρειν τῷ Σολομῶντι 
ποτὸ xav τὴν ἱσταρίαν τὴν ἐν ταῖς Βασιλείδις χειμέ» 
γην. Οὗτως οὖν xai τῶν προλεχθέντῳὀ βαγιλέων οὺν 


D. πλοῦτον καὶ τὴν δυναστείαν ανντριβήσεσθαι, ὁλόατολόν 


τε xxi κατὰ βυθῶν χωρήσειν, παντελῶς νε ἀφανισθήσεσθαι, ὁ λόγος ἠνίξατο διὰ τῶν νηῶν θαρσεῖς τῶν 


συντριθοµένων. 

' WEgBs. 9. Sicut audicimus, ita et υἰάέπι in eivi- 
tate Domini viriutum, in ciritute Del nostri : Deus 
fundavit eam in eternum, Antiqui ex divinis le- 
ctionibus solum propheticas bas voces acceperunt ; 
nunc autem, cum ipsis rebus gestis predictiones 
impletas vident, ita fantur : Sicut audivimus, ita et 


'* Posi, vn, 15-17... 59 Ili Rog. x , 23. 


' (1) Scilicet Galerius Maximianus. Vide Lactan- 
tium De mortib, persecutorum, c. 55; Euseb. Hist. 
eccl, c. 96, et alios. Sequens qui oculos arisisse 


fertur, est Maximinus, de quo vide Euscb. !. 1x, 


Καθάπερ ἠκούσαμεν», οὕτως καὶ εἴδομεν &r. πό- 
Ju Κυρίου τῶν δυνάμεων, ἐν xdAst, τοῦ θεοῦ 
ἡμῶν d θεὸς ἐθεμελίωσεν αὐτὴν εἰς τὸν alova. 
Οἱ πάλαι μὲν ἤκουον αὐτὸ µόνον τῶν προφητικῶν φω- 
viv £x τῶν ἱερῶν ἀναγνωσμάτων  νυνὶ Ob αὐτοῖς 
πράγµασι τὰ ἀποτελέσματα τῶν προῤῥήσεων ὀφθαλ 


e. 10, et Lactantium Da mort. pera., c. 49. Utrum- 
que autein, deposita adversus Christianos saevitia, 
edicta in illorum gratiam emisisse narrat idcm Eu- 
sebius. 














825 


, COMMENTARIA IN PSALMOS, 


435 


μοῖς δρῶντες qact * Καθάπερ ἠχούσαμεν, οὕτως καὶ Α vidimus. Quare bxc dicentes sic allequitur Sulva- 


µἴδομεν. Διὸ τοῖς ταῦτα φάσκουσιν ἔλεγεν ὁ Σωτήρ: 
Πο.19οἳ προφηῆται καὶ δίκαιοι ἐπεθύμησαν ἰδεῖν 
d ὑμεῖς βλέπετε: καὶ, 'Υμῶν δὲ µακάριοι οἱ óg- 
9aJ4pol , ὅτι BA£zovow. ᾿Άρμόζοι δ' ἂν καὶ ἡμῖν ἡ 
τοιαύτη φωνὴ, τὰ ὅμοια τεθεαµένοις χατὰ τοὺς ἡμε- 
τέρους χρόνους * ἃ δὴ xax ἐπληροῦτο ἐν τῇ προλεχθεί- 
ση πόλει, ἣν οὐκ ἄνθρωπος , ἀλλ᾽ αὐτὸς ὁ Θεὸς i0c- 
µελίωσεν εἰς τὸν αἰῶνα. Μάλιστα yàp τότε αὐτῆς 
φαίνεται ὁ θεμέλιος αἰώνιος, f, τε οἰκοδομὴ οὐκ ἐξ &v- 
Ὀρώπων ἱδρυμένη, ἀλλ' ἐξ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ, ἐπειδὰν, 
τοσούτων πολεμίων πολιορχούντων, ἁήττητος xal 
ἀχαθαίρετος διαµένη. 

Κατὰ τὸ ὄνομά eov, ὁ θεὺς , οὕτως xal ἡ αἴνε- 
σίς σου ἐπὶ τὰ πέρατα τῆς γῆς" δικαιοσύνης π.λή- 


tor: Μαι prophete et justi voluerunt videre que 
vos videlis *? ; et: Vestri autem beati oculi, quia vi- 
dent *'. Nobis quoque ο vox competat, qui tem- 
poribus nostris similia vidimus in praedicta civitate 
impleta; quam non bomo, sed ipse Deus fundavit 
in seculum. Tunc porro maxime fundamentum 
ejus z:ernum, structuraque illius non ab homini- 
bus excitata videtur, sed ab ipso Deo; cum obsi- 
dentihus tot inimicis, invicta et inexpugnabilis 
manet. 


Vens. 11, 12. Secundum nomen (uum, Deus, sic et 
laus tua in fines terra : justitia plena est dextera taa, 


ec ἡ δεξιά cov. Ἐπειδήπερ 1j δεξιὰ αὐτοῦ, ἡ εὖερ- B Quoniam beneflca ejus dextera, quz: bona omnio 


γετικὴ xal πάντων τῶν ἀγαθῶν πάροχος, πεπλήρω- 
ται ἱσότητος χαὶ δικαιοσύνης , οὐχ ἔστι τε προσωπο- 
ληφία &ap' αὐτῷ ' εἰχότως τὸ Εὐαγγέλιον πᾶσιν ἐχη- 
Ρύττετο τοῖς ἔθνεσι. Διό φησιν ὁ ᾿Απόστολος' Οὐ γὰρ 
ἐπαισχύγομαι τὸ Εὐαγγέ-ιον. Δύναμις γὰρ θεοῦ 
ἐστιν elc σωτηρίαν xavcl τῷ πιστεύοντι, Ἰου- 
δαίῳ τε πρῶτον καὶ Ε.1Ληνι. Δικαιοσύνη γὰρ θεοῦ 
ἐν αὐτῷ ἀποχα.1ύπτεται. Τούτοις ἀχολούθως ἐπιλέ- 
γεται Ege" Εὐρρανθήτω δρος Σιών. τοῦτο δὲ xai 
διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἐδηλιῦτο, ἐφ᾽ ᾧ τεθεµελίωτο f) 
Ἐχχλησία. Ἡ πέτρα οὖν xai τὸ ὄρος αὐτὸς Ἶν ὁ 
Χριστός. Χαΐρει τοίνυν xal πάτης εὐφροσύνης πλη- 
ρουται ἐπὶ τῇ µεγάλη ἐπ᾽ αὐτῷ οἰχοδομῆ, xal τῇ 
ἀχαταμαχήτῳ πόλει, xa συγχαίρει τοῖς σωζομένοις 


elargitur, equabilitate οἱ justitia plena est, neque 
ulla est apud ipsum personarum acceptio; jure 
Evangeliura omnibus gentibus przedicabatur. Quam- 
obrem inquit Apostolus : Non enim  erubesco 
Evangelium. Virtus enim Dei est in. salutem. omni 
credenti, Judeo primum et Graco. Justitia enim 
Dei ín eo revelatur 3. Consequenter autem addi- 
tur : Letetur mons Sion : quod ex precedentibus 
declaratum est, cum de fundatione Ecclesie age- 
retur. Petra igitur et mons ipse Christus erat. 
Gaudet itaque et omni lztitia repletur de magna 
in se fundata structura, ac de inexpugnabili civi- 
tate; atque salutem nactis salutis auctor Dominug 
gratulatur; imo etjam filie Judzze exsultant pro- 


ὁ σώξων αὐτοὺς Κύριος * ἀλλὰ xal αἱ θυγατέρες τῆς C pter judicia Dei. Quaenam ille fuerint nisi apostoli- 


Ἰουδαίας ἀγαλλιῶνται ἕνεχεν τῶν κριµάτων τοῦ θεοῦ. 
Τίΐνες δ᾽ ἂν εἴεν αὗται ἀλλ ἡ αἱ ἀποστολιχα) φυχα) 
καὶ πᾶς ὁ τῶν μαθητῶν xal εὐαγγελιστῶν τοῦ Κυρίου 
xa Σωτηρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ χορὸς ἐξ Ἱουδαίων 
Υεγενηµένος; "Eyatpóv γε μὴν xat πάσης ἀγαλλιάσεως 
καὶ θυµηδίας ἐπληροῦντο διὰ τὰ δίχαια κρὶµατα τοῦ 
Θεοῦ * ἐπείπερ δι αὐτῶν πᾶσιν ὁμοῦ τοῖς ἔθνεσι xat 
πᾶσιν ἀνθρώποις ἐχηρύττετο τὸ σωτήριον Εὐαγγέλιον. 

Κυχἑώσατε Σιὼν, καὶ περιλάδετε αὐτὴν, διη- 
Υσασθε àv τοῖς πύργοις αὐτῆς. θέσθε τὰς xap- 
δίας ὑμῶν εἰς τὴν δύναμιν» αὐτῆς , &al καταδιό- 
Jecós τὰς βάρεις αὐτῆς, ὅπως ἂν διηγήσησθε 
εἰς Τεγεὰν ἑτέραν. "Οτι οὗτός ἐστι" ὁ Θεὸς ἡμῶν, 


αὐτὸς ποιμανεῖ ἡμᾶς εἰς τοὺς αἰῶνας. Τὰ μὲν p 


προλεχθέντα πάντα θεολογίαν περιέχει τοῦ τὰ τοσαῦτα 
ἓν ἀνθρώποις χατωρθωχότος" τὰ δὲ προχείµενα προσ- 
φωνεῖται εἰς πρόσωπὀν τινων, ὡς ἂν τὴν προλεχθεῖ- 
σαν πόλιν τοῦ θεοῦ διαλάδοιεν χυχλώσαντες αὐτὴν, 
καὶ ταῖς χεροὶ περιλαθόντες ' ὡς ἂν, πανταχόθεν αὐ- 
τν περιατοιχισάµενοι, φυλάττοιεν. Τίσι δὲ ρα προσ- 
τάττεται ταῦτα ποιςῖν; Οἶμαι, ὅτι ταῖς τὴν Ἐκχλι- 


σίαν τοῦ θεηῦ χαὶ τὸ iy αὐτῇῃ θεοσεθὲς πολίτευμα . 


φρουρούσαις θείαις δυνάµεσιν , ἁγγέλοις τε ἁγίοις. 
Τούτοις οὖν αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον προσφωνεῖΐ 
λέχον. Κυχώσατε Zu, καὶ περιλάδετε αὐτήν' 
fyoov , περιτειχίσατε, χατὰ τὸν Σύμμαχον. ἈΑντὶ 


* Luc. x, 24. *' ibid. 23. 
Ρατλοι. Gn. XXIII. 


1. Rom. : , 46, 17. 


ca anime, totusque discipulorum evangelistarum- 
que Domini et Salvatoris nostri Jesu Christi cho- 
rus, ex Judzis ortus? Lztabantur porro, ac omni 
exsultatione εἰ animi gaudio replebantur, propter 
justa Dei judicia, quia ipsorum ministerio omni- 
bus una gentibus, omnibusque hominibus salutare 
Evangelium annuntiabatur. 


Vgns. 15-15. Circumdate | Sion, εἰ complecti- 
mini eam, πατταίε in turribus ejus. Ponile corda 
vesira in. virtute ejus, et disiribuite domos ejus, ut 
enarretis in progenie altera. Quoniam hic est. Deus 
Deus noster, ipse pascet nos in secula. Quz supra 
dicta sunt omnia, theologiam continent ejus qui 
tot tantaque gesta in hominibus edidit. Hzc autem 
profert ad personam quorumdam, ut ad predictam 
Dei civitatem concedant cireumdantes ipsam, ip- 
sisque manibus complectantur, ut circumsistentes 
undique, ipsam tueantur. Quibusnam hzc agere 
przcipit? Divinis arbitror potestatibus, qua Eccle- 
siam Dei ejusque religiosum institutum custo- 
diunt, sanctisque item angelis. Hos ítaque ipsos 
Spiritus sanctus compellat his verbis : Circumdate 
Sion, et complectimini eam ; sive, muris circummu- 
nite, secundum Symmachum. Pro illo autem, nar- 
rate in turribus ejus, Aquila, compulate, inquit, 


14 


——— — 


£27 ΕΌΦΕΒΙΙ CSARIENSIS OPP.' PARS Ii, — EXEGETICA. 428 
muros ejus; Symmachus vero, numerate. Et vero A δὲ τοῦ: Διηγήσασθε ἐν τοῖς πύργοις αὐτῆς, 6 μὲν 


prestantiora maxime zdiflcia, ac que in civitate 
munitiora erant, utpote majoris momenti ac neces- 
sitatis quam czetera, memoratis custodibus numero 
tradita sunt ad tutelam ; ut traditum sibi numerum, 
salvum integrumque restituerent, Hzc porro dicta 
ex Salvatoris voce intelligas, qua ipsos discipulos 
et apostolos, qui ceu turres caeteris zdificiis prz- 
stabant, sic alloquebatur : Vestri autem capilli ca- 
pitis omnes numerati sunt **. Nam qui ipsos ad tan- 
tam sublimitatem evexit, et Ecclesie su: turres 
constituit, ne quid ab inimicis mali paterentur, 
majoribus ipsos custodibus, videlicet sanctis an- 
gelis tradit, Unde in Actibus apostolorum, gnari 
singulos Servatoris discipulos quibusdam angelis 
traditos esse, renuntiante puella, Petrum esse, qui 
januam pulsaverat, reliqui discipuli dixerunt, Num 
angelus ejus est ** * Imo etiam de pusillis in Eccle- 
sia Servator hzc tradit : Nam angeli eorum sem- 
ver vident faciem Patris mei, qui in colis est 35. Ju- 
re ergo üg presenti sermone precipitur : Nume- 
rale Iurres ejus. Deinceps vero : Ponite corda ve- 
sira in virtute ejus, et distribuite domos ejus; se- 
cundum Symmachum autem, Ponite corda vestra 
in ambitum ejus : metimini regiam ejus. Hxc omnia 
agere jubentur custodes Ecclesi: : Castrametabitur 
enim angelus Domini in circuitu timentium eum, et 
eripiet eos **. (Quas autem domus indicat, nisi de 
quibus supra dicebatur, Dews in domibus ejus ce- 
guoscitur, cum suscipiet eam? Jam dicebamus per 
civitatem Dei intelligi religiosum omne institutum 
in universa terra stabilitum; per domos autem, 
ecclesias singulas variis in locis positas. Singulee 
autem ille presenti sermone distribui jubentur. 
Vult enim singulos angelos écclesiarum singula- 
rum sibi commissarum custodes esse. Postea sic 
claudit, ut enarretis in progenie altera. Angelorum 
enim erat virtutes Dei per diversas generationes 
enanare posse. Et quoniam hic est Deus Deus πο-- 
sler in clernum et in seculum seculi , ipse pascet 
"os in secula : vos quidem ceu tutores fueritis et 
quasi custodes gregis; pecorum autem pastor alius 
fuerit. Quisnam ille nisi qui dixit *' : Ego sum pastor 
bonus? 


B 


᾽Αχύλας, Ψηφίσατε, qnot, πύργους αὑτῆς' ὁ δὲ Σύµ, 

payoc* ᾿Αριθμήσατε. Μάλιστα γὰρ τὰ ἑξοχώτατο 
τῶν οἰκοδομημάτων xal τὰ ὀχυρώτατα τῆς πόλεως, 
ὡς ἂν χρείττονα xal τῶν λοιπῶν ἀναγχαιότερα, δέδο- 

ται σὺν ἀριθμῷ τοῖς εἰρημένοις φρουροῖς φυλάττειν 
ἐπιμελῶς, ὡς ἂν παραδῶσιν ἔμπαλιν σῶον xat πλήρη 
ὃν παρειλήφασι ἀριθμόν. ἨὙΝοῄσεις δὲ τὸ λεγόµενον 
ἀπὸ τῆς σωτηρίου φωνῆς, δι ἧς τοῖς αὐτοῖς uan 

ταῖς xal ἁποστόλοις, τοῖς ὡσπερεὶ πύργοις ἐξέχουσι 
xaX διαφέρουσι τῆς λοιπῆς οἰχοδομῆς, ἔλεγεν' ᾿Υμῶν' 
δὲ xal αἱ τρίχες εῆς χεφα.Ἱῆς απᾶσαι ἠριθμημένα. 
εἰσίν. Ὁ γὰρ εἰς τοσοῦτον ὕψος αὐτοὺς ἑπάρας, xal 
πύργους τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ χαταστῆσας, ὡς ἂν 
p.f, τινα πάθοιεν ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν, µείζοσιν αὐτοὺς 
φύλαξιν, ἁγίοις ἀγγέλοις, παραδίδωσιν, Ἔνθεν ὃν 
ταῖς Πράξεσι τῶν ἁποστόλων , εἰδότες, ὣς ἕχαστος 


' &(vy μαθητῶν τοῦ Σωτῆρος ἀγγέλοις τισὶ παραδέδοται 


τῆς παιδίσχης ἁπαγγειλάσης, ὡς Apa Πέτρος etn ὁ 
τὴν θύραν παἰσας, οἱ λοιποὶ μαθηταὶ ἔφασαν ' Μήποτε 
ἄγγε.Ίος αὐτοῦ ἐστι; Διδάσχει b οὖν xal περὶ τῶν 
μικρῶν ἐν τῇ Ἐχχλησίᾳ ὁ Σωτὴρ λέγων. Οἱ γὰρ 
ἄγγεΊοι αὐτῶν διὰ παντὸς β.Ἱέπουσι τὸ πρόσωπον 
τοῦ Πατρός µου τοῦ év τοῖς obpavoic. Εἰκότως οὖν 
προστάττει ὁ παρὼν λόγος τούτοις αὐτοῖς λέγων - 
Αριθμήσατε τοὺς πύργους αὐτῆς εἶθ᾽ ἑξῆς τό: 
Τάξατε τὰς καρδίας ὑμῶν εἰς τὴν δύναμιν αὐτῆς, 
xal καταδιέλεσθε τὰς βάρεις αὑτῆς * χατὰ δὲ τὸν 
Σύμμαχον Τάξατε τὰς καρδίας ὑμῶν εἰς τὺν 
z&pi6oAov αὑτῆς' διαμετρήσατετὰ βασίλεια αὐτῆς. 
Πάντα ταῦτα προστάττονται ποιεῖν οἱ φρουροὶ της 
Ἐκκλησίας Παρεμδαἲεῖ γὰρ ἄγγεῖος Κυρίου κύ- 
xAqo τῶν φοδουµένων αὐτὸν, καὶ ῥύσεται αὐτούς. 
Ποίας δὲ βάρεις φησὶν, f] περὶ ὧν καὶ ἀνωτέρω ἑλέγε- 
το. 'O θεὸς iv ταῖς βάρεσιν αὐτῆς γώσχετας, 
ὅταν ἀντωαμδάνηται αὐτῆς; Ἐλέγομεν δὲ πόλιν 
μὲν νοεῖσθαι mv τὸ θεοσεθὲς πολίτευμα τὸ xa0 ὅλης 
τῆς οἰχουμένης, βάρεις δὲ αὐτῆς τὰς χατὰ µέρος xat 
χατὰ τόπον ἐχχλησίας. Αὐτὸς οὖν ταύτας τὰς χατὰ 
µέρος ὁ παρὼν προστάττει λόγος καταδιελέσθαι. Βού- 
λεται γὰρ ἕχαστον τῶν ἀγγέλων ἀφωρισμένως ἐχχλη- 
σιῶν τινων φρουρὸν ἐπιστῆσαι. Εἶτ' ἐπιλέχει τούτοις * 
Ὅπως ἂν διηγήσησθε εἰς γενεὰν ἑτέραν. ᾽Αγγέ- 
λων γὰρ [Rv τὸ εἰς γενεὰς διαφόρους δύνασθαι τὰς 


ἀρετὰς τοῦ θεοῦ διηγήσασθαι. Καὶ ὅτι οὗτός ἐστιν ὁ Θεὸς ὁ θΘεὸς ἡμῶν εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν 
α.ὤνα τοῦ αἰῶνος" αὐτὸς ποιμανεῖ ἡμᾶς εἰς τοὺς αἰῶνας. Ὑμεῖς μὲν γὰρ φρουροὶ ἂν εἴητε xai ὥσ- 
περ ποίµνης φύλακες ' ὁ δὲ τῶν θρεµµάτων ποιμὴν ἄλλος ἂν εἴη. Τίς δὲ οὗτος f] ὁ εἰπών' "Eq εἰμι ὁ ποι- 


pir ó xaAóc ; 
1. IN FINEM, FILIIS CORE PSALMUS XLVIII. 


Oportuit filios Core, qui prima suo tempore pro. 
tulerant, et secunda annuntiorant, ac insuper gen- 
tium vocationem prsiedicaverant, et que Ecclesiam 

' Dei spectabant tradiderant; post hzc de consum- 
: matione presentis vitz? et divini judicii testimenium 
ferre : in quo omnem creaturam adducet Deus. in 
judicium**, et omnes tribunali Dei sistemur, ut re- 


D 


EIZ TO TEAOZ,TOIZ YIOIZ KOPE TAAMOZ ΜΗ’. 


Ἔδει δὲ τοὺς υἱοὺς Kopt, τὰ πρῶτα χατὰ χαιρὸν 
ἐχθεμένους, χάὶ τὰ δεύτερα εὐαγγελισαμένους, ἐπὶ 
τούτοις τε τὴν τῶν ἐθνῶν χλῆσιν χηρύξαντας, τὰ περὶ 
τῆς Ἐχχλησίας τοῦ Θεοῦ παραδόντας, μετὰ πάντα 
διαμαρτύρεσθαι τὰ περὶ τῆς συντελείας τοῦ παρόντος 
βίου xai τοῦ θείου δικαιωτηρἰου’ Ev ᾧ πᾶν τὺ ποίη- 
μα ἄξει ὁ θεὸς εἰς xplcw , καὶ πάντες παραστη- 


hi Matth. X. dO. 3 Act. Xil, 15. *'Matth. Xvil , 40, ** Psal. XXXI, 8. 3 Joan. zu. 35 Eccle. 





429 


COMMENTAIuA IN PSALMOS, 


43) 


σόµεθα τῷ βήματι τοῦ cov , tva χοµίσηται &xa- A ferat unusquisque propria corporis, proul gessit, sive 


στος tà διὰ τοῦ σώματος, πρὸς d ἔπραξεν, elc 
ἀγαθὸν, εἴτε gavAor, ᾿Αναγχαίως τοίνυν πάντα xa- 
Aet τὰ ἔθνη ἐπὶ τὴν τῶν λεχθησοµένων ἀχρόασιν. 
Ὡς γὰρ ἐπὶ «hv σωτηρἰαν πᾶν γἐνος ἀνθρῶπων παρ- 
εχάλει, τὸν αὐτὸν τρόπον xa ἐπὶ τὴν διδασχαλῖαν τῆς 
θείας κρίσεως ὁμοῦ πάντας ἀναχαλεῖται φάσχων 

Ἀκχούσατε ταῦτα, πάντα τὰ ἔθνη, ἐνωτίσασθε, 
πάντες οἱ κατοικοῦντες τὴν οἰχουμένην" of τε 75- 
Τεν εἲς xal viol τῶν ἀν θρώπων, ἐπὶ τὸ αὐτὸ π.Ἰούσιος 
xal πέγης. Ἐπειδὴ τῶν ἐθνῶν τὰ μὲν ἁγριώτερα 
τυγχάνει ἐν ἐρήμοις σχηνοποιούµενα, τὰ δὲ τὸν πολι- 
τιχὸν µετέρχεται βίον χαὶ τὰς γεωργουµένας χώρας 
οἰχεῖ, ἀναγχαίως διαστολῇ χέχρηται, καὶ μετὰ τὴν 
κοινἣν κλῆσιν τῶν ἐθνῶν, ἴδιον εἰσάγει τάγμα τὸ 


bonum, sive malum** Necessario igitur omnes gentes 
evocat ad hxc, qu: dicenda sunt, audienda. Sicut 
enim totum genus hominum ad salutem hortabatur, 
eodem modo ad doctrinam judicii divini omnes si- 

mul invitat dicens : 


Vgns. 2, 5. Audite liec, omnes gentes, auribus 
percipite, omnes qui habitatis orbem, quique terri- 
gene el filii hominum, simul in unum dives et pau- 
per. Quoniam ex gentibus rudiores alii sunt, qui in 
desertis habitant; alii vero civiliorem vitam agen- 
tes, cultas terras frequentant; distinctione usus 
necessario est: ac postquam communi vocàbulo 
gentes appellavit, peculiarem ordinem inducit eo- 


τῶν οἰχούντων τὴν οἰχουμένην * διό φησιν ' Ἐγωτί- p rum qui habitant orbem ; quare ait: Auribus perci- 


σασθε, πάντες ol κατοικοῦντες τὴν οἰκουμένην * 
3| χατὰ τὸν Αχύλαν χαὶ τὸν Σύμμαχον, οἱ χατοι 

φοῦντες τὴν κατάδυσιν ' οὕτω δὲ χαλεῖ τὰς πόλεις 
xai τὰς χώµας xai τοὺς οἶχους, ἐν οἷς χαταδύνουσιν 
οἱ iv αὑτοῖς χατοιχοῦντες. ἙΕἶτα πάλιν διαιρεῖ τοὺς 
οἰχήτορας τῆς γῆς φάσχων ' Οἵ τε γηγενεῖς xal υἱοὶ 
τῶν ἀνθρώπων - ἐπεὶ ih µήνον ἐλευθέρους, ἀλλὰ xat 
τὸ οἰχετιχὸν γένος προσίεται ἐπὶ τὴν ἀχρόασιν , f| τοὺς 
ἀγροικώτερὸν µετερχοµένους βίον, χαὶ τοὺς ἄλλως 
εὖ γεγονότας xal τροφῆς ἠξιωμένους ἐλευθερίου: d 
γηγενεῖς μὲν τοὺς τὴν ἔρημον οἰκεῖν ἠᾖρημένους, τοὺς 
δὲ ἀνθρώπων τοὺς ἡμερωτέρους. Ὁ δὲ Σύµµαχος 
τοῦτον ἡρμήνευσε τὸν τρόπον "H τε ἀνθρωπότης 
xal προσέτι xal viol ἐκάστου ἀνδρός: iv' ᾗ διὰ 


μὲν τοῦ προτέρου χαθολικῶς πᾶν γένος ἀνθρώπων δη- C 


λούμενον, διὰ δὲ τοῦ δευτέρου ὁ χατὰ µέρος ἕχαστος. 

Τὸ στόμα µου «Ἰαλήσει σορίαν, xal ἡ ueAétm 
τῆς καρδίας µου σύγεσιν. Κ.ινῶ εἰς zapa6oAty 
τὸ οὓς µου, ἀνοίξω ἐν γα.Ἱτηρίῳ τὸ πρὀθἰηµά 
µου. Ταῦτα δὲ χαὶ ἀπὸ τῶν ἀποστόλων δύναται λέ- 
γεσθαι. Πα ραθολὰς δὲ χαλεῖ τοὺς αἰνιγματώδεις λόγους. 
Καὶ γὰρ ὁ Κύριος, παραδολ,κῶς τοῖς ὄχλοις διαλεγό- 
µενος, τοῖς ἀποστόλοι; χατ οἶχον ταύτας διέλυε. Τού- 
τῳ νῦν ὁ χορὸς τὴν τοῦ cou σοφίαν τὸν Χριστὸν ἐπὶ 
στόματος φέρων ' Χριστὺς γὰρ θεοῦ δύναμις καὶ 
θεοῦ σοφία, ἑλέχετο' Τὸ στόµα µου «Ία.1ήσει σο- 
φίαν. ἸΤοῦτον γὰρ πᾶσιν ἀνθρώποις ἐχήρυττον. 
Ἠχονημένοι δὲ τὸν νοῦν, πάσας τοῦ Χριστοῦ συνίε- 
σαν τὰς παραθολὰς xat πρὸ τῆς αὐτοῦ ἑρμηνείας. 
Διὸ μετὰ ταύτας ὁ μὲν Σωτὴρ ἔλεγε' Συν ήκατε ταῦτά 
πάντα; Οἱ δὲ .1ἐγουσιν αὐτῷ , val. Ἡ καρδία τοί- 
νυν αὑτῶν ἐμελέτα συνέσεις, ἃς fivoryov τοῖς ud παρα- 
χολουθεῖν δυναµένοις, τοῦ σωματιχοῦ ὀργάνου τῇ ἐνοι- 
χηύσῃ πρὸς τοῦτο διαχονοῦντος φυχῄ. Τοῦτο γὰρ ἀντὶ 
Φαλτηρίου παρέλαθε πρὸς τὴν διὰ τούτων θείων Όμνων 
ἀνάχρουσιν , ἑχάστου µέρους ἐπιστημονιχῶς ἐν αὐτῷ 
χ'νουµμένου. 

Ἵνα cl φοθοῦμαι ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ; ἡ ἀνομία 
τῆς πτέργης µου κυχ.ὶώσει µε. El δὲ πρόσωπον 
Κυρίου τὸ λέγον, πτέρναν αὐτοῦ εὕρῃς τὸν ἔσχατον 
τοῦ σώματος xai τῇ Υῇ πλησιάζοντα Ιούδαν' copa 

3* J| Cor, v, 10. 59 1 Cor. 1, 24. 


1 Matth. xut, 51. 


pite, omnes qui habitatis orbem : sive secundum 
Aquilam et Symmachum, qui habitatis latibulum ; 
sic vero vocat urbes, vicos et domos, in queis 
sese abscondunt qui habitant in ipsis. Deinceps vero 
terrz incolas distinguit dicens : Quique terrigene et 
filii hominum. Quia non liberos tantum, sed etiam 
domesticorum genus ad audiendum admittit, sive 
eos qui agrestem vitam instituerunt, necnon eos 
qui ingenui sunt, et liberaliter educati : sive etiam 
terrigenas, qui eremum incolere aggressi, et homi- 
num mansuetissimi sunt. Symmachus autem boc 
modo interpretatus est : hominum genus, ac insuper 
filii uniuscujusque viri; ut priore dicto in commune 
totum genus hominum, posteriore autem, unusquis- 
que singillatim acceptus indicetur. 


Vgns. 4, 5. Os meum loquetur. sapientiam, et me- 
ditatio cordis mei prudentiam. Inclinabo in parabo- 
lam aurem meam, aperiam in psalterio propositionem 
meam. Hzc autem possunt ab apostolis dici. Para- 
Lolas vero vocat obscuros sermones. Siquidem Do- 
minus cum turbis parabolice loqueretur, domi po- 
stea easdem apostolis explicabat. Ideo jam chorus 
Christum Dei sapientiam in ore ferens : nam Chri- 
stus Dei eirtus et Dei sapientia?**, dicebat, Os meum 
loquetur sapientiam. Hunc enim omnibus preedica- 
bant. Cumque acuta mente instructi essent, omnes 
Christi parabolas intelligebant, antequam ipse eas 
interpretaretur. Quare cum iis prolatis Salvator 
diceret : Intellezistis hac omnia? Dicunt ei, etiam?*, 
Cor igitur eorum prudenlias meditabatur, quas iis 
qui sequi non poterant, aperiebant, instrumento 
corporeo anima intus habitanti ministrante. Hoc 
enim pro psalterio utebatur, ad divinos hymnos 
pulsandos, singulis partibus scite ac congruenter 
molis. 


Vrns. 6. Cur timebo inl die mala? iniquitas. cal- 
canei mei circumdabit me. Si persona Domini est 
que loquitur, calcaneum ejus deprehendas esse 
Judam, qui ultimus corporis et terra: propinquior 


LI 


l 
£51 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PAhs πι. EXZGETICA. 


4352 


erat. Nam corpus Domini sunt apostoli. Non timeho À γὰρ Κυρίου οἱ ἁπόστολοι. Οὐ φοδοῦμαι οὖν την Ἰούδα 


itaque Judz proditionem in tempore crucis. Quan- 
doquidem neque singuli homines Adami inobsequen- 
tiam timere debent : banc quippe calcaneum ini- 
quitalis esse subindicavimus. Nemo enim propter 
alterius nequitiam condemnatur. Adami vero inob- 
sequentiam, ideo iniquitatem calcanei esse dixi, 
quia serpens contra calcaneum ejus potestatem 
habet. 

Vrns. 8, 9. Frater non redimit, redimet homo? non 
dabit Deo placationem suam, et pretium redemptio- 
nis anime suc. lloc quoque modo intelligas, non 
frater fratrem, non amicus amicum redimet : 'sin- 
guli namque mercedem suam recipient, et quale sit 
cujusque opus ignis probabit : nec dabit quispiam 
pro se Deo placationem in illa die : neque pretium 
deponet quasi pro sua redemptione. Inutiles itaque 
sunt diviti: ; nisi quis in praesenti vita fidelis ac 
prudens ceconomus inveniatur, qui tritici mensuram 
in tempore suo conservis distribuat. Hic enim cum 
ia hac vita ad justitiam seminaverit, tunc metet 
vitze fructus. Nam redemptio viri, ait. Sapiens, di- 
viiz ejus **. Qui autem nec de divitiis nec de ro- 
bore corporis superbiunt, sed presentem vitam in 
labore transigunt, promissa vita dignabuntur. Pro 
119, laboravit ἐπ cernum, Syminachus, sed. post- 
quam requievit seculo, vivens in seculum talis per- 
manebit. Qui laborat in rebus agendis, vivetin finem 
per cognitionem. 


γεν. 11, 12, Et relinquent. alienis divitias εμας, 
et sepulcra eorum domus illorum in eternum. Alius 
ait : Relinquent alienis divitias sensum moventes, 
divitias sensiles suas, necnon eas, quas scripto con- 
signatas habent. Nullum quippe ex ipsis emolumen- 
tam percipient in die judicii, Abducetur quippe 
anima eorum, nihil aliud afferens preter sepulcrum; 
videlicet corpus, et corruptionem in qua ceu in 
sepulcro defossa est. Et alias ex terrenis possessio- 
nibus nihilo plus referet quispiam quam locum se- 
pulcri, in quo post mortem jacebit corruptum ca- 
daver. Tabernacula autem eorum, in quibus cum 
adhuc in vivis essent habitabant, ad alienos ve- 
nient, e£ tradentur in generationem et generatio- 
nem. 

ενος. 15. Sicut oves in. inferno positi sunt, mors 
'depascet eos, Cum dixisset ea qux impiis ante mor- 
lem obventura sunt ; nunc qualia in inferno passuri 
sint enuntiat, Nam pecora mortis erunt, et ab ipsa 
pascentur. Secundum Symmachum autem, sicut 
pecora inferni sese constituerunt, Noluerunt enim 
sub bono pastore constitui ; atque ideo pecora mor- 
tis effecti sunt : atque illos quidem abducet in 
ighem seternum ; alios, ubi est fletus et stridor den- 
Gum ; alios, in. tenebras exteriores. Pro illo autem, 
Et auxilium eorum veterascet in inferno a gloria eo- 
rum, Aquila, Et characier eorum conterere infernum 


* Prov. xui, 8... 


προδοσία» ἓν τῷ χαιρῷ τοῦ σταυροῦ * ἐπεὶ μηδὲ Exa- 
στος τὴν τοῦ ᾿Αδὰμ  παραχοἠν. Ταύτην γὰρ ὑπηνι- 
ξάμεθα πτέρναν ἀνομίας εἶναι. Οὐδεὶς γὰρ δι’ ἄλλου 
καχίαν χαταδιχάζεται. ᾽Ανομίαν δὲ πτέρνης τὴν πα- 
ραχοὴν εἶπον ᾿Αδὰμ., τῷ τὸν ὄφιν ἑξουσίαν ἔχειν κατὰ 
τῆς πτέρνης αὑτοῦ. 


ἈδεΛφὸς οὐ .λυτροῦται, «ἐυτρώσεται ἄνθρωπος» 
οὐ δώσει τῷ θεῷ ἑξίάασμα αὐτοῦ, καὶ τὴν τιμὴν 
τῆς «Ἰυτρώσεως τῆς Yvxnc αὐτοῦ. Νοῄσεις δὲ xat 
οὕτως: οὐχ ἁδελφὸς ἁδελφὸν, οὐ φίλος φίλον λυτρώ- 
σεται * ἕχαστος γὰρ τὸν ἴδιον μισθὸν λήψεταε, xal Exá- 
στου τὸ ἔργον ὁποῖόν στι, τὸ mop δοχιµάσει' χαὶ ob 


B δώσει τις ἐξίἆασμα τῷ θεῷ ὑπὲρ ἑαυτοῦ xaz' &xef- 


νην τὴν ἡμέραν * οὐδὲ τιμὴν καταθῄήσεται χαθάπερ ἑαυ- 
τὸν ἐξωνούμενος. Μάταιος ἄρα τοῖς χεχτηµένοις ὃ 
πλοῦτος" πλὴν εἰ uf τις χατὰ τὸν παρόντα βίον εὑρευῇῃ 
πιστὸς xal φρόνιµος οἰχονόμος, ὃς Ev χαιρῷ δώσει 
τὸ σιτοµέτριον τοῖς συνδούλοις. Οὗτος γὰρ. ἐντεῦθεν 
Ίδη σπείρας ἑαυτῷ εἰς διχαιοσύνην , τρυγ{σει τότε 
καρποὺς ζωῆς. Λύτρον γὰρ ἀνδρὸς, φησὶν ὁ Σοφὸς, 
ὁ ἴδιος π.λοῦτος. Οἱ δὲ µήτε πλούτῳ μήτε δυνάµει 
σώματος ἁλαζονευόμενοι, ἐπίπονον δὲ τὸν παρόντα 
κτησάµενοι βίον, χαταξιωθήσονται τῆς ἓν ἐπαγγελίᾳ 
ζωῆς. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ. Ἐκοπίασεν εἰς τὸν αἰῶνα , ó 
Σύμμµαχος, 'AAAà παυσάµενος, φησὶ,τῷ αἰῶγι, (or 
εἰς αἰῶνα διατεἸέσει ὁ τοιοῦτος. Ὁ xovxov διὰ τῆς 
πρακτικῆς ζήσεται εἰς τέλος διὰ τῆς γνώσεως, 

Kal καταΛλείψουσω ἁ.ἰὶΊοτρίοι τὸν xAovcor 
αὐτῶν, καὶ οἱ τἆγροι αὐτῶν οἰπίαι αὐτῶν εἰς τὸν 
αἰῶνα. ὝἝτερος ἔφη Καταλείφουσιν ἑτέροις τὸν 
αἰσθητόν τε πλοῦτον αὐτῶν xal τὸν ἐν συγγράµ- 
paci. Οὐδὲν γὰρ ἐξ αὐτῶν αἱρήῄσουσι χέρδος χα- 
τά τὴν ἡμέραν τῆς Χρίσεως. ᾿Απαχθήσεται γὰρ 
ἡ τούτων φυχὴ, οὐδὲν πλέον 7| τὸν ἑαυτῆς τάφον 
ἑπαγομένη δηλαδη τὸ σῶμα xal τὴν φθορὰν, ἐν 3 
ὥσπερ ἓν τάφῳ κατώρυχτο. Καὶ ἄλλως δὲ οὐδὲν 
πλέον ἕξει τις ἐκ τῶν Υγηῖνων χτηµάτων, ἢ τον τά- 
φου τὸν τόπον, Év ᾧ τελευτήσας κείσεται νεχρὺς Eg- 
θαρµένος. Τὰ δὲ σχηνώµατα αὐτῶν, ἐν οἷς ἔτι ζῶν- 
τες κατῴχουν, εἰς ἑτέρους ἀλλοτρίους Ίξει, χαὶ δια- 
δοθήσεται εἰς γενεὰν χαὶ γενεάν. 


'üc πρόδατα ἐν δη ἔθεντο, θάνατος xouuavet 
αὐτοὺς. Εἰπὼν τῶν ἀσεδῶν τὰ πρὺ τοῦ θανάτου, 
νῦν οἷα πείσονται λέχει ἓν αὐτῷ τῷ ἄδηῃ ἰγενόμενοι. 
θρέµµατα γὰρ ἔσονται θανάτου ὑπὸ αὐτοῦ ποιµαινο- 
µένοι" κατὰ δὲ Σύμμαχον, ὡς βοσκήµατα ᾷδου 
ἔταξαν ἑαυτούς. Ob γὰρ Ἰθέλησαν ὑπὸ τῷ χαλῷ 
ποιµένι τετάχθαι’ xat διὰ τοῦτο γεγόνασι θρέµµατα 
θανάτου, χαὶ τοὺς μὲν ἀπάξει εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, 
τοὺς δὲ ὅπου ὁ κ.λαυθμὸς καὶ ὁ βρυγμὸς τῶν ὁδόν- 
twr, τοὺς δὲ εἰς τὸ σκότος τὸ ἐξώτερον. Αντὶ δὲ τοῦ» 
Kal 1) βοήθεια αὐτῶν πα.ἰαιωθήσεται ἐν τῷ ἄδῃ ἐκ 
τῆς δόξης αὐτῶν, ὁ μὲν ᾽Αχύλας, Καὶ χαρακτὴρ αὐ- 


A33 


COMMENTARIA IN PSALMOS . 151 


τῶν κατατρίψαι ü&ny. Ex κατοιχκητηρίου αὐτῶν. À ex. habitaculo eorum. Nam character quem sibi ef- 


'O γὰρ χαρακτὴρ αὐτῶν ὃν ἑαυτοῖς ἐξετύπωσαν, τὸ 
μὲν xaz' εἰχόνα xai ὁμοίωσιν τοῦ θεοῦ ἐξ αὐτῶν 
ἀφανίσαντες, εἴδη δὲ χαὶ μορφὰς ἁλόγων ζώων καὶ 
ἑρπετῶν διὰ τρόπων µοχθηρίας τῇ φυχῇ περιθέµενοι, 
χατατριθήῄσεται Ev. τῷ κατοιχητηρἰῳ τοῦ ᾷδου. Κατὰ 
δὲ Σύμμαχον' Τὸ δὲ κρατερὸν αὐτῶν πα-]αιώσει 
dénc ἁπὸ τῆς οἰκήσεως τῆς ἑντίμου αὐτοῦ. "0 
γὰρ ἔδοξαν περιποιεῖν ἑαυτοῖς χραταιὸν διὰ τῆς ἐμ- 
φυείσης ἐν αὐτοῖς χαχίας, τοῦτο παλαιώσει ὁ ἄδης tv 
ταῖς οἰχήσεσι ταῖς παρ᾽ αὑτῷ. Καὶ τοῦτο μὲν τῶν 
ἀσεθῶν τὸ τέλος. Οἱ δὲ εὐσεθεῖς xav' ἐχεῖνο χαιροῦ 
πρωῖας ἀζξιωθέντες xai νέου φωτὸς, ἀνατολῆς τῆς 
τῶν ἀσεθῶν χαταχυριεύσουσι’ 7| κατὰ τὸν Αχύλαν' 
ἐγὶ κρατήσουσυ», ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον' ὑποτάξου- 
σι’ αὐτοῖς. Τῶν γὰρ ἐνταῦθα ταπεινωσάντων τοὺς 
εὐθεῖς ἀσεδῶν, ἐχεῖ ῥύσεῖίαι τῆν ψυχὴν πρὸς τὸ μὴ 
δυναπαχθΏναι τοῖς ἀσεθέσιν, ἀλλ) ἐν ἑτέροις εἶναι 
χωρίοις τε xai ποιµνίοις. 

"Oct ἡ vx) αὐτοῦ éy τῇ Coq] αὐτοῦ εὐὑογηθή- 
σεται, ἐξομο.]ογήσεταί σοι ὅταν ἀγαθύνῃς αὐτῷ. 
Ὁ μὲν δίχαιος εὐλογεῖ «bv Κύριον ἓν παντὶ χαιρῷ' ὁ 
δὲ ἁμαρτωλὸς τοτηνιχαῦτα ἐξομολογουμένος, εὐλογεῖ 
τὸν θεὸν ὀπηνίχα ἂν ἀγαθόν τι αὐτῷ ἐχ θεοῦ ἀποθῇ. 

VYAAMOZ TO ΑΣΛΦ Me. 

Οἱ ἐπιγεγραμμένοι τοῦ ᾿Ασάφ εἰσι μὲν οἱ πάντες 
75v ἀριθμὸν (6^ ἐφεξῆς δὲ οἱ ια’ ἀρχόμενοι ἀπὸ τοῦ 
c6'- ἐξ ὧν ὁ παρὼν ἀπεσπάσθη ψαλμὸς, οὐχ ἁπλῶς: 
ἀλλ᾽ ἐπείπερ ὁ πρὸ τούτου φαλμὸς περὶ κρίσεως 
τοῦ θεοῦ διεστέλλετο, τοιοῦτος δὲ xal ὁ παρὼν, εἰκό- 
τως κατὰ τοῦτο ἀχολουθίαν ἐδέξατο. ᾽Αλλὰ xa τὴν 
διὰ Μωῦσέως ἀνατρέπων νοµοθεσίαν, παραδίδωσι τῆς 
χαινης Διαθήχης τὸν ῥοθέντα τοῖς ἔθνεσι τρόπογ. 
Καὶ τοῦτο δὲ fjv ἓν τοῖς τῶν υἱῶν Κορὲ Φαλμοῖς' 
οἵτινες xal αὐτοὶ τυγχάνουσι μὲν ι6’. "AX η’ οἱ προ- 
λαδόντες ἐφεξῆς χατετάγησαν, ὧν ἁποσπασθέντες οἱ 
λείποντες τἐσόαρες, μετὰ τοὺς τοῦ ᾽Ασὰφ φαλμοὺς 
κατετἀάγησαν' ἴσως ἐπεὶ οἱ τοῦ Ασὰφ πάντες, ὡς εἰ- 
πεῖν, τοῦ Ἱσραὴἡλ ἐθέσπιζον «fjv ἀποθολὴν , xal τὸν 
εἰς πάντα τὰ ἔθνη διασπορὰν, μεθ) ἓν dj χάρις τοῦ 
Θεοῦ τὰ ἔθνη πάντα μετΏλθεν' ὧθεν οἱ λοιποὶ τῶν 
υἱῶν Κορὲ φαλ,οἱ διεδέξαντο, τὴν τῶν ἐθνῶν ἁπάν- 
των προαγορεύοντες χλῆσιν. 

θεὸς θεών Κύριος éAdAmos, xal ἐκά.Ίεσε τὴν γῆν. 


finxerunt, eliminata ex seipsis Dei imagine ac simi- 
litudine, atque irrationabilium animalium, repti- 
liumque formis per varios improbitatis modos ani- 
mae sum ascitis, in habitaculo inferni conteretur. 
Secundum Symmachum autem , robur eorum anti- 
quabit infernus a pretioso habitaculo ejus. Nam 


robur illud, quod sibi ob insitam malitiam acquirere 


videbantur, antiquabit infernus in habitationibus 
ibidem positis. Et hic quidem impiorum finis. Pii 
autem illo tempore, matutina et nova luce donati, 
orienti impiorum dominabuntur ; sive, secundum 
Aquilam, imperabunt ; sive,secundum Symmachum, 
subjicient sibi, Nam cum impii hic proborum aui- 
mas depresserint, illic animam piorum liherabit, ut 


B ne una cum impiis abducantur; sed in aliis locis et 


C 


€ 


ovilibus degant. 


Vgns. 19. Quia anima ejus. in vita ipsius benedi- 
cetur, confitebitur tibi cum bene feceris εἰ. Justus 
omni tempore benedicit Deo ; peccator autem tunc 
confitens solum benedicit Deo, cum quid boni sibi 
3 Deo obvenerit. 

4. PSALMUS ASAPH XLIX. 

Qui Asaph inscripti sunt, omnes numero duode- 
cim exstant, In sequentibus vero alii undecim ha- 
bentur, qui a Lxxir. incipiunt : ex. quibus przseri 
psalmus avulsus est, nec sine causa. Sed quia prze- 
cedens psalmus de Dei judicio. edisserebat, ac pra- 
sens similis est argumenti ; merito post illum con- 
sequenter positus est. Enimvero eversa Moysis lege, 
novi Testamenti modum gentibus traditum profert. 
Atque idipsum evenit in psalmis filiorum Core: 
qui et ipsi numero duodecim. Sed octo priores 
deinceps positi sunt, a quibus avulsi quatuor reli- 
qui, post psalmos Asaph sunt constituti : forte quia 
Asaphi fere omnes, Israelis abjectionem et in om- 
nes gentes dispersionem vaticinabantur, post quam 
Dei gratia omyes gentes adiit ; quare reliqui filio- 
rum Core psalmi illos exceperunt, qui, universarum 
gentium vocationem pranuntiant. 


VeBs. 3. Deus deorum Dominus locutus est, et vo- 


Οἱ λοιποὶ δὲ τρεῖς ἡρμήνενσαν' Ἰσχυρὺς θεὸς Aadij- py cavit. terram. Reliqui tres sic interpretati sunt : 


σας ἐκά.τεσε civ yijy. 0l δὲ Ἑθδομήχοντα θεοὺς 
ἐχάλεσαν τούς τε ἄρχοντας xaX χριτὰς, ὅπερ ἴδιον uó- 
νου Θεοῦ. Τοιγαροῦν iv πα’ φαλμῷ προφῄσας' 'O 
θεός ἔστη ἐν συναγωγῇ θεῶν, àv u£c« δὲ θεοὺς 
διακρίνει, ἐπήγαγεν ' Ἔως πότε xpivece ἀδικίαν; 
Οὕτω καὶ ὁ νόμος διαγορεύει: θεοὺς οὐ κακολογή- 
σεις, καὶ ἄρχογτας τοῦ AaoU σου οὐκ ἐρεῖς κακῶς. 
Εὐλόγως δ᾽ ἂν χληθεῖεν οἱ τὸ χατ᾽ εἰχόνα φυλάξαν- 
τες  ὁ τούτων θεὺς πᾶσαν συνάγει τὴν οἰκουμένην 
εἰς τὸ χριτήρ.ον ' αὐτὸς ὢν ὅ Κύριος ὁ τοῦ θεοῦ Λό- 
Υος ἐνανθρωπίήσας ἑλάλησε διὰ τοῦ Εὐαγγελίου, xat 
πάντας μὲν χαλεῖ, οὗ πάντες ὑπβχουσαν τῷ Εὐα”γε- 


93 Psal, Ἱχσχι, 1. ?* ibid. 2. 


9 Exod. xxu, 23. 


Fortis Deus loquens vocavit terram. LXX autem deos 
vocarunt principes ac judices, quod proprium so- 
lius Dei est. Siquidem iu Lxxxi psalmo postquam 
dixerat, Deus stetit in synagoga deorum, in medio 
autem deos dijudicat! ; suhjunxit, Usquequo judi- 
calis iniquitatem?*? Sic et lex precipit : Diis non 
maledices, et principibus populi tui non conviciabe- 
ris**. Jure sic vocentur qui imaginem illam in sc 
gervaverint, quorum Deus totum orbem ad judicium 
evocat : ipseque Dominus Dei Verbum, incarnatus 
per Evangelium locutus est : et omnes quidem νο: 
cat, sed non omnes obsecuti sunt. Evangelio. Sed 


! 
i 


455 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


156 


qui obedierunt, promissa nanciscuntur; iis vero A λίφ. Αλλο) μὲν ὑπακούσαντες τῶν ἐπηγγελμένων 


qui gratiam contempserunt, in glorioso suo adventu 
ignem comminatur, venturus ex celesti Sion, de 
qua Paulus ait : Ea vero, que sursum est Jerusalem 
libera est, qua est mater nostra?*; οἱ: Accessistis ad 
Sion montem et civitatem Dei viventis, Jerusalem ce- 
lestem *'. Species autem decoris est gloriosa ejus 
theophania, quam aperte deelarat illud : Deus ma- 
nifeste veniet. 1n primo itaque adventu suo, dum 
ab hominibus judicio examinaretur,. silebat, tanta- 
que perpessus non sese ulciscebatur, nec omnibus 
suam exhibebat deitatem. Tunc, ait, manifeste ve- 
uiet εί non silebit. Ignis autem przvertens, regnum 
ejus expurgat, omnem, qua uri potest, materiem 
absumens, ut neque ligna, neque fenum, neque pa- 


τυγχάνουσι’ τοῖς δὲ τὴν χάριν ἀθετοῦσι, τὸ mup ἄπει-' 
Aet κατὰ τὴν ἔνδοξον αὐτοῦ παρουσίαν, ἥξων Ex τῆς 
ἐπουρανίου Σιὼν, περὶ $c ὁ Παῦλος φησίν΄ Ἡ δὲ 
ἄνω Ἱερουσαλὴμ ἐευθέρα ἐστὶν, ῆτις ἐστὶ µήτηρ 
ἡμῶν xai, Προσεη.ύθατε Σιὼν ὄρει xal πό.]ει 
θεοῦ ζώντος, Ἱερουσα.ἡμ ἑπουρανίῳ. Εὑπρέπεια 
δὲ ὡραιόστητος f) ἔνδοξος αὐτοῦ θεοφάνεια * ταύτην καὶ 
τὸ, 'O θεὺς ἐμφανῶς ἦξει, δηλοῖ. Κατὰ μὲν οὖν τὴν 
πρώτην αὐτοῦ παρουσίαν ὑπὸ ἀνθρώπων χρινόµενης 
ἑσιώπα ’ οὐδὲ τοσαῦτα πάσχων ἠμύνατο, οὐδὲ πᾶσιν 
ἑδείχνυ τὴν ἰἱδίαν θεότητα: Τότε δὲ, φησὶν, ἐμφανῶς 
ἦξει, xal οὗ παρασιωπήσεται. Προλαμθάνον δὲ τὸ 
πρ τὴν αὑτοῦ βασιλείαν χαθαίρει, πᾶσαν ὕλην χαν- 


στὴν ἀναλίσκον, πρὸς τὸ μὴ ξύλα, μὴ χόρτον, μὴ χα- 


lea, ante conspectum ejus appareat. Arguet autem B λάµην πρὸ προσώπου αὐτοῦ φαίνεσθαι. Ἐλέγξει δὲ 


simul et approbabit, aliis dicens, Venite, benedicti 
Patris mei** ; aliis vero, Discedite a me**. Ignis in 
conspectu ejus exardescet. Ignem veni mittere super 
terram**. ]gnem hic vocat doctrinam Dei Verbi : 


' quia ignis quidem pravos habitus comburit, mun- 


dos autem probat. Propterea in circuitu ejus tem- 
pestas valida. Quotquot enim volunt pie vivere in 
Christo, persecutionem paltientur*! ; sed etiam inquit, 
Tribulationem habebitis in mundo**, 

εμας. 4, 5. Advocabit celum desursum, et terram 
discernere populum suum. Congregate illi sanctos 
ejus, qui ordinant testamentum ejus super sacrificia. 
Alio modo, prioris populi proprium judicium de- 
clarat, coelum advocans et terram, quoniam cum 


legem per Moysem tradidisset, dicebat : Testor vo- 6 


bis hodie celum et terram *. Ac rursum in magno 
cantico : Attende, celum, εἰ loquar ; et audiat terra 
verba ez ore meo ^. Quamobrem ait Isaias : Audi, 
celum, et auribus percipe,terra, Dominus locutus est : 
frilios genui et exaltavi, ipsi autem spreverunt me. 
Nunc quoque eosdem evocabit testes ; ac quein- 
admodum Servator in Evangeliis ovile suum discer- 
nit, scilicet eos qui Ecclesie sunt, oves statuens 
a dextris, haedos autem a sinistris ; eodem modo 
ipse Dominus jam discernit populum suum. He- 
braicum exemplar et reliqui, congregate mihi, in- 
juiunt. Sicut enim in Evangelio dictum est : Et 
mittet angelos suos, et congregabunt omnes gentes **; 
ita et nunc iisdem praecipit. Vult autem sanctos 
prius quam impios segregari, utpote qui promissa 
consequi debeant. 


Vgns. 15. Nunquid manducabo carnes (aurorum, 
aut sanguinem hircorum potabo ? Esca Dei est de 
qua dixit: Esurivi, et dedistis mihi manducare ; 
sitivi, et dedistis mihi bibere ", etc.; a quibus enu- 
tritus dicam: In quantum fecistis uni ex his minimis, 
mihi fecistis *. Immolari autem potest per divinos 
sermones ac gratiarum aclionem ; cum quispiam 


δὲ Galat. iv, 36. 3 Hlehr. xu, 99. 
149. ** Joan. xv/. 5o. " Deut. xxx. 19. 
V Motth, xxv, 35-26. — ^ ibid. 40. 


9 Matth. xxv, o4. 
** Deut. 


f| ἀποδέξεται, τοῖς μὲν λέγων * Δεῦτε, ol εὖὐ.1ογημέ- 
οι τοῦ Πατρός µου, τοῖς δὲ, Πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ. 
Πῦρ ἑἐναντίον αὐτοῦ καυθήσεται' πὂρ ᾖ-θον βα- 
Aety ἐπὶ τὴν Trjv. Ilop δὲ ἐνταῦθα τὴν διδασχαλίαν 


τοῦ θεοῦ Λόγου λέγει’ ὅτι περ mop xalsc μὲν τὰς µο- 
χθηρὰς ἕξεις, δοχιµάζει δὲ τοὺς χαθαρούς. Διὰ γὰρ 


τοῦτο, χύκ.Ίῳ αὐτοῦ καταιγὶς σφόδρα ' ὅσοι γὰρ 


θέΊουσι εὐσεθῶς (iv ἐν Χριστῷ, διωχθήσονται’ 
ἀλλά καὶ 6.1.0”, φησὶν, ἔξετε ἐν τῷ χόσμφ. 
Προσκα.έσεται τὸν οὐρανὸν dvo, xal τὴν ΤΗΥ 
διακρῖναι τὸν «αὸν αὐτοῦ. Συναγάγετε αὐτῷ τοὺς 
ἁγίους αὐτοῦ, τοὺς διατιθεµένους τὴν Διαθήκην 
αὐτοῦ ἐπὶ θυσίαις. "Άλλως, τοῦ προτέρου λαοῦ τὴν 
χρίσιν ἰδιάζουσαν δείχνυσι, τὸν οὐρανὸν προσχαλοῦ- 
µενος xai τὴν γῆν: ἐπειδὴ τὸν νόµον διὰ Μωῦσέως 
παραδιδοὺς ἔλεγε' Μαρτύρομαι ὑμῖν σήμερον tóv 
εξ οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν" καὶ πάλιν ἓν µεγάλῃ ᾠδῇ' 
Πρόσεχε, υὐρανὲ, καὶ «Ἰαϊήσω" καὶ ἁκουέτω Ti 


ῥήματα ἐκ στόματός µου. Διὸ xaX Ἡσαΐας, "Axove, 


φησὶν, οὐραν, καὶ ἑνωτίζου, ἡ Tij, ὁ Κύριος £Ad- 
Amnctv: Υὶοὺς ἐγέννησα καὶ ὕψωσα, αὐτοὶ δέ µε 
ἠθέτησαν. Καὶ νῦν τοίνυν τοὺς αὐτοὺς ἐπικαλέσεται 
μάρτυρας: xai ὥσπερ ὁ Σωτὴρ ἐν Εὐαγγελίοις τὸ 
ποίµνιον αὑτοῦ διακρίνει, δηλαδὴ τοὺς τῆς Ἐκκλη- 
σίας, τὰ πρόθατα μὲν ἱστῶν Ex δεξιῶν, τὰ δὲ ἐρίφια 
ἐξ εὐωνύμων τὸν αὐτὸν τρόπον ὁ αὐτὸς Κύριος xal 
νῦν διακρίνει τὸν Aaby αὐτοῦ. Τὸ Ἑθραϊκὸν χαὶ οἱ 


«λοιποὶ, Συναγἀγετέ poi, φασίν * ὡς γὰρ tv Εὔαγγε- 


λίοις εἴρηται ' Καὶ ἀποστε.εῖ τοὺς dyyéAovc αὐ- 
τοῦ, καὶ συνάξουσι πάντα τὰ ἔθγη ' οὕτω xal vov 
ποῖς αὐτοῖς ἐπιτάττει. Πρώτους δὲ βούλεται ἀφορι- 
σθῆναι πρὸ τῶν ἀσεθῶν τοὺς ὁσίους αὐτοῦ , τυχεῖν 
τῶν ἐπηγγελμένων ὀφείλοντας. 

Mi) φώ]ομαι κρέα ταύρων, fj αἷμα τράγων πίο- 


μαι; Τροφὴ δὲ Θεοῦ περὶ ἧς εἶπεν, Ἐπείνασα, καὶ 
υἑδώκατέ poi φαγεῖν ' ἑδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ pe 


ὑφ ὧν τρεφόµενος λέω: "Eg! ὅσον ἀποιήσατε ὁγὶ 
τούτων τῶν ἑλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε. Ἔστι δὲ 
θῦσαι λογιχῶς xai διὰ θεολογίας xai εὐχαριστίας 


. καὶ ἐπεὶ δ' ἄν τις τῷ θεῷ πρέπον ὑποσχόμενος ἔργοις 


η” ΗΠ Tim. i, 


9 Luc. κα, 49. ^ ibid. | 
XXIV, 9 Ld 


xxxi, d. "Isa. 1, 2. ** Matth. 


437 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


458 


ἑπιτελέσειεν. Εὐχὰς γὰρ ἡ Γραφὴ τὰς ἐπαγγελίας A αυ Deo pollicitus est, opere compleverit. Vota 


gnotv, ὡς Ev «ip * ᾿Εὰν εὕξῃ εὐχὴν, μὴ βραδύγῃς 
Αποδοῦναι. ᾿Αγαθὸν τὸ μὴ εὔξασθαι, ἢ τὸ εὔξασθαι 
καὶ μὴ ἀποδοῦναι. Οὕτως οὖν σπεἰρας εἰς διχαιοσύ- 
ην, ἔλπιζε τρυγἡσειν χαρπὸν ζωῆς. 


To δὲ ἁμαρτω.1ῷ εἶπεν d θεός: "Iva cl σὺ διηγῇ 


τὰ δικειὠµατά µου, καὶ ἀντιλαμδάνειο τὴν Δια- 
θήχην µου διὰ τοῦ στόµατός σου; ἩΜετάδασιν ὁ 
λόγος ἔχει ἀπὺ τοῦ τῶν δικαίων τάγματος ἐπὶ τὸ 
τάγµα τῶν πονηρῶν. Ἐχεῖνο γάρ τι πλέον ἔσχε, τῆς 
χαινῆς Διαθήχης τὴν ἐπιστήμην. 'Αμαρτωλὸν δὲ οὐ 
τὸν ἀλλότριον τῶν Γραφῶν, ἀλλὰ τὸν παραδάτην xa- 
Ael. Ἐλέγχει δὲ αὐτὸν obx ἐπὶ παραδάσει σαθθάτων 
3j θυσιῶν, f| τοιῶνδε βρωµάτων, ἀλλὰ τῶν φυσικῶν 


enim promissiones Scriptura vocat, ut cum ait : 
Si votum voveas, netardes reddere ***, Melius siqui- 
dem est non vovere, quam voverc et non reddere. 
Sic igitur cum seminaveris ad justitiam, speres te 
fructum vita: collecturum. 

Vins. 16. Peccatori autem dizit Deus : Quare tu 
enarras justitias meas, et assumis testamentum meum 
per os tuum ? Transitionem sermo habet ab ordine 
justorum ad ordinem improborum. Ille enim ali- 
quid amplius habuit, scilicet novi Testamenti scien- 
tjam. Peccatorem autem, non alienum a Scripturis, 
sed prevaricatorem vocat. Illurmmque coarguit, non 
de transgressione circa sabbata aut hostias, aut 
similes escas , sed de legum naturalium violatione, 


νόμων, ἐφ᾽ οἷς ἀνόητα ἣν αὐτῷ τοῦ θεοῦ τὰ µαθή- B quarum disciplinam a Deo traditam pro insana 


µατα” ταῦτα yàp ἁμαρτάνων ἀπέῤῥιπτε, Φυσιχὸς 
Y&p ὁ νόμος τὸ μὴ δεῖν ποιεῖν, & δη παθεῖν οὐ βου- 
λόμεθα. Μοιχοὶ δὲ xai οἱ ἄθεοι εἰδωλολάτραι' χλέ- 
πται δὲ χαὶ οἱ χλέπτοντες τὴν ἀλήθειαν. Ποτὲ μὲν 
οὖν, Ἐπαῤῥησιάζου, φησὶ, τῇ xaxía, ποτὲ δὲ, Δο- 
λίως ἐπεθούλενες, προσεποιοῦ δὲ γνησίως χαὶ ὡς 
ἁδελφοῖς ὁμιλεῖν, λάθρα τούτων χαταλαλῶν : ἐν- 
δρευες δὲ xal τοὺς ἐκ τῆς αὐτῆς σοι μητρὸς, fiot 
συναγωγῆς, f| xal ἐχχλησίας: ἐφ᾽ οἷς ἐμοῦ σιωπῶν- 
τος ἠνίχα ἐνηνθρώπησα ' ἣ χαὶ ἄλλως' Ἐπὶ τὸ χεῖ- 
gov ἐδάδιξες ναταφρονῶν τῆς ἐμῆς χρηστότητος xal 
τῆς ἀνοχῆς xai τῆς µακροθυµίας ᾿ διὸ λοιπὸν οὐκ 
ἀνέξομαι. Καὶ γὰρ διἐχεισό µε τὰς σὰς ἀποδέχεσθαι 
πράξεις, f) καὶ µηδένα τούτων µεμνῆσθαι. "AX" ἐγώ 


habebat: hanc enim peccando abjecit. Naturalis 
quippe lex ea est, nemini facere qux pati nolimus. 
Mochi autem sunt, impii idololatre , et fures, qui 
veritatem suffurautur. Modo igitur ait : In malitia 
confidebas; mox: Dolose insidiabaris, simulabasque 
te sincere et quasi cum fratribus collequi, et clam 
iis maledicebas ; insidias struebas iis qui ex eadem 
quam tu matre orti sunt, sive ex Synagoga, sive ex 
Ecclesia : de quibus ego silebam, quando huma- 
nam assumpsi naturam. Sive alio modo : Ad pejora 
gradiebare, mansuetudinem, patientiam et toleran- 
tiam meam despiciens : quare ulterius non patiar. 
Nam sic affectus eras, ut putares me gesta probare 
tua, aut neminem eorum recordaturum. Αἱ ego te 


σε διελέγχων πρὺ τῶν σῶν ὀφθαλμῶν ἅπαντα θήσω, C arguens, omnia tibi ob oculos ponam, ut, his con- 


. mg ὁρῶν αἰσχννθῆς. 


EIZ TO ΤΕΛΟΣ, YAAMOZ TO AAYIA N'. 
"Ey τῷ ἐ1θεῖν πρὸς αὐτὸν Ναθὰν τὸ» προφήτη», 
ἡνίκχα elenA0s πρὸς Βηρσαδεέ. 

Ἐ.Ιέησόν µε, ὁ 85óc, κατὰ τὸ µέγα EAedc σου. 
Ὡς ἐπὶ µεγάλῳ 06 φυχῆς τραύµατι μεγάλου δεῖσθαι 
ἑλέου ὁμολογεῖ. | 

Ez» π.λεῖον π.1ῦγόν µε ἀπὸ τῆς dvoplac µου, 
xal ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας µου καθἀρισόγ µε. "Opa δὲ 
πρὸς τὸ Χριστοῦ πάλιν μυστήριον" τὴν γὰρ Bv νόµῳ 
χάθαρσιν ἡ τοῦ βαπτίσματος ὑπερθαί[νουσα δύναμις, 
xai ταύτης τῆς φυχῆς ἐργάζεται χάἀθαρσιν. Ἐκείνη 
γὰρ πρὸς τῆς ψυχῆς προσελαµθάνετο χαθαρότητα. 

£ol µόνφ ἤμαρτον καὶ τὸ πονηρὸν ἐνώπιόν σου 
ἐποίησα, ὅπως ἂν δικαιωθῇς ἐν τοῖς «Ίόγοις σου, 
καὶ γικήσῃς év τῷ κρίνεσθαί σε. Οὐ τοῦτό φησιν, 
ὅτι τὸν Οὗρίαν οὐχ ἠδίχησα: ἀλλ ὅτι τὴν μµεγίστην 
παρανοµίαν εἰς αὐτὸν τετόλµηχε τὸν θεὸν, ἀπὸ προ- 
θατέως μὲν γενόμενος βασιλεὺς, κρατῄήσας δὲ τῶν 
ἐχθρῶν, παντοδαποῖς δὲ χοσμηθεὶς ἀγαθοῖς, καὶ τοι- 
οὗτοις τὸν εὐεργέτην ἀμειφάμενος. Τὸ δὲ, ἑνώκιόν' 
σου, xa ἓν τῇ ἱστορίᾳ δεδήλωται ' Ὢφθη Υὰρ qnot, 
τὸ γεγονγὸς πογηρὸν ἑνώπιον Κυρίου. Ἡ οὕτως ’ 
Ἑδόχουν τις εἶναι πάλαι σχεπόµενος ὑπὸ σοῦ. Nevó- 
µιχα δὲλουπὸν ἀσάλευτος εἶναι , λέγων ἐν τῇ εὐθη- 
rig µου. Oo μὴ σαΛευθῷ' διὸ ἀπέστρεύας có 


1.’ Deut. xxin, 31. * II Reg. xr, 37. 


spectis, pudore afficiaris. 


4. IN FINEM,PSALMUS DAVID 1. 

9. Cum venit ad eum Nathan propheta, quando 

intravit ad. Bersabee. 

Vgns. 3. Miserere mei, Deus, secundum magnam 
misericordiam tuam. (Quasi pro magno animz vul- 
nere, magna misericordia opus esse confitetur. 

Vkas. 4. Amplius lava me ab iniquitate mea, et a 
peccato meo munda me. Respice iterum ad Christi 
mysterium ; nam purgatione legis przstantior ba- 
ptismi virtus, bujue animze emundationem perficit. 
Nam il!a ad animae puritatem advecta est. 


D  Vens. 6. Tibi soli peccavi et malum coram te feci, 


ul justificeris in sermonibus tuis et vincas cum judi- 
caris. Non hoc ait: Uriz injuriam non feci. sed 


. quia magnum. scelus in Deum aggredi ausus est, 


qui ex pastore rex effectus, inimicis devictis, atque 


. nullis non ornatus beneficiis, benefico per tale faci- 


nus gratiam rependerit. lllud autem coram te, in 
historia explicatur : Visum est, inquit, quod faztum 
est, malum coram Domino '*. Vel sic interpreteris : 
Videbar aliquis esse cum a.te prolegerer, zstinia- 
bamque demum me immobilem esse, cum dicerem 
in abundantia mea : Non movebor ; quare avertisti 
faciem tuam a me et. factus sum conturbatus ὃν: a 


9 Psal. xxix, 1,* 





439 EUSEB! CJESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 410 


misericordia tua sic edoctus, Nisi Dominus adifi- A 
caverit domum, in vanum laboraverunt qui adifi- 
cant **, 


Vgns. 7. Ecce enim in iniquitatibus conceptus 
sym, et in peccatis concepit me mater mea. Hc. si- 
exiia fuerint iis qua in Job leguntur : Maledicta 

.diesin qua natus sum, et noz in qua dizerunt : Ecce 
; masculus **, Cur maledicta, nisi quia in iniquita- 


| tibus conceptus est ? Consequens enim erat male- 
; dictionem subsequi peccatum. lisdem usus verbis 


e&t Jeremias : Maledicta dies in qua natus sum , 
εἰ noz in qua concepit me mater mea *?. Beatum 
enim fuisset, non peccare primam mulierem, et 
corrupt:* proli operam non dare, ac manere in pa- 
radiso divinis angelis similem ; sed invidia diaboli 
sors intravil in mundum "*. Generatio autem Ρος 
sanguinem et carnem morti ministrabat, ad conti- 
nuam mortalis generis successionem. Quamobrem 
conceptio, utpote morti suhjecta, a beatis viris in- 
cusabatur. Symmachus vero, in injustitiam utero 
gestalus sum, et in peccatis parturivit me maler mea. 
In utero, inquit, gestatus sum, ut transirem ad in- 
justitiam, idque ut in peccalis natus, secundum 
banc cogitandi rationem arguar. Non in iniquitati- 
bus matris mez, inquit, conceptus sum, non in 
iniquitatibus suis ipsa parturivit me ; sed ego in 
iniquitatem natus sum, mortali indutus carne ; et 
bec dico, quoniam veritatem dilexisti. 

VgRs. 9. Asperges me hyssopo, εἰ mundabor : 
lacabis me, et super nivem dealbabor. Hyssopus va- 
cuitatis affectuum syinbolum est, et ablutio cogni- 
tionem significat : per vacuitatem affectuum munda- 
Iur, et pet cognitionem dealbamur. 

Vgns. 11. Averte faciem tuam a peccatis meis, et 
omnes iniquitates meas dele. Alia ratione, qui ani- 
mam a mala conscientia purgatau: habet, Deo dixe- 
rit: Faciem (uam, Domine, requiram, ne avertas 
faciem tuam. a. me **. Qui vero anim: vulnerum 
foeditatem conspicit, sese occullans jure magno 
judici ait : Averte. faciem tuam a peccatis meis ; at 
non a meipso , sed quasi regrum curato. 


Vens. 14. Hedde mihi letitiam salutaris tui. Quod D 
discrimen apud Hebrzos sit inter illud, salutis tum, 
quod frequenter occurrit , et illud, salutaris tui, 
declaratur. Nam illud, salutare tuum, apud illos 
scribitur, Jesuacli, quod manifeste Salvatoris nostri 
Jesu nomen exprimit, sic enim omnes interpretan- 
tur ; illud vero, salutis tue Isuach. 

γεκς. 19. Sacrificium Deo spiritus contribulatus : 
cor contritum εἰ humiliatum, Deus non despiciet. 
Alius dixit: Sanis quidem convenit sacrificium 
laudis , zgris vero, sacrificium cordis contriti et 


* Psal. cxxvi, 1. ** Job 1,9. "* Jer. xx , 14. 


πρόσωπὀγ cov àx' ἐμοῦ, xal ἐγε ᾖ 2mr εεταραγµέ- 
voc * διδαχθεὶς ἑλέῳ τῷ σῷ ' Ἑὰν 44 Κύριος οἶχο- 
δοµήσῃ οἶχον, el; µάτην ἑχοπίασαν οἱ Οἰχοδο- 
μοῦντες. 

Ἰδοὺ γὰρ ἐν ἀνομίας συνε.2ἠφθην., xal ἐν 
ἁμαρτίαις ἐκίσσησέ µε ἡ µήτηρ κου. Ὅμοια δ᾽ ἂν 
ty χαὶ ταῦτα τοῖς παρὰ τῷ Ἰώ6δ. "Ezrxacápatoc 
ἡ ἡμέρα ἐν f$ ἐγεννήθη», καὶ ἡ νὺξ ἐν ᾗ elxar- 
Ἰδοὺ ἄρσεγ. M τ γὰρ ἣν ἐπιχατάρατος, ἀλλ ὅτε 
ἐν ἀνομίαις συνελ{ίφθη; ᾿Αχόλουθον γὰρ ἣν χατάραν 
ἔπεαθαι ἁμαρτίᾳ. Tol; αυτοῖς Ἱερεμίας ἐχρίσατο 
φήσας' Ἐπικατάρατος ἡ ἡμέρα à». f ἐτέχθην iv 
αὐτῇ, καὶ ἡ νὺξ ἐν d συνέ]ωδέ µε µήτηρ µου. 
Maxáptov Υὰρ ἣν τὸ μηδὲ την πρώτην Ύγυναῖχα πα- 
ραθᾶσαν «fj φθαρτῇ γενέσει διαχονῄσασθαι , µένειν 


B à ἐν παρᾳδείσῳ θείοις ὁμοιωθεῖσαν ἀγγέλοις' ἀλλὰ 


«θόνῳ διαδό.Ίου θάνατος εἰση.10εν εἲς τὸν κόσμο». 
θανάτῳ δὲ ἡ δι αἱμάτων χαὶ σαρχὸς ὑπηρετεῖτο γάέ- 
νεσις εἰς τοῦ θνητοῦ γένους διαµονήν. Διὸ xat f) σύλ- 
Ἂηψις, ὡσανεὶ θανάτῳ ὑποχειμένη, τοῖς µαγαρίοις 
διεθάλλετο. 0 ὃΣ Σύμμαχος" Elc ἀδικίαν ὡδυνήθην, 
χαὶ ἐν ἁμαρτίαις ἐχύησέ µε ἡ µήτηρ gov. Ὢδν- 
νήθην γὰρ χαὶ ἐχυήθην, φησὶν, ἵνα παρέλθω εἰς ἆδι- 
xlav, xai ἵνα, ἓν ἁμαρτίαις γενόμενος, ἑλεγχθῶ χατὰ 
ταύτην τὴν ἔννοιαν * Οὐκ Ev ἀνομίαις, orat, τῆς ἐμῖς 
συνελήφθην μητρὸς, οὐδὲ ταῖς ἑαυτῆς ἀνομίαις ἑχίσ- 
σησέ µε" ἁλλ' ἐγὼ εἰς ἁδιχίαν ἐγεννίθην, θνητὴν, 
περιθαλλόμενος σάρχα xai ταῦτά φηµι, ἐπείπερ 
ἀ.1ήθειαν ἠγάπησας. 

Ῥαντιες µε ὑσσώπῳ xal καθαρισθήσοµαι, 
πάυνεῖς µε xal ὑπὲρ χιόνα Ἱευκαγθήσυμαι. TC 
ὑσσωπόν ἐστι σύμδολον ἀπαθείας, καὶ ἡ πλύαις γνῶ- 
σιν σηµαίνει’ xal διὰ μὲν ἁπαθείας χαθαριζόμεθα, 
διὰ δὲ τῆς γνώσεως λευκαινόµεθα. 

Απόστρεψον τὸ πρόσωπόν σου ἀπὸ τῶν ἁμαρ- 
tuv pov, xal πάσας τὰς ἀνομίας µου ἑξά.ειψογ. 
Ἕλλλως, ὁ μὲν τὴν φυχὴν χεκαθαρµένος ἀπὸ συνει- 
δήσεως πονηρᾶς εἴποι ἂν τῷ θεῷ' Τὸ πρόσωπόν 
σου, Κύριε, ζητήσω, μὴ ἁποστρέψῃς τὸ πρόὀσ- 
ωπόν σου áz' ἑμοῦ * 6 δὲ τὸ αἰσχρὸν τῶν τῆς φυχῆς 
τραυμάτων ὁρῶν ἐκχαλυπτόμενος εἰχότως λέγει τῷ 
µεγάλῳ «χριτῇ' ᾽Απόστρεύον» τὸ πρόσωπό σου 
ἀπὺ τῶν ἁμαρτιῶν µου, ἀλλὰ μὴ ἐξ ἐμοῦ αὐτοῦ ᾽ 
ἀλλ᾽ ὡς νοσοῦντα θεράπευσον. . | 

Απόδος uoi τὴν ἀγα1.λίασιν τοῦ σωτηκείου σου. 
Πλείστης δὲ παρ᾽ Ἑθραίοις τῆς κοινότερον σωτηρίας 
σου λεγομένης χαὶ τοῦ σωτηρίου σου δηλοῦται δια- 
φορά. Γράφεται γὰρ τὸ μὲν σωτήριόν σου παρ᾽ αὖ- 
τοῖς, Ιησουὰχ. cargo, δηλοῦν τοὔνομα τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν Ἰησοῦ: συμφώνως γὰρ οὕτως ἑρμηνεύουσιν 
ἅπαντες ' τὸ δὲ, σωτηρία σου, Οἰσουάθ (4). 

θυσία τῷ θεῷ zvevpa συντετριµµένον ' καρδίαν 
συντετριμµέγηγ xal τεταπεωµένη» ὁ θεὸς οὐκ 
ἐξουδεχώσει. "Αλλος εἶπεν Ὑγιέσι μὲν ἁρμόττει 
τῆς αἱνέσεως ἡ θυσία” νοτοῦσι δὲ ἡ διὰ τῆς τεταπει. 


5 Sap. 1,924. ** Psal. xxvi. 0,9. 


(1) Lege Ἰσουάχ. Hebr. "ry'tt^, quz tamen vox indiscriminatim, contra quam dicit Eusebius, vel σωτή 


Ρίον, salutare, vel σωτηρία, salus, explicatur. 











441 


COMMENTARIA IN PSAEMOS. 


412 


voxiévne καὶ συντετριμμένης χαβδίας. Καὶ ἐπειδὴ Α bumiliati. Quia vero secundum Symmachun, con- 


κατεαγυῖα γέγονεν ἡ καρδία pov, κατὰ Σύµμµαχον, 
εἰχότως εὐξάμην xapblav χαθαρὰν iv ἐμοὶ ὁ θεὸς 
ἀντὶ τῆς χατεαγνίας ᾿ xal ἀντὶ τοῦ συντετριµµένου 
πνεύματος, χατὰ. Zóppayov, ἔλεγον' Kal znvevga 
εὐθὲς érxalvicov ἐν τοῖς ἑγκάτοις pov. Συντετριµ- 
μένον δὲ πνεῦμα τὸ δι ἐξομολογήσεως ἑαυτὸ αυντρί- 
6ον τυγχάνει ' τοιαύτη xa ἡ διὰ τῆς µετανοίας ἑαυ- 
τἣν ταπεινοῦσα χαρδία. Τοιαύτην γὰρ αὐτὴν γενοµέ- 
νην μετὰ τὸ τῆς ἁμαρτίας οἵδημα ἀντὶ θυσίας προσ- 
δέξεται ὁ θεός. 

Τότε εὐδοχήσεις θισίαν δικαιοσύνης, ἆναφο- 
ῥρὰν καὶ ὁλοκαυτώματα. ᾽Αλλὰ πρὸς ταῦτα φῄσειεν 
ἄν τις, πῶς ἁρτίως εἰπών, "Ort, el ἠθέῖησας θυ- 
σίαν͵, ἔδωκα üv, vov ὡς μέλλοντος θυσίαν δέχεσθαι 


fractum (uit cor meum, merito preeatus sum, ut 
pro coníracto, mundum cor habeam ; et pro con- 
trito spiritu, secundum Symmacbum dixi, et. spi- 
rilum rectum innova in visceribus meis. Contritus 
autem spiritus est, qui sese per confessionem con- 
terit ; simileque est cor, quod per poenitentiam seso 
humiliat. Illud enim, post peccati tumorem ita aí- 
fectum pro sacrificio Deus admittet, 


Vens. 21. Tunc acceptabis. aaerificium justitie, 
oblationem et holocausta. Sed ad hec dixerit quis- 
piam, quare postquam moo dixit, Quoniam si vo- 
luisses sacrificium, dedissem utique ; jam quasi Deo 


τοῦ 8:00 μετὰ τὸ τὴν πόλιν ἀνακτιαθῆναι, qnot, P sacrificium accepturo post civitatis restaurationem, 


Τότε εὐδοκήσεις θυσίαν; ἸΑλλ' οὐχ ἁπλῶς ἔφη 
θυσίαν, ἀλλὰ διχαιοσύνγης. Ὅτε γὰρ εὐδοχήσεις τὴν 
Σιὼν καὶ οἱκοδομηθῇ τὰ τείχη Ἱερουσαλὴμ , τοιαύτη 
σοι θυσία προσενεχθήσεται. Τὸ γὰρ θεοσεθὲς πολί- 
τευµα εἰχόνα φἑροι ἂν τῆς ἑπουρανίου πόλεως τοῦ 
Θεοῦ * διὸ xal ταύτης ὁμώνυμος ἡ τοῦ θεοῦ Ἐκκχλη- 
σία, f; τείχη λέχει τοὺς περιφράττοντας ταύτην ἆγ- 
γέλους ἡ χαὶ τοὺς ἱερωμένους xai προμαχοῦντας 
αὐτῆς, Προσδέξῃ δὲ, εἶπεν, ἀντὶι τοῦ, εὐδοχήσεις, 
ὁ Σύμμαχος. Καὶ τὴ» ἀναφορὰν δὲ, χαὶ τὰ ὀλοχαν- 
τώµατα, δικαιοσύνης νοητέον, xal προσέτι τοὺς µό- 
σχους. Πάντα γἀὰρδικαιοσύνης ἐχτελεῖται, κατὰ τὰς 
ἀναίμους καὶ πνευματικὰς θυσίας, τὰς kv τῇ τοῦ θεοῦ 


Ἐκκλησίᾳ καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης προσφεροµένας. Qc 


Καὶ ἐν ἄλλῳ γὰρ εἴρηται πρὸς Ἰουδαίους προφήτῃ' 
Οὐκ ἔστι µου θέΊημα ἐν ὑμῖν, Aére: Κύριος παγ- 
τοχράτωρ, καὶ θυσίας οὐ προσδέξοµαι ἐκ τῶν 
χειρῶν ὑμῶν. Αιότι ἀπὸ dvacodor ἡνίου µέχρι 
δυσμῶν δεδόξασται τὸ ὄνομά µου ἐν τοῖς ἔθνεσι" 
xal ἐν παντὶ τόπῳ θυμίαμα προσφέρεται τῷ ὁγό- 
gati µου, καὶ θυσία καθαρά. Act) νῦν λέγεται θυ- 
᾿σίαδιχαιοσύνης Ἔστι δὲ xal αἱνέσεως , χαθὰ πρόσ- 
θεν ἔλεχε' θῦύσον τῷ θεῷ θυσἰαν αἱνέσεως. 


(1) ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΣΥΡΕΣΕΩΣ TQ AAYIA NA'. 
Ex» τῷ ἐλθεῖν Δωῆκ τὸν Ἱδουμαῖον, καὶ ἀναγγεῖ- 
Ja: τῷ Σαοὺ., καὶ εἰπεῖν αὑτῷ' Ἡ.θε Δαυῖὸ 
εἰς τὸν οἶκον Ἁχιμέ.εχ. 
Ὅ μὲν λγ’ φαλμὸς εἴρηται τῷ Aavtb, ὁπότε ἠ.Ί- 


ait, Tunc acceptabis sacrificium ? At non dixit sim- 
pliciter sacrificium ; sed addidit, justitie. Quando. 
acceptaveris Sion, οἱ zdifleau fuerint muri Jeru- 
salem, tale tibi offeretur sacrificium, Namque reli- 
giosum institutum, imaginem sane referat coelestis 
Dei civitatis; quare Ecclesia Dei eodem nomine 
donatur, cujus muros dicit esse angelos ipsam 
circumsistentes, sive sacros illos propugnatores 
ejus. Symmachus autem dixit, accipies, loco illius, 
acceplabis. Oblationem vero εἰ holocausta, justiiic 
scilicet suppleas, atque insuper vitulos. Omnia 
quippe quz persolvuntur, justitig sunt, pro ratione 
incruentorum et spiritualium sacrificiorum, quz in 
Ecclesia Dei per universum orbem offeruntur. In 
alie quoque propheta ad Judzos dictum est : Nos 
eet voluntas mea in vobis, dicit Dominus omnipotens, 
et hostias non accipiam de manu vestra. Ab. orta 
enim solis usque ad occasum glorificatum est nomen 
meum in genlibus : et in omni loco thymiama offer- 
tur nomim meo, et. sacrificium mundum **. lpsum 
nunc dicitur sacrificium justitie : est etiam laudis, 
ut supra dicebat : /mmola Deo sacrificium (αμάν). 


1. IN FINEM, INTELLECTUS DAVID LI. 


23. Cum venit Doec Idumeus, et nuntiavit Sauli ac 
dixit ei: Venit David in domum Achimelech. 


Psalmus trigesimus tertius a Davide pronuntia- 


Joluce τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐναντίον "A6 iéAey, Ὁ Uus est, quando immulavit vuluum suum coram Abi- 


«αἱ ἀπέ.υσεν αὐτὸν, xal ἁπῆ-θεν. Οὗτος δὲ 
ἀχείνῳ ἀχόλουθος ἂν εἴη χατὰ τὴν Ἱστορίαν. Λέχει 
γὰρ ἡ Γραρὴ τῶν Βασιλειῶν, Καὶ éxei ἦν Év τῶν 
παιδαρίων τοῦ Σαοὺ.ἰ, év τῇ ἡμέρᾳ ἐχείνῃ. Ἐπι- 
σηµαίνεται δὲ τὸν χαιρὸν àv ᾧ ἦλθε Δαυῖδ εἰς τὸν 
οἶχον τοῦ ᾿Αβιμέλεχ, xat τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως 
ἔφαγε λαθὼν παρὰ τοῦ ἀρχιρέως. Κατ’ αὐτὺ yàp 
ἐκεῖνο τοῦ χαιροῦ φθάσας Awhx ὁ Σύρος, ὁ νέµων 
σὰς ἡμιόνους Σαοὺλ, xal ἐλθὼν πρὸς Σαοὺλ εἶπεν - 
Ἑώραλα τὸν υἱὸν' Ἱεσσαὶ παραγεγόµεγον elc No- 
6ἀὰν αρὸς Ἀδιμέ.εχ τὸν υἱὸν Ἁχιτὼό τὸν [spéa, 
καὶ πάντας τοὺς υἱοὺς τοῦ πατρὸς αὐτοῦ. xal 


melech, et dimisit eum, et abiit "*. Hic vero secun- 
dum historiam illum subsequitur. Áit enim scri- 
ptura Regnorum : Et ibi erat unus ez pueris Saul 
in die illa**, Signiflcatque quo tempore venit 
David in domum Abimelech, et acceptos a principe 
sacerdotum panes propositionis comedit, Eo enim 
ipso tempore profectus Doec Syrus, quí pascebat 
mulas Saulis, ipsum Saulem adiit ac dixit ei: Vidi 
filium Jesse advenientem  Nobam αά Abimelech, 
filium Achitob sacerdotem, et omnes filios pairís 
ejus: qui consuluit pro eo Dominum, et cibaria dedit 
ei. Et misil rez vocatum Abimelech sacerdotem, et 


»* Malach. 1, 10, 11. " Psal. xcix, 14. "* IE Reg. xxi, 7-15. ** ibid. 7. 
(1) Hic incipit codex Eminentissimi card. de Coislin. de quo pluribus in praefatione. 


41$ 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS TH. — EXEGETICA. 


κά 


omnes filios patris ejus sacerdotes in Noba, qui uni- A ἠρώτα αὐίῷ διὰ τοῦ θεοῦ, καὶ ἐπισιτισμὸν ἔδω- 


versi venerunt ad regem **, Tuncque, jubente Saule, 
ipse Doec occidit sacerdotes Domini trecentos et 
quinque viros ferentes ephod, εἰ Nobam civitatem 
sacerdotum percussit in ore gladii a viro usque ad 
mulierem, a puero usque ad lactantem, et vitulum 
et asinum et ovem **. Hxc cum audisset David tali 
modo gesta esse, hos profert sermones, qui neque 
canticum, neque hymnus, neque quid simile in- 
scribuntur. Qui enim potuit, in tot sacerdotum 
calamitate, cantica aut psalmos pro iis canere? 
Quare nullus hujusmodi titulus premissus est, sed 
solum in finem dicitur, et intellectus, quia quz sub 
finem habentur bona renuntiant, ubi dicitur: &go 
autem sicut. oliva fructifera, et. extera. Intellectu 


xev αὐτῷ. Καὶ ἀπέστειλεν ὁ BaciAebve xaJAécai τὸν 
Ἀδιμέλεχ τὸν ἱερέα, καὶ πάντας τοὺς υἱρὺς τοῦ 
πατρὸς αὐτοῦ τοὺς ἱερες του Κυρίου τοὺς ἐν 
Νοδὰν, καὶ παρεγένογτο πάντες πρὸς τὸν βασι- 
Aéía- "Ote χελεύσαντος τοῦ Σαοὺλ, αὐτὸς ἐχεῖνος ἆ 
Δωὴχ, ἐθανάτωσε τοὺς ἱερεῖς τοῦ Κυρίου τ’ xal ε 
ἄνδρας φέροντας ἐφοὺδ, xal τὴν No6óy πόλιν 
τῶν ἱερέων ἑπάταξεν ἐν στόµαει ῥομφαίας ἁπὸ 
ἂν δρὸς ἕως γυγαικὺς, ἀπὸ νγηπίου ἕως θη.1άζογ- 
toc, καὶ uóc xov καὶ ὄνου xal προθάτου. Ταῦτ οὖν 
μαθὼν Δαυνῖδ τοῦτον πεπραγμένα τὸν τρόπον, τοὺς 
προχειµένους προσφέρεται λόγους, οὔτε ᾧδὴν περι- 
έχοντας, οὔτε Όμνον, οὔτε ἄλλα τριοῦτον. Πῶς yàp 
xa οἷόν τε ἣν ἐπὶ συμφορᾷ τοσούτὼν ἱερέων, ᾠδὰς 


autem ex Deo eget przsentium sermonum senten- B αὐτῶν xal φαλμοὺς ἄδειν; δὼ οὐδὲν. τοιοῦτον ἔπι- 


tia. Cum itaque apud Abimelech sacerdotalem gu- 
Stavit cibum, mutato qustu suo, sive more $uo, 
secundum reliquorum interpretationem,  benedi- 
etiones et gratiarum actiones Deo emisit dicens : 
Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus 
ejus in ore meo, et czetera 3. Nunc autem, cognito 
calumniatoris Doec facinore, quo pacto scilicet, 
diabolico usus scelere, tot sacerdotes occidisset ; 
presentes sermones ad ipsum dirigit dicens : 


γέγραπται µόνον δὲ εἰς τὸ céloc εἴρηται χαὶ evr- 
έσεως' ἐπειδὴ τὰ τελευταία τῶν λόγων ἀγαθῶν ἔστιν 
ἁπαγγελτικὰ ἓν olg φησιν: Ἐγὼ δὲ ὡσεὶ ἐλαία 
κατάκαρπος, χαὶ τὰ ἕξης. Καὶ συνέσεως δὲ της ἐχ 
θεοῦ δεῖται ἡ τῶν ἐμφερομένων λόγων διάνοια. Ὅτε 
μὲν οὖν παρὰ τῷ ᾿Αθιμέλεχκ γενόμενος, τῆς ἱερατι- 
κῆς ἀπεγεύσατο τροφῆς, ἀλλοιώσας τὴν γεῦσιν αὐτοῦ 
f| τὸν τρόπον αὐτοῦ χατὰ τὴν τῶν λοιπῶν ἑρμηνείαν' 
εὐλογίας xav εὐχαριστίας ἀνέπεμπεν τῷ θεῷ λέγων * 


Εὐλογήσωτὸν Κύριον ἐν παντὶ καιρῷ, διαπαντὸς ἡ αἴνεσις αὐτοῦ ἐν τῷ στόματί µου, χαὶ τὰ ἑξῆς. Nov 
δὲ, ὅτε τοῦ διαθόλου Δωὴχκ τὴν πρᾶξιν ἔγνω, xai ὡς τοσούτους ἀνεῖλεν ἑερεῖς,. ἔργῳ διαθολικῷ χρησάµε- 
voc, ὡς πρὸς αὐτὸν συντάττει τοὺς προχειµένους λόγους φάσχων; 


Vegas. 5. Quid gloriaris in malitia, qui potens es? 


Τί ἐγκαυχᾷ ἐν xaxiq, ὁ δυνατός; dropiur 


iniquitatem tota die et injustitiam cogitavit. lingua C óAmv. τὴν ἡμέρα». καὶ ἁδικίαν ἑλογσατο ἡ 


(ua, Et. liec quidem multo ante dicta sunt, quam 
historia quinquagesimi psalmi contingeret. Nam 
adhuc superstite Saule et prius quam David re- 
gnaret, et res gesta, et psalmus dictus est. Ac dju- 
turnis postea temporibus, post Saulis obitum, 
postremisque regni sui annis, confessionem in 
quinquagesimo psalmo expressam David protulit, 
quam tamen huic psalmo przmisit, propter ejus 
cum quadragesimo nono psalmo aflinitatem, uti 
jam commonstratum est. Psalmi vero a μι ad 
LXX, viginti numero, Davidis inscripti,! ab alio 
principio argumentum mutuati sunt, videnturque 
vivente adhuc Saule pronuntiati fuisse, antequam 
David regnaret. Nam is, quem jam tractamus, 


vivente Saule dictus est, Cum venit Doec Idumeus D 


et nuntiavit Sauli, ac dixit εἰ: Venit David in do- 
mum Abimelech **. Sed etiani Lin, tunc pronuntia- 
tus est, Cum venissent Ziphai, et dixissent ad Saul: 
Nonne David absconditus est apud nos**? Quinqus- 
gesimus vero quintus sic inscriptus est: Cum te- 
nuerunt illum Allophyli in Geth : quo tempore non- 
dum regnabat David, Saule superstite. Quinquage- 
simus autem sexLus sic titulum habet, David, cum 
[ageret a (acie Saul in speluncam. Similiter et Lvin, 
Quando misit Saul, ait, et custodivit domum ejus, 
κί eum interficeret. Quinquagesimus vero nonus, 
etiamsi pest. mortem Saulis pronuntiatus fuerit, 


TÀoccd σου. Καὶ λέλεχται μὲν τὰ μετὰ χείρας 
πολὺ πρότερον τοῖς χρόνοις τῆς ἱστορίς τοῦ ν 
ΨΦαλμοῦ. Ἔτι γὰρ ζῶντος τοῦ Σαοὺλ, xai πρὸ τοῦ 
βασιλεῦσαι τὸν Δαυ]δ, xal πἐπραχτο xal εἴρητο. Ma- 
κροῖς δὲ Όστερον χρόνοις, μετὰ τὸν θάνατον Σαοὺλ, 
xaX πρὺς τοῖς τελευταίοις τῆς αὑτοῦ βασιλείας, 6 
Aavtb τὴν Ev τῷ ν΄ ποιεῖται ἐξομολόγησιν, fiv προῦ- 
παξε διὰ τὴν πρὺς τὸν μθ' φαλμὸν ἀχολουθίαν, 
ὥσπερ οὖν xal ἀποδέδειχται. Οἱ δ ἀπὸ τοῦ a' xal 
v τὸν ἀριθμὸν εἴχοσι, τοῦ Δανῖδ ἐπιγεγραμμένοι, 
µέχρι τοῦ ο ἐξ ἑτέρας ἀρχης τὴν ὑπόθεσιν εἰλήφα- 
σιν" ἐοίχασι γοῦν ἔτι ζῶντος Σαοὺλ εἱἰρῆσθαι, πρὶν 
ἡ βασιλεῦσαι τὸν Δανῖδ. "O τε γὰρ μετὰ χεῖρας ἔτι 
ζῶντος Σαοὺλ ἐλέχθη, 'Ev τῷ ἐ9λθεῖν Δωὴκ τὸν 
Ιδουμαῖον καὶ ἀναγγεῖΊαι τῷ Σαοὺ.1, ὅτι 114085 
Aavtà εἰς τὸν οἶκον ᾿ΑδιμέΊεχ. ᾽Αλλὰ χαὶ ὁ vy'* 
Ev τῷ ἐ9λθεῖν τοὺς Ζιφαίους, καὶ εἰπεῖν τῷ 
ZuovÀA: Οὐχὶ lob Δαυῖδ κχἐκρυπται παρ ἡμῖν; 
εἴρητο. Καὶ ὁ ε’ δὲ xal v'- "Oce ἐχράτησαν αὐεὺν 
ol Ἀ.1λόφυ.οι ἓν Γὲθ, ἐπιγέγραπται. ἣν δὲ καὶ 
οὗτος ὁ χρόνος ὁ mpb τῆς βασιλείας τοῦ Δαυῖδ, ἔτι 
τοῦ Σαοὺλ περιόντος τῷ Blu, χαὶ ὁ vc' ἐπιγράφ:ι 
Tà Δαυῖδ, ἐν τῷ αὐτ'ὶν ἁποδιδράσχειν áxó προσ- 
ώπου Σαοὺ. εἰς τὸ σπή.Ίαιο». Ὡσαύτως xai ὁ 
vn'* Ὁπότε, φησὶν, ἀπέστειᾶε ZaovA, xal ἑφύ- 
Άαξε τὸν οἶκον αὐτοῦ, τοῦ θανωτῶσαι αὐτόν. "O0 
γε μὴν νθ’, 5l xaX μετὰ τὸν θάνατον Σαοὺλ εἴρητο, 


** ] Reg. xxu, 9-11. *! ibid. 18, 19. ** Psal. xxxii, 2. 5 1 Reg. xxt, 1. ** ibid. 14. 


443 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


446: 


$5» βασιλευοντος τοῦ Aavtb, ἀλλὰ xal αὐτὸς πρὺ τῆς A jam regnante Davide ; at ipse queque ante admis- 


χατὰ τὸν Οὐρίαν πράξεως ὃ δὴ σηµαίνεται ἀπὸ τῆς 
προγραφῆς, Ἶτις δηλοῖ τὸν χρόνον qácxouca* 'Οπότε 
ἐγεπύρισε τὴ» Μεσοποταμία Συρίας, καὶ τὴν 
Συρία» Ew6ü, xal ἁπέστρεψεγ Ἰωά6 καὶ ἑπά- 
rate τὴν φάραγγα τῶν Α.1ῶν, δώδεκα «χ.Λιάδας. 
Ταῦτα δὲ τοῖς χρόνοις προάγει τὴν ἓν τῷ ν’ φαλμῷ 
ἐξομολόγησιν. Ἔτι μὴν καὶ ὁ £6' φαλμὸς ἐλέχθη τῷ 
Δαυ]δ ἐν τῷ εἶναι αὐτὸν ἐν τῇ ἑρήμῳ τῆς Ἴδου- 
paíac, ζῶντος ἔτι τοῦ Σαούλ. Καὶ θέα ὅπως σχεδὸν 
οἱ πλεῖστοι τοῦ δευτέρου µέρους τῆς βίδλου τῶν φαλ- 
μῶν τοῦ Δαυϊδ, παρεχτὸς τοῦ V, τοὺς πρόπαλαι εἰρη- 
µένους αὑτῷ πρὸ τῶν χρόνων τῆς χατὰ τὸν Obplav 
πράξεως περιειλήφασι. Τό γε μὴν πρῶτον µέρος τῆς 
αὐτῆς βίθλου τὸ ἀπὸ πρώτου χαὶ µέχρι p! τὴν ἑν- 


αντίαν εἶχε τάξιν' τοὺς Υὰρ μετὰ τὴν ἐξομολόγησιν p 


του V ἐχεῖνο περ.εῖχε τὸ µέρος. Ὁ γοῦν τρίτος φαλ- 
μὸς λέλεχτο τῷ Δανῖδ, ὁπότε ἀπεδίδρασκεν ἀπὸ 
προσώπου Ἀδεσσα.]ὼμ τοῦ vlov αὐτοῦ. "Egcuye 
δὲ τὸν νἱὸν μετά τὴν ἱστορίαν τοῦ Oüplou. Αλλά καὶ ἐν 
τῷ c^ τῆς αὐτῆς ἕνεχα πράξεως ἀπεχλάετο](1) λέγων 
'Exozí(aca àv τῷ στεγναγμῷ µου, «Ἰούσω καθ ἑκά- 
στη» νύκτα τὴν xAivnr. µου, ἐν δἀκρυδί µου τὴν 
στρωμγήν µου βρέξω. Καὶ ὁ P δὲ. Ὑπὲρ τῶν AC- 
Ίων Χουσὶ vlov '"Iegurel λελεγμένος , τῶν αὐτῶν 
εἴη ἂν χρθνων. Χουσὶ γὰρ ἀρχιεταῖρος γεγονὼς τοῦ 
Δαυϊδ, τῷ ᾿Αβεσσαλὼμ. συνεγένετο. Ἔτι μὴν xat ὁ 
tQ ἀποδέδειχται περὶ τὰ τελευταῖα τῆς ζωῆς Δανϊῖδ 
λελεγμένος. ᾽Αλλὰ xal ὁ Ag, ἐπιγεγραμμένος εἰς 
ἀνάμνησι», τὴν αὐτὴν ἔχων διάνοιαν τῷ c', ἄρχεται 


μὲν ἀπὸ τῶν αὐτῶν ῥημάτων λέγων Κύριε, μὴ τῷ C 


θυμῷ σου éAérEnc µε, μηδὲ τῇ ὁρ]ῇ cov παιδεύ- 
σης µε. Προϊὼν δὲ τὴν αὐτὴν ἑξομολόγησιν τῇ Ev 
τῷ ν φεροµένῃ ποιεῖται ἕν τε τοῖς ἄλλοις xal δι ὧν 
φησιν’ "Οτι αἱ ἀνομίαι µου ὑπερῆσαν τὴν κεφα- 
JA" που. Προσώξεσαν καὶ ἑσάπησαν οἱ µὠλωπές 
pov ἁπὸ προσώπου τῆς dgpocórnc µου. Καὶ σὺ 
ὃ ἂν χατὰ σαντὸν συναγαγὼν εὗροις ἂν τὰ πλεῖστα 
τῶν Ey τῷ πρώτῳ μέρει τῶν φαλμῶν μετὰ τοὺς χρό- 
νους τῆς κατὰ τὺν Οὐρίαν ἱστορίας εἱρημένα, τὰ δὲ 
μετὰ τὸν v' τοῖς χρόνοις προάγοντα τὴν κατὰ τὸν ϱὐ- 
ρίαν πρᾶξιν. Τί δήποτε οὖν οὐ χατὰ τὴν τῶν χρόνων 
ἀχολουθίαν οἱ πρῶτοι τοῖς χρόνοις πρῶτοι χατετάγη- 
σαν ἀλλ οἱ τὴν πρῶτοι λελεγμένοι ἔτι ζῶντος Σαοὺλ 
ἐν τῷ δευτέρῳ µέρει τῶν φαλμῶν ' ἐν δὲ τῷ πρώτῳ οἱ 


sum in Uriam facinus editus est: quod ex inscri- 
ptione significatur, temporis netam ferente his 
verbis: Cum succendit Mesopotamiam Syrie, et 
Syriam Soba : et conversus Joab percussit vallem 
Saiinarum, duodecim millia. Hxc porro tempore 
pravertunt confessionem in L psalmo factam. 1*.. 
super Lxii à. Davide dictus est, cum esset in deserto 
Idumec, vivente adhuc Saule. Ac mihi perpen- 
das velim, quo pacto plerique in secunda parte 
libri, psalmorum Davidis positi psalmi, excepto 
quinquagesimo, eos qui ab ipso diu ante tempus 
gesti in Uriam facinoris pronuntiati fuerant, pre- 
occupaverint. Prima sane pars ejusdem libri a 
primo ad quadragesimum, contrarium habet ordi- 
nem : namque pars illa eos, qui post. confessionem 
quinquagesimi psalmi dicti sunt, complectitur. 
Tertius itaque psalmus a Davide pronuntiatus est, 
eum [ugeret a facie Absalonis filii sui. Fugit autem 
a filio post historiam τί. Imo etiam in sexto 
pro eodem facinore flebat dicens: Laboravi in 
gemitu meo: lavabo per singulas nocles lectum 
meum; lacrymis meis stratum meum  rigabo 35. 
Septimus item, pro verbis Chusi filii Jemini 
dictus, ejusdem temporis fuerit. Chusi enim qui 
princeps amicorum David fuerat, cum Absalone 
junctus est. Et jam quidem commonstratum est de- 
cimum septimum circa finem vitze David dictum fu- 
isse. Similiterque tricesimus septimus, inscriptus 
in rememorationem, eamdem praeferens quam sex- 
tus sententiam, iisdem verbis incipit dicens : Do- 
mine, ne in furore tuo arguas me , neque in ira tua 
corripias me. In sequentibus vero eamdem, quam in 
psalmo quinquagesimo , confessionem edit, sive in 
aliis, sive in hoc dicto : Quoniam iniquitates mee 
supergresse sunt capul meum. Puiruerunt et cor- 
rupte sunt cicatrices mec a facie insipientie mec **. 
Αο si eadem per te colligas, multa in prima parte 
libri psalmorum deprehendas, que post tempus hi- 
storia de Uria prolata sunt, atque ea qus post 
quinquagesimum posita sunt, gestuim in Uriam fa- 
cinus tempore prevertere comperies. Quid igitur 
cause est, quod non secundum temporum seriem, 
qui primi tempore sunt , primi positi sint, sed qui 
primi, superstite Saule dicti sunt, in secunda psal- 


τοῖς χρόνοις ὕστατοι; ἡγοῦμαι δὲ ταύτην εἱληφέναι D inorum parte sint constituti ; et in prima, qui tem- 


τὴν τάξιν, ὡς ἂν μὴ ἀπὸ τῶν χρειττόνων ἐπὶ τὰ 
χείρω φέροιτο ὁ λόγος" τὸ γὰρ, εἰς τὸ τέλος μὴ &ra- 
φθείρῃς, καὶ ἐπὶ τῆς τῶν ψαλμῶν τάξεως πεφυλά- 
χθαι ἔοιχεν. Δι χαὶ τὰ σχυθρωπότερα πρῶτα τέθει- 
ται’ ἵνα δεύτερα τὰ χρηατότερα φυλαχθῇ, χαλυπτο- 
µένων χαὶ ἐξαφανιζομένων τῶν χειρόνων, διὰ τῶν ἐν 
τοῖς δευτέροις χρειττόνων. Εἰχὸς δὲ τὸν Δανῖδ τὸ 
πλημμεληθὲν αὐτῷ ὕστερον διὰ τῶν προτέρων αὐτοῦ 
χατορθωμάτων ἐθέλειν χαλύπτειν. Εἴποι δ᾽ ἄν τις, ὅτι 


** Psal. vi, 7. ** Psal. xxxvii, 5, ϐ. 


pore posteriores erant? Ego vero arbitror ideo hunc 
ordinem sumptum esse, ut ne a prestantioribus ad 
pejora sermo declinaret. lllud enim : In finem πε 
disperdas, etiam pro psalmorum ordine observatum 
videtur. Quare tristiora primo posita sunt , ut mi- 
tiora pro secundis servarentur, occultatis et oblit- 
teratis pejoribus per meliora illa secundo loco po- 
sita. Verisimile autem est Davidem ab se patratum 
postea facinus per priora illa bona opera tegere vo- 


(1) Ita frequenter in hoc. commentario Xzoxaáopat, pro ἀποχλαίομαι legitur, et quidem in omnibus 


manuscriptis. 


AM 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


4A 


luisse. Potest etiam dici, ex sublimi pietate Davi- A χαθ) ὑπερθολῆν εὐλαθείας πρώτας ἕταττε -ὰς ἔξομο- 


dem confessiones suas primas statuisse, quia justus 
in principio sermonis accusator est sui. Cum tanta 
porro de ordine psalmorum a nobis exquisita fue- 
rint, jam tempus est ad propositas Li psalmi voces 
accedere. 

H»c itaque scribit, cum edidicisset qux Doec 
Syrus, structis contra se calumniis, gesserat. Quam- 
obrem ceu ipsum alloquens ait : Quid gloriaris in 
malitia, qui potens es? sive etiam diabolum com- 
pellat, qui in ipso operabatur. Non nesciebat enim 
dlum sibi semper adversarium esse , et assidue se 
unpugnare, modo per Saulem, modo per Doecum, 
ac plerumque aliorum ministerio. Qui ergo in ma- 
litia infirmus, invalidus ac debilis est, cum melio- 
res in ipso mores prvaleant, utpote qui in mali- 
ia infirmior sit, dum peccat sese occultabit , et 
pungente conscientia fortasse resipiscet, atque ma- 
liti: δι remedium per confessionem ac sinceram 
gonitentiam excogitabit, Sed qui potens est in ini- 
quitate, in jpsa superbit et gloriatur, et quasi ma- 
gno edito facinore sese ostentat. Ας videtur mihi, 
in przsenti sermone contrarium describi morem, ei 
qui in psalmo r de confltente designatur. In illo 
aamque qui semel in malitiam lapsus erat, ali- 
quando resipiscebat, ac sese macerabat in confes- 
sione, suaque mala deflebat, At ei de quo nunc 
sermo, in malitia degenti dicitur : 

VEns. 7-9. Et eradet te de tabernaculo two, 
et eradicabit te de terra viventium in eternum; ut 
videntes justi semper timeant, ipsumque deri- 
deant, ac dicant : Ecce homo, qui non posuit Deum 
viriutem suam, sed. speravit in multitudine divitia- 
rum suarum, et pravaluit in. calamitate sua. Hxc 
porro quasi de Doec dic:a sunt, qui genere quidem 
Syrus erat, sed in medio Israelis versabatur ; imo 
fortasse piam religionem simulans, una cum mullti- 
ludine in tabernaculum Dei concesserat. Et sane 
dicta sunt isthec ad quemque in malitia potentem, 
qui lingua pro gladio utatur ad animarum perni- 
ciem, quem ceu quamdam amaram et exitiosam ra- 
dicein, animarum agricola evellet, etiamsi videatur 
ad breve tempus in tabernaculo bei et in Ecclesia 
ipsius plantatus fuisse. Evulsus autem talis homo 


Aoyf3aei, ἑαυτοῦ' Ἐπειδὴ δίκαιος ἑαυτοῦ κατήγο- 
poc &v πρωτο.λογέᾳ. ᾽Αλλὰ τοσούτων ἡμῖν εἰς τὴν ἆπο- 
δοθεῖσαν τάξιν γεγυμνασµένων, χαιρὸς ἤδη xai £r 
τὰς προχειμένάς φωνὰς τοῦ να παρελθεῖν. 


Γράφει τοίνυν τοὺς προχειµένους λόγως, μαθὼν 
ὁποῖα διεπράξατο Δωὴκ ὁ Σύρος ἐν ταῖς xav' αὐτοῦ 
διαθολαῖς. Διὸ ὡς πρὸς αὐτὸν ἁποτείνεται λέγων * 
Τί ἑγκαυχᾷ ἐν κακίᾳ, ὁ δυγατός; ἡ ὡς πρὺς xbv 
ἐνεργήσαντα t£v αὑτῷ διάθολον. OO. γὰρ Ἀγνόει τὸν 
πάντοτε αὑτῷ ἀντιχείμενον, xal διὰ παντὺς σὐτὸν 
πολεμοῦντα, ποτὰ μὲν διὰ τοῦ Σαοὺλ, νυνὶ δὲ διὰ τοῦ 
Δωὴχ, καὶ ἄλλοτε ἄλλως δι’ ἑτέρων. Ὁ μὲν οὖν ἁδύ- 
νατος xal ἄτονος καὶ ὀλίγος ἓν χαχίᾳ, πλεονάδοντος 


DB ἐν αὐτῷ τοῦ κρείττονος τρόπου, ὡς ἂν ἀσθενέστερος 


ἐν xaxig, ἐγχαλύψεται ἁμαρτάνων, χαὶ ὑπὸ τῆς συν- 
ειδήσεως κχεντούµενος, µετανοέσειεν ἂν, xai τῖς 
ἑαυτοῦ χαχίας περινοῄσειεν ἑαυτῷ φάρμαχον δι’ ἓξ- 
οµολογῄήσεως xaX εἰλιχρινοῦς µετανοίας * ὁ δὲ δυνατὸς 
ἐν χαχίᾳ τυφοῦται ἐπ' αὑτῇ, xaX ἐγχαυχᾶται, ὡς ἐπὶ 
μεγάλῳ χατορθώµατι σεµνυνόµενος. Kal µοι δοχεξ 
τὸν ἑναντίον τρόπον διαγράφειν ὁ παρὼν λόγος τᾷ 
προεξομολογησαµένῳ ἐν τῷ v. φαλμῷ. Ἐν ἐχείνῳ μὲν 
γὰρ ὀλισθήσας ἐν χαχίᾳ ἅπαξ, ποτὲ µετεγίνωσχε 
καὶ ἑαυτὸν ἔχοπτεν ἐξομολογούμενος, χαν τὰ ἑαυτοῖ 
xaxà ἀποχλαόμενος (sic) ó δὲ παρὼν kv xaxiq. ὤν 
qat * 

Kal ἁἀποξύσει σε ἀπὸ τῆς σχηνῆς, καὶ àx 
ριζώσει σε ἐκ γῆς ζώντων εἰσαεί" ἵνα δίχαιοι βλ. 
ποντες ἀεὶ φοθῶνται, χαὶ χαταγελῶσιν αὐτοῦ λέγον. 
τες Ἰδοὺ ἄνθρωπος. ὃς οὗ προέθετο τὸν θεὸν 
ἰσχὺν» αὐτοῦ: dAA ἐπεποίθησε τῷ π.]ήθει τοῦ 
π.Ίούτου αὐτοῦ, xal ἐγισχυρεύσοατο τῇ συµφροᾷ 
ἑαυτοῦ. Λέλεχται δὲ ταῦτα ὡς πρὺς τὸν Δωὴχ, ὄντα 
μὲν Σύρον τὸ γένος, ἀναστρεφόμενον δὲ ἐν µέσῳ tot 
'"Iopat)* xal που τάχα xal παραθάλλοντα μετὰ τοῖ 
πλήθους εἰς τὴν σχηνὴν τοῦ sou, θεοσεθεῖν τε προς 
ποιούμενον. Λέλεχται ὃξ καὶ πρὺς πάντα τὸν bv χα- 
χία δυνατὸν, τῇ γλὠσσῃ χρώμενον ἀντὶ ξίφους ἐτ 
Ψυχῶν ἁπωλείᾳ, ὥσπερ τινὰ πιχρὰν xat λυμαντιχὴν 
ῥίδαν, ὁ τῶν φυχῶν γεωργὸς ἐχτῖλαι, x&v δοχῇ πρὺς 
βραχύν τινα χρένον Ev τῷ σχηνώµατι τοῦ θεοῦ xal 
ἐν τῇ Ἐχχλησίᾳ αὐτοῦ πεφντεῦσθαι. Ἐκταλεὶς (sic 


ac procul tabernaculo sanctorum ejectus, in miise- p) δὲ ὁ τοιοῦτος xal μαχρὰν ἀποῤῥιφεὶς τοῦ τῶν ἁγίω. 


rabile spectaculum ponetur ad utilitatem et castiga- 
tionem videntium : qui terribile Dei adversus hu- 
jusmodi bominem judicium oculis percipientes , id 
curabunt, id cavebunt, ut ne in paria incidant. 
Deinde pristinam potentis in malitia arrogantiam , 
sublimitatem et superbiam memoria repetentes , 
atque advertentes eam, quz? postea ipsum invasit, 
abjectionem ac perniciem, risu dignum zstimabunt, 
considerantes ex qualibus in qualia deciderit ; judi- 
cium Dei probabunt, justumque esse fatebuntur. 
Sub hzc calamitatum impii camsas expendent, re- 
cium esse judicium Dei praedicantes. Oportuerat 


* Prov. xvri, 17. 


σχηνώµατος, θέαμα κχείσεται οἰχτρὸν ἐπ ὠφελείᾳ 
xat σωφρονισμῷ τῶν ὀρώντων, ot, τὴν ἀπότομον toi 
θεοῦ χατὰ τοῦ τοιούτου χρίσιν ὀφθαλμοῖς παραλαθἀν- 
τες, ἀγωνιάσουσι xal φυλάξονται μὴ τοῖς ὁμοίοι 
περιπεσεῖν. Εἶτα ἀναφέροντες τῇ vfum τὴν προτέ. 
pav τοῦ δυνατοῦ iv xaxa µεγαλαυχίαν, τὀ τε Odo: 
καὶ τὴν ὑπερηφανίαν αὐτοῦ, ὁρῶντες δὲ καὶ τὴν μετὰ 
ταῦτα μετελθοῦσαν αὐτὸν ταπείνωσίν τε xai ἀπάώ 
λειαν, χαταγέλαστον αὐτὸν ἠγῄήσονται, ἓξ οἵων εἰς 
οἷα µεταπέπτωχε θεωµενοι’ ἀποδέξονται δὲ τοῦ coc, 
τὴν κρίσιν, διχαίαν αὐτὴν εἶναι ὁμολογοῦντες. Εἶτ o 
xai τὰς αἰτίας διελεύσἌνται, δι ἃς ταῦτα πἐπονθε' 





449 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


450 


ὁ ἀσεθὴς, δικαιοῦντες τὴν τοῦ θεοῦ χρίσιν. Δέον γὰρ A enim non tam efferri de divitiis, nec de vanitate 


μὴ ἐπὶ πλούτῳ µέγα φρονεῖν, μηδ ἐπὶ τῇ µαταιότητι 
τοῦ παρόντος βίου ἑπαίρεσθαι, µόνον δὲ τὸν θΘεὸν 
ἑλσίδα xal βοηθὸν αὑτοῦ τίθεσθαι, καὶ ἐπὶ ταύτῃ μὴ 
σαλεύειν τῇ ἐλπίδι: ὁ δὲ τὴν μὲν ἀγαθὴν ἄγχνραν 
τῆς ἑαυτοῦ ψυχής χαταλέλοιπεν, ἐπὶ µαταίῳ δὲ 
πλούτῳ τὰς ἑἐλπίδας ἀναρτήσας, ἑαυτὸν ἔπαιξε, 
πλέον οὐδὲν f$) γέλωτα ὀφλήσας ἐπὶ τῇ αὑτοῦ µα- 
ταίᾳ xal ἄφρονι µεγαλαυχίᾳ. 

Ἐχγὼ δὲ, ὡσεὶ ἑλαίΐα κατάκαρπος ἐν τῷ οἵκῳ 
τοῦ θεοῦ, ἥπισα ἐπὶ τὸ ÉAsoc τοῦ θεοῦ εἰς τὸν 
aiova, xal εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. Ὁ μὲν ἓν 
χἀχίχ δυνατὸς ὁποίου τέλους τεύξεται, διὰ τῶν εἰ- 
ρηµένων μεμαθήχαμµεν. Ἐγὼ δὲ, φησὶν ὁ Δανῖδ, 
ταῦτα παιδευθεὶς πρὸς τοῦ ἁγίου Πνεύματος, οὔτε 
ἐπὶ πλήθει πλούτου προσκαίρου ἐπαρθείην ποτὲ, 
οὔτε ἐπὶ µαταιότητι τοῦ θνητοῦ βίου. Ματαιότης 
γὰρ µαταιοτήτων , τὰ πάντα µαταιότης. ᾽Αλλὰ 
xai φεύγων τὴν ὁδὸν τοῦ δυνατοῦ ἐν χαχίᾳ, τὴν 
ἐμαυτοῦ γλῶτταν xaX τὰ ῥήματα οὐχ εἰς ἁπώ- 
λειαν ἑτέρων ἀχονήσαιμι, ἀλλ Ev ὠφελείᾳ φυχῶν, 
xa εἰς διαχονίαν σωτηρίων λόγων. Καὶ ταῖς λοιπαῖς 
δὲ πράξεσιν οὕτως ἂν γενοίµην εὐθαλῆς καὶ εὔκαρ- 
πος, ὡς παραθάλλεσθαἰ µου τὴν doyhv ἀειθαλεῖ 
αἱ πολυκάρπῳ φυτῷ ἐν οἴχῳ Θεοῦ πεφυτευµένῳ. 
Διό φηµι' ᾿Εγὼ δὲ ὡσεὶ ἑλαΐα κατάχαρπος ἐν τῷ 
οἴκῳ τοῦ 660v: f| χατὰ τὸν Σύμμαχον. Ἐγὼ δὲ ὡσεὶ 
£JAaía εὐθα.λὴς ἐν τῷ οἵκῳ τοῦ θεοῦ. Οὐδὲ γὰρ 
ἀπένευον τοῦ οἴχου τοῦ Θεοῦ. ἀλλ ἔνδον kv αὐτῷ 
ὥσπερ by γεωργίῳφ θεοῦ πεφυτευµένας, xal τῶν να- 
µάτων τῆς bv τῷ οἴχῳ τοῦ θεοῦ πηγῆς ἁἀπολαύων, 


πολύκαρπος ἐγινόμην xal ἀειθαλῆς, χατὰ τὸ παρά- - 


δειγµα τοῦ τῆς ἑλαίας φυτοῦ, ὅπερ ἐν τοῖς ἀειθαλέσι 
παρείληπται. Τήρει δὲ, ὅτι ταῦτα λέγων ὁ Δανῖδ, 
οὔτε ἐπὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ ἐτύγχανεν, fjv ἑνόμιζον 
εἶναι Ἰονδαίων παῖδες οἶκον τοῦ Θεοῦ: οὔτε γὰρ 
ᾠχοδόμητο, ἀλλ᾽ οὐδὲ ἐν τῇ σχηνῇ τῇ ὑπὸ Μωῦσέως 
χατεσχευασμένῃ, εἰσέτι τότε παρὰ Ἰουδαίοις οὔσῃ. 
Φεύγων γὰρ τὸν Σαοὺλ παρ᾽ ἑτέροις τὰς διατριδὰς 
ἐποιεῖτο' ὅμως 0 οὖν οὐκ Ἠγνόει ἑαυτὸν ἐν τῷ ofxip 
τοῦ Θεοῦ πεφυτευµένον' οἶχον Θεοῦ νοῶν τὸ θεοσεθὲς 
πολίτευμα. Καὶ ἐπειδήπερ χατάχαρπος, οὐδὲ πικροὺς 
φέρων χαρποὺς, γλυχεῖς δὲ καὶ πολλῆς γέµοντας φι- 
λανθρωπίας, εἰχότως ἑλαίας φυτῷ χαταχάρπῳ παρ- 
εθάλλετο, τὸν εἰς τοὺς πέλας ἔλεον σημαίνοντος, xat 


τὴν εἰς ἅπαντας φιλανθρωπίαν τοῦ παραδείγματος. 


vit: presentis extolli; eed unum Deum in spein et 
auxilium sibi ponere, atque in tali spe non flu- 
ctuare. llle vero hona animz sus anchora dimissa, 
atque in diviliis inanibus spe reposita, sibi ipsi il- 
lusit; nihilque aliud de vana illa et insana arro- 
gantia retulit, quam quod se ridiculum przberet, 


Vgns. 40. Ego autem sicut oliva fructifera in 
domo Dei, speravi in misericordia Dei in eternum 
et in seculum seculi. Qui finis futurus sit ejus qui 
potens est in iniquitate, ex jam dictis edidicimus. 
Ego autem, ait David, his eruditus a Spiritu sancto, 
neque de mulütudine tempcranearum divitiarum, 


B neque de vanitate mortalis vite unquam extol- 


laf : nam vanitas vanitatum , omnia vunitas **. 
Imo vero viam potentis in iniquitate fugiens, lin- 
guam et verba mea non in perniciem aliorum ex- 
acuam ; sed ad utilitatem animarum et ad ministe- 
rium salutaris sermonis. Et in reliquis operibus sic 
virens, sic fructifet evadam, ut anima mea arbori 
semper virenti ac fructifere in domo Dei plautatze 
comparetur. Quamobrem dico : Ego autem sicut 
oliva fructifera in domo Dei; sive, secundum Sym. 
machum, Ego attem sicut oliva virens in domo Dei. 
Neque enim domum Dei abnuebam ; sed intus in 
ipsa quasi in agro Dei plantatus, et rivis fontis in 
domo Dei scaturientis fruens, fructifer ac semper 
virens evasi, exemplo arboris olivae, qus inter sem- 


C per virentes annumeratur. Observes velim Davidein 


hzc dicentem non fuisse in Jerusalem, quam do- 
mum Dei esse arbitrabantur Judei; nondum enim 
edificata fuerat; sed neque in tabernaculo a Movse 
structo, quod adhuc penes Judzos erat. Cum enim 
fugeret a Saule, apud alios morabatur : et tamen 
non ignorabat se in domo Dei plantatum esse; in- 
telligens domum Dei religiosum esse institutuin. 
Et quoniam fructifer erat, neque amaros, sed dul- 
ces et humanitate plenos fructus ferebat, jure fru- 
ctuosx arbori olivie comparabatur, exemplo mise- 
ricordiam in proximos, et humanitatem in omnes 
significante. Utpote igitur qui tot bonis instructus 
esset, consequenter infert : Speravi in misericordia 
Dei in &ernum et in seculum seculi. 


Ὡς οὖν τοσούτοις βρίθων ἀγαθοῖς, ἀχολούθως ἐπιλέ- 


χει’ "Ηλπισα ἐπὶ τὸ ἔλεος τοῦ 6500 εἰς τὸν αἰῶνα xal εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ alovoc. 
Τοῦ μὲν γὰρ àv χαχίἰᾳ δυνατοῦ τὸ τέλος ἐχρίξωσιν p — Nam illius quidem, qui potens est in iniquitate, 


αὐτῷ xai ἀφανισμὸν ἑδήλου. 'Eypüv vàp τὴν τῶν 
πιχρῶν οἰστικὴν ῥίζαν καρπῶν πρὸς τοῦ τῶν ὅλων 
σοφοῦ γεωργοῦ ἀποχταλῆναι (1). Ὁ δὲ ὡσεὶ ἑλαία xa- 
τάκαρπος kv τῷ οἴχῳ τοῦ θεοῦ, Ίλπισεν ἐπὶ τὸ ἔλεος 
κοῦ θεοῦ εἰς τὸν αἱῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, 
ἀθανασίαν xai ζωὴν αἰώνιον ποριξόμενος ἀπὸ τῆς 
ἀγαθῆς ἑλπίδος, fc οὕποτε ἐχπεσεῖται Ἡ ὰρ 
ἑλπὶς, χατὰ τὸν ᾿Απόστολον, οὐ καταισχύνει. Ex0' 
ὣς &x' ἀγαθοῖς καρποῖς, ἀγαθὰς ἑλπίδας ἑαυτῷ ὑπο- 


** Eccle. 1, 2. ** Rom. v, 8. 
(4) Ἀποχτα.λῆναι. Anne ἀποχταθῆναιἳ Εοιτ. 


finem signiticabat esse eradicalionem et destructio- 
nem; radicem enim aimarorum fructuum feracem, 
a sapiente omnium agricola eradicari oportebat. 
Qui vero sicut oliva fructifera in domo Dei, spera- 
vit in misericordia Dei in zternuim et in seculum 
seculi, immortalitatem et vitam zternam refert ob 
bonam spem, qua nunquam excidet ; nam, secun- 
dum Apostolum, spes non confundit **; deinde, 
utpote de bonis fructibus, bonam sibi spem con- 


451 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS Π. — EXEGETIC 


452 


signans, horum causam bonorum omnium submi- A τυπωσάµενος, τὴν αἰτίαν ἑξάπτει τῷ πάντων τῶν 


nistratori ascribit dicens : Confitebor tibi in εσεκ- 
lum, quia fecisti. Neque enim ego; inquit, me sicut 
olivam.fructiferam composui, sed tu fecisti : abs te 
enim gratia ; quare nunquam (inem faciam tibi gra- 
tias habendi 4ο confitendi : sed postquam semel 
speravi in misericordia Dei, exspectabo nomen ejus. 
Nam cum bona spes subsit, patientia nobis opus. 
Quapropter exspectabo nomen tuum, ait, quoniam 
bonum est in conspectu sanctorum. tuorum ; sive se- 
cundum Symmachum, Q«oniam bonum est. nomen 
tuum in conspeciu sanctorum (uorum. Gnarus | itaque 
ipsum bonum esse et bonorum auctorem, non po- 
tentibus in malitia, non abjectis hominibus, sed 
sanctis; jure exspectabo nomen iuum, bona spe 


ἀγαθῶν yopnyt λέγων Εξομολογήσομαί σοι εἲς 
τὸν αἰώνα, ὅτι ἐποίησας. Οὐ γὰρ ἐγὼ, φησὶν, 
ἐποίησα ἐμαυτὸν ὡσεὶ ἑλαίαν χατάχαρπον, ἀλλά σὺ 
ἐποίησας' παρὰ cou yàp fj χάρις διὸ οὐδέποτε παὺ- 
σοµαἰ σοι τὴν χάριν εἰδὼς, xal. σοι ἐξομολογούμενος” 
ἅπαξ δὲ ἐλπίσας ἐπὶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, ὑπομενῶ zé 
ὄνομα αὐτοῦ. Της γὰρ ἀγαθῆς ἑλπίδος ὑποχειμένης, 
ὑπομονῆς ἡμῖν χρεία. Διὸ ὑπομενῶ τὸ ὄνγομά σου, 
φησὶν, ὅτι χρηστόν ἐστιν ἐναγτίον τῶν ὁσίωνσου" 
J| χατὰ τὸν Σύμμαχον, "Oti: ἀγαθὸν τὸ ἔνομά cov 
ἄντικρυς τῶν ὁσίων cov. Εἰδὼς οὖν, ὅτι ἀγαθόν 
ἐστι, καὶ ἀγαθῶν ποιητιχὸν, οὐ τοῖς δυνατοῖς Ev χα- 
xia, οὐδὲ τηῖς ἀποθλήτοις τῶν ζώντων, ἀλλὰ τοῖς 
ὁσίοις, εἰχότως ὑπομεγῶ τὸ ὄγομά cov, εὔελπις ὧν 


fruens me nunquam lapsurum a misericordia tua. p µήποτε ἐχπεσεῖν τοῦ σοῦ ἑλέους. Οὕτω γοῦν fA- 


Sic itaque in ipso speravi in zternum et in szcu- 

lum szculi. 

1. IN FINEM, PRO MAHELETH , INTELLIGEN- 
114 DAVID Lil. 

Vgns. 2-6. Dixit insipiens in corde suo : Non est 
Deus. Corrupti sunt. et abominabiles facti sunt in ini- 
quitatibus, non. est qui faciat bonum. Quinquagesi- 
mus psalmus confessionis modum ejus, quem ad- 
missi peccati prenitet, complectitur ; sequens vero 
in malitia potentis et impii moris insaniam descri- 
bit ; ac qualis, cum istum, tum priorem, finis exce- 
perit. Nam ei qui in malis suis gloriabatur dictum 
est : Propterea Deus destruet te in. finem, evellet te, 
et emigrabit tede tabernaculo'* ; ex persona autem 


πισα bw αὐτῷ ε.ς τὸν αἰῶνα xai εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ 
αἱῶνος. 


LIE ΤΟ ΤΕΛΟΣ, ΥΠΕΡ ΜΛΕΛΕΘ. ΣΥΝΕΣΕΩΣ TQ 
ΔΑΥΙΔ NB' 


Εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ avrov: Οὐκ ἔστι θεός. 
Διερθάρησαν xal ἐδδελύχθησαν ἐν ἀνομίαις, οὖκ 
ἔστι zou ἁγαθόν. Ὁ μὲν v ἐξομολόγησιν τρόπου 
µεταχινώσχοντος ἐφ᾽ ος ἤμαρτεν, περιεῖχεν' ὁ δὲ 
ἑξης αὐτῷ, ἀπόνοιαν τοῦ ἐν χακἰᾳ δυνατοῦ xal ἀθέου 
τρόπου’ ὁποῖόν τε τοῦτον διεδέχετο τὸ τέλος, xa 
ὁποῖον τὸν πρότερον. Ti μὲν γὰρ καυχησαμένῳ ἐπὶ 
τοῖς ἑαυτοῦ χακοῖς ἑλέγετο' Διὰ τοῦτο ὁ θεὸς καθ- 
ε1εῖ σε εἰς τέλος, ἐκτῖιλάι σε καὶ μεταναστεῦσαί 
σε ἀπὸ σχηγώµατος" ἐκ προάώπου δὲ τοῦ ἔξομολο- 


confitentis subjungitur, Ego autem sicut oliva fructi- C γησαµένου ἐπήγετο ἑξῆς τὸ, Ἐγὼ δὲ ὡσεὶ éAala 


fera in domo Dei, speravi in misericordia ejus in sc- 
culum "*. Hic vero qui psalmus non est, neque 
enim ila inscribitur; sed neque canticum , neque 
quid simile, salutaris Dei adventus prophetiam 
continet , quem multi prophetze et justi voluerunt 
videre. Praesens itaque, quasi in omnium hominum 
ruina, et quasi in communi naufragio hzc preca- 
tur : Quis dabit ex Sion Salutare lsrael? cum con- 
verterit Dominus. captivitatem plebis sue, exsultabit 
Jacob et laetabitur Israel : quando confitens decla- 
ransque peccata sua, per salutarem Dei adventum 
pufgationem consecuturus erat ; quando impii et in 
malitia potentes hominum mores, non per alium 
quam per unum Salvatorem, qui insanabilibus 


anima morbis mederi valet, curari poterant. Ft D 


hsc de serie dictasint. 


Observa porro hanc prophetiam bis in libro 
Psalmorum ferri, in prima parte, psalmo tertio 
decimo ; in secunda, eo quem jam tractamus. Nam 
a principio ad finem, iisdem fere verbis jacet deci- 
inus terlius 30 praesene psalmus; his verbis inci- 
piens, Dixit insipiens in corde suo : Non est Deus ; 
his vero desinens, Quis dabit ex SionSalutare Israel ? 
cum converterit Dominus captivitatem plebis $uc, ex. 


" Psal. 11, 7. ! ibid. 10. 


κατάχαρπος ἐν τῷ olxq τοῦ θεοῦ, fjAxiwca ἐπὶ τὸ 
ἔλεος αὐτοῦ εἰς τὸν αἰῶνα. Ὁ δὲ παρὼν οὐκ iv 
Ψαλμὸς, οὐ γὰρ οὕτως ἐπιγέγραπται, ἀλλ᾽ οὐδὲ ᾠδὴ, 
οὐδέ τι τῶν τοιούτων, προφητείαν περιέχει τῆς σω- 
τηρίου θεοφανείας, ἣν πολλοὶ προφῆται καὶ δίχαιοι 
ἐπεθύμησαν ἰδεῖν. Ὥσπερ οὖν καὶ ὁ μετὰ χεῖρας ἐτὶ 
τῇ πάντων ἀνθρώπων διαπτώσει, χαὶ ὥσπερ ἐπὶ 
xot ναυαγίῳ εὐχόμενος καὶ λέγων: Τίς δώσει ἐκ 
Σιὼν τὸ Σωτήριον τοῦ Ἱσραή-, ἐν τῷ ἐπιστρέ- 
va. Κύριον τὴν αἰχμα.ωσίαν τοῦ «ὶαοῦ αὐτοῦ, 
ἀγαξλιάσεται Ἰακὼδ, xal εὐρρανθήσεται "opas: 
ὅτε γὰρ, ἐξομολογούμενος καὶ ἑξαγορεύων τὰ ἑαυ- 
τοῦ ἁμαρτήματα διὰ τῆς σωτηρίον θεοφανείἰας, xa- 
θάρσεως ἔμελλε τεύξεσθαι: ὅτε ἄθεος ἐν ἀνθρώποις 
χαὶ ἐν χαχἰᾳ δυνατὸς τρόπος οὐδ ἄλλως οἷός τε hv 
1| διὰ µόνου τοῦ Σωτῆρος θεραπείας τυχεῖν, τοῦ xal 
τὰ ἀνίατα τῆς ψυχῆς πάθη ἱάσασθαι δυναµένου. Καὶ 
ταῦτα μὲν εἰς τὴν ἀχολουθίαν εἱρήσθω. 

Σημειώσῃ δὲ, ὅτι δεύτερον ἤδη ἢ προχειµένη προ- 
φητεία ἔγχειται τῇ βίθλῳ τῶν Ψαλμῶν' ἐν μὲν τῷ 
πρώτῳ μέρει χατὰ τὸν cy', ἐν δὲ τῷ δευτέρῳ κατὰ 
τὰ προχείµενα. Σχεδὺν γὰρ αὐτοῖς ῥήμασιν ἀπ áp- 
χῆς µέχρι τέλους καὶ ὁ ty' ὁμοίως ἔχει τῷ παρόντι" 
ἀρχόμενος μὲν ἀπὸ τοῦ": Εἶπεν ἄφρων ἐν καρξίᾳ 
αὐτοῦ. Οὐκ ἔσει Θεός" τελευτῶν δὲ εἰς τό: Τίς 
δώσει ἐκ Σιὼν τὸ Σωτήριο» τοῦ Ἱσραήαᾶ ; ἐν τῷ 


453 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


454 


ἐπιστρέψαι Κύριον τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ AaoU A sultabit Jacob εί letabitur 1srael.. Modicis autem : 


αὐτοῦ, ἀγα1λιάσεται  Jaxé£, xal εὐφρανθήσεται 
. Ἱσραή.. Βραχεῖαι δὲ λέξεις τὴν iv. ἀμφοτέροις 
διαφορὰν ἑργάξονται. Ἐν μὲν γὰρ τῇ προγραφῇ ὁ 
"μὲν ty! elc τὸ τέλος τῷ Δαυϊδ ἑλέγετο' 6 δὲ παρὼν 
ἔχει μὲν τὴν αὐτὴν ῥῆσιν, πλεονάζει δὲ Ev τῷ λέγειν, 
ὑπὲρ MasJA20, συνέσεως. Ὁ μὲν ᾽Αχύλας, ἐπὶ χο- 
ρείᾳ, ἠρμήνενσεν ὁ δὲ Σύμμαχος, διὰ xopov: ὁ δὲ 
Θεοδοτίων, ὑπὲρ τῆς χορείας, xa ἡ πεμπτὴ ἔχδοσις 
ὡσαύτως. ᾽Αναγχαίως δὲ πρόχειται τὸ, συνέσεως 
ἐπειδήπερ συνέσεως ἡμῖν δεῖ πρὸς τὸ νοῆσαι τίς ἔστιν 
ἡ χορεία ἡ διὰ τῆς προγραφΏς δηλουµένη, xal τίς 
ὁ λόγος, xa0' ὃν ἅπαξ προλεχθείσης τῆς προφητείας 
κατὰ τὸν ιΥ δεύτερον ἐνταῦθα παρεϊΐληπται. Τὸ δὲ, 
εἰς τέ.ος, kv ἀμφοτέροις χείμενον, σημαντιχὸν ἂν efr 
τοῦ χρόνου xa0' ὃν ἤμελλεν ἀποτελεῖσθαι τὰ προφη- 
τευόµενα. Ἐπειδὴ γὰρ κατὰ τὴν συντέλειαν τοῦ 
αἱῶνος, τὸ Σωτήριον τοῦ θεοῦ, ἐπιφανὲν τοῖς ἐπὶ γῆς 
ἀνθρώποις, χορείαν συνεστήσατο thv ἐξ ἁπάντων 
τῶν ἐθνῶν ἐν τῇ Ἐκχλησίᾳ αὐτοῦ συγχροτουµένην, 
εἰς ὕμνους xat δοξολογἰας τοῦ αὐτοῦ Πατρός, εἰχότως 
ἐπὶ σύνεσιν ἡμᾶς ταύτης τῆς χορείας ὁ λόγος παρορ- 
p. Καὶ ὃρα τὸ παράδοξον' προγράφει μὲν γὰρ ὑπὲρ 
τῆς χορείας, 3) ὑπὲρ τοῦ χοροῦ, εἰσάχει δὲ οὐδένα 
ἐπὶ γῆς ἄνθρωπον ἀγαθὸν, οὐδὲ ποιοῦντα χρηστότητα 
ἕως ἑνὸς, λέγων ἑξῆς' Κύριος ἐκ τοῦ οὐρανοῦ 
διέχυψφεν ἐπὶ τοὺς υἱοὺς cor ἀγθρώπω», τοῦ ἰδεῖν' 


verbis ambo differunt. Nam in titulo decimus ter- 
tius in finem David habet, hic vero eamdem qui-' 
dem sententiam przefert; sed hzc insuper addit, 
pro Maheleth, intelligentie. Aquila, super chorea, in- 
terpretatus est ; Symmachus, per chorum ; Theodo- 
tio, pro chorea , et quinta editio similiter. Necesgsa- 
rio aulem intelligentim dicitur; quia intelligentia 
nobis opus, ut capiamus quz sit illa chorea, in ti- 
tulo indicata ; et qua de causa, semel prolata pro- 
phetia in psalmo decimo tertio, secundo hic repe- 
tatur. Illud autem, ἐπ finem, quod in utroque legi- 
tur, tempus quo impleri debent quas in prophetia 
feruntur signiflcaverit. Quia enim in consumma- 
tione szculi, Salutare Dei quod in terra hominibus 


B illuxit, choream constituit ex omnibus gentibus in 


Ecclesia ipsius congregatam, ad hymnos et gloriam 
Patri ipsius referendam ; jure ad talis chorez intel- 
ligentiam nos sermo concitat. Et vide mihi, quzso, 
rem permiram : dum enim hunc titulum edit, pro 
chorea vel pro choro, nullum esse in terra bonum 
hominem, ac ne vel unum qui faciat bonitatem 
enuntiat, dicens In sequentibus : Dominus de celo 
prospezit super filios hominum, ut videat si est ia- 
telligens aut requirens. Deum. Ones declinaverunt, 
simul inutiles facti sunt ; non est qui faciat bonum, 
non est usque ad unum. 


αἱ ἔστι συγιὼν xal ἐκζητῶν τὸν Θεόν. Πάντες ἑξέχ.ιναν, dpa ἠχρειώθησαν, οὐκ ἔστι ποιῶν 


ἀγαθὸν, ovx ἄστιν ἕως évóc. 


El δὲ οὖν τοιαῦτα ἣν τὰ ἐν ἀνθρώποις, ὡς µηδένα 6 Siitaque sic se res habebant apud homines , ut 


ἀγαθὸν εὑρίσχεσθαι £v τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων, πῶς 
ὑπὲρ τῆς χορείας τὰ τῆς προγραφῆς λέγεσθαι ση- 
palvev; ᾽Αλλ' ἑρεῖς, ὅτι, ἐπειδὴ πάντες ἐξέχλιναν 
ἕως ἑνὸς, διεφθάρησάν τε οἱ ἐπὶ γῆς χαὶ ἐδδσλύχθη- 
σαν ἓν ἀνομίαις, εἰχότως ὁ προφήτης ἐπηύξατο iv 
τοῖς μετὰ ταῦτα εἰπών' Τίς δώσει éx Σιὼν τὸ Σω- 
τήριον τοῦ Ἱσραή.; ἐν τῷ ἐπιστρέψαι Κύριο» 
vv αἰχμαωσίαν τοῦ Aaov αὐτοῦ, ἁγαλιάσεται 
Ἰακὼδ, καὶ εὐφρανθήσεται Ἱσραή-. Συνεῖδε γὰρ 
j| προγνώσἒι τοῦ πνεύματος τοῦ προφητιχκοῦ, ὡς 
ἄρα διὰ τοῦ Σωτηρίου μελλεν dj αἰχμαλωσία τοῦ 
λαοῦ ἐπιστρέφειν xal ἐλευθεροῦσθαι τῆς τῶν πολε- 
µίων δυναστείας ὧν ἐπιτελουμένων, ἡ τοῦ Θεοῦ χο- 
Ῥεία συνίστατο ἐξ αὐτῶν ἐχείνων τῶν ἐλευθερουμένων 
«fe αἰχμαλωσίας. Εἰχότως οὖν εἰς τὸ τέλος ἆνα- 
πέμπεται τὰ λεγόμενα, xai ὑπὲρ MasA&0, τουτ- 
έστιν ὑπὲρ τῆς χορείας., λέλεχται' ὡσεὶ σαφέστερον 
ἡρμήνευτο, ὑπὲρ τῶν ἑλευθερωθησομένων τῆς αἰχμα- 
λωσίας διόπερ xa εἰς σύνεσιν ἡμᾶς ἀναπέμπει. 
Ἐϊρηται δὲ, τῷ Δαυῖδ, dj προφητεία, ὑπ' αὐτοῦ 
λεχθεῖσα. Διὸ παρὰ τοῖς λοιποῖς ἑρμηνευταϊς, τοῦ 
Δαυϊὸ, ἐπιγέγραπται. Καὶ ἔστιν εἰπεῖν ὡς ἄρα αὑ- 
τὸς ὁ Δαυῖδ, προφήσας τό Εγὼ δὲ ὡσεὶ &Jala 
κατάκαρπος àx τῷ οἵχῳ τοῦ θεοῦ, ἡ Ίπισα ἐπὶ τὸ 
ἔ.εος τοῦ Θεοῦ, οὐχ ἄλλως τεύξεσθαι τοῦ ἑλέους 
Ἠπίστατο Ἡ διὰ τοῦ προφητευοµένου σωτηρίου. Au 
iv μὲν τῷ v Dayev- ᾽Απόδος poi τὴν ἆγαλ1ίασυ' 


"* Psal. r, 44. 


*— 


nullus in filiis hominum bonus reperiretur, quare 
pro chorea psalmum dici inscriptio significat? Ve- 
rum dicas, quia omnes declinaverant usque ad 
unum, ac corrupti erant qui in terra versabantur , 
et abominabiles facti erant in iniquitatibus ; merito 
prophetam in sequentibus precatum his verbis esse, 
Quis dabit ex Sion Salutare Israel? cum converterit 
Dominus captivitatem plebis sue, exsullabit Jacob, 
et ietabitur Israel, Nam prophetici spiritus afflatu 
noverat, per Salutare illud , captivitatem plebis re- 
versuram et liberandan) esse ex. inimicorum domi- 
natu. Quibus absolutis, Dei choream ex iisdem a 
captivitate liberatis constituendam esse. Jure igitur 
h:zec dicta ad finem remittuntur, pro Maheleth, id est, 
pro chorea ditta sunt : ac si clarius explicaretur, 
pro iis qui liberandi sunt a captivitate; quare nos 
ad intelligentiam remittit. Dicta autem est prophe- 
tia, Davidi, quia ab ipso Davide prolata ; quapro- 
pter apud interpretes , Davidis , inscripta est. Ac 
dici potest Davidem , qui ante dixerat, Ego autem 
sicut oliva fructifera in domo Dei, speravi in mise- 
ricordia Dei, bene novisse se non alio modo mise- 
ricordiam consecuturum esse, quam per salut«re 
illud quod in vaticinio ferebatur. Quamobrem in 
quinquagesimo dicebat : Redde mihi letitiam Salu. 
taris tui 13. in hoo autem, Quis dabit ex Sion Salu- 
tare 1srael ? ogabat quippe commune bonum sibi 





455 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS 1I. — EXEGETICA 


o6 
Ld 


quoque erogari. Decimus tertius etiam magnam A τοῦ Zotnplov cov: ἓν δὲ τῷ προχειμένι * Tíc δώσεε 


cum precedenti, scilicet cum duodecimo, habet af- 
finitatem. Nam postquam rogavit idem in duode- 
cimo, ac dixit, Usquequo, Domine, oblivisceris me 
in finem? usquequo averlis faciem (uam α me 151 
quibusdam postea additis, ita claudit: Ego autem 
in misericordia tua speravi. Exsuliabit cor meum in 
Salutari tuo '*, Et quia in duodeciino Salutare illud 
memoravit, in decimo tertio consequenter ait : Quis 
dabit ex Sion Salutare Israel? 


ἐκ Σιὼν τὸ Σωτήριο» τοῦ "opu)A; ΒΌχετο γὰρ 
xaX αὐτῷ δοθΏναι τὸ χοινὸν ἀγαθόν. Καὶ ὁ ιΥ δὲ πρὸς 
τὸν πρὸ αὐτοῦ, λέγω δὲ τὸν τ6’. πολλὴν εἶχεν ἆχολου- 
θίαν. Εὐξάμενος γὰρ Ev τῷ «0, ὁ αὐτὸς xal επών” 
"Ewc πότε, Κύριε, ἐπιλήσῃ µου εἰς t£Aoc ; ἕως 
πὀτε ἁἀποστρέφεις «0 πρόσωπόν σου ἀπ ἐμοῦ ς 
xai τὰ τούτοις ἑξῆς συνάψας, ἐπιλέχε; Εγὼ δὲ 
ἐπὶ τῷ ἐλέει σου ἤλπισα. ᾽Αγαλιάσεται ἡ καρ- 
δία µου ἐπὶ τῷ Σωζηρίῳσου. Καὶ ἐπειδήπερ ἔμνη- 


μόνευσε τοῦ Σωτηρίου Ey τῷ (6, ἐν τῷ ιΥ’ ἀχολούθως φησί" Τίς δώσει ἐκ Σιὼν «τὸ Σωτήριο τοῦ 


Ἱσραή. ; 

Inscriptio itaque, quie multa eget intelligentia, 
ero chorea dicebatur per Salutare in hominibus 
constituenda, ac post Salvatoris nostri Jesu Christi 
adventum opere perfecta; per quem in universo 
orbe una constitit Deo chorea, qualis visa nunquam 
fuerat, scilicet catholica Ecclesia Dei, supra firmam 
immobilemque salutaris verbi petram fundata. Quz 
autem inilio prophetie dicuntur, omnium qui in 
terra sunt hominum quasi naufragium inducunt. 
Nam ait: Dixit insipiens in corde suo : Non est 
Deus. Corrupti sunt. et abominabiles facti sunt in 
éniquilate : non. est qui faciat bonum, Eadein vero 
in xiu. babentur, maxine secundum Hebraicam 
linguam , in qua eadem verba, ezdem litter: in 
ambobus psalmis feruntur; etsi in versione nostra 
quasdam diversas voces praeferre videantur. Nam 
pro illo, Corrupti àunt et abominabiles [acti suut in 


ihiquitate; decimus tertius, Corrupti sunt εί ab- C 


ominabiles (acti sunt in' studiis '* ; ac rursum pro 
illo, Non est qui faciat bonum, habet ille, Non est 
qui faciat bonitatem ** : nam diversitas apud inter- 
pretes solum fertur. His porro significatur lapsas 
prorsus fuisse communes de Deo cogitationes; at- 
que impiam irreligiosamque omnium hominum sen- 
tentiam ante Salvatoris nostri adventum obtinuisse. 
Nam cum Deus in communibus cogitationibus 
bona cognitionis su: semina jecerit , quemque in 
hominibus insipientem tanta subversio occupave- 
rat, ut impiam sententiam in mente $ua servaret, 
ac nullum esse, nec in universo exstitisse Deum, 
cogitaret. Et hic sane vere atheus οἱ prorsus insi- 


piens erat, qui neque providentiam omnia prospi- 


cientem, neque mentem illam universalem, neque 
substantiam omnia exsuperantem omniumque opi- 
flcem, exsistere definiret. Reliqui vero homines 
multorum numinum errori per idololatriam sese tra- 
dentes, alio insipientie modo in nullius Dei cultum 
prolapsi sunt : qui etiam sparsa illa in se de Deo 
sana semina exstinxerunt , ac mortuorum simula- 
crorum abominationi se dediderunt, qux nullius 
pretii et vere exsecranda erant, colentes. Quare di- 
etuin est : Corrupti sunt et abominabiles [acti sunt 
in iniquitate. Quod clarius interpretatus Symma- 
«hus est his verbis, Corrupti sum et abominationi 
siuduerunt cuminiquilate. Abominationi namque stu- 


73 Psal. σα, d... ?* ibid. 6. ** Psal. xui, |. 


'H μὲν οὖν προγραφὴ, πολλῆς συνέσεως δεοµένη, 
ὑπὲρ τῆς χορείας ἑλέγετο, τῆς μελλούσης διά τοῦ 


B Σωτηρίου συνίστασθαι ἐν ἀνθρώποις' Ἶτις ἔργῳ Ez-- 


ετελέσθη μετὰ τὴν ἐπιφάνειαν τοῦ Σωτηρος ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ" δι’ οὗ χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης µία 
συνέστη τῷ Oc χορεία, οἵα οὐδεπώποτε, d) χαθ- 
ολιχὴ τοῦ θεοῦ Ἐκκλησία ἐπὶ τὴν ἀἁῤῥαγη xai ἄσει - 
στον πέτραν τοῦ σωτηρίου λόγου τεθεµελιωμένη. Τὰ 
δὲ ἓν ἀρχῇ τῆς προφητείας λεγόμενα ἁπάντων τῶν 
ἐπὶ γῆς ἀνθρώπων ὥσπερ τι ναυάγιον εἰσάχει. Etre 
Y&p: Φησὶν ἄκρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ. Οὐκ ἔστι 
θεός. Διεφθάρησαν xal ἐθδε.ύχθησαν ἐν ároyia* 
οὐκ ἔστι ποιῶν ἁγαθόν. Τὰ αὐτὰ δὲ χαὶ ἐν τῷ wy 
ἐδηλοῦτο, μάλιστα κατὰ την ᾿Εθραϊκὴν γλῶσσαν, ἐν 
ᾗ αἱ αὗταὶ λέξεις ἑμφέρονται καὶ τὰ αὐτὰ στοιχεῖα 
ἐν ἀμφοτέροις' el xal μάλιστα τῆς παρ) ἡμῖν Eppm- 
νείας, λέξεις τινὰς ἑντλλαγμένας περιέχειν δοχεῖ. 
Αντὶ γὰρ τοῦ, Διέφθειραν καὶ ἐδδελύχθησαν ἕν' 
ἀνομίᾳ, 6 ιΥ’, Διερθάρησαν καὶ ἐθδελύχθησαν ἐν 
ἐπιτηδεύμασι. xaX πάλιν ἀντὶ τοῦ, Oóx ἔστι ποιῶὼν' 
ἀγαθὸν, Οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστόσητα, περιέχει’ 
παρὰ γὰρ τοὺς ἑρμηνεύσαντας ἡ ἐναλλαγὴ φέρεται. 
Σημαίνει δὲ διὰ τούτων ὁ λόγος τὴν ἕχπτωσιν τῶν 
χοινῶν περὶ Θεοῦ ἐννοιῶν, xai τὸν δυσσεύη καὶ 
ἄθεον λογισμὸν τῆς ἀνθρωπότητος ἁπάσης πρὸ τῆς 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφανείας ἐπικρατήσαντα. "Tou 
γὰρ θεοῦ ταῖς κοιναῖς ἐννοίαις ἀγαθὰ σπέρµατα τῆς 
περὶ αὐτοῦ Υνώσεως καταθαλλοµένου, τοσαύτη τ.ς 
χατέσχεν διαστροφὴ πάντα τὸν Ev ἀνθρώποις ἄφρονα, 
ὡς δόξαν ἄθεον ἐν τῷ ἑαυτοῦ λογισμῷ κτήῄήσασθαι, 
xaX ὅτι µηδείς ἐστι μηδὲ ὑφέστηχεν bv τῷ παντὶ ὁ 
θεὸς διανοηθΏναι. Οὗτος μὲν οὖν ἀληθῶς ἄθεός τις 
ἣν καὶ παντελῶς ἄφρων, οὔτο πρόνοιαν τὰ πάντα 
ἐφορῶσαν, οὔτε νοῦν τὸν καθόλου, οὔτε τὴν ἐπέχεινα 
τῶν ὅλων οὐσίαν τὴν ἁπάντων ποιητικὴν, ὑφεστάναι 
ὁριζόμενος οἱ δὲ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, πολυθέῳ 
πλάνη τῇ χατὰ τὴν εἰδωλολατρείαν ἑαυτοὺς ἑχδόντες, 
ἑτέρῳ ἀφροσύνης τρόπῳ εἰς ἀθεότητα πεπτώὠκασιν’ 
o! χα) αὐτοὶ διέφθειραν τὰ σπαρέντα Ev αὐτοῖς ὑγιΏ 
περὶ θεαῦ σπέρματα, χαὶ τῇ τῶν νεκρῶν εἰδώλων 
βδελυρἰᾳ ἑαντοὺς παραδεδώχασιν, ἄτιμα xaX ἀληθῶς 
βδελύγµατα σεθασθέντες. Aib εἴρηται' Acépósrpar 
xul ἐδδελύχθησαν ἐν ἀνομίαᾳ ὃ 55 σαφέστερον 
ἱρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος εἰπών' Διερθάρησαν xal 
βδευρίαν ἐπετήδευσαν μετὰ ἀδικίας. Ἐπετή- 


7* ibid. 3. 





451 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


458 


δευόαν γὰρ «hv βδελυρίαν, τὰ yu ὄντα ὡς ὄντα ἂν A duerunt, iis que non erant, ac si exsisterent, simu- 


εἰδωλοποιήσαντες μετὰ τῆς ἀνωτάτω ἀδιχίας. Τίς γὰρ 
ἂν Υένοιτο ταύτης ἑτέρα χείρων ἀδικία, καθ Άν φά- 
σχοντες εἶναι σοφοὶ, ἐμωράνθησαν, καὶ fjAAatay τὴν 
δόξαν τοῦ ἀφθάρτον 8600. à» ὁμοιώματι εἰκόνος 
φθαρτοῦ ἀγθρώπου, καὶ πετευῶν, καὶ τετρα- 
πόδω», xal ἑρπετῶν, χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστο- 
ὰον ; . 
Εἶτ᾽ ἀκό.Ίουθα δρῶντες τοῖς ἀθέοις καὶ διαστρό- 
φοις ἑαυτῶν ἐπιτηδεύμασιν, elc πᾶν εἶδος βίου po- 
χθηρίας περιπεπτώκασι. Ad ἐπιλέγεται ἑξης: σὺχ 
ἔστι ποιῶν ἀγαθόν. Ὁ θεὺς Ex τοῦ οὐραν οὗ διέκυνεν' 
ἑαὶ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων», τοῦ ἰδεῖν εἰ ἔστι 
συνιὼν ἢ ἐχζητῶν «δν θεὀν. Πάντες ἐξέχλιναν, 
dua ἠχρειώθησαν, οὐκ ἔστι ποιῶν χρηστότητο 
ἕως &róc. 'O μὲν ἄφρων Ἱπάτα ἑαντὸν, λέγων Ev τῇ 
χαρδίᾳ ἑαυτοῦ μὴ εἶναι Θεόν καὶ οἱ λιποὶ δὲ πἀν- 
τες ἐδδελύχθησαν βδελυρία» ἑτιτηδεύσαντες. 0 δὲ 
ἀληθὶὴς λόγος τὸν ἐπὶ πάντων Θεὸν καὶ Κύριον οὐχ 
ὑφεστάναι µόνον xaX τὰ πάντα περιέχειν, ἀλλὰ xal 
t «ρᾷν xai ἐπισχέπτεσθαι, οὗ τὰ χαθόλου µέρη τοῦ 
Δαντὸς µόνον, ἀλλά xat τὰ χατὰ µέρος, χαὶ τοὺς ἐπὶ 
τῆς γῆς τὰς διατριδὰς ποιουµένους υἱοὺς τῶν ἀνθρώ- 
πων, διδάσκει. Els! ἐπειδήπερ πρόνοιαν ποιούμενος 
τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων, τοῦ ἰἱδίυ μεγέθους ὑπο- 
θαΐνων, χαὶ ὥσπερ ἓξ ὑψηλοτάτης ἀχρωρείας τῆς 
ἀνωτάτω xal ὑπὲρ πάντα δυνάμεως ἑαυτοῦ, χαθίησιν 
ἑ ἡ τὴν διάνρισιν τῶν ἐπὶ γῆς ἀνθρώπων, ἐπισχοπῶν 
£l πού τίς ἕστι τῆς αὐτοῦ προνοίας τὴν διοίχησιν 
συνιὼν, καὶ εἴ πού τις, πάντα δεύτερα θέµενος τὰ 
τῆς τοῦ βίου ἁπάτης, τὴν περὶ αὐτοῦ δήτησιν ἀνείλη- 
φε. Καὶ ἐπειδὴ, ζητῶν, οὐδένα τοιοῦτον εὗρεν, τῷ 
πάντα; ἐχχλῖναι, ὁμοῦ τε xal χατὰ τὸ αὐτὸ ἀχρειῳ- 
θῆναι, ὡς μὴ ποιοῦντα ἀγαθὸν ἕως ἑνὸς εὑρεῖν' εἰχό- 
τως ἑπαπειλεῖ τοῖς διαφθείρασιν αὐτοὺς, τὰ ἑξής λέ, 
γων Οὐχὶ γγώσονται πάντας οἱ ἐργαζόμεγοι τὴν 
ἀνομίαν, οἱ ἑσθίοντες τὸν Aaóv µου βρώσει ἅρ- 
του; Τόν Κύριον οὐκ éxsxaJécarto: ἐχεῖ φοδη- 
θήσονται φόδῳ οὗ οὐκ ἦν φόδος. Ἐπειδὴ, διαχύ- 
ψας ix τοῦ ἰδίου χατοιχητηρίου ὁ θΘεὸς, τουτέστιν ix 
τοῦ οὐρανοῦ, ἔνθα χατοιχεῖν λέγεται διὰ τοὺς αὐτόθι 
χωροῦντας αὐτοῦ τὴν βασιλείαν, πάντας εἶδε τοὺς 
vtouc τῶν ἀνθρώπων ἀχρειωθέντας xat τῆς εὐθείας 
χαὶ ὀρθῆς ἀποχλίναντας ὁδοῦ" εἰχότως οἷά τις ποιμὴν 


lacra erigentes cum suprema omnium iniquitate. 
Ecqua enim illa deterior iniquitas, qua dicentes soe 
sapientes esse, stulii facti sunt, et. mutaverunt. glo- 
riam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis 
eorrupti hominis, et volucrum, et quadrupedum, et ser- 
pentium, secundum sanctum Apostolum ?'? 


Deinde consequenter agentes. αά impia εἰ per- 
versa siudia sua, in omnem improbitatis speciem 
lapsi suni. Quare dehinc subjungitur : Non est qui 
faciat bonum. Deus de celo prospexit super filios 
hominum , ut videal si est intelligens, aut requirens 
Deum. Omnes declinaverunt, simul inutiles facti 
οἱ, non est. qui faciat bonitatem «sque ad unum. 
insipiens s&ne sese decepit, dicens in corde suo 
non esse Deum : ac reliqui omnes abominabiles 
facti sunt, abominationi studentes. At sermo verus 
docet eum, qui supra omnia est, Deum ac Domi- 
num, non exsistere modo et omnia complecti ; sed 
etiam prospicere et considerare, non solum preci- 
puas universi partes, sed singula quoque, et filios 
hominum in terra versantes. Deinde quia filiis ho- 
minum prospiciens, ex propria magnitudine descen- 
dens, quasi ex altissimo cacumine virtutis suz om- 
nibus preeminente, descendit ad eos, qui in terra 
erant, homines internoscendos, explorans num 
quis esset qui providentie sus administrationem 
intelligeret , et num quis, postpositis omnibus hu- 


( jus vitae fallaciis, ad se perquirendum attenderet. 


Cumque hujusmodi neminem lustrando invenisset, 
quod omnes declinassent et simul inutiles facti 
fuissent, ita ut ne vel unum qui faceret bonum re- 
periret ; jure comminatur iis qui sese corruperant, 
quz sequuntur proferens : Nonue scient omnes qui 
operan(ur iniquitatem , qui devorant. plebem meam 
comestione panis ? Dominum uon invocaverunt : illic 
trepidaverunt timore. ubi non erat timor. Quia ex 
proprio domicilio prospiciens Deus, id est, ex ccelo, 
ubi habitare dicitur ρεορίος eos qui ibi regnum ejus 
possident , omnes filios hominum vidit inutiles 
factos, a recla via declinasse ; jure ceu quidam 
pastor bonus gregem suum in hominibus exsisten- 


"tem curans, perversionis auctoribus comminatur 


ἀγαθὸς χηδόµεγος τῆς ἐν ἀνθρώποις αὑτοῦ ἀγέλας, D dicens: Nonne cognoscent qui operentur. iniquita- 


ἐπαπειλεῖ τοῖς αἰτίοις τῆς διαστροφῆς, λέγων Οὐχὲ 


γνώσονται οἱ ἐργαζόμενοι tv ἀνομίαν, οἱ ἐσθίου- — 


τες τὸν JAaóv µου βρώσει ἅἄρτου; Kal pov δοχεῖ 
ταῦτα περὶ δυνάµεων ἀντιχειμένων λέγεσθαι τῶν 
ἀοράτων ἐχθρῶν xci πολεµίων τοῦ γένους τοῦ àv- 
θρωπείου. θὗτοι γὰρ «b τῶν ἀνθρώπων γένος χατά- 
6ρωµα ἑαυτοῖς ἑποιῄααντο, ola δεινοὶ θῆρες τὰς du- 


tem, qui devorant plebem meam comestione panis? 
Et hec videntur mihi de adversariis potestátibus 
invisibilium inimicorum et hostium generis humani 
dicta esse, Hi enim hominum genus cibum sibi fe- 
cerunt, ceu immanes fer] animas eorum devo- 
rantes, ut in propheliis dictum est : Qui deverant 
populum meum loto ore ^, 


χὰς αὑτῶν κατεαθίοντες, χατὰ τὸ εἱρημάνον ἓν προφητείαις Οἱ κατεσθἰοντες tóv Agór. µου Od. té 


ctópatt. 

Οὗτοι οὖν αὑτοὶ νῦν μὲν, φησὶν, ὡς οὐχ ἂν τὸν 
Θιὸν πρὺ ὀφθαλμῶν θέµενοι, ταῦτα xatà τοῦ λαοῦ 
χαὶ κατὰ τῆς ἐμῆς bv ἀνθρώποις λογιχῆς ἀγέλης δι- 


7 Rom. ος 99... ?* δα. 1x, 19. 
PaTROL. απ. XXIII. 


Hi igitur, inquit, utpote qui Deum oboculos nun 
ponant, jam contra populum et contra meum in 
hominibus rationabilem gregem haec egerunt. Num 


ὄν 


15 


459 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP, PARS Ill, — ΕΧΕΟΕΤΙΟΛΑ. 


46; 


ergo semper sic agentes perseverabunt? Esto jam Ά επράξαντο. Μήτι οὖν xal εἰς τὸ παντελὲς ταῦτα πράτ- 


Deum non invocaverunt, Deo contraria et inimica 
operati, annon quodam tempore cognoscent ultio- 
nem ipsis inferendam? Sane tempus erit in quo 
' trepidabunt timore. Quodnam illud, nisi quando 
illucescente Salutari, nullus ultra metus pecoribus 
meis aderit, illas autem immanes feras, occultos 
et invisibiles demones timor corripiet , ubi non erit 
timendi locus? Tunc enim iis quidem qui bonis 
erunt digni nullus erit. metus; iis vero, qui jam 
contra populum meum eriguntur, ingruet timor irz 
ipsos invasurz, qu: instans, dissipabil ossa eorum 
qui hominibus placent; qua confundentur; quia 
tunc omnium judex ipsos nihili faciet. Pro illo au- 
tem, Quoniam Deus dissipavit ossa eorum, qui ho- 
minibus placent, Symmachus ita interpretatus est : 
Nam Deus dissipabit ossa. eorum qui castrametan- 
tur circa te : con[underis quia Deus reprobavit eos. 
Aquila autem eidem  sententiz heret dicens: 
(Quoniam Deus dissipavit ossa eorum qui castra- 
metati sunt circa te : confusus es, quoniam Deus abje- 
cit eos. Sermonis autem sententia declarat, przedi- 
ctorum populi insidiatorum, videlicet invisibilium 
inimicorum et occultorum hostium, virtutes de- 
lendas esse. Nam ossa inimicorum dissipata, mali- 
ti» eorum virtutes fuerint, quas notato tempore 
Deum diasipaturum comminatur. Tunc porro etiam 
confundentur, cutn. Deus eos reprobaverit, ac de- 
spexerit, nihil cos esse comprebans. Hzc merito 
interminatus est hominum curator Dei verbum; 
quoniam prospiclens de ccelo super filios homi- 
num, ac perlustrans num quis esset inter eos in- 
telligens aut requirens Deum, nullum invenit ; sed 
deprehendit omnes insidiis inimicorum declinasse 
ac inutiles factos esse, ut ne vel unus residuus 
esset bonis operibus deditus. Priora itaque tertius 
decimus etiam complectitur : qua& sequuntur vero 
inter se differunt. Nam in deciao tertio his subjun- 
gitur illud : Quoniam Deus in generatione justa est, 
consilium inopis confudistis, quoniam Dominus spes 
ejus est'* ; hic vero, Quoniam Deus dissipavit ossa 
eorum qui hominibus placent, confusi sunt. quoniam 
Deus sprevit eos. Scd qui tertium decimum spe- 
ctant suis locis propria interpretatione donata sunt. 


τοντες διατελέσουσιν; Ἔστω δὲ νῦν, τὸν Ocbv οὖχ 
ἐπεχαλέσαντο, τἀὰναντία τῷ θεῷ xat τὰ ἐχθρὰ αὐτῷ 
ἑνεργοῦντες, μὴ οὐχὶ γνώσονται χαιρῷ τινι τὴν ἐπ- 
ελευσοµένην αὐτοῖς δίχην; Καὶ μὴν ἔσται χαιρὸς, &v 
ᾧ φοδηθήσονται φόδον. Ποῖος δ ἂν εἴη οὗτος fi 
ἑχεῖνος καθ) ὃν ἐπιλάμφαντος τοῦ Σωτηρίου, οὐχέτι 
τοῖς ἐμοῖς θρέµµασι φόδος ἐπιστήσεται' αὐτοὺς Ot 
τοὺς δεινοὺς θηρας xal τοὺς ἀφανεῖς καὶ ἀοράτους 
δαίµονας φόδος λήψεται ἐχεῖ οὗ οὐχ ἔσται φόδος; 
Τότε γὰρ τοῖς μὲν τῶν ἀγαθῶν ἀξίοις oóx ἔσται φό- 
ος, τοῖς δὲ vuv ἑπαιρομένοις χατὰ τοῦ λαοῦ µου ἑἐπι- 
πεσεῖται φόδος ὁ τῆς µετελευσοµένης αὐτοὺς ὀργης, 
fuu ἐπιστᾶσα διασκορπίσει ὁστα ἀἁνθρωαπα- 
ρέσκων, ἐν ᾗ xaX καταισχυνθῄσονται, ἐπειδὴ τότε 


B αὐτοὺς 6 τῶν ἁπάντων ἑξουδενώσει κριτής. Αντὶ δὲ 


τοῦ: "Οτι ὁ θεὸς διεσκόρπισεν ὁστᾶ ἀνθρωτα 

ῥρέσχων, 6 Σύμμαχος τοῦτον ἠρμήνευσε τὸν τρόπον’ 
Ὁ γὰρ θεὸς διασχορπίσει ὁστᾶ τῶν xapsu6aA- 
«όντων περὶ cé καταισχνυνθήσῃ, ὅτι ὁ θεὸς 
ἀπεδοκχίμασεν αὐτούς. Καὶ 6 ᾽Αχύλας δὲ τῆς αὖ- 
τῆς ἔχεται διανοίας λέγων Ὅει ὁ θεὸς ἑσκόρπισεν 
ὁστᾶ παρεμδεδΛληκότων cov: ῄσχυνας, δει d θεὸς 
ἀπέῤῥιεν αὐτούς. Ἡ δὲ τοῦ λόγον διάνοια παρ- 
lavat τῶν προλεχθέντων ἐπιδούλων τοῦ λαοῦ, δηλαδη 
τν ἀοράτων ἐχθρῶν χαὶ τῶν ἀφανῶν πολεμίων, τὰς 
δυνάµεις χαθαιρεθῄσεσθαι. Ὁστᾶ yàp διασχορπιζό- 
μενα τῶν ἐχθρῶν εἶεν ἂν αἱ τῆς χαχίας αὐτῶν δυνά- 
μεις, ἃς διασχορπίζειν κατὰ τὸν σηµαινόμενον χαι 
ρὸν ὁ λόγος ἀπειλεῖ. Τότε δὲ xal χαταισχυνθήσονται, 
ἐπειδὰν ἀποδοχιμάσῃ αὐτοὺς ὁ θεὸς f) ἐξουθενήσῃ, τὸ 
μηθὲν αὐτοὺς εἶναι ἀποδείξας. Ταῦτα εἰχότως Ἠπεί- 
λησεν ὁ τῶν ἀνθρώπων κηδεμὼν τοῦ θεοῦ λόγος" 
ἐπειδὴ διαχύψας ix τοῦ οὐρανοῦ ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῶν 
ἀνθρώπων, ζητήσας τε kv αὐτοῖς εἰ ἔστι συνιὼν 1) 
ζητῶν τὸν θεὸν, οὐδένα εὗρε' χατέλαδε δὲ τοὺς πάν- 
τας ἐξ ἐπιθουλῆς ἐχθρῶν ἐχχλίνοντας xaX ἀχρειωθέν- 
κας, ὡς μηδὲ ἕως ἑνὸς περιλείπεσθαι ἀγαθῶν ἔργων 
ποιητήν. Τὰ μὲν οὖν πρῶτα ὁμοίως χαὶ ὁ ιΥ περι- 
έχει παρᾖλλακται δὲ τὰ ἑξῆς. Ἐν μὲν γὰρ τῷ c συν- 
Ὥπται τούτοις τὸ, "Οτι ὁ θεὸς ἐν γενεᾷ διχαίᾳ, 
βου.λἡν ἁατωχοῦ κατῃσχύγατε, ὅτι Κύριος &Axlc 
αὐτοῦ ἑστω" ἐνταῦθα δὲ, "Or. ὁ Θεὸς διεσκόρχι- 
σεν ὁστᾶ ἀνθρωπαρέσχων, χατῃσχύνθησαν, ὅτι 


Quas vero jam tractantur, qua ratione explicaveri- D ὁ θεὸς ἐξουδένωσεν αὐτούς. ᾽Αλλὰ μὲν εἰς τὸν ty 


mus, cuique legenti palam est. 


Vegas. 7. Quis dabit ex Sion Salutare lsarael ? cum 
converterit. Deus captivitatem plebis sue , exsultabit 
Jacob et laetabitur Israel. Cum Propheta ex reve- 
latione Spirits sancti magna concepisset animo 
de pernicie inimicorum humani generis, deinde 
addidit illud, Quis dabit ex Sion Salutare ? ac si 
diceret , quis dabit bzc jam opere compleri ?* Non 
enim alia ratione liberatio a malis rata erit filiis 
hominum , nisi per solum adventum Salutaris Dei , 


"^ Psal. xin, 6. 


οἰχείας ἔτυχεν ἑρμηνείας χατὰ τοὺς οἰχείους τόπους» - 
τὰ δὲ προχείµενα, ὅπως ἡμῖν παρέστη, πρὀχειται 
τοῖς ἐντυγχάνουσιν. 

Τίς δώσει &x Σιὼν τὸ Σωτήριον τοῦ Ἱσραή., ἐν' 
τῷ ἐπιστρέγαι τὸν θεὸν τὴν αἰχμαὶωσίαν τοῦ 
«ἑαοῦ αὐτοῦ, ἁγαλ λιάσεται Ἰακὼδ, καὶ εὐφρανθή- 
σεται Ισραή-. Μεγάλα φαντασθεὶς ὁ Προφήτης ix 
τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀποχαλύφεως περὶ τῆς ἁπ- 
ωλείας τῶν ἐχθρῶν τοῦ τῶν ἀνθρώπων Ὑένους, ἑξῆς 
ἐπήγαγε 5b, Τίς δώσει àx Σιὼν' τὸ Σωτήριον; ὡσεὶ 
ἔλεχε, Τίς δώσει Ίδη ποτὲ ταῦτα δι ἔργων χωρῃ- 
σαι; Οὐ γὰρ ἄλλως σεσῶσθαι χαχῶν ἐλευθερίαν τοῖς 








iet 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


01. 


υἱοῖς τῶν ἀνθρώπῶν 1] διὰ µόνης τῆς ἐπιφανείας τοῦ À de quo multa feruntur in omnibus Scripturis. Pre» 


Σωτηρίου τοῦ θεοῦ, περὶ οὗ πολὺς ὁ λόγος διὰ πασῶν φέ- 
ρεταιτῶν Γραφῶν. Ἐχεύχεται τοίνυν λέγων ' Τίς δώ- 
σει ἐκ Σιὼν τὸ Σωτήριο» τοῦ Ἱσραή.ϊ; Πολλάχις δὲ 
ἡμῖν εἴρηται, ὡς 6 Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ Σωτὴρ xat Ku- 
ριος ἡμῶν τοῦτον Ey ταῖς προφητείαις προαγορεύεται 
«bv τρόπον * Σωτέριον γὰρ αὐτὸν χαλεῖν εἰώθασιν * ὃ 
χαὶ πᾶσι τοῖς ἔθνεσ, γνωσθήσεσθαι προεχήρυττον ἔντε 
τοῖς ἄλλοις καὶ kv of; εἴρηται' ΄Ασατε τῷ Κυρἰφᾷσμα 
καινὸν, ἄσατε τῷ Kuplo, πᾶσα ἡ ΥΠ. ΑἈσατετῷ Κυ- 
ρ/ῳ, εὐ.λογήύατε τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Εὐλγγε.λίστισθε 
ἡμέραν ἐξ ἡμέρας τὸ Σωτήριο» ἀὐτοῦ. "Ava 
γεἰλατε τοῖς ἔθγεσι τὴν δόξαν αὐτοῦ) καὶ πάλιν: 
"Acare τῷ Κυρίῳ ἆσμα καινὸὀν, ὅτι θαυμαστὰ 
ἐποίησεν. Ἐγνώρισε Κύριος {ὸ Σωτήριον αὐτοῦ, 


ἐναντίον τῶν ἐθνῶν ἀπεχάλυγε τὴν δικαιοσύνην B 


αὐτοῦ" xdi ὁ Ἡσαῖας, Αποκαλύγει, quot, Κύριος 
tov βραχίονα τὸν ἅγιον αὐτοῦ ἐγώπχιον' πάγτων 
τῶν ἐθνῶν, χαὶ τὰ ἑξῆς. "Hàn δὲ πολλάκις παρατε- 
θείµεθα τῶν λόγων τὸ ἀποτέλεσμα , μαρτυρούμενον 
ὑπὸ τοῦ Συμεῶν, ὃς, τὸν Σωτῆρα xa Κύριον ἡμῶν 
Ἰησοῦν Χριστὸν, ἔτι νήπιον byxa, ταῖς ἀγχάλαις λα- 
6v, ἀνεφώγησε λέγων, Nov ἀπολύεις τὸν δοῦ.ἰόν 
σου, Δέσποτα, κατὰ τὸ ὄγομά σου ἐν εἰρήγῃ' ὅτι 
κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν ἐθδνῶν. 


, ᾽λλλὰ ταῦτα μὲν kv. Εὐαγγελίοις ἐπληροῦτο. Ot γε 
μὴν παλαιοὶ προφῆται, tb μέλλον τῷ Πνεύματι προ: 
θεωροῦντες, xaX τῶν ἀγαθῶν εἰς ἔρωτα xaX πόθον 
ἑρχόμενοι, ἐπεδόων kv εὐχαῖς, τοτὲ μὲν φἀσχοντες" 


eatur itaque dicens : Quis dabit ex Sion Salutareé 
Israel ? Plerumque autem diximus, Christum Dei , 
Salvatorem et Dominum nostrum hoc in prophetiis 
modo appellari ; nam illum Salutare vocare solent t 
quod ab omnibus gentibus cognitum iri prenune 
tiabant sive in aliis, sive in hoc diclo : Ctutate 
Domino canticum novum, cantate Domino, omnis 
terra. Cantate Domino , benedicite nomini ejus , απ. 
nuntiate de die in diem Salutare ejus. Annuntiute in 
gentibus gloriam ejus V : ac rursum, Cantate. Do- 
mino cünticum notum , quia mirabilia fecit. Notum 
fecit Dominus Salutare suum , in conspectu gentium 
revelavit justitiam suam *' ; et Isaias : Revelabil , 
inquit, Dominus brachium sanctum suum in con. 
spectu omnium **, el c:etera. Et jam sepe verborum 
eventum exposuimus, testimonio Simeonis fultusa, 
qui Salvatorem et Dominum nostrum Jesum Chri: 
stum adhuc infantem , in ulnis accipiens, sic vocl» 
feratus est, Nunc dimittis servum tuum , Domixe, 
secundum verbum (uum in pace :. quia viderunt oculi 
mei Salutare , quod parasti ante [aciem omnium ρο” 
pulorum **, 


εἶἷδον οἱ ὀφθα.μοί µου τὸ Σωτήριο», ὃ ἠτοίμασας 


Sed h:ec quidem in Evangeliis impleta sunt. Αη: 
tiqui vero prophetze Spirilu quod futurum erat prae 
videntes, et bonorum desiderio amoreque capti, 
claniabant in orationibus , modo quidem illud pro 


Δεῖξον sity , Kópie, τὸ ἔλεός σου, xul τὸ Σωεή- C ferentes, Ostende nobis, Domine , misericordiam 


Ριόν σου ὄφης ἡμῖν * τοτὲ δὲ ἐν εὐχῆ Myovtec- Τίς 
δώσει ἐκ Σιὼν τὸ Σωτήριον coU Ἱσραή.; Τί γὰρ 
καὶ ἔμελλε γίγνεσθαι ἐπιφανέντος τοῦ Σωττρίου, 
ἕξης ὁ λόγος παρίστησι φάσχων ' Ἐν τῷ ἐπισερέ- 
γαι τὸν Κύριον τὴν αἰχμα.]ωσίαν τοῦ Δαοῦ αὐτοῦ, 
ἁγα1λιάσεται Ἰακῶδ, καὶ εὐφραγθήσεται oput). 
Ὁρᾶς, ὡς, ἐπιφανέντος τοῦ Σωτηρίου, ἐπιστροφὴν 
γενῄήσεσθαι τῆς αἰχμαλωσίας θεσπίζει χατὰ τὴν σω- 
εἡριον φωνὴν τὴν ἐμφερομένην kv τῷ λέγοντι ἐξ αὑ- 
ποὺ προσώπου προφήτη Πγεῦμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ, 
οὗ εἴνεχεν ἔχρισέ µε, εὐαγγείζεσθαι πτωχοῖς 
dxéccaAxé µε, χηρῦξαι αἰχμα.]ώτοις ἄφεσυ», τυ- 
φ.]οῖς dvd6Aeyrur ; ἣν μετὰ χεῖρας αὑτὸς ὁ Σωτὸρ 
ἐπὶ τῆς συναγωγΏς τῶν Ἰουδαίων λαθών, καὶ τὸν 


τόπον διελθὼν ἑπεαφραγίσατο φῆσας' Σήµερον ἡ D 


Γραφἡ αὕτη πεπ.1ήρωται ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν. Τῆς 
οὖν αἰχμαλωσίαὸ ἀνεθείσης, χορεῖαι λοιπὸν ἐξ αὐτῆς 
συνίστανται, τοὺς ὕμνους ἀναπέμπουσαι τῷ ἔλευθε- 
ῥωτῇ βασιλεῖ. Τότε δὲ καὶ ἀγα.λιάσεται Ἰακὼδ, 
xal εὐφρων δήσεται Ἱσραή.ὶ. Ἰότε δὲ, πότε, ἡ χατὰ 
τὸν χαιρὸν τῆς δηλουµένης ἑλευθερίας τοῦ λαοῦ τοῦ 
θεοῦ, ὡς νοεῖν σε ἕτερον μὲν εἶναι τὸν ἑλευθερούμε- 
voy λαὺν, xai ἑτέρους τοὺς ἐπὶ τῇ αὐτοῦ σωτηρἰᾳ 
"εὐφραινομένους; Τοῦτο γὰρ ἡ διάνοια ὑποθάλλει 
φάσχοντος τοῦ λόχου. "Ev τῷ ἐπιστρέγαι τὸν 880v 
tiv αἰχμαωσίων τοῦ «αοῦ αὐτοῦ, xai τὰ ἔἕξης. 


** Psal. xcv, 1-δ.  *! Psal. xcvu, 14, 9. 
9 [sa. 1x1, 1; Luc. iv, 18, 19. ** Luc. iv, 91. 


*! |sa. 1, 10. 


(uam, et Salutare tuum da nobis ** ; modo autem in 
oratione dicentes : (Quis dabit ex Sion Salutare 
Israel ? Quid enim post Salutaris adventum evasurun 
esset, in sequentibus sefmo declarai dicens : Cum 
conserterit Dominus captivitatem plebis suc , ezsul- 
tabit Jacob εἰ (etabitur lsrael. Viden' quo pacto 
post Salutaris adventum, conversionem captivi» 
tatis futuram esse vaticinatur, sccundum illàm Sale 
valoris vocem , quz in propheta ex ejus persopá 
loquente fertur : Spiritus Domini super me , eo quod 


 unxerit me, evangelizare pauperibus misit me, pra 


dicare captivis dimissionem , cecis visus restitutio- 
nem ** ?* Quam prophetiam Salvator in synagoga 
Judseorum, manibus accipiens, postquam locum 
legisset , obsignavit dicens : Hodie hec Scriptura 
impleta est in. auribus vestris **. Remissa itaque 
captivitate, ex ea postea choresm constituuntur, 
quz hymnos liberatori Regi emittunt. Tunc exsul- 
tabit Jacob, et lptabitur Israel. Tunc, quandonam, 
nisi tempore memorate illius libertatis populi Dei , 
iia υἱ intelligas alium esse liberatum populum, 
alios eos qui de ipsius salute l:etantur ? llzc enim 
sententia subindicatur cum dicitur : Cum convet- 
terit. Deus captivitatem plebis sue, et cetera. Mi 
namque lztabuntur cum converterit Dominus capti- 
vitatem plebis sus. His itaque duos ordines decla» 


*" Luc. 1, 29. — ** Psal. 1xxxiv, δ. 


433 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS IH. — EXEGETICA. 


46k 


rat, alium eorum qui in captivitatem abducti non A Οὗτοι γὰρ εὐφρανθήσονται ἓν τῷ ἐπιστρέφειν Κύ- 


sunt; alium eorum qui abducti quidem sunt, sed per 
Salutare libertatem sunt consecuti. Dicas igitur illos 
olim prophetas , justos , patriarchas, et quotquot 
ab errore idololatriz puri fuerunt, ipsos esse qui 
in captivitatem a spiritualibus inimicis abducti 
non sunl : eos vero ex gentibus qui in nullius Dei 
cultum sese verterunt ; eos item qui multorum 
numinum errori se subdidere ; sive etiam qui ex 
circumcisione peccatis suis venditi sunt ; atque in 
summa omnes, de quibus superius dictum est, Di- 
xit insipiens in corde suo : Non est Deus; corrupti: 
sunt et: abominabiles facti sunt in iniquitate, eos , 
inquam , esse qui captivitatem passi sunt. Quibus 
per salutarem adventum liberatis , chorus proplie- 
ticus qui jam olim in Deo requievit, quippe pro- 
prie Jacob et Israel , ob res per nomina hujusmodi 
significatas, appellatur, exsultabit et. letabitur, ut 
propriis membris gratulatus iis qui per Salutare 
libertatem nacti sunt. 


ριον τὴν αἰχμαλωσίαν τοῦ λαοῦ αὐτοῦ. Δύο τοίνυν διὰ 
τούτων παρίσταται τάγματα, τὸ μὲν τῶν μὴ ὑποπε- 
πτωχότων τῇ αἰχμαλωσίᾳ, τὸ 65 τῶν ὑποπεπτωκότω» 
μὲν, ἐλενθερίας δὲ τετυχηχότων διὰ τοῦ Σωτηρίου. 
Ἐρεῖς οὖν τοὺς μὲν πάλαι προφέτας xai διχαίους, 
xaX πατριάρχας, καὶ πάντας τοὺς χαθαροὺς τῆς εἶδω- 
λολάτρου πλάνης γενοµένους, αὐτοὺς εἶναι τοὺς μὴ 
ὑποπεπτωχότας τῇ τῶν νοητῶν πολεμίων ἁλώσει” 
τοὺς δὲ ἐξ ἐθνῶν εἰς ἀθεότητα περιτραπέντας, τούς 
τε τῇ πολυθέῳφ πλάνη καταδουλωθέντας, $ καὶ τοὺς 
ἐκ περιτομῆς τοὺς ταῖς ἑαυτῶν ἁμαρτίαις πραθέν- 
τας, xat ἁπαξαπλῶς ἅπαντας, περὶ ὧν ἀνωτέρω ἑλέ- 
y:*o* Εἶπεν ἄρρων ἐν χαρδίἰᾳ αὐτοῦ: Οὐκ ἔστι 
θεὺς, διέρθειραν καὶ ἐέδεἸύχθησαν ἐν ἀγομίᾳ, 


li τούτους τυγχάνειν τοὺς τὴν αἰχμαλωσίαν πεπονθότας. 


"(lv ἐλευθερουμένων διὰ τῆς τοῦ Σωτηρίου ἐπιλάμ- 
Ψεως, ὁ πάλαι παρὰ θεῷ fón ἀναπεπαυμένες πρρ- 
φητικὸς χορὸς, Ἰαχὼθ καὶ Ἰσραὴἡλ πυρίως ὀνομαζό- 
μένος διὰ τὰ Ex τῶν ὀνομάτων σηµαινόµενα πράγµα- 


τα, ἀγαλλιάσεται xal εὐφρανθέσεται » συγχαίρων ὡς οἰχείοις µέλεσι τοῖς διὰ τοῦ Σωτηρίου ἐλενθερουμένοις. 


4. IN FINEM IN HYMNIS, INTELLECTUS DAVI- 
ΡΙ. 2. CUM VENISSENT ZIPHJEI, ET DIXIS- 
SENT AD SAUL : NONNE DAVID ABSCON- 
DiTUS EST APUD NOS? LIII. 

VERs. 5, 4. Deus in nomine tuo salvum me (ac, 
el in virtute tua judica me. Sicuti psalmos qui in 
prima parte libri sunt, post lapsum in uxorem 
Uri: pronuntiatos fuisse ex singulorum titulo de- 
' monstratum est; ita nunc quoque singulorum 


.EIZ TO ΤΕΛΟΣ EN ΥΝΜΝύΙΣ, ZYNEZEQZ TO 


AAYIA, EN ΤΩ EA8EIN ΤΟΥΣ ΖΙΦΑΙΟΥΣ ΚΑΙ 
ΕΜΙΕΙΝ TO ΣΑΟΥΛ: OYK IAO0Y AAYIA KE- 
KPYTIITAI ΠΑΡ) HMIN ; NI*. 

Ὁ θεὸς, ἐν τῷ óvópatl. σου σῶσον µε, καὶ ἐν 
τῇ Óvraccslg σου xpivór µε. Ὥσπερ ἀπεδείχνυντο 
oi χατὰ τὸ πρῶτον µέρος τῆς Bl6Xou τῶν Ψαλμῶν 
μετὰ τὸ πταῖσμα τὸ εἰς τὴν τοῦ Οὑρίου γεγονὸς As- 
λεγμένοι ix τῆς Eq' ἑχάστῳ χειµένης προγραφῖς * 


psalmorum inscriptiones, notam temporis quo C οὕτω xal νῦν αἱ χαθ᾽ Exaccov ψαλμὸν προγραφαὶ δη- 


 recitati sunt, praeferunt. Praesens itaque psalmus 
nos stati'n remittit ad primum Regnorum librum, 
ut inde discamus, quibus de rebus hunc hym- 
num David emiserit. Historia porro sic habet : Et 
sedes h.bebat David in deserto Masedec in angustis : 
et morabatur in monte, in deserto Ziph *'. Deinde ut 
venit Jonathan filius Saul ad ipsum, et dizit illi : 
Ne timeas; neque enim te inveniet manus Saul patris 
mei : et tu regnabis super [srael, et ego ero tibi se- 
cundus, et Saul pater meus scit hoc*5. Et percusserunt 
ambo [edus coram Domino, mansitque David, et Jo- 
nalhan abiit in domum suam. Quibus deinde sub- 
jungit : Et ascenderunt Ziphaj ex arido loco ad Saul 
in collem dicentes : Nonne ecce David [atitat apud 
nos in Mesara in angustis, in nova ** ? Quod cum 
didicisset Saul, ad Davidem insequendum versus 
est. Jamque proximur erat ut eum caperot, scri- 
ptum enim est : Quod cum audisset Saul, persecutus 
est David in deserto Maon. Et ibant Saul et εἰτὶ 
ejus ex parte montis hujus : et erat David obtecius, 
ui abirel a facie Saul; et Saul et viri ejus castrame- 
Iabantur conira David εἰ viros ejus, ut caperent eos. 
δι nuntius venit ad Saul dicens : Festina et. veni, 
quia irruperumt  allophyli in terram! Et reversus 
esl Saal, desistens persequi David : εἰ perrezil in oc- 
cursum alloplylorun 39. lec sunt. qua. historiam 
9 ibid, 


ΤΙ Reg. xxin, 14. 5 ibid. 16-18. 19. 


99 ibid. 


λωτιχαὶ τυγχάνουσι τοῦ χρόνου χαθ) ὃν ἑλέχθησαν, 
Λὐτίκα γοῦν χαὶ ὁ προχείµενος ἀνέπεμφεν ἐπὶ τὴν 
πρώτην βίθλον τῶν Βασιλειῶν ' ὡς ἂν ἐχεῖθεν µάθοι- 
μεν, ἐφ᾽ οἷοις πράγµασι τὸν προχείµενον Όμνον ὁ 
Δαυῖδ ἀνέπεμφεν. Ἔχει δὲ ἡ ἱατορία τοῦτον τὸν τρό- 
Tov * Kal ἐχάθισε Δαυῖὸ ἐν τῇ ἑἐρήμῳ Μασεδὲκ ἐν 
τοῖς στεγοἳς ' καὶ ἐκάθητο ἐν τῷ δρει ἐν τῇ ἑρήμῳ 
Zelg. Εἶθ' ὡς ἦ-1θεν Ἰωνάθαν ὁ vióc Σαοὺ.ἲ xpóc 
αὐτὸν, καὶ εἶπεν αὐτῷ Mi) φοδοῦ, ὅτι οὐ μὴ εὖρῃ 
σε ἡ χεὶρ ZacvA τοῦ πατρός gov, καὶ σὺ βασι- 
Aevc&ic ἐπὶ Ἱσραὴ., καὶ ἐγὼ ἔσομαί σοι &lg ὃδὺ- 
τερα», xal EaovA ὁ πατήρ µου οἶδεν οὕτως. Καὶ 
συγνέθεγτο ἁμφότεροι διαθήκην ἐγώπιον) Κυρίου, 
καὶ Δαυϊὸ ἐκάθητο, καὶ ᾿Ἰωγάθαν ἁπηῆ.1θεν εἰς τὸν 


D ρἶκον αὐτοῦ: olg ἑξῆς ἐπιλέχει: Καὶ ἀνέθησαν οἱ 


Ζιφαῖοι éx τῆς αὐχμώδους πρὸς Σαοὺ.ἲ ἐπὶ τὸν 
Bovvór, Aérorcec* Οὐκ ἰδοὺ Δαιῖδ' χέκρυαπται παρ 
Jer ἐν Μεσαρᾶ ἐν τοῖς στενοῖς, ἐν τῇ xarà ; ὸ 
δὴ μαθὼν Σαοὺλ ἐπὶ δίωξιν ἑτράπη τοῦ Δαυῖδ. "Hór, 
τε λοιπὸν ἐγγὺς ἣν τοῦ λαθεῖν αὐτὸν ὑποχείριον ᾽ vé- 
γραπται Yáp* Καὶ ἤχουσε Σαοὺ.ὶ xal κατεδίωξε’ 
ὀπίσω Δαυῖὸ εἰς τὴν ἔρηµον Μαών. Kal xopsvor- 
ται Σαοὺὰ καὶ οἱ ἄγδρες αὐτοῦ éx µόρους τοῦ 
ὄρους τούτου ' καὶ ἐγέγετο Δαυῖὸ σκεπαζόµενος 
πορεύεσθαι ἀπὸ προσώπον Σαού. * καὶ Σαοὺ.ἲ xal 
οἱ ἄνδρες αὐτοῦ zxaperéCaAAor ἐπὶ Δαυϊὃ καὶ | 


- 


9-98. 


405 


COMMENTAMA IN PSALMOS. 


46U 


τοὺς ἄνδρας αὐτοῦ, cvAAa6siy αὐτοὺς. Kal ἅγ- A spectant. Quibus de causis ereptus David ex manu 


qeJoc 18s πρὸς EaobÀ Aérvur * Σπεῦδε xal δεῦρο, 
ὅτι ἐπέθεντο dAAdgvAo: ἐπὶ τὴν γῆν». Kal ἀν- 
έστρεψε ZacbA μὴ καταδιώκειν ὁπίσω Aavtó , xai 
ἑπορεύθη εἰς συγάντησι τῶν' ἀ 1 λοφύ.λων. Ταῦτα 
μὲν τὰ ἀπὸ τῆς ἱστορίας. Ἐφ' οἷς «bv προχείµενον 
ὄμνον διασωθεὶς Ex χειρὸς Σαοὺλ ὁ Δανῖδ γραφῇ πα- 
ραδίδωσιν, ἐπισημηνάμενος τὸν χαιρὸν xa τὸ πρᾶγμα 
δηλώσας διὰ τῆς προγραφῆς. Διὸ xal ἐπὶ σύνεσιν 
ἡμᾶς παρορμᾷ τῶν ἑμφερομένων, λέγων * Elc τὸ cé- 
Joc ér. ὕμγοις συνέσεως τῷ Δαυϊδ. Κατὰ δὲ τὸν 
Αχύλαν ' Tq γικοποιῷ ἐν ψα-λῖμοῖς ἐπιστήμονος 
tov Δαυϊδ ' χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον' Ἐπινίχιον διὰ 
' γα ἰζηρίων περὶ συνέσεως τοῦ Δαυϊδ. Ἐπειδὴ xai 


Saulis hunc bymnum scripto tradidit, notans per 
inscriptionem tempus ac rem ipsam. Quare ad in- 
tellectum rei quz& narratur nos provocat, dicens : 
In finem, in. hymnis, intellectus Davidi. Seeundum 
Aquilam vero, Victorie auctori, in psalmis, scientia 
Davidis; secuhdum Symmachum autem, ZTrium- 
phale, per psalteria, de intelligentia Davidis. Quia 
fügiens, et desertum transcurrens, pro przsidie 
psalterii instrumentum secum agebat, ipso usus, 
alque hyinnos per illud Deo emittens : cantica οἱ 
psalmos spirituales pro sacrificio persolvens; pro 
tbymiamate auteu boni odoris, per orationes spir'- 
tuale ministerium obiens. 


Φξύγων καὶ τὴν ἔρημον µεταδιώκων, ἀντὶ φυλακτηρίου ἐπήγετο τὸ τοῦ dqalenplou ὄργανον, αὐτῷ ypib- 

µενος xal τοῖς δι αὐτοῦ εἰς Θεὺν ἀναπεμπομένοις ῦμνοις * xal ᾠδαῖς μὲν xa φαλμοῖς πνευματιχοῖς 

ἀντὶ θυσίας χρώµενος, ἀντὶ δὲ εὐώδους θυμιάµατος δι’ εὐχῶν τὴν πνευματιχὴν ἀποτελῶν λειτουργίαν. 
Ἐν τῷ &A0siv τοίνυν τοὺς Ζιφαίους xal εἰπεῖν ϐ Cum venissent ergo Ziphai, ac dixissent ad Saul : 


τῷ ZaovA* Ovx ἱἰδοὺ Δαυῖὸ χέχρυπται παρ) ty; 
Τοῦτο μαθὼν ὁ Δαυ]ὸδ ἤτοι ἐξ ἀποχαλύψεως τοῦ πνεύ- 
µατος τοῦ προφητικοῦ f| Éx τινος τῶν τὰς τοιαύτας 
ἁ ταγγελίας διαχονεῖν εἰωθότων, τὸ φαλτῄήριον μετὰ 
χε)ρας παραχρῆμα λαθὼν, δι’ αὐτοῦ τῷ θεῷ τὴν λοχι- 
xlv ἀναπέρει θυσίαν λέγων τὰ προχείµενα, δι ὧν ἀξιοῖ 
σωθῆναι ὑπὸ τοῦ θεοῦ, οὐχ ἄλλως fi διὰ τοῦ ὀνόματος 
αὐτοῦ ' διό φησιν 'O θεὺὸς,ὸὀν τῷ όνόματί σου σῶσόν 
p& δει γὰρ εἶναί τι ὄνομα τὸ ὑπὲρ z 3v ὄνομα. Ὥσπερ 
γάρ ἐστί τινα ἐν ταῖς ἐπῳδαῖς χατὰ τῶν 'Ιοθόλων έρπε- 
τῶν ῥήματα xaX ὀνόματα, τοσαύτην ἐμφαίνοντα δυνά- 
µεως ἰσχὺν, ὡς καταχοιµίτειν f) καὶ νεκροῦν τὰ φοδε- 
ρώτατα τῶν ἑρπετῶν ' τὸν αὐτὸν τρόπον xal τὸ ὄνομα 
τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα ἡπίστατο σωτήριον μὲν τυγχά- 


νειν τῶν σωτηρίας ἀξίων, τῶν δὲ ἐχθρῶν xaX ἕναν- C 


τίων δυνάµεων ἀπελατιχόν. Ἑθούλετο τοίνυν σωθῆ- 
ναι £v τῷ ὀνόματι τοῦ θεοῦ, καὶ οὐχ ἀχρίτως τε ἐδού- 
)eca * ἀλλ εἰ ἄξιος εὑρίσχοιτο τῆς σωτηρίας. Διὸ ἐπι- 
λέχει' Καὶ ἐν τῇ δυγαστεἰᾳ σου κριγεῖς μοι" t| 
κατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτάς, δικάσεις µοι. Πρό- 
τερον γὰρ ἀξιοῖ χρίνεσθαι xat δικάζεσθαι πρὸς τοὺς 
ἑλαύνοντας 7) xal διαθεθληχότας αὐτόν ' εἴθ᾽ οὕτως εἰ 
φάνειε ἁδιχούμενος ἐχδιχήσεως τυχεῖν τῆς παρὰ τοῦ 
κριτοῦ, µετερχομένου τοὺς ἁδικοῦντας. Ταῦτ) εἰπὼν, 
προστίθησι λέγων  Ὁ θεὺς, εἰσάκουσον τῆς προσ- 
ευχῆς µου, ἑνώτισαι τὰ ῥήματα τοῦ στόματός 
µου ᾽ ὥσπερ διχαιολογἰαν ποιούμενος ἑνώπιον τοῦ 
χρίνοντος αὐτῷ τε χαὶ τοῖς ἀδικοῦσιν αὐτόν. Καὶ ἵνα 
Υε τὰ τῆς δικαιολογίας παραδεχθῇ, τὴν εὐχὴν ἀνα - 
πέµπει, ἣν χαὶ εἰσαχουσθῆναι ἀξιοῖ λέγων * 'O θεὺς, 
εἰσάκουσον, καὶ τὰ &&rc. Τί δ' ἂν ἐθούλετο ἡ προσ- 
suyh, καὶ ποἰαν διχαιολοχίαν εἶχε, ἑξῆς παρίστησι 
λέγων; 

"Οτι ἆ 1 1ότριοι ἑπανέστησαν ἐπ ἐμὲ, καὶ xpa- 
rut) ἐζήτησαν τὴν» φυχήν µου, xal οὐ προ- 


&üsvco τὸν θεὺν ἐγώπιον αὐτῶν. Ταῦτ' ἣν τὰ τῆς 


διχαιολογίας. Καὶ ὅρα πῶς οὐ διὰ μαχρῶν ἐχτείνει 
τοὺς λόγους, ἀλλ ἅτε θεῷ τῷ πάντα εἰδότι διαλΣγδ- 
µενος, αὐτῷ µόνον ὑπόμνησιν ποιεῖτα,, τὴν μαχρὰν 
τῶν πραγμάτων ἀποσιωπῶν διδιτκαλίαν. Μήποτε δὲ 
τοὺς ukv ἀλλοτοίους ἡνίσσετο τοὺς Ζιφαίους τοὺς mobs 


Nonne ecce David absconditus est. apud nos? Hac 
cum David, sive ex revelatione spiritus prophetici, 
sive ex quopiam talia nuntiare solito edidicisset, 
accepto stalim pre manibus psalterio, per illud 
Deo rationabile sacrificium offert, hsec loquens, 
quibus a Deo salutem obtinere, non per aliud quod- 
piam, quam per nomen ejus postulat, quare ait : 
Deus, in nomine tuo salvum me fac ; gnarus scilicet 
esse quoddam nomen, quod est super omne no- 
men. Quemadmodum enim in incantationibus con- 
tra reptilia venenosa, quadam assignata vocabula 
et nomina sunt, lanta vi poteslalis instructa, ut 
reptilium terribilissima vel sopiant vel exs!inguant ; 
sic et ille probe sciebat nomen illud super omne 
nomen, salutare quidem iis esse qui salute digni 
sunt, inimicos vero et adversarias potestates fu- 
gare, Volebat itaque salutem in nomine Dei conse- 
qui, idque non sine examine ; sed si dignus salute 
deprehenderetur. Quamobrem addit, Et in virtute 
tua judicabis mihi ; sive secundum reliquos inter. 
pretles : jus dices mihi. Nam prius rogat judicari 
se el jus dici sibi adversus impulsores et calum- 
niatores : ac deinde si injuria affectus videretur, 
a judice vindicari, qui injuria se aflicientes adori- 
retur. His dictis adjicit : Deus, exaudi orationem 
meam, auribus percipe verba oris mei ; quasi disce- 
ptans pro causa sua in conspectu sui et inimico- 
run suorum judicis. Ut autem defensio sua admit- , 
tatur, orationem, quam exaudiri rogat, emittit di- — 
cens : Deus, exaudi, etc. Quid porro sibi vellet 
oratio, et quam defensionem institueret, sub hac 
explicat his verbis : 


VgRs. 5-7. Quoniam alieni insurrexerunt adver- 
sum me, el fortes quaesierunt animam meam, el non 
proposuerunt Deum ante. conspectum suum, Πας 
eral disceptatio. Ac vide mihi quo pacto non lon- 
gum proferat sermonem ; sed utpote Deum omni- 
scium alloquens, rem ipsi solum commemorat, 
longamque negotii explicationem »ilentio premit. 
Num vero per alienos subindicat Ziphaos, qui 


461 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΗΙ. — EXEGET.CA. 


ipsum apud Saulem incusaverant ? Ac per «ortes il- Α τὸν Σαοὺλ ἑνδιαθάλλοντας αὐτόν ; τοὺς δὲ χραταιοὺς 


Jbs animam ipsius quaerentes, Saulem el comites 
ejus, qui Deum non proponentes ante conspectum 
suum, insequebantur eum qui nihil sibi injurie 
intulisset; ac eo sese fallebant, quod putarent se 
posse prater Dei voluntatem aliquid illi mali infli- 
gere ? Id sane erat hominum qui non proposuerant 
Deum ante conspectum suum. 

. Hec porro scripta sunt, inquit Apostolus, in ad- 
monitionem nostram ?!', w imitatores sanctorum 
efficiamur, si quando in sim'lia inciderimus. Non 
est sane tempus, quo qui volunt pie vivere non 
persecutionem patiantur, et non odio injuste ha. 
heantur ab iis, qui contrariam vitze rationem insti- 
tuerunt. Et vero necessaria hzc nobis sunt ad disci- 
plinam, ut scilicet nos quoque hae ceu incantatione 
utainur ; liujusmodi voces Deo emittentes, cum in 
manus inimicorum delapsi, eorum insidiis et ca- 
lumniis cum periculo impetimur; persuasi non 
inutilia fore orationis verba, sed auxilio nobis ma- 
gno futura, utpote qui primi orationi nos dederi- 
mus. Hze precatus itaque David, continuo propi- 
tium babuit Deum, et ejus ope dignatus est. Nam 
cum proximum esset: ut caperetur et Saulis mani- 
bus traderetur, insperato servatur a Deo, nuntio 
Sauiem ad alia negotia abducente, secundum hi- 
storiam Jam enarratam. Quamobrem ait postea : 
Ecce enin Deus adjuvat me, Dominus susceptor. est 
«nime mec. Atertet mala inimicis meis, el in veri- 
tate iua disperde illos. Diapsalma. Diapsalma muta- 
tionem sententie induxit. llla enim ceu orando Deo 
: emiserat ; hec were quasi prophetice subjungit, 
quae salutem precanti prenuntiant , inimicis vero, 
e quorum manibus eripi rogavit, perniciem. Hzc 
igltur Spiritus sancti afflatu vaticinatur; his ea 
signilcans qua se spectarent : Ecce enim Deus ad- 
juvat me, Dominus susceptor est animg mec. Que 
vero ad inimicos suos pertinent, scilicet ad Zi- 
phzas, qui ipsum apud Saulem calumniati sunt ; 
sive ad spirituales quosdam et occultos hostes, qui 
ejus secundum Deum profectui invidebant, atque 
jdeo conspirationem adversus eum conflabant, his 
verbis effert : Avertet mala inimicis meis, et in veri- 
date. (ua. disperde illos. Secundum vero Symma- 


τὴν ψνχὴν αὐτοῦ ζητοῦντας αὐτὸν τὸν Σαοὺλ xai τοὺς 
σὺν αὐτῷ , ol, μὴ προθέµενοι τὸν Θεὸν ἑνώπιον αὐ-- 
τῶν, λαυνον «bv μηδὲν αὐτοὺς ἡδιχηχότα , ἑαυτοὺς 
ἁπατῶντες τῷ νοµίζειν, ὅτι xal παρὰ τὸ βούλημα τοῦ 
Θεοῦ δυνήῄσονταί τι xaz' αὐτοῦ; Τοῦτο δ ἣν ἀνδρῶν 
μὴ προθεµένων τὸν θεὸν ἑνώπιον αὐτῶν. 


Ἑγράφη δὲ ταῦτα, φησὶν ὁ Απόστολος, εἰς γου- 
θεσίαν ἡμῶν, ὡς ἂν μιμηταὶ γιγνοίµεθα τῶν ἁγίων, 
εἴποτε τοῖς ὁμοίοις περιπίπτοιµεν. θὺκ ἔστι γὰρ ὅτε 
πάντες ol θέλοντες εὐσεθῶς Civ οὐχὶ διώχονταε, καὶ 
μὴ μισοῦνται μῖσος ἄδιχον ὑπὸ τῶν τὸν ἑναντίον αἷ-- 
ρουµένων βίον. Καὶ ἀναγχαῖά γε ἡμῖν τὰ προχείµενα 
εἰς διδασκαλἰαν ' ὡς ἂν xat αὐτοὶ δίχην ἐπῳδῆς ἔαυ- 
τοῖς ἐπάδοιμεν τάς τοιαύτας φωνὰς ἀναπέμποντες τῷ 
θεῷ, ἐπειδὰν ἐχθροῖς περιπεσόντες ἐπιθουλενοίμεθα 
ὑπ αὐτῶν, χαὶ διαδαλλοίµεθα, xal χινδυνεύοιµεν" 
πεπεισμένοι οὐχ ἀργὰ ἔσεσθαι τὰ ῥήματα τῆς προσ- 
ευχῆς, τὰ μεγάλα δὲ συμθαλοῦνται ἡμῖν, ὥσπερ οὖν 
xai αὐτοῖς τοῖς πρὠτοις εὐξαμένοις. Λὐτίχα γοῦν εὖ- 
ξάμενος ταῦτα ὁ Δανῖδ, παραχρῆμα ἐπηχόου ἔτυχε 
τοῦ θεοῦ, καὶ ἀξιοῦται τῆς παρ) αὐτοῦ βοηθείας. 
"Hón γὰρ {έλλων ἁλίσχεσθαι χαὶ ταῖς τοῦ Σαοὺλ 
χεροαὶ παραδίδησθαι, παραδόξως ix θεοῦ σώξεται, 
ἀγγελίας τὸν Σαοὺλ ἀἁπαγαγούσης ἑἐφ᾽ ἑτέρας ἀσχολίας 
κατὰ chv παρατεθεῖσαν ἱστορίαν. Aib ἑξῆς φησιν" 
Ἱδοὺ γὰρ ὁ θεὸς βοηθεῖ µοι, Κύριος ἁγτιξήατωρ 
τς ψυχῆς µου. Ἀποστρέγει τὰ κακὰ τοῖς ἐχθροῖς 


c ^v καὶ ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου ἐξο.Ίόθρευσον αὐτοὺς. 


Διάγα Ίμα. Τὸ διάφαλµα μεταθολὴν εἰργάσατο τῆς 
διανοίας. Τὰ μὲν γὰρ ὡς ἐν προσευχῃ ἀνεπέμπετο 


τῷ θεῷ' τὰ δὲ προφητικῶς ἐπιλέχει, τὰ θεσπίζοντα 
σωτηρίαν μὲν τῷ εὐξαμένῳ, πτῶσιν δὲ τοῖς ἐχθροῖς, 
&e' àv ῥυσθῆναι ηΌξατο. Ταῦτ' οὖν ἐξ ἁγίου Πνεύμα- 
τος προφητεύει, τὰ μὲν περὶ αὐτὸν σηµαίνων ἓν 
τούτοις * Ἰδοὺ γὰρ ὁ θεὸς βοηθεῖ pot, Κύριος ἁν- 
τιλήπτωρ τῆς γυχῆς µου τὰ δὲ περὶ τῶν ἑναντίων 
αὑτῷ, ftot περὶ τῶν Ζιφαίων τῶν διαδεθλιχότων 
αὐτὸν πρὸς τὸν Σαοὺλ, 1) xoi νρητῶν τινων 7 xai 
ἁρανῶν ἐχθρῶν τῶν διαφθονουµένων αὐτοῦ τῇ χατὰ 
Gcbv προχοπῇ, xat διὰ τοῦτο συσχευαξοµένων αὐτὸν, 
ἐν τῷ, Ἀποστερέψει τὰ κακὰ τοῖς ἐχθροῖς pov, xal 
ἐν τῇ ἀ Ἰηθείᾳ σου ἐξο.]όθρευσον αὐτούς. Κατὰ δὲ 


chum : Retribuet, inquit, mala iis qui mihi muros D τὸν Σύμμαχον Ἀνταποδώσει, qnoi, xaxà τοῖς 


euferynt ; in veritate (ua. silere fac eos. FA vide, 
num bec cum historia quadrent. Nam Ziphzsi 
ipsum apud se latitare volentem, quasi denudantes 
et muros ipsi auferentes, ipsum calumniis et verbis 
diabolicis impetebant apud Saulem : quare illos 
jure subindicavit his verbis : Retribuet mala iis qui 
mihi muros auferunt, et in veritate iua. silere fac 
eos. Bonum ipsis silentium egt, ut ne talibus ad- 
versum me calumniis utantur. Admodum autem 
congruenter Deum susceptorem, sive fulcrum ani- 
ma sums, secundum Symmachum vocavit. Quia 
enim superius fortes quzerebant. animam ejus; ne« 


* f Cor. x, 11 


ἀποθειχίζουσέ µε, ἓν τῇ d An0slg cov ἀποσιώπη- 
σον αὐτούς. Καὶ ὅρα εἰ uh συμφωνεῖ ταῦτα τῇ ἴστο- 
ρίᾳ. Ἐπειδήπερ οἱ Ζιφαῖοι βουλόμενον αὐτὸν χρύπτε- 
σθαι παρ αὑτοῖς, ὥσπερ ἀπογνυμνοῦντες xal ἆποτει- 
χίζοντες, διέδαλλον πρὸς τὸν Σαοὺλ, λόγοις διαθολι- 
χοῖς χατ᾽ αὑτοῦ χρώμενοι” διόπερ αὐτοὺς, ὡς εἰχὸς, 
αἰνιττόμενος ἔλεχεν' Αγταποδώσει xaxà τοῖς daxo- 
τειχἰζουσἰ µε, xal ἐν τῇ ἀ.Ἰηθείᾳ σου ἀποσιώπη - 
σον αὐτούς. Καλὴ γὰρ αὐτοῖς ἡ σιωπὴ, ἵνα μὴ τοι- 
αὖταις χρῶνται xaz' ἐμοῦ διαδολαῖς. Σφόδρα δὲ χατ- 
αλλήλως τὸν Gebv ἀντιλήπτορα, fj ὑπέρεισμα, xax 
«bv Σύμμµαχονι ὠνόμασε τῆς ἑαυτοῦ ψυχῆς. Ἐπειδὴ 





A09 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


479 


γὰρ ἀνωτέρω οἱ χραταιοὶ ἐζήτουν τὴν φυχὴν αὐτοῦ, Α que ita corpori insidias struere cogitabant, ut aui- 


οὐχ οὕτως ἐπιθουλεῦσαι αὐτοῦ τῷ σώματι προῃρηµέ- 
vot, ὡς τῇ tuy ^ εἰχότως xat αὐτὸς τὸν Κύριον àv- 
τιλήπτορα τῆς ἑαυτοῦ φυχῆς ὠνόμαζεν. Ἔμελε γὰρ 
αὐτῷ οὐδὲν τοῦ σώματος, οὐδὲ τῶν ἐχτὸς ὑπαρχόν- 
των, οὐδὲ τῆς προσκαἰρου ταύτης ζωῆς, µόνης δὲ τῆς 
ἑαντοῦ φυχῆς. 

Ἑκουσίως θύσω σοι, ἐξομο.λογήσομαι τῷ ὀνόμα- 
εἰσου, Κύριε, ὅτι ἀγαθόν. Auk τῶν πρώτων δέἑῆσιν 
καὶ ἱχετηρίαν ἀναπέμψας τῷ θεῷ, χαὶ τὴν δικαιολο- 
γίαν αὐτοῦ ἐχθέμενος , ἓν τοῖς δευτέροις, πληρωθεὶς 
τοῦ πνεύματος, θεσπίζει τά τε περὶ αὐτὸν μέλλοντα 
ἔσεσθαι, τά τε τοῖς ἐχθροῖς αὐτοῦ συµθησόµενα ᾽ 
εἶθ᾽ ἑξης xal ἀχολούθως ἐν τῷ τρίτῳ μέρει θυσίας 
xai εὐχαριστίας ἀνύσειν ἐπαγγέλλεται τῷ θεῷ ἐφ᾽ 


οἷς εὖ πέπονθεν. Ὡς γὰρ δὴ διασωθεὶς xal τῆς τῶν B 


ἐχθρῶν ἐπιδουλῆς ἠλενθερωμένος, οὐ µόνον, ἀλλὰ xat 
εὺν ὄλεθρον τῶν ἐχθρῶν ἐπιδὼν, θύειν xal ἑξομολο- 
ΥἨσασθαι τῷ ὀνόματι τοῦ Κυρίου ὑπισχνεῖται' xal 
τοῖτὰ προλέχει θεσπίξων πρὸ τῆς τῶν πραγμάτων 
ἐχθάσεως. "Ott γὰρ οἱ Ζιφαῖοι ἑλθόντε πρὸς τὸν 
Σαοὺλ εἶπον Ἰδοὺ Δαυϊδ χέκρυπται παρ) ἡμῖν: 


ἀρχῖν ἔτ' ἐχούσης τῆς xav αὐτῶν ἱστορίας καὶ τῶν - 


Ζιφαίων ἄρττ σ-αθεθληχότων αὐτὸν, τότε δη τὰ τέλη 
τῶν πραγμάτων αὐτὸς θεσπίζει , τὰ Ὀστερόν ποτε 
γενησόµενα προλαμθάνων ὡς Ίδη γεγονότα. Διό φη- 
σιν' "Οτι àx. πάσης θ.ἱψεως ἐῤῥύσω µε, καὶ ἐν 
τοῖς ἐχθροῖς µυυ ἐπεῖδεν à ὀφθαλμός µου. Ταῦτα 
γὰρ ὕστερον μέν ποτε γέγονεν' ὅμως δὲ προγνώσει 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὡς Ίδη αὑτὰ γεγονότα ἁπαγ- 
γέλλει, xal ἐπ᾽ αὐτοῖς εὐχαριστεῖ, χαὶ θύσειν .ἑπαγ- 
γέλλεται, χαὶ ἐξομολογήσεσθαι τῷ Κυρίῳ, λέγων’ 
Ἑκουσίως θύσω σοι. Ὁ δὲ Αχύλας, Ἑν éxov- 
σιασμῷ, φησὶ, θυσιάσω σοι. Ἐπειδὴ γὰρ ἄοιχος 
καὶ ἅπολις xai ἀνέστιος ὧν, ἓν ταῖς ἑρήμοις ἑποιεῖτο 
τὰς διατριθὰς, χαινὸν ἐξεῦρε τρόπον θυσίας. Τίς δ 
fv οὗτος: "Ev ἑχουσιασμῷ, φησὶ, θυσιάσω σοι. 
Αρχεῖ γὰρ dj ἐχουσιότης xai fj προαίρεσις, δι’ ἧς 
ἀναπέμφω σοι τὴν θυσίαν. Οὐ γὰρ ἠγνόει τὸν θεὸν 
παραιτούµενον μὲν τὰς δι αἱμάτων xal ζώων σφαγῆς 
θυσίας, λογιχἣν δὲ Ovclav τὴν δι αἰνέσεως ἁσπαζό- 
µενον, ἅτε προμεμαθηχὼς τὸ, θῦσον τῷ 869 Ov- 
σίαν αἰνέσεως, καὶ ἁπόδος τῷ Κυρίφ τὰς εὐχάς 
σου. Ταύτην οὖν, φησὶν, ἐχουσίως θύσω σοι τὴν θυ- 


ma; merito.ipse Dominum susceptorem aninze &uge 
nuncupavit. Nihil quippe de corpore neque de re- 
bus extra positis sollicitus erat, neque de tempo- 
ranea hac vita: sed de anima tantum. 


Vgns. 8, 9. Voluntarie sacrificabo tibi, confitebor 
nomini tuo, Demine, quoniam bonum esl. Cum prio- 
ribus verbis obsecrationem et supplicationem Deo 
emisisset, ac disceptationem suam exposuissel ; se- 
cundis, qux sibi, quz inimicis suis eventura erant 
spiritu plenus vaticinatur : deinde consequenter 
tertio loco hostias et gratiarum actiones se Deo 
pro beneficiis persoluturum pollicetur. Nam ut ere- 
ptus et ab inimicorum insidiis liberatus ; neque οἱ 
id solum, sed quia inimicorum exitium prospicie- 
bat, se immolaturum et confessionem nomini Do. 
mini editurum promittit : atque hzc valicinans 
ante rerum eventum prazdicit. Nam cum Ziphzi ad 
Saulem accedentes dixerunt : Ecce David abscon- 
ditus est apud nos; cum res in historia enarrate 
inciperent, οἱ dum adbuc Ziphzi ipsum calumnia. 
rentur, tunc ipse rerum exitum vaticinatur ; qua 
postea eventura erant quasi jam facta prazvertens 
Quare ait : Quoniam ex omni tribulatione eripuist 
me, et super inimicos meos despexit oculus meus. 
Haec quippe post hzc gesta sunt; sed tamen Spi- 
ritus sancti praescientia, ut jam edita nuntiat, de 
lisque gratias agit, ac sacrificaturum confessionem- 
que Deo emissurum pollicetur, dicens : Volunta- 
rie sacrificabo tibi ; Aquila vero ait : Sponte sacrifi. 
cabo tibi. Quia enim síne domo, sine urbe, sine 
lare, in. desertis agebat, novum sacrificii modum 
excogitavit, Quisnam ille erat * Sponte, inquit, sa- 
crificabo tibi. Sufficit quippe voluntas et proposi- 
tum, quo tibi sacrificium offeram. Non ignorabat 
siquidem, Deum cruentas et animalium nece. obla- 
tas hostias abnuere, rationale vero sacrificium 
laudis approbare ; utpote qui jam edidicisset illud : 
Immola Deo sacrificium laudis, et redde Altissimo 
vola tua **. Hanc, inquit, voluntarie tibi bostiam sa- 
crificabo, ipsam voluntatem, propositum et consi- 
lium meum tibi apponens; ac gratiarum actionem - 


€lav, αὐτὸ τὸ ἐπ) ἐμοὶ ἐχούσιον xal τὸ θἐληµά µου p pro hostia tibi offerens. Quare deinde subdit : Con- 


xai τὴν ἐμὴν πρὀαἰρεσιν ἀνατιθείς σοι, τὴν τε εὖχα- 
ριστίαν αὐτὴν ἀντὶ θυσίας σοι προσφέρων. Διὸ συν- 
άπτει ἑξῆς λέγων  Ἐξομο.λογήσομαι τῷ ὀνόματί 
σου, Κύριε, ὅτι ἀγαθόν' σαφέστατα ἐπὶ τοῦ παρόν- 
τος τῆς ἐξομολογήσεως ἀντὶ εὐχαριστίας mapalau- 
δανοµένης. Ἐφ' οἷς Υὰρ ἐκ πάσης θλίψεως ἐῤῥύσθη, 
xai ἐν τοῖς ἐχθροῖς αὐτοῦ ἐπεῖδεν ὁ ὀφθαλμὸς 


fitebor nomini (κο, Domine, quoniam bonum est. 
Apertissime aulem in praesenti confessio pro gra- 
tiarum actione accipitur. Quia enim ex omní tribu- 
latione ereptus est, et super inimicos suos de- 
spexit oculus ipsius, gratiarum actíones emittit, οἱ 
voluutaria sacrificia se redditurum Deo polli- 
cetur. 


αὐτοῦ, ἐπὶ τούτόις εὐχαριστίας ἀναπέμπει, xal τὰς τοῦ ἑχουσιασμοῦ θυσίας ἐπαγγέλλεται ἁποδώσειν 


τῷ Θεῷ. 
EIZ ΤΟ TEAOZ EN ΥΜΝΟΙΣ, ΣΥΝΕΣΕΩΣ, TO 
ΔΑΥΙ4 ΝΔ’. 


Ἐγώτισα,, ὁ θεὸς, τὴν προσευχήν pov, καὶ μὴ 
ὑπερίδῃς τὴν δέησίν µου. Ὡς μὲν πρὸς τὴν ἵστο- 
** Psal. xtix, 14. 


1. IN FINEM, IN ΗΥΝΜΝΙς, INTELLECTUS 
DAVIDI LIV. 


V£ns. 2-6. Kzaudi, Deus, orationem mean, ct 
ne despezeris deprecationem. meam. Secundum hi- 





ATI 


EUSEBI! CAKSARIENBIS OPP. PÀRS til. — EXEGETICA. 


N 


472 


storie rationem hzc videntur a Davide dicta fuisse A ρίαν, δόξειεν ἂν τὰ προχείµενα εἰρῆσθαι τῷ Aat, 


quo tempore fugiens a facie Saulis in deserto se- 
des babehat. ln sequentibus itaque ait : Ecce elon. 
gavi (ugiens, e( mansi in solitudine. Quoniam vero 
Saul usque ad mortem ipsi insidiafus est cum ad- 
ministris suis, dixisse videtur ex persona propria : 
Contristiatus sum in exercitatione mea, el conturba- 
ius sum a voce inimici et a tribulatione peccatoris. 
Quoniam declinaverunt in, me. iniquitatem, et in ira 
solesti erant mihi. H»c sane quidem Davidis per- 
sona coaptare, non abs re essel; ai non ea qui 
post subjungit : Quoniam vidi iniquitatem et 
contradictionem — in. civüate die ας nocte : cir- 
euindabit eam super muros. ejus, et iniquitas et la- 
bor in medio ejus. Et non dclecit de plateis ejus 
wsura et dolus. Quoniam si inimicus maledizissel 
mihi, susiinuissem ulique, ei cetera. Quam civita- 
tem significare velit, in qua hxc visa sint, quz vi- 
disse se commemorat, non potest quis e£ historia 
expiscari. Quis vero ille quem sic alloquitur, Tu 
vero homo unanimis , dux meus εἰ notus meus, qui 
simul mecum dulces capiebas cibos? Si enim, in- 
qnit, hac, inimico inferente, mala perpessus essem ; 
aut si quis odio me habere professus designasset, 
nil mirum esset. Nunc autem neque infensus neque 
inimieus mihi, sed consors et amicus, imo vero una- 
nimis, et dux a me constitutus, communi mensa 
dignatus, οἱ fortasse, qui una. mecum ingressus in 
domum Dei et orationis consors erat, taliane ad- 
versum me aggredi ausus es? Hiec autem propria 
persona dicere Davidem, non video qua ratione con- 
slare possit, Neque enim Saul unanimis ipsi aul 
&micus erat; sive secundum Symmachum, wnius 
moris. Qusenam morum similitudo fuerit inter duo- 
rum vitam, qui tantum inter se differunt? Sed ne- 
que unanimis Davidi unquam fuit Saul, neque le- 
gitur uspiam in historia, ipsos cum consensu in 
domo Dei ambulasse. Sed liquet Saulem semper Da- 
vidi aperte inimicum fuisse; jure ergo fugiebat et 
abseondebat se ab illo, quasi a manifesto inimico 
cavens sibi. Sed etiam qux de memorata urbe fe- 
runtur, nequaquam Davidis historiz conveniant. In 
qua enim civitate illam, quam dicit, iniquitatem 
vidit el contradictionem, non die solum, sed eliam 


καθ οὓς ἀπεδίδρασχε χρόνους, Φεύγων ἀπὸ προσώπου 
Σαοὺυλ, ἓν ταῖς ἐρήμοις τὰς διατριδὰς ποιούµενης. 
Λέγει δ' οὖν ἑξῆς προϊ]ών, Ἰδοὺ ἐμάκρυνα «υγα- 


δεύων., καὶ ηὐάίσθην év τῇ ἐρήμῳ. Καὶ ἐπειδῃ 


µέχρι θανάτου ἐπεθούλευεν αὑτῷ Σαοὺλ καὶ o! συµ- 
πράττοντες αὐτῷ, εἶπεν ἂν EE οἰχείου προσώπου xai 
«b, Ε.λυπήθην év τῇ ἁδο.εσχίᾳ µου, καὶ ἑταρά- 
χθην ἀπὸ φωνῆς ἐχθροῦ xal ἀπὸ 0.1γεως ἁἆμαρ- 
τωλοῦ. "Ot. ἐξέκλιναν ἐπ ἐμε ἀνομίαν, xal ἐν 
ὀργῇ ἐν εχότουν pot. Ταῦτα μὲν οὖν άρμόσαι τῷ τοῦ 
Aavtó προσώπῳ οὐ δυσχερές ' οὐ μὴν xat τὰ ἕξης, E» 
οἷς ἐπιλέγει ' "Οει εἶδον ἀνομίαν καὶ ἀνει.λογίαν 
ἐν τῇ πό.ει ἡμέρας xal νυκεός ' κυκ.λώσει αὐτὴν 
ἐπὶ τὰ cel yn αὐτῆς, xal ἀνομία καὶ κόπος ἓν' uéc« 
αὐτῆς. Καὶ οὐκ éCéAizsv ἐκ τῶν π.ατειῶν αὐτῆς 
τόχος xal δὀ.ος. Ὅτι, εἰ ἐχθρὸς ὠγείδισό µε, 
ὑπήνεγχα ἂν, xaX τὰ ἑξῆς. Ποίαν γὰρ πόλιν βούλε- 
ται σηµαίνειν, ἐφ᾽ fic ταῦτα τεθέαται͵ ἆ φησι ἔωρα- 
χέναι,͵ οὐχ ἂν ἔχοι τις ἁπὸ τῆς ἱστορίας εἰπεῖν. TU 
δὲ οὗτος ἣν ᾧ προσεφώνει λέγων Σὺ δὲ, ἄνθρωπε 
ἰσόγψνχε, ἡγεμών µου καὶ yroc té µου, ὃς ἐπὶ τὸ 
αὐτὸ ἐγλύκανάς µοι ἑδέσματα, El μὲν γὰρ ὑπ 
ἐχθραῦ ταῦτ' ἔπασχον, φησὶν, ἡ εἰ piso; ὁμολογῶν 
τις ἔχειν πρός µε ταῦτ ἐποίει, οὐδὲν ἣν θαυμαστὸόν’ 
vuv δὲ οὔτε μισῶν οὔτε ἐχθρὸς, συνἠθτς δὲ ὧν xat 
φίλος, ἰσόψυχός τε xai ἡγεμὼν ὑπ' ἐμοῦ χαθεσταµέ- 
voc, χοινῆς τε τραπέζης ἀξίωμα ἔχων, ἴσον μιᾶς τε 
καὶ τῆς αὐτῆς ἐν τῷ οἴχῳ τοῦ Θεοῦ εἰσόδου µοι καὶ 


C εὐχῆς κεχοινωνηχὼς, τοιαῦτα εἰς ἐμὲ τετόλµηχας ; 


Ταῦτα δὲ τὸν Aavth λέγειν ἐξ οἰχείου προσώπου, oOx 
οἵδ ei τινα ἔχοι λόγον. Οὔτε γὰρ Σαοὺλ ἰσόφυχος αὓ- 
τοῦ ἢ φίλος, ἣ, κατὰ τὸν Züppayov, ὁμότροπος ἂν. 
Ποία γὰρ ὁμοιοτροπία γένοιτ ἂν ἐν τοῖς ἑχατέρων 
βίοις πάμπολν διαλλάττουσιν; Ἁλλ οὐδὲ ἰσόψφυχος 
πώποτε γέγονε τῷ Aavtó ὁ Σαοὺλ, οὐδὲ ἐν τῷ οἴχῳ 
τοῦ θεοῦ ἱστοροῦνται πώποτε πεπορευμένοι kv όὁμο- 
νοίᾳ. Προφανῶς δ᾽ ἐχθρὸς ὁ Σαοὺλ τοῦ Δαυῖδ πάντοτε 
φαίνεται γεγονώς * ἔφευγε 8' οὖν αὐτὸν εἰχότως., καὶ 
ἐκρύπτετα, ὡς φλνερὸν ἐχθρὸν φυλαττόμενος. ᾿Αλλ' 
οὐδὲ τὰ περὶ τῆς εἱρημένης πόλεως ἑφαρμόααι ἄν τις 
τῇ κατὰ τὸν Aavtó ἱσταρίφ. Ἐν xolg γὰρ εἶδε πόλει 
fiv φησιν ἀνομίαν xat ἀντιλογίαν, οὗ µόνον ἡμέρας, 
ἀλλὰ χαὶ νυκτὺς, χόπον τε χαὶ πόνον, ἁδιχίαν τε καὶ 


nocte; laborem item et dolorem, iniquitatem et p) τόχον Ex τῶν πλατειῶν αὐτῆς μὴ ἐχλείποντα, Ἡ μὲν 


usurain ex plateis ejus non deficientem? Nam urbs 
quidem Saulis, Rama dicebatur esse; domicilium 
ejus, Gabee, cum nondum Jerusalem lIsraeli subdita 
esset, sed ad allophylos pertineret. 

Quod autem videatur David diras imprecari di- 
cens : Venial mors super illos, et descendant in in- 
fernum viventes, quam aflinitatem liabeat cum prz- 
clara illa ejus celebrataque virtute, qua dixisse scri- 
bitur : Si reddidi retribuentibus mihi mala, decidum 
in hostes ^dere, non injuriarum immemoris Davi- 
dis fuerit. Qui, ut in historia narratur, semper Sau- 
lem in honore et pretio habuit, ut ne auderet qui- 
dem ipsi manus inferre, etiam cum illum in pote- 


Υὰρ πόλις τοῦ Σαοὺλ ἐλέγετο εἶναι ἡ "Pag, τὸ &' 
αἰχητήριον αὐτοῦ ἡ Γαδεὲ, οὕπω τῆς Ἱερουσαλὲμ 
ὑπὸ τῷ Ἱσραὴλ γενομένης, ἀλλ ἔτι ἀλλοφύλων 
οὔσης. 

Τὸ δ' ἑπαρᾶσθαι δοχεῖν τὸν Δαυῖδ, xat λέγειν "E.t- 
θέτω θάνατος àx' αὐτοὺς, καὶ καταδήτωσαν elc 
ᾷδου ζώντες , ποίαν ἔχοι συμφωνίαν πρὸς τὸ σεµνο: 
λόγημα τῆς ὑμνουμένης αὐτοῦ ἀρετῆς, ἐφ᾽ fc λέγων 
ἀναγέγραπται ' El ἀνταπέδωκα τοῖς ἀγταποδιδουσί 
μοικακάἁ, ἁποπεσείην dpa ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν µου 
κενός; τὸ Υὰρ τοιαύτας ἀρὰς χατεύχεσθαι τῶν ἐχ- 
ρῶν, οὐκ ἂν εἴη τοῦ ἀνεξιχάκου Δαν]ὸ, ὃς πάντοτς 
τιμῶν xai σέδας ἔχων τοῦ Σαοὺλ, ὡς μηδὲ τολμᾶν 
ἐπιθάλλειν αὐτῷ χεῖρας, ὅτε xaí ποτε ὑποχείριον αὖ- 





413 


COMMENTARIA iN PSALMOS. 


4:4 


τὸν εἴληφεν, ἐξ αὑτῆς δείχνυται τῆς ἱστορίας. Καὶ A state babuit. Et in sequentibus addit : Molliti sunt 


πτροϊὼν δὲ ἐπιλέγει' Ἡπαλύνθησαν οἱ Aóyoc αὐτοῦ 
vxàp ἔ.αιον, xal αὐτοί. elc« βο.λίδες. Tiva οὖν ἄν 
τες ἔχοι δεῖξαι τὸν ταῦτα τῷ Δαυ]δ πεποιηχότα:, "EC 
ὧν ἁπάντων ἡγοῦμαι uh χώραν ἔχειν ἀναφέρεσθαι 
τὰ προκείµενα ἐπὶ τὸ τοῦ Δαυῖδ πρόσωπον  προφη- 
τιχῇ δὲ οἶμαι δυνάµει λελέχθαι αὐτὰ , χαὶ ἐπὶ µόνον 
τὸν Σωτῆρα χαὶ Κύριον ἡμῶν αυνίστασθαι πεπληρω- 
g:éva, ὅτε, χατὰ τὸ αὐτὸ συναχθέντες οἱ τοῦ Ἰουδάίων 
ἕθνους ἄρχοντες ἐπὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ, συνέδριον 
E ποιῇσαντο xal σχέψιν, ὅπως αὐτὸν ἀπολέσωσιν * ἐν 
€» οἱ μὲν θάνατον αὑτοῦ κατεφηφίσαντο” ἕτεροι δὲ 
ἐντέλεγον, ὡς ὁ Νικόδημος λέγων Mf) ὁ νόμος 
ἡμῶν κατακρίνει τὸν ἄγθρωπο», εἰ µή τι áxovom 
«ταρ᾽ αὐτοῦ; Ταῦτ' οὖν προφητιχῶς τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον ἀποθεσπίζει διὰ τῶν προχειµένων λέγον. "Οτι 
εἶδον ἀνομίαν xal ἀν τιογίαν ἐν τῇ πόλει ἡμέρας 
xal νυκτός. Σαφῶς δὲ xai ἡ τοῦ Εὐαγγελίου γραφὴ 
μαρτυρεί «fj προφητεία, ἐπὶ τὸν προδότην Ἰούδαν 
ἐχλαθοῦσα τὸ, El ὁ ἐχθρὸς ὠγείδισέ µε, ὑπήνεγκα 
üáv- καὶ εἰ ὁ μισών µε, ἐπ ἐμὲ ἐμεγα.-οῤῥημόνη- 
σε», ἐκρύόδην ἂν ἀπ αὐτοῦ. Zo δὸ, ἄνθρωπε lcó- 
9 υχε, xal τὰ ἑξῆς. Ἐπεὶ τοίνυν xai dj σύμφρασις 
τῶν λόγων οὐχ ἄλλως πεπληρῶσύαι ἁποδείχνυται ἢ 
διὰ τῶν εἰς τὸν Σωτῆρα πεπραγμένων, 5 τε μαρτυρία 
τῆς εὐαγγελικῆς παραθέσεως ἐπὶ τὸν προδότην ἀἆνα- 
φέρει tb προλεχθὲν µέρος τοῦ ἀναγνώσματος.' &xó- 
λουθον ἂν εἴη xai ἡμᾶς ἐπὶ «bv χαιρὸν τοῦ Σωτηρίου 
πάθους thv παροῦσαν ἐχλαδεῖν προφητείαν, δεῖξαί τε 
ἕχαστα τῶν ἐν ταύτῃ φεροµένων ἓν χα:ρῷ τῆς χατὰ 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιθουλῆς τέλους τετυχηχότα. Τὰ 
μὲν οὖν τῆς προγραφῆς xal νῦν ἡμᾶς ἐπὶ σύνεσιν 
διεγείρει τῶν ἐμφερομένων, xal εἰς τὸ τέλος δὲ πα- 
ῥραπέμπει, διὰ τὸ ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος δι᾽ ἔργων 
αὐτὰ πεπληρῶσθαι. Εἴρηται δὲ xal ἐν ὕμνοις" 1, 
χατὰ τὸν ᾽Αχύλαν, ἐν γα ἰμοῖς ' ἡ, χατὰ τὸν Σὺύµ- 
µαχον, διὰ γα λτηρίων * ἐπειδὴ τὸ τέλος τοῦ πάθους 


sermones ejus super oleum, et ipsisunt jacula, Quem- 
nam proferre quis valeat qui bac in Davidem ege- 
rit? Es quibus omnibus :xstimo non posee ad Davi- 
dis personam hec referri; sed prophetica vi arbi- 
tror dicta esse, et in uno Salvatore et Domino 
nostro completa, quando Judaicz gentis principes, 
Hierosolymze in unum congregati, consessum ac cone 
silium inierunt, quomodo eum perderent : in quo 
alii quidem capitis damnabant ; alii obsistebant, ut 
Nicodemus qui dicebat : Nunquid lex nostra judicat 
hominem, nisi prius audierit ab ipso **? Hzc itaque 
prophetice Spiritus sanctus hisce verbis vaticina- 
tur, Quoniam vidi iniquitatem εἰ contradictionem is 
civitate die ac nocte. Aperte porro Evangelii seri- 
ptura prophetiam asserit, hzec de proditore Juda ac- 
cipiens, Si inimicus meus maledixisset mihi, susti- 
nuissem ulique : el si is qui oderat me, super me πια» 
gna locutus [uisset , abscondissem me forsitan ab 
eo. Tu vero homo unanimis, et οδίοςα. Quoniam 
ergo verborum seriem non alio modo, quam in ad- 
missis contra Salvatorem facinoribus, impletam 
esse comprobatur; atque evangelicse sententix te- 
stimonium memoratam lectionis partem ad prodi. 
torem refert; consentaneum sane fuerit nos quoque 
de tempore Salutaris passionis banc prophetiam ac- 
cipere, atque commonstrare singula ibi allata, ten». 
pore insidiarum contra Salvatorem nostrum, finem 
accepisse. Inscriptionis itaque verba jam ad intelli- 
gentiam dictorum nos provocant, atque ad fincin 
remittunt, quia hzc in consummatione sazecull ipso 
opere perfecta sunt. Dictum vero est , in hymnis ; 
sive, secundum Aquilam, in psalmis ; sive , secun- 
dum Symmachum, per psaiteria , quia finis passio- 
nis Salutaris, propter resurrectionem ac redempto- 
rum salutem, bymnis, psalteriis et canticis celebra- 
tur. Et bzc quidem de inscriptione. 


τοῦ Σωτηρίου ὕμνων καὶ φαλτηρίων, xal ᾠδῶν µετεῖχε τῆς τε ἁναστάσεως αὐτοῦ ἕνεχα χαὶ τῆς σωτη- 
pla; τῶν δι᾽ αὑτῆς λελυτρωµένων. Καὶ τοιαῦτα μὲν τὰ τῆς προγραφῖς. 


Τὰ δὲ τῆς προφητείας παρακαλεϊ τὸν 8eby. ἑνωτί- 
σασθαι τοῦ λέγοντος, xal τοῦτ' αὐτῷ πρῶτον πχρα- 
σχεῖν * εἶτα δεύτερον, γνῶναι τὴν διὰ τῆς πρρσευχῆς 
ἀναπεμπομένην δέησιν χαὶ ἑχετηρίαν, μὴ ὑπεριδεῖν 
τε αὐτὴν " xai τρίτον, τὴν χατάστασιν θεάσασθαι τοῦ 
τὴν προσενχὴν ἀναπέμποντος, xai οὕτως αὐτὸν χατ- 
αξιῶσαι τῆς ἑαυτοῦ ἀχοῆς  διὸ ἐπιλέχει ' Πρόσχες 
µοι καὶ εἰσάκουσόν µου. Ὥσπερ γὰρ δυσωπεῖ τὸν 
Οεὸν ἑαυτὸν δε.χνὺς ὁ thv προσευχὴν ἀναπέμπων, 
xai λέγων τῷ Θεῷ' Πρόσχες gov τὴν δὲ ἑαυτοῦ 
χατάστασιν παρίστησι χαὶ ἑξῆς λέγων: Ελυπήθην 
ἐν τῇ ἁδολεσχίᾳ µου, xal ἐταράχθην ἀπὸ φωνῆς 
ἐχθροῦ, καὶ ἀπὸ θ.1ίψεως ἁμαρτωοῦ. Thy γὰρ λύ- 
πην ἑαυτοῦ δείχνυσι τῷ θεῷ καὶ τὴν ταραχὴν, xal 
ἣν φησιν ἁδολεσχίαν , xal ὡς ἄξια τῆς ἑαυτοῦ θεω- 
ρίας. Διὸ, τούτοις, φησὶν, πρόσχες, ὅπως ἑλυπήθην, 
ὅπως ἑταράχθην, ὅπως ἁδολεσχίας πεπλήρωμαι * 
ἀποδετάμενός τε ταῦτα, ἐπάχουσόν µου. Λέγει δὲ 


*! Josn. vit, 64. 


Quod prophetiam vero spectat, rogat Deum , uti 
se loquentem exaudiat, et hoc primum sibi confe- 
rai; secundo, ut attendat obsecrationi ac supplica- 
tioni ab se per orationem emissz, nec eam despi- 
ciat; tertio, orantis affecium consideret , οἱ ita di- 
guetur aurem prebere , quare sic claudit , Intende 
muni et exaudi me. Nam qui orationem effundit, 
quasi Do sese conspiciendum przbens, obsecrat et 
ait ipsi, /niende mihi * statumque suuin postea de- 
clarat dicens : Coniristaius sum ἐν exercitatione 
mea, et conturbatus sum'a voce inimici, et a tfibula- 
lione peccatoris. Nam dolorem suum Deo exhibet 
necnon conturbationem , ct eam quarà vocat exer- 
citationem, utpote que digna sint conspectibus 
ejus. Quare, his, inquit, intende, quomodo contri- 
status sim, quomodo conturbatus, et exercitatione 
repletus : atque his acceptatis, exaudi me. Hzc 
porro Spiritu divino afflatus propheta dicil, futu- 


415 


EUSEBH C/JESARIENSIS OPP. PARS lil. — EXEGETICA. 176 


ros Judzorum contra Filium Dei ausus quasi jam A ταύτα Πνεύματι θείῳ ὁ προφήτης, τὰ χατὰ τοῦ Yio) 


presentes prospiciens : quibus confusus et turba - 
tus, dolore et angustia, quam exercitationem vo- 
cat, repletur degebat. Contristatus ergo, conturba- 
tus, exercitatione et angustia plenus erat ob faci- 
nora, quz mox recenset dicens : Vidi iniquitatem 
el contradictionem in civitate, et czelera, qus postea 
opere completa sunt. Przvertens igitur in Spiritu 
Sancto propheta, contristabatur,conturbabatur, exer- 
citabatur, dolore plenus in eos qui talia aggressuri 
erant. Quamobrem[Deum status sui inspectorem esse 
rogat dicens : Exaudi, Deus, orationem meam, et ne 
despezeris deprecationem meam : intende mihi et ex- 


audi me. 1n hac conditione rerum positus , sic de- 


inde precabatur : Precipita , Domine, et divide lin- 
guas eorum. Queis rogat eorum contra Salvatorem 
concordiam dissipari, superbiam et arrogantiz tu- 
morem deprimi, ne ipse atterevetur, et mala eorum 
augerentur. Cum porro rationi consentanea postu- 
laret, supplicabat ne despiceretur; sed etiam do- 
lore, perturbatione, exercitatione replebatur, di- 
cens, À voce inimici et a tribulatione peccatoris, ini- 
mici scilicet et peccatoris populi : nam spiritui 
prophetico molestiam inferebant qui talia audebant. 
Deinde subjungit : Quoniam declinaverunt in me 
iniquitatem, el in ira molesti erant mihi, qux contra 
Salvatorem gesta sunt ul propria sibi ascrihens. 
Atque ex Salvatoris persona possunt cum alia dici, 
tum illud : Quoniam declinaverunt in me iniquita- 
(2m , et in ira molesti erant mihi; sive, secundum 
Bymmachum, Quoniam inscripserunt contra me im- 
pietatem, et cum ira conirarii fuere mihi. Cor meum 
conturbatum est in me, el formido mortis cecidit su- 
per me, et c:elera.. Hzc omnia passum se confitetur 
propheta, quod spiritu prophetico prazvidisset, me- 
moratam postea civitatem iniquilate, : contradi- 
ctione, labore, dolore et injustitia repletam ; atque 
unanimem illum et notum Salvatori, pari atque ini- 
mici et bostes animo instructum. Suam enim his 
de rehus commiserationem Deo declarat , atque ra- 
tioni consentaneam perturbationem quam patieba- 
tur, de qua superius dicebat : Contristatus sum in 
exercitatione mea, el conturbatus sum; et jam rur- 
sum : Cor meum conturbatum est in me; secundum 


τοῦ Θεοῦ μέλλοντα ὑπὺ Ἰουδαίων τολμᾶσθα:, ὡς ἤδη 
παρόντα βλέπων ' ἐφ᾽ οἷς συγχεόµενος καὶ ταραττό- 
µενος, λύπης τε πληρούμµενος καὶ ἁμηχανίας, ὃν ἆδο- 
λεσχίαν ὠνόμασε, διετέλει. Ἑλυπεῖτο γοῦν xol ἔτα- 
ῥάττετο, xaX ἡδολέσχειἁμηχανῶν xal ἀπορῶν ἐπὶ τοῖς 
τολµωµένοις, ἃ μικρὸν Ὀστερόν διέξεισι φάσκων 
Εἶδον ἀνομίαν καὶ ἀντι]ογίαν ἐν τῇ πό.1εε, χαὶ τὰ 
ἑξῆής: ἅπερ, Ὀστερόν ποτε δι ἔργων χεχωρηκότα, 
προλαδὼν τῷ Πνεύματι τῷ ἁγίῳ ὁ προφήτης, ἑλν»- 
πεῖτο καὶ ἑταράττετο xai Ἡδολέσχει, ἀθυμίας ἑἐμπι- 
πλάμενος ἐπὶ τοῖς τὰ τοιαῦτα τολμῶσι. Διὸ xal τὸν 
θεὸν ἑπόπτην τῆς ἑαυτοῦ καταστάσεως γενέσθαι πα- 
βακαλεῖ λέγων * Ἐνώτισαι, ὁ 85óc, τὴν προσευχή» 
µου, xal μὴ ὑπερίδῃς τὴν δέησίν µου πρόσχες 
μοι καὶ εἰσάκουσόν µου. "Ev τοιαύτῃ δὲ γεγονὼς 
χαταστάσει, Ἠξίου λέγων ἑξῆς' Καταπόντισον, Νύ- 
pi&, καὶ xacaóísAs τὰς γλώσσας αὐτῶν" δι ὧν 
ἰχέτευε τὴν συµφωνίαν αὐτῶν τὴν χατὰ τοῦ Σωττρος 
διασχεδασθῆναι, τὴν τε’ µεγαλα.χίαν αὐτῶν xal τὸ 
τῆς ἁλαξονείας ἔπαρμα ταπεινωθῆναι, πρὸς τὸ μὴ 
ἐπιτρίδεσθαι, χαὶ αὔξειν αὐτῶν τὰ χαχά. Εὔλογα τοί- 
νυν αἰτῶν, διὰ τῆς δεῄσεως ἡξίου μὴ ὑπεροραθῆναι 
ἀλλὰ xa λύπης ἑπληροῦτο xaX ταραχῆς, xai ἆδολε- 
σχίας, φάσχων Ἀπὸ φωγῆς ἐχθροῦ καὶ ἁπὸ δ.1ί- 
y'suc ἁμαρτω.1οῦ , ἐχθροῦ δηλαδὴ xol ἁμαρτωλο» 
àaou: θλίψιν γὰρ παρεῖχον τῷ πνεύματι τῷ προφη- 
τικῷ οἱ τὰ τοιαῦτα τολμῶντες. Riv ἐπιλέχει ἑξῆς * 
"Οτι éCéx Array. ἐπ᾽ ἐἑμὲ ἀνομίαν, καὶ ἐν ὀργῃ ἑν- 
εκότουν µοι, ἰδιοποιούμενον τὰ χατὰ του Σχκυτῆρος 
τετολμηµένα. Καὶ Ex προσώπου δὲ τοῦ Σωτῆρος δύνα- 
ται λἐγεσθαι τά το ἄλλα xal τό: Ότι éCéx cra &x' 
ἐμὲ ἀνομίαν, καὶ ἐν ὀργῇ ἐνεχότουν poi: 3) χατὰ τὸν 
Σύμμαχον' "Ott ἐπέγραψαν κατ ἐμοῦ ἀσέδειαν, 

xal μετ ὀργῆς ἠναν τιὠθησάἀν uot. Ἡ χαρδία µου 

ἑταράχθη év ἐμοὶ, καὶ δειλία θανάτου ἐπέπεσεν 
ἐπ ἐμὲ, καὶ τὰ λοιπά. Πάντα ταῦτα πεπονθέναι ὁ 

προφήτης ὁμολοχεῖ, διὰ τὸ προεωραχέναι τῷ πνεύ: 

ματι τῷ προφητικῷ τὴν ἑξης δηλουµένην πόλιν &vo- 

μίας πληρουµένην xai ἀντιλογίας, xaX κόπου, xai 

πόνου, xal ἁδιχίας' xai τὸν ἰσόψυχον καὶ Ὑνωστὸν 

τοῦ Σωτήρος ἡμῶν τὰ ἐχθρῶν αὐτὸν καὶ πολεμίων 

δατιθέντα. Ἐπὶ τούτοις yàp τὴν συµπάθειαν αὐτοῦ 

δείχνυσι τῷ θεῷ, καὶ ἣν ὑπέμεινεν εὔλογον ταραχήν' 


Aquilam vero ait, Cor meum parturivit in visceribus D περὶ ἧς καὶ ἀνωτέρω ἔλεχεν' Ἐλυπήθην ἐν τῇ 


meis ; secundum vero Symmachum, Cor meum ez- 
agitabatur intra me. Sed etiam formido mortis ccci- 
dit super eum, id est, Salutaris mortis, ob quam, 
Propheta humana cogitatione commotus , sive ob 
mortem animarum, quse pro tali ausu periture 
erant, timore replebatur. Imo vero timor et tre- 
mor, ob pietatis eminentiam, cecidit super prophe- 
tam, cum videret Dilectum Dei talia ab impiis pa- 
tientem. Tenebre autem contexerunt eum, sive, 
secundum Aquilam , convolstio ; aut, secundum 
Symmachum, horror, utpote «ui horrenda ac tene- 
bris digna contra Salvatorem gesta cerneret. Hiec 
porro dicta eorum exemplo, quz nobis in somniis 
contingunt, intelligas. Nam plerumque somniantes, 


dóoAscxig µου, xal étapádyOnv- χαὶ νῦν mái: 
'H χαρδία µου ἑταράχθη ἐν &pol * κατὰ δὲ τὸν ᾽Αχύ- 
λαν, Ἡ χαρδία µου, φησὶν, ὡὠδίνησεν àr ἑγκάτῳ 
pov κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον ΄ Ἡ καρδία µου ὃι- 
εστρωφᾶτο ἔγδον µου. ᾽Αλλὰ καὶ δειλία θανάτου εἰσ- 
έπεσεν ἐπ᾽ αὐτόν" fiot τοῦ Σωτηρίου θανάτου, ἐφ᾽ 
ᾧ δειλἰας ὁ προφήτης ἐπληροῦτο, ἀνθρωπίνῳ λογισμῷ 
Χινούμενος, ἢ τοῦ τῶν ψυχῶν θανάτον τῶν ἀπόλλυ- 
50a: µελλόντων διὰ τὰ τοιαῦτα τολμήµατα. ᾽Αλλὰ καὶ 
φόδος xai τρόμος δι’ ὑπερδολὴν εὐλαδείας ἐπέπιπτε 
τῷ προφήτῃ, ὁρῶντι τὸν ᾽Αγαπητὸν τοῦ θεοῦ τοιαῦτα 
ὑπὸ τῶν ἀσεδῶν πάσχοντα. Ἐχάλυπτέ τε αὐτὸν «xó- 
τος, 7], xatà τὸν Αχύλαν, εἰ.1ίνδησις ' 1), καεὰ τὸν 
Σύμμαχον, οορίκη * ὡσανεὶ φρικτὰ καὶ σκότους dÀn- 





472 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


478 


θῶς ἄξια τὰ κατὰ τοῦ Σωτῆρος δρώμενα θεωροῦντα. A acquiedam terribilia cernentes, verbi gratia insequen- 


Νοέσεις δὲ τὰ λεγόμενα ἐχ παραδείγµατος τῶν κατὰ 
τοὺς ὀνείρους ἡμῖν συµδαινόντων. ἐπεὶ πολλάχις 
ὀνειρώττοντες, κἄπειτά τινα ὀρῶντες φοδερὰ, ἢ θῇ- 
pac διώχοντας, fj ἑρπετὰ, f) πολεµίους ἑπιόντας ἡμῖν, 
θορυθούµεθα τὴν Φυχὴν xai ἐξιατάμεθα, τρόμου xat 
ἀγωνίας, καὶ ἱδρῶτος ἐμπιπλάμενοι. Κατὰ τὸν αὐτὸν 
γὰρ, οἶμαι, τρόπον xai τὴν τοῦ προφήτου duyhv 
τῶν µηδέπω παρόντων, μµελλόντων δὲ Ὑίχνεσθαι 


tes feras, vel reptilia , vel inimicos irruentes, animo 
turbamur et obstupescimus, terrore, concertatione 
ac sudore repleti. Eodem arbitror modo prophetze 
animam, quz nondum presentium , sed futurarum 
rerum contemplationem expressam prophetici spi- 
ritus lumine in mentis oculis percipiebat, turbatam, 
atque ob malorum qua videbat exsuperantiam, ti- 
more, metu terroreque repletam esse. 


πραγμάτων, τὴν θεωρίαν φωτὶ τοῦ προφητικοῦ πνεύματος τοῖς τῆς διανοίας ὀφθαλμοῖς ἐντυπουμένην 
ὁρῶντατεταράχθαι, xai φόδου καὶ δειλίας, xal τρόµου πεπληρῶσθαι διὰ τὴν τῶν θεωρουµένων xaxov ὑπερ- 


6ολἠν. 

El0' ὥσπερ µέσος ἀποληφθεὶς τῶν ταῦτα δρώντων, 
µΜηδεµίαν τε ἔχων ἀποφυγὴν, μηδὲ ὅποι χλίνας ἑαυ- 
τὸν ἑχτὺς τῶν χαχῶν Υένοιτο, εὔχεται µετέωρος &o- 
θῆναι, πτηνός τε δι ἀέρος ἐχφυγεῖν. Διὸ ἐπιλέγει ' 


Kal εἶπα' Tic δώσει µοι πτέρυγας ὡς περιστερᾶς, 
καὶ πετασθήσοµαι, καὶ καταπαύσω; Περιστερᾶς 
γὰρ δίχην ἀχάχου πτέρυγας ἐχφεῦξαι xal πετασθη- 
ναε, ὡς ἂν φύγοι τὰ χαχὰ, ἠξίου. Οὐχοῦν καὶ περὶ 
τούτου ἀνωτέρω ἔλεχε τὸ, Ἑνώτισαι, ὁ θεὸς, τὴν 
Δροσευχήν µου, ὡς ἂν τύχοι πτερύγων περιστερᾶς 
καὶ πετασθείη΄ µόνως γὰρ οὕτως, xal οὐδὲ ἄλλως, 
πδῥῥω Ὑίνεσθαι τῆς τῶν ἀσεδῶν πόλεως οἷός τε fjv. 
Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον ᾿ Καὶ εἶπον' Τίς δώσει µοι 
πτέρυγας ὡς περιστερᾶς, πετασθήγαι , καὶ ἕδρα- 
σθῆναι; Πόῤῥω ἂν ἐποίησα τὴν ἀναχώρησίν µου, 
ηὐλιζόμη» ἂν ἐν τῇ ἐρήμφ. Ἐξαίφνης ἂν ἑποίησα 


τὴν ἔχφευξίν µου ἀπὺ πνεύματος ἑπαίροντος * πόῤῥω (c 


Υὰρ ἂν ἑποίησα, φησὶ, τὴν ἀναχώρηαίν poo, εἰ Exo- 
χον πτερύγων, φεύγων τοὺς τὰ προλεχθέντα τολμῶν- 
τας, xdi τὰς ἑρήμους μᾶλλον τῆς εἰρημένης πόλεως 
προετίµων. Οὕτως τε ἐν τῇ phi Υεγονὼς, &poc- 
εδεχόµη» ἂν τὸν σώζοντά µε ἀπὸ τῆς Ὑενομένης 
μοι ὁλιγογ'υχίας. καὶ ἀπὸ τῆς Χαταλαθούσης µε 
καταιγίδος. Καταπόντισον, Κύριδ, καὶ καταδἰε.Ίε 
τὰς γλώσσας αὐτῶν, xai τὰ ἑξῆς. Τὴν αἰτίαν δι’ ἣν 
πιΌξατο πτερύγων τυχεῖν, ὡς ἂν πετασθείη xai qoot, 
ἔρημόν τε μᾶλλον οἰχεῖν ἑλέσθαι ἢ τὴν δηλουμένην 
πόλιν, διὰ τῶν προχειµένων διδάσχει λέγων Ἐπειδὴ 
tábe xal τάδε προγνώσει τοῦ προφητικοῦ πνεύματος 
ἐθεασάμην πραχθησόµενα ἐν τῇ πόλει, τούτου χάριν 
ἐντεῦθεν ἤδη φεύγειν διανενόηµαι τὴν τῶν xaxov 


Deinde quasi medius interceptus ille inter talium 
facinorum auctores, cum nullum perfugium babe- 
rel, neque quo declinaret ab ingruentibus malis, 
precatur se sublimem elevari, atque volucris instar 
per aerem effugere. Quamobrem ait : 

Vgns. 7-12. Et dizi : Quisdabit mihi pennas εἰς- 
ut columbe, et volabo, et requiescam ? Pennas instar 
columba innoxie ad fugiendum et volandum pete- 
bat, ut malis se proriperet. ldeoque superius bac 
de causa dicebat, Exaudi, Deus , orationem meam, 
ut álas columbz obtineret, el volaret : hoc quippe 
modo tantum, et non alio, a civitate impiorum pro- 
cul recedere poterat. Secundum Symmachum au- 
tem : Et dixi : Quis dabit mihi pennas sicut columba 
ad volandum et insidendum? Longe fecissem seces- 
sionem meam, mansissem in solitudine, Confestim 
effugissem elevante me spiritu; longe quippe fecis- 
sem secessionem meam, ait, si alas obtinuissem, 
fugiens ab iis qui jam dicta aggredi audebant , at- 
que solitudines prefatz civitaii antetulissem. Sic in 
deserto constitutus exspectabam eum, qui salvum 
me [acit a pusillanimitate que me invadebat , et a 
tempestate qua me interceperat, Pracipita, Do- 
mine, et divide linguas eorum, et catera. Causam 
aperit cur 3las obtinere rogaverit ad volandum et 
effugiendum, et cur solitudinis babitationem memo- 
rate civitati antetulerit, his uteus verbis : Quo- 
niam hzc et illa ex prophetici spiritus prascientia 
in civitate gerenda esse cognovi ; ideo hinc effugere 
et malorum multitudini me subducere cogitavi. Pri- 
mam enim impietatem futurorum ejusdem civitatis 
incolarum, e£ lingua eorum profecturam video. 


πληθύν, Πρῶτον γὰρ ἀσέδημα τῶν τὴν προλεχθεῖσαν D Omnes quippe in malo consentientes, linguam suam 


πόλιν οἰχησάντων ὁρῶ τὸ ix τῆς γλώττης αὐτῶν. 
Πάντες γὰρ ὤξυναν ἑαυτῶν ἐπὶ xaxip συμφωνῄήσαν- 
τες τὰς γλώττας κατὰ τοῦ Yiou τοῦ Θεοῦ ' δι, μὴ 
φέρων αὐτῶν τὴν μοχθηρὰν ταύτην xat ἀσεθή συµ- 
φωνίαν, εὔχομαι λέγων Ὢ Κύριε, χαταπόντισον 
xal καταδίεΛε τὰς γλώσσας αὐτῶν. "H, χατὰ τὸν 
Σύμμαχον' Καταποντισθῆναι ποίησο» , Δέσποξα, 
xal ἀσύμφωνον ποίησον τὴν Ίῶσσαν αὐτῶν. 
Τῆς γὰρ μοχθηρᾶς συμφωνίας πολὺ κρεΐττον γένοιτ' 
ἂν ἡ ἀσυμφωνία, ἀτονωτέραν xaX ἀσθενεστέραν xa- 
χίαν ἀπεργαζομένη. Τοῦτο μὲν οὖν τὸ πρώτον ἣν αὖ- 
τῶν χαχόν. Ot τε γὰρ τοῦ ἔθνους προεστῶτες , νοµο- 
ἀιδάσκαλοι καὶ ἀρχιερεῖς, καὶ λοιποὶ ἄρχοντες τοῦ 
λαοῦ, δολίως αὐτῷ προσιόντες, πειράζειν αὐτὸν ἐτόλ- 


exacuerunt contra Filium Dei : quare impiam 
eorum et sceleratam concordiam non ferens, hac 
precor : O Domine, precipita. et divide linguas eo- 
rum; sive, secundum Symmachum, Fac demergi, 
Domine, et discordem pone linguam eorum. Nam ace - 
lerata concordia multo prastantior discordia fuerit, 
qua infirmiorem debilioremque malitiam reddat. 
Hoc primum malorum inerat ipais. Nam magistrat.;s 
gentis, legis doctores , principes sacerdotum ac reli- 
qui populi principes ad eum cum dolo adeuntes,ipsum 
tentare audebant, occasionem captantes, et insidias 
in eum struentes, Quod alius quoque subindicabat 
psalmus, ex ejusdem persona talia fatus : Circum - 
dederunt me tauri multi, vituli pingues. obsederunt 


419 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Hil. — EXEGETICA. — ' 450 
m. Áperuermnt super me os. suum sicul leo rapiens Α µων, λαδὰς θηρώμενοι, xal ἐπιδουλὰς κατ σύτου 


et rugiens "^. Nam ibi quoque principes populi adum- 
brabat : quamobrem rursus os eorum memorat, 
οὗ consilia et insidias eorum adversum se stru- 
ctas. 

xal opvóparoc. Kàxsl γὰρ τοὺς ἄρχοντας Ἱνίττετο 
διὰ τὰς χατ᾽ αὐτοῦ ἐπιδουλάς τε xa αχέφεις. 

Ει sane cujusmodi voces ad Pontium Pilatum to- 
tus Judeorum populus contra eum ediderit, nar- 
rant Evangelia. Quod item in vicesimo primo 
psalmo declarabat dicens : Quoniam circumdederunt 
eme canes multi, concilium malignautium | obsedit 
16 **. Et hiec omnía in memorata urbe gerebantur: 
quare in presenti dicilur, Precipita, Domine, et 
divide lingwas eorum. Deinde subjungit : Quoniam 
vidi iniquitatem el contradictionem in civitate : die 
ac nocte circumdabit eam, et cetera; pro quibus 
Symmachus sic interpretatus est : Quoniam vidi vío- 
lentam iniquitatem et injustitiam in civitate, die ac 
nocte circumdantem muros ejus, dolorem et miseriam 
intra ipsam, improbitates intra ipsam, inseparabile 
a plateis ejus damnum et insultum. Iniquitatis au- 
tem opera erant, admissa in Salvatorem scelera, 
et violenta vere iniquitas. Nam gro eo ut me dili- 
gerent, inquit, detrahebant mihi; et posuerunt adver- 
sum me mala pro bonis, et odium pro dilectione 
mea **. Contradictio autem et injustitia apud illos 
erat, multis testibus contra eum accedentibus, ni- 
hilque verum aut consentaneum dicentibus. Hxc 
vero non die solum. sed noctu quoque gereban- 
tur. Sic enim noctu quoque Petrus abnegat, quando 
Judas cum lotermis et jampadibus accessit. Nox 
item erat cum modo ad Annam, modo ad Caipham 
adducebant eum, nullis non contumeliis afficientes. 
Mane autem facto, ligantes adduxerunt eum et tradi- 
derunt Piluto?", et cz:tera quae passionem spectant, 
egerunt. Quz omnia spiritu prospiciens propheta 
sic vociferabatur : Quoniam vidi iniquitatem et con- 
tradiclionem in civitate, die ac nocte circumdantes 
ipsam, secundum Symmachum. Et hzc quidem in 
civitate. Circa muros ejus autem iniquitas οἱ la- 
bor; sive secundum Symmachum, dolor et miseria : 
significatque ea quz extra urbem gesta sunt, cum 
educentes. ipsum adduxerunt in locum dictum Gol- 
gotlia. Et qui foris acta sunt talia erant, plena 
sane dolore ac miseria : quze vero intus, improbi- 
tate, inquit, damno et insultu repleta vidi ; injusti- 
tía item in medio ejus, et non defecit ex plateis ejus 
usura et dolus; pro quo Aquila, debitum et insultum 
interpretatus est ; Symmachus vero, damnum et in- 
sultum. Omni quippe malorum genere implebantur 
qui insidias in Salvatorem nostrum struxerunt. 


Vegns. 12-15. Quoniam si inimicus meus male- 
dixisse mihi, sustinuissem utique; et si is, qui ode- 
ral me, super me magna locutus [uisset, abscondis- 
sem me [orsitan ab eo. Tu vero, homo unanimis, dux 


** Psal. xxi, 45, t4. "^ ibjd. I7. *5 Psal. cvi 


συσχευαζόµενοι. "O δὴ xai ἕτερος Jjvivstvo φαλρὸς 
ἐξ αὐτοῦ προσώπου φῄσας' Περιεκύκλωσάν µε ται - 
pot πο. λοὶ, µόσχοι £lovec περιέσχον µε. Ἡνοι- 
ἔαν ἐα᾽ ἐμὲ τὸ στόμα αὐτῶν ὡς «Ἰέων ἁρπάζωφ 
τοῦ λαοῦ * διὸ πάλιν τοῦ στόματος αὐτῶν ἐμνημόνευε 


Καὶ ὁ πᾶς δὲ τῶν Ἰουδαίων λαὺς ὁποίας ἐπὶ τοῦ Πον- 
τίου Πιλάτου xat' αὐτοῦ προσήκατο φωνὰς, ἱστορεῖ τὰ 
Εὐαγγέλια. "0 δὴ xaX αὐτὸ παρίστη Ev χα’ φαλμῷ ὁὅ 
εἰπών. "Ότι ἐκύκλ]ωσάν µε κύνες zoA40l , συν--- 
αγωγἡ πονηρευοµέγων περιέσχον µε. Καὶ ταῦτα 
πάντα ἐν τῇ δηλουμένῃ ἑπράττετο πόλει ΄ διὸ λέλεχται 
ἓν τοῖς προχειµένοις * µαταπόντισον. Κύριε, xal 
καταδἰε.ῖε τὰς γλώσσας αὐτῶν. Εἴτ ἐπιλέχει. Ὅει 
εἶδον ἀγσμίαν καὶ ἀντι]ογίαν ày τῇ zódei- ἡμέ- 
pac xal γυκτὸς χυκ.λώσει αὐτὴν, καὶ τὰ ἑξης ' ἀνθ' 
ὧν ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἡρμήνευσε τὸν τρόπον ᾽ Οτι 
ἐθεώρησα βἰαιον ἁδικίαν καὶ ἁδικασίαν ἐν τῇ 
πόλει, ἡμέρας xal vvxtóc χυχ.λοῦγτα αὐτης τὰ 
vel yn, ὀδύνην xal τα.Ἰαιπωρίαν ἔνδον αὐτῆς, ἕπη- 
ρείας ἔνδον αὐτῆς , ἀχώριστον ἀπὸ τῶν πλατειών’ 
αὐτῆς διμίαν καὶ ἐπίθοση. ᾿Ανομίας δὲ ἔργα Tv 
τὰ κατὰ τοῦ Σωτῆρος τολμώµενα. xat βίαιος ὡς ἆλη- 
θῶς ἁδικία. "Avo γὰρ τοῦ ἁγαπῷν, φησὶν, ἐνδιέόα.ἲ- 
Adv µε" καὶ ὄθεντο κατ ἐμοῦ xaxà ἀνγτὶ ἀγαθῶν, 
καὶ μῖσος ἀντὶ τῆς ἀγαπήσεώς µου. Αντιλογία δὲ ἣν 
ἐν αὐτοῖς xai ἁδιχασία , πολλῶν μαρτύρων παριόντων 
κατ᾽ αὐτοῦ, χαὶ μηδὲν ἁληθὲς σύμφωνον λεγόντων. Καὶ 

C ταῦτα ἑπράττετο οὐ δι’ ἡμέρας µόνον, ἀλλὰ χαὶ διά 
νυχτός. Οὕτω yàp v νυχτὶ Πέτρος ἀρνεῖται: , ὅτε "Ios, 
δας μετὰ φανῶν xaX λαμπάδων ἐπῄει. ᾽Αλλὰ καὶ νὺς 
ἣν ὅτε ἀπῆγον αὐτὸν ποτὲ μὲν πρὸς "Avvav, ποτὲ δὲ 
xai πρὸς Καϊάφαν, ὕθρεσι παντοίαις ἀτιμάξοντες. 
Πρωΐαςτε γενομένης, δήσαντες αὐτὸν ἤγαγον χα) 
παρέδωκαν Πιλάτῳ, τά τε χατὰ τὸ πάθος ἐνήργουν. 
"A δὴ πάντα τῷ πνεύματι προϊδὼν ὁ προφήτης, ἀν- 
εφώνει λέγων "Οτι εἶδον ἀνομίαν xal ἀγτιιλογίαν 
ἐν τῇ πόλει ἡμέρας καὶ γυκτὸς xvxAovrta abziyvs 
χατὰ τὸν Σύμμαχον. Καὶ ταῦτα μὲν ἐν τῇ πόλει ' περὶ 
δὲ τὰ τείχη αὑτῆς ἀνομία xat χόπος, Ά, χατὰ τὸν Eop- 
µαχον, ὀδύνη καὶ τα.Ίαιπωρία. Σημαίνει δὲ τὰ ἐχ- 
τὸς τῆς πόλεως πεπραγμένα, ὁπηνίχα χατεζαγαγόν- 
τες αὐτὸν ἤγαγον εἰς τὸν λεγόμενον τόπον Γολγοθά. 

D Καὶ τὰ μὲν ἔξω τοιαῦτα Tiv, μεστὰ ἀληθῶς ὀδύνης xat 
ταλαιπωρίας * πάλιν δὲ τὰ ἔνδον αὐτῆς, ἑπηρείας. qnot 
xai ζημίας xal ἐπιθέσεως εἶδον µεστά΄ ἁδιχία τε 
ἣν ἓν µέσω αὐτῆς, xal οὐκ ἑξέλιπεν ἐν τῶν zJa- 
τειῶν αὑτῆς τόκος καὶ δὀ.Ίος * ἀνθ οὗ ὁ μὲν ᾿Αχύλας, 
ὄφ.Ίημα καὶ ἐπῖθεσιν, ἡρμήνενσεν ' 6 δὲ Σύμμαχος, 
ζηµίαν καὶ ἐπίθεσιν. Πάντων γὰρ πεπλήρωντο xaxov 
οἱ τὴν χατὰ τοῦ Σωτήρος ἡμῶν ἐπιθουλὴν avoxsua- 
σάµενοι. 

"Oct, εἰ ἐχθρὸς ὠνείδισέ µε, ὑπήνεγκα ἂν, xal 
εἰ ὁ μισῶν µε ἐπ᾽ ἐμὲ ἐμεγα.Ἰοῤῥημόνησεν , ἑκεύ- 
όην ἂν áx' αὐτοῦ. Σὺ δὲ, ἄνγθρωπε ἱσόψυχε, ἡΤε- 
por. µου xal γγωστέ µου, ὃς ἐπὶ τὸ αὐτὸ éAixa- 


,41,5. ? Mattb, xxvi, 4, 2. 











4d COXMENTARIA IN PSALMOS, A33 
suc sm ἀθίγγαπα. bo c9 Con) rco Θοεῦ éxc- À mes οἱ notus wu ^ qui simnl mium (uhve capio 


(ἑσύθημαν ἐν épereva. B3; ἔκυτου xpéswzwv kesxia- 
Gs ὁ ρερητας sk xxtk ven Σωττρος bun telur- 
Ον ούμεπα, seek ÉEoasxs τεταρᾶχθαι καὶ àrüisq 
θανάτου ταν ma. Ἰδάλιστα μὲν γὰρ χαὶ κᾶσα, 
quib, à x4; zm aco ἀνομέας xal ἀντιλονῖΐας. ο) 
δε᾽ ἑμέρας χζννν, ἁλλὰ καὶ διὰ vuxtóQo τὰ ὃ ἐχτὸς 
τς mías ixi τὰ τείχς αὐτῆς ἀνομίας ἔωκλεα ἓν 
xmi. καὶ Ὀπλατπυρίας. οὗ μὲν ἀλλὰ καὶ κἀν- 
«των αὐτῶν ai pug οτµίας ἐτύγχανον καὶ ἐπιθέσεως 
μασταί. Τὸ db σάνσων χείριστον, ὅτι χαὶ τῶν ἐμῶν 
ἐσογύχων εἷς, τῶν τε αφόδρα γνωρίµων καὶ γνωστῶν 
&pol, τοικυτα χατ ἔμου πεπαρὠνηχεν , ὡς ἀφόρητα 
εἶναι , xal οὐκ οἶστά. Τὰ μὲν γὰρ ὑπ' ἐχθρῶν xai 
ἁμολογσούντων ἐναντιοῦσθαι xai μισεῖν ἐχ τοῦ προφα- 
νοῦς, οἱστὰ ἂν γἐνοιντό αντε ' ἐπεὶ xat προφυλάττεσθαι 
τοὺς ἐχθροὺς χρύπτεσθαί τε ἀπ αὑτῶν δυνατὺν, xal 
μ.ηδὲν ξένον ἡγεῖσθαι τοὺς τῶν ἐχθρῶν ὀνειδιαμούς ' 
ὅταν 5k go; ἰσόγυχος , ὅταν ὁ τῆς παρ) ἐμοὶ τιμῆς 
τα xai ἐχλογῆς χατηξιωµένος, ὅταν ὁμοτράπεσος µα- 
θητὴς, ὅταν ὁ συνεισελθὼν ἐμοὶ πολλάχις εἰς τὸν τοῦ 
Θεοῦ οἶχον, συμπροσευξάμενός τε xat μυστιχῆς ἀπο- 
λαύσας τροφῆς, λόγων τε ἀποῤῥήτων τῶν περὶ τῆς 
βασιλείας τῶν οὐρανῶν μετασχὼν, τοιαῦτα xat' ἐμοῦ 
δρῶν, οὐχέτ' ἂν γέἐνοιτο ἀνεχτά. Ταῦτα δὲ ἀχολούθως 
μετὰ τὰ προλεχθέντα περὶ τῶν ἐν τῇ πόλει τετολµη- 
p.iva, ἰδίως περὶ τοῦ προδότου Ἰούδα ἐθεσπίνετο. 
“Α δη xat αὐτὰ τοῦτον ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσε τὸν τρό: 
Tcov * Ob. γὰρ ἐχθρὸς προεπη.ἰἀχισέ µε, ἵνα βα- 
στάξω’. οὐδὲ διὰ µίσους poc ἐπ ἐμὲ éperáAvve 
ατερνισμὸν, ἵνα χρύόωμαι αὐτόν. Α..ὰ σὺ, ἄν- 
θρωπε, ὁμοιόεροπός µοι, συνήθης καὶ γγὠριμός 
µοε, οἶειες ἐχοινολογούμεθα γἀυκεῖαν ὁμιλίων'' 
ἐν τῷ oup τοῦ θεοῦ ἀναστρεφόμεθα συγδιαιτώ- 
4.Εγοι, 

Ε.Ιθέτω θάνατος ἐπ αὐτοὺς, xal χαταδήτωσαν 
eic ᾷδου ζωντες * ὅτι πονηρία ἐν ταῖς παροιχίαις 
αὐτῶν, ἐν µέσφ αὐτῶν. "δη πολλάκις ἡμῖν χαὶ διὰ 
τῶν ἔμπροσθεν ἀποδέδειχται, ὅτι τὰ προῤῥητικὰ 
προσταχτικῷ τρόπῳ ἔθος τῇ θείᾳ Γραφῇ προφέρεσθαι’ 
xai ἐνταῦθα τοίνυν ἀντὶ τοῦ,  "E.lebc'erac θάνατος 
ἐαπ᾽ αὐτοὺς. xal καταδήσονται εἰς ᾷδου ζώντες, 
προσταχτιχῶς εἴρηται τὰ προχείµενα. θεστίζει δὲ 
τὸ ΗἨνεῦμα τὸ ἆγιον τὰ συµύτσόµενα τοῖς τὰ προ- 


bes cibos, ἐν demo Dei embulerimas cum consessu, 
Àd sei personsm referens Propheta. aduittendoa 
coatra Salvateresa aostruta ausus, jure all se tur 
batum et fereaidine mortis repletum exse, E vere 
tota, inquit, civitas iniquiato οἱ contradictione 
plena erat, noa die solum, sed etiam none, Qu 
autem extra civitatem, circa muros ejus, iniquitate, 
dolote et miseria. tepleta erant; imo etiam earum 
omhium auimie dàuno et insultu. referto, At quod 
omnium pessimum erat, unus ex. dia qui unanimes 
ei admodum moti mihi erant, talibua. contra. m6 
debacchatus est, quae intolerabilia δὲ nullatenus fe- 
renda sint. Etenim ab inimicis et lis qui. àe palum 
adversarios et infensos esse profitentur, ferenda 


B forsitan essent, quia inimicos cavere. ab (laque ae 


occultare in promptu est, atque opprobria. Inimiel 
non pro ro aliena et inusitata habentur. At eum da 
qui amicus unanimis, cum ia qui à me honore et 
electione dignatus est, cum. ΠΙΟΣ consors discl - 
pulus, quiin domum Dei spe. mecum Ingreasua 
est, atque una p'ecatus, mystico cibo waus, qui 
arcana de reguo colorum verba acceperat, talia 
contra me egerit ; ea aane non ferenda, Hee porro 
conséquenter post. ea quo de facinorihua in civis 
tate adinissis predicta aunt, de proditore Jjudu ape: 
ciatim vaticinabatur, Qua Symmachus hoo. pacto 
interpretatus est :. Non inimicus viluperavit me, wi 
feram; neque per odium mei magnificavit. auper me 


c eupplantaiionem, wi abscondar ab ao, Sad iu homo 


unius moris, (umiliaris et notwe mihi, qui dulce ου(- 
loquium miscebamus : in domo Dei veraamur aimul 
vivenies., 


Ύεκο, 10, Veniat mors auper illos, eà descendant 
ἐν ínferuum. virentes :. quonium. nequilia in hablia- 
tionibus eorum, in. medio eorwn, Jum suparius & 
nobis plerunque demonstratum. est, futura Impe- 
raivo modo divinam Scripturam proferre «olera ; 
bie igitur loco illius, Veniet mors euper illos, ei de- 
scendent ín. infernum. viventes, eundem  imperutivo 
modo dicia sunt, Vaticinatur porro Spiritus eanctue 
qua eventura sint íís, qui eupra memorato aggredi 


λεχθέντα τετολμηκύσιν. Ὁ Yoov ΑἉχύλας ὀρθότερον D ausi sunt. Aquila certe rectiua interpretatus eet 


ἑρμένευσεν εἰπών' Ἐπάξει θάνατον ἐπ αὐτούς. 
τίς & θάνατον ἐπάξει Ux αὐτοὺς } τὰ ἔργα αὐτῶν, 
Abtk γὰρ αὐτοῖς αἴτια γεγένητα: 9avávos, 3, ὁ χρίνας 
αὐτοὶςς θανάτου ἀξίους &à τὰς ἀσεθεῖς πράξεις αὐτῶν. 
θάνατος δὲ τοὺς ἀσεθεῖς µετερχόµενος οὐχ ὁ χοινὸς 
ἂν λένοιτο” οὗτος ΥΣ καὶ τοὺς 4xxaíoo; ἅπαντας us- 
TLaÉtv- ed καὶ μετὰ τνὺν χοινὺν θάνατον ζῶσι παρὰ 
τῷθεῷ; ὥσπερ οὖν ἑδ'όαζεν ὁ Σωτὸρ εἰπώων' '0 θεὺς 
Ἀθραὰμ, nal ὁ 85^c "Ioca&x, παὶ έ θεὸς "Laxit, 
οὔκ ὅστι Oecc γελγῶν . d. Llà ζω των qjeov 6 
θάνατος καὶ ταρὰ wp Ἔνεκιι. 0006722. φάσχυντι΄ 
Ὑιχὴ ἁμαρτάνουσα, αἴτη ἁποθανετα. E 


" παν 239, ὃν. ** Εν. avi, 4. 


bis verbis : [nducet moriem super eos, () ην indueet 
mortem super eos, nisi opera ipsorum? Hee euim 
ipsis morüis causa erunt potius, quum js qui oh 
impia gesta morie dignos judicavit, Mors sutem 
impios iuvadens, nom communis zsDmends; now 
ea justos quoque Qupes adiit, qui «iau post «0» 
munem ολο. vivuut apud Deun; quemadaw 
dum docuit Salvator dicene : Deus. Abraham, Deus 
Ísaac, εἰ Deus Jacob, nou est Deus moriuorum, eed 
tivoram ** et apud. Escocbuleu μον 2ΜΛΟΦΓΜΝ 
éeciarater bie verbis : Anima que. peccererit, ipsa 
mricter ". Quos aw igitur ii, de quibue supro, 8 


485 EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 454 
vita seipsos segregarunt, Salvatorque noster vita A τοίνυν ἑαυτοὺς τῆς ζωῆς οἱ δηλούµενοι καχωρίκασιν, 


erat ; nam quod factum est in ipso vila erat, et vita 
erat iux hominum * ; jure cum sese ab ipso separa- 
verint, morti anima traditi sunt : non quod ipsa 
corrumpatur aut deleatur, in nihilum redacta; sed 
quod vivens illa et immortali natura przedita, in 
predicta morte versetur. Quare dictum est : Et de- 
scendant in infernum viventes. Non enim animarum 
desiructionem bis significabat : Veniat mors super 
illos; sed separationem a vita, quz secundum 
Deum est, et habitationem in inferno. Num forte 
dicatur, alio modo viventes ipsos in infernum de- 
scendisse, in notitia seilicet peccantes, ac scientes 
quidem Salvatorem esse Christum Dei, sed non 
esse simulantes? Quare perinde atque Dathan et 


fi 8 6 Σωτὴρ ἡμῶν ἡ ζωή: "0 rérove Υὰρ ἐν αὐτῷ 
ζωὴ qv , καὶ ἡ ζωὴ Tv τὸ φῶς cor ἀνθρώπων: 
εἰχότως, ἀποτμηθέντες αὐτοῦ, τῷ τῆς ψυχῆς θανάτῳ 
παρεδόθησαν * οὐχ ὥστε φθαρῆναι αὐτὴν χαὶ ἀφανισθη- 
ναι εἰς τὸ μὴ ὃν χωρήσασαν , ἀλλ' ὥστε ζῶσαν αὐτὴν 
χαὶ ἀθάνατον τὴν οὐσίαν χεκτημένην ἐν τῷ λεχθέντι 
θανάτῳ διάγειν. Διὸ λέλεκται' Καὶ καταδήτωσαν 
εἰς ἆδου ζώντες. Οὺ τὸν ἀφανισμὸν φυχῶν ἐδήλον 
λέγων. Ε λθέτω θάνατος ἐπ᾽ αὐτοὺς, ἀλλὰ τὸν ἀπὸ 
τῆς κατὰ θεὸν ζωῆς χωρισμὸν , xai τὴν εἰς τὸν ᾖδην 
χατοἰχησιν. Μήποτε δὲ xal ἄλλως ζῶντες εἰς ἆδον 
χατῄεσαν , iv γνώσει ἁμαρτάνοντες, καὶ εἰδότες μὲν 
τὸν Σωτῆρα ὡς αὐτὸς εἶ ὁ Χριστὺς τοῦ θεοῦ , προσ- 
moto peor δὲ μὴ εἶναι; Διὸ καὶ ὁμοίως τοῖς περὶ Δα- 


Abiron * ipsos deglutiendos, atque in infernum vi- B θὰν καὶ ᾿Αδηρὼν χαταποθῄσεσθαι χαὶ αὐτοὺς, εἲς 


ventes descensuros esse prenuntiat. Pro illo au- 
tem, Nequitie in habitationibus eorum, in medio eo- 
Tum ; nam conventus et concilia adversus Salvato- 
rem improba fuere, Aquila dicit : Quoniam nequi- 
tie in conversatione eorum. Quia ergo non pro bono 
conveniebant, et conversationes conciliaque im- 
proba inibant, jupe vaticinatur qui finis eos exce- 
pturus sit. 


Vgns. 17-20. Ego ad Deum clamavi, et. Dominus 
salvavit me, et cztera. Etiamsi, inquit, spiritu pro- 
phetico illustrante, futuram in memorata civitate 
iniquitatem prospiciens, admodum contristatus in 
exercitatione mea, et conturbatus sim ; attamen fl- 


nem exitumque rerum conspicatus, bene novi me € 


elamantem ad Deum, non derelictum iri ; sed com- 
munis Salvatoris gratia ad me usque perveriente, 
salutem assequar. ο autem Propheta secundum 
LXX dicit, quod futurum erat quasi preteritum ex- 
plicans ; quare dictum est : Ego ad Deum clamavi, 
el Dominus salvavit me : at secundum reliquos in- 
terpretes, hzc futura vaticinatur. Aquila certe ait : 
Ego ad Deum vocabo, et Dominus salvabit me ; Theo- 
dotío autem : Ego ad De&m clamabo, et Dominus 
salvabit me. Cum enim talia contra Salvatorem 
perpetranda sint, ego qui prius dixeram, Cor meum 
conturbatum est in me, el formido mortis cecidit su- 
per me : timor el ΙΓΕΠΙΟΥ venerunt. super me, εἰ con- 
texerunt me tenebre; heec passus ob speculationem 


lou τε ζῶντας χαταδήσεσθαι προαγορεύει. "Aviti δὲ 
τοῦ, Πονηρίαι ἐν ταῖς παροικίαις αὐτῶν ἐν µέσῳφ 
αὐτῶν ' τῶν γὰρ κατὰ τοῦ Σωτήρος γενοµένων al 
συστάσεις καὶ αἱ χατὰ τὸ αὐτὸ σύνοδοι πονηραὶ T&£- 
γόνασ, , διὸ χαὶ ὁ ᾽Αχύλας φησίν Ὅει πονπρίαι ἐν 
συστροφῇ αὐτῶν. Ἐπεὶ τοίνυν οὐχ ἐπὶ xa 
συνήρχοντο, σνστροφάς τε xal συστάσεις πονηρὰς 
ἑποιοῦντο, εἰχότως ἐθέσπισεν ὁποῖον αὐτοὺς δια- 
Ἀήψεται τέλος. 

'Eqo πρὸς θεὸν ἐχέκραξα, xal ὁ Κυριος ἔσωσέ 
μα, καὶ τὰ bec. El καὶ τὰ μάλιστα, φησὶ, τῷ πνεύ- 
ματι τῷ προφητικῷ τὴν µέλλουσαν γενῄήσεσθαι &vo- 
plav ἓν τῇ προλεχθείσῃ πόλει θεασάµενος, ἑλυπήθη, 
ἐν τῇ ἁδολεσχίᾳ µου, xot ἐταράχθην: ὅμως δ' οὖν, 
τὰ τέλη συνιδὼν τῶν πραγμάτων, εὖ οἵδ', ὅτι , βοή- 
σας πρὸς τὸν θεὺν, οὐ καταλειφθήσοµαι, τεύξοµαι 
δὲ σωτηρίας, τῆς τοῦ χοινοῦ Σωτῆρος χάριτος καὶ 
μέχρις ἐμοῦ διαθησοµένης. Λέχγει δὲ ταῦτα ὁ προφῇ- 
της . κατὰ μὲν τοὺς Ἑδδομήχοντα, τὸ µέλλον ἔσεσθαι 
ὡς παρῳχηχὸς ἑρμηνεύων ’ διὸ λέλεχται' Ἐγὼ αρὸς 
τὸν θεὸν éxéxpata, καὶ ὁ Κύριος ἔσωσέ µε" κατὰ 
δὲ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτὰς , μελλητικῶς προφητεύει 
καὶ ταῦτα. Ὁ γοῦν ᾿Αχύλας φησίν. ᾿Εγὼ αρὸς τὸν 
θεὸν κα.]έσω, xal Κύριος σώσει µε’ χαὶ ὀθεοδοτίων * 
Εγὼ πρὸς τὸν 86r χεκράξοµαι, καὶ Κύριος σώσει 
µε. Τῶν γὰρ χατὰ τοῦ Σωτῆρος τολμηθησοµένων 
τοιούτων ὄντων, ἐγὼ ὁ πρότερον εἰρηχὼς, Ἡ χαρδία 
pov ἐταράχθη ἐν ἐμοὶ, καὶ δει]ία 0avátov éxéxs- 
σεν ἐπ᾽ ἐμέ' φόδος καὶ τρόμος ᾖλθεν ἐπ ἐμὲ , καὶ 


revelatarum rerum, ad Deum clamavi. Ille vero D ἑχά.υγέ με σκότος, ταῦτα παθὼν διὰ τὴν τῶν ἆπο: 


non despiciens, dignatus est hzec mihi conspicua 
ponere, ut tristiora prius declaraverat, sic letiora 
jam obtulit; nempe Salvatoris resurrectionem, et 
ejus apud Patrem gloriam. Atque hzc videns, sa- 
lutem nactus sum : quare dico, Ego ad Deum cla- 
mati, et Dominus salvavit me. Salutem vero nactus, 
nondum tamen quiesco, neque cessare possum; 


sed predico omnibusque hominibus annuntio, nar- : 


rans singulis diebus et horis, atque omnibus rc- 
nuntians mirabilia et stupenda, qua ἱή sancto et 
prophetico spiritu contemplatus sum. Quamobrem 


! Joan. 5, $, 4. * Num. xxvi, 9.1 


χαλυφθέντων uot θέαν , πρὸς τὸν θεὺν ἐχέχραξα. Ὁ 
δὲ, μὴ παριδών µε, χατηξίωσε φανερἀ pot χαταστήη- 
σαι, ὥσπερ τὰ σχυθρωπὰ πρότερον ἑδείχνυ , οὕτω xal 
τὰ φαιδρότερα * λέγω δὲ καὶ τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σω- 
τῆρος χαὶ τὴν παρὰ τῷ Πατρὶ δόξαν. Καὶ ταῦτα δὲ 
ἰδὼν, ἐσώθην ^ 616 quus Ἐγὼ αρὸς τὸν θεὸν éxé- 
xpata, xal Κύριος ἔσωσέ µε. Σωθεὶς δὲ οὐχέτι Ἶρε- 
μῶ , οὐδὲ ἡσυχίαν ἄγειν δύναµαι ' ἀλλὰ χηρύττω xal 
πάντας ἀνθρώπους εὐαγγελίζομαι, διηγούµενος ἐφ᾽ 
ἑχάστης ἡμέρας xa (pac , ἁπαγγέλλων τε εἰς πάν- 
τας ἅπερ ἓν ἁγίῳ πνεύµατι τῷ προφητικῷ τεθέαµαι 


| 





485 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


. 4S4 


θαυμαστὰ καὶ παράδοξα Ad quu Ἑσπέρος καὶ A dico : Vespere et mane οἱ meridie, narrabo et ΑΛΛΗ 


πρωλὶ καὶ µεσημθρίας διηγἠσοµαι καὶ ἀπαγγελῶ. 
Ἑμοῦ δὲ ταῦτα βοῶντος εἰς πάντας ἑξότε χαὶ μέχρις 
ἑσπέρας, ἓν αὐτῷ τε τῷ ἀχμαιοτάτῳ φωτὶ τῆς µε- 
σημµθρινής ἡμέρας τὰ σωτήρια τέλη χηρύττοντος, 
εἰσακούσεταιτῆς φωνῆς µου ὁ ταύτης τῆς γνώσεως 
καταζξιώσας' χαὶ οὐχέτι μὲν ταράττεσθαι bv ἐμοὶ ἑάσει 
τὴν καρδίαν µου, οὐδὲ τὴν δειλίαν τοῦ θανάτου ἑπι: 
χεῖσθαί µοι. Ταῦτα δὲ πάντα παραγαγὼν , xal διασχε- 
δάσας τῆς ἐμῆς ψυχῆς, λυτρώσεται αὐτὴν ἐν εἰρΛνῃ 
ἀπὸ τῶν θορυδεῖν αὐτὴν ἐθελόντων. A φηµι' Αντρώ- 
σετα; τὴν γυχήν µου ἐν εἰρήνῃ ἀπὸ τῶν ἐγγιζόν- 
ζων μοι" ὅτι ἐν πο.ὶΊοῖς ἧσαν σὺν ἐμοί. ἀνθ οὗ 
ἐξέδωκενὁ Σύμμαχος ' Π61οστοὶ γὰρ ἐγένοντο πρὸς 


tabo. Me autom talia omnibus clamante ex hac 
hora usque ad vesperam, atque iu splendidiasima 
luce et in meridie salutarem. finem preedicante, 
exaudiet vocem meam, qui tali me notitia dignatus 
est * neque sinet ultra turbari in. me. cor meum, 
neque formidinem mortis instare mihi, Hia pore 
omnibus abductis et diusipatis ex anima mea, redi- 
met eam in pace ab ila qui eam conturbare voe 
luerint, Quare dico : Redimei in pace animam moam 
ab iis, qui appropinquant mihi ; quoniam inter mul» 
loa erant mecum.Pro quo Symmachus edidit ; Mulil 
enim accedebant ad me, Nam qui turbare volebani 
animam meam, minimi quidam erani, quos. Deus, 


&pé. Οἱ vàp θορυδεῖν ἐθέλοντές µου τὴν γυχήν , Qui. onte accula est, humiliabit, clamorem meum 


µου βΒραχεῖς εὔες ἦσαν, οὓς ὁ θεὸς ὁ πρὸ τῶν 
αἰώνων ὑπάρχων ταπειγώσει, τῆς ἐμῆς κραυγῆς 
ἑπακούσας. 

Ταῦτα μὲν οὖν ὡς τοῦ Προφήτου ἐξ οἰχείου προσ- 
ώπου τὰς προχειµένας φωνὰς προενηνεγµένον. El δὲ 
ἐξ αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος ταῦτα λέχοιτο διὰ τοῦ προφη- 


τικυὺ πνεύματος, ἐπειδήπερ ἐξ αὐτοῦ ἑλέγετο τὸ, EI 


ἐχθρὸς ὠνείδισέ µε, ὑπήνεγκα ἂν , xo τὰ ἑξῆς, 
ἀχολούθως xal ταῦτα φῄσειεν ἂν ὁ Σωτήρ’ "Ότι ό 
μὲν οὐκ ἐχθρλς, ἀλλὰ φΏος * χαὶ οὐχ 6 μισῶν, ἀλλ᾽ 
ὁ μικρῷ πρόσθεν ἀγαπῶν, τοιαῦτα χατ᾽ ἐμοῦ τετόλ- 
µηχεν. Ἐγὼ & πλέον οὐδὲν ἕπραττον, ἁλλ᾽ ἐδόων 
πρὸς tbv θεόν  εἶχόν τε αὐτὸν οἷα Πατέρα ἐπίχοον. 
λλὰ xa οἱ μὲν ἐπεθούλενον Ej, 6 δὲ ἔσωζέ µε; 60 


οὗ παύσομαι ἑστέρας xai σρωὶ xai µεσημµθρίας τὰς σ 


τοῦ Πατρὸς ἀρετὰς δ-σγούµενας ti; πάντας, εἴσαχου- 
στὀν τε πᾶσιν ἀνθρώτοις χερύττεου ο) σιοτριον 
Εὐαγτγέλοον καὶ ταύττς χο, TY5 QW Lh. ἑπαχηύσας ὁ 
ΠατΏρ, ἀυτρώσεται ἐν εἰράνη τν ψυχήν µου ἀπὸ 
τῶν ἐγτγιζόντων mot, του-ἔστιν kz oorr ἔγγύθεν καὶ 
ob πὐῥῥωθέν µε ππολεχοῦνπων τινες ξ-αν τκλλρσταά 
οὓς x3! ταπεινώσει $ τροῦτἆρχιων τρ) civ» αλώνων 
Θεός. Οὐ5ὲ τὰρ t, τρὶς Giov good; τεννκένς εὔχαι- 
ρία, καθ fv ἐμεγαλαύγησαν., xx: Στάρωσαν τον 
ἑαυτῶν πόλιν ἀνομίας καὺ ἀντίκονίας, σαφαχενιῖ 
αὐτοξῖς  ἔσον δὲ οἴπιν “ασε νωώήσρυσα». 712 ἐκ (v2 
ὀργτς με-ελευσομένης αὐποὶς κα. την macy zx, 
ὣς καὶ τὸν ἓν αὖ-Ἱ Διαθόττον wv» imypRvDTvES xx 
izxv τὸν ἓν αὐτῷ ἐττελομμέόντ» ααζρείαν EETXA»- 


exaudiens. 


Hzc itaque quae! & Propheta dicta fuerint, ceu 
ex propria persona voces propositas proferenta, 
Quod si ab ipso Salvatore per prophetieum &piri- 
tum hec dicia fuerint ; siquidem ex ipsius persona 
dicebatur illud, S81 inimicus maledizissel mihi, aus- 
linuissem. wilque, ei cmtera; consequenter aane 
hzc Salvator dixerit : Quoniam non inimicus, sed 
amicus; non qui odio baberet, sed qui paulo ante 
diligeret, talia contra me ausus est, Fgo suem nie 
bil plus agebam, quam quod clamsbam ad Deum; 
eumque utpote Patrem, propitium hsbelam, fed 
ii quidem insidiabantur mihi; hie vero salvum 
faciebat me ; quare vespere, mane et meridia non 
Énem faciam Patris virtutés. enarrandi omui; 
atque salutare Evangelivm 24 aures univereorum 
bominum praedicandi ; eamque vocem. vxeudiene 
Pater, redimet iu. pace. animam meum. ab ijo, qui 
appropinquant mibi, id est. ab ie q«i yrosime, RN 
procul, impugnaet me; mali sape Busto, 444 
bemiliabit quí est 20. αεί Deus, Soque 95. 
ilia ad breve teasgus ipsis 42 oppuriunitsn, iN qua 
gloriati suat, «1 civitsfem saam) φως e$ «ον» 
tradéctione regheverunt, dón permancion ; eod prope» 
dicm baadil:sbeater, ΕΛ Bei ove «$ νέο ν- 
rew i2v2deue, 42 ut tomplem αφ sque in s 
pestem direster, e$ cales Ανάσα ρου sulcus 


rva:. Οὕτως οὖν, 7f ἐμῖς ἀτοκούσας $2 Dorl. pp de ανοών tollas. Suc Mager fous me ckadecus 


οἑ Tp é&crw gsvruw ürtulieccue«, 20 vía 
ipofüOgcer τὺν θεὺν. r2: τα 2s ἀπτοινίσα 
νους τροιεγθέντας àufí à τραντοάργιον τν ai 
αλννων Θεάς Έπονταί τε απο: κα. lagevovnw 
bci µέχαστον τοῦτο: - £TzS μηδὲ: Έσπα: Í ντα ᾱ-- 
οὖν διδοὺς ἀντάλλσγμα. ΄Απας “ανν Yiu ανν εν 
λύτραν ἑαυτὸν boc καὶ ἀντά σΎμα «ορ τον ἅμα- 
οικιών, τοὺς kv Ri; αὐτὺν παπι SITO; SLT μασ: 
πάντων τε αὗτοὶς τῶν πρρτέριν ἁμαργημάσιαν 192» 
ἄέρωσεν΄ τοις fe Σἶασε αστεινος. Επ. yt T»c- 
fxzvio την ὑπὲρ rune Édeftans cuum. we r—- 
στεμααν zi 3b ipae DE TL πάνμον S bU rtanv 
AvoapanpL. καὶ erige, Ac DO 72 fL bod 


bemus eo. 

Versa. 2$.22. Sos cnim ο 6f commetetáo , et 
ses ὥωσσα Des, e$ cntera. Tomorsios mupios 
beedishü gui ο ambe emouis Boss, erustque hu- 
sura, nc Lxbee du. ροπφόμνμα, qua nullus era 
qu dedi μον ilis commiitabosom. Sum oum semel 
Sei Film soot. doterit iv sodeompiinom e£ oomme- 
αῶσνρα yr» poucmhuribue; Φος qsudewm qui is ec 
creditermn exemit, sigue 2. preiuue θεού esntii- 
bus ileeraed ; πως wore velgus abjecies, quus 
τά pro sc Des pon sü.niecrant eque οτε- 
flubermmti m proeteenum sangsiipom Eedempiene et 
bacatons emmime bemuseep. (fnmawobtow Oc dde 
deir fon enm esi tlli.opsunamin (vete diem 


481 ! e 


EUSEBI! CAESARIENSIS ϱΡΡ. PARS Lil. — EXEGETICA. 


3 


488 


non sit illis commutatio, postea docet his verbis, A yog" Οὐ γάρ ἐστιν αὐτοῖς ἀντά 1 λαγρα. Διὰ τί δὲ 


quia non timuerunt Deum. 119 enim, utpote bonus, 
cum vellet omnes homines salvos fieri, et in cogni- 
tionem veritalis venire *, extendit manum suam sa- 
lutarem, ut iis bona sua retribueret, Illi vero ea a 
dextera Dei oblata non acceperunt ; sed contámina- 
verunt testamentum ejus, novam et evangelicam le- 
gem respuentes. Quare secundum Symmachum di- 
clum est : Extendit manum suam ad eos qui pacem 
habebant secum : transgressi sunt [σάμε; secundum 
Aquilam vero : Misit manum suam in pacificos suos. 
lpse namque pacificam dexteram porrexit acce- 
dentibus ad pacem ipsius accipiendam; illi vero 
transgressi sunt Lestamentum ejus, oblatam sibi 


pacem mon accipientes. Quare, pace cum bello. 


οὐχ ἔστιν αὑτοῖς ἀντάλλαγμα, εξης διδάσχεε λέγων, 
ἐπει μὴ ἐφοδήθησαν τὸν θεόν. Ὁ μὲν γὰρ, Ἆτε 
ἀγαθὸς, πάντας ἀνθρώπους θέλων σωθῆηναι, xat εἰς 
ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν, ἐξέτεινε τὴν χεῖρα αὖ- 
τοῦ τὴν σωτῄριον εἰς[τὸ χαὶ αὐτοὺς (1) μεταδοῦναι τῶν 
ἑαυτοῦ ἀγαθῶν, οἱ δὲ οὐχ ἐδέξαντο παρὰ τῆς δεξιᾶς 
τοῦ Θεοῦ προτεινόμενα, ἀλλ ἐθεδή.λωσαν τὴ» διαθή- 
χην αὐτοῦ, τὸν χαινὸν νόµον τὸν εὐαγγελιχὸν παρα- 
χρουσάµενοι. Ad) κατὰ τὺν Σύμμαχον εἴρηται ' Ἑξ- 
έτειε τὴν χεῖρα αὐτοῦ εἰς τοὺς εἱρηνεύοντας 
πρὸς αὐτύν' παρέδησαν συνθήκη» ' xai κατὰ τὸν 
Αχύλαν» Ἀπέστειλε χεῖρα αὐτοῦ ἐν εἰρηνικοῖς 
αὐτοῦ. Αὐτὸς μὲν γὰρ εἰρηνιχὴν δεξιὰν προῦτεινε 
πρὸς ἑλθόντας παραδέχεσθαι τὴν παρ' αὐτοῦ εἰρί- 


commutata, divisi sunt ab ira vultus ejus. Quia enim B voy: οἱ δὲ παρέθησαν τὴν διαθήκην αὐτοῦ, μὴ xaza- 


gratiam non admiserunt, merito irz traditi, procul 
dispersi, et in omnes gentes dissipati sunt. Pro illo 
autem, Et appropinquavit cor illius. Mollit suut 
sermones ejus euper oleum. et ipsi sunt jacula , cla- 
rius Symmachus interpreta(us est : Dulciora bulyro 
ora eorum : pugnal vero cor uniuscujusque ipsorum. 
Molliores sunt. sermones ejus oleo, cum sint. discin- 
dentes. Vide mihi quo pacto hic etiam duo ordines 
declarentur; alius multorum confertim, de quibus 
jn plurali dicit: Dulciora butyro ora eorum : pugnat 
vero cor uniuscujusque eorum; alius vero quasi 
unius tantum, de quo singulatim claudit, Molliores 
eunt sermones ejus oleo, cum sint discindentes. Et 
hi duo ordines erant superius indicati , scilicet eo- 


δεξάµενοι thv προτεινοµένην αὐτοῖς εἰρήνην. Ao, 
πόλεμον ἀντικαταλλαξάμενοι εἰρήνης, διεµερίσθη- 
σαν ἀπὸ ὁργχῆς τοῦ προσώπου αὑτοῦ. Ἐπεὶ γὰρ 
μὴ προσεδέζαντο τὴν χάριν, εἰχότως, ὀργῇ παραδο- 
θέντες, μαχρὰν διεσχορπἰσθησαν, xoi εἰς πάντα τὰ 
ἔθνη διασχεδασθέντες δικεσπάρησαν. Αντὶ δὲ τοῦ, 
Καὶ ἤγγισεν ἡ καρδία αὐτοῦ. Ἡπα ύνθησαν οἱ 
«2όγοι αὐτοῦ ὑπὲρ ἔ.αιο», xal αὑτοί εἰσι βο.1ΐδες, 
σαφέστερον ἡρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος εἰπώὼν ' Λειό- 
cepa βουτύρου τὰ στόµατα αὐτῶν ' πο-εμεῖ C& T 


. «apóla ἑκάστον αὐτῶν. Απαώτεροι οἱ Aóvoc αὖ- 


τοῦ éJalov, ὄντες ἀνατμητικοί (3). "Opa δὲ τίνα 
τρόπον κἀνταῦθα δύο τάγματα παρἰστησινὀ λόγος - ἓν 
μὲν πολλῶν ἀθρόως κατὰ τὸ αὐτὸ, περὶ ὧν πληθυν- 


rum qui in civitate habitabant, de quibus diceba- C τιχκῶς φησι’ Αειότερα βουτύρου τὰ στόµατα αὖἎ- 


tne : Quoniam vidi iniquilatem εί contradiciionem 
in civitate; ct proditoris, quem spectant isthzc : 
Quoniam si inimicus maledixisset mihi, suwstinuis- 
sem utique. Hic ilaque quoniam principes Judaici 
populi cum simulatione adulationeque ad Salvato- 
rem accesserunt ; modo magistrum neccum puro 
corde eompellantes; modo dicentes ipsi: Scimus 
quia verax es, et verbum Dei in veritate doces, nec 
est tibi cura de aliquo : non enim respicis personam 
hominis *; jure de iis hic dicitur, Dulciora butgro 
era eorum : pugnat vero cor uninscujwsque illorum ; 
peculiariter rursum de proditore, quia Rabli ipsum 
et magistrum vocabat, et cum proditionem machi- 
narentur, affectus et amiciti:? symbola dabat, merito 
dictum est, Molliores sunt sermones ejus oleo , cum 
sint. discindentes; sive secundum LXX lnterpre- 
tes, Molliti sunt sermones ejus super oleum, et ipsi 
sunt jacula. 


τῶν»: xoAsuei δὲ ἡ καρδία ἑκάστου αὐτῶν ' ἔτε- 
pov δὲ ὥσπερ ἑνὸς µεμονωμένου, περὶ οὗ ἰδίως Emv- 
λέγει. ἉπαΛώτεροι οἱ «Ίόγοι αὐτοῦ ἑλαίου, ὄντες 


᾿ἀνατμητικοί. Καὶ ταῦτ' fv. τὰ δύο τάγματα τὰ διὰ 


τῶν ἔμπροσθεν δηλούμενα, τότε τῶν τὴν πόλιν οἱ- 
κούντων, περὶ ὧν ἑλέγετο. Ὅτι εἶδον ἀνομίαν καὶ 
ἀντιλογίαν- ἓν τῇ πόει' xaX τὸ περὶ τοῦ προδό- 
του, περὶ οὗ ἔφασχεν ὁ λόγος. "Oct, εἰ ἐχθρὺς ὠνεί- 
δισέ µε, ὑπήνεγχα ἄν. Καὶ ἐνταῦθα τοίνυν, ἐπειδὴ 
προσῄεσαν τῷ Σωτῆρι μεθ) ὑποχρίσεως xai χολα- 
χείας οἱ ἄρχοντες τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, ποτὲ μὲ» 
ὃ,δάσχαλον ἀποχαλοῦντες οὐ σὺν χκαθαρᾷ κχαρδίᾳ, 
ποτὲ δὲ λέγοντες αὐτῷ' Οἴδαμεν, ὅτι ἀ.ληθῆς el, 
καὶ τὸν Aóyov τοῦ Θεοῦ ἐν ἀ Ίηθείᾳ διδάσχεις' 
xal οὐ µέλει σοι περὶ οὐδεγός' ob γὰρ β.έπεις 
εἰς πρόσωπον ἀνβρώπου " εἰχότως περὶ αὐτῶν φη- 
σιν ἐνταῦθα ὁ λόγος ' Δειότερα βουτύρου τὰ στό- 
paca αὐτῶν" πο.εμεῖ δὲ ἡ χαρδία ἑκάστου ab- 


τῶν. Ἰδίως Δὲ πάλιν περὶ τοῦ προδότου, ἐπειδὴ xaX Ῥαθδεὶν αὐτὸν καὶ διδάσχαλον ἀποχαλεῖ, σύμθολά τε 
ὃὅ,2θέσεως καὶ φιλίας παρεῖχε, τὴν προδοαίαν ποιούµενος, εἰχότως περὶ αὐτοῦ λέλεχται' Απαλώτεροι 


ol .Ἰόγοι αὐτοῦ ἑλαίου , ὄντες ἀνατμητικοί' ἢ χατὰ τοὺς “Εθδομήχοντα' 


αὐτοῦ ὑπὲρ ἔ.αιον, καὶ αὐτοί slot βο.Λίδες. 
Vgns. 93,94. Jacta super Dominum curam tuam, εί 

ipse te enutriet : non dabit in eternum fluctuationem 

iusto , εἰ caetera. llli quidem cum dolo et simula- 


3 I Tim. n,4.. * Matth, xxu, 18. 


Ηπαλύνθησω' ol Aóyoi 


Ἐπίρῥιγον ἐπὶ Κύριον τὴν μέριμγάν σου, xal 
αὐτός σε διαθρέψει ' οὐ δώσει εἰς τὸν αἰῶνα cd- 
Jor τῷ δικαἰφῳ, καὶ τὰ ἑξῆς. Ol μὲν σὺν ἁπάτῃ 


(1) αὐτούς. Et sententia οἱ Syntaxeos ratio postulat αὐτοῖς. Εοιτ. 


(2) Colb. habet ἀπουμητικοί. 








4S9 


COMMENTARIA IN PSALMOS 


e 490 


xai ὑποχρίσει ἀπαλύνοντες ἑαυτῶν τοὺς λόγους ix A tione mollientes palam sermones suos, dum intus 


τοῦ φανεροῦ, ἔσωθεν δὲ αὐτοὺς ἀχοντίσαντες ὑπὲρ 
βολίδας, ἀλλὰ χαὶ αὐτὸς ὁ προδότης γεγονὼς τοῦ 
Σωτῆρος, ὁποίου τέλους τεύξονται δεδήλωται’ σὺ δὲ 
ὁ τούτων ἀχροώμενος, σωφρονιαθεὶς ἀπὸ τοῦ τῶν 
προλελεγµένων τέλους, xal ὁ τῷ προφητευομένῳ 
ὅλον σαυτὸν ἐπιδιδοὺς, θάρσει, τὴν σαυτοῦ φροντίδα 
ἐπιῤῥίφας bm" αὐτὸν, ofa. Καινῇ Διαθήχῃ µαθητεν- 
θεὶς, δι fic αὐτὸς ὁ Σωτὴρ πα:δεύει λέγων: MÀ). pe- 
ριµνήσητε τί «ἀγητε, μηδὲ τί πἰητε"' καὶ, Mi) 
ατήσησθε χρυσὸν μηδὲ ἄργυρον, μηδὲ xaAxóv 
εἰς τὰς ζώνας ὑμῶν. Ταῦτ' οὖν φυλάξας, ἐπίῤῥι- 
ον ἐπὶ Κύριον τὴν µέριμνάν cov, καὶ αὐτός σε 
διαθρέγει, τὸν ἄρτον σοι διδοὺς τὸν ἐπιούσιον, xal 
τὴν λογικὴν xai ἑπουράνιον τροφήν. ἐπαρκῶν δὲ 
xa τὰ πρὸς τὸν βίον χρειώδη. Τούτῳ (1) γὰρ ἐπήγγελ- 
ται φῄσας' Οἶδε γὰρ ὁ Πατὴρ ὑμῶν à οὐράγιος 
ὤν' χρείαν ἔχετε πρὸ τοῦ τι αὐτὸν αἰτῆσαι ὑμᾶς. 
Αὐτός σε δὲ διαθρέφει, ὡς xaX πάντα δίχαιον * 
οὐδένα γὰρ πώποτε τῶν δικαίων καταλέλοιπεν, ὡς 
ὀπομεῖναι αὐτὸν σάλον πρὸς τὸ σαλευθῄναι xal ἐχ- 
πεσεῖν. Διὸ λέλεχται ἑξής * Οὐ δώσει εἰς τὸν alova 
σάνον τῷ δικαίφ. f) κατὰ τὸν Σύμμαχον. Οὐκ 
ἑκχδώσει εἰς αἰῶνα κ.εισθηναι δίκαιον. M λέ- 
Asxtat ἓν ἑτέροις' Νεώτερος ἐγενόμην, xal γὰρ 
ἐγήρασα, xal ovx. εἶδον δίκαιον ἐγκατα-ε.1ειμμέ- 
ΟΥ, οὐδὲ τὸ σπέρµα αὐτοῦ ζητοῦν ἄρτους. Ταῦτ' 
εἰπὼν, berg ἐπάχει περὶ τῶν ἐπιθούλων τοῦ Σωτῆ- 
Ρος τὸ, Σὺ δὲ ὁ θεὺς κατάξεις αὐτοὺς εἰς φρέαρ 


exacuerent plus quam tela, iio etiam ipse Salva- 
toris proditor, quem flnem nacturi sint jam decla. 
raluni est; tu vero qui hac auscultas, eorum quos 
parravimus exitu prudens effectus, et quisquis οἱ 
qui in vaticinio fertur te totum dedisti , confide, 
edoctus a Novo Testamento curam tuam super illum 
jactare, ubi ipse Salvator hanc doctrinam tradit : 
Nolite solliciti eese quid manduceiis, aut quid biba- 
tis * ; et : Nolite possidere aurum , nec argentum, 
neque && in. zonis vestris *. Hzc itaque cum serva. 
veris, jacta super Dominum curam tuam, et ipse te 
enutriet , dans tibi panem supersubstantialem , et 
rationalem cclestemque cibum ; subiministrans 
quoque ea qua sunt ad vitam necessaria : id enim 
pollicitus his verbis est : Scit enim Pater vester ca 
lestis quorum opus habetis, antequam quid vos petatia 
ab ipso *. Ipse te enutriet, ut et quemlibet justum; 
neminem enim justorum unquam ita reliquit, ut 
fluctuationem pateretur, ac vacillaret et caderet. 
Quare sub hzc dictum est: Non dabit in eternum 
f'uctuationem justo ; sive ut Symmachus : Non dabit 
in eternum claudi justum. Ideo alibi dicitur : Junior 
[ui, etenim senui, et non vidi justum derelictum, 
nec semen ejus quarens panes *. His prolatis, db 
insidiatoribus Salvatoris hoc adjicit : Tw vero, Deus, 
deduces eos in puleum interitus; sive, secundum 
Symmachum, Tu vero, Deus, dejicies eos in lacum 
interitus * : de quo lacu sexcenta superius dicta 


διαφθορας * 1) κατὰ τὸν Σύμμαχον Σὺ δὲ ὁ θεὺς C sunt , exempli gratia : Exspectans exspectari Domíi- 


πατεγέγκεις αὐτοὺς εἰς Aáxxor. διαρθορᾶς' περὶ 
οὗ λάχχου µυρία διὰ τῶν ἔμπροσθεν εἴρηται' ὥσπερ 
iv cp: Ὑπομέγων ὑπέμεια τὸν Κύριον, xal 
προσέσχε uoi, καὶ ἀν ἡγαγέ µε ἐχ Adxxov τα.Ίαι- 
πωρίας, xal ἀπὸ πη.1οῦ lioc καὶ πάλιν. Μή- 
ποτε παρασιωπήσῃς ἁπ' ἐμοῦ, xal ὁμοιωθήσομαι 
τοῖς καταδαίνουσιν εἰς Aáxxor: xai αὖθις: Κύ- 
pi£, ἀγήγαγες ἐξ ᾷδου τὴν γυχήν pov, ἔσωσάς 
µε ἀπὸ τῶν καταδαινόγτω» εἰς Adxxov. ἸΑλλ' 6 
μὲν δίχαιος διασώζεται πρὸς τὸ ph χατενεχθῆναι εἰς 
τὸν δηλούμµενον λάχχον * οἱ δὲ ἀσεδεῖς κάτω φέρονται 
εἷς αὐτὸν, ὑπὸ τοῦ Θεοῦ χαταρασσόμενοι ὡς εἰς χατ- 
άλληλον αὐτοῖς χωρίον. Λάχχον δὲ ταλαιπωρίας xai 
πηλὸν jos, xai φρέαρ διαφθορᾶς τὸν τοῦ θανάτου 
τόπον χαλεῖν εἴωθεν ὁ λόγος: εἰς ὃν χαταδάλλονται 
δίχην τῶν ἄνωθεν χαταφεροµένων ἐν τοῖς λάχχοις 
ὑδάτων al τῶν ἀσεδῶν duyai. Καὶ ἐπειδήπερ διὰ 
τῶν ἔμπροσθεν τοὺς φονευτὰς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
ἑδήλου, ἀχολούθως xaX νῦν περὶ τῶν αὐτῶν φησιν’ 
"Arüpec αἱμάτων xal δολιόεητος * οὗ μὴ ἡμισεύ- 
σωσι τὰς ἡμέρας αὐτῶν ' f) χατὰ «by Σύμμαχο» ’ 
Μιαιφόνοι καὶ δόλιοι οὐχ ἡμισεύσωσι τὰς ἡμέ- 
pac αὐτῶν * Ἡ χατὰ τὸν ᾽Αχύλαν' Άνδρες αἱμάτων 
xul ἐπιθέσεως οὐχ ἡμισεύσωσο ἡμέρας αὐτῶν. 
Νοΐσεις δὲ ὅπως ἐπληροῦντο xai ταῦτα ἐπιστήσας, 
ως παραχρῆμα χαὶ μετ' οὐ πολὺν χρόνον τῆς κατὰ 

» Mattb. τι 2ο. * Matth. z,9.. 7 Lue. 1Η, 50. 
xxxi, 1. '* Psal. xxix, 4. 

(1) Τούεφ. Interpres legisse videlur 700. ^ Ear. 

Ρλτκοι. Ga. XXIII. 


D 


num, et intendit mihi, et eduxit me de lacu miseria et 
de luto (acis !*; ac rursum : Nequano taceas a me, 
et assimilabor descendentibus ín lacum '* ; iterum- 
que : Damine, eduzisti ab. inferno animam meam, 
salvasti me a descendentibus in lacum. Sed justus 
quidem eruitur, ut ne in memoratum lacum defe- 
ratur ; impii vero in ipsum dejiciuntur, a Deo pre- 
cipitati quasi in congruentem sibi locum. Lacum 
autem miserie, lutum fecis et puteum interitus , 
morlis locum vocare solet Scriptura, in quem de- 
jiciuntur animz impiorum, instar eorum qui ab 
alto loco in lacum aquarum pracipitantur. Quia 
vero superius Salvatoris nostri interfectores memo- 
ravit, consequenter jam de iisdem ait : Viri sangwui- 
num et dolosi non dimidiabunt dies suos; sive, se- 
cundum Symmachum, Sanguinarii et dolosi non di- 
midiabunt dies suos; vel secundum Aquilam, Vír: 
sanguinum et insultus non dimidiabuni dies suos. Hxc 
vt impleta fuerint, intelliges, οἱ perpendas, statim, 
nec elapso multo tempore ab insidiis contra Salvato- 
rem nostrum, totum genus memoratorum hominum 
perniciei funditus traditum esse, invadente eos ira 
in obsidione Romanis bellum inferentibus facta. 
Ιπιο etiam in przsenti tempore mortalis hujusce 
vitz, cum ne dimidium quidem dierum exegissent, 
hujusmodi perniciei viri illi sanguinum et dolosi 
* Psal, xxxvi,25..— * Psal. 1xxxvr, Ἱ. '* Psal, 


491 5 EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS Ilf, — EXEGETICA. 492 


wraditi sunt. Pest mortem vero quznam ipsos ma- A τοῦ Σωτῖρος ἡμῶν ἐπιθονλῆς ἄρδην τὸ πᾶν Ὑένος 


neant, ante declaratum est his verbis: Tu vero, Deus, 
deduces eos in puteum inleritus. Hzc quidem illi 
patientur : Ego autem sperabo in le; sive is. qui 
vaticinatur Propheta, sive is qui in vaticinio 
fertur. 


τῶν προλεχθέντων ὀλέθρῳ παρεδόθη, μετελθούστς 


,αὑτοὺς τῆς ὀργῆς Ev τῇ χαταλαθούσῃ αὐτοὺς πολ:ορ- 


χία κατὰ τὸν Ῥωμαῖϊκὸν πόλεμον. Καὶ τέως μὲν 
χατὰ τὸν παρόντα χαιρὸν, xal «by θνητὸν ἐν ἀνθρώ- 
ποις βίον, μηδὲ ἡμισεύσαντες τὰς ἡμέρας αὐτῶν το'- 


αὐτῃ παρεδόθησαν ἁπωλείᾳ oi ἄνδρες αἱμάτων xal δολιότητος΄ μετὰ δὲ τὴν ἐνταῦθα τελευτὲν, ὅτουῖα 
αὐτοὺς διαδέξεται, προδεδἠλωται διὰ τοῦ, EU δὲ ὁ θεὸς κατάξεις αὐτοὺς εἰς gpéap διαφθορᾶς. Tav-a 
μὲν οὖν ἐχεῖνοι πείσονται' Ἐγὼ δὲ ἐλπιῶ ἐπὶ cé: ftot ὁ ταῦτα θεσπίζων προφήτης, fj χαὶ αὐτὸς ὁ προ- 


φητευόµενος. 


4. IN FINEM, PRO POPULO, QUI A SANCTIS 
LONGE FACTUS EST, DAVID IN TITULI IN- 
SCRIPTIONEM, CUM TENUERUNT EUM AL- 
LOPHYLI IN GETH. LV. 


Vrns. 2-4. Miserere mei, Deus , quoniam concu.- 


ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ ΥΠΕΡ TOY AAOY, TOY ΑΠΟ TON 
ΑΓΙΩΝ MEMAKPYMMENOY, TOY AAYIA ΕΙΣ 
ΣΤΗΛΟΓΡΑΦΙΑΝ, UIIOTE EKPATHZAN AYTON 
ΟΙ ΑΛΛΟΦΥΛΟΙ ΕΝ TE8. ΝΕ’. 


Ἐλέησόν µε, ὁ θεὺς, ὅτι κατεπἀτησέ µε ἄν- 


cavit me homo, tola die impugnans. tribulavit me. B ϐρωπος, ὅ ην τὴν ἡμέραν πολεμῶν ἔθ.1ψέ µε. 


Populus qui a sanctis longe factus est, quantum 
ad historiam, videlur is essc qui cum Davide fu- 
giebat a facie Saulis; erant autem viri numero sex- 
centi, ut. testatur Regnorum scriptura. Quoniam 
vero bis apud Gethzos allophylos fuit; primo, cum 
solus deprehensus intra portas, insaniam simulavit, 
quando ceu tympano pulsabat in portis urbis , et 
defluebant salivze ejus in barbam !*; alias vero 
quando cum sexcentis viris ad regem Geth confu- 
git !*, qui assignavit illi in habitaculum Sicela.Vide- 
tur preseus inscriptio hzec Davidi ascribere, quando 
cum sexcentis viris secum fugientibus apud Gethzeos 
peregrinabatur , qui ipsum exceperunt et apud se 
ut amicum detinuerunt, quo tempore a rege Geth 


jn pretio habitus est. Quare inscriptio sic hàbet : C 


In finem, pro populo, qui a sanctis longe factus est, 
Davidi in tituli inscriptionem, cum tenuerunt. eum 
allophyli ἐπ Geth. Secundum Aquilam vero dicitur : 
Victorie auctori pro columba mula, peregrinationum 
Davidis humilis perfecti, cum tenuerunt eum. Phy- 
listai in Geth ; secundum Symmachum vero : Trium- 
phale pro columba, pro gente repulsa Davidis, humi- 
lis et inculpati: quando detinuerunt eum. Phylista'i 
in Geth. Quinta autem editio : Victorie auctori pro 
columba impedite lingue, absconditorum Davidi, in 
tituli inscriptionem, quando tenuerunt eum. allophyli 
in Geth ; Theodotio loco illius, Pro populo, qui a 
sanctis longe factus est, pariter cum aliis, pro co- 
lumba interpretatus est. Fortasse vero qui colum- 
bam mutam, aut linguz impedit: ediderunt, ipsum 
Davidem apud allophylos versantem swubindicant ; 


ubi consueto more non poterat in Spiritu sancto - 


prophetias neque confidenter hymnos proferre. Quare 
columbam lingua impedit: e sive mutam quoque voca- 
bant ipsura. In precedenti sane psalmo dictum est : 
Quis dabit mihi pennas. sicut columbo? Et volabo 
εἰ requiescam. Longe fecissem. secessionem meam, 
habitassem in. deserto ** , secundum Symmachum. 
Quoniam igitur Spiritus sanctus, qui in. Propheta 
operabatur, quique in columba specie in Serva- 
torem descendisse narratur, cum delicatus in- 


!! | Reg. xxr, 15. !! E Reg. xxvir, 3. !* Psal 


λαὸς ἀπὸ τῶν ἁγίων µεμαχρυμμένος, ὅσον ἐπὶ της 
ἱστορίας, ἔοικεν εἶναι ὁ σὺν τῷ Δανῖδ φεύγων ἀτὸ 
προσώπου Σαούλ" ἦσαν δὲ τὸν ἀριθμὸν ἄνδρες ἔτα- 
χόσιοι, ὡς ἡ Γραφὴ μαρτυρεῖ τῶν Βασιλειῶν. "Ez 
δὲ δις Υέγονεν παρὰ τοῖς Ev Γὲθ ἀλλοφύλοις ἅπαξ, 
ὅτε µόνος ἀποληφθεὶς εἴσω πυλῶν, µανίαν προσ- 
εποιῄθη, ὅτε καὶ ἐτυμπάνιζεν Ev ταῖς πύλαις τῆς πό- 
λεως, καὶ χατέῤῥει τὰ alzAa αὐτοῦ ἐπὶ τὸν πιυγωνα 
αὐτοῦ: ἄλλοτε δὲ, ὅτε σὺν ἀνδράσιν y! προσέφυχε «tp 
βασιλεῖ τς Γὲθ, ἀφώρισέ τε αὐτῷ οἰχητβριον civ 
Σίκελα. Ταῦτ' ἔοιχεν ἡ προχειμένη σττγλογραρία el- 
ρῆσθαι τῷ Δαυ]δ, καθ) ὃν xa:pbv ἅμα τοῖς χ’ τοῖς σὺν 
αὐτῷ φεύγουσιν ἐπεδήμει τοῖς ἐν Γέθ: ὑπεδέξαντό 
τὲ αὐτὸν xal χατέσχον παρ) ἑαυτοῖς ὡς φίλον, ὅτε 
xaX τιμῆς ἀξιοῦται παρὰ τῷ βασιλεῖ Γέθ. Aib τὰ της 
προγραφῆς περιέχε:' Elc τὸ τέλος, ὑπὲρ τοῦ Jaov, 
τοῦ ἀπὺ τῶν ἁγίων μεμακρυμμένου, τῷ Δανῖδ, 
στηλογραφία, ὅτε ἐχράτησαν αὐτὸν οἱ ἀλλόφυλοι ἐν 
T£0. Κατὰ δὲ τὸν ᾽Αχύλαν εἴρηται ^ Τῷ vixoxocp 
ὑπὲρ περιστερᾶς dAdAov, μακρυσμῶν τοῦ Aavtó 
ταπεινοῦ, τε λείου, év τῷ κρατῆσαι αὑτὸν Φυ.ι- 
σταίους ἐν Γἐθ' κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον' Ἐπυοί- 
xiov ὑπὲρ τῆς περιστερᾶς, ὑπὲρ τοῦ φύ.Ίου ἁπτω- 
σµέγου τοῦ Δαυῖδ, τοῦ ταπει’όφρογυς καὶ ἁμ- 
ώμου, ὅτε κατέσχον αὐτὸν οἱ Φυ.]ισταῖοι ἐν Γέἐθ" 
ἡ δὲ πέµπτη ἔχδοσις: Ti ικοποιῷ ὑπὲρ τῆς περι- 
στερᾶς τῆς μµογιά.ΐου, χεχρυμµένων» τῷ Δαυῖδ, 
εἰς στη-ο)ραφία», ὁπτότε ἐχράτησαν αὐτὼ' οἱ 
ἁ.1.1όρυ.Ίοι ἐν Γἐθ' xaX ὁ θεοδοτίων δὲ ἀντὶ τοῦ, 
Ὑπὲρ τυῦ AaoU ἀπὸ τῶν ἁγίω» µεμαχρυμμένου, 
ὑπὲρ τῆς περιστερᾶς, ὁμοίως τοῖς λοιποῖς ἐξέξωχε. 
Τάχα δὲ που αἰἱνίστονται οἱ περιστερὰν ἅλαλον f 


"᾿μογιλάλον εἰρηχότες αὐτὸν τὸν Δανϊδ παρὰ τοῖς ἆλ- 


λοφύλοις ὄντα, χαὶ μὴ δυνάµενον λαλεῖν συνήθως τὰς 
ἓν ἁγίῳ Πνεύματι προφητείας, μηδὲ σὺν παῤῥησίᾳα 
τοὺς ὕμνους προσφέρεσθαι (1). Διὸ µογιλάλον περιστε- 
ρὰν ἡ καὶ ἅλαλον αὐτὸν ὠνόμαξον. Καὶ ἐν τῷ πρὸ 
τούτου δὲ Ψαλμῷ λέλεκτο” Τίς δώσει uoi πτέρυγῶος 
ὡσεὶ περιστερᾶς; Καὶ πετασθήσοµαι ἢ καὶ ἑδρα- 
σθήσομαι. Πόῤῥω ἂν ἑποίησα τὴν ἀγαχώρησίν 
pov, ηὐλόμην ἂν ἐν τῇ ἑρήμῳ, χατὰ τὸν Σύμμα- 


. Liv, 7, 8. 


(1) Πρεςφέρεσθαι. Forte πρ,γέἐρεσθαι, ut et interpres legisse videtur. r.biv. 


49 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


494 


yov. "Eza τοίνυν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τὸ ἓν τῷ Ἡρο- A nocensque sit, a Saule Davidem insequente pelle- 


φήτῃ ἐνεργοῦν, ὃ xal ἐν εἴδει περιστερᾶς ἐπὶ τὸν Σω- 
τῆρα χατεληλυθέναι μαρτνρεῖται, τρυφερὸν ὃν xal 
&xaxov, Ἀλαύνετο ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ διωχοµένου τοῦ 
Δαυῖδ, ἑλαννόμενόν τε οὐχ Ἠμύνετο, ἀλλ᾽ ἑῴχει περι- 
στερᾷ ἁλάλῳ μαχρυνομένῃ xal ἁπωθουμένῃ ὑπὸ τῶν 
διωχόντων * τούτου χάριν κατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμη- 
νευτὰς, ὑπὲρ τῆς περιστερᾶς, εἴρηται. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, 
εἰς στη.-Ἰογραφίαν, ὁ μὲν ᾽Αχύλας, ταπευοῦ τε- 
λείου ὁ δὲ Σύμμαχος, τοῦ ταπει»όφρονος καὶ 
ἁμώμου, ἡρμήνευσεν, τὸν τρόπον δηλοῦντες δι’ ὃν 
ὥσπερ στήλης χαὶ αἰωνίας µνήµης Ἀξιοῦτο παρὰ τῷ 
Θεῷ ἡ τοῦ Προφήτου ἀρετὴῆ. Τὸ γὰρ µέγιστον τοῦ 
Δαυῖδ κατόρθωμα f) ταπεινότης ἣν xax ἡ ταπεινοφρο- 


batur, pulsusque non obsistebat, sed similis erat 
columbx πι procul abactz, et ab insequentibus 
depulsz ; ideg a reliquis interpretibus pro columba 
dictum est. Pro illo autem, in tituli inscriptionem , 
Aquila, humilis perfecti; Symmachus vero, Áunilis 
ei inculpati, interpretati sunt ; significantes qua ra- 
1ione Prophiete virtus, quasi cippo, ad :ternam me- 
moriam apud Deum donata sit. Enimvero praecipua 
Davidis perfectio erat humilitas et abjeciio, qua 
absolutam virtutem nulli reprehensioni obnoxiam 
exhibebat. Quare hos sermones, eminentis ac per- 
fecte humilitatis rationem  complectentes , Dco 
em:uit, 


σύνη, καθ) fjv τελείαν ἑἐπεδείχνυτο ἀρξτῆν, οὐδένα μῶμον ἑπαγομένην. Διὸ τοὺς προχειµένους λόγους, 
ὑπερθαλλούσης xai τελείας ταπεινορροσύνης δείγµατα περιέχοντας, ἀνέπεμπε τῷ θεῷ λέγων ' 
Ἐ.λέησόν µε, ὁ θεὸς, ὅτι κατεπάτησό µε ἅν- B. Hiserere mci, Deus, quoniam conculcavit me homo» 


θρωπος, ὡς πρὸς τὴν λέξιν τὸν Σαοὺλ σηµαίΐνων, 
ἑπαναθδάντα αὐτῷ, xal οὗ µίαν ἡμέραν, ἀλλὰ xol 
πολλὰς ἐπιθέμενον τῷ χατ αὑτοῦ πολέμῳ * διὸ ἐπι- 
λέγει "OAm» τὴν ἡμέραν πολεμῶν ΣθΛιψέ µε. 
Εἶτ᾽ ἐπειδήπερ τῷ θείῳ Πνεύματι συνεώρα οὐχ οὔ- 
τως τὸν Σαοὺλ αἴτιον ὄντα τῆς τοσαύτης χατ αὑτοῦ 
σπουδης, ὅσον ἀφανεῖς τινας xal νοητοὺς ἐχθροὺς 
ἀοράτους, δηλαδη δυνάµεις χαὶ πνεύματα πονηρὰ, 
τὸν Σαοὺλ ἐνεργοῦντα καὶ διεγείροντα ἐπὶ τὸν xa 
αὐτοῦ πόλεμον, εἰχότως ἐπιλέχει' Κατεπάτησάν 
µε οἱ ἐχθροί µου δ.Ίην τὴν ἡμέραν' ἢ κατὰ «hy 
Σύμμαχον' Ἐπέτριδον οἱ 0AiCovcéc µε κατὰ πᾶ- 
σαν ἡμέραν. Τίνες δὲ οἱ ἐχθροὶ χαὶ οἱ θλίδοντες αὖ- 
τὸν, οἱ τὸν Σαοὺλ ἐνεργοῦντες, διασαφεῖ ἑξῆς λέγων 
"Or. ποᾖ.Ίοὶ οἱ ποιεμουγτές µε àxó Όψους. O9 
γὰρ ἡγνόει, ὡς οὖχ ἣν αὐτῷ ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ 
aáoxa, ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχὰς καὶ ἐξουσίας, πρὸς τοὺς 
χοσµοκράτορας τοῦ σκότους τούτου, πρὸς τὰ πνεν- 
ματικὰ τῆς πονηρίας, ὑφ) ὧν ὁ Σαοὺλ ἀκονώμενος, 
τὸν μηδὲν αὐτῷ λελυπηχότα πώποτε µάτην Tuve 
καὶ ἐπολέμει. Εἶθ᾽ ἑξῆς φησιν Ἡμέρας φοξηθήσο- 
μαι, ἐγὼ δὲ ἐ.ἰπιῶ ἐπὶ σέ. Ὁ δὴ διεσάφησεν ὁ Σύμ- 
µαχος εἰπών" Ἐν jj ἂν ἡμέρᾳ φοξηθῶ, col aé- 
ποιθα. El γὰρ xai τὰ μάλιστα δοχεῖ ἄνθρωπός µε 
καταπεπατηχέναι, πολὺς Ὑενόμενος χατ ἐμοῦ ὁ 
Σαοὺλ, à))' oi ἐχθροί pou xat οἱ πολεμοῦντές µε 
ἄνωθεν, ἀπὸ ὕψους τὰ ἑαυτῶν βέλη χατὰ τῆς ἐμης 
βάλλοντες ψυχῆς πλεΐστοι τυγχάνουσι. Τούτων δὲ 


diserte quasi Saulem indicans, qui in se isnpelum 
faciebat, neque uno tantum, sed multis diebus ad 
hellum sibi inferendum incumbebat; quare sub- 
jungit, dicens: Tota die impugnans tribulavit me. 

Deinde quia Spiritu sancto monstrante videbat, 
non tam Saulem tanti adversum se moliminis au- 
ctorem esse, quam occultos quosdam et spirituales 
invisibilesque inimicos, videlicet potestates ac 
spiritus malignos Saulem exagitantes οἱ excitantes 
ad bellum sibi movendum, jure sic pergit: Con- 
culcaverunt me inimici mei tota die; sive, secundum 

Symmachum, Atterebant: me qui tribulabant meper 
omnem diem. Quinam vero inimici essent tribu-: 
lantes ipsum, qui Saulem excitabant, deinceps 
declarat, dicens : Quoniam multi bellantes adversum 
me ab altitudine. Non enim ignorabat non esse 

sibi luctam adversus carnem et sanguinem; sed 

adversus principatus et potestates, rectores mundi 
tenebrarum harum, contra spiritualia nequitie, a 

quibus Saul concitatus, eum qui sibi nihil damni 

intulisset, sine causa pellebat et impugnabat. Deinde 
ait : Die timebo, ego vero in. te sperabo. Quod cla- 
rius Symmachus explicavit his verbis : In quacun- 
que die timebo, in te speravi. Etiamsi enim homo 

me impugnare, Saulque multa eontra me moliri 

videatur; sed inimici mei, et qui ab alto me im- 
pugnant, tela sua adversus animam meam immil- 
tentes, multi numero sunt. Hos porro omnes pro- 


πάντων καταφρονεῖν µεμάθηχα διὰ σὲ τὸν ἐμὸν πρό- p pter te propugnatorem οἱ protectorem meum 4ο” 


µαχον xai ὑπερασπιστήν. Σοὶ γὰρ πεποιθὼς, εἴποτε 
ἑμπέσοι φόδος «fi ἐμῇ ψυχῇ, διαχρούοµαι τοῦτον, aol 
τῷ ὑπερασπιστῇ pou θαῤῥῶν. 

^'EY τῷ Κυρίῳ ἑπαιγέσω τοὺς Aóyove µου, ἐπὶ 
τῷ θεῷ ἡ,πισα οὐ φοδηθήσομαι tl ποιήσει pot 
σἀρξ. ᾽Αντὶ τοῦ, ἐν τῷ 8e ἐπαινέσω τοὺς .16- 
γους µου, ὁ μὲν Σύμμαχος, διὰ τοῦ sov ὑμνήσω 
τὺν Aóyov αὐτοῦ. ὁ δὲ Αχύλας ' ἐν τῷ θεῷ 
ὑμνήσω ῥήματα αὐτοῦ. xal ἡ πέμπτη ἔχδοσις ᾿ 
àv τῷ θεῷ ἑπαινέσω cóv «Ἰόγον µου, ἐχδεδώνα- 
ew. Εἴ πητε, φησὶ, φόθος Ex τῆς τῶν πολεμούντων 
µε καραχῆς ἑνέπιπτέ pot, διεχρουόµην αὐτὸν ἓ)πί- 
ζων ἐπὶ σὲ. xal ἀντὶ ἐπωδῆς χαὶ φυλακτπρίων, 


spicere didici. Nam in te confisus, si quando metus 
in animam incidat meam, bunc depello, tibi pro- 
pugnatori meo innixus. 

VEns. 5, 6. In. Domino laudabo sermones meos, 
in Deo speravi. non timebo quid faciat mihi caro. 
Pro illo, in. Deo laudabo sermones meos ; Symma- 
chus, per Deum celebrabo sermonem ejus ; . Aquila 
vero, in. Deo celebrabo verba ejus; quinta editio, 
in Deo laudabo sermonem meum ; ediderunt. Si 
qvando, inquit, ex inimicorum meorum perturba- 
tione metus instaret mihi, ipsum in te sperando 
propulsabam, ac pro incantatione et amuletis, 
hymnos persolvebam ; nam cum eelebrarem ^ser- 


495 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA, 


496 


monem tuum, juvabar ut a persequentium nemine A Ὄμνους διεξῄειν ὑμνῶν γὰρ τὸν λὀγον σου ἐδοηθού- 


averterem me. lta sperans in Deo, et sermones 
ejus in ore meo ferens, omnes hominum insidias 
despiciebam, non timens quid faciat mihi caro, 
Quid enim possit caro et sanguis contra Deum 
opitulantem? Nam si Deus pro nobis, quis contra 
nos!**? inquit Apostolus. Caro autem erat Saul, 
qui ea quz carnis sunt sapiebat : quod sane decla- 
rat Apostolus 3d Corinthios scribens: Cum enim 
sil inter vos zelus et contentio, nonne carnales estis, 
et secundum hominem ambulatis '* ! Hic vero Sau- 
lem quoque zelo et contentione plenum, qui ideo 
Davidem pellebat, carnem vocavit, dicens : Von 
timebo quid faciat mihi caro. Deinde ait: Tota die 
verba mea exsecrabantur, adversum me omnes cogi- 
tationes eorum in malum. Quod sane clarius inter- 
pretatus est Symmachus, dicens : Per omnem diem 
«ermones de me curabant : conira me omnis cogita- 
«io eorum in malum. Ac si enim nihil aliud ipsis 
agendum suppeteret, neque de aliis sermo mo- 
vendus esset; otium suum totum in loquendo et 
cogitando de me insumebant, nibil boni in me mo- 
lientes; sed in malum et pro malo totam curam 
ámpendebant auam. 


Vas. 7, 8. Inhabitabunt et abscondent, ipsi cal- 
«aneum meum observabunt. Sicut sustinuerunt. ani- 
mam meam pro nihilo salvos facies illos; in ira po- 
eulos confringes, Deus. Hzc obscure apud Septua- 
ginta Interpretes dicta, apertius interpretatus est 


µην, ὡς µηδένα τῶν διωχόντων ἐπιστρέφεσθαι. O5- 
tux ἐπὶ τῷ θεῷ ἐλπίζων, xal τοὺς λόγους αὐτοῦ φέ- 
pov ἓν τῷ στόµατί µου, πάσης τῆς ἐξ ἀνθρώπων 
ἐπιθουλῆς κχατεφρόνουν, οὗ φοθούμενος tí ποιήσεε 
pot σἁρξ. Τί γὰρ ἂν χαὶ δύναιτο σὰρξ xa αἷμα 
πρὸς θεὸν βοηθόν; El γὰρ ὁ θεὸς ὑπὲρ ἡμῶν», είς 
χαθ ἡμῶν; φησὶν ὁ ᾿Απόστολος. Σὰρξ δὲ ἣν ὁ Σαοὺλ., 
τὰ τῆς σαρχὸς φρονῶν ' ὃ 6h παρίστησιν ὁ ᾽Απόστο- 
λος γράφων Κορινθίοις' Ὅπου γὰρ ἐν ὑμῖν ζη1ος 
καὶ ἔρις, οὐχὶ σἀρκινοί ἐστε, καὶ κατὰ ἄνθρωπον 
περιπατεῖτε; 'O δὲ χαὶ τὸν Σαοὺλ ζήλου πεπλτρω- 
µένον xal ἔριδος, χαὶ διὰ ταῦτα τὸν Δαυῖδ ἑλαύ- 
νοντα, σάρχα ὠνόμασεν εἰπών' Οὐ φοδηθήσοµαε 
tí ποιήσει µοι σἀρξ. Εἶτά φησιν. Ὅ λην τὴν ἡμό- 


B pax τοὺς Aórovc µου ἑδδελύσσοντο, κατ ἐμοῦ 


πάντες οἱ δια.λογισμοὶ αὐτῶν elc κακόν" ὃ 65 σα-- 
φέστερον ἠρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος εἰπών;' Διὰ πάσης 
μέρας .Ίόγχους περὶ ἐμοῦ ἑφρόντιζον. xac ἐμου 
πᾶς δια.Ἰογισμὺς αὐτῶν εἰς κακόν. Ὡς γὰρ prtkv 
ἔχοντες ἕτερον πράττειν, μηδὲ περὶ ἑτέρων λόγους 
χινεῖν, τὴν πᾶσαν ἑαυτῶν σχολὴν τοῖς περὶ ἐμοῦ λό- 
γοις xai τοῖς χατ' ἐμοῦ λογισμοῖς ἀνετίθεσαν, οὐδὲν 
ἀγαθὸν περὶ ἐμοῦ βουλενόμενοι. 'AJX εἰς xaxüv 
xai ἐπὶ xaxd τὴν ἑαυςῶν ἀναλίσχοντες σπουδἠν. 
Παροιχήσουσι καὶ κατακρύγονσιν, αὐτοὶ τὴν 

ἁπτέργαν µου φυλάξουσι. Καθάπερ ὑπέμειαν 
τὴν Ψυχή» µου, ὑπὲρ τοῦ μηδενὸς σώσεις ab- 
τούς * ἐν ὀργῇ «ἑαοὺς κατάξεις, ὁ θεός. Καὶ ταῦτα 
ἁἀσαφῶς εἱρημένα παρὰ τοῖς Ἑδδομήκοντα, λευχότε- 


Symmachus his verbis : Conveniebant clam, et ve- C pov διηρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος, εἰπών' Συγήγοντο 


stigia mea observabat, exspectantes animam meam : 


propter iniquitatem. Libera ab. illis, in ira populos 
deprime, Deus. lta enim, inquit, tota die mihi 
lóbservando] vacabant, sermones de me moventes, 
et tota cogitatio eorum contra me erat; ut stude- 
rent una simul adversum me conspirationem con- 
flare : neque eo-sisterent gradum.; sed etiam cal- 
caneum sive vitz» gressum observarent, num sup- 
plantando dejicere me possent. Vestigia quoque 
mea, et quo pergerem, observabant, ut quoquo 
modo me comprehenderent. Hec illi qui me sine 
causa persequebantur contra me designabant. Tu 
autem, Domine, spes mea, me ab injusta eorum 
conspiratione liberes ; ipsos autem ira tua inva- 
dens, ex ea arrogantia et superbia dejice : id enim 
ipsis utile erit. Siquidem elati ac tumentes, id in 
suam perniciem agebant: etenim Deus superbis 
resistit, humilibus autem dat gratiam '* : quare rogo 
omnes insurgentes in me deprimas ; sive, secun- 
dum Aquilam, dejicias ; ut modestius atque humi- 
lius sentientes, magnam utilitatem percipiant. 


Vzgns, 9, 10. Vitam meam annuntiavi tibi, po- 
suisti lacrymas meas ἐκ conspectu iuo; sicut. εί in 
promissione, tua, convertentur inimici mei retrorsum, 
in quacunque die invocavero te. Hxc clarius Symma- 


άθρα, xal τὰ lyvn µου παρετήρου» προσδοκῶν- 
τες τὴν γ'υχή»ν µου διὰ τὴν ἁδικίαν. Ῥῦσαι ἀπ 
αὐτῶν, àv ὀργῇ «Ἰαοὺς χατάγαγε, ὁ θεός. Οὕτως 
γὰρ, qnot, διὰ πάσης ἡμέρας ἐμοὶ ἐσχόλαζον, τοὺς 
περὶ ἐμοῦ λόγους χινοῦντες, xai πᾶς διαλογισμὸς ab- 
τῶν xat' ἐμοῦ ἑγίγνετο. ὡς σπουδάξειν συνάγεσθαι 
αὐτοὺς ὁμοῦ συσχευάς * xat μὴ µέχρι τούτου χωρεῖν, 
ἀλλὰ xai περιεργάζεσθαί µου τὴν πτέρναν, τουτέστι 
τὴν τοῦ βίου πορείαν, eU πως σχελίσαντες δυνηθεῖεν 
χαταθαλεῖν µε. Καὶ τὰ ἴχνη δέ µου παρετήρουν, ὅποι 
ἂν βαδίζοιµι, χαὶ ἵν ὅπως ἐπιλάθοιντό µου. Ταῦτα 
μὲν οὖν οἱ µάτην διώκοντες χατ᾽ ἐμοῦ ἕπραττον. EU 
δὲ, Κύριε, ἡ ἐμὴ ἐλπὶς, ἐμὲ μὲν τῆς ἀδίχου αὑτῶν 
συσχευῆς ῥῦσαι, αὐτοὺς δὲ μετελθὼν τῇ σεαυτοῦ 
ὀργῇ, χατάθαλε τῆς µεγαλανχίας xaX τῆς ὑψηλοφρο- 
σύνης' τοῦτο γὰρ αὐτοῖς συνοίσει. 'Ὑψούμενοι γὰρ 
καὶ ἑπαιρόμενοι, ἐπ᾽ ὀλέθρῳ τῷ ἑαυτῶν ταῦτ ἔπρατ- 
τον ὀγὰρ θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, τατει- 
ος δὲ δίδωσι χάριν» bi, ἐχετεύω, πάντας τοὺς 
ἑπανισταμένους µοι χατάγαγε * 1, χατὰ τὸν Αχύλαν, 
καταδίδασον ' ὡς ἂν, µέτριον. φρόνηµα λαθόντες 
xat ταπεινὰ φρονοῦντες, τὰ μεγάλα ὠφεληθεῖεν. 
Thr ζωήν µου ἑξήγγεωά σοι, ἔθου τὰ δἀκρυά 
pov ἐγώπιόν cov: ὡς καὶ ἐν τῇ ἐπαγγελίᾳ σου, 
ἐπιστρέψουσιν οἱ ἐχθροί µου εἰς τὰ ὀπίσω, ἐν ᾗ 
à» ἡμέρῃ ἐπιμα]έσωμαί σε. Καὶ ταῦτα ὁ Σύμμαχος 


"^ Rom. vin, $1. '* J Cor. im, $.. ! I Petr. v, 5. 


491 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


498 


θαφέστερον ἠρμήνευσεν, οὕτως εἰπών' Τὰ ἔνδον µου Α chus. interpretatus est. bis verbis : Jateriore wen 


&étnplüuncac: σὺ ἔθου τὰ Ódxpvd µου ἑνώπιόν 
σου. Mi) οὐχὶ ὅταν ἐξαριθμῇς, εότε ἁποστραφή- 
corta: οἱ ἐχθροί µου ὀπίσω, ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐπικα- 
Aéceopal σε; Οἱ μὲν ἐχθροί µου, φηαὶ, διὰ πάσης 
ἢμέρας λόγους περὶ ἐμοῦ ἀνεχίνουν, xal χατ᾽ ἐμοῦ 
πάντες οἱ διαλογισμοὶ αὑτῶν σαν ἐγὼ δὲ ὁποίους 
bv ἐμαντῷ συνῆγον λογισμοὺς xaX ὁποίας ἑνθυμήσεις 
εἶχον, do. αὐτὸς, ὡς χαρδιογνώατης θεὸς, οἶδας. Τὰ 
γὰρ ἕνδον µου ἑξηρίθμησας πάντα, xal τὰ χρύφιά µου 
xa τὰς ἑνθυμήσεις τῆς Ψυχής µου γινώσχεις ͵ διόπερ 
ἔθου τὰ δάχρυά µου ἑνώπιόν σου, xal οὐχ ἀπεστρά- 
qne αὐτά ἀἁλλ' ὥσπερ kv τῇ ἐπαγγελίᾳ σου ὑπισχνοῦ 
λέγων, Ἔτι Aadovrtóc σου ἐρῶ. Ιδοὺ πἀρειµε, 
οὕτως ἀχόλουθα πράττων ταῖς σαῖς ἑ παγγελίαις, ἔθου 


enumerasti : (u posuisti lacrymas meas. coram te- 
Annon cum enumeraveris, tunc. convertentur. inimici 
mei retrorsum, in quacunque die intocavero te? In- 
imici quidem mei, inquit, tota die sermones de me 
movebant, et contra me cogitationes eorum erant ; 
ego vero qualia in me ratiocinia collegerim, et qua- 
les cogitationes habuerim, tu, utpote cordium co-, 
gnitor Deus, nosti. Nam quae intra me sunt enu- 
merasti omnia, et occulta mea cogitationesque ani- 
mie me: cognoscis : quamobrem posuisti lacrymas 
meas in conspectu tuo, nec aversatus eas es; sed 
sicut et in promissione tua professus es, dicens : 
Adhuc te loquente dicam : Ecce adsum "' ; sic con- 
sequenter ad promissa tua, posuisti lacrymas meas 


τὰ δἀάκρυἆ µου ἐγώπιόν σου. Καὶ χατὰ τὴν τῶν B in conspectu. tuo. Ac secundum interpretationem 


Ἑδδομήκχοντα δὲ ἑρμηνείαν, Thy ζωή» µου, φησὶν, 
ἑξήγγειλά σοι, ὡς ἂν παῤῥησίαν ἄγων καὶ μὴ 
ἐπαισχυνόμενος ἐπὶ τῇ ἑμαυτοῦ ζωῇ. Σύ τε ἀποδεχό- 
µενός µου τὴν ζωὴν, τὰ δάχρυἀ µου οὐχ ἀπεσείσω, 
ἀλλὰ πρὸ τῶν σῶν ὀφθαλμῶν ἔθου αὐτὰ, πιστούµενος 
τὰς σὰς ἱπαγγελίας. Διὸ αυνέδαινεν͵ ἐμοῦ εἰσαχονομέ- 
νου, τοὺς ἐχθρούς µου εἰς τὰ ὀπίσω χωρεῖν' ὅθεν 
φημί Ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐπιχαέσωμαί σε, ἐπιστρά- 
ψουσιν οἱ ἐχθροί µου εἰς τὰ ὀπίσω' χατὰ δὲ τὸν 
Xóppayov Mi οὐχὶ ὄταν, φησὶν, ἑξαριθμῇς, τότε 
ἁποστραγφήσογνται οἱ εχβροί µου ὀπίσω; Ἐπειδὰν 
φυλοχρινῶν διαχαθάρ]ς ἀφορίζωντοὺς σεαυτοῦ ἀξίους, 
xaX ἐξαρίθμησιν ποιούμενος τῶν µελλόντων εἰς τὰ 
δεξιὰ ἵστασθαι, καὶ τῶν εἰς ἀριστερὰ χωρούντων, 


LXX , Vitam meam, inquit, annuntiavi tibi, utpote 
qui cum flducia agerem, nec de vita mea erubesce- 
rem. Tu vero cum vitam approbares meam, lacry- 
mas meas non repulisti, sed ob oculos posuisti 
tuos, sic promissis tuis fidem concilians. Quare 
contigit, cum exauditus essem, inimicos meos re- 
tro cedere ; ideo dico : /n quacunque die Invocavero 
tle, convertentur inimici mel retrorsum; secundum 
Symmachum vero : Annon cum enumeraveris, inquit, 
convertentur inimici mei retrorsum ? Cum per singu- 
las tribus secernens, eos qui te digni sunt selege- 
ris, et enumeraveris eos qui ad dexteram statuendi, 
et eos qui ad sinistram recessurl sunt, tunc, cum 
talem enumerationem facies, convertentur inimici 


τότε, ἓν τῷ ck τὴν ἐξαρίθμησιν ταύτην ποιεῖ- ϱ mei retrorsum. 


σθαι, ἀποστραφήσονται οἱ ἐχθροί µον εἰς τὰ 
ὁπίσω. 


Ἰδοὺ Error, ὅτι θεός µοί ἐστι». Ἐπὶ τῷ θεῷ 
αἰνέσω ῥῆμα, ἐπὶ τῷ Κυρίφ αἰνέσω «Ἰόγον ἐπὶ 
τῷ Κυρίφ Πα πισα, οὐ φοθηθήσομαι tl ποιήσει poi 
ἄνθρωπος. Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον πτοῦτό φησιν’ 
Οἶδα, ὅτι ἔστι θεός uoi. Τὸν θεὸν ὑμνοογήσω, 
διὰ τοῦ θεοῦ ὑμνοποιήσομαι Aóyor- τῷ . θεῷ 
πέποιθα, οὐ φ«οθηθήσοµαι cl. ποιήσει µοι ἄνθρω- 
πος. λὐτοῖς ἔργοις, φησὶ, παρείληφα, xaX ἔγνων ἆλη- 
θῶς, ὅτι οὐχ ἐπὶ µαταίῳ ἤλπισα ἀλλὰ θεὺν βοηθὸν 
ἐχτησάμην. Τούτου δὲ ἔλεγχος, ἐπεὶ ἔθου τὰ δάκρυά 
µου ἐγώπιόν σου. Eia ἐμοῦ μὲν ἐπήχοος ἐγίγνου, 
ol δὲ ἐχθροί µου ἐχώρουν εἰς τὰ ὀπίσω, δὺ ἐπὶ τῷ 
Θεῷ αἰνέσω ῥῆημα. Ἰ, χατὰ τὸν ᾿᾽Αχύλαν' Εν θεῷ 
χαυχήσοµαι ῥημα κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον ΄ Τόν’ 
θεὸν ὑμνολογήσω ἀλλὰ χαὶ ἐπὶ τὸν Κύριον αἶνέσω 
λόγου" 3, χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, ἐν Κυρίφ ὑμνήσω 
«Ἰόγον, 3, χατὰ τὸν Σύμμαχον, διὰ τοῦ Κυρίου ὑμνο- 
ποιήσομαι Aóyov-. xaX πάλιν, ὡς ἀνωτέρω µοι εἴρη-- 
ται. Ἐαπὶ τῷ θεῷ fixwa, οὐ φοδηθήσοµαε τί 
ποιήσει µοι σἀρξ' xax νῦν gru, Ἐαὶ τῷ 869 
ᾖ Ίπισα. οὗ φοδηθήσοµαι τί χοιήσει poi ἄνθρω- 
πος. Σὰρξ yip xai ἄνθρωπος iv xal ταντόν ἔστιν, 
ἐπειδὴ λέλεχται 'Υμεῖς δὲ ὡς ἄνθρωποι ἀποθνή- 
σχετε” καὶ, Ὅταν γὰρ ᾗ ἐν ὑμῖν OjAoc xal Epic, 


" je2i. ὅτι, 9. U' Psol. εαστι͵ 7. 


Vzns. 41. Ecce cognovi quoniam. Deus mihi est. In 
Deo laudabo verbum, in Domino laudabo sermonem : 
in Domino speravi, non timebo quid faciat mihi homo. 
Secundum Symmachum autem sic ait : Novi quod 
sit Deus mihi. Deum celebrabo, per Deum sermonem 
in hymnum contertam ; in Deo speravi, non timebo 
quid faciet mihi homo. lpsis operibus, inquit, accepi 
et vere novi me non frustra sperasse , sed Deum 
adjutorem obtinuisse. Cujus-rei argumentum est, 
quod posuisti lacrgmas meas in conspectu tuo. Dein- 
de mihi quidem propitius fuisti ; inimici vero mei. 


D retro cesserunt : quare ín Deo laudabo verbum; 


sive, secundum Aquilam : In Deo glorificabo verbum ; 
secundum Symmacbum autem : Dew celebrabo : 
sed etiam ἐν Domino. laudabo sermonem ; aut, se- 
cundum Aquilam, ín Domino celsbrabo sermonem, 
sive, secundum Symmacbum, per Dominum sermonem 
in. hymnum. convertam ;. ac rursum, ut superius 
dixi : In Deo sperati, non timebo quid faciat mihi 
caro: sic jam dico : In Deo speravi, non. timebo 
quid faciet mihi homo, Caro enim et bomo idipsum 
sunt, quandoquidem dictum est : Vos autem sicut 
homines moriemini !!' ; et, Cum exim sit seluo ei 


49 


EUSEBI] CESARIENSIS CPP. PARS. ΗΙ. — EXEGETICA. 


conlentío inter v0s, nonne carnales eslis, et secundum A οὐχὶ σαρχιχοί ἐστε, καὶ κατὰ ἄν θραλπο» απεριαα. 


hominem ambulatis :* ? 


Vgns. 12, 15. In me sunt, Deus, vota que reddam, 
laudationes tibi. Quoniam  eripuisti animam meam 
de morte, et pedes meos de lapsu, ut placeam coram 
Deo in luriine viventium. Pro illo : Iu me sunt Deus 
tola, qu& reddam laudationis tibi, apertius Sym- 
machus interpretatus est, dicens : llecipio, Deus, 
que precatus sum : reddam laudationes tibi, Non 
enim oblitus, ait, eorum quz precatus sum ; sed in 
me sunt, et omnia in memoria retineo quz cunque 
precando promisi : quz ceu quoddam debitum, 
hostias laudis offerendo persolvam, secundum elo- 
quium illud : /mmola Deo sacrificium laudis, et redde 
Domino vota (ua 9. Offeram itaque tibi bostiam lau- 
dis, utpote conscius me multa pro salute mea de- 
bere. Ipsam certeanimam meam a morte liberasti. 
Nom inimici mei pro viribus ipsam pellebant, et 
magna vi curabant eam in mortem dejicere. Siqui- 
dem dum me pellerent, cogerentque ad habitandum 
in medio allophylorum et alienigenarum, quantum 
in ipsis erat animam enecabant meam ; proximum 
quippe erat ut ad allophylorum idololatriam acce- 
derem, in medio eorum habitans: quo tempore 
apud Achus in 'Geth et apud allopbylos degelaim, 
jam pridem ab ea, quz penes te est, vita lapsus, 
anima mortuus essem : sed gratia et misericordia 
tua id contingere non permisit ; quandoquidem me, 
eliam apud allophylos versantem, protegebas, ut 


τεῖτε; 


Ἐν ἐμοὶ, ὁ θεὲς, αἱ εὐχαὶ, dc ἁποδώσω αινέσεώς' 
σοι. Ὅτι ἑῤῥύσω civ ψυχήν µου éx θανάτου, 
καὶ τοὺς πόδας µου ἐξ ὁλισθήματος., τοῦ εὖὗαρε- 
στῆσαι ἐνώπιον τοῦ θεοῦ ἐν φωτὲ ζώντων. ᾿Αντὶ 
τοῦ, 'Ev épo), ὁ θεὺς, αἱ εὐχαὶ, dc ἆ τοδώσω alré 
σεώς σοι, σαφέστερον ἠρμίήνευσεν ὁ Σύμμαχος ci- 
πὠν' Ἀναδέχομαι, θεὲ, d ηὐξάμη»' ἁποξώσω 
αἰνέσεις σοι. θὺ γὰρ ἐπιλέλησμαι, φησὶ, Ov πὺξά- 
µην’ ἀλλ᾽ Ev ἐμοί clot, xal χατέχω τῃ μνήμη πάντα 
ὅσα ἑπτγγειλάμην εὐξάμενος' ἃ xal ὥσπερ τι χρέος 
ἁποδώσω, θυσίας ἀναφέρων τὰς δι’ αἰνέσεως, xal xaz 
τὸ φάσχον λόγιο» Θῦσον τῷ θεῷ θυσίαν αἰνέ- 
σεως, xal ἁπόδος τῷ Κυρίῳ τὰς εὐχάς σου. 'Az»- 
δώσω τοίνυν αἰνέτεώς σοι ἐπειδῇ πολλὰ σύνοιδα 
ἐμαυτῷ ὀφείλοντι ὑπὲρ τῆς ἐμαυτοῦ σωτηρίας. Αὐτὶν 
γοῦν τὴν ψυχέν µου ἐῤῥύσω Ex θανάτου. Οἱ μὲν γὰρ 
ἐχθροί µου τὸ ὅσον ἐπ αὐτοῖς Ίλαυνον αὐτὲν», xai 
ἐξεδιάζοντο εἰς θάνατον ἐχπεσεῖν. Ἐλαύνοντές µε 
γὰρ, xai µέσον ἀλλοφύλων xal ἀλλογενῶν ἐθνῶν cl- 
χεῖν χαταναγχάζοντες, τὸ ἐπ᾽ αὐτοῖς τὴν Ψυχήν µου 
ἐθανάτουν ἤγουν μελλον συνάπτεσθαι τῇ τῶν ἆλ- 
λοφύλων εἰδωλολατρείᾳ, µέσος αὐτῶν οἰκῶν, xat 
οὓς χρόνους παρὰ τῷ 'Ayoüg (sic) καὶ ἓν «Tj Γὲθ 
παρὰ τοῖς ἀλλοφύλοις ἐποιούμην τὰς διατριθὰς, πάλα: 
ἂν τὴν Φυχήν µου τεθνῄχειν, τῆς παρὰ σοὶ Qut 
ἐχπεσών' ἀλλ᾽ dj ch χάρις χαὶ τὸ σὺν ἔλεος οὗ συν- 
εχώρησε τοῦτο γενέσθαι’ ἐπεὶ καὶ παρὰ τοῖς ἀλλοφύ- 


nihil mihi detlrímenti ex eorum consortio accede- C Ἆοις µε ὄντα περιέφραττες, ὡς μηδὲν καταθλάπτς- 


ret. Quapropter dico: Eruisti animam meam. de 
snorte; quin etiam eruisti pedes meos de lapsu. Quis 
enim non perversus esset, ceu in lutum dela- 
psus, et lubrica in loca dejectus, medius relictus 
inter tot atheos et idololatras viros? Verum in hac 
rerum conditione aderat misericordia et gratia tua, 
efuens pedes meos de lapsu; neque enim virtuti 
heec ascribo mez ; quia non ita fortis animo erai, 
ut immutabilis manerem, cum in medium tot ho- 
minum devolutus essem, nísi tu auxilio fuisses. 
Quare confitens gratias ago, quoniam eripuisti pe- 
des mcos de lapsu. Hwcque mihi misericordia tua 
coneessit, ut placeam coram te in lumine viventium ; 
sive, secundum Symmachum, ut incedam in con- 


σθαι Ex τῆς τούτων συνουσίας. Διό φημι' Ἐῤῥύσω 
τὴν Ψυχήν µου ἐκ θανάτου. ἀλλὰ καὶ τοὺς πόδας 
µου ἐῤῥύσω ἐξ ὀλισθήματος. Τίς γὰρ οὐκ ἂν δι- 
ετράπη, ὥσπερ εἰς πηλὸν ἐμθὰς, xai ὀλισθηροῖς 
περιπεσὼν χωρίοις, µέσος τοσούτων ἀπολειφθεὶς 
ἀθέων καὶ εἰδωλολατρῶν ἀνδρῶν; 'AXX ἣν ἄρα xat 
Ey τούτῳ τὸ σὺν ἔλεος, xal fj cf) χάρις ῥνομένη pov 
τοὺς πόδας ἓξ ὁλισθήματος' οὐ γὰρ ἐμαντοῦ δυνάμει 
ἐπιγράφω ταῦτα. ἐπεὶ μηδ' οὕτως ἥμην στεῤῥὺς 
τὴν ψυχὴν ὡς ἁδιάτρεπος µένειν, ἓν τῷ μεταξὺ τησού- 
των εἰλῆσθαι, εἰ μὴ oo Ἴσθα βοηθός. Διὸ ἔξομολο- 
γούµενος εὐχαριστῶ, ὅτι ἐῤῥύσω τοὺς πόδας µου ἐξ 
ὁλισθήματος. Καὶ ταῦτά pot τὸ σὸν ἔλεος ἑδωρεῖτο, 
ὑπὲρ τοῦ εὐαρεστῆσαι ἐγώπιόν σου ἑν' φωτὶ ζῶν- 


spectu Dei per lumen vite. Moras igitur faciens apud D cor: ἡ, χατὰ τὸν Σύμμαχον, ὡς τὸ ὁδεύει ἔμπρο- 


allophylos, a recta et regia via non declinat; sed, 
ait : Tibi placito more incedebam ductus abs te et 
illustratus; non luce solum illa communi fruens, 
omnibus priesente, rationabilibus et brutis, feris et 
reptilibus, mortuis et inanimatis ; sed illa etiam 
que tantum iis, qui apud te vivunt, destinala est. 
Lumen porro illud viventium, quo David et omnes 
Deo accepti prophete et justi illustrati sunt intelli- 
ges, sl attendas evangeliste dicenti ; Quod factum 
est in. ipso **, scilicet Dei Verbo quod in principio 
apud Deam erat, vita erat, et. vita erat lux honi- 
mum *! ; ac rursum : Ενα luz vera qua illuminat 


5* [| Cor. nr, δ. !* Psal. xyix , 14, ?* Joan. 1, 


σθεν τοῦ θεοῦ διὰ φωτὸς τῆς ζωῆς. Διατρίθων 
γοῦν xal παρὰ τοῖς ἀλλοφύλοις, τῆς ὀρθῖς xal βασι- 
Aue ὁδοῦ οὐ παρέξεισιν’ ἀλλὰ σοὶ εὐαρέστως ὥδενον 
ὑπὸ σοῦ ποδηγούµενος xai φωτιζόμενος, φωτός τε 
µεταλαγχάνων οὐ τοῦ χοινοῦ xal πᾶσιν ἐγχειμένου, 
Aeytxolg τε καὶ ἀλόγοις, θτρἰοις τε xai ἑρπετοῖς, ve- 
κροῖς τε xol ἀφύχοις, ἀλλὰ τοῦ µόνοις τοῖς παρὰ σοῦ 
ζῶσιν ἀφωρισμένου. Ἰνοήσεις δὲ τὸ φῶς τῶν ζώντων, 
ἐν ᾧ xa Δαυῖδ καὶ πάντες οἱ θεοφιλεῖς προφΏται καὶ 
δίχαιοι ἐφωτίσθησαν, ἐπιστήσας τῷ εὐαγγελιστῇ λέ- 
γοντι. Ὅ γόγονεν £v αὐτῷ, δτλαδι τῷ Λόγῳ τοῦ 
θεοῦ τῷ ἓν ἀρχῇ πρὸς τὸν θεὸν ὄντι, ζωή ἦν, καὶ ἡ 


5, 4. 3 ibid, 


501 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


U^2 


ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων" xai πάλιν "Hy A. omnem hominem venientem in hunc. mundum. Ἶι 


τὸ φῶς τὸ ἀ.ληθινὑν, τὸ pocitor πάντα ἄνθρωπον 
ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον. Ἐν τῷ κόσµῳ ἦν, xal 
ὁ κόσμος δι) αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν 
οὐκ ἔγνω. Οὐχοῦν ἣν v τῷ κόσμῳ' χἀχείνῳ τῷ φωτὶ 
οἱ τῆς παρὰ τῷ θεῷ ζωῆς χαταξιούμενοι ἑφωτίζοντο. 
Ὕϊτερον δὲ χαὶ εἰς τὰ ἴδια ᾖ.δεν' ὅσοι τε ἐδέ- 
ξαντο αὐτὸν ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέχνα Θεοῦ 
γενέσθαι. Τοσαύτη δύναμις παρῆν τῷ qual τῶν 
ζώντων, ὡς τέχνα θεοῦ ἀπεργάζεσθαι τοὺς χαταδε- 


munde erat, εί mundus per ipsum [αείμε est, et 
mund«s eum non cognotit *, Erat igitur in muudo: 
et hoc lumine, qui vita illa apud Deum donati 
erant, illuminabantur. Deinde in propria venit; et 
quotquot receperunt. eum, dedit eis potestatem filios 
Dei fieri. Tanta virtus lumini viventium inerat, ut 
eos qui se reciperent filios Dei efficeret : quod cum 
sciret David, in voto habuit, ut placeret coram Dev 
in lumine viventium. 


χ2µένους aütó* ὅπερ εἰδὼς 6 Δανὶδ δι εὐχῆς εἴχθ τοῦ εὐαρεστῆσαι ἐγώπιο) τοῦ 8500 ἐν φωτὶ 


ζώντω». 


ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ, ΜΗ ΔΙΑΦΘΕΙΡΗΣ, TQ AAYIA ΕΙΣ 
ΣΤΙΙΛύΓΡΑΦΙΑΝ EN TQ ΑΥΤΟΝ ΑΠΟΔΙΔΡΑΣ- 
KEIN ΑΠΟ ΠΡΟΣΩΤΟΥ XAOYA EIX TO ΣΤΙ. 
AAION Χα". 


1. IN FINEM, NE DISPERDAS, DAVID IN TI- 
TULI INSCRIPTIONEM, CUM FUGEHET A 
FAUCIE SAUL IN SPELUNCAM. LVI. 


'EAéncór µε, ὁ θεὸς, ἐλέησόν µε, ὅτι ἐπὶ coi B. Vgns. 2. Miserere mei, Deus, miserere mei, quo- 


πέποιθεν ἡ ψυχή µου. Ὥσπερ ἀπὸ τῆς ἱστορίας 
ἐδείχνυτο δεύτερον Υινόµενος ὁ Δαυῖδ παρὰ τοῖς iv 
Γὲθ ἀλλοφύλοις, παρ) οἷς διατρἰδων τὸν νε’ ἀναγέγρα- 
πται ψαλμὸν εἰρηχώς' οὕτω δὶς φαίνεται by τῷ σπη- 
χαΐῳ ἐληλυθὼς' ἅπαξ μὲν, ὅτε, µανίαν προσποιηθεὶς, 
τὰς χεῖρας τοῦ ᾿Αγχοὺῦς (sic) καὶ τῶν by Γὲθ ἆλ- 
λοφύλων διαφεύχει' κἀχεῖθεν διασώζεται εἰς τὸ σπή- 
λαιον τὸ Ὁδολλὰμ, ἔνθα πάντες οἱ ἀδελᾳφοὶ αὐτοῦ, 
xal πας ὁ olxoc τοῦ πατρὸς αὐτοῦ καταθαίνουσι 
πρὸς αὐτόν. Συγἠγογτό τε παρ αὐτῷ απᾶς év 
ἀνάγκῃ Qv, xal πᾶς ὑπόχρεως, καὶ πᾶσα xat- 
ώδυγος ψυχή’ καὶ ἦν ἐπ᾽ αὐτῶν ἡγούμενος. "Ησαν 
δὲ ὡς τετρακόσιοι ἄγδρες ' δεύτερον δὲ, ὅτε dv- 
ἐστρεψεν ὁ ZaobA ἀπὸ ὄπισθεν τῶν dAdogoAur, 
zal áznrréAn αὐτῳ, δει Ἰδοὺ Δαυϊδ ἐν τῇ ἐρήμῳ 
τῇ 1 αδδί' καὶ Σλαθε μεθ’ ἑαυτοῦ τρεῖς χιλιάδας 
ἀν δρῶν ἑκ.Ίεχκτῶν éx τοῦ Ἱσραὴ., καὶ ἑπορεύθη 
ζητῶν τὸν Δαυῖδ xal τοὺς ἄνδρας αὑτοῦ ἐπὶ 
πρόσωπον Αἰάείν. Kal ᾖχθεν εἰς τὰς ἀγέλας τῶν 
τοιµγίων τὰς ἐπὶ γῆς ὁδοῦ. Kal ἦν éxei σπή- 
Jaior, xal εἰση.1θε ZaovA παρασχευάσασθαι’ xal 
Δαυῖδ xal ol ἄγδρες αὐτοῦ ἐσώτεροι toU σπη- 
Jarov ἐκάθηντο. Καὶ εἶπαν οἱ ἄνδρες Δαυῖδ πρὸς 
αὐτόν' Ιδυὺ ἡ ἡμέρα αὕτη, ἣν εἶπε Κύριος πρὸς 
σὲ, παραδοῦναι τὸν ἐχθρόν σου εἰς τὰς χεῖράς 
σου, καὶ ποιήσεις abr ὡς ἀγαθὸν ἐν ὀφθα.μοῖς 
σου. Καὶ ávéctn Aavtó καὶ ἀφεῖλε τὸ µατερύγιον 
της διπ.1οΐδος XaobtA «Ίαθραίως. Καὶ ἐγενήθη 


niam in le confidit anima mea. Sicut ex historia. 
commonsiratur Davidein bis apud allophylos in 
Geth fuisse, ibique degentem psalmum Lv recitas- 
se scriptum est: sic bis in speluncam venisse vi- 
detur; primo cum, insania simulata, manus An- 
chus εἰ Gethzorum allophylorum effugit, atque 
inde in speluncam Odollam se subduxit, ubi ο 
fratres ejus et. universa domus patris ejus eum ων. 
ierunt. Et convenerunt ad. eum omnes qui erant i2 
angustia constituti, et oppressi &re alieno, el amaro 
animo : et erat eorum dux. Erant autem. quasi qua- 
dringenti viri *. Secundo aulem, cum reversus est 
Saul fugatis allophylis, et nuntiatum est. ei : Ecce 
David in deserto Gaddi; et assumpsit secum tria 
millia electorum ex Israel, perrexitque ad queren- 
dum David et viros ojus, ad faciem /Elin. Et venit: 
ad greges ovilium, que erant in terra vie. Eratque 
ibi spelunca, εί ingressus est Saul ad. se apparan- 
dum (1) , et David et viri ejus in interiore parte spe- 
lunce sedebant. Et dixerunt viri David ad eury : Ecce. 
dies, de qua locutus Dominus ad te, quod tradat ini- 
micum tuum in manus tuas, ut facias ei sicut placue-. 
rit in oculis tuis. Surrexit ergo David εἰ pracidit 
oram diploidis Saulis clam. Et facium est postea et 
percussit Davidem cor ejus, quia abstulerat oram di- 
ploidis ipsius. Dixitque David ad viros suos : Absit 
mihi α Domino, si faciam hane rem domino meo, 
christo Domini, ut inferam manum meam in eum ; 


μετὰ ταῦτα, καὶ ἑπάταξε καρδία Δαυῖδ αὐτὸν, p quia Christus Domini est hic. Et persuasit David vi- 


ότι ἀγειῖε τὸ πτερύγιο" τῆς διπ.λοΐδος αὐτοῦ. 
Καὶ εἶπε Δαυῖδ πρὺς τοὺς ἄνδρας αὐτοῦ. Μηδα- 
μῶς poc παρὰ Κυρίου, εἰ ποιήσω τὸ ῥῆμα τοῦτο 
τῷ χυρίῳ µου tQ κριστῷ Κυρίου, ἐπενεγκεῖν' 
χε]ρἀ µου ἐπ᾽ αὐτόν' ὅτι Χριστὸς Κυρίου ἐστὶν' 
οὗτος. Kal ἔπεισε Δαυῖδ τοὺς ἄνδρας αὐτοῦ ἐν 
Λόγοις, καὶ οὐκ ἔδωκεν αὐτοὺς ἀγαστάντας 
θανατῶσαι τὸν Xaoó4. ζητητέον οὖν χατὰ ποίους 
χρόνους «hv προκειµένην στηλογραφίαν ὁ Λαυ] ἀν- 
όγραψε, χαὶ ἓν ποίῳ σπηλαίῳ διατρίδθων' Πότερον àv 


ris suis sermonibus, el non permisit ut insurgerent in 
Saul ad occidendum eum **. Queerendum igitur quo 
tempore, et in qua spelunca degens, hanc tituli in- 
scriptionem David scripserit; an in spelunca Odol- 
lam, an in spelunca Engaddi. Verum quia duo psal- 
mi ab eo in spelunca: dicti sunt ; hic scilicet qui ti- 
tuli inscriptio est, et cxzi, inscriptus : Intellectus 
Davidi in spelunca, oratio ; consentaneum est dis- 
quirere, an ii eodem tempore pronuntiati fuerint, 
et num in spelunca versans utrumque composuerit.. 


** ibid. 9,10. ** I Reg. xxu, 1,3. ** I Reg. xxiv, 2.8. 


(1) Id est, ad alvttim exonerandam. 


50$ 


EUSEBI! CAESARIENSIS OPP. PARS IH. — EXEGETICA. 


204 


Videtur ergo mihi, moventibus utriusque psalmi'A τῷ σπηλαίῳ τῷ Ὁδολλὰμ, ) iv τῷ σπηλαίῳ τῷ 


verbis, hanc tituli inscriptionem in spelunca Odol- 
lam dictam fuisse ; orationem vero in cxri psalmo 
positam, in apelunca Engaddi, cum, Saule sese ap- 
parante, in spelunca latens deprehensus est. Sic- 
que mihi persuasum est ex dictis utriusque psalmi. 
Et quidem cxLi videtur mihi tunc prolatus, cum 
David in angustia magna et concertatione degeret ; 
sic enim ibi loquitur : Voce mea ad Dominum cla- 
mati, voce mea ad Dominum deprecatus sum. Effun- 
do in conspectu ejus orationem meam : tribulatio- 
xem meam ante ipsum pronuntiabo. In deficiendo 
ex me spiritum meum, et tu. cognovisti semitas meos. 
In via hac, qua ambulabam, absconderunt laqueum 
mihi **, His quippe angustiam qua premebatur de- 
clarat ; maxime autem in sequentibus bisce verbis : 
Periit fuga a me. Obsidente namque Saule speluncze 
ostium, intus latens ipse, effugere sc posse despe- 
rabat. Caeterum cum de fuga desperaret, ad saluta- 
rem portum confugit; quare subjungit : Clumarvi 
ad te, Domine, dixi : Tu es spes mea; et hzc 
adjicit : Educ de custodia animam | meam. Viden' 
quomodo suam in spelunca conclusionem indi- 
cat? Jure itaque hsc dicta orationem inscribit, 
tempus inscripiione illa declarans. Ait igitur : In- 
lellectus Davidi, cum esset. in. spelunca, oratio. Et 
hec quidem notato tempore precatus est, magno 
in periculo constitutus. Hzc vero tituli inscriptio 
ab eo recitata est, ut aestimo, cum esset in spelunca 
Odollam, ac recepisset omnes fratres suos, cogna- 


Ἐνγαδδί. Αλλά xal ἐπειδὴ δύο εἴρηνται da. uo 
αὐτῷ ἓν τῷ σπηλαίῳ, ὁ μὲν προχείµενος ατηλογραφία 
τυγχάνων, ὁ δὲ ρµα’ ἐπιγεγραμμένος, Συγέσεως 
τῷ Δαυῖδ ἐν τῷ σπη.αίῳ προσευχή’ ζητήσαι ἄν 
τις εὐλόγως εἰ χατὰ τὸν αὐτὸν εἴρηνται χρόνον, λα. 
εἰ ἐν τῷ σπηλαίῳ τυγχάνων ἀμφοτέρους αννέταξεν. 
Δοχεῖ τοίνυν ἐμοὶ, χινουμένῳ Ex τῶν Ev ἑχατέρῳ φε- 
ρομένων λόγων, fj μὲν μετὰ χεῖρας στηλογραφία iv 
τῷ σπηλαίῳ τῷ Ὀδολλὰμ εἱἰρῆσθαι, ἡ δὲ ἐν τῷ ρµα’, 
προσευχῆ, ἓν τῷ σπηλαίῳ τῷ Ἐνγαδδι, ὅτε, τοῦ Σαοὺλ 
παρασκεναζοµένου, ἓν τῷ σπηλαίῳ ἔνδον χρυπτόµε- 
νος εὕρηται. Οὕτω δέ µοι παρέστη χινηθέντι Ex. τῶν 
παρ) ἑχατέρῳ φεροµένων λόγων. Ὁ μὲν pya' φαίνς- 
σαι εἰρημένος ἐν πολλῇ συνοχῇ καὶ ἀγῶνι τυγχάνοντε 
τῷ Δανῖδ' φησὶ γοῦν Ev αὐτῷ' Φωνῇῃ µου πρὸς Κύ- 


B pv éxéxpata: φωνῇ µου πρὸς τὸν Θεὸν ἐδεή- 


Ónv. 'Exysa ἐνώπιον αὐτοῦ τὴν 6ténciv uov: τὴν 
OAUy µου ἐγώπιον αὐτοῦ dzarreAo. Ἐν τῷ 
ἐχ λείπει» ἐξ ἐμοῦ τὸ αγεῦμά µου, xal σὺ ἑγ- 
γωσκες τὰς tplÓovc µου. Ἐν ὁδῷ ταύτῃ, gp 
ἐπορευόμην, ἔχρυγαν παγίδα μοι. Διὰ τούτων γὰρ 
τὴν συνοχὴν àv. fi ἑξητάζετο παρίστησι' xai ἔτι μᾶλ- 
λον δι ὧν ἑπάχει λέγων ἑξῆς' Ἁπώλετο cvv; ἀπ᾿ 
ἐμοῦ, πρὸ τῶν θυρῶν γὰρ τοῦ σπηλαίου χαθεζοµένου 
τοῦ Σαοὺλ, ἕνδον χρυπτόµενος, ἀπεγνώχει τὶν ἑαυ- 
τοῦ φυγἠν. Πλὴν τὴν φυγὴν ἀπογνοὺς, ἐπὶ τὸν σωτ{- 
puov λιμένα χαταφεύγει διὸ ἐπιλέγει Ἐχέκραξα 
πρὸς σὲ, Κύριε, elxa: Σὺ sl ἐλπίς pov: xa 
προστίθησι λέγων. Ἐξάγαγε ἐκ gvlaxnc τὴν 


tos item ac reliquos fugitivos ; qui fortasse sui C v'vxüv µου. “Ορᾷς ὅπως τὸν εἴσω τοῦ σπηλαίου 


causa insidiis Saulis appetebantur ; quinetiam qui- 
vis afflictus animo et injuriam passus, fug: Davidis 
consors erat. Nam eum virum justum, a Deo bo- 
noratum, injuria a Saule pulsum videntibus, ea 
ipsis consolatio in malis erat. Tum ipsi quoque qui 
α lzdentibus se fugiebant, Davidi studebant, ejus- 
que partes amplectebantur ; malebantque pelli cum 
ipso, quam insequenti hzrere. Cum ergo otium 
agerei in spelunca Odollam, presentem tituli in- 
scriptionem exaravit. Quod sane declarant tum alia 
qua adjicit, tum isthzc : Misit de celo, et liberavit 
mé : ac rursum ; Misit Deus misericordiam suam et 
veritatem suam, et eripuit animam meam de medio 
catuylorum leonum. Vides eum, cum Gethzos allo- 


ἀποχλειαμὸν σηµαίνει; Εἰχότως οὖν xai προσευχὲν 
ἐπιγράφει τοὺς λόγους, δηλῶν διὰ τῆς προγραφῆς 
τὸν χαιρὀν. Λέγει γοῦν' Συγέσεως τῷ Δανῖδ, év 
τῷ εἶναι αὐτὸν ἐν τῷ σπηΔαίῳ, προσευχή. Αλλά 
ταῦτα uiv προσηύξατο iv μεγάλῳ περιστὰς ἀγῶνι 
κατὰ τὸν δηλωθέντα χρόνον, ἡ δὲ μετὰ χεῖρας σττ- 
λογραφία λέλεχτο αὐτῷ, ὡς οἶμαι, ὄντι ἓν τῷ σττ- 
λαίῳ τῷ Ὁδολλὰμ, πάντας τε ὑποδεχομένῳ τούς τε 
ἁδελφοὺς αὐτοῦ xal τοὺς συγγενεῖς xai τοὺς λοιποὺς 
φυγάδας, τάχα που δι αὐτὸν ἐπιδουλευομένους ὑπὸ 
τοῦ Σαούλ. ἀλλὰ xal πᾶς χατώδυνος ψυχὴ xai πᾶς 
ἁδιχούμενος κοινωνὸς ἐγίγνετο τῆς τοῦ Aavib φυγῆς. 
Δίχαιον γὰρ ἄνδρα χαὶ παρὰ τῷ θεῷ τετιμηµένον, 
ἑλαυνόμενον ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ ἀδίχως ὁρῶντες, τὰ ἔαυ- 


phylos effugisset, utpote in tuto positum, ac otium p τῶν παρεμυθοῦντο κακά. Εἶτα καὶ αὐτοὶ τοὺς ἀδι - 


agentem, hujusmodi voces emisisse, ac maxime 
omnium eas qua sequuntur, et sic babent : Para- 
tum cor meum, Deus, cantabo et psalmum dicam. 
Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium et cithara, 
exsurgam di.uculo. Confitebor in. populis, Domine, 
psalmum dicam iibi in gentibus. Hzc enim multum 
olium, imo etiam animi voluptatem, signi(icant. 
Ait igitur sacer apostolus : Gontristatur quis in vo- 
bis ? oret. Equo animo est? osallaz ** Sed neque 
poterat hzc dicere, cum in spelunca Engaddi deti- 
nereiur a Saule ante ostium sedente. Quz enim 


9 Psal. cxt), 2-4. '* Jac. v, 15. 


κοῦντας αὐτοὺς φεύγοντές τε, τὸν Δαυῖδ ἐζήλουν, 
ἡσπάζοντό τε τὴν σὺν αὐτῷ μερίδα, μᾶλλον ἀγαπῶν- 
τες ἐλαύνεσθαι σὺν αὐτῷ, 1) τῷ ἑλαύνοντι συνεῖναι. 
Ἐτὶ σχολῆς τοίνυν διάγων ἐν τῷ σπηλαίῳ τῷ Ὁδολ- 
λὰμ τὴν παροῦσαν ἔγραφε στηλογραφίαν. Παρίστησι 
δὲ τοῦτο τὰ ἐπιλεγόμενα, τά τε ἄλλα xai δι ὧν φη- 
ew: Ἐξαπέστειῖεν ἐξ οὐρανοῦ, καὶ ἔσωσέ με" 
καὶ πάλιν Εξαπέστειλεν ὁ θεὸς τὸ ἔλεος αὐτοῦ 
καὶ τὴν ἀ.ῑήθεια» αὐτοῦ, καὶ ἑῤῥύσατο τὴν yv- 
χήν µου éx µέσου σχύμγων. Ὁρᾶς, ὡς τοὺς ἐν 
Γὲθ ἀλλοφύλους διαφυγὼν, ἅτε 5h tv ἀσφαλείᾳ 


505 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


506 


«vyx&vuv, χαὶ ky ἀνέσει (v, τοιαύτας Ἁφίει φωνὰς, A tunc. opportunitas ad psalterium accipiendum et 


3:25 ἔτι μᾶλλον τὰς ἑξῃῆς ἐπιφερομένας δι’ ὧν εἴρηται" 
Ἑτοίμη ἡ καρδία µου, ὁ θεὺς, ἄσομαι xal γα-]ῶ. 
Ἐξεγέρβητι ἡ δόξα µου, ἐξεγέρθητι ψατήριον 
xal κιθάρα, ἐξεγερθήσομαι ὄρθρου. ἘξομολΛογή- 
cogat ἐν «Ἰαοῖς, Κύριε, γαλῶ σοι ἐν ἔθγεσι. 


citharam ei, qui in speluncz intimo latebat ? ut e 
contrario nulla ratio (fuisset, in otio οἱ tranquilli- 
tate degentem in spelunca Odollam, cum quadrin- 
gentis viris, dicere : Periit [uga a me *' οἱ: Educ 
de custodia animam meam 33. 


Σαῦ.α γὰρ πολλῆς σχολής &ugatuxk τυγχάνει, ἀλλὰ xat θυµηδίας. Λέγει γοῦν ὁ ἱερὸς ἁπόστολος Kaxo- 
ἀαθεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσευχέσθω' εὐθυμεῖ τις; γαλάτω. Αλλ οὐδὲ οἷός τε ἣν ταῦτα λέγειν ἐν τῷ 
σπηλαίῳ τῷ Ἔνγαδδι συνεχόµενος ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ πρὸ τῆς εἰσόδου καθεζοµέναυ. Ἠοία γὰρ $2 εὐχαιρία 
τότε, ὡς ψαλτήριον ἀναλαμθάνειν xat χιθάραν, Χρυπταξόμενον ἑνδοτάτω τοῦ σπηλαίου; ὡς aj πάλιν 
o0x εἶχε λόγον, ἐν σχολῇ xa ἀνέσει διάγοντσ αὐτὸν ἐν τῷ στηλαίῳ τῷ ᾿Ὀδολλὰμ μετὰ τετρακοσίων ἀν' 
ὁορῶν τῶν συνόντων αὐτῷ, λέχειν' ΑἉπώλετο φυγή ἁπ' ἐμοῦ, καὶ, Εξάγαγε ἐκ φυλακῆς τὴν vrv- 


xiv µου. 

Ταῦτα μὲν οὖν εἰρήσθω εἰς τὴν διαφορὰν τῶν 
προχειµένων. Ἴωμεν δὲ ἐπὶ τὴν τοῦ μετὰ χεῖρας 
ἐξήγησιν. Elc τὸ τέἐ-ος, μὴ διαφθείρῃς, τῷ Δαυῖδ 
εἰς στη. λογραφίαν», xa τὰ ἑξῆς. "Ηλαυνε μὲν ὁ 
Σαοὺλ τὸν Δαυῖδ' 6 δ᾽ ἔργοις ἐπιτελῶν τὸ, ᾿Εὰν διώ- 
xoci ὑμᾶς ἐκ τῆς πὀλεως ταύτης, φεύγετε εἰς 
τὴν ἑτέραν, ἀπεδίδρασχεν, ὡς ἂν μὴ παρὼν ἐρεθί- 
Qo τὸν ἐχθρὸν, αἴτιός τε αὐτῷ Υίγνοιτο µιαιφονίας. 
T6 γὰρ, Μἡ ἔχκαιε ἄγθραχας ἁμαρτω.οῦ, πάντων 
μᾶλλον Δανῖδ ἡπίστατο' διὸ ὑπεχώρει xal παρεχώρει, 
xalzeo ἀγαπώμενος ὑπὸ παντὸς τοῦ ἔθνους, πλείστους 
*& ἔχων τοὺς συµπάσχοντας xat συναλγοῦντας, δυνα- 
µένους τε αὐτὸν olxot παρ᾽ ἑαυτοῖς ὑποδέχεσθαι xal 
χρύπτειν. ᾽Αλλὰ ἵνα μὴ xai ἑτέροις αἴτιος Υίγνοιτο 
χινδύνων, ἔφυγεν ἐπὶ τὰς ἑρήμους χώρας, xat τὰς 
ἐν τοῖς σπηλαίοις ἠσπάζετο διατριθάς. Kal µοι δοχεῖ 


καὶ αὐτοῦ τὴν μνήμην αἰνίτεσθαι λέγων ὁ ἱερὸς C 


Απόστηλος Ἐν ἑρημίαις π.1αγώμεγοι καὶ δρεσι 
zal σπη.Ίαίοις καὶ ταῖς ὁπαῖς τῆς γῆς. ἜὭσπερ δὲ 
6 προτεταγµένος τοῦ παρόντος, ψαλμὸς οὐχ ἣν, ἀλλὰ 
στη ογραφία, ὅπερ ἡρμήνευσεν ὁ ᾿Αχύλας, ἴαπευοῦ 
t&lslov: ὁ δὲ Σύμμαχος, τοῦ ταπειόφρονος καὶ 
ἁμώμου' οὕτως χαὶ ὁ παρὼν λόγος, τὴν εἰς ἄχρον 
πραότητος xai ἀνεξιχαχίας τοῦ Δανῖδ ἀρετὴν, ταπει- 
νοῦ τελείου, ταπεινόφρονος xa ἁμώμου' εἶθ᾽ ὥσπερ 
αἰωνίου µνήµης τὴν ταπεινοφροσύνην ἀξίαν ἀνατί- 
056: στηλογραφία. Ἐπὶ ταύτῃ δὲ τῇ ἀρετῇ xal Μωῦ- 
σῆς ἐμαρτυρεῖτο, xaX ὁ Σωτὴρ δὲ xal Κύριος ἡμῶν 
ἐπὶ ταύτην παρεχάλει λέγων Μάθετε dx' ἐμοῦ, ὅτι 
πρᾶός εἰμι xal ταπειὸς τῇ xapólg. Ἐπεὶ δὲ 
ἐδεῖτο παραμονῆς καὶ τῆς ἐπὶ μήχιστον φυλαχῆς d) 
τοιαύτη ἀρετὴ (ὁ γὰρ ὑπομείνας elc τέλος, οὗτος 
σωθήσεται ") διὰ τοῦτο ἐπιγέγραπται, Elc τὸ τέος, 
μὴ διαρδείρῃς. Πολλοὶ yàp, χαλῶς ἀρδάμενοι, οὐ 
δι]ρχεσαν εἰς τέλος. ᾽Αλλὰ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τοῦ 
Δανῖδ τὴν φυγὴν xal τὴν ἐν ἑρημίαις διατριθὴν, τήν 
*& iv σπηλαίοις χαρτεριχωτάτην οἴχησιν ἀποδεχόμε- 
νον, φησὶν αὐτῷ, Elc τὸ τέλος, μὴ διαφθείρῃς, 
μένε δὲ δι ὅλου τοιοῦτος, ὡς ἂν τύχοις στηλογραφίας 
xai µνήµης αἱωνίου. Ὁ δὲ ἐπὶ τούτοις, οὗ χατὰ Κν- 
νικοὺς τῶν τὴν σοφίαν τοῦ αἰῶνος τούτου µετερχο- 
µένων τυφούµενος (sic), οὐδὲ µέγα φρονῶν καὶ ῥρεν- 
θυόµενος ἐπὶ τῇ τοῦ βίου χαρτερίᾳ, οὐδ' ὅτι πλείους 


Hae porro dicta sint de discrimine propositorum. 
Jam prxsentium vocum explicationem aggrediamur. 
In finem, ne disperdas, Davidi in iituli inscriptio- 
nem, et czlera. Pellebat Saul Davidem qui illud 
opere complens, Si vos persequantur ex hac civitate, 
fugite in. aliam **, aufugit, ne presens inimicum 
irritaret, ipsique czedis causa esset. lllud enim, Ne 
accendas carbones peccatoris **, mclius omnibus 
sciebat David : quare cedebat et secedebat, etiamsi 
a tota gente diligeretur, ej multos baberet qui 
in partem doloris afflictionisque ejus venirent, et 
possent eum domi apud se excipere, et occultare, 
Sed is ne et aliis periculum crearet, in deserta loca 
fugiebat, et in specubus habitare cooptabat. Vide- 
turque mibi memoriam ejus refricare sanctus 
Apestolus bis verbis: In solitudinibus errantes, et 
montibus , εἰ speluncis, et foraminibus terre δὲ, 
Quemadmodum vero qui hunc precedit, non psal- 
mus erat, sed tituli inscriptio, quod Aquila inter- 
pretatur, humilis perfecti ; Symmachus vero, liumi- 
lis εἰ inculpati ; ita hic sermo, summam Davidis 
mansuetudinis et tolerantiz virtutem indicans, bhu- 
milis perfecti est, et humilis et immaculati ; ac 
insuper, quasi eterna memorias dignam humilitatem 
exhibet tituli inscriptio. Hac item virtule preditum 
Moysen fuisse testimonio fertur, ad eamque hor- 
tabatur Salvator et Dominus noster his verbis: 
Discite a me quia mitis sum et humilis corde **, 
Quia vero perseverantia et diuturna custodis haec 
virtus opus habebat (nam qui perseveraverit usque in 
finem, hic salvus. erii **), ideo inscriptum est: In 


D finem, ne disperdas. Multi namque re bene coepta 


non perseverantur usque in finem ; sed Spiritus 
sanctus Davidis fugam, moras in desertis, diutinam 
illam et constantem habitationem in speluncis ap- 
probans, ait illi: In finem, ne disperdas, semper 
talis maneas, ut tituli inscriptionem et memoriam 
eternam obtineas. Qui autem ip his versatur non 
Cynicorum more, qui sapientiam hujus seculi pro- 
filentur, tumore elatus; neque altum sapiens, 
superbiensque de tolerantia vitz ; neque ob  »stan- 
tem sectatorum et discipulorum instituti eui multi- 
tudinem inflatus, neque iis ceu satellitibus et com- 


*' Psal. exti, 5... ?* ibid. 8. ?* Matth, χ. 21. '* Eccli, vii, rs. $5 febr. x:1,/58..— * Matth. x1, 29. 


! Matth. x , 22. 


/0 





501 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETJCA. 


908 


militonibus confidens ; sed mansuetum se, humi- A τοὺς παρ) αὐτῷ συνηγµένους µιβητᾶς xat µαθητὰς 


lem perfectum ac vere sui despicientem et imma- 
culatum opere exhibens,ad Deum clamabat, dicens : 
Mi:erere mei, Deus, quoniam in te confidit anima 
mea, el in. umbra alarum. tuarum sperabo. Novi 
enim alas tuas et tegumentum tuum perfeclis ani- 
mabus destinata esse : ego vero parvus et humilis, 
non in alis tuis, sed in umbra alarum tuarum spe- 
rabo, donec transeat. iniquitas ; sive, secundum 
Aquilam, donec transeant. insidig ; vel, secundum 
Symmachum ,. donec. transeat. calumniator. Cum 
autem transierit iniquitas, atque insidiae mihi pa- 
rate, illeque calumniator dictus ; tunc non in 
umbra, sed in ipsis alis tuis, utpote profectu 
auctus liberatusque ab omni actione iniqua et a 
peccato, sperabo. 


τοῦ οἰχείου τρόπου ἐχέχτητο χαυνούμενος οὐδὲ ὡς 
ἐπὶ δορυφόροις xaX συµµάχοις θαρσῶν΄ τὸν δὲ zoe 
xai ταπεινὸν, τἐλεόν τε xal ὡς ἁλτθῶς ταπεινόςρονα 
xaX ἅμωμον ἔργῳ παριστὰς, ἑέόα v pho τὸν θτὸν ii. 
ov: Εμέησόν µε, ὁ θεὸς, ὅτε ἐπὶ col πέποιθεν 
ἡ ψυχή µου, xal ἐν τῇ σχιᾷ τῶν ατερύγων ccv 
ἐλπιῶ. Οἶδα μὲν γὰρ τὰς σὰς πτέρυγας καὶ «tv on 
σχέπην τελείαις φυχαῖς ἀφωρισμένας"' ἐγὼ δὲ, μ.κρὶς 
ὧν χαὶ ταπεινὸς, οὐχ ἐτὶ ταῖς σαϊῖς πτέρυξιν, ἁλλ' 
ἐπὶ τῇ σχιᾷ τῶν πτερύγων σου ἑ.πιῶ, ἕως ür 
παρέ.Ίθῃ ἡ ἀνομία. *,, χατὰ τὸν ᾿Ακύλαν, ἕως ἂν 
παρέΊδῃ ἡ ἐπιδου.λή. χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, ἕως 
ἂν παρέ.θῃ ἐπηρειστής. Ἐπειδὰν δὲ παρέλθῃ ἡ 
ἀνομία, xal f) κατ' ἐμοῦ ἐπιζουλὴ, χαὶ ὁ ὠνομασμέ- 


B yo; ἑπηρεαστῆς, οὐχέτι ἐν τῇ σχιᾷ, ἁλλ᾽ £v. αὐταῖς 


ταῖς Gal; πτἐροξιν, ὡς ἂν mpoxója; καὶ ἠλευθερωμένος πάσης ἀνόμου πρἀξεώς τε καὶ ἁμαρταςυ 


bo. 

Vgns, 9, ἆ. Clamabo ad Deum altissimum, Deum 
qui benefecit mihi. Misit de colo et salvavit me, 
dedit in. opprobrium conculcantes me.  Diapsalma. 
Clamores et vociferationes emittere Deo solent viri 
justi, non alta voce, sed eminenti animz virtute. 
Quare etiam silentes plerumque, spiritu clamabant. 
Ipse namque Spiritus gemitibus | inenarrabilibus 
postulat Deo**, secundum Apostolum.Sic itaque Da- 
vid ad Deum clamabat. Deinde, ut qui pleraque 
experimenta Servatoris sui ceperit, grato animo 
pergit, Deum qui bene[ecit mihi. Cum dicit. autem, 
Misit de celo, et salvavit me; missum a Deo Salva- 
torein quemdam indicat. Quis vero sit ille jam non 
declarat, verum in alio docet, ubi ait: Misit verbum 
suum, et sanavit eos, el eripuit eos de interilionibus 
eorum ?*. Verbum itaque Dei erat, quod olim mit- 
tebatur, et eorum qui erant salute ejus digni, 
Salvator effectum est. (juod cum probe nosset Da- 
vid, aiebat: Misit de celo, et salvavit me. ltaque 
salute dignum per Salvatorem salvum faciebat 
Altissimus : ipseque juste judicans, insurgentes et 
conculcantes justum dabat in opprobrium : utinam 
et meliores reddidisset, opprobriisque ipsos resipi- 
scere fecisset | 


Κεχράξοµαι πρὸς τὺν θεὸν τὸν ὕνψιστον, τὸν 
θεὸν τὸν εὐεργετήσαντάμε. Εξαπέστει-εν ἐξ οὐ- 
ρανοῦ xal ἔσωσέ µε, ἔδωκεν εἰς ὄνειδος τεὺς 
χαταπατοῦὺντάς µε. Διάνψα.ἆμα. Κραυγὰς καὶ βοὰς 
εἰώθασιν οἱ δίχαιοι τῷ cip πέµπειν, οὐ γεγωνφτῆ 
φωνῇ (1), δυνάμει δὲ ψυχῆς ὑπερθδαλλούση.Διὸ χαὶ οιω- 
πῶντες πολλάχις τῷ πνεύματι ἐδόων' αὐτὸ γὰρ τὸ 
Πνεύμα στεναγμοῖς ἁ.]α.ήτοις ὑπερεντυγχάνει 
τῷ θΘεῷ, κατὰ τὸν ᾽Απόστολον. Οὕτως οὗν καὶ ὁ 
Δαυῖδ ἐχεχράγει πρὸς τὸν θεόν. EIU" ὡσανεὶ πολλάχις 
πεῖραν εἰληφὼς τοῦ ἑαυτοῦ Σωτῖρος, εὐγνωμόνως 
ἐπάγει λέγων, τὸν Osóv τὸν εὐὑεργετήσαντά µε. 
Εἰπὼν δὲ, ᾿Εξαπέστειωεν ἐξ οὐρανοῦ xal ὅσωσέ 
με, ἐμφαίνει ἀπεστάλθαι τινὰ Σωτῆρα Ex του 8c. 
Τίνα δὲ τοῦτον νῦν μὲν οὐ παρέστησεν, ἓν ἑτέρῳ ἃ 
διδάσκει, ἔἕνθα φησίν Ἀπέστει.]ε τὸν .1όγον αὐτοῦ, 
xul lácato αὐτοὺς, καὶ ἐῤῥύσατο αὐτοὺς ἐκ τῶν 
διαρθορῶν αὐτῶν. Οὐχοῦν λόγος ἦν Θεοῦ, ὁ καὶ 
πάλαι ἁποστελλόμενος, χαὶ τῶν ἁξίων crc αὐτοῦ σω" 
τηρίας Σωτὴρ Ὑιγνόμενος, ὃν xal ὁ Δαυ]δ ἀχριθῶς 
εἰδὼς ἔλεγεν, Ἐξαπέστειεν ἐξ οὐραγοῦ xai ἔσωσᾶ 
µε. Τὸν μὲν οὖν σωτηρίας ἄξιον ἔσωζε διὰ τοῦ Σω- 
poc ὁ Ὕψιστος. ὁ δὲ αὐτὸς, δίχαια κρἰνων, τοὺς 
ἑπανισταμένους xal χαταπατοῦντας τὸν δίκαιον ἑδί- 


δου εἰς ὄνειδος, ὤφελον χαὶ βελτίους ἀἁπεργαὑόμενος, διὰ τοῦ ὀνειδίζειν καὶ ἑπιστρέφειν εἰς ἑαυτόν. 


Ύεβθ. 5. Misit Deus misericordiam suam εἰ veri- D 


tatem suam, et eripuit animam meam de medio ca- 
Iulorum leonum, εἰ cxtera. Sententiam qux supe- 
rius deficiebat his exposuit. Cum quzreretur enim 
quemnam misisset de ccelo ad eripiendum Davidem 
hic declarat: Misit Deus misericordiam suam et 
eeritatem suam. Misericordia autem et veritas missa 
quzenain fuerint nisi Dei verbum, de quo dicebatur, 
Misit verbum suum, el sanavit eos, et eripuit eos de 
interitionibus eorum ? lpsumque similiter lux missa 
dicilur in psalmo qui ait : Emitte lucem tuam et 
eeritatem iuam, ipsa me deducent **, Lux aulem 
veritas οἱ verbum, missa ab altissimo Deo, non 


* Rom. vin, 20. 9 Psal. cvi, 20. 


Ἐξαπέστει.1εν ὁ θεὺς có É1soc αὑτοῦ xal τὴν 
ἀ.ἱήθειαν αὐτοῦ, καὶ ἑῤῥῥύσατο τὴν ψυχήν µου 
éx µέσου σχκύμνων, xal τὰ ἑξῆς. Την ἀνωτέρω λεί- 
πουσαν διάνοιαν διὰ τῶν προχειµένων ἀποδέδωχε. 
Ζητουμένου γὰρ τίνα ἐξαπέστειλεν Ex τοῦ οὐρανου, 
xal ἔσωσε τὸν Aavtó, παρέστησεν ἐνταῦθα εἰπών' 
ἘξαπέστειΛε» ὁ θεὸς τὸ ÉAsoc αὐτοῦ xal τὴ 
ἀντήθειαν αὐτοῦ. Ἔλεος δὲ καὶ ἀλίθεια ἔξαποστελ- 
λοµένη τίς ἂν εἴη f| ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος, περὶ οὗ ἑλέ- 
Ύετο, Εξαπτέστει.ε τὺν' «Ίόγον αὐτοῦ, καὶ Ιάσατο 
αὐτοὺς, καὶ ἑῤῥύσατο αὐτοὺς àx τῶν διας,θορῶν 
αὐτῶν; Ὁ δ' αὐτὸς ὁμοίως xaX φῶς ἁποστελλόμενον 
εἴρηται ἐν τῷ φάσκοντι φΦαλμῷ: Ἐξαπόστειλον τὸ 


1. Psal. χι, 9. 


(1) Γεγωνῷ τῇ eor. lta correximus quod editi exhibent γεΥονοτᾷ quvf. Epit. 











$09 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


510 


ec σου κα. τὴν ἀ 1ήθειάν σου, αὐτά µε ὁδηγη- A sine essentia, nec sine substantia sunt: neque 


σει. Φῶς δὲ xal ἀλήθεια χαὶ λόγος ἀποστελλόμενα 
αταρὰ τοῦ ὑψίστου θεοῦ, οὐχ ἀνούσια., οὐδὲ ἀνυπό- 
στατα” οὐ γὰρ οἵόν τε ην πρᾶγμα ἀνυπόστατον ἆπο- 
στέλλεσθαι. Ὥσπερ δὲ Λόγος νοεῖται ἰάσεως xal σω- 
πτρίας ποιητικὺς, οὕτως ἐπὶ τοῦ παρόντος ὁ αὐτὸς 
ἕλεος ὠνόμασται, ὡς ἂν ὑπτρετιχὸς ὧν τῆς τοῦ Πα- 
τρὸς φιλανθρωπίας' ὁμοίως δὲ xaY ἀλήθεια, ὡς ἂν 
ἁἀληθῶς ὑφεστὼς καὶ κατ ἐνέργειαν οὐσιωμένος. Ὁ 
γοῦν ἡμέτερος λόγος ὧν. συλλαθαϊῖς χαὶ ῥήμασι xat 
ὀνόμασι τὴν ὑπόστασιν ἔχων, χαὶ διὰ γλώττης xol 
φωνῆς ἐξηχούμενος, οὐκ ἂν λεχθείη κυρίως xat ἆλη- 
θῶς λόγος. Ἔχει γοῦν ἕτερον τὸν γεννῶντα αὐτὸν. 
ὃν xoi χυρίως ἄν τις εἴποι ἀληθή λόγον τοῦτον δ 
εἶναί φασι τὸν ἑνδιάθετον. Ὥσπερ οὖν ὁ ἐν ἡμῖν Ev- 


δ.άθετος λόγος (1), ὁ καὶ χυρίως ἂν ῥτθεὶς ἀλτθῶς λό- B 


(0€, ὑπόστατος τυγχάνει, κατ’ οὐσίαν ὑφεστὼς, ἔτε- 
ῥός τε ὢν παρὰ τὸν ἁποστέλλοντα αὐτόν διὸ &vo- 
τέρω μὲν ἐλέγετο, Ἐξαπέστειλεν ἐξ οὐρανοῦ καὶ 
ἔσωσέ µε. Τίνα δὲ ἐξαπέστειλε, ἐπὶ τοῦ παρόντος 
διδάσχει φάσχων' ᾿Εξαπέστειλε τὸ ἔλεος αὐτοῦ 
xal τὴν ἀ.ἱήθειαν αὐτοῦ, x«l ἑῤῥύσατο τὴν yv- 
χήν µου éàx µέσου σκύµνων" ὧν µέσος γενόμενος 
ἐκοιμήθη», qnot, τεταραγµένος. Μέσος yàp ἆπο- 
ληφθεὶς σχύµνων τῶν Ev. Γὲθ ἀλλοφύλων, ἡ tov ἅλ- 
Aus πολεμούντων µε ἐχθρῶν, τὸ ὅσον ἐπ' ἐμοὶ xot 
τῇ ἀνθρωπίνῃ ἀσθενείᾳ, ἑκοιμήθην τεταραγµέγος. 
Ὁ δὲ ὕφιστος Orbe, τὸν προλεχθέντα λόγον αὐτοῦ 
xai chu ἑλήθειαν χαὶ τὸν ἔλεον ἑξαποστείλας, ἑῤῥύ- 
6ατο τὴν φυχἠν µου, ὡς μηδὲν αὐτὴν παθεῖν ἐκ τῆς 
ταραχΏς τῶν σχύμνων. Κατὰ δὲ τοὺς λοιποὺς ἑρμη- 
νευτάς O0 τεταραγµένος, φησὶν, ἐχάθευδον µέσος 
ἀποληφθεὶς λεόντων, ἀλλ ἁπτόητος μην xal εὖ- 
θαρσἠς. Λέγει γοῦν ὁ ᾽Αχύλας' "Ev µέσῳ .ἰδαινών' 
κοιµηθήσομαι .Ἰάδρων" ὁ δὲ Σύμμαχος Ἐν µέσῳ 
Άεόντων εὐθαρσῶν ἐκοιμήθηήν. Τίνες δὲ σαν οἱ 
λέοντες, f] οἱ σχύµνοι xaX αἱ λέαιναι, διασαφεῖ Enc 
λέγων’ Υἱοὶ ἀνθρώπων οἱ ὀδόγτες αὐτῶν ὅπ.Ίον 
καὶ βέλη, καὶ ἡ γάῶσσα αὐτῶν µάχαιρα ὀξεῖα. 
Παντὸς γὰρ θηρὸς ἁγρίου Ιοδόλου τε ἑρπετοῦ, χείρων 
ἂν vévotxo φαῦλος xaX πονηρὸς ἄνθρωπος, μάλιστα ὁ 
διαθολαῖς xai χαταλαλιαῖς σχολάζων, xaX ταῖς τῶν 
θεοφιλῶν φυχαῖς ἐπιδουλεύων, οὐχ ὅπλοις δὲ xa 05- 
pact, χεχρυµµένοις δὲ xat λανθάνουσι τοῖς διὰ λόγων 


enim polerat res sine substantia mitti. Quersadmo- 
dum autem Verbum intelligitur curationis el. sa- 
lutis effector ; sic et in priseuti idem misericor- 
dia vocatur, utpote paterna erga homines clementi: 
minister : similiter et veritas dicilur, ul. vere sub- 
sistens, el secundum agendi vim subetantia pra- 
ditum. Nostrum itaque verbum, syllabis, verbis οἱ 
nominibus substantiam habens, lingua el woce 
emissum, non proprie ac veie verbum dicatur, 
Habet enim aliud se gignens, quod quis proprie 
ac vere verbum appellaverit, quod aiunt insitum 
esse. Sicut insitum in nobis verbum, quod proprie 
verbum dicitur, substantiam habet, cum secundum 
essentiam subsistat, aliudque sit ab eo qni nisiL 
ip-um . quare superius dicebatur. Misit de culo, et 
ealravit me. Quem vero miser:t, in prassenti. docet 
dicens : Misit misericordiam suam, et. veritatem 
suam, animum meam eripuit de medio catulorum leo- 
num: in quorum medio consistens, ait: Dorniri 
conturbatus. Nam in medio catulorum leonum 
Gethzeorum scilieet allophylorum deprehensus, seu 
jnimicornm ine alia. ratione impugnantium, quan- 
tum mibi per lumanam infirmitatem lieuit, dormiri 
conturbatus. Altissimus vero Deus predictum vcr- 
bum, misericordiom et veritatem suam mittens, 
eripuit animam meam, ul ex perturbatione catulo- 
run leonum nilil pateretur. Secundum reliquos 
autem interpretes : Non conturbatus, inquit, dor- 
miebam in medio leonum deprehensus ; sed imper- 
territus et confidens eram. Ait igitur Aquila : In 
medio leenarum dormiam voracium ; Symmachus 
vero : In medio leonum confidens dormivi. Quinam 
essent leones, vel catuli leonum et leznz, postea 
declarat, dicens : Filii hominum dentes eorum telum 
et sagitle, εἰ lingua eorum gladius acutus. Siqui- 
dem omni fera agi:esti, venenosa et reptili deterior 
fuerit improbus et nequam homo, maximeque qui 
calumniis et maledictis vacat, et qui religiosis ani- 
mabus insidiatur, non telis et hastis, sed occultis 
et latentibus verborum perniciosis instrumentis. 
Hi itaque dentium ambitu quasi armis utuntur cir- 
cummunientibus, et concludentibus verba intra 
dentium septum latentia ; lingua vero calumniisque 


&va:pettxol; ὀργάνοις. Κέχρηνται γοῦν οἱ τοιοῦτοι τῇ D €X ea emissis, ceu quibusdam telis jaculantur Ea 


μὲν τῶν ὁδόντων περιδολῇ ὥσπερ τινὶ ὅπλῳ περι- 
φράττοντι, xai περικλείοντι τοὺς εἴσω τῶν ὁδόντων 
χρυπτοµένους λόγους, τῇ δὲ γλώττῃ xal ταῖς ἐχ ταύ- 
της διαπεμποµέναις δ,αθολαῖς, ὥσπερ τισὶ βέλεσιν 
ἀχοντιζομένοις. Ἡ δ᾽ αὐτὴ τῶν τοιούτων γλῶττα 
µαχαίρας ὀξυτάτης οὐδὲν ἂν διχφέροι χεντούσης, xaY 
τὰ πρὸς θάνατον ἐνεργούσης. λλ' οἱ μὲν ἀνθρώπι- 
νοι λέοντες xal ὠνομασμένοι σκύμνοι τοιοῦτοι. "Exc 
δὲ αὐτῶν διέφερον τὴν ἐπιθουλὴν, διὰ τὸν ἐκ τοῦ 


vero ipsa eorum lingua, a gladio aeuto et pungente 
e:edemque perpetrante, nihil differat. Sane quidem 
tales sunt humani leones, et memorati catuli leo- 
num. Ego vero eorum insidias declinavi Salvatoris 
a Deo missi opera, qui eripuit animam meam de 
medio catulorum leonum. An hzc de Saile dicaa- 
tur, sive deiis qui Davidem apud Saulem calum- 
niati sunt, sive de allophylis Gcethzis, seu de 
invisibilibus inimicis ; tu ipse perpendas velim. 


θεοῦ ἀπεσταλμένον µοι ΣωτΏρα, τὸν ῥυσάμανου την ψυχἠν µου Ex µέσου σκύμνων. Εἴτε δὲ ταῦτα περὶ ro 
Σαοὺλ ἑλέγετο, εἴτε περὶ τῶν διαδαλλόντων τὸν Δαυῖὸ παρὰ τὸν Σαοὺλ, εἴτς περὶ τῶν iv TI?0 ἀλλοφύ» 
Av, εἴτε περὶ ἀοράτων ἐχθρῶν, καὶ αὐτὸς ἐπιστῆσεις. 


(1) Ενγδιάθετος Aóyoc, insitum verbum, dicitur ad differentiam τοῦ προφορικοῦ, prolati. Horum frequens 


apud Patres usus. Epir. 


811 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS IlI. — EXEGETICA. iE 


Vgns. 6, 7. Exaltare super celos, Deus, et super A. Ὑγώθητι ἐπὶ τοὺς οὗραν οὓς, ὁ θεὺς. xal ix) 


omnem terram, gloria twa, et cxlera. Missum sibi 
ab Altissimo adjutorem et Servatorem, utpote qui 
se bumiliaverit per suum ad homines descensum, 
et animam suam eripuerit de medio catulorum 
Jeonum, lis verbis Propheta compellat : Quoniam 
ex propria magnitudine descendens, teque ipsum 


parvum efficiens, humilitatis mez curam susce- - 


pisti, et eripuisti aniinam meam de medio przdi- 
clorum, exaltare demum, proprium thronum ac 
tibi competens regnum colorum repete. Neque 
enim terra gloria tua privabitur, etiamsi in ccelo 
degas. Quemadmodum enim sol proprium cursum 
conflciens, eos qui in terra versantur fulgore suo 
non fraudat, eodem modo et tu, Domine, etiamsi 
ob magnam mittentis te Patris erga homines cle- 
mentiam, usque ad parvitatem meam te extenderis ; 
at exaltare demuin super coelos, et in sinu Paternz 
deitatis residens, omnem terram gloria tua reple. 
[ωο porro jure profero, in tuto contra malum 
quodlibet positus, et a predictis catulis et leonibus 
tua visitatione ereptus, qui laqueos paraverunt pe- 
dibus meis, et, quantum in ipsis erat, incurvaverunt 
animam meam ; sed etiam [oderunt ante faciem 
meam foveam. Sed hzc in suam perniciem, non in 
meam, tua protectione, designarunt. Ipsi namque 
in hane foveam suam primi ceciderunt. Quapropter 
quia tu a Patre missus talia edidisti, exaltare de- 
mum, 3c coelestes illas mansiones, ut tibi proprias 
et deitati tuz? consuelas recipe. 


Vegns. 8-12. Paratum cor meum, Deus, paratum cor 
meum, cantabo et psalmum dicam, etc. Salvator in 
sua ad discipulos doctrina bsc de Spiritu sancto 
dixit : Si diligitis me, mandata mea servate, et ego 
regabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, 
ut sit vcbiscum in eternum, Spiritum veritatis : 
et rursum : Hec locutus sum vobis apud vos ma- 
nens , Paracletus autem, Spiritus sanctus quem 
mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, 
et suggeret ** ; ac iterum: Adhuc multa habeo vobis 
dicere. sed non potestis portare modo. Cum autem 
venerit ille Spiritus veritatis , narrabit vobis verita- 


πᾶσαν thv γῆν ἡ δόξα σου, χαὶ τὰ Li. Te 
ἐξαποσταλέντι ὑπὸ τοῦ Ὑψίστου βοηθῷ ἑανυτοῦ χ 
Σωτῆρι, ὡς ἂν ἑαυτὸν ταπεινώσαντα διὰ τῆς µέχᾳ; 
ἀνθρώπων καθόδου, ῥυσαμένῳ τε τὴν φυχὴν αὐτῷ 
ἐχ µέσου σχύµνων, :ἐπιφωνεῖ λέγων ὁ Προφίτις 
Ἐπειδὴ, τοῦ οἰχείου μεγέθους ὑποχαταθὰς, xa σεαν- 
τὸν σμιχρύνας, τῆς ἑἐμῆς ταπεινότητος ἑφρόντισα,, 
ἑῤῥύσω τε τὴν φυχήν µου ix µέσου τῶν προλεχθὲ- 
των, ὑψώθητι λοιπὸν, xal ἀπολάμδανε τὸν cmo 
θρόνον καὶ τὴν πρἐπουσάν σοι ἓν οὐρανῷ βασιλείαι, 
0ὐδὲ οὕτως γὰρ ἁποστερηθήσεται f) YT τῆς an; - 
Enc, κἂν ἓν οὐρανῷ διατρίθῃς. Ὥσπερ γὰρ foc, τὸν 
οἰχεῖον ἁποτελῶν δρόµον, οὐχ ἁποστερεὶῖ τοὺς ἐπὶ 
γῆς τῆς ἑαυτοῦ λαμπηδόνος τὸν αὐτὸν τρόπον χὰ 
σὺ, ὦ Κύριε, εἰ xal τὰ μάλιστα δι) ὑπερθολὴν φιλαν 
θρωπἰας τοῦ χαταπἐμφαντός σε Πατρὸς µέχρι τῆς 
ἐμῆς σµιχρότητος ἑξητάσθης, ἁλλ᾽ ὑψώθητι λοισὸν 
ἐπὶ τοὺς οὐρανοὺς, xai τοῖς χόλποις τῆς Πατριχής 
θεότητος ἑνοικῶν, πλήρου τῆς σαυτοῦ δόξης «don 
τὴν γῆν. Λέγω δὲ ταῦτα εἰχότως, ἓν ἁμεριμνίᾳ παν- 
τὸς χαχοῦ γεγονὼς, καὶ τῶν προλεχθέντων σχύμνων 
χαὶ λεόντων διὰ τῆς σῆς ἐπισχοπῆς ῥυσθείς' οἵτινες 
παγέδας ἠτοίμασάν τοῖς ποσί µου, xaX, τὸ ooo 
ἐπ) αὐτοῖς, κατέχαμψαν τὴν ψυχήν' µοι ἀλλὰ xà 
ὥρυξαν πρὸ προσώπου.µου βόθρον. Ταῦτα δὲ xa 
ἑαυτῶν, ἀλλ οὐ xaz' ἐμοῦ διὰ τὴν av σχέπην εἰργά- 
σαντο. Ἔφθασαν γὰρ αὐτοὶ μᾶλλον εἰς τὸν ἑαυτῶν 
χαταπεσόντες βόθρον. Διόπερ ἐπειδ] ταῦτα εἰργάσω 


C δὺ ὁ ἀπεσταλμένος ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, ὑφώθητι λοιπὺν, 


xaX ἀπολάμθανε τὰς οὐρανίους, ὡς οἰχείας xal συν- 
ἠθεις τῇ σῇ θεότητι διατριδάς. 

Ἐτοίμη ἡ Χχαρδία µου, ὁ θεὸς, ἑτείμη ἡ καρ- 
δία µου, ἄσομαι καὶ γα.1ῶ, καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ Σωτὶρ 
ἐν ταῖς πρὸς τοὺς μαθητὰς διδασχαλίαις ταῦτ᾽ εἴρη: 
χὼς περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Ἐάν ἁγαπᾶτε ἐμὲ, 
τὰς évcoAác τὰς ἑμὰς τηρήσατε' καὶ ἐγὼ ἐρωτήσω 
τὸν Πατέρα, xal ἅ.Ίον Παράκλητον δώσει ὑμῦ. 
Ίνα jj μεθ’ ὑμῶν εἰς τὸν αἰῶνα, τὸ Πνεῦμα τῆς 
dAm0elac: xai πάλιν Ταῦτα AeAd Axa ὑμῖν παρ’ 
ὑμῖν µένων' ὁ δὲ Παράκ.ητος, τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον ὃ πἐμψει ὁ Πατήρ µου ἐν τῷ ὀνόματί gov, 
ἐχεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα καὶ ὑπομνήσει' xc 
αὖθις: "Ecc πο.].λὰ ἔχω «λέγει ὑμῖν, dAA οὐ δύ- 


tem, quia de meo accipiet, et. annuntiabit vobis 15. Ὦ /ασθε βαστάξζειν ἄρτι. Ὅταν δὲ δ.16ῃ éxeircc τὸ 


Quibus declarat majora illa sua esse, quam ut ab 
apostolis caperentur* Non enim potestis, inquit, 
portare : sed Spiritum veritatis ex se datum et 
apostolis ab se missum, annuntiaturum ait ipsis 
omnem veritatem. Quod si hzc sic intelligantur, 
jure David, postquam Deo in sui auxilium misso 
dixerat, Exaltare super celos, Deus, et super om- 
nem terram gloria tua; rogat. exinde eumdem ut 
sibi mittat Spiritum Paracletum, propheticum ; pa- 
ratum sese dicens ad excipiendum eum : purgatum 
$cilicet esse templum in se positum, et anima sux 
receptaculum ; nimirum ipsam mentem, quam tro- 


i doan. XIV, 15-11. 1. ibid. 25, 26. 


Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, διηγήσεται ὑμῖν τὴν ἁλή- 
θεια», ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ «Ἰήγψει, καὶ ἀνατγελε 
ὑμῖν. Av ὧν παρίστησι μείζονα μὲν εἶναι τὰ sap 
αὐτοῦ xa μὴ χωρούμενα ὑπὸ τῶν ἁποστόλων Οὗ 
γὰρ δύνασθε, qnoi, βαστάζειν' τὸ δὲ Πνεῦμα τῆς 
ἀληθείας τὸ ἐξ αὐτοῦ χορηγούµενον καὶ τοῖς ἀποστό- 
λοις ὑπ αὐτοῦ πεμπόμενον ἀναγγέλλειν αὐτοῖς πᾶσαν 
τὴν ἀλήθειαν. Εἰ 65 οὖν ταῦτα νενόηται, εἰκότως xat 
ὁ Δαυϊδ τῷ ἀπεσταλμένῳ θεῷ εἰς τὴν αὐτοῦ βοήθείαν 
προφῄσας, ᾿ΥΨώθητι ἐπὶ τοὺς obparovc, ὁ θεὺς, 
καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα σου, ἴχετενε 
ἑξῆς τὸν αὐτὸν χαταπέµψαι αὐτῷ τὰ Πνεῦμα τὸν 


9 Joan. xv1, 12, 15. 


$13 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


514 


αράκλητον, τὸ προφητικὸν, ἔτοιμον εἶναι ἑαυτὸν A pice cor Scriptura solet appellare : quod his signi- 


φάσκχων εἰς ὑποδοχὴν αὐτοῦ. χεχαθάρθαι γὰρ τὸν ἐν 
αὐτῷ vaby xal τὸ δοχεῖον τῆς αὐτοῦ φυχῆς' δηλαδὴ 
τὸν αὐτὴν διάνοιαν, ἣν τροπιχῶς xapólav εἴωθεν Óvo- 
µάννειν ὁ λόγος ὃ δ] παρίστησι λέγων ᾿Ετοίμη 
7) xapóía µου, ὁ θεὸς, ἑτοίμη ἡ κὰρδία µου. Ἡ 
μὲν οὖν ἐμὶὴ χαρδία χαὶ τὸ διανοητιχὸν ἔτοιμον 
τυγχάνει, φηαί. Σὺ δὲ λοιπὸν χατάπεµτέ σου. τὸ 
Ἡνεῦμα. Ἐπιστάντος γὰρ αὑτοῦ xai ἐποχουμένου 
τῇ ἐμῇ φυχῇ, συνήθως ἄσομαι καὶ yraAo, τὴν ἔμαυ- 
τοῦ διαχονίαν χαὶ ὑπηρεσίαν παρέχων τῇ δυνάμει τοῦ 
ατροφητικοῦ Πνεύματος. Καὶ ταῦτ εἰπὼν, παραχρΏμά 
τα εἰσαχουσθεὶς χατὰ τὸ, "Ετι «α.οῦνγτός σου 
ἑρώ' "Iob πάρειµι, συνἠσθετο τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος παρονσίας. Εἴθ᾽ ὥσπερ ἐπὶ θύραις ἑστῶτος, 


ficat, Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum. 
Cor igitur meum, ac vis intelligendi parata est, 
Tu vero tandem emitte Spiritum tuum. Asiante 
quippe illo, et animz mez insidente, pro consueto 
more cantabo et psalmum dicam, opemque meam et 
ministerium virtuti prophetici spiritus przestabo, 
Hisque dictis, statim exauditus, secundum illud, 
Adhuc te loquente, dicam : Ecce adsum"*, Spiritus 
sancti presentiam animadvertit. Deinde quasi ipso 
in januis stante, convertitur Propheta, seseque ad 
ministerium prophetiz excitat : quare subjungit : 
Exsurge, gloria mea. Gloria mea est prophetare. 
Addit postea, Exsurge, psalterium et cithara : psal- 
terio animam, citliara corpus subindicans ; sive 


ἀπιστρέφεται ὁ Προφήτης, xat διεγείρει αὐτὸς ἑαυτὸν B. hac ipsa solita instrumenta manibus arrip:ens, ad 


ἐπὶ τὴν διαχονίαν τῆς προφητείας διὸ imupépse 
Εξεγέρθητι, ἡ δόξα µου. Δόξα µου box τὸ προφη- 
τεύειν. Ev ἐπιλέχει' Ἐξεγέρθητι, γα.Ίτήριον xal 
κιθάρα. τὴν μὲν φυχὴν διὰ τοῦ φαλτηρίου, τὴν δὲ 
x:0ápav διὰ toU σώματος αἰνιττόμενος' f) xat αὐτὰ 
τὰ συνήθη ὄργανα ταῖς χερσὶν ἀναλαμθδάνων, ἐπὶ τῷ 
ἀναχρούσασθαι τὰ ὑπὸ τοῦ Πνεύματος ὑποδαλλόμενα. 
Καὶ τούτοις προστίθησι λέγων Ἐξεγερθήσομαι δρ- 
O0pov. "Αρτι γὰρ φωτισθεὶς διὰ τῆς τοῦ Πνεύματος 
πταρουσίας. kv ἡμέρᾳ τε θείου φωτὸς Ὑενόμενος, 
Ἑτοιμός εἰμι προφητεύειν. Καὶ ταῦτ' εἰπὼν, ἀνατίθη- 
σιν ὅλον ἑαυτὸν τῷ Πνεύματι τὸ δὲ ὡς δι ὀργάνου 
διὰ τοῦ προφήτου ἀγαθῶν ἀπαγγέλλει, ἀνὰ πᾶσιν 
αὐαγγελίζεται τοῖς ἔθνεσι φάσχον ᾿Εξομοογήσο- 
qual σοι ἐν Aaotc, Κύριε, γα.λῶ σοι ἐν ἔθνεσι. 
Ἐπειδὴ γὰρ ἐπὶ τοῦ παρόντος τὸ Ἰουδαίων ἔθνος 
χαὶ ὁ τούτων λαὸς τοὺς σοὺς ἐλαύνει προφήτας, ὡς 
μιδενὸς τόπου παραχωρεῖν αὐτοῖς' ἔσται δὲ χαιρὸς 
χαθ ὃν πάντα τὰ ἐπὶ γῆς ἔθνη καὶ πάντες οἱ àv ἀν- 
θρώποις λαοὶ τοῦ coU &Mou µεθέξουσιν, ὡς ἐμὲ τὸ 
προφητικὸν Πνεῦμα πάντας ἀθρόως λαοὺς πληρῶσαι 
καιρῷ τῷ θεσπιζοµένῳ, Ὑενόμενον ἓν αὐτοῖς, xai 
ἐξομρλογήσασθαί σοι xal εὐχαριστῆσαι, ὅτε xat φαλῶ 
σοι, οὐχ Ev τῷ Ἰουδαίων λαῷ, ἀλλ' ἓν πᾶσι τοῖς χαθ᾽ 
ὅλης τῆς οἰχουμένης ἔθνεσι' τούτου χάριν φημί" 
Ἐξομο.ογήσομαί σοι ἐν Aaotc, Κύριε, γα.λῶ σοι 
ἐν ἔθνεσι. Τὸ δὲ τούτου αἴτιον, λέγω δὲ τὸ ἐν πᾶσι 
τοῖς xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης λαοῖς xai παρὰ πᾶσι 


ea pulsanda qux Spiritus suggesserit. His adjicit, 
Exzsurgam diluculo. Modo enim Spiritus prasentia 
illuminatus, et in die divinz lucis positus, paratus 
sum ad prophetandum. Hisque dictis, sese totum 
Spiritui addicit : ille vero per Prophetam ceu per 
instrumentum, bona annuntiat, omnibusque genti 
bus evangelizat dicens : Confitebor tibi in populis, 
Domine, psallam tibi in gentibus. Quia enim in prze- 
senti Judaica gens et populus prophetas pellit tuos, 
ut nullus iis locus perfugii relinquatur ; eritque 
tempus quo omnes universa terr: gentes et omnes 
in hominibus populi, misericordie tuse participes 
erunt, ita ut ego propheticus spiritus prenuutiato 
tempore omnes una populos adiens repleam, confi- 
tearque ac gratias agam tibi, quando psallam tibi, 
non in populo Judaico, sed in omnibus per univer- 
sum orbem gentibus ; ideo dico, Confitebor tibi in 
populis, Domine, psallam iibi in gentibus. lHujusque 
rei causam esse dico, quod in omnibus per orbem 
populis et apud omnes gentes propheticus spiritus 
versetur. Propheticos autem olim prolatos sermo- 
nes opere complendos esse post declarat dicens : 
Quoniam magnificata est usque ad ceios misericor- 
dia tua, et usque ad nubes veritas tua. Nam quod in- 
credibile videatur, coelestia misericordia dignata 
fuisse dixi ; terrena, veritate. Etsi enim ea przser- 
tim, quz in colo sunt, purgata videantur, omnia- 
que perfecta, et ad virtutis summum progressa ; at- 


τοῖς ἔθνεσιν ἐμπολιτεύεσθαι τὸ προφητιχὸν πνεῦμα. p tamen ipsa per misericordiam tuam tali in condi- 


Καὶ τοὺς πάλαι ἀναφωνηθέντας προφητιχοὺς λόγους 
εἰς ἔργα χωρήσειν ἑξῆς διασαφεῖ φάσχον᾽ "Οτι ὁμε- 
γα.λύγθη ἕως τῶν οὐρανῶν τὸ ÉAsóc σου, καὶ 
ἕως τῶν νεφε.ῶν ἡ ἀ.ῑήθειά σου. Τὸ γὰρ παρά- 
ὄρξον τοῦτ) fv, ὅτι τὰ μὲν οὐράνια ἑλέους φημὶ 
ἀξιρῦσθαι, τὰ δὲ ἐπίγεια τῆς ἀληθείας. El γὰρ xai 
τὰ μάλιστα δοχε τὰ iv obpavolg χεχαθαρµένα 
αυγχάνειν, χαὶ πάντα τέλεια χαὶ εἰς ἄχρον ἀρετῆς 
ἑληλαχότα": ὅμως ὃ οὖν καὶ αὐτὰ διὰ τὸν σὺν ἔλεον 
τοιαῦτα ὄντα καθέστηχεν. Οὐ γὰρ ἐξ αὐτῶν, οὐδὲ 
παρ ἑαυτῶν τῆς τοιαύτης μετέχει µαχαριότητος, 
ἀχλὰ παρὰ coU τοῦ πάντων ἀγαθῶν χορηγοῦ. "H 


9 Ίσα τι, 9. 


tione posita sunt. Neque enim ex se et sua vi tali 
gaudent felicitate, sed abs te omnium bonorum sub- 
ministratore. Sive alio modo, Quoniam magnificata 
est usque ad caelos misericordia tua, eífusa in homi- 
nes omnes. Quam item superius missam esse dice- 
batur his verbis, Misit Deus misericordiam swam et 
teritatem suam. Tanta enim in hominibus miseri- 
cordia illa missa edidit, ut in omnibus populis ego 
Spiritus sanctus confitear tibi, et in omnibus gen- 
tibus psallam tibi : unde factum ut magnificata illa 
sit usque ad celos ; quia usque ad ccelos pertraxit 
hon:ines qui proficiebant; ita ut ipsis regni celorum 








E15 ΕΙΡΕΡΙΙ CAEKSARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. -- EXEGETICA. 516 
promissio data sit. Sed etiam, inquit, usque ad A ἄλλως, "Ort ἐμεγαύνθη ἕως των οὐρανῶν τὸ 


nubes veritas tua."Nubes autem, divine Providen- 
tiz voluntati operam dantes,pluviz inserviunt. Eo au- 
tem commonstratur Deus hominibus providere, quod 
dispensatie, el veritas inspeclionis ejus usque ad 
nubium ministerium pertingat. Alias quoque, per- 
fectas in hominibus animas, propheticas scilicet, 
quz Dei doctrinam ceu pluviam egentibus anitna- 
bus subministrant, nubes solet Scriptura appel- 
lare. Cum ergo Isaias propheta vastitatem Ju- 
daico populo minabatur, Deum ita loquentem in- 
duxit. Destruam sepem ejus, et erit in direptionem; 
el destruam murum ejus, el erit in conculcationem. 
Et dinitiam vineam meam, et non putabitur, neque 
fodietur: εί ascendet in ipsa quasi inculta, spina. 


ἔλεός σου, τὸ χυθὲν εἰς πάντας ἀνθρώπους. Ὁ ὃν 
χαὶ ἀνωτέρω ἀπεστάλθαι ἐλέγετο Ev τῷ, ἙἘξαπέστεκ 
AEY ὁ θεὸς τὸ ἔ.εος αὑτοῦ xal τὴν ἀ.λήθειαν ai- 
τοῦ. Τοιαῦτα γὰρ ἐν ἀνθρώποις κατώρθωσε τὸ à- 
σταλὲν ἔλεος, ὡς £v πᾶσι τοῖς λαοῖς ἐμὲ τὸ Πνεῦμι 
τὸ ἅγιον ἐξομολογήσασθαί cot, χαὶ ἓν πᾶσι τοῖς ἔθνετι 
Ψάλαι σοι" ὅθεν ἐμεγαλύνθη ἕως τῶν οὑρανῶν' ἐπὶ 
µέχρι τῶν οὐρανῶν τοὺς ἐν ἀνθρώποεις πρρχόφαντας 
εἴλκυσεν, ὡς xal ἐπαγγελίαν αὐτοῖς δεδόσθαι βασι- 
λείας οὐρανῶν. ᾽Αλλὰ χαὶ ἕως τῶν νεφελῶν. orci ἡ 
ἀλήθειά σου. Νεφέλαι δὲ ὑπηρετιχαὶ τυγχάνουσιν ὑε-ᾷ, 
τῷ τῆς θείας Προνοίας βουλήµατι διακονούµεναι. 07:0 
δὲ παρίστησιν ὀλόγος προνοεῖν ἀνθρώπων τὸν ch, ἐκ 
τοῦ μέχρι τῶν νεφελῶν ἐχτείνεσθαι αὐτοῦ τὴν διοέκτο»ν, 


Et nubibus mandabo ne Ρίκα! super eam imbrem", B xal τὴν ἀλήθειαν vr; ἐπισχοπτς αὐτοῦ μέχρι τῆς 


Palam hisce verbis divini prophetae nubes vocan- 
tur : qui, spiritu celesti repleti, animabus homi- 
num rationabiles pluvias suppeditabant. Quoniam 
igitur veritas Dei et misericordia ejus, de quibus 
paulo ante dicebat, Misit Deus misericordiam suam 
el veritlalem suam, el eripuit animam meam de me- 
dio catulorum leonwn, olim quidem animam Davi- 
dis eripuit, futurumque erat ut postea visitaret 
omnes gentes; jure Spiritus sanctus qui lizc an- 
nuntiat, et ait fore ut in populis confiteatur, et 
psallat Deo in. omnibus gentibus ; hujus rei cau- 
sam apponit dicens: Quoniam magnificata esl us- 
que ad celos misericordia tua, οἱ czlera. Deinde 
lis ceu sigillum adjicit his verhis: Exaltare super 


τῶν νεφελῶν ὑπηρεσίας φθάνειν. Καὶ ἄλλως δὲ τὰς 
Ev ἀνθρώποις τελείας φυχὰς, τὰς προφητικὰς ὥσπερ 
ὑετοὺς τὰς ix θεοῦ διδασχαλίας χορηγούσας ταῖς 
τούτων δεοµένων ψυχαῖς, νεφέλας εἴωθεν ὀνομάνευ 
ἡ Γραφή. "Occ γοῦν Ἠπείλει τῷ Ιουδαίων ἔθνει Epr- 
µίαν ὁ προφήτης Ἠσαῖας, τὸν.θεὸν εἰσῆγε λέγοντα᾽ 
Καθελῶ τὸν φραγμὺν αὐτοῦ, καὶ ἔσται εἰς διαρ- 
παγἠν ' xal καθεᾖῶ τὸν ευ!χο» αὐτοῦ, καὶ ἔσται 
εἰς καταπάτηµα. Καὶ ἀνήσω τὸν ἁμπε1ὠνά µου, 
xal οὐ μὴ τµηθῇ, οὐδὲ μὴ cxagm - xal ἀναθήσε- 
ται εἰς αὐτὸν ὡσεὶ χέρσον ἄκανθα. Kai ταῖς 
νερδ-αις ἐντεοῦμαι τοῦ μὴ βρέξαι ἐπ abcr 
ὑετόν. "Άντιχρυς διὰ τούτων τῶν θείων προφττῶν, 
ναφελῶν ὠνομασμένων, οἱ πνεύματος οὑρανίου πλη” 


crlos, Deus, et super omnem terram gloria tua, C ρούμενοι λογικοὺς ὑετοὺς ταῖς τῶν ἀνθρώπων ἐχορί- 


eumdem de Deo sermonem secundo repetens. 
Tibi, inquit, convenit exaltari, tametsi hominum 
causa le nostre abjectioni. attemperas, populos 
alque gentes gratia lua vocans. Verum exaltare, 
ihronum repete tuum. Sic enim in ccelis man- 
sionem habens, in tuaque deitate, in (uo regno 
consistens, gloria tua universam terram replere 
valebis. Quod item Moyses describit, Deum indu- 
cens de Judwis quidem ob conflatum vitulum hzc 
dicentem: Dimitte me, et incensus. ira couteram 
ipsos"; de vocatione autem gentium  adjicientem 
illud, Vivo ego et vivit nomen meum, quia implebi- 
tur gloria mea universa terra. Apud Isaiam vero 
seraphim, quis Dominuwn Sabaoth circumdant, 
clamabant: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus 
Sabaoth, plena est. omnis terra g'oria ejus "*. Qui- 
bus affinia in .xxi. psalmo, de Christo celare nar- 
rante, dicta sunt ** : Denedicius Dominus Deus Israel, 
εἰ benedictum nomen glorie ejus, et replebitur om- 
uis lerra gloria ejus. Hxc igitur obsignat presens 
prophetia dicens : Exaltare super celos, Deus, εἰ 
super omnem lerram gloria tua. 


ουν ψυχαῖς. Ἐπειδὴ τοίνυν 1j ἀλήθεια τοῦ θεοῦ χ:ὶ 
τὸ ἔλεος αὐτοῦ, περὶ ὧν μικρὸν πρόσθεν ἔλεγεν, Ἑξ- 
απέστει.Ίεν ὁ θεὺς có ἔλεος αὑτοῦ xal τὴν ἁή- 
θεια» αὐτοῦ, καὶ ἐῤῥύσατο τὴν ψυχή» µου ix 
µέσου σκύμνων᾽ πάλαι μὲν τὴν φυχὴν ἑῤῥόσατο 
τοῦ Δανῖδ, μελλε δὲ χαὶ μετὰ ταῦτα xal πάντα ἔπι- 
σχοπεῖν τὰ ἔθνη, εἰχότως τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ταῦς 
εὐαγγελιξόμενον, xal ὅτι ἐν λαοῖς ἐξομολογήσεται, 
καὶ ἓν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι ψαλεῖ τῷ Θεῷ, τὴν αἰτίαν 
προστίθησι Ἀλέγον. "Οτι ἐμεγαλύνθη ἕως τῶν οὗ- 
ρανῶν τὸ ξλεός σου, καὶ τὰ ἑξῆς. Εἶτα τούτοις 
ἅπασι τὸ ἐπισφράγισμα ἐπάγει λέγον' 'Υνώθητι 
ἐπὶ τοὺς οὐρανοὺς, ὁ θεὸς, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν 
γῆν ^ δόξα σου, δεύτερον ἐπαναλαθὼν τὴν αὐτὴν 


D βεολογίαν. Σοὶ Y&p, qnot, πρέπει ὑψοῦσθαι, εἰ xd 


τὰ μάλιστα δι ἀνθρώπους συγκαταθαίνεις τῇ ἡμετέρά 
ταπεινώσει, λαοὺς καὶ ἔθνη προσχαλούμενος τῇ σαυ- 
τοῦ χάριτι. 'AXX ὑψώθητι, xal ἀπολάμθανε τὸν σαυ- 
τοῦ θρόνον. Καὶ οὕτως γὰρ ἐν οὐρανοῖς τὰς διατρῖ” 
δὰς ποιούµενος, xa ἓν τῇ σαυτοῦ τυγχάνων θεότητί 
τε xai βασιλείᾳ, πᾶσαν τὴν γῆν πλτροῦν δυνἡσῃ 
τῆς σαυτοῦ δόξης. "O δη xai Μωσῖς ἀναγράφει τὸν 


Θεὺν εἰσάγων περὶ μὲν Ἰουδαίων λέγοντα δι ἣν εἰργάσαντο pocyorodav- "Eacóv µε, καὶ θυμωθεὶς 
ὁργῇ ἑκτρίψω αὐτούς ' περὶ δὲ τῆς τῶν ἐθνῶν χλήσεως ἐπάγοντα τὸ, Zo ἐγὼ, xal (p τὸ ὄνομά μοῦ, 
ἔει π.Ἰηρωθήσεται τῆς δόξης µου πᾶσα ἡ γῆ. Καὶ παρὰ τῷ Ἡσαῖᾳ δὲ τὰ σεραφὶμ, κυχλοῦντα τὸν Kó- 
£107 Σαθαὠθ, ἐόόα: Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Θεὸς EZa6a06, π.Ίήρης πᾶσα ἡ 7j τῶς δόξης αὑτοῦ. 


^ ]sa. v, 5,6... Exod. xxxi, 16. ** 1sa. vi, $.. * Psal. εσσι, 18, 19. 








547 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


518 


Οἷς συμφώνως xal ἐν οα’ φαλμῷ τὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ σαρῶς διαγορεύοντιλέλεχται: Εὐογητὸς Κύ- 
£ «oc ὁ θεὺς Ἱσραὴ., xal εὐ.λογητὸν τὸ ὄνομα τῆς δόξης αὐτοῦ, καὶ π.ηρωθήσεται τῆς δόξης αὐτοῦ 
εζᾶσα ἡ Τη. Ταῦτ οὖν καὶ ἡ παροῦσα προφητεία ἐπισφραγίζεται λέγουσα. ᾿Υψώθητι ἐπὶ τοὺς οὐρα- 


'"οὺς, ὁ θεὸς, xal ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα σου. 


EIE ΤΟ ΤΕΛΟΣ, MH ΔΙΑΦΘΕΙΡΗΣ ΤΩ ΔΑΥΙΔ, ΕΙΣ A 1. IN FINEM, NE.DISPERDAS, IN TITULI IN- 


ZTHAUIPA9SIAN. NZ'. 


El d.1nóoc dpa δικαιοσύνη» AaAsice, εὐθέα xpl- 
οτε, υἱοὶ τῶν ἀγθρώπων. Elg τὸ τέλος ut διαφθεί- 
pstw, φυλάττειν δὲ ἕχαστον τὰ ἑαυτοῦ τέλη, xal ὁ 
παρὼν παραινεῖ λόγος. "Atto δὲ, 6 τε μετὰ χεῖρας 
χαὶ ὁ πρὸ αὐτοῦ τὴν ἴσην ἔχουσι προγραφὴν, ὁμοίως 
τὸ, Elc τὸ céJoc, μὴ διαφθείρῃς τῷ Δαυϊδ, καὶ τὸ, 
εἰς στη-ἰογραφίαν, περιἐχοντες. "O vs μὴν χρόνυς, 
εἰ χαὶ μὴ ἐν τῷ παρόντι, ἀλλ Ev τῷ πρὺ τούτου ὃσδή- 
λωται χατὰ τὴν προσθήχην T] φησιν, "Er τῷ αὐτὸν 
ἁποδιδράσχειν ἀπὸ προσώπου Σαοὺ. εἰς τὸ σπή- 
Auior. Κατὰ τὸν αὐτὸν οὖν εἰρῆσθαι χρόνον καὶ ὁ 
περοχείμενος, οὐ µόνον Ex τῶν εἰρημένων δοχεῖ µοι, 
ἀλλὰ xal ix τῶν ἑξῆς ἐπιφερομένων. Ἐπειδὴ γὰρ ἡ 
σρὸ τούτου στηλογραφία περὶ τῶν viiov τῶν ἀνθρώ- 
sov ἔλεγεν. Ylol ἀνθρώπων, ol ὀδόνγτες αὐτῶν ὅπ.Ίον 
xul βέ.Ίη ' εἰκότως xaX ἡ μετὰ χεῖρας τοῖς αὐτοῖς viol; 
τῶν ἀνθρώπων εὐθὺς ἐν ἀρχὴ προσφωνεῖλέγουσα: El 
ἀ-ἴηθως ápa δικαιοσύγην AaAsire, εὐθέα κρίνετε, 
οἱ viol τῶν ἀνθρώπων. Καὶ ἐπειδήπερ ἐν τῷ πρὸ 
τούτου ἐλέγετο' Ἑῤῥύσωτο τὴν ψυχήν µου ἐκ µέσου 
σκύμνων, 1,éx µέσου Asórtuv, κατὰ τοὺς λοιποὺς, 
εἰχότως bv τῷ μετὰ χεῖρας ἐπιφέρεται, Tác μύ-ας 
τῶν «εόγτων συγἐῦ.Ίασε Ἱέύριος. Ἔδει γὰρ ἡμᾶς 
μαθεῖν ὅπως ἑῤῥύώσατο τὴν φυχῆν τοῦ Δανῖδ Ex µέσου 
σκύµνων. Καὶ πᾶλιν περὶ τῶν ὀδύντων τῶν ἑνδιαδαλ- 

ὄντων αὐτὸν Ev μὲν τῷ πρὸ τούτου, Ylot ἀνθρώπων, 
οἱ ὀδόντες αὐτῶν ÓxAov καὶ βέ.η, ἑλέγετο, ἐν δὲ 
τῷ μετὰ χεῖρας * Ὁ cóc συντρἰψει τοὺς ὀδόντας 
αὐτῶν ἐν τῷ στόµατι αὐτῶν. Αφ' ὧν δείχνυται ἡ 
ἐν ἀμφοτέραις ταῖς στηλογραφίαις συμφωνία. Καὶ 
ἄλλως δ' οὖν τις εἶποι, ἐπειδῃ ἡ πρὸ τούτου περι- 
έχει τὴν χλῆσιν τῶν ἐθνῶν, εἰκότως τῇ τοιαύτῃ προ- 
φητείᾳ dj παροῦσα στηλογραφία συνΏπται, διαγο- 
ρεύουσα τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων τὸν περὶ τῆς δι- 
χαιοχρισίας τοῦ Θεοῦ λόγον, διαστελλομένη τε πᾶσι 
τοῖς λαοῖς σὺν ἀληθινῆ προαιρέσει χαὶ συνειδήσει xa- 
θαρᾷ τῇ τοῦ λόγου προσιέναι διδασχαλίᾳ, xai μὴ 
χαθυποχρἰνεσθαι τὴν θεοσέθειαν. Διὸ πρὺς πάντας 
τοὺς ἀνωτέρω λαοὺς ὠνομασμένους xal πρὸς πάντα 
τὰ ἔθνη, περὶ ὧν ἑλέγετο, ᾿Εξομο.-]ογήσομαί σοι 
ἐν «ἐἑαοῖς, Κύριε, Vra o σοι ἐν ἔθνεσι, xtv προσ- 
φώνησιν ποιοῦµενος ὁ παρὺν λόγος διαμαρτύρεται 


SCRIPTIONEM. LVII. 


Vrns. 2, 5. Si vere. utique justitiam loquimini, 
recta. judicate, filii hominum. Hortatur. presens 
sermo singulos, ut ne in finem disperdant, sed ob. 
servet quisque fines suos. Amboquippe, tum hic, tum 
praecedens, similem przferunt inscriptionem, sci- 
licet, In finem, ne disperdas David, sique, in tituli 
inscriptionem. Tempus autem, elsi non in prz- 
senti, at in przcedenti deelaratur, dum ha:c addit, 
Cum fugeret α facie Saulis in speiuncam. Eodem 
ilaque tempore pronuntiatum etiam praesentem 
fuisse, non solum ex jam dictis, verum etiam 
ex mox alfferendis planum miii videtur. Quia enim 
in praccedenti tituli inscriptio de liliis hominum 


D dicebat, Filii hominum, dentes eurum arma εἰ sa- 


gitte 5; hac item tituli inscriptio statim ab exor- 
dio eosdem filios hominum compellat dicens : Si 
v.re ulique justitiam loquimini, recia judiate, filii 
hominum. Et quoniam in precedenti dicebatur , 
Eripuit animam meam de medio catulorum leo- 
num **, sive, de medio leonum, secundum re- 
liquos, consequenter in praesenti infertur, Molas 
leonum confregit Dominus | Oportuit euim ediscere 
nos, quo pacto eripueriL animam Davidis de medio 
catulorum leonum. Ác rursum de calumniatorum 
suorum dentibus in pra. edenli aiebat, Filit honi- 
num, dentes eorum telum el sagitig ; in presenti 
vero, Deus conteret dentes eorum. in. ore. ipsorum. 
Quibus ambarum tituli inscriptionum consensus 
plane comprobatur. Et alia quoque ratione di- 
xerit quispiam, quia pracedeus gentium  vocatio- 
nem complectitur, jure hujusmodi prophetiz prz- 
sentem tituli inscriptionem adjunctam fuisse, qua 
filiis hominum justi judicii Dei rationem enarret, 
omnibusque populis przcipial, uL sincera volun- 
tale οἱ pura conscientia ad verbi doctrinam acce- 
dant, neque pietatem erga Deum simulent. Quare 
omnes supra memoratos populos, universasque 
gentes de quibus dicebatur, Confitebor tibi in popu- 
lis, Domine, psallam tibi in gentibus", compellans 
sermo przsens, obtestatur dicens: Si vere utique 
justitiam. loquimini, recta judicate, filii hominum. 
Nam si vere justitiam quis profiteatur, non aliunde 


λέγων’ Ei ἀ1ηθῶς dpa δικαιοσύνη» Aadeite, εὐθέα p, comprobabitur, quam ex eo quod recta judicet. 


κρίνετε, viol τῶν ἀνθρώπων. El γὰρ ἀληθῶς τις 
δικαιοσύνην ἐπαγγέλλο:το, οὗ δ᾽ ἄλλοθεν δειχθήσετα!, 
ἡ ἀπὸ τοῦ χρίνειν εὐθέα. Kplvzt δὲ εὐθέα ὁ xplvac 
παρ) ἑαυτῷ τὴν κατὰ τὸν ὁρθὸν λόγον, καὶ μγδὲ σχο- 
λιὸν μηδὲ διάστροφον πράττειν. Εἶθ ὡς τῶν υἱῶν 
τῶν ἀνθρώπων ὀρθὰ μὲν λαλούντων τοῖς χείλεσι, xal 
τῷ στόµατι δικαιοσύνην ἐπαγγελλομένων, ἐλεγχομέ» 
νων δὲ ἀπὸ τῶν ἔργων, ὅτι τἀναντία χατὰ διάνοιαν 
* jbid. 10. 


* Psal. tvi, 5. "* ibid. 


Recta vero judicat, qui apud se judicavit ac decre- 
vit, justitiam ex recta ratione, nec quidpiam Lor- 
tuosum aut perversum edere. Deinde vero, cum 
filii hominum labiis quidem recta loquerentur, et 
ore justitiam prolfiterentur, sed ipsis operibus de- 
prelenderentur adversa cogitare, subjungil : Ei- 
enim in corde iniquitates operamini in ferra: cujus 
rei, inquit, argumentum sunt opera vestra, Inja- 








519 EUSEBII CAJESAR'ENSIS OPP. PARS ΗΙ. — EXEGETICA. 920 
stitiam manus vestre. complicant. Recta ergo ju- A λογίζονται, ἐπιλέγει' Καὶ γὰρ év καρδίᾳ ἀνομί 


dicate, filii hominum, et vobiscum reputate, num 
sermones vestri cuim operibus consonent. Nam 
si justitiam loquimini, cur manus vestre injusti- 
tiam complicant? Ex quo sane palam est vos ini- 
quitates in corde cogitare, et alia quidem mente 
tenere, alia ore proloqui. Si ergo vere justitiam 
loquimini. heus vos* recia judicate, et qua loqui- 
mini peragite, neque in corde iniquitates opere- 
mini, nec manus vestra iujustitiam complicent. 
τὰ εὐθέα, ὦ οὗτοι, καὶ ἅπερ λαλεῖτε, ταῦτα xa 
αἱ χεῖρες ὑμῶν ἀνομίαν συμπλεχέτωσαν. 

Ψεῃς, 4 6. Alienati sunt peccatores a. vulva, erra- 
verunt ab utero, locuti sunt falsa. Hac quoque (iliis 
heminum applicat, qui se Deum colere, et justitiz 
leges adire profitentur, neque tamen recte 
Eos igitur sic compellat : Heus vos! audite, qui 
justitiam ore tenus loquimini, manibus vero inju- 
stitiam operamini, multaque simul peccata com- 
plieatis ; magno judici latet nihil eorum quz singuli 
inmente versant. Etiamsi enim quis oculis bomi- 
num latere videatur; at sciat immani se errore 
duciseseque decipere. Neque enim magno univer- 
sorum judici occultus erit, ad cujus tribunal omnes 
sistemur. Quomodo autem Deo latere possint, cum 
priusquam in lucein prodirent, ei, qui omnia novit 
antequam flant, cogniti essent? Quare antequam 
fierent, eos, quasi jam exsisterent, tales fore quales 
jam sunt. prospiciebat : exinde vero jain apud ipsum 
reprobati erant. Álienari sunt igitur peccatores a 
eulva. Acetiamsi hodie justitiam simulate loquan- 
tur, operibus contraria aggredientes ; at. non jam 
pri rum apud Deum tales esse videntur : sed prius- 
quam ex ulero prodirent; quin et antequam in 
vulvze recep:aculo conciperentur , ex numero erran- 
tium ab 6ο reputabantur, et quod tales futuri es- 
sent non ignorabat ipse. Sed ab eo jam tempore 
noverat eos falsa locuturos, et furorem ipsis secun- 
dum similitudinem serpentis fore. 8uybvautem Graci 
solent etiam animam appellare. Quoniam igitur an- 
tiquusserpens qui Eva:n decepit, suavi quidem et 
amica oratione simulate utebatur, Dei mentionem 
faciebat, et cum quadam pietatis specie mulieri 
dicebat : Quare dizit Deus : Ne comedatis ex omni 
ligno, quod est in parudiso ** ac rursum : Sciebat 
enim Deus, quod quacunque die comederitis ex eo, ape- 
rientur oculi vestri, et eritis sicut. dii, scientes bonum 
et malum'"?. Et talibus quidem dictis simulans, et 
Deum senosse praeferens, mulierem alloquebatur; 
in corde autem iniquitates operabatur, ac operibus 
injustitiam complicabat. Merito hi quoque dicuntur 
furorero et animam babere memorato serpenti si- 
milem. Quod ipsum Deus praescientia sua preoccu- 
pavit. Nam hi, auditis divinis sermonibus, sacrisque 
verbis eruditi, nihil ad utilitatem parient, quia 
aures occludunt, neque divinarum incantationum 
virtutes recipiunt, sed similes sunt aspidi surd:e et 


* Gen, ας 1. ** ibid. 5. 


ἐργάζεσθε àv τῇ τῇ" τούτου δὲ, φησὶν, Ελεγχος αἱ 
ὑμέτεραι πράξεις Αδικίαν αἱ χείρες ὑμῶν cvp- 
π.λέχουσι. Κρίνατε οὖν εὐθέα, υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, 
xai λογίσασθε παρ ἑαυτοῖς, εἰ τοῖς ὑμετέροις λόγοις 
συμφωνεῖ τὰ ἔργα. El yàp δικαιοσύνην λαλεῖτε, zx 
αἱ χεῖρε ὑμῶν ἁδικίαν συμπλέχουσιν; "Aq οὗ δεί- 
χνυσθε ἀνομίας ἐν τῇ καρδίᾳ λογιζόµενοι, xal ἕτερι 
μὲν διανοούμενοι, ἕτερα δὲ τῷ στήματι λαλοῦντες, 
El δὴ οὖν ἀληθῶς δικαιοσύνη» Aa Aeteg , αρίνατε 
πράττετε, μηδὲ ἐν καβδίᾳ ἀνομίας ἐργάζεσθε, μτᾶ 


Ἁπη,.1οτριώθησαν οἱ ἁμαρεωλοὶ ἁπὸ μήτρας, 
ἐπλαγήθησαν ἁπὸ γαστρὺς, ἑ-ά-ησαν γευδη. 
Καὶ ταῦτα πρὸς τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων ἀποτεί- 


judicant. B vexat τοὺς ἐπαγγελλομένους θεοσεθεῖν, χαὶ τοὺς τῆς 


δικαιοσύνης µετέρχεσθαι νόμους, ph κρίνοντας δὲ 
ὀρθῶς. Φησὶν οὖν πρὸς αὐτούς' ᾿Ακούσατε, ὦ οὗτοι, 
οἱ λαλοῦντες μὲν δικαιοσύνην τῷ στόµατε, ἐργαζό- 
µενοι δὲ ταῖς χεροὶν ἀδιχίαν, καὶ πολλὰς κατὰ * 
αὐτὸ συµπλέχοντες ἁμαρτίας: τὸν μέγαν χριτὴν οὐ- 
δὲν λανθάνει τῶν χατὰ διάνοιαν ἑκάστῳ λογιζοµένων. 
Κἂν γὰρ δοχῇ τις ἀνθρώπων ὀφθαλμοὺς χκρύπτειν, 
ἀλλ ἴστω, ὅτι δεινην πλάνην πεπλάνηται ἑαυτὸν 
ἁπατῶν. Οὐ γὰρ «bv µέγαν τῶν ὅλων κριτὴν λήσε- 
ται, οὗ πάντες πρὺ τοῦ βήµατος παραστησόμεβα. 
Πῶς δ' ἂν xai λάθοιεν τὸν θεὸν οὗτοι, ὁπότε καὶ πρὶν 
εἰς φῶς προελθεῖν αὐτοὺς, πάντα εἰδότι πρὸ Ὑενέσεως 
αὐτῶν ἑγνωρίζοντο; Διὸ πρὶν γεννηθῆναι αὐτοὺς 
ὡς ἤδη ὑφεστῶτας, xaX τηιούτους ὄντας οἷοι νῦν εἶσι 
προεώρα:.. Ίδη τε ἐξ ἐχείνου ἀπόθλητοι ἦσαν παρ' 
αὑτῷ. Ἁπη.Ίοτριώθησαν χοῦν οἱ ἁμαρτω-οὶ ἀπὸ 
μήτρας. Καὶ εἰ καὶ τὰ μάλιστα σήμερον δικαιοσύνην 
λαλεῖν προσποιοῦνται, τοῖς ἔργοις τὰ ὀναντία pextp- 
χόμενοι, ἁλλ᾽ ob καὶ παρὰ θ:ῷ vov ἐφάνησαν τοιοῦ- 
τοι" πρὶν δὲ ἀπὸ Υαστρὸς προελθεῖν αὑτοὺς, μᾶλλον 
δὲ καὶ πρὸ τοῦ συλληφθῆναι bv. τῷ τῆς μήτρας ὃν- 
χείῳ, ἓν πεπλανηµένοις ἑλογίσθησαν παρ' αὐτῷ, καὶ 
μέλλοντες ἔσεσθαι τοιοῦτοι οὐκ ἡγνοοῦντο. Ηδη δὲ ἐς 
ἐχείφου ὡς ἂν μέλλοντες τὰ Φευδῃ λαλεῖν ἐγινό- 
σχοντο, xai ὡς θυμὸς αὐτοῖς ἐστι κατὰ τὴν ὁμοίω- 
σιν τοῦ ὄφεως. θυμὸν δὲ καὶ τὴν ψυχἠν xal παῖδες 
Ἑλλήνων χαλεῖν εἰώθασιν. Ἔπεὶ τοίνυν καὶ ὁ πα- 
λαιὸς ὄφις, τὴν Εὖαν ἁπατήσας, προσεποιεῖτο μὲν 
p Τλυκείᾳ καὶ φιλιχῇ χεχρῆσθαι ὁμιλίᾳ, μνήμην 7$ 
θεοῦ ποιεῖσθαι, xal. τινα ἐπιδείχνυσθαι εὐλάθειαν, 
λέγων τῇ γυναικί: Τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεός" Οὐ μὴ 
φάγητε ἀπὸ παντὸς ξύὐ.Ίου τοῦ ἐν τῷ παραδείσφ; 
καὶ πάλιν. "Ηδει γὰρ ὁ θεὺς, ὅτι jj δ' ἂν ἡμέρα 
φάγητε ἀπ αὐτοῦ, διανοιχθήσονται ὑμῶν οἱ 
ὀφθα.ὶμοὶ, καὶ ἔσεσθε ὡς θεοὶ, γιυώσκοντες κᾶ- 
Aór καὶ zovnpór: xaX τοιαῦτα μὲν ὑποχρινόμενος, 
καὶ τὸν θεὸν εἰδέναι προσποιούµενος, ὠμίλει τῇ T7 
va:xi, iv καρδἰᾳ δὲ ἀνομίας εἰργάζετο, χαὶ τοῖς 
ἔργοις ἁδιχίαν συνἐπλεχεν * εἰχότως xal οἵδε λέγονται 
θυμὸν ἔχειν καὶ ψυχὴν ὁμοίαν τῷ προλεχθέντι ὄφει ' 
ὃ δῇ καὶ αὐτὸ προείληφεν ὁ Θεὸς τῇ προγνώσει. Τῶν 
γὰρ θείων εἰσακούοντες λόγων καὶ τοῖς ἱεροῖς μαθη” 





&21 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


592 


τευόµενοι ῥήμασι, οὐδὲν τικτήσονται πρὸς ὠφελείας, À obturanti aures suas, ut non exaudiat voces incan- 


διὰ τὸ βύειν τὰ ὧτα, καὶ μὴ χαταδέχεσθαι τῶν θείων 
ἐπῳδῶὼν τὰς δυνάµεις, ἀφομοιοῦσθαι δὲ ἀσπίδι χωφῇ 
καὶ βυούσῃ τὰ ὥτα αὐτῆς, πρὸς τὸ μὴ ἀχοῦσαι φω- 
vs ἑπφδόντων, φαρμακοῦται (1) Φαρμακευομέγου 
παρὰ cogov. Tq μὲν οὖν ὄφει ὡμοιώθησαν διὰ τὴν 
ὑπόχρισιν καὶ viv ἐἑπίπλαστον περὶ θεοῦ ὁμιλίαν, τῇ 
δὲ ἁσπίδι διὰ τὸ χρύπτειν ἓν αὐτοῖς τὸν θανατηφόρού 
ἰόν. ᾽Αλλ᾽ εἰ μὲν ἁπλῶς ἁἀσπίδι παρεθλήθησαν, ἑλπὶς 
ἂν fjv ποτε ὠφεληθήσεσθαι: ἐπεὶ xal τὸ δεινὸν ἑρπε- 
τὸν ἐχεῖνό ἐστιν ὅτε ἐξ ἐπιρδῆς καὶ χατασχενῖς Ec£- 
pov τινῶν ἀποῤῥίπτει τὸν ἰὸν, xaX «bv θυμὸν ἁποτί- 
θεται, xal ὥσπερ ἀπηνεχροῦται τὴν χακίαν ' εἰ δὲ ἡ 
τριαύτη τῆς ἁἀσπίδος πικρία δυνάμει λόγων τινῷν 
ἐξασθενεῖ xal ἀπομαραίνεται, τὸν ἰόν τε ἁποῤόίπτεε, 
τί χρὴ λέγειν περὶ ἀνθρώπον φυχῆς, τῆς χατ᾽ εἰχόνα 
Θεον γεγενηµένης , ἀλλ' ὅτι xaX αὐτὴ πολὺ μᾶλλον 1j 
τὸ ἑρπκυστιχὺν ἐχεῖνο γένος µετέθαλεν ἂν ἐπὶ «b 
κρεῖττον, τῆς κακίας ἰὸν ἀποθεμένη, εἰ παρεῖχεν 
δαυτὴν τῇ ἑχ τῶν θείων µαθηµάτων ὠφελείᾳ, xai 
ταῖς ἀληθῶς θεοπνεύστοις ἐπῳδαῖς ; Δι δὴ ἀχριθῶς 
ὁ λόγος οὐχ ἁπλῶς ἁσπίδι τὴν τοιαύτην παρέθαλεν, 
ἀλλ’ ἁσπίδι χωφῇ , οὐχ ἐκ φύσεως obey τοιαύτη, 
ἁλλ᾽ ix προαιρέσεως ἑαυτὴν ἀποχωφούσῃ. Aw εἴρτ- 
ται, Ὡς ἁἀσπίδος χωφῆς xal βυούσης rà ora 
αὐτῆς. Οὕτω váp ποτε xal ἄνθρωπος τῶν θείων 
ἀνίχοος λόγων, οὐ παρὰ τὸ χεχυφῶσθαι τὸν φυχὴν, 
ἑστέρηται τῆς ἀχοῆς, παρὰ δὲ τὴν οἰχείαν βούλησιν ’ 
ἐχὼν γὰρ ἑαυτὸν ἁποχωφοῖ βιαζόµενος τὴν ἑαυτοῦ 
φύσιν. Θεὺς γὰρ χωφὴν φυχἠν οὐχ εἰργάσατο, ὡς 
οὐδὲ τυφλὴν, οὐδὲ ἀνάπηρον, οὐδὲ ὅλω; λελωθηµένην' 
ὀῤῥωμένην δὲ χατὰ πάσας αὐτῖς τὰς δυνάµεις ' ἐπεὶ 
χατ εἰχόνα xai χαθ᾽ ὁμοίωσιν τὴν αὑτοῦ τὸν ἄνθρω- 
«0v ὑπεστήσατο. "Exactog δὲ ἑαυτὸν ἁποχωφοῖ xal 
τυφλοῖ, xai τὴν οὐσίαν τῆς ἑαυτοῦ ψυχῆς λωθᾶτα,. 
Τοῦτο δὲ διὰ "Hoatou τοῦ προφήτου ὁ ἐκ περιτομῖς 
ἀπελέγχεται πράττων λαός. Aib λέλεχται πρὸς αὖὑ- 
τοὺς Ἐπαχύνθη ἡ καρδία τοῦ .Ίαοῦ τούτου, x«l 
τοῖς ὡσὶ βαρέως fixovcar , καὶ τοὺς ἀφθαλμοὺς 
ἐχάμμυσαν, καὶ τὰ aa ἐθάρυναν * µήποτε ἴδωσι 
τοῖς ὀφθα.ἰμοῖς, xal τοῖς ὠσὶν ἀκούσωσι, καὶ τῇ 
ἀαρδίρ συγῶσι, καὶ ἐπιστρέψωσι, xal ἱάσωμαι 
αὐτούς. ὑὕτως οὖν ἀσπίδι κωφῇ ἑαυτὴν ἁποχωφούσῃ 
ὃ τῶν θείων ἀνήχοης λόγων παρωµοίωται. Διὸ λέ- 
λεχται κατὰ τὸν Σύμμαχον' Ὡς ἁσπίδι κωφῇ, 
Βυούσῃ ὠτίον αὐτῆς, iva μὴ ἀχούσῃ «ρωνἡν va- 
θυριζόντων, ἑκάστου ἑπῳδὰς σεσοφισµένου. Ἁλλ' 
ὁ μὲν vov ὑφεστὼς ἄνθρωπος, χα) τοιοῦτον ἑαυτὸν 
κατασχευάσας , ὅτε ταῦτα πράττει, τοῖς πολλοῖς vi- 


tantium, neque recipiat remedium a sapiente para- 
tum. Serpenti igilur similes sunt, ob hypocrisin, et 
simulatum illud de Deo colloquium; aspidi vero, 
quia letale venenum in se oecultant. Veruin si 
aspidi duntaxat comparandi essent, spes foret eos 
aliquando utilitatem percepturos : siquidem ferum 
illud reptile, ex incantatione et artificio quorum- 
dam, virus nonnunquam abjicit, furoremque de- 
ponit, et quasi exstinguitur quoad malitiam. Quo 
ei talis acerbitas aspidis vi quorumdam verborum 
delilitatur et marcescit, venenumque abjicit, quid 
dicendum de anima hominis, qux ad imaginem D«i 
facta est, nisi eam multo potius quam reptile illud 
genus, deposito maliti& veneno, in melius mutan- 
dam esse; si lamen sese divinarum disciplinarum 
utilitati, et divinitus vere inspiratis incantationibus 
applicet? Quainobrem accurate sermo ron aspidi 


.Simpliciter talem animam comparavit, sed. aspici 


surde, que non ex natura sua surda sit, sed e* 
propria voluntate talis evaserit. Quare dictum est, 
Sicut aspidis surdic et obturantis aures. suas. Sic 
enim aliquando bomo verba divina non audions, non 
quod anima surdus evaserit, auditu privatur, sed id 


, propriz voluntatis est ; sponte namque naturz vim 


inferens sux obsurdescit. Etenim Deus non surdam, 
non cacam, non mutilam vel mancam animam ; sed 
validam cunclisque suis virtutibus preditam effe- 
cit; nam ad imaginem οἱ similitudinem suam lio- 
minem condidit. Quisque vero surditatem sibi ca- 

citatemque procurat, animaeque suz substantiam 
labefactat. Quod populus ex circumcisione fecisse 
per Isaiam arguitur his verbis : Incrassatum est cor 
populi hujus, et auribus gruviter audierunt, et oculos 
clauserunt, ne forte videant oculis, et auribus au- 
diant, εἰ corde intelligant, οἱ convertantur , el sanem 
eos *?. Sic ergo aspidi υγ εἰ obturanti aures 
comparatur, qui divina verba non audit. Quare se- 
cundum Symmechum dicitur : Sicut aspidi surde, 
obturanti auriculam. suam, ut ne. audiat. vocem 564: 
surrantium, unoquoque incantationes sapienter edo- 
cio. Verum homo nunc exsistens, qui sese tali modo 
constituit, dum hac agit a mullis noscitur; at Deo 
etiam ante ortum notus ; imo vero diu antequam in 


D utero conciperetur, quod talis futurus essct, ab eo 


cognoscebatur. Incassum ergo sibi ipsi illudit qui 
justitiamra ore profitetur , dum manibus injustitiam 
complicat, deindeque iniquitatem in corde occultat 
$uo, ac si in divino tribunali ipsi Deo latere possit. 


νώσκεται' τῷ δὲ θεῷ xal πρὸ γενέσεως, xal πολὺ πρότερον πρὸ τῆς xatà Ὑαστρὸς συλλήψεως, τοιοῦ- 
«o; ἑσόμενος ἐγνωρίζετο. Μάτην ἄρα ἑαυτὸν ἁπατᾷ ὁ λαλεῖν μὲν δικαιοσύνην ἐπαγγελλόμενος, ταῖς δὲ 
χεροὶν αὐτοῦ συµπλέχων ἁδιχίαν ' ἔπειτα κρύπτων ἐν τῇ χαρδἰᾳ ἑαυτοῦ τὴν ἀνομίαν, ὡς καὶ τὸν θΘεὺν 


λησόμενος by τῷ θείῳ διχαιωτηρίῳ. 
Ὁ θεὺς συντρἰψει τοὺς ὀδόντας αὐτῶν ἐν τῷ 
στόµωτι αὐτῶν , καὶ τὰ ἑξῃης. Τὰ προλεχθέντα ua- 


9 Ίσα, vi, 10. 


(1) Lege, φαρμάκου τε. Estque lectio Theodotionis. 


PATROL. Gn. XXIII. 


Vgns. 7, 8. Deus conteret dentes. eorum in ore 
ipsorum, et cetera. Hac de peccatoribus notitia in- 


17 








vs 


EUSEBII CASARIENSIS CPP. PARS Ifl. — EXEGETICÀ 


-—— σπα 9 


8) 


structi Glii bominum, quod scilicet 4 Deo ΡΓΦΡΟ- A θόντες περὶ τῶν ἁμαρτωλῶν ol υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, 


Scantur, e£ quod antequam ad homines ἐγαηρῖτοηί, 
notum illi esset tales ipsos futuros, audite cujus- 
modi fine iidem exciplendl sint. Quoniam enim li- 
bera et sui arbitrii natura przdili, vi internoscendi 
boni et contrarii instructi, atque liberam ad utrum- 
libet inclinationem nacti, non recte judicto suo sunt 
usi, neque rectam viam, etsi notam sibi, dilexerunt, 
neque operibus justitiam adierunt, , quam verbis 
duntaxat et labiis sunt professi, veterique serpenti 
similes, aspide surda deteriorcs evasere ; ideo quz 
ipsis eventura sint audite, disciteque, sb univer- 
sorum judice Deo conterendos esse ipsorum dentes, 
qui nihil prorsus a leonibus discrepant, et quod 
post hec omnia instar aque effluentis dissolvendi 


xai ὡς, προγνωσθέντες ὑπὸ τοῦ Bcou, xal πρὶν εἰς 
ἀνθρώπους παρελθεῖν , ἐγνωρίζοντο αὐτῷ ἑσόμενοι 
τοιοῦτοι, ἀχούετε ὁποῖον τέλος αὐτοὺς διαλέψεται. 
Ἐπειδῃ Tip, φύσεως ἐλευθέρας xai αὑτεξουσίν 
γενόµενοι, διαχριτιχοί τε τοῦ χαλοῦ xal τοῦ ἑναντίου, 
τὴν τε εἰς ἑχάτερα ῥοπὴν τὴν ἓν ἑαυτοῖς κεκτημένο, 
cox ὀρθῶς ἐχρίσαντο τῷ χριτηρίῳ , οὐδὲ Ἠγάπησαν 


«ην εὐθείᾳαν, χαΐπερ εἰδότης αὑτὴν, οὐδ ἔργοις µετ- 


λθον τὴν δικαιοσύντν, ἣν λόγῳ μόνῳ καὶ χείΏεσα 
ἐπηγγέλλοντο, τῷ παλαιῷ δὲ δφει ὁμοιυθέντες, ἀσπί- 
δος χωςῆς χείρους ἐγένοντο ' τούτου χάριν ἁπακούσα- 
τε τίνα χαϊὶ.αὐτοὺς περιμένει, µαθόντας , dec ὁ τῶν 


δλων χριτῆς θεὸς συντρίψει τοὺς ὀδόντας αὐτῶν, χατ᾽ 


οὐδὲν διαφερόντων λεόντων, xaX ὡς μετὰ πάντα ous- 


sint. Nam illius loco, Ad nihilum devenient tanquam Ὦ λυθῄσονταε δίχην ὅδατος ἐχρέοντος. Αντὶ Tàp τοῦ, 


aqua decurrens, Symmachus sic interpretatur, Dis- 
solvantur sicwt aqua periransiens sibi. Quia enim 
ore tenus justitiam simulant, jure Deus dentes co- 
rum in ore ipsorum conteret. Et quia non sat. ipsis 
fuit, quod serpenti et memoratze aspidi surd:e collati 
essent ; cum jam aliorum perniciem molientes, leo- 
nibus et catulis leonum comparentur; a quibus ani- 
mam erui suam David ita. precatur in przcedenti 
psalmo, Et eripuit animam meam de medio catulorum 
leonum "'; aut, de medio leonum; molas eorum 
confracturum esse Deum dicitur, videlicet potesta- 
tes. πια] eorum, queis in. multorum perniciem 
utebantur. Cum autem dentes et molas eorum con- 
triverit Deus, tunc demum ceu mortui ad nihilum 
devenient, et sicut aqua sibi pertransiens dissol- 
ventur. Et is quidem futurus impiorum omnium 
finis. Quod sane vos scire necesse est, o filii homi- 
num, ut, si vere utique,justitiam loquimini, recta 
judicetis, neque predictorum hominum viam inea- 
tis, neque in corde iniquitates operemini, neque 
injustitiam mianus vestre complicent, nec vos si- 
miles serpenti exhibeatis, nec sitis sicut aspis surda, 
obturans aures suas, nec cum memoretis impiis et 
peccatoribus una aulucamini: quos praescientia 
sua prevertens Deus, antequam in lucem prodirent, 
tales futuros esse noverat; sed tamen concessit ut 
noscerentur ac in lucem venirent, gratia sua ipsis 
quoque concessa , ut palam eorum propositum fie- 
ret. Siquidem et ordinem justorum rectam ac mi- 
nime deflexam viam suapte voluntate initurum pra- 
vertens Deus noverat. Deinde utrique ordini libe- 
yum arbitrii motum dimisit, coucedens ut in stadio 
cursum conficerent. Ac cum universos natura si- 
miles constituisset , voluntate propria quemque 
meliora deligere pariter permisit. Illi vero, utpote 
qui sui ipsorum domini, sui juris ac liberi quoad 
' motum essent, arbitratu suo disjuncti sunt, aliis 
rectam, obliquam aliis viam cooptantibus. Ideo 
justus ille judex, utrique ordini ceu certaminis ar- 
biter, congruenti ac debito fine dignos remunerat : 
nen hominum ritu ex actuum eventu cujusque mo- 


N 4l 
V Pal. Lvi, ὅ, 


Ἐξουδεγωθήσονται ὡς ὕδωρ παραπορευόµεγον, 
ὁ Σύμμαχος ἠρμήνευσε, Διαλυθήτωσαν ce ὕδωρ 
zapspyópevor ἑαυτῷ. Ἐπειδὴ γὰρ τῷ στόµατι χαθ- 
υποἁρίνονται τὴν διχαιοσύνη», εἱχότως τοὺς ὀδόντας 
αὐτῶν ὁ θεὸς ày τῷ στόµατι αὐτῶν δυντρίψει. Καὶ 
ἐπεὶ μὴ ἀπήρχεσεν αὐτοῖς ὁμοιωθῆναι τῷ ὄφει xal 
τῇ προλεχθείσῃ ἁσπίδι χωφῇ, ηδη δὲ χαὶ ἑτέρους λ3- 
µαινόµενοι, λέουσι παρεθλήθτσαν xal σχύμνοις, ἀπ 
ὧν τὴν ἑαυτοῦ φυχἠν ἐῥόῦσθαι εὔχεται ὁ Δαυῖδ λέγων 
ἐν τῷ πρὸ τούτου * Καὶ ἑῤῥύσατο tiv γυχήν µου 
ἐκ µέσου σχύµγω»ν, 1, àx µέσου «εέγτων τὰς μύ- 
λας αὐτῶν συνθλάσειν λέγεται ὁ θεὺς, δηλαδὶ τὰς 
τῆς xaxlag αὐτῶν δυνάμεις, aX ἐπ ὀλέθρῳ πολλῶν 
ἐχρήσαντο. Ἐπειδὰν δὲ τοὺς ὀδόντας αὑτῶν καὶ τὰς 
μύλας συντρίψῃ ὁ θεὸς, τότε λοιπὸν ἑξουδενωθήσονται 
ὡς ἂν νεχρωθέντες, xat διαλυθήσονται ὡς ὕδωρ παρ- 
ερχόμενον &autip. Καὶ τοιοῦτον μὲν ἔσται τῶν ἆσε, 
θῶν πάντων τὸ τέλος. "O bt ἀναγχαῖον ὑμᾶς γνῶναι, 
ὦ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, ἴν, el ἀ.ληθῶς ἄρα δ,καιο- 
σύνην AaAsite, εὐθέα κρίνητε, xat ph μετέρχησθε 
τὴν τῶν εἰρημένων ἀνδρῶν ὁδὸν, μηδὲ ἐν χαρδίᾳ ἀνο- 
plac ἐργάζησθε, μηδὲ ἁδιχίαν αἱ χεῖρες ὑμῶν συµ- 
πλέχωσι, μηδὲ ἑαυτοὺς χατασχευάζητε ὁμοίους τῷ 
ὄφει, μηδὲ γένησθε ὡς ἁσπὶς χωφὴ βύουσα τὰ ta 
αὐτῆς, μτδὲ τοῖς προλεχθεῖσιν ἀσεδέσι xal ἁμαρτω- 
λοῖς συναπάγοισθε * οὓς προλαθὼν ὁ θεὺς τῇ προγνώ- 
est, πρὶν εἰς φῶς προελθεῖν, ἔγνω μὲν τοιούτους ἔσο- 
µένους , ὅμως δ' οὖν συνσχώρηαε γεννηθῆναι χαὶ εἰς 
QU προελθεῖν, τὴν παρ᾽ αὑτοῦ χάριν xal αὐτοῖς δω- 
ρησάµενος, εἰς τὸ φανεροὺς Ὑενέσθαι τὲν προαίρεσιν. 
Ἐπεὶ xaV τὸ τῶν διχαίων τάγμα, ἐξ οἰχείας προαι- 
ρέσεως τὴν ὀρθὴν xai ἁδιάστροφον μέλλον ὀδεύειν, 
προλαθὼν ὁ θεὸς ἔγνω. Εἶτ ἀμφοτέρων τῶν ταγµά- 
των τὴν αὐτεξούσιον ὁρμὴν ἑλευθέραν ἀνΏχεν, ὡς ὃν 
σταδίῳ ποιεῖσθαι τὸν δρόµον ἑπιτρέψας αὐτοῖς. Καὶ 
αὐτὸς μὲν ὁμοίους τὴν φύσιν τοὺς πάντας ὑποστησά- 
µενος, προαιρέσει οἰχείᾳ χρῆσθαι πρὸς τὴν τῶν 
κρειττόνων αἴρεσιν τοῖς πᾶσιν ὁμοίως συγχεχώρηχεν’ 
οἱ δὲ, ἅτε χύριοι ἑαυτῶν καθεστῶτες, ἄφετοί τε xal 
ἐλεύθεροι τῶν ὀρμὴν, αὑτοπροαιρέτῳ γνώμῃ διέστη- 
σαν, οἱ μὲν τὴν εὐθείαν ὀδεύειν, οἱ Q& τὴν διάστροφον 





525 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


526 


ἑλόμενοι. «ὀυΐξου χάριν ὁ δίχαιος χριτὴῆς, ἀγωνοθετῶν A res ediscens , verum utpote Deus omnia cognoscens 


ἑχατέρῳ τάγµατι, τῷ χαταλλήλῳ χαὶ προσἠχοντι τὲ- 
λει τοὺς ἀξίους παραδίδωσιν ' οὗ καθάπερ ἄνθρωποι 
μαθὼν ἐκ τῆς τῶν πραγμάτων ἀποθάσεως τὸν ἑχά - 
στου τρόπον, οἷα δὲ θεὸς χαὶ πρὸ γενέσεως εἰδὼς 
ἅπαντα. Δὼ οἱ μὲν ἁπηλλοτριώθησαν παρ) αὐτῷ xal 
πρὶν D) τοῖς λοιποῖς γνωσθῆναι ' οἱ δὲ ἅγιοι ἐχλογῆς 
Ἠτιώθησαν ὁμοίως Ἱερεμίᾳ τῷ προφήτῃ, ᾧ φησιν ὁ 
Θεός: Πρὸ τοῦ µε π.ὶάσαι σε ày xovg, ἐπίσταμαί 
σε, χαὶ πρὸ τοῦ σε ἐξεΆθεῖν àx µήτρας, ἡγίακά 
σε. Καὶ ó ᾿Ἀπόστολος τοῦτο ἑδήλου φάσχων» Καθὼς 
ἐξε.έξατο ἡμᾶς ἐν αὐτῷ πρὸ καταδο.ῆς κόσμου, 
εἶναι ἡμᾶς ἁγίους καὶ ἁμώμους κατεγώπιον αὐ- 
τοῦ à» ἁγάπῃ, προορίσας ἡμᾶς εἰς υἱοθεσίαν' διὰ 
Ἰησοῦ Χριστοῦ * χαὶ πάλιν. Ἐν ᾧ καὶ ἐχληρώθη- 
pur προυρισθέντες κατὰ πρόγνωσιν τοῦ τὰ πάντα 
ἐγεργοῦντος καὶ κατὰ τὴν βου.ἡν τοῦ θε.λή- 
Jtaroc αὐτοῦ, εἷς τὸ elvai ἡμᾶς εἰς ἔπαινον δόξης 
αὐτοῦ. 'Opi; ὅπως πρὸ χαταθολῆς χόσµου ἕξει- 
λέχθαι xal προωρίσθαι εἰς υἱοθεσίαν, κατὰ πρόθεσιν 
του πάντα ἑνεργοῦντός φησι; τὴν αὐτὴν δὲ παρίσττσι 
διάνοιαν ὁ αὐτὸς λέγων. Οἴδαμεν δὲ, ὅτι τοῖς ἆγα- 
πῶσι τὸν θεὺὸν πάντα συγεργεῖ εἰς ἀγαθὺν τοῖς 
χατὰ πρὀθεσυ κ.λητοῖς οὖσιν * ὅτι οὓς προέγνω 
καὶ προὠρισε συµµόρφους τῆς εἰχόνος τοῦ Υἱοῦ 
αὐτοῦ, εἰς có εἶναι αὐτὸν πρωτοτόκον àv πολ,λοῖς 
dé&Azotc. O0c δὲ προώρισε, τούτους καὶ ἐκάλεσε, 
καὶ οὓς ἀκάλεσε , τούτους καὶ ἑδιχᾳίωσ», οὓς δὲ 
ὁδικαίωσε, τούτους xal ἐδόξασε. Ta ὅμοια δὲ xol 


περὶ davvo) διδάσκει bv o, φησίν ΄ Ὅτε δὲ ηὺδό-ρ 


xnosr ὁ égoplcac µε àx κοιλίας μητρός µου, 
ἀποκαλύψει τὸν Yiór αὐτοῦ &r ἐμοί. "Ὥσπερ οὖν 
τούτους προγνὺς μέλλωντας ἀγαπᾶν αὐτὸν πτροώρι- 
σεν, οὕτω xal τοὺς ἀξεθεῖς , ἐπειδὴ προέγνω μέλλον- 
τας λαλεῖν δ.καιοσύντν δ-ὰ τὸ γινώσχειν αὐτὴν, οὐ 
μὴν xai τοῖς ἔργηις αὐτὴν µετελευσομένους, διὰ τὸ 
ταῖς 4sp3Yv ἁδ.χίαν σομπλέχειν, τούτου χάριν ἀπηλ- 
λοτρίωσεν ἀπὸ μήτρας, καὶ ἐν πλανωμένοις χαὶ λα- 
λοῦσι vobi, cap" ἑαυτῷ χατηοίθµητε πρὶν γενέσθα:" 
συνεχώρησέ τε εἰδὼς αὐτοὺς τοιούτους ἑσομένους εἰς 
Φανερὸν ἑλθεῖν, ὣς ἂν τὸ διάφορον τῶν δικαίων χαὶ 
θεοσεθῶν ἀνδρῶν Ex τῆς τῶν χειρόνων παραθέἐσεως 
διαλάµγειε. Mig γὰρ ὄντες φύσεως οἱ πάντες, οἱ μὲν 
ἑχόντες εἴλαντο τὰ χρείττω, οἱ δὲ τὴν ἑναντίαν ὤδεν- 
σαν, αὐτεξουσίῳ προαιρέτει χρησάµενοι. Ὑψηλὸς δὲ 
ὁ µέχας τῶν ὅλων χριτῆς, προκαθεξόµενος ἑχατέρῳ 
τάγµατι, βραβεύει τὰ πρέποντα. Διὸ τοὺς μὲν ἆγα- 
πῄσαντας αὑτὺν ἐδόξασε, συµµόρφους ἀποδείξας τῆς 
εἰχόνος τοῦ Yioo αὑτοῦ, ὡς ἂν ἔργῳ τὴν εἰς αὐτὸν 
ἑνδειξαμένους ἀγάπην ' τοὺς δὲ ἑναντίους, ὡς ἂν ἑαν- 
τοὺς ἁπαλλοτριώσαντας τῆς αὐτοῦ χάριτος, χατα- 
θάλλει συντρἰδων αὐτῶν τοὺς ὁδόντας, οἷς οὗ δεόντως 
ἐχρήσαντο, xal συνθλῶν τὰς μύλας αὐτῶν, δι ὧν 


ante originem. Quare alii quidem antequam czeteris 
noti essent, ab eo alienati sunt; sancli vero, ele- 
ctione dignati , sicuti Jeremias propheta , cui dixit 
Deus : Antequam te formarem.in — utero, novi te, et 
antequam ειἶγος de vulva, sanctificavi te *. Id ipsum 
Apostolus declarat his verbis : Sicut elegit nos in 
ipso ante mundi constitutionem, ut essemus sancti ez 
imanaculati in conspeciu. ejus in charitate : qui pra» 
destinavit nos in adoptionem filiorum per Jesum 
Christum ** ; ac rursum : In quo et nos forte. vocati 
sumws, predestinati secundum — prasscientiam | ejus 
qui operatur omnia secundum" consilium. voluntatis 
suc, ut simus in laudem glorie ejus **. Viden' quo- 
modo ante mundi constitutionem, electos et prm- 


D gestinatos dicat ad adoptionem filiorum, secundum 


propositum ejus qui talia operatur? Eamdemque 
ipse sententiam profert his verbis: Scimus autem 
quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bo- 
num iis qui secundum propositum vocati sunt. Nam 
quos prascivit εἰ pradestinavit conformes fieri. ima- 
gini Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fra- 
bus. Quos autem predestinavit, hos et vocavit ; el 
quos vocavit, hos et justificavit ; quos autem justifi- 
cavit, illos et glorificavit 53. Similia de se ipse decla- 
rat dicens : Cum autem placuit ei, qui me segregavit 
ex ulero matris mec, revelare Filium suum in me**, 
Quemadmodum igitur cum eos przscivisset, qui 
amaturi ipsum erant, etiam priedestinavit;sic et 
impios cum przvidisset justitiam Jecuturos, utpoto 
qui nossent illam , sed ipsam tamen non operibus 
adituros esse, quia injustitíam manibus complica- 
tuti erant, ideo alienavit eos a vulva, et vel ante- 
quam flerent, in errantium et. mendacia loquen- 
tium numero in se computavit; permisitque ta- 
men, etsi tales futuros esse. nosset, ut palam pro-. 
dirent, quo prastantia justorum religiosorumqte 
liominum ex pejorum comparatione elucerct. Nam 
cum ex una omncs natura constarent, libero usi 
arbitrio,'alii quidem sponte bonum elegcrunt, alii 
contrariam iniere viam. At excelsus et magnus ille 
universorum judex, utrique ordini przsidens, pro 
merito cuique tribuit. Quare sui amatores gloria 
affecit, conformes imagini Filii sui exhibens, quippe 


D qui amorem erga seoperibus comprobaverint ; alios 


vero ipsis oppositos, utpote qui sese ab ejus gratia 
abalienaverint, dejicit : dentes eorum, quibus non 
ut parerat usi sunt, cunterit, molasque eorum, 
queis multis perniciem intulerunt, confringit : c 
demum in nihilum, in risum et cpprobrium deducit, 
quando flusarum et non consistentium aquarum 
instar defluunt : ipsi talem finem exitumque sibi 
procurarunt, 


πολλοῖς ἑλυμήναντο" χαὶ τέλος εἰς ἑξουδένωσιν αὐτοὺς παραδιδοὺς καὶ χλεύην καὶ bvetboc * ὅτε χαὶ δίχην τῶν 
ῥευστῶν χαὶ οὐχ ἑστώτων ὑδἄάτων ἀποῤῥέουσιν, αὐτοὶ ἑαυτοῖς τὸ τοιοῦτον προξενῄσαντες τέλος. 


ἘΕντενεῖ tó τόξον αὐτοῦ ἕως οὗ ἀσθεγήσονσι. 
Ὡσεὶ xnpóc ταχεὶς ἀνταναιρεθήσονται' ἔπεσε 


9 Jer, 1, ὃ, 5 Ephes. 1, 4. "* ibid. 11-12, 


55 ftom. τι, 28-29. 


VEns. 9, 10. Intendet. arcum suum donec infir« 
mentur. Sicut cera que fluit, auferentur : supercecidit 


^! Gal. 1, 15, 


A 


027 


EUSEBII CAJESARIENSIS ÓPP. PARS lil, — ENEGETICA. 


$38 


ignis in ipsos, et non viderunt solem. Priusquam A πῦρ ἐπ᾽ αὐτοὺς, xal οὐκ εἶδον τὸν fj-Awov. Πρὸ cci 


emilterent spine vestre. rhamnum, sicul. viventes, 
sicul in ira absorbebit vos. Hxc cum apud LNX 
obscure ferantur, paulum apertius quod ad sen- 
tentiam (1) a Synunacho veftsa sunt hoe modo : 
Qui tendit arcum suum turbetur, ut que comminuta 
sunt, ut vulvg pellicula dissoluta, dissonet abortivum 
mulieris, ut ne videant solem. Priusquam crecant 
spine vestra, ita ul (fiant rhamnus, adhuc. viventem 
quasi penitus siccum turbo auferet. [ο porro fuc- 
rit dicti sententia. Quia in proposito est qualis fu- 
turus peccatorum finis sit, describere: preter ea qua 
superius diximus, hzc etiam ijlos exspectare, o fi- 
lii hominum, ediscite. Dictum sane fuit antea, 
Deus conteret dentes. eorum in ore ipsorum, molas 
leonum con(ringct Dominus, οἱ, ad nihilum deecnient 
tanquam aqua decurrens. Ad eà autem hiec insuper 
patientur. Qui olim arcum suum intendebat, verbis- 
que suis tanquam telis alios impetebat ct occide- 
bat, js ipse in judicii tempore turbabitur : teiaque 
ejus quz jaculatus est, ac quibus multos iuterfecit, 
comminuta de medio tollentur. Deinde quemadmo- 
dum pellicula e muliere prodiens, vitze. consors 
nullatenus est, sed dissoluta dissonat ; vel sicut 
abortivum in pellicula jacens mortuum, cum 4 
pregnaute egreditur, nullo sensu przeditum est, ut 
luce et sole fruatur; sic erunt peecatores memo- 
vatis verbis indicati. Nam corpus eorum, perinde 
atque pellicula dissolutum , corruptioni tradetur ; 
nullam spem habens se cum sanctis resurrecturum. 
Anima vero eorum, qui in corpore ceu in pellicula 
convoluta est, abortivo mulieris similis erit, nec 
vita, nec luce, nec solis radiis gaudens ; sed a te- 
nebris in tenebras cuncedel; neque in regione τὶ- 
vorum assuimetur, neque placebit Domino in lumine 
viventium ; nec dicet, Convertere, anima mea, in 
requiem tuam, quia Dominus benefecit tibi! : verum 
bis omnibus privata, tencbris tradetur. Cujus rei 
mentionem ita facit Salvator : Ligantes ejus pedes ei 
manus ejicile ipsum in tenebras exteriores : ibi. erit 
jletus et stridor dentium *, Et hic quidem impiorum 
finis er:t. Fructum autem et opera, spinis nihil ab- 
similia, antequam maturescant et ad maliti:e per- 
fectionem deveniant, dum adhuc pullulabunt, ex- 


ὄυνιέναι τὰς ἀκάνθας ὑμῶν τὴ» ῥάμνον, ὡσεὶ 
ζῶντας, ὡσεὶ ἐν ὁργῇ καταπίεται ὑμᾶς. Ασανὼς 
τούτων παρὰ τοῖς Ἔ δδομέχοντα φερομένων, μετρίως 
πως τὸν διάνριαν σαφἑστερον ἀποδέδωκεν ^ Zopur- 
χος, τοῦτον ἑρμηνεύσας τὸν τρόπον 'O τείνων τὺ 
τόξο» αὐτοῦ θερυδηθήτω ὡς τὰ θρυπτόµενα, ὡς 
περιχωρίο» διαΆυθὲν, διαγωγείη ἔχτρωμα Ίνγαι- 
κὸς, ἵνα μὴ ἴδωσιν ἤ-ιογ. Πρὶν ἢ αὐξήσωσιν αἱ 
ἄχανθαι ὑμῶν, ὥστε γενέσθαι ῥάμγος, ἔτι ovra 
ὡς ὁλόξηρον JalAay" ἀρεῖ. Εἴη δ ἂν ὁ νους τῶν 
προχειµένων τοιοῦτος. "Extióh τὰ τέλη τῶν ἅμα,- 
πωλῶν ὁποῖα ἔσται διαγράφειν πρόχειται, xal ταῦτα 
πρὸς τοῖς προλεχθεῖσι περιμένειν αὐτοὺς, & υἱοὶ τῶν 
ἀνθρώπων, µανθάνετε. Ἑλέγετο 65 πρὸ τούτου, ὅτι Ὁ 
θεὸς συντρίψει τοὺς ἐδόγτας αὐτῶν ér τῷ στὀ 
ματι αὐτῶν, καὶ τὰς μύ.ῖας τῶν «Αεόγτων συν 14 
σει Κύριος, xai, ἐξουδενωθήσονται ὡς ὕδωρ δια: 
πορευόµεγο». Πρὸς τούτοις οὖν χαὶ τάδε πε[σονται ' 
6 πάλαι πρότερον τὸ ἑαυτοῦ τύξον ἑντείνων, βάλλι» 
τε καὶ ἀναιρῶν ἑτέρους ὥσπερ βέλεσι τοῖς ἔαυτοῦ 
λόγοις, οὗτος ἐν τῷ τῆς κρἰστως χαιρῷ θορυδηθήσε- 
ται, xai τὰ βέλη αὐτοῦ δι ὧν ἡχόντιζε xal ἀἄνᾖρει 
πολλοὺς, θρυπτόµενα ἀφἀνισθήσεται. ETO' ὥσπερ 
χωρίον πβοχωρῆσαν ἀπὸ γυναιχὸς, οὐδεμιᾶς μετέχει 
ζωῆς, διαλυθὲν δὲ διαφωνεῖ ' f| ὥσπερ τὸ Ev τῷ χὼρίῳ 
ἐναποθανὺν ἔχτρωμα, προελθὀν τῆς κατὰ Ύαστρὸς 
αὐτὸ φερούσης, οὐδεμιᾶς μετέχει αἰσθήσεως εἰς 7^ 
ἀπολαῦσαι φωτὸς xal ἡλίου ΄ οὕτως οἱ ἀσεθεῖς χαὶ 
ἁμαρτωλοὶ οἱ διὰ τῶν προλεχθέντων δηλωθέντες ἔσου- 
ται, Τὸ μὲν γὰρ σῶμα αὐτοῖς διαλνθὲν ὁμοίως χωρίῳ, 


᾿φθορᾶ παραδοθἠσεται, ἑλπίδα τῆς μετὰ τῶν ἁγίων 


ἀναστάσεως οὐχ ἔξον": fj δὲ ἓν τῷ σώματι ὥσπερ ἓν 
χωρίῳ συνειληµένη αὐτῶν ψυχη ἑχτρώματι γυναιχὸς 
ὁμοιωθήσεται, μήτε ζωῆς, µήτε φωτὸς, μήτε ἡλίου 
αὐγῶν ἀπολαύουσα, ἀπὸ σχότους δὲ ἐπὶ σχότος χωρήσει’ 
xal οὔτε iv χώρᾳ ζώντων ἀναληφθήσεται, οὔτε εὖὔ- 
αρτστήτει τῷ Κυρίῳ £v φωτὶ ζώντων" οὐδὲ μὴν ἐρεῖ 
Επίστρεύο», ἡ ψυχή µου, εἰς τὴν ἀνάπαυσίν 
σου, ὅτι Κύριος εὐηργέτησέ ce: στερηθεῖσα δε 
τούτων ἁπάντων, σχότῳ παραδοθἠσεται. Οὗ µνηµο- 
νεύσας ὁ Σωτὴρ, ἔλεχε' Αήσαντες αὐτοῦ πόδας 
καὶ γεῖρας, ἐκδάλετε αὐτὸν εἷς τὸ σκότος τὺ 
ἐξώτερον" &xei ἔσται ὁ κ.Ἰαυθμὸς xal ὁ βρυτγμὲς 


siccabit ira Dei, qui ipsos invadet. Quod sane his D τῶν ὑδόντων. Καὶ τοῦτο μὲν ἔσται τῶν ἀσεθῶν τὸ 


verbis significatur : Priusquam crescant spine. ve- 
sire, ita ut fiant rhamnus, adhuc viventem, quasi 
penitus siccum turbo auferet. Cum igitur interyreta- 
tionis Symmachi mentem aliquatenus perceperi- 
mus, jam restat ul ad LXX versionem transeamus, 
ut.ex allata comparatione, eorum quoqte senten- 
tiam speculemur. Ait itaque : Intendet arcum suum 
donec infirmentur. Qui dentes eorum in ore ipsorum 
conlriturus, et molas leonum confracturus est Do- 
minus, ipse arcum suum eo usque intendet, feriens 

* Psal. cxiv, 5. ** Matth. xv, 30. 

α Ms. ὁλοχληρον. 


τέλος. Τὸν δὲ καρπὺν αὑτῶν xal τὰς πράξεις, ἀχαν- 
θῶν οὐδὲν διαφἑροντας, πρὶν τελεσφορῆσαι καὶ εἰς 
τελείωσιν κακίας ἐλθεῖν, ἔτι &v ἀρχαῖς οὔσας ξηρανεῖ 
fj καταληὀοµένη αὐτοὺς ix Θεοῦ ὀργή. Ὁ δὴ σηµαί- 
νει ὁ λόγος φάσχων' Πρὶν ἢ αὑξήσωσυ αἱ ἄχανῦαι 
ὑμῶν, ὥστε γενέσθαι ῥάμνον, ἔτι (orta, ὡς 
ὁλόξηρον α.Ἰαί.Ίαψ. ἀρεῖ. Ἐπειδὴ colvov τῆς τοῦ Σὺµ- 
µάχου ἑρμηνείας µετρίως πως τὸν νοῦν κατειλήφα- 
μεν, ὥρα καὶ ἐπὶ τὴν τῶν Ἑδδομήχοντα παρελθεῖν, 
ἔχ τε τῆς λεχθείσης παραθέσεως χαὶ τὴν παρ᾽ αὐ- 


(1) Atqui heec haud clarius à. Symmacho. explicantur. Quz nos pro facultate in collectione  Zlezaplo- 


rum, propediem edenda, explanabimus. 











COMMENTARIA IN PSALMOS. 


59 


τοῖς διάνοιαν συνιδεῖν. Φησὶν οὗν: Εντενεῖ τὸ εό- A ulciscensque illos, donec infirmentur. llli vere 


ξον αὑτοῦ ἕως ἆσθεν ᾖσουσι. Ὁ δὴ μέλλων avv- 
τρίδειν τοὺς ὀδόντας αὐτῶν Ev τῷ στόµατι αὐτῶν, xal 
τὰς μύλας τῶν λεόντων συνθλᾶν Κύριος, αὐτὸς τὸ 
ἑαντοῦ τόξον ἐπὶ τοσοῦτον γατ αὐτῶν ἐντενεῖ βάἀλ- 
λων αὐτοὺς χαὶ τιμωρούμενος, ἕως ἀσθενήσωσιν, Οἱ 
δὶ βαλλόµενοι τῷ πεπυρωμένῳ βέλει, χηροῦ δίχην 
ὑπὸ πυρὸς τηχοµένου διαλυθῄσονται' Διὸ λέλεχται 
Ὡσεὶ κηρὸς taxsic ἀνγταναιρεθήσονται, ἔπεσε 
ZXUp. Ὥσπερ Υὰρ πεαόντος πυρὸς διαλυθεὶς χηρὸς 


ignito telo confossi, cerz instar ab igne liquefacta 
dissolventur. Q.iarc. dicitur : Sicut. cera que fluit, 
aw[erentur, supercecidit ignis. Sicut enim decidente 
igne, soluta cera liquescit, eodem modo illi ab in- 
gruente ira destruentur, ita ut πο quidem digni 
liabeantur, qui solem justitiz: mentis oculis perspi- 
ciant. Sed antequam spinx eorum accrescant et 
rhamnus evadant, nuper edita eorum spinea opera 
ira comprehendet et absorbebit. 


ἀφανίζεται, τὸν αὐτὸν τρόπον xaX οἱ δηλωθέντες ὑπὸ τῆς χαταληψοµένης αὐτοὺς ὀργῆς ἀνταναιρεθήσονται, 
ὡς μὴ χαταξιωθῆναι αὐτοὺς τὸν τῆς δικαιοσύνης Ίλιον ὀφθαλμοῖς ψυχῆς θεάσασθαι' ἀλλὰ καὶ πρὸ τοῦ αὖ- 
ξῆσαι τὰς ἀχάνθας αὐτῶν xal εἰς ῥάμνον χωρῆσαι, ἔτι νεαρὰς οὔσας αὐτῶν τὰς ἀχανθώδεις πράςεις fd) 


épyh καταλήψεται χαὶ χαταπίεται. 


Εὐφρανθήσεται δίχαιος, ὅταν ἵδῃ ἐκδίκησι», 
τὰς χεῖρας αὑτοῦ νίψεται ἐν τῷ αἶματι τοῦ ἆμαρ- 
zwJov. Καὶ ἐρεὶ ἄνθρωπος. El dpa ἐστὶ χαρπὸς 
τῷ δικᾳαίῳ, ἄρα ἑἐστὶν ὁ θεὸς χρίγων αὐτοὺς àr 
Ἱεῇ ΥΠ. Σύµµαχος' Χαρήσεται δίκαιος lo! ἑκχδίχη- 
σι’, τοὺς πόδας αὑτοῦ γἰψεται αἵματι ἀσεθοῦς. 
"Ὥσπερ ol φευδῶς διχαιοσύνην λαλοῦντες. ἔργοις δὲ 
ἁδιχίαν συµπλέχοντες, προεγράφησαν ὁποῖον ἔξουσι 
τέλος οὕτως ἐχρῆν ix παραλλήλου τοῦ ἀληθινοῦ δι- 
xaíou, τοῦ δι’ ἔργων ἑνδειχνυμένου τὴν δικαιοσύνην, 
τὸ χρῆστὸν τέλος δ,δαχθΏναι. Τί συνέσται ἀγαθὸν τῷ 


τοιούτῳ» Νῦν μὲν, qno, κατὰ τὸν παρρντα χαιρὸν, 


οὐχ' ὁρῶν τὴν κατὰ τῶν ἀσεθῶν ἐχδίχησιν, πολλάχις 
σχετλιάδει, ἀποχλαιόμενος xal λέγων. "Ira ci. ἆσε- 
δεῖς εὐθηγοῦσι, πεπα.λαίωνται δὲ καὶ ὁν' π.]ούτῳ' 
ὁ σπόρος αὐτῶν κατὰ γ υχἡὴν, τὰ δὲ παιδία ab- 


τῶν εὑφραίνεται ἀνα Ἰαμδάνογτα νατήριον καὶ C 


χιθάραν; Καὶ vos ὁ αὐτὸς ταπεινοὐμενός qnot: 
. 'Egov δὲ παρὰ μιχρὸν ἐσαλεύθησαν οἱ πόδες, 
παρ ὀ1/γον ἐξεχύθη τὰ διαθήµατά µου, ὅτι ἑζή- 
:.ἑωσα ἐπὶ τοῖς ἀνόμοις, εἰρήνη» ἁμαρτωλοῦ θεω- 
pov. Ἐπειδὰν δὲ ἵδῃ τὸ τέλος τῶν ἀσεδῶν xal τὴν 
xav αὐτῶν ἑχδίχησιν, τηνικαῦτα χαρήσεται χαὶ εὖὐ- 
φρανθῄήσεται, οὗ τῇ τῶν ἀσεθῶν ἁπωλείᾳ ἐπιχαίρων, 
ἁλλ᾽ ἐπὶ τῇ τοῦ θεοῦ δικαιοχρισίχ εὑφραινόμενος. 
Καὶ τοὺς πόδας δὲ αὑτοῦ νἰγεται ἐν τῷ αἷματι τοῦ 
ἀσεδοῦς' οὐχ αἱμοπότης τις ὢν xa φιλοπόλεμος, 
ἀλλὰ χαθαιρόµενος διὰ τῆς ἐχείνων τιμωρίας, xat 
βελτιούμενος διὰ τΏς ἑτέρων ἐπιστροφῆς. Ἡ dox 
᾿Νίψεται τὰς χεῖρας ἐπὶ τῷ αἵματι τοῦ ἁμαρτω.1οῦ, 
ἀθῶην xaX ἀναίτιον, xaX χαθαρὸν ἑαυτὸν δειχνὺς τῆς 
ἀπωλείας αὐτοῦ. Ἐπειδὰν οὖν οἱ μὲν ἀσεθεῖς δίχας 
δῶσι τὰς προσηχούσας ^ ὁ δὲ δίκαιος ἐκδεκηθεὶς, εὖ- 
φροσύνης xai χαρᾶς ἐμπλησθῇ, xai τὰς χεῖρας xal 
τοὺς 'πόδας αὐτοῦ, κατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτὰς, bv 
τῷ αἵματι τοῦ ἁμαρτῳλοῦ νίψηται, χατὰ τὴν ἁἆποδο- 
θεῖσαν διάνοιαν' εὐλόγως τότε md; ἄνθρωπος, xal 
πᾶσα φωνὴ καὶ γλῶσφα ἀποφανεῖται, ὅτι, El ἄρα 
ἐστὶ καρπὸς τφ διχαίῳ, ἄρα ἐστεὶν ὁ θεὺς ὁ xpl- 
Σων» αὐτοὺς ἐν τῇ ΥΠ. El γάρ ἔρτι χαρπὺς τῷ δι- 
xal, περὶ οὗ χαρποῦ εἴρηται ἐν πρώτῳ φαλμῷ; 
Kal ἔσται ὡς τὸ ξὐ.ον τὸ πεφυεευµένων παρὰ 
τὰς διεξόδους τῶν ὑδάτων, ὃ εὐ» χαρπὺν αὐτοῦ 


^ job xx:, 7,8. ** Psal, τε, 2, 3. 


Vens. 11, 12. Lwtabitur justus cum viderit vindi- 


D ciam : manus suas lavabit in sanguine peccatoris. Et 


dicel homo : Si utique est frucius justo, utique egt 
Deus judicans eos. in terra. Symmachus, Gaudebit 
justus eum viderit vindictam, pedes suos lavabit san- 
guine impii. Sicut ii qui mendaci ore justitiam lo- 
quuniur, dum operibus injustitiam complicant, qui 
finem habituri sint jam descriptum est ; sic opor- 
tuit e converso veri justi, qui operibus justitiam 
exhibet, bonum finem declarar). Quid tali homini 
boni continget? Jam quidem in presenti, ait, cum 
non videat ultionem de impiis sumendam, szepenu- 
mero dolet, ingemiscit et ait : Quare impii prospere 
ggunt, in divitiis. consenuerunt : semen eorum oz 
voto procedit, pueri eorum letantur sumentes. psalte- 
rium. et citharam "*? Nanc »utem ipse humiliatus. 
dicit : Mei autem pene moti sunt. pedes, pene. ε[[αει 
sunt gressus mei, quia. zelavi super iniquos pacem 
peccatoris videns **. Cum autem. viderit. impiorum 
finem et ultionem de iis sumptam, tunc lzetabitur et 
exsultabit; non de impiorum exitio gaudens, sed. 
de justo Dei judicio latus. Pedes autem suos. lava- 
bit in. sanguine impii: non quod sanguinarius ac 
belli cupidus sit, sed quia ex eorum supplicio pur- 
gatur, et aliorum castigatione melior efficitur. Sive- 
alio modo : Manus lavabit in sanguine peccaloris, 
id est, innocentem se, inculpatum el purum a per- 
nicie ejus ostendet. Cnm ergo impii promeritas. 
penas dederint, justus autem vindicatus, gaudio 
ac letitia repletus fuerit, manus ac pedes suos, 
secundum reliquos interpretes, laverit in sanguine 
peccatoris, eecundum traditam sententiam ; tune 
merito omnis homo, omnis vox et lingua pronun- 
liabit, Si utique est fructus justo, wique est. Deus 
judicans eos in terra. Nam 6ἱ est fructus justo, de 
quo fructu in primo psalmo dictum est *! : Er erit 
Lanquam lignum quod plantetupi est secus. decursus 
aquarum, quod (rucium suum dabil in tempere suo. 
Et folium ejus non defluet, et omnia quecunque (aciet, 
prosperabuniur. Si ilaque merceg ac fructus erit 
Lonus ei qui justitiam operatus sil, quem tempore 
just judicii Dei recipiet ; hine sane consequenter 
intelligitur, etiam ante judicium esse Deum qui ipe 


*! Psal. 1, 5. 


55 


.  EUSEBII CESARIENSIS ΟΡΡ. PARS ill; — EXEGETICA 


553 


spiciat ac judicet eos qui in terra mortalem vítam A δώσει ἐν καιρῷ αὐτοῦ. Καὶ τὸ φύ.1ον αὐτοῦ οὐκ 


exigunt. Etiamsi enim in presenti ejus judicia non 
videantur, attamen hominum gesta non sine judi- 
cio et examine penes eum sunt. Atenim si justi una 
cum iniquis perituri essent, nullusque fructus justo 


esset, dici sane posset Deum humana non curare ; 


sed quia tempus eri!, quo justi quidem gaudebunt, 
peccatores autem memoratum linem consequentur ; 
nullatenus homines ambigere par est, sed confiteri 
«46 pronuntiare, Deum esse, qui de omaibus in terra 
degentibus judicat, inspectorque est, nc bumana 
opera speculatur. Et liaec quidem hac de re dicta 
eint. 


ἀποῤῥυήσεται, καὶ πάντα ὅσα ἂν ποιῇῃ κατευοδω- 
θήσεται. El οὖν ἔσται μισθὸς xai χαρπὸς ἀγαθὸς τῷ 
τὴν δικαιοσύνην ἑργασαμένῳ, ὃν ἀπολήψεται χατὰ cy. 
τῆς διχαιοχρισίας τοῦ θεοῦ xatpóv, ἀκόλουθόν ἐστι 
νοεῖν, ὅτι xal πρὸ τῆς χρίσεως.τοὺς ἐπὶ τῆς γῆς τὸν 
θνητὸν ἔτι διεξανύοντας βίον ἕἔστι θεὺς ἐφορῶν χα) 
δ.αχρίνων. El γὰρ χαὶ τὰ μάλιστα οὐχ ὀρῶνται αὑτο 
αἱ χρίσεις ἐπὶ τοῦ παρόντος, λλ᾽ ὅμως οὗ κ ἄκχριτα, 
οὐδὲ ἀνεξέταστα τυγχάνει παρ᾽ αὐτῷ τὰ Ev ἀνθρώ- 
ποις. El μὲν γὰρ ἔμελλον οἱ δίχαιοι τοῖς ἀδίχοις συν- 
απολέσθαι, xaX μιδεὶς ἣν χαρπὺς τῷ διχαίῳ, ἣν ἂν 
εἰπεῖν μηδὲ ἐφορᾶν τὰ ἀνθρώπινα «bv Θεόν; ἐπέ 


δὲ ἔσται τις χαιρὸς iv ᾧ ὁ μὲν δίχα-ης χαρήσεται, οἱ δὲ ἁμαρτωλοὶ τὸ προλεχθὲν περὶ αὐτῶν τέλος Έξου- 
σιν, εἰχότως οὐδὲ ἀμφιδάλλειν προσήχει, ὁμολοχεῖν δὲ πάντα ἄνθρωπον xat ἀποφαίνεσθαι, ὅτι ἔστι θεὺς 
Έφορος xai ἐπίσχοπος τῶν by ἀνθρώποις Ἱεραττομένων, χρίνων ἅπανίας τοὺς Ev τῇ f] πολιτευσαµένους. 


Ταῦτα μὲν οὖν ταύτῃ. 


" Animadvertendum autem est, num prophetia p 


Isthzec, qux lota. coheret et una serie jungitur cum 
precedentibus, finem describat eorum, qui pro- 
phelias de Christo meditantur, justitiam ore loquun- 
tur, et veniendem ipsum receperunt ; neque tamen 
vocem ejus audierunt qua clamabat ipsis hiec. di- 
cens : (Qui habet aures audiendi audiat '* : qui sese 
serpenti shniles effecerunt, et aures sibi pararunt 
sicut. aspidis εκτάα et obiurantis aures suas. li vero 
Ipsi dentes suos molasque suas blasphemis in Sal- 
vatorem nosirum dictis exacuerunt. Jure itaque de 
lllis dictum fuerit, Deus conteret dentes eorum in 
bre ipsorum, molas leonum confregit Dominus. Pos- 
sunt ilenY hzec dici de ominibus qui athea dogmata, 
et impias falsasque sententias in atheis hzresibus 


Ἐπιστῆσαι δὲ προσῄχει, µήποτε ἡ μετὰ χεῖρας 
προφητεία, πᾶσα ἀκόλουθος οὖσα χαὶ συνημμένη ταῖς 
πρὸ αὐτῆς, τὰ τέλη διαγράφει τῶν τὰς περὶ Χρι- 
στοῦ προφητείας µελετώντων xal διχαιοσύνην τῷ 


᾿σ-τόματι λαλούντων xal παραδεξαµένων αὐτὸν ἑλθόντα, 


μηδὲ ἑπαχουσάντων αὐτοῦ τῆς φωνῆς βοῶντος πρὸς 
αὐτοὺς, xai λέγοντος' Ὁ ἔχων dica ἀκούειν ἁκουέτω'" 
οἵτινες ὡμοίωσαν ἑαντοὺς τῷ ὄφει, xal τὰ ὥτα αὐτῶν 
πεποιγχασιν ὡσεὶ ἀσαπίδος xoznc xal Ἀυούσης rá 
ὧτα αὑτῆς. Οἱ δὲ αὐτοὶ xal τοὺς ὁδόντας αὐτῶν καὶ 


πὰς μύλας διὰ τῶν κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν βλασφὴ- 


μιῶν Ἱκόνησαν. Εἰχότως οὖν περὶ αὐτῶν λεχθείη ἄν᾽ 
Ὁ cóc συ,τρίφει τοὺς ὀδόγτας αὑτῶν ἐν τῷ 
στόµατι αὐτῶν, τὰς μύ-ῖας τῶν «Ίεόγτων συν- 
ἐθλασεν ὁ Κύριος. Δύναται δὲ ταῦτα χαὶ περὶ πάν- 


ronsarcinarunt, atque de iis qui sapientiam hujus C tov τῶν τὰ ἄθεα δόγµατα xal τὰς ἀσεδεὶῖς ψευδοδοξδίας 


&vculi profitentur, qui linguas 8uas contra saluta- 
rem doctrinam exacuerupl : neque pigeat. iis an- 
numerare quotquot in Ecclesia calumniis et abtre- 
clationibus in proximorum perniciem vacant. Queis 
omnibus dicatur illud, Si vere stique justitiam lo- 
quimini, recta judicate, filii hominum ; scientes quod 
omnem creaturam adducei Deus. in judicium ** ; εἰ, 
υρυγιεί omnes tribunali Dei sisti, wu referat. unus- 
quisque propria corporis, prout gessit, sive bonum, 
site malum ". 


bv ταῖς όθέοις αἱρέφεσι ὀνστησαμένων λἐγεσθᾶι, 
xal περὶ τῶν thv σοφίαν τοῦ αἰῶνος τούτου ἔπαγγελ- 
λοµένω», ol τὰς γλώσσας αὐτῶν Ἰχόνησαν χατὰ τῆς 
σωτηρίου διδασκαλίας 92 παραιτητέον δὲ xal τοὺς 
ἐν τῇ Ἐκχλησίᾳ διαθολαῖς καὶ χαταλαλιαῖς &m' ὁλέ- 
Ὅρῳ τῶν πλησίον σχολάζοντας τούτοις συµπαραλαμ- 
θάνειν : πρὸς οὓς ἅπαντας λέγοιτ ἂν τὸ, El ἀ.1ηθῶς 
dpa διχαιοσύνην JAaJsice, εὐθέα κρίνετε, υἱοὶ cà» 
ἀνθρώπων  εἰδότες, ὅτι πᾶν τὸ ποίημα ἄξει ὁ 
θεὺς εἰς κρἰσιν'' xaX, δεῖ τοὺς πάντας παραστη- 


γαι τῷ βήματι τοῦ Θεοῦ’ Tra χοµίσηται ἕχαστος τὰ διὰ τοῦ σώματος &póc d ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν 


εἴτε xàxóy. 


|. IN FINEM, 
TULI INSCRIPTIONEM, QUANDO MISIT SAUL, 
ET CUSTODIVIT DOMUM EJUS, UT EUM 
INTERFICEKET. LVIH. 


VERS. 2, 5. Eripe me de inimicis meis, Deus meus, - 


vt ab insurgentibus in me libera me. Jam prius ob- 
servavimus, psalmos a 11, antequam David regna- 
vet, adhuc superstite Saule, pronuntiatos fuisse ; 
€08 autem qui in prima parte libri censentur, ferme 
omnes, paucisque exceptis, post lapsum ejus : et 
ob pietatis eminentiam, eos qui confessionem prz- 
fervent, priores in libro consignatos ab illo fuissé, 


NE DISPERDAS DAVID, IN τι- D ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ, MH ΔΙΑΦΘΕΙΡΗΣ TO AAYIA, 


ΕΙΣ ΣΤΗΛΟΓΡΑΦΙΑΝ, ΟΠΟΤΕ ΑΠΕΣΤΕΙΛΕ 
ZAOYA, ΚΑΙ ΕΦΥΛΑΞΕ TON UIKON ΑΥΤΟΥ, 
TOY ΘΑΝΑΤΩΣΑΙ ΑΥΤΟΝ. NH'. 

Κξελοῦ µε àx τῶν ἐχθρῶν µον, d sóc, καὶ ἐκ 
tov ἑπανισταμέγων àx' ἐμὲ .Ίὐερωσαί ps. Τετη- 
ρ{χαμεν Ίδη πρότερον, ὅτι οἱ ἀπὸ τοῦ α’ καὶ ν πρὸ 
τοῦ βασιλεῦσαι τὸν Δαυῖδ, ἔτι ζῶντος τοῦ Σαοὐλ, st- 
ρηντο' ὥσπερ οὖν οἱ χατὰ τὸ πρῶτον µέρος τῆς βί- 
όλου σχέδον πάντες, παρεχτὸς ὀλίγων, μετὰ τὸ πληµ- 
μεληθὲν αὐτῷ σφάλμα, χαὶ ὅτι χαθ᾽ ὑπερδολὴν εὖλα- 
θείας πρώτους ἔταξεν Ey τῇ βίδλῳ τοὺς ἐξομολόγησι, 


ο Math, κ, 5. " Eccl. xij, 14. 9Η Cor. v, 10. 





$33 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


53d 


m: pul goyzae, δεντέρους ὄντας τῷ χρόνῳ" τοὺς δὲ τῷ A Cliamsi posteriores tempore esseni; eos vero qui 


χρόνῳ πρώτους, δευτέρους συνῆψε, ὡς ἂν καλύπτοιτο 
τὰ τῆς ἑἐξομολογήσεως διὰ τῆς τῶν χατορθωµάτων 
µνήµης. Τοῦτο τοἰνυν xol ὁ παρὼν συνίστησι φαλ- 
µός᾽ συνήθως δὲ εἰρήσθω, ἐπείπερ καὶ αὐτὸς στηλο- 
γραφία τυγχάνει, ἐπισημαινάμενος xa0' ὃν ἑἐλέχθη 
καιρόν, ἂν δὲ οὗτος, 'Oxóre ἀπέστειε Σαοὺ. xal 
ἑρύ.αξε εὐν οἶκον αὐτοῦ, τοῦ θανατῶσαι αὐτὸν. 
Πλατύτερον δὲ τὴν ἱστορίαν ἡ πρώτη τῶν Βασιλειῶν 
καρίστηαι, τοῦτον ἔχουσα τὸν τρόπον, Kal προσέθετο 
χό.εµος γενέσθαι’ xal κατίσχυσε Δαυῖδ, xal éxo- 
«.έμησε τοὺς ἀ.ὶ1οφύ.ους, καὶ ἑπάταξεν αὐτοὺς 
σ.ξηγᾗν μεγά.ἔη» σφόδρα, xal ἕφυγον ἐκ προσ- 
ὥπου αὐτοῦ. Καὶ ἐγένετο αγεῦμοα πονηρὸν ἐπὶ 
XaoUAÀ- xal αὐτὸς ἐν οἵκῳ καθεύδω», xal δόρυ àv 
τῇ χειρὶ αὐτοῦ * xal ὶδοὺ Aavió Ead Asv ἐν ταῖς 
Ζερσὶν αὐτοῦ. Καὶ ἐζήτει ZaovA πατάξαι τὸ δόρυ εἰς 
Δαυῖδ' καὶ ἀπέστη Δαυῖδ éx προσώπου Σαοὺ., καὶ 
ἑπάταξε τὸ δόρυ εἰς τὸν τοῖχο»ν. Καὶ Δαυῖδ ἀνεχώ- 
4 nce καὶ διεσώθη. Kal ἐγενήθη év τῇ vvxcl éxsirm, 
xal ἀπέστει.1εν ἀγγάους sic οἶκον Δαυῖδ φυ.λάξαι 
αὑτὸν, τοῦ θανατῶσαι αὐτὸν πρωϊ. Kal ἀν ἠγγει-ῖε 
zr Δαυῖὸὃ Ms1yÓJ, ἡ vri] αὐτοῦ, Aéyovca Ἐὰν 
p σὺ σωόῇς τὴν γυχὴν σεαυτοῦ τὴν νύκτα 
ταύτην, αὔριον θαγατωθήσῃ. Καὶ χατάγει ἡ Με.ὶ- 
χὸ. τὸν Aavtà διὰ τῆς θυρίδος, xal ἆπη.ῖθε καὶ 
ἕφυγε, καὶ σώζεται. ὅτε xal τὴν προχειµένην 
στηλογραφίαν συντάττει” διὸ προγέγραπται' Εἰς τὸ 
τέλος, jid διαφθείρῃς, τῷ Δαυ!δ εἰς στη.Ἰογραφρίαν, 
ὁπότε ἀπέστειὰε XaobA, καὶ àpoAats τὸν οἶκον 
αὐτοῦ τοῦ θαγατῶσαι αὐτόν. Τὸ μὲν οὖν, εἰς có 
τέΊος τῷ Δαυϊῖδ, xai τὸ, μὴ διαρθείρῃς, xaX ἡ 
στη.Ἰογραφία, τρίτον $09. εἴρηται ἑφεξῃῆς ^ ἀλλά τὸ 
μὲν πρῶτον, ἕτερον ἑσήμανε χαιρὸν, ὃν ἑδήλου 1d 
προγραφῇ] λέγχουσα' Ὁπότε ἐκράτησαν αὐτὸν οἱ 
d.AlógvJAoi ἐν l'é0 * τὸ δὲ δεύτερον, Ἐν τῷ ἀἁποδι- 
δράσχει’ αὐτὸν ἅπὺὸ προσώπου Σαοὺ. elc tó 
σκαή.ἰαιοΥ * ἐνταῦθα δὲ, "Oxóce ἀπέστει]ε Σαοὺ.ἲ, 
xal ἑἐρύ.λαξε τὺνγ οἶκον αὐτοῦ τοῦ θανατῶσαι 
αὐτόν. Τὸ δὲ αἴτιον τῆς τοῦ Σαοὺλ χατὰ τοῦ Aavtó 
ἐπιθουλῆς φθόνος ἣν. Ἐπειδὴ γὰρ τὴν χατὰ τοῦ 
ἀλλοφύλου Γολιὰθ ἤρατο νίχην, ὑμνεῖτό τε Ext τοῦτο 
παρὰ τοῖς πᾶσι, τούτου χάριν ὡρμᾶτο θανατῶσαι 
αὑτόν' xai μάλιστα ὅτε εἶδεν, ὡς Κύριος ἣν μετὰ 


primi tempore, secundos adjectos esse, ut recte 
factorum memoria ea qu: confessionem contine- 
rent obtegerentur. Hoc itaque presenti psalmoe 
comprobatur, (quod consueto more dictum sil) 
quia tituli inscriptio est; notamque temporis prz- 
fert quo editus fuit, scilicet, Quando misit Saul, et 
custodivit domum ejus, ut eum interficeret. Sed. fu- 
sius historiam enarrat primus Regnorum liber, qui 
sic hahet : Motumque est autein. iterum bellum; ed 
superavit David, debellavitque allophylos, εἰ percus- 
sit eos plaga magna valde, et [ugerunt a [acie ejus. Et 
factus est spiritus malus in Saul :etipse in domo sua 


dormiebat, et lancea in manu ejus : porro David. psalle- 


bat manibus suis. Et qugrebat Saul percutere Davidem 


B joncea : et declinavit David a [acie Saw, et lancea 2εΥ- 


cussit parietem. David aulem recessit el salvatus est. 
Et facium est in nocte illa, misit nuntios i» domum 
David, qui custodirent illum, «t interficeretur mane. 


Et renuntiavit Davidi Melchol, uxor ejus, dicens : 


Nisi saltaveris animam tuam hac nocte , cras intet- 
ficieris. Et demisit Melchol Davidem per [enestram, 
porro ille abiit et aufugit, atque salvatus est **.. Quo 
tempore hanc tituli inscriptionem edidit : quare sie 
titulus habet : In finem, nedisperdas, David in tituli 
inscriptionem, quando misit Saul, et custodivit do- 
mum ejus , ut eum interficeret. lllud ergo, in finem 
Davidi , et illud, ne disperdas , et. tituli inscriptio, 
jam tertio consequenter dictum est. At prime aliud 
tempus indicavit, per 4itulum scilicet qüi sic habet, 
Quando tenuerunt eum allophyli in Geth **; secun- 
do item, Cum fugeret a facie Saulis in speluncam *' ; 
hic vero, Quando misit Saul, et custodivit domum 
ejus, ut eum interficeret. Causa porro insidiarum 
Saulis iu Davidem, invidia erat. Cum enim de Go- 
liatb Allophylo victoriam retulisset, et ab omnibus 
ca de causa celebraretur, ideo ad ejus cedem ani- 
mum appulit : maxime vero cum videret Dominum 
esse cum Davide, ac rem perspicue intelligeret, 
universusque Israel et Juda Davidem adamaret. 
Tunc vero prxcipue inflammata zmulatio ést, cuni 
adverteret eum ope et auxilio Dei in bellis superio- 
rem esse. Ait ergo Scriptura: Et vidit δαν quod: 
Dominus esset cum David , et omnis Israel dilige- 


τοῦ Δαν]δ, χαὶ αὐτὸς συνῆχε σφόδρα, xaX πᾶς "lopah D) ret. eum. Et. capit magis timere David , εἰ [actus 


xa Ἰούδα ἠγάπα «bv Δανϊῖδ. "Ett τε μᾶλλον ἐξήφθη 
τὰ τῆς ζηλοτυπίας, ὡς ἑώρα αὐτὸν χκρατοῦντα Ev 
πολέμοις συνεργείᾳ xal βοηθείᾳ θεοῦ. Λέγει δ᾽ οὖν 
ἡ Γραφή’ Kal εἶδε ZaovA, ὅτι Κύριος μετὰ Δαυῖδ, 
xal πᾶς Ἱσραὴ. ἡγάπα αὐτόν. Kal προσέθετο 
εὐ]αδεῖσθαι ἀπὸ Δαυϊδ ἔτι. Καὶ ἐγέγετο Δαυϊδ 
ἐχθρὸς τοῦ Σαοὺ. πάσας τὰς ἡμέρας. Ἐπεὶ δὲ 
καὶ αὖθις προσέθετο πό.Ίεμος γεγέσθαι, καὶ xat- 
ίσχυσε Δαυῖδ, xal ἑπο.έμησε τοὺς ἁ».λοφύους, 
xal ἑπάταξεν ἐν αὐτοῖς π.ηγὴν μεγά-ῖην, xal 
Épvyor ἐκ προσώπου αὐτοῦ) πάλιν τὸ πνεῦμα τοῦ 
Φθόνου τὸν Σαοὺλ ἔπνιχεν, ὡς Ίδη xaX αὐτόχειρα 

** | Reg. xix, 8-12. ** Psal. Lv, 4. 
xu, 8. ) 


*! Ps3l. 


esi David inimicus Saul omnibus diebus **. Cum auteuy 
iterum molum est. bellum, et superavit David, de- 
bellavi:que allophylos, et percussit eos plaga ma- 
gna, et fugerunt a. facie ejus ** ; spiritus. invidiae 
rurius Saulem suffocabat, ut jam manu propria vi- 
rum confodere vellet. Tentavit ergo lancea percu- 
tere, et cum aberrasset ab iclu, non clam ulterius, 
sed palam, m'ssis in domum David satellitibus, ne- 
cem inferre cupivit. Ille vero in hujusmodi calami- 
tate przser*em tituli inscriptionem edidit, emisso 
que clamore Deum precatás his verbis est : Eripe 
me de inimicis meis, Deus , εἰ ab insurgentibus. im, 


nu, 4. 5 1 Πορ. xvii, 44, 16, 28. * ΤΝ.ς. 


335 


EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


535 


nte libera me : eripe me de operantibus iniquitatem , A ἐθέλειν γενέσθαι τοῦ ἀνδρός. Ἐπειρᾶτο Ὑοῦν τῷ 


εἰ de viris sanguinum salva me. Queis rogat Deum 
sibi custodem, adjutorem et servatorem esse, ut ne 
ab inimicls capiatur, neve in manus eorum veniat ; 
sive etiarn, ne iis similis esse pronuntietur, neu in 
numero operantium iniquitatem, aut ex parte γ|- 
rorum sanguinum censeatur, de quibus superius 
dicebatur : Viri sanguiwum et dolosi ποπ dimidia- 
bunt dies suos : ego autein. sperabo in te '*, Quod 
autem non visibiles solum inimicos, sed etiam oc- 
cultos οἱ invisibiles cognosceret, qui et Saulem 
exagilabant , nam spiriius malus in Saule erat, a 
quo permotus invidia infilammabatur in Davidem ; 

jam sepius a nobis commonstratum est. Ilic itaque 
^ inimicos superasse scribitur, ac plerumque victo- 
riam de allophylis retulisse. Truces porro ac gra- 
ves erant occulti ejus inimici et hostes, quos hisce 
dictis declarat : Quoniam ecce venati. sunt animam 
meam, irruerunt in me fortes. Secundum historiam 
sane non alios videtur inimicos habuisse quam 
Saulem. 1d enim Scriptura significat dum testiflca- 
tur, ipsum ab omni populo dilectum ; eamque in 
primis causam invidia in ipsum fuisse. Si ergo om- 
nes Davidem diligebant, solusque Saul ea de re li- 
vore incensus insidias ipsi parabat, cur hic plura- 
liter ait : Eripe me de inimicis meis, et ab insurgen- 
tibus in me; ac rursum, Quia ecce venati sunt. as- 
mam meam, irruerunt. in ie fortes ? Sed. hic clare 
indicantur occulti et invisibiles inimici , de quibus 
Apostolus ait : Non est nobis colluctatio adversus 
carnem el sanguinem , sed adversus principatus et 
potestates, et mundi rectores tenebrarum harum, el 
contra. spiritus nequitia "'. li igitur Saulem incen- 
debant contra Davidem : ideoque rogabat Deurn, ut 
ab lis eriperetur. Contra Goliath enim et contra 
reliquos allophylos ipse solus sufficiebat, lege belli 
cunctos adorius; at contra occultas potestates οἱ 
invisibiles inimicos propugnatorem sibi Deum po- 
stulabat, Quod autem a Saule, cum niliil ipsi damni 
intulisset, frustra pelleretur, eum historia enarrat , 
Lum in sequentibus ita recenset ipse: Neque ini- 
quitas mea, neque peccatum meum : sine iniquitate 
cucurri et direxi. Pro illo autem, sine iniquitate 
cucurri et direzi, Symmachus ait, cum non sit pec- 
calum irraunt, ut pertrahant me, Nam cum ne mi- 
nima subDesset causa, tanta adversus eum supra 
memorati illi aggressi sunt. Et, quxso, advertas , 
Davidem in przsenti fidenter agere. qui in prima 


Psalmorum parte dicebat : Quoniam iniquitates mee. 


supergresse sunt caput meum, sicut onus grave gra- 
vale suni super πιο. Putiruerunt et corrupta sunt 
.icatrices mee a facie insipientie mec "*. Mac οἱ 
his similia in precedentibus confitebatur ; in pra- 
senli vero ail: Neque iniquitas mea, neque pecca- 
ium meum, Domine, sine iniquitate cucurri et direzi. 
Cursum porre, quem David agebat, intelliges , si 
Bpostelicam illam vocem apponas : Bonum certa- 


ὃόρατι xav αὐτοῦ. ὡς δ Ἱστόχησε TI πληγῆς, 
οὐκέτ ἐπικεχρυμμένως, ix δὲ τοῦ φανερου ἁπο- 
στείλας εἰς τὸν οἶχον τοῦ Δανῖδ, θανατῶσαι αὐτὸ, 
ὡρμήθη. Ὁ à ἐν τοιαύτῃ ἀποληφθεὶς συμεφορᾷ, st» 
προχειµένην στηλογραφίαν συντάττει, ἀναθοῶν πρὶς 
τὸν 8cby xal λέγων. Ἐξειού µε ἐκ τῶν ἐχθρὼ» 
µου, ὁ θΘεὸς, xal ἐκ τῶν ἑπανισταμέγων &a' ἐμὲ 
Λύτρωσαί µε. "Pócal µε ἐκ τῶν ἐρ; αζομένων 
τὴν ἀνομίαν, καὶ ἐξ ἀνδρῶν αἱμάτων σῶσόν µε. 
Εὐχεται δὲ διὰ τούτων Φύλακος τυχεῖν τοῦ θεο”, 
βοηθοῦ τε καὶ σωτῆρος, εἰς τὸ μὴ ἁλῶναι ὑπὸ τῶν 
ἐχθρῶν, μηδ᾽ ΄ὑποχείριον αὐτοῖς γενέσθαι» fj καὶ 
ὑπὲρ τοῦ μὴ xal αὐτὸν ὅμοιον αὐτοῖς ἀποφανθῆηνα:, 
μηδὲ γενέσθαι ἕνα τῶν ἐργαζομένων τὴν ἀνομίαν, 


B μηδὲ τῆς µερίδος τῶν ἀνδρῶν τῶν αἱμάτων, περὶ ὧν 


4 


x31 ἓν τοῖς ἀνωτέρω ἑλέγετο' Ἄγδρες αἰμιάτων καὶ 
δολιότητος, οὐ μὴ ἡμισεύσωσι τὰς ἡμέρας αὐτῶν 
ἐγὼ δὲ ἑλπιῶ ἐπὶ σέ. Ἐχθροὺυς δὲ ὅτι μὴ τοὺς 
ὁρατοὺς μόνους ἑγίνωσχεν , ἀλλά τοὺς ἀφανεῖς xol 
ἀοράτους, oi xal αὐτοὶ ἐνήργουν τὸν Σαούλ” πνεῦμα 
γὰρ πονηβὸν tv ἐπὶ Σαοὺλ, ὑφ' οὗ χινούµενος ἑξ- 
εχαίετο ἐπὶ τὸν χατὰ τοῦ Δανῖδ φθόνον' πολλάχις 
ἐμῖν ἀποδέδειχται. Κάνταῦθα τοίνυν τῶν μὲν πολε- 
µίων περιγενόµενος ἀναγέγραπται, νίχτν τε πΌλλάχις 
ἀράμενος κατὰ τῶν ἀλλοφύλων. Δεινοὶ δὲ σαν ἄρα 
ἐχθροὶ xai πολέμιοι οἱ ἀφανεῖς αὐτοῦ ἐχθροὶ, οὓς 
παριστὰς xal διὰ τῶν προχειµένων ἔλεγεν' "Ort 
ὶδοὺ ἐθήρευσαν τὴν /υχήν κου, ἐπέθεντο ἐπ᾽ ἐμὲ 
χραταιοί. Ἐκ μὲν οὖν τῆς ἱστορίας οὐδετέρους φαί- 
νεται ἐσχηχὼς ἐχθροὺς fj µόνον τὸν Σαούλ. Τοῦτο 
γὰρ παρέστησεν fj Γραφὴ µαρτυραμένη, ὅτι ἡγαπᾶτο 
ὑπὸ παντὸς τοῦ λαοῦ ' xal τοῦτ) ἣν μάλιστα τὸ αἴτιον 
τῆς χατ αὐτοῦ βασχανίας. El τοίνυν πάντες ἠγάπων 
τὸν Δανῖὸ, µόνος δὲ Σαοὺλ καὶ ἐπὶ τούτῳ φθόνῳ 
πιμπράµενος ἐπεθούλενσεν αὐτῷ, πῶς ἐνταῦθα πλη- 
θυντικῶς φησιν, 'E£e.loU µε ἐκ τῶν ἐχθρῶν µου 
καὶ ἐκ τῶν ἐπανισταμένων ἐπ᾽ ἐμό' xo πάλιν, "Ott 
ἰδοὺ ἐθήρευσαν τὴν yvy1lv µου, ἐπέθεγτο ἐπ ép? 
χραταιοί; Αλλά γὰρ σαφῶς δ.ὰ τούτων παρἰστανται 
ἀόρατοι χαὶ ἀφανεῖς ἔχθροὶ, περὶ ὧν xal ὁ ᾽Από- 
τολος ἔλεχεν' Οὐκ ἔστι' ἡμῦ' záidm πρὸς αἷμα 
καὶ cápxa, ἆ.11ὰ πρὸς τὰς ἀρχὰς xal τὰς ἕξου- 
σίας, καὶ τοὺς κοσµοκράτζορας τοῦ σχότους τού- 
του, καὶ πρὸς τὰ πγεύματα τῆς πονηρίας. Οὗτοι 
γοῦν ἐξέχαον τὸν Σαοὺλ χατὰ τοῦ Aavtb: διὸ ἐξ 
αὐτῶν ῥνσθῆναι ἐδεῖτο τοῦ Θεοῦ. Πρὸς μὲν γὰρ τὸν 
Γολιὰθ, καὶ πρὸς τοὺς λοιποὺς ἀλλοφύλους ἀπήρχει 
αὐτὸς ἱστάμενος, χαὶ πολέμου νόμῳ τοῖς πᾶσιν ἐπ- 
εξιών * πρὸς δὲ τὰς ἀφανεῖς δυνάµεις xal τοὺς ἀορά- 
τους ἐχθροὺς θεὺν ὑπέρμαχον t&lou αὐτῷ γενέσθαι. 
ὌὍτι δὲ. μηδὲν ἁἀδιχήσας τὸν Σαοὺλ, µάτην Ἠλαύνειο 
ὑπ αὐτοῦ, παρἰστησι μὲν fj ἱστορία, ἐμφαίνει δὲ xol 
αυτὸς ἑξῆς λέγων Οὔτε ἡ ἀνομία µου, οὔτε ἡ 
ἁμαρτία µου ἄγευ ἀγομίας ἕδραμον καὶ κατηύ- 
θυνα. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, ἄγευ ἀγομίας ἕδραμον καὶ 
χατηύθυγα, ὁ Zoupayo;, μὴ οὔσης, φησὶν, ἆμαρ: 


P Psal, αν, 24. 7! Ερίο. vi, 12. 1 Poal. xxxvit, 5, 6. 








$551 


COMMENTARIA !N PSALMOS. . 


5585 


τίας, ἐπιτρέχουσι, ἵνα ἑλκύσωσί µε. Μηδεμιᾶς A men certavi , cursum consummati, fidem servavi : in 


Υὰρ προφάσεως ὑποχειμένης, τοσαῦτα κατ αὐτοῦ 


reliquo reposita est mihi corona justitie '*, 


ἑνεχείρουν οἱ δηλωθέντες. Καὶ θέα τίνα τρόπον ἐπὶ μὲν τοῖς προχειµένοις παῤῥησίαν ἄγων ὁ Δαν]δ  qal- 


vetat* bv δὲ τῷ πρὠτῳ µέρει τῶν Ὑαλμῶν ἔλεγεν : 


"Οτι αἱ ἀνομίαι µου ὑπερῆραν τὴν κεφαλήν µου, 


ὡσεὶ φορτίου βαρὺ ἐδαρύνθησαν ἐπ᾿ ἐμέ. Προσώζεσα»ν καὶ ἐσάπησαν οἱ μµώλωπές µου ἀπὺ προσ., 
ώτου τῆς ἀφροσύγης μον. Taura καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια ἑξωμολογεῖτο διὰ τῶν ἔμπροσθεν: in 
ὃὲ τοῦ παρόντος (ralv* Οὔτε ἡ ἀνομία µου, οὔτε ἡ ἁμαρτία µου, Κύριε, ἄγευ ἀνομίας ἕδραμον» xal 


κατηύθυνα. Νοῄσεις δὲ τὸν δρόµον. ὃν ἔτρεχε Aavtó, παραθέὶς τὴν ἀποστολιχὴν φρωνὴν δι fig Dave: 


Τόν 


d;ova τὸν xaAór ἡγώγισμαε, τὸν δρόμον τετέ.εκα, τὴν πίστιν τετήρηκα" .Ἰοιπὸν ἀπόκχειταί μοι 


ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος. 


Ἐξεγέρθητι εἰς συνἀν τησῦ’ µου xal oe, xal 
σὺ, Κύριε ὁ θεὺς τῶν δυνάμεων, ὁ θεὺς Ἰσραή.ι. 
"0; ἀγαθὸς δρομεὺς καὶ ἀγωνιστὴῆς ἄριστος τὸν ἀγῶνα 
τὸν x&ibv ἀγώνιζόμενος, ἐφ᾽ οἷς ἑπαῤῥησιάσατο εἰ- 


Ύεης. 6. Exsurge in occurswr, et vide, et tu, 
Domine Deus virtutum, Deus. [srael. Ut bonus cur- 
sor, pugnatorque strenuissimus, bonum certamen 
decertans, quia confidenter dixerat, Neque ini;uitas 


πιών' Οὔτε ἡ ἀνομία µου, οὔτε ἡ ἁμαρτία gov: D mea neque peccatum. meum, Donine, síne iniquitate 


ctrev ἀνομίας &ipagor καὶ κατηύθυνα' διεγείρει τὸν 
Φγωνοθέτην ἐπὶ τὴν θέαν τῆς οἰχείας ἀρετῆς, xol 
ἐδεῖν ἀξιοὶ ὅπως τοῖς εἰρημένοις λόγοις σύμφωνα f 
αὐτῷ τὰ ἔργα. Δείχννυται δὲ τοῦτο καὶ ἀπὸ τῆς ἰσφο- 
δίας, Ev ᾗ µυρία μὲν σπεπονηχὡς ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ φαί- 
vetat, οὐδὲν δὲ αὐτὸς κατ’ αὐτοῦ λυπηρὺὸν δράσας, Ex 
€x τοῦ ἑναντίου πολλάχις ἁλόντα αὐτὸν διασώσας aó- 
τἰκα. Καὶ ὅτε τὸ πονηρὸν πνεῦμα ἔπνιγεν αὐτὸν, σω- 
τρ αὐτῷ παρεφαίνετο Δαυῖδ, ἀναχρονόμενος μὲν τῷ 
ὀργάνῳ, δυνάμει δὲ τοῦ &v αὐτῷ θείου Πνεύματος τὴν 
Ev τῷ Σκοὺλ ἑναντίαν δύναμιν ἑλαύνων. Τὸ ἀνεξίχαχον 
τοίνυν ἑαυτοῦ xai τὸ πρᾶον, xaX τὸ ὑπομονητιχὸν δει- 
κνὺς τῷ θεῷ Deyev- Οὔέε ἡ ἀνομία µου, xaX τὰ 
ἔξης. Ἐξεγέρθηει εἰς σννώντησίν µου, καὶ ἴδε. 


10' ἑξῆς τοσαύτῃ χρησάµενος παῤῥησίᾳ, φωτίζεται C 


ὑπὸ τοῦ προφητικοῦ πνεύματος, xal διδάσκεται, ὡς 
ἄρα ἔσται τις χαιρὸς ἐν ᾧ xal ὁ Χριστὺς τοῦ Θεοῦ 
διωχθήσεται, xat ἐπιθουλενθήσεται ὑπὸ τοῦ Ἰουδαίων 
ἕἔθνους, σωτήρ τε xal ἐπίσχοπος τῶν δθνῶν ἁπάντων 
γενήσεται' àv ᾧ καιρῷ xaX αὐτοῦ τοῦ Δανῖδ τὰ χατορ- 
ῥώματα xai αἱ ἀρεταὶ ἀσθήσονται xal βοηθήσονται ὃν 
πᾶαι τοῖς ἔθνεσι. Καὶ τοῦτο γνοὺς xa0' ὑποθολὴν τοῦ 
ἁτίου Πνεύματος, ἐπιστῆναί ποτε τοῦτον εὔχεται τὸν 
χαιρόν. Ad ἑξῆής φησι" Καὶ σὺ, Κύριε ὁ θεὸς εῶν' 
δυγἀάκεων, ὁ θεὺς "lopatA, ρόσχες ἑπισχέγψα- 
cÓm πάντα τὰ ἔθνη. 'O μὲν γὰρ Ἱσραὴλ, ὁ σὺς 
χρηµατίσας πρότερος Àabe, πολλῶν εὐεργεσιῶν τε- 
τυχηχὼς, καὶ πολλῶν ἁγαθῶν ἀξιωθεὶς, οὐδένα σου 
ἄξιον ἐπεδείξατο χαρπόν' ἀεὶ δὲ xul πάντοτε πἀν- 
τοίαις ὑποπέπτωκχεν ἀσεδείαις, τοτὲ μὲν εἰδωλολα- 
ερῶν, τοτὲ δὲ τοὺς σοὺς προφήτας ἀνα.ρῶν' τέλος δὲ 
χαὶ αὐτῷ τῷ Ἀριστῷ σου χεῖρας ἐπιθαλών. θαυμαστὰ 
6b ὑπὸ τοῦ σοῦ Πνεύματος προμαθὼν περὶ τῆς τῶν 
ἐθνῶν ἐπιστροφΏῆς, εἰκότως ἐπιστῆναι τὺν καιρὸν 
ἐχεῖνον εὔχομαι, εἰδὼς, ὅτι οὐκ ἔστι παρὰ σοὶ προζ- 
υποληψία. Δικαιοσύνη δὲ τὰ πάντα διέπων, οἴδας 
καὶ ἔθνη ἀλλόφυλα χαὶ ἀλλογενῆ τῆς πλάνης ἐπιστρέ- 
φοντα σώζειν' οἶδας χαὶ τοὺς νοµιζοµένους τῆς σῆς 
εἶναι µερίδος, el: ἀνάξιοι εὑρίσχοιντο, τῆς τοιαύτης 
κλήίσεως µετέρχέεσθαι. Δὼ περὶ μὲν τῶν ἐθνῶν εὖ- 
χοµαι λέγων Πρόσχες τοῦ ἐπισχέψασθαι xdyta 
τὰ ἔθνη περὶ δὲ τοῦ ἑτέρου µέρους φηµί: Mj εἷ- 


? || Tini. iv, 7, 8. 


cucurri et direzi; jam agonothetam ad virtutis sux 
inspectionem provocat, rogatque advertere velit, 
opera sua cum prolatis verbis consentire. Idipsum 
porro ex historia commonstratur, ubi innumera 
mala a Saule perpessus, nihilque injuris$? adversus 
illum aggressus exhibetur; contra vero plerumque 
captum subito liberavit. Et quando spiritus malus 
suffocabat eum, David servator ejus visus est, in- 
strumento quidem pulsans, sed virtute in se degep. 
tis Spiritus divini, contrariam in Saule virtutem 
depellens, Suam itaque injuriarum  olilivionem, 
mansuetudinem, patientiam Deo exhibens dicebat : 
Neque iniquitas mea, et cottera. Exzsurgein occursum 
meum, et. vide. Deinde vero, tanta usus fiducia, a 
prophetico spiritu illustratur, ac ediscit futurum 
tempns, quo ipse Christus Dei vexationibus et insi» 


. diis Judaici populi impeletur, ac servator et inspe- 


ctor universarum gentium erit; quo etiam tempore 
ipsius Davidís preclara opera e virtutes. hymnis 
concinentur, et in universis gentibus celebrabun- 
tur. Hujusque re: Spiritu sancto revelante gnarus, 
tempus Hlud xdvenire precatur. Quare deinceps 
ait : Et tu, Domine Deus virtutum, Deus Israel, in- 
tende ad visitandas omnes gentes. Nam Israel ille, 
qui prior populus tuus dicebatar, multis ornatus 
beneficiis, multisque dignatus bonis, nultum te di- 
gnum fructum protulit; sed semper omnique tem- 
pore in varias omnis generis impietates prolapsus, 
modo simulacra coluit, modo prophetas tuos inter- 
fecit, ac demum ipsi Christo tuo manus intul.t. 
Mira porro a Spiritu tuo de gentium conversione 
edoctus, jure tempus illud advenire postuio, probe 
sciens nullam apud te esse personarum acceptionem. 
Quia enim cum justitia omnia administras, nosti 
alienigenas et extraneas gentes, si convertantur ab 
errore, salute donare; nosti itidem eos qui tu:& 
sertis esse putantur, si indigni deprehendantur, 
tali vocatione excluJere. Quare pro gentibus qai- 
dem ita precor : Intende ad. visitandas omnes gen- 
tes; de altera vero parte dico, Non miserearis om- 
ribus qui operantur. iniquitatem. Cum autem | indis- 
criminatim, omnibus, dicat, ipsum Israelem eo in 


EUSEBII CAESARIENSIS 0PP: PARS III. — EXEGETICA. 


Ld 


9D 


numerQ comprehendit, necnon eos qui tali modo A xrepriome πάντας τοὺς ἑρ]αζομένους τὴ árc- 


olim in Israele affecti erant. Quid enim amplius fa- 
ctum Sauli fu&, qui genere quidem ab Israel ortus 
erat, ex uribu Benjamin, qui tanti populi rex inau- 
curatus fuerat, quique tanta in cassum et sine causa 
adversus eum, qui se nihil kesisset, smachinatus 
fuerat? Quod si alii postea reperiantur qui Sauli 
gestis aflinia meditentur vel peragant; non eo tales 
salutem consequi necessum est, quod ex tua por- 
tione esse reputentur; ut e converso si qui inter 
extraneas gentes saluti idonei sunt, nihil ebsit 
quominus, pro ratione justitiz, visitatione tua di- 
gnentur. Quare dico, intende ad visitandas omnes 
gentes; iis vero qui operantur iniquitatem, ex que- 
vis genere orti sint, ne miserearis. Operantes vero 
iniquitatem supra quoque memorat dicens : Eripe 
ine de operantibus iniquitatem, et de viris sanguinum 
salva me. Sic vocabat eos qui Salvatori nostro im- 
pias intulere manus. Eosdem quoque subindicabat 
in Liv psalmo dicens, Quoniam vidi iniquitatem et 
contradictionem im civitate : die ac nocte circumda- 
bit eam "^; ac rursus; Contaminaverunt testamentum 
ejus, divisi sunt ab ira vulius ejus 15: iterumque : 
Viri sanguinum el dolosi non dimidiabunt dies suos: 
ego aulem in te sperabo '*. 
ὀργῆς τοῦ προσώπου αὐτοῦ. χαὶ abt 
ἡμέρας αὐτῶν. ἑγὼ δὲ ézl σὲ ἑ1πιῶ. 
VgRs. 7, 19. Convertentur ad vesperam, et (amem 
patientur ut canis, et circuibunt cieitatem. Postquam 


play. Λέγων δὲ ἁδιορίστως, πάντας, xat τὸν Ἴσραϊλ 
συμπαραλαμόάνει, xaX τοὺς bv αὐτῷ πάλαι Tevop£- 
νους τοιούτους. Tí γὰρ xai πλέον γέγονε, (n3, τῷ 
Σαοὐλ, τὸ μὲν γένος ἀπὸ τοῦ "Iopatà ὁρμωμένῳ, xal 
φυλῆς Βενιαμὶν, βασιλεῖ δὲ τοῦ τοσούτου ἔθνους χαθ- 
ισταµένῳ, τοσαῦτα δὲ εἰχῃ χαὶ µάτην χατὰ τοῦ µη- 
δὲν ἡδιχηχότος ἐπιχειροῦντι; El δὲ οὖν τὰ ἁδελτὰ 
tp Σαοὺλ φρονοῦντές τε xal πράττοντες γἑνοιντό ποτε 
ἕτεροι, οὗ παρὰ τοῦτο σώξεσθαι αὐτοὺς ἀνάγχη διὰ 
*$ νοµίζεσθαι τῆς σῆς µερίδος εἶναι. ὡς ἔμταλιν ἓν 
τοῖς ἀλλοφύλοις ἔθνεσιν, εἰ εὑρίσχοιντό τινες ἔπιτη- 
δείως ἔχοντες πρὸς σωτηρίαν, οὐδὲν ἂν χωλύοι της 
σῆς ἐπισχοπῆς αὐτοὺς τυχεῖν κατὰ τὸν τοῦ διχαίου 
λόγον. Διό qp Πρόσχες τοῦ ἐπισχέψασθαι πάντα 


B εὰ Eon: τοὺς δὲ ἐργαξομένους τὴν ἀνομίαν, ὄθεν δή- 


ποτε £lev, μὴ οἰχτειρήσης. Μέμνηται δὲ τῶν ἔργα- 
ζομένων τὴν ἀνομίαν χαὶ ἀνωτέρω λέχων' "Ρῦσαί µε 
ἐκ τῶν ἑργαζομένων τὴν ἀνομίαν, x«l ἐξ ávyÓpor 
αἱμάτων σῶσόν µε. Οὕτω δὲ ἐκάλει τοὺς χατὰ του 
Σωτηρος ἡμῶν ἀθέους ἑπενέγχαντας χεῖρας- Tox 
αὐτοὺς δὲ ἡνίττετο xal ἓν νδ ψαλμῷ λέγων. "Oz: εἷ- 
δον ἀνομίαν καὶ ἀντι.λογίαν àx τῇ πόλει. Ἡ μέρας 
καὶ γυκτὺς χυκ.λώσει αὐτήν' καὶ πάλιν Ἐδεδή- 
ἆωσαν τὴν διαθήχκην αὐτοῦ, διεµερίσθησαν dx' 


Ἄγδρες αἱμάτων καὶ δο.ιότητος οὐ μὴ ἡμισεύσωσε τὰς 


Ἐπιστρέψουσιν slc ἑσπέραν, xal Auio£ovcir 
ὡς χύων, καὶ xvxJAocovot πόλιν. Σφόδρα ἀκολού- 


visitationem gertium et. ultionem operantium Ini- C θως ἐπιαχοπὴν τῶν ἐθνῶν ἱχετεύσας γενέσθαι, τῶν 


füitatem fleri regavit, adinodum consequenter ita 
postea vaticinatur : Convertentur ad vesperam. Qui- 
nam illi, nisi qui operantur iniquitatem , et viri 
sanguinum ? Cur autem ad. tesperam ? quia in con- 
summatione s:eculi hzcc futura erant. Pro illo autem, 
Ei [amem patientur ut canis, Aquila, Et tumultuentur 
4t canis; Symmachus, £t consirepent. «t canes; 
Theodotie, Et vociferabuntwr ut canis, et quinta 
editio similiter, Et voci[erabuntur ut canes. Propa- 


lam hisce verbis, eos qui sero tandem, 1empore ad- . 


ventus Salvatoris nostri, perinde atque Saul inno- 
centem insequebatur, ita et ipsi bellum adversus 
Christum Dei suscepturi erant, canes nuncupavit, 
Quinetiam per prophetam lsaiam ipse Sp:ritus 
sancíus hzc declarat : Omnes canes muli nescientes 
latrare  ; etin xxi psalmo, qui Salvatoris nostri 
eruciatus describit, ex ejus Salvatoris persona di- 
citur : Circumdederunt. me canes multi, concilium 
malignantium obsedit me ?*. Qui igitur operantur 
iniquitatem, οἱ viri sanguinum, etsi jam multum 
viribus valere et ad presens tempus regnum ut 
Saul obtinere videantur; at quotquot aflinia ipsius 
gestis ediderunt, convertentur tandem, et ad vespe- 
ramtumultuabuntur, ac vociferabuntur: nibil quidem 
articulatiin loquentur, neque ex rationabili mente 
verba memoria digna proferent; sed perinde ut 
canes ululatus emittent vocesque contumeliosas 


ὃν Psa', xiv, 10, 1. "5 ibid. 21,23. 


Tt Psal. Liv, 24, 


τε ἑργαζομένων τὴν ἀνομίαν ἐχδίχησιν, ἑξῆς θεστί- 
ζει φάσχων Ἐπιστρέφουσο' εἰς ἑσπέραν. Έϊνες 
δὲ οὗτοι ἀλλ οἱ ἑργαζόμενοι τὴν ἀνομέαν καὶ οἱ ἄν- 
δρες νῶν αἱμάτων; Διὰ τί δὲ εἰς ἑσπέραν; ἐπειδὴ 
ἐπὶ συνεελείᾳ τοῦ αἰῶνος Ἴμελλε ταῦτα Ὑίγνεσθαι. 
"Avi δὲ τοῦ, Καὶ «Ἰιμώξουσι ὡς κύωγ, ὁ μὲν ᾽Αχύ- 
λας, Καὶ ὁχλασάτωσαν ὡς αύων, ἡρμήνευσεν" ὁ δὲ 
Σύμμαχος, Καὶ συνηχήσουσιν ὡς κύνες' ὁ δὲ Θεο- 
δοτίων, Καὶ ἠχήσουσιν' ὡς χύων' καὶ fj πέμπτη 
Ἔχδοσις ὁμοίως, Καὶ ἠχήσουσυ ὣς κύνες. "Αντι- 
Χρυς δὲ διὰ τούτων τοὺς ὀψέ, ποτε κατὰ τοὺς χρόνους 
τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀφίξεως ὁμοίως τῷ τότε 
Σαοὺλ, τὸν ἀναίτιον διώξαντι, µέλλοντας xaX αὐτοὺς 
τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ πολεμεῖν, χύνας ὠνόμασεν. 


D "Enc xai διὰ τοῦ προφήτου Ἡσαῖου τὸ αὐτὸ ἅγιον 


ΠἩνεῦμα περὶ τῶν αὐτῶν διδάσχει λέγον Πάντες 
κύγες ἐνεοὶ οὐκ εἰδότες v. Ἰακτεῖν' χαὶ Ev χα’ φαλ- 
μῷ, τὰ πάθη τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διαγράφοντι, ἐξ αὖ- 
τοῦ προσώπου λέλεχκται τοῦ Σωτήρος Περιεκύκ.λω- 
cür µε χύγες πο.οὶ, συγαγωγἡ πογηρευοµένων 
περιέσχον µε. υἱ οὖν ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν xal 
οἱ ἄνδρες τῶν αἱμάτων, εἰ χαὶ τὰ μάλιστα νῦν πολλὰ 
δύνασθαι δοχοῦσι, χαὶ τῆς βασιλείας χρατεῖν ὥσπερ 
Σαοὺλ τέως ἐπὶ τοῦ παρόντος, ἀλλὰ πάντες γε οἱ τὰ 
ἀδελφὰ τούτῳ πράξαντες ὀπιστρέψουσιν ὀψέ ποτε, xol 
el; ἑσπέραν ὀχλάσουσί τε xai συνηχἠσουσιν, οὐδὲν 
μὲν ἔναρθρον φθεγγόµενοι, οὐδὲ ix λογιχῆς δια- 


Ἰ 199. 1vi, 10. '^ Psal. xxi, 17. 











δει 


COMMENTARIA IN PSALMOS, .- 


δις 


vola; λόγους ἀξίους µνήµης προσφέροντες, χυσὶ δὲ A et. impudentes. Quare famem patientur, pane vitz 


παραπλησἰως ὑλαγμοὺς ἀφιέντες, φωνάς τε ὑδριστι- 
κὰς xai ἀναιδεῖς. Διὸ xat λιμώξουσιν τοῦ τῆς ζωῆς 
ἄρτου στερηθέντες' ἐπεὶ μὴ παρεδέξαντο τὴν σωτή- 


prov καὶ οὐράνιον τροφὴν, αὑτὸν τὸν εἰρηχότα. Ἐγώ 


εἰμι ὁ ἄρτος ὁ éx τοῦ οὐρανοῦ καταδὰς, xal 
διδοὺς ζωὴν τοῖς ἀνθρώποις. "Όθεν xat ἕτερος 
προφῆτης τὸν λιμὸν τοῦτον αἰνιττόμενος ἐδόα λέγων’ 
1δοὺ οἱ δουλεύονεές µοι φάγονται, ὑμεῖς δὲ 
πειγάσετε. Mob οἱ δουεύονγτές µοι Κπίονται, 
ὑμεῖς δὲ διψήστεεε. Ἑτερηθέντες δὲ τῆς αἰωνίου 
τροφῃς xal τὸν ἄρτον «Qc ξωῆς παραιτησάµενοι, 
οὐχέθ) ὡς πρόδατα γενήσονται τοῦ χαλοῦ ποιμένος * 
παραθληθήσονται δὲ χυσίν. Elta δὲ xal τῆς ἑαυτῶν 
πόλεως, fjv χαχῶς (xnsav, ἀπελασθήσονται ' ἆπο- 
χλεισθήσονταί τε αὐτῆς, ὡς μηχέτ᾽ αὐτῆς Ἐπιθδαίνειν 
τολμᾷν' ἐπειδήπερ οἱ οἰχοῦντες αὐτὴν αἱμάτων 
αὐτην ἐπλήρουν. Aib ἓν τῷ προδηλωθέγτι ἑλέγετο' 
"Oz. εἶδυν ἀνομίαν καὶ ἀντι]ογίαν ἐν εῇ πόλει. 
λλλ ἐχεῖ μὲν τὰ τολµηθέντα τῷ. Ἰσραὴλ ἐν αὐτῇ 
τῇ Ἱερὀυσαλὴμ κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἐδηλοῦτο: ἐνταῦθα 
δὲ τὸ συμθεθηχὸς αὐτοῖς μετὰ ταῦτα τῇ τοῦ ἁγίου 
ΣΙνεύματος προγνώσει dj Γραφὴ στηλιτεύει’ διὸ xal 
στη 1ογραφία χἐχληται. Τοῦ δὲ λόχου τὸ ἁποτέλεσμα 
παρίστησιν fj τῶν πραγμάτων ἔχθασις, Μετὰ γοῦν 
τὴν χατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιθουλὴν αὐτῶν, ἐπι- 
φτάντες Ῥωμαῖοι τέλος ἐπῶγον τοῖς αροφητικοῖς 
Αόγοις. Nópot; γοῦν τῶν χρατούντων ἐξ ἐἑχείνου τὸ 
πᾶν Ιοὐδαίων Evo; ἁπηγόρευται τοῖς τόποις ἐπι» 


privati, quia salutarem et celestem cibum non ac- 
ceperunt, ipsum scilicet qui ait : Ego sum panis, 
qui de celo descendit, et qui dat vitam hominibus "**. 
Quare alius propheta hujusmodi famem adumbrans- 
clamabat dicens : Ecoe qui serviunt mihi comedent, 
vos aulem. esurielis : ecce qui serviunt mlhi bibent, 
vos autem silietis 39. /Eterna autem esca privati, ac 
pane vilze rejecto, non ultra ut oves boni pasteris 
reputabuntur, sed canibus comparabuntur. Deinde 
vero ex civitate sua, quam improbe coluerunt, et- 
turbabuntur.: atque ita excludentur, ut ne nltra 
adire illam audeant : quia ipsi ejus incole, eam 
sanguine repleverunt. Quare in supra memorato 
loco dicebatur : Quoniam vidi iniquitatem et contra- 


B dictionem in civitate 3». Atenim ibi Israelis in Jeru- 


salem contra Salvatorem facinora recensebantur ; 
hic vero qua ipsis postea contigerint ex Spiritus 
sancti revelatione Scriptura ceu in cippo inscribit ; 
quare titi inscriptio dicitur. Completum porro ser- 
monem esse rerum eventus declarat. Nam póst ia- 
sidias ab iis contra Salvatorem paratas, irruentes 
Romani, dictis propheticis finem intulerunt : siqu'- 
dem victorum: lege.universe Judaice genti aditu 
lecorum interdictum est; inevitabilis quippe legis 
transgressoribus impendet ultio. Quamobrem ad 
hanc usque diem, ad certos terminos in circuitu 
accedentes, procul consistunt : neque solum illud, 
quod sacrum olim reputabatur, vel procul conspi- 


. Ῥαΐνειν, ἀπαραιτῆτου τιμωρίας ἑπαιωρουμένης τοῖς 6 cere ipsis conceditur. Sed foras circumeuntes, Scri- 


τοῦ νόµου παραθάταις. Διὸ εἰσέτι xal σήµερον ἁμφὶ 
4k) τοὺς Ópeuc καὶ χύχλῳ παριόντες πόῤῥωθεν 
ἵστανται' μηδ ἐξ ἁπόπτου τὸ πάλαι νενομισµένον 
αὐτοῖς ἱερὸν ἔδαφος θεάσασθαι χαταξιούµενοι' ἔξω- 
θεν δὲ χυχλοῦντες, πίστιν ἐπάγουσι τῇ μετὰ χεῖρας 
λεγούσῃ Γραφῇ' Ἐπιστρέγουσιν εἰς ἑσπέρανν 
xal «ιμώξουσιυ ὡς Χύων, καὶ κυχλώσονσι 
πὀλω.. Καὶ τούτοις ἑξῆς ἐπιλέγεται ἡ.αἰτία δι᾽ fv 
καῦτα πείσονται' Ἰδοὺ γὰρ, φησὶν, ἁποφθέγξονται 
ἐν τῷ στόµατι αὐτῶν, xal ῥομφαία ἐν τοῖς χεί- 
Ίεσω' αὐτῶνι ὅτι τίς ἤχουσε; ταῦτα γὰρ ἅπαντα 
πεπόνθασι διὰ τὰς ἀθέους αὐτῶν xoi δυσσεδεῖς 
φωνὰς, &; χατὰ τοῦ Σωτῆρο; ἡμῶν Ἱφίεσαν, ἐπὶ τοῦ 
ΠΜιλάτου βοῶντες ' Alpe, alps, σταύρωσον αὐτόν. 


pturz que jam agitur fidem conciliant dicenti : 

Conterteniur ad vesperam, et (amem patientur ut ca- 
nis, εἰ circuibunt cicitatem. Deinde vero. subjungi- 
tur ἰαηἱ calamitatis causa : nam ait : Ecce loquen- 
lur in ore suo, et. gladius in labiis eorum, quoniam 
quis audivit? Enimvero hsec omnia passi sunt ob 
impias illas et nefarias voces, quas contra Salva- 
torem nostrum protulerunt, ad Pilatum clamantes : 
Tolle, toHe, crucifige eum 5. Sanguis ejus super 
noset super filios nostros **. Quod his verbis significa 
tur : Ecce loquentur in ore &uo, et gladius in labiis 
eorum. l'ro illo autem, Quoniam quis audicii ? cla- 
rius Synimachus interpretatus his verbis est, Quasi 
nullo audiente clamabant. Talia quippe contra Sat- 


To αἷμα αὐτοῦ àyp' ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ τέκνα D vatorem oblatrabant, quasi. nemine inspiciente, et 


ἡμῶν ὃ δὴ σηµαίνει φάσχων ὁ λόγος Ἰδοῦ àzo- 
ᾠθέγέονται ἐν ccópaci αὐτῶν καὶ ῥομφαία ἐν τοῖς 
χείλεσιν αὐτῶν. "Avi δὲ τοῦ, "Ort τἰς ἤχουσεν 
σαφέστερον ἡρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος εἰπών' Ὡς 
οὐδενὸς ἀκούοντος ἐδόων. Τοιαῦτα γὰρ χατὰ τοῦ 
ΣωτΏρος ὑλάχτουν, ὡς μηδενὸς ὑφορῶντος, xal ὡς 
μὴ τῆς φωνῆς αὐτῶν ἐπαχροωμένου τοῦ θεοῦ. "AXI" 
ἐχεῖνοι μὲν ὡς μηδενὸς ἀχούοντος ἐθόων σὺ δὲ 


quasi ne yel ipse Deus vocem corum audiret. Ve- 
rum illi quidem ut nemine audiente clamabant ; at 
tu omnium inspector οἱ judex, non solim talia. ob- 
latrantes audiebas, sed ridiculos agebas. Et quo- 
modo non ridiculi, qui putarent tot mirabilium 
opificem, se malitia sua superatu:oe * η psalmo 
secundo similitcr. dicitur ; Qui habitat tn calis irri- 
dcbit eos, et Dominus subsannabit eos **. 


αὐτὸς ὁ πάντων ἔφορος χριτὴς οὗ µόνον ἤχουες τὰ τοιαῦτα ὑλακτούντων, ἀλλὰ καὶ καταγελάστους ἔἐποί- 
εις. Καὶ πῶς γὰρ οὐκ σαν χαταχέλαστοι οἱ νοµίξοντες Σύνασθαι τὸν τῶν τοσούτων παραδόζων ἔργων 
ποιητὴν τῇ ἑαυτῶν νιχήσειν χαχίφ; Καὶ ἓν τῷ 6’ δὲ εἴρηται φαλμῷ  Ὁ κατοικῶν ἓν οὐραγοῖς éxre- 
Ἰάσεται αὐτοὺς, xal Κύριος ἐκμυκτηριεί αὐτούς. 


? Joan. vi, 41. 


99 |sa, Lxv, 15. 
n, 4. 


8 Psal, Liv, 10. 


5. Joan. xix, 15, 3 Mattb. xxvi, 25. ** Psal. 


- 


δισ ' 


Ad mihilsum deduces omnes gentes. Pro illo 8u- A 


tem, Ad nihilum deduces omnes gentes, Symmachus, 
Obstrvet omnibus gentibus, interpretatur. His porro 
signiücatur, correptionem a Deo omnibus gentibus 
inferendam esse. Quia enim supra dicebatur, In- 
tende ad visitandas omnes gentes ; consequenter do- 
cet, Deum inspectorem prius omnes correpturum 
gentes, deinde eas a multorum numinum οἱ idolo- 
rum errore conversurum esse. Sermonem porro 
completum deprebendet, si quis animadvertat, post 
adventum Salvatoris nostri, gentes multorum nu- 
minum errori maxime deditas, sub initium przdi- 
cationis verbum recipere abnueutes, obsidionibus 
et quibusdam aliis srumemis deduclas resipuisse, 
Deo ita ipsas alloquente atque cagtigante; sic ergo 
ad meliorem [rugem se postea recipientes, salutari 
verbo subdii:& sunt. Quamobrem deiude subjungi- 
tur ex persoria Salvatoris : Fortitudinem meam ad 
ie custodiam, quia Deus susceptor meus es, Deus 
meus, misericordia ejus preweniet me. D-ua ostendet 
mihi in inimicis meis ; sive,secundum Symmachum, 
Despicere me [aciet eos qui muros mihi abstulerant. 
Alibi quoque dietum est : Et despexit oculus meus 
insurgentes in me malignantes, audiet auris mea **, 
Sed etiam David Saulis ruinam et mortem aspezit, 
ct casum mortis ejus despexit. Ne occidas eos, ne 
quando obliviscantur populi tui. Rursum "pluraliter, 
ne occidas eos, inquit, disperge illos, et depone illos ; 
cum tamen quo tempore bxc proferebantur, nullus 
alius ex histor.a Davidi inimicus feratur, prater 
unum Saulem. Verum hac etiam ex persona Sal- 
va:oris Spiritus propheticus voeiferatur, de iis sci- 
licet, qui adversus se insurrexerunt, de quibus di- 
cium : Et populi medileti sunt. inania. Astiterunt 
reges lerra εἰ principes convenerunt in uuum adcver- 
sus Dominum et adversus Christum ejus **. ος igi- 
tur qui incassum prophetias ipsius meditali sunt, 
ac principes ducesque eorum ne occidas, sed di- 
sperge et depone. Precatur autem ipsos ex gradu 


dejici : quod etiam factum est. Non ultra igitur. 


rex, non principes sacerdotum, non propheta; sed 
neque Scribe, Pharisei et Sadduczi penes illos 
sunt, Nec tamen ipsos occidi rogat. Quare genus 
eorum subsistit, et (iliorum euccessio aecrescit. Ne- 
que enim occisi, vel de medio hominum sublati; sed 
bactenus superstites sunt; ita tamen ut ab honore 
quo donati olim a Deo fuerant, dejecii ac depulsi 
sint. Sed etiam disperge illos, ait, in virtute tua; 
give, secundum Symmacbum, Extorres fac eos vir- 
Ie (3a. Quod. verpo quovis clarius rerum eventus 
declarat, Judaico populo per oinnes gentes disper- 
$0, atque extorre facto; ita ut, si ea de re Judzi 
altum sapiant quod omnes gentes repleant, apud- 
que barbaros et in medio Grz:corum degant, at 
sciant maledictionis vocibus id de ipsis prenuntia- 
tum fuissc. Hzc itaque prophetia sic de iisdem lo- 
quitur : Disperge illos in virtute tua, et depone eos, 


** Psal, zci, 13. ** Psal, 11, 1,2, 


EUSEBII CA:SARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. Sil 


Ἐξουδεγώσεις πάντα τὰ ἔθνη. Αντι δὲ τοῦ 
Ἐξουδενώσεις πάντα τὰ ἔθνη, ὁ Σὐμµαχος, Ἐς.- 
φράξει πᾶσι τοῖς ἔθνεσε, ἠἡρμήνευσς. Δηλοῖ ἃ 
ὁ λόγος ἐπιτίμησίν τινα τοῦ Oso) πρὸς πάντα τὰ 
ἔθνη. Ἐπειδὴ yàp ἀνωτέρω ἐλέγετο' Πρόσχες tcv 
ἐπισκέψασθαι πάντα τὰ ἔθνη, ἀχολούθιως διδάσχει, 
ὡς ἐπισχοπῶν ὁ θεὸς ἐπιτιμήσει πρότερον πᾶσι τοῖς 
ἔθνεσιν, εἶτ᾽ ἐπιστρέψει αὐτὰ τῆς πολυθέου καὶ εἶδω- 
λολάτρου πλάνης. Γνῶναι δὲ ἐστι τοῦ λόγου τὸ ἀπυ- 
τέλεσµα ἐπιστήσαντα, ὡς μετὰ τὴν παρουσίαν τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν, τὰ μάλιστα περὶ τὴν πολύθεον 
πλάνην ἑπτοημένα ἔθνη, χατ᾽ ἀρχὰς τοῦ κηρύγματος 
ἑναντιωθέντα τῇ τοῦ λόγον παραδοχῆ, πολιορχίαις 
xal τισιν ἅλλαις ἐπιστρεπτικαῖς περιστάσεσιν ἐσω- 
φρονίσθη, τοῦ θεοῦ τοῦτον τὸν τρόπον ἐπιφθεγγομέ- 


B νου xai ἐπιτιμῶντος αὐτοῖς * οὕτω γοῦυν, μετὰ ταῦτα 


δωφρονισθέντες, χαθυπετάγησαν τῷ σωτηρίῳ λόγῳ 
Διὸ ἐπιλέγεται ἑξῆς Ex προσώπου τοῦ ΣωτΏρος” Τὸ 
κράτος µου πρὸς σὲ φυ.άξω, ὅτι ὁ θεὸς ἀντι- 
ἑήπτωρ µου, ὁ θεός µου, τὸ ἔ-εος αὐτοῦ απΓο- 
φθάσει µε ᾽ ὁ θεὸς δεἰξει uoc ἐν τοῖς ἐχθροῖς µου’ 
ἢ χατὰ τὸν Σύμμαχον, Ἐπιδεῖν ποιήσει µε τεῖς 
ἀποτειχίζουδί µε. Καὶ ἐν ἑτέρῳ δὲ εἴρηται Καὶ 
ἐπεῖδεν ὁ ὀφθα.μός µου ἐν εοῖς ἑπανισταμέγοις 
éx' ἐμὲ πονηρευοµένοις, εἰδακούσεται τὸ οὓς 
µου. ᾽Αλλὰ καὶ ὁ Δα»ῖδ τοῦ Σαοὺλ τὴν πτῶσιν xal 
τὴν ἐελευτὴν εἶδεν, ἐπεῖδέ τε αὐτοῦ τῇ χαταστροφῇ 
«οῦ θανάτου. MÀ ἁποκτείνῃς αὐτοὺς, µήποτε 
ἐπιλάθωνται vov «αοῦ σου. Πάλιν πληθυντιχῶς, 
Mh ἀποκτείνῃς αὐτοὺς, qraX, καὶ διασκόρπισον 


C αὐτοὺς, xal xatáyare αὐτούς: οὐδενὺς ἐχθροῦ τῷ 


Δαν]δ καθ) ὃν χαιρὺν ταῦτα ἑλέγετο δειχνυµένου ix 
τῆς ἱστορίας ἡ μόνου τὀῦ Σαοὐλ. ᾽Αλλὰ γὰρ xil 
ταῦτα τὸ πνεῦμα tb προφητιχὺν ix προσώπου τοῦ 
Σωτῆρος ἀναγωνεῖ περὶ τῶν ἑπαναστάντων αὑτῷ, 
πτρὶ ὧν ἑἐλέγετο: Καὶ Aaol ἐμεῖέεησαν κεγά. 
Πωαρέστησαν οἱ βασιαεῖς τῆς γῆς, καὶ οἱ ápyor- 
τες συνέστησαν ἐπὶ εὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυρίου 
xal κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ. Τούτους οὖν τοὺς εἰς 
x£vby τὰς περὶ αὐτοῦ προφητείας µελετήσαντας, 
τούς τε ἄρχοντας αὐτῶν xal καθηγοωµένους μὴ 
ἀποκτείνῃς, φησὶν, ἀλλὰ διασκόρπισον xai χατ- 
ἀγαγε. Εὔχεται δὲ αὐτοὺς χαθαιρεθΏναι τοῦ ἀξιώ- 
µατος ὃ δὲ xai γέγονεν. Οὐχέτι γοῦν βασιλεὺς, οὐδὲ 
ἀρχιερεὺς, οὐδὲ προφήτης, ἀλλ οὐδὲ Υραμματεῖς 


D χαὶ Φαρισαῖοι, xal Σαδδουκαῖοι παρ) αὑτοῖς εἶσιν. 


Οὐ μὴν καὶ ἀποχτανθῆναι αὐτούς Φῆσι. Διὸ συν- 
έστηχεν αὐτῶν τὸ Ὑένος, xai τῶν παίδων ἡ δια- 
δοχὴ πληθύνε. Οὐ γὰρ ἀπεχτάνθησαν, οὐδὲ ἐξ 
ἀνθρώπιον ἀπεσθέσθησαν, ἁλλ' εἰσὶ μὲν xai ὑφ- 


Γεστήχασιν οὕτω δὲ ὡς καταθεθληµένοι καὶ χατ- 


εντνεγµένοι fic πάλαι ἠξίωντο παρὰ θεῷ τιµή». 
Αλλὰ xal διασκόρπισον αὐτοὺς, «now, ἓν τῇ 
δυνάμει cov* Ἡ κατὰ τὸν Xóppayov: Ἀναστή- 
τωσω αὐτοὺς tjj δυνάμει σου. Ὅ δὴ xat αὐτὸ 
τὸ πρᾶγμα ἑναργέστερον παντὸς λόγου παρίστῃσιν, 
ἁπανταχοῦ γῖις τοῦ Ιουδαίων ἔθναυς διεσχορπισμένον, 


$15 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 516 


x31 ἀναστάτου τον χάνοντος * ὥστ' εἰ μέγα φρονοῖεν A protector meus Domine. Sed etiam quod non peni- 
Eri τούτῳ Ἰουδαῖοι, ὡς πάντα πληροῦντες τὰ ἔθνη — tus ex hominibus deleti sint, his indicat, Ne occidas 
'apá& τε βαρθἀροις χαὶ ἓν µέσοις Ἕλλησιν οἰχκοῦντες — eos, nequando obliviscantur populi twi. Nam si ex 
&XX' ἴστωσαν, ὅτι ἐν χατάρας λόγῳ ταῦτα περὶ — hominibus sublati essent, neque ulterius inler vi- 
αὐτῶν ἐθεσπίζετο. Ἡ γηῦν πχροῦσα προφητεία φταὶν — vos numerarentur, nequaquan, ait, viderent popu- 
περὶ αὐτῶν Διασχέρπισον αὐτοὺς ἐν τῇ Óvrdjes.— lum meum, neque florentem. Ecclesiam meauv per- 
σου, xal κατάγαγε αὐτοὺς, ὁ ὑπερασπιστής — noscerent : sed ut eam et. populum meum conspi- 
µου Κύριε. ᾿Ἀλλὰ xal τὸ gh πάµπαν αὐτους t£ ciant, ne occidas, sed dispergas eos ubique terra- 
ἀνθρώπων ἡφανίσθαι σηµαίνει Myouca: M3) ádxo- rum, ubi Ecclesia mea eonstituenda est ; ut. popu- 
κτείνης αὐτοὺς, µήποτε ἐπι.άθωνται τοῦ «Ἰαοῦ lum meum, Ecclesiamque per totum orbem a me 
cov. Ei γὰρ foav && ἀνθρώπων ἀφανισθέντες, xaX — fundatam videntes, ad zemulotionem religionis ac- 
μτδαμῶς bv ζῶσιν ὄντες, οὐκ ἂν εἶδον, φησὶ, τὸν — cedant; exemploque populi ex gentibus conversi, 
ἐμὸν Aabv , οὐδ' ἂν ἔγνωσαν ἀνθοῦσαν ch» ἐμὴν — ipsiquoque insanabili incurabilique suo idololatrise 
Ἐκχλησίαν * ἁλλ ἵνα βλέπωσιν αὐτὴν xal τὺν bgbv — malo finem iínponant. Hzc itaque pro illis Salvator 
θεωρῶσι Aaby, μὴ ἀποχτείνῃης μὲν αὐτοὺς, διασχάόρ- — precatus est, Patrem obsecrans, ne occiderentur, 
πισον δὲ αὑτοὺς ἀπανταχοῦ γῆς, ἔνθα μέλλει xal B sed in vita manerent et servarentur, ut viderent 
ἡ bah Ἐχχλησία συνίστασθαι. ὅπως, βλέποντες vby — populum suum, et multüm ab eo utilitatis percipe- 
ἐμὸν λαὺν xai τὸν καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης ὑπ — rent. 

ἐμοῦ θεμελιωθεῖσαν Ἐκκληδίαν, el; ζῆλον ἔρχοιντο θεοσεθείας, χαὶ τῷ παραδείγματι τοῦ ἐξ ἐθνῶν 
ἐπιστρέφοντος λαρῦ καὶ αὑὗτοὶ παὐσοιντό πατε τοῦ viro) παρ αὐτοῖς xol ἀθεραπεύτου χαχοῦ τῆς 
εἰδωλολατρσίας. Οὐχοῦν καὶ ταῦτα ὑπὲρ αὐτῶν ὁ Σωτῃρ ηὗχται, δεηθεὶς τοῦ Παξρὸς μὴ Δναιρεθῆναι 
pi» αὐτοὺς, μάνειν δὲ iv τῷ βίῳ χαὶ φυλάττεσθσι ἐπὶ τῷ θ:ωρεῖν τὸν ατηυ λαὸν χαὶ μεγάλα ἐδ αὐτοῦ 


ὠφελεῖσθαι. 


Ἁμαρτίαν στόματος αὐτῶν, Aóyor χειΛλέων αὐ- 
τῶν; καὶ συ. ληςθήτωσαν ἐν τῇ ὑπερηφανίᾳ αὐ- 
τῶν. Πάλιν χάνταῦθα τὴν αἰτίαν παρἰστησι τῶν προ- 
λεχθέντων. Διὰ τί γὰρ ταῦτα παθεῖν αὐτοὺς Ἀξίου, 
ἀναγχαίως διδάσχει λέγων ' Av ἁμαρτίαν στόματος 
αὐτῶν, xa διὰ. τὸν λόγον τῶν χειλέων αὐτων. Kat 
ἔστι θαυμβάσαι τὸ ἀχριθὲς τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
' πρυῤῥήσεως, Ἐπειδὴ γὰρ οὐκ αὐτοὶ Ἰουδαῖοι, χατὰ 
τὸν τοῦ Σαυτῆρος ἡμῶν χαιρὸν τὸν θάνατον αὐτῷ εἰρ- 
γάσαντο, 'Popaix] δὲ χειρὶ τοῦτ) ἑπράττετο, 6:xá- 
ζοντος μὲν Πιλάτου, διαλαδόντων δὲ στρατιωτῶν καὶ 
ἀπαγαγόντων αὐτὸν, Ἰουδαίων δὲ τούτων pro ὁτιοῦν 
πεποιηχότων * εἰχότως οὐκ αὐτὸ τὸ ἔργον τοῦ θανάτου 
τούτοις ἀνατίθησι, ἀλλὰ τὴν αἰτίαν. Ot τε γὰρ ἄρ- 
χοντες τῶν Ἱουδαίων, συνέδριον ποιησάµενοι, πᾶσαν 
ἐχίνησαν μηχανὴν, ὅπως αὐτὸν ἀπολέσωσιν ' oi. τε 
εούτοις χαριζόµενοι ψευδοµάρτυρες xal συχοφάνται 
εἰς πρόσωπον ἔστησαν τοῦ Σωτῆρος᾽ Ó τε πᾶς λαὺς 
φωναῖς καὶ χείλεσιν οἰχείοις τὸ αἵμα αὐτοῦ xaÜ' ἑαυ- 
τῶν xa κατὰ τῶν ἰδίων παίδων ἐξητήσαντο. Εἰχότως 
οὖν ὁ παρὼν λόγος οὐ τῆς τοῦ θανάτου πράξεως, 
fjv ὥρισε μὲν Πιλάτος, διεπρᾶξαντο 6b οἱ ὑπ' αὑτῷ 
στρατιῶται, μνημονεύει, ἀλλὰ τῆς τῶν ἀρχιερέων 
συσχευΏς, καὶ τῖς τῶν συχοφαντῶν µαρτνρίας, τῆς 
τε φωνῆς «oU πλήθους ἐπιθοῄσαντος κατ εὐτοῦ. 
Διό φησιν Αμαρτίαν στόματος αὐτῶν, «όγον' χει- 
«λέων αὑτῶν * ὡσεὶ ἔλεγε σαφἑστερον ΄ Δι ἁμαρτίαν 
στόµατος αὐτῶν, xal διὰ λόγον χειλέων αὐτῶν. διὰ 
(Xp ταῦτα διασχόρπισον αὐτοὺς τῇ δυνάµει σου, 
καὶ κατάγαγε αὐτοὺς, ὁ ὑπερασπιστής µου Κύρ!8δ. 
Κατὰ δὲ τὸν Σύμµαχον, Ἁμαρτίᾳ, φησὶ, τοῦ στό- 
µατος αὐτῶν, xal τῷ Aóyo τῶν χειΊέων αὐτῶν τὰ 
προλεχθέντα αὐτοῖς ἐπαχθήσεσθαι. Καὶ ἐπιλέγει 
Καὶ συ. Ἰηωθήτωσαν ἐν τῇ ὑπερηφανίᾳ αὐτῶν ' 
$4, κατὰ τὸν Xóppayov, Συά.Ίημθήτωσαν μετὰ τῆς 


Vgns. 12. Delictum oris eorum sermonem [αδίο- 
rum ipsorum; et comprehendantur in superbia sua. 
Mic rursum memoratorui causam aperit, Cur enim 
ipsos hiec pati rogaverit, necessario edocet dicensg, 
propter delictum oris eorum, et sermonem labio. 


C rum ipsorum. Et mirari subit predictionis sancti 


Spiritus accurationem. Quia enim tempore Salva- 
toris nostri, non Judzi ipsi mortem intulerunt, sed 
HKomanurum manu id peractum est, judicium Pilato 
ferente, militibus comprehendentibus οἱ abducen- 
tibus eum, et a Judiis nibil eorum actum est; 
jure illis non ipsum necis actum ascribit, sed cau- 
sam. Principes namque Judzorum concilium in- 
euntes, nullam non macehinam moverunt, ut eum 
perderent; falsi testes autem et sycophantze, eorum 
gratiam aucupantes, in conspectu Salvatoris stete- 
runt ; totusque populus vocibus labiisque suis ean- 
guinem ejus super se et super filios suos expetie- 
runt : jure ergo non necis facinus, quam decrevit 
Pilatus, perpetrarunt milites ejus, memorat; sed 


D principura sacerdotum conspirationem, sycophan- 


tarum testimonium, contra ipsum acclamantis mul- 
titudinis vocem. Quare ait : Delictum oris eorum, 
sermonem labiorum ipsorum ; ac si liquidius dice- 
ret. propter delictum oris eorum, et propter ser- 
monem labiorum ipsorum. Ea de causa disperge il- 


' los in. vir(ute tua, εἰ depone eos, pretector. meus 


Domine. Secundum Symmachum vero, peccato, in-. 
quit, oris eorum, el verbo labiorum ipsorum prazedi- 
cta ipsis iufligenda sunt. Ac subjungit, et compre- 
hendantur in superbia sua, sive secundum Symimna- 
chum, comprehendantur cum superbia swa. Nam 
cum superbi arrogantesque essent, Servatoris no- 
stri fiduciam non ferebant. Quare superbe admodum 
adeuntes illum sie compellabant : Quis dedi 0 


δι] 


ΕὔΘΕΒΙΙ CAESSARIENS S OPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


518 


potestatem hanc ? el in qua potestcte hec facis "' * A ὑπερηφανίας αὑτῶν. Ὑπερήφανοι γάρτινες ὄντες χαὶ 


ftenim cum nos οἱ templum οἱ populum omnem 
sub imperio habeamus, quis tu es, et cur talia au- 
des? Hujusmodi ergo verborum causa hic dicitur : 
Et comprehendantur in. superbia sua : et de exsecra- 
tione. et mendacio annuntiabuntur. Pro quo Symma- 
chus interpretatus est : Comprenendantur cum su- 
perbia sua, exsecrationem el mendacium ' loquentes. 
Postea subjicil : In consummatione, in ira consum- 
maltéonis, el non erunt : cujus loco.iterum 5ymma- 
chus clarius his verbis interpretatur : Consumma 
in. furore, absume ut non sint. Hzc Spiritus prophe- 
ticus non diras imprccans iis qui hxc passuri 
erant, sed tantum qua futura sunt vaticinans, 
prenuntiat; cam enim mentem ejus esse sententia 
praefert. Ob delictum oris eorum, et sermonem 
labiorum ipsorum comprehendentur in superbia 
sua, et comprehendentur exsecrationem et menda- 
cium loquentes ; eruntque in consummatione et in 
ira, qux: absumet cos ità ut non ultra exsistant, 


Secundüm Aquilam vero dicitur, Confice in ira, 


absume, εἰ non exsistent; similiter, secundum 
Symmachum, Consumma in. furore, absume, ut non 
sint. His porro vaticinatur, eos qui talia sunt ausi 
in memorata civitate non ulterius mansuros, ac 
cultum illum divinum, antiquitus in civitate serva- 
tum, finem habiturum, necnon constitutum ibi 
regnum, omniaque prius ipsis 4 Deo collata bona; 
videlicet prophetarum przsentiam, angelorum con- 


pectus, ac reliquam, qua. dignabalur cos, inspe- C 


ctionem. Qua sane fluem per illatam ipsis iram 
sortita sunt. Quod autem hac de re dicatur illud, 
confice in furore, absume «t non sint, cx scquenti 
dicto palam. Qiiid illsd est? Et scient. quia Deus 
Jacob dominabitur finium terre. Nam si de ipsa 
gente de ipsisque viris illud, confice in furore, ab- 
sume ut. non sint, dictum fuisset; quomodo jam 
confecti, nec ultra exsistentes, scire possent quia 
Deus dominalitur finium terrx? cur superius di- 
ctim fuisset, ne occidas eos? siquidem illud, πε oc- 
cidas eos, contrarium videretur his verbis, confice 
in furore, absume ut. non sint. Verum non hic dici- 
tur, cenfice eos; scd indefinite, confice in furore, 
absume st non sint, subintelligendo scilicet ac sup- 


᾽ἁλαζόνες, οὐκ ἔφερον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν την παῤῥη- 
αἰαν. Διὸ μετὰ πολλῆς ὑπερηφανίας τεροσελθόντες 
ἔλεγον αὐτῷ ' Τίς σοι ἔδωκετὴν ἐξουσίαν εαύτηκ; 
καὶ ποίᾳ ἑξουσίᾳ ταῦτα ποιεῖς; Ἡμῶν Υὰρ xpa- 
τούντων τοῦ ἱεροῦ xal τοῦ παντὸς ἔθνους ἀρχόντων, 
GU τίς (v xai πόθεν τὰ τοιαῦτα τολμᾷς; Ἑούτων οὖν 
ἕνεχα τῶν λόγων ἑνταῦθα εἴρηται ' Kal cv.1.inzOd- 
τωσαν ἑν τῇ ὑπερηφανίᾳ αὐτῶν": καὶ ἐξ ἁρος 
καὶ ψεύδους διαγγελήσονται" ἀνθ οὗ ὁ Σύμμα- 
yos ἠρμήνευσε’ ZvAAngO tocar μετὰ της ὕπερ- 
ngar/ac αὐτῶν, dpàv καὶ γεῦδος «ἰα.οῦγτες. E:9' 
ἑξῃης ἐπιλέχει. Ἐν συντελεί, iv ὀργῃ συντε- 
λείας, καὶ οὐ μὴ ὑπάρξωσιν. Ανθ' οὗ πάλιν ὁ 
Σύμμαχος λευχότερον ἀπέδωκε φῄσας' Xv»-réJdecor 
ἐν θυμῷ, ἀγά]ωσον Ίνα μὴ ὧσι. Ταῦτα δὲ «ὸ 
Πνεῦμα τὸ προφητιχὸν οὐχ ἑπαρώμενον τοῖς αυτα 
µέλλουσι πείσεσθαι προαναφωνεῖ, τὰ δὲ συμθησόμενα 
προαγορεῦον, τῆς διανοίας τοιοῦτον παριστώσης vOv. 
Διὰ τὴν ἁμαρτίαν τοῦ στόματος αὑτῶν, xai διὰ τὸν 
λόγον τῶν χειλέων αὐτῶν συλληφθῄσονται ἐν -Ὁ 
ὑπερηφανίᾳ αὐτῶν, xal συλληφθήσονται &pkv xz! 
ψεῦδος λαλοῦντες  γενἠσονταί τε iv. συντελεέα χα 
bv ὀργῇ ἀναλισχούσῃ αὐτοὺς ὡς μηκἐθ᾽ ὑπάρχει». 
Κατὰ 6$ τὸν ᾽Αχύλαν εἴρηται Τέ]εσον ἓν' x6.los 
τἐλεσον, καὶ οὐχ ὑπάρξουση. ἝὭσπερ οὖν καὶ 
χατὰ τὸν Σύμμαχον ΣυντέἼεσον ἐν θυμῷ. dr- 
᾿ἁ]ωσον, ἵνα μὴ dci. θεσπίζει δὲ διὰ τούτων ὅ λόγος 
µηχέτι ὑπάρχειν ἐν τῇ προλεχθείσῃ πόλει τοὺς 
τὰ τοιαῦτα τετολµηχότας" τέλος δὲ λαθεῖν λοιπὸν 
τἣν πἆλαι σπουδαξοµένην ἐν τῇ πόλει λατρείαν χαὶ 
τὴν ἓν αὐτῇ συνεστῶσαν βασιλείαν, χαὶ πάντα τὰ 
πρότερον αὗτοῖς ὑπάρχοντα Ex θεοῦ ἁγαθὰ, προ- 
φητῶν δηλαδη παρουσίας, xaX ἀγγέλων ἐπιφανσίας xal 
τὴν λοιπὴν ἐπισχοπήν ' ἃ 55 ἁληθῶς τέλους ἔτνχε 
διὰ τῆς ἐπενεχθείσης αὑτοῖς ὀργῆς. Ὅτι 6k περὶ 
τούτων λέλεχται τὸ, Συγτά.Ίεσον év θυμῷ, drd.lo- 
σον, Iva μὴ dct, δῃηλον ἀπὸ τοῦ λεγημένου ἕξης. 
Τί δὲ ἣν τοῦτο, Kal yrocorrat, ὅτι ὁ θεὺς δεσπό- 
ζει τοῦ "laxi τῶν περάτων τῆς γῆς. El Υὰρ 
περὶ αὑτοῦ ἑλέγετο τοῦ ἔθνους καὶ περὶ αὐτῶν «ow 
ἀνδρῶν τό: ZvrtéAscov ἐν Ovi, dválocor, tra 
μὴ ὧσι, πῶς, σνντελεσθέντες, xaX μηχέθ᾽ ozáp- 
χοντες, ἑδύναντο γινώσχειν, ὅτι ὁ Gel, δεστύ- 


p:endo illud, ut non sint quales prius erant, et ut D ζει τῶν περάτων τῆς Υἡς; πῶς δὲ χαὶ ἀνωτέρω ἑλέγετο: 


non exsistant pari atque olim apud Deum honore : 
quo sublato, οἱ amotis iis η olim possidebant, 
nudi relicti, a superbiz sublimitate dejecti, in om- 
nes gentes dispersi, ipsis operibus agnovere, eum 


ipsum qui olim Deus Jacob vocabatur, dominari, 


non ultra Jacobo nec Israeli, sed omnibus flnibua 
terrz. Deum vcro Jacob hic opportune memoravit, 
Christum significans. Ipse namque erat qui in spe- 
cie ac forma hominis patriarchz Jacob visus est, 
quando quidam homo luctabatur cum eo, nomen- 
que ipsius mutavit, dicens : Non ulira vocabilsr no- 
men iuum Jacob, sed [srael nomen tuum erit : quo- 


? Lue xv, 9. 


Mh ἁἀποκτείνῃς αὐτεύς, ἔδωξε yàp ἂν tvaviloy 
εἶναι τὸ, Mf] ἁποκτείνῃς αὑτοὺς, τῷ, Συγτέλεσον 
ἐν θυμῷ, dvdAocor, Ίνα μὴ ctv. Άλλ' οὖχ εἴρν- 
ται ἑνταῦνα, XvrréAecor abtovc* GÀ ἀορίστως, 
Συντἐλεσον ἐν θυμῷ, drdAocor, ἵνα μὴ acr, ἔτι- 
νοούντων ἡμῶν xal προσυπαχονόντων ἔξωθεν τὸ, ἵνα 
μὴ ὥσιν ὁποῖοι καὶ σαν πρότερον, καὶ ἵνα μὴ ὑπάρ- 
χωσιν ἐν f] ἐτύγχανον πάλαι παρὰ τῷ Os tuf f; 
ἀφαιρεθείσης αὐτῶν, xal τῶν πάλαι ὑπαρχόντων 
αὐτοῖς ἀρθέντων, γυμνοὶ χκαταλειφθέντες χαὶ χαῖ- 
ενεχθέντες ἀπὸ τοῦ ὕφους τῆς ὑπερηφσνίας αὐτῶν, 
διασχορπισθέντες τε εἰς πάντα τὰ ἔθνη, ἔγνωσαν 








519 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


αὑτοῖς ἔργοις, ὅτι ὁ πάλαι Θεὸς "laxi6 χρηµατίζων, A niam pravaluisti cum Deo, et cum hominibus potens 


οὗτος αὐτὸς δεσπόζει οὐχέτι τοῦ Ἰαχὼδ, οὐδὰ τοῦ 
Ἱαραὴλ, ἀλλὰ πάντων τῶν περάτων cfc γῆς. Θεὸν 
δὲ Ἰαχὼδ xal νῦν εὐχαίρως ὠνόμασε, τὸν Χριστὺν 
δηλώσας ΄ αὐτὸς γὰρ ἣν ὁ ἓν ἀνθρώπου σχἠματί τε 
χαὶ μορφῇ τῷ πατριάρχη Ἰαχὼθδ δφθεὶς, ὃτς ἑπά- 
λαιεν ἄνθρωπος μετ αὐτοῦ. Μετονομάζει τε αὐτὸν 
λέγων ' Οὐχέτι χ.1ηθήσεται τὸ ὄνγομά σου Ἰάκὼ, 
d.14* Ἱσραὴ.ϊ ἔσται τὸ ὄνομά σου ' ὅτι &vlo yvcac 
[cà τοῦ Θεοῦ, xal μετὰ ἀνθρώπων δυνατός. 
Αὐτὸς οὖν ἐχεῖνος ὁ τῷ Ἰαχὼδ χρηµατίσας θεὺς τῶν 
περάτων τῖς γῆς ἄρξιι χυριολογούμενος παρὰ πᾶσι 
τοῖς ἔθνεσι, ὃτσπότης τε xal Κύριος ὀνομαξόμενος. 
"Άπερ ἵνα ὁςθαλμοῖς παραλάδωσιν ol ἀρνησάμενοι 
αὐτὸν, ἀναγχαίως προείρηται' Mi) dxoxtelrmc αὖ- 


eris *^. [s ipse igitur qui Deus Jacob vocabatur, fi- 
nibus terrz dominabitur, apudque omnes gentes 
Dominus princepsque vocabitur. Quod ut oculis 
percipiant ii qui ipsum abnegarunt, necessirio 
premissum fuit illud : Ve occidas ees, ncqnaudo 
obliviscantur populi mei; hic vero, Et scient quia 
Deus Jacob dominabitur finium terre. Contertentur 
"^ ad vesperam, et famem patientur. ut. canis, et cir- 
cuibunt civitatem. Nimirum ad confirmatienem co- 
rum, quas supra dixcrat, sermonem repetit, eam- 
demque prophetiam resumit, ac-vaticinatur eos, 
non de medio *eminum tollendos, neque occiden- 
dos, sed reversuros, id est. ad sensum tandem et 
vespere redituros. Et famem patientur ut canis; 


τοὺς, µήποτε ἐπιλάθωνται τοῦ «Ἰαοῦ µου" χαὶ B sive, secundum Aquilam, tumultuabuntur ut canis; 


ἐνταῦθα: Καὶ γγώσορται, ὅτι δεσπόζει τῶν περά- 
των τῆς γῆς ὁ θεὺς Ἱακώδ. Ἐπιστρέψουσνυ εἷς 
ἑσπέραν xal .Ἱιμώξουσι' ὡς oor, xal κυκ.λ1ώ- 
σουσι a6.1tr. Εἰς βεθαίωσιν τῶν προλεχθέντων δευ- 
τεροῖ τὸν λόγον, ἑπαναλαθὼν τὴν αὐτὴν προφητείαν, 
θεσπίνει τς, ὅτι οὐχ ἀφανισθήσονται ἐξ ἀνθρώπων 
οὐδὲ ἁποκτανθήσονται, ἐπιστρέφουσι δὲ, τουτέστιν, 
£l; συναίσθησιν ἑλεύσονται ὄψέ ποτε xaX ἑσπέραν ' 
Λιμώξουσί τε ὡς αύων"' 9), κατὰ τὸν Αχύλαν, 
Ὀχάάσουσι ὡς xóur: 1, χατὰ τὸν Σύμμαχον, 
Θορυθηθήσονται ὡς χύνες, καὶ περιχυχ.ώσουσι 
πόλιν. Ταῦτα δὲ xal διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἐθεσπίζετο” 
ἀλλ' ἐχεῖ μὲν ἀνεφέρετο ἑξης dj αἰτία ἐν τῷ, Ἰδοῦ 
ἁποφθέγέξονται τῷ στόµατι αὐτῶν , καὶ ῥομφαία 


ἐν τοῖς xslJAscir αὐτῶν, καὶ δι ἁμαρτίαν στόµα- C 


τος αὐτῶν, καὶ «Ἰόγον χει.έων αὐτῶν ' ἐνταῦθα 
δὲ μετὰ τὸ, ἸΕαπιστρέγουσι εἰς ἑσπέραν. καὶ 
11μµώξουσι’ ὡς χύων, xal χυχλώσουσι zxóAw, 
ἔπενήνεχται, Αὐτοὶ διασκορπισθήσονται τοῦ ga- 
Γεῖν ἐὰν 08 μὴ χορτασθῶσι xal γογγύσουσι.. 
Ανθ) οὗ ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἡἠρμήνευσε τὸν τρόπον" 
Ἀνακαματέτωσαν elc pay, θορυδείτωσαν ὡς 
χύγες, περιερχόµενοι zóAw. ῥεμδόμενοι, ἵνα um 


aut, secundum Symmachum, turbabuntur ut canes, 
et circuibunt. civitatem. Hzec porro superius quo- 
que pranuntiabantur : sé ibi postea causa sub- 
jungitur his verbis: Ecce loquentur in ore auo, et 
g'adius in labiis eorum, εί propter delictum ortis eo- 
run, el sermonem labiorum ipsorum ; hic vero post 
illud, convertentur ad. vesperam, et famem patientur 
ut canis, εἰ circuibunt civitatem, àdjicitur, ipsi dis- 
pergentur ad. manducandum : si vero non fuerint 
saturati, et murmurabunt, Pro quo Symmachus hac 
ratione interprefatus est : Deffectantur in die, tumul- 
(uentur ut canes circumeuntes civitalem vagabundi, 
ne insatiali pernoctent. Dispersi itaque in omnes 
gentes, instar canum famelicorum escam quzii- 
tant : ac. non reperto rationabili cibo, deficiunt. 
Quod si quando ex nuda divinarum Scripturarune 
lectione cibum capiant ; attamen neque firmum nc- 
que vivificum panem degustantes, insatiati manent : 
non saturati vero, murmurant, quemadmodum 
olim in deserto murmurarunt. Nam id ipsis in 
more fuit. Quare sic nos Apostolus alloquitur : Ne- 
que murmuraveritis, sicut quidam eorum murmura- 
verunt, et a. serpentibus perierunt **, 


ἀχόρταστοι αὐ«ισθῶσι. Διασχορπισθέντες Υοῦν εἰς πάντα τὰ ἔθνη δίχην χυνῶν Auuttóvtuv ζητοῦσε 
τοῦ φαγεῖν. ph εὑρίσχοντες δὲ τροφὴν λογιχὴν, ἐχλείπουσιν. El δὲ xal ποτε ἀπὸ φιλῆς τῶν θείων 
Γραφῶν ἀναγνώσεως µεταλάθοιεν τροφῆς, ὅμως, οὐδενὸς στεῤῥοῦ µεταλαμθάνοντες οὔτε ζωοποιοῦ 
ἄρτο ἀπογευόμενοι, ἀχόρταστοι διαµένουσι’ μὴ χορταζόμενοι δὲ, χαταγογγύζουσιν, ὥσπερ οὖν xat- 
εγὀγγυσάν ποτε ἐπὶ τῆς ἑἐρήμου. Τοῦτο γὰρ αὗτοῖς ποιεῖν σύνηθες. Διὸ πρὸς ἡμᾶς φησιν ὁ ᾿᾽Απῄήστολος . 
λ[ηδὲ γογγύζητε, καθὼς το ὲς αὐτῶν ἀγόγγυσαν, xal ἁπώλογτο ὑπὸ τῶν ὄφεων. 

'ETé δὲ ἄσομαι τὴν δύγαμίν cov, καὶ ἁγαῖ- D — Vgns. 17, 18. Ego. autem cantabo [ortitudinem 


Jidcopgas τῷ πρωὶ τὸ ἔ.εός σου" ὅτι ἐγεγήθης 
ἀγτιλήπεωρ µου xal καταφυγή µου ἐν ἡμέρᾳ 
θ1γεώς µου. Βοηθός µου, col γα λῶ , ὅτι θεὺς 
ἀντιθήπτωρ µου sl, ὁ θεός µου τὸ ἔλεός µου. 
Ἰ αὖτα μὲν οὖν οἱ ἑπαναστάντες pov πείσονται' ἐγὼ 
δὲ «ἣν δύναμίν σου τοῦ ἐμοῦ Πατρὸς ἄσομαι. Λέγε- 
ται δὲ ταῦτα ἐχ προσώπου τοῦ Σωτῆρος προφητικῷ 
πνεύματι, ὡς xal ἓν ἑτέροις ἑλέγετο i£ αὐτοῦ : 
AzarreJAo τὸ ὄνομά σου τοῖς ἁἀδε.φοῖς µου, àv 
µέσῳ "ExxAnclac ὑμγήσω σε. Καὶ ἁγμαλλιάσομαι 
δὲ, φησὶ, τῷ πρωὶ τὸ ÉAsdc σου * ὅπερ ὁ Σύµµαχος 


tuam, εἰ exsultabo mane misericordiam tuam, quia 
faclus es susceptor meus, et refugium meum in die 
tribulationis mec. Adjutor meus tibi psallam, quia 
Deus susceptor meus es, Decus meus misericordia 
mea. Ylzc itaque patientur qui insurrexerunt in me. 
Kgo vero tuam Patris mei misericordiam cantabo. 
Qus prophetico spiritu ex persona Salvatoris di- 
cuntur ; ut et alibi ex ejusdem persona dicebatur : 
Warrabo nomen tuum fratribus meis, in medio Ec- 
clesie laudabo te**. Et exsultabo, inquit, mane mi- 
sericordiam (uam : quod ita Symmachus interpie- 


€ Gen. xxx 1, 98. ** [ Cor. x, 10, ** Psal. xxi, 35, 


* 


951 


EUSEDBII CESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


99€ 


tatus cst, et celebrabo diluculo misericordiam tuam.  ἡρμήνευσε. Καὶ ὑμνήσω κατ ὄρθρον τὸ &lecc 


His porro cultum in Ecclesia ejus, Dominica die 
per totum | orbem diluculo celebrari solitum, pro- 
plietice indicat. Nam cum dicitur, in medio Eccle- 
sig laudabo te, locus significatur in quo se Patrem 
celebraturum Christus pollicebatur; his autem ver- 
bis, et celebrabo diluculo misericordiam tuam, tem- 
pus declaratur quo paternam misericordiam per 
omnes gentes effusam Unigenitus ejus per popu- 
lum suum, de illa gaudens exsultansque, celebrat. 
Et hzc, inquit, oinnia reddam tibi : quia factus es 
susceptor meus el refugium meum in. die tribulatio- 
nis mec. Vis quippe omnibus a Patre beneficiis or- 
natus, jure celebrabo misericordiam tuam, egoque 
ipse tibi psallam, quia factus es susceptor meus, 


σου. Xngalvyet δὲ διὰ τούτου mpogrttxéog τῖν xai 
ὄρθρον xa χαθ᾽ ἑκάστην πρωἰαντῆς ἀναστασίμου {μέ- 
pae χαθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης Ev τῇ Ἐκχλησίᾳ αὖ ο» 
συντελουµένην λατρείαν. Ἐν μὲν γὰρ τῷ λέγεσθαι, Ἐν 
μµέσῳφ "ExxAnclag ὑμνῖσω σε, 6 τότος ἑδηλεῦτο 
καθ ὃν ὑμνήσειν τὸν Πατέρα ὁ Χριστὺς ἐπηγγέλλετν) 
ἐν δὲ τῷ, Καὶ ὑμνήσω κατ᾽ ὄρθρον τὸ ἔ.εός ccv, 
ὁ χρύνος παρίσταται, Ey (p τὸ ἕλεος τὸ πατριχὸν τὸ εἰς 
πάντα χυθὲν τὰ ἕθνη ὁ Μονογενὶς αὐτοῦ διὰ του ἰλίου 
λαοῦ ὑμνεῖ χαίρων xal ἀγαλλιώμενος ἐπὶ τούτῳ. Ka: 
ταῦτα δὲ πάντα ἁποδώσω σοι, φησίν’ ὅτε Ever tnc 
ἀντιλ1ήπτωρ gov xal καταφυγή µου ἓν yiépa 04: 
ψεώς µου. Τούτων γὰρ ἁπάντων παρὰ τοῦ Πατοὸ; 
τυχὼν, εἰκότως xav ὄρθρον ὑμνήσω τὸν ἕλεόν σ.», 


Deus meus εἰ misericordia mea. Ex inferioribus B xa! σοι Φαλῷ αὐτὺς ἐγώ᾽ ὅτι γἑγονάς µου ἀντι- 


quippe nemo porrigere mihi manum poterat : sed 
tu solus Pater, qui supra me es. Quare me abs te 
pendere fateor, virtutem cantabo tuam, teque unum 
susceptorem ac refugium mihi ascribam. Hz porro 
Salvatoris voces fuerint, queis pietatem erga Pa- 
trem suum omnes edoceat. 


1. 3 IN FINEM, PRO IIS QUI IMMUTADUNTUR, 
IN TITULI INSCIUIPTIONEM IPSI DAVID IN 
DOCTRINAM, CUM SUCCENDIT MESOPOTA- 
MIAM SYRLE ET SYRIAM SOBAL, ET CON- 
VERSUS JOAB PERCUSSIT YALLEM SALI- 
NARUM DUODECIM MILLIA LIX. 


Vgns. 9-0. « Deus, repulisti nos εἰ destruxisti 
nos, iratus es, et misertus es nobis. » Hic quoque 
sermo in tituli inscriptionem est, quie tamen non 
eodem quo priores tempore pronuntiata fuit. lile 
quippe superstite Saule, necdum regnante Davide, 
prolatze sunt. Prima scilicet, « cum tenuerunt eum 
Allophyli in Getb *'; » secunda, « cum fugeret a 
facie Saulis in speluncam ** ; » postrema, « cum 
misit Saul et custodivit domum cjus , ut interfice- 
ret eum **. » Hanc autem post Saulis obitum, cum 
jam regnum tenere£ , exactoque jam rcgni tempore 
bene multo, numinc afflatus David edidit. Quod ipse 
titulus indicat his verbis : « Cum succendit Mesopo- 
iamiam Syrie, et Syriam Sobal, et conversus Joab 
percussit vallem Salinarum duodecim millia. » Hi- 
£teriam autem invenies in secundo libro Reguoruni 
sic descriptum : « Et percussit David Adrazar fi- 
lium Jaab regem Soba, cum profectus est ut ma- 
num imponeret ad fluvium Euphratem, et przripuit 
illi David mille currus, et septem millia equorum, 
et viginti millia peditum. Et enervavit David omnes 
currus, ef reservati sunt ei ex ipsis centum cur- 
rus. Venit quoque Syria Damasci in auxilium Adra- 
zar regi Soba. Et percussit Syro viginti duo millia 
virorum, ΕΙ posuit David p:esidium in Syria Da. 
masci. Et factus est Syrus in servum Davidi ferens 
(tributa. Servavitque l'ominus David in omnibus ad 
qua:cuique profectus est ?*. » Sub hzec autem pau- 


*! Psal. Lv, 1. ** Psal. tvi, 4. 


*? Psal. τη, 1. 


Anuatop, xal θεός pov xal Elecc µου. Οὐὗδεὶς γὰλ 
τῶν ὑποθδεδηχότων oló; τε Tv ἐμοὶ ὀρέγειν χεῖρα f 
σὺ µήνος ὁ ὑπὲρ μὲ Πατήρ. Διὸ xal σου ἀντρ”-τΏσθα: 
ὁμολογῶ, xaX τὴν δύναμίν σου ἄσομαι, ἀντιλέ πτορα 
xaX χαταφυγὴν ἐμαντοῦ ct µόνον ἐπιγραφόμενος. 
Εἶεν δ' ἂν αὗται αἱ φωναὶ τοῦ Σωτῆρος, διδάσχοντος 
τοὺς πάντας εὐσεθεῖν εἰς tbv αὑτοῦ Πατέρα. 


ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ, ΤΟΙΣ ΑΛΛΟΙΟΘΗΣύΜΕΝΟΙΣ EIZ 
ΣΤΗΛΟΓΡΑΦΙΑΝ, TQ AAYIA ΕΙΣ ΔΙΑΑΧΗΝ, 
ΠΟΤΕ ΕΝΕΠΥΡΙΣΕ ΤΗΝ ΜΕΣύΠΟΤΑΜΙΑΙΝ 
ΣΥΡΙΑΣ, ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΥΡΙΑΝ ZOBAA, ΚΑΙ ΛΠΕΣ- 
TPEYE IQAB ΚΑΙ EHATASE ΤΗΝ ΦΑΡΑΙΓΤΑ 
ΤΩΝ AAQN ADAEKA XIAIAAAZ NU, 


ε Ο θεὺς, ἁπὼώσω ἡμᾶς xaX καθεῖλες ἡμᾶς, ὠργίσθτς 
χαὶ ᾠχτείρησας ἡμᾶς.ν Εἰς στηλογραφίαν μὲν ἔστι xal 
ὁ παρὼν λόγος, οὗ μὴν χατὰ τοὺς αὐτοὺς εἴρητα: χρό 
νους ταῖς πρὸ αὐτῆς. Ἐχεῖναι μὲν γὰρ ἔτι ζῶντος 
Σαοὺλ xal πρὸ τοῦ βασιλεῦσαι τὸν Aavtó ἑλέχθησαν * 
ἡ μὲν πρώτη, «€ ὁπότε ἐχράτησαν αὐτὺν οἱ ᾿Αλλόφυλοι 
ἐν Γέθ: » fj δὲ δευτἑρα, « ἓν τῷ ἀποδιδράσχειν àzb 
προσώπου Σαοὺλ εἰς τὸ σπήλαιον * » ἡ δὲ τελευταία, 
ὅτε ἀπέστειλε Σαοὺλ xai ἐφύλαξε τὸν oixov αὐτοῦ, 
τοῦ θανατῶσαι αὐτόν. » Τὴν Gk μετὰ χεῖρας μετὰ τὸν. 
θάνατον Σαοὺλ, τὴν ἀρχὴν Ίδη τῖς βασιλείας διέπὠν, 
πολύν τε Ev αὐτῇ χρόνον διαγενόµενος, ὁ Aavtb θεστί- 
ξει. Τοῦτο δὲ ἐπισημαίνεται fj προγραγ}Ἡ φάσχουσα ' 
€ Ὁπότε ἐνεπύρισε τὴν Μεσοπηταμίαν Συρίας, καὶ 
τὴν Συρίαν Σωδᾶ, xal ἐπέστρεφεν Ἰωὰδ, xax ἐπά- 


p 7245s τὴν φάραγγα τῶν ᾿Αλῶν δώδεχα χιλιάδας. » 


Εὔροις δ ἂν τὴν ἱστορίαν &v τῇ δευτέρᾳ τῶν Basi- 


Atv, Ev ᾗ γέγραπιαι" « Καὶ ἑπάταξε Δανῖδ τὸν 


ΑἈδραζὰρ vibv Ἰαὰδ βασιλέα Σωθᾶ, πηρευομένου 
αὑτοῦ ἐπιστῆσαι τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐπὶ τὸν ποταμὸν 
Εὐφράτην. Καὶ προχατελάδετο Δαυ]ὸ τῶν αὐτοῦ χίλια 
ἅρματα, χαὶ ἑπτὰ χιλιάδας ἱππέων, xat εἴχοσι χιλιά- 
δας ἀνδρῶν πεζῶν. Καὶ παρέλυσε Δαυῖὸ πάντα τὰ 
ἅρματα, χαὶ ὑπελείπετο αὐτῷ ἓξ αὑτῶν ἑχατὸν ἄρ- 
µατα. Καὶ παραγίνεται Σνρἰα Δαμασχοῦ βοηθῖσαι 
τῷ ᾿Αδραξὰρ βασιλεῖ Σωθᾶ. Καὶ ἑπάταξε τῷ. Zupo 
εἴχοσι δύο χιλιάδας ἀνδρῶν. Καὶ ἔθετο Δαυῖδ φρον- 
βὰν Ev Zopla τῷ χατὰ Δαμασκόν. Καὶ ἐγένετο 6 Σύ 


** Il Reg. viui, 3-6. 


555 


Κύριος τὸν Aavtó àv πᾶσιν οἷς ἑπορεύετο. » Τσύτοις 
ἐξῆς μετὰ βραχέα ἐπιλέγεται' « Καὶ ἀθασίλευσε 
Aautb ἐπὶ Ἱσραήλ". χαὶ fiy. Δανῖδ ποιῶν χρῖμα καὶ 
δικαιοσύνην ἐπὶ πάντα £bv Aabv αὐτοῦ. Καὶ Ἰωὰδ 
υἱὸς Σαρονῖας ἐπὶ τῆς στρατείας. » Καὶ αὖθις μεθ) 
ἕτερα εἴρηται’ « Καὶ ἀπέστειλαν οἱ υἱο ᾽Αμμὼν, 
xai ἐμισθώσαντο τὴν Xoplav Ῥού6 χαὶ τὴν Συρἰαν 
Σοδὰλ εἴχοσι χιλιάδας πεζῶν, xaX τὸν βασιλέα Μα- 
χαὰ χιλίους &vbpac, xat Εἰστὼδ ι6’ χιλιάδας ἀνδρῶν. 
Καὶ ἤχουσε Δαυ]δ, καὶ ἀπέστειλε τὴν δύναμιν, τοὺς 
δυνατούς. Καὶ ἐξῆλθον υἱοὶ ᾽Αμμὼν, xaX παρετάξαντο 
πόλεμον παρὰ τῇ θύρα τῆς πύλης Συρίας Σωθᾶ xaY 
Ῥοὺό xaX Εἰστώδ. Καὶ εἶδεν Ἰωά6, ὅτι ἐγενήθη πρὸς 
αὐτὸν ἀντιπρόσωπον τοῦ πολέμου ἐκ τοῦ κατὰ mpóc- 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 
poc τῷ Δανῖδ εἰς δούλους φέροντας ξένια. Καὶ ἔσωσε A cis interjectis additur : 


654 


« Et. regnavit David in 
Israel : faciebat quoque David judicium et justitiam 
omni populo suo. Joab autem filius Sarviz erat su- 
per exercitum. » Rursumque postea dicitur : « Et 
miserunt filii Ammon, et conduxerunt mercede Sy- 
riam Roob et Syriam Sobal, viginti millia peditum, 
et a rege Machaa mille viros, et ἰδιοῦ duodecim 
millia virorum. Quod cum audisset David, misit 
exercitum eL fortes [viros]. Et egressi sunt filii Am- 
mon, et direxerunt aciem ad januam porte Syrize 
Soba et Roob et Istob. Videns autem Joab quod 
esset sibi prelium ex adverso et a tergo, elegit ex 
omnibus juvenibus Israel, et instruxit aciem con- 
tra Syriam **.**,, et czetera. Quibus deinde subjun- 
gitur : « Et viderunt servi Adrazar quod cecidisset 


ωπον * xal ἐἑπέλεξεν Ex πάντων τῶν νεανίσχων ἾἸσ- B a facie Israel ,etir ansfugerunt ad Israel, et servie- 


pa, xai παρετάξαντο ἑξεναντίας Συρίας, » xai τὰ 
τούτοις ἑξῆς. Οἷς ἑξης ἐπιφέρεται ' « Καὶ εἶδον ol 
δοῦλοι ᾽Αδραζάρ, ὅτι ἕπταισεν ἔμπροσθεν Ἱσραὴλ, 
xai ηὐτομόλησαν μετὰ Ἱσραὴλ, xai ἐδούλενσαν αὖ- 
τοῖς. » Διὰ τούτων fj ἱστορία καὶ τοῦ Ἑὐφράτου xoi 
τῆς Σωδὰλ χαὶ τῆς Συρίας xai τοῦ Ἰωλδ, xal τῶν 
(6 χιλιάδων ἐμνημόνευσε, xal ὡς τῶν πολεμίων 
ἁπάντων περιχρατῆς γέγονεν ὁ Δαυῖδ' ὅπως τε ὁ 
ἀρχιστράτηγος αὑτοῦ Ἰωὰδ, παραταξάµενος τοῖς 
ἀλλοφύλοις, ὑποχειρίους αὑτοὺς εἰλήφει. Αὐτοὺς δὴ 
οὖν ἐχείνους, χαθ) οὓς ταῦτα ἑπράττετο, σηµαίνει f 
μετὰ χεῖρας στηλογραφία. Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον τὰ 
τῆς προγραφΏς οὕτως ἔχει. « Ἐπινίχιον ὑπὲρ τῶν 
ἀνθῶν τοῦ ταπεινόφρηνος καὶ ἁμώμου τοῦ Δανῖδ, εἰς 
δ-αδοχὴν, ὁπότε. ἑμπρήσας τὴν Συρἰαν τῆς Μεσοπο- 
ταμίας, xaX τὴν Συρίαν Σωδὰλ, xaX ἀνέστρεφε Ἰωάθ, 
xal ἑπάταξε τὸν Ἐδὼμ iv τῇ φάραγγι τοῦ ᾿Αλὸς 
(6 χιλιάδας. » Δηλοῖ δὲ ὁ χρόνως εἰρῆόθαι τὰ πρ- 
χείµενα, ἓν τῷ διαπρέπειν καὶ τὰ μεγάλα χατορθοῦν 
βασιλεύοντα τὸν Δανῖδ, πρὸ τῆς χατὰ τὴν Βηθσαθεὲ 
ἱστορίας, ὅτε χαλῶς αὐτῷ τὰ πράγματα προὐχώρει 
εὐδοχιμοῦντι παρὰ τῷ θεῷ καὶ παρὰ τοῖς πᾶσιν' ὡς 
μαρτυρεῖσθαε, ὅτι ἣν ποιῶν χρῖμα χαὶ διχαιοσύνην 
àv τῷ Ἱσραήλ. ᾽Αλλὰ γὰρ ἄξιον ἓν τούτοις ἀἁπορη- 
σαι, πῶς, Ev τοιαύτῃ τυγχάνων χαταστάσει, ἀρχό- 
µενος τῆς στηλογραφίας φάσχει’ « Ὁ chc, ἁπώσω 
ἡμᾶς xa χαθεῖλες ἡμᾶς. » Καὶ μὴν τρόπαια κατ 
ἐχθρῶν ἀνίστη, xai νίχας κατὰ πολεμίων ρητο: 
δέον οὖν ἐπὶ τούτοις ᾠδὰς ἐπινιχίους ἄδειν, θύειν τε 
εὐχαριστήρια τῷ θεῷ. 'O δὲ τούτων μὲν οὐδὲν πράτ- 
τει, τἀναντία δὲ ἀπολοφύρεται λέγων' « 'O θεὸς, 
ἁπώσω ἡμᾶς καὶ χαθεῖλες ἡμᾶς, ὠργίσθης, xai ᾧκ- 
τείρησας ἡμᾶς. » Αντὶ δὲ τοῦ, ε καὶ ᾠχτείρησας 
ἡμᾶς,» € xaX περιῆγαγες ἡμᾶς, » ὁ Σύµμαχος ἡρμή- 
νευσεν *, ἡ δὲ πέµπτη ἔχδοσις, « xal περιεχύχλωσαν 
ἡμᾶς » 6 δὲ Αχύλας, « θυμωθεὶς µετέστρεψας ἡμῖν.» 
Εἶτα ἐπιλέχει ἑξῆς: « Ἔδειξας τῷ λαῷ σου σχληρά’ 
ἑπότισας ἡμᾶς olvov κατανύξεως. » Ταῦτα δὲ ἀχατ- 
άλληλα xai ἀνάρμοστα δόξαι ἂν εἶναι τοῖς ἓν τῇ προ- 
γραφῇ δηλουµένοις. ᾽Αλλὰ γὰρ οὐχ ἀσχόπως ἡγοῦμαι 
τὴν πβογραφὴν εἰς τὸ τέλος ἡμᾶς ἀναπέμπειν, xal 


**-35 ][ Reg. x, 6-9. *' ibid. 19. 
PaTROL. Gn. XXIII. 


runt ipsis "'. » His historia, Sobal, Syriam, Joab et 
duodecim millia memorat, narratque Davidem ini- 
micos omnes debelíasse, ac ducem exercitus ejus 
Joab instructa contra allophylos acie, ipsos capti- 
vos egisse. Eosdem itaque his attritos cladibus in- 
dicat przesens tituli inscriptio. Secundum Symma- 
chum autem sic titulus habet : « Triumphale pro 
floribus humilis et inculpati Davidis, ad doctrinam, 
cum incensa Syria Mesopotami:e, et Syria Sobal, 
reversus Joab percussit Edom in valle Salis duo- 
decim millia. » Ex temporis porro nota depreben- 
ditur bzc dicta fuisse, cum David regnans prospere 
ageret, resque magnas perpeiraret, ante Bersabee 
historiam; cum probe et ex volo res ipsi cederent, 
ipseque Deo et omnibus spectabilis esset; ita ut, 
Scriptura teste, faceret judicium et justitiam in 
Israel. Verum hic quaestionem movere consenta - 
neum est, cur in tali conditione rerum, sic tituli In- 
scriptionem ordiatur : « Deus, repulisti nos et de- 
struxisti nos. » Atqui post tropze de hostibus ere- 
cta, et victoriam de inimicis partam, oportuit hae 
de re triumpbalia cantica emittere, Deoque in gra- 
liarum actionem immolare. At ille nihi! prestat hu- 
jusmodi; imo vero res adversas deplorat his ver- 
bis : « Deus, repulisti nos et destruxisti nos, iratus 
es, et misertus es nobis. » Pro illo autem, « et mi- 
serius es nobis, » Symmachus, « et circumduxisti 
no8, » interpretatus est; quinta vero editio, « et 


p circumdederunt nos; » Aquila, « iratus convertisti 


nobis. » Subdit post hzc : « Ostendisti populo tuo 
dura : potasti nos vino compunctionis.» H:ec porro 
videri possint inconcinne dicta, nec congruere cnm 
lis qui in titulo notantur. Sed zstimo titulum non 
sine previo scopo nos ad finem remittere, nec sine 
causa, « pro iis qui immutabuntur, » inscriptum 
esse, alque sermones istos tituli inscriptionem vo- 
calos fuisse. Nam « in finem» dicitur, quia ea, quz 
in vaticinio feruntur, in consummatione szculorum 
implenda sunt. Necessario additur, « pro iis qui 
immutabuntur, » propter immutationem illius tem- 
poris rebus inferendam. Siquidem cum hsec dice-. 


18 


555 


EUSEBII 65Η51ΒΙΕΝΟΙ5 OPP. PARS. ΠΠ. — EXEGETICA. 


556 


rentur, allophylos vincebat Israel, inimicisque su- A « τοῖς ἀλλοιωθησομένοις » ἐπιγράφειν, καὶ στηλογρα- 


perior erat. Sed futurum tempus erat, quo muta- 
tionem rerum subiret, inimicisque subditus esset. 
Quare sic habet titulus : « In finem, pro iis qui 
imnmtabuntur ; » Symmachus vero, « pro floribus ; » 
Aquila, « super lilia. » Sicut enim lilia agri et fe- 
num, ad breve quidem tempus speciosa esse viden- 
tur, sed repente immutantur et corrumpuntur; sic 
res populi tunc florentes, brevi immutandz erant. 
Quare in doctrina sua Servator ait : « Considerate 
lilia agri **; » ac rursum : « Quod si fenum agri, 
quod hodie est, et cras in clibanum mittitur **; » 
imo etiam : « Omnis caro fenum, et omnis gloria 
ejus quasi flos feni. Exsiccatum est fenum, et flos 
decidit ; Verbum autem Domiui manet in ster- 
num *; » quibus prophela secundum reliquos in- P 
terpretes hzc addit : « Vere fenum populus, exsic- 
catum est fenum, decidit flos *, » Judaicam gentem 
nec obscure significans. Eadem ipsa jam Spiritus 
sanetus per Davidem testificatur, praemissa illa po- 
puli futura inversione et mutatione. Quare sectun- 
dum Aquilam dictum est, « Super lilia testimonii ;» 
secundum Symmachum outem, « Pro floribus te- 
stimonium ; » secundum LXX vero Interpretes, « Pro 
jis qui immutabuntur, in tituli inscriptionem : » 
que magnam habeant cum dictis in precedenti 
psalmo affinitatem. Nam ille populi abjectionem in- 
dicavit his verbis : « Convertentur ad vesperam et 
famem patientur ut canes,et circuibunt civitatem?, » 
et czetera. Quibus hzc de vocatione geatium subjun- 
gi: : « Et tu, Domine Deus virtutum, Deus Israel, 
intende ad visitandas omnes gentes. » Tituli vero 
inscriptionem in przssenti ut et alias Aquila, « hu- 
milis, perfecti Davidis; » Symmachus vero, « hu- 
milis Davidis et inculpati, » interpretati sunt. Nam 
cippo digna erat:tanti regis modestia. Cum enim 
tot bella feliciter gessisset, et populos usque ad 
Mesopotamiam subegisset vectigalesque fecisset, 
consuelum servabat morem, quo exornatus erat 
cum a Saule pelleretur, ac perfugus in desertis aye- 
rel. Nam tunc quoque, u£ humilis, perfectus, hu- 
militer sentiens et inculpatus, zternis cippis a di- 
vina Scriptura dignatus est. Nunc autem cum re- 
gnans tot inimicos invaderet, omniumque divitias 
colligeret, in eodem affectu perseverabat ; 
et tuli inscriptione et spiritu prophetico dignatus 
est. 


φίαν τοὺς λόγους ἁποχαλεῖν.ε Elc » μὲν γὰρ «τὺτέλος 
διὰ τὸ ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων μέλλεεν πληροῦσθαι 
τὰ προφητευόµενα, εἴρηται' πρόσχειται δὲ , « τοῖς 
ἀλλοιωθησομένοις, » ἀναγχαίως διὰ τὴν µέλλουσαν 
διαλήφεσθαι ἀλλοίωσιν τὴν χατάστασιν τῶν τότε 
πραγμάτων. ὌὍτε μὲν γὰρ ταῦτ' ἑλέγετο, ἑχράτει 
τῶν ἀλλοφύλων ὁ Ἱσραὴλ, xai τῶν πολεµίων xpsiz- 
των ἐτύγχανεν. Ἔμελλε δὲ ἄρα χαιρῷ τινι ἀλλοίωσιν 
ὑπομένειν, καὶ ὑπὸ τοῖς ἐχθροῖς Υίνεσθαι. Διό φησιν 
ἡ προγραφή ’ « Εἰς τὸ τέλος τοῖς ἀλλοιωθησομένοις» 
ὁ δὲ Σύμμαχος, ε Ὑπὲρ τῶν ἀνθῶν' » ὁ δὲ ᾽Αχύλας. 
€ Ἐπὶ χρίνων. » Ὡς γὰρ τὰ χρίνα τοῦ ἀγροῦ xai ó 
χόρτος δοχεῖ μέν τινα πρὸς βραχὺ φαίνεσθαι ὡραῖα, 
ὅσον δὲ οὕπω μεταθάλλει χαὶ φθείρεται. οὕτως xal 
τὰ πράγματα τοῦ λαοῦ, ἀνθοῦντα τότε, ἔμελλεν ὅσον 
οὕπω μεταδάλλειν. Δὼ καὶ ὁ Σωτὴρ iv ταῖς διδα- 
σχαλίαις ἔλεγε” « Καταμµάθετε τὰ xplva τοῦ ἀγροῦ" » 
xal πάλιν’ « Ei δὲ τὸν χόρτον τοῦ ἀγροῦ σήμερον 
ὄντα, καὶ αὕριον εἰς χλίδανον βαλλόμενον * » ἀλλὰ xat, 
« Πᾶσα σὰρξ χόρτος, xai 7doa δόξα αὐτῆς ὡς ἄνθος 
χόρτου. Ἐξηράνθη ὁ χόρτος, xai τὸ ἄνθος ἐξέπεσε - 
τὸ δὲ ῥῆμα Κυρίου μένει elc τὸν αἰῶνα.»οἷς ὁ Προ- 
φῄτης χατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτὰς προστίθησι λέ- 
Yov* « Αληθῶς χόρτος ὁ λαός, ἐξηράνθη ὁ χόρτος, 
ἐξέπεσε τὸ ἄνθος,; ἀχαλύπτως τὸ Ἰουδαίων ἕθνος ὅτ- 
λώσας. Αὐτὰ δὴ οὖν ταῦτα xal νῦν τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον διὰ τοῦ Δαυῖδ μαρτύρεται, προαναφωνοῦν τὴν 
μέλλουσαν ἔσεσθαι τοῦ λαοῦ ἀλλοίωσιν xal µεταθο- 
λήν. Διὸ χατὰ tbv ᾽Αχύλαν εἴρηται, « Ἐπὶ Χχρίνων 
μαρτυρίας" » χατὰ δὲ «bv Σύμμαχον, « Ὑπὲρ τῶν àv- 
θῶν μαρτυρία * » χατὰ δὲ τοὺς Ἑδδομήχοντα, « Toi; 
ἀλλοιωθησομένοις εἰς στηλογραφίαν, » Πολλὴν δὲ &xo- 
λουθίαν ἔχοι ἂν πρὸς τὰ ἓν τῷ πρὸ τούτου λελεγμµένα. 
Ἐπεὶ χἀκεῖνος τὴν τοῦ ἔθνους ἀποδολὴν ἑδήλου λέ- 
γων” « Ἐπιστρέφουσιν εἰς ἑσπέραν, xai λιµώξουσιν 
ὡς χύων, καὶ χυχλώσουσι πόλιν, » xai τὰ ἐπιφερό- 
μενα. Οἷς ἑξῆς περὶ τῆς χλήσεως τῶν ἐθνῶν ἔφασκε 
« Καὶ σὺ, Κύριε ὁ Geb, τῶν δυνάµεων, ὁ θεὺς Ἰσ- 
pali, πρόσχες τοῦ ἐπισχέφασθαι πάντα τὰ ἔθνη. » 
T&v δὲ στηλογραφἰαν χαὶ νῦν ὡς χαὶ Ev τοῖς ἔμπρο- 
σθεν ὁ μὲν ᾿Αχύλας, « ταπεινοῦ τελείου τοῦ Aautb *» 
ὁ δὲ Σύμμµαχος, « ταπεινόφρονος τοῦ Δανῖὸ καὶ ἁμώ- 
pov, 2 ἠρμήνευσαν. Στήλης γὰρ ἣν ἀξία ἡ τοῦ τοσού- 


quare D του βασιλέως μετριοφροσύνη. Τοσούτων γὰρ πολέμων 


περιχενόµενος, xai τοὺς µέχρι τῆς Μέσης τῶν ποτα- 
μῶν ὑποτάξας, ὑποφόρους τε αὑτοὺς χαταστησάµενος, 


Ev τῷ υἰχείῳ διέµενεν ἤθει, ἓν ᾧ xa ὅτε :Δλαύνετο ὑπὸ τοῦ Σαοὺλ, καὶ τὰς ἑρήμους φεύγων χατφχει, διέπρεπε. 
Καὶ τότε γὰρ ὑπὸ τῆς θείας Γραφῆς, ὡς ταπεινὸς τέλειος, Ἡ ταπεινόφρων χαὶ ἅμωμος στηλῶν αἰωνίων 
Ἀξιοῦτο: καὶ νῦν δ' ὅτε βασιλεύων τοσούτοις ἐπεξῄει πολεµίοις, xal τὸν ἁπάντων συνΏγε πλοῦτον, ἐπὶ τῆς 
αὐιῆς διέμενε προαιρέσεως' διὸ στηλογραφίας ἠξιοῦτο, xal πνεύματος ἡξιοῦτο προφητιχοῦ. 


Observes porro velim hoc tempore, cum Israel 
regnante Davide; usque ad Mesopotamiam imperium 
obtineret, ac vectigalia a finitimis gentibus accipe- 
ret, promissionem Dei ad Abraham factam opere 
completam esse, qua pollicitus erat se daturum se- 
mini ejus totam terram a flumine JEgypti usque ad 
* ibid. 50. 


** Matth. vi, 28. ! δα. xr, 6-8. 


* ibid. 7. 


Ἐπιτήρει δὲ ὅπως χατὰ τούτου τοῦ χρόνου ὁ Ἴσ- 
ραἨλ, βασιλεύοντος Δαυῖδ, µέχρι τῆς Μέσης τῶν πο- 
ταμῶν ἑἐχράτει, xol φόρους παρὰ τῶν πὲριξς ἐθνῶν 
ἑλάμθανε, τῆς τοῦ Θεοῦ ἐπαγγελίας τῆς πρὸς τὸν 
Αθραὰμ εἰς ἔργα χωρούσης * δι’ ἃς ἐπηγγέλλετο δώ- 
σειν τῷ σπέρµατι αὐτοῦ πᾶσαν τὴν γῆν ἀπὸ τοῦ πο- 


5 Psal, Lvut, 7. 








551 


COMMENTARIA ]N PSALMOS. 


558 


ταμοῦ Αἰγύπτου, μέχρι τοῦ ποταμοῦ Εὐφράτου  ἃ A Euphratem ; quod Davide regnante revera contigit, 


δὴ βασιλεύοντος τοῦ Δαυῖδ ἔργοις ἐπληροῦτο ΄ τοῦτο 
γοῦν καὶ ἡ παρατεθεῖσα ἱστορία τῆς Βασιλειῶν γρα- 
φῆς ἐμαρτύρει. ᾽Αλλὰ γὰρ φωτισθεὶς ὁ προφήτης 
ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος, θεσπίζει τὰ ἓν τοῖς µέλ- 
λουσι χρόνοις συµθησόµενα. Τίνα δὲ ἣν ταδτα διδά- 
σχει λέγων * « Εἰς τὸ τέλος τοῖς ἀλλοιωθησομένοις. » 
Εἶθ' ἑξῆς προϊὼν kmá&yev- ε Ὁ θεὸς, ἁπώσω ἡμᾶς 
xa χαθεῖλες ἡμᾶς, » xal τὰ ἕξης ' ofc μεθ) ἕτερα ἐπι- 
λέγει; ε Ὁ θεὸς ἐλάλησεν ἓν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ: ἀγαλ- 
λιάσομσι χαὶ διαμεριῶ Zip, καὶ τὴν χοιλάδα τῶν 
σχηνῶν διαµετρήῄσω, » χαὶ τὰ ἑξῆς. Σηµαίνει δὲ διὰ 
τούτων τοῦ θεοῦ διαλλαγὰς πρὸς τοὺς ἀλλοφύλους. 
'U cc γὰρ, φησὶν , ἑλάλησε, xal λαλήσας ἓν τῷ 
ἁγίῳ αὐτοῦ τῷ Γαλαὰδ xai τῷ Μανασσῇ, xal τῷ 


Ἐφραϊμ, καὶ τῷ Ἰούδᾳ, συμπεριλαμθάνει τὸν Μωὰδ B 


xai τὴν Ἱδουμαίαν χαὶ πάντας τοὺς λοιποὺς ἀλλοφύ- 
λους. « Μωὰδ » γὰρ, qnot, «λέδης τῆς ἑλπίδος µου. » 
ἀνθ᾽ οὗ 6 Σύμμαχος ἐξέδωχε, « Μωὰό6 λέδης ἆμερι- 
µνίας pov * » 6 δὲ ᾽Αχύλας, « Μωὰδ λέδης λουτροῦ 
µου. » Elsa περὶ τῆς Ἰδουμαίας αὐτὸς ἑαγγέλλε- 
ται λέγων ^ ε Ἐπὶ τὴν Ἰδουμαίαν ἐκτενῶ τὸ ὑπό- 
ὅηµά gov: » Ἡ χατὰ τὸν Σύμμαχον, « "Eri τὴν 
Ἱδουμαίαν ἐπιδήσομαι τῷ ὑποδήματί µου. » Καὶ 
τοιαῦτα μὲν ἐπαγγέλλεται τῷ Μωάθ xal τῇ Ἴδου- 
pala. Περὶ δὲ τῶν ἀλλοφύλων πάλιν ὁ αὐτὸς ἑἐπιλέ- 
γειε Ἔμοι ἀλλόφυλοι ὑπετάγησαν' » 31, χατὰ τὸν 
Ἀχύλαν * « "Ex ἐμὲ Φυλιστιαία (sic) ἠταιρήσατο * » 
χατὰ δὲ τὸν Θεολοτίωνα, « Ἑμοὶ ἀλλόφυλοι ἑἐφιλία- 
σαν. » Αὐτὰ δὲ ταῦτα τοῖς αὐτοῖς ῥήμασι, xat αὐταῖς 
λέξεσι xaX tv τῷ ρῷ εἴρηται Ψαλμῷ, ἓν ᾧ xal χατὰ 
τοὺς ᾿Εδδομήχοντα φιλιάσειν τῷ θεῷ οἱ ἀλλόφυλοι 
θεσπἰξονται. Γέγραπται γοῦν xal ἓν ἐχείνῳ' « Μωὰθ 
λέδης τῆς ἑλπίδος µου. Ἐπὶ τὴν Ἰδουμαίαν ἐπιδαλῶ 
τὸ ὑπόδημά µου, ἐμοὶ ἀλλόφυλοι ἐφιλίασαν. » Καὶ 
ταῦτα μὲν περὶ τῶν ἀλλοφύλων διηλθε. Μετὰ δὲ ταῦτα 
kx προσώπου τοῦ Ἰουδαίων λαοῦ ἡ προφητεία πάλιν 
ἐπάγει φάσχουσα" « Οὐχὶ σὺ ὁ θεὸς 6 ἁπωσάμενος 
ἡμᾶς, xaX οὐχ ἐξελεύσῃ ἐν ταῖς δυνάµεσιν ἡμῶν» » 
"A δὴ ὅμοια γένοιτ' ἂν τοῖς χατὰ τὴν ἀρχὴν λελεγµέ- 
νοις iv τῷ, « 'O θεὸς, ἁπώσω ἡμᾶς xa κχαθεῖλες 
ἡμᾶς, » δι ὧν σαφῶς ἑαυτοὺς μὲν ἀπεῶσθαι λέγουσι 
xai χαθαιρεῖσθαι, μὴ ἔχειν τε τὸν Θεὸν βοηθὸν ἐν 
ταῖς ἑαυτῶν δυνάµεσι ΄ τοὺς δὲ ἀλλοφύλους χαβόλου 


ut allata Regnorum historia testificabatur. Ad bzc 
etiam Spiritu sancto illustratus Propheta, vaticina- 
tur ea quae futuro post tempore eventura sunt. 
Quanam autem illa essent , his verbis docet, « In 
finem pro iis qui immutáabuntur. » In sequentibus 
vero infert, «Deus, repulisti nos et destruxisti nos,» 
et czetera. Quibus postea subjungit, « Deus locutus 
est in sancto suo, exsultabo et dividam Sichima, et 
convallem Tabernaculorum dimetiar, » et reliqua. 
His porro significat Dei reconciliationem cum alie- 
nigenis. Deus enim, ait, locutus est, ac in sancto 
suo locutus ad Galaad, Manassen, Ephraim et Ju- 
dam; Moab et ldumzam ac reliquos omnes alieni- 
genas una complectitur. Nam « Moab, inquit, le- 
bes spei mez;» pro quo Symmachus edidit, «Moab 
lebes securitatis mec; » Aquila vero, « Moab le- 
bes lavacri mei. » Deinceps de Idumsea hzc ipse 
pollicetur, « In Idumzam extendam calceamentum 
meum ;» sive secundum Symmachum, « In Idumsam 
conscendam calceamento meo. » Et hzc quidem 
Moab et Idumze pollicetur. De alienigenis rursum 
adjicit, « Mihi alienigenz subditi sunt; » sive se- 
cundum Aquilam, « Mihi Philisthzea amica fuit; » 
secundum Theodotionem autem, « Mihi alienigenz 
amici facti sunt. » Bec porro ipsis verbis et voci- 
bus in cvi psalmo dicta sunt, in quo secundum 
LXXlnterpretes, amicos Dei futuros alienigenas 
in vaticinio fertur. Scriptum itaque est in illc : 
« Moab lebes spei mex. Iu Idumsam extendam cal- 
ceamentum meum, mihi alienigene amici facti 
sunt *. » Et bzec quidem de alienigenis enarravit. 
Sub hzc autem ex persona Judaici populi prophe- 
tia rursum adjicit : « Nonne tu , Deus , qui repuli- 
sti nos , et non egredieris in virtutibus nostris *? » 
Quae similia sunt iis qux» ab initio dicta fuere, 
t Deus, repulisti nos et destruxisti nos: » queis per- 
spicue se repulsos et destructos fuisse narrant, ne- 
que Deum in virtutibus, sive in exercitibus suis 
opitulantem habere : alienigenas vero generatim 
omnes amicos Dei effectos esse ; Moab vero' specia- 
tim lebetem spei ejus, seu lebetem lavacri ejus, vel 
securitatis ejus esse ; Idumzamque calceamento vei 
dignatam fuisse. Hzc illustratione Spiritus divini 


μὲν πάντας φίλους Ὑεγονέναι τῷ 8e , ἰδίως δὲ «by D edoctus David , quasi ex persona totius populi , di- 


Mwoà6 λέδητα αὐτοῦ τῆς ἐλπίδος , ἡ λέδητα τοῦ λου- 
τροῦ αὑτοῦ, ἡ τῆς ἀμεριμνίας αὐτοῦ γεγονέναι΄ τὴν 
δὲ ἹἸδουμαίαν τοῦ ὑποδήματος τοῦ θεοῦ χατηξιῶσθαι. 
Ταῦτ οὖν τῷ Πνεύματι τῷ θείῳ φωτισθεὶς ὁ Aavtó, 
κοινοποιεῖ τὸν λόγον ὡς x προσώπου τοῦ παντὸς λαοῦ 
xa! φησιν’ « 'O θεὸς, ἁπώσω ἡμᾶς καὶ καθεῖλες 
ἡμᾶς. » f, χατὰ τὸν Σύμμαχον’ ε Οθεὸς, ἀπεθάλου 


ἡμᾶς, χαὶ διέχοψας ἡμᾶς: » σαφῶς ἀποδολὴν xal 
ἀποχοπὴν αὑτῶν δηλώσας. Εἶτ ἐπιλέχει' ε Ὠργίσθης, 


cit, « Deus, repulisti nos οἱ destruxisti nos ; » sive, 
secundum Symmachum : « Deus, abjecisti nos , et 
abscidisti nos, » abjectionem et abscissionem ma- 
nifeste significans. Subjungit postes , « Iratus es, 
et misertus es nobis; » secundum Aquilam vero, 
« Iratus avertisti nos; » secundum Symmachum, 
« Iratus es, et circeumduxisti nos ; » secundum quin- 
tam editionem, «Et circumduxisti nos.» Hzc porro 
eventus rerum plus quam verba declarat. 


xal ῴχτείρησας ἡμᾶς.» κατὰ δὲ τὸν ᾽Αχύλαν, « θυμωθεὶς µετέστρεφας ἡμᾶς '» κατὰ δὲ «bv Σύμμαχον, « "Op 
γίαθης, xai περιήγαχες ἡμᾶς: » χατὰ δὲ τὴν πέµπτην ἔχδοσιν, « Καὶ περιἠγαγες ἡμᾶς. » Ταῦτα δὲ 
μᾶλλον τῶν λόγων f) τῶν πραγμάτων ἴἔχθδασις παρἰστησι. 


* Pgal. ον, 10. 5 ibid. 19. 





$59 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS fll. — EXEGETICA. 


960 


Post Salvatoris itaque nostri adventum, quando in- A ἨΜετὰ γοῦν τὴν τοῦ Σωτῆρο ημῶν παρουσία, 


vasit eos ira in finem, hzec omnia passi, repulsi, de- 
structi eL aljjecli sunt ; abscissi item et circumdueli, 
in omnesque gentes dispersi. Sed eliam, « commo- 
visti, inquit, terram et conturbasti eam, quia sex- 
cenla ibi mala inerant; in terra dico eorum, scilicet 
Jerusalem, ubi regia et sanctuarium, ubi omnia in 
lege veneranda persolvehantur: sive etiam in tota 
illorum regione; sive in animabus eorum tropice 
terra nuncupatis. Qus omnia confertim ob improba 
eorum facinora, commota et conturbata sunt. Atta- 
men rogat Propheta in sequentibus : « Sana com- 
tritiones ejus, quia commota esl. » À proprio nam- 
que loco οἱ situ commola el concussa predicta 
terra, contritionibus et ruinz suberat. Quare sub 
liec additur : « Ostendisti populo tuo dura : » ct 
vino compunctionis potat illos; sive secundum 
Aquilam, « vino sopuris; » sive secundum Sym- 
machum, « vino jactationis. » Ας dicere licet, 
divinarum Scripturarum verbum, quo eorum in 
Christum incredulitas arguilur, vinum esse com- 
punciionis, eoruin €eonscienlia per prophetias de 
Christo, necnon per presentem rerum conditio- 
nem , àc per conversicnem gentium compuncta 
et vulnerata. Hiec quippe, etiamsi non fucati vi- 
deantur esse, eorum conscientiam puugunt, feriunt, 
οἱ ad sensum sud erga Salvatorem et. Dominum 
nostrum infidelitatis adducunt. Sed illis quidem 
h:ec eventura esse vaticinatur. lis autem qui ad 
Christum Dei conventuri, ejusque salutem susce- 
pturi sunt, h:»e postea annuntiat : « Dedisti me- 
Luentibus te significationemn, ut fugiant a facie ar- 
cus; » secundum Aquilam vero, « Dedisti metuen- 
tibus te signum, ut significentur a facie firmitatis; » 
secundum Symmachum autem, « Dedisti meiuenti- 
bus te signum, ut fugiant a facie sagittarum. » Si 
illi, de quibus superius, hoc signo notati fuissent, 
non repellendi, nec destruendi, nec ire tradendi 
erant. Sed quia signum illud salutare recipere no- 
luerunt, jure in hzc inciderunt. At qui timent Do- 
minum, (sic eos qui credunt ex gentibus, ut ple- 
rumque demonstravimus, Scriptura solet appella- 
re,).acceplo signo, illoque usi, acin vultu obsignati, 
locum invenerunt fugiendi a facie arcus, nullo spi- 


πάντα ταῦτα πεπόνθασιν, ὅτε ἔφθασεν Em αὐτοὺς 
ὀργὴ εἰς τέλος, ἁπώσθησάν τε xax χαθηῃρέθησαν καὶ 
ἀπεθλήθησαν ' διεκόπησάν τε xal περιήχθησαν δια- 
σχορπισθέντες εἰς πάντα τὰ ἔθνη. ᾽Αλλά καὶ « συν- 
έσεισας, Φησὶ, τὴν γην, xal σννετάραξας αὐτὴν, » διὰ 


τὸ µυρία χαχὰ ἓν αὐτῇ γίγνεσθαι. λέγω δὲ τῇ αὐτῶν 


13. "vox τῇ Ἱερουσαλὴμ, ἓν f xaX τὸ βασίλειον, καὶ 


τὸ ἁγίασμα, χαὶ πάντα τὰ σεμνὰ τοῦ νόµου συνετε- 


λεῖτο: 3| καὶ πάσῃ αὐτῶν τῇ χώρα, ?) χαὶ ταῖς vo- 
χαῖς αὐτῶν τροπικῶς γην ὠνομασμέναις. "A δη πάντα 


ἀθρόως διὰ τὰς παρανόµαωυς αὐτῶν πράξεις συνεσεί- 


σθη καὶ συνεταράχθη. Ὅμως δ᾽ οὖν ἔχε-εύει ὁ tpo- 
φήτης λέγων ἑξῆς' « "lasat τὰ συντρέµµατα αὗτης, 
ὅτι ἐχινήθη. » Κινηθεῖσα γὰρ καὶ σαλευθεῖσα τῆς ol- 
χείας μονῆς καὶ στάσεως ἡ προλεχθεῖσα γη, συντρίµ- 
pasa xal κατάγματα ἐχτήσατο. Δώπερ ἑξῆς ἐπιλέ- 
γεται΄ « Ἔδειξας τῷ λαῷ σου σκληρά * » xa ποτίνει 
δὲ αὐτοὺς οἶνον χατανύξεως, d$, χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, 
« οἶνον χαρώσεως” » f], χατὰ τὸν Eóppuayov, « οἴνον 
σάλου. » Καὶ ἔστι γε εἰπεῖν τὸν ἀπὸ τῶν θείων T'pa- 
φῶν λόγον , ἐλεγχτικὸν ὄντα αὐτῶν τῆς εἰς τὸν Xpi- 
στὸν τοῦ θεοῦ ἀπιστίας, οἶνον ὑπάρχειν χατανύξεως, 
νυττοµένης αὐτῶν xai τιτρωσχοµένης τῆς συνειδῄσευς 
ἀπὺ τῶν περὶ τοῦ Σωτῆρος προφητειῶν” ἐξ αὐτῶν 
τε τῶν περιεχόντων αὐτοὺς πραγμάτων xal Ex τῆς 
τῶν ἐθνῶν ἑπιστροφῆς. Ταῦτα γὰρ, κἂν ἁτεροσποίητο» 
εἶναι δοχῶσιν, ὅμως τὴν συνείδησιν αὐτῶν τιτρώσχει, 
πλήττοντα χαὶ εἰς συναίσθησιν αὐτοὺς ἄγοντα τῆς sl; 
τὸν Σωτῆρα xaX Κύριον ἡμῶν ἀπιστίας. Αλλ᾽ ἐχεί- 
νοις μὲν τοιαῦτα μέλλειν ἔσεσθαι θεσπίζει. Τοὺς δὲ 
µέλλοντας προστρέχειν τῷ Χριστῷ τοῦ θεοῦ, xal τὴν 
δι αὐτοῦ σωτηρίαν παραδέχεσθαι, εὐαγγελίζεται ἑξῆς 
λέγων  ε Ἔδωχας τοῖς φοθουµένοις σε σηµείωσιν 
τοῦ φυγεῖν ἀπὸ προσώπου τόξου.» Κατὰ δὲ τὸν ᾽Αχὺ- 
λαν’ « Ἔδωκχας , «rot, τοῖς ῥοδουµένοις σε σύσστ- 
pov, τοῦ σημειοῦσθαι ἀπὸ προσώπου βεθαιότητος: » 
χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον᾽ « Ἔδωχας τοῖς φοδουµένοις 
σε σημεῖον, εἰς τὸ ἐχφυγεῖν ἁπὸ προσώπου τοζεύμα- 
τος. » El μὲν οὖν Ίσαν χαὶ οἱ διὰ τῶν ἔμπροσθεν δε- 
δηλωµένοι τῷ σηµείῳ τούτῳ, οὐχ ἂν ἁπώσθησαν, οὐδ' 
ἂν χαθῃρέθησαν, οὐδ' ἂν τῇ ὀργῇ παρεδόθησαν * ἁλλ' 
ἐπεὶ μὴ ἠθουλήθησαν χαταδέξασθαι τὸ σωτήριον ση- 
μεῖον, εἰχότως τούτοις περιπεπτώκασιν. Οἱ δέ γε 


ritualium et invisibilium inimicorum ipsos, ob si- D φοδούμενοι τὸν Κύριον (οὕτω δὲ εἴωθε χαλεῖν ὁ λόγος 


gnum cum illis tum antiquis inditum, ferire audente. 
Moyses siquidem domorum limina sanguine agni 
paschalis obsignari Israelitis precepit, ut extermi- 
nator averteretur *. In Ezechiele itidem, cum ever- 
tenda urbs esset, dixisse scribitur Deus ei, qui tunc 

temporia podere induebatur : « Transi per mediam 
civitauem Jerusalem, .et da signa super frontes vi- 
rorum gementium et dolentium super cunctis ini- 
quitatibus qua fiunt in medio ipsorum *. » Deinde 
alii$ dicitur : « Ite in civitatem post eum, et percu- 
Ule : ne parcalis oculis vestris, neque misereamini 
senem et adolescentem, parvulos, et virginem, et 


. Exod. xiu, 7, " Ezech. ix, 4. 


τοὺς ἐξ ἐθνῶν πιστεύοντας, ὡς πολλάκις διὰ πλειόνων 
ἐδείξαμεν), λαθόντες τὸ σημεῖον χρησάμενοί τε αὐτῷ, 
χαὶ κατὰ τοῦ προσώπου σφραγιζόμενοι, εὕραντο qu- 
vv ἀπὺ προσώπου τόξου, μτδενὸς νοητοῦ χαὶ ἀοράτου 
πολεμίου βάλλειν αὐτοὺς τολμῶντος διὰ τὸ ἐπιχείμε- 
vov αὐτοῖς σημεῖον xal τοῖς παλαιοῖς δεδοµένον. Μωῦ- 
σης μὲν γὰρ τὰς φλιὰς τῶν οἴχων τῶν Ἱσραηλιτῶν 
αἵματι τοῦ προθάτου τοῦ Πάσχα χατασηµαίνεσθαι 
διετάξατο εἰς ἁποτροπὴν τοῦ ὁλοθρευτοῦ * xal Ey τῷ 
Ἐζεχιηλ δὲ, μελλούσης ἀφανίζεσθαι τῆς πόλεως, 
ἀναγέγραπται ὁ θεὸς εἰρηχὼς πρὸς τὸν ἑνδεδυμένον 
τὸν ποδήρη, ὅστις ποτ ἣν «Δίελθε µέσην «hy πόλιν 











561 


COMMENTAHIA IN PSALMOS. 


562 


thv Ἱερουσαλὴμ, xal G6 τὰ σημεῖα ἐπὶ τὰ μέτωπα A mulieres occidite ad internecionem : ad eos autem 


τῶν ἀνδρῶν τῶν χαταστεναζόντων xal τῶν χατοδυ- 
νωµένων ἐπὶ πάσαις ταῖς ἀνομίαις ταῖς γινοµέναις 
ἐν µέσῳ αὐτῶν. » Εἶθ᾽ ἑτέροις ἐλέχθη ᾽ « Πορεύεσθε 
εἰς τὴν πόλιν ὀπίσω αὑτοῦ, xal χόπτετε᾽ μὴ φείδε- 
σθε τοῖς ὀφθαλμοῖς ὑμῶν, καὶ uh. ἐλεήσητε πρεσθύ- 
τερον χαὶ νεανίαχον, xal νήπια καὶ παρθένον, xal 
γυναῖχας ἀποκτείνατε εἰς ἐξάλειψιν : ἐπὶ δὲ πάντας 
ἐφ᾽ οὕς ἐστι τὸ σημεῖον μὴ ἑγγίσητε, xal ἀπὸ τῶν 
ἁγίων µου ἄρξασθε. » Ορᾷς ὅπως οἱ μὲν ἁπώλοντο' 
οἱ δὲ τὸ σημεῖον ἐπὶ τοῦ μετώπου φέροντες διεσώ- 
ζοντο; τοιοῦτοί τινες σαν xal οὓς ἡ παροῦσα στηλο- 
γραφία παρίστησι λέγουσα’ « Ἔδωχας τοῖς qofou- 
µένοις σε σηµείωσιν τοῦ φυγεῖν ἀπὸ προσώπου τόξου,» 
οὗ γὰρ τῷ Ἰσραὴλ , φησὶν, ἔδωκας, ἀλλὰ τοῖς φοδου- 
µένοις σε, Ὅτι δὲ ἔθος ἐστὶ τῇ προφητείᾳ φοδουµέ- 
νους τὸν Κύριον xaAelv τοὺς ἐξ ἐθνῶν ἐπὶ τὸν Θεὸν 


super quos est signum ne accedatis, et a sanctis 
meis incipite *. » Viden' quo pacto alii quidem oc- 
cisi ; ii. vero qui signum in fronte ferrent servati 
fuerint? Tales ii erant, quos h:ec tituli inscriptio 
indicat his verbis : « Dedisti metuentibus te signifi- 
cationem, ut fugiant a facie arcus. » Non enim ait, 
Israeli dedisti, sed timentibus te. Quod autem pro- 
pheliz consuetum sit timentes Dominum vocare eos 
ex gentibus, qui ad Deum confugerunt, plerumque 
demonstravimus, uti supra dictum est. Quemadmo- 
dum igitur exterminatoris plagas, signo sanguinis 
usi, fugiebant qui in /Egypto erant *, eadem ra- 
tione ad avertendum humanarum animarum hostem 
et inimicum, qui solet eas telis impetere, et in ido- 
lolatrie errorem deducere, signum hic memoratum 
metuentibus Dominum collatum est. 


καταφεύγοντας, πολλάχις ἀπεδείξαμεν, καθὼς προείρηται. Ὥσπερ οὖν ἀπὸ προσώπου τοῦ ὁλοθρευτοῦ δι- 
ἐφυγόν ποτε οἱ ἓν Αἰγύπτῳ τὰς πληγὰς , χρῄσαντες τῷ σηµείῳ τοῦ αἵματος, τὸν αὐτὸν τρόπον εἰς ἆπο- 
τροπιασμὸν τοῦ πολεμίου xax ἐχθροῦ τῶν ἀνθρωπίνων φυχῶν, τοῦ τοξεύειν xa χὸταδάλλειν αὐτὰς ἐπὶ τν 
τῆς εἰδωλολατρείας πλάνην εἰωθότος, δέδοται τὸ λεγόµενον ἐνταῦθα σημεῖον τοῖς φοδουµένοις τὸν Κύριο». 


« Ὅπως ἂν ῥυσθῶσιν οἱ ἀγαπητοί σου, σῶσον τῇ 
διξιᾷ σου. xaX ἑπάχουσόν µου. » Ταῦτα xal τὰ τούτοις 
ἀχόλουθα µέχρι τοῦ τέλους χαὶ ὁ pO περιέχει ψαλ- 
µός. 'AXX' &v μὲν τοῖς προχειµένοις τὰ προλεχθέντα 
ἀποδολὴν ἐδήλου coU: Ἰσραήλ: «οῦ pi' τὰ πρὸ '"τού- 
του, «ὅπως ἂν ῥυσθῶσιν οἱ ἀγαπητοί σου » καὶ τῶν ἐπι- 
φεροµένων, σαφἢῃ χλῆσιν ἐθνῶν θεσπίζει. Ἡροειπὼν 


Vegns. 7. « Ut liberentur dilecti tui, salvum fae 
dextera tua, et. exaudi me. » Hzc et sequentia ad 
finem usque cvii item psalmus complectitur. Sed in 
presenti quz? praemissa sunt, abjectionem l[sraelis ; 
quz isthzec verba psalmi cvit, « ut. liberentur dile- 
cti tui, » et sequentia praecedunt, vocationem gen- — 
tium manifeste vaticinantur. Nam cum in psalmo 


Υὰρ ὁ λόγος kv τῷ ρὔ, « "Exolpr fj χαρδία pou, 6 C cvi dixisset, « Paratum cor meum, Deus, paratum 


θεὺς, ἑτοίμη fj χαρδία µου * ἄσομαι χαὶ φαλῶ. Ἐξ- 
εγέρθητι, fj δόξα µου, ἐξεγέρθητι, ψαλτήριον καὶ xt- 
θάρα, ἐξεγερθήσομαι ὄρθρου, » ἐπιφέρει’ € "E£opo- 
ληγήσομαί σοι ἐν λαοῖς, Κύριε, ψαλῶ σοι &v ἔθνεσιν * 
ὅτι μέγα ἑπάνω τῶν οὐρανῶν τὸ ἔλεός σου, xa Ἡ 
ἀλήθειά σου ἕως τῶν νεφελῶν. Ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς 
οὐρανοὺς, ὁ θεὺς, xal ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα 
σου. » El! ἐπιλέχει τὰ Ev τῷ μετὰ χεῖρας προχεί- 
µενα Aóvu* « Ὅπως ἂν ῥυσθῶσιν οἱ ἀγαπητοί σου, 
σῶσον τῇ δεξιᾷ σου, xal ἑπάχουσόν µου, » χαὶ τὰ 
λοιπὰ συμφώνως τοῖς προχειµένοις, Σφόδρα δὲ ἐθαύ- 
paca τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὴν οἰχονομίαν ' ἀπὸ γὰρ 
δύο στηλογραφιῶν ἕνα φαλμὸν πεποίηχε, τὸν pz. Τὰ 
μὲν γὰρ πρῶτα, Ev οἷς ἑλέγετο: ε ἘἙτοίμη fj χαρδία 
μου, 6 θεὸς, χαὶ τὰ ἑξής, ἀπὸ τῆς τοῦ νς’ στηλογραφρίας 
τοῦ Δαυ]ὸδ ἐξελὼν, ἓν ᾗ xaX αὐτῇ λέλεχτο" ἑτοίμη f) χαρ- 
δία µου, ὁ θεὺς. ἑτοίμη f) χαρδία µου’ ἄσομαιχαὶ φαλῶ,» 
καὶ τὰ ἐπιλεγόμενα 5 ἑξῆς συμφώνως τοῖς Ey τῷ pt' 
µέχρι τοῦ. « Ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς οὐρανοὺς , ὁ θεὺὸς, 
xai ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν dj δόξα σου” » τὰ δὲ δεύτερα 
τὰ ἀπὺ τοῦ, € "Όπως ἂν ῥυσθῶσιν οἱ ἀγαπητοί σου, 
σῶσον τῇ δεξιᾷ σου xal ἐπάκουσόν µου,» σὺν τοῖς µέ- 
χρι τέλους ἐπενηνεγμένοις ἁπδτῆς μετὰ χεῖρας σττ- 
λογραφίας, διδάσκοντος ἡμᾶς θείου Πνεύματος μίαν 
χαὶ τὴν αὐτὴν διάνοιαν ἐμφέρεσθαι Ev. ἀμφοτέροις. 
Ἐν μὲν γὰρ τῷ vc" ἐξομολογήσασθαι τῷ Κυρίῳ ἓν 
λαοῖς xaX ψάλλειν αὐτῷ ἓν ἔθνεσιν εὐηγγελίζετο ' ἐν 
δὲ τῷ μετὰ χεῖρας ἀποθολὴν σηµαίνει τοῦ Ἰσραὴλ, 


5 Ezech. ix, 5, 6. "Exod. xui, Ἱ. !* Psal. cvui, 2,9. 


" ibid. 4-6. '* ibid. 7. '? Psal. νι, 8. 


cor meum, cantabo et psallam, Exsurge, gloria mea, 
exsurge, psalterium et cithara, exsurgam dilucu- 
lo 19, » adjicit : « Confitebor tibi in populis, Domi- 
ne, psallam tibi in gentibus : quoniam magna est 
super coelos misericordia tua, et. veritas tua usque 
ad nubes. Exaltare super colos, Deus, et super 
omnem terram gloria tua !!. » Deinde adjicit ea 
qui in prasenti feruntur : « Ut liberentur dilecti 
tui, salvum fac dextera tua, et. exaudi me !*, » et 
cetera przsentibus similia. Admodum vero mirari 
subit Spiritus sancti dispensationem : ex duábus 
namque tituli inscriptionibus unum psalmum con- 
cinnavit, scilicet cvi. Priora enim, quz sic habent : 
« Paratum cor meum, Deus, » et cetera, ex tituli 
inscriptione Davidis Lv1 exsumpsit, in qua item di- 
ctum fuerat : « Paratum cor meum, Deus, paratum 
cor meum, cantabo et psalmum dicam 8 » et que 
sequuntur, iis que in cvi. feruntur similia, usque 
ad illud, « Exaltare super caelos, Deus, et super om- 
nem terrau gloria tua ** : » posteriora autem ab 
illo, « Ut liberentur dilecti tui, salvum fac dextera 
tua, et exaudi me, » cum iis quz ad finem usque 
habentur, ex presenti tituli inscriptione mutuatus 
est ; docente nos Spiritu divino unam eamdemque 
in utroque sententiam ferri; nam in Lvi se confiteri 
Doinino in populis et psallere ipsi in gentibus au- 
nuntiabat ; in presenti autem. Judzorum  abjectio- 
nem significat, ut in premissis docetur. Ac post 


'* ibid. 10. 





565 


EUSEBII CAKSARIENSIS OPP. PARS IH, — EXEGETICA. 


561 


prima illa, queis indicabatur abjectio prioris popu- A ὥσπερ οὖν &8lbacxt τὰ προλεχθέντα. Καὶ 6h μετὰ τὰ 


li, signumque metuentibus ipsum conferendum es- 
$e; intermedio diapsalmate, orationem Deo Spiri- 
tus sanctus emittit dicens : « Ut liberentur dilecti 
tui, salvum fac dextera tua, et exaudi me. » Ka 
vero supplicat rogans, ut, sua usus dextera, Deus 
eripiat salvosque faciat dilectos suos; neque sim- 
pliciter ita supplicat, « Salvum fac, » sed adjicit, 
« dextera tua, » primo υἱ eripiat, secundo ut sal- 
vum faciat. Dilectos autem Dei nullos noverat, nisi 
homines qui ad imaginem ejus facti sunt. Quamvis 
enim in peccata lapsi, attamen ob substantiam ani- 
m2 spiritualem et rationabilem, dilecti Dei vocan- 
tur. Deum itaque, mentione dilectorum suorum fa- 
cla, placare conatur, rogatque ut a spiritualibus 
inimicis et hostibus eripiantur, atque ereptos, dex- 
tera sua salute donet. Dexteram autem Dei quam 
dixeris esse, nisi Christum tropice sic vocatum ? Ut 
enim alias virtus εἰ sapientia, justitia et sanctifica- 
tio et redemptio dictus est; sic jam dextera vocatus 
fuerit, quia dextera et salutaria omnibus hominibus 
procuraturus erat. 


πρῶτα, δι᾽ ων ἐδηλοῦτο ἡ ἀποδολὴ τοῦ προτέρου λαοῦ, 
πό τε σημεῖον τὸ τοῖς φοδουµένοις αὐτὸν δοθησόµε- 
vov , ἑξῆης µέσου διαφάλµατος παρεντεθέντος , τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον εὐχὴν ἀναπέμπει τῷ Θεῷ φάσκον 

« Ὅπως ἂν ῥυσθῶσιν οἱ ἀγαπητοί σου, σῶσον τῇ δε- 
ξιᾷ σον, xal ἐπάχουσόν µου. » Ἱχετεύει δὲ ταῦτα 
δεόµενον, ὅπως, τῇ αὑτοῦ χρησάµενος δεξιᾷ ^ Geb, 
ῥύσηται xal σώσῃ τοὺς ἀγαπητοὺς αὐτοῦ - xal ovy 
ἁπλῶς ἱχετεύει, « Σῶσον, » ἀλλὰ « τῇ δεξιᾷ ἑαυτοῦ » 
πρῶτον μὲν ῥύσασθαι, ἔπειτα σῶσαι. Αγα πητοὺς δὲ 
τοῦ θεοῦ οὐδ' ἄλλους ἡἹπίστατο fJ) τοὺς χατ᾽ εἰχόνα 
τὴν αὑτοῦ πεποιηµένους ἀνθρώπους. El γὰρ xai τὰ 
μάλιστα ὑποπεπτώχασι τῇ ἁμαρτίᾳ, ἁλλ' ὅμως διὰ 
τὴν (1) φυχῆς οὐσίαν νοερὰν οὖσαν χαὶ λογιχην, ἀγαπη- 


B «oi εἴρηνται τοῦ Θεοῦ. Δυσωπεῖ τοίνυν ὁ λόγος τὸν 


θεὸν διὰ τῆς µνήµης τῶν ἀγαπητῶν αὐτοῦ, Ἱεαραχα- 
Aet τε ῥύσασθαι αὐτοὺς ἀπὸ νοητῶν τε ἐχθρῶν xal 
πολεµίων  ῥυσάμενόν τε σῶσαι αὐτοὺς διὰ τῆς Éav- 
τοῦ δεξιᾶς. Δεξιὰν δὲ τοῦ θεοῦ τίνα ἄν τις εἴποι 1) 
τὸν Χριστὸν αὐτοῦ τροπιχῶς οὕτως ὠνομασμένον, 
Ὡς γὰρ ἀλλαχοῦ δύναμις xaX σοφία λέλεχται, δικαιο- 


σύνη τε xal ἁγιασμὸς, xal ἀπολύτρωσις, οὕτω xal vuv δεξιὰ πρημµατίσειεν ἄν ' ἐπειδὴ τὰ δεξιὰ καὶ σω- 


τήρια πᾶσιν ἀνθρώποις προξενήσειν ἔμελλεν. 

VEns. 8, 9. « Deus locutus est in sancto suo, » 
et czeterg. Cum precatus Spiritus sanctus esset ut 
. liberarentur dilecti Dei, nihil cunctatus Deus re- 
spondet his verbis »« Exaltabor et dividam Sichi- 
pia. » Hec per Verbum suum, quasi per interpretem 


locutum Deum audiens Spiritus sanctus, haec ipsa ς 


nos edocet ; quare ait, « Deus locutus est in sanclo 
$uo. » Sanctum porro Dei, qui formam servi 30061 
pit, non ignorabant olim demones: quamobrem 
clamabant, « Scimus te quis sis, Sanctus Dei !*. » 
Imo vero in Lxxxviii psalmo. dictum est : « Semel 
juravi in sancto meo, si David mentiar 6, » Quem- 
adinodum enim pater in filio dilecto, sic universo- 
rum Deus in Filio jurat. Hic igitur etiam « Deus 
locutus est in sancto suo ; » sive, secundum Aqui- 
lam, « Deus locutus est in sanctificato suo. » 
Quandonam id impletum est, nisi cum in novissimo 
dierum locutus est nobis in Filio? Quid autem lo- 
cutus est nisi hec qux sequuntur, « Exsultabo et 
dividam Sichima?» In cwvu itaque dictum est, 


« 'O θεὺς ἐλάλησεν ἐν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ, » xal τὰ 
έξης, Εὐξαμένου τοῦ ἁγίου Πνεύματος ὅπως ῥυσθῶ- 
σιν οἱ ἀγαπητοὶ τοῦ θεοῦ, μηδὲν ὑπερθέμενος ὁ 
θεὺὸς ἀποχρίνεται λέγων « Ὑψωθήσομαι χαὶ διαµε- 
puo Σίχιμα. » Ταῦτα δὲ τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ Λόγου 
αὑτοῦ ὡς δι ἑρμηνέως λαλῄσαντος, τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον ἑπαχοῦσαν, διδάσχει χαὶ ἡμᾶς εἰδέναι αὗτά' 
διό φησιν * « Ὁ θεὸς ἐλάλησεν ἓν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ. » 
Τὸν δὲ ἅγιον τοῦ Θεοῦ μορφὴν δούλου λαδόντα οὐχ 
Ἠγνόησάν ποτε οἱ δαίμονες διὸ ἐδόων λέγοντες' 
ε Οἴδαμέν σε τίς εἶ, ὁ ἅγιος τοῦ θεοῦ. » ᾽Αλλὰ xal 
ἐν πη φαλμῷ λέλεχται’ « Απαξ ὤμοσα Ey τῷ ἁγίῳ 
μου, el τῷ Δαυῖδ φεύσομαι. » Ὡς γὰρ πατὴρ ig 
υἱῷ ἀγαπητῷ, οὕτως ὁ τῶν ὅλων θεὸς ἐπὶ 'τῷ Υἱῷ 
ὤμνυσι. Καὶ ἐνταῦθα τοίνυν « ὁ θεὸς ἐλάλησεν ἐν τῷ 
ἁγίῳ αὐτοῦ * » 1), κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν, « Ὁ θεὸς ἐλά- 
λησεν ἐν ἡγιασμένῳ αὐτοῦ. » Πότε δὲ xal τοῦτ ἐπλη- 
ϱοὔτο, ἢ ὅτε ἐπ᾽ ἑσχάτου τῶν ἡμερῶν ἑἐλάλησεν ἡμῖν 
ἐν Υἱῷ; Τί δὲ ἑλάλησεν 7| τὰ ἐπιφερόμενα λέγων; 
« Αγαλλιάσομαι xol διαμεριῶ Σίχιμα; » Ἐν μὲν 


« Exaltabor, εἰ dividam Sichima !''; » idque ex re D οὖν τῷ Qt εἴρηται’ ε Ὑψωθήσομαι, χαὶ διαμεριῶ 


admodum, quia in eodem dictum antea fuit, « Exal- 
tare super celos, Deus , e£ super omnem terram 
gloria tua !*. » Ad illud enim, « exaltare, » hoc re- 
ponitur, « exaltabor; » hic vero ad illud, « Salvum 
fac dextera tua , » et ad illud, « Ut liberentur dile- 
eti tui, » de dileciorum suarum salute gaudens sic 
respondet, « Exsultabo; » sive, secundum Aquilam, 
« Gloriabor ; » sive, secundum Symmachum, « Glo- 
riabor et distribuam Sichima. » Hzc autem portio 
olim Josepho ex prerogativa quadam deputata fuit : 
οὗ quam olim altum sapiebant Judaei, nunc vero 
gens Samaritanorum. Ea autem ipsa est Sichima 
!5 Luc. iv, 94. !* Psal. L.xxxvur, 36. 
(1) Forte deest τῆς. Εριτ. 


" Psal. cvii, 8. 


Logo, » σφόδρα καταλλήλως ἐπειδὴ Ev ἑχείνῳ ἓν 
τοῖς ἔμπροσθεν ἑλέγετο. « Ὑψώθητι ἐπὶ τοὺς οὖρα- 
νοὺς, ὁ θεὸς, xal ἐπὶ πᾶσαν τὶν γῆν ἡ δόξα σου. ) 
Πρὸς γὰρ τὸ, « ὑψώθητι, » ἐπενήνεχται τὸ, « ὑψωθή- 
copat* » ἐνταῦθα δὲ πρὸς τὸ, « σῶσον τῇ δεξιᾷ σου, » 
χαὶ πρὸς τὸ, «ὅπως ἂν ῥυσθῶσιν οἱ ἀγαπητοί σου, » 
χαίρων ἐπὶ τῇ τῶν ἀγαπητῶν αὐτοῦ σωτηρίᾳ, τὴν 
ἀπόχρισιν ποιεῖται λέγων, € ᾿Αγαλλιάσομαι: »$, χατὰ 
τὸν Αχύλαν, « Γαυριάσοµαι ’ » f, κατὰ τὸν Σύμμαχον, 
« Γανριάσω xaX διανεµμήσω Σίχιµα" » Αὕτη δὲ ἣν ἡ 
πάλαι ἀφωρισμένη τῷ ἹἸωσὴφ μερὶς xav' ἐξαίρετον, 
bz ᾗ καὶ µέγα ἑφρόνουν πρότερον μὲν Ἰουδαίων 
1 Psal.cvii, 6. 














δύο 


COMMENTARIA 1Ν PSALMOS. 


586 


παΐδες, νῦν δὲ τὸ Σαμαρειτῶν φῦλον. Ἡ αὐτὴ δέ A quas Sichem, quam Josepho dedit Jacob, ubi puteus 


στι Σίχιµα τῇ Zoykbp, fjv ἔδωχεν "laxo τῷ Ἰωσήφ * 
ἔνθα xat τὸ φρέαρ xat ἡ πηγὴ τοῦ Ἰαχὼδ τυγχάνει, 
ὧν µέμνηται τὸ Εὐαγγέλιον, τὸν Σωτῆρα φάσχον ἐπι- 
δεδηµηχέναι, πολλούς τε αὐτῶν εἰς αὐτὸν παπιστευ- 
χέναι. ᾽Αλλὰ xal μετὰ τὴν ἀνάληψιν αὐτοῦ οἱ ἆἁπόστο- 
Àot, bv τῇ Σαµαρείᾳ γενόμενοι, σημεῖα xai τέρατα 
ἑποίουν ἐν αὐτῇ, ὡς ἱστορεῖσθαι ἐν ταῖς Πράξεσι 
τῶν ἁποστόλων τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον δεδόσθαι τοῖς τὸν 
τόπον οἰχοῦσι, yapáv τε μεγάλην γεγονέναι αὐτόθι. 
Γέγραπται γοῦν, ὅτι Φίλιππος, χατελθὼν εἰς τὴν 
πόλιν τῆς Σαµαρείας, ἐχ[ρυσσεν αὐτοῖς τὸν Χριστόν, 
Προσεῖχον δὲ οἱ ὄχλοι τοῖς λεγοµένοις ὑπὸ τοῦ Φι- 
λέππου ὁμοθυμαδὸν, bv τῷ ἀχούειν αὐτοὺς xa BA£- 
πειν τὰ σημεῖα ἃ ἑἐποίει: ἐγένετο δὲ φωνὴ χαρᾶς 
µεγάλη ἐν τῇ πόλει ἑχείνῃ. Καὶ ἑξῆς εἴρηται 
ε Αχούσαντες δὲ οἱ ἐν Ἱεροσολύμοις ἀπόστολοι, ὅτι 
δέδεχται ἡ Σαµάρεια τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ, ἀπέστειλαν 
πρὸς αὐτοὺυς Πέτρον καὶ Ἰωάννην" οἵτινες χατα- 
θάντες προτηύξαντο περὶ αὐτῶν ὅπως λάδωσι Πνεῦ- 


pa ἅχιον' » καὶ ἐπιλέγει. « Ῥότε ἐπετίθεσαν τὰς ᾽ 


χεῖρας ἐπ αὐτοὺς, καὶ ἐλάμθανον Πνεῦμα ἅγιον. » 
Ταῦτ᾽ οὖν ἐγένετο Ev τῇ Σαµαρείᾳ, πληρουµένης τῆς 
μετὰ χεῖρας ἐπαγγελίας, φασχούσης” « Ὑψωθήσομαι 
χαὶ διαμεριῶ Σίχιμα. Tolg γὰρ ἐπὶ τῆς Σαµαρείας 
διεµέρισε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον μετὰ τὴν ἀνάληψιν 
αὐτοῦ, xal μετὰ .τὸ ὑψωθῆναι αὐτὸν, ὅτε « ἀναθὰς εἰς 
ὕψος ἠχμαλώτευσεν αἰχμαλωσίαν, καὶ ἔδωχε δόµατα 
ἐν ἀνθρώποις. » Καὶ ταῦτα ἐγίνετο μετὰ τὸ διωχθη- 
ναι τοὺς μαθητὰς τοῦ Σωτῆρος ἀπὸ Ἱεροσολύμων, 
Λέγει γοῦν dj Γραφή” « Ἐγένετο δὲ διωγμὸς µέγας 
ἐπὶ τὴν Ἐκκλησίαν τὴν iw» Ἱεροσολύμοις, πάντες 
δὲ διεσπάρησαν ’ » καὶ πάλιν" € Οἱ μὲν οὖν διασπα- 
βέντες διήλθον εὐαγγελιξςόμενοι τὸν λόγον. » El? 
ἑξῆς εἴρηται ὅπως τοῖς ἐν τῇ Σαµαρείᾳ εὐηγγελί- 
ζοντο, χαὶ ὡς τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου µετεδίδοσαν 
αὐτοῖς οἱ ἁπόστολοι. Δέδειχται τοίνυν ὅπως εἴρηται 
τὸ, « Ὑψωθήσομαι καὶ διαμεριῶ Σίχκιµα" » μετὰ γὰρ 
τὸ ὑψωθῆναι τὸν Σωτῆρα πάντα ταῦτα ἐπληροῦτο. 
"Άλλος δ᾽ ἂν εἴποι, διὰ τὸ πάλαι μὲν τῶν Ἰουδαίων 
εἶναι τὸν τόπον, νυνὶ δὲ μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
ἀνάληψιν Ἕλλησι xai Σαµαρείταις ἐχδεδόσθαι, τούτου 
χάριν εἰρῆσθαι τὸ, « 'Ὑψωθήσομαι xal διαμεριῶ Σἰ- 
χιμα”) ἀλλὰ xal « τὴν κοιλάδα τῶν σχηνῶν διαµε- 


et fons Jacob est. Quorum meminit Evangelium, 
dieens Salvatorem co advenisse, eorumque mulos 
in ipsum credidisse. Quin etiam post ejus assum- 
ptionem, apostoli Samariam petentes, signa et 
prodigia operabantur in ipsa, ita ut in Actibus 
apostolorum narretur Spiritum sanctum ejus inco- 
lis datum. fuisse, ibique magnum exstitisse gau- 
dium. Scribitur quoque Philippum descendisse iu 
urbem Samariam , ipsisque predicasse Christum, 
Turbze porro dictis Philippi unanimiter bzrebant, 
cum audirent ac viderent signa qua faciebat :- exor- 
taque magna vox lztitie esL in civitate illa. Dem- 
deque dicitur : « Cum autem. audissent apostoli, 
qui erant Hierosolymis , quod recepieset Samaria 


B verbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Joannem. 


Qui cum venissent, oraverunt pro ipsis ut accipe- 
rent Spiritum sanctun; » ac subjungitur : « Tunc 
jmponebant manus super illos, et accipiebant Spi- 
ritum sanctum **. » Hzc igitur Samariz facta sunt, 
ita ut hzec promissio impleretur: « Exaltabor et di- 
vidam Sichima. » Nam Samaritanis Spiritum san- 
ctum distribuit post assumplionem suam et post- 
quam exaltatus οδὲ, quando « ascendens in altum 
captivam duxit captivitatem, et dedit dona homini- 
bus **. » Hzc porro facta sunt postquam discipuli 
Salvatoris Hierosolymz persecutionem passi sunt. 
Ait itaque Scriptura : « Facta est persecutio magua 
in Ecclesiaqux erat Hierosolymis, et omnes dispersi 
sunt *' ; » ac rursum : « lgitur. qui dispersi erant 
pertransibant, evangelizantes verbum ?**, » Deinde 
dictum est, qua ratione Samaritanis evangelizarent, 
et quomodo apostoli Spiritum sanctum ipsis im- 
pertirent. Demonstratum ergo est quare dictum si; 
illud, « Exaltabor, et dividam Sichima. » Nam hec 
omnia implebautur postquam Salvator exaltatus 
est. Dixerit fersan alius, quia olim Judzorum locus. 
erat, nunc autem post Salvatoris nostri assum- 
ptionem, Graecis et Samaritanis concessus fue- 
rat, ideo dictum, « Exaltabor, et dividam Sichima ; » 
sed etiam, « convallem tabernaculorum dimetiar. » 
Convallem universorum hominum domicilium vo- 
care consuevit propheticus sermo: quare alibi di- 
ctum est: « Disposuit in valle lacrymarum ?*, » 


τρήσω. » Κοιλάδα δὲ εἴωθεν ὀνομάξει» ὁ πραφητιχὸς p Hoc itaque hominum omnium domicilium, et con- 


λόγος τὸ πάντων ἀνθρώπων οἰχητήριον * διὸ λέλεχται 
ἀλλαχοῦ΄ « Διέθετο εἰς τὴν χοιλάδα τοῦ χλαυθμῶ- 
voc. » Τοῦτο δὴ οὖν τὸ πάντων ἀνθρώπων οἰχητή- 
ριον, καὶ τὴν χοιλάδα ταύτην, ἐχχλησιῶν, φησὶν, 
ἐμαυτοῦ πληρώσω". ὃ 55 αἰνίττεται λέγων, «. Σχη- 
νῶν διαµετρήσω. » Καὶ ὁ ᾽Αχύλας δὲ τοῦτον ἡρμή- 
νευσε τὸν τρόπον, « Κοιλάδα συσχιασμῶν χαταµε- 
τρήσω.» Εἶθ᾽ ὥσπερ ἐμὸς, φησὶ, γέγονεν ὁ Γαλαὰδ, 
χαὶ ἐμὸς Υέγονέ ποτε ὁ Μανασσῆς, xai 'Egpaty ἂν 
ποτε, ὅτε ὑπῆρχε, « χραταίωσις τῆς χεφαλῆς µου, » 
Ἡ, χατὰ τὺν Σύμμαχον, « ἰσχὺς τῆς ἀρχῆς µου.» 
ὁμοίωςτε ὥσπερ, ἣν πητε « ὁ Ἰούδας βασιλεύς µου, 


5 Act. vin, 14-17. ** Psal. xvii, 19. 


11 Act vi, 1, 3 


vallem istam, ecclesiis, inquit, meis replebo. Quod 
his verbis subindicat, « Tabernaculorum dimetiar. » 
Aquila vero sic interpretatus est, « Convallem um- 
hraculorum metiar. » Deinde,ut olim, inquit, meus 
fuit Galaad , meus item Manasses , et. Ephraim, 
« fortitudo capitis mei » quondam erat ; sive, secun- 
dum Symmachum, « robur principatus mei; » item, 
ut olim « Judas rex meus » fuit; aut secundum 
Aquilam, « Judas diligens inquisitor meus; » ea- 
dem prorsus conditione erit alienigenarum regio. et 
urbs, quze dicitur Moab: eílicietur enim. « lebes 
spei mez; » vel, secundum Aquilam, « lebes ia- 


ibid. 4. ο) Psal. Lxxii, 6. | 








561 


EUSEBII. C/ESARIENSIS OPP.. 


PARS Il]. — EXEGETICA. 908 


.waeri mei ; » aut « lebes securitatis mex, » secun- A fj, χατὰ τὸν Αχύλαν, « Ἰούδας ἀχριδαστὴς µου” » τὸν 


dum Symmachum. Ephraim vero fortitudinem ca- 
pitis sui, sive robur principatus sui, vocavit : quo- 
niam qui ex tribu Ephraim olim regnarunt, in no- 
vem et dimidiam ex tribubus Israel imperium in 
Samaria obtinuerunt. 


αὐτὸν τρόπον ἔσται xaX ἡ τῶν ἀλλοφύλων χώρα tz xat 
πόλις ἡ χαλουµμένη Mwá6- Υενῄήσεται γὰρ « λέρης 
τῆς ἑλπίδος µου, » f, χατὰ τὸν Αχύλαν ' « λέδης 
λουτροῦ µου" » fj, « λέδης ἁμεριμνίας µου, » χατὰ 
τὸν Σύμμαχον. Τὸν δὲ Ἑφραῖμ. χραταίωσιν τῆς xe- 


φαλῆς ἑαυτοῦ ὠνόμασεν, f) ἰσχὺν τῆς ἀρχῆς ἑαυτοῦ: ἐπειδήπερ οἱ ix φυλής Ἐφραῖμ βασιλεύσαντες Ἶρξάν 
ποτε ἓν τῇ Σαμαρείφ τῶν ἑννέα Άμισυ φυλῶν τοῦ Ἱσραήλ. 


Cum autem duo Josephi filii fuerint, Ephraim et 
Manasses : Ephraimit» sese ab Jerusalem segre- 
gantes, in Samaria, sive in preedicta Sychem que 
et Sichima, regiam constituerunt. Quamobrem 
dictum est: « Ephraim [fortitudo capitis mei, » 
sive, « robur principatus mei. » Qui autem ex 
tribu Manasse fuerunt, Galaad obtinebant. Quare 
dictum est : « Meus est Galaad, et meus est Manas- 
ses. » Nam locus Galaad vocatus est, et habitatores 
Manasses appellati sunt. Ut igitur illi, ait, mei 
fuere, scilicet fllii Manasse, Galaad incolentes , et 
qui in Sichimis populi principatum tenuere, filii 
Ephraim; quin etiam ut ii qui in ipsa Jerusalem 
regnabant ex tribu Juda, mei et mes portionis 
erant reges; eic aliquando mez erunt alienigenz 
geutes. Omnes porro alienigenas per Moab et Idu- 
»0am indicat, in duabus illis gentibus, quibus 
prohibitum erat ingredi in Ecclesiam Dei, reliquas 
emnes unà complexus. Scriptum namque est: 
« Ámmonitz et Moabitze non ingredientur in Eccle- 
siam Domini, usque ad tertiam et quartam genera- 
tionem, et usque in. seculum **, » Moab autem et C 
Ammon filii Lot fuere, ex scelerata illa flliarum 
suarum commístione, atque ex Sodomitico semine : 
quorum successionem, Moabitas nimirum et Am- 
monitas, lex Moysis repudiat. At lex presens ipsi 
Moab pulcherrima annuutiat , dicens : « Moab le- 
bes spei mese ; » alteri vero genti Esau οτί bona 
denuntiat, hzec adjiciens : « In Idumaam extendam 
calceamentum meum. » Idumsa porro ab Edom 
nomen sortita. Hic crat Esau de quo dictum est : 
« Ne quis moeechus, aut profanus, ut. Esau 5.) 
Sexcenke quoque alie propheti: contra Idum:zeos 
et ldumzam feruntur. Sed iis quoque presens 
sermo pulcherrima annuntiat, dicente Deo: « In 
Idumasam extendam calceamentum meum. » Deinde 
vero de reliquis gentibus indiscriminatim subjun- 
Bit : « Mihi alienigen:e subditi sunt, » sive, « amici 
facti sunt. » Moab vero lebetem spei sus vocat, seu 
lehetem lavaeri sui, aut securitatis suc, quia alio 
modo non licitum ipsi fuisset, utpote semel repu- 
diMo, in. Ecclesiam Dei concedere, nisi per lava- 
crum regenerationis. llaque ceu in lebete ablutus 
el purgatus a pristina impietate, gratia donatur, 
Mque ita. securitatem obtinet. Et hzc opere com- 
pleta licet ipsis oculis percipere iis qui in Arabum 
PTegione peregrinantur, cum: videant Moabitas et 
Ammonitas , qui penes illos magno numoro sunt , 
Ecclesias Dei implere. Similiterque, « In Idu- 
m am, inquit, conscendam calceamento meo, » 


^ Deut. xxin, δ. 3 flebr. xii, 16. 


Δύο δὲ παίδων γενοµένων τῷ Ἰωσὴρ, τοῦ Ἔφραϊμ 
καὶ τοῦ Μανασσῆ, οἱ μὲν τοῦ Ἐφρα]μ, ἁποσχίσαντες 
τῆς Ἱερουσαλὴμ, ἐν τῇ Σαµαρείᾳ xat τῇ προλεχθείσῃη 
Συχὲμ. τῇ καὶ Σίχιµα συνέστησαν τὸ βασίλειον , διὸ 
λέλεχται’ε Ἐφραῖμ χραταίωσις τῆς χεφαλῆς µου, » 
ἡ, « ἰσχὺς τῆς ἀρχῆς µου” » οἱ δὲ ix τοῦ Μανασση 
γενόµενοι ἔσχον τὴν l'a3adb- διὸ εἴρηται’ « Ἑμός 
ἐστι Γαλαὰδ, χαὶ ἐμός ἐστι Μανασσῆς.» 'O μὲν γὰρ 
τόπος ἐχ τοῦ Γαλαὰδ ἐσημαίνετο, οἱ δὲ οἰχήτορες ἐχ 


" ποῦ Μανασση. Ὕσπερ οὖν οὗτοι, (nol, Υεγόνασιν 


ἐμοὶ, oi τε τὴν Γαλαὰδ οἰχήσαντες υἱοὶ Μανασση, xal 
οἱ ἐν Σιχίµοις ἄρξαντες τοῦ λαοῦ viol Ἐφραῖμ’ 
ἀλλὰ καὶ ὡς ἐν αὑτῇ τῇ Ἱερουσαλὴμ ot Ex φυλῖς 
Ἰούδα βασιλεύσαντες σαν ἐμοὶ, xal τῆς ἐμῆς µερίδος 
βασιλεῖς ' οὕτως ἔσται ποτὲ ἐμὰ xal τὰ τῶν ἆλλο- 
φύλων ἔθνη. Απλοῖ δὲ πάντας ἀλλιοφύλους διὰ τοῦ 
Moà6 καὶ διὰ τῆς Ἰδουμαίας, Ex δύο τούτων 
ἐθνῶν τῶν ἀπηγορευμένων εἰσιέναι εἰς τὴν Ἐχ- 
χλησίαν τοῦ Θεοῦ xai τὰ λοιπὰ πάντα παραδεξά- 
µενος. Γέγραπται γοῦν' « ᾽Αμμανῖται χαὶ Μωαδθῖται 
οὐχ εἰσελεύσονται εἰς Ἐχχλησίαν Κυρίου ἕως τρίτης 
xal τετάρτης Ὑενεᾶς, xal ἕως εἰς τὸν αἰῶνα. » Μωὰδ 
δὲ χαὶ Αμμὰν Ὑεγόνασιν νο Act ἐκ παρανόμον 
μίξεως τῶν αὐτοῦ θυγατέρων, Éx τε τοῦ Σοδομιτικοῦ 
σπέρματος * ὧν τὴν διαδοχῆν, Μωαθίτας xat ᾽Αμμα- 
visae, ἀποθλήτους ποιεῖται ὁ Μωῦσέως νόµος. 'AXX' ὁ 
παρὼν νόμος τῷ μὲν Μωὰδ εὐαγγελίζεται χάλλισ-α 
λέγων; « Μωὰθ, λέδης τῆς ἑλπίδος µου * » ἑτέρῳ δ» 
ἔθνει τῷ ἀπὸ τοῦ Ἡσαῦ ὑφεστῶτι τὰ χρηστὰ σηµαί- 
νει, ἐπιφέρων ἑξης' « Ἐπι τὴν Ἰδουμαίαν ἐἑχτενῶ 
τὸ ὑπόδημά µου.» Ἱδουμαία δ' ἐχέχλητο ἀπὸ τοῦ 
ἸΕοδώμ’ οὗτος δὲ ἣν ὁ Ἠσαῦ περὶ οὗ λέλεχκται: « Μή 
τις πόρνος, ἡ βέδηλος, ὡς ἨΗσαῦ. » Μνρίαι τε ἅλλαι 
προφητεῖαι κατὰ τῶν Ἰδουμαίων χαὶ χατὰ τῆς Ἴδου- 
palag εἴρηνται. ᾽Αλλ' ὁ παρὼν λόγος τὰ Χάλλιστα 
καὶ τούτοις εὐαγγελίζεται, λέγοντος τοῦ Θεοῦ: « "Emi 


D τὴν Ἰδουμαίαν ἐχτενῶ τὸ ὑπόδημά µου. » E10" ἑξῆς 


καὶ περὶ τῶν λοιπῶν ἐθνῶν ἁδιορίστως ἐπιλέχει 
« Ἐμοὶ ἀλλόφυλοι ὑπετάγησαν,» f) « ἐφιλίασαν. » 
Λέθητα δὲ τὸν Μωάθ τῆς ἑαυτοῦ ἐλπίδος χαλεῖ, 1] 
λέόθητα τοῦ λουτροῦ ἑαντοῦ, ἢ τῆς ἁμεριμνίας &av- 
τοῦ ἐπειδὴ οὐκ ἄλλως ἑξην αὐτῷ, ἅπαξ ἀποθλήτῳ 
γενοµένῳ, εἰς τὴν Ἐκχλησίαν τοῦ Θεοῦ παραθάλ- 
λειν, μὴ οὐχὶ διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας. Ὥσπερ οὖν 
λέθητι ἀπολουσάμενος xaX ἀποκαθαρθεὶς τῆς προτέ- 
ρας δυσσεδείας, καταξιοῦται τῆς χάριτος, καὶ οὕτως 
ἀμεριμνίας τυγχάνει. Καὶ ταῦτα δι) ἔργων χεχωρτ- 
χότα πάρεστιν ὀφθαλμοῖς παραλαθεῖν, τῇ τῶν Αράθων 
ἐπιδημήσαντας χώρᾷ, θεωµένους τε τοὺς παρ) αὖ- 
τοῖς πληθύνοντας λαοὺς;, Μωαθίτας xat ᾽Αμμανίτας 


509 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


510 


πληροῦντας τὰς Ἑκκλησίας τοῦ βεοῦ. Ὡσαύτως δὲ A secundum Symmacnum. Quam item predictionem 


xai, « Ἐπὶ Ἱδουμαίαν ἐπιδήσομαι, φησὶ, τῷ ὑπο- 
δήµατί µου, » χατὰ τὸν Σύμμαχον. Καὶ ταύτην δὲ 
την πρόῤῥησιν οὐδὲν ἂν cim δυσχερὲς ἰδεῖν, τῇ τῶν 
Ἱδουμαίων ἐπιστάντας χώρᾳ xat τὰ πλήθη τῶν αὐ- 
τόθι Ἐκχχλησιῶν τοῦ θεοὺ ὄψει παραλαθόντας * ὡς μὴ 
ὀχνῆσαί τινα ἀληθῶς ἐπίδασιν γεγονέναι τοῖς τόποις 
ἐχέίνοις ὁμολογῆσαι. Διὰ δ] ταῦτα ἀνωτέρω ἑλέγετο" 
« Ὁ θεὸς ἐλάλησεν ἐν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ. ᾿Αγαλλιάσο- 
μαι. » Μέλλον γὰρ πᾶν τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος ἐπὶ 
σωτηρίᾳ ἀνακαλεῖσθαι, πρεπόντως αὐτοῦ τῇ φιλαν- 
θρωπίᾳ, συνέχαιρε τῇ τῶν σωζοµένων σωτηρίᾳ. Καὶ 
ἄλλως δὲ ὑπόδημα αὐτοῦ οὐχ ἂν ἁμάρτοις λέγων τοὺς 
ἁποστόλους, ἢ τοὺς εἰς ἔτι δεῦρο τῷ περὶ αὐτοῦ χη- 
θύγματι διαχονουµένους. Ταῦτα 6f οὖν πάντα εἰργά- 
σατο 6 θεὺς, ὅτε ἐπ᾽ ἑσχάτῳ τῶν ἡμερῶν ἑλάλησεν 
ἡμῖν ἐν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ. Καθ) ἑτέραν δὲ ἐχδοχὴν λα- 
λέσας ὁ θεὸς v τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ, πάντας ἁπαξαπλῶς 
Ἱουδαίους τε χαὶ Ἓλληνας, τάτε καθ) ὅλης τῆς olxou- 
μένης ἔθνη εἰς τὴν ἑαυτοῦ χάριν ἀνεκαλέσατο' bib 
xaX τὴν Σίχιµα καὶ τὸν Γαλαὰδ (1), καὶ τὸν Μανασσην 
καὶ τὺν Ἔφραϊμ, xai τὸν Ἰούδαν xai τὸν Μωὰθ χα) 
τὴν Ἰδουμαίαν καὶ τοὺς ἀλλοφύλους ἅπαντας χατ- 
πριθµῄήσατο, ἐξ ἴσου τῆς ὁμοίας χλήσεως καταξιώσας 
ἅπαν τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος * πλὴν ἀλλὰ πρώτους 
τοὺς ἀπὸ τοῦ Ἰσραὴλ χαλεῖ. Ἐχρῆν γὰρ τὰ πρωτεῖα 
xa τὰς ἀπαρχὰς τοῦ εὐαγγελιχοῦ χηρύγματος πρώ- 
τοις αὐτοῖς ἀπονεῖμαν διὰ τὰς πρὸς τοὺς αὐτῶν πατέ- 
pac ἑπαγγελίας, δι ἃς χαὶ αὐτὸς ὁ Σωτὴρ πρώτοις 
αὐτοῖς εὐηγγελίξετο μµαρτυρόµενος xai λέγων; 
« Οὐκ ἦλθον εἰ μὴ εἰς τὰ πρόθατα τὰ ἀπολωλότα 
οἴχου Ἱσραήλ.» Καὶ τοῖς ἁποστόλοις δὲ αὐτοῦ πρώτοις 
αὐτοῖς χηρύσσειν τὸ Εὐαγγέλιον παρῄνει φάσχων' 
« EL; ὁδὸν ἐθνῶν μὴ ἀπέλθητε, xal εἰς πόλιν Σαµα- 
ρειτῶν μὴ εἰσέλθητε΄ πορεύεσθε δὲ μᾶλλον πρὸς τὰ 
πρόθατα τὰ ἁπολωλότα οἴχου Ἱσραήλ. » Εἶτα μετ 
ἐχείνους προσέταττε τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς εὔαγγε- 
λίζεαθαι πάντα τὰ ἔθνη ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. ὑῦτως 
οὖν xal ἐπὶ τοῦ παρόντος ὁ τῶν ὅλων θεὸς ἑνοιχήσειν 
ἐν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ, ἐν αὐτῷ τε xal b αὐτοῦ λαλήσειν 
ἀνθρώποις θεσπίξεται. xal ὡς ὁμοῦ xai χατὰ τὸ 
αὐτὸ τὸν ἘἙφραϊμ χαὶ τὸν Μανασσην xat τὸν Ἰούδαν 
εἰαδέξεται. ol πάλαι μὲν σαν διεστῶτες, ὅτε ὁ 
μὲν Ἰούδας ἐδασίλενεν Ev Ἱερουσαλὴμ, ὁ δὲ Ἐφραῖμ, 


in promptu est completam videre iis qui in ldumzsam 
concedunt, οἱ multitudinem Ecclesiarum Dei ibi 
conspiciunt; ut cunctetur nemo con(lteri, vere in 
loca illa conscensum factum esse. Propterea supe- 
rius dictum est : « Deus locutus est in sancto suo: 
Exsultabo, » Nam cum humanum genus uriversunm 
ad salutein revocandum esset, ut ejus erga homines 
amorem decebat, salutein nactis gratulatur. Alia 
autem ratione nihil aberres si dicas, calceamentum 
ejus fuisse apostolos, sive etiam ejus ad banc usque 
diem predicationis ministros. Hzc itaque omnia 
operatus est Deus, quando in novissimo dierum 
locutus esL nobis in Sancto suo. Secundum aliam 
vero explicationem, locutus Deus in Sancto suo, 
omnes omnino Jjudmos el Graecos , aliasque per 
universum orbem gentes ad gratiam suam revoca- 
vit. Quare Sichima, Galaad, Manassen, Ephraiu, 
Judam, Moab, Iduniam, et alienigenas omnes 
enumeravit, simili vocatione totum geuus humanum 
aque dignatus ; sed priores qui ex Jsrael erant me- 
moravit. Oportuit enim primitias evangelic:e ριῶ- 
dicationis ipsis impertire, ob promissiones patri- 
bus eorum factas, quarum causa Salvator ipsis 
prioribus Evangelium praedicabat, hzc testilicatus : 
«Non veni nisi ad oves qua perierunt domus lsrael **. » 
Apostolis quoque suis pracipiebat, ut ipsis primum 
Evangelium przedicarent dicens : « In viam gentium 
ne abieritis, et in civitatem Samaritanorum ne in- 
traverilis ; sed ile potius ad óves, qua perierunt, do- 
mus Israel*". » Secundum illos autem jubet discipulos 
suos Evangelium predicare omnibus genlibus in 
nomine suo. Sic ergoin praesenti universorum Deus 
in Sancto suo babitaturum se, atque in ipso et p«r 
ipsum locuturum esse hominibus vaticinatur : εἰ a:t 
se simul pariterque Ephraim, Manassen et Judain 
excepturum esse; qui olim quidem dissili erant , 
quando Juda regnabat in Jerusalem, Ephraim in Si- 
chimis et Samaria, Manasses vero habitabat in Ga- 
laad. Ut nullo igitur ulterius discrimine interces- 
suro, nullaque inter eos discrepantia futura, ipsos 
priores advocat; deinde Moabitas , Ammonitas, 
Idumzos, ceterosque bomines omnes, tuniversuni 
orbem incolentes, Ex historia porro Evangelioruni 


ἐν Σιχίµοις xo Σαµαρείᾳ, ὁ δὲ Μανασσῆς ᾧχει τὴν D ediscas, quo tempore/ Sanctus Dei in Sichimis pe- 


Γαλαάδ. Ὡς µηχέτι τοίνυν ἀφορισμοῦ, µήτε διαστά- 
6εως οὔσης Ev αὐτοῖς, πρὠτους αὐτοὺς εἰσχαλεῖται * 
εἶτα Μωαδίτας xat ᾽Αμμανίτας, Ἰδουμαίους τε χαὶ 
τοὺς λοιποὺς ἅπαντας ἀνθρώπους τοὺς χαθ᾽ ὅλης τῆς 
οἱχουμένης οἰκοῦντας. Γ)νώσεις δ᾽ ἂν ix τῆς ἱστορίας 
τῶν Εὐαγγελίων, ὅπως «χαθ᾽ οὓς χρόνους ὁ ἅγιος τοῦ 
θεοῦ xal τοῖς Σιχίµοις ἐπεδήμει, καὶ αὐτῇῃ Xapa- 


ῥείᾳ, τῇ τε Ἱερουσαλὴμ, ἠνωμένον τότε τοῦ Ἰσραλλ, 


regrinabatur, et in ipsa Samaria, necnon in Jerusa- 
lem, lsraelem tum conjunctum fuisse, nullamque 
intercessisse divisionem; sic et apostolos suos pri- 
mo ad oves que perierant domus lsrael misit ; 
postea autem, iisdem usus ceu calceaimentis, uni- 
versum hominum genus salutari gratia dignatus 
est. 

xai μηδεμιᾶς οὕσης ἓν αὐτῷ διαστάσεως' οὕτω δὲ 


xal τοὺς ἑαυτοῦ ἁποστόλους πρὸς τὰ πρόδατα ἁπολωλότα οἴχου Ἱσραὴλ ἓν πρώτοις διεπἐέμπετο᾽ μετὰ 
δὲ ταῦτα, τοῖς αὐτοῖς ὥσπερ ὑποδήμασι χρώμενος, τὸ πάντων ἀνθρώπων γένος τῆς σωτηρίου χατηξίου χάριτος. 


« Τίς ἀπάξει µε εἰς πόλιν περιοχΏς: T] τίς ὁδηγή- 
σει µε ἕως τῆς Ἰδουμαίας; Οὐχὶ σὺ ὁ θεὸς ὁ ἁπ- 
* Matth. xv, 24. '' Matth. x, 5,6. 


Vgns. 11. « Quis abducet me in civitatem muni- 
tam? aut quis deducet me usque in. Idumaaun? 


(4) Thy Σίχυµα καὶ τὸν l'a3ad2. Forte τὰ Σ, x. τὴν T. Εοιτ. 





571 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ]. — EXEGETICA. $n 


Nonne tu, Deus, qui repulisti nos? et non exibis in A ασάµενος ἡμᾶς; xat οὐκ ἐξελεύσῃ ἓν ταῖς δυνάµεσιν 


virtutibus nostris?» Supra diclorum sententie 
insistens Propheta, supra modum miratur illud 
inexspectatz alienigenarum gentium  mulalionis 
prodigium. Deinde cum dixisset Deus, «In Idu- 
miam extendam calceamentum meum,» dictum 
liujusmodi admiratur, secum reputans an. unquam 
ipse Deus calceamento usus, conscensurus sit, 
non in Jerusalem, neque in Samariam, neque in 
aliam lsraelis civitatem, sed in alienigenas Idu- 
mos; Quare beatos illos prdicat, ad quos acces- 
surus Deus erat, orationemque emittit, ut ipse 
quoque hec videre dignus habeatur: quapropter 
dicit: « Quis abducet me in civitatem munitam ? 
aut quis deducet me usque in Idumzam ? » Preca- 
batur enim deduci, annosque vitz sus produci 
usque ad id temporis, quo Deus calceamentum 
suum usque in Idumazam extensurus erat, ut ma- 
gnum illud miraculum cerneret, Deum videlicet 
apud homines peregrinantem, et in Idumea ambu- 
lantem, alienigenasque ipsi subditos et amicos: 
quare ait : « Quis deducet me usque in Idumzam? » 
Civitatem porro munitam vocat Ecclesiam Dei, 
vallatam firmo et fortissimo muro, salutari nempe 
virlute, quam etiam videre cfflagitabat ; quocirca 
dixit: «Quis abducet me in civitatem munitam ? » 
Perpendas velim, ipsum minime rogare ut. dedu- 
catur usque in Jerusalem, sive usque ad Galaad, 
aut usque ad Sychem, sive usque ad Ephraim, 
sive usque ad Judam; sed quasi inexspectata 
promissione perculsus, quod scilicet perosi ac 1noe- 
chi Esau posteri tanta gralia donandi sint, ut 
Deus ad eos conscendat, precatur dicens : « Quis 
deducet me usque in ldumzeam? » Ac quod nmi- 
rum prorsus est, Deus non nudis pedibus am- 
bulaturus dicitur, sed cum calceamentis; sub- 
indicatis animabus voluntatis ejus administris, 
quarum opera, vocalione gentium peracta, per 
universam terram, suam constituit civitatem, ni- 
mirum catholicam Ecclesiam suam, ac ceetum re- 
ligiosorum hominum : de qua civitate dictum 
alias est : « Gloriosa dicta sunt de te, civitas 
Dei **; » et: « Fluminis impetus lztifleant civita- 
tem Dei **.» Hanc civitatem munitam cum videre 


ἡμῶν; » Ἐπιστήσας τῇ τῶν προλεχθέντων διανο 
ὁ Προφήτης, ὑπερεχπλήττεται τὸ θαῦμα τῆς ταρα. 
δόξου τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν μεταθολῆς. Elta ww 
θεοῦ εἰρηχότος, « Ἐπὶ thv Ἰδουμαίαν ἐκτενῶὼ τὸ 
ὑπόδημά pou, » τὸν λόγον ἀποθαυμάδει, εἶ px 
ποτὲ θεὸς αὐτὸς, ὑποδήματι χρησάµενος, ἐπιθαίνειν 
ob τῇ Ἱερουσαλὴμ, οὐδὲ τῇ Σαµαρείᾳ, οὐδὲ ἄλλη τυ 
τῇ τοῦ Ἱσραὴλ, ἀλλὰ τῶν ἀλλοφύλων Ἰδουμαίων. 
Av µαχαρίζει μὲν τούτους, οἷς ἐπιδημήσειν Όμελλεν 
ὁ θεός εὐχὴν δὲ τίθεται χαταξιωθΏναί ποτε χαὶ a;- 
τὸν τῆς τούτων θέας ' διό φησι « Τίς ἀπάξει µε d; 
πόλιν περιοχῆς»; ἢ τίς ὁδηχήσει µε ἕως τῆς Ἰδου- 
µαίας»» Ἠὔχετο γὰρ ὁδηγηθῆναι xai παρατεῖναι 
τοὺς τῆς ζωῆς αὐτοῦ χρόνους ἐπὶ τὸν καιρὸν ἐχεῖνου, 


B χαθ) ὃν ἤμελλεν ὁ 8ebc ἐπὶ τὴν Ἰδουμαίαν ἐκτείνειν 


τὸ ὑπόδημα αὐτοῦ, ὡς ἂν ἴδοι τὸ µέγα θέαμα, 8. 
ἐπιδημοῦντα ἀνθρώποις xal ἐμπεριπατοῦντα -ἢ 
Ἰδουμαίᾳ, ἀλλοφύλους τε αὐτῷ ὑποτεταγμένους καὶ 
φιλιάζοντας ' διό φησι’ « Τίς ὁδηγήσει µε ἕως τὴ; 
Ἰδουμαίας; » Πόλιν δὲ περιοχΏς καλεῖ τὴν Ἐκχλι- 
σίαν τοῦ Θεοῦ, περιπεφραγµένην στεῤῥῳ καὶ ὄχνυρω- 
τάτῳ τείχει, τῇ σωτηρίῳ δυνάµει, ἦν xal αὐτὶν 
ἰδεῖν ηΌχετο" bib. ἔλεγε" ε Τίς ἀπάξει µε εἰς πόλιν 
περιοχΏς; » θέα δὲ ὅπως ojx votato ὁδηγτθῆηναι 
ἕως τῆς Ἱερουσαλὴμ, ἢ ἕως τῆς Γαλαὰδ, 7) ἕως τῆς 
Συχὲμ, f| ἕως τοῦ Ἐφραῖμ, ἡ ἕως τοῦ Ἰούδα ^ &X' 
ὥσπερ ἐχπλαγεὶς τὸ παράδοξον τῆς ἑπαγγελίας, εἰ 
τοῦ µεμισηµένου καὶ πόρνου Ἡσαῦ οἱ ἀἁπόγονοι τι- 
αύτης τότε τεύξονται χάριτος, ὡς ἐπιθήναι αὐὑτος 
τὸν θεὸν, εὔχεται λέγων * « Tl, ὁδηγήσει µε ἕως τῆς 
Ἰδουμαίας; » Σφόδρα δὲ θαυμαστῶς ὁ θεὸς ἐμπερι- 
πατήσειν οὐ γυμνοῖς ποσὶ λέλεχται, ἀλλά δι᾽ ὑποῦτ- 
µάτων * αἰνιττομένου τοῦ λόγου τὰς ὑπηρετιχὰς τοῦ 
βουλήµατος αὐτοῦ duy, δι ὧν τὴν τῶν ἐθνῶν xi1- 
σιν ποιησάµενος, πανταχοῦ γῆς τὴν ἑαυτοῦ συνεστί- 
σᾳτο πόλιν, λέγω δὲ τὴν καθολικὴν αὑτοῦ Ἐκχλι- 
σίαν, xat τὸ σύστηµα τῆς τῶν θεοσεδῶν πολιτείας * 
περὶ ἧς εἴρηται ἀλλαχοῦ' « Δεδοξασμένα ἑλαλίθη 
περὶ σοῦ, ἡ πόλις τοῦ θεοῦ. » xal, « Τοῦ ποταμοῦ 
τὰ ὁρμήματα εὐφραίνουσι τὴν πόλιν τοῦ Θεοῦ. » Kel 
ταύτην οὖν τὴν πόλιν τῆς περιοχῆς διψῶν θεάσασθαι 
ὁ Προφήτης ἔλεγς; « Tí; ἀπάξει µε εἰς πόλιν περι- 
οχῆς s » 3], « εἰς πόλιν πεφραγµένην ; » οὕτως γὰρ te- 


peroptaret Propheta dicebat : « Quis abducet me p) µήνευσεν ὁ Σύμμαχος. Πύλαι γὰρ αὐτὴν xat θύραι 


in civitatem 1nunitam? » aut «in civitatem cir- 
cumseptam? » sic enim interpretatus Symmachus 
est. Eam quippe porte, janue et vectes divina- 
rum virtutum circeummuniunt, ne quadam obsi- 
dione prematur. Quare de illa dicebat Salvator : 
« Super hanc. petram zdiflcobo Ecclesiam meam, 
et port inferi non prevalebunt adversus eam **. » 
Hanc igitur circumseptam civitatem videre ge- 
stiens Propheta dicebat : « Quis]abducet me in ci- 
vitatem munitam?» Alque alienigenarum salu- 
tem oculis inspicere peroptans, bzc adjiciebat: 
€ Quis deducet me usque in Idumzam? » Deinde 
* Matth. 


3! Psal. xxxvi, 9. !* Psal. xtv, 5. 


xai μοχλοὶ θείων δυνάµεων περιρράττουσι, πρὸς τὸ 
μή τινα ὑπομεῖναι πολιορχίαν. Aib περὶ αὐτῆς ἕλε- 
εν ὁ Σωτήρ" « Ἐπὶ τὴν πέτραν οἰκοδομήσω µου 


την Ἐκκλησίαν, χαὶ πύλαι ἆδου οὐ κατισχύσουσιν 


αὐτῆς. » Ταύτην οὖν τὴν περιπεφραγµένην πόλιν 
ἐπιθυμῶν ἰδεῖν ὁ Ἡροφήτης Deve: « Τίς ἀπάξει µε 
εἰς πόλιν περιοχῆς; » Καὶ τὴν τῶν ἀλλοφύλων σωτη- 
píav εὐχόμενος ὀφθαλμοῖς παραλαθεῖν, προσετίθε 
λέγων « Τίς ὁδηγήσει µε ἕως -ῆς Ἰδουμαίας; » 
Εἶτα πρῶτον xal δεύτερον εἰπὼν, ε Τίς: » τὸν μό- 
voy δυνατὸν ταῦτα δειχνύναι γνωρίζειν ὁὀμολογεῖ. ὃν 
δὲ οὗτος ὁ θεός’ ὃ κατ ἀρχὰς τῆς προχειµένης στη- 


xvi, {8. 





519 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


$14 


λογραφίας ἔλεγεν' « Ὁ Gebc, ἁπώσω ἡμᾶς χαὶ χαθ- A cum semel et secundo dixisset, « Quis? » eum qui 


εἶλες ἡμᾶς. » Aib πρὸς ἐχείνην τὴν φωνὴν ἀποδί- 
δωσιν ἐνταῦθα τὴν αὐτὴν διάνοιαν λέγων’ « Οὐχὶ σὺ 
ὁ θεὸς ὁ ἁπωσάμενος ἡμᾶς: » Tic γὰρ ἄλλος, qnot, 
δύναται δεῖξαι ἡμῖν τὰς ἐπαγγελίας τὰς σὰς χαὶ τῶν 
σῶν λόγων τὰ ἀποτελέσματα, εἰ μὴ σὺ αὐτὸς ὁ ἁπ- 
ωσάμενος ἡμᾶς ; fj, χατὰ «bv Σύμμαχον, « El μὴ σὺ 
ὁ θεὺς 6 ἀποδαλλόμενος ἡμᾶς, xaX μὴ προσελθὼν ἐν 
ταῖς στρατεύσεσιν ἡμῶν; » Απώσω γὰρ ἡμᾶς σὺ, 
Κύριε, χαὶ χαθεῖλες ἡμᾶς ἀλλὰ xal πάλαι εἰωθὼς 
συνεξιέναι xal συμπολεμεῖν ταῖς ἡμετέραις δυνά- 
µεσι, νῦν ὅτε τὴν χλῆσιν ἑποιήσω τῶν ἐθνῶν, ἁπώσω 
ἡμᾶς xat οὐχέτι συνεξέρχῃ ταῖς ἡμετέραις δυνάµεσι. 
Ἅλλλη οὖν οὐχ ἔστιν ἡμῖν ἐλπὶς πρὸς τὸ θεάσασθαί 
σου τὰς ἐπαγγελίας, εἰ μὴ σὺ αὐτὸς βουληθείης. 


Xo) γὰρ θελήσαντος, δυνατὸν ἡμῖν τοὺς σοὺς προ- B 


φήτας συγχαταλεγῆναι τῇ πόλει σου τῇ περιπεφρα- 
γμένῃ, xat. ὁδηγηθῆναι ἕως τῆς ἀποδειχθείσης Ἴδου- 
μαίας 


« Ab; ἡμῖν βοήθειαν Ex θλίφεως, xal µαταία σω- 
τηρία ἀνθρώπων. Ἐν τῷ Gc ποιῆσομεν δύναμιν, 
xaX αὐτὸς ἐξουδενώσει τοὺς θλίδοντας ἡμᾶς. » Ol τῶν 
ἐπαγγελιῶν καταξιωθέντες διδάσκονται διὰ τῶν προ- 
κειμένων νήφειν χαὶ ἐγρηγορέναι, παρασχευάζεσθαί 
τε εἰς θλίψεις, xal δι’ εὐχῶν λέγειν τῷ ἑαυτῶν βα- 
σιλεῖ:. « Abg ἡμῖν βοήθειαν ἐκ θλίψεως" » µαταίαν 
γὰρ εἶναι πᾶσαν τὴν ἐξ ἀνθρώπων ἑλπίδα. Εἶτ' εὖ- 
ξάμενοι ταῦτα, τὴν ἀγαθὴν ἐπιδείχνυνται προθυµίαν 
λέγοντες' € Ἐν θεῷ πηιῄσομεν δύναμιν, καὶ αὐτὸς 
ἑξουδενώσει τοὺς θλίδοντας ἡμᾶς. » Τοιοῦτος fv ὁ 
Παῦλος λέγων «Πάντα ἰσχύω ἓν τῷ ἑἐνδυναμοῦντί 
ps: » xai πόλιν’ « Οὐκ ἐγὼ δὲ, φησὶν, dà ἡ 
χάρις dj σὺν ἐμοί. » Ταῦτα 65 λέγειν παιδεύονται οἱ 
ἐχ τῆς Ἰδουμαίας xai &x τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν τῇ 
«οῦ Θεοῦ χάριτι προσεληλυθότες. El δὲ Ex προσώπου 
«oU προφητιχοῦ χοροῦ λέγοιτο xat ταῦτα, πρέποι ἂν 
αὐτοὺς, ἁποχλαυσαμένους τὸν ἁπωσμὸν xal τὴν χαθ- 
αἱρεσιν τοῦ προτέρου λαοῦ, εὐχὴν ἀναπέμπειν ὑπὲρ 
τοῦ κοινοῦ πάντων αὐτῶν σώματος, xal λέχειν τῷ 
Θεῷ τὰ προχείµενα. 


4. ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ EN YMNOIZ, TQ ΔΑΥΙΑ X. 
« Εἰσάκουσον, ὁ θεὸς, τῆς δεἠσεώς µου, πρόσχες 


solus talia ostendere possit coguoscere se confi- 
tetur; hic porro Deus erat ; quod etiam initio hu- 
jus tituli inscriptionis dicebat : « Deus, repulisti 
nos et destruxisti nos.» Quare ad illam vocem spe- 
ctans, eamdem hic profer! sententiam dicens : 
« Nonne tu, Deus, qui repulisti nos?» Quis eniui 
alius, inquit, promissa tua, et verborum tuorum 
exitum exhibere nobis valeat, nisi tu ipse qui 
repulisti nos ? sive, secundum Symmachum, t: Nisi 
tu, Deus, qui sbjicis nos, et non accedis ad exer- 
citus nostros? » Siquidem repulisti nos, tu Do- 
mine, et destru xisti nos: sed qui olim una nobis- 
cum exire, el cum exercitibus nostris pugnare 
solebas, nunc post peractam gentium vocationem, 
repulisti nos, neque ultra egrederis cug virluti- 
bus nostris. Non alia itaque subest nobis spes 
videndi promissa tua, nisi tu ipse volueris. Te 
quippe volente, possumus nos propheta tui in cir- 
cumsepta civitale tua annumerari, ac deduci us- 
que declaratam illam Idumsam. 

Vens. 15, 14. « Da nobis auxilium de tribula- 
tione, et vana salus hominum. 1n Deo faciemus 
virlutem, et ipse ad nihilum deducet tribulantes 
nos.» Qui promissis dignati sunt, bis edocentur 
sobrie agendum et vigilandum esse, atque ad erum- 
nas paratos esse cportere, ac dicere regi suo in 
orationibus, « Da nobis auxilium de tribulatione : » 
vana quippe est spes in homine posita. Deinde 
hzc precati, alacritatis su: signa przbent dicentes : 
« In Deo faciemus virtutem, et ipse ad nihilum de- 
ducet tribulantes nos.» Talis erat Paulus, qui 
dicebat: « Omnia possum in eo qui me cunfor- 
t3? ; » ac rursum ; Non ego, inquit, sed gra- 
tia que est mecum**, » Ad hac dicenda eru- 
diuntur, qui ex ldumza et ex alienigenis gentibus 
ad Dei gratiam accessere. Quod si .ex persona 
prophetici chori dicantur, sane decet ipsos repul- 
sam et ruinam prioris populi deplorantes, oratio- 
nem effundere pro coimmuni suo corpore, et hac 
verba Deo proferre. 


4. IN FINEM, IN HYMNIS, DAVIDI. LX. 


Vens. 9, 9. « Exaudi, Deus, deprecationem 


«f| προσευχῆ µου. » Οἱ μὲν ἐπιγεγραμμένοι στηλο- D meam, intende orationi mes. » Qui tituli inscri- 


γραφίας ἑφεξής πέντε µέχρι τοῦ vO^ τέλος Éyouatv* 
εἰσὶ δὲ πάντες οἱ ταύτην ἔχοντες τὴν προγραφὴν E£* 
oi τε προλεχθέντες χαὶ ὁ τε’ ἓν τῷ πρώτῳ μέρει τῆς 
βίόλου τῶν Ὑαλμῶν χείµενος. "O ve μὴν μετὰ χεῖρας 
ὕμνος ὢν καὶ αὐτὸς εἰς τὸ τέλος διὰ τὰς ἐπὶ τέλει 
τοῦ Όμνου φεροµένας ἐπιχρῆστας ἐπαγγελίας ἆνα- 
πέµπει. Εἰσὶ δὲ πάντες οἱ ἐπιγεγραμμένοι € "Ev 
Όμνοις » πέντε" δύο μὲν iv τῷ πρώτῳ μέρει τῆς 
βίβλου, 6 τέταρτος xai ὁ ς’. λλ᾽ οὗτοι μὲν « Ἐν 
Όμνοις ψαλμοὶ » λέγονται * οἱ δὲ Ev τῷ δευτέρῳ μέρει 
τῆς βίόλου τρεῖς « Ἐν ὕμνοις 2 ἐπιγράφονται µόνον, 
ὁ νΥ, καὶ ὁ vU, χαὶ ὁ μετὰ χεῖρας. Οἱ μὲν οὖν ε Ἐν 


^ Philip. 1ν, 15. ** I Cor. xv, 10. 


ptiones dicuntur, consequenter positi numero 
quinque, in Lix desinunt, Sunt autem omnes, 
qui hujusmodi titulo inscribuntur, numero sex ; 
nempe qui jam memorati sunt, et decimus quin- 
tus, in prima parte libri Psalmorum situs, Hic 
vero quem jam tractamus hymnus, ad finem , ob 
perutilia illa promissa , qui in fine feruntur, re- 
mittit. Sunt autem « In bymnis » inscripti quinque 
numero: quorum duo in prima parte libri sunt, 
quartus nempe, et sextus. Sed illi quidem « In hym- 
nis psalmi » dicuntur ; qui vero in secunda parte 
libri sunt, tres numero, « In hymnis » solum ip» 





"15 


EUSEBII CAEKSARIENSIS OPP. 


PARS Ill, — EXEGETICA 516 


scribuntur ; nempe Lui , Ltv, et bic quem traeta- Α ῦμνοις φαλμοὶ » ἑοίχασι σὺν τῷ μουσικῷ ὀργάνῳ τῷ 


mus. Qui igitur « In hymnis psalmi » dicuntur, vi- 
dentur cum musico instrumento, quod psalteríum 
dicunt, pronuntiati fuisse : quoniam qui psallit, 
corporis , quod instrumentum anima est, actione 
indiget. Qui autem hymni solum dicuntnr, sela 
voce hymnum offerentis, nulla adhibita psalterii 
pulsatione , dicti sunt ; qui sermones ibidem positi 
sola mentis speculatione opus habeant. Idque de- 
clarat presens hymnus qui sic habet : « À finibus 
terrz ad te clamavi ; » quo significat Prophelain 
quasi extra corporis ambitum a Dco assumptum 
fuisse. Nec ignoro reliquos interpretes alia edidisse 
ratione. Hic autem obsecrat David his verbis: 


« Exaudi , Deus, deprecationem meam. » Cum enim B 


magnis divinisque rebus egeat, hac consequi se 
postulat. Deinde ut se dignum declaret qui exau- 
diatur, subjungit : « Intende orationi mex. » Suam 
enim orationem magna et profunda quadam intelli- 
gentia repletam esse confisus, rogabat Deum ut 
respiceret et verba sua specularetur, dicta exami- 
naret, utpote suis auribus digna. Deinde rem de- 
clarat cujus causa Deum orationis suzx speculato- 
rem advocaret, cum adjicit: « A finibus terre ad 
te clamavi. » Et quia reliqui interpretes simili modo 
interpretati sunt, Aquila scilicet, « Ab extremo 
terre ad te clamabo ; » Symmachus vero , « À fini- 
bus terrz te invocabo ; » quinta autem editio , « A 
finibus terr: ad te clamabo; » quis non dicti scn- 
tentiam merito requirat? Qui enim possit quispiam 
totum orbem prztergressus, cum super ipsum 
Oceanum devenerit, hzc vociferari : « A finibus 
terr ad te clamavi ? » At consideres velim , annon 
omnis Dei amicus fines terra congruenter vocetur. 
Nam improbus homo qui forum et turbas , curias 
et tribunalia circumcursat , totusque in corporeis 
voluptatibus defossus est, jure in profundo terre 
habitare dicatur ; qui vero « circuierint in melotis 
et in pellibus caprinis egentes, angustiati,, affli- 
cli **, » et a medio urbium fugerunt, ac in desertis 
commorati sunt , in montibus, in cavernis et in 
foraminibus terre, merito dicautur extra terram 
esse : ac eliamsi non prorsus erant a corpore 
exempti, etsi extra illud essent, tunc tamen in 
ipso viventes, illoque ut instrumento utentes , ne- 
quaquam in vitze mala demergebantur ; sed carptim 
£olummodo necessarium cibum, et reliqua ad usum 
requisita contingentes degebant ; jure in extremis 
et in finibus corporis siti videbantur : qualis erat 
Paulus, qui dicebat : « In carne enim viventes, 
non secundum carnem militamus ?*; » et: « Cum 
Christo crucifixus sum ; vivo autem, jam non ego, 
vivit vero in me Christus **, » Qui ergo sic affectus 
est , jure dicat Deo: « Intende orationi mex. » Mul- 
tamque in hujusmodi vita fiduciam habens, nequa- 
quam mentitur cum dicit : « À finibus terrz ad te 
ciamavi. » Causam vero adjicit his verbis, « Dum 

? Heb. xi, 57. 


" Ἡ Cor. x, 5. ?* Gal. n, 20. 


C 


D μὲν μὴ παντελῶς 


χαλουμένῳ φαλτηρίῳ λελέχθαι, ὡς δεηθέντος τῆς 61 
τοῦ σώματος, ὅπερ ἑστὶν ὄργανον τῆς φυχᾶς, τρα- 
κτιχῆς ivepyelag τοῦ ψάλλοντος. Οἱ δὲ ἁπλῶς Όμνα 
διὰ µόνης φωνῆς τοῦ τὸν ὕμνον ἀναπέμψαντος εἴρην- 
ται, οὐ συµπαραληφθείσης τῆς διὰ τοῦ φαλτηρίο 
κρούσεως, τῷ µόνης τῆς χατὰ διάνοιαν θεωρίας 6- 
δεῆσθαι τοὺς ἓν αὐτοῖς λόγους. Τοῦτη Υοῦν παρίστι- 
atv ὁ μετὰ χεῖρας ὕμνος λέγων * « ἀπὸ τῶν περάτων 
τῆς γῆς πρὸς σὲ ἐχέχραξα * » δι οὗ σηµαίνει ὥσπερ 
EG γεγενῆσθαι τῆς τοῦ σώματος χαταστάσεως Go 
ληπτούμενον τὸν Ἡροφήτην. Οὐχ ἀγνοῶ δὲ τοὺς λοι 
ποὺς ἑρμηνευτὰς οὐχ ἑτέρως ἐχδεδωκέναι. Παραχτ- 
Aet δὲ διὰ τῶν μετὰ χεῖρας ὁ Δαυῖδ λέγων; « Eic- 
άκουσον, ὁ θΘεὸς, τῆς δεἠσεώς µου.» Ἐνδεῆς Υὰρ ὢν 
μεγάλων τινῶν xat θείων, τούτων τυγχάνειν παρα- 
καλεῖ. Εἶθ᾽ ὥσπερ ἄξιον ἑαυτὸν τοῦ εἰσαχουσθῖναι 
παραστῄσας, ἐπιλέχει' € Πρόσχες τῇ προσευχῆ µου.) 
Πολλῆς γὰρ xa βαθείας διανοἰας πεπλτρῶσθαι αὐ- 
τοῦ τὴν προσευχὴν θαρσῶν, ἠξίου τὸν Θεὸν ἐπιθλέ- 
dat, χαὶ τοῖς ἓν αὐτῇῃ λόγοις ἑνατενίσαι, xal δοχιµά- 
σαι τὰ λεγόμενα, ὡς ἂν τῶν αὐτοῦ ἀχοῶν ἄξια. Eliza 
καὶ τὸ ἔργον δείχνυσιν, οὗ χάριν θεωρὸν «τὸν θεὺν 
τῆς ἑαυτοῦ προσευχῆς ἀνεχαλεῖτο: διὸ ἐπιλέγει- 
€ Amb τῶν περάτων τῆς γῆς πρὸς σὲ ἐκέχραξα. » 
Καὶ ἐπειδήπερ συμφώνως οἱ λοιποὶ ἑρμηνευταὶ ἐκδε- 
δώχασιν, ὁ μὲν ᾽Αχύλας εἰπὼν, « ᾿Απὸ τελευταίου τῆς 
Υῆς πρὸς σὲ ἐπιχαλέσομαι' » ὁ δὲ Σύµµαχος, ε "Arb 
περάτων τῆς γῆς σὲ ἐπιχαλοῦμαι: » ἡ δὲ πέµπτη 
ἔχδοσις, « "Amb περάτων τῆς γῆς πρὸς σὲ xsxpáto- 
pat * » τίς οὐκ ἂν εὐλόγως τὸν νοῦν τῆς λέξεως ἐπι- 
ητήσειε; Πῶς γὰρ ἄν τις δύναται, τὴν σύμπασαν 
ὑπερθὰς οἰκουμέντν, xal ὑπὲρ αὑτὸν ἐλθὼν τὸν 
Ὠκεανὸν, « ᾽Απὸ τῶν περάτων τῆς γῆς πρὸς ak ἐχέ- 
xpaba, » βοᾷν; 'AXX ὅρα εἰ μὴ mà ὁ τῷ θεῷ ς|- 
λος εὐλόγως ἂν τὰ πέρατα τῆς γῆς ῥηθείη. 'O μὲν 
Yàp φαῦλος ἀν]ρ, ἀγορὰς xai δήμους, βουλεντήριά 
τὲ xaX δικαστήρια περιτρέχων, ὅλως τε ταῖς τοῦ σώ- 
µατος ἡδυπαθείαις κατορωρυγµένος, iv βυθῷ τῆς 
Υῆς οἰκεῖν M vot? ἂν εἰκότως : ol δὲ «πε ριελθόντες ἐν 
μηλωταῖς καὶ ἐν αἰγίνοις δέρµασιν, ὑστερούμενοι, 
θλιδόµενοι, καχουχούμενοι, » φεὐγοντές τε τὰ µέσα 
τῶν πόλεων, xal τὰς διατριδὰς ἐν ἑρημίαις ποιούμε- 
vot καὶ ὄρεσι xal σπηλαίοις χαὶ ταῖς ὁπαῖς τῆς Υῆς, 
εὐλόγως ἂν λεχθεῖεν ἔξω τυγχάνειν τῆς γῆς: xai εἰ 
ἦσαν ἀπηλλαγμένοι τοῦ σώματος, 
κἂν ἐχτὸς ἦσαν αὐτοῦ ' νῦν δὲ ἐπειδὴ ἐν αὐτῷ βιοῦν- 
τες, ὀργάνῳ τε αὐτῷ χρώμενοι, οὐχ ἑνεδαπτίζοντο 
τοῖς τοῦ βίου χαχοῖς, ἀχροθίνως δὲ αὐτὸ µόνον τῆς 
ἀναγχαίας τροφῆς, χαὶ τῶν λοιπῶν χρειῶν ἑφαπτό- 
μενοι διετέλουν * εἰκότως ἐν ἄχροις ἑἐδόχουν εἶναι xal 
ἐν τοῖς πέρασι τοῦ σώματος " οἷος ἣν ὁ Παῦλος λέ- 


v Tov € Ἐν σαρχὶ γὰρ ζῶντες, οὐ κατὰ σάρχα στρια- 


τευόµεθα' » xol, « Χριστῷ συνεσταύρωµαι ' ζῶ δὲ 
οὐχέτι ἐγὼ, Qj δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός: » 'O δὴ οὖν ούτω 
διακείµενος εὐλόγως ἂν εἴποι τῷ «p^ «Πρόσχες 
τῇ προσευχή µου, » πολλὴν ἄγων παῤῥησίαν ἐπὶ τῇ 
τοιαῦτῃ τοῦ βίου Qui οὐδ ἂν Φεύσαιτο φάσχων " 








511 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


518 


« Απὸ τῶν περάτων τῆς γῆς πρὸς σὲ ἐχέχραξα. » A anxiaretur cor meum ;»sive secundum Symnma- 


Προστίθησι δὲ xai τὴν αἰτίαν ἐπιλέγων, « Ἐν τῷ 
ἀχηδιάσαι τὴν xapblav µου’ » 7| « Ἐν τῷ ἀδημονεῖν 
τὴν χαρδίαν µου, » κατὰ τὸν Σύμμαχον. Αχτδιᾷ γὰρ, 
xa ἀδημονεῖ πᾶσα θεοφιλὴς ψυχὴ τῷ θνητῷ ἑνδια- 
τρίδουσα βίῳ; διὸ xaX φήσαι ἂν, οἶμαι' « "Oct ἐμα- 
χρύνθη ἡ παροιχία µου. « Καὶ ἡμεῖς οἱ ὄντες ἐν τῷ 
σκήνει στενάζοµεν βαρούµενοι. Ἔστενεν οὖν xai ὁ 
Παῦλος ἀκηδιῶν ἐπὶ τῇ παρεχτάσει τοῦ θνητοῦ βίου; 
διὸ xal ἀπεχλῴετο λέγων * « Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρω- 
πος, τίς µε ῥύσεται ἐκ τοῦ σώματος τοῦ θανάτου 
τούτου;  Αχηδιᾷ δὲ xai ἁδημονεῖ xai διὰ φιλαν- 
θρωπίαν, τὸ πλῆθος τῶν ἀπολλυμένων θεωρῶν * 
ἐπειδὴ « πλατεῖα καὶ εὐρύχωρος ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα 
εἰς τὴν ἀπώλειαν * 0 οὕτως πάλιν ὁ αὐτὸς πενθεῖ 
πολλοὺς, περὶ ὧν ἔλεγε : 
περοηµαρτηχότων, xal μὴ µετανοησάντων ἐπὶ τῇ 
ἁμαρτίᾳ καὶ ἀνομίᾳ xai ἀσεθείχ ᾗ ἔπραξαν.» Ὁ δ 
αὐτὸς ὑπεραλγῶν xal ὑπερπάσχων ἑτέρων ἐδόα " 
« Τίς ἀσθενεῖ, xai οὐχ ἀσθενῶ ; Τίς σχανδαλίζεται, 
καὶ οὐχ Σγὼ πυροῦμαι; » Ὁμοίως δὲ xal οἱ προφῆ- 
ται τὸν πάλαι ἀπεχλάοντο λαὺν, ὥσπερ οὖν xol ὁ 
&avib. Διὸ αὐτὸς μὲν ἔφευγε τὰ µέσα τῆς γῆς, xal 
&v ἄχροις αὐτῶν γινόμενος ἐδόα πρὸς τὸν Θεόν. ἐπὶ 
δὲ τῇ τῶν πολλῶν χαὶ αὐτοῦ τοῦ Σαοὺλ ἀπωλείᾳ τὴν 
φυχἠν ἀλγῶν ἀπεχλάετο. 


ε Ἐν πέτρᾳ Ὀψωσάς µε, ὅτι ἐγενήθης ἑλπίς µου, 
πυργος ἰσχύος ἀπὸ προσώπου ἐχθροῦ:» χαὶ τὰ ἑξης, 
Κατὰ μὲν τοὺς Ἑδδομήχοντα, εὐχαριστίαν περιέχει 
ὁ λόγος. Ταῦτά uot, φησὶν, ὑπῆρξεν ὅσα mposipnxa * 
ἐπειδῇ σὺ αὐτὸς ὁ θεὸς ἑπῃράς µε xax ὕψωσας στήσας 
ἐν τῇ παρὰ σοὶ πέτρᾳ, ἣτις ἐστὶν ὁ προϊών σου Λό- 
ος ΄ f| πέτρα yàp fjv ὁ Χριστός. "Enti τοίνυν ἐν τῷ 
Λόγῳ σου Ὀφωσάς µε xal µετέωρον ἑποίησας, ὡς µηκ- 
έτι χατοιχεῖν τὰ µέσα τῆς γῆς, ἀλλ᾽ ἓν ἄχροις αὐτῆς 
γενέσθαι, Ίδη δὲ xal ὡδήγησάς µε, ὥστε πλησίον σου 
φθάσαι ' γἐγονάς τε ἐλπίς µου, δι’ ἣν ἐλπίδα οὐ χαται- 
σχυνθήσοµαι' ἀλλὰ xal πολλῶν ἐπιχειμένων pot 
νωητῶν ἐχθρῶν xal πολεμίων τῶν ζητούντων τὴν 
Ψυχήν µου , ἀντὶ πάντων ἀπήρχεσας σὺ μόνος, πύρ- 


Yos ὀχυρός pot γενόμενος, xal περιφράττων uz iv, 


ἀσφαλεῖ τῆς παρὰ σοὶ σωτηρίας, ὡς µηδένα τῶν ἐμῶν 
ἐχθρῶν ἐπιστρέφεσθαι ' εἰχότως τούτων ἁπάντων τυ- 
χὼν, Gol τοὺς ὕμνους ἀναπέμπω, ὡς ἁπάντων pot 
τῶν ἀγαθῶν γενοµένῳ αἰτίῳ. ᾿Αντὶ δὲ τοῦ, « Ἐν πέ- 
τρ} Ὀψωσάς pus, » xal τῶν ἑξῆς, ὁ Σύμμαχος ἕτερον 
ἀπέδωχε νοῦν εἰπών * « Όταν στερεὺς χατεπαίρεταί 
µου, ὁδηγήσεις µε. Ἐγένου γὰρ ἀφοθία µου, πύργος 
ὑγηλὸς ἀπὸ προσώπου ἐχθροῦ" »χσὶ ὁ ᾿Αχύλας ὁμοίως 
τ)» αὑτὸν ἀπέδωχε νοῦν εἰπών' « Ἐν στερεῷ ὑψώθητι 
tap ἐμὰ, χαθοδηγήσεις µε, » καὶ τὰ ἑξῆς. Διδάσχει 
δὲ ἡμᾶς διὰ τούτων ὁ λόγος µηδένα τῶν χατεπαιρο- 
µόνων ἡμῶν ἐπιστρέφεσθαι, ὅλους δὲ γενέσθαι τοῦ 
θεοῦ, ἐπ᾿ αὐτῷ µόνῳ θαρσοῦντας. Ὁ γοῦν ἀγαθαῖς 
ἐλπίσιν ἑφωδιασμένος , xal τὸν θεὸν χτησάµενος πὺρ- 
Τον ἰσχύος, 7, κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν, « πύργον χράτους * » 


* Psal. cxi, 5. Rom. vn, 324. 


* 1 Cor. x, 4. 


D reformidem : 


? Matth. 


chum, « Dum desperaret cor meum. » Anxiatur 
enim et quasi desperat religiosa quelibet anima, 
dum in mortali vita versatur: qua de causa ipsam 
dicere arbitror, « Quia incolatus meus prolongatus 
est **, » Et nos quoque dum in hoc tabernaculo su- 
mus afflicti, ingemiscimus. Ingemiscebat item Pau- 
lus ob mortalis vitze diuturnitatem tzedio affectus : 
quare cum lacrymis dicebat, « Infelix ego homo, 
quis me liberabit de eorpore mortis hujus *'?» Án- 
gustiatur autem et quasi despondet animum , ob 
humanitatis sensum, tantam cernens pereuntium 
multitudinem : siquidem « lata et spatiosa via est 
que ducit ad perditionem **, » Sic etiam is ipse 
multos luget de quibus dicebat : « Lugebo multos 


« Πενθήσω πολλοὺς τῶν B ex iis qui ante peccaverunt , et non egerunt poeni- 


tentiam de peccato et iniquitate et impietate , quam 
gesserunt 55. ; Idem quoque pro aliis supra modum 
lugens et afflictus clamabat : « Quis infirmatur, et 
ego non in(irmor ? Quis scandaiizatur, et ego non 
uror **? ;» Similiter prophetze pristinum illum popu- 
lum deplorabant , quemadmodum et David. Quare 
ipse quidem de medio terra fugiebat, ac in extre- 
mis ejus partibus constitutus clamabat ad Deum, 
et de multorum deque Saulis pernicie animo lu- 
gens lacrymas fundebat. 


Vens. 4, 5. « In petra exaltasti me, quia factus 
es spes mea, turris fortitudinis a facie inimici, » 
et οδίετα. Secundum LXX lnierpretes gratiarum 
actionem sermo complectitur, Hiec, inquit, quz su- 
pra dixi, mihi aderant; quia tu ipse Deus elevasti 
et exaltasti, ae in petra illa, qux» apud te est, sta- 
tuisti me, quz est Verbum abs te procedens : « Pe- 
tra » enim « erat Christus *!. » Quia igitur in Ver- 
bo tuo exaltasti et sublimem fecisti me ; ita ut non 
ultra in medio terre habitem, sed in extremitali« 
bus ejus consistam ; jamque deduxisti me, ut pro- 
pe te accederem, factus es spes mea, cujus spei 
causa non confundar : sed etiam multis instanti- 
bus mihi spiritualibus inimicis et hostibus, quz- 
rentibus animam meam ; instar omnium mihi fui- 
sti : tuque solus mihi turris fortissima effectus cie- 
cummunisti me, et in tutela salutis, quz» apud te 
est, posuisti ; ut nullum jam inimicorum meorum 
hzc omnia naetus, tibi ot. omnium. 
mihi bonorum Aucetori, hymnos emitto. Pro illo 
autem : « In petra exaltasti me, » etc., aliam Sym- 
machus sententiam extulit bis verbis : « Cum for- 
tis insurget edversum me, deduces me. Fuisti enim 
securilas mea, turris excelsa a facie inimici : » 
Aquila item eadem sententia. interpretatus est hoc 
modo : « In firmo exaltare apud me, deduces me, » 
elc. His porro docemur neminem ut adversariorum 
reformideinus , sed nos Deo penitus tradamus, in 
ipso solo confidentes. Qui ergo bona spe instru- 
ctus, Deum in turrim fortitudinis habet; sive, 
* Jl Cor. xi, 99. 


vin, 453. Ili Cor. xn, 2t. 





570 


ΕΟΡΕΡΗ CAIESARIENSIS OPP. PARS Ἱῃ. — EXEUGETICA. on 


secundum Aquilam, « turrim roboris; » aut secün- A 5, «πύργον ὀχυρὸν,» χατὰ τὸν Zoppayov: ἱρε" 


dum Symmachum, « turrim munitam; » is, in- 
quam, dicet : « Inbabitabo in tabernaculo tuo in 
&ecula, protegar in velamento alarum tuarum. » 
Neque enim, ait, in me confidam, sed in vela- 
mento alarum tuarum. [ta porro vocare Scriptura 
solet virtutes Dei providentiz administras, quibus 
obtegitur religiosus homo, qui a velamento Dei 
nunquam recedit, sed intra ipsum in szculum ha- 
bitat : jamque Ecclesia ejus et decore domus ejus 
fruitur, ut dicat : « Domine, dilexi decorem domus 
tue, εἰ locum habitationis glorie tux **; » et: 
« Unam petii à Domino, hanc requiram, ut inba- 
bitem in domo Domini omnibus diebus vitz; mes : 
ut videam voluptatera Domini , et visitem templum 


« Παροιχήσω ἐν τῷ σχηνώματί σου εἰς τοὺς aluva;- 
σχεπασθήσοµαι ἐν τῇ σχέπῃ τῶν πτερύγων σου » 0; 
γὰρ ἐπ' ἐμαυτῷ, φησὶν , εὐθαρσήσω, àXX ἐπὶ ci 
σχέπῃ τῶν σῶν πτερύγων. Οὕτω δὲ καλεῖν εἴωθεν 
ὁ Λόγος τὰς προνοητιχὰς τοῦ θεοῦ δυνάµεις, 0g 3; 
σχεπάζεται ὁ θεοφιλὴς, µηδέποτε τῆς σχέπης ἀν]- 
χωρῶν τοῦ θεοῦ, ἀλλὰ δι’ αἰῶνος ἕνδον ἐν αὐτὴ χατ- 
οικῶν΄ xai Ίδη μὲν ἁπολαύων τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ 
xai τῆς εὐπρεπείας τοῦ οἴχου αὐτοῦ, ὥστε λέχειν' 
« Κύριε, Ἰγάπησα εὐπρέπειαν οἴχου σου » χαὶ «zórow 
σκηνώματος τῆς δόξης cou* » καὶ, « Μίαν ἠττσάμτν 
παρὰ Κυρίου, ταύτην ζητήσω, «τὸ κατοιχεῖν µε tv 
οἴχῳ Κυρίου πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς µου: τοῦ 
θεωρεῖν µε τὴν τερπνότητα τοῦ Κυρίου, xa ἐπισχέ- 


ejus *. » Quod si tabernaculum est coeleste, quod B πτεσθαι τὸν vabv αὐτοῦ. » El δὲ ἐστι καὶ ἑπουράνιος 


fixit Dominus, non homo, ad cujus exemplum, 
jussus Moyses aliud fabricatus est, ad illud sane 
tabernaculum remitiens, dixerit : « Inhabitabo in 
tabernaculo tuo in szcula. » Talem enim perfectus 
homo promissionem accepit, minime spectans ea 
qua sub conspectum cadunt, sed qus non viden- 
tur. Nam quz videntur, temporanea ; quz non vi- 
dentur, zeterna sunt. 

γεια. 6. « Quoniam tu, Deus, exaudisti oratio- 
nes meas, dedisti bzreditatem timentibus nomen 
tuum.» Si vulgaris quzedam oratio esset ea, quz jam 
a Davide emissa est, non necesse sane fuisset eam 
in libro Psalmorum reponi : verisimile quippe est 
eum sexcentas alias orationes ad Deum effudisse; 


σχηνὴ, fjv ἔπηξεν ὁ Κύριος, καὶ οὐκ ἄνθρωπος, ἷς 
τὴν εἰχόνα Μωῦσῆς προσταχθεὶς ἐποίει, εἰς ἐχείντν 
ἀναπέμπων τὴν σχηνὴν , εἴποι ἂν τό" «Παροιχήσω 
ἐν τῷ σχηνώματί cov εἰς τοὺς αἰῶνας.» Ταύτην γὰρ 
εἴληφε τὴν ἑπαγγελίαν ὁ τέλειος, οὗ σχοπῶν τὰ βλε- 
πόμενα, ἀλλὰ τὰ μὴ βλεπόμενα τὰ γὰρ βλεπόμενα 
πρόσκαιρα, τὰ δὲ μὴ βλεπόµενα αἰώνια. 


€ "Ost σὺ, ὁ θεὸς, εἰσήχουσας τῶν εὐχῶν µου, ἔδωκας 
Χληρονομίαν τοῖς φοδουµένοις τὸ ὄνομά σου. » El μὲν 
ψιλή τις ἣν προσευχἠ ὑπὸ τοῦ Aavtb ἀναπεμφθεῖσα d 
μετὰ χεῖρας , οὐδὲν ἣν ἀναγχαῖον αὑτὴν ἀναληφθῆναι 
τῇ βίδλῳ τῶν Ἑαλμῶν' εἰκὸς γὰρ αὐτὸν xai µυρίας 
ἄλλας εὐχὰς πρὸς τὸν θεὸν πεποιῆσθαι ὥσπερ οὖν 


quemadmodum nos quoque quotidie variisque tem- C xat ἡμεῖς ἐφ᾽ ἑχάστης ἡμέρας, καὶ κατὰ κχαιροὺς 


poribus precamur; at quia plerumque dum preca- 
Telur, aut. psalmos pulsarei, hymnosve emitteret, 
prophetica virtute replebatur; merito jam non ut 
vulgares orationes, sed ut sermones alii prophetici 
h;2c obsignabantur ; eaque in divinis libris repone- 
bant, qui discretionis spirituum gratiam accepe- 
Fant. Sic ergo post praedicta verba, intermedio 
dispsalmate , Propheta sancti Spiritus illapsum 
animodvertens, adeoque illustratus, cum nosset 
priemissam ab se orationem a Deo exauditam esse, 
jam mutationem sermonis inducit. Quamobrem su- 
perius quidem sic precabatur : « Exaudi, Deus, de- 
precationem meam ; » hic vero post diapsalma di- 
cit : « Quoniam tu, Deus, exaudisti orationes 
meas **.» Viden' quo pacto se exauditum esse sen- 
tiebat? Et illud erat per Isaiam prophetam digpis 
hominibus promissum a Deo : « Adhuc te loquente 
dieam : Ecce adsum 95.) Nam adliuc loquente Pro- 
pheta, astans Spiritus indicebat ipsi exauditum se 
esse. Quare ait : « Quoniam «., »eus, exaudisti 
orationes meas. » Eademque secundum reliquos 
interpretes sententia declaratur : nam secundum 
Aquilam dicitur : « Quoniam tu, Deus, audisti 
orationes meas; » secundum vero Symmachum : 
« Tu enim, Deus, exaudisti preces meas. » Adjicit 
deinde : « Dedisti hzreditatem timentibus nomen 


0 Psal. xxv, 8. '* Psal. xxvi, 4. 


** Psal, Lx, 0. 


ἄλλοτε ἄλλους εὐχόμεθα διαφόρους ' ἐπεὶ δὲ πὐλλάχις 
ἐν αὐτῷ τῷ προσεύχεσθαι, fj τοὺς φαλμοὺς ἀναχρούτ- 
σθαι, | τοὺς ὕμνους ἀναπέμπειν, προφητικῆς ἐπλτ- 
ροῦτο δυνάµεως * εἰχότως οὐχέθ' ὡς φιλὰς προσευχὰς, 
ἀλλὼς ἄλλους λόγους προφητικοὺς ἐπεσημαίνοντὺ τὰ 
λεγόμενα, xat ταῖς θείαις βίθλοις ἐγχατέταττον οἱ τὸ 
χάρισμα τῆς διακρίσεως τῶν πνευμάτων εἰληφότες. 
Οὕτως οὖν καὶ ἐνταῦθα μετὰ τὰ προλεχθέντα, διανάλ- 
µατος μεταξυ παρεντεθέντος, μµεταθολὴν ποιξῖται 
τοῦ λόγου ὁ Προφήτης, αἰσθόμενος τῆς τοῦ &ylou Πνεύ- 
µατος ἀφίξεως, φωτισθείς τε ὑπ αὐτοῦ xal γνοὺς, 
ὅτι τὰ τῆς προλεχθεἰίσης αὐτῷ δεῄσεως ἐπηχόου ἔτυχε 
τοῦ Θεοῦ. Διὸ ἀνωτέρω μὲν εὐχόμενος ἔλεγε" « Elz- 
ἀχουσον, ὁ θεὸς, τῆς δεἠσεώς µου" » ἐνταῦθα δὲ μετὰ 


Ρο διάφαλµα φάσκει’ «Ὅτι σὺ, ὁ θεὺς, εἰσήχουσας τῶν 


εὐχῶν uou.» ὉὈρᾷς ὅπως συνῄσθετο εἰσαχουσθείς ; 
καὶ toU ἣν τὸ διὰ τοῦ προφήτου Ἡσαϊου τοῖς ἀξίοις 
ἑπηγγελμένον ὑπὸ τοῦ λέγοντος eon * « "Ett λαλοῦν- 
τός σου ἐρῶ' "Io πάρειµι' » ἔτι γὰρ φθεγγοµένου 
τοῦ Προφήτου, τὸ Πνεῦμα ἐπιστὰν τὸ ἅγιον ἑδήλου 
αὐτῷ, ὡς ἄρα εἰσαχουσθεὶς εἴη. Διό φησιν" « Ὅτι σὺ, 
ὁ θεὸς, εἰσήχουσας τῶν εὐχῶν µου.» Καὶ χατὰ τοὺς 
λοιποὺς δὲ ἑρμηνευτὰς fj αὑτὴ παρίσταται διάνοια ᾿ 
ἐπεὶ χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν εἴρηται’ « "Oct co , ὦ θεὲ, 
ἤχουσας τῶν εὐχῶν µου’ » κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον" « E) 
Υὰρ, 6 θεὺὸς, εἰσήχουσας τῶν προσενχῶν pov. » Et! 


9 [sa. ον, 9. 





581 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


ἑπολέχει᾽ « Ἔδωχας xAXnpovopíav τοῖς φοδουµένοις A tuum. » Me quippe jam exaudisti : ac bene novi a 


t$ ὄνομά σου.» Ἐμοῦ μὲν γὰρ τέως εἰσήχουσας ' 
Έγνων δὲ ὑπὸ τοῦ σοῦ Πνεύματος φωτισθεὶς , ὅτι οὐχ 
ἐμοὶ µόνῳ, ἀλλὰ χαὶ πᾶσι τοῖς φοθουµένοις τὸ ὄνομά σου 
παρπὺν ἄςιον τοῦ σοῦ φόδου δώσεις, τὴν χληρανομίαν fjv 
ἐπηγγείλω αὐτοῖς. ᾿Αορίστως δὲ εἰπὼν, « τοῖς φοθουµέ- 
νοις τὸ ὄνομάσου, » Ίπλωσε τὴν χάριν ἐπὶ πάντας ἀν- 
θρώπους. Οὐ γὰρ τῷ Ἱσραὴλ ἐπήγγελται τὴν κληρονο- 
μίαν, οὐδὲ τῷ Ἰουδαίων ἔθνει µόνον, ἀλλὰ xal πᾶσιτοῖς 
φοθουµένοις 1b ὄνομα αὐτοῦ. «Ἰουδαίῳ τε πρῶτον, » 
φησὶν ὁ ᾿Απόστολος, « xai Ἕλληνι. » Πολλάχις δὲ ἡ μῖν 
ἀποδέδειχται, ὡς πάντας τοὺς ἐξ ἐθνῶν τῷ Θεῷ προσ- 
εόντας. φοθουµένους τὸν Κύριον χαλεῖν εἴωθεν ὁ Λό- 
γος. Τούτοις οὖν αὐτοῖς, φησαὶν, ἔδωχας κληρονοµίαν * 
xaX ποίαν οὐχ εἶπεν, ἡμῖν δὲ χαταλέλοιπεν ζητεῖν. Τῷ 
μὲν οὖν ἸἹσραὴλ τὴν ῥέουσαν μέλι καὶ γάλα bríy- 
Ύελται διὰ Μωῦσέως' τοῖς δὲ φοθουμένοις ὁποίαν 
ἔδωχε χληρονομµίαν, εἶασε ζητεῖσθαι. Εὐρήσεις δὲ àv 
τοῖς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν μαχαριαμοῖς ταύτην, ἓν οἷς 
εἴρηται « Maxápiot οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι 
αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν * ) xai πάλιν 
ἔχεις τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπαγγελίαν, δι ς φησι " 
« Καὶ ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ πολυπλασίονα λήψεται, xal 
ἂν τῷ μέλλοντι ζωὴν αἰώνιον χληρονοµήσει. » Καὶ 
ταύτης ἕνεχα τῆς Χληρονομίας ὁ πέμπτος φαλμὸς 
ἐπεγέγραπτο, « El; τὸ τέλος, ὑπὲρ τῆς χληρονομού- 
σης * » xal ἓν τῷ ιε’ δὲ ψαλμῷ fj αὐτὴ χληρονοµία 
ἐδηλοῦτο χατὰ τὸ, « Κύριος ἡ μερὶς τῆς κληρονο- 
µίας µου xal τοῦ ποτηρίἰου µου, σὺ εἶ ὁ ἀἁποχαθιστῶν 
την xXnpovoulav µου ἐμοί. Καὶ γὰρ ἡ χληρονοµία 
µου κρατίστη iol ἐστιν. » 

ε Ἡμέρας ἐφ᾽ ημέρας βασιλέως προσθήσεις' τὰ 
ἔτη αὐτοῦ ἕως ἡμέρας γενεᾶς καὶ γενεᾶς αὐτοῦ δια- 
μενεῖ εἰς τὸν αἰῶνα ἑνώπιον τοῦ Θεοῦ. Ἔλεος xol 
ἀλήθειαν τίς ἐχζητήσει αὐτοῦ; » Προειπὼν, « "Oct 
GU, ὁ θεὺς, εἰσήχουσας τῶν εὐχῶν µου, » xa0' ὑπερ- 
6ατὸν συνῆψε τὸ, « Ἡμέρας ἐφ᾽ ἡμέρας βασιλέως 
προσθήσεις. » Εἰσάχουσον γὰρ, φησὶ, τῶν εὐχῶν µου, 
ἡμέρας ἐφ᾽ ἡμέρας µοι προσέθηχας. Διὰ µέσου δὲ 
ἐνεθλήθη fj περὶ τῶν φοδουµένων τὸ ὄνομα τοῦ Κυ- 
ploo μνήμη ᾿ ἐπειδὶ xaX αὐτοῖς ἐπήγγελται τὴν κλη- 
povoplav ἡ προφητεία. "Hv δὲ ἡ χληρονοµία ἡ αἰώνιος 
ζωὴ, ἣν ὁ λόγος σηµαίνει φάσχων' « Ἡμέρας ἐφ᾽ 
ἡμέρας βασιλέως προσθήσεις. » Μεγάλα τοίνυν εὖξα- 
µένῳ τῷ βασιλεῖ Δαυῖδ ἐπήγγελται ὁ θεὸς διὰ τοῦ 
Πνεύματος ἡμέρας ἐφ᾽ ημέρας προσθῄσειν, xal τὰ 
ἕτη αὐτοῦ ἕως ἡμέρας γενεᾶς χαὶ γενεᾶς. Ταύτην 
γὰρ αὐτῷ τὴν κληρονομίαν ἐπηγγείλατο ' ὃ δὴ xaX ἐν 
τῷ x' δηλοῦται φαλμῷ, ἐν ᾧ εἴρηται: « Κύριε, ἐν τῇ 
δυνάµει σου εὑφρανθήσεται ὁ βασιλεύς. Τὴν ἐπιθν- 
µίαν τῆς χαρδίας αὐτοῦ ἔδωχας αὐτῷ * » xal ἑξῆς * 
ε Ζωὴν ἠτήῆσατό σε, χαὶ ἔδωχας αὐτῷ µακρότητα 
ἡμερῶν εἰς αἰῶνα xat εἰς αἰῶνα αἰῶνος.» Ἐπειδὴ γὰρ 
τῶν οὑρανίων ὁριγνώμενος, χαὶ τῶν παρὰ σοὶ &ya- 
θῶν ἐπιθυμήσας, ηὔξατο' εἰσήχουσας αὐτοῦ, qno, 
xa εἰσαχούσας, « τὴν ἐπιθυμίαν τῆς χαρδίας αὐτοῦ 
ἔδωχας αὐτῷ, χαὶ τὴν θέλησιν τῶν χειλέων αὐτοῦ οὐχ 


Spiritu tuo illustratus, non mihi soli; sed etiam 
omnibus timentibus nomen tuum, te dignum timo- 
re tuo fructum daturum esse, scilicet eam quam 
pollicitus ipsis es, hzreditatem. Cum autem indis- 
criminatim dixerit, « timentibus nomen tuum, » 
jn omnes homines gratiam extendit, Neque enim 
Israeli, neque Judaico populo tantum hzrejita- 
tem pollicitus est, sed etiam omnibus timentibua 
nomen suum. « Judzo primum, » inquit Apostolus, 
« et Graeco **, » Jam plerumque demonstratum a 
nobis est, Scripturam omnes qui ex gentibus ad 
Deum accedunt, timentes Doniinum vocare solere. 
His itaque ipsis, ait, dedisti haereditatem : qualem , 
non explicat, sed inquirendum nobis reliquit. 
Israeli itaque terram fluentem mel et lac per Moy- 
sen promisit; timentibus autem quam det hzredi- 
tatem, quaerendum reliquit. Eam vero in Salvatorís 
nostri beatitudinibus deprehendas, ubi dicitur : « Bea- 
li pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum 
celorum *' ; » ac rursum Salvatoris nostri promis- 
sum habes, quo ait : « Et $n hoc szculo multo plu- 
ra recipiet, eL in futuro vitam zlernam posside- 
bit . » Hujus hereditatis causa quintus psalmus 
inscriptus est : « In finem, pro ea quz hzredita- 
tem accipit; » et in decimo quinto psalmo eadem 
ipsa hzreditas declaratur hoc dicto: « Ὀοιπίπιιθ 
pars hereditatis mex et calicis mei : tu es qui re- 
stitues hzreditatem meam mihi. Etenim bzreditas 
mea przclara est mihi *. » 


Vzns. 7, 8. « Dies super dies regis adjicies, anni 
ejus usque in diem generationis et generationis 
ejus permanebunt in :zternum in conspectu Dei. 
Misericordiam et veritatem ejus quis requiret ? » 
Cum antea dixisset, « Quoniam tu, Deus, exau- 
disti orationes meas, » per transgressionem adjecit 
illud, « Dies super dies regis adjicies. » Exaudi, 
inquit, orationes meas, dies super dies mihi ad- 
jecisti ; in medio autem interposita est timentism 
nomen Domini mentio, quia prophetia ipsis quo- 


que hereditatem promisit. Hzereditas autem illa 


eterna viia erat, quz his significatur, « Dies super 
dies regis adjicies. » Magna itaque postulanti regi 


p Davidi, pollicetur Deus per Spiritum sanctum, se 


dies super dies ipsi adjecturum, et annos ejus in 
diem generationis et generationis. Hanc enim ipsi 
promisit hareditatem : quod et in xx psalmo de- 
claratur his verbis : « Domine, in virtute tua lz- 
tabitur rex. Desiderium cordis ejus tribuisti ei "6; » 
et postea : « Vitam petiit a te, el tribuisti ei lon- 
gitudinem dierum in ssculum et in seculum sz- 
culi *. » Quia enim coelestium percupidus, et 
bona quee penes ie sunt concupiscens, precatus 
est; exaudisti eum, inquit, et cum exaudisses, 
« desiderium cordis ejus tribuisti ei, et voluntate 
labiorum ejus non fraudasti eum. » Que illa con- 


** Rom. n, 10. " Matth. v, 5. * Matth, xix, 29. 5 Psal, 1v, 5, 6. '* Pgal, x1, 2. " ibid. 5, 


565 


EUSEIMI CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


95b 


cupiscentia ejus, qux petitio labiorum ejus sit, sub A ἑστέρησας αὐτόν. » Τίς δὲ tv ἡ ἐπιθυμία αὐτοῦ, καὶ 


hzc docct his verbis : « Vitam petiit a te, et tri- 
buisti ei longitudinem dierum in seculum et in 
seculum seculi. » In presenti igitur eodem modo 
precatus David est, et preces ejus exaudite eunt : 
exauditus hanc consecutus est promissionem , qua 
dicitur: « Dies super dics regis adjicies, annos 
ejus usque in diem generationis et generationis ; » 
sive, secundum Symmachum, « dies diebus regis 
adjicies, annos ejus in quantum generatio el ge- 
neratio : habitabit in zternum in conspectu Dei : 
niisericordia et veritas cireummuniet ipsum.» Hzc 
omnia adipiscelur qui dicere potuit : « Α finibus 
terrx ad te cla:navi, dum anviaretur cor meum.» 
Nam hujusmodi profectus condignum fructum acci- 
pict, vitam:eternam. Cum dicitur autem, « Anni ejus 
usque in diem generationis et generationis ,» signi- 
ficatur Davidem non solum tempore vitz? sue me- 
morandum csse, sed per singulas generationes ; sive 
per duas generationes, queis subindicatur populus 
ex circumcisione, et Ecclesia ex gentibus. Quanto 
igitur tempore prima illa generatio divinas legit 
Scripturas, Davidem in memoria retinet ; secunda 
vero generatio, quz? electa ex omnibus gentibus 
est, similiter nunquam finem facit Davidem memo- 
randi, quia ejus in ore versatur liber generationis 
Jesu Christi filii David. Id itaque subindicatur his 
verbis, « Anni ejus usque in diem generationis et 
generationis. » Et hanc quidem penes homines 
diuturnitatem obtinebit. Apud Deum autem, inquit, 
nunquam peribit ; sed immortalem atque in iuli- 
nitum durantem nactus vitam, « permanebit in 
selernum in conspectu Dei. » Quomodo autem du- 
rare possit οἱ Dei vite coequari hominum vita, 
sub hac docet his verbis : « Misericordiam et veri- 
tatem ejus quis requiret ? » Quod apertius interpre- 
tatus; Symmachus est dicens: « Misericordia et 
veritas circummuniet ipsum ; » similiter Aquila, 
« Misericordia el veritas servabunt eum. » Ilec 
ipsis immortalitatis causa, nempe Dei misericordia 
et veritas : quarum consors religiosus quivis homo, 
quasi sale conditus, in zeternam vitam servabitur. 
Neque enim quod similis Deo secundum substan- 
tiam sit, ideo similiter vivet ; sed quia a miseri- 
cordia Dei et a veritate ejus conservatur. 


 VkRs. 9. « Sic psalmum dicam nomini tuo in 
saeculum saeculi, ut reddam vota mea de die in 
diem. » [ο cum Spiritus sanctus Davidis anime 
inspirasset, quasi a magistro sic edoctus, fide ser- 
monem obsignat hec vociferans: « Sic psalmum 
dicam nomini tuo in seculum szxculi. » Νου sim- 
pliciter ait, « Psallam nomini tuo in seculum sz- 
culi, » sed addita voce, « Sic. » Sic quomodo? nisi 
ut Spiritus sanclus docuit superius his verbis, 
« Misericordia et veritas cireummuniet ipsum. » 
Sic enm misericordia tua et veritale tua circum- 
shunitus et servatus, psallam nomini tuo in secu- 
lum szculi. Confido enim misericordia et veritate 


τίς 1j αἴτησις τῶν χειλέων αὐτοῦ , διδάσκει ἕξης λὲ- 
γων᾽ εΖωὴν ἠτήσατό σε, χαὶ ἔδωχκας αὐτῷ µαχρέ- 
τητα ἡμερῶν εἰς αἱῶνα χαὶ εἰς αἰῶνα τοῦ alive. ; 
Καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος τοίνυν παραπλησίως ἐχείνοις 
ηῦξατο Δαυῖδ, χαὶ εὐξάμενος εἰσηχκούσθη ᾽ εἴσαχον- 
σθείἰς τε ταύτης ἔτυχε τῆς ἐπαγγελίας, δι ἧς εἴρητα:' 
ε 'Hyépas ἐφ᾽ ἡμέρας βασιλέως προσθῄήσεις΄ τὰ Er» 
αὑτοῦ ἕως ημέρας γενεᾶς xal γενεᾶς  » Ἆ, χατὰ «v 
Σύμμαχον « Ἡμέρας ταῖς ἡμέραις τοῦ βασιλέως 
προσθῄήσεις, ἔτη αὐτοῦ, ἐφ᾽ ὅσον γενεά xol γενεά" 
οἰχῆσει αἰωνίως ἔμπροσθεν τοῦ θεοῦ * ἔλεος xaYàXM- 
θεια περιφράςει αὐτόν. » Τούτων δὲ πάντων τεύξε- 
ται ὁ δυνηθεὶς εἰπεῖν. « "Amb τῶν πτερύγων τῆς γῖς 
πρὸς σὲ ἐἑχέχραξα £v τῷ ἀχηδιᾶσαι τὴν χαρδίαν yov 


B Της γὰρ τοιαύτης προχοπῆς χαρπὸν ἑπάδιον λέφεται 


τὴν αἰώνιον ζωήν. Φάσχων δὲ ὁ λόγος, « Τὰ Ecr αὐτοῦ 
ἕως ἡμέρας γενεᾶς xaX γενεᾶς, » σηµαίνει, ὥς ἄρα 
ἔσται ὁ Aavtó μνημονευόµενος οὐ χαθ᾽ ὃν µόνον ἐδίου 
χρόνον, ἀλλά καὶ xa0' ἑχάστην γενεὰν, 3) χατὰ 6v 
τινὰς γενεάς, αἰνιττομένου τοῦ λόγου τόν τε ἐχ πι- 
ριτομῆς λαὸν xal τὴν ἐξ ἐθνῶν Ἐκκλησίαν. Ἐφ 
ὅσον γοῦν χρόνον ἡ γενεὰ fj πρώτη τοῖς θείοις Evcv;- 
χάνει γράµµασι, φέρει διὰ µνήµης τὸν Δαυϊδ * xai ἡ 
δευτέρα δὲ γενεὰ ἡ τῆς ἐξ ἁπάντων ἐθνῶν $xXoyr; 
ὡσαύτως τοῦ Δανῖδ οὕποτε διαλείπει μνημονεύουσα, 
διὰ τὸ φέρειν ἀνὰ στόµα τὴν βίδλον τῆς γΥενέσεω, 
Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ υἱοῦ Δαυῖδ. Τοῦτο οὖν ἠνίξατο 
φῄσας ὁ λόγος: «Τὰ ἔτη αὐτοῦ ἕως ἡμέρας γενεᾶς xol 
τενεᾶς. » Καὶ ἓν μὲν ἀνθρώποις ταύτης τεύξεται τὶς 
µακρότητος * παρὰ δὲ αὐτῷ τῷ θεῷ οὕποτε, qnatv, 
ἀπολεῖται ' ἀθανάτου δὲ xal εἰς ἄπειρον διαρχούσης 
ζωῆς τυχὼν, « διαμενεῖ εἰς τὸν αἰῶνα ἑνώπιον τοῦ 
θεοῦ. » Πῶς δὲ διαρχεῖν χαὶ τῇ τοῦ θεοῦ ζωῇ συµ- 
παρεχτείνεσθαι ἀνθρώπου date ota τε ἂν εἴη , διδά- 
σχει ἐξῆς φάσχων ᾿ « Ἔλεος xai ἀλήθειαν τίς ἑχεη- 
τήτσει αὐτοῦ: Ὅπερ σαφέστερον ἠρμήνευαεν ὁ Σύµ- 
µαχος εἰπών « Ἔλεος xai ἀλήθεια περιφράζει 
αὑτόν * » xal ὁ ᾽Αχύλας ὁμρίως, « Ἔλεος xoi ἁλή- 
θεια διατηρῄσουσιν αὐτόν. » Ταῦτα γὰρ τῆς ἆθανα- 
σίας abt ἔσται αἴτια, τὸ τοῦ θεοῦ ἔλεος xaX àMy- 


ἴθεια" ὧν µεταλαμθάνων πᾶς ὁ θεοφιλἠς , ὥσπερ ἀπὸ 


ἁλῶν ἁλιζόμενος , φνλαχθήσεται εἰς αἰώνιον ζωήν. 
Οὐ γὰρ Oh ὁμοίως τῷ θεῷ πεφυχὼς τὴν οὐσίαν, 


D ὁμοίως αὐτῷ ζήσεται, ἀλλ ὑπὺ τοῦ ἑλέους τοῦ Θεοῦ 


xai ὑπὸ τῆς ἀληθείας αὐτοῦ διαχρατούµενος. 

« Οὕτως φαλῶ τῷ ὀνόματί σου εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ 
αἰῶνος, τοῦ ἀποδοῦναί µε τὰς εὐχάς µου ἡμέραν ES 
ἡμέρας. » Ταῦτα τοῦ ἁγίου Πνεύματος τῇ τοῦ Δανῖδ 
ὑφηγήσαντος doyfj, μαθὼν ὥσπερ παρὰ διδασχάλου 
τὰ λεχθέντα, ἐπισφραγίζξεται τῇ πίστει τὸν λόγον ἆνα” 
φωνῶῷν xal λέγων" « Οὕτω φαλῶ τῷ ὀνόματί σου εἰς 
τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος * » οὐχ ἁπλῶς δὲ, « Ἑαλῶ, qnot 
τῷ ὀνόματί σου εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, » ἀλλὰ 
μετὰ προσθήχης τῆς, « Οὕτω. » Πῶς δὲ οὕτω; ἁλλ᾽ 
ὡς προεδίδαξε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον φῆσαν ^ « "Ee 
xai ἀλήθεια περιφράξει αὐτόν. » Οὕτω γὰρ ὑπὸ «οῦ 
coU ἑλέους καὶ ὑπὺ τῆς σῆς ἀληθείας περιφραττόµε- 
yos χαὶ διατηρούµενος, φαλῶ τῷ ὀνόματί σου εἰς τὸν 


585 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 586 


αἰῶνα τοῦ αἰῶνος. Τεθάρξδηκα γὰρ ζωῆς aliov(ou τεύ- A "2, non mea virtute, me vilam zlernam, et eam 


ξεσθαι xal ἀθανασίας τῆς παρὰ σοὶ διὰ τὸν σὺν ἔλεον 
xai διὰ τὴν σὴν ἀλήθειαν, ἀλλ οὐ διὰ τὰς ἐμὰς ἀρε- 
τὰς. « Οὕτως οὖν φαλῶ τῷ ὀνόματί σου εἰς τὸν 
αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, τοῦ ἁποδοῦναί µε τὰς εὐχάς µου 
Ἑμέραν ἐξ fju£pac* » Ἡ κατὰ τὸν Σύμμαχον, « Απο- 
διδοὺς τὰς εὐχάς µου χαθ᾽ ἑχάστην ἡμέραν. » 0ὐδε- 
ππώποτε γὰρ ἀπολείφομαι τοῦ μὴ ἁποδιδόναι τὰς 
ἐμὰς ἐπαγγελίας, ὥσπερ ὀφειλὰς διηνεχεῖς xai ἐμοὶ 
σωτηρίους. Ἰαύτας γὰρ διατελέσω xa εἰς οὸν ἄπει- 
pov αἰῶνα ἀποδιδούς. 0ὐδὲ γὰρ ἀργὸς καὶ ἄπραχτος 
ἔσομαι xav! ἐχείνην τὴν αἰώνιον ζωὴν, «thy δὲ πρέ- 


quz apud te est immortalitatem adepturum. « Sic » 
itaque « psallam nomini tuo in &eculum seculi, ut 
reddam vota meo de die in diem ; » sive secundum 
Symmachum, « Reddens vota mea singulis die- 
bus. » Nunquam sane desinam promissis stare, 
quasi perpetuis mihique salutaribus debitis. Illa 
enim vel per infinita ss»cula reddere perseverabo. 
Siquidem non otiosus, non opere vacuus in illa 
seeterna vita ero ; sed congruentem debitamque Deo 
ibi operam przstabo. Hec quippe est debita et 
ipsi congruens perpetua gratiarum actio. 


πουσαν xaX ὀφειλομένην ἁποδιδοὺς τῷ θΘεῷ χἀχεῖ πρᾶξιν διατελέσω. Αὕτη δέ ἐστιν ἡ ὀφειλομένη xol 


αὑτῷ πρέπουδα δ,ἠνεχὴς εὐχαριστία (1). 


ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ, σπα ΙΔΙΘΟΥΜ WAAMOZ TQB 


ΥΙΔ ΞΛ’. 

« Οὐχὶ τῷ θεῷ ὑποταγήσεται f) duyf µου; Ἱαρ 
αὐτῷ γὰρ τὸ Σωτήριόν µου. » Ὁ uk? προχείµενος 
ψαλμὸς εἴρηται μὲν τῷ Δανῖδ, πρόχειίαι δὲ τῇ ἔπι- 
γραφῇ. ε ὑπὲρ Ἰδιθούμ: » διδάσχοντος ἡμᾶς τοῦ 
λόγου, ὡς ἄρα ὁ Δαυῖδ, ὑπὲρ τοῦ Ἰδιθοὺμ συντάξας 
τὸν φαλμὸν, παρέδωχεν αὐτῷ μελετᾷν, xav ἀντὶ ἔπῳ- 
δῆς χρῆσθαι εἰς θεραπείαν, συμφορᾶς τινος ἔπισυμ- 
6άσης αὑτῷ. Καὶ ὁ λ’ δὲ καὶ η’ ἐπεγέγραπτο, « Εἰς 
τὸ τέλος, τῷ Ἰδιθοὺμ, ᾠὡδὴ τοῦ Δαυῖδ. » ἓν ip xai 
αὐτῷ ὁμοίως διδασχαλίαν παβεδίδου ὁ Δαὺῖδ τῷ Ἰδι- 
Oobp. διὰ τὴν αὐτὴν, οἶμαι, κατάστασιν. Ἐνταῦθά 
μὲν γὰρ λέλεκται' «Οὐ μὴ σαλευθῶ ἐπὶ πλεῖον. 
"Eus πὀτε ἐπιτίθεσθε ἐπ ἄνθρωπον, φονεύεσθε máv- 


9 


M. IN FINEM, PRO IDITHUM PSALMUS 
DAVID LXI. 


Vgns. 2, 5. « Nonne Deo subjecta erit anima 
mea ? ab ipso enim Salutare meum. » Hic psalmus 
Davidi quidem dictus est, inscriptioni porro addi- 
tur, « pro Idithum. » Quibus edocemur, Davidem 
cum pro ldithum psalmum adornasset, ipsi tradi- 
disse ad meditandum ; ut eo, accidente calamitate, 
quasi incantamento uteretur ad medelam. ltem 
xxxvin inscriptus est * « In finem, ipsi ldithum, can- 
ticum Davidis. » 1n quo similiter David doctrinam 
ipsi Idithum in pari rerum, ut arbitror, conditione 
tradidit. Nam hic dicitur : « Non movebor amplius. 
Quousque irruitis in hominem ? interficitis universi 
vos. » In xxxvi autem : « Cum consisteret. pec- 


τες ὑμεῖς; » iv δὲ τῷ 2n «Ἐν τῷ συστΏναι τὸν { cator adversum me, obmutui et humiliatus sum, et 


ἁμαρτωλὸν ἑναντίον µου, ἑχωφώθην καὶ ἑταπεινώθην, 
xai ἐσίγησα ἐξ ἀγαθῶν, χαὶ τὸ ἄλγημά µου ἄνεχαι- 
νίσθη * » xal πάλιν" ε 'Anb πασῶν τῶν ἀνομιῶν µου 
ῥύσαί µε * ὄνειδος ἄφρονι ἔδωχάς µε. » Καὶ θέα τίνα 
τρόπον ἐμφαίνει δι ἀμφοτέρων Ev πειρασμῷ τινι ἑξ- 
ητάσθαι xal δεινὰ πεπονθέναι * διὸ ταύτας προσίετο 
τὰς φωνάς. Καὶ ἓν μὲν τῷ μετὰ χεῖρας ψαλμῷ προϊών 
φησι’ « Πλὴν µάταιοι οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, φευ- 
δεῖς υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων ἐν ζυγοῖς, τοῦ ἁδικῆσαι αὖ- 
τοὶ £x. µαταιότητος ἐπὶ τὸ αὐτό * » xal kv ἐχείνῳ δὲ 
ὁμοίως εἴρητο' « Πλὴν τὰ σύμπαντα µαταιότης, 
πᾶς ἄνθρωπος ζῶν » xat πάλιν’ « Πλὴν µάτην πᾶς 
ἄνθρωπος: » ἅπερ οὐδὲν ἂν διαφἑροι τοῦ: ε Πλὴν 
µάταιοι οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, αὑτοὶ Ex µαταιότητος 
ἐπὶ τὸ αὑτό. » Ἔτι πρὸς τούτοις ἓν τῷ λη’ εὕροις 
ἂν εἰρημένον τό’ « Μέντοιγχε ἐν εἰχόνι διαπορεύεται 
ἄνθρωπος. Πλὴν µάτην ταράσαννται. θΘησαυρίζει, 
χαὶ οὗ γινώσχει τίνι συνάξει αὐτά. » Σύµφωνα δὲ 
τούτοις εἴη ἂν χαὶ τὰ μετὰ χεῖρας λεγόμενα iv τού- 
τοις «€ Mi) ἐλπίζετε ἐπὶ ἁδιχίαν, xal ἐπὶ ἅρπαγμα 
ph ἐπιποθεῖτε * πλοῦτος ἐὰν ῥέῃ, μὴ προστίθεσθε τῇ 
καρδία. » Καὶ σὺ δ ἂν, ἐπὶ σχολῆς Ex παραλλήλου 
τὰς bv ἀἁμφοτέροις τοῖς δηλωθεῖσι φαλμοῖς ἐγχειμέ- 
vac λέξεις παραθεὶς ἀλλήλαις, εὗροις ἂν μιᾶς καὶ τῆς 


silui a bonis, et dolor meus renovatus est ** ; » et 
rursum, « Ab omnibus iniquitatibus meis erue me, 
opprobrium insipienti dedisti me **. » Animadverte 
perro, quo pacto in utroque se in tentatione con - 
stitutum et gravia passum signiflcet ; qua de causa 
hasce protulit voces. Et in presenti quidem psal- 
mo deinceps ait : « Verumtamen vani filii homi- 
num, mendaces filii hominum in stateris, ut inju- 
riam faciant ipsi de vanitate in idipsum : » in illo 
autem similiter dicebatur : « Verumtamen universa 
vanitas, omnis homo vivens ** : » ac iterum, « Ve- 
rumtamen vane omnis homo"; » qua in nullo 
differant ab hisce: « Verumtamen vani filii homi- 
num, ipsi ex vanitate in idipsum. » Àd haec in 
xxxvii dictum deprehendas : « Verumtamen in 
imagine pertransit homo. Verumtamen vane con- 
turbantur. Tbesaurizat, et ignorat cui congregabit 
ea **; » quibus consona fuerint hec in presenti 
dicla: « Nolite sperare in iniquitate, et rapinam 
nolite concupiscere : divitiz si affluant, nolite cor 
apponere. » Quod si tu per otium dicta in utroque 
psalmo posita adversum contuleris, eamdem spe- 
etare sententiam deprehendes. David itaque ipsi 
Idithum accidente tentatione, el fortasse lapsu, harc 


**? Psal, xxxvitr, 2, 9... 55 ibid, 9. δν ibid. 6. 55 ibid. 19. ** ibid. 7-9. 


(1) Post hec sequitur catalogus titulorum Eusebii in undecim sequentes psalmos hoc ritu, Σχολικά v 
ἐξηγήσεων εἰς τοὺς ὑποτεταγμένους φαλμοὺς, εἰς τὸν ξα᾽, ἐν ᾧ ἐστὶ διδασκαλία θεραπευτική, el. sic tütc ἱ 


eujusque, usque ad oa', ut imtio editi sunt, afferuntur. 


PaTROL. GR. XXIII. 


19 


981 


EUSEBII CAESAIIENSIS OPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


588 


dectrinam medelz opportunam tradidisse videtur; A αὐτῆς ἐχομένας διανοίας. 'O τοίνυν Aavto ἔοιχε τῷ 


ut sese recjperet, et. a lapsu revocaret. In xxxvii 
quidem ipsum institucbat, ut sese cobortarciur, ac 
secum colloquia misceret dicerelque : « Dixi : Cu- 
stodiam vias meas, ut non delinquam iu lingua 


1ue3. Posui ori meo custodiam, cum consisteret 


peccator adversum me, obmutui et humiliatus sum 
el silui a bonis, et dolor meus renovatus est ", » 
οἱ caztera. 1n quibus adest οἱ illud : « Ab omnibus 
iniquitatibus meis eripe me, opprobrium insipienti 
dedisti me. Obmutui ct nun aperui os meum, quo- 
niam tu fecisti *5; » ac rursus : « Amovc a me pla- 
gas tuas. Α fortitudine manus tuz ego defeci 5. » 
]c et similia ut diceret ac Deo tales orationes 
emiiteret, in illo psalmo instituebatur ldithum ; 


Ἰδ.θοὺμ. πειρασμῷ tvi πεπτωχότι, τάγα που xd 
ὁλισθήματι, διδασχαλίαν θεραπευτιχῆν παραδεδωχέ- 
vat* ὅπως ἂν λάδοι ἑαυτὸν, xat ἀνακτήσοιτο τῷ 
συµθάντος αὑτῷ πταίσµατος. Ἐδίδασχε ouv αὐτὸν 
ἐν μὲν τῷ λη’ ἑαυτῷ παραινεῖν, χαὶ τερὸς ἑαυτὸν ὃια- 
λέγεσθαι χαὶ λέγειν. «Είπα ' Φυλάξω τὰς ἑδούς uos, 
τοῦ μὴ ἁμαρτάνειν ἓν γλώσσῃ μον. Ἐθέμην τῷ oz 
µατί µου φυλαχὴν , Ev τῷ συστῆναι τὸν ἁμαρτωλὸν 
ἑνώπιόν µου. Ἐχωφώθην, χαὶ ἑταπεινώθην, χαὶ ἐτ- 
Υησα ἐξ ἀγαθῶν, καὶ τὸ ἄλγημά µου ἀνεχαινίσθτ,, 
χα) τὰ τούτοις ἑξῆς. Ἐν οἷς ἦν χαὶ τὸ, « 'Azb τα- 
σῶν τῶν ἀνομιῶν µου ῥῦσαί µε * ὄνειδος ἄφρονι ἵδω- 
xág µε, Ἐχωφώθην xai οὐχ ἤνοιξα τὸ στόµα yov, 
ὅτι σὺ ἐποίησας' » xal πάλιν" ε ᾿Απόστητον ἀπ' 


in hoc autem similiter eidem viro auctor est David B ἐμοῦ τὰς μάστιγάς σου. ᾿Απὸ τῆς ἰσχύος τῆς χειρός 


ut colloquia secum misceat ac dicat : « Nonne Deo 
subiecta erit anima mea : ab ipso enim salutare 
meum ? » Queis significat se vacillasse, ac quamdam 
perturbationem anima passum esse. Quia igitur 
ingruentibus tentatoribus tantillum animo fractus 
est, id animadvertens, non ut ille qui dicebat, « Mei 
aulem pene moti sunt pedes ** ; » sed ut vere mo- 
tus, necessario ad hzc dicenda instituitur : « Non 
movebor amplius ; » sive secundum Aquilam, « Fal- 
lar multum ; » secundum quintam editionem dici- 
tur etiam, « Non movebor amplius. » Consonat 
autem doctrine presentis sententia prophetiz di- 
centi : « Τα qui detrabunt peccata ut funiculo lon- 
£o, et quasi plaustri loro buculs, iniquitates *! ; » 


σου ἐγὼ ἐξέλιπον. » Ταῦτα xaX τὰ τοιαῦτα ἑδιδάσχετο 
λέγειν καὶ τῷ θεῷ τοιαύτας εὐχὰς ἀναπέμπειν ὁ 
Ἱδιθοὺμ ἐν ἐχείνῳ 7 xai Ev τῷ μετὰ χεῖρας δὲ i327 
τως τὸν αὐτὸν ἄνδρα ὁ Δαυῖδ διδάσχει ἑαυτῷ προσδια- 
λέγεσθαι xai λέγειν ε 0ὐχὶ τῷ θεῷ ὑποταγήσεται 
ἡ φυχἠ, µου; παρ᾽ αὑτοῦ γὰρ τὸ σωτήριόν pov.» 
Σημαίνει σεσαλεῦσθαι αὐτὸν, xal τινα ταραχὴν τῇ 
φυχἠ πεπονθέναι. Ἐπεὶ τοίνν, τῶν πειραζόντων 
ἐπιθεμένων αὐτῷ, γἐγονέ τις αὐτῷ ἁτονία, Ἰσθετό 
τε ἑαυτοῦ οὐ χατὰ τὸν εἱρηχότα. « Ἐμοῦ δὲ παρὰ 
μιχρὸν ἐσαλεύθησαν οἱ πόδες, ». ἁλλὰ xai ἀληθώς 
σαλευθέντος * ἀναγχαίως διδάσχεται λέγειν " « 00 μὴ 
σαλευθῶ ἐπὶ πλεῖον * » ἡ χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν". € Σᾳς- 
λῆσομαι πολλήν * » xal κατὰ «fiy πέµπτην δὲ ἔχδυσιν 


atque illi: « Nunquid qui cadit, non resurget, et C εἴρηται” « OO μὴ σαλενθῶ ἐπὶ πλεῖον. » Σύμφωνος 


qui avertitur non revertetur ? Quare avertitur aver- 
sione impudenti? dicit Dominus **. « Hec quippe 
omnia docent eum qui semel lapsus sit, ut in pec- 
cato non maneat, neque despondeat animum, ne- 
que tentationis fluxui sese dedititium  przbeat. 
Quare necessario edocetur Idithum ad sui medelam 
hec proferre: atque primo ad magnum Servato- 
rem et animarum medicum confugere ; deindeque 
animam suam non bominibus, neque terrorem in- 
cutientibus subjicere ; sed unum magnum judicem 
et Deum ob oculos ponere, ipsique soli animam 
subjicere suam, liberamque ipsam ab omni extra- 
neo metu statuere, Quamobrem ait: « Nonne Deo 
subjecta erit. anima mea ? » et czetera. Hic rursum 
salutare llebraica voce, et ipsissimis elementis, 
queis salutaris nostri Jesu nomen scribitur. 


0 ἂν εἴη 6 νοῦς τῆς προχειµένης διδασκαλίας τῇ 
φασχούσῃ προφητείᾳ' « Οὐαὶ ol ἐπισπώμενοι τὰς 
ἁμαρτίας ὡς σχοινίῳ μαχρῷ, xat ὡς ζυγοῦ ἱμάντι 
δαµάλεως τὰς ἀνομίας. » καὶ τῷ, « Mh ὁ πίπτων 
οὐκ ἀνίσταται, χαὶ ὁ ἁποστρέφων οὐχ ἀναστρέφει, 
Ἵνα τί ἀποστρέφεται ἁποστροφὴν ἀναιδῆ, λέγει Ko- 
ριος; 2 Πάντα γὰρ ταῦτα διδάσχει τὸν ἅπαξ ἥμαρ- 
τηχότα μὴ παραμένειν τῷ ἁμαρτήματι , μηδὲ ἁτι- 
γινώσχειν ἑαυτὸν, μηδὸ ἔχδοτον παρέχειν τῷ τοῦ πει” 
ρατηρίου ῥεύματι. Διὸ ἀναγχαίως διδάσχεται ὁ Ἰδι- 
θοὺμ ἐπῴδειν ἑαυτῷ, xal τὰ προχείµενα λέγειν * xol 
πρῶτον μὲν ἐπὶ τὸν µέγαν Σωτῆρα xal τῶν Ψφνχῶν 
ἑατρὸν χαταφεύγειν  ἔπειτα ὑποτάττειν τὴν bat? 
Φυχῆν, µηχέτι ἀνθρώποις, μηδὲ τοῖς ἐχφοθοῦσιν ' ἕνα 


D à µόνον πρὸ ὀφθαλμῶν O£uevov τὸν µέγαν χριτήν τε 


καὶ θεὺν, αὑτῷ µόνῳ τὴν ἑαυτοῦ φυχὴν ὑποτάττδινι 


ἐλευθεροῦν τε αὐτὴν παντὸς ἀλλοτρίου φόθον. Διό φησιν’ « Οὐχὶ τῷ θεῷ ὑποταγήσεται dj ψυχή pov; ! 
xai τὰ ἑξῆς. Πάλιν δὲ κἀνταῦθα τὸ σωτήριον Ἑδραϊκῇ φωνῇ διὰ τῶν αὐτῶν στοιχείων, δι ὧν γράφεται τὸ 


τοῦ σωτηρίου ἡμῶν Ἱησοῦ ὄνομα, φέρετα.. 

ωο legens quispiam opportune quazrat: Quid 
caus cst quod cum duo tantum sint « pro lii- 
thum, » vel secundum Aquilam, « de Idithum, » 
inscripti, ii tamen non consequenter, sed longo in- 
tervallo dissiti jaceant (1). IHlujus vei causam, cum 


8! Psal. xxxvii. 2-9. "* ibid. 9, 10. 


9 ibid. 11. 12 


Εὐλόγως δὲ τις ζητήσειε τούτοις &vcuyyávuv* T! 
δήποτε µόνων δύο ὄντων τῶν « ὑπὲρ τοῦ Ἰδιθοὺμ,, ἡ 
περὶ τοῦ Ἰδιθοὺμ » κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν εἰρημένων, 
o5: ἐφεξῆς ἀλλήλοις χεῖνται ἀμφότεροι, μακρὰν ὃ 
ἀπεσχοινισμένοι τνγχάνουσι. Τὴν δὲ τούτων αἰτίαν ἓν 


* Psat, 1xxii, 3, σα. v, 18. *tJer, vin, 4.5. 


(1) Haec enarratio ex tricesimo octavo psalmo excidit. 


589 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


590 


τοῖς εἰρημένοις ἡμῖν εἰς τὸν λη’, γραμματικαϊῖς ἆπο- A de xxxvin ageretur,grammaticis demonstrationibus 


δείξεσι παρεστήσαµεν. ᾽Αλλὰ xaX τίς ἦν ὁ Ἰδ.ιθοὺμ, 
Ίδη πρότερον ἓν αὑτῷ ἑχεί[νῳ δεδηλώχαμεν, τὴν ἀπὸ 
τῶν Παραλειπομένων ἱστορίαν παραθέµενοι' δι ἃς 
ἑδείχνυτο εἷς τῶν ἐκλελεγμένων εἰς τὸ alvety τὸν Θεὸν 
Υγεγονώς. Γέγραπται γοῦν' « Καὶ χατέλειπον Exe 
ἐναντίον τῆς χιθωτοῦ τῆς Διαθήχης Κυρίου τὸν Ἄσὰφ 
xal τοὺς ἀδελφοὺς αὑτοῦ λειτουρχοὺς ἑναντίον τῆς xt- 
60:09. Καὶ ἑξῆς εἴρηται' « Αἱμὰν καὶ Ἱδιθοὺμ, xat 
οἱ λοιποὶ ἐχλεγέντες ἐπ᾽ ὀνόματος τοῦ alvsty τὸν Κύ- 
ριον, ὅτι εἰς αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ * » xal πάλιν ' 
« Μετ αὐτῶν Αἱμὰν χαὶ Ἰδιθοὺύμ, σἀλπιγγές τε xal 
χκύμθαλα τοῦ ἀναφωνεῖν , xaY ὄργανα τῶν ᾠδῶν τοῦ 
8:05, υἱοὶ Ἰδιθοὺμ εἰς την πύλην ' » χαὶ αὖθις * « Kat 
ἕστησεν ὁ βασιλεὺς Δαν]ὸ χαὶ οἱ ἄρχοντες τῆς δυνά- 


allatis descripsiinus. Sed etiam quis esset Idithum, 
jam codem in psalmo declaravimus, allata ad hanc 
rem Paralipomenon historia ; qua demonstratur 
eum e numero delectorum ad Deum laudibus cele- 
brandum fuisse. Scriptum itaque est : « Et reli- 
querunt ibi coram arca Testamenti Domini Asaph 
et fratres ejus, ut ministrarent in conspectu arcz**; » 
ac deinceps dicitur : « ZEman et ldithum et reliqui 
ex nomine electi ad laudandum Dominum : quo- 
niam in :eternum misericordia ejus ** ον ac rursum: 
v Cum ipsis ZEman et ldithum, tubz et cymbala ad 
pulsandum, et instrumenta canticorum Dei: fllii 
ldithum in porta **; » ac iterum : « Et statuit rex 
David et principes exercitus ad ministeria (ilios 


µεως εἰς τὰ ἔργα τοὺς υἱοὺς 'Ασὰφ xal Αἱμὰν, xal B Asaph et /Eman et ldithum, vociferautes cinyra, 


Ἰδιθοὺμ, τοὺς ἀποφθεγγομένους ἓν χινύρᾳ χαὶ ἐν 
νάδλαις xal ἓν τυµπάνοις.» ἎΑντὶ δὲ τοῦ, «τοὺς 
ἀποφθεγγομένους, » ὁ μὲν ᾽Αχύλας, « τῶν προφι- 
εῶν, » ὁ δὲ Σύμμαχος ,ε τῶν προφητευσάντων διὰ 
λύρας,» ἐξέδωχεν ὥστε προφῄτας χρὴῆ voulystv vevo- 
νέναι τοὺς δηλουµένους. Καὶ αὖθις ἑξῆς εἴρηται τῷ Ἰδι. 
Oo3p.* εΥΙοὶ Ἰδιθοὺμ., Γοδολείας xal Σουρεὶ χαὶ Αἰείας, 
xaX Σεδείας, xai Ματθίας , ἓς μετὰ τὸν πατέρα αὐτῶν 
Ἰδιθοὺμ ἓν χινύραις ἀνακβονόμενοι. 2 Αντὶ δὲ τοῦ, 
€ ἓν χινύραις ἀναχρουόμενοι, » πάλιν ὁ ἸΑχύλας, 
« χιθάρᾳ προφητεύων * » ὁ δὲ Σύμμαχος, «διὰ λύρας 
τοῦ προφητεύοντος, » ἐξέδωχεν. Οὐχοῦν χαὶ ὁ Ἰδι- 
θοὺμ εἷς ἣν τῶν προφητευόντων διὰ λύρας  διὸ xaX 
εἰχότως εἴποι ἄν τις, ἑντεῦθεν ὁρμώμενος. μὴ τὸν 
Δαυῖδ συντάξαι τὸν da pev, xal δεδωχέναι τῷ Ἰδι- 
θοὺμ, μηδὲ τὸν Ἰδιθοὺμ ὑποπεπτωχέναι τῷ πειρα- 
σμῷ, xal θεραπείας δ:δεῆσθαι τῆς παρὰ τοῦ Δαυϊῖδ. 
Μηδὶ γὰρ τὴν Γραφὴν ὑπαίτιόν που τὸν Ἰδιθοὺμ εἰσ- 
άγειν.' ἀλλ' ἔμπαλιν μᾶλλον τὸν Δανῖδ πειρασμῷ 
εεριπεπτωχέναι διδάσχειν. Διὸ xal φῆσαι ἂν εἰγό- 
τως, προφήτην ὄντα τὸν Ἰδιθοὺμ, τοὺς Ev. ἀμφοτέ- 
pots τοῖς προδηλωθεῖσι Φαλμοῖς λόγους συντιάξαι, 
xai τῷ Δαυῖδ παραδεδωχέναι, ὡς ἂν ὠφελοῖτο xal 
θεραγςύοιτο ἓξ αὐτῶν ἐπὶ τοῖς αὐτῷ συµθεθηχόσι, 
Δοκεῖ δὲ πως ταύτῃ τῇ διανοἰᾳ συµθάλλεσθαι xal ὁ 
Σύμμαχος, τὴν προγραφὴν τοῦτον ἑρμηνεύσας τὸν 
τρόπον’ « Ἐπινίχιος διὰ Ἰδιθοὺμ (6h εἰς Δαυῖδ. » 
Καὶ µήποτε μετὰ τὸ σφάλμα τὸ ἐπισυμθὰν τῷ Aavto 
ἐπὶ τῇ τοῦ Οὐρίου γυναιχὶ, µηχέτι οἵου τὲ αὐτοῦ κατὰ 
τὸ παλαιὸν προφητεύειν, πολλῶν δὲ πειρασμῶν ἔπα- 
νισταµένων αὐτῷ xal συμφορῶν ἑἐπαλλήλων, ὁ Ἰδι- 
θοὺμ, ΗἨνεύματι ἁγίῳ συντάξας τοὺς προχειµένους 
λόγους, ὥσπερ τινὰ φάρµαχα φυχῆς θεραπευτιχὰ 


nablis et cymbalis **. » Pro illo autem, ε vocife- 
rantes, » Aquila, « prophetas, » Symmachus vero, 
ε prophetantes lyra, » ediderunt ;' ita ut memorati 
viri prophet: reputandi sint. Rursumque fertur 
de Idithum : « Filii Idithum, Godolias, Suri, AEeas 
Sedeas et Matthias, sex post patrem suum ldithum, 
cinyris concrepantes. » Pro illo autem, « cinyris 
concrepantes, » Aquila rursum, « cithara prophe- 
tans; » Symmachus vero, « lyra prophetantis, » 
edidit. lditbum ergo e numero prophetantium lyra 
fuit; quamobrem jure quis, binc argumentum 
mutuatus, dixerit, Davidem nec composuisse psal- 
invm, nec ipsi ldithum tradidisse : neque Idithum 
in tentationem delapsum, ut medelam a Davide ac- 
ciperet opus habuisse. Neque enim Scriptura 
uspiam ipsum ldithum reum inducit; imo potius 
Davidem in tentationem lapsum esse docet. Quare 
congruenter dicatur, ipsum ldithum, utpote pro- 
phetam, memoratos duos psalmos composuisse, et 
Davidi tradidisse, ut ex iis utilitatem ac remedium 
in accidentibus malis perciperet. Huic porro sen- 
tenti& conferre Symmachus videtur, qui titulum 
hac ratione interpretatus est: « Triumphale per 
Mithum, canticum in Davidem. » Num forte post 
lapsumiDavidis erga Uri& uxorem, cum nondum 
posset pristino more propbetare, mult:eque tenta- 
tiones, calamitatesque frequentes instarent, ldithum 
Spiritu sancto afflatus hos ab se compositos ser- 


p mones, quasi remedia ad iaedelam anim: parata, 


ipsi tradidit, ut eorum doctrina solotium acciperet? 
Sane cun ad presens argumentum duas sententias 
legentibus attulerimus , utram velint amplecti, per 
nos licebit. . 


ἐπιδίδωσιν αὐτῷ, εἰς τὸ παραμυθεῖσθαι ix τῆς bv αὐτοῖς διδασχαλίας; Καὶ δὴ δυσὶν ἐχδοχαῖς ἐπιθάλ- 
λοντες εἰς τὰ προκείµενα τοῖς ἐντυγχάνουσι, θατέρας αὐτῶν τὴν αἴρεσιν χαταλείφοµεν. 


« Ἔως πότε ἐπιτίθεσθε Ex ἄνθρωπον, φονεύετε πἀν- 
τες ὑμεῖς ; ὡς τοίχῳ χεχλιµένω xal φραγμῷ ὠσμένφ.ι 
Ἐμφαῖνει διὰ τούτων μὴ ἕνα µόνον πειρασμὸν ὑπο- 
μεμενηχέναι ὁ Δανῖδ, μηδ ὥσπερ μίαν πληγὴν εἰἱλη- 
φέναι ὑπὸ τῶν ἀντιπάλων ' ὡς δὲ ἐπὶ μαχρῷ χρόνῳ 
τυπτόµενος, xal καρτερῶς ὑπομένων τὰς ἐπαγομέ- 

$3 1 Paral. xvi, 51. 


* ibid. 41. ** ibid. 42. 


Vens. 4, 5. « Quousque irruitis in hominem, in- 
terficitis universi vos, tanquam parieli inclinato 
et maceriz depulsz. » His declarat David se non 
vnam perpessum tentationem, neque uno ab ad- 
versariis velut vulnere confossum , sed diuturno 
tempore percussum , ac infliclas plagas paLentez 


86 T Pacal. xxv, 1. 


391 


EUSEBM C/ESARIENSIS OPP. PARS Π. — EXEGETICA. 


ferentem , c:xdentes talibus dictis compellare : A νας αὐτῷ πληγὰς, φάσχειν τοῖς τύττουσιν' € "En; 


« Quousque irruitis in hominem ? » sive, secundum 
Aquilam, « Quousque insidiamini? » vel, secundum 
Symmachum, « Quousque in vanum laborabitis ? » 
Exinde insidiatorum arguens propositum, infert : 
« Interficitis universi vos. » Homicide, inquit, 
estis : neque contra athletam quasi adversarii sta- 
tariam pugnam ad exercitationem  committitis ; 
sed occidendi studio in me irruitis, et ut auxilio 
vacuum, ut murum jam inclinatum et maceriem 
depulsam, aggredimini. Nam quasi-nemine circum- 
vallante aut muniente, animamque meam tutante, 
ita irruitis. Quousque igitur hzc frustra tentabitis, 
neque cessabitis, scientes invenisse me presidium, 
custodem ac servatorem ? Quare fidenter dixi : 


πότε ἐπιτίθεσθε ἐπ᾽ ἄνθρωπον; » 3) χατὰ τὸν "Axi- 


Àav* € Ἔως τίνος ἐπιδουλεύετε:» f) χατὰ τὸν Σύµ- 


µαχον * «Ἔως τίνος µαταιοπονήσετε ;» Εἶτα τὴν προ 
αίρεσιν τῶν ἐπιθουλευόντων αὐτῷ διελέγχων φησί’ 
t Φονεύετε πάντες ὑμεῖς. » Φονευταὶ γάρ ἔστε, φησί’ 
χαὶ οὐχ ὥσπερ ἀνταγωνισταὶ πρὸς ἀθλητὴν ἱατάμενοι 
µέχρι γυμνασίου ποιεῖσθαι τὴν ἅμιλλαν " ἀλλά qovodi 
προαιρέσει ἐπιτίθεσθέ µοι, καὶ ἐπιτίθεσθε ὡς ἆθοι- 
θήτῳ, χαὶ ὡς Ίδη χεχλιμένῳ τοίχῳ καὶ φραγμῳῷ ὁ- 
σμένῳψ. Ὡς γὰρ μηδενὸς περιφράττοντος μηδὲ περι- 
τειχίζοντος χαὶ τὴν ἐμὴν φρουροῦντος dyuxtv , οὕτως 
ἐπιτίθεσθε. "Έως οὖν πότε ταῦτα µατατοπονήσετε, 
xai ουχὶ παύσεσθε λοιπὸν, Ὑνόντες, ὅτι εὗρον τὴν 
ἑμαυτοῦ φυλαχὴν, xal τὸν ἐμαυτοῦ φρουρὸν καὶ Σω- 


« Nonne Deo subjecta erit anima mca? ab ipso B τῆρα; Ad ἐθάρσησα qávai* «Οὐχὶ τῷ Θεῷ ὑποτα- 


enim salutare meum. Nam et ipse Deus meus οἱ 
Salvator meus, susceptor meus, non movebor 
amplius. Verumtamen pretium meum cogitaverunt 
repellere, cucurrerunt in siti, ore suo benedice- 
bant, et corde suo maledicebant. Diapsalma. » 
Priora quidem sive David sive lJdithum sese allo- 
quens dixit; secunda inimicos compellans protulit ; 
tertia ex propositis verbis nos edocent quo consi- 
lio insidias ipsi pararint conjuratores. Quocirca 
dicit: « Verumtamen pretium meum cogitaverunt 
repellere. » Omnia quippe eorum molimina, omne 
consilium, non alio spectabant, quam ut me ab 
honore quo apud Deum gaudebam deturbarent, et 
pristina mea gloria spoliarent. Hinc consilio inito 
ut honorem ac pretium mihi auferrent, cucurrerunt 
in siti, meam cernere perniciem sitientes. Pro illo 
autem, ε in siti, « Aquila, «in fallacia ; » Symmachus 
vero, «in mendacio ; » quinta editio, «in falso ; » etalia 
item editio, « in dolo, » interpretati sunt. Verisimile 
itaque est in nostra quoque lectione positum primo 
fuisse, « in mendacio,» ita ut diceretur,« cucurrerunt 
in mendacio ; » id est, inimici et insidiatores mei, 
non duce veritate, sed cum sese totos mendacio 
tradidissent, cursum et studium suum contra me 
direxerunt : sed sequentibus temporibus lapsu 
graphico, pro illo,Ev φεύδει, id. est « in mendacio, » 
kv δίψει, id est « in siti » positum fuisse. Quomodo 
autem jnsidiatores illi currerent in mendacio, 


γήσεται ἡ Ψυχἠ µου; παρ) αὐτοῦ γὰρ τὸ σωτ/ριόν 
µου. Καὶ γὰρ αὐτὸς θεός µου xaX Σωτήρ poo, ἀντι- 
λήπτωρ µου, οὐ ph σαλευθῶ ἐπὶ πλεῖον. Πλὴν τὴν 
τιμὴν µου ἐδουλεύσαντο ἁπώσασθαι, ἕδραμον ἐν à- 
φει' τῷ στόµατι αὐτῶν εὐλόγουν, χαὶ τῇ χαρδίᾳ αὖ- 
τῶν χατηρῶντο. Διάφαλμα. » Τὰ μὲν πρῶτα αὐτὸς 
ἑαυτῷ fycot Δαυῖὸ, ἡ Ἰδιθοὺμ. διείλεχται. τὰ δὲ δεύ- 
τερα πρὸς τοὺς ἐχθροὺς ἀπετείνατο" τὰ δὲ τρίτα διὰ 
τῶν προχειµένων ἡμᾶς διδάσκει, τίποτε βουλευόμενοι 
οἱ ἐπιδουλεύοντες αὐτῷ τὴν ἐπιδουλὴν χατεσχεύαξον. 
A φησι’ € Πλὴν τὴν τιµήν µου ἐδουλεύσαντο &vu- 
σασθαι..» Ἡ γὰρ πᾶσα σχέφις αὐτῶν xai fj βουλὴ 
οὐδὲν ἕτερον, φησὶν, f| χαταθαλεῖν µε τῆς παρὰ τῷ 
θεῷ τιμῆς, xal γυμνῶσαι τῆς δόξης ἧς εἶχον πρότε- 
pov ἑσπούδαζον. Εἶτα βουλευσάµενοι ταύτην µου τὴν 
τιμὴν περιελεῖν, ἕδραμον bv δίψει τὴν ἐμὴν ἁπώ- 
λειαν θεάσασθαι διψῶντες. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, « ἐν δίφει, 
ἐν διαφεύσματι, » ὁ ᾽Αχύλας, 6 δὲ Σύμμαχος, « ἓν 
ψεύσματι ' ὶ ἡ δὲ πέµπτη ἔχδοσις, « kv φεύδει.’ » xal 
πάλιν ἑτέρα ἔχδοσις , « kv δόλῳ, » ἡρμήνευσαν. El- 
xbc οὖν xai ἐν τῇ χαθ᾽ ἡμᾶς ἀναγνώσει κχεῖσθαι μὲν 
πρότερον τὸ , ε ἐν ψεύδει , » ἵν f) τὸ λεγόµενον΄ 
« Ἕδραμον ἐν φεύδει” 9 τουτέστιν οἱ ἐχθροί µου xol 
οἱ ἐπιδουλεύοντες, οὐ σὺν ἀληθείᾳ τὸν κατ ἐμοῦ δρό- 
pov καὶ τὴν χατ᾽ ἐμοῦ σπουδὴν ἐποιοῦντα, ὅλους δὲ 
αὐτοὺς τῷ φεύδει παραδόντες ' σφάλμα δὲ γραφιχὸν 
γεχονέναι ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα συνέδη χρόνοις, ὥστε 
ἀντὶ τοῦ, « bv ψεύδει, ἓν δίψει » Υραφῆναι. Πῶς δὲ 


sub hzc explicat dicens: « Ore suo benedicebant p φευδόµενοι οἱ ἐπιβουλεύοντες ἕδραμον , διερμηνεύςι 


et corde suo maledicebant. » Cum fallacia molli- 
bus utebantur dictis, ut me inescarent et ab illa 
eum Deo statione deturbarent: quare benedicere 
videbantur in facie, meque laudare et approbare ; 
sed mens eorum intus maledictionibus replebatur, 
queis me honore depellere et in maledictum deji- 
cere 8atagebont. llis autem docemur, quotquot Dei 
hominibus insidiantur, nihil aliud curare, quam ut 
ipsos eo, qui apud Deum est, honore exuant. 


Vgas. 6-9. « Verumtamen Deo subjecta esto, 
anima mea, quoniam ab ipso patientia mea. Nam 
ipse Deus meus et Salvator meus : susceptor meus 


λέγων Ec * « Τῷ στόµατι αὐτῶν εὐλόγουν , καὶ τῇ 
χαρδίᾳ αὐτῶν κατηρῶντο. » Απατῶντες γὰρ, λόγος 
γλνχέσιν ἐχρῶντο πρὸς τὸ χαθελχὺσαί µε χαὶ χατα- 
θαλεῖν τῆς παρὰ τῷ θεῷ στάσεως * διὸ εὐλογεῖν ἐδό- 
χουν χαὶ ἐπαινεῖν µε, καὶ ἀποδέχεσθαι εἰς πρόσωπον’ 
τὰ δὲ τῆς διανοίας αὐτῶν πεπλήρωτο χαταρῶν, δι’ ὧν 
τὴν τιμήν µου ἐθουλεύσαντο ἁπώσασθαι, xal χατάρα 
µε ὑποδαλεῖν. Διδασχόμεθα δὲ διὰ τούτων ὅτι D) 
πάντες οἱ τοῖς τοῦ Θεοῦ ἀνθρώποις ἀπιδουλεύοντες 
οὐδὲν ἕτερον σπουδάζουσιν f| τῆς παρὰ τῷ θεῷ τιµῆς 
γυμνῶσαι αὐτούς. 

c Πλην τῷ θεῷ ὑποτάγγθ:, ἡ duyf µου, ὅτι καρ 
αὐτοῦ ἡ ὑπομονή µου. Καὶ γὰρ αὐτὸς θεός µου xa 
Lori µου, ἀντιλήπτωρ µου, o0 μὴ μεταναστεύσυ.) 








595 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


991 


᾿Αρχόμενος μὲν ἔλεχεν' « Οὐχὶ τῷ θεῷ ὑποταγήσεται A non emigrabo. » Initio quidem ac si adhuc ambi- 


Ἡ dux µου; » ὥσπερ ἑνδυάζων ἔτι, ἐνταῦθα δὲ ἆπο- 
φατιχῶς, βεδαιωθεὶς Ex τῶν εἱρημένων, τῇ ἑαυτοῦ 
Ψυχῆ ἐπιθαρσῶν παραχελεύεται' διό φησι πρὸς αὐ- 
τήν’ ε«Ἡλὴν τῷ θεῷ ὑποτάγηθι, ἡ φυχή µου. » Καὶ 
ἀνωτέρω μὲν ἔλεγε' « Παρ᾽ αὐτοῦ γὰρ τὸ σωτήριόν 
μου” » ἐνταῦθα δ6᾽ « "Οτι παρ᾽ αὐτοῦ f) ὑπομονή µου.» 
"Ὅμοιον δ' ἂν εἴη τοῦτο τῷ φήσαντι' « Πάντα ἰσχύω 
ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί µε. » 00 γὰρ παρ) ἐμαυτοῦ χέ- 
χτηµαι τὴν ἰσχὺν, ἀλλὰ παρὰ τοῦ ἐἑνδυναμοῦντός μα" 
xai ἐνταῦθα, « Ἡ ὑπομονή µου » οὐκ ἐξ ἐμῆς, φησὶν, 
ἀρετῆς xaX δυνάµεως συνέστηχεν, ἀλλὰ παρὰ τῆς 
αὐτοῦ χάριτος’ « Καὶ γὰρ αὐτὸς θεός µου καὶ Σωτήρ 
μον » διόπερ ὡς θεός µου καὶ Σωτήρ µου παρέχει 
μοι τὴν ὑπομονήν. Εἶτ' ἀνωτέρω μὲν ἔχεις τὸ, « Καὶ 
Υὰρ αὐτὸς θεός µου καὶ Σωτήρ µου, ἀντιλήπτωρ µου, 
οὗ yh µεταναστεύσω' » ἣ χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν xat τὸν 
Σύμμαχον, « οὗ σφαλήσοµαι.» Πολλὴ δὲ διαφορὰ τοῦ 
φάσχοντος, « οὗ μὴ σαλευθῶ ἐπὶ πλεῖον, » xal τοῦ λέ- 
Ύοντος, « οὗ σφαλῄσομαι, » xal, « οὐ μεταναστεύσω. » 
Τὸ μὲν γὰρ ἐδήλου σαλεύεσθαι μὲν, ἀἁλλ᾽ οὐκ ἐπὶ 
πλεῖον' ἐνταῦθα δὲ. ἄρνησίς ἐστι παντελ]ς τοῦ πτα(- 
σµατος. « Ἐπὶ τῷ θεῷ τὸ σωτἠριόὀν µου xat ἡ δόξα 
µου, sb, τῆς βοηθείας µου, xaX fj ἐλπίς µου ἐπὶ τῷ 
θ:Φ.» Καὶ ἐνταῦθα τὸ « Σωτήριον » ὁ Ἰησοῦς τῇ 
Ἑδραϊκῇ φωνῇ ὠνόμασται, xat τοῖς χαραχτῆρσι τοῖς 
αὐτοῖς ἐγγέγραπται. Ὥσπερ δὲ ὁ θεῖος Απόστολος 
περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν λέγων ἔγραφε' « Διχαιού- 
μενοι δωρεὰν τῇ αὐτοῦ χάριτι διὰ τῆς ἀπολυτρώσεως 


τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ" ὃν προέθετο ὁ θεὸς ἱλαστήριον 6 


διὰ πίστεως ἐν τῷ αὐτοῦ αἵματι' » χαὶ πἀλιν. « Ἑάν 
τις ἁμάρτῃ, παράκλητον ἔχομεν πρὸς τὸν Θεὸν, Ἰη- 
σοῦν Χριστὸν δίχαιον’ καὶ αὐτός ἐστιν ἱλασμὸς ὑπὲρ 
τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν » τὸν αὐτὸν τρόπον xa ἐνταῦθα 
λέλεκται' Ἐπὶ τῷ θ:ῷ τὸ σωτήριόν µου xat fj δόξα 
μου, xal fj βοῇθειά µου χαὶ ἡ ἐλπίς µου. Ὡς εἰ λεν- 
χότερον τὸ σημαινόμενον ἀπὸ τῆς Ἑδραϊκῆς φωνῆς 
τέθειτο ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ, οὕτως ἂν περιεῖχεν' "Inaoüc 
τὸ σωτήριόν µου ἐν τῷ Θεῷ τυγχάνων, χαὶ ἓν τοῖς 
χόλποις τοῦ Πατρὸς, αὐτός ἐστιν ἡ δόξα µου xal ὁ 
φύλαδ µου, xai ὁ θεὸς τῆς βοηθείας µου, xai ἡ ἐλπίς 
µου ἡ ἐν τῷ θεῷ. Ταῦτα γὰρ πάντα ὁ τοῦ Θεαῦ. Λό- 
γος ἑστὶ τοῖς εἰς αὐτὸν ἑλπίζουσι. Διὸ χαὶ χατὰ τὸν 
Αχύλαν εἴρηται' € "Ent θεῷ σωτήριὀν µου xai δόξα 
µου, ατερεὸς χράτους µου, ἐλπίς µου ἐν θεῷ.. Ἑλ- 
πίσατε ἐπ αὐτὸν, πᾶσα συναγωγὴ λαῶν' ἐχχέατε 
ἐνώπιον αὐτοῦ τὰς χαρδίας ὑμῶν. 'O θεὸς βαηθὸς 
μῶν. Διάφαλμα. » Μνημονεύαας τοῦ Σωτηρίου, 
συνεῖδεν, ὅτι οὗ µόνον αὐτοῦ θεραπευτιχὸὺν ἔσται, 
κοινὸν Gk γενῄσεται ἀγαθόν; διὸ ἐπ᾽ αὐτὸ συγχαλεῖ 
τοὺς πάντας, φιλαντίαν μὲν ἐκτρεπόμενος, φιλανθρω- 
πίαν δὲ χαὶ τὴν πρὸς τοὺς πέλας ἀγάπην ἑνδειχνύ- 
ενος. Προσχαλεῖται τοίνυν ὡς ἐπὶ σωτήριον λιμένα 
φάσχων" « Ἐλπίσατε ἐπ αὐτὸν, πᾶσα συναγωγὴ 
λαῶν' » ἃ χατὰ τὸν ᾿Ἀχύλαν, « ᾽Αμεριμνᾶτε ἐν αὐτῷ. 
ἐν παντὶ χαιρῷ, λαός. » ᾽Αμεριμνῶντας δὲ ἐν αὐτῷ 
καὶ ἑλπίζοντας, ἑἐξαπλοῦν προσἠχει τοὺς λογισμοὺς 


geret dicebat : « Nonne Deo subjecta erit anima 
mea? » Hic vero, ex iis que anims su revelata 
fuerant füirmatus, absolute ac fidenter precipit : 
quare sic eam alloquitur, « Verumtamen Deo sub- 
jecta esto, anima mea. » Λο superius dixerat : « Ab 
ipso enim salutare meum; » hic vero, « Quonizm 
ab ipso patientia mea. » Simile autem id fuerit di- 
eto hujusmodi : « Omnia possum in eo qui me 
cenfortat ". » Non enim a meipso fortitudinem 
ebtineo, sed ab. eo qui me confortat, et hic oit: 
ε paüientia mea » non ex virttule et potestate mea 
constat, sed ab ejus gratia prodit : « Nam et ipse 
Deus meus et Salvator meus; » quapropter ui 
Deus meus et Salvator meus patientiam mihi sup- 


D peditat. Rursumque superius illud habes , « Nam 


et ipse Deus meus et Salvator meus, susceptor 
meus, non eipigrabo ; » sive, secundum Aquilam et 
Symmachum, ε non fallar. » Multum interest dis- 
criminis inter illud, « non movebor amplius, » 
et illud, « non fallar, » et « non emigrabo. » Nam 
illud quidem indicabat moveri quidem ipsum, sed 
non multum; at hic cujusvis lapsus negatio est. 
« [n Deo salutare meum et gloria mea, Deus auxi- 
lii mei, et spes mea in Deo est. » Hic quoque « sa- 
lutare » Hebraica lingua Jesus dictus, atque ipsis 
eharacteribus descriptus est. Quemadmodum autem 
divinus Apostolus de Salvatore nostro hzc scti- 
psit : « Justiticati gratis per gratiam ipsius, pet 
redemptionem qus est in Christo Jesu : quem pre- 
posuit Deus propitiationem per fldem in sanguine 
ipsius *5; » ac rursum : « Si quis peccaverit, ad- 
vocatum habemus apud Deum, Jesum Christum 
justum, et ipse est propitiatio pro peccatis no- 
stris 55, » sic et hoc loco dicitur, In Deo salutare 
meum et gloria mea, et auxilium meum et spes 
mea. lta ut si Hebraics vocis significatum clarius 
in interpretatione positum fuisset, sic baberet : 
Jesus salutare meum in Deo exsistens, et in sinu 
Patris, ipse est gloria mea, custos meus, et Deus 
auxilii mei et spes mea, qua in Deo est. Nam Dei 
Verbum horum omnium. loco est sperantibus in se. 
Quare et secundum Aquilam dictum est : « In Deo 
salutare meum, et gloria mea, firmus fortitudini.- 


D mez, spes mea in Deo. Sperate in eo omnis syna- 


goga populorum : effundite coram illo corda ve- 
stra. Deus adjutor noster. Diapsalma. » Postquam 
salutare memoravit, agnovit non solum sibi mede- 
lam allaturum, sed eommune bonum futurum esse : 
quare ad ipsum omnes evocat, eversoque amore 
proprio, bumanitatem et proximorum dilectionem 
exhibet. Quasi ergo ad salutarem portum invita 
his verbis : « Sperate iu eo, omnis congregatio Ρο. 
pulorum, » sive, secunduin Aquilam, « Secure agite 
in ipso, omni tempore, populus. » Secure porro 
agenles ac sperantes in ipso par est cogilationes 
ipsi aperire, et animx morbos tanquam medico pa- 


* Philipp. iv, 13. * Rom. 11, 21 25. ** 1 Joan. µ, HL... 


— 
- 








85 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA.- 


tefacere, Quamobrem subjungit : « Effundite co- A xal τῆς φυχῆς ἀπογυμνοῦν αὐτῷ ὥσπερ ἵατρῳ τὰ 


ram illo corda vestra. Deus adjutor noster. » Ad- 
jutorem, inquit, babentes nibil subducatis, nec 
quidpiam in mente occultetis, sed expansis anima 
receptaculis, absconditas ibi cogitationes revelate : 
ipsique, utpote qui omnia curare possit, vos con- 
credite. 


δεις. 10. « Verumtamen vani filii hominum, 
mendaces filii hominum in stateris, ut injuriam fa- 
ciant ipsi ex van.tate in idipsum. » In xxxvmi 
quoque dicebatur : « Verumtamen universa vanitas, 
omnis homo vivens '*; » ac rursum : « Verumtia- 
men vane conturbantur τὰς» et : « Verumtamen 
in imagine pertransit bomo 7. » Hic quoque simi- 
lia dicuntur : queis edocemur in uno Servatore 
spem ponere, ipsumque nobis adjutorem ascribere, 
quandoquidem omnes fllii hominum, etiamsi prin- 
cipes videantur esse, quamvis multum in mundo 
valeant, vani sunt; sive, secundum Symmachum, 
« vapor, » brevi futuri « tanquam pulvis, quem 
projicit ventus a facie terrz "*. » Hine Salomon 
patris usu et exemplo, « Vanitas vanitatum, omnia 
vanitas "*, » et similia scripsit. Mendaces porro duo- 
bus modis sunt filii hominum; altero quia procul 
a veritate aberrantes falsa loquuntur; altero quia 
fraudibus mendaciisque credulos sibi in errorem 
deducunt. Quare talibus sese eredere non expedit : 
mentiri quippe solent, neque est in ipsis verilas ; 
sed etiam statera anims ipsorum nibil justum, e- 
quabile nihil babent; sed cum alio inclinentur, juri 
contraria peragunt. His ergo iniquis stateris suis 
vanitatem administrant, veritatem ejusque Deuni 
aversati : quare non convenit se ipsis concredere ; 
sed eum solum, qui Salvator dicitur, adjutorem 
ascribere. | 


Vegas. 11. « Nolite sperare in iniquitate, et rapi- 
nam nolite concupiscere ; divitiz si affluant, nolite 
cor apponere. » In xxxvi quoque psalmo af- 
flnia hisce dicuntur : « Verumtamen vane con- 
furbantur. Thesaurizat , et ignorat cui congre- 
gabit ea **. » Quia igitur qui thesauros in terra re- 
eondit, et pecunias multas colligit, in vanum con- 
gregat; neque enim iis ipse prorsus fruetur, cum 


πάθη. Διὸ ἐπιλέγει" « Ἐχχέατε ἑνώπιον αὐτοῦ τὰς 
χαρδίας ὑμῶν. Ὁ θεὺς βοηθὸς ἡμῶν. » ἝἜχοντες 
γὰρ, φησὶ, βοηθὸν, μηδὲν ὑποστέλλεσθε, μηδέ τι ἐν 
ταῖς διανοίαις ὑμῶν ὑποχρύπτετε, ἀναπετάσαντες & 
τὰ ταμιεῖα τῆς Quyfe, τοὺς bv αὐτῇ κρυπτοµένους 
λογισμοὺς ἀναχαλύπτετε, ὡς ἂν µόνῳ ἀγαθῷ xai δυ- 
νατῷ τὰ πάντα ἰᾶσθαι ἑαυτοὺς ἐμπιστεύοντες. 

c Πλὴν µάταιοι οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, ψευδεῖς ol 
υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων Ev ζυγῷ, τοῦ ἀδιχῆσαι αὐτοὶ ix 
µαταιότητος ἐπὶ τὸ αὑτό. » Καὶ ἓν τῷ λη’ ἑλέγετο 
c Πλὴν τὰ σύμπαντα µαταιότης, πᾶς ἄνθρωπος ζῶν.» 
Καὶ πάλιν. «Πλὴν µάτην ταράσσονταιν καὶ, « Μέν- 
τοιγς ἓν εἰκόνι διαπορεύεται ἄνθρωπος. » Κάνταῦθα 
συμφώνως ἐχείνοις λέλεκται τὰ προχείµενα” δι) ὧν 
διδασχόµεθα ἐπὶ µόνον τὸν Σωτῆρα ἑλπίξεεν, χάχεῖ- 
vov βοηθὸν ἐπιγράφεσθαι' ἐπειδῇ πάντες ol υἱοὶ τῶν 
ἀνθρώπων, xàv ἄρχοντες εἶναι δοχοῖεν, xàv πολλὰ 
δυνάµενοι χατὰ τὸν βίον, µάταιοι’ f] κατὰ τὸν Σόμ- 
µαχον, « ἀτμὸς, » μετ ὀλίγον ἐσόμενοι « ὡσεὶ xvous, 
ὃν ἐχρίπτει ἄνεμος ἀπὸ προσώπου τῆς Υῆς. » 'Ev- 
τεῦθεν à Σολομὼν ὠφεληθεὶς τὸν πατέρα, « Ματαιό- 
της µαταιοτήτων, τὰ πάντα µαταιότης, » καὶ ὅσσ 
τοιαῦτα ἔγραφε. Ῥευδεῖς δὲ slot χατὰ δύο τρόπους οἱ 
νἱοὶ τῶν ἀνθρώπων. καθ ἕνα μὲν ψευδολογουντες χαὶ 
μαχρὰν τῆς ἀληθείας ἀπεῤῥιμμένοι xarà θά-ερον 
6$ ἁπάταις xa ψευδολογίαις πλανῶντες τοὺς πιστεύ- 
οντας αὐτοῖς. Διὸ οὐ προσῄχει τοῖς τοιούτοις ἑαυτοὺς 
ἑχδιδόναι. ψεύδεσθαι γὰρ εἰώθασι, xaX οὐχ ἔστιν ἐν 
αὐτοῖς ἀλήθεια" ἀλλὰ καὶ ζυγοὶ τῆς αὐτῶν ψυχῆς 
οὐδὸν δίχαιον οὐδὲ ἰσόῤῥοπον περιέχουσιν' ἑτεροχλι- 
νεῖς δὲ ὄντες, τἀναντία τῷ δικαἰῳ πράττουσι. Τούτοις 
οὖν τοῖς ἀδίχοις αὐτῶν ζυγοῖς τὴν µαταιότητα περί- 
ἐπουσι, τὴν ἀλήθειαν xal τὸν ταύτης Osbv ἀποστρε- 
φόμενοι: διὸ οὗ προσήχει αὐτοῖς ἐμπιστεύειν' µόνον 
δὲ τὸν λεχθέντα Σωτήρα βοηθὸν ἐπιγράφεσθαι. 

« Mh ἑλπίζετε ἐπὶ ἁδιχίαν, χαὶ ἐπὶ ἅρπαγμα μὴ 
ἐπιποθεῖτε. πλοῦτος ἐὰν ῥέῃ, μὴ προστίθεσθε χαρ- 
δίᾳ. » Καὶ ἐν τῷ λη’ συγγενῶς τούτοις ἑλέγετο' 
« Πλὴν µάτην ταράσσονται. Θησαυρίζει, καὶ οὗ γι- 
νώσχει τίνι συνάξει αὐτά. » Ἐπεὶ τοίνυν ὁ θησαυρί- 
ζων ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ πολλὰ χρήµατα συνάγων, sie 
µάταιον συνάγει' οὔτε γὰρ ἐξ ἅπαντος αὑτὸς αὐτῶν 
ἀπολαύσει, πταρμοῦ τάχιον τοῦ βίου µεθιστάμενος, 


sternutamento citius ex bac vita auferendus sit, D οὔτε ὁποῖον Έξει διάδοχον ἀχριεξῶς πέπεισται" τί xat 


neque probe sciat qui ipsi bzres futurus sit : quid 
vane conturbatur ? Multi itaque, sive propem odum 
omnes, sese deceperunt, cum filiis et charioribus 
amicis se divitias relicturos sperarent; sed quod 
futurum esset ignorabant, aberrabantque a scopo. 
li profecto vane turbantur dum thesauros condunt, 
ignorantes quis congregabit eos. Quare convenit 
non sperare in iniquitatem, et in res iniquitate 
partas; neque si divitis fluminis instar affluant, 
ideo erigi. Quod si quando de divitiis bonam spem 
sumere e re fuerit, de divitiis, inquam, ex zquo 
et bono partis a Deoque praebitis; iis, heus! vos 
^! ihid. 19. 


ο Ps], xxxvii, 6. ** ibid. 7, 


1 Ρας]. 1, 4. 


θορυθεῖται µάτην ; Πολλοὶ γοῦν ἢ xa σχεδὸν οἱ πάντες 
σφᾶς αὐτοὺς ἡπάτησαν, υἱοῖς μὲν xal φιλτάτοις τὸν 
αὐτῶν πλοῦτον χαταλιπεῖν προσδοχἠσαντες, ἀγνοί- 
σαντες δὲ τὸ μέλλον xal ἁστοχήσαντες του σχοποῦ. 
Μάτην οὖν ταράττονται ἀληθῶς θησανρἰζοντες, xal 
οὐ γινώσχοντες τίς συνάξει αὐτά. Διὸ προσήχει μὴ 
ἑλπίξειν ἐπὶ ἁδιχίαν χαὶ τὰ (E ἀδιχίας ποριζόµενα, 
μηδὲ πλοῦτας bày ῥέῃ ποταμηδὸ/ φερόµενος, ἑπαίρε- 
σθαι. El δὲ προσΏχει καὶ διὰ πλούτου ποτὲ ἀγαθὴν 
τινα πορίζεσθαι ἑλπίδα, δικαΐίῳ χρησάµενοι πλούτῳ 
τῷ ix θεοῦ πολλάχις παρεχοµένῳ' xal ζυγοῖς ὀρθοῖς 
xaX ἱσοστατίοις, δεξιαῖς, ὦ οὗτοι, χρῄσασθε πράξεσιι 


** Eccle. 1, 9. .7* Psal. xxxvi, 7. 








0591 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


98 


θησαυρίζοντες ἑαυτοῖς θησαυροὺς kv οὐρανοῖς, καὶ A cum justa statera et bilance ad bona opera utini- 


απείροντες kv εὐλογίαις xa tk vb λελεγμένον ε Ἐσκόρ- 
πισεν, ἔδωχε τοῖς πένησι, ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ μένει 
εἰς τὸν αἰώνα. » Αὕτη γὰρ µόνη ἐλπὶς ἀγαθή' ἄλλως 
6& προσήχει μὴ ἐλπίζειν ἐπὶ ἁδιχίαν, μηδὲ ἐπὶ τοῖς 
ἐξ ἁρπαγῆς xaX πλεονεξίας συναγοµένοις χρήμασι 
μέγα φρονεῖν' ἀλλὰ χαὶ εἰ συµθαίη ποτὲ εὑροεῖν ἡμῖν 
τὰ πράγματα, xal ἀχωλύτως φέρεσθαι πανταχόθεν 
τὸν πλοῦτον ποταμοῦ δίχην ῥέοντα, xaX ὅθεν οὐχ ἄν 
τις ἁδιχήσειε, φορᾷ τινι ἁδοχήτῳ φερόμενον, μὴ πἀν- 
τως Ex θεοῦ τοῦτο γίνεσθαι καὶ νόµιξε, μηδὲ µαχάριζε 
σεαυτὸν ἁπατώμενος τῇ διανοίᾳ xaX προστιθέµενος 
ὡς ἀγαθῷ τῷ πλούτῳ. Γίνωσχε δὲ, ὅτι ῥευστῆς ὢν φύ- 
σεως, ὥσπερ ῥέων φέρεται, οὕτω xal ἀποῤῥεϊ, οὐδὲν δὲ 
βέδαιον οὐδὲ στεῤῥὸν xax ἀσφαλὲς χεχτηµένος. θαυ- 


ni, thesaurizantes vobis thesauros in celis, et se- 
minantes in benedictionibus, ut dictum est : « Di- 
spersit, dedit pauperibus, justitia ejus manet in 
seculum "*. » Hzc sola bona spes est ; alias vero 
non convenit sperare in iniquitate, neque de divi- 
tiis ex rapina et avaritia collectis altum sapere ; 
imo si quando contigerit res nostras prospere ce- 
dere, ac divitias fluminis instar accedentes, sine 
ullius injuria, inexspectato quodam fluxu ad te de- 
ferri; ne ex Deo id provenire putaveris; neque 
ideo, cogitatione deceptus, diviliisque quasi bonis 
haerens, te beatum przdicaveris. Scitoque illas, 
fluid:& nature cum sint, ut fluxu feruntur, pari 
modo defluere, teque nihil firmum, stabile, soli- 


μαστῶς δὲ τῷ τῆς ῥοῆς ὀνόματι χέχρηται, « Π]λοῦτος B dumve possidere. Mirum autem in modum fluxus 


ἐὰν fin, » φήσας' χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον' « Πλοῦτος, 
φησὶν, ἑὰν χαρποφορῇ, ph τάσσετε τὴν χαρδίαν. » 
Ἁλλ' ἐπὶ τίνα δεῖ τάσσειν τὴν χαρδίαν xai τίνι προσ- 
τίθεσθαι, εἴρηται πολλάχις ἐν τῷ, « Οὐχὶ τῷ θεῷ 
ὑποταγήσεται dj ψυχἠ µου; » καὶ πάλι" εΠλὴν τῷ 
θιῷ ὑποτάγηθι fj φνχἠ µου * αὑτὸς γὰρ θεός µου xal 
Σωτήρ µου xai ἀντιλήπτωρ µου" » xaX, « Ἐλπίσατε 
ἐπ᾽ αὐτὸν, πᾶσα συναγωγὴ λαοῦ. » Οὐκοῦν, ἔχοντες 
τὸν µέγαν πλοῦτον xal τὸν ἁληθινὸν θησαυρὸν, ui] 
ἑλπίσωμεν ἐπὶ τῷ µαταίῳ χαὶ ῥευστῷ xai ἀδίκῳ 
πλούτῳ’ µάταιοι γὰρ ἀληθῶς πάντες οἱ υἱοὶ τῶν &v- 
θρώπων οἱ ἐπὶ τούτῳ πεποιθότες, 


ε ΄Απαξ ἑλάλησεν ὁ θεὺς, δύο ταῦτα ἤχουσα, ὅτι 
τὸ χράτος τοῦ θεοῦ, xai aot, Κύριε, τὸ ἔλεος, ὅτι σὺ 
ἀποδώσεις ἑχάστῳ χατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ. » Τοσαῦτα 
προπαιδεύσας ὁ λόγος, ἀχολούθως τῖῆς τοῦ Oto) δι- 
χαικρισίας ὑπομιμνήσκει' ὡς ἂν, ταύτην πρὸ ὀφθαλ- 
μῶν θέµενοι, μήτε τῇ ἀδιχίᾳ μήτε τοῖς ἁρπάγμασι, 
μήτε τῷ προσχαἰρῳ χαὶ τυφλῷ πλούτῳ ἑαυτοὺς Ent- 
δίδωµεν. Οὐ γὰρ ἅπαξ µόνον περὶ τῆς κρίσεως ὁ θεὸς 
διεστείλατο, ἀλλὰ xal δεύτερον. Καὶ ταῦτα, φησὶν, 
αὐτὸς ἐγὼ Ίχουσα ἀχριθῶς, τὸν νοῦν ἐπιστήσας τοῖς 
δυσὶ τούτοις παραγγέλµασιν. "Άπαξ γὰρ ἑλάλησεν ὁ 
θιὸς, ἀλλ᾽ ἐγὼ δύο ταῦτα fixouca: ἐλάλησε γὰρ xal 
διὰ προφητῶν, ἐλάλησε xal διὰ ἁποστόλων' χαὶ τὸν 
ἕνα λόγον τὸν ἅπας ὑπὸ τοῦ θεοῦ ὁρισθέντα χαὶ διὰ 
παλαιᾶς Διαθήχης xai διὰ τῆς χαινῆς ἤχουσα. Τίς δὲ 


nomine est usus : « Divitize si affluant, » inquit ; 
vel, secundum Symmachum, « Divitix* si fructum 
pariant, inquit, ne apponite cor.» Cuinam vero 
cor. ordinare ct apponere opus sit, plerumque 
dictum est in illo, « NonneDeo subjecta erit anima 
mea? » ac rursum : « Verumtamen Deo subjecta 
esto, anima mea : ipse enim Deus meus οἱ Salvator 
meus et susceptor meus, » et, « Sperate in eo 
omnis congregatio populi. » Cum itaque magnas 
divitias verumque thesaurum oblineamus, ne spem 
ponamus in vanis, fluxis et iniquis divitiis. Nam 
vani vere sunt omnes fllii hominum, qui hisce cop- 
fidunt. 

Vgns. 19, 15. « Semel locutus est Deus, duo 
hac audivi, quia potestas Dei est, οἱ tibi, Domine, 
misericordia : quia tu reddes unicuique juxta 
opera sua. » Cum tanta ad nostram institutionem 
premissa fuissent, consequenter de justo Dei judi- 
cio verba facit, ut illud prz oculis statuentes, ne- 
que injustilize, neque rapinis, neque temporancis 
czcisque divitiis nos dedamus. Neque enim semel 
tantum de judicio Deus precepta dedit , sed etiam 
secundo : Et hxc ego sedulo audivi, inquit, ani- 
moque haec duo precepta consideravi. Semel 
quippe Deus locutus est; sed ego hzc duo audivi : 
locutus namque est per prophetas, locutus per 
apostolos : atque sermonem illum unum semel, 
cum per Vetus.tum per Novum Testamentum a 


ὃν οὗτος, ἀλλ᾽ « Ὅτι τὸ χράτος τοῦ θεοῦ xal co, p Deo pronuntiatum, aucivi. Quis ille erat, nisi « quia 


Κύριε, τὸ ἕλεος, » xal, « "Οτι σὺ ἀποδώσεις ἑχάστῳ 
κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ; » Ἔλεος δὲ, qnot, xat κράτος" 
τὸ μὲν χράτος πρὸς τὸ τιμωρεῖσθαι xal ταπεινοῦν 
τοὺς ἀφηνιῶντας, τὸ δὲ ἔλεος πρὸς τὸ σώζειγ τοὺς 
εἰς αὐτὸν ἠλπιχότας. « "Ióe οὖν χρηστότητα χαὶ ἆπο- 
τοµίαν, » φησὶν ὁ ᾿Απόστολος, ἐπὶ μὲν τοὺς πεσόντας 
ἀποτομίαν διὰ τοῦ κράτους, ἐπὶ δὲ σὲ χρηστότης διὰ 
τοῦ ἐλέους. Ταῦτ) εἰπὼν, ἄνω τὸ πρόσωπον ἀνατείνας, 
προσφθέγγεται τῷ Θεῷ λέγων’ ε Ὅτι σὺ ἀποδώσεις 
ἑχάστῳ χατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ. » Καὶ ὁ «Αχύλας δὲ τὰ 
προχείµενα τοῦτον ἡρμήνευσε τὸν τρόπον" « Ἑλάλη- 
σεν ὁ θεὺς, καὶ δεύτερον ἁπήχουσα: ὅτι ἡ ἰσχὺς τοῦ 


" Psal. cxi, 9, 7 Rom. xi, 23. 


potestas Dei est, et tibi, Domine, misericordia ; » 
et, « quia tu reddes unicuique juxta opera sua? » 
Misericordia, ait, et potestas; potestas *d. ulci- 
scendum et humiliandum effrenes homines ; mise- 
ricordia ad salvos faciendos sperantes in se. « Vide 
ergo bonitatem et severitatem Dei 17, » inquit 
Apostolus : severitatem in lapsos per petestatem 
suam ; erga. te vero bonitatem per misericordiam. 
Postquam hzc dixerat, erecto sursum vultu Deum 
sic alloquitur : « Quia tu. reddes unicuique juxta 
opera sua. » Aquila etiam hze sic interpretatus 
est : « Locutus est Deus, et sccundo audivi, qnia 


599 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS III. .— EXEGETICA. 


fortitudo Dei, et tibi, Domine, misericordia. Tu A θεοῦ, xal σοὶ, Δέσποτα, «b ἔλεος. Σὺ δὲ ἁπόδος χα:: 


vero redde singulis viris secundum opera sua. » 


4. PSALMUS DAVIDI, CUM ESSET IN DESERTO 
(4 ) JUDEJAE LXI. 

Vgns. 3, 5. « Deus Deus meus, ad te de luce vi- 
gilo. » Cum fugeret David, accessit ad Achimelech 
sacerdotem ; hinc ad Achus regem Geth ; inde vero 
in Masseplia Moab. Gad autem propheta, qui ad- 
erat, auctor est ipsi ut ne ultra apud allophylos 
moras trahat. Quare inde profectus, in deserto Ju- 
dax habitat, de quo tempore hzc Scriptura enar- 
rat : « Et morabatur David in deserto Masseneth 
in angustis, et sedes habebat in deserto in monte 
Ziph. Et quaerebat eum Saul omnibus diebus, et 
non tradidit eum Dominus in manus ejus "*. » In 
hoc rerum statu, hunc psalmum adornat, notato 
per titulum tempore. Quare dictum est, « Psalmus 
Davidi, cum esset in deserto Juda. » E re autem 
fuerit hic rursum observare, non ex serie historia 
et temporum, ordinem psalmorum constitutum, 
sed valde permista tempora esse. Nam historia 
primo recenset, Saulem nuntios misisse in domum 
David, qui interficerent eum, et Melcbol uxorem 
ejus demisisse eum per fenestram ; Psalmorum 
vero scriptura eam rem in ΩΙ memorat. Deinde 
historia Scripturz narrat venisse Davidem in Noba 
ad Achimelech sacerdotem ; sed Psalmorum liber 
banc rem gestam meminit in xxxii psalmo. Rur- 
sunique scriptura Regnorum ait : « Et abiit David 
inde, et venit, et salvatus est in spelunca Odol- 
lam ?*; » liber autem Psalmorum hujus negotii in 
Lvi mentionem facit. Sub hzc iterum scriptura 
Regnorum Doec memorat, quo pacto scilicet Achi- 
melech sacerdotem apud Saulem cajumniatus sit ; 
at Psalmorum liber in L1 boc tempus commemorat. 
Agnita porro David ipsius Doec calumnia, fugit et 
in desertum Judez se contulit, quo tempore hunc 
quem tractamus psalmum adornavit, Et scriptura 
quidem Regnorum post praesentis, scilicet Lxii 
psalmi tempus, quzdam gesta commemorat, v. g. 
ut Ziphzi David apud Saulem calumniati sunt ; de 
quibus Psalmorum liber, in t1, mentionem habet, 
cujus titulus est : « In. flnem, in hymnis, intelle- 
ctus David, cum venissent Ziphzi, et dixissent ad 


ὅτε xal ἱστορεῖ λέγουσα ἡ Γραφή; 
Aavtb ἐν τῇ ἑρήμῳ Μασσενὶθ ἐν τοῖς στενοῖς καὶ 


ἄνδρα ἑχάστῳ χατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ. » 
VAAMOZ TO 'AAYIA EN T 


ΕΙΝΑΙ AYTON EN 
TH EPHMQ ΤΗΣ IOYAAIAZ ERE. 


« 'O Gc, 6 θεός µου, πρὸς σὲ ὀρθρίξω. » Φεύγων 


6 Δανῖδ παραγίνεται πρὸς Αχιμέλεχ τὸν ἱερέα: ἔνθεν 


πρὸς ᾿Αχοῦς τὸν βασιλέα Γὲθ, χἀχεῖθεν εἰς. Μάσστηφα 


τῆς Μωάθδ. Συνὼν δὲ αὐτῷ Γὰδ 6 προφήτης, παραυνεῖ 


μὴ ποιεῖσθαι παρὰ τοῖς ἀλλοφύλοις τὰς διατριθάς. Δὺ 
μεταστὰς ἐντεῦθεν, τὴν ἑρημίαν τῆς Ἰουδαίας οἰχεῖ: 
ε Ka ἐχάθισι 


ἐχάθητο ἐν τῷ δρει ἓν τῇ ἐρήμῳ Ζείφ. Καὶ ἐξήτει 
αὐτὸν Σαοὺλ πάσας τὰς ἡμέρας, xa οὗ παρέδωχεν 
αὐτὸν Κύριος εἰς τὰς χεῖρας αὐτοῦ.» Ἐν τούτοις ὧν, 
τὸν προχείµενον φαλμὸν συντάττει, τὸν Χαιρὸν διὰ 
τῆς προγραφῆς σηµήνας. Aib εἴρηται, « Ἑαλμὸς τῷ 
Aavtb, ἓν τῷ εἶναι αὐτὸν ἐν τῇ ἐρήμῳ τῆς Ἰουδαίας., 
Εὔλογον δὲ ἐνταῦθα γενοµένους ἐπισημήνασθαι: ná- 
χιν, ὅτι μὴ κατὰ ἀχολουθίαν τῶν τῆς ἱστορίας χρόνων 
ἡ τῶν φαλμῶν σύγχειται τάξις' ἐγήλλακται δὲ 7 ταρὰ 
πολὺ τοῖς χρόνοις. Αὐτίχα γοῦν fj μὲν ἱστορία πρώ- 
την περιέχει τὴν διήγησιν xat ἣν ἀπέστειλε Σαοὐλ 
ἀγγέλους εἰς τὸν οἶχον Δαυῖδ, τοῦ θανατῶσαι αὐτόν' 
ὅτι Μελχὸλ ἡ vuv] αὐτοῦ χαθῆχεν αὐτὸν διὰ τῆς θν- 
ρίδος" ἡ δὲ τῶν φαλμῶν γραφὴ ἐν τῷ νη’ ταύτης 
µέμνηται τῆς πράξεως. Εἶθ᾽ ἕξῆς ἡ μὲν Γραφὴ τῶν 
ἱστοριῶν διδάσχει, ὡς ἔρχεται Δαυϊῖδ εἰς Νοθᾶ πρὺς 
Αχιμέλεχ τὸν ἱερέα: Tj δὲ βίθλος τῶν Ῥαλμῶν ταύτης 


C μέμνηται τῆς πράξεως ἐν τῷ λΥ ψαλμῷ. Καὶ πάλιν 


ἡ μὲν Υραφὴ τῶν Βασιλειῶν φησι’ « Καὶ ἁπηλλάγη 
Δανῖδ ἐντεῦθεν, xat ἔρχεται, xat διεσώθη εἰς τὸ σπᾳ- 
λαιον τὸ Ὀδολλάμ. » fj δὲ βίδλος τῶν Ῥαχμῶν Ev τῷ 
νς’ µέµνηται τῆς τάξεως. Καὶ αὖθις μετὰ ταῦτα fj 
μὲν γραφὴ τῶν Βασιλειῶν τοῦ Δωὴχ µέμνηται:, ὡς 
διαδέθληχε vp Σαοὺλ τὸν ἱερέα ᾽Αχιμέχεχ' dj δὲ βί- 
Aog τῶν Ῥαλμῶν ἐν τῷ να” τοῦτον σηµαίνει τὸν χρό- 
vov. Γνοὺς δὲ ὁ Δαυῖδ τὴν τοῦ Δωὴκ διαδολὴν, φεύχει 
καὶ παραγίνεται εἲς τὴν ἔρημον τῆς Ἰουδαίας, ὅτε 
xai συντάττει tbv μετὰ χεῖρας ψαλμάν. Καὶ fj μὲν 
γραφἢ τῶν Βασιλειῶν μετὰ τὸν χρόνου τοῦ μετὰ χεῖ- 
pas ψαλμοῦ, λέγω δὲ τοῦ ξ6, πράξεών τινων μόμντ- 
ται, ὡς οἱ Ζιφαῖοι διαδάλλουσι τῷ Σαοὺλ τὸν Aat ἡ 
δὲ βίδλος τῶν Ψαλμῶν τούτων µέμνηται Ey τῷ ΥΥ’, ὃς 


Sau), Ecce David absconditus est apud nos. » Et D ἐπιγράφεται, « Εἰς τὸ τέλος àv ὄμνοις, συνέσεως τῷ 


Lv inscriptus est : « Quando tenuerunt eum. Allo- 
phyli in Geth. » Illud autem Regnorum scriptura in 
postrema historie parle reponit. Viden' quo pacto 
prima postrema, et postrema prima constituantur? 
Quod si secundum temporum seriem digesti fuis- 
sent, primus statuendus erat Ότι, secundus xxxut, 
tertius deinde tvi, quartus L1, et. consequenter 
quintus Lxii, sextus Lin, ac postremus omnium Lv. 
Post mortem vero Saulis primum psallit tix, cum 
percussit Joab vallem Salinarum, cepitque duode- 
cim millia hominum Moabitarum ; » 1 vero postea, 


* 1 Reg. xxii, 14.15. 7" E Reg. σσ, 14. 
(1) Grac. et Vulg. Idumca. 


Aavtü, àv τῷ ἐλθεῖν τοὺς Ζιφαίους, xat εἰπεῖν τῷ 
Σαούλ. Ἰδοὺ Δανῖδ χέχρυπται παρ ἡμῖν. « Καὶ ó νε 
ἐπιγέγραπται' € Ὅτε ἐχράτησαν αὐτὸν οἱ ἀλλόφυλοι 
ἐν T0.» Τοῦτο δὲ ἡ τῶν Βασιλδιῶν γραφἢ tv ὑστέροις 
τίθησι τῆς ἱστορίας. Ορᾶς ὅπως τὰ πρῶτα ὕστερα, 
xai τὰ ὕστερα πρῶτα τέταχται; ὡς εἰ κατὰ áxolov- 
θίαν τῶν χρόνων τέθειτο, πρῶτος ἂν τέταχτο ὁ ντ’, 
ἑξής τούτῳ ὁ λΥ’, χαὶ τρίτος καὶ μετὰ τούτων ὁ vc, 
καὶ τούτοις τέταρτος ὁ να’, εἶτ᾽ ἀκολούθως πέμπτος ὁ 
EO, xaX Έχτος ὁ vy', xal μετὰ πάντας τούτους Ó νε. 

Μετὰ δὲ τὸν θάνατον τοῦ Σαοὺλ πρῶτον φάλλει τὸν 


601 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


νθ’, ἠνίχα ἑπάταξεν Ἰωὰθ τὴν φάραγγα τῶν ᾿Αλῶν, A « quando venit ad ipsum Nathan propheta, post- 


xai ὑποχειρίους εἷλε τοὺς Μωάθ ιβ’ χιλιάδας. Tov 
δὲ V * μετὰ ταῦτα, ὅτε ἦλθε πρὸς αὐτὸν Ναθὰν ὁ προ- 
φήτης, ἠνίκα καὶ εἰσῆλθε πρὸς Βηθσαθεέ. Εἶτα τὸν 
τρίτον συντάττει, ὅτε ἀπεδίδρασχεν ἀπὺ προσώπου 
λθεσσαλὼμ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ' xal μετὰ ταῦτα τὸν ζ’ 
ὑπὲρ τῶν λόγων Χουσὶ νἱοῦ Ἰεμινεί. Τίς οὖν οὐκ ἂν 
τὴν τούτων ζητήσειεν αἰτίαν; Οὐ γὰρ ἔχει λόγον τὸ 
μὴ διά τινας ἀναγχαίας ὑποθέσεις ταῦτα τοῦτον δια- 
τετάχθαι τὸν τρόπον. "Αλλος μὲν οὖν τοὺς ἀριθμοὺς 
αὐτοὺς οἱήσεται ἔχειν τινὰ δύναμιν’ διὸ καταλλήλως 


ἑχάστῳ ἀριθμῷ ἐφηρμόσθαι τὴν διάνοιαν τῶν ἔμφε- - 


ρυμένων λόγων’ οἷον ὡς ἐπὶ παραδείγματος ὁ v ἀρι- 
θμὸς τὸν περὶ ἀφέσεως ἁμαρτημάτων λόγον περιέχει 
διὰ τὴν ἓν τῷ νόµῳ φεροµένην πεντηχονταετερίδα, fiv 


Ἰωθηλαῖον παῖδες 'Ἑδραίων ἑχάλουν, ἐν ip ἀφέσεις B 


xa συγχωρῄσεις ἐγένοντο τοῖς χρεωφειλέταις, ἆλευ- 
θερία τε οἰχέταις, xal ἄλλα τινὰ τοιαῦτα πράττειν 
νενοµοθέτητο. Τούτου χάριν τὴν ἑξομολόγησιν τοῦ 
πλημμελήματος ὑπὲρ συγχωρῄήσεως xai ἀφέσθως 
ἁμαρτιῶν τῷ ν ψαλμῷ ἐφήρμοσεν. θὕτως οὖν xal ἐφ᾽ 
ἑχάστῳ ψαλμῷ χατά τινας λόγους τῇ τῶν ἀριθμῶν 
δννάµει τὰς οἰχείας διανοίας εἴποι ἂν ἐφηρμόσθαι. 
Ἁλλ' ὁ ταῦτα λέγων οὔ pot δοχεῖ τυγχάνειν τοῦ σχι- 
ποῦ' πρῶτον μὲν ὅτι οὐδὲ ὅλως ἀριθμός τις Ev τῇ 
Ἑθραϊχῇ βίθλῳ τῶν Ὑαλμῶν φἐρεται' ἄνευ δὲ τῆς 
«00 ἀριθμοῦ προσθήκης ἀνεγράφησαν" εἶθ᾽ ὅτι διαφό- 
ρως οἱ μὲν εἰσὶ συνημµένοι, οἱ δὲ διηρηµένοι. Αὐτίχα 
γοῦν ὁ πρῶτος xal ὁ δεύτερος κατὰ τὴν ἀρχὴν τῆς 


βίθλου συνημμένοι εἰσὶ κατὰ τὸ Ἑθραϊκόν' καὶ πάλιν c 


ὁ ϐ’ συνηµµένος παρ᾽ ἡμῖν ἓν τῷ Ἑδραϊκῷ διῄρηται 
εἰς δύο, Kat πᾶσα δὲ ἡ τῶν Ὑαλμῶν βίθλος εἰς µέρη e" 
διῄρηται, καθὼς Ἡδη πρότερον εἴρηται. "Qv οὕτως 
ἑχόντων, σχολάζοι ἂν ἡ προλεχθεῖσα τῶν ἀριθμῶν 
θεωρία. Ποῖον δὲ χαὶ λόγον εἶποι ἄν τις ἔχειν, φὲρ᾽ 
εἰπεῖν, τοῦ μετὰ χεῖρας φαλμοῦ, λέγω δὲ τοῦ &O', τὴν. 
διάνοιαν πρὺς τὸν τοιόνδε ἀριθμὸν ἐφαρμόττειν, 7| τῶν 
ἑἐφ᾽ ἑχάστῳ τῶν py! ἀριθμῶν ἴδιον ἀφοριεῖσθαι vouv. 
τεροσῄχοντα τῷ τοιῷδε, ἡ τῷ τοιῷδε ἀριθμῷ; ἀλλὰ 
ταῦτα μὲν ὅπη τις ἐθέλοι παραδεχέσθω. Ἐγὼ' δὲ 
ἡγοῦμαι τῆς τῶν ἐγγεγραμµένων διανοἰας Ένεχεν 
ἑφεξῆς ἀλλήλων τοὺς Φαλμοὺς χεῖσθαι χατὰ τὸ πλεῖ- 
στον, οὕτως ἐν πολλοῖς ἐπιτηρήσας xaX εὑρών; διὸ xat 
συνιφθαι αὐτοὺς ὡσανεὶ συγγένειαν ἔχοντας xal ἆχο- 


quam ingressus eat ad Dersabee. » Deinde tertium 
composuit, « cum aufugit a facie Absalom filii 
sui ; » sub hzc septimum « pro verbis Chusi filii 
Jemini. » Quis horum causam non perquirat? Non 
enim rationi consentaneum esset, sine ulln. neces- 
saria causa hec tali modo ordinata fuisse. Erit for- 
tasse qui numeros ipsos vim aliquam habere putet; 
ideoque singulis numeris congruentem aptari ver- 
borum sententiam ; exempli causa, quinquagena- 
rius numerus remissionis peccatorum rationem 
continet, ob quinquagesimum illum annum in lege 
memoratum, jubilzum ab Hebrzis vocari solitum, 
quo remissiones concessionesque debitoribus erant, 
libertas famulis, et similia quzedam agi lege consti- 
tutum erat. Cujus rei gratia confessionem sceleris 
pro venia et remissione peccatorum quinquage- 
simo psalmo aptaverit. Sic igitur ille singulis in 
psalmis, secundum quasdam rationes, numerorum 
virtuti sententiam propriam accommodari dixerit. 
At qui talia dicat, non videtur mihi scopum at- 
tingere : primo quidem quod nullus omnino nume- 
rus in Hebraico Psalmorum libro feratur; sed ii 
nullo addito numero inscribantur : deinde quia di- 
verso modo illi vel disjuncti vel conjuncti sunt. 
Nam vel ab ipso initio primus et secundus in He- 
braico exemplari copulati sunt : rursumque nonus 
qui conjunctus in nostro, in Hebraico divisus im 
duos est. Totusque Psalmorum liber, ut dictum 
superius, in quinque partes distributus est. Que 
cum ita se.habeant, vacet profecto inutilisque sit 
predicta numerorum consideratio. Ecqua, amabo, 
ralio fuerit, exempli causa, praesentis, nimirum 
Lxu psalmi sententiam, cum hujusmodi numero 
coaptare ; vel in singulis c& numeris propriam et 
congruentem tali vel tali numero mentem assigna- 
re? Sed hee quidem arbitrio suo quivis accipiat. 
Ego vero arbitror pro sententix ratione et simili- - 
tudine, psalmos ut plurimum digestos esse, quia 
hoc in multis observatum comperi : ideoque or- 
dine conjunctos esse qui affinitatem et. consequen- 
tiam invicem praferrent : indeque non pro tempo- 
ris ratione, sed pro sententia in serie ferri. Idque 
jam superius commonstratum est, cum ex multis 


λουθίαν πρὸς ἀλχήλους. Ἔνθεν μὴ χατὰ τοὺς χρόνους p aliis, tum maxime a αι ad quinquagesimum, in 


ἑμφέρεσθαι, ἀλλὰ κατὰ τὴν τῆς διανοίας ἀχολουθίαν. 
Δέδειχται δὲ τοῦτο ἤδη πρότερον χα) ἀπὺ πλειόνων 
μὲν ἑτέρων, μάλιστα δὲ ἀπὸ τοῦ μα’ µέχρι τοῦ ν, bv, 
οἷς ἀποδειχτιχῶς παρεστήσαμεν τοὺς μὲν ἔπιχε- 
Υραµμµένους τῶν viov Κορὲ πολλὴν σώζειν ἆχολου- 
θίαν πρὸς τὸν νοῦν τὸν ἐξ αὐτῶν δηλούμενον’ ἐφεξῆς 
δὲ τούτοις χείµενον τὸν τοῦ ᾿Ασὰφ xal πάλιν τούτων. 
συνημμένην τοῦ Aavtó τὴν ἐξομολόγησιν τὴν ἐν τῷ v' 
φερομένην, ἁἀδίαστον την ἀποδοθεῖσαν ἡμῖν θεωρἰαν 
παρέχειν. Μία μὲν οὖν αὕτη ἡ αἰτία, ὡς ἐμοὶ δοχεῖ, 
τῆς ἀχολουθίας γένοιτ ἂν τῶν φαλμῶν' ἔχω δὲ xol 
ἄλλην εἰπεῖν. (1) Πολλῆς γὰρ εἰδωλολατρείας χατα- 
χρατησάσης τοῦ Ἱωδαίων ἔθνους, λήθην αὐτοὺς πε- 


(1) lis fere similia in prologis supra habentur. 


quibus clare cemprobavimus, eos qui filiorum Core 
inscripti sunt, multam habere quod ad sensum in 
iis deprehensum, inter se affinitatem : sequentem 
vero qui Asaphi est, et iis subnexam in quiuqua- 
gesimo Davidis confessionem, opinioni nostre, 
quod scilicet vim nullam rebus inferat, astipulari. 
]kec una causa fuerit, ut mihi quidem videtur, 
cur psahni eo ordine positi sint : aliam tamen 
proferre valeo. Cum multo idololatrie genere Judai- 
cus populus detineretur, ipsos patrias scripturas e 
memoria obliterasse narrat Regnorum istoria ; ita 
ut neque Mosaicz legis liber ultra reperiretur, ne- 
que patcrnz pietatis memoria penes illos servare: 


655 


ΕὐδΕδΙΙ CAESABIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA, 604 


tur. Sic itaque prophetas impietalem suam coar- A ποιῆσθαι τῶν πατρίων voaqüv ἡ τῶν Βασιλειῶν ἴστο- 


guentes interficiehant : quibus de causis in capti- 
vitatem Assyriorum primo traditi sunt. Nihil itaque 
mirum est in tali temporum conditione quzdam, 
qua in libro Psalmorum exstabant, longo anno- 
ruim curriculo oblivione obliterata, excidisse. Sub 
hzc autem sive Esdras, sive quispiam alius pro- 
phetarum ipsos colligendi curam suscepit, atque 
una cum aliis librum quoque Psalmorum conse- 
cravit : neque confertim omnes reperit, sed diver- 
sis temporibus. [n primis autem locavit eos, qui 
primi inventi fuerant : hincque factum, ut ii qui 
Davidis sunt, non consequenter omnes jaceant ; sed 
commisti cum iis qui filiorum Core, Ásaph, Solo- 
monis, Moysis, /Ethon, /Eman, rursumque Davidis 
in libro deprehenduntur , non ratione temporis quo 
prónuntiati, sed quo reperti sunt. Hincque conti- 
git, ut qui tempore posteriores erant, quia primi 
reperti, primi repositi sint; ac vice versa, qui 
primi fuerant, quia post alios eruti sunt, posteria- 
rem in locum sint constitutj, Et hxc nobis de 
quaestione proposita conjectando dicta sint. Jam 
tempus est, ut ad dicta hujus quem tractamus 
psalmi accedamus. 
εἰς τὴν προταθεῖσαν ζήτησιν ἐξ εἰχότων εἰρήσθω. 
φαλμῷ ἑφάψασθαι χαιρός. 

Cum pari atque caeteri prophete modo David 
erraret in solitudinjbus, in montibus, in speluncis 


pla διδάσκει ὡς μηδὲ φαίνεσθαι ῥίδλον του Μωῦσέως 
νόµου, μτδὲ µνήµην τῆς τῶν πατέρων εὐσεβείας 
σώζεσθαι παρ᾽ αὑτοῖς. Οὕτω γοῦν χαὶ τοὺς προφίτας 
ἀνήρουν διελέγχοντας αὑτῶν τὰς δωσσεθείας, xai 
τούτων ἕνεχα τὸ πρῶτον τῇ τῶν Ασσυρίων παρεδὀ- 
θησαν αἰχμαλωσίᾳ. Οὐδὲν οὖν θαυμαστὸν ἓν τοιαύτη 
χαταστάσει χαιρῶν, xal τὰ ἐμφερόμενα τῇ Ρίδαῳ 
τῶν αλμῶν διαπεπτωχέναι, λἠθῃ τε psa polo παρα- 
δεδόσθαι χρόνοις. Μετὰ δὲ ταῦτα εἴτε "Eabpav, εἴτε 
τινὰ ἕτερον προφητῶν, περὶ την συναγωγὴν αὐτῶν 
ἑσπουδαχέναι, μετά τε τῶν λοιπῶν χαὶ τὴν βίθλον 
τῶν Ψαλμῶν συναγηοχέναι, οὐχ ἀθρόως εὑρόντα τοὺς 
πάντας, ἀλλὰ κατὰ διαφόρους χρόνους. Κατατάττειν ὃ 
ἐν πρὠτοις τοὺς πρώτους εὑρισχομένους' 6:5 μτδὲ τοῦ 


D Aavtó ἐφεξῆς χεῖσθαι τοὺς πάντας) ἐν δὲ τῷ petat) 


xai τῶν υἱῶν Κορὲ, xal τοῦ ᾿Ασὰφ, xal Σολομῶνος 
xai Μωῦσέως, Αἰθάν τε xal Αἱμὰν, xai πάλιν τοῦ 
Δανῖδ εὑρίσχεσθαι ἀναμὶξ ἐν τῇ βίθλῳ χατατεταγµέ- 
νους, οὗ καθ᾽ οὓς ἐλέχθησαν χρόνους, ἁλλά χαθ᾽ οὓς 
εὕρηνται. Ἔνθεν συµθῆναι τοὺς τοῖς χρόνοις ὑστέ- 
ρους πρώτους εὑρεθέντας ἀναληφθῆναι πρώτους, xal 
τοὺς τοῖς χρόνοις προτέρους, μετὰ ταῦτα εὑρτημένους, 
ἐν δεντἐρᾷ χαταταγῆναι yopa. Ταῦτα μὲν οὖν ἡμῖν 


δη δὲ καὶ τῶν ἐμφερομένων ἐν τῷ μετὰ — ystpa; 


Πλανώμενος Δανῖδ ὁμοίως τοῖς λοιποῖς προφήταις 
ἐν ἐρημίαις χαὶ ὄρεσι, χαὶ σπηλαίοις, xal ταῖς ὁπαὶῖς 


et in foraminibus terre, exercitatus laboribus, C τῆς γῆς, τοῖς τε τῆς ἀνεξιχαχίας πόνοις ἐγγυμναζό- 


quos sibi oblivio injuriarum pepererat, hunc quo- 
que psalmum cecinit, otium solitudinis, divinz phi- 
losophiz consecrans : excitansque suuin erga res 
divinas amorem, confitetur se immortalitatis pocu- 
Jum sitire: quare ad Deum ita clamat : « Deus 
Deus meus , ad te de luce vigilo. Sitivit tibi anima 
mea,quam simpliciter tibi caro mea.» Pro illo 
autem, « quam simpliciter tibi caro mea, » Aquila, 
« expansa est tibi caro mea, » interpretatus est ; 
Symmachus vero, « concupiscit te caro mea ; » ita 
ut non sola Davidis anima ad Deum expanderetur, 
Bed ipsa quoque caro et corpus ejus, utpote qui, 
cum Deo vacaret, caste et pure ageret. Illud vero, 
« Deus Deus meus, ad te de luce vigilo, » noctur- 


ενος, xal τὸν μετὰ χεῖρας ἦδε ψαλμὸν, τῇ xa:à 
θεὸν ἀνατιθεὶς φιλοσοφίᾳ τὴν ἐπὶ τῆς ἐρήμου σχολήν' 
xaX τὸν ἑαυτοῦ περὶ τὰ θεῖα ἔρωτα διεγείρων, ópo- 
λογεῖται διφᾗν τοῦ τῆς ἀθανασίας πόµατος: διὸ ἐθόα 
πρὸς τὸν θεὸν λέγων * ε Ὁ Geb; ὁ θεός µου, πρὸς σὲ 
ὀρθρίζω. Ἐδίφησέ σοι ἡ ψυχή µου, πῶς ἁπλῶς σοι 
ἡ σάρξ µου.» Αντὶ δὲ τοῦ, « πῶς ἁπλῶς σοι ἡ σἀρξ 
pou, » ὁ μὲν ᾿Αχύλας, « ἐπετάθη σοι ἡ aápE µου, à 
ἠρμήνευσεν * ὁ δὲ Σύμμαχος, « Ἱμείρεταί σε ἡ σάρξ 
µου” » ὥστε οὐχ ἡ duyh uóvr τοῦ Δαυῖδ πρὸς τὸν 
Θεὸν τέτατο, ἀλλὰ xol αὐτὴ ἡ σὰρξ xa τὸ σῶμα 
αὐτοῦ, ἀγνεύοντος δηλαδη χαὶ χαθαρεύοντος διὰ τὸ 
τῷ θεῷ σχολάξειν. Καὶ τὸ λέγειν 6b, ε Ὁ θεὸς ὁ 
θεός µου, πρὸς σὲ ὀρθρίζω, » παραστατιχὸν ἦν τῆς 


nz sua puritatis argumentum erat. Nemo enim qui p νυχτερινῆς καθαρότητος. Οὐδεὶς Υὰρ ἐν κχοίταις 


in cubilibus atque impudiciliis animam suam com- 
maculaverit, corporeque turpis immundusque fue- 
rit, talibus possit uti vocibus. Caeterum magnus 
ille David fidenti conscientia, non simpliciter Deum 
invocabat, dicens, « Deus ; » sed bis eum quasi sibi 
proprium ascribit : quare adjicit, « Deus meus. » 
Deinde quia ut sibi proprium Deum pronuntiare 
ausus erat, talis ausus causam edocet his verbis, 
« Ad tede luce vigilo. Sitivit tibi anima mea, 
quam simpliciter tibi coro mea. » Nam ideo Deum 
meum compellavi, quia nullo terrenarum, vel quz 
oculis carnalibus percipiuntur, rerum desiderio te- 
neor. Quemadmodum enim Apostolus dixit : « Vivo 
autem, jam non ego, vivit vero in me Chrisuis?^ ; » 


"* (54]. 11, 30. 


xai ἀσελγείαις ῥυπάνας ἑαυτοῦ τὴν Ψυχὴν, xal 
τὸ σῶμα μιαρὸς ὢν xai ἀχάθαρτος, οἷός τ' ἂν εἴη 
τὰς τοιαύτας προσίεσθαι φωνάς. Πλὴν à μέγας Aavtó 
πεπαῤῥησιασμένῇῃ συνειδήσει οὐχ ἁπλῶς τὸν θεὸν &ve- 
χαλεῖτο, λέγων, « Ὁ θεός" » δεύτερον δὲ ὡς ἑαυτοῦ 
ἴδιον ὄντα ἐπεγράφετο' διὸ προστίθησι φάσχων. ε 'O 
θεός µου. » Eiz' ἐπειδήπερ ἑαυτοῦ θεὸν ἀναγορεῦσαι 
αὐτὸν τετόλµγκε, τῆς τόλµης τὴν αἰτίαν διδάσχει M- 
γων, « Πρὸς σὲ ὀρθρίξω. Ἐδίψησέ σοι fj ψυχή µου, πῶς 
ἁπλῶς σοι ἡ σάρξ µου. » Διὰ ταῦτα γὰρ θεόν µου 
προσεΐπον, ἐπειδήπερ οὐδενὸς τῶν ἐπιγείων, ἀλλ' 
οὐδὲ τῶν ὀφθαλμοῖς σαρχὸς ὁρωμένων περιέλχει µ6 
πόθος. Ὥσπερ ὃδ ὁ Απόστολος, «Ζῶ, φησὶν, οὐχ- 
έτι ἐγώ: ζᾗ 6k ἐν ἐμοὶ Χρ.στός » τοιαύτῃ ὃ-ανοίᾷ 


905 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


606 


xai Aavtó τῷ θεῷ ἔλεγε" « Πρὸς σὲ ὀρθρίεω. Ἔδί- A eadem sententia David Deo dicebat : : Ad te de 


Ψτσέ σοι ἡ ψυχή µου. » Ὡσεὶ xaX χώρα τις, μὴ τν- 
χοῦσα τοῦ συνῄθους ὑετοῦ, διφῆν λέγοιτο τούτου - 
τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον ἑδίφησέ σοι, f] ἱμείρεταί σε πρὸς 
τῇ ψυχή µου xat αὐτὴ fj σάρξ µου, πολυπλάσιον ὡς 
διφῶσα. Ὥσπερ γὰρ φυσικοῖς λόγοις τὴν γῆν αὐτέν 
φαμεν διφῇν ὕδατος, οὕτω xai ἡ σάρξ µου ἑδίψησέ 
σοι, φησί’ διὸ ἐπιφέρει: ε "Ev γῇ ἐρήμῳ χαὶ ἁθάτῳ, 
xai ἀνύδρῳ, » Ἡ κατὰ τὸν Σύμμαχον: « Ὡς ἓν γῇ 
δυνάδι καὶ ἐχλύσει μὴ ὑπάρχοντος ὕδατος. » Δύναται 
δὲ xai τὴν ἔρημον αὐτὴν σηµαίνειν διὰ τούτων, ἓν 
ᾗ φεύγων τὸν Σαοὺλ τὰς διατριδὰς ἐποιεῖτο. Πάντως 
Υάρ που ἐν ταύτῃ τυγχάνων καὶ μαχρὰν ἀπῳχισμέ- 
νος τῆς χιθωτοῦ τοῦ θεοῦ xal τῆς τοῦ ἁγιάσματος 
σχηνῆς, ἓν T] τὰς χατὰ vópov ἑἐποιοῦντο λατρείας, 


luce vigilo. Sitivit tibi anima mea. » Ceu ager con- 
sueta orbatus pluvia, eam sitire dicatur , sic sitivit 
tibi, vel concupiscit te, cum anima mea, tum ipsa 
caro mea, quam mulliplicitler sitiens. Sicut enini 
physice loquendo terram dicimus sitire 3quam, ita 
et caro mea, inquit, sitivit tibi : quare infert, « In 
terra deserta, et invia, et inaquosa; » sive secun- 
dum Symmachum : « Quasi in terra sitienti et 
languida non exsistente aqua. » His vero ipsam 
solitudinem significare potest, in qua, Saulem fu- 
giens, moras trahebat, Siquidem dum ibi versare- 
tur, ab arca Dei et a tabernaculo sanctificationis , 
in quo legalem cultum exsequebantur, procul 
remotus erat. Horum ille conspectum exoptabat. 


τούτων ἐπόθει τὴν θέαν. Ὥσπερ δὲ yf, διψῶσα ὕδα- B Quemadmodum autem terra sitiens aquam expetit, 


τος ὀρέγεται, οὕτω, φησὶ, καὶ ἡ ἐμὴ ψυχἠ τὰ σοὶ τῷ 
Osip ἀρεστὰ xal φίλα διφεῖ' ὡς ἐχλείπειν xat ἐχτήχε- 
σθαι, εἰ μὴ µεταλάθοι τῆς παρὰ ao πηγῆς, περὶ fe 
εἴρηται. « Ότι παρὰ col πηχἡ ζωῆς. Διὸ ἑδίψησέ 
σοι ἡ φυχἠ µου. ν Ἐδίφησε δὲ πῶς, ἑρμηνεύει λέ- 
Twv ἑξῆς  « Οὕτως ἓν τῷ ἁγίῳ ὤφθην σοι, » ὡσεὶ 
ἔλεγε τοῦτο" Ἐδίφησεν ἡ ψυχή µου τὸ ὀφθῆναί σοι 
ἐν τῷ σῷ ἁγιάσματι, « τοῦ ἰδεῖν τὴν δὐναμίν σου xal 
τὴν δόκαν σου. ν Τοιοῦτον δέ ἐστι xal τὸ διὰ τῶν 
ἔμπροσαθεν εἰρημένον: « Ἐδίφησεν fj ψυγ}ἠ µου πρὸς 
τὸν θεὸν τὸν ἰσχυρὸν τὸν ζῶντα, πότε fi&o xal ὀφθή- 
σοµαι τῷ προσώπῳ τοῦ 68602. » Γενόμενος γὰρ ἓν 
τῷ ἁγίῳ σου, περὶ οὗ εἴρηται ἓν ἑτέρῳ, « "Anat 
ὤμοσα ἐν τῷ ἁγίῳ µου, » πρῶτον μὲν αὐτὸς ὀφθήσο- 


sic anima mea, ait, quz tibi placita et dilecta sunt 
sitibunda concupiscit ; ita ut si illius qui penes te 
est fontis particeps non iaerit, deflciat et contabe- 
scat; de quo fonte diclum est : « Quoniam apud 
te est fons vite *!, » Quare «sitivit tibi anima 
mea. » Quo pacto sitiat, mox aperit : « Sic in san- 


clo apparui libi, » ac si diceret : Sitivit. anima 


mea aspectum tuum in sanctuario tuo, « ut vi- 
deam virtutem tuam et gloriam tuam. » Simile huic 
est illud superius dictum : « Sitivit anima mea ad 
Deum fortem vivum, quando veniam et apparebo 
ante faciem Dei**. » In sancto quippe tuo con- 
stitutus, de quo in alio psalmo dictum est : « Se- 
mel juravi in sancto meo 35, » primo apparebo tibi, 


μαί σοι, δοχιµασθησόµενος εἰ ἄξιος εἴην τῆς σῆς θέας. C wt probetur num dignus conspectu tuo sim. Deinde 


Εἶτα ἄξιος ὀφθεὶς, ὄψομαι τὴν δὐναμίν σου xai τὴν 
δόξαν σου * ὧν ἀδύνατόν ἐστιν εἰς θεωρίαν ἑλθεῖν, μὴ 
οὐχὶ πρότερον ἐν τῷ ἁγίῳ γενόµενον, xai πρῶτον 
ὀφθέντα ἄξιον τῶν τοῦ θεοῦ ἀγαθῶν. Μετὰ γὰρ ταῦτα 
ὄφεταί τις, ὡς ἂν ἤδη δεδοχιµασµένος, τὴν δύναμιν 
τοῦ θεοῦ xal τὴν δύξαν αὐτοῦ. Καὶ τέλος τῶν ἀγαθῶν 
τοῦτ᾽ ἂν εἴη τὸ ἐν θεωρίἰᾳ τούτων γενέσθαι. διὸ λέλε- 
xt:at* « Μαχάριοι οἱ καθαροὶ τῇ χαρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν 
Θεὸν ὄψφονται. » Τοῦτο οὖν ἑδίψησεν ἡ ψυχἠ τοῦ 
Δανῖδ ' διὸ ἔλεγεν' « ὍὉ θεὺς ὁ θεός µου, πρὰς σὲ 
ὀρθρίξω. Ἐδίφησέ cot ἡ φυχἠ pov. » 

« Ὅτι χρεῖσσον τὸ ἔλεός σου ὑπὲρ ζωὰς, τὰ χείλη 
µου ἑἐπαινέσουσί σε. » 'O τὴν φύσιν τοῦ θνητοῦ βίου 


χατανοῄσας, xal τὴν πρόσχαιρον ζωὴν ὅση τίς ἐστι p 


xai ὁποία ἑξηταχὼς, ἁποστρέφεται μὲν ταῦτα ὡς 
μιχρὰ xal οὐδενὸς λόγου ἄξια * ὅλος δὲ τῆς ἄνω ἑλπί- 
ὃς γενόμενος, ἑχείνης τυχεῖν εὔχεται, ἑλέῳ θεοῦ 
χορτγουµέντς. Οὐ γὰρ δὴ κατὰ ὀφειλὴν, οὐδὲ xac 
ἀξίαν τῆς ἑαυτοῦ διχαιοσύνης τεύξεταί τις τῶν ἔπου- 
ρανίων. Διόπερ ἀλλαχοῦ που εἴρηται' « Τί γάρ µοι 
ὑπάρχει bv τῷ οὐρανῷ» » τὸ δὲ πᾶν ἑλέῳ θεοῦ xal 
φιλανθρωπίᾳ δωρεῖται, τοῖς σμιχρὰ κατωρθωχόσι τὰ 
μεγάλα χαρ:ζοµένου. *O 0h σημαίνει ὁ παρὼν λόγος 
φάσχων' « "Οτι χρεῖσσον τὸ ἔλεός σου ὑπὲρ Quá. » 
Kàv γὰρ µαχρόδιος χαὶ µαχροχρόνιος ἐπὶ τοῦ πα- 


V! Psal, xxxv, 10, ** Psal. xt1, 2, 


93 Psal, LxxxXvin , 26. 


cum dignus comperiar, videbo virtutem tuam et 
gloriam tuam: ad quarum corspectum admitti 
nemo potest, quin prius in sancto sit, ac prius di- 
vinis bonis dignus appareat. Postea enim quivis, 
utpote jam probatus, virtutem etgloriam Dei videbit. 
lsque finis bonorum fuerit, ad eorum contempla-. 
tionem admitti : quare dictum est : « Beati mundo. 
corde, quoniam ipsi Deum videbunt**. » Hoc ita- 
que sitiebat Davidis anima : quare dicebat, « Deus 
Deus meus, ad te de luce vigilo. Sitivit tibi anima 
mea. 2] 


Vgns. 4-6. « Quoniam melior est misericordia 
tua super 'vitas, labia mea laudabunt te. » Qui 
mortalis vitx: naturam consideravit, et qua qua- 
lisve temporanea vita sit, exploravit, hec utpote 
parva et nullius pretii aversatur ; sed supernz spei 
sese totum applicans eam misericordia Dei conse- 
qui exoptat. Neque enim quispiam ex debito aut ex 
justiti:e suze merito coelestia adipiscetur. Quam- 
obrem alibi dicitur : « Quid enim mibi est in 
colo**? » Sed totum Dei misericordia et humani- 
tate datur, qui modica prwstantibus magna elar- 
gitur. Quod his verbis significatur : « Quoniam 
melior est misericordia tua super vitas. » Nam 
etiamsi quis longzvus et. annosus in bac vita sit, 


5^ Matth, v, 8. ** Psal, Lxxir, 25 


607 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lif. — EXEGETICA. 


ita ut in multis anBorum periodis multorum vitam A ρόντος γένηταί τις, ὥσπερ πολλὰς ζωὰς kv πολλαῖς 


expleat ; hoc sane nihil est, iisericordiz Dei com- 
paratum, quz vitz zternz et. ecelestium bonorum 
causa est. Quare misericordie confisus tuze, totam 
hanc vitam, ceu quzdam pretiosa donaria οἱ opu- 
lenta cimelia tibi consecrabo ; membra scilicet et 
sensus nieos ministerio addicam tuo. Quapropter 
labia mea nihil aliud eloquentur, sed pura casta- 
que servabuntur, ut tuis vacent hymnis et sermo- 
nibus. Vita autem mea tibi benedicendo nocte die- 
que semper incumbet : manus corporis mei, ope- 
raque iis edita, in nomine tuo levabo extollamque 
in altum, pravo quovis facinore puras efferam, ut 
dicit quidam : « Volo viros orare, levantes puras 
manus sine ira et disceplatione**, » Sic autem la- 


hja mea et manus mez tibi destinabuntur, ut labia B 


quidem a thymiamate boni odoris nihil differant , 
manus vero ab efficaci et vero sacrificio non discre- 
pent, ut opportune dicam de labiis meis, « Fiat 
oratio mea sicut incensum in conspectu tuo *'; » 
de operibus autem, « Elevatio.manuum mearum 
sacrificium vespertinum **, » Atque ita caro et cor- 
pus meum ministerio tuo addicentur; unima vero 
mea majoris consors erit virtutis : quare de illa 
dico : « Sicut adipe et pinguedine repleatur anima 
mea. » Nequeenim pari atque corpus ratione , 
anima labils, aut manibus, aut alia quapiam parte 
vel membro ; sed ipsa tola ac per se praestantior 
omni sacrificio holocausti, omnique animali pin- 
gui adipe et pinguedine referto, tibi Deo offeretur, 
pretiosiorque vitulo, tauro ac quovis bruto animali 
abs te reputabitur. Quare hanc pinguissimam ac- 
ceptamque tibi hostiam, animam dico meam, tibi 
dicabo. Atque hac de causa gratiam tibi professus, 
pleno ore ipsisque labiis gaudio replelis te cele- 
brabo : ideo sic loquor : « Et labiis exsultationis 
laudabit o3 meum ; » sive, secundum Symmachum, 
« Et labiis benedictionis celebrabit os meum. » 


ἐτῶν περιόδοις xvnaáusvoo" ἀλλ' οὐδέν ἔστι ταῦτα 
συγχρινόµενα πρὸς τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, τὸ τῆς αἰωνίον 
ζωῆς καὶ τῶν ἐπουρανίων ἀγαθῶν αἴτιον. Διόπερ xa 
τῷ cip ἑλέῳ ἐπιθαρσήσας, πᾶσάν µου τὴν παροῦσαν 
ζωήν σοι ἀναθήσω, ὥσπερ τινὰ τίμια ἀναθήματα, 
καὶ πολυτελῆ χειµήλια τὰ µέλη µου xat τὰ αἰσθητή- 
ρια τῇ σῇ ἀφορίσας λειτουρχίᾳ. Διὸ τὰ μὲν χείλη µου 
οὐδὲν ἕτερον λαλήσει, ἀγνεύσει δὲ xal καθαρὰ ϱν- 
λαχθήσεται, εἰς τὸ σχολάξειν τοῖς σοῖς ὕμνοις χαὶ 
λόγοις ἡ δὲ ζωή µου αὕτη περὶ τὸ εὐλογεῖν σε πάν- 
τοτε νύχτωρ xal μεθ) ἡμέραν ἀσχοληθήσεται’ xai 
τὰς χεῖρας δὲ τοῦ σώματός µου. τάς τε διὰ τούτων 
ἐπιτελουμένας πράξεις, £v τῷ ὀνόματί σου ἀρῶ µε- 
τεωρίζων εἰς ὄψος, χαὶ σοὶ καθαρὰς πάσης παρανό- 
µου πράξεως ἐπιδειχνὺς αὐτὰς κατὰ τὸν φῄσαντα’ 
εΒούλομαι τοὺς ἄνδρας προσεύχεσθαι ἑπαίέροντας ὁσί- 
ους χεῖρας χωρὶς ὀργῆς xaX διαλογισμῶν. » Οὕπσως & 
τὰ χείλη µου xa αἱ χεῖρες ἀφορισθήσονταί σοι. ὡς {1 
μὲν χείλη θυµιάµατος εὐώδους τὸ μηθὲν διαφέρειν, 
τὰς δὲ χεῖρας θυσίας ἐνεργοῦς καὶ ἀληθενῆς μὴ λεί- 
πεσθαι ὡς εἰπεῖν µε εὐχαίρως περὶ μὲν τῶν χει 
λέων µου τὸ, « Γενηθήτω ἡ προσενχἠ µου ὡς θυµί- 
αμα ἑνώπιόν σον’ » περὶ δὲ τῶν. πρἀξεών µου τὸ, 
ε Ἔπαρσις τῶν χειρῶν µου θυσία ἑσπερινή. » Ka 
ἡ μὲν σὰρξ καὶ τὸ σῶμα οὕτως ἀνατεθήσεται τῇ af 
λειτουργίᾳ’ fj δὲ φυχἠ µου πλείονος µεθέξει δυνάµεως» 
διὸ xal περὶ αὐτῆς φημι" € Ὡσεὶ στέατος xal πιό- 
τητος ἐμπλησθείη $ φυχἠ µου. » Οὐχέτι γὰρ ὁμοίως 
τῷ σώµατι χαὶ dj φυχἠὴ χείλεσιν οὐδὲ yepalv, οὐδὲ 
χατά τι µέρος ἢ µέλος ἕτερον, ὅλη δξ αὕτη xa0' Eav- 
τὴν ὑπὲρ πᾶσαν ὁλόκαυτον θυσἰαν, xal ὑπὲρ πᾶν 
ζῶον εὐτραφὲς πιότητος xat στέατος γέµον, σοὶ τῷ 
θεῷ προσεναχθήσεται, µόσχου xal ταύρου, xat παντὸς 
ἀλόγου ζώου τιµιωτέρα παρὰ σοὶ λελοχγισμένη. Ado 
xai ταύτην σοι πιοτάτην xal σοι προσφιλῃῆ θυσίαν, 
λέγω δὲ τὴν ἐμαυτοῦ φυχὴν, ἀναθήσω. Ἐπὶ τούτοις 
τε χάριτας ὁμολογῶν ὅλῳ τῷ ατόµατι xat αὐτοῖς χεί- 


λξσι χαρᾶς πεπληρωμένοις ἀνυμνήσω ae * διό φημι’ « Καὶ χείλη ἀγαλλιάσεως αἱνέσει τὸ στόµα µου * ἢ 
χατὰ τὸν Σύμμαχον’ « Καὶ διὰ χειλέων εὐφήμων' ὑμνήσει cb στόµα µου. » 


Vgns. 7-9. « Si memor fui tui super stratum 
meum, in matulinis meditabar in te, quia fuisti 
adjutor meus. Et in velamento alarum tuarum ex» 
sultabo, adhazsit anima mea postte, me suscepit 
dextera tua. » Cum in deserto Judzz versaretur 
admirabilis ille David, non animalia immolaturum 
se, neque brutorum pecorum, sed memoratas su- 
perius verborum, operum et ipsius anima hostias, 
pollicetur. Sub haec autem qua temperantia, quam 
perfecta castitate. praeditus esset, Deo declarat: 
quare ait : « Si meinor fui tui super stratum meum, 
in matutinis meditabar in te; » sive secundum 
Symmachum, « Hhecordatus tui super stratum 
meum, per singulas custodias meditabar te, » Ne- 
que enim alio modo poteram, inquit , ad te de luce 
vigilare, neque precando dicere, « Deus Deus meus, 
&J te de luce vigilo, » nisi purum stratum habuis- 


* | Tim. 1, 8. * Psal; cxc, 2. ** ibid. 


« El ἐμνημόνευόν σου nl τῆς στρωμνῆς µου, iv 
τοῖς ὄρθροις ἐμελέτων εἰς σὲ, ὅτι ἐγενήθης βοηθός 
pou. Καὶ Ev τῇ σχέπῃ τῶν πτερύγων σου ἀγαλ)ι- 


p σοµαι, ἐχολλήθη fj ψυχή µου ὀπίρω σου, ἐμοῦ δὲ ἀν- 


τελάδετο d δεξιά σου. "Ev τῇ ἑρήμῳ τῆς Ἰουδαίας 
διατρίδων ὁ θαυμάσιος Δανϊδ, oà ζῶα θύειν ἑπαγιέλ- 
λεται, οὐδὲ τὰς ἐξ ἁλόγων θρεµμάτων θυσίας, τὰς 05 
προλεχθείσας διὰ λόγων καὶ πράξεων, καὶ φυχῆς 
αὐτῆς. Ele! ἐπὶ τούτοις τῷ Θεῷ δεέκνυσιν ὅπως &vé- 
Χειτο σωφροσύνῃη xal παντελεξ ἀγνείᾳ διό φησιν΄ 
« El ἐμνημάνευόν σου ἐπὶ τῆς στρωμνῆς µου, ἐν 
τοῖς ὄρθροις ἐμελέτων εἰς σέ.» 7) χατὰ τὸν Σύμμαχον᾿ 
€ Αναμιμνησχόμενός σου ἐπὶ τῆς στρωμνῆς po^ 
xa0' ἑκάστην.φυλαχὴν ἐμελέτων σε. ).Οὐ γὰρ ἄλλως, 
φησὶν, οἷός τε μην πρὸς σὲ ὀρθρίζειν, οὐδὲ λέγειν 
εὐχόμενος) « Ὦ θεὸς ὁ Θεός µου, πρὸς σὲ ὀρθρίζω, ? 
εἰ μὴ καθαρὰν. ἐχεχτήμην τὴν στρωμνὴν. "Epor 





$509 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


510 


αχετο δέ µου ἡ καθαρέτης οὐχ ἄλλοθεν f| ἀπὸ τοῦ Α sem. Meque puritatis non aliud aderat argumen- 


κατὰ τὸν ὄρθρον τὰ σὰ μελετᾷν λόγια. Δηλον γὰρ ἣν 
&x τούτου μηδ ἄλλο τι πράττειν µε τὰς νύχτας, T) σὲ 
&by Gsby πρὸ ὀφθαλμῶν ἔχειν. Κατὰ δὲ «bv Σύμμα- 
yov λέγοντα, « xa0' ἑχάστην φυλακὴν ἑμελέτων σε, » 
xa κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν φῄσαντα, « ἓν φυλαχαῖς φθέγ- 
γοµαι ἓν aol, » δηλοῦν ἔοιχε τὰς νυχτερινὰς ὥρας 
ἀσχεῖσθαι ταῖς τῶν θείων Γραφῶν µελέταις. Acfipn- 
ται μὲν γὰρ ὁ πᾶς τῆς νυχτὸς χρόνος εἰς φυλαχὰς 
διαφόρους; οὕτω γοῦν εἴρηται £y εὐαγγελίοις τετάρτη 
φυλαχῇ ἑληλυθὼς ὁ Σωτὴρ πρὸς τοὺς µαθητάς. Καὶ 
ἀλλαχοῦ δὲ αὐτός φησι’ « Γρητορεῖτε, ὅτι οὐχ οἴδατε 
πηία φυλακῇ ὁ Κύριος ὑμῶν ἔρχεται ᾿ » xaX πάλιν’ 
« Ἐχεῖνο δὲ γινώσχετε, ὅτι, εἰ δει ὁ οἰχοδεσπότης 
vola φυλακῇ ὁ χλέκτης ἔρχεται. » Ὁ δέ γε θεοφιλῆς 


tum, quam quod diluculo eloquia meditarer tua. 
Hinc enim palam erat, me aliud nihil noctu agere, 
quam 16 Deum prae oculis habere. Secundum Sym- 
machum autem, qui sic habet, « per singulas cu- 
stodias meditabar te, » et secundum Aquilam di- . 
centem, « in custodiis loquor in te, » indicare 
videbatur se nocturnis horis divinarur1 Scriptura- 
rum meditationi vacare. Noctis quippe tempus 
tolum in varias custodias distributum est : sic in 
Evangelio Salvator quarta noctis custodia ad disci- 
pulos venisse dicitur. Alibi vero ipse dicit : « Vi- 
gilate, quia nescitis qua custodia Dominus vester 
veniet **; » ac rursum : « Illud autem scitote , 
quia si sciret paterfamilias qua custodia fur ven- 


xat τῷ θεῷ ἀναχείμενος, ἀναμιμνησχόμενος ἐπὶ τῆς B turus esset **. » Vir porro ille religiosus et Deo 


ἑαυτοῦ στρωμνῆς τοῦ θεοῦ, ἅσπιλόν τε αὑτὴν xal 
ἁγνὴν, xal ἁμίαντον φνλάττων, xaÜ' ἑχάστην φυλα- 
κἣν τῆς νυκτὺς ἀνιστάμενος, εὐχαῖς προσεῖχε, xai 
τοῖς θείοις ἐνησχεῖτο µαθήµµασιν * ὃ δὴ διδάσχω» χατὰ 
κὸν Xóppayov ἔλεγεν « Αναμιμνησχόμενός σου 
ἐπὶ τῆς στρωμνῆς µου, καθ) ἑχάστην φυλαχὴν 
ἐμελέτων. » Εἰς σὲ γὰρ αὐτὸν ἐμελέτων τὸν θεὸν ἀντὶ 
πάσης βίθλου xai γραφῆς, ἄνω πρὸς ck τὸν vouv 
τεταµένος, μελετῶν τε xal ἀναμιμνησχόμενος ὅσων 
ἠξιώθην ὑπὸ σοῦ εὐεργεσιῶν, καὶ ὡς Ὑέἐγονάς µου 
πάντοτε βοηθὸς, xai ἐχ µυρίων µε πειρασμῶν διέσω- 
σας, χαὶ ὡς ἑχσπάσας µε ταῖς σαυτοῦ πτέρυξι, δη- 
λαδὴ ταῖς δυνάµεσι τῆς σαυτοῦ mpovolag* ἄτινα &va- 
πεμπαζόµενος τῇ µνήµῃ, χαρᾶς ἐπληρούμην, Ἡ 
ἀνηυφήμουν σε οὸν θεὸν χατὰ τὸν Σύμμαχον φήσαντα, 
« καὶ σχεπόµενος ἓν ταῖς πτέρυξί σου ἀνηυφήμουν, » 
Ν[ελετῶν δὲ τὰ σὰ λόγια χαθ) ἑχάστην φυλαχὴν τῆς 
φυχτὸς, χἄπειτα ἀχούσας τοῦ φῄσαντος θείου νόµου” 
* Ὀπίσω Κυρίου τοῦ θεοῦ σου πορεύσῃ, » καὶ πρὸς 
αὑτὸν « χολληθεὶς, ἢ διατεθεὶς τὴν ψυχὴν πειθήνιος 
γέγονα τῷ νόµῳ, ὅλος τε εἰχόμην τοῦ πράγματος, 
πάντα τε ἡγησάμενος, μᾶλλον δὲ ἀποστραφεὶς τὰ 
μετὰ τὸν θεὸν πάντα, ἀνώτερος xal ὑψηλότερος τῷ 
πόθῳ τῆς φυχῆς κατέστην, xat coi τῷ θεῷ pov 
συνἠφθην, ὡς εἰπεῖν μὴ ψευσάµενον" t Ἐκολλήθη ἡ 
Ψυχἠ µου ὀπίσω σου. » Elg τοσαύτην δὲ ἤλασα προ- 
κοπὴν xa εἰς τοσοῦτον μέγεθος ἀρετῆς προῇλθον, οὐχ 
ἑμαυτοῦ δυνάμει χρησάµενος, ἀλλὰ τῇ of δεσποτείᾳ * 
σὺ γὰρ αὐτὸς τῷ σῷ ἑλέῳ τοῦτό µοι ἐδωρήσω. 'Üptov 
γάρ µου τὸν περὶ ob πόθον xai ἀποδεξάμενος αὐτὸν, 
χατηξίωσας τὴν σαυτοῦ δεξιὰν ἑχτείνας ἐπιλαθέσθαι 
µου xal ἀνελχῦσαι ἄνω πρὸς ἑαυτόν * διὰ τοῦτο γὰρ 
δεδύνηται ἡ ψυχἠ µου ὑπὸ σοῦ βοηθηθεῖσα χολληθῆ- 
ναι ὀπίσω σου’ ἐπειδήπερ « ἐμοῦ ἀντελάδετο 1 δεξιά 
cou. » Οὐ γὰρ ἂν ἄλλως ἐφικνούμην τοῦ τοσούτου 
joue, εἰ μὴ ἀντελάδετό µου ἡ δεξιά σου. Δ'δάσχει 
δὲ ὁ Απόστολος πῶς τις χολλᾶται τῷ Κυρίῳ, λέγων’ 
« Ὁ χολλώµενος τῷ Κυρίῳ ἓν πνεῦμά ἔστιν' ὡς χαὶ 
ὁ χολλώµενος τῇ πόρνῃ ἓν σῶμά ἐστι. » Λέγων δὲ 


Aavib τῷ Κυρίῳ: «Ἐχολλήθη fj quyfj µου ὀπίσω σου, δῆλος ἣν xal ἐκ τούτου ἀγνείᾳ xat 


σχολάζων. 
« Λὐτοὶ δὲ εἰς µάτην ἐζήτησαν τὴν φυχἠν µο ? 
8* Matth. .xxiv, 2. '* ibid. 45. 


addictus, Dei in strato suo recordatus, immacula- 
tum illud, castum et impollutum custodiebat, sin- 
gulis noctis custodiis exsurgebat, precibus animum 
adhibebat , divinisque disciplinis exercitabatur. 
Quod his Symmachi verbis edocetur : « Records- 
tus tui super stratum meum, per singulas custo- 
dias meditabar. » Te quippe Deum contemplabar , 
ac vice librorum et scripturarum, mente ad te 
suesum elata, medilabar, recordatus quantis me 
beneficiis ornaveris, et quod mihi semper adjutor, 
a: sexcenBs me lentationibus eripueris, alisque 
tuis, nimirum providentiz tuz virtutibus, extule- 
ris : qux: in memoriam repetens, gaudio replebsr , 
teque Deum celebrabam secundum Symmachum : 
qui sic babet, « et protectus alis tuis celebrabam. » 
Eloquia vero tna per singulas noctis custodias 
mecum reputans, auditaque post hec divina lege 
que sic habet, « Post Dominum Deum tuum gra- 
dieris ; » ipsi hzrens, ipsi addictus, morigerum 
me legi prebui, ipsique inb:zsi tolus, omnia pro 
nihilo habens, imo vero omnia qux post Deum 
sunt aversatus, ex animi desiderio sublimior ex- 
celsiorque factus, tibi Deo meo conjunctus sum, 
ut vere dicere valeam : « Adhasit anima mea post 
te. » Ad tantum vero profectum, ad tantum virtu- 
tis cumulum perveni, non mea. potestate, sed tuo 
dominatu : tu enim ipse misericordia tua id mini 
elargitus es. Meum «quippe erga te amorem cer- 
nens acceptansque, extensa dextera tua me susci- 
pere, sursumque trahere dignatus es ; ideoque ani- 
ma mea, te opitulante, adherere tibi potuit : quo- 
niam « me suscepit dextera tua. » Non enim tan- 
tam sublimitatem attigissem, nisi me suscepisset 
dextera tua. Docet porro Apostolus quo pacto quis 
Domino hzreat, his verbis: « Qui adhzrel 2o- 
mino, unus spiritus est, quemadmodum qui adle- 
ret meretrici, unum corpus est*!. » Cum ergo Da- 
vid Domino diceret, « Adhzsit anima mea post te, » 
hinc se castitati puritatique deditum declarabat. 

χαθαρότηει 


Vas. 10-12. « Ipsi vero in vanum quzsierunt Λη» 


*! [ Cor. vi, 16,17: 


64 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 612 


mam meam. » Ego quidem, ait, tibi Servatori meo 
herebam, atque perfugus et in soiitudine degens, 
tibi animam copulabam meam, et sermones tuos 
meditabar: neque enim insequentes me propul- 
sabam, neque etjam, dum tibi Deo vacarem, pre- 
ces fundebam contra inimicos ; sed tibi uni, ut di- 
ctum est, adbzerebam. llli vero futilem adversus 
animam meaní sollicitudinem suscipere non de- 
sistebant : in vanum quippe quaerebant eam, quz, 
quoniam tibi hzrebat, ab ipsis minime reperiri 
poterat: quare que se manment ipsi quidem igno- 
rant, sed Spiritus sanctus valicinatur. Deinde vero 
bzc prophetice vociferatur : « lutroibunt iu inferio- 
ra terrz.» Quandoquidem enim terrena sapiebant, 
οἱ in infimis constituti erant, jure facinorum pre- 
mia recipient. Nam qui Deo conjunctus et anima 
ipsi conglutinatus est, regni celorum spem obtine- 
bit; qui vero contrariam decurrunt viam, et iu- 
fima sapiunt, in lacum alias memoratum dejecti, 
introibunt in inferiora terre. Dum enim quivis 
homo superíiciem terre incolit, in inferioribus 
tantum habitare dicitur, ut dicit quidam, « Quia 
Deus in coelo sursum, et tu in terra deorsum **.» 
Post exitum autem ex hac vita, religiosi quidem 
homines co:um pro domicilio habebunt, sursum 
elati, ac rapiendi in nubibus obviam Domino, ac 
sic semper cuim Domino futuri; impii vero et pee- 
catores in inferiora terre descendent: quz com- 
memorans Apostolus dicebat: «In inferiores par- 
tes terra: qui descendit, ipse est qui ascendit su- 
per omnes «6108, ut impleret omnia?*.» Etenim 
Servator et Dominus noster usque ad infima terrz 
descendit, ut salutari virtute impleret omnia. Hoc 
ipsum Jobo significat ille qui Dominus vocatur 
dicens : « Venisti autem in fontem maris, et in 
vestigiis abyssi ambulasti. Aperiuntur autem tibi 
timore port: mortis: ostiarii inferni videntes te 
conterriti sunt **. » Sed ille quidem ad eos qui 
istic lhahitabant descendit, ut auimas justorum 
ibidem jamdiu deltentas libertate donaret. lmpii 
vero in inferiora terrz dejecti, tradentur in ma- 
nus gladii. Est enim ibidem gladius quidam mor- 
tis, quem Servator in xxi psalmo inemorat his 
verbis: « Erue a framea, Deus, animam meam, et 
de manu canis unicam meam. Salva me ex ore 
leonis, et a cornibus unicornium humilitatem 
meam **, » ]lzc autem omnia de adversariis pote- 
statibus dicta sunt. Non enim in manus gladii 
tantum przedicti homines tradentur, sed etiam huc 
jlluc distrahentur a savis quibusdam versutisque 
spiritibus, qui vulpes hic nuncupantur, quia fo- 
veas subeunt, et. in infimis penetralibus latibula 
habent. Mz itaque vulpes impiorum animas istuc 
delapsas, ut oblatam przedam, comprehensas diri- 
piunt alque inter se dividunt. Sane talem fore 
impiorum finem Spiritus sanctus vaticinatur. De 


A Ἐγὼ μὲν, φησὶ, σοὶ τῷ ἐμαυτοῦ Σωτῆρι προαεῖχον, 
xai gol τὴν ἐμὴν Φυχὴν συνῆπτον, τοῖς τε Gol, ἔμε 
χέτων λόγοις, bv φυγή τυγχάνων, καὶ ἂν ἑρημίαις 
ποιούμενος τὰς διατρ:θἀς. Οὐ γὰρ Γμννόμην τος 
ἑλαύνοντάς us, ἀλλ᾽ οὐδὲ cot τῷ θεῷ σχολάξων εὐχὰς 
χατὰ τῶν ἐχθρῶν ἀνέπεμπον * σοὶ δὲ µόνῳ προσεῖχο, 
ὡς ἔφην. Οἱ δὲ οὐ διέλειπον µαταίαν απουδὴν χατὰ 
τῆς ψυχῆς µου ποιούμενοι" εἰς µάταιον γὰρ ἐνήτουν 
αὐτὴν, ἀνεύρετον αὐτοῖς οὖσαν διὰ τὸ χεκολλησθαι 
ὀπίσω cou * διόπερ τὰ περιµέναοντα αὐτοὺς αὐτοὶ μὲν 
οὐχ ἴσασι, τὸ δὲ Πνεῦμα τὸ ἅγιον θεσπίζεε. Εἶθ᾽ £25; 
τούτοις προφητικῶς ἀναφωνεῖ λέγων «Εἰσελεύσον- 
ται εἰς τὰ κατώτατα τῆς γῆς.» Ἐπειδὴ γὰρ τὰ τς 
γῆς ἑφρόνουν χαὶ τῶν κάτω Υεγόνασιν, εἰκότως τὰτί- 

Β Χειρα πείσονται olg ἕδρασαν. Ὁ μὲν γὰρ τῷ 6εῷ 
συναφθεὶς, xat τὴν ψυχἠν αὐτῷ προσκολληθεὶς, ἐἑλπί- 
δας ἕξει βασιλείας οὐρανῶν * ol δὲ τὴν ἑναντίαν 5pa- 
µόντες καὶ τὰ χάτω φρονῄσαντες, εἰς τὸν ἀλλαχοῦ 
λάχχον ὠνομασμένον χαταχθέντες, Ev τοῖς χατωτάτω 
τῆς γῆς ἑλεύσονται. Τέως μὲν Υὰρ πᾶς ἄνθρωπος, 
τὴν ἐπιφάνειαν οἰχῶν τῆς γῆς, τὰ χάτω μόνα οἶἰκεῖν 
λέγεται κατὰ τὸν φῄσαντα * « "Ort ὁ θεὸς ἐν τῷ οὗ- 
ρανῷ ἄνω, xal σὺ ἓν τῇ ΥΠ κάτω. » Μετὰ δὲ τὸν 
Ἐνθένδε ἁπαλλαγὴν, οἱ μὲν θεοφιλεῖς οὗρανὸν ἔξουσιν 
οἰκητήριαφ, cic τὰ ἀνώτερα µετεωρισθέντες xal ág- 
παγησόµενοι ἓν νεφέλαις εἰς ἁπάντησιν τοῦ Κυρίου, 
οὕτω τε πάντοτε σὺν Κυρίῳ ἑσόμενοι: οἱ δ ἀσεδεῖς 
xai ἁμαρτωλοὶ εἰς τὰ κατώτατα τῆς γῆς χαταθήσον- 
ται’ ὧν μεμνημένος ὁ Απόστολος ἔλεγεν ” εΕἰς τ 

C κατώτερα τῆς Υῆς ὁ χαταθὰς, αὑτός ἐστιν Ó &va6à; 
ὑπεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν, ἵνα πληρώσῃ τὰ 
πάντα.» Kai µέχρι γὰρ τῶν κατωτάτω τῆς Υῆς ὁ 
Σωτὴρ xoi Κύριος ἡμῶν καταθέδηχεν, ἵνα πλη ρώσῃ 
τὰ πάντα τῆς σωτηρίου δυνάµεως. Τοῦτο δὲ χαὶ τῷ 
Ἰὼδ σηµαίνει ὁ χρηµατίζων Κύριος ἐν ol; φησιν 
ε Ἡλθες δὲ ἐπὶ γῆν ' θαλάσσης, ἓν δὲ ἴχνεσιν ἁἀθύσ- 
σου περιεπάτησας. ᾿Ανοίγονται δέ σοι φόθῳ πύλαι 
θανάτου" πυλωροὶ δὲ ᾷδου ἱδόντες σε ἕπτιξαν. » 
'AXX' ὁ μὲν xal µέχοι τῶν ἐχεῖ χαταθέθηκεν, ἵνα τὰς 
πάλαι τῶν ἁγίων αὐτόθι συνεχοµένας Φυχὰς ἐλευθε- 
pia ἀξιώσῃ ᾿ οἱ δὲ ἀσεδεῖς, εἰς τὰ κατώτατα ^no Thi 
κατενεχθέντες, παραδοθήτονται εἰς χεῖρας ῥομφαίας. 
Ἔστι γάρ τις ἐχεῖ ῥομφαία θανάτου, Ti, ὁ Σωτῖρ 
μνημονεύων ἐν χα’ ψαλμῷ ἔλεγε" « Ῥὔσαι ἀπὸ ῥομ- 

D φαίας τὴν φυχἠν µου, xal Ex χειρὸς χυνὸς την povo- 
γενῆ µου" σῶαόν µε Ex στόματος λέοντος, καὶ ἀπὸ 
χεράτων μονοχερώτων τὲν ταπείνωσίν µου. » Ταυτα 
δὲ πάντα περὶ ἀντιχειμένων δυνάµεων ἑἐλέγετο. Οὐ 
µόνον δὲ εἰς χεῖρας ῥομφαίας παραδοθήσονται οἱ 
προλεχθέντες, ἀλλὰ καὶ διασπασθήσονται ὧδς χἀχεῖσε 
περιελχόµενοι ὑπὸ δεινῶν τινων χαὶ πανούργων πνευ- 
µάτων, οὓς ἀλώπεχας ὀνομάζει ὁ παρὼν λόγος , διὰ 
τὸ χαταδεδυχέναι xal τοῖς κατωτάτω μυχοῖς ἔμφω- 
λεύειν. Οὗτοι δ' οὖν οἱ ἀλώπεχες ὥσπερ εὕρεμα τὰς 
ἐχεῖ χαταπιπτούσας φυχὰς τῶν ἁσεῦῶν λαδόντες 
διαρπἀζουσιν, εἰς ἑαντοὺς αὑτὰς µεριζόµενοι. Καὶ 


** Deut, iv, 59. ** Ephes. Ww, 10. *? Job xxxviu, 16, 11. ** Psal. xxi, 21, 92. 


(1) In Bibiiis, rf. 





618 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


614 


τῶν μὲν ἀσεδῶν τοιοῦτον ἔσεσθαι τὸ «£20; τὸ Πνεῦμα A justo autem, qui supra memorata preclara opera 


«b ἅγιον θεσπίζει. Περὶ δὲ τοῦ δικαίου τοῦ τὰ προ- 
λεχθάντα χατωρθωχότος ἐπιφέρει λέγον᾽ ε Ὁ δὲ βα- 
σιλεὺς εὐφρανθήσεται ἐπὶ τῷ Bsp ἑπαινεθήσεται 
πᾶς ὁ ὁμνύων Ev αὐτῷ * ὅτι ἐνεφράγη στόµα λαλούν- 
κων ἅδιχα. » Zoóbpa παραδόξως ἐνταῦθα τὸ τοῦ βα- 
διλέως εἰσῆχται ὄνομα ' Δαυ]ὃ μὲν γὰρ φεύγων tbv 
Σαοὺλ, καὶ τὴν ἔρημον τῆς Ἰουδαίας οἰκῶν xa0' οὓς 
ταῦτα ἔλεγε χρόνους, δείχνυται, οὐ μὴν Ίδη που βα- 
σιλεύων * Σαοὺλ δὲ, χρατῶν τοῦ ἔθνους, τῆς βασιλείας 
ἡγεῖτο. Ποῖος οὖν βασιλεὺς εὐφρανθήσεται ἐπὶ τῷ 
Θεῷ; Αλλ' ἐρεῖ τις χατὰ πρόγνωσιν τοῦ μέλλοντος 
αὐτὸν σηµαἰνεσθαι τὸν Δαυῖδ' Ίμελλε γὰρ ὅσον οὕπω 
τελευτήσαντος τοῦ Σαοὺλ βασιλεύειν αὗτός. Ἕτερος 
δέ φησι χαὶ τὀτ ἤδη βασιλέα εἶναι αὐτόν ' ἐπειδὴ 


Χέχριστο ὑπὸ τοῦ Σαμουἡλ εἰς βασιλέα, χαὶ παρὰ τῷ Β 


Θεῷ λελόγιστο ἤδη βασιλεύς ' οὐ μὴν ἀλλὰ xaX ἐδα- 
σίλενε τοῦ συνόντος αὐτῷ πλήθους, οὗ µέμνηται ἡ 
Ἱστορία. Ἐπεὶ τοίνυν τὸ τέλος τῶν ἑλαυνόντων αὑτὺν 
παρέστησεν ὁ λόγος, εἰχότως καὶ αὐτοῦ ὡς ἂν πολλὴν 
ἑνδξιξαμένου προχοπὴν τὰ τέλη τῶν πόνων προφη- 
τεύεται. Aib λέγεται’ « Ὁ δὲ βασιλεὺς εὐφρανθήσεται 
ἐπὶ τῷ θεῷ.» Ὡς γὰρ γενναῖος τοῦ θεοῦ ἀθλητὴς, µε- 
γάλους ἀγῶνας διεξελθὼν, βραθείων τε xal θείων 
στεφάνων χατηξιωµένος, εὐφροσύνης ἀπολαύσει τῆς 
παρ αὐτῷ τῷ ἀγωνοθέτῃ. Ὥσπερ γὰρ οἱ ἐχθροὶ αὖ- 
τοῦ τέλος οὐχ αἴσιον εἱλήφασιν, elg τὰ χατώτατα τῆς 
γῆς εἰσελθόντες, χαὶ παραδοθέντες εἰς χεῖρας ῥομ- 
φαίας, µερίδες τε ἀλωπέχων Ὑενόμενοι' ἃ 6h xal 


ἐπληροῦτο πρὸς λέξιν κατὰ τὴν ἱστορίαν, ὁπηνίχα, C 


φεύγων ὁ Σαοὺλ τοὺς πολεµίους, ἐχρυπτάκετο, ζητῶν 
τε παρὰ τοῦ 8:02 βοῄθειαν, οὐχ εὕρισχεν ' ἀλλ οὐδὲ 
ἀποχρίσεως θείας ἠξιοῦτο" ὡς διὰ τοῦτ ἐλθεῖν αὐτὸν 
ἐπὶ τὴν ἐγγαστρίμυθον, xal πολυπραγμονεῖν τὰ ἁπι- 
γορευµένα ὑπὸ τοῦ θεοῦ. Τότε γοῦν ἀληθῶς μερίδες 
ἁλωπέχων Ὑγεγόνασιν αὐτός τε xa οἱ σὺν αὐτῷ. Ad 
καὶ χαταλειφθέντες ὑπὸ τοῦ θεοῦ , τῇ τῶν πολεμίων 
ὥομφαίᾳχ παρεδόθησαν πεσόντες &v τῷ πολέμῳ. Ὥσπερ 
οὖν ταῦτα µιδέπω γενόµενα χατὰ πρόγνωσιν εἴρητο 
μέλλοντα ἔσεσθαι τοῖς «bv Δαυῖδ ἐλαύνουσιν ' οὕτω 
καὶ αὐτῷ τὰ alata τέλη τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ἀνεφώνει 
Myyov* «Ὁ δὲ βασιλεὺς εὐφρανθήσεται ἐπὶ τῷ θεῷ. » 
Ἐλπίσας γὰρ ἐπὶ τὸν θεὺν, xal τὴν αὐτοῦ φυχὴν 
συνάψας αὐτῷ, ὡς εἰπεῖν , « Ἐχολλίθη ἢ ψφυχἠ µου 


edidit, hzc subjungit: «Rex vero hwtabitur in 
Deo : laudabuntur omnes qui jurant in eo, quia 
obstructum est os loquentium iniqua.» Mirum in 
modum hic regis nomen inductum est: siquidem 
David cum, ut demenstravimus, quo tempore h:ec 
dicebat a Saule fugeret, desertumque Jud: in- 
coleret, nondum rex erat, sed Saul genti impe- 
rans regnum obtinebat. Quis ergo rex laxtabitur in 
Deo? Sed dicet quispiam, ex prescientia futuri 
ipsum Davidem indicare :: brevi namque, post mor- 
tem Saulis, regnaturus ipse erat. Dicet alius, jam 
tum Davidem fuisse regem, utpote a Samuele in 
regem unctum, atque ut talem a Deo reputatum ; 
imo etiam tunc temporis regnasse in gentem sese 
comitantem, cujus meminit historia. Quia igitur 
insequentium ipsum finem sermo declaravit , con- 
sequenter ipsius quoque, utpote magno profeciu 
aucti, laborum finem vaticinatur. Quare dicitur : 
« Rex vero lztabitur in. Deo.» Nam ut. generosus 
Dei atbleta, magnis editis certaminibus, premiis 
divinisque coronis donatus, ea, qu: penes ipsum 
agonothetam est, letitia fruetur. Ut e converso 
inimici ejus non faustum finem obtinuerunt, quippe 
qui in inferiora terrz ingressi, el traditi in manus 
gladii, partes. vulpium fuerint. Qua ad litteram 
impleta esse in historia narratur, quando ab ini- 
micis fugiens Saul latebras quxrebat, petitamque 
aDeo opem non obtinuit, neque divino responso 
dignatus est ; ita ut ideo engastrimytham adiret, 
el a Deo vetita curiosius inquireret. Tunc revera 
partes vulpium fuere, cum ille, tum comites ejus. 
Quare abs Deo derelicti, gladio inimicorum traditi 
sunt, et in bello ceciderunt. Sicut igitur illa non- 
dum edita, insequentibus Davidem obventura, ex 
prescientia renuntiabantur , ita et ipsi Davidi pro- 
sperum finem Spiritus sanctus przedicebat his ver- 
bis, « Rex vero letabitur in Deo.» Cum enim in 
Deo spem posuerit, ipsique animam conjunxerit 
suam, ita ut dicat, « Adhzesit anima mea post te, » 
supernam a Deo letitiam obtinebit. Ac quisquis 
hac de re juravit, ut bene pro!ato juramento lau- 
dabitur; sive, secundum Aquilam, « Gloriabitur 
qui jurat in eo.» Nam quisquis nihil dubitans, ju- 


ὁπίσω σου, » τῆς ἀνωτάτω τεύξεται παρὰ τῷ θεῷ p ramento affirmaverit, regem a proposita spe nun- 


εὑφροσύνης. Kal πᾶς δὲ 6 ἐπὶ τούτοις ὀμνὺς ὡς ἂν 
εὑορχῶν ἐπαινεθήσεται * T] χατὰ τὸν Αχύλαν, «Kav- 
χέσετα: ὁ ὀμνύων &v αὐτῷ. » Ὁ γὰρ μὴ ἀμφιθάλλων, 
ἀλλὰ xaX Ópxov τιθέµενος περὶ τοῦ µήποτε ἐχπεσεῖ- 
σθαι τὸν βασιλέα τῆς ἐπηγγελμένης ἑλπίδας, ὡσανεὶ 
εὐορχῶν, ἑπαινεθίσεται. Καὶ ταῦτα ἔσται περὶ τὸν 
βασιλέα xal περὶ πάντα τὸν ὀμνύντα περὶ αὐτοῦ, «Ότι 
ἑνεφράγη τὸ στόμα λαλούντων ἅδιχα. » Καθ᾽ ἑτέραν 
δὲ διάνοιαν τοῦ δικαίου τελειουμένου κατὰ τὰς ἆπο- 
δοθείσας ἐν ἀρετῇ προχοπὰς, χαίρει xax εὑφραίνεται 
ὁ βασιλεὺς , ὁ τοῦ θεοῦ Μονογενὴῆς Υἱὸς εὐχαριστῶν 
τῷ ἑαυτοῦ Πατρὶ, τῷ τὰ τηλικαῦτα χαρίσματα δεδω- 
ρημένῳ τῇ τῶν ἀνθρώπων quas. Τοῦτον δὲ τὸν ῥα- 
«t2 ὁ γνοὺς, καὶ ὄρχιον αὐτοῦ ποιούµενος τοῦνομα, 


quam lapsurum esse, ut qui recte juraverit, lau- 
dabitur. Et hiec. contingent tum regi, tum iis qui 
de ipso juraverint, « quia obstructum est os lo- 
quentium iniqua. » Secundum aliam vero senten- 
tiam cum justus virtutum profectu auctus consuin- 
matur, tunc gaudet rex et exsultat, Unigenitus 
scilicet Dei Filius, Patri suo gratias referens, qui 
humanz nature tanta gratiarum dona contuleri-. 
Hunc porro regem qui noverit, ejusque nomine 
ad juramentum usus fuerit, is sane omni laude 
dignus habeatur; utpote qui edidicerit, ejus vir- 
tute justum consummatum, ct os quod'ibet injusta 
multa proferens obstruetum fuissc. Ειαπιδὶ enim 
aliquanto tempore concessum impiis fuit, μὲ. 0Γ9 


615 


EUSEDII 85ΑΠΙΕΝΘΙΦ OPP. PARS ili. — EXEGETICA. 


616 


injusta multa proferrent, et blesphema dicta coh- A παντὸς γέἐνοιτ' ἂν ἐταίνου ἄξιος, ὡς ἂν μεμαθησὼς, 


ta justum ipsumque Dewn spargerent, utpote, 
qui viros sui causa pulsos non ulcisceretur ; illis 
sane non permittetur ut. ad finem usque talia de- 
blatereüit; sed os impium ipsorum obstruetur, 
cessabitque illa contra pios homines arrogantia, 
cum illos memoratus finis exceperit. 


ὅτι τῇ αὐτοῦ δυνάμει xaX ὁ δίχαιος ἑτελειώθη , xai 


πᾶν στόµα τὸ πολλὰ λαλοῦν ἄδιχα ἐνεφράγη. Ei. γὰρ 
καὶ τὰ μάλιστα χαιρῷ τινι συνεχωρεῖτο τῷ τῶν &sc- 
θῶν στόµατι λαλεῖν ἄδικα xal χαταθλασφημεῖν τοῦ 
διχαίου, καὶ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ, ὡς μηδὲν ἑπαμύνοντος 
τοῖς δι αὐτὸν ἐλαυνομένοις" ἀλλ᾽ οὐκ. εἰς τέλος τοιαῦτα 


λαλεῖν συγχωρηθήσονται’ φραγήσεται 5b αὐτῶν τὸ ἁσεθὲς στόµα, χαὶ ἡ κατὰ τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν µε» 
γαλαυχία πανθῄσεται, ἐπειδὰν χαταλάθῃ αὑτοὺς τὰ προλεχθέντα τέλη. 


1."IN FINEM PSALMUSJDAVID 11. 


Vgns. 9, 5. «Exaudi, Deus, orationem meam, 
cum deprecor: a limore inimici eripe animam 
meam.» Praesens quoque psalmus in finem remit- 
tit, quo bravia supernz vocationis. et justitie co- 


ronas, qui bonum certamen certaverunt, a magno ῃ 


illo agonotheta accepluri sunt. Quare in principio 
psalmi, inimici οἱ iniqui homines contra justum 
insurgentes inducuntur ; in fine autem totius ser- 
monis spem benam obsignat his verbis, « Lztabi- 
tur justus in Domino, et &perabit in eo, et lauda- 
buntur omnes recti corde.» Talem futurum esse 
finem docet eorum qui pro justitia concertarunt. 
Religiosus vero athleta, a sexcentis hostibus ini- 
micisque anima, non solum visibilibus, sed etiam 
occultis impetibus, ad unum Deum confugit, ejus- 
que auxilium postulat, hzc tantum non proferens : 
« Si Deus pco nobis, quis contra nos*5? » Quamob- 
remi precibus dat operam, Deum invocans et di- 
cens: « Exaudi, Deus, orationem meam, cum de- 


precor. » Qui vero hujusmodi non est, sed divinis C 


preceptis non obliemperat, tanta fiducia uti non 
valet: qua mensura enim metimur, eadem reme- 
tietur nobis. Quapropter in Proverbiis hzc inob- 
sequentibus Dei Sapientia edicit: «Quia vocavi, 
et non obedistis, extendi sermones, et non atten- 
distis; sed irrita fecistis consilia mea, przceptis 
autem meis non obtemperastis. ltaque ego quoque 
in interitu vestro ridebo?*.» Erit enim tempus quo 
invocabitis me, et ego non exaudiam. Si igitur 
exaudiri volumus cum invocamus Deum, idipsum 
nos divinis preceptis obtemperantes faciamus. 
Tunc enim multa cum fiducia nos quoque Deo di- 
cere poterimus : « Exaudi, Deus, orationem meam 
cum deprecor. » Quid autem beatus David precaba- 


ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ ΑΛΜΟΣ TQ AAYIA ST. 


* Εἰσάκουσον, ὁ θεὸς, προσευχΏς µου ἐν τῷ G- 
εοθαί µε, ἀπὸ φόδου ἐχθροῦ ἐξέλου τὴν φυχήν pov. » 
Καὶ ὁ παρὼν ψαλμὸς εἰς τὸ τέλος ἀναπέμπει ᾽ ἐν ᾧ 
τὰ βραθεῖα τῆς ἄνω χλήσεως , xal τοὺς τῆς διχαιο- 
σύνης στεφάνους οἱ τὸν ἀγῶνα τὸν χαλὸν διηγων:σµέ- 
vot παρὰ τοῦ μεγάλου λήψονται ἀγωνοθέτου. Διὸ τὰ 
μὲν πρῶτα τοῦ φαλμοῦ ἐχθροὺς εἰσάγει χαὶ τοντ- 
ῥευοµένους ἑπανισταμένους τῷ διχαίῳ " ἐν δὲ τῷ τέ- 
λει τὸῦ παντὸς λόγου χρηστὰς ἐλπίδας ἐπισφραγίζε- 
ται λέγων ' « Εὐφρανθήσεται δίχαιος ἓν τῷ Κυρίῳ. 
καὶ ἐλπιεῖ ἐπ᾽ αὐτόν ' xal ἐπαινεθῄσονται πάντες ο 
εὐθεῖς τῇ χαρδίᾳ. » Τοιαῦτα τὰ τέλη τῶν ὑπὲρ euct- 
θείας Ἰγωνισμένων εἶναι διδάσκει. Ὁ Υέ τοι τῆς Oco- 
σεθείας ἀθλητὴς, µυρίους ἔχων ἐχθροὺς xal πολεμίους 
τῆς αὐτοῦ ψυχΏς, οὐχ ὁρατοὺς µόνον, ἀλλά xal ἆφα- 
νεῖς, µόνῳ προσφεύγει τῷ cQ καὶ την παρ᾽ αὗτου 
βοήθειαν αἰτεῖ , μονονουχὶ λέγων: «€ El. ὁ θεὺς ὑπὲρ 
ἡμῶν, τίς καθ ἡμῶν ; » Aib ταῖς εὐχαῖς σχολάνει 
τὸν Θεὸν ἀναχαλούμενος καὶ λέγων « Εἰσάχουσον, ὁ 
θεὺς, προσευχΏς µου Ev. τῷ δἐεσθαί µε. » Ὁ δὲ μὴ 
τοιοῦτος , παραχούων δὲ τῶν τοῦ θεοῦ παραγγελμᾶ- 
πων, οὑχ ἂν δύναιτο χρΏσθαι τῇ τοσαύτῃ παῤῥησίᾳ' 
ᾧ γὰρ µέτρῳ μετροῦμεν ἀντιμετρεῖται ἡμῖν. Διόπερ 
ἐν Παροιμίαις dj τοῦ θεοῦ σοφία πρὸς τοὺς ἀπειθεῖς 
ἀποτείνεται λέγουσα  « Ανθ) ὧν ἑχάλουν, xa οὐχ 
ὑπηχούσατε, χαὶ ἐξέτεινον λόγους, χαὶ οὗ προσείχετε' 
ἀλλ' ἀχύρους ἐποιεῖτε τὰς ἐμὰς βουλὰς, ταῖς ὃξ 
ἐμαῖς ἐντολαῖς οὗ προσείχετε. Τοιγαροῦν κἀγὼ ^ij 
ὑμετέρᾳ ἀπωλείᾳ ἐπιγελάσημαι. » Ἔσται γὰρ ὅτε 
ἐπιχαλέσεσθέ µε, ἐγὼ δὲ οὐχ εἰσαχούσομαι. El τοΐνυν 
εἰσαχούεσθαι βουλόμεθα kv ofc δεόµεθα τοῦ θεοῦ, xal 
αὑτοὶ τοῦτο πράττωµεν τοῖς τοῦ θεοῦ παραγγέλµασι 
χαταπειθεῖς Υιγνόµενοι. Τότε γὰρ σὺν πολλῇ παῤρη- 
cia xai αὐτοὶ φάναι δυνησόµεθα τῷ θεῷ * « Εἰσάκου- 


tur (illius namque, ut zestimo, verba sunt, eo [y σον, ὁ θεὸς, τῆς προσευχῆς µου ἓν τῷ δέεσθαί µε. ? 


tempore prolata quo a Saule et comitibus ejus fu- 
giebat), ut anima ipsius a timore inimici eripe- 
retur, non autem ut initnicos non haberet, aut ut 
consilia eorum eliminarentur; sed anima ipsius 
imperterrita et intrepida maneret ; ut. imperturba- 
tum gerens animum, ipse perinde atque Paulus 
diceret: «In omnibus tribulationem patimur, sed 
non angustiamur ; persecutionem patimur, sed non 
derelinquimur; dejicimur, sed non perimus **.» 
Hxc cum Deo diceret David, non erat beneflcio- 
rum, qua sibi pridem collata fuerant, immemor, 
Quare de praeteritis gratias agens, infert: « Pro- 


ο6 Rom. vi, 91... 9" Prov. 1, 24-76. 


Τί δὲ ἑδεῖτο ὁ µαχάριος Δανῖδ; (αὐτοῦ γάρ εἶσιν οἱ 
λόγοι, ὡς οἶμαι, χατὰ τοὺς χρόνους εἰρημένοι, xat 
οὓς τὸν Σαοὺλ ἔφευγε xal τοὺς σὺν αὐτῷ * ) τὴν vv- 
χὴν αὐτοῦ ῥυσθῆναι ἀπὸ φόδου Σχθροῦ , οὐκ ἐχθροὺς 
μὴ ἔχειν, οὐδὲ τὰς ἐχείνων ἁποχρονυσθῆναι προαιρέ- 
σεις τὴν δὲ αὐτοῦ ψυχὴν ἄτρομον xat ἀπτόητον, καὶ 
ἄφοδον διατηρεῖσθαι, ὅπως, Ev ἕξει γενόμενος ἆταρα- 
ξίας, λέγῃ xaX αὐτὸς ὁμοίως Παύλῳ'« "Ev παντὶ θλι- 
θόμενοι , ἀλλ᾽ οὗ στενοχωρούµενοι * διωχόµενοι, ἆλλ 
οὐχ ἐγχαταλειπόμενοι ' καταθαλλόμενοι, ἁλλ' οὐ). 
ἀπολλύμενοι.» Λέγων 55 ταῦτα πρὸς τὸν Θεὸν ὁ Aavló, 
o)x Μμνημόνει τῶν Ἠδη πρότερον εἰς αὑτὸν Τε 


** [1 Cor. iv, 8, 9. 











6117 COMMENTARIA IN PSALMOS. | |. 618 


vop£vey ευεργεσιῶν. Διὸ εὐχαριστῶν ἐπὶ τοῖς παρ- 
ὠΩχηκόσεν, ἐπιλέχει' « Ῥσχέπασάς µε ἀπὸ συστροφΏς 
πονηρενοµένων, ἀπὸ πλήθους ἐργαζομένων ἀδιχίαν.ν 
Ἠδη Υὰρ πεῖραν εἰληφὼς τῶν φθασάντων εἰς ἐμὲ, 
οὕποτε λήθην αὐτῶν ποιήσασθαι δύναµαι : φέρων δὲ 
αὐτὰ διὰ παντὸς b» µνήµη, εὐχάριστος εἰσαεὶ τυγ- 
χάνω. Ὅμως δὲ καὶ νῦν τῆς αὐτῆς ἀξιῶ παρὰ σοῦ 


βοηθείας τυχεῖν. Κατὰ δὲ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτὰς, 


µία xa ἡ αὐτὴ πεφύλακται τοῦ λόγου ἔγχλησις , καὶ 
µία διάνοια τῶν εἱρημένων διὸ λέλεχται κατὰ τὸν 
Lóppayov- « Elcáxoucos, ὁ Θεὸς, τῆς φωνῆς μου 
προσλαλοῦντος, ἀπὸ ἐχπλήξεως ἐχθροῦ περιφράξεις 
την ζωήν µου’ χρύψεις µε ἀπὸ συσχέψεων xaxoüp- 
γων, ἀπὸ χυχήσεως ἐργαζομένων ἀδιχίαν. » Οὐ γὰρ 


ὡς περὶ παρῳχηκότων, ἀλλ ὡς περὶ µελλόντων τὰ 


ὅλα εἴρηται, xa χατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτὰς B 


ὁμοίως. 

« Οἵτινες ἠχόνησαν ὡς ῥομφαίας τὰς γλώσσας αὑ- 
τῶν, ἐνέτειναν τόξον πρᾶγμα πιχρὀν, τοῦ κατατοξεῦ- 
σαι ἓν ἀποχρύφοις ἅμωμον. Ἐξάπινα κατατοξεύσου- 
σιν αὐτὸν, καὶ οὗ φοδηθήσονται. » El xal προῆγε τοῖς 
Χβόνοις εἰς τὴν σωτήριον ἐπιδημίαν ὁ Δαυ]δ, ἀλλ οὐχ 
Ἠγνόξει τὰ εὐαγγελικὰ µαθήµατα θείῳ ΠἨνεύματι µε- 
μαθητευμένος" ᾖδει δὲ εὖ µάλα τὸ σωτήριον λόγιον 
τὸ φῆσαν ' « Mh φοδηθῆτε ἀπὸ τῶν ἀποκτεινόντων τὸ 
σώμα, τὴν δὲ φυχὴν μὴ δυναµένων ἀποχτεῖναι * » διὸ 
"οὐχ γωνία στρατιωτικῆς παρατάξεως πληθὺν, οὐδὲ 
τοὺς παντευχίαις xat δόρασι παραταττοµένους * ἀλλὰ 
τούτων μὲν χατεφρόνει, ὡς ἂν τὸν τοσοῦτον Γολιὰδ 
ἀχμητὶ xat ἀνιδρωτὶ καταδαλών * ἐχείνους δὲ Ἰγωνία 
οὓς ἠνίττετο διὰ τῶν προχειµένων λέγων « Οἴτινες 
Ἰχόνησαν ὡς ῥομφαίαν τὰς γλώσσας αὐτῶν, ἐνέτειναν 
τόξον πρᾶγμα πικρόν. » ὉΟρᾶς ὁποίαν διαγράφει 
πανοπλίαν ἐχθρῶν; Καὶ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν δὲ ἑλέ- 
Ύετο” ε Yi ἀνθρώπων, οἱ ὁδόντες αὐτῶν ὅπλον 

xaX βέλη, xai ἡ γλῶσσα αὐτῶν µάχαιρα ὀξεῖα. » 
Ταῦτα δὲ ἀναγέγραπται εἰρηχὼς, « ὁπότε ἀπεδίδρα- 
σχεν ἀπὸ προσώπου Σαοὺλ sig τὸ σπήλαιον. » Απὸ 
τῶν ὁμοίων τοιγαροῦν λόγων φαίνεται ὁ αὐτὸς ὢν 
χρόνος, καθ᾽ ὃν χαὶ τὰ μετὰ χεῖρας περὶ αὐτῶν ἑχεί- 
νων xal τῶν ἐχείνοις παραπλησίων λέλεχτο, ᾽Αλλὰ xat 
« ὅτε ἀπέστειλε Σαοὺλ, xal ἐφύλαξε τὸν olxov αὐτοῦ 
τοῦ θανατῶσαι αὐτὸν, » περὶ τῶν αὐτῶν πάλιν τὰς 
ὁμοίας ἡφίει φωνὰς λέγων. « ἸΙδοὺ ἀποφθέγξονται 


ἐν τῷ στόµατι αὐτῶν, xal ῥομφαία kv τοῖς στό- D 


µασιν αὐτῶν. » Αλλ' ἐν ἐχείνοις μὲν ταῦτ ἑλέ- 
Ὑετο" ἐν δὲ τοῖς μετὰ χεῖρας τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ, 
ὧν ἀπὸ φόθου ῥυσθῆναι ηὔχετο, ἠχονηχέναι qnot τὰς 
γλώσσας αὐτῶν δίχην ῥομφαίας * i xav τοὺς λοιποὺς 
ἑρμηνεντὰς, « ὡς MÁyatpav * » ἀλλὰ xal ἑνέτειναν 
τὸ τόξον αὐτῶν, κατὰ μὲν τοὺς Εδδομήκοντα ἑρμη- 
νεντὰς,« ἐν πράγματι πικρῷ" » διὰ γὰρ πιχροῦ πρά- 
Ύματος κατατοξεύειν ἐπειρῶντο τὸν δίχαιον *- κατὰ δὲ 
τὸν Σύµµαχον, « Ἐπλήρωσαν, φησὶ, τὸ τόξυν αὐτῶν 
λόγῳ πιχρῷ. » σαν γὰρ ἀληθῶς πικροὶ, οὐδὲν 
Ὑλυχὺ περιέχοντες, οἱ τὸν Δαυῖδ διαθάλλοντες πρὸς 
τὸν Σαούλ. olo; ἣν ὁ Δωὴχ, xat οἱ Ζιφαῖοι, καὶ οἱ 


A texisti me a conventu πια ρμάπίίωπη, à multitu- 


dine operantium iniquitatem.» Cum jam enim prz- 
leritorum experimentum ceperim, nunquam ea 
oblivisci possim; sed semper meioria tenens, 
grato semper animo sum. Sed tamen jam idem 
abs te auxilium postulo. Secundum reliquos au- 
tem interpretes una eademque servatur verbi ex- 
postulatio, unaque sermonis sententia: nam apud 


Symmachum dicitur : « Exaudi, Deus, vocem. mei 


invocantis, a terrore inimici circummunies vitam 
meam: abscondes me a moliminibus malignorum, 
a perturbatione operantium iniquitatem. » Non enim 
quasi de praeteritis, sed quasi de futuris, omnia 
dieta sunt, ac similiter secundum reliquos inter- 
pretes. 


Vens. 4-7. « Qui exacuerunt. ut. gladium linguas 
suas, intenderunt arcum, rem amaram; ut sagit- 
tent ín. occullis immaculatum. Subito sagittabunt 
eum, ect non timebunt.» Etiamsi David salutarem 
adventum tempore pr:everterit, evangelicas tamea 
disciplinas, magistre Spiritu divino, non ignora- 
bat ; sed salutare illud eloquium probe noverat: 
« Nolite timere ab iis qui occidunt corpus, aní- 
mam autem non possunt occidere**: » quare mi- 
litaris aeiei multitudinem, ac omni genere armo- 
rum hastisque instructos homines non reformida- 
bat; sed illos quidem, utpote qui sine sudore et 
labore immanem illum Goliath prostravisset, de- 
spiciebat; eos autem pertithescebat, quos hisce 
verbis antea subindicavit : « Qui exacuerunt ut 
gladium linguas suas, intenderunt arcum, rem ama- 
ram.» Viden' quz describat inimicorum arma? Supra 
vero dicebatur .« Filii hominum dentes eorum arma et 
sagitiz, et lingua eorum gladius acutus '. » Hxc 
autem dixisse scribitur, « cum fugeret a facie Sau- 
lis in speluncam *. » Α verborum sane similitudine 
videntur illa eodem tempore scripta esse, quo hzec, 
qua jam tractamus, de iis et similibus dicta fuere. 
Sed etiam « quando misit Saul, et custodivit do- 
mum ejus, ut eum inter(iceret *, » de iisdem iterum 
similes proferebat voces dicens : « Ecce loquentur 
in ore suo, et gladius in oribus eorum *. » Sed hzc 
quidem ibi; in his yero de quibus nunc sermo, ini- 
micos suos, a quorum metu eripi precabatur, exa- 
cuisse ait ut gladium linguas suas, sive secundum 
reliquos interpretes, « sicut. machzram ; » imo in- 
tenderunt arcuin suum, secundum LXX Interpretes, 
in re amara : per rem quippe amaram justum sa- 
gittis confodere tentabant; secundum Symma- 
chum autem, « impleverunt, inquit, arcum suum 
verbo amaro. » Nam qui Davidein apud Saulem cri: 
minabantur, vere amari erant, dulcedine affecti 
nulla : qualis erat Doec, quales Ziphzi et iis simi- 
les. Quin et quivis sermo impius, amarus; ut et di- 
vinus, dulcis et suavis fuerit. Quare dictum est: 


* Matth. x, 38. * Psal.tvi.5.. * ibid. 4. 3 Psal. nvin. 4, * ibid. 8. 


PaTROL. GR. XXIII. 


20 





AS ο........ 


619 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 


620 


* Gubtateet videte, quoniam suavis est Dominus *. » A τούτοις παραπλῄσιοι. ᾽Αλλὰ aal πᾶς ἄθεος λόγος πι- 


Sevi porro arcus εἰ vere acuti.gladii . impiorum 
heterodoxorum , qui simplicium .animas sagittis 
impetunt, gladiisque.suis eas trucidant. Sapientes 
quoque hujus seculi, (ncatis et sophisticis . ver- 
bis utentes, multas .animas sustulerunt. - Opus 
37go nobis ferventi oratione, ut .ab iis omnibus 
eripiamur. li vero in primis qui supra memorati 
sunt, simplicem et rudem hominem sagittis con(i- 
cere sataguni; quare diclum est * « Intenderunt 
arcum, rem amaram, ut sagittent in occultis im- 
maculatum. » Inculpatam hic immaculatum vocat, 
his indicans sycophantiam contra eos, qui nihil 
injuriz intulissent, paratam. Pro illo autem, « im- 
e saculatum, » Aquila, « simplicem, » interpretatus 


χκρὸς ἂν εἴη,. ὥσπερ ὁ θεῖος, χρηστὸς xaX γλυχύς. Ad 

εἴρηται' « Γεύσασθε, «καὶ ἴδετε, ὅτι χρηστὸὺς ὁ K3- 

Ριος. » Δεινὰ δὲ τόξα χαὶ µάχαιραι ὡς ἀληθῶς ὀξεῖα, 

αἱ τῶν ἀθέων ἑτεροδόξων, τῶν τὰς ἀχεραίους ψυχὰς, 
κατατοξευόντων, xai ταῖς ἑαυτῶν ῥομφαίαις »-| 
τασφαττόντων αὐτάς, Καὶ ol σοφοὶ δὲ τοῦ αἰῶνος 

τούτου, τὸν ἁπατηλὸν xal σἐσοφισμένον λόγον Ίπρο- 
δαλλόμενοι, πολλὰς ἀνεῖλον ψυχάς. Εὐχῆς οὖν ἡμῖν 
δεῖ συντεταµέντς, πβὸς τὸ ῥυσθῆναι τούτων ἁ πάντων. 
Μάλιστα δὲ οἱ πρὀλεχθέντες τὸν ἁπλοῦν xal ἀφελῆ 
κατατοξεύειν πειρῶνται * διὸ λέλεχται: ε Ἐνέτειναν 
τόξον, πρᾶγμα πικρὺν, τοῦ χατατοξεῦσαι ἓν ἁ ποχρύ- 
φοις ἅμωμον. » Καὶ τὸν ἀναίτιον δὲ ἅμωμον καλεῖ, 
την χατὰ τῶν μηδὲν ἠδικηχότων ὑπογράφων συχο- 


est. Nam ii-simplicem et nequitize expertem sagittis B φαντίαν. Αντὶ δὲ τοῦ, « ἅμωμον, ἁπλοῦν, » ἡρμή- 


cunfodere maxime satagunt : quare infert, « Subito 
sagittabunt, eum et non timebunt. » Nam tempus 
observantes, confertim et inopinanter immacula- 
tum, sive simplicem, aut 4nnocentem invadunt. 
Quare ad homines iis simites rescribens Apostolus, 
ait: « Timeo àutem, ne sicat serpens Evam se- 
duxit, ita corrumpantur sensus vestri et excidant a 
simplicitate, que cst in Christo *..»-Eum quippe 
cejus anima 'eircummunita "fuerit, dejicere nun- 
quam "valeant ii qui supra memorati sunt, « qui 
exacuerunt ut. gladium linguas suas, intenderunt 
arcum, rem amaram, ut sagittent in occultis im- 
maculátunr ;.» sive, « ut sagittent in. occultis sim- 
plicem. Subito- sagittabunt eum, et non4imebunt. » 


νενσεν ὁ Αχύλας. Τὸν γὰρ ἁπλοῦν xal ἁπειρόχαχον 
μάλιστα χατατοξεύειν αἱ τοιοῦτοι πειρῶνται * bib ἔπι- 
λέγει’ « Ἐξάπινα κατατοξεύσουσιν αὐτὸν, xal οὐ 
φοθηθήσονται. » Καιροφυλακοῦντες γὰρ οὗτοι, ἀθρόως 
xai ἁπροσδοχήτως ἐπέρχονται τῷ ἁμώμῳ, f) τῷ 
ἁπλῷ καὶ ἀχεραίῳ. Au γράφων που ὁ Απόστολος πρὺς 
τοὺς τοιούτους φησί * « Φοδαῦμαι pf] πως, ὡς 6 bou; 
ἐξηπάτησεν Ἐύαν, φθαρῇ τὰ νοήµατα ὑμῶν ἀπὸ τῆς 
ἁπλότητος τῆς bv Χριστῷ. » Τὸν γὰρ πεφραγµένον 
τὴν ψυχὴν οὐχ ἄν πατε δύναιντο χαταδαλεῖν ol προ- 
λεχθέντες, εοἵτινες ἠχάνησαν ὡς ῥομφαίαν τὰς γλὠώσ- 
σας αὐτῶν, καὶ ἐνέτειναν τόξον, πρᾶγμα πιχρὸν, τοῦ 
χατατοξεῦσαι bv ἀποχρύφοις ἅμωμον' » f, « τοῦ κα- 
τατοξεῦσαι ἐν ἀποχρύφοις ἁπλοῦν. Ἐξάπινα κατατο- 


At vide quo paeto dicat, sagittabunt. eum, non me C ξεύσουσιν΄ αὐτὸν, xal οὐ φοδηθήσονται. » Καὶ ὅρα 


qui talia profero; sed simplicem, id est rudem et 
innocentem, et adhuc parvulum, ut - quis dixerit, 
ex eorum numero de quibus Servator hzc docuit : 
« Ne contemnatis unum ex pusillis qui sunt in Ec- 
clesia mea "; » et - « Si quis ecandalizaverit unum 
ex pusillis, expedit-ei ut demergatur in mare *. » 
Neque enim hic magnum bominem scandalizari 
Servator inducit, sed eum, qui in Ecclesia pusil- 
lus sit; ut hoc in loco -simplicem dicit. Inimici er- 
go magnos et qui apad Deum sapientes sunt, ado- 
riri non audent, sed simplices et innocentes maxi- 
me venantur. Quamobrem David cum inimicos me- 
morasset, ad quos presertim irrepere soleomt 
declaravit. 

« Firmaverunt sibi sermonem nequam : narrave- 
runt ut absconderent laqueos. » Postquam tropice 
inimicos gladies suos exacuere et arcus intendere 
dixeraj, jam apertius qui sit gladius, qualis arcus, 
enarrat his verbis : « Firmaverunt sibi sermonem 
nequam. » Non enim sermonem a Deo mutuati 
sunt ; sed postquam sibi ipsis confinxerunt et com- 
menli sunt, huuc firmaverunt. Tales sunt syco- 
phantz, et quotquot falsas, quas sibi confinxeruit 
et commenti sunt, sententias firmare et stabilire 
satagunt. Deinde vero ubi sermonem illum nequam, 
cuem sibi firmaverant, pravum esse adverterunt, 


8 sal. xxxin, 0. * Il Cor. xi, 3. 


tva τρόπον κατατοξεύσουαιν αὐτόν φτσιν, ἀλλ᾽ οὐχ 
ἐμὲ τὸν ταῦτα λέγοντα * τὸν δὲ ἁπλοῦν, τουτέστι τὸν 
ger, χαὶ ἀχέραιον , xal ἔτι μιχρὸν, ὡςᾶν εἶποι τις, 
ἐξ ἑχείνων ὄντα περὶ ὧν ὁ Σωτὴρ ἑδίδασχε λέγων" 
« Mh -καταφρονήσητε ἓνὸς τῶν μεκρῶν εῶν ἐν τῇ 
Ἐχκλησίᾳ gov: » καὶ, « Ὅστις ἐὰν σχανδαλίαῃ ἕνα τῶν 
μικρῶν, συμφέρει αὐτῷ βληθῆναι εἰς τὴν θάλασσαν. » 
Σχανδαλιξόμενον γὰρ χἀχεῖ ὁ Σωτ]ρ οὐ µέγαν εἰσά- 
γει, ἀλλὰ τὸν ἑντῇ Ἐκχκλησίᾳ μικρὸν, ὥόπερ ἐνταῦθα 
τὸν ἁπλοῦν. Οἱ τοίνυν ἐχθροὶ οὐδὲ τολμῶσι προσιένα: 
τοῖς µεγάλοις, οὐδὲ τοῖς παρὰ 8«i σοφοῖς * τοὺς δὲ 
ἁπλοὺς xai ἀχεραίους μάλιστα θηρεύουσι. Διόπερ ὁ 
Δαυῖδ, μνημονεύσας τῶν ἐχθρῶν, xai περὶ τίνας 
μάλιστα εἰλεῖσθαι εἰώθασιν οὗτοι παρἑἐστησεν. 


« Ἑκραταίωσαν ἑανυτοῖς λόγον πονηβόν ' διηγή- 
σαντο τοῦ χρύψφαι παγίδας. » Τροπιχῶς διὰ τῶν 
ἔμπροσθεν τοὺς τῆς ψυχῆς ἐχθροὺς τὴν ῥομφαίαν 
αὐτῶν ἀκονῆσαι xaX τὰ τόξα ἐνταῖναι προειπὼν, σα” 
φέστερον διὰ τῶν προχειµένων clc ἦν ἡ ῥομφαία, xal 
τί «b τόξον παρἰστησιν εἰπών' « Ἐχραταίωσαν ἑαυ- 
τοῖς χόγον πονηρόν. » Οὐ γὰρ παρὰ τοῦ Θεοῦ λαθόν- 
τες λόγον, ἁλλ ἑαυφοῖς πλασάμενοι καὶ συνθέντς, 
τοῦτον ἐχράτυναν. Τοιοῦτοι δέ εἰσιν οἱ σνχοφάνται, 
xa οἱ χρατύνειν χαὶ βεδαιοῦν πειρώμενοι ἃς ἑαντοῖς 
ἀνεζωγράφησαν χαὶ ἀνεπλάσαντο ψενδοδοξίας. Εἶτσ 
δὲ τὸν πονηρὸν λόγον ὃν ἑαυτοῖς ἑχράτνναν ὀρῶντες 


' Mauh. xvi, 10. * Ibid, 6. 











691 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


023 


σαθρὺν, οὗ γυμνὸν αὑτὸν προδάλλονται, ἀλλὰ περι- A non nudum proferunt, sed laqueis extrinsecus clam 


Εάλλουσιν ἔξωθεν παγίτι, χρύπτοντες διά τινων σο- 
Φισμάτων xal παραλογισμῶν τὴν χατὰ τῶν ἔπιδου- 
λευοµένων συσχευἠ» ' οὕτω γὰρ ἄληπτοι xat ἀθήρα- 
τοι ἔσεσθαι ὑπολαμβάνουσ.. Διὸ « εἶπαν » ἐν ἑαυτοῖς' 
ε Τίς ὄψεται αὐτούς; » xal, « ἐξερεύνησαν &vo- 
μίας.» 0Οὐδὲν γὰρ ὠφέλιμον ἀπὸ τοῦ θείου νόµου ζητή- 
σαντες εὗρον ' ἀλλ᾽ ἀνομίας ἑαυτοῖς ἐπενόησαν. Κατὰ 
δὲ τὸν Σύμμαχον, « ἐξερεύνησαν ἀνομίας σύμπαν- 
τες’) xal ἐπὶ τούτοις πολλὰ ζητήσαντες xal μυρία 
«αρ ἑαυτοῖς ἐπινοήσαντες, μηδὲν δὲ ἀληθὲς ἐπὶ τέλει 
εὑρόντες, ἐξέλιπον, πλέον οὐδὲν ἀπὸ τῆς πολλῆς Epso- 
γης οχτησάµενοι. Διὸ λέλεχται’ € Ἐξέλιπον ἔξερευ- 
νῶντεζ ἐξερευνήσεις. » Τοσούτους τινὰς διέγραψεν 
ὁ Δαυῖδ τοὺς ἐχθροὺς καὶ πολεμίους, ἐξ ὧν τὴν ἑαυ- 


circumsepiunt, sophismatibus cavillisque quas pa- 
rant ipsis insidias occultantes, ita se capi et de- 
prehendi non posse opinantur. Quare « dixerunt » 
in seipsis : « Quis videbit eos ? » et, « scrutati sunt 
iniquitates. » Nihil quippe utilitatis in divina lege 
perquisierunt vel invenerunt; 8&ed iniquitates sibi 
excogltarunt ; sive, secundum Symmachum, « scru- 
tati sunt iniquitates universi : » ac cum hzc mul- 
tum perquisivissent, οἱ infinita excogitassent, cum 
nihil veri tandem reperirent, defecerunt, nihil aliud 
ex tanta perscrutatione referentes. Quare dictum 
est : « Defecerunt scrutantes scrutinia. » Hujusmodi 
hostes et inimicos descripsit David, e quorum ma- 
nibus animam eripi suam precabatur : erant scili- 


τοῦ φυχὴν ῥυσθῆναι πηὂχετο, ἑξερευνητιχους τινας, B cel ii perscrutantes εἰ perquirentes iniquitatem. 


καὶ ζητητιχοὺς ἀνομίας. Οἱ γὰρ τοιοῦτοι φυχῆς ἆλη- 


Nam qui tales sunt, vere anim: interfectores ha- 


θῶς ἂν εἷεν φονευταί * διὸ 5h μάλιστα θεὸν βοηθὸν ; beantur : quare Deum contra hujusmodi hostes ad- 


ἐπὶ τῶν τοιούτων ἀνεχαλεῖτο, τοὺς αἰφθητοὺς πολε- 
µίους xaX τοὺς τοῖς σώμασι παραταττοµένους ἐπ οὐ - 
δενὶ λόγῳ τιθέµενος. 

« Προσελεῦσεται ἄνθρωπος iv καρδία βαθείχ, xat 
ὑγωθέσετα; ὁ θεός. Βέλος νηπίων, » χαὶ τὰ EET. 
Οἱ μὲν τῆς doy; πολέμ:οι, λόγοις ποντροῖς ἑαυτοὺς 
περιφράξαντες, xai τὰς ἑαυτῶν ἐγχρύψαντες παγί- 
δας, ἀνομίας τε ἐξερευνῶντες, xal διὰ τούτων τὰς 
ἑαυτῶν ῥομφαίας ἀχονήσαντᾶς, xat ταῖς ἑαυτῶν γλὠσ- 
σαις ἐντείναντες τόσα, τὸν ἅμωμον, f] τὸν ἁπλοῦν xal 
ἀπέραιον περιῄεσαν ζητοῦντες, ὅπως ἀνέλωσιν αὐτοῦ 
τὴν dquyfjv* ἀλλ ἐχεῖνον μὲν ὁ θεὺς ῥόσεται. Tov 
γὰρ μιχρῶν by τῇ Ἐκχλησίᾳ οἱ ἄγγελοι διὰ παντὸς 
ὁρῶσι τὸ πρόσωπον τοῦ ἓν οὐρανοῖς Πατρός. Προσ- 
ελεύσεται δέ τις αὐτοῖς ἄνθρωπος, ἀληθῶς àvhp 
τέλειος xaX φορῶν τὸν χατ᾽ εἰχύνα Θεοῦ πεποιηµένον, 
ὃς, ἓν καρδίχ βαθείχ πεφραγµένος, ἀχατάπληκχτος 
αὐτοῖς παρατάξεται, πάντας τε αὐτοὺς χαταλύσει, 
ὡς ὑψωθῆναι xaX δοξασθῆνα; δι’ αὐτοῦ τὸν Osbv, xol 
πάντων ἐχείνων τὰ βέλη ἐλεγχθῆναι ἄτονα xal ἀσθενῆ, 
ὡς νηπίων Ἀλογισθηναι βέλη τὰς πληγὰς αὐτῶν, xol 
τὰς γλώσσας αὐτῶν ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐξασθενῖσαι. Τοιοῦ- 
τὸς Yáp ἐστιν ὁ τοῦ θεοῦ ἄνθρωπος, ὁ παραταττό- 
µενος τοῖς προλεχθεῖσιν àv χαρδίχ βαθείᾳ' ὡς δέχε- 
οθαι μὲν αὐτὸν τὰς πληγὰς xal τὰ διὰ σοφισµάτων 


µέλη, γελᾷν δὲ αὐτὰ xol τὸ μηδὲν ἡγεῖσθαι, ὡς ὑπὸ: 


C 


jutorem invocabat ; cum sensiles inimicos, qui con- 
tra corpora aciem instruent, nihili faceret, 


Vgns. 8, 9.c Accedet homo in corde alto, et exalta- 
bitur Deus. Sagitta» parvulorum, » etc. Inimici quidem 
anima verbis sese malignis circummunientes, la- 
queos suos occultantes, iniquitates perscrutantes, 
iisque gladios suos exacuen:es, linguisque suis in- — 
tendentes arcus, immaculaium, simplicein et inno- 
centem undequaque perquirebant, ut ejus aniinam 
interficerent. At illum Deus eripiet ; angeli namque 
pusillorum in Ecclesia semper vident faciem Pa- 
tris qui in ccelis est. Áccedel autem homo quispiam 
ad eos, vir vere perfectus, eumque ferens qui ad 
inaginem Dei factus est, qui alto corde munitus, 
imperterritus contra eos aciem instruet, ipsosque 
omnes dissipabit, ita ut. ejus opera Deus exaltetur 
et gloria afficiatur, eorumque omnium sagittze in- 
firmz:» debilesque comprobentur, ac plage eorum 
pro sagittia parvulorun reputentur, et. linguz eo- 
rum in ipsis infirmentur. Hujusinodi enim ille ho- 
mo Dei est, qui corde alto contra memoratos ho- 
mines aciem instruit, ut-plagas ipse, et sagittas 
sophismatibus paratas excipiat; ipsasque, utpole a 
parvulis inflrmis emissas, irridcat ac pro nihilo ha- 
beat. Sub haec postquam eorum sophismata solve- 


γηπίων ἀτόνων xav' αὑτοῦ πεµπόµενα. Εἶτα χαὶ Eri- p rit, linguas el sermones eorum infirmos comproba- 


λνόμενος αὐτῶν τὰ σοφίσµατα, τὰς γλώσσας αὐτῶν 
χαὶ τοὺς λόγους ἐξασθενοῦντας ἑλέγξει,. Basta δὲ 
χαρδία d μὴ ἐξ ἐπιπολῆς ἔχουσα τὰ µαθήµατα, 
μηδὲ iv τῷ προφοριχῷ λόγῳ σεμνωνοµένη, ἁλλ᾽ ἕνδον 
ἐν αὐτῇ τοὺς τῆς πίστεως θεµελίους ἑῤῥιτωμένους, 
Ακολούθως τοίνυν λογικούς τινας πολεμίους τὴν γλῶτ- 
ταν ἀχονήῄσαντας, xal τόξα τοῖς χείλεσιν ἑντείνοντας 
ὑποστησάμενος, ἀντιτάττει αὐτοῖς ἄνθρωπον θεοῦ 
χαρδίον βαθεῖαν χεχτημένον xat τὸν μὲν θεὺν 
διὰ τούτου δοξαζόµενον, ἐχείνους δὲ ἠττωμένους xal 
ἀτχημονοῦντας. 

ε Ἐταράχθησαν πάντες οἱ θεωροῦντες αὐτοὺς, xat 
ἐφοθήθη πᾶς ἄνθρωπος. » ᾿Αχόλουθον Tiv, τῶν δοχ{- 
σει σορῶν ἀνατραπέντων xal τῶν τῆς ψυχῆς πολε- 


bit. Cor autem altum est, quod disciplinas non 
quoad super(iciem tantum obtinet, ueque in prola- 
titio sermone gloriatur; sed quod intus fidei fun- 
damenta radicata habet. Consequenter igitur post» 
quam rationabiles quosdam inimicos linguam exa« 
cuentes, et labiis tela vibrantes induxerat, hominem 
Dei alto corde instructum ipsis opponit , Deumque 
ejus opera gloria celebratum, illosque abjectos ac 
turpiter agentes effert. 


{ειο. 10. « Conturbati sunt omnes qui videbant 
eos, et timuit omnis homo. » Consentaneum erat, 
eversis iis qui sibi sapientes videuantur, inimi- 


635 


.EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


621 


cisque απ ab homine Dei confutatis, eos qui in A µίων ἀπελεγχθέντων ὑπὸ τοῦ ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ. 


sapientia hujus seculi non ita conspicui erant con- 


turbari. Nam cum illi quoque in numero eorum . 


qui victi fuerant. compulareutur, et ipsi quoque 
athei et impii essent ; czterum utpote malitia ipsis 
impares , fortiores seipsis deviclos cernentes , 
couturbantur. Quare dictum est : « Conturbati 
sunt omnes qui videbant eos. » ÀAt Dci homo, 
etl omnes ejus amici, qui per unum victoriam 
de inimicis retulerunt, Deum tunc magis timuerunt, 
« et annuntiaverunt opera Dei, » et justificatiounes 
ejus intellexerunt. Etiamsi enim homo videretur, et 
alto corde putaretur inimicos debellasse ; a pruden- 
tibus tamen ut Deus auctor victorie cognosceba- 
tur. Quare ii opera Dei annuntiabant, et przeclara 
ejus in bominum graliam gesta facinora celebra- 
bant. Hj itaque, ut spectatores, de victoria trium- 
phatoris Deum laudibus efferebant. Ipse autem vi- 
ctor « letabitur in. Domino, οἱ sperabit in eo. » 
Neque enim de seipso magnum sentiet, neque de 
victoria efferetur , sed divino gaudio et letitia re- 
plebitur, ulpotle qui victoris Dei minister fuerit. 
: Hoc porro ἰθίωΠί6, omnes recti corde laudabuntur, 
ipsi quoque unius opera ceu victores effecti. Nam 
totus ordo lotumque corpus sanctorum laudem 
consequetur, quia, secundum S. Apostolum, uno 
membro gloriam referente, omnia membra in gloriz 
partem veniunt. 


IN FINEM, PSALMUS CANTICI DAVID LXIV. 


γεης. 2, 5. « Te decet hymnus, Deus, in Sion, 
et tibi reddetur votum in Jerusalem. » Prophetiam 
complectitur eorum quz in fmem eventura erant ; 
quapropter inscribitur « In finem. » Quaznam au- 
tem illa essent, deinde aperit his verbis : « Ad te 
omnis caro veniet. » Non jam solum Judaicus po- 
pulus, sed omnis caro, id est, totum hominum ge- 
nus. Sic enim solet Scriptura homines omnes indi- 
care, qui olim carnales terrenique erant. Quare in 
lege dicitur : « Corrupit omnis caro viam suam *;» 
ac rursum : « Non permanebit spiritus meus in 
hominibus his, quia carnes sunt !*. » Sed tunc 
quidem omnis caro incusabatur; nunc vero ad 
Deum ventura dicitur. Quamobrem qui post Da- 
videm fuit Joel propheta, omni carni pulcher- 
rima vaticinatur dicens : « Effundam de spiritu 
meo super omnem carnem, et prophetabunt '*. » 
idipsum quoque declarat Isaias dicens : « Vide- 
bit omnis caro salutare Dei !**. » Salutare por- 
ro Dei ab omni Carne cognoscendum quid. aliud 
fuerit, quani Christus Dei, ut plerumque demon- 
itravimus? Hoc itaque salutare omnibus homini- 
bus, qui olim carnales erant, revelatum iri in vati- 
οἴπίο enuntiatur. Jure ergo presens psa'mus, 
idipsum significans, promissionem obsignat cum 
2it : « Ad te omuis caro veniet. » Sub lic autem 
clarius sententiam effert cum addit : « Exaudi nos, 
Deus, silutaris noster, spes omnium finium terr, 


* Gen. vi, 19. 5 Ibid. δ. !! Jocl. 11, 28. '* Isa 


τοὺς ph οὕτω δεινοὺς iv copla τοῦ αἰῶνος τούτο 
ταράττεσθαι. Τῆς γὰρ µερίδος ὄντες τῶν ἠττωμένων, 
ἄθεοι xa αὐτοὶ xa δυσσεδεῖς ' πλὴν ὡς Ev xaxa τῆς 
ἐχείνων δεινότητος ἑλάττους, ὁρῶντες νενικτµένους 
τοὺς ἑαυτῶν βελτίους, ταράττονται. Διὸ λέλεχται" 
€ Ἐταράχθησαν πάντες οἱ θεωροῦντες αὐτούς. » Ὅ 


* Yt. Bv τοῦ θεοῦ ἄνθρωπος xa πάντες ol τούτῳ οἱ- 


λοι, διὰ τοῦ ἑγὸς τὰ χατ' ἐχθρῶν βραθεῖα ἀράμενοι, 
Ἡειξόνως τὸν θεὸν ἐφοδήθησαν, « xal ἀνήγγειλαν τὰ 
ἔργα τοῦ θεοῦ, » καὶ τὰ διχαιύµατα αὐτοῦ Guynxav. 
El γὰρ xai τὰ μάλιστα ἄνθρωπος ἑδόχει, χαὶ xapbía 
βαθείᾳ τὴν τῶν πολεμίων ἀνατροπὴν πεποιῆσθαι, 
ἁλλὰ τοῖς ουνετοῖς ἐγνωρίζετο, αὐτὸ, ὧν ὁ θΘεὸς ὁ 
τῆς νίχης αἴτιος. Διὸ τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ ἀπίγγελλον, 


B ὑμνοῦντες αὐτοῦ τὰ δὺ ἀνθρώπων κατορθώματα. 


Οὗτοι μὲν οὖν, ὥσπερ θεαταὶ, τὸν Θεὸν δοξάζοντες 
ἐπὶ τῇ νίκῃ τοῦ νενιχηχότος διετἐλουν. Αὐτὸς 6:6 
νιχητὴς « εὐφρανθήσεται ἐπὶ τῷ Κυρίῳ, xaX ἑλπιεῖ 
ἐπ᾽ αὐτόν. » O0. γὰρ ἐφ᾽ ἑαυτῷ µέγα φρονῄαει, οὐδ 
ἐπὶ τῇ νίχῃ ἑπαρθήσεται - χαρᾶς δὲ θείας xat eoe po- 
σύνης πληρωθήσεται, ὡς ὑπουργὸς xai διάκονος τοῦ 
νικοποιοῦ Θεοῦ γεγονώς. Τούτου δὲ εὐφραινομένου, 
πάντες οἱ εὐθεῖς τῇ χαρδίᾳ ἑπαινεθήσονται, διὰ τοῦ 
ἑνὸς χαὶ αὐτοὶ ὥσπερ οιχηταὶ ἀποδειχθέντες. "Όλον 
γὰρ τὸ τάγµα χαὶ τὸ σῶμα τῶν ἁγίων ἐπαίνου τεύ- 
ξεται ' ἐπειδὴ, δοξαζοµένου µέλους ἑνὸς, συνδοξά- 
ζεται πάντα τὰ µέλη, χατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστολον. 

ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ, ΨΑΛΜΟΣ ΤΟ AAYIA QAHE. 54, 


ε Σοὶ πρέπει ὕμνος, ὁ θεὺὸς, Ev Σιὼν, χαὶ aot ἆπο- 
δοθήσεται εὐχὴ ἐν Ἱερουσαλήμ. » Προφητείαν περιᾶ- 
χει µελλόντων εἰς τὸ τέλος ἀπαντῆσεσθαι πραγµάτω». 
διὸ ἐπιγέγραπται’ € Elo τὸ τέλος. » Τίνα δὲ ταῦτα, δι- 
δάσχει ἑξῆς λέγων, « Πρὸς σὲ πᾶσα sàp& Ώξει » 
Οὐχέτι γὰρ µόνον τὸ Ἰουδαίων ἕθνος, ἀλλὰ χαὶ πᾶσα 
σὰρξ, τουτέστι πᾶν Ὑένος ἀνθρώπων. Οὕτως Υὰρ 
εἶωθεν ὁ Λόγος πάντας ἀνθρώπους σημαίνειν τοὺς 
πάλαι σαρχίνους χαὶ γεώδεις. Διὸ καὶ ἐν τῷ νόμῳ 
λέλεχται” « Δίέφθειρε πᾶσα σὰρξ τὴν ὁδὸν αὐτοῦ: » 
καὶ πάλιν’ « Οὐ μὴ χαταμείνῃ τὸ πνεῦμά µου Ev 
τοῖς ἀνθρώποις τούτοις, δ.ἀ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρχας.» 
Αλλὰ τότε μὲν πᾶσα σὰρξ xatnyopsivo* νῦν δὲ 
Ίξειν πρὸς τὸν θεὸν λέγεται. Διὸ xol μετὰ τὸν Δανῖδ 
Ἰωὴλ, προφήτης Ὑενόµενος, τὰ χάλλιστα πάστς 
σαρχὺς θεσπίζει λέγων’ ε Ἐχχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύµα- 
tóc µου ἐπὶ πᾶσαν σάρχα, xal προφητεύσουσιν. » 
Αλλὰ χαὶ ὁ Ἡσαῖας ταὐτὸν παρίστηαιν εἰπών ' 
ε Ὄψεται πᾶσα αὰρξ τὸ σωτήριον tuU. θεοῦ. » Ze- 
τῆριον δὲ Θεοῦ πάσῃ σαρχὶ γνωσθησόµενον τί ποτε 
Ἶν ἄρα, fj ὁ Χριστὸς τοῦ θεοῦ, χαθὼς πολλάχις ἀπε- 
δείξαµεν; Τοῦτο οὖν τὸ σωτήριον πᾶσιν ἀνθρώποις 
τοῖς πάλαι σαρχίνοις ἀποχαλυφθήσεσθαι προεφη- 
τεύετο. Εἰχότως οὖν χαὶ ὁ μετὰ χεῖρας ψαλμὸς, τοῦτο 
αὐτὸ σηµαίνων, ἐπισφοαγίζεται τὴν ἐπαγγελίαν δι 
τοῦ φάναι ᾿ «Πρὸς σὲ πᾶσα αἀρξ δει.» Ὑποχατα- 
θὰς δὲ, σαφέστερον ἑρμηνεύει τὴν διάνοιαν ἐπιλέγων' 
ε Ἐπάκουσον ἡμῶν, 6 cb; ὁ cwzhp ἡμῶν, ἡ ἑἐλπὶς 


. Lu, 40. 





635 , 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


026 


πάντων TOV ftpi?uy τῆς γῆς χαὶ τῶν ἓν θαλάσσῃ A οἱ eorum qui in mari sunt longe : » imo apertius 


μακράν" » xà ἔτι σαφέστερον ἐπιλέγει’ « Καὶ φο- 
6ηθήσονται ol. κατοιχοῦντες τὰ πέρατα ἀπὸ τῶν ση: 
µείων σου. » Τὸ γὰρ φοθηθῆναι πάντας τοὺς χατοι- 
χοῦντας τὰ πἑρατα ἀπὸ τῶν σημείων τοῦ θεοῦ ἀγα- 
θῶν ἣν χαὶ σοφίας ἀρχή ' ἐπείπερ « ἀρχὴ σοφίας φό- 
6o; Κυρίου. » Διὰ δη ταῦτα « Elo τὸ τέλος » προγέ- 
γραπται ὁ Ψαλμός * χαὶ ἔστιν φᾠδῆς φαλμὸς, ἐπινίχιαν 
ὄμνον elg τὸν Σωτῆρα τῶν ἐθνῶν περιέχων. Ἐφ' οἷς 
t5 Πνεῦμα τὸ ἅγιον τὸν ᾿ἐπῖ πάντων θεὸν ἀνυμνεῖ 
φάσχον' εΣοὶ πρέπει ὄμνος, ὁ θεὸς, ἓν Σιών. Τίνα 
γὰρ ἐχρῆν ἄλλον ἐπὶ τῇ πάντων ἀνθρώπων σωτηρίᾳ 
ὑμνεῖσθαι Ἡ τὸν παντὸς αἴτιον ἀγαθοῦ; Διδάσχει δὲ 
τὸ αὐτὸ Πνεῦμα τοὺς προσιόντας ἐξ ἐθνῶν µόνῳ τῷ 
Θεῷ λέγειν’ € Σοὶ πρέπει ὄμνος * ὡς ἂν χατεγνω- 
Χότας ἑαυτῶν, ὅτε μὴ πρέποντας ὕμνους ἀνέπεμπον 
τῇ πολυθέῳ πλάνῃ. Πρέπει δὲ Όμνος τῷ θεῷ οὐ πᾶς, 
ἀλλ' ὁ ἓν Σιῶν ἀναπεμπόμενος, δηλαδὴ ὁ ἐν τῇ Ἐκ- 
κλὴσίᾳα αὐτοῦ. Σιὼν μὲν γἀρ ἐστιν ἀληθινὴ fj ἔπου- 
pávtoc Ἱερουσαλὴμ, χαὶ τὸ ἑπουράνιον ὄρος τοῦ θεοῦ - 
περὶ οὗ διδάσχων ὁ ᾿Απόστολος ἔλεγε- «Προσεληλύ- 
θατε Σιὼν δρει, xal πόλει θεοῦ ζῶντος, Ἱερουσαλὴμ 
ἑπουρανίῳ, καὶ µυριάσιν ἀγγέλων πανηγύρει, xal 
Ἐχχλησίᾳ πρωτοτόχων ἀπογεγραμμένων ἐν obpa- 
νοῖς * » καὶ πάλιν ε Ἡ δὲ ἄνω Ἱερουσαλὴμ  έλευ- 
θέρα ἐστὶν, Ἶτις ἐστι µήτηρ ἡμῶν. » Αὕτη ἂν εἴη 
ἡ ἀληθῆς Ἱερουσαλὴμ, χαὶ dj χυρίως ἀναδειχθεῖσα 
Σιὼν, ἐφ᾽ fic xaX βασιλεύειν λέλεχται ὁ Σωτὴρ xai 
Κύριος ἡμῶν, ὥσπερ οὖν διδάσχει λέγων αὐτὸς ἓν 
€ φαλμῷ' « Ἐγὼ δὲ χατεστάθην βασιλεὺς ἐπὶ Σιὼν 
δρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ. Ἡ αὐτὴ δ᾽ ἂν εἴη ἡ χαταγγελλο-- 
Μένη τοῖς τὸ Εὐαγγέλιον παραδεχοµένοις βασιλεία 
οὐρανῶν. Εἰχὼν δ' ἐχείνης d ἐπὶ γῆς γένοιτ ἂν 
Ἐκχλησία * ὁμωνύμως χαὶ αὐτὴ χαλδυµένη ott μὲν 
Σιὼν, ποτὲ δὲ Ἱεροσαλὴμ, xai ἄλλοτε θυνγάτηρ 
Σιὼν, 1| θυγάτηρ Ἱερουσαλήμ. Οὕτω γοῦν αὐτὴν οἱ 
προφῆται θεσπίζοντες ἀνηγόρευον. Ὁ τοίνυν Όμνος 
ὁ ἐν τῇ Σιὼν, ἤτοι τῇ ἐπονρανίῳ, fj xaX τῇ ἐπὶ γῆς 
Ἐχκλησίᾳ τοῦ θεαῦ ἀδόμενος, πρέποι ἂν µόνος τῷ 
ὑμνουμένῳ θεῷ. Ioa δὲ ἡ £xzbo τῆς Ἐκκλησίας τοῦ 
Θεοῦ λεγομένη θεολογία, εἴτε παρὰ τοῖς Ἑλλήνων 
Gogol;, εἴτε παρὰ τοῖς ἀθέοις ἑτεροδόξοις, ἀπρεπὴς 
ἂν εἴη. Τῶν γὰρ παρ Ἕλλησι σοφῶν ol μὲν εἰς 
ἀθεότητα παντελῃη χαταπεπτώχασιν, οἱ δὲ τὴν πολύ- 
0εον πλάνην ἑσέμνυναν. Tov δὲ ἀθέων αἱρεσιωτῶν 
οἱ μὲν πλείστας xaX ἑναντίας ἀρχὰς ὑπεστήσαντο, cl 
δὲ πονηραῖς καὶ φαύλαις δυνάµεσι τὴν τοῦ .παντὸς 
διοίχησιν ἀνατεθείχασιν. δη δὲ xa αὐτῶν Ἰουδαίων 
παΐδες, ἀνθρωπόμορφον xat ἀνθρωποπαθὴ τὸν θεὸν, 
τῷ μὴ νοεῖν τὰς Γραφὰς, εἰσάγοντες * ἀλλὰ xal µν- 
pla ἕχτοπα xal ταπεινὰ μυθολογοῦντες, μαχρὰν ἆπο- 
πεπτὠχααι τοῦ πρέποντος Όμνου. Μόνοι δὲ οἱ ἓν τῇ 
Ἐκκχλησίᾳ τοῦ Θεοῦ tbv πρέποντα ὕμνον παρ᾽ αὑτοῦ 
δεδιδαγµένοι τοῦ Σωτῆρος ἑπαξίως. τὸν Πατέρα 0so- 
λογοῦσυ * ὃ δὴ παρίστησι διὰ τῆς μετὰ χεῖρας φάσχων 
ὡδῆς' « Σοὶ πρέπει ὄμνος, ὁ θεὸς, bv Σιών. » Απρι 
Tc δὲ ὄμνος λεχθείη ἂν ὁ δαίµοσι πονηροῖς xat πνεύ- 


M Psal. cx, 10. 


subjungit : « Et timebunt qui habitant terminos a. 
signis tuis. » Nam quod omnes qui habitabant ter- . 
minos terre timerent a signis Dei, id bonorum et 
sapientize initium erat : siquidem « initium sapientize. 
timor Domini !*. » His de causis « In finem » psal- 
mus inscribitur : estque psalmus cantici, triumpha-- 
lemhymnum in Servatorem gentium complectens. Et 


' obeam rem Spiritus sanctus Deum, qui süpraomnia: 


est , celebrat dicens : « Te decet hymnus, Deus, in. 
Sion. » Quem enimalium pro omnium horninum salu- 
tecelebrari oportuit, nisi omnis boni auetoremn?Docet 
autem idem Spiritus cos qui ex gentibus accedunt soli 
Deu dicere debere : Ee decet hymnus, »quasisese dam- 
nantes, quod multorum numinum errori indecen- 


B ter hymnos emisissent. Deum autem hymnus decet, 


non quivis, sed quiin Sion, videlicel qui in Ecclesia 
ejus emittitur. Nam vera Sion est coelesus Jeru- 
salem, et celestis mons Dei : de quo Apostolus 
hac docuit : e Accessistis ad Sion montem, et ci- 
vitatem Dei viventis, Jerusalem colestem, οὗ mul- 
torum millium angelorum frequentiam, et. Eccle- 
siam primitivorum, qui conscripti sunt in eclis'*;» 
ac rursum : « [lla autem «qua sursum est Jerusa- 
lem, libera ert, quz» est mater nostra !*. » Hzc 
sane fuerit vera Jerusalem, et qua proprie Sion 
comprobata est, in qua regnare dicitur Salvator et 
Dominus noster, ut ipse docet in secundo psalmo: 
« Ego autem constitutus sum rex super Sion 
montem sanctum ejus '*. » ld. ipsum autem fuerit 
reguum celorum, quod accipientibus Evangelium 
annuntiatur. Imago autemillius fuerit Ecclesia qua 
in terra est : quz pari nomine modo Sion, modo 
Jerusalem, aliquando fllia Sion, aliquando filia Je- 
rusalem vocitatur. Sic itaque illam prophete ναιὶ-- 
cinantes appellabant. Hymnus igitur qui in Sion, 
illa scilicet eclesti, sive in Ecclesia Dei quas in 
terra est, canitur, solus celebrando Deo conveniat. . 
Omnis vero qua extra Ecclesiam Dei theologia di- 
citur, sive apud Graecorum sapientes, sive apud. 
impios beterodoxos , indecens dici possit. Nam 
Graci sapientes, alii in nullius Dei cultum penitus . 
lapsi sunt; alii inultorum. numinum errorem cele- . 
brarunt. impii autem hzretici , alii plurima οἱ cog- 
traria principia constituerunt ; alii pravis malisque 
virtutibus universi administrationem ascripsere. 
Jam vero ipsi Judzi, bumanam formam huma- 
nosque affectus, quod Scripturas non intelligunt, 
Beo affingunt : imo vero infinita absurda abjecta- 
que fabulantes, ab hymno qui deceat longe pro- 
lapsi sunt. Ii vero soli qui In Ecclesia Dei decentem 
bymnum ab ipso Servalore edocti sunt, condignam 
divinamque de Patre doctrinam efferunt ; quod in 
presenti cantico declaratur his verbis : « Te decej 
hymnus, Deus, in Sion. » Indecens porro hymnus. 
dicatur, qui malignis daemonibus impurisque spiri- 
tibus emittitur : indecens item qui soli, lupze, astris . 


* ffebr. xi, « *? Galat. 1v, 96. '* Psal. i, 6, 


' 


631 


EUSEBII C/SARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


633 


ceterisque mundi partibus ab iis canitur, qui ea- A µασιν ἀκαθάρτοις ἀναπεμπόμενος ' ἀπρετῆς δὲ iot: 


dem inter deos annumerant. Longe turpior vero et 
admodum indecorus est, qui impuris lascivisque 
canticis de amatoriis deorum historiis confingitur. 
So:usautem speciosus ac decens hymnus ille di- 
catur, qui soli Conditori, Opifici ac Regi universorum 
emittitur, cuieliam vota reddere, atque id non ex- 
tra Ecclesiam ejus prastare convenit. Quare se- 
cundum LXX Interpretes dicitur : « Et tibi redde- 
tur votum in Jerusalem. » Votum autem solet di- 
vina Scriptura vocare promissionem, quam quis 
Beo dederit, quando scilicet resipiscere vitamque 
&uam divinz philosophiz addicere, sive etiam ex 
bonis suis quidpiam consecrare, sive aliud quodvis 


promissum vitz, qua: secundum Deum est, con- 


sentaneum ac probum edere constituerit. Quare 
dictum alicubi fuit : « Si votum feceris, ne tardes 
reddere : melius quippeest non vovere, quam vo- 
vere οἱ non reddere ". » Decet igitur in primis 
wniversorum Opificem et Servatorem hymnis cele- 
brare ; deinde vero divinis bisce laudibus consen- 


anea opera edere, bonaque promissa dare. Post- 


quain vero et hymnum οἱ vota ipsi reddiderimus, 
tunc cun ea qus penes nos sunt. impleverimus, 
fidenter agenius ; ita ut dicamus :—«Exaudi oratio- 
nem. » Hic porro accurate προσευχής non εὐχῆς 
dictu ; nam εὐχή promissionem significat , προσ” 
ευχἠ vero supplicationem ac deprecationem, quam 
Spiritus sanctus pre nobis edebat, congruentem 
deprecationem Deo offerens ac dicens : « Exaudi 
orationem. » Quorumnam orationem exaudias? ld 
deinde declarat, gentium vocationem, vaticinans, 
dum ait : « Ád te omnis caro veniet. » Spiritus vero 
sanctus pro omni carne precabatur, ut omnis caro 
postquam ad Deum conversa fuerit, ipsumque ins 
vocaverit, propitium illum inveniat. Quamobrem 
non dixit: «Exaudi orationem meam;» sed: 
« Exaudi orationem, ad te omnis caro veniet ; » ac 
si clarius dixisset : Quia futürum est. ut. omnis 
caro, et totum genus bumanum a multorum deo- 
tum errore secedat, etad te. solum verum Deuin 
convertatur, hymnos canat tibi, vota reddat, ora- 
tiones et supplicationes effundat, exaudi orationem 


€orum, 


, Ves. &. « Verba iniquorum przvaluerunt super D 


uos, εἰ imspielatibus nostris tu. propitiaberis. » 
Consequenter adinoduin, postquam de omni carne 
dixerat, bec intulit, qua& omnis predicte carnis 
confessioném complectuntur. liaque quotquot ex 
omnibus gentibus, qus olim carnales erant, a su- 
perstitione gradum revocarunt, a Spiritu divino do- 
centur con(lieri quantis olim in. malia complicati 
fuerint, atque proprias. impietates. commemorare. 
Quare ait: « Verba iniquorum przevaluerunt super 
nos, eLimpietatibus nostris tu propitiaberis. » Hzc 
Sane quasi ex persona omnis memorate carnis 
valde consequenter dicta fuerint. Quia vero canti- 


V Eccle. v, 9, 4. 


χαὶ ὁ ἡλίῳ xal σελήνγ x«i ἄστροις xal τοῖς λοιποῖς 
τοῦ κόσμου µέρεσιν ὑπὸ τῶν ταῦτα θεοποιούντων 
ἀδόμενος. Καὶ ἔτι μᾶλλον αἰσχίων xat ἀπρεπέστατος 
ὁ δι αἰσχρῶν xai ἀκολάστων ἁσμάτων τοῖς περὶ 
θεῶν ἐρωτιχοῖς διηγήµασιν ἀναπλαττόμενος- Μόνος 
δ) ἐχεῖνος ὡραῖος λεχθείη ἂν xal εὐπρεπὴῆς Όμνος, ὁ 
τῷ µόνῳ Ποιητῇ xal Δημιουργῷ xaX Βασιλεῖ τῶν ὅλων 
Θεῷ ἀναπεμπόμενος, ᾧ xai τὰς εὐχὰς ἁπολιδόναι 
προσέχει, xal τοῦτο ποιεῖν μὴ ἐχτὸς τῆς Ἐκκλησίας 
αὐτοῦ. Διὸ λέλεχται χατὰ τους Ἑθδομήχοντα - « Καὶ 
σοὶ ἁποδοθήσεται εὐχὴῆ ἓν Ἱερουσαλήμ. » Ἐὐχῆην à 
σύνηθες τῇῃ θείᾳ Γραφῇ καλεῖν τὴν ἐπαγγελίαν, ὃν 
ἂν ἐπαγγέλληταί τις τῷ θεῷ, Ἠτοι σωφρονεεν ταςά- 
µενος καὶ τὸν ἑαυτοῦ βίον ἀναθεῖναι τῇ χατὰ θεὺν 


B Φιλοσοφία, f| τῶν κτημάτων ἀφιερῶσαί τι, 9) τάξα 


σθαΐ τινα σεμνὴν ἑπαγγελίαν πρέπουσαν τῷ χατὰ 
Gcbv Bit. Διὸ λέλεχταί mou* ε Ἐὰν εὔξη εὐχὴν, μὲ 
χρονίσῃς ἁἀποδοῦναι ' ἀγαθὸν τὸ μὴ εὔξασθαι, 9» o 
εὔξασθαι καὶ μὴ ἀποδοῦναι.» Πρέπει τοίνυν πρῶτα μὲν 
ἑπαξίως τὸν τῶν ὅλων Ποιητὴν xaX Σωτῆρα ἀνυμνεῖν 
ἔπειτα δι ἔργων ἀχόλουθα πράττειν τῇ θεολογίᾳ ἐν 
ἀγαθαῖς ἑπαγγελίαις. Ἐπειδὰν δὲ xal τὸν Όμνον 
πρεπόντως xal τὰς εὐχὰς ἁποδῶμεν αὐτῷ, τηνικαντα, 
ὡς ἂν τὰ παρ ἑαυτῶν πεπληρωχότες, παῤῥησίας 
µεθέξοµεν * ὥστε λέχειν ΄ « Εἰσάκουσον «postu. » 
Ακριδῶς δ' ἐνταῦθα προσευχῆς, ἀλλ οὐχ εὐχῆς 
εἴρηται' ἡ μὲν γὰρ ἐπαγγελίαν ἁδήλου ' dj δὲ προσ- 
&uyh δέησιν xal ἱχετηρίαν, ἓν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον 
ὑπὲρ ἡμῶν ἐποιεῖτο, πρέπουσαν ἱχετηρίαν Ίτεροσα- 
γαγὸν τῷ θεῷ xaX A£vov* « Εἰσάχουσον προσευχΏης.» 
Τίνων δὲ προσευχῆς εἰσάχονσον; Παρίστησιν ἑτῆς, 
τῶν ἐθνῶν τὴν χλῆσιν 9εσπίκον΄ διό φησι’ « Πρὸς 
ct πᾶσα σὰρξ fisso» Ὑπερηύχετο δὲ τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον πάσης σαρχὸς , ἵν ἐπειδὰν ἐπιστραφῇ πᾶσα 
σὰρξ πρὸς τὸν θεὺν, χαὶ ἐπιχαλΏηται αὐτὸν, τύχοι αὖ- 
τοῦ ἐπηχύου. Διὸ οὐχ εἶπεν « Εἰσάχουσον τῆς prs 
προσευγῆς ν ἀλλ, « Εἰσάχουσον πρασευχῆς, πρὸς at 
mica σὰρξ Ίξει᾽ » ὡσεὶ σαφέστερον ἔλεχεν  Ἐπειδὴ 
μέλλει πᾶσα σὰρᾷ καὶ πᾶν γένος ἀνθρώπων άναχω- 
ρεῖν μὲν τῆς πολυθέου πλάνης, ἐπιστρέφειν δὲ ἐπὶ σὲ 
τὸν µόνον ἀληθινὸν θεὸν, ὕμνους τέ σοι ἀναπέμπειν 
χαὶ εὐχὰς ἀποδιδόναι, προσευχάς τε xat ἱχετηρίας 
ποιεῖσθαι, εἰσάχουσον τῆς αὐτῶν προσευχῆς. 

ε Λόγοι ἀνόμων ὑπερεδυνάμωσαν ἡμᾶς, καὶ ταῖς 
ἀσεθείαις ἡμῶν σὺ ἱλάσῃ. » Σφόδρα ἀχολθύθως µετά 
τὰ περὶ πάσης σαρχὸς λελεγμένα, ἐπενίνεχται τὰ 
προχείµενα τῆς ὠνομασμένης πάσης σαρχὸς ἔξομο- 
λόγησιν περιέχοντα. Οἱ γοῦν ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν 
τῶν πάλαι σαρχίνων τῆς δεισιδαίµονος πλάνης ἐπι- 
στρέφαντες διδάσκονται ὑπὸ τοῦ θείου Πνεύματος 
ὁμολαγεῖν ἐν ὁποίοις ποτὲ χαχοῖς Υεγόνασι, τῶν τε 
οἰχείων ἁἀστθημάτων μνημονεύειν. Acó erat: « Λόγοι 


ἀνόμων ὑπερεδννάμωσαν ἡμᾶς, xat «al; ἀσεθείαις 


ἡμῶν σὺ ἱλάσῃ. » Ταῦτα μὲν οὖν λεγόμενα Ex προσώ- 
που τῆς ἀποδοθείσης πάσης σαρχὺς πολλὴν ἂν ἔχοι 
ἀχολονθίαν. Ἐπεὶ δὲ « τοῦ Aautüs ἐπιγέγραπται 9 φδῆ 











629 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


630 


τοῦ φαλμοῦ, ζητήσειεν ἄν τις, πότε τὸν Δαυῖὸ f| τοὺς A cum psalmi, « Davidis * inscriptum est ; opportune 


du» αὐτῷ λόγοι àvójuov ὑπερεδυνάμωσαν ' f) χατὰ 
τὸν Σύμμαχον, « χατεδυνάστενσαν' » ποίας δὲ xai 
ἀσεδείας ἐχτήσατο ὁ τοσοῦτος τοῦ Θεοῦ προφέτης xat 
οἱ σὺν αὐτῷ, ἐπείπερ, « τὰς ἀσεδείας ἡμῶν σὺ ἱλάσῃ, » 
Φησίν. ᾽Αλλὰ Υὰρ, ὡς ἀποδεδώχαμεν, προφητιχκῶς 
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τῆς τῶν ἐθνῶν κλήσειος μνηµο- 
νεῦσαν, xoi φῃσαν' « Πρὸς σὲ. πᾶσα σὰρξ Ίξει,.» 


ἀχολούθως τὴν ἐξομολόγησιν αὐτῶν διαγράφει, ἐἓξ᾽ 


αὐτῶν προσώπου φάσχον' « Λόγοι ἀνόμων ὑπερ- 
εδυνάµωσαν ἡμᾶς, » τουτέστι χρεΐττους ἡμῶν γεγό- 
vac χαὶ δυνατώτεροι ἡμῶν οἱ τῶν ἀνόμων λόγοι. 
΄Ανομοι δὲ πάντες σα» οἱ πρῶτοι συστησάµενοι τὸν 
τῶν εἰδώλων θεοποιίαν ' λόγοι τε αὐτῶν οἱ διὰ ποιη- 
τῶν χαὶ τῶν σοφῶν τοῦ αἰῶνος τούτου περὶ τῆς πολυ- 
θέου πλάνης iv συγγράµµασι καταθεθληµένοι. ᾽Αλλ' 
οὗτοι μὲν ε χατεδυνάστευσαν ἡμῶν, » χατὰ τὸν 
Σύμμαχον c) δ᾽ οὖχ ὑπερεῖδες ἡμᾶς, Δέσποτα 
ἱλάσω 6$ τὰς ἀσεδείας ἡμῶν, καταπἑμψας ἡμῖν τὸν 
ἱλασμὸν, bc οὗ χατέστης ἡμῖν ἴλεως, ὑπερθὰς ἡμῶν 
τὰς ἀσεθείας. Ti; δὲ ἔστιν ὁ ἱλασμὸς, διδάσχει λέγων 
ὁ ᾿Απόστολος περὶ τοῦ Σωτῆρος * « Ὃν προέθετο ὁ θεὸς 
ἕλαστήριον διὰ πίστεως Ev τῷ αὐτοῦ αἵματι’ » καὶ 
πάλιν. « Αὐτὸς ἱλασμός ἐστιν ὑπὲρ τῶν ἁμαρτιῶν 
ἡμῶν ' οὐχ ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων δὲ µόνον, ἀλλὰ χαὶ 
ὑπὲρ ὅλου τοῦ χόσμον. » 


v Μαχάριος ὃν ἑξελέξω xat προσελάδου, χατοιχἠ- 
σει ky ταῖς αὐλαῖς σου.» Οἱ ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν 
ἐπιστρέφαντες, τὰς ἑαυτῶν ἀσεθείας ἐξομολογησά- 
pivot, καὶ ὡς κατηξιώθησαν τοῦ ἑλασμοῦ, προχοπὴν 
ἐπιδείχνυνται, καὶ φαχῆς ὠφέλειαν πολλὴν, γνῶσιν 
ἀνειληφέναι διδάσκοντες τοῦ ἀληθῶς µακαρίου. Ἱά- 
Aat μὲν γὰρ τὰν θνητὸν lov xai τὴν πρόσχαιρὸν 
ζωὴν µόνην εἰδότες, πάντως που ἐμαχάριζον τοὺς 
ταύτης ἀπολαύόντας, τέλος ἡδονὴν ὁριςόμενοι, xal 
πλούτους, καὶ τὴν iv σώματι τρυφἠν" νῦν δ' ὅτε 
τετυχήχασι τοῦ ἱλασμοῦ, xai τὰς ἑαυτῶν ἀσεθείας 
ἀπεκαθήραντο, γνῶσιν ἀνειλήφασι τοῦ ἀληθῶς pa- 
xaplou* xai τοῦτον εἶναί qaot τὸν ὑπὸ θεοῦ ἐχλεγό- 
µενον xal τῆς ὑπ αὐτοῦ προσλίφεως χατηξιωμένον; 
$16 φασι' Πάντες ἡμεῖς τῆς χλήσεως χατηξιώµεθα 
οἱ πάλαι ὄντες σάρξ' ἁλλ' ἴσμεν, ὅτι πολλοὶ μὲν 
κλητοὶ , ὀλίγοι δὲ ἐχλεχτοί. Εἰχότως οὖν ὡς àv 


quaratur quandonam in Davidem aut suos verba ini- 
quorum przevaluerunt ; sivc secundum Symmachurf, 
« dominati sunt : » queiy vero impietatibus .cum 
tantus ille Dei propheta, tunm socii ejus addicti 
fuerint, siquidem ait, « impietatibus nostris. tu pro- 
pitiaberis. » Verum, uti jam tradidimus, cum Spi- 
ritus sanclus gentium vocationem prophetice com- 
memoret ac dicat : «. Ad te omnis caro veniet, » 
earum confessionem consequenter describit, ac ex 
earum persona dicit : « Verbainiquorum pravalue- ' 
runt: super nos, » id est, verba iniquorum supe- 
riora ac polentiora nostris fuerunt. Iniqui autem 
fuere, qui primi idola iuter deos computarunt : 


. verba porro eorum sunt, qux a poetis el. sapienW- 
B bus hujus seculi de multorum numinum errore 


scriptis consignata sunt. Sed ii quidem « dominati 
sunt nobis, » secundum Symmachum ; tu vero non 
despexisti nos, Domine, sed propitiatus impietat- 


. bus nostris, misisti propitiationem nobis, qua im- 


pietates pritergressus nostras, placatus evasisti. 
Qu: porro sit illa propitiatio, docct Apostolus de 
Servatore dicens: « Quem proposuit Deus propi- 
tiationem per fidem in sanguine ipsius '*; » ac rur- 
sum : « [pse propitiatio est pro peccatis noslris : 
non pro nostris autem tantum, sed pro totius 
mundi *?. » 


Vrns. 5.9. « Deatus quem elegisti et assumpsi- 
sti, inbabitabit in atriis tuis. » Qui ex omnibus 


C gentibus conversi sunt, impielates confessi suas, ut 


propitiatione dignati, profectum animaeque utilita- 
tem multam, illius qui vere beatus est notitia in- 
structi, exlibent. Olim namque cum mortalem 
tantum et femporaneam vitam nossent, qui ea- 
fruerentur beatos omnino praedicabant, volupta- 
tem, divitias, corporis delicias.pro fine constituen- 
tes, Nunc vero proepiliationem nacti, depositisque 
impietatis sordibus, illius qui vere beatus est co- 
gnitionem adepti sunt , huncque esse dicunt, quem 
Deus assumere et eligere dignatus est : quare aiunt : 
Nos omnes vocatione digni habiti sumus, qui olim 
caro eramus : sed scimus multos vocatos, paucos 
electos esse : jure igitur electum, utpote qui pezraz 
rus sit, beatum praedicamus. Quis ille est, nisi qui 


σπἀάνιὀν µαχαρίζομεν τὸν ἐχλεχκτόν. "Ti; δέ ἐστιν D ex mullis segregatus et a Deo assumptus est? Ec- 


οὗτος àA)' ἡ 6 ἀφορισθεὶς τῶν πολλῶν xal áva- 
ληφθεὶς ὑπὸ τοῦ 0:00; Καὶ πῶς γὰρ οὐ µαχάριος 
ἀληθῶς ὁ τοιοῦτος, ὁπότε, τῶν δύο τούτων νυχὼν, 
λέγω δὲ τῆς ἐχλογῆς xal τῆς τοῦ Θεοῦ προσλήφεως, 
ἑτέρου χρείττονος χαταξαυθῄσεται, χατοιχήσει γὰρ 
ἐν ταῖς αὐλαῖς τοῦ θεοῦ. Καὶ ταύτην λοιπὸν τὴν 
povh» εὑρὼν xai τὴν ἀνάπανλαν, ἐνταῦθα στη- 
ριχθήσεται ' τὸ τέλος ἀγαθὸν τοῦτο ἀπολαύων, οὗ 
τυχεῖν καὶ ἄλλος ηΌχετο προφήτης ὁ εἰπών' «ἘἜπι- 
ποθεῖ xa ἐχλείχει fj Φυχή µου εἰς τὰς αὑλὰς τοῦ 
"Κυρίου. » Δὐλαὶ δὲ τοῦ Κυρίου εἰσὶν αἱ xaz' οὐρανὸν 
μοναξ,. περὶ ὧν εἴρηται ἓν Εὐαγγελίῳ' « Πολλαὶ μοναὶ 


15 Rom. ii, 35. 


1 Joan. 1, 2, ** Psal. Lxxxun, ὅ, 


qui non vere beatus sit qui hujusmodi est, quando 
duo hzc a Deo eonsecutus, electionem scilicet et 
assumptionem, alio prazstantiore dignabitur? nam 
iuhabitabit in atriis Dei. Et hac inventa mansione 
et quiete, istic confirmabitur, fineque bono fruetur, 
quem nancisci rogabat alius propheta dicens : 
« Concupiscit el. deficit anima mea in atria Do- 
mini **. Αιτία vero Domini sunt celestes man- 
siones, de quibus dicitur in Evangelio : «.Apud 
Patrem mansiones multe 11. » ]s itaque ος. genti- 
bus, qui olim caro erat, sed jam mutatus, homo 
Dei effectus est, eum qui segregalus ct jam clectus 


1!! Joan; xiv, 9. 


051 


EUSEBII CJESARIENSIS QPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 


633 


est beatum preedicat; utpote qui a Deo assumptus A παρὰ τῷ Πατρἰ.» Ὁ «olvuv ἐξ ἐθνῶν πάλαι μὲν ὃν 


et in atria colestis Jerusalem translatus fuerit. 
« Replebimur in bonis domus tus: sanctum est 
templum tuum, mirabile in justitia. » Qui supra 
merhorati sunt, bona celestia, queis przedictus vir 
beatus dignus habitus est, consequi peroptantes, 
aiunt : « Replebimur in bonis domus tux. » Ccele- 
stem enim illam Dei domum, cujus in atriis is qui 
jam electus fuit constitutus est, probe norunt. 
Quamobrem precantur, se quoque opportuno tem- 
pore coelestia illa bona consequi. Quod si domus 
Di Ecclesia ejus sit secundum Apostolum, qui ait: 
« Ut scias quomodo oporteat te in domo Dei con- 
versari, quae est Ecclesia Dei vivi, columna et fir- 
mamentum veritatis ** ; » jure dicunt ; Beatus ille 
jam tuam consecutus est electionem ; nos vero, 
qui nondum tales sutnus, sed adbuc induti [carne], 
gaudemus quod jam hie constituti, bonis domus 
Μις fruamur, divinis scilicet sermonibus, sapien- 
ti& disciplinis, et saucti Spiritus charismatibus, 
queis domus Dei exornatur : « Alii eniin per Spiri- 
tum datur sermo sapienti, alii sermo scieutiz, 
alii fides in eodem Spiritu, alii dona curationum, 
alii genera linguarum **, » et alia qux divinus Apo- 
stoalus enumeravit. Hoc se jtaque apparatu in- 
siruunt qui meliora concupiscunt. Deinde quia do- 
mus Dei mentionem fecerunt, consequenter edo- 
cent quznam illa sit dicentes : « Sanctum est tem- 
pium tuum, mirabile in justitia. à Hzc enim do- 
inus Dei erat, sanctum templum ejus. Templum 


σὰρξ, μεταθαλὼν δὲ xal γενόμενος θεοῦ ἄνθρωτος, 
µαχαρίζει τὸν ἑξαίρετον xal Ίδη ἐχλεχτόν- ὡς ἂν 
προαληφθέντα ὑπὸ τοῦ Θεοῦ xal παραληφθέντα εἰς 
τὰς αὑλὰς τῆς ἑπουρανίου Ἱερουσαλήμ. « Πλησθτ- 


΄ σάµεθα ἓν τοῖς ἀγαθοῖς τοῦ οἴχου σου. ἅχιος ὁ ναός 


6ου, θαυμαστὺς Ev δικαιοσύνῃ.» Οἱ προχεχθέντες, 
τυχεῖν εὐχόμενοι καὶ αὐτοὶ τῶν ἑπουρανίων ἀγαθῶν, 
ὧν Ἐξίωται ὁ προειρηµένος µαχάριος, φααῖν ' «Πλτ- 
σθγσόµεθα ἓν τοῖς ἀγαθοῖς τοῦ οἴχου σου. » "Έγνω- 
σαν Υὰρ τὸν οἶχον τοῦ Θεοῦ τὸν ἑπουράνιον, οὗ ἓν 
ταῖς αὑλαῖς ὁ ἤδη ἐχλεχτὸς χατατέταχται. Διὸ ἴχε- 
αξύουσι χαιρῷ ποτε xal αὐτοὶ τυχεῖν τῶν ἆπουρα- 
νίων ἀγαθῶν. Ei δὲ xol οἶχος θεοῦ ἡ Ἐχκλτσία 
αὑτοῦ ἔστι χατὰ τὸν ᾽Απόστολον φῄσαντα « Ἵνα 


B ἵδις πῶς δεῖ £v οἴχῳ θεοῦ ἀναστρέφεσθαι, ἥτις ἐστὶν 


Ἐχχλησία θεοῦ ζῶντος, στῦλος χαὶ ἑδραίωμα τῆς 
ἀληθείας '» εἰχότως qaciv, ὅτι Ὁ μὲν µακάριος 
Ίδη τῆς παρὰ σοὶ τετύχιχεν ἐχλογής: ἡμεῖς δὲ 
οἱ µηδέπω τοιοῦτοι, ἔτι δὲ περιθεθληµένοι ἀγαπῶμεν 
ἐντεῦθεν Ίδη τῶν ἐν τῷ οἴχῳ σου ἀγαθῶν ἆ πολαύ- 
οντες, λόγων δηλαδη θείων xal τῶν τῆς σοφίας 
µαθηµάτων τε xal χαρικµάτων τοῦ ἁγίου Πνςύμα- 
τος, οἷς χεχόσµηται ὁ οἶχος τοῦ Θεοῦ. «Ὢ μὲν γὰρ 
διὰ τοῦ Πνεύματος δίδοται λόγος σοφίας, ἅἄλλῳ δὲ 
λόγος γνώσεως, ἑτέρῳ δὲ πίστις bv τῷ αὐτῷ Πνεύ- 
ματι ἄλλῳ χαρίσματα ἱαμάτων, ἑτέρῳ δὲ γένη 
γλωσσῶν, » χαὶ ὅσα ἄλλα χατέλεξεν ὁ Octo; ᾿Απόστο- 
λος. Ἑν τούτοις οὖν ἑαυτοὺς παρασχευάνουσιν οἱ 
"ov χρειττόνων ἐφιέμενοι. Εἶτ ἐπειδὴ περὶ οἵχου 


autem sanctum Dei iptelligas, non murorum te- C Θεοῦ ἐμνημόνευσαν , ἀχολούθως ὁποῖος οὗτος τυγκχά- 


etorumque fabricam, sed illud quod jam ex electis 
animabus constituitur. Sancti, lapidés vivi sunt ; 
domumque spiritualem ad sanctum sacrificium de- 
stinatam, coetum religiosorum hominum esse sacer 
Apostolus docuit his verbis: « Vos autem omnes 
domus Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis. 
$i quis templum Dei violaverit, disperdet illum 
Deus. Templum enim Dei sanctum est, quod, estis 
vos **. » Hxc autem cum dixit, affinia locutus est 
dictis presentibus : « Sanctum est templum tuum, 
mirabile in justitia. » Sicut enim sensibilium tem- 
plorum structura in admiratione plerumque est, 
quod, ea studiosa varietate exzdificata sint; aurea 
quippe tecta. et anaglyplis ornata concinnant ele- 
gantie studentes, coluinnis atque marmoribus zdi- 
ficia exornant: eodem modo templum Dei quod 
sanctum est (et boc sane ipsi primum et quidem 
pulcherrimum bonum adest), externo ornatu cir- 
eumfulyet, videlicet sapientia illa Dei varietate 
distincta, justitia et reliquia virtutibus, Spiritus 
item sancti donis varie illustratum, ita ut in stu- 
porem et admirationem 8e contemplantea conji- 
ciat. Quamobrem qui ut in eo sedes haberent di- 
gni babiti sunt, lzti dicunt : « Replebimur in bo- 
nis domüs tuz : sanctum est templum tuum, 


iirabile in justitia. » O^serves porro velim hzc. 


vet ὃ.δάσχουσι λέγοντες' « Άγιος ὁ ναός σου, θαυ- 
μαστὸς bv δ.καιοσύνη.» Οὗτος γὰρ fv ὁ olxoc τοῦ 
θεοῦ, ὁ Ἅγιος αὐτοῦ νεώς. Νεὼν δὲ ἄχουε τοῦ Θεοῦ 
ἅγιον οὗ τοίχων xal ὀρόφων οἰχοδομήματα, ἀλλὰ τὸν 
ἐχ Ψυχῶν ἐχλεχτῶν συνεστῶτα fón. Λίθοι ζῶντες 
ol ἅγιοι, καὶ οἶχος πνευματιχὸς εἰς ἱεράτευμα ἅγιον 
τὸ σύστημα τῶν θεοσεθῶν εἶναι ὁ ἱερὸς ᾿Απόστολος 
ἐδίδαξεν εἰπών;' « Ὑμεῖς δὲ πάντες οἶχος θεοῦ ἐστε, 
xaX τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ οἰχεῖ ἓν ὑμῖν' εἴ τις τὸν 
vaby τοῦ Θεοῦ φθεἰρει, φθερεῖ τοῦτον ὁ θεός ὁ γὰρ 
ναὺς τοῦ Θεοῦ ἁγιός ἐστιν, οἵτινές στς ὑμεῖς. » 
Τοῦτο δὲ εἰπὼν, σννῳδὰ τῷ μετὰ χεῖρας ἑδίδασχε 
λόγῳ φάσκηντι' « Ἅγιας ὁ ναός σου, θαυμαστὸς iv 
δικαιοσύνῃ- » Ὡς γὰρ τῶν αἰσθητῶν ναῶν θαυμάζε- 
ται πολλάχις fj xavaaxsuh διὰ φιλοχάλου πολυτελείας 
γενοµένη ΄ χρυσόροφα γοῦν xaX διάχλυφα τεχταίνουσι, 
φιλοχαλοῦντες, Όλη τε χιόνων xai μαρμάρων xa- 
ταχοσμοῦσι τὰς οἰχοδομάς' τὸν αὐτὸν τρόπον ὁ τοῦ 
θεοῦ νεὼς ἅγιος Gv, xat τοῦτο πρῶτον χάλλιστον 
ἀγαθὸν χεχτηµένος, τὸν ἔξωβεν περιθέἐθληται χόσμον, 
πολυποιχΏῳ σοφίᾳ θεοῦ, διχαιοσύνῃ τε xai ταῖς 
λοιπαῖς ἀρεταῖς, τοῖς τε τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος χα- 
ρίσμασι πεποιχιλµένος, ὡς ἔχπληξιν ἐμποιεῖν xal 
θαῦμα παρέχειν τοῖς ὁρῶσιν. "Olsv οἱ χαταξιούµενοι 
τῆς ἓν αὐτῷ διατριθῖς χαἰροντές φασι’ «Πλησθησό. 
µεθα tv τοῖς ἀγαθοῖς τοῦ οἴχου cou: ἅγιος ὁ ναός 


Τμ, in, 15. ** I Cor. xti, 8, 9. * ICor. ui, 16, 17. 





, 


0673 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


634 


σου, θαυμαστὸς ἓν δικαιοσύνῃ.» Τήρει δὲ ὅπως ταῦτα A Davidis tempore dicta fuis-e, quo templum iljud 


χατὰ τοὺς χρόνους ἑλέγετο τοῦ Aavib, καθ) οὓς ὁ 
αἰσθητὸς ὑπὸ Σολομῶνος οὐδέπω χατεσχεύαστο νεώς' 
δειχνύντος ἑναργῶς τοῦ λόγου, ὅτι ὁ ἀληθῶς vale 
τοῦ Θεοῦ οὐχ ὁ Ex λίθων ἀφύχων ᾠχοδομημένος Tv, 
ἀλλ ὁ ἀποδοθεὶς ἡμῖν χατὰ τὴν ἀποστολιχὴν µαρτυ- 
ρίαν. Καὶ ἄλλως δὲ καθ ἑτέραν ἐχδοχὴν, ἐπειδὴ 
ἀνωτέρω ἐμαχάρισαν τὸν ἐχλεγέντα xat ἀναληφθέντα 
ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, χκατοιχἠσαντά τε Ίδη ἐν ταῖς αὐλαῖς 
αὐτοῦ ταῖς ἑπουρανίοις, εἰχότως xai αὑτοὶ τέως 
µένοντες χλητοὶ, εὐχάμενοι δὲ ἐχλεχτοὶ γενέσθαι xal 
τῶν αὐτῶν ἑπουρανίων μονῶν χαταξιωθΏναι, ἑλπίδας 
ἀγαθὰς ἑαυτοῖς ὑπογράφουσιν, ἱχετεύοντες τυχεῖν 
τοῦ αὐτοῦ ἐπουρανίου οἴχου καὶ τῶν Ev αὐτῷ ἁγαθῶν. 


Εἶθ᾽ ὡς µεμµαθηχότες ὁποῖός ἐστιν ὁ ἑπουράνιος τοῦ 


θ:εοῦ οἴχος, ἑρμηνεύουσι τὴν ἀρετὴν αὐτοῦ φάσχον- 
τες «Ἅγιος ὁ ναός σου, θαυμαστὸς ἐν διχαιοσύνῃ.) 
Ναὸς δὲ ἑπουράνιος xal ἀληθῶς ἐἑπάξιος τοῦ Θεοῦ, 
àv ᾧ χατοιχῶν ἐπινοεῖται ὁ τῶν ὅλων θεὸς, cl; ἂν 
Υένοιτο, 1| ὁ μονογενῆς αὐτοῦ Λόγος, cl; ὃν εὐδόχησε 
πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος χατοιχῆσαι; Οὗτος 
οὖν ἀληθῶς θανµαστός ἐστιν ἓν διχα'οσύνῃ -. ἐπειδὴ 
γέγονεν ἡμῖν αὐτὸς σοφία ἀπὸ τοῦ θεοῦ, δικαιοσύνη 
τε xal ἁγιασμὸς χαὶ ἀπολύτρωσις. 

Γ  ε Ἐπάχουσον ἡμῶν, ὁ θεὸς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, f; ἐλπὶς 
πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς, καὶ τῶν àv θαλάσσῃ 
µαχράν.» Ὁ μὲν δὴ ἐχλελεγμένος ὑπὸ coU xol 
ἀναλτφθεὶς εἰς τὸν ἐπουράνιον ναὺν µαχάριος ἀληθῶς 
xai τρισµαχάρωος * ἡμεῖς δὲ ἐν ἐπαγγελίαις ὄντες τῶν 


προλεχθέντων ἀγαθῶν, ἐλπίσι τε ἀνηρτημένοι, ἤδη ποτὲ C 


τούτων τυχεῖν εὐχόμεθα" δὺ παραχαλοῦμεν λέγοντες 
« Ἐπάκουσον ἡμῶν, ὁ θεὺὸς ὁ Σωτὶρ ἡμῶν: » ἐπαχού- 
σαςδὲ, µαχαρίους γενέσθαι χαταξίωσον, xat ἡμᾶς προσ. 
λαδόμενος, xaX ἐχλεξάμενος xal χατοιχίσας ἐν ταῖς αὐ- 
λαῖς 6ου * ἵν' ἐχεῖ Ὑενόμενοι πλησθῶμεν τῶν ἀγαθῶν 
τοῦ οἴχου σου. ᾿Αγαθὰ δὲ τοῦ ἑπουρανίου οἴχου, ὁποῖα 
ἄν τις νοῄσειεν, f) ola ὁ θεῖος Απόστολος διέγραφεν 
εἰπών᾽ « "A ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδεν, xal οὓς οὐχ fjxoucs, 
καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐχ ἀνέδη, ἃ ἠτοίμασεν 
ὁ θεὺς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν») Ἐπάχουσον τοίνυν 
ἡμῶν, ὁ θεὸς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, καὶ ἐπαχούσας χατ- 
αξίωσον xai ἡμᾶς τῶν ἀγαθῶν τοῦ οἴχου qov. 
Ταῦτα διδάσχονἑαι λέγειν οἱ πάλαι ὄντες αάρχες, 
Tí; δὲ τοῦ θεοῦ γλήσεως κατηξιωµένοι. Ἐπικχα- 
λοῦνται δὲ εὐχαίρως bv τούτοις τὸν ἑαυτῶν Σωτῆρα, 
ὃν xal ἀνωτέρω ἰλασμὸν ὠνόμασαν εἰπόντες, « xal 
τὰς ἀνομίας ἡμῶν αὃ ἱλάσῃ. Καὶ ἐνταῦθα δὲ τὸν 
Σωτηρα fj 'E6patxh Γραφὴ τούτοις ἐγγράφει τοῖς 
χαρακτῆρσι, δι’ ὧν xal à ἡμέτερος Σωτὴρ Ἰησοῦς 
γράφεται. Τοῦτον δὲ αὐτὸν τὸν ΣωτΏρα xai τὸν 
ἱλασμὸν, « ἑλπίδα πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς xal 
τῶν tv θἀαλάσσῃ μαχρὰν » ὀνομάζουσιν, ἄντιχρυς 
παριστῶντες μηδὶν ταῦία πρὸς Ἰουδαίους οὗ γὰρ 
µόνοις αὐτοῖς, πᾶσι δὲ τοῖς ἔθνεσι τὴν τοῦ Σωτῆρος 
χάριν εὐαγγελίζεσθαι, ofc γνώµην θεοῦ xai ἐπιστή- 
Μην θεσπἰξουσιν’ ὡς µηχέτι τὰς ἑλπίδας ἀναρτᾶν 
ἐπὶ τοὺς πάλαι νοµιζομένους αὐτῶν θεοὺς, ἀλλ ἐπὶ 


*! L€or. it, 9. 


sensibile a Salomone nondum excitatum fuerat : 
sicque clare docetur, verum Dei templum, non il- 
lud esse quod ex inanimatis lapidibus structum 
erat, sed quod ex apostolico testimonio designavi- 
mus. Secundum aliam vero interpretationem, quia 
electum et assumptum a Deo, qui jam in ccelesti- 
bus ejus atriis habitat, beatum przdicaveruut ; jure 
et ipsi qui vocati permanent, atque electi esse, et 
cclestibus mansionibus donari peroptant, bonam 
sibi spem ascribunt, eamdem domum c«alestem 
ejusque bona consequi rogantes. Deinde, utpote 
qui edidicerint qualis illa coelestis Dei domus sit, 
ejus virtutem post explicant dicentes : « Sanctum 
est templun tuum, mirabile in justitia. » Templum 
autem cveleste ac vere Deo dignum in quo habitare 
universorum Deus intelligitur, quid aliud fuerit, 
qwam unigenitum ejus Verbum, in quo placitum 
est omnem plenitudinem deitatis inhabitare? ος 
itaque vere mirabile est in Justitia ; utpote quod 
factum sit nobis sapientia a Deo, justitia, sanctifl- 
catio et redemptio. 


« Exaudi nos, Deus Salvator noster, spes omnium 
finium terre, et eorum qui in mari sunt longe. » 
Qui abs te electus, et in coeleste illud templum as- 
sumptus est, vere beatus et ter beatus : nos autem 
qui in predictorum bonorum promissionibus et in 
spe versamur, jam hzc ipsa consequi precamur : 
quare his verbis rogamus: « Exaudi nos, Deus Sal- 
vator noster : » postquam autem exaudieris, con- 
cede etiam nobis ut beati efficiamur, qui nos antea 
assumptos et electos habitare fecisti in atriis tuis ; 
ut ibi constituti impleamur bonis domus tux. Bona 
vero celestis domus quanam esse putaveris, nisi 
que Apostolus bis verbis descripsit : « Quz ocu- 
lus non vidit, nec auris audivit, nec in cor homi- 
nis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus 
se **? ; Exaudi itaque nos, Deus Salvator noster, 
el postquam exaudieris, nos bonis domus tuz di- 
gnare. Hzc dicere edocentur, qui cum olim caro 
essent, Dei vocatione donati sunt. Opportune au- 
tem hisce verbis Servatorem invocant suum, quem 


D superius propitiationem appellaverunt, cum dice- 


rent, «et impietatibus nostris tu propitiaberis. » 
Hic quoque Hebraiea Scriptura Salvatorem ipsis 
characteribus effert, queis Salvator noster Jesus. 
scribitur. Eumdem porro Servatorem et propitia- 
tionem ita quoque vocant, « 3pem omnium finium 
terr: et eorum qui in mari sunt longe, » palam 
declarantes hzc nihii ad Judzeos pertinere : neque 
enim ipsis tantum, sed etiam omnibus gentibus 
Servatoris gratiam, ut οἱ notitiam scientiamque 
Dei annuntiandam vaticinantur, ita ut non ultra in 
suis olim vocatis diis, sed in eo solo qui Servatoz 
eorum effectus est, spem reponant. «Preparapg 


635. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


636 


mon:es in virtute sua, accinctus potentia. » Pro Α µόνον tüv αὐτῶν γενόµενον Σωτῆρα. « Ἑτοιμάνων 


illo, « przeparans montes, » Symmachus, « funda- 
sti montes, » interpretatus est. Hic porro divina 
de Servatore doelrina inducenda est. Tu enim, in- 
quit, es spes omnium (nium terrz, qui et hac et 
illa virtute tua magna condidisti. Primo quidem 
proparasti montes in virtute lua, accinctus poten- 
tia: deinde conturbasti profundum maris, et so- 
num fluctuum ejus mitigasti : postea per hzec con- 
turbasti gentes. His vero gestis magnam utilitatem 
perceperunt qui habitant terminos. Te quippe no- 
verunt, et tLiinuerunt a signis tuis, ita ut nullam 
ulterius przter te spem ob oculos ponerent. Quare 
supra dictum est : « Spes omnium finium terrs. » 
Π enim qui terminos terre incolunt hic praenun- 
tiatur futurum esse ut timeant Deum a signis ejus, 
ut dicitur : « Et timebunt qui habitant terminos a 
signis tuis. » Quaenam signa illa erant, quz? cum vi- 
deren! qui habitabant terminos timuerunt Deum in 
ipsumque sperarunt, superius docuit bis. verbis : 
c Preparans montes in virtute sua, accinctus po- 
tentia, qui conturbas profundum maris, sonum flu- 
etuum ejus. » Quis sustinebit ? « Turbabuntur gen- 
tes. » Hzc videntes qui habitant terminos, timue- 
runt a signis ejus. Ilis porro significatur spiri- 
tuum malignorum, qui olim contra Dei scientiam 
erigebantur; abjectio et depulsio, ac diabolice 
aciei clades, principatuum videlicet, potestatum, 
rectorum mundi οἱ spiritualium nequitiz : qua 


6pt, kv τῇ lay oi αὑτοῦ, περιεςωσµένος &v δυναατεία.ι 
«Αντὶ τοῦ, « ἑτοιμάζων bgn, f6paca; ὄρη, » ὁ Eos- 
µαχος ἠρμήνευσεν. Ἐπάξει δὲ ὁ λόγος τὰς περὶ το 
προλεχθέντος Σωτῆρος θεολογίας. Eo γὰρ sl, qnot, 
ἡ ἐλπὶς πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς Ó τάδε xai 
τάδε τῇ σαυτοῦ δυνάµει µεγαλουργήσας. Ἡρῶτον μὲν 
ἠτοίμασας ὄρη &v τῇ ἰσχύῖ σου περιζωσάµενος ὄννα 
στείαν ' εἶτα συνετάραξας τὸ χύτος τῆς θαλάσσης, 
xa τῶν χυµάτων αὐτῆς τὸ Ίχος ἑπράῦνας ^ εἶτα δι 
τούτων ἑτάραξας ἔθνη. Τούτων δὲ γενοµένων, τὰ 
μεγάλα ὠφελήθησαν οἱ κχατοιχοῦντες τὰ πέρατα. 
Ἔγνωσαν váp σε, xaX ἐφοθήθησαν ἀπὸ τῶν σημείων 
σου, ὡς μηχέτι λοιπὺν ἄλλην τινὰ ἐλπίδα πρὺ 
ὀφθαλμῶν τίθεσθαι f] cé. Ai ἀνωτέρω ἑλέγετο" 
« Ἡ ἑλπὶς πάντων τῶγ περάτων τῆς γῆς. » Οὗτοι 
γὰρ οἱ τὰ πέρατα τῆς Υῆς οἰχοῦντες ἐν τοῖς προχει- 
μένοις φοθηθῄσεσθαι τὸν Ocbv ἀπὸ τῶν σημείων 
αὐτοῦ θεσπἰζονται ὑπὸ τοῦ φῄσαντος λογίου" « Kal 
φοθηθήσονται οἱ χατοικοῦντες τὰ πέρατα ἀπὸ τῶν 


. σημείων σου. » Ποῖα δὲ ἣν τὰ σημεῖα, ἅπερ θεασά- 


µενοι οἱ χἀατοικοῦντες τὰ πέρατα ἑἐφοθήθησαν τὸν 
«θεὺν χαὶ εἰς αὐτὸν Ἠλπισαν, προεδίδαξεν εἰπών' 
ἑ Ἑτοιμάξων- ὄρη ἐν τῇ ἰσχύϊῖ αὐτοῦ, πεβιεξώσμµένος 
ἐν δυναστείᾳ, ὁ συνταράσσων τὸ κύτος τῆς θαλάσσης, 
ἤχους χυµάτων αὐτῆς. » Τίς ὑποστήσεται; ε Τα- 
ῥαχθήσονται ἔθνη. » Ταῦτα θεασᾶμενοι οἱ κατοικοῦν- 
τες τὰ πέρατα, ἐφαδήθησαν ἀπὸ τῶν σημείων αὐτοῦ, 
Δηλοῦται δὲ διὰ- τούτων. fj τῶν πάλαι ἑπαιρομένων 


quidem olim gentibus terram incolentibus domina- ϱ. χατὰ «T6 γνώσεως τοῦ θεοῦ πονγρῶν πνευμάτων 


Dantur, et humana vite mare commiseebant et 
conturbabant, ita ut. deorum religionem, omnibus 
universum orbis elementum incolentibus emilte- 
rent. Omnia vero per salutarem Dei adventum de 
medio sublata et eversa sunt. llis similia alius 
quoque propheta hisce verhis vaticinatur : « Áu- 
dite, populi omnes, qui babitetis in ipsa : et 
erit Deus vobis in testimonium , :Dominus de 
domo sancta sua. Quia ecce Dominus, Dominus de- 
scendet de loco suo, et conscendet super excelsa 
ferrz. Et conteret montes subtus se, et valles li- 
quescent sieut cera a facie ignis propter im- 
pietatem Jacob : h:ec omnia et propter peccatum 
domus Israel **. » In xvii. item. psalmo, qui ejus- 


ταπείνωσις χαὶ dj χαθαίρεσις τῆς διαθολικῆς παρα- 
τάξεως, ἀρχῶν δηλαδὴ καὶ ἐξοωυσιῶν, xal xocpe- 
χρατόρων xai πνευματιχῶν τῆς πονηρίας" cuve 
πάλαι μὲν χατεχράτει τῶν ἐπὶ γῆς οἰχούντων ἐθνῶν, 
συνεχύχα τε χαὶ συνετάραττε τὴν τοῦ ἀνθρω- 
πείου βίου θάλασσαν, ὡς θεῶν δόξαν ἁποστέλλειν 
παρὰ mici τοῖς τὸ τῆς γῆς οἰχοῦσι ατοιχεῖον. Καθῇ- 
ρηται δξ πάντα xai ἀνατέτραπται διὰ τῖς σω- 
τηρίου θεοφανείας. Τὰ ὅμοια δὲ τούτοις xal ἄλλος 
προφήτης ὧδε θεσπίκει λέγων” « Ακούσατε, λαοὶ 
πάντες οἱ χατοιχοῦντες ἓν αὑτῇ xal ἔσται ὁ θεὸς 
ὑμῖν εἰς μαρτύριον, Κύριος ἐξ οἴχου ἁγίου αὐτοῦ. 
Διότι ἰδοὺ Κύριος χαταθῄσεται Ex τοῦ τόπου αὐτοῦ" 
χαὶ ἐπιθήσεται, Κύριος ἐπὶ τὰ ὕψη τῆς γῆς. Καὶ συν- 


dem Domini descensum ex ccelis in terram com- D τριθήσεται τὰ δρη ὑποχάτωθεν αὐτοῦ * χαὶ al χοιλάδες 


plectitur, dictum est : « Et commota est et contre- 
muit terra, fundamenta montium conturbata sunt 
οἱ commota sunt, quoniam iratus'est eis Domi- 
pus*', » His porro descensus Domini, id est l'ei 
?erD!, significatur ; deindeque oceultarum et invi- 
sibilium potestatum, qux olim in sublime erige- 
bantur. et ab omnibus gentibus colebantur, ruina, 
abjectio et dissipatio, αι in ejus ad homines de- 
scensu contigit. Quare in presenti dicitur : « Prz- 
parans montes in virtute sua, accinctus poten- 
tia. » Potentia enim accinctus, fortitudine scilicet 
sua, praedictos montes nondum quidem prorsus 


16 Mich. 1, 2.4. 9' Psal. xvu, 8. 


ταχῄσονται ὡς χηρὸς àmb προσώπου πυρὸς δι ἀσέ- 
θειαν Ἰακώδ' ταῦτα πάντα xal δι ἁμαρτίαν οἴχου 
Ἱσραήλ. » ᾽Αλλὰ χαὶ ἐν τῷ ιζ φαλμῷ, τὴν ἐξ obps- 
νῶν ἐπὶ γης χατάθδασιν τοῦ αὐτοῦ. Κυρίου περιέχοντυ 
Ἱέλεχται’ « Καὶ ἐσαλεύθη: χαὶ ἕντρομος ἐγενήθη 1j 
γῆ, καὶ τὰ θεμέλια τῶν ὀρέων ἐταράχθησαν καὶ 
ἑσαλεύθησαν, ὅτυ ὠργίσθη αὐτοῖς ὁ Κύριος. » Σηµαί» 
veta: δὲ διὰ τούτων κάθοδος τοῦ Κυρίου, δηλαδὴ τον 
Θεοῦ Λόγου: εἶτ ἐπὶ τῇ εἰς ἀνθρώπους χαθόδῳ av- 
τοῦ τῶν ἀφανῶν xai ἀοράτων δυνάμεων τῶν πάλαι 
εἰς Uoc ἑπηρμένων, xat παρὰ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τε” 
τιµηµένων χαθαίρεσις xa ταπείνωσις xal σχεδασµός. 











e51 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


60.3 


Διὸ καὶ ἐν τοῖς μετὰ χεῖρας εἴρτται' « Ἑτοιμάζων A sustulit, sed praparavit et ad supplicium destina- 


ὄρη ἐν τῇ ἰσχύϊ αὐτοῦ, περιεζωσμένος ἐν δυναστείἀ. » 
᾿Δυναστείᾳ γὰρ περιεζωσμένος, τῇ αὐτοῦ ἰσχύῖ, τὰ 
προλεχθέντα bpr οὕπω μὲν εἰς τὸ παντελὲς ἀπώλε- 
σεν ἠτοίμασε δὲ εἰς τιµωρίαν τέως ἀφαρίσας αὐτὰ 
xaY ἀἁποστήσας τῆς xavà τῶν ἀνθρώπων τυραννίδος - 
ἀλλὰ χαὶ τὸ χύτος τῆς θαλάσσης τῇ ἑαυτοῦ δυναστεία 
χατέπαυσε. AU λέλεχται” « Σννταράσσων τὸ χύτος 
τῆς θαλάσσης, Ίχαυς χυµάτων. αὐτῆς. » Αντὶ δὲ τοῦ, 
e ὁ συνταράσσων, » ὁ μὲν ᾿Αχύλας,ε χαταστέλλων; »ὁδὲ 
Θεοδοτίων, « χαταπραθνων, » xaX ἡ πέμπτη ἔχδοσις, 
« ὁ χαταπραῦνων, » ἠρμήνευσαν. Λέγει δ' οὖν ὁ 'Axo- 
Aag: « Καταστέλλων ἦχον θαλάσαης, θόρυδον xupá- 
των αὐτῆς xal ὄχλον φυλῶν. » Ὥσπερ γὰρ τὰ προ- 
λεχθέντα bpm εἰς τὴν µέλλαυσαν αὐτὰ διαλήφεσθαι 
τιµωρίαν ἠτοίμασεν, οὕτω κατέστειλε τὸν Ίχον θα- 
λάσσης xai τὸν θόρυθον τῶν χυµάτων αὐτῆς. Τίς δὲ 
1j θάλασσα, καὶ ποταπὸς ὁ Ίχος αὑτῆς, xa τίς à θό- 
p»6os τῶν κυμάτων αὐτῆς, ἑξῆς διασαφεῖ ὁ ᾿Αχύλας 
εἰπώὼν ' « Καὶ ὄχλον φυλῶν. » 'U γὰρ πολὺς ὄχλος 
τῶν πάλαι ἐθνῶν, xal τῶν χατὰ πᾶν γένας ἀνθριῦ - 
πων φυλῶν ἣν, ὅτε χῦμα τοῦ τῶν ἀνθρώπων βίου. 
χαὶ ij τοιαύτη τοῦ θνητοῦ βίου θάλασσα τῆς τῶν áv- 
θρώπων χαχίας πεπληρωμένη, πολὺν θόρυδον εἶχε, 
μέγ v τε ἦχου ἑξαπέστελλεν. xe τὸν δράχοντα οἱ- 
χοῦντα iv αὐτῇ χεχτηµένη, περὶ οὗ λέλεχται' «Ἐπ- 
άξει Κύριος ὁ θεὸς τὴν µάχαιραν ἐπὶ τὸν δράκοντα, 
ὄφιν xbv. σκολὼν, xaX ἀνελεῖ τὸν δράκοντα τὸν ἐν τῇ 
θαλάσαῃ ΄ » xat àAXayou προειπὼν ὁ λόγος᾽ « Λῦτη 
ἡ θάλασσα dj µεγάλη χαὶ εὑρύχωρος, » ἑπ.λέγει’ 
€ "Exzt δράχων οὗτος, ὃν ἔπλασας ἐμπαίζειν αὐτῷ. » 
Αλλὰ γὰρ ἀθρόως χαὶ τὸν δράχοντα xaY tf,» θάλασσαν, 
χα) τὸν τῶν χυµάτων αὐτῆς ἦχον, Tj ἑλπὶς πάντων τῶν 
περάτων τῆς Υῆς, ἐπιφανεῖσα ἀνθρώποις, χατέστειλε 
καὶ χατεπράῦνε, τόν τε ὄχλον τῶν φυλῶν ἔσδεσε. Τού- 
των δὲ γενομένων, ἑξῆς xaY ἀχολούθως εἴρηται' « Καὶ 
φοθηθήῄσονται οἱ κατοιχοῦντες τὰ πέρατα ἀπὸ τῶν 
σηµείων σου ο Ἰχανὰ γὰρ ἣν τὰ προλεχθέντα ση- 
pila, ὄρη ταπεινούµενα xat θαλάσσης ἦχος χαταστελ- 
λόμενος, θόρυθός τε χυµάτων µηχέτι ταράττων χατὰ 
τὸ παλαιὸν, ἁλλὰ χαὶ ὄχλος φυλῶν xat αὐτὸς σθεννύ- 
p:vo;. φόθον ἐμποιῆσαι τοῖς χατοιχοῦσι τὰ πέρατα 
ὡς µηχέτι τὰ προλεχθέντα πάντα φοθεῖσθαι, ἀλλ 
ἕνα µόνον τὸν πάντων ἐχείνων νιχητήν ' ὄντινα λοι- 
T^v γνόντες xal φοθούμενοι, τοῦ φάσχοντος µχκα- 
ρ'σμοῦ τυγχάνουσι΄ « Μαχάριοι πάντες οἱ φοθούµε- 
vot τὸν Κύριον. » Τίνες Q^ ἂν εἴεν οὗτοι, τὺ παρὸν M- 
γτον διδάσχει φάσχον’ « Καὶ φοθηθήσονται οἳ χατοι- 
χοῦντες τὰ πέρατα ἀπὸ τῶν σημείων σου. » Κατοι- 
χεῖν δὲ λέγονται τὰ πέρατα o) πάντως ol τὰς ἔσχα- 
τιὰς τῆς Υτς οἰχοῦντες, «ἀλλ οἱ δυνάµενοι ὁμοίως 
Παύλῳ λέγειν: « "Ev σαρχὶ γὰρ ζῶντες, οὗ χατά 
σάρκα στρατευόµεθα’ » καὶ" « Zi δὲ οὐχέτι kv, 
C$ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός. » Οὗτοι Υὰρ, οὔτε ἐμθαθύ- 
ναντες τοῖς ἀνθρωπίνοις πράγµασιν, οὔτε πάντη ἑχτὸς 
ὄντες αὐτῶν, ὥσπερ ἓν µεθοΓίῳ καθεστήἠχασιν, ἁμφὶ 
τὰ πἐρατα τῆς ἀνθρωτίντς qur πολιτενόµενο:, Οἱ 


vit, et a tyrannide quam in homines exercebant 
semovit : imo eliain profundum maris potentia sua 
sedavit. Quapropter üicilur : « Conturbans pro- 
fundum maris, sonum fluctuum ejus. » Pro illo 
autem , « conturbans, » Áquila, « comprimens ; » 
Theodotio, « mitigans ; » quinta item editio, « mi- 
ligans, » interpretati sunt. Ait igitur Aquila : 
« Comprimens sonum maris, tumultum fluctuum 
ejus, et turbam nationum. » Quemadmodum enim 
predictos montes ad futurum ipsis inferendum 
supplicium preparavit, ita quoque sonum maris 
et tumultum fluctuum ejus compressit. Quodnam 
illud mare, quis sonus ejus, quis tumultus fluctuum 
ejus sii, sub lic declarat Áquila dicens : « Ft 


B turbam nalionum. » Siquidem multa elim turba 


gentium «t nationum totius humani generis erat : 
hujusce autem mortalis vitz fluctus et nare, ma- 
litia repletum, tumultum magnum excitabat, δὲ 
ingentem emittebat sonitum ; utpote qued draco- 
nem in medio sui habitantem contineret, de quu 
dictum est : « Inducet Dominus Deus gladium 
super draconem, serpentem tortuosum, et occidet 
draconem qui est in mari **. » Et alibi postquam 
dixissel : « Hoc mare magnum et spatiosum αν, ; 
subdit : « Πίο draco iste quem formasti ad illir- 
dendum οἱ **, » Imo confertim draconém, mare et 
sonum fluctuum ejus compressit et scdavil sper 
ila omnium finium terrz, qu:e hominibus affulsit, 
et turbam nationum exstinxit. His peractis conse- 
queuter subjungitur : « Et timebunt qui habitant 
terminos a signis tuis. » Nam pr«dicta signa, 
nempe montes depressi, sonus maris sedatus, tu- 
multus fluctuum, non ut olim perturbans ; turba 
item nationum exstincta, erant ad terrorem habi- 
tantibus terminos incutiendum satis; ila ut non 
ista jam memorata, scd unum eorum omnium, vi^ 
etorem, ultra. reformidarent : quem demum co- 
gnoscentes ac Limentes, beatitudinem sic expres- 
sam consequuntur : t Beati omnes qui timent Do- 
minum **, » Quinam vero sint. illi, hisce verbis 
edocetur : « EL timebunt qui habitant terminos a 
signis tuis. » Terminos autem inhabitare dicur.- 
tur non prorsus ii qui extrema terrz incolunt, sed 


D qui una cum Paulo dicere possunt : « In carne 


viventes, non secundum carnem militoinus **, » οἱ: 
« Vivo autem jam non ego, vivit vero in me Chri- 
tus?*, » Ii enim humanis non sese negotiis im- 
mergentes, neque tamen iis sese prorsus subdu- 
centes, quasi in finibus consistunt, et circa vitae 
humanz terminos versantur. Qui sane multo sensu 
praediti, conspectis Servatoris nostri signis, ad 
principium  sapientiz, timorem Dei assumentes, 
devenerunt. Quis vero eoruin, qui variis tempori- 
bus imperium tenuere, sublimitatem ct insultus in 
Ecclesiam Dei conspicatus, quis impiorum homi 
num persecutiones et. minas inLwitus, non dicat 


* Isa, xxvir, 1. ?? Psal. ου, 25. ?* Jbid. 26. ?' Psal. cxxvin, 1. 33 HL Cor. x, 5... 9 Gal. i, 20 





$39 


EUSEBII CESAR:ENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 640 


montes exaltatos, mare concussum fuisse, et 80- A δη, πολλῆς alc0fjotog µετασχόντες, τὰ σημεῖα τοῦ 


num fluctuum esse impiorum et atheorum blas- 
phema dieta? Quz sane omnia ille omnium terre 
Óierminorum Servator, vel solo nutu in virtute sua 
deprimere consuevit ; ita ut qui ruinam et perni- 
ciem eorum conspiciunt turbentur; alii vero hinc 
utilitatem nanciscantur, Deique timorem  assu- 
mant, impiorum perniciem divin» Salvatoris po- 
testatis signa perspicua esse confitentes. 


Σωτῆρος ἡμῶν θεασάµενοι, οἱ ἓν ἀρχῃ veróvam 
σοφίας, τὸν φόδον τοῦ θεοῦ ἀνειληφότες. Ti; à τὰ 
ὑψώματα τῶν χατὰ χρόνους ἀρχόντων xal τὰς χατὶ 
τῆς Ἐχχλησίας τοῦ Θεοῦ ἑπαναστάσεις, τούς οι 
διωγμοὺς xaX τὰς ἀπειλὰς τῶν ἀσεδῶν ἀνδρῶν τεθεα- 
μένος, οὐκ ἂν εἴποι ὄρη εἶναι ὑψούμενα xa θάλασσαν 
ἀληθῶς χυµαίνουσαν, fyóv τε χυµάτων τὰς τῶν àn- 
6ῶν χαὶ ἀθέων βλασφημίας;: "A δὴ πάντα bv τὴ 


ἰσχύϊ αὐτοῦ ὁ Σωτὴρ πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς μιᾷ ῥοπῇ ταπεινοῦν εἴωθεν' ὡς τοὺς ὁρῶντας τὴν 
πτῶσιν αὐτῶν xal τὴν ἀπώλειαν ταράττεσθαι * τοὺς δὲ ὠφελεῖσθαι xal φόδον ἀναλαβθάνειν Θεοῦ, στμεῖα 
&vaprr τῆς τοῦ Σωτῆρος ἑνθέου δυνάµεως τὴν τῶν ἀσεδῶν χαθαίρεσιν εἶναι ὁμολογοῦντας. 


Vgas. 10, 11. « Exitus matutini et vespere dele- 
ctationes. Visitasti terram et inebriasti eam. » 4d ea 
qua prius enumerata sunt, alia item signa virtu- 
tis Servatoris declarat his verbis : « Exitus matu- 
tini et vespere delectationes. » Pro quo Symma- 
chus : « Progressus dilucult et hymni vesperz. » 
Unum quippe hoc maximumque signum est salu- 
taris virtutis, quod postquam supra dicta depres- 
serat, exitus matutini et delectationes vesperz ho- 
minibus constituerit; sive, secundum Symmachum, 
« hymnos, » aut, secundum Aquilam, « laudes. » 
Nam quod per universum orbem in ecclesiis Dei 
jn matutino solis exitu, et vespertinis horis, 
hymeui, laudes et divine vere delectationes Dee 
constituantur, id sane Dei virtutis non modicum 
signum est. Dei vero delectationes sunt hymni 


ubique terrarum in Ecclesia ejus matutinis et ve-. 


« "E&óbou; πρωΐας xal ἑσπέρας τέρψεις ' ἐπεσχέφω 
τὴν γην χαὶ ἐμέθυσας αὑτὴν. » Πρὸς τοῖς χατεῖλε- 


p Υμένοις καὶ ἄλλα σημεῖα τῆς τοῦ Σωτῆρος δυνάµεως 


παρἰστη λέγων « Ἑξόδους πρωῖας χαὶ ἑσπέρας ztp- 
Ψεις" » ἀνθ᾽ οὗ ὁ Σύμμαχος ἠρμήνευσε" « Τὰς προ- 
ελεύσεις τοῦ ὄρθρου καὶ τῆς ἑσπέρας τὰς ὑμνολο- 
γίας.» "Ev γὰρ χαὶ τοῦτο µέγιστον σημεῖον τυγχάνει 
τῆς σωτηρίου δυνάµεως, τὸ μετὰ τὴν ταπείνωσιν 
τῶν προλεχθέντων συστἠσασθαι Ev ἀνθρώποις ἐξόδους 
πρωΐῖας καὶ ἑσπέρας τέρψεις' f] χατὰ τὸν Σύμμαχον, 
« ὑμνολογίας, » $, χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, « αἱνοποιήσεις. à 
Τὸ γὰρ χαθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης ἐν ταῖς ἐχχλησίαις 
τοῦ θεοῦ χατὰ τὰς πρωϊνὰς τοῦ ἡλίου Σξόδους, χατά 
τε τὰς ἑσπερινὰς ὥρας ὑμνολογίας xaX αἱνοποιῆσεις, 
καὶ θείας ἁληθῶς .τέρφεις τῷ 8c συστήῄσασθαι, οὗ 
τὸ τυχὸν ἣν θεοὺ ἀρετῆς σηµεῖον. θεοῦ δὲ τέρψεις 
οἱ πανταχοῦ τῆς γῆς ἐν τῇ Ἐχχλησίᾳ αὐτοῦ ἀναπεμ- 


spertinis boris emissi. Quare dictum est alicubi : C, πόµενοι κατὰ τοὺς ὀρθρινοὺς xal κατὰ τοὺς ἑσπερι- 


« Jucunda sit ei laus mea δὲ: » ac rursum : « Ele- 
vatio manuum mearum saerificium vespertinum **; » 
et : « Fiat oratio mea sicut incensum in conspectu 
tuo**, » Tpsz itaque delectationes Servatoris signa 
sunt, Ad haec aliud maximum signum memorat 
dicens : « Visitasli terram, οἱ inebriasti eam. » 
Ut enim zgrum medicus inspicit ac visitat. morbi- 
: que curam gerit, omniaque ad medelam et salutem 
opportuna confert ; eodem modo tu Servator noster 
el spes omnium finium terrz, accinctus potentia 
virtutis tuz, bxc omnia operatus cs : adversarias 
potestates de medio sustulisti, matutinas vesperii- 
nasque delectationes in terra constituisti : et hac 
effecisti, homincs visitatione dignatus tua, qua in- 


νοὺς χαιροὺς ὕΌμνηι τυγχάνουσι, Διὸ λέλεκταί που" 
« Ἡδυνθείη αὑτῷ d αἶνεσίς µου" » καὶ πάλι' 
« Ἔπαρσις τῶν χειρῶν µου θυαία ἑσπερινή ΄ » xal 
c Γενηγθήτω ἡ προσευχή µου ὡς θυµίαµα ἑνώπιόν 
σου. » Καὶ αὗται οὖν αἱ τέρψεις σημεῖα τυγχάνουσι 
τοῦ Σωτῆρος. Καὶ ἄλλο δὲ πρὸς τούτοις σημεῖον µέ- 
γιστον καταριθμεῖται Ec λέγων" € Ἐπεσχέψω τὴν 
γῆν, xai ἐμέθυσας αὐτὴν. » Ὡς Υὰρ νοσοῦντα la- 
τρὸς ἐφορᾷ χαὶ ἐπισχέπτεται, ἐπιμέλειαν ποιο΄µενος 
τοῦ πάθους, πάντα τε τὰ πρὸς ἴασιν χαὶ σωττρίαν 
αυντελοῦντα συμθαλλόμενας τὸν αὐτὸν τρόπον xol 
σὺ ὁ Σωτηρ ἡμῶν, dj ἑλπὶς πάντων τῶν περάτων 
τῆς Ye, περιζωσάµενος δυναστείαν τῇ ἰσχύῖ σου, 
ταῦτα πάντα eloyácu" τὰς μὲν ἀντιχειμένας χαθεῖ- 


finita ipsis bona collata suut, ita ut cptin.is D λες δυνάµεις, συνεστήσω δὲ ἐπὶ γῆς πρωϊνὰς xii 


illis tuis muneribus replerentur et inebriarentur, 
atque divites evaderent secundum Apostolum qui 
ait : « In omni divites facti estis in ipso, in omni 
verbo el in omni scientia ?'; » sive secundum Sym- 
machum : « Fructuum ubertate ditabis ipsam. » 
Quomodo inebriaverit terram, quomodo locuple- 
taverit et fructuum ubertate repleverit, sub hzc 
declarat dicens : « Flumen Dei repletum est 
aquis. » Nam tuum sancti Spiritus flumen, quod 
ex fonte scaturit tuo, terre habitatoribus elargi- 
(us, atque rationabilem spiritualemque ipsorum 
agrum, qui terra vocatur, magno inundans fluxu, 


ἑσπερινὰς τέρφεις' xaX ταῦτ ἔπραξας, χαταξιώσας 
τῆς σεαωτοῦ ἐπισχοπῆς τοὺς ἐπὶ γῆς ἀνθρώπου:, 
6; f; µυρία αὑτοῖς ἀγαθὰ δεδώρηται’ ὡς πληρῶσαι 
αὐτοὺς xat μεθῦσαι ταῖς ἀγαθαῖς cou χορηγίαις, 
πλουτίσαι τε αὐτοὺς χατὰ τὸν Ἀπόστολον φήσαντα ᾿ 
« Ἐν παντὶ ἑπλουτίσθητε ἓν αὐτῷ, Ev παντὶ λόγφ 
xaX πάσῃ γνώσει’ » f) χατὰ τὸν Σύμμαχον φῄσαντα᾽ 
ε Πολυχαρπίᾳ πλουτίσεις αὑτῆν. » Πῶς δὲ ἐμέθυσε 
τὴν γῆν, xal πῶς ἐπλούτισε xal ἐπλήρωσεν αὐτὴν 
πολυχαρπίας, διασαφεξ λέγων ἑξῆς' « Ὁ ποταµες 
τοῦ θεοῦ ἑπληρώθη ὑδάτων. » Tbv γὰρ σεακυτοῦ πο- 
ταμὸν τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τὸν ἀπὺ τῆς dv o 


^ Psal, cxxvi, 1. ^ Psal. cxp, 2. "ibid. 5 I Cor. 1^ 


L 





δει 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 





613 


πηχῆς ἀναθλυσταίνοντα, τοῖς ἐπὶ γῆς οἰχοῦσι ἕωρη- A sapientirque imbribus incbrians, « multiplicasti 


σάµενος, τὴν Ἀογιχὴν χαὶ vospàv αὑτῶν χώραν γῆν 
ὀνομαζομένην, πολλῷ τῷ ῥεύματι καταχλύσας, μεθύ- 
σας τοῖς τῆς σοφίας ὀμθρήμασιν, « ἐἑπλήθυνάς τε τοῦ 
πλουτίσαι αὐτὴν » τοῖς τοῦ ἁγίου Πνεύματος διαφό- 
pots χαρίαµασι. Τούτου δὲ « τοῦ ποταμοῦ τὰ ὁρμή- 
µατα εὐφραίνουσι τὴν πόλιν τοῦ θεοῦ. » Καὶ ὁ Σωτὴρ 
δὰὲ περὶ τοῦ αὐτοῦ ἑδίδασχε λέγων’ « "Og ἂν rip Ex 
τοῦ Ὁδατος, οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, ποταμοὶ Ex τῆς χοι- 
λίας αὐτοῦ ῥεύσουσιν ὑδαέος ζῶντος, ἀλλομένου εἰς 
ζωὴν αἰώνιον. Τοῦτο δὲ ἔλεγε περὶ τοῦ Πνεύματος, οὗ 
Άμελλον λαμβάνειν οἱ πιστεύοντες εἰς αὐτόν. » 0ὗ- 
τος οὖν ὁ ποταμὸς τοῦ θεοῦ ἐπληρώθη ὑδάτων ΄ ὥστ' 
ἂν εἰ λεῖν' « "Ex τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάν- 
τες ἑλάδομεν. » Πολλῶν δὲ ὑδάτων ὁ ποταμὸς πεπλᾖ- 


locupletare eam » variis Spiritus sancti charisma- 
tibus. Hujus porro « fluminis impetus letificant 
civitatem Dei, » Salvator item de eadem ipsa re 
hzc docuit : « Si quis biberit ex aqua, quam ego 
dabo ei, flumina de ventre ejus fluent aqu: vivas, 
salientis in vitam zternam. Hoc autem dicebat de 
Spiritu, quem accepturi erant credentes in eum ὃν. 
Hoc itaque flumen Dei repletum est aquis; ita ut 
dicant : « Ex plenitudine ejus nos omnes accepi- 
mus **. » Multis autem aquis repletum flumen est, 
quoniam qui eo potantur, inter se dissimiles sunt. 
Cum diversi porro sint ordines eorum, qui ejus 
consortes sunt, jure singulis congruentia przebens, 
multis aquis repletum esse dicitur : quarum par- 


ρωται, διὰ τὸ μὴ ὁμοίους εἶναι τοὺς ἐξ αὑτοῦ ποτι- B ticeps rationabilis ager, congruentes singulis prz- 


ζομένους. Διαφόρων δὲ ὄντων ταγμάτων τῶν µετα- 
λαμδανόντων αὐτοῦ, εἰχότως ἑκάστῳ παρέχων τὰ 
πρόσφορα, πολλῶν ὑδάτων πεπληρῶσθαι λέγεται ' ὧν 
μεταλαδθοῦσα 1| λογικὴ χώρα, τὰς ἐπιτηδείους ἑχά- 
στῳ δίδωσι τροφὰς, xal τοὺς ἑπαξίους τοῦ τοσούτου 
ποταμοῦ χαρπούς. Δι) λέλεχται ' « Ἡτοίμασας τὴν 
τροφὴν αὐτῶν, ὅτι οὕτως fj ἑτοιμασία. » Κατὰ δὲ 
τὸν Σύμμαχον' « Τελεσφορῄσεις, qnot, τὴν σπερ- 
µατίαν αὐτῆς, ὅτι οὕτως Ἡδρασας αὐτὴν, » δηλονότι 
τὴν γῆν, « χαὶ ἐμέθυσας αὐτὴν, ἐπλήθυνας τοῦ 
πλουτίσαι αὐτὴν. » Τῷ οὖν ποταμῷ τῷ σῷ τελεσφο- 
ρῄσεις τὴν σπερµατίαν αὐτῆς, τουτέστι τὰ σπέρµατα 
ἐν αὐτῇ καταθληθέντα σὺ αὐτὸς διὰ τοῦ σαυτοῦ πο- 
ταμοῦ τελεσφορηθΏναι ποιῄσεις, ὡς τελείους ἁποδου- 
ναι τοὺς στάχυς. Οὕτω γοῦν χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον, f) 
μὲν ποιἠσει X, ἡ δὲ E, ἡ δὲ p^, τῆς ἀνθρωπίνης qu- 
χῆς γῆς ὀνομαζομένης, xai κατὰ τὴν σωτήριον πα- 
ραξολήν" « Τοὺς αὕλαχας αὐτῆς µέθυσον΄ πληθυ- 
voy τὰ γεννήµατα αὐτῆς iv ταῖς σταγόσιν αὐτῆς 
εὐφρανθήσεται ἀνατέλλουσα. » Διεξελθὼν ὁ προφητι- 
χὸς λόγος τὰ σημεία τῆς τοῦ Σωτῆρος ἀρετῆς, καὶ 
τῇ τοῦ Πνεύματος προγνώσει τὰ ἑσόμενα, ὡς fn 
δι ἔργων χεχωρηχότα τεθεαµένος' ὅπως μὲν τῶν 
ἀντιχειμένων ἀνατροτὴν εἰργάσατο, ὅπως δὲ ἐπεσχέ- 
daaso τὴν γῆν xat ἐμέθυσεν αὐτὴν, xai ὡς ἐπλήθυνε 
τοῦ πλουτίσαι αὐτὴν, πληρωθέντος ὑδάτων τοῦ πο- 
ταμοῦ τοῦ Θεοῦ. Ταῦτα θεσπίσας, xoi ὡς ἤδη πρὸ 
ὀφθαλμῶν ὀρώμενα θεασάµενος, br! εὐχὴν τρέπεται, 
καὶ τὸν θεὸν ἱχετεύει λέγων ' « Τοὺς αὕὔλαχας αὐτῆς 
µάθυσον, xai πλήθυνον τὰ γεννήµατα αὐτῆς. » Δύ- 
λαχες δὲ ψυχῆς εἶεν ἂν οἱ χατὰ βάθους αὐτῆς λογι- 
αμοὶ, xai τῆς συνειδήσεως αὐτῆς fj χρύφιος xal τοὺς 
πολλοὺς λανθάνουσα δύναμις, fjv ὁ τοῦ Θεοῦ λόγος 
ἁρότρου δίχην ἀνατέμνων xal µεταδάλλων, λεῖον 
ἀπεργάζεται' περιελών τε τὰς ἀχάνθας, χαὶ τὴν 
περιττὴν Όλην, ἑντίθησι τὰ ἑαυτοῦ σπέρµατα * εἶτα 
τοῖς λοχικοῖς νάµασιν ἀρδεύων, μεθύσχει αὐτὴν. Ao 
λέλεχται-: « Τοὺς αὕλαχας αὐτῆς µέθυσον, xal πλή- 
θυνον τὰ γεννήµατα αὐτῆς. » Εἶτα ἀντὶ τοῦ. « Ev 
ταῖς σταχόσιν αὐτῆς εὐφρανθήσεται ἀνατέλλουσα » 
κατὰ τὸν Σύμμαχον’ ε Ταῖς ψεχάσιν αὐτῆς χαυνώ- 


55 Joan, vii, 38, ὤθ. Ἡ, Joan. 1, 16. 


bet escas, atque condignos tanti fluminis fructus. 
Quare dictum est : « Parasti cibum illorum, quo- 
niam ita est preparatio. » Secriidum. Symmachum 
vero : « Fructificare facies semen ejus, quoniam ita 
fundasti eam, » videlicet terram, « etinebriasti eam, 
multiplicasti locupletare eam. » Flumine itaque 
tuo fructum parere facies semini ejus, id est, se- 
mina istuc conjecta, tu. ipse, tuoque flumine fru- 
cium parere facies, ita ut perfectas spicas przbeat. 
Sic secundum Evangelium alia terra tricesimum, 
alia sexagesimum, centesimum alia proferet : nam 
in Salvatoris parsbola anima hominis terra voca- 
tur. « Rivos ejus inebrie, multiplica genimina 
ejus : in stillicidiis ejus letabitur germinans.» 
Postquam propheticus sermo signa virtutis Serva- 
toris recensuit, et ex prescientia Spiritus futura, 
ut jam opere completa, przvidit; quomodo Scilicet 
adversarios prostraverit, quomodo terram visitave- 
rit et inebriaverit, quo pacto multiplicaverit locu- 
pletare eam, flumine Dei aquis repleto. Hsec vatici- 
matus, et quasi pre oculis haberet contemplatus, 
aJ preces vertitur, Deoque supplicat bis verbis : 
« Rivos ejus inebria, multiplica genimina ejus. » 
Rivi animz ejasdem profundz cogitationes fuerint, 
et abscondita multisque latens conscientiz vis, 
quam Dei verbum ceu aratrum sulcans et immu- 
tans, planam efficit : spinisque ac superflua materia 
amotis, semina sua inserit : deindeque rationabi- 
libus fluentis irrigans, ipsam inebriat. Quare di- 
ctum est : « Rivos ejus inebria, multiplica geni- 
"mina ejus. » Postea vero illius loco : « In stillici- 
diis ejus lelabitur germinans, ) Symmachus sic 
habet : « Stillis ejus emollies ipsam et germen ejus. ? 
Et hzc ommia visitantis Ecclesiam suam signa 
sunt : quz sane olim prznuntiata, non alio modo 
quam per Servatoris nostri adventum completa — 
sunt : per quem qui ejus gratia dignati sunt, cc . 
lestia semina in animabus suis excipientes, ubere: 
fructus proferunt; alii nempe centesimum, alii 
sexagesimum, alii tricesimum. Quisquis vero in 
Dei Ecclesia diversos eorum qui in Christo profi- 


- 


613 


EUSEDII CAESARIENSIS OPP. 


PARS Ill. — EXEGETICA. a 


ciunt ordines conspicit, is eorum qux in vaticinio A σεις αὐτὴν xal τὸ βλάστηµα ate, » εἵρτται. Καὶ 


feruntur ubertatem probe cognoscet. 


πάντα δὲ ταῦτα σημεῖα τυγχάνει τοῦ Extaxsio2u£voo 


τὸν Ἐκκλησίαν αὗτου' ἃ δη πάλαι προλεχθέντα οὐδ' ἄλλως εἰς ἔργα χεχώρηχεν ἡ διὰ τῆς τοῦ Σωτη- 
poc ἡμῶν ἐπιφανείας' δι fic οἱ κατηξιωµένοι τῆς αὐτοῦ χάριτος, τὰ ἓξ οὐρανῶν σπέρµατα ταῖς αὐτῶν 


Ψυχαῖς ἀποδεξάμενοι, χαρποὺς εὐθαλεῖς παρέχουσιν ᾿ 


τις Ev. τῇ Ἐχχλησίᾳ τοῦ Θεοῦ τὰ διάφορα τάγματα 


οἱ μὲν p! ποιοῦντες, οἱ δὲ EP, οἱ δὲ Yr. Ὁρων δέ 
τῶν ἐν Χριστῷ προχοπτόντων, τὴν παγχκαρ”τίαν 


εἴσεται τῶν διὰ τῆς προχειµένης προφητείας θεσπιζοµένω». 


VEns. 12,14. « Benedices corone anni benignitatis 
tuz, et campi tui replebuntur ubertate. » Quia ad 
praedicandum annum Dei acceptabilem, et diem 
retributionis, venisse Servator dicitur, secundum 
dcripturam ex ejus persona sic loquentem : « Spiri- 
tua Domini super ine, eo quod unxerit me : evange- 
lizare pauperibus misit me; predicare capüivis di- 
»issionem, et. czcis visus restitutionem ; vocare p 
annum Domini acceplabilem, el diem relributio- 
nis **;» jure hic retributionis diem indicat. Est autem 
illa futurum szculum, quod posf prasentis con- 
summationem veniet. llluin ilaque annum quasi co- 
rona novisque ac speciosis floribus, qui in eo ver- 
saturi sunt, ornandum, sermo yrzesens vaticina- 
tur dicens : « Benedices corups anni benignitatis 
tuz. » Nam ille futuri szculi annus, cum sit annus 
benignitatis Dei, benedicta:» coronam habebit, to- 
tum nempe sanclorum chorum. Quam coronam cum 
benedixerit, imponet sibi Christus Dei, eorum agri- 
culture floribus decoratus. Sed etiam ipse eorum- 
dem corona erit secundum Isaiam sic loquentem : 
« Et erit Dominus Sabaoth corona gloria. Tunc 
campi Dei replebuntur ubertate, ei montes deserti (C 
ένο pinguescent δὲ, » Ad hac etiam tunc « colles 
exsultatione accingentur. » Przter hzec autem omnia 
arietes ovium proprio vellere induentur. Hzc 
porro intelliges, si eorum qui salutem nanciscuntur 
discrimina tecum reputes. Quorum alij quidem 
comparatione prastanliorum quasi inferiore gradu 
vite incedentes, allegorice campi Dei ubertate re- 
pleti vocati sunt; quare dictum est ; « Campi tui 
ο Veplebuntur ubertate; » alii vero variis jam virtu- 
tibus florentes, montes Ecclesiz prius desert:e nun- 
cupati suut. Qui et ipsi ubertim irrigoti a memorato 
flumine, pinguedine replendi dicuntur ; sed etiam col- 
Jes ii3 quoque sublimiores, sic tropice vocati, exsulta- 
tione accingentur. Et hi quidem tres órdines in futuro 
benignitatis Dei anno beatitudinem consequentur : qui 
fortasse ex eorum numero s unt, qui fructum ferunt, 
alii centesimum, alii sexagesimum, alii tricesimum. 
Qui vero eorum praefecti futuri sunt, principes ac du- 
ces quidam ipsorum, praccllentibus virtutibus exor- 
nabuntur ; quare dicitur :« Indutisunt arietes ovium,» 
ac si diceret, «induentur. » Arietes autem ovium 
principes ac duces memoratorum hominum intelligas, 
qui induti suut, imo potius induentur. Quid induen- 
tur cogitandum nobis reliquit ; sed tale nobis indu- 
mentum declarat divinus Apostolus dicens : « Oportet 
corruptibile hoc induere incorruptionem ** ; » ac rur- 
sum: « Eo quod nolumus exspoliari, sed supervestiri, 


** [s2. 1c, 1. .M Isa. xxvut, ὃ, ** I Cor, xv, 53. 


« Εὐλογήσεις τὸν στἐφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ vT,c χρι- 
στὀτητός σου, χαὶ τὰ πεδία σου πλησθῄήσεται πιότη- 
τος. } Ἐπειδὴ χηρῦξαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεχτὸν, xat 
ἡμέραν ἀνταποδόσεως ἑληλυθέναι λέγεται ὁ Σωτλρ, 
χατὰ τὴν φάσχουσαν ἐξ αὐτοῦ προσώπου Fpagfv: 
« Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ, οὗ εἵνεχεν ἔχρισέ µε" 
εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλχέ µε’  xr,po2u 
αἰχμαλώτοις ἄφεσιν χαὶ τυφλοῖς ἀνάθλεψιν ^ καλέσαι 
ἑνιαυτὸν Κυρίου δεκτὸν, xat ἡμέραν ἀνταποδόσεως * » 
εἰχότως xa) ἐνταῦθα τὴν ἡμέραν σηµαίνει τῆς ἀντα- 
ποδόσεως. "Eat; δὲ αὕτη ὁ µέλλων ἐπιστήσεσθαι αἱὼν 
μετὰ τὴν τοῦ ἐνεστῶτος συντέλειαν. Ἐχεῖνον τοίνυν 
τὸν ἐνιαυτὸν ὥσπερ στεφάνῳ χοσµτθήσεσθαι διὰ τῶν 
νεαρῶν xai ὡραίων ἀνθῶν τῶν µελλόντων ἓν acp 
πολιτεύεσθαι, τὸ παρὸὺν θεσπίτει λόγιον φάσκον͵ 
« Εὐλογήσεις τὸν στέφανον 1609 ἐνιαντοῦ τῆς χρηστό- 
τητός σου. » 'O γὰρ ἑνιαυτὸς ἐχεῖνος ὁ τοῦ µόλλον- 
τος αἰῶνος, χρηστότητος iv θεοῦ, στέφανον ἔδει ηύ- 
λογημένον, σύμπαντα yopbv τῶν ἁγίων. "Ovttva 


στέφανον, εὑλογήσας, περιθῄσεται ὁ Χριστὸς τοῦ 


θεοῦ, τοῖς τῆς αὐτῶν γεωργίας ἄνθεσιν ὡραϊκόμενος. 
Αλλά χαὶ αὐτὸς αὐτῶν γενῄσεται στἐέφανος κατὰ τὸν 
Ἡσαῖαν φῄσαντα” « Kai ἔσται Κύριος Σαθαὼθ 6 στέ- 
φανος τῇ: δόξης. Τότε δὲ xal τὰ πεδία τοῦ eon. πλη- 
σθῄσεται πιότητος, xal τὰ ὄρεα δὲ τῆς ἑρήμου τότε 
πιανθήσεται.» "Ext μὴν καὶ « οἱ βουνοὶ » τότε ἀγαλλία- 
σιν περιζώσονται. » Καὶ πρὸς τούτοις ἅπασιν οἱ xpi 
τῶν προθάτων τοὺς ἱδίορυς ἐνδύσονται πόχους. Νοήσεις 
δὲ ταῦτα, τὴν διαφορὰν ὑποθέμενος ἑαυτῷ «ov σωζα- 
µένων' ὧν οἱ μὲν, ὡς ἐν παραθέσει τῶν χρειττόνων 
τὸν βίον ὑποδεδηχότες, ἀλληγορικῷ τρόπῳ πεδία 
Θεοῦ προσηγορεύθησαν πιότητος πληρούμενα’ διὸ λέ- 
λεχται’ € Tà πεδία σου πλησθήσεται πιότητος:ν οἱ δὲ 
Ίδη ἐν διαφόροις ἀρεταῖς ἀνθοῦντες ὄρεα τῆς πρὶν 
ἐρήμου Ἐχκλησίας ὠνομάσθησαν" ot, xai αὐτοὶ πλου- 
alu; ἀἁρδόμενοι £x τοῦ ὅηλωθέντος ποταμοῦ, πιανβέ- 
σεσθαι λέγονται' ἀλλὰ xai οἱ ἔτι τούτων ὑψηλότεροι 


D βουνοὶ τροπικῶς καλούμενοι ἀγαλλίασιν περιζώσον- 


ται. Καὶ τρία μὲν ταῦτα τάγματα χατὰ τὸν μέλλοντα 
ἐνιαυτὸν τῆς χρηστότητος τοῦ Θεοῦ τεύξεται τῆς 
µαχαριότητος' τάχα που ἐξ ἐχείνων ὄντες, ὧν οἱ μὲν 
ἐποίουν ϱ’, οἱ δὲ £', οἱ δὲ 1’. Οἱ δὲ τούτων ἐπισττσόμενοι 
ἄρχοντές τινες χαὶ ἡγεμόνες τινὲς αὐςῶν, ἓν δυνά- 
µεσιν ἐξαιρέτοις χοσµηθήσονται’ διὸ λέλεχται" « Ἑν- 
εδύσαντο οἱ xp:ol τῶν προδάτων.» ἀγτὶ τοῦ « Ἐνδύ- 
σονται Ἔριοὺς δὲ προδάτων τοὺς ἄρχουτας τοὺς 
Ἠγουμένους τῶν προλεχθέντων νοῄσεις, οἵτινες ἑνεδύ- 
σαντο ἣ χαὶ μᾶλλον ἑνδύσονται. Τί δὲ ἑνδύσονται, 
ἡμῖν καταλέλοιπεν νοεῖν' διδάσχει δὲ τὸ ἔνδυμα τού- 
των ὁ θεῖος ᾿Απόστολος λέγων" «Ast τὸ φθαρτὸν τοῦτο 











645 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 





646 


ἑνδύσασθαι ἀφθαραίαν' » xal πάλιν « Ἐρ' ᾧ οὐ θέλο- A ut absorbeatur quod mortale est a vita**. 1 Induentur 


μεν ἑνδύσασθαι (1) , ἀλλ᾽ ἐπενδύσασθαι, ἵνα καταποθῇ 
τὸ θνητὸν ὑπὸ τῆς ζωῆς.» Ἐνδύσονται τοίνυν οἱ 
κριοὶ τὸ ἁμπρέπον αὑτοῖς ἔνδυμα, τοῦ φθαρτοῦ σώµα- 
τος αὐτοῖς µεταθάλλοντος εἰς ἀφθαρσίαν, xai τοῦ 
θνητοῦ εἰς ἀθανασίαν. Οὕτω γοῦν χατὰ τὸ παρά- 
δειγµα xaX οἱ κριοὶ οἴχοθεν ἑπάγονται τὸ ἔνδυμα, τοῦ 
σώματος αὐτοῖς χαρποφοροῦντος τὸν πὀχον. ᾽Αλλὰ 
xai αὑτὸν ἑνδύσονται τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χρι- 
στὸν, τὸ Σξαίρετον ἔνδυμα τὸ φῶς τῆς θεότητος αὐτοῦ 
περιθαλούμενοι. "Ett μὲν xai « αἱ κοιλάδες » τότε 
« πληθυνοῦσι σῖτον.» Ἔδει γὰρ μηδὲ τῶν χοιλάδων 
ἀμνημονῆσαι' ἀνωτέρω μὲν γὰρ πεδιάδες ὠνομάσθη- 
σαν xat ὄρεα ἑρήμου xax βουνοί. Ἐπειδὴ δέ εἰτι xai 
παρὰ τὰ λεχθέντα τάγματα ἄλλοι vibe ταπεινότεροι, 


itaque arieles congruenti sibi vestimento, mutato cor 
ruptibili corpore in incorruptionem, et mortali in im- 
mortalitatem,Sic itaque secundum exempli rationem, 
arietes vestimentum sibi producunt, corpore ipso vel- 
lus emittente. Imo vero ipsum Dominum nostrum Je- 
sum Christum induent przstantissimo illo indumen- 
to, luce nempe deilatis vestiendi. Ad hzc autem tunc 
« valles abundabunt frumento. » Par quippe fuit val- 
les non silentio preterire ; nam superius campi, mon- 
tes deserti, εἰ colles nominatisunt. Quia vero alii sunt 
memoratis ordinibus viliores, ncque tamen ex regno 
ejiciendi, licet przedictis comparati, parvi, pusilli, ac, 
υἱ ita dicam, postremi habeantur ; necesse fuit ut 
neque eorum mentio przteriretur ; sed eos quoque 


xa οὐχ ἀπόδλητοι μὲν τῆς βασιλείας, πλὴν ὡς ἓν πα- B congruentem fructum laturos esse declaratur hig 


ῥραθέσει τῶν προλεχθέντων σμικροὶ xal βραχεῖς, 
πάντων τε ὡς ἂν eot τις, ἔσχατοι. ἀναγκαίως οὐδὲ 
τούτων παρΏλθε τὴν µνήµην ὁ λόγος ἀλλὰ χαὶ αὖ- 
τοὺς χαρπὺν οἴσειν τὸν ἐπιθάλλοντα διδάσχει λέγων’ 
« Καὶ at χοιλάδες πληθυνοῦσι αἴτον » προφέρονσαι, Ἡ, 
ε τὴν τροφΏν,; χατὰ τὸν Σύμμαχον. « Κεκράξονται.» 
TL δὲ χεχράξονται, ἑρμηνεύει ἑξῆς λέγων’ « Καὶ γὰρ 
ὑμνήσουσιν'» ὡσεὶ σαφέστερον εἰρήχει' El γὰρ κοι- 
λάδες τυγχάνουσιν, ὅμως δ᾽ οὖν ὑμνήσουσι τὸν xal 
αὐτοῖς τῶν ἀγαθῶν πάροχον. Ὑμνοῦσαι δὲ χεχράξον- 
ται, παῤῥησίᾳ χρώµεναι xat Bof] μεγάλῃ. Βοῶσαι δὲ 
χραυγῇ χαὶ ὑμνοῦσαι ποίας προῄσονται φωνὰς, 3) τὰς 
ἐν ἀρχῇῃ παντὸς φαλμοῦ φεροµένας' ιΣοὶ πρέπει 
Όμνος, ὁ θεὺς, ἐν Σιὼν,ν λέγουσαι; ᾽Αναγχαίως δὲ 
πρόχειται τό * «Κεχράξονται, χαὶ γὰρ ὑμνήσουσι,ν 
περὶ τῶν χοιλάδων, f) xal περὶ τῶν προλεχθέντων 
ἁπάντων, ὡς ἂν µάθοιµεν, ὅτι μὴ περὶ αἰσθητῶν xal 
σωματιχῶν τόπων ὁ λόγος ταῦτα δ.δάσχει' χαίτοι 
xai περὶ τούτων εἰχὸς fjv τὰ προλεχθέντα λέγεσθαι 
νοµίζειν ἐπὶ τοῖς αἰσθητοῖς τοῦ θεοὺ δωρήµασιν, ὥστ' 
εἶναι εὐχαριστήριον Όμνον, ὡς πρὸς τὴν λέξιν, ὑπὲρ 
τῶν χατ’ ἔτος ἀνθρώποις χορηγουµένων τὸν παρόντα 
λόγον. Καθ) ἕχαστον γοῦν ἐνιαυτὸν ὁ φιλάνθρωπος 
xai παντὸς ἀγαθοῦ δοτλρ θεὸς, ἐπισχεπτόμενος τὴν 
Tf». µεθύσχει αὐτὴν, ἄρδων τοῖς συνήθεσιν ὄμόροις, 
πληροῖ τε αὐτῆς τοὺς αὕλαχας ταῖς τῶν ὑετῶν χορη- 
γίαις. Τά τε γεννήµατα αὐτῆς πληθύνων εὐλογήσει. 
Ἡ δὲ εὐφραίνεται, νεαροποιηθεῖσά «xe ἀνατέλλει. 
Κάπειτα πληρουµένη παντοίων χαρπὼν, σπορίµων 
τε χαὶ ἀχροδρύων στεφανοῦτα:, ὡς μὴ ἂν ὀχνῆσαι 
χατὰ τὸν τοῦ ἔαρος χαιρὸν ἑστεφανῶσθαι λέγειν αὑ- 
τὴν, τά τε πεδίᾳ πληθύεσθαι πιότητος' χαὶ μὴν xal 
τὰ ὄρεα τῆς ἑρήμου ἀνθεῖν, χαὶ τοὺς βουνοὺς ἀγαλ- 
λίασιν περιζώννυσθαι’ ἀλλὰ xai τοὺς χριοὺς τῶν 
προθάτων τοῖς ἑαυτῶν πόχοις ἑνδιδύσχεσθαι, αὐτάς 
τε τὰς κοιλάδας χώρας πολλάχις πληροῦσθαι σίτου, 
xaX μονονουχὶ τῷ ἔργῳ βοᾷν χαὶ τὸν θεὸν δοξάνειν. 
Ταῦτα δὲ «i xat ὅτι μάλιστα αἰσθητῶς πληροῦται καθ᾽ 
ἔχαστον ἔτος, ἁλλ᾽ fj σύμφρασις τῆς τοῦ παντὸς λόγου 
ἀχολουθίας ἐπὶ τὴν θεωρίαν ἡμᾶς ἀναπέμπουσα ἁπο- 
δέδεικται. 'Ομοῦ δὴ οὖν τὰ προλεχθέντα πάνται λέγω 


5Η Cor. v, 4. 
(4) Forte ἐχδύσασθαι. 


verbis : « Et valles abundabunt frumento, » quod 
proferent, sive « escam, » secundum Symmachum. 
« Clamabunt. » Quid autem clamabunt, sub hzc 
explicat dicens : « Etenim hymnum dicent; » ac 
si apertius dixissel ; Etiamsi valles sint, attamen 
talium sibi bonorum auctori hymnum dicent. Hym- 
num vero dicentes clamabunt, fiducia clamoreque 
magno utentes. Clamantes autem voce magna et 
hymnum dicentes quas voces emitlent, nisi eas 
quz initio totius psalmi feruntur : « Te decet hym- 
nus, Deus, in Sion ? » Necessario autem illud, « cla- 
mabunt, etenim hymnum dicent, » enuntialur tam 
de vallibus quam de metmoratis omnibus, ut edi- 
scamus, haec non de sensibilibus et corporeis locis 
doceri : tametsi predicta verba de sensibilibus 
quoque Dei donis dicta putare par est, ita ut sit 
hymnus in gratiarum actionem pro iis, si verba 
spectentur, quz; quotannis a Deo hominibus sub- 
ministrantur. Singulis itaque annis hominum ille 
amator lorgitorque bonorum omnium Deus, visi- 
tans terram, inebriat eam solitisque imbribus irri- 
gat, rivos ejus pluviis tumere procurat, genimina 
ejus multiplicans benedicit. Illa vero leta et reno- 
vata iterum efflorescit. Deinde fructibus omnis ge- 


meris referta, segetibus et pomis coronatur, ui ne 


pigeat eam verno tempore coronatam dicere : 
campi replentur ubertate; quin etiam et montes 
deserti efflorescunt, et colles exsultatione accingun- 
tur : arietes ovium velleribus suis vestiuntur; ipsae 
convalles plerumque frumento abundant, et ipsis 
operibus tantum non clainant Deumque laudibus ef- 
ferunt. Hzc porro*etiamsi quotannis sensibili modo 
impleantur , ex serie tamen narratjonis commonsira- 
tum est, eadem nos ad contemplationem evocare. 
Nihilominus memorata omnia, nimirum campi, 
montes deser.i, colles οἱ arieles ovium, atque insu- 
per prius explicatz convalles, tum sccunduim datain 
interpretationem, tum obvio sensu accepta, unam 
vocem, melodiamque consonam Deo emissura esse 
dicuntur. Quare in omnibus bac iptelligas : « Cla- 


mabunt et hymnum dicent. » 


67 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS HI. — EXEGETICA. 


618 


δὶ τὰ πεδία καὶ τὰ ὄρεα τῆς ἐρήμου, οἵ τε βουνοὶ καὶ οἱ κριοὶ τῶν προδάτων, καὶ πρὸς τούτοις αἱ ἁποδο- 
θεῖσαι χριλάδες κατὰ τὴν ἀποδοθεῖσαν ἑριηνείαν, χατά τε τὴν πρὀχειρον διάνοιαν, µίαν ἀφήῆσειν qu 
viv καὶ σύμφωνον μελῳδίαν τῷ θεῷ εἴρηνται. Axb κατὰ πάντων ἀκούσῃ τό’ « Κεχράξονται καὶ ὑμνῄσονσιν. » 


4. IN FINEM, CANTICUM PSALMI. LXV. 

Vgns. 2. « Jubilate Deo, omais terra, psallite 
nomini ejus, date gloriam laudi ejus. » Evangeli- 
cus hic item psalmus est : nam gentium vocatio- 
nem complectitur. Neque eniin eo quo canebatur 
tempore finem consecuturus erat, sed in consum- 
matione szculorum. Quare memoratarum ibi re- 
rum prophetiam ad, finem remittit. Estque rursus 
canticum psalmi ; sive, prout in praecedenti psalmo 
inscribitur, « Psalmus cantici. » Spiritus quippe 
sanctus per propheticam animam, qua se receperat, 
cum ΙΕ multa canebat psallebatque, pro bonis 
in vaticinio suo annuntiotis : quorum causa om- 
nibus gentibus salutarem gratiam suscepturis qua- 
dam agenda przcipit, quz nos exsequi, ad quos prze- 
misse voces speclant, necessarium est. Przcipit 
itaque omni terrz, id est, omnibus terre elemen- 
tum incolentibus, ne sese Moysis mandatis el gravi 
legis jugo subjiciant ; sed ea solum, quz in prg- 
senti psalmo jubentur, peragant; et primo quidem 
Deo jubilent ; secundo, psallant nomini ejus; ter- 
tio, dent gloriam laudi ejus; quarto, dicant Dco : 
« Quam terribilia sunt opera tua ! » et: « In multi- 
tudine virtutig (uz mentientur tibi inimici tui. » 
Primum itaque per scientiam et veram cognitionem 
exsequemur Deo jubilantes, militum instar qui in 
bellis acclamant et jubilant, quique vocis magni- 
tudine sese terribiles et formidabiles inimicis exhi- 
bent. Quoniam ergo Servator noster inimicos no- 
stros, qui olim animas nostras in multorum nu. 
minum errorem captivas egerant, propellens ac 
oppugnans, nos omnes milites suos armis adversus 
eosdem instruit ; jure precibus ad Deum effusis ju- 
bilare, ac gemitibus inenarrabilibus victoriae Regis 
nostri operam dare jubemur. Jubilatio autem per 
orationes, per theologiam, per sanam et claram 
cognitionem emittitur, itemque per spirituale sa- 
cerdotium, quod gratiarum actionibus, in mysteriis 
Novi Testamenti, per universam terram persolvimus, 
qvando immolationis Agni Dei commemorationem 
agentes, hanc implemus prophetiam : « Circuivi et 
immolavi in tabernaculo ejus hostiam laudis et ju- 
Lilationis **, » Quare in alio eloquio horum erudi- 
tus populus, beatus przedicatur his verbis : « Beatus 
populius qui scit jubilationem *5*, » Hoc itaque pri- 
mum, ut necessario praestandum, omnes homines 
Spiritus sanctus agere jubet dicens : « Jubilate Deo, 
omnis terra. » Secundo, psallere -nomini ejus ρτα- 
cipit, quod a nobis omnibus in locis observari 
consuetum est. Nam in omnibus Dei ecclesiis apud 
gentes constitutis, heec ipsa modulari et psallere, 
non Grecis tantum, sed etiam barbaris przcipitur. 
Alias quoque, allegorie ritu, corpus humanum, 
quod ceu instrumentum anima traditum est, psal- 
terium vocari solet : quo cum pulsatur interior 


** j'sal, zxvi, 6. 5 Psal, Lxxxvii, 10. 


ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ, QAH TAAMOY. EE'. 

ε Αλαλάξατε τῷ θεῷ πᾶσα ἡ v5, ψάλατε δὴ τὶν 
ὀνόματι αὐτοῦ, δότε δόξαν αἰνέσει αὐτοῦ.» Εὔὐαγγε- 
λικὸς ὑπάρχει xal ὁ παρὼν φαλμὸς, τὴν τῶν ἐθνῶν 
περιέχων χλῆσιν. Ημελλε δὲ ἄρα οὐ καθ᾽ οὓς ἴδετε 
χρόνους τέλους τνγχάνειν, ἁλλ' "ἐπὶ συνςελείᾳ τῶν 
αἰώνων. Διὸ ἀναπέμπει τὴν τῶν δηλο»µένων προφη- 
τείαν εἰς τὸ τέλος. Ἔστι δὲ ᾠδὴ φαλμοῦ ἔμπαλιν' | 
χατὰ τὸν πρὸ αὐτοῦ, ὡς ἐπεγέγραπτο,ι Ἑαλμὸς eins » 
"δε γὰρ καὶ ἔφαλλε τὸ ΠἨνεῦμα τὸ ἅγιον σὺν πολλῇ 
χαρᾷ διὰ τῆς ὑποδεξαμένης αὐτὸ .προφητιχῆης φυχῆς 
ἐπὶ τοῖς δι αὐτοῦ θεσπιζοµένοις ἀγαθοῖς, &q' οἷς καὶ 
πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς thy σωτήριον χάριν ὑποδεξο- 
µένοις παραχελεύεται πράττειν τινὰ, ἅπερ ἀναγχαῖον 
ἐπιτελεῖν ἡμᾶς, οἷς ταῦτα προανεφωνεῖτο. Προστάτ- 
τει τοίνυν πάσῃ τῇ vi τουτέστι τοῖς τὸ της Υῖς 
στοιχεῖον οἰχοῦσιν ἅπασι, μὴ τοῖς Μωῦσέως παραγγἑ)- 
µασι xal τῷ βαρεῖ ζυγῷ τοῦ νόµο» ἑαυτοὺς ὑποτάτ- 
τειν΄ μόνα δὲ τὰ διὰ τῶν μετὰ χεῖρας χελευόµενα 
ποιεῖν' xal πρῶτον μὲν ἁλαλάζειν τῷ θεῷ, δεύτερον 
Ψάλλειν τῷ ὀνόμασι αὐτοῦ, τρίτον δόξαν διδόναι τῇ 
αἰνέσει αὐτοῦ. τέταρτον λέχειν τῷ θεῷ' « Ὡς φοθερὰ 
τὰ ἔργα σου» καί « Ἐν τῷ πλήθει τῆς δυνάμεώς 
σου φεύσονταί σε οἱ ἑχθροί σου.» Τὸ μὲν οὖν πρῶ- 
τον δι ἐπιστήμης καὶ γνώσεως ἀλπτθοὺς ἐπιτελέσωμεν 
ἁλαλάζοντες τῷ θεῷ, δίχην τῶν iv. mo) por; ἆνα- 
φωνούντων xal ἁλαλαζόντων στρατιωτῶν, ot τῇ δυ- 
νάµει τῆς φωνῆς χαταπληχτικοὺς xai φοδεροὺς ἐαυ- 
τοὺς τοῖς πολεµίοις ἐμφαίνουσιν. Ἐπεὶ τοίνυν τοὺς 
ἡμετέρους ἐχθροὺς, τοὺς πάλαι τὴν duytv ἡμῶν εἷς 
τὴν πολύθεον πλάνην Ἱχμαλωτικότας, ἑλαύνων xai 
πολεμῶν ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, xal πάντας ἡμᾶς τοὺς αὖ- 
τοῦ στρατιώτας χατ αὐτῶν ὀπλίζει, εἰχότως διὰ τῶν 
πρὸς τὸν θεὸν εὐχῶν ἁλαλάσειν χελευόμεθα" στενα- 
γμοῖς τε ἁλαλήτοις συμπράττειν τῇ νἰχῃ τοῦ Βασι- 
λέως ἡμῶν. Γίνεται δὲ ὁ ἀλαλαγμὸς δι εὐχῶν, γίνεται 
xaX διὰ θεολογίας, γίνεται δὲ xal δι) ὑγιοῦς xal -- 
πρανωµένης γνώσεως, Υίνεται χαὶ διὰ τῆς πνευµατι- 
xác ἱερουργίας, fjv iv ταῖς εὐχαριστίαις χατὰ τὰ 
μυστήρια τῆς ΚαιγΏς Διαθίχης xaü' ὅλης τῆς οἶχου- 
µένης ἐπιτελοῦμεν, ὀπηνίχα, τῆς θυσίας τοῦ ᾽Αμνοῦ 
τοῦ θεοῦ τὴν ἀνάμνησιν ποιούµενοι, τὴν προφττείαν 
πληροῦμεν τὴν φάσχουσαν' «Ἐχύχλωσα xai ἔθυσα 
ἐν τῇ σχηνῇ αὐτοῦ θυσίαν αἱνέσεως xai ἆλαλαν uoo.» 


D Διὸ xai ἕτερον λόγιον τὸν τούτων ἐπιστήμονα λαὸν 


μαχχρίνει φάσχον’ «Μακάριος 6 λαὸς ὁ Υινώσχων 
ἀλαλαγμόν.» Τοῦτο δη οὖν πρῶτον ἀναγκαίως τὸ 
προφητιχὸν Πνεῦμα πᾶσιν ἀνθρώποις πράττειν δια- 
χελεύεται φάσκον' «᾽Αλαλάξατε τῷ θεῷ, πᾶσα Ἠ v7.» 
Elta δεύτερον φάλλειν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ προστάττει’ 
ὃ xaX αὐτὸ χατὰ πάντα τόπον εἴωθεν ὑφ᾽ ἡμῶν ἐπι- 
τελεῖσθαι. Ἐπεὶ χατὰ πᾶσαν ἐχκλησίαν τοῦ Θεοῦ 
τὴν ἐν τοῖς ἔθνεσιν ἱδρυμένην, αὐτὰ Uh ταῦτα 
μελῳδεῖσθαι χαὶ ψἀλλεσθαι, οὐχ Ἕλλησι µόνοις, ἀλ)ὰ 
xai βαρθάροις παραδέδηται. Kal ἄλλως δὲ, νόμοις 








$43 


. 
COMMENTARIA IN PSALMOS. 


ϕ , M * 


650 


ἀλληγορίας, τὸ σῶμα τὸ ἀνθρώπειον, ὥσπερ ὄργανον A homo, membra et sensus ejus scite legi Dei psallere 


τῇ Φυχῇ δεδοµένον, φαλτήριον εἴωθεν ὀνομάζεσθαι' 
& οὗ ὁ εἴσω ἄνθρωπος, ἀναχρουόμενος, ἐπιστημόνως 
τὰ µέλη καὶ τὰ αἰσθητήρια τῷ vójup τοῦ θεοῦ λέγοιτ' 
ἂν εἰχότως φάλλειν. Τὰ μὲν οὖν τῆς γνώσεως xal διὰ 
τοῦ ἁλαλαγμοῦ αὐτὴ xa0' ἑαυτὴν ἡ duy xavopÜov- 
διὸ αὐτῷ τῷ θεῷ ἠλάλαξε' τὰ δὲ τοῦ φάλλειν διὰ τῆς 
τοῦ σώματος ἠθικῆς xat πρακτικῆς κινήσεως ἐνεργεῖ" 
διὸ λέλεχται’ « Tip ὀνόματι αὐτοῦ. » Εὐφημίαν γὰρ 
τῷ τοῦ Θεοῦ ὀνόματι φέροι ἂν ἡ διὰ τῶν πράξεων 
τοῖς πολλοῖς θεωρουµένη χατόρθωσις. Καὶ τρίτον δὲ, 
πρόσταγμα πᾶσιν ἡμὶν τοῖς ἐξ ἐθνῶν τὸν Θεὸν ἔπε- 
γνωχόσι παρήγγελται, τὸ χελεῦον διδόναι δόξαν οὐ 
τῷ θεῷ, ἀπήρχει γὰρ ἁλαλάζειν αὐτῷ; ἁλλ᾽ οὐδὲ τῷ 
ὀνόματι αὐτοῦ, τοὐτῳ γὰρ φάλλειν ἐχελενόμεθα᾽ τῇ 
δὲ αἰνέσει αὑτοῦ. Αἰνοῦντας γὰρ αὐτὸν προσήχει μὴ 
ταπεινῶς, μηδὲ ἀδόξως αἰνεῖν, σὺν πολλῇ δὲ τιμῇ 
xal δόξῃ. Πρὸς γὰρ τῇ χατὰ διάνοιαν ἑῤῥῥωμένῃ περὶ 
Θεοῦ γνώσει δι) ὀργάνου χατορθουµένῃ προσήχει xai 
διὰ λόγων θείων αἴνους καὶ ὕμνους τοὺς εἰς τὸν θεὸν 
περιεχόντων σὺν εὐλαθείᾳ χαὶ σεθασμἰῳ τιμῇ τὸ 
πρῶτον ἀποπληροῦν πρόσταγμα. Au λέλεχται’ « Δότε 
δόξαν αἱνέσει αὐτοῦ. » 1) κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν, « Δότε δό- 
ξαν ὑμνήῆσει αὐτοῦ.» f) χατὰ τὸν Σύμμαχον, «Τάξατε 
εἰς τιμ]ν τὸν Όμνον αὐτοῦ.» Ἔτι πρὸς τούτοις τὸ 
Πνεῦμα τὸ προφητιχὸν παραχελεύεται πᾶσιν ἡμῖν 
τεθεωρηµένως ἑνατενίζειν τοῖς ἔργοις τοῦ θεοῦ, xat 
τὸν νοῦν ἐφιστᾷν, ὅπως φόθου xal ἐχπλήξεως γέµῃ 
4& τῆς σοφίας αὑτοῦ µεγαλουργήματα. « Ἐκ µεχέ- 
(&u; γὰρ xai χαλλονῆης χτισµάτων ἀναλόγως ὁ γε- 
γεσιουργὸς θεωρεῖται’ » xal* « Τὰ ἁόρατα αὐτοῦ ἀπὸ 
γτίσεως xócpou τοῖς ποιημασι νουύμενα χαθορᾶται' 
fj τε ἁῖδιος αὐτοῦ δύναμις xal θειότης.» Ταῦτ' οὖν 
θεωροῦντας, ὑπερεχπλήττεσθαι δεῖ, χαὶ λέγειν τῷ 
θεῷ' « Ὡς φοθερὰ τὰ ἔργα σου.» "AX ἡμῖν μὲν τοῖς 
ὑπὸ cou πεφωτισµένοις ἔγνωσται χαὶ χατείληπται τὰ 
ἔργα σου ὄντα φοθερά᾽ οἱ δὲ ἐχθροί σου ἓν σχότῳ xa- 
λινδούμενοι, xdv ἐθέλωσέ ποτε περὶ τῶν σῶν ἔργων 
διεξιέναι, xal λόγους ὡς otóv τε φυσιχοὺς ἀποδιδόναι, 
μαχρὰν ἀποπίπτουσι τοῦ πλήθους τῆς σῆς δυνάµεως, 
οὐδὲν ὑγιὲς οὐδὲ ἀληθὲς ἔχοντες λέγειν. Διό φαμεν' 
ε Ἐν τῷ πλήθει τῆς δυνάµμεώς σου φεύσονταί σε οἱ 
ἐχθροί σου. Πᾶσα 1) yr, προσχυνησάτωσάν σοι καὶ 
ψφαλάτωσάν σοι, ψαλάτωσαν τῷ ὀνόματί σου. Διάφαλ- 
pa.» Τὰ μὲν πρῶτα παραγγέλµατα ἣν máon τῇ γῇ, 
δηλαδὴ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, προφητιχκῶς παρηγγελµένα’ 
ἐπεὶ δὲ εὐχῆς ἣν χρεία εἰς τὸ δυνηθῆναι δι’ ἔργων 
ταῦτα χωρῆσαι, ἀναγχαίως τὸ θεῖον Πνεῦμα μετὰ τὰ 
πρῶτα πρὸς αὐτὸν ἐπιστρέφει τὸν θεὸν, εὐχὴν ὑπὲρ 
πάσης τῆς γῆς ἀναπέμπον. Διό φησι" ι Πᾶσα ἡ γῆ 
προσχυνησάτωσάν σοι xal φαλάτωσάν σοι, Φαλάτω- 
σαν τῷ ὀνόματί σου.» Αντὶ δὲ τοῦ: « Πᾶσα ἡ γη, » 
ὁ Σύμμαχος σαφέστερον ἡρμήνευσεν εἰπών' « Πάντες 
οἱ ἐπὶ γης.» λευχότερον δηλώσας, ὅτι μὴ ἹἸουδαίοις 
τὸ παράγγελµα δέδοτο, ἀλλὰ πᾶσι τοῖς ἐπὶ γῆς ἀν- 
θρώποις. Μεγίστης vàp ἑδέοντο εὐχῆς, ὡς ἂν δυνάµει 
Θεοῦ παράδοξος Υἐνοιτό τις ἓν αὐτοῖς μεταθολὴ πρὸς 


** Sap. xin, ὃ. " Rom. 1, 20. 
PATROL. Gn. XXIII. 


jure dicantur. Quz igitur ad cognitionem pertinent 
anima in seipsa per jubilationem exsequebatur, 
quamobrem ipsi Deo jubilabat; per cónsuetum au- 
tem corpori agendi motum psallendi ritum exseque- 
batur : quare dicitur : « Nomini ejus. » Laudem 
quippe nomini Dei conciliant recte facta, qux a 
multis conspiciuntur. Tertio, mandatum nobis om- 
nibus, qui ex gentibus ad Dei cognitionem acces- 
simus, traditum est, quo jubemur gloriam dare, 
nen Deo, satis enim erat jubilare ipsi ; non nomini 
ejus, huic enim psallere jubemur, sed laudi ejus. 
Laudantes enim ipsum par est non humiliter, nec 
sine gloria id agere, sed magno cum honore et glo- 
ria. Siquidem prater cognitionem Dei in mente 


B defizam, quz per instrumentum celebratur, par est 


etiam divinis sermonibus laudes et hymnos Dei 
complectentibus cum pietate ac veneratione primuui 
praeceptum implere. Quare dictum est : « Date glo- 
riam laudi ejus; » vel, secundum Aquilam : « Date 
gloriam byinnis ejus ; » vel, secundum Symmachum : 
« Constituite in honorem hymnum ejus. » Ad hzc 
vero Spiritus propheticus jubet nos omnes attento 
animo opera Dei considerare, atque mente perpen- 
dere, quo pacto magna sapientie illius opera timo- 
rein stuporemque inferant. « Nam ex magnitudine 
et pulchritudine creaturarum proportione quadam 
opifex intelligitur **; » et : « Invisibilia ipsius a 
creatura mundi, per ea qua facta sunt, intellecta, 
conspiciuntur, sempiterna quoque ejus virtus et 
divinitas ". » Hzc contemplantes, stupore aflici par 
est, ac dicere Deo : « Quam terribilia opera tua! » — 
Sed a nobis quidem abs te illuminatis cognoscitur 
et comprehenditur opera tua terribilia esse. Inimici 
vero tui in tenebris volutati, etiamsi nonnunquam 
velint de operibus tuis verba facere, naturalesque 
sermones pro facultate texere, longe aberrant a 
magnitudine virtutis (σα, nihilque sanum, verum 
nihil efferre valent. Quare dicimus : « In multitu. 
dine virtutis tux mentientur tibi inimici tui. Omnis 
terra adoret te, et psallat tibi, psalmum dicat nomini 
tuo, Diapsalma. » Priora quidem precepta omni 
terre, videlicet omnibus gentibus, prophetice tra- 
dita fuerant. Quia vero, ut hzec opere compleri pos- 


D sent, oratione opus erat, Spiritus divinus post priora 


illa, necessario ad Deum vertitur, orationemque 
pro universa terra emittit. Quamobrem ait : « Orm- 
nis terra adoret te, et psallat tibi, psalmum dicat 
nomini tuo. » Pro illo autem : « Omnis terra, » cla- 
rius Symmachus interpretatur dicens : « Omnes qui 
in terra sunt, » apertius declarans, non Jud:eis tra- 
ditum preceptum esse, sed omnibus qui in terra 
sunt hominibus. Precibus namque maxime opus 
erat, ut ex Dei potestate, inexspectata quadam 
mutalio ipsis accederet, ut ne ultra multorum nu- 
minum errori animo adhzrerent ; ced unum Deum, 
solum adorandum reapse colerent et adorarent, at- 


21 


» 
EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Η. — EXEGETICA. 651 


que preceptum hujusmodi observarent : « Psallite A τὸ µηχέτι μὲν τῇ πολυθέω προσέχειν πλάνη, µόνον 


nomipi ejus. » Ut itaque haec eveniant, Spiritus 
sancius ita precatur : « Omnis terra adoret te et 
psallat tibi, psalmum dicat nomini tuo. » 


δὲ σέθειν ὃν δεῖ χαὶ προσκυνεῖν, τὸν ἕνα xal µύνον 
χαὶ προσχυνητὸν θεὸν, ἐπιτελεῖν τε τὸ πρόσταγμα 
δι) οὗ ἐλέγετο' « Ψάλατε δὴ τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. à» "ly 


οὖν ταῦτα Ὑένηται, εὔχεται τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον λέγον᾽ ε«Πᾶσα ἡ y?) προσχυνησάτωσάν σοι xai qz 


λάτωσάν σοι, ψαλάτωααν τῷ ὀνόματί σου. » 


Vens. 5, 6. « Venite et videte opera Dei, terribi- 
lis in consiliis super filios bominum. » Ut longe dis- 
sitis iis qui invocant nomen Dei, ut propius acce- 
dant przcipit dicens : « Venite. » Quod ipsum divi- 
nus Apostolus declaravit his verbis : « Et veniens 
annuntiavit pacem vobis qui longe fuistis, et pa- 
cem iis qui prope **. » Omnes porro per orbem 
gentes ad Dei notitiam, et ad contemplationem 
operüm ejus sermo evocat. Nam procul Deo posi- 
(8, neque videbant, neque noverant. Quamobrem 
aii : « Venite et videte opera Dei : » de quibus su- 
pra dietum est : « Dicite Deo : Quam terribilia sunt 
ooera tua! » Sed olim quidem precipiebat dicere : 
« Quam terribilia sunt opera tua! » Quoniam au- 
tem verisimile erat eos, proeul! positos, qus essent 
opera Dei ignorare, hic consequenter eosdem sic 
alloquitur : « Venite et videte opera Dei. » Cum au- 
tem ea videritis, ediscelis, eum terribilem esse in 
consiliis pro filiis hominum. Horum senteutiam sic 
clarius interpretatur Symmachus dicens : « Venite 
εἰ videte opera Dei, terribiles machinationes pro 
filiis hominum. » Omnia quippe pro salute filiorum 
hominum machinatus est, Sub hzc docet quanta 


« Δεῦτα xai ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ Θερῦ. φοδερὸς tv 
βουλαῖς παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων.» "D µα- 
χρὰν ἀφεστηχόσι τοῖς χαλουµένοις vb θεῖον ὄνομα 
πλησίον ἔρχεσθαι προφτάττει λέγον’ « Acus. » Τοῦτο 
δὲ ὁ θεῖος ᾽Απόστολος παρίστη εἰπών ' « Kal ἑλθὼν 
εὐηγγελίσατο εἰρήνην ὑμῖν τοῖς μαχρὰν, καὶ εἰρήντν 
τοῖς ἐγγύς. » Καλεῖ δὲ ὁ λόγος τὰ χαθ) ὅλης τῆς 
οἰχουμένης ἔθνη ἐπὶ την τοῦ θεοῦ γνῶσιν , ἐπί τε 
τὴν θεωρία» τῶν ἔργων αὐτοῦ. Μαχρὰν γὰρ ἀφε- 
στῶτα τοῦ θεοῦ οὔτε ἑώρα, οὔτε ἑγίνωσκε. Διό grau 
« Δεῦτε xal ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ - » περὶ ὧν 
ἀνωτέρω ἑλέγετο” « Εἴπατε τῷ θεῷ; Ὡς φοθερὰ τὸ 
ἔργα σου!» ᾽Αλλὰ πάλαι μὲν προσέταττε λέγειν᾽ 
€ Ὡς φοθερὰ τὰ ἔργα σου! » Ἐπειδὴ δὲ εἰχὸς ἂν 
ἀγνοεῖν τοὺς μαχρὰν ἀφεστῶτας τίνα ἣν τὰ ἔργα τοῦ 
Θεοῦ, ἀχολούθως ἐνταῦθα πρὸς τοὺς αὐτοὺς φάσχει' 
« Δεῦτε xal ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ. » ἰδόντες OU 
ταῦτα µαθῄήσεσθε, ὅτι φοδερός bac ἐν βουλαῖς ὑπὲρ 
τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. Τρανώτεραν τὴν διάνοιαν 
ἀπέδωχεν ὁ Σύμμαχος εἰπὼν ' « Ἔλθετε καὶ ἴδετε 
πράξεις τοῦ Θεοῦ, φοθερὰ μηχανήματα ὑπὲρ vlov 
ἀνθρώπων.» Πάντα Υὰρ ὑπὲρ σωτηρίας τῶν vlov 
τῶν ἀνθρώπων ἑἐμηχανήσατο. Εἶτα διδάσχει ὅσσ 


εριά antiquos illos Deus fecisse narretur. Quznam (? πρότερον παρὰ τοῖς παλαιοῖς πεποιηχὼς ὁ Θεὸς ἵστο- 


vero illa sint, postea declarat : « Qui convertit 
«33Γ9 in aridam ; in flumine pertransibunt pede » 
Secundum Symmachum autem : « Convertit, inquit, 
mare in aridam; fluvium pertransierunt pede. » 
Hac porro in bistoria Scripture feruntur : quz 
gentibus, utpote ignorantibus, necessario enarran- 
tur, ut ediscant, eum qui olim populus Dei erat, 
in servitute /Egyptiorum aliquaudo fuisse, et Egy- 
ptiaeg idololatria subjectum ; sed Deum pro illis 
magrna et terribilia edidisse, divinitus scilicet im- 
missis plagis Zgyptios verberasse, ipsumque po- 
pulum a dira servitute liberasse. Hzc quippe erant 
terribilia Dei opera* neque tantum ea ibi edita, sed 
eliam in mari Rubro : quo in aridam mutato, suos 
quidem eripuit, impios vero in profundum perni- 
ciei conjecit. Hxc edocti, beus! vos, inquit, confi- 
dite, ac credite eum qui talia pro antiquis illis 
operatus est, non imparem futurum ad similia pre 
vobis agenda. Quare « venite et videte opera Dei, » 
quai lerribilia sit « ia. consiliis pro filis homi- 
nuin. » Convertit igitur iare in aridam ; et in Jor- 
dane fluvio alia quadam terribilia opera designa- 
vil, quando demisso flumine pedibus pertransie- 
runt, qui ex deserto ad istam terram accesserant. 
lpsis igitur iisdemque calceamentis usi, confidite 
ipsum Deum spirituales Agyptios, deemones nempe 
maliguos, qui olim a-imas vestras in servitutem 


^ Ephes. i1, 17. 


ρεῖται. Tiva δὲ ταῦτα, ἐπιλέγει Ez]; * « Ὁ µεταστρέ- 
Φων τὴν θάλασσαν εἰς ξηρἀν ' bv ποταμῷ διελεύ- 
σονται ποδί. ». Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον’ εΜετέδαλε, 
φησὶ, τὴν θάλασσαν εἰς ξηράν' ποταμὸν διέ6ησαν 
ποδί.» Ταῦτα δὲ φέρεται ἐν τῇ τῆς ἱστορίας γραφῇ : 
& δὴ ἀναγχαίως ὡς μὴ εἰδόσι τοῖς ἔθνεσιν ἁπαγγέλ- 
λεται, ὡς ἂν µάθοιεν, ὅτι χαὶ ὁ πάλαι τοῦ Θεοῦ Jab; 
Tv ποτε Αἰγυπτίοις δεδουλωµένος, καὶ τῇ πλάνῃ τῆς 
Αἰγυπτιαχῆς εἰδωλολατρείας ὑπηγμόνος ' ἀλλ᾽ εἴργα- 
σται ὑπὲρ αὐτῶν ὁ θεὸς μεγάλα xaX φοδερὰ, πληγαϊῖς 
μὲν τοὺς Αἰγυπτίους θεηλάτοις µαστίξας, αὐτοὺς δὲ 
τῆς πικρᾶς δουλείας ἐλευθερώσας. Taura γὰρ ἦν 
τὰ φοθερὰ τοῦ θεοῦ ἔργα, οὗ μόνα, ἀλλὰ xal ἐπὶ τῆς 
θαλάσσης τῆς Ἐρυθρᾶς ' fjv εἰς ξηρὰν μεταθαλὼν, 


D διέσωσε μὲν τοὺς οἰχείους, τοὺς δὲ ἀσεθεῖς puto 


παρέδωχεν ἀπωλείας. Ταῦτα δὲ µανθάνοντες, ὦ 
οὗτοι, φησὶ, θαρσεῖτε, πιστεύοντες, ὅτι ὁ τὰ τοσαῦτα 
ἑργασάμενος ἐπὶ τῶν παλαιῶν οὐχ ἀδυνατήσει τὰ 
ὅμοια xa ἐφ᾽ ὑμῶν χαταπράξασθαι. Διὸ « δεῦτε xac 
ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ, » ὡς φοθερός ἐστιν « Ev βου- 
λαῖς ὑπὲρ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. » Μετέστρεςε 
γοῦν τὴν θάλασσαν εἰς ξηράν ΄ xat ἐπὶ τοῦ Ἰορδάνου 
δὲ ποταμοῦ ἄλλα τινὰ φοθερὰ θαύματα εἰργάσατο, 
ὅτε διῆλθον τοῖς ποσὶν, ὑποσταλέντος τοῦ ποταμοῦ, 
οἱ ἀπὸ τῆς ἑρήμου παριόντες ἐπὶ τήνδε τὴν γῆν. 
Τούτοις δὴ οὖν αὐτοῖς ὑποδήμασι χρησάµενοι, θαρ- 
σεῖτε, ὡς xal τοὺς ὑμετέρους νοητοὺς Αἰγυπτίους, 





655 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 





654 


δαίμονας πονηροὺς , τοὺς πάλαι χαταδυναστεύοντας A redigebant, expulsurum. Etiamsi mare illud homi- 


τῶν ὑμετέρων φυχῶν, ἀπελάσει ὁ αὐτὸς θεός. Kàv 
χυμαίνῃ Ob d τῶν ἀνθρώπων θάλασσα, χᾶν ὁ τῶν 
ἀθέων xal ἀσεθῶν βίος χλύδωνας xai κινδύνους 
ἐγείρῃ καθ) ὑμῶν * θαρσεῖτε ὑμεῖς, ἐναργὲς ἔχοντες 
ὑπόδειγμα τὴν πάλαι στραφεῖσαν θάλασσαν εἰς ξηράν. 
Οὗτως γὰρ xai ὑμῖν ὁμαλή τις ἔσται, xal ἁπαρα- 
πόδιστος ἡ ἀπὸ τῆς πλάνης πρὸς τὴν ἀλήθειαν διά- 
6ασις. El δὲ xal ποταµόν ποτε τὸν Ἱορδάνην παρα- 
δόξως διῆλθον οἱ παλαιοὶ, ἀλλὰ χαὶ ὑμεῖς ἐντεῦθεν 
ἤδη εὐαγγελίξεσθε, γινώσκοντες, ὅτι ἡμεῖς αὐτοὶ ol 
ταῦτα λέγοντες καὶ ὑμεῖς οἱ ἀχούοντες « ἐχεῖ eüqpav- 
Ὀησόμεθα kv αὐτῷ. » Ἐχεὶ, δηλαδὴ ἓν τῷ µνησθέντι 
ποταμῷ. Ἔσται γὰρ, ἔσται χαιρὸς, xa0' ὃν, ὥσπερ 
εἷς συµπόσιον παρασχεναξόµενοι, ἐπὶ λουτροῦ πα- 
λιγγενεσίας ἀπαντήσουσιν εἰς τὴν ἐν τῷ Ἰορδάνῃ 
ποταμῷ μυστιχῆν ἀποχάθαρσιν οἱ τῆς Αἰγυπτιαχῆς 
Σλευθερούµενοι πλάνης. Σημαίνει δὲ διὰ τούτων ὁ 
λόγος τὸ λουτρὸν τῆς παλιγγενεσίας, ἀρξάμενον ἀπὸ 
coU Ἰορδάνου ποταμοῦ, ὁπηνίχα ὁ Barche Ἰωάννης 
i» τῇ ἐρήμῳ τῆς Ἰουδαίας παρῄει, χηρύσσων βά- 
πτισµα µετανοίας, προσἰετό ze πάντας Ἕλληνας xoi 
Ἰουδαίους ἐπὶ τὴν ἑξομολόγησιν τῶν παραπτωµάτων; 
τε xal αὐτὸς ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν ἐπιστὰς 
ὃν αὐτὸν κατηξίωσε ποταμὸν τῆς θεῖχῆς αὐτοῦ ἔπι- 
βάσεως. Διὸ bv τοῖς προχειµένοις λέλεχται' « Ἐκεῖ 
εὐφρανβησόμεθα ἐν αὐτῷ. » Ἔνθεν εἰχότως τὸ αὐτὸ 
προφητιχὸν πνεῦμα διὰ Ἡσαῖου τὴν ἔρημον εὐαγγε- 
λιξόμενον xal αὑτοῦ μνήμην πεποίηται τοῦ Ἱορδάνου 


num fluctibus intumescal, etiamsi atheorum et im- 
piorum genus fluctus et pericula vobis suscitet ; 
confidite tamen, cum exemplum vobis conspicuum 
ofleratur, mare scilicet olim versum in aridam. Sie 
quippe vobis expeditus, ac nullo obice interclusus 
erit ab errore ad veritatem transitus. Quod si Jor- 
danem fluvium antiqui illi inexspectato modu traus- 
ierunt; at vos quoque hoc exemplo Evangelium 
exeipite, scientes quod tum nos ipsi qui hzc dici- 
mus, tum vos qui auditis, « ibi lgtabimur inipso. » 
Ibi, scilicet in memorato fluvio. Erit tempus, erit, 
inquam, quo ceu ad convivium apparantes se, ad 
lavacrum regenerationis accedent, ad mysticam in 
Jordane fluvio peragendam sordium purgationem, 
qui ab AEgyptiaco errore liberati sunt. His porro 
significatur lavacrum regenerationis, quod ab Jor- 
dane fluvio incepit, cuin Joannes Baptista Ju- 
dsam percurreret, praedicans baptismum peniten- 
tie, omnesque cuin Graecos tum Jud:wos admitteret 
ad confessionem delictorum : cum ipse Servator 
et Dominus noster astans, ipsum fluvium dívino suo 
aditu dignatus est. Quapropter supra dictum est : 
« lbi letabimur in ipso. » Unde et merito quidem 
idem propheticus spiritus, ubi deserto per Isaiam 
fausta denuntiat, ipsius Jordanis mentionem (acit 
dicens : « La:tare, desertum sitiens; sed etiam ex- 
sultet solitudo, et floreat quasi lilium : et efflore- 
scent et exsultabunt deserta Jordanis. Confortamini, 


Abyov * « Εὐφράνθητι, ἔρημος διψῶσα" ἀλλ᾽ ἀγαλλιά- (, manus remisse et. genua dissoluta ; consolamini, 


αθω ἔρημος, xal ἀνθείτω ὡς xplvev* xat ἐξανθήσει xat 
ἀγαλλιάσεται τὰ ἔρημα τοῦ 'lopóávov, Ἰσχύσατε, χεῖρες 
ἀνειμέναι, xal γόνατα παραλελυµένα. παραχαλέσατε 
οἱ ὁλιγόφυχοι τῇ διανοίᾳ. Ἰσχύσατε, uh φοθεῖσθε. Ἰδου ὁ 
δεὺ; ἡμῶν χρίσιν ἀνταποδέδωχεν' αὐτὸς ἥξει καὶ σώσει 
ἡμᾶς. Ἰότε ἀνοιχθήσονται ὀφθαλμοὶ τυφλῶν, xal ὥτα 
χωφῶν ἀκχούσονται. Τότε ἀλεῖται ὡς ἔλαφος ὁ χωλὸς, 
xai τρανη ἔσται γλῶσσα µογιλάλων * ὅτι ἐῤῥῥάγη kv 
τῇ ἑρήμῳ ὕδωρ , xaX φάραγξ ἐν yf) διφώσῃ.» Ταύτην 
διαλέλεχται ἐπὶ τοῦ παρόντος’ « Ἐχεῖ εὐφρανθτησό- 
µεθα kv αὐτῷ ' » & 6 ἐπληροῦτο χατὰ τὴν τοῦ Zo- 
τῆρος ἡμῶν εἰς ἀνθρώπους θεοφάνειαν. Ἔνθεν εἰχό- 
τως ὁ παρὼν φαλμὸς ἅπασι τοῖς ἔθνεσι προσφωνῶν 
ἕλεγε ' « Δεῦτε xal ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ' » xol 
πάλιν. « Κἵπατε τῷ θεῷ' Ὡς φοθερὰ τὰ ἔργα aou! » 
Xoóbpa δὲ ἀχολούθως εἰπών' « Ἐχεῖ εὐφρανθησόμεθα 
ἐν αὐτῷ, » bmupépev: « TQ. δεσπὀζοντι ἐν τῇ δυνα- 
στείᾳ αὐτοῦ τοῦ αἰῶνος. » Νοῄσεις ὃξ xo τοῦτο 
αὐτοῦ λέγοντος. ἀχούων τοῦ Στῆρος” « Ἐδόθη µοι 
πᾶσα ἑξουσία ἓν οὐρανῷ xal ἐπὶ τῆς γῆς * πορεύοντες 
μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη ἓν τῷ ὀνόματί µου.» 
Αιὸ κατὰ μὲν τὸν ᾿Αχύλαν εἴρηται ᾿ « Tip ἐξουσιάζοντι 
ἐν τῇ δυναστεἰᾳ αὐτοῦ δι αἰῶνος. » Καὶ ἄλλως δὲ 
εὐφρανθησόμεθα ἓν αὑτῷ τῶν προειρηµένων xaca- 
ξιωθέντες. Πότε 6b εὐφρανθησόμεθα, ἀλλ' ἐπειδὰν ὁ 
μέλλων ἐπιστῇ αἰὼν, οὗ τὴν δεσποτείαν καὶ τὴν 
ἐξρυσίαν οὐδ ἕτερος ἕξει, ἡ μόνος αὑτὸς ὁ τὴν δυνα- 


V [ρα xxxv, { 6. ** Matth. xxvii, 18, 19 


qui mente pusillanimes estis. Confortamini, nolite 
timere. Ecce Deus noster judicium retribuit : ipse 
veniet et salvabit nos. Tunc aperientur oculi ctevo- 
rum, et aures surdorum audient. Tunc saliet quasi 
cervus claudus, et lingua balbutientium clara erit : 
quia erupta est in deserto aqua, et torrerms in terra 
sitienti *. » De hoc loquitur in presenti : « Ibi l:ce- 
tabimur in ipso. » Quz in divino Servatoris nostri 
ad homines adventu impleta sunt. Unde merito 
presens psalmus omnes gentes compellans dicebat : 
« Venite et videte opera Dei ; » ac rursum : « D.- 
cite Deo : Quam terribilia sunt opera tua!» Et 
valde consequenter postquam dixerat: « Ibi lztabi- 
mur in ipso, » infert: « Qui dominatur in virtuie 


D seculo. » Id quoque porro intelligas, Servatorem 


audiens dicentem : « Data est mihi omnis potestas 
in celo et in terra. Euntes docete omnes gentes iin 
nomine meo 59. » Quare secundum Aquilam dici- 
tar : « Qui potestatem habet in virtute sua per δ”- 
culum. » Alias quoque lzttabimur in ipso, jam we 
moratis bonis donati. Quandonam exsultabimus, 
nisi cum futurum szculum advenerit, cujus donil- 
natum et polestatem nullus alius obtinebit, nisi 
ille qui dominatum a Patre accepit? Nunc enim in 
presenti szculo principatus sunt multi, potestates 
et dominationes, spiritualia nequitiz et rectores 
mundi. Tunc vero, postquam sustulerit omnem 


655 


EUSEBII CAIESARIENSIS OPP. 


PARS ΤΠ. — EXEGETICA. 656 


principatum, potestatem et virtutem, ipse solus A στείαν παρὰ τοῦ Πατρὸς εἰληφώς; Nuv μὲν γὰρ iv 


imperium obtinebit in szculum illud, in quo lz- 
titiam nobis hic sermo pollicetur. 
κράτορες τότε δὲ, ὅτε χαταργήσῃ πᾶσαν ἀρχὴν xa 


τῷ παρόντι αἰῶνι ἀρχαὶ πολλαὶ, xal ἑἐξουσίαι xai 
χυριότητες, xal πνευματιχκὰ πονηρίας xa χοσµο- 
ἐξουσίαν xal δύναμιν, μόνος αὐτὸς ἐξουσιάσῃ xo; 


αἰῶνος, y ip ἐπαγγέλλεται ἡμῖν ὁ παρὼν λόγος τὴν εὐφροσύνην. 


Ὕεας. 7-9, « Oculi ejus super gentes respiciunt : 
qui exasperant non exalteniur in semetipsis. Dia- 
psalma. » Cum superius gentium vocationem adum- 
braret, universam terram evocabat : neque tamen 
gentes diserte memoravit: nunc vero apertissime 
easdem, necnon Dei reconciliationem meminit. 
Nam de peccatoribus quidem dictum est : « Áverte 
faciem tuam a peccatis meis"! ; » ac rursum: 

« Quare faciem tuam, et dexteram tuam aver- 
tis * * » et iterum : « Avertisti autem faciem tuam 
a me, et factus sum conturbatus **. » De iis vero 
qui bona spe instructi sunt dictum est : ε Oculi 
Domini super justos, et aures ejus in preces eo- 
rum **; » et rursum : « Oculi tui videant zquita- 
tes 5 ; » et iterum ::« Signetur super nos lumen 
vultus tui, Domine '*. » Magne igitur pollicitatio- 
nes gentibus in przsenti datz? sunt. Jam oculi ejus 
super gentes respiciunt. Atque animadvertas ve- 
lin in hisce nusquam Judzorum mentionem ha- 
beri; sed per totum psalmum bona gentibus an- 
nuntiari. Perhbumanus ergo ille gentium Servator 
oculos suos, scilicet inspiciendi virtutes, expandit 
in omnes gentes. Lucis autem radii ex oculis ejus 
emissi, animas sui capaces illustrant. Quoniam 
vero futurum erat ut non omnes gratiam recipe- ( 
rent, sed tantam ejus erga homines clementiam ir- 
ritarent et exasperarent, quod donum non admitte- 
rent ; jure additur : « Qui exasperant non exalten- 
tur in semetipsis. » His porro significat eos ex gen- 
*ibus, qui immorigeri et inobsequentes Evangclio 
sunt. Quare apud Symmachum dicitur : « Oculi 
eius gentes inspiciunt; inobsequentes ne exaltent 
semetipsos. » Alio item sensu indicat eos ex cir- 
cumcisione, qui gratiam contempserunt, et Serva- 
toris vocationem nihili fecerunt. Quare Spiritus 
sanctus per Isaiam ad eos respiciens dicebat : 
« Aure audiatis, et ne intelligatis; et videntes vi- 
deatis, οἱ ne sciatis ". » Merito igitur viros incre- 
pans presens sermo, utpote sine causa de atavo- 
rum dignitate inflatos, et de progenitorum gloria 
alium sapientes, dicit : « Qui exasperant non exal- 
tentur in semetipsis. » Heus! vos, inquit, superb:ze 
et vano tumori vestro finem date, scientes Deum 
non magis, quam reliquis gentibus, vobis prospi- 
cere. Oculi ergo illius lustrandi vi przditi, univer- 
sorum homiuum providentiam gerentes, super gen- 
tes respiciunt. Quid igitur vos, ac si preestantiora 
obtineatis, exaltamini ia vobismetipsis, cum maxime 
viri exasperantes sitis? Quod autem ipsos sermo 
subindicet, aperte declarat Spiritus per Ezechielem 
dicens : « Fili hominis, mittam te ego ad domum 


*! Psal. r, 4f. 93 Psal], xxix, 8. 


7" 164. vi, 9. 


8 P353]. χει, 24. 


« Οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἐπὶ τὰ ἔθνη ἐπιθλέπουσιν, οἱ 
παραπιχραίνοντες uh ὑφούσθωσαν ἐν ἑαυτοῖς. ΑΔ:άναλ- 
μα. νΔιὰ τῶν ἔμπροσθεν ἐπεσχιασμένως τὴν τῶν ἐθνῶν 
χλῆσιν αἱνιξάμενος, πᾶσαν τὴν ΥΏν ἐχάλει ” οὗ μὴν 
σαφῶς τὰ ἔθνη * νυνὶ δὲ λευχότατα τῶν ἐθνῶν μέμυτ- 
ται xal τῆς τοῦ θεοῦ διαλλαγῆς. "Emi μὲν γὰρ τῶν 
ἁμαρτανόντων εἴρηται" « ᾿Απόστρεφον τὸ πρόσωπόν 
σου ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν pou* » xal πάλιν € "lva «: 
ἁποστρέφεις τὸ πρὀσωπόν σου xal τὴν δεξδιάν σου:» 
χαὶ πάλιν" « Απέστρεψας δὲ τὸ πρόσωπόν σου, xai 
ἐγενήθην τεταραγµένος.» Ἐπὶ δὲ τῶν ἀγαθὰς ἑλτ'- 
δας ἑγόντων λέλεχται' « Ὀφθαλμοὶ Κυρίου ét 
διχκαίους, xal ὥτα αὐτοῦ εἰς δέησιν αὑτῶν ' » καὶ 
πάλιν’ € OL ὀφθαλμοί σου ἰδέτωσαν εὐθύτητας * » xal 
αὖθις " « Σηµειωθήτω ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ κροσ- 
ώπου gov, Κύριε. Μεγάλαι τοίνυν ἑπαγγελίαι διὰ 
τῶν προχειµένων τοῖς ἔθνεαι δέδονται. Ίδη ὀφθαλμοὶ 
αὐτοῦ ἐπὶ τὰ ἔθνη ἐπιθλέπουσι. Καὶ θέα ὅπως οὐδα- 
μοῦ τῶν προχειµένων Ἰουδαίων µέμνηται, δι ὅλου 
δὲ τοῖς ἔθνεσι τὰ χρηστὰ εὐαγγελίζεται. ὍὉ μὲν οὖν 
φιλάνθρωπος τῶν ἐθνῶν Σωτὴρ τοὺς ὀφθαλμοὺς αὖ- 
τοῦ, τὰς ἐπισχοπιχὰς δἠλαδὴ δυνάµεις , ἑξήπλωσεν 
ἐπὶ πάντα τὰ ἔθνη. Φωτὸς δὲ ἀχτῖνες Ex τῶν ὀφθᾳλ- 
pv αὐτοῦ πεµπόµεναι τὰς χωρητικὰς αὐτῶν φυχὰς 
παταλάμπουσιν. Ἐπεὶ δὲ ἤμελλον μὴ πάντες τὴν χάριν 
ὑποδέχεσθαι, παροργίζειν δὲ τὸ ὅσον ἐπ᾽ αὐτοῖς xal 
παβαπικραἰνειν τὴν τοσαύτην φιλανθρωπίαν, διὰ τὸ 
Ri παραδέχεσθαι τὸ δῶρον, εἰχότως ἐπιλέλεκται ' 
« Οἱ παραπιχραΐνοντες μὴ ὑψούσθωσαν ἓν ἑαυτοῖς. ) 
Σηµαἰνει δὲ διὰ τούτων καὶ τοὺς iv τοῖς ἔθνεσιν 
ἀπειθεῖς καὶ ἀνυποτάχτους τῷ εὐαγγελικῷ λόγιῳ. Δὸ 
λέλεχται παρὰ τῷ Συμμάχῳ ' « Ol ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ 
τὰ ἔθνη ἐπισχοπεύουσι' οἱ ἀπειθεῖς μὴ ὑψούτω- 
σαν ἑαυτούς.ν Σηµαίνει δὲ xal ἄλλως τοὺς Ex πε- 
ριτομῆς ἀθετήσαντας τὴν χάριν xaX τὴν τοῦ Σωτῆρος 
χλῆσιν ὑπερφρονήσαντας * διὸ πρὸς αὐτοὺς τὸ Πνεῦμα 
τὸ ἅγιον xal διὰ Ἡσαῖου ἀπετείνετο φῆσαν - « 'Axoj 
ἀχούσητε, xai οὗ μὴ συνῆτε, xai βλέποντες βλέψητε, 
xai οὗ μὴ ἵδητε. » Εἰχότως τοιγαροῦν ἐπιῤῥαπίζων 


p αὐτοὺς ὁ παρὼν λόγος, εἰχῆ φυσιουµένους ἐπὶ τοῖς 


προγόνοις, καὶ µέγα φρονοῦντας ἐπὶ τῇ τῶν προπα- 
τόρων εὐδοκιμήσει, qnolv* « Οἱ παραπικραίνοντες 
μὴ ὑψούσθωσαν ἓν ἑαυτοῖς. » Παύσασθε γὰρ, qnos 
βρενθυνόµενοι καὶ εἰκῇ τυφούμενοι, ὦ οὗτοι, γνόντες, 
ὅτι οὗ μᾶλλον ὑμῖν ἐπιθλέπει ὁ θεὸς f) τοῖς λοιπηῖς 
ἔθνεσιν. Οἱ γοῦν τῆς Σπισχοπιχῆς αὑτοῦ δυνάμεως 
ὀφθαλμοὶ , πάντων ἀνθρώπων πρόνοιαν ποιούµενοι, 
ἐπὶ τὰ ἔθνη ἐπιθλέπουσι. TL οὖν ὑμεῖς, ὥσπερ τι 
ἐξαίρετον χεκτηµένοι, ὑφοῦσθε ἐν ἑαυτοῖς, xai ταῦτα 
ἄνδρες ὄντες ἀεὶ παραπιχραίΐνοντες; Ὅτι δὲ αὐτοὺς 
αἰνίττεται ὁ λόγος, σαφῶς παρίστησι τὸ Πνεῦμα διὰ 


δν Psal, xxxi, 16. 75 Psal. xvi, 3. δὲ Psal. αν, Ἰ 














651 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


658 


Ἱεζεχιὴλ Mvov: « Yl ἀνθρώπου, ἐξαποστελῶ σε ἐγὼ A Israel, ad exasperantes, qui exasperaverunt me ipsi 


πρὸς τὸν olxov Ἱσραὴλ, τοὺς maparmixpalvovcas , 
οἵτινες παρεπίκρανάν µε αὐτοὶ xat οἱ πατέρες αὐτῶν 
ἕως τῆς σήµερον ἡμέρας.' » xoi ἑξῆς' « Ἐὰν ἄρα 
ἀχούσωσιν, 3| πτοηθῶσιν, διότι οἴχος παραπικραι- 
νόντων ἐστί” » χαὶ πάλιν’ «Καὶ λαλήσω τοὺς λόγους 
µου πρὸς αὐτοὺς, ἐὰν ἄρα ἀχούσωσιν, f| πτοηθῶσιν, 
ὅτι οἶχος παραπικραινόντων ἐστί. » Καὶ ἐν pe δὲ 
ψαλμῷ λέλεακται" € "Ott παρεπίχραναν τὸ πνεῦμα 
αὐτοῦ” » καὶ πάλιν’ εΠλεονάχις ἑῤῥύσατο αὐτούς : 
αὐτοὶ δὲ παρεπίχραναν αὐτὸν iv τῇ βουλή αὐτῶν. » 
Aa μὴν xat Μωῦσης τὴν πικρίἰαν αὐτῶν παρίστησι 
λέγων «Ἑχ γὰρ ἁμπέλου Σοδόµων ἡ ἄμπελος 
αὑτῶν, xai fj χληματὶς αὐτῶν ἐχ Γομόῤῥας ' ἡ στα- 
Qu); αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς, βότρυς πιχρίας αὐτῶν.» 
Καὶ iv τῷ Ἱερεμίᾳ δὲ εἴρηται πρὸς τοὺς αὐτούς 
« Πῶς ἑστράφη εἰς πιχρἰαν fj ἄμπελος fj ἀἁλλοτρία ; » 
Εἰχότως τοίνυν xai ἐνταῦθα παραπιχραίΐνοντες ὠνο- 
µάσθησαν. Ἐκ παραλλήλου δὲ μνημονεύσας τῶν 
ἐθνῶν χαὶ τῆς τούτων σωτηρίας ὁ λόγος, παράθεσιν 
τῶν Ex περιτομῆς πεποίηται εἰπών ΄ « Οἱ ὀφθαλμοὶ 
αὐτοῦ ἐπὶ τὰ ἔθνη ἐπιδλέπουσιν, ol παραπικραίνοντες 
μὴ ὑψούσθωσαν Ev ἑανυτοῖς. Εὐλονεῖτε, ἔθνη, τὸν θεὸν 
ἡμῶν, xai ἀχοντίσατε τὴν φωνὴν τῆς αἰνέσεως αὖ- 
τοῦ. » Εὐαγγελικὸν εἶναι τὸν φαλμὸν καὶ ἀρχόμενοι 
τοῦ λόγου τετηρήχαμεν * ὃ χαὶ δι’ ὅλου τοῦ ὕφους τῆς 
προφητείας παρίσταται. Ἐχάλει μὲν γὰρ ἐν ἀρχῇ 
πᾶσαν τὴν γῆν * εἶτα ἓν τῷ μεταξὺ πλείονα διδάξας, 
σαφέστερον περὶ τῶν ἐθνῶν ποιεῖται προφητείαν λέ- 
γων ΄ « Ol ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ἐπὶ τὰ ἔθνη ἐπιθλέπουσιν.) 


Μετὰ δὴ οὖν τὴν τούτων διδασκαλίαν ἀχολούθως πᾶσι C 


τοῖς ἔθνεσιν, ὡς ἂν ὠφελημένοις Ex τοῦ mpopepa- 
θηχέναι τὰ προλεχθέντα , εὔλογεῖν τῶν τοσούτων 
θαυμάτων τῶν τε φοθερῶν ἔργων ποιητὴν παραχε- 
λεύεται λέγων * « Εὐλογεῖτε, ἔθνη, τὸν θεὸν ἡμῶν. » 
Μη γὰρ τοὺς ὑμετέρους, φησὶ, τοὺς πάλαι πεπλανη- 
µένως νοµιζοµένους θεοὺς , ἀλλὰ τὸν ἡμέτερον, ὃν Ex 
πατέρων ἡμεῖς ἐπεγραφάμεθα, τοῦτον Υνόντες εἶναι 
τὸν ἀληθινὸν Θεόν. Νῦν γοῦν, εἰ xat μὴ πρότερον, 
xai ὑμεῖς εὐλογεῖτε. Εὐφημοῦντες δὲ αὐτὸν, xai 
εὐλογοῦντες ὡς µόνον ἀληθινὸν καὶ κοινὸν ἁπάντων 
ἡμῶν τε χαὶ ὑμῶν θεὸν , μὴ σεσιωπηµένως, μηδὲ 
ἠρεμέᾳ (sic) τῇ φωνῇ τοῦτο πράττετε!' σὺν πολλῇ 
δὲ παῤῥησίᾳ χαὶ θάρσει, φωναῖς τε Υεγωνοῖς xal 
βοαῖς χρήσασθε μεγάλαις' ὡς xaX τοῖς ἀλλοτρίοις 
ἀχούεσθαι τὴν ἀναπεμπομένην εἰς θεὺν ὑφ᾽ ὑμῶν 
αἵνεσιν ' ὃ 6h χαὶ ὁ Σωτὴρ ἑδήλου λέγων’ « "O0 λέγω 
ὑμῖν kv τῇ σχοτἰᾳ εἴπατε ἓν τῷ quist, xat ὃ εἰς τὸ οὓς 
ἀχούετε, χηρύσσετε ἐπὶ τῶν δωµάτων. » Ταύτης οὖν 
ἔχεται τῆς διανοίας τὸ φάσχον λόγιον’ « Kal ἀχου- 
αίσατε τὴν φωνὴν τῆς αἰνέσεως αὐτοῦ: » Ἡ κατὰ τὸν 
Σύμμαχον’ « Ἑξάκουστον ποιεῖτε τὴν φωνὴν tou ὕμνου 
αὐτοῦ. θανμάσαι δὲ ἔστι τοῦ λόγου τὸ ἁποτέλεσμα, 
ὅτε χαθ) ὅλης τῆς ἀνθρώπων οἰχουμένης, ἓν µέσαις 
ταῖς πόλεσι, Év τε χώμαις xal χώραις χατὰ πάσας 
τὰς Ἐχχλησίας τοῦ θεοῦ, οἱ τοῦ Χριστοῦ λαοὶ ἐξ ἁπάν- 


wu. 91. ** Maubh. σ, 21. 


et patres ipsorum usque ad presentem diem ** ; » 
el postea : « Si forte audiant et delerreantur, quia 
domus exasperantium est ** ; » et iterum : « Et lo- 
quar sermones meos ad illos, si forte audiant et 
delerreantur, quia domus exasperantium est **. » 
Et in cv psalmo dictum est : « Quia exacerbaverunt 
spiritum ejus *!;» ac rursum : « Sepe liberavit 
eos. Ipsi autem exacerbaveruut eum in consilio 
suo **, » Imo etiam Moyses acerbitatem eorum de- 
clarat his verbis : « Nam ex vinea Sodomorum vi- 
nca eorum, et palmes eorum ex Gomorrha. Uva 
eorum uva fellis, botrus acerbitatis eorum **. » In 
Jeremia autem ad eosdem dicitur : « Quomodo con- 
versa est in amaritudinem vitis aliena **? » Jure 
igitur bic quoque exasperantes vocantur. Dum 
autem ex adverso gentium el salutis eorum mentio- 
nem sermo facit, comparationem inducit, cum iis 
qui ex circumcisione sunt, dicens : « Oculi ejus su- 
per gentes respiciunt, qui exasperant non exalten- 
tur in semetipsis. Benedicite, gentes, Deum no- 
struin, et auditam facite vocem laudis ejus. » Evan- 
gelicum esse psalmum jam sub initium observavi- 
mus: quod etiam ex tota prophetis serie compro- 
batur. Nam initio omnem terram compellabat : 
deindeque plura docens, clarius de gentibus vati- 
cinatur dicens : « Oculi ejus super gentes respi- 
ciunt. » Post hujusmodi itaque doctrinam conse- 
quenter omnibus gentibus, utpote qua supra me- 
morata edidicerunt, et hinc utilitatem nacta sunt, 
precipit ut tot miraculorum terribiliumque operum 
artificem benedicant. « Benedicite, inquit, gentes 
Deum nostrum. » Non pristinos, ait, vestros, quos 
deos esse errantes putabatis; sed nostrum, quem 
ab avis usque nostris Deum ascripsimus, scientes 
bunc verum esse Deum. Nunc igitur, etiamsi id 
prius non feceritis, vos quoque benedicite. Benedi- 
centes autem et laudantes illum ut solum verum et 
communem omnium tam nosirum quam vestrum 
Deum, ne tacite, neu demissa voce id agite; sed 
cum multa fiducia et confidentia, altà voce ma- 
gnisque clamoribus utimini, ut laudes a vobis 
Deo emisse etiam ab extraneis aadiantur, «quod 
eliam Servator his verbis declarabat : « Quod 
dico vobis in tenebris, dicite in lumine, et quod 
in aure auditis, predicate super tecta *. » Huic 
igitur sententie affine hoc dictum est : « Et 
auditam facite vocem laudis ejus; » sive, secun- 
dum Symmachum : « Auditam facite vocem hymni 
ejus. » Mirari porro subit qui impletus hic sermo 
fuerit, quando per universum orbem, in mediis ur- 
bibus, in vicis, in agris per universas Dei Eccle- 
sias, Christi populi ex universis gentibus delecli, 
hymnos et psalmos, non patriis diis, non Dei ini - 
micis daemonibus ; sed uni Deo a prophetis predi- 
cato, alta emittunt voce, ita ut psallentium vox τοι 


τα Ezech. i, 5. 3. lbid. 5. ο lbid. 7. *'Psal cy, 35. *' lbid. 45. *' Deut. xxx, 09, *' Jerem. 


U59 


sb iis qui foris consistunt audiatur; ut przsens 
sermo opere compleatur : « Benedicite, gentes , 
Deuin nostrum , et auditam facite vocem laudis 
ejus. » Additur postea : « Qui posuit animam meam 
ad vitam, et non dedit in commotionem pedes 
meos. » Pro illo autem, « animam meam, animam 
nostram,.» reliqui omnes interpretes ediderunt : 
36 rursum pro illo, « pedes meos, pedes nostros » 
itera omnes interpretati sunt. Non tantum, inquit, 
pro antiquis illis Dei operibus, quz» supra decla- 
rat3 sunt, hymnum ipsi et laudes emittite ; sed ob 
beneficia nobis ipsis, qui talia loquimur, collata. 
Quandoquidem enim pedes nostros, valde curren- 
ics, utpote qui vobis omnibus: gentibus salutare 
Evangelium przedicemus, confortavit, et in vite 
defluxu, obices amovens, servavit inconcussos ; 
multisque animz nostre insidiantibus, ipse ejus 
servator el custos fuit : eorum itaque gratia « be- 
nedicite, gentes, Deum nostrum, et auditam facite 
vocem laudis ejus. » Hzc porro ex persona praco- 
num Evangelii manifeste predicta sunt, quorum 
cursum pedumque virtutem Isaias, imo potius Spi- 
ritus sanctus per iysum declarans, mirabundus 
acclamabat : « Quam. speciosi pedes evangelizan- 
lium. bona, evangelizantium pacem ** ! » Quoniam 
igitur multis laboribus perfuncti, et ab incredulis 
gentibus vexationem , vincula, carceres eL omnne 
insidiarum genus perpessi, immutabiles perman- 
sere; jure eum qui ipsis vires addiderat, qui ani- 
mam ipsorum ad vitam custodierat, ut ne in pec- 
cati mortem laberetur ; qui pedes firmos statuerat , 


ne commotionem, neu lapsum vel ruinam pateren- 


tur, omnes. gentes benedicere jubent, et auditam 
«cere vocem laudis ejus ; non tantum pro mirabi- 
libus terribilibusque illis antiquis operibus ; sed 
eliam pro recentibus beneficiis, queis animam eo- 
rum qui talia loquerentur ad vitam posuit, neque 
dedit in commotionem pedes ipsorum. Quare secun- 
dum Syminachum pluraliter dicitur : « Qui ordina- 
vit animam nostram ad vitam, et non dedit labi 
pedes nostros. » 


Ευ5ΕΒΙΙ CJESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 660 


των τῶν E9woy αυνειλεγμένοι, τοὺς Όμνους xax 


τὰς ψαλμωδίας. οὐχ ἐπὶ τοῖς πατρῴοις θεοῖς, οὐδὲ 
τοῖς θεοµάχοις δαίµοσι, µόνῳ δὲ τῷ παρὰ τοῖς z 

φήταις θεολογουµένῳ μετὰ µεγάλτς ἀναπέμπουσι 
forc, ὡς καὶ τοῖς ἐἑχτὸς ἑστῶσιν ἐξάχουστον εἶναι τῶν 
Ψαλλόντων τὴν φωνήν ' ἔργῳ πληρουµένου τοῦ φά- 
σχοντος ἐνταῦθα Xoylou* « Εὐλοχεῖτε, ἔθνη, tbv θεὸν 
ἡμῶν, xai ἀχουτίσατε τὴν φωνὴν vr; αἰνέσεως αὐ- 
τοῦ. » Εἶθ᾽ ££; συνηπται’ € ToU θεµένου τὴν φυχῶν 
μου εἰς ζωὴν, χαὶ μὴ δόντος εἰς σάλον τοὺς πόδας 
µου.» Αντὶ δὲ τοῦ, «τὴν φυχἠν µου, thv φυχὴν ἡμῶν, 
οἱ λοιποὶ πάντες ἑρμηνευταὶ ἐχδεδώχασε. xal m$? 
ἀντὶ, «τοὺς πόδας µου, τοὺς πόδας ἡμῶν, » ὁμοίως οἱ 
πάντες ἠρμήνευσαν. Mh γὰρ ἐπὶ τοῖς παλαιοῖς, φη- 
o, µόνοις ἔργοις τοῦ θεοῦ, ἃ διὰ τῶν Εμ προσῦθεν ἔδη- 


B λοῦτο, τὸν ὕμνον αὐτῷ χαὶ τὰς αἰνέσεις ἀναπέμπετε' 


ἀλλὰ χαὶ διὰ τὰς εἰς ἡμᾶς αὐτοὺς τοὺς ταῦτα λέ]ον- 
τας εὑεργεσίας. Ἐπειδὴ γὰρ τοὺς ἡμετέρους πὀὀςς, 
πολλὰ ὁραµόντας, ὥστε πᾶσιν ὑμῖν τοῖς ἔθνεσι xr; 
ξαι τὸ σωτήριον Εὐαγγέλιον, ἑδυνάμωσεν, ἐφύλαξέ τε 
ἁδιατρέπτους ἐν τοῖς τοῦ βίου ῥεύμασι τὰ ἐμποδὼν 
χωλύματα περιελών΄ πολλῶν τε τῇ Φυχῃ ἡμῶν ἐπι- 
θουλενόν-ων, αὐτὸς ταύτης σωτὴρ xat φύλαξ ἐγένετο' 
χαὶ τούτων αὐτῶν ἕνεχα « εὐλογεῖτε, ἔθνη. τὸν Θεὸν 
ἡμῶν, xal ἀχουτίσατε τὴν φωνὴν τῆς αἱνέσεως αὐ- 
τοῦ. » Ταῦτα δὲ ἄντιχρυς Ex προσώπου τῶν χηρύχων 
τοῦ Εὐαγγελίου προανεφωνεῖτο, ὧν τὸν δρόµον χα) 
τῶν ποδῶν thv ἀρετὴν ᾿Ἡσαΐας, μᾶλλον δὲ τὸ Πνεῦμο 
τὸ ἅγιον δι) αὐτοῦ ἀποθαυμάζον &6óa * « Ὡς ὡραῖοι o 
πόδες τῶν εὐαγγελιζομένων ἀγαθὰ, τῶν εὐαγγελιξο 
µένων elpfyvnv! » Ἔπει τοίνυν, πολλὰ χεχµηχότες. 
xai τοὺς ix τῶν ἀπίστων ἐθνῶν διωγμοὺς ὑπομεί 
ναντες, δεσμά τε xal φνλαχὰς xal παντοίας ἔπιδου 
λὰς, ἁδιάτρεπτοι µεμενήκασιν * εἰχότως τὸν δυναµώ- 
σαντα αὐτοὺς, καὶ τὴν μὲν φυχὴν εἰς ζωὴν φυλάξαντα. 
ὡς μὴ ἐχπεσεῖν αὑτὴν εἰς τὸν τῆς ἁμαρτίας θάνα- 
τον, τοὺς δὲ πόδας αὐτῶν στεῤῥοὺς ἁπεργασάμενον 
πρὸς τὸ μὴ σάλον ὑπομεῖναι, μηδὲ ὄλισθον χαὶ πτῶ- 
σιν, εὐλοχεῖν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι παραχελεύονται, ἐξά- 
χουστόν γε ποιεῖν τὴν φωνὴν cr αἱνέσεως αὐτοῦ, 
οὐχ ἐπὶ µόνοις τοῖς παλαιοῖς αὐτοῦ παραδόξοις xal 


q»6epol; ἔργοις, ἀλλὰ xai ἐπὶ τοῖς νέοις ἀγαθοῖς, &q' οἷς τὴν quyhv τῶν ταῦτα λεγόντων ἔθετο εἰς ζωὴν, 
μὴ δοὺς εἰς σάλον τοὺς πόδας αὐτῶν. Διὸ κατὰ τὺν Σύμμαχον πληθυντικῶς εἴρηται' «€ Tou τάξαντος τὴν 
ψυχἠν ἡμῶν εἰς ζωὴν, xaX μὴ δόντος σῳαλῆναι τοὺς πόδας ἡμῶν. 


Vzns. 10-15. « Quoniam probasti nos, Deus, igné D 


nos eximinasti , sicut examinatur argentum. » Et 
hiec consequenter 3d superiora dicta sunt. Oporte- 
bat enim edoceri nos quo pacto Deus posuerit ad 
vitam animam eorum qui lizc dicerent, et quomodo 
" pedes eorum non dederit in commotionem. Nam 
quid admiserant, ut non corpore, sed anima peri- 
Luri essent, ei qua de causa in tantum periculi de- 
venerant, ut pedes eorum commovendi essent, id 
singulatim enarrant, una Deo gratias agentes, οἱ 
eorum qua passi fuerant notitiam prabentes Pri- 
uo igitur aiunt, « Probasti nos, Deus. » Et quomodo 
probasti *? Id explicant dicentes : « igne nos exa- 


*5 [ςα. ΕΠ. 7. 


«Ότι ἐδοχίμασας ἡμᾶς, ὁ 8ebc, ἑπύρωσας ἡμᾶς, ὡς 
πυροῦται τὸ ἀργύριον. » Καὶ ταῦτα ἀχολούθως εἴρη- 
ται τοῖς ἔμπροσθεν. Ἐχρῆν γὰρ ἡμᾶς διδαχθῆναι, πῶς 
ὁ θεὸς τὴν φυχὴν ἔθετο εἰς ζωὴν τῶν ταῦτα φασκόν- 
των, χαὶ πῶς τοὺς πόδας αὐτῶν οὐ παρέδωχεν εἰς cd 
Avv. Τί γὰρ παθόντες μελλον οὗ τὸ σῶμα, ἀλλ αὐ- 
τὴν τὴν Ψυχὴν ἀπολλύναι, τίνος δὲ γενοµένου εἰς το- 
σοῦτον ἤλασαν χινδύνου, ὡς τοὺς πόδας μέλλειν σα- 


λεύεσθαι, χατὰ µέρος διεξέρχονται, εὐχαριστοῦντες 


ἃμα τῷ θεῷ, xai διδασχαλίαν ποιούµενοι Gv ὑπομε- 
µενήχαωι. Πρῶτον οὖν Φασιν΄ «Ἑδοχίμασας ὑμᾶς, ὁ 
θεός. * Καὶ πῶς ἑδοχίμασας; Ἑρμηνεύουσι λέγον- 
τες ' «Ἑπύρωσας ἡμᾶς, ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριου. ! 





6.1 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


001 


Φωναὶ δὲ αὗται, ὡς ἔφην, ἀποστόλων καὶ μαθητῶν A minasli sicut. examinatur argentum. » Hz ipse 


xai εὐαγγελιστῶν τυγχάνουσι τοῦ Σωτῆρος, ὧν εἰς 
πᾶσαν τὴν γῆν ἐξήλθεν ὁ φθόγγος, xal εἰς τὰ πέρατα 
τῆς οἰχουμένης τὰ ῥήματα. Εἶεν ὃ ἂν xa τῶν ἁγίων 
τοῦ θεοῦ μαρτύρων, o! κατὰ µίµησιν τῶν πρώτων 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν χηρύχων τὰ (ca πεπόνθασιν' iv 
οἷς τοὺς ὑπὲρ θεοσεθείας ἄθλους Ἰγωνίσαντο. Φασὶν 
οὖν ἑρμηνεύοντες xai διασαφοῦντες, ὅπως τὴν φυχὴν 
αὐτῶν ἔθετο εἰς ζωὴν, xal ὅπως τοὺς πόδας αὐτῶν 
οὐχ ἔδωχεν εἰς σάλον’ «Ότι ἑδοχίμασας ἡμᾶς, ὁ 
θιὸς, ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριον. » Ἐπειδὴ γὰρ ἀπείρα- 
στος ἀνὴρ ἁδόκιμος, εἰχότως ἐἑγγυμνάζων τοῖς πει- 
ρασμοῖς παραδίδωσι τοὺς οἰχείους ὁ Θεός ' οὐχ ἵνα 
αὐτὸς γνῷ ὁποῖοί τινές «low, ἀλλ' ἵνα, αὐτοὶ πυρω- 
θέντες λαμπρότεροι xat χαθαρώτεροι ἀποτελεσθῶσιν. 


sunt, ut jam dixi, apostolorum, discipulorum et 
evangelistarum Salvatoris voces, quorum sonus iu 
omnem terram exivit, etin fines orbis terre verba 
eorum. Fuerint quoque sanctorum Dei martyrum, 
qui ad imitationem priorum Servatoris preconum, 
paria perpessi sunt, cum pro divina religione cer- 
tamina subierunt. Aiunt itaque, explicantes ae de- 
clarantes quo pacto animam suam posuerit ad vi- 
tam, et quomodo non dederit in commotionem pedes 
suos : « Quoniam probasti nos, Deus, ut igne exa- 
minatur argentum. » Quia enim quisquis non pro- 
batur inglorius est, jure Deus familiares suos exer- 
cens, tentationibus tradit ; non ut cognoscat ipse 
quinam illi sint, sed ut ipsi igne examinali , splen- 


Ὥσπερ Υὰρ ἓν ἀργύρῳ πολλάχις εὑρίσχεται ὕλης ἀλ- B didiores ac puriores evadant. Quemadmodum enim 


λοτρίας μίγμα, ὃ τέως μὲν λανθάνει πρὸ τῆς χωνείας, 
ἓν δὲ τῇ πυρώσει διελέγχεται χαὶ διαχρἰνεται ’ μένει 
τε λοιπὸν αὐτὸς χαθαρὸς ὁ ἄργυρος, χρείττων χαὶ 
λαμπρότερος γεγονὼς Ex τῆς χαθάρσεως * τὸν αὐτὸν 
τρόπον xa οἱ τοῦ θεοῦ ἄνδρες, ὅσον ἀλλότριον kv. τῇ 
ἑαυτῶν φυχῇ ix τῆς περὶ τὴν σάρχα συμπλοχῆς 
ἐφειλχύσαντο, τοῦτο πᾶν ἓν τοῖς πειρασμοῖς, χαὶ τοῖς 
κατ αὐτῶν ἑπανισταμένοις διωγμοῖς ἀπορύπτονται, 
(sic) πυρούµενοι xal χαθαιρόµενοι διὰ τῆς τοιᾶσδε 
χωνείας, ὡς πᾶσαν ἀπυθαλεῖν ἁμαρτίας κηλίδα, fyv- 
τινά ποτε, ὡς ἄνθρωποι, Év τισιν ἑλαττώμασι γενό- 
µενοι προσεχτήσαντο. Ἐπὶ τούτοις οὖν εὐχαριστοῦν- 
τες, φασίν’ «Ὅτι ἑδοχίμασας ἡμᾶς, ὁ 8ebc, ἑπύρω- 
σας ἡμᾶς ὡς πυροῦται τὸ ἀργύριον. » Οὐ γὰρ ὡς xa- 
λάµην, οὐδ' ὡς χόρτον, οὐδ' ὡς ἑτέραν εὔθρανστον 
ὕλην ἐπύρωσας ἡμᾶς, ἀλλ ὡς ἀρτύριον, τὸ ἀπὸ τῆς 
πυρώσεως χαθαρώτερον γιγνόμενον. IIoc δὲ ἑπυρώ- 
0ncav ὑφηγοῦνται λέγοντες' « Εἰσήγαγες ἡμᾶς εἰς 
«ἣν παγίδα » κατὰ δὲ τὸν Αχύλαν, ε Εἰσήγαχες 
ἡμᾶς, φασὶν, tv ὀχυρώματι: » χατὰ δὲ τὸν Σύµμμα- 
χον, «Εἰσήγαγες ἡμᾶς ἐντὸς πολιορχίας" » κατὰ δὲ 
thv πέµπτην ἔχδοσιν' « Εἰσήγαγες ἡμᾶς εἰς περιθ- 
χἠν. » Δηλοϊ δὲ διὰ τούτων ὁ λόγος εἰρχτὰς καὶ φυλα- 
χὰς xai δεσµωτήρια, ἓν οἷς πρὸ τοῦ θανάτου χατά- 
Χλειστοι γίγνονται οἱ τοῦ Θεοῦ μάρτυρες" ἃ δὴ πα- 
Υίδι ἔοικεν, εἴσω αὐτῆς ἀπολαθούσῃ τὸ τεθηρευµένον. 
Ταύτης δὲ τῆς παγίδος µέμνηνται χαὶ ἀλλαχοῦ οἱ αὐ- 
τοὶ φάσχοντες' «'H duy ἡμῶν ὡς στρουθίον ἑῤῥύ- 


in argento aliene materie plerumque commistio 
reperitur, quz sane latet antequam in conflaturam 
reponatur ; dum autem igne conflatur, tunc discer- 
nitur et probatur ; ipsumque argentum tandem pu- 
rius, praestantius ac splendidius ex purgatione re- 
manet : sic et viri Dei , si quid alienum in anima 
$ua ex carnis commistione centraxerint, illud 
omne in tentationibus et instantibus persecuticni- 
bus abstergunt, igne examinati et per talem confla- 
turam purgati, ita ut omnem peccati labem depo- 
nant, quam aliquando, utpote homines, in quedam 
lapsi delicta, admiserant. De bis itaque gratias 
agentes, dicunt : « Quoniam probasti nos , Deus ; 
igne nos examinasti sieut examinatur argentum. » 
Non enim ut paleam et fenum, neque ut aliam [fra- 
gilem msteriam nos igne examinasti ; sed ut ar- 
gentum, quod ab igne purius evadit. Quomodo au- 
tem igne examinati fuerint, his verbis enarrant : 
« Induxisti nos in laqueum ; » secundum Aquilam 
vero : « Induxisti nos, aiunt, in munimentum ; » 
secundum vero Symmachum : « Induxisti nos intra 
obsidionem ; » secundum quintam editionem : « 1π- 
duxisti nos in munitionem. » His porro significan- 
tur ergastula, custodie, carceres in quibus ante- 
quam morti tradantur, conclusi degunt Dei marty- 
res : qua sane laquei similia sunt, quo venatione 
capta detinentur. Hujusce laquei mentionem iidem 
alibi faciunt dicentes : « Anima nostra sicut passer 


σθη &x τῆς παγίδος τῶν Ünpeuóvztov* ἡ παγὶς συν- p erepta est de laqueo venantium : laqueus eontritus 


ετρίδη xaX ἡμεῖς ἑῤῥύσθημεν. » Πρῶτον μὲν οὖν εἰς 
τὴν παγίδα οἱ πυρούµενοι εἰσάγονται, ἢ εἰς τὸ ὀχύ- 
popa, ἢ elc τὴν περιοχὴν, f) εἰς τὴν πολιορχίαν * εἶτα 
δεύτερον ἆθλον ἁγωνίζονται, ὃν διασαφοῦσι λέχοντες - 
εἜθου θλίφεις ἐπὶ τὸν νῶτον ἡμῶν. » Κατὰ δὲ τὸν 
Αχύλαν φασίν’ «Ἔθηκας τρισμὸν Ev τῷ νώτῳ ἡμῶν.» 
χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον' «Ἔθηχας χύχλωσιν τῇ ὀσφύϊ 
ἡμῶν. » Δηλοῦσι δὲ διὰ τούτων τὰς χατὰ τοῦ σώματος 
πληγὰς, ἃς ἑδήλου σαφέστερον ὁ ᾽Απόστολος λέγων : 
« Topic ἑῤῥαθδίσθην, ἅπαξ ἐλιθάαθην, ὑπὸ Ἰουδαίων 
τεσσαράχοντα παρὰ μίαν ἔλαθον. » Μετὰ δὲ τὰς εἰρ- 
χτὰς xai τὰς χατὰ τῶν νώτων ἣ κατὰ τῶν ὀσφύων 


5 Psal. cxxpn, Ἱ. ** Hl Cor. xi, 25. 


est, et nos liberati sumus *'. » Primo quidem qui 
igne examinantur, in laqueum inducuntur sive in 
presidium, in munitionem aut in obsidionem ; 
secundo certamen obeunt ; quod signiflcant his ver- 
bis : « Posuisti tribulationes in dorso nostro ; » 
secundum Aquilam vero dicunt: « Posuisti contri- 
tionem in dorso nostro ; » secundum Symmachum : 
« Posuisti circulum lumbis nostris. » His vero de- 
clarant inflictas corpori plagas, quas apertius enar- 
ravit Apostolus dicens : « Ter virgis caesus sum, 
semel lapidatus sum, a Jod:zis quadragenas urne 
minus accepi **, » Post carceres, post plagae dorso 


065 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ.-- EXEGETÍiCA. 664 


aut lumbis incussas hzc addunt : « Imposuisti A πληγάς' « Ἐπεθίδασας ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς χεφαλὶς 


homines super capita nostra. » Hzc autem intelli- 
ges, cum videas atheos et ἱωρίοῬ viros persecutio- 
nui tempore insurgentes ac contra divinz religio- 
nis athletas sese extollentes; hos vero abjectos ac 
vultu. demisso ob blasphema dicta et jactantiam 
atheorum. Et vero plerumque vel pupillas oculo- 
rua: verberabant, dum capita athletarum Dei plagis 
cederent. Sed hiec omnia, aiunt Dei martyres, tu 
nobis, Deus, induxisti : nec tamen te volente quid 
simile in nos admittere ausi sunt, sed permittente, 
Quare sic eum alloquuntur : « Induxisti nos in la- 
queum. » Tu enim nos carcere detineri curabas, 
quia id fleri permittebas. Tu quoque ponebas tri- 
bulationes in dorso nostro. Neque enim id adver- 
sum nos ausi essent, si nos manu proltegens tua 
custodiisses. Tu vero atheos homines imposuisti 
super capita nostra. Λά hzc autem in extremum 
malorum devenimus ; nam alii quidem igni traditi 
morlem sustinuerunt; alii in aqua exstineti sunt. 
Ferrum quippe, et ferro illata supplicia, aliaque 
mortis genera, quz maxima pars nostrum sustinuit, 
pro nihilo reputantur ex deteriorum comparatione. 
Quamobrem hzc quidem tacemus. Quia vero inter 
atrocia, nihil crudelius nece per ignem et aquam 
illata existimatur, hiec nos perpessos dicimus. Nam 
alii nostrum in mari et in fluminibus demersi sunt ; 
alii ignis supplicium luerunt. His tantis suppliciis 
probasti nos, Deus, bis omnibus igne nos exami- 
nasti sicul examinatur argentum. 


Sed cum hzc omnia in nos induxisses, tu ipse 
rursum eduxisli nos in refrigerium. Non enim no- 
etrum erat talia sustinere et talia effugere, sed tui 
magni Servatoris; sicut enim induxisti nos in la- 
queum, sic eduxisti in refrigerium. Quandoquidem 
non permisisti ut tristia illa diu permanerent, neque 
in infiaitum tribulationem protraxisti, neque pet- 
misisti ut diuturno tempore homines capitibus in- 
starent nostris ; neque in ignem conjecti diu ibi 
versali, neque in aquam dejecti absorpti fuimus ; 
sed eam pertransivimus : quare dicitur : « Transi- 
vimus per ignem, et profundum aquarum przter- 
gressi sumus ; » ideo dicitur, « per aquam. » His 
omnibus nos probasti, sumptoque patientiz et per- 
severantie nosire experimento, eduxisti nos in re- 
frigerium ; sive, secundum Symmachum, « in lati- 
tudinem. » Hoc autem diverso modo impletum est. 
Nam cum unum sit religiosorum bominum corpus; 
et alii quidem hzc passi sint, alii supplicium lue- 
rint, alii solum mulcta bonorum exercitati fuerint ; 
alii fuga et secessu familiarium probati fuerint, 
non diu postea omnium finis oninibus faustus oc- 
currit, Nam Dei martyres morte consummati, ve- 
rum refrigerium invenerunt, ut dicere valeant : 
« Convertere, anima mea, in requiem tuam, quia Do- 
minus benefecil tibi, quoniam eripuit animam meam 
de morte **, » etc. Hac quippe affinia przsentibus 


6 Psal. cxiv. 7, 8. 


ἡμῶν. » Καὶ τοῦτο δὲ νοῄσεις, ὁρῶν κατὰ τοὺς τῶν 
διωγμῶν χαιροὺς ἐπεμδαίνοντας τοὺς ἀθέους χαὶ ἁσε. 
θεῖς ἄνδρας χαὶ χατεπαιροµένους τῶν τῆς θεοσεθείας 
ἀθλητῶν, τοὺς δὲ ' ταπεινουµένους xai τὰ πρόσωκα 
συνεσταλµένους ἐπὶ ταῖς τῶν ἀθέων βλασφημίαις τε 
xal µεγαλαυχίαις. Ἠδη δὲ πολλάχις χαὶ χατὰ χόρις 
ἔτυψφαν παΐοντες πληγαϊῖς τὰς τῶν ἀθλητῶν τοῦ θεοῦ 
χεφαλάς. Αλλά ταῦτα πάντα, φασὶν οἱ τοῦ θεοῦ µάρ- 
τυρες, σὺ ἡμῖν ἐπήγαχες, ὁ θεός. Mh Υάρ aou βουλο- 


µένου, οὐχ ἄν τι τοιοῦτον χαθ᾽ ἡμῶν ἑτολμᾶτο * ουγ- 
χωροῦντος δέ σου, ταῦτ) ἑγίνετο, Διό φασι πρὸς αὖ- 


τόν « Εἰσήγαγες ἡμᾶς εἰς τὴν παγίδα.» Eu γὰρ Ἴσθα 
ὁ χαταχλείστους ἡμᾶς ποιῶν, συγχωρῶν δὲ ταῦτα γί- 


νεσθαι. Καὶ σὺ ἔθου θλίφεις ἐπὶ τὸν νῶτον ἡμῶν. 0ὁ 


B γὰρ ἂν ταῦτα καθ ἡμῶν ἐτολμᾶτο, εἰ τῇ σαυτοῦ χειρὶ 


σχεπάσας ἐφύλαττες. ZU δὲ xal τοὺς ἀθέους ἀνθρώ- 


πους ἐἑπεθίθασας ἐπὶ τὰς χεφαλὰς ἡμῶν. δη δὲ πρὸς 
τούτοις εἰς ἔσχατα χαχῶν Ίλθομεν, οἱ μὲν τὸν διὰ 


πνυρὸς ὑπομείναντες θάνατον, οἱ δὲ τὸν δι ὕδατος. 


Σΐδηρος μὲν γὰρ xal αἱ διὰ σιδήρου χολάσεις, ot τε 
ἄλλοι θάνατοι, οὓς οἱ πλείους ἡμῶν ὑπομεμενήχασι, 
τὸ μηθὲν ἐνομίσθησαν παραθέσει τῶν χειρόνων. Ad 
ἐχεῖνα μὲν σεσιωπήκαµεν * ἐπεὶ δὲ, ὡς Ev δεινοῖς, οὐ- 
δὲν χεῖρον τοῦ διὰ πυρὸς θανάτου xal τοῦ δι) ὕδατος 
νενόµισται, ταῦτα δὲ αὐτά φαμεν ὑπομεμενηχέναι. 
Τινὲς μὲν γὰρ ἡμῶν ὑποθρύχιοι θαλάττῃ χαὶ ποτα- 


μοῖς παρεδόθησαν * οἱ δὲ τὴν διὰ πυρὸς τιµωρίαν ͵ ὑπέ- 
ατησαν. Διὰ τοσούτων οὖν ἑἐδοχίμασας ἡμᾶς, ὁ θεὸς, 


c διὰ τούτων ἁπάντων ἑπύρωσας ἡμᾶς, ὡς πυροῦ- 


ται τὸ ἀργύριον. 
Αλλὰ ταῦτα πάντα ἐπαγαγὼν ἡμῖν, πάλιν σὺ αξ- 


τὸς ἐξήγαχες ἡμᾶς εἰς ἀναφυχήν. Οὐ γὰρ ἡμῶν ἣν τὸ 


ὑπομεῖναι xai διαφυγεῖν τὰ τοσαῦτα, ἀλλὰ σοῦ τοῦ 
μεγάλου Σωτῆρος" ὡς γὰρ εἰσήγαγες εἰς τὴν παγίδα, 


οὕτω καὶ ἐξήγαγες εἰς ἀναψυχήν. Ἐπειδὴ μὴ παρά- 


pova εἴασας ἡμῶν τὰ σχκυθρωπὰ, μηδὲ εἰς ἄπειρον 
παρέτεινας τὴν θλίψιν, μηδὲ εἰς μαχρὸν χρόνον auv- 
εχώρησας ἐπιθῆναι ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς χεφαλὰς ἡμῶν" 
ἀλλ οὐδὲ ἐν τῷ πυρὶ Yevópevot ἐνυπεμείναμεν, οὐδΣ 
ἐν τῷ ὕδατι ἑμδληθέντες χατεπόθηµεν΄ xal τοῦτο δὲ 
διἠλθομεν ' διὸ λέλεχται΄ ε Διήλθομεν διὰ πυρὸς, χαὶ 
τὸν βυθὸν τῶν ὑδάτων διεξήἠλθομεν” » διὸ καὶ, ε δι 
ὕδατος, » εἴρηται. Καὶ δὴ ἐπὶ τούτοις ἅπασιν ἐγγν- 


p µνάσας ἡμᾶς xal τῆς ὑπομονῆς ἡμῶν xal τῆς χαρτε- 


plac τὴν δοχιμὴν λαθὼν ἐξήγαχες ἡμᾶς εἰς ἀναφυχήν᾽ 
ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον, «εἰς εὐρνχωρίαν.» Καὶ touto 
δὲ ἐπληροῦτο διαφόρως ' ἑνὸς γὰρ ὄντος τοῦ τῶν θεο- 
σεθῶν σώματος, xal τῶν μὲν τάδε πεπονθότων, τῶν 
δὲ ὑπομεινάντων τιµωρίαν, τῶν δὲ τῇ τῶν ὑπαρχόν- 
των ζημίᾳ µόνῃ δοχιµασθέντων, τῶν δὲ διὰ φυγῆς 
xal τῆς τῶν οἰχείων ἀναχωρήσεως ἐγγυμνασθέντων, 
οὑκ tlg μαχρὸν τὸ πάντων τέλος τοῖς πᾶσιν αἴσιον 
ἁπήντα. Ui μὲν γὰρ τοῦ Θεοῦ μάρτυρες διὰ τοῦ θα- 
νάτου τελειωθέντες, τὴν ἀληθῶς ἀναφνχὴν εὕραντο, 
ὡς δύνασθαι φάναι' « Ἐπίστρεφον, ἡ φυχἠ μον, c 
τὴν ἀνάπανσίν σου, ὅτι Κύριος εὐηργέτησέ ae ὅτι 
ἐξείλατο τὶν φυχήν µου ἐκ θανάτου, » xai τὰ ἑξῆς. 





665 


COMMENTKARIA ΤΝ PSALMOS. 


666 


Ἄδελφα yap αν εἴη ταῦτα των διὰ τῶν μετὰ χεῖρας A sunt: « Qui posuit animam meam ad vitam, et non 


φασχόντων * « Tou θεµένου τὴν ψυχἠν µου εἰς ζωὴν, 
xaX μὴ δόντος εἰς σάλον τοὺς πόδας pou » xai má- 
Jtv* € Καὶ ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχήν. OL δὲ ἐν τῷ 
Bip πεφυλαγμένοι xai τὴν τοῦ διωγμοῦ πυρχαϊὰν 
ἀποσθεσθεῖσαν τεθεαµένοι, iv εἰρήνῃ φαιδρᾷ χατα- 
στάντες, τῆς ἀναψυχῖις ἔτνχον, καὶ εἰς εὔδιον λιμένα 
χαταντῄσαντες, xal τῆς μετὰ τοῦ διωγμοῦ εὐφροσύ- 
νης ἀπολαύσαντες. Νοῄήσεις δὲ ὅπως εἴρηται ἐνταῦθα 
τό. « Ἐπεθίδασας ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς χεφαλὰς ἡμῶν,» 
παραθεὶς τὸ ἐν ἑτέρῳ εἰρημένον. «Καὶ νῦν ὕψωσε 
χεφαλἠν µου ἐπὶ ἐχθρούς µου. Ἐκύχλωσα xai ἔθυσα 
ἐν τῇ σχηνῇ σου θυσίαν ἁλαλαγμοῦ. ) Ὥσπερ γὰρ xa- 
τὰ τοὺς τῶν διωγμῶν χαιροὺς ἑπανίστησιν ὁ θεὺς 
ἀνθρώπους ἐπὶ τὰς χεφαλὰς ἡμῶν, οὕτω μετὰ ταῦτα, 


dedit in commotionem pedes meos ; » ac rur- 
sum : « Et eduxisti nos in refrigerium. » Qui au- 
tem superstites servati sunt, restinctumque perse- 
cutionis incendium viderunt, in jucunda pace con- 
stituti, refrigerium nacti sunt, et in tranquillum 
portum ingressi, post persecutionem letitia frue- 
bantur. Sane intelligas qua ratione hic dicatur : 
« Imposuisti homines super capita nostra, » si hzec 
conferas cum hoc alterius psalmi dicto : « Et nunc 
exaltavit caput meum super inimicos meos. Circuivi 
et immolavi in tabernaculo tuo hostiam jubilatio- 
nis*?, » Quemadmodum enim persecutionis tem- 
pore imponit Deus homines super capita nostra, ita 
postquam eduxit nos in refrigerium, exaltat capita 


ὅτε ἐξήγαγεν ἡμᾶς εἰς ἀναφυχὴν, ὑψοῖ τὰς χεφαλὰς B nostra super inimicos nostros. ldque prophetice 


fiiov ἐπὶ τοὺς ἐχθροὺς ἡμῶν. Καὶ τοῦτο προφητικῶς 
ἑδήλου ὁ φῄσας' «Καὶ νῦν Όψωσε κχεφαλὴν µου ἐπὶ 
ἐχθρούς µου. Εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶχόν σου ἓν ὁλο- 
καυτώµασιν. » Ob μὲν γὰρ ἅγιοι τοῦ θεοῦ μάρτυρες 
μετὰ τοὺς μεγάλους ἄθλους, οὓς ὑπομεμενήχασι, διὰ 
πυρὸς xai ὕδατος διελθόντες, εἰς ἀναφυχὴν παρελἠ- 
Φθησαν. Εἶτα τὸν ἐπουράνιον τοῦ θεοῦ olxov τὸν ἆλη- 
θινὸν ἀπολαθόντες, φασίν « Εἰσελεύσομαι εἰς τὸν 
οἶχόν σου ἐν ὁλοχαυτώμασι. » Ὡς γὰρ διὰ πυρὸς xal 
ἵδατος διελθόντες, τὰ ἑαυτῶν ὁλοχαυτώματα, ἓν οἷς 
ἐμαρτύρησαν, δίχην θυσίας τῷ ἑαυτῶν προσφέρουσι 
θεῷ, πολλῇ παῤῥησίᾳ χρώμενοι ἐφ᾽ αἷς ηὔξαντο εὖ- 
χαῖς. Ηῦξαντο δὲ ἀγωνίσασθαι, καὶ ταύτην ἑποιῄσαντο 
τὴν ἑἐπαγγελίαν, τὸ µέχρι θανάτου ὑπὲρ εὐσεθείας 


ἀθλῆσαι. Ὡς οὖν κατωρθωχότες ἅπερ ηῦξαντο, φασίν' C 


€ ᾽Αποδώσω σοι τὰς εὐχάς µου, ἃς διέστειλε τὰ χείλη 
µου’ xa ἑλάλησε τὸ στόµα µου ἐν τῇ θλίψει µου. » 
Κατ)’ αὐτὰς γὰρ τὰς θλίψεις, περὶ ὧν ἀνωτέρω ἔλε- 
Y0v * « Ἔθου θλίψεις ἐπὶ τὸν νῶτον ἡμῶν, » τὴν πρὸς 
τὸν θεὸν ἀγάπην τελείαν χαὶ ὁλόχληρον ἑνδειχνύμενοι, 
εὐχὰς ἑτίθεντο xal ἑπαγγελίας ἐποιοῦντο µέχρι θανά- 
του ἑνστῆναι, μονονουχὶ ὁμοίως τῷ Παύλῳ λέγοντες * 
εΤίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ θεοῦ  θλί- 
ite,  στενοχωρία, f) διωγμὸς, ἣ λιμὸς, ?) γυµνότης, 
3| κίνδυνος») xat: εΠέπεισμαι γὰρ, ὅτι οὔτε θάνατος, 
οὔτε ζωὴ, οὔτε ἑνεστῶτα,, οὔτε μέλλοντα , δυνῄσεται 
ἡμᾶς χωρίσαι ἀπὸ τῆς ἁγάπης τοῦ Θεοῦ τῆς Ev Ἆρι- 
στῷ Ἰησοῦ. » Ταύτας οὖν qnot τὰς εὐχὰς ἁποδεδωχέ- 
ναι τῷθεῷ, ἃς διέστειλε τὰ χείλη αὐτῶν, xai ἑλάλησε 
τὸ στόµα αὐτῶν ἐν τῇ θλίφει αὐτῶν. Καὶ τοιαῦτά γε 
ἣν «τὰ ὁλοχαυτώματα αὐτῶν « μεμυαλωμένα» ἆλη- 
θῶς. Ai γοῦν φυχαὶ αὐτῶν , φέρουσαι τὸ πῖον xol 
δυνατὸν τῆς πίστεως, εἶπον ἂν τὸ ἓν ἑτέρῳ λελε- 
γμένον * ε Ὡσεὶ στέατος xal πιότητος ἑμπλησθείη ἡ 
Ψυχἠ µου, xat χείλη ἀγαλλιάσεως αἰνέσει τὸ στόµα 
µου.» Οὕτω γοῦν « μεμυαλωμένα» λέγεται τὰ εὖτρα- 
qt, xa πίονα xat λιπαρά. Τοιαῦται δὲ τυγχάνουσιν αἱ 
τῶν ἀθλητῶν τοῦ θεοῦ φυχαὶ, &x τῶν θείων xal λο- 
γιχῶν τροφῶν εμεμναλωμέναι, » xaX μηδὲν ὑποχεί- 
μενον ἔχουσαι, μηδὲ ἀσθενές' διό φασιν' «΄Ολοχαυτώ- 
µατα µεμναλωμένα ἀνοίσω σο: μετὰ θυµιάµατος. » 


" Psal. xsvi, 6. 7! Rom. vii, 39." Ibid. 38. 


declarabat qui dixit : « Et nunc exaltavit. caput 
meum $uper inimicos meos. lntroibo in domui 
tuam in holocaustis. » Nam sancti Dei martyres 
post magna, qus sustinuerunt, certamina, per 
ignem et aquam trausgressi, in refrigerium re- 
cepti sunt. Deinde petita illa ccelesti ac vera Dei 


. domo, aiunt : « Introiboin domum tuam in holo- 


caustis. » Utpote enim qui per ignem et aquam 
transierint, holocausta sua, queis martyrium passi 
sunt instar hostie Deo suo offerunt, multa usi in 
precibus fundendis fiducia. Orabant quippe ut cer- 
tamina inirent, bac dala promissione, se usque ad 
mortem pro pietate certaturos. Utpote vero re bene 
gesta pro qua precati fuerant, dicunt ; 


Vrns. 14, 15. « Reddam tibi vota mea, quas dis- 
tínxerunt labia mea: et locutum est os meum in 
tribulatione meo.» In ipsis namque tribulationi- 
bus, de quibus supra dicebant : « Posuisti tribula- 
tiones in dorso nostro,» perfectam et integram 
erga Deum charitatem exhibentes, preces effunde- 
bant et promissa dabant, se ad mortem usque per- 
severaturos, tantum non dicentes cum Paulo: 
« Quis nos separabit a charitate Dei? tribulatio, an 
angustia, an persecutio, an fames, an nuditas, an 
periculum ?! ? ; et: « Certus suin enim, quod neque 
mors, neque vita, neque presentia, neque futura 
poterunt nos separare a charitate Dei, quae est in 
Christo Jesu?*.» Hzc se vota Deo reddidisse ait, 


D qus distinxerunt labia sua, et locutum est os eo» 


rum in tribulatione ipsorum. Et hec vere eorum 
« holocausta medullata. » Animz itaque ipsorum 
adipem ac virtutem fidei ferentes, illud dixerint 
alio in psalmo positum : «Sicut adipe et pingue- 
dine repleatur anima mea, et labiis exsultationis 
laudabit os meum**.» Sic ergo crassitudine, adipe 
ct pinguedine referta, « medullata » dicuntur. Ta- 
les porro sunt athletarum Dei animz, divinis et 
rationabilibus cibis « medullatze, » nihi] abjectum, 
infirmum nihil babentes : quare dicunt : « Holo- 
causta medullata offeram tibi cum incenso.» 1In- 


15 Psal, Lx, 6. 


΄ 


607 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


cersum vero illud intelligas ex hoc dicto: « Fiat A Νοήσεις δὲ καὶ τὸ θυμίαμα ἀπὸ τῆς λεγούσης φωνῖς; 


oratio mea sicut incensum in conspectu tuo'*.» 
Hz igitur anims, spirituali igne purgatz, holo- 
causta fuere: sive sacerdotum instar ipse cor- 
pora sua, utpote igne consummata, in holocausta 
obtulerunt. Orationes autem ipsarum thymiamata 
fuerint. Quoniam vero arietes, boves et hircos 
oblaturas se pollicentur, tecum reputes velim hac 
ipsa ex apostolorum Servatoris persona dicta 
fu;sse, perque hircos, boves οἱ arietes eos, qui 
sug apostolorum duetu fuerunt, intelligas. Nam 
primo ipsi martyres Dei fuere; deinde alios sui 
infinitos imitatores et :mulos excitarunt, quos 
quasi culturam suam Deo offerunt. Arietes dixeris, 
principes Ecclesiarum, de quibus in precedenti 
psalmo dicebatur : « Induti sunt arietes ovium ?*:» 
quos velut gregum duces ipsi constituerunt ; boves 
autem, animas in armentis Ecclesie constitutas ; 
etenim « An de bobus, inquit, cura est Deo 1132) 
sed de nobis prorsus loquitur. Hirci vero fuerint 
ji qui recens nati, et procellae tempore orti sint. 
Quare secundum reliquos interpretes, « et deserti,» 
utpote qui persecutionem effugerint, vocantur. 
Et hos itaque quasi novellos et ab se ductos Deo 
offerunt, glotiantes singuli de iis quos adduxerunt. 
ll2c itaque a nobis modo spirituali, et divinarum 
Scripturarum promissis consentaneo, considerata 
sunt. Ét sane par est hxc que jam tractamus 
verba sic intelligere, potius quain Judaeorum ine- 
ptas illas fabulas admittamus, Deum seilicet holo- 
cawstis, thymiamatis sensum moventibus, aut 
arietum, boum et hircorum sanyuine delectari. 
Que sane omnia per prophetam ipse Deus repu- 
diat his verbis : « Quid mihi rmnultitudinem sacrifi- 
ciorum vestrorum, dicit Doininus: plenus sum bo- 
locaustis arietum, et adipem agnorum, sangui- 
nethque taurorum et hircorum nolo. Quis enim 
bec requisivit de manibus vestris "' ? » Et alias 
bec contraria fuerint iis qu:e prius psalmo xrix 
dicta sunt, ubi ex persona Dei fertur: « Non in 
sacrificiis tuis arguam te "* ; » et: « Non accipiam 
de domo tua vitulos, neque de gregibus tuis hir- 
ο05. Quoniam mes sunt omnes fere silvarum, ju- 
menta in montibus et boves ?*; » sub hzc autem: 
« Nunquid manducabo carnes taurorum, aut san- 
guinem hircorum potabo 561) Qui enim illis conso- 
nent qus de holocaustis, arietibus, bobus et bircis 
hic traduntur? Et sane ipse David superius con- 
fitendo dixerat : « Quoniam si voluisses sacrificium, 
dedissem utique, holocaustis non delectaberia*! ; » 
et in alio iterum : « Sacrificium et oblationem no- 
luisti, corpus autem aptasti mibi. Holocausta et 
pro peccato non grata habuisti **.» 

V&gns. 16-20. « Venite, audite et narrabo, omnes 
qui timetis Deum, quanta fecit animz mez.» lidem 
superius dicebant: « Venite οἱ videte opera Dei, 


τὸ Psal. οχι, 2. 15 Psal. Lxiv, 14. "*1 Cor. ix, 9. 
9 jbid. 13. *! Psal. L, 18. ** Psal. xxxix, 7 


(4) Legendum σώματα. 


«Γενηθήτω ἡ προσευχή µου ὡςθυμίαμα ἑνώπιόνσου.ν 
Αὖται μὲν οὖν αἱ φυχαὶ, τῷ πνευματιχῷ πυρὶ χαθαρ- 
θεῖσαι, ὁλοκαυτώματα Ὑεγόνασιν, 7) δίκην ἱερείων 
αὗται τὰ ἑαυτῶν ὀνόματα (1), ὡς ἂν διὰ πυρὸς τελειω- 
θέντα, ὁλοχαντώματα προσηνέγκαντο. Al δὲ προσεν- 
χαὶ αὐτῶν sisv ἂν τὰ θυµιάµατα. Ἐπεὶ δὲ χριοὺς xai 
βόας μετὰ χιµάρων ἀνοίσειν ἑπαγγέλλονται, ἐπιστή- 
σεις ὅπως εἴρηται xai ταῦτα Ex προσώπου τῶν ἆπο- 
στόλων τοῦ Σκυτῆρος, τοὺς ὑπ αὐτῶν προηγµένως 
χιµάρους xai βόας xal χριοὺς νοῄησας. Πρῶτοι μὲν 
γὰρ μάρτυρες αὐτοὶ τοῦ θεοῦ γεγόνασιν * εἶτα µιµη- 
τὰς ἑαυτῶν xa ζηλωτὰς µνρίους ἄλλους χατεστήσαν- 
το, οὓς ὥσπερ οἰχεῖα γεώρχια τῷ stp προσφέρουι. 
Κριοὺς μὲν τοὺς ἄρχοντας τῶν Ἐχχλησιῶν, περὶ ὧν 
καὶ ky τῷ πρὸ τούτου φαλμῷ ἑλέγετο » « Ἐνεδύσαντο 
οἱ χριοὶ τῶν προθάτων * » οὓς ὥσπερ ποιµνίων Ίγουμέ- 
νους αὐτοὶ κατέστησαν * βόας 0$ τὰς Ev τῇ Έκχλη 
σίᾳ ἀγελαζομένας quyác* «Mh γὰρ τῶν βοῶν, qnot, 
µέλει τῷ θεῷ; » ἡ δι’ ἡμᾶς πάντως λέγει ᾿ χίµαροι 
δὲ οἱ ἀρτιγενεῖς χαὶ τῷ χαιρῷ τοῦ χειμῶνος ΥεΥενη- 
µένοι εἶεν ἄν Διὸ χατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτὰς, 
« χαὶ ἔρημοι, » ὡς τὸν τοῦ διωγμοῦ χαιρὸν ἐχφυγόντες, 
ὠνομάσθησαν. Καὶ τούτους τοιγαροῦν ὡς ἂν νεογνοὺς 
xai ὑπ' αὐτῶν προηγµένους τῷ θεῷ «πτροσάχουσιν 
ἕχαστος ἐφ᾽ olg προηγάγετο σεµνυνόµενος. Ταῦτα 
μὲν οὖν πνευματικῶς xal πρεπόντως τῇ τῶν θεοπν--- 
στων Γραφῶν ἐπαγγελίᾳ τεθεώρηται ἡμῖν. Καὶ πρέπει 
ΥΕ ὄντως ἀχούειν τῶν προχειµένων, 3 χατὰ τὰς Ἰου- 
δσίων ταπεινὰς μυθολογίας ὁλοχαντώμασι χαίρειν τὸν 
θεὸν, f] θυµιάµασιν αἰσθητοῖς, f) κριῶν χαὶ βοῶν xal 
χιµάρων αἵμασιν ὑπονοούντων. "A δὴ πάντα διὰ τοῦ 
προφήτου αὐτὸς ὁ θεὺὸς παραιτεῖται λέγων ΄ «Τί pot 
πλΏθος τῶν θυσιῶν ὑμῶν; λέχει Κύριος. πλήρης εἰμὶ 
ὁλοχαυτωμάτων χριῶν, καὶ στέαρ ἀρνῶν xal αἵματα 
ταύρων xal τράγων οὐ βούλομαι. Τίς .Υὰρ ἔξες έτησε 
ταῦτα Ex τῶν χειρῶν ὑμῶν ;» Καὶ ἄλλως Υ ἂν εἴη ταῦ- 
τα ἑναντία τοῖς ἔμπροσθεν χατὰ τὸν μθ’ ψαλμὸν λε- 
λεγµένοις, kv οἷς &x προσώπου τοῦ θεοῦ ἑλέγετο" «Ox 
ἐπὶ ταῖς θυσἰαις σου ἑλέγξω σε’ » xal εΟὐ λήφομαι 
£x τοῦ οἴχου σου µόσχους, οὐδὲ x τῶν ποιµνίων σου 
χιµάρους͵ ὅτι ἐμά ἐστι πάντα τὰ θηρία τοῦ δρυμοῦ, 
κτήνη iv τοῖς ὄρεσι καὶ βόες:» xai ἑξῆς ' εΜὴ φά- 
Ύομαι χρέα ταύρων, ἢ αἷμα χριῶν πίοµαι;» Πῶς yàg 


p «Χείνοις σύµφωνα ἂν εἴη τὰ ὡς περὶ ὁλοχαντωμάτων 


"χαὶ χριῶν xal βοῶν καὶ χιµάρων ἐνταῦθα λελεγμένα; 
Καὶ μὴν αὐτὸς ὁ Δαυῖδ διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἐξομολο- 
γούμενος ἔλεγεν ' « Ὅτι, εἰ ἠθέλησας θυσίαν , ἔδωχα 
ἂν, ὁλοχαυτώματα οὐχ εὐδοχήσεις.» Καὶ πάλιν ἐν 
ἑτέρῳ' «θυσίαν xal προσφορὰν οὐκ ἐθέλησας, cupa 
δὲ χατηρτίσω µοι. Ὁλοχαυτώματα χαὶ περὶ ἁμαρτίᾳ; 
οὐχ ηὐδύχησας. » 


εδεῦτε, ἀχούσατε, χαὶ διη Γήσομαι, πάντες οἱ φοθού- 
µενοι τὸν θεὸὺν, ὅσα ἑποίησε τῇ duy] µου. » Οἱ αὐτοὶ 
xai ἓν τοῖς ἔμπροσθεν ἔλεγον' « Δεῦτε xal ἴδετε τὰ 


"' |sa. 1, 14, 19... 7* Psal. σιχ, 8. ἵ ibid. 9, 10. 








ου 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


670 


ἔργα τοῦ θεοῦ, φοθεεὸς iv βουλαϊς ὑπὲρ τοὺς υἱοὺς A terribilis in consiliis super filios hominum.» Et 


τῶν ἀνθρώπων * : καὶ ταῦτα ἔλεγον τοῖς ἔθνεσι. Καὶ νῦν 
οὖν πάλινοί αὑτοὶ αὐτοῖς τοῖς προσφωνοῦσι φάσχοντες * 
εδεῦτε xal ἀχούσατε. χαὶ διηγήσοµαν. » Τίνες δὲ δεῦ- 
τε; ἐπιλέχει ἑξῆς' «Πάντες οἱ φοδούμενοι τὸν Θεόν.) 
οὓς ἀνωτέρω ποτὲ μὲν πᾶσαν τὴν γῆν ὠνόμαξον, ποτὲ 
δὲ πάντα τὰ ἔθνη Τοὺς αὐτοὺς yàp χαὶ ἐπὶ του 
παρόντος δηλοῦσι φοβουμένους τὸν Θεὸν ἀποχαλοῦντες. 
Πολλάχις δὲ xai &v ἑτέροις ἀπεδείξαμεν , ὡς τοὺς ἐξ 
ἐθνῶν θεοσεδοῦντας φοδουµένους τὸν Κύριον χαλεῖν 
εἴωθεν ὁ Λόγος. Ἐπεὶ τοίνυν µνείας δεῖται τὸ χήρυγµα 
«b ἀποστολιχὸν, ἀναγχαίως ἐπαγγέλλονται τὴν ἑρμη- 
νείαν παραδώσειν τοῖς ἔθνεσι λέγοντες * « Δεῦτε , ἀχού- 
σατε, xaX διηγἠσοµαι ’ 2 Λέγουσι δὲ ταῦτα ὡς 16 ἑνὸς 
στόματος διὰ τὴν τελείωσιν * οἱ γὰρ πάντες ἓν γεγό- 


bis gentes alloquebantur. Nunc igitur ipsi eosdem 
compellant bis verbis : « Venite, et. audite, οἱ nar- 
rabo. » Quinam, venite? deinde infert : « Omues 
qui timetis Deum: » quos supra modo omnein ter- 
ram nuncupaverant, modo omnes gentes. Eosdem 
enim in praseuti declarant, cum timentes Deum 
compellant. Plerumque in aliis commonstravimus, 
eos ex gentibus qui piam colunt religionem, timen- 
tes Dominum Scripturam appellare solere. Quo- 
niam igitur predicatio evangelica commentario 
eget, se ejus interpretationem iradituros necessa- 
rio gentibus pollicentur, dicentes : « Venite, au- 
dite, et narrabo.» Hzc porro quasi ex uno ore 
proferunt propter consummationem : omnes quippe 


νασι τελειωθέντες ἐν Κυρίῳ. Καὶ ταῦτα θεσπίζει τὸ B in Christo consummati unum effecti sunt. Et hoc 


Πνεῦμα τὸ ἅγιον ὡς ἐξ ἑνὸς χοροῦ τοῦ ἆ ποστολικοῦ τοῖς 
ἕθνεσι προσφωνοῦν. ἐπαγγελλόμενόν τε διερμηνεύειν, 
ὅσα ἐποίησεν ὁ θεὺὸς τῇ φυχῇ αὐτῶν. Πάλαι μὲν οὖν 
ἔλεγον ' » Δεῦτε xai ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ, ὡς µετά - 
στρεψέ ποτε τὴν θάλασσαν εἰς ξηρὰν, καὶ ὡς tv ποτα- 
pip διῆλθον ποδἰ.» Νυνὶ δὲ οὐχέτι τὰ παλαιὰ, ἀλλὰ τὰ 
τῆς νέας χαὶ χαινῖις ἱστορίας παραδεδώκασι, τὰς ἔαυ- 
τῶν πράξεις ὑφηγούμενοι, xal τὰς εἰς αὐτοὺς ὑπὸ 
τοῦ θεοῦ γενοµένας εὐεργεσίας. Ai φασιν' « "Oca 
ἑποίησε τῇ φυχῇ pov» εἶτα διηγοῦνται τὴν ἔπαγγε- 
λίαν πληροῦντες. Τίς δὲ ἡ διῆγησις; « Πρὸς αὐτὸν, 
φηαὶ, τῷ στόµατί µου ἐκέχραξα, χαὶ Όψωσα ὑπὸ 
«ἣν γλῶσσάν µου.» Ἐπειδὴ γὰρ τὰς εἰς αὐτοὺς cósp- 
γεσίας τοῦ Θεοῦ χατηριθµήσαντο, ὡς ἑπνρώθησαν, 
ὡς ἑδοχιμάσθησαν , ὡς εἰσῆλθον εἰς τὰς θλίψεις, ὡς 
ὑπέμειναν, ὡς διῶλθον διὰ πυρὸς xat ὕδατος, ὡς ἑξηλ- 
θον εἰς ἀναφυχήν * ὅτι μὴ ἀργῶς ταῦτα αὐτοῖς πάντα, 
sj θεία δεδώρηται χάρις 7 ἀλλὰ γὰρ αὐτῶν τὰ μεγάλα 
συμδαλλοµένων εἰς τὸ μαρτύριον διδάσχουσιν ἀναγχαί- 
ως. Πρῶτον μὲν γὰρ, φασὶν, οὐδέποτε ἀνεχωροῦμεν 
εὐχόμενοι καὶ βοῶντες πρὺς αὑὗτόν, Ἔδουμεν δὲ οὐ 
χραυγᾗ καὶ φωνῇ γεγωνῷ, ἀλλ᾽ «ὑπὸ τὴν γλῶσσαν » 
εἴσω συνέχοντες αὐτῶν τὰς βοάς' Ίδειμεν γὰρ, ὅτι xal 
σιωπώντων ἀχούει ὁ θεὸς, xal εἰσι χραυγαὶ ψυχῆς οὗ 
διὰ γλώττης προφερόµεναι, ἁῤῥήτῳ δὲ δυνάµει πρὸς 
τὸν θεὸν ἀναπεμπόμεναι. Καὶ τοῦτό ἐστιν ὃ ἐδίδαξεν 
5 Σωτὴρ εἰπών' «Εἴσελθε εἰς τὸ ταμιεῖόν σου, χαὶ χλεῖ- 
πον τὴν θύραν σου, καὶ πρόσευξαι * καὶ ὁ Πατήρ σου 


Spiritus sanctus quasi ex uno apostolico choro 
gentibus loquens vaticinatur ; ac pollicetur se de- 
claraturum quanta fecerit Deus animz ipsorum. 
Olim quidem : dicebant, « Venite et videte opera 
Dei, qui aliquando convertit mare in aridam, et 
in flumine pertransierunt pede. » Nunc autem non 
vetera ulterius, sed ea qus novam spectant histo- 
riam iradunt, gesta sua, necnon a Deo sibi col- 
lata beneficia narrantes. Quare dicunt : « Quanta 
fecit anim:e meze; » deinde promissis stantes nar- 
rationem ordiuntur. Quz narratio illa? « Ad ipsum, 
inquit, ore meo clamavi, et exaltavi sub lingua 
me3.» Nam quia Dei erga se beneficia recensue- 
runt, quomodo scilicet igne examinati et probati 
sint, quomodo in s:srumnis positi eas sustinuerint, 
quo pacto transierint per ignem et aquam, et in- 
gressi sint in refrigerium ; quod non bec omnia 
sibi frustra divina gratia contulerit; sed isthzc 
sibi maxime ad martyrium profuerint, necessario 
edocent. Primo quidem, aiunt, nunquam flnem 
precandi ipsum et olamandi fecimus. Neque tamen 
alta et sonora voce clamabamus, sed « sub lingua,» 
intus clamores nostros comprimentes. Noverataus 
quippe Deum vel tacentes audire, esseque clamo- 
res non lingua sed menie prolatos, ac ineffabili 
virtute ad Deum emissos. Idipsumque a Serva- 
tore docetur his verbis: «lntra in cubiculum 
tuum, el clauso ostio ora: et Pater tuus qui videt 


3 βλέπων ἐν τῷ χρυπτῷ ἀποδώσει σοι.» Οὕτως οὖν D in abscondito, reddet tibi . » Sic igitur bic loquun- 


xai ἐνταῦθά φασιν, ὅτι «Πρὸς αὐτὸν τῷ στόµατί µου 
χέχραξα xai ὕψωσα ὑπὸ τὴν γλῶσσάν µου; » κατὰ δὲ 
τὸν Σύμμαχον, ε«ΑΛὐτὸν ,βφασὶ, τῷ στόµατί µου ἔπε- 
χαλεσάµην, xai ὑγώθη παραχρῆμα t) γλῶσσά µου.» 
Ἁλλ οὐ µόνον ταῖς εὐχαῖς ἐσχολάζομεν xat ταῖς πρὸς 
τὸν Gebv δεῄσεσι καὶ ἱχετηρίαις * ἀλλὰ xaX ἔργοις αὐ- 
τοῖς ἀπεστρεφόμεθα μὲν πᾷσαν ἁδιχίαν, ὡς μηδὲ ἓμ- 
θλέπειν αὐτῇ ἐθέλειν, f] χαὶ τῷ vio ἐνθυμεῖσθαί τι ἅδι- 
xov. El Υάρ τι τοιοῦτον ἐνενοοῦμεν, οὐδ' εἰσαχούεσθαι 
ἄδιοι ἂν ημεν' διό φασιν « Αδιχίαν εἰ ἐθεώρουν ἓν 
χαρδίᾳ µου, μὴ εἰσαχουσάτω Κύριος.» Ἐπεὶ τοίνυν 
xai τὴν διάνοιαν τοιαύτην εἶχε xal τὰς εὐχὰς τοιαύ - 


8? Matth. vi, 6. 


tur : « Ad ipsum ore meo clamavi οἱ exaltavi sub 
lingua mea; » secundum Symmachum vero : « lp- 
sum, aiunt, ore 160 invocavi, et exaltata est: 
confestim anima mea.» Sed non tantum oratio- 
nibus, precibus et supplicationibus ad Deum 
emissis vacavimus ; sed ipsis operibus iniquitatem 
omnem aversati.sumus; ita ut ne quidem Tespi- 
cere illam voluerimus, aut quidpiam iniquum vel 
animo cogitare. Nam si quid simile cegitassemus, 
non digni eramus qui eraudiremur. Quamobrem 
aiunt : « Iniquitatem si aspexi in corde meo, nom 
exaudiat Dominus.» Quis ergo tali mente predi 


871 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 


672 


tus tales orationes fundebat, jure dicit « Propter. A τας ἀνόπεμπεν, εἰχότως φησί’ «διὰ τοῦτο εἰσήχου- 


ea exaudivit Deus, et attendit voci deprecationis 
mer.» Et hec in causa erant cur Deus post tot 
tentationes, eduxerit nos in refrigerium. Pro qui- 
bus omnibus debitum gratiarum actionis hymnum 
Deo emittentes, totum sermonem hoc ceu sigillo 
concludunt : « Benedictus Deus, qui non amovit 
orationem meam et misericordiam suam a me.» 
Hzc porro omnia chorus apostolicus ex unius per- 
sona, benedictionem, laudem et gratiarum actio- 
nem pro omnibus supra memoratis Deo offerens, 
post tot prolatos sermones obsignavit. 
1. IN FINEM IN b PSALMUS CANTICI. 
Vgng. 2, 5. «Deus misereatur nostri et benedicat 
nobis, illuminet vultum suum super nos, et misereatur 
nostri.» Praesens quoque psalmus, evangelicus cum 
sit, eidem ac przcedens haeret sententie; quare 
«ad finem» et ipse remittit, atque «canticum 
psalmi » inscribitur ; quia ille quoque psalmus can- 
tici esse dicebatur. Fortasse vero ideo neuter eo- 
rum cujus sint sermones in titulo declarat, quod 
manifestum sit quenam persone in utroque lo- 
quentes inducantur. Etenim gentium ΡΓΦΟΟΠΘΒ, sive 
apostoli Servatoris nostri, in utroque assumumn- 
tur. Qui statim ab exordio in presenti psalmo nec 
occulte acclamant in terra et in omnibus gentibus 
salutare Dei, et viam ejus cognosci precantes, 
deinde aiunt : « Conüiteantur tibi populi, Deus, con- 
fiteantur tibi populi omnes. Lzetentur et exsultent 
gentes.» Quem sermonem secundo ad vaticinii fir- 
mitatem repetunt. Chorus igitur apostolicus, qui 
prius dixerat: « Jubilate Deo, omnis terra**;» et 
rursum : « Omnis terra adoret te**; » iterumque : 
« Benedicite, gentes, Deum nostrum **; » in pre- 
senti psalmo similiter, animadvertens magno sibi 
opus esse ad faustum evangelíce predicationis 
exitum Dei auxilio, quasi sibi accinendo sic pre- 
catur: « Deus miscreatur nostri et benedicat nobis, 
illuminet vultum suum super nos, et misereatur 
nostri. Nos quippe nihil dicimus esse, nihil 
posse fatemur, cum viles homines, simplices, pau- 
peres et hominum postremi simus. Ipse vero Deus, 
qui nos in salutis gentium ministros adlegit, primo 
quidem misereatur nostri, nostra scilicet infirmi- 
tatis commiseratione moveatur; deinde aliquid 
adjiciat quod confortare valeat; id est, ut benedi- 
cat nobis, benedictione sane spirituali; quo illius 
gratia in nos impleatur, ut par est, hujusmodi be- 
nedictio : « Crescite, et multiplicamini, et replete 
terram, et dominamini illius*!.» Hxc enim a prin- 
cipio in mundi exortu dicta sunt: quz Judxi non 
alio quam corporeo more, per multiplicationem 
impleta putant. Nos autem gnari anim quoque 
prolem esse atque discipulos esse magistrorum 
filios, hujusmodi benedictionem consequi preca- 
6nur, ut crescamus et multiplieemur multitudine 
δὲ ibid. 8. 


9 Psal.uxv, 1. "ibid. 4. 


σεν ὁ θεὺς xal προσέσχε τῇ φωνῇ τῆς δεἠσεώς µου.» 
Καὶ ταῦτα fjv τὰ αἴτια δι’ & ἐξήγαγεν ἡμᾶς εἷς &va- 
φυχὴν μετὰ τοὺς τοσούτους πειρασμούς. Ἐφ' οἷς ἅπα- 
σι τὸν ὀφειλόμενον εὐχαριστήριον ὕμνον ἀναπέμπον- 
τες τῷ θεῷ, ἑπισφράγισμα τοῦ παντὸς ποιοῦνται M- 
γου φάσχοντες * «Εὐλογητὸς ὁ θεὸς, ὃς οὐχ ἀπέστρε- 
Ψε τὴν προσευχἠν µου, xat τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἀπ' ἐμοῦ.) 
Ταῦτα 6b πάντα ὁ χορὸς ὁ ἀποστολιχὸς ἐξ ἑνὸς προς- 
ὦπου μετὰ πάντας τοὺς προλεχθέντας λόγους ἑἐπ- 
εσφραγίσατο, εὐλογίαν καὶ δοξολογίαν καὶ εὖ Καριστίαν 
ἐπὶ πᾶσι τοῖς προλεχθεῖσιν ἀναπέμπων τῷ θε. 


|. ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ EN ΥΜΝΟΙΣ ΤΑΛΜΟΣ QAHS. 
EG. 


t 'O θεὺς οἰκτειρῆσαι ἡμᾶς xal εὐλογῆσαι ἡμᾶς, ἐπι- 


B φάναι τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐφ᾽ ἡμᾶς xav &Aefjsat ἡμᾶς., 


Καὶ ὁ παρὼν φαλμὸς εὐαγγελικὸς Qv, τῆς αὐτῆς ἔχε- 
ται τῷ πρὸ αὐτοῦ διανοίας ΄ διόπερ «sic τὸ τέλος 
παραπέμπει xa αὐτὸς , εῴδή» τε εφαλμοῦ» ἐπιγέ- 
γραπται ' ἐπεὶ κἀχεῖνος ψαλμὸς ᾠδῆς ἑλέγετα εἶναι. 
Μήποτε δὲ τὸ τίνος clev λόγοι οὐδέτερος αὐτῶν ἐν τί 
προγραφῇ παρίστησι διὰ τὸ ἐναργὲς τῶν m pog zur 
εἰσηγμένων ἐν αὐτοῖς προσώπων. Οἱ χήρυχες γοῦν 
τῶν ἐθνῶν, οἱ ἁπόστολοι δηλαδὴ τοῦ Συτῆρος ἡμῶν, 
ἓν ἑχατέρῳ παρελήφθησαν. Αὐτίχα γοῦν xat διὰ τῶν 
προχειµένων ἀχαλύπτως ἀναθοῶσιν ἓν τῇ YT] xat iv 
πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τό τε σωτἠριον τοῦ θεοῦ , xat τὴν ὁδὸν 
αὐτοῦ γνωσθῆναι εὐχόμενοι εἶθ᾽ ἑξης ε Ἐξομολογη- 
σἀσθωσάν σοι λαοὶ, ὁ θεὸς, ἐξομολογησάσθωσάν σοι 
λαοὶ πάντες. Εὐφρανθήτωσαν xai ἀγαλλιάσθωσαν 
ἔθνη.» Καὶ αὖθις δευτεροῦσι τὸν λόγον εἰς βεθαίωσω 
τῶν θεσπιζοµένων. Ὁ χορὸς τοίνυν ὁ ἀποστολιχὸς, ὁ 
διὰ τῶν ἔμπροσθεν εἰρηχώς' « ᾽Αλαλάξατε τῷ θεῷ, πᾶ- 
σαἡ 5» χαὶ αὖθις' «Πᾶσα f) yf, προσχυνησάτωσαν/ 
καὶ πάλιν’ € Εὐλογεῖτε, ἔθνη, τὸν θεὸν ἡμῶν * » καὶ Ev 
τῷ μετὰ χεῖρας ὁμοίως, ὁρῶν, ὅτι πολλῆς δεῖται συν- 
εργίας θεοῦ εἰς χατόρθωσιν τοῦ εὐαγγελικοῦ κηρύ- 
Y Ia coc, ὥσπερ χατεπάδων ἑαυτῷ δι’ εὐχῆς φησιν. «'O 
θεὸς οἰκτειρήσαι ἡμᾶς χαὶ εὐλογήσαι ἡμᾶς, ἐπιφάναι 
τὺ πρόσωπον αὐτοῦ ἐφ᾽ ἡμᾶς , xaX ἐλεήσαι ἡμᾶ-.) 

Ἡμεῖς μὲν Υὰρ ἑαυτοὺς τὸ μηθὲν εἶναί φαµεν, xat 

τὸ μηδὲν δύνασθαι ὁμολογοῦμεν, εὐτελεῖς ὄντες χαὶ 
ἰδιῶται , πἐνητές τε χαὶ πάντων ἔσχατοι ἀνθρώπων * 

αὐτὸς δὲ ὁ θεὸς βουληθεὶς ἡμᾶς ὑπηρέτας γενέσθαι τῆς 


D τῶν ἐθνῶν σωτηρίας, πρῶτον μὲν οἰχτειρήσειεν ἡμᾶς, 


οἴκτον ἡμῶν λαδὼν τῆς ἀσθενείας' εἶτα προσθείη τι 
τὸ δυνάµενον ἡμᾶς δυναμῶσαι τοῦτο δὲ ἦν τὸ εὖλο- 
γῆσαι ἡμᾶς εὐλογίᾳ 55 πνευματιχῇ , ὡς ἂν χαὶ elc 
ἡμᾶς πληρωθείη πρεπόντως τῇ αὐτοῦ χάριτι ἡ φά- 
σχουσα εὐλογία * εΛὐξάνεσθε xal πληθύνεσθε , xal 
πληρώσατε τὴν γῆν, xat χαταχυριεύσατε αὑτῆς.» Ταῦ- 
τα μὲν γὰρ xaX πάλαι xav! ἀρχὰς ἐπὶ τῆς χοσµοποιίας 
εἴρητο ' ἑνομίσθη τε Ἰουδαίοις o6x ἄλλως f] σωµατι- 
κῶς µόνως διὰ τῆς πολυτελείας πληροῦσθαι. "Ἡμεῖς 
δὲ, εἰδότες, ὡς ἔστι χαὶ ὀυχῆς ἔχγονα, διδασχάλων «e 
malbec οἱ µαθητευόµενοι , τοιαύτης ἀξιοῦμεν τυχεῖν 
εὐλογίας , ὡς ἂν αὐξηθείημεν xa πληθυνθείηµεν πλἠ- 


V Gen. 1, 28. 


615 


ULOMMENTARIA IN PSALMOS. 


674 


θει τῶν µαθητενοµενων, µυριάσι τε τῶν δι’ ἡμῶν σω- A discipulorum, atque infinito eorum qui per nos salu- 


ζομένων, ὡς ἂν εἰπεῖν. εΕὐλογητὸς ὁ θεὸς ὁ εὖλο- 
ὙΥήσας ἡμᾶς Ev πάσῃ εὐλογίᾳ πνευματιχῇ £v τοῖς ἔπου- 
ῥανίοις kv Χριστῷ. » Οὕτως οὖν ὁ θεὸς οἰχτειρῆσαι 
ἡμᾶς πρότερον, εἶτ οἰχτειρήσας εὐλογήσαι ἡμᾶς. 
Τοῦτο δὲ οὐχ ἄλλως ἔσται, εἰ μὴ ἐπιφάναι τὸ mpóo- 
ὦπον αὐτοῦ ἐφ᾽ ἡμᾶς, ὥστε xal ἡμᾶς εἰπεῖν ' «Ἔση- 
μειώθη ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε, » 
Γὸ δὲ ἐπιλεγόμενον ἑξῆς, « xal ἐλεῆσαι ἡμᾶς, » μὴ 
κείµενον μήτε Ev τῷ "E6patxip, μήτε ἓν τοῖς λοι- 
ποῖς ἑρμηνευταϊῖς, ᾿ἀναγχαίως ὠθέλισται. Τῶν δὲ 
“προλεχθέντων εὐχόμεθα τυχεῖν, ἵνα δυνηθῶμεν τὴν 
Σδὺν αὐτοῦ γνωστὴν ποιῆσαι ἐν πάσῃ τῇ YT. Ac λέ- 
kextat* « ToU γνῶναι ἐν τῇ γῇ τὴν ὁδόν σου. » Τίς 
Sk ἡ YT, χαὶ τίς ἡ ὁδὸς τοῦ θεοῦ; Γή μὲν πάντες οἱ 


tem obtinebunt numero, ut dicamus : « Benedictus 
Deus qui.benedixit nos in omni benedictione spirituali 
in celestibus in Christo**. » Sic ergo Deus primum 
misereatur.nostri, deinde misertus benedicat nobis. 
Id porro nequaquam eveniet, nisi illuminet vultum 
suum super nos: ita ut et. nos dicamus : « Signa- 
tum est super nos lumen vultus tui, Domine**. » 
Quod sequitur porro, « et misereatur nostn, » 
cum neque in Hebraico, neque in reliquis interpre 
tibus legatur, obelo, ut consentaneum erat, notatum 
est. Ideo autem jam memorata assequi rogamus, ut 
viain ejus in universa terra notam facere valeamus. 
Quare dicitur : « Ut cognoscamus in terra viam 
tuam. » Quznam terra illa ? que via Dei? Terre 


thv γῆν οἰκοῦντες ἄνθρωποι xat πάντα τὰ χαθ᾽ ὅλης B nimirum sunt omnes homines terram incolentes 


τῆς οἰκουμένης Eüvn* ὁδὺς δὲ τοῦ Θεοῦ ὁ θἐοσεθὴς 
βίος: οὗ τὸ τέλος πρὺς αὐτὸν ἄγει τὸν θεὸν, ὡς ἐπὶ 
εητρόπολιν ἀγαθῶν. Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ σωτήριος λόγος 
εἴη ἂν ὁδὸς τοῦ Θεοῦ. Au ἑξῆς ὥσπερ διερμηνεύων 
τὴν διάνοιαν ἐπιλέγει’ « Ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τὸ σω- 
τήριόν σον. » Ὅπως οὖν δυνηθῶμεν ἐν πάσῃ τῇ vj 
xai iv πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τοῖς τὴν γῆν οἰχοῦσι τὴν 
ὁδόν σου χαὶ τὸ σωτἠριόν σου, ταὐτὸν γάρ ἐστι, γνω- 
στὸν ποιῆσαι, οἰχτείρησον ἡμᾶς, ὁ θεὸς, xal εὐλόγη- 
σον ἡμᾶς, καὶ τὸ πρόσωπόν σου ἐπίφανον ἐφ᾽ ἡμᾶς, 
ἵνα πληρωθέντες φωτὸς Ex τοῦ προσώπου σου, χατα- 
λάµψωμεν πάντας ἀνθρώπους. El γὰρ μὴ ταῦθ) ἡμῖν 
ὑπάρξειεν, οὐδέν ἔσμεν ἡμεῖς πρὸς τὴν τοῦ τηλικου- 
του πράγµατος χατόρθωσιν. 


et gentes universum orbem occupantes; via auten 
Dei, est religiosa vita, cujus finis ad ipsum Deum, 
ceu ad quamdam bonorum metropolim deducit. 
Ipseque salutaris sermo via Dei fuerit. Quamobrem 
sub hzc velut sententiam explicans adjicit : « la 
omnibus gentibus salutare tuum. » Ut itaque va- 
leamus in omni terra et in omnibus gentibus terram 
incolentibus viam tuam et salutare tuum, nam idem 
ipsum est, notum facere, miserere nostri, Deus, et 
benedic nobis, vultumque tuum illumina super 
nos; ut lumine vultus tui repleti ; omnes homines 
illustremus. Atenim nisi hzc nobis adfuerint, nibil 
ad tantam vem perficiendam sumus. 


« Ἑξομολογησάσθωσάν σοι λαοὶ, ὁ θεὺς, &Cop.olo- C VzeBs. 4-8. « Confiteantur tibi populi, Deus, confi- 
“Ἀσάσθωσάν σοι λαοὶ πάντες. EüógpavOfymosav. » T& — teanturtibi populi emnes. Letentur. » Priora quidem 
μὲν πρῶτα ἑαυτοῖς ἐπηύξαντο ol τῶν ἐθνῶν χήρυχες' — sibi praecones gentium postularunt ; hzc vero iis qui 
τὰ δὲ προχείµενα τοῖς «b δι αὐτῶν κήρυγμα mapa- —praedicationem suam exceperunt. Et primoipsis con- 
δεξαµένοις. Καὶ δὴ καὶ πρῶτον μὲν αὐτοῖς ἑξομολο- — fessionis locum dari precantur, ut per confessionem 
γήσεως ἐνδοθῆναι χώραν εὔχονται, ὅπως τὰ πρὀτερα — pristina delicta et idololatrim impietatem abster- 
ἑαυτῶν πλημμελήματα xal τὰς ἐν εἰδωλολατρείά — gant. Secundo rogant ut purgati laetitiam et exsul- 
ἁνσσεθείας ἀποῤῥύφωνται διὰ τῆς ἐξομολογήσεως' — tationem a Deo consequantur. Quare primo di- 
δεύτερον καθαρθέντας αὐτοὺς τνχεῖν εὐφροσύνης xat — cunt : « Confiteantur tibi populi, Deus. » Sed 
ἀγαλλιάσεως τῆς παρὰ τῷ θεῷ ἱχετεύουσι. Διὸ πρῶ- — quia nondum nobis notum erat, qui populi indica- 


τον aaív* « Ἐζομολργησάσθωσάν σοι λαοὶ, ὁ θεός.) 
Ἁλλ' ἐπεὶ συνέθαινε µήπω συνεῖναι ἡμᾶς ποίους εἰ- 
(Ίχασι λαούς. ἐπεὶ xai τὸ Ἰουδαίων ἔθνος ἀθροί- 
σµατα xaX λαοὺς ἐχέχτητο  ἀναγχαίως, ἵνα νοῄσω- 


rentur ; nam ipsa quoque Judaica gens cetus et 
populos habuit ; ut sciamus quibus de populis aga- 
tur, necessario repetunt, mentemque suam decla- 
rant his verbis: « Confiteantur tibi populi omnes. » 


μεν ποἰων ἐμνημόνευσαν λαῶν, δευτεροῦσι τρανοῦντες p Num forte per priores illos, Judzorum populos 


τὴν διάνοιαν ἓν τῷ λέγειν’ ε Ἐξομολογησάσθωσάν 
σοι λαοὶ πάντες. » Μήποτε δὲ διὰ τῶν προτέρων τοὺς 
παρὰ Ἰουδαίοις λαοὺς αἰνίττονται, ὑπὲρ αὐτῶν πρῶ- 
τον τὴν εὐχὴν ἀναπέμψαντες, διὰ δὲ τῶν δευτέρων 
τοὺς ἐξ ἑθνῶν λαούς, Ὅπερ ἵνα γνώριµον γένηται 
τοῖς ἐντυγχάνουσι, διασαφεῖ φάσκων ὁ λόγος * « Εὺὐ- 
φβανθήτωσαν xal ἀγαλλιάσθωσαν ἔθνη. » Ἐπειδὴ δὲ 
Sc τὸ, « ἐξομολογησάσθωσάν σοι, » εἴρηται, ὅρα 
μήποτε τὸ μὲν πρῶτον ἐδήλου τῶν προτέρων ἆμαρ- 
τηµάτων τὴν ὁμολογίαν, τὸ δὲ δεύτερον, τὴν ἐφ᾽ οἷς 
ἔτνχον ἀγαθοῖς εὐχαριστίαν. Λαμθάνεται γὰρ ἡ ἕξο- 
µολόγησις καὶ ἐπὶ εὐχαριστίας. Οὕτω γοῦν ὁ Σωτὴρ 

3* Ephes. 1, 3. 


Αν Psa]. 1v, Ἱ. ** Matth. xi, 95. 


subindicant, pro illisque orationem primo emit- 
tunt; per secundos autem, gentium populos? Quod 
ut legentibus planum fiat, his verbis declaratur : 
« Letentur et exsultent gentes. » Quoniam vero bis 
jllud, « confiteantur tibi, » dictum est; perpende 
num primum pristinorum delictorum confessionem 
significet; secundum vero, gratiarum pro collatis 
bonis actionem. Nam confessio etiam pro gratiarum 
actione usurpatur. Sic enim Servator gratias agit 
dicens : « Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et 
terra **. » Post primam vero et secundam confes- 
sionem, jam tertio pro gentibus illis confessis pre- 


615 


EUSEPII CAESARIENSIS QPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


616 


cantur. Quibus verbis? « Letentur et exsultent A ηὐχαρίστει Aévov* «Ἑξομολογοὺμαί aot, Πάτερ, Ko- 


gentes. » Qua vero de causa , deinde docet sic lo- 
quens : « Quoniam judicabis populos in zquitate ; » 
populos autem non aliquos, aliis dimissis ; sed 
omnes, ut demonstratum superius est : qui gnari 
insuper se abs te ductum iri, ut viam sibi a nobis 
indicatam: perambulent, jure lztitia et exsultatione 
replebuntur. Pro illo autem, « et exsultent, » Aqui- 
la, « et laudabunt ; » Symmachus vero, « et bene- 
dicant, » interpretati sunt. « Confiteantur tibi po- 
puli, Deus, confiteantur tibi populi omnes : terra 
dedit fructum suum. » De bonis promissis tuis lze- 
tabundus Spiritus sanctus, iisdem vocibus insistit, 
quasi de communi universorum hominum salute 
deleetatus. Quare bis terve resumit, neque vult a 


ριε τοῦ οὐ ρανοῦ καὶ τῆς γῆς.» Μετὰ δὲ τὴν πρώτη, 
καὶ δευτέραν ἑἐξομολόγησιν ἐπεύχονται τοῖς ἔθνεςι 
τοῖς ἐξομολογησαμένοις τὰ τρίτα. Ttva δὲ «auta; 
« Εὐφρανθήτωσαν xai ἀγαλλιάσθωσαν ἔθνη. » Καὶ 
διὰ ποίαν αἰτίαν, ἑξῆς διδάσχει λέγων « "Ότι χρι- 
vel; λαοὺς kv εὐθύτητι, » xai ὅτι λαοὺς, οὐ τινὰς 
μὲν, τινὰς δὲ οὔῦ. ἀλλὰ πάντας κατὰ τὰ ἔμπροσθεν 
δεδηλωµένα. "Ecc δὲ γνόντα, ὅτι ὁδηγηθήτσεται ὑπὸ 
σοῦ πρὸς «b βαδίσαι τὴν ὁδὸν τὴν ὑφ᾽ ἡμῶν atro; 
γνωριζομένην, εἰχότως εὐφροσύνης xa ἀγαλλιάσεως 
πλησθήσεται. ᾽Ανιὶ δὲ τοῦ, « xal ἀγαλλιάσθωσαν.» 
« χαὶ αἱνέσῦνσιν » ὁ ᾽Αχύλας * ὁ δὲ Σύμµαχος, « xai 
εὐφημείτωσαν, » ἠρμήνευσαν. « Ἐξομολογησάσθωσέν 
σοι λαοὶ, ὁ θεὸς, ὁξομολογησάσθωσάν σοι λαοϊ ráv- 


salutari et evangelico cantico secedere. Rursum DB τες Υῆ :ἔδωχε τὸν χαρπὸν αὐτῆς.» "Em ταῖς χρη- 


itaque ait : « Conflteantur tibi populi, Deus. » Quod 
sane maximum erat miraculum, quia Judei quidem 
universorum Dei cultum a patribws edocti, in idolo- 
latrie errorem frequenter proruebant. Populi au- 
tem per orbem universi, qui a multis retro szculis 
errori dediti erant, eousque mores immutabunt, ut 
non solum te omnium Deum agnoscant; sed etiam 
edíscant tibi duplici jam tradito more confiteri : 
qued ut eveniat jam vaticinium matura; ut :ter- 
narum promissionum oculati testes simus. Hc 
porro sic accipienda sunt, ut possint ex propheta- 
rum persona dici ; ita ut quz» ante diapsalma sunt, 
apostolorum personz conveniant ; que vero secun- 
dum diapsalma ponuntur, prophetarum choro, qui 
ea quz nos videmus, ipsi quoque conspicere flagi- 
tabant, et tamen non viderunt secundum Salvatoris 
vocem *!, Deinde dicitur: « Terra dedit fructum 
suum ; » sive, secundum Symmachum : « Terra da- 
bit proventum &uum. » Vere namque fructus se- 
cundum terre naturam est, nosse universorum 
Deum, eosque queis in illa habitare concessum est, 
debitas ipsi confessiones et gratiarum actiones 
emittere, Nam ea de causa terra elementum condi- 
tim est, ut qui in illa versarentur, pietatis fructus 
proferrent; sed ob primi bominis prevaricationem 
dictum est : « Maledicta terra in operibus tuis. In 
dolore comedes ipsam omnibus diebus vite (ας. 
Spinas et tribulos germinabit tibi **. » At non erat 


σταῖς xai ἀγαθαῖς ἑπαγγελίαις εὑφραινόμενον tb 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ταῖς αὐταῖς ἑνδιατρίθει φωναῖς, 
ὥσπερ ἐντρυφῶν τῇ χοινῇ πάντων ἀνθρώπων σωτη- 
p'a. Διὸ ἑπαναλαμδάνει δεύτερον xai τρίτον, xat οὗ 
βούλεται ἀναχωρεῖν τοῦ σωτηρίου xol εὐαγγελιχοῦ 
ἄσματος. Πάλιν οὖν φησιν « Ἐξομολογησάσθωσάν 
σοι λαοὶ, ὁ θεός.» "O δὴ µέγιστον ἣν θαῦµμα, ὅτι 
Ἰουδαῖοι μὲν, ἐπ πατέρων τὸν tov ὅλων Θεὸν σέδειν 
δεδιδαγµένοι, συνεχῶς ἐξετραχηλίζοντο ἐπὶ τὴν π)ά- 
νην τῆς εἰδωλολατρείας * λαοὶ δὲ πάντες ob. χαθ) ὅλης 
τῆς οἰχουμένης Ex τοῦ μαχροῦ αἱῶνος πεπλανημµέναι 
εἰς τοσαύτην Ίξουσι μεταδολὴν, ὡς μὴ µόνον ἐτι- 
γνῶναί σε τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν, ἀλλὰ xal ἐπιστήμτν 
ἀναλαθεῖν τοῦ ἑἐξομολογεῖσθαί σοι χατὰ τὸν ἀποδο- 
θέντα διττὸν τρόπον. ὅπερ ἵνα γένηται ἤδη ποτὶ, 
τάχννον τὰ τῆς προφητείας, ἵνα αὐτόπται τῶν alo- 
vlov ἐπαγγελιῶν γενοίµεθα. ᾽Αχουστέον δὲ τῶν προ- 
χειµένων ὡς δυναµένων xaX Ex προσώπου τῶν προ- 
φητῶν λέγεσθαι: ὥστ' εἶναι τὰ μὲν πρὸ τοῦ διαφάλ- 
µατος, ἁρμόζοντα τῷ προσώπῳ τῶν ἀποστόλων, τὰ 
δὲ μετὰ τὸ διάφαλµα, τῷ χορῷ τῶν προφητῶν, οἵτ.- 

νες ἐπεθύμουν ἰδεῖν ἃ ἡμεῖς βλέπομεν, χαὶ οὐκ εἴδον 

κατὰ τὴν σωτήριον φωνήν. Ἑξῆς τούτοις εἴρηται ’ 

« Γη ἔδωχε τὸν χαρπὸὺν αὐτῆς.» f) χατὰ τὸν Σύμμα- 

yov* « Τη δώσει «hv φορὰν αὐτῆς.» Καρπὺς Υὰρ 

ὡς ἁληθῶς ὁ χατὰ φύσιν τῆς γῆς ἔστι τὸ γνωρίζειν 

τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν, xal τὰς ὀφειλομένας αὐτῷ EZo- 

µολογήσεις xai εὐχαριστίας ἀναπέμπειν τοὺς οἰχεῖν 


hic fructus terre secundum naturam ; sed preedictio p) αὐτὴν ἐπιτραπέντας. "Eri τοῦτο μὲν γὰρ χατεσχεύα- 


πια qus praeler naturam in ea pullulatura 
erat. Nam preter naturam αρίπ et tribuli oborti 
sunt propter przvaricationem non solum primi ho- 
minis. sed etiam eorum qui post illum in impieta- 
tem prolapsi sunt. Quia in principio quando dixit 
Deus : « Germinet terra herbam (eni, seminantem 
semen, secundum genus et similitudinem, et lignum 
fructiferum ferens fructum, cujus semen in ipso 
sit secundum genus super terram **; » nusquam 
mentio spinarum ac tribulorum est: neque terra 
isthec produxisset, nisi hominibus inobsequentis 
subsecuta ultio esset. In malitiz ergo, quz homini- 


"Luc. x, 24. ** Gen. in, 11. ** Gen. 1, 11. 
e 


σται τὸ τῆς γῆς στοιχεῖον, ἐπὶ τὸ τοὺς ἐν αὐτῇ τὰς 
διατριθὰς ποιουµένους εὐσεθείας προσφέρειν xap- 
ποὺς * διὰ δὲ τὴν τοῦ πρώτου ἀνδρὸς παράδασιν ἑλέ- 
χθη ᾿ « Ἐπικατάρατος fj Υἢ ἓν τοῖς ἔργοις σου. Ἐν 
λύπαις φάγῃ αὑτὴν πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς 
σου’ ἀχάνθας xaX τριδόλους ἀνατελεῖ σοι. » 'AXX οὐχ 
ἣν οὗτος ὁ κατὰ φύσιν καρπὸς τῆς γῆς: πρόῤῥησις 
δὲ τῆς µελλούσης φύειν ἓν αὐτῇ παρὰ φύσιν χαχίας. 
Παρὰ φύσιν γὰρ αἱ ἄκανθαι χαὶ τρίδολοι διὰ τὴν πα- 
ῥάθασιν ὑποστᾶσαι οὗ µόνον τοῦ πρώτου ἀνθρώπου, 
ἀλλὰ χαὶ τῶν μετ) αὐτὸν ἠσεθηχότων * ἐπεὶ χατ᾽ ἁρ- 
χὰς, ὅτε εἶπεν ὁ θεός" « Βλαστησάτω fj γῆ βοτάνην 


6711 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


678 


xóprou: σπεῖρον σπέρµα κατὰ γένος χαὶ καθ ὁμοιό- A bus postea inhzsit , imaginem , spinz ct tribuli 


τητα, xal ξύλον χάρπιµον ποιοῦν καρπὺν, οὗ τὸ 
απέρµα αὐτοῦ ἓν αὐτῷ χατὰ γένος ἐπὶ τῆς γῆς ' » 
οὐδαμῆ µνήµη γέγονεν ἀκανθῶν οὐδὲ τριδόλων * o05 
ἂν ἔφυσε ταῦτα ἡ γῆ, εἰ μὴ τὰ τῆς παραχοῆς ἔπηχο- 
λούθησεν ἀνθρώπῳ. Τῆς γοῦν Όστερον ἐπισνμθάσης 
ἀνθρώποις χαχίας εἰχόνες ἐφύησαν ἄχανθαι καὶ τρί- 
6ολοι. Ὅθεν ἵνα ταῦτα ἁπόληται, πῦρ Ίλθε βαλεῖν 
ἀπὶ τὴν ynv ὁ Σωτήρ. Καὶ δη τοῦ σωτηρίου χόγου 
δίχην πυρὸς τὰς ἀχάνθας xal τοὺς τριδόλους ἀφανί- 
ζοντος, νεωθεῖσα τῆς χαχίας fj φυχὴ, τὸν προσήχοντα 
αὑτῇῃ xal κατάλληλον χαρπὺν ἀποδίδωσι. Διόπερ λαρὶ 
μὲν πάντες ἐξομολογοῦνται ^ ἔθνη δὲ ἐπὶ τῆς γῆς 
ὁδηγοῦνται. Τούτοις τε ἀχολούθως, ἐπενήνεχται τό" 
ε Γη ἔδωχε τὸν χαρπὸν αὐτῆς. Εὐλογῆσαι ἡμᾶς ὁ 


Θεὸς, ὁ θεὸὺς ἡμῶν, εὐλογήσαι ἡμᾶς ὁ θεός. Καὶ B 


φούθηθήτωσαν αὐτὸν πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς. » 
Ete οἱ ἁπόστολοι τοῦ Σωτήρος ἡμῶν, εἴτε οἱ παλαιοὶ 
τοῦ Θεοῦ προφῆται (ἑχατέρῳ γὰρ τάγµατι ἐφαρμό- 
δει τὰ λεγόμενα), εὔχονται τῆς παρὰ τοῦ θεοῦ εὖ- 
λογίας τυχεῖν, fjc xat ἀνωτέρω τὴν διάνοιαν παρε- 
στήσαµεν,. δειχνύντες ὅπως τὸ, « Αὐξάνεσθε xal 
πληθύνεσθε xal πληρώσατε τὴν γῆν, xal καταχυ- 
ριεύτατε αὑτῆς, » ἅπὶ τούτων ἐπληροῦτο πνευµατι- 
κῶς. Πάρεστι γοῦν ἔργῳ παραλαθεῖν, ὡς fj σύµπασα 
ΥΠ τῆς ἐχείνων διαδοχῆς ἐπληρώθη. Αἴ τε καθ) ὅλγς 
τῆς οἰχουμένης ἱδρυθεῖσαι τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἐχχλη- 
σίαι, xal ol xa0* ἑχάστην µυρίανδροι λαοὶ τῆς εὖλο- 
γίας αὐτῶν ἑμφαίνουσι τὰ ἁποτελέσματα. Πρεπόν- 


τως δὲ αὑτοῖς τὸ, « 'O θεὸς ἡμῶν, » tv τῷ, « Εὐλο- C 


Υήσαι ἡμᾶς 6 θὲὸς, 6 θεὺς ἡμῶν: » ὡς ἂν πάτριον 
κεχτηµένοι τὸ τοῦ θεοῦ αὐτῶν γνώρισμα. ᾽Αλλ ἑςῆς 
ἐπισυνάπτουσιν ἀορίστως λέγχοντες τὸ, « Εὐλογήσαι 
ἡμᾶς ὁ θεός’ » ὡς µηχέτι µόνων αὐτῶν, ἀλλά xal 
πάντων τῶν δι αὐτῶν σωθησοµένων θεὸν ὄντα. Καὶ 
μετὰ πάντα τὸ συμπέρασμα τῆς ὅλης προφητείας 
ἐπισφραγίάονται λέγοντες' « Καὶ φοθηθήτωσαν αὖ- 
τὸν πάντα τὰ πἐρατα τῆς γῆς. » Ἐπειδὴ γὰρ «ἀρχὴ 
σοφίας Φόδος Κυρίου, » ἀναγχαίως ὥσπερ εἰσαγω- 
Yhv τῆς θεοσεθείας τὸν φόδον τοῦ Θεοῦ ἐγγενέσθαι 
πᾶσιν ἀνθρώποις τοῖς χαὶ µέχρι τῶν ἑσχάτων τῆς 
γῆς οἰχοῦσιν ἐπεύχονται ' ὃ δὴ χαὶ ἐπλγροῦτο μετὰ 


suborti sunt, Quamobrem, ut hec dispereant, 
ignem in terram missum Servator venit. Et sane 
salutari verbo ignis instar spinas et tribulos absu- 


: mente, renovata anima malitiám exuens, conve- 


nmientem sibi et consentaneum fructum profert. Qua- 
propter populi omnes confitentur ; gentes vero in 
terra diriguntur. Ad hzc autem consequenter infer- 
tur illud : « Terra dedit fructum suum. Benedicat 
nos Deus, Deus noster, benedicat nos Deus, et me- 
tuant eum omnes fines terra. » Sive apostoli Ser- 


, vatoris nostri, sive prisci illi Dei prophete (nam 


utrique ordini bec dicta competunt), Dei bene- 
dictionem consequi precantur, cujus mentem su- 
pra declaravimus, cum illud, « Crsecite et multi- 
plicamini et replete terram, et dominamini illius **, » 
in ipsis spiritualiter completum esse probaremus. 
Licet igitur vel ex gestis rebus intelligere, univer- 
sam terram eorum successione repletam esse. Ec- 
clesie namque Servatoris nostri per universam 
terram fundata, et innumeri per singulas earum 
populi, benedictionem ipsorum completam exhi- 
bent. Ipsis porro convenit illud, « Deus noster, » in 
hoc dicto expressum, « Benedicat nos Deus, Deus 
noster; » utpote qui paternam Dei sui cognitionem 
obtineant. Verum «deinde illud adjiciunt : « Bene- 
dicat nos Deus ; » utpote qui non ipsorum tantum, 
sed etiam eorum omnium, qui per eos salute na- 
cluri sunt, Deus sit. Post hzc omnia autem tolius 
prophetie complementum obsiguaut his verbis: 
« Et metuant eum omnes (ines terra. » Quandoqui- 
dem enim « initium sapientie timer Domim **, » 
necessario precantur, ut timor, quasi initiatio ad 
piam religionem, omnibus hominibus, etiam extre- 
ma terre incolentibus, ingeratur. Quod post divi- 
num Salvatoris nostri adventum impletum est : 
post illum enim in omnem terram exivit sonus apo- 
stolorum ejus, et in fines orbis terrze verba eorum. 
De his quoque terre finibus superius dicebatur : 
« Exaudi nos; Deus Salvator nostér, spes omnium 
finium terre , eL eorum qui in mari sunt longe **. » 


τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν θεηφάνειαν, μεθ ἣν εἰς πᾶσαν τὸν γῆν ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος τῶν ἀποστόλων αὖ- 
τοῦ, xal εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰχουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν. Περὶ τούτων δὲ τῶν περάτων τῆς γῆς καὶ διὰ 
τῶν ἔμπροσθεν ἑλέγετο: « Ἐπάχουσον ἡμῶν, ὁ θεὺὸς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, fj ἑλπὶς πάντων τῶν περάτων τῆς 


γῆς xaX τῶν ἐν θαλάσσῃ µαχράν. 
ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ TQ AAYIA YAAMOZ QAHZ 57. 


« Αναστήτω 6 θεὺὸς, xat διασχορπισθήτωσαν οἱ 
ἐχθροὶ αὐτοῦ, xal φυγέτωσαν ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ 
ol μισοῦντες αὐτόν. » Οἱ μὲν mpb τοῦ μετὰ χεῖρας 
τρεῖς ἐφεξῆς τὴν χλῆσιν τῶν ἐθνῶν προεφώνουν * ὧν 
6 μὲν GU « Ὑαλμὸς ᾠδῆς » ἐπεγέγραπτο « Ti Δαυῖδ'» 
ὁ ὃ ἑπόμενος « "QU ψαλμοῦ: » Ó δὲ τρίτος « Ἐν 
ὕμνοις φαλμὸς ᾠδῆς. » Εἰχότως τοιγαροῦν xai ὁ 
μετὰ χεῖρας, εὐαγγελιχὸς ὧν xat αὐτὸς, xal οὐ περὶ 
τῆς χλῄσεως τῶν ἐθνῶν µόνον, ἀλλὰ xol περὶ τοῦ 
Σωτῆρος αὐτοῦ προφητείαν περιέχων, « εἰς τὸ τέλος 


* Gen. 1, 98. ** Psal. cx, 10. 


νο Psal. £xiv, 0. 


D .! IN FINEM DAVIDI, PSALMUS CANTICI. LXVII. 


Vgns. 2-4. « Exsurgat Deus, et dissipentur inimici 
ejus, et fugiant qui oderunt eum a facie ejus. » Tres 
psalmi ante presentem consequenter positi, vocatio - 
nem gentium prznuntiabant : equibus Lxiv « Psalmus 
cantici Davidi » inscriptus erat ; sequens vero, «Can- 
licum psalmi ; » tertius « Inhymnis psalmus cantici. » 
Jureitaque praesens psalmus cum evangelieus item sit, 
ac non solum de vocatione gentium, sed etiam deipso 
Servatore prophetiam contineat, « in linem Davidi, » 
aique « psalmus cantici,» perinde atque superio 





619 


ΕΟΡΕΡΙ C/ESARIENSIS OPP. PARS Ii. — EXEGETICA. 


690 


res, inscriptus est, Par erat enim sermones bonorum A τῷ Δαυῖδ» ἐπιγέγραπται, καὶ «φαλμὸς ᾠδῆς; ὁμοίως 


promissa complectentes , non modo psalmos, sed 
une psalmos cantici,et cantica psalmi vocari, atque 
ε in finem » remittere ; quia ea que in horum va- 
ticiniis feruntur, ditturnis post temporibus in con- 
summatione szculi perficienda erant. Hic quoque 
psalmus a Spiritu prophetico ex persona apostolo- 
rum pronuntiatus est. Sicut ergo in precedentibus 
orabant, Deum sibi ad evangelicam praedicationem 
adjuturem evocantes ; eodem quoque modo in prz- 
senti ulterius progressi dicunt : « Benedictus Do- 
minus quotidie ; prosperum iter faciet nobis Deus 
salutarium nostrorum : » et iterum : « Manda, Deus, 
virtuti tuze, confirina hoc, Deus, quod operatus es 
in nobis. » Vides enim quomodo precentur, ut 
Deus sibi prosperum iter paret, seque con(irmet, ut 
Evangelii cursum sine obice perficiant. Evangeli. 
cam item prxdicationem aperte memorant dicen- 
tes : « Dominus dabit verbum evangelizantibus vir- 
tute multa. » Imo quibusnam Evangelium pradica- 
tiri essent vaticinantur his verbis : « Venient legati 
ex /Egypto, Ethiopia porriget manum suam Deo. » 
Clare enün hisce verbis A$gyptiis Evangelium an- 
nuntiant, idololatras subindicantes: ex JEgypto 
namque idololatria ortum accepit. Quinetiam /Ethio- 
pian Deo manum porrigere suam dicunt , extrema 
terre signilüicantes. Deinde vero omnia regna terre 
confertim advocant, hocque ritu universas gentes 
signiflcant. Ut autem ea quz in vaticinio fereban- 
tur, nunc tandem opere perficerentur, in ipso prin- 
cipio Spiritus sanctus per Davidem preces emit'it 
Qicens :« Exsurgat Deus et dissipentur inimici ejus.» 
Pergraves enim inimici Dei jam olim in omnes terra 
habitatores tyrannidem exercebant, maligni videli- 
cet demones , qui multiplicum numinum errorem 
in universum orbem induxerant. Nemo porro erat 
qui mala propelleret, non vir sapiens, non justus, 
non propheta, imo nec, quispiam ex angelis et san- 
ctis spiritibus, sive ex coelestibus divinisque virtu- 
tibus. Quapropter Deum rogat ut exsurgat, et ex 
regio throno suo excitetur. Nam Dei providentia 
tunc cessare, vacare et ceu quiescere dicitur, cum 
ex divitiis bonitatis, et ex patientia longanimitate- 
que sua peccantes et erga se impie agentes tolerat ; 


τοῖς πρὺ αὐτοῦ. Ἔδει γὰρ τοὺς τῶν ἀγαθῶν ixar- 
γελτιχοὺς λόγους μὴ µόνον φαλμοὺς, ἀλλ' ὁμοῦ χαὶ 
χατὰ τὸ αὐτὸ φαλμοὺς ᾠδῶν xoi ᾧδὰς φαλμῶν óvo- 
µάζεσθαι καὶ «εἰς τὸ τέλος s ἀναπέμπειν ^ ὡς ἂν µα- 
χροῖς ὕστερον χρόνοις ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος μελ- 
λόντων πληροῦσθαι τῶν ἂν αὐτοῖς θεσπιζοµένων. Λέ- 
λεχται δὲ xal αὐτὸς ὑπὸ τοῦ προφητικοῦ Πνεύματος 
àx προσώπου τῶν ἁποστόλων. Ὥσπερ οὖν διὰ τῶν 
ἔμπροσθεν ἐπηύχοντο ἑαυτοῖς ἀναχκαλούμενοι θεὺν 
συνεργὸν εἰς τὸ εὐαγγελιχὸν χήρυγµα., τὸν αὐτὸν τρύ- 
mov χαὶ ἓν τοῖς προκειµένοις οἱ αὐτοὶ προϊόντες, φᾷ- 
giv* «Εὐλογητὸς Κύριος ἡμέραν xaO" ἡμέραν ᾿ x:- 
ευοδώσει ἡμῖν ὁ θΘεὸς τῶν σωτηρίων ἡμῶν » xz 
πάλιν’ € Ἔντειλαι, 6 θεὸς, τὴν δύναµ.έν σου * δυνά- 
µωσον, ὁ θεὸς, τοῦτο ὃ χατειργάσω ἡμῖν. » Ὀρᾶς 
γὰρ ὅπως χατενοδωθηναι ὑπὸ τοῦ θεοὺ καὶ δυναµυ- 
θΏναι εἰς τὸ ἀχωλύτως τὸν δρόµον τοῦ Εὐαγγελίου 
τελειῶσαι εὔχονται. Μέμνηνται δὲ σαφῶς καὶ το 
εὐαγγελιχοῦ κηρύγματος «λέγοντες' «Κύριος δώσει 
ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάµει πολλῇ ^ » ἀλλὰ 
xat τίσιν μελλον χηρύττειν τὸ Εὐαγγέλιον θεσπίς»ν- 
atv Ev οἷς φασιν" « Ἔξουσι πρέσθεις ἐξ Αἰγύπτου 
Αἰθιοπία προφθάσει χεῖρα αὑτῆς τῷ θεῷ. » Σαφῶς 
γὰρ διὰ τούτων Αἴγυπτον εὐαγγελίζονται, τοὺς el- 
δωλολάτρας αἱνιττόμενοι * Enel ἐξ Αἰγύπτου xarío- 
ξατο ἡ εἰδωλολατρεία. ᾽Αλλὰ χαὶ τὴν Αἰθιοπίαν T.po- 
φθάσαι χεῖρα αὐτῆς τῷ Oc φασι, τὰ ἔσχατα τῆς 
οἰχουμένης δηλοῦντες. E!0' ἑξῆς τὰς βασιλείας τῆς 


C γῆς πάσας ἀθρόως συγχαλοῦσι, τῶν ἐθνῶν ἁπάντων 


τοῦτον σηµαινοµένων τὸν τρόπον. "Iva δὲ τὰ διὰ τῶν 
λόγων προφητευόµενα Ἠδη ποτὰ xal δι ἔργων yo- 
ρήση, ἀρχόμενον τὸ Πνεῦμα τὸ προφητιχὸν, διᾶ τοῦ 
Δανῖδ εὐχὴν ἀναπέμπειλέγον * « Ἀναστήτω ὁ Κύριςς, 
xat διασχορπισθήτωσαν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ. » Δεινοὶ γὰρ 
ἐχθροὶ τοῦ Θεοῦ χατετυράννουν πάλαι πρότερον τῶν 
ἐπὶ γῆς ἁπάντων, οἱ τὴν πολύθεον πλάνην καθ) ὅλης τῆς 
οἰχουμένης συστησάµενοι πονηροὶ δαίμονες. Οὐδείς 
τε ἦν ἐπαμύνων τοῖς χαχοῖς, οὐ σοφὸς ávhp, οὐ δί- 
χαιος, οὗ προφήτης) ἀλλ᾽ οὐδὲ ἀγγέλων τις f) πνευ- 
µάτων ἁγίων, f) τῶν xav' οὐρανὸν θείων δυνάµεων. 
Διὸ δη αὐτὸν ἀναστῆναι τὸν θεὸν, χαὶ τοῦ βασιλιχοῦ 
διεγερθΏναι θρόνου παρακαλεῖ. Ἡρεμεῖν μὲν xal 
ἠσυχάξειν καὶ ὥσπερ διαναπαύεσθαι τὰ τῆς τοῦ θεοῦ 


moveri autem et excitari dicitur, cum peccatores D προνοίας λέγεται, ἐπειδὰν τῷ πλούτῳ τῆς χρηστότη- 


aggressus ulciscitur. Ut igitur memorati hostes fi- 
nem facerent dominandi hominibus , Deo supplicat 
ut exsurgat seseque concitet ad ultionem, ut qui 
olim in unum congregati erant, et improbam mu- 
tuo concordiam inierant, eam scilicet quz diaboli- 
cam idololatriam spectabat, dissiparentur procul 
dispersi. li vero inimici Dei erant, eumque ode. 
raut, qui aerem terre eminentem replebant, et im- 
probitatem illam multiplicis erroris fovebant, impii 
uempe quidam et athei daemones. Qui Deo vcl tan- 
tum commovente se, et ad facinorum ultionem sese 
excitante, primo quidem dissipati et alii procul aliis 
dispersi, deinde in fugam versi sunt, ac postea sic- 
ut deficit fumus defecerunt, et sicut liquescit cera 


τος αὐτοῦ xal τῇ µαχροθυµίᾳ φἑρῃ τοὺς ἁμαρτάνον- 


τας καὶ εἰς αὐτὸν ἁσεθοῦντας' τὸ δὲ κχινεῖσθαι χαὶ 
διανίστασθαι, ἐπειδὰν τὰς ἐχδιχήσεις ποιῆσαι ἐπεξ- 


ιὼν τοῖς ἁμαρτάνουσιν. "Iv' οὖν ἤδη ποτὲ «ταύσων- 
ται ταῖς χατὰ τῶν ἀνθρώπων δυναστείαις οἱ προ- 
λεχθέντες ἐχθροὶ, διαναστῆναι τὸν θεὸν xal διεγεῖ- 
ραι ἑαυτὸν εἰς ἐχδίχησιν ἰχετεύει, ὅπως οἱ πάλαι 
κατὰ τὸ αὐτὸ συνηγµένοι χαὶ χαχἣν συµφωνἰαν πρὸς 
ἀλλήλους θέµενοι, «hv τῆς δαιμονικῆς εἶδωλολα: 
τρείας , διασχκεδασθῶσι μαχρὰν ἀλλήλων γενόµενο!. 
Ἐχθροὶ δὲ τοῦ θεοῦ xaY μισοῦντες αὐτῶν σαν, οἱ 
τὸν ὑπὲρ γῆς ἀέρα πληροῦντες καὶ τὴν bv ἀνθρώ 
ποις πολυπλανῃ χαχίαν ἐνεργοῦντες δυσσεθεῖς τινε: 
καὶ ἄθεοι δαίμονες oi, κινηθέντος αὐτοῦ µόνον toi 








| 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


032 


Θεοῦ, καὶ ἓπὶ τὴν τῶν πραττοµένων ἑχδίχησιν ἑαν- A a facie ignis, sic et. illi perituri erant. Quomodo 


τὸν διεγείραντος, πρῶτον μὲν ἑσκορπίζοντη μαχρὰν 
ἀλλήλων διασχεδαννύµενοι, εἶτ ἐχρῶντο quyfy xai 
μετὰ ταῦτα ὡς ἐχλείπει καπνὸς ἐδέλιπον, καὶ ὡς 


; τΏχεται χηρὸς ἀπὸ προσώπου πνρὸς, οὕτως Ίμελλον 


ἀπόλλυσθαι. Νοήσεις δὲ ὅκως ὡς ἐχλείπει καπνὺς 
ἐξέλιπον οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ, ἐπιστήσας ὡς τὸ μὲν πα- 
λαιὸν μετεσχηματίζοντο εἰς ἀγγέλους φωτὸς, αὐτὸς 
δὲ ὁ διάδολος καὶ οἱ διάκονοι αὐτοῦ χατὰ τὸν 'Anó- 
στολον, ὃς φησιν’ « Αὐτὸς γὰρ ὁ Σατανᾶς µετασχη- 
µατίζεται εἰς ἄγγελον φωτός. » 05 μέγα οὖν εἰ χαὶ 
οἱ διάχονοι αὐτοῦ µετασχηματίζονται εἰς ἀγγέλους 
διχαιοσύνης, ἐχρησμοδότουν τε τότε χατὰ πάντα τό- 
πον, µαντείας xaX θεραπείας ἐἑπαγυγελλόμενοι, ὡς τοὺς 
δεισιδαίµονας θύειν αὐτοῖς καθ) ὑπερθολὴν μανίας 


autem sicut deflcit fumus defecerint adversarii ejus, 
intelliges, si: animadvertas qua ratione olim ipse 
diabolus et ministri ejus transformarentnr in an- 
gelos lucis, secundum Apostolum, qui ait : «Ipse 
enim Satanas transformatur in angelum lucis *'. » 
Non magnum itaque quidpiam si ministri ejus trans- 
formarentur in angelos justitiz,, nec si tunc omni- 
bus in locis oracula ederent, vaticinia et curatio- 
nes pollicentes; ita ut superstitiosi bomines per 
summam insaniam vel sibi cbarissima ipsis immo : 
larent. Nunc vero eorum omnium rujna οἱ desertio 
centigit, ita ut ne vel eorum memoria supersit : 
exsünetoque ipsorum igne defecerunt sicut deficit 
fumus. Quare alio in loco dicitur : « Ascendit fu- 


καὶ τὰ ἑαυτῶν φίλτατα. Nus δὲ ἐχείνων πάντων β mus in ira ejus **. » Nam ira Dei jnvadens ipsos, 


ἀφανισμὸς καὶ ἑρημία γέγονεν, ὡς μηδὲ μνήμην a5- 
τῶν ἐπιλιπέσθαι' ἑξέλιπον δὲ ὡς ἐχλείπει χαπνὸς 
ἁποσθεαθέντος αὐτῶν τοῦ πυρός διὸ xat ἀλλαχοῦ εἴ- 
ρηται € Ανέδη χαπνὸς àv ὀργῇ αὐτοῦ.» Ἡ γὰρ 
τοῦ θεοῦ ὀργὴ τούτοις αὐτοῖς ἐπελθοῦσα, τὸ mop αὖ- 
τῶν ᾧ κατέφλεγον τὰς τῶν ἀνθρώπων φυχὰς xat- 
έσθεσεν' οὗ σθεσθέντος, ἀνέδη χαπνός. Αλλά xal οὗτος 
é χαπνὸς μηχέθ᾽ ὑποχαιόμενος, μηδὲ ἔχων ὁπόθεν ὑπο- 
στη, ἐχλείπει. Ἐπεὶ, δὲ ὁ θεὺς φῶς ἐστι, καὶ σχοτία ἓν 
αὐτῷ οὐκ ἔστιν οὐδεμία, τοῦτο τὸ φῶς τοῖς αὐτῷ φί- 
Aot; σοφίας xai γνώσεως, χαὶ ἀληθείας μαρμαρυγὰς 
ἐχπέμπει, ὡς φάναι αὐτοὺς, « Ἑσημειώθη ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ 
φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε. » Tol; δὲ προλεχθεῖ- 
σιν ἐχθροῖς αὐνοῦ mop χαταφλέγον Υίγνεται. Διὸ λέ- 


λεχται bv ἑτέροις: « Πῦρ ἑνώπιον αὐτοῦ καυθήσεται, C 


καὶ χύχλῳ αὐτοῦ καταιγὶς σφοδρά» καὶ, εΠΌρ ἑναντίον 
αὐτοῦ χαυθήῄσεται, χαὶ φλογιεῖ πάντας τοὺς ἐχθροὺς 
αὐτοῦ. » Καὶ ἓν τῷ μετὰ χεῖρας οἱ ἐχθροὶ οὗ µόνον 
ἐχλείπειν ὡς καπνὸς, ἀλλὰ xai ὡς τήχεται χηρὸς ἀπὸ 
προσώπον πυρὸς, οὕτως ἐχτήχεσθαι εἴρηνται’ ἔπει- 
δήπερ αὐτοὶ ἑανυτοὺς ἐχθροὺς τοῦ Θεοῦ πεποιήχασιν. 
Ὁ γὰρ θεὺς ἀγαπᾷ τὰ ὄντα πάντα, καὶ οὐδὲν βδε- 
λύασεται ὧν ἐποίησεν. οὐδὲ γὰρ μισῶν τι χατεσχεύα- 
ζε' διὸ οὐδενὸς ἐχθρὸς αὐτός. Οἱ δὲ μαχρύνοντες ἑαν- 
ποὺς ἀπ᾿ αὐτοῦ, xal ἐχθροποιοῦντες ἑαυτοὺς, ἔπι- 
σπῶνται τὴν ἀπώλειαν ὡς λέγεσθαι «€ Ὅτι ἰδοὺ οἱ 
μαχρύνοντες ἑαυτοὺς ἀπὸ σοῦ ἀπολοῦνται. » Οὕτω δὲ 
καὶ μισοῦσι τὸν Θεὺν οἱ τὰ ὑπ' αὐτοῦ μεμισηµένα 
πράττοντες. Ταῦτα μὲν οὖν καθ᾽ ἕνα λελέχθω τρό- 


ignem jpsorum, quo animas hominum incendebant, 
restinxit : quo restincto, ascendit fumus. Sed ipse 
fumus cum ignis non subsit, nec habeat in quo 
subsistat, deficit. Quia vero Deus lux est, οἱ te- 
nebre in eo non sunt ullae, hec lux amicis .suis 
sapientie, scienti: et veritatis radios emittit, ita 
ut dicant : « Signatum est super nos lumen vultus 
tui, Domine ** ; » inimicis autem suis supra merao- 
ratis ignis consumens est. Quare alibi dictum est : 
« lgnis in conspectu ejus exardegcet, et in circuilm 
ejus tempestas valida *; » et : « Ignis in conspectu 
ejus exardescet, et. inflammabit omnes inimicos 
ejus *.» 1n praesenti quoque inimici ejus non modo 
ut fumus deficere, sed sicut fluit cera a facie ignis, 
ita et ipsi liquescere dicuntur. Quoniam ipsi sese 
inimicos Dei constituerunt. Deus enim omnia quz 
sunt amat, et nihil odit eorum qua fecit : nequc 
enim aliquid condidit quod odisset ; quare nullius 
inimicus ipse est. Qui vero sese ab ipso longe re- 
movent, ipsiusque se inimicos efficiunt, perniciem 
sibi attrabunt, ita ut dicatur : «Quia ecce qui elon- 
gant se a te, peribunt ?. » Sic autem et Deum ode- 
runt, qui perosa ipsi perpetrant. Hzc igitur uno 
imwode dicta fuerint. Cum porro omnis prophetia 
evangelica sit, consideres velim pum hzc ad Deun 
Verbum referantur, quod quidem olim in, paterno 
sinu requiescebat : «In principio » enim « erat 
Verbum, et Verbum erat. apud Deum, et, Deus era* 
Verbum *. » Et : « Hoc. erat in principio apud 


πον. Ἐπεὶ δὲ ἡ πᾶσα προφητεία εὐαγγελικὴ τυγ- D Deum *, » ipsum erat Unigenitus Dei, qui est in sinu 


χάνει, θέα µήποτε ταῦτα εἰς τὸν θεὸν Λόγον ἀναφέ- 
ρεται, ὃς Ἡν μὲν πάλαι ἐν τοῖς χόλποις ἀναπανόμε- 
vog τοῦ Πατρός" « "Ev ἀρχῇ» γὰρ «fjv ὁ Λόγος. καὶ ὁ 
Λόγος ἦν πρὸς τὸν θεὸν, xaX Θεὺς ἣν ὁ,Λόγος.» Kal- 
εὐὖτος ἣν ἐν ἀρχῇ πρὺς τὸν θεὸν, » αὐτὸς ἣν ὁ Mo- 
νογενὴς τοῦ Θεοῦ ὁ ὢν εἰς τὸν χόλπον τοῦ Πατρός. 
"Ene δὲ μορφὴν δούλου λαθὼν, xa σχήµατι εὑρεθεὶς 
ὡς ἄνθρωπος, ἑταπείνωσεν ἑαυτὸν µέχρι θανάτου, τὸ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον εἰχότως τὴν ἀνάστασιν αὑτοῦ ϐθε- 
οπίζει λέγον ε Ἀναστή αν ὁ 8ebc, xal διασκορπισθή- 


*! H Cor. xí, 14. ** Psal. xvii, 9. 
371. *Joan. y, 1. 5 ibid. 3. 


Parnor. Gp. XXHL. 


*? Psal. iv, 7. 


Patris. Quia vero formam servi accipiens , et ba- 
bitu inventus ut homo, humiliavit gemetipsum usque 
ad mortem ; jure Spiritus sanctus ejys resurrectio- 
nem vaticinatur dicens, « Exsurgat. Deus et dissi- 
pentur inimici : » ubi per illud, « Deus, » Deus 
Verbum intelligitur. Aut oratio illa de Christo boc 
profert, « Exsurgat,» et ad universorum Deum 
emittitur; ita ut illud, « Deus, ». sic accipiatur : 
O Deus, exsurgat Christus tuus, et dissipentur ini- 


miciejus. Congregati namque. gunt inimici ejus 


* Psal. xcvi, 9. * Psal. tsxu, 


93 


! Psal. σεις, 5. 


685 EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 654 
tempore passionis ipsius, quando « fremuerumt A τωσαν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ.» Θεοῦ νοουµένου tou Θεοῦ Λό- 


gentes, et populi meditati sunt inania. Astiterunt 
reges, et principes convenerunt in unum adversus 
Dominum et adversus Christum ejus *.» Hosce porro 
omnes resurrectio Christi ex mortuis dissipavit : 
tuncque defecerunt ut deflcit fumus, et sicut fluit 
cera a facie ignis. Hunc sane Christum Dei odio 
habuerunt, ac etiamnum oderunt, qui frequenter 
impia dicta, convicia et blasphema verba proferunt, 
ejus Ecclesiam oppugnant ac doctrinam calumnian- 
tur. Nam alias nullos reperire est qui universorum 
Deum oderint ; neque enim ipsi athei et impii, ne- 
que maligni ddemones, neque impuri spiritus id di- 
xerint. At Christum Dei se odio habere aperte pro- 
fllentur, primo ii de quibus ipse per prophetiam 
πα fatur : « Locuti sunt adversum me lingua do- 
losa, et sermonibus odii circumdederunt me, et ex- 
pugnaverunt me gratis. Pro eo ut me diligerent, de- 
trahebant mihi. Et posuerunt adversum me mala 
pro bonis, et odium pro dilectione mea"* ; » deinde 
qui post illos etiam nunc in ipsum hlasphema di- 
cta proferunt. Caeterum omnes inimici ejus, et 
qui oderunt eum dissipati sunt et fugerunt a 
facie virtutis ejus, defeceruntque sicut deficit fu- 
mus, et sicut fluit cera a facie ignis. Nemo igi- 
tur ex odientibus eum impune unquam ex bac vita 
migravit. Sed etiam principes sacerdotum, Sceribz, 
Pharisei et Sadduczi, qui insidias olim ipsi para- 
runt, ita defecerunt, ut neque memoria eorum ad 
hex usque tempus, neque nomen apud Judzos ser- 
vetur. Tunc tota eorum natio in omnes gentes di- 
spersa dissipataque est. Insequentibus vero tem- 
poribus quotquot Ecclesiam ejus oppugnarunt, si- 
militer et ipsi defecerunt sicut deficit fumus, et sic- 
ut fluit cera a facie ignis. Inimici ergo Christi et 
qui oderunt eum talia passi sunt; maximeque in- 
visibiles et occulti inimici, maligni nempe dzmo- 
nes et spiritus nequain, qui olim multorum numi- 
num erroris auctores erant : qui post resurrectio- 
nem ex mortuis penitus ' dissipati sunt. lidemque 
ipsi liquescentes sicut cera a facie ignis, clamabant 
dicentes : « Sine, quid nobis et tibi, Fili Dei? ve- 
nisti ante tempus torquere nos*, » Nam deitatis ip- 
sius invisibiles et occulti radii, tormenta dolores- 


γου. "H τῆς εὐχῆς περὶ μὲν τοῦ Χριστοῦ λεγούστς 9, 
c Ἀναστήτω, » πρὸς δὲ τὸν θεὸν τῶν ὅλων ἀναπεμπομέ- 
νης' iv fj «5, εὁ θεὸς,» ἀντὶτοῦ, ὡθεὲ, ἀναστήτων Χρι- 
στόςσου, χαὶ διασχορπισθήτωσαν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ. Zoy- 
ἠχθησαν μὲν γὰρ οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ χατὰ τὸν τοῦ πάθους 
αὐτοῦ χαιρὸν, ὀπηνίχα « ἐφρύαξαν ἔθνη, χαὶ λαοὶ ἐμε- 
λέτησαν χενά. ΠἩαρέστησαν οἱ βασιλεῖς χαὶ οἱ ἄρχοντες 
συνἠχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ κατὰ τοῦ Κυρίου χαὶ κατὰ τοῦ 
Χριστοῦ αὐτοῦ.» Πάντων δὲ τούτων διασχορπισμὸν ἡ ix. 
νεχρῶν ἀνάστασις τοῦ Χριστοῦ χατειργάσατο" ἐξέλιπόν 
E (C ἐχλείπει χαπνὸς, χαὶ ὡς τήχεται χηρὸς db προσ- 
ώπου πυρός, Καὶ τοῦτόν γε τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ 
ἐμίσησαν, μισοῦσί τε εἰσέτι xaX νῦν, οἱ συνεχῶς αὖ- 
τὸν ἀθέοις λόγοις χαὶ λοιδορἰαις βλασγτημοῦντες, τὲν 
τε Ἐχκλησίαν αὑτοῦ πολεμοῦντες, χαὶ τὴν διδασχα- 
λίαν διαθάλλοντες. "Αλλως γὰρ τὸν ἐπὶ πάντων θεὺν 
σὐχ ἂν εὕὗροι μισοῦντάς τινας οὐδὶ γὰρ αὑτοὶ οἱ 
ἄθεοι xai δυσσεθεῖς. ἀλλ οὐδὲ οἱ πονηροὶ δαίμονες, 
οὐδὲ τὰ ἀχάθαρτα πνεύματα τοῦτ ἂν εἴποιεν. Toy δὲ 
Χριστὸν τοῦ θεοῦ ὁμρλογουμένως ἐμίσησαν' πρῶτοι 
μὲν ἐκεῖνοι, περὶ ὧν αὐτὸς διὰ τῆς προφητείας ἔφα- 
σχεν « Ἐλάλησαν xat' ἐμοῦ γλὠώσσῃ δολία, xoi 1 
vote μίσους ἐἑκύχλωσάν µε, xat ἐπολέμησάν µε δωρεάν. 
Αντὶ τοῦ ἀγαπᾷν µε ἑνδιέδαλλόν µε. Καὶ ἔθεντο χα: 
ἐμοῦ χαχὰ ἀντὶ ἀγαθῶν, xal μίσος ἀντὶ τῆς ἀγα πἠσεώς 
µου.» ἔπειτα καὶ οἱ μετ ἐχείνους εἰσέτι vov αὐτὸν 
βλασφημωῦντες. Πλην πάντες οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ, xai 
οἱ μισοῦντες αὐτὸν διεσχορπίσθησαν xal πεφεύγασιν 
ἀπὸ προσώπου τῆς δυνάµεως αὐτοῦ. Ἐξέλιπόν τε 
ὡς ἐχλείπει χαπνὸς xal ὡς τήκεται χηρὸς ἆ πὸ προσ- 
(ou πυρός. Αὐτίχα γοῦν οὖδεὶς πώποτε τῶν µε- 
µισηχότων αὐτὸν ἀτιμώρητος διςξηλθε τὸν βίον. ἀλλά 
καὶ οἱ πάλαι τὴν ἐπιδουλὴν αὐτῷ τυρεύσαντες ἀρ- 
χιερεῖς xai γραμματεῖς, Φαρισαῖοι καὶ Σαδδουχαῖοι 
οὕτως ἐξέλιπον, ὡς μηδὲ μνήμην αὐτῶν εἰσέτι νῦν 
ΜΗδ' ὄνομα παρὰ Ἰουδαίοις σώζεσθαι. Τότε πᾶν ἔθνος 
αὐτῶν διασχεδασμὸν καὶ διασχορπισμὸν ὑπέμεινε 
εἰς πάντα τὰ Έθνη" χαὶ ἓν τοῖς μετὰ ταῦτα δὲ χρόνοις 
πάντες ὅσοι τὴν Ἐχχλησίαν αὐτὸῦ πεπολεμήχασιν, 
ὁμοίως ἑξέλιπον xal αὐτοὶ ὡς ἐχλείπει χαπνὸς xol 
ὡς τήχεται χηρὸς ἀπὸ προσώπου πυρός. Οἱ μὲν οὖν 
ἐχθροὶ τοῦ Χριστοῦ χαὶ οἱ μισοῦντες αὐτὸν τοιαῦτα 
πεπόνθασι, χαὶ ἔτι μᾶλλον οἱ ἀόρατοι xal ἀρανεῖς "c 


que talia dicentibus invexerunt. l'exter porro (; θροὶ, πονηροὶ Galpovec καὶ μοχθηρὰ πνεύματα, δι’ ὧν 


amicorum Dei ordo quibus in Servatoris nostri re- 
surrectione frueretur bonis, deinceps docet pro- 
phetia quz ait : « Et justi lzetentur et. exsultent in 
eonspectu Dei, delectentur in lztitia. » Quid illud 
sit, non simpliciter lztari et exsultare, sed in con- 
spectu Dei et apud Deum his perfrui, divinaque 
voluptate gaudere , non potest pro merito enar- 
rari. 


τὰ τῆς πολυθέου πλάνης ἐνηργεῖτο πάλαι (v παντε- 
λῆς διασχορπισμὸς μετὰ τὴν Ex νεχρῶν ἀνάστασιν 
γέγονεν οἱ δ αὐτοὶ, τηχόµενοι ὡς χηρὺς ἀπὸ 
προσώπου πυρὺς, ἑθόων λέγοντες' « Ἔα’ τί ἡμῖν 
xat co, Yib Θεοῦ; Ηλθες πρὸ χαιροῦ βασανἰ- 
σαι ἡμᾶς.» Αἱ γὰρ τῆς θεότητος αὐτοῦ ἁόρατοι xal 
ἀφανεῖς ἀχτῖνες, βασάνους χαὶ ἀλγηδόνας τοῖς ταῦτα 
λέγουπι παρεῖχον. Τὸ δέ γε δεξιὸν τῶν φίλων τοῦ 


Θεοῦ τάγμα ὁποίων ἁπέλανεν ἀγαθῶν Ev. τῇ του Σωτῆρος ἡμῶν ἀναστάσει, ἑξῆς διδάσχει ἡ προφητεία 
λέγουσα" « Καὶ οἱ δίχαιοι εὐφρανθήτωσαν, ἀγαλλιάσθωσαν ἑνώπιον τοῦ θεοῦ, τερφθήτωσαν ἓν εὐφρο- 
σύνῃ.» Ὁποῖον δὲ ἐστι τὸ μὴ ἁπλῶς εὐφραίνεσθαι xal ἀγαλλιᾷν, ἁλλ' ἑνώπιον τοῦ θεοῦ xat παρὰ τῷ 
Θεῷ τούτων ἀπολαύειν, ἡδονῃ τε θείᾳ ἐντρυφᾷν, οὐχ ἔστιν ἑπαξίως λόγῳ διηγήσασθαι. 


|. *Psal. n, 1, 9. ' Psal. cvin, 3-5. N Matth. vii, 99. 


653 


COMMENTARIA IN PBALMOS. 


086: 


« ΄Άσατε τῷ θτῷ, φάλατε τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. ὁδο- Α εις. 5, 6. « Cantate Deo, psalmum dicite-no- 


ποιῄσατε τῷ ἐπιθεβηκότι ἐπὶ δυσμῶν.ν Tov μὲν περὶ 
τῶν ἐχθρῶν χαὶ μισούντων τὸν θεὸν λόγον διὰ βρα- 
χέων ἐπετέμετο fj προφητεία’ τὸν δὲ περὶ τῶν διχαίων 
ἐξαπλοῖ, ἑνδιατρίδουσα τῇ περὶ αὐτῶν μνήμη. Καὶ 
δὴ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον παραχελεύεται τοῖς διχαίοις 
ὥδειν καὶ φάλλειν τῷ cip, ὡς ἂν διὰ τούτων μὲλ- 
λουσιν ἀπολαύειν τῆς θείας εὐφροσύνης xal τῆς προ- 
λεχθείσης τερπωλῆς xo ἀγαλλιάσεως. Καὶ ἐπείπερ 
τῶν δύο τούτων, λέγω δὲ τοῦ ἄδειν χαὶ ψάλλειν, τὸ 
μὲν χρεῖττον ἣν τὸ ἄδειν, τὸ δὲ ὑποθεθηχὸς τὸ δι’ 
ὀργάνου ἀναχρούεσθαι, εἰκότως τὸ μὲν χρεῖττον &v- 
έθηχε τῷ θεῷ, τὸ δὲ διὰ τοῦ ὀργάνου ἐνεργεῖν τῷ ὀνό- 
ματι αὐτοῦ. «"Ασατε; γὰρ, φησὶ, « «cip θεῷ, xal 
φάλατε τῷ ὀνόματι αὐτοῦ.» "Aóst δὲ τῷ θεῷ ὁ δι 


mini ejus, iter facite ei, qui ascendit super occa- 
suu. » Sermonem de inimicis et oseribus Dei Ver- 
bi compendio absolvit prophetia; de justis autem 
[usius agit, eorumque commemorationi insistit. Et 
sane Spiritus sanctus jubet justos cantare et psal- 
lere Deo ; utpote qui his vacantes, divinam lztitiam 
memoratamque delectationem et exsultationem na- 
cturi sint. Quia vero ex his duobus, nimirum ex 
cantu et ex psalmodia, prostabilior cantus erat, 
atque inferior ipsi erat instrumenti pulsatio; jure 
quod praestantius erat Deo addixit, instrumenti 
vero actionem nomini ejus. Nam inquit, « cantate 
Deo, et psalmum dicite nomini ejus. » Dco autem 
cantat, cujus anima sana doctrina instituta est, et 


ὑγιῶν δογμάτων τὴν duyhv πεπαιδευµένος xal τὰς B congruentia divinaque verba ex pura conscientia 


πρεπούσας αὑτῷ θεολογίας &x διανοίας χεχαθαρµένης 
ἀναπέμπων' φάλλει 6b τῷ ὀνόματι αὐτοῦ, Ó διὰ τῶν 
400 σώμστος κινήσεων χαὶ διὰ τῆς τῶν αἰσθητηρίων 
ἑνεργείας τοιαῦτα πράττων, ὡς δοξάζεσθαι δι αὐτοῦ 
παρὰ τοῖς ὁρῶσι τὸ ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Ταῦτα μὲν οὖν 
πρῶτα παραχελεύεται τῷ τῶν δικαίων χορῷ πράτ- 
τειν ὁ λόγος ἑξης δὲ πρᾶγμά τι ποιεῖν ἑτέροις χρῄσι- 
pov προστάττει. Ἵνα γὰρ ἐπιδῇ ὁ θεὸς τῷ τῶν àv- 
θρώπων βίῳ, καὶ ὅπως ἐμπεριπατήσῃ τοῖς ἐπὶ γῆς, 
τὴν ὁδὸν αὐτῷ λείαν xat ὁμαλὴν ἀπεργάζξεσθαι δια- 
χελεύεται φάσχων; « Ὁδοποιῆσατε.» 3) χατὰ τὸν Σύµ- 
µαχον, «Καταστρώσατε.» xatà δὲ τὸν ᾿Αχύλαν, 
« ᾽Αποσχολοπίσατε,» τουτέστι πᾶν σχολιὸν ἀφέλετε, 
καὶ πᾶν τραχὺ χαταστρώσατε, ὡς ἂν γένοιτο λεία xat 
ὁμαλὴ τοῦ θεοῦ ἡ εἰς ἀνθρώπους πορεία. Τοῦτο δὲ 
καὶ 'Hcatag ἐδήλου λέγων « Ἑτοιμάσατε τὴν ὁδὺν 
Κυρίου, εὐθείας ποιεῖτε τὰς τρίδους αὐτοῦ. Πᾶσα 
φάραγξ πληρωθήσεται, xal πᾶν ὄρος χαὶ βουνὸς 
Μαπεινωθήσεται. Καὶ ἔσται τὰ σχολιὰ εἰς εὐθεῖαν, 
xai ἡ τραχεῖα εἰς ὁδοὺς λείας, xai ὄψεται πᾶσα 
σὰρς τὸ σωτήριον τοῦ Θεοῦ. Ἐνταῦθα δὲ οὐ πρότε- 
pov ὁδοποιεῖν χελεύει Ἡ πρῶτον αὐτοὺς µαθόντας 
ὅτιός χρὴ] ἄδειν τῷ Θεῷ χαὶ ὅπως Ψάλλειν τῷ óvó- 

τι αὐτοῦ. Ταῦτα γὰρ προµαθόντας xai ἔργοις ἐπι- 
τελέσαντας, ἑξῆς βούλεται ὁδοποιεῖν, τουτέστι τὰς 
παρὰ τῶν ἀνθρώπων ψυχὰς παρασχευάζειν, χαθαράς 
τε xal ἑτοίμους αὐτὰς ἀπεργάζεσθαι εἰς τὴν ἐπιδη- 
plav τοῦ προδηλωθέντος θεοῦ. Διό φησιν’ « Ὁδοποιή- 


ipsi transmittit; psallit vero nomini ejus, qui οὐτ- 
poreis motibus et sensibili actione talia exhibet, 
qui spectatores ad nomen Dei gloria celebrandum 
inducant. Hzc igitur primo jubetur justorum cho- 
rus peragere ; deinde vero eidem praecipitur ut opus 
aliis utile perficiat. Nam ut Deus ad hominum Κο- 
hus accedat, et cum terrigenis perambulet, przci- 
pit ut viam facilem atque planam ipsi muniant, di- 
cens : « Iter facite; » sive secundum Symmaclium, 
« Sternite; » secundum Aquilam vero, « À surculis 
mundate, » id est, omne tortuosum auferte, et quod 
asperum est, sternite, ut iter Dei ad homines pla- 
num facileque evadat. Idipsum sic Isaias declara- 
vit* : « Parate viam Domini, rectas facite semitas 
ejus. Omnis vallis implebitur, et omnis mens et 
collis humiliabitur. Et erunt tortuesa in viam re- 
ciam, et aspera in vias planas. Et videbit omnis 
caro salutare Dei. » Hic vero non prius iter facere 
jubet, quam edidicerint qui canendum oporteat 
Deo et psallendum nomini ejus. His institutos, 
postquam id reipsa prestiterint, iter deinde facere 
precipit, id est, humanas animas praeparare, pu- 
rasque illas et ad ipsius Dei adventum paratas elfi- 
cere. Quamobrem ait : «Πίος facite ei qui ascendit 
super occasum, Dominus nomen illi. » Hie porro 
Dominum nova voce secundum Hebraicam lectio- 
nem expressit : ipsum quippe, ία, nuncupavit : 
quare Symmachus, « Per ía vocabulum ejus, » in- 


σατε τῷ ἐπιδεθηχότι ἐπὶ δυσμῶν, Κύριος ὄνομα D terpretatus est : quinta vero editio, « In ia nomen 


αὐτῷ.» Κέχληχε δὲ τὸν Koptoy. ἐνταῦθα χαινοτέρᾳ 
Φφωνῇ xatk τὴν Ἑθραϊχὴν λέξιν' la γὰρ αὐτὸν 
ὠνόμασεν: ὅθεν ὁ Σύμμαχος, « Διὰ τοῦ Ta. dj ὀνομα- 
σία αὐτοῦ,» ἠρμήνευσεν᾽ ἡ δὲ πέμπτη ἔχδοσις, « Ἐν 
τῷ la τὸ ὄνομα αὐτοῦ.» Ἠνίξατο δὲ τὸ ὄνομα τοῦ 
Σιοτῆρος Ἰησοῦ διὰ τῆς πρώτης συλλαθῆς. Καὶ τοῦ- 
ταν τὸν Κύριον, οὗ τὸ ὄνομά φησιν εἶναι διὰ τοῦ fan 
ἡ àv τῷ ἴα, ἐπιθεθηχέναι ἐπὶ δυσμῶν διδάσχει’ 
σηµαίνει δε τὴν εἰς ἀνθρώπους αὐτοῦ πάροδον χαὶ 
τὴν ἔνσαρχον ἐπιδημίαν. Oo. γὰρ τὸν Ev μορφῇ θεοῦ 
Θεὸν Λόγον γυμνὸν ἐπιδείξας φώτων δίχην ἐξήστραφε 
τὰν τῶν ἀνθρώπων βίον, μορφἣν δὲ δού)ου λαθὼν καὶ 
- 


*]sa. xL, 9-5. 9 Ephes. v1, 12. 


ejus. » Per primam autem syllabam nomen Serva- 
toris Jesu subindicavit. Et bic est Dominus cujus 
nomen per ία, vel in ia dicit esse : et ascendisse 
eum ad occasum docet, significatque ejus in carne 
transitum ad liomines. Neque enim eum, qui in 
forma Dei erat, Deum Verbum nudum exhibens lu- 
cis instar, bumanum genus illustravit; sed forma 
servi accepta, radiisque deitatis suse contractis, et 
in corpore quasi demersus, cum ad occasum usque 
mortalis vite devenisset (quam vitam divinus Apo- 
$tolus tenebras vocat, dicens : « Adversus mundi 
rectores tenebrarum harum '? ») ; sive etiam cum 


ett 


EUSEDII CAESARIENSIS OPP. PARS HI. — EXEGETICA. 


ον 


ipsam mortem subiisset, ascendisse dicitur super A τὰς ἀχτῖνας τῆς ἑαυτοῦ θεότητος συστείλας, χαὶ ὥσπερ 


occasum. Huic igitar Domino, qui ascendit super 
occasum, cujus nomen Jesu per ia significatur, iter 
facite. Hzc porro apostolico choro spiritus prophe- 
ticus praecipit, et illud eum alacritate et fiducia 
magna ipsum peragere jubet. Quamobrem deinde 
infert : « Et exsultàte in conspectu ejus; » sive se- 
cundum Symmachum, « Et gloriamini in facie 
ejus. » Aliam quoque predicti Domini notitiam 
przbet dicens : « Patris orphanorur et judicis vi- 
duarum. » Nisi enim pater orphanorum et vindex 
judexque viduarum effici dignatus esset, nulla ipsi 
ratio fuisset cum humilibus terre. Αι quia per hu- 
manitalis excessum dignalus est ascendere super 
occasum, et in tenebris orphanorum pater vocari, 


et viduarum patrocinio carentium, animarumque B 


orbarum, judex et ultor effici ; jure ad orphanos 
ccelestis Patris ignaros, et ad viduas animas sponso 
orbas viam apparari jubet. Alias quoque Providen- 
te rationem hac sententia declaraverit, docens 
viduas et orphanos, orbos et patrocinio carentes in 
mundo relinqui non sine ratione et sapientia Dei; 
sed ad ejus gloriam, ejusque divine providentiz 
argumentum. Sape itaque orphani parentibus orbi, 
accuratius edocti el litteris instituli fuere, quam ii 
qui a parentibus educati sunt; itemque diuturnz 
vitae et annosi exstiterunt : neque solum iis victui 
necessaria adfuere; imo etiam prxclari et. illustres 
evasere viri. Parique modo mulieres in viduitatis 
infortunium laps, alacriori, feliciori ac religio- 
siori vita perfunctae sunt, quam ille que in conju- 
gio vitam egerant. Deus quippe plus orphanis pro- 
spicit, quam patres filiis; et viduarum patronus 
vindexque est. Quare dictum est : « Patris orpha- 
norum et judicis viduarum. » Pro illo autem, « Qui 
astendit super occasum ; » Symmachus, « Qui vc- 
litur in inhabitata. » Inbabitatam porro vocat, 
alienidcnarum ct extranearum gentium regionem ; 
quis aliis in locis desertum nuncupari solet. Αὸ 
rursus pro illo, « judicis viduarum ; » Aquila, « ju- 
dicantis viduas; » Symmachus, « ulciseentis vi- 
duas. » Apposite admodum patrem orphanorum, 
viduarum judicem vocat. Quia enim non omnes vi- 
due eodem vite instituto sunt, dijudicans ipse 
qu&nam se digne, quz non digne sint, judex ea- 
rum conslituitur. Neque tamen pari modo orpha- 
Rorun judex fuerit : equeenim illis ceu pater pro- 
spicit. 


χαταδὺς ἓν τῷ σώματι, ἐπὶ δυσμῶν τε γενόμενος τοῦ 
θνητοῦ βίου, (ὃν ὁ θεῖος ᾽Απόστολος σχότος ὠνόμασεν 
εἰπών' c Πρὸς τοὺς χοσµοχράτορας τοῦ σχότους τού- 
του") » ἣ £v αὑτῷ χαταδὺς τῷ θανάτῳ, λέλεχται Ez 
θεθηχέναι ἐπὶ δυσμῶν, Τούτῳ οὖν, crat, τῷ ἔπιδε- 
θηχότι ἐπὶ δυσμῶν Κνρίῳ, οὗ τὸ Ἰησοῦ ὄνομα δ.ὰ 
τοῦ [a σηµαίνεται, ὁδοποιήσατε. Ἱροστάττει Ui 
ταῦτα τὸ Πνεῦμα τὸ προφητιχὸν τῷ ἁἀποστολιχῷ 
χορῷ, xaX τοῦτο πράττειν σὺν πολλῃ προθυμία xat 
παῤῥησίᾳ ἐπικελεύεται. Διὸ ἐπιλέγει ἕξης « Καὶ 
ἀγαλλιᾶσθε ἐνώπιον αὐτοῦ.» f] κατὰ τὸν Σύμμαχον, 
« Kal γαυριᾶσθε εἰς πρόδωπον αὐτοῦ.» Καὶ £o δὲ 
γνώρισμα δίδωσι τοῦ προδηλωθέντος Κυρίου, λέγων 
« ToU πατρὸς τῶν ὀρφανῶν xaX χριτοῦ τῶν χηρῶν., 
El μὴ γὰρ ὀρφανῶν ἠξίωσε γενέσθαι πατὲρ, χτρῶν 
τε ἔχδιχος xal χριτῆς, οὐδεὶς ἣν αὐτῷ λόγος πρὸς 
τοὺς ἐπὶ γῆς ταπεινούς. Ἔπεὶ δὲ καθ) ὑπερθολὲν 
Φιλανθρωπίας χατηξίωσεν ἐπιθῆναι ἐπὶ δυσμῶν, xal 
τῶν Ey τῷ oxótip ὀρφανῶν χρηµατίσαι mat, τῶν τε 
ἀπεριστάτων χηρῶν τε xal ἑρήμων ψυχῶν χριτὴς xal 
ἔχδιχος γενέσθαι εἰχότως τὴν ὁδὸν τὴν, ἄγουσαν ἐπὶ 
τοὺς ὀρφανοὺς τοὺς τὸν ἑπηυράνιον ἀγνοοῦντας Πα- 
τέρα, Eni τε τὰς ἑστερημένας τοῦ νυμφίου χλρας 
φυχὰς ὁδοποιεῖν παραχελεύεται. Καὶ ἄλλως δὲ, τοῦ 
περὶ Προνοίας λόγου γένοιτ’ ἂν ἡ διάνοια παραστα- 
«ul, διδάσχουσα, ὅτι χῆραι xal ὀρφανοὶ ἔρημοι καὶ 
ἀπερίστατοι καταλείπονται ἐν τῷ Bip οὐκ ἄνευ λόγου 
xat σοφίας θεοῦ, ἀλλ᾽ εἰς δόξαν αὐτοῦ xat εἰς ἕνδεισιν 
τῆς αὐτοῦ θείας ἐπισχοπῆς. Πολλάχις γοῦν οἱ γονέων 
ἑστερημένοι παῖδες ὀρφανοὶ μᾶλλον τῶν ὑπὸ πατράσι 
τραφέντων λόγων xai παιδείας µετέσχον, µακρόδιοί 
τε χαὶ πολυχρόνιοι γεγόνασι" καὶ οὐ µόνον τροφῆς 
ηὐπόρησαν, ἀλλὰ καὶ εἰς ἐπισήμους ἄνδρας προΏλθον. 
Καὶ γυναῖχες ὡσαύτως χηρίαν δυστυχῄσασαι μᾶλλον 
τῶν àv συζυγἰᾷ βίον εὔθυμον xat ἄλυπον καὶ θεοσεδῆ 


᾿διεξῆλθον’ τοῦ θεοῦ τοῖς μὲν ὀρφανοῖς ὑπὲρ πάντα 


πατέρα χαταστάντος, ταῖς δὲ χήραις ἀντιλήπτορος 
καὶ ἐχδίχου. Διὸ εἴρηται' € Tou. πατρὸς τῶν ὀρφανῶν 
καὶ χριτοῦ τῶν χηρῶν.» "Avi δὲ τοῦ, « Tq ἐπιθε- 
6ηχότι ἐπὶ δυσμῶν,ν ὁ Σύμμαχος' € Ti ἐποχουμένῳ 
ἐν τῇ ἀοιχήτῳ.» ᾿Αοίχητον δὲ καλεῖ τὴν τῶν ἆλλο- 
γενῶν καὶ ἀλλοφύλων ἐθνῶν χώραν Άν ἔρημον óvo- 
µάζειν ἓν ἑτέροις εἴωθεν ὁ λόγος. Καὶ πάλιν ἀντὶ, 


p € τοῦ χριτοῦ τῶν ynpiv,» ὁ μὲν χύλας, « διχαστοῦ 


χηρῶν,» 6 δὲ Σύμµαχος, « χαὶ ὑπερδιχοῦντος yr piv, 
ἡρμήνευσαν. Σφόδρα δὲ. ἀκριδῶς ὀρφανῶν μὲν αὐτὸν 
πατέρα ἀποκαλεῖ, χηρῶν δὲ αριτήν. Ἐπεὶ γὰρ ph 


αλλσαι χῆραι τῆς ἴσης ὑπάρχουσι προαιρέσεως, διαχρίνων τὰς ἀξίας αὐτοῦ xal τὰς μὴ τοιαντας, xpo 
thc αὐτῶν καθίσταται. Οὐ μὴν xal ὀρφανῶν ὁμοίως γένοιτ ἂν χριτής " ἓξ ἴσου Υὰρ τούτων πατρὸς δίκην 


τερονοςῖ. 


VrnRs. 7. « Deus in loco sancto suo, Deus inha- 
bitare facit unius moris in domo. » Quia memora- 
tum Dominum quasi deprimens humilem in locum 
deduxerat, dicens ascendisse super occasum, esse- 
que patrem orphanorum et judicem viduarum ; ne- 
cessario ad ejus deitatem predicandam vertitur, 


« Ὁ θεὸς ἓν τόπῳ ἁγίῳ αὐτοῦ, ὁ θεὸς κατο'χίνε' 
µονοτρόπους ἐν οἴχῳ.» Ἐπειδὴ τὸν προδηλωθέντα 
Κύριον χάτω που ἐπὶ τὸ ταπεινὸν χατήγαγεν ὁ v 
γος, ἐπιδεθηχέναι ἐπὶ δυσμῶν φῄσας αὐτὸν, ὀρφανων 
τε εἶναι πατέρα xal χηρῶν χριτὴν, ἀναγκαίως ἔπαν' 
έρχεται ἐπὶ τὴν περὶ αὐτοῦ θεολογίαν, διδάσκων, 


€5$ 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


690 


ὅτι ταῖς μὲν προλεχθείσαις δυσμαῖς διά τινας olxovo- A docens eum ad praedictum occasum per ceconomiam 


µίας πρὸς βραχὺν ἐπιδαίνει χρόνον’ τό γε μὴν olxn- 
τήριων αὐτοῦ xat ἡ πρέπουσα αὐτῷ διατριθὴ οὐκ ἐν 
δυσμαῖς ἔστιν, «ἀλλ ky. τόπῳ ἁγίῳ' » 1) κατὰ τὸν 
Αχύλαν, εἓν οἰχητηρίῳ ἡγιασμένῳ αὐτοῦ. f] χατὰ 
τὸν Σύμμαχον, «tv βασιλείοις ἁγίοις αὐτοῦ.» Ἔστι 
μὲν γὰρ αὐτῷ τόπος ἑμπρέπων xaX ἁρμόζων τῇ αὐ- 
τοῦ θεότητι ὅμως δ᾽ οὗν, φιλάνθρωπος Qv, τοῦ οἰχείου 
μεγέθους ὑποχαταθαίνει, συγχαταθαἰνει τε τοῖς ἐν 
δυαμαῖς οἰχοῦσιν ὀρφανοῖς xal χήραις. Aw χαὶ ἆλ- 
λαχοῦ εἴρηται' « Ότι ἰδοὺ Κύριο Κύριος ἐχπο- 
Ρεύεται παὶ χαταδῄσεται &x τοῦ τόπου αὐτοῦι» Κατ- 
εὼν δὲ ἐνθένδε xal ἐπιθαίΐνων ἐπὶ δυσμὰς, ὁποῖα 
διαπράττεται θεασώµεθα. « Κατοιχίζει, φησὶ, µο- 
νοτρόπους ἓν oup.» Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, « Δίδω- 
σιν οἰχεῖν μοναχοῖς olxiav: s χαὶ χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, 
«Καθίζει μονογενεῖς ofxovóe:» χατὰ δὲ τὴν πέµπτην 
ἔχδοσιν, «Κατοιχίζει μονοζώνους ἐν οἴκῳ. » Καὶ 
τοῦτ) fv τὸ πρῶτον αὐτοῦ κατόρθωμα" ὃ δὴ χαὶ µέ- 
γιστον τῶν αὐτοῦ χατορθωµάτων τῷ τῶν ἀνθρώπων 
δεδώρηται γένει. Τὸ γοῦν πρῶτον τάγμα τῶν bv 
Χριστῷ προχοπτόντων τὸ τῶν μοναχῶν τυγχάνει. 
Σπάνιοι δὲ εἰσιν οὗτοι. δι χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν µο- 
νογενεῖς ὠνομάσθησαν ἀφωμοιωμένοι τῷ μονογενεῖ 
Yüp τοῦ Θεοῦ. Ἱατὰ δὲ τοὺς Ἑθδομήχοντα µονότρο- 
ποι τυγχάνουσιν, ἀλλ οὐ πολύτροποι, οὐδὲ ἄλλοτε 
ἄλλως τὸν ἑαυτῶν µεταθάλλοντες τρόπον, ἕνα δὲ µό- 
vov χατορθοῦντες, τὸν εἰς ἄχρον ἥχοντα ἀρετῆς. Μο- 
νοζώνους δὲ αὐτοὺς ἡ πέμπτη ἔχδοσις ὠνόμασεν, ὡς 
ἂν µονῄρεις καὶ καθ’ ἑαυτοὺς ἀνεξωσμένους. Τοιοῦτοι 
δὲ πάντες εἰσὶν οἱ τὸν μονήρη καὶ ἁγνὸν κατορθοῦν- 
τες βίον, ὧν πρῶτοι γεγόνασιν οἱ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
μαθηταὶ, οἷς εἴρητο' « Μη χτήσησθε χρυσὺν, μηδὲ 
ἄργνρον εἰς τὰς ζώνας ὑμῶν, μὴ πήραν εἰς ὁδὸν, 
μηδὲ ὑποδήματα, μηδὲ ῥάδδον.ε Ἐν γὰρ τῷ λέγειν 
μὴ δεῖν χτήσασθαι χρυσὺν μηδὲ ἄργυρον εἰς τὰς ζώνας 
ἀνεξωσμένους αὐτοὺς εἰσάγει. Οὕτω δὲ xal πᾶσιν 
ἡμῖν ὁ ᾿Απόστολος παραχελεύεται λέγων εΣτῆτε 
οὖν περιζωσάµενοι τὴν ὁσφὺν ὑμῶν ἓν ἀληθείᾳ.» Καὶ 
ol τὸ Πάσχα δὲ ἐσθίοντες ἐχελεύοντο τὰς ὀσφῦς ἔχειν 
περιεζωσµένας. Τοῦτο δὴ οὖν πρῶτον χατορθοὶ τοῖς 
àv δυσμαῖς οἰχοῦσιν ἐπιδημῆσας ὁ θεσπιζόμενος. 
Απὺ γὰρ τῶν προλεχθέντων ὀρφανῶν χαὶ τῶν δηλω- 
θεισῶν χηρῶν ᾽ἀφορίσας, ἑξαίρετον xai τιμιώτατον 
ἑαντῷ τάγμα τὸ τῶν µονοτρόπων χατοικίζει αὐτοὺς 
ἐν οἵχῳ, δηλαδὴ kv τῇ Ἐχκλησίᾳ αὐτοῦ, παραμένειν 
χα) χατοιχεῖν ἐν αὐτῇ χαταξιῶν αὐτούς. Μετὰ δὲ 
τούτους δεύτερον ἔργον χοινωφελὲς xai εἰς πολλοὺς 
διαθαῖνον xatopÜot, « ἐξάγων πεπεδηµένους Ev. ἀν- 
δρείᾳ.» τῇ γὰρ ἑαυτοῦ ἀνδρείᾳ ἐξάγει τοὺς πρότερον 
σειραΐς ἁμαρτιῶν πεπεδηµένους. "Ay: δὲ τοῦ, « ἐν 
ἀνδρείᾳ, εἰς ἁπόλυσιν,» ἠἡρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος, si- 
πών' «€ Ἐξάγει δεδεµένους εἰς ἀπόλυσιν.ν ἸΝνοῄσεις 
δὲ xai τοῦτο Ex τῆς λεγούσης ἐν 'Hoata προφητείας 
εἰς αὐτοῦ πρόσωπον τοῦ Κυρίου: « Ἰδοὺ δἐδωχά σε 
εἰς διαθήχην γένους, εἰς qux; ἐθνῶν, ἀνοῖΐξαι ὀφθαλ- 
μοὺς τυφλῶν, ἐξάγειν ἐχ δεσμῶν δεδεµένους, xai EG 


! Matth, x, 9, 10. 1 Ephes. vi, 14. 


ad breve tempus ascendisse. Domicilium quippe 
ejus et condigna ipsius habitatio non in occasu est; 
sed « in loco sancto; » sive secundum Aquilam, 
« in habitaculo sanctificato suo; » aut. secundum 
Symmachum, « in regia sancta sua. » Est enim ipsi 
locus condecens, et deitati cjus consentaneus ; sed 
tamen bumanus cum $it, a propria magnitudine 
descendit, orphanisque et viduis in occasu habi- 
tantibus $ese attemperat. Quare alibi dicitur : 
« Quia ecce Dominus Dominus egreditur οἱ descen- 
det de loco suo. » Cum autem inde descenderit, et 
ascenderit super occasum, quz operetur, videa- 
mus. « Inbabitare facit, inquit, unius moris im 
domo, » Secundum Symmachum autem, « Dat in- 


B habitandam monachis domum;. » secundum Aqui- 


lam, « Sedere facit unigenitos domi; » secundum 
quintam editionem, « Inhabitare facit una zopa 
pracinctos domi. » Et illud erat primum ejus prz- 
clarum opus, quod maximum ejus facinus est in 
gratiam humani generis editum. Primus itaque 
ordo eorum qui in Christo proficiunt, est monacho- 
ruin. Sed rari sunt illi; quare secundum Aquilam 
unigeniti vocati sunt, similes facti unigenito Filio 
Dei, Secundum LXX autem, unius, non diversi mo- 
ris sunt, neque subinde morem variant, sed unum 
colunt qui ad virtutis cacumen advenit. Ipsos vero 
unius zonz quinta editio vocavit, utpote qui soli- 
tarii, el per seipsos pracincti sint, Tales autem 
sunt, quotquot monasticam castamque vitam agunt, 
quorum primi fuere Salvatoris nostri discipuli, 
quibus dictum est : « Nolite possidere aurum nc- 
que argentum in sonis vestris, neque peram in 
viam, neque calceamenta, neque virgam !'. » Cum 
dicitur enim, non oportere possidere aurum neque 
argentum in zonis, ipsos zonis przccinctos indicat. 
Sic autem omnibus nobis Apostolus praecipit di- 
cens: « State igitur przecincii lumbos vestros in 
veritate !*. » Itemque qui pascha comedebant, lum- 
bos prazcinetos habere jubebantur. ld igitur pri- 
mum opus habitantibus in occasu adventans exbibet 
is qui in vaticinio fertur. Nam ex memoratis or- 
phanis et viduis adlectum sibi praestantem illum et 
pretiosissimum unius moris ordinem, inhabitare 
facit in domo, scilicet in Ecclesia sua, dignosque 
eos habuit qui in ea manerent et babitarent. Post- 
quam ipsos delegit, aliud opus prestat, in multo- 
rum utilitatem et emolumentum, « educens vin- 
ctos in lortitudine : » nam virtute sua eos qui 
pridem peccatorum vinculis constringebantur, edu- 
cit. Pro illo autem, « in fortitudine, » Symmachus 
1 in dimissionem » interpretatus est dicens : « Edu- 
cit vinctos in dimissionem. » Hac porro intelligas 
ex prophetia laaiz, quz ex ipsius Domini persona 
sic loquitur : « Ecce dedi te in testamentum gene- 
ris, in Jucem gentium, ad aperiendum oculos ca- 
corum, ad educendum ex vinculis ligatos, e£ ex 


ert 


EUSEB CES AM ENSIS opp. PARS Hl. —— EXEGETICA. 





ea 


ipsam mortem subiisset, ascendisse dicitur Super Α τὰς ἀχτῖνας τῆς ἑαυτοῦ θεότητος συστεἴλας, χαὶ ὥσπερ 


occasum. Huic igitur Domino, qui ascendit super 
occasum, cujus nomen Jesu per ia signi(icatur, iter 
facite. Hzc porro apostolico choro spiritus prophe- 
ticus praecipit, οἱ illud eum alacritate et fiducia 
magna ipsum peragere jubet. Quamobrem deinde 
infert : « Et exsultate in conspectu ejus; » sive se- 
cundum Symmachum, « Et gloriamini in facie 
ejus. » Aliam quoque predicti Domini notitiam 
przbet dicens : « Patris orphanorur et judicis vi- 
duarum. » Nisi enim pater orphanorum et vindex 
judexque viduarum effici dignatus esset, nulla ipsi 
ratio fuisset cum humilibus terre. Λι quia per hu- 
manitatis excessum dignatus est ascendere super 
occasum, et in tenebris orphanorum pater vocari, 
et viduarum patrocinio carentium, animarumque 
orbarum, judex et ultor effici; jure ad orphanos 
ccelestis Patris ignaros, et ad viduas animas sponso 
orbas viam apparari jubet. Alias quoque Providen- 
Hie rationem haec sententia declaraverit, docens 
viduas et orphanos, orbos et patrocinio carentes in 
mundo relinqui non sine ratione et sapientia Dei; 
sed ad ejus gloriam, ejusque divinz providentiz 
argumentum. Sepe itaque orpbani parentibus orbi, 
accuratius edocti et litteris instituti fuere, quam ii 
qui a parentibus educali sunt; itemque diuturne 
vitae et annosi exstiterunt : neque solum iis victui 
necessaria adfuere; imo etiam przclari et illustres 
evasere viri. Parique modo mulieres in viduitatis 
iufortunium laps», alacriori, feliciori ac religio- 
siori vita perfuncta sunt, quam ille qua in conju- 
gio vitam egerant. Deus quippe plus orphanis pro- 
spicit, quam patres filiis; et viduarum patronus 
vindexque est. Quare dictum est : « Patris orpha- 
norum et judicis viduarum. » Pro illo autem, « Qui 
sstendit super occasum ; » Symmachus, « Qui νο- 
Bitur in inhabitata. » Inbabitatam porro vocat, 
alienigenarum οἱ extranearum gentium regionem ; 
quie aliis in locis desertum nuncupari solet. Ác 
rursus pro illo, « judicis viduarum ; » Aquila, « ju- 
dicantis viduas; » Symmachus, « ulciscentis vi- 
duas. » Apposite adinodum patrem orphanorum, 
viduarum judicem vocat. Quia enim non omnes vi- 


dus eodem vite instituto sunt, dijudicans ipse 


χαταδὺς ἐν τῷ σώματι, ἐπὶ δυσμῶν τε γενόμενος τοῦ 
θνητοῦ βίου, ( 6v ὁ θεῖος ᾿Απόστολος σχότος ὠνόμασεν 
εἰπών' c Πρὸς τοὺς χοσµοχράτορας τοῦ σχότους τοῦ- 
του") » ἢ ἐν αὐτῷ χαταδὺς τῷ θανάτῳ, λέλεχται ἔτι- 
θεθηχέναι ἐπὶ δυσμῶν. Τούτῳ οὖν, φησὶ, τῷ ἔπιδε- 
δηχότι ἐπὶ δυσμῶν Kuplo, οὗ τὸ Ἰησοῦ ὄνομα διὰ 
τοῦ [a σηµαίνεται, ὁδοποιήσατε. ΠἩροστάττει δὲ 
ταῦτα τὸ Ηνεῦμα τὸ προφητιχὸν τῷ ἁποστολιχφ 
χορῷ, xai τοῦτο πράττειν αὖν πολλῇ προθυμία xal 
παῤῥησίᾳ ἐπιχελεύεται. Ad ἐπιλέγει ἕξδης « Καὶ 
ἀγαλλιᾶσθε ἑνώπιον αὐτοῦ.» f| κατὰ τὸν Σύμμαχον, 
«Καὶ γαυριᾶσθε εἷς πρόσωπον αὐτοῦ.» Καὶ do 5 
γνώρισμα δίδωσι τοῦ προδηλωθέντος Κυρίου, λέγων" 
« Τοῦ πατρὸς τῶν ὀρφανῶν xaX χριτοῦ τῶν χηρῶν. , 


B gi μὴ γὰρ ὀρφανῶν Ἠξίωσε γενέσθαι mathp, yrpov 


τε ἔχδιχος xal χριτῆς, οὖδεὶς ἣν αὐτῷ λόγος πρὺς 
τοὺς ἐπὶ γῆς ταπεινούς. Ἐπεὶ δὲ καθ) ὑπερθολὶν 
φιλανθρωπίας χατηξίωσεν ἐπιθῆναι ἐπὶ δνσμῶν, xal 
τῶν ἓν τῷ σχότῳ ὀρφανῶν χρηµατίσαι mach, τῶν τε 
ἀπεριστάτων χηρῶν τε χαὶ ἐρήμων φυχῶν χριτὴῆς xal 
ἔχδιχος γενέσθαι εἰχότως τὴν ὁδὸν τὴν, ἄγουσαν Eri 
τοὺς ὀρφανοὺς τοὺς τὸν ἑπηυράνιον ἀγνοοῦντας Πα- 
τέρα, ἐπί τε τὰς ἑστερημένας τοῦ νυμφίου χῄρας 
φυχὰς ὁδοποιεῖν παρανελεύεται. Καὶ ἄλλως δὲ, τοῦ 
περὶ Προνοίας λόγου γένοιτ ἂν fj διάνοια παραστα- 
τιχὴ, διδάσχουσα, ὅτι χῆραι xal ὀρφανοὶ ἔρημοι χαὶ 
ἀπερίστατοι χαταλείπονται Ev τῷ βίῳ οὐχ. ἄνευ λόγου 
xat σοφίας θεοῦ, ἀλλ᾽ εἰς δόξαν αὐτοῦ καὶ εἰς ἔνδειξιν 
τῆς αὐτοῦ θείας ἐπισχοπῆς. Πολλάχις γοῦν οἱ γονέων 
ἑστερημένοι παΐδες ὀρφανοὶ μᾶλλον τῶν ὑπὸ πατράσι 
τραφέντων λόγων xal παιδείας µετέσχον, µαχρόδιοί 
τε xa πολυχρόνιοι γεγόνασι' καὶ οὐ µόνον τροφῆς 
ηὐπόρησαν, ἀλλὰ xax εἰς ἐπισήμους ἄνδρας προΏλθον. 
Καὶ γυναῖχες ὡσαύτως χηρίαν δυστυχἠσασαι μᾶλλον 
τῶν ἐν συζυγίᾳ βίον εὔθυμον xal ἄλνπον xat θεοσεθῆ 


«διεξῆλθον' τοῦ θεοῦ τοῖς μὲν ὀρφανοῖς ὑπὲρ πάντα 


πατέρα χαταστάντος, ταῖς δὲ χήραις ἀντιλήπτορος 
xat ἐχδίχου. Διὸ εἴρηται' ε Τοῦ πατρὸς τῶν ὀρφανῶν 
καὶ κριτοῦ τῶν χηρῶν.» ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, « Ti ἐπιδε- 
θηχότι ἐπὶ δυσμῶν,ν ὁ Σύμµαχος' « Ti ἐποχουμένῳ 
ἐν τῇ ἀοιχήτῳ.ν ᾽Αοίχητον δὲ χαλεῖ τὴν τῶν ἄλλο- 
γενῶν καὶ ἀλλοφύλων ἐθνῶν χώραν' ἣν ἔρημον ὀνο- 
μάζειν ἓν ἑτέροις εἴωθεν ὁ λόγος. Καὶ πάλιν ἀντὶ, 


quinam se dignz, quz non dign sint, judex ea- p « τοῦ κριτοῦ τῶν χηρῶν,» ὁ μὲν ἸΑχύλας, « διχαστοῦ 


rum constituitur. Neque tamen pari modo orpha- 
noruin judex fuerit : &equeenim illis ceu pater pro- 
syicit. 


Xnpov,»ó δὲ Σύμμαχος, € xat ὑπερδιχοῦντος ynpiv, 
ἠρμήνευσαν. Σφόδρα δὲ. ἀκριδῶς ὀρφανῶν μὲν αὐτὸν 
πατέρα ἀποκαλεῖ, χηρῶν δὲ κριτήν. Ἐπεὶ γὰρ μὴ 


4:13ax χῆραι τῆς ἴσης ὑπάρχουαι προαιρέσεως, διαχρίνων τὰς ἀξίας αὐτοῦ καὶ τὰς μὴ τοιαύτας, xpi- 
thc αὐτῶν καθίσταται. O0. μὴν xal ὀρφανῶν ὁμοίως γένοιτ ἂν χριτής" && (aou γὰρ πούτων πατρὸς δίχην 


4:povost. 


Vrns. 7. « Deus in loco sancto suo, Deus inha- 
Pbitare facit unius moris in domo. » Quia memora- 
tum Dominum quasi deprimens humilem in loeum 
deduxerat, dicens ascendisse super occasum, esse- 
que patrem orphanorum et judicem viduarum ; ne- 
,eessario ad ejus deitatem praedicandam vertitur, 


« Ὁ Geb, ἐν τόπῳ ἁγίῳ αὐτοῦ, 6 θεὸς χατοιχίφει 
µονοτρόπους ἓν οἴχῳ.» Ἐπειδῃ τὸν προδηλωθέντα 
Κύριον κάτω που ἐπὶ τὸ ταπεινὸν κατήγαγεν ὁ λή- 
γος, ἐπιθεθηχέναι ἐπὶ δυσμῶν φῄσας, αὐτὸν, ὀρφανῶν 
τε εἶναι πατέρα καὶ χηρῶν χριτὴν, ἀναγκαίως ἔπαν' 
έρχεται ἐπὶ τὴν περὶ αὐτοῦ θεολογίαν, ᾿δώάσχων, 





63$ 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


ρου 


ὅτι ταῖς μὲν προλεχθείσαις δυσμαῖς διά τινας olxovo- A docens eum ad predictum occasum per ceconomiam 


µίας πρὸς βραχὺν ἐπιδαίνει χρόνον’ τό γε μὴν olxn- 
τήριον αὐτοῦ καὶ ἡ πρέπουσα αὐτῷ διατριθὴ οὐκ ἐν 
δυσμαῖς ἐστιν, « ἀλλ ἓν τόπῳ ἁγίῳ' » Ἡ κατὰ τὸν 
Αχύλαν, cày οἰχητηρίῳ ἡγιααμένῳ αὐτοῦ.» f) xaxà 
τὸν Σύμμαχον, «iv βασιλείοις ἁγίοις αὐτοῦ.» "Ἔστι 
μὲν γὰρ αὐτῷ τόπος ἐμπρέπων xal ἁρμόζων τῇ aó- 
τοῦ θεότητι ὅμως δ᾽ οὖν, φιλάνθρωπος Qv, τοῦ οἰχείου 
μεγέθους ὑποχαταθαίνει, συγχαταθαἰνει τε τοῖς ἓν 
ὀυσμαῖς οἰχοῦσιν ὀρφανοῖς xal χῄήραις. Au xat à- 
λαχοῦ εἴρηται « "Oct ἰδο Κύριος Κύριος ἔχπο- 
ῥεύεται xal χαταθῄἠσεται Ex τοῦ τόπου αὐτοῦ.» Κατ- 
«oy δὲ ἐνθένδε xal ἐπιθαίνων ἐπὶ δυσμάς, ὁποῖα 
διαπράττεται θεασώµεθα. « Κατοιχίζει, φησὶ, µο- 
νοτρόπους kvobup.» Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, « Albo- 
σιν οἰχεῖν μοναχοῖς οἰχίαν» xal κατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, 
«Καθίζει μονογενεῖς οἴχονδε'» χατὰ δὲ τὴν πέµπτην 
ἔχδοσιν, εΚατοιχίξει µονοζώνους ἐν olx. » Καὶ 
τοῦτ) ἣν τὸ πρῶτον αὐτοῦ κατόρθωμα’ à δὴ xai µέ- 
γιστον τῶν αὑτοῦ χατορθωµάτων τῷ τῶν ἀνθρώπων 
δεδώρηται γένει. Τὸ γοῦν πρῶτον τάγμα τῶν iv 
Χριστῷ προχοπτόντων *b τῶν μοναχῶν τυγχάνει. 
Σπάνιοι 66 εἰσιν οὗτοι δὼ χατὰ xbv ᾽Αχύλαν µο- 
νογενεῖς ὠνομάσθησαν ἀφωμοιωμένοι τῷ povoysvet 
Yüp τοῦ Θεοῦ. Κατὰ δὲ τοὺς Ἑθδομήχοντα µονότρο- 
ποι τυγχάνουσιν, ἀλλ οὐ πολύτροποι, οὐδὲ ἄλλοτε 
ἄλλως τὸν ἑαντῶν μεταθάλλοντες τρόπον, ἕνα δὲ µό- 
voy χατορθοῦντες, τὸν εἰς ἄχρον Ίκοντα ἀρετῆς. Μο- 
νοζώνους δὲ αὐτοὺς ἡ πέμπτη ἔχδοσις ὠνόμασεν, ὡς 
ἂν µονῄρεις καὶ καθ ἑαυτοὺς ἀνεζωσμένους. Τοιοῦτοι 
δὲ πάντες εἰσὶν οἱ τὸν μονήρη xat ἁγνὸν χατορθοῦν- 
τες βίον, ὧν πρῶτοι γεγόνασιν οἱ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
µαθηταλ, οἷς εἴρητο' « Mij χτῄήσησθε χρυσὺν, μηδὲ 
&pyupov εἰς τὰς ζώνας ὑμῶν, μὴ πήραν εἰς ὁδὸνι 
μηδὲ ὑποδήματα, μηδὲ ῥάδδον.ε Ἐν γὰρ τῷ λέγειν 
μὴ δεῖν κτήσασθαι χρυσὸν μηδὲ ἄργυρον εἰς τὰς ζώνας 
ἀνεζωαμένους αὐτοὺς εἰσάχει. Οὕτω δὲ xal πᾶσιν 
ἡμῖν ὁ Απόστολος παρακελεύεται λέγων ε«Στῆτε 
οὖν περιζωσάµενοι τὴν ὁσφὺν ὑμῶν ἐν ἀληθείᾳ.» Καὶ 
οἱ τὸ Πάσχα δὲ ἑσθίοντες ἐχελεύοντο τὰς ὀσφῦς ἔχειν 
περιεζωσµένας., Τοῦτο δὴ οὖν πρῶτον χατορθοῖ τοῖς 
ἐν δυσμαῖς οἰκοῦσιν ἐπιδημῆσας ὁ θέσπιζόμενο». 
᾽Απὺ γὰρ τῶν προλεχθέντων ὀρφανῶν καὶ τῶν δηλω» 
θεισῶν χηρῶν ᾽ἀφορίσας, ἑξαίρετον καὶ τιμιώτατον 
ἑαντῷ τάγμα τὸ τῶν µονοτρόπων χατοιχίξει αὐτοὺς 
ἐν οἴχῳ, δηλαδη kv. τῇ Ἐχκλησίᾳ αὐτοῦ, παραμµένειν 
καὶ χατοιχεῖν ἐν αὐτῇ χαταξιῶν αὐτούς. Μετὰ ὃξ 
τούτους δεύτερον ἔργον κοινωφελὲς χαὶ εἰς πολλοὺς 
διαθαΐνον κατορθοῖ, « ἐξάγων πεπεδηµένους ἓν ἀν- 
δρείᾳ’» τῇ γὰρ ἑαυτοῦ ἀνδρείᾳ ἐξάγει τοὺς πρότερον 
σειραῖς ἁμαρτιῶν πεπεδηµένους. Αντὶ δὲ τοῦ, « ἐν 
ἀνδρείᾳ, εἰς ἀπόλυσιν,ν ἡρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος, si- 
Ttoy* € Ἐξάγει δεδεµένους εἰς ἀπόλυσιν.» Nofjosts 
δὲ xaX τοῦτο Ex τῆς λεγούσης ἐν 'Hoata προφητείας 
εἰς αὐτοῦ πρόσωπον τοῦ Κυρίου. « Ἰδοὺ δἐδωχά σε 
εἰς διαθήχην γένους, εἰς φῶς ἐθνῶν, ἀνοῖξαι ὀφθαλ- 
μοὺς τυφλῶν, ἐξάγειν ἐχ δεσμῶν δεδεµένους, xal ἐς 


H Matth, x, 9, 10. !* Ephes. vi, 14. 


ad breve tempus ascendisse. Domicilium quippe 
ejus et condigna ipsius habitatio non in occasu est; 
sed « in loco sancto; » sive secundum Aquilam, 
« in habitaculo sanctificato suo; » aut. secundum 
Symmachum, « in regia sancta sua. » Est enim ipsi 
locus condecens, et deitati cjus consentaneus ; scd 
tamen humanus cum $it, a propria magnitudine 
descendit, orphanisque et viduis in occasu habi- 
tantibus sese attemperat. Quare alibi dicitur :: 
« Quia ecce Dominus Dominus egreditur el descen- 
det de loco suo, » Cum autem inde descenderit, et 
ascenderit super occasum, qua operetur, videa- 
mus. « Inbabitare facit, inquit, unius moris im 
domo, » Secundum Symmachum autem, « Dat in- 


B habitandam monachis domum;. » secundum Aqui- 


lam, « Sedere facit unigenitos domi; » secundum 
quintam editionem, « Inhabitare facit una zopa 
przcinctos domi. » Et illud erat primum ejus pre- 
clarum opus, quod maximum ejus facinus est in 
gratiam humani generis editum, Primus itaque 
ordo eorum qui in Christo proficiunt, est monacho- 
ruin. Sed rari sunt illi; quare secundum Aquilam 
uuigeniti vocati sunt, similes facti unigenito Filio 
Dei. Secundum LXX autem, unius, non diversi mo- 
ris sunt, neque subinde morem variant, sed unum 
colunt qui ad virtutis cacumen advenit. Ipsos vero 
unius zong quinta editio vocavit, utpote qui soli- 
tarii, et per seipsos pracincti sint. Tales autem 
sunt, quotquot monasticam castamque vitam agunt, 
quorum primi fuere Salvatoris nostri discipuli, 
quibus dictum est : « Nolite possidere aurum nc- 
que argentum in sonis vestris, neque peram in 
viam, neque calceamenta, neque virgam !!. » Cum 
dicitur enim, non oportere possidere aurum neque 
argentum in zonis, ipsos zonis przcinctos indicat. 
Sic autem omnibus nobis Apostolus przcipitl di- 
cens: « State igitur przcincii lumbos vestros in 
veritate **. » Itemque qui pascha comedebant, lum- 
bos przcinetos habere jubebantur. ld igitur pri- 
mum opus habitantibus in occasu adventans exbibet 
is qui in vaticinio fertur. Nam ex memoratis or- 
phanis et viduis adlectum sibi prxestantem illum et 
pretiosigsimum unius moris ordinem, inhabitare 
facit in domo, scilicet in Ecclesia sua, dignosqua 
eos babuit qui in ea manerent et habitarent. Post- 
quam ipsos delegit, aliud opus prestat, in multo- 
rum utilitatem et emolumentum, « educens vin- 
ctos in fortiludine : » mam virtute sua eos qui 
pridem peccatorum vinculis constringebantur, edu- 
cit. Pro illo autem, « in fortitudine, » Symmachus 
1 in dimissionem » interpretatus est dicens : « Edu- 
cit vinctos in dimissionem. » Hzc porro intelligas 
ex prophetia laaiz, quz& ex ipsius Domini persona 
sic loquitur : « Ecce dedi te in testamentum gene- 
ris, in lucem gentium, ad aperiendum oculos ca- 
corum, ad educendum ex vinculis ligatos, el ex 


οἱ 


ΕΌΦΕΝΙ Cs ENSIS opp. PARS ir. — EXEGETICA, 


domo custodie scdentes iri tenebris 13. } Eos enim A οἴχου φυλακῆς καθηµένους Ev σχέτει.» Τοὺς γὰρ z& 


qui ólim diabolicis vinculis constringebantur, dia- 
bolico multorum numinum errori deditos, solutis 
vinculis eduxit, concessa peccatorum remissione. 
Imo etiam eos qui a sazculo in morte colligati 
erant secum resuscitavit, cum acerba mortis vin- 
cula eolvisset. Hoc autem fecit « in virtute; » naa 
accepta heminis forma perque humanum corpus vi- 
riliter agens, vinctos superius memoratos ex vin- 
culis eduxit. Hzc erant preclara Dei Verbi ad ho- 
1Dines adventantis facinora, quibus deinde subjun- 
gitur : « Similiter eos qui exasperant, qui habi- 
tant in sepulcris. » Quod Symmachus hoc pacto 
clarius et apertius explicavit : « Inobsequentes au- 
tem inhabitabunt zstus siccitatem ; » Aquila vero, 
« Verumtamen absistentes inhabitarunt kevem pe. 
tram. » Ipse quippe volebat exacerbantes a vincu- 
Jis eruere et liberare. At illi in hujusmodi inobse- 
quentia perseverantes, Deumque ea in re exacer- 
bantes et exasperantes, in sepulcris suis habita- 
bunt, ita ut de illis dicatur : « Sine mortuos sepe- 
lire mortuos suos f*; » sive etiam « inbabitabunt 
zstus siccitatem ; » utpote qui ituri sint « inignem 
:iernum, paratum diabolo et angelis ejus "5. » 


Vxns. 8, 9. «Deus, cum egredereris in conspectu 
populi tui, eum pertransires in deserto. Diapsalma.» 
Dei Verbum non modo in consummatione szculo- 
rum ad homines advenisse, sed etiam ipsum fuisse 
quod per Moysem oracula fundebat, hic docetur 
his verbis : « Deus, eum egredereris in conspectu 
populi tui, cum pertransires in deserto, terra mota 
est, etenim coeli. distillaverunt. » Tunc enim, in- 
quit, cum educeres filios Israel ex terra /Egypti, 
fama rerum in /Egypto gestarum ad omnes perva- 
vante, universa terra mota est. Sed tunc quidem 
terra mota est; sive fama, utdictum est, omnium 
terrigenarum aures implente ; sive etiam ipso terre 
elemento de adventu Dei lztante. Quod item docet 
alius psalmus his verbis: « In exitu Israel de 
AEgypto, domus Jacob de populo barbaro, montes ex- 
sultaverunt ut arietes, et colles sicut agntovium **. » 
Terra itaque gaudens commovebatur ; coeli autem 
distillaverunt : quid distillaverunt, nisi cibum 


Aat δεσμοῖς διαξολικοῖς χατεσφιγµένους, xat τῇ κο- 
λυθέῳ xa δαιμονιχῇ πλάνῃ προστετηχότας, λύσας 
τῶν δεσμῶν ἐξήγαχε, δοὺς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. ᾽Αλλὰ 
xai τοὺς bv τῷ θανάτῳ δεσµίους ὄντας ἐξ αἰῶνες 
συνανέστησεν ἑαυτῷ, λύσας τῶν πιχρῶν τοῦ θανάτου 
δεσμῶν. Καὶ τοῦτο ἔπραξεν « &v ἀνδρείᾳ» ἀνδρὺς 
γὰρ σχῆμα λσδὼν, καὶ δι ἀνθρωπείου σώματος ἀν- 
δρισάµενος, ἐξήγαγε τῶν δεσμῶν τοὺς προλεχθέντας. 
Ταῦτ) fv τὰ κατορθώματά τῆς εἰς ἀνθρώπους ἐπιδη- 
μίας τοῦ Θεοῦ Λόγου, οἷς ἑξῆς εἴρηται" « Ὁμοίως 
τοὺς παραπιχραΐνοντας τοὺς χατοιχοῦντας Ev τάφοις.» 
"On:o ὁ Σύμμαχος ἠρμήνευσε λευχότερον, διασαφ{- 
σας τὴν διάνοιαν xaX εἰπών' « Ot δὲ ἀπειθεῖς χατοι- 
χήσουσι χαύσωνος ξηρότητα:» ὁ δὲ ᾽Αχύλας, « IDty 


Β ἀφιστάμενοι, φηαὶν, ἑσχήνωσαν λεωπετρίανδε. » 


Ἐθούλετο μὲν γὰρ αὐτὸς xaX τοὺς παραπιχραίνοντας 
ἐξαγαγεῖν χαὶ ἐἑλευθερῶσαι τῶν δεσμῶν. Ἐπιμένον- 
τες δὲ οὗτοι τῇ ἀπειθείᾳ, παροξύνοντές τε Ev αὑτῷ 
τούτῳ xa παραπικραίνοντες τὸν θεὸν, χατοικήῆσουσι 
τοὺς ἑαυτῶν τάφους, ὡς λέγεσθαι περὶ αὐτῶν « Ἂφες 
τοὺς νεχροὺς θάπτειν τοὺς ἑαυτῶν νεχρούς'» fj «xat- 
οικήσουσι χαύσωνος ξηρότητα"» ὡς ἂν μέλλοντες 
πορεύεσθαι « εἰς τὸ mop τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον 
τῷ διαδόλῳ xaX τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ.» 

« 'O θεὸς, ἓν τῷ ἑχπορεύεσθαί σε ἐνώπιον τοῦ 
λαοῦ σου, Ev τῷ διαθαἰνειν σε Ey τῇ ἑρήμῳ. Διά- 
Ψαλμα. » "Oct μὴ µόνον Ev τῇ συντελείᾳ τῶν αἰώνων 
ἀνθρώποις ἐπεδήμει ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ἀλλὰ χαὶ 
πρότερον αὐτὸς ἣν 6 διὰ Μωῦσέως χρηµατίξων , ὁ 
παρὼν διδάσχει λόγος φάσχων" e Ὁ Orbe, ἐν τῷ ἐχ- 
πορεύεσθαί σε ἑνώπιον τοῦ λαοῦ σου, Ev τῷ διαθαίνειν 
σε ἐν τῇ ἑρήμῳ , γη ἐσείσθη, xai γὰρ οἱ οὑρανοὶ 
ἔσταξαν. » Καὶ τότε γὰρ, φησὶ, xa9' ὃν χρόνον ἑξηχες 
τοὺς υἱοὺς 'IopatÀ ἀπὸ γῆς Αἰγύπτου, ἡ σύμπασα Yr, 
ἑσείετο τῆς φἡμης τῶν ἓν Αἰγύπτῳ πεπραγμένων 
διατρεχούσης εἰς πάντας. Ἁλλ' ἡ μὲν γῇ τότε ἑσείστο 
ἤτοι τῆς φήμης, ὡς εἴρηται, τὰς πάντων τῶν ἐπὶ 
γῆς ἀχοὰς πληρούσης, f) xal αὐτοῦ τοῦ στοιχείου 
χαίροντος ἐπὶ τῇ ἐπιθάσει τοῦ Θεοῦ. "O δὴ διδάσχει 
xai ἕτερος φαλμὸς λέγων « Ἐν ἑξόδῳ Ἱσραὴλ ἐξ 
Αἰγύπτου , οἴχου Ἰαχκὼβ ἐχ λαοῦ βαρδάρου , τὰ ὄρη 
ἑσχίρτησαν ὡς χριοὶ, xal οἱ βουνοι ὡς ἀρνία προθά- 
των. »'H μὲν οὖν ΥΠ χαίρουσα ἑσείετο' οἱ δὲ οὐρανοὶ 


Mexspectatum im deserto degentibus delapsum, sive gy ἕσταξαν. Τί δὲ ἔσταξαν, ἀλλ ἤτοι τὴν τροφὴν τὴν 


etiam divinos sermoneset leges qua animarum 
rationabilium cibi sunt? Mota est autem terra, et 
celi distillaverunt « a facie Dei Sinai, » id est, in 
monte Sinai oracula edentis. Hzc vero clarius in- 
terpretatus Symmachus est dicens : « Terra move- 
batur, ccelum vero distillavit a facie Dei hujus Si- 
nai, eta facie Dei, Dei Israel. » Num forte coelestes 
virtutes ecu nutriees quzeedam e mamma lac infan- 
sibus distillare facientes, sic οἱ ipsa alimentum ex 
se iis qui tunc infantes animo erant, subministra- 
runt? Quarelex a Moyse edicta, pedagogus ab 
Apostolo vocata fuit "7. 


παραδόξως ἐνεχθεῖσαν τοῖς ἐπὶ τῆς ἐρήμου, ἡ xal 
τοὺς θείους λόγους τε καὶ νόμους τροφὴν ὄντας ψυγχῶν 
λογιχῶν; ἘἙσείετο δὲ ἡ γῆ, καὶ ἔσταξαν οἱ οὐρανοὶ 
« ἀπὸ προσώπου τοῦ θεοῦ τοῦ Σιναῖ, » τουτέστι τοῦ 
ἐν τῷ ὄρει Σιναῖ χρηµατίσαντος. Καὶ ταῦτα δὲ σα- 
φέστερον ἡρμήνευσεν ὁ Σύµµαχος εἰπών' «Tfj ἑσείετο, 
οὐρανὺς δὲ ἀπέσταξεν ἀπὸ προσώπου τοῦ θεοῦ τούτου 
«00 Zia, καὶ &vb προσώπου τοῦ θεοῦ, θεοῦ Ἱσραήλ.! 
Μήποτε δὲ χαὶ αἱ οὐράνιοι δυνάµεις ὥσπερ τροφοί 
τινες καὶ τιθηνοὶ ἀπὸ θηλῆς γάλα νηπίοις ἁποστάζου- 
σαι, οὕτως xai αὗται τὴν ἐξ αὐτῶν χαρηγίαν παρεῖ- 
yov τοῖς τότε τὰς φυχὰς νηπίοις; Av ὃ καὶ παιδαγω; 


Th$ ωνόµασται παρὰ τῷ Ἅτις- ἔλῳ ὁ διὰ Μωῦσέως λαληθεὶς λόγος. 


? [sa. xiu, 6, Ἱ. !'* Luc. ix, 60. 


15 Matth, xxv, 4t. 


! Psal. exiu, 1, 4... Gal, i, 24. 





συ 


συ, καὶ ἠσθένησε, σὺ δὲ χατηρτίσω αὐτὴν. » Τότε 
μὲν, φησὶν, «ἐν τῷ ἐχπορεύεσθαί σε ἐνώπιον τοῦ 
λαοῦ σου, xdi ἐν τῷ διαδαίνειν ac y τῇ ἑρήμῳ, ifj 
ἐσείσθη, χαὶ οἱ οὐρανοὶ ἕσταξαν * ἐπὶ δὲ τοῦ παρ” 
όντος, ὅτε ἐπιθέδηχας ἐπὶ δυσμῶν, ἕτερα παράδοξα 
εἰργάσω. T$ γὰρ κληρονοµίᾳ σου ἀφώρισας βροχὴν 
ἐχούσιον. Κληρονοµία δὲ αὐτοῦ vlc fjv μετὰ τὸν πρ΄- 
τερον λαὸν ἀλλ ἡ ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησία, ὥσπερ οὖν 
διδάσχει λέγων αὐτὸς Ey δευτέρῳ φαλμῷ' « Κύριος 
εἶπε πρὸς u£ Υἱός µου εἶ σὺ, ἐγὼ σήµερον γεγέἐννηχά 
σε. Αἴτησαι παρ ἐμοῦ , καὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν κλη- 
ρονομίαν σου xal την χατάσχεσἰν σου τὰ πέρατα τῆς 
γῆς. » Yl, γὰρ θεοῦ χελευόµενος πρὸς τοῦ Πατρὸς 
αἰτεῖν χληρονοµίαν, οὔτε Ιουδαίων ἔθνος, ἀλλὰ πάντα 


COMMENTARIA IN PSALMOS. ; 
t Βρὀχὴν ἐχούσιον ἀφοριεῖς, ὁ θεὸς, τῇ χληρονοµίᾳ Α — Vens. 10, 11. « Pluviam voluntariam segregabis, 


694 


Deus, h:ereditati tuz, et infirmata est, tu vero per- 
fecisti eam. » Tune, inquit, «cum egredereris in 
conspectu populi tui, et cum pertransires in deserto, 
terra mota est, et coli distillaverunt. » In przsenti 
autem cum ascendisti super occasum, mirabilia alia. 
perpetrasti. Nam hereditati tuz& segregasti pluviam 
voluntariam. Hzreditas porro illius quznam erat 
post priorem illum populum, nisi Ecclesia gentium, 
ut ipse docet in secundo psalmo: « Dominus dixit 
ad me : Filius meus es tu, ego bodie genui te. Po- 


'Slula a me, et dabo tibi gentes bxreditatem tuam, 


et possessionem tuam terminos terrz 15. » Nam Filius 
Dei, cui Pater przcipit ut petat in hereditatem, 
non Judeorum gentem, sed omnes gentes et termi- 


πὰ ἔθνη xal τὰ πέρατα τῆς γῆς, τίς ἂν γένοιτο f| ὁ B nos terrz, quisnam fuerit, nisi qui Ecclesiam ex 


τὴν t$ ἐθνῶν Ἐχκλησίαν συστησάµενος; Ταύτῃ οὖν 
τᾗ χληρονοµίᾳ αὐτοῦ ἀφώρισε βροχὴν ἐχούσίον * διὸ 
λέλεχται περὶ αὑτοῦ" « Καταθήσεται ὡς ὑετὸς ἐπὶ 
πόχον, χαὶ ὡσεὶ σταγόνες στάζουσαι ἐπὶ τὴν γῆν. » 
Λόγος δὲ ἦν εὐαγγελιχὸς dj Boy ἡ ἐχουσία, xa τὸ 
τῆς Καινῆς Διαθήχης xfipuy pa τῇ ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίᾳ 
παραδεδοµένον. Kat δὲ ἡ προσθήχη τῆς « ἐχουσίας 
Bore » διὰ Μωῦσέως μὲν γὰρ οὐχ ἑχούσιος τοῖς 
παλαιοῖς παρείχετο λόγος, ἐπεὶ οὗ xavà γνώµην τὴν 
αὐτοῦ ἑνομοθετεῖτο' διὸ πρὸς αὐτοὺς ἔλεγεν ὁ Σωτήρ: 
« Μωῦσης πρὸς τὴν σκληροχαρδίαν ὑμῶν ἔγραφεν' » 
ὁ δὲ λόγος ὁ εὐαγγελιχὸς χατὰ βουλὴν xal κατὰ προ- 
α.ρεσιν θεοῦ ἀφωρίσθη « τῇ χληρονοµίᾳ » αὐτοῦ, ἣν 
ὁ20ενῆσασαν sb, φησὶ, χατηρτίσω' χατὰ δὲ τὸν 
Ακόλαν, «€ Μεμοχθηχνῖαν, φησὶ, σὺ ἤδρασας αὐ- 
τὴν » χατὰ bb «by Σύμμαχον, « "Hv ἐξεπόνησας, 
qno, xai Ίδρασας. » Ob δεῖ δὲ πολλῶν λόγων εἰς 
τὸ παραστῆσαι ὅπως dj ἑξ ἐθνῶν πάλαι πρότερον ἂν 
μεμοχθηχυῖα πόνοις χαὶ µόχθοις τῆς εἰδωλολάτρου 
πλάνης καταπονηθεῖσα' ἀσθενήσασά τε fv εἰς ὑπερ- 
Got», ὡς µηδεµίαν ἐν αὐτῇ καταλειφθῆναι δύναμιν. 
'AAA' ἀναλαθὼν αὐτὴν ὁ Σωτὴρ κατηρτίσατο αὐτὴν, 
ἑδράσας ἐπὶ τὴν πέτραν τὴν ἀἁῤῥαγη xal ἄσειστον 
τῆς αὐτοῦ πίστεως ὃ Oh καὶ ἐπηγγείλατο ποιῄσειν 
εἰπών' « Ἐπὶ τὴν πἐτραν οἰχοδομήσω µου τὴν "Ex- 
κλησίαν᾽ xa πύλαι ᾷδου οὗ χατισχύσουσιν αὐτῆς. » 
Ἑδράσας δὲ αὐτὴν καὶ καταρτισάµενος, τὰ (oa Eav- 
τοῦ κατῴχισεν ἐν αὐτῇ. Ζῶα δὲ τίνα ἂν εἴποις τοῦ 
θεοῦ ἡ τὰς ἐχ τῆς παρ) αὑτῷ ζωῆς ἀρνομένας xal 


Κωοποιουμένας ψυχάς; Καὶ ταῦτα πάντα, φησὶν, . 


e Ἠτοίμασας » διὰ τῆς σῆς χρηστότητος καὶ φιλαν- 
θρωπίας, f| διὰ « τῆς σῆς ἀγαθωσύνης, » κατὰ τοὺς 
Ἀοιποὺς ἑρμηνευτάς, « τῷ πτωχῷ, » Πτωχὸν δὲ ἓν- 
ταῦθα χἐχληχε μυστικῶς τὸν χατὰ σάρχα ἄνθρωπον 
τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν, ὃς « πλούσιος ὢν ἑπτώχευσε δι 
ἡμᾶς, ἵνα ἡμεῖς τῇ αὐτοῦ πτωχείᾳ πλουτήσωμεν. » 
Ἐδήλου δὲ αὐτοῦ τὴν. πτωχείαν xai αὐτὸς λέγων: 
« Μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι χαὶ ταπεινὸς τῇ 
xapbla. » Τούτῳ οὖν τῷ πτωχῷ 6 θεὸς καὶ Πατὴρ 
αὐτοῦ τῇ αὐτοῦ φιλανθρωπίᾳ χαὶ χρηστότητι ἠτοί- 


5 Psal. n, 7, 8. 


19 . 
xi, 99. Psal. Lxx, 6. 


* Ματς, x, δ. *! Μαν, xv, 18. 


gentibus constituit? Iluic itaque hereditati sue 
segregavit pluviam voluntariam : quare ἆθ 11ο di- 
ctum est : « Descendet sicut pluvia in vellus, et 
sicut stillicidia stillantia super terram 1. Pluvia 
autem voluntaria erat verbum evangelicum , et prz- 
dieatio Novi Testamenti Ecclesis gentium tradita. E 
re adjicitur ad « pluviam » illud, « voluntariam : » 
nam per Moysem non voluntarium antiquis illis 
tradebatur verbum, quia non secundum ipsius sen- 
tentiam lex dabatur. Quamobrem illos sic Salvator 
alloquitnr : « Moyses ad duritiam cordis vestri 
scripsit 50.2 At. verbum evangelicum secundum 
voluntatem et electionem Dei « hereditati » ejus 
traditum est : quam infirmam tu, inquit, perfecisti ; 
secundum Aquilam, «laborantem , inquit , tu 
fundasti eam; » secundum Symmachum vero, 
«quam elaborasti, inquit, et fundasti. » Neque 
multis opus sermonibus est ad declarandum quo 
pacto gentium Ecclesia pridem defessa, laboribus- 
que erroris idolorum confecta esset, ac supra mo- 
duminfirma, ut nulla ipsi virtus superesset. Sed 
ipsam Servator. susceptam perfecit, inque firma et 
immota petra fidei sux: fundavit : quod se factu- 
rum pollicitus erat dicens : « Supra petram sedifi- 
eabo Ecclesiam meam, et portz inferi non preva- 
lebunt adversus eam. 31. » Postquam vero fundavit 
et perfecit , animalia sua habitare fecit in ea. Áni- 
malia vero Dei qux» dixeris esse, nisi animas vita 
qu» apud tpsum est, instructas et donatas? Et hec 
inquit, omnia per dulcedinem et humanitatem tuam, 
sive per « bonitatem tuam » secundum reliquos in- 
terpretes, « pauperi parasti. » Pauperem hic mystice 
vocat hominem Salvatoris nostri secundum carnem, 
qui « cum dives esset, egenus propter nos factus est, 
ut nos ejus inopia divites essemus 33, » Suam vero 
ipse inopiam his verbis declaravit : « Discite a me, 
quia mitis sum et humilis corde **. » Huic igitur 
pauperi Deus et Pater ejus humanitate ac dulcedine 
$ua predicta omnia praeparavit; videlicet pluviam 
voluntariam, prafatam hxreditatem et memorata 


1* [IL Cor. vi, 9. ** Matth. 


C25 EUsEBA C. S ENSIS Opp. PARS MI. — EXEGETICA. 696 
animaha. Quamobrem post hec oo19i3 Yafertur : A pace τὰ προλεχθέντα πάντα" λέγω δὲ τὴν Σχούσιον 


« Parasti in dulcedine tua pauperi, Dominus dabit 
verbum evangelizantibus virtute mula. » Hzc sunt 
preclara Domini opera, qui ascendit super occa- 
sum. Quoniam vero ea omnibus deelarari oportuit, 
jid etiam ipse Dominus postreliqua omnia efficit. 
Quemodo et qua ratione? Hominibus quidem qui 
nec proprium verbuim nec propriam sapientiam ha- 
bent, sed qui omnino rudes et ineruditi sunt, ipse 
verbum suppeditabit plenum inenarrabili virtute. 


lpsi vero roborati et tradito sibi verbo diserti, 


praecones bonorum totius mundi constituentur, ut 
memorata hominibus omnibus annuntient. Quare 
consequenter post praclara illa Domini opera ad- 
Jicitur illud : 

λιζόμενοι πᾶσιν ἀνθρώποις τὰ προλελεγμένα. Διὸ 
χται τό * 


« Deminus dabit verbura evangelizantibus virtute 
mulia. » Necessarium vero fuit id nos cognoscere, 
quia superius quidam jussi sunt canere et psallere 
Deo, iterque facere ei qui ascendit super occasum: 
idque declarat dicens : « Dominus dabit verbum 
evangelizantibus virtute multa. » His enim evan- 
gelizantibus, qui suo ad homines transitui viam pa- 
rabunt, ipse qui annuntiandus ab ipsis est, dabit 
verbum divinum. Nam multi erant ejusdem verbi 
capaces.cum virtute multa : magnumque ipsis erat 
hujusmodi verbum, quod ad Evangelii ministerium 
sufficeret. Ipse namque Dominus perfectum erat 
Dei Verbum. Ti vero qui verbum acceperunt brevi 
quodam virtutis ejus afflatu dignali, virtute cum 
:nulta predicantes, universum orbem Evangelio re- 


pleverunt : quod ipse lisdem pollicitus his verbis 6 


erat : « Vos autem accipietis virtutem supervenien- 
his Spiritus sancti in vos ** ; » Secundum Symma- 
chum autem : « Dominus, inquit, dedit verba 
evangelizanti exercitui multo, » Ingens autem erat 
flalvatoris nestri exercitus, eorum scilicet quibus 
verba illa data et annuntiata fuerant ; primo qui- 
dem apestolorum duodecim ; secundo discipulorum 
septuaginta; preter haec vero aliorum quingento- 
rum, quibus simul post resurrectionem apparuit, ut 
divinus Apostolus testificatur his verbis : « Deinde 
visus est plus quam quingentis fratribus simul : ex 
quibus multi manent usque adhuc, quidam autem 
dormierunt ** ; » postea subjungit : « Deinde visus 
est apostolis omnibus **. » Et erant sane cum 
ilis duedecim, eum illis septuaginta, et cum illis 
quingentis, alii bene multi Evangelii przcones, 
apostolicis temporibus, et post illos. alii, qui per 
totum orbem in Ecclesiis Kvangelium ejus przdica- 
runt, quibus rex virtutum Dilecii virtutem suppe- 


ditabat. Aliz item przter illas erant Dilecti virtu-. 


tes, coelestes nimirum exercitus, angeli, archange- 


li et divini spiritus. Hz virtutes Dilecti erant. Qua- 


δν Act. 1, 8. 35 { Cor. xv, 6. 3 ibid. 7. 


M) Drusius, εὐαγνελιζομένοις. 


Bpoyhv, τὴν δηλωθεῖσαν χληρονοµίαν, τὰ προλεχθέντα 
ζῶα. Διὸ τοῖς πᾶσιν ἐπενήνεχται τὸ, « Ἡτοίμασας 
ἐν τῇ χρηστότητί coo τῷ πτωχῷ. Κύριος δώσει 9b 
ῥήμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάμεε πολλῇ. » Τὰ 
μὲν χατορθώµατα τοῦ ἐπιδεδηχότος ἐπὶ δυσμῶν 
Κυρίου τοιαῦτα. Ἐπεὶ δ᾽ ἐχρῆν αὐτὰ ἑδάκουστα πᾶ- 
σιν ἀνθρώποις γενέσθαι, πάλιν ὁ αὐτὸς Κύριος χαὶ 
τοῦτο πρὸς τοῖς ἄλλοις ἐπιτελεϊ. Πῶς δὲ καὶ είνα 
τρόπον; ᾿Ανθρώποις μὴ ἔχουσιν ἴδιον λότον , μτδξ 
οἰχείαν σοφίαν, παντελῶς δὲ ἰδιώταις ἀνεπιστήμο- 
σιν, αὐτὸς ἐπιχορηγήσει ῥῆμα μεστὸν ἀφάτου xo 
πολλῆς δυνάµεως. Οἱ δὲ δυναµωθέντες xai στοµω- 
θέντες ὑπὸ τοῦ δωρηθέντος αὐτοῖς ῥήματος χήρυχες 
ἀγαθῶν τοῦ παντὸς χόσµου καταστήσονται εὐαγγτ- 
ἀχολούθως τοῖς τοῦ Κυοίου χατορθώµασιν ἐπενήνε- 


B « Κύριος δώσει (ua τοῖς εὐαγγελιζομένοις ὃν- 
νάµει πολλῃ. » 'Avayxalov 6k ἣν γνῶναι ἡμᾶς xat 
τοῦτο. Ἐπειδὴ ἀνωτέρω παρεχελεύετό τισεν ὥδειν 
xai φάλλειν τῷ θεῷ, ὁδοποιεῖν τε τῷ ἐπιθεθηχότι 
ἐπὶ δυσμῶν, παρέστησεν εἰπών' ε Κύριος δώσει 
ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάµει πολλῇῃ. » Τοῦ- 
τοις Y&p τοῖς εὔαγγελιζομένοις xat ὁδοποιοῦσεν αὐτῷ 
τὴν εἰς ἀνθρώπους πάροδον αὐτὸς ὁ πρὺς αὑτῶν xaz- 
αγγελλόµενος δώσει ῥῆμα θεῖχόν. Τοσοῦτοι γὰρ 
Ίσαν χωρητιχοὶ σὺν πολλῇ δυνάµει' xal μέγα iy 
αὐτοῖς τουτὶ τὸ ῥῆμα xal αὕταρχες εἰς τὴν τοῦ Εὺ- 
αγγελίου διακονίαν. Αὐτὸς μὲν γὰρ ὁ Κύριος ὁ τέ- 
λειος fj» τοῦ Θεοῦ Λόγος. Οἱ δὲ ῥῆμα λαθόντες xai 
βραχείας τιγὸς τῆς αὐτοῦ δυνάµεως ἐμπνεύσεως χατ- 
αξιωθέντες τὴν σύμπασαν ἐπλήρουν οἰχουμένην του 
Εὐαγγελίου σὺν πολλῇ δυνάµει χηρύττοντες. Τούτο 
γοῦν xal ἑπήγγελτο αὐτοῖς δι’ ἑαντοῦ φήσας’ « "Y pel 
65 λήψεσθε δύναμιν ἑπελθόντος τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἐφ᾽ ὑμᾶς. » Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, « Κύριος, φησὶν, 
ἔδωχε ῥῆσεις (1) εὐαγγελιζομένῃ στρατιᾷ πολλῇ. » 
Στρατιὰ δὲ ἣν πολλὴ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἡ τῶν εὔαγ- 
γελιζοµένων τὰς δοθείσας αὐτοῖς ῥήσεις, πρῶτον μὲν 
ἀποστόλων 16" ἔπειτα μαθητῶν o* xal ἐπὶ τούτοις 
ἑτέρων φ’, οἷς ἀθρόως ἑφάνη μετὰ τὴν ἀνάστασιν, 
ὡς ὁ θεῖος ἐμαρτύρησεν ᾿Απόστολος εἰπών' « Ἔπειτα 
ὤφθη ἑπάνω q^ ἀδελφοῖς ἐφάπαξ' ἐξ ὧν οἱ πλείονες 
µένουσι ἕως ἄρτι, τινὲς δὲ xol ἐχοιμήθησαν' » οἷς 
ἐπιλέχει € Ἔπειτα ὤφθη τοῖς ἁποστόλοις πᾶσιν. » 
σαν γὰρ (sic) σαν χαὶ μετὰ τοὺς (6, xal μετὰ 
τοὺς ο’, xal μετὰ τοὺς Φ’ ἕτεροι πλείους χήρυχες 
τοῦ Εὐαγγελίου, Χατά τε τοὺς χρόνους τοὺς ἁποστο- 
λιχοὺς, xat μετ) ἐχείνους ἕτεροι οἱ χατὰ πᾶσαν τὴν 
οἰχουμένην ἓν ταῖς Ἐκχλησίαις αὐτοῦ τὸ Εὐαγγέλιον 
αὑτοῦ χηρύττοντες, οἷς ὁ βασιλεὺς τῶν δυνάµεων τὴν 
τοῦ ᾽Αγαπητοῦ δύναμιν ἑἐχορήγει. Ἕτεραι δὲ παρὰ 
ταύταις τοῦ ᾽Αγαπητοῦ δυνάµεις σαν αἱ κατ obpa- 
νὸν στρατιαὶ, ἄγγελοι xal ἀρχάγγελοι, xal πνεύματα 
θεῖα. Αὖται yàp σαν αἱ δυνάµεις τοῦ ᾽Αγαπητοῦ. 








607 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


608 


Διὸ Κύριος τῶν δυνάµεων ἀνηγόρενται. Αγαπητὸς A re Dominus virtutum vocatur. Dilectus autem Dei 


δὲ τοῦ θεοῦ τίς fiv f 6 Μονοχενὴς Υἱὸς τοῦ θεοῦ; ᾧ 
f| πατριχὴ qovh ἑμαρτύρει φῄσασα * « Οὗτός ἐστιν 
à Υϊός µου ὁ ἀγαπητὸς, εἰς ὃν ηὐδόχησα" » Οὗτος 
τοίνυν ὁ βασιλεὺς τῶν τοῦ ᾿Αγαπητοῦ δυνάµεων, 
ὥσπερ ταῖς xav' οὐρανὸν δυνάµεσιν ἑχορήχει τὰς 
ἑαυτοῦ εὑεργεσίας, οὕτως xal τοῖς ἐπὶ γῆς εὔαγγε- 
λιζοµένοις bibat τὸ εὐαγγελιχὸν ῥῆμα σὺν δυνάµει 
απολλῇ. Καὶ αὐτοὶ δὲ οὗτοι οἱ ἐπὶ γῆς στρατιαὶ ἦσαν 
αὐτοῦ xal δυνάµεις αὐτοῦ. Aib κατὰ τὸν Σύμμαχον 
λάλεχται « Βασιλεῖς τῶν στρατειῶν ἠγαπήθησαν, » 
$, ἀγαπητοὶ ἑἐγένοντο. Τούτοις δὲ αὐτοῖς xai ἄλλο 
χάρισμα ἑδωρήῄσατο' τοῦτο δὲ fjv τὸ διελέσθαι σχύλα 
εἰς ὡραιότητα τοῦ οἴκου. Ὡραιότης μὲν olxou τὰ 
διαπρέποντα ἐν τῇ Ἐχκλησίᾳ τοῦ Θευῦ εἴη ἂν τά- 
γµατα" ὧν xai ἐπιθυμητὴς ὁμολογεῖ τις Υεγονέναι, 


efc € Κύριε, Ἰγάπησα εὐπρέπειαν οἴχου Goo, 


xai τόπον σχηνώματος δόξης σου. » Καὶ πάλιν" 
« Μίαν ἠτησάμην παρὰ Κνρίου, ταύτην ζητήσω, τὸ 
χατοιχεῖν µε ἓν οἴχῳ Κυρίου πάσας τὰς ἡμέρας τῆς 
ζωῆς µου, τοῦ θξωρεῖν µε τὴν τερπνότητα Κυρίου 
xai ἐπισχέπτεσθαι τὸν ναὺν αὐτοῦ. » 

Τὰ "Άγια τοίνυν τῶν ἁγίων εἴη ἂν f$) τερπνότης xai 
ὡραιότης τοῦ ofxou τοῦ θεοῦ. Ταῦτα δέ ἐστι τὰ ἐν 
σωφροσύνῃ καὶ ἀγνείᾳ, xaX δικαιοσύνη, χαὶ ταῖς λοι- 
Tal; ἀρεταῖς διαλάµποντα τῆς Ἐχχλησίας τοῦ tov 
τάγματα. Εὶς δὲ τὴν ὡραιότητα ταύτην σχύλα διελέ- 
σθαι τοῖς αὐτοῦ στρατιώταις ἑδωρήσατο 6 βασιλεὺς 
τῶν δυνάμεων. Τῶν γὰρ πολεµίων ἀνατραπέντων 
καὶ εἰς φυγὴν χεχωρηχότων, λέγω δὲ τῶν ἀφανῶν 
γαὶ ἀοράτων δυνάµεων, περὶ ὧν ἀνωτέρω ἑλέγετο' 
6 Ἀναστήτω 6 Geb; χαὶ διασχορπισθήτωσαν οἱ 
ἐχθροὶ αὐτοῦ, Φυγέτωσαν πάντες οἱ μισοῦντες αὐτὸν 
ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ, » οἱ τοῦ νιχητοῦ βασιλέως 
στρατιῶται τὰ σχύλα τούτων εἰς ἑαντοὺς διῃροῦντο. 
Σχύλα δὲ μεν ἡμεῖς xal qd» τὸ τῶν ἀνθρώπων 
γένος, τὸ πάλαι πρότερον ὑποχείριον τῶν άντιχει- 
µένων δυνάμεων γεγενηµένον. ὧν ἀπελασθεισῶν, οἱ 
$09 Σωτήρος ἡμῶν μαθηταὶ xal ἁπόστολοι, xai εὐαγ- 
γελισταὶ. fj τε λοιπὴ αὐτοῦ στρατεία, τὰς πάλαι 
πρότερον ἐσχυλευμένας Φυχὰς, χτῆμα ἴδιον ποιησά- 
µενοι, διενείµαντο εἰς ἀλλίλους. Παῦλος μὲν οὗν 
ἀτὸ Ἱερουσαλὴμ xai χύχλῳ µέχρι τοῦ Ἰλλριχοῦ 
τὰ ἐξ ἐθνῶν ἐχληροῦτο σχύλα’ Πέτρος δὲ πάλιν ἑτέ- 
pv ἐθνῶν xai Ἰωάννης ὡσαύτως ἑτέρων, xal τῶν 
λοιπῶν ἁποστόλων ἕχαστος Ξαραπλησίως. 'Aq' ὧν 
σχύλων τὰ ἑἐξαίρετα ἀναθήματα, εἰς ὡραιότητα τοῦ 
οἵχου τοῦ θεοῦ ἀφώριζον. Aib λέλεχται’ « Kat ὡραιό- 
cm: τοῦ οἴχου διελέσθαι σχύλα. 'EXv κχοιµτθήητε 


ἀνὰ μέσον τῶν χλήρων «πτέρυγες περιστερᾶς περι- - 


πργ»ρωµέναι, xai τὰ µετάφρενα αὐτῆς bv χλωρό- 
«τι χρυσίου. » Μντμονεύσας ὁ λόγος τῶν εὐαγ- 
γελεφομένων δυνάµει TAA τοῦ τε οἶχου xal τῆς 
ὁραιότττος αὐτοῦ, ἔτι μῖν xal τῶν iv αὐτῷ σχύ- 
ων, δι ὧν divo τον Ἐχχλγσίαν τοῦ Θεοῦ 
καὶ τοὺς ἐν αὑτῆ δ.ασρέτοντας ἀχοιούθως διὰ 
τῶν μετὰ χείρας καὶ τῶν θεοπνεύστων ἄναγνωσμά- 


quis fuerit, nisi Unigenitus Filius Dei, eui hzc pa- 
terna vox testificabatur : « Hic est Filius meus di- 
lectus, in quo mihi complacui *' ? » Ilic itaque rex 
virtutum Dilecti, quemadmodum celegtibus virtuti- 
bus.beneficia sua subminisirabat , sic et evangeli- 
zantibus in terra verbum dat evangelicum cum 
virtute multa. li vero ipsi, qui in terra degebant, 
exercitus et virtutes ejus erant. Quare secundum 
Symmachum dicitur, « Reges exercituum dilecti 
Sunt, » sive dilecti evaserunt. His vero ipsis altera 
gratia collata est; id erat, ut dividerent spolia in 
speciem domus. Species quidem domus fuerint or- 
nati et decori illi in Ecclesia Dei ordines; quorum 
se cupidum quispiam fatetur, dicens : « Domine, di- 


B lexi decorem domus tuz, et locum habitationis glo- 


rig tuse **; » ac rursum : « Unam petii a Domino, 
hanc requiram, ut inbabitem in domo Domini omni- 
bus diebus vitie mex ; ut videam voluptatem Dommi 
et visitem templum ejus **, » 


Saneta sanctorum itaque vo,uptas ac species 
domus Dei fuerint. Hi porro sunt Ecclesie Dei or- 
dines, temperantia, castitate , justitia οἱ caeteris 
virtutibus fulgentes. Ad talem ergo speciem spolia 
dividere rex virtutum militibus suis concessit. Ver- 
sis enim et fugatis inimicis, occultis videlicet οἱ 
invisibilibus virtutibus, de quibus superius diceba 
tur : « Exsurgat Deus, et dissipentur inimici ejus, 
fugiant omnes qui oderunt eum a facie ejus; » 
victoris regis milites spolia eorum inter se distri- 
buerunt. Spolia autem nos eramus ; totumque ho- 
minum genus, olim adversariis virtutibus subdi- 
tum. Quibus repulsis Salvatoris nostri discipuli, 
apostoli et evangeliste, et reliquus ejus exercitus 
animas, quz. olim raplze fuerant, quasi in potesta- 
tem et ditionem suam redactas, inter se distribue- 
runt. Paulus siquidem ab Jerusalem et vicinis locis 
usque ad illyricum, gentium spolia sortitus est : 
Petrus item aliarum gentium, Joannes pariter alia- 
rum, ex reliquis apostolis singuli aliarum similiter 
gentium spolia obtingere. Ex quibus spoliis excel- 
lentiora donaria ad speciem domus Dei segregarunt. 


p Uuanobrem dictum est: « Et speciei domus divi- 


dere spolía. Sí dormiatis inter medios cleros pen- 
nae columba: deargentatze, οἱ posteriora ejus ín pal- 
loreauri. » Postquam evangelizantium virtute multa 
domusque ac specici ejus, necnon spoliorum quae 
in ipsa erant, queis Ecclesia Dei et ii qui in ipsa 
conspicui fuere subindicabantur, mentio facta est ; 
consequenter in iis quae jam tractamus divinitus in- 
spiratas lectiones commemorat. nos ita compellans ; 
«8i dormiatis inter medios cleros.» Cleri autem, sive 
fortes Ecclesiz, sunt Vetus et Novum Testamentum 
Dei : docetque, eos qui in medio eorum versantur 
pensas columbz deargeniatas inventuros esáe; εν» 


5? Matth. πι 467; xvi, $. "Psal xxv, 8. ** Psal. xxvi, 4. 


EUSES CAE S MENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


100 


jus columbz posteriora dicit eese ΤΠ Pallore auri. A των τὴν μνήμην ποιεῖται ὡς πρὸς ἡμᾶς λέγων: 


Nam cum Spiritus sanctus columba esse intelliga- 
tur, que verba in Veteri et Novo Testamento legun- 
tut, secundum nudam οἱ obviam lectionem , quasi 
gub alis occulta sunt, alis, inquam, deauratis, quia 
eloquia Domini argentum sunt igne examinatum, 
probatum terre. Sensa autem in profundo abscon- 
dita, que memorate columbe, nimirum Spiritus 
sancti, posterioribus comparanda, in pallore dicun- 
tur esse, quia sententia et purissima mens sub di- 
ctione abscondita auri instar effulget. Hisque rur- 
sum nos compellat omnes, qui in domo Dei congre- 
gati sumus, quos spolia superius nuncupavit. Pro 
illo autem, « Si dormiatis, » Symmachus sic ha- 
bet, « Si recideritis inter cleros. » Nam dormire, 


« Ἐὰν χοιμηθῆτε ἀνὰ μέσον τῶν χλήρων. » Κλλροι 
δὲ τῆς Ἐκχλησίας εἰαὶν 5 τε Παλαιὰ xoi f Καινὴ 
Διαθήχη τοῦ Θεοῦ ὧν τοὺς àv µέσῳ διαστρεφοµένους 
διδάσχει πτέρυγας περιστερᾶς περιηργυρωμµένας só- 
ρήσειν' ἧς περιστερᾶς τὰ µετάφρενα εἶναι ἐν χλω- 
ρότητι χρυσίου. Τοῦ γὰρ ἁγίου Πνεύματος περιστε- 
ρᾶς νοουµένου, οἱ ἐν Παλαιᾷ xai Καινῃ λελαλημένοι 
λόγοι, χατὰ μὲν τὴν ἐπιπόλαιον ἀνάγνωσιν, πτέρυξυ 
ὥσπερ ἐγχεχαλυμμένοι τυγχάνουσι, xai πτέρυξι τε- 
ριηργνρωμέναις, ἐπειδὴ τὰ λόγια Κυρίου ἀργύριόν 
ἐστι πεπνυρωµένον, δοχίµιον τῇ γῇ τὰ δὲ χατὰ βάθους 
ἐγχεχρυμμένα νοήματα, ἅπερ ἔοιχε µεταφρένοις τῆς 
ἀποδοθείσης περιστερᾶς, δηλαδη τοῦ ἁγίου Ἠνεύμα- 
τος, ἐν χλωρότητι λέγεται εἶναι, τῆς ἐγχεκρυμμένης 


nunc requiescere significat. Tis igitur qui sacrorum B τῇ λέξει διανοίας χαὶ τοῦ χαθαρωτάτου vou χρυσοῦ 


verborum exercitationi vacant, hortatorio modo pro- 
mittitur divinarum Scripturarum utilitas : nam sa- 
erarum lectionum dictio purgata est instar argenti 
igne examinati, secundum hanc sententiam : « Elo- 
quía Domini igne examinata *^; » ac rursum : « Elo- 
quia Domini eloquia casta, argentum igne exami- 
natum, probatum terre, purgatum septuplum δν 
Sententia vero spiritualis przstans et magni pre- 
Ηἰ esse, cum dicitur, « In pallore auri, » decla- 
ratur. 


δίκην ἁπαστράπτοντος. Ταῦτα δὲ ἀναφωνεῖται πᾶσιν 
ἡμῖν τοῖς £v τῷ οἴχῳ τοῦ Θεοῦ συνηγµένοις, οὓς δια 
τῶν ἔμπροσθεν σχύλα ὁ λόγος ὠνόμαζεν. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, 
ε Ἐὰν χοιμηθῆτε, » κατὰ τὸν Σύμμαχον, « Ἐὰν άνα- 
πέσητε μεταξὺ τῶν χλήρων, » εἴρηται. Τὸ γὰρ xov 
μηθῆναι νῦν διαναπαύσεσναι δηλοῖ, Τοῖς οὖν τῶν ἱερῶν 
ἀσχηταῖς λόγων προτρεπτικῶς 1) προσφώνησις Enay- 
γέλλεται τὴν ἐκ τῶν θείων λόγων ὠφέλειαν * f, τε γὰρ 
λέξις τῶν ἱερῶν ἀναγνωσμάτων χεχάθαρται δίχην 
ἀργυρίου πεπυρωµένου, κατὰ τὸν φῄσαντα λόγον’ 


« Τὰ λόγια Κυρίου πεπυρωμένα ” » xal πάλιν «€ Τὰ λόγια Κυρίου λόγια ἀγνὰ, ἀργύριον. πεπυρωµένον, 
δοχίµιον τῇ yf, χεκαθαρισμένον ἑπταπλασίως” » fj τε διάνοια f) πνευματιχὴ ἐξαίρετος χαὶ πολυτίµητος διά 
τοῦ λέγεσθαι, «Ἐν χλωρότητι χρυσίου, » παρἰσταται. 


Vrns. 15-17. « Dum discernit coelestis reges su- ( 


per eam nive dealbabuntur in Selmon. » Pro illo, 
«Dum discernit calestis, » et czetera, sic interpretatur 
Symmachus : « Quando dispensavit potens regnare 
illam, quasi nive dealbata erat. Selmon mons Dei, 
mons pinguis, mons altissimus, mons pinguis : quare 
curiose investigantur montes excelsi ? Mons in quo 
desideravit Deus habitare, et Dominus habitabit in 
finem. » His autem docemur, cum coelestis ille, sive 
celestium incolarum Deus, praedictam columbam 
regibus terrz donavit, id est, iis qui in terra regni 
ejus consortes fuerunt (hi porro erant prophetz, 
justi et pii viri, ac discipuli et apostoli Salvatoris 
nostri, quibus Spiritum sanctum celestis ille Deus 
distribuit); tunc eos qui divini Spiritus donis or- 
nati fuerant, instar nivis candidos clarosque fuisse. 
Quare dictum est : « Utquid suspicamini montes 
coagulatos? » Objurgantur scilicet qui aliquid si- 
mile exsistere arbitrantur : addit vero qua de causa 
non oporteat quidvis aliud cum ipso conferre, di- 
cens . «Mons in quo beneplacitum est Deo habitare 
in eo : etenim Dominus habitabit in finem. » Nam 
ille solus mons est in quo Deus habitare cooptavit, 
el in quo Pater domicilium habet in ssecula infinita; 
quare non decet alium cum illo conferre. Nam etsi 
de aliis dictum fuit illud, « Inhabitabo in illis et 
inambulabo, et ero illorum Deus, et ipsi erunt mihi 


populus **; » at non perinde in ipsis habitat et am- 


9? Ps^] xvii, οἱ. ?! Psal, xi, 7. 


ε Ἐν τῷ διαστέλλειν τὸν οὐράνιον βασιλεῖς ἐπ᾽ αὐ- 
τὴν, χιονωθῄήσονται ἓν Σελμών.» Αντὶ τοῦ, « Ἑν τῷ 
διαστέλλειν τὸν ἑπουράνιον » xal τὰ ἑξῆς, ὁ Σύμμαχος 
τοῦτον Ἡρμήνευσε τὸν τρόπον « Ὁπότε κατεµέριζεν 
6 ἰχανὸς βασιλεύειν αὐτὴν, ὡς χιονισθεῖσα fjv. Σελ- 
μὼν ὄρος Θεοῦ, ὄρος εὐτροφίας, ὄρος ὑψηλότατον, 
ὄρος εὐτροφίας" εἰς «lU περισπουδάζεται τὰ ὄρη τὰ 
ὑψηλά; Τὸ ὄρος ὅπερ ἐπόθησεν ὁ θεὸς εἰς τὸ χατο!- 
χεῖν kv. αὐτῷ, xaX Κύριος χατασχηνώσει εἰς τέλος. » 
Διδάσχει δὲ ὁ λόγος, ὡς ἄρα χατὰ τὸν χαιρὸν ἓν ᾧ ὁ- 
ἑπουράνιος, δηλαδη ὁ τῶν ἐν οὐρανοῖς οἰκούντων θεὸς, 
τὴν προλεχθεῖσαν περιστερὰν χατεµἑριζς τοῖς ἐπὶ 
τῆς γῆς βασιλεῦσι, τουτέστι τοῖς ἓν τῇ YT] µετόχοις 
τῆς αὐτοῦ βασιλείας, (προφῆται δὲ σαν οὗτοι, δί- 
xatol τε xat θεοφιλεῖς ἄνδρες, of τε μαθηταὶ £a ἁ πό-- 
στολοι τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, οἷς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον ὁ 
θεὺς διεµέριζεν ὁ ἑπούρανιος.) χιόνος δίχην ἐἑλαμπρύ- 
νοντο οἱ τῶν τοῦ θείου Πνεύματος χαρισµάτων xat- 
αξιούμενοι. Διὸ λέλεχται’ «Ἵνα τί ὑπολαμθάνετε ὄρη 
τετυρωµένα;» Ἐπιτιμῶντος τοῦ λόγου τοῖς ἕτερόν τι 
νοµίζουσιν ὅμοιον αὐτῷ εἶναι. Ἐπιλέγει δὲ xai αἰτίαν 
δι ἣν οὗ προσήχει ἀντιπαραθάλλειν αὑτῷ ἕτερον ’ διό 
φησι’ « Τὸ ὄρος ὃ ηὐδόκησεν ὁ Θθεὸς κατοιχεῖν ky αὐ- 
τῷ ' χαὶ γὰρ ὁ Κύριος κατασχηνώσει εἰς τέλος. » 
Móvyov γάρ ἐστι τοῦτο ἐν ᾧ ηὐδόχησεν ὁ θεὸς χατοι- 
χεῖν, xai tv ip ὁ Πατὴρ κατασχηνοῖ εἰς ἁπείρους alix 
vac * διὸ οὗ προσήχει ἕτερον ἀντιπαραδάλλειν αὐτῷ. 
El γὰρ καὶ λέλεχται περὶ ἑτέρων τὸ, « Ἐνοιχήσω ἐν 


? Levit, xxvi, 19; I] Cor. vi, 16. 


401 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


702 


αὐτοῖς χαὶ ἑμπεριπατήσω, xal ἔσομαι αὐτῶν θεὺὸς, 4 bulat, atque in monte suo : etenim Pater in Filio, 


καὶ αὐτοὶ ἔσονταί µου λαός » ἀλλ οὐχ οὕτως ἐνοι- 
χεῖ xal ἐμπεριπατεῖ ἓν τούτοις, ὡς Ev τῷ αὐτοῦ ὄρει’ 
ὁ γὰρ Πατὴρ ἐν τῷ Yi καὶ ὁ Υἱὸς ἐν τῷ Πατρί” « xat 
&v αὐτῷ ηὐδόχησε xdv τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος χατ- 
οιχῆσαι’ » χαὶ οὗ ποτὲ μὲν ᾧχησεν Ev αὑτῷ, ἄλλοτε 
δὲ αὐτοῦ ἀπέστη΄ ἁλλ᾽ εἰς τὸ ἄπειρον τέλος ἀεὶ ὁ Πα- 
«hp ἓν τῷ Yl κατοιχεῖ. Αὐτὸς 66 ἐστιν ἡ εἰρήνη ἡμῶν 
χατὰ τὸν ᾽Απόστολον. Διὸ καὶ Σαλμὼν (sic) ὠνόμασται, 


et Filius in Patre, « et in ipso complacuit omnem 
plenitudinem divinitatis inbabitare ** : » neque enim 
modo habitavit in illo, modo recessit ab eo ; sed in 
infinitum ac semper Ροίος in Filio inhabitat, lpse 
autem est pax nostra, secundum Apostolum **, Quare 
Selmon vocatur, id est, Pax ; et locus Dei pas di- 
citur, secundum illud, « In pace sancta locus 
ejus **. » 


ὅπερ ἐστὶν Εἰρήνη " xol τόπος τοῦ Θεοῦ ἡ εἰρήνη λέλεχται, χατὰ τὸ, « Ἑν εἰρήνῃ ἁγίᾳ ὁ τόπος αὐτοῦ. » 


« Τὸ ἅρμα τοῦ θεοῦ µυριοπλάσιον, χιλιάδες «ὔθη- 
νούντων’ Κύριος ἐν αὐτοῖς Ev Σιναϊ by τῷ &vlty. » Απο 
δοὺς 6 λόγος πρώτην τὴν περὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
διδασχαλίαν διὰ τῆς περιστερᾶς, ἔπειτα τὴν περὶ τοῦ 
ΥἸοῦ διὰ τοῦ ὅρους τοῦ θεοῦ, καταθαίνει λοιπὸν ἐπὶ 
τὰς ὑποδεθηχυίας δυνάµεις * παριστὰς, ὅτι, εἰ xat τὰ 
μάλιστα vb ὄρος τὸ ἀποδοθὲν τοιοῦτον τυγχάνει, ὡς 
ἐν αὐτῷ χκατοιχεῖν πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς πατρικῆς 
θεότητος, ἁλλ᾽ οὗ µόνον τοῦτο χτηµά ἐστι τοῦ Πατρὸς, 
ἔχει δὲ xal ἄλλας ὑποδεθηχνίας διαχονικὰς χαὶ λει- 
τουργιχὰς δυνάµεις, ἃς µυρίας οὖσας xaY πολλὰς, τῇ 
τε ἀρετῇ διαφερούσας ὑφ) ἕνα ζυγὸν χαταδησάµενος, 
ἅρμα ἑαυτῷ χατέζευξεν ὁ παμθασιλεὺς Gehe, ὑφ᾽ fjvt- 
όχω τῷ Μονογενεῖ αὐτοῦ Λόγῳ. Τὸ δὲ τούτων πλῆθος 
xat Δανιὴλ 6 προφήτης ἐν τῇ θεοπτίᾳ παρίστησι λέ- 
γων) « Müpgtat μυριάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ, χαὶ yat 
χιλιάδες παρειστήχεισαν ἔμπροσθεν αὐτοῦ. »"Q συµ- 
φώνως xal νῦν λέλεχται" « Tó ἅρμα τοῦ θεοῦ µυριο- 
πλάσιον, χιλιάδες εὐθηνούντων. » 'AvO' οὗ ὁ Σύμμα- 


Vzns. 18. « Currus Dei decem millibus multiplex, 
millia lzetantium, Dominus in eis, in Sinai, in san- 
cto. » Post primam traditam de Spiritu sancto do- 
ctrinam per columba similitudinem , deindeque de 
Filio per figuram montis Dei, ad inferiores denium 
potestates descendit ; declarans, etiamsi 1nons ille 
memoratus hujusmodi sit, ut in ipso imhabitet 
omnis plenitudo paternz divinitatis, non esse ta- 
men solam Patris possessionem ; sed ipsum alias 
habere administras et subditas virtutes, quas, licet 
inünito numero sint, atque virtute przstantes, sub 
uno jugo colligans omnium rex ille Deus currui ad- 
junxit suo, aurigante Unigenito Verbo suo. Harum 
vero multitudinem in divina sua visione declarat 
Daniel, dicens : « Decies millies dena millia mini- 
strabant ei, et millia millium astabant in conspectu 
ejus **. » Cui accinit hic locus : « Currus Dei mul- 
tiplex millia lztantium. » Pro quo Symmachus sic 
interpretatur, «Vectura Dei denorum millium, mil- 


χος fjpufjveusev* «Ὅχησις τοῦ Θεοῦ µυριάδων, χιλιά- C lia sonantium. » Quid illud, « sonantium,» nisi νο: 


δες ἠχούντων.» Τί δὲ εηχούντων » ἡ πάντως που 
φωνὰς πλήρεις δοξολογίας χαὶ θεολογίας; Ofa xal τὰ 
σεραφεὶμ ἀναγέγραπται παρὰ τῷ Ἡσαῖα βοῶντα xal 
λέγοντα * « Άγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαδαὠθ, πλἠ- 
pne mca ἡ γἢ τῆς δόξης αὐτοῦ. » Ἐν ταύταις δὲ ταῖς 
χιλιάσι xal ταῖς µνυριάσι ταῖς ὑπεζευγμέναις τῷ 
ἅρματι τοῦ θεοῦ χαὶ αὐτὸς ὁ Κύριος µέσος ἐμπολι- 
τεύεται, ὥσπερ ἠνιοχῶν αὐτὰς xal τῷ Πνεύματι πα- 
ρασχενάζων. Διὸ ἐπιλέγεται, « Κύριος Ev. αὐτοῖς. » 
Iloto; δὲ Κύριος, σηµαίνει προϊὼν xal φάσχων΄ «Ἐν 
Σιναῖ ἓν τῷ ἁγίῳ. » Αὐτὸς γὰρ ἐχεῖνος, φησὶν, ὁ Κύ- 
ριος ὁ Ev. Σιναῖ τῷ ἁγίῳ ὄρει ὀφθείς. fjv δὲ οὗτος ὁ 
τοῦ θεοῦ Λόγος, δηλαδη τοῖς ὑπὸ τὸ ἅρμα τοῦ θεοῦ 
ἐξευγμένοις. Διὸοὗ τῷ [ση] τετραγράμμῳχέχρηται ἡ 
Ἑδθραϊχὴ λέδις, στοιχείοις δὲ χοινοῖς τὸν Κόριον πε- 
ριέχει Ev. τῷ, «Κύριος ἐν αὐτοῖς. » Ἵνα γὰρ ἕτερον 
παραστήσῃ τοῦτον τοῦ ἀνωτέρω διὰ τοῦ τετραγράµ- 
µου σηµανθέντος θεοῦ, ὅτε μὲν « «b ἅρμα τοῦ θεοῦ » 
ἑλέγετο, διὰ τῶν ἀνεχφωνήτων map! Ἑδραίοις ἑδη- 
λοῦτο στοιχείων * νυνὶ δὲ τοῖς χοινοτέροις χαραχτήρ- 
σιν, οἷς χαὶ ὁ παρ) ἀνθρώποις γράφεται χύριος. Αχρι- 
θῶς δὲ xal τὸν τόπον ἐπισημαίνεται τὸν « v Σιναῖ, » 
ἵνα σηµήνη τὸν ἐπὶ γῆς ὀφθέντα Κύριον. Σφόδρα δὲ 
ἀχολούθως ἐπιλέχει ἑξῆς' 

€ Ανέδης εἰς Όψος, Ἱχμαλώτευσας αἰἶχμα- 
λωσίαν ἔλαδες δόµατα iv ἀνθρώποις. » Αἰνίτ- 


ces laudibus divinisque sermonibus plenas emitten- 
tium? Qualia seraphim apud lsaiam clamare ac di- 
cere scriptum est : « Sanctus, sanctus, sanctus Do- 
minus Sabaoth, plena est omnis terra gloria ejus *'. » 
Ἱμίος hzc millia et dena millia, quz Dei currui 
juncta sunt, medius versatur ipse Dominus , quasi 
aurigans ac Spiritui preeparans ipsas. Quamobrem 
subjungitur, « Dominus in eis. » Qui sit Domiuus 
subinde declarat his verbis, « In Sinai, in sancto.» 
Nam ipse, iuquit, Dominus est qui in monte sancto 
Sinai visus est ; erat autem ille Dei Verbum , visus 
scilicet iis qui sub curru Dei juncti erant. Quare 
Hebraica lectio, non tetragrammo, sive voce qua- 
tuor litterarum utitur, sed elementa communia Do- 


D minum memorans usurpat in illo, «Dominus in eis.» 


Ut enim eum alium esse declararet ab eo, qui su- 
perius per nomen quatuor litterarum indicabatur, 
Deo, cum « currus Dei » diceretur, elementis apud. 
Hebrzos ineffabilibus usus est ; nunc vero commu- 
nioribus characteribus, quibus indicatur dominus 
quilibet apud homines. Locum item accurate indi- 
cat, « in Sinai , » ut significaret Dominum in terra 
visum. Deinde consequenter admodum infert : 


Vegms. 23. « Ascendisti in alium, cepisli eaptivi- 
tatem, accepisti dona in hominibus. » Descensum 


9 Coloss. 1, 19. ** Ephes. 1j, 14. !* Psal. txxv, 5. Dan. vii, 10. " lsa. vi, 3. 


! 


708 


EUSEBM c NENSis opp, PARS Ilf. — EXEGETICA. 


104 


porro ejus subindicat cum ait, ease 0. , neque A τεται δὲ αὐτοῦ τὴν κάθοδον, διὰ τοῦ φάναι, càv- 


enim ascensurus erat, nisi priu$ ἀεβδορηάῖςεοι. 
i Nam qui descendit, ipse est et qui ascendit super 
omnes colos, ut impleret omnia **. » Quid autem 
fecit cum ascendisset ? Captivam duxit captivita- 
tem, et accepit dona in hominibus. Quam vero ca- 
ptivitatem captivam duxit, nisi predicta spolia, quz 
milites sui diviserant ? Sed etiam largiente Patre 
suo accepit dona in hominibus, secundum promis- 
sionem ad ipsum. factam his verbis : « Postula a 
je, et dabo tibi gentes hzereditatem tuam et pos- 
sessionem tuam terminos terrz. * » Acceptis a l"a- 
tre hujusmodi donis « in hominibus, » suam con- 
stituit Ecclesiam, His subjicitur : « Etenim non 
eredentes inhabitare ; » quod clarius interpretatus 
Symmachus est, « Adbuc et in non credentibus in- 
habitare. » Nam et illud, inquit, a Patre accepit, 
ut inhabitaret in eis qui olim non crediderant, et 
pietati in Deum contradixerant. Nam hanc quoque 
potestatem accepit, ut in medio non credentium in- 
habitaret, atque ex ipsis non eredentibus dona ac- 
ciperet. Postquam autem tot pr:cepta post prophe- 
tiam data sunt, deinceps Spiritus sanctus, quasi 
praeclaris mirabilibusque gestis operibus, tot bono- 
rum largitori benedicit his verbis : « Dominus Deus 
benedictus, benedictus Dominus quotidie. » Non 
ultra enim, inquit, homines malignos spiritus er- 
rore ducti colunt, sed singulis diebus el horis pra- 
dictum Dominum benedicunt. Jpse vero Dominus 
« prosperum iter faciet nobis, » cum ipse sit « Deus 
salutarium nostrorum.» Hzc vero ex persona chori 
apostolorum Spiritus sanctus loquitur, ut ab initio 


sermouis declaravimus. Quoniam igitur prosperum 


iter a Deo illi precabantur, ut eum adirent, uti jam 
antea diclum est, necessario dicunt : « Benedictus 
Dominus quotidie, prosperum iter faciet nobis Deus 
salutarium nostrorum. » Pro illo autem, « saluta- 
rium nostrorum,: Symmachus « Salvatoris nostri » 
interpretatus est ; pro quo rursum Hebraicum exem- 
plar, Salvatoris nostri Jesu nomen commemoravit. 
t Deus noster, Deus salvos faciendi, et Domini Do- 
mini exitus mortis. » Ilzc rursum ex persona apo- 
stolorum prophetice dicta sunt. Quia enim de Deo 
prius locuti sunt, consequenter in presenti dicunt : 
« Deus noster, Deus salvos faciendi, ct Domini Do- 


&Onc* » οὐ γὰρ ἂν ἄλλως ἀνέδη, εἰ μὴ πρότερον xa- 
παθεθῄχει.ε 'Ü γὰρ΄ καταθὰς, αὑτός ἐστι xa à ἀναθὰς 
ὑπεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν, ἵνα πληρῶσῃ τὰ πάν- 
τα. » Αναθὰς δὲ τί ἔπραξεν;, Ἠχμαλώτευσεν αἶχμα- 
λωσίαν, καὶ ἔλαδε δόµατα iv ἀνθρώποις. Ποίαν δὲ 
αἰχμαλωσίαν ἠχμαλώτευσεν ἢ τὰ προλεχθέντα σχύλα, 
ἃ διενείµαντο οἱ αὐτοῦ στρατιῶται, ᾽Αλλὰ καὶ ἔλαθε 
δόµατα Ev ἀνθρώποις, τοῦ Πατρὸς αὐτῷ δεδωρηµένο», 
χαθ᾽ fiv ἐπήγγελται πρὸς αὐτὸν ἐπαγγελίαν, φῄσας : 
 Αἴτησαι παρ) ἐμοῦ, xal δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρονο- 
μίαν σου χαὶ τὴν κατάσχεσἰν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς.» 
Ταῦτα δὲ τὰ δόµατα « £v ἀνθρώπτοις» παρὰτοῦ Πατρὺς 
λαθὼν, συνεστῄσατο τὸν Ἐκκλησίαν αὐτοῦ. Τούτοις 
ἑξῆς εἴρηται: « Kat γὰρ ἀπειθοῦντες τοῦ χατασκτ- 


B νῶσαι; » ὅπερ σαφέστερον ἀπέδωκχεν ὁ Σύμμαχος cl- 


Ttov * «Ἔτι καὶ ἓν ἀπειθοῦσι χατασχηνῶσαι. » Καὶ 
τοῦτο Υὰρ, qnoi, παρὰ τοῦ Πατρὸς ἔλαδε, τὸ χατα- 
σχηνῶσαι ἐν τοῖς πάλαι ἀπειθοῦσι xal ἀντιλέγουσι τῇ 
τοῦ Θεοῦ εὐσεδείᾳ. Καὶ ταύτην γὰρ εἴληφε τὴν ἔξου- 
σίαν, ὥστε ἐν μέσῳ τῶν ἀπειθούντων χατασκχηνοῦν, 
ἐξ αὐτῶν τε τῶν ἀπειθούντων λαμθάνειν ἑαυτῷ 86 

pata. Τοσούτων δη µαθηµάτων παραδοθέντων διὰ 
τῆς προφητείας, ἑξῆς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὡς Es µε- 
γάλοις καὶ παραδόξοις κατορθώµασιν, εὐλογεῖ τὸν το- 
σούτων ἀγαθῶν δοτῆρα φάσχον * «Κύριος ὁ θεὺὸς εὖ- 
λογητὸς, εὐλογητὸς Κύριος ἡμέραν xa0' ἡμέραν. » 
Οὐχέτι γὰρ, φησὶν, ἄνθρωποι δαίμονας ποντροὺς πε- 
πλανηµένως δοξάζουσιν, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἑκάστης ἡμέρας xat 
καθ) ἑχάστην (pav τὸν προδηλωθέντα Κύριον εὖλο- 


C γοῦσιν. Ὁ δὲ αὐτὸς Κύριος « χατευοδώσει ἡμῖν, » αὖ- 


τὸς ὧν « 6 θεὺς τῶν σωτηριῶν ἡμῶν.» Λέχει δὲ ταῦτα 
τὸ Πνεῦμα, τὸ ἅγιον &x προσώπου τοῦ χοροῦ τῶν &T-o- 
στόλων, ὥσπερ οὖν xai ἀρχόμενοι τοῦ λόγου παρ- 
εστήσαµεν. Ἐπεὶ τοίνυν τῆς ἐκ τοῦ θεοῦ χατευοδώ- 
σεως ἐδέοντο οὗτοι, εἰς τὸ ὁδοποιῆσαι αὐτῷ, κατὰ τὰ 
ἔμπροσθεν εἰρημένα, ἀναγκαίως φασίν' « Εὐλογητὸς 
Κύριος ἡμέραν καθ) ἡμέραν, χατενοδώσει ἡμῖν ὁ 
θεὺς τῶν σωτηριῶν ἡμῶν. » ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, « τῶν σω- 
τηριῶν ἡμῶν, » ὁ Σύμμαχος, « τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, » 
ἠρμήνευσεν * ἀνθ᾽ οὗ τὸ Ἑθραϊκὸν πάλιν τοῦ ὀνόμα”- 
τος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ µέμνηται. « Ὁ θεὺς 
ἡμῶν, ὁ θεὸὺς τοῦ σώζειν, xal τοῦ Κυρίου Κυρίου 
αἱ διέξοδοι τοῦ θανάτου. » Πάλιν Ex προσώπου τῶν 
ἁποστόλων προφητικῶς xat ταῦτα λέλεχται. Ἐπεὶ γὰρ 


mini exitus mortis; » sive secundum Symmachum : D ἐθεολόγησαν διὰ τῶν ἔμπροσθεν, ἀχολούθως xa 5:à 


« Deus nobis, Deus in salutem, et Domini domina- 
toris exitus in mortem. » Nam cum bic solus Deus 
sit, is sane exitus invenit queis a morte evaderet. 
Quandoquidem omnis homo ad ingressum quidem 
mortis pervenit, nondum- tamen ab eo exire potuit. 
Dominus autem hic memoratus, qui jam communi- 
bus elementis in Hebraico libro scribitur, cum ex- 
itus a morte aperuerit, Deus saluti cognominis effe- 
ctus est. Quamobrem dicitur : « Deus noster, Deus 
salvos faciendi. » Quare hic ipse Jobo vaticinans 
dicebat : « Venisti autem in fontem maris, οἱ in 


9 [pohss iv, Μ. P Pez], ui, 8. 


τῶν μετὰ χεῖράς φασιν' «'O θεὸς ἡμῶν, ó θΘεὸς τού 
σώζειν, xal τοῦ Κυρίου Κυρίου αἱ διέξοδοι τοῦ θανά- 
του" » ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον * « Ὁ Geb, ἡμῖν sie εἰς 
σωτηρίαν, xaX τοῦ Κυρίου τοῦ δεσπότου αἱ εἰς θάνα- 
τον ἔξοδοι. » Μόνος γὰρ οὗτος θεὸς ὧν τοῦ σώζειν 
ἑξόδους εὕρετο τοῦ θανάτου. Ἐπειδὴ πᾶς ἄνθρωπος εἰς 
μὲν τὴν εἴσοδον τοῦ θανάτου ἔφθασεν, οὐχέτι δὲ xol 
διεξελθεῖν αὐτὸν δεδύνηται. Ὁ δὲ διὰ τῶν παρόντων 
δηλούµενας Κύριος, xal νῦν διὰ τῶν χοινῶν στοιχείων 
ἐν τῇ Ἑδραϊκῇ βίδλῳ γραςόµενος, διεξόδους ποιησά” 
µενος τοῦ θανάτου, véyovs θεὸς ἑπώνυμος σωτηρίας. 











705 


COMMENTANMA TN PSALMOS. 


106 


Ad λέλεχται’ ε Ὁ θεὸς ἡμῶν, ὁ θεὺὸς τοῦ σώζειν.» A vestigiis abyssi ambulasti. Aperiuntur autem tibi 


Διὸ xa) τῷ Ἱὼδ 6 αὐτὸς οὗτος χρηµατίζων ἔλεγεν * 
«Μλθες δὲ ἐπὶ πηγὴν θαλάσσης’ ἐν δὲ ἴχνεσιν ἀθύσ- 
σου περιεπάτησας. Ανοίγονται δέ σοι φόδῳ πύλαι 
θανάτου. Πνλωροὶ δὲ ἆδου ἱδόντες σε ἕπτηξαν. » 
Διαῤῥήηδην wal ἐν ἐχείνοις τὴν εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ 
χάθοδον xai τὴν ἐχεῖθεν διέξοδον παριστὰς, ὥσπερ 
οὖν καὶ ἐν τοῖς προχειµένοις, οἷς ἀχολούθως τὴν τῶν 
ἐχθρῶν αὐτοῦ συντριδὴν διδάσχει λέγων; « Πλὴν ὁ 
Θεὸς συνθλάσει χεφαλὰς ἐχθρῶν αὐτοῦ. » Καὶ τοῦτο 
δὲ νοῆσεις παραθεὶς τὴν ἐν ἑτέρῳ λέγουσαν φωνήν ' 
ε Σὺ ἑχραταίωσας τῇ δυνάµει σου τὴν θάλασσαν, σὺ 
συνέτριψας τὰς χεφαλὰς τῶν δραχόντων ἐπὶ τοῦ ὕδα- 
τος. EU συνέθλασας τὴν κεφαλὴν τοῦ δράχοντος. » Auk 
Υὰρ τούτων xal οἱ ἐχθροὶ τοῦ cou ἐδηλώθησαν, περὶ 


timore porte inferi. Ostiarii vero inferni videntes 
te conterriti sunt **. » Diserte in illis quoque de- 
scensum ejus in mortem et exitum inde declarans, 
quemadmodum et in presentibus, postea vero con- 
sequenter inimicorum suorum contritionem docet 
his verbis : « Verumtamen Deus confringet capita 
inimicorum suorum. » lizc porro intelliges, si vo- 
cem alio in psalmo positam huic compares, nempe : 
« Tu confirmasti virtute tua mare, tu contrivisti ca- 
pita draconum in aqua. Tu confregisti caput draco- 
nis. » His enim inimici Dei declarantur, de quibus 
hic dictum est : « Verumtamen Deus confriugel ca- 
pita inimicorum suorum. » Erant autem illi draco- 
nes in mari et in humida substantia nantes, videli- 


€ ἐνταῦθα λέλεχται; « Πλὴν ὁ Θεὸς συνθλάσει χεφα- B cet adversarim potestates Dei inimicz, in salsis et 


λὰς ἐχθρῶν αὐτοῦ. »" Haav δὲ οὗτοι δράκοντες οἱ ἐν 
θαλάσσῃ xai ἐπὶ ὑγρᾶς οὐσίας νηχόμενοι, δυνάμεις 
δηλαδη ἀντιχείμεναι ἐχθραὶ τοῦ θεοῦ, τοῖς ἀλμυροῖς 
xal ῥευστοῖς τοῦ βίου χύμασιν ἐγχαλινδούμεναι. 
Ὅθεν χαὶ kv τῷ Ἰὼδ ἐλέγετο, «Ηλθες δὲ ἐπὶ πηγἣν 
θαλάσσης, ἐν δὲ ἴχνεσιν ἀθύσσου περιεπάτησας. 
"Ἀνοίγονται δέ σοι φόθῳ πύλαι θανάτου. Πνλωροὶ δὲ 
ἆδου, ἰδόντες σε, ἕπτηξαν. » Συντριθοµένων γὰρ τῶν 
χεφαλῶν τῶν δραχόντων, ἕπτησσον οἱ πυλωροὶ τοῦ 
ᾷδου . διὸ χαὶ φόθῳ τὰς πύλας Ἠνοιγον τοῦ θανάτου 
τῷ τὰς κεφαλὰς τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ συνθλῶντι. Οὗτοι 
δὲ οἱ ἐχθροὶ τοῦ Κυρίου τὸ πάντων ἀνθρώπων κατ- 
επάτουν γένος. Διὸ λέλεχται ἑξῆς * « Κορυφὴν τριχὸς 
δαπορενοµένων ἐν πλημμελείαις αὐτῶν. ν΄ Τούτων 
γὰρ ὁ Gib, συνθλάσει τὰς χεφαλὰς, qnot, τῶν δια- 
πορευοµένων τὰς τῶν ἀνθρώπων κεφαλάς. Αντὶ γὰρ 
τοῦ, εχορυφὴν τριχὸς, χορυφὴν ἔντριχον,» ἡρμή- 
νευσεν ὁ Σύμμαχος. Κορυφὴ δὲ ἕντριχος ἡ χεφαλὴ 
τῶν ἀνθρώπων σηµαίνεται. Τούτων οὖν αὐτῶν τῶν 
ἐχθρῶν ἑαντοῦ, τῶν πρότερον τὰς εῶν ἀνθρώπων χε- 
φαλὰς διαπορευοµένων xa ὑπὺ τοῖς ἑαυτῶν ποαὶ χα- 
ταπατούντων, ὁ τὰς διεξόδους τοῦ θανάτου πεποιηµέ- 
vo; θεὺς τὰς χεφαλὰς συνθλάσει. Αντὶ δὲ τοῦ, c ἐν 
πλημμελείαις αὐτῶν, » ὁ Σύμμαχος, « ἓν ταῖς πληµ- 
μελείαις αὐτῆς, » ἠρμήνευσεν εἰπών * « Κορυφὴν Év- 
τριχον ἀναστρεφομένην ky ταῖς πλημμελείαις αὐτῆς. » 
Φὐδὶ γὰρ ἄλλως δυνατὸν ἣν τοῖς ἐχθροῖς τοῦ Θεοῦ 
καταπατεῖν χορυφὴν ἔντριχον, τουτέστι τὰς τῶν ἀν- 


volubilibus vite fluctibus volutatze. Quare in Job 
quoque dicebatur : « Venisti autem in fontem ma- 
ris, et in vestigiis abyssi ambulasti. Aperiuntur au- 
tem tibi timore portz inferi. Ostiarii vero inferni 
videntes te conterriti sunt.» Contritis namque dra- 
conum capitibus ostiarii inferni conterriti suBt- 
quare timore correpti portas mortis capita inimico- 
rum suorum con(íringenti aperiebant. Hi vero ini- 
mici Domini universum hominum genus conculca- 
bant. Quapropter inferius dicitur : « Verticem ca- 
pilli perambulantium in delictis suis. » Horum , in- 
quit, Deus capita confringet, perambulantium, ait, 
et calcantium capita hominum. Pro illo namque, 
« verticem capilli, » Symmachus, « verticem ca- 
pillatum, » vertit. Vertex autem capillatus, ipsum 
hominum caput significat.: Horum itaque sibi inimi- 
corum, qui prius hominum capita terebant pedi- 
busque suis calcabant, capita coníringet Deus, qui 
exitus mortis effecit. Pro illo autem, « in delictis 
suis, » Symmachus, « in delictis ejus » interpreta- 
tus est, dicens : «Verticem capillatum revolutum in 
delictis ejus.» Neque enim alio modo poterant inimici 
Dei verticem capillatum, idest hominum capita, con- 
culcare, nisi propriis delictis ac peccatis depressi fuis- 
sent. Quare iis qui tales non erant dicebat Serva- 
tor : « Vestri autem capilli capitis omnes numerati 
sunt **. » Nam discipulorum capilli singuli nobilioris 
oorporis partis, ut necessarii et ad ornatum tolius 


θρώπων κεφαλὰς, εἰ μὴ ταῖς οἰχείαις πλημμελείαις p conferentes, enumeratione et custodia divina digni 


xai ἁμαρτίαις τεταπείνωντο. Διὸ τοῖς μὴ τοιούτοις ὁ 
Σωτὴρ ἔλεγεν' « Ὑμῶν δὲ καὶ αἱ τρίχες τῆς χεφαλῆς 
πᾶσαι Ἱριθμημέναι εἰσίν.» Tov γὰρ αὐτῶν µαθη- 


fuere; ut ne raderentur novacula inimicorum, qui 


perambulant et conculcant omnem verticem capil- 


latum revolutum in delictis ejus. 


τῶν xal ἑχάστη θρὶξ τοῦ τιµιωτέρου µέρους τοῦ σώματος, ὡς ἀναγχαία xal χόσμῳ τοῦ παντὸς συµδαλ- 
λομένη, ἀριθμοῦ χατηξίωται θείου καὶ φυλαχκῆς * ὡς ἂν μὴ ξνρηθῶσι τῷ ξυρῷ τῶν ἐχθρῶν τῶν ἔμπεριπα- 
τούντων καταπατούντων πᾶσαν κορυφὴν ἔντριχον τὴν ἀναστρεφομένην bv πλημμελείαις αὐτῆς. 


« Εἶπε Κύριος ' Ἐχ Βασὰν ἑπιστρέφω, ἐπιστρέφδω 


ἐν βυθοῖς θαλάσσης. » Πάλιν κἀνταῦθα « 6 Κύριος »' | 


οὐ διὰ τετραγράµµου παρ) Ἑδραίοις ἐχπεφώνηται, διὰ 
δὲ οῦν χοινοτέρων στοιχείων. "Hón δὲ τρίτον τοῦτον 
ἑδήλωσεν fj παροῦσα Γραφὴ ἐφιστῶσα τὸν ὡς ἂν εἴποι 
τις, δεύτερον Κύριον. Ἐπεὶ xal ἓν τῷ φάσκοντι φαλ- 


** Job xxxvii, 16, 11, Mattb. x, 20. 


Τεκθ. 95. « Dixit Dominus, kx Basan conver- 
tam, convertam in profundum maris. » Hic rursum 
« Dominus, » non illa quatuor litterarum voce apud 
Heb?»os exprimitur, sed communioribus elemen- 
tis. Jamque tertio hunc prasens scriptura nomina- 
vit, secundumque Dominum ut quispiam dixerit, 


1701 


ΕΞ cA iENSIS OPP. PAS Ill. -— EXEGETICA. 


"i08 


induxit, Siquidem in psalmo qui $i€ lahet : ε Dixit A pip^ «Εἶπε Κύριος τῷ Κυρίῳ µου. Ká0oo ἓχ δεξιῶν 


Dominus Domino meo : Sede a deXlris meis **, » 
primus per ineffabilia apud Hebreos quatuor ele- 
menta scribitur ; secundus autem, quem sui Domi- 
num Propheta declarat dicens, « Domino meo, » 
aliis elementis exprimitur, queis cujusvis servi do- 
minus significatur. Sic ergo nunc quoque jam ter- 
tio ille Dominus, qui usque ad infernum descendit, 
exitusque mortis paravit, vulgaribus et consuelis 
apud Hebrzos elementis exprimitur. Quare Sym- 
machus δεσπότην, sive dominatorem interpretatus 
est. Hic ergo Dominus, videlicet Dei Verbum, ait, 
« Ex Basan convertam ; » ac rursum, « Convertam 
ex profundo maris. » Pro illo autem, « convertam, » 
ac secundo, « convertam, » Symmachus sic intcr- 
pretatur, « Dixit Dominus : Ex Basan revertar, et 
reverti faciam ex profundo maris. » Viden' que 
opera ediderit Dominus cum descendisset in pro- 
fundum maris? Confregit capita draconum in aqua, 
necnon capillos inimicorum suorum, qui « verticem 
eapillatum in delictis » conculcabant ; reverti fecit 
ex Basan et ex profundo maris animas istic olim 
demersas. Basan autem explicatur ignominia, in 
quam delapsus est Dominus per memorata ele- 
menia indicatus, qui ignominiam contempsit prc 
salute eorum qui istic in captivitate detenti erant. 
"Quamobrem dicitur : « Dixit Dominus: Ex Basan 
eonvertam, convertam ex profundo maris : » deinde 
adjicitar : « Ut intingatur pes tuus in sanguine. ? 
Pro quo Symmachus interpretatur. « Ut confringa- 
tur pes tuus cum sanguine, et lambat lingua canum 
tuorum ab unoquoque iríimicorum tuorum. » Nam 
cum inimicos suos contereret, et capita eorum 
confringeret, pedem suum sanguine ex capite ini- 
mici sui fluente replebat. Quare in lsaia dicitur: 
« Quis est hic qui venit ex Edom, rubor vesti- 
raentorum ex Bosor ** ? » ac deinde : « Quare rubra 
vestimenta tua, et indumenta tua sicut calcati tor- 
cularis, plenus conculcata **? » Postea rogantibus 
ita respondet : « Calcavi ipsos in furore meo **. » 
Hic item post calcata draconum capita, dicitur : 
« Ut confringatur pes tuus cum sanguine, » vel, 
« Ut intingatur pes tuus in sanguine, et lingua ca- 
num tuorum ex inimicis ab ipso. » Pro quo clarius 


pov, » διὰ τῶν ἀνεχφωνήτων παρ Ἔδθραίοις τεττά- 
pv στοιχείων ἐγέγραπτο. Ὁ δὲ δεύτερος, ὃν ἑαυτοῦ 
Κύριον ὁ προφήτης ἐδήλου φάσχων, «Τῷ Kupl uoo, 
ἑτέροις στοιχείοις ἐδηλοῦτο, οἷς χαὶ πᾶς ὁ ἓν ἀνθρώ- 
ποις δούλου χύριος σηµαίνεται. Οὕτως οὖν xai ἓν- 
ταῦθα Ἠδη τρίτον ὁ μέχρις ἅδου καταθὰς καὶ &- 
εξόδους θανάτου πεποιηµένος Κύριος διὰ τῶν παρ' 
Ἑδραίοις χοινῶς Υραφο]µένων στοιχείων ὠνόμασται. 
Διόπερ ὁ Σύμμαχος « δεσπότην » ἡρμήνευσεν αὐτόν. 
Οὗτος οὖν ὁ Κύριος, αὐτὸς ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος δηλαδξ, 
εἶπε.ε 'Ex Βασὰν ἐπιστρέφω": 2χαὶ πάλιν * « Ἐπιφτρέφω 
ἐχ βνυθῶν θαλάσσης.» Αντὶ δὲ τοῦ, « ἐπιστρέψω, » xal 
τοῦ δεύτερον, επιστρέψω, » ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἡρ- 
μήνευσε τὸν τρόπον’ « Εἶπε Κύριος: "Av Βασὰν ἐπι- 


B στρέφω, xai ἀναστρέφαι ποιἠσω ἀπὸ βυθῶν θαλάσ- 


σης.» Ορᾷς ὁποῖα χατορθώµατα εἱργάσατο xata- 
θὰς εἰς τοὺς βυθοὺς τῆς θαλάσσης ὁ Κύριος; συν- 
έθλασε τὰς χεφαλὰς τῶν ὁραχόντων ἐπὶ τοῦ ὕδατος, 
xaX τὰς τρίχας τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ τῶν « τὴν ἔντριχον 
χορυφὴν Ev πλημμελείαις » διαπορενοµένων *. ἐπι- 
στρέφαι δὲ ἐποίει ἀπὸ Βασὰν χαὶ ἀπὸ βυθῶν τῆς 
θαλάσσης τὰς ΠἹάλαι καταπεποντωµένας αὗτόος 
Ψυχάς. Βασὰν δὲ ἡρμήνενται αἰσχύνη, ἔνθα δι’ fig; 
χατῆλθεν ὁ διὰ τῶν εἰρημένων στοιχείων δηλωθεὶς 
Κύριος, αἰσχύνης χαταφρονῄσας ὑπὲρ σωτηρἰας τῶν 
αὐτόθι χαταδεδουλωµένων. Aib λέλεχται * « Εἶπε Κύ- 
ριος Ἐκ Βασὰν ἐπιστρέφω , ἐπιστρέύω ἐκ βυθῶν 
θαλάσσης * » εἶθ᾽ ἑξῃης λέλεχται « Ὅπως ἂν Bag ὁ 
ποῦς σου Bv αἵματι.» ᾿Ανθ᾽ οὗ ὁ Σύμμαχος ἡρμή- 
νευσεν εἰπών᾽ « Ὅπως συγχατεάξη ὁ ποῦς σου μετὰ 
αἵματος, xal λάψῃ ἡ γλῶσσα τῶν χννῶν σου ἀπὺ 
ἑχάστου τῶν ἐχθρῶν σου. » Συντρίδων γὰρ τοὺς 
ἑαντοῦ ἐχθροὺς καὶ τὰς χεφαλὰς αὐτῶν συνθλῶν, 
ἐπλήρου τὸν ἑαυτοῦ πόδα αἵματος, τοῦ ix τῶν χε- 
φαλῶν τοῦ ἐχθροῦ αὑτοῦ ῥυέντος. Διὸ ἑλέγετο iv 
Ἡσαϊχ ' « Τίς οὗτος ὁ παραγενόµενος ἐξ "Eb, 
ἐρύθημα ἱματίων Ex Ἡοσόρ ; » xai ἑξῆς' « Διὰ τί σου 
ἐρυθρὰ τὰ ἱμάτια, xal τὰ ἑνδύματά σου ὡς ἁποπα- 
τητοῦ ληνοῦ, πλήρης πεπατηµένης ; » Εἶθ᾽ ἑξῆς ἆπο- 
Χρίνεται πρὸς τοὺς ἑρωτήσαντας, xal φησι’ « Kat- 
επάτησα αὐτοὺς ἐν θυμῷ µου. » Καὶ ἐνταῦθα τοΐνυν 
μετὰ τὴν συντριθὴν τῶν χεφαλῶν τῶν δραχόντων 
λέλεχται" « ΄Ὅπως ἂν συγχατεάξη ὁ ποῦς σου μετὰ 


Symmachus interpretatus est dicens, « Et lambat p atyaoe, » ἤ, «Ὅπως βαφῇ 6 ποῦς σου ἐν αἵματι, καὶ fj 


lingua canum tuorum, ab unoquoque inimicorum 
tuorum. » Canes porro Domini sanguinem inimi- 
corum ejus lambentes, quos esse dixeris, nisi gre- 
gis ipsius custodes pervigiles qui Ecclesiam ejus 
tuentur, sive ultrices quasdam virtutes, quz con- 
terendis inimicis ejus incumbunt, quzeque perniciem 
corum quodammodo degustare satagunt ? 


γλῶσσα τῶν κυνῶν σου ἓξ ἐχθρῶν παρ᾽ αὐτοῦ. » 
Ανθ) οὗ λευκότερον ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσεν εἰπών * 
« Kal λάψῃ ἡ γλῶσσα τῶν χυνῶν dou ἁπὸ ἑχάστον 
τῶν ἐχθρῶν σου. » Κύνας δὲ τοῦ Κυρίου λάπτοντας 
τὸ αἷμα τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ τίνας ἂν εἶποις f| τοὺς τὰ 
ποίµνια αὐτοῦ φυλάττοντας φύλακάς τινας ἐΥρηΥό- 
pove, τὴν Ἐκχλησίαν αὐτοῦ φρουροῦντας, Ἡ τιµωρη- 


σιχάς τινας δυνάμεις ἑπεμθαινούσας τῇ συντριθῇ τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ, xal ὥσπερ ἀπογεύεσθαι πειρωµένας 


τῆς ἁπωλείας αὐτῶν ; 

γενν. 25, 26. « Visi sunt ingressus tui, I'eus, 
ingressus Dei mei, regis mei, qui est in sancto. » 
tiec cousequenter precedentibus adjiciuntur. Quia 


^! Psal. cix, 1. ** dga. εί, 4. 


: t Ἐθεωρήθησαν ai πορεῖαί σου, 8cbc, αἱ πορειαι 
τοῦ Θεοῦ µου, τοῦ βασιλέως µου, τοῦ ἐν τῷ ἁγίφ.» 
Καὶ ταῦτα τοῖς προλεχθεῖσιν ἀκολούθως ἐπενήνακταί- 


* jbid. 2, 35 ibid. $. 














100 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


710 


Ἐπειδὴ Ὑὰρ τὰ θεσπιξόµενα πρὶν Ὑενέσθαι προ- A enim qua in vaticinio feruntur, antequam essent 


εθεωρεῖτο τοῖς ἁγίοις τοῦ Θεοῦ προφῄήταις, διὰ τοῦτό 
φησιν ὁ λόγος’ « Ἐθεωρήθησαν ai πορεῖαί σου, ὁ 
θεός. » Ποῖαι δὲ πορεῖαι; ἀλλὰ πρώτη μὴν ἡ κάθοδος 
αὑτοῦ ἡ ἐν Σιναῖ, xaX πάλιν dj ἀνάθασις ἡ εἰς ὄψος, 
xa αὖθις ἡ χάθοδος ἡ ἐπὶ Βασὰν χαὶ ἡ ἐχεῖθεν ἐπι- 
ατροφῇ, Ἡ τε µέχρι τοῦ θανάτου κατάδασις, xat 
ἐντεῦθεν διέξοδοι αὐτοῦ, xal ἐπὶ πᾶσιν fj ix. τῶν 
βυθῶν τῆς θαλάσσης ἐπάνοδος ; Αὗται πᾶσαι πορεῖαι 
ὥσαν τοῦ δηλουµένου Κυρίου, αἵτινες τοῖς τοῦ Θεοῦ 
προφήταις ἐθεωρήθησαν πρὶν γενέσθαι” διὸ καὶ ταῖς 
προφητιχαῖς παρεδόθησαν Γραφαῖς. Ἑἰχότως οὖν 
εἴρηται' « Ἐθεωρήθησαν αἱ πορεῖαί σου., ὁ θεός. » 
Εἶτ) ἀσφαλίξεται διδάσχων ποίου θεοῦ αἱ πορεῖαι 
ἀθεωρήθησαν διὸ ἐπιλέχει' « AL πορεῖαι τοῦ θεοῦ 


µου, τοῦ βασιλέως gov. » Οὐ γὰρ ἁπλῶς θεοῦ, οὐδὲ B 


βασιλέως, ἀλλὰ τηῦ « θεοῦ µου. » Τοῦτο δὲ ὅμοιον 
τυγχάνει τῷ, « Εἶπε Κύριος τῷ Κυρίῳ µου » ὁ μὲν 
γὰρ πρῶτος ὁ ἐπὶ πάντων εἴη ἂν Θεός: ὁ δὲ δεύτερος 
Κύριος ὁ ἀχούων” «Κάθου ix δεξιῶν µου,» ἐμὸς 
τυγχάνει Κύριος’ διὸ, « Εἶπε Κύριος τῷ Κυρίῳ µου.» 
Καὶ ἐνταῦθα τοίνυν τὸν δεύτερον σηµαίνων ὁ αὐτὸς 
προφήτης qnalv* « AL πορεῖαι τοῦ Θεοῦ µου, τοῦ 
Ῥασιλέως µου, τοῦ ἐν τῷ ἁγίφ.» Ἐὰν γὰρ λέγω 
Θεωρουµένας πορείας, μή τις νοµιςέτω µε λέγειν 
τοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ' ἀλλὰ τοῦ θεοῦ µου xai τοῦ 
βασιλέως pou πορεῖαι. "AX)' ἐπειδῆ « προέφθασαν 
ἄρχοντες ἑχόμενοι. φΦαλλόντων ἐν μµέσῳ νεανίδων 
τυμπανιστριῶν. » Αὐτοὶ γὰρ οὗτοι οἱ προφθάσαντες 
ἄρχοντες, f| οἱ ὥδοντες καὶ Πνεύματι ἁγίῳ τὸ µέλλον 
θεσπἰζοντες , προεθεώρησαν τὰς πορείας τοῦ θεοῦ 
pou χαὶ τοῦ βασιλέως µου. Οὗτοι δὲ σαν οἱ προφῆ- 
ται, οἱ προφθάσαντες τοὺς μετὰ ταῦτα προελθόντας 
ἁποστόλους. Δύο γὰρ χορῶν τὴν τοῦ Σωτήρος ἡμῶν 
θεολογίαν ἀνθρώποις παραξεδωχότων, ὁ μὲν προφθά- 
σας χορὸς ἣν ὁ προφητικὸς, ὁ δὲ δεύτερος ἐπελθὼν 
ὁ τῶν ἁἀποστόλων xal μαθητῶν τοῦ Σωτῆρος. Πλὴν 
ἀλλὰ ἐθεωρήθησαν αἱ πορεῖαι. τοῦ δηλωθέντος θεοῦ” 
j| τοῖς μὲν ἁἀποστόλοις ἐθεωρήθησαν, ol xai ὄψει 
παρέλαθον τὰ πάλαι προγνώσει προπεφωνημένα. 
Οὗτοι μὲν οὖν αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς τὰς πορείας ἐθεώ- 
ρῃσαν τοῦ Θεοῦ. προέφθασαν δὲ αὐτοὺς ἄρχοντές 
τινες οὗτοι οἱ ἐχόμενοι τῶν ψαλλόντων. Σημαίνει δὲ 
6 λόγος τὸν Aautb αὐτὸν xal τοὺς σὺν αὐτῷ καὶ χατὰ 


previdebantur a sanctis Dei prophetis, ideo dicitur : 
« Visi sunt ingressus tui, Deus. » Qui ingressus, 
nisi primum descensus ejus in Sinai, ac rursum 
ascensus in altum, iterumque descensus in Basan 
96 regressus in allum, et rursus demissio ejus us- 
que ad mortem, et exitus illius ex ea, ac prater 
bec omnia reditus ex profundo maris? Hi omnes 
ingressus erant mernorati Domini, qui antequam 
exsisterent a prophetis Dei visi sunt : quare pro- 
pheticis in scriptis consignati sunt. Jure ergo di- 
ctum est : « Visi sunt ingressus tui, Deus. » Dein- 
deque rem confirmat indicans cujusnam Dei ingres- 
sus visi fuerint ; nam adjicit : « Ingressus Dei mei, 
regis mei. » Non simpliciter Dei, aut regis , sed 
Dei mei. » Hoc porro simile fuerit illi, « Dixit Do- 
minus Domino meo : » primus quippe universo- 
rum Deus fuerit ; secundus vero Dominus, qui au- 
dit, « Sede a dextris meis**, » meus Dominus est : 
quare, « Dixit Dominus Domino meo. » Hic igiiur 
illum secundo loco positum ipse Propheta signifl- 
cans dicit : « Ingressus Dei mei, regis mei, qui est 
in sancto. » Nam cum ingressus videri dico, ne 
quis existimet universorum Dei illos esse; sed Dei 
mei, regis mei ingressus sunt. Verum quia « pre- 
venerunt principes conjuncti psallentibus, in medio 
juvencularum tympanistriarum. » Hi enim ipsi 
principes qui pravenerunt, Sive qui canunt, et in 
Spiritu sancto futura prenuntiant, przeviderunt ine 
gressus Dei mei regis mei. llli vero, prophetae 
nempe, apostolos, qui post venere, praeverterunt. 
Etenim cum duo chori Salvatoris nostri theolo- 
giam bominibus tradiderint, gui primus prodiit, 
propheticus chorus erat ; qui vero secundus acces- 
sit, apostolorum et discipulorum Christi chorus ex- 
sUtit. Caeterum visi sunt ingressus, memorati Dei ; 
sive apostolis quidem visi sunt, qui qux: olim ex 
praescientia prznuntiata fuerant ipsis oculis con- 
spexerunt. Hi itaque oculati ingressus Dei testes 
fuere : ipsos tamen prevenerunt principes quidam 
conjuncti psallentibus : queis significantur cum 
ipse David, tum ii qui una cum eo tunc duces 
populi erant. Hi conjuncti psallentibus pravene- 
runt in medio juvencularum tympanistriarum. Tales . 


τοὺς αὐτοὺς χρόνους ἠἡγουμένους τοῦ AaoU* οἵτινες D Certe erant Judaice synagogse, imperfeciae scilicet: 


ἐχόμενοι τῶν φαλλόντων προέφθασαν bv µέσῳ νεα- 
νίδων τυμπανιστριῶν. Τοιαῦται δὲ σαν αἱ Ἰουδαῖκαὶ 
συναγωγαλὶ, ἀτελεῖς xal εἰσέτι νεάνιδες, πλέον οὐδὲν 
ἐπιστάμεναι Ἡ τυµπάνοις χρῆσθαι τοῖς σωματιχοῖς 
ὀργάνοις Ex δορᾶς νεχρῶν ζώων κατεσχευασµένοις. 
Διὸ τυµπανίστριαι εἴρηνται, τῷ μηδὲν ἕτερον εἰδέναι 
3| τὰ σωματικὰ τοῦ νόµου παραγγέλµατα. 

« Ἑν Ἐχκλησίαις εὐλογεῖτε τὸν Θεὸν Κύριον ἐκ 
πηγῶν Ἱσραήλ.» Μετὰ τοὺς προθεωρῄσαντας τὰς 
τοῦ δηλωθέντος θεοῦ πορείας, ἀχολούθως ὁ λόγος 
ἑτέροις τιαὶ μετὰ τοὺς πρώτους γενοµένους προσ- 
ΦωνεΣλέγων΄ ε "Ey ἐχχλτσίαις εὐλογεῖτε τὸν 8eóv* » 


*5 Psal. cix, 1. 


et adhuc juvencule, nulla alia scientia predit&, 
quam ut tympanis sive corporeis instrumentis ute- 
rentur, ex mortuorum animalium pelle confectis. 
Quare tympanistrie dicuntur, quod nibil aliud 
nossent, quam corporea legis praecepta. 


Vens. 97, 98. « In Ecclesiis benedicite Deo Do- 
mino de fontibus Israel. » De iis locu'*us qui Dei 
jam memorati ingressus previderant, post illos 
primos consequenter alios compellat dicens : « in 
ecclesiis benedicite Deo. » Quia vero hi a princ- 


7n 


EUsEg CA NRIENsIS OPP. PARS 1l. — EXEGETICA. 


113 


pibus illis qui prevenerunt (vel erant; jure Α καὶ ἐπειδήπερ ἕτεροι ἦσαν οὗτοι παρὰ τοὺς προφθά- 


οῶέυς illorum ecclesias vocat, queis Drophetia nec 
obscure Servatoris nostri ecclesias commemorat. 
jubentur porro hi secundi , non in medio juvencu- 
larum tympanistriarum, sed in ecclesiis benedi- 
cere Deo. Quis sit Deus ille mox indicat dicens, 
« Domino. » Unde vero id bauserint, quod opor- 
teat Ecclesiis Domini (1) theologiam 1radere, neces- 
sarie explicat his verbis: « Domino de fontibus 
Jgrael, » vulgaribusque iterum characteribus hic 
Dominus exprimitur. Fontes vero Israel, propheti- 
c» Scripture sunt atque lex Moysis. Ex quibus 
quasi ex fontibus, per hausta de Salvatore nostro 
testimonia, secundi illi in ecclesiis benedicere ipsi 
jubentur. Deinde subjungit : « lbi Benjaniin adole- 


σαντας ἄρχοντας, εἰκότως xal τὰς συνόδους αὐτῶν 
ἐχχλησίας ἀποχαλεῖ, μονονουχν γυμνῇ τῇ χεφαλῇ «à; 
τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν ἐχκλησίας προαγορευούσης τῆς 
προφητείας. Κελεύονται δὲ οὗτοι ol. δεύτεροι οὐχ ἐν 
µέσῳ νεανίδων τυμπανιστριῶν , ἁλλ' ἓν ἐχχλησίαις 
εὐλογεῖν τὸν Θεόν. Καὶ ποῖον Θεὸν, πάλιν ἐπιλέγει 
ἑξῆς, «Κύριον.» Καὶ πὀθεν ἀρυομένους χρῆν ταῖς 
ἐχχλησίαις τὴν τοῦ Κυρίου παραδιδόναι θεολογίαν 
ἀναγχαίως Ἱπαρίστησι λέγων « Κύριον ix πηγῶν 
Ἱσραὴἡλ, » τοῖς κοινοτέροις χαρακτῆρσι χάντανθα 
πάλιν τοῦ Κυρίου σηµαινοµένου. Πηγαὶ δὲ Ἱσρα)λ 
αἱ προφητικαὶ Γραφαὶ τυγχάνουσιν, Ἡ τε Μωῦσέως 


: νοµοθεσία’ ἐξ ὧν ὥσπερ ἀπὸ πηγῶν ἀρυομένους τὰς 


περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν μαρτυρίας εὐλογεῖν αὐτὸν 


scentulus in mentis excessu. » Pro illo autem, D ἐν ταῖς ἐχχλησίαις τοῖς δευτέροις παραχελεύεται. 


« ibi, » Symmachus ait, « ubi Benjamin minimus ; 
Aquila vero similiter, « ibi Benjamin brevis, im- 
perans ipsis. » Benjamin vero junior, minimus aut 
brevissimus Paulus erat divinus Apostolus, ex 
1ribu Benjamin, Hebraeus ex Hebr:eis, quemadmo- 
dum ipse docet his verbis : « Circumcisio octavo 
die, ex genere Israel, de tribu Benjamin, Ilebrzus 
ex Hebrazis ". » Junior vero dicitur, sive minimus 
aut brevis, quia id ipse declarat dicens : « Novis- 
simo aulem omnium quasi abortivo visus est et 
mihi *, » Pro illo autem, « in mentis excessu, » 
Aquila, « imperans ipsis; » Theodotio autem , 
'* preceptor eorum ; » quinta editio, « instituen- 
iem,» aut « docentem, » interpretati sunt. Nee 
multis verbis opus ad comprobandum, sanctum 
Apostolum, qui Benjamin vocatur, Ecclesiis impe- 
rare, earumque przceptorem esse. Non solus ita- 
que Benjamin ibi erat , videlicet in Ecclesiis Dei ; 
sed etiam « principes Juda duces eorum, principes 
Zabulon, principes Nephtbali. » His porro indi- 
cantur reliqui apostoli, quorum alii ex tribu Juda, 
alii ex tribu Zabulon, alii ex tribu Nephthali erant. 
Quare horum terram memorat Spiritus sanctus per 
Isaiam prophetam dicens : « Terra Zabulon et 
terra Nephthalim, viam maris, trans Jordanem, 
Galilea gentium **. » Ipse quoque Servator trans- 
lens juxta mare Galilez, isthinc suos discipulos 
vocavit. Aperte itaque docet Ecclesiis imperare 


Εἶτα t£xüdyev- « Ἐχεῖ Βενιαμὶν νεώτερος iv ἐχστά- 
σει.» ᾽Αντὴ δὲ τοῦ « ἐχεῖ, 0 ὁ Σύμµμαχος, εὔδπου, 
φησὶ, Βενιαμὶν ὁ µικρότατος: » xai ὁ ᾿Αχύλα; 
ὁμοίως * « "Exet, qnat, Βενιαμὶν ὁ βραχὺς, ἐπικρατὼν 
αὐτῶν. » Βενιαμὶν δὲ νεώτερος xal µικρότατος i 
βραχύτατος Παῦλος ἣν ὁ θεῖος ᾿Απόστολος, φυλῆς ὢν 
Βενιαμὶν, Ἑδραῖος ἐξ Ἑδραίων, καθὼς αὐτὸς ὃι- 
δάσχει λέγων, « Περιτομὴ ὀχταήμερος Ex Ὑένους 
Ἱσραὴλ, φυλής Βενιαμὶν, Ἑθραῖος ἐξ Ἑθραίων.» 
Νεώτερος δὲ εἴρηται, ἢ µιχρότατος, ἣ βραχὺς, ἐπεὶ 
καὶ αὐτὸς τοῦτο διδάσχει λέγων * « "Yavepov δὲ πάν: 
cy ὥσπερ τῷ ἐχτρώματι ὤφθη χἀμοί. » Αντι ὃ 
τοῦ, ε £y. ἑχστάσει, » ὁ μὲν ᾿Αχύλας, « ἐπικρατῶν 
αὐτῶν » 6 δὲ θεοδοτίων, « παιδευτὴς αὐτῶν.» ἡ ἃ 
πέµττη ἔχδοσις, « παιδεύοντα, ῇ, «διδάσχοντα » ἡρμί- 
νευσαν. Οὐ δεῖ δὲ ἡμῖν πλειόνων λόγων εἰς ἀπόδειξν 
τοῦ κρατεῖν τῶν Ἐκχκλησιῶν, xal παιδευτὴν αὐτῶν 
εἶναι τὸν ἱερὸν ᾿Απόστολον Βενιαμὶν ὠνομασμένον. 00 
μόνος δὲ ἅρα ὁ Βενιαμὶν ἦν ἐχεῖ, δηλαδὴ iv ταῖς 
Ἐχχλησίαις τοῦ θεοῦ, ἀλλὰ xal « οἱ ἄρχοντες Ἰούδα 
ἠγεμόνες αὐτῶν, ot τε ἄρχοντες Ζαδουλὼν xai οἱ 
ἄρχοντες Νεφθαλείμ. Σημαίνει δὲ ὁ λόγος διὰ τούτων 
τοὺς λοιποὺς ἀποστόλους, ὧν οἱ μὲν ἦσαν ix φυλῆς 
Ἰούδα, οἱ δὲ &x φυλῆς Ζαθουλὼν xaX Νεφθαλείμ. Δὸ 
τῆς τούτων µέμνηται χώρας τὸ ἅγιον Πνεῦμα διὰ 
Ἡσαῖου τοῦ προφήτου λέγον " «Γη Ζαδουλὼν xai Tfj 
Νεφθαλεὶμ, ὁδὸν θαλάσσης , πέραν τοῦ Ἰορδάνου, 
Γαλιλαία τῶν ἐθνῶν.; Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Σωτῇρ, παραγα- 


primo Paulum, brevissimum et minimum , ac ju- p γὼν παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας, τοὺς ἑαντοῦ 


n:orem ceteris apostolis , in mentis excessu ali- 
quando positum, quando persequebatur Ecclesiam 
Dei, eamque vastabat, sive quando in revelatione 
Salvaterem vidit ; vel quando raptus est in paradi- 
sum usque ad tertium coelum. Post Paulum vero, 
csleros apostolos « ibi, » scilicet in ipsa Ecclesia 
ornate versaturos valicinatur, principesque fore 
nostros ex tribu Juda, ac principes Zabulon, prin- 
cipes Nephthali. Si quis vero per otium accurate 
. perquisierit, cujusque apostoli tribum reperiet : 


” Philipp. 1u, 5. **EL Cor. xv, δ. ** [sa. ix, 4. 


μαθητὰς ἐνθένδε ἀνσχαλεῖτο. Σαφῶς οὖν ἐπιχρατεῖν 
τῶν Ἐκκλησιῶν πρῶτον μὲν Παῦλον τὸν βραχύτατον 
xai µιχρότατον, xai νεώτατον τῶν ἁποστόλων ἑδίδα- 
ξεν, ἐν ἑχστάσει ποτὰ γενόµενον, ὅτε ἑδίωχε τὴν 
Ἐχχλησίαν τοῦ Θεοῦ, xai ἑπόρθει αὐτὴν, 9| ὅτε ἐν 
ἀποχαλύψει τὸν Σωτῆρα τεθέατο fj ὅτε ἡρπάγη ch 
τὸν παράδεισον ἕως τρίτου οὐρανοῦ. μετὰ δὲ τὸν 
Παῦλον τοὺς λοιποὺς ἁποστόλους ἐχεῖ ἐν τῇ αὐτῇ 
Ἐκχλησίᾳ διαπρέπειν θεσπίζει, ἄρχοντας ὄντας 
ἡμετέρους ἐκ φυλῆς Ἰούδα, καὶ ἄρχοντας Ζαβουλὼν 


(1) 1d est, Deum illum esse in Ecclesia predicare. 


313 


COYXMENTARIA IN PBALMOS. 


714 


καὶ ἄρχοντας Νεφθφλείμ. Ἐπὶ σχολῆς δ' ἄντις qi- A nam cuivis quaerenti datur 2 Servatore invenendi 


λοκαλήσας, τὴν ἑκάστου τῶν ἀποστόλων εὑρήσει 
φυλἠν᾽ ἐπει παντὶ τῷ ζητοῦντι ἡ τῆς εὐρέσεως 
δέδοται ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος ἐπαγγελία. 

« Ἔντειλαι, ὁ θεὸς, τὴν δύναμιν σου, δυνάµωσον, 
ὁ θεὸς, τοῦτο ὃ χατειργάσω ἡμῖν.» Ἔπεται xai ταῦτα 
τοῖς προλεχθεῖσιν. Ἐπειδὴ γὰρ προφητικῶς προσ- 

«έταττεν ὁ λόγος τοῖς ἀποστόλοις bv ἀκχλησίαις δὖλο- 
γεῖν τὸν Κύριον, xal τοῦτο ποιεῖν μὴ ἑτέρων τινῶν 
ὀρμωμένους λόγων, ἀλλ᾽ Ex τῶν πηγῶν Ἰσραὴλ, 
ἀχολούύως ὑπὲρ αὐτῶν εὐχὴν ἀναπέμπει τὸ Πνεῦμα 
τὸ προφητιχὸν, φάσχον' « Ἔντειλαι, ὁ θεὸς, τὴν δύ- 
ναµίν σου: » ὡσεὶ σᾳφέστερον ἔλεγεν' Ἔπισπεν- 
σάτω ἡ δύναμίς σου, xal συνεργείτω τοῖς ἀνδράσιν " 
ἀλλὰ xai ἤδη ποτὲ τῇ ἰσχύϊ sou δι᾽ ἔργων χωρησάτω 
τὰ προφητευόµενα * xal τοῦτο δὲ ὃ χατειργάσω ἡμῖν 
τῇ σῇ βουλῇ προορίσας, xal αὐτὸ δυνάµωσον * ὅπως 
τῇ σῇ δυνάμει ἔργοις ἐπιτελεσβείη. Τί δὲ ἦν τοῦτο ἢ 
vb ἑξῆς ἐπιφερόμενον, « "Eri τὸν ναόν σου τὸν ἐν 
Ἱερουσαλὴμ σοὶ οἴσουσι βασιλεῖς δῶρα; » τοῦτο γὰρ 
αὐτὸ ἐπαγγειλάμενος ἡμῖν δυνάµωσον γενέσθαι. Βα- 
σιλεῖς δὲ διὰ τοῦτο αἱ βασιλεῖαι τῆς γῆς εἴρηνται, 
τῶν Σθγῶν ἁπάντων τοῦτον σηµαινοµένων τὸν τρόπον. 
Νεὼς δὲ ἐν Ἱερουσαλὴμ, ἐφ᾽ ὃν τὰ δῶρα οἴσουσιν οἱ 
βασιλεῖς, οὐδ' ἕτερος ἂν εἴη τῆς βασιλείας τῶν οὐ- 
ῥανῶν ' εἴπερ ἴσμεν Ἱερουσαλὴμ ἐπουράνιον, ἂν 
ἔδειδεν ὁ εἰπών' « Ἡ δὲ ἄνω Ἱερουσαλὴμ ἐλευθέρα 
ἐστὶν, ἥτις ἐστὶ µήτηρ ἡμῶν; » καὶ, « Προσεληλύθατε 
Σιὼν ὄρει καὶ πόλει θεοῦ ζῶντος, Ἱερουσαλὴμ ἔπου- 
ρανίῳ.» Ταύτης οὖν τῆς ἑπουρανίου πόλεως τοῦ 
Θεοῦ τὸ ἐξαίρετον xal ἀνώτατον καὶ χρεῖττον ὁ νεώς 
ἐστι τού Θεοῦ. Ἐπὶ τοῦτον τοίνυν τὸν νεών σου, φη- 
qi, col οἴσουσι βασιλεῖς δῶρα". οἱ τὴν λοιπὴν δη- 
λαδὴ πόλιν τὴν ἑπουράνιον οἰχοῦντες βασιλεῖς ὄντες, 
διὰ τὸ κατηξιῶσθαι τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, xal 
διὰ τεῦτο συμθασιλεύειν τῷ ἑαυτῶν Κυρίῳ. « El γὰρ 
συναπεθάνοµεν , καὶ σνζήσοµεν ,"xai εἰ ὑπομένομεν 
Θεὸν, καὶ συμδασιλεύσομεν. » Οὗτοι οὖν οἱ βασιλεῖς, 
ὡς ἂν ὑπὸ μεγάλῳ ἀρχιερεῖ τῷ Μονογενεῖ τοῦ θεοῦ 
λειτουργοῦντες, ἱερεῖς τε ὄντες, καὶ αὐτοὶ δῶρα προσ- 
οἶσουσιν εἰς τὸν vabv αὐτοῦ τὸν ἑπουράνιον, συνεισ- 
ερχόµενοι τῷ µεγάλῳ ἀρχιερεῖ. Ὅπως δὲ τοῦτο γέ- 
νηται xal δι’ ἔργων προχωρἠσῃ, ἀναγχαίως ἐπηύξατο 
εἰπών' « ΄ΈΕντειλαι, ὁ 8sbc, τὴν δύναμίν σου, δυνά- 
µωσον, 6 θεὺὸς, τοῦτο ὃ χατειργάσω ἡμῖν. » 

« Ἐπιτίμησον τοῖς θηρίοις τοῦ χαλάμου.) ᾿Ὥσπερ τῦ- 
ξατο συνεργῆσαιτοῖς προλεχθεῖσιν εἰπών' ε Ἔντειλαι, ὁ 
θεὸς, τὴν δύναμίν σου’ » xal εΔυνάμωσον, ὁθεὸς, τοῦ- 
τοῦ χατειργάσω ἡμῖν * » οὕτω πάλιν εὔχεται τὰ χωλύ - 
pata ἐχποδὼν ἀρθῆναι Ex. µέσου, ὅπως ἀχωλύτως ὁ 
λόγος διαδράµῃ. Συνεώρα vào τῇ προγνώσει τοὺς 
μέλλοντας ἑπανίστασθαι τῷ εὐαγγελικῷ χηρύγματι 
διωγμοὺς καὶ τοὺς νοητοὺς θῆρας, ὧν ηῦχετο ῥυσθῇ- 
ναι ὁ εἰπών. « Mh παραδῷς τοῖς θηρίοις φυχὰς ἑζ- 
οµολογουµένας σοι" » θηρία δὲ χαλάµου Υνοῄσεις, 
μαθὼν ἀπὸ τοῦ "I6 ὅπως εἴρηται ὑπὸ τοῦ διαθόλου * 
€ Ὑπὸ παντοδαπὰ δένδρα χοιμᾶται, παθὰ πάπυοον 


.ο Mattb. vn, 7, δ. 5 Galat. iv, 20. 
PaTBOL. Gn. XXIII. 


9? Hebr. xu. 99. 


promissio **, 


Vens. 99. « Manda, Deus, virtuti tuz ; confirma 
hoc, Deus, quod operatus es in nobis. » Hzc pra-- 
cedentibus connectuntur. Quia enim prophetice 
preripitur apostolis in ecclesiis benedicere Do- 
mino, idque prestare non aliis sermonibus exor- 
sos, sed ex fontibus Israel; consequenter pro iis 
orationem Spiritus propheticus effundit, dicens : 
« Manda, Deus, virtuti tu: ; » ac si apertius dice- 
ret : Festinet virtus tua , illisque viris cooperetur ; 
sed vel sero tandem virlule tua qua prophetice 
dicta sunt opere compleantur : et hoc ipsum quod 
operatus es in nobis postquam futurum esse vo- 
luntate tua. definieras, confirma , ul. potestate tua 
res ipsa perficiatur. Quid autem aliud illud erat, 
quam id quod sequitur, « Ád templum tuum in Jc- 
rusalem tibi offerent reges munera? » Hoc enim 
ipsum quod nobis promisisti confirma, ut eveniat. 
Reges autem regna terre significant, qua ratione 
univers:? gentes indicantur. Templum autem in ἆς- 
fusalem, quo deferent reges munera, non aliud 
fuerit quam regnum colorum. Novimus siquidem 
Jerusalem cojestem quam indicavit quispiam his 
verbis: « Ea vero qui sursum est Jerusalem, li- 
bera est, quae est. mater nostra *' ; » et : « Ácces- 
sistis ad Sion montem et civitatem Ὠοί viventis 


C Jerusalem coslestem **. » Quod igitur in illa coelesti 


Dei civitate praestantius, sublimius et melius he- 
betur, templum Dci est. In hoc templo tuo, inquit, 
tibi offerent reges munera : qui scilicet aliam 
illam civitatem coelestem incolunt, vere reges, 
quia regno celorum dignati sunt; ideoque 
una cum Domino suo regnant. « Nam si com- 
mortui sumus, et convivemus, et si sustinemus 
Deum et conregnabimus **. » Ili itaque reges, ut- 
pote qui sub magno sacerdotum principe Unigenito 
Dei ministerium obeant, et sacerdotes sint, munera 
et ipsi in templum ejus celeste afferent, uua. cum 
magno sacerdotum principe introeuntes. Ut autem 
hoc flat et opere compleatur, necessario sic preca- 
tus est : « Manda, Deus, virtuti tu» ; confirma hoc, 


D Deus, quod operatus es in nobis. » 


VEns. 51.55. « Increpa feras arundinis. » Quem- 
admodum precatus fucrat, ut przdictos homines 
adjuvaret dicens : « Manda, Deus, virtuti. tus; » 
et, « Confirma hoc, Deus, quod operatus es in no- 
bis; » sic modo precatur, ut obices de medio tol- 
lantur, et sine impedimento sermo percurrat. 
Prescientia quippe noverat eas qua adversus prz- 
dicationem evangelicam excitandz erant persecu- 
tiones, spiritualesque feras, a quibus eripi roga- 
bat ille qui hzc loquebatur : «Ne tradas .besliis 
animas confitentes tibi**.» Qus sint ille fere 
arundinis intelligas, si a Job ediscas quid dictum 


δν Psal. Lxx), 19. 


23 


9 [I Tim. n, 14, 12. 


715 


EUSEB CKSANENSIS Opp. PARS Ill. — EXEGETICA. "l4 


de diabolo sit : « Sub omnis generis 2'boribus dor- A xal κἀλᾶμον xa βούτομον. » O0. γὰρ παρὰ cuxty, 


mit, juxta papvrum, calamum et caricem**.» Non 
juxta ficum, vitem, oleam aut palmam, aut quid 
iis simile , aed juxta papyruin, calamum et caricem 
quiescere ;jsum ait, infirmas, frigidas nullumque 
fructum bonum proferentes animas his subindi- 
cans ; juxta illas quippe draco quiescebat. Truces 
autem ille fere arundinis, sunt. adversariz pole- 
states, maligni daemones, et venenosi reptilesque 
spiritus, quos ut increpet Deus, Spiritus sanctus 
rogat hisce verbis : « Increpa feras arundinis. » Et 
congregationem laurorum; sive, secundum Sym- 
machum, «coetum pr»grandium ; » vaccas item 
populorum inerepari postulat : 
pulorum et tauri, sunt ii inter Judaeos qui 
verbi persecutores sunt. llis aliud opus subjun- 
gitur, cut exeludantur ii qui probati sunt. argen- 
to:» quod liquidius explicat Symmachus dicens: 
«Qui calcibus pellunt eos qui probati sunt quasi 
probatione argenti.» Hi namque tauri, et memo- 
rate vaccze, a feris arundinis agitatze, nullum la- 
pidem non movent, ut sancti Dei a spe sibi propo- 
sita deturbentur. Sancti vero Dei sunt qui probati 
sunt argento. Quemadmodum enim « eloquia Do- 
nsni casta, argentum igne examinatum ** ; » sic et 
homines Dei probati sunt ut argentum : quare 
dicunt : « Probasti nos, Deus, igne nos examinasti 
sicut examinatur argentum "".» ]gitur [6 arun- 


dinis, congregatio taurorum, et vaccz populorum, C « 


eos qui probati sunt argento a proposita sibi spe 
excludere satagunt. Sive, secundum Symmachum, 
1 Calcibus pellunt eos qui probati sunt quasi pro- 
batione argenti.» Ut ne itaque ílli supra dicti san- 
ctis Dei impedimento sint, necessario dictum est: 
«Increpa feras arundinis, congregatio taurorum 
in vaccis populorum.». Alia item ratione lauros 
intelligas Judzorum principes: vaccas autem corum 
synagogas iis subditas, et populos qui tempore 
passionis Servatoris nostri insurrexerunt. Cui sen- 
tentie astipulatur vox illa ex ipsius Salvatoris 
persona in psalmo xxi posita : « Quoniam circum- 
dederunt me vituli multi, tauri pingues obsederunt 
me. Aperuerunt in me os suum **.» Queis subin- 
dicabat principes Judaici populi, necnon multitu- 
dinem ipsis subditam qus adversum se insur- 
rexit. 


«Dissipa gentes qua bella volunt.» Quz supe- 
rius feruntur, de adversariis potestatibus et de 
principibus Judzeorum enarrata sunt: hec vero 
de inimicis Ecclesie ex reliquarum gentium nu- 
mero. Prospiciens namque Spiritus sanctus eos ex 
gentibus qui in incredulitate perseveraturi erant, 
adversus fideles bella et persecutiones moturos esse 
contra Eeclésiam Dei. necessario hac de re sic 
precatur : «Dissipa gentes qua bella volunt.» His 
namque dissipatis, gratia evangelica locum habe- 


55 Psal, xi, 7. 


^ "Job xr, 106. V! Psal. 1xv, 10, 


οὐδὲ παρὰ ἄμπελον, οὐδὲ παρὰ ἑλαίαν, 1| φοίνικα, f 
τι τῶν τούτοις παραπλησίων, ἀλλὰ παρὰ πάπνρον 
χαὶ χάλαμον χαὶ βούτομον ἀναπαύεσθαί φησιν αὐτὸν, 
τὰς ἀτόνους xai χαθύγρους xai µηδένα καρπὺν ἀναγ- 
xalov προφερούσας ψυχὰς τοῦτον αἰνιξάμενος τὸν 
τρόπον παρὰ τοιαύταις γὰρ ἀνεπαύετο ὁ δράχων. 
Δεινὰ δὲ θηρία καλάμου τυγχάνουσιν αἱ ἀντιχείμεναι 
δυνάµεις, ol τε πονηροὶ δαίµονες xaX τὰ ἰοθόλα xal 
ἑρπυστιχὰ πνεύματα, olg ἐπιτιμῆσαι τὸν θεὺν εὺ 
Πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ τῶν μετὰ χεῖρας εὔχεται Aeyov 
ε Ἐπιτίμησον τοῖς θηρίοις τοῦ χαλάμον. » Καὶ cà 
συναγωγῇ δὲ τῶν ταύρων, f), χατὰ τὸν Σύμμαχον, 


vacce autem po- p « συνόδῳ παμμµεγέθων, » xal ταῖς δαµάλεσι τῶν 


λαῶν ἐπιτιμῆσαι ἰκετεύει' δαµάλεις δὲ λαῶν καὶ 
ταῦροι oi παρὰ Ἰουδαίοις εἰσὶ διῶκται τοῦ λόγου. 
"Qv ἔργων τὸ ἑξῆς ἐπιλεγόμενον ἓν τῷ, « τοῦ ἐκ- 
χλεισθηναι τοὺς δεδοχιµασµένους τῷ ἀργυρίῳφ; 

ὅπερ σαφέστερον ἠρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος εἰπὼν' 
ε Toi; διαλαχτίζουσι τοὺς εὐδοχήτους ὡς δοχιμὴν ἁρ- 
χυρίου. » Οὗτοι γὰρ οἱ ταῦροι, καὶ al προλεχθεῖσαι 
δαµάλεις, ὑπὺ τῶν θηρίων τοῦ χαλάμου ἐνεργούμε- 
ναι, την πᾶσαν ποιοῦνται σπκουδὴν πρὸς τὸ ἔχκλει- 
σθΏναι τοὺς ἁγίους τοῦ θεοῦ τῆς ἑπηγγελμένης αὖ- 
τοῖς ἑλπίδος. "Άγιοι δὲ Θεοῦ οἱ δεδοχιμααμένοι τῷ 
ἀργυρίῳ. Ὥσπερ γὰρ « τὰ λόγια Κυρίου &yvà, ἀργύ- 
ριον πεπυρωμένον, » οὕτως χαὶ οἱ τοῦ θεοῦ ἄνθρωποι 
δεδοχιµασμµένοι εἰσιν ὡς τὸ ἀογύριον. διό φασιν' 
Ἑδοχίμασας ἡμᾶς, ὁ θεὸς, ἑπύρωσας ἡμᾶς ὡς πν- 
ροῦται τὸ ἀργύριον. » Οἱ ob9 θῆρες οἱ τοῦ χαλάμου 
καὶ ἡ συναγωγὴ τῶν ταύρων, χαὶ αἱ δαµάλεις τῶν 
λαῶν, τοὺς δεδοχιµασµένους τῷ ἀργυρίῳ ἀποχλεισθῆ- 
ναι σπουδάξουσι τῆς ἑπηγγελμένης αὐτοῖς ἑλπίδος. 
"H, κατὰ «bv Σύμμαχον, ε Διαλαχτίζονσι τούτους 
αὐτοὺς εὐδοχήτους ὄντας ὡς δοχιμὴν ἀργυρίου. » 
"Iv' οὖν μὴ ἐμποδὼν γένωνται τοῖς ἁγίοις τοῦ Θεοῦ 
οἱ προλεχθέντες, ἀναγχαίως εἴρηται' « Ἐπιτίμησον 
τοῖς θηρίοις «oo xaXáuou, ἡ συναγωγὴ τῶν ταύρων 
ἓν ταῖς δαµάλεσι τῶν λαῶν. » Καὶ ἄλλως ταύρους 
γοῄσεις τοὺς Ἱουδαίων ἄρχοντας - δαμάλεις δὲ αὐτῶν 
τὰς ὑπὸ τούτους συναγωγὰς xal τοὺς λαοὺς τοὺς 
ἐπισυστάντας κατὰ τὸ πάθος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. 
Μαρτυρεῖ δὲ τῷ λόγῳ ἡ ἐξ αὐτοῦ προσώπου τοῦ Zo- 


D τῆρος ἓν χα’ ψαλμῷ φωνὴ φάσχουσα” « Ὅτι ἐχύχλω- 


cáv µε µόσχοι πολλοὶ, ταῦροι πίονες περιέσχον µε. 
νοιξαν ἐπ᾽ ἐμὲ τὸ στόµα αὐτῶν, » AU ὧν ἡνίττετο 
τοὺς ἄρχοντας τοῦ Ἰουδαίων λαοῦ xal τὰ ὑπ αὐτοὺς 
πλήθη τὰ ἐπισυστάντα κατ) αὐτοῦ. 

« Διασχόρπισον ἔθνη τὰ τοὺς πολέμους θέλοντα. » 
Τὰ μὲν ἀνώτερα περὶ τῶν ἀντικειμένων δυνάµεων, 
καὶ περὶ τῶν ἀρχόντων τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους i5n- 
λουτο, τὰ δὲ προχείµενα περὶ τῶν ἓν τοῖς λοιποῖς 
ἔθνεσι πολεµίων τῆς Ἐχχλησίας. Ἐπειδὴ γὸρ ἑώρα 
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον τοὺς ἓν ἀπιστίᾳ ἀπομείναντας 
τῶν ἐθνῶν ἑπαναστησομένους τοῖς πιστοῖς, χαὶ διω- 
γμοὺς xatà τῆς Ἐκκλησίας τοῦ θεοῦ χινήσοντας, 
ἀναγκαίως xal περὶ τούτου εὔχεται λέγον. « Δια” 
σχόρπισον ἔθνη τὰ τοὺς πολέμους θέλοντα. » Δια- 


.. Ps3, xxi, 15, 44. 





711 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


118 


σχορπιζοµένων γὰρ τούτων, ἡ χάρις dj εὐαγγελιχὴ A bit. Jam futurum erat ut gratia. operaretur, ab 


χώραν ἕξει. μελλε τοῦ ἐνεργεῖν xoi ἐξ αὐτῶν πρώ- 
των ἄρχεσθαι τῶν καθ) ὑπερθολὴν εἰδωλολατρῶν. 
Αἰγύπτιοι δὲ σαν οἱ πάντων ἀνθρώπων xal πάντων 
ἐθνῶν δεισιδαιµονέστατοι. Διὸ ἑξῃς ἐπιλέγει' «ξουσι 
πρέσδεις ἐξ Αἰγύπτου. » Κατὰ δὲ τὸν Αχύλαν, « Οἵ- 
σουσιν ἑσπευσμένως ἓξ Αἱγύπτόυ, » κατὰ δὲ τὸν Σύμ- 
µαχον, « Ἑλθέτωσαν ἐχφάναντες οἱ ἐξ Αἰγύπτου. » 
Καὶ τὸ μὲν πάντων εἰδωλολατρῶν γένος διὰ τῶν 
ἑλευσομένων ἐξ Αἰγύπτου καὶ διαθησοµένων ἐπὶ τὴν 
τοῦ Θεοῦ γνῶσιν δεδήλωται' διὰ δὲ τοῦ ἑξῆς ἔπιλε- 
Yop£vou: «Αἰθιοπία προφθάσει χεῖρα αὐτῆς τῷ θεῷ, » 
τὰ ἄχρα τῆς τῶν ἀνθρώπων οἰχηυμένης. Σημαίνει 
γὰρ ὁ λόγος, ὡς ἄρα ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν τῶν 
ἀπ᾿ ἀνατολῆς ἡλίου µέχρι δυσμῶν Ίξουσιν, χατὰ τὸ 


φάσχον ἓν ἑτέροις λόγιον’ « Μνησθήσονται καὶ ἔπι- B terre : 


στραφήσονται πρὸς Κύριον πάντα τὰ πἐρατα τῆς 
Ὑῆς, xaY προσκυνῄσουσιν ἑνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ 
πατριαὶ τῶν ἐθνῶν. » Κατὰ δὲ τὸν ᾽Αχύλαν: « Λἱ- 
loj, φησὶ, δρομώσει χεῖρα αὐτοῦ τῷ 8sip- » κατὰ δὲ 
τὸν Σύμμαχον” « Αἰθιοπία σπευσάτω διδοῦσα χεῖρα 
τῷ θεῷ. : Ἔστι δὲ xai κατὰ τὴν ἱστορίαν τοῦτο 
πεπληρῶσθαι φάναι ἐπὶ τοῦ Αἰθίοπος, οὗ µέμνηνται 
τῶν ἁποστόλων αἱ Πράξεις. Σχεδὸν γὰρ προἐφθασεν 
οὗτος τὰ λοιπὰ ἔθνη, χαταξιωθαὶς πρὸ πάντων τῆς 
γνώσεως τοῦ Σωτῆρος. Ὅπως δὲ καὶ πρέσθεις ἦλθον 
ἐξ Αἰγύπτου κατὰ τὴν ἱστορίαν, πάλιν αἱ Πράξεις 
τῶν ἀποστόλων δηλοῦσιν, ἐν αἷς εἴρηται, ὡς ἄρα 
κατὰ την ἡμέραν τῆς Πεντηχοστῆς τὸ Πνεῦμα τὸ 
ἅγιον ἐπλήρωσε τὸν οἶχον ἔνθα σαν οἱ ἁπόστολοι, 
ἐχάθισέ τε ἐπὶ τοὺς παρόντας ἄπαντας' ἓν οἷς σαν 
Πάρθοι xai ἨΜήῆδοι xoi Ἐλαμῖται xal οἱ κατοιχοῦν- 
τες τὴν Μεσοποταµίαν, Ἱουδαίαν τε xal Καππαδο- 
χίαν, Πόντον xai τὴν Ασίαν, Φρυγίαν τε καὶ Παμ- 
φυλίαν, Αἴγυπτον xal τὰ µέρη τῆς Λιδύης τῆς κατὰ 
Κυρήνην. Οὗτοι δη οὖν πάντες ὡσπερεὶ πρέσθεις 
ἐτύγχανον τῶν ἐθνῶν, τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
ἀπαρχῆς χατηξιωµένοι. ᾽Αλλὰ γὰρ μετὰ τοὺς ἐξ 
Αἰγύπτου, xai μετὰ τὴν προφθάσασαν Αἰθιοπίαν, 
ἑξῆς αἱ λοιπαὶ βασιλεῖαι τῆς γῆς καλοῦνται, δηλαδὴ 
xai τὰ ὑπὺ ταύταις ἔθνη. Au) ἐπιλέγεται’ « AL βασι- 
λεῖαι τῆς Ὑῆς, ὥσατε τῷ θεῷ, ψάλατε τῷ Κυρίῳ. » 
*À xa οὐδ' ἄλλως ἢ διὰ µόνης τῆς τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν διδασχαλἰας τέλους ἐτύγχανεν. Οὐχ ἔστιν οὖν 
ἔθνος, οὐ χώρα, οὐ γένος ἀνθρώπων, οὐ βασιλεία 
καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης, ἔνθα οὐχὶ λαοὶ τῷ θεῷ 
συστάντες τὸ χέλευσµα ἀποπληροῦσιν. Πάλιν δὲ χἀν- 
ταῦθα ἄδειν μὲν προστάττει τῷ θεῷ, φάλλειν δὲ τῷ 
Κυρίῳ οὐχ ἵνα (1) τοῦ τετραγράµµου, τῷ δὲ χοινοτέροις 
στοιχείοις δηλουµένῳ ὀνόματι., Καὶ ἵνα σαφέστερον 
γνῶμεν τίς ποτε ἣν οὗτος ὁ Κύριος, ἐπισυνάπτει λέγων 
ἑξῆς᾽ « Tip. ἐπιθεθηχότι ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ obpa- 
vou κατὰ ἀνατολάς' » σφόδρα ἀχολούθως ἐπειδὴ 
γὰρ διὰ τῶν ἀνωτέρω εἴρητο' « Ὀδοποιήσατε τῷ 
ἐπιθεθηχότι ἐπὶ δυσμῶν, Κύριος ὄνομα αὐτῷ.» 
ἀχολούθως Διὰ τῶν μετὰ χεῖρας οὐχέτι ἐπιδεθηχέναι 
αὐτὸν ἐπὶ δυσμῶν φησιν, ἀλλ᾽ ἐπὶ τὸν οὐρανὸν xas' 


50 Psal. xxi, 38. 9 Act. 11, 1-10, 
(4) Lege οὐ διά. 


iis prioribus orsa qui supra modum idololatr:z 
erant: JEgyptii autem illi erant omnium gentium 
ac populorun superstitiosissimi. Quare postea sub» 
jungit : « Venient legati ex /Egypto.» Secundum 
kquilam vero, « Ferent festinanter ex ; Egypto ; » 
secundum Symmachum, «: Veniant efferentes ex 
AEgypto.» Totumque idololatrarum genus, per eos 
qui ex Egypto venturi, et ad Dei notitiam trans- 
ituri sunt, indicatur ; per id vero quod mox addi- 
tur: « AEthiopia porrigel manum suam Deo, » ex- 
trema orbis significantur. Decláratur porro ex uni- 
versis gentibus ab oriente sole usque ad occiden- 
tem accessuros esse, ut alibi dicitur : « Remini- 
scentur et convertentur ad Dominum universi fines 
et adorabunt in conspectu ejus univers 
familie gentium**, » Secundum Aquilam : « ZEthiops 
accurrere faciet. manum suam Deo; » secundum 
Symmachum : « ZEthiopia festinet dare manum 
Deo.» Ex historia porro licet eam rem impletam 
dicere in /Ethiope, cujus mentionem habent Acta 
apostolorum. Ipse namque citeras gentes fere 
prevenit, Salvatoris cognitione ante omncs digna- 
tus. Quomodo autem legati venerint ex /Egypto, 
rursum enarrant Acta apostolorum, ubi dicitur, 
in die Pentecostes Spiritum sanctum replevisse 
domum, ubi erant apostoli, sedisseque supra om- 
nes qui aderant. In quibus erant Parthi, Medi, 
Elamits, et qui habitabant Mesopotamiam, Ju- 
deam et Cappadociam, Pontum et Asiam, Phry- 
giam et Pamphyliam, /Egyptum et partes Libya 
circa Cyrenem **, Hi igitur omnes ceu legati gen- 
tium erant, Spiritus sancti primitiis donati. At- 
enim post JEgyptios, post /Ethiopiam que przve- " 
nerat, cztera deinde regna terre vocantur, vide- 
licet gentes iis subjects. Quare subjungitur: 
«Regna terre, cantate Deo, psallite Domino.» 
Qua non alio modo quam per unam Servatoris 
nostri doctrinam finem acceperunt. Nulla igitur 
gens, nulla regio, nullum genus hominum, nullum 
in toto orbe regnum, in quo non populi Deo con- 
gregati jussum exsequantur. Hic vero rursum ca- 
nere Deo, psallere Domino jubet, non per illud 
quatuor litterarum nomen, sed eo qui vulgaribus 
elementis enuntiatur. Atque ut clarius perspicia- 


D mus quis sit ille Dominus, subdit: « Qui ascendit 


super celum coli ad orientem : » idque adinodum 
consequenter, quia superius dictum fuit : « Iter fa- 
cite ei qui ascendit super occasum, Dominus aomen 
illi.» E re in presenti non ait ipsum ascendisse 
super occasum, sed super colum od orientem. 
Par quippe erat nos qui descensum ejus edidice- 
ramus, reditum item edoceri. Descensus itaque 
ut deitatis suzxe lumina occultaret ad occasum fa- 
ctus est; ascensus autem ejus ad ccelum cceli, ad 
orientem, ob gloriosam ejus in ccelum remigra- 
tionem. Hoc porro dictum exemplo so'is intelligas. 





719 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 


120 


Sicut enim scl in occidente occulte progreditur, A ἀνατολάς. Ἔδει γὰρ ἡμᾶς, τὴν χάθοδον αὐτοῦ προ” 


deindeque postquam ad orientalem horizontem ad- 
venit, recta in ccelo pergit, omnia illuminans, Ἱ- 
cidamque diem elliciens, eadem ratione Dominus 
hic enuntiatus, qui tempore passionis εἰ mortis, 
occasum, ut ita dicam, fecerat, postquam regionis 
illius cursum confecisset, postea dicitur ascendisse 
super ccelum coli ad orientem. Secundum Aqui- 
Jam vero : « Qui ascendit in celum coli ab initio ; » 
secundum Symmachum : « Qui vehitur in celo coeli 
ex prima.» lllud autem, « ex prima, » et, «ab in- 
itio,» probe cognoscas audiens Servatorem ita lo- 
quentem : « Pater, glorifica me gloria quam ha- 
bui antequam mundus esset apud te *'. » 


µεµαθηχότας, «aX τὴν ἐπάνοδον διδαχθἢῆναι. Ἡ μὲν 
οὖν χάθοδος διὰ τοῦ χαλύπτειν αὐτοῦ τὰ Qua τῆς 
θεότητος ἐπὶ δυσμῶν ἑγίνετο” fj ὃξ ἄνοδος ἐπὶ τὺν 
οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ xat' ἀνατολὰς διὰ τὴν ἔνδοξον 
αὐτοῦ εἲς οὐρανοὺς ἁποχατάστασιν. Ἰοῄσεις δὲ τὸ 
λελεγμένον ἐκ τοῦ χατὰ τὸν Ίλιον παραδείγματος. 
"Ὥσπερ Y&p ὁ fioc, χατὰ δυσμὰς Ὑενόμενος, τῶν 
ἀφανῆη πορείαν ποιεῖται, εἶτ ἐπὶ τὸν ἀνατολιχὸν ὁρί- 
ζοντα χαταντήσας, εὐθὺ τοῦ οὐρανοῦ φέρεται τὰ 
σύμπαντα φωτίζων xal λαμπρὰν ἡμέραν ἑργαζόμε- 
νος, χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον xal ὁ δηλούμενος iv- 
ταῦθα Κύριος, τὴν ἀποδοθεῖσαν χατάδυσιεν ποιτησά- 
µενος χατὰ τὸν xatpby τοῦ πάθους xaX τοῦ θανάτο», 


τὴν χώραν διαπορευθεὶς, μετὰ ταῦτα λέγεται ἀναθεδηχέναι ἐπὶ τὸν οὐρανὺν τοῦ οὐρανοῦ κατ ἄνατυ- 
λάς. Κατὰ δὲ τὸν ᾽Αχύλαν, « TO ἐπιθεθηχότι ἓν οὑρανῷ obpavou ἀρχῆθεν * » Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, 
« Τῷ ἐποχουμένῳ ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ ix πρώτης, » εἴρηται. Τὸ δὲ, cix πρώτης » xat, ε ἀρ- 
χῆθεν, » νοῄσεις αὐτοῦ λέγοντος ἀκούων τοῦ Σωτῆρος " « Πάτερ, δὀξασὀν µε «fj δόξη fj εἶχον πρὸ τοῦ 


τὺν χόσμον εἶναι παρὰ aol. » 


VgBs. 21-36. « Ecce dabit voci. sux vocem vir- B 


tutis, date gloriam Deo super Jsrael.» Notitiam 
prebet memorati Domini dicens : « Ecce dabit voci 
sus vocem virtutis.» Hic vere licet formam de- 
scribere virtutis ejus , qui « in principio erat apud 
Deum **, » Dei Verbi, quod vox ejus non hominum 
voci similis, sed divina virtute plena sit. Nam 
«dabit, inquit, voci sus» vocem virlutis. » Su- 
perius item dicebatur :-« Dominus dabit verbum 
evangelizantibus, virtute multa.» Quia enim vox 
ejus virtute replebatur, merito praedicationem 
suam evangelizantibus verbum dabat cum virtute 
mula. Opus autem ipsum virtutem declarat. Nam 
cum simplici vocula discipulis suis dixisset, « Ve- 
nite, sequimini me, et faciam "vos piscatores ho- 


minum δν opus ipsum virtute sua edebat : ac C 


rursum cum pracepisset iisdem dicens : « Euntes 
docete omnes genles in nomine meo **,» opere vir- 
tutem exhibui: ac rursum cuin diceret: « Oportet 
predicari Evangelium regni in toto orbe in testi- 
monium omnibus gentibus **,» verbi virtutem ipsis 
operibus conspiciendam prebuit, et alias sic lo- 
cutus : «Supra petram zdificabo Ecclesiam meam, 
et porte inferi non przvalebunt adversus eam **,» 
re ipsa vim declaravit. Eodem prorsus modo in 
csleris omnibus ejus doctrine verbis admistam 
divinam ejus virtutem deprehendas. Cujus causa 
dictum est : « Ecce dabil voci suz vocem virtutis.» 
Sed etiam his traditis institutis, sub hzc praei- 
pit: «Date gloriam Deo super Israel: magnificen.- 
tía ejus et virtus ejus in nubibus.» lllud quidem, 
« Date. gloriam Deo,» omnibus dicitur, qui ad sa- 
lutarem fidem vocantur ; illud autem, « super Israel 
magnificentia ejus,» significat eos ex lsraele qui 
deitatis ejus praecones fuerunt, apostolos scilicet 
et evangelistas, a quibus magnificentia ejus, vide- 
licet deitatis, noscebatur. Quare alibi dicitur : 


*! Joan, xvii, 5. * Mattb. iv, 19. 


xvi, 1 


** Joan. 1, 1. 


« Ἰδου δώσει τῇ φωνῇ αὐτοῦ φωνὴν δυνάµευς, 


δότε δόξαν τῷ θεῷ ἐπὶ τὸν Ἰσραήλ. » Γνώρισµα τοῦ 


δηλωθόντος Κυρίου παραδίδωσι λέγων « Ἰδοὺ δώ- 
cet τῇ φωνῇ αὐτοῦ φωνὴνδυνάµεως. » Ἐντεῦθεν οὖν 
ἀληθῶς ἐστι χαραχτηρίσαι τὴν ἀρετὴν « τοῦ ἓν ἀρχῇ 
πρὸς τὸν θεὸν  θεοῦ Λόγου, Ex τοῦ τὴν φωνὴν αὗτοῦ 
μὴ ὁμοίαν εἶναι ἀνθρώποις, δυνάμεως δὲ πεπληρῦ- 
σθαι θείας. « Δώσει » γὰρ, φησὶ, «τῇ φωνῇ αὑτοῦ 
φωνὴν δυνάµεως. » Καὶ ἀνωτέρω δὲ ἑλέγετο” « Κύ- 
ριος δώσει ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιξζομένοις δυνάμει 
πολλῇ. » Ἐπειδὴ γὰρ dj φωνὴ αὑτοῦ πεπλήρωτο ὅν- 
νάµεως, εἰχότως xat τοῖς εὐαγγελιξομένοις τὸ περὶ 
αὐτοῦ χἠρυγµα ἑἐδίδου ῥῆμα σὺν δυνάµει πολλῃ. Παρί- 
στησι δὲ τὸ ἔργον τὴν δύναμιν. VO γὰρ φωνῇ τοῖς 
αὑτοῦ μαθηταῖς εἰπών' « Δεῦτε ἀχολουθεῖτέ pot, 
xaX ποιῄσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων, » δυνάμει τὸ ἔργον 
ἐποίει' xal πάλιν ἐντειλάμενος αὑτοῖς xal εἰπών᾽ 
« Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη ἐν τῷ 
ὀνόματί µου, » ἔργῳ τὴν δύναμιν ἑἐδείχνν * xal αὖθις 
εἰπώὼν' ε Act. χηρυχθῆναι τὸ Εὐαγγέλιον τῆς pace 
λείας ἐν ὅλῃ τῇ οἰχουμένῃ εἰς μαρτύριον πᾶσι τς 
ἔθνεσι, » τοῦ λόγου τὴν δύναμιν αὐτοῖς ἔρτοις παρεῖ- 
χεν ὁρᾷν ' xal ἄλλατε φῄήσας' « Ἐπὶ τὴν πέτραν οἱ- 
xoboufjs µου τὴν Ἐχχλησίαν, xai πύλαι ἆδου οὐ 
χατισχύσουσιν αὐτῆς, » αὐτῷ πράγματι τὴν δύναμιν 
παρεστῄσατο. Τὸν αὐτὸν οὖν τρόπον xal τοῖς λοιποῖς 
ἅπασι τοῖς τῆς διδασχαλίας αὐτοῦ ῥήμασι συνγχεκρα- 
µένην εὗροις ἂν τὴν θεῖχὴν δύναμιν. 0ὗ χάριν εἴρτ- 
«at * « Ἰδοὺ δώσει τῇ φωνῇ αὐτοῦ φωνὴν δυνάµεως. » 

᾽Αλλὰ γὰρ ταῦτα παιδεύσας, ἑξής παραχελεύεται φά- 
σχων * « Δότε δόξαν τῷ θεῷ ἐπὶ τὸν "agat: d µε- 
Υαλοπρέπεια αὑτοῦ χαὶ ἡ δύναµις αὐτοῦ iv ταῖς νε- 
Φφέλαις. » Τὸ μὲν οὖν, « Δότε δόξαν τῷ θεῷ, » πᾶσιν 

εἴρηται τοῖς χεχληµένοις ὑπὸ τὴν σωτήριον πίστω ' 

Τὸ δὲ, « ἐπὶ τὸν Ἱσραὴλ ἡ μεγαλοπρέπεια αὐτοῦ, ) 

σηµαίνει τοὺς ἐξ Ἱσραὴἢλ Ὑεγοµένους τῆς θεότητος 

αὑτοῦ χήρυχας, ἁποστόλους δηλαδὴ χαὶ εὐαγγελιστὰς, 


** Matth, xxvii, 19. .*5 Matth, xxiv, 14. ** Mattb. 


2l COMMENTARIA IN PSALMOS. | 123 


TaQ' οἷς fj μεγαλοπρέπεια αὐτοῦ ἑγνωρίκετο * οὕτω A « Quoniam elevata est magnifleentia tua super 
τῆς θεότητος αὐτοῦ χαλουµένης. Διὸ λέλεχται bv ἑτέ. — coelos.» Quod autem non omnes qui ex Israele 
poic* « Ὅτι ἐπήρθη fj µεγαλοπρέπειά σου ὑπεράνω — sunt, Israel vocandi sint; neque quia semen Abra- 
τῶν οὐρανῶν. » "Ott δὲ οὐ πάντες οἱ ἐξ Ἱσραὴλ οὗ- Ίνα sunt, ideo omnes fllii ejus sint; quodque filii 
τοι "Iopat, οὐδὲ ὅτι εἰσὶ σπέρµα 'A6paàp πάντες carnis non filii Dei sint, neque qui palam Ju- 
«£xva* xal ὡς οὗ τὰ τέχνα τῆς σαρχὸς ταῦτα τέχνα — dius, vere talis sit, neque vera circumcisio sit ea 
τοῦ Θεοῦ: οὐδὲ ὁ tv τῷ φανερῷ Ἰουδαῖός ἐστιν, οὐδὲ — quie in carne fit; sed Judzus verus in occulio, es 
$| iv τῷ φανερῷ iv σαρχὶ περιτομὴ, ἁλλ' ὁ ἐν τῷ — circumcisio cordis in spiritu , non in littera sit **, 
xpurtip Ἰουδαῖος, xai περιτομὴ καρδίας ἐν πνεύματι, — clare docet Apostolus. Super israel igitur magni- 
οὗ γράμματι, διδάσχει σαφῶς ὁ ᾿Απόστολος. Ἐπὶ τὸν — fleentia ejus ; sed etiam « virtus ejus in nubibus :» 
Ἱσραὴλ τοίνυν ἡ μεγαλοπρέπεια αὐτοῦ ' ἀλλὰ xa « fj de quibus Isaias vaticinatur dicens: « Et nubibus 
δύναµις αὐτοῦ bv ταῖς vepélaig- » περὶ ὧν Ἡσαῖας —mandabo ne pluant supra vineam pluviam" ; » in- 
θεσπίζει λέγων’ «Καὶ ταῖς νεφέλαις ἐντελοῦμαι μὴ dicans scilicet. prophetas, el divinarum discipli- 
βρέξαι ἐπὶ τὸν ἀμπελῶνα ὑετόν. » Ἐδήλου δὲ &pa — narum doctores, qui, subministrante Spiritu, οσ” 
τοὺς προφήτας xal τοὺς τῶν θείων µαθηµάτων δι- — lesti pluvia animas bominum ut bonum agrum irri- 
δασχάλους, o! τῇ τοῦ Πνεύματος χορηγίᾳ τὸν oópá- B gabant. Ita ergo virtus ejus in nubibus. « Mirabi- 
νιον ὑετὸν ταῖς τῶν ἀνθρώπων duyalg ὥσπερ ἓν χώ- lis Deus in sanctis suis,» qui aiii sunt a supra 
βαις ἀγαθαῖς ἐπήρδευον, Οὕτως οὖν καὶ f δύναμις — memoratis prophetis et apostolis. Quinam illi, 
αὐτοῦ iv ταῖς νεφέλαις. εθαυμαστὸὺς ὁ θεὺς bv τοῖς — nisi qui ex omnibus gentibus castitate et sancti 
ἁγίοις αὐτοῦ, » ἑτέροις οὖσι παρὰ τοὺς προωνοµασµέ- — monia donati sunt? in quibus mirabilis Deus est, 
νους προφῄήτας xal ἁποστόλους. Τίνες δ᾽ ἂν elev οὗτοι — qui virtutem et robur ipsis impertiit. Quare deinde 
ἀλλ' οἱ ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν ἀγνείας xa) ἁγιωσύνης — subjungitur : «Deus Israel ipse dabit virtutem et 
Ἐδιωμένοις Bv οἷς xai θαυμαστός ἐστιν ὁ Gebc, διδὺς — fortitudinem plebi su», benedictus Deus.» flic 
αὐτοῖς δύναμιν καὶ κραταίωσιν. Átb συνΏπται ἑξῆς — rursum virlutem sancto populo ejus necessario 
« Ὁ 8c; Ἱσραὴλ αὐτὸς δώσει δύναμιν xal κραταίω- — dari ait, ut possit dicere : « Omnia póssum in ce 
σιν τῷ λαῷ αὐτοῦ, εὐλογητὸς ὁ θεός. » Πάλιν δὲ x&v- qui me confortat?!. » Oportuit enim, ut evangeli- 
ταυθα δύναμιν ἀναγχαίως διδόναι λέλεχται τῷ ἁγίῳ — zantibus verbum datum fuerat cum virtute multa, 
λαῷ αὐτοῦ, ἵνα δύνηται λέγειν. « Πάντα ἰσχύω ἐν — ita quoque populo ejus robur et virtutem submi- 
τῷ ἐνδυναμοῦυντί µε. » Ἔδει γὰρ, ὥσπερ vol; εὐαγχε- — nistrari, ut possit contra versutias diaboli consi- 
κιζοµένοις δέδοτο ῥῆμα σὺν δυνάµει πολλῇ, οὕτω xal — stere, ac perinde atque Paulus dicere : « Quis nos 
«ip λαῷ αὐτοῦ κραταίωσιν χαὶ δύναμιν παρέχειν, C separabit a charitate Dei? tribulatio, an angustia, 
πρὸς τὺ δύνασθαι ἴστασθαι πρὸς τὰς µεθοδείας τοῦ απ persecutio, an fames "* ? » et his similia. 
διαθόλου, παὶ λέγειν ὁμοίως DlaóMp* « Τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ; θλίψις ἡ στενο- 
χωρία, ἢ διωγμὸς, T] λιμός; » xaX τὰ τούτοις παραπλήσια. | 
ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ, ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΑΛΛΟΙΩΘΗΣΟΝΜΕ- IN FINEM, PRO IIS QUI COMMUTABUNTUB , 
NON, TQ AAYIA. EH'. IPSI DAVID. LXVIIL 

« Zoscóy µε, 6 θεὸς, ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως Vgns. 9, 5. « Salvum me fac, Deus, quoniam in- 
Veyts µου. » Τέτταρές εἶσιν οἱ ἐπιγεγραμμένοι — traverunt aquz usque ad animam meam. » Quatuor 
« Ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων; » δύο μὲν τοῦ Δαυῖδ, — psalmi « Pro iis qui commutabuntur » inscripti 
ὁ μετὰ χεῖρας xal ó νθ'' τῶν δὲ υἱῶν Κορὲ εἷς, 6 p, — sunt. Duo Davidis, nempe hic quem tractamus e 
xai τοῦ ᾿Ασὰφ ὁμοίως 6 oU. Ἐπὶ πάντων δὲ ἀντὶ μις : filiorum Core unus, scilicet xLiv ; Àsaj hi simi- 
τοῦ, € Ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων, 1 ó μὲν 'Axó- liter Lxxix. In omnibus porro illius loco, « Pro iis 
λας, € Ἐπὶ χρίνων, » ἑχδέδωχεν ' ὁ δὲ Xóppayos, qui commutabuntur, » Aquila, « Super lilia, » edi- 
« Ὑπὲρ τῶν ἀνθῶν. » 'O μὲν οὖν μδ τὴν περὶ τοῦ — dit ; Syminachus vero, « Pro floribus. 1» Quadrage- 
Αγαπητοῦ προφητείαν περιεῖχε, τῆς τε ἐξ ἐθνῶν — simus itaque quartus de Dilecto prophetiam, atque 
Ἐκκλησίας τὴν ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ κρείττω D gentium. Ecclesi: α pejoribus ad meliora immuta- 
ἀλλοίωσιν  ὁ δὲ πεντηχοστὸς ἕνατος ἁποδολην τοῦ — tionem, complectitur ; quinquagesimus nonus ab- 
Ἰουδαίων ἔθνους χαὶ τῶν ἀλλοφύλων ἐθνῶν τὴν ἐπὶ — jectionem Judaici populi, alienigenarumque gentium 
τὰ Χάλλιστα µεταθολἠν  ὁ δὲ οθ αὖθις τὴν τοῦ "lou- ad praestantissima conversionem ; rursum septua- 
δαίων ἔθνους ἁπόπτωσιν, xal τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τὴν — gesimus nonus Judaici populi lapsum, et Salvato- 
ἐνανθρώπησιν σηµαίνει. Εἰχότως οὖν xal ὁ μετὰ χεῖ- — ris nostri incarnationem significat. Jure itaque 
ρας, « Ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησομένων, » ἢ, « Ὑπὲρ . presens item psalmus, « Pro iis qui commutabun- 
τῶν ἀνθῶν, » κατὰ τὸν Σύμμαχον, f, « Ἐπὶ κρίνων,» — tur; » aut. « Pro floribus, » ut Symmachus ; aut, 
χατὰ τὸν Αχύλαν, ἀπιγέγραπται : ἐπειδὴ τὴν ἐπὶ τὸ « Superlilia, » ut Aquila, inscriptus est, quia po- 
χεῖρον ἀλλοίωσιν τοῦ ix περιτομῆς λαοῦ xal αὐτὸς — puli ex circumcisione ad pejora mutationem conti- 
περωώχει, οὓς, xplva καὶ ἄνθη χατὰ χαιρὸν ὀφθέντας, — net, qui cum liliis et floribus olim similes visi 
3j ἐπὶ τὰ χείρω διεδέξατο µεταθολἠ. ΄Άνθεσι δὲ αὗ- — fuissent, jam ad deteriora declinarunt. Floribus 


e El. vi, 9. ** Rom. mx, (-8.— ** Hom. i, 28, 99. 7* Isa, v, 6. "! Pliilipp. iv, 15. "* Rom. 
vl, 


133 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


11 


autem illos Isaias comparat dicens : « Omnis caro Α τοὺς παραθάλλει xat 6 Ἡσαῖας λέγων" « lHidsa σὰρξε 


fenum, et omnis gloria ejus quasi flos feni. Exsic- 
catum est fenum, et flos decidit **. » Queis spe- 
ciosum illum ad breve tempus florentem corporeum 
Judaeorum cultum feno et floribus confert. In pre- 
senti quoque fleridi eorum status ad deteriora mu- 
tationem et cenversionem declarat in sequentibus, 
ubi dicitur : « Fiat menga eorum coram jpsis in 
laqueum, et in retributionem et in scandalum. 
Obseurentur oculi eorum, ne videant, » etc. Et 
quia longis postea temporibus hzc eventura erant, 
necessario, « In tinem, » inscriptum est. Et vero 
neque psalmus, neque canlicum, neque bymnus, 
neque quid simile est : quia ea qux subsequuntur 
non consentanea tali titulo erant. Quare dixeris 


χόρτοφ, xat πᾶσα δόξα αὐτῆς ὡς ἄνθος xóprov- ἐστ- 
ράνθη ὁ χόρτος, xal τὸ ἄνθος ἐξέπεσε - » ὃς ὧν τὸ 
πρὸς βραχύν τινα χρόνον ἀνθῆσαν xai ὥραῖον ὁφθὲν 
τῆς αωματικῆς Ἰουδαίων θρησχείας χόρτερ xai &kv- 
θεσιν ἀπειχάζει. Καὶ διὰ τῶν προχειµένων τοίνυν 
τὴν ἀλλοίωσιν xal τὴν ἐπὶ τὸ χεῖρον µεταθολὴν τῆς 
ἄνθης (sic) αὐτῶν παρίατησι προϊὼν ὁ λόγος ἓν eL, 
φησι: « Γενηθήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν ἐνώπιον αὐτῶν 
εἰς παγίδα καὶ εἰς ἀνταπόδοσιν xaX εἰς σχάνδαλον. 
Σχοτισθήτωσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν τοῦ μἩ βλέπειν, » 
xai τὰ ἑξῆς. Καὶ ἐπειδήπερ μαχροῖς ὕστερον χρόνοις 
ταῦτα δι’ ἔργων χωρεῖν ἔμελλον, ἀναγχαίως « Elg τὸ 
τέλος » προγέγραπται. Οὔτε δὲ φαλμός ἐστιν, οὔτε 
(bh, οὔτε ὕμνος, οὔτε τι τοιοῦτον * ἐπεὶ μηδὲ xat- 


prophetiam esse ex persona Servatoris nostri enar- B άλληλα ἣν τὰ ἐπιλεγόμενα τοιαύτῃ προγραφῇ. A 


ranlis ea quie sibi postea contigerunt ; przdictio- 
neinque eorum quz Judzis post tantos ausus illata 
suit, Orditur itaque Servator orationem emittens 
ad Patrem his vevbis : « Salvum me fac, Deus, 
quoniam intraverunt aque usque ad animam 
meam. » Videnturque mihi de industria hec cum 
dictis in przcedenti psalmo conjuncta esse. [n illo 
namque dicebatur: « Dixit Dominus: Ex Basan 
convertam, convertam ex profundo maris δι » in 
lioc vero, « Veni in attitudinem maris, et tempestas 
demersit me. » Opartuit enim edoceri nos quo pacto 
descenderit Dominus in Basan, quod est ignominia, 
et quomodo dixerit, « Convertam ex profundo ma- 
ris. » Quare hec ipsa in praesenti declarat: de 


εἴποις ἂν προφητείαν ix προσώπου τοῦ Σωτηρος 
ἡμῶν διεξιόντης τὰ περὶ αὐτὸν συµθεθηκότα, T:po- 
αναφώνπαίν τε τῶν Ἰουδαίοις ἑπελθόντων μετὰ τὰ 
χατ᾽ αὐτοὺς τετολμηµένα. ᾿Αρχόμενος δ' οὖν ὁ Σω- 
τὴρ, εὐχὴν ἀναπέμπει πρὸς τὸν Πατέρα λέγων * « Zar 
σόν µε, ó θεὺς, ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως φυχῆς 
µου. 2 Καΐ µοι δοχεῖ χατὰ λόγον ταῦτα τοῖς Ev τῷ 
προλεχθέντι συνηφθαι ψαλμῷ. Ἐν ἐχείνῳ μὲν γὰρ 
ἐλέγετο  « Εἶπε Κύριος ' Ἐκ Βασὰν ἐπιστρέψω, ἔτι- 
στρέψω ἐκ βυθῶν θαλάσσης » Ev τούτῳ δὲ, « "HA- 
θον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης, xal χαταιγὶς χατ- 
Επόντισέ gu. » Ἔδει γὰρ ἡμᾶς διδαχθΏναι πῶς εἰς 
τὴν Βασὰν χατῆλθεν ὁ «Κύριος, ὅπερ ἐστὶν αἰσχύνη, 
καὶ πῶς ἔλεχεν, « Ἐπιστρέφω ἐκ βυθῶν θαλάσσης. » 


ignominia quidem in sequentibus, dicens : « Quo- C AD δὴ ταῦτα αὑτὰ διὰ τῶν προχειµένων παρίστησι 


niam propler te sustinui opprobrium, operuit con- 
fusio faciem meam ; ».ac rursus : « Tu scis impro- 
perium mewn et confusionem meam et reverentiam 
meam. » De profundo autem maris illud, « Salvum 
me fac, Deus, quoniam intraverunt aqua usque ad 
animam meam. Infixus sum in limo profundi, et 
non est substantia. Veni in altitudinem maris, et 
tempestas demersit me. » Hzc enim magnam affi- 
nitatem habeant cum iis quz in precedenti psalmo 
dicta sunt, nempe in illo: « Dixit Dominus: Ex 
Basan convertam, convertam ex profundo maris. » 
Quia in illo ipse Dominus sic dicebat ; et nunc 
quoqueeumdem ipsum esse qui hxc loquitur exi- 
stimandum. | 


Ipse igitur quem non alium esse quam Dei Ver- 
bum superius demonstravimus, orationem effundit 
ad Patrem, hominis quem assumpsit cruciatus sibi 
proprios reputans, quare ait: « Salvum me fac, 
Deus, quoniam intraverunt aquis usque ad animam 
meam. h»fixus sum in limo profundi, et non est 
substantia. Veni in altitudinem maris, et tempestas 
demersit me. » Precedens utique psalmus his com- 
pellabat : « Πίου facite ei qui ascendit super occa- 
tum, Dominus nomen illi '*. » Deinde suam cum 


13 Ίσα. x1, 6, Ἱ. 7* Psal. uxvn, 25. "* ibid, 5. 


περὶ μὲν τῆς αἰσχύνης προϊὼν xal λέγων « "ὅτι 
ἕνεχα coU ὑπήνεγχα ὀνειδισμὸν, ἐκάλυψεν ἐντροπὴ 
τὸ πρόσωπόν µου” » xal αὖθις' « Zo Υινώσχεις τὸν 
ὀνειδισμόν µου καὶ τὴν αἰσχύνην µου xai τὴν ἔντρο- 
civ µου" » περὶ δὲ τοῦ βυθοῦ τῆς θαλάσσης τὸ, 
« Σῶσόν µε, ὁ 8ebc, ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως φυχῆς 
µου. Ἐνεπάγην εἰς ὕλην (1) βυθοῦ, χαὶ οὐχ ἔστιν ὑπό- 
στασις. Ἡλθον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης, καὶ χατ- 
αιγὶς κατεπὀντισέ µε. » Ταῦτα γὰρ πλείστην ἔχοι 
ἂν ἀχολουθίαν πρὸς τὰ kv τῷ πρὸ τούτου φαλμῷ Às 

λεγµένα: ἐν τῷ, « Εἶπεν ὁ Κύριος Ἐκ Βασὰν ἔπι- 
στρέφω, ἐπιστρέφω ἐκ βυθῶν θαλάσσης. » Ἐπειδὴ 
ἐν ἐχείνῳ αὐτὸς fjv ὁ Κύριος ὁ ταῦτα λέγων’ ἔπειτα 


p xo νῦν τὸν αὐτὸν εἶναι ἡγεῖσθαι τὸν τὰ προχείµενα 


διεξιόντα. 

Λὐτὸς τοιγαροῦν, ὃν οὔδ' ἕτερον εἶναι ἡ τοῦ Θεοῦ 
Λόγον διὰ τῶν ἔμπροσθεν παρεστήσαμεν, εὐχὴν &va- 
πέµπει τῷ Πατρὶ, ἰδιοποιούμενος τὰ xa8' οὗ ἀνείλη- 
φεν ἀνθρώπου πάθη ΄ διό φησι’ « Σῶσόν µε, ὁ θεὸς, 
ὅτι εἰσήλθησαν ὕδατα ἕως ψυχῆς µου. Ἐνεπάγην elc 
ὕλην βυθοῦ, καὶ οὐχ ἔστιν ὑπόστασις. Ἠλθον εἰς τὰ 
βάθη τῆς θαλάσσης, xal χαταιγὶς χατεπόντισέ us. » 
Ὁ μὲν οὖν «pb τούπου φαλμὸς προσεφώνει φάσχων * 
« Ὁδοποιῄσατε τῷ ἐπιδεθηχότι ἐπὶ δυσμῶν, Κύριος 
ὄνομα αὐτῷ; » εἶθ ἑξῆς τὴν ἅμα ἀνθρώποις διατρι- 


(4) Y4qr. Interpres legisse videtur ἱλύν, quod verisimilius est et nobis quoque magis placet. Eptrz. 











725 


COMMENTABIA IN PSALMOS. 


1326 


6hy αὗτου παρίστησι λέγων’ « Καὶ ἀγαλλιᾶσθε ἑνώ- 4 hominibus commorationem enuntiabat dicens : « Et 


πιον αὐτοῦ, τοῦ πατρὸς τῶν ὀρφανῶν xaX κριτοῦ τῶν 
χηρῶν. » Καὶ τῶν μαθητῶν δὲ αὐτοῦ xal τῶν ἆπο- 
στόλων τὴν χλῆσιν ἐδήλου ἓν τῷ, « Κύριος δώσει 
ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάµει πολλῃ. » ELO" 
ἑξῆς εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ χάθοδον xal τὴν δνέξοδον 
τὴν ἐντεῦθεν ἑδίδασκχεν Ev τῷ, « Καὶ τοῦ Κυρίου Ku- 
ρου αἱ διέξοδοι τοῦ θανάτου * » xa ἐν τῷ, «Eire Κύ- 
ptos" Ex Βασὰν ἐπιστρέφω, ἐπιστρὲφωξὲς βυθῶν θαλάσ- 
σης» ἐπὶ πᾶσι δὲ τούτοις τὴν εἰς οὐρανοὺς ἑ πάνοδον 
αὐτοῦ διὰ τοῦ αὐτοῦ ἐδήλου λέγων «Ψάλατε τῷ θεῷ 
τῷ ἐπιδεθηχότι ἐπὶ τὸν οὐρανὸν τοῦ οἀρανοῦ xax' ἆνα- 
τολάς. » Ταῦτα μὲν ουν Ev ἐχείνοις * διὰ δὲ τῶν προ- 
Χειμένων τὰ ὡς Ev παραδρομῇ τότε λελεγμένα πλα- 
τύνει, δειχνυς ὅπως λέλεκτο” « Καὶ τοῦ Κυρίου Ku- 
plou αἱ διέξοδοι τοῦ θανάτου, » καὶ τὸ, « Εἶπε Κύ- 
ριως᾽ Ἐκ Βασὰν ἐπιστρέγω, ἐπιστρέφω Ex βυθῶν 
θαλάσσης.» Ταῦτα γὰρ εἰς πλάτος ἐπὶ τοῦ παρόντος 
διεξέρχεται λέγων * « Σῶσόν µε, ὁ θεὺς, ὅτι εἰσήλθο- 
σαν ὕδατα ἕως φψυχῆς µου. Ἐνεπάγην εἰς ὕλην βυ- 
θοῦ, xai οὐχ ἔστιν ὑπόστασις. Ηλθον εἰς τὰ βάθη 
ες θαλάσσης xal χαταιγὶς κατεπόντισἑ µε. » Πει- 
ἑαομοὺς δὲ καὶ διωγμοὺς xal ἑπαναστάσεις ἁσεθῶν 
ἀνδρῶν ὕδατα καλεῖν εἴωθεν 6 Λόγος: Οὕτῳ γοῦν εἷ- 
ρη-αι ἀλλαχοῦ ’ « Τὸν χείµαῤῥον διῆλθεν ἡ doyh 
ἡμῶν * ἄρα διΏλθεν ἡ duy ἡμῶν τὸ ὕδωρ.ἀνυπόστα- 
τον. 2 Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Σωτὴρ ἑδίδασχε τοῦτο λέγων : 
« Κατέθη f, 8poyh, ἆλθον οἱ ποταμοὶ, ἔπνευσαν ol 


ἄνεμοι, χαὶ προσέῤῥηξαν τῇ οἰχίᾳ ἐχείνῃ, xal οὐκ. 


ἔπεσε ' τεθεµελίωτο γὰρ ἐπὶ τὴν πέτραν. » Καὶ διὰ 


exsultate in conspectu ejus, patris orphanorum et 
judicis viduarum Τε.» Discipulorum item et aposto- 
lorum suorum vocationem declarabat in illo: « Do- 
minus dabit verbum evangelizantibus , virtute 
multa 1. » Sub hzc ejus ad mortem descensum, 
et inde reditum docuit ita fatus ; « Et Domini Domini 
exitus mortis **; » et in illo, « Dixit Dominus : Ex 
Basan convertam, convertam ex profundo maris. » 
Ad hxc autem omnia, reditum ejus ad coelum in 
eodem psalmo sic enarravit: « Psallite Deo qui 
ascendit super celum coli ad orientem **, » llzc 
ibi. In presenti autem qua quasi in transcursu 
tunc dirta fuerant fusius aperit, ostendens quo 
sensu dictum de Domino fuerit : « Et Domini Do- 
mini exitus morlis, » atque illud , « Dixit Domi- 
nus : Ex Basan convertam, convertam ex profundo 
maris. » Hac enim fusius in presenti enarrat di- 
cens : « Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt 
aque usque ad animam meara. Infixus sum in limo 
profundi, et non est substantia. Veni in altitudi - 
nem maris, et tempestas demersit me. » Tentatio- 
nes autem, vexationes et insultus impiorum viro- 
rum, aquas vocare Scripture mos est. lta enim 
dicitur alibi : « Torrentem pertransivit anima 
nostra, forsitan pertransisset anima nostra aquam 
sine fundo **. » ldipsumque idem Servator docet 
his verbis : « Descendit pluvia, venerunt flumina, 
flaverunt venti, et impegerunt in domum illam, et 
non cecidit : fundata enim erat supra petram **. » 


τῶν προχειµένων τοΐνυν τοὺς πειρασμοὺς xai τὰς C In his itaque dictis tentationes et insidias sibi pa- 


χατ᾽ αὐτοῦ ἐπιθουλὰς, ὕδατα ὀνομάζων εἰσεληλυθέ- 
ναι ἕως τῆς ψυχῆς αὐτοῦ διδάσχει. Ἐπὶ μὲν οὖν τοῦ 
Ἰὼ6δ, καΐπερ ὄντος ἀθλητοῦ vevvalou, γέγραπται 
εἰρηχὼς 6 θεὸς τῷ πειράζοντι’ « Ἰδοὺ πάντα ὅσα 
ὑπάρχει αὐτῷ δίδωµι Ev τῇ χειρἰ σου, µόνον τὴν ψυ- 
xhv αὐτοῦ διαφύλαξον. ». Ἐνταῦθα δὲ τὴν φυχὴν αὐὑ- 
τὴν ὁ πειράζων πειράξει, ἥτις ποτὲ ἦν αὕτη, fic 
µέμνητο xaX αὐτὸς λέγων’ « Οὐδεὶς αἴρει τὴν ψυχἠν 
. pov ἀπ᾿ ἐμοῦ * ἐξουσίαν ἔχω θεῖναι αὐτὴν, xal έξου- 
σίαν ἔχω λαθεῖν αὐτὴν * » χαὶ πάλιν « Τὴν φυχἠν 
uso τίθηµι ὑπὲρ τῶν προδάτων µου" » xat, « Νῦν 
Ἡ ψυχή µου τετάραχται ' » xat, « Περίλυπός ἁστιν ἡ 
Ψνχἠ µου ἕως θανάτου.» Ὅθεν xal νῦν φησιν’ 
€ "Oct εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως φυχῆς pov» χατὰ δὲ 
τὸν Σύμμαχον’ « Ὅτι ἐπῆλθεν ὕΌδατα ἕως ψυχῆς 
μου. » Εἶτα ἐπιλέγει' ε Ἐνεπάγην εἰς ὕλην βυθοῦ, 
χαὶ οὐχ ἔστιν ὑπόστασις * v». κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον * 
« Ἑδαπτίσθην εἰς ἀπεράντους καταδύσεις, xal οὐχ 
ἔστι στάσις, » Ἡρμήνευσε * σφόδρα ἀκολούθως. Ἔνθα, 
γὰρ οὐχ ἣν στάσις ἑτέροις, διὰ τὸ πάντας τοὺς αὐτόθι 
χατελθόντας ὁλίσθῳ περιπεσεῖν xal κατασύρεσθαι 
ὑπὸ τῶν τοῦ θανάτου ῥευμάτων, ἐνταῦθα χαὶ αὐτὸς 
ἦλθον, ὁπηνίχα εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης ἑλήλυθα - 
3j, χατὰ τὸν Σύμμαχαν, « Εἰσῆλθον εἰς τὰ βάθη τῶν 
ὑδάτων, χαὶ ῥεῖθρον ἐπέχλυσέ µε. » Καὶ τὰ παρα- 
πλῄῆσια 6b τοῦτοις καὶ Ἰωνᾶς ὁ προφήτης ἀπὺ τῆς 


Το Psal. Ἱχνῃῃ, 5, 6. 
55 Job i, 6, ** Joan. x, 18 


" ibid. 12. — "* ibid. 21. 
^! jbid. 15. 


ση jbig, δὲ. 
50 Joan. xi, 27. 


ratas, aquas nuncupans, usque ad animam suam 
venisse docet. De Jobo sane, tametsi strenuus 
atlileta erat, dixisse Deum tentatori fertur : « Ecce 
omnia quaecunque ipsi sunt do in mapu. tua, tan-- 
tum animam ejus servato 52. » Hic vero ipsam ani- 
mam tentator aggreditur, eam ipsam scilicet de qua 
Dominus dicit :« Nemotollit animam meam a me : po- 
testatem babeo ponendi illam,et potestatem habeo ac- 
cipiendi eam **, » Et iterum: « Ánimam meam pono 
pro ovibus meis,**, » et, « Nuncanima mea turbata 
est ** οί, c Tristis est anima mea usque ad mortem*". » 
Quamobrem nunc quoque ait : « Quoniam intrave- 
runt aque usquead animam meam : » sive secundum 
Symmachum : « Quoniam accesserunt aqu:e usque ad 
animam meam. » Deinde subjungit : « Infixus sum in 
limo profundi, et non est substantia ; » secundum 
Syinmachum vero : « Immersus sum in infinitas vora- 
gines, et non esl stalus, » explicatur ; et quidem 
e re admodum. Nam ubi nullus standi modus aliis 
erat, quia quotquot eo descenderant in perniciem 
ibant, et a fluctibus mortis detrahebantur, eodem: 
accessi quando veni in altitudinem maris ; sive, 
secundum Symmachum, « Ingressus sum in pro- 
fundum aquarum, et fluctus inundavit me. » Et his 
similia Jonas propheta a ventre ceti precatus scri- 
bitur ; ait igitur ille: « Circumfusa est mihi aqua 


$! Psal. cxxin, 5. Μα. vu, 35, 


S Matth, xxvi, 98. 


72] EUSEBIT CAJESARIENSIS OPP, PARS Ilf. — EXEGETICA. 728 
usque ad animam meam, abyssus ultima circum- A χοιλίας τοῦ χήτους ἀναγέγραπται ηὐγμένος. Λέχει δ' 


dedit me. Subiit caput meum ad divisiones mon- 
tium, descendi in terram, cujás vectes sunt admi- 
nicula zterna "5. » Quapropter exemplo Jon: pro- 
phetz» usus Servator est ad eos, qui signum ab se 
petebant, dicens : « Generatio prava et adu!tera 
signum quzerit, et signum non dabitur ei, nisi si- 
gnum Jonx prophetz. Sicut enim [uit Jonas pro- 
pheta in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, 
sic erit et Filius hominis in corde terrz tribus die- 
b:s et tribus noctibus **. » Cor terrz vocat id quod 
hic dicitur profundum maris, inferni loca subindi- 
cans. Quamobrem in Job quoque oracula fundens 
ipse Dominus similia declaravit dicens : « Venisti 
dutem ad fontem maris, in vestigiis vero abyssi 
deambulasti. Aperiuntur tibi timore port: mortis : 
ostiarii inferni videntes te conterriti sunt 90. » 


οὖν xaX αὐτός * « Περιεχύθη µοι ὕδωρ ἕως (yoyxTjs µου; 
ἄθυασος ἐχύχλωσέ µε ἑσχάτη. Ἔδυ ἡ κεφαλἠ pou el 
σχισμὰς ὀρέων, κἀτέδην εἰς γῆν, jc οἳ μοχλοὶ αὐτῆς 
κάτοχοι αἰώνιοι. » Διόπερ τῷ παραδείγµατι του 
Ἱωνᾶ χἐχρηται ὁ Σωτὴρ πρὸς τοὺς αἰτίσαντας αὖ- 
τὸν σημεῖον, εἰπών' ε Γενεὰ πονηρὰ xal μοιχαλὶς 
αημεῖον ἐπιζητεῖ, xal δημεῖον οὐ δοθήσεται ἀαὐτῇ el 
μὴ τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου. Ὥσπερ vip 
ἐγένετο Ἰωνᾶς ὁ προφήτης ἐν τῇ xoa τοῦ χήτους 
τρεῖς ἡμέρας xai τρεῖς νύχτας, οὕτως ἕἔσται καὶ ὁ 
Τἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἓν τῇ xapbla τῆς γῆς τρεῖς ἡμέ- 
pac χαὶ τρεῖς νύκτας. » Καρδίαν δὲ γῆς τὰ ἐνταῦθα 
λεγόμενα βάθη θαλάσσης ὀνομάτει, τὰ τοῦ ἄδου χω- 
ρἷα αἰνιττόμενος. Aib χαὶ &v τῷ Ἰὼδ χρηµατίζων ὁ 
αὐτὸς Κύριος τὰ ὅμοια παρίστη λέγων" « "Ηλθες δὲ 
ἐπὶ πηγὴν θαλάσσης, Ev δὲ ἴχνεσιν ἀδύσσου περιεπἀ- 


«naa. Ανοίγονται δὲ σοι φόδῳ πύλαι θανάτου, πυλωροὶ ἄδου ἱδόντες σὲ ἔπτηξαν.) 


Vides autem quomodo hic quoque cum fontem B 


maris nominasset, et adjecisset , « In vestigiis 
abyssi ambulasti, » declaret quid sit abyssus, quid 
mare, subjiciens: « Aperiuntur autem tibi timore 
port: mortis, ostiarii vero inferni videntes te con- 
territi sunt. » Hic igitur etiam profundum maris 
mortis regiones adumbrat, quo descendens Salva- 
tor οὐ Dominus noster, solus inde regressus est. 
Quare in precedenti quoque psalmo dicebatur : 
« Et Domini Domini exitus mortis *' ; » ac rursum: 
« Dixit Dominus : Ex Basan convertam, convertam 
ex profundo maris **. 1. Pro illo autem, « Et tem- 
pestas demersit me, » Aquila, « Et profluvium 
ihundavit me; » Symmachus vero, « Et fluctus inun- 
davit me, » interpretati aunt, Nam verisimile est 


quando ingressus mare confregit capita draconum 
in aqua. Quocirca in przcedenti psalmo dicebatur : 
« Et Domini Domini exitus mortis. Verumtauien 
Deus confringet capita inimicorum suorum **, » Non 
euim alio modo illos mortis exitus pertransisset, 
nisi confregisset capita inimicorum suorum, qui 
istic erant. Quod si quis h»e eo dixisse Davidem 
putet, quod ipse in multas tentationes inciderit , is 
perpendat quomodo possiat isthaec Davidi compe- 
cere : « Dederunt in escam meam fel, et in siti mea 
potaverunt ,me aceto; » aut illud , « Fiat mensa 
eorum coram ipsis in laqueum, etin retributiones 
et in scandalum. Obscurentur oculi eorum ne vi- 
deant, et dorsum eorum semper incurva. » Cetera- 


Ὁρᾷς γὰρ ὅπως xal ἐν τούτοις «yh» θαλασστς 
ὀναμάσας, καὶ προσθεὶς τὸ, « Ἐν δὲ ἴχνεσιν ἀθύσσου 
περιεπάτησας, » τὴν ἄθυσσον καὶ τὴν θάλασσαν τίνα 
ἑστὶ διασαφεῖ ἐπιλέγων * « Ανοίγονται δέ σοι φόζῳ 
πύλαι θανάτου, πυλωροὶ δὲ ἄδου ἱδόντες σε ἕπτηςαν.» 
Οὐχοῦν xal ἓν τοῖς προχειµένοις τὰ βάθη τῆς θαλάσ- 
σης τὰ τοῦ Üdvátou χωρία αἰνίττεται, ἕνθα μόνος 
χαταθὰς ὁ Σωτὴρ xai Νύριος ἡμῶν διεξηλθεν. Διὸ ἐν 
τῷ πρὺ τούτου ψαλμῷ ἑλέγετο" « Kal τοῦ Κυρίου 


" Kupíou αἱ διέξοδοι τοῦ θανάτου * » xal πάλιν» « Εἶπε 


Κύριος’ "Ex Βασὰν ἐπιότρέφω, ἐπιστρέφω £x βυθῶν θα- 
λάσσης.» Αντὶ δὲ τοῦ: « Καὶ χαταιγὶς χατεπόντισ 
με, » ὁ μὲν Αχύλας, « Καὶ ῥοῦς ἐπέχλυσέ µε ^ » ὁ Gk 
Σύμμαχος, « Kal ῥεῖθρον ἐπέχλυσέ pe,» ἡρμήνευσεν. 
Εἰχὸς γὰρ περὶ αὐτὸν γεγονέναι τὰς ἀντιχειμένας 


adversarias potestates in circuitu ejus stetisse, C 6ov&yuete, ὅτε, ἐπιθάς τῇ θαλάσσῃ, συνέτρ:δε τὰς χε- 


φαλὰς τῶν δρακόντων ἐπὶ τοῦ ὕδατος. Διὸ xaY Ev. τῷ 
Tb τούτου ἐλέγετο φαλμῷ ' «Καὶ τοῦ Κυρίου Κν- 
ρίου αἱ διέξοδοι τοῦ θανάτου. Πλὴν ὁ Θεὸς συνθλάσε: 
χεφαλὰς τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ. » Oc γὰρ ἂν ἄλλως διεξ- 
εληλύθει τὰς διεξόδους τοῦ θανάτου f] συνθλάσας τὰς 
χεφαλὰς τῶν αὐτόθι ἐχθρῶν αὐτοῦ. Ἐὰν δἑ τις ταῦτα 
νοµίςη λέχειν τὸν Δανῖδ διὰ τὸ πολλοῖς περιπεπτω- 
xívat πειρασμοῖς, ἐπιστησάτω πῶς οἷόν τε ἣν τῷ 
Δαυϊδ ἁρμόζειν τὸ λέγειν: « Ἔδωχαν εἰς τὸ βρῶμά 
µου χολὴν, χαὶ εἰς τὴν δίφαν µου ἑπότισάν µε ὄξος» 
f| τὸ, « Γενηθήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν ἐνώπιον αὐτῷ» 
εἰς παγίδα xai εἰς ἀνταποδόσεις καὶ εἰς σχάνδαλον, 
Σχοτισθήτωσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν τοῦ μὴ βλέπει». 
xaX τὸν νῶτον αὐτῶν διὰ παντὸς τύὐγκαμφον. » Καὶ 


que his similia si quis sibi collegerit, Davidis Ρος. D τὰ λοιπὰ δὲ τούτοις παραπλήσια συναγαγὠν τις 


songs nullatenus congruere deprehendet. Interpre- 
tationi autem illi de Servatore nostro evidentibus 
argumentis fidem conciliat sacrorum Evangeliorum 
testimonium, cuin ab allato Jonz exeinplo, tum ex 
hujus psalmi dicto, « Quoniam zelus domus tux 
comedit me, » quod in Evangelio secundum Joan- 
nem, ipsissimis verbis impletum declaratur, ubi 


ἑαυτῷ, εὗροι ἂν οὑδαμῶς ἁρμόζοντα τῷ τοῦ Δανῖδ 
προσώπῳ. Thy δξ γε ἐπὶ τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα ἑρ- 
µηνείαν πιστώσεται σφραγΐσιν ἀναμφιλέχτοις ἡ τῶν 
ἱερῶν Εὐαγγελίων μαρτυρία, ἁπό τὲ τοῦ παρατεθέν- 
τος τοῦ Ἰωνᾶ παραδείγματος, καὶ ἀπὸ τοῦ λέγεσθαι 
ἐν τοῖς προκειµένοις, «€ "Ot! ὁ ζῆλος τοῦ οἴχου σου 
χατέφαγέ µε" » ὅπερ αὐτολεξεὶ μεμαρτύρηται εἰς 


* **Joan. n, 6, 7. 3 Matth. xii, 39, 40. ** Job xxxvirn, 16, 17, ** Psal. Lxvu, 21. 9 ibig., 32. 


"ibid. 22. 








199 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


730 


αὐτὸν πεπληρωμένον iv τῷ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγε- A dicitur : « Et ascendit Jesus Jerosolymam, et in- 


Alp, ἓν ᾧ γέγραπται’ « Καὶ ἀνέδη à Ἰησοὺς εἰς Ἱε- 
ροσόλυµα, καὶ εὗρεν ἓν τῷ ἱερῷ πρόδατα πωλοῦντας 
xa βόας xaX περιστεράς. » Εἶθὶ ὡς Ίλασε τούτους 
εἰπών ' « "Άρατε ταῦτα ἑντεῦθεν, μὴ ποιεῖτε τὸν ol- 
xov τοῦ Πατρὀς µου οἴχον ἑμπορίου, » ἐπιλέχει ὁ 
εὐαγγελιστής: « Ἐμνήσθησαν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, 
ὅτι γεγραμμένον Eazlv* 'O ζΏλος τοῦ οἴχου dou. κατ- 
ἐφαγέ µε.) Αλλά ναὶ «b, « Ἔδωχαν εἰς βρῶμά 
µου χολἠν, χαὶ εἰς τὴν δίφαν µου ἑπότισάν µε ὄξος, » 
ἐν τοῖς μετά χεῖρας χείµενον, ἓχ προσώπου τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν μεμαρτύρηται λελεγμένον,. χατὰ τὸν 
Ἱωάννην, φἠσαντα: « Μετὰ ταῦτα ἰδὼν ὁ Ἰησοῦς, ὅτι 
πάντα τετέλεσται δη, ἵνά πληρωθῇ fj Γῥαφὴ, λέγει" 
Διφῶ. Λεκάνη ἔχειτο ὄξους µεστή' σπόγγον οὖν µε- 


venit in templo vendentes oves et boves et οοἶσπι- 
bas. » Deinde postquaim ejecisset eos dicens : « Au- 
ferte ista hinc ; nolite facere domum Patris mei 
domum negotiationis, » subdit evangelista : « Re- 
cordati sunt discipuli ejus quia scriptum est : Zelus 
domus tue comedit me**, » Sed etiam illud, 
« Dederunt in escam meam fel, et in siti mea po- 
taverunt me aceto, » quod ín hoc psalmo habetur, 
éx persona Salvatoris nostri dictum declaratur, $e- 
cundum Joannem, qui ait : « Postea videns Jesus 
quia omnia consummata sunt, ut impleretur Scri- 
ptura, dixit : Sitio. Vas erat positura aceto plenum. 
ΠΠ autem spongiam plenam aceto cum felle 'hys- 
80po circumponentes, obtulerunt ori ejus. Cum 


στὸν ποιῄσαντες ὄξους μετὰ χολῆς, ὑσσώπῳ περι- B ergo accepisset Jesus acetum cum felle, dixit . 


θέντες, προσήνεγχαν αὐτοῦ τῷ στόματι. Ὅτε οὖν 
ἔλαδεν ὁ Ἰησοῦς τὸ ὄξος μετὰ χολῆς, εἶπε * Τετέ- 
λεσται χαὶ αὕτη dj Γραφὴ, » xa τὰ λοιπὰ δὲ εἰς 


Consummata est et hec. Scriptura **, » et οδίθγα 
qua ad persoiiam Servatoris nostri referuntur ; et 
sine ulla violentia interpretationem banc tuentur 


πρόσωπον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀναφερόμενα, σώζοι ἀναδίαστον (1) τὴν ἑρμηνείαν. 


ε Ἐκοπίασά κράσων, ἑδραγχίασεν ὁ λάρυγξ µου, 
ἱξέλιπον οἱ ὀφθαλμοί µου ἀπὸ τοῦ ἑἐλπίζειν µε εἰς 
τὸν Θεόν µου. » Καὶ ταῦτα iv τῷ χατὰ Ἰωάννην 
ἐπληροῦτο Εὐἀγγελίῳ ^ ἐν (p εἰστήχει ὁ Ἰησοῦς xal 
ἔχραζε λέγων ' « Ἔάν τις διφᾷ, ἐρχέσθω πρὸς μὲ 
xai πινέτω"» αὖθις δὲ εἴρηται' « Ἰησοῦς δὲ ἔχραζε 
xal ἔλεγεν' Ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ πιστεύει εἰς 
ἐμὲ, ἀλλ εἰς τὸν πἐμφαντά µε. Καὶ ὁ θεωρῶν ἐμὲ 


γεβθ. 4, 5. « Laboravi clanians, rauce factam 
sunt fauces mez, defecerunt oculi mei dum spero 
in Deum meum. » Hzc quoque in Evangelio secun- 
dum Joannem impleta feruntur, quando stabat Je- 
sus et his verbis clamabat : « Si quis sitit, ventut 
ad me et hibat **, » Rursus quoque dictum es* : 
« Jesus autem clamabat et dicebat : Qui credit in 
me, non credit in me, sed in eum qui me misit. Et 


θεωρεῖ τὸν πἐμψαντά µε. Ἐγὼ φῶς εἰς τὸν κόσμον C qui videt me, videt eum qui misit me. Ego lux ín 


ἑλήλυθα, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων ἐὶς ὁμὲ ἐν τῇ σχοτίᾳ 
μὴ µείνῃ.» Καὶ ἐπὶ τοῦ Λαζάρου δὲ ἑπάρας τοὺς 
ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ εἰς τὸν οὐρανὺν εἶπε' «Πάτερ, 
εὐχαριστῶ σοι, ὅτι Ἠχουσάς μου. Ἐγὼ ὃξ fósw, ὅτι 
πἀντοτέ µου ἀχούεις. Kal ταῦτα εἰπὼν, φωνῇ µε- 
Υάλῃ ἐχραύγασε. Λάζαρε, δεῦρο ἔξω. » ᾽Αλλὰ xal 
κατ᾽ αὐτὸ τὸ πάθος ἱστορεῖ ὁ Ματθαῖος λέγων «Απὸ 
&& ἕχτης (pag σκότάς ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν 
ἕως ὥρας ἑνάτης. Περὶ δὲ τὴν ἑνάτην ὥραν, ἀνεδόη- 
σεν ὁ Ἰησοῦς φωνῇ µεγάλη λέγων. Ἠλεὶ, Ἠλεὶ, 
Λαμὰ Σαδαχθανεί. » Τότε μὲν οὖν συνὼν ἀνθρώποις, 
πάντας βοῶν παρεχάλει "xetv xal ὀπεύδειν ἐπὶ τὴν 
αὐτοῦ διδασκαλίαν xoi τὸν τεταρταῖον δὲ νεκρὸν 
μετὰ μεγάλης ἀνεχαλεῖτο χραυγῆς. ᾽Ἀλλὰ xal περὶ 


mundum veni, ut omnis qui credit in me, in tene- 
bris non maneat?!, » Et super Lazarum elevatis ocu- 
lis suis in eclum dixit : « Pater, gratias ago tibi 
quia audisti me. Ego autem sciebam quia semper 
me audis. Et cum hzc dixisset, voce magna claima- 
vit : Lazare, veni foras?**. » Sed etiam de ipso 
passionis tempore hzc narrat Matthzeus : « Α sexta 
autem hora tenebr fact: sunt super universam 
(erram usque ad horam nonam. Et circa horam 
nonam clamavit Jesus voce magna dicens : Eli, 
Eli, Lama Sabachthani **. » Tunc ilaque cum ho- 
minibus degens, clamando omnes cohortabatur, 
ut venirent maturarentque ad ejus dóctrinam : et 
quatriduanum mortuum clamore magno evocabat. 


τὴν ἑνάτην ὥραν τοῦ πάθους ἀνεθόα φωνῇ µεγάλῃ’ D Sed etiam circa nonam passionis horam, clamabat 


xai μετὰ ταῦτα πάλιν’ «Ἀράξας φωνῇ µεγάλη, 
ἀφηγε τὸ πνεύμα. Καὶ ἰδοὺ τὸ χαταπέτασµα τοῦ 
ναοῦ ἐσχίσθη εἰς δύο, xa ἡ γή ἑσείσθη, χαὶ αἱ πέτραι 
ἐῤῥάγησαν, χαὶ τὰ μνημεῖα ἀνεῴχθησαν, χαὶ πολλὰ 
σώματα τῶν χεχοιµηµένων ἁγίων ἠγέρθησαν * » τὰ 
τοσαῦτα τῆς μεγάλης αὐτοῦ φωνῆς ivspysiv δυνα- 
µένης. Ei δὲ ἐπιστήσειέ τις, ὡς ἐξ ἐχείνου xai εἰς 
δεῦρο χαθ᾽ ὅλης τῆς ἀνθρώπων οἰχουμένης ἓν ταῖς 
ἐχχλησίαις αὐτοῦ Bod, σπεύδειν ἐπὶ τὸ ζωοποιὸν 
αὐτοῦ πόµα παραχαλῶν, χαὶ τοὺς ταῖς πρὸς θάνατον 
ἁμαρτίαις νενεχρωµένους ἀνακαλούμενος ' τῷ τε 


6 Joan. xix, 39-00. 
Σ ibid. 50-52. 


** Joan. nt, 15-17. 
* Mattb. xxvii, 45, 46. 


** Joan. 


voce magna : ac postea rursum : « Clamans voce 
magna, emisit spiritum. Et ecce velum templi scis- 
sum est in duo, et terra mota est, et petrz scissa 
sunt, εἰ monumenta aperta sunt, et. multa corpora 
sanctorum qui dormierant resurrexerunt !. » Hzc 
scilicet magna ipsius vox edere poterat. Quod si 
quis consideret qui ab illo ad hoc usque tempus 
per totum orbem in ecclesiis suis ipse clamet, co- 
hortans singulos ut maturent ad vivificum ipsius 
potum; ae revocans illos qui mortalibus peccatis 
exstinC 4 sunt; audiat item clamantem passione 


vis, 97. ' Joan. xri, 44-46, ** Joan. xi, 41-43, 


(!) Σώζοι dra6lactor. Forte σώζει àxaca6laszov, vel ἀθίαστον. Epit. 


τοι 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


το 


sua ad totum orbem, magis quam tune ad Sionem, A βοωμένῳ αὐτοῦ πάθει τὴν σύμπασαν οἰχουμένην 


siquidem « in omnem terram exivit sonus eorum, 
et in fines orbis terre verba eorum *;» is sane 
8ciet cur in praesenti ex ejus persona dictum sit : 
« Laboravi elamans, raucee facte sunt [fauces 
mes. » Nam vocis ejus perseverantiam his indi- 
cat. Non enim cum semel clamasset abscessit ; sed 
semper discipulorum voce clamat et ad omnium 
animas vociferatur : semper ilem ad Patrem cla- 
mat pro iis qui in ipsum crediderunt. Quare deinde 
subjungit : « Defecerunt oculi mei dum spero in 
Deum meum. » Pro illo autem, « defecerunt, » 
Aquila, « confecti sunt, ait, oculi mei, exspe- 
ctantes Deum. » Clamabat porro et vociferabatur ob 
multitudinem inimicorum suorum. Quod his verbis 


declarat : « Multiplicai sunt super capillos capitis B 


mei qui oderunt me gratis. » Quod si Ecclesia 
ejus sit corpus ejus, secundum Apostolum, qui id 
docet bis verbis : « Vos autem estis corpus Chri- 
sli, et membra ex parte *; » dixeris inembra cor- 
poris quae magis mecessaria sunt, atque, ut ita 
dicam, sensus, eos ex populo esse qui necessarii, 
habentur; ut, verbi causa, caput praefecti fuerint ; 
09, magistri; aures, prudentes auditores ; oculi, 
qui in Scripturis perspicaces sunt; manus, qui re- 
bus agendis proinptiores : atque cum quadam pro- 
portione sic reliqua corporis membra distribuan- 
tur. Pari modo capilíos intelligas esse multitudi- 
nem totam, ac superfluam turbam eorum, qui ali- 
quem ornatum oti corpori conciliant, neque 
tumen perinde aecessarii sunt ac reliqua membra. 
Talibus igitur capillis multo plures numero fuerint 
qui alieni sunt a fide, utpote qui in lata et spatiosa 
via incedant. Quamobrem dictum est : « Multipli- 
cati sunt super capillos capitis mei qui oderunt me 
gratis. » Gratis autem odisse dicuntur, qui nullam pro- 
ferre valent odii causam, ut. qui salutare verbum 
persequuntur, cum nulla incusandi ejus ratio sup- 
petat. Pro illo autem, « qui oderunt me gratis, ;/ 
Symmachus, « odientes me, inquit, sine causa. » 
llli itaque, ait, multiplicati sunt plus quam capilli 
capitis mei. Quin etiam confortati sunt inimici per- 
sequentes eum. Et sane. videre est, quo tempore 
persequendi facultas datur, confortari, extolli, 


μᾶλλον f| τότε Σιὼν, ἐπείπερ « εἰς πᾶσαν τὴν Tr,v 
ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος αὐτῶν, xol εἰς τὰ πέρατα της 
οἰκουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν" » εἴσεται ὅπως bv 
τοῖς προχειµένοις ἐξ αὐτοῦ προσώπου εἴρηται τὸ, 
« Ἑχοπίασα κχράζων, ἑδραγχίασεν ὁ λἀρυγό µου. » 
Τὸ γὰρ παράµονον αὐτοῦ τῆς βοῆς διὰ τούτων 
σηµαίνει. Οὐ γὰρ ἅπαξ mo:k βοῄσας maprAOtv- 
ἀλλ ἀεὶ Bod καὶ xéxpaysv εἰς τὰς πάντων ψυχὰς 
διὰ τῶν αὐτοῦ μαθητῶν: del δὲ xaX πρὸς τὸν Πατέρα 
Bod ὑπὲρ τῶν εἰς αὐτὸν πεπιστευχότων. Διὸ ἕδης 
ἐπιλέγει. € Ἐξέλιπον οἱ ὀφθαλμοί µου ἀπὸ του 
ἑλπίζειν µε ἐπὶ τὸν Θεόν pov.» Αντὶ δὲ τοῦ, 
« ἐξέλιπον, 0 ὁ ᾽Αχύλας, € Ἑτελέσθησαν, φησὶν, 
αἱ ὀφθαλμοί µου περιµένοντες τὸν θεόν.; Ἐδόα 6k 
xai ἐκεχράχει διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ " 
à δὴ παρίστησι λέγων" «Ἐπληθύνθησαν ὑπὲρ τὰς 
τρίχας τῆς χεφαλῆς µου οἱ μισοὔντές µε δωρεάν. » 
El δὲ σῶμα αὐτοῦ τυγχάνει ἡ Ἐκχλησία αὐτηῦ, κατὰ 
τὸν ᾿Απόστολον, ὃς ἐδίδασχε λέγων c'Y μεῖς δέ ἔστε 
σῶμα Χριστοῦ xal µέλη ἐκ μέρους: » εἶποις ἂν τὰ 
μὲν ἀναγχαιότερα µέλη τοῦ σώματος, xal τὰ, iv 
οὕτως εἴπω, αἰσθητήρια, τοὺς ἀναγχαίους εἶναι τοῦ 
ÀaoU* οἷον χεφαλὴν τοὺς ἠγουμένους, στόµα τοὺς 
διδασκάλους, xai τοὺς συνετοὺς ἀχροατὰς τὰ ὥτα, 
τοὺς ὀφθαλμοὺς τοὺς διορατικους τῶν Γραφῶν, 
χεῖρας τοὺς πρακτιχωτέρους, τούτοις τε ἀναλόγως 
τὰ λοιπὰ µέλη τοῦ σώματος, ofc ἀχόλουθον eir, νοεῖν 
τρίχας εἶναι τοῦ παντὸς τὰ πλήθη, καὶ τὸν περιττὸν 
ὄχλον φέροντας μέν τινα xócpov ὅλῳ τῷ σώματι, 
μὴ μὴν ἀναγχαίαν τινὰ χρῆσιν ὁμοίαν τὰ λοιπά 
µέλη. Τῶν οὖν τοιούτων τριχῶν πολλῷ πλεῖστοι εἴεν 
ἂν οἱ ἀλλότριοι τῆς πἰστεως, ἅτε 6h τὴν πλατεῖαν 
καὶ τὴν εὐρύχωρον βαδίζοωτες. Διὸ Ἀλέλεχται 


Ἶε Ἐπληθύνθησαν ὑπὲρ τὰς τρίχας τῆς χεφαλῆς µου 


οἱ μισοῦντές µε δωρεάν. » Δωρεὰν ἃξ μισεῖν λέγον- 
ται οἱ οὐχ ἔχοντες αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ μίσους, ὡς οἱ 
τὸν σωτήριον λόγον διώχοντες καὶ μηδὲν καταµέμφε- 
σθαι αὐτῷ δυνάμενοι. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, « οἱ μισοῦντές 
µε δωρεὰν,» ὁ Σύμμαχος, « Οἱ μισοῦντές µε, 
φησὶν, ἀναιτίως. » 0ὗτοι οὖν μᾶλλον ἐπλεόνασαν, 
φησὶν, 1| αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς µου. ᾽Αλλὰ xal 
ἑχραταιώθησαν οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ οἱ διώχοντες αὐτόν. 
Ἴδοι γοῦν τις, xa0' ἕκαστον χαιρὸν χαθ᾽ ὃν διώχειν 


multaque posse inimicos ejus. Injuste autem per- D συγχωροῦνται, χραταιουµένους xai ἑπαιρομένους, 


sequuntur illum, et gratis oderunt. Cum enim nulla 
subsit inimicitis causa, neque consentaneam ra- 
tionem proferre valeant cur persequantur, injuste 
tamen vexant. Ille vero cum nihil rapuerit, nihil 
injuriz intulerit, supplicium luit. Nam si secundum 
leges pen: a reis repetendze sint, neque ipse ne- 
que germani ejus discipuli aliquo in facinore de- 
prehensi sunt. Jure ergo ait : « Quz non rapui 
tunc exsolvebam. » Ác tempore passionis suz 
gratis cruciabatur, ct supplieium luebat, cum nulli 
injuriam fecisset. Quare tunc dicebat : « Quz non 
rapui tunc exsolvebam ; » sive, secundum Aqui- 


* Pgal. xviii, 5, * I Cor. xii, 27. 


xai πολλὰ δυναµένους τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ. ᾿Αδίχως 
δὲ αὐτὸν διώχουσιν οὗτοι, xaX ἐμίσουν αὐτὸν δωρεάν. 
Μηδεμίαν γὰρ ἔχοντες ὑπόθεσιν ἔχθρας, μηδὲ αἰτίας 
εἰπεῖν εὐλόγους οἷοί τε δι’ ἃς. διώχονσιν, ὅμως ἁδί- 
χως αὐτὸν διώχουσιν. 'O δὲ ὑπὲρ ὧν μὴ ἧρπασε, 
μηδὲ ἠδίχησε, χόλασιν ὑπέμεινεν. El γὰρ κατὰ νό- 
µους προσήχει δίχην εἰσπράττεσθαι τοὺς Ἱδικηχό- 
τας, οὔτε δὲ αὑτὸς οὔτε οἱ αὐτοῦ γνήσιοι μαθηταὶ 
ἠλωσάν ποτε ἐπὶ mapavoula* εἰχότως φησίν ’ «΄Α 
οὐχ ἤρπασα τότε ἀπετίνννον. » Καὶ χατὰ τὸν χαιρὸν 
δὲ τοῦ πάθους αὐτοῦ δωρεὰν ἔπασχε, xal ὑπὲρ ὧν 
μὴ ἠδιχήχει τιµωρίαν ἑδίδου. Aib xa τότε ἔλεγεν' 





155 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


754 


« *À οὐχ "ρπαζον τότε ἀπετίνννον' » 1, χατὰ τὸν A lam : « Qua non violenter abstuli tunc restitue- 


Αχύλαν  «΄Α οὐκ ἐθιασάμην τότε ἐπέστρεφον. » 

« Ὁ θεὺς, qo ἔγνως τὴν ἀφροσύνην μον. » Ὥσπερ 
ἀνεγχλήτως ὁ θεῖος ᾿Απόστολος µωρὸγ τοῦ 6500 ὠνό: 
µασε τὸ πάθος τοῦ Σωτῆρος, xal ἀσθένειαν τὸν σταυ- 
pov, εἰπών' ε« Ἐσταυρώθη ££ ἀσθενείας *» xa πάλιν" 
« Ἡμεῖς δὲ χηρύσσομεν Χριστὸὺν ἑσταυρωμένον, 
Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, ἔθνεσι δὲ µωρίαν ' ὅτι τὸ 
μωρὸν τοῦ Θεοῦ σοφώτερον τῶν ἀνθρώπων ἑἐστὶ, xal 
τὸ ἁσθενὲς τοῦ θεοῦ ἰσχυρότερον τῶν ἀνθρώπων.» 
οὕτω xai νῦν οὐχ ἂν ἁμάρτοις τὴν ἐνταῦθα λεγο- 
μµένην ἀφροσύνην παραπλησίως νοῄσας τῇ ὀνομα- 
σθείσῃ παρὰ τῷ ᾿Αποστόλῳ µωρίᾳ. ᾽Αλλὰ xal ὥσπερ 
ἔγνω Κύριος τοὺς ὄντας αὐτοῦ, ἐπείπερ ἐξαίρετοί 
τινές εἶσιν ol, τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως χατηξιωµένοι 
οὕτως χαὶ ἡ ἐνταῦθα ἀφροσύνη, ἀξία τῆς Υνώσεως 
τυγχάνουσα τοῦ Θεοῦ, µέγαν τινὰ xal βαθὺν εἶχε 
λόγον. Οὐὑ γὰρ παρὰ τῆν chv βουλὴν, οὐδὲ παρὰ 
τὴν σἣν γνῶσιν ἐγένετο, φησὶν, ἡ ἀφροσύνη µου. 
Ποία δὲ αὕτη εἰ μὴ ἡ vopilopévr τοῖς πολλοῖς; 
Ὡς γὰρ ἡ µωρία Ἕλλησιν ἀνομίζετο µωρία, xac 
Ραθεῖς δὲ λόγους Θεοῦ συνεστελεῖτο' xai ἣν τὸ 
παρ᾽ ἀνθρώποις μωρὸν νομιζόμενον σοφώτερον τῶν 
ἀνθρώπων * ηὐδόχησε γὰρ ὁ θεὸς διὰ τῆς µωρίας 
τοῦ χηρύγµατος σῶσαι τοὺς πιστεύρντας, οὕτως xal 
ἡ ἀφροσύνη, fjv δι ἡμᾶς ὑπῆλθε χενώσας ἑαυτὸν 
χαὶ μορφὴν δούλου λαθὼν καὶ μέχρις θανάτου παρ- 
ελθὼν, σοφωτέρα τῆς τῶν ἀνθρώπων σοφίας Tv. 
'O λόγος γὰρ ὁ τοῦ σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις, 
φησὶν ὁ Απόστολος, µωρία ἑἐστὶν, εἰ δὲ µωρία, 
xa ἀφροσύνη, τοῖς δὲ σωζομένοις ἡμῖν δύναμις 
θεοῦ ἐστι. Ταύτην οὖν τὴν ἀφροσύνην καὶ τὴν 
µωρίαν οὐχ ἠγνόησεν ὁ θεός' αὐτοῦ Yàp χρίσει 
γεγένηται. Διό φησιν € Ὁ θεὺς, σὺ ἔγνως τὴν 
ἀφροσύνην µου.» ᾽Απήλλαξε δὲ ἡμᾶς πραγμάτων 
6 Σύμμαχος, ἑρμηνεύσας xai εἰπών: « Ὁ θεὸς, σὺ 
οἶδας τὴν ἀπειρίαν µου» ἀπειρίαν δηλαδη τὴν ἐν 
ἀνθρώποις. Τῆς γὰρ ἓν ἀνθρώποις χαχίας ἁλλότριος 
ὧν, τὴν χαλὴν ταύτην ἀπειρίαν ἀνατίθησι τῇ γνώσει 
τοῦ ἑαυτοῦ Πατρός. Καὶ ἄλλη δὲ Τραφὴ θεία ἆφρο- 
σύνης µέμνηται τοῦ Σωτῆρος συμφώνως τῇ προχει- 
µένῃ. Γέγραπται γοῦν ἐν Παροιμίαις ' «Τάδε λέγει 
&vhp τοῖς πιστεύουσι θεῷ, καὶ παύομαι. ᾿Αϕρονέ- 
σίατος Υάρ εἰμι πάντων ἀνθρώπων, καὶ φρόνησις 
ἀνθρώπου οὐκ ἔστιν ἓν ἐμοί. θεὺς δεδἰδαχό µε σοφἰαν, 
καὶ γνῶσιν ἁγίων ἔγνωχα.» Καὶ ἐν τούτοις γὰρ 
πάντων μὲν ἀνθρώπων ἀφρονέστατον ἑαυτὸν εἶναι 
λέγει, καὶ φρόνησιν ἀνθρώπου μὴ ἐσχηχέναι' ὅμως 
6b παρ᾽ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ δεδιδάχθαι τὴν πνευματιχὴν 
σοφίαν, xat τὴν γνῶσιν τῶν ἁγίων ἐγνωχέναι. "AX 
xai « αἱ πλημμέλειαί µου, φησὶν, ἀπὺ σοῦ οὐχ 
ἀπεχρύθησαν.» El γὰρ ἢσάν τινες ἐν ἁμοὶ πληµ- 
µέλειαι, δι ἃς τῷ σταυρῷ µε προσετίµησαν, τάχα 
που σὺ πρῶτος ἔγνως, ὃν λανθάνειν οὐδὲν οἷόν τε" 
ἀλλ’ οὐδένες (sic) σαν, Διὸ οἱ μισοῦντές µε δωρεὰν 
ἐμίσουν, καὶ οἱ ἐχδ.ώχοντές µε ἀδίχως ἃ οὐχ 
ἤρκασα ἑξέπραττον. Ἐπεὶ δὲ ψευδοµάρτυρας xai 


* H Cor. xiu, 4... * E Cor. 1, 25-25. 


bam. » 


VgBs. 6. « Deus, tu scis insipientiam meam. » 
Quemadmodum divinus Apostolus siultum Dei, 
passionem Salvatoris , et crucem, infirmitatem in- 
culpatim vocavit dicens : « Crucifixus est ex infir- 
mitate *; » ac rursum : « Nos autem przdicamus 
Christum crucifizum, Judzeis quidem scandalum, 
gentibus autem stultitiam, quia quod stultum est 
Dei, sapientius est bominibus: et quod infirmum est 
Dei, fortius est hominibus * ; » sic et in presenti non 
aberraveris, si insipientiam hic memoratam, pari 
ratione intelligas atque stultitiam ab Apostolo di- 
ctam. Sed sicut novit Dominus qui sunt ejus, quo- 
niam quidam selecti homines sunt Dei cognitione di- 
gnati, ita boc loco insipientia illa, qua digna est 
Dei cognitione, magnam profundamque rationem 
habuit. Neque enim prater voluntatem ac preter co- 
gnitionem tuam fuitilla insipientia mea. Quznam 
illa, nisi quz talis a multis reputatur? Sicut enim 
insipientia illa Grzcis insipientia zstimabatur , 56” 
cundum profundam vero Dei rationem, ad melius 
vertebatur; et quod ab hominibus stultum putaba- 
tue, sapientius erat hominibus; nam Deo placuit 
per stuliitiam przedicationis credentes salvos facere, 
sic et stultilis, quam propter nos subiit, bumilians 
seipsum, formam servi accipiens, et usque ad - 
mortem accedens, sapientior ipsa hominum 98. 
pientia erat. Nam crucis ratio pereuntibus quidem, 


C inquit Apostolus, stultitia est, Quod si stultitia et 


insipientia est, nobis tamen salutem nactis virtus 
Dei est. Hanc igitur insipientiam et stultitiam non 
ignoravit Deus; nam ipsius judicio exstitit. Ideo 
ait: « Deus, tu scis insipientiam meam. » Nos 
vero Symmachus ab bac re expedivit, sic inter- 
pretatus : « Deus, tu scis imperitiam meam, » im- 
peritiam scilicet que in hominibus est. Nam cum 
ab bominum malitia alienus esset, hanc probam 
imperitiam Patris sui cognitioni assignat. Alibi 
quoque divina Scriptura insipientiz: Salvatoris me- 
minit, hisque consonat. Scriptum itaque est in 
Proverbüs : « Hzc dicit vir credentibus Deo, et 
cesso. Stultissimus enim $&m omnium hominum, 
et prudentia hominis non est in me. Deus docuit 
me sapientiam, et cognitionem sanctorum novi *. » 
In his namque se omnium hominum insipientissi- 
mum pronuntiat, et prudentiam hominis se non 
habere dicit : sed tamen ab ipso Deo edoctum se 
spiritualem sapientiam, et cognitionem sanctorum 
nosse narrat. Sed etiam, inquit, « delicta mea a te 
non sunt abscondita. » Nam si quedam in me 
delicta essent, ob qua me cruci destinaverint, 
sane tu primus nosses, cui latere nibil potest ; sed 
nulla erant. Quare qui oderant me, gratis oderant : 
et qui persequebantur me, injuste quz non rapui 
exigebant. Quia vero falsos testes et sycuphantas 
ad me accusandum subornarunt, tu nosti, inquit, 


* Prov, xxx, 1-3. 





139 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Π. — EXEGETICA. 190 


Deus num quid peccatum a me sit. Neque enim si Α συχοφάντας ἕστησαν ἓν τῇ xav ἐμοῦ κατηγορία, zi 


quaedam mihi delicta inessent, tibi essent occulta. 
Et alias, si nostra ipse peccata abstersit, et faclus 
est pro nobis maledictum, ita ut de illo dicatur : 
« Ipse peccata nostra portat, et pro nobis crucia- 
tur. Et ipse vulneratus est propter peccata nostra, 
infirmatus est propter iniquitates nostras. Et Do- 
minus tradidit eum peccatis nostris". » Hzc, in- 
quit, delicta pro bominibus suscepi : tu nosti, 
Deus, quia non abscondita tibi sunt. Neque enim 
preter consilium tuum isthzc suscepi. Quare illa 
notitia tua digna effecisti. 


Vgns. 7. « Non erubescant in me qui exspectant 
te, Domine, Domine virtutum. » Quia doctrinam 
meam sapientes hujus szculi criminantur, ipsam- 
que pellunt ut insipientia et stultitia plenam pro- 
pter ignominiosam crucem, precor ac rogo, eos 
qui credunt in me abs te servari immutabiles, ita 
ut nunquam erubescant. Quare tu ipse, Domine, 
Domine virtutum, eos qui propter cognitionem 
tuam a me traditam impugnantur, qui gravia 
semper patiuntur, et usque ad mortem perseverant, 
ne derelinquas, ne in me sperantes confundan- 
tur, qui te Deum Israel exquirunt. Etianisi enim 
te olim non noscerent, quia demonibus malis sub- 
diti erant ; at jam cum te noscant, iu omniuin ohbli- 
vionem venerunt, teque solum «quorendo perseve- 


οἶδας, qnolv, ὁ θεὸς, el τινά pot me Tr penat. 
Οὐ γὰρ ἂν ἐχρύθησάν σε, εἴ τινες Ὥσαν Ev ἐμεὶ 
πλημμέλεια:. Καὶ ἄλλως, εἰ τὰς ἡμετέρας ἀνεμάτατο 
ἁμαρτίας, xal γἐγονεν ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα, ὡς M- 
εσθαι περὶ αὐτοῦ» εΟὗτος τὰς ἁμαρτίας Ἱμῶν 
φέρει, καὶ περὶ ἡμῶν ὀδυνᾶται. Καὶ αὐτὸς ἔτραι- 
µατίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, καὶ μεμαλάκισται 
διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν. Καὶ Κύριος παρέδωχεν αὐ-ὸν 
ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν.» Καὶ ταύτας, φησὶ, τὰς πλτµ- 
µελείας ὑπὲρ ἀνθρώπων ἀνεδεξάμην σὺ ἕγνως, 
ὁ θεὸς, ἐπεὶ μὴ ἀπεχρύθησάν σε. Οὐ γὰρ δίχα της 
σῆς βουλῄσεως ταύτας ἀνεδεξάμην ' διὸ καὶ ἀξίας 
τῆς σαυτοῦ γνώσεως αὐτὰς ἐποιήσω. 

«ΜΗ αἰἱσχυνθείησαν ἐπ Eu οἱ ὑπομένοντες σε, Κὐρα, 


D Κύριε τῶν δυνάμεων.» Ἐπειδὴ τὴν ἐμὴν διδασκαλίαν 


οἱ σοφοὶ τοῦ αἰῶνος τούτου διαθάλλουσι», ἐλαύνουσί 
τε αὐτὴν ὡς μεστην ἀφροσύνης xai µωρίας διὰ τὸν 
ἐπονείδιστον σταυρὸν, ἀντιθολῶ xai δέοµαι, τοὺς εἰς 
ἐμὲ πιστεύοντας φυλάττεσθαι ὑπὸ aou ἁδιατρέπτους, 
ὡς µήποτε καταισχυνθῆναι. Διὸ σὺ αὐτὸς, ὦ Κύριε, 
Κύριε τῶν δυνάµεων, τοὺς πολεμουμένους διά τὴν 
σην γνῶσιν, fiv ὑπ' ἐμοῦ παρειλέφασι , πάντοτς 
ὑπομένοντας τὰ δεινὰ χαὶ µέχρι θανάτου χαρτεροῦν- 
τας, pf] ἐγκαταλείπῃς , μηδὲ ἐντραπείησαν θαρσή- 
σαντες ἐπ᾽ ἐμοὶ, οἱ σὲ τὸν θεὺν τοῦ Ἰσραὴλ ἑχ-η- 
τοῦντες. El γὰρ χαὶ τὰ μάλιστα T.aáv ποτε ἁγνουῦντές 
σε διὰ τὸ δαίµοσι πονηροῖς δεδουλῶσθαι, ἀλλά νῦν, 
ἐπιγνόντες σε, πάντων μὲν λήθην ἐποιῄσαντο, σὲ 


rant. Quamobrem supplicio ne confundantur, neu ϱ δὲ µόνον διατελοῦσι ζητοῦντες. Διὸ ἱκετεύω μὴ 


« ignominia afficiantur; » sic enim interpretatus 
Symmachus est: « Ne confundantur super me, 
qui exspectant te, Domine Deus virtutum, ne igno- 
minia afficiantur super me qui quarunt te, Deus 
J]srael. » Observes porro quomodo dictum sit, 
« Domine, Domine virtutum ; » ita ut. nomen Do- 
mini repetitum, el ad Deum universorum relatum 
sit. 


Vgns. 8, 9. « Quoniam propter te sustinui op- 
probrium, operuit confusio faciem meam. » Ce- 
peri, inquit, homines ob peccata sua correptioni- 
bus et opprobriis subjidjuntur; ego vero qui pec- 
calum non novi, propter te sustinui opprobrium, 
quia tu ipse, Deus hominum amator, pro humano 
genere me peccatum fecisti; ut qui credunt in me, 
justitia efficiantur. Imo etiam « propter te sustinui 
opprobrium, » cum ex voluntate tua me ad nihilum 
yedegi, et ad mortem usque depressi, quo tem- 
pore pretereuntes blasphemabant, moventes ca- 
pita sua et dicentes : « Vah, qui destruis templum, 
et in tribus diebus sdificas, salvum fac temet- 
ipsum. Si Filius Dei es, descende de cruce. Simili- 
ter et principes sacerdotum illudentes cum sacer- 
dotibus et Scribis et Pbariseis dicebant : Alios 
&alvos ;ecit, seipsum non potest salvum facere. 
Si rex lsrael est, descendat nunc de cruce, et 
eredemus ei. Speravit in Deum, eripiat eum, si 


7 δα, Li, 4-0. 


καταισχυνθῆναι αὐτοὺς, μηδὲ « ἀσχημονῆΏσαι * » οὕτω 
γὰρ ἡρμήνευσεν ὁ Xóp pagos εἰπών: « Mh χαταισχυν- 
θείησαν ἐπ ἐμοὶ ol προσδοχῶντές σε, Κύριε θεὲ 
τῶν δυνάµεων ' μὴ ἀσχημονήσαιεν Em ἐμὰ οἱ ἐχζτ- 
τοῦντές σε, Θεὲ τοῦ Ἰσραήλ.» ᾿µἘπιτήρει δὲ ὂπως 
εἴρηται τὸ, « Κύριε, Κύριετῶν δυνάμεων, » δευτεροῦν- 
τος τοῦ λόγου τὴν χυριολογίαν καὶ ἐπὶ τὸν τῶν ὅλων 
8cbv ἀναπέμποντος. 


€ "Ott Évexá σου ὑπήνεγχα ὀνειδισμὸν, ἐχάλυψεν 
ἐντροπὴ τὸ πρόσωπόν µου.» Ol μὲν λοιποὶ, φησὶν, 
ἄνθρωποι 5 οἰκείας ἁμαρτίας ἑλέγχοις xat ὀνειδι- 
σμοῖς ὑποθάλλονται' ἐγὼ δὲ ὁ μὴ γνοὺς ἁμαρτίαν 
Évex& σου ὑπήνεγχα ὀνειδισμόν ' ἐπειδήπερ σὺ αὐτὸς 
ὁ φιλάνθρωπος θεὺς ὑπὲρ τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους 
ἁμαρτίαν µε ἐποίησας. ὅπως οἱ πιστεύοντες εἰς ἐμὲ 
γένωνται δικαιοσύνη. ᾽Αλλά xaX ε«ἕνεχά σου ὑπήνεγχα 
ὀνειδισμὸν, διὰ τὴν σὴν βουλὴν χενώσας ἐμαυτὸν 
xai μέχρι θανάτου ταπεινώσας, καθ) ὃν χαιρὸν 
ol παραπορευόµενοι ἑἐθλασφήμουν κινοῦντες τὸς 
χεφαλὰς αὐτῶν xat λέγοντες ' ε0ὐὰ ὁ χαταλύων τὸν 
ναὺν, xai £v τρισὶν ἡμέραις οἰχοδομῶν, σῶσον 
σεαυτόν. Ei Υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, χατάθηθι ἀπὸ τοῦ 
σταυροῦ. Ὁμοίως δὲ xaX οἱ ἀρχιερεῖς ἑμπαίζοντες 
μετὰ τῶν ἱερέων xaX Γραμματέων xol Φαρισαίων 
ἔλεγον' Ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι. 
Ei βασιλεὺς Ἱσραίλ ἐστι, χαταθάτω νῦν &mb τοῦ 
ταυροῦ, χαὶ πιστεύσοµεν αὐτῷ. ΠἨέποιθεν ἐπὶ τὸν 





751 


COMMENT ARIA IN PSALMOS. 


- 


Θεόν’ ῥυσάσθω αὐτὸν, εἰ θέλει αὑτόν. Εἶπε γὰρ, A vult eum. Dixit enim, quia Filius Dei sum 8, » 


ὅτι θεοῦ Υ]ός εἰμι. » Ταῦτα δη οὖν θεσπίζων ἐπὶ 
τοῦ παρόντος, qnolv* « Ότι ἕνεχά σου ὑπήνεγχα 
ὀνειδισμὸν, ἐχάλυψφεν ἐντροπὴ τὸ πρὀσωπόν µου.» 
O5 γὰρ δι’ ἁμαρτίας ἐμὰς, οὐδὲ διὰ παρανόµους 
πράξεις, ἁλλ᾽, « Evex& σου } xal τὸν προλεχθέντα 
ε ὀνειδισμὸν ὑπέμεινα, χαὶ τὸ πρὀσωπόν µου ἑχάλυ- 
ψεν ἑντροπή»» 1, χατὰ τὸν Σύμμαχον, «€ Ἐκάλυψεν 
ἁτχημόνηαις τὸ πρόσωπον αὐτοῦ. » Καὶ ταῦτα πάντα 
ὑπέμεινα, φησὶν, ἕνεχά σου, τουτέστιν ἕνεχᾳ τοῦ σοῦ 
θελήματος. ᾽Αλλὰ xal «ἁπηλλοτριωμένος ἐγενήθην 
τοῖς ἁδελφοῖς µου, καὶ ξένος τοῖς υἱοῖς τῆς μητρός 
pou. » Δύο δὲ τάγματα Ev τούτοις παρἰστησιν' Ey μὲν 
τὸ τῶν ἀληθῶς ἀδελφῶν αὐτοῦ , οἷς ἐγενήθη ἁπηλλο- 
τριώµένος) ἕτερον δὲ τὸ τῶν υἱῶν τῆς μητρὸς αὐτοῦ, 
οὐ μὴν ἀδελφῶν αὐτοῦ, οἷς ἐγενήθη ξένος. Καὶ μὴν 
ἐχρῆν υἱοὺς μητρὸς αὐτοῦ, ὄντας ἁδελφοὺς, xal ab- 
τοὺς ὁμοίως τοῖς προτέροις χρηµατίξειν. ᾽Αλλ' οὐχ 
ὠνόμασε τοὺς υἱοὺς τῆς μητρὸς ἀδελφοὺς, ὡς ἑτέρους 
ὄντας δηλαδὴ παρὰ τὸ πρῶτον τάγμα τῶν ὀνομασθέν- 
των ἀδελφῶν αὐτοῦ. (1) Εἰς οὖν ἁἀδελφοὺς μὲν αὐτοῦ 
γεγεγονέναι τοὺς αὐτοῦ μαθητὰς, περὶὧν καὶ ἓν ἑτέρᾳ 
φησίν' « ᾽Απαγγελῶτὸ ὄνομά σου τοῖς ἀδελφοῖς µου, 
καὶ ἓν µέσῳ Ἐκκλησίας ὑμνήσω σε. » Καὶ ἐν τῷ Εὐαγ- 
γελίῳ τῇ Μαρίᾳ φανεὶς μετὰ τὴν Ex νεχρῶν ἀνάστα- 
ew ἔλεγε- « Πορεύου πρὸς τοὺς ἀδελφούς µου, χαὶ εἷ- 
πον αὐτοῖς ᾿Ἀναθαίνω πρὸς τὸν Πατέρα µου xat Πα- 
τἐρα ὑμῶν, xat Θεόν µου καὶ θεὸν ὑμῶν.» Τούτοις οὖν 
τοῖς ἁδελφοῖς αὐτοῦ ἁπηλλοτριωμένος ἐγενήθη χατὰ 


χαιρὸν τοῦ δηλουµένου πάθους, ὅτε πάντες οἱ μαθηταὶ C 


αὐτοῦ ἀφέντες αὐτὸν ἔφευγον , αὑτός τς ὁ χορυφαῖος 
τῶν ἀποστόλων Πέτρος ἠρνήσατο αὐτὸν τρίτον. Τού- 
τοις ξένος xal ἁπηλλοτριωμένος ἐγενήθη' τοῖς δὲ υἱοῖς 
τῆς μητρὸς αὐτοῦ, οὐ μὴν xal ἀδελφοῖς οὖσιν αὐτοῦ, 
ξένος Υέγονε. Μέμνηται δὲ τὸ Εὐαγγέλιον ἀδελφῶν 
αὐτοῦ χαὶ μητρὸς, ὅτε, ἐλθὼν εἰς τὴν πατρίδα αὐτοῦ, 
ἐδίδασχεν ἓν τῇ συναγωγῇ, ὡς ἐχπλήσσεσθαι αὐτοὺς 
καὶ λέγειν’ « Πόθεν τούτῳ ἡ σοφία αὕτη; Οὐχ υὗτός 
ἐστιν ὁ τοῦ τέχτονος υἱός» 0ὐχ ἡ µήτηρ αὐτοῦ xa οἱ 
ἀδελφοὶ αὐτοῦ χαὶ αἱ ἁἀδελφαὶ αὑτοῦ πᾶσαι πρὸς ἡμᾶς 
εἰσι; Πόθεν τοὐτῳταῦτα πάντα; » Ἐὰν μὲν οὖν τοὺς 
ἐν τῷ μετὰ χεῖρας λεγοµένους υἱοὺς μητρὸς αὐτοῦ 
"πούτους εἶναι ἐχλάδοιμεν, ἀνάγχη τὴν ἁγίαν Παρθέ- 
νον μητέρα φάναι γεγονέναι τῶν λοιπῶν ἀδελφῶν αὐ- 
400. 'AXX' ἐπιφαίνεται Ἰάχωδος ὁ χρηµατίσας αὐτοῦ 
ἀδελφὺς οὐχ ἀπεξενωμένος αὐτοῦ γεγονὼς, οὐδὲ ἀλλό- 
τριος τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως, εἷς δὲ τῶν σφόδρα Ύνη- 
σίων αὐτοῦ μαθητῶν' ὡς καὶ τὸν θρόνον ἀναδέβασθαι 
πρῶτον τῆς Ev Ἱεροσολύμοις Ἐχχλησίας. Καὶ οἱ λοι- 
ποὶ δὲ αὐτοῦ ἀδελφοὶ, εἰ χαὶ τὰ μάλιστα χατ᾽ ἀρχὰς 
οὐκ ἐπίστευον εἰς αὐτὸν, ἀλλὰ μετὰ ταῦτα δῆλοί slot 
πιστεύσαντες. Ἱστορεῖ δ οὖν τὸ Εὐαγχέλιον, ὡς ἄρα 
ἡ µήτηρ αὐτοῦ xa οἱ ἀδελφοὶ αὐτοῦ εἰστήχεισαν ἔξω 
ζητοῦντες λαλῆσαι αὐτῷ. Καὶ àv ταῖς Πράξεσι δὲ τῶν 
ἁποστόλων λέλεχται, ὡς ἄρα σαν οἱ ἁπόστολοι κοινῇ 
πάντες προσχαρτεροῦντες τῇ προσευχῇ σὺν Μαριὰμ 

* Matth. xxvi, 40-45. * Psal. xxi, 25. 
47. ** Act. 1, 4 

(4) Textus vitiatus. 


! Joan, xx, 17. 


Hzc nunc vaticinans dicit : « Quoniam propter 
te sustinui opprobrium, operuit confusio faciem 
meam. » Non enim ob peccata οἱ improba facinora 
mea ; sed « propter te » predictum « opprobrium 
sustinui, οἱ operuit confusio faciem meam ; » sive, 
secundum Symmacbum : « Operuit ignominia fa- 
ciem ejus. » Et hec omnia, inquit , propter te pas- 
sus 8um, id est, propter voluntatem tuam. Quin 
eliam « extraneus factus sum fratribus meis, et 
peregrinus filiis matris mex. » Duos hic ordines 
significat; allerum eorum qui vere fratres cjus 
erant, quibus extraneus factus est; alterum eorum 
qui filii matris ejus erant, sed non fratres ejus, 
quibus peregrinus effectus est. Et tamen oportuit 


B filios matris ejus, cum fratres ejus essent, perinde 


atque priores nuncupari fratres. At filios matris 
fratres non vocavit, utpote alios et diversos a prio- 
re ordine eorum qui fratres vocati sunt. Fratres 
ergo ejus, discipuli existimandi, de quibus alibi di- 
cit : « Narrabo nomen tuum [fratribus meis, et in 
medio Ecclesi: laudabo te *. » Et in Evangelio post 
resurrectionem ex mortuis, cum Mariz visus est, 
dicebat : « Vade ad fratres meos, et dic illis : 
Ascendo ad Patrem meum οἱ Patrem vestrum, Deum 
meum et Deum vestrum 19. » His itaque Ííratribus 
suis ex(raneus factus est tempore predictze passic- 
nis, quando omnes discipuli ejus relicto eo fugie- 


- bant, ipseque przcipuus apostolorum Petrus ter 


negavit eum. His peregrinus et extraneus effectus 
est. Filiis item matris sus, qui fratres sui non 
erant, peregrinus fuit. Meminit porro Evangelium 
fratrum et matris ejus, ubi cum venisset in pa- 
triam suam, docebat in synagoga, ita ut ipsi stu. 
perent ac dicerent : « Unde huic sapientia hzc? 
Nonne hic est fabri filius? Nonne mater ejus et fra- 
tres ejus, et sorores ejus omnes apud nos sunt? 
Unde huic hac omnia !!? » Si igitur filios matris 
ejus in hoc psalmo sic vocatos, pro istis accipia- 
mus, necesse est nos sanctam Virginem, reliquo- 
Tum fratrum ejus matrem dicere. Verum Jacobus 
qui dicitur frater Domini, non videtur peregrinus 
ipsi fuisse, nec fidei in ipsum extraneus; imo vero 
unus ex iis qui cum primis inter germanos ejus 


p discipulos erant ; ita ut ipse primus Hierosolymita- 


n: Ecclesi: thronum acciperet. Reliqui item ejus 
fratres, etsi a principio non crederent in ipsum, at 
certum est eos postea credidisse. Narrat enim 
Evangelium "3, matrem et fratres ejus foras ste- 
tisse querentes eum alloqui. Et jp Actibus aposto- 
lorum :* dicitur, fuisse apostolos una perseveran- 
tes in oratione cum Maria matre ejus δἱ fra:ribus 
ejus. Qui ergo existimetur jis peregrinus esset 
Nullus itaque Jocus superest ut de ijs dicalur : 
« Exitraneus factus sum fratribus meis, et peregri- 
nus liliis matris mea, » Non eyim iis peregrinus, 


5" MaUub, xin, 54-06. '* Matth. xr, 


Τό 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


140 


sed multum pretiosus erat, ita ut nullatenus crede- A τῇ μητρὶ αὐτοῦ xol τοῖς ἀδελφοῖς αὐτοῦ. Πῶς οὖν &- 


re liceat memoratos fratres ejus filios Mariz fuisse. 
Alii $ane fuerint qui in psalmo filii matris ejus di- 
cuntur, quibusque extraneus factus est. Intelligas 
porro matrem quidem ejus esse Judeorum Synago- 
gam omnemque cognationem secundum carnem, 
eorum scilicel qui ex circumcisione erant; filios 
vero hujusmodi matris, eos qui ipsum abnegarunt, 
ac dixerunt : « Hunc autem nescimus unde sit 9.) 
Ideo, cum illum peregrinum existimarent, dicebat 
eis : « Curloquelam meam non nostis ? quia non 
potestis audire sermonem meum !*. » Peregrinum 
etiam illum putabant cum dicerent : « Nonne bene 
dicimus nos, quia Samaritanus es tu, et demonium 
habes "7 » Quare dicebat eis : « Ego veni in no- 


ναται τούτοις ξένος εἶναι νοµίζεσθαι ; Ὥστε μὴ χώρον 
ἔχειν περὶ τούτων λέγεσθαι τὸ, « ᾽Απηλλοτριωμένος 
ἐγενήθην τοῖς ἁδελφοῖς µου , χαὶ ξένος τοῖς υἱοῖς 15; 
μητρός µου. » Οὐ γὰρ ἣν τούτων ξένος, ἀλλά xaX ἄγαν 
τίμιος ὡς µηχέτι τοὺς προλεχθέντας αὐτοῦ ἁδελφοὺς 
υἱοὺς εἶναι τῆς Μαρίας ἡγεῖσθαι, ἕτεροι δ' ἂν city 
παρὰ τούτους οἱ διὰ τοῦ Ψαλμοῦ λεγόμενοι υἱοὶ τῆς 
μητρὸς αὐτοῦ, ofc ξένος ἐγενήθη. Νοήῄσαις δὲ µητέρα 
μὲν τὴν τῶν Ἱουδαίων Συναγωγὴν na πᾶσαν τὴν χατὰ 
σάρχα συγγένειαν τῶν bx περιτομΏῆς " υἱοὺς δὲ τῆς 
τοιαύτης μητρὸς τοὺς ἀρνησαμένους αὐτὸν, xal clpz- 
xótac* « Τοῦτον δὲ οὐχ οἵδαμεν πόθεν ἑστίν'» Ad 
ἔλεγεν αὐτοῖς, ἐπειδὴ ξένον αὐτὸν ἑνόμιξον’ « Ai τί 
τὴν λαλιὰν τὴν ἐμὴν o0 γινώσχετε; ὅτι οὗ δύνασθε 


mine Patris mei, et non accipitis me; si alius ve- B ἀχούειν τὸν λόγον τὸν ἐμόν. 2 Ξένον δὲ αὐτὸν πάλιν 


nerit in nomine proprio, ipsum accipietis 17. » Sic 
igitur peregrinus et extraneus factus est filiis ma- 
tris sus. Hxc porro omnia sustinuit ob eam, quz 
mox affertur, causam, quam necessario aperit, di- 
cens : 

λότριος γέγονε τοῖς υἱοῖς τῆς μητρὸς αὐτοῦ. Ταῦτα δὲ 
χαΐως παρίστησι λέγων" 

Vzns. 10-15. « Quoniam zelus domus tu: coin- 
edit me, et opprobria exprobrantium tibi cecide- 
runt super me. » Quia enim multa usus fiducia, 
eos qui domum Patris sui, domum negotiationis et 


speluncam latronum faciebant, coarguebat et pelle- . 


bat , ideo insidiabantur ipsi. Quod declarat evange- 
lista, dicens : « Et prope erat Pascha Judazorum, 
et ascendit Jesus Jerosolymam : et invenit in tem- 
plo vendentes oves et boves, et nummulariorum 
effudit :s et mensas. Et iis qui columbas vende- 
bant dixit : Auferte ista hinc, et nolite facere 
domum Patris mei, donum negotiationis !*. » Qui- 
bus subjungit : « Recordati sunt discipuli ejus, 
quia scriptum est : Zelus domus tu: comedit 
me!?. » Sed etiam opprobria exprobrantium Deo in 
se recipiens, eorum ultor fuit: quamobrem dice- 
bat : « Et opprobria exprobrantium tibi ceciderunt 
super me. » Non ferens enim eos qui operibus suis 
opprobrium religionis legibus inferebant, principes 
gentis coarguebat. Quare turbas et discipulos suos 
cohortabatur, dicens : « Super cathedram Moysis 
sederunt Scribe et Phariszi : omnia ergo quecun- 
que dixerint vobis facite et servate, secundum ope- 
ra autem eorum nolite facere. Dicunt enim, et non 
faciunt **. » Deinde vero arguens hzc in eorum 
personam proferebat : « Vx vobis, Seribz et Pha- 
rissei hypocritz., quia clauditis regnum celorum in 
conspectu hominum *' ; » ac rursum : « Τὰ vobis, 
Scribe et Pharissi, quia similes estis sepulcris 
dealbatis **. » Ob tales itaque correptiones, insi- 
dias ipsi pararunt. Quapropter bic ait: « Zelus 
flomus tux comedit me, et opprobria exprobrantium 
tibi ceciderunt super me. Et operui in jejunio ani- 


!5 Joan. viu, 43... :* ibid. 48. 


1$ 
Joan. IX, 29. 21 ibid. 2. 23 ibid. 9. 


** Matth... xxiii, 9, ὃ. 


ἡγοῦντο λέγοντες" « 00 χαλῶς ἡμεῖς λέγωμεν ὅτι Za- 
µαρείτης εἶ σὺ, xal δαιµόνιον ἔχεις; » Διὸ ἔλεγε πρὸς 
αὐτούς: «€ Ἐγὼ ἑλήλυθα ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Πατρός µου, 
καὶ οὐ λαμθάνετέ µε" ἐὰν ἄλλος ἔλθη ἐν τῷ ὀνόματι 
τῷ ἰδίῳ, ἐκεῖνον λήφεσθε. » Οὕτω τοίνυν ξένος xat ἆλ- 


πάντα ὑπέμεινε διὰ τὴν ἐπιλεγομένην αἰτίαν, ἠν ἀναγ- 


« Ὅτι ὁ ζήλος τοῦ οἴχου σου χατἐφαγέ µε, χαὶ 
ol ἀνειδισμοὶ τῶν ὀνειδιζόντων σε ἑπέπεσαν ἐκ 
ἐμέ. » Ἐπειδὴ γὰρ, mo) παῤῥησίᾳ χρώμµενος, 
τοὺς τὸν οἶχον τοῦ Ἡατρὸς αὐτοῦ olxov ἑἐμπορίου 
xal σπῄήλαιον λῃστῶν ποιοῦντας Ἰλεγχέ τε xo 
ἤλαυνε, τούτου χάριν ἐπεθούλενον αὐτῷ. ὃ δὴ παρ- 
ἔστησιν ὁ εὐαγγελιστῆς εἰπών' εΚαὶ ἦν ἐγγὺς τὸ Πάσχα 
τῶν Ἰουδαίων, καὶ ἀνέθη ὁ Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα: 
καὶ ευρον iv τῷ ἱερῷ πωλοῦντας πρόδατα xa βόας, 
καὶ τῶν χολλυθιστῶν ἐξέχεε τὰ χέρµατα xal τὰς τρα- 
πέζας. Καὶ τοῖς τὰς περιστερὰς πωλοῦσιν εἶπεν: "Αρα: 
τε ταῦτα ἐντεῦθεν, xal μὴ ποιεῖτε τὸν οἴχον τοῦ Πα- 
τρός µου οἶκον ἐμπορίου * » ἐπιλέχει' « Ἐμνήσθησαν οἱ 
μαθηταὶ αὐτοῦ, ὅτι γεγραμμένον ἐστίν' Ὁ ζῆλος τοῦ 
οἴχου σου χατέφαγέ µε.» ᾽Αλλὰ χαὶ τοὺς ὀνειδισμοὺς 
τῶν ὀνειδιζόντων τὸν θΘεὸν εἰς ἑαυτὸν ἀναλαμδάνων, 
ἔχδιχος ἐγένετο τούτων" διὰ ἔλεγε’ «Καὶ οἱ ὀνειδισμοὶ 
τῶν ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσαν ἐπ᾽ ἐμέ. » Οὐ γὰρ φέ- 
ρων τοὺς διὰ τῶν οἰχείων ἔργων ὄνειδος προστρίδον- 
τας τῷ τῆς θεοσεθείας νόµῳ, τοὺς ἑλέγχους ἐποιεῖτο 


p χατὰ τῶν ἀρχόντων τοῦ ἔθνους. Διὸ τοῖς ὄχλοις καὶ τοῖς 


μαθηταϊῖς αὐτοῦ παρῄἠνει λέγων, « "Evi τῆς χαθέδρας 
Μωῦσέως ἑἐχάθισαν οἱ Γραμματεῖς καὶ οἱ Φαρισαῖοι " 
πάντα οὖν ὅσα ἂν εἴπωσιν ὑμῖν ποιῄσατε xal τηρεῖτε΄ 
χατὰ δὲ τὰ ἔργα αὐτῶν μὴ ποιεῖτε. Λέγουσι γὰρ καὶ 
οὗ ποιοῦσιν. » Εἶθ' ἑξῆς ἀπελέγχων αὐτοὺς εἰς αὐτῶν 
πρόσωπον ἔλεγεν' « O00 ὑμῖν, Γραμματεῖς καὶ Φαρι- 
σαῖοι ὑποχριταὶ, ὅτι χλείετε τὴν βασιλείαν τῶν οὐρᾶ- 
Vv ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων » xal πάλιν’ «O06 
ὑμῖν, γραμματεῖς καὶ Φαρισαῖοι, ὅτι παροµοιάζετε 
τάφοις κχαχονιαµένοις.» Ἰῶν γοῦν τοιούτων ἑλέγχων 
ἕνεχα τὴν ἐπιθουλὴν αὐτῷ συνεσχευάσαντο. Διόπερ ἓν- 
ταῦθά φησιν’ « Ὁ ζηλος τοῦ οἴχου σου χατέφαγέ µε, 


" Joan. v, 45. — !* Joan. n, 15-16 — "' ibid, 11. 


— —  É—— — 9À am BEP U A» uS κ πω. “Ὁἱἷωνωο-. 








74 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


72 


καὶ οἱ ὀνειδισμοὶ τῶν ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσαν ἐπ᾽ A mam. meam, et factum est in opprobrium mihi. » 


àpí. Καὶ συνεχκάλνφα ἓν νηστείᾳ τὴν dyfv 
µου, xai ἐγενήθη εἰς ὀνειδισμοὺς ἐμοί.» "Occ 
μὲν, φησὶν, ἑώρων τὸν σὸν olxov πάσης πληρού- 
µενον ἀνομίας, xal ποτὲ μὲν γιγνόµενον οἶχον ἔμπο- 
ρίου, ποτὲ δὲ σπ/λαιον λῃστῶν, πυρούµενος ὑπὸ θείου 
ζήλου, ᾖλαννον τοὺς ἔνδον παρανοµουντας' ἁλλὰ xa 
ὅτε ταῖς ἑαυτῶν ἀθεμίτοις πράξεσιν ὄνειδος περι- 
ἧ πτόν σοι τῷ θεῷ, οὗ τὴν θεοσέθειαν ἐἑπηγγέλλοντο, πά- 
Atv εἰς ἑαυτὸν ἀναλαμθάνων τοὺς τοιρύτους ὀνειδι- 
σμοὺς, ἠναγχαζόμην παῤῥησίᾳ χρῆσθαι, καλτοὺς Σλἐγ- 
χους αὐτοῖς θεραπευτικῶς προσφέρειν᾽ ὅτε δὲ ἑώρων 
ἁναισθήτως αὐτοὺς ἔχοντας, xaX μὴ ἐπιστρεφομένους 
τοὺς ἐμοὺς ἐλέγχους, ἀποχλαιόμενος αὐτῶν τὴν ἁπ- 
ώλειαν, ἐνήστενον xal χατεπόνουν ἐμαυτὸν ὑπὲρ αὖ- 
τῶν. Οἱ δὲ xa οὕτως ὠνείδιξόν pot διασύροντες xal 
χλευάζοντες τὴν ἐμὴν νηστείαν. Βουλόμενος δὲ αὐτοῖς 
ὑπογραμμὸν µετανοίας δειχνύναι, οὗ µόνον νηστείἰαις 
ἑμαυτὸν χατεπόνουν, ἀλλὰ καὶ τὸ ἔνδυμά µου σάγχον 
ἐποιούμην, χολάζων καὶ τιμωρούμενος τὴν ἐμαυτοῦ 
σάρχα, αὐτῷ τε ἔργῳ τρόπον ἐξομολογήσεως xaX τῶν 
προτέρων ἁμαρτημάτων χαθάρσεως ἐπιδειχνὺς αὖ- 
τεῖς. Ul δὲ xal ταῦτα γελῶντες ἀντὶ παραθολῖῆς μεεῖ- 
yov, συνερχάµενοι μὲν ἅμα xal πρὸς ταῖς ἑαυτῶν πύ- 
λαις χαθεζόµενοι, πᾶσαν δὲ τὴν ἑαντῶν ὁμιλίαν περὶ 
ἐμοῦ ποιούµενοι, xal μονονουχὶ ἆδολετχοῦντες πρὸς 
ἀλλήλους ἓν τῇ κατ ἐμοῦ χλεύῃ. Οὐκ ἀπήρχει δὲ αὐ- 
τοῖς διασύρειν xal χλενάζειν τὰς ἐμὰς ὑπὲρ αὐτῶν 
ἀσχήσεις, ἀλλὰ xal συμπόσια συγχροτοῦντες. ᾠδὰς 
xaX ὥσματα εἰς ἐμὲ διεξῄεσαν οἰνοφλυγοῦντες xal µε- 
θυσχόµενοι ἐν ταῖς χατ ἐμοῦ παροινίαις. Ἐφ᾽ otc ἔτι 
μᾶλλον ἐγὼ συνεχάλυπτον ἓν νηστείᾳ τὴν φυχἠν µου, 
xai ἑτιθέμην τὸ ἔνδυμά µου σάχχον, τὴν αὐτῶν ἁπ- 
ὠλειαν ἀποχλαιόμενος. Διὺ xazà τὸν ᾽Αχύλαν εἴρηται' 
« Καὶ ἔχλαυσα àv. νηστείᾳ φυχἠν µου, xaX ἐγενήθη 
εἰς ὀνειδισμοὺς ἐμοί. Καὶ ἔδωχεν ἔνδυσίν µου σάχχον, 
xai ἐγενόμην αὐτοῖς εἰς παραθολἠν. Ὡμίλουν ἐν ἐμοὶ 
χαθήµενοι πύλην χαὶ dà uot πινόντων µέθυασμα. » 
χατὰ δὲ τὸν Σύμμµαχον’ « Καὶ χλάοντι μετὰ νηστείας 
τὴν ψυχἠν µου ἐγένετο εἰς ὄνειδος ἐμοί. Kat τάσσων 
τὸ ἔνδυμά µου Gáxxov, χαὶ ἐγενόμην αὐτοῖς elg παρα- 
θολἠν. Διηγοῦντό µε χαθήµενοι Ev πύλῃ, xal ἔφαλ- 
λόν µε οἱ πίνοντες µέθυσμµα. } Αλλά τούτοις συν- 
εξετάσαι ἀναγχαῖον, πῶς εἴρηται ὑπὸ τοῦ Σωτῆρος ἐν 


Cum, inquit, domum tuam viderem omni iniquitate 
repletam, et modo domum negotiationis, modo spe- 
luncam latronum effectam, divino incensus zelo, 
eos qui intus iniquitatem operabantur ejeci. Imo 
etiam cum nefariis gestis suis opprobrium tibi Deo 
inferrent, erga quem tamen religionem profiteban- 
tur, in me rursum opprobria hujusmodi recipiens, 
necessitate compulsus, correptiones ipsis ad reme- 
dium adinovebam. Ut videbam autem illos nullo 
sensu moveri, neque resipiscere ex reprehensione 
mea, eorum perniciem deplorans jejunabam, meque 
illorum causa macerabam. llli autem tunc etíam ex- 
probrabant mihi, et jejunium meum profusis cachin- 
nis irridebant. Cum vellem porro exemplum poni- 
lentize ipsis proponere, non modo jejuniis me ma- 
cerabam, sed etiam pro vestimento ponebam cili« 
cium, carnem meam castigans et puniens, atque 
ipso opere modum confessionis atque purgationis 
pristinorum peccatorum ipsis commonstrabam. llli 
vero hec quoque deridentes pro parabola me ha- 
buerunt, simul convenientes, et ad portas suas se- 
dentes, de me una colloquia miscentes, ac mutuo 
nugas spargentes dum me irriderent. Neque sat 
illis fuit quod me deluderent, atque ob mea pro il- 
lis suscepta exercitia ridiculum agerent ; sed etiara 
convivia agentes, cantilenas vino capti οἱ ebrii, in 
me debacchantes edebant. Qua de causa eyo multo 
magis operiebam in jejunio animam meam, et po- 
nebam vestimentum meum cilicium, exitium 1ρ8ο- 
rum deplorans. Quare, secundum Aquilam, dicitur 

« Et ploravi in jejunio animam meam, et factum 
est in opprobria mihi. Et dedit vestimentum meum 
saccum, et factus sum illis in parabolam. Colloque- 
bantur in me sedentes ad portam : et psalml bi 
bentium ebrietatem ; » secundum Symmachum au- 
tem : « Et ploranti post jejunia animam meam, fa- 
ctum est in opprobrium mibi. Et ponens indumen- 
tum meum saccum, et factus sum illis in parabo- 
lam. Enarrabant me sedentes in porta, et psalle 

bant me bibentes ebrietatem. » Àt borum occasione 
disquirendum est, cur a Servatore dictum in Evan 
gelio fuerit : « Venit Joannes neque manducans, 
neque bibens, et dicunt : Dzmonium babet. Venit 


Εὐαγγελίοις' « Ἡλθεν Ἰωάννης µήτε ἐσθίων μήτε p Filius hominis manducans et bibens, et dicunt : 


πίνων, xal Aéveuctw: Δαιμόνιον ἔχει. Ἡλθεν ὁ Υἱὸς 
τοῦ ἀνθρώπου ἐσθίων xal πίνων, χαὶ λέγουσιν' Ἰδοὺ 
ἄνθρωπος φάγος καὶ οἰἱνοπότης , τελωνῶν φίλος xai 
ἁμαρτωλῶν. » Ἁλλ) ἐρεῖς ταῦτα xaz' ἀρχὰς τοῦ Εὐαγ- 
γελίου γίγνεσθαι, ὅτε διὰ τὸ μὴ νηστεύειν τοὺς µα- 
θητὰς αὐτοῦ, τὴν ὑπὲρ αὐτῶν ἀπολογίαν ποιούμενος, 
ἔφασχεν ' «Ob δύνανται οἱ υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος νηστεύειν, 
ἐφ᾽ ὅσον μετ) αὐτῶν ἐστι ὁ νυμφίος * ἀρθήσεται àv 
αὐτῶν ὁ νυµφίος, xal τότε νηστεύσουσιν.» ὈΟρᾶς 
γὰρ, ὡς xai αὐτὸς Ἡπίστατο τὸν τῆς νηστείας χαι- 
póv; El τοίνυν τὸν χαιρὸν τοῦ πάθους αὑτοῦ συνεξετά- 
σειας τοῖς μετὰ χεῖρας προχειµένοις, εὗροις ἂν ὅπως 


9 Matth, τι, 18, 19. ** Matth. ix, 1δ. 


Ecce homo vorax et potator vini, publicanorum et 
peccatorum amicus 33. » Sed dicas hzc initio Evan- 
gelii facta esse, quando eo quod discipuli ejus non 
jejunarent, pro ipsis, objecta depellens , dicebat : 
« Non possunt filii thalami sponsalis jejunare, 
quandiu cum illis est sponsus : auferetur ab eis 
sponsus, et tunc jejunabunt **. » Viden' quod ipse 
quoque jejunii tempus probe sciret? Si ergo tem- 
pus passionis ipsius cum iis quz jam tractamus 
contuleris deprehendes quomodo hsec completa 
fuerint, quando sublato demum sponso, discipuli 
ejus jejunabant. Neque veri absimile est, eum prss- 


743 


EUSEBI! CAESARIENSIS OPP. PARS Hl. — EXEGETICA. 7A 


videntem se hrevi post tempore ipsis extraneum A ταῦτα ἐπληροῦτο, ὅτε λοιπὸν αἱρομένου τοῦ νυμφίον 


fore, et totum ος circumcisione populum sangui- 
nem suum postulaturum esse, Petruni negaturum, 
et talia contra se perpetranda esse; ut futurum 
essel tenebras omnia circum obvolvere, solem 
ipsum obseurari, velum templi scindi, omniaque 
olim in Israele veneranda everti ; nimirum regnum 
eorum, sacerdotium et Sancta sanctorum ; omniuin- 
que eorum abjectionem et excidium confertim fu- 
turum : non veri, inquam, absimile est, ipsuin ho- 
rum causa macerasse in jejunio animam suam, et 
posuisse vestimentum suum saccum. Qua de causa 
impii homines ipsum irridebant, dum loco paraholz 
futilibus suis sermonibus nugarentur ; alioque diei 
tempore in portis collecti, eos qui praeteribant per 


calumnias in ipsum sirucias in errorem deduce- B 


rent; tempore aulem cibi, vino et ebrietali vacan- 
tes, cantilenas contra ipsum ederent. Quare ille 
operiebat in jejunio animam suam, et ponebat in- 
dusaentum suum saccum, idque pro aliorum salu- 
te ex bonitatis exsuperantia preestabat. 


xai οἱ µαθηταὶ αὐτοῦ Evfjavsuov. "Eq' οἷς οὐχ ἀπεικὸς 
Tiv xaX αὐτὸν προορῶντα, ὡς μικρὸν ὕστερον ἀπηλλο- 
τριωµένος ἔσται αὐτοῖς, xal ὡς τὸ πᾶν ἕθνος τοῦ ix 
περιτομῆς λαοῦ τὸ αἷμα αὐτοῦ ἐξαιτήσεταε, xal ὡς 
Πέτρος αὐτὸν ἀρνήσεται, xai τοιαῦτα χατ᾽ αὑτοῦ τοὶ- 
µηθήσεται, ὥστε σκότος διαλαδεῖν τὸ περιάχον, Ἱλιόν» 
τε αὐτὸν σχοτισθῃναι , xal τὸ χαταπάτασµα τοῦ νεὼ 
σχισθΏναι, ἀνατραπῆναί τε πάντα τὰ πάλαι τοῦ 
Ἱσραἡλ σεμνὰ, λέγω δὲ τὴν βασιλείαν αὐτῶν καὶ τὶν 
ἱερωσύνην χαὶ τὰ "Άγια τῶν ἁγίων, πάντων τε τού- 
των ἀποθολὴν χαὶ ἀνατροπὴν ἀθρόαν γενέσθαι ' τού- 
των ἕνεχα οὐκ ἀπειχὸς ἣν αὐτὸν χαταπονεῖν Ev νη- 
στείᾳ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, καὶ τιθέναι τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ 
σάχχον ἐφ᾽ ᾧ xal ἐχλεύαζον αὐτὸν οἱ ἀσεθεῖς , ἀντὶ 
παραθολῆς ταῖς κατ αὐτοῦ διηγήσεσιν ἁδολεσχοῦντες' 
xaX τὸν μὲν ἄλλον χαιρὸν τῆς ἡμέράς, ἓν ταῖς πύλαις 
συναγόµενοι, τοὺς δι αὐτῶν διερχοµένους ταῖς xac 
αὑτοῦ διαθολαῖς ἑπλάνων' ἓν δὲ τῷ xat pip τῆς τροφῖς, 
οἵνῳ καὶ µέθῃ σχολάξοντες, ᾠδὰς συνετίθεσαν xav 
αὐτοῦ. Διὸ συνεχάλυπτεν Ey νηστείᾳ τὸν φυχὴν αὐτοῦ, 


καὶ ἐτίθετο τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ cáxxov, ὑπὲρ τῆς ἑτέρων σωτηρίας, δι ὑπερθολὴν φιλανθρωπίας ταῦτα 


πράττων. 

σεις. 14. « Ego vero orationem meam ad te, Do- 
mine, tempus beneplaciti, Deus: In multitudine 
misericordke tus exaudi me. » llli quidem, ait, de- 
videbant, affüliclionemque meam traducebant. Ego 
vero perseverabam, orationem meam tibi Domino 
offerens. Observes porro velim, Hebraicam Scri- 
pturam hic quoque quatuor litterarum voce Domi- 
num exprimere. Te vero Dominum deprecans dice- 
bam : « Tempus beneplaciti, Deus ; » sive, secun- 
dum Symmachum : « Tempus reconciliationis. Deus, 
in multitudine misericordie tuz exaudi me. » Nam 
si alias vox tua Patris mei mihi hzc testificata esl: 
« Hic est Filius meus dilectus in quo mihi bene 
complacui **; » nunc maxime tempus beneplaciti 
est : quare precor ut in multitudine misericordie 
tus exaudias me, el in veritate salutis tux serves 
me. Non humanam quippe postulo salutem, sed 
veram. Talis porro est qua ex te provenit, qua me 
rogo eripi a luto ut non infigar. Α quo luto, nisi 
de quo superius dicebam : « Infixus sum in lime 
profundi, et non est substantia? » Nam qui superius 
iumus profundi dictus est, hic lutum vocatur. 
His porro significat solutionem corporis in 
morte, de qua in alio sic loquebatur : « Non 
derelinques animam meam in inferno, nec dabis 
sanctum tuum videre corruptionem **, » Qui igitur 
a morte detinentur, corruptionem passi, in eaque 
constituti, cum in ea permanserint , infizxi sunt in 
luto : ego vero etiamsi descenderim, ad lutum us- 
que humilians meipsum, precor tamen his verbis : 
« Eripe me de luto, ut non infigar. » Quz porro 
subsequuntur, virtutes in ipsa morte sitas denotant, 
a quibus eripi se rogat dicens : « Liberer ab iis qui 
oderunt me, et de profundis aquarum. Non me de- 


*5 Matth, 11, 17; xvii, 5. *! Psal. xv, 10. 


« Κἀγὼὡ δὲ ἡ προσευχἠ µου πρὸς σὲ, Κύριε, χαιρος 
εὐδοχίας, ὁ θεός; ἐν τῷ πλήθει τοῦ ἑλέους σου ἑπά- 
χουσόν µου. » Οἱ μὲν ἐχλεύαζον, φησὶ, καὶ διέσυρον 
τὰς ἐμὰς χαχώσεις ἐγὼ δὲ προσεχαρτέρουν, τὴν 
ἐμὴν προσευχἠν σοι τῷ Κυρίῳ προσαναφέρων. Τηρει 
δὲ, ὡς καὶ ἐνταῦθα τὸν Κύριον διὰ τοῦ τετραγράµ- 
pov ἡ Ἑθραϊχὴ ἐπισημαίνεται γραφή. Εὐχόμενος δὲ 


C πρὸς σὲ τὸν Κύριον ταῦτα ἔλεγον' «Καιρὸς εὐδοχίας, 


ὁ θεός. » fj, χατὰ τὺν Σύμμαχον' «καιρὸς διαλλαγῆς. 
Ὁ θεὸς, ἐν τῷ πλήθει τοῦ ἑλέους σου ἐπάχουσόν µου. ? 
El γὰρ xal ποτε ἄλλοτε ἡ af τοῦ Πατρὸς ἑμαρτύρησε 
φωνἣ λέγουσα" « Οὗτός ἐστιν ὁ Ylóc µου ὁ ἀγαπητὸς, 
ἐν ᾧ ηὐδόχησα. » ᾽Αλλὰ νῦν μάλιστα χαιρός στι τῆς 
εὐδοχίας' διὸ ἱχετεύω ἐν τῷ πλήθει τοῦ ἑλέους σου 
ἐπαχοῦσαί µου, xal ἓν ἀληθείᾳ τῆς σωτηρίας σου σῷῶ- 
cal µε. Οὐ γὰρ ἀνθρωπίνης δἐοµαι σωτηρίας, ἀλλὰ 
τῆς ἀληθοῦς' Τοιαύτη δέ ἔστιν ἡ παρὰ coU, καθ ἣν 
σωθῆναι ἱχετεύω ἁπὸ πηλοῦ, ἵνα μὴ ἐμπαγῶ. Ποίου 6 
πηλοῦ, 7| περὶ οὗ ἀνωτέρω ἔλεγον' « Ἐνεπάγην εἰς ὕλην 
βυθοῦ, xal οὐχ ἔστιν ὑπόστασις ; » Ἡ γὰρ ἀνωτέρωλε- 
χθεῖσα ἱλὺς βυθοῦ ἐνταῦθα πηλὸς ὠνόμασται. Σημαίνει 
δὲ διὰ τούτων τὴν τοῦ σώματος Ev. τῷ θανάτῳ λύσιν, 


περὶ fo àv ἑτέρῳ ἔφασχεν * « Οὐκ ἑγχαταλείψεις 


τὴν duyfjv µου slc τὸν ᾷδην, οὐδὲ δώσεις τὸν 
ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθορἀν. » Οἱ μὲν οὖν ὑπὸ τοῦ 
θανάτου χρατηθέντες, διαφθορὰν ὑπομείναντες καὶ 
ἐν φθορᾷ γενόµενοι, ἑναπομείναντές τε αὐτῇ, ἑνεπά- 
γησαν εἰς τὸν πηλόν. Ἐγὼ δὲ εἰ xai χατῆλθον χενώ- 
σας ἑμαυτὸν µέχρι τούτου» ἀἁλλ᾽ ἱχετεύω λέγων ᾿ 
« Σῶσόν µε ἀπὸ πηλοῦ, ἵνα μὴ ἐμπαγῶ. » Τὰ δὲ ἑξῆς 
ἐπιλεγόμενα τὰς ἐν αὐτῷ τῷ θανάτῳ δυνάµεις παρ- 
ἐστησιν΄ ἀφ᾿ ὧν ῥυσθῆναι εὔχεται λέγων’ « Ῥυαθείην 
ix τῶν μισούντων µε xat Ex τῶν βαθέων τῶν ὑδάτων. 
Mf, µε καταποντισάτω χαταιγὶς ὕδατος, μηδὲ χατα- 











1348 7 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 150 


πιέτω µε βυθός.» Ταῦτα δὲ τὰ ὕδατα of τε Ev αὐτοῖς A fnergat tempestas aqui, neque absorbeat me pro- 


ὁράχοντες xai διὰ τῶν ἔμπροσθεν Σδηλοῦντο, χατὰ 
τό» « Σὼσὸόν µε, ὁ θεὸς, ὅτι εἰσήλθοσαν ὕδατα ἕως 
Qus pou* Ἐνεπάγην εἰς Όλην βυβθοῦ, xat οὐχ ἔστιν 
ὑπόστασις' Ἡλθον εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης, xoi 
xata; κατεπόντισξ µε. » ᾽Άλλὰ διὰ μὲν τῶν προ- 
τέρων τὴν χάθοδον αὐτοῦ τὴν εἰς ταῦτα παρίστη, διὰ 
δὲ τῶν μετὰ χεῖρας τὴν ἀπὸ τούτων ἐπάνοδον.« "Pu- 
σθείην; γάρ φησιν « Ex τῶν βαθέων τῶν ὁδάτων xaY 
µή µε χαταποντισάτω καταιγὶς Ὁδατος, μηδὲ χατα- 
π.έτω µε βυθὸς, μηδὲ συσχέτω ἐπ ἐμὲ φρέαρ τὸ 
στόµα αὐτοῦ. » Τὰς μὲν γὰρ λοιπὰς τῶν ἀνθρώπων 
φυχὰς κατέπιεν ὁ θάνατος Ἰσχύσας, xaX τὸ φρέαρ συν- 
έσχε καὶ ἀπέχλεισε τῷ Σανυτοῦ στόµατι. Φρξαρ δὲ 
στόµα ἔχον αὐτὸς ἂν λεχθείη ὁ θάνατος, ὁ ἐξ αἰῶνος 


fundum. » Hz vero aquz, et dracones in ipsis de» 
gentes, superius indicabantur in illo : « Salvum 
me fac, Deus, quoniam intravcrunt aquz usque ad 
animam meam. Infixus sum in limo profundi, ef 
non est substantia. Veni in altitudinem maris, et 
tempestas demersit me. » Sed prius quidem ejus 
in aquas descensus declarabatur ; in his autem re- 
gressus inde notatur. « Liberer, inquit, de pro- 
fundis aquarum, etnon me demergat tempestas aquze, 
neque absorbeat me profundum, neque urgeat supct 
me puteus os suum. » Czeteras quippe hominum ani- 
mas mors absorpsit, el prz:valuit, ac puteus ursit, e£ 
conclusit ore suo. Puteus autem ore instructus, ipsa 
mors esse dicatur, quz ab initio omnes isthuc dela- 


πάντας καταπεπωχὼς τοὺς εἰς αὐτὸν xavamsmttxó- B psos deglutivit : et postquam deglutivit, momordit, 


τας, χαὶ μετὰ τὸ χασαπιεῖν ἑνδαχὼν, ὥσπερ xal 
ἀποχλείσας τὸ ἑαυτοῦ στόμα, πρὸς τὸ pf) τινα παλιν- 
δρομῆσαι. "Ew ἐμοῦ δὲ μὴ γένοιτο τοῦτο. Διὸ ἁντι- 
θολῶ σε tbv Πατέρα λέγων ' « Mf) µε χαταποντισά ue 
καταιχὶς ὕδατος, μηδὲ κἀαταπιέτω µε βυθὸς, μηδὲ 
συσχέτω ἐπ᾽ ip φρέάρ τὸ στόµα ἀὐτοῦ.  ἣ σατὰ 
τὸν Σύμμαχον, « Mob ἐπιπωμάσαι got φρέαρ τὸ 
στόμα αὐτοῦ. » Καὶ νῦν μὲν ὑδάτων μέμνηται καὶ 
βυθῶν xal φρέατος: tv δὲ τῷ κα φαλμῷ τὰ αὐτὰ 
ταῦτα σηµαίνων, ἑτέροις ὀνόμασι xÉypntat λέγων’ 
«Ῥῦσαι ἀπὸ ῥομφαίας τὴν φυχήν µου, καὶ ἐκ χειρὸς 
κυνὸς τὴν μονογενῆ µου. Σῶσόν µε Ex στόµατὺς λέον- 
τος, καὶ ἀπὸ χεράτων μονοχερώτων τὴν ταπε[νωσίν 
µου. » Καὶ ταῦτα γὰρ περὶ τῶν iv τῷ καλουμένῳ 


ἆδῃ δυνάµεων ἀντιχειμένων λέλέχται, ὡς τοὺς τόπους C 


διηγούμενοι παρεστήσαμεν. 

εΕἰσάκουσόν µου, Κύριε, ὅτι χρηστὸν tb ἔλεός 
σου: χατὰ τὸ πλῆθος τῶν ὀἰχτιρμῶν σου ἐπίθλεψον 
ἐπ᾽ ἐμέ. » Καὶ ἐνταῦθα διὰ τοῦ παρ) Ἑδραίοις ἀνεχ- 
φωνήτου τὸν Ξαυτοῦ Πατέρα ὁ Σωτὴρ ἐπικαλεῖτα:. 
λέγων * Ἐπειδὴ {άδε xaX τάδε ᾖτησα, ἵνα μὴ ἐμπά- 
γω εἰς τὸν πηλὸν, xat ὅπαυς ῥυσθείην Ex τῶν βαθέων 
τῶν ὑδάτων, τά τε τούτοις zc, τούτον χάριν ἐπίνεν- 
σόν µου τῇ δεῄσει, ὦ Κύριε, « ὅτι χρηστὸν τὸ ἕλεός 
οσο, χα) κατὰ τὸ πληθος τῶν οἰκτιῤμῶν σου ἐπίδλεφον 
bx ἐμέ. Mh ἁπόστρεφον tb πρὀσωπόν σου ἀπὸ τοῦ 
παιδός 6ου. » "Ev οἷς παραχαλεῖ ἐπιδλέφαι, καὶ μὴ 
ἁποστρέφα, τὸ πρόσωπον ἐξ αὐτοῦ . Iv' ὥσπερ μέγας 
ἀγωνοθέτης δοκιµάσῃ τὸν ἀγῶνα ὃν ὑπέστη xol τὴν 
ὑπομονὴν χαὶ τὴν ταπείνωσιν, ἐφ᾽ T] σεμνννόµενος 
ἀξιοί τὺν Πατέρα μὴ ἁποστρέφαι τὸ πρόσωπον ἐξ 
αὐτοῦ, ἀλλ ἐπιθλέφαι εἰς αὑτόν. Elta. ἐπιλέχει: 
€ "Occ θλίδοµαι, ταχὺ ἑπάχουσόν µου") 1] κατὰ τὸν 
Αχύλαν, € "Ότι στενόν pot, ταχὺ ἑπάκουσόν µου, » 
Νοῄσεις δὲ .χαὶ τούτου τὴν διάνοιαν ἐπιστῆσας ὅπως 
εἴρηται τὸ, εΣτενη xal "εθλιµ.κενη ἡ ὁδὺς fj ἁπάγου- 
σα εἰς τὴν ζωὴν. xa ὀλίγοι εἰσῖν οἱ εἰσερχόμένοι δι) 
αὐτῆς. » Πρῶτος γοῦν αὐτὸς τὴν στενἣν αὐτὴν xal 
τὴν τεθλιμμένην ὀὁδεύσας ἔλεγεν' ε "Ot ὁτενή µοι, » 


καὶ, € ὅτι θλίδοµαι, ταχὺ ἐπάχουσόν µου". Ἑδήλου, 


δὲ καὶ διὰ τῶν ἔμπροσθεν thv θλίψεν ξαυτοῦ καὶ τὴν 


*! Psal, xxi, 21, 93... ** Matih. vir, 14. 
Ῥλτποι. Ga. XXI1I. 


40 si occlusisset os suum, ne quis inde revérteretur. 
Mecum autem ne pari modo agatur. Quare tibi Pa- 
tri supplico dicens : « Non me demergat tempestas 
aque, neque absorbeat me profundum, neque ur- 
geat super me puteus ós éuum; » sive secundum 
Symmachum : « Neque obture£ super mé puteub 
os suum. » Et jam quidem aquas, profunda et pu- 
ἴδυπι memorat : in vicesimo autem primo psalmo 
eadem ipsa aliis vocabulis indicat dicéns : 4 Erue 
à framea, Deug, animam meam, et de manli cahis 
vnigenitam meam. Salva me ex ore leonis, ét à 
cornibus unicornium humilitatem meam *'. ? ER 
bxc de adversariis potestatibus in inferno, üt «o» 
cant, degentibus dicta sunt, ut in hujusmodi loco 
rum explicatione declaravimus, 


Vgns. 17-21. « Exaudi me, Domine, quoniam 
bénigna esl misericerdia &£ua, secundum muttiludl- 
mem miserationum tuarum respicé in me. » Hic 
quoque ineffabili apud Hebrzas vocé Servator Pa- 
trém suum invocat dicens : Quia hase et illa rogavi, : 
ut né inflgat in luto, ui liberer a profundis aquarunt, 
et οδίωα οὐ sequuntur, ideo annue obsecrationi 
mez, o Domine, « quoniam benigna est mísericore 
4ia 4uá, et secundum multitudinem miserationum 
tuarum respice in me. Ne avertas faciem tuám a 
puero tuo. » Quibus rogat ut respiciat, nec àvertat 
faciem suam a se, ut quasi magnus agormotheja 
probet quod certamen eubierit, quam patientiam et 
humilitatem : de qua gioristus, Patrem rogat ut rte 
avertat faciem euam, eed 96 respicist. Dehinc gub- 
jungiv : « Quoniam tribulor, velociter exaudi rhe ; » 
sive secundum Aquilam, « Quia angustuea inihi, we- 
loéiter exaudi me. » Hanc porro s$ehtentiün [nfel- 
liges, $i consideres quod dictum est : « Ahgsta οἱ 
arcta via eet qua ducit ad viiam, et pauci sunt 
(ui ingrediuntur per e1m **, y Ipse igitur, qui prí- 
mus hac sngusta e$ arcta via incessit, dicebat ; 
« Quoniam angusta mibi, » et, t quoniam tribulor, 
velociter exaudi me. » In superioribus quoque fribu- 
JaMos&éem t ahgustiam suam sic declatabat : « EJ 


24 


341 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


i 


-operui in jejunio animam meam, et factum est in A στένωσιν λέγων « Καὶ συνεχκάλυψα ip νηστείᾳ τν 


opprobrium mihi. Et posui vestimentum meum 
saccum. » Patrem itaque rogabat hzc. ut respiceret 
et consideraret que pro nobis certamina sustinue- 
vit. Quare dicebat : « Intende anim:ze mese, et libera 
eam. » Deinde vero recie facta ostendens sua, quz 
ut ille respiciat obsecrat, pergit : « Propter ini- 
micos meos eripe me. Tu scis improperium meum 
et confusionem meam, et reverentiam meam. » Quem- 
admodum enim supra dicebat : « Tu scis insipien- 
tiam meam, et delicta mea a te non sunt abscon- 
dita; » sic et nunc, tua, inquit, cegnitione digna 
sunt improperia mea. De illis quoque superius 
agebat dicens : « Opprobria exprobrantium tibi ce- 
€ciderunt super me. » Quandoquidem igitur ex ju- 
dicio tuo et nutu opprobria sustinui et. ignominia 
plenam passionem, ideo dico: « Tu scis imprope- 
rium meum et confusionem meam et reverentiam 
meam. » Confusionem nosti meam, non indignam 
notitia tua, et reverentiam seu pudorem, quem 
sustinui, cum « dorsum meum dedi ad flagella, et 
Áaciem meam ad alapas. » Neque pari atque ego 
ralione cruciantes me nosti : neque enim illi co- 
gnitione tua digni. Quare de illis dico : « Contra te 
sunt omnes qui tribulant me. » lta porro contra te 
Sunt, ut contraria tibi eligentes, meque cruciant, 
nibil utilitatis ex ministerio meo nacti, atque in 
suam perniciem cruciant. Addit postea : « Impro- 
perium exspectavit cor meum et miseriam. » Quod 
£larius interpretatus Symmachus est dicens : 
« Improperium confregit cor meum, et dolebam ; » 
Aquila vero, « Improperium, inquit, contrivit cor 
aneum, et desperatus sum. » 


Ψυχἠν µου, xa ἐγενήθη εἰς ὀνειδισμοὺς ἐμοί. Kal 
ἐθέμην τὸ ἔνδυμά µου cáxxov. » "Emi τούτοις c 
xal παρεχάλει τὸν Πατέρα ἐμθλέψαι xat θεᾶσασίαι 
τοὺς ἆθλους οὓς ὑπὲρ ἡμῶν ὑπέμεινε- διὸ ἔλεγε" 
« Πρόσχες τῇ duyfj µου, xaX λύτρωσαι αὐτίν. » 
Εἶτα δσιχνὺς αὐτοῦ τὰ χατορθώµατα οἷς ἐμθλέφαι 
παρεχάλει, ἐπιλέχει « Ἔνεχα τῶν ἐχθρῶν µου ῥῦσαί 
µε. Σὺ γιγνώσχεις τὸν ὀνειδισμόν µου xa τὴν αἰσχ”- 
γην µου, χαὶ τὴν ἑντροπήν µου. » Ὡς γὰρ ἁ- ωτέρω 
ἔλεγε' « Σὺ ἔγνως τὴν ἀφροσύνην µου, xaY al 
πλημμέλειαἰ µου ἀπὸ σοῦ οὐχ ἀπεκρύθησαν * » οὕτω 
καὶ νῦν τῆς σῆς, φησὶ, γνώσεως τυγχάνουσιν ἄξιοι 
ol ὀνειδισμοί µου. Ἐδήλου δὲ περὶ τούτων χαὶ ἓν 
τοῖς ἔμπροσθεν λέγων ' « Καὶ οἱ ὀνειδιαμοὶ τῶν ὀνει- 


B διζόντων σε ἐπέπεσαν ἐπ ἐμέ,» Ἔπεὶ τοίνυν oj 


πρίσει καὶ cip πνεύματι τοὺς ὀνειδισμοὺς .ὑπέμεινα, 
καὶ 5b μεστὸν αἰσχύνης τὸ πάθος, διὰ τοῦτό gn: 
« Σὺ γινώσχεις τὸν ὀνειδισμόν µου xaY τὴν αἰσχύντν 
µου, καὶ τὴν ἑντροπήν µου. » Thv μὲν ἐμὴν olla; 
αἰσχύνην οὐκ οὖσαν ἀναξίὼν της σῆς Υνώσεως. Καὶ 
την ἑντροπὴν pou, fiv ὑπέμεινα, « τὸν νῶτόν pov 
δοὺς εἰς µάστιγας xal τὰς σιαγόνας µου cl; ῥατί- 
σµατα, » γινώσχεις. Οὐχέτι δὲ ὁμοίως ἐμοὶ τοὺς θλί- 
θοντάς µε γινώσχεις᾽ οὗ Υὰρ τῆς σῆς τυγχάνουσι 
γνώσεως ἅπιοι, A περὶ αὐτῶν φηµι, « Ἐναντίον 
σοῦ πάντες οἱ θλίδοντές µε. » Οὕτω δέ εἶσιν ἑναντίον 
σοῦ, ὡς τὰ ἑναντία σοὶ προῃρημένοι, θλίθουσι δέ µε 
μηδὲν ὠφελούμενοι ix. τῆς ἐμῖς θεραπείας, xat θλί- 
6ουσι διὰ τῆς αὐτῶν ἁπωλείας. Εἰτ᾽ ἐπ.λέγει ’ € Ὄνει- 
δισμὸὺν προσεδόχησεν 1d χαρδία µου xa ταλαιπω- 
ρίαν  » ὃ δὴ σαφέστερον ἡρμήνενυσεν ὁ Σύμµαχος εἷ- 
πών΄ « Ὀνειδισμὸς κατέαξε τὴν χαρδίαν µου, xa 


ἠνιώμην * » ὁ δὲ Αχύλας, « Ὀνειδισμὸς, qnot, συνέτριψε τὴν καρδίαν µου, xaX ἀπεγνώσθην. » 


Vans. 22-25. « Et sustinui qui simul contrista- 
etur, et non fuit ; et qui consolaretur, et non inveni. 
δι dederunt in esczim meani fel, et in siti mea po- 
4averunt me aceto. » Secundum Symmachum ο” 
.Aem : « Et exspectabam qui simul contristaretur, 
€t non fuit; et consolantem, et non inveni. Et. in- 
jiciebant in cibum meum fel, et in siti mea potave- 
vunt me aceto. » Discipulos ejus tempore passionis, 
ipso derelicto, effugisse, neque tamen dolore vacuos 
fuisse, docet Evangelium. Cum enim Petrus flevisse 


« Καὶ ὑπέμεινα συλλνυπούμενον, xal οὐχ ὑπῆρζξεν, 
xai παραχαλοῦντα, xai οὐχ εὗρον. Καὶ ἔδωχαν εἰς 
τὸ βρῶμά µου χολὴν, xal εἰς τὴν δίψαν µου ἑπότισάν 
Με ὄξος. » Κατὰ δὲ τὸν Σύμµαχον ' «Καὶ ἀνέμενον 
συλλυπούμενον, xal οὐχ ὑπῆρξε, xal παρηγοροῦντα, 
xai οὐχ εὕρισχον * Καὶ ἑνέδαλλον εἰς τὴν τρογίν 
pou χολὴν, xa ἐν τῇ δίψει µου ἐπότισάν µε ὄξος.’ 
Ὅτι μὲν οἱ µαθηταλ αὐτοῦ, χαταλιπόντες αὐτὸν, Égu- 
T0» χατὰ τὸν τοῦ πάθους xatpbv, ὅμως δ᾽ ἐχτὸς λύ- 
πης οὐχ σαν, διδάσκει τὸ Εὐαγγέλιον. Ὅτε γὰρ Πέ- 


amare scribatur; ac reliqui congregati in domo D Τρος ἀναγέγραπται ἀποχλαυσάμενος πικρῶς, ot 11 


una latuisse propter metum Judaeorum ferantur ; 
nequaquam dolore vacui erant. Hzc igitur de cloro 
apostolorum dicta fuisse putare consentaneum non 
est; sed de cruciantibus illum de quibus dictum : 
« Contra te sunt omnes qui tribulant me. » Ego 
quippe omnia pro illorum salute agebam, operiens 
in jejunie animai meam, sacco utens indumenti 
loco ; illi vero iis contraria perpetrabant, modo ex- 
probramtes traducentesque jejunia mea, mox iu 
coinpotationibus suis contra me psallentes, ac om- 
ria polius agentes, quam ul mecum contristaren- 
sur. Ego vero pro illis dolore afliciebar ; illi vero 
non una niecum dolebant et angebautur : nec quis- 
piam inter illos fuit qui me consolaretur. Sed nihil 


λοιποὶ αυνηγμένοι xal ὑφ᾽ ἕνα χρυπταζόµενοι οἶχον 
διὰ τὸν φόθον τῶν Ἰουδαίων, οὐκ ἔξω λύπης ὑπῆρχον. 
Οὐκ ἂν οὖν ἀρμόσειε ταῦτα περὶ τοῦ χοροῦ τῶν ἀπο- 
στόλων λέγεσθαι, ἀλλὰ περὶ τῶν θλιθόντων αὐτὸν, 
περὶ ὧν ἔλεγεν' «Ἐναντίον σοῦ πάντες οἱ θλίθοντές 
µε.» Ἐγὼ μὲν γὰρ πάντα ὑπὲρ τῆς αὐτῶν Gut 
ῥίας ἑποίουν, χαλύπτων kv νηστείᾷ τὴν quyf,y µου, 
σάχχῳ τε ἑνδύματι χρώµενος * οἱ δὲ τὰ ἑναντία τοῦ- 
τοις ἔπραττον, τοτὲ μὲν ὀνειδίζοντες χαὶ διασύρονεες 
τὰς ἐμὰς νηστείας, ovk δὲ ἐν ταῖς παροινίαις αὐτῶν 
xa? ἐμοῦ ψάλλοντες, χαὶ πάντα μᾶλλον f) συλλυπού- 
µενοι. Κἀγὼ μὲν ὑπὲρ αὐτῶν ἁλγῶν ἑλυπούμην οἱ 
ὃς οὐ συνήλγουν pot, οὐδὲ συνέπασχον ' ἀλλ᾽ οὐδὲ πα” 


. ράκλητός τις αὐτῶν εἰς ἐμὴν παραμυθίαν εὕρητα" 


πο 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


T9 


flá τα δὲ τὰ xav ἐμοῦ ἐγχειροῦντες, ἐἰς μὲν τὸ βρῶ- A contra me non aggredientes, in eseain meam fel in- 


p& pou χολὴν ἕδαλλον, χαΐτοι τροφὰς αὐτοῖς ἐμοῦ 
πλουσῖας παρεχομένου * διφῶντι δέ poc ὕξος ἀντὶ πο- 
coU προσέφερον. Τοιαύτην δέ pot ἑχίρνων χολὴν 
Αποίαν ἐδήλου ὁ προφητικὸς λόγος εἰπών" « Πῶς 
ἑστράφης εἰς π.κρίαν, ἡ ἄρμπελος ἡ ἀλλοτρία ; » Nof.- 
σεις δὲ ὅπως τρέφεται ὁ Σωτὴρ ἡμῶν ἕπακοδων αὖ- 
ve λέγοντος « Ἐπείνων, xai ἑδώχατέ pot φαγεῖν ’ 
ἑδίφων, xoi ἑἐποτίσατξ µε » El δὲ ἀντὶ τροφίμων 
χαρπῶν τῶν διὰ εὐσεθοῦς βίου πιχρᾶς τις προσφέροι: 
'xat' αὐτοῦ βλασφηµίας, τῇτε διδασχαλίᾳ αὑτοῦ παρ- 
εµπλέχοι ἄθεα καὶ devbr δόγµατα, οὗτος εἰς τὸ 
βρῶμα αὐτοῦ χολὴν ἑμθάλλει, xal δι/ῶντι olvoy ἐκ- 
τροπίαν τὸν ix τῆς sosta; ὁδοῦ παρατετραμμένον 
δίδωσιφ. Τοταῦτα δὲ ἐθέσπιξε περὶ τοῦ Ιουδαίων λαοῦ 
Μωῦσῆς ἐν µεγάλη ᾠᾧδῇ προφητικῶς ἀναφωνῶν xal 
λέγων ε "Ex γὰρ ἁμπέλου Σοδόµων h ἄμπελος a5- 
τῶν, καὶ d$ χληματὶς αὐτῶν Ex Γοµόῤῥας, ἡ σταφνλὴ 
αὐτῶν σταφυλὴ χολῆς, βότρυς πιχρίας αὐτῶν. "Ev- 
ϐεν εἰχότως τοῖς αὐτοῖς χαὶ διὰ Ἡσαῖου χαταμέμ- 
φεται τὸ Πνεῦμα λέγον' «Ἔμεινα ἵνα ποιῄσῃ σταφυ- 
Ahv, ἐποίησε δὲ ἀχάνθας * » Καὶ πάλιν v Ἔμεινα ἵνα 
ποιῄσῃ κρίσιν, ἑποίησε δὲ ἀνομίαν, χαὶ οὗ διχαιοσύ- 
νην, ἀλλὰ χραυγἠν. » Ἔργοις τοιγαροῦν xai πρά- 
ξεσι, πιχρῷ τε λόγῳ xal βίῳ ἔδωχαν εἰς τὸ βρῶμα 
τοῦ Σωτῆρος χολὴν, χαὶ εἰς τὴν δίψαν αὐτοῦ ἑπότι- 
σαν αὐτὸν ὕξος. Ἐπεὶ δὲ ἔδει καὶ χατὰ «tv ἱστορίαν 
τὸν τῆς προφητείας ἀποπληρωθῆνα: λόγον, χατὰ τὸν 
καιρὸν τοῦ πάθους αὐτοῦ ἱστορεῖ ὁ εὐαγγελιστὴς λέ- 
γων. « Μετὰ τοῦτο εἰδὼς ὁ Ἰησοῦς, ὅτι πάντα τετέ- 
λέσται δη, ἵνα πληρωθῇ fj Γραφὴ, λέγει Διφῶ. Λε- 
κάνη ἔχειτο ὅξους µεστή. Σπόγγον οὖν μεστὸν ποιἠ- 
σαντες ὄξους μετὰ χολῆς xal ὑσσώπῳ περιθέντες 
προσήνεγκαν αὐτοῦ τῷ στόµατι. Ὅτε οὖν ἔλαθεν ὁ 
Ἰησοῦς τὸ ὄξος μετὰ τῆς χολῆς, εἶπο, Τετέλεσται 
xai αὕτη ἡ Γραφή. Καὶ χλίνας τὴν χεφαλὴν, ἀφῆχε 
«5 πνεῦμα. » Καὶ ἐπειδὴ χλίνας τὴν χεφαλὴν παρέ- 
δωχε τὸ πνεῦμα μετὰ τὴν συμπλήρωσιν τῆς ΓραφΏς, 
εἰχότως καὶ iv τῷ φαλμῷ µέχρι τούτου τὰ ἑαυτοῦ 
περιγράφει πάθη. Elv' ἐντεῦθεν ὁποῖα μετελεύσεται 
αὐτοὺς θεσπίζει’ « Γενηθήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν ἑνώ- 
πιον αὐτῶν εἰς παγίδα, χαὶ εἰς ἀνταπόδοσιν καὶ εἰς 
σχάνδαλον. » Ὥσπερ κατά τινα συνήθειαν, τὰ μέλ- 
λοντα ὡς παρῳχηχότα προφέρεσθαι εἴωθεν ἡ Γραφή” 
ἁρτίως γοῦν Éleye vo, « Ἔδωχαν εἰς τὸ βρῶμά µου 
'χολὴν, » ἀντὶ τοῦ, δώσονυσι, « xal εἰς τὴν δίφαν 
µου ἑπότισάν µε ὄξος' » ἀντὶ τοῦ, κποτίσουσι. 
Καὶ ἀλλαχοῦ δὲ ὁμοίως εἴρηται ' « Διεμερίσαντο τὰ 
ἱμάτιά µου ἑαυτοῖς, xal ἐπὶ τὸν ἐματισμόν µου ἔθα- 
λον κλῆρον' » xa πάλιν’ « Παρέστησαν οἱ βασιλεῖς 
τῆς γῆς, xai οἱ ἄρχοντες συνήχθησα»ν ἐπὶ τὸ αὐτὸ, 
χατὰ τοῦ Kuploo xoi χατὰ τοῦ Χριστοῦ αὑτοῦν » 
Ὁμοίως γὰρ xai ταῦτα μέλλοντα γίγνεσθαι ὡς Ίδη 
παρῳφχηχότα προανεγωνεῖτο. Οὕτω καὶ ὅσα νοµίσε- 
τα» προστακτιχῶς dj εὐχτικῶς λέγεσθαι, xal ταῦτα 
προφητιχῷ τρόπῳ προαγορευτιχῶς ἐξαχούεται ' οἷά 


* Jerem. H, 3ἱ. *^ Matth. xxv, 55. ?* Deut. xxxu, 32. 


28-30. 3 Peal. x»1, 19. ** Psal, 1, 2 


jecerunt, etiamsi ego lautos illis cibos apposuissem ; 
sitienti vero inihi acetum pro potu offerebant. Hu- 
jusmodi vero mihi fel miscebant, quale declarat pro- 
phef&cus sermo dicens : « Quomodo conversa es in 
amaritudinem, vitis aliena *** ? » Quomodo autem 
alatur Servator noster, intelliges si ipsum audias 
dicentem : « Esurivi, et dedistis mihi manducare ; 
sitivi, et dedistis mibi bibere **. » Quod si pro fru-. 
ctibus ad alendum opportunis, per piam vitam 
prabitis, acerbas contra ipsum blasphemias quis 
proferat, et doctrine ejus athea οἱ falsa. dogmata 
admisceat, is ad escam «jus fel injicit, et sitienti 
vinum, vappam a recta via deflectentem offert. Hzc 
autem de Judaico populo Moyses ín magno cantico 
prophetice vaticinatus est, hiec vociferans : « Nam 
ex vinea Sedomorum vinea eorum, et palmes ejus 
ex Gomorrba. Uva eoruim, uva fellis, botrus amari» 
tudinis eorum **. » Hinc similiter Spiritus eos per 
Isaiam arguit dicenà : « Exspectavi ut faceret uvam, 
fecit autem spinas ὃς » et rursum Σε Exspectavi ut 
faceret judicium, fecit autem iniquitatem, et non 
justitiam sed clamoretma δὲ. » Operibus ergo et rc- 
bus gestis, acerbo sermone eli vita dederunt in 
escam Servatori fel, eL in siti ejus potaverunt eum 
&cete. Quia vero secundum historiam quoque prophe- 
ti: sermonem impleri opertuit, bsec de tempore pag- 
sionis cjus narrat evangelista dicens : «Postea scieus 
Jesus quia omnia consummata sunt jam, uL consum- 
maretur Scriptura, dixit : S.tio. Vas erat positum 
aceto plenum. llli autem spengiam plenam aceto 
cum [felle et hyssopo circumponentes obtulerunt 
ori ejus. Cum ergo accepisset acetum ctm felle, 


dixit : Consummata est οἱ hzec Scriptura. Et, incli- 


nato capite, tradidit spiritum 33. » Quoniam vero 
inclinato capite tradidit spiritum post. cousumma- 
onem Scripture, jure in psalme ad hoc usque 
tempus crucialus circumscribit suos. Deinde vero 
que ipsis mala eventura sint valicinatur : « Fiat 
mensa eorum coram ipsis in laqueum, et in retri- 
butionem et in scandalum. » Quasi ex consuetudine 
Solet Scriptura futura quasi preterita vaticinari ; 
quare janjam dicebat : « Dederuut in escam meam 
fel, » ac si diceret, dabunli; « el in siti mea. pota- 


D verunt me aceto, » id est potabunt. Alibi quo- 


que similiter dicitur : « Diviserunt sibi vestimenta 
mea, et super vestem meam miserunt sortem ** ; » 
ac rursuin : « Astiterunt reges Lerrz, et principes 
convenerunt in unum adversus Dominuim et adver- 
sus Christum ejus **. » Nam similiter haec que fa- 
tura erant, quasi jam praeterita pranuntiabuntur. 
Pari ratione qu&cunque putantur. iinperando aut 
optando dici, prophetico more pranuntiari putan- 
dum est : qualia sunt. hzc quie tróctamus. lllud 
enim : « Fiat mensa. eorum, » intelligas, « flet ; » 
οἱ illud : «Obscurentur oculi eoruin, » pro ε obscu- 
** ibid, 7. 


! ]sa, v, 2. *! Joan. xrz, 


151 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA, 


τα 


rabuntur; » et sequentia. similiter. Non enim con- A ἐστι τὰ μετὰ χεῖρας. Τὸ γὰρ, « Γσνηθήχω 7) πράτεία 


sertaneum esl, eum qui nobis precipit ut malum 
pro malo non reddamus, sed precemur pro iis qui 
nobis molestiam ereant, et ut benedicamus, nec ες- 
segremur, inimicosque diligamus, hujusmodi gnala 
aliis imprecari. Non optativo igitur, neque impera- 
tivo modo, sed secundum traditam rationem hac 
prophetice pronuntiata sunt. Pro iis enim quis con- 
tra me ausi perpetrarunt, hec ipsos excipient : 
mensa eorum illis non ad suppeditandum cibum 
erit, sed in laqueum, et in retributiones et in scan- 
dalum, quia dederunt ia escam meam fel. Mensam 
porro Judaici populi quam dixeris esse, misi divi- 
nitus inspiratas Scripturas, quas meditari et me- 
moriter proferre solent? Quarum contemplatio et 


αὐτῶν, ) ἀχουστέον ἀντὶ τοῦ, € yzvfjactat * » xai «b, 
€ Σχοτισθήτωσαν οἱ ὑφθαλμοὶ αὐτῶν, » ἀντὶ τοῦ, 
« σχοτισθήσονται’ » χαὶ τὰ ἑξῆς τούτοις παραπλη- 
σίως. Οὐ γὰρ ἔχει λόγον τὸν ἡμῖν προστάττοντα μὴ 


«ἀνταποδιδόναι χαχὺν ἀντὶ κακοῦ, ἀλλὰ προσεύχεσθαι 


ὑπὲρ τῶν ἑπηρεαζόντων, χαὶ εὐλογεῖν καὶ ph χατα- 
ρᾶσθαι, ἀγαπᾶᾷν δὲ καὶ τοὺς ἐχθροὺς, αὐτὸν τοαῦτα 
χατεύχεσθαι ἑτέροις. Οὐκ εὐχτικῶς τοίνυν οὐδὲ 
προστακτικῶς., κατὰ Qi τὸν ἀποδοθέντα τρόπον πρᾶ- 
φητικῶς xal ταῦτα λέλεχται. Ανθ) ὧν γὰρ τετολµή- 
xact xai διεπράξαντο xav! ἐμοῦ, τοιαῦτα αὐτοὺς 
διαδέξεται' d) τράπεζα αὐτῶν ἔσται αὐτοῖς οὐχ εἰς 
παράθεσιν τροφῆς, ἀλλ εἰς παγίδα xaX εἰς άνταπο. 
δόσεις xai εἰς σκάνδαλον, ἀνθ᾽ ὧν ἕδωκαν εἰς τὸ 


intelligentia, animarum ralionabilium escam com- D βρῶμά µου χολἠν. Τράπεζαν δὲ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους 


plectitur, dictio autem mensa loco est. 


τίνα ἂν εἴποις fj τὰς θεοπνεύστους Γραφὰς, ἃς μελετᾷν 


καὶ ἁἀποστοματίζειν εἰώθασιν; Gv ἡ μὲν θεµρίᾳ xot dj νόπσις, φυχῶν τροφὴν λογικῶν περιέχει, ἡ δὲ MER 


κρατέξης χώραν περιέχει. 

Hanc itaque mensam eorum, nempe obviam di- 
vinarum Scripturarum lectionem, ipsis in laqueum, 
et jn retributiones eLin scandalum fore pranuntiat ; 
atque non naiura talem esse, sed ipsis hujusmodi 
futuram. ld enim his verbis signiflcatur : « Coram 
ἐρεῖς fiat mensa eorum in laqueum et in retributio- 
nes et in scandalum. » Ιου autem opere in illis 
completur. Divinas namque Scripturas legentes, 
exinde laqueis complicantur : earum quippe dicta 
preter veram scientiam excipientes, rectumque ver- 
borum sensum evertentes; iis ad non credendum 
Servatori seducti sunt. [mo etiam mensa eorum 
ipsis in retributiones vertitur. Quod enim le- 
ctiones non intelligant , vel inde facinorum suorum 
in ipsum penas luunt. Quare Symmachus pro ille, 
« et in retributiones, » vertit, « et in supplicium ; » 
quin etiam in scandalum coram ipsis mensa eorum 
vertitur. Nuda quippe verba legentes impinguut , 
arcanum eorum sensum non capientes. Exempli 
causa , cum audiunt , ut, adveniente Christo, simul 
pascet lupus cum agno , et pardus cum hzedo accue 
babit , leo et bos comedent paleas ?*; hec et si- 
milia non intelligentes , adveniente Ghristo in hzc 
impingunt ; quia hzc non sensibili modo in ejus ad- 
ventu contigerunt. Sic ergo predicta eorum mensa 


Ταύτην τοίνυν τὴν τράπεζαν αὐτῶν, τὴν πρόχειρο 
πῶν θείων Γραφῶν ἀνάγνωσιν προαγαρεύει ἔσεσθαι 
αὐτοῖς εἰς Χαγίδα καὶ εἰς ἀνταποδόσεις χαὶ εἰς axáy- 


-δαλον ΄ xal ἔσεσθαι αὐτὴν τοιαύτην αὑτοῖς, οὐ φύσει 
«θὖσαν τοιαύτην, ἀλλ' αὐτοῖς ἔσεσθαι τοιαύτην. Τοῦτο 


γὰρ σηµαίνει ὁ λόγος εἰπών« Ἐνώπιον αὐτῶν γενη- 
θήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν εἰς παγίδα, χαὶ εἷς ἀνταπο- 
δόσεις xa εἰς σχάνδαλον.» Ἔργῳ δὲ τοῦτο slg αὐτοὺς 
πληροῦται. Tai; γοῦν θείαις Γραφαῖς ἐντυγχάνοντες 
ἐξ αὐτῶν παγίσι περιπείρονται, ἑτέρως 3 χατὰ τὸν 
ἀληθῆ νοῦν ἐχλαμθάνοντες τὰς λέξεις, xaX διαστρέφον- 
τες τὸν ἐν αὐταῖς ὀρθὸν λόγον, ἐξ αὐτῶν τε εἰς ἀπιστίαν 
τοῦ ΣωτΏρος περιπειβόµενοι. ᾽λλλὰ xai εἰς ἄνταπο- 
δόσεις γίνεται αὑτοῖς ἡ τράπεζα αὐτῶν. Ἑν γὰρ αὐτῷ 
τούτῳ τῷ μὴ αυνιέναι τὰ ἀναγνώσματαν ἀπολαμβά- 
νουσιν ὧν ἕδρασαν χατ᾽ αὐτοῦ τὴν τιµωρίαν. Διόπερ 
ὁ Σύµµαχος ἀντὶ τοῦ, « xai εἰς ἀνταποδόσεις , xal εἰς 
τιμωρία», ἡρμλ]νευσεν. ᾽Αλλὰ xal εἰς αχἀνδαλον 
γίνεται ἑνώπιον αὐτῶν ἡ τράπεζα αὐτῶν. Σχανδαλί- 
ζονται γὰρ ἐντυγχάνοντες ψιλαῖς ταῖς λένεσ:, xai μὴ 
συνιέντες τὴν ἐν αὐταῖς θεωρίαν * ofov ἀχούοντες, d, 
ἐπιστάντος τοῦ Χριστοῦ, συµθοσχήσεται λύχος μετὰ 
ἀρνὸς, xal πάρδαλις συναναπαύσεται ἑρίφῳ, καὶ λέων 
xai βοὺῦς φάγεται ἄχυρα" ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα μὴ 
συνιέντες, σχανδαλίκονται ἐπὶ τῷ ἐληλυθότι Χριστῷ, 


fuit coram ipsis in laqueum , et in retributiones et D ὅτι μὴ αἰσθητῶς ἐγένετο ταῦτα ἓν τῇ. αὐτοῦ παρου” 


in scandalum. Hzcque passi sunt, quia obscurati 
&unt oculi corum ut non viderent , quia respuerunt 
Jucem illuminantem omnem hominer , et quia ocu- 
Jos habentes non videbant , et aures habentes non 
audiebant. Incrassatum enim est cor éorum, se- 
cundum Isaiam, et oculos obturarunt, auresque ag- 
gravarunt 57, Quare hic prosnuntiatur : « Obscuren- 
tur oculi eorum n» videant. » Alium quoque casum 
eorum clare vaticinatur his verbis : « Et dorsum eo- 
yum semper incurva , » id est , « incurvabis ; » e : 
«Effunde super eos iram tuam, »scilicet, «effundes;» 
οἱ: «Furor irz tux comprehendat eos ,»nimirum, 


38 133. χι, 0. "' Isa. vi, 10. 


gla. Οὕτως οὖν dj ἀποδοθεῖσα αὐτῶν τράπεζα γέγονεν 
ἑνώπιον αὐτῶν εἰς παγίδα xaX εἰς ἀνταποδόσεις xal 
εἰς σχάνδαλον. Καὶ ταῦτα πεπόνθασιν, ἐπειδὴ περ baxo- 
τίσθησαν οἱ ὀφθαλμαὶ αὐτῶν τοῦ μὴ βλέπειν , διὰ b 
παρῃτῆσθαι τὸ φῶς τὰ φωτίζον πάντα ἄνθρωπον , xat 
ἐπεὶ ὀφθαλμοὺς ἔχοντες οὐχ ἔδθλεπον, χαὶ xg. ἔχου- 
τες οὐκ Ίχουον. Ἐπαχύνθη γὰρ ἡ χαρδία αὐτῶν, 
κατὰ «bw Ἡσαῖαν, xai τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐἑχάμμυσαν, 
καὶ τὰ ὧτα ἑθάρυναν. Aib προαγορεύει φάσχων ὁ 
λόγος. «Σκοτισθήτωσαν οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν τοῦ μὴ 
βλέπειν. s Καὶ ἄλλο δὲ ἑναργῶς συμθὰν αὐτοῖς θεσπί- 
ζει λέγων «Καὶ τὸν νῶτον αὐτῶν διαπαντὸς σύγχαμ” 














COMMENTARIA IN PSALMOS. 


i98 


Φον,» ἀντὶ coo, t ovrxápipets* ». xal, e Ἔχχεον ἐπὶ A « comprehendet. s Quomodo autem isthze post Ju- 


αὐτοὺς τὴν ὀργήν σου, » ἀντὶ τοῦ, « ἐχχεεῖς ^» xol, « 6 
Gupbo τῆς ὀργῆς σου χαταλάδοι αὐτοὺς,» ἀντὶ τοῦ, 
εχαταλήψεται.ι "Όπως δὲ xot ταῦτα μετὰ τὴν χατὰ 
toU Σωςῆρος ἡμῶν ὀόλμαν τῷ Ἰουδαίων συβθέθηχεν 
ἕθνει, οὐ δυσχερὲς χαταμαθεῖν. Πάὰλαι μὲν γὰρ διὰ 
τὰς εἰδώλολατρείας αὐτῶν ἐχθροῖς χαὶ πολεµίοις πρὺς 
ὀλίγον καιρὸν ἐδουλοῦντο * εἶτ᾽ αὖθις τὴν οἰχείαν ἔλευ- 
θερἰάν ἑλάμθανόν * αὐτόνομοί τε χαὶ αὐτοδασίλευτοι 
διετέλόυν, τὸ ἱερὸν xaX thv £v αὐτῷ xavà τὸν Μωῦσέως 
νόµον Aatpelav διατρέχοντες. μετὰ δὲ τὴν χατὰ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιθουλὴν, πάντων ἀθρόως ἑθτερήθη- 
Φαν *' πολιορχίαν τὸ xal δουλείαν τὴν ὑπὺ Ῥωμαίοι; 
ὑπομείναντες, διέµειναν οὕτω ταπεινοὶ, xol μηχέτ' 
ἀνανεῦσαι δεδυνηµένοι: ὃ 65 σηµαίνει ἡ μετὰ χεῖρας 


dzorum contra Servatorem nostrum audax facinus 
genti contigerint, non difficile intellectu est. Nam 
olim quidem, idololatrize sux causa, inimicorum et 
bostium servituti ad breve tempus tradebantur; 
deinde in pristinam libertatem restituebantur, ae 
sui juris suisque regibus subditi degebant, tem- 
plum, cultumque ibi ex Moysis lege przseriptum 
frequentabant ; post insidiás vero contra Salvato- 
rem nostram structas , omnibus confertim privati 
$unt : atque obsidione et servitute Romanis oppres 
si, sic abjecti, ne quidem caput erigere audentes, 
femianserunt. Ouod bac prophetia significatur his 
verbis : « Et dorsum eorum semper incurva, » Át- 
tende vero ad illud , « semper. » Non enim ad brevé 


wpognséla ἐν τῷ λέγεὶν' «Καὶ τὸν νῶνον αὐτῶν δ.ος D tempus ut olim , sed « semper, » ait. Pro quo Aquila 


παντὺς σὐγχαμφον.» Πρόσχες γὰρ. ὅπως εἴρηται τὸ, 
διάπαντός' ) οὐ γὰρ πρὸς ὀλίγον τινὰ χρόνὀν χα- 
(roc ἄλλοτε ἐγένετο, ἀλλὰ, «διαΛαντὸὺς.» φησίν. "Ayo" 
οὗ ὁ μὲν ᾽Αχύλας ἠρμήνευσε’ e Kal τοὺς νώτους αὐ- 
τῶν ἑνδελεχῶς ἁτόνωσον * » ὁ δὲ Σύµµαχος ' εΚαὶ τὰς 
ὀσφῦς αὐτῶν διαπαντὸς ἐξάρθρωσον.» Καὶ τοῦνο δὸ 
αὐτοῖς συνέδη.' ἐπὶ fj ὀργὴ τὀῦ Θεοῦ οὐχέτι µέτρῳ 
χατὰ τὸ παλαιὸν μετῆλθεν αὐτούς * fj dca δὲ ἀθρόως 
κατ’ αὐτῶν ἐξεχύθη. Au ἐπιλένεται;' «Ἔχχεον Ex' αὐ- 
τοὺς τὴν ὀργήν σου, χαὶ ὁ θυμὸς τῆς ὀργὴῃ;: σου χατα- 
λάδοι αὐτούς.; Τοῦσο"δὲ xai ἓν ἑτέρῳ δηλοῦται Φαλ- 
μῷ τῷ φήσαντι’ « Ἱνατί, ὁ θεὺς, ἁπώσω εἰς τέλος 2» 
Καὶ 6. θεῖρς δὲ Απόστολος τούτοις συμφώνως ἔλεγεν ' 
€ Ἔφθασε δὲ ἐπ᾽ αὐτοὺς ἡ. ὀργὴ εἰς. τέλος.» Πρῶτον, 


iMerpretatus est: « Et dorsa. eorum indesinenter 
enerva ; » Symmachus. vero, « Ét lumbos eoruni 
demper debilita. » Quod etiam aecidit illis; ira 
quippe Dei nón cum mensura quadam , ut amtiquis 
tus, invasit eos ; sed tota confertim effusaest. (Jnam- 
obrem additur : c Effunde super eos iram tuam, 
et furor ir: tu» comprehendat eos. » Hoc in alio 
Kem psalmo emuntiatur his verbis: « Utquid, 
Bens , repulisti in finem ** t » His etiam affinia ba. 
bet divinus Apostolus : « Pervenit in eos ira in fl- 
nem **. » Primo itaque mensa eorum fuit ipsis in 
laqueum , deinde oculi eorum obscurati $unt ; po- 
stea dorsum eorum semper incurvatum est , effusa 
scilicet iu illos ira Dei. Sub hxc autem aliud ipsis 


οὖν ἡ εράπεζα αὐτῶν ἐγένετο αὐτοῖ; εἰς παγίδα :εἶτα C eventurum vaticinatur dicens : 
οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῶν ἑσχοτίζοντο  εἶτα Ó νῶτος αὐτῶν. διαπαντὺς ἑχάμπτετο, τῆς τοῦ Θεοῦ Ópyrg ἐπ αὐτοὺς 
ἐχχιομένης. Μετὰ δὲ ταῦτα ἄλλο τι γενήσεσθαι αὐτοῖς προαγορεύει φάσχων' 


εΓενηθήτω fj ἔπαυλις αὐτῶν Αρημωμένη 7» àv 
τοῦ, γεγηθήσεται’ « xay τοῖς σχηνώμασιν αὐτῶν μὴ 
ἔστω ὁ κατοιχῶν΄ » ἀντὶ τοῦ, μὴ ἔσεται. "Eoet γὰρ 
μηδὲ τοῦτο πἀρελθεῖν τὴν προφητιχὴν γνῶσιν ' ὡς 
ἄρα xaX fj ἔπαυλις αὐτῶν ἔσται ἔρημος 7 f| χατὰ τὸν 
Σύμμαχον, «ἀοίχητος: » f| κατὰ τὸν ᾿Αχύλάν, et,9a- 
νισµένη.» Ἔπαυλιν δὲ αὐτῶν τὴν Ἱερουσαλὴμ. ὀνομά- 
ζει, οὐχέτι θεοῦ πόλιν οὖσαν, ἁλλ᾽ αὐτῶν ἕπαυλιν. 
Διὸ καὶ ἔρημον αὐτὴν ἔσεσθαξ φησιν. ὃ 65 καὶ ἔργωῳ 
δείχνυται. Ei. ἐπιλέχει: «Καὶ by τοῖς σχηνώμασιν 
αὐτῶν μὴ ἕστω ὁ χατοιχῶν , » ἓξ αὐτῶν δηλαδη τῶν 


πάλαι οἰχητόρων * Ó xaX αὑτὸ ὀφθαλμοῖς. ἡ ἀλήθεια τοῦ: 


λόγον παρίστησιν. El γοῦν τίς ἀφίχοιτο εἰς νοὺς τόπους, 
ἴδοι ἂν τὴν ἑσχάτην ἑοημῖαν τοῦ τόπου. Ἰουδαίων δὲ 


Vgns. 26-29. « Fiat habitatio eorum desérta ; » id 
est , fiet : «οι in tabernaculis eorum non sil qui in- 
habitet , » scilicet, non erit. At enim propheticam 
notitiam id preterire non opotiuit, quod nempe 
habitafio eorum deserta futura sit; sive, secundum 
Symmachum , cinhabitabilis ;»vel, secundum Áqui- 
lam , « deleta. » Habitationem eorüm vocat Jeroso- 
lymam , quz non ultra civitas Dei est, sed eorum 
habitatio. (Quare desertam fore dicit; quod ipse 
opere comprobatur. Subdit postea : « Et in taber-. 
naculis eorum nom sit qui inhabitet, » ex priscis 
scilicet incolis ; quod ipsum etiam oculis rei veri- 


tis offert. Si quis enim loca adeat, extremam ibi, 


selitudinem conspiciet ; Judzeorum nullo audente in 


οὐδένα τολμῶντα ἐπιβαίνειν τῇ πόλει, μήτιγα οἰχεῖν p urbem accedere, nedum isthic habitare ; imo etiam 


αὐτόθε» ἀλλ᾽ οὐδὲ οἴχησις "louBatxh περιλέλειπται ἓν 


«ip τόπῳ, ὥς τινα τῶν Ἑλλήνων olxety ἐν αὐτῇ δύ- - 


νασθαι. Διὸ Ἰέλεχται’ € Kay ἐν τοῖς σχηνώµασι» a5- 
τῶν pj ἔστω ὁ χατοικῶν' » ἡ χατὰ τὸν Σύμμαχον.« "Ev 
ταῖς σκηναῖς αὐτῶν μὴ ἕστω ὁ κατοιχῶν. » "Αρὸᾶτν γὰρ 
ἐχ βάθρων Πᾶσαι αὐτῶν αἱ σχηναὶ xo di οἰχῆσεις 
κατεσνάφησαν. "Opa τοίνυν ὁπόσων ἐμνημόνευσεν ὁ 
λόγος, ἑρημίας τοῦ ἁγίου τόπου, ἀφανισμοῦ τῶν σκη- 
νωµάτων αὐτῶν, τοῦ ἔθνους παντελοῦς ταπε,νώσεως, 


? Pg3l. σσ, 1. Ὁ 1 Thess, n, 106. 


nullum: ibl. Judaeorum habitaculum relictum est ubi 
Grxcorum quispiam habitare possit. Quapropter 
dictum est : « FA in tabernaculis eorum non sit qui 
inhabitet ; » vel, secundum Symmachuni, cin taber- 
naculis eorum non sit qui inbabitét. »Radicitus enim 
et a fundamentisomnia tabernacula et domicilia éo- 
rum excisa sunt. Animadveite igitur quot εἰ quanta 
bic memorentur, sancti loci solitudo, evulsio ta. 
bernaculorum ipsorum, extrema geutis abjectio , 


|) 


725 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


τοῦ 


meutis eorum olbs-uratio, ignorantia divinarum A σχοτισμοῦ τῆς διανοἰας αὐτῶν , &ávonaíac τῶν θείων 


Sciipturarum ; quz non alio tempore completa 
suni, quam post impia sua in Christum Dei gesta. 
Quare horum causam secundum hzc prophetia nar- 
rat his verbis: « Quoniam. quem tu percussfsti, 
persecuti sunt, et super dolorem vulnerum meorum 
addiderunt, » ctc. Omnia superius enarrata ipsis 
eventura esse dicit, non propter idulorum cultum ; 
sd «quoniam quem tu percussisti persecuti sunt.» 
Tu namque secundum banc prophetiam , « Percu- 
tiam pastorem, et dispergentur oves gregis *5, » 
rationibus abs te cognitis percussisti. Unde apud 
Apostolum dicitur : « Si enim proprio Filio suo non 
pepercit , sed pro nobis omnibus tradidit illum *'.» 
Cui tradiderit eum, Isaias docebit his verbis : « Et 


Γραμμάτων, & xai οὐχ ἄλλοτε ἐπληροῦτο εἰς αὐτοὺς 
3| µετά τὸ ἀσεθῆσαι εἰς τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ. Ad 
ἐπιλέγει τούτοις ἑξῆς τὴν αἰτίαν ὧδε φάσχουσα προ- 
φητεία’ « "Occ ὃν σὺ ἑπάταξας, χατεδίωξαν , xal ἐπὶ 
τὸ ἄλγος τῶν τρανµάτων µου προσέθηχαν , » xal τὰ 
ἑξῆς. Τὰ προλεχθέντα πάντα συµθήσεσθαι αὐτοῖς φη- 
σιν, οὐ διά τινα εἰδωλολατρείαν, ἀλλ᾽ «ὅτι ὃν σὺ ἑπά- 
ταξας, χατεδίωξαν.» Σὺ μὲν γὰρ χατὰ τὴν λέγουσαν 
προφητείαν, «ΠἩατάξω τὸν ποιμένα, xol ἄιασχορ- 
πισθήσεται τὰ πρόδατα τῆς ποίµνης, » δι οὓς αὐτὸς 
οἶδας λόγους ἑπάταξας. "O0cv εἴρηται παρὰ τῷ "ATo- 
στόλῳ: « E! γὰρ τοῦ ἰδίουγἱοῦ οὐχ ἐφείσατο, ἀλλ᾽ ὑπὲρ 
ἡμῶν πάντων παρέδωκεν αὐτόν. » Tiv δὲ παρέδωχεν 
αὐτὸν, Ἡσαῖας διδάξει λέγων «Kal Κύριος παρέ- 


Dominus tradidit eum peccatis nostris ** : » quare B δωχεν αὐτὸν ἁμαρτίαις ἡμῶν.» διὸ γέἐγονεν ὑπὲρ 


factus est pro nobis maledictum. Nam cum pecca- 
ium non noss t, Deus illum pro nobis effecit esse 
peccatum, ut nos simus justitia in ipso. Sed et 
« homo fuit in plaga constitutus , et sciens ferre 
infirmitatem : et vibice ejus nos sanati sumus **. » 
Plagas itaque et vibices accepit, et b:zec omnia , Pa- 
tre volente et permittente , passus est. Quamobrem 
in Zacharia propheta dictum est: « Framea , $uS- 
citare super pastorem meum, et super virum civem 
ejus. Percule pastorem, et dispergantur oves gre- 
gis ". » In Evangelio autem ipse Servator noster 
passioni vicinus discipulis pranuntiabat dicens : 
* Omnes vos scandalizabimini in me. Scriptum est 
enim : Percutiam pastorem, et dispergentur oves 
gregis 5.» In hoc similiter psalmo iis aflinia dicun- 
tur, nempe, « Quuniam quem tu percussisti perse- 
cuti sunt. » Pater igitur proprio Filio non pepercit, 
sed pro nobis omnibus tradidit illum. Vi etiam et 
ratione quadam ipse est qui percussit , quia permi- 
sit ipsum talia perpeti. l:/li vero non modo percus- 
serunt, sed abs se abjecerunt et procul persecuti 
sunt eum : cum par fuisset sallem percussum ex- 
cipere, et nosse Christum pro nobis mortuum esse, 
facium pro nobis maledictum ; quem, cum non 
nosset peccatum , Deus pro nobis peccatum effecit , 
ut nos efficiamur justitia Dei in illo. Men:inisse 
Item oportet Isai vocum quis sic babent : « flomo 
iu plaga constitutus , et sciens ferre infirmitatem : 


et Dominus tradidit eum peccatis nostris **; » et : D 


« Quoniam ipse peccata nostra portat, et pro no- 
his cruciatur *', » Quoniam vulneratus est, non alia 
de causa nisi propter peccata nostra, et infirmatus 
est propter iniquitates nostras. Illi vero nihil eorum 
cogitarunt, sed ejecerunt eum et abs se repulerunt , 
postulantes homicidiam, ac vite principem ne- 
gantes. ldeo hic ait: « Quoniam quem tu. per- 
cussisti persecuti sunt, et super dolorem vulne- 
rum meorum addiderunt. » Ego quidem pro ipsis 
vulnera excepi, purgatio eorum effectus, et re- 
demptio pro peccatis eorum : illi vero mala sua 


** Zach. xi, 7. 
*^ Isa, Lin, 6." ibid. 4, 5. 


^ Rom. vir, 52... 9 δα, 1i, 6. 9 ibid. 5. 


ἡμῶν χατάρα. Mi γνόντα γὰρ αὐτὸν ἁμαρτίαν ὁ θεὺς 
ὑπὲρ ἡμῶν ἁμαρτίαν ἐποξησεν, ἵνα ἡμεῖς γενώµεθα 
διχαιοσύνη kv αὐτῷ. ᾽Αλλὰ χαὶ « ἄνθρωπος Ev Tomy 
ὢν, xat εἰδὼς φέρειν µαλαχίαν γέγονε ' xal τῷ μώ- 
λωπι αὑτοῦ ἡμεῖς ἰάθημεν. » ὑὐχοῦν χαὶ πληγὰς xd 
μώλωνπας εἴληφε, xai ταῦτα πάντα πέπονθε, του 
Ἡατρὸς βουλομµένου xat συγχωροῦντος οὕτω γίγνεσθαι. 
Διὸ ἓν μὲν Zayapla τῷ προφήτῃ λέλεχκται΄ « Ἑομφαία, 
ἐξεγέρθητι ἐπὶ τὸν ποιμένα µου, xal ἐπ᾽ ἄνδρα πολί- 
την αὑτοῦ. ΠἩάταξον τὸν ποιμένα, χαὶ διααχορπισθή- 
τω τὰ πρόδατα τῆς ποίµνης"» ἐν δὲ τῷ Εὐαγγελίῳ 
αὐτὺς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν πρὸς τῷ πάθει γενόμενος τοῖς 
αὐτοῦ μαθηταϊς διεστέλλετο εἰπών «Πάντες ὑμεῖς 
σχανδαλισθήσεσθε ἐν ἐμοί. Γέγραπται γάρ" Πατάω 
τὸν ποιμένα, χαὶ διασχορπισθήσεται τὰ πρύθατα της 
ποίµνης.» Καὶ ἐν τῷ μετὰ χείρας τοιγαροῦν τούτοις 
συμφώνως εἴρηται τὸ, «" Oct ὃν σὺ ἑπάταξας, κατεδίω- 
ξαν.» Ὁ piv οὖν Πατ]ρ τοῦ ἰδίου Υἱοῦ οὐχ ἐφείσατον 
ἀλλ' ὑπὲρ ἡμῶν πάντων παρέδωκεν αὐτόν. Δννάμει lu 
αὐτὸς ἣν ὁ πατάξας διὰ τοῦ συγχωρῆσαι τοιαῦτα ao- 
τὸν παθεῖν. Οἱ δὲ οὐχ ἑπάταξαν µόνον, ἀλλὰ xaX Ίλα- 
σαν ἐξ ἑαυτῶν xaX μαχκρὰν ἀπιδίωξαν αὐτόν * 6£ov xal 
παταχθέντα παραδέξασθαι' γνόντας, ὅτι Χριστὸς ὑπὲρ 
ἡμῶν ἀπέθανε, γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάρα, xal 
ὅτι μὴ Ὑνόντα ἁμαρτίαν, αὐτὸν ὁ θεὸς ὑπὲρ ἡμῶν 
ἁμαρτίαν ἐποίησεν * ἵνα ἡμεῖς γενώµεθα δικαιοσύνη 
Βςεοῦ ἐν αὐτῷ. Μνημονεῦσαι δὲ χρὴ xal τῶν 'Ἡσαῖου 
φωνῶν, δι ὧν ἑλέγετο: «Ανθρωπος Ev πληγῇ v, xal 
εἰδὼς φέρειν µαλαχίαν' xai Κύριος παρέδωκχε ταῖς 
ἁμαρτίαις ἡμῶν.» xal, « "Οτι οὗτος τὰς ἁμαρτίας 
ἡμῶν φέρει, χαὶ περὶ ἡμῶν ὁδυνᾶται "» ὅτι τε £xpav- 
µατίσθη οὐ δι᾽ ἄλλο τι, ἀλλὰ διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, 
χαὶ µεμαλάκισται διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν. Οἱ δὲ τού- 
των μὲν οὐδὲν διενοήθησαν, Ίλασαν δὲ αὐτὸν καὶ ἀπε- 
δίωξαν ἑαυτῶν , ἐξαιτησάμενοι μὲν τὸν φονέα , τὸν δὲ 
ἀρχηγὸν τῆς ζωῆς ἀρνησάμενοι. Διό φησιν ἐνταῦθα * 
« Ὅτι ὃν σὺ ἑπάταξας , κατεδίωξαν , xaX ἐπὶ τὸ ἄλγος 
τῶν τραυμάτων µου προσέθηχαν.» Ἐγὼ μὲν γὰρ τὰ 
ὑπὲρ αὐτῶν ἀνεδεχόμην τραύματα, χαθαρμὸὺς αὐτῶν 
γενόμενος, καὶ ἀντίφ'χον διὰ τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν οἱ 


* Zach. χι, 7. 9 Mattb. xvi, 94. 


΄ 














--W 


451 COMMENTARIA IN PSALMOS. 788 
δὲ προσέθηχαν ἐμοὶ τὰ ἑαυτῶν xaxá. « Ἔδωχαν » γοῦν A mihi addiderunt. « Dederunt » igitur: in escam meam 


«tl, τὸ βρώμά µου χολὴν, xal εἰς τὴν δίφαν΄µου ἑπό- 
τισάν µε ὄξος: » οὐ µόνον xa0' ὃν ἔπασχον ὑπ' αὐτῶν 
καιρὸν, ἀλλὰ xat ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα χρύόνοις ταῖς χατ᾽ 
ἐμοῦ βλασφημἰαις παραµένοντες. As κατὰ τὸν Αχύ- 
αν, ἀντὶ τοῦ, « προσέθηχαν, » διηγήσονται, εἴρηται" 
χατὰ δὲ τὸν Σύμµαχον, « ἐξηγοῦντο. » Οὐ γὰρ ἀπήρχει 
τὸ ἅπαξ ποτὲ τραυµατίσαι αὑτὸν, xal τοιαῦτα χατ' 
αὑτοῦ τολμῆσαι' ἀλλ' ὥσπερ ἐπὶ κατορθώµασιν ἔγχαν- 
χώµενοι τοῖς ἑαυτῶν τέχνοις, τὰ xat' αὐτοῦ τολµη- 
θέντα αὑτοῖς διηγοῦντο. Ἐπεὶ τοίνυν αὐτοὶ τα2την 
εἴλαντο τὴν µερίδα, διώξαντες μὲν ὃν σὺ ἑπάταξας, 
ἀνομίας δὲ xal ἀσεθείας ἐφ᾽ ἑαντοὺς xaX ἐπὶ τὰ τέχνα 
αὐτῶν σωρεύσαντες * εἰχότως ἐπιλέγεται τούτοις 
« Πρόσθες ἀνομίαν ἐπὶ τὴν ἀνομίαν αὐτῶν * » ἀντὶ τοῦ, 
« προσθήσεις") ἔσται γὰρ αὐτοῖς χαχῶν προσθήχη. 
Τὰ piv γὰρ ἐκ τοῦ ἑἐφρ᾽ ἡμῖν ἀνθρώποις γίγνεται , τὰ 
δὲ ἐχ τῶν ἑπακολουθούντων ἔξωθεν τῷ &o' ἡμῖν. Διὸ 
λέλεκταί που Αρὸς τὸν 8sóv* « Msc ὁσίου ὁσιωθήσῃ, 
καὶ μετὰ ατρεθλοῦ διαστρέφεις;; Καὶ &v τῷ νόμῳ 
δὲ εἴρηται &x posu mou αὐτοῦ. «Καὶ ἐὰν πορευθῆτε 
πρὸς μὲ πλάγιοι, πορεύσομαι κἀγὼ πρὸς ὑμᾶς θυμῷ 
πλαγίῳ.. Ἐπεὶ τοίνυν αὗτοι ὥσπερ μαχρῷ σχοινίῳ 
τὰς ἀνομίας ἑαυτῶν ἑπεσπάσαντο, εἰχότως xat σὺ ὁ 
δίχαιος χριτὴς προσθἠσεις ἀνομίαν ἐπὶ τὴν ἀνομίαν 
αὐτῶν: δευτέραν αὐτοῖς πρὸς τῇ προτέρᾳ λογιζόμε- 
vog. ᾽Αλλὰ xai « Μὴ εἰσελθέτωσαν, φησὶν, ἐν δι- 
χαιοτύνῃ σου.» Ἡ μὲν γὰρ ach δικαιοσύνη δικαίους 
εἰσχαλεῖται, καὶ πάντας εἰς τὰ ἑνδοτάτω τῆς ση»; Ba- 
σιλείας χατὰ τὰς ἑ-ταγγελίας ὑποδέχεται' οἱ δὲ τοι- 
αὕτα τολμήσαντες οὐχ εἰσελεύσονται μετὰ τῶν τῇ σῇ 
διχαιοσύνῃ συνελευσομένων;. ἀλλ᾽ οὐδὲ ἐγγραφήσον- 
ται bv βίθλῳ ζώντων ' τοὐναντίον δὲ πείσονται τοῖς 
ἐγγραφομένοις. El γὰρ χαὶ πρῶτοι τῆς ἐμῆς χάρ’τος 
ἀξιωθέντες ἑνεγράφησάν ποτε bv τῇ βίδλῳ τῶν ζών- 
«ty διὰ τοὺς παρὰ τῷ Osip ζῶντας πατέρας αὐτῶν, 
ὡς xat αὐτοῖς δεδόσθαι τὰς ἑπαγγελίας ' à)" ἐπεὶ τοι» 
ατα τετολµήχασιν, « Ἐξαλειρθήτωσαν ix βίδλου 
ζώντων. » Διασαφῶν δὲ τὴν ἔννοιαν τῆς βίδλου τῶν 
ζώντων, ἐπιλέχει ἑξῆς' «Kol μετὰ διχαίων μὴ γρα- 
φήτωσαν.» Ἐχλογῆς γὰρ γιγνοµένης τῶν χατὰ τὸν àv- 
θρώπινον βίον, οἱ μὲν Cur; ἄξιοι τῆς παρὰ τῷ θεῷ 
διὰ τὴν οἰκείαν διχαιοσύνην ἀνάγραπτοι γενῄσονται 
παρ αὐτῷ * οἱ δὲ ἀπόθλητοι τῆς βίθλου ἔσονται οἱ τὸν 


fel, et in siti mea potaverunt me aceto 5 2 non so- 
lum tempore passionis mez, sed in sequentibus 
blasphema contra me dicta proferre perseverantes. 
Quare, secundum Aquilam , pro illo, « addiderunt,» 
dicilur, « enarrabunt ; » secupdum Symmachum 
vero « enarrabant. » Non enim sat illis fuit quod 
semel ipsum vulnerassent, et talia conira cum 
aJsi fuissent ; sed quasi re bene gesta gloriosi, 
ausus suos (iliis enarrabant. Quoniam igitur illi 
talem portionem cooplarunt , quem iu percussisti 
persequentes, iniquitates autem et impietates in 88 
et in filios suos coacervantes ; jure adjicitur : «ΑΡ; 
pone iniquitatem super iniquitatem ipsorum , » id 
est, « appones : » ipsis namque malorum accessio 


D erit. Alia enim nobis hominibus ex interioribus 


eveniunt ; alia vero aliunde ex sequentibus inte- 
riora nostra. Quare alicubi Deo dicitur : « Cum 
sancto sanctus eris, et cum perverso perverteris V.» 
]n lege quoque ex ipsius persona dicitur ; « Si ve- 
nialis ad me obliqui, accedam et ego ad vos animo 
obliquo **. » Quia igitur illi quasi funiculo oblonga 
peccata sua trahebant, jure tu quoque justus ju- 
dex appones iniquitalem super iniquitatem ipso- 
rum ; ad priorem illam, aliam imputans. Imo quo- 
que ait: «Non intrent in justitiam tuam. » Nam 
justitia quidem tua justos advocat, omnesque ad 
intima regni tui secundum promissionem recipit. 
Qui vero talia ausi sunt non intrabunt cum iis, 
qui una cum justitia tua ingressuri sunt : sed ne- 
que in libro viventium scribentur ; imo contraria iis 
qui descripti sunt patientur. Etiamsi enim gratia, 
donati mea aliquando in libro viventium , patrum 
suorum apud Deum viventium causa, conscripti 
fuerint, iia ut etipsis promissa oblata sint; at 
quoniam 1alia sunt. ausi, « deleantur de libro 
viventium. » Libri autem viventium rationem expli- 
cans, subdit postea , « Et, cum justis non scriban- 
tur. » Electione quippe facta eorum qui in mundo 
erant bominum, alij quidem vita que apud Deum 


. est digni , ob propriam justitiam apud ipsum de- 


scribentur ; qui autem ex libro delebuntur, ii erunt 
qui vite principem repudiarunt. Et hic finis erit 
eorum qui jam memorata contra Servatorem no- 


ἀρχηγὸν τῆς ζωῆς παραιτησάµενοι. Kal τοῦτο μὲν D strum aggressi sunt. Qu: sequuntur autem, in Le- 


τὸ τέλος τῶν tà προλεχθέντα κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
τετολµηχότων * τὰ δ ἑξῆς ὁ λόγος ἐπὶ τὸ φαιδρότερον 
µεταδάλλει, ὀντεῦθεν λοιπὸν τῆς εὐαγγελιχῆς χάριτος 
ἀπαρχόμενος. 

εΠτωχὸς xat ἁλγῶν ἐγώ εἰμι, ἡ σωτηρία aov, ὁ 
θεὺς, ἀντελάθετό pou.» Ὁ εἰπὼν ἐν Εὐαγγελίοις * 
e Μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾶός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ 
xa blz , » διὰ τῶν προχειµένων πτωχὸς xal ἀλγῶν ἐγώ 
εἰμι, φησί. Πτωχὸς δὲ ἣν τὸν πλοῦτον τῆς αἱωνίου 
βασιλείας ἀποθέμενος. Διό φησιν ὁ Παῦλος) « Ἰησοῦς 
Χριστὸς πλούσιος ὧν, δι ἡμᾶς ἑπτώχενσεν, ἵνα ἡμεῖς 
τῇ αὐτοῦ πτωχείᾳ πλουτήσωμεν.». Αλλά xat « ἀλγῶν » 


ν Levit, xxvi, 95, 94. 


ν Psal, στι, 26, 27. 


νο Matth. τι, 29. 


tiorem formam mutantur: nam inde evangelicam 
gratia initium ducitur. 


Vgns. 30, 351. « Ego suin pauper et dolens, salus 
tua, Deus, suscepit me. » Qui in Evangeliis dixit : 
« Discite a me quia mitis sum et bumilis corde *,» 
iu presenti se pauperem et dolentem dicit. Pauper 
autem erat, depositis aeterni regni divitiis. Quam- 
obrem ait Paulus : « Jesus Christus cum dives esset, 
propter nos inops effectus est, ut nos ejus inopia 
divites essemus *', » Sed etiam « dolens »fuit ; quare 


Σι 6 Cor. vui, 9. 





49) 


EUSEBI CASARIENSIS OPP. PARS Iii. — EXEGETICA. 


700 


supra dieebat : « Et super dolorem vulnerum meo- A yéyovs* διὸ ἔλεγεν ἀνωτέρω: « Kay &a τὸ ἄλγος τῶν 


rura addiderunt. » Dolebat enim pro iis qui in per- 
niciem» ibant, et patiebatur eorum causa qui ad 
salutem abs se procuraiam non accederent. Ideo 
seu dolens elamabat: « O generatio incredula et 
perversa, quousque vobiscum ero? quousque vos 
patiar *^? ; Ideo dicit : « Ego sum pauyer et dolens, 
salus tua , Deus, suscepit me. » His porro salutem 
subindicat qua post mortem donandus est. Nam cum 
pridem infixus in limo profundi, venerit in alti- 
tudinem maris, ut in prophetia dicebat , jam vero 
dicit, « Salus tua, Deus, suscepit me: » aperte 
declarat se, postquam in altitudinem maris ve- 
nerat, postquam memorata superius passus fuerat , 
patrocinium consecutum esse. Quare in vicesimo 


τραυμάτων µου προσέθηκαν. » Ἡλγει γὰρ ἐπὶ νοῖς 
ἀπολλυμένοις, καὶ ὑπεβέπασχε τῶν μὴ προσιόντων τῇ 
δι αὐτοῦ προξεγουµένῃ σωτηρίᾳ. Διὸ ὥσπερ ἁλγῶν 
ἐδόα. e "Q γενεὰ ἄπιστε xal διεστραµ.µένη, ἕως πότε 
μεθ) ὑμῶν εἰμι; ἕως πότε ἀνέχομαι ὑμῶν; » Διό 
φῆσι * «Πτωχὸς καὶ ἀλγῶν ἐγώ εἰμι᾽ dj σωτηρία σου, 

ὁ θεξς, ἀντελάθετό µου. » Αἰνίστεται ὃξ δεὰ τούτων 


τὴν μετὰ τὸν θάνατον αὐτοῦ σωτηρίαν- Ei γὰρ ἑνε- 


πάγη εἰς ὕλην βυθοῦ , καὶ ᾖλθεν εἰς τὰ βάθη τῆς θα- 
λάσσης, ὡς διὰ τῶν τῆς προφητείας ἐδήλου, vuvi δέ 
φησιν» « Ἡ σωτηρία σου, ὁ Geb, , ἀντελάθετό µου") 
σαφῶς παρίστησιν ἀντιλήφεως τετυχηκέναι, μετὰ 
τὸ ὀληλυθέναι εἰς τὰ βάθη τῆς θαλάσσης, μετὰ τὸ 
πεπονθέναι τὰ προλεχθέντα. Arb xal ἐν χα’ φαλμῷ τὸν 


primo psalmo hymnum « pro susceptione matuti- B «ὑπὲρ τῆς ἀντιλήψεως τῆς ἕωθινῆς» ἀνέπεμπεν ὃμ- 


nà 8 emittit. Deinde vero, ut patrocinium eonsecu. 
Lus, ad jucundiora sermonem eonvertit hymnis Pa- 
trem celebrans, cum ait,« Laudabo nomen Dei cum 
cantico. » Cum melodia autem et cantico sermones 
proferre, id signum gaudii et letiti; eras. Sed 
eiiam « magnificabo eum, » inquit, scilicet Patrein 
σα. Qui magnificabit postea subjicit, « in laude,» 
sive, secundum Aquilam, « in gratiarum actione. » 
Gratiarum vero actiorem ei laudem qua Patrem 
Filius magnificat intelliges, si Novi Testamenti 
mysteriis animum adhibens, ubi Eeclesia Dei per 
totum orbem ad gratiarum actiones, ad rationabilem 
et sine fumo cultum Deo offerendum instituta est. 
Laus isthze et gratiarum actio corporeis hostiis, 


voy. Εἴθ᾽ ὡς τυχὼν ἀντιλήφεως, µεταθάλλει τοὺς λό- 
Toug ἐπὶ τὸ φαιδρότερον, ὕμνους ἀναπέμπων τῷ ἔαυ- 
ποῦ Πατρὶ, iv oig φησιν * «Αἰνέσω τὸ ὄνομα τοῦ 
Θεοῦ μετ) ᾠδῆς.; Τὸ δὲ μετὰ µέλους χαὶ ᾠδῆς λόγους 
προσφέρεσθαι σύμθολον ην θυµηδίας xaX εὐφροσύνης. 
Αλλὰ xal « μεγαλυνῶ αὐτὸν, » φησίν " δῆλον δ’ ὅτι 
τὸν αὐτοῦ Πατέρα. Hoc δὲ καὶ αὐτὸν  μεταλυνεῖ, 
ἐπιλέγει ἑξῆς, « bv αἰνέσει» f| κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν, 
«ἐν εὐχαριατίᾳ.» Nofjaei δὲ τὴν. εὐχαριστίαν xal τὴν 
αἴνεσιν bv fic ὁ Υἱὸς µεγαλύνει τὸν Πατέρα, ἐπιστή- 
σας τοῖς μυστηρίοις τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἓν oq 
καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης dj Ἐκχλησία τοῦ Θεοῦ τὰς 
εὐχαριστίας xaX τὰς λογικὰς xal ἀχάπνους λατρείας 
ἀναφέρειν τῷ θεῷ παρείληφεν. Αὕτη δὲ t) αἵνεσις 


qu» olim secundum legem Moysis offerebantur, € xai ἡ εὐχαριστία πολὺ πχρείττων τυγχάνει τῶν ot 


multo praestantior esi. Quamobrem adjicit : « Et 
placebit Domino super vitulum novellum, eornua 
producentem et ungulas. » Si namque de iisJudzi 
gloriantur, seiant utique longe meliorem Deoque 
acceptiorem meam gratiarum actionem et laudem 
supra niemoratis esse. (uamobrem secundum 
Bynmacburm dicitur, « Et. placebit Domino niagis, 
quam bos taurus, ungulas diílindens, cornutus. » 
Cur hic vitulum dicat, non aliud animal in sacri- 
ficio offerri solitum, nun sine examine pr:termit- 
endum. Nam ex animalibus secuudum Ίερθπι 
Moysis immolari jussis, alia ex armento boum, 
slia ex grege ovium adducebantur, alia ος volatili- 
bus ; quorum alia masculi, alia feminz erant ; alia 
spontanea ex arbitrio, alia ex debito ; alia sacrifi- 
cium salutaris, alia. pro peceato vocabantur ; alia 
pre summo sacerdote, alia pro universo populo, 
alia pro principe peccante offerebantur. Cum  ma- 
gnum itaque in liis discrimen esset, nunquam ta- 
men pro principe quolibet vel pro quopiam privato 
vitulus offerebatur. Vitulus masculus aliquando 
immolabatur ; aliquando vero, cum tota synagoga 
in peccatum lapsa esset, sacerdos, qui universi 
populi seu caput erat, ut peccati consors vitalum 
offerebat. Hzc porro in Levitico deprehendas, in 
quo scribitur: « Et locutus est Déminus ad: Movsenr 


^ Matth. xvin, 16. 9? Psal, xxi, |. 


ματικῶν θυσιῶν, τῶν χατὰ τὸν Μωῦσέως νόµο» κάλαι 
προσαχοµένων. Διὸ ἐπιλέχει’ «Καὶ ἀρέσει τῷ Kuply 
ὑπὲρ µόσχον νέον, κέρατα ἑχφέροντα χαὶ ὁπλάς. » 
El γὰρ ἐπὶ τούτοις σεμνύνονται Ἰουδαίων παῖδες, 
ἴστωσαν, ὅτι πολὺ βελτίων xat τῷ θεῷ προτιµοτέρα 
ἡ £p εὐχαριστία χαὶ ἡ ἐμῆ αἴνᾶσις τῶν προλεχθέν- 
των. Διὸ χατὰ τὸν Σύμμαχον εἴρηται' «Καὶ ἀρέσει 
τῷ Κυρίῳ μᾶλλον f| βοῦς ταῦρος διχηλῶν, χερά» 
στης.» Διὰ τί δὲ ἐνταῦθα µόσχου μνημονεύει xal οὐχ 
ἑτέρου τινὸς τῶν προσφέρεσθαι εἰωθότων οἷς θυσίαν 
ξώων, ἄξιον μη ἁθασανίστως παρελθεῖν. Tov và 
χατὰ τὸν Μωῦσέως νόµον θύεσθαι προσταττοµένων 
ζώων τὰ μὲν ἐξ ἀγέλης βοῶν προσήγετο, τὰ δὲ ἔχ 
προθάτων, τὰ δὲ ἀπὸ πετεινῶν' χαὶ τὰ μὲν ἄῤῥενα, 
τὰ δὲ θήλεα' xal τὰ μὲν ἐκούσια xavà προαίρεσιν, 
τὰ δὲ χατὰ ὀφειλήν' xo τὰ μὲν ὠνομάσετο θυσία 
σωτηρίου, τὰ δὲ ὑπὲρ ἁμαρτίας' xoi τὰ μὲν ὑπὲρ 
τοῦ ἀρχιερέως πβηαεφέρετο, τὰ δὲ ὑπὲρ παντὸς τοῦ 
λαοῦ, τὰ δὲ ὑπὲρ ἄρχοντος ἡμαρτηχότος. Πολλῆς δὲ 
οὔστς ἓν τούτοις διαφορᾶς, οὐδὲ πώποτε ὑπὲρ τοῦ 
τυγόντος ἄρχοντος, οὐδ' ὑπὲρ ἰδιώτου ἀνδρὸς µόσχος 
ἀνθρέρετο. Πυτὲ δὲ ὁ µόσχος ὁ ἄῤῥην ἐθύετο, ἄλλοτε 
πᾶσα ἡ συναγωγὴ ἁμαρτίᾳ περιπεπτώχει, ὑπὲρ fie 
xaX αὐτὸς ὁ ἱερεὺς ὥσπερ κεφαλ]. Gv τοῦ παντὸς 
λαοῦ τῆς ἁμαρτίας xotvtavbc τὸν µόσχον προσήγε 
Ταῦτα δὶ £v Λευιπκῷ εὗραις ἂν ἐπιστήσας, iv ᾧ 


761 | 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


78 


γέγρασταν « Καὶ dnos Κόριος κρὸς Μωῦσῆν A£- A dieens: Loquere ad filios Israel, dicens : St smmmus 


ΥωΥ’ Λάλησον πρὸς τοὺς υἱοὺς Ἱσραὴλ λέγων "E&y 
ὁ ἀρχιερεὺς ὁ χεχρισµένος ἁμάρτη τοῦ λαὺν ἅμαρ- 
ςεῖν, xal προσάξει περὶ τῆς ἁμαρτίας αὐτοῦ ἃς 
fuapts, µόσχον ἓχ βοῶν ἅμωμον τῷ Κνυρίῳ»» χαὶ 
ἑξής' € EX δὲ πᾶσα συναγωγὴ ἸἼσραλλ ἀγνοήση, 
xa λάθη bua ἐς ὀφθαλμῶν τῆς συναγωγῆΏς' xol 
Φοιῄσόωσι μίαν ἀπὸ πασῶν τῶν ἐντολῶν τοῦ Κυρίου, 
$i οὐ ποιηθήσεται, καὶ πλημμελῶσι, xat γνωσθῇ αὐ- 
τοῖς ἡ ἁμαρτία fjv ἤμαρτον ἐν αὐτῇ' xat προσάξει ἡ 


δυναγωγἡ µόσχον kx βοῶν περὶ τῆς ἁμαρτίας. » Καὶ 


μετὰ ταῦτα dj ἱστορία εἰσάγει ὑπὲρ τοῦ ἀρχιερέως 
θυσίαν µάσχον, àv οἷς εἴρηται « Καὶ προσήγαγε 
Μωῦσῆς τὸν µόσχον τὸν περὶ τῆς ἁμαρτίας, χαὶ ὁπέ- 
θηχεν ᾿λαρὼν καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ τὰς χεῖρας ἐπὶ τὴν 


κεφαλὴν τοῦ µόσχου τοῦ τῆς ἁμαρτίας, xai ἔσφαξεν B 


αὐτόν.» Ὁρᾶς ἐπὶ ποίοις ὁ µόσχος προσεφέρετο Ert 
πάσῃ τῇ συναγωγῇ Ἱσραὴϐλ ἁμαρτούσῃ, xal ἐπὶ &p- 
χιερεῖ ἡμαρτηχότι' xal οὐχ ἁπλῶς ἡμαρτηχότι, 
ἀλλὰ xal τῷ λαῷ αἰτίῳ γενοµένῳ ἁμαρτίας. λέγει 
Υάρ' «Ἐὰν ὁ ἀρχιερεὺς à χεχρισµένος ἁμάρτῃ τοῦ 
τὸν λαὸν ἁμαρτεῖν.» ἀνθ᾽ οὗ ὁ ᾿Αχύλας ἡρμήνενσεν 
€ El; πλημμέλησιν τοῦ λαοῦ.» Ἐπεὶ τοίνυν κατὰ τὸ 
σωτήριον πάθος οἱ ἀρχιερεῖς xal οἱ ἄρχοντες τοῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὺ xac τοῦ 
Κυρίου καὶ xavà τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, τῷ τε παντὶ 
λαῷ διαστροφῆς αὐτοὶ γεγόνασιν. αἴτιοι. Υέγραπται 
Υάρ' « Καὶ οἱ ἀρχιερεῖς xal τὸ συνἑδριον ὅλον ἑζή- 
τουν ψευδομαρτυρίαν χατὰ τοῦ Ἰησοῦ, ὅπως θανωτό- 
σωσιν αὐτόν. καὶ πάλιν ἑξης' € OL δὲ ἀρχιερεῖς καὶ 


οἱ πρεσθύτεροι ἔπεισαν τοὺς ὄχλους ἵνα αἰτήσωαι τὸν C 


Βαραθθᾶν, τὸν δὲ Ἰησοῦν ἀπολέσωσιν.ν Χρεία δὲ ἣν 
Υαθάρσεως τοῖς ταῦτα τετολµηχόσι, xal θυσίας οὐχ 
ἄλλης, ?| τῆς διὰ τοῦ µόσχου, ὡς μεμαρτύρηται διὰ 
τῆς προτεθείσης Γραφῆς, εἰχότως, Οὐκχ αἰσθητὸν Eo, 
φησὶ, µόσχον προσφέρω, διὰ τῶν προχειµένων ó Eo- 
«ho ἡμῶν, ἀλλὰ τὴν χαθαρὰν καὶ ἄναιμον θυσίαν, 
fjv αὐτὸς ἐγὼ συνεστησάµην dv τῇ ἐμαντοῦ ΈἘχχλη- 
σίᾳ διὰ τῆς ἀναίμου xal ἀπύρου λειτουργίας, τῆς δι 
αἱνέσεως' fitt; ἀρέσει τῷ Θεῷ μᾶλλον fl ὁ παρὰ 
Μωῦσεῖ νενομοθετηµένος µόσχος. Arb λέλεχται εΜε- 
γαλυνῶ αὐτὸν iv αἰνέσει. Καὶ ἀρέσει τῷ ed,» ἡ at- 
νεσις δηλαδὴ. « ὑπὲρ µόσχον νέον, κέρατα ἑκφέροντα 
xaX ὁπλάς.» Ἔτνχον ὃ ἂν ἀρέσοως xal χαθάρσεως 


sacerdos qui unetus est peccaverit, ut peccare fa- 
eiat populum, offeret pro peccato suo quo pecca- 
vit, vitulum ex bobus immaculatum Domine 5; » 
ac deinde : « Quod si omnis synagoga Israel igno- 
raverit, et latuerit verbum ex oculis synagoge : 
aut fecerit ununr ex omnibus preceptis Domini ; 
aut non feecrit, et deliquerit et cognoverit pecca. 
ftum suum que peccavit; otferet. synagoga vitulum 
ex bobus pro peecato **. » Sub hzc autem pro sa- 
eerdote inducitur in. sacrificium vitulus, nam di- 
citur : « Et obtulit Moyses vitulum pro peecato : et 
imposuit Aaronel fllii ejus manus super εαφαί vi- 
twi pro peccato, et immolavit. eum **. » Vides qui- 
bus de causis vitulus offerretur pro universa synt- 
goga lsraelis peccante, et pro summo sacerdote 
peecante ; nec mode peccante, sed etjam populum 
in peceatum inducente; dieit enim: « Si summus 
sacerdos, qui unctus est, peecaverit, ut peceare fa- 
eiat populum. » Pro quo Aquila sie fnterpretatus 
est : « In delictum populi. » Quia iyitur tempore 
passionis Domini summi sarerdotes et principes 
Judaice gentis eomvenerent in unum: adversus 
Dominum et adversus Christum ejus, totique po- 
pulo perversionis auctores füere, scriptum est 
enim: « Principes sacerdotum et consilium totum 
quzrebant falsum testimonium contra Jesum, quc- 
modo morti traderent eum "; » ac rursum: « Prin- 
cipes sacerdotum et seniores persuaserunt turbis 
ut peterent. Barabbam, Jesum vero perderent **. » 
Jis porro qui talia ausi fuerant purgationeopus erat, 
et sacrificio, non alio quam vituli, ut Scriptura su- 
perius allata: testificatur. Jure hic Servator noster 
ait: Non sensibilem ego vitulum profero, sed pu- 
ram et incruentam hostiam, quam ego ipse in Ec- 
elesia mea constitui, per incruentum et igne va- 
cuum ministerium, quod laude persolvitur ; quod 
sene Deo longe acceptius et gratius erit, quam ite . 
Moysis lege assignatus vitulus. Quapropter dictum 
est : « Magnificabo eum jn laude. Et placebit Deo, » 
laus scilicet, «super vitulam novellum, cornus 
producentem et ungulas. » Et sane veniam purga- 
tionemque eum principes sacerdotum, tum populus 
omnis consecuti essent, si novum et salutare 


τῶν ἡμαρτημένων αὐτοῖς οἱ ἀρχιερεῖς xal oi τοῦ D Testamentum suscipientes, tali sacrificio fuissent 


παντὸς ἔθνους, εἰ χέχρηντο ταύτῃ τῇ θυσίᾳ, τὴν xat- 
νὴν χαὶ σωτήριον Διαθήχην παραδεξάµενοι. 

Εἶτα εὐχὴν ἀναπέμπει ὁ προλεχθεὶς πτωχὸς ὑπὲρ 
τῶν παραπλησίως αὐτῷ πτωχῶν, περὶ ὧν διδάσχει 
λέγων) « Maxáptot οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ἅτι αὖ- 
τῶν ἐστιν fj βασιλεία τῶν οὐρανῶν.» Ka! φησι διά 
τῆς εὐχῆς' ε« Ἰδέτωσαν πτωχοὶ xal εὐφρανθήτωσαν.» 
Εὐχεται δὲ Ίδη ποτὲ εἰς ἔργα χωρῆσαι τὰ Άπρο- 
λεχθέντα, ὥστε ὀφθαλμοῖς αὐτὰ θεάσασθαι τοὺς εἴρη- 
µένους πτωχοὺς, δηλαδὴ τοὺς μαθητὰς αὐτοῦ xal 
τοὺς ἁποστόλους, "fóctv δὲ τούτοις εὔχεται τὴν ἆποδο- 
μασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ χαταθολῆς χόσµου.» 


5. Levit, ww, 1.4. ὃν ibid. 15,11. 
9? Matth. v, 9. 


9 Τον]. τι”, 14. 


Deinde mendicus ille orationem effundit pro pau- 
peribus sui similibus, de quibus bas tradi: e Beati 
pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum. 
colorum **. » In oratione vero sua ait :. « Videant 
pauperes et ketentur. » Jam autem precatur ut quie 
supra dicta sunt eveniant, ità ut pauperes isti, sci- 
licet discipuli et apostoli sui, videant. Precatur 
vero ut laudem illam vitulo novello cornua produ- 
cente et ungulas gratiorem conspiciant. EL sane 
ε Ea vero que sursum esi Jerusalem libera tst, 


9 Matth. xxvi, 59. 5 Μα. αν, 20. 


163 EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS IIT. -- EXEGETICA. 104 
quoniam oratio ejus diuiurmis postea temporibus A θεῖσαν αὐτοῦ αἴνεσιν fv ὑπὲρ µοσχον véov τὸν xl pata 


e(fcctum consecuta est, beatos przJicabat eos qui 
talium rerum speriaculo dignati essent : quare in 
Evangeliis discipulis suis dixisse scribitur : « Vestri 
aulem beati oculi, quia vident; et aures vestig, 
quia audiunt **. » Hzc quippe affinia. buic dicto 
erant, « Videant pauperes, et laetentur: quarite 
Deum, et vivet anima vestra. » Cum pro pauperi- 
bus rogasset, ipsos demum alloquitur, ipsisque 
vitam denuntiat, non corporum, sed animarum : 
quam ab ipsis Deum quzrentibus reperiendam esse 
pollicetur, talia fatus : « Qu:erite Deum, οἱ vivet 
anima vestra. » Fons quippe vitz penes illum est. 
Quamobrem iisdem pauperibus praecipit, ul, omnia 
postponentes, illum fide bonaque spe inunili per- 


ἐχφέροντα xal ὁπλάς. Καὶ 6h πληρουμένης aite; 
τῆς εὐχῆς μακροῖς ὕστερον χρόνοι, ἑμακάριζε τοὺ, 
χατηξιωµένους τῆς τῶν πραγμάτων θέας' διὸ b 
Εὐαγγελίοις ἀναγέγραπται τοῖς αὐτοῦ μαθηταῖς εἰ- 
πών' « "Y uiv δὲ µακάριοι οἱ ὀφθαλμοὶ, ὅτι βλέπουσι, 
καὶ τὰ Gra ὑμῶν, ὅτι ἀχούουσι.», Ταῦτα γὰρ σὐμ- 
φωνα ἣν τῷ φῄσαντι λόγω « Ἰδέωσαν πτωχοὶ xo! 
εὐφρανθήτωσαν, ἐχξητήσατε τὸν θεὸν, xal ζἠσεται f 
Ψυχἠ ὑμῶν.» Εὐξάμενος ὑπὲρ τῶν τετωχῶν, πρὺς 
αὐτοὺς λοιπὸν ποιεῖται τὸν λόνον, εἀαγγελέζεταί τς 
αὐτοῖς ζωἣν οὗ σωμάτων, ἀλλὰ φυχῶν” xaX ταύτην 
αὐτοῖς εὑρεθήσεσθαι ἐχζητίσασι τὸν Θεὸν ἐἑπαγτγέλ- 
λεται" διό φησι ε Ἐχζητήσατε τὸν θεὺὸν, 2) ἆ ήσεται 
fj ψνχὴ ὑμῶν.» Πηγὴ vip ζωῆς παρ᾽ αὐτῷ. Δὺ 


quirant; iia enim eos vita animz victuros pollice- B πάντα δεύτερα θεµένους τοὺς εἰρημένους πτωχοὺς, 


tur: de qua vita hzc Apostolus docuit : «Nam 
vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. 
Cum autem Christus apparuerit vita vestra, tunc 
et vos cum illo apparebitis in gloria *'. » Postea 
subdit: « Quoniam exaudivit pauperes Dominus, et 
vinctos suos non despexit. » Hic rursum, «exaudi- 
vit, » pro, « exaudiet; » et , « non despexit, » pro, 
« non despiciet, » dictum est. Cum jam enim dixis- 
set, « Quzrite Deum, et vivet anima vestra ; » fi- 
denter ait, quzrite, quoniam exaudiet pauperes. 
Neque enim voluptariorum, superborum et arrogan- 
tium Deus est; sed humilium et pauperum. Qua- 
propter dicitur : « In quem respiciain, nisi in man- 
$uetum et humilem et quietum et Lrementem ser- 


ἐχεητεῖν αὐτὸν προστάττει μετὰ πίστεως xal ἀγαθης 
ἑλπίδος' ζήσεσθαι γὰρ αὐτοὺς ἐπαγγέλλεται ζω)» 
Φυχῆς, περὶ ἧς χαὶ ὁ Απόστολος ἑδίδασκς λέγων; 
« Ἡ γὰρ ζωὴ ὑμῶν χέχρυπται σὺν τῷ Χριστῷ ἐν τῷ 
Θεῷ. Ὅταν ὁ Χριστὸς φανερωθῇ fj ζωὴ ὑμῶν, τότε 
xai ὑμεῖς σὺν αὐτῷ φανερωθῄήσεσθε ἐν δόξη. » EU 
ἐπιλέγει' (Oct εἰσήχουσε τῶν πενέτων ὁ Κύριος, 
xat τοὺς πεπεδηµένους αὐτοῦ οὑχ ἑξουδένωσε.» Πάλιν 
δὲ χἀνταῦθα τὸ, « εἰσίχουσεν,» ἀντὶ τοῦ. « εἰσχχοῦ- 
σεται, » εἴρηται, xaX τὸ, « οὐχ ἑξουδένωσεν, » ἀντὶ τοῦ, 
« οὐκ ἐξουδενώσει.» Προειπὼν γὰρ, « Znzf,aate τὸν 
θεὸν, χαὶ ζήσεται fj ψυχὴ ὑμῶν, θαρσούντως orc, 
ζητήσατε, ὅτι εἰσαχούσεται τῶν πενῄτων. Οὐ γὰρ 
ερυφώντων ἑἐστὶν ὁ θεὸς, οὐδὲ ἑπῃρμένων καὶ ἆλαζο- 


mones meos **? » Fiducia igitur instructi quzrite C νενοµένων, ἀλλὰ ταπεινῶν xal πενῄτων. Διὸ εἴρη- 


Deum, gnari Dominum vos pauperes exauditurum, 
et vinctos 8uos non despecturum esse ; sive secun- 
dum Symmachum: « Et vinctos suos non parvi 
faciet.» Quo pacto autemhi pauperes, vincti et com- 
pediti fuerint intelliges, si Paulum audias dicentem : 
« Paulus vinctus Jesu Christi ** : » ac similiter re- 
liqui discipuli pro Christi vinctis habendi. Quin 
etiam ii qui in tabernaculo (corporis) quasi in vin- 
culis sunt, lugent supplicantes a vinculis eripi : 
quare dicunt : « Infelix ego homo, quis me liberabit 
ex corpore mortis hujus **? » Qui ergo corrupti- 
bili corpore onusti sunt, et corruptionem aversan- 
fur, gementes in bac corruptibili vita, vincti Dei 
sunt, et compediti ejus, quorum deprecationes non 
despiciet neque aversabitur. Qui vero vincula sua 
impinguant, et nimia voluptate fovent, vincti cor- 
ruptionis et mortis jure dicantur. 


ται" € Ἐπὶ τίνα (6A Eje. ἢ ἐπὶ τὸν πρᾶον xal τα- 
πεινὸν, καὶ ἡσύχιον xal τρἐμοντά µου τοὺς λόγους.» 
θαρσοῦντες οὖν ζητήσατε τὸν θεὸν, εἰδότες. ὅτι εἶσ- 
αχούσεται ὑμῶν τῶν πενήτων Κύριος, καὶ τοὺς 
πεπεδηµένους αὐτοῦ οὐχ ἐξουδενώσει ἡ χατὰ τὸν 
Σύμμαχον, « Καὶ τοὺς δεσμώτας τοὺς ἑαυτοῦ oix 
ἐξευτελίσει.» Nofjast; δὲ ὅπως οἱ πτωχοὶ οὗτοι 
δεσμῶται xal πεπεδηµένοι γεγόνασιν ἀχούων' Παύλου 
λέγοντος' « Παῦλος δέσµιος Ἰησοῦ Χριστοῦ: » ᾧ 
παραπλησίως xai οἱ λοιποὶ μαθηταὶ δέσµιοι σαν 
Χριστοῦ. ᾽Αλλὰ xaV οἱ ὄντες bv τῷ σχένει ὥσπερ 
ἐν δεσμοῖς ὄντες στένουσι λυθῆναι τῶν δεσμῶν ἴχε- 
τεύοντες’ διό φασι’ « Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος, τίς 
µε ῥύσεται ἓχ σώματος τοῦ θανάτου τούτου». 0ἱ 
μὲν οὖν τὸ φθαρτὸν σῶμα βαρούµενοι, xal τὴν φθο- 
pXv ἀποστρεφόμενοι, στἐνοντές τε ἐπὶ τῷ φθαρτῷ 
βίῳ, δεσμῶται τοῦ Θεοῦ τυγχάνουσι, xaX πεπεδηµέ- 


vot αὐτοῦ, ὧν τὰς εὐχὰς οὐχ ἐξουδενώσει, οὐδὲ ἁἀποστραφήσεται. Οἱ δὲ τοὺς ἑαυτῶν δεσμοὺς πιαίνοντες, xol 
διὰ πολλῆς τρυφῆς περιέποντες, δεσμῶται φθορᾶς χαὶ θανάτου λεχθεῖεν ἂν εἰχότως. 


VgRs. 95. « Laudent illum coeli et terra, mare et 
omnia reptilia in eo. » Quoniam regnum celorum 
pauperibus pollicitus est his verbis: « Beati pau- 
peres spiritu, quoniam ipsorum est regnum ccelo- 
rum ὃς» admodum consequenter postquam de 


pauperibus locutus est, infert : « Laudent. illum 


. * Mattb, xui, 16. *'! Coloss. m, 5, 4. — '* 
1*5 Matth. v, 3. "t 


« Αἰνεσάτωσαν αὑτὸν οὐρανοὶ xaX γη, θάλασσα χαὶ 
πάντα τὰ Έρποντα iv αὐτῃ., Ἐπειδὴ τοῖς  πτωχοῖς 
ἐπηγγείλατο βασιλείαν οὐρανῶν εἰπὼν, « Μαχάριοι 
ol πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἔστιν d) βασιλεία 
τῶν οὑρανῶν'» σφόδρα ἀχολούθως μετὰ «bv περὶ τῶν 
πενῄτων λόγον ἑπεφέρει' € Αἱνεσάτωσαν αὐτὸν obpa- 


Isa. tixvi, 3. ϱ Philem. 1, 4, * Rom. v, 24. 


765 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


166 


vol.» Ἐπειδῃη χατὰ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην xatá «t A coli. » Quia. vero futurum erat, ut per totum er- 


Tv xai θάλασσαν Ίμελλον "ExxXnolat τῷ 8e συνί- 
στασθαι ix τῶν προλελεγµένων πτωχῶν, ἀχολούθως 
ἐπισυνῆπται, « xal γή xai θάλασσα xal πάντα τὰ 
ἕρποντα kv αὐτοῖς.», Ἕρποντα δὲ ἐπὶ γῆς xai θα- 
λόασης ἐνταῦθα χελευόµενα σὺν οὑρανῷ καὶ γῇ αἱνεῖν 
τὰ ἔθνη τυγχάνει τὰ ἓν τῷ θνητῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων 
ἑρπετῶν δίχην τὸ παλαιὸν ἐπὶ τῷ στήθει καὶ τῇ χοιλίᾳ 
πορενόµενα. Καὶ παρὰ τῷ 'Hoatz θηρία xal ἑρπετὰ 
ἀλληγορικῷ τρόπῳ τὰ ἔθνη χέχληται, ἓν οἷς εἴρη- 
ται. «Kal σνµόοσχήσεται λύχος μετὰ ἀρνὸς, xol 
πάρδαλις σνναναπαύσεται ἑρίφῳ, xal λέων ὡς Bou; 
φάγεται ἄχυρα. Καὶ παιδίον νήπιον ἐπὶ τρώγλην 
ἁσπίδων xaV ἐπὶ χοίτην ἑγγόνων ἁἀσπίδων τὴν χεῖρα 
ἐπιβαλεῖ, χαὶ οὐ μὴ ἁδικήσουσιν»ν & xal διερμηνεύων 


ἑξῆς ὁ λόγος ἐπιρέρει' € Καὶ ἔσται ἡ ῥίζα τοῦ Ἴες- D 


cat xal ὁ ἀνιστάμενος ἄρχειν ἐθνῶν, kv αὐτῷ ἔθνη 
ἐλπιοῦσι.» Τῆς οὖν μεταδολῆς ταύτης τῶν ἐθνῶν ἐπὶ 
τῇ τοῦ Χριστοῦ παρουσίᾳ Ὑιγνομένης, εἰχότως σὺν 
οὐρανῷ xal τοῖς κατ οὐρανὸν ἀγγέλοις τὰ ἀπ.δο- 
θέντα ἑρπετὰ αἰνεῖν προστάττεται τὺν θεόν. Aj 
λέλεχται’ «Αἱνεσάτωσαν αὐτὸν οὐρανοὶ χαὶ v5, θά- 
λασσα χαὶ πάντα τὰ ἕρποντα ἐν αὐτοῖς.» Πῶς δὲ 
δύναται τὸν Θεόν αἰνεῖν τὰ ἑρπετὰ, el μὴ µετάσχοι 
φρονήσεως καὶ Θεοῦ γνώσεως; Οὐχοῦν θύσει τὴν 
θυσίαν τῆς αἰνέσεως xal τὰ ἑρπετά ; Ὅτι δὲ ἀνθρώ- 
πους διὰ τούτων αἰνίττεται, διδάσχει τὸ Εὐαγγέλιον, 


bem. in terra et in mari Ecclesie Deo ex memera- 
tis pauperibus conslituerentur, secundum hzc ad- 
ditur : « et terra ek mare et omnia reptilia in eis. » 
Quz reptilia in terra et in. mari una eam terra et 
ccelo laudare jubentur, gentes sunt, quz olim in 
mortali hominum vita reptilium instar supra pectus 
et ventrem gradiehantur, 1n Isaia quoque ferz ct 
reptilia allegorico more gentes vocantur, cum dt- 
citur : « Et pascet lupue cum agno, et pardus cum 
hzdo accubabit, et leo quasi bos comedet paleas. 
Et puer infans in foveam aspidum, et in cubile fi- 
liorum aspidum manum injiciet ; et nihil ledent 
eum **, » Quz sub hac explieans infert : « Et erit 
raiix Jessz, et qui surgit ad imperandum gentibus, 
in eum gentes sperabunt*', » Tanta igitur gentium 
mutatione in adventu Christi effecta, jure cum cole 
etiis qui in. celo sunt angelis predicta reptilia 
Deum laudari jubentur. Quare dictum est : « Lau- 
dent illum coeli et terra, mare et omnia reptilia im 
eis. » Quomodo possunt reptilia Deum laudare, nisi 
prudentia et cognitione Dei instructa ? An reptilia 
sacrificium laudis offerent? Quod reptilibus illis 
homines subindicentur, docet Evangelium his ver- 
bis : « Genimina viperarum, quis vos docuit fugere 
a venlura ira? Facite ergo fructus digaos poni- 
tentiz **. ) 


ἐν ᾧ γέγραπται’ € Γεννήµατα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς; Ποιβσατε oj» 


χαρποὺς ἀξίους µετανοίας. » 


«Οτι ὀθεὺς σώσει τὴν Σιὼν, xal οἰχοδομηθήσονται ο — Vgns. 96, 57. « Quoniam Deus salvam faciet Sion, 


αἱ πόλεις τῆς Ἰουδαίας.ν Αἰτίαν ἀποδίδωσι δι’ fiv 
οὐρανοὶ καὶ γη καὶ θάλασσα xal πάντα τὰ bv αὐ- 
τοῖς αἱνέσειν λέγονται τὺν Θεόν. Ἡ δὲ αἰτία ἑστὶν 
αὕτη, ε« "Oct 6 θεὺὸς σώσει τὴν Σιὼν, χαὶ οἰχοδομη- 
θήσονται αἱ πόλεις Ἰουδαίας., Ποίαν δὲ Σιὼν, ἢ 
δηλονότι thv καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης ἱδρυθεῖσαν τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν Ἐχχλησίαν, Πόλεις δὲ Ἰουδαίας μὴ 
ὄχνει λέγειν τὰς θεοπνεύστους Γραφὰς, δι ὧν ἡ 
Ἰουδαϊχὴ πολιτεία τετύπωται. Άλλ' αὗται μὲν al 
πόλεις χαθῄρηντο, ὅσον ἐπὶ Ἰουδαίοις, οἰχοδομὴν 6x 
εἰλήφασι διὰ τῆς ἐν Χριστῷ καινῆς διδασχαλίας. δι) 
"$e xaX dj ἀληθινὴ περιτομὴῆ συνἰσταται, xal τὰ πνευ- 
ματικὰ Σάδδατα, καὶ ai πνευματικαὶ θυσίαι xal 
πάντα τούτοις ἀχολούθως κατὰ τὴν ἑρμηνείαν τοῦ 


et zdiflcabuntur civitates διά. » Causam effert 
curcoli, terra, mare et omnia quz in eis sunt 
Deum laudatura esse dicantur. Ea vero est : « Quo- 
niam Deus salvam faciet Sion, et zdificabuntur οι- 
vitates Judz:e. » Quam Sionem dicit, nisi Ecclesiam 
Servatoris nostri in toto orbe fundatam ? Civitates 
autem Judze ne cuneteris dicere divinitus afflatas 
Scripturas, queis Judzorum respublica informatur. 
Sed hz» quidem civitates, quantum ad Judzos 
spectat, de medio sublats&e sunt; sed denuo zdiflcata 
per novam in Christo doctrinam fuere, qua ct vera 
circumcisio consistit, ncenon spiritualia Sabbata, 
spirituales hostiz: et omnia que hzc consequuntur 
secundum interpretationem spiritualis legis. Sic 


πνευματιχοῦ νόµου. Οὕτως οὖν οἰκοδομοῦνται αἱ πό- D itaque zdificantur civitates Judzz, in eisque inha- 


λεις τῆς Ἰουδαίας, xai χατοιχήσουσιν ἐν αὐταῖς ol 
πολῖται χαὶ οἱ κληρονόμοι τῶν ἐν ταῖς θείαις Γραφαῖς 
ἐπηγγελμένων' διὸ λέλεχται € Καὶ χληρονοµῄσουσιν 
αὐτὴν.ν ᾽Αλλὰ xal « τὸ σπέρµα τῶν δούλων αὐτοῦ 
χαθέξουσιν αὐτὴν.» Δοῦλοι δὲ αὐτοῦ τίνες ἂν clev, 
ᾗ πάντως οἱ τοῦ Σιυτῆρος ἡμῶν μαθηταὶ, xoi τὸ 
απέρµα τὸ χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης χατασπαρὲν, 
ὅπερ τὴν χληρονομίαν τὴν ἐπηγγελμένην ἐν ταῖς 
θείαις Γραφαῖς χαθέξει; ᾽Αλλὰ καὶ «οἱ ἀγαπῶντες 
tb ὄνομα αὐτοῦ κατασχηνώσουσιν ἓν αὐτῇ, » δῆλον 
b ὅτι τῇ χληρονοµίᾳ’ ofc λεχθήσεται' € Δεῦτε οἱ εὐ- 
λογημένοι τοῦ Πατρός pov, χληρονομήσατε ttv ἠτοι- 


* |3a. xr, 6-0. "" ibid. 10. 


bitabunt cives et hzrredes promissorum qua in di- 
vinis Scripturis feruntur. Quare dictum est : « Et 
hereditabunt illam. » Sed etiam « semen servorum 
ejus possidebit eam. » Servi autem ejus qui fuerint, 
nisi haud dubie Salvatoris nostri discipuli, et se- 
men in universo orbe sparsum, quod hzreditateni 
in divinis Scripturis promissam obtinebit? Imo, 
« qui diligunt nomen ejus habitsbunt in ea, » id 
est, in ea haereditate. Quibus dicetur : « Venite, 
benedicti Patris mei, percipite regnum vobis para- 
tum a constitutione mundi **. » Quod si coelestis 
sit Dei civitas Sion, de qua Apostolus hzc docuit : 


* Luc. 11, 8. ** Matth, xiv, 54. 


. 721 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS IIl, — EXEGETICA. T$ 


qu£ est mater nostra "^; ei : « Accessiatis ad Sion A El δὲ ἑπουράνιός ἐστι τοῦ Θεοῦ πόχις Σιὼν, mt: 


mouteim, οἱ civitatem Dei viventis, Jerusalem «- 
lestem '* ;» fueritne Judzz civitas? sed consequen- 
ter dicamus esse celestem Sion ubi mansiones 
apud Patrem multe 7*: quas incolent et hzerediate 
accipient omnes servi ejus, sive illi olim prophete 
et religiosi viri, sive qui postea ministri Evangelii 
ipsius fuere. Imo etiam semen eorum scilicet qui 
ab illis secundum Deum orli sunt, pro:ectu aucti 
et ad perfectam Dei charitatem progressi, hec mu- 
nus condignumque premium ab ipso recipient, 
quod inhabitent in promissa sibi bzreditate. 


ὁ ᾽Απόστολος ἑδέδαξεν εἰπών' « Ἡ δὲ ἄνω Ἱερωσι- — 
)hp ἑλευθέρα ἀστὶν, fitt; ἐστὶ µήτηρ ἡμῶν. κ, 
εΠροσεληλύθατε Σιὼν ὄρει, xal πόλεις θεοῦ ζῶντς 
Ἱερουσαχὴμ ἑπουρανίῳ,» οἵεν ἂν πόλις τῆς Ἰουδσίας — 
(4) δι) ἃς ἀχολούθως τῇ ἐπουρανίῳ Zur) αἱ oat 
πααὶ τῷ Πατρὶ μοναὶ, ἓν αἷς χατοιχήσουσι, xai; 
κληβρνόµβσουσι πάντες οἱ δαῦλοι αὐτοῦ. ol τε πει 
γενόµενοι προφῆται καὶ θεοφιλεῖς ἄνδρες, xal οἱ μετὰ 
ταῦτα ὑπηρέται καὶ διάχονοι τοῦ Εὐαγγελίου αὐτοῦ. 
Αλλά xxi τὸ σπέρμα αὐτῶν, ol ἐξ αὐτῶν δηλαδη 
χατὰ θεὸν γεγενηµένοι, προχόψαντες χαὶ εἰς τὸ τὲ- 


λειον ἑλθόντες τῆς τοῦ θεοῦ ἀγάπης, τοῦτο γέρας ἕδουσι xal μισθὸν ἐπάξιον παρ αὐτοῦ, τὸ κχατασχη- 


νῶσαιὲν τῇ ἐπηγγελμένῃ αὐτοῖς χληβονοµίᾳ. 


4. IN FINEM, IPSI DAVID IN REMEMORATIO- p ΗΣ TO ΈΕΛΟΣ T£ n ΕΙΣ ANAMNHZIN. 


NEM. LXIX. 

Vins. 9-4. « Deus, in adjutorium meum inten- 
de. » Neque canticum , neque psalmus , neque quid 
simile hi, quos tractamus, sermones sunt: exte- 
rum ad finem remittunt, quia de futuro supplica- 
tionem babent. Dicuntur autem, « ipsi David in 
rememoratienem ; » utpote qui ideo dicti fuerint, ut 
possel eos in promptu ore proferre, utque iis pro 
remedio in casibus variis uteretur. Duo autem sunt 
« in rememorationein » inscripti ; hic quem tracta. 
mus, et xxxvii, qui. item « in rememorationem » 
inscriptus est. Sed ille non ad finem remittit, sed 
est « psalmus Davidi in rememorationem; » bic 
vero c in finem » inscriptus est. Nam xxxvii, non 
futura prenuntiabat, sed prateritarum rerum me- 
moriam refricabat : quamobrem eodem quo. sextus 
exordio utitur, nempe, « Damine, ne in furore tuo 
8rguas me, neque iu ira tua corripias me. » Et 
eodem uterque argumento erant. Siquidem sextus 
in sequentibus ait: « Laboravi in gemitu meo: 
lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis 
meis stratum meum rigabo 15. » Tricesimus vero 
septimus similia docet his verbis : « Non est pax 
ossibus meis a facie peccatorum meorum : quo- 
niam iniquitates me? supergresse sunt caput 
meum, sicut onus grave gravalze. sunt super me. 
Putruerunt et corrupte sunt cicatrices mez a facie. 
insipienti: me:e "*. » Ii:ec porro et similia ad me- 
moriam admissi sceleris referebat. Quare « in re. 


€ Ὁ θεὸς. εἰς τὴν βοἠθειάν µου πρόσχες.» Οὔτεῴδὶ, 
οὔτε φαλμὸδς, οὔτε τι τῶν τοιούτων οἱ πρόχείµενοι 
τυγχάνουσι λόγοι: mkv ἀναπέμπονσιν εἰς τὸ τέ- 
λος, ἐπεὶ περὶ µελλόντων thv ἱπετηρίαν ποιοῦντα:, 
Εἴρηνται δὲ «τῷ Δαυῖδ εἰς ἀνάμνησιν  » ὡς ἂν εἰς 
αὐτὸ τοῦτο λεχθέντες, ἵν ἔχοι προχεέρως διὰ x 
µατος ἀπομνημονεύειν αὐτοὺς, xal ἀντὶ ἐπῳδτ; 

ὑτοῖς ἓν ταῖς περιστάσεσι χρῆσθαι. Δύο- δέ claw οἱ 
ε εἰς ἀνάμνησιν » ἐπιγεγραμμένοι, ὅ τε μετὰ χεῖρας, 
καὶ ὁ M? ἐπιγεγραμμένος καὶ αὐτὸς € εἰς ἀνάμντ- 
σιν. » Αλλ' ἐχεῖνος μὲν οὐκ εἰς «b τέλος ἀνέπεμ- 
πεν, ἀλλ ἦν «φαλμὸς τῷ Δανῖδ εἰς ἀνάμντσιν.ι 
Οὗτος δὲ « εἰς τὸ τέλος » ἐπιγράφσι. Ὁ μὲν οὖν 27, 


6 οὐ µελλόντων ἦν προαγορευτιχὸς, ἀλλὰ παρωχηχότων 


πραγμάτων ὑπομνηστικός * διὸ τὴν αὐτὴν ἀρχὴῖν ei 
τῷ c' λέγων; «Κύριε, μὴ τῷ θυμῷ σου ἑλέγξῃς µε, 
μηδὲ τῇ ὀργῇ σου παιδεύσῃς µε. » Μίαν τε οἱ àz- 
φότεροι ὑπόθεσιν περιεῖχυν. Ὁ μὲν γὰρ ἕχτος προϊὼν 
ἐπιλέγδιε Ἑκχοπίασα ἐν τῷ στεναγμῷ µου’ λούσω 
καθ) ἑκάστην νύχτα τὴν Χλίνην µου: Bv δἀχρυαί 
µου την στρωμµνήν pou βρέξω; » 6 δὲ AC τὰ ὅμοια 
διδάσχει λέγων ' « Οὐκ ἔστιν εἰρήνη by τοῖς ὀσλέοις pov 
ἀπὸ προσώπου τῶν ἁμαρτιῶν µου ὅτι αἱ ἀνομίαι 
µου ὑπερῆραν τῆν χεφαλὴν µου ὡσεὶ φορτίον 
βαρὺ ἐδαρύνθησαν ἐπ᾽ ipd. Προσώζεσαν χαὶ ἐσά- 
πησαν οἱ μώλωπές µου ἀπὺ προσώπου τῆς ἆφρο- 
σύνης µου.» Ταῦτα δὲ xal τὰ τοιαῦτα ἐπὶ τὴν 
μνήμην τοῦ πραχθέντος αὐτῷ πλημμµελήματος ἀνέ- 


memorationem » inscriptus est, frequenti confes D φερε. Διόπερ «εἰς ἀνάμνησιν » ἐπέγραφεν, 6z2- 


sione praterita repetens. Quz item causa.est, ut 
« in finem » non inscribatur. Ilic vero « in finem » 
dicitur , quia exspectatarum rerum precatio est, 
prevertente Propheta ac rogante; ut si quando 
contingani inimicurum insultus et insidie in se. 
paratz, his remediis usus, ea quasi antidota quod - 
vis perniciosum amuletam depellentia afferat. Num 
etiam hzc dicta ad personam Salvatoris nostri. 
prophelice referantur? Quandoquidem in przce- 
denti psalmo clare passionem ejus vaticinanti ex 


ejus persona dicebatur : « Ego sum pauper et do- , 


lens, salus tua, Deus, suscepit me ?*; » similiter 


"* Galat. 1v,96.. *! Hebr. xit, 99. 
(1) Lectíe, ut videtur, vitiata. 


"7 Joan. xiv, 2, "? Psai. τι, 7. 


vwalag6&woy τὰ παρελθόντα διὰ τῆς συνεχοῦς ἐξο- 
µολογήσεως. Διὸ οὐχ ἐπέγραφεν « εἰς τὸ τέλος.» Ὁ 


δὲ παρὼν « εἰς τὸ τέλος » εἴρηται, ἐπειδήπερ ἴχεττ- 


pía ὁστὶ προσδοχωµένων πραγμάτων, τοῦ Προφήτου 
προλαμθάνοντος xaX εὐχομένου, ἵν᾽, εἴ ποτε συμθαῖεν 
ἐχθρῶν ἑπαναστάσεις xal ἐπιθουλαὶ χατ αὐτοῦ, 
ταῖς προκειµέναις ἐπῳδαῖς χρώµενος ἀλεξιφάρμαχά 
ὥσπερ ἀποτρόπαια παντὸς πονηροῦ ἀντιπεριάματος. 
ἐπάγοιτο. Μήποτε δὲ xol προφητιχῶς εἰς. πρόσωπον 
ἀναφέρεται τὰ λεγόμενα τοῦ Σωτῆρος; ὀπειδήπερ ἐν 
μὲν τῷ πρὸ τούτου σαφῶς θεσπίζοντι τὸ πάθος. 
αὐτοῦ ἐλέγετο ἐξ αὐτοῦ προσώπου" «Πτωχὺς xal 
^ Psal, xxxvii, 1-0. Τὸ Psal, Lxvirn, 9 


109 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 





1:0 


ἀλγῶν ἐγώ εἰμι, ἡ σωτηρία σου, ὁ θεὸς, ἀντελάθετό A in preesenti postea dicit: « Ego vero egenus et pau- 


μου” » ὡσαύτως δὲ καὶ ἓν τῷ μετὰ χεῖρας προϊὼν 
φάσχει. ς Ἐγὼ δὲ πτωχὸς xai πένης, ὁ θεὸς, μοή- 
θησόν io. » Ὥστε καὶ διὰ τοῦτο ἀναγχαίως ἐπιγρά- 
φειν c εἰς τὺ τέλος.» Ἐὰν μὲν οὖν ἐχ προσώπου 
τοῦ Δαυῖδ λέγοιτο, εἴποι, ἂν ὅτι µεγάλον βασιλεύων 
ἔθνους, σφόδρα πλουσιώτατος ὧν, οὐκ ἠγνόει τὸ 
φάσκον λόγιον" « Ὄσῳ μέγας eU, ποσούτῳ ταπεινοῦ 
σεαυτὸὺν, xxl ἐνώχιον Κυρίου εὑρήσεις χάριν. » Ao 
μετριοφρονῶν xal ταπεινοφρονῶν καὶ ἀληθῶς σµι- 
Ἀρύνων ἑαυτὸν, xxi πρὸς τὸ μέγεθος ἀφορῶν coU 
“πλούτου τῆς χρηστότητος τοῦ θεοῦ, πτωχὸν xal πὲ- 
Νητα ἑαυτὸν διὰ τῶν προχειμένων ὠνόμασε * xa 
ἀρχόμενος δὲ τοῦ λόγου, ὡς μηδὲν αὐτῷ συµθαλλο- 
μένου, µίκε πλούτου, µήτε βασιλείας, μήτε τῆς τοῦ 


per sum, Deus, adjuva me. » lta ut ea de causa 
«in finem » necessario inscribatur. Quod si ex 
persona Davidis proferatur, dicas licet ipsum qa- 
gne genis regem, ac ditissimum , non ignorasse 
tamen dictum illud : « Quanto major es, janio 
magis teipsum humilia, et in conspectu Domini 
invenies gratiam '5*. » Quare moderate et humiliter 
sentiens, vereque sese parvum reputans, ac respi- 
tiens magnitudinem divitiarum bonilatis Dei, ege- 
num se et pauperem in praesenti vocavit; atque 
sermonem ordiens, ac si divilie, regnum, totius 
populi auxilia, itemque justitia per exercitationem 
comparata, nihil sibi conferrent, solius Dei auxi- 
lium expetebat dicens : « Deus, in adjutorium 


παντὸς ἔθνους βοηθείας, fict τῆς ἐξ ἀσχήσεως πο- B meum intende ; Domine, ad adjuvandum me festina.» 


pioüslong αὐτῷ δικαιοσύνης, τὴν παρὰ póvou τοῦ 
Θεοῦ βοῄθειαν ἐξήτει λέγων ^ «'O θεὺὸς, εἰς την βοή» 
Θειάν µου πρόσχες. Κύριε, εἰς τὸ βοηθῆσαί uo, σπεν» 
σον.» "Opi δὲ πολλους διαφθονουµένους τῇ κατὰ 
Θ τὸν αὐτοῦ προχοπῇ xat βασκαίνοντας αὐτοῦ τῇ aw» 
"pla τῆς ψυχῆς, προσετίθει τὸ, « Αἰσχυνθήτωσαν 
aai ἐντραπήτωσαν οἱ ζητοῦντες τὴν φυχἠν ov. 
Ὑλποστραφήτωῳσαν εἰς τὰ ὀπίσω xal καταισχυνθ/τω- 
φαν oi βουλόµενοί uot χαχά. Αποστραφήτωσαν πα» 
φαντίκα αἰσχυνόμενοι οἱ λέγοντές µοι, Εὖγε, εὖγε. 1 
Διὰ τούτων γἀρόὁμολογεῖ αὐτὸς μὲν ἑαυτῷ μὴ δύνασθαι 
ἐπαρχεῖν, δεῖεθαι δὲ τῆς παρὰ τοῦ χρείττονος Bon- 
θείας. ὡς, εἰ μὴ τύχοι ταύτης, ἔρημος ἑσόμενος καὶ 
ἑλεγχθησόμενος ἀσθενὴς xaX πλέον οὐδὲν f) θνητὸς &v- 
θρωπος” καὶ ὡς οἱ ἐχθροὶ αὐταῦ ἐπιχαιρεσίχαχοί τι- 
ες ἕντες πεσόντι αὐτῷ ἑπαναθῄβσονται. El δὲ βοη- 
θοῦ τύχοι τοῦ Θεοῦ, αὐτὸς μὲν ἔσται ἀνώτερος" 
αἰσχύνην δὲ καταχεοῦνται οἱ τῆς αὑτοῦ φυχῆς ἐπί- 
Θρυλοι: οἵσινες ἐφ᾽ ἑχάστῃ πράξει χατὰ πόδας αὐτοῦ 
βαίνοντες χαὶ πει popa vor ἐπιλαμθάνεσθαι αὐτοῦ λέγειν 
εἰώθασιν, « Εὖγε, εὖγε, » ὡς ἂν ἐπιτυγχάνοντες xal 
αατ εὐχὰς πράττοντες by οἷς αὐτὸν σφάλλεσθαι ἑνό- 
μιζον. Εἰ δὲ ἐπὶ τὸν Σωτῆρά τις ἀναφέροι ταῦτα διὰ 
τὴν ἀποδοθεῖσαν αἰτίαν, &ost, ὅτι τοὺς ἐπιδουλεύον- 
κας αὐτοῦ τῷ λόγω xaX τῇ διδασκαλἰᾳα, τῷ τε μεγάλῳ 
σώματι τῆς Ἐχχληαίας αὐτοῦ θεωρῶν ἐπανισταμέ- 


Animadvertens autem plurimos esse qui suo se- 
eundum Deum profectui, livore ducti, ac saluti ani» 
mee aute. inviderent, illud adjecit : « Confundantur 
et revereantur qui quirunt animam meam, Avere 
fanter retrorsum et erubescant qui volunt mihi 
mala. Ávertantur statim erubescentes qui dicunt 
mihi, Euge, euge. » His confitetur se non sibi satis 
esse, sed Dei auxilio egere. Futurum quippe erat, 
8i id non consequeretur, ut desertus esset, ac infir» 
mus nihilque magis quam mortalis homo depreben« 
deretur, inimicique alienis malis gaudentes, lapsum 
se invasuri essent. Si vero adjutorem Deum nan- 
cigceretur, superiorem se fore animzque sum ihi- 
micos pudore suffusum íri sperabat. Hi enim ad 
sipgula gesta ejus e vestigio incedentes observabant, 
ipsumque comprehendere studentes dicere sole- 
bant, « Euge , euge, » quasi re bene gesta.et pro 
voto succedente, cum japsum eum putarent, Quod 
si quis hzc ad Salvatorem ob super traditam cau- 
sam referat, is dicet, ipsum cum cerneret eos qui 
verbo et doctrine sux magnoque Eecclesim sue 
corpori insidiabantur, insurgere ac frequenter ad- 
versus illam persecutiones excitare ; eorum mali« 
tiam exsecratum, hanc prophetice orationem emí- 
sisse, hocque orandi institutum Ecclesie su: tra- 
didisse. 


νους, καὶ τοὺς διωγμοὺς δυνεχῶς xaT αὐτῆς ἑνεργοῦντας, ἀποτροπιαζόμενος αὐτῶν τὴν xaxlav, ταύτην 
MALA ἀνέπεμπε viv εὐχὴν, οὕτω δεῖν εὔχεσθαι διδάσκων τὴν Ἐκχλησίαν αὐτοῦ. 
ε ΑἉγαλλιάσθωσαν xal εὐφρανθήτωσαν ἐπὶ σὲ πάν- D Vs. b, 6. « Exsultent et laclentur super te ome 


τες οἱ ζητοῦντές σε. Τὰ μὲν πρῶτα ἀνατρεπτικὰ 
ἣν τῶν ἑναντίων ἀχολούθως δὲ τὰ δεύτερα ὑπὶρ 
τῶν οἰχείων πρεσθεύει, Καὶ εἰ μὲν ὁ Δανῖδ διχαίῳ 
πρέπαυσαν εὐχὴν ἐποιεῖτο, ὡς ἂν πάντες οἱ τὸν Θεὸν 
ζητοῦντες, ὧν εἷς καὶ αὐτὸς ἦν, ἀγαλλιάσεως xai 
εὐφρθσύνης µετέχοιεν τῶν ἐχθρῶν κατκισχυνοµένων * 
ol δὲ ἁγαπῶντες τὸ σωτΆριον τοῦ Θεοῦ λέγοιεν ἂν, 
« Μεγαλυνθήτω ὁ θεός.» xa τοῦτο μὴ εἰσάπαξ, 
prO ἐνί ποτε χαιρῷ , ἀλλὰ διαπαντὸς λέγοιεν , νι” 
πῶντος iv αὐτοῖς xal δι αὐτῶν πᾶν τὸν πολέμιον 
γένος τοῦ Θεοῦ. El δὲ ὁ Σωτὴρ τοῖς προλεχθεῖσιν (1) 
ἐκολούθως εἴη ὑπὲρ τῶν EE ἁπάντων τῶν ἑθνῶν εἰς 

15 Eccli. ni, 20. 

(t) Λείπει. 


nes qui quzrunt te. » Priora quidem ad inimicos 
averlendos dicta sunt; secunda vero pro domesti- 
cis supplicant. Et sane quidem David oratienem 
justo congruentem emisit, precatus ut universi qui 
Deum requirunt, ex quorum ille numero erat , ini« 
micis pudore suffusis, exsultationis οἱ gaudii parti- 
cipes sint. li vero qui diligunt salutare Dei, jure 
dixerint, « Magniücelur Domimus; » Ιάσιο non 
semel, seed omni tempore, quia ipse Dominus in ipsis 
ipsorumque opera genus omne adversariorum Del 
profliget. Quod si Salvator predictis verbig usus 
sit, consequenter de omnibus gcntibus in se cre- 


431 


EUSEBil CUJESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. T" 


dentibus dixerit : « Exsultent et lzetentur in te om- A αὐτὸν πεπιστευκότων, λέγοι ἂν «b, « ᾽Αγαλλιάσθωσαν 


nes qui quaerunt te. » Non enim Judei solum, ne- 
que ii qui se ex Abrahamo ortos gloriantur ; sed 
universim et indefinite omnes prorsus qui quzrunt 
te, ex quovis genere fuerint, « exsultent et leientur 
án te, et dicant, Magnificetar Deus : » idque omui 
tempore dicant qui diligunt salutare tuum, scilicet 
Salvatorem, qui sepe in Scripturis salutare voca- 
tur; quem diligunt ii, qui dectrimam ejus in dile- 
etiene pura operibus fovent. « Ego vero egenus et 
pauper sum : Deus, adjuva me. » David quoque, di- 
ves cum essel, humiliter sentiebat, gnarus scilicet 
snagnitudinis Dei, et quod se nihil esse videret. 
Quare solius fortis [ Dei ] opem implorabat dicens: 
« Deus, adjuva me: adjuter meus et liberator 


καὶ εὐφρανθήτωσαν ἐπὶ σοὶ πάντες οἱ Ctouveis st. i 
Mhà γὰρ μόνοι Ἰουδαῖοι, μηδὲ οἱ τὸν ᾿Αθραὰμ α-- 
χοῦντες, ἀλλὰ καθόλου al ἀορίστως πάντες ὅσοι bt- 
ποτε xal ἐξ οἵου γένους εἶεν οἱ ἐχζητοῦντές σε, 
« ἀγαλλιάσθωσαν χαὶ εὐφρανθήτωσαν ἐπὶ col, χαὶ λε- 
γέτωσαν, Μεγαλυνθήτω ὁ θεός” » χαὶ τοῦτο λεγέτω- 
6αν διαπαντὸς οἱ ἁγαπῶντες τὸ σωτήἠριόν aou * αὐτὸν 
δηλαδη tbv Σωτῆρα σωτῄήριον πολλαχοῦ τῶν Γραφῦν 
ὠνομααμένον, 6v ἀγαπῶσιν οἱ δι ἔργων τὴν διδασχα- 
λίαν αὐτοῦ kv ἀγάπῃ χαθαρᾷ περιέποντες. « "Evo ἃ 
απτωχὸς xai πένης' ὁ θεὺς, βοήθησόν pot. » Καὶ δαν 
πλούσιος ὢν ἑταπεινοφρόνει, ἅτε Ὑγνῶσιν ἔχων τοῦ 
μεγέθους τοῦ θεοῦ, xal τὸ μηδὲν ἑαυτὸν ὁρῶν. Δὺ 
τὴν παρὰ µόνου τοῦ ἰσχνροῦ βοήθειαν ἐξητεῖτο )4- 


sueus es tu, Domine, ne moreris. » Christus quo- B γων" « Ὁ θεὺς, βοῄθησόν µοι' βοηθός µου xai f 


«que eum dives esset, propler nos egenus factus est, 
ut docuit divinus Apostelus '*. Quamobrem seipsum 
Spiritus auxilie commendabat, pro populo euo de- 
precans, et pro Eeclesia; ne diutius tempore per- 
secutionum impugnata, gravi hinc detrimento alffi- 
ceretur. Quamobrem ait : « Adjutor meus et liberator 
meue es tu, Domine, ne moreris. » Απ porro hec 
ad tempus passionis Servatoris, referantur, tu ipse 
consideres velim. Quandoquidem enim in prace- 
denii illatas sibi vexationes descripsit; quomodo 
intraverint aque usque ad animam suam , qui infi- 
xus sit in limo profundi, venerit in altitudinem ma- 
ris, multiplicati sint super capillos capitis sui qui 
se gratis oderunt, et alia mula ibidem allata per- 
pessus sit; jure hanc supplicationem Patri suo 
einittit dicens : « Deus, in adjutorium meum in- 
tende; Domine, ad adjuvandum me festina. » et 
extera. Quia apostolorum suorum ordinem amoris 
$ui causa magna in con(usione versantem videbat, 
secundas pro illo voces edebat ; ut accepto resurre- 
clionis suz, quam ejus videndi cupidi exspecta- 
bant, nuntio, exsultatione et letitia repleti. semper 
dicerent, « Magnificetur Dominus : » ipsi quippe 
erant qui diligebanl salutare ipsius. 


(*) LXX. 
Vgns. 1-5. « In te, Domine, speravi, non con- 


στης µου εἶ σὺ, Κύριε, uh χρονίσῃς. » Kat ὁ Χρισιὸς 
δὲ πλούσιος ὧν δι ἡμᾶς ἑπτώχευσεν , ὡς ἑδίδαξεν ὁ 
θεῖος ᾿Απόστολος. Διὸ xal ἑαυτὸν ἀνετίθει τῇ τῷ 
Πνεύματος βοηθείᾳ, πρεσθεύων ὑπὲρ τοῦ λαου αὐτὸ 
καὶ τῆς Ἐχχλησίας, ὡς ἂν μὴ, εἷς μακροὺς χρόνας 
πολεμουμµένη ἐν τοῖς χαιροῖς τῶν διωγμῶν, μεγάλην 
ἀπενέγκοιτο βλάδην. Διό φησι’ « Βοηθός µου χαὶ 
ῥύστης pou el σὺ, Κύριε, uh χρονίσῃς. » El δὲ καὶ 
ταῦτα ἀναγφέροιτο ἐπὶ τὸν χαιρὸν τοῦ πάθους τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν, xaX αὐτὸς ἑπιστήσεις. Ἐπειδὴ Υὰρ 
διέγραψεν ἐν τῷ πρὸ τούτου τὰς χατ αὐτοῦ ἐπανα- 
στάσεις ' ὅπως τε εἰσέλθοσαν ὕδατα ἕως τῆς duy 
αὐτοῦ, καὶ ἑνεπάγη εἰς Όλην βυθοῦ, xol ὡς ᾖλθεν εἰς 
τὰ βάθη τῆς θαλάσσης ἐπληθύνθησάν τε ὑπὲρ τὰς 
τρίχας τῆς χεφαλῆς αὐτοῦ οἱ μετοῦντές µε δωρεάν’ 
πέἐπονθέ τε ὅσα καὶ εἴρηται ' εἰχότως τὴν παροῦσαν 
δέησιν ἀναπέμπει πρὸς τὸν Πατέρα λέγων * « Ὁ 8:5, 
εἰς τὴν βοἠθειάν µου πρόσχες' Κύριε, εἰς τὸ βοηθῇ- 
cal µοι σπεῦσον, » xal τὰ τούτοις ἀχόλουθα. Ἐπειδὴ 
ἑώρα τὸ τάγμα τῶν ἁποστόλων αὐτοῦ ἐν πολλῇ 
συγχύσει Υεγενηµένον ξιὰ τὴν περὶ αὐτὸν ἀγάπην, 
τὰς δευτέρας ὑπὲρ αὐτῶν προῖετο φωνὰς., ὅπως, 
ἁπολαθόντες αὐτοῦ τὴν ἀἁνάστασιν ἣν περιέμενον 
ποθοῦντες ἰδεῖν, πληρωθεῖεν ἀγαλλιάσεως xal εὖφρο- 
σύνης, λέγοντες διαπαντός" « Μεγαλυνθήτω ὁ θεὺς, 
αὐτοὶ ὄντες οἱ ἀγαπῶντες τὸ σωτήριον αὐτοῦ. 


0. 
« Ἐπὶ σοὶ, Κύριε, ἤλπισα, μὴ καταισχυνθείην εἰς 


fundar in seternum, in justitia tua libera me et D «by αἰῶνα, ἓν τῇ διχαιοσύνῃ σου ῥῦσαί µε, xat ἑξέ- 


eripe me. » His similia tricesimus quoque psalmus 
circumfert, hec item modo orsus : « In te, Do- 
wibe, speravi, non confundar in zternum, in justi- 
tia tua libera me. Inclina ad me aurem tuam ?*. » 
Sed ille quidem, « In finem, » et « Psalmus Davidi, » 
inscriptus est ; hic autem titulo caret. lile confes- 
sionem cam supplicatione continet, hic vero pro- 
phetía videtur esse ex. persona Salvatoris prolata. 
Quare « Davidis ο consueto more non inscriptus 
est. Dixerit fortasse quispiam oportere illum pra- 
cedentibus conjungere, quod maguam cur illis ha- 


'! ll Cor. vin, 0. " Psal. xxx, 2, 5. 


λου µε. » Τὰ ἱσοδυναμοῦντα τούτοις xal ὁ X πε- 
ριέχει φαλμὸς, τοῦτον xal αὐτὸς ἀρχόμενος τὸν τρύ- 
πον. « Ἐπὶ σοὶ, Κύριε, ἤλπισα, μὴ καταιαχννθείην 
εἰς τὸν αἰῶνα, kv τῇ δικαιοσύνῃ σου ῥῦσαί µε. Κλί- 
voy πρὸς μὲ τὸ οὓς σου. » Ἁλλ' ἐχεῖνος μὲν, «€ El à 
σέλος, » xal «Ἑαλμὸς τῷ Δανῖδ, » ἐπεγέγραπτο᾽ ὁ 
δὲ παρὼν ἀνεπίγραπτος τυγχάνει. Κάχεῖνος μὲν lee 
μολόγησιν Gov ἰχετηρίχ περιεῖχεν, ὁ δὲ προφητεία 
ἔοιχεν kx προσώπου τοῦ Σωτῆρος προενηνεγμένη. 
Διὸ οὐδὰ ἐπιγέγραπται συνέθως, « τοῦ Aavtb, » Εἶποι 
δ' ἄν τις προσήχειν συμπεριλαμθάνειν αὐτὸν του 


) 


(4) In Vulgata titulus, Filiorum Jonadab ei vriorum castivorum. 


T1 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


114 


«pb αὐτοῦ τεταγµένοις, διὰ τὸ πολλὴν πρὸς αὐτὰ A beat affinitatem. Nam in precedenti dicebatur : 


σώχειν ἀχολουθίαν * ἓν γοῦν τῷ πρὸ τούτου EXE ytto* 
* Ὁ θεὸς, εἰς τν βοήθειάν µου πρόσχες. Αἰσχυνθή- 
τωσάν xaY ἐντραπήτωσαν οἱ ζητοῦντες τὴν φυχἠν 
μου. ᾿Ἀποστραφείησαν εἰς τὰ ὀπίσω xol χαταισχυν- 
θείησαν oi βουλόμενοί uot καχά : » xai ἐν τοῖς μετὰ 
χεῖρας δὲ προϊὼν ὁ λόγος ταῖς αὐταῖς χέχρηται φω- 
vals λέγων « Ὁ θεὺς, εἰς τὴν βοῄθειάν µου πρόσχες, 
αἰσχυνθείησαν » xaX τὰ λοιπὰ δὲ τῖς αὐτῆς ἔχεται 
διανοίας, εἰς πλάτος ἐχτεινομένου τοῦ λόγου διὰ τῶν 
προχειµένων, ἅπερ οὐχ ἀπὸ σκόπου ἄν τις εἴποι áp- 
µόξειν τῷ Πατρί * Διά τε τὸ λέγεσθαι ἓν αὐτῷ: «Οτι 
σὺ et ἡ ὑπομονή µου, Κύριε, Κύριε, dj ἑλπίς µου ix 
νεότητός µου” » αὐτὰ γὰρ ταῦτα ἓν χαὶ τῷ χα’ φαλ- 
μῷ ἐξ αὐτοῦ προσώπου ἑλέγετο ἐν τούτοις’ « "Ott ob 
εἶ ὁ ἑχσπάσας µε Ex γαστρός” » xal τὰ ἕξης. ᾽Αλλὰ 
καὶ b ἑξῆς ἐπιλεγόμενον ἐν τῇ μετὰ χεῖρας προφη- 
«sla ἓν τῷ, « Ὁ θεός µου, p]. ἐγχαταλίπης µε, ἕως 
ἂν ἀπαγγελῶ τὸν βραχίονά σου τῇ Υενεᾷ πάση τῇ ἑρ- 
χομένῃ, » ἰσοδυναμεῖν ἔοιχε τῷ ἐν χα’ φαλμῷ φάσχοντι 
λόγω" « ΑἈναγγελήσεται τῷ Κυρίῳ γενεὰ fj ἑρχομένη.ι 
ἩΠρόσχες γὰρ ἀχριθῶς ὅπως bv ἐχείνῳ μὲν ἑλέγετο, 
C Αναγγελήσεταιτῷ Κυρίῳ γενεά f) ἐρχομένη, kv δὲ τῷ 
προχειμένῳ, « "Eo; ἂν ἀπαγγελῶ τὸν βραχἰονά σου 
«T, Υενεᾷ πάσῃ τῇ ἑρχομένῃ. » ᾽Αλλὰ xal τὴν x νε- 
ρῶν ἀνάστασιν αὐτοῦ σαφῶς παρἰστησιν fj μετὰ χεῖρας 
ποοφητεῖα λέγουσα ἐξ αὐτοῦ προσώπου; ε 'O 8ebc, τίς 
ὅμοιός σοι; ὅσας ἔδειξάς µοι θλίψεις πολλὰς xaX χαχὰς 
xa ἐκιστρέψφας ἑξωοποίησάς µς, καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς 
γῆς πάλιν ἀνἡγαγέςμε; » Εΐτ οὖν ἐχ προσώπου τοῦ Σω. 


* Deus, in adjutorium meum intende, Confundan 
lur et revereantur qui quarunt animam meam. 
Ávertantur retrorsum et erubescant qui volunt 
mihi mala Τὸ, » ]a hoc vero, quem nunc tracta- 
mus, ipsissimze voces jn sequentibus usurpantur : 
« Deus, in adjutorium meum intende, confundan- 
tur, » et cztera, quoque eidem sententix insistunt ; 
sed hic fusius res enarrantur, quas Patri convenire 
non abs re quispiam dixerit. Cum item in hoc psal- 
mo dicatur, « Quoniam tu es patientia mea, Domine, 
Domine spes mea a juventute mea ; » hoc ipsum in 
psalmo xxi, ex eadem persona dicitur : « Quoniam 
tu es qui extraxisti me de ventre "5, » et sequentia. 
Sed eliam quod in hac prophetia subjungitur, 


B* Deus meus, ne derelinquas me, donec annuntiem 


brachium tuum generationi omni qüz ventura est; » 
simile videtur illi xx1 psalmi dicto, « Annuntiabi- 
tur Doniino generatio ventura **. » Attendas quippe 
velim, quomodo in illo quidem dicatur, « Annuntia- 
bitur Domino generatio ventura ; » in hoc auteni, 
« Donec annuntiem brachium tuum generationi om- 
ni quz ventura est. » Quin etiam ejus ex mortuis 
resurrectionem aperte declarat bzc prophetia, ex 
ejus persona dicens : « Deus, quis sinilis tibi? Quan- 
las ostendisti mihi tribulationes multas ct malas , et 
conversus vivificasti me, et de necessitatibus terke 
iterum reduxigti me? » Sive igitur ex persona Ser- 
vatoris, sive ex persona cujuslibet justi hzc acci- 
pienda eunt. Doctrinam enim. complectuntur , 5:26 


τῆρος, εἴτε Ex προσώπου παντὸς διχαίου, τῶν προχει- (7 nos instituit ut ex bono proposito omnia post du- 


µένων ἀχουστέον. Περιέχει γὰρ διδασχαλίαν παιδεύου- 
σαν ἡμᾶς μετὰ διαθέσεως ὑγιοῦς πάντα μὲν δεύτερα 
«ίθεσθαι, ἐπὶ µόνον δὲ τὸν Κύριον «ὰς ἑαυτῶν ἀναρτᾷν 
ἑλπίδας, ὥστε λέγειν αὐτῷ διαθέσει γνησίᾳ.« Ἐπὶ oot, 
Κύρις, Άλπισα, μὴ χαταισχυνθείην εἰς τὸν αἰῶνα. » Οἱ 
γἀρέεπὶ πλούτῳ καὶ πολλῇ περιουσία βίου, ἢ ἐπὶ ἀξιώ- 
pat χοδμιχοῖς, ἡ ἐπὶ ἀρχόντων οἰχειότητι χαὶ προστα» 
gla, ἑφ ἑτέρῳ εινὶ τῶν θνητῶν xol ἐπιχήρων τὰς 
ἑαυτῶν ἀνατιθέντες ἑλπίδας, αἰσχύνην ὀφλήσουσιν, 
ε Ἐπιχατάρατος γὰρ ἄνθρωπος ὃς τὴν ἐλπίδα ἔχει km" 
ἄνθρωπον, xal στηρίζει σάρχα ῥραχίονος αὐτοῦ. » 
Κέχραχέ τε βοῶν ὁ λόχος ' « Mh πεποίθατε ἐπ ἄρ- 
χοντας, μηδὲ ἐφ᾽ υἱοὺς ἀνθρώπων, oic οὐχ ἔστι σω- 
εηρία * » xal πάλιν * « Πλοῦτος ἐὰν ῥέῃ, μὴ προστί- 


caus, in unoque Doimino spem statuamus nostram, 
ita ut sincero affectu dicamus : « In te, Domine, 
speravi, non confundar in z:iternum. » Qui enim in di 
vitiis acin copiosis vitze facultatibus,sive in mundanis 
dignitatibus, sive in principum favore el patroci- 
nio, sive in alia quapiam mortalium et fluxarum 
rerum spem reponunt, ignominiz obnoxii erunt, 
« Maledictus enim homo qui spem babet in homi- 
nem, et firmat carnem brachii sui *'. » Clamat item 
Seriptara, « Nolite confidere in principibus, neque 
in filiis hominum, in quibus non est salus **; » 
et rursum, « Divitie si aífluant, nolite cor appo- 
nere **, » In aliis item ad hzec dicenda instituimur : 
« Dominus mibi adjutor, non timebo quid faciat 


(cos χαρδίαν. »Kal ἐν ἑτέροις δὲ λέγειν διδασκόµεθα” D mihi homo. Bonum est confidere in Ώοπήπο, quam 


€ Κύριος kunt βοπθὺς, οὐ φοδηθήσοµαι τί ποιῄσει µοι 
ἄνθρωπος. ΑἈγαθὸν πεποιθέναι ἐπὶ Κύριον, f] πεποι- 
θέναι ἐπὶ ἄνθρωπον. 'Ava0by ἐλπίξειν ἐπὶ Κύριον, fj 
ἑλπίξειν ἐπὶ ἄρχοντας. » Ὁ δὲ ἀγαθὰ ἑαυτῷ συνει- 
δὼς εἴποι ἂν τῷ Κυρίῳ xat τὸ, « Ἐν δικαιοσύνη σου 
ῥνσαί µε καὶ ἑξέλου µε. » Πολλῇ γὰρ πεποιθήσει 
τεθάῤῥηκεν, ὅτι, κατὰ τὸ δικαιότατον χρίνας ὁθεὸς, 
εὑρήσει αὐτὸν οὐ χαταχρίσεως, οὐδὲ ἀποθολΏς ἄξιον, 
ἀλλὰ βοηθείας xai ἀντιλήψεως " διό φησιν. « Ἐν τῇ 
ὃ.χαιοσύνῃ σου ῥῦσαί µε xat ἐξέλου µε. » Συνειδέσει 


τα Psal. cxix, 2-4. 
ον [sal. cxvit, 5-9. 


confidere in homine. Bonum est sperare in Domi- 
πο, quam sperare in principibus **. » Qui autem 
bonorum sibi conscius est, Domino dixerit illud : 
« In justitia tua libera me et eripe me. » Multa 
quippe fiducia repletur, quia justissimo secum ju- 
dicio Deus agens, non damnatione, neque repulsa, 
sed auxilio et patrocinio dignum comperiel : quare 
ail : « In justitia tua libera me et eripe me. » Pu- 
raque conscientia supplices voces ad Deum emit- 
tens id quoque dicebat : « Inclina ad me aurem 


?* Psal. xxi, 10. ** ibid. 52, *' Jerem. xv, 5. ** Pgal.exuv, 9, '* Psal. Lui, 11. 


71$ EUSEBII CUEKSARIENSIS OPP. PARS Π. — EXEGETICA. 110 
tuam, δὲ salva πιο *. » Imo quasi ex necessitate A δὲ χεχαθαρµένῃ τὰς ἱχετηρίους φωνὰς πρὸς τὸν Θεὺν 


Deum ita rogabat : « Esto mihi in Deum protecto- 
rem et in locum munitum, ut salvum me facias. » 
Nam cum Deus protegit et propugnat, non pro nul- 
lius pretii homine id agit, solusque perfectus id 
Deo dicere valeat : « Quoniam (irimaimentum meum 
et refugium meum es tu. » Pro quo Aquila, « Quo- 
niam pelra mea el presidium meum, » interpreta- 
tus est ; Symmachus vero, « Quoniam petra mea et 
vefugium meum estu.«—«Deus meus, eripe me de 
manu peccatoris, et de manu contra legem agentis 
et iniqui. Quoniam tu es patientia mea, Domine, 
spes mea a juventute mea. » Vir perfectus quasi 
propriam possessionem Deum  invecat dicene, 
« Deus meus : » quia ptomissio dignis a Deo data 


ἀναπέμπων , καὶ tb, « Κλῖνον πρὸς μὲ τὸ οὕς Gou, 
xaX σῶσόν µε, » ἔλεγεν. ᾽Αλλὰ xaX ὡς ἀναγκαίως e 
Θεῷ παρεχάλει Aévey* « Γενοῦ µοι εἰς θεὸν ὑπερ- 
ασπιστὴν χαὶ εἰς τόπον ὀχυρὸν του σῶσαί µε.»Προα- 
σπίζων γὰρ ὁ 8cb; xal ὑπερμαχῶν, οὐκ ἂν περὶ µι- 
κροῦ τινος τοῦτ᾽ ἐποίησε * μόνος δὲ ὁ τέλειος εἶποι ἂν 
τῷ θεῷ; « "Ότι στερέωµά µου χαὶ χαταφυγή µου 
σὺ cl. » "AvO' οὗ ὁ μὲν ᾿Αχύλας" « Ότι πέτρα puo» 
xai ὀχύρωμά µου, » ἠρμήνευσεν ᾿ὁ δὲ Σύµμµαχος * 
«Ότι πέτρα µου xal καταφυγήἠ μου σὺ t.» —« 'O Θεός 
µου, ῥῦσαί µε ἐκ χειρὸς ἁμαρτωλοῦ, xai ἐκ χειρὺ- 
παρανομοῦντος xai ἁδιχοῦντος. "Oct σὺ «T dj ὑπομονή 
µου, Κύριε, ἡ ἐἑλπίς µου Ex νεότητὸς µου.» Ὁ τέλειος 
ὥσπερ ἴδιον κτήμα τὸν Ocby ἐπιχαλεῖται λέγων 


est his verbis : « Ero illorum Deus, etipsi erunt p « Ὁ θεός µου’ » Ἐπειδήπερ ἑἐπαγχγελία baci τοῦ 


mihi populus **. » Qui vero dicit, « In te, Demiue, 
speravi, » et omnia post pulavit ut uni Deo se eom- 
enitteret, jure dicat, « Deus meus, » Eripi vero $6 
de manu peccatoris rogat, ne gestis suis peccalori 
«el iniquo similis evadat : quare addit, « De manu 
peccatoris et de manu contra legem agentie et ini- 
qui; » ac neiie subjectus sit; sed merito Deum, nen 
solum ob allata superius, sed ctiam ob subsequen- 
tes causas, sibi Deum appellat. Nam, inquit, tu 
qihi patientia es, tu &pes mea a juventute. Nun- 
«uam enim te exspectare destiti, neque fuit tempus 
4uo non 4e mihi in spem proponerem. Quam- 
obrem rogo ek ianu peccatorum οἱ iniquorum 
eripi. 


Θεοῦ περὶ τῶν ἀξίων λέγουσα” « Ἔνμαι αὑτὼῶν 
θεὺὸς, xal αὐτοὶ ἔσονταί por λαός. s. Ὁ δὲ λέγων, 
€ "Emi coi, Κύριε, Άλπισα, » καὶ πάντα δεύτερα θέ- 
µενος, ἐπὶ βόνον δὲ τὸν Θεὸν ἑαυτὸν ὀπιῤῥίψφας, εἰκό- 
φως εἴποι ἂν, ι ὍὉ θεός µου. » Ῥυσθῆναι δὲ ἐκ χει- 
ph; ἁμαρτωλοῦ εὔχεται, ἵνα μὴ ταῖς πράξεσιν 
ὅμριος γένηται τῷ ἁμαρτωλῷ, μῇδὰ τῷ παρανομοῦντι” 
$35 ἐπιλέγει” € "Ex χειρὸς ἁμαρτωλοῦ, καὶ ix χειρὸς 
παρανομοῦντος xai ἀδιχοῦντος ΄ à ἁλλὰ xal ὅπως ud 
ὑποχείριαος Ὑένηται τοῖς τοιούτοις, εὐλόγως δὲ τὸν 
Gcbv ἑαυτοῦ Θεὸν ὀνομάζοι ἂν, οὗ µόνον διὰ τὰ 
ἔμπροσθεν λελεγμένα, ἀλλὰ xal διὰ τὰς ἑξης ἐπιλε- 
γομένας αἰτίας. Zu Ύάρ µου, φησὶ, τυγχάνεις ὕπο- 
povh, xaX σὐ µου ἐλπὶς ix νεότητος. O0 γὰρ πώποτε 


διέλιπόν σε ὑπομένων, οὐδὲ γἐγονέ τις καιρὺς, ἓν ᾧ οὐχί σε προεθέµην ἑμαυτοῦ ἑλπίδα. "fv χάριν Uxs- 
τεύω ἐκ χειρὸς ἁμαρτωλῶν xal παρανομούντων ῥυσθῆναι. 


Vgns. 6, 7. « In te con(irmatus sum ex utero, de ς 


ventre maí£ris mez tu es protector meue,. » De Da- 
vid quoque dici valeat quod a tenera juveniute in 
Deo speravit. Nam juvenis cum esset, et pasceret 
oves Jess:e patris sui, fide ac spe in Deum, it leo- 
nes et ureos irruebat, ut servaret oves : bonum 
pastorem imitatus, de quo dicitur : « Quemadano- 
dum cum erirarzerit pastor ος ore leonis duo eru- 
ya, aut. partieulam  auricule *'. « Sed etiam cum 
ipuer essel, spiritui malignum ex Saule pel'ebat, 
idque vi fidei et spei in Deum. Azenim id quoque 
juveri cuilibet, qui Dei electione dignatus sit, qua- 
lis erat Timotheus, qui a puero sacras Litteras edi- 
4icerat, dicere competit, « Spes mea a juventute 
anea, ὁ BHlud autem, 4 In te conürwatus sum ex 
titerO, de ventre amatris meg tu es protector meus,» 
soli conveniat Salvatori nostro, qui immaculatus et 
tili inqvinatus erat. quo tempore in utero gesta- 
patur. Nam reliqui homines omnes, duza utero ge- 
3iuntur et primam corporis consitulionem aeci- 
ρἰαπέ, quasi ritu plantaruin viventes, neque sensi- 
bus neque mente sensus sequente utuntur, sed 
μαι ipsa principe animi parte et. mente demersi 
nibil a verme differunt, Qui autem Deo dicit, « In 
ie conürmatus sum cx utero, » non modo se Dei 


« Ἐπ σὲ ἐπεστηρίχθην ἀπὸ γαστρὸς, Ex κοιλίας 
μητρός µου σύ µου el σκεπαστής. » T5 μὲν ix νέας 
Λλικίας ἐπὶ τὸν θΘεὸν ἐλπίζειν λέγοιτ ἂν χαὶ περὶ 
τοῦ Δαυϊδ. Ἐπείπερ, νέος ὧν χαὶ ποιµαίνων τὰ πρὀό- 
6axa Ἰεσσαὶ τοῦ πατρὸς, πίστει καὶ ἑἐλπίδι τῇ εἰς 
τὸν Θεὸν χαὶ λέουσι χαὶ ἄρχτοις ἔπῄει τῆς viov προ- 
δάτων σωτηρίας ἕνεκα ' τὸν χαλὸν μιμούμενος ποι- 
μένα, περὶ οὗ εἴρηται 'ε Ὃν τρόπον ὅταν ἑκσπάσῃ ὁ 
ποιμὴν £x. στόματος τοῦ λέοντος δύο σχέλη, fi λοθὸν 
ὡσίου. » ᾽Αλλὰ xat παιδάριον iov Ίλαυνε τὸ πνεῦμα τὸ 
πονηρὺν ἀπὸ τοῦ Σαοὺλ δυνάµει πίστεως καὶ ἑλπίδος 
τῆς εἰς τὸν θεόν. Ἐπειδὰν xal πᾶς ὁ x νέας ἠλιχίας 
ες κατὰ θεὸν ἑχλογῆς χατηξιωμένος, οἷος jv Τιμό- 
θεος ix παιδὸς ἅγια Γράμματα μεμαθηκὼς τὸ, « Ἡ 
ἐλπίς μον ix νεότητός µου. » Τὸ δὲ, « Ἐπὶ αἳ ἑπεστη- 


D ρἶχθην ἀπὸ vacvpbc, Ex χοιλίας µητρός µου, σὺ µου 


8 σχεπαστῆς, » μόνῳ ἂν ἀρμδζοι τῷ Σωτῆρι ἡμῶν 
ἀθολώτῳ xal ἀσνγχύτῳ Ὑενομένῳ καθ ὃν ixvo- 
φορεῖτο καιρόν. Ui μὲν γὰρ λοιποὶ πάντες ἄνθρωποι 
ἓν τῷ χώίσχεσθαι, xol πρώτην λαμθάνειν σύστασιν 
τοῦ σώματος, φυτικὴν ὥσπερ ζωὴν ζῶντες, οὔτε τοῖς 
τοῦ σύματος αἰἱσθητηρίοις, οὔτε τῇ va vola παρακολου- 
θοῦσῃ χέχρηνται’' ἀλλὰ xa τὸ ἡγεμονιχὸν αὐτὸ sol 
πὸν νοῦν βεθαπτισµένοι , οὐδὲν σχώληκος διενέγχοκν 
ἄν. 'O δὲ λέγων τῷ θεῷ, ε Ἐπὶ σὲ ἐπεστηρίχξην 


*^ Psal, τισ, 5. ** Ezech. xxxvi, 95..." Amos ig, 12. 








31 COMMENTAMA, IN PSALMOS. 





708 


ἑαὺ Υαστρὸς, » o2. µόνον γνῶσιν ἐμφαίνει χεχτῃτθαι A cognitione imbutum fuisse ostendit, sed etiam ina 


Θεοῦ, ἀλλὰ aV μεγίστην ἀρετῆν φιλοθέου δυνάµέως, 
δι’ ἧς ἐπ᾽ αὐτὸν «09 Θεὸν ἑστηρίνετο. Καὶ τοιοῦτος 
ἦν χυϊακόμενος xai iv γαστρὶ τῆς μητρὸς συλλαμ- 
δανόμενος. Τὸ δὲ, « "Ex κοιλίας μητρός uou et. σχε- 
παστὴς, » δύναται καὶ àv πάντων ἁρμόζειν. El γὰρ 
ph Θεοῦ δύναμις ἐφρούρει xd) ἐφύλαττε τὸ χατὰ 
γαττρὸς χυϊσχόμενον, οὐδ' ἂν συνέστη, οὐδ ἂν µετ- 
έσχε ζωῆς, μήτε πνεῖν δυνάµενον, µήτε τοῖς λοιποῖς 
χεχρῆσθαι αἰσθητηρίοις. Πάλιν δὲ καὶ kv τούτῳ λέ- 
γων, «€ Σύ µου εἶ σχεπαστὴς, » ἑνέφαινεν ἐδαίρετόν 
τι ἐἑσχηχέναι παρὰ τοὺς λοιποὺς τοὺς ἐν χοιλίᾳ μητρὸς 
συλληφθέντάς. Τάχα γὰρ ἐπὶ μὲν τῆς τῶν λοιπῶν 
ἀνθρώπων γενέσεως ἄλλοι τινὲς ἐφεστήχασιν ἄγγελοι 
διακονούµενοι τῇ ἑκάστου εἰς τὸν βίον παρόδῳ ἐπὶ 


gnam se virtutem, vimque amoris erga Deum, qua 
in ipso confirmabatur, habuisse demonstrat. Tas 
autem in utero et in ventre imatris conclusus lile 
erat. Illud vero, « De ventre matris me: tu es pro. 
tector, » omnibus convenire posait. Nisi enim Dei 
virtus custodiret ac servaret fetum uteri, neque 
formaretur, neque vitz parüceps esset, cum nee 
respirare, nec reliquis sensibus uti valeret. Rur- 
sumque cum dicit, « Tu es protector meus, » se ali- . 
quid praestantius reliquis hominibus in ventre ma. 
wis conceptis habuisse commonstrat. Fortasse 
quippe in reliquorum hominum generatione angeli 
quidam adsunt singulorum ad vitam ingressul mi- 
nistrantes ; in generatione vero Servatoris ipse Pa- 


δὲ τῆς Υενέσεως τοῦ Σωτῆρος . αὐτὸς ἦν 6 Πατὴρ D ter protector ejus erat ; quare in ipso conürmaba- 


σχεπαστὴς αὐτοῦ γιγνόµενος * Oi καὶ ἐπὶ αὐτὸν ἑπ- 
εστηρίξετο. Οὕτως διαπαντὸς « ὄμνησιν » ἑαυτοῦ 
εἶχε τὸν Πατέρα. Ai ἐπιλέχει: « Ἐν σοὶ ἡ ὕμντσίς 
μον διαπαντός. » Οὐ γὰρ διέλιπέ τινα χαιρὸν ὑμνῶν 
σὺν Πατέρα, 1) xai ὑμνούμενος ὑπ' αὐτοῦ ἐπὶ τῇ 
τοσαύτῃ ὑπαχοῇ. 'AXA', Ἡ μὲν ἐμὴ, φησὶν, αἴνεσις, 
ἡ xat ὕμνησις ἐν σοὶ γέγονε διαπαντός. Οἱ δὲ πολλοὶ 
τῶν ἀνθρώπων, μηδὲν τούτων ἐπιστάμενοι, ὥσπερ 
τέρας ἐχτήσαντό µε. Τεράστιον γοῦν τι πρᾶγμα τοῖς 
πολλοῖς ἐγενόμην, ὡς διάφορα περὶ ἐμοῦ δοξάζειν 
αὐτούς  χαί τινας μὲν θεὸν εἶναι ἄσαρχον xat ἁσώ- 
µατον, δοχἠσει µόνον ὀφθέντα ἐπὶ γῆς, ἡγεῖσθαι, 
τινὰς δὲ φιλὸν ἄνθρωπον, ὡς μηδὲν πλέον παρὰ τοὺς 
λοιποὺς ἐσχηχότα * χαὶ ἄλλους μὲν ἀραῖς xat ὄνσρτ- 
µίαις ὑποδάλλειν, ἑτέρους δὲ σέδειν xaX προσχυνεῖν. 
Τέρας δὲ τοῖς πᾶσιν ἀληθῶς véyovzv ὁ ἐμὸς θάνατος. 
15 γὰρ σταυρὸν ὑπομεῖναι θεὸν ὄντα, xaX τοιαῦτα 
παθεῖν τὸν ἑτέροις ζωὴν χεχαρισµένον, τέρας ἦν 
ἀλτθῶς. Διό φησιν « Ὡσεὶ τέρας ἐγενήθην τοῖς 
σολλοῖς. » 'ÀJÀ' kv πᾶσι τούτοις σὺ, φησὶ, «βοηθός » 
µου Ὑέγονας « χραταιός * » οὐδὲ γὰρ ἄλλον ἑχτησά- 
µην βοηθόν. Πάντα γὰρ ἣν δεύτερα xaX ὑποδεθτχότα 
τὸν ἐμην δύναμιν ' σὺ 6b μόνος, ὃν ἑλπίδα ἐμαυτὸν 
ὑπεγραφάμην, « βοτθός » µου γέχονας εχραταιός, » 
Καὶ χατὰ τὸν Σύμμαχον δὲ ὁμοίως εἵρηται, ε £a 
ἐπεστηρίχθην ἀπὸ γαστρὸς, ἀπὸ τῶν ἐνδοσθίων τῆς 
Μητρός µου σὺ ἐπεῖδές µε. Εἰς ck f, ἀναμονή µου 
ἑνδελεχῶς, ὡσεὶ τέρας ἐγενόμην τοῖς {ιλλοῖς: σὺ δὲ 
κεοἰθτσίς uou ἱσχυρά. » 

« Πλτρωθήτω τὸ στόµα µου αἱνέσεως, ὅπιος ὑμνίσω 
εν δόξαν σου, ὅλην τὴν ἡμέραν τὴν µεγαλφκρέπειάν 
σου. » δη μὲν χατὰ τὺν παρελθόντα χρόνον Όμνη- 
sic µου, q33iv, ἓν σοὶ γέγονε διαπαντός πλὴν ἀλλὰ 
καὶ περὶ τοῦ μέλλοντος δέοµαε, ὡς ἂν μέχρις ἑσχάτης 
ὥρας του βίου τὸ στόµα µου τῆς σῆς αἰνέσεως πλη- 
ῥῶοτο, καὶ οὕτως Τε αλερῶτο, ὡς μηδένα χώραν σχο- 
λάζουσαν ἔχειν κρὶς τὸ ἄλλο τι φθέγΓε-θαι, μηδὲ 
ἀνθρώποις ὁμιλεῖν- xmi τοῦτό po: ὑπάρξαι ἀξιῶ 
χατὰ σᾶσαν ἡμέραν, xai ἓν τῷ παντὶ χρόνῳ τετἑμης 
Vt, gi, ἀποστερηθῖναι xal ἀποῤῥιφναι ταύτης της 
χάριτος, κἂν kx: rfpaos οὐδῷ δέοι φθάσαι, μηδὲ µέ- 
χρςἐσχάτηςτελευτης ἄλλοτί με πράστειν P zn pua at 
9b 7592 peu τῆς οὓς αἰνέσεως καὶ τῆς σης μεγαχλο- 

Parnoc. Ga. XXHI. 


tur. Sic semper « cantationem » habuit in Patris 
laudem. Quare subdit : « In te cantatio mea sem- 
per. » Nullum ením prztermisit tempus, quin vel 
Patrem hymnis celebraret, vel ab ipso pro tanta 
obsequentia celebraretur. Verum ait, Laus sive 
cantatio mea in te fuit semper. Hominum vero multi 
horufn ignari, tanquam prodigium me babuerunt, 
Prodigiosum ergo quidpiam multis effectus sum, 
ila ut in varias de me sententias abirent ; et alii 
quidem Deum carne vacuum et incorporeum, sola 
specie visum in terra putarent ; alii nudum honmi- 
nem, nihil plus quam alii babentem ; alii exsecra- 
tionibus et conviciis me subjicerent; alii colerent 
et adurarent, Mors vero mea omnibus prodigium 
plane fuit. Nam eum qui Deus esset crucem susti- 
nere, et talia pati eum quí aliis vitam impertiret, 
vere prodigium erat. Quamobrem ait : « Tanquam 
prodigium factus sum multis, » Sed in bis omnibus 
tu mihi, inquit, « adjutor fortis, » fuisti. Neque 
enim mihi alius adjutor exstitit. Omnia quippe 
virtuti meze inferiora et ἱπιραγία erant : tu vero so- 
lus, quem mibi in spem ascripsi, fuis mihi « ad- 
jutor fortis. » Secundum Symmacbum item simili- 
ter dícitur, « Tibi confirmatus sum ex ventre, ex 
visceribus matris mez tu respexisti me. 1n te pa- 
tienlia mea perpetuo, tanquam prodigium fasetus 
sum multis : tu vero fiducía mea fortis. » 


Veas. 9-14. « Bepleatur es meum laude, ut 
cantes gloriam tuam, tota die magnitudinem 
tuam. » Jam praeterito, inquit, tempore, cantato 
mea in te fuit semper : czterum pro futuro quo- 
que supplico, ut ad utinam vite horam os meum 
laude tua repleatur, et ita repleatur, ut aliud quid- 
piam loquendi, vel cum bominibus versandi nullus 
supersit leeus : meque quotidie et toto vitas mes 
decursm itia comparatum esse rogo, ut talí gratía 
orbatus nunquam nec depulsus sim : utque etiamsi 
ad limen senectutis devenere, nibil aliud ad mofr- 
tem usque peragam, quam, quod repleatur os meum 
laude et magnilicentia (12. Pro illo autem. ο (^3 
die, » Symmachus, « per omnem — 


119 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ill. — EXEGETICA. 780 


« Repleatur, inquit, os meum laude tua, per ΟΠ): A πρεπείας. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, « ὅλην τὴν ἡμέραν, ὁ Σόμ- 


nem diem, in decore tuo ne abjicias me tempore 
senectutis. » Nam si ad senectutem usque vitam 
devenire meam oporteat, non abnuo : id supplico 
tantum, ut os meum nunquam finem faciat cele- 
brandi laudem tuam et magniflcentiain tuam. Quod 
si senectutis causa aliquando vires me deficiant, 
ne tunc quidem me derelinquas. Hzc in oratione 
dicere convenit tum Davidem, tum quervis homi- 
nem religiosum. Animadverte porro quomodo de 
Salvatore ab Apostolo dicatur : « Crucifixus est ex 
infirmitate, sed vivit ex virtute Dei 55, » Etsi enim 
ex inlirmitate crucifixus sit ; at non ab aliis supe- 
ratus : ipse quippe sese infirmum effecit, seque de- 
dititium hominibus obtulit. Quod etiam ipse docet 


µαχος, « χατὰ πᾶσαν ἡμέραν  ἐξέδωχε᾽ «Πλησθέίη 
τὸ στόµα σου αἴἵνους σου xa:X πᾶσαν ἡμέραν, Ev τη 
εὑπρεπείᾳ σου μὴ ἀποδάλῃς µε χαιρῷ γέρως. » Et 
γὰρ δέοι xaX µέχρι γήρως παρατεῖναι τὴν ἠλιχίαν. 
τοῦτο μὲν οὐ παραιτητέον, ἰκετεύω δὲ μὴ ἁποστερη- 
θῃναί ποτε τοῦ πεπληρῶσθαι τὸ στόµα µου τῆς σῆς 
αἱνέσεως χαὶ τῆς σΏς µεγαλοπρεπείας. El δὲ καιρῷ 
τινι διὰ γῆρας ἐχλίποι ἡ ἰσχύς µου, μηδὲ τότε µε eo 
ἐγχαταλίποις. Ταῦτα μὲν οὖν ἁρμόζοι ἂν λέγειν xat. 
τῷ Δαντὃ xat παντὶ ἀνθρώπῳ θεοφιλεῖ Ev ταῖς πρὸς 
τὸν Θθεὸν ἰχετηρίαις. Ἐπὶ δὲ τοῦ Σωτῆρος ἐπίστησον 
ὅπως εἴρηται τῷ ᾿Αποστόλῳ τὸ, « Ἐσταυρώθη δὲ ἐξ 
ἀσθενείας, ἀλλὰ ζἡ Ex δυνάµεως θεοῦ. » El γὰρ xat 
ἐξ ἀσθενείας ἑσταυρώθη, ἀλλ' οὔτι γε νιπηθεὶς ὁφ᾽ 


his verbis : « Nemo tollit animam meam a me: sed B ἑτέρων, αὐτὸς δὲ ἑαυτὸν ἀσθενη ποιῄσας, xaX ἑαυτὸν 


ego pono eam a meipso. Potestatem habeo ponendi 
eam, et potestatem habeo recipiendi eam **. » Quem- 
admodum igitur humiliavit semetipsum, formam 
servi accipiens ; sic sese infirmum effecit, ut ab 
liominibus capi posset, utque crucem scbiret, « fa- 
ctus obediens » Patri « usque ad mortem, mortem 
autem crucis *?. » Quare ait, « Cum defecerit vir- 
ius mea, ne derelinquas me. » Deinde cum passio- 
nem mernorasset, passionis auctorum mentionem 
facit dicens : « Quia dixerunt inimici mei mibi, et 
qui custodiebant animam meam; » sive secundum 
Symmachum, « Et qui observabant animam meam, 
consilium inierunt simul dicentes , Deus dereliquit 
eum; persequimini et comprehendite eum, quia 
uon est qui eripiat. » Hzc quippe dicebant princi- 
pes sacerdotum et qui cum iis erant, in tempore 
passionis moventes capita sua et sic loquentes : 
« Qui destruit templum et in tribus diebus excitat 
illud, alios salvos fecit, seipsum non potest salvum 
facere. Si rex Israel est, descendat nunc de cruce, 
et credemus ei *!. » 


παραδοὺς ὑποχείριον ἀνθρώποις * ὃ δὴ διδάσχει oá- 
σχων’ « Οὐδεὶς αἴρει τὴν ψυχἠν µου ἀπ' ἐμοῦ. à)" 
ἐγὼ τίθηµι αὐτὴν ἀπ' ἐμαντοῦ. Ἐξουσίαν ἔχω θεῖνα. 
αὐτὴν, xa ἐξουσίαν ἔχω λαθδεῖν αὐτὴν. » Ὥσπερ οὖν 
ἑχένωσεν αὐτὸς ἕαυτὸν μορφὴν δούλου λαδὼν, οὕτως 
ἀσθενη ἑαυτὸν εἰργάσατο, ὅπως ἁλωτὸς Υένηται ἂν- 
θρώποις, χάὶ ἵνα σταυρὸν ὑπομένῃ « ὑπήχοος Υιγνό- 
µενος » τῷ Πατρὶ « µέχρι θανάτου, xal θανάτου 
σταυροῦ. » Διό φησιν’ « Ἐν τῷ ἐχλείπειν τὴν ἰσχύν 
µου μὴ ἑγχαταλίπῃς µε. » Εἶτα ἐπειδὴ τοῦ πάθους 
ἑαυτοῦ ἐμνημόνευσε χαὶ τῶν τὸ πάθος ἑργασαμένων 
ἀχολούθως ποιεῖται μνήμην λέγων” « Ὅτι εἶπαν ot 
ἐχθρῃί µου ἐμοὶ, xaX οἱ φυλάσσοντες τὴν φυχήν µου.» 
f| χατὰ τὸν Σύμμαχον, « Καὶ οἱ ἐπιτηροῦντες τὴν 
Ψυχἠν µου ἑθδουλεύσαντο ἐπὶ τὸ αὐτὸ λέγοντες: Ὁ 
θεὸς ἑγχατέλιπεν αὐτόν χαταδιώξατε xal χαταλά- 
θετε αὐτὸν, ὅτι οὐχ ἔστιν ὁ ῥυόμενος. » Ταῦτα γὰρ 
ἔλεγον οἱ ἀρχιερεῖς χαὶ οἱ σὺν αὐτοῖς χατὰ τὸν χαι- 
ρὸν τοῦ πάθους, χινοῦντες αὐτῶν τὰς χεφαλὰς xai 
λέγοντες ε 'O χαταλύων τὸν ναὺν καὶ ἓν τρισὶν 
ἡμέραις ἐγείρων αὐτὸν, ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν ob 


δύναται σῶσαι. El. βασιλεύς στι τοῦ Ἱσραὴλ, καταδάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ , xa πιστεύτομεν αὑτῷ. » 


Vzng. 12-16. « Deus, ne elongeris a me, Deus 
in auxilium meum respice. » Inimici mei supra 
memorati dicebant, « Deus dereliquit eum : » ego 
autem rogo deprecorque te Deum meum, ut adsis 
semper mihi, neque procul a me recedas, sed ad 
auxilium meum respicias. Te quippe adjutoreim na- 


ε Ο θεὸς, pub μαχρύνῃς ἀπ᾿ ἐμοῦ * 6 θεὸς, εἰς τὴν 
βοῄθειάν µου πρόσχες. » Οἱ μὲν προλεχθέντες EyOpot 
µου ἔλεγον « Ὁ θεὸς ἐγχατέλιπεν αὐτόν" » ἐγὼ 
δὲ ἀντιθολῶ xal δέοµαί σε τὸν ἑμαντοῦ θεὸν παρεῖ- 
ναί pov διαπαντὸς, μηδὲ µαχράν µου ἵστασθαι, 
προσέχειν δὲ εἰς τὴν Bofüstáv μον. Xi γὰρ βοηθὸ» 


cius, probe scio me omnes inimicos meos pudore D χτώµενος, οἵδ ὅτι ὄψομαι καταισχυνοµένους πάντας 


suffusos visurum esse. lllud autem, « confundan- 
tur, » pro consueto in divina Scriptura more, nunc 
quoque pro « confundentur » dictum est; illud 
item, « et deficiant, » pro « deficient detrahentes 
animz mez, » positum est ; sive secundum Sym- 
machum, « adversarii animae Πιο. » Quomodo au- 
tem pudore suffusi defecerint qui necem ejus mo- 
liti sunt, non longo nobis sermone disquirere opus 
- est : nam ex eo tempore princeps sacerdotum apud 
eos penitus defecit, Phariszorum vero ne nomen 
quidem superest, neque memoria ulla dignitatum 


ll Cor. xiu, 4.,. * Joan. x, !8. ** Philip. i1, 8. 


µου τοὺς ἔχθρούς. Τὸ δὲ, « αἰσχυνθήτωσαν., » συν- 
fous τῇ θείᾳ Γραφῇ xai vov ἀντὶ τοῦ, «αἰσχυνθήσον- 
ται » εἴρηται  χαὶ τὸ, « ἐχλειπέτωσαν, » ἀντὶ τοῦ, 
« ἐχλείφουσιν οἱ ἑνδιαθάλλοντες τὴν ψυχήν µου» » 8$ 
χατὰ τὸν Σύμμαχον, t οἱ ἀντιχείμενοι τῇ φυχῆ µου.» 
Ὅπως δὲ ἐχλελοίπασιν αἰσχύνην χαταχεάµενοι οἱ τὸν 
θάνατον αὐτῷ τυρεύσαντες, οὐ μαχρῶν ἡμῖν δεῖ λό- 
γων * ὁπότε ἐξ Exslvou ἐχλέλοιπε πᾶς ἀρχιερεὺς παρ 
αὐτοῖς, Φαρισαίων δὲ οὐδὲ ὄνομα ἔτι λείπεται, οὐδὲ 
μνήμη τῶν παρ) αὑτοῖς ἀξιωμάτων. Ἑξέλιπον γὰρ 
ἄρχοντες ἓξ Ἰούδα xai ῥγούμενοι Ex τῶν μηρῶν αὖ- 


?! Matth, xxvii, 40 








781 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


145 


τοῦ, τῆς προσδυχίας τῶν ἐθνῶν ἐπιστάσης χατὰ τὴν A eorum. Defecerunt quippe principes ex Juda οἱ du- 


τοῦτο θεσπίζουσαν προφητείαν. Καὶ οὔτε βασιλεῖς, 
οὔτε ἡγεμόνες, οὔτε τ'νὲς παρ) αὐτοῖς δυνάσται εἰσὶν, 
οὐδέ τι τάγμα τῶν πάλαι παρ αὐτοῖς ὄντων περιλά- 
λειπται. χαταισχυνθέντες δὲ πάντες ἐχλελοίπασιν 
οἱ διαθάλλοντες αὐτοῦ τὴν φυχἠν. Ἐν ὁποίᾳ δὲ αἱ- 
ἀχύνῃ τυγγχάνουσιν εἰσέτι καὶ νῦν οἱ τῶν Ἰουδαίων 
προεστἆναι νυµιζόµενοι, ὁρῶντες ἑανυτοὺς μὲν διὰ 
πάσης Γραφῆς ἐπὶ εἰδωλολατρείαις διαθεθληµένους, 
πάντα δὲ τὰ χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης ἔθνη διὰ τῆς 
400 Χριστοῦ διδασχαλἰας τῆς πατροπαραδότου πλά- 
νης μεταθεθληχότα * ὃν οἷς ἤδη τυγχάνουσιν, ἐντροπῇ 
ὁρῶντες ἑαυτοὺς μὲν τῆς βασιλικῆς αὐτῶν µητροπό- 
λεως xaX ἀποθλήτους, Ἕλληνας 6k ἄνδρας ἀλλογενεῖς 
xai ἀλλυφύλους τὸν τόπον αὐτῶν οἰχοῦντας, χΧατὰ 


ces ex femoribus ejus, cum advenisset exspectatio 
gentium **, secundum prophetiam hzc vaticinan- 
tem. Λο neque reges, neque duces, neque ulli pe- 
nes eos magnates sunt, non ordo quispiam prisco- 
rum magistraluum illis superstes cst; sed omnes 
qui detrahebant anima ejus, confusi defecerunt. 
(Quanta vero in confusione versantur hodieque, qui 
Judwis preesse putantur, videntes se passim in 
Scripturis idololatri: nomine accusari, omnes vero - 
per orbem gentes per Christi doctrinam a paterno 
errere descivisse : ac in quibus locis jam degunt, 
nec sine confusione cernentes, se quidem regia sua 
metropoli extrusos ac dejectos, Grecos autem alie- 
nigenas et extraneos locum suum incolentes ; gen- 


πάσας τε ἑπαρχίας xal χώρας, xal πόλεις τοὺς ἐξ B tesque in omnibus provinciis, regionibus et urbibus 


ἀθνῶν τὰς περὶ τυῦ Σκυτῆρος προφητιχὰς φωνὰς χι 
ρύττοντας; Αἰσχύνη δὲ ἀληθῶς x«l ἐντροπὴ χατεί- 
ληφεν αὐτῶν τὰς φυχὰς, τὸν χθὲς δι αὐτῶν σταυρῷ 
παραδοθέντα xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης προσχυνού- 
µενον καὶ θεολογούµενον ὀρῶντας ' ἃ δη ἑπληροῦτο 
ἀχολούθως τῇ μετὰ χεῖρας προῤῥήσει λεγούσῃ;ε IIe- 
ριδαλέσθωσαν αἰσχύνην καὶ ἑντροπὴν οἱ ζητοῦντες τὰ 
χαχά uot.» Καὶ οὗτοι μὲν τάδε πείσονται’ « Ἐγὼ δὲ, 
ὑπ) αὐτῶν τὰ τοσαῦτα πεπονθὼς, « διαπαντὸς, φησὶν, 
ἐλπιῶ, χαὶ προσθήσω ἐπὶ πᾶσαν τὴν αἴνεσίν σου. » 
Ἐπεὶ δὲ χατὰ πάντας τοὺς ἑρμηνεύσαντας τὸ, 
« προσθήσω , » λέλεχται Ó τε ᾽Αχύλας φησὶ, ε Καὶ 
προσθήσω ἐπὶ πάσας ὀμνήσεις ' » xat ὁ Σύμμαχος, 
e xal προσθήσω τοῖς ὕμνοις" » ὅρα εἰ μὴ προσθήχην 


propheticas Servatoris voces Ρεάἰοαηίος ? Confu- 
sio revera et ignominia animas eorum invasit, vi- 
dentes eum qui ab ipsis hesterna die ad crucem tra- 
ditus est, pertotum orbem adorari Deumque przdica- 
ri; quz sane impleta sunt consequenter ad hanc prz- 
dictionem sic habentem : « Induantur confusione et 
reverentia qui quzerunt mala mihi. »Et illi quidem talia 
patientur : « ego vero, » ait, tot malis affectus ab illis, 
«semper sperabo, et adjiciam super omnem lau- 
dem tuam.» Cum auteni ab omnibus interpretibus 
c adjiciam » dicatur, et Aquila sic habeat, « Adjiciam 
super omnes hymnos, » Symmachus vero, « Et ad- 
Jiciam hymnis; » vide num hymnis Patris sui ad- 
ditamentum fecerit, Novum Testamentum Veteri 


ἐποιήσατο τοῖς τοῦ Πατρὸς ὕμνοις, τὴν Καινὴν Δια- C addens. Neque enim priora sustulit, cum secunda 


θήχην πρὸς τῇ lloXa:d παραδούς. θὐ γὰρ άἀνεῖλε τὰ 
πρῶτα, εἰσαγαγὼν τὰ δεύτερα, προσθήχην δὲ ἑποιή- 
σατο” xal τοῦτό ἐστιν εὑρεῖν ἐν ναῖς αὐτοῦ διδασχα- 
λίαις, δι ὧν φησιν ' « Ἑρῥέθη τοῖς ἀρχαίοις, O0 φο- 
νεύσεις’ Evi δὲ λέγω, μηδὲ ὀργίξεσθαι. Ἐῤῥέθη τοῖς 
ἀρχαίοις, Οὐ μοιχεύσεις ’ ἐγὼ δὲ λέγω, μηδὲ ἔπιθυ- 
μεῖν' » καὶ ὅσα ἄλλα τοισῦτα προσθήχην ἔχοντα διὰ 
«fc πνευματικῆς θεωρίας τε καὶ ἑρμηνείας τοῦ νόµου 
ἐν τῇ Ἐκχλησίᾳ αὐτοῦ παραδέδοται. ᾽Αλλὰ xa « τὸ 
στόµα µου, µφΦησὶν, ἀναγγελεῖ τὴν δικαιοσύνην 
σου.» Τὸ γὰρ Εὐαγγέλιον δικαιοσύνην ἐμφαίνει 8205, 
οὐχ Ἰουδαίοις µόνοις ἀφωρισμένον ὥσπερ ὁ διὰ Μωῦὺ- 
σέως νόμος. Διό φησιν ὁ ᾿Απόστολος * « Οὐ γὰρ ἑπαι- 
σχύνομαι τὸ Εὐαγγέλιον. Δύναμις γὰρ θεοῦ ἐστιν εἰς 
σωτηρίαν παντὶ τῷ πιστεύοντι, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον 
xai Ἕλληνι, Διχαιοσύνη γὰρ θεοῦ ἐν αὐτῷ ἆποχα- 
λύπτεται. » Διὸ ἐνταῦθα λέλεχται΄ «Τὸ στόµα µου 
ἀναγγελεῖ τὴν διχαιοσύνην σου, ὅλην τὴν ἡμέραν τὴν 
σωτηρίαν cou * » 7) κατὰ τὸν Σύμμαχον, « χατὰ πᾶ- 
σαν ἡμέραν τὴν σωτηρίαν σου. » Καὶ τοῦτο δέ ἔστι 
πληρούμενον θεωρεῖν χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης * ἐν fi 
€b στόµα τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διὰ τῶν θείων Γραφῶν 
πᾶσιν ἀνθρώποις Eg! ἑχάστης ἡμέρας τὴν δι αὐτοῦ 
προξενηθεῖσαν ἅπασι σωτηρίαν χηρύττει. Ἐπιλέγει 
δὲ ταύτοις,« Οτι οὐχ ἔγνων γραμματείας. » Τὰς χλεῖς 
εἰληφότες τῆς βασιλείας, xai μήτε αὑτοὶ εἰσερχόμε- 


adjecit, sed additamentum effecit. Quod etiam in 
ejus doctrina reperire est, ubi ait : « Dictum est 
antiquis, Non occides; ego autem dico vobis, Ne 
jirascamini. Dictum est antiquis, Non mochaberis ; 
ego autem dico vobis, Ne concupiscatis **,» et si 
qua sünilia, qux spirituali sensu et interpreta. 
tione intellecta, et. additamentum legi inferentia, 
jn Eeclesia ejus tradita sunt. Sed etiam, inquit, 
«0s meum annuntiabit justitiam tuam.» Siquidem 
justitiam Dei exhibet Evangelium, non Judaeis dun- 
Laxat destinatum, ut lex per Moysem data. Quam- 
obrem ait Apostolus : « Non enim erubesco Evan- 
gelium. Virtus enim Dei est in salutem ormai cre- 


. denti, Judzso primum et Grzco, Justitia enim Dei 


in eo revelatur **.»dcirco hic dicitur : « Os meutn 
annuntiabà justitiam tuam, tota die salutem tuau ο 
sivé secundum Symmachum, « Per omnem diem 
salutem tuam.» Idque per totum orbem impletum 
videre esL: in quo os Salvatoris nostri per divi- 
nas Scripturas omnibus bominibus quotidie salu- 
tem ab se omnibus procuratam praedicat. His ad . 
Jicit, « Quoniam non cognovi litteraturam. » Qui 
clavibus regni acceplis, neque ipsi ingrediebantur, 
neque alios ingredi concedebant, litteraturam de- 
tinebant. Ego vero, inquit, qui Moysis scriptis 
non attendo, neque corpoream legis litteraturam 


** Gen. xix, 10. 9?! Matth. v, 21, 27, 38. ^ Rom.1, 16, 17. . . 





133 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


184 


discipulis meis tradidi, non cognovi litteraturam. A vox µήτε ἑτέροις συγχωροῦντες, τὰς γραμματείας 


Quid autem nosti? Id postea declarat dicens : « In- 
troibo in potentias Domini Domini, et memorabor 
justiti» tux solius.» Nam litteratura Judsis solis 
competebat, qui ter in anno Jerosolymam adire 
jubebantur; eaque multa alia ardua nec necessaria 
eontinebat, Ego veru in potentia Domini Domini 
in Ecclesias meas introibo, et memorabor justitiz 
tux solius. Justitia namque Patris erat, ut omnes 
homines Graecos simul et barbaros sua cognitione 
donaret, et ut in omni loco, neque in uno ut olim, 
coli se preciperel; ita ut ab oriente sole usque 
ad occidentem nomen ejus celebraretur in genii- 
bus 95. 


xaxelyov. Ἐγὼ δὲ, φησὶ, μὴ τῷ λίωῦσέως συγχγράµ- 
µατι προσέχων, μηδὲ τὰς τοῦ νόµου σωματικὰς γραµ- 
µατείας τοῖς ἐμαυτοῦ παραδοὺς μαθηταῖς, οὐχ ἔγνων 
γραμματείας. TU δὲ ἔγνως; Ἑξῖς διασαφεῖ λέγων * 
« Εἰσελεύσομαι εἰς δυναστείας Κυρίου Κυρίου, xat 
µνησθήσοµαι τῆς δικαιοσύνης σου μόνου. » Al. μὲν 
γὰρ γραμματεῖαι Ἰουδαίοις µόνοις ρμοττον , τρὶς 
τοῦ ἐνιαυτοῦ παραχελευοµένοις ἀπαντᾷν εἰς τὰ Ἱε- 
ροσόλυµα, πολλά τε ἄλλα δυσχερῃ xaX οὐχ ἀναγχαῖα 
περιςῖχον. Ἐγὼ δὲ ἐν δυναστείᾳ Κυρίου Κυρίου, tic 
τὰς ἐμαυτοῦ Ἐκκλησίας εἰσελεύσομαι, xoi µνησθή- 
σοµαι τῆς δικαιοσύνης dou μόνου. Διχαιοσύνη γὰρ vou 
Πατρὸς ἣν τὸ πάντας ἀνθρώπους Ἕλληνας ἅμα χαὶ 


βαρθάρους τῆς αὐτοῦ καταξιωθῆναι γνώσεως, xai τὸ bv παντὶ τόπῳ, ἀλλὰ µηχέτι ἐν b ἐπιτρέίαι λα- 
τερεύειν αὐτῷ ὥστε ἀπὸ ἀνατολῶν ἡλίου µέχρι δυσμῶν δοξάζεσθαι αὑτοῦ τὸ ὄνομα kv τοῖς ἔθνεσιν. 


Vgns. 17. « Deus, docuisti me a juventute mea, B 


et usque nunc pronuntiabo mirabilia tua.» Solus 
Servator Patrem sibi magistrum scribit: quare 
contribules ejus dicebant: «Unde huic sapientia 
tanta, οἱ virtutes ? Nonne hic est fabri filius *€?, 
?robe quippe sciebant ipsum non magistris homi- 
nibus operam dedisse. Quia igitur forma servi ac- 
cepta, et habitu inventus ut homo, puerilem 
emensus est ztatem, ac perinde atque nos juven- 
tutig annos deeurrit, illoque tempore non disci- 
plinis, non magistris operam dedit; sed virtute 
divina proficiebat »tete et sapientia et gratia apud 
Deum et homines ; jzre hic ait : « Deus, docuisti 
me a juventute mea, e£ usque nunc pronuntiabo 
mirabilia tua ; » quod etiam penes discipulos meos 


« Ὁ θεὸς, ἑδίδαξάς µε Ex νεὐτητός µου, χαὶ µέχρι 
τοῦ νῦν ἀναγγελῶ τὰ θαυμάσιά σου.» Μόνος ὁ Σωτγρ 
τὸν Πατέρα διδάσχαλον ἐπιγράφεται ' διόπερ οἱ tv cf 
πατρίδι αὐτοῦ ἔλεγον ' « Πόθεν τούτῳ πᾶσα dj σοφία 
αὕτη xal αἱ δυνάμεις ; Οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τοῦ τέχτο- 
vos υἱός; » "Hóecav γὰρ ἀχριδῶς μὴ διδασχάλοις 
ἀνθρώποις προσεσχηχότα αὑτόν. Ἐπεὶ τοίνυν, µορ- 
φὴν δούλου λαδὼν, καὶ σχήµατι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρω- 
πος, τὴν παιδιχἠν διῆλθεν ἡλιχίαν , xai τῆς νεότητος 
τὴν ὥραν ὁμοίως ἡμῖν ὑπέμεινεν οὔτε δὲ διατριθαξς 
προσέσχεν, οὔτε διδασχάλοις χατὰ τοῦτον τὸν χρόνον, 
δυνάμει δὲ θεῖχῇ προέχοπτεν ἡλιχίᾳ xat σοφίᾳ, xoi 
χάριτι παρὰ θεῷ xal ἀνθρώποις ' εἰχότως ἐνταῦθά 
φησιν’ ε Ὁ θεὺὸς, ἑδίδαξάς µε kx νεότητός µου, xat 
μέχρι τοῦ νῦν ἀναγγελῶ τὰ θαυμάσιά σου - » xal τοῖς 


servetur usque ad consummationem szculi: et, ut C ἐμοῖς φυλαχθείη μαθηταῖς µέχρι συντελείας τοῦ αἱῶ- 


dixerit quispiam, usque ad senectutem, et ad us- 
que postremam consummationem, te rursum de- 
precor, Deus, ne me derelinquas ; sed mihi adsis 
ac per me mirabilia tua. opereris, « donec annun- 
tiem brachium tuum generationi omni, qua ven- 
tura est.» Nam praesens, inquit, generatio tortuosa 
est et perversa, generatio maia et adultera. Qua- 
propter in futura generstione annuntiubo « po- 
tentiam tuam et justitiam tuam, Deus, usque in 
altisnima, el quz fecisti magnalia.» Tu ipse, Pater, 
per me hzc omuibus, qui post futuri sunt. homi- 
nibus, et venture generationi annuntiabis, et-prae- 
dicabitur justitia tua usque in altissima. Nam cum 
li qui in terra sunt, salutem consequentur, gaudium 
erit in colis, angelis, qui in altissimis habitant, 
hominum saluti gratulantibus. Senectam vero et 
senium ne cuncteris dicere, esse discipulorum et 
Ecclesie ipsius perfectionem. Si namque corpus 
ejus Ecclesia est, ut docuit Apostolus dicens: « Vos 
aulem estis corpus Christi et membra ex parte *! ; » 
pars Ecelesie οἱ senium ejus opportune dicatur 
esse, ejus in prasenti vita secundum virtutem 
consummatio, post quam exuia mortali ac ter- 
rena- vita, caelesti mansione dignata, et conjuncta 
kcclesie primugenitorum descriptorum in celis, 


voc * καὶ ὡς ἄν τις εἴποι, µέχρι vfipoc xal τῆς εἰς 
ἄχρον τελειώσεως, σὲ πάλιν τὸν 8cby ἰχετεύω µή us 
ἑγχαταλιπεῖν, σννεῖναι δέ uot xal τὰ θαυμάσιά σου 
ἑνεργεῖν δι ἐμοῦ, «ἕως ἀναγγείλω τὸν Bpaylová σου 
τῇ γενεᾷ πάσῃ τῇ ἑρχομένῃ.» Ἡ γὰρ νῦν, φησὶ, παρ- 
οὔσα Ὑενεὰ Gxoltà τυγχάνει xal διεστραµµένη, xoi 
γενεὰ πονηρὰ xaX µοιχαλίς. Ad τῇ Υενεᾷ τῇ έρχο- 
µένῃ ἁπαγγελῶ «τὴν δυναστείαν σου xat τὴν δικαιο- 
σύνην σου, ὁ θεὸς, ἕως τῶν ὑφίστων, & τε ἑποίησας 
μεγαλεῖα. » Σὺ αὐτὸς ὁ Πατὴρ, δι ἐμοῦ ταῦτα πᾶσι 


"toi, μετὰ ταῦτα γενησοµένοις ἀνθρώποις xat τῇ Υε- 


νεᾷ τῇ ἐρχομένῃ ἀπαγγελεῖς, xai χηρυχθήῆσεται 1) 
δικαιοσύνη σου ἕως τῶν ὑψίστων. Σωζοµένων γὰρ τῶν 
ἐπὶ γῆς, χαρὰ ἔσται ἓν οὐρανοῖς, συγχαιρόντων τῶν 
ἐν τοῖς ὑψίστοις οἰχούντων ἀγγέλων τῇ τῶν ἀνθρώ- 
πων σωτηρίᾳ. Τῆρας δὲ χαὶ πρεσδεία μὴ ὄχνει λέχειν 
τὴν τελειότητα τῶν αὐτοῦ μαθητῶν xol τῆς Ἐχχλη- 
σίας αὑτοῦ. El γὰρ σῶμα αὐτοῦ ἡ Ἐχχλησία τνγχά- 
vtt, ὡς ἑδίδαξεν ὁ ᾿Απόστολος εἰπών « Ὑ μεῖς δέ ἐστε 
σῶμα Χριστοῦ καὶ µέλη ix μέρους" » µέρος τῆς 
Ἐχχλησίας χαὶ πρεσθεῖον αὐτῆς λέγοιτ ἂν εἰχότως 
1j κατ) ἀρετὴν τὴν ἐν τῷ παρόντι Blu τελείωσις, μεθ 
ἣν, ὥσπερ ἀποδυσαμένη τὸν ἐπὶ γῆς θνητὸν βίον, áva.. 
χαινισθῄσεται τῆς οὐρανίου διατριδῆς χαταξιωθησο 
µένη, συναπτοµένη τε τῇ Ἐκχλησίᾳ τῶν πρωτοτό» 


* Malach. 1, 14, ** Mattb. xui, 54-55, 7 1 Cor. xu), 97. 


186 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


χων τῶν ἀπογεγραμμένων ἓν οὐρανοῖς. θὕτω νοῄσεις A renovabitus. Sic item intelligas quod superius di- 


xai τὸ ἀνωτέρω λελεγμένον àv τῷ, « Mh ἀποῤῥίψῃς 
µε εἰς καιρὸν γήρως, ἓν τῷ ἐχλείπειν τὴν ἰσχύν µου 
μὴ ἑἐγχαταλίπῃς µε. » Κατὰ Υὰρ ἑτέραν ἑχδοχὴν 
ὑπερεύχεται τῆς Ἐκχλησίας αὐτοῦ, ἵνα àv χαιρῷ 
τῆς χατὰ γῆν µαχρότητος μὴ ἀποῤῥιφθείη * εἰ δὲ xal 
τότε ἐχλείπει dj ἰσχὺς αὐτῆς, μηδὲ τότε ἐγχαταλει- 
φθείη. Συµδαίνει γὰρ πολλάκις ἐχλείπειν κατὰ τοὺς 
καιροὺς τῶν διωγμῶν , ἐπειδὰν οἱ πολλοὶ τοῦ σώ- 
µατος τῆς Ἐχκχλησίας δι ἀσθένειαν πίστεως  ἑἐξ- 
ομνύονται τὴν πίστιν. Καὶ µήποτε ταῦτα ἀναπέμ- 
πεται ἐπὶ τὸν χαιρὸν τῆς ἀποστασίας, περὶ οὗ καιροῦ 
ὁ Απόστολος ἑδίδασχε λέγων « Ἐὰν μὴ ἔλθῃ ἡ 
ἀποστασία πρῶτον, xal ἀποχαλυφθῃ ἄνθρωπος 
τῆς ἁμαρτίας, à ὙΥῶὼς τῆς ἁπωλείας. » Τοῦτον 


citur: « Ne projicias me in temp^re seneciatis, 
cum deficiet virtus mea, ne derelinquas me.» Nam 
secundum aliam expositionem pro Ecclesia sua 
precatur, ui ne in tempore terreng illius diutur- 
nitatis projiziatur. Quod si tunc deflciat virtus 
ejus, rogat ut ne sic quidem derelinquatur. Con- 
tingit enim plerumque, ut persecutionum tem- 
pore deficiat, cum multi ex Ecclesie corpore ob 
fidei inürmitatem, eam abjurant. Num forte hec 
referenda ad tempus defectionis, de quo Aposto- 
lus hec docuit: «Nisi venerit defectio primum, 
et revelatus fuerit homo peccati, fllius perditio- 
nis**.» Hoc vero tempus Servator declaravit his 
verbis: « Num veniens Filius hominis inveniet fidem 


dà τὸν χαιρὸν ὁ Σωτὴρ ἐδήλου λέγων € "Apa B super terram **? » et rursum : « Et quoniam abun- 


ἐλθὼν ὁ ὙΥἱὸς τοῦ ἀνθρώπου εὑρήσει την πίστιν 
ἐπὶ τῆς γῆς; » Καὶ πάλιν ' € Atà δὲ τὸ πληθυνηήναι 
τὴν ἀνομίαν, φυγήσεται f) ἀγάπη τῶν πολλῶν. » Τότε 
γὰρ ἔσται γηραλέον καὶ ἀσθενὲς «b σῶμα τῆς Ἐχ- 
κλησίας. Ἁλλ) ἵνα μηδὲ τότε ἔρημος καταλειφθείη ὁ 
λαὸδς αὑτοῦ, ἀναγκαίως τὰς προχειµένας ἀναπέμπει 
φωνάς΄ «'O θεὸς, τίς ὁμοιωθήσεταί aov; "Όσας ἔδει- 
ξάς por θλίψεις πολλὰς xai xaxá;» xo τὰ ἑξῆς. 
Τοὺς ἀχριθεῖς λόγους χαθ) οὓς 6 θεὸς τοῦ ἰδίου Υἱοῦ 
οὐχ ἐφείσατο, ἀλλ’ ὑπὶρ ἡμῶν πάντων παρέδωχεν 
αὐτὸν, μὴ Ὑνόντα τε αὐτὸν ἁμαρτίαν ὑπὶρ ἡμῶν 
ἁμαρτίαν ἐποίησεν, οὐδεὶς δύναται διελθεῖν ἢ μόνος 
αὐτός. ε Τίς γὰρ ἔγνω νοῦν Κυρίου, ὃς συµδιδάσιε 
αὑτόν; » 0ὐδ' ἂν ἐπιδάλοι τις τῇ τοῦ θεοῦ χρίσει, 


οὐδ ἂν ἑξεύροι τοὺς λογισμοὺς, δι’ οὓς ἑνεδείξατο C 


τῷ Μονογενεῖ θλίψεις πολλὰς χαὶ χαχά οὐ μὲν εἴα- 
σεν αὐτὸν ky αὐταῖς. ἀλλ᾽ ἐπιστρέφας ἐζωοποίησεν 
αὐτὸν xai ix τῶν ἀδύσσων τῆς γῆς πάλιν ἀνήγαγεν 
αὐτόν. Σφόδρα δὲ ἀχρ:θῶς εἴρηται o5, « Ἐδειξάς µοι 
θλίφεις πολλὰς xal xaxá. » Ἰδὼν γὰρ τὰς θλίψεις καὶ 
τὰ ὀνομαζόμενα χαχὰ, οὐχ ἑάλω ὑπ αὐτῶν, οὐδὲ 
ἠττήθη : χρείττων δὲ πάντων Υανόμενος, θεωρὸς ἣν 
αὐτῶν. ὣς πάντων μᾶλλον εἰπεῖν ἂν τὸ, ε Ἐν παντὶ 
θλιδόµενοι, ἁλλ᾽ οὗ στενοχωρούµενο;’ ἀπορούμενοι, 
ἁλλ᾽ οὐχ ἐξαπορούμενοι' χαταδαλλόμενοι, d) οὗχ 
ἐγχαταλειπόμενοι. » Ταῦτα γὰρ Παῦλος xai ol πα” 
ρατλήσιοι ὠφελημένοι τὸν διδάσχαλον ἔλεγον. Αδύσ- 
σους δὲ γῆς ἐνταῦθα την τῶν χαταχθονίων γῆν χώ- 
pav ὠνόμαξεν ' 8 δη σαφηνίζει ὁ ᾿Απόστολος λέγιον “ 
« M5 εἴπτς, Τίς χαταθῄήσεται εἰς τὴν ἄθυσσον, τουτ- 
έστι Χριστὸν kx νεχρῶν ἀναγαχεῖν: » Καὶ ἐν τῷ Ἰὼ6 
à ὁ χρηματίζων αὐτῷ Κύριος Έλεγε. «Ἓλθες δὲ ἐπὶ 
arl θαλάσστς, kv δὲ ἴχνεσιν ἀθύσσου περιεκάτη- 
σα-. Ανοέγοντα: δέ σοι φόδφ πύλαι θανάτου πυλω” 
pot δὲ aoo Ἱδόντες σε ἕπτηξαν. 0 δὲ εἰπὼν ἑνταῦ- 
θα, « Καὶ ix τῶν ἁἀδύσσων τῆς γῆς πάλιν ἀνῆγαγές 
με, » σαφῶς ἐδίδαξεν ἑαυτὸν χατελτλυθένα:ι ei; τὰς 
ἀδύσσους τῆς γης, xai κάλιν ἀνελγλυθένα,. Οὐχ οἶδα 
δὲ ci τς δύναται ἑτέρως ἐχλαδεῖν ταῦτα Ἡ ἐπὶ τὸν 
Σωττρα χαὶ Κύριον fiu» ἀναγέρων τὴν προφητεία». 


** J| Thess. 11. 3... ο Luc., xvi, S. 
5 job, xxx vin, 16, 171. 


* Matth. τιν, 12. 


davit íniquitas, refrigescet charitas multorum *. » 
Tunc enini corpus Ecclesi senio confectum et in- 
fizmum erit. Verum ne illo tempore desertus po- 
pulus ejus relinquatur, necessario has profert vo- 
ces : « Deus, quis similis erit tibi? Quantas osten- 
disti mibi tribulationes multas οἱ mala? » et ca 
tera. Nam accuratam rationem cur Deus Filio suo 
non pepercerit, sed pro nobis omnibus tradiderit 
illum ; ac cum peccatum non nosset, peccatum euin 
pro nobis effecerit, nemo prster ipsum solum enar- 
rare potest. « Quis enim novit sensum Domini, qui 
instruat eum *? » Neque enim quis in Dei judicium 
sese immittere audeat, neque consilia deprehen- 
dere possit, queis Unigenito suo ostendit tribula- 
tiones et multa mala. Neque in iis ipsum deseruit, 
sed conversus. vivificavit eum, et de abyssis terre 
iterum reduzit eum. Accuratíssime autem dictum 
fuit illud, « Ostendisti mihi tribulationes multas et 
mala. » Cum prospiceret enim tribulationes, et 
multa illa qua vocantur mala, non captus ab illis 
neque vicius est; sed omnibos superior effectus, 
contemplabatur ea; íta ut his vocibus plusquam 
omnes alii usus sit : « In omnibus tribulationem 
patimur, sed non angustiamur : aporiamur, sed non 
destitaimur : dejicimur, sed non derelinquimur*. » 
Wc quippe Paulus, et qui parem atque magister 
ille utilitatem perceperant dicebant. Abyssos terrse 
bie inferorum regionem voeavit : qued Apostolus 
explicat dicens : « Ne dicas : Quis descendet in abys- 
sum *. id est, Christom ex mortuis reducere? » 
Et in Job qnoque Dominus qui in ipso oracula fun- 
debat bzc protnlit : « Venisti vero in fontem ma- 
ris, in. vestigiis autem abysei ambnlasti. Aperiun- 
tur vero tibi timore portze mortis : ostiarii autem 
inferni: videntes te conterriti. sunt *. » Qui porro 
hic ait, « Et de abyseis terre iterum reduxisti 
me, » clare docuit se in abyssos terrze descendisee, 
ac rursum ascendisse. Nec seio utrum quis valest 
hzc alio aecipere modo, quam ad Servatorem et 
Dominum nostrum referendo propbetiam. 1s ipse vero 


* Rom. xj, 94... * H Cor. i, 8, * Rom. x,7. 


781 


EUSEBIEI CUESARIENSIS OPP. PARS Ilf. — EXEGUTICA. 


388 


subjungit : « Multiplicasti magniücentiam meam, et A 'O ó' αὐτὸς ἐπιλέγει” e Ἐπλεόνασας τὴν μεγαλοσύ- 


conversus consolatus es me. » Quomodo autem Pa- 
ter multiplicaverit. magnificentiam Unigeniti sui, 
ni$i cum ostendit illi tribulationes multas οἱ inala? 
Quemadmodum enim agoenotheta quispiam, cum 
ajversum multos athleiam exercet suum, ejus li- 
quidius virtutem ostendit, quandu eum omnium 
victorem praedicat; eodem niodo Pater Filii magni- 
licentiam ut omnibus palam faceret, multis ipsum 
wibulationibus et malis circumdedit; ul parta con- 
wa omues victoria, apad omnes przdicaretur. 
Quare ait : « Multiplicasti. magnificentiam meam ; » 
sed post hzc omnia, inquit, « conversus consola- 
tus es me. » Quo pacto consolatus eum est, supe- 
rius docuit his verbis : « Et conversus vivilicasti 
me, et de abyssis terrz iterum reduxisti me. » Πο 
quippe consolatio erat, quam Apostolus his decla- 
ravit : « Propter quod. οἱ Deus exaltavit illum, e$ 
dedit ilii nomen, quod. est super omne nomen ; ut 
in nomine Jesu omne,genu (lectatur coelestium, 
terrestrium et infernorum *. » 


. NEns. 22-24. « Nam et ego confitebor tibi m va- 
sis psalmi veritatem tuam. » Tu mihi quidem hzc, 
Pater, prabuisti, inquit. Post multas enim illas 
wibulaLtiones, post praedicta mala, « conversus vi- 
vilicasti me, et de abyssis terre iterum reduxisti 
me, » el coneolatus me es, multiplicans magnifi- 
centiam meam. Ego vero pro collatis abs te mihi 
beneficiis vicem rependens, « confitebor tibi in va- 
sis psalmi : » pam « quid retribuam Domino pro 
emnibus quz retribuit mihi*? » ]mo vero appara- 
tis vasis tibi congruentibus, concinnatisque psal- 
modie instrumentis te dignis, per hec veritatem 
tuam cantabo tibi, talesque excitabo citharas, queis 
labia mea exsultabunt, necnon « anima mea quam 
redemisti, ». reducens eam de abyssis terra, et vi- 
vificans eam. postquam mortem sustinuerat. Vasa 
autem et instrumenta Deo grata, quibus hodieque 
Christus Dei per totum orbem psalmos, hymnos et 
laudes Patri emittit, quae dixeris esse, nisi populos 
in singulis Ecclesiis consistentes? quorum animas 
componens Dei Verbum, ipsasque uno symphoniz 
el barmonim vinculo Patri colligans, amabilem 


dulcemque inodulationem emittit. Si quis ergo. 


animi gratia, instrumenta illa Judeorum veterum, 
inanimatis ex chordis .conflata, ac non articulatam 
vocem proferentia, cum hymnis in Christi Ecclesia 
à rationabilibus animabus Deo emissis contulerit; 
nihil in his simile deprehendet. Quovis enim cor- 
poreo psalterio. praestantior est multitudo, quie per 
totum orbem uno concentu, harmonia una, Deum 
qui super omnia est celebrat. Cujus ministerio Fi- 
lus se Patri psallere confitetur dicens : « Nam et 
ego confitebor. tibi in vasis psalmi veritatem tuam, 
Tjeus. » Non ultra enim figuras, non umbras, non 
symbola qualia apud Moysem erant, sed veritatem 


' Philip. 11, 9. ' Psal. exv, 19. 


νην pov, xai ἐπιστρέψας παρεχάλεσάς ps. » Πῶς δὲ 
ἐπλεόνασεν ὁ Πατὴρ τὴν μεγαλοσύνην τοῦ Μονοχε- 
νοὺῦς αὑτοῦ, f| διὰ τοῦ δεῖξαι αὐτῷ θλίφεις πολλὰς xal 
χαχά; Ὥσπερ váp τις ἀγωνοθέτης, πολλοῖς παρα- 
άλλων, τὸν ἑαυτοῦ ἀθλητὴν,. µειζόνως αὐτοῦ τὴν ἀν- 
δρείαν ἐπιδείχννσι, νιχητὴν αὐτὸν ἁπάντων ἀναχη- 
ρύττων * «by αὐτὸν τρόπον xaX ὁ Πατὴρ, τὴν µεγα- 
λοαύνην τοῦ Υἱοῦ τοῖς πᾶσι φανερὰν ἐπιδειχνὺς, θὰί- 
Ψεις πολλὰς xal xaxà περιέδαλλεν αὐτῷ, ὡς ἂν τὰ 
χατὰ πάντων ἀράμενος νιχητήρια, παρὰ τοῖς πᾶσι 
χηρυχθείη. Διό φησιν’ «Ἐπλεόνασας τὴν μεγαλοσύ- 
γην µου. 2 Αλλὰ μετὰ ταῦτα πάντα, Φησὶν, « ἔπι- 
στρέφας παρεχάλεσάς µε. » Πῶς δὲ παρεχάλεσεν αὖ- 
τὸν, προεδίδαξεν ἀνωτέρω εἰπών' « Ka ἐπιστρέφας 


DB ἐζωοπαίησάς µε, καὶ kx τῶν ἀβύσσων τῆς γῆς πάλιν 


ἀνὴγαχές µε. » Αὕτη γὰρ ἣν ἡ παράκλησις, fjv καὶ 
6 ᾿Απόστολος παρέστησεν εἰπών' « Διὸ xat ὁ θεὺς 
ὑπερύφωσεν αὐτὸν, xal ἐχαρίσατο αὑτῷ ὄνομα, τὸ 
ὑπὲρ πᾶν ὄνομα * ἵνα ἓν τῷ ὀνόμφτι Ἰησοῦ πᾶν γόνν 
πάµψη, ἑπουρανίων, xal ἐπιχείων, καὶ καταχθ- 
vltov. » 

«Καὶ γὰρ ἐγὼ ἐξομρλογήσομαί σοι ἓν σκεύεσι φαλ- 
μοῦ τὴν ἀλήθειάν σου. » Σὺ μὲν ἐμοὶ ταῦτα, qo, 
ὦ Πάτερ, παρέσχου ΄ μετὰ γὰρ τὰς πολλὰς θλίφεις 
xai τὰ λελεγμένα xaxà « ἐπιστρέφας ἑζωοποίησάς 
µε, xai &x τῶν ἀθύσσων τῆς γῆς πάλιν ἀνήγαχές µε) 
xai παρεχάλεσάς µε, πλεονάσας τὴν µεγαλοσύνην 
pou * χἀγὼ δὲ, ἀμειθόμενος τὰς εἰς ἐμέ σον εὔεργε- 
αίας, « ἑξομολογήσομαί σοι kv σχεύεσι Φαλμοῦ τί 
γὰρ ἀνταποδώσω τῷ Κυρίῳ περὶ πάντων ὧν ἀντατέ- 
δωχέ µοι; 3 Ἀλλὰ γὰρ τά σοι πρέποντα σχεύη χαταρ- 
τιζόμενος, ὄργανά τέ σου ἄξια ψαλμῳδίας χατασχενά- 
σας, δι αὐτῶν τὴν ἀλήθειάν σου φαλῶ σοι, xai τοναύ- 
τας σοι χιθάρας ἀναστήσω, ὃς ὧν τὰ χείλη µου ἀγαλ- 
λιάσεται, ἀλλὰ χαὶ «ἡ duyf) µου, ἂν ἑλντρώσω, » 
ἀναθιόάσας αὐτὴν Ex τῶν ἀθύσσων τῆς γῆς, xal ζωο- 
ποιῄσας αὐτὴν μεθ) ὃν ὑπέμεινε θάνατον. Σχεύη δὲ 
χαὶ ὄργανα τῷ sip χεχαρισµένα, 6v ὧν εἰσέτι καὶ 
vuv ὁ Χριστὸς τοῦ Θεοῦ καθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης 
ΨΦαλμῳδίας ἀναπέμπει xat ὕμνους xal αἵνους τῷ α- 
t0, τίνας ἂν εἴποις f| τοὺς xa0' ἑχάστην Ἐκκλησίαν 
λαούς» Ὃν τὰς ψυχὰς συντείνας ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, 
σωµφωνἰᾳ τε xal ἁρμονίᾳ μιᾷ συνδησάµενος τῷ IIa- 
τρὶ, προσφιλῃ xal ἡδεῖαν ἀναπέμπει µελῳδίαν. El 
γοῦν τις ὡς ἐν παραθέσει σύγκρισιν ποιῇσοιτο τῶν 
πάλαι παρὰ Ἰουδαίοις σωματιχῶν ὀργάνων ἐξ ἀφύ- 
χων χορδῶν χατεσχευασµένων, φωνήν τε ἄναρθρον 
ἐξηχούντων, xal τῶν ἐν τῇ Χριστοῦ Ἐκχλησαίᾳ Ex λο- 
γιχῶν ψφυχῶν ἀναπεμπομένων ὕμνων τῷ θεῷ, οὐδὲν 
ἂν εὕροι ὅμοιον. Παντὺς γὰρ χρείττονα σωματικοῦ 
Ψαλτηρίου τυγχάνει τὰ πλήθη τὰ xaü' ὅλης τῆς ol- 
χουµένης συµφωνίᾳ uud xaX ἁρμονία τὸν ἐπὶ πάντων 
θεὺν ὑμνοῦντα, δι’ ὧν ὁ Υἱὸς τῳ Πατρὶ φάλλειν ὁμο- 
λογεῖ oácxov: εΚκαὶ γὰρ ἐγὼ ἐξομολογήσομαί σοι 
ἐν σχεύεσι φαλμοῦ τὴν ἀλήθειάν σου, ὁ θεός.» Οὐχέτι 
γὰρ τύπους, οὐδὲ σχιὰς καὶ σύµδολα, ofa. ἣν τὰ παρὰ 





m 
ἀνθρώτοις, καὶ «φαλῶ σοι ἂν χιθάρᾳ, ὁ ἅγιος τοῦ 
"lopafj* » ἢ κατὰ τὸν Ἀχύλαν, « Μελῳδήσω σοι ἓν 


κιθάρᾳ, ἅγιε Ἱσραίλ. » Ἀλλὰ xal « ἀγαλλιάσεται τὰ 


χείλη µου, ὅταν φαλῶ σοι: » f| κατὰ τὸν Σύμμαχον, 
«Εὐφημήσει τὰ χείλη µου, ὅταν µελῳδήσω σοι, xai 
ἡ ψυχἠ µου, ἣν ἐλυτρώσω. Ἔτι δὲ xai ἡ γλῶσσά µου 
μαλητήσει ὅλην τὴν ἡμέραν τὴν δικαιοσύνην σου. » 
Χείλη δὲ καὶ γλῶσσαν αὐτοῦ μελετῶσαν τὴν δικαιο- 
πύνην τοῦ Πατρὸς οὐκ ἂν ἁμάρτοις εἰπὼν τοὺς ἐν τῇ 
'Ἐχαλησίᾳ αὐτοῦ ἀσκήσειθείων λόγων ἑαυτοὺς άνατε- 
θεικότας. Καὶ ταῦτα πάντα, φησί, ποιήσω, «ὅταν 
αἰσχυνθῶσι xal ἐντραπῶσιν οἱ ζητοῦντες τὰ xaxá 
μοι”) ἢ κατὰ τὸν Σύµµαχον, «Ὅτι κατῃσχύνθησαν, 
ἢ ὅτι ἀπωρύγησαν οἱ ζητοῦντες τὴν κάχωσίν µου: » 
ἡ κατὰ τὸν "Axilav, «Oct κατῃσχύνθησαν οἱ ζητοῦν- 
τες κακίαν pov. » Πάρεστι δὲ xal ταῦτα ἔργῳ πλη- 
ῥούμενα θεωρεῖν" ἀπανταχοῦ γὰρ γῆς τῶν Ἐκχλη- 
uiv τοῦ Σωτῆρος τὴν δικαιοσύνην τοῦ Θεοῦ διεξερ- 
χομένων, καὶ αὐτοῦ δὲ σχεύη ἐχλογῆς, ofa προλέλε- 
κται, καὶ ὕργανα λογικὰ τῷ Πατρὶ καταρτιζοµένου, 
ἀνυμνοῦντός τε ἀεὶ δι’ αὐτῶν τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν, 
αἰσχύνην περιθάλλονται οἱ ἐχθροὶ αὐτοῦ - ἐνετράπη- 
σάν τε καὶ ἐντρέπονται ol. ζητοῦντες αὐτῷ καχά. Οὔ- 
τοι δέ εἰσιν οἱ θηρεύοντες μὲν πάσας προφάσεις, ὕδρεις 
τε xal διαδολὰς, καὶ βλασφηµέας κατ' αὐτοῦ περινο- 
οὔντες, µηδεµίαν δὲ εὑρίσχοντες ὑπόθεσιν διαθολῆς, 
μήτε κατ’ αὐτοῦ, µήτε τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ. Ad κα- 
ταχέονται αἰσχύνην καὶ ἐντρέπονται πρὸς τὸ µηκέτι 
Βηδὲν τολμᾷν διαδολῆς ἄξιον ἐπικαλεῖν. Καὶ ταῦτα 
πάντα ἔργῳ πληροῦται συμφώνως τῇ φασκούσῃ διὰ 
τῶν προχειµένων προφητείᾳ” «ταν αἰσχυνθῶσι xai 
ἐντραπῶσιν οἱ ζητοῦντες τὰ χαχά μοι. » Τότε γὰρ, 
φησὶν, ὅταν οἱ ἐχθροὶ καταισχύνωνται, ἐγὼ φαλῶ aot, 
χαὶ ἐξομολογήσομαί σοι τῷ ἐμαυτοῦ Πατρί.Ἔτι δὲ 
καὶ (dj γλῶσσά µου ὅλην τὴν ἡμέραν µελητήσει τὴν 
διχαιοσύνην σου. 
ΕΙΣ ΣΟΛΟΜΩΝΤΑ ΟΛ’. 

«Ὁ Gb, τὸ χρίµα σου τῷ βασιλεῖ Bác. » Οἱ λοιποὶ 
ποῦ € Σολομῶντος  ἠρμήνευσαν. Ἔστι δὲ καὶ ἕτερος 
ποῦ αὐτοῦ ἓν ταῖς ᾠδαῖς τῶν ἀναδαθμῶν, οὗ ἡ ἀρχή: 
«Ἐὰν μὴ Κύριος οἰκοδομήσῃ οἴκον, εἰς µάτην ἔχο- 
πῖασαν οἱ οἰχοδομοῦντες αὐτόν. » Ἐν ofc ἔοιχεν ὁ Σο- 
λομὼν ἐπὶ τῇ κατασχευῇ τοῦ οἴκου, ὃν ἤειρεν ἐν 
Ἱεροσολύμοις, πρῶτος αὐτὸς οἰκοδομήσας τὸ αὐτόθι 
Ἱερὸν, τὴν ᾠδῆν πεποιῆσθαι, διδάσχουσαν μόνα τὰ 
τοῦ Θεοῦ οἰκοδομήματα διαιωνίζειν" τὰ γὰρ ἀνθρώ- 
πινα καιρῷ αυνἰστασθαι: B δὴ καὶ ἀπέδη ἐπὶ τῆς 
αὐτοῦ οἰκοδομῆς ' οὐκ εἰς μακρὸν γοῦν ὁ ὑπ' αὐτοῦ 
κατασχευασθεὶς νεὼς ὑπὸ Βαθυλωνίων κατελύθη. Ἡ 
δὲ μετὰ χεῖρας προφητεία εἴτε εἰς αὐτὸν λέλεκται τὸν 
Σολομῶντα, εἴτε αὐτοῦ ἐστι χατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμη- 
νευτάς- οἱ λόγοι ἕτερόν τινα παριστῶσι προφητευό- 
μενον. Aib οὔτε ψαλμὸς, οὔτε ᾠδῆ, οὔτε ὄμνος, οὔτε, 
πι τούτοις παραπλήσιον ἐπιγέγραπται. "AX ἔστι προ- 
φητεία θεσπίζουσα ἀναφανήσεσθαί τινα ἓν ἀνθρώποις 





tbara, sanctus Israel. » Sive secundum Aqi 
« Modulabor tibi in cithara, sancte lsrael. 
etiam «exsultabunt labia mea, cum cantavero 
tibi; » sive secundum Symmachum, « Celebrabunt 
labia mea cum modulabor tibi, et anima mea, 
quam redemisti. Sed et lingua mea tota die medi- 
tabitur juetitiam tuam. » Labia autem et linguam 
ejus meditantem justitiam Patris, non aberraveris 
si dicas eos esse qui in Ecclesia ipsius exercita- 
tioni divin Scripture sese consecrarunt. Et Ίσα 
omnia, inquit, faciam, « cum confusi et reveriti 
fuerint qui querunt mala mihi; » sive, secundum 
Symmachum, « Quia confusi sunt, aut qula effossi 
sunt qui quzrunt afflictionem meam, » sive, secun - 

B dum Aquilam, « Quia confusi sunt qui quarunc 
miseriam meam. » Hzec porro opere completa vi- 
dere licet. Nam cum ubique terrarum Ecclesie 
Servatoris justitiam Dei enarrent, ipseque Servator 
vasa electionis, qualia supra dicta sunt, et instru- 
menta rationabilia Patri preparet, semperque Deum 
qui supra omnia est iis concelebret, inimici ejus 
confusione induuntur, ac confusi et reveriti sunt. 
qui querunt ipsi mala. Hi vero sunt, qui omnes 
occasiones venantur, contumelias, calumnias et 
blasphemias contra eum excogitant, nullamque re- 
periunt vel in ipsum vel in Ecclesiam ipsius ca- 
lumniz causam. Quare pudore suffunduntur et re- 
verentur, quod ultra non audeant quidpiam ca- 
lumniz proferre. Et hzc omnia opere complentur, 
secundum prophetiam quae in precedentibus sic 
habet, « Cum confusi et. reveriti fuerint qui qui- 
runt mala mihi. » Tunc enim, inquit, cum inimici 
confundentur, ego psallam tibi, tibique Patri meo 
confitebor. Insuperque «lingua mea tota die medi- 
tabitur justitiam tuam. » 








IN SALOMONEM LXXI. 

Vens. 1, 3. « Deus judicium tuum regi da. » Re- 
liqui, « Salomonis, » interpretati sunt. Est autem 
et alius ejusdem in canticis graduum, cujus ini- 
tium : « Nisi Dominus zdiflcaverit domum, in va- 
num laboraverunt qui adificant eam *. » Ex qui- 
bus videtur Salomonem in constructione domus, 

D quam excitavit in Jerusalem, nam ipse primus 
templum ilic exstruxit, hoc canticum edidisse : 
quo docemur, sola Dei edificia zternum perina- 
nere; humana quippe pro tempore solum consi- 
stunt: quod etiam in ejus exstructione actum est ; 
non.diu enim postea templum ab eo zdificatum, a 
Babylonis. dirutum fuit, Praesens vero prophetia, 
sive in Salomonem dicta est, sive secundum reli- 
quos interpretes, ipsius Salomonis est. Series certe 
sermonis alium quempiam vaticinio enuntiatum 
declarare videtur. Quare neque psalmus, nequo 
canticum, neque hymnus, neque quidpiam simiie, 








494 


EUSEBI CAESARIENSIS OPP. PARS ΙΙ. — EXEGETICA. 


792 


piam bominibus adventurum pauperum et inopum A ποθεν toéua. καταδήσεσθαι καὶ ἀφοφητί” εΚαταδή-- 


servatorem, qui ex alto sensim et sine strepitu ae- 
cessurus est; « Descendet enim sicut pluvia in 
vellus. » Aitque justitiam deinceps in adventu ejus 
in genere hominum versaturaim : ipsumque non Ju- 
dez modo, neque duabus tribusve gentibus, sed 
emnibus per orbem dominaturum, omnes gentes 
subigendas ipsi fore, celebrandum ipsum esse om- 
nibus, non brevi tempore, sed per omne saeculum, 
In summa quid aliud hic sermo recenset, nisi ta- 
tem esse qui in vaticinio fertur, qualem nemo un- 
quar, nec in Judaeerum gente, neque in aliis fuisse 
memoravit? Neque enim ipse Salomon, neque Da- 
víd, neque quispiam successorum is videbatur esse, 
€uiea que in propbelia feruntur aptari possint. 
Perpende igitur num. przemissis de Servatoris no- 
stri passione predictionibus hee, qua regnum ejus 
describitur, consequenter adjiciatur. Par erat enim 
hos qua ad illud quoque attinent edoceri. Cum 
autem plurimze prophetie Christum, qui ex Davide 
eriginem ducturus erat, celebrarent, quia veri- 
simile erat, nonnullos iis Salomonem indicari suspi- 
eaturos esse ; nam is solus ex filiis Davidis in re- 
gno maxime claruit, Deo templum excitavit, et sa- 
pientia ornatus fuisse memoratur : necessario « in 
Salomonem » hzc prophetia inscribitur ; sive ipsius 
Salomonis esse fertur; ut non ultra putaretur 
ipsum esse ex Davidis semine qui exspectabatur : 
ex ipso quippe Salomone alius venturus speratur, 
ut ipsi promissum est. Si itaque secundum Septua- 
ginta Interpretum titulum in ipsum Salomonem 
dictum fuisse psalmum intelligamus, dicemus uti- 
que Spiritum sanctum, cum pro ipso orationem 
Deo emisisset in primo versu, qui sic habet, 
« Deus, judicium tuum regi da, » id est Salomoni ; 
qua sequuntur de illo qui ab ipso nasciturus erat 
dixisse his verbis, « Et justitiam tuam filio regis, » 
id est, ipsi Jesu qui ex semine ejus venturus erat. 
Vel horum qua tractamus talis mens fuerit, decre- 
tum a deitate tua editum fuit, atque edictum et 
judieium regium ex Spiritu tuo constitutum est, 
ut ex Salomonis prole Servator mundi secundum 
carnem gignatur. Hoc igitur judicium tuum, Deus, 
nunc tandem regi da, seilicet Salomoni, ut verba 


σεται γὰρ ὡς ὑετὸς ἐπὶ πόχον. » Διχαιοσύνην τελοι- 
πὸν ἐμπολιτεύεσθαι τῷ Υένει τῶν ἀνθρώπων ἐπὶ τῇ 


: αὐτοῦ παρουσαίφᾳ. Ἐπικρατήσειν τε αὐτὸν οὐ τῆς "lou- 


δαίας µόνης, οὐδὲ Dusty fj τριῶν ἐθνῶν, ἀλλὰ πάντων 
τῶν xa0' GÀng τῆς οἰχουμένης, πάντα τε τὰ ἕἔθνη 
ὑποταγήσεσθαι αὑτῷ, ὀνομαστόν τε αὐτὸν ἔσεσθαι πα- 
pk τοῖς πᾶσιν, οὐ χατά τινα χρόνον βραχὺν, ἀλλ εἲς 
ἅπαντα τὸν αἰῶνα. Καὶ t γὰρ ἅλλ᾽ ἤ τοιοὔτόν τινα 
ἔσεσθαι τὸν θεσπιζόμενον ὁ μετὰ χεῖρας ὑπογράφει 
Ἀόγος, ὁποῖον οὐδεὶς πώποτε οὔτε παρὰ τῷ Ἰουδαίων 
ἔθνει, οὔτε παρ) ἑτέροις γεγονέναι μνημονεύει; Οὔτε 
Y&p αὐτὸς Σολομὼν, οὔτε Aavló, οὔτε τις τῶν μετ) 
αὐτοὺς τοιοῦτος ἐφάνη, ὡς ἁρμόσαι co αὐτῶν τὰ 
ὑπὸ τῆς προφητείας σηµαινόμενα. Ὄρα τοίνυν εἰ TE 
ταῖς προτεταγµέναις διὰ τῶν ἔμπροσθεν περὶ τοῦ 
πάθους τοῦ Σωτῆρος προῤῥήσεσιν ἀχολούθως συν - 
Ὅπται ἡ μετὰ χεῖρας τὴν βασιλείαν αὐτοῦ διαγρά- 
Φουσα. Ἐχρῆν γὰρ ἡμᾶς xal τὰ περὶ ταύτης παιδευ- 
θῆναι. Πολλῶν δὲ προφητειῶν τὸν bx Δανῖδ προφη- 
τευόµενον Χριστὸν ἀνυμνουσῶν * ἐπειδὴ εἰχὸς ἦν ὑπο- 
λαθεῖν τινας τὸν Σολομῶντα δηλοῦσθαι δι αὐτῶν" pé. 

vog γὰρ οὗτος τῶν υἱῶν Δανῖδ ἐπιδοξότατα βασιλεύ-- 


Ἴσας, καὶ τὸν νεὼν ἤγειρε τῷ Oei, χαὶ σοφίᾳ διαπρέ- 


yat μεμαρτύρηται ΄ ἀναγκαίως fj προχειµένη προφη- 
τεία « εἰς Σολομῶντα » ἐπιγέγρατται' d αὐτοῦ τοῦ 
Σολομῶντος εἶναι λέλεχται * ἵνα µηχέτι αὐτὸς νοµίζη-. 
ται ὁ προσδοχώµενος εἶναι &x Δαυῖδ. ἐξ αὐτοῦ 6x 
Σολομῶντος ἐλπίξεται ἕτερος 6 xal αὐτῷ ἑπηγγελμέ- 
voc. Ἐὰν μὲν οὖν ἐκδεξώμεθα εἰς αὐτὸν εἱρῆσθαι τὸν 
Σολομῶντα τὸν φαλμὸν χατὰ τὴν τῶν Ἑδδομήχοντα 
προγραφὴν, ἐροῦμεν, ὅτι τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, περὶ 
αὐτοῦ τὴν εὐχὴν ἀναπέμφαν τῷ θεῷ διὰ τοῦ πρώτου 
στίχου, δι’ οὗ εἴρηται΄ «Ὁ θεὸς, τὸ xplua σου τῷ 
βασιλεῖ δὺς, » τουτέστι τῷ Σολομῶντι, τὸν ἑξῆς λόγοι 
περὶ τοῦ ἐξ αὐτοῦ γενησοµένου ποιεῖται' διὸ ἐπιλέγει- 


"« Καὶ τὴν δικαιοσύνην σου τῷ υἱῷ τοῦ βασιλέως: » 


δηλαδὴ τῷ μέλλοντι προελεύσεσθαι Ex σπέρματος aó- 
τοῦ Ἰησοῦ. Ἡ τῶν προχειµένων ὁ νοῦς τοιοῦτος” Ὄρος 
παρὰ τῆς σῆς θεότητος ἐξενήνεχται, δόγμα τε χαὶ 
κρίμα βασιλιχὸν ix σοῦ Πνεύματος διατέταχται, 
ὡς ἂν Ex τῆς Σολομῶντος διαδοχΏς ὁ το χόσµου Συτὴρ 
χατὰ σάρχα Ὑεννηθείη. Τοῦτο οὖν τὸ xplya σου, ὁ 
θεὺς, ἤδη ποτὲ δώρησαι τῷ βασιλεῖ, δηλαδη τῷ Σο- 


opere compleantur : ipsique regi memoratum judi- p λομῶντι, ὡς ἂν δι’ ἔργων χωρήσειαν οἱ λόγοι’ xal αὖ- 


eium prebeas; justitiam vero tuam filio regis, qui 
ex semine ejus proditurus est; ut qui ex Spiritu 
gignelur successor ejus, accepta justitia tua, « ju- 


dicet populum tuum in justitia, et pauperes. tuos. 


in judicio. » Et hzc quidem, si in ipsius Salomonis 
personam referatur inscriptio Septuaginta Inter- 
pretum, que « in Salomonem » habet. Sin secun- 
dum reliquos interpretes Salomonis prophetia dica- 
tur esse; dicemus ipsum Salomonem Spiritu re- 
pletum, tres hic personas declarare, Deum, cui 
orationem emittit ; regem, quem in universa regna- 
turum credebat, videlicet Filium Dei ; tertio homi- 
nem, quem assumpsit ex semine David, ex ipsoque 
Salumone nasciturum ; alium ab illo rege qui in 


τῷ μὲν τῷ βασιλεῖ τὸ δηλωθὲν χρίµα παράσχον, τὴν 
δὲ διχαιοσύνην σου τῷ ul τοῦ βασιλέως, τῷ μέλλοντι 
ix σπέρματος αὐτοῦ προελεύσεσθαι' ἵν' ὁ γεννώµε- 
vog ὁ Ex πνεύματος xa διάδοχος αὐτοῦ, ὑποδεξάμε- 
voc τὴν σὴν δικαιοσύνην, € διαχρἰνῃ τὸν λαόν σου àv 
διχαιοσύνῃ, xal τοὺς πτωχούς σου ἂν χρίσει. » Καὶ 
ταῦτα μὲν, εἴπερ εἰς αὐτοῦ προσώπου τοῦ Σοχομῶντος 
ἀναφέροιτο fj mpoypagh χατὰ τοὺς Ἑθδομήκοντα 
φέρουσα, « εἰς Σολομῶντα” » εἰ δὲ χατὰ τοὺς λοιποὺς 
ἑρμηνευτὰς τοῦ Σολομῶντος εἶναι λέγοιτο ἡ προφη- 
τεία, Φφῄήσομεν, ὅτι αὐτὸς ὁ Σολομὼν, Πνεύματος 
πληρωθεὶς, τρία διὰ τούτων παρίστησι πρόσωπα ' 
τὸν Θεὸν, ᾧ τὴν εὐχὴν ἀναπέμπει, xal τὸν βασιλέα, 
ὃν πέπειστο βασιλεύσιν τῶν ὅλω», ἐτλαδὴ τὸν Ἐν 


σπέρματος Aautó EG αὐτου τε τοῦ Σολομῶντος γεννώ- 
µενον, ἕτερον ὄντα παρὰ τὸν βασιλέα τὸν διὰ τοῦ 
ψαλμοῦ φάντα" « Ἐγὼ δὲ χατεστάθην βασιλεὺς ὑπ' 


αὐτοῦ ἐπὶ Σιὼν ὄρος ἅγιον αὐτοῦ, διαγγέλλων τὸ 


πρόσταγμα Κυρίου. Κύριος εἶπε πρὸς pé * Υἱός µου et 
σύ * ἐγὼ σήµερον γεγέννηχά σε. Αἴτησαι παρ) ἐμοῦ, 
xdi δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρονοµμίαν σου, xai τὴν 
χατάσχεσαίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς. » Διὰ τούτων 
Υὰρ σαφῶς χαταστὰς, ἀχούει πρὸς τοῦ Πατρός; « Τἱός 
µου εἶ có* ἐγὼ σήμερον γεγἐννηχά ce. Αἴτησαι 
παρ᾽ ἐμοῦ, xal δώσω σοι ἔθνη τὴν χληρονοµίαν aov. » 
0:δε δὲ χαὶ αὑτὸς 6 Σολομὼν τὸν Υἱὸν τοῦ θεοῦ, 
σοφίαν ὀνομάζων αὐτὸν, ἓν οἷς && αὐτοῦ προσώπου 
ἐν Παροιμίαις τάδε φησίν « Ἐγὼ ἡ Σοφία χατ- 


eo super Sion montem sanctum ejus, predicans 
preceptum Domini. Dominus dixit ad me: Filius 
ipeus estu, ego hodie genui te. Postula a me, et 
dabo tibi gentes hzreditatem tuam, et poessessio- 
nem tuam terminos terre *. » His enim aperte 
constitutus, hec a Patre audit: « Filius meus es 
tu, ego hodie genui te. Postula a me, et dabo tibi 
genles bsreditatem tuam. » Novit porro et ipse 
Salomon Filium Dei, qui ipsum sapientiam vocat in 
Proverbiis, ubi ex cjus persona sic loquitur : « Ego 
Sapientia inbabitavi consilium, et scientiam, et co- 
gitationem ego invocavi. Per me reges regnant !*; » 
ac deinde: « Dominus creavit me initium viarum 
suarum in opera sua : ante szculum fundavit me, 


εσχήνωσα βουλὴν, xaX γνῶσιν xai ἔννοιαν ἐγὼ ἔπεχα- B antequam montes collocarentur : ante omnes colles 


λεσάμην. Δι) ἐμοῦ βασιλεῖς βασιλεύουσι: » xaX ἑξῆς 
« Κύριος ἕχτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα 
αὐτοῦ. Πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ µε, πρὸ τοῦ ὄρη 
ἑδρασθῆναι: πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ ys.» 
Γἔννημὰ τοίνυν τοῦ Θεοῦ ἡ σοφία καὶ ὁ Υἱὸς αὐτοῦ 
ὁ Μονογενής  χαὶ περὶ αὐτοῦ τὴν παροῦσαν εὐχὴν 
ἀναπέμπει ὁ Σολομὼν φάσχων" « '0 θεὸς, τὸ χρίµα 
σου τῷ βασιλεῖ bbc, » δῆλον δ' ὅτι τῷ Μονοχενεῖ 
Λόγῳ σου. Ἐπειδὴ γὰρ ἔχρινας αὐτὸν ἐπὶ γῆς ὀφθῆ- 
ναι, ἵνα uh µόνον τῶν xat' οὐρανῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν 
ἐπὶ γῆς βασιλεύῃ, τοῦτο τὸ χρίµα ἤδη ποτὲ ἐπὶ πέρας 
ἀγέσθω) xal τὴν διχαιοσύνην δὲ τὴν σὴν τῷ υἱῷ τοῦ 
βασιλέως δὺς, ὀθεός' υἱοῦ βασιλέως ἐνταῦθα τοῦ χατὰ 
σάρχα νοουµένου &x σπέρματος Δαν!δ, ὃν αὐτὸς ἑαυτῷ 


gignit me **. » Proles igitur Dei est sapientia οἱ Εἰ- 
lius ejus Unigenitus: deque illo Salomon hanc 
fundit orationem dicens: « Deus, judicium tuum regi 
da, » scilicet Unigenito Verbo tuo. Quia enim ju- 
dicasti ut in terra videretur, ut non modo οδοί» 
bus, sed etiam terrenis regnaret ; hoc judicium jam 
demum ad terminum deducatur. Justitiam item 
tuam filio regis, o Deus , concede : hic vero filius 
regis intelligitur secundum carnem ex semine Da- 
vid, quem Dei Verbum, quod antea exsistebat, sibi 
ex Spiritu sancto et sancta Virgine constituit : 
quem item puto Salomonem in Proverbiis subin- 
dicare his verbis : « Quis ascendit in ccelum et de- 
cendit? Quis congregavit ventos in sinu? Quis 


ὁ προὼν τοῦ Θεοῦ Λόγος ἐξ ἁγίου Πνεύματος χαὶ C convertit aquam in vestimentum ? Quis dominatus 


τῆς ἁγίας Παρθένου αυνεστήσατο" ὃν καὶ ἐν Παροι- 
(latc αἰνίττεσθαι τὸν Σολομῶντα ἡγοῦμαι δι ὧν Ὑρά- 
φειλέγων. « Tl; ἀνέδη εἰς τὸν οὐρανὸν xaX χατέδη; Τίς 
σννήγαγεν ἀνέμους ἓν χόλπῳ; Τίς συνέστρεψεν ὕδωρ 
ἐν ἐματίῳ ; Τίς ἐχράτησε πάντων τῶν ἄχρων τῆς γῆς; 
Τί ὄνομα αὐτῷ, xat *l ὄνομα τῷ Yl αὐτοῦ.» ὑὕτω 
γὰρ ἡρμήνευσαν οἱ λοιποί. ὁ μὲν ᾿Αχύλας εἰπών - 
« TL ὄνομα αὐτῷ, καὶ τί ὄνομα τῷ Υἱῷ αὐτοῦ; » χαὶ 
ὁ θεοδοτίων ὁμρίως'ε TL ὄνομα αὐτῷ, χαὶ τί ὄνομα τῷ 
Υιῷ αὐτοῦ; » Σαφῶς Y&p ἐν τούτοις μὲν χρατήσας 
τῆς Υῆς, xai χαταθεθηχὼς xal ἀνελθὼν εἰς οὐρανὸν, 
τά τε λοιπὰ δεόµενα τῆς χατὰ σχολὴν ἑρμηνείας πε- 
ποιηχὼς, οὐδεὶς ἂν γένοιτο ἕτερος τοῦ χΥἱοῦ τοῦ θεοῦ, 
ὃς αὐτὰ δ] ταῦτα διδάσχων ἔλεγεν ' « Οὐδεὶς ἀναδέ- 


6ηχεν εἰς τὸν οὐρανὸν εἰ μὴ ὁ ix τοῦ οὐρανοῦ χαταθὰς ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου" 


est omnium finium terre? Quod nomen ejus, et 
quod nomen fllio ejus '*? » Sic enim interpretati 
sunt reliqui, Aquila scilicet dicens: « Quod no- 
men ipsi, et quod nomen filio ejus? » Theodotio 
similiter, « Quod nomen ejus, et quod nomen 
filio ejus ? » Clare enim qui hic fertur terre impe- 
rasse, descendisse et ascendisse in coelum, et relí- 
qua peregisse, qua nonnisi per otium explicari 
possunt, nullus alius quam Filius Dei fuerit, qui 
hec ipsa docebat his verbis : « Nemo ascendit in 
colum, nisi qui de colo descendit Filius bomi- 


.nis !*. » Qui autem hic Filius ejus dicitur, secun- 


dum carnem intelligatur, quam ex semine David et 


Salomonis factam accepit. . 
» Ὁ 8 ἐνταῦθα λεγόμενος 


αὐτοῦ Υὸς εἴη ἂν ὁ χατὰ σάρκα νοούµενος, ἣν ἀνείληφεν ἐχ σπέρματος Δαυῖδ καὶ Σολομῶντος γενομένην. 
Ἁλλ' ims Ἰουδαίων παΐῖδες τὰς προχειµένας τῶν D — Sed quia Judsi has Proverbiorum voces univer- 


Παροιμιῶν φωνὰς εἰς τὸν ἐπὶ πάντων 8sbv. ἀνάξου- 
σιν, οὐχ εἰδότες τὸν Yiby τοῦ Θεοῦ, δειχτέον αὐτοῖς ix 
τῶν προχειµένων ὡς Υἱὸν θεοῦ, σαφῶς xal διαῥῥή- 
δην παρίστησιν fj Γραφὴ λέγουσα ' «Τί ὄνομα αὐτῷ, 
χαὶ τί ὄνομα τῷ Yl αὐτοῦ; » Φάσχων δὲ ὁ λόγος ἐν 
τῷ ψαλμῷ * « Ὁ θεὸς, τὸ χρίµα σου τῷ βασιλεῖ Be,» 
ἄλλο εἶναι τὸ χρίµα παρὰ τὴν χρίσιν διδάσχει. Κρίμα 
γὰρ τὸ ἅπαξ δόξαν τῷ θεῷ xat τὸ κριθὲν παρ) αὐτῷ 
τυγχάνει’ χρίσες δὲ τῶν κχρινοµένων διάχρισις, ᾗ 


* Psal. 1, 6-8. !* Prov. vi, 12, !! ibid, 32, 95. 





sorum Deo referent, nescientes Filium Dei hisce 
verbis quasi vere Filium Dei demonstrandum ipsis 
esse, id clare et aperte Scriptura declarat his ver- . 
bis : « Quod nomen ejus, et quod nomen Filio ejus? » 
Cum autem Scriptura in psalmo dicit, « Deus, ju- 
dicium tuum regi da; » diversum esse judicium 
a judicatione docet. Nam judicium est quod semel 
Deo placitum et judicatum est ; judicatio vero est 
eorum quze judicantur examen, quod sequitur pro 


5 Prov. 90, 4... !? Joan. nir, 15. 





796 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III, — EXEGETICA. 


798 


merito singulis data retributio, Quare hic non ju- A παραχολουθεῖ τὸ χατ᾽ ἀξίαν ἀπονεμητιχὸν ἑχάστῳ. 


dieationem postulat regi dari, sed judicium, sive 
sententiam et placitum Patris de divino Filii sui ad 
homines adventu. Judicium itaque regi, justitia 
vero filio regis datur. Ipse quippe rex justitia erat, 
ut declarat Apostolus dicens : « Qui factus est 
nobis sapientia a Deo, justitia item et sanctificatio, 
et redemptio !*, » Hzc itaque Patris justitia lilio 
regis data est ex semine David secundum car- 
nem facto: in quo ceu in templo habitavit Dei 
verbum et sapientia et justitia. Causam vero cur 
justitia memorato filio regis data sit , deinde docet 
his verbis : « Judicare populum tuum in justitia, et 
pauperes tuos in judicio. » Oportebat enim paupe- 
res Dei, et populum ejus in hominibus a filio regis 
in justitia judicari : quia alio modo regem susce- 
pturi hon erant. Quamobrem formam servi acci- 
piens et babitu inventus ut bomo, per Filium homi- 
nis quem assumpsit, ex omnibus gentibus secun- 
dum hoc justi viri dictum (1), « elegit sibi populum 
peculiarem !*; » necnon eos qui hic pauperes ejus 
vocantur, quos ille beatos predicat his verbis : 
« Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est 
regnorum coelorum 15. » Et alias de justitia hzec do- 
«et Apostolus : « Non enim erubesco Evangelium : 
virtus enim Dei est in salutem omni credenti, Ju- 
dzo primum, et Grzco. Justitia enim in ipso reve- 
latue "", » De pauperibus item h»c. ipse declarat : 


« Videte enim vocationem vestram, fratres, quia. 


non multi sapientes secundum carnem, non multi 
nobiles, non multi potentes : sed qus stulta sunt 
mundi, elegit Deus, ut confundat sapientes ; et in- 
firma et contemptibilia elegit, et ea quz non sunt, 
ut ea quee sunt, destrueret ; ut non glorietur omnis 
caro in oonspectu Dei 18. » 


Διόπερ ἐνταῦθα οὗ τὴν Χρίσιν ἀξιοί δοῦναι τῷ Ba- 
σιλεῖ’ ἀλλὰ τὸ χρίµα, τουτέστι τὸ δόγµα xaX τὸ χρι- 
θὲν τῷ Πατρὶ περὶ τῆς εἰς ἀνθρώπους θεοφανείας 
αὑτοῦ. Τὸ μὲν οὖν χρίµα τῷ βασιλεῖ δέδοται” ἡ δὲ 
δικαιοσύνη τῷ νἱῷ τοῦ βασιλέως. Διχαιοσύνη Y&p &v 
αὐτὸς ὁ βασιλεὺς, ὥαπερ οὖν maplewatv ὁ ᾽Από- 
στολος εἰπών: « "Oc ἐγενήθη ἡμῖν σοφία ἁπὸ θΘεο, 
δικαιοσύνη τε xal ἁγιασμὸς, xal ἀπολύτρωσες. » Αὕτη 
τοίνυν ἡ τοῦ Πατρὸς διχαιοσύνη τῷ Υἱῷ τοῦ βασιλέως 
δέδοται τῷ Ex απέρµατος Δαυῖδ χατὰ σάρχα ΎΊενο- 
µένῳ: ἐν ᾧ κατῴχησεν ὥσπερ iv ναῷ ὁ τοῦ Θειῦ 
λόγος καὶ ἡ σοφία, χαὶ ἡ δικαιοσύνη. Τὴν δὲ αἰτίαν 
τοῦ δοθῆναι τὴν δικαιοσύνην τῷ δηλωθέντι υἱῷ cU 
βασιλέως, ἑξῆς διδάσχει λέγων ΄ « Ἀρίνειν τὸν λαόν 


B σου ἓν δικαιοσύνῃ, χαὶ τοὺς πτωχούς σου ἓν χρίσει. » 


Ἔδει γὰρ τοὺς πτωχοὺς τοῦ θεοῦ xal τὸν ἐν ἀνθρώ- 
ποις λαὺν αὐτοῦ ὑπὺ τοῦ υἱοῦ τοῦ βασιλέως διαχρί- 
νεσθαι ἓν διχαιοσύνη΄ ἐπεὶ μὴ ἐχώρουν ἄλλως δέξα- 
σθαι τὸν βασιλέα. Διόπερ μορφὴν δούλου λαθὼν καὶ 
σχήµατι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος, δι οὗ ἀνείληφεν 
Υἱοῦ ἀνθρώπου ἐξ. ἁπάντων τῶν ἐθνῶν χατὰ τοῦ δι- 
xalou λόγον, « ἐξελέξατο ἑαυτῷ λαὺν περιούσιον, » 
xaX τοὺς χαλουµένους αὑτοῦ πτωχοὺς, οὓς καὶ µα- 
καρίζων ἔλεγε -^« Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύµατι, 
ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.» Καὶ ἄλλως 
δὲ περὶ τῆς δικαιοσύνης διδάσχει ὁ  λπόστολος λέ- 
Tov * «Οὐ γὰρ ἐπαισχύνομαι τὸ Εὐαγγέλιον - δύναµις 
γὰρ θεοῦ ἐστιν εἰς σωτηρίαν παντὶ τῷ πιστεύοντε, 
Ἰουδαίῳ τε πρῶτον xaX Ἕλληνι. Δικαιοσύνη γὰρ ἐν 
αὐτῷ ἀποχαλύπτεται. » Καὶ περὶ τῶν πτωχῶν πάλιν 
ὁ αὐτὸς διασαφεῖ λέγων * « Βλέπετε γὰρ τὴν s oe 

ὑμῶν, ἀδελφοί, ὅτι οὗ πολλοὶ σοφοὶ χατὰ cápxa, cO 
πολλοὶ εὐγενεῖς, οὐ πολλοὶ δυνατοί’ ἀλλὰ τὰ μωρὰ 
τοῦ χόσµου ἐξελέξατο ὁ θεὸς, ἵνα χαταισχύνῃ τοὺς 


σοφούς” xal τὰ ἀσθενῆ χαὶ τὰ ἐξουθενημένα ἑξελέξατο, xal τὰ μὴ ὄντα, ἵνα τὰ ὕντα χαταργίέση ὅπως 


μὴ χαυχῄσηται πᾶσα σὰρξ ἑνώπιον τοῦ θεοῦ. » 


VgRs. 3. « Suscipiant montes pacem populo, et 
colles justitiam. » Prztter priora hec quoque spiri- 
tus propheticus precatur, ut montes quondam po- 
pulo infesti, posita inimicitia, pacem cum eo habe- 
rent, et ut colles predictam justitiam eidem populo 
apnunliarent. Jam pridem enim montes cum po- 
pulo inimicitias gesserunt, et colles similiter. 
Cum autem filius regis populum olim extraneum, 
proprium sibi facit, tunc montes, ut hic vocan- 
1àr, pacem cum populo habent. Montes autem et 
colles pacem cum populo habentes, quos esse dixc- 
ris, nisi angelorum chorum, et his superiores divi- 


xas virtutes? qu: cum olim populus extraneus Deo 


esset, inimicitias cum eo gerebant ; nunc autem 
cum in possessionem fllii regis venerit, posita ini- 
»nicitia, amica ejus effect: sunt. Quis sit vero po- 
pulus ex omnibus gentibus coactus intelliges , si 
ns conferas Zacharie prophetiam, quz sic babet : 


«d$ Cor. 1,50. !* Deut. xiv, 2. '* Matth. v, 2. 


(1) Vel, secundum justitiv rationem. 


c "Avala6ézocav τὰ ὄρη εἰρήνην τῷ λαῷ, καὶ ot 
βουνοὶ διχαιοσύνην. » Πρὸς τοῖς προτέροις xai ταῦτ.. 
τὸ πνεῦμα τὸ προφητικὸν εὔχεται, ὅπως τὰ ὄρη τὰ 
πάλαι ἐχθραίΐνοντα τῷ λαῷ εἱἰρηνεύσειε πρὸς αὑτὸν 
ἀπωθούμενα τὴν ἔχθραν , xal ὅπως οἱ βουνοὶ τὴν 
προλεχθεῖσαν διχαιοσύνην τῷ αὐτῷ λαῷ εὐαγγελί- 
ζωνται. Ἡρότερον μὲν γὰρ τὰ bor ἔχθραν εἶχε πρὺς 


D τὸν λαὸν, xat οἱ βουνοὶ ὡσαύτως” ὅτε δὲ ὁ υἱὸς τοῦ 


βασιλέως ἴδιον ἑποιῄσατο τὸν λαὺν πάλαι ἁπηλλο- 
πριωμµένον αὐτοῦ, τηνικαῦτα xal τὰ καλούμενα Év- 
ταῦθα ὄρη εἰρηνεύει πρὸς τὸν λαόν. "Όρη δὲ xat βου- 
νοὺς εἰρηνεύοντας ἀνθρώποις τίνας ἂν εἶποις ἢ τὸν 
ἀγγέλων χορὸν xai τὰς τούτων ἀνωτέρας θείας ὃν- 
νάµεις; al πάλαι μὲν, ὅτε ἀλλότριος ἦν ὁ λαὺς τοῦ 
θεοῦ, ἐχθραὶ σαν αὐτοῦ ’ νῦν δ ὅτε κτήµα γέγονε 
τοῦ υἱοῦ τοῦ βασιλέως, ὑφιλιώθησαν αὐτῷ µεταθα- 
λόννες τῆς ἔχθρας. Άοησεις δὲ τὸν ἐξ ἁπάντων τῶν 
ἐθνῶν συνηγµένον Xaby, παραθεὶς τούτοις τὴν bv τῷ 


*! Rom. 1, 16... !* 1 Cor. s, 26-29. 


ται, Χαὶ χατασχηνώσει ἐν µέσω σου, λέγει Κύριος. 
Καὶ χαταφεύξονται ἔθνη πολλὰ ἐπὶ τὸν Κύριον, xal 
ἔσονταί pot el; λαὸν, χἀγὼ ἔσομαι αὐτοῖς εἰς Θεόν. 
Καὶ γνώσονται, ὅτι Κώριος παντοκράτωρ ἕξαπ- 
ἐσταλχέ µε πρὸς ad. 2 Σαφῶς γὰρ διὰ τούτων ἀπὸ τῶν 
ἐθνῶν, ἁλλ᾽ οὐχ ἀπὸ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους συντάξειν 
αὐτὸς ἑαυτῷ λαὸν ὁ Κύριος εὐαγγελίζεται. Τούτῳ δὴ 
οὖν τῷ λαῷ at δυνάµεις αἱ ὑπερχόσμιοι καὶ αἱ ἀγγε- 
λιχαὶ, ὄρη xai βουνοὶ ἐνταῦθα ὀνομαζόμεναι, εἰρῃ- 
νευσαν ἐχθραίνουσαι τὸ πρὶν, ὅτε τῇ ἀθέῳ προσεῖχεν 
εἰδωλολατρείᾳ. Ai &' αὗταὶ δικαιοσύνην εὐαγγελί- 
ζονται τῷ αὑτῷ λαῷ' Ἠτοι τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ, 
αὐτὸν ὄντα τὴν δικαιοσύνην, f] τὸ σωτήριον Εὐαγγέ- 


gient gentes multe ad Dominum, et erunt mihi in 
populum, et ego ero eis in Deum. Et cognoscent 
quia Dominus omnipotens misit me ad te !*. » His 
quippe Dominus, ex gentibus se, non ex Judaica 
gente, sibi populum congregaturum esse perspicue 
denuntiat. Huic sane populo virtutes qu: supra 
mundum et angelice sunt, bic montes et colles 
vocata, ad pacis conditiones venerunt ; quz olim, 
cum populus impie idololatrize bzereret,infestze erant. 
Ha vero ipse justitiam eidem populo annuntiant, 
videlicet Christum Dei, qui vere justitia est; sive 
salutare Evangelium, cujus causa dictum est : 
« Suscipiant montes pacem populo, et colles justi- 


λιον, δε ὃ Mexsav: « Αναλαθέτωσαν τὰ ὄρη εἰρήνην B tiam. » ο porro evenient, quia memoratus filius 


τῷ λαῷ, καὶ οἱ βουνοὶ διχαιοσύνην. » Καὶ ταῦτα 
ἔσται, ἐπειδὴ ὁ προλεχθεὶς υἱὸς τοῦ βασιλέως « χρινεῖ 
τοὺς πτωχοὺς τοῦ λαοῦ, xal σώσει τοὺς υἱοὺς τῶν 
πενῄτων * » αρίνας γὰρ πρότερον ἀξίους εἶναι σωτη- 
plac, οὕτως αὐτοὺς σώζει. Οὐ γὰρ ἀκρίτως, μετ 
ἑξητασμένης δὲ κρίσεως τὴν σωτηρίαν παρέχει τοῖς 
ἑαντοῦ πτωχοῖς xal τοῖς υἱοῖς τῶν πενήτων, ὧν xal 
ἡ προφητεία µέμνηται λέγουσα’ « Εὐαγγελίσασθαι 
πτωχοῖς ἀπέσταλχέ µε" χηρῦξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν 
χαὶ τυφλοῖς ἀνάθλεφιν.» Πτωχοὺς δὲ ποίους qnot, ἢ 
τοὺς δυναµένους ὁμοίως Παύλῳ λέγειν « "Aypt τῆς 
ἄρτι ὥρας καὶ πεινῶμεν xai διφῶμεν, χαὶ Ίυμνη- 
τεύοµεν, xai χολαφιζόµεθα, xal ἁστατοῦμεν * » τούς 
τε ὁμοίως Πέτρῳ φῄδαντας" ε ᾿Αργύριον xal χρυ- 


regis « judicabit pauperes populi, et salvos faciet 
filios pauperum; » nam cum prius salute dignos 
judicasset, sic eis salutem impertit. Non enim sine 
previo judicio, sed premisso examine, salutem 
przbet pauperibus suis et filiis pauperum, quorum 
prophetia meminit dicens : « Evangelizare pauperi- 
bus misit me : predicare captivis dimissionem, et 
czcis visus restitutionem 39, » Mendicos vero quos 
ait, nisi eos qui perinde atque Paulus dicere valent, 
« Usque in banc horam et esurimus et sitimus, et 
nudi sumus, et colaphis ceedimur, et instabiles su- 
mus *! : » atque eos qui cum Petro hzc effari pos- 
sunt, « Argentum et aurum non est mihi **. » Tales 
sibi pauperes paravit, przecipiens illis ut non possi- 


σίον οὐχ ὑπάρχει uot. » Τοιούτους δὲ πτωχοὺς αὐτὸς C derent aurum neque argentum in zonis, neque 


ἑαυτῷ παρεσκεύαξε παραινῶν ui κτῆσθαι χρυσίον 
μηδὲ ἀργύριον εἰς τὰς ζώνας, ph πήραν εἰς ὁδὸν, 
μηδὲ δύο χιτῶνας , μηδὲ ὑποδήματα, μηδὲ ῥάδδον. 
« Τοιοῦτοι δὲ σαν χαὶ οἱ πάλαι περιελθόντες kv. µη- 
λωταῖς, ἓν αἱγείοις δέρµασιν , ὑστερούμενοι, θλιθό- 
p.évot, χακουχούμενοι, iv ἑρημίαις πλανώμενοι xat 
ὄρεσι, καὶ σπηλαίοις, xal ταῖς ὁπαῖς τῆς γῆς.» ᾽Αλλ' 
εἰ μὲν τούτων μόνον ἐμνημόνευσεν ὁ λόγος, ἆπο- 
χέχλειστο πᾶς ὁ μὴ τοιοῦτος" νῦν δὲ xa) δεύτερον 
πἆγμα χαταριθμεῖται φάσχων « Καὶ σώσει τοὺς 
υἱοὺς τῶν πενῄτων. » Υἱοὶ δὲ πενῄτων σαν οἱ τῶν 
ἁποστόλων xal μαθητῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν γνώ- 
ρ:µοι, ὁποίους ὁηλῶν ὁ ᾿Απόστολος ἔλεγεν’ « Ἐὰν γὰρ 
πολλοὺς παιδαγωγοὺς ἔχητε ἐν Χριστῷ, ἀλλ᾽ οὗ πολ- 
λοὺς πατέρας: bv γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ ἐγὼ ὑμᾶς ἐγέν- 
νησα "2 xai πάλιν « Téxva pou , οὓς πάλιν ὠδίνω 
ἄχρις οὗ μορφωθῇ Χριστὸς ἐν ὑμῖν. » ᾽Αλλὰ τοὺς μὲν 
πτωχοὺς ἑαυτοῦ xai τοὺς υἱοὺς τῶν πενήτων σὺν δι- 
χαιοαύνῃ xai ὀρθῇ χρίσει σώζει’ τὸν δὲ συχοφάντην 
προῃρημένον T] xai τὸν Aabv αὐτοῦ xai τὴν 'Exxin- 
σίαν πολεμεῖν (uuplot δὲ συχοφάνται τὴν Ἐχχλησίαν 
αὐτοῦ διαθάλλουσι), καὶ τὸν βίον τῶν ἐν τῇ Ἐχχλησίᾳ 
αὐτοῦ διαπρεπόντων ἄλλοι συχοφαντοῦσιν ὧν ἐπι- 
στήῄσας τῇ τελευτῇ τοῦ βίου, ὄψει ὅπως εἴρηται τὸ, 
«Kal ταπεινώσει συχοφάντην. » Τίς γὰρ τῶν τνραν- 


39 Zach. v, 10, 11. 
?* E (ος. iv, 15. 


3*5 (αἱ. iv, 19 





10 [sa. χι, 1. *! I Cor. 4, 11. 


peram ad viam, neque duas tunicas, neque calcea- 
menta, neque virgam **. Hujusmodi item erant illi 
olim « cireumeuntes in melotis, in pellibus capri- 
nis, egentes, angustiati, afflicti, in solitudinibus 
errautes, in montibus, in speluncis et in foramini- 
bus terrz ?**. » Sed si hosce solum sermo comme- 
morasset, exclusus sane foret quisquis iis nom . 
similis esset. At jam alium ordinem enumerat di- 
cens, « Et salvos faciet filios pauperum. » Filii vero 
pauperum erant apostolorum et discipulorum Ser- 
valoris nostri noti, quos Apostolus hisce verbis tn- 
dicavit: « Nam etsi multos pzdagogos habeatis in 
Christo, sed non : multos patres: in Christo enim 
Jesu ego vos genui **; » ac rursum : « Filii mei, 
quos rursum parturio, donec formetur Christus in 
vobis **. » Verum pauperes suos et fllios pauperum 
cum justitia et recto judicio salute donat. Calum- 
niatoris autem, qui in animum induxit populum et 
Ecclesiam ejus impugnarc (nam sexcenti syco- 
phante sunt qui Ecclesiam ejus calumniantur) ; 
imo etiam aliorum qui probi instituti viros in Ec- 
clesia ejus sycophantiis impetunt, vit» exitum per- 
pendens, probe intelliges cur dicatur, « Et humi- 
liabit calumniatorem. » Quis enim eorum, qui ty- 
rannice jn Salvatoris nostri Ecclesiam egerunt, 


* Iebr. xi, 57. 


?? Act. 11, 0, 3 Mattb, x, 9. 





799 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS ΙΠ. -- EXEGETICA. 


8(9 


eamque blasphemis dictis et sycophantiis traduxe- A νευσάντων, xai τὴν τοῦ Σωτῆρος tjv Ἐκκλησίαν 


runt, dejectus non fuit ? Quis ex sapientibus hujus 
szeculi linguam suam exacuit contra divinam Scri- 
pturam, quin sycophantiz: sue pignora retulerit? 
Sed cum bene multi sycophantze contra Ecclesiam 
ejus insurrexerint, omnesque prorsus dejecti et hu- 
miliati fuerint; ipse tamen una cum sole perman- 
&urusg, ac perinde atque sol doctrinze sua radiis to- 
tum orbem illustraturus przdicitur; et ante lunam 
futurus prenuntiatur; sive secundum Aquilam, 
« Et in faciem υπ. » aut secundum Symmachum, 
« Et in conspectu lunz permanebit. » Non enim, 
onte lunam, id est, antequam luna fleret; sed co- 
ram, id est, in conspectu lunz est reputandus. 
Quemadmodum enim sol diem efficit cum super 


βλασφηµίαις xal συχοφαντίαις περιδαλλόντων, o) 
τεταπείνωται: Τίς τῶν σοφῶν τοῦ αἰῶνος τούτου, 
τὴν αὐτοῦ γλῶτταν ἀχονήσας κατὰ τῆς θεςπνεύστου 
Γραφῆς, οὗ τὰ ἐπίχειρα πἐπονθε τῆς συχκοφαντίας: 


'AXA& γὰρ πλείστων ὅσων ἐπισταμένων συκοφαντῶν 


χατὰ τῆς Ἐχκλησίας αὐτοῦ, πάντων τε χατὰ χαιροὺς 
ταπεινουµένων , αὐτὸς συμπαραμένειν τῷ ἡλίῳφ θε- 
σπἰζεται, ὁμοίως ἡλίῳ ταῖς αὐγαῖς τῆς αὐτοῦ διδα- 
σχαλίας τὸν σύµπαντα καταλάµπων χόσμον * xai πρὸ 
τῆς σελήνης δέ’ 7| κατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, « Kal εἰς πρὀσ- 
ωπον τῆς σελήνης.» ἢ χατὰ τὸν Σύμμαχον, « Kol 
ἔμπροσθεν τῆς σελήνης διαμενεῖ. » O0 γὰρ πρὸ τῆς 


σελήνης, τουτέστι πρὶν γενέσθαι τὴν σελήνην ^ ἀλλ’ 
ἐνώπιον ὥσπερ xal ἔμπροσθεν ἠγούμενος τῆς σελ{- 


terram. advenit; luna vero lumine suo noctis tene- B νης. Ὥσπερ γὰρ ἥλιος μὲν ἡμέραν ἐργάζεται ὑπερ 


bras solvit : eodem modo qui in vaticinio fertur, 
perinde atque luna animas in tenebris et nocte ver- 
santes illuminat; atque veluti sol totum illustrat 
orbem, 46 permanet et perseverat usque ad con- 
summationem szculi. Quandiu enim sol totum or- 
bem Letificat, tasdiu et. ille una cum sole perma- 
nens et perseverans hominum animas illuminat ; ac 
perinde atque luna plena in generationes generatio- 
num perdurare dicitur. E 


Vgns. 6-8. « Descendet sicut pluvia in vellus, 
et sicut stillicidia stillantia super terram. » De- 


T^c Υενόµενος * σελήνη δὲ νυχτὸς διαλύει τὸ σχότος 
τῷ ἑαυτῆς quil: τὸν αὐτὸν τρόπον xal ὁ προρη- 
τευόµενος ὁμοίως μὲν σελἠνῃ τὰς Ev σκότῳ xo νυκτὶ 
τνγχανούσας φυχὰς φωτίζει, ἡλίῳ δὲ παραπλησίως 
τὸν σύµπαντα χαταλάμπει χόσµον, διαμένει τε καὶ 


συμπαραμένει ἄχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος. Ele 


ὅσον Υὰρ ἥλιος τὸν σύµπαντα φαιδρύνει χόσµον, 5l; 
τοσοῦτον χαὶ αὐτὸς τῷ ἡλίῳ συµπαραµένων xel συν- 


εχτεινόµενος τὰς τῶν ἀνθρώπων φωτίξει φυχάς᾽ 
ᾠσαύτως δὲ xal σελἠνῃ πλησιφαεῖ παραπλησίως εἰς 
γενεὰς γενεῶν λέγεται διαρκεῖν. 

« Καταθῄήσεται ὡς ὑετὸς ἐπὶ πόχον, xai ὡσεὶ στα- 
γόνες στάζουσαι ἐπὶ τὴν γῆν.» Κατάδασιν τοῦ 8:05 


sceusum Dei Verbi intelligas, si consideres depres- (; Λόγου νοῄσεις, ἐπιστῆσας τῇ χαταδάσει καὶ τῇ συµ- 


sionem et altemperationem qua se hominum parvi- 
tati adaptavit, cum « humiliavit semetipsum for- 
mam servi accipiens, et habitu inventus ut bomo *!.» 
Quare dicitur, « Descendet. » Necesse vero fuit ut 
exemplo prophetia uteretur dicens, « Sicut pluvia 
in vellus. » Quod similiter reliqui omnes ediderunt, 
Aquila scilicet, « Et descendet sicut pluvia in 
pellem; » Symmachus, « Descendet sicut ros in 
vellus; » parique modo reliqui interpretes, de- 
clarantes Verbi, «quod in prophetia, fertur ex 
sublimi, sive ex ipsis colis, descensum in terram : 
ipsumque quiete ac sensim, advertente ne:nine, 
descendisse subindicantes. Pluvia quippe in vellus 
insensili modo sine strepitu demittitur. Quia igitur 


περιφορᾷ χαθ᾽ fjv συμπεριενεχθεὶς τῇ τῶν ἀνθοώπων 
σµικρότητι, « ἑταπείνωσεν ἑαντὸν μορφὴν δούλου 
λαδὼν, xat σχἡµατι εὑρεθεὶς ὡς, ἄνθρωπος. » Δι ὃ 
λέλεχται’ ε«Καταθήσεται. ») Αναγκαίως δὲ καὶ 
παραδείγματι κέχρηται προφητεία φῄσασα, « Ὢ» 
ὑετὸς ἐπὶ πόχον. » "O δὴ συμφώνως ol λοιποὶ 
πάντες ἠρμήνευσαν  Αχύλας μὲν εἰπὼν, « Kat χατα- 
θήσεται ὡς ὑετὸς ἐπὶ xoupáv* » Σύμμµαχος 6b, « Ka- 
ταθήσεται ὡς δρόσος ἐπὶ móxov- » xal ol λοιποὶ 
ἑρμηνενταὶ ὁμοίως * παριστῶντες τοῦ Λόχου τὴν ἐξ 
ὕψους τὴν ἐξ αὐτῶν οὐρανῶν κάθοδον ἐπὶ γῆς τοῦ 
προφητευοµένου ᾿ xal ὡς ἠρέμα καὶ ἡσυχῆη μηδενὸς 
αἰσθομένου καταθέδηχεν. 'Ὑετὸς γὰρ ἐπὶ πόχον κατ 

ιὼν, ἀνεπαισθήτως xal ἀψοφητὶ χάτεισιν. Ἐπεὶ 


Servatoris nostri generatio secundum carnem tali D τοίνυν 4j xa:à σάρχα Ὑένεσις τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 


dispensatione facta est, ut ne ex vicinis quidem ul- 


lus conceptionis et partus sancte Virginis myste-" 


rium vel cogitaret vel audiret; quod ipsum presens 
sermo subindicavit dicens : « Descendet sicut pluvia 
in vellus; » et alias, quia vellus ovium pellis est, 
si cogites Servatorem ipsum ita docuisse, « Non 
veni nisi ad oves quz perierunt domus Israel ** ;» 
presens dictum hujusmodi voci coaptabis. Non 
enim ad aliam gentem descendit, sed ad solam Ju- 
daicam, penes quam commoratus est. Primus 
ergo ejus descensus talis fuit, qualis pluviz in vel- 
l:s secundum jam traditam rationem. Post hzc 

* Philip. 1, 8. ** Matth, xv, 24. 

(1. Forte τοῖς. 


τοιαύτην ἀνείληφε τὴν οἰκονομίαν, ὡς µηδένα νοῆσαι 
μηδὲ ἀκουσθῆναι, μηδὲ τοὺς (1) Ex γειτόνων οἰχοῦσι τὸ 
µνατήριον τῆς συλλήφεως καὶ τοῦ τοχετοῦ τῆς ἁγίας 
Παρθένου. Τοῦτ αὐτὸς ὁ παρὼν Ἱνίξατο λόγος, 
εἰπών. εΚαταβήσεται ὡς ὑετὺς ἐπὶ πόκον. : καὶ 
ἄλλως, ἐπειδὴ πόχος προθάτων δορὰ, νοῄσας ὅπως 
αὐτὸς ἐδίδασχε λέγων ὁ Σωτήρ; « Οὐχ ᾖλθον εἰ μὴ 
εἰς τὰ πρόδατα τὰ ἁπολωλότα οἴκου Ἱσραήλ: » 
ἑφαρμόσεις τὸ παρὸν λόγιον τῇ αὐτοῦ φωνῇ. Οὐ γὰρ 
ἐπὶ, ἕτερον ἔθνος χαταθέδηκεν, ἀλλ' ἐπὶ µόνον τὸ 
Ἰουδαίων, παρ’ οἷς καὶ τὰς διατριθὰς ἑποιῆσατο. Ἡ 
μὲν οὖν πρώτη χατάβδασις αὐτοῦ véqovty ὡς ὑετὸς 

















801 COMMENTARIA IN PSALMOS. 802 
ἐπὶ πόχον χατὰ τοὺς ἁποδοθέντας τρόπους ' μετὰ A autem, non ultra sicut in vellus, sed magno cum 


φαῦτα δὲ οὐχέτι ὡς ἐπὶ πόχον, ἀλλὰ σὺν πολλῇ 
κινῄσει' καὶ χτύπος ἑξάκονστος γέγονε χαθ᾽ ὅλης τῆς 
οἰχουμένης ἡ διδασχαλία αὐτοῦ. Ac ὃ ἐπιλέγεται ἑξῆς, 
« xai ὡσεὶ σταγόνες στἀζουσαι ἐπὶ τὴν γῆν.» Στα- 
Υόνες γὰρ ἢ φεχάδες χατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτὰς 
στάζουσαι ἐπὶ τὴν γῆν οὐκέτ ἀφοφητὶ, σὺν πολλῷ 
δὲ ψόφῳ χατίασι. Καὶ τοῦτο 6b τέλος ἐτύγχανεν, ὅτε 
εἰς πᾶσαν τὴν γην ἐξῆλθεν 6 φθόγγος τῶν ἁποστόλων 
αὑτοῦ, xai εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰχουμένης τὰ ῥήματα 
αὐτῶν. . 

Τούτοις ἑξῆς εἴρηται € Ανατελεῖ ày ταῖς ἡμέραις 
αὑτοῦ δικαιοσύνη xa πλῆθος clpfivnc* » χατὰ δὲ τὸν 
Ἀχύλαν, « Βλαστήσει àv ἡμέραις αὐτοῦ δίχαιος xal 
πλῆθος εἰρήνης ^ » χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, « 'Av0t- 


ctt ἓν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ δίχαιος. » Ἡμέραι δὲ B 


τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν αἱ ἀπὺ τῆς παρουσίας αὐτοῦ 
µέχρι τῆς συντελείας coU αἰῶνος νοηθήσονται. ΄"Ὥσπερ 
γὰρ ἀχούομεν τὸ, ε Ἐν ταῖς ἡμέραις Δαυῖδ, » xat, 
ε Ἐν ἡμέραις Ἱεροθοὰμ, » οὕτως εἴεν ἂν ἡμέραι 
κοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. 'AJÀ' ἐχεῖνοι μὲν, πρὸς ὀλίγον 
φανέντες, θἄᾶττον ἀπεσθέσθησαν δι’ ὃ χαὶ αἱ ἡμέραι 
αὐτῶν ἐξέλιπον ’ ai δὲ ἡμέραι τοῦ Σωτήρος ἡμῶν 
ὁπόσαι τυγχάνουσι, φθάσας ὁ λόγος ἑδήλωσεν εἰπών' 
« Συμπαραμενεῖ τῷ ἡλίῳ xaX ἔμπροσθεν τῆς σελήνης 
γενεὰς γενεῶν: » οἷς ἀχολούθως xa αὐτὸς τοῖς &av- 
τοῦ μαθηταῖς ἑπηγγέλλετο λέγων" « Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ) 
ὑμῶν tip ἄχρι τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος' » Οὕτω 
γὰρ ημελλε συµπαραμένειν τῷ ἡλίῳ. Οὐχοῦν ἐν ταῖς 
ἡμέραις αὐτοῦ, χαθ᾽ ἃς συμπαραμενεῖ τῷ ἡλίῳ, xal 
ὁμοίως σελήνῃ τὰς τῶν kv σχότῳ φωτίδει ψυχάς, &va- 
λάμψει ἐπὶ πάσης τῆς γῆς δικαιοσύνη" ἡ κατὰ. τὸν 
Αχύλαν, « δίκαιος' » οὐχέτι παρὰ Ἰουδαίοις µόνοις 
ἑνός που καὶ δευτέρου ὀνομαζομένου δικαίου, καθ᾽ 
ὅλης δὲ τῆς οἰχουμένης µυρίων &v Χριστῷ δικαιουµέ- 
νων. Τὸ δὲ πλῆθος τῶν δικαίων τῶν ἐν ταῖς ἡμέραις 
τοῦ Σωτήρος ἀνθούντων χαὶ φωτὸς δίχην ἀνατελλόν- 
των ὁμοίως τῷ ἑαυτῶν φωστῆρι νοῄσεις ἀπὸ τοῦ mf. 
θους τῶν ἁπανταχοῦ γῆς μαρτύρων αὑτοῦ χαὶ τῶν 
χατὰ τὴν Ἐκχκχλησίαν αὐτοῦ τὸν ἀγγελιχὸν ἓν παντε- 
λεῖ ἀγνείᾳ χατορθούντων βίον. El δὲ xa δικαιοσύνη 
ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ ἀνθήσειν λέλεχται, xal τοῦτο 
ὅπως δι ἔργων πληροῦται ἔστι χαταμαθεῖν Ex. τοῦ 
μὴ Ἰουδαίους μόνους, ἀλλὰ xal πᾶν ἔθνος χαλεῖσθαι 
ἐπὶ τὴν ἔνθεον πίστιν, δούλους τε ἐξ ἴσου τοῖς ἔλευ- 
θέροις θεοσεδεῖν, xaX πένητας ὁμοίως τοῖς πλουσίοις, 
ἄρχοντάς τε αὖν ἀρχομένοις σὺν πολλῇ θεοῦ δικαιο- 
σύνῃ. "Orte δὲ πλῆθος εἰρήνης ἀνατέταλχεν ἐν ταῖς 
δηλωθείσαις τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἡμέραις, νοῆσαι 
ἔστιν ἐπιστήσαντα τῇ χαταστάσει τῶν πρὸ τῆς αὐτοῦ 
παρουσίας πραγμάτων. Καθ’ fjv «b σύμπαν τῶν ἀν- 
θρώπων Ὑένος διῄρητο ἀποτετμημένων ὥσπερ ἐς 
ἑνὺς σώματος εἰς μυρία διεσπαρµένα µέλη, ἄλλων 
ἄλλως ἐθνῶν πάλαι πρότερον ἀφωρισμένων, πολε- 
µούντων τε ἀλλήλοις xal πολεµουµένων’ xaX τῶν μὲν 
τυραννουµένων, τῶν δὲ δηµοχρατουµένων, ἑτέρων δὲ 
ὁλιγαρχουμένων' τοπάρχων κατ Éüvog xal τυράννων 


*? Mattb, xxviii, 10. 


motu, sonitus sive doctrina ejus per totum orbem 
ad omnium aures pervasit. Quare additur deinde, 
« et sicut stillicidia stilantia super terram. » Stil- 
licidia namque, sive « guttz» roris » secundum re- 
liquos interpretes, stillantes super terram, non 
prorsus sine strepitu, sed magno cum sonitu de- 
scendunt. ld vero tum finem accepit, quando in 
omnem terram exivit sonus apostolorum ejus, et 
in fines orbis terrse verba eorum. 


Sub hec dicitur : « Orietur in diebus ejus justi« 
tia et abundantia pacis;» secundum Aquilam vero, 
ε Germinabit in diebus ejus justus, et abundantia 
pacis; » secundum Symmachum vero, « Florebit 
in diebus ejus justus. » Dies autem Servatoris no- 
stri ab adventu ejus usque ad consummationem 
szeculi intelligendi sunt. Qua ràtione enim andimus, 
«In diebus D3vid; In diebus Jeroboam ; » eodem 
prorsus modo dies Servatoris nostri excipiendi 
sunt. Sed illi quidem cur ad breve tempus super-« 
stites fuissent, brevi exstincti sunt, quare dies il- 
lorum defecerunt. Dies vero Servatoris nostri quot 
sint, supra declaratum his verbis est : « Permane- 
bit cum sole et ante lunam, in generationes gene- 
rafjonum. » Consequenter ad hzc verba discipulis 
suis hzc pollicitus est: « Ecce ego vobiscum sum 
usque ad consummationem sseculi **; » ita enim 
cum sole permansurus erat. Itaque in diebus ipsius, 


ϱ queis cum 'sole permanebit, et «imili quo luna 


modo, animas in tenebris positas illuminabit , ju- 
stitia lucebit in universa terra; sive secundum 
Aquilam, « justus. » Nec ultra apud Judeos tan- 
tum unus aut alter justus nominabitur; sed per 
totum orbem in(üniti in Christo justificabuntur. 
Multitudinem autem justorum, qui in diebus Ser- 
vatoris nostri floruerunt, et qui luminis instar, per- 
inde atque ipsorum luminare, exorti sunt, iotelli- 
ges ex multitudine martyrum ejus per universam 
terram, eorumque qui in Ecclesia ejus anyelicam 
vitam cum omni castitate duxerunt. Quod si dictum 
est, futurum esse ut justitia in diebus ejus cíflo-- 
rescat ; eb hoc quo pacto eveniat hinc edisces, qued 
non tantum Judzi, sed etiam omnes gentes ad di- 
vinam fidem vocate sint, ac servi pariter et liberi 


D Deum colant, pauperes perinde atque divites, pr-a- 


cipes cum subditis, cum multa Dei justitia [ pie vi- 
vant]. Quo pacto autem abundantia pacis in me- 
moratig Salvatoris nostri diebus orta sit, probe ἱπ--. 
telligitur ex rerum ante primum ejus adventum 
conditione. Quo tempore totum humanum genus 
ceu ex uno corpore in in(nita membra hinc inde 
dispersa divisum-erat. Nam gentes alize alio modo. . 
a priscis jam temporibus divis fuerant; bellumque 
inter se gerebant, ab aliisque impugnaabanlur .: et 
alii quidem tyrannis subditi erant, alii democratia, 
alii paucorum dominatu zregebantur, toparch: et 





$03 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. $04 


tyranni varii imperium obtinebant ; ut vicinis non A κρατούντων" ὡς ἄμιχτα εἴναι xal ἅδατα τοῖς TATUM 


facultas esset ad finitimas regiones commeandi, quia 
nulla esset societas, bellaque inexpiabilia et impla- 
cabiles inimicitis jamdiu usque ad Servatoris no- 
stri tempus perdurarent. Ex quo autem sublatis 
regulis, monarchia gentibus mulis imperavit, vere 
fuit abundantia pacis, el commercium universarum 
gentium; ita «ut opere comprobetur hoc testimo- 
nimm soli Servatori nostro convenire. Tanc autem 
abundantiam pacis pernransaraim ait «donec aufera- 
tur luna,»sivesecundum Aquilam, «usquequo luna;» 
vel, secundum Symmachum, « donec antiquetur 
Juna. » Quandonam antiquabitur luna? In consum- 
matione seculi, qua hec prophetia implebitur : 
« Sol et luna obscurabuntur **;» ac rursum, « Non 


χώροις τὰ τῆς τῶν γειτόνων χώρας” πολέμους t£ 
ἁσπόνδους xai ἔχθρας ἀκαταλλάχτους &x µαχρου alu 
vog µέχρι τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν συνεστάναι. Ἔξ ἐχεί- 
νου δὲ πάσης πολυαρχίας ἐχποδὼν ἀρθείστις, povap- 
χία τῶν πλείστων ἐθνῶν ἐπιχεχράτηχε  ὙΥἐγονέ τε ὡς 
ἀληθῶς πλῆθος εἰρήνης, Χοινωνίαν καὶ ἐπιμιξίαν 
χτησαµένων ἁπάντων τῶν Eüvov* ὡς ἔργῳ μαρτυρεῖ- 
σθαι τὴν ἓν χεραὶ μαρτυρίαν µόνῳ τῷ Σωτῆρι ἡμῶν 
ἐφαρμόττουσαν. Τοῦτο δὲ τὸ πλῆθος τῆς εἑρήνης τα- 
ραµένειν φησὶν «ἕως οὗ ἀνταναιρεθῇῃ Ἡ σελήνη’ » 
ἡ κατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, « ἕως οὗ ἡ σελήνη” » 3) κατὰ 
«by Σύμμαχον, «ἕως παλαιώσεως τῆς σελήνης. » Πότε 
δὲ παλαιοῦται σελήνη; Κατὰ τὴν συντέλειαν τοῦ 
αἰῶνος, καθ ἣν πληρωθήσεται ἡ φάσχουσα προφη- 


erit tibi scl in lucem diei, neque luna illumiuabit te D «c(a- « Ὦ ἥλιος χαὶ fj σελήνη συσχοτάσουσι * » xal 


noctu ?!, » Itaque quemadmodum superius eum qui 
in vaticinio fertur, cum sole permansurum declara- 
bat; sic jam abundantiam pacis ab eo hominibus 
procurandz, usque ad consummationem duraturam 
esse valicinatur : quod scilicet quiete ac sine stre- 
pitu in Judaicam gentem ventura sit, et quod im- 
pletura sit totum orbem instar stillicidiorum stil- 
lantium super terram. Quod item futurum sit ut 
justitia oriatur in diebus ejus atque abundantia pa- 
cis, jam superius commonstratum est. . 


Sub hzc docet, non quodam angulo terrz cireum- 
scribendum dominatum ejus esse; sed dominatu- 
rum ipsum esse omnibus gentibus. Quamobrem di- 
ctum est : «Et deminabitur a mari usque ad mare.» 
Nam si termini quidam terre sunt, qui ipsam cir- 
cumquaque ambiant, videlicel maria Oceanusque, 
qui ab hominibus preternavigari nequit; sane id 
quod ab omnibus undique maribus continetur, Do- 
xino, qui przenuntiatur, confitebitur. Quocirca di- 
citur : « Et dominabitur a mari usque ad mare. » 
Dictum autem impletum noveris, si perpendas Dei 
Eeclesias ubique terrarum Christum ejus, Dominum 
priedicare. Sed etiam a flumine usque ad terminos 
orbis terrarum dominaturum eum necessario pro- 
nuntiat. Nos quippe ediscere opus erat undenam 
doctrine initium ducturus sit : signilücat autem 
principium ipsi futurum esse a (lumine. Quod flu- 


πάλιν: « Oox ἔσται σοι ὁ ἥλιος εἰς φῶς ἡμέρας, οὐδὲ 1) 
σελήνη φωτιεῖσοι τὴν νύχτα.» Οὐχοῦν ὥσπερ ἀνωτέρω 
συμπαραμένειν τῷ ἡλίῳ τὸν προφητευόµενον ἐδήλου, 
οὕτως xal ἐνταῦθα τὸ πληθος τῆς ὑπ αὐτοῦ προξενη- 
θησοµένης ἀνθρώποις εἰρήνης µέχρι τῆς συντελείας 
διαρχέσειν θεσπίξει. "Όπως μὲν οὖν χαταθήσεται 
ἠρέμα καὶ ἀφοφητὶ ἐπὶ τὸ Ἰουδαίων ἔθνος, xai ὡς 
πληρώσει τὴν σύμπασαν οἰχουμένην δίχην σταγόνων 
σταζουσῶν ἐπὶ τῆς γῆς, xal ὡς δικαιοσύνη ἀνατελεῖ 
ἐν ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ καὶ πλῆθος εἰρήνης. δεδήλωται 
διὰ τῶν εἰρημένων. 

Ἐξῆς δὲ διδάσχει, ὅτι μὴ £v γωνἰᾳ γῆς περιγρα- 
φῄσεται αὐτοῦ ἡ δεσποτεία’ χνριεύσει δὲ τῶν ἐθνῶν 
ἁπάντων. Δι ὃ λέλεχται’' « Καὶ χαταχυριεύσει ἀπὸ 
θαλάσσης ἕως θαλάσσης. » El γάρ ὲστί τινα πέρατα 
γῆς, ἃ δη πανταχοῦ χυχλοῦσι, θάλασδαι Ὠχεανός τε 
ἀπέραντος ἀνθρώποις * τοῦτο πάντων εἴσω τῶν ἆπαν- 
ταχοῦ θαλασσῶν Κύριον ὁμολογήσει τὸν θεσπιζόµε- 
voy. Δι ὃ λέλεχται' «Καὶ χαταχυριεύσει ἀπὸ θαλάσ- 
σης ἕως θαλάσσης. » Γνῴης δ' ἂν τοῦ λόγου τὸ ἁπο- 
τέλεσµα συνιδὼν ὅπως ἁπανταχοῦ γῆς αἱ τοῦ Θεοῦ 
Ἐχκλησίαι τὸν Χριστὸν αὐτοῦ Κύριον ἀναγορεύουσιν. 
Αλλά xal ἀπὸ ποταμρῦ ἕως τῶν περάτων τΏς olxov- 
µένης χαταχυριεύσειν αὐτόν φησι σφόὀδρ᾽ ἀναγχαίως. 
Ἐχρῆην γὰρ ἡμᾶς μαθεῖν ὁπόθεν ἄρξεται ττι διδα- 
oxaMag* σηµαίνει δὲ, ὡς ἄρα ἔσται αὐτῷ ἡ καταρχὶ 
ἀπὸ ποταμοῦ. Ὄντινα ποταμὸν παρίστησι τὸ Εὐαγ- 
γέλιον φάσχον * ε Τότε παραγίνεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὺ τῆς 


men indicat Evangelium dicens : « Tunc accedit p Γαλιλαίας ἐπὶ τὸν Ἱορδάνην πρὸς ἹἸωάννην, τοῦ 


Jesus a Galilza in Jordanem ad Joannem, ut bapti- 
zaretur ab eo. llle autem prohibebat eum dicens : 
Ego a te debeo baptizari, et tu. venís ad me. llie 
autem respondens dixit ei : Sine modo, sic enim 
decet nos implere omnem justitiam **. » Quando 
postquam baptizatus fuisset, « Aperti sunt cceli, 
et vidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam 
et venientem super ipsum. Et vox de celis audita 
est dicens : Hic est Filius meus dilectus, in quo 
mihi complacui **. » Ex illo namque tempore do- 
sninatus ejus agnosci coepit. Miro quoque modo hu- 
jas fluminis mentionem ]1saias propheta facit, 


βαπτισθΏναι ὑπ) αὐτοῦ. 'O δὲ διεχώλυεν αὐτὸν λέ- 
Tov^ Ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι, xal σὺ 
ἔρχη πρὸς pé. Ὁ δὲ ἀποχριθεὶς εἶπεν αὐτῷ» "Ages 
ἄρτι ' οὕτω γὰρ πρέπον ἐστὶ πληρῶσαι πᾶσαν δικαιο- 
σύνην. » "Occ μετὰ τὸ βαπτισθῆναι αὑτὺν ε Ἠνοίγτ- 
σαν οἱ οὐρανοὶ, xal εἶδε «b Πνεῦμα τοῦ θεοῦ χατα” 
θαἴνον ὡς περιστερὰν καὶ ἐρχόμενον εἰς αὐτόν. Φωνή 
τε bx τῶν οὐρανῶν Ἱκούσθη λέγουσα  Οὗτός ἐστιν ὁ 
Ylóc µου ὁ ἀγαπητὸς, ἐν ᾧ ηὐδόχησα. » 'EG ἐχείνου 
γὰρ Ὑνωρίξεσθαι αὐτοῦ ἤρξατο ἡ χυριότης. Παραδό- 
ξως δὲ τούτου µέμνηται τοῦ ποταμοῦ xal "Ἠσαῖας ὁ 
προφήτης εὐαγγελιζόμενος τὴν ἔρημον, ἐν f] ἑκήρυτ- 


0 Joe] 11,10. ?! [s2. 1x, 19. ** Mattb. in, 15-10. "* ibid. 16, 17. 





τεν Ἰωάννης ὁ Βαπτιστίς. Ἐδό 
φράνθητι, ἔρημος διφῶσα, ἄγα 
ἀνθείτω ὡς χρίνον * καὶ ἐξανθή: 
τὰ ἔρημα τοῦ Ἱορδάνου. » "Av: 
ρου µέμνηται ποταμοῦ ὁ τοσο 
αὐτοῦ τοῦ ἸἹορδάνου καὶ τῆς i 
ευφροσύνην τε xai ἀγαλλίασιν 
δάνου, ἀλλ᾽ οὐχὶ τῇ Ἱερουσαλὶμ 
δαίᾳ εὐαγγελίζεται; θὐχοῦν | 
"Hsota τὴν δήλωσιν τοῦ «ota 
παρὼν λόγος, « Καὶ ἀπὸ motau 
τῆς οἰχουμένης » χαταχυριεύσει 
vov. Ὀφθαλμοῖς δὲ παραλαθεῖν 
χωρηχνίας τὰς προαναφωνήσεις 
περάτων τῆς γῆς ἐν ταῖς Ἐκκλ' 
γούμενον τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ. 

« Ἐνώπιον αὐτοῦ προπεσοῦ" 
ἐχθροὶ αὐτοῦ χοῦν λείξουσι. » Σε 
τὸ εἰπεῖν, « Καταχυριεύσει ἀπ' 
λάσσης, xal ἀπὸ ποταμοῦ ἕως 7: 
νης, » Αἰθιόπων ἑμνημόνευσεν, : 
ἡμᾶς οἰχουμένης οἰχοῦσι, τά τι 
«à πρὸς δύοντα Ίλιον. Όθεν xi 
καθ ἡμᾶς λόχου χατὰ φύσιν sli 


Ἀϊθίοπας, tol διχθὰ δεδαίαι' 
Οἱ μὲν δυσοµέγου ὑπερίονι' 


Καὶ ἐν ἑτέρῳ δὲ εἴρηται qo, 
φθάσει χεῖρα αὑτῆς τῷ θεῷ; : 
προφήτῃ λέλεχται’ ε "Ex περέ' 
πίας οἴσουσιν οὐσίας μοι. » Καὶ 
δὲ ἀχολούθως τούτοις τὸ, ε "E. 
σοῦνται Αἰθίοπες, » θεσπἰζεται. 
λόγος σηµαίνει τὰ ἔσχατα τῆ. 
τευοµένου γνῶσιν ἀναλήψεσθοι 
αὐτῷ, προσπίπτοντας xal Ὑόν | 
λεχται χατὰ τὸν Αχύλαν, «| 
χάμφουσιν Αἰθίοπες' » κατὰ 

« Ἔμπροσθεν αὐτοῦ ὀχλάσουσ : 
τῶν ΛἈἰθιόπων τῶν τὰ ἔσχατα τ | 
τὰ εἴσω τῆς οἰχουμένης ἔθνη ὃ | 
λον ὅπως ἁπανταχοῦ γῆς οἱ εἰς ! 
Τόνυ χλίνοντες xal εἰς αὐτὴν π: 
δι αὐτοῦ τὴν προσκύνησιν τῷ | 
πουσι θεῷ. ᾽Αλλὰ xoi οἱ ἔχθρ 
λείξουσιν, ἐξομοιωθέντες τῷ E. 
ἐπὶ τῷ στήθει xol τῇ χοιλίᾳ :! 
ἑσθίοντι κατὰ τὴν ἐξ ἀρχῆς Ye : 
µησιν. Οὕτω δ᾽ οὖν biet τοὺς 

Χριστοῦ πολεμίους τὸν χοῦν χα 

νὰς περιλιχµωμµένους. El γὰρ ' : 
ἡ oy, χοῦς ἀνείρηται κατὰ τὶ i 
ε Ἔλαθεν ὁ θεὸς χοῦν ἀπὸ τῆ 

ἄνθρωπον ΄ » οἱ τὸν χοῦν περ | 
τῆς σαρχὸς ἡδυπαθείας τιμῶνι | 
πως. ὡς ἂν ἐχθροὶ τοῦ σωτηρί . 
Ἁ)λ' οὗτοι μὲν τοιοῦτοι" τὸ 


? Ίσα, xxxv, 1. , Ποπ. C à 





507 ΕΡΕ C/ESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. $us 
olferent, reges Arabum et Saba dona adducent. » A τὴν βασιλείαν τοῦ Χριστοῦ γνωριτόντων δῶρα Tpo:- 


In his autem dum in duas partes orbis dividitur, 
aliud ad occasum solis assignantur, quod primum 
declaratur his verbis, « Reges Tharsis et insulz 
munera offerent; » queis mare Occidentale signid- 
cat, necnon insulas ibidem sitas. Sic ergo olim Jo- 
nas propheta surrexit ut fugeret in Tharsis, et de- 
scendit Joppen, conscenditque navem ut fugeret in 
Tharsis, quam esse dicunt Tharsum. In Ezechiele 
vero Tharsis vocabulum, Carthaginem LXX ex- 
presserunt. Aliud clima ad orientem solem his 
significatur, « Reges Arabum et Saba. » Nam 
Arabum genus orientale est, ulterius autem Per- 
sica regio necnon Sabaitarum terra posita dici- 
tur. Pro illo autem, « Reges Arabum et Sa- 
ba, » Aquila et Symmacbus ac cum iis Hebrai- 
cum exemplar, « Reges Saba et Saba» habent. 
Ma ut pronuntiando quidem idipsum sint , ele- 
mentorum varietate differant. Nam primum Saba 
per litteram Sen ab Hebrzis dictam ; secundum 
vero per Sade scriptum in Hebraico est, unde in- 
terpretationis ortum discrimen est. Servator sane 
hoc nomen commemorat dicens: « Regina Saba 
surget in die judicii, eL condemnabit generationem 
hanc, quia venit a finibus terre, ut audiret sapien- 
tiam Salomonis **: » aperte declarans in terminis 
terre sitam gentem Saba dictam. Hzc porro tertius 
Regnorum liber de ista gente narral : « Et regina 
Saba audivit nomen Salamonis, et venit ut tentaret 


olgoocty αὐτῷ, προφητεύεται: δι ὃ λέλεκται (rc 
« Βασιλεῖς Θαρσεῖς xai νῆσοι δῶρα προσοίσουσι, pz- 
αιλεῖς ᾿Αράδων καὶ Σαδὰ δῶρα προσάξουσι. » Καὶ ἐν 
τούτοις δὲ ὁ λόγος, διελὼν εἰς δύο µέρη την olxov- 
µένην, τὸ μὲν ἀφορίζει ἐπὶ τὸ πρὸς δυσμαῖς fiio, 
χλίµα, ὃ 8$ πρῶτον παρίστησιν εἰπών” « Basse 
Θαρσεῖς χαὶ νῆσοι δῶρα προσοίσουσι" » δι ὧν τὴν 
πρὸς δυσμαῖς σηµαίνει θάλασσαν καὶ τὰς ἓν ταύτῃ 
νήσους. Οὕτως οὖν ποτε xa Ἰωνᾶς ὁ προφΏῆτης &v- 
ἑστη φυγεῖν εἰς θαρσεῖς καὶ κατέδη elo Ἱόππτν, xai 
ἀνέθη εἰς πλοῖον τοῦ φυγεῖν εἰς θαρσεῖς, Tiv φασιν 
εἶναι τὴν Gapsóv. "Ev δὲ τῷ Ἐζεχιηλ τοῦ Θαρσεῖς 
ὀνόματος φεροµένου, ol Ἑδδομήχοντα Καρχηδόνα 
ἠρμήνευσαν. Τὸ δὲ ἕτερον χλίµα τὸ πρὸς ἀνατολὰς 


B ἡλίου δηλοῦται διὰ τοῦ, « Βασιλες ᾿Αράδων χαὶ 


Φαδἀ. » Τό τε γὰρ τῶν Ἀράδων γένος ἀνατολικὲν 
τυγχάνει, ἐπέχεινα δὲ αὐτοῦ τὰ Περσικὰ µέρη, xai 
ἡ τῶν Σαδαϊτῶν χώρα εἶναι λέγεται. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, 
« Βασιλεῖς ᾿Αράδων καὶ Σαδὰ, » ὁ Αχύλας χαὶ ὁ 
Σύμμαχος, ἡ τε Ἑδραϊκὴ vpagh αυντόνως τούτοις, 
« Βασιλεῖς Σαδὰ xai Σαδὰ » εἰρήκασιν. “"Ωστ' εἶναι 
ταὐτὸν μὲν ἐχφωνούμενον ὄνομα, διαλλάττειν δὲ τῇ 
κῶν στοιχείων διαφαρᾷ ' τὸ μὲν γὰρ πρῶτον Σαθὰ 
διὰ τοῦ χαλόυμένου παρ 'E6palot; σὲν, τὸ δὲ 
δεύτερον διὰ τοῦ σάδη στοιχείου χατὰ τὴν "E6pat- 
xhv ἐμφέρεται γραφἠν ἔνθεν χαὶ τὰ τῆς ἑρμηνείας 
αὑτοῖς ἑναλλάττει. Καὶ ὁ Σωτὴρ δὲ τούτου µέμνηται 
τοῦ ὀνόματος λέγων’ « Βασίλισσα Σα6ὰ ἀναστήσεται 


eum in znigmatibus. Et venit in Jerusalem in po- c ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως, χαὶ καταχρινεῖ τὴν γενεὰν ταύττ», 


testate gravi valde. Et cameli ferentes delicias et 
lapidem pretiosum ο. » Vocabatur porro regio at- 
que gens illa Saba, a. proavo Saba, qui filius Chus 
fuisse scribitur. Ait ergo Moysis Scriptura : « Filii 
autem Chus, Saba et Hevila, et Sabatha *. » Chus 
vero explicatur « /Ethiops. » Gens igitur qua Saba 
, vocalur, JEthiopica videtur esse. Secundum itein 
Saba memoratur, de quo ait Scriptura: « Filii 
Regmas, Saba et Dadan **. » Congruenter itaque in 
psalmo secundum reliquos interpretes scribitur : 
« Reges Saba et Saba dona adducent. » Ceterum 
his prophetia significat, regna ad orientalem pla- 
gan! sita, itemque regna occidentis, ei qui in vati- 
cinio fertur, dona oblatura esse ; nam sic indicantur 


ὅτι ἦλθεν Ex τῶν περάτων τῆς ῆς ἀχοῦσαι τὴν σο- 
φίαν Σολομῶντος" » σαφῶς παριστὰς ὡς £y τοῖς πἑρασι 
τῆς γῆς τὸ Σαθὰ ἔθνος τυγχάνει. Ἱστορεῖ δὲ xa i) 
τρίτη τῶν Βασιλειῶν περὶ τοῦ αὐτοῦ ἔθνους ταῦτα” 
«Kot βασίλιασα Σαθὰ fjxoua τὸ ὄνομα Σολομῶντος, xal 
130r πειράσαι αὐτὸν Ev αἰνίγμασι. Καὶ ᾖλθεν εἰς Ἱε- 
ρουσαλὴμ ἓν δυνάµει βαρείᾳ σφόδρα. Καὶ χκάμτλοι 
αἴρουσαι ἡδύσματα xal χρυσὸν πολὺν σφόδρα xal 
λίθον τίµιον. » Κέχλητο δὲ fj χώρα χαὶ τὸ Evo; 
Σαθὰ ἀπὸ προπάτορος τοῦ Σαθὰ, ὃς ἀναγέγραπται 
νἱὸς γεγονὼς τοῦ Χοῦς. Λέγει δ' οὖν ἡ Μωῦσέως γραφή 
ε Yiot δὲ Χοῦς, Za6X xal Εὐ[λα, χαὶ Σαθάθα. » Χοῦς δὲ 
ἑρμηνεύεται « ὁ Αἰθίοψ. » Γένος οὖν Αἰθιοπιχὸν ἔοικεν 
εἶναι τὸ Za6à ἔθνος. Καὶ δεύτερον δὲ εἴρηται Σαδά, 


gentes regibus subdit. Num fortasse reges dican- D περὶ οὗ φησιν ἡ Γραφή: ε«Υἱοὶ δὲ Ῥεγμὰς, Σαδὰ 


tur angeli, qui gentibus przsunt, Deo sacra facien- 
tes, eique Ecclesias gentium quarum praefecti sunt 
in donum offerentes ? Quare deinde vaticinatur fu- 
turum, ut adorent eum omnes reges. Neque enim 
duntaxat predicta dona allaturos pranuntiat, sed 
eum ctiam adoraturos esse. Quod item Moyses in 
magno cintico docuit de Christo talia fatus : « Lze- 
tamini, coli, cum ipso, εἰ adorent eum omnes 
angeli Dei 53. » Hi scilicet reges, occulti οἱ invisi- 
biles gentium principes Dominum suum adorantes, 
animas sibi commissas ipsi in dona offerebant : 
quare sub hzc adjicitur, « Omnes gentes servient 


9 Luc, 1:1, 54. ** Hi teg. x,1,9.. "! Gen. x, 7. 


xat Aabáy . » Εἰκότως τοίνυν ἓν τῷ φαλμῷ γέγραπται 
χατὰ τοὺς λοιπούς: « Βασιλεῖς Σαθὰ καὶ Σαθὰ δὗρα 
προσάξουσι. » Πλὴν ἀλλὰ σηµαίνει dj προφητεία διὰ 
τούτων τὰς χατὰ τὸ ἀνατολιχὸν χλίµα βασιλείας καὶ 
τὰς πρὸς δυσμὰς ἡλίου δῶρα τῷ θεσπιζοµένῳ προσ- 
οἱσειν, οὕτω πως σηµαινοµένων τῶν ὑπὸ τὰς βασιλείας 
ἐθνῶν. Μήποτε δὲ xal βασιλεῖς οἱ τῶν ἐθνῶν προ- 
εστῶτες ἄγγελοι δηλοῦντὰι ἱερωμένοι τῷ θεῷ χαὶ δώρα 
προσάχοντες αὐτῷ τὰς Ἐκχλησίας ὧν καθηγοῦνται 
ἐθνῶν; Δι à ἑξης προσκυνῄσειν αὐτῷ πάντας τοὺς 
βασιλεῖς θεσπίζει. Οὐ γὰρ µόνον προσοίσειν αὐτῷ τὰ 
προλεχθέντα δὼοά Φησιν, ἀλλὰ καὶ προσχυνῆσειν 


*" jbid. — * Deut. xxxut, 45; Paal. xcvi. 7. 


811 


EUSEBI! CAJESARIENSIS OPP, PARS Π, — EXEGETICA. 813 


fum salvas fecit : hecqueomnia discipuliset apostolis A χας πενήτων ἔσωσε- και ταῦτα πάντα τοῖς 27:0) 


suis przebuit, utin omnem terram exirel sonus eorum 
et in fines orbis terre verba eorum. Horum vero 
pauperum et inopum animas ex usuris et iniquitale 
redemit, ut nemini quidpiam deberent. Quod si 
quandoque fenus acceperint, ita ut veterum pec- 
catorum rei exsistant ; al ipse pretioso sanguine 
pro illis tradito redemit animas eorum : unde di- 
vinus Apostolus hzc docuit : « Christus nos rede- 
mit de maledicto legis, factus pro nobis maledi- 
ctum **, » Nam quia debitores erant legi Moysi, et 
quie scripto tradita sunt non impleverant, sub 
maledicto deinde erant, quod non totam legem ser- 
vassent. Scriptum quippe erat: « Maledictus omnis 
qui non manebit in omnibus qux scripta sunt in 
Jibro legis, ut faciat ea "*. » Merito ereptos illos 
ex tali maledictiune, ex usuris et iniquitate rede- 
mit, factus proillis maledictum: traditoque eorum- 
dem gratia pretioso sanguine, sic sibi pretiosos 
effecit. Quare sub hzc dicitur, « Et pretiosum no- 
men eorum coram illo; » ideo illos sic allocutus 
scribitur : « Nolite gaudere quoniam dzemonia sub- 
jiciuntur vobis : gaudete autem et exsultate quia 
nomina vestra scripta sunt in colis δ', » Cur autem 
nomen eorum pretiosum erat coram illo, nisi quia 
ipse nomina illis indere dignatus est, Simonem, 
Petrum nuncupans; Thomam, Didymum; filios 
Zebedzi, Boanerges, quod explicatur filii tonitrui ? 
Ίο vero universim omnium nomen pretiosum erat 


coram illo. Idque significat Evangelii scriptura di- C 


ceno : « Hos duodecim elegit Jesus, quos apostolos 
nominavit **. » Pro illo autem, « nomen eorum, » 
Hebraica scriptura, « sanguis eorum, » circumfert ; 
atque reliqui sic interpretati sunt, Aquila scilicet : 
« Et honorabitur sanguis eorum in oculis ejus ; » 
Symmachus vero : « Et pretiosuserit sanguis eorum 
coram illo. » Queis aperte necem illorum subindi- 
cavit, qua singuli vario martyrii genere affecti 
sunt, ac alius alio modo ob testimonium de illo 
datum sanguinis agonem subiit; ita ut de illis di- 
catur : « Pretiosa in conspectu Domini mors san- 
ctorum ejus?*, » Isti enim simile hoc quoque di- 
ctum est : « Et pretiosum nomen eorum coram 
illo. » 


μαθηταϊῖς καὶ ἁποστόλοις παρεῖχεν, ἵν εἰς πᾶσαν tv 


γῆν ἐξέλθοι ὁ φθόγγος αὐτῶν, xat εἰς τὰ πέρατα τῆς 
οἰχουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν. Τούτων δὲ τῶν ττω- 
χῶν xal τῶν πενῄήτων Ex. τόχου καὶ ἐξ ἁδιχίας ἓλν- 
τρώσατο τὰς ψυχὰς, ὅπως μηδενὶ μηδὲν ὀφείλοιεν. El 
δὲ xal ποτε δεδανεισµένοι ὤφλησαν, ὥστε ἑνόχους αὖ- 
τοὺς γενέσθαι παλαιῶν ἁμαρτημάτων, ἀἁλλ᾽ αὑτὸς, τὸ 


αἷμα τὸ τίµιον λύτρον ὑπὲρ αὐτῶν δοὺς, ἑλυτρώσατο 


τὰς Φυχὰς αὐτῶν * ὄθεν ὁ θεῖος Απόστολος ἑἐδίδασκε 
λέγων ' « Χριστὸς ἡμᾶς ἐξηγόρασεν Ex τῆς χατάρας 
τοῦ νόµου, γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν χατάρα. » Ἐπειδῆ 


γὰρ χρεῶσται ἦσαν χαὶ ὀφειλέται τῆς Μωῦσέως νοµο- 
θεσίας, οὐκ ἐπλήρουν δὲ τὰ γεγραμμένα, εἶθ᾽ ὑπὸ 
χατάραν σαν, διὰ τὸ μὴ πάντα τὸν νόµον φυλάτ- 


D cv. Γέγραπτο Ὑάρ' « Ἐπιχατάρατος πᾶς ὃς οὗχ 
ἐμμένει πᾶσι τοῖς Ὑεγραμµένοις ἐν τῷ βιθλίῳ τοῦ 
νόµου τοῦ ποιῖσαι αὗτά. » Ἑἰχότως ταύτης της 
ἀρᾶς ἑλευθερώσας αὐτοὺς, Ex τόχου καὶ ἐξ ἁδιχίας 
ἑλυτροῦτο αὐτοὺς, Ὑινόµενος ὑπὲρ αὐτῶν κατάρα" 
xai τὸ τίµιον αὐτοῦ αἷμα ὑπὲρ αὐτῶν διδοὺς, καὶ 
οὕτω τιµίους ἑαυτῷ ἀπεργαξόμενος. Aib λέόλεχ-αι 


ἑξῆς: « Καὶ ἔντιμον τὸ ὄνομα αὐτῶν ἐνώπιον αὖ- 


τοῦ. » 0θεν ἀναγέγραπται εἰρηχὼς πρὸς αὐτούς" 


« Mh χαίρετε, ὅτι τὰ δαιμόνια ὑμῖν ὑποτάσσεται’ 


χαίρετε δὲ χαὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι τὰ ὀνόματα ὑμῶν Ly- 
γέγραπται Ev τοῖς οὐρανοῖς. » Διὰ τί δὲ τὸ ὄνομα αἎ- 
τῶν ἔντιμον ἣν ἐνώπιον αὐτοῦ, ἀλλ᾽ ἐπειδήπερ αὐτὺς 


xa τῶν ὀνομάτων αὐτοὺς Ἠξίου, τὸν μὲν Σίμωνα Πέ- 


«pov ἀνειπὼν, τὸν δὲ θωμᾶν Δίδυµμον, τούς τε υἱοὺς 
Ζεθεδαίου Βοανεῖργες, ὅπερ ἑρμηνεύεται viol Bpor- 
τῆς; Αλλὰ xaX κατὰ τὸ χοινὸν πάντων αὑτῶν ἔντιμον 
ὄνομα Ἡν ἑνώπιον αὐτοῦ. Τοῦτο δὲ ἣν ὅπερ ἄπεση- 


µήνατο ἡ τοῦ Εὐαγγελίου γραφῇ φῄσασα * « Τούτους 


τοὺς δώδεχα ἐξελέξατο ὁ Ἰησοῦς, οὓς χαὶ ἁποστόλους 


ὠνόμασεν. » Αντι δὲ τοῦ, « τὸ ὄνομα αὐτῶν, τὸ αἷμα 
αὐτῶν, ἡ Ἑβραϊκὴ γραφὴ περιέχει οὕτω δὲ xai 
οἱ λοιποὶ ἡρμήνευσαν ὁ μὲν ᾽Αχύλας εἰπών' « Καὶ 
τιµηθήσεται τὸ αἷμα αὐτῶν iv ὀφθαλμοῖς abtoU* 
ὁ δὲ Σύμμαχος' € Καὶ τίμιον ἔσται τὸ αἷμα αὐτῶν 
ἑνώπιον αὐτοῦ. » AC ὧν σαφῶς ᾖἡνίξατο τὸν θάνατον 
τῶν προλεχθέντων, ὧν ὁ καθεὶς ποικἰλον ὑπέμεινε τὸ 
τοῦ μαρτυρίου τέλος, ἄλλος ἄλλως διὰ τὴν εἰς αὐτὸν 
μαρτυρίαν τὸν δι αἵματος ὑπομείνας ἀγῶνα * ot 


εἰρῆσθαι περὶ αὐτῶν: « Τίμιος ἐνώπιον Κνρίοι ὁ θάνατος τῶν ὁσίων αὐτοῦ. » Τούτῳ γὰρ ὅμοιον τυγχά: 
vet καὶ τὸ μετὰ χεῖρας φάσχον « Kal ἔντιμον τὸ ὄνομα αὐτῶν ἐνώπιον αὐτοῦ. » 


Ὕεας. 15, 16. « Et vivet. et dabitur οἱ de- auro D 


Arabiz, et orabunt de ipso semper. » Hic videtur 
mihi illud, « et vivet, » voci Servatoris discipulos 
alloquentis accinere: « Ecce ego vobiscum sum om- 
nibus diebus usque ad consummationem szculi**.» 
Ut enim ejus qui in vaticinio fertur permansionem, 


et vitam in infinitum durantem declararet, hac 


usus voce est, « et vivet. » Diuturna quippe vita 
opus erat ad predicta opera edenda. Si itaque is 
qui in prophetia fertur, judicabit populum suum 


^? (33]. t1, 13. 
xxvini, 20, 


^ Deut. xxvit, 46. "! Luc. x, 90. 


« Καὶ ζήσεται xal δοθήσεται αὐτῷ ἐχ τοῦ χρυσίου 
τῆς Ἀραθίας, xal προσεύξονται περὶ αὐτοῦ διαπαγ- 
τός. » Δοχεῖ got ἐνταῦθα τὸ, « xai ζήσεται, » συνᾷ- 
δειν τῇ σωτηρίῳ φωνῇ φησάσῃ πρὸς τοὺς αὐτοῦ pa- 
θητάς᾽ « Ἰδοὺ ἐγὼ μεθ’ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέ- 
pac ἕως τς αυντελείας τοῦ αἰῶνος. » "Iva. γὰρ τὴν 
παραμονὴν καὶ τὴν παρατείνουσαν εἰς ἄπειρον ζωὴν 
τοῦ προφητευοµένου παραστῄσῃ, ἐπήγαγε τὸ, « xal 
ζήσεται.» Μαχρᾶς γὰρ ἴδει ζωῆς εἰς χατόρθωσιν 
τῶν εἰρημένων. El γοῦν ὁ προφητευόµένος κρινεῖ 
εν Mattb. 


"Luc. vi, 1. P Ρε]. cxv, 15. 


EUSEBI! CAIESANIENSIS OPP. PARS IIT. — EXEGETICA. $16 
λείπτως τὸν Xptoxbv αὐτοῦ εὔλογεῖν ἀχολούθως τῇ 
μετὰ χεῖρας Υραφ] φασχούσῃ΄ « Ὅλην τὴν ἡμέραν 
licis verbis, queis Ecclesia Servatoris nostri con- εὐλογήσουσιν αὑτόν, » Καὶ τὸ τούτων αἴτιον παρί- 
struitur. στησι λέγων « Ἔσται στἠριγµα ἐν τῇ v] Ex ἄχρου 
τῶν ὀρέων. » Οὕτω δὲ σηµαίνει τὴν Ἐχχλησίαν αὐτοῦ τεθεµελιωμένην xoi ἑστηριγμένην ἐπὶ τὴν ἁῤῥαγὴ 
τῆς αὐτοῦ δυνάμεως πέτραν, ἑπηρμένην δὲ χαὶ ὑφωμένην, ὡς ἂν ἐπὶ ἄχρα ὀρέων χειµένην, προφητικῶν 


815 
que, elatam item etexallatam, et quasi in cacumine 
montium sitam, in propheticis scilicet et. aposto- 


δηλαδὴ xal ἁποστολικῶν λόγων, οἷς ἡ "Exxànsla τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐποικοδομεῖται. 


Vzns. 16, 17. « Superextolletur super Libanum 
fructus ejus, et florebunt de civitate sicut fenum 
terre. » Qua ratione Servatoris, qui in prophetia 
enuntiatur, fructus super Libanum exaltatus sit, 
intelliges, si colligas ea qua in prophetiis de Libano 
dicuntur. Dictum quippe est in Isaia : « Ecce Do- 
minus Sabaoth conturbat gloriosos cum fortitu- 


« Ὑπεραρθήσεται ὑπὲρ τὸν Λίδανον ó χαρπὸς αὖ- 
τοῦ, χαὶ ἐξανθήσουσιν ἓχ πόλεως ὣὥσεὶ χόρτος τς 
γῆς. » Ὅπως ὑπερίρθη τοῦ προφητευοµένου Σωτῇ- 
poc ἡμῶν ὁ καρπὸς ὑπὲρ τὸν Λίδανον νοῄσεις τὰ 
περὶ τοῦ Λιθάνου ἓν προφητείαις λελεγµένα συναγα- 
γών. Εΐρηται δὲ àv. μὲν τῷ Ἡσαϊᾳ' « Ἰδοὺ δὴ Κύὺ- 
ριο Σαθαὼθ συνταράσσει τοὺς εὐδόξους μετά 


dine " ; » et postea : « Libanus autem cum excelsis p ἰσχύος.» xai ἑξῆς: « Ὁ 6b Λίδανος σὺν τοῖς ὑψη- 


cadet**, » In Zacharia vero fertur : « Aperi, Libane, 
portas tuas, et devoret ignis cedros tuas **. » Di- 
ctum item fuit in vicesimo octavo psalmo : « Con- 
[ringet Dominus cedros Libani, et comminuet eas 
tanquam vitulum Libanum *. » Has porro voces 
sane obscuras explicat Scriptura in Ezechiele di- 
cens : « Aquila grandis magnarum alarum, longo 
membrorum ductu, plena unguibus, ductumque 
habens ut ingrediatur in Libanum, et exsecuit 
tenera cedri*! ; » quibus subdit : « Cum venerit rex 
Babylonis, et. ingressus fuerit in Jerusalem, assu- 
met principes **. » His quippe clare prophetia aqui- 
lam grandem magnarum alarum, regem Babvlonio- 
rum interpretatur; Libanum vero Jerusalem. Reliquo- 


λοῖς πεσεῖται. » Λέλεχται δὲ xal tv Za ya pla - « Διάν- 
οιξον, ὁ Λίδανος, τὰς πύλας σου, χαὶ χαταφαχέτω 
πῦρ τὰς χέδρους σου. » Εἴρηται δὲ xal ἐν χη΄ qax: 
€ Συντρίφει τὰς χέδρους τοῦ Λιθάνον, xat λεπτννεῖ 
αὑτὰς ὡς τὸν µόαχον τὸν Λιδανον.» Ἐπιλύεται δὲ 
ταύτας τὰς φωνὰς ἀσαφεῖς οὔσας ὁ παρὰ τῷ Ἐζεκι]λ 
φάσχων λόγος * « Ὁ ἀετὸς ὁ µέγας ὁ µεγαλοπτέρν- 
ος, ὁ πλατὺς τῇ ἑχτάσει, πλήρης ὀνύχων, ὃς ἔχει 
τὸ Ίγημα εἰσελθεῖν εἰς τὸν Λίδανον, καὶ ἀπέχοψε τὰ 
ἁπαλὰ τῆς xéópou* » οἷς ἕξης ἐπιλέγεται” « Ὅτε ἂν 
ἔλθῃ ὁ βασιλεὺς Βαβυλῶνος xal εἰσέλθῃ εἰς Ἵερουσα- 
Ahg, xal λήφεται τοὺς ἄρχοντας.» Σαφῶς Ὑὰρ 5i 

τούτων ἡ προφητεία τὸν μὲν ἀετὸν τὸν μέγαν τὸν 
µεγαλοπτέρυγον τὸν βασιλέα τῶν Βαθυλωνίων ἡρμί- 


rum item prophetarum dicta, ceu de Libano prolata, C νευσε, τὸν δὲ Λίδανον τΏν Ἱερουσαλήμ. Ἐφαρμόσεις 


Jerosolymse aptabis. Enim vero nemo ex circumci- 
sione fateri dubitet, iis qua de Libano dicuntur Je- 
yosolymam adumbrari. « Superexaltabitur, » ut 
fert setmo prasens, « super Libanum fructus ejus,» 
scilicet Servator de quo prophetia loquitur. Fru- 
ctus autem ejus quis fuerit, nisi Ecclesia ipsius per 
totum orbem firmata, de qua dicebatur : « Erit fir- 
mamentum in terra in summis montium? » Hane 
itaque super Libanum exaltandam esse in prophe- 
tia dicitur. Licet enim Libanus ille, nempe Jeroso- 
lyma, olim gloria affici et florere visus sit ; at prz- 
stantiori incomparabilique modo superexaltatus 
fuit Servatoris nostri fructus, seu Ecclesia per totum 
orbem constituta. Sub hzc autem populos in singu- 
lis urbibus collectos multitudinemque magnam in- 
dicat his verbis: « Et florebunt de civitate sicut 
fenum terra. » lllud porro, « de civitate, » dictum 
est, quasi singulis in civitatibus et omnibus in lo- 
cis. Imo etiam Ecclesia ipsiüs, ob politica et evan- 
gelica, queis utitur, instituta, civitas Dei vocatur. 
Quare dictum est : « Gloriosa dicta sunt de te, ci- 
vitas Dei** ; »et rursum : « Fluminis impetus lzgtifi- 
eant civitatem Dei **. » Quia ergo civitas illa Dei 
fluvio in se exundante, seu verbo, irrigata, magnam 
profert turbze in. Ecclesia collects multitudinem ; 
jure adjicitur : « Et flerebunt de civitate sicut [6- 


*' [sa, x, 359. "^ ibid. 94. '* Zacb. ax, 4. 
*: Pa3l, Lxxxvi, 5. ** Psal. x1v, 5. 


6 Psal, xxviri, 5, 6. 


δὲ χαὶ τὰ παρὰ τοῖς λοιποῖς προφήταις ὥσπερ Λιδά- 
νου λελεγμένα τῇ Ἱερουσαλήμ. Αλλ᾽ οὐδὲ τῶν ἐκ 
περιτομῆς τις ἀμφιδάλλοι ἂν μὴ οὐχὶ περὶ τῆς Ἱε- 
ρουσαλὴμ. αἰνίττεσθαι ὁμολογεῖν τὰ περὶ Λιθάνου λε- 
λεγμένα. « Ὑπεραρθήσεται » τοίνυν, τὸ παρὸν λό- 
γών φησιν, «ὑπὲρ τὸν Λίδανον ὁ χαρπὺς αὐτοῦ, » 
δηλαδὴ τοῦ προφητευοµένου Σωτῆρος. Καρπὸς δὲ 
αὐτοῦ τίς ἂν γένοιτο f] Ἐκκλησία αὐτοῦ ἡ χαθ᾽ ὅλης 
τῆς οἰχουμένης ἑστηριγμένη, περὶ ἧς ἑλέγετο' 
€ Ἔσται στἠριγµα ἐν τῇ Υῇ ἐπ᾽ ἄχρον τῶν ὀρέων) 
Abc τοίνυν ὑπεραρθήσεσθαι ὑπὲρ τὸν Λίθανον προ- 
φητεύεται ' εἰ γὰρ xal ἔδοξέ ποτε ὁ δηλωθεὶς Λίδα- 
vog, λέγω δὲ ἡ Ἱερουσαλὴμ, δοξάζεσθαι xal ἀνθεῖν, 
ἁλλ᾽ ὑπερήρθη xai πολὺ κάλλιον ἐχείνης ἀσυγχρίτῳ 


D ὑπεροχῇ τοῦ Σιτῆρος ἡμῶν ὁ χαρπὸς, fj καθ ὅλης 


δηλαδὴ τῆς οἰκουμένης Ἐκχλησία Ὑέγονε. Τούτος 
ἑξῆς τοὺς λαοὺς τοὺς χατὰ πᾶσαν πόλιν συγχροτου- 
µένους χαὶ τὰ πολλὰ πλήθη παρίστηαι λέγων * € Kal 
ἐξανθήσουσιν ἐκ πόλεως ὡσεὶ χόρτος τῆς Υῆς. » Τὸ 
6t, « ix. πόλεως, » εἴρηται, ἀντὶ τοῦ, χαθ᾽ ἑχάστιν 
πόλιν καὶ χατὰ πάντα τόπον. Αλλά xai ἡ Ἐχκλησία 
αὐτοῦ πόλις ὠνόμασται τοῦ Θεοῦ διὰ τὴν ἐν aif 
συνισταµένην νόµιμον καὶ εὐαγγελιχὴν πολιτείαν. At 
λέλεχται" « Δεδοζασμένα ἐλαλήθη περὶ σοῦ, ἡ πόλε 
τοῦ Oto) * » καὶ πάλιν" «€ Too ποταμοῦ τὰ ὁρμήματα 
εὐφραίνουσι τὴν πάλιν τοῦ Θεοῦ. » Ἐπεὶ τοίνυν y 


ει Ezech. νι, 2. — ** ibid. 13. 


TCU 


πο ντ. 


πο ον» ww 


πόλις τοῦ θεοῦ, ἁρδενομένη τῷ bv αὐτῃ πλημμύ- A num terre. » Premittitur sane multitüdini, qum 


gov ποταμῷ, λόγῳ, πολὺ πλῆθος προφέρει τῶν iv 
τὴ Ἐκκλησίᾳ αυγκροτουµένων, εἰκότως ἐπιλέλεκται- 
«Καὶ ἐξανθήσουσιν ἐκ πόλεως ὧσεὶ χόρτος τῆς γῆς.» 
Προηγεῖτο μὲν οὖν τοῦ χόρτον δίκην ἐξανθοῦντος πλή- 
Όους ὁ προλελεγµένος χαρπὸς αὐτοῦ, πολὺ βελτίων 
καὶ κρείττων τυγχάνων τοῦ χόρτου τῆς γῆς" ib 
προτέτακται τό" «Ὑπεραρθήσεται ὑπὲρ τὸν Λίδανον 
ὁ καρπὸς αὐτοῦ" » μετὰ δὲ τὸν καρπὸν τὸν ἐξαίρε- 
τον, τοὺς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ δηλαδη καρποφοροῦντας, 
τὰ λοιπὰ πλήθη καταριθμεῖ διὰ τοῦ" « Καὶ ἑξανθή- 
σουσιν ἐκ πόλεως ὡσεὶ χόρτος τῆς γῆς.» Ely ἐπὶ 
τούτοις λέγεται" € Ἔσται τὸ ὄνομα αὐτοῦ εἰς τοὺς 
αἰῶνας. » Διαμένοντος δὲ χαὶ διαιωνίζοντος τοῦ Χρι- 
στοῦ ὀνόματος, συμπαρεχτείνεσθαι καὶ τὸ Χριστιανῶν 


instar feni efflorescit, memoratus fructus ejus, 
longe przstabilior meliorque feno terre; quam« 
obrem prepositum fuit illud : « Superexaltabitur su- 
per Libanum fructus ejus : » post fructum autem 
illum prscellentem, videlicet post eos qui in Ec 
clesia fructificant, reliquam multitudiaem enume« 
rat, sic dicens : « Et florelnt de civitate sicut fe- 
num terr. » Secundum haec dicitur : «Erit nomen 
ejus in ssecula. » Cum porro nomen Christi per« 
peluo maneat, consequenter sane Christianorum 
nomen tantumdem temporis permanebit. Hoc au- 
tem nomen quod est super omne nomen ante mundi 
constitutionem erat : quare dictum est : « Ante so- 
lem permanet nomen ejus. » Superius quoque di- 


ὄνομα ἀχόλουθον ἂν εἴη. Τοῦτο δὲ τὸ ὄνομα τὸ ὑπὲρ B cebatur, permangurum esse cum sole et antelunam 


πᾶν ὄνομα καὶ πρὸ τῆς τοῦ κόσμου συστάσεως ἣν: 
δὸ εἴρηται: «Πρὸ τοῦ ἡλίου διαμένει τὸ ὄνομα aü- 
τοῦ. » Καὶ ἀνωτέρω δὲ ἐλέγετο συµπαραμένειν τῷ 
ἠλίῳ καὶ πρὸ τῆς σελήνης εἰς γενεὰς γενεῶν. Ὅτι δὲ 
παῦτα οὐ δυνατὸν θνητῇ ἐφαρμόσαι φύσει, φθάσαν- 
τες ἤδη παρεστήσαµεν. Μετὰ ταῦτα δὲ λέλεχται- 
«Καὶ ἐνευλογηθήσεται ἐν αὐτῷ πάντα τὰ ἔθνη τῆς 
γῆς. » Οἷς παραθήσεις τὸν φήσαντα πρὸς τὸν 
᾽Αδραὰμ χρησμόν΄ «Καὶ ἑνευλογηθήσονται ἐν τῷ 
σπέρµατί σου πάντα τὰ ἔθνη τῆς τῆς. » Καὶ θέα, 
ὅπως ἡ αρὸς τὸν ᾿Αδραὰμ ἐπαγγελία ἐφυλάττετο 
κατὰ χρόνους ἀνανεουμένη BU ἑχάστου προφήτου. Ti 
μὲν γὰρ Ἄδραὰμ πρώτῳ λέλεκτο τό" « Εὐλογηθή- 
σονται ἐν τῷ απέρµατί σου πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς» 
μετὰ δὲ ταῦτα ὁ Ἰαχὼδ θεσπίζων περὶ τοῦ Χριστοῦ 
ἀναγέγραπται signi" « Οὐκ ἐχλείψει ἄρχων ἐξ 
Ἰούδα ἕως ἂν ἔλθῃ ὃ ἀπόχειται (1)* xal αὐτὸς ἔσται 
προσδοκία ἐθνῶν. » Καὶ ἐν τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις 
αὖθις εἴρηται διὰ τοῦ Balaáp- « Ἐξελεύσεται ἄν- 
θρωπος ix τοῦ σπέρµατος αὐτοῦ, xdi χυριεύσει 
ἀθνῶν πολλῶν. » Καὶ Μωῦσῆς δὲ τῶν ἐθνῶν ἐν ᾠδῇ 
μεγάλη µέμνητο λέγων «Εὐφράνθητε, ἔθνη λαὺς 
αὐτοῦ: xii προσχυνησάτωσαν αὐτῷ πάντες υἱοὶ 
Θεοῦ. » Οὕτως οὖν καὶ ἐνταῦθα τὰ πρὸς τὸν Ἄθραὰμ 
διὰ τοῦ χρησμοῦ τεθεσπισµένα ἐπαναλαμδάνει τὸ 
λόγιον διδάσχον οὐκ ἄλλως 1 διὰ τοῦ Χριστοῦ πληρω- 
θῄσεσθαι, φάσχον" « Καὶ εὐλογηθήσονται iv αὐτῷ 


in generationes generationum. Quod vero illud 
moriali nature coaptari nequeat, jam comprobare 
occupavimus. Sub bzc autem dicitur : « Et bene- 
dicentur in ipso omnes gentes terrz. » Quibus con- 
feras velim hoc oraculum ad Abrahamum datum : 
« Et. benedicentur in semine tuo omnes gentes 
terre **. » Et. perpende, quzso, promissionem ad 
Abrahamum factam, subsequenti tempore serva- 
tam, ac per singulos prophetas renovatam fuisse. 
Atenim Abrahamo primum dictum fuit : « Benedi- 
centur in semine tuo omnes gentes terra. » Post 
hzc Jacob de Christo vaticinans dixisse scribitur 1 
« Non ἀείοῖει princeps ex Juda, donec veniat cui 
repositum est : et ipse erit exspectatio gentium **, » 
Secundum bec tempora rursum a Balaam dictum 
est: « Egredietur homo ex semine ejus, et domi- 
nabitur gentibus multis". » Moyses item in magna 
cantico gentium meminit dicens : « Laetamini, gentes. 
populus ejus : et adorent eum omnes filii Dei **. » 
Sic igitur hoc loco quz per oraculum Abrabamo 
prenuntiata fuerant resumuntur, dum ea non ab 
alio quam a Christo implenda esse docemur bis 
verbis : « Et benedicentur in ipso omnes gentes 
terrz. » Deinde vero ait: « Omnes gentes beatum 
przdicabunt eum. » Quomodo beatum praedicabunt. 
eum omnes gentes ? per beatitudinem suam gratiam 
ejus declarantes. 


πάντα τὰ ἔθνη τῆς τῆς.  Εἴθ' ἑξῆς enmt «Πάντα τὰ ἔθνη μαχαριοῦσιν αὐτόν. » Πῶς δὲ μακαριοῦσιν 
αὐτὸν πάντα τὰ ἔθνη; διὰ τῆς ἐν αὐτοῖς µαχαριότητος τὴν ἐξ αὐτοῦ χάριν παριστῶντα. 
«Εὐλογηνὺς Κύριος ὁ θιὸς Ἰσραῦλ, ὁ ποιῶν θαν- D — Vas. 18, 20. « Benedictus Dominus Deus lsrael, 


µάσια μόνος. » Εὐλυγούμενα τὰ Έθνη iv τῷ προφη- 
τενομένῳ χατὰ τὸ λόγιον τὸ φῆσαν" « Καὶ εὐλογηθή- 
σονται v αὐτῷ πάντα τὰ ἔθνη" » αὔξει την κατὰ 
Θεὸν αὔξησιν, καὶ πληθύει, xal τῆς γῆς χατχκυρικύει. 
Διόπερ φησὶν ὁ Oslo Απόστολος” «Εὐλογητὸς ὁ θεὸς 
ὁ εὐλοτήσας ἡμᾶς bv πάσῃ εὐληγίᾳ πνευματικῇ. » 
Οὔτω δὲ ἔχοντα, ἀντευλοχεῖ τὸν τῆς εὐλογίας αὐτοῖς 
αἴτιον Ὑεγενημένον. Aib πρῶτον μὲν ἐμακάριζον αὐ- 
ὧν, εἶτα xal εὐλοχεῖν διδάσκεται διὰ τοῦ λέγειν" 
«Εὐλογητὸς Κύριος ὁ θεὸς σραὴλ, ὁ ποιῶν θαυµά- 
σια μόνος. » Ἑτατέρει δὲ, ὥς ἕχαστον µέρος τῆς 








qui facit mirabilia solus. » Cum gentes in co, 
quem prophetia indicat, benedictionem acceperint, 
prout superius habetur: « Et benedicentur in ipso 
omnes gentes ccesaiome crescunt secundum 
Deum, multiplicantur ος terra dominantur. Qua- 
propter ait divinus Apostolus : « Benedictus Deus, 
Qui benedixit nos in omni benedictione spirituali **. » 
Cum ita porro se res habeat, benedicüopis aucto 
rem e converso benedicunt. Quare primo quidem 
beatum przdicant eum ; deinde benedicendi rauo- 
mem edocentur bis verbis : « Benedicius. Dominus. 





819 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


820 


Deus Israel, qui facit mirabilia solus. » Observa A βίδλου τῶν Ῥαλμῶν εἰς ὅμοιον χαταλήγει τέλος. Tou 


porro singulas libri Psalmorum partes similem in 
ünem desinere. Nam prim: partis postremus psal- 
mus erat quadragesimus, qui sic in fine habet : 
«Benedictus Dominus Deus Israel ex nunc et in secu- 
lum, fiat, fiat.» Secund:e partis ultimus est hic psal- 
mus, qui similiter in finedicit : « Penedictus Domi- 
nus Deus lsrael, qui facit mirabilia so!us. Et be- 
nedictum nomen glori: ejus, » et cztera. Tertiz 
partis postremus est Lxxxvin, cujus finis est: 
« Benedictus Dominus in seculum : fiat, flat. » 
Item quartz partis ultimus est cv, hujus vero finis : 
« Benedictus Dominus Deus Israel a ssculo et 
usque in seculum, et dicet omnis populus : Fiat, 
fiat. » Quinta pars autem in « alleluia » terminatur, 
quo totus liber circumscribitur. Citerum prasens 
psalmus post memoratam de Christo praedictionem, 
adjicit illud : « Benedictus Dominus Deus Israel, » 
subditque, « qui facit mirabilia solus. » Qux mira- 
bilia, nisi ea quz superius allata sunt : quod scilicet 
descensurus sit sicut pluvia in vellus, humiliaturus 
Sit calumniatorem, quod permansurus sit cum 
sole ; quod in diebus ejus oritura sit justitia, quod 
dominaturus sit a mari ad mare; quod futurum sit ut 
JEthiopes procidant coram illo ; quod dona ipsi ex 
omnibus gentibus afferenda sint; quod etiam ipse 
fiemamentum futurus sitin terra, et fructus ejus 
super Libanum exaltandus sit ; et similia αι sub 
haec enumerantur *Quibus omnibus ad hzc dicenda 
instituimur : « Benedictus Dominus Deus Israel, qui 


μὲν γὰρ πρώτου μέρους τελευταῖος ἣν ὁ μ’, οὗ πρὺς 
τῷ τέλει ἑλέγετο' « Εὐλογητὸς Κύριος ὁ θεὸς "lopzki 


«ἀπὸ τοῦ νῦν χαὶ eig τὸν αἰῶνα”.ὙΥένοιτο, γένοιτο» » 


b 


facit mirabilia solus. Et benedictum nomen glorizx C 


ejus in zternum. » Nomen autem glori» ejus est 
deitas ejus. Si enim quod natum est ex sancta Yir- 
gine, Jesu nomine dignatum est secundum Gabrie- 
lem, qui ait ad Joseph: « Et pariet filium, et vo- 
cabis nomen ejus Jesum : ipse enim salvum faciet 
populum suum a peccatis eorum '*; » hinc sequitur 
uomen gloriz ejus, accipiendum esse de theologia 
ipsius, qua Deus Verbum et unigenitus Deus, qui est 
in sinu Patris, intelligitur. Quare dehine adjicitur : 
« Et replebitur gloria ejus omnis terra. » Nam olim 
quidem « in mundo erat et mundus per ipsum fa- 
cius est, et mundus eum non cognovit 12.» Quoniam 
vero ne Jud:zi quidem, queis tanta prodigia osten- 
derat,cognilionem ejus recipiebant, jure ad Moysein 


τοῦ δὲ δευτέρου τελευταῖος ἣν ὁ μετὰ χεῖρας ὁμοίως 
ἐπὶ τῷ τέλει λέγων" « Εὐλογητὸς Κύριος ὁ Ge 
Ἱσραἢλ ὁ ποιῶν θαυμάσια μόνος. Καὶ εὐλογττὸν «b 
ὄνομα τῆς δόξης αὐτοῦ, » χαὶ τὰ ἕξης τοῦ δὲ τρί- 
του µέρους τελευταῖος ὁ πη’ τυγχάνει, οὗ τέλος" 
« Εὐλογητὸς Κύριος εἰς τὸν αἰῶνα” γένοιτο, Υένοιτο.» 
Ὁμοίως δὲ καὶ τοῦ τετάρτου µέρους τελευταῖος μὲν 
ἔστιν ὁ ps', τέλος δὲ τούτου: « Εὐλογητὸς Κύριος ὁ 
θεὺς Ἱσραὴλ ἀπὸ τοῦ αἰῶνος xal ἕως τοῦ αἰώνος, 
xaY ἐρεῖ πᾶς ὁ λαός Γένοιτο, γένοιτο. » Τὸ δὲ πέµ- 
πτον µέρος εἰς τὸ « ἀλληλούῖα » καταλήγει, ἓν d xal 
πᾶσα περιγέγραπται d βίθλος. Πλὴν ὁ παρὼν μετὰ 
τὴν προεχτεθεῖσαν περὶ τοῦ Χριστοῦ πρόβῤῥησιν ἐπι- 
φέρει τό: « Εὐλογητὸς Κύριος ὁ θεὸς Ἱσραγλ, » xot 
προστίθησι τὸ, «ὁ ποιῶν θαυμάσια μόνος. » Tola δὲ 
θαυμάσια, ἢ τὰ προλεχθέντα ἐν οἷς ἣν τὸ χαταθἡσε- 
σθαι αὐτὸν ἐπὶ πόχον ὡς ὑετὸν, καὶ τὸ ταπεινῶσαι 
συχοφάντην, xal «b συμπαραμενεῖν τῷ ἡλίῳ' xal 
τὸ ἐν ταῖς ἡμέραις αὑτοῦ ἀνατελεῖν δικαιοσύνην, xol 
«b χαταχυριεύσειν αὐτὸν ἀπὺ θαλάσσης ἕως θαλάσ- 
σης * τοὺς Αἰθίοπας προπίπτειν ἑνώπιον αὑτοῦ : δῶρά 
τε αὐτῷ προσαχθήσεσθαι ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν' 
ἀλλὰ καὶ τὸ στήριγμα αὐτὸν kv τῇ Υῇ Ὑενήσεσθαι, 
xai τὸν xapmbv αὐτοῦ ὑπὲρ τὸν Λίδανον ἀρθήσεσθαι. 
xoi ὅσα ἄλλα τούτοις ἑξῆς κατηρίθµηται; ἐφ᾽ ok 
πᾶσι διδασχόµεθα λέγειν « Εὐλογητὸς Κύριος ὁ θεὺς 
Ἱσραὴλ ὁ ποιῶν θαυμάσια μόνος. Καὶ εὐλογητὸν τὸ 
ὄνομα τῆς δόξης αὐτοῦ tig τὸν αἰῶνα. » Ὄνομα δξ 
δόξης αὐτοῦ ἡ θεότης αὐτοῦ τυγχάνει” εἰ γὰρ τὸ ὑπὸ 
τῆς ἁγίας Παρθένου γεγενηµένον ὀνόματος λξίωται 
ποῦ Ἰησοῦ xacà τὸν Γαθριλλ φήσαντα πρὸς τὸν "lo- 
σήφ: « Καὶ τέξεται υἱὸν, καὶ χαλέσεις τὸ ὄνομα aj. 
τοῦ 'ImsoUv* αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν λαὸν αὐτοῦ ἀπὸ 
τῶν ἁμαρτιῶν αὐτοῦ * » ἀκόλουθόν ἐστι τὸ τῆς δύξτς 
αὐτοῦ ὄνομα τὴν περὶ αὐτοῦ νοεῖσθαι θεολογίαν, δὲ 
fi; θεὸς Λόγος καὶ μονογενῆς θεὸς ὁ ὢν εἰς τὸν κόλ- 
πον τοῦ Πατρὸς ἐπινενόηται: ὕθεν ἐπιλέγεται En 
« Καὶ πληρωθῄσεται τῆς δόξης αὐτοῦ πᾶσα ἡ ΥΠ. ) 
Πάλαι μὲν γὰρ ἐν τῷ χόσµμῳ ἣν, xaX ὁ χόσµος 0v αὖ- 
τοῦ ἐγένετο, xal ὁ χόσµος αὐτὸν οὐχ ἔγνω. » Καὶ 
ἐπεὶ μηδὲ Ἰουδαῖοι o; τοδαύτας ἑνεδείξατο θαυμᾶ΄ 


licit : « Sine me, et ira accensus conteram eos, et D τουργίας παρεδέξαντο τὴν γνῶσιν αὐτοῦ, εἰχότως 


faciam te in. gentem magnam '*; » atque subdit : 
ε Vivit nomen meum quia replebitur gloria mea uni- 
versa terra "*-7*, 0ααπινί enim lii, inquit, gloriam 
meam depellant; sed futuro quodam tempore totus 
orbis replebitur gloria mea. Quod in presenti do- 
cetur his verbis: « Et replebitur gloria ejus uni- 
versa terra. » Quod ipsum 1saias vaticinando de- 
clarabat, dicens seraphim circa Dominum Sabaoth 
clamare ac dicere : « Sanctus, sanctus, sanctus 
Dominus Sabaoth : plena est omnis terra gloria 


ejus Τ.Σ Verum. hxc quidem olim ex przscientia . 


qnot πρὸς Moücry* « Ἔασόν µε, xai θυμωθεὶς ὁριῇ 
ἐχτρίφω αὐτοὺς, xai ποιῄσω σε εἰς ἔθνος µέγα᾽ ' 
καὶ ἐπιλέγει ες 2ῇ τὸ ὄνομά µου, ὅτι πληρωθήσεταί 
τῆς δόξης µου πᾶσα ἡ yf. » El γὰρ xai τὰ μάλιστα 
οὗτοι, qnot, παρωθοῦνται τὴν ἐμὴν δόξαν, ἀλλὰ χαιρῷ 
τινι πληρωθήσεται ἡ οἰχουμένη πᾶσα τῆς ἐμῆς δύ- 
ξης. Ὅ δὴ καὶ «b παρὺν λόγιον διδάσχει φῆσαν' 
« Καὶ πληρωθέσεται τῆς δόξης αὐτοῦ πᾶσα ἡ Υ- ? 
Τοῦτο καὶ "Ἡσαῖας παρἰστη θεσπίζων τὰ σεραφθὶμ 
χυχλοῦντα τὸν Κύριον Σαθαὼθ βοῶντά τε xci λέ- 
γοντα” «Άγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαθαώθ: nr 


"^ Mattb. 1,21. 7! Joan. 1, 10. Τὸ Exod. xxxii, 10. 7* 7* Num, xiv, 21. 7? Isa, vi, 6, 


EUSEBIH CAESARIENSIS OPP. PARS Π. — EXEGETICA. 


824 


sunt (1), quorum unus a reliquis undecim sejun- A 1£', τούτων δὲ εἷς ἀπεσχοίνιαται τῆς τῶν προχειµέ- 


cius, ac ante quinquagesimum constitutus est. Qua- 
dragesimus nonus itaque psalmus Asaphi inscriptus 
οδί. cujus rei causam, qualis tum succurrebat , in 
ejus expositione retulimus. Primus autem Asaphi 
psalmus, de quo jam agitur, prophetam inducit 
ingenti admiratione captum de longanimitate opti- 
mi Dei, deque ejus erga impios tolerantia, itcm- 
que de venia peccantibus concessa. Qua de re ob- 
stupescens, sese ut. pusillanimem ac pene commo- 
tum , atque anim:e gressu eversum coarguit; quod 
videret impiorum et atheorum hominum res pro- 
spere cedere. Ceterum postquam in principio rem 
egre ferre visus fuerat, in sequentibus infaustum 
eorum exitum valicinatur dicens : Dejecisti eos, 
dum eziollerentur. Quomodo facti sunt in desola- 
tionem subito ? De[ecerunt, perierunt propter iucon- 
siderationem suam Τὰ, et qux» sequuntur. 


Π 

Secundus de qua rerum conditione in primo ἆἷ- 
etum sit edocet , deplorans postremam Romanorum 
tempore Jerosolymz: obsidionem , obsidentiumque 
motus et gesta declarat his verbis : Utquid , Deus, 
fepulisti in finem , iratus est furor tuus. super oves 
pascue tuc ? quibus adjicit : Quasi in silva ligno- 
rum securibus exciderunt januas ejus in idipsum, 
in securi et ascia dejecerunt eam. Incenderunt igne 
sanciuarium tuum ; quibus iterum subjungit: Signa 
nostra non vidimus, jam non est propheta, et nos 
non cognoscet amplius "*. Nam quod dicit, tempore 
obsidionis istius prophetas non exstitisse ; id sane 
postremi eorum excidii argumentum est. Hxc vero 
congruenter post przdictiones de Christo superius 
enuntiatas posita sunt. Quia enim ipsum venientem 
non acceperunt, necessario eam, qui post tanta 
;n Christum facinora ipsos invasit , ultionem vati- 
cinatur, 


Itt. 

Tertius Asaphi psalmus in finem remitut eum 
qui priora legerit , hortaturque ne disperdat **. Ad 
hzc autem titulus psalmum el canticum ipsum esse 
declarat, quia eorum qui in Christum crediderunt 
gratiarum actionem complectitur. Divinum item 
j'dicium memorat , narratque quomodo constituerit 
diem judicii , quo reddet unicuique secundum opera 
ejus, ita ut qui iu presenti vita serumnis afflicti 
fuerint, futura in Deo reposita spe non excidant ; 
qui vero hoc tempore elati contra Christum arro- 
ganter egerint, ultionem in futura vita non decli- 
nent. Quapropter ex persona apostolorum , disci- 
pulorum et evangelistarum Salvatoris nostri hzc 
pronuntiat : Confitebimur tibi , Deus, et invocabimus 


uomen tuum. De iis vero qui in Salvatorem nostrum 
15 Pgal. Lxxr, 18, 19. 7* Psal, Lxxui, 1-9. 


(1) Vide supra ad psal. xrix initio. 


νων τα’ συναφείας, χατατέταχται δὲ πρὸ τοῦ V φαλ- 
μοῦ. Ὁ γοῦν μθ’ ἐπιχέγραπται τοῦ Ασάφ ' τὴν δὲ 
ὑποπεαοῦσαν ἡμίν αἰτίαν τοὺς τόπους διηγούµενοι 
παρεθήχαµεν. Εἰσάχει δὲ ὁ μετὰ χεῖρας πρῶτος ὧν 
τοῦ ᾿Ασὰφ, τὸν προφήτην ὑπερθαυμάξοντα τὸ paxpó- 
θυµον τοῦ παναγάθου θεοῦ, xai τὴν ἐπὶ τοῖς ἁσεξέ- 
σιν ἀνεξικαχίαν αὐτοῦ, τὴν τε ἑνδιδομένην συγχώρη- 
σιν τοῖς ἁμαρτάνουσιν * ἣν ὑπερεχπληττόμενος, ἔαυ- 
τοῦ κατηγορεῖ ὡς ὁλιγοψυχοῦντος καὶ µικρον δεῖν σα- 
λευθέντος, xai τῆς Φυχἠς τὰς βάσεις περιτραπέντος, 
δι ἃς ἑώρα τῶν ἀσεθῶν xax ἀθέων ἀνδρῶν εὐπραγίας. 
Πλὴν ἁποδυσπετήσας ἓν τοῖς πρώτοις, προϊὼν τὴν 
χαταστροφὴν αὐτῶν θεσπἰζειλέγων΄ Κατέδα.ἲες αὖ- 
τοὺς ἐν τῷ ἐπαρθῆναι. Πῶς ἐγένοντο &lc. ἐρήμω- 
cu ἑξάπινα; Ἐξέλιπον, ἀπώ.οντο διὰ τὴν ἆδου- 
λίαν αὐτῶν, καὶ τὰ τούτοις ἀχόλουθα. 


B'. 

'O δεύτερος ἐπὶ ποίαις περιστάσεσιν τὰ Ev τῷ πρω: 
τῳ λέλεχτο διδάσχει, ἀποδυρόμενος τῆς Ἱερουσαλὴμ 
«hv ἑσχάτην πολιορχἰαν, ἣν πέπονυθεν Eri τῶν 'Ῥω- 
μαϊχῶν χρόνων, σηµαίνων τε τὴν ἑπανάστασιν τῶν 
τὸν τόπον πολιθρχησάντων * ὃ δη παρίστησι φῄσας” 
"Ira ci, ὁ θεὸς, ἁπώσω εἰςτέ.ος, ὠργίσθη ὁ θυμός 
σου ἐπὶ πρόδατα γομῆς σου; Οἷς inc ἐπιλέχει 
Ὡς ἐν δρυμῷ ξύ.Ίων ἀξίναις ἐξέκοψωῶν τὰς θύρας 
αὐτῆς ἐπὶ τὸ αὐτὸ, ἐν zéAvxi καὶ «Ἰαξευσηρίῳ xa- 
τέῤῥαξαν αὐτήν. Ἐγεπύρισαν ἐν πυρὶ τὸ ἁγιαστή- 
ριόν σου" olg αὖθις ἐπιλέγει' Τὰ σημεῖα ἡμῶν οὖκ 
εἴδομεν' οὐκ ἔστιν ἔτι προφήτης, καὶ ἡμᾶς ob 
γγώσεται ἔτι ' τῷ γὰρ φάσχειν µηχέτι προφήτας Ye- 
γονέναι χατὰ τὴν δηλουµένην πολιορχίαν σημεῖον ἦν 
τῆς ὑστάτης αὑτῶν ἁποπτώσεως. Ἔπεται δὲ ταῦτα 
σφόδρα ἀχολούθως ταῖς διὰ τῶν ἔμπροσθεν περὶ τοῦ 
Χριστοῦ λεχθείσαις προῤῥήσεσιν. Ἐπειδὴ γὰρ ἑλθόν- 
τα αὐτὸν μὴ παρεδέξαντο, ἀναγχαίως τὴν ἐπελθουσαν 
αὐτοῖς ὀργὴν μετὰ τὰ χατ᾽ αὐτοῦ τολμηθέντα αὐτοῖς 
θεσπίζει. 

I", 

'O τρίτος τοῦ ᾿Ασὰφ εἰς τὸ τέλος παραπέμπει τὸν 
τοῖς προτέροις ἐντετυχηχότα, xal παραινεῖ qid) δια- 
φθεῖραι. Ἐπιγράφει τε πρὸς τούτοις, ὅτι xal φαλμὸς 
en χαὶ ᾠδή ἐπειδὴ περιέχει εὐχαριστίαν τῶν e 
τὺν Χριστὸν πεπιστευχότων. Καὶ τὴν τοῦ Θεοῦ δι- 
χαιοχρισίαν παρἰστησι διδάσχων ὅπως ἕστησεν ἡμέ- 
pav κρίσεως, kv f, ἀποδώσει ἑχάστῳ κατὰ τὰ ἔργα 
αὐτοῦ. Καὶ οὔτε ol χατὰ τὸν παρόντα βίον καχούμε- 
vot τῆς παρὰ τῷ θεῷ μελλούσης ἑἐλπίδος ἀποπεσοῦν- 
ται, 000" οἱ κατὰ «bv ἐνεστῶτα καιρὸν ἐπαρθέντες xal 
καταλαζονευσάµενοι τοῦ Χριστοῦ ἀτιμώρητον ἔξουσι 
τὸν μετὰ ταῦτα βίον. Διὸ ἐκ προσώπου μὲν τῶν τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν ἀποστόλων xal μαθητῶν καὶ εὔαγγε- 
λιστῶν ἀναφωνεῖ τό. Ἐξομο.Ίογησόμεθά σοι, ὁ 
sóc, xal ἐπικαλεσόμεθα τὸ ὄγομά cov* περὶ δὲ 


€? Pgal.Lxxiv, 4. 


S897 EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS II. — EXEGETICA. 838 


magnus sicut Dews noster? Tu es. Deus qui facis | ὡμολόγει. Ἀλλὰ τὸ θεῖον Πνεῦμα διὰ τοῦ προφήτου 
mirabilia. Notam fecisti in populis virtutem tuam, Ασὰφ ἑξῆς τὰ λυπηρὰ θεραπεύει bv οἷς φησι Τίς 
redemisti in brachio tuo populum tuum, filios Ja- — 8séc µέγας ὡς ὁ θεὸς ἡμῶν; Σὺ el ὁ Θεὸς ὁ ποιὼν 
cob el Joseph; ac rursum : Viderunt te aque, θαυμάσια. Εγνώρισας ἐν τοῖς Aaoic τὴ» δύναμίν 
Deus , viderunt te aque εἰ timuerunt , turbate sunt cov, ἑλυτρώσω ἐν τῷ fBpayxlovl σου τὸν «ἑαόν σου, 
abyssi: muliitudo sonitus aquarum : ac sermonem τοὺς υἱοὺς Ἰακὼδ xal "Iocjg: καὶ αὖθις *. Εἴδο- 
his obsignat : Deduxisti sicut oves populum tuum — cáv σε ὕδατα, d θεὺς, εἴδοσάν σε ὕδατα, xal 
in manu Moysi et Aaron. Hac necessario Asaph ἐφοδήθησαν, ἑταράχθησαν al áGvco ce *. zA700c 
ipsi Idithum commemoravit, ut ne ultra diceret : ἄἤχους ὕδατος' xoi ἐπισφραχίζεται λέγων ' Ὡδή- 
Exercitatus est εἰ defecit spiritus meus; sed mira- Ίησας ὡς πρόδατα τὸν JAaór cov iv χειρὶ Μωῦση 
bilibus Dei per Moysem olim gestis, queis popu- καὶ Δαρών. Αναγχαίως δὲ ταύτων ὁ Ασὰφ ὑπέμνησε 
lum suum redemit, fidem habens pro futuro quoque — «bv Ἰδιθοὺμ, ὡς ἂν µηχέτι Xov. ἨἩδο-έσχησε 
tempore similia eventura speraret. xal GAwoyüxnce có πγεῦμά µου" πιατεύων δὲ 
τοῖς πάλαι ἐπὶ Μωῦσέως τοῦ Θεοῦ παραδόξοις ἔργοις, δι ὧν ἑλυτρώσατο τὸν λαὸν, τὰ ὅμοια καὶ εἰς τὸν 


ἐπιόντα χρόνον ἑλπίζοι γενήσεσθαι. 


VI. 

Sextus neque psalmus est neque canticum, ne- 
.que hymnus, neque in finem remittit. Quare hu- 
jusmodi nihil in titulo habet : sed nos ad eorum 
quz hic feruntur intelligentiam excitat. Cur autem 
nihil eorum quie diximus fert inscriptio , nisi quia 


totus hic sermo Judaicam gentem incusat, pristi- - 


nas eorum impietlates enumerans ? Quod ad justi 
judicii Dei defensionem propheta concinnavit : va- 
ticinaturus enim ea , quz ante Servatoris adventum 
populo eventura erant, necessario docet ipsos non 
modicarum impietlatum causa islhzc passuros. 
Quamobrem recenset ille quoties peccaverint, et 
quoties Dei patientia peccata eorum tulerit, ac 
quomodo demum cum implessent impielatum men- 


Ὁ ἔχτος οὐχέτι ψΨαλμὸς οὐδὲ «5h οὐδὲ ὄμνος, οὐδΣ 
ἀναπέμπει εἰς τὸ τέλος. 0θεν οὐδὲν τούτων ἑπιγέγρα- 
πτα’' δ.εγείρει δὲ ἡμᾶς εἰς σύνεσιν τῶν ἐμφερομέ- 
νων. Διὰ τί δὲ μηδὲν τῶν προειρηµένων ἡ προγραφἢ 
περιέχει, ἀλλ᾽ ἐπε'δήπερ ὁ πᾶς λόγος τοῦ Ἰουδαίων 
ἔθνους χατηγορεῖ, χαταριθμούμενης αὐτῶν τὰ πἆλαι 
ἁσεθήματα; Τοῦτο δὲ πράττει ὁ προφήτης εἰς ἀπο" 
λογίαν τῆς τοῦ θεοῦ διχαιοχρισίας’ µέλλων γὰρ Oc- 
σπίζειν τὰ σνµθησόµενα τῷ ἕθνει πρὸ τῆς τοῦ Σωτήη- 
poc παρουσίας, ἀναγχαίως διδάσχει, ὅτι μὴ ἐπὶ µι- 
χροῖς ἀσεθήμασι ταῦτα πείσονται. Διόπερ χαταρτ- 
θμεῖται ὁσάχις ημαρτε xal ὁσάχις ἤνεγχεν αὐτοὺς ἡ τοῦ 
θεοῦ µαχροθυµία, καὶ ὡς ὕστερον πληρώσαντας αὐ- 
τοὺς τὸ µέτρον τῶν ἀσεθημάτων διχαιότατα μετῆλθεν 


guram , eos ipsos admodum juste ira Dei invaserit. C ἡ ix Θεοῦ óprf."Iv' οὖν ταῦτα γνῶμεν, ἀναγχαίως 


Ut hiec itaque cognoscamus , necessario sic inscri- 
bit: Intellectus Asaph **, ac in sequentibus omnia 
eorum scelera recenset. — * 


Vil. 


Postquam multitudinem peccatorum Judaici po- - 


puli compendio retulerat, et ceu in cippo crimina 
eorum insculpserat ; consequenter bic irruptionem, 
quae tempore Antiochi Syriz regis facta est, vati- 
cinatur. Qui Jerosolymam ingressus , templum non 
evertit, sed profanaviL, atque gentem ad idola co- 
lenda compulit. Quarum rerum bistoriam, liber 
Machabsxorum inscriptus complectitur. In quo oc- 
cisorum numerus, variique modi queis pro pietate 
martyrium perpessi sunt, describuntur. Quare spi- 
ritus propheticus bas supplices voces pro universo 
populo effundit : Deus, venerunt gentes in haredita- 
tem tuam , polluerunt. templum sancium. tuum, po- 
euerunt Jerusalem in pomorum custodiam. Posue- 
runt morticina servorum tuorum escas volatilibus 
celi, carnes sanctorum tuorum bestiis terre Αν. Haec 
ad gloriam genüis vergebant, quare magna cum fi- 
ducia dicta sunt. Verum non talia erant in septua- 
grsimo teriio, in quo dicebatur : Utquid , Deus, 
repulisti in. finem, iratus est furor tuus super oves 
pascuc tw **? 1115 quippe abjectio populi in finem 
usque declarabatur, necnon postrema Jerosolymz 


93 Psal. Lxxvu, J.. Psal. uxxvin, 1, 2. 


ἐπιγράφε:, Zvréceoc τῷ Ἀσὰφ, xaX προϊὼν ἑξῆς 
ἀναχεφαλαιοῦται αὐτῶν πάσας τὰς παρανοµίας» 


7’. 

Ἐπιτεμόμενος το πλῆθος τῶν ἀσεθγμάτων τοῦ 
Ἰουδαίων ἔθνους, xat ὥσπερ Ev στήλῃ τὰς κατ’ αὖ- 
τῶν κατηγορίας ἐντυπώσας, ἀχολούθως διὰ τῶν προ- 
χειμένων τὴν γενοµένην κατ αὐτῶν ἑπανάστασιν xa- 
τὰ τοὺς χρόνους ᾿Αντιόχου τοῦ τῆς Συρίας βασιλέως 
θεσπίζει. Ὁ ἐπελθὼν τοῖς Ἱεροσολύμοις, οὐ καθαιρεῖ 
μὲν, βεθηλοῖ δὲ τὸ ἱερὸν, εἰδωλολατρεῖν ἑπαναγχάσας 
τὸ ἔθνος. Τούτων δὲ τὴν ἱστορίαν ἡ τῶν ἔπιγεγνραμ- 
µένων Μακκαθαίων βίθλος περιέχει. ἓν T xal τὰ 


p πλήθη τῶν ἀνῃρημένων, ot τε τρόποι τῶν ὑπὸ εὖσε- 


θείας µεμαρτυρηχότων παρ᾽ αὐτοῖς ἀνεγράφησαὰν. 
Διὸ τὸ προφητιχὸν Πνεῦμα ἕντευξιν ὑπὲρ τοῦ παντὸς 
ἀναπέμπει λαοῦ φάσκον' Ὁ ecc, ᾖ.Ἴθοσαν ἔθνη εἰς 
τὴν xAnporopíav σου, ἐμίαγαν τὸν ναὸν τὸν 
ἅγιόν cov, ἔθεγτο Ἱερουσαλἡμ εἰς ὀπωροφυ.ἰά- 
xtor."E0zvco τὰ θγ)ησιµαῖα τῶν δού.Ίων cov βρώ- 
µατα τοῖς πετεινοἲς τοῦ οὐρανοοῦ, τὰς σάρκας τῶν 
ὁσίων cov τοῖς θηρίοις τῆς γῆς. Ταῦτα γὰρ ἓν 
σεμνολογήµατα τοῦ Eüvouc: διὸ σὺν παβόπσία 7021) 
λέλεχτο. Άλλ οὐ τοιαῦτα ἣν τὰ ἓν τῷ Y' χαὶ ο, ὃν 
οὗ &Mévezo* Ἴγα εἰ, ὁ θεὸς, ἁπώσω εἰς tÉAoc, ὦ/- 
qyícón ὁ θυμός σου ἐπὶ πρόέατα νομῆς cov; Ev 


5 Psal, Lxx, |. 








CUMBENIARIA IN FBALNOS, 920 


ἐχείνοις γὰρ τὴν εἰς τέλος ἀποδολὴν τοῦ ἔθνους ἐδή- A ruina : in illo item non faustus finis, non promis- 


λου, καὶ τὴν ἑσχάτην τῆς Ἱερουσαλὴμ ἁπόπτωσιν. 
Καὶ ἐν ἐκείνῳ μὲν οὐκ ἐμφέρεται χρηστὸν τέλος οὗ- 
δὲ ἐπαγγελία τις θεραπεύπυσα τὰ λελεγμένα - ἐν δὲ 
πῷ παρόν-ι μετὰ τὰ σχυθρωπὰ ἐπισυνάπτει τῷ τέλει 
τοῦ παντὸς λόχου" Ἀπόδυς τοῖς Τείτοσυ ἡμῶν 
éxrazAacíora εἰς τὸν κό-πον αὐτῶν, τὸν ὀνει- 
δισμὸν αὐτῶν, ὃν ὠγείδισάν σε, Κύριε. Ἡμεῖς δὲ, 
Jaóc σου καὶ πρόδατα νομῆς σου, ἀνθομο.]ογη- 


sio, que recensitis malis medeatur, affertur ; at 
in presenti post tristia illa hzc in fine sermonis 
adjicit : Redde vicinis nostris septuplum in. sinu eo- 
rum, improperium ipsorum, quo exprciraterunt 
tibi, Domine. Nos autem populus tuus εἰ otes pascua. 
lue , confitebimur tibi in seculum. In generationem 
εἰ generationem annuntiabimus laudem (uam. Has 
quippe vere justorum voces sunt. 


σόμεθά σοι εἰς τὸν αἰῶνα. Eic γονεὰν καὶ γεγεὰν ἐξαγγελοῦμεν τὴν αϊνεσίν cov. Αὗται γὰρ σαφῶς 


δικαίων τυγχάνουσι φωναί. 
B. 

"H ὀγδόη προφητεία τοῦ Ασὰφ πολλα σηµαίνει 
χατὰ τὸ αὐτὸ διὰ τῆς προγραφῆς” ἔστι Υὰρ, εἰς τὸ 
τόλος, καὶ, ὑπὲρ τῶν ἀλλοιωθησοµένων, καὶ, 
Y'aApóc* πρὸς τούτοις ἅπασιν ἐπιτετήρηται ὡς xal 
μαρτύριο» elm μόνος οὗτος τῶν ἐν πάσῃ τῇ βίδλῳ 
Φερομένων οὕτως ἐπιγεγραμμένος. Εἰς μὲν οὖν τὸ 
τέλος ἀναπέμπει διὰ τὸ θεσπίζειν τὸ μέλλον" ὑπὲρ 
δὲ τῶν ἁλλοιωθησομένων, διὰ τὴν µεταθολὴν 
πῶν διὰ τῆς προφητείας δηλουµένων * μαρτύριο» 
δὲ εἴρηται διὰ τὸ µαρτύρεσθαι περὶ τοῦ ἐν αὐτῷ 
προαναφωνουµένου ἀνδρὺς καὶ τοῦ καλουµένου Ylou 
ἀνθρώπου. Yibw γάρ τινα ἀνθρώπου εἰσάγει καὶ 
ὄνδρα δεξιᾶς τοῦ Θεοῦ τοῦτον ὀνομάζει, Πρῶτον μὲν 
οὖν τοῦ Ἰουδαίων ἕῆνους τὴν ἀπὸ Αἰγύπτου πορείαν 
καὶ τὴν ἐπὶ τῆς Παλαιστινῶν γῆς οἴκησιν παρίστη- 
σιν by ἀλληγορίας τρόπῳ φάσχων" "Apzedor ἐξ Al- 
Τύπτου µετῆρας, ἐξέδαΊες ἔθνη καὶ κατερύτευ- 


τη, : 
^ Octava Asaphi prophetia multa in titulo simul 
indicat : nam dicitur, in finem, et, pro iis qui com- 
mutabuntur, et, psalmus ** : ad l;zc autem omnia 
observatur hunc solum psalmum , ex iis qui in toto 
libro feruntur, testimonium inscribi. In finem ita- 
que remittit, quia futura vaticinalur; est vero, pro 
dis qui commutabuntur, ob mutationem corum qui in 
prophetia indicantur ; testimonium autem dicitur, 
«uia testimonium przbet viro ibidem prenuntiato, 
et ei qui vocatur Filius hominis. Nam quemdam Fi- 
lium hominis hic inducit, et virum dexter: Dei 
eumdem nuncupat. Primo itaque Judaici populi ex 
JEgypto exitum, atque habitationem in Palestina 
allegorico more declarat dicens : Vineam de Agypto 
transtulisti, ejecisti gentes et plantasti eam , et ca- 
tera. Deinde futuram ejus desolationem his indicat : 
Utquid desiruzisii maceriam ejus, et vindemiant eam 








σας αὐτὴν, xal τὰ τούτοις àx/Aou0a - εἶτα δηλοῖ τὴν C omnes qui pratergrediuntur vium ? De obsidentibus. 


εσοµένην ἐρημίαν αὐτῶν qásxuv* "Ira εἰ καθεῖ]ες 
τὸν φραγμὸν αὐτῆς, xal τρυγῶσο' αὐτὴν πάντες 
οἱ παραπορευόµενοι τὴν ὁδόν; Καὶ περὶ τῶν πο- 
λιορχησάντων δὲ διδάσκει λέγων" Ἐυμήνατο αὐ- 
τὴν Uc ἐκ δρυμοῦ, xal μονιὸς ἄγριος χατενοµή- 
σατο abrir. Δι ὧν δύο πολιορχητὰς ἔσεσθαι τοῦ 
Έθνους σηµαίνει: ὃ Oh έγονε μὲν xal κατὰ τοὺς 
τῶν Βαθυλωνίων χρόνους" πρῶτος γὰρ ὁ ᾿Ασαύριος 
ἐπελθὼν τὰς δέκα φυλὰς τοῦ Ἰσραὴλ αἰχμαλώτους 
ἀπήγαχεν: εἶτα μετὰ τοῦτον ὁ Βαδυλώνιος τοὺς ὑπο- 
λοΐπους ἐχειρώσατο, τὴν Ἱερουσαλὴμ σὺν τῷ ναῷ 
πυρπολήσας. "O δὴ θεσπίζει φάσχων ὁ λόγος" Ἐμ- 
αεπυρ'σµένη ἐν πυρὶ καὶ ἀνεσκαμμέκη: γέγονε 
δὲ καὶ ἐπὶ τῆς Ῥωμαίων βασιλείας, πρῶτον μὲν πο- 
λιορχήσαντος αὐτοὺς Τίτου τοῦ xal τὸ ἱερὸν πυρπο- 
λήσαντος μετὰ τὰ τολµηθέντα αὐτοῖς κατὰ τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν" ἔπειτα Αδριανοῦ τοῦ τὴν πόλιν αὐτὴν 
ἄδατον Ἰουδαίοις εἶναι νοµοθετήσαντος. "AXY ἐπειδὴ 
παῦτα περὶ τῆς πολιορχίας ἐθέσπιαε τοῦ Ἓθνους, 
προϊὼν περὶ τῆς σωτηρίου θεοφανείας εὐχὴν ἀνα- 
πέμπει λέγων: Γενηθήτω ἡ χείρ σου ἐπ ἄνδρα 
δεξιᾶς σου, καὶ ἐπὶ Yióv ἀνθρώπου ὃν ἐχραταίω- 
σας σεαυτῷ. Παρακαλεῖ δὲ iv τούτοις τὸν ἄνδρα 
τῆς δεξιᾶς τοῦ Θεοῦ ὀφθῆναι ἐπὶ γῆς. Av αὐτοῦ γὰρ, 


autem eam hzc tradit : Ezterminarit eam aper de 
4ilva , et singularis [erus vastavit eam. Quibus ver- 
bis eam gentem a duobus obsidendam signi 
Quod evenit Babyloniorum tempore : nam Ai 
rius prior invadens, decem tribus lsrael captivas 
abduxit ; deinde vero Babylonius incensis cum tem- 
plo Jerosolymis, reliquos cepit. Quod hic sermo 
vaticinatur his verbis: Incensa igne et suffossa ; 
idipsum quoque Romanorum tempore accidit ; pri- 
mo quidem obsidente Tito, qui post eorum contra 
Salvatorem nostrum facinora, templum quoquo 
incendit ; deinde vero Adriano imperante , qui 
Judzis urbis aditum lata lege interclusit. Sed post- 
quam isthzc de obsidione gentis vaticinatus fue- 
rat, in sequentibus de divino Servatoris adventu 
hzc precando dicit: Fiat manus ἵνα super virum 
ἀεπίετα tug , εἰ super Filium hominis quem confir- 
masti tibi. His autem rogat, ut vir dexterz Dei in 
lerra appareat. Per ipsum enim, inquit, nos qui 
suscepimus eum , non discedemus a le, sed etiam 
per ipsum nos vivificabis : quamobrem his verbis 
supplicamus : Domine virtutum, conterte nos, et 
ostende [aciem tuam per predictum virum , et salbi 
erimus. 










φησὶν, ἡμεῖς οἱ παραδεξάµενοι αὐτὸν οὐ μὴ ἀποστῶμεν ἀπὸ coU, ἀλλὰ xoi ζωώσεις ἡμᾶς AU αὐτοῦ : δὲ 
B καὶ ἱχετεύομεν λέγοντες ^ Κύριο τῶν δυνάµεω», ἐπίστρεψον ἡμᾶς, καὶ ἐπίρανο» τὸ πρόσωπό 


σου, διὰ τοῦ δηλωθέντος ἀνδρὺς, καὶ σωθησόµεθα. 


851 . | EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 833 


IX. 

Admodum consequenter ad predicta, hzc, quam 
tractamus, prophetia, pro torcularibus *! inscripta 
est, et ad finem remittit. Torcularia porro hic vocat 
Ecclesias Dei per totum orbem constitutas, in qui- 
bus sancue illius vinez vindemia colligitur. Stu- 
pendo autem modo pro torcularibus, post. destru- 


clam priorem vineam, inscribitur. Illa namque ab 


agresti apro vastata, atque maceria ejus destructa, 
hie multorum torcularium, non unius tantum, men- 
tio babetur. Torcular autem primum illud, quod 
unum erat, declarabat Isaias his verbis : Et edifi- 
cavi turrim, et protorcular fodi in ipsa **, scilicet 
vinea. At postquam primz turris ruinam atque 
protorcularis destructionem, itemque totius vinee 
desolotionem illic enarraverat; jure in przesenti 
omnium gentium vocationem denuntiat, cum pro 
torcularibus prophetiam inscribit. Quamobrem ad 
gaudium et lztitiam eos, quibus Evangelium predi- 
catur, invitat dicens : Ezxsultate Deo adjutori na- 
stro, jubilate Deo Jacob. Sumite psalmum, et date 
iympanum, psalteriun jucundum cum cithara. Et 
hzc quidem iis qui digni Evangelio sunt, quique 
propriis fructibus torcularia replent. De Judaica 
vcro gente clare subjungit : Et non audivit populus 
meis vocem meam, et Israel non intendit mihi. Et 
dinisi eos. secundum desideria cordis eorum. Hac 
po-ro opportunissime precedenti prophetiz cohz- 
rent. Quemadmodum enim illie vinez ruinam de- 


clarabat, ita etiam hoc Joco eorumdem hominum C 


iBobsequentiam coarguit; et. sicut in illo virum 
dextere Dei, et Filium hominis confirmatum in- 
duxit, sic illi hanc subjunxit prophetiam, inscri- 
ptam pro torcularibus, id est, Ecclesiis Dei, quas 
Filius hominis constituit, 


X. 

Hic Asaph deos inducit, et Deum in med.o deo- 
Tum, eos, qui dii vocantur, dijudicantem et quidem 
Mecessario: nam quia superius totam Judaicam 
gentem incusabat, consequenter in przsenti eorum 
principes speciatim coarguit. Deinde quia in prz- 


*edenti psalmo Christum Dei, virum dexter ejus 


et Filium bominis confirmatum vocaverat, ejus in 
carne adventum his.significans, ne quis ipsum me- 
rum hominem, et multis aliis similem arbitraretur, 
ipsum hic Deum praedicat his verbis : Deus steil in 
8ynagoga deorum **. (4) Ac ne quis ob monarchiz, 
sive unius principii rationem turbaretur, Christum 
Dei Deum esse audiens; congruenter hic inultos 
deos nominat eos qui sub hzc incusantur, tantum 
Ron pr:zcipiens ut ne cunctemur Filium quoque Dei 
Deum vocare. Si enin gentis principes, qui male 
audiebant, Dei nomine dignati sunt, quod, quzso, 
periculum fuerit si virum dextera Dei et Filium ho- 
minis confirmatum, Deum fateamur? Deinde vero 


9 Psal. txxx, 4. "^ isa, v, 2. 9? Dgg]. LXXxI, |, 


A? De monarchia v;de ip Prat. 


e. 

Σφόδρα ἀχολούθως τοῖς προλεχθεῖσιν ἡ μετὰ χεῖ- 
ρας προφητεία ὑπὲρ τῶν Anror προγέγραπται, xal 
εἰς τὸ τέλος ἀναπέμπει. Ληνοὺς δὲ διὰ τούτων ὀνομά- 
ζει τὰς καθ) ὅλης τῆς. οἰχουμένης Ἐχχλησίας τοῦ 
θεοῦ, &v οἷς ὁ τρυγητὸς τῆς ἁγίας ἀμπέλου συνῆχται. 
Παραδόξως δὲ προγέγραπται, ὑπὲρ τῶν «Ἰηνῶν, 
μετὰ τὸν ἀφανισμὸν τῆς προτέρας ἀμπέλου. Ἐχεί- 
νης γὰρ λυµανθείστς ὑπὺ τοῦ ἁγρίου συὸς (sic), του 
τε φραγμοῦ αὐτῆς χαθαιρεθέντος, ἐνταῦθα πολλῶν 
ληνῶν xal οὐχέτι μιᾶς ὁ λόγος μνημονεύει. Ληνὺν δὲ 
μίαν τὴν πρώτην ἑδήλου xal ὁ ᾿Ησαῖας λέγων ' Καὶ 
ᾠχοδόμησα zópyor, xal προλήγιον ὥῶρνυέξα ἐν 
αὐτῷ, δηλαδη τῷ ἀμπελῶνι. ᾽Αλλ' ἐπεὶ τὴν Ἐτῶσιν 
ἐδήλου τοῦ προτέρου πύργου, χαὶ τὸν ἀφανισμὸν τοῦ 
προληνίου, τὴν τε τοῦ παντὸς ἀμπελῶνος ἑρημίαν 
ἐν ἐχείνοις εἰχότως διὰ τοῦ παρόντος τῶν ἐθνῶν 
ἁπάντων thv χλῆσιν εὐαγγελίζεται, ὑπὲρ τῶν «ἵη- 
voy ἐπιγράφας τὴν προφητείαν. Au ἐπὶ χαρὰν xal 
εὐφροσύνην προχαλεῖται τοὺς εὐαγγελιζομένους qá- 
σχων' Ἀγαμ λιᾶσθε τῷ Θεῷ τῷ βοηθῷ ἡμῶν ' 
dJaAdGCare τῷ θεῷ Ἰακώδ. Λάδετε γψα.μὸν, καὶ 
δότε τύμαανον, ψα.ῖτήριον τερπνὀν μετὰ κιθά- 
pac. Ταῦτα μὲν οὖν τοῖς ἀξίοις τοῦ Εὐαγγελίου, τοῖς 
τὰς Ἀηνοὺς ἀπὸ τῶν οἰχείων καρπῶν πληροῦσι. Περὶ 
δὲ του ἹἸουδαίων ἕθνους σαφῶς ἐπιλέγει Καὶ οὐκ 
Ίκονυσεν ὁ Aaóc µου τῆς φωγῆς µου, καὶ Ἱσραὴ 
οὐ προσέσχε uoi Καὶ ἑξαπέστειᾶα αὐτοὺς κατὰ 
τὰ ἐπιτηδεύματα τῆς καρδίας αὐτῶν. ΗΠολλῆς δὲ 
ἔχεται ἀχολουθίας ταῦτα πρὸς τὴν ἔμπροσθεν προφη- 
τείαν. Ὡς γὰρ bxst τῆς ἀμπέλου τὸν ἀφανισμὸν ἑδή- 
λου, οὕτω xal ἐνταῦθα τῶν αὐτῶν τὸ ἀπειθὲς xal 
ἀνήχοον ἑλέγχει ’ xal ὡς ἐν ἐχείνῳ ἄνδρα δεξιᾶς τοῦ 
θεοῦ εἰσήγαγε, xaX Yiby ἀνθρώπου κεχραταιωµένον, 
οὕτω διὰ τῶν προκειµένων τὴν ὑπὲρ τῶν Anyür 
συνΏψε προφητείαν, δηλαδη τῶν Ἐκχλησιῶν τοῦ Θεοῦ 
ἃς ὁ Υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου συνεστήσατο. 

r. 

θεοὺς εἰσάγει xal θεὺν ἐν µέσῳ θεῶν διακρίνοντα 
τοὺς ὠνομασμένους θεοὺς ἓν τούτοις ὁ ᾽Ασὰφ ἀναγ- 
χαίως ἐπειδὴ γὰρ διὰ τῶν ἔμπροσθεν τοῦ παντὸς 
Ἰουδαίων ἔθνους κατηγόρει, ἀχολούθως ἐπὶ τοῦ 
παρόντος τοὺς παρ᾽ αὐτοῖς ἄρχοντας ἰδίως ἑλέγχει. 
Εἶτ᾽ ἐπειδὴ τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ Ey τῷ πρὸ τούτου 


D ἄνδρα ὠνόμασε δεξιᾶς αὐτοῦ xal Υἱὸν ἀνθρώπου χε- 


χραταιωµένον, τὴν ἔνσαρχον αὐτοῦ παρουσίαν ση- 
μήνας, ἵνα µή τις αὐτὸν ψιλὸν ὑπολάδοι ἄνδρα xal 
τοῖς πολλοῖς ὅμοιον, θεολοχεῖ αὐτὸν ἐν τοῖς μετά χεῖ- 
pae φῄσας * Ὁ θεὸς ἔστη àx συναγωγῃ θεῶν. Καὶ 
ὅπως ph ταραγχθείη τις εἰς τὸν περὶ μοναρχίας λόγον, 
Θιεὸν ἀχούων τὸν Χριστὺν τοῦ Θεοῦ, εἰχότως xol 
πλείονας θεοὺς ὀνομάζει τοὺς διὰ τῶν ἐξῆς χατηγο- 
ῥουµένους, μονονουχὶ παραχελευόµενος μὴ ἀποχνεῖν 
καὶ τὸν Υἱὸν Θεοῦ θεὸν ἀποχαλεῖν. El γὰρ οἱ διαδαλ- 
λόμενοι τοῦ ἔθνους ἄρχοντες θεοὶ ἠξιώθησαν ὀνομα- 
σθῆναι, ποῖος ἂν γένοιτο χίνδυνος τὸν ἄνδρα τῆς ὃς- 
ξιᾶς τοῦ θεοῦ χαὶ τὸν Ylby τοῦ ἀνθρώπου τὸν χεχρ”- 


Ld 


39 COMMENTARIA: IN PSALMOS. 234 
ααιωμένον Bsby ὁμολογεῖν ; Eix' ἐπὶ τέλει τοῦ παν- Α in fine psalmi orationem Propheta profert pro gen- 


τὸς ὁ Προφήτης tóyhv ἀναπέμπει ὑπὲρ τῆς τῶν 
ἐθνῶν χλήσεως φάσχων ᾽ Ἀγάστα, ὁ θεὸς, xpiror 


thv ΤΗ», ὅτι σὺ κατακ.1ηρογοµήσεις v. πᾶσι τοῖς 
Ἓθνεσιν. Ἔοικε δὲ τούτῳ ἀχόλουθος εἶναι ὁ μθ’ ψαλ- 


phe, àv ᾧ xai αὐτῷ λέλεχκτο" Θεὸς θεῶν Κύριος 
ἐλάησε. Καὶ ἐν ἀμφοτέροις δ' οὖν θεὸς θεῶν εἰσ- 
fxcav* xal πάλιν iv ἀμφοτέροις χρίνων ἀναγέγρα- 
πται. Καὶ ἓν μὲν τῷ παρόντι λέλεχται' Ἀγάστα, ὁ 
θεὺς, κρῖγον τὴν TY, ὅτι σὺ κατακ.1ηρογοµήσεις 
ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν * àv δὲ τῷ μθ’ σφόδρα τούτοις 
ἀχολούθως ὅπως ἀναστὰς χρίνει τὴν γῆν ὑπογράφει 
ὁ λόγος φάσχων ' Θεὸς θεῶν Κύριος ἐλά-ησε, xal 
ἑκά]εσε τὴν γην ἁπὸ ἀγατο.ῶν viov µέχρι 
δυσμῶν' χαὶ ἑξῆς' Ὁ θεὸς ἐμρανῶς Ίξει, καὶ οὐ 


' παρασιωπήσεται. Ip ἐνώπιον αὐτοῦ καυθήσεται, 


καὶ τὰ ἑξῆς' δι ὧν ὅπως μέλλει χρίνειν διεξέρχεται. 
Καὶ ἐπειδήπερ ἐν τῷ μετὰ χεῖρας λέλεκται’ "Οτι σὺ 
xacaxAnporopücsuc àx. πᾶσι τοῖς ἔθγεσυ'' εἰχό- 
κως Ev τῷ μθ’ τοὺς παρὰ Μωῦσεῖ περὶ θυσιῶν áva- 
«ρέπει νόμους, ἕτερον τρόπον παραδιδοὺς λογιχῆς 
θνσίας, tbv xa6' ὅλης τῆς οἰκουμένης Ev πᾶσι τοῖς 
ἔθνεσιν ἐπιτελούμενον * δι ὃ λέλεχται' "Occ σὺ xa- 
ταχληρὀνομήσεις ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσυ». 
ΙΛ’. 

'O παρὼν λόγος, τελευταῖος ὧν τοῦ 'Acko, ἵχετη- 
ρίαν περιέχει χαὶ παράχλησιν ὑπὲρ τοῦ λαοῦ σφόδρ᾽ 
ἀχολούθως. Ἐπειδὴ Υὰρ kv τοῖς πρώτοις ἐθέσπισε 
«ἣν ἑσχάτην τοῦ τόπου πολιορχίαν, eic" ἀναδραμὼν 
τῷ χρόνῳ δευτέραν τὴν ὑπ᾿ Αντιόχου γενοµένην ἔτα- 
ζεν, elt! ἐπὶ ταύτης τρίτης ἐμνημόνευσε τῆς προα- 
γούσης τοῖς χβόνοις, λέγω δὲ της χατὰ τῶν 'AoTU- 
ple xaX Βαθυλωνίων ἀρχῆς * ἀχολούθως διὰ τῶν προ- 
χειμένων δέησιν xaX Ιχετηρίαν ἀναπέμπει ὑπὲρ τῆς 
τοῖς χρόνοις πρώτης πολιορχίας, χαθ᾽ ἣν πάντες οἱ 
περίοιχοι τῆς Ἰουδαίας δεξιὰς τοῖς ᾿Ασσυρίοις xac 
αὐτῶν ὥρεξαν. "O 65 σηµαίνει λέγων * Τὰ cxnvá- 
µατα τῶν Ἰδουμαίων καὶ οἱ Ἰσμαη.ῖῖται, Μωὰδ 
καὶ ol Ἁγαρηγοὶ, Γεδὰ.1 xal Ἁμμὼν καὶ Ἀμα-ὴἡκ, 
ἀ.1.1ό,υ.οι μετὰ τῶν κατοικούγτων Τύρον. Kal 
γὰρ xal Ἀσσοῦρ συμπαρεγένετο μετ αὐτῶν, 
ἐγενήθησαν εἰς ἁντί.Ίηγιν τοῖς υἱοῖς Λώτ. Οἷς 
ἑξτς τὸ χαταλγφόμενον αὐτοὺς ὑπογράφει τέλος φά- 
σχων Ὁ θεός µου, θου αὑτοὺς ὡς τροχὺ», ὡς 


tium vocalione, dicens : Surge, Deus, judica ter- 
ram, quoniam Iu hereditabis in. omnibus gentibus. 
Videtur huic psalmo quadragesimus nonus affinis 
esse, in quo eliam dicebatur : Deus deorum Domi- 
wus locutus est ** : nam. in. utroque Deus deorum 
inducitur ; rursumque in ambobus judicare scribi- 
tur ; in przsenti quippe dicitur : Surge, Deus, judica 
terrum, quoniam (u hareditabis in omnibus gentibus; 
in quadragesimo autem nono, valde consentanea 
huic ratione, quo pacto surgens judicet terram de- 
scribitur his verbis : Deus deorum Dominus locutus 
εεί, εἰ vocavit terram a solis ortu usque ad occa- 
sum *' ; ac deinceps : Deus manifeste veniet, et non 
silebit, Ignis in conspectu ejus exardescet **, et cze- 


B (ια: queis quomodo judicaturus sit enarrat. Et 


quia in presenti dictum est : Quoniam tu heredita- 
bis in. omnibus gentibus; opportune in quadrage- 
simo nono, Moysis de sacrificiis leges abrogat, 
aliumque rationabilis sacrificii ritum tradit, quod 
per totum orbem in omnibus gentibus persolvitur. 
Quare dictum est : Quoniam (u hareditabis in om- 
nibus gentibus, 


XI. 

Hic sermo qui postremus Asaphi *! est, supplica- 
tionem ac deprecationem pro populo admodum op- 
portune complectitur. Quia enim in primis postre- 
mam loci obsidionem vaticinabatur, deinde vero 
quoad tempus retrogressus, secundam posuit ab 
Antiocho illatam cladem, ac sub hzc tertio loco 
posuit eam qus tempore precurrebat, videlicet 
«qus sub imperio Assyriorum et Babyloniorum ac- 
eidit ; consequenter in przsenti supplicationem of- 
fert, pro obsidione quze tempore prior erat, in qua 
omnes Jude finitimi dexteras suas Assyriis ad- 
versum illos porrexerunt. Quod his signi(icat : Γα- 
bornacula Idumeorum εἰ 1smaelite, Moab et Aga- 
reni, Gebal et Ammon εἰ Amalec, alienigene cum 
habitantibus Tyrum. Etenim Assur venit cum illis, 
facti sunt. in. adjutorium fillis Lot. Quibus deinde 
fiaem quo excipiendi sunl describit dicens : Deus 
meus, pone illos sut rotam, sicut stipulam ante fa- 
ciem venti, sicut ignis gui comburet silvam, sicul 


κα.]άμην κατὰ πρόσωπον ἀνέμου, ὡσεὶ απὕρ ὃ p flamma comburet montes, et reliqua. Cum huc au- 


διαρ.]έξει δρυμὸν, ὡσεὶ φ.1ὸξ κατακαύσει ὄρη, 
xai τὰ ἐπιφερόμενα. Ἔνθα Ὑενόμενος ἀναγχαίως 
ἐπιτηρήσεις, ὡς ὅπου µέμνηται τοῦ ᾿Λσσοὺρ, οὗτοι 
δὲ ἦσαν οἱ Ασσύριοι, xal τῶν προλεχθέντων ἐθνῶν 
τὴν χατ αὐτῶν ποιεῖται δἐέήσιν, xal τὴν χαταστρο- 
qhv αὐτῶν ἕξης θεσπίξει’ χαὶ ἐν τῷ or ὁμρίως, ἓν 
ᾧ τὰ χατὰ ᾿Αντίοχον προανεφώνει, ὃς Ἑλληνίδειν xai 
παραθαίνειν τὰ πάτρια Ἠνάγχαζεν Ἰουδαίους. Πάλιν 
γὰρ χἀχεῖ τὴν καταστροφἣὴν τῶν πολεμίων προῦλε- 
γεν. Οὐχέτι δὲ καὶ ἐν τῷ οὐ’, xa0* ὃν ἡ ἑσχάτη αὖ- 
τῶν ἐδηλοῦτο ἁποθολᾖ. 

Οὗτοι μὲν οὖν οἱ συνηµµένηι τοῦ ᾿Ασὰο τα’. Ὁ δὲ 


tem deveneris observa, queso, eum ubi illius As- 
sur meminit (erant autem ii Assyrii), necnom pre- 
dietarum gentium, supplieationem adversus eos 
emittere, ac exinde infaustum eorumdem finem τ9- 
ticinari : qued itidem in Lxxvnis praestitit, ubi item 
qua Antiocbi tempore acciderunt prznuntiat, qui 
Judzos compulit ut Graecorum ritum observareni, 
paternasque leges transgrederemtur. Nam illic quo- 
que infelicem inimicorum flnem przdixit. At non 
in vxxi, ubi postrema Judeorum abjectio decla- 
ratur. 

lli igitur Asaphi numero undecim, conjuncti 


* Pgal. xpix, 41. "! ibid. 55 ibid. 8. — *! Psal. xxxvi, 4. 








805 


EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 


sunt. Duodecimus vero ante psalmum r collocatus A ι6’ πρὸ τοῦ ν Φαλμοῦ κατατέταχται δι fiv. ἀποδεδώκα- 


est, ob causam quam illum explicantes attulimus. 
Verum post hoc compendium, primum repetentes, 
ejus sententiam minutatim explorabimus. 


1: PSALMUS ASAPH. LXXIT. | 

VEns, 1-5. Quam bonus Isracl Deus iis qui recti 
sunt corde! Tertia pars libri Psalmorum a przsenti 
incipit, et in Lxxxviit desinit, ita ut psalmos com- 
plectatur "septemdecim, quorum undecim conse- 
quenter ipsius Asaph sunt : hinc filiorum Core qua- 
tuor, Davidis unus, postremusque omnium Ethan 
Esdrait». Hic vero quem tractamus Asaphi est, qui 
propheta Davidi cozxtaneus erat : Psalmusque in- 
scribitur; quia ad calcem cum impiorum infau- 
sium exitum, tum piorum in Deo reconditum opti- 
mum finem complectitur. Quz hís declarat : Quia 
ecce qui elonganl se a te peribunt, perdidisti omnes 
qui fornicantur abs te. Mihi autem adhaerere Deo bo- 
num est. Init autem a doctrinz preceptis, queis 
impiorum ad quoddam tempus felicitatis rationem 
affert : hujusce quippe rei causam esse ait, quod 
Deus bonus paliensque sit. Idipsum sane docet 
divinus Apostolus dicens : Απ ἁτοι[ίας bonilatis ejus 
e! longanimitatis contemnis, ignorans quod. clemen- 
tia Dei αά ponilenliam te adducit ** ? οἱ alibi di- 
cium est : Deus judez jusius, bonus et patiens, nun- 
quid irascitur per singulos dies 353 Utpote bonus 
igitur, Solem suum oriri facit super justos et. inju- 
8lvs, et pluit super malos et bonos **, Unde Servator 
hanc sententiam de Patre protulit ; Nemo bonus 
nisi unus Deus ", Quod si de Filio perquisieris, 
Comperies qua ratione et ipse bonus sit ; quia sci- 
licet splendor est lucis sempiterne, et speculum 
sine macula páterns virtutis, et imago bonitatis 
illius 25. Talis itaque Deus est; sed iliud non om- 
nibus notum ; verum soli Israeli, viro scilicet per- 
spicaci et internoscendi vi przedito, qualem sub 
hzc declarat lis verbis, rectis corde. Qui cnim in 
mente nihil tortuosum habei, sed recta et sincera 
cogitatione providentiz: rationem contemplatur , 
ipse scilicet Israel fuerit, cui Deus bonus esse 
cognoscitur, quia ob bonitatis excellentiam om- 
nes tolerat. Sed Deus quidem hujusmodi est. 
Ego vero homo qui veritati studeo, mentis 


μεν αἰτίαν τοὺς τόπους διηγούµενοι. "AXAX γὰρ μετὰ 


τὴν τούτων ἐπιτομὴν φἐρ᾽ ἑπαναλαθόντες τὸν πρῶτον, 
τὴν χατὰ µέρος αὐτοῦ διάνοιαν ἐπιθεωρήσωμεν. 


TAAMOZ TQ ΑΣΑΦ. 08’. 

Ὡς áya00c τῷ Ἱσραὴ1 ὁ θεὺς, τοῖς εὐθέσι τῇ 
xapólg ! Τὸ τρίτον µέρος τῆς βίθλου τῶν Ἑαλμῶν 
ἄρχεται μὲν ἀπὸ τοῦ παρόντος, περαιοῦται δὲ εἰς τὸν 
πη’, ὡς τοὺς πάντας περ:έχειν φαλμοὺς ἑπτὰ xal 
δέχα ' ὧν ἑφεξῆς ια’ τυγχάνουσι τοῦ "'Agá * εἶτα τῶν 
υἱῶν Κορὲ δ’, χαὶ τοῦ Δανῖδ εἷς, xai Αἰθὰν τοῦ 
Ἑσδραίτου τελευταῖος. 'O μέντοι μετὰ χεῖρας τοῦ 
Ασὰφ (προφήτης δὲ ἣν οὗτος συγχρονίσας τῷ Aavtb), 
Ψαλμὸς μὲν ἐπιγέγραπται, διὰ τὸ περ:έχειν ἐπὶ τέ- 
λει τῶν λόγων τῶν μὲν ἁἀσεθῶν τὴν καταστρος]ν, 
τῶν δ᾽ εὐσεθῶν τὸ παρὰ τῷ ti τεταμιευμένον ἀγα- ᾿ 
θὸν τέλος. ἃ 65 παρίττη λέγων "Orc. (Gov οἱ µα- 
χρύνογτες ἑαυτοὺς ἀπὸ cov ἁπολοῦνται, ἐἑξω.ό- 
θρευσας πάντα τὸν ποργεύυγτα ἀπὸ cov. Ἐμοὶ 
δὲ c0 προσκο.ἲλ1ᾶσθαι τῷ Geo ἁγαθόν ἑστο " ᾱρ- 

εται δ ἀπὸ δογματιχῆς διδασκαλίας, δι᾽ Ἶς αἰτίαν 
ἀποδίδωσι τῆς τῶν ἀσεέῶν χατά τινας χαιροὺς εὖ- 
πραγίας' τὸ γὰρ ἀγαθὸν εἶναι χαὶ μµαχρόθυμον τὺν 
θεὸν, τοῦτό φησιν ὑπάρχειν αἴτιον. Ὅ δη διδάσκει 
καὶ ὁ ὐεῖος ᾽Απόστολος λέγων * Ἡ τοῦ π.λούτου τῆς 
χρηστότητος αὐτοῦ xal τῆς µακροθυµίας κατα- 
gpor&ic, ἀγγοῶν, ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ θεοῦ εἰς 
µετάνοιάν c8 ἄγει;, xal ἀλλαχοῦ δὲ εἴρηται. 0 
sóc χριτὴς δίκαιος xal ἀγαθὸς xal µακρόδυμος 
μὴ ὀργὴν ἑπάγων καθ ἑκάστην ἡμέραν. Ὡς ἁγι- 
θὸς γοῦν ἀνατέαει τὸν diAtov αὐτοῦ ἐπὶ ὃδι- 
xalovc xal ἀδίχους, xal βρέχει ἐπὶ xornpotc 
καὶ ἀγαθούς. Ἔνθεν xal ó Σωτὶὴρ ὅρον περὶ τοῦ 
Πατρὸς ἑξήνεγχεν εἰπών' Οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ eic 
ὁ θεός. Kàv ἑξετάξῃς περὶ τοῦ Υἱοῦ, µαθήση ὅπως 
ἐστὶ καὶ αὐτὸς ἀγαθός᾽ ἀπείπερ ἀπαύγασμά ian 
φωτὸς ἀῑδίου καὶ ἔσοπτρον ἀχιλίδωτον τΏς τοῦ IIa- 
πρὸς ἑνεργείας, xal εἰκὼν τῆς ἀγαθότητος αὑτοῦ- 
Τοιοῦτος μὲν οὖν ὁ θεὸς πέφυχεν' ἔγνωσται δὲ οὗ 
πᾶσιν, ἀλλὰ µόνῳ τῷ Ἱσραῦλ, τῷ διορατικῷ δηλαδη 
καὶ γνωστικῷ ἀνδρὶ, ὃν δὴ παρίστησι συνάπτων ἑξῆς 
xai λέγων, τοῖς εὐθέσι τῇ καρδἰίᾳ. Ὁ γὰρ μηδὲν 
σχολιὸν χεχτηµένος ἐν τῇ ἑαυτοῦ φυχῄῇ, λογισμοῖς 
δὲ ὀρθοῖς ἐπιθάλλων τοῖς τῆς προνοίας λόγοις, αὐτὸς 


πιο stoliditatem enarro. Etenim firmitate mea p ἂν εἴη ὁ Ἰσραὴλ, ᾧ καὶ ἔγνωστα: ἀγαθὸς ὧν ὁ θεὺς 


et gressu, sive ul metaphorice loquar, anima 
pedibus et fulcris commotus pene el eversus 
eum a ape mea in Deo reposita; idque ob pro- 
speras atheorum impiorumque res. Verum id qui- 
dem pene perpessus sum; at Dei gratia concussus 
non fui ; neque a tali cogitatione superatus : alias 
vero periissem, et effusi essent gressus mei : nam, 
pene effusi sunt gressus mei, sed. non revera effusi 
sunt. Quomodo autem gressus animz effundantur 
intelliges, si perpendas, qua ratione multi pietatis 
exercitatione jam provecti, temperantia et castitate 
diuturno tempore fulgentes, demum ad molliorem 


** Rom. n, 4. "Psal. vit, 1. ** Matth. v, £5. 


δι ὑπερθολήν τε ἁἀγαθότητος πάντων ἀνεχόμενοςι 
Αλλ) ὁ μὲν θεὸς τοιοῦτος. Ἐγὼ δὲ, ἄνθρωπος 
φιλαλήθης εἶναι θέλων, τὴν ἐμαυτοῦ διηγοὺμαι 
τῆς ψυχῆς νωθρίαν. Μικροῦ γὰρ δεῖν τὴν ἐμαυτοῦ 
στάσιν καὶ βάσιν, καὶ, ὡς ἂν εἴποι τις μεταφοριχῶςι 
τοὺς τῆς φνχῖς πόδας xai τὰ ἑρείσματα παρετρά- 
πην ix τῆς εἰς τὸν θεὺν ἑλπίδος διὰ τὰς τῶν ἀθέων 
xai ἀσεθῶν ἀνδρῶν εὑπραγίας. ᾽Αλλὰ παρὰ µι- 
κρὸν μὲν τοῦτ' ἔπαθον ᾿ διὰ δὲ τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν 
οὐκ ἐσαλεύθην, οὐδὲ χατεκράτησἑ µου ὁ προλεχθεὶς 
λογισμός: ἡ Υὰρ ἂν ἀπωλόμην, xal πάντα µου τὰ 
ξιαδήµατα Χέχυτο' παρ ὁλίγον yàp ἐξεχύθη τὰ 


' Marc, x, 18. ** Sap. Τι, 26 ; Hebr. ι, ἃ. 


857- 


COMMENTARIA IN PSALMOS 


858 


διαδήματά µου, οὗ μὴν ἰἐξεχύθη. Nofoet; δὲ ὅπως A vitam aflecti εἰ profapsi sint; sive etiam penitus a 


Exysisat φυχῆς διαθήµατα, ἐπιστήσας, ὡς ἤδη τινὲς, 
προκόφαντες iv ἀσχήσει θεοσεθείας, &v σωφροσύνῃ 
τε xal ἀγνείᾳ διαλάµφαντες μακροῖς χρόνοις, ὕστε- 
póv ποτε ὑπεσύρησαν χαυνότερον βιώσαντες xat ὁλι- 
σθήσαντες, 7) παντελῶς ἐχπεσόντες τοῦ σχοποῦ, xal 
ὥσπερ ναυάχιον παθόντες τῶν πάλαι συνηγµένων 
αὐτοῖς ἀγαθῶν πράξεων. Τούτων γὰρ οὑχ ἂν ἁμάρ- 
τοις εἰπὼν τοὺς πόδας τῆς ψυχῆς σεσαλεῦσθαι ΄ οὗ 
μὴν ἀλλὰ χαὶ ὅλους πεπτωχέναι, τά τε διαθήµατα 
αὐτῶν xal τὰς χατὰ Θεὸν πορείας τὴν ἓν paxpo 
χρόνῳ προχκοπὴν ἀποῤῥεῦσαι xol ἐχχεχῦσθαι. ᾽Αλλὰ 
ταῦτα uiv παρὰ μικρὸὺν, φησὶν, ἔπαθον, οὐ μὴν πέ- 
πονθα διὰ τὸ τοῦ Gsou ἔλεος. Πλὴν Ἡμελλόν γε ταῦτα 
πάσχειν διὰ ζηλον ὃν ἐξήλουν ἐπὶ τοῖς ἀνόμοις ὁρῶν 
τὴν εἰρήνην αὑτῶν χαὶ τὴν ἓν πλούτῳ xat τρυφῇ, Ev 
τε ἀρχαῖς χαὶ ἀξιώμασιν εὑημερίαν. El; ταῦτα γὰρ 
ἀ ρορῶν διεπριόµην, ὡς μιχροῦ δεῖν χινδυνεῦσαι περι- 
πεσεῖν ἀθέοις λογισμοῖς * οἷς οὐ περιπέπτωχα δόγµα- 
σιν ὀρθοῖς θεραπευόµενος, τοῖς ὑπομιμνήσχουσιν 
ἀγαθὸν εἶναι τὸν Θεὸν xal ἀνεξίχαχον xat µσκρόθν- 
gov. Διόπερ ἑχπληττόμενος αὐτοῦ xai ἀποθαυμάζων 
τὴν ὑπερθολὴν τῆς ἀγαθότητος, εἶπον ἀρχόμενος τοῦ 
λόγου * Ὡς ἀγαθὸς τῷ Ισραὴ- à θεὺς, τοῖς εὐθέσι 
τῇ χαρδίᾳ. Αντὶ δὲ τοῦ Ὡς ἀγαθὺς, 6. Σύμμαχος' 


scopo defecerint, et quasi naufragium in bonis jam 
colfectis operibus fecerint. Hos si pedibus anims 
commotos dixeris; imo vero si penitus prolapsos, 
alque gressus eorum, diuturnumque in via Dei 
profectum vacillasse et effusum esse alfirmaveris, 
neutiquam aberres. Sed hac, inquit, fere pertuli ; 
nec pertuli (amen per misericordiam Dei. Ceterum 
tanti mihi periculi in causa fuit zelus quo  iniquo- 
rum causa accendebar, dum viderem pacem ipso- 
rum, necnon eorum in divitiis, voluptate, domina- 
tu, dignitatibus felicitatem. Hec respiciens disse- 
cabar, ita ut pene in impias labi cogitationes 
periclitarer : iu quas tamen, rectis firmatus insti- 
tutis, Deum bonum patientem et tolerantem esse 


 commonentibus, neutiquam decidi. Quamobrem 


precellentiam bonitatis ipsius demirans, ac stu- 
pens, sic sermonem orsus sum : Quam bonus Israel 
Deus, rectis corde! Proillo autem : Quam bonus; 
Symmachus : Sane, inquit, vere bonus Deus lsraeli, 
puris corde. Quis vero esset Israel his additis ver- 
bis declaravit, puris corde. llli namque vere [srael 
sunt; quare a Servatore quoque dictum est : Beati 
mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt ** : Is- 
rael autem videns Deum explicatur. 


IlÀày ὄντως, qnoi, ἀγαθὺς ó sóc τῷ Ἰσραὴ., τοῖς καθαροῖς τὴν xapólar. Παρέστησε γάρ τίς εἴη 


ὁ Ἱσραὴλ, ἐπισυνάψας καὶ εἰπὼν, τοῖς καθαροῖς τὴν καρδίαν. 


ὗτοι γάρ εἶσιν ὁ ἀληθινὸς Ἰσραήλ. διὸ 


ἑλέγετο χαὶ ὑπὸ τοῦ Σωτήρος) Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ χαρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται' χαὶ ὁ 


Ἱσραὴλ δὲ ὁρῶν τὺν Θεὺν ἑρμηνεύεται. 


"Oti οὐκ ἔστι ἀνάνευσις ἐν τῷ 0aváto αὐτῶν, C — Vins. 4-9. Quia non est respectus morti eorum, et 


καὶ στερέωμα ἐν τῇ µάστιγι αὐτῶν. Ἐν κόποις 
ἀνθρώπων οὐχ εἰσὶ, καὶ μετὰ ἀνθρώπων οὐ µα- 
στιγωθήσονται. Διὰ τοῦτο ἐκράτησεν αὐτοὺς ἡ 
ὑπερηφαγία εἰς τέἐ.Ίος. Ὡς ἐν ἱστορίᾳ διεξέρχεται 
τὰ ταράξαντα αὑτοῦ τὴν ψυχὴν, ἵνα γνῶμεν, ὅτι μὴ 
ἐπὶ μιχροῖς ἐσαλεύθησαν αὐτοῦ οἱ πόδες παρ᾽ ὀλίγον ᾿ 
μηδὲ ἐπὶ τοῖς τυχυῦσιν μελλον ἑαυτοῦ ἐχχεῖσθαι τὰ 
διαθήµατα. Τίνα δὲ ἣν ταῦτα; Οἱ ἀσεδεῖς xal τὸν 


θεὸν οὖκ εἰδότες, οὕτω, φησὶν, Ev εὐσταθείᾳ βίου χαλ. 


θυµηδίαις διῆγον, xal μέχρις ἑσχάτης τελευτῆς 
τοσαύτης ἀπήλαυον τρυφῆς, ὡς xal πάνθ᾽ ὀντινοῦν 
εὔξασθαι τῶν ἴσων αὐτοῖς τυχεῖν, ῥηλῶσαί τε αὐτῶν 
οὗ µόνον τὴν ζωὴν, ἀλλά xal τὸν θάνατον, ὃν οὐδὲ 
παραιτήσασθαι ἑξῆν οὐδὲ ἀπευχτὸν Ἠγήσασθαι. Οὕτως 


firmamentum in plaga ipsorum. In laboribus homi- 
num non sunt et cum hominibus non flagellabuntur. 
Ideo tenuít eos superbia in finem. Historie more que 
animam turbant suam enarrat, ui sciamus non 
parva de causa pene conunotos ejus pedes, neque 
ob res parvi momenti pene effusos gressus ipsius 
fuisse. Quaenam illa erant? Impii, inquit, et qui 
Deum non norant, tam felici vite decursu, tanta- 
que voluptate degebant, et usque ad extremuta 
viz halitum tot deliciis fruebantur, ut nemo non 
optaret paria consequi, ac non solum vita? eorum, 
sed eliam morti invideret, tali scilicet, qualem 
abnuere ac horrendam putare nemini liceret, Sic 
*non erat respectus morti eorum. Sed etiam si 


οὐχ ν ἀνάνευσις ἓν τῷ θανάτῳ αὐτῶν. ᾽Αλλὰ xax D quando contingeret corum aliquem in plagam et 


εἰ συνέδη ποτὲ µάστιχι xal mm yf, τουτέστι περι- 
στάσει xal συμφορᾷ περιπεσεῖν αὐτῶν τινα, i| ἐν 
νόσοις ἐξετασθῆναι χαὶ ζημίαις, οὐχ ἣν στερέωµα ἐν 
τῇ µάστιγι αὐτῶν. O0 γὰρ στερεά τις ἣν καὶ ἐπίμο- 
vos fj χατ αὐτῶν πληγή ' βραχεῖα δἑτις καὶ ἐξ ἐπι- 
πολῖῆς παρατρέχουσα. Οὐδὲ ἐν χόποις δὲ ἀνθρώπων 
ἐξητάζοντο, γεωπονοῦντες xal τὴν τροφἣν ἀπὸ χειρῶν 
ποριζόµενοι, πενἰᾳ τε κατατρυχόμενο:' τοὐναντίον 
δὲ πλούτῳ περιῤῥεόμενοι χαθηδυπάθουν ἐντρυφῶντες, 
xai μηδὲν ὅμοιον πάσχοντες τοῖς λοιποῖς ἀνθρώποις 
τοῖς µαστιζοµένοις ἑκάστης ἡμέρας δι ἐπιπόνου xal 
μοχθηροῦ βίου. Διὸ &r κόπφ ἀνθρώπων οὐκ εἰσὶ, 





flagellum, videlicet in erumnam οἱ calamitatem in- 
cidere; sive morbo aflici vel detrimento, non erat 
firmamentum in plaga ipsorum. Non enim firma 
permanensque talis ipsorum pl:ga erat; sed brevis 
superficiemque carptim attingens. Neque item in 
laboribus hominum versabantur, terram colendo, 
vel manibus victum parando ; non pauperie afflicti 
erant ; verum e contrario divitiis affluentes, in de- 
licias immergebantur, nihilque patiebantur ut reli- 
qui bomines, qui quotidie laboriosa zrumnosaque 
vita macerantur. Quare in labore hominum non 
sunt, εἰ cum hominibus non flagellubuntur. Symma- 





839 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. -- EXEGETICA. 


8M 


chus autem sic interpretatus est : Quia non cogita- A xal μετὰ ἀνθρώπων οὐ µαστιγωθήσονται. '0 δὲ 


bant de morte : firma nanque erant vestibula eorum; 
ac deinceps : In miseria, inquit, viri non erant, neque 
cum hominibus percutiebantur. Quia igitur tali in 
conditione erant, ideo tenuit eos superbia. Cum par 
fuisset enim, ut illi vere impii, secundum huma- 
num cogitandi morem, condignas impietatibus ρα- 
nas luerent; illi certe in deliciis vitm versabantur 
dum Deo bellum moverent. Quare dum attereren- 
tur seipsis pejores evadebant, et operti sunt iniqui- 
tate et impietate sua; pro quo Symmachus : Super- 
bia, inquit, induti sunt, quasi horrea ex iniquitate 
habentes. Ad hzc  3utem : Prodibit quasi ex adipe 
iniquitas eorum. Cujus loci clariorem extulit sen - 
tentiam Symmachus his verbis : Prociderunt ex pin- 
guedine oculi eorum : similiter Aquila interpretatus 
est dicens : Exzierunt ab adipe oculi eorum. Prater 
hec inquit: Transierunt in affectum cordis : cogi- 
taverunt et locuti sunt in iniquitate : qus sie inter- 
pretatur Symmachus : Pretergressi sunt que appa- 
rebant, corde irridentes. Nam ipsa opera Dei quz 
omnium oculis conspiciuntur, et aperta providen- 
tiz miracula prztergrediebantur : cum tamen ipsi 
ea intelligerent et caperent; sed οὗ stultitie vim 
illudebant et irridebant. Insuper locuti sunt in ma- 
litia, et iniquitatem in excelsum locuti sunt. Posue- 
runt in celum os suum, et lingua eorum transivit in 
erra. Hzc porro Symmachus sic explicavit : Lo- 
quebaniur cum multa calumnia, contra excelsum lo- 
quebantur. Posuerunt in celum os suum : 
autem eorum obambulationes in terra. Blaspheraa 
quippe dicta proferentes contra Deum, quasi non 
videret, neque curaret; imo quasi omnino non ex- 
sisteret, iniquitatem in excelsum locuti sunt, ac 
usque ad cxlum os suum extenderunt ; etsi viles 
essent et linguam suam in terra haberent. Hzc sane 
sunt quorum causa meam fateor infirmitatem ; ac 
velut in cippo accusationem inscribo meam, quia 
pene moti sunt pedes mei, et pene effusi sunt gressus 
mei, quia zelavi super iniquos, pacem peccatorum 
eidens. 


Σύμμαχος οὕτως ἡρμήνενσεν "Utt οὐχ ἐνεθυμοῦντο, 


«περὶ 0avdtov* στερεὰ γὰρ ἦν τὰ πρόπν.1α αὐτῶν" 


xai i£nc* "Ey. τα.Ίαιτωρίᾳ, φησὶν, ἀνδρὸς οὐκ ἐγέ- 
νοντο, οὐδὲ μετὰ ἀνθρώπων ἐπλήσσοντο. Ἐπεὶ 
οὖν ky τοιούτοις σαν, διὰ τοῦτο ἐκράτησεν αὑτοὺς 
4 ὑπερηφανία. Δέον γὰρ ἀσεθεῖς ὄντας , ὅσον ἓν 
ἀνθρωπίνοις λογισαμοῖς, τἀπίχειρα πάσχειν τοῖς &ot- 
θήµασιν' οἱ δὲ κατενετρύφων τοῦ βίου θεομαχοῦντες. 
Δι ὃ ἐπιτριδόμενοι χείρους ἑαντῶν ἐγίγνοντο, xal 
περιεθἀ.Ίοντο ἀδικίαν καὶ ἁἀσέδειω ἑαυτῶν: 
&v0' οὗ ὁ Σύμμαχος' Ὑπερηφανίαν, φησῖν. ἡμοιώ- 
σαντο, ἀποθήκας ἐξ ἁἀδιχίας ἔχοντες. "Etc. μὲν 
πρὸς τούτοις ᾿Εξε.εύσεται ὡς éx στέατος ἡ ἁδι- 
χία αὐτῶν ' οὗ 5t σαφεστέραν ὁ Σύμμµαχος ἀπέδωχε 
thv διάνοιαν εἰπών' Προέπιπτον ἀπὸ «ιπαρότητος 
οἱ ὀφθα.ϊμοὶ αὐτῶν ' καὶ ὁ ᾽Αχύλας δὲ ὁμοίως ἡρμή- 
νευσε φῄσας' Ἐξῆ θον ἀπὸ σεέατος ὀφθα.1[ιοὶ αὐ- 
τῶν. Εἶτ᾽ ἐπὶ τούτοις: Διή.θοσαν, φησὶν, εἰς διά- 
θεσιν καρδίας, διεγοήθησαν xal ἐλάῑησαν ἐν 
πονηρίᾳ ἃ xaX αὐτὰ ὁ Σύμμαχος ἠρμήνευσεν οὔ- 
τω” Παρέδαινογ τὰ φαιόμενα τῇ καρδίᾳ κ«ατα- 
μµωκώμεγνοι. Καὶ γὰρ αὐτὰ τὰ τοῖς πάντων ὀφθαλ- 
μοῖς ὀρώμενα ἔργα τοῦ Θεοῦ, καὶ «X προφρανη τῆς 
Προνοίας θαύματα παρέθαινον οὗτοι, νουῦντες μὲν 
xai συνιέντες αὐτὰ, χαταμωκχώμενοι δὲ xal χλευάξον- 
τες 0t ὑπερθολὴν ἀπονοίας. Ἔτι μὴν ἐλάίησαν ἐν 
ἁογηρίᾳ, xal ἁδικίαν εἰς τὸ ὕψος ἐφθέγγοντο. 
"Εθεντό τε εἰς οὐρανὸν τὸ στόμα αὐτῶν, xal ἡ 


lingua C γὰῶσσα αὐτῶν διη-θεν ἐπὶ τῆς γῆς. Καὶ ταῦτα 


δὲ ὁ Σύμμαχος οὕτως ἡρμήνευσεν' ἘἙ.άλουν 6r 
πολΛῇ συκοφαντίᾳ, τοῦ ὕψους xareAd Aovr." Ετασ- 
σον εἰς obparór τὺ στόμα αὐτῶν * ἡ δὲ γλῶσσα αὐ- 
τῶν περιπατήματα ἐν τῇ ΥΠ. Βλάσφημα γὰρ προ- 
φερόµενο. ῥήματα κατὰ τοῦ θεοῦ, ὡς µήτε ὁρῶντος 
µήτε ἐπισκοποῦντος, μήτε μὴν ὅλον ὑπάρχοντος, 
ἀδικίαν εἰς τὸ doc ἑλάλησαν, χαὶ µέχρι τοῦ οὐρανοῦ 
ἐξέτεινον ἑαυτῶν τὸ στόμα᾽ xaX ταῦτα ταπεινοὶ ὄντες 
καὶ τὴν γλὠῶσσαν ἐπὶ τῆς γῆς ἔχοντες. Tauv ἣν δε 
& ὡμολόγουν τὸ ἐμαυτοῦ πάθος, χατ ἐμαντοῦ στ” 
λιτεύων ἔγγραφον χατηγορίαν, χαὶ ὅτι παρὰ μικρὺν 


ἑσαλεύθησαν οἱ πόδες µου, καὶ παρ ὀλίγον ἐξεχύθη τὰ διαδήματά µου, ὅτι ἐζήνλωσα ἐπὶ toic 


ἀνόμοιςι εἱρήνγην ἁμαρτω.1ῶν θεωρῶ». 


Vgns. 10. Ideo 'convertetur populus meus hic, p Διά τοῦτο ἐπιστρέψει ὁ Jaóc µου ἐνταῦθα, καὶ 


εἰ dies pleni invenientur in eis. Àthea illa impiorum 
dicta et eorum superbia, qus rerum potiebatur, 
talis erat qualis commonstrata est. Nec ignoran- 
dum bec ipsa populo meo in bonum vertisse. Etiam - 
si enim ad quoddam tempus populus meus im- 
piis illis ad peccatorum expiationem traditus sit : 
sed stultiti:e eorum exsuperantia, qua ruinz ac 
perniciei ipsis causa fuit, quiescendi ac respirandi 
locum populo meo dabit. Nam cum illi ob impieta- 
tes suas prolapsi perierint, converietur — populus 
meus hic; id est, in presenti vita : et dies pleni 
invenientur in eis; id est, in iis e populo meo qui 
digni fuerint. Dies pleni autem sunt ii, qui omnis 
boni repleti sunt, et qui justum vitz? spatium com- 


plent. Sic alicubi dicitur : Mortuus est plenus die- — 


ἡμέραι π.Ίήρεις εὑρεθήσονται ἐν αὐτοῖς. Τὰ μὲν 
ἄθεα τῶν ἀσεθῶν ῥήματα καὶ ἡ χρατῆσασα αὐτῶν 
ὑπερηφανία τοιαύτη τις fv ola δεδήλωται. Χρὴ δὲ μὴ 
ἀγνοεῖν, ὡς αὐτὰ ταῦτα πρὸς ἀγαθοῦ γεγένῆται τῷ 
ἐμῷ λαφ. El γὰρ xai τὰ μάλιστα πρός τινα χαιρὸν 
αὐτοῖς ἑχείνοις τοῖς ἀσεδέσιν ὁ ἐμὸς Jab, παρεδόθη 
εἰς ἔχπραξιν ἁμαρτημάτων, ἀλλ f) ὑπερδολὴ τῆς 
τῶν προλεχθέντων ἀπονοίας, πτῶσιν αὐτοῖς ἑργασα- 
µένη xai ὀλέθρου γενοµένη αὐτοῖς αἰτία, ἄνεσιν καὶ 
ἀναπνοὺν τῷ ig παρέξει λαῷ. Ἐκπεσόντων γὰρ 
ἐχείνων xal ἀπολομένων διὰ τὰς οἰχείας ἀσεθείας, 
ὁ λαός µου ἐπιστρέψει ἐνταῦθα, τουτέατιν by τῷ 
παρόντι Blo* καὶ ἡμέραι πλήρεις εὑρεθήσονται ἐν 
αὐτοῖς, δηλαδὶ τοῖς ἐν τῷ ἐμῷ λαῷ ἀξίοις. Πλήρεις 
δὲ ἡμέραι εἰσὶν αἱ παντὸς ἀγαθοῦ πεπληβωμέναι, xat 





8! 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


8i4 


τὸν οἰχεῖον χρόνον τῆς ζωῆς ἀποπληροῦσαι. Οὕτω A rum '. Meus ergo populus ab iis utilitatem accepit. 


λέλεχταί που, ὅτι Ἠχοιμήθι π.Ίήρης ἡμερῶν. Ὁ 


μὲν οὖν ἐμὸς λαὸὺς bx τούτων ὠφέληται' oi γε μὴν 


προλεχθέντες ἀσεθεῖς καὶ ἄθεοι οὕτως σέδουν, ὡς 
τοὺς ὀρῶντας ἀμηχανεῖν xa λέγειν, Πῶς Éyro à 
θεὸς, καὶ sl ἔστι γνῶσις ἐν τῷ Ὑγίέστῳ; el Υάῤ 


ἐστιν ἐν τῷ Ὑψίστῳ γνῶσις, καὶ εἰ ταῦτα ἐφορᾷν 


xai τοὺς ἐπὶ γῆς ἐπισχοπεῖ, πῶς οὗτοι τοιαῦτα 
δρῶντες εὐθηνοῦσιν, καὶ εἰς τὸν αἰῶνα χατέσχον 
πλούτου; Κἀγὼ δὲ, ταῦτα θεωρῶν. ἐθορυθούμην τοῖς 
λογισμοῖς, ὡς πρὸς ἐμαυτὸν ἐννοεῖν' Ἀήποτα dpa 
µαταίως ἑδιχκαίωσα τὴν καρδίαν µου, καὶ ἐνιγά- 
µην ἐν ἀθώοις τὰς χεῖράς µου , xal ἐγενόμην µε- 
μµαστιγωµέγος ὅ 1η» τὴν ἡμέραν, xal à ζεγχός 
pov εἰς τὰς zpufac; El γὰρ τοῖς μὴ ταῦτα {ε- 
ποιηχόσι τοσαύτη. πᾶρεστιν εὐθυμία, εἰς µάταιον 
ἄρα ἐγὼ χοπιῶ, καὶ περιττῶς ἑσπούδαχα δικαιοσύνης 
ἐπιμελόμενος' εἰκῆ δὲ xal µάτην ἐφύλαξά µου τὰς χεῖ- 
pa« χαὶτὰς πράξεις ἐξ ἀδίκων ἔργων" εἰχῆῃ xal νηστείαις 
xa χαχοπαθείαις χατατρύχων ἑμαντὸν καὶ µαστίξων 
πᾶσαν Ἱμέραν διετέλεσα. εἰχῇ xal µάτην ἐπόνουν, 
ἅμα τῇ ἕῳ ἀνιστάμενος xa ἐξαγορεύων ἐν ταῖς πρὸς 
τὸν θεὸν εὐχαῖς τὰς ἑμαυτοῦ ἁμαρτίας ἁποχλαόμενός 
τε χαὶ τοὺς χατ ἑμαυτοῦ Ἱροφέρων ἑλέγχους Ev 
ταῖς πρὸς τὸν θεὺν ἐξομολογήσεσι. Ταῦτ' ἣν à ἐνθυ- 
μούμενος, παρὰ μιχρὸν ἐσαλευόμην. "Avo δὲ τούτων 


lHlli vero predicti impii et athei eo usque impieta- 
tis proruperunt, ut qui videbant stupore perculsi 
dicerent : Quomodo scit Deus, et si est εεἰεπιέα in 
Altissimo? Nam si in Altissimo scientia ezsistat, 
isque talia videat, terrigenasquue curet, quare illi 
talia edentes facinora prospere agunt, et in szcu- 
lum usque divitias obtinent ? Hsec vero conspicatus 
ego, cogitationibus turbabar, ita ut penes 1ne οὐ- 
gitarem, Numquid sine causa justificavi cor meum, 
et lavi inter innocentes manus meas, et [ui flagel: 
latus tota die, et castigatio mea in. matuttnis ? Si 
enim iis qui Ίνῶο minime peragunt tanta insit pro- 
speritas, in vanum ergo laboro, superflue justitize 
studeo, frustra et incassum manus et actus meos 


p iniquis operibus puros servavi ; frustra jejuniis et 


erumnis me quotidie flagellavi et maceravi; incas- 
sum laboravi, cum aurora surgens et in orationibus 
meis peccata mea-confitens ac deplorans, atque in 
confessionibus Deo emissis accusationes adversum 
me proferens. Hzc erant quee dum cogitarem pene 
effusus sum. Pro illis vero Symmachus sic inter- 
pretatus est : Foriassis igitur et ego frustra purgasi 
animum mean, et lavi in innocentia manats meas, et 
perseveravi delusus singulis diebus, εἰ reprehensus 
singulis matutinis. 


ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἡρμήνευσε τὸν τρόπον. Ἴσως οὖν κἀγὼ µάτην &xdbapa τὴν ψυχή» µου, καὶ àv 
ατόμην ἐν ἀναμαρτησίᾳ τὰς  χεῖράς µου, καὶ διετόΊεσα μυκτηριζόµενος καθ ἑκάστην ἡμέραν, 


καὶ ἐλεγχόμεγος καθ᾽ ἕκαστον ὄρθρο». 


Ei Σ.1ογον. Διηγήσομαι οὕτως, ἰδοὺ τῇ γενεᾷς ἵΎειρ. 15-17. Si dicebam, Narrabo sic, ecce gene- 


tov viàv cov ἠσυγτέθεικα. Καὶ ὑπέλαδον τοῦ 
γγῶναι τοῦτο, xóxoc ἑστὶν ἐνώπιόν µου: ἕως οὗ 
εἱσέΊθω εἰς τὸ ἁγιασεήριον τοῦ θεοῦ, xal συνῶ 
εἰς τὰ ἔσχατα αὐτῶν. Τὰ προλεχθέντα kv τοῖς ἔμαυ- 
τοῦ λογισμοῖς ἐνεθυμήθην αὐτὸ µόνον, ἑἐφ᾽ οἷς xal 
ἐχινδύνενον σάλον παθεῖν, οὗ μὴν xaX ἐξηγόρενον εἰς 
ἑτέρους. El γὰρ χκρίνας οὕτω φρονεῖν τὴν ἄθεον ταύ- 


την διδασχαλίαν προέφερον εἰς ἑτέρους ' παραδάτης 


ἂν ἐγενόμην τῶν εὐσεθῶν δογμάτων, xal τὰς συνθἠ- 
xag ἂν παρῆλθον τῆς γενεᾶς τῶν σῶν τέχνων. Τέχνα 
γάρ σου τοῦ Θεοῦ πάντες γεγόνασιν οἱ ἅγιοι xal 
θεοφιλεῖς ἄνδρες. Γενεὰ δὲ αὐτῶν fj ἐξ αὑτῶν διαδοχἡ 
τῶν ἁγίων, ὧν τὰ µαθήµατα xal τὰ δόγµατα παρε» 
χάραξα ἂν, εἰ προέφερον εἰς ἑτέρους τοὺς προλε- 
χθέντας ἐμαυτοῦ λογισμούς. ᾽Αλλὰ χαὶ εἰ παρεῖχον 
ἑβαυτὸν τοῦ γνῶναι τὰς αἰτίας, δι᾽ ἃς οἱ ἁμαρτωλοὶ 
εὔθυμοι διατελοῦσι xal εἰς τὸν αἱῶνα κατέσχον πλού- 
- «ov, οἱ δὲ δίχαιοι ταπεινοῦνται"᾽ οὐδὲ οὕτω χατέλα- 
6ον ἂν τὰς ἀποῤῥήητους περὶ τούτων κρίσεις, χόπους 
ók µόνους ἐμαυτῷ συνῆγον, εἰς ἀπορίαν ἐμπίπτων 
καὶ εἰς ψυχῆς χάματον. Διό φησι’ Καὶ εἰ ὑπέλαδον 
τοῦ γγῶναι τοῦτο, xóxoc ἑστὶν ἐνώπιόν µου" ἣ 
χατὰ τὸν Σύμμαχον, Καὶ εἰ ἐ.Ἰογιζόμην ἐπιγγῶναι 
τοῦτο, µόχθος ἐφαίνετό poi. Διόπερ ὁρῶν ἀκατά- 
}}πτον οὖσαν ἀνθρώποις τὴν τούτων γνῶσιν, εὐσεθεῖ 
χρώµενος λογιαμῷ, διενοούµην παρ) ἐμαυτῷ χρεῖτ- 
{ον εἶναι ἑπέχειν καὶ ἐχδέχεσθαι τὸν, ἐπιτήδειον τῆς 


! Gen. xxv, 8. 
Paruor. Ga. XXIH. 





rationem filiorum tuorum reprobavi. Et suspicabar 
me cognoscere hoc, labot est ante me; donec intrem 
in sanctuarium Dei, et. intelligam in novissimis eo- 
runi. Preedicta in cogitationibus tantum meis νευρα» 
bam, quod periculum ésset ne commoverer ; neque 
tamen aliis enarrabam. Nam si bac adinisso opi- 
nione, impiam hujusmodi doctrinam aliis protulis- 
sem, temeratz ρίᾳ doctrinz reus effectus essem, 
atque pacta generationis filiorum tuorum violas- 
sem. Omnes quippe sancti ac Dei amantes viri, tui, 
Deus, filii sunt. Generatio autem eorum, successio 
sanctorum est, quoruin disciplinas οἱ dogmata 


adulterassem, si predictas cogitationes meas aliis 


protulissem. Sed οἱ animo institissem ad cogno- 
scendum quia causa sit cur peccatores prospere 
agant, et in seculum divitias obtineant, justi vero 
humilientur; neque ita arcana hac de re judicia 
eomperissem, sed laborem duntaxat mihi intulis- 
sem : in dubitationem solum animique defatigatio- 
nem delapsus. Quamobrem ait : Et si suspicabar 
me cognoscere hoc, labor est. ante me. Sive secun 
dum Symmachum, δὲ putabam me cognoscere hoc, 
labor videbatur mihi. (Juamobrem videns rem esse 
hominibus ineomprehensibilem, pio usus ratioci« 
hio, mecum reputabam salius esse ut me contine« 
rem, atque opportunum huic cognitioni tempus εκ” 
spectarem. Hlud autenr erat, Donec inttem in mi» 


HA 





$46 


EUSEBII CAESARIENSIS QPP. PARS ΗΙ. — EXEGETICA. 


Si 


ctuarium Dei, et intelligam in. novissimis eorum; X τούτων γνώσεως xatpóv. θὗτος δὲ fv, "Euc εἰσέλθω 


sive secunduin Symmachum, Donec intrem in san- 
etuaria Dei, intelligam novissima eorum. Cum hoc 
mihi commodum effugium ad quazstionis solutio- 
nem reperissem, videlicet eum ad vite mortalis 
exitum et ingressum in promissiones Dei remit- 
tendo, hinc curationem ac consolationem inutuatus 
sum : gnarus me cum istuc devenero, quastionis 
rationem intellecturum, aique impiorum novissima 
cogniturum esse. Non convenit enim przseptem so- 
lum vitam et voluptatem respicere; sed novissima 
eorum consideranda sunt. 


Vgns. 18-20. Verumtamen propter dolos eorum 
posuisti eis mala; dejecisti eos dum allevarentur. 


εἰς ἁγιαστήριον τοῦ θεοῦ, καὶ συνῶ εἰς τὰ ἕσχατα 
αὐτῶν ἡ κατὰ «by Σύμμαχον, "Eoc εἰσέ-θω εἰς 
τὰ ἁγιάσματα τοῦ θεοῦ, συγετισθῶ τὰ ἔσχατα 
αὐτῶν. Ταύτην δὲ χαλὴν ἐμαυτῷ χαταφυγὴν εὑρὼν 
τῆς τῶν ἀπορουμένών λύσεως, τὴν ἁπαλλαγὴν δηλαδὴ 
τοῦ θνητοῦ βίου, xai τὴν εἴσοδον τὴν ἐπὶ τὰς ἔπαγγε- 
Aag τοῦ θεοῦ, θεραπείας ἐτύγχανον xal παραμνυθίας' 
εὖ εἰδὼς, ὡς ἐχεῖσα γενόμενος, συναισθήσοµαι τοὺς 
λόγους τῶν ἑἐζητημένων, Ὑνώσομαί. τε τὰ ἔσχατα 
τῶν ἁἀσεθῶν. Mh γὰρ προσήχει εἰς «bv παρόντα 
µόνον ἀποθλέπειν βίον χαὶ εἰς τὴν παροῦσαν aó- 
τῶν τρυφὴν, ἀλλὰ xal εἰς τὰ ἔσχατα αὐτῶν ἀφορᾷν. 

IlÀàv διὰ τὰς δο.λιότητας αὐτῶν ἔθυυν αὐτοῖς 
κακά xacé6aAsc αὑτοὺς ἐν τῷ ἐπαρθῆναι. Hoc 


Quomodo [acti sunt in. desolationem subito ? ἀε[ε- D ἐγένοντο εἰς ἐρήμωσιν ἐξάπινα; ἐξέλιπον, ἁπώ- 


cerunt, perierunt propter inconsiderationem suam 
velut somnium surgentium. Tribus admissis in qwe- 
slionem ratiociniis , aliud impium et atheum esse 
comperi, nempe illud, Ergo sine causa justificavi 
cor meum; aliud vero, nempe de intelligenda quz- 
stione, plenum labore et defatigatione deprehendi, 
ob profunditatem scilicet divitiarum scientiz Dei, 
et quod incomprehensibilia sint judicia ejus, et inve- 
stigabiles vire ejus ; in tertio autem substiti, ac de- 
crevi gradum sistere atque exspectare, omniumque 
finem considerare. Cum huic cogitationi acquievis- 
sem, utpote qua pia veraque sit, ex fide hujusmodi 
utilitatem accepi. Nam Spiritu sancto afflatus novi 
quomodo propter dolos eorum non diu postea de- 
jecturus sit eos Deus, postquam elati in sublime- 
que evecti fuerant. Sub liec autem illuminatus, ac 
prophetica virtute ruinam ipsos in fine excepturam 
prospiciens, jure dico : Quomodo facti suut in. de- 
solationem subito ? defecerunt, perierunt propter. in- 
considerationem suam, facti sunt. item velut som- 
nium surgentis. Dum quis enim in somnis quedam 
imaginatur, somnii phantasia deceplus, se putat 
aliquid agere; experrectus vero cum est, excusso- 
que somno, commenta omnia abscedunt. Sic im- 
piorum in hac vita commentitia felicitas, divitis, 
»uperbia, finem sorlientur similem somniantibus, 
qui postea experrecti, nullam rem earum quas vi- 
dere se ac tenere opinabantur, pre manibus reti- 


Aoyro διὰ τὴν ἁδου-ίαν αὐτῶν ὡσεὶ éxóxriwr 
ἐξεγειρομένων. Τριοὶ λογισμοῖς ἐπιδαλών περὶ τῶν 
ἑξητημένων, τὸν μὲν ἑώρων ἀσεθῃ χαὶ ἄθεον τὸν λέ- 
γοντα "Apa µαταίως ἑδικαίωσα τὴν καρδίαν µου’ 
τὸν δὲ τῆς τούτων χαταλήψεως, πεπληρωµένον χόπου 
xai πόνου διὰ τὰ βάθη τοῦ πλούτου τῆς Υνώσεως τοῦ 
θεοῦ, xal διὰ τὸ ἀνεξερεύνητα εἶναι τὰ χρίµατα αἳἎ- 
τοῦ, xal ἀνεξιχνιάστους τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ ' ἐπὶ τὸν 
τρίτον οὖν ἕστην χρίνας ἐπέχειν μὲν τέως, περιµένειν 
δὲ xaX ἀφορᾶν εἰς τὸ πάντων τέλος. Τούτῳ δ᾽ ἐμπι- 
στεύσας ἑμαυτὸν τῷ λογισμῷ εὐσεθεῖ ὄντι χαὶ ἆλη- 
θεῖ, ἐξ αὐτῆς ὠνάμην τῆς πίστεως. Ἔγνων γὰρ ἐξ 
ὑποδολῆς τοῦ προφητιχοῦ Πνεύματος, ὡς διά τὰς 
δολιότητας αὐτῶν καταθδαλεῖ αὐτοὺς οὐχ elc μαχρὺν ὁ 
θεὺς, μετὰ 55 ἐπαρνδῆναι xat ὑψωθῆναι. Εἶτα φωτι- 
σθεὶς, xaX τὴν πτῶσιν αὑτῶν τὴν ἐπὶ τέλει χαταλη- 
Ψομένην αὐτοὺς προφητιχῇ δυνάµει συνιδὼν, εἶχότως 
enu: Πῶς ἑγένογτο εἰς ἑρήμωσιν ἑξάπινα; ἑξε- 
Άιπον, ἁπώ.]οντο διὰ τὴν dCovA(ar αὐτῶν, Υεγό- 
νασί τε ὡσεὶ ἑν ύὑπνιον ἐξεγηγερμένου. Ἔως μὲν γάρ 
τις φαντάζεται ὀνειρώττων ἐν τοῖς Όπνοις, δοχεῖ i 
πράττειν ἁπατώμενος τῇ τοῦ ἑνυπνίου φανταςίᾳ’ 
ἐπειδὰν δὲ διεγερθῇ τὸν ὕπνον υποτριφάμενας, οἵ- 
χεται αὑτῷ τὰ τῆς φαντασίας. Οὕτω δὲ xal τῶν &sz- 
6ῶν 1j τοῦ παρόντος βίου δοχοῦσα εὐπραγεία xot ὁ 
πλοῦτος xa ἡ ὑπερηφανία ὅμοιον ἕξει τὸ τέλος τοῖς 
ὀνειρώττουσι xal ἐνυπνιαζομένοις, ἔπειτα διεγρηΥο- 
ροῦαι χαὶ μηδενὸς ὧν ἑδόχουν ὁρᾷν τε xol κχατέχειν 


nent. Secundum Symmachum autem, illius loco : p *2is χεραὶν ἐπειλημμένοις. Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχονν 


Verustamen propter dolos posuisti eis, sic dicitur : 
Vere in lapsu. posuisti eos, dejecisti eos in perditio- 


nes : subito defecerunt, consumpti sunt, ac ai ΠΟΠ. 


exstitissent, quasi somnium expergiscenti. Huic vero 
φουὶ, repente, εἰ subito, hanc Servatoris vocem 
conferas : * Vigilate, quia nescitis qua die et hora Do- 
minus vesier veniet; ac rursum : Veniet Dominus 
ejus in die qua non exspectat, et iu hora qua non 
κοφέ *, 


Jomine, in civitate tua imaginem ipsorum ad ni- 
lnium rediges. Superius dicebat, Donec inirem | ín 


* Matth. xxiv, 49... * ibid. 50, 


ἀντὶ τοῦ, IA. διὰ τὰς δο.ιότητας ἔθου αὐτοῖς. 
τοῦτον εἴρηχε τὸν τρόπον * Ὄντως ἐν ὁ.]ἱσθῳ ἔταξας 
αὐτοὺς, κατέόαΊες αὐτοὺς εἰς ἀφαγισμούς ' &Cal- 
grnc ἑἐξέλιπον, ἀνη.λώθησαν ὡς οὐχ ὑπάρξαντες, 
ὡς ὄνειρον ἑξυπνίσαντι. Elq δὲ τὸ, ἐξαίφνης, xot 
τὸ, ἐξάπινα, παραθῄήσεις τὴν σωτήριον φωνὴν τὴν 
λέγουσαν ' Γρηγορεῖτε, ὅτι οὐκ οἶἴδατε ποίᾳ ἡμέρᾳα 
χαὶ ὥρᾳ ὁ Κύριος ὑμῶν ἔρχεται) xaX πάλιν ' Ηξει 
ὁ Κύριος αὐτοῦ ἐν ἡμέρᾳ ᾗ οὐ προσδοκᾷ, xal ἐν 
ὥρᾳ ᾗ οὗ γιώσκει. 

Κύριε, ἐν τῇ πὀεισου τὴν sixóra αὐτῶν ἔξου- 
θενήσεις. ᾽Ανωτέρω μὲν ἔλεχεν, Ἔως εἰσέᾶθω εἰς 


'"SALMOS. 846 


«arium Dei ; nunc vero quodnam sit hujusmodi 
1arium edocet his verbis, Domine, in civitate 
aginem ipsorum ad nihilum rediges. Unde me- 
"us Apostolus, ut qui celestem Dei civitatem 
dicebat : Áccessimus ad Sion montem, et ci- 
ei viventis Jerusalem coelestem *; ac rur- 
vero qud sursum est Jerusalem, libera est^. 

1e Dei civitatem Propheta qui jam loqui- 
dicat : Domine, in civitate tua imaginem 
nihilum rediges. Nam si, inquit, imagi- 
Tassent tuam, merito civitate quoque 
'Ssent : at quia homo cum in honore es- 

'exit : comparatus est jumentis insi- 
milis factus est illis *, atqne modo 
»ngruenti sese in agrestis ferze mo- 

it, factusque.est equus emissarius, 

aui serpens et genimen vipera- 

is simile; ideo talem imaginem 

| numisma ex civitate sua Deus 

: redigit, neque dignam judicat 
'ansionibus. Nam apud Patrem 

nt. Quare dictum est : Domine, 

iem ipsorum ad nihilum redi- 

etice Asaph quasi afflatus Nu- 

nentis oculis futura contem- 

usam vero cur illnminatus 

'spiciendam mox aperit di- 


'ammatum est cor meum, 
nt.. Quia enim zelo zelavi 
. prophetam *, cogitatio- 

'rnerem impios prospere 
i necnon profunda oc- 
ntur; ideo dicebam, 
em peccatorum videns. 
illuminarer a Spiri- 
"necnon eos qui illa 
ro illo autem, Ἱπ- 
üaachus, Contrahe- 
renes meos ralio- 

ur : Et ego ad ni- 

jd clarius inter- 
Eram inscius et 

"μπι factus sum 

V, Jumenti in- 

quit, semper 

Et una tecum 

n. priusquam 

"ivitate tua, ' 

'a sunt; ac 

insipiens 

^!18 ; atta- 

spe mea 

'Tam et 

'ua. Tu 

a. mea, 

"entur 





st1* EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS [Íf. .— EXEGETICA. 


848 


véstigia mea, neque pedes moverentur a mea apud A χεῖσθαί µου τὰ διαδήἠµατα, μηδὲ τους πόδας µου ca 


te stationé. Quapropter dico : Tenuisti manum dex- 
léram meam. Bonam quippe dexteram habui, pra- 
vhlidam et paternam, dextera omnia et tibi placita 
peragentem : quare arrepta illa, in voluntate tua 
déduxisti me ; sive secundum Symmachum, consilio - 
tuo duxisti me, a mortali me vita traducens, et ad 
tranquillum tutümque requiei (u» portum dedu- 


λεύεσθαι τῆς παρὰ σοὶ στάσεως. Διό ouuc Ἐκράτη 

σας τῆς χειρὸς τῆς δεξιᾶς pov. Εἶχον γὰρ xaM;v 
δεξιὰν, ἑῤῥωμένήν καὶ πατριχὴν (1), τὰ δεξιὰ πάντα 
καὶ τά σοι ἀρεστὰ πράττουσαν bU ὅ ἐπιλαθόμενος αὐ- 
τῆς, τῇ Π βου.λῇ. σου ὡδήγησάς p&* 9) κατὰ τὸν Eóp- 
µαχον, τῇ συμθου.1ίᾳ σου ὡδήγησάς pe , τὸν θνη- 

τὸν διαπορθµεύων βίον, xai εἰς εὔδιον χαὶ ἀσφαλη λι- 


céns ; ila üt si ἀοχίοταιιί meam ΠΟΠ tenuisses, jam ' μένα τῆς παρὰ σοὶ ἀναπαύσεως χειραγωγῶν με ὡς, 


olifh qiasi'a torrente abreptus, pedibusque sub- . 


vérsus, in extremam perniciem delapsus essem. 


Nunc" vero tu ipse tenuisti manni dexteram meam, : 
etin voluntate t&a deduzisti me » ac deinum post - 


memoratas lentationes eti tempestates. animam 
perturfantes meam, sine periculo per vitz fluctus 
deductum cum gloria suscepisti me, nihil in tot ca- 


sibus :mali' perpessum. Secundum Symmachum : 
: εἰάδου pue, μηδὲν πεπονθότα ὑπὸ τῶν νοσυύτων. Kat 


aüfein, Postremo, ait, hoior me excepit. 


Vrns. 35-98. Quid enim mihi est in colo, et a te 
qxid volui super terram? Tuus, inquit, erga homi- 
nes amor, misericordia item et gratia tua, omnium 
mibi bonorum causa fuit. 
usus, tenwisti manum dexteram meam, ct servasti 
me, lta ut nec pedes mei moverentur, nec gressus 
imei effunderentur. Sed etiam cum. gloria suscepisti 
me: quoniam hoc tibi utpote bono Deo inest ; mibi 
eüim nihil in cuelo est ; neque ut. debita mihi hzc 


Tua quippe bonitate . 


£f Ys μὴ τῆς δεξιᾶς τῆς ἐμῆς χεκρατήχεις, πάλαι ἂν, 
ὥσπερ ὑπὸ χειµάῤῥου χκατασύροντος πέριτραπεὶς 
τοὺς τῆς φυχῆς πόδας, πτώµατι περιέπιπτον ἑδαισίῳ. 
Nvv δὲ σὺ αὐτὸς ἐχράτησας τῆς χειρὸς τῆς δεξιᾶς 
µου, xal ἐν τῇ Sov] σου ὡδήγησάς µε. Καὶ τέλος 
μετὰ τοὺς δηλωθέντας πειρασμοὺς xal τοὺς χειμῶνας 
τοὺς ἀναθορυθήσαντάς µου τὴν ψυχὴν, διαγαγών µε 
ἀχινδύνως τὰ τοῦ βἰου ῥεύματα, μετὰ δόξης προσ- 


6b τὸν Σύμμαχον, Ὕστερον, qnot, tud) διεδέξατό 
μα. E 

Ti γάρ µοι ὑπάρχει ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ παρὰ 
CoU τί ἠθέ]ησα ἐπὶ τῆς γῆς; Ἡ eh φιλανθρωπία.. 
φησὶ, xal τὸ σὸν ἔλεος xai ἡ χάρις πάντων µοι τῶν 
ἀγαθῶν γέγονεν αἰτία. Τῇ γὰρ σαυτοῦ χρησάµενος 
ἀγαθωσύνη, ἐκράτησας τῆς χειρὸς τῆς δεξιᾶς µου, 
xal διἐσωσάς µε, ὥστε μὴ σαλευθΏναι τοὺς πόδας, 
μηδὲ διαχυθῆναί µου τὰ διαθήµατα. ᾽Αλλὰ xaX μετά 
δόξης προσεἰάδου u8*. ἐπειδήπερ σοὶ τοῦτο ὡς ἀγα- 
θῷ θεῷ πάρεστιν * ἐμοὶ γὰρ οὐδὲν ὑπάρχει &v τῷ οὐ- 


accesserunt : nullus sane mihi in coelo est, nisi tu ϱ pav, οὐδὲ χατὰ ὀφειλὴν uot ταῦτα γέγονεν * ἀλλ᾽ 


solus. Quare nihil in terra volui abs te obtinere, 
reque optavi mortales fluxasque res consequi. Jure 
autem nihil a te volui in terra, quia coelestes man- 
siones peroptarem, et bona illa consequi expeterem. 
ldeo tabescebam, vitamque macerabam, cor aflli- 
gebam, quia te Deum in spei me: portionem po- 
sueraim, Quamobrem dico : Defecit caro mea et cor 
meum; Deus cordis mei et pars mea Deus in ater- 
num. (Quia ecce qui elongantsea te, peribunt : perdi- 
disti omnes qui [ornicantur abs te. Mihi autem αλα 
rere Deo bonum est, ponere in Domino spem meam ; 
«t annuniiem omnes laudes tuas in portis filie Sion. 
Superius quidem dicebam : Ef ego semper tecum ; 
sive secundum Symmachum, Et ego una tecum eram 
semper ; nimirum fide, voluntate et dilectione erga 
te mea : nunc autem causam aperte profero quare 
una tecum semper fuerim, teque portionem meam 
posuerim. Sciebam enim, ac plane persuasum mihi 
" erat, quoniam Qui elongant sea te, peribunt : quare 
nou me abs te amovi, etiamsi economie tue ra- 
tionem ignorarem, sed una tecum eram semper. 
Sese porro a Deo amovent quotquot peccatis et 
atheis impiisque cogitationibus se Deo alienos con- 
stituunt : qui quanto longius ab eo discedunt, 
tsnto perniciei propinquius accedunt ; ut vice ver- 
$3, Deo conjuncti, cum vita copulantur, et a per- 
nicie se amovent. Finis porro eorum qui a Deo dis- 


(4) Ms. πραχτιχἡν 


οὐδὲ ἔστι µοί τις ἄλλος ἐν τῷ οὐρανῷ ἣ ab µόνος. Ac 
ὃ οὐδὲν ἐπὶ τῆς γῆς Ἠθέλησα παρὰ σοῦ χτήσασθαι, 
οὐδὲ ηὐξάμην τυχεῖν θνητῶν xal ἐπιχήρων πραγµά- 
των. Elxótox δὲ οὐδὲν παρὰ σοῦ Ἰθέλησα ἐπὶ τῆς γῆς” 
τὰς γὰρ ἐν οὐρανῷ ἐπόθουν διατριδὰς, χαὶ τῶν αὐτόθι 
ἀγαθῶν τυχεῖν ηὐχόμην. Δι ὃ χατέτηχον τὸν ἔμαυ- 
τοῦ βίον, xai τὴν ἐπὶ γῆς ζωὴν κατέτρυχον, τὲν τε 
χαρδἰαν µου χατεπόνουν, σὲ µόνον τὸν θεὸν τῆς ἔμαυ- 
τοῦ ἑλπίδος μερίδα τιθέµενος. "Όθεν enyul* Εξέλι- 
πεν ἡ σἀρξ µου καὶ ἡ καρδία µου’ ὁ θεὸς τῆς 
καρδίας µου, καὶ ἡ µερίς pov à θεὺς εἰς τὸν αἱῶ- 
γα. "Οτι ἰδοὺ οἱ µακρύγογντες ἑαυτοὺς ἀπὸ cov 
ἁπολοῦνται"' ἐξω.όθρευσας πάντα τὸν ποργεύοντα 
ἀπὸ cov. Ἐμοί δὲ τὸ προσκο..1ᾶἄσθαι τῷ 85 ἆγα- 


D 0όν ἐστι, τίθεσθαι ἐν τῷ Κυρίῳ τὴν» ἑλπίδα pov, 


τοῦ ἑξαγγεῖιῖαι πάσας τὰς alvéc&ic σου ἓν ταῖς 
πύιαις τῆς θυγατρὸς Σιών». ᾽Ανωτέρω μὲν ἔλεγον, 
Καὶ ἐγὼ διαπαντὸς μετὰ cov: Ἡ κατὰ τὸν Σύμμα- 
yov, Καὶ συγήµηγ σοι διαπαγτός τῇ πίστει δηλα- 
6h xal τῇ προαιρέσει χαὶ τῇ πρὸς σὲ ἀγάπῃ ' voy δὲ 
καὶ τὴν αἰτίαν καθίστηµι φανερὰν, δι fiv συνήµην σοι 
διαπαντὸς , xal σὲ µερίδα ἑτιθέμην ἑμαντοῦ. "Hóstv 
γὰρ, καὶ ἀχριθῶς ἐπεπείσμην, ὅτι Οἱ μακρύνοντες 
ἑαυτοὺς ἀπὸ cov ἀπο.]οῦνται: δι ὃ οὐχ ἐμάχρννον 
ἑμαυτὸν, xalnsp ἀγνοῶν τοὺς λόγους ες σῆς διοιχή- 
σεως , ἀλλὰ συνήµην σοι διαπαντός. Μαχρύνουσι δὲ 
ἑαυτοὺς οἱ ταῖς αὐτῶν ἁμαρτίαις χαὶ τοῖς ἀθέοις xal 


819 


| ἀσεδέαι λογισμοῖς ἀλλοτρίους ἐα' 


τοῦ Θεοῦ * οἵτινες ὅσῳ ποῤῥωτάτι 
τοσούτῳ τῇ ἀπωλείχ πλησιάνουσιν 
απτόµενοι τῷ θτῷ, τῇ μὲν ζωῇ c 
ἁπωλείας μαχρύνονται. Τέλος δὲ τ 
νόντων ὕλεθρος τυγχάνει, ἅτε δὴ b 
«00 Θεοῦ. 'O μὲν οὖν θεὸς οὐδένο 
οὐδὲ ἁπωθεῖται ' ἁλλ᾽ ἕχαστος ἑανι 
θεοῦ, ἐχπορνεύων καὶ τὴν ἑαυτοῦ 
ραδιδοὺς τοῖς τοῦ Θεοῦ ἑναντίοις. 

ἑαυτοὺς ἐξ οἰχείας πρθαιρέσεως 5n 
τῶν τὴν ἀπώλειαν. Τούτους δὲ τῇ: 
τας 6 θεὸς αὐτὸς τὸ ἑξῆς διατίθη: 


.Εξωλόθρευσας, φηοὶ, πάντα có 


σοῦ. Πορνεύει δὲ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ ὁ 
αὐτῷ μαχρύνας ἑαντόγ. Αὐτὸς μὲ 
εσθαι οὑκ ἀπαξιοῖ τὴν ἀνθρωπίνηνι 
σπέρματα Ev αὐτῇῃ χαταθάλλεσθα: 
ἑαυτὴν καὶ ἑτέροις παρέχουσα τοῖς 
τὴν. ἐθέλουσι, πνεύμασι πονηροῖς 
θάρτοις, f] λαγιόμοῖς ἀθέοις καὶ à 
μιαραϊς καὶ ἀχαθάρτοις, εἰχότως ὁ 
Av λέλεχται' Ἐξω.όθρευσας πά 
τα ἁπὸ CoU. ᾽Αλλὰ γὰρ ταῦτα «li 
6ῶς πεπεισμένος περὶ τῆς σῆς δι} 
ἑναντίαν εἱλόμην τοῖς ἀσεθέσι, xai 
μυστήρια ' ἀλλὰ χαὶ χτηνώδης Y 
ὅμως cuvhumv σοι διαπαντός. Οὐδὶ 
ἐφαίνετο τοῦ προσχολλᾶσθαί σοι τό 
τα αἱρεῖσθαι ἅπερ αὐτὸς ὥρισας 
γὰρ ὁ χο λώμεγος τῷ Κυρίῳ ἓν 

περ ἐμοὶ οὐδὲν χάλλιον οὐδὲ χρεῖτ' 
προσχολλᾶσθαί σοι. Διό φηµι:, ὅτι 

Jacóat τῷ θεῷ ἆγαθόν ἐστιν. E 
εἰ μὴ εἷς ὁ θεὸς, πόθεν ἂν γένοι 
jj àx τοῦ προσχολλᾶσθαι αὐτῷ; Ki 
παντὸς ἀγαθοῦ, χολλώμενος xa 
Θεῷ» ὥστε λέγειν. Ἐκουλήθη c 
µου. Καὶ εἰς τὸν μέλλοντα δὲ ' 


Ὕραφον ἐλπίδας ἑμαυτῷ. "Ἑτερόν 
Av, τὸ είθεσθαι ἐν Κυρίῳ τὴν. 


Yép pot τῆς πάσης ἐλπίδος ἣν τὸ 
τὰς αἰνέσεις σου ἐν ταῖς xv. 
Σιών. Καταξιωθεὶς γὰρ τῆς εἰς 
δου, περὶ ἧς ἀνωτέρω ἑλέγετο: Β' 
σου τὴν εἰχόνα αὐτῶν ἐξουθενι! 
τὰς εἰς ἐμέ σου εὐεργεσίας. Ἔνθιι 
xcl οὓς οὐκ ἤκουσε, καὶ ἐπὶ καρ' 
σι αὐτόν. 


Mh χείµενον δὲ ἓν τῷ 'E6gaivi 
λοιποῖς ἑρμηνευταϊς τὸ ἐν ταῖς πι 
Σιὼν, παρὰ µόνοις δὲ τοῖς "E65 
ὠδέλισται, διὰ τὸ xai περιττὸν eo 
ἀγαθὸν τέλος ἐπ) αὐτὴν ἄγει τὶ 
frt; ἣν ἡ ἀποδεδυμένη τοῦ θεοῦ 
θυγατρὸς Σιὼν νοουµένης τῆς πα! 
ὡς διὰ πολλῶν ἀποδεῖξαι ῥάδιον. 


* 1 Cor. vi, 17... ὃ Psal. rxi, 


831 EUSEBH C.ESARIENSIS OPP. 


4. INTELLECTUS ASAPH. LXXIII. A 
. Utquid, Deus, repulisti in finem, iratus. est .fu- 
for iwus super oves pascum tur? Ad dictorum 
intelligentiam nos excitat et invitat spiritus pro» 
pheticus. Qui neque psalmum de more, neque 
canticum, neque hymnum, neque quid simile in ti- 
tulo indicavit, quia tristia enuntiantur. Ubi vide- 
tur supplicatio contineri, de qua divinus Apostolus 
praecepta dabat, dicens oportere nos omnes emit- 
tere obsecrationes, preces, supplicationes, gratia. 
rum actiones '!. Hic itaque sermo Deum alloqui- 
tur, atque futura ut jam preterita prophetice enar- 
rat, postremam item Jerosolymorum obsidionem, 
quz post salutarem Adventum a Romanis facta est, 
significat. Et hxec eum nondum constitutus locus 
esset, prenuntiat. Etenim Asaph, qui hzc vaticina- Ὁ 
tur. equalis Davidi erat; Salomon vero post Da- 
vidis mortem, templum éxstruxit, Cum autem duas 
loci vastationes przevidisset, priorem scilicet a Ba- 
byloniis, et secundam a Romanis factam ; priorem 
quidem,in Lxxix psalmo, et in rLxxxi significat ; 
posterierem vero in presenti prophetia, quam sic 
orditur : Utquid, Deus , repulisti in finem, iratus 
est (uror tuus super oves pascue tue? Postremum 
namque et integrum illorum excidium non alio 
tempore fuit, quam cum Servator et Dominus no- 
ster sententiam contra illos tulit dicens : Ecce re- 
linquetur vobis domus vestra deserla !*. Λο conse- 
quenter sacer Apostolus post rerum exitum dixit 
de illis scribens : Pervenit ad eos ira in finem '*. 
Hic vero propheta ininutatim ea, qua buic loco 
Romanz obsidionis tempore contigerunt, declarat 
his verbis : Quasi in silva lignorum securibus ezci- 
derunt januus ejus in. idipsum , videlicet Jerosoly- 
ma ;i:n securi et ascia dejecerunt eam. Incenderunt 
igne sanctuarium tuum; in terra polluerunt taberna- 
culum nominis (ui. Quod si quis dixerit hec etiam 
tempore Babyloniorum gesta esse, advertas velim 
qua& sequuntur, Signa nosira non vidimus, jam non 
est propheta, e nos non cognoscüt amplius. Nam si- 
gna hzc erant Deuin inspicere et curare Judaicam 
gentem, cum ipsis prophetas daret : siquidem etiam 
cun male se gererent, prophetas ipsis ceu medicos 
et servatores constituebat. Sie in prima obsidione 


PARS Ii. — EXEGETICA. 852 
ΣΥΝΕΣΕΩΣ TQ 'AXA9. 0Γ’. 

Traci , ὁ θεὸς, ἁπώσω εἷς téloc, ὠργέσθη ó 
θυμός σου ἐπὶ πρόδατα νοµῆς σου; Διεγείρει μὲν 
ἡμᾶς καὶ παρορμᾷ ἐπὶ τὴν τῶν λεγομένων σύνεσιν τὸ 
πνεῦμα τὸ προφητιχόν. Οὔτε δὲ φαλμὸν ἐπιγράφε: 
συνήθως, οὔτε ᾠδὴν, οὔτε Όμνον, οὐδέ τι τῶν παρα- 
πλησίων, διὰ τὸ σχυθρωπὸν τῶν ἁπαγγελλομένων. "Ev 
οἷς δοχεῖ ἔντευξις περιέχεαθαι, περὶ ἧς ὁ θεῖος ᾿Αποό- 
στολος διεχελεύετο, δεῖν λέγων πάντας ἡμᾶς ποιεῖσθαι: 
δεήσεις, προσευχὰς, ἐντεύξεις, εὐχαριστίας. Ἐντυγ- 
χάνει γοῦν ὁ λόγος τῷθεῷ, προφητικῶς τὰ μέλλοντα 
ὡς παρωχηχότα διεξιὼν, xat τὴν ἑσχάτην σηµαίνων 
πολιορχίαν τῆς Ἱερουσαλὴμ τὴν ὑπὸ Ῥωμαίων γενο- 
µένην μετὰ τὴν σωτήριον Παρουσίαν. Καὶ ταῦτα µη- 
δὲ σνστάντος πω τοῦ τόπου προαναφωνεῖ. Ὁ μὲν γὰρ 
Ασὰφ, δι οὗ ταῦτα προεφητεύετο, σύγχρονος Υέγονε 
τῷ Δανῖδ' Σολομὼν δὲ μετὰ τὴν τοῦ Δαυῖὸ τελευτην 
οἰχοδομεῖ τὸν νεών. Δύο δὲ πορθήσεις προθεωρῆσας 
τοῦ τόπου, τὴν τε προτέραν τὴν ὑπὸ Βαδυλωνίων Υε- 
νοµένην , xai τὴν δεντέραν τὴν ὑπὸ Ῥωμαίων " τὴν 
μὲν πρώτην διὰ τοῦ ο) ψαλμοῦ σηµαίνει καὶ διὰ τοῦ 
πδ’, τὴν δὲ ὑστάτην διὰ τῆς μετὰ χεῖρας προφητείας. 
fc ἀπάρχεται λέγων ' Ἴνατί, ὁ θεὸς, ἀπώσω slc 
téJoc, ὠργίσθη ὁ θυμός σου ἐπὶ πρόδατα voc 
σου; Τέλος γὰρ αὐτοῖς παντελοῦς ἁποπτώσεως οὐδ' 
ἄλλοτε γέγονεν, f| ὅτε ὁ Σωτὴρ xaX Κύριος ἡμῶν τὴν 
χατ αὐτῶν ἐξηνέγχατο ἀπόφασιν εἰπών' "Ido dgita- 
ται ὑμῖν ὁ οἶκος ὑμῶν ἔρημος. Οἷς ἀχολούθως xat 
ὁ ἱερὸς ᾽᾿Απόστολος μετὰ τὴν τῶν πραγμάτων ἔχδασιν 


^ γράφων περὶ αὐτῶν ἔλεγεν * Ἔφθασε δὲ ἐπ᾽ αὐτοὺς 


ἡ ὀργὴ εἰς τἀ.Ίος. Καὶ κατὰ µέρος δὲ τὰ ἑξῆς συµ- 
θάντα τῷ τόπῳ ἐπὶ τῆς τῶν Ῥωμαίων πολιορχίας 
παρίστησιν ὁ παρὼν προφήτης, Ev οἷς φησιν’ Ὡς ἐν 
δρυμῷ ξύὐλων ἀξίναις ἔκοψαν τὰς θύρας αὐτης. 
δῆΏλον δ᾽ ὅτι τῆς Ἱερουσαλὴμ, ἐπὶ τὸ αὐτὸ, ἐν πέλυκι 
καὶ «Ἰαξευτηρίῳ κατέῤῥαξα» αὐτήν. ᾿Εγεπύρισαν 
ἐν πυρὶ τὸ ἁγιαστήριόν cov, elc ctv γην £666 4o- 
σαν có σχήνωµα τοῦ ὀνόματός cov. El δὲ λόγοι τις 
ταῦτα xai ἐπὶ τῶν χρόνων τῶν Βαθυλωνίων γεγονέ- 
vat, προσεχτέον τοῖς ἑξῆς, δι’ ὧν εἴρηται' Τὰ σηµεῖα 
ἡμῶν οὐκ εἴδομεν, οὐχ ἔστο ἔτι προφήτης, καὶ ἡ- 
μᾶς otc γ}ώσεται ἔτι. Σημεῖα γὰρ ἣν τοῦ τὸν θεὸν 
ἐφορᾷν xaX ἐπισχοπεῖν «5 Ἰουδαίων ἔθνος τὸ παρέχειν 
αὐτοῖς προφήτας * ἐπεὶ χαὶ ὅτε χαχῶς ἔπραττον, ὥσπερ 


magnum Dei prophetam Jeremiam habuerunt, et [) ἰατροὺς καὶ σωτῆρας αὐτοῖς τοὺς προφήτας ἐφίστη. 


Baruch ; quin etiam. mulier quzdam noniine Olda 
eodem tempore prophetavit. 1n ipsa quoque Baby 

loniorum regione aderant ipsis Ezechiel et Daniel, 
preclari ac. conspicui prophete. Postque reditum 
ex captivitate, temporibus Cyri et Darii, Zacharias 
et Aggaus propheta noti erant. Quomodo igitur 
illis temporibus aptari possit hzc prophetia, Signa 
nostra non vidimus, et jam non esl propheta, et nos 
non cognoscet amplius? Verum hzc finem sortita 
sunt post Salvatoris adventum, et postquam me- 
moratas voces ipse protulerat : non diu enim postea 
irrumpentes Romani locui deleverunt. Quod etiam 


τε] Tim, n, 4... !? Luc, xit, 55. 


Οὕτω γοῦν ἐπὶ τῆς πρώτης πολιορχίας τὸν µέγαν τοῦ 
θεοῦ προφήτην Ἱερεμίαν εἶχον, xaX τὸν Βαρούχ * ἀλλά 
χαὶ γυνἠ τις Ὁλδᾶ τοὔνομα κατὰ τοὺς αὐτοὺς br.po- 
φήτενε χρόνους * ἓν αὐτῇτε τῇ Βαθυλωνίων χώρα συν- 
ἣν αὑτοῖς Ἐζεχι]λ xa Δανιὴλ ἐπίσημοι χαὶ διαφα- 
vel; προφῆται ' xal μετὰ τὴν ἐχεῖθεν ἐπάνοδον χατὰ 
τοὺς Κύρου xal Δαρείου χρόνους, Ζαχαρίας καὶ 'Ay- 
γαῖας προφΏται ἐγνωρίζοντο. Πῶς οὖν οἷόν τε v ἔφαρ- 
µόδειν τοῖς τότε χρόνοις τὴν παροῦσαν προφητείαν 
φάσχουσαν᾽ Τὰ σηµεῖα ἡμῶν οὐκ εἴδομεν, καὶ cox 
ἔστυ ἔτι προφήτης , καὶ ἡμᾶς οὐ γγώσεται ὅτι; 
Αλλά γὰρ ταῦτα τέλους ἐτύγγανε μετὰ «ἣν σωτήριον 


5 | Thess. n, 16. 





853 
Mapoualay xa τὰς προλεχθείσας a 
ἃς οὐκ εἰς μαχρὸὺν ἐπιστάντες Ἕ 
ἡφάνισαν. "O0 65 καὶ αὐτὸς ἑδήλου 0 
ὁ Σωτὴρ διὰ παραθολῆς τῆς οὕτως 
0n ἡ βασωεία τῶν οὐρανῶν à 
ὅστις ἑποίησε mTápove τῷ vio abi 
Ae τοὺς ἑαυτοῦ CoU love κα.έσαιι 
εἰςτοὺς γάμους" οἱ δὲ οὐκ ᾖθε.ουν ἑ 
στει1εν ἑτέρους * οἱ δὲ, πρὸς τὸ , 
τῆσαι, ἔτι xal διαΛαδόντες τοὺς 
καὶ ἀπέχτειναν. Οἷς ἐπιλέγει' Ὁ ὃ 
σας, ὠργίσθη, καὶ πέµύας τὰ στι 
ἁπώλεσε τοὺς goreic ἐχείνους, | 
τῶν ἐγέπρησε. Ταῦτα 6 Σωτὴρ ἑ 
τότε συνεστῶτι ἀναγέγραπται elpi 
posco οὐχ εἰς μαχρὸν, Οὑεσπασιανο 
κησάντων τὸν τόπον’ χαθ᾽ οὓς προ 
νὼς ἱστορεῖται γενέσθαι χατὰ τούτι 
λιορχίαν ὁ μετὰ χεῖρας παρίστη: 
ἀρχόμενος * "Iva τί, ὁ θεὸς, ἁπώο 
δὲ ἐχ τούτων τὴν ἀρετὴν ἆποθαυι 
στου Γραφῆς, ὡς τὰ μαχροῖς ὕστε( 
νοις προγνώσει θείᾳ προείληφε. 
θεὸς, ἁπώσω εἰς téAoc, εἴρητα 
ἀσεθείαις χαὶ πλημμελείαις τὸ "I 
πίπτον παρεδίδοτο τοῖς περιοίχοις 
xaX ποτὲ μὲν αὑτοὺς Μωαθῖται i 
Αμμανῖται, xal ἄλλοτε δὲ Μαδιην 
φων αὐτοὺς ἀνελάμθδανεν ὁ θεός 
πάλιν παρανομοῦντας παρεδίδου πι 
αὖθις ἀνεχτᾶτο" οὐδέποτε bk αὖτε 
λος, πρὸς βραχὺν δέ τινα χαιρὸν 
sl; σωτηρίαν. Μετὰ δὲ τὸ κατὰ τ 
θὲν αὐτοῖς ἄγος ἔφωθασεν εἰς avt 
Aoc, χατὰ τὴν ἀποστολικὴν Γραφὶ 
εἰς δεῦρο μηχέτ᾽ ἑπᾶραι χεφαλὴν c 
γουσα fj προφητεία φησίν. "Iva 
εἰς tóéAoc ; Σεσιωπηµένως δὲ ὁ λ' 
σεως ἡνίζατο τὴν χατὰ τοῦ Σωυτῆρε 
fjv xaX εἰς τέλος ἀπεθλήθησαν. T 
αὐτὸς παρίστη λέγων ' Ποσάκις 
Ίαγεῖν τὰ τέκνα σου , ὃν τρόὀ; 
χει τὰ γοσσία ὑπὸ τὰς πτέρυ]ι 
σατε; Ιδοὺ ἀφίεται opt ὁ olx. 
γὰρ, Ποσάκις ἠθέησα, δηλοῖ 4 
δοθεῖσαν αὐτοῖς µακροθυμίαν . τὲ 
σατε, παραστατικὸν ἂν γένοιτο 
ἀποθολῆς, ὅτε xa ὠργίσθη ὁ θυ 
λαι γενόµενα πρόδατα νομῆς αὖ' 
ἰχετηρίαν προσάχει λέγων Μνή 
τῆς σου, ἧς ἑκτήσω ἀπ᾿ ἀρχῆ 
Aux συναγωγῆς ἐμνημόνευσε. 
τοῦ θεοῦ φησιν αὐτὴν Υεγονένα 
μὴ ἐξ ἀρχῆς, ἀλλ᾽ ὕστερον μετὰ 
νης ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν ὑπ 
Ἡς xai ἐν ἑτέροις μνημονεύει λι 
xAncíac ὑμνήσω σε' xaX πἀλ 


' Matth. xxu, 9-6. !* ibi 
15 Psal. xxxix, 10, ** Psal. 


855 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 


855 


τας, Ecclesia dicitur. Quod si quis causam re- A διχαιοσύνη»ν ἐν 'ExxAnco(g xoAAj * καὶ αὖθις * Ha- 


quirat cur synagoga, quam ipse possederat ab ini- 
tio, repulsa fuerit, ipse Christus Dei per aliam pro- 
phetiam id edocebit dicens : Circumdederunt me 
canes multi, Synagoga malignantium obsedit me. 
Foderunt manus. meas. et pedes meos. dinumerave- 
fWHÉ onmig ossa mea. Diviserunt sibi vestimenta 
mea, εί super vestem meam. miserunt soriem *, Hzc 
causa fuit cur prior illa Synagoga repelleretur. 
Deinde vero subdit : Redemisti virgam hereditatís 
twr. id placantis more dictum : Tu enim, ait, hanc 
Synagogam redemisti, ac dignam habuisti qua: por- 
lio et virga hazreditatis tu; vocaretur ; nam quando 
dividebat Aliissimus gentes, portio Domini facta est 
Jacob populus ejus, funiculus hereditatis ejus 
Israel ". Hujus itaque hrereditatis. tu: memor 
esto. Pro illo autem , virgam hereditatis (να, 
Aquila, sceptrum  hareditatis, interpretatus est; 
Bymmachus vero, sceptrum sortis tue. Quo quidem 
docetur, homines prorsus omnes Dei esse ; popu- 
lum autem ipsi segregatum, quasi sceptrum ejus 
regium fuisse. . 

vopnlàc, ὁ ᾿Ακύλας fppfjvevoev: ὁ δὲ Σύμμαχος, 


pà cov ὁ ἔπαιγός µου ἐν Ἐκκλησίᾳ peyáAg. ἸΑλλ 
Οὐ τοιαύτη xal fj προτέρα ἐτύγχανε συναγωγή ' 4$ μᾶν 
γὰρ kx τοῦ χατὰ τὸ αὑτὺ συνάγεσθαι οὕτως ὠνομα- 
σµένη, ἡ δὲ τὸ ἐδαίρετον παριὀτῶσα τῆς Exloy yz, ἡ 
Ἐκχλησία. El δέ τις ἔροιτο τὴν αἰτίαν δι’ fiv ἀπεθλή- 
θη 3| συναγωγὴ, ἣν ἐχτήσατο ἀπ᾿ ἀρχῆς, αὐτὸς ὁ 
Χριατὺὸς τοῦ θεοῦ BU ἑτέρας προφητείας διδάξει A£- 
qov* Περιεκύκλωσάν µε κύγες xoAAol, συναγωγἡ 
πογηρευοµέγων περιέσχε µε. "Ωρυξαν χεῖράς µου 
καὶ πόδας µου, ἐξηρίθμησαν πἀντα τὰ ὁστᾶ eov. 
Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά µου ἑαυτοῖς, καὶ ἐπὶ τὸν 
ἱματισμόν µου ἔδαΊον κ.ῆρον. Ταῦτ ἣν τὰ αἴτια 
bU ἃ ἡ πρητέρα συναγωγὴ ἀποδέδλητο, "E£nc δ ἔπι- 
λέγει’ 'Ἑάυτρώσω ῥάδδον κ.ληρονομίας σου: δυ- 


B σωπητικῶς' E) yàp, φησὶν, ταύτην ἑλυτρώσω τὴν 


συναγωγὴν καταξιώσας αὐτὴν av χρηµατίσαι µερίδα 
xa ῥάδδον χληρονοµίας σου" ὅτε γὰρ διεµέριζεν ὁ 
ἼΥψιστος ἔθνη, ἐγενήθη μερὶς Κυρίου Aaóc αὐτοῦ 
Ἰακὼθδ, σχοίγισµα κ.Ἱηρονομίας αὐτοῦ Ἰσραή.ἒ. 
Ταύτης οὖν τῆς σαυτοῦ χληρονοµίας µνήσθητι. ᾽Αντὶ 
δὲ τοῦ, ῥάδδον κ.Ίηρονομίας σου, cx natpor χ.ἔηρα- 


σχήπτρον κ.ηρουχίας σου: διδάσχοντας τοῦ λόγον 


πάντας μὲν ἀνθρώπους εἶναι τοῦ Θεοῦ » τὸν δὲ ἀφωρισμένον αὑτοῦ λαὸν ὥσπερ βασιλικὸν αὐτοῦ σχῆπτρον 


γεγὀνέναι. 


Vrns. 2, 5-1. Montem Sion hunc, in quo habitasti. 
Leva manus tuas in superbias in finem : quanta ma- 
lignaius est. inimicus in sancto ! Quas esset virga, 
sive sceptrum secundum reliquos interpretes, his 
declarat, Montem Sion hunc, in quo habitasti. 
Nam regius mons erat, et sceptrum regni, in quo 
constructum fuerat templum et domus habitationis 
Dei. Quare metropolis fidelis Sion vocabatur. et ci- 
vitas Dei Jerusalem ; coelestis illius imaginem fe- 
rens, de qua divinus Apostolus hzc docebat : Ας. 
cessistis ad Sion. montem, et civitatem Dei viventis 
Jerusalem. celestem 33, Postquam hoc dixerat, ea 
qua loco isli eventura erant valicinatur, futura 
quasi preterita pro consueto more prenuntians. 
Ait itaque : Et gloriati sunt qui oderunt fe, in me- 
io solemnitatis ium ; BiYé, secundum Aquilam, 
Fremuerunt inimici tui in medio constitutionis tug. 
Posuerunt signa sua signa, et non cognoverunt sicut 
in exitu super summum. Quod clarius interpretatus 
est Symmachus dicens : Posuerunt signa sua mani- 
feste cognita in introitu. sursum. Pro illo item, 
Quasi ín silva lignorum securibus exciderunt januas 
ejus in idipsum, in securi el ascia diruperunt eam; 
rursum Symmacbus, Instrumentis ligneis et securi- 
bus suis, et portas ejus cum vectibus et furcis deje- 


cerunt. Signa autem inimicorum, que» manifeste 


ante ingressum posuerant, queenam erant, nisi in- 


strumenta bellica, secures videlicet , asci& atque. 


bastz et arma? Verisimile etiam est his significari 
vexilla quz» ante exercitus ferebantur. Sed etiam, 
ail, Incenderunt igne sanctuarium tuum, ei in terra 
polluerunt tabernaculum nominis (ui. Ubi senten- 


Ὄρος Σιὼν τοῦτο, ὃ χατεσχήνωσας ἐν αὐτῷ. 
Ἔπαρον τὰς χε]ράς σου ἐπὶ τὰς ὑπερημαγνίας εἰς 
τέῖος' ὅσα ἐπονηρεύσατο ὁ ἐχθρὸς ἐν τῷ ἁγίῳ ! 
Τίς ἣν ἡ ῥάδδος , ἢ κατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτὰς τί 
mot' fiv τὸ προλεχθὲν σχῆπτρον, διασαφεῖ λέγων" 
"Opoc Zu τοῦτο 0 κατεσκήνωσας &r αὐτῷ. Βασι- 
λιχὸν γὰρ ἣν ἄρος xal σχῆπτρον βασιλείας, ἐν ip χατε- 
σχεύαστο ὁ νεὼὺς xat ὁ οἶχος τῆς χατασχηνώσεως τοῦ 
θεοῦ. Aib μητρόποϊῖις πιστὴ .Σιὼν ἐχρημάτιζε, xal 
πο.ῖις θεοῦ Ἱερουσαλὴμ. , εἰχόνα φέρουσα τῆς ἔπου- 
ῥανίου, περὶ fic ὁ θεῖος ᾿Απόστολος διδάσχων ἔλεγε ο 
Προσε.λη.Ἰύθατε Zu» pet, xal πό.ει θεοῦ ζῶντος 
Ἱερουσαλἡμ ἑπουρανίῳ. Τοῦτο 9 εἰπὼν , ἑξῆς θε- 
σπίξει τὰ συμδησόμενα τῷ τόπῳ, τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι 
ὡς πφρῳχηχότα συνήθως προφωνῶν. Λέχει δ οὖν : 
Καὶ ἐγεκαυχήσαντο οἱ μισοῦντές σε ἐν µέσῳ tac 
ἑορτῆς σου’ ἢ κατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, ᾿Εδόρυχήσαντο 
οἱ xoJéjuol σου ἐν μἐσῳ τῆς συνταγῆς σου. "Eüev- 
το τὰ σημεῖα αὐτῶν σημεῖα, καὶ οὑκ ἔγγωσαν, ὡς 


p εἰς τὴν ἔξοδον ὑπεράνω" ὃ δὴ σαφέστερον ἡρμήνεν- 


σεν ὁ Σύμμαχος εἰπών. Ἔθηκαν τὰ σημεῖα αὐτῶν 
ἐπισήμως Υγώριμα κατὰ τὴν εἴσοδρν» éxdro. ᾽Αλλὰ 
xai ἀντὶ τοῦ, Ὡς ἐν δρυμῷ ξύ.λων ἀξίναις Exoyrar 
τὰς θύρας αὐτῆς ἐπὶ τὸ αὐτὸ, ἐν πἐλυχι καὶ Aatev- 
tnplo κατέῤῥαξαν αὐτὴν, πάλιν ὁ Σύμμαχος, "Er 
ἀρμένοις ξυίνοις ἀξίναις τῶνδε xal tác πύ.]ας 
αὐτῆς ὁμοῦ àv noy oic καὶ δικράνοις κατέῤῥιφαν. 
Σημµεῖα δὲ τῶν πολεµίων τίνα fv, ἅπερ ἐπισήμως πρὸ 
τῶν εἰσόδων ἔθηχαν, fi τὰ πολεμιχὰ ὄργανα, καὶ τε- 
λέχεις xai ἀξίναι xal τοιαῦτα δὀρατά τε xa oma; 
Εἰκὸς δὲ xai τὰς σηµαίας τὰς πρὸ τῶν στρατοπέδων 
φερομέγας 5:X τούτων δηλοῦσθαι, Αλλὰ καὶ "Eva 


9 Psal, xxt, {1-19 ?* Deut, xxxi, 8,9. ** Hebr, xil, 23, 


.851 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


πύρισαν, quel, ἐν πυρὶ τὸ ἁγκαστήριόν cov, καὶ & tiam eorum qua supra dicta sunt aperit. Quia 


εἰς τὴν Την ἐδεδήλωσαν' τὸ σχήνωµα τοῦ ὀνόμα- 
tóc σου. Ἕν ᾧ διερμηνεύει τὴν διάνοιαν τοῦ ἀνωτέ- 
ρω λελεγµένου. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν εἴρη- 
το" Ὄρος Σιὼν τοῦτο D κατεσχήνωσας àx αὐτῳ' 
ὅπως χατεσχήνωσεν ἓν αὐτῷ διασαφεῖ νῦν φῄσας 
Τὸ σχήγωµα τοῦ ὀνόματός σου * Σχήνωμα γὰρ ἦν 
ὁ τόπος οὐχ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ, ἀλλὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ 
Δυσωπεϊῖ δὲ ἐφ᾽ ἑχάστῳ, προστιθεἰς' Ἐν µέσῳ γὰρ, 
φησὶ, τῆς ἑορτῆς σου τὸ ἁγιαστήῆριόν σου χαὶ xb axfj- 
νωµα τοῦ ὀνόματός σον. Τὰ γὰρ τοιαῦτα δυσωπητικὰ 
ἣν xaX ἑἐγερτικὰ ἐπὶ ἑχδίχησιν τῶν τετολµηµένων, 
ἐφ᾽ ἠν παρορμᾷ (rc λέγων "Ἔπαρον τὰς xeipác 
σου ἐπὶ τὰς ὑπερηφαγνίας αὑτῶν εἰς vcéloc* χατὰ 
δὲ τὸν Σύμμαχον Τὸ ὕγωμα, φησὶ, τῶν ποδῶν σου 
ἠφανίσθη εἰς vixoc. Ὕψωμα δὲ τῶν ποδῶν αὐτοῦ 
ὁ νεὼς ἣν ὁ εὐχτήριος. Ἐνεχαυχήσαντο οἱ μισοῦντες 
τὴν θεὸν kv µέσῳ τῆς ἑορτῆς αὐτοῦ εἰχότως. Ἐπειδὴ 
γὰρ aol πρότεροι τὸν τόπον οἰχοῦντες ἀθέους ἥραντο 
χεῖρας χατὰ τοῦ Χριστοῦ τοῦ θεοῦ ἓν µέσῳ τῆς ἑορ- 
τῆς αὐτοῦ, βοαῖς τε ἀθέοις xal ἑναγέσιν ἐχρήσαντο, ἓν 
αὐτῇ τῇ τοῦ Πάσχα ἡμέρᾳ τὸ αἷμα αὐτοῦ xa0' £au- 
τῶν xai xac τῶν ἱδίων τέχνων ἐξαιτησάμενοι’ εἰχό- 

τως ἓν µέσῳ τῆς ἑορτῆς µετῄει αὐτοὺς ἡ Ex Θεοῦ 
ieri ὡς xaX ἑτέραν προφητείαν πληροῦσθαι εἰς αὖ- 


enim prius bzc locutus erat, Montem Sion hustc in 
quo habitasi; quomodo in eo babitaverit jam de- 
οἰαταί dicens, Tabernaculum nominis tui. Taberna- 
culum quippe locus erat, nen ipsius Dei, sed no- 
minis ejus. Iu singulis. autem couqueritur adjeciis 
bis verhis : In. medio, inquit, solemnitatis tuse 
sanctuarium iuum et tabernaculum nominis tui. 

Nam hg querimonie sunt ad excitandam facino- 
rum ultionem, ad quam sub hac provocat dicens : 
Leva manus tuas in superbias eorum in finem ; se- 
cundum Symmachum vero : Ezaltatio, ait, pedem 
tuorum de medio sublata esl ad vicLroriam. Exaltatio 
autem pedum ejus, templum erat precibus destina- 
tum. Gloriati sunt qui oderunt Deum in medio so- 


B lemnitatis ejus, et merito quidem. Quia enim ipei 


primi locum incolentes, in medio solemnitatis ejus 
impias contra Christum Dei extulere manus, cla- 
moribusque impiis et nefariis usi, in ipso Pasche 
die sanguinem ejus super se et super filios suos 
expelierunt **; jure in medio solemnitatis invade- 
bat eos ira Dei; ita ut alia prophetia impleatur 
qua de illis dicitur : Et convertam aolemnitates ve- 
stras. in luctum, εἰ celebritates vesiras in. plan- 
ctum **. 


τοὺς , δι fic efpnto: Καὶ µεταστρέγω τὰς ἑορτὰς ὑμῶν εἰς πένθος, xal tüc πανηγύρεις ὑμῶν slc 


θρήνο». 
Εἶπαν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτῶν αἱ συγγέγειαι αὐτων 
ἐπὶ τὸ αὐτό' Καταπαύσωμεν τὰς ἑορτὰς τοῦ Θεοῦ 


VgBs. 8, 9. Dixzeruntin corde suo cognationes eorum 
simul, Quiescere faciamus dies festos Dei aterra. Wzc 


ἀπὸ τῆς γῆς. Τὰ προλεχθέντα πάντα δυσσεθεῖ axo- C omnia, inquit, impio consilio inimici tui peragebant : 


πῷ, qot, διεπράξαντο οἱ ἐχθροί aou * τό τε γὰρ ἅγια- 
στἠριόν σου ἐνεπύρισαν, xal τὸ σχήνωµα τοῦ ὀνόμα- 
τὸς σου ἐδεδήλωσαν, xal τὰ λοιπὰ πάντα τετολµήχα- 
Gty * οὐχ ἀνθρώποις ἑπιθουλεύοντες, οὐδὲ τόπον πολιορ- 
χεῖν προθέµενοι’ σοὶ δὲ τῷ θεῷ πολεμοῦντες, xat τὰς 
ἑυρτάς σου χαταλῦσαι διανοούμενοι. Ταῦτα δὲ, εἰ xal 
μὴ στόµατι ἑλάλουν, ἀλλά ταῖς χαρδίαις αὐτῶν xal 
ταῖς ἐνθυμήσεσι ἑλογίζοντο. ᾽Αλλὰ τότε μὲν οἱ ἐχθροὶ 
τοῦ θεοῦ ταῦτα λογιξόμενοι τὸν πάλαι τῷ θεῷ ἀφω- 
ῥιαμένον τόπον καθῄῇρουν᾽ ὁ δὲ µέγας καὶ δυνατὸς 
Geb; ἀνθ᾽ ἑνὸς ἐχείνου τὰς ἀπ᾿ ἀνατολῶν ἡλίου µέχρι 
δυσμῶν xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης ἐχχλησίας ἐν πᾶσι 
συνίστη τοῖς ἔθνεσι. Καὶ οἱ μὲν ἐχθροί σου, φησὶ, χαὶ 
πολέμιοι τὰ ἑαυτῶν σημεῖα ἔθηχαν bv ὑψηλῷ xal 


ἐπισήμοις τόποις, παρ' αὐτὰς τὰς εἰσόδους τοῦ (epo D 


ὡς ἂν πάντες ol διιόντες ὀρῷεν αὐτῶν τὰ νιχητήρια᾽ 
ἡμεῖς δὲ, ὧν Ex προσώπου ἱχετήριος εὐχὴ ἀναπέμ- 
πεται, Τὰ σηµεῖα ἡμῶν οὐκ εἴδομεν». Πῶς δὲ οὐχ 
εἴδομεν ἡμῶν τὰ σημεῖα, ἀλλ ἐπεὶ οὐκ ἔστιν ἔτι 
προφήτης, καὶ ἡμᾶς οὐ γγώσεται ἔτι; Πάλαι μὲν 
γὰρ χαθ᾽ ἔχαστον χαιρὸν χαὶ χατὰ Υενεὰς xai κατὰ 
διαδοχὰς τῶν ἡμετέρων πατέρων, προφῆται συνῆσαν 
αὐτοῖς πολιορχουµένοις χαὶ εἰς αἰχμαλωσίαν ἁπαγομέ- 
οις ' ἅπερ ἣν µέγιατον δεῖγμα xal σημεῖον τοῦ μὴ 
Ψεπισχόπους αὐτοὺς ὑπάρχειν d γοῦν προνοητικὴ 
ὢν ὅλων δύναµις, ὥσπερ ἰατροὺς ἓν ταῖς ἐσχάταις 
δυμφοραῖς τοὺς προφήτας τῷ τότε λαῷ καθἰστη' 


* Matth, xxvii , 25. 


" Àmos vit, 10 





nam sanctuarium, inquit, tuum incenderunt, et ta- 
bernaculum. nominis tui profanarupt, citera- 
que omnia ausi sunt, uon hominibus insidias 
struentes, non locum ipsum obsidere tautum 
in animo habentes; sed libi Deo bellum mo- 
ventes, et festa tua solvere cogitantes. Haec porro 
etiamsi non ore proferrent, sed corde mente- 
que cegitabant. Verum illi Dei hostes talia cogitan- 
tes locum olim Deo dicatum excidio tradiderunt ; 
magnus autem ille potensque Deus, pro uno i!!o 
loco, ab oriente sole usque ad occasum per unwere 
sum orbem ecclesias sibi per omnes gentes consti- 
tuit. Et vero inimici, inquit, οἱ hostes tui signa 
sua in alto et in conspicuis Jocis posuerunt, ad 
ipsas usque templi valvas, ut omnes qui praer- 
ibant, victoriz illorum symbola conspicerent; nos 
autem, ex quorum persona oralio fupditur, Signa 
nostra non vidimus. Quomodo signa nostra non vi- 
dimus, nisi quia jam mon est propheta, et. nos non 
cognoscet amplius? Olim quidem singulis tempori- 
bus, in generationibus et successionibus patrum 
nostrorum, prophetz ipsis obsessis et in captivita- 
tem actis aderant : quod maximum erat argumen- 
tum et signum, eos non providentia exclusos tua 
fuisse ; virtus enim illa universis providens, in ex« 
tremis calamitatibus propbetas ceu medicos ipsi 
olim populo constitucbat : et, baec erant Dei sigua. 





«3 EUSEBI] CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. S06 
Nanc autem cum praedicta in nos opere perficiun- A4 xal ταῦτα Ἡ, τοῦ θεοῦ τὰ onusta, Nüv δὲ εἰς ἡμᾶς 


tar, Signa nostra non vidimus : quare jam non est 
propheta, et nos mon cognoscet amplius. Nam si ad 
breve solum tempus prophetz defecissent , et postea 
tamem apparuisaent, nequaquam dictum esset, et 
nos non cognoscet amplius. Jam vero quia post 
ipsorum in Servatorem ausus, irrumpentibus Ro- 
manis, locumque a fundamento diruentibus, nus- 
quam prophete obsessis aderant, sed neque se- 
quenti tempore adfuerunt, nec unquam postea sur- 
recturi sunt ; admirabili modo prophetia postquam 
dixerat, Jam non est propheta, addidit, et nos non 
cognoscet amplius. Quod sane non Babyloniorum 
tempore, neque superiori svo dici poterat. Nam 
singulis in generationibus penes illos prophetarum 


γινόμενα ὅτε τὰ προλεχθέντα δι ἔργων χωρεὶ, Τὰ ση- 
μεῖα ἡμῶν οὐκ εἴδομεν * δι ὃ οὐκ ἔστιν ἔτι 3xpo- 
φήτης, καὶ ἡμᾶς οὐ γ»ὠώσεξαι ἔτι. El μὲν γὰρ πρὺς 
xatpby βραχὺν διέλιπον ol προφῆται, εἶτα μετὰ ταῦτα 
πάλιν ἀνεφάνησαν, οὐχ ἂν ἑλέγετο, xal ἡμᾶς eb 
γγώσεται ἔτι. voy δὲ ἐπειδὴ μετὰ τὰ χατὰ τοῦ Eu 
τΏρος τολµμηθέντα αὐτοῖς, Ῥωμαίων ἐπιστάντων xa 
τὸν τόπον Ex βάθρων ἑρημωσάντων, οὐδαμοῦ προφτη- 
ται παρῆσαν τοῖς πολιορχουµένοις ' ἁλλ᾽ οὐδὲ Ev τοῖς 
μετὰ ταῦτα χρόνοις γεγόνασιν, οὐδ' ημελλον εἰσαῦθίς 
ποτε ἀναστήσεσθαι, θαυμαστῶς d πρόῤόησις «fy 
caca, QUx ἔστι ὅτι προφήτης, ἐπήγαγε, καὶ ἡρεᾶς 
οὐ }γὠσεται ἔτι. Ὅτι οὔτ ἐπὶ τῶν Βαθυλωνίων 
χρόνων Άρμοττε λέγεσθαι, οὔτ ἐπὶ τῶν παλαιοτέρων. 


successio floruit, et usque ad Joannem prophetam B Ἔχμαζε γοῦν xa0' ἑχάστην γενεὰν παρ αὐτοῖς ἡ 


permansit. 


Vgns. 10, 11. Usquequo, Deus, improperat inimi- 
cus, irritat adversarius nomen tuum ἵπ finem? En 
presenti prophetia illud, ín finem, plerumque di- 
ctum fuit. In principio namque dicebatur : Utquid, 
Deus, repulisti in finem ? Deinde vero : Leva manus 
tuas in superbias in finem ; tertio : Irritat adversa- 
rius nomen (uum ἵπ finem; rursumque : Utquid 
avertis manum (uam et dexteram iuam de medio εἰ- 
nu (uo in finem? Queis postrema loci obsidio signi- 
ficatur. Cum autem percontatur et dicit : Usquequo, 
Deus, improperabit inimicus ? edoceri cupit quousque 
isthzec perdurabunt, et quaenam temporis cireum- 


scriptio erit, et usquequo irritabit adversarius no- C 


men tuum, nun talia agendo in finem perseveratu- 
rus sit. Consequenter horum causam precando sci- 
scitatur dum dicit : Utquid avertis manum tuam et 
dexteram tuam. de medio sinu (uo in finem ? Hac 
porro dicti sententia est : sinus Dei bonis repletus 
est, quare dictum est : Unigenitus Filius, qui est 
in sinu. Patris, ipse enarravit **. Et est hic arcanus 
Paternz divinitatis thesaurus, et plenitudo bono- 
rum omnium, unde gratiarum dona iis qui se 
digni sunt largitur. Quoniam igitur de medio sinu 
dona gratiarum dignis erogat, ac dexteram suam 
in illos extendit, ab indignis vero dexteram suam 
avertit, nihilque ex bonis in memorato sinu suo re- 
conditis ipsis elargitur; jure sciscitatur, dicens : 
Utquid avertis manum tuam. et dexteram tuam de 
medio sinu (Μο in finem ? Rursumque id adjicit, in 
finem, significans, in finem ipsis dexter Dei aver- 
sionem futuram esse. Interrogatione autem nos ad 
causam perquirendam invitat; ut quzramus quare 
illi in finem abjecti sint. Nam si quis eos de pecca- 
to et iniquitate incusaverit, at scimus olim similia 
, cum fecissent non in flnem abjectos fuisse : infinita 
quippe et nefaria eorum opera, adulteria, idolola- 
triam, prophetarum czdes enumerant prophetici 
sermones; sed nunquam in finem derelicti sunt : 
prcphetz? quoque ipsis , etsi talia patrantibus, ad- 
* Joan. 1, 18. 


(1) Forte legendum παροξυνεῖ, et mox, διαμενεῖ. Epit. 


! Ἑωιάωνίωα (febr e 55) Λαό 9 


^ e * aud 
y£»?€£ vot τον θεου͵ K,T.À. 


τῶν προφητῶν διαδοχὴ, fj xaY διῄρχεσε μέχρις Ἰωάν- 
νου τοῦ προφήτου. 

ἝἜως πότε, ὁ θεὺὸς, ὀνειδίξει ὁ ἐχθρὸς, zapoto- 
φει ὑπεναν ε[ος τὸ ὄνομά σου εἰς céAoc ; Πολλάχις 
εἴρηται διὰ τῆς μετὰ χεῖρας προφητείας τὸ, εἰς σό-- 
Joc. Ἐν ἀρχῇ μὲν γὰρ ἑλέχετο: Ἱνατί, ὁ θεὸς, 
ἁπώσω εἰς téAoc; εἶθ᾽ ἑξῆης' Ἔπαρον τὰς χεῖράς 
σου ὀπὶ τὰς ὑπερηφανίας εἰς τέλος” xaX τρίτον - 
Παροξύνει ὁ ὑπεγανγτίος τὸ ὄνομά σευ εἰς téloc- 
χαὶ αὖθις' Ἱνατί ἁποστρέφεις τὴν’ χεῖρἆ σου πα 
τὴν δεξιάν covéx μέσου τοῦ xóAxov cov &lc téJAoc ; 
δι’ ὧν ὁ λόγος τὴν τελευταίαν πολιορχίαν τοῦ τόπου 
σηµαίνει, Πυνθανόμενος δὲ χαὶ λέγων  Ἔως πότε, 
ὁ θεὸς, ὀνειδιεῖ ὁ ἐχθρός; διδαχθῃναι ποθεῖ ἕως 
πότε ταυτ᾽ ἔσται, καὶ τίς ἔσται dj περιγραφὴ τοῦ 
χρόνον, xaX μέχρι τίνος παροξύνει (1) ὁ ὑπεναντίος τὸ 
ὄνομά σου, xaX εἰ διαμένει εἰς τέλος τοῦτο πράττων. 
Ex ἀχολούθως πυνθάνεται τὴν τούτων αἰτίαν ἀξιῶν " 
διὀ φησιν’ Ἱνατί ἀποστρέφεις τὴ» χεῖρά σου xal 
τὴν δεξιάν σου ἐκ µέσου τοῦ xóAxov σου εἰς cé- 
Aoc ; Ἡ δὲ τοῦ λόγου διάνοια τοῦτον ἔχει τὸν νοῦν " 
ὁ χόλπος τοῦ Θεοῦ ἀγαθῶν ἐστι πλήρης, διὸ λέλεχται" 
Μογογενἠς Ylóc ὁ àv εἰς τὸν xóAxov cov Πατρὸς, 
ἐχεῖνος ἐξηγήσατο Καὶ ἔστιν ἀπόῤῥητος οὗτος τῆς 
Πατριχῆς θεότητος θησαυρὸς xai πλήρωμα τῶν &ya- 
θῶν ἁπάντων, ἐδ ὧν δίδωαι τὰ χαρίσματα τοῖς ἀξίοις 
αὑτοῦ. Ἐπεὶ τοίνυν Ex μέσου τοῦ χόλπου τὰ χαρί- 
σµατα τοῖς ἀξίοις δωρεῖται ἑχτείνων εἰς αὐτοὺς τὴν 
ἑαυτοῦ δεξιἀν, ἀπὸ δὲ τῶν μὴ ἀξίων ἀποστρέφει τὴν 
χεῖρα τὴν δεξιἀν, μηδὲν αὐτῶν τῶν ἐν αὐτῷ δηλω- 
θέντι χόλπῳ τεταµιευµένων ἀγαθῶν δωρούμενος: 
εἰχότως Άπυνθάνεται λέγων. Ἱνατί ἁποστρέφεις 
τὴν χεῖρά σου xal τὴν δεξιἀν σου éx µέσου τοῦ 
χόλπὸυ σου εἰς τέλος; Καὶ πάλιν προστἰθησι τὸ, 
εἰς τέλος, σηµαίνων, ὡς ἁποστροφὴ τῆς τοῦ θεοῦ 
δεξιᾶς εἰς τέλος ἔσται αὐὗτοῖς. Διὰ δὲ τῆς ἑρωτήσεως 
ἐπὶ τὴν ζήτησιν τῆς αἰτίας ἡμᾶς διεγείρει, ὡς àv 
ζητήσαιµεν τί τὸ αἴτιον γεγένηται τοῦ el; τέλος αἎ- 
τοὺς ἀποθληθῆναι. El. μὲν γὰρ ἁμαρτίας χαλὶ.παρα- 
νοµίας αἰτιάσαιτό τις, ἀλλὰ xal πάλαι τοιαῦτα mpá- 
ξαντας αὐτοὺς ἔγνωμεν χαὶ μὴ ἁπωσθέντας εἰς τέλος ' 


-— 





ουν VOBBEHNIAImA IS USALENUS, w 
Μυρίους yàp ἀθεμίτους πράξεις µοιχείας τε καὶ εἰδω- A erant, angelorum vislonea, Rpleilus annetl gieaen - 


λολατρείας, προφητῶν τε ἀναιρέσεις καταλέγονσιν 
αὐτῶν οἱ προφητιχοὶ λόγοι ἀλλ' οὐ monete ἐγχατι- 
χείφθησαν εἰς τέλος. Συνῆσαν δὲ αὐτοῖς, καίπερ 
τοιαῦτα πράττουσιν, οἱ προφῆται ' ἐγίγνοντο δὲ παρ᾽ 
αὐτοῖς καὶ ἀγγέλων ἐπιφάνειαι, καὶ Πνεύματος ἁγίου 


Uu, Quod πλ. 
rum, ut. In. finem. aljlelantue. et dexeta Del. ab 
els avartatur. Iu. finem ?. Haee. porro. dicens wd 
mlesum ab els In. Chrlutum Dol [acinus (eiie. uh 
Indicat, 


παρουσία. Τί τοίνυν τὸ ξένον, xal εἰ τοσοῦτον αὐτοῖς τετόλµηται, dg εἰς τέλος αὐτοὺς ἀπιωαθήναι, vat 
τὴν δεξιὰν τοῦ Θεοῦ ἀποστραφῆναι αὐτοὺς εἰς τέλος! Λέγων δὲ ταύτα, αἰνίττεται σεσιωπηµένων sh mp6 


χθὲν αὐταῖς κατὰ τοῦ Χριατοῦ τοῦ Θεοῦ τόλµηµα, 


Ὁ δὲ Θεὸς βασιλεὺς ἡμῶν πρὸ αἰῶνος alpyd- 
σατο σωτηρίαν ἐν µέσῳ τῆς γῆς. Διελθὼν τὰ προ- 
λελεγμένα, ἐπαναλαμδάνει τοὺς περὶ τῆς προνοίας 
λόγους, καὶ τῆς δυνάμεως τοῦ Θεοῦ παρίστησι τὰς 
μεγαλουρτίας, εὐχαίρως εὐσεδεῖς προϊέμενος φωνὰς, 
ὡς ἂν pf) τις νοµίσειε, διὰ τὸ μὴ ἐφορᾷν αὐτὸν, 


μηδὲ ἐπιστατεῖν τοῖς πᾶσι τὰ προλεχθέντα γεγενη- 5 


sla. 3$ φησιν" El xal ταῦτα τοῦτον ἐπράχθη τὸν 
cpümw- ἀχλ' ὅμως πεπείσµεθα, ὅτι σὺ ὁ θεὺς ἡμῶν, 
ὃν καὶ hazaía ἡμῶν εἶναι γνωρίζοψεν, κρίσει βασι- 
acr καὶ dei χάντα οἰχονομεῖς ἐπλ σωτηρίᾳ τῶν 
δν Ὁ 719 Θεὸς ἡμῶν, βασιλεὺς ἡμῶν πρὸ 
emeroc ὦς ώσατο σωτηρία ἐν µέσῳ τῆς τής, 
στ εἰ καὶ ἓν anb τωνίᾳ τῆς aUa πγαχθηναι 
συτκεχώρτκες LÀ ος οἰκήτορας τοῦ τέπω΄ AX 
pas; αατεέτκσθα, f. voe καθ’ Urs τῆς οἰκονμένης 
uova. ἀνβώτειας Οιστηρίας ἀξιώσεις, Vy lar 
X p.c» i7— 9m; à» dA piros, Lortgi. Kal wA 
Vui bes cw pii χεῖρας στίγν, ὥσπερ ἀνταπί- 
dens un odes bmycuyrabemy yh γὰρ Ton 


Vina. 08-18, Deus autom re». noster. ΑΗΙΦ awu- 
lum operatus exi aululem in medio ierra P'uuiquum 
predicta recensuit, wermones de. providentia ven 
mit, atque virtutis Del ingentia opera declarat, plua. 
opportune voces proferens ; ne quis pulret. bidon. 
Jum memorata gesta. fulwa, quod. Daus. univoran 
mon curet, isque non provident, Quamobrem: wn i 
Ελεὶ heec tuli. modo gesta sint, parait ΜΝΙΦΑ. 
nobis es, te. Diem. nostrum, quem. roe. Mun 
Bosirum esse wcimus, judicio vegdo wi divin omnia 
56 universorum salutem temnperera : nun. [hup no 
ler rex nosér anie uaculum uysruiue oui auluiom ini 
medio terr, Va uk «ων elis: à unn ΜΑ ὁµ 
gulo. elici yermiweris eorum εφ qu) luin )u&A- 
helasi , persuaeutn. tamen. |ulcomup ik ΑΜ) ΜΑΝ µη 
ram inculentes. janua νι digni um , qui 
Cram tuum exci) (inim ΜΑΝΑ) Nervn 
Vwrem, Videturque mil) jum ΜΜΑ vut, quot) iiis" 
μον ation jpadorri, Nau «49 Yun Nue 
«untra yrrAv tem oum 2) 49 ΦΑΝ, Deus, Fe 











supi-brioum xzck cj, Ὀπλωβέννις νμου», Vrrbst- ϱ quit, eyeriotut Μίνιν, Mein leta, Da mik 


cx. eco. i (ds such» ἓν µέζῳ Tz γης. Lov 
Tow. U rx op -α ἐσύρενα ὡς παρούσα ecri- 
In EG iacu. dU (awa. {δε πάλαι πρότερον b 
ecu an 2 RIEX ὅαμα2ογρτίας λέγων” Σὺ ἔκρα- 
τω «ως στ Órxym σεν rir 9h lancer, Ανά 
Έ τω Σι oL: eh { Σ.ρλα/ις. Σι 2- 
Cuiacw τῇ «IU σον τι ῥαλοσαν. uk" 
xum kca.su danl da cue ὡς τρως Th» iU 
Weciuc Tenit» bugs 














cmm. La tecum, τί nnt 
Cv» την ο-λ-σον- xr-x ocu. ot bplas e. Τε 
Lac-wces ον -ἵ Iowuum cor την θελω. 
xx G^ Φπρος micum: 


πω Loser 





Στα τες éve—- 








anto ow. (ώµΗ2 wi joe γω Μο ων. ιν 
de sero dorsa. quee jo iam κ οι ope 
$2596 νά, p. Wu ; Tu Co E Αιρ Αν μα 1 
mere, Veo) ivo sto, iu conf ubl, Β)ωιω ή, 
Ts duorpasis ενέκς ins mare , Μάρ «ων anb. 
FA Mills quide, vett loskirok Ml otn pit 
ο Guo ο (uoto aor 
ελ ο ο 
xa tart : )νωυνν T urea vs Du det 
aou νε. µε 0. δν Bg i pun 
Fantasie sóuBhhote Wo Sent, Ono fu 
Comme! Capt Green 2 Inna. fo Lor ori 
cepta &racsma. Fox rare wing P nt atn, 
gut tapuo vet ey 412 qe κών o rtl 





ge dort mmcaene ZI. crerygome) το ripas, [o νυνιωήρ νυν” Muy Kim jos nn 


πο ρας-ρτ” ε-- το VÍS-£ ^ C3 Οσο ανν 
—e xevAaue το μαποντο.- ἔπακοντα ui» Tue 
om uclLons dE πε; LOL JE €uro bnc. 
Στα 3 Ίπακωντας πες &cumLay πω 
4m E Xue Tun Ἵρσθατας EX. πεις τι ενεςς 


me κια T2 E Lice) uror ῥ, μα 
«m^ T ac me im Bocln τε X36 eamm 


m$» iXmg—m Ty Wuac Άμα» cam 







done -ᾱ «επ ien 

-A Tw inc dne 
Lem s 

A ατα Tn suc 


στ 





gun vn 9n Ίο ήνε P Ον ο ret nn lr 
Cx Va« adem LeGei c2 anno propi, Her 
Brem: ke ορ 4. AM -ω, MA MS 
Gd iu mate τρ ον Vil AA 
Ίντα" bn osa adem. Mei bags agas 
bm 
Menem uut. τω. cort qe 6 me fn. 
M. GcEe-A uM Ακ tera ^9  wda rpm ρα 
GU gere L7be ο ο. ] 
Ta Wen (μαι X τα Tt nete Herm 
ατα. εν porum νε αέρα m so Hid κ.α 
ac o£ unscEes 270 bes c «6 nm ym 
απ τοι.“ ον. rnc ando 


ο 


κ. τν κ.” 


$43 EUSEBH CJESARIENSIS OPP. 


qu^m fili Israel post Moysis mortem, duce Jesu, A 
ex;iccatum pedihus transierunt. Est autem figura 
perileptica, que pro singulari pluralem adhibet. 
Etham vero Aquila, solidos fluvios ; Symmachus 
autem, antiquos, edidit. Hzc quidem secundum lit- 
teram dicta sint. Tropice autem loquendo hzc loca 
referet quispiam ad occultas et invisibiles virtutes, 
diceique eas esse dracones, ut hic vocantur; mare 
autem tropice sumptum, eorum esse domicilium ; 
perdraconem vero multa capita habentem, princi pem 
malignorum spirituum indicari : ad quem dixerit 
quispiam hzc pertinere : Tu con[registi capita dra- 
conis, dedisti eum escam populis: /Ethiopibus. Qus- 
ret idem quinam AEthiopes allegoriz& more fuerint, 
dicetque eos esse qui anima sunt nigra, quos a me- 
morato dracone comedi ait; eademque proportione 
qua ii qui salutaris Verbi carnes comedunt : his 
consequenter fontes diruptos i in torrentes et sicca- 
tos fluvios, tropico item more explicare teritabil. 
Sed nos postquam ea ad litteram explanavimus, ad 
cztera transeamus. Cum declarasset propheta qua- 
lia miracula Deus àn(é siecula réx, ediderit, hec 
etiam adjicit : Tuus esi dies, et tua est nox. Tantam 
quippe rerum mutationem tu solus omnipotens 
operatus es. Quemadmodum enim firma petra in 
fluidam materiam conversa, fontes et torrerites ex 
ipsa effecisti, ac rursum fluviorum alveum e con- 
trario exsiccasti, ita et diem arbitratu tuo in no- 
ctem vertis, atque rursum noctem in diem commu- 
tas: ipse luminaria et astra in coelo lucere fecisti ϱ 
eis; soli cursum suum assignasti, omnibusque ter- 
"Dinos constituisti, et quasi confinia distribuisti, 
annique tempestates per omne sxculum varias in 
sectiones divisisti. Siquidem cum unum sit tempus, 
upa et eadem orbis revolutio, tu, Deus, qui omnia 
potes, variis conversionibus totum distribuisti : 
&statem veri junxisti, eau autumno circumsceripsi- 
sti, hyemem vere terminasti : hzc quippe omnia tu 
formasti. Quoniam igitur tu, qui a seculo et ante 
seculum rex noster es, talia miracula et prodigia 
edere, atque tuo nutu constituta ex contrariis in 
contraria vertere soles ; merito jam . .supplicationi- 
bus annuas nostris rogamus : et memor esto hujus 
(pro illo hujus, Symmachus, ec, interpretatus est) ; 


, aUxofe, xot ἡλίῳ διέταξας δρόμους, ὄρους τε 


PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 864 


τὴν μνήμην λέγων Σὺ διέῤῥηξας πηγὰς xal χει- 
µάῤῥους. 0b γὰρ Μωσῆς, φησὶν, ἣν ὁ τῇ  pá6bo 
τύφας τὴν πέτραν xal ἑξαγαγὼν ἐξ αὐτῆς . πηγὰς 
xai χειµάῤῥους ' ἀλλὰ σὺ Ἴσθα, ὀθεὸς, ὁ ταῦτα διὰ 
ἩΜωσέως παραδοξοποιῶν. Καὶ τὸ ἐπιλεγόμενον δὲ ἓν 
τῷ, Σὺ ἐξήρανας ποταμοὺς Ἡθὰμ, ἀναφέροιτο ἂν 
ἐπὶ τὸν Ἱορδάνην, ὃν ἀποξηρανθέντα διῆλθον ποοὶ 
μετὰ την Μωσέως τελευτὴν οἱ υἱοὶ Ἱσραὴλ, ἡγουμέ- 


"νου αὐτῶν Ἰησοῦ. "Ἔστι δὲ ὁ τρὀπος περιληπετικὸς, 


ἀντὶ τοῦ ἑνικοῦ πληθυντικῶς προενηνεγµένος. Τὸ δὲ 


'Ἠθάμ, ὁ μὲν ᾽Απύλας στερεοὺς πὐταμοὺς ἡρμήέ- 


νευσεν, ὁ δὲ Σύμμαχος ἀρχαίους, Καὶ ταῦτα μὲν dx, 
πρὸς τὴν λέξιν εἰρήσθω. Τροπικῶς δ' ἄν τις ἔπιδα- 
λὼν τοῖς τόποις ἀνοίσει ταῦτα ἐπὶ δυνάμεις ἀφανεϊῖς 
xat ἀοράτους, αὐτὰς εἶναι λέγων τοὺς δράχοντας τοὺς 
ἐνταῦθα ὠνομασμένους' θάλασσάν τε τροπιχῶς τὸ 
τούτων οἰχητήριον, αὐτόν τε τὸν ἄρχοντα τῶν πονη- 
'pv πνευμάτων σηµαϊἰνεσθαι διὰ τοῦ πολυχεφάλου 


“δράκοντος" “περὶ οὗ φἠσειέ τις εἱρῆσθαι τὸ, Σὺ συν- 


ἐθλασας τὰς κεφα.ἰὰς τοῦ δράκοντος, ἔδωχας αἎ- 


τὸν βρῶμα Aaoic τοῖς Αἱθίοψ.. Ζητήσει δὲ ὁ τοιοῦ- 


τος Xa τινὰς Αἰθίοπας (1) νόµοις ἀλληγορίας, τεὶς 


'τὰς ψυχὰς μεμελανωμένους φάσχων elvat: οὓς δὲ xai 
ἐσθίειν ἐρεῖ τὸν  προλεχθέντα δράχοντα, ἀναλόγως 


τοῖς ἐσθίουσι τοῦ σωτηρίου Λόγου τὰς σάρχας- &xo- 
λούθως δὲ τούτοις xal πηγὰς ῥηγνυμένας εἰς χει- 
μάῤῥους χαὶ ποταμοὺς ἀπηξηραινομένους τροτικῶς 


᾿ἀποδοῦναι πειράσεται. Ἁλλ' ἡμεῖς, πτρὺς λέξιν τὴν 


διάνοιαν ἀποδεδωκότες, ἐπὶ τὰ ἑξῆς διαθησόµεθα. 
Παραστήσας ὁ προφήτης ὁποῖα εἴργασται θαύματα 
ὁ pb αἰώνων βασιλεὺς θΘεὺς, ἔτι xai ταῦτα προσ- 
τίθησι λέγων" Σή ἐστιν ἡ ἠἡμέρα, καὶ σή ἐστιν ἡ 
νύξ. Thy γὰρ τοσαύτην τῶν πραγμάτων μεταθολὴν 
σὺ μόνος ὁ παντοδύναµος εἰργάσω. Ὡς γὰρ τὴν στε- 
ρέμνιον πέτραν εἰς ῥενστὴν οὐσίαν μεταδαλὼν, πηγὰς 
xat χειµάῤῥους ἐξ αὐτῆς εἰργάσω, χαὶ ἀνάπαλιν τὰ 
τῶν ποταμῶν ῥεύματα εἰς τὸ ἑναντίον χαταστήσας 


"ἐξήρανας ' οὕτω χαὶ τὴν ἡμέραν ὅτε θέλεις νυχτο- 


ποιεῖς, ἔμπαλίν τε τὴν νύχτα µετατρέπεις εἰς ἡμέ- 
pav* αὐτὸς καὶ φωστῆρας tv οὐρανῷ χατηστέρισας 
di παντὶ 
νοµοθετῄσας, ὥσπερ µεθορίους διεῖλας τὸν σύµπαντα 


᾽αἰῶνα κατἀχερµατίσας - εἰς διάφορα τμήματα τοὺς 
«τοῦ παντὸς ἐνιαυτοῦ καιρούς. Ἑνὸς γὰρ ὄντος τοῦ 


precamurque. ut meliorum que nobis aceiderunt D χρόνου, xal τῆς τοῦ παντὸς ἀναχυχλήσεως μιᾶς χαὶ 


mutationem efficias. Pro illo autem, ΤΗ fabricatus 
€s auroram et solem, Aquila, Tu preparasti (umina- 
re et solem, interpretatus est. 


τῆς αὑτῆς οὔσης, σὺ ὁ πάντα δυνατὸς θεὸς τροπαῖς 
διαφόροις διεῖλας τὸ πᾶν, θέρος μὲν fap: συνάνας, 
τούτῳ δὲ µετόπωρον περιγράψας, χειμῶνά τε περιο ρί- 





σας αρ. πάντα γὰρ ταῦτα σὺ ἔπλασας. Ἐπεὶ τοίνυν σὺ ὁ ἐξ αἰῶνος καὶ πρὸ αἰῶνος βασιλεὺς ἡμῶν τοιαῦτα 
πέφυχας μεγαλουργεῖν καὶ παραδοξοποιεῖ», µεταθάλλειν τε Ex τῶν ἑναντίων εἰς τὰ ἑναντία τὰ τῷ σῷ νεύ- 
ματι παριστάμενα" εἰχότως ἀντιθολοῦμεν χαὶ νῦν ταῖς ἡμετέραις ἱχετηρίαις ἐπινεῦσαι, μνησθῆναί τε ταύ- 
ης ( (ἀντὶ δὲ τοῦ, ταύτης, ταῦτα ὁ Σύμμαχος ἠρμήνευσεν) * ὅπως καὶ ἐφ᾽ ἡμῶν μµεταθολην ποιῄσειας 
τῶν π ροχαταλαθόντων ἡμᾶς χακῶν. Αντὶ δὲ τοῦ, Σὺ χατηρτίσω φαῦσιν» καὶ dor, ὁ ΑἈχύλας, Σὺ 
ἠκοίμασας φωστῆρα xal fur ἡρμήνευσεν. 

Vans. 18, 19-91. Inimicus improperavit Domino, et 
pepulus insipiens incitavit nomen (uvm, Ne tradas 
bestiis animam confitentem tibi. Talia sunt inenar- 
rabilis virtutis tuze opera, qualia declaratum est. 
Horum ut in nostri gratiam recorderis supplicamus. 


Aifilozzs? Epi. 


'Ex0póc ὠνείδισε τῷ Kuplo, καὶ JAaóc ἄφρων 
παρώξυνε τὸ ὄνομά σου. M^ παραδῷς τοῖς θη- 
ρίοις γυχὴν ἐξομαλογουμένην σοι. Τὰ μὲν τῆς 
σῆς ἀνεχφράατου δυνάµεως ἔργα τουχῦτά τινα, 
ὁποῖα. δεδήλωται τυγχάνει. Τούτων δέ os μγησθῆναι 


(1) An legendum τινες 


865 COMMENTARIA IN PSALMOS, 868 : 


καὶ ἐφ᾽ ἡμῶν ἰκετεύομεν. Ἐπειδὴ xal νῦν οἱ ἐχθροὶ A Quia jam inimici hostesque nostri, nen nobis de- 


χαὶ ol πολέμιοι, οὐχ ἡμᾶς τοὺς πολεμηθέντας καὶ 
ὑποχειρίους αὐτοῖς γενοµένους, ἀλλὰ σὲ τὸν θεὸν ἡμῶν 
ὀνειδίζουσι΄ xal λαὸς ἄφρων ὁ ab τὸν θὲὸν μὴ εἰδὼς, 
ἐπὶ δαίµοσι δὲ καὶ πολυθέῳ πλάνη καυχώμενος, οὐχ 
ἡμᾶς, ἀλλὰ ak. καὶ τὸ σὺν ὄνομα παρώξυνεν οὗ χά- 
ριν δεόµεθα χαὶ ἀντιθολοῦμεν, μὴ ἐχδότους παρα- 
δοῦναι τοῖς ἁπηνέσι θηρσὶ τὰς ψυχὰς τῶν ἐξομολογου- 


µένων σοι, μηδὲ λήθην ποιῄσασθαι εἰς τὸ παντελὲς, 


μὴ βορὰ γενώµεθα θηρίων φνχὰς ἑἐσθίειν πεφυχότων * 
ὁποῖαί εἰσιν αἱ ἀντιχείμεναι δυνάμεις, αἱ τῶν ϕν- 
χῶν τῶν ἀνθρωπίνων ἐπίδουλοί τε xoi πολέμιοι 
ἀλλὰ γὰρ &xi6Asyov εἰς τὴν διαθήχηγσου, καὶ µνή- 
σθητι τῆς συνθήχης σου, δι ἧς ηὐδόχησας σῶσαι τὸ" 
τῶν ἀνθρώπων γένος, χαινὴν διαθήχην αὐτοῖς διὰ τοῦ 


γεγόνασί τινες ἑσχοτισμένοι τὴν διάνοιαν xal οἵκῳ 
ἀνομιῶν πεπληρωµένοι, μὴ παραδεξάµενοι τὺν Χρι-᾽ 
στόν σου, ἀλλὰ σὺ ὡς φιλάνθρωπος Θεὸς τῶν σῶν 
πτωχῶν ph ἁἀποστραφῆς τὰς ἴχετηρίας. Τίνες δ' ἂν 
εἶεν οἱ πτωχοὶ οἱ ταῦτα ὑπὲρ παντὸς εὐχόμενοι τοῦ ᾽ 
λαοῦ, ἀλλ’ οἱ τοῦ Σωτήρος ἡμῶν μαθηταὶ χαὶ ἀπόστο- 
àe πρὸς οὓς ἑλέγετο" Μαχάριοι οἱ ἄτωχοὶ τῷ 
ἄγεύµατι, ὅτι ὑμετέρα ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐ-᾽ 
paràv ; Τούτοις γὰρ χαὶ Ἡσαῖας ἐμαρτύρει ix προσ- 
«toU λέγων τοῦ Χριστοῦ: Πγεῦμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὸ,᾽ 
οὗ εἴνεχεν ἔχρισέ µε, εὐαγγείσασθαι πτωχοῖς 


. ἀπέσταλκέ µε. Οὗτοι γοῦν. ὑπερηύχοντο τοῦ παντὸς 


λαοῦ, μονονουχὶ φῄσαντες ἂν οἱ πάντες αὐτοὶ ὁμοίως 
Παύλῳ τό’ Ηὐχόμην ἀγάθεμα εἶναι ὑπὲρ τῶν ádósA- 


bellatis sibique subjectis, sed tibi Deo nostro im- 
properant : et populus insipiens, qui te Deum igno- 
rát, d:emonibusque ac multorum numinum errore 


-- 


gloriatur, non nos, sed'te et nomen tuum incitavit; 


ideo supplicamus et rogamus , ne:animas confiten- 
tium tibi immanibus feris dedititias tradas, neque 
nos in perpetuum obliviscaris, ne bestiarum animas 
devorare solitarum esca evadamus : quales sunt 
adversariz potestates , que humanis animabus in- 
sidiantur ac bellum inferunt : sed respice in testa- 
mentum iuum, et memor esto pacti tui, quo humas 
num genus salvum facere tibi complacuit, cum no- 
vum ipsis testamentum per Christum tuum εἰατρί- 


tus es. Etiamsi enim quidam sunt, mente obscurati, : 
Χριστοῦ σου δεδωρηµένος. El γὰρ xa τὰ μάλιστα B qui domo iniquitatum repleti sunt, nec Christum 


tuum reciptunt ; at t utpote Deus clemens homini- 
büs, paupertm tuorum supplicationes ne averseris. 
Quinam vero pauperes sunt, qui pro universo po- 
pulo talia precantur, nisi discipuli Servatoris nostri 
el apostoli, quibus dicebatur : Beati pauperes spiri- 
tii, quoniam vesirum. est. regnum. colórum *'! ? Hec 
enim Isaias ex persona Chrisii testificabatur : Spi- 
ritus Domini super me, eo quod unzerit me; evangeli- 
aare pauperibus misit me **, Hi itaque pro universo 


populo precabantur, idem fere dicentes quod Pau- : 


lus : Optabam anathema esse pro [ratribus meis, 


cognalis meis secundum carnem, qui sunt Israelitay*?. 


Ipsi quoque prophetze Dei, qui propter ipsum pau- 
peres érant, hx pro tota gente precabantur. 


cxx» µου, τῶν συγγενῶν µου κατὰ σάρκα, οἵτινές slow. "IopanAirai Καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ προφῆται τοῦ 
Θεοῦ, δι) αὐτὸν πτωχεύοντες, ταῦθ) ὑπὲρ τοῦ παντὸς χαθιχέτενον ἔθνους. 
Ἀνάστα, ὁ θεὸς, δίκασον τὴν δίχην σου, ὁ  VEns.92-25. Βτειτθε, Deus, judica causam tuam, 


μνήσθητι τῶν ὀνειδισμῶν σου, τῶν ὑπὸ ágporoc 
óAnv τὴν ἡμέραν. MÀ) ἐπιλάθῃ τῆς φωνῆς τῶν 
ἐχθρῶν cov, ἡ ὑπερηφαγία τῶν μισούντων c8 
ἀνέδη διαπαγτός. Ἐπειδὴ οὐχ ἡμεῖς ἠδιχήμεθα 
ἁλλὰ σύ σὲ γὰρ ὠνείδισεν ὁ ἐχθρὸς, xaX λαὺς ἄφρων 
τὸ σὺν ὄνομα παρώξυνε: τούτου χάριν ἀνάστηθι, ὁ 
θεὺς, χαὶ δίχασον τὴν δίχην σου. Κατὰ δὲ τὸν Σύµ- 
payov* Στῆθι, ὁ θεὸς, προμάχησον τῆς μάχης 
σου, καὶ μγηµόγευσο» τοῦ ὀνείδους σου παρὰ 
ἄφρογος τοῦ διὰ πάσης ἡμέρας. Mi) ἑπιωάθῃ τῆς 
gumnc τῶν πο.εµίων cov, ἤγουν (4) τῶν ἀγθεστη- 
λότων σοι, μέχρις οὗ ἀναθαίνογτος ἁδια.λείπτως; 


Και µέχρι τούτων ἵσταται ὁ λόγος παρακαλῶν τὸν θεὸν ᾽ 


διαναστήναι xat διχάσαι τὴν δίχην αὐτοῦ, μνησθῆναί 


τα τοῦ ὀνειδισμοῦ τῶν ἀφρόνων, μηδὲ λήθῃ παρα- D dat voces inimicorum ac superbiam eorum qui seni- 


δοῦναι τὰς φωνὰς τῶν ἐχθρῶν καὶ τὰς ὑπερηφανίας 
τῶν διαπαντὺς ἑπαιρομένων. Οὐ μὴν ἐπισυνῆπται 
τούτοις ἑξῆς χρηστοτέρα τις ἀπόχρισις, οὐδὲ ἀγαθῶν 
ἐπαγγελία τοῖς δεηθεῖσιν, ὅπερ ἔστιν ἐφ᾽ ἑτέρων 
εὑρεῖν. Διόπερ ἀρχόμενος ὁ λόγος ἁπωσμὸν εἰς τέλος 
ἐνέσπισε τοῖς δηλουµένοις, xal δι᾽ ὅλου τὸ, εἰς céAoc, 
ὁπῆηγε τῇ τῶν σχυθρωπῶν προῤῥθῆσει. Ἔνθεν ὁρμώ- 
µενος xai ὁ θεῖος ᾿Ἀπόστολος, γράφων περὶ αὐτῶν 
ἕλεγε τὸ, 


"' Matth. v, 5. 
(1) Forte fiyov. 





"Eg0acs δὲ εἰς αὐτοὺς ἡ ὁργὴ elc c&doc. 
** ρα, σι, 1. 3 Rom. ix, 5, 4. 


memor esto opprobriorum tuorum, eorum. qua ab in- 
sipiente sunt tota die. Ne obliviscaris voces inimico- 
rum tuorum, superbia eorum qui te oderunt ascendit 
semper. Quia non nos injuria affecti sumus, sed 
tu : nam tibi inimicus improperavit, et populus in- 
sipiens incitavit nomen tuum ; ideo exsurge, Deus, 


et judica causam tuam. Secundum Symmachum' 


autem : Sta, Deus, propugna certamen tuum, et re- 
cordare opprobrii tui ab insipiente per totam diem. 
Ne obliviscaris voces inimicorum tuorum, id est, eó- 


rum qui tibi obsisiunt. Usquequo ascendent. indesi-: 


nenter ? Et huc desinit sermo, Deum rogans ut ex- 


surgat et judicet: causam suam recordeturque op- 


probtii ab insipientibus Hlati, neque oblivioni: tra- 


per extolluntur. Neque tamen his bona responsio 
adjicitur, neque orationem bonorum promissio con- 
sequitur, quod aliis in psalmis reperire est. Meo ab 
exordio abjectionem perpetuam memoratis homini- 
bus vaticinabatur, et ín toto psalmo trisfium pre- 
dictioni illud, ín finem, subdidit. Hinc. eccasione 
capta divinus Apostolus, de iisdem scribens dixit : 
Pervenit autem ad eos ira in finem", 


55 ] These. ut, 16. 


56] EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 868 


4. IN FINEM, NE CORRUMPAS, PSALMUS 
ASAPII. LXXIV. 


Ygns. 2. Confitebimur tibi, Deus, confitebimur ΑΔ 


tibi, et invocabimus nomen (uum. Pro illo : In fi- 
ΛΕΝΕ, ne corrumpas, Symmachus sic interpretatur : 
Triumphalis de incorruptione psalmus Asaphi. Ser- 
mo igitur est de incorruptione, qua justis recondi- 
tur, quibus etiam victoriz premia ceu in thesauris 
reposita sunt. Quamobrem triumphalis dictus est : 
nos autem remittit in finem, de quo Apostolus ait : 
Deinde finis, cum tradiderit regnum Deo et Patri, 
cum destruzerit omnem principatum et potestatem et 
virtulem. Oportet enim illum regnare, donec ponat 
omnes inimicos sub pedibus ejus. Novissima inimica 
desiruejur mors **. In fine quippe, quotquot in hoc 


EIZ TO TEAOZ, MH ΔΙΑΦΡΕΡΗΣ, TAAMOZ TQ 
ΑΣΛΦ. OAÀ' 

Ἐξομοβογησόμεθά coi, ὁ θεὺς, ἐξομοϊογησό- 
µεθά σοι, καὶ ἐπικα.]εσόμεθα τὸ ὄνομά σου. Αντὶ 
τοῦ, Εἰς τὸ τέλος, μὴ διαφθείρῃς, ὁ Σύμμαχος, 
Ἐπιίχκιος περὶ ἀφθαρσίας yaAuóc τοῦ Ἀσὰφ, 
ἡρμήνευσεν. Οὐχοῦν περὶ ἀφθαρσίας ὁ λόγος τῆς 
τοῖς δικαίοις ἀποχειμένης, οἷς xat τὰ τῆς νίχης ἆπο- 
τεθησαύρισται βραθεῖα. Διὸ xaV ἐπινίχιος εἴρηται * 
ἀναπέμπει 5b ἡμᾶς xa εἰς τὸ τέλος, περὶ οὗ φησιν 
ὁ ᾽Απόστολος, Εἶτα τὸ τέος, ὅταν παραδῷ τὴν 
βασιλείαν τῷ 859 καὶ Πατρὶ, ὅταν καταργήση 
zücav ἀρχὴν καὶ πᾶσαν ἐξονσίαν καὶ 6vrvagur. 
Δεῖ γὰρ αὐτὸν βασιλεύει, ἄχρις οὗ θῇ πάντας 
τοὺς ἐχθροὺς ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ. "Ecyazoc 


sseculo, in bono hujusmodi certamine vicerunt, in- B ἐχθρὸς χαταργεῖται ὁ θάνατος. Elg ἐχεῖνο γὰρ τὸ 


corruptam vitam consequentur. Quod sub finem 
praesens psalmus declarat his verbis : Et omnia cor- 
nsa peccatorum confringam, et. exaltabuntur cornua 
justi. Nam cum perinde atque Apostolus cornua 
confringenda esse dixisset, addidit illud : Et exal- 
tabuntur cornua justi, atque hoc presentis prophe- 
tie complementum est. Quare et psalmus et eanti- 
cum simul nuncupatur; ex persona autem justo- 
rum initium ducit dicens : Confitebimur tibi, Deus, 
confitebimur tibi, et invocabimus nomen tuum. Ipsis 
namque solis convenit confessio cum gratiarum 
actione, qua Servator in Evangeliis Patri confite- 
batur dicens : Confiteor tibi, Pater, Domine coli et 
terre ο. Primo autem confitentur, deinde invocant 


τέλος ol κατὰ τὸν ἑνεστῶτα αἰῶνα τὸν καλὸν ἀγῶνα 
νενιχηχότες τῆς ἀφθάρτου ζωῆς τεύξονται: ὃ δὴ 
πρὸς τοῖς τελευταίοις xal ὁ μετὰ χεῖρας λόγος παρί- 
στησι λέγων’ Καὶ πάντα τὰ κέρατα τῶν dpapru Aor 
συγθλάσω, xal ὑψωθήσεται τὰ κέρατα τοῦ δι- 
καίου. Συμφώνως γὰρ τῷ ᾽Αποστόλῳ ὁ παρὼν λόγος 
χλασθήσεσθαι τὰ χέρατα εἰπὼν, ἐπήγαγε τὸ, Ὑψωθή- 
σεται τὰ κέρατα τοῦ δικαίου. xaX τοῦτ' ἔστι «b τῆς 
παρούσης προφητείας συµπέρασµα. Διὸ xal φαλμὸς 
xa ᾠδὴῇ χατὰ τὸ αὐτὸ ὠνόμασται ' Ex προσώπου δὲ 
τῶν Daley τὴν καταρχὴν ποιεῖται εἰπών' Ἐξομο- 
«Ἰογησόμεθά σοι, ὁ θεὸς, ἐξομοογησόμεθά σοι, 
καὶ ἐπικαλεσόμεθα τὸ ὄνομά σου. ἨΜόνοις γὰρ 
αὐτοῖς πρέπει ἡ εὐχαριστήριος ἐξομολόγησις, καθ ἣν 


nomen ejus, qua invocatione salutem a Deo conse- € xai ὁ Σωτὴρ ἐξωμολογεῖτο ἐν Εὐαγγελίοις πρὸς τὸν 


quentur, ut fert dictum illud : Et omnis quicunque 
invocaverit nomen Domini, salvus erit 33. Potest item 
hic sermo ad confessionem instituere eos, qui in 
precedenti ruinam Jerosolymorum, et. postremam 
ejus obsidionem deploraverant. Nam qui superius 
dixerant : Utquid, Dews, repulisti in finem, iratus 
est. [uror iuus super oves pascua tua"? et extera ; 
nunc docentur confiteri Deo, et invocare nomen 
ejus. Quia «το duplex confessionis modus est, ne- 
cessario hic bis !dicitur illud : Confitebimur tibi. 
Per primum quippe, ut par est, confessio pro pec- 
catis significatur; per secundum vero ii qui prius 
confitebantur, pro bonis acceptis gratiarum actio- 
nem emittunt. 


Πατέρα φάσχων' Ἐξομολογοῦμαί σοι, Πάτερ, 
Κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς. Πρῶτον δὲ ἐξομο- 
λογοῦνται , εἶτα ἐπιχαλοῦνται τὸ ὄνομα αὐτοῦ. διὰ 
τῆς τοιᾶσδε ἐπιχλήσεως παρὰ τῷ Θεῷ τευξόμενοι 
σωτηρίας, χατὰ τὸ φάσχον λόγχιον. Καὶ πᾶς ὃς ür 
ἐπικαέσηται τὸ ὄνομα Κυρίου, σωθήσεται. Δύνα- 
ται δὲ ὁ λόγος διδασχαλιχὸς εἶναι ἐξομολογήσεως τῶν 
ἐν τῷ πρὸ τούτου ἁποχλαυδαμένων τὴν πτῶσιν τῆς 
“Ἱερουσαλὴμ καὶ τὴν ἑσχάτην αὐτῆς πολιορχίαν. Οἱ 
γὰρ εἰρηχότες Ev τοῖς ἔμπροσθεν, Ἱνατί, d θεὸς, 
ἁπώσω εἰς τέλος, ὠργίσθη ὁ θυμός σου ἐπὶ πρό- 
6aca γομῆς σου ; xaX τὰ ἑξῆς, διδάσχονται νῦν k£o- 
μολογεῖσθαι τῷ Θεῷ xal ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα 
αὑτοῦ. Ἐπειδὴ διττός ἐστιν ὁ τῆς ἐξομολογήσεως 


τρόπος, ἀναγκαίως δεύτερον εἴρηται ἐπὶ τοῦ παρόντος τὸ, Ἐξομο.ογησόμεθᾶ σοι" τοῦ μὲν πρώτου, ὡς 
εἰχὸς, ἐφ᾽ ἁμαρτίας τὴν ἐξομολόγησιν δηλοῦντος, τοῦ δ' ἑξῆς τὴν ἐφ᾽ οἷς εὖ πεπόνθασιν ol τὸ πρῶτον ἔξομο- 


λογησάμενοι εὐχαριστίαν. 


Vens. 5, 4. Narrabo mirabilia tua, cum accepero D Διηγήσομαι τὰ θαυμάσιά σου, ὅταν ἐκλάδω 


tempus, ego reclitudines judicabo. Hasce Dei voces 
esse, dictorum sententia declarat : illud quippe : 
Ego rectitudines judicabo ; ac rursum illud : Ego con- 
firmavi columnas ejus, videlicet terrze ; atque sub haec 
illud, Et omnia cornua peccatorum confringam, quem 
dicere conveniat, nisi Deum? Si itaque ex persona 
Dei hec dicantur, cur alius qui Deum noverat, 


ipsum quasi compellare sic videtur : Narrabo mi- : 


xaipór, ἐγὼ εὐθύτητας κρινῶ. θεοῦ φωνὰς εἶναι 
τὰς προχειµένας ὁ νοῦς τῶν λεγομένων πορίστησι. 
Τὸ γὰρ, 'Eyà εὐθύτητας κριγῶ, καὶ πάλιν τὸ, Ἐγὼ 
ἑστερέωσα τοὺς στύλους αὐτῆς, δηλον δ' ὅτι της 
γῆς, xaX ἑξῆς τὸ, Kal πἀνία τὰ κέρατα τῶν 
ἁμαρτωλῶν συγκλάσω, τῖνι ἂν ἁρμόξοι λέγειν 1) 
θεῷ; El τοίνυν &x προσώπου τοῦ θεοῦ ταῦτα λέγε- 
ται, πῶς ἕτερος εἰδὼς θεὸν, ὡς πρὸς αὐτὸν ἀναφωνεῖ 


*! | Cor. xv, 24-36. ** Matth. x:, 2ὔ. *! Joel i1, 52; Act. i, 21; Rom. x, 10. ** Psal. rxxur, 1. 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


Myov* Διηγήσομαι tà θαυμάσιά σου ὅταν «Ἰάδω Α rabilia (ua, cum. accepero. tempi, ac infert : Quo- 


καιρὸν, xat ἐπιφέρει' "Οτι ὁ θεὸς κριτής ἐστι xai 
πάλιν, "Ort ποτήριον ἐν χοιρὶ Κυρίου οἵνον ἀπρή- 
του; Πῶς δὲ πρὸς τούτοις ἅπασιν ἐπιλέχει' "Evo 08 
ἀναγγελῶ εἰς τὸν αἰῶνα, yaAo τῷ θεῷ Ἱακώδ, 
καὶ πάντα τὰ κἐρατα τῶν ἁμαρτω.ῶν συγκάσω; 
"Opa. τοίνυν εἰ μὴ διὰ τούτων ὁ μονογενῆς τοῦ θεοῦ 
Λόγος τὰς οἰχείας ἑνεργείας διδάσχει τὴν τοῦ Πατρὸς 
διεξιὼν θεολογίαν. Φησὶ γοῦν . Διηγήσομαι τὰ θαυ- 
μάσιά σου ὅταν Ad6o καιρόν. Ὁ μὲν ᾿Αχύλας, 
Ὅταν «Ἰάδω συνταγάς' ὁ δὲ Σύµµαχος, Ὅταν Aá6o 
τὴν συναγωγή». Kal µοι δοχεῖ εὐχαίρως εἰρηχέναι 
τὸ, Ὅταν «Ἰάδω συνταγὰς, ἣ, τὴν συγαγωγήν. 
Ἐπαγγέλλεται γὰρ Χχαιροῦ λαθόµενος πάντα τὰ 


niam Deus. judex est; ac rursum : Quia calix in 
ππσηκ Domini viui meri? Cur his omnibus subjun- 
gil : Ego autem annuntiabo in seculum, cantabo Deo 
Jacob, et omnia cornua peccatorum con[ringam ? 
Aniwmadverte igitur num bis verbis unigenitum Dei 
Verbum, qua ad Patris deitatem spectant enarrans, 
Sua opera enuntiet. Ait itaque : Narrabo mirabilia 
tua cum accepero tempus. Aquila vero sic habet : 
Cum accepero lempus statutum; Symmachus au- 
lem : Cum accepero synagogam. Videturque mihi 
hec opportune dicta esse : Cum  accepero tempus 
siatutum, vel, synagogam. Pollicetur quippe se ip 
tempore opportuno omnia Patris in Ecclesia ex 


θαυμάσια τοῦ Πατρὸς διηγήσασθαι ἐπὶ τῆς ἐξ ἐθνῶν B gentibus gesta mirabilia narraturum, quam Eccle- 


Ἐχχλησίας, fjv αὐτὸς ὁ Πατὴρ ἐπηγγέλλετο αὐτῷ 
εἰπών  Αἴτησαι παρ ἐμοῦ, καὶ δώσω σοι ἔθνη 
τὴν κ.ηρογομίαν σου, καὶ τὴν κατἀσχεσίν σου 
τὰ πέρατα τῆς γῆς. Ὅταν οὖν λάδω, φησὶ, ταύτην 
την συνταγὴν, xai ἐπειδὰν τύχω τούτου τοῦ xatpoU, 
τηνιχαῦτα παρ᾽ αὐτοῖς τοῖς ἐξ ἐθνῶν ἐπιστρέφουσι 
διηγἠσοµαι πάντα τὰ θαυμάσιά σου. Ol; ἐπιλέγει" 
"Ero εὐθύτητας κριγῶ. Δικαιοσύνης γὰρ χαὶ εὐθύ- 
τητος ἔργον «b μὴ Ἰουδαίους µόνους προσίεσθαι, 
μηδὲ τὸ ἐξ ᾿Αθραὰμ γένος κατὰ τὴν Μωσέως κλῆαιν, 
ἀλλ’ ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν τὴν ἐκλογὴν ποιεῖσθαι 
τῶν σωζομένων. Διόπερ ὁ Πέτρος àv ταῖς Πράξεσιν 
ἀναγέγραπται εἱρηχώς' Ἔα΄ dAn0siac οἶδα, δει 
οὐχ ἔστι προσωπο.1ήπτης ὁ 8sóc* AA ex. παντὶ 
ἔθνει ὁ φοδούμενος αὐτὸν δεκτός ἐστι αὑτῷ. 
Καὶ ὁ Παῦλος δὲ Ἰουδαίῳ τε πρῶτον xai Ἕλληνι «b 
Κὐαγγέλιον χηρύττεσθαί φησι λέγων Ob γὰρ ἑπαι- 
σχύγομαι τὸ Εὐαγγέ.ιον' δύγαμις γὰρ θεοῦ ἐσευ" 
εἰς σωτηρίαν παντὶ τῷ πιστεύοντι, Ἰουδαίῳ τε 
πρῶτον καὶ "EAAmri. Δικαιοσύγη γὰρ Θεοῦ àv 
αὐτῷ ἁἀποκαλύπτεται. Οἷς ἀχκολούθως ἐνταῦθα 
φάσχει τό. ᾿Εγὼ εὐθύτητας χρινῶ. Eiv ἐπιλέγει' 
Ἐτάχη ἡ γῇ καὶ πάντες οἱ κατοικοῦντες αὐτήν: 
ἁγὼ ἐστερέωσα τοὺς στύλους αὐτῆς. Κατὰ δὲ τὸν 
Σύμμαχον, Συσταθήσεται, φησὶν, ἡ γῆ σὺν τοῖς 
κατοικοῦσιν αὑτήν' ἐγὼ ἤδρασα τοὺς στύ.Ίους 
αὐτῆς. Ταυτα 6b τοῖς £v τῷ πρὸ τούτου λελεγμένοις 
εἴρηται συμφώνως. Ἡ γὰρ πολιορχηθεῖσα γῆ καὶ 
πυρὶ παραδοθεῖσα, περὶ fic ἑλέγετο ----- Ὡς v δρυμῷ 
ξύων ἀξίναις ἔκοψαν τὰς θύρας αὐτῆς ἐπὶ τὸ 
αὐτὸ, ἐν xéAvxi κα «Ἰαξευτηρίῳ κατέῤῥαξαν αὐ- 
τή». ἐνεπύρισαν ày πυρὶ τὸ ἁγιαστήριόν σου, 
εἰς τὴν γην ἐδεθή.Ίωσαν τὸσκήνωμα τοῦ ὀνόματός 
σου ---ταῦτα παθοῦσα ἑτάχη, xal πάντες οἱ χατοι- 
χοῦντες αὑτὴν διὰ τὰς ἀσεθείας αὐτῶν τοιαῦτα πε- 
πὀνθασι. Πλὴν τούτων ἀπολλυμένων, ἐγὼ, φησὶν, 
ἑστερέωσα τοὺς στύ-ους αὐτῆς. Τίνας δ ἂν εἴποις 
τούτους f| τοὺς ἱεροὺς ἁποστόλους xal πάντας τοὺς 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν µαθητάς τε xai εὐαγγελιστάς ; 
Ἐξ αὐτῆς γὰρ ἐχείνης προελθόντες τῆς γῆς, στῦλοι 


C 


siam ipsi Pater promisit his verbis : Postula a me, 
et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et. possessio 

nem tuam terminos terre 1. Cum ergo hoc tempus 
stautum, inquit, accepero, et cum hanc opportunita . 
tem consecutus ero, tunc omnibus gentibus quz sese 
converterint narrabo omnia mirabilia tua. Quibus 
subdit : Ego rectitudines judicabo. Σαβ] namque 
et rectitudinis opus est, non Judzos solum adnit . 
Were, neque Abrahami genus duntaxat secundum 
Moysis vocationem recipere, sed omnibus ex gen 

tibus servandorum electionem facere. Quamobrem 
Petrus in Actibus dixisse scribitur : In veritate 
comperi, quia nom est personarum acceptor Deus 

sed in omni gente qui timet eum acceptus est il(i**, 
Paulus autem Judzo primum, postea Greco pre. 
dicandum Evangelium esse dicit his verbis : Non 
enim erubesco Evangelium : virtus emm Dei est in sa 
lutem omni credenti, Judeo primun, et Greco. Ju- 
stitia enim Dei in ipso revelatur *!. Quibus hic con- 
sequenter dicitur : Ego rectitudines judicabo. Deinde 
subjicit : Liquefacta est terra et omnes qui habitant 
n ea : ego confirmavi columnas ejus. Secundum 
Symmachum vero : Constituetur, inquit, terra cum 
habitantibus in ea : ego confirmavi columnas ejus. 
Haec porro praecedentis psalmi dictis affinia sunt, 
Terra siquidem obsessa et igni tradita, de qua di- 
cebatur : — (Quasi in silva lignorum securibus excide- 
runt januas ejus in idipsum, in securi et ascia deje 


D cerunt eam. Incenderunt igne sanctuarium tuum, in 


terra polluerunt tabernaculum nominis tui !* ; — hac 
passa, liquefacta est; et una omnes qui habitabant 
in ea impietatum suarum causa hzc perpessi sunt. 
Ceterum his pereuntibus, ego, inquit, confirmavi 
columnas ejus. Quas eas esse dixeris, nisi sacros 
apostolos et omnes Servatoris nostri discipulos et 
evangelistas? Nam cum ex readem terra prodiis- 
sent, celumne et firmamentum Ecclesia facti sunt. 
Quapropter Paulus apostolorum corypbaos colu- 
mnas vocabat dicens : Jacobus et Cephas et Joannes, 
qui videntur columna esse **. 


χαὶ ἑδραίωμα Ὑεγόνασι τῆς Ἐκχχλησίας. Aib xai Παῦλος τοὺς xopuqalouc τῶν ἁποστόλων στύλους 
ὠνόμαξζε λέγων Ἰόχωόος καὶ Κηφᾶς καὶ Ἰωάννης, οἱ δοκοῦντες στῦ.οι εἶναι. 


9 Psal. n, 8. 26 Act. x, 3. 





*? Rom. 1, 16, 17. 3 Psal, 1xxin, 5-7. 


** Galat. 1, 9 


sii 


EUSEBH C/ESARIENSIS ΟΡΡ. PARS Ill. — ΕΧΕΟΕΤΙΟΛ. 


δα 


Ὕπη». B, 6. Dixi iniquis : Nolite inique agere; et & — Elxa τοῖς παρανομοῦσι, Mf παρανομεῖτε, καὶ 


delinquentibus : Nolite exaltare cornu. Columnas qui- 
dem sancta et catholicae Ecclesi: ego, inquit Deus, 
firmavi, utpote qui ex memorata terra liquefacta 
eum habitatoribus suis, ipsos elegerim; reliquos 
νότο contestatus sum, pracipiens illis ipsosqué co- 
hortans ut ne inique agerent. Secundum Symma- 
chum vero : Dizi seditiosis, inquit, Ne seditiose aga- 
Lis ; et iniquis, Nolite exaltare cornu. Ne extollite in 
altum cornu vesirum loquentes cervice iniquitatem. 
Eadem vero ipsa possunt ad alium ordinem, eorum 
videlicet qui ex circumcisione sunt, referri, qui 
cóntra Servatorem seditionem moverunt, et adver- 


sus eum insurrererunt : quorum causa liquefacta : 


est terra eorum et omues qui habitabant in ea. Cze- 
terum omnibus quoque per orbem gentibus aposto- 
lorum pr:edicatione testificatus est, ut ne inique age- 
rent, et peccatoribus ut ne peccati cornu exaltarent, 
neque sese efferrent et arroganter agerent, neque 
loquerentur adversus Deum iniquitatem : quod sane 
ante agebant cum multiplicium deorum errori ani- 
mum adhiberent, et Deum universorum iguorarent. 


Vegas. 7-0. Quia neque ab oriente, neque ab occi- 


dente, neque a desertis montibus, quoniam Deus ju- 
der est. Et hac quoque, ait, per apostolos meos 
omnibus hominibus testificatus sum, ut judicii Dei 
recordarentur, et omnis iniquitatis finem facerent, 


persuasi universorum judicem non procul abesse ,: 


sed omnia implere, et ubique presentem esse. 


Quare convenit nos quasi in oculis ejus viventes (; 


animo ad eum converso degere. Neque enim pro- 
cul abest, ita ut arbitremur eum longe a nobis ha- 
bitare, sive in oriente, sive in occidente, sive in 
desertis e. montibus. Nam medius et presens uni- 
versis, judex omniurm) est. Judicii autem illius offi- 
cium est, ut unicuique pro merito tribuat, hunc 
humiliet et hunc exaltet; superbos quidem illosque 
qui cornu suum in altum extollunt humiliet , humi- 
les vero exaltet, secundum illad : Deus superbis re- 
sistit, humilibus autem dat gratiam**. Quamobrem 
ait : Quia neque ab oriente, neque ab occidente, ne- 
que a deserlis montibus; pro quibus Symmachus 


sic inlerpretatus est : Nom enim ab οτἰεηίε, non ab 


occidente, neque a deserto montium : sed Deus judex 


toic ἁμαρτάνουσι, Mh ὑψοῦτα xépac. Τοὺς μὲν 
στύλους τῆς ἁγίας καὶ χαθολιχης Ἐκκλησίας ἑγὼ, 
φησὶν ὁ θεὺς, ἑστερέωσα : ὅτι (A) ἐχλεξάμενος αὐτος 
ix τῆς ἀποδοθείσης γῆς ταχείσης μετὰ τῶν οἰχουν- 
των αὐτὴν * τοῖς δὲ λοιποῖς διεμαρτυράμην διαστει- 
λάμενος καὶ παραινέσας μὴ παρανομεῖν. Κατὰ δὲ «ty 
Σύμμαχον ’ Εἶπα, qnoi, τοῖς στασιάζουσι, Mi 
στασιάἅτε. xal τοῖς παρανόµοις, Mf) ἐπαίρετε 
κέρας. Mh ἑπαίρετε εἷς ὕψος τὸ κέρας ὑμῶν 
ναλοῦγτες τραχήΗφ ἀγομίαν. Δύναται δὲ ταῦτα 
πρὸς τὸ ἕτερον τάγµα τὸ ix περιτομῆς λέγεσθα:, τῶν 
χαταστασιασάγτων τοῦ Σωτῆρος καὶ χατεπαρθέντω/ 
αὐτοῦ: δι οὓς ἑτάχη αὐτῶν f$ γἢῆ xal πάντες οἱ 
κατοιχοῦντες αὐτήν. Πλὴν xai τοῖς χαθ᾽ ὅλης c 


B οἰχουμένης ἔθνεσι διὰ τοῦ τῶν ἁποστόλων χηρύγμα- 


τος ἑμαρτύρατο μὴ παρανομεῖν, xal τοῖς ἁμαρτά- 
νουσι μὴ ὑφοῦν τὸ τῆς ἁμαρτίας κέρας, μηδὲ ἑπαί- 
ρεσθαι xal χαταθρασύνεσθαι , μηδὲ λαλεῖν ἀδιχίαν 
κατὰ τοῦ Θεοῦ. ὅπερ πρότερον ἕπραττον λολυθέῳ 
προσέχοντες πλάνη, xal τὸν τῶν ὅλων Θεὸν μὴ 
εἰδότες. 

"Ott οὔτε ἁπὺ ἑξόδών, οὔτε ἀπὸ δυσμῶν, οὔτε 
ἁπὸ ὀρήμων ὀρέων, δει ὁ θεὸς πριτής ἐστι. Καὶ 
ταῦτα, φησὴ, διεμαρτυράµην διὰ τῶν ἑμῶν ἁποστόλων 
ἅπασιν ἀνθρώποις , μνημονεύειν τῆς χρίσεως τοῦ 
Θεοῦ, xal παύσασθαι πάσης παρανοµίας, Ίπεπει- 
σµένους ὅτι οὗ πόῤῥω που ἀφέστηχεν ὁ τῶν ὅλων 
κριτής ' πάντα δὲ πληροῖ καὶ πανταχοῦ πάρεστι. Ab 
προσήχει ὡς ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ ζῶντας ἑἐπιστρεφῶς 
πολιτεύεσθαὶ. Ob γὰρ μαχρὰν ἀφέστηχεν, ὣς νοµίσαι 
πὀῤῥω που ἀπῳχίσθαι αὐτὸν, ἢ πρὸς αὐταῖς ἀνα- 
τολαῖς, ἢ χατὰ τὰ δνσμιαῖα µέρη, f, που ἓν ἐρημίαις 
xai ὄρεσι. Μέσος vào ἐπιπαρὼν τοῖς πᾶσι, χριτὴς 
τῶν ὅλων ἐστί. Ἔργον τε αὐτοῦ τῆς ἁρίσεως «b xav 
ἀξίαν ἀπονέμειν ἑχάστῳ, xal τοῦτον μὲν ταπεινοῦν, 
τοῦτον δὲ ὑψοῦν ' ταπεινοῦν μὲν τοὺς ὑπερηφάνους 
xai τοὺς ἑπαίροντας εἰς Uoc τὸ χέρας αὐτῶν 
ὑφοῦν δὲ τοὺς ταπεινοὺς., χατὰ τό. "O θεὸς ὑπερ- 
ηφάνοις ἀντιτάσσεται, cazxewoic δὲ δίδωσι yd- 
pur. Διό φησιν "Or. οὔτε ἀπὸ ἐξόδων καὶ ἀπὸ 
ἀγατοῶν ἡ (ου, οὔτε ἀπὸ δυσμῶν, οὔτε ἀπὸ ἑρή- 
µων ὀρέων ἀνθ᾽ ὧν ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἠρμήνευσε 
τὸν τρόπον’ Ob γὰρ ἀπὸ ἀνατοΧῆς, οὐδὲ ἁπὺ δύ- 


hunc quidem humiliat, hunc autem exaltat. Et hoe D σεως, οὐδὲ ἁπὸ ἐρήμου ὀρέων' ἁ 11 ὁ Θεὸς κρι- 


sane, inquit, necessarium est omnes homines co- 
gnoscere, Qwia calix in manu Domini vini meri 
plenus místo. Et inclinavit ex hoc in hoc ; verumta- 
tnen fex «jus non eit ezinanita, bibent omnes pecca 
tóres tegre.. Sccundum Symmachum vero : Caliz 
enim in manu Domini, et' vinum merum  replens ε[- 
fesum, ita. ut trahant ab. ipso. Verumtamen | fceces 
cjus guttatim expriment bibentes improbi terre. Hzc 
ltem, ait, omnes homines docui, ne ignorent cali- 
cem illum omnes manere, quem cuique temperat 
et Ccommiscet unitersorum judex. Hoc porro in- 
telliga» ex iis, quae in prophetiis de calice ferun- 

0 Jac. 1v, 6. 

(4) An legendum ἅτε ? Εοιτ. 


τὴς τοῦτον pàr ταπεινοῖ, τοῦτον δὲ ὑγοῖ. Καὶ 
τοῦτο δὲ, eraty, ἀναγχαῖον εἰδέναι πάντας ἀνθρώπους, 
"Ort ποτήριον ὀν χειρὶ Κυρίου οἵνου ἁκράτου.. 
πάῆρες. χεράσματος. Kal ἔκλυεν ἐκ τούτον sic, 
τοῦτο": π.λἡν ὁ τρυγίας αὐτοῦ οὐχ ἑἐξεκεγώδη» 
πίονται πάντες οἱ ἁμαρεωλοὶ τῆς γῆς.  Κατὰ δὲ 
τὸν Eóppayov* Ποτήριον γὰρ ἐν χειρὶ Κυρίου. xtd 
olroc ἄκρατος πἀηρῶν ἐχχυθεὶς , ὥστε ἔλκει 
àa' αὐτοῦ. ΠΛὴν τὰς ερυγίας αὐτοῦ ἑκστραἹί- 
σουσι πίνοντες οἱ φαῦ.ῖοι τῆς γῆς. Καὶ ταῦτα, 
φησὶν, ἐδίδαξα πάντας ἀνθρώπους, ὡς ἂν μὴ ἀγνοςῖν, 
ὅξι περιμένει τοὺς πάντας τὸ ποτήριον, ὅπερ ἑχάν ρ 


875 


COMMENTARIA IN PSALMOS 


874 


χίρνησιν 6 τῶν Giov χριτῆς. Νοῄσεις δὲ τοῦτο ἀπὸ A tur; in Jeremia quippe scriptum est : Dizit Do- 


«àv ἐν ταῖς προφητείαις λελεγμένων περὶ ποτηρίου’ 
γέγραπται γοῦν ἐν Ἱερεμίᾳ οὕτως" Εἶπε Κύριος ὁ 
sóc "opa πρὸς µέ' Λάδε τὸ ποτήριον τοῦ 
οἵνου τοῦ ἀκράτου ἐκ χειρός µου, xal ποτιεῖς αὐτὸ 
πάντα τὰ ἔθνη, πρὸς d ἐγὼ ἑξαποστεΛλῶ σε πρὸς 
αὐτούς. Καὶ πίονται xal ἐξεμοῦνται, καὶ ἑχμα- 
γήσονται ἀπὸ προσώπου τῆς µαχαίρας, ἧς ἐγὼ 
ἀποστε.ῶ ἀναμέσον αὐτῶν. Καὶ EAa6ov τὸ ποτή- 
piov ἐκ χειρὸς Κυρίου, καὶ ἑπότισα πάντα τὰ ἔθνη 
πρὸς d ἀπέστειᾶέ µε Κύριος ἐπ᾽ αὐτὰ, τὴν Ἱερου- 
caAhyp xal τὰς πό.εις Ἰούδα, καὶ βασιεῖς αὐτοῦ 
xal ἄρχοντας αὐτοῦ, τοῦ θεῖναι αὐτοὺς εἰς ἑρή- 
µωσιν, καὶ elc ἄδατον xal eic συριγµόν"’ καὶ τὸν 
Φαραὼ βασιωέα Αἰγύπτου καὶ τοὺς παΐῖδας αὐτοῦ, 
καὶ τοὺς µεγιστανας αὐτοῦ' xal ἑξῆς φησι’ Καὶ 
πάντας τοὺς βασιαεῖς τῆς γῆς τῶν d.Llogi Aur, 
thv Acxálova, καὶ τὴν Γάζαν, καὶ τὴν 'Axxá- 
pov, xal τὴν Ἱδουμαίαν, καὶ τὴν Μωαδῖτιν, xal 
τοὺς υἱοὺς Ἀμμῶν, καὶ πάντας βασιαεῖς Τύρου, 
πάντας βασιλεῖς Σιδῶγος, καὶ πάντας βασιεῖς 
ψήσου τοὺς ἐν τῷ πέραν τῆς 0aAdconc. Μεθ) ἃ 
ἐπιλέγει οὕτως, Elze Κύριος παντοκράτωρ ὁ θεὸς 
Ἱσραήά' Πίετε καὶ µεθύσθητε, xal ἐξεμέσετε, xal 
ἁεσεῖτε, καὶ οὐ μὴ ἀναστήτε ἁπὸ προσώπου τῆς 
paxalpac, ἧς ἐγὼ ἀποστε.λῶ ἀναμέσον ὑμῶν. Kal 
ἔσται ὅταν μὴ βούωνται δέξασθαι τὸ ποτήριον 
éx τῆς χειρός σου, ὥστε πιεῖν, καὶ épsic πρὸς αὐ- 
εούς. Οὕτως εἶπα Κύριος τῶν δυνάμεων" Πιόντες 
πἰεσθε. Δι ὧν διδάσχει ὁ λόγος δίχην ἱατροῦ τοῖς 
ξκοµένοις πιχρᾶς ἀντιδότου τὸν Osbv ἑπάχγειν τὰς 
Χολάσεις, ὡς ἂν ἑμέσαιεν, xal ἀποχενώσειεν τὴν 
πλεονάσασαν Ev αὐτοῖς χαχἰαν' χαὶ πρώτην γε αὐτὴν 
εν Ἱερουσαλὴμ, τοῦ λεχθέντος ποτοῦ πιεῖσθαι; εἶτα 
δὲ τὰ λοιπὰ ἴθνη, ὣς xaX πάντων τῆς ὁμοίας τευξο- 
µένων χαθάρσεως διὰ τῶν ἐπαχθησομένων αὐτοῖς 
τιμωριῶν. Καὶ «b παρὸν οὖν λόγιον καταλλήλως τῇ 
προφητική διδασχαλίᾳ ποτήριον εἶναι διδάσχει kv 
χειρὶ Κυρίου, ἓν ᾧ τοὺς ἑχάστου χαρποὺς συναγαγὼν, 
ὥσπερ ἄκρατον olvov ἑργάζεται. Ev! ἐπιδίδωσι τὸ 
κατ ἀξίαν πόμα ἀναλόγως ταῖς ἑχάστου πράξεσι χιρ- 
νῶν αὐτὸ κατὰ τὸν τοῦ διχαίου λόγον. Μὴ γὰρ τὰς 
φαύλας πράξεις µόνας ἑκάστου, ἀλλὰ xaX τὰς ἀγα- 
θὰς λογίζεαθαι, σταθμᾶσθαί τε ὥσπερ συµµετρίᾳ xat 


minus Deus lerael ad me , Sume calicem wini meri 
de mans mea, et potabis ipso omnes gentes, ad 
quas ego mittam te. Et bibent et vomeni et insanient 
& facie gladii , quem ego mittam in medium eorum. Et 
accepi calicen de manu. Domini, et potavi omnes. 
gentes ad quas misit me Dominus : Jerusalem et οἱ- 
vitates Juda , reges ejus et principes ejus, ad ponen- 
dum eos in solitudinem , in inviam , et in subsanna- 
tionem : et Pharaonem regem Egypti , et pueros ejus 
et optimates ejus *! ; ac deinceps ait: Et omnes rg- 
9es terre alienigenarum, Ascalonem , Gazam et Ac- 
caronem , Idumeam εἰ Moabitidem , filius Ammon , 
et omnes reges Tyri , et omnes reges Sidonis , εἰ om- 
nes reges Insule trans mare '*, Postea vero sic con. 


D ciudit : Dixit Dominus omnipotens Deus Israel : Bi- 


bite εἰ inebriamini, et vometis , et procumbeiis , nec 
resurgelis a facie gladii , quem ego mittam in medium 
vestri. Et erit, si noluerint accipere calicem de mane 
tua , ut bibant, dices ad eos, Sic dicit Dominus vir- 
tutum , bibentes bibetis *. Queis ediscitur, Deum in- 
siar medici , amarum antidotum egentibus offerre, 
nempe casligationes, ut evomant , malitiamque il- 
lam exuberantem quam intus habent exonerent; 
primamque Jerusalem eo calice potandam ; deinde 
reliquas gentes, quia omnes simili purgatione per 
illatas castigationes evacuandi sunt. Przsens itaque 
sententia perinde atque prophetica illa doctrina, 
calicem esse docet in manu Domini ; in quo singu- 
lerum fructus colligeus, quasi merum vinum ex- 
prinit. Deinde vero pro justitise ratione, et cujus- 
que merito potum temperans , cujusque actionum 
proportione habita , ipsis bibendum propinat. Non 
enim prava duntaxat singulorum opera , sed etiara 
bona examinanda et z::qua lance ponderanda sunt . 
atque congruentem singulorum operibus potum pa- 
rare opus est. Quod ipse declarat his verbis: Et 
inclinavit ex hoc in hoc; ita ut una commistione 
mala singulorum opera bonis temperentur. Pro illo 
autem, Inclinavit ex hoc in hoc , Symmachus, Για 
ut trahant ab ipso , interpretatus est ; et ut fzecem 
bibant omnes peccatores terre. Non enim mistio 
temperata , sed quod extremum ae turbidum est, 
gravium scelerum reis reservatur. Quare secundum 


«támoy τοῖς ἑχάστου ἔργοις ἀπεργάσασθαι «b p Symmacbum dictum est : Verumtamen feces ejus gui- 


χρᾶμα. "0 05 παρίστησι Myov: Kal Ex Aver ἐκ τού- 


tatim expriment bibentes improbi terra. 


vov εἰς τοῦτο" ὡς ἂν µία vévovto χρᾶσις τῶν τε ἑκάστου μοχθηρῶν πράξεων xal τῶν χρηστοτέρων. 
"Aw δὲ τοῦ, Ἐξέκ.ινεν ἐκ τούτου εἰς τοῦτο, ὁ Σύμμαχος, Ὥστε ἔλκει' ἀπ αὐτοῦ, ἠρμήνευσε' 
τὴν δὲ τρύγα πιεῖσθαι πάντας τοὺς ἁμαρτωλοὺς τῆς γῆς. Οὐχέτι γὰρ χρᾶμα, ἀλλὰ cb ἔσχατον xaX θολερὸν 
τοῖς τὰ μεγάλα ἡμαρτηκόσιν ἀποχείσεσθαι. Δι κατὰ τὸν Σύμμαχον εἴρηται' ΠΛἡν τὰς τερυγίας &xctpar- 


χιοῦσι πίνσντες οἱ φαῦ.ίοι τῆς γῆς. 

'Eq δὲ ἁπαγγελῶ εἰς τὸν αἰῶνα, yaAo τῷ 86 
Ἰακώδ. Τὰ μὲν προλεχθέντα πάντα εἶπα τοῖς παρα- 
νομοῦσι, xal διεστειλάµην ἅπασι µαρτυράµενος. 
Ἐγὼ δὲ ὁ ἀνωτέρω εἰπών' Διηγήσομαι τὰ θαυμά- 
ciá σου, ὅτω" «άδω καιρόν' xaX πάλιν φῄσας' 
Ἐγχὼ εἰθύτητας xpuwür xal αὖθις εἰπών' Ἐνὼ 


Vgns. 10, 11. Ego autem annuntiabo in seculum, 
cantabo Deo Jacob. Supra memorata omnia inique 
agentibus dixi, et contestatus omnibus praecepta 
dedi. Ego vero qui superius dixi, Narrabo mirabilia 
(ua, cum accepero tempus *** ; ac rursum ; Ego re- 
ctitudines iudicabo " ; iterumque, Ego confirmavi 


8 Jer xxv, 15-19. '* ibid. 20-22, ὁ ibid, 27 928. '*"'Pisl.ixxiv, 2, 5, "ibid $5 . 
28 


PATROL. ἀπ. XXIII. 








9175 


EUSEBII CASARBIENSIS OPP. PARS Hl. — .EXEGETICA. 


876 


columnas ejus **;-postquam praedicta peccatoribus A ἑστερέωσα τοὺς στύΊους αὐτῆς' μετὰ το χηρΌξας 


praedieavi et testilicatus sum, et postquam judi- 
cis rationem omnes edocui , quid faciam ? In secu- 
lum «antabo Deo: Jacob. Novi quippe eum qui reli- 
giosj viri Deus est, patrem esse meum : ipsique 
cantabo, ipsi praclara gesta mea annuntiabo. De- 
inde vero aecepta a Patre judicandi potestate , om- 
nia cornua qeccatorum con[ringam ; cum quidem 
quo tempore tolerantia, palientia el mansuetudine 
utendum erat, ipsos extolli concesserim ; verum 
in fine cornua eorum contra Deum elata confrin- 
gam; viceque versa cornua justi, quia demissa 
erant, exaltabo. Tunc vero exaltabitur justus, 
quando una cum rege suo regnabit secundum Apo- 
&tolum qui ail : Primitie enim Chrisius ; deinde qui 


xai μαρτύρασθαι τὰ προλεχθέντα τοῖς ἁμαρτωλοῖς, 
xai μετὰ τὸ διδάξαι τὸν περὶ τῆς χρίσεως λόγον τοὺς 
πάντας, τί πράξω; Elc τὸν αἰῶνα γα]ῶ τῷ Θεῷ 
Ἱακώδ. Οἶδα γὰρ ἑμαντοῦ πατέρα τὸν γενόµενον τοῦ 
θεοφιλοῦς θεὸν, χἀχείνῳ φαλῶ, χἀχείνῳ ἀπαγγελῶ 
τὰ ἑμαυτοῦ κατορθώματα. Εἶθ᾽ οὕτω λαδὼν παρὰ 
τοῦ Πατρὸς τὴν τοῦ χρίνειν ἐξουσίαν, πάντα τὰ 
κέρατα τῶν ἁμαρτωλῶν συγκάσω' συγχωρήσας 
μὲν αὐτοῖς ἐπαίρεσθαι κατὰ xaipbv χαθ ὃν ἔδεε 
χρήσασθαι τῇ ἀνοχῇ, xaX τῇ µαχροθυµίᾳ xal τῇ 
χρηστότητι’ πλὴν ἐπὶ τέλει τὰ χέρατα αὐτῶν κατε- 
παρθέντα τοῦ Θεοῦ συγχλάσω' ἀνάπαλιν δὲ τὰ τοῦ 
διχαίου χέρατα ὑψώσω, ἐπείπερ ἣν τεταπεινωµένα. 
Τότε δὲ ὑψωθήσεται, ἐπειδὰν συμθασιλεύῃ τῷ Eav- 


Christi sunt. in-adventu ejus ; deinde finis, cum tra- B τοῦ βασιλεῖ κατὰ τὸν ᾽Απόστολον, ὃς φησιν’ Απαρχὴ 


diderit regnum Deo et Patri , cum destruxerit om- 
nem potestatem et virtutem **. Quando scilicet justi 
vite immortalis calicem bibent ; quem ipsis pro- 
misit dicens : Donec bibam illum novum vobiscum 
ín regno celorum "' , 


4..IN .FINEM, IN HYMNIS, PSALMUS IPSI. 
ASAPH, CANTICUM. LXXV. 

Vgns. 2, 5.-Notws im Judoa Deus , in Israel ma- 
gnum nomen ejus. Hic psalmus item ex numero eo- 
rum.est qui ad bonum finem remittunt : preceden- 
àique.affinis , de judicio-Dei verba facit. Quod de- 
inceps his verbis declarat : De celo auditum fecisti 
judicium , terra tremuit et quievit , cum exsurgeret in 
judicium Deus, ut salvos faceret omnes mansuetos 
ferre. Et in illo quidem iniquis dieebatur, Nolite 
"exaltare cornu , et nolite extollere in altum cornu ve- 
steum ** ; in presenti vero , Turbati sunt omnes in- 
eipientes. corde. Dormierunt somnum suum , et nihil 
invenerunt omnes viri divitiarum. Hi vero erant qui 
cornua extulerant. His porro altissimum dogma 
traditur, ut sciamus qui sit verus Igrael, et que 
sil ejus secundum rectam veramque rationem re- 
&io, que vocatur Judza ; qux» item vera Jerusa- 
An , quod Dei domicilium. Hac Spiritus propheticus 
precellenti sapientia dispensat, atque una iis qui 
abjectius Judaico more rem intelligunt , voluptatem 


γὰρ Χριστός" εἶτα οἱ τοῦ Ἀριστοῦ ἐν τῇ παρουσία 
αὐτοῦ) εἶτα τὸ τέ.ος, ὅταν παραδιδῷ τὴν βασι- 
Aslav τῷ θεῷ xal Πατρὶ, ὅταν χαταργήσῃ πᾶσαν' 
ἐξουσίαν καὶ δύναµυ. "Occ χαὶ πίονται οἱ δίχαιοε 
ποτήριον ζωῆς ἀθανάτου, ὅπερ αὐτοῖς ἐπήγγελταε 
εἰπών' Ἔως ἂν zio αὐτὸ xawór μεθ) ὑμῶν ἐν τῇ 
βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν 

EIX TO ΤΕΛΟΣ, ΕΝ ΥΜΝΟΙΣ, VAAMOZ TQ ἈΣξάςδ, 

QAH. OE. 

Γνωστὸς éx τῃ Ἰουδαίᾳ ὁ θεὸς, ἐν τῷ Ἱσραὴ 
μέγα τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Τῶν bx ἀγαθὸν τέλος ἀναπεμ- 
πόντων xat ὁ παρὼν τυγχάνει φαλμός. Συνάδει δὲ τῷ 
πρὸ αὐτοῦ, τοὺς περὶ τῆς χρίσεως τοῦ θεοῦ λόχους 
περιέχων. Ὁ δη παρίστησι φάσχων ἑξῆς' Ἐκ «τοῦ 
οὐρανοῦ ἠκόντισας xplot, γή. ἐφοθήθη xal ἡσύ- 
χασεν ἐν τῷ ἀναστῆναι εἰς κρἰσιν’ τὸν θεὺν zov 
σῶσαι πάντας τοὺς πραεϊς τῆς γῆς. Καὶ ἓν ἐχείνψ 
μὲν ἐλέγετο col, παρανομοῦσι' Mi) ὑψοῦτε κέρας, 
καὶ μὴ ἑπαίρετε εἰς ὕψος τὸ κέρας ὑμῶν" by δὲ τῷ 
μετὰ χεῖρας ἘἙταράχθησαν, φησὶν, οἱ ἀσύφετοι 
τῇ καρδίᾳ ὕπνωσαν ὕπνον αὐτῶν, καὶ οὐχ εὗρον 
οὐδὲν πάντες ol ἄνδρες τοῦ π.ούτου. Οὗτοι δὲ 
ἦσαν οἱ τὰ χέρατα ὑψοῦντες. Παιδεύει δὲ διὰ τῶν 
προκειµένων ὁ λόγος δόγµα βαθύτατον, ὡς ἂν εἰδεί- 
ημεν τίς ποτέ ἐστιν ὁ ἀληθινὺς Ἱσραἡλ, xai τίς ἡ 
πούτου χατὰ τὸν ἀληθῃ λόγον χώρα ἡ ὀνομαζομένη 
Ἰουδαία τίς τε ἡ ἁληθινὴ Ἱερουσαλὴμ, καὶ ὁποῖον 
τὸ τοῦ θεοῦ οἰχητήριον. Ταῦτα τὸ προφητιχὸν Πνεῦμα 


ob nominum similitudinem affert; eos autem qui f) μεθ) ὑπερδαλλούσης σοφίας οἰχονομεῖ: ὁμοῦ xal τοῖς 


gpe^ulandi vi przediti sunt divinis institutis erudit. 
Judeus itaque qui nihil aliud est , quam caro et san- 
guis , carnali et corporeo more hoc audiet ; deinde 
vero extolletur, sensu carnis sus Lemere inflatus , 
neque caput tenens secundum S. Apostolum. Quare 
se lsraelem esse, atque Judceam, nihil aliud quam 
Palestinorum regionem es$e putabit; locum vero 
Dei pro terrena Jerusalem habebit: quoniam He- 
braica lectio in Salem locum ejus factum esse di- 
cit: quo item modo reliqui interpretes , ἐπ Salem 
videlicet , ediderunt. Qui vero divina imbutus di- 
sciplina est, cum edidicerit, non omnes qui ex 


* Psal], xxiv, 4, 5. ** E Cer. xv, 95, 94. "' Mattb. xxvi, 39. Psal, Lxxiv, 5, 6. 


παπεινώτερον xat. Ἰουδαϊχώτερον ἀχροωμένοις θυµη- 


lav παρέχον διὰ τῆς ὁμωνυμίας τῶν δηλουµένων, 


ὁμοῦ «καὶ τοὺς θεωρητικοὺς παιδεύματα διδάσχον 
θείων δογμάτων. Ὁ μὲν οὖν Ἱουδαῖος, πλέον οὐδὲν f 
σὰρξ xai αἷμα τυγχάνων, σαρχίνως χαὶ σωματιχῶς 
ἀχούσεται τῶν προχειµένων' χᾶπειτα ἐπαρθήσεται, 
εἰχῇ φυσιούµενος ὑπὸ τοῦ νοὺς τῆς σαρχὸς αὐτοῦ, xal 
o) χρατῶν τὴν χεφαλὴν κατὰ τὸν ἱερὸν ᾿Απόστολον. 
Διὸ ἑαυτὸν μὲν εἶναι τὸν Ἰσραὴἡλ οἰῆσεται, καὶ τὴν 
Ἰουδαίαν οὐδ' ἑτέραν εἶναι τῆς Παλαιστίνων χώρας, 
χαὶ τὸν τόπον τοῦ Θεοῦ, τὴν ἐπὶ γῆς ερουσαλήμ 
ἐπειδήπερ ἡ Ἑδραϊκὴ λέξις περιέχει ἓν Σαλὴμ Υά- 


8; 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


878 


γονέναι τὸν τόπον αὐτοῦ: καὶ οἱ λοιποὶ δὲ ἑρμηνευταὶ A Israele sunt, Israel esse : neque quotquot semen 


τοῦτον ἡρμήνευσαν τὸν τρόπον, ἐν Za Aqu ἐχδεδωχό- 
τες. Ὁ δὲ τοῖς θείοις δόγµασι µεμαθητευµένος, παι- 
δευθεὶς, ὅτι οὐ πάντες οἱ ἐξ Ἱσραὴλ οὗτοι Ἱσραὴλ, 
οὐδὲ ὅσοι σπέρμα ᾿Αόραάμ εἶἰσι, πάντες τέἐχνα. οὐ 
γὰρ τὰ τέχνα τῆς σαρχὸς ταῦτα τέχνα τοῦ θεοῦ, ἀλλά 
τὰ τέχνα τῆς ἑπαγγελίας λογίζεται elc σπέρμα" ἔτι 
τε ἑπαχούσας τοῦ αὐτοῦ Αποστόλου λέγοντος, Ov 
γὰρ ὁ ἐν τῷ φανερῷ Ἰουδαῖός ἐστιν, οὐδὲ ἡ ἐν 
τῷ φανερῷ àv σαρχὶ περιτομή’ AA" ὁ ἓν' τῷ xpv- 
tQ Ἰουδαῖος, xal περιτομὴ καρδίας ἐν xvev- 
ματι, οὐ γράμματι οὗ ὁ ἔπαινος οὐκ ἐξ ἀνθρώ- 
Sov, ἀ 11 ἐκ τοῦ Θεοῦ. xa πάλιν Ἡμεῖς γάρ 
ἐσμεν ἐν περιτοµῇ οἱ ἐν πνεύµατι Θεοῦ «Ίατρεύ- 
οντες, xal οὐχ ἐν σαρκὶ πεποιθότες' ἔτι μὴν ἐπι- 
στήσας τὸ, Βέπετε có opahA κατὰ σάρκα, ὡς 
ἑτέρου ὄντος τοῦ μὴ χατὰ σάρχα, ἀλλὰ xavà πνεῦμα 
ἀληθινοῦ Ἱσραήλ. τούτοις µεμαθητευμένος, τὸν ἆλη- 
θινὸν Ἱσρα]λ ἐχδέξεται εἶναι τὸν x τοῦ πράγματος 
σημµαινόµενον. Μεταλαμθάνεται γοῦν τοὔνομα εἰς τὸν 
ὁρῶντα τὸν Θεόν’ τὸν διορατιχὸν τοίνυν xal γνωστι- 
χὸν xai ἐπιστημονικὸν ἄνδρα µόνον εἶναι τὸν ἀληθι- 
vv Ἱσραὴλ ἀποφανεῖται' ὃν ἡ μετὰ χεῖρας παρίστησι 
λέξις φάσχουσα' Ἐν τῷ Ἱσραλά µέγα τὸ ὄγομα 
αὐτοῦ. Ἐλέγχει δὲ τὸν Ἰουδαῖον οὐχ ἄξιον ὄντα τῆς 
προσηγορίας τοῦ Ἱσραὴλ ὁ προφητιχὸς λόγος ἆπο- 
τεινόµενος πρὸς αὐτοὺς xaX λέγων’ Oval ἔθγος ἁμαρ- 
tar, Aaóc π.ήρης ἁμαρτιῶν' xal, ΑἈχούσατε 
«ἐόγο» Κυρίου, ἄρχοντες Σοδόµων’ προσέχετε vó- 
µον θεοῦ, Aaóc Γομµόῤῥας,. Ὥσπερ οὖν ὁ φάσχων 
περὶ τῶν ἐθνῶν' Διώτι ἀπ᾿ ἀνατολῶν ἡλίου μέχρι δυ- 
σμῶν δεδόξασται τὸ ὄνομα αὑτοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσι, xal 
àv. παντὶ τόπῳ θυµίαµα προσάγεται τῷ ὀνόματί 
ου, καὶ θυσία καθαρά xaX πἀλιν' Διότι μέγα có 
ὄνομά µου àx τοῖς ἔθνεσι, σαφῶς παρἰστησι δύνα- 
σθαι τὰ ἔθνη εἶναι τὸν Ἰσραὴλ, εἴπερ ἐν τῷ "Iopana 
μέγα τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Καὶ πρὸς μὲν Ἰουδαίους ἑλέ- 
γετο' Ὑμεῖς 08 βεδη οὔτε αὐτὸ, δΏλον δ᾽ ὅτι τὸ ὄνομα 
τοῦ θεοῦ. Καὶ αὖθις εἴρηται πρὸς αὐτούς' Δι’ ὑμᾶς 
διαπαγτὸς τὸ ὄνομά µου β.ασφημεῖται ὀν τοῖς 
&0vsciv. El τοΐνυν ἡ μετὰ χεῖρας Γραφὴ διδάσχει 
ἐχεῖνον εἶναι τὸν Ἰσραὴλ, παρ᾽ ᾧ τὸ τοῦ θεοῦ δοξά- 
ζεται ὄνομα, Ex τῶν εἱρημένων γάνοιτ᾽ ἂν χατάδηλος 
ὁ ὀφείλων λέγεσθαι χυρίως Ἰσραὴλ. ᾿Ἀναλόγως δὲ 


τούτῳ νοήσεις xat τὴν Ἰουδαίαν᾽ ἕνθα váp ἐστιν dp 


γνῦσις τοῦ θεοῦ, αὕτη ἐστὶν ἡ Ἰουδαία. Τοῦτο γοῦν 
1 Γραφὴ παρίστησι λέγουσα' Γνωστὸς ἐν τί Ίου- 
δαίᾳ ὁ θεός. El δὲ μὴ τὸ πρᾶγμα ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας, 
λέγω δὲ τῆς Παλαιστίνων χώρας εὑρίσκοιτο, πλείστης 
οὔσης εἰδωλολατρείας &v αὐτῇ γενομένης, αὐτῶν 'Tou- 
δαίων τὸ παλαιὸν εἰδωλολατρενόντων Ev αὐτῇ, ὡς τοὺς 
προφἠτας ἀπελέγχειν αὐτοὺς xal λέγειν’ Κατὰ γὰρ 
tóv ἀριθμὸν τῶν zóAsov σου ἦσαν 080l σου Ἱού- 
δα, xal κατὰ ἀριθμὸν ἁμφόδων Ἱερουσα,ὴμ ἔθυον 
τῇ Bad: πῶς δυνατὸν ταύτην εἶναι λέγεσθαι τὴν τὸ 
γνωστὸν τοῦ Θεοῦ χεχτηµένην Ἰουδαίαν; Aux τί δὲ 


* Rom. 11, 98, 99. 


11. ο ibid. ** ibid. 12." 1sa. Lu, 9. 


— 


Abraham, filios ejus esse : non enim filii carnis , 
li filii Dei sunt, sed fllii promissionis, ii pro se- 
mine computantur ; cum audierit item illud Apo- 
stoli dictum, Non enim qui in manifesto, Judas 
est , neque qua in manifesto in carne est. circumci- 
sio ; sed qui in abscondito, Judaeus est : et circumcisio 
cordis in spiritu, non lillera, cujus laus non ex ho- 
minibus, sed ex Deo est ; ac rursum, Nos enim 
sumus in circumcisione qui in spiritu Dei servimus , 
neque in carne confidimus '* ; cum consideraverit 
etiam illud, Respicite Israel secundum carnem *', 
utpote scilicet alio exsistente, qui non secundum 
carnem , sed secundum spiritum verus lsrael est ; 
hzc edoctus , verum Israelem admittet eum qui ex 


B opere demonstratur. Nomen porro accipitur pro eo 


e 


9 Philipp. i11, δ. ** [ Cor. x, 18. 
9 105. 1, 28. 9 Isa. xix, 19. 


qui videt Denm ; ergo virum perspicacem, notitia 
preditum et doctum , solum esse verum Israelem 
declarabit , qualem hzc sententia prodit dicens, 
In Israel magnum nomen ejus, Evincit vero Judzum 
Israelis nomine dignum non esse propheticus ser- 
mo , qui ipsos respicit et sic habet : Ve genti pec- 
cairici , populo pleno peccatis ** ; et, Audite verbum 
Domini, principes Sodomorum : attendite legi Dei , 
populus Gomorrhe '*. Quemadmodum etiam qui de 
gentibus dicit, ab oriente sole usque ad occiden- 
tem, gloria celebrari nomen suum in gentibus ; et 
in omni loco , ait, Lymiama offertur nomini meo et 
sacrificium mundum "* ; ac rursum, Quia magnum 
est nomen meum in gentibus  ; aperte declarat posse 
gentes Israel esse , siquidem in Israel magnum no- 
men ejus. Judzis vero dicebatur : Vos autem profa- 
natis illud **, videlicet nomen Dei. Rursumque illis 
dictum est : Propter vos semper nomen meum blas- 
phema(ur in gentibus "'. Si itaque hzc Scriptura 
docet illum esse lsraclem penes quem nomen Dei 
celebratur, ex jam dictis manifestum fuerit qui 
vere et proprie Israel vocandus sit. Proportione 
quadam de Judzxa idem intelligas. Nam ubi cogni- 
tio Dei est, ibi Judxa exsistit. Quod his verbis 
Scriptura declarat : Notus in Judaea Deus. Quod 
si id non in Judza , sive in Palzstinorum terra re- 
peritur, cum multa ibi idololatria fuerit, quando 
olim Judei idola colebant, ita ut prophetze ipsos 
cozrguerent ac dicerent, Nam secundum numerum 
civitatum tuarum erant dii tui, Juda , et secundum 
swmerum biviorum — Jerusalem sacrificabant | ipsi 
Baal **, qui fieri potest hanc dici Judeam quz no- 
titiam Dei obtineat ? Cur item non dicas JEgyptio- 
rum regionem eo vocabulo dignam, de qua dictum 
est, Et erit altare Domino in terra /£gypti '* ; ac 
rursus, Et notus erit Dominus /Egyptiis ? Nam si 
penes eos quibus notus est Deus Judza reperitur, 
quid impediat quominus omnes qui cognitionem 
Dei acceperunt in Judza esse dicantur ? Quare con- 
sequenter ad isthz:ec, Ecclesia Dei per totum orbem 


9? Ίνα 1, 4... '* ibid. 10. 


** Malach. t, 





$7$ EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 880 


«onstituta , in qua qui est super omnia Deus notus A οὐχ ἂν εἴποις τὴν Αἰγυπτίων χώραν ἀξίαν τῆς προσ- 
est , Judea congruenter dici possit. Neque aberres — »yoplac, περὶ ἧς εἴρηται' Kal ἔσται θνσιαστήρεον 
$i dicas Judzam esse, totam divinitus inspiratam τῷ Κυρίῳ ἐν χώρᾳ Αἰγύπτον' χαὶ αὖθις' Kal Υνω- 
et Judaicam scripturam, qus oeu possessio et am- οστὸς ἔσται Κύριος τοῖς Αἱγυχτίοις; El γὰρ map" 
bitus veri Israelis nuncupari potest, quia in ipsa — ol; γνωστός ἐστιν ὁ θεὸς παρὰ τούτοις xal fj "Iou&ata 
cognitio Dei continetur. Pari itaque modo vera Ju- — tuyyá&vet, τί τὸ χωλῦον μὴ πάντας τοὺς τὴν γνῶσιν 
dza et verus israel intelligatur. ἀνειληφότας τοῦ θεοῦ ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ εἶναι λέγεσθαι; 
Τούτοις οὖν ἀναλόγως xai ἡ καθ ὅλης τῆς οἰχουμένης Ἐχχλησία θεοῦ, ty ᾗ ὁ ἐπὶ πάντων θεὸς γνωστὸς 
ὧν τυγχάνει, Ἰουδαία τε εὐλόγως ἂν ῥηθείη. Οὐκ ἂν δὲ ἁμάρτοις Ἰουδαίαν εἶναι λέγων πᾶσαν τὴν θεό- 
πνευστον xài Ἰουδαϊχὴν Γραφὴν, κτῆμα οὖσαν xal ὡς περίχωρον τοῦ ἀληθινοῦ Ἱσραὴλ, διὰ ιτὸ τὴν γνῶ- 
σιν τοῦ θεοῦ ἓν αὐτῇ περιέχεσθαι. Οὕτω μὲν οὖν dj ἀληθινὴ Ἰουδαία καὶ ὁ ἀληθινὸς Ἱσραὴλ νοηθήσεταε 


κατὰ τὸν ὅμοιον τρόπον. 


Vegas. 5. "Perpendas vero quomodo factus est in 
paee locus ejus, et habitatio ejus in Sion. Nam si 


Νοῄσεις δὲ ὅπως ἐγεν ήθη ἐν εἱρήνῃ ὁ τόπος αὖ- 
τοῦ, καὶ τὸ κατοικητήριον αὐτοῦ ἐν Σιών. El μὲν 


loeus ille, quem Jud:xi in honore habebant , bellis B TÀp ὁ παρὰ ἸἹουδαίοις τιμώμενος τόπος ἀπόρθητος 


et vastationibus non obnoxius fuisset, merito Ju- 
d»is concedi posset eum ipsum esse locum a 
Scriptura indicatum. Quod si ille a fundamentis 
dirutus et szepe captus ab hostibus fuit, et tamen 
Jocus ejus in pace esse dicatur, non sane possit 
revera putari locus Dei esse, qui plerumque ab ini- 
micis debellatus sit. Quare jam non dicit, in Jeru- 
salem, ne quis laberetur Judaicam urbem esse 
cogitando ; sed loco illius veram sententiam sic 
expressit, Factus est in Salem locus ejus. Salem 
vero paz explicatur: quare apud Septuaginta In- 
terpretes dictum est, Factus est in pace locus ejus. 
Si igitur animx omni prorsus bello liberz in pro- 
sgperitate, quiete et tranquillitate degentes, in terra 


xdi ἀπολέμητος πεφύλακτιδ, λόγον εἶχε συγχωρεῖν 
Ἰουδαίων παισὶν αὐτὸν εἶναι νοµίζειν τὸν ὑπὸ τῶν 
Γραφῶν δηλούμενον’ εἰ δ' οὗτος μὲν Ex βάθρων &vnp- 
ται ἁλοὺς πολλάχις ὑπὸ πολεµίων, ky εἰρῆνῃ δὲ λέ- 
εται ὑπάρχειν ὁ τόπος αὐτοῦ. ox ἂν δύναιτο ἀληθεῖ 
λόγῳ νοµίξεσθαι τόπος εἶναι τοῦ θεοῦ ὁ πολλάκις ὑπὸ 
πολεµίων ἁλούς. Διὸ οὐδὲ ὠνόμασε νῦν, ἐπὶ τὴν 1ε- 
φουσαϊὴμ, ὡς ἂν uf) τις ἐχπέσοι ἐπὶ τὴν Ἰουδαϊκὴν 
πόλιν’ ἀντὶ δὲ ταύτης τὴν διάνοιαν τοῦ πράγματος 
παρέστησεν εἰπών Ἐγενήθη ἓν ΣαΛἡὴμ ὁ τόπος 
αὐτοῦ. Σαλημ δὲ ἑρμηνεύεται εἰρήνη' 06 παρὰ 
το Ἑθδομήχοντα εἴρηται' Ἐγενήθη ἐν εἰρήνῃ d 
τόπος αὐτοῦ. El μὲν οὖν xal ἐπὶ γῆς εὑρίσχοιντο 
Ψυχαὶ παντὸς ἠλευθερωμέναι πολέμου bv εὐσταθείᾳ 


reperiantur, jure dicantur ille Ίρους Dei esse, ut- C καὶ ἁταραξίᾳ καὶ γαλήνη διάγουσαι, εἰχότως ἂν 


pote qua Spiritum divinum in se capiant. Ideo de 
talibus dietum est, Inhabitabo in illis et inambu- 
labo , et ero illorum Deus , et ipsi erunt mihi popu- 
ius “ο. Quod si tales in terra perraro inveniantur ; 
cum contra in civitate Dei , coelesti Dei domicilium 
angelis, archangelis, divinis virtutibus, spiriti- 
busque sanctis frequentetur; jure dicat quispiam 
ibi locum Dei esse, et illam veram esse pacem, 
que Salem bic Hebraice nuncupatur. Quare Apo- 
slolus cum nosset eam dicebat : lila eero que sur- 
μπι est Jerusalem. libera est, que est mater. no- 
'stra *!. Nam Salem explicatur paz; Jerusalem vero, 
visio pacis : cujus lares in coelestibus divinisque 
virtutibus exsistunt : in quibus Deus ipse ambulat , 
"wtpole qus ejus deitatem capere valeant. Deinde 
dicitur : Et habitatio ejus in Sion. Postea subjun- 
gitur : — Vrns. 4. Ibi confregit potentias arcuum, 
telum , gladium et bellum. Hic rursum, si in sen- 
sibili et terrena Sion hzc gesta essent , non es- 
set causa invidendi Judzis sic explicare volenti- 
bus; quod si ipsis rebus gestis contrarium appa- 
reat, quia in obsidione inimicorum diruta fuit ; 
necessarium est hic Sionem, quae cum pace con- 
gruat, intelligere, scilicet Ecclesiam Dei ; vel etiam 
eelestem illam de qua divinus Apostolus hxc de- 
claravit : Accessistis ad Sion montem , et civitatem 
Dei viventis, Jerusalem celestem , et multorum mil- 


* € Levit. xxv', 12. *! Galat, iv, 26. . 


λεχθεῖεν xal αὗται τόπος τοῦ Θεοῦ, ὡς ἂν χωρητικαὶ 
οὖσαι θείου Πνεύματος. Διὸ περὶ τῶν τοιούτων εἴρη- 
ται τὸ, Ενοιχήσω àr αὐτοῖς καὶ ἐμπεριπατήσω, 
xal ἔσομαι αὐτῶν θεὸς, xal αὐτοὶ ἔσονταί poc 
«λαός. El δὲ σπανίως μὲν εὑρίσκοιντο ἐπὶ γῆς τοιοῦτος, 
ἐν δὲ τῇ xav' οὐρανὸν χρηματιξούσῃ θεοῦ πόλει 
πληθύει τὸ τοῦ θεοῦ οἰχητῆριον, &v ἀγγέλοις, χαὶ ἀρχ- 
αγγἑλοις, xat θείαις δυνάµεσι, xal πνεύµασιν ἁγίοις" 
εἰχότως τὸν τόπον τοῦ Θεοῦ Tap ἐχείνοις εἴποι ἄν εις, 
κἀχείνην εἶναι τὴν εἰρήνην ἀληθῶς Σαλὴμµ ἐνταῦθα 
κατὰ τὴν Ἑδραϊκὴν φωνὴν ὠνομασμένην. Au καὶ ὁ 
Απόστολος ταύτην εἰδὼς ἔλεγεν' Ἡ δὲ dro Ἱερουσα- 
Ahp ἐλευθέρα ἐστὶν, ἥτις Σστὶ µήτηρ ἡμῶν. Za 


D μὲν γὰρ ἑρμηνεύεται εἰρήνη, Ἱερουσαλὴμ δὲ ὅρα- 


Cic εἰρήνης' $6 τὸ ἐφέστιον ἓν ταῖς xav' οὐβανὺν 
θείαις τυγχάνει δυνάµεσιν’ ἐν alc ὁ θεὸς αὐτὸς ἑἐμ- 
περιπατεῖ, χωρητιχαῖς οὔσαις τῆς αὑτου θεότητος. 
Ἑξης τούτοις λέγεται Καὶ τὸ κατοιχητήριον αὐτοῦ 
àv Σιών. Ἑἶτα συνάπτει φάσχων ὁ λόγος 'Exsi 
συνέτριγε τὰ χράτη τῶν τόξων, ὅπ.1ον καὶ ῥομ- 
galax καὶ zóAsuor. Καὶ ἐνταῦθα πάλιν εἰ μὲν ἐπὶ 
τῆς αἰσθητῆς xal ἐπιχείου Σιὼν ταῦτα πέπραχτα, 
οὐδὲ ἔδει φθονεῖν Ἰουδαίοις οὕτως ἐχδέχεσθαι βονλο- 
µένοις. εἰ δὲ πᾶν τοὺναντίον ἐξ αὐτῶν ὁρᾶται τῶν 
πραγμάτων, διὰ τὸ ἠρημῶσθαι τὴν Σιὼν kx τῆς τῶν 
πολεμίων πολιορχίας, ἀνάγχη τῇ ἀποδοθείσῃη εἰρήνη 
καταλλήλως xai τὴν Σιὼν ἐχλαμθάνειν, foc τὸν 


J 


$8 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


882 


Ἐκχλησίαν τοῦ Θεοῦ, 3| τὴν ἑπουράνιον, fiv 6 θεῖος A lium angelorum frequentiam , et Ecclesiam primiti- 


λπόστολος παρίστη λέγων Προσεληἀύθατε Zuov 
δρει, καὶ πὀ ει θεοῦ ζῶντος "IepovcaAhp &xovpa- 
vip, καὶ µυριάσιν ἀγγέϊων παγηγύρει, καὶ Ἐκ- 
xAncig xputotóxov ἁπογεγραμμέγων ἐν οὔρα- 
voic. Ἑνταῦθα γὰρ μηδεμιᾶς ἁμαρτίας ἑνεργούσης, 
Μηδέ τινος ὑφεστῶτος φυχῶν πολεμµίου, συντέτριπται 


vorum qui conscripti sunt in calis **. Hic enim nullo 
peccato vigente , nulloque animarum inimico exsi- 
stente, potentie arcuum contritz sunt , telum et 
gladius ablata sunt, ita ut de iis qui illa man- 
sione dignati sunt dicatur, Abscessit dolor, trisii- 
lia et gemitus **. 


«à χράτη τῶν τόξων, ἀνῄρηταί τε ὅπλον xal ojala: ὡς λέγεσθαι περὶ τῶν καταξιουµένων τῆς ἑκεξ 


διατριδῆς Απέδρα ὀδόνη καὶ «λύπη καὶ στεγαγµός. 


ΦωτίῶΏις σὺ θαυμαστῶς ἀπὸ ὀρέων» αἱωνίων, 
ἑταράχθησαν οἱ ἀσύνετοι τῇ καρδἰᾳ. Ἑφόδρα ἆχο- 
λούθως, μετὰ τὸ παραστῆσαι τὸν τόπον τοῦ θεοῦ, δι- 
δάσχει, ὅτι ἀποχέχλεισται εἴσω τοῦ τόπου αὐτοῦ τὰ 
ἀγαθά; ἀχτῖνας δ' ὥσπερ ἐχπέμπει χαὶ ἐπὶ τοὺς ποῤ- 
ῥωτάτω. Διό φησι’ Φωτίᾶις σὺ θαυμαστῶς ἀπὸ 
ὀρέων αἰωγίων. Tiva δὲ ἣν τὰ αἰώνια ὄρη, ἀλλ᾽ 1 
Σιὼν xai 4 Σαλὴμ, τὰ διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἆποδο- 
θέντα; “Ανωθεν γοῦν ἀπὸ τῶν οὑρανίων ὑψωμάτων, 
ὥσπερ ἐκ «wüv αἰωνίων ὁρῶν, τὰς αὐγὰς τῶν τῆς 
θεότητος αὐτοῦ μαρμαρυγῶν, χαὶ μέχρι τῶν ἐπὶ γῆς 
ἐχπέμπων, φωτίζει τὰς τῶν ἀξίων ψυχὰς, χαταλάµ- 
πων αὐτὰς τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ Πνεύματι. ταύτας μὲν οὖν 
φωτίζει’ τοὺς δὲ ἀναξίους τῶν φώτων αὐτοῦ mpovola 
τῆς δικαιοχρισίας αὐτοῦ μµετερχόμενος θορυδεῖ. Διὸ 
ἐπιλέχει' Ἐταράχθησαν πάντες οἱ ἀσύνετοι τῇ 
καρδἰᾳ. ᾿Ασύνετοι γὰρ ἀληθῶς ὄντες τῇ καρδίᾳ, fj 
χατὰ τὸν Σύμμαχον, ὑπερήφανοι τὴν καρδία», οὐ 
παρεδέξαντο τοῦ φωτὸς τοῦ θεοῦ τὰς μαρμαρυγὰς, 


Vens. 5. Hluminas tu mirabiliter a montibus ater- 
nis, turbati sunt insipientes corde. Admodum conse- 
quenter, postquam locum Dei declaravit, docet non 
intra locum hujusmodi concludi bona; sed eum ceu 
radios exinde emittere ad eos qui longissime siti 
sunt. Quamobrem ait : Jilluminas tu mirabiliter a 
montibus cternis. Quinam montes illi eterni, nisi 
Sion et Salem, de quibus superius actum ? Ex su- 
pernis igitut et coelestibus cacuminibus, ceu ex 
eternis montibus, deitatis suz radios ad terrige- 
nas usque emittens, eorum qui digni sunt animas 
illustrat Spirituque sancto suo illuminat. Has, in- 
quam, illuminat ; suo autem lumine indignos justi. 
judicii sui providentia invadens conturbat. Quamob-. 
rem subdit, Turbati sunt omnes. insipientes corde. 
Nam cum revera insipientes corde ; sive secundum . 
Symmachum, superbi corde, essent, divine lucis. 
radios non exceperunt, ideo turbati sunt. lidem 
vero ipsi postquam dormierunt somuum suum, nihil. 


διὸ ἑταράχθησαν. Οἱ δ᾽ αὐτοὶ, καὶ ὑπνώσαντες τὸν ϱ invenerunt in. manibus. suis, quia virf divitiarum 


ὕπνον αὐτῶν, οὐχ εὗρον οὐδὲν iv ταῖς χερσὶν 
αὐτῶν, ἄνδρες ὄντες π.Ιούτου. Πρὸς βραχὺ γὰρ 
ὀνειρώξαντες τῇ τοῦ θνητοῦ βίου φαντασίᾳ, καὶ μέγα 
Φρονήῄσαντες ἐπὶ πλούτῳ, ἑνόμιζόν τινες εἶναι, χατεν- 
τρυφῶντες ταῖς &mb τοῦ πλούτου ποριζοµέναις αὐ- 
τοῖς ἡδυπαθείαις. ὡς δὲ τοῦ ὕπνου διεγρηγόρησαν, 
µεταστάντες τοῦ παβόντος βίου, εὗρον ἑαυςοὺς οὐχ 
ἔχοντας οὐδὲν, οὐδέ τι ταῖς χεραὶ χρατοῦντας. Διὸ 
λέλεχταί που Mi) φοδοῦ ὅταν π.ἱουτήσῃ ἄνθρω- 
πος, καὶ ὅταν απ.Ἰηθυνόῇ ἡ δόξα τοῦ olxov αὐ- 
τοῦ" ὅτι οὐκ ἐν τῷ ἀποθνήσκευ αὐτὸν λήψεται 
τὰ πάντα, οὐδὲ συγκαταδήσεται αὐτῷ ἡ δόξα 
αὐτοῦ. Ἔνθεν εἰχότως οἱ ἀληθῶς ἀσύνετοί τῇ xap- 
δίᾳ ἐταράχθησαν ἀπὸ ἐπιτιμήσεως τοῦ θεοῦ "Ia- 


erant. Nam cum ad breve tempus in mortalis viLse- 
phantasia dormitassent, et altum de divitiis sape- 
rent, rati se aliquid esse, in voluptatibus, quas 
sibi divitizz conciliabant, demersi sunt. Experrecti 
autem, atque ex hac vita translati, sese nihil ha- 
bentes, nec quidpiam manibus tenentes deprehen- 
derunt. Quare alicul dictum est ** : Ne timueris cum 
dives factus fuerit homo, el. cum wnultiplicata fuerit 
gloria domus ejus; quoniam cum interierit non sumet: 
omnia, neque descendet cum eo gloria ejus. Unde nec 
immerito illi vere insipientes corde turbati sunt ab 
increpatione Dei Jacob ; sive, secundum Symmachum,. 
a fremitu [comminatione|]. Tunc enim sententiam 
justi judicii Dei subeuntes, merito turbabuntur,. 


κὠώδ' 1| κατὰ τὸν Σύμμαχον, ἀπὸ ἐμδριμήσεως": τὸ D quia dormitaverunt conscensis equis suis, videlicet: 


τηνικαῦτα γὰρ ὑπὸ ἀπόφασιν γενόµενοι τῆς τοῦ Θεοῦ 
διχαιοχρισίας, ταραχθήσονται εἰχότως, ἐπειδήπερ 
ἑνύσταξαν ἐπιθεδηχότες τοῖς ἑαντῶν ἵπποις, δηλαδη 
τοῖς ἀχολάστοις σώμασι' δἑέον ἐγρηγορέναι χαὶ νῄφειν, 
μνημονεύοντας θείου προστάγµατος λέχοντες ' Γρη- 
γορεῖτε, ὅτι οὐκ οἴδατε τὴν ἡμέραν οὐδὲ τὴν 
ὅραν. Οἱ δὲ ἑνύσταζον xai Όπνωσαν ὕπνον αὐτῶν, 
ὀνείροις χαὶ φαντάσµασιν ἐχδοθέντες, ἵπποις τε θη- 
λυμανέσι τοῖς αὐτῶν σώμασι χρησάµενοι. Οὗτοι τοι- 
Ὑαροῦν πάντες οἱ ποτὲ μὲν λεγόμενοι ἀσύνετοι τῇ 
xapbla, ποτὸ δὲ ἄνδρες τοῦ πλούτου, νυνὶ δὲ ἐπιδε- 
θηχότες τοὺς ἵππους, τέως μὲν xat τὴν θνητὴν 
ζωὴν ἑνύσταξαν, $ χατὰ «bv Σύμμαχον, ἐκαρώθη- 


lascivis corporibus ; cum oportuisset vigilare et so-- 
brie agere, memores divini praecepti dicentis : Vigi-- 
late,quia nescitis diem, neque horam **, Illi vero dor 

mitabant, et dormierunt somnum suum, somniis et: 
phantasiis dediti, equisque lascivis ,, corporibus. 
nempe suis usi. Hi itaque omnes qui, modo insi-. 
pientes corde, medo viri divitiarum, nunc ascen-. 
dentes equos vocantur, dura in presenti vita de-. 
gerent, dormitaverunt; sive secundum Symmachum, 
soporali sunt, sopore et ebrietate animz depressi. 
Deinde vero, dormierunt somnum suum, vanis phan- 
tasiis dediti; ac demum expergefacti, turbati sunt. 
ab increpatione Dei Jacob. Hic porro crat Servator 


* Hebr. xi, 92. 1a, 11, 0. " Psal, συν, 17, 18. " Matth, xav, 15. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ill, — EXECETICA. 


$84 


noster, Dei Verbum, qui ipsi Jacob Deus visus A σαν, χάρῳ xal µέθῃ φυχῆς περιξενεχθέντες" εἴτα Sk 


fuisse in Scriptura fertur : quique judicium in om- 
nes à Patre accepit. 


ὕπνωσαν ὕπνον αὐτῶν, Φφαντασίαις µαταίαις ix- 
δοθέντες * καὶ τέλος διυπνισθέντες, ἑταράκθησαν ἀπὸ 


ἐπιτιμήσεως τοῦ Θεοῦ Ἰαχώθ. Οὗτος δὲ ἦν ὁ ἡμέτερος Σωτὴρ, ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ τῷ Ἰαχὼδ ἀναγεγραμ- 
Μένος ὤφθαι θεδς, ὁ τὴν χατὰ πάντων χρἰσιν παρὰ τοῦ Πατρὸς ἀναδεδεγμένος. 


Vkns. 8. Tu terribilis es, et quis resistet tibi ? ex tunc 
ira tua. lis qui divine lucis radios excipere nolunt, 
terribilis esse dicitur. Quapropter sic superius ip- 
sum Deum alloquebatur, J/luminas tu mirabiliter a 
montibus eternis; nunc autem eidem ait : T« ter- 
ribilis es, et quis resistet tibi? Ipse itaque et lucis 
largitor, et terribilis est ; iis scilicet qui in dextera 
sunt, lucis administrator; iis qui in sinistra, ter- 
ribilis, quibus etiam dicet : Abite in ignem aternum, 


Σὺ go6spóc sl, xal τίς ἁντιστήσεταί σοι; ἆπὸ 
τότε ἡ ὀργή σου. Τοῖς μὴ βουληθεῖσι τοῦ θείου qut- 
τὸς τὰς αὐγὰς παραδέξασθαι φοδερὸς εἶναι λέγεται. 
Διὸ ἀνωτέρω μὲν αὑτῷ προσεφώνει τῷ θ5εῷ λέγων - 
Φωτίξλις σὺ θαυμαστῶς ἀπὸ ὀρέων αἰωνίων * νυνὶ 
δὲ τῷ αὑτῷ, EU φοδερὸς el, καὶ εἰς ἁγτιστήσεταί 
σοι; Οὐχοῦν ὁ αὐτὸς xal φωτὸς πάροχος, xat cobs- 
ρὸς τυγχάνει ' τοῖς μὲν δεξιοῖς φωτὸς χορητὸς, τοῖς 
δὲ ἀριστεροῖς φοδερὸς, οἷς δῇ καὶ φήσει' Πορεύεσθα 


paratum diabolo ei angelis ejus **. Deinde subdit, Ez B εἰς τὸ πὂρ τὸ αἰώγιον τὸ ἠτοιμασμένον τῷ δια» 


(nc ira (ua. Ex tune, a quonam tempore, nisi a 
que dormitaverunt qui ascenderunt equos, et dor- 
mierunt somnum suum insipientes corde ? Ex eo 
namque tempore sibi ipsis thesaurizaverunt iram 
jn die irc; ita ut ipsis dicatur : 1te ad lumen ignis 
vesiri, et ad. (lammam quam accendistis *.. Singuli 
namque quo tempore peccant, ex eo iram sibi thesau- 
rizant : siquidem per iram intelligitur supplicium pec- 
cantibus reconditum. Deinde vero dicitur : —Vzns. 9. 
De celo auditum fecisti judicium. Accuratius animad- 
vertas, non dictum fuisse, fecisti, sed, auditum fe- 
cisti. Antequam enim judicii tempus eveniat iis qui 
ante judicium mortalem vitam obiere, per divinas 
Jectiones, sermones de divino judicio ipsos audire 
fecit. Sed nunc quidem futurum judicium de ccelo 
auditum fecit : superveniente autem justi judicii 
Dei tempore (VEns. 10), terra, inquit, tremuit et quie- 
vit, cum exsurgeret in judicium Deus, ut salvos (a- 
cerel omnes mansuetos terre. Aperte autem his decla- 
rat, qui? sit judicii causa ; uti acilicet salvos faceret 
mansuctos terrz. Nam de impiis dictum est : Non rc- 
surgent impii in judicio, neque peccatores in concilio 
justorum. Quoniam novit Dominus viam justorum, et 
iter impiorum peribit **. Cum surrexerit itaque Deus 
in judicium, ut salvos (aciat omnes mansuetos 
terra, terra tremet et quiescet. Nam mansueti qui- 
dem salutem obtinebunt ; alii autem, ire traden- 
tur. Reliqua vero terra, et qui medio in statu ver- 
santur, assumpto Dei timore a perturbatione quie- 
Scent.— Vens. 11. Quoniam cogitatio hominis con- 
fitebitur tibi, et reliquie cogitationis diem festum 
agent iibi. Et hoc ait futurum esse cum exsurget 
in judicium Deus, ut salvos faciat omnes mansue- 
tos terr? ; quid aliud id fuerit, quam quod cogitatio 
kominis confitebitur tibi * Omnis quippe lingua, om- 
nis hominum cogitatio mentisque perceptio tempore 
judicii confitebitur Deo, quando occulta hominum 
revelabuntur. Et reliquie, inquit, cogitationis diem 
festum. agent tibi. Quid porro fuerit illud, reliquie 
cogitationis, nisi ratiocinium omni prava cogita- 
tione purgatum? simile iis de quibus dictum est : 
Reliquim secundum electionem gratie facte sunt **. 


** Matth. xxv, 41. *' Isa. c, 11. 


** P«al. 1, 5.6. 


60.4 xal τοῖς áyyéAoic αὐτοῦ. Εἶθ᾽ ἑξῆς Exioéper 
Απὸ τότε ἡ ὁργή σου. 'Amb τότε δὲ, πότε, ἀλλ᾽ 
ἡ ἀφ᾿ οὗ ἑνύσταξαν οἱ ἐπιδεδηχότες τοὺς ἵππους, 
καὶ ὕπνωσαν ὕπνον αὑτῶν οἱ ἀσύνετοι τῇ καρδίᾳ; 
"EE ἐχείνου γὰρ αὐτοὶ ἑαυτοῖς ἐθησαύρισαν ὑργὴν Ev 
ἡμέρᾳ ὀργῆς ' ὡς λέγεσθαι πρὸς αὐτοὺς) Πορεύεσθε 
τῷ φωτὶ τοῦ πυρὸς ὑμῶν, καὶ τῇ φλογὶ d &£- 
εχαύσατε. Ἔχαστος γὰρ xa0' ὃν xatpbv ἁμαρτάνει, 
ἁπὺ τότε ὀργὴν ἑαυτῷ θησαυρίζει’ ὀργῆς νοουµέντς 
τῆς τοῖς πλημμελοῦσι τεταμιευµένης τιμωρίας. "EET 
δὲ εἴρηται. Ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἠἡκούτισας xplotr. 
Ἡρόσχες δὲ ἐπιμελῶς, ὡς οὐχ εἴρηται, ἐποίησας, 
ἀλλ' ἠχούτισας. Ip γὰρ ἐπιθῆναι τὸν τῆς χρίσεως 
χαιρὸν τοῖς πρὸ τῆς χρίσεως τὸν θνητὸν βίον διανύουσι, 
τοὺς περὶ τῆς χρίσεως λόγους ἀχουσθῆναι ἐποίησε διὰ 
πῶνθείων ἀναγνωσμάτων. ᾽Αλλὰ νῦν μὲν Ex τοῦ οὐρανοῦ 
ἀχουστὴν ἑποίησε τὴν µέλλουσαν κρίσιν ’ ἐπιστάντος 
δὲ τοῦ καιροῦ τῆς τοῦ θεοῦ δικαιοχρισίας, Γη, φη- 
σὶν, ἐφοδήθη xai ἠσύχασεν ἐν τῷ ἁναστηναι elc 
χρίσιν τὸν θεὸν, τοῦ σῶσαι πάντας τοὺς πραεῖς 
τῆς γῆς. Σαφῶς δὲ παρίστησι διὰ τούτων ὁ λόγος τὸ 
αἴτιον τῆς χρίσεως ''ὑπὲρ γὰρ τοῦ σῶσαι τοὺς πραεῖς 
τῆς γῆς. Περὶ γὰρ τῶν ἀσεθῶν εἴρηται’ Ovx dv 

στήσονται ἀσεδεῖς ἐν κρἰσει, οὐδὲ ἁμαρτω.οὶ ἂν 

βου.1ῇ δικαἰων" ὅτι γινώσχει Κύριος ὁδὸν δικαίων, 
καὶ ὁδὸς ἀσεθῶν ἀπολεῖται. ᾿Αναστάντος τοίνυν τοῦ 
θεοῦ εἰς χβίσιν ὑπὲρ τοῦ σῶσαι πάντας τοὺς πραεῖς τῆς 
γῆς, Υἡ φοθηθήσεται καὶ ἠσυχάσει. Οἱ μὲν γὰρ πραεῖς 
τεύξονται τῆς σωτηρίας, οἱ δὲ τῇ ὀργῇ παραδοδήσον- 
ται" ἡ δὲ λοιπὴ vij xat οἱ τὴν µέσην εἰληφότες xa- 
τάστασιν παύσονται τῆς ταραχῆς τὸν θεῖον ἀνειληφό- 
τες φόδον. "Ort ἐνθύμιον ἀνθρώπου ἑξομολογήσε- 
val σοι, καὶ ἑγκατάλειμμα ἐνθυμίου ἑορτάσει σοι. 
Καὶ τοῦτό φησιν ἔσεσθαι ἐν τῷ ἀναστῆναι τὸν θεὸν 
εἰς χρἰσιν, τοῦ σῶσαι πάντας τοὺς πραεῖς τῆς γῆς. Τί 
δὲ τοῦτο ἡ, ἐνθύμιον ἀνθρώπου ἐξομολογήσεταέ 
σοι; Πᾶσα γὰρ γλῶσσα xoY πᾶς λογισμὸς xai ἐνθύ- 
µησις ἀνθρώπων ἑξομολογήσεται τῷ Grip χατὰ τὸν 
τῆς κρίσεως χαιρὸν, ὅτε τὰ χρυπτὰ τῶν ἀνθρώπων 
φανερὰ γενῄήσεται. Καὶ ἐγκατάΊειμμα δὲ, qnot, ἐν- 
θυµίου ἑορτάσει σοι. Τίδ' ἂν γένοιτο ἐγκατά ἔειμμα 
ἐνθυμίου Ἡ ὁ χεχαθαρµένος ἀπὸ πάσης πονηρᾶς ἓν- 


* Rom. x1, 5. 


885 C 


θυµήσεως λογισμός; ὅμοιος Gy Ex£tvo.s : 
ται” Δεῖμμα xat! ἑχ.1ογὴν χάριτος Té 
γοῦν αὐτὸς ἐγχατάλειμμα ἐνθυμίου ὦ 
ἑορτάσει τότε, ἅτε δὴ χατὰ χαιρὸν τὰ 
ἀπολαθὼν τῆς οὑρανίου βασιλείας. 
Εὔξασθε καὶ ἁπόδοτε Κυρίῳ τῷ 6: 
ὑμῶν, πάντες οἱ xóxAq αὐτοῦ. τῷ 
ἁραιρουμένῳ πνεύματα ἀρχόντων, 
παρὰ τοῖς βασιἂεῦσι τῆς γῆς. Συντελ 
τῆς χρίσεως τοῦ Θεοῦ λόγον, capat 
πᾶσιν ἡμῖν προστάττει εὔχεσθαι, χαὶ à 
plo τῷ θεῷ ἡμῶν τὰς εὐχάς . dc ἔτι ' 
χατὰ τὸν ἐνεστῶτα βίον, ἀναγχαίως coi 
ραινεῖ. Εὐχὰς δὲ τὰς ἐπαγγελίας eto, 
διὸ λέλεχται ' ᾿Εὰν εὔξῃ εὐχὴ», μὴ 2 
ovra, ἁγαθὺν τὸ μὴ εὔξασθαι, ἢ 
xal μὴ ἀποδοῦναι. Ἕκαστος τοίνυν ' 
ἑαυτοῦ πρόθεσιν χαὶ τὴν οἰχείαν bx: 
εὐχὴν ἀποδιδότω, μεμνημένος τοῦ fis 
τῷ θεῷ θυσἰαν αἱνέσεως, xal ἁπόξ 
τὰς εὐχάς σου " xal éxixdAscal µε i 
ψεως, xal ἐξε1οῦμαί σε, xal δοξάσει 
οὖν, φησὶν, εὔξασθε xal ἁπόδοτε. "E 
ρὺς £v ᾧ πάντες οἱ χύχλῳ αὐτοῦ οἴσου 
γὰρ τὸν τῆς βασιλείἁς αὐτοῦ χαιρὸν / 
σεῖς xal γῆσοι δῶρα προσάξουσι, fi 
6ων καὶ Za6à δῶρα προσοἰσουσι, x 
σουσυ αὐτῷ πάντες οἱ βασιεῖς 1 
γοῦν χαθηµένῳ ἐπὶ θρόνου δόξης αὖι 
σουσι πάντες μετὰ δώρων ' τουτέστι, 
φέρεται ἕχαστος χαρπῶν. Διόπερ t 
ἐστιν, ἐντεῦθεν δη παραινεῖ εὔξασθα 
ναι’ ὡς ἂν, τοὺς ἑαυτῶν θησαυροὺς ' 
χατὰ κχαιρὸν αὐτῷ προσχοµίσωµεν, 0 
τῶν χυχλούντων αὐτοῦ τὸν θρόνον. άν 
αὑτοῦ προσοἰσουσιν αὐτῷ δῶρα, φοδερ 
πλήσιάζουσιν αὐτῷ, μηδὲ τὰ δῶρα πρ 
ἐπιλέγεται' TQ φοδερῷ καὶ ἆφαιρουμ 
ἀρχόντων, φοθερῷ παρὰ τοῖς βασω 
Τὸ γὰρ, Ob μὴ καταμείγῃ τὸ πγεῦµι 
vlobc ἀνθρώπων, λεχθήσεται χαὶ Es 
ποτε μὲν ἀρχόντων καὶ Ἱγουμένων y 
καὶ Πνεύματος ἁγίου καταξιωθέντων 
βιωσάντων τῆς χάριτος. ἀφ᾽ ὧν ἆφαιρε 
ὅπως, στερηθέντες αὐτοῦ, τῇ προς 
δότῃ, ἀραιροῦντι μὲν πγεῦμα "yep 
ΕΙΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΥΠΕΡ ΙΔΙΘΟΥΝ, 
ΑΣλΦ. OG. 
Φωγῇ µου πρὸς Κύριον ἐχέκραί 
πρὸς τὸν θεὸν, xal προσέσχε pot. 
εἴρηται ὁ φαλμὸς, ἀνήνεχται δὲ εἰς 
Ἰδιθοὺμ, ὑπὲρ οὗ τὰ ἑμφερόμενα τῷ € 
τετο. "Oücv ὁ Σύμμαχος, Διὰ Ἰδιθο 
Aag, Ἐπὶ Ἰδιθοὺμ, ἠρμήνευσαν. | 
Ασάφ, τοὺς μετὰ χεῖρας λόγους συ 
διδά σχαλος μαθητῇ ἐμμελετᾷν τῷ "Ià 
χεν ' fj ὥσπερ Ιατρὸς τῷ θεραπείας. 


19 Eccle. v, 9, &...! Psal. αχ, 





887 


EUSEBIT CASARIENSIS OPP. PARS Ifl. — EXEGETICA. 


pharmacum ad levamen morbi zgro offert. In su- A piov φάρµαχον ἐπὶ τὸ χρήσασθαι αὐτῷοχαὶ ὠφελεῖ- 


perioribus autem pro eodem viro ipse David modo 
psalmum, modo cantieum scripsit. Quare in psalmo 
xxxvin sic habet inscriptio : 7n finem pro Iduhum, 
canticum ipsi David. Quod vir iste Davidi οἱ Asapho 
squalis fuerit, narrat Scriptura Paralipomenon 
uli superius commonstravimus. Mibique videtur 
Jdicbum doetrina de Providentia opus habuisse, 
quia ex hominibus multos videret impios, superbos. 
et arrogantes, divitiis οἱ ampla re familiari luxu- 
riantes; ac vice versa justos abjectos et ab impiis 
oppressos. Vero simile iyitur est illum hxc zgre 
tulisse, eaque de re tum Davidi tum ipsi Asaph 
verba fecisse, qualia ex antiquis alii proferebant : 
Cur impii prospere agunt, et in divitiis consenuerunt ? 
Semen eorum pro voto : pueri eorum, [ndentes, assa- 
mentes psalterium et. eitharam. Dicit autem Domino : 
Abscede a me : vias tuas scire nolo'*. Hzc ut verisi- 
mile est et similia quzrenti Idithum, modo David, 
modo Asapb, quasi magistri οἱ medici, ad eam 
psi elevandam opinionem, doctrine verba trade- 
bant. Quapropter in xxxvii eum ad talia dicenda 
jnstituebat : Dixi : Custodiam vias meas, ut non 
delinquam in lingua mea. Posui ori meo custodiam, 
eum consisterel peccator adversum me : obmutmi et 
hemiliatue sum εί silii, et οφίοτα, que suis locis 
explicavimus. In 1x1 autem eumdem ipsum his 
verbis edocuit: Nenne Deo subjecta erit anima mea? 
ab ipso enim salutare meum. Namet ipse Deusmeus 
et Salvator meus, susceptor meus non movebor am- 
plius. Quousque irrmitis in hominem, interficitis uni- 
versi. vos ? Quorum etiam mentem pro collata nobis 
gratia exposuimus. Consequenter Asaph eidem viro 
hoc in psalmo disciplinam tradit, ut in tentationi- 
bus hujusce vitz, atque in lis quc Ipse ex propbe- 
tiis abs se enuntiatis de impiurum insultu, deque 
populi Dei abjectione probe noverat, non turbare- 
tur, sed in hujusmodi angustiis ad Deum, ceu ad 
salutarem portum confugeret, ipsumque precibus 
sedulo compellaret, et ea diceret, qus ipsi, quasi 
magister in presenti psalrao offerebat. Qua susce- 
pta ille disciplina, anima sux hane medelam adhi- 
bebat, ad solatium suum his usus verbis : Voee mea 
ad. Dominum clamavi, voce mea ad Deum, εἰ inten- 


σθαι τὸν Üepaneuóp.evov* ἓν δὲ τοῖς ἔμπροσθεν ὑπὲρ 
τοῦ αὐτοῦ ἀνδρὸς ὁ Δαυῖὸ ποτὲ μὲν qóhv, mock δὲ 
Ψαλμὸν ἔγραφε. Διὸ ἐν μὲν τῷ λη΄ φαλμῷ ἐπεγέγρα-- 
πτο, Ele τὸ τέ.Ίος ὑπὲρ Ἰδιθοὺμ, ᾠδὴ τῷ Δαυϊδ. "Occ 
δὲ ὁ ἀν]ρ οὗτος συγχρονίσαι λέγεται τῷ) Δαυῖδ xat 
τῷ Ἀσὰφ, $ τῶν Παραλειπομένων παρίστησι Γραφὶς 
ὡς ἓν τοῖς ἔμπροσθεν ἀπεδείξαμεν. Καὶ pot δοχεῖ ὁ 
Ἰδιθοὺμ διδασχαλίας δεδεησθαι τοῦ περὶ Ἡρανοίας 
λόγου, διὰ τὸ συνοβᾷν ἐν τῷ τῶν ἀνθρώπον βίῳ πολ- 
λοὺς ἀθέους χαὶ ἀσεθεῖς ἑπαιρομένους xal µεγαλαυ-- 
χουµένους, πλούτῳ τε xal περιουσίᾳ ἐντρυφῶντας * 
διχαίους δὲ ἔμπαλιν ταπεινουµένους xal πρὸς τῶν 
ἁσεθῶν χαταπονουµένους. Εἰκὸς Υοῦν αὐτὸν ἐπὶ τού- 
τοις ἁποδυσπετεῖν, xal λόγους τινὰς χεχινηχέναι πρός 


B τε αὐτὸν τὸν Δαυῖὃ καὶ πρὸς τὸν ᾿Ασάφ, ὁποίους ἑκί-- 


νουνχαὶ ἕτεροι τῶν παλαιῶν, ὡς ὁ εἰπών' 'Irari ἆσε- 
6εῖς εὐθηγοῦσι, πεπα.ἰαίωνται δὲ καὶ ἐν α.1οὐτφ.» 
“Ὁ σπόρος αὐτῶν κατὰ /υχήν' τὰ δὲ παιδία ab- 
τῶν παίζοντα, ἀν αλαμδάνογτα γα τήριον καὶ πι- 
θάραν. Λέγει δὲ Kuplo* Απόστα ἀπ᾿ ἐμοῦ". ὁδούςφ 
σου εἰδέναι οὐ βού.λομαι. Τοιαῦτά τινα, ὡς εἰκὸς, 
ἑπαποροῦντι τῷ Ἱδιθοὺμ, ofa διδάσκαλοι καὶ ἰατροὶ 
ποτὲ μὲν ὁ Δαυϊδ, ποτὲ 66 ὁ ᾿Ασὰφ, διδασχαλίας πα- 
pstyov τῆς τοιᾶσδε δόξης θεραπευτιχάς. "Όθεν kv μὸν 
τῷ λη τοιάδε λέγειν αὐτὸν ἑδίδασχεν' Εἶπα. Φυλάξω 
τὰς ὁδούς µου τοῦ μὴ ἁμαρτάνευ" ἐν γ.ώσσῃ µου. 
Ἐθέμην τῷ στόματί µου φυακὴν ἐν τῷ συστη- 
γαι τὸν ἁμαρεωλὸν ἐγαντίογ µον ᾽ ἑκωφώθη» καὶ 
ἑταπειγώθην xal ἐσίγησα, καὶ τὰ τούτοις Enc: ἃ 
δη χατὰ τοὺς οἰχείους τόπους παραθέµενοι διεσαφῄσα- 
μεν. Ἑν δὲ τῷ ξα πάλιν ὁ αὐτὸς λέγων τὸν αὐτὸν 
ἐδίδασχεν' Οὐχὶ τῷ θεῷ ὑποταγήσεται ἡ ψυχή 
µου; παρ) αὐτοῦ γὰρ τὸ σωτήριόν µου. Kal γὰρ 
αὐτὸς θεός µου καὶ Σωτήρ µου, ἁντιλ]ήπτωρ pov, 
οὐ μὴ σα.λευθῶ ἐπιπαλεῖον. Ἔως πότε ἐπιτίθεσθα 
éz' ἄνθρωπον, φονεύετε πάντες ὑμεῖς; Καὶ ταῦτα 
δὲ ὁποῖον ἔχει νοῦν κατὰ τὴν δοθεῖσαν χάριν ἡρμή- 
νευται. Οἷς ἀχολούθως xal ὁ ᾿Ασὰφ διὰ τῶν μετὰ 
χεῖρας τῷ αὐτῷ ἀνδρὶ παραδίδωσι διδασχαλίαν τοῦ 
μὴ ταράττεσθαι Ev. τοῖς τοῦ βίου πεερατηρίοις, μηδὲ 
ἐν ol; ἔγνω Ex τῶν ἔμπροσθεν αὐτοῦ προφητειῶν 
περὶ τῆς τῶν ἀσεθῶν ἑπαναστάσεως, τῆς τε τοῦ λαοῦ 
τοῦ Θεοῦ ταπεινώσεως) χαταφεύγειν δὲ ὡς ἐπὶ λιμένα 


dit mihi. Eo, inquit, mode me eomposui, ut dignus p σωτήριον ἐν «al; τοιαῖσδε ἁμηχανίαις ἐπ᾿ αὐτὸν τὸν 


attentione Dei essem, quare intendit snihi. Talesque 
voces et clamores emisi, qui digni auditu Dei es- 
sent. Quamobrem seeundum Symmachum dicitur : 
Voce mea ad Deum, et clamante me ad Deum, au- 
ves suas prabwit. His docebatur ldithum ne putaret 
Deum procul esse clamantibus ad se. Nam si ad 
primam vocem ipse propitium sibi Deum faetum 
esee senserit, ipsa re docebatur divinum numen 
ubique adesse, et Providentiz oculos dignis semper 
prospicere. 


8sbv, ταῖς τε πρὸς αὐτὸν ἱχετηρίαις σχολάζειν, xal 
ταῦτα λέγειν, ἅπερ αὐτῷ διὰ τοῦ προχειµένου φαλ- 
poU, ola. διδάσκαλος, παρεδίδου. Καὶ δῆτα παραλα- 
θῶν τὸ µάθηµα τοῦτο, τὴν ἑαυτοῦ φυχὴν ἐθεράπευε, 
χατεπάδων αὐτὸς ἑαυτῷ καὶ λέγων * Φωνῇῃ µου πρὸς 
Κύριον ὀχέκραξα, φωνῇ µου πρὸς τὸν θεὺν, xal 
προσέσχε pot. Τοιοῦτον γὰρ, φησὶν, ἑμαυτὸν παρ 
εσχεύαζον, ὡς ἄξιον εἶναι τῆς προσοχῆς τοῦ Θεοῦ’ διὸ 
προσέσχε uou* xaX τοιαύτας τε ἡφίειν φωνὰς xa? 
βοὰς, ὡς ἀξίας εἶναι αὐτὰς τῆς τοῦ Θεοῦ ἀχοῆς. Ao 


χατὰ τὸν Σύμμαχον εἴρηται: Φωνῇ µου πρὸς τὸν θεὸν, καὶ βοήσαντός µου πρὸς τὸν θεὺν, παρέσχε 
τὰς ακοὰς αὐτοῦ. Διὰ τούτων γὰρ ἐδιδάσχετο ὁ Ἰδ.θουμ μὴ νοµίζειν πὀῤῥω moo ἀφεστάναι τὸν θεὸν τῶν 


^ job xx, 7Η - 


889 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


ἐπιδοωμένων αὐτόν. EL τὰρ ἅμα τῷ τὴν φωνὴν ἀναπέμψαι fjo0cvo. ἐπηχόου αὐτοῦ. γενοµένου τοῦ Θεοῦ, 
αὑτοῖς ἔργοις ἐδιδάσχετο πανταχοῦ παρεῖναι τὸ θεῖον, xal τοὺς τῆς Ἱρονοίας ὀφθαλμοὺς ἐφορᾷν τοὺς 


&£louq. 


Αλλὰ xa ἐν ἡμέρᾳ θ.1ψεώς µου, qno, τὸν A — Vans. 9. Sed etiam in die tribulationis mer, in- 


θεὸν ἐξεζήτησα ταῖς xepol µου vvxtóc àvareior 
αὐτοῦ, καὶ οὐ μὴ ἠπατήθην». Καὶ ὅτι μὲν πολλαὶ 
al θλίψεις τῶν δικαίων (ἐπειδὴ ἀπείραστος ἀνὴρ 
ἁδόχιμος), παντοίως διδάσχουσιν οἱ θεῖοι λόγοι: ὡς δὲ 
θλιδόµενοι πρείετους ἑαυτῶν ἐγίγνοντο, δοχιμὴν τῆς 
ἑαυτῶν παρέχοντες ὑπομονῆς, οὐ μὴν συγχεόµενοι ὡς 
εἰλιγγιᾷν xa θορυθεῖσθαι, διδάσχει ὁ εἰπὼν, Ἐν θ.1{- 
ει ἐπ λάτυνάς µε, χαὶ ὁ θεῖος ᾿Απόστολος λέγων; 
θιόόµεγοι, ἀ 1. οὐ στενοχωρούµενοι’ καταθα- 
«Σόμενοι. AA οὐχ ἀπολ λύμεγοι' διωκόµενοι, àAA' 
ovx ἐγκαταλειπόμενοι. Οὕτως οὖν xaX ἐνταῦθά φη- 
etw * Εν ἡμέρᾳ θ.4ίψεώς µου τὸν θεὸν ἐξεζήτησα 
οὐ γὰρ ἀπέθλεπον ἐπὶ τοὺς θλίδοντας, οὐδ ἐπὶ τοὺς 
ἑπαιρομένους * ἐπιστρέφων δὲ ἐμαντοῦ τὸ τῆς ψυχῆς 
ὄμμα πρὸς τὸν Θεὸν χατ᾽ αὐτὸν τὸν τῆς 6.1{ψεως 
χαιρὸν, αὐτὸν ἐξεξήτουν. Ἐξήτουν δὲ αὐτὸν ταῖς χερ- 
σί gov, δεδιδαγµένος ἑπαίρειν ὁσίους χεῖρας χατὰ τὸν 
φάσχοντα λόγον Βού.ῖομαι δὲ τοὺς ἄνδρας προσεύ- 
χεσθαι, ἑπαίρογτας ὁσίους χεῖρας. Καὶ τοῦτ 
ἕπραττον οὐ δι ἡμέρας µόνον, ἀλλὰ xa διὰ ννχτὺς, 
τὰς χεῖράς µου ἑπαίρων ἑναντίον αὐτοῦ, xaX διὰ τῆς 
προσευχῆς, xat διὰ τῶν πρὸς αὐτὸν φωνῶν ἐπιζητῶν 
αὐτόν. Ai, ταῦτα πράττων, Obx ἠπατήθην' εὑρί- 
σπετο γάρ uot ζητούμενος ' διὸ προσέσχε pot, χαὶ 
τὰς ἑαυτοῦ ἀχοὰς ἐμοὶ παρέσχεν. Αντὶ δὲ τοῦ, Taic 
χερσί µου γυκτὸς ἐγαντίον αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἧπα- 
«ήθη», ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἡρμήνευσε ^v τρόπον : 
Ἡ χείρ µου vvxtóc &xcétaco διηνεκῶς. Ταύτην 
μὲν οὖν εἶχον µεγίστην χαὶ µόνην παραμυθίαν.’Αλ- 
λως δὲ, οὐδενὺς ἠνειχόμην παραχαλεῖν µε xat θερα- 
κεύειν ἑἐθέλοντος ἀνθρώπου kv τῷ τῆς θλίψεώς µου 
χαιρῷ. Διὸ ἐπιλέχει' Ἁπηνήνατο παρακληθήναι ἡ 
ψυχή µου. ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον, Οὐκ ἐπείθετο 
παρηγορεῖσθαι ἡ γυχή µου * ἀλλ ἀνθρώποις μὲν 
οὐχ ἐπειθόμην, τοῖς ἄλλως µε παρηγορεῖν χαὶ παρα- 
χαλεῖν. ἐμνήσθην δὲ τοῦ Θεοῦ καὶ ηὐφράνθην' 
ἀπήρχει Ὑάρ got ἡ τοῦ θεοῦ µνήµη πρὸς εὐφροσύ- 
νην * ἀλλά xat ἠδο.έσχησα, φηαὶ, καὶ ὡλιγο/ ύχη- 
σα. ἀνθ' οὗ 6 Σύμμαχος ἠρμήνευσε, Διελά1ουν ἐν 
ἑμαυτῷ xal ἐλεικοθύμουν. Ὅτι μὲν, qnot, ἐμαυτῷ 
διελάλουν, ἐλειποθύμουν *. χαὶ ὅτε ἡἠδολέσχουν παρ) 
ἐμαντῷ, τηνιχαῦτα ὠλιγοφύχει τὸ πνεῦμά µου ὅτε 
δὲ ἀνεμιμνησχόμην τοῦ cou, εὐφροσύνης ἐπληρού- 


C 


quit, Deum exquisivi manibus meis nocte contra eum, 
et non. sum deceptus. Quod multe sint proborum 
calamitates (nam vir non tentatus inglorius est), 
omnimode docent diving Scripture : quod autem 
in erumnis degentes sibi ipsis superiores evaserint, 
experimentumque patientiz su:e dederint, non con- 
fusi ita ut vertigine laborarent et turbarentur, ita 
docet ille, In tribulatione dilatasti mihi ** ; divinus 
item Apostolus hzc tradit, Tribulationem patimur, 
sed non angustiamur ; dejicimur, sed non perimus ; 
persecutionem patimur, sed non derelinquimur **, 
Sic igitur hic ait: In die tribulationis mee Deum 
exquisivi, Non enim ad tribulationem inferentes, 
non ad tumidos illos respiciebam; sed oculo men- 
tis mex ad Deum tribulationis tempore converso, 
ipsum exquirebam. Manibus vero meis quxrebam 
eum, institutus ad levandas sanctas manus secun- 
dum effatum illud : Volo autem viros orare, levantes 
sanctas manus ". idque non die solum, sed etiam 
nocte manus meas contra eum erigebam; ita ut 
tam oratione quam vocibus emissis illum exquire- 
rem. Quapropter bz»c agens non sum deceptus : 
nam perquisitus ille inventus a me fuit, et intendit 
mihi, auresque mihi prebuit. Pro illo autem, Ma- 
nibus meis nocte contra eum, et non sum deceptus, 
Symmachus hoc modo interpretatus est, Manus 
mea nocte extensa erat assidue. Hanc itaque maxi- 
mam et solam nactus sum consolationem. Seu alio 
modo, afflictionis mex tempore neminem ex homi- 
nibus admittebam qui vellet me consolari, ac me- 
deri dolori meo. Quare subdit : — Vgns, 4. Renuit 
consolari anima mea; sive, secundum Symmachum, 
Non persuadebatur consolationem admillere anima 
mea; sed hominibus quidem consolari et hortari 
volentibus non obtemperabam ; verum memor fui 
Dei et delectatus. sum : nam Dei memoria ad keti- 
tiam mihi satis erat; quin etiam ait, exercitatus. 
sum, et defecit spiritus meus; pro quo Symmachus 
interpretatus est, Loquebar in meipso et animo de- 
ficiebem. Quoniam, inquit, loquebar mihi ipsi, 
animo deficiebam : et cum exercltarer apud me- 
ipsum, tunc deficiebat spiritus meus; cum vero 
Dei recordarer, ketitia replebsr; sed etiam cum 


pnv* ἀλλὰ xal ζητῶν αὐτὸν ταῖς χεραί µου νυχτὸς, D eum manibus meis noctu exquirerem, non aberra- 


οὐχ Ἱπατώμην ’ εὕρισχον γὰρ ὥσπερ πλησίον παρ- 
εστῶτά uot, xai τῆς φωνῆς µου ἐπήχοον γιγνόμενον. 

Προκατεάθοντο φυ.)αχὰς ol ὀφθαμοί µου, 
ἑταράχθην, xal οὐκ ἐλά-ησα. Oi θλίδοντὲς µε, 
qot, λογισμοὶ τοιοῦτοι σαν. Ἐπειδὴ γὰρ ἑώρων τὴν 
ἀποδολὴν τοῦ λαοῦ, ἣν ἑἐθέσπισαν ol προλεχθέντες 
προφητικοὶ λόγοι, ἑθορυδούμην εἰχότως, xat ὀνενόουν 
πρὸς ἐμαυτὸν εἰ ἀθεράπευτον αὐτοῖς ἔσται τὸ xa- 
χόν. Τὸ μὲν γὰρ ἀποβληθῆναι αὐτοὺς καιρῷ τινι xat 


bam : nam ipsum ceu vicinum, presentem mibi, e& 
voci meg propitium deprehendebam. 

Ves. 5. Anticipaverunt vigilias oculi mes, turba- 
fus sum et non sum locutus. Cogitationes qua mihk 
afflictionem pariebant tales erant. Quia enim abje-. 
ctionem populi, quam memorati prophetici sermo-- 
nes vaticinati sunt, prospiciebam, jure turbabar, 
mecumque reputabam, num ipsorum calamitas 
sine remedio futura si. Nam quod tempore que- 


** Psal. iv, 2. ΤΗ Cor. αν, 8, 9. "J Tim. n, 8. 








EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


893r 


dam abjiciendi, et quod in finem idipsum passuri A eic τέλος αὐτοὺς τοῦτο παθεῖν ἐπίστευον τῇ προφτ- 


essent, id sane credebam obtemperans prophetiz 
dicenti : Utquid, Deus, repulisti in finem, iratus 
est (uror tuus super oves pascug tue '* ? ac in me- 
ipso dubius herebam, isthzec revolvens : Nunquid 
in clernum projiciet. Dominus, aut non apponet ut 
complaceat adhuc? et cxtera. Hac cogitaus turba- 
bar ; sed in memoriam repetebam dies antiquos, et 
annos ziernos ex veteri Scriptura mecum reputa- 
bam, quoties videlicet cum ipsos peccati causa ab. 
jecisset, reduxit tamen ; et cum impie agentes ho- 
sSlibus tradidisset, iterum recepit. Cur ergo cum 
olim post gravia scelera revocaret eos, neque re- 
pelleret in finem nec abscinderet misericordiam 
suam ; nihil tale jam faciet, et humanitatis pristi- 
ne misericordisque obliviscetur, qui patiens et 
multz misericordie, et miserationum amans est? 
Hec nocte mecum reputabam, et scopebam spiri- 
tum meurn, meas scilicet cogitationes examinans et 
explorans, discernensque. spiritum, num quid ad 
dubiorum solutionem subjiceret. Pro illo autem, 
anticipaverunt vigilias oculi mei, Symmachus, impe- 
diebant, inquit, sursum aspicere oculi mei. In me 
namque tot cogitationes colligens occludebam ocu- 
los meos, ut ne in sensibilia impingens a propo- 
sito abducerer. Clausis itaque corporis oculis, in 
meipso dubius hzrebam, non voce loquens, non 
alium compellans, sed ipse mecum cogitabam. 
Quare pro illo, Turbaius sum, et non sum locutus, 
et czeteris, apud Symmachum dicitur, Dubitabam, 
et non locutus sum. — V&ns. 6, 7. Recogitabam dies 
pristinos, annos qui a seculo sunt in memoriam re- 
vocabam. Sed psalmos meos noctu cum corde meo 
recitabam : et vir prasens erat. spiritus meus. Cum 
ita pervigil degerem, et noctes insomnes ducerem, 
ea sollicite volvebam animo, qux superius dicta 
sunt : Quasi in silva lignorum securibus exciderunt 
januas ejus in idipsum, in securi et ascia diruperunt 
eam. In terra polluerunt tabernaculum nominis tui. 
Dixerunt in corde swo cognationes eorum simul: 
Quiescere faciamus dies festos. Dei a terra. Signa 
nostra non vidimus, jam non est propheta, et nos non 
cognoscet. amplius **. In his igitur dubitabam, num 
mala hujusmodi perpessis remedium futurum sit. 
Verisimileque est Idithum, cum Asaphi prophetiam 


τείᾳ λεγούσῃ᾽ "rari, ὁ θεὸς, ἁπώσω εἰς téAoc, 
ὠργίσθη ὁ θυμός σου ἐπὶ zpótata νοµῆς cov ; 
ἑνηπόρουν δὲ πρὸς ἑμαυτὸν διανοούμενος ταῦτα * M9 
εἰς τοὺς αἰῶνας ἁπώσεται Κύριος, ἢ οὗ προσθήσει 
τοῦ εὐδοχῆσαι ἔτι; χαὶ τὰ ἑξῆς. Ταῦτα λοχιζόµενος 
ἑταραττόμην ' ἀλλ᾽ ἔφερόν τε τῇ μνήμη τὰς παλαιὰς 
ἡμέρας χαὶ τὰ ἐξ αἰῶνος ἔτη ἀπὸ τῶν παλαιῶν Γραμ- 
µάτων ἀναλεγόμενος, ὁσάχις ἁμαρτήσαντας αὐτοὺς 
ἀποθαλὼν, ἐπανήγαγεν, xal πολεµίοις παραδοὺς ἆσε- 
θοῦντας, αὖθις ἀνεχτήσατο. Τί οὖν πάλαι μὲν αὐτοὺς 
xai μετὰ δεινὰς πλημμηλείας ἀνεκαλεῖτο, μὴ εἰς τέ- 
λος ἁπωθούμενος, μηδὲ ἁποχόπτων τὸ ἔλεος αὐτοῦ * 
νῦν δὲ οὐδὲν τούτων ποιῄσει, λήθην δὲ ἕξει τῆς αὗτου 
φιλανθρωπίας χαὶ ἐπιλήσεται τοῦ οἰχτειρῆσαι ὁ µα- 
χρόθνµος xaX πολυέλεος xat φιλοικτίρµων; Ταῦτα 
νυχτὸς πρὸς ἐμαυτὸν διελογιζόµην, xal τὸ πνευμά 
pou ἔσχαλλον, διερευνῶν xaX βασανίζων τοὺς ἔμαυ-- 
τοῦ λογισμοὺς, ἀνακρίνων τε τὸ πνεῦμα, eU τι. ἄρα 
ὑποδάλοι πρὸς θεραπείαν τῶν ἡπορημένων. Αντὶ δὲ 
τοῦ, Προκατε.λάδοντο gvAaxác οἱ ὀφθα.μοί µου, 
ὁ Σύμμαχος, Ἐκώλνον, qtoi, τὰς ἀναδ.έψεις ol 
ὀφθα.Ίμοί µου. Σνυνάγων γὰρ εἰς ἐμαυτὸν τοὺς ἕμαυ- 
τοῦ λοχισμοὺς, ἔμνον τὰ ὄμματα, ὡς ἂν μὴ τοῖς al- 
σθητοῖς προθάλλων, περιελχοίµην τοῦ προχειµένουε 
Μύων οὖν τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ σώματος, πρὸς ἐμαν- 
τὸν διηπόρουν, οὗ φωνῇ φθεγγόµενος, οὐδὲ πρὸς ἔτε- 
pov λαλῶν, αὐτὸς δὲ πρὸς ἑμαυτὸν ἐννοῶν. Διὸ ἀντὶ 
τοῦ, Εταράχθη», καὶ οὐχ ἑλάλησα, καὶ τῶν ἕξης, 
παρὰ τῷ Συμμάχῳ εἴρηται’ Διηπόρου», καὶ οὐκ ἐλά- 
Anc'a. — Ἀγελογιζόμη» τὰς ἡμέρας τὰς πρώτας, 
τὰ Ec τὰ áx' αἰῶνος ἀγεμιμνησχόµη». Ἀ.1.λὰ γκαῖ- 
μούς µου νυκτὸς πρὸς τὴν» καρδίαν µου OuwAd- 
Aovr* καὶ ἂνὴρ cvróv τὸ zvsbpd µου. θὕτως 
ἑπαγρύπνως διαχείµενος, xaX τὰς νύχτας διαγρηΥο- 
ρῶν, ἑφρόντιζον περὶ τῶν ἔμπροσθεν δι ὧν εἴρητο " 
Ὡς ἐν δρυμῷ ξὐκων ἀξίναις ἔκογαν τὰς θύρας 
αὐτῆς ἐπὶ τὸ αὐτὸ, πέΊνκι καὶ «Ἰαξευτηρίῳ κα- 
τέῤῥαξαν αὐτήν. Elc τὴν γην ἑδεδήῆωσαν τὸ 
σχήνωµα τοῦ ὀνόματός σου. Εἶπαν év τῇ καρδίᾳ 
αὐτῶν αἱ συγγένειαι αὐτῶν ἐπὶ τὸ αὐτό' Kaca- 
παύσωμεν τὰς ἑορτὰς τοῦ Θεοῦ ἁπὸ τῆς γῆς. Τὰ 
σημεία ἡμῶν οὐκ εἴδομεν, οὐκ Baci ἔτι προφή- 
της, καὶ ἡμᾶς οὐ γνώσεται ἔτι. Ἐπὶ τούτοις οὖν 
διηπόρουν, εἰ θεραπεία ἔσται τοῖς ταῦτα πεπονθόσι τὰ. 


audisset, et talia secum reputaret, prophetam quasi D xax&. Καὶ εἰχός γε ἣν τὸν Ἰδιθοὺμ ἑπαχούσαντα- τῆς 


magistrum interrogasse, ac interrogantis more 
hanc movisse quzstionem : Quid igitur, o pro- 
pheta? cum hzc prophetice dixeris, ediscere nos- 
seque velim : — κας. 8-10. Nunquid in eternum 
projiciet Dominus, et non apponet ut complaceat ad- 
huc? aut in finem. misericordiam suam abscindet a 
generatione in generationem? aut obliviscetur mise- 
reri Deus, aut continebit in ira misericordias suas? 
Ad tales propositiones Asaph doctrinam suam pa- 
ravit, psalmum pro ipso Idithum conscribens, eum- 
que ad talia dicenda instituens : Voce mea ad Do- 


" Psal. rxxmi, 1. 7* ibid., 5-9. 


τοῦ ᾿Ασὰφ προφητείας, xat ταῦτα πρὸς ἑαυτὸν λογι» 
σάµενον, ἑπαπορῆσαι πρὸς τὸν προφήτην ὡς πρὺς 
διδάσχαλον, ἑρώτησίν τε αὐτῷ προσαγαγεῖν, xal 
ὥσπερ τινὰ προτείνοντα πρότασιν φάναι' Τί οὖν, ὦ 
προφῆτα; ἐπειδὴ ταῦτα προεφήτευσας, βούλομαι γνῶ- 
ναι xai μαθεῖν, Mi) εἰς τοὺς alovac ἁπώσεται Κύ-- 
ριος, xal οὐ προσθήσει τοῦ εὐδοκῆσαι ἔτι; ἢ εἰς 
τέλος τὸ ἔ.1εος αὐτοῦ ἀποκόγει ἀπὸ γεγεᾶς slc ε- 
φεάν; ἡ ἐπιλήσειαι τοῦ εἶκτειρησαι ὁ θεὸς, ἢ 
συνέξει ἐν τῇ ὁργῇ τοὺς οἰκτιρμοὺς αὐτου; Καὶ 
6h πρὺς ταύτας τὰς προτάσεις τὴν διδασχαλίαν ὁ 


OUO 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


894 


᾿Ασάφ ἐποιεῖτο, ὑπὲρ αὐτοῦ τοῦ Ἱδιθοὺμ Ὑράφων Α minum clamavi, voce mea ad Deum, et intendit mihi, 


τὸν φαλμὸν, διδάσχων τε αὐτὸν λέχειν' Φωνῇ µου 
πρὸς τὸν Κύριον ἐκέκραξα, φωνῇῃ µου πρὸς τὸν 
θεὸν, xal προσέσχε μοι” παϊδεύων μὴ πολυπραγµο- 
νεῖν τὰς τοῦ Θεοῦ βουλάς εὐχαῖς δὲ σχολάζειν, xol 
ταύταις µόναις προσέχειν τὸν νοῦν εὐσεθοῦντα xal 


auctorque illi est, ut ne Dei consilia curiosius ex- 
ploret, sed orationibus vacet, iisque solis intendat 
animum, pietati deditum et judicia Dei celebran- 
tem. Nam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et 
investigabiles vice ejus **. 


εὐφημοῦντα τοῦ Θεοῦ τὰς χρίσεις. Ἀγεξερεύγητα γὰρ τὰ κρίµατα αὐτοῦ, καὶ ἀνεξιχνίαστοι αἱ ὁδοὶ 


αὑτοῦ. 

Καὶ εἶπα, Nor ἠρξάμη»: αὕτη ἡ ἆ.λΛοίωσις 
τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑγίστου. Ανιὶ τούτου ὁ μὲν "Axó- 
λας, Καὶ εἶπα, φησὶνιἀῤῥωσεία nov: αὕτη ἁ- 
«ἑοίωσις δεξιᾶς Ὑγίστεου 6 δὲ Σύµµαχος, Τρῶσίς 
µου ἐστὶν' ἐπιδευτέρωσις δεξιᾶς τοῦ Ὑγίστου , f, 
δὲ πέμπτη ἔχδοσις, Καὶ εἶπά, φησὶν, ὠδῖνός µου 
εἰσὶν ἁ λοίωσις δεξιᾶς τοῦ Ὑγίστου. Πρὸς τοῖς 


Vens. 44. ΕΙ αἰσί, Nunc cepi, hec mutatio dex- 
tere Altissimi. Pro illo autem sic Aquila dicit, Et 
dizi, infirmitas mea: hec mutatio dextera Altis- 
simi; Symmachus vero, Vulnus meum est. iteratio 
dextere Altissimi; quinta autem editio : Et dizi, 
inquit, dolores mei sunt mutatio dextere Altissimi. 
Àd proposita jam dubia, hec item, inquit, mecum 


προηπ2ρηµένοις xal ταῦτα, φησὶ, πρὸς ἑμαυτὸν ἐν- Β reputabam, cogitationes scilicet illas queis jam du- 


ενόουν, ὅτι οἱ τοιοῦτοι λογισμοὶ, δι ὧν ἁρτίως ἑπ- 
Ὡπόρουν, ἀῤῥωστία µου εἰσὶν, f] ὠδίνες εἰσὶν, 1] τρώ- 
σεις μού εἰσιν. Ἐξ ἀσθενείας γὰρ ψυχῆς τοὺς τοιού- 
τους προήχαμεν λόγους, καὶ ἀπὸ τρώσεως ψυχῆς τε- 
τρωµένος γὰρ χαὶ συναλγῶν ὡς ὑπὲρ ἑαυτοῦ μελῶν' 
ἀλλὰ xaX ὠδίνων ὡς ὑπὲρ σπλάγχνων οἰχείων τοιαῦτα 
ἐφθεγξάμην. Ταῦτα δὲ πέπονθα, ἐπειδήπερ εἶδον ἀλ- 
λοίωσιν γενοµένην τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου. Πάλαι 
μὲν γὰρ abc» χατειργάζετο πολλά τε θαύματα xal 
παραδόξους «εὐεργεσίας τῷ λαῷ παρέχουσα:. νυνὶ δὲ 
ἀλλοίώσις γεγένηται τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου. Διὸ xai 
ὠδῖνές µε χατέσχον * ὁμολογῶ τετρῶσθαι τὴν φυχὴν 
ἀῤῥωστίᾳ xai ἀσθενείᾳ γνώσεως. Τὴν δὲ ἀλλοίωσιν 
τῆς δεξιᾶς τοῦ Θεοῦ ἑώρων, ἀναμιμνησχόμενος τῶν 
παλαιῶν ἔργων ᾽αὐτοῦ. Av φησιν" Ἐμνήσθην τῶν 
ἔργων Κυρίου ἀπὸ τῆς ἀρχῆς τῶν θαυμασίων σου. 
Καὶ .usAscow év πᾶσι τοῖς ἔργοις σου, καὶ ἐν 
τοῖς ἐπιτηδεύμασί σου ἀδολεσχήσω. "Aye ὧν ὁ 
Σύμμαχος τοῦτον ἠρμήνευαε τὸν τρόπον. Ἀναεμι- 
µνησκόμη» τὰς περιγοίας Κυρίου, ἀναπολῶν τὰ 
ἀρχαῖα τεράστιά σου καὶ διεµεέτων xácac τὰς 
πράξεις σου, καὶ [τὰ µηχαν ἡματά σου δυηγούμη», 
ταῦτα ἀναφέρων τῇ µνἠμῃ. Ἔπειτα νῦν ἀχούων, ὡς 
εἰς τέ.Ίος ἁπώσω, καὶ ὠργίσθη ὁ θυμός σου ἐπὶ 
πρόθατα νομῆς cov, εἰχότως ἑνενόησα, ὅτι ἀλλοίω- 
σίς ἐστι τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου. Μεταθολῆς γὰρ 
ταῦτα σημεῖα xal ἀλλοιώσεως τῆς πάλαι τοῦ Θεοῦ 
περὶ τὸν λαὸν χηδεµονίας. 

Ὁ θεὸς, iv τῷ ἁγίῳ ἡ ὁδὸς αὑτοῦ * τἰςθεὸς µέ- 
γας ὡς ὁ θεὸς ἡμῶν; Eb sl ὁ θεὸς ὁ ποιῶν θαυ- 
µάσια. Τὴν ἁλλοίωσιν τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου συν- 
ιδὼν ὁποῖα εἰργάσατο ᾿ ἀντὶ γὰρ ἑνὸς ἔθνους πάντων 
τῶν ἐθνῶν εὐεργετικὴ χατέστη * οὐχέτι γὰρ ἑνὶ λαῷ 
τὴν δύναμιν αὐτοῦ, ἀλλὰ χαὶ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι xal πᾶ- 
σι τοῖς λαοῖς ἑγνώρισε' διόπερ ἐκπληττόμενος xal 
ἀποθαυμάζων, φηµί; ὁ θεὸς, ἐν τῷ ἁγίῳ ἡ ὁδός 
σου * ἐπέχεινα γάρ ἐστι τῆς θνητῆς φύσεως ἡ χατά- 
ληψις τῆς ὁδοῦ σου" ὥστ᾽ ἂν εὐλόγως φάναι τό Ὢ 
βάθος π.Ίούτου xal σοφίας καὶ γγώσεως θεοῦ, ἆ ὡς 
ἀγεξερεύνητα τὰ κρίµατα αὐτοῦ, xal ἀνγεξιχγία- 
στοι αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ. θὐχέτ' οὖν προσήχει πολυπρα- 


** Rom. xi, 95. "!' Psal. rxxin, 4. 


bius animi eram, aut infirmitatem, aut dolores, 
aut vulnera mea esse. Nam ex anim: infirmitate - 
tales sermones protuli, necnon ex vulnere anima : 
vulneratus nempe et dolore affectus sum quasi pro 
membris meis; verum etiam quasi dolore partu- 
riens pro visceribus meis: talia effatus sum. Hzc 
porro sum perpessus, quia vidi faciam dexterz Al- 
tissimi mutationem. Olim quippe dextera illa mi- 
rabilia multa operabatur, beneticia incredibilia po- 
pulo conferens ; nunc vero dexterz Excelsi mutatio 
facia est. Quamobrem dolores me detinebant, fa- 
teorque me animo vulneratum ex morbo et infirmi- 
tate cognitionis. Mutationem vero dextere Dei 
conspiciebam, recordatus illorum quondam ope- 


C rum ejus. Quapropter ait : — Τεν. 12, 13. Memor 


[ui operum Domini, ab initio mirabilium tuorum : et 
meditabor in omnibus operibus tuis, et in adinventio- 
nibus tuis exercebor. Pro quibus Symmachus loc 
modo interpretatus esL : Recordabar cogitationum 
Domini, animo volvens antiqua prodigia tua. Et me- 
ditabar omnes actiones tuas, εἰ machinamenta tua 
narrabam, hzc memoria repetens. Deinde vero cum 
jam audiam, quomodo repulisti in finem, et iratus 
est furor tuus super oves pascum. tue *' ; jure opi- 
natus sum esse mutationem dextera Altissimi. Haec 
quippe signa sunt mutationis Dei, ac amolionis 
ejus ab illa, quam olim de populo gerebat, sollici- 
tudine. 

Vas, 14, 15. Deus, in sancto via ejus : quis deus 
magnus sicut Deus noster? iu es Deus qui (acis mi- 
rabilia. Cum videam mutationem dextere Altis- 
simi, el qualia operata sit; nam unius gentis loco 
jam omnibus gentibus beneflca est; non enim uni 
populo ut olim, sed omnibus gentibus et populis 
virtutem suam n.:t^m fecit ; ideo stupens et mira 
bundus aio: Deus, in sancto via iua; etenim viae 
tum comprehensio humanam naturam exsuperat; 
jta ut hic apposite dicatur : OQ altitudo divitiarum, 
sapientim et scientia Dei, quam incomprehensibilia 
sunt judicia ejus, el investigabiles vie ejus ** 1 Non 
ultra ergo curiose inquirere, aut secreta explo:are 


** Rom. σι, 59. 


EUSEBII C.ESARIENSIS QPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


convenit : nam quis novit sensum Domini, aut quis A Υμονεῖν, οὐδὲ τὰ ἀπόῤῥητα bupsuvdocóa- εἰς γὰρ 


consiliarius ejus (uit**? Idcirco dum hze cogitat, 
obstupefactus de profunditate sapientim Dei ait: 
Deus, in sancto via tua :quis deus magnus sicut Deus 
moster? tu es Deus qui facis mirabilia. Qus sint illa 
mirabilia sub hzc interpretatur dicens : Notam fe- 
cisti in populis virtutem tuam ; pro quo Symmachus 
edidit, Notam fecisti in gentibus fortitudinem tuam. 
Nam quemadmodum olim (Vzns. 16) redemisti in 
brachio tuo populum tuum, filios Jacob et Joseph, 
quando liberos eos eduxisti ex terra Agypti, ex 
domo servitutis; eodem quoque modo jam, cum 
facta es&. mutatio dextere Altissimi, notam fecisti 
in populis virtutem tuam, et in gentibus fortitudi- 
nem tuam. 


Vens. 17. Viderunt te aque, Deus, viderunt te 
aque, et timuerunt, el turbate sunt. abyssi. Admo- 
dum consequenter postquam dixerat, Notam fe- 
cisti in populis virtutem tuam, sive, secundum Sym- 
iachum, Notam fecisti in. gentibus [ortitudinem 
fuam, futura. vaticinans, virtutem Novi Testamenti 
prophetice declarat. Quare ait : Viderunt te aque, 
Deus, viderunt te aque, et. timuerunt. Sicut enim in 
in exitu olim filiorum Israel ex /Egypto, mare vidit 
εί [ugit, Jordanis conversus est retrorsum "5; eodem 
modo in adventu Emmanuelis, (id est, nobiscum 
Deus,) eum accessit ad Jordanem fluvium, aqua vi- 
dentes eum stupore perculsz sunt. Quin etiam mul- 


Erro) vobr. Κυρίου, ?) εἰς cóp6ovAoc avrov épé- 
v6co ; A κατὰ χαιρὸν ταῦτα ἑννοήσας, ὑπερεκπλήτ- 
τεται tb βάθος τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ, xal qqaw- Ὁ 
θοὸς, ἐν τῷ ἁτίῳ ἡ ὁδός σου" τὶς θαὺς pérac ὡς 


à θεὸς ἡμῶν; σὺ sl ὁ θεὸς ὁ ποιῶν θαυμάσια. 


IIoia δὲ θαυμάσια διερµηνεύει ἑξῆς εἰπών.' Ἐγνώρι- 
σας ér τοῖς JAaoic τὴν δύγαμίν cov: ἀνθ οὗ ὁ 
Σύμμαχος ἑξέδωχε' Γνωστὴν ἐποίησας ἐν τοῖς 
ἔθνεσι τὴν ἱσχύν σου. Ὥσπερ γὰρ ἑλυτρώσω vá- 
λαι ποτὲ ἐν τῷ βραχίονί σου τὸν JAaór σου, τοὺς 
υἱοὺς Ἰακὼθ καὶ ἹἸωσὴφ, 6v Ἠλευθέρους αὐτοὺς kx 
γῆς Αἰγύπτου, ἐξ οἴχου δουλείας τὸν αὐτὺν τρόπον 
xa νῦν, ὅτε Υέγονεν ἀλλοίωσις τῆς δεξιᾶς τοῦ Ὑψί- 
στου, ἑγνώρισας Ev. τοῖς λαοῖς τὴν δύναμ.ν σου, xat 
ἓν τοῖς ἔθνεσι τὴν ἰσχύν σου. 

Εἴδοσάν σε 00aca, ὁ θεὸς, εἶδοσάν ce ὕδαια, 
καὶ ἑἐφοθήθησαν, xal ἑταράχθησα» αἱ ἄδυσσοι. 
Σφόδρα ἀχολούθως πρλρειπών, Ἑγνώρισας ἐν τοῖς 
Jaoic τὴν δύναμίν σου. ἢ χατὰ τὸν Σύμμαχον, 
Γνωστὴν ἐποίησας ἐν τοῖς ἔθνεσι τὴν ἰσχύν cov, 
παρίστησι τὴν δύναμιν τῆς Καινῆς Διαθήχης προρπ- 
τικῶς τὰ μέλλοντα θεσπίζων. Διό φησιν’ Εἴδοσάν σε 
ὅδατα, ὁ θεὸς, εἴδοσάν σε ὕδατα, καὶ ἐφοδήθησαν». 
Ὥσπερ Υὰρ πάλαι ποτὲ ἐπὶ τῆς ἐξ Αἰγύπτου πορείας 
τῶν υἱῶν Ἱσραὴλ, ἡ 0d.laccoa εἶδε, καὶ ἔφυγεν, 
ὁ Ἱορδάνης ἐστράφη εἰς τὰ ὁπίσω. τὸν αὐτὸν τρό- 
πον χαὶ κατὰ τὴν παρουσίαν τοῦ Ἑμμανοὴλ, δη- 
λαδὴ τοῦ μεθ) ἡμῶν θεοῦ, ὁπηνίχα παρῄει ἐπὶ τὸν 


titudo populorum in Ecclesiis Dei collecta, aquis C. Ἰορδάνην ποταμὸν, ἰδόντα αὐτὸν τὰ ὕδατα ἐξεπλάγη- 


consimilis (VEns. 18) secundum propheticum ser- 
monem, Voz gentium multarum, similis aquis mul- 
Πε *, Deum inter homines peregrinantem mentis 
oculis videns, salutari timore correpta est, de quo 
dicitur, Initium sapientie timor Dei 5, Quandiu 
enim aqua ille ccce erant, Deum non videbant, 
nec timore ejus affectze erant; nunc autem magnam 
utilitatem ex contemplatione et cognitione Verbi 
apud se peregrinantis acceperunt, Rursumque se- 
cundum historiam, cum Servator discipulos jussit 
ascendere in naviculam et transfretare; et quarta 
vigilia noctis venit ad eos ambulans supra mare ; 
tunc etiam viderunt eum aquz et timuerunt. Item 
quando increpavit ventos et mare, et facta est 


O0 μὴν ἀλλά xai τὰ πλήθη τῶν ἐν ταῖς Ἐχχλησίαις 
τοῦ θεοῦ συγχροτουµένων λαῶν, ὕδασι παρωμοιωµένα 
χατὰ τὸν φάσχκοντα προφητιχὸν λόγον, duri) ἐθνῶν 
πο. λῶν ὁμοία ὑδάτων πο.]-λῶν ' ἱδόντα ψυχῆς ὀφ- 
θαλμοῖς τὸν εἰς ἀνθρώπους ἐπιδεδημηχότα θεὸν, φό- 
6ον ἀνέλαδον σωτῄριον, περὶ οὗ εἴρηται' ᾽Αρχὴ σο- 
φίας φόδος θεοῦ. Ἔως μὲν γὰρ τυφλώττοντα fjv 
ταῦτα τὰ ὕδατα, οὐχ ἑώρα τὸν Θεὸν, οὐδὲ φόδον εἶχεν 
αὐτοῦ * νυνὶ δὲ τὰ μεγάλα ὠφέληται ἀπὸ τῆς θέας xat 
τῆς γνώσεως τοῦ ἐπιδημήσαντος αὐτοῖς λόγου. Καὶ 
αὖθις χατὰ τὴν ἱστορίαν, ὀπηνίκα ὁ Σωτὴρ Ἰνάγχασε 
τοὺς μαθητὰς ἀνελθεῖν εἰς τὸ πλοῖον xat προάχειν εἰς 
τὸ πέραν’ εἶτα τετάρτῃ φυλαχῇ τῆς νυχτὸς ἤρχετο 
πρὸς αὐτοὺς περιπατῶν ἐπὶ τῆς θαλάσσης χαὶ τότε 


tranquillitas magna, turbatze sunt abyssi, et multi- D εἶδον αὐτὸν ὕδατα, xal ἐφοδήθησαν. ᾽Αλλὰ χαὶ ὅτε Ez- 


tudo sonitus aquarum. Hzc porro secundum pro- 
phetiam ad litteram implebantur; secundum vero 
penitiorem mentem, aqu», nempe ecclesiastica 
multitudo omnibus ex gentibus collecta, initium 
Bapientiz effec&e sunt, utpote quz divino timore 
affect:e fuerint, secundum illud, Initium sapientie 
timor Domini '. Abyssi vero, qux divers ab aquis 
erant, turbat» sunt, ita ut sonitum ac tumultum 
facerent, Dixeris porro abyssos esse gentium incre- 
dularum ordines, qui variis temporibus contra 
Ecclesiam insurgentes, persecutiones concitarunt. 
Sed primo quidem aque Deum timuerunt, postea 


9 dsa. xt, 05... Pes. cxui, 5. 05 Ezech. xti, 2. 


ετίµησε τοῖς ἀνέμοις χαλτῇ θαλάσσῃ, xa ἐγένετο γα- 
λήνη µεγάλη, ἐταράγθησαν αἱ ἄδυσσοι, xat πλήθος 
Ίχους ὕδατος. Καὶ ταῦτα μὲν ἑτελεῖτο συ μφώνως τῇ 
προφητείᾳ πρὸς λέξιν, πρὸς δὲ διάνοιαν, τὰ μὲν ὕδα- 
τα, λέγω δὲ τὰ πλήθη τὰ ἐχχλησιαστιχὰ 5E ἁπάντων 
τῶν Σθνῶν συνηγµένα, ἀρχὴ σοφίας γέγονε, τὸν θεῖον 
ἀναλαδόντα φόδον κατὰ τὸ, ᾽Αρχὴ σοφἰας φόδος 
Κυρίου ' αἱ δὲ ἄθυσσοι, ἕτεραι οὖσαι παρὰ τὰ Όδατα 
ἐταράχθησαν, ὡς Ίχον xa θόρυδον παρασχεῖν. Εἴποις 
δ ἂν τὰς ἀδύσσους εἶναι τὰ τάγματα τῶν ἀπίστων 
ἐθνῶν τῶν τῇ Ἐκκλησίᾳ κατὰ χαιροὺς ἑπανισταμέ- 
νων, χαὶ τοὺς xat' αὑτῆς διωγμοὺς ἐπεγειρόντων" 


δὲ Psal, cx, 10. *" Psal. cx, 10. 


$91 ( 
"AX μὲν πρῶτα ὕδατα ἐφοθεῖτο τὸν { 
λωθεῖσαι ἄδθυσσοι ἑταράττοντο΄ τρίτον 5i 
vec παρὰ τὰ λελεγμένα τὸ τῶν νεφελῶ 
ἔδωκε. Τίνες δὲ ἦσαν al νεφέλαι, ἀλλ᾽ ! 
σαι μὴ βρέχειν ἐπὶ τὸν πρότερον ἅμπε 
φῆσαν λόγιον * Καὶ ταῖς νεφόαις ày 
μὴ βρέξαι ἐπ᾽ αὐτὸν , δῆλον δὲ, ὅτι 
μῆς λαόν; Νεφέλαι δὲ πεπληρωμέναι 0 
σαι ἐπὶ τὸν παλαιὸν ἁἀμπελῶνα τίνες à 
Χωτῆρος μαθηταὶ xal ἁπόστολοι καὶ ei 
xaO ὅλης τῆς οἰχουμένης τὸν ἑπουράνι 
δωχότες, φωνὴν ἔδωχαν, ὥστε εἰς πᾶσα 
θεῖν τὸν φθόγγον αὐτῶν, xai εἰς τὰ πέ( 
Ἠένης τὰ ῥήματα αὐτῶν; Διὸ λέλεκται 
φαν αἱ vegéAa. καὶ γὰρ τὰ βέλη o 
ονται. Iota δὲ τὰ βέλη !) τὰ σωτήρια 
πὰ τιτρώσχοντα τὰς τῶν σωζομένων 
3$ νύμφη Χριστοῦ dj Ἐκχλησία τετρ 
φάσχουσα * "Oct cezpopérn ἁγάπης é 
δὲ 6 Σωτὴρ βέλος ὠνόμαστο χατὰ τὸν 
φήτην, ᾿Εθηχέ µε ὡς βέὶος éxAsxt 
φαρέτρᾳ αὐτοῦ ἔκρυγέ μα. Ἁλλὰ, 
βέλος fjv ὁ μονογενὴς αὐτοῦ Aóvoc* τ 
ἐτύγχανον οἱ ἁπόστολοι, χαὶ τὰ θεῖα χ 
αὐτοῦ λόγια. Διὸ λέλεχται ἐν τῷ περ 
ΨΦαλμῷ;' Τὰ βέλη σου ἠχονημένα, 
σου πεσοῦντα. Οὕτω D οὖν xai Ev 
Kal γὰρ τὰ βέλη σου διαπορεύονται 
γὰρ ἁπανταχοῦ τὰ τοῦ Χριστοῦ βέλη 
ρύττοντα * διὸ φωγἡν ἔδωκαν al veg 
Φωνἡ τῆς βροντῆςσου, qud, ἐν t 
τὴν δὲ ἐνταῦθα τὸ κήρυγμα τὸ ebay 
ται. Ὡς γὰρ φωνὴ βροντῆς οὐράνιο 
xaX πᾶσαν ἀνθρωπίνην ὑπερδάλλου: 
αὐτὸν τρόπον xal τὸ εὐαγγελιχὸν xfit 
τυγχάνον, οὐχ ἀνθρωπίνην περιεῖχεν 
ἐχ θνητῆς βουλῆς ὠρμᾶτο" σὺν θεῖχ' 
σύμπαντα ἑπλήρου κόσμον. Διὸ xat 
αὐτοῦ ὁ Σωτὴρ βοαν ἤργες ὠνόμαξζεν 
ται υἱοὶ βρον τῆς. Οὐκοῦν xaX ἐνταῦῦ 
ἕμπροσθεν εἴρηται ' Φωνἡ τῆς po: 
εροχῷ. Tpoybv δὲ σηµαίνει τὸν σύμ! 
χαὶ ἐν τῷ Ἐξεχιὴλ τροχὸς ἐν τροχῷ 
πας τῶν ἀνθρώπων βίος. Ἔστι μὲν. 
σµος σφαιροειδῆς Qv, κυχλοφορητικό 
Ἐνταῦθα δὲ τροχὸς ὁ τῶν ἀνθρώπων 
στον τὴν στροφὴν ποιούµενος' διὸ ᾿ 
τροχῷ εἴρηται. Κατὰ δὲ τὸν ᾽Αχύλαν 
σου ἐν τῷ εροχῷ' χατὰ δὲ τὸν Xx 
ροντῆς σου £r τῷ τροχῷ; χατὰ ὃ 
Φωνῇἡ βροντῆς σου ἐν τῷ τροχῷ. ᾿ 
τὰ πάντας τοὺς ἑρμηνευτὰς τροχὸς 
xai ἡ Εθραϊκὴ λέξις BareAróA πε 
ἓν τῷ tpoxip* οὕτω δὲ ὠνόμαστα 
χιλ. Ἔνθα γενόμενος, παρασηµειά 
Γραφὴ τὸ περιέχον τροχὸς οἵδε. Ad 
εἶναι τὸν χόσμον. Ἐπεὶ καὶ ἓν τ 


** [μ. v, 6. Cant. n, 5. 3 


899 


EUSEB]! CAESARIENSIS OPP. PARS ἹΠ. — EXEGETICA. 


locum in sno die 33. (uz secundum physicam con- A 646) τὰ νιχητήρια ἁ πηνέγχατο παρὰ τῷ βασιλεῖ εἴρη- 


siderationem dicta sint. Hzc porro, qux tractamus, 
evangelici Dei adventus virtutem vaticinantur; ut 
videlicei ejus opera multitudo gentium Deum οὐ” 
gnoverit, abyssi turbatze fuerint, memoratz nubes 
vocem dederint; sagitta ejus transierint, utque vox 
tonitrui ejus fuerit in rota; ad hzc vero omnia, ut 
fulgura ejus in orbe apparuerint. Quz fulgura ejus 
esse dixeris, nisi splendorem charismatum sancti 
Spiritus qui per totum orbem fulgurat? Nam divi- 
siones gratiarum sunt, idem vero Spiritus. Et alii 
quidem per Spiritum dalur sermo sapientie, alii 
sermo scientia, alii fides **, et. c:elera. Quse cum 
praestantia gratize Dei dona sint, ceu fulgura Eccle- 
siam ejus illustrant. 


κώς' Μέγας ὁ οὐρανὸς, καὶ µέγας ὁ ἡ ἒιος, ὅτι στρέ- 
gera, ἐν τῷ κὐκὶῳ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἐπαγέρχεταε 
εἰς τὸν ἴδιον τόπον ἐν ἡμέρᾳ jud. Ταῦτα μὲν οὖν 
κατὰ φυσιχὴν θεωρίαν. Τὰ δὲ πρρκείµενα θεσπίζει 
τῆς εὐαγγελικῆς θεοφανείας τὴν δύναμιν ^ xat ὡς δε᾽ 
αὐτῆς τὰ πλήθη μὲν τῶν ἑθνῶν τὸν Θεὸν ἐπέγω, al 
δὲ ἄδυσσοι ἐταράχθησαν , αἱ δὲ προλεχθεῖσαι νεφέλαε 
ἔδωχαν φωνὴν, xat ὥστε τὰ βέλη αὐτοῦ διεπορεύθη» 
xat ὡς φωνὴ τῆς βροντῆς αὐτοῦ. γέγονεν ἐν τῷ τρο- 
y: καὶ ἐπὶ πᾶσι τούτοις ὡς ἔφαναν αἱ ἀστραπαὶ 
αὐτοῦ τῇ οἰχουμένῃ. Τένας δ' ἂν εἶποις τὰς ἀστραπὰς 
αὐτοῦ 1] τὰ φέγγη τῶν τοῦ ἁγίου Πνεύματος χαρισµά- 
των τὰ ἀστράπτοντα καθ ὅλης τῆς οἰχουμένης; Auzt- 
ρέσεις γὰρ χαρισµάτων εἰσὶ, τὸ δὲ αὐτὸ Πνεύμα. 


Καὶ ᾧ μὲν διὰ τοῦ Πνεύματος δίδοται .Ἰόγος σοφίας, καὶ ἅ1]ῳ Aópyoc γγώσεως, καὶ &Ado αίστις. 
καὶ τὰ λοιπά ἅτινα, ἑξαίρετα ὄντα τοῦ Θεοῦ χαρίαµατα, ἑβαστράπτει καὶ καταλάμπει τὴν Ἐχχλησίαν 


αὐτοῦ. 


Vgns. 90. In mari via tua et semite tue in aquis ι Ἐν τῇ 09aAácco mq ἡ ὁδός cov xal αι τρίδοι σου 


multis, εἰ vestigia tua non cognoscentur. Congruen- 
ter jam traditis, concussa el commota est terra. Pro 
illo enim, εἰ contremuit, secundum omnes inter- 
pretes, et commola est, dicitur. Eo autem modo 
commota est terra, quo dicitur in Evangeliis *5: 
Et ingrediente Salvatore Hierosolymam, commota est 
omnis civitas dicens, Quis est hic? Sicut enim per 
loeum ipsi civitatis incolae designantur, ita et hoc 
loco ipsos terre incolas commotos et concussos 
esse dicitur. Quare ex evangelica praedicatione, 
án testimonium omnibus gentibus annuntiata, om- 
nium aures commotze suni. Consequenter autem 
concussa et commota esi terra propter ea qua 
prius tradita sunt. Nam si illuxerunt fulgura ejus 
orbi terrz, si vox tonitrui ejus insonuit in rota, si 
sagiltz? ejus in omnes transierunt, si nubes dede- 
runt vocem suam, ex bis omnibus sequitur concus- 
sam et commotam fuisse terram. Quomodo autem 
in mari via ejus fuerit, et semitze ejus in aquis 
a»ultis, ac quomodo vestigia ejus non cognoscan- 
&ur, ex ipsius ad discipulos promissione intelligas, 
quee sic babet : Euntes docete omnes gentes in no- 
mine meo **; et : Ecce ego vobiscum sum omnibus 
diebus usque ad consummationem seculi *". Nam 
ubique terrarum discipulis suis invisibiliter pre- 
&ens, in mari vitz, et in multis gentium aquis am- 
óunlabat : idque occulta et invisibili virtute perage- 
bat : quare dicitur, Et vestigia tua non cognoscen- 
fur. Hzc itaque in salutari Dei adventu impleban- 


tur. Hzc autem, inquit, in salutari ejus ad homines D 


pleta sunt; quemadmodum olim in priore populo, 
quando eductis iliis ex terra /Egypti per mare 
£ransitum munivit : tugc enim commonstrata vir- 
tute sua, viam el semitas in aquis multis paravit ; 
ia ut przeuntem ipsum totus lsracl in transitu 
maris sequeretur, incessusque ejus ignotus incom- 
prehensibilisque hominibus esset, quando deduxit 


ἐν ὕδασι xoAAoic, xal τὰ ἴχνη cov οὐ Υγωσθή- 
σοντε. ᾿Ακολούθως τοῖς ἀποδεδομένοις ἐσαλεύθη 
xaX ἐσείσθη ἡ ΥΠ. ᾽Αντὶ γὰρ τοῦ, καὶ ἔντρομος, 
χατὰ πάντας τοὺς ἑρμηνευτὰς, xal ἐσείσθη εἴρηται:. 
ὑὕτω δὲ ἐσείσθη dj γη, ὡς εἴρηται ἐν Εὐαγχελίοις, 
Καὶ εἰσεθόγτος τοῦ Σωτῆρος εἷς Ἱεροσόλυμα 
ἐσείσθη πᾶσα ἡ πόλις Aérovca Τίς ἐστιν οὗτος; 
Ὡς γὰρ οἱ τὴν πόλιν οἰκοῦντες ἐδηλοῦντο διὰ τοῦ 
τόπου, χατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον xal νῦν τοὺς την yv 
οἰχοῦντας χλονηθῆναἰ φησι καὶ σεισθῆναι τὸ λόγιον. 
Διὸ πᾶσα ἀχοὴ χεχίνηται ἓχ τοῦ εὐαγγελικοῦ χηρύ- 
γµατος εἰς μαρτύριον πᾶσι τοῖς ἔθνεσι χεχηρυγμέ- 
νου. Ακολούθως δὲ ἐσαλεύθη xat ἐσείσθη ἡ Τῆ, d 
ἐκλονήθη διὰ τὰ ἔμπροσθεν λελεγμένα. El γὰρ ἔφα- 


C vay αἱ ἀστραπαὶ αὐτοῦ τῇ οἰκουμένῃ, 1j quvh τῆς 


βροντῆς αὐτοῦ ἐξήχησεν Ev τῷ τροχῷ, εἰ τὰ βέλη αὖ» 
τοῦ bTÀ πάντας διαπορεύηται, εἰ αἱ νεφξλαι τὴν αὖ- 
τῶν ἔδωχαν φωνὴν, ἀχόλουθον ἣν Ex τούτων ἁπάντων 
χλονηθΏναι xa) σαλευθῆναι τὴν γῆν. "Ong δὲ Ev τῇ 
θαλάσσῃ f ὁδὺς αὐτοῦ γέχονε, xal al τρἶδοι αὐτοῦ ἓν 
ὕδασι πολλοῖς, xaX ὡς τὰ ἴχνη αὐτοῦ οὗ γινώσχεται, 
εἴσῃ ἐπιστήσας τῇ πρὸς τοὺς μαθητὰς Σπαγγελίᾳ αὖ- 
τοῦ φησάσῃ' Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ 
ἔθνη ἐν τῷ ὀνόματί µου" καὶ, Ἰδοὺ ἑγὼ ps6" 
ὑμῶν εἶμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας 
τοῦ αἰῶνος. ᾽Αοράτως γὰρ ἁπανταχοῦ τῆς Υῆς 
συνὼν τοῖς αὐτοῦ μαθηταὶς ἓν τῇ τοῦ βίου θαλάσσῃ 
καὶ τοῖς πολλοῖς τῶν ἐθνῶν ὕδασιν ἑπορεύετο. xal 
τοῦτ) ἔπραττεν ἀοράτῳ xal ἀφανεῖ δυνάµει ΄ διὸ λέ- 
λεχται *. Kal τὰ ἴχνγη σου οὗ γγωσθήσοσται. 
Ταῦτα μὲν οὖν ἐπληροῦτο χατὰ τὴν σωτῄήριον θεο- 
φάνειαν * Οὕτω δὲ ταῦτα, φησὶν, ἐγίνετο ἐπὶ τῆς εἰς 
ἀνθρώπους παρουσίας αὐτοῦ, χατὰ τὴν ἀλλοίωσιν τῆς 
δεξιᾶς τοῦ Ὑψίστου * ὥσπερ xaX πάλαι ἐπὶ τοῦ προ- 
τἐρου λαοῦ ὀπηνίχα ἐξαγαγὼν αὐτοὺς Ex γῆς Αἰγύ- 
πτου διήγαγε διὰ τῆς θαλάσσης ' χαὶ τότε γὰρ δει- 
χνὺς τὰς ἀρετὰς αὑτοῦ ὁδὸν ἐποίει xal τρίδους Ev 
ὕδασι πολλοῖς, ὡς προηγουμένῳ αὐτῷ ἐπαχολουθεῖν 


9 11 Esdr. iv, 54. ** 1 Cor. σα, 4, 8, 9... 9 Matth. xxi, 10. ?* Matth, xxvi, 19. ** ibid 90, 


90 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


902 


ἓν τῇ πορεια τῆς θαλάσσης τὸν πάντα Ἱαραὴλ, ἄγνω- A (Vgns. 291) sícus oves. populum suum in manu Moysi 


στόν τε εἶναι xal ἀχατάληπτον ἀνθρώποις τὴν πο- 
ρείαν αὐτοῦ, ὅτε xal ὑδήγησεν ὡς πρόδατα τὸν 
Aaóv αὐτοῦ ἐν χειρὶ Μωῦση xal Ἀαρών. "Άλλος 
μὲν οὖν τὰ προχείµενα ἅπαντα ἐπὶ τὴν ἔξοδον τὴν 
&v' Αἰγύπτου ἀνοίσει, τότε πεπληρῶσθαι φάσκων τὸ, 
Κἴδοσάν σε ὕδατα, d θεὸς, εἴδοσάν σε ὕδατα, xal 
ἐφοθήθησα»., ἐταράχθησα» ἄδυσσοι, π.Ίῆθος 
fixovc ὕδατος * πᾶσάν τε τὴν περιχοπὴν ἀκολούθως 
ἐπὶ τὴν τότε πραχθεῖσαν ἱστορίαν ἀναπέμφει. ἐγὼ 
δὲ, μὴ εὑρὼν ὅπως τὰ ἑξῆς εἰρημένα χατὰ τὴν λέξιν 
ἐπληροῦτο ΄ οὐ γὰρ µέμνηται ὁ Μωῦσέως νόμος, ὡς 
νεφρέλαι τινὲς χατὰ τὸν χαιρὸν ἐχεῖνον φωνὴν ἔδω- 
xav σωματιχῶς, οὐδὲ ὡς βέλη αἰσθητὰ διεπορεύετο, 
οὐδὲ ὡς ὅλῃ οἰχουμένῃ ἔφαναν αἱ ἀστραπαὶ αὐτοῦ, 


«καθ ὃν χρόνον ἦσαν ἓν τῇ ἐρήμῳ, τὴν ὑποπεσοῦσαν D 


et Aaron. Alius ezc omnia ad exitum ex /Egypto 
referet, dicetque hec verba, Viderunt te aque, 
Deus, viderunt te aqua, et timuerunt, turbata sunt 
abyssi, multitudo sonitus aquarum, tunc impleta 
fuisse : totamque clausulam ad illam historiam re- 
ducet; ego vero cum nusquam'deprehendam ea quz 
sequuntur ad litteram gesta fuisse; Moysis quippe 
lex non meminit, nubes quasdam illo tempore cor- 
poreo more vocem dedisse, neque sensiles sagittas 
transiisse, neque per totum orbem fulgura ejus il- 
luxisse, quo tempore illi in deserto erant, eam, 
que mihi tum succurrebat, ad singula loca inter- 
pretationem addidi. Quam vero ex his interpreta- 
tionem amplecti debeat, ex proprio judicio lector 
intelliget. 


εἰς τοὺς τόπους ἑρμηνείαν παρεθέµην. 'Unolav δὲ χρὴ τῶν εἱρημένων ἑἐχδοχῶν αἱρεῖσθαι θείᾳ (1) χρἰσεῖ 


ὁ ἐντυγχάνων εἴσεται. 
ΣΥΝΕΣΕΩΣ TQ ΑΣΑΦ. OZ. 

Προσέχετε, Aaóc µου, τὸγ γόμον µου * xAlvace 
t0 οὓς ὑμῶν εἰς τὰ ῥήματα τοῦ στόματός µου. 
Πιαρορμῶν ἡμᾶς ὁ λόγος ἐπὶ τὴν σύνεσιν τῶν ἔμφε- 
ῥοµένων, Συνέσεως τὴν ἐπιγραφὴν ἑποιῄσατο’ ταύ- 
της γὰρ δεόµεθα εἰς θήραν τῆς προχειµένης διανοίας. 
ἩΠρῶτον μὲν οὖν ζητήσειεν ἄν τις εὐλόγως, τίνος 
πρόσωπον τυγχάνει τὸ φάσχον kv ἀρχῇ, Προσέχετε, 
JAaóc µου, τὸν νάµον µου * xAivars τὸ οὓς ὑμῶν 
εἰς τὰ ῥήματα τοῦ στόµατός µου. Οὔτε γὰρ τῷ 
Ασὰφ οὔτε τῷ Δανῖδ ἁρμότει ταῦτα λέγειν’, ἐπεὶ 
μὴ νοµοθέται γεγόνασιν οὗτοι. οὔτε τὸ, Ode ὑμῶν 


INTELLECTUS ASAPH. LXXVII 

Attendite, popule meus, legem meam : inc.inate 
aurem vestram in verba oris mei. Cum ad dictorum 
intelligentiam nos sermo provocet, Intellectus in 
titulo fertur ; eo quippe indigemus ad ejus senten- 
tiam investigandam. Et primo quidem opportune 
quaratur, quz persona hec initio dicat, atteudite, 
popule meus, legem meam ;  inclinate aurem vestram 
in verba oris mei. Non enim Davidi vel Asapho: 
hzc dicere conveniat : illi quippe legislatores non 
fuere; neque illud, Aurem vestram in verba oris 
mei, vel Davidem vel Asaphum dicere par erat: 


εἰς τὰ ῥήματα τοῦ ctópatóc µου, ἔπρεπε λέγειν C neque enim propria verba proferebant, sed divini 


fjcoc τὸν "Aci, f| τὸν Δανῖδ’ οὗ γὰρ οἰχεῖα ῥήματα 
προσέφερον, τῃ δὲ τοῦ θείου Πνεύματος βουλῇ διη- 
κονοῦντο. Διὸ συνγέσεως ἐπιγέγραπται, ὡς ἂν συν- 
ὤμεν τίς τέ ἐστιν ὁ ταῦτα λέγων, xaX τίς ὁ λαὸς αὐ- 
«50, xal τίς ὁ νόμος ' ἕτερος Υὰρ ἔοιχεν εἶναι παρὰ 
τὸν Μωῦδέως. Ταῦτα 6 ἐπιλύεται τὸ Εὐαγγέλιον, ἐν 
ᾧ εἴρηται' Ταῦτα πάντα ἐλάλησεν ὁ Ἰησοὺς ἐν 
zapa6oAaic τοῖς ὄχ.]οις, xal χωρὶς παραθο.ῆς 
οὐκ ἑλάλει αὐτοῖς ' ὅπως π.Ίηρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ 
κοῦ αροφήτου Aérovtoc* Ἀγοίξω ἐν xapa6oAaic 
τὸ στόµα µου ' ἐρεύξομαι κεχρυµµένα ἀπὸ xata- 
6ο.ῆς. Διὰ ποίου δὲ προφήτου ταῦτα εἴρητο ἡ διὰ 
τοῦ προχειµένου Ασάφ; "O μὴ συν'έντες τινὲς, 
αεροσέθηχαν Ev τῷ Εὐαγγελίῳ τὸ, διὰ Ἡσαΐου τοῦ 
Φεροφήτου  ἓν δὲ ve τοῖς ἀχριδέσιν ἀντιγράφοις 
ἄνευ τῆς προσθήχης τῆς διὰ Ἡσαϊου, ἁπλῶς οὕτως 
εἴρηται' Ὅπως π.Ίηρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τοῦ προ- 
φήτου .Ίέγοντος' Ἀγοίξω ἐν zapa6oAaic τὸ στόµα 
µου ἐρεύξομαι χεκρυµµένγα ἀπὸ xaca6oAnc, à 
δη φέρεται &v τοῖς προκχειµένοις, οὐ μὴν ἐν τῇ τοῦ 
*Hoatou προφητείᾳ. Οὐχοῦν ix τῆς εὐαγγελιχῆς 
παραθέσεως ὁ Σωτὴρ ἂν εἴη, xaX οὐδὲ ἄλλος, ὁ ἐξ 
οἰχείου προσώπου φάσχων bri τοῦ παρόντος τό” 
Προσέχετε, Aaóc µου, τὸν vópov µου. Ἵνα δὲ 
συνῶμεν αὐτὸν, συνέσεως τὴν προγραφὴν ἐποιή- 
σατο" ὡς µήτε φαλμὸν µήτε ᾠδὴν μήτε τι τοιοῦτον 
** Matth. xut, 54, 355, 
(4) Forte, olxeíg. 


Spiwitus voluntati ministrabant. Ideo Jntellectus 
inscribitur, ut intelligamus quis hac dicat, quis 
populus ejus, que lex; nam videtur alia a lege 
Moysis esse. Hac porro solvit Evangelium **, cum 
ait: Hac omnia locutus est Jesus in. parabolis ad 
lurbas, et sine parabola non loquebatur eis; ut. im- 
plereiur quod dictum erat. per prophetam dicentem, 


Aperiam in parabolis os meum, eructabo abscondita 


a constitutione, Per quem prophetam hec dicta 
sunt, nisi per hunc Asaphum? Quod non intelli- 
gentes quidam adjecerunt Evangelio, per Isaiam 
prophetam : sed in accuratis exemplaribus, sine 
additamento illo, per Isaiam, ita simpliciter dici- 
tur, ut impleretur quod dicium erat per. prophetam 


D.dicentem, Aperiam in parabolis os meum, eructabo 


abscondita a constilutione, quae hic habentur, non 
autem in prophetia [saiz. Ex evangelico igitur te- 
stimonio Servator et non alius fuerit, qui ex propria 
persona in presenti dicit, Attendite, popule meus, le- 
gem meam. Ut autem intelligamus ipsam esse, inscri- 
ptionem Intellectus, posuit; ita ut.neque psalmus, ne- 
que canticum, neque quid simile hzec existimentur 
esse, sed Christi ad populum suum, sive ad Ec- 
clesiam suam doctrinam, qua de Judaici populi 


.Sceleribus verba facit. Populum porro ejus alium 


esse ab eo qui in sequentibus accusatur intelliget, 





! 


803 EUSEBH CAESARIENSIS 9PP. PARS IIl, — EXEGETICA. 901 
si Zacharie prophetiam his oenferas, quee $ic ha- A νοµίζειν εἶναι τὰ λεγόμενα, ἀλλὰ Χριστοῦ διδασχα- 


bet : Gaude. multum, filia Sion; predica, filia Je- 
rusalem. Ecce ego venio, et habitabo in medio tui, 
dicit Dominus. Et con(ugient gentes multe ad Domi- 
num, et. erunt mihi ín populum, etego ero «εἰς in 
Deum. Et cognoscetis quia Dominus omnipotens mi- 
sit me ad vos**. Hic consideres «elim Dominum 
se ab alio Domino omnipotente missum testiflcari, 
ac se sibi ex omnibus gentibus collecturum esse 
populum promittere. Hoc ipsum itaque Dei Verbum, 
populum ex gentibus sic alloquebatur : Attendite, 
gopule meus, legem meam. Legem vero suam Evan- 


.gelium esse docet, de quo 1sajas sic waticinabatur: 


Nam ex Sion exibit lez, et verbum Domini de Je- 
rusalem, et judicabit inter gentes *. Hoc Jeremias 
novum testamentum vocavit dicens : Ecce dies ve- 
niunt, dicit Dominus, et disponam testamentum 


ovum, non secundum lLestamentum quod. disposui 
patribus eorum *. 1saias. iterum hzc de Servatore 


pranuntiabat : Ecce puer. meus quem elegi, electus 
meus : suscepit eum. anima — mea. Judicium gen- 
tibus afferet. Non contendet, et non-clamabit, neque 
.&udietur foras vox ejus. Calamum conquassatum 
non con[ringet, εἰ linum. fumigans non .exstinguet, 
.sed in veritatem | feret judicium : resplendebit et non 
frengetur, donec ponat in terra judicium, et in. no- 
mine ejus gentes sperabunt*. Pro illo enim, et ín 
omine ejus gentes. sperabunt, Hebraicum habet, et 
dn lege ejus, ut et reliqui-omnes interpretes edide- 
runt, videlicet, in lege ejus. Hortatur itaque Chri-. 
-Stus populum suum οκ gentibus, bis verbis, ut 
attendant legi suz. Ut attendant enim, non ut 
Yeviter audiant, exoptat, atque animo accurate 
perpendaut intelligantque legem suam , imo eliam 
inclinent aurem suam in verba oris ipsius, atque' 
jpsi legi -&uze ut attendant precipit, quia doctrinam 
*uam in -parabolis tradebat. Quare subjungit : 
—Vgns. 2. Aperiam in parabola os meum, loquar 
propositiones ab initio. Quod item doeet sacrorum 
Evangeliorum scriptura, qua dicitur * : Hec 
omnia locutus est Jesus in parabolis ad turbas,.et n 
4 parabola non loquebatur eis; ut. impleretur quod 
dicium. erat. per prophetam dicentem, Aperiam in 
parabolis os meum, eructabo abscondita α consti- 


λίαν πρὸς τὸν αὑτοῦ λαὺν, δηλαδη thv Ἐχκληοίαν 
αὐτοῦ περὶ τῶν παρανοµηµάτων τοῦ Ἰουδαίων 
Ἔθνους διαστελλοµένον. ἸΝοῄσεις δὲ τὸν αὐτοῦ Jabv 
ἕτερον ὄντα παρὰ τὸν kv τοῖς ἓξῆς χατηγορούμενον, 
τὴν Ζαχαρίου προφητείαν τούταες “παραθεὶς, δι ὃς 
εἴρηται’ Xaipe σφόδρα, θύγατερ Σῶν, κήρυττε, 
θύγαταρ Ἱερουσαλήμ. Ἰδοῦ ἐγὼ ἔρχομαι, καὶ κα- 
τασκηνώσω ἐν µέσῳ σου, Abreu Κύριος. Καὶ κα- 
ταφεύξονται ἔθγη πο λὰ ἐπὶ τὸν Κύριον, xal 
ἔσονταί pov slc «αὸν, κἀγὼ ἔσομαι «αὐτοῖς εἰς 
Θεόν». Kal γνώσεσθε, ὅτι Κύριος παντοκράτωρ 
ἐξαπέστα.ἰκέ µε πρὸς ὑμᾶς. Θέα γὰρ ἓν τούτοις, 
ὣς 6 Κύριος ἀπεστάλθαι ἑαυτὸν ὁμολογεῖ Og" Ἑτέρου 
Κυρίου παντοκράτορος, ἑαυτῷ τε ἐξ ἁπάντων τῶν 


B ιθγῶν συνάξειν ἐπαγγέλλεται λαάν. Αὐτὸς οὖν οὗτος 


6 τοῦ θεοῦ Λόγος τῷ ἐξ ἐθνῶν λαῷ προσεφώνει M- 
γων  Προσξχετε Aaóc µου, τὸν νὅμον pov. Né 
ov δὲ αὐτοῦ τὸ Εὐαγγέλιον εἶναι διδάσχει, περὶ οὗ 
καὶ Ἡσαῖας ἐθέσπιξε λέγων. Ἐκ γὰρ Σιὼν ὀξε]λεύ- 
σεται νόμος, καὶ Aóvoc Κυρίου ἐξ Ἱερουσαλὴμ, 
xal κριγνεῖ ἀγαμόσον τῶν ἐθνῶν. Τοῦτον δὲ καὶ Ἱε 
ρεµίας διαθήχην χαινὴν ὠνόμασεν εἰπών' Mob 
ἡμδραι ἔρχονται, .Ίἐγει Κύριος, xal διαθήσοµαι 
Διαθήκην χαινἡν, οὗ κατὰ τὴν διαθήκη» ἡν διε- 
θέµη» τοῖς πατράσι αὑτῶν Καὶ 'Ἡσαῖας δὲ πάλιν 
περὶ τοῦ Σωτῆρος ἀνεφώνει λέγων ' Ἰδοὺ ὁ zaic 
µου ὃν ἠρέτισα, ὁ ἐκθεκτός pov - προσεδέξατο 
αὐτὸν ἡ γυχή µον. Κρίσι τοῖς ἔθνεσινὲξοίσει. 
Ovx ἑρῖσει, οὐδὲ κραυγάσει, οὐδὲ ἀκουσθήσεται 
ἔξω ^) gurh αὐτοῦ. KáAapor συντεθᾶασμένοΥ 
οὐ κατεάξει, καὶ Alvor τυφόμανον οὐ σδέσει’ 
ᾱ.1.1) εἰς ἀ.1ήθειαν ἑξοίσει pic ἀνα.λάμγει καὶ 
ob θραυσθήσεται, ἕως.ᾶν θῇ ἐπὶ τῆς γῆς κρίσυ’' 
xal τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη «ἐλπιοῦσι. ᾽Αντὶ vàp 
τοῦ, καὶ τῷ ὀγόματι αὐτοῦ ἔθνη «ἐκιοῦσι, τὸ 
Ἑδραϊχὸν, καὶ τῷ νόμφ αὐτοῦ, περιέχει. ὡς σνµ’ 
φώνως xat ol λοιποὶ πάντες ἁρμηνευταὶ ἐχδεδώχασι, 
καὶ τῷ 'ὅμῳ «αὐτοῦ εἰρηχότες. Παραινεῖ τοίνυν ὁ 
Χριστὸς τῷ ἑαυτοῦ λαῷ τῷ ἐξ ἐθνῶν διὰ τῶν np 
Αειμένων προσέχειν τῷ vópup αὐτοῦ. Ἡροσέχειν Υὰρ 
βούλεται, καὶ οὐχ ὡς ἔτυχεν ἀχούειν * θεωρεῖν δὲ 
κατανενοηµένως «καὶ συνιέναι τὸν αὐτοῦ vópov* ἀλλὰ 
καὶ κλίνειν τὸ οὓς εἰς τὰ ῥήματα τοῦ στόµατος a 


Jutione. Pro illo enim, Loquar propositiones ab ἐπί. D τοῦ, καὶ προσέχειν τῷ vópup αὑτοῦ παραχελεύεται, 


Aio, Mattheus, .Hebrzus cuim esset, propria inter- 
pretatione usug.dixit : Ersctabo abscondita a con- 
.stitutione..Cujus 1oco Aquila, Pluam aenigmata ez 
4nitio, edidit, 'Bymmachus wero, Scaturire faciam 
propositiones antiquas. Cum porro Verbum Dei 
prioris populi accusationes iustituturum csset, 
cauaasque allaturum quare depulsi eesent, neces- 
:ario Ecclesi sux precipit ut dictis attendat, in- 
telligatque allatas in. comparationem .prioris ;po- 
puli accusationes, «it ne similem in casum labatur; 
-sed .hujusmodi narratiene edecta qualis illos finis 
exceperit, exemplo illo ad meliorem frugem revo- 


νο Zach 5,10,11 *']1sa 51,5 4 


ἐπειδήπερ τὰς διδααχαλἰας kv παρ”-Φολαῖς ἐποιεῖτο, 
Ad ἐπιλέχει: Ἀγοίξω ἀὀν παραδοϊῇ τὸ στόμο 
µου, φθέγέοµαι προδἸήματα ἀπ dpyüc: ὃ 9 
διδάσκει καὶ ἡ τῶν ἱερῶν Ἐὐαγγελίων γραφὴ, δι fs 
εἴρηται, ὅτι Πάντα ταῦτα ἐλάλησεν ὁ Ἰησους 
ἐν παραθοΛαῖς τοῖς ὄχ.ἒοις, καὶ χωρὶς παραδοΛῆς 
οὐκ ἑλάλει αὐτοῖς' ὅπως π.ληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ 
toU προφήτου Aéporcoc * Ἀφοίξω ἓν «αραδολαι« 
τὸ στόμα µου" ἐρεύξομαι κεχρυμµένα ἀπὸ xató 
δοβῆς. 'Avà γὰρ τοῦ, Φθέγξομαι xpo6Anpaca d3 
ἀρχῆς, Ἑδραῖος ὢν 6 Ματθαΐος, θἰχείᾳ ἐχδόσε' 
χέχρηται εἰπὼν, ἹΕρεύξομαι κεχρυµµένα ἀπὸ να 


* jerem εσχι, $1, 92. ? [sa. χι, 1$ 4. 


907 EUSEBII CASARIENSIS OPP, PARS Ifl. — EXEGCETICA. 908 


plinarum magistros ascribere non possumus; verum Α τοὺς χατὰ σάρχα xavigaz: ἁλλ' ὅ γε Σωτὶρ 1$ αὐτοῦ 
Servator cum ex sua tum ex apostolorum, ἀἰφείρα- προσώπου καὶ τῶν χατὰ σάρχα ix τῶν αὐτῶν κατέ-- 
lorum et evangelistarum suoruin, qui iisdem quibus ρων γενοµένων ἁποστόλων αὐτοῦ xal μαθητῶν xal 
ipse patribus secundum carnem progeniti sunt, per^ εὐαγγελιστῶν ταύτας προφέρεται τὰς cuve λέγων - 
sona, has profert voces : Quanta asdivimus εἰ co- "Όσα ἠκούσαμεν xal ἔγγωμεν αὐτὰ, καὶ οἱ xaz£- 
gnovimus ea, et patres nostri narraverunt nobis? Hzc — pec ἡμῶν διηγήσαντο ἡμῖν; Ταῦτα γὰρ Ex πατέρων 
enim ipsi a patribus accepta nobis ex gentium se- αὐτοὶ παρειληφότες, ἡμῖν τοῖς ἐξ ἐθνῶν ὡς μὴ Ex-- 
mine ortis, ut ignaris, annuntiabunt, docebuntqueea σταμένοις ἀπαγγελοῦσι, διδάσχοντες ἡμᾶς τὰ τοῖς 
que antiquis illis contigerunt; qux a patribus per Ἠµπαλαιοῖς συµθεθηχότα . ἃ δὴ χατὰ διαδοχὲν ἐκ πα- 
successionem filiis tradita, et rursum que abhisce — *£p«v Σχούσθη τοῖς ταισὶ, χαὶ πάλιν ἐξ ἐχείνων εἰς 
ad posteros transmissa, e£ hisque iterum ad filios fi- τοὺς µεταγενεστέρους ἑλήλυθεν, &x τούτων τε αὖθις 
liorum memoriz mandata sunt. Quapropter dicitur: εἰς παῖδας παίδων τῇ μνήμη παρεδόθη. Ad λέλεκται - 
— VWras. 4. Non sunt occultata a filiis eorum in gene- Οὐκ ἐκρύδη ἀπὸ τῶν téxrur αὐτῶν εἰς γενεὰν 
ratione altera. Narrantes laudes Domini et virtutes ἑτέραν. Απαγγέ.λοντες τὰς αἰνέσεις τοῦ Κυρίου 
ejus, et mirabilia ejus que fecit. Multa quidem no- — xai τὰς Óvractslac αὐτοῦ, καὶ τὰ θαυμάσια ab- 
bis a patribus tradita sunt, de beneficiis a Deo sibi B τοῦ d àxoíncs. Πολλὰ μέν ἔστι τὰ παραδοθέντα ἡμῖν 
€dllatis; unum autem omnium maxime necessa. ὑπὸ τῶν πατέρων, ἅπερ αὐτοὺς ὁ θεὺς εὐεργετῶν 
rium, est testimonium, lexque in testimonio posita, διεπράξατο" Ev δὲ τὸ πάντων ἀναγχαιότερον ἐκεῖνο fiv, 
quam ipsis scripto tradidit, praecipiens ut medita- λέγω δὲ τὸ μαρτύρων, xal ὁ &v τῷ μαρτυρίῳ νόμος, 
rentur ipsam, et ejus meditationem filiis, nepotibus ὃν ἐγγράφως αὑτοῖς παρέδωχεν, ἐντειλάμενος µε- 
αἱ posterís per successionem traderent. Quamobrem Ἅλετᾷν £v αὐτῷ, xal τοῖς αὐτῶν παισἰ τε xaX ἀπογό- 
slt : — Vens. 5. Et suscitavit testimonium in Jacob, — vot; τοῖς χατὰ buaboyhv Υενησοµένοις παραδιδόναι τὲν 
et legem posuit in. Israel. Testimonium vocabatur — zojtou µελέτην. Διό φησι’ Καὶ ἀνέστησε μαρτύριον 
tabernaculum testimonii, in quo deposita erat arca ἐν Ἰαχὼδ, xal vópor ἔθετο ἐν "Iopa14. Μαρτύριον 
Testamenti, lex in arca posila, necnon cherubim δὲ ἐκαλεῖτο ἡ σχηνἡ τοῦ μαρτυρίου, ἓν fj ἀπέχειτο ἃ 





ei propitiatorium, candelabrum, mensa et proposi - 
tio panum : quz jussus facere Moyses, secundum 
exemplar quod ipsi in nionte ostensum fuerat con- 
struxit. Sed olim quidem lex illa et testimonium 
illud Jacobo et Isra li tradita fuerant. Quoniam 
vero iis acceptis illi transgressi sunt, jure ipse 
cum alium sibi parasset populum, aliudque testi- 
monium, videlicet corpus Christi, quod Dei Verbi 
in ipso habitantis templum erat, ut ipse ait : Sol- 
vite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud *; 
ad bec etiam populo suo legem aliam, evangcli- 
cam videlicet, tradit. ideo in principio hujus psalmi 
sit : Attendite, popule meus, legem meam; ceterum 
legem antiquam e& veterem 'testificationem ) nam 
sic interpretatus Symmachus est, dicens : Et sta- 
tuit testificationem Jacob) cum priore populo dispo- 
suit, praecipiens ipsis ut nota facerent ea filiis et ne- 
potibus suis, ut generatio nulla ignoraret, sed legis 
doctrina in posteris quoque maneret. ldcirco di- 
etum est: — VgRs. 6. Ut cognoscat generatio al- 
tera, filii qui nascentur, el exeurgent, et narrabuut 
ea filiis suis. Complementum autem et scopus medi- 
tationis legis hic erat : — Vens. 7. Ut ponant in 
Deo spem, et non obliviscantur operum Dei, et man- 
dala ejus exquirant ; ut non fiant sicut patres eorum, 
generatio prava εἰ exasperans : generatio que non 
direxit cor suum, et non fidelis fuit cum Deo spiri- 
tus ejus. Quse. illa prior patrum generatio, nisi ea 
que iempore Moysis erat? propter" quam Moyses 
acceptas legis tabulas contrivit; sic enim Moyses 
illos generationem pravam et perversam vocabat, 
bzec in illos pronuntians : Filil vituperabiles, gene- 


* joan. 11, 19. 


χιθωτὸς τῆς Διαθήχης, xal ὁ ἓν τῇ χιθωτῷ νόμος, 
τά τε χερουθὶμ xat τὸ ἱλαστήριον, xaX ἡ λυχνία, xat 
ἡ Ξράπεζα, χαὶ 1j πρόθεσις τῶν ἅρτων ' ἅπερ χελεν- 
σθεὶς ποιῆσαι Μωσῆς, χατὰ τὸν τύπον τὸν δειχθέντα 
αὐτῷ iv τῷ ὅρει χατεσχεύασεν. ᾽Αλλὰ πάλαι μὲν 
ἐχεῖνος ὁ νόμος xal τὸ μαρτύριον ἐχεῖνο τῷ Ἰαχὼδ 
xat τῷ Ἰσραἡλ δέδοτο. Ἐπειδὴ δὲ παρέθησαν οἱ παρ- 
ειληφότες, εἰχότως ἕτερον ἑαυτῷ χαταρτισάµενος 
λαὺν xai μαρτύριον ἕτερον, τὸ Χριστοῦ σῶμα , ναὺν 
ὃν τοῦ οἰχοῦντος bv αὐτῷ Θεοῦ Λόγου, ὡς αὐτὸς ἑἐδ'- 
ὅαξεν εἰπών' Λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον, καὶ ἐν 
τρισὶν ἡμέραις ὀγερῶ αὐτόν ' xaX πρὸς τούτοις χαὶ 
νόµον ἕτερον τὸν εὐαγγελιχὸν τῷ ἑαυτοῦ λαῷ παρα- 
δίδωσι. Ad. ἐν ἀρχῇ τῶν προχειµένων ἔλεγε' Προσ- 
ἔχετε, Aaóc µου, τὸν vópor µου πλὴν ἀλλὰ τὸν 
παλαιὸν νόµον xal τὴν παλαιὰν διαµαρτνρίαν (οὔῦτυ 
γὰρ ἡρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος εἰπών' Καὶ ἔστησε 
διαμαρτυρία» τῷ Ἰακώθ) τῷ προτέρῳ λαῷ διέθετο, 
ἐντειλάμενος αὐτοῖς γνωρίσαι αὐτὰ τοῖς υἱοῖς αὐτῶν 
χαὶ ἀπογόνοις, ὡς ἂν µηδεµίαν λάθοι γενεὰν, δια- 
µένοι δὲ ἡ τοῦ νόµου διδασχαλία χαὶ εἰς τοὺς μετὰ 
ταῦτα Ὑενησομένους. Διὸ λέλεχται' Ὅπως ἂν YQ 
Υεγεὰ ἑτέρα, υἱοὶ τεχθησόµεγοι καὶ ἀναστήσον- 
ται, καὶ ἀναγγεοῦσυ αὐτὰ τοῖς υἱοῖς αὐτῶν. Τὸ 
δὲ συμπέρασμα τῆς τοῦ νόµου μελέτης χαὶ 6 σχοπὺς 
οὗτος fv, "Iva θῶνται ἐπὶ τὺν θεὸν τὴν ἑπίδα, 
καὶ μὴ ἐπιλάθωνται τῶν ἕἔργων τοῦ θεοῦ, xal τὰς 
ἐντοιὰς αὐτοῦ ἐχζητήσωσιν * ἵνα μὴ γένωνταιε 
ὡς οἱ πατέρες αὐτῶν, γενεὰ σχο.ιὰ xal παρα- 
auxpalvovca* γεγεὰ ἥτις o0 κατηύθυνε τὴν xap- 
δίαν αὐτῆς, xol οὐκ ἐπιστώθη μετὰ τοῦ θεοῦ τὸ 
πνεῦμα αὐτῆς. Τίς δὲ fv f πρρτέρα Ὑενεὰ τῶν 
πατέρων à f| ἐπ᾽ αὐτοῦ Μωσέως γενοµένη; δι ἣν 


. 
PE Lan & . 


COMMENTARIA IN: PSALMOS. : 


919 


δεξάµενος Μωσῆς τὰς πλάχας τῆς νομοθεσίας συν- A ratio prava et perversa, heccine Domino redditis? 


έτριφεν οὕτως γοῦν xal αὐτὸς Μωσῆς γενεὰν σχο- 
λιὰν καὶ διεστραµµένην αὐτοὺς ἑἐκάλει, εἰς αὐτῶν 
πρόσωπον ἀποτεινόμενος xal λέγων Τέκνα µωμη- 
τὰ, γεγεὰ σκο.λιὰ καὶ διεστραμµέγη, ταῦτα Κυρίφ 
ἁγταποδίδοτε; οὕτω Aaóc μωρὲς καὶ οὐχὶ σοφός; 
Ἁλλ' ἵνα μὴ οἱ μετὰ ταῦτα γενησόμενοι τοῖς πα- 
εράσιν ἁποτελεσθῶσιν ὅμοιοι, ἔγγραφον αὐτοῖς παρ- 
έδωκε τὸν vóyov, xa τὴν διαµαρτυρίαν, δι $c κατη- 
γορεῖ μὲν τῶν πατέρων, διεστείλατο δὲ χαὶ διεµαρ- 
τύρατο τοῖς τέχνοις μὴ ἑξομοιοῦσθαι τοῖς πατράσι, 
μηδὲ τῇ προτέρᾳχ γενεᾷῷ, τις οὐ κατηύθυνε τὴν 
καρδίαν αὐτῆς, καὶ οὐκ ἐπιστώθδη μετὰ τοῦ θεοῦ 


τὸ πγεῦμα αὐτῆς. Οὐ γὰρ φύσεως φαύλης ἣν, οὐδὲ 


siccine poputus stultus et nonsapiens !* ? Sed ut eo- 
rum nepotes patribus similes non evaderent, scri- 
ptam ipsis legem tradidit, et testificationem, qua 
patres quidem incusavit, precepit autem et testifi- 
ctus filiis est, ut ne patribus simiies essent, neque 
priori illi generationi, que non direxit cor suum, et 
non fidelis fuit cum Deo spiritus ejus. Neque enim 
prave nature erat, neque malz constitutionis ; sed 
ex voluntate Deo obsequentiam detrectans, exacer- 
bavit eum, atque ex perversione tortuosa effecta est. 
Quamobrem secundum Symmacbum dicium est : 
Generatio invita corde, et infirma erga Deum spiritu 
su0. 


κατασχευῆς πονηρᾶς, Ex προαιρέσεως δὲ ἀνανεύουσα πρὸς τὴν τοῦ θεοῦ ὑπαχοὴν παοεπίχρανε, xai ἐκ 
διαστροφῆς σχολιὰ vévove * διὸ χατὰ τὸν Σύµµαχον εἴρηται' Γενεὰ ἁπροαίρετος τῇ καρδίᾳ, καὶ á6é- 


όαιος πρὸς τὸν θεὸν τῷ πγεύµατι τῷ ἑαυτῆς. 


Ylol Ἐφραῖμ, ἐντείνοντες καὶ βά.1.Ίογτες τὸ- B. VEns.. 9. Filii Ephraim intendentes et emittentes 


ξοις, ἑστράφησαν ἐν ἡμέρᾳ zoAépov. Ὁ μὲν &va- 
Ob; xal φιλάνθρωπος Κύριος τοῖς πρώτοις προπάτορσι 
τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἔργα παντὸς λόγου κρείττονα 
ἑνεδείχνυτο τὰ διὰ Μωσέως οἱ δὲ ἐγίνοντο σκλτρ- 
αὐχενες xal ὡς ἀληθῶς λαὺς μωρὺὸς xat οὐχὶ σοφὸς, 
χαὶ Ὑενεὰ σχολιὰ xal διεστραµµένη. Αλλὰ τῶν 
Σρώτων τοιούτων ἀπελεγχθέντων , vópov τοῖς μετὰ 
ταῦτα παρεδίδου .. διαστειλάµενος xai διαμαρτυρά- 
µενος tv αὐτῷ τά τε πραχτέα xal τὰ µή ' παραινῶν 
τὸ μὴ μιμεῖσθαι τοὺς πατέρας, μηδὲ τὴν γενεὰν τὴν 
σχολιὰν, μηδὲ τὴν παραπιχραίνουσαν, ἥεις οὐ κατ- 
Ἰύθυνε τὴν καρδίαν αὑτῆς, xal οὐκ ἐπιστώθη 
μετὰ τοῦ Θεοῦ τὸ πνεῦμα αὐτῆς. Οἱ δὲ, χείρους 
τῶν πατέρων γενόµενοι, οὐδὲν μὲν ἀπὸ τῆς παρα- 
δοθείσης τοῦ νόµου Ὑραφῆς ὠφελοῦντο εἰς βάθος 
παχίας ἑλαύνοντες. Καὶ πρῶτυί γε τούτων Ίσαν οἱ 
viol Ἐφραῖμ, τιµηθέντες μὲν ἐξαιρετῷ τιμῇ διὰ τοῦ 
την αὐτῶν φυλὴν καὶ τὸν αὐτῶν κλῆρον προκριθῆναι 
τοῦ παντὸς ἔθνους, xal τὴν χιδωτὸν τοῦ θεοῦ xal τὴν 
σχηνὴν τοῦ μαρτυρίου τὴν ὑπὸ Μωτέως ἐν τῇ ἐρήμῳ 
κατασχενασθεῖσαν ὑποδέξασθαι πρώτους. ὁ γοῦν 
τόπος 6 bv Σηλῶ, ἔνθα fj σκηνὴ xai τὸ ἁγίασμα, πρὸ 
τῆς Ἱερουσαλὴα, τῆς φυλῖς Ἐφραῖμ ἐτύγχανεν' 
ἀλλὰ πρῶτοι ταύτης τυχόντες τῆς τιμῆς , εἴδωλο- 
λάτραι Ὑεγόνασι. Καὶ ἔστι γε τὴν ἱστορίαν τῶν 
πεπραγμένων absol; ἀπὸ τῆς βίθλου τῶν Κριτῶν 
ἀναχέξασθαι. Ἐλέγχει δὲ καὶ ὁ παρὼν ψαλμὸς προϊὼν 
ἑξῆς xat λέγων περὶ αὐτῶν" ΑἉπώσατο τὸ σχήνωµα 


arcubus, versi sunt in. die belli. Bonus quidem οἱ 
clemens Dominus primis Judaice gentis atavis per 
Moysem inenarrabilia opera edidit: ipsi vero dura cer- 
vice fuerunt,et revera populus stultus el non sapiens, 
et generatio tortuosa et perversa. Sed cum priores 
illos tales fuisse comprobatum fuerit, posteris 60” 
rum legem tradidit, prazcepta dans illis, et testifi- 
catus quenam agenda, à quibus abstinendum es- 
set : cohortans quoque ne patres neque generatio 
nem illam tortuosam et exasperantem initarentur, 
qur non direxit cor suum, et. non fidelis fuit cum 
Deo spiritus ejus. Illi vero, patribus deteriores, ab 
sibi tradita legis scriptura utilitatis nihil percepe- 
runt; sed in profundum malorum lapsi sunt. Ho 
rum primi erant filii Ephraim, qui precellenti ho- 
nore donati, quod tribus et sors eorum toti genti 


' prehabita fuerit, et arcam Dei tabernaculumque 


testimonii ab Moyse in deserto constructum ipsi 
primi acceperint : nam locus ille in Silo, ubi taber- 
naculum et sanctificatio (antequam in Jerusalem 
essel) degebat, tribus Ephraim erat. Verum ewm 
ipsi primi tanto honore dignati essent , idololatre 
eífecti sunt. Ac cuique licet historiam rerum ab il- 
lis gestarum ex libro Judicum colligere. Ipsos au- 
tem praesens psalmus in sequentibus quoque coar 

guit, dicens : Repulit tabernaculum Joseph, et tri 

bum Ephraim non elegit ; et rursum : Et repulit ta 

bernaculum Silo, tabernaculum suum ubi habitavit ἡ. 


Tochp, xal τὴν £vtv Ἔφραϊμ οὐκ ἐξε]έξατο' Ὦ hominibus; causamque profert his verbis : Conversi 


xai πάλιν Kal ἀπώσατο τὴν σχκηνὴν Ση.ὼμ, 
σχήγωµα οὗ κατεσκήνωσεν ἐν ἀγθρώποις" καὶ τὴν 
σὶτίαν παρίστησιν εἰπών * Μετεστράφησαν εἰς 
téCor στρεθΊόν. Καὶ παρώργισαν αὐτὸν ἐν εοῖς 
Bovroic αὐτῶν, καὶ àr τοῖς TÀvztoic αὐτῶν παρ- 
εζή.ωσαν αὐτόν.. Εἰχότως οὖν xal διὰ τῶν προ- 
κειμένων εἴρηται' Υἱοὶ "Egpatu , ἐγτείνοντες καὶ 
Bá Aorrec τόξο», ἑσεράφησαν ἐν ἡμέρᾳ xoAépov. 
Πῶς δὲ ἑστράφησαν σαφέστερον παρίστησιν εἰπών ' 
Καὶ ἐγένοντο εἰς τόξον στρεθ.όν, Δέον γὰρ βάλ- 


ἐν Deut. XXX, 6. 


sunt ín arcum pravum, Et irritaverunt eum in colli- 
bus suis, et in sculptilibus suis ad emulationem eum 
provocaverun!. Jure ergo in presentibus dictum est : 
Filii Ephraim intendentes. et mittentes. arcum, versi 
exnt in die belli. Quo pacto autem conversi fuerint 
clarius ostendit dicens : Et facti sunt. in arcum 
pravum, Nam cum oportuisset tela immittere ei 
bellum inferre inimicis Dei, idololatre illi prse- 
optarunt bellum movere Deo. Quaresubdit :—Veng. 
40.-Non custodierunt testamentum Doi, εἰ $n. Lege 


911 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1il. — EXEGETICA. 


913 


ejus noluerunt ambulare. Per filios porro Ephraim A λειν xal πολεμεῖν τοὺς τῷ ϐεῳ πολεμίους, οἱ ók 


reliquos omnes totius gentis populos metaphorice 
significat, imo etiam quoslibet morihus similes, 
etiamsi non ex eadem (tribu fuerint. Nam qui in 
sequentibus temporibus se abs Jerusalem segrega- 
runt, et in Samaria idola coluerunt, filii Ephraim 
erant. Merito ergo cum totius gentis transgressores 
filios Abraham vocasset, confertim omnes incusat, 
dicens : — "ens. 11, 19. Et obliti sunt bene[acto- 
rum ejus, et mirabilium ejus qua ostendit eis. Coram 
patribus eorum fecit mirabilia in terra Agypti, in 
campo Taneos. Nam omnium eorum obliti qux pa- 
tribus suis ostensa sunt, arma tulerunt contra Deum, 
cum nollent in lege ejus ambulare : etiamsi penes 
ipsos esset ut possent et vellent. ]lli vero etsi hac 
potestate instructi, recto proposito uli noluerunt ; 
sed Deo terga dantes in illorum olim mirabiliuin 
ejus oblivionem venerunt. Qualium autem mirabi- 
liam, nisi eorum qux olim in Egypto gesta sunt, 
neque in tota ZEgypto, sed in campo Taneos? Quod 
tamen Moyses in Scriptura sua non declaravit ; sed 
Asaph, qui propheta erat, iu presenti docet, admi- 
randa illa in Αἱβγρίο gesta, a Moyse in campo Ta- 
neos edita fuisse. Rursum enim in sequentibus ait : 
Sicut posuit in. /Egyplo signa sua, et prodigia sua 
in campo Taneos. Cur in campo Taneos? Quia in 
hoc maxime daemoniaca vis obtinebat : tunc multa 
poterant demones in campo Taneos constituti. ld 
vero Isnias propheta declarat in visione /Egypti, di- 
cens : Et stulti. erunt. principes Taneos, sapientes 
consiliarii regis, consilium eorum stultum fiet. Quo- 


πιοάο dicetis regi : Filii sapientium nos sumus, filii re. 


gtm qui a principio fuerunt ? Ubi sunt sapientes tui, 
et annuntient tibi, el dicant tibi, quid consilii Domi- 
nus ceperit. super. /Egyptum?  Defecerunt principes 
Taneos, et perierunt. principes Mempheos '!. Dasmo- 
nes autem maligui erant, ut verisimile est, qui per 
oracula et divinationes quamdam sapientie spe- 
ciem profitebantur, et ob illam eoruin qui in diver- 
sis "Egypti locis principes erant consiliarii elfecti 
sunt. Num forte qui prestigiis /Egyptiacis operai 
dabant, et ii. qui veneficiis suis Moysi obstitzrunt, 
principes Taneos et sapientes consiliarii regis erant? 
Quamobrgn jure quz per Moysem in /Egypto facta 
sunt, in campo Taneos edita esse hic edocemur, 


εἰδωλολατροῦντες πόλεμον ἤραντο xatà τοῦ θεοῦ. 
Διὸ ἐπιλέχει' Οὐκ ἐφύλαξαν τὴν διαθήκην τοῦ 
θεοῦ, καὶ ἐν τῷ νόμφ αὐτοῦ οὐκ ἠδουλήθησαν 
πορεύεσθαι. Καὶ τοὺς λοιποὺς δὲ τοῦ παντὸς ἔθνους 
δηλοῖ μεταφορικῶς διὰ τῶν υἱῶν Ἑφραῖμ, xai τοὺς 
ὁμοίους τοῖς τρόποις, εἰ xal μὴ τῆς αὐτῆς ἐτύγχανον 
ὄντες φυλῆς, σηµαίΐνων. Ἐπεὶ xai οἱ iv τοῖς μετά 
ταῦτα χρόνοις ἁποσχίσαντες τῆς Ἱερουσαλὴμ xai kv 
τῇ Σαµαρείᾳ εἰδωλολατρήσαντες υἱοὶ ἦσαν Ἔφραϊμ. 
Εἰκότως οὖν τοὺς παραθἀτας τοῦ παντὸς ἔθνους υἱοὺς 
Αθραὰμ ὀνομάσας, ἀθρόως διαθάλλει τοὺς πάντας 
λέγων. Καὶ ἐπεάθογτο τῶν εὐεργεσιῶν αὐτοῦ 
xal τῶν θαυμασίων αὐτοῦ, ὧν ἔδειξεν αὐτοῖς. 
Ἐναντίον τῶν πατέρων αὐτῶν, d ἐποίησε θαν-- 


B µάσια ἐν γῇ Αἱγύατον év πεδίῳ Τάνεως. Πάντων 


γὰρ τούτων λήθην πεποιηµένοι τῶν πρὸς τοὺς πα- 
τέρας αὐλῶν ἐπιδεδειγμένων, ὅπλα ἤραντο χατὰ τοῦ 
θεοῦ, οὐ βουληθέντες [Ev] τῷ νόµῳ αὐτοῦ πορεύεσθαι, 
χαΐτοι ἐπ αὐτοὺς κειμένου τοῦ δύνασθαι xai τοῦ 
Ρούλεσθαι. Οἱ δὲ τὴν δύναμιν ἔχοντες, οὐκ ἐδουλά- 
θησαν ὀρθῇ χρήσασθαι προαιρέσει' νῶτα δὲ δόντες 
τῷ θεῷ, λήθην ἐποιήσαντο τῶν πάλαι θαυµασίων 
αὑτου. Ποίων δδ θαυµασίων ἢ τῶν ἐν αὐτῇ vsvo- 
µένων τῇ Διγύπτῳ, xal obx ἐν πάση Αἰγύπτῳ, 
ἀλλ' tv τῷ τῆς Τάνεως πεδίῳ; "Onsp Μωσῆς μὲν 
οὐχ ἐδήλωσε διὰ τῆς ἑαυτοῦ Γραφῆς: ὁ δὲ "Aakg, 
προφήτης ὢν, διδάσχει διὰ τῶν προχειµένων, ὡς iv 
τῷ πεδίῳ Τάνεως τὰ ἐν Αἰγύπτῳ πραχθέντα θαύ- 
µατα διὰ Μωσέως ἐπετελέσθη. Λέγει δ) οὖν αὖθις 
προϊὼν διὰ τῶν ἑξης.' Ὡς ἔθετο ἑν' Αἰγύατῳ τὰ 
σηµεῖα αὑτοῦ καὶ τὰ τέρατα αὐτοῦ ἐν αιδίῳ 
Τάνεως. Διὰ τί δὲ ἓν τῷ τῆς Τάνεως πεδίῳ: Ἔπει- 
δήπερ ἓν τούτῳ μάλιστα τὰ τῆς δαιμονιχῆς ἑνεργείας 
ἐπεχράτει ᾿ τότε πολλά τε ἴσχυον κατ᾽ ἐχεῖνο καεροῦ 
οἱ ἓν τῇ Τάνει ἱδρυμένοι δαίμονες. Τοῦτο δὲ δηλοῖ 
Ἡσαῖας 6 προφήτης ἐν τῇ ὁράσει τῆς Αἰγύπτου 
λέγων Καὶ μωροὶ ἔσονται οἱ ἄρχοντες Τάγεως, 
οἱ σοφοὶ σύμδευ.οι τοῦ βασιλέως, ἡ BovAt) αὐτῶν 
µωραγνθήσεται. Hoc ἑρεῖτε τῷ Baci, Yiol cvr- 
ετῶν ἡμεῖς, υἱοὶ βασιλέων τῶν ἐξ ἀρχῆς; Ilov 
εἰσὶν οἱ σοφοί σου, xal ἀν αγγειλάτωσάν σοι, xal 
εἰπάτωσάν σοι τἰ βεθού.Ίευται Κύριος ἐπ᾽ A'rv- 
xcov; Ἐξόλιπον οἱ ἄρχοντες Τάνεως, καὶ ἁπώ- 


D Ίοντο οἱ ἄρχογτες Μέμφεως. Δαίμονες δὲ σαν, ὡς 


εἰχὸς, πονηροὶ διὰ χρησμῶν καὶ μαντειῶν σοφίαν τινὰ ἐπαγγελλόμενοι, xal Ev ταύτῃ. τῶν xatà τόπους 
χρατούντων τῆς Αἰγύπτου σύμδουλοι Ὑινόμενοι, Μήποτε δὲ xai οἱ ταῖς Υοητείάις τοῖς Αἰγνπτιαχαῖς 
προσανέχοντες, of τε ἀντιστάντες Μωσεῖ ταῖς φαρµαχείαις αὐτῶν, οἱ ἄρχοντες σαν Τάνεως, xat οἱ σοφοὶ 
σὐμόουλοι τοῦ βασιλέως: Διόπερ εἰχότως kv πεδίῳ ἠΤάνεως ὁ παρὺν λόγος διδάσκει πεπρᾶχθαι τὰ διὰ 


Μωσέως ἐν Αἰγύπτῳ γεγενηµένα. 

Ῥεμς. 15. Interrupit mare et perduxit eos, et sia- 
tuit aquas quasi wrem. Quas in Zgypto facta sunt, 
uno verbo complexus dixit: Que fecit mirabilia in 
terra Egypti, εἰ adjicit ea quz& non noveramus, ín 
campo Taneos. Quznam illa mirabilia essent Moysis 
Scriptura fusius enarrat. Sed przsens psalmus ea 
paucioribus infra recenset, dicens : Convertit in 


1! ]ga. xix, (1-15. 


Διέῤῥηξε θάλασσαν καὶ διήγαγεν αὐτοὺς, παρ- 
έστησε» ὕδατα ὡσεὶ ἀσκόν. Τὰ μὲν ἐν αὐτῇ πε- 
πραγµένα τῇ Αἰγύπτῳ διὰ μιᾶς ἐπετέμετο λέξεως 
εἰπών' "A ἐποίησε θαυμάσια ἐν γῇ Αἰγύατου, xoi 
προσθεὶς ὅπερ οὐχ Ίδειμεν, ἐν πεδίῳ Τάνεως. Τίνα 
6b ἣν τὰ θαυμάσια, εἰς πλάτος μὲν ἡ Μωσέως περι- 
έχει Γραφή" ἐπιτέμνεται 0b ταῦτα ὁ παρὼν ψἀαλμὸς 





91$ 


COMMENTAJUA IN PSALMOS. 


914 


ἓν τοῖς μετὰ ταῦτα λέγων. Μετέστρεψεν εἰς αἷμα A sanguinem. flumina eorum, et imbres eorum ne bibe- 


τοὺς ποταμοὺς αὐτῶν, xal τὰ ὀμδρήματα ὅπως μὴ 
Χίωσι». Ἑξαπέστειλεν εἰς αὐτοὺς χοὐόμυιαν xal 
xutécayev αὐτοὺς, xal «X τούτοις ἐπιλεγόμενα. 
Ταῦτα μὲν οὖν xav' Αἱγυπτίων ἐγίνετο ἐν πεδίῳ 
Τάνεως - & δὴ παρξλθὼν ἐπὶ τοῦ παρόντος ὁ λόγος, 
πὰς εἰς τὸν λαὺν εὐεργεσίας προτάττει’ ὡς διηλθον 
εὖν θάλασσαν, εἰς πολλὰ µέρη διαιρεθέντων τῶν 
ὑδάτων ὃ δη παρίσταται διὰ τοῦ φάσχοντος λόγου’ 
Tà καταδιεΛόντι τὴν Ἐρυθρὰν θάλασσαν εἰς διαι- 
ῥέσεις, xal διαγαγόντι τὸν Ἱσραὴ.ἲ διὰ µέσου 
ἀὐτῆς. Φαοὶ γοῦν ᾿Εδραίων παΐδες εἰς ιδ τμήματα 
διηρῆσθαι αὐτὴν χατ᾽ ἀριθμὸν τῶν ι6 φυλῶν τοῦ 
λαοῦ. ὥστε ἀφωρισμένως ἑχάστην διελθεῖν φυλὴν, 
χατὰ τὴν ἀπονεμηθεῖσαν αὐτῇ πορείαν. Διισταμένων 


rent. Misi in eos cenomyiam et comedit eos, et 948 - 
tera. Hzc itaque contra AEgyptios in campo Taneos 
contigerunt, qux transcurrens in prasenti beneficia 
in populum praemittit: vt scilicet. aquis plures in 
partes divisis, mare pertransierit, quod his verbis 
declaratur : Qui divisit mare Rubrum in divisiones, 
et eduzit Israel per mediwm | ejus !**. Aiunt. itaque 
Hebraei in duodecim sectiones divisum fuisse m»«re 
secunilum numerum duodecim populi tribuum ; ita 
ut singulz tribus separotim in assignato sibi metu 
pertransirent. Cum porro aqua intermedio spatio 
sejunciz essent, et arida terra in medio haberetuc, 
consequens erat aquas in cumulum evectas contine- 
ri, in aere tumidas elevari et attolli, in ipsoque 


δὲ τῶν ὑδάτων, xol ξηρᾶς γῆς iv τῷ μεταξὺ συν- B aere quasi in utre concludi; quapropter dicitur : 


ισταµένης, ἀκόλουθον ἦν cuvoyhv Υίνεσθαι τῶν ὑδά- 


Et statuit aquas. quasi utrem. 


των, ὡς χυρτοῦσθαι αὐτὰ συνεχόμενα πρὸς ἄλληλα xal ἐν αὐτῷ τῷ ἀέρι ἑπαίρεσθαι xal ὀψοῦσθα 
χυρτούµενα xai µετεωριζόµενα, χαὶ ὥσπερ kv ἁσχῷ τῷ ἀέρι περιχλειόµενα * διὸ λέλεχται' Παρέστησενι 


ὕδατα ὡσεὶ ἁσκόν. 

Μετὰ δὲ τὸ τηλικοῦτον θαῦμα, ὡδήγησεν ab- 
τοὺς, φηπαὶν, ἐν νεφέῖῃ ἡμέρας, ἐπισχιαζούσης 
xaX σχέπην αὐτοῖς παρεχούσης τῆς νεφέλης, ὡς 
ἂν μὴ ὑπὸ τοῦ φλογμοῦ τοῦ ἠλιακοῦ κχαταπονοῖντο. 
Καταλλήλως δὲ τῇ τῆς ἡμέρας νεφέλῃη, οστύλος 
πυρὸς διὰ τῆς νυκιὺς προῆγεν αὑὐτος, ἡμέ- 
pav αὐτοῖς φωτεινὴν ἀπεργαζόμενος, διὸ λέλε- 
χται, Καὶ OA» τὴν νύχτα ἐν φωιτισμῷφ πυρός. 
Ἑπὶ τούτοις λέγεται. Διῤῥηξε πέτραν àv ,tn 
ἐρήμῳ , καὶ ἑπότισεν αὐτοὺς ὡς ἐν ἀδύσσῳ 
πολ1ῃ. Τήρει δὲ ὅπως xal ἐνταῦθα τὸ πλῆθος τῶν 
ὑδάτων ἄδυσσον ὠνόμασεν. "Avi δὲ τοῦ, διέῤῥηξε 
Χχέτραν, ὁ ἸΑχύλας, ἔσχισε «πέτρους ὃν ἑρήμῳ, 
ἐξέδωχε, δουλεύσας τῇ] “Εθραϊκῇ Υραφῇ, δι fj; παρ- 
ἔσταται, ὡς οὐ ula πέτρα ἣν ἡ ἀναδλύσασα αὐτοῖς 
πὰ ὕδατα, ἀλλὰ πολλαί. θεν ὁ θεῖος Ἀπόστολος 
ἐπισημαίνεται λέγων "Exivor γὰρ ἐἑχ πγευμα- 
εικῆς ἁκχο.ουθούσης αὐτοὺς πέτρας ἡ πέτρα 
δὲ ἦν ὁ Ἀριστός' ὡς ἁπανταχοῦ παρεποµένης 
αὐτοὺς πέτρας, xal χατὰ σταθμοὺς xol κατὰ μονὰς 
xal χατὰ πάντα τόπον παρούσης. Ἐπιτηρήσας 
δὲ τοῦτο καὶ ἐν τῇ Μωσέως εὑρήσεις Γραφῇ * ἐν μὲν 
γὰρ τῃ Ἐξόδῳ εἴρητα,' Καὶ xapsvébtaAor ày 'Pa- 
φιδεῖν καὶ οὐκ ἦν ὕδωρ πικῖν τῷ AaQ. Καὶ ἐλοι- 


VgRs. 44 Post tantum miraculum deduxit eos, in- 
quit, in nube diei, adumbrante, atque tegumentum 
przbente nube, ut ne solis estu laborarent. Ut porro: 
nube diei legebantur, sic congruenter columna ignis. 
ipsis noctu przeibat claram diem efficiens : quare di- 
citur: Eitota nocte in illuminatione ignis. Ad bzc di- 
citur : VEns. 15. Interrupit petram in eremo, et pot- 
avit eos velut in abysso multa. Observes porro velim 
hic etiam copiam aquarum abyssum vocari. Pro illo 
autem, interrapit petram, Aquila, divisit petras. in 
eremo, edidit, Hebraice videlicet litter: serviens, 
qua declaratur non unam, sed plures pelras ipsis 
aquas emisisse. Unde divinus Apostolus hac adno- 
tat : Bibebant autem ex spirituali consequente eos pe- 
tra: petra autem erat Christus ** Quasi scilicet eos ubi. 
que petra sequeretur, ac in stationibus, in mansioni- 
bus, in omnique loco presens adesset, lllud quo- 
que in Moysis Scriptura observare licet ; nam in Exodo 
dicitur : Et castrametati sunt. in Raphidin, et uon 
erat populo aqua ad bibendum. Et jurgatus est popu- 
lus cum Moyse ; ec deinde: Dizit Dominus ad Moy- 
sem : Ántecede populum et sume tecum ex senioribus 
populi, et virgam qua percussisti mare, et vades. En ego 
steii ante Le ibi supra petram in Choreb : et percutiam | 


δορεῖτο ὁ Aaóc πρὸς Mocv* xai ἑξῆς * Εἶπε Κύ- p petram et exibit ex ea aqua, et bibet populus ; fecitque 


ῥιος πρὸς Μωση» * Προπορεύου τοῦ Auov , Ad6& 
δὲ μετὰ σεαυτοῦ ἁπὸ τῶν πρεσθυτέρων τοῦ .ἰαοῦ.. 
καὶ τὴν ῥάόδδον àv j| ἑπάταξας τὴν θά1ασσαν, 
καὶ πορεύσῃ. Ἰδὲ, ἐγὼ ἕστηκα πρὸ τοῦ σε ἐκεῖ 
ἐπὶ τῆς πέτρας ἐν Xopé6- xal πατάξω τὴν πέ- 
tpa», xal ἐξε.εύσεται ἐξ αὐτῆς ὕδωρ, xal πίεται 
ὀ.Ίαός. Καὶ ἐποίησεν οὕτως Μωσῆς. Ταῦτα μὲν 
οὖν ἐν Ἐξόδῳ' ἐν δὲ τοῖς ᾿Αριθμοῖς λέλεχται' Καὶ ᾖ.- 
6ο) οἱ viol Ἱσραὴα πᾶσα ἡ συγαγωγἡ εἰς τὴν 
ἔρημο» Zeiv, καὶ οὐκ ἦν ὕδωρ τῇ συγαγωγῇ, xal 
ἠβροίσθησαν» ἐπὶ Μωσῆν» xal Ἀαρών. Καὶ ὁ.1οιδο- 
ῥεῖτο ὁ JAu2c αρὸς Μωσῆν. Καὶ ἑξης. "E4d nce 

1. Psal. cxaxv, 15, 14. !* L Cor. x, 4. !* Exod 


. xvii, 4, 2, 5, 6. 


Moyses ita **. Hasc in Exodo ; in Numeris autem di- 
citur : Veneruntque filii lerael. omnis multitudo ín 
deserium Sin, el non erat aqua multitudini, et con- 
wenerunt ad Moysem et Aaron : et jurgatus est popu- 
lus contra Moysem ; ac deinde: Locutus esi Dominus 
ad Moysem dicens : Tolle virgam, et congrega mul- 
titudinem, t& εἰ Aaron (rater (uus, et loquemini ed 
petram. coram eis, et dabit aquas suas. Et efferetur 
ipsis aqua de petra, ei potabiiis multitudinem et ju- 
menia eorum '*. Jure ergo quia variis In locis visa 
esl petra aquam subministrare, de priore quidem 
in pkrsenli dicitus * [nlerrupit peteam in ereino, ^£. 


*& Num. xx, 4, 3, 7,8. 





915 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. P4RS IIl. . EXFGETICA. 


916 


adaquarvit eos velui in abysso multa; de alia vero Κύριος πρὺς Μωσην Aéro * Λάδε τὴν ῥάέδον, 


deinde subjungit : — VgRs. 16, Et deduzit aquam de 
peira,etdeduzit tanquam flumina aquas. Verumtamen 
cum tot illis saubministrata bona fuissent, nihilominus 
apposuerunt peccare (Vkms. 17), peccare autem 
non sibi, sed ipsi. In ipsum enim Deum pecca- 
tum eorum vertebat, dum per contradictionem in 
ipsum impie agerent. Quare subjicit : Exacerba- 
verunt. Excelsum in inaquoso ; sive secundum Aqui- 
lam, Ut rebellarent contra Excelsum in invio; sive 
secundum Symmachum, Ut contenderent cum. Ez- 
celso in siti in invio. Quare autem exacerbaverunt 
Lkxcelsum in inaquoso docuit Moyses; postquam 
enim suppeditasset eis aquam de petra, hzc nar- 
rat **: Et vocavit nomen [oci illius, Tentatio et jur- 


xal ἐκκλησίασον τὴν συναγωγὴν σὺ καὶ ᾽Ααρὼν 
ὁ ἀδεΊφός σου, καὶ «Ίαλήσετε πρὸς τὴν πέτραν 
ἐναντίον αὐτῶν, καὶ δώσει τὰ ὕδατα αὐτῆς. Καὶ 
ἐξοίσεταιαύὐτοῖς ὕδωρ &x τῆς πέτρας, καὶ ποτιαῖτα 
τὴν συναγωγὴν» καὶ τὰ κτήνλ αὐτῶν. Εἰχότως 
οὖν ἐπειδήπερ ἐν διαφόροις τόποις φαίνεται f) πέτρα 
χορηγήσασα τὸ ὕδωρ, περὶ μὲν τῆς προτέρας διὰ τῶν 
προχειµένων εἴρηται' Διόῤῥηξε πέτραν ἐν ἐρήμῳ, 
καὶ ἐπότισεν αὐτοὺς ὡς ἐν ἀδύσσφ πολάῇ" περὶ 
δὲ τῆς ἑτέρας ἑξῆς ἐπάχε.' Καὶ ἐξήγαγεν ὕδωρ éx 
πότρας, καὶ κατήγαγεν ὡς ποταμοὺς ὕδατα. Πλὴν 
ἀλλὰ τοσούτων αὐτοῖς χορηγηθέντων, ὅμως προσέθεντο 
τοῦ ἁμαρτάνειν, xal ἁμαρτάνειν οὐχ ἑαυτοῖς, ἀλλ᾽ 
αὐτῷ. Κατ αὑτοῦ γὰρ τοῦ Θεοῦ τὴν ἁμαρτίαν ἡμάρτα- 


gium, propter jurgium filiorum Israel, et quia tenta- B vov, ἀσεδοῦντες διὰ τῆς πρὸς αὐτὸν ἀντιλογίας. Au 
verant Dominum dicentes, An est Deus in nobis, necne? Ἅᾖἐπιλέχει Παρεπίκραναν τὺν' Ὕψιστον ἐν ἀνύδρῳ; f 
κατὰ τὸν Αχύλαν, ToU προτερίσαι Ὑγίστῳὲν ἁἀθάτῳ' ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον, Φιλονεικεῖν τῷ Ὑψίστῳ ἐν 
δίψει ἐν ἀθάτῳ. Διὰ τί δὲ παρεπἰχραναν τὸν Ὕψιστον iv ἀνύδρῳ, ἑδίδαξε Μωσῆς ' μετὰ γὰρ τὸ παρα- 
σχεῖν αὐτοῖς Ex πέτρας τὸ ὕδωρ, ἱστορεῖ λέγων ᾽ Καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐχείνου, Πειρασμὸς 
zal .Ἰοιδόρησις, διὰ τὴν «ἰοιδορίαν τῶν vior Ἰσραὴ-, καὶ διὰ τὸ πειράζει’ αὐτοὺς Κύριον  Aé- 


γοντας  Εἰ ἔστι θεὸς ἐν ἡμῖν. ἢ 00 ; 

Vgns. 18, 19. Et tentaverunt. Deum tn. cordibus 
suis, ut peterent escam. animabus suis. Et male lo- 
cuti sunt de Deo. Quomodo male, locuti sint de Deo 
narrat Moyses dicens ΙΤ : Et murmuravit omnis congre- 
gatio filiorum Israel contra Moysem et Aaron, et dize- 
runt ad eos : Utinam mortui essemus percussi a Domino 


Kal ἐξεπείρασαν τὺν θεὸν ἐν χαρδίαις αὐτῶν, 
τοῦ αἰτῆσαι βρῶμα caic Yvxaic αὐξῶν. Καὶ κατε- 
AdAmcav τοῦ θεοῦ. Ὅπως χατελάλησαν τοῦ θεοῦ 
καὶ Moor διδάσχει λέγων, Καὶ ἐγόγγυζον zàca 
συναγωγὴ υἱῶν ᾿Ισραὴ ἐπὶ Μωσην xal Ααρὼν, 
xal εἶπαν πρὸς αὐτούς' "Ogslov ἀπεθάνομεν' 


in terra Egypti, quando sedebamus super lebeles, et ϱ Δ.ληγέντες ὑπὸ Κυρίου ἐν TQ Αἰγύπτου, ὄταν 


comedebamus panes. ad saturitatem ! Quia. eduxistis 
nos, ul occideretis totam hanc multitudinem fame. 
Postea vero ait Moyses ad populum :* : Nos vero 
quid sumus : non enim contra nos murmur vestrum 
est, sed contra Deum. Accedite coram Deo : audivit 
enim murmur vestrum. Post hzc autem 9, Locutus 
est: Dominus ad Moysem dicens : ego audivi murmur 
filiorum Israel, etc. Hzc igitur memorat sermo 
przsens his verbis : Et tentaverunt. Deum in cordi- 
bus suis, ul peterent escam animabus suis. Et male 
locuti sunt de Deo, et dixerunt, Numquid poterit 
Deus parare mensam in deserto ? — VEBs. 20. Quo- 
niam percussit petram et fluxerunt aque, et torrentes 
inundaverunt ; numquid. et panem poterit dare, aut 


ἑχαθίσαμεν ἐπὶ τῶν «εδήτω», xal ἐφάγομεν ἄρ- 
τους εἰς zÁmcuorür! "Orc ἐξηγάγεε ἡμᾶς 
ἀκοκτεῖναι πᾶσαω τὴν συναγχωγὴν ταύτην ἐν 
Jui. Καὶ μετὰ ταῦτα εἶπε Μωσῆης πρὺς τὸν λαόν : 
Hysic δὲ εἰ ἐσμενξ οὗ γὰρ καθ) ἡμῶν ὁ γοΥν- 
σμὸς ὑμῶν éctir, ἁλὰ κατὰ τοῦ 8500. Προσέ.ἲ- 
θετε ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, εἰσακήκος γὰρ τοῦ γογ- 
γυσμοῦ ὑμῶν. Καὶ μετὰ ταῦτα. Ἐ.άλησε Kv- 
poc πρὸς Μωσήῆν «έγων' Εγὼ doüxoa τὸν 
γο}γυσμὸν viov Ἱσραὴ.ῖ, xai τὰ ἑξῆς. Τούτων 
οὖν µεμνημένος xai ὁ παρὼν λόγος, εἶπε * Καὶ é£e- 
πείρασαν τὸν Θεὸν ἐν χαρδίαις αὐτῶν, τοῦ αἰτῆ- 
σαι βρῶμα ταῖς γυχαῖς αὐτῶν. Καὶ xacsAdAncar 
τοῦ θεοῦ, καὶ εἶπαν' Mi δυνήσεται à θεὸς ἐτοι- 


parare mensam populo suo? Hzc quidem in histo- D µάσαι τράπεζαν ἐν ἐρήμῳ; ᾿Επεὶ ἑπάταξδε πέτραν 


ria non feruntur, sed hic observatur eos isthzc 
cogitasse, Tentatverunt, inquit, Deum in cordibus 
suis, et, Male locuti sunt de Deo. Quomodo male 
locuti sunt, nisi hec cogitando, etsi id minime la- 
biis protulerint, sed mente revolverint, qua ille 
cordium cugnitor bene novit audivitque? Quamob- 
rem dicitur : — VEns. 91. Audivit Dominus et dis- 
tulit, Pro quo Aquila, et non supersedit, interpre- 
tatus est, id est, non distulit; Symmachus vero, 
et iratus est. Deinde ait, Et ignis accensus est. in 


Jacob, et ira ascendit in Israel. Apud Moysem quo-- 


que scribitur ** : Et erat populus murmurans contra 
Dominum, et. audivit Dominus et iratus est : et in- 
census est in eis ignis a Domino, et devoravit partem 


" Exod. xvii, 7. !! Εχο, xvi, 2, 9. 


'* jbig. 7,9. 


καὶ ἑῤῥῥύησαν ὕδατα, xal χείµαῤῥοι κατεκλὐσθη- 
σαν μὴ xal ἄρτον δύναται δοῦναι, ἢ ἑτοιμάσαι 
τράπεζαν τῷ JAaq αὐτοῦ; Ἐν μὲν οὖν τῇ ἱστορίᾳ οὐ 
φέρεται ταῦτα * ἐνταῦθα δὲ τετήρηται, ὡς ἄρα ταῦτα 
διενοήθησαν  Ἐξεπείρασαν, γάρ φησι, τὸν θεὸν ἐν 
χαρδίαις αὐτῶν, xai, Κατε.ἀ.Ίησαν τοῦ θεοῦ. 
Πῶς δὲ χατελάλησαν ἢ τάδε διανοηθέντες, εἰ χαὶ μὴ 
χείλεσι φθεγξάµενοι, ἀλλὰ ταῖς φυχαῖς λογισάµενοι, 
ἃ δὴ ὁ καρδιογνώστης εἰδὼς fixouce ; Διὸ εἴρηται 
Ἔκουσε Κύριος καὶ ἀνεδά.ετο. "Av0' οὗ ὁ μὲν 
Αχύλας, Καὶ ἀνυπερθέτησεν, ἠρμήνευσε, τουτέστιν, 
οὐχ ὑπερέθετο ὁ δὲ Σύμμαχος, Καἱ ἐχο.λώθη * εἴτα, 
Kal xp ἀγήφθη, qnot, ἓν Ἰακὼδ, καὶ ὀργὴ ἀνέδη 
ἐπὶ τὸν Ἱσραή.. Καὶ παρὰ Μωσεῖ δὲ γέγραπταν ᾿ 


1» μυς, 11, 12. ** Num. x1, 1-5. 


919 


EUSEDII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


eclo descendit, qui dat vitam mundo **. Id item de- A Qouc elxbe, οὐδ' ἂν ἀπέθανον οἱ ἓν τῇ ἑἐρήμῳ µετα- 


clarat dicens : Ego sum panis vite : qui venit ad me 
uon esuriet, et qui credit in me non sitiet unquam ** ; 
ac rursum : Ego sum panis virus qui de celo de- 
scendi, Si quis manducuverit ex pane meo, vivet in 
£eternum **, Itaque ongelieze quoque virtutes ex par- 
ticipalione Verbi vita fruuntur :terna. Nam solum 
uüigenitum Dei Verbum, rationabilis omnis sub- 
stanti: alimentum est. Quamobrem apposite He- 
braica lectio in presenti non habet illud, Panem 
angelorum manducavit homo. 


σχόντες ἄρτου : νῦν δὲ ἐπεὶ οὐχ ἣν οὐράνιος, οὐδὲ 
$» ἀληθῶς ἄρτος ἀγγέλων, διὰ τοῦτο ἀπέθανον. θὗτος 
64 ἐστιν ἀληθῶς οὐράνιος ἄρτος, οὗ ὁ μεταλαθὼν. o7x 
ἂν ἀποθάνοι ποτἐ. Καὶ τίς οὗτος ἣν διδάσχει λέγων - 
Ὁ γὰρ ἄρτος τοῦ Θεοῦ ἐστι ὁ καταδαίνων ἐκ 
τοῦ οὐρανοῦ xal ζωὴν διδοὺς τῷ κόσµμφ’ παρ- 
ἐστησί τε αὐτὸν λέγων Εγώ equ ὁ ἄρτος τῆς ζωής” 
ὁ ἐρχόμενες zpóc μὲ οὐ μὴ πειγάσει, καὶ ὁ sse- 
στεύων εἰς ἐμὲ, οὐ μὴ δι/ἠήσει πώποτε' xaX αὖ-- 
θις: Εγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ (ov ὁ ἓκ τοῦ οὐρανοῦ 


καταδάς. 'Edv τις φάγῃ éx τοῦ ἐμοῦ ἄρτου , ζήσεται εἰς τὸν αἰώνα. Οὐχοῦν xaX αἱ ἀγγελιχαὶ δυνάμεις 
ἑχτῆς τοῦ Λόγου µεταλήψεως αἰώνιον ζωὴν χαρποῦνται. Μόνος γὰρ ὁ μονογενὴς τοῦ θεοῦ Λόγος πάσης 
"Ἀογιχῆς. οὐσίας θρεπτιχὸς τυγχάνει. Διόπερ ἀχριβῶς ἡ 'E6patxh ἀνάγνωσις kv τοῖς προχειμένοις οὗ 


περιέχει τὸ, Ἄρτον ἀγγέλων ἔφαγεν ἄνθρωπος. 


VEns. 26-91. Cibaria misit eis ad saturitatem. fy 


Transtulit Áustrum de colo, et induxit. in virtute sua 
A[ricum. Et plui super eos sicut pulverem carnes, 
el sicut arenam marium volatilia pennala : et cecide- 
runt in medio castrorum eorum, circa tabernacula 
eorum. Et manducaverunt el saiurati sunt. nimis, et 
desiderium eorum attulit eis, non sunt fraudati a 
desiderío suo. Adhuc esca eorum erat in ore ipsorum, 
et ira Dei ascendit super eos: et occidit plures eo- 
rum, el electos ]srael. impedivit. Quod non modo 
panem, sed etiam opsonium procuraverit eis docet 
Moysis Scriptura, in Exodo quidem dicens *' : Et 
dixerunt Moyses el Aaron ad totum cetum filiorum 
Israel : Vespere scietis quod Dominus eduzerit vos de 
terra /Egypti; mane autem videbitis gloriam Domini, 
quia audivit omne murmur vestrum. Dabit quippe 
vobis Dominus vespere carnes ad manducandum, et 
mane panes ad saturilatem. Postea vero subjungit *^ : 
Et [actum est vespere, et ascendit. coturnixz, οἱ ope- 
ruil casira : mane vero ros jacuil in circuitu castro- 
fum : el ecce in faciesolitudinis, tenuis sicut pulvis, 
albus sicut. pruina super terram. Sed quia postea in 
Numéris dictum est** :—Vulgus quoque promiscuum 
flagravit desiderio ; et sedentes flebant filii Israel, et 
direruni : Quis dabit nobis carnes? Recordamur pi- 
scium quos comedebamus in Egypto gralis, el cucu- 
sheres el pepones et porros et cepe. Nunc autem anima 
nostra perarida Deinde subjicitur 39 ς Et abiit Μου- 
ses in casira ipse el seniores Israel. Et spiritus egres- 
sus est a Domino, εἰ emisit coturnicem a mari, et 
injecit in castra itinere unius diei in circuitu castro- 
rum, quasi duobus cubitis super terram. Et. surgens 
populus toto die illo et nocte, congrega:it unusquisque 
quod sufficiebat : qui multum, non superabundarvit ; 
et qui parum, non indiguil. Qui parum, collegit decem 
coros. Et siccatee sunt invasis in circuitu castrorum, 
qua aderant carnes, antequam deficerent. Et. iratus 
est Dominus : εἰ vocatum est nomen loci illius, Se- 
pulcra concupiscentie, quia ibi sepelierunt populum 
qui concupiverat ;—opportune igitur clausula, quam 
tractamus, hzc docet bis verbis : Cibaria misit eis 
ad saturilatem, et cetera. Docet autem volatilia illa 


* Joan. vi, 95. ** jbid.25. — **ibid. 51,52. 
" jbid. 30. 54. 


!'' Exod, xvi, 6-8. 


Ἐπισιτισμὸν ἀπέστειῖεν αὗτοις elc π.Ίησμιο- 
νήν. Ἀπήρεν Νότον ἐξ οὐρανοῦ, καὶ ἐπήγαγεν 
ἐν τῇ δυνάμει αὐτοῦ Λίέα. Καὶ ἔδρεξεν éx' αὐ- 
τοὺς ὡσεὶ yovv σάρκας, xal occ) ἄμμον 0adac- 
σῶν πετεινἁ πτερωτά xal ἐπέπεσεν ἐν µέσῳ της 
zapsu6oAnc αὐτῶν, κύλ.ῳ τῶν σχηνωµάτων αἳ- 
τῶν. Καὶ ἔμαγον xal ἐνεπ.1ἠσθησαν σφόδρα, καὶ 
τὴν ἐπιθυμίαν» αὐτῶν ἤνεγκεν αὐτοῖς, οὐχ ἐστε- 
ρήθησαν ἁπὸ τῆς ἐπιθυμίας αὐτῶν. Ἔτι της 
βΒρώσεως οὔσης ἐν τῷ στόµατι αὐτῶν χαὶ ἡ ὁργὴ 
τοῦ Θεοῦ ἀνέδη ἐπ αὐτούς' xal ἀπέκτεινεν ἐν 
τοῖς xAslocw αὐτῶν, xal τοὺς ἐκ 1εχτοὺς tov 
Ἱσραὴᾶ συγεπόδισε». "Ότι μὴ µόνου ἄρτου, ἀλλὰ 
χαὶ bijou προενόησεν αὐτοῖς, διδάσχει καὶ fj Μωσέως 
Γραφὴ, ἓν μὲν Ἐξόδῳ λέγονσα' Καὶ εἶπε Μωσῆς xal 
'Aapür πρὸς πᾶσαν συναγωγὴν viov Ἱσραή- " 
Ἑσπόραν γνώσεσθε, óc. Κύριος ἐξήγαγεν ὑμᾶς 
àx γῆς Αἱγύπτου ' πρωῖ δὲ ὄψεσθε τὴν δόξαν Κυ: 
plov, ἐν τῷ εἰσακοῦσαι αὐτὺν πάντα τὸν Toyrv- 
σμὺν ὑμῶν, ἐν τῷ διδόγαι τὸν Κύριον ὑμῖγ ἑστέ- 
pac χρέα φαγεῖν, xal ἄρτους τὸ πρωῖ εἰς z4n- 
σμµονή». Καὶ ἐπιλέγει ἑξῆς' Kal ἐγένετο écaépa,xal 
ἀνέδη ὁρτυγομήτρα, καὶ ἑκά.λυψε τὴν παρεμδο.ήν' 
τὸ πρωῖ δὲ ἐγένετο καταπαυοµέἐγης τῆς ópócov κύ- 
χλῳ τῆς xapsu6oAnc* καὶ lov £xl προσώπου τῆς 
ἐρήμον, «ἳεπτὸν ὡσεὶ κόγιον, Agvxór ὡσεὶ πάγος 
ἐπὶ της γῆς. 'AAM ἐπειδῆ μετὰ ταῦτα εἴρηται bv 
Αριθμοῖς'--Καὶ ὁ ἑπίμιχτος 8r αὐτοῖς ἐπεθύμησεν 
ἐπιθυμίαν, καὶ καθίσαντες ExAaor οἱ υἱοὶ lcpat, 


p xal εἶπαν, Tic γωμίσει ἡμῖν xpéa ; ᾿Ἐμνήσθηµεν 


τοὺς ἰχθύας, οὓς ἠσθίομεν ἐν Αἱγύατῳ δωρεάν, 
xal τοὺς σιχυοὺς, xal τοὺς zézorac, xal τὰ πρά- 
ca, xal τὰ κρόµυα. Nvrl δὲ ἡ νυχὴ ἡμῶν κατάξη- 
poc. Elsa ἐπιλέγεται ἑξῆς' Καὶ ἁπῆ.ῖθε Μωσης εἰς 
cix παρεµέο.ἡν, αὐτὸς xal οἱ πρεσθύτεροι toU 
Ἱσραή.. Kal πγεῦµα 8£nA08 παρὰ Κυρίου, xal ἐξέ- 
6pac'ev ὁρτυγομήτραν ἀπὸ τῆς θα.Ἰάσσης, xal éxé- 
6aAev. ἐπὶ τὴν παρεμόδο.λὴν ὁδὸν ἡμέρας, ἐντεῦθεν 
κύκ.Ίῳ τῆς zxapeu6oAnc ὡσεὶ δίπηχυ ἀπὸ τῆς γῆς. 
Καὶ ἀναστὰς ó Aaóc ὅ.1ην τὴν ἡμέραν ἐχείνην xal 
ÓAnv τὴν vóxta, xal συν ήγαγεν ἕκαστος τὺ dp- 
χοῦγ' ὁ τὸ πο.]ὺ οὐκ ἐπ.ιεόγασε, xe) ὁ τὸ ὁλέγο' 


»*ibid., 15, 14-6. — ** Num. xi, 4. 


921 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


οὐκ fAarcórnoer * ὁεὸ ὀ1ίγον,συνήγαγε δέκα κό- A vento impulsa, injcastra fuisse delata. Secundum Sym- 


ρους. Kal ἔψυξεν ἐν τοῖς /νυκεῆρσι xóxAo τῆς 
παρεμδοᾶῆς τὰ xpéa ἦν πρὶν 7) ἑχ 1ιπεῖν (4). Καὶ 
ὠργέσθη Κύριος. Καὶ ἐκ.1ήθη εὸ ὄνομα τοῦ τόπου 
ἐχείνου, Μνήματα ἐπιθυμίας, δειἑκεῖ ἔθαφαν τὸν 
Jaw τὲν ἐπιθυμητήν--εἰχότως οὖν xaX ἡ μετὰ χεῖ- 
ρα; περιχοπὴ διδάσχε,. ταῦτα λέγουσα' Ἐπισι 
eu pór ἀπέστειλεν αὐτοῖς εἰς π.Ἰησμονἡν, χαὶ τὰ 
ἕξης. Διδάσχει.δὲ, ὡς ἄρα ὑπ' ἀνέμων ἑλαυνόμενα 
τὰ πτηνὰ χατεφέρετο εἰς τὴν παρεµθολήν, Καὶ χατὰ 
τὸν Σύμμαχον δὲ εἴρηται. "Uc ἠρεν Εὗρον ἐξ οὐ- 
ρανοῦ, xal ἐπήγαγεν àv τῇ δυναστείᾳ αὐτοῦ Νό- 
tov, ὡσεὶ ἄμμον θα.ασσῶν πετειγὰ πτερωτά. Kal 
ἑπέδαεν ἔνδον εἰς τὴν παρεμόθο.ἡν αὐτῶν xix Áo 
τῶν σχηγῶν. Καὶ φαλόντες, ἐνεκπ.ήσθησαν σφό- 
δρα ' καὶ τὴν ἐπιθυμίαν αὐτῶν ἤνεγκεν αὐτοῖς, 


machum vero dicitur : Qui tulit Eurum de calo, et iu- 
duxit in virtute sua Notum, quasi arenam marium 
volatilia pennata. Et injecil. intus in castra. eorum, 
in circuitu tabernaculorum. Et s»nanducantes saturati 
sunt valde : et concupiscentiam eorum atiulit eis, non 
abstiterunt α coucupiscentia sua. Cum. adhuc. esca 
eorum esset in dentibus eorum, ira igitur Dei invasit 
illos, et occidit pingwiores eorum, et juniores Ieraelis 
prostravit. Hec porro jure passi sunt. Nam ille qui- 
dem ad potenüiz sux indicium mirabiliter illa sup- 
pedjtavit ; ipsi vero insaturabili carnium comestione 
usi, intestinorum morbo perierunt : ingenti. mira- 
culo non animum adbibentes, nec gloriam tanti 
prodigii auctori referentes ; sed toti carnibus de- 
diti, suam sibi perniciem procurarumt. 


οὐχ ἁπέστησαν τῆς ἐπιθυμίας αὐτῶν. Ἔτι τῆς βρώσεως αὐτῶν οὔσης ἐν τοῖς ὁδοῦσιν αὐτῶν, 
óprh οὖν θεοῦ ἐπήῆλθεν αὐτοῖς, καὶ ἀπέχτευε τοὺς «Σιπαρωτέρους αὐτῶν καὶ τοὺς νεαγίσκους 


τοῦ Ἱσραὴᾶ GxAacs. Καὶ ταῦτ ἕπασχον εὐλόγως ' ὁ μὲν γὰρ αὐτοῖς εἰς ἔνδειξιν τῆς αὐτοῦ δυνάµεως 
παραδόξως καὶ ταῦτα παρεῖχεν οἱ δὲ ἁπλήστῳ χρώµενοι τῇ χρεωφαγίᾳ, χολερικῷ πάθει διεφθείροντο, 
μὴ προσέχοντες μὲν τῷ τοῦ παραδόξου θαύματι, μηδὲ δοξάζοντες τὸν παραδοξοποιόν' ὅλοι δὲ τῶν 
σαρχῶν Ὑιγνόμενοι, διὸ χαὶ ἐπεσπῶντο ἑαυτοῖς ὅλεθρον. 


Ἐν πᾶσι τούτοι; ἥμαρτον ἔτι, καὶ οὐκ ἐπί- B. VgRs. 52, 53. In omnibus his peccaterunt adhuc, 


στευσαν ἐν toic θαυµασίοις αὐτοῦ. Kal ἐξέ.ιπον 
ἐν µαταιότητι αἱ ἡμέραι αὐτῶν xal τὰ ἔτη αὑτῶν 
μετὰ σπουδῆς. Ἐλεγκτιχὸς ὢν xal κατηγορητιχὸς 
τῆς Ἰουδαίων µοχθηρίας ὁ λόγος, χαταρἰθμησιν ποιεῖ 
χαὶ τῶν πεπλημμεληµένων αὐτοῖς, παριστῶν, ὅτι μὴ 
µάτην αὐτοὺς τὰ τῆς ὀργῆς τοῦ θεοῦ µετῆλθεν. Καὶ δὴ 
διδάσκει, ὡς xal μετὰ τὰ προλεχθέντα πάντα, αὔξον- 
τες ἑαυτῶν τὰ χαχὰ, ἥμαρτον ἔτι. χαὶ ἤμαρτον, ἐπεὶ 
οὐκ ἑἐπίστενσαν τοῖς θαυμασίοις αὑτοῦ. Τοιαῦτα γὰρ 
ὀφθαλμοῖς ὀρῶντες, ἐνικῶντο ὑπὸ τῆς ἐπιθυμίας (9). 
Ea, καὶ ἐξέΊιπον ἐν µαταιότητι αἱ ἡμέραι αὐἎ- 
τῶν. Δέον γὰρ θεωροὺς γενοµένους τῶν τοῦ Θεοῦ µε- 
γαλουργηµάτων, ὅλους αὐτοὺς ἀναθεῖναι αὐτῷ * οἱ δὲ 
θρεµµάτων ἁλόγων δίχην τῇ τῶν σωµάτων προσςῖ- 


yov µαταιότητι, kv ἁλογίᾳ xal ἀνοίᾳ κατηγοροῦντες, C 


xaX μηδὲν πλέον ix τῶν εἷς αὐτοὺς χορηγουµένων 
εἰς γνῶσιν Θεοῦ xal φυχῆς σωτηρίαν ποριζόµενοι. 
Οὕτως οὖν ἐξέλιπον ἓν' ματαιότητὺ αἱ ἡμέραι αὐ- 
τῶν οὗ µόνον, ἀλλὰ καὶ τὰ ἔτη αὐτῶν μετὰ σπου- 
Orc ἑξέλιπον ^ χατὰ χοινοῦ γὰρ ἀχουστέον τοῦ, ἑξέ- 
Autor * ἀνθ οὗ πεποίηχεν ὁ Αχύλας: Καὶ cvrecéls- 
σεν ὡς ἀτμὸν τὰς ἡμέρας αὐτῶν, καὶ τὰ ἔτη αὐ- 
τῶν κατέσπευσε. Τοῦ μὲν γὰρ ἐν µαταιότητι τὰς 
ἡμέρας χαταναλίσκοντος χαὶ τὰ ἔτη παρατρέχειχατ- 
εσπευσµένως * τοῦ δὲ τὰς ἡμέρας Ev φωτὶ χαὶ ἓν Ep- 
Υοις ἀγαθοῖς ἑχτελοῦντος αἱ ἡμέραι οὐχ ἐχλείπουσιν, 
ἀλλὰ πλήρεις γίνονται, χαὶ τὰ ἔτη αὐτοῦ ἐντελῆ τυγχά- 
vet καὶ μεμαχρυμμένα. Διὸ κἀχείνοις τοῖς μετὰ τοι- 
αὖτας παραδοξοποιίας ἓν ἀπιστίᾳ χαταγτράσασιν μᾶ- 
ταιος xai ἑσπευσμένως παρατρέχων ὁ χρόνος. Αὐτίχα 
ὃ οὖν διὰ μὲν τῶν θαυμάτων καὶ τῶν εἰς αὐτοὺς εὖερ- 


(1) Ka! ἔύνυξεν... τὰ xpéa ἦν πρὶν ἢ ἐκ λείπει». 
Phrasis om»ino mendosa, Exemplar Vaticanum 


versionis UXXviralis habet : Καὶ ἕψνξαν ἑαυτοῖς 
ὄν γμοὺς κύχλῳ τῆς παρεμθολῆς. Τὰ χρέα Ext f» ἓν 





el non crediderunt in mirabilibus ejus. Et defecerunt 
in vanitate dies eorum, et anni eorum cum festinatione. 
Cum sermo iu arguenda el incusanda Judzorum im- 
probitate totussit, eorum scelera enumerat, declarat- 
que non sine causa ipsos iram Dei invasisse.Ac docet, 
eos post przedicta illa omnia, mala augentes sua, adhue 
peccasse : peccasse scilicet quia non crediderunt mi- 
rabilia ejus. Cum talia namque ipsis oculis vide- 
rent, a concupiscentia sua superabaniur. Deinde, 
εἰ defecerunt in vanitate dies eorum. Cum oportuis- 
set enim illos, spectatores nempe prodigiorum Dei, 
totos sese ipsi committere; illi contra brutorum 
instar corporis vanitati animum habebant, cum 
stultitia οἱ insipientia conquerentes, nibilque ex 
bonis sibi subministratis ad Dei cognitionem et 
animz salutem conferentes. Sic itaque defecerunt 
in vanitate dies eorum ; neque id tantum, sed etiam 
anni eorum cum [festinatione defecerunt : nam illud , 
defecerunt, in communi pro utroque accipiendum. 
Pro quo Aquila edidit : Et consummavit quasi va- 
porem dies eorum, et. annos eorum festinare fecil. 
Ejus quippe qui in vanitate dies suos transigit, an-- 
ni festinanter decurrunt ; ejus contra qui dies in 
luce et bonis operibus insumit, dies non deficiunt ; 
sed pleni evadunt, et anni ejus perfecti et diuturni 
sunt. Quamobrem iis qui post tot patrata miracula, 
in incredulitate consenuerunt, vitze tempus vanum 
est et festinanter decurrit. A miraculis itaque illis, 


p €t a collatis sibi beneflciis nihil statim fructus per- 


cipiebant ; sed per illatam sibi ultionem meliores 
evadebant. Quare deinde subdit : —Vens 54. Cum 


τοῖς ὁδοῦσιν αὐτῶν πρινὴ ἐχλείπειν, xat Κύριος t0*- 
pin, x. τ. λ. Epi. 
(2) Ms. in marg. : Ip. ἀπιστίας. 


925 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


93$ 


eccideret eos querebant eum, et revertebantur et dilu- A γεσιῶν obfkv πλέον ἐκτῶντο πρὸς ὠφέλειαν, διὰ δὲ 


culo veniebant ad Deum.Verberati quippe et suppli- 
cio affecti brutorum jumentorum instar ad verbe- 
rantis sensum revocabantur (Vens. 55), cum ex re- 
cta ratione ad meliorem se frugem non reciperent. 
Quos sic alloquitur Scriptura : Nolite fieri sicut 
equus et mulus, quibus non est intellectus. In camo 
et freno mazillas eorum constiringe qui non approzi- 
mant ad te. Multa flagella peccatorum, sperantes au- 
tem in Domino misericordia circumdabit *!, 


τῆς µετερχομένης αὐτοὺς ὀργῆς χρείττους ἐγίγνοντα. 
Διὸ ἑξῆς ἐπιλέγει' "Οταν ἀπέχτειγνεν αὐτοὺς, ἑξε- 
ζήτουν αὐτὸν, xal éxfotpegor καὶ Ὀρθριῶν αρίς 
τὸν θεόν. Μαστιζόμενοι γὰρ xai χολαζόμενοι, κττ-- 
νῶν ἁλόγων δίχην αἴσθησιν ἀνελάμθανον τοῦ τύπτον- 
τος, λόγῳ μὲν ὀρθῷ μὴ σωφρονιζόµενοι ' πρὸς οὓς εἷ- 
πεν ἂν ὁ λόγος. MÀ?) γίνεσθε ὣς ἵππος xal ἡμίονος, 
οἷς οὐκ ἔσει σύνεσις. Ἐν κημῷ xal χαΙινῷ τὰς 
σιαγόνας αὐτῶν ἄγξαι τῶν μὴ ἐγγιζόγτων πρὸς 


σέ. Πο..Ίαἱ αἱ µάστιγες τῶν ἁμαρτωλῶν ' τοὺς δὲ ἑ1πίζντας ἐπὶ Κύριον ÉAsoc χυκ.λώσει. 


Vgns. $6, 57. Et dilexerunt eum in ore su, et 
lingua sua mentiti sunt. ei. Cor autem eorum non 
erat rectum cum eo, nec fideles habiti sunt. in. testa- 
mento ejus. Cum in sui graliam miracula ederen- 
tur, non credebant : verberati autem et interfecti 
revertebantur ad Deum. Verum id non sincere prz- 


Kal ἠγάπησαν αὐτὸν ἐν τῷ στόµατι αὐτῶν, xat 
τῇ γΑώσσῃ αὐεῶν ἐγεύσαντο αὐτῷ. Ἡ δὲ καρδία 
αὐτῶν οὐκ εὐθεῖα μετ) αὐτοῦ, οὐδὲ ἐπιστώθησαν 
ἐν τῇ διαθήχῃ αὐτοῦ. Tov μὲν παραδόξων ἆπου- 
λαύοντες οὐχ ἐπίστευον" µαστιξζόµενοι δὲ χαὶ ἆπο- 
κτεινόµενοι, ἑπέστρεφον πρὸς τὸν θεόν. Ἁλλ' οὐδὲ 


slabant, sed simulate tantum et labiorum tenus B τοῦτο γνησίως ἑποίουν, προσποιήσει δὲ χαὶ εἴρωνείᾳ 


δεὶ laudes celebrabant, nec puro sane animo; ita 
ut illis hoc dictum conveniat : Populus hic labiis 
πιό honorat, cor autem eorum longe est a me. Fru- 
sira autem colunt me**.. Et. ipsi quidem ad tantam 
improbitatem devenerunt; ille vero boni patris in- 
star, majore erga illos misericordia commotus, 
propitius erat peccatis eorum, neque tradebat eos 
jn extremam perniciem ; imo vero demonem exter- 
iminatorem, et irz? δι ministrum ultoremque an- 
gelum, qui furor ejus vocabatur, placato Patre suo, 
ab iisdem avertebat. Quare dictum est :—VEns. 28 

Ipse autem est. misericors, et propitius fiet peccatis 
eorum, et non disperdet. Et abundabil ut. avertat 
iram suam, et non accendet omnem iram suam. Nam 
cum eos patienter ferret, nondum in finem illos 
repudiabat. Secundum Symmachum autem dicitur : 
Ipse misericors, propitius peccato, et non disperdens. 
Ei multum avertit iram suam, et non excitavit to- 
ium furorem stum, Ad hzc aliam in eos accusatio- 
nem instituit dicens : — Τεμς. 59. Et recordatus 
est quia caro sunt, spiritus vadens et non rediens. 
Quia enim qui adheret Domino, unus spiritus est, el, 
qui adheret carni, unum corpus est!*; jure carnales 
el corporeos illos esse ob corporis et voluptatum 
amorem, et carnem esse factos ait. Ideo dicit : fle- 
cordaius est quia caro sunt. Quomodo autem caro 
sinl sub hzc explicat his verbis : Spiritus vadens et 
mon rediens. Nam spiritus carnis terrenus, morta- 


µέχρι χειλέων εὐφημεῖν ἐδόχουν, οὗ μὴν χαθαρῷ λο- 
γισμῷ τοῦτ' ἔπραττον ' ὡς xal ἐπ) αὐτῶν ἁρμόττειν 
τὸ φῆσαν λόγιον. Ὁ JAaóc οὗτος τοῖς xsldecl µε 
τιμᾷ  ἡ δὲ καρδία αὐτῶν πόῤῥω ἀπέχει ἀπ' ἔμου. 
Μάτην δὲ σἐδονταί µε. Καὶ αὐτοὶ μὲν εἰς τοσοῦτον 
ἤλαυνον µοχθηρίας:, ὁ δὲ, πατρὸς ἀγαθοῦ δίχην οἵ- 
χτον αὐτῶν πλείονα λαμθάνων, ἱλάσχετο ταῖς ἅμαρ- 
τίαις αὐτῶν, xal οὗ παρεδίδου αὐτοὺς εἰς ἑσχάτεν 
διαφθοράν * ἀλλά χαὶ τὸν φθοροποιὸν δαίµονα xal τὸν 
τῆς ὀργῆς ὑπηρέτην ἄγγελον τιμωρὸν, θυμὸν αὐτοῦ 
ὀνομαζόμενον, ἀπέστρεφεν ἐξ αὐτῶν, τὸν ἑαυτοῦ Πα- 
τέρα ὑπὲρ αὐτῶν ἱλασχόμενος. Διὸ εἴρηται' Αὐτὺς 
δὲ ἐστι υἱκτίρμων καὶ ἱλάσεται ταῖς ἁμαρτίαις 
αὐτῶν, xal οὐ διαφθερεῖ. Καὶ zAn0vrsi τοῦ dxo- 
στρέγαι τὸν θυμὸν αὐτοῦ, καὶ οὐχὶ ἐχκαύσει zà- 
σαν τὴν óprhv αὐτοῦ. Ἔτι γὰρ τότε μαχροθύμως 
αὐτοὺς ἔφερεν οὕπω εἰς τέλος αὐτοὺς ἀπωθούμενος. 
Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον’ Αὐτὸς, φησὶν, &enpor, 
ἐξι]άσχων ἁραρτίας, καὶ μὴ διαφθείρων. Καὶ ἐπὶ 
πολὺ ἀπέστρεψεν τὴν ὀργὴν αὐτοῦ, xal οὐ διή- 
Ίειρεν ὅ,ον τὸν θυμὸν αὐτοῦ. Ἐπὶ τούτοις ἄλλοτι 
αὐτῶν κατηγορεῖ λέγων’ Καὶ ἐμνγήσδη, ὅτι σἀρξ 
εἰσι, πγεῦμα πορευόµεγον xai οὐχ ἐπιστρέφον. 
Ἐπειδὴ Υὰρ ὁ κο λώμεγος τῷ Κυρίῳ ὃν πγεῦμφ 
ἐστι, καὶ ὁ χο.]λώμεγος τῇ σαρχὶ £r. copa γίνε- 
ται, εἰχότως χρεώδεις τινὰς xal σαρχώδεις φησὶν ab- 
τοὺς Υεγονέναι διὰ τὸ φιλήδονον xaX φιλοσώµατον, 
καὶ οὕτως αὐτοὺς γενέσθαι aápxac. Διό φησιν’ Ἑμνή- 


lis, οἱ ruinz obnoxius. Tales erant illi tempore di- p σθη ὅτι σἀρξ εἰσι. Πῶς δὲ σάρχες Ἆσαν διασαφεῖ 


luvii de quibus dicitur : Non permanebit spiritus 
meus in hominibus, quia carnes sunt ** ; ita ut alius 
eit spiritus divinus initio hominibus inditus ; alius 
vero spiritus carnis. Nam spiritus carnis talis fue- 
rit qualis ille qui in brutis est, spiritus scilicet va- 
dens et non rediens. lpsum vero proprio nomine 
prudentiam carnis vocat Apostolus, cum ait : Nam 
prudentia carnis inimicitia est in. Deum : legi enim 
Dei non subjicitur, neque enim potest. Prudentia vero 
spiritus, vita et paz**. Sic porro qui incusantur ca- 


1 Psal. xxxi, 9, 10. 
" Row. vit, 6, 7. 


*! Matth. xv, 8, 9. ; δα. xxix, 05. 


λέγων ἑξῆς. Πνεῦμα πορευόµενον xal οὐκ ἐπι- 


«στρέφον. Τὸ Υὰρ πνεῦμα τῆς σαρχὸς τοιοῦτον, γεῶ- 


δες καὶ θνητὸν χαὶ ἀπολλύμενον. Τοιοῦτοι δέ τινες 
γεγόνεισαν xaX οἱ ἐπὶ τοῦ χαταχλυσμοῦ, περὶ ὧν. 
εἴρητο’ Οὐ uf) καταμείγῃ τὸ πνεῦμά µου ἓν τοῖς 
ἀγθρώποις, διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας ' ὡς ἑτέρου. 

iv ὄντος τοῦ θείου πνεύματος τοῦ χατ ἀρχὰς &v- 
θρώποις ἑμπνευσθέντος, ἑτέρου δὲ τοῦ τῆς σαρχὸς 
πνεύματος. Τό YÉ τοι τῆς σαρχὺς πνεῦμα τοιοῦτον ἂν 
εἴη, οἷον καὶ τὸ by τοῖς ἁλόγοις ζώοις, ὅπερ ἐστὶ 


ασ] (ου. vi, 16, 17. ** Gen. vi, X. 





925 COMMENTARIA IN PSALMOS. 976 


πνεῦμα πορευόµενον xal οὐχ ἐπιστρέφον. Ὀνομάζει A ro facti sunt, quod corpus diligerent ; ut justissime 
δὲ αὐτὸ οἰχείῳ ὀνόματι ὁ Απόστολος, φρόνημα cap- — de illis dicatur : Homo cum in honore esset, non in- 
xoc, ἓν οἷς φησι Τὸ γὰρ φρόνημα τῆς capxéc —tellexit, comparatus eet jumentis insipientibus, et si- 
&x0pa slc 8sóv * τῷ γὰρ vój τοῦ 8500 οὐχ ὑπο- — milis factus est illis?*. 

τάσσεται, οὐδὲ γὰρ δύναται τὸ δὲ gpórnua τοῦ πνεύματος ζωὴ καὶ eipijrn. Οὕτω δὲ σάρχες ol. xat- 
ηγορούµενοι γεγόνεισαν ix τοῦ φιλοσωματεῖν ' ὡς xai περὶ αὐτῶν δικαιότατα ἂν εἰρῆσθαι τό. "AvOpu- 


σος év τιµῇ Qr οὐ συνῆκε, παρασυνε6λήθη τοῖς κτήγεσι τοῖς ἀγοήτοις, xal ὠμοιώθη αὐτοῖς. 


Ποσάχις παρεπίχραγναν» αὑτὸν ἐν τῇ ἐρήμῳ, 
«σεαρώργισαν αὐτὸν ἂν' γῇ ἀν ύδρῳ ! Καὶ ἐπέστρε- 
νΨ'αν xal ἐπείρασαν τὸν θεὸν, καὶ τὸν "Αγιον τοῦ 
Ἱσραὴ.ἳ xapotvray. Obx ἐμγήσθησαν τῆς χει- 
ρὸς αὐτοῦ, ἡμέρας ἧς ἑλυτρώσατο αὐτοὺς ἐκ χει- 
póc θ.1δοντος. Ὡς ἔθετο ἐν Alyóxto τὰ σημεῖα 
αὐτοῦ, καὶ τὰ τέρατα αὐτοῦ à» πεδίῳ Τάγεως. 
Μετέστρεγεν εἰς αἷμα τοὺς ποταμοὺς αὐτῶν, xal 
τὰ ὁὀμδρήματα αὐτῶν ὅπως μὴ πίωσιο. Ἑξαπέ- 
στειλεν εἰς αὐτοὺς κυγόµυιαν xa) xazégarey αὐ- 
τοὺς, καὶ βάτραχον xal διέφθειρε’ αὐτούς. Καὶ 
ἔδωχε τῇ ἑρυσίύῃ τὸν καρπὸν αὐτῶν, καὶ τοὺς 
πόνους αὐτῶν τῇ ἀκρίδι. kal ἀπέχτεινεν dv. χα- 
Ad£m τὴν ἄμπε.ὶον αὐτῶν, xal τὰς συχαµίγονς 
αὐτῷν àv τῇ πάχγῃ. Καὶ παρέδωκεν εἰς xdJatar 
τὰ κτήνη αὐτῶν, καὶ τὴν ὕπαρξιν αὐτῶν τῷ πυρἰ. 
Μετὰ τὰ προλεχθέντα πάντα παρέµενον παραπικρα(- 
νοντες, τουτέστι πικρὸν ἑαυτοῖς τὸν Θεὸν χαθιστῶν- 
τες, χρηστὸν ὄντα τῇ φύσει xal ἀγαθὸν χαὶ γλυχὺν, 
τοῖς δὲ τιμωρίας ἀξίοις πικρὸν νομιζόµενον. Οὗτοι 
γοῦν οἱ tv τῇ ἑρήμῳ παρώρχισαν αὐτὸν, ἑαυτοῖς τὴν 
ὀργὴν ἐπισπώμενοι. Καὶ πάλιν ἐἑπέστρεφον xal ἑπεί- 
ραζον τὸν θεὸν, καὶ τὸν "Aqtov τοῦ Ἱσραὴλ παρώδυ- 
νον. Καὶ ταῦτα πάντα δ.έπραττον μὴ ἀναλαμθάνοντες 


τῇ µνήµῃ τὰς πάλαι δειχθείσας αὐτοῖς παραδόξους C 


δυνάμεις" καθ) ὃν καιρὸν λντρούµενος αὐτοὺς ix χει- 
ρὺὸς θλίδοντος τοῦ Φαραὼ, Ἰλευθέρου τῆς τῶν Αἰγν- 
πτίων δυναστεία;, διαφόρως τοὺς ἐχθροὺς αὐτῶν al- 
χιζόμενος ἐν τῷ Τάνεως πεδίῳ * ἐν ᾧ πρῶτον ἐγίγνετο 
ἡ τοῦ ποταμοῦ εἰς αἷμα μεταθολὴ, Αἰγυπτίοις οὖσα 
τοιαύτη, οὐ μὴν xal τοῖς βοηθουµένοις. Ὅθεν xal τὰ 
ὁὀμόρήματα αὐτῶν, f| χατὰ «bv ᾽Αχύλαν, αἱ κατάῤ- 
ῥοιαι αὐτῶν, 1j xaxà τὸν Σύμμαχον, τὰ ῥεῖθρα αὐ- 
«ών, µετεθάλλετο εἰς αἷμα. Πᾶσα γὰρ σύστασις 
ὑδάτων τὰ ὅμοια τῷ ποταμῷ ἔπασχεν. Αλλά τούτων 
οὐδεμίαν ἑἐποιοῦντο μνήμην οἱ κατηγορούμενοι, οὐδὲ 
τῇ διὰ τῆς χυνοµνίας xav' Αἰγυπτίων πληγῇ προσεῖ- 
χον τὸν νοῦν, οὐδὲ τῇ διὰ τῶν βατράχων µάστιγι, οὐδὲ 
τῇ διὰ τῆς ἑρυσίδης (1): ἀλλ οὐδ' ὅπως δι αὐτοὺς οἱ 


Vkns. 40 - 48. Quoties exacerbaverunt eum in de- 
serto, in iram concitaverunt eum in lerra inaquosa ! 
Ei conversi sunt et tentaverunt Deum, et Sanctum 
Israel exacerbaverunt. Non sunt recordati manus 
ejus, diei qua redemit eos de manu tribulantis. Sicut 
posuit in /£gyplo signa sua, et prodigia sua in cam- 
po Taneos. Convertit in sanguinem flumina eorum, 
et imbres eorum ne biberent. Misit in eos cenomyiam 
el comedit eos, et ranam et disperdidit eos. Et dedit 


B erugini fructum eorum, et labores eorum locusta. 


Et occidit in grandine vineam eorum, et moros eo- 
rum in pruina, Et tradidit. grandini jumenta eorum, 
el possessionem eorum igni. Post pradicta omnia, 
exacerbantes, inquit, permanserunt, id est, Deum 
sibi acerbum constituentes, qui tamen mansuetus 
natura, bonus et dulcis est ; sed ab iis qui suppli- 
cio digni sunt acerbus existimatur. Hi igitur qui in 
deserto irritaverunt eum, sibi iram atiraxerunt. 
Rursumque vertebantur ut tentarent Deum, et San» 
ctum Israel exacerbarent. Hzc porro omnia agebant 
quod mirabiles illas sibi olim exbibitas virtutes me- 
moria non repelerent : quo tempore de manu Pha- 
raonis se oppriinentis redemit eos, et ab ZEgyptio- 
rum dominatu liberavit, variasque inimicis eorum 
inflixit plagas in campo Taneos : ubi primo conti- 
git fluminis in sanguinera mutatio, que quidem 
JEgyptiis talis erat, non autem iis qui juvabantur. 
Quare imbres quoque eorum, sive secundum Aqui- 
lam, fluxus eorum; sive secundum Symmachum, al- 
vei eorum, in sanguinem vertebantur. Omnis quippe 
aquarum collectio, paria flumini passa est. At il 
qui accusantur, nullam eorum memoriam retine- 
bant, neque animo repetebant ccenomyiz plagam 
JEgyptiis immissam, non ranarum neque zruginis 
flagellum; sed neque qua ratione illorum gratia 
AEgyptii locuste, grandini, pruinz et igni traditi 
castigabantur. Horum experimentum cum opere ce- 
pissent, immemores iamen omnium erant. Quare 
secundum Symmachum dictum est : Non sunt re- 


Αἱγύπτιοι ἀχρίδι xal χαλάζη, καὶ πάχνῃ xai πυρὶ D cordati manus. ejus, diei qua liberavit eos de tribu- 


παραδοθέντες ἐχολάζλντο. Τούτων δ᾽ ἔργοις τὴν πεῖ- 
βαν εἱληφότες, ἀμνήμονες ἁπάντων ἐγίγνοντο, Ax 
χατὰ τὸν Σύμμαχον εἴρηται' Οὐχ ἀνεμιμνήσχοντο 
τὴν χεῖρα αὐτοῦ, τὴν ἡμέραν ἐν ᾖ ἐῤῥύσατο αὖ- 
τοὺς éx τοῦ θ.1ίδοντος. τοῦ ποιήσαντος τὰ ση- 
µεῖα αὐτοῦ καὶ τὰ τέρατα αὐτοῦ ἐν Αἰγύπτῳ, ἐν 
πεδίφῳ Τάνεως) τοῦ µεταδαλόντος εἰς αἷμα τοὺς 
ποταμοὺς αὐτῶν, καὶ τὰ ῥεῖθρα αὐτῶν, ἵνα μὴ 
πίωσι τοῦ ἐπικέμγαντος αὑτοῖς κυνόµυιαν ga- 
. " Psal. xtviti, 21, 

(4) Ms. ἐρισύδης. 


lante, ejus. qui fecit. signa sua εἰ prodigia sua in 
JEgypto, in campo Taneos ; qui immutavit in sangui- 
nem flumina eorum, et alveos eorum ut non biberent; 
qui misit ipsis cenomyiam ad comedendum eos, ei 
ranam ad disperdeudum eos; qui dedit arugini [τν - 
ctus eorum et labores eorum locusim ; qui occidit ín 
grandine vineam eorum, et sycomoros eorum in ver- 
me ; qui tradidit pesti jumenta eorum, et possessiones 
eorum avibus. Pro illo autem, erugini, Svn:machus 


931 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Ill. — ΣΧΕΟΕΤΙΟΑ. 


similiter myzete, sive erugini ; Aquila autem, bru- A γεῖν αὐτοὺς, xal βάτραχον διαφθεῖραι αὐτούς - 


cho, interpretati sunt ; ac rursum pro illo, pruine, 
Symmachus, vermi, Aquila, in glacie, edidit. Hzc 
porro a Moyse pr:etermissa hic enarrartur : vide- 
tur autem zerugo et myzetes, idem esse qui a Moyse 
cinips vocatur. Nam cum Moysis Scriptura decem 
plagas memoret ; hic sermo, sanguinem, ranas, cce- 
nomyiam, locustam, grandinem, jumentorum mor- 
tem, primogenitorum obitum, recensuit ; non autem 
ciniphes, non tumores, non tenebras ; pro illis au- 
tem zruginem dixit et pruinam ; quorum loco, my- 
zeten aut bruchuin, vermem aut glaciem reliqui in- 
terpretali sunt. 


τοῦ δόγτος τῷ µυζήτῃ τὰ γεγνήµατα αὐτῶν”, xal 
τοὺς κόπους αὐτῶν τῇ ἀκρίδι. cov ἀποκτεέναν- 
τος ér χα.άζῃ τὴν ἅμπε.Ίον αὐτῶν xal τὰς συκς- 


"μόρους αὐτῶν àv σχώληκι' τοῦ ἐκδόγτος -«ἔσεμῳ 


τὰ κτήγη αὐτῶν, καὶ τὰ κτήματα αὐτῶν οἱωγοις. 
'Av δὲ τοῦ, τῇ ἑἐρυσίδῃ (1), 6 μὲν Σύμμαχος 
ὁμοίως τῷ µυζήτῃ, ὁ δὲ ᾽Αχύλας τῷ βρσύχῳ. ὃρ- 
μήνευσε" xal πάλιν ἀντιὶ τοῦ, τῇ πάχντ, Ó μὲν 
Σύμμαχος τῷ σχώληκι, 6 δὲ ᾽Αχύλας ἐν αρύεε, Ex- 
δεδώχασι. Σεσιωπηµένα δὲ ταῦτα παρὰ Μωσεξ τὸ 
παρὸν λόγιον ἑδίδαξεν. Ἔοιχε δὲ ἡ ἑρυσίδη καὶ 6 µ»- 
ζήτης αὐτὸς εἶναι ὁ παρὰ Μωσεῖ χεχλημένος xvi. 


Τῆς γὰρ Μωσέως Γραφῆς μνημονενούσης δέχα πληγῶν, ὁ παρὼν λόγος τοῦ αἵματος ἐμνημόνευσε καὶ 


τῶν βατράχων χαὶ τῆς xuvopula; xal τῆς ἀχρίδος xa τῆς χαλάζης, καὶ τοῦ θανάτου τῶν χτηνῶν, 


xat 


τοῦ θανάτου τῶν πρωτοτόχων' σχνιπῶν τε (sic) οὐκ ἐμνήσθη, οὐδὲ τῶν φλυχτανῶν, οὐδὲ τοῦ σκότους - 
ἀντὶ δὲ τούτων ἑἐρνσίδην εἶπε καὶ πάχνην ^ ἀνθ᾽ ὧν µυζήτην f| βροῦχον, f| σχώλτχκα, f κρύος ot λοιπολ 


ἠηρμήνευσαν. 


Vgns. 49-51. Misit in eos iram indignationis sue, B 


indignationem et iram et tribulationem, inmissionem 
per angelos malos. Viam fecit semite ire sua,non pe- 
percit a morte animabus eorum, et jumenta eorum in 
morte conclusit. Et percussit omne primogenitum in 
terra Egypti, primitias omnis laboris eorum in taber- 
naculis Cham. Przeter eaquz superius dicta sunt, heec 
etiam contra /Egyptios pro salute popull operatus 
Deus est : Misit in eos iram indignationis suc, indi- 
gnationem et iram et tribulationem. Cum autem ira 
et indignatio frequenter memoretur, hic sermo hu- 
jus vocis significationem in sequentibus aperit 
dicens, Immissionem per angelos malos; sive se- 
cundum Symmaehum, ]mmissionem angelorum mala 
inferentium. Nam angelorum mala inferentium im - 


'EtCazécteusv. elc αὐτοὺς ὁργὴν θυμοῦ αὐτοῦ, 
θυμὸν xal óprhv καὶ 0Alyrw, ἀποστολἡὴν δι ἆγ- 
yéÀov πονγηρῶν. Ὡδοποίησε τρίἰδον τῇ ὀργῃ ac- 
τοῦ, οὐκ ἐφείσατο ἀπὸ θαγἁτου τῶν γυχῶν αἲ- 
τῶν, καὶ τὰ xciv) αὐτῶν εἰς θάνατον συν ἐκ.ει- 
σε. Kal ἑπάταξε πᾶν πρωτότοκον ἐν rà. Αἰγτ- 
ato, ἀπαρχὴν xavtóc πόνον αὐτῶν ἐν τοῖς σχη- 
7ώμασι Χάμ. Πρὺς τοῖς λεχθεῖσι xai ταῦτα xa-i 
τῶν Αἰγυπτίων ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τοῦ λαοὺ ὁ θεὸς 
εἰργάξετο' Ἑξαπέστειλεν εἷς αὐτοὺς ὁργην 6ι- 
μοῦ αὐτοῦ, θυμόν καὶ ὀργὴν καὶ θ.1ἱψ.. Πολλα- 
χοῦ δὲ τῆς ὀργῆς ὀνομαζομένης xaX τοῦ θυμοῦ, ὁ παρ- 
ὧν λόγος τὴν διάνοιαν ἑρμηνεύει τῆς τοιαύττς σω- 
νῆς ἑξης ἐπιλέγων' Ἀποστοξὴν δι ἀγγέ]ων πο- 
γηρῶν  ἢ κατὰ τὸν Σύμμαχον, Ἐπαποστοάὴν ἆγ- 


missio, secundum humanum cogitandi morem ira C γέλων κακούντων. Ἡ γὰρ τῶν χαχούντων ἀγγέλων 


et indignatio Dei esse putatur. Non enim ire com- 
molionem in Deo existimare consentaneum est ; 
sed supplicia impiis justo Dei judicio per immis. 
sionem angelorum, qui ad hoc deputati sunt, inflicta, 
ira et indignatio vocantur. Ceterum cum JEgyptiis 
immissiones angelorum mala inferentium factae 
fuissent, ipse viam fecit semitz irze suce, secundum 
Symmachum vero, stravit callem ire suc. Hisque 
traditum populo tempore illate /Egyptiis vindictae 
mysticum cultum subindicare mihi videtur. Tunc 
enim jubetur Pasch: festum celebrari, et immolari 
agnum ad symbolum Agni Dei pro hominibus im- 
molandi, inungique sanguine superliminaria domo- 
Fum, ut hoc conspecto, exterminator abstineret 
8 damno hoc agentibus inferendo. Scriptum esi 
enim : Et transibit Dominus ad percutiendum Agy- 
ptios, et videbit sanguinem in superliminariet in utro- 
gue poste, Et pertransibit Dominus januam, et non 
permittet. ingredi exterminatorem in domos vestras 
ad percutiendum ?!, 

tápuyv τῶν σταθμῶν. Kal παρελεύσεται Κύριος 
εἰθεῖν εἰς τὰς οἰχίας ὑμῶν πατάξαι. 


Sed illis quidem viam paravit ut effugerent iran 


' Exod. xu, 96. 


ἐπαποστολὴ ὡς πρὸς ἀνθρώπους ἑνομίξζετο θυμὸς 
εἶναι καὶ ópyh θεοῦ. Οὐ γὰρ δὴ πάθος εἴναι ὀργτς 
περὶ τὸν θεὸν προσήχει νοµίδειν ’ τὰς δὲ χατὰ τῶν 
ἀσεθῶν τιμωρίας χρίσει διχαίᾳ Θεοῦ δι’ ἀποστολῖν 
ἀγγέλων τῶν εἰς τοῦτο τεταγµένων γιγνοµένας ὀργτν 
xaX θυμὸν καλεῖσθαι. Πλὴν ἄλλα τοῖς Αἰγυπτίοις 
ἑπαποστολῆς ἀγγέλων χαχούντων γενομένης, αὐτὺς 
ὡδοποίησε τρίθον τῇ ὀργῇ αὐτοῦ. κατὰ δὲ τὸν Eup- 
µαχον, διέστρωσε ἀτραπὸν τῇ ὀργῇ αὑτοῦ. Kat 
pot δοχεῖ διὰ τούτων αἰνίττεσθαι τὴν παραδοθεῖσαν 
τῷ λαῷ μυστιχὴν λατρείαν κατὰ τὸν χαιρὺν τῆς ἐπελ- 
θούσης τοῖς Αἰγυπτίοις ὀργῆς. Τότε γὰρ διάταττεται 
τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτὴν ἐπιτελέσαι, θύσαντας μὲν πρό- 
6ατον χατὰ σύμθολον τοῦ μέλλοντος ὑπὲρ ἀνθρώπων 
τυθήἠσεσθαι ᾽Αμνοῦ τοῦ θεοῦ, χρίσαντας δὲ ἑαυτῶν 
τὰς Φφλιὰς τῶν οἴχων τῷ αἵματι' ὡς ἂν, τοῦτο θεα- 
σάµενος ὁ ὁλοθρευτῆς, ἀναχωρήσειε τῆς κατὰ τῶν 
τοῦτο πραξάντων ἐπιδολῆς. Γἐγραπται γοῦν' Kal 
παρε λεύσεται Κύριος πατάξαι τοὺς ΛΙγυκπτίους * 
καὶ ὄψεται τὸ αἷμα ἐπὶ τῆς φ.λιᾶς, xal éx' ἀμγο- 


τὴν θύραν * xal οὐχ ἀφήσει τὸν ὁ Ἰοθρεύσγτα εἶσ" 


᾽Αλλὰ τούτοις μὲν ὡδοποίησε τρίθον πρὸς τὸ ἐχ- 


(4) Ms. ἐρ.σύσῃ. 











929 


COMMENT ARIA IN PSALMOS. 


050 


φυγεῖν τὴν ὀργὴν αὑτοῦ * τῶν δὲ Αἰγυπτίων οὐχ ἐφεί- A suam : /Egypliis vero non pepercit; verum in mor- 


caco: παρεδίδου δὲ el; θάνατον τὰς φυχὰς αὐτῶν, 
ἀξίων ὄντων τῆς τοιαύτης τιμωρίας ' ἀπειδήπερ, ἆσε- 
6είαις ἐχδεδομένοι χαὶ τῇ πολυθέῳ καὶ Αἰγυπτιαχῇ 
δεισιδαιµονίᾳ, ἄλλῳ θανάτῳ τὰς φψυχὰς ἐτύγχανον 
βεθαπτισµένοι. Διόπερ ὁ παρὼν λόγος οὐ κοινὸν θά- 
νατον ἐπεληλυθέναι αὐτοῖς διδάσχει, ἀλλὰ ψυχῶν θά- 
νατον. Ὁ γὰρ ὁλοθρευτῆς, ᾧ παρεδόθησαν, ἅμα τῇ 
τοῦ σώματος διαλύσει, τὰς ψυχὰς αὑτῶν παρελάμόα- 
νεν, εἰς ὄλεθρον αὐτὰς ἀπάγων. Διὸ xal αὖθις γέγρα- 
πται ' Οὐχ ἑφείσατο ἀπὸ θανάτου τῶν γ ’χῶν 
αὐτῶν. Εἶτα διασαφεῖ λέγων &Enc* Kal ἑπάταξε 
πᾶν πῤωτότοχον ἐν Ti Αἰγύπτῳ, ἀπαρχὴν τῶν 
πόνων αὐτῶν. Αντὶ δὲ τοῦ, ἁπαρχὴν τῶν zc- 
Φω» αὐτῶν àv τοῖς σχηγώµασι Χάμ' ὁ Σύμ- 
µαχος Πρωτεῖον δυνγάµεων αὐτῶν, ἠρμίήνευσε. 
Τὰ γὰρ πρωτότοχα xal πρωτεῖον ἣν τῆς δυνά- 
µεως τῶν Ὑεννησάντων. Διὰ μὲν οὖν τῶν πρώ- 
των πληγῶν, ὥσπερ elc µετάνοιαν αὐτοὺς προσχαλού- 
µενος διὰ τῆς ἀνοχῆς xaX µαχροθυμµίας, πτεφεισµένως 
αὐτοῖς ἐπήγε τὰς τιμωρίας. Ἐπὶ τέλει δὲ οὖκ ἑφεί- 
cato ἀπὸ θανάτου τῶν φυχῶν αὐτῶν ἀλλὰ χαὶ τὰ 
κτήνη αὐτῶν εἰς θάνατον συνέχλεισεν. Ἐπεὶ χαὶ πᾶν 
πρωτότοχον ἐν yf Αἰγύπτῳ ἀνηρεῖτο, χτηνῶν τε xal 
ἀνδρῶν. Σφόδρα δὲ ἀχριδῶς ἐπὶ μὲν τῶν ἀνθρώπων 
θανάτῳ φησὶ τὰς ψυχὰς αὐτῶν παραδεδόσθαι' ἣν γὰρ 
ὁ ὁλοθρευτὴς δαίµων, 6 τὰς φυχὰς αὐτῶν xaX μετὰ 
θάνατον παραλαμθάνων' ἐπὶ δὲ τῶν κτηνῶν οὐχέτι 
φυχῶν ἐμνημόνευσεν, ἁλλὰ μόνου τοῦ χοινοῦ χαὶ σω- 
ματιχοῦ θανάτου * οὗ γὰρ μετέχει ψυχῆς τὰ χτήνη 


τῆς μετὰ τὴν τοῦ σώματος λύσιν παραμενούσης ϱ 


ὁμοίως ταῖς τῶν ἀνθρώπων ψυχαὶῖς. Την δὲ αὐτὴν 
ἱστορίαν διαφόρως Μωσῆης τε xal ὁ παρὼν λόγος 
ἠρμήνευσεν * ὁ μὲν ὁλοθρευτὴν εἰπὼν διαχονῆσαι τὸν 
θάνατον τῶν πρωτοτόχων ΄ ὁ δὲ παρὼν λόγος δι’ áy- 
γέλων πονηρῶν ταῦτα γεγονέναι. Κάχεῖ μὲν ὁ Μω- 
σῖς τῷ αἴματι χεχρῖσθαι τὰς φλιὰς, xal τοῦτο φὺ- 
λαχτῆριον γεγονέναι τῶν διαφυγόντων τὸν ὀλοθρευ- 
την ' ἐνταῦθα δὲ ὡδοποιηχέναι τρίθον εἴρηται ὁ θεὸς 
πρὸς τὸ ἀποφυγεῖν τὴν ὀργὴν αὐτοῦ. Ταῦτα δὲ, φη- 
σὶ, συνετελεῖτο ky τοῖς σχηνώµασι Χάμ ' f, ἐν ταῖς 
σχηγώσἒσι Χὰμ, χατὰ τὸν Σύμμαχον" f, ἐν ταῖς 
σχέπαις Χὰμ, κατὰ τὸν ᾽Αχύλαν. Av ὧν διδασχό- 
µεθα τὴν Αἴγυπτον γεγονέναι σχηνώµατα τοῦ Χάμ. 
Τριῶν γὰρ παίδων τοῦ Νῶε γενοµένων, Σὴμ, Χὰμ, 


tem. tradidit animas eorum, dignorum sane tali 
supplicio, quia impietatibus et /Egyptiacze multo- 
rum deorum superstitioni dediti, alia in morte, 
anime scilicet, demersi erant. Quare hic non com- 
munem mortem ipsis illatam esse docetur; sed 
mortem animorum. Nam exterminator ille, cui tra- 
diti sunt, statim atque corpora dissoluta sunt, ani- 
mas abripuit, in perniciem abducens eas. Quare 
rursum scribitur, Non pepercit a morte animabus 
eorum. Postea vero hzc declarat : Et percussit om- 
ne primogenitum in terra. /Egypti, primitias omnis 
laboris eorum. Pro illo autem, primitias laboris eo- 
rum in ,tabernaculis Cham, Symmachus, primitias 
viriutis eorum, interpretatus est. Nam primogenita, 
primitize virtutis gignentium erant. Per primas ita- 


B que plagas quasi ad poenitentiam ipsos evocans, 


per patientiam*et tolerantiam suam, paulatim ipsis 
supplicia inferebat. ln fine vero non pepercit a 
morle animabus eorum; sed etiam jumenta eo- 
rum in morte conclusit. Nam omne primogeni- 
tum in terra */Egypti occidebatur, tam jumento- 
rum, quam hominum. Sed accurate admodum de 
hominibus quidem ait animas eorum morti traditas 
fuisse : aderat quippe demon exterminator, qui 
animas etiam eorum post mortem abriperet. Cum 
de jumentis porro agitur, non ultra animas com- 
memorat; sed solum communem et corporalem 
mortem : jumenta siquidem non animas habent, 
quae post corporis solutionem maneant, perinde 
atque hominum anime. Hanc vero ipsam histo- 
riam diverso modo Moyses et hic psalmus enar- 
rant. Nam Ílle quidem dixit exterminatorem primo- 
genitorum morti ministrasse ; hic vero sermo per 
angelos malos hzc facta fuisse narrat. Atque illic 
quidem Moyses sanguine superliminaria uncta 
fuisse narrat, ethoc signum luisse ad tutelam eorum 
qui ab exterminatore effugerunt; hic vero Deus 
viam fecisse dicitur et semitam, ut effugerent iram 
suam. Hzc porro, inquit, in tabernaculis Cham ef- 
fecta sunt, sive secundum Symmachum, ἐπ habita- 
tionibus Cham ; sive secundum Aquilam, in tectis 
Cham. Queis edocemur /Egyptum fuisse taberna- 
cula Cham. Cum enim Noz tres filii fuerint, Sem, 
Cham, Japhet ; Cham fuit pater Cbanaan ; Chanaan 


Ἰάφεθ, 6 Xàp. γέγονε πατὴρ τοῦ Χαναὰν, Χαναὰν δὲ D vero. pater Mesraim, qui erat JEgyptus; a quo 


πατὴρ τοῦ Μεσραῖμ, ὃς ἣν Αἴγυπτος, &g' οὗ Αἱγύ- 
πτιοι πάντες * ὥστ εἰκότως την τῶν Αἰγυπτίων χώ- 
ραν. σχηνώµατα τοῦ προπάτορος τοῦ Μεσραῖμ εἰ- 


AEgyptii omnes; ita ut jure /Egyptiorum regio ta- 
bernacula avi Mesraim esse dicatur. Hic porro 
Cham erat, qui primus Egyptum incoluit. 


ρσθαι. Οὗτος δὲ ἣν ὁ Χὰμ τὴν Αἴγυπτον πρῶτυς οἰχήσας. 


Kal ἁπῆρεν ὡς απρόδατα τὸν «Ἰαὸν αὑτοῦ, vo 
45à ἑξδῆς. Μετὰ τὴν κατὰ των Αἰγυπτίων δεχάτην 
πληγὴν, ὅπως τὴν ἀπ᾿ Αἰγύπτου πορείαν πεποίηνται 
ó:bicxat gácxov* Kal ἁἀπῆρεν ὡς πρόδατα τὸν 
λωὺν αὐτοῦ, καὶ ἀνήγαγε αὐτοὺς καὶ ὡσεὶ 
ποίμνιο ἐν ἐρήμφ. Καὶ ὡδήγησε) αὑτοὺς àv 
ἀ]πίδι, xal οὖκ ἐδειλίασαν. Κατὰ 6b. «bv Αχύ- 
Arv Καὶ χαθωδήγησεν αὐτοὺς εἰς πεποίθησι», 
xai οὐκ ἑπτοήθησαν ' χατὰλ δὲ τὸν Σ7μμαχον, Ὁδή- 





Εβδ. 59, 53. Et abstulit sicut. oves populum 
suum, etc. Post decimam /JEgyptiorum plagam, 
quomodo exitus ex /Egypto contigerit bis verbis 
docet : Et abstulit sicut oves populum suum, ei 
perduxit eos tanquam gregem ín deserto : et deduzii 
eos in spe el non. timuerunt; secundum Aquilam 
vero : Et deduxit eos in fiducia, et non territi sunt ; 
secundum Symmachum, JDeduxit eos sine timore 
el terrore ; et inimicos eorum operuit marc. Et hac 





951 


EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 


952 


quidem ante eorum in deserto commorationem A ησεν αὐτοὺς ἀφόδους καὶ ἀἁπτοήτονς xal τοὺς 


gesta sunt; neque enim sermo serie rerum utitur ; 
sed utpote in hymno et cantico prapostere res 
enarrat. Quare cum ea que ipsis in deserto conti- 
gerant, et peccata qua in solitudine admiserant, 
quotiesque ipsum exacerbaverant enarrasset ; post- 
ea priorum mentionem facit, ut sermonem non tri- 
stibus, sed Dei beneficiis circumscribat. Quapropter 
sub hc rebus a Deo in ZEgypto gestis, et maris 
Rubritransitui addit illud :---Ύεας. 54,55. Et induzit 
eos in montem sanctificationis sug, montem hunc 
quem acquisivit dexterà ejus. lic ea qua in deserto 
contigerant silentio mittit, quia eorum recensionem 
premiserat. Mons autem quinam, nisi Sionis, in 
quo Jerusalem sub hic post Asaphi et Davidis 
tempora structa est? Deinde narrationem resu- 
mit ita loquens : E! ejecit a facie eorum gentes, 
el sorle. divisit eis terram in funiculo distribu- 
tionis. Et habitare fecit in tabernaculis eorum tri- 
bus Israel. Postquam ingressum in terram promis- 
sionis memoravit, et quomodo occupaverint mon- 
tem Sion, quem longis postea temporibus David, 
pulsis gladio Jebuszis obtinuit ; historiam resumit, 
compendio narrans, quomodo post mortem Moysis, 
duce Jesu filio Nave, transierint in terram promis- 
sionis, et alienigenas bello ab se devictos a regione 
exegerint, et funiculo dimensam terram sorte divi- 
serint. Deinde ipsos iterum coarguit (Vens. 56-58), 
dicens eos prioribus in deserto admissis peccatis 
nova mala addidisse : ac postquam terram oliti- 
nuissent, Deum excelsum ibi iterum tentasse et 
exacerbasse, el testimonia ejus per Moysem sibi 
tradita non custodisse; sed sese averlisse ac despe- 
xisse quemadmodum patres eorum, et versos fuisse 
in arcum pravum. Nam cum oportuisset inimicos 
Dei et adversarias sibi potestates telis impetere et 
confodere; ipsi idolis dediti Deum blasphemis et 
nefariis verbis impeltivere. Quare facti sunt in ar- 
cum pravum : quod sub initium declaratum his 
verbis est : Filii Ephraim intendentes et mittentes 
arcubus, conversi sunt in die belli. Quomodo autem 
conversi fuerint in. areum pravum declarat po- 
siea dicens : Er irritaverunt eum in collibus, et 
in sculptilibus suis ad. emulationem provocaverunt 
eum. 


ἐχθροὺς αὐτῶν ἐκάλυγεν ἡ θάλασσα. Καὶ ταῦτα 
μὲν πρότερα fv τῆς κατὰ τὴν ἔρημον διατρεθτς ' 
οὐ μὴν xal ὁ λόγος τῇ τάξει χέχρηται τῶν πεττρα- 
γµένων' ὡς àv ὄμνῳ δὲ xa ᾠδῇ τὰ δεύτερα πρωτα 
τίθησι xai τὰ πρῶτα δεύτερα. Au τὰ κατὰ τὴν ἔρτ- 
pov συµθάντα, xaX ὅσα Ίμαρτον ἐν τῇ ἑρήμῳ, καὶ 
ὁσάχις παρεπίχραινον προδιηγησάµενος, μετὰ τα ντα 
τὴν τῶν πρώτων μνήμην ποιεῖται, ὡς ἂν τὸν λόγο» 
περιγράψειε μὴ εἰς λυπηβὰ, ἀλλ ἐπὶ ταῖς τοῦ zo» 
εὐεργεσίαις. Διόπερ Er; ἐπισυνάπτει τοῖς κατὰ -ἰν 
Αἴγυπτον ὑπὸ τοῦ Θεοῦ πεπραγµένοις, xat τῇ 5cóco 
τῆς Ἐρυθρᾶς θαλάσσης, τὸ, Καὶ εἰσήγαγεν αὐτοίς 
εἰς ὄρος ἁγιάσματος αὐτοῦ, ὄρος tovto ὃ ἑκτή- 
σατο ἡ δεξιὰ αὐτοῦ. τὰ χατὰ τὴν ἔρημον vta 0c 


B ἁποσιωπήσας, διὰ τὸ προειληφέναι αὐτῶν τὴν διἠγτ- 


σιν. Ὄρος δὲ ποῖον ἡ τὸ Σιὼν, ἐφ᾽ ᾧ Ἱερουσαλὴμ (1) 
ὕστερον μετὰ τοὺς χρόνους Λοῦ ᾿Ασὰφ xal τοῦ Δαυν.” 
ᾠχοδομήθη; ctv" ἑπαναλαμδάνει τὴν διήγησιεν διὰ 
τῶν ἑξῆς λέγων Καὶ ἐξέδαλεν ἀπὸ προσώπου ai- 
τῶν ἔθνη, xal ἐχαηροδότησεν αὐτοὺς ἐν σχοινίφ 
χ.Ἰηροδοσίας. Καὶ κατεσχήνωσεν àv τοῖς σπκη- 
νώμασιν αὐτῶν τὰς φυ.]ὰς τοῦ Ἱσραήα. Ἀξνημο- 
νεύσας τῆς εἰσόδου τῆς εἰς την γῆν τῆς ἔπαγγε- 
λίας, xai ὡς ἀπειλήφασι τὸ ὄρος τὸ Σιών, ὅπερ pa- 
xpol; ὕστερον χρόνοις ἑχτήσατο Aavib iv ῥομφαίᾳ 
τὸν Ἰεθουσαῖον ἑλάσας, ἑπαναλαμθάνει τὴν ἱστορίαν 
ἐπιτεμνόμενος, ὡς μετὰ τὴν τελευτὴν Μωσέως, frsu- 
µένου αὐτῶν Ἰησοῦ τοῦ Νανη, παρῆλθον slc τὴν Υτν 
τῆς ἑπαγγελίας, χαὶ ὡς ἐξέδαλον τοὺς ἀλλοφύλους 
πολέμῳ χρατῄσαντες τῆς χώρας, xal ὡς χλήρῳ διεί- 
λαντο σχοίνῳ µετρῄσαντες τὴν γῆν. El! αὖθις αὐτῶν 
κατητορεῖ, διδάσχων, ὡς πρὸς τοῖς ἡμαρτημένοις 
χατὰ τὴν ἔρημον προσθῆχας χαχῶν ἑποιῇσαντο᾽ xal 
μετὰ τὸ κτήσασθαι τὴν γῆν, ἑπείρασαν πάλιν tv- 
ταῦθα xai παρεπίκραναν τὸν θεὸν τὸν ὄψιστον, xal 
τὰ μαρτύρια αὑτοῦ τὰ διὰ Μωσέως αὑτοῖς παραδεδο- 
μένα οὑχ ἐφύλαξαν ' ἀλλ᾽ ἀπέστρεψαν xai ἠθέτησαν, 
χαθὼς oi πατἑρες αὐτῶν, xal µετετέθ]σαν εἰς τόξον 
στρεθλόν. Δέον γὰρ τοὺς ἐχθροὺς τοῦ θεοῦ xal «i; 
πηλεμίους αὐτῶν δυνάµεις τὰς ἀντιχειμένας τοξεύειν 
xaX βάλλειν, οἱ δὲ εἰδωλολατρήσαντες τὸν θεὸν ἔδαλ- 
λον βλασφήµοις xaX ἀθεμίτοις λόγοις. Διὸ γεγόνασιν 
εἰς τόξον στρεθλόν * ὃ δὴ χατ᾽ ἀρχὰς ἑδήλου τὸ λόγιον 
φῆσαν ' Υἱοὶ Ἐφραϊμ ἐγτείγοντες καὶ BáAAorcec 


τόξοις, ἑστράφησαν ἐν ἡμέρᾳ πο.Ίέμου. Πῶς δὲ ἑστράφησαν εἰς τόξον στρεθλὸν διασαφεῖ λέγων ke 
Kal παρώργισαν abvór à τοῖς Bovroic (3) xal ἐν τοῖς TÀvsto!c αὐτῶν παρεζήΊωσαν αὐτόν. 
Ὕεας. 59. Audivit Deus et aprevit, et ad nihilum D — "Hxovcer ὁ Θεὸς καὶ ὑπερίδε, καὶ ἐξουδένωσε 


redegit valde Israel. Postquam mala ab ipsis etiam 
in terra promissionis perpeirata recensuit, justum 
Dei judicium postea deciarat, comprobatque jure 
eos post predicta omnia ira Dei invasos fuisse. 
Nam cum versi sunt in arcum pravum, et cum ir- 
ritaverunt eum in collibus suis, ei in sculptilibus suis 
ad emulationem provocaverunt eum ; tunc Deus nec 
ipsos intueri, tales scilicet cum essent, nec in eos 
Fespicere; imo vero neque impiam eorum voccin 


(4) F. τὸ ἱερόν. 


σφόδρα tór Ἱσραή.. Καταλέξας xal τὰ ἓν τῇ vi 
«fj; ἐπαγγελίας πεπραγμένα αὐτοῖς xaxà, παρίστησιν 
ἑξῆς τὴν διχαιοχρισἰαν τοῦ Θεοῦ, δειχνὺς, ὡς εὐλό- 
γως μετὰ πάντα τὰ προλελεγµένα μετῆλθεν αὐτοὺς 
ἡ ὀργή. "Ove γὰρ ἑστράρησαν εἰς τόξον στρεθλὸν, xal 
ὅτε παρώργισαν» αὐτὸν ἓν τοῖς βουνοις αὐτῶν. καὶ 
àv τοῖς γάυπτοῖς αὐτῶν παρεζήἑωσαν αὐτὼς, τὸ 
τηνικαῦτα οὐδὲ ἐμθλέπειν αὑτοὺς ὁ θεὺς 'τοιούτους 
ὄντας, ἁλλ᾽ οὐδὲ ὁρᾷν ἡδίου * ἀλλ οὐδὲ ἀχούειν αὐτῶν 


(8) Πρ. βωμοῖς. 


9053 COMMENTARIA IN PSALMOS.  - 956 
«fc ἀσεθοῦς φωνῆς. Διὸ ἐπιλέγει' Ἔκουσεν ὁ θεὸς À audire dignabatur. Quamobrem subdit, Asdivit 


xal ὑπερίδε, χατὰ τὸν Αχύλαν, xal ἀνυπερθέ- 
εησε  µηχέτι ἀναθολὴν μηδὲ ὑπέρθεσιν αὐτοῖς iv- 
δρύς’ χατὰ δὲ τὸν Σύμµµαχον, Καὶ ἀπεδοκίμασε 
σφόδρα τὸν Ἱσραήα. Οὕτως δὲ ἤχουσεν ὁ Gebz, ὡς 
καὶ ἐπὶ Σοδομιτῶν εἴρητο dur) Σοδόµων καὶ Γο- 
µόῤῥας Bod πρὸς pé. Tov γὰρ ἀσεθῶν αὐτὰ xé- 
χραγε χαὶ Bod τὰ τῆς ἀσεθείας πράγματα ὧν ἀχού- 
σας ὁ θεὺὸς ἁπώσατο τὴν σκην ἡν ZnAóp, σκήνωµα 
οὗ κατεσκήνωσεν ἐν ἀνθρώποις. Ἑν γὰρ τῇ Ση- 
λὼμ πρῶτον ἕστη ἡ σκηνἡ, ἔνθα ἱερᾶτο Ἠλεὶ xai 
Σαμουὴλ, ὡς παρίστησιν dj Τραφὴ τῶν Ἡασιλειῶν. 
Ταύτην οὖν ἁπώαατο πρώτην τὴν ἐν Σηλὼμ σχήνω- 
σιν διὰ τὰς ἀσεθείας αὐτῶν. Ad χατὰ τὸν Σύμμαχον 
εἴρηται * Καὶ ἀπέῤῥιγε τὴν σχκήνωσυ τὴν EnAüp, 
καὶ τὴν σχήνωσυ τη» ἱδρυθεῖσαν ἐν ἀνθρώποις. 
Ὅπως δὲ τοῖς ἀνθρώποις παρεδόθη ἡ χιθωτὸς διὰ 
τὰ ἀσεθήματα τοῦ λαοῦ, xal ὡς ἐχράτησαν αὐτῆς οἱ 
πολέμιοι, ἀπὴγαγόν τε παρ) ἑαυτοῖς, xaX ὡς οἱ viol 
Ἱσραὴλ ἑτροπώθησαν, καὶ ὡς οἱ viol Ἠλεὶ πεπτώ- 
xav, οἱ ἱερεῖς ὄντες, 6 τε τούτων πατὴρ ὡς ἁπώλετο 
ini τῇ τῶν παίδων ἀγγελίᾳ, ἡ πρώτη παρἰστησι τῶν 
Βασιλειῶν. Διὸ εἴρηται ἐνταῦθα" Καὶ ἁπώσατο τὴν 
σχηνὴν Indo, σκήνωµα οὗ κχατεσχήνωσεν àv 
ἀνθρώποις. Kal παρέδωκεν εἰς αἰχμαωσίαν τὴν 
ἐσχὺν αὐτῶν. ἸΑντὶ δὲ τοῦ, τὴν Ισχὺν αὐτῶν, τὸ 
κράτος αὐτῶν ἠρμήνενσεν ὁ ᾽Ακύλας. Κράτος δὲ 
αὐτῶν καὶ ἰσχὺν χαὶ χαλλονὴν, εἰς αἰχμαλωσίαν xoi 
εἰς χεῖρας θλίδοντος παραδοθέντα τίνα ἂν εἴποις 1) 
€ty χιδωτὸν, ἣν ὁ παρὼν αἰνίττεται λόγος φάσχων 
Καὶ παρέδωκεγ εἰς αἰχμα.-]ωσίαν εν Ισχὺν αὐ- 
τῶν, καὶ τὴν καΆ.Ίον ην αὐτῶν εἰς χεῖρας ἐχθροῦ; 
Αλλὰ ταῦτα μὲν παρέδωχεν εἰς χεῖρας ἐχθροῦ, τὸν 
δὲ λαὸν συνέτριφεν ἓν ῥομφαίᾳ. Διὸ λέλεχται χατὰ 
τὺν Σύμμαχον" Καὶ ἑξέδωκεν εἰς µάχαιραν τὸν 
Jaór αὐτοῦ, καὶ τὴν κ.Ίηρογομίαν αὐτοῦ ὑπερί- 
δεν xaX δη ὑπεριδόντος αὐτοὺς τοῦ θεοῦ, τὰ ἑξῆς 
ἑγίνετο. Τίνα δὲ ταῦτα; Τοὺς νεανίσχους αὐτῶν 
κατέφαγε πῦρ, xal αἱ παρθένοι αὐτῶν οὐκ ἐπεν- 
θήθησαν. Κατὰ δὲ τὸν ᾿Αχύλαν, Ovx ὑπεμνήσθη- 
σαν. κατὰ bk τὸν Σύμμαχον, Οὐχ ἐπῃγέθησαν. 
Οὐχέτι γὰρ μετὰ ὕμνων xal ἐπαίνων συνῄθως ταῖς 
γαμουμµέναις παρεδίδοντο ἀνδράσι, κατὰ τὴν τῶν λοι- 
φῶν ἑρμηνείαν, διὰ τὴν καταλαδοῦσαν αὐτοῖς (1) τότε 
συμφοράν. Κατά δὲ τὴν τῶν Ἑδθδομήχοντα ἔχδοσιν, 
αἰχμάλωτοι ἁἀπαχθεῖσαι, ἐν τῷ θνῄήσχειν αὐτὰς οὐχ 
εἶχον τοὺς πενθοῦντας, διὰ τὸ μὴ παρεῖΐναι αὐτοῖς 
τοὺς προσήχοντας " ἀλλὰ χαὶ οἱ ἱερες αὐτῶν ἐν 
ῥομφαίᾳ ἔπεσαν (οὗτοι δ' σαν οἱ τοῦ Ἠλεὶ υἱοί), 
καὶ αἱ χῆραι δὲ αὐτῶν οὐ κ.αυσθήσονται. Καὶ 
ἔστιν εὑρεῖν ἐν τῇ πρώτῃ τῶν Βασιλειῶν, ὅπως, τῶν 
vlov Βλεὶ πεσόντων Ev. τῷ πολέμῳ, αἱ τούτων γυ- 
νάΐχες, χηραι καταλειφθεῖσαι, δεινὸν ὑπέμειναν θά- 
νατον. Διὸ λέλεχται χατὰ τὸν Σύμμαχον, Kal al 
χηρευθεῖσαι αὐτῶν οὐχ ÉxAavcay * οὐδὲ γὰρ ὑπέ- 
στησαν, ὥστε χλαῦσαι' συναπώλοντο δὲ καὶ αὗται 
τοῖς τιχτοµένοις χατὰ τὴν Φφάσχουσαν ἱστορίαν " 


' clamat. ad. me 25, 


Deus et sprevit, secundum Aquilam vero, Et non 
distulit, nullum spatium neque dilationem illis con- 
cedens ; secundum Symmachum vero, Et reproba- 
vit valde Israel. Sic autem audivit Deus, ut de So- 
domitis dicitur : Vor Sodomorum et Gomorrhe 
lnpiorum enim vel ipsa impia 
gesta clamant et vociferantur. — Vens. 60. Quz 
audiens Deus repulit tabernaculum Silom, taberna- 
culum ubi habitavit in hominibus. Nam in Silom 
primum stetit tabernaculum, in qua sacrorum an- 
listites erant Heli et Samuel, ut declarat Scriptura 
Regnurum **. Hoc itaque primum in Silom statutum 
tabernaculum propter impietates eorum repulit. 
Quare secundum Symmachum dicitur : Et abjecit 
labernaculum Silom, et Labernaculum firmatum in 
hominibus. Quomodo autem hominibus tradita fue 
rit arca ob impietates populi, e£ quomodo inimici 
ceperint illam, abduxerintque secum; fllii vere 
Jsrael in fugam versi sint, filii Heli qui sacerdotes 
erant ceciderint, eorumque pater, accepto de tliis 
nuntio, périerit, narrat primus Regnorum liber. 


Quapropter hic dicitur : Et repulit. tabernaculum 


Silo, tabernaculum ubi habitavit in. hominibus. — 
VgRns. 61. E! tradidit in captivitatem virtutem eorum. 
Pro illo autem, virtutem eorum, Aquila, robur eo- 
rum, interpretatus est, Robur autem, virtutem el 
pulebritudinem, in captivitatem et in manus ini- 
mici tradita, qui? dixeris esse, nisi arcam, quam 
hic.sermo subindicat dicens, Et tradidit in capti- 
vilatem virtutem: eorum, el pulchritudinem eorum in 
mantus inimici ?—VzRs. 62-64. Sed hzec quidem tradi 
ditin manus inimici, populum vero contrivit gladio. 
Ideo secundum Symmachum dicitur : Et tradidit in 
macheram populum suum et /haoreditatem suam 
sprevit. Deo autem ipsos spernente, ea quz se- 
quuntur evenerunt. Quz illa? Juvenes eorum com- 
edit ignis, εἰ virgines eorum non sunt lamentata ; 
secundum Aquilam vero , non sunt desponsata ; se- 
cundum Symmachum autem, mon sunt laudate. 
Non ultra enim, secundum reliquos interpretes, cum 
hymnis et laudibus, ut consuetum desponsatis est, 
viris tradebantur, ob iminissam tunc ipsis calami- 
tatem. Secundum LXX Interpretes autem, in capti- 


D vitatem actze, cum morerentur, non erat qui lugeret, 


quod non adessent propinqui earum; imo etiam 
sacerdotes eorum | in gladio ceciderunt (hi porro 
erant filii Heli), εἰ vidue eorum non plorabun- 
tur. In. prirno Regnorum lihro legitur, cum fllii 
Heli in bello cecidissent, eorum uxores viduas re- 
lictas, gravem sustinuisse mortem. Quare dicitur 
secundum Symmachum, Ei viduatie eorum non plo- 
raverunt ; neque enim exsistebant ut flere possent ; 
nam una cum partu suo exstincte sunt, ut fert haec 
historia : Et factum est in diebus illis convenerunt 
allophyli in bellum contra Israel ^ ; deinde vero 
cum exisse! popsius ad pugnam, (σεις est, inquit, 


*5 Gen. xvi, 20. "1 Reg. iv, vit... * EL Reg. iv, 1. 


(1) Syntaxis postulat αὐτούς. Epi. 





955 


EUSEBII €ESARIENSIS OPP. PARS ill. — EXEGETICA. 


9326 


Israel : εἰ facta est plaga magna calde : et cecide- A Kal ἐγενήθη ἐν ταῖς ἡμέραις ὀχείναις, καὶ σιγ- 


vunt de Israel triginta millia ex ordinibus : et arca 
D:i capta est, et ambo filii Heli mortui sunt, Ophni 
et Phinees. Et cucurrit vir επίπανε ez castris, et 
venit in Silom in illa die, scissa veste, et conspersus 
pulvere caput. Et ecce Heli in sella ad portam contra 
bivium spectans. Erat enim cor ejus pavens pro arca 
Dei. Sub hzc dicitur : Erat autem Heli quasi no- 
naginta octo annorum, et oculi ejus caligaverant, et 
non videbat. Et vir ille accedens dixit : Ego sum qui 
veni ex castris, et ego ex acie [ugi hodie. EL ait, Quid 
actum est, fili mi? Et respondit puer et dixit : Fu- 
git, inquit, Jsrael a facie allophylorum, et facia est 
plaga magna in populo, et ambo filii tui mortui sunt, 
et arca Dei capla est. Et (actum est cum memoras- 


αθροίζονται d AAógvAot εἰς xóJAspor ἐπὶ Ἱσραή. : 
εἶθ᾽ ἑξής προελθόντος τοῦ λαοῦ εἰς τὸν πόλεμον, 
Πταίει, φησὶν, ἀνὴρ Ἱσραή.ὶ ' καὶ ἐγένετο π.λητὴ 
μµεγά Ίη σφόδρα”. καὶ ἔπεσαν ἐξ 'lopaiA ερίακον- 
τα χιλιάδες ταγμάτων ' καὶ ἡ αιδωτὺς δὲ rcv 
θεοῦ ἐήφθη, καὶ ἁμφότεροι ol viol Ἡ 1εὶ ἁπέθα- 
vor, Ocrsl xal Φιεές. Καὶ ἔδραμεν drip Tsps- 
vaioc éx τῆς παρατάξεως, xal ᾖ6εν εἰς Enc 
ἐν τῇ ἡμὲρᾳ ἐχείνῃ, τὰ ἱμάτια αὐτοῦ διεῤῥωγττα, 
xal à ἐπὶ τῆς κεφα.ῖης αὐτοῦ. Kal ἰδοὺ Ἡ ἐεὶ 
ἐπὶ τοῦ δίφρου παρὰ τὴν πύ.ην σχοπεύων τὴν 
δίοδον * ὅτι ἦν ἡ καρδία αὐτοῦ ἐξεστηχυΐα «περὶ 
τῆς κιέωτοῦ τοῦ Θεοῦ. ElU' ἑξής εἴρηται"' Καὶ 
Ἡ εἰ ὡς Un! ἑτῶν * καὶ οἱ ὀρθα.λμοὶ αὐτοῦ éxav- 


set arcam Dei, cecidit de sella retrorsum juxia B έστησαν, καὶ οὐκ ἔδλεπε. Καὶ ὁ ἀνὴρ προσεἲ- 


ostium, et contritum est dorsum ejus, εί mortuus est, 
quia semex homo erat et gravis. Nurus autem ejus 
uxor Plínees praegnans erat vicinaque pariui : et au- 
dito nuntio quod capta esset arca Dei, et mortuus 
€sset socer suus, et vir suus, flevit et peperit, quia 
irruerant dolores in eam, et in tempore suo (1) mor- 
(ua esi. Et dixerunt mulieres que astabant ei, Νε 
timeas, quia filium peperisti : qug non respondit, 
neque animadvertit. Postea subjungit : £t allophyli 
acceperunt arcam Dei, et asportaverunt eam in Azo- 
(um. Et acceperunt allophyli arcam Domini, et in- 
tulerunt eum in domum Dagon "!. Hzc porro omnia 
hic compendio memorantur : nain subjungitur : — 
Vgns. 65. Et excitatus est tanquam dormiens Dominus, 
tanquam potens οἱ crapulaius a vino. Postquam arca 
capta fuit ab allophylis, et postquam supra dicta 
contra populum gesta sunt, suam Deus providen- 
tiam commonstrans , invisibili virtute allophylos 
incessit et ulciscitur. Quare dictum est : Et exci- 
tatus est lanquam dormiens Dominus, tanquam po- 
tens οἱ crapulatus a. vino; secundum Symmachum 
vero, Tanquam potens loquens ex vino; secundum 
Aquilam, Tanquam potens crapulatus ex vino. De- 
inde seipsum excitans, inimicos suos percutit, vi- 
delicet qui aream testamenti ceperant (Vkns. 66), 
et percutit eos in posteriora, datque eis opprobrium 
sempiternum. Quomodo percusserit eos in poste- 
riora historia declarat, quae sic habet in primo li- 
bro Regnorum ** : Et aggravata est manus Domini 
super Ázolios, et afflixit eos, et percussit cos in po- 
dicibus eorum, Azotum el fines ejus; et rursum : £t 
translata est, inquit, arca. Domini in Gettham, et 
factum est postquam translata est, (acta est manus 
Domini ín urbe, fortitudine magna valde. Ei percus- 
sit viros urbis a parvo usque ad magnum, et percus- 
sit eos in podicibus eorum, Et mittunt arcam Dei in 
Ascalonem : et clamaverunt Ascelonito dicentes : 
Quid avertistis arcam Dei 4d. interficiendum nos? 
llinc subjungit : Quia facta e;t confusio mortis in 


^" [ Reg. v, 1,2. ** ibid., 6. 


(4) Id est sui partus. 


θὼν slxtr: Ἐγώ εἰμι ὁ ἤχων ἐκ τῆς παρεµόο- 
Anc, xal ἐγὼ éx τῆς παρατάξεως πέφευγα σήµε- 
pov. Kal εἶπε * ΤΙ ἐστι τὸ γε ονὸς ῥῆμα, céxrov ; 
Καὶ ἀπεκρίθη τὸ παιδάριον, καὶ εἶπε' Πέφευγεν 
drhp Ἱσραὴἲ ἐκ απροσώπον dJlogóAov, xal 
π.ληγἡ perdAn γέγογεν ἐν τῷ Aao, καὶ ἁμφότερει 
οἱ υἱοί σου τεθνγ ήκασι, xal ἡ χιδωτὸς τοῦ Θεοῦ 
ἐλήφθη. Καὶ ἐγένετο, ὡς ἐμνήσθη τῆς κιδωτοῦν 
τοῦ θεοῦ, καὶ ἔπεσεν ἁπὸ τοῦ δίφρου ὀπισθίως 
ἑχόμεγος τῆς πύ.ης, xal συγετερίόη ὁ νῶςος ab- 
τοῦ, καὶ ἀπέθανεν ' ὅτι πρεσθδύτης ὁ ἄνθρωπος 
xal βαρύς. Καὶ γύμφη αὐτοῦ vx) Φινεὲς cvz- 
ειληφυῖα τοῦ τεκεῖν * καὶ ἤκουσε τὴν ἁπαγγε- 
Alar, ὅτι ὁ.1ήφθη ἡ κιθωτὸς τοῦ θεοῦ, καὶ ὅτι 
τέθνηκεν ὁ πεγθερὸς αὐτῆς xal ὁ drip αὐτῆς, 
καὶ ἔχαυσε καὶ ἔτεκεν, ὅτι ἐπεστράφησαν al 
axirec αὐτῆς éx' αὐτήν ' καὶ ἐν τῷ καιρῷ αὐτῆς 
ἀποθνήσχει. Kal εἶπαν αὗτῃ al γυναῖκες αἱ xap- 
&ectnxvia. αὐτῃ' Μἠἡ φοθοῦ, ὅτι υἱὸν técoxac- 
xal οὐκ ἀπεκρίθηι καὶ οὐκ ἐγόησεν ἡ καρδία 
αὑτῆς. Καὶ ἑξῆς ἐπιλέγεται τούτοις ' Καὶ dJAcgv- 
Ao, ÉAa6ov τὴν κιδωτὸν τοῦ θεοῦ, xal εἰσήνεγ- 
καν αὐτὴν εἰς "᾿Αζωτον. Καὶ ἔχαδον οἱ ἀ..1όφνυ- 
Aot τὴν κχιδωτὺν Kuplov, καὶ εἰσήνεγκαν αὐτὴν 
εἰς οἶκον» Δαγών. Τούτων δη πάντων ἐπιτέμνεται 
τὴν μνήμην ὁ παρὼν λόγος, xaX ἐπιλέχει’ Καὶ ἑξη- 
Ἰέρθη ὡς ὁ ὑπνῶν Ἱύριος, ὡς Óvracóc καὶ κε- 
κραιπαληκὼς ἐξ οἵνου. Μετὰ τὸ ληφθῆναι τὴν χι- 
θωτὸν ὑπὸ τῶν ἀλλοφύλων, χαὶ μετὰ τὸ πραχῆναι 
τὰ προλελεγµένα χατὰ τοῦ λαοῦ, τὴν ἐπισχοπὴν αὖ- 
τοῦ δειχνὺς ὁ θεὺς, µετἐρχέται τοὺς ἀλλοφύλους 
ἀοράτῳ δυνάμει χολάζων αὐτούς. Aub λέλεχται' Καὶ 
ἐξηγέρθη ὡς ὁ ὑπνῶν Κύριος, ὡς δυνατὸς κεχραι- 
παληκὼς ἐξ olrov* χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, Ὡς 
δυνατὸς δια.λαλῶν ἐξ olrov* χατὰ δὲ τὸν ᾿Αχύλαν, 
Ὡς δυνατὸς χεχραιπαΛηκὼς ἐξ olvov. Εἶτα διε- 
γείρας αὐτὸς ἑαυτὸν, πατάσσει τοὺς ἐχθροὺς αὗτου, 
δηλαδὴ τοὺς τὴν χιθωτὸν τῆς Διαθήχης ἁπολαθόν- 
τας" xai πατάσσει αὐτοὺς εἰς τὰ ὀπίσω, δίδωσί τε 


951 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


9:8 


αὐτοῖς ὄνειδος αἰώνιον. Πῶς δὲ εἰς τὰ ὀπίσω ἑπάτα- A tola urbe gravis valde, ut intravit arca. Dei illuc: et 


ξεν αὐτοὺς, διδάσχει ἡ ἱστορία τοῦτον iv τῇ πρώτῃ 
τῶν Βασιλειῶν ἔχουσα τὸν τρόπον" Καὶ ἐδαρύνθη 
χεὶρ Κυρίου ἐπὶ τοὺς Ἀζωτίους, καὶ ἐδασάνισεν 
αὐτοὺς, xal éxáza£ev αὐτοὺς εἰς τὰς ἕδρας αὐ- 
τῶν, thy ζωτον καὶ τὰ ὅρια αὐτῆς ' xaX αὖθις * 
Καὶ µετῆᾶθε, qnot, ἡ κιδωτὸς τοῦ Κυρίου slc 
Γεθθά. Καὶ ἐγένετο μετὰ τὸ μετελθεῖν αὐτὴν, καὶ 
τίνοται χεὶρ Κυρίου ἐν τῇ πόλει κράτος µέγα 
σφόδρα. Kal ἑπάταξε τοὺς ἄνδρας τῆς πόλεως 
ἀπὸ μικροῦ ἕως μεγάλου. καὶ ἐπάταξεν αὐτοὺς 
εἰς τὰς ἄδρας αὐτῶν. Καὶ ἐξαποστά1Ίουσι τὴν 
πιδωτὸν τοῦ Θεοῦ εἰς 'Acxálova: xal ἐδόησαν 
οἱ Ἀσκαλωνῖται «ἰέγοντες ' Τί ἀπεστρέψατε τὴν 
πιδωτὸν τοῦ Θεοῦ θανατῶσαι ἡμᾶς; Καὶ ἐπιλέγει 
εξῆς: Ὅτι ἐγενήθη σύγχυσις θανάτου àv δ1ῃ τῇ 
αόλει βαρεῖα σφόδρα, ὡς ἰσῆᾶθεν ἡ κιδωτὸς τοῦ 
Θεοῦ ἐκεῖ' xal ol ζῶντες xal ol ἁποθανόντες 
ἐπλήχθησαν slc τὰς Büpac* xal ἀνέδη ἡ xpavrh 
τῆς πόλεως εἰς τὸν οὐρανόν. Διὰ δὴ ταῦτα λέλεκται 
ἓν τῷ παρόνει ψαλμῷ- Καὶ ἀπάταξε τοὺς ἐχθροὺς 





viventes et mortui percussi erant in. podicibus; et 
ascendit clamor wrbis in celum. ldeo in praesenti 
psalmo dictum est : Et percussit inimicos. suos in 
posteriora, opprobrium. sempiternum. dedit eis, Op- 
probrium quippe erat in podicibus percussos illos 
fuisse, utpote qui lis in partibus lascivi fuissent. 
Inimicos quidem suos sic ultus est; proprios vero 
Sibi alio modo castigavit. Quare diclum est : — 
Vens. 67. Et repulit tabernaculum Joseph. Quodnam 
illud nisi Silom ? Erat enim ea ex sorte Ephraim : 
Ephraim autem filius Joseph erat. Ideo subdit: Ec 
repulit tabernaculum Joseph, et tribum Ephraim non. 
elegit; etiamsi primum eam elegisset, et tabern»- 
eulum Joseph prius affecisset honore. Quare Silom 





D in extremam solitudinem redacta est. lis vero docet. 


exemplo illius Silom, ut ne altum sapiant qui in 
Jerusalem habitant, quod tabernaculum et arcem 
acceperint : quippe similia primis pasauri, nisi Deo 
digni efficiantur, quod sane sequenti tempore con- 
tigit. 


αὐτοῦ εἰς τὰ ὀπίσω" ὄνειδος αἰώνιον ἔδωχεν αὐτοῖς. Ὄνειδος yàp ἦν τὸ iv ταις εόραις πληγῆναι 
αὐτοὺς, ὡς ἂν ἀκολασταίνοντας ἐν ἐχείνοις τοῖς µέρεσι. Τοὺς μὲν ἐχθροὺς οὕτως ἐτιμωρήσατο" τοὺς 
δὲ οἰκείους ἑτέρῳ µετήρχετο, AU) εἴρητο" Καὶ ἁπώσατο τὸ σκήνωµα Ἰωσήφ. Tolo δὲ τοῦτο ἀλλ à 
τὴν Σηλώμ ; "Hv γὰρ αὐτὴ τῆς χληρονοµίας Ἐφραϊμ: Ἐφραῖμ δὲ τοῦ Ἰωσὴφ υἱὸς fjv. Διὸ ἐπιλέχει: Καὶ 
ἁπώσατο τὸ σκήνωµα Ἰωσὴφ, καὶ τὴν φυλὴν Ἐφραϊμ οὐχ ἑξαλόξατο" χαΐπερ αὐτὴν πρώτην 
ἐκλεξάμενος, xai τὸ σκήνωµσ "ocho πρῶτον τιµήσας. Διὸ καὶ ἡ Σηλὼμ εἰς ἐσχάτην ἐρημίαν κατέστη. 
Παιδεύει δὲ διὰ τούτων ὁ λόγος διὰ τοῦ παραδείγµατος τῆς Σηλὼμ μὴ μέγα φρονεῖν τοὺς bv τῇ Ἱερου- 
σαλὴμ, τὴν σχηνὴν xal τὴν χιδωτὸν ὁποδεξαμένους" πείσεσθαι γὰρ τὰ ὅμοια τοῖς πρώτοις, el μὴ ἄξιοι 
γίνοιντο τοῦ θεοῦ" ὃ Bh xol ἀπέδη iv τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις. 

Καὶ ἐξε]έξατο τὴν φυλἠν Ἰούδα, τὸ ὄρος Zubv C Ύελ. 68, 69. Et elegit tribum Juda, montem 


ὃ ἠγάπησε. Καὶ ᾠκοδόμησεν ὡς μογοκερώτων τὸ 
ἁγίασμα αὐτοῦ ἐν τῇ vij, ἐθεμαλίωσεν αὐτὴν εἰς 
τὸν αἰῶνα. Φυλὴν μὲν φυλῆς ἀντικατηλλάξατο, τὴν 
φυλὴν Βενιαμὶν ἀντὶ τῆς φυλῆς Ἰωσήφ: xat τόπον δὲ 
ἀνεὶ τόπου εἴλατο, τῆς Σηλὼμ τὴν Ἱερουσαλὴμ προ- 
xplvac * ἀλλὰ καὶ ὄρος dvi ὄρους ἠγάπησε, τὸ Σιὼν 
δηλαδὴ ἀντὶ τοῦ ὄρους τοῦ iv Σηλώμ. Εἶτά φησι” 
Kal ᾠκοδόμησεν ὡς μονοχερώτων τὸ ἁγίασμα 
αὐτοῦ : κατὰ δὲ τὸν Ἀχύλαν, Καὶ ᾠκοδόμησεν 
ὁμοίως ὑψη.οῖς ἀγίασμα αὐτοῦ" κατὰ δὲ τὸν Σύµ- 
µαχον, Καὶ ᾠκοδόμησεν ὡς τὰ ὑγηλὰ τὸ ἁτίασμα 
αὐτοῦ. Ὁμοίως οὖν ὑψηλοῖς καὶ ὡς τὰ ὕψη ᾠχοδό- 
µησε τὸ ἁγίασμα αὐτοῦ. ᾿Αναπέμπει ὃ ἡμᾶς ὁ λόγος 
ως βαθὺ xal ἀπόῤῥητον νοῦν, διδάσκων, ὡς τὸ ἐπὶ 


Sion, quem dilexit. Et alificavit sicut unicornium 
sanctificium. suum in lerra, fundavit eam in. secu- 
lum. Tribum pro tribu commutavit, tribum Benja- 
min pro tribu Joseph : et locum pro loco elegit ; Hie- 
rosolymam Silo anteponens; imo etiam montem 
pro monte dilexit, Sion videlicet, pro monte qui in 
Silo erat. Deinde ait: Et edificavit sicut. wnicor- 
nium sanctificium suum; secundum Aquilam vero, 
Et «dificavit simile excelsis sanctificium suum ; se- 
cundum Symmachum autem, Et edijicavit ut ez- 
celsa sancificium suum. Sanctificium itaque suum 
simile excelsis, aut ut excelsa zdiflcavil. Nos au- 
tem ad profundum et arcanum sensum sernio re- 
mittit, docens sanctiüicium illud in terra, in Jeru- 





ds ἁγίασμα τὸ ἐπὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ xoi τῷ ὄρει D salem et in monte Sion constitutum, similitudinem 


Σιὼν καταστὰν ὁμοίωπιν εἶχε τῶν iv τοῖς ὑψηλοῖς, 
xal ᾠχοδόμητο ὡς τὰ ὕψη κατ’ εἰχόνα xal χαθ’ ὁμοί- 
ωσιν γενόμενον τῶν ἓν οὐρανοῖς ὑψηλῶν" ἃ δὴ καὶ ὁ 
Απόστολος παρίστη λέγων" Ἡ δὲ dvo Ἱερουσαλὴμ 
ἐλευθέρα ἐστίν' xa, Προσεληλύθατε Σιὼν ὅρεε 
καὶ πόλει Θεοῦ ζῶντος Ἱερουσαλὴμ ἐπουρανίφ. 
Ad κατὰ τὸν "Axülaw εἴρηται, Καὶ ᾠκοδόμησεν 
ἁμοίως ὑψη.λοῖς ἀγίασμα αὐτοῦ" κατὰ δὲ τὸν Σύµ- 
µαχον, Καὶ ᾠκοδόμησεν ὡς τὰ ὑψη.ὰ τὸ ἁγίασμα 
αὐτοῦ: κατὰ δὲ τοὺς Ἑθδομήχοντα, Ὡς povoxspó- 
των ᾠχοδόμησε τὸ ἁγίασμα αὐτοῦ" νοούντων ἡμῶν 


habuisse cum eo quod in excelsis est, et ad excel- 
sorum modum constructum fuisse, ad imaginem et 
similitudinem excelsorum celestium ; que item 
Apostolus declaravit dicens : Πία ero que sursum 
est Jerusalem. libera est 5; et, Accessistis. ad. Sion 
montem et civitatem. Dei viventis, Jerusalem. cele- 
stem δν, Quare secundum Aquilam dicitur, Et edi- 
ficavit simile ezcelsis sanckificium suum: secundum 
Symmachum vero, £t edificavit ut excelsa sanctifi- 
cium suum; secundum LXX vero Interpretes, 4£di- 
ficavit sicut wnicornium samciificium  swwm. Noa 


959 


EUSEBII CAESARIENSIS O0PP. PARS HI, — EXEGETICA. 


διο 


porro intelligimus unicornes esse eos, quorum A μονοχέρωτας εἶναι τοὺς τὸ ἓν χέρας ἐπιγραφομένους 


unum cornu descriptum in ccelo est, quos Aposto- 
lus bis verbis declarabat : Et ad multorum millium 
angelorum celebritatem, et. Ecclesiam primogenito- 
rum, qui descripti sunt in. colis **. Sed etiam, in- 
quit, in terra fundavit eam in seculum. Secundum 
Symmachum autem, sicul terram, quam [undavit in 
seculum. Nam sanctificium iliud quod in sensibili 
et terrena Jerusalem est, sic sediflcavit in terra. 
Sicut enim terra media inter aquas comprebhendi- 
tur secundum Scripturam, ita et Jerusalem media 
inter alienigenas gentes posita erat. Quare dictum 
est in prophetiis : H«c est Jerusalem, in medió gen- 
tium posui illam **. Sub hzec autem ait: — Vrns. 70. 
Elegit David servum suum, de quo dictum est : In- 
veni David servum meum, virum secundum cor 
meum ; quem elegit, non tantum ut primus ex tribu 
Juda regnaret, sed ita ut dignus judicaretur, ex 
cujus semine Christus Dei prodiret. Elegil. autem 
eum pluribus ipsum fratribus suis anteponens. Ác- 
cepitque eum ex gregibus otium, et de post [είαπ- 
tes. Nam qui suscitat de terra inopem, et de ster- 
core erigit pauperem, Davidem humilem et abje- 
ctum, ita ut nec cum fratribus suis connumerare- 
tur, neque pro viro haberetur, elegit, prius in 
pastorali institutum, et ex cura fetarum quam ges- 
serat, edoctum quam accurata sollicitudo egenti- 
bus adhibenda esset. Inde susceptum illum ex ir- 
rationabilium ovium pastorali cura, produxit Deus 


κατ οὐρανὸν , οὓς ἐδήλου λέγων Ó ᾿Απόστολος. αλ 
µυριάσιν ἀγγέῖων πανηγύρει, xal Ἐκχ 2ησέᾳ 
πρωτοτόχκων ἀπογεγραμμένων ἐν οὐρανοῖς. Ἁλλὰα 
καὶ ἐν τῇ Ti, Φησὶν, ἐθεμελίωσεν αὐτὴν sic τὸν" 
αἰῶνα. Κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, Ὡς τὴν γην, ᾗν 
ἐθεμείωσεν εἰς τὸν αἰῶνα. Τὸ γὰρ ἁγίασμα τὸ Ev 
τῇ αἰσθητῇ xal ἐπιγείῳ Ἱερουσαλὴμ οὕτως ᾧᾠχοδό- 
µησεν εἰς τὴν ΥΏν. Ὥσπερ γὰρ 1d) YT, µέση ἀπείη- 
πται ὑδάτων χατὰ τὴν Γραφήν ' οὕτω καὶ ἡ "Iepou- 
σαλημ µέση τῶν ἀλλοφύλων ἑἐθνῶν συνειστήχεε. Ac» 
λέλεχται ἐν προφητείαις' Αὕτη ἡ Ἱερουσαἰὴμ, ἐν 
µέσῳ τῶν ἐθνῶν τέθεικα αὐτή». Εἰτ ἐπὶ τούτοις - 
Ἐξε.έξατο, φησὶ, Aavto τὸν δοῦ.Ίον αὐτοῦ, περὶ 
οὗ εἴρηται' Εὗρον Δαυῖδ τὸν δοῦ.1όν µου, ἄνδρα 


B κατὰ τὴν» καρδίαν µου ' ὃν ἐξελέξατο, οὐχ ὥστε 


πρῶτον ἐκ φυλῆς Ἰούδα βασιλεῦσαι µόνον, ἀλλὰ xa 
ὥστε ἄξιον κριθῆναι τοῦ προελθεῖν Ex. σπέρματος 
αὐτοῦ τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ. Ἐξελέξατο δὲ αὐτὸν τῶν 
ἀδελφῶν πλειόνων ὄντων προχρίνας. ᾽Ανέλαδέ τε 
αὐτὸν kx τῶν ποιµνίων τῶν προθάτων, καὶ ἑξόπιε-- 
σθεν τῶν «Ἰοχευομένων. Ὁ γὰρ ἐγείρων ἀπὸ γῆς 
πτωχὸν xai ἀπὸ χοπρίας ἀνιστῶν πένητα, xal τὺν 
Δαυῖδ ταπεινὸν ὄντα καὶ ἀπεῤῥιμμένον, ὡς μηδὲ 
συγχαταριθμεῖσθαι τοῖς αὐτοῦ ἁδελφοῖς, μηδὲ εἰς 
ἄνδρα λογίζεσθαι, ἐξελέξατο προπαιδαγωγούµενον ἐν 
τῇ ποιμαντιχῇ, xat διὰ τῆς τῶν λοχενομένων θρεµ- 
µάτων προνοίας τὸ ἐπιμελὲς τῶν δεοµένων χηδεµο- 
vlac ἑκδιδασχόμενον. Ἔνθεν αὐτὸν ἀναλαθὼν ix τῆς 


οἱ constituit ut (VeRs. 71) pasceret Jacob servum ϱ) τῶν ἁλόγων προδάτων ποιμαντιχῆς, προήγαχεν 6 


suum, et 1srael havreditatem suam. Ut enim experi- 
mentum sui dederat in pastorali irrationabilium 
ovium cura, rationabiliori ovili prefectus est. Quo 
pacto autem pecora pasceret declaravit ipse Sauli 
dicens : Pastor agebat servus tuus patri suo in ovili : 
et quando veniebat leo aul ursus, et arripiebat ovem 
ez grege, post illum adibam, el percussi illum et ex- 
traxi ex ore ejus. Et insurrezil in. me, et compre- 
hendi fauces ejus, et percussi occidique illum. Leo- 
nem et ursum percussit servus (uus. Et erit. alieni- 
gena el incircumcisus ul unus ez illis, qui exprobravit 
aciei Dei viventis, Et ait David : Dominus qui eripuit 
me de manu leonis et de manu ursi, ille me eripiet de 
παπι alienigene incircumcisi istius ". His enim 
cum fidei οἱ pietatis suz& experimentum dedisset, 
necnon providenlie quam de pecoribus sibi com- 
missis gerebat, Deus elegit eum et ad imperium in 
rationabiliora pecora provexit. llle vero sibi com- 
missos populos non crudeliter, non dure, non su- 
perbe, sed in innocentia cordis sui pascebat 
(VERs. 72); sive, secundum Aquilam .et Symma- 
chum, secundum simplicitatem cordis sui. Et in in- 
tellectibus manuum. suarum deduxit eos. Secundum 
Aquilam vero, Et in prudentia palmarum suarum 
deduxit e05; secundum Symmachum, Ki secundum 
puritatem manuum suarum deduxit eos. Pascebat 
itaque David humanum rationabileque ovile; sed 

*5 Heb. xn, 22. ** Ezech. v, 5. 


(1) Ἄρχτος. 


θεὺς καὶ χατέστησε ποιµαίνειν Ἰακὼθδ τὸν óovAor 
avtov καὶ Ἱσραὴᾶ τὴν xAnpovouíar αὐτοῦ. Ὡς 
γὰρ δοχιμῆν δεδωχότα ἐν τῇ τῶν ἁλόγων θρεμµάτων 
ποιμαντιχῇ, ἐπὶ τὴν λογιχωτέραν καθίστη ποίµνην. 
Ὅπως δ᾽ ἐποίμαινε τὰ θρέµµατα παρίστη λέχων 
αὐτὸς πρὸς τὸν Σαούλ * Ποιμαίγων ἦν ὁ δοῦ.Ίός σου 
τῷ πατρὶ αὐτοῦ ἐν τῷ ποιμγίῳ' καὶ ὅταν ἤρχετο 
ὁ Aur ἡ ἄρκος (1), καὶ ἑλάμδαγε πρόδατον àx τῆς 
dyéAnc, xal ἐξεπορευόμην ὀπίσω αὐτοῦ, καὶ ἐπά - 
cata αὐτὸν, καὶ ἐξέσπασα éx τοῦ στόματος αὐτοῦ. 
Kal ἐπανίστατο ἐπ᾽ ἐμὲ, καὶ ἐκράτησα τοῦ gd- 
pvrroc αὑτοῦ, καὶ ἑπάταξα καὶ ἐθανάτωσα αὐτὸν, 
καὶ τὸν .λέοντα xal τὴν ἄρκον ἔτυπτεγ ὁ δοῦ.]ός 
σου. Καὶ ἔσται ὁ ἀ1λόφυ.Ίος ὁ ἀπερίτμητος ὡς εἷς 


D τούτων, ὃς ὠγείδισε παρατάξει θεοῦ ζῶντος. Καὶ 


εἶπε Δαυϊδ * Κύριος, ὃς ἐξείλατό µε ἐκ χειρὸς τοῦ 
Λέοντος xal ἐκ χειρὸς τῆς ápxov, οὗτος ἑξελεῖταί 
µε ἐκ χειρὸς τοῦ ἆ.)Ίοφύλου τοῦ ἀπεριτμήτου 
τούτου. Διὰ γὰρ τούτων δοκιμὴν δεδωχότα πίστεως 
xai εὐσεδείας, τῆς τε τῶν ὑπ᾿ αὐτὸν θρεµμµάτων ἁλό- 
γων προνοίας, ἐξελέξατο θεὸς xal προήγαγχεν ἐπὶ τὴν 
τῶν λογικωτέρων θρεµµάτων ἀρχήν. Ὁ δὲ, ὑποδε- 
ξάµενως τοὺς παραδοθέντας αὐτῷ, οὐχ ἀπηνῶς, οὐδὲ 
σκληρῶς, οὐδὲ ὑπερηφάνως, ἀλλ᾽ Ev ἀχακίᾳ τῆς χαρ- 
δίας αὐτοῦ ἑποίμαινεν αὐτούς' 1] χατὰ τὸν ᾽Αχύλαν χαὶ 
Σύμμαχον, κατὰ τὴν ἁπ.Ἱότητα τῆς καρδίας αὐτοῦ. 
Καὶ ἐν ταῖς συγέσεσι τῶν χειρῶν αὐτοῦ ὡδήγη- 


* | Reg. xvii, c4. 





"Ww ww ο wa een "wp c »"u. 


O-—— κ 


944 COMMENTARIA IN PSALMOS. 949 
σεν αὐτούς. Κατὰ δὲ «bv ᾽Αχύλαν, Καὶ ἐν φρονή- A non in sapientia humana, non prudentia propria, 


ceci ταρσῶν αὐτοῦ χαβωδήγησεν αὐτούς. Κατὰ 
δὲ «iv. Σύμμαχον, Καὶ κατὰ civ καθαριότητα τῶν 
χειρῶν αὐτοῦ ὡδήγησεν αὐτούς. Ἐποίμαινε τοίνυν 
ὁ Δανῖδ τὴν ἀνθρωπίνην καὶ λογιχὴν ποίµνην * ἀλλ 
οὐχ tv σοφίχ ἀνθρωπίνῃ, οὐδὲ kv τῇ ἑαυτοῦ συνέσει, 
ἀλλ' kv ἀχαχίᾳ χαὶ ἁπλότητι, τὴν πᾶσαν ἐγχειρίξων 
τῷ θεῷ φροντίδα. Τήν γε μὴν ἑαυτοῦ σύνεσιν διὰ 
τῶν χειρῶν ἐπεδείχνυτο, τουτέστι διὰ τῶν πράξεων 
xai διὰ τοῦ βίου, χαὶ τῆς λοιπῆς πολιτείας. Καὶ µέχρι 
τούτου ἵσταται τὰ τῆς παρούσης ὑποθέσεως, χατη- 
γορίαν περιέχοντα τῆς τοῦ Ἰουδαίων λαοῦ µοχθηρίας, 
διδασχαλίαν τε τῆς τοῦ Θεοῦ µακροθυμίας διὰ τὰς ἐν 


sed in innocentia et simplicitate, totam curam Deo 
commitlens, suam vero intelligentiam manibus, id 
est operibus, vit genere et reliquo instituto com-. 
monsirabat. Et bue desinit presens argumentum, 
improbitatis Judaici populi accusationem divinz- 
que patientiz: doctrinam complectens, concinnatum 
ad prapositas quasdam dubias voces, ad quas ccu 
defensio quaedam justi Dei judicii necessario insti- 
tuitur. H:ec porro omnia nos, qui ex gentibus siu- 
mus, Christus Dei edocet, priscis exemplis nos ad 
frugem revocans, ut initio sermonis dictum a no- 
bis est. 


τοῖς ἔμπροσθεν ἑπηπορημένας φωνὰς, πρὺς ἃς ὥσπερ &noloyía τις ἀναγχαίως ἐπενήνεχται τῆς τοῦ 860) 
διχαιοχρισίας. Ταῦτα δὲ πάντα ἡμᾶς τοὺς ἐξ ἐθνῶν ὁ Χριστὸς τοῦ θεοῦ παιδεύει, σωφρονίζων ἡμᾶς διὰ 
τῶν παλαιῶν παραδειγµάτων, ὥσπερ οὖν ἀρχομένοις ἡμῖν εἴρηται τοῦ λόγου. 


ΨΑΛΜΟΣ TQ ΑΣΑΦ. 0Η’. 

Ὁ θεὺς, ἤλθοσαν ἔθνη εἰς τὴν xAnporoglay 
σου, ἐμίαναν τὸν vaóx τὸν ἅγιόν σου , ἔθεντο 
Ἱερουσα.ἱῆμ εἰς ὁπωροφυ.ἰάχιον. "Ότι πρὸ τοῦ τὸν 
ναὸν οἰχοδομηθῆναι τὸν iv Ἱερουσαλὴμ, γέγονεν ὁ 
Ασὰφ τῷ Δαν]ῖδ συναχµάσας, δΏλον Ex τῆς ἱστορίας. 
Προφητικῶς οὖν τὰ μέλλοντα paxpot; ὕστερον χρό- 
γοις συµθῄσεσθαι xaX διὰ τῶν παρόντων θεσπίζει. 
Αλλὰ διὰ μὲν τοῦ ο) χαὶ Υ τὴν ὑστάτην τῆς πόλεως 
ἅλωσιν χαὶ τὸν ἔσχατον ἀφανισμὸν τοῦ ναοῦ, τὸν ἐπὶ 
Ῥωμαίων γενόµενον μετὰ τὴν χατὰ τοῦ Σωτῆρης 
ἡμῶν τόλµαν τῶν οἰχητόρων, προανεφώνει, ὡς προ- 
αποδέδειχται " διὰ δὲ τῶν μετὰ χεῖρας ἐπεληλυθάναι 
μὲν ἔθνη τῇ κληρονοµίᾳ τοῦ θεοῦ, xal τὸν ἐν αὐτῇ 
νεὼν µεμιαγχέναι, αὐτὴν τε τὴν πόλιν εἰς ὀπωροφν- 
λάχιον τεθειχέναι σηµαίνει ' οὗ μὴν πυρὶ παραδεδό- 
σθαι τὸν τόπον, οὐδὲ τοιαῦτα πεπονθέναι ὁποῖα ἑδήλου 
διὰ τοῦ προλεχθέντος. Ἔτι δὲ διὰ τοῦ παρόντος προστί- 
θησιν, ὡς ἄρα οἱ τὸν τόπον µιάναντες πολλοὺς ἀνεῖλον 
ὁσίους ἄνδρας χαὶ θεοῦ δούλους * ὧν τὰ νεχρὰ σώματα 
μὴ συγχωρήσαντες τῇ χατὰ φύσιν παραδοθΏναι ταφῇ, 
τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὑὐρανοῦ βορὰν ἔθεντο. Ταῦτα δὲ 
οὐχ ἂν εὗροις πραχθέντα οὔτε χατὰ τὴν ὑστάτην 
πολιλρχίαν τοῦ τόπου ' ἐπεὶ μηδὲ ὑπῆρχεν τοῖς τότε 
παρ᾽ αὐτοῖς ὁσίοις, τῶν τὴν πόλιν οἰχούντων, ἀνοσίων 
xai ἀσεθῶν ἁπάντων γεγονότων διὰ τὰ χατὰ τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν χατά τε τῶν ἁποστόλων αὐτοῦ τετολ- 
μημένα αὐτοῖς. Αλλ' οὐδὲ ἐπὶ τῆς εἰς Βαθυλῶνα 
αἰχμαλωσίας εὕροις ἂν τὰ μετὰ χεῖρας γενόμενα 
ἐπεὶ μηδὲ τότε ὁσίους ἄνδρας xai θεοφιλεῖς ὑπὸ τῶν 
Βαθυλωνίων ἀνῃρῆσθαι ἡ ἱστορία παραδίδωσι, Πότε 
τοίνυν ἐπληροῦτο ταῦτα; Οὐκ ἔστιν ἕτερον εἰπεῖν 
χρόνον, 3| τὸν ἐπὶ ᾽Αντιόχου, καθ’ ὃν ἡ τῶν Maxxa- 
θαΐων γραφὴ τὰ μετὰ χεῖρας προλεγόμενα δι’ ἔργων 
χεχωρηχότα δείχνυσι. Γέγραπται γοῦν ἓν αὐτῇ τοῦτον 
τὸν τρόπον: Kal ὑπέστρεψεν Ἀντίοχος μετὰ τὸ 
πατάξαι τὴν Αἴγυπτον ἐν τῷ p xal i! καὶ 7 ἔτει, 
καὶ ἀνέδη ἐπὶ Ἱσρα] 4 ἐν 6yAo Bapsi* καὶ εἰσῆ.- 
θεν εἰς τὸ ἁγίασμα ἐν ὑπερηφανίᾳ. Καὶ ἔλαδε τὸ 
θυµιατήριον» τὸ χρυσοῦ»ν, xal τὴν Auxriay τοῦ 
φωτὸς, xal πάντα τὰ σχεύη αὐτῆς, xal τὴν τρά- 
πεζαν τῆς προθέσεως, καὶ τὰ σπονδία, καὶ τὰς 


φιάλας, καὶ τὰς θυΐσκας τὰς χρυσᾶς, xal τὸ 





1. PSALMUS IPSI ASAPH. LXXVIIT. 

Deus, venerunt gentes in hereditatem tuam, pol- 
luerunt templum sanctum tuum , posuerunt. derusa- 
lem in pomorum custodiam. Quod ante templi in 
Jerosolyma constructionem Asaph zequalis et coz- 
taneus Davidi fuerit, ex historia planum est. Pro- 
phetice ergo quz diuturno post tempore eventüra 
erant in presenti vaticinatur. Sed in Lxxui qui- 
dem, postremum urbis excidium , et ultimam tein- 
pli ruinam qux sub Romanis post civium ejus in 
Salvatorem nostrum ausus contigit , prznuntiabat, 
ut superius comprobatum est. 1n przsenti vero ve- 
nisse quidem gentes in hzreditatem Dei , templum 
quod in ea erat polluisse, ipsamque urbem in pomo- 
rum custodiam posuisse signiflcat ; ncque tamen ait 
ligni traditum locum fuisse, neque talia passum, 
qualia in predicto psalmo narrabat. Addit insuper 
in praesenti, eos qui locum polluerunt, multos oc- 
cidisse viros sanctos et Dei servos: quorum mor- 
tua corpora non sinentes naturali sepulturz tradi , 
in escam volatilibus cceli posuerunt. Hzc porro ge- 
&ta non deprehendas in postrema loci obsidione : 
quia hac non accidere viris sanctis qui peves illos 
erant. li namque qui urbem incolebant scelesti 
omnes et impii erant, ob suos in Servatorem no- 
strum et in ejus apostolos ausus. Sed neque in Ba- 
bylonica captivitate hxc facta reperias, quia ne 
tunc quidem sancti et religiosi viri a Babyloniis 
trucidati in historia feruntur. Quandonam igitur : 
hzc impleta fuere * Non potest aliud indicari tem- 
pus, nisi Ántiochi, sub quo Machabzorum scri- 
ptura, qus hic prenuntiantur contigisse narrat. 
Scriptum itaque ibi legitur : Et reversus est Antio- 
chus, postquam percussit Egyptum , in. centesimo 
et quadragesimo tertio anno; et ascendit in Israel 
cum multitudine gravi ; et ingressus estin sanctua- 
rium cum superbia, ei accepit allare aureum , et 
candelabrum [uminis, et universa vasa ejus, et mei 


sam propositionis , et libatoria, et phialas, et ΠΙΟΥ- . 


lariola aurea , et velum, et coronas, et ornatum 
qui in facie templi erat. Et comminuit omnia : c1 
accepit thesauros occultos , quos invenit. Et sublatis 
omnibus, reversus abiit in terram suam. Et fecit ευ:- 


945 


EUSEBI! CJESARIENSIS 0ΡΡ. PARS Ilf. — EXEGETICA. 


944 


dem magnam : el [actus est plauctus magnus. in Α xazazécac pa, καὶ τοὺς στεφάνους. καὶ τὸν xó- 


Israel. Et scripsit rex omni regno suo, ut essent 
omnes populus unus , et relinqueret unusquisque le- 
gem suam ^. Et amplexa sunt omnes. genies verbum 
regis : et multi ex filiis Israel consenserunt cultui 
ejus, el sacrificaverunt idolis, et coinquinaverunt 
Sabbatum **. Post 9ο autem dicitur : Et edificavit 
abominationem desolativnis in altari. Et in civitati- 
bus Juda in circuitu cdificaverunt altaria, εί in 
portis suis, et in plateis thymiama adolebant. Et 
libros (4) psalmi quos invenerunt scindentes , igne 
combusserunt "^, Adjiciturque : Et multi in Israel 
definierunt in se , wt non manducarent immunda. Et 
elegerunt mori, ut non contaminarentur cibis, et 
mortui sunt. Et facta est ira magna in Israel val- 


σµον τὸν κατὰ πρόσωπο» τοῦ yaov. Kal ἐἑλέπεσα 


πάντα" καὶ ἔλαθε τοὺς θησαυροὺς τοὺς ἀποχρε- 
φους, οὓς εὗρε. Καὶ «Ἰαδὼν σύμπαντα, ἐπιστρά - 
ψας ἀπήη.θεν εἰς τὴν γην αὐτοῦ. Καὶ ἑποίησε 
φογοκτογίαν μεγάλην ' καὶ ἐγένετο πένθος µέγα 
ἐπὶ Ἱσραή.. Kal ἔγραψεν ὁ βασιλεὺς πάσῃ τῃ 
βασιείᾳ αὐτοῦ εἶναι πάντας Aaóv ἔνα, καὶ ἐγκα- 


ταλιπεῖν ἕχαστος τὰ νόμιμα αὐτοῦ. Καὶ ἀπεδέ- 
ξαγτο πάντα τὰ ἔθνη τὸν Aóyory τοῦ βασιλέως - 
xal γε xoAAol ἀπὸ υἱῶν JopahA εὐδόχησαν «Ἡπ 
λατρείᾳ αὐτοῦ, καὶ ἔθυσαν τοῖς εἰδώῖοις, xai 
ἐθεθή.Ίωσαν τὸ Σάδδατον. Καὶ μετὰ ταῦτα εἴρηται - 
Καὶ ᾠχοδόμησε βδέΊυγμα ἑρημώσεως ἐπὶ τὸ θυ- 
σιαστήριον. Kal γε ἐν πόὀΊεσι Ιούδα xvxAo qxo- 


de '!, Hzc porro diuturnis postea temporibus, post B δόµησαν βωμούς" καὶ διὰ τῶν θυρῶν τῶν οἰκείων», 


Assyriaca et Medica, post Persica et post Alexan- 
dri Macedonis mortem gesta sunt. At Spiritus di- 
vinus per hunc prophetam hc ipsa vaticinatur 
dicens : Deus, venerunil gentes in hereditatem tuam , 
polluerunt templum sanctum tuum , posuerunt Jeru- 
salem in pomorum custodiam. — VEns. 2-4. Posue- 
yuR( morlicina servorum tuorum escas. volatilibus 
cali, carnes sanctorum tuorum bestiis terre. Effu- 
derunt sanguinem eorum tanquam aquam in circuitu 
Jerusalem, et non erat qui sepeliret. Facti sumus 
opprobrium vicinis nostris, subsannatio et derisio 
iis qui in circuitu nostro sunt. Pro illo autem , in 
pomorum custodiam , Aquila, in acereum lapidum ; 
Symmachus vero , in saltus , ediderunt. 


xal ἐγ ταῖς π.Ἰατείαις ἐθυμίων ἐπ αὑτούς. Καὶ 
τὰ βιδΛία τοῦ γαΛμοῦ d εὗρον κατασχίσαντες, 
ἐνεπύρισαν ἐν πυρἰ. Καὶ ἐπιλέγεται: Καὶ ποῦ-ἲεὰ 
ἐν "IopatjA ὠχυρώθησαν ἑν' αὐτυῖς τοῦ μὴ φαγει»' 
xowá. Καὶ ἀπεδέξαντο ἀποθανεῖν, ἵνα μὴ µιαν-- 
θῶσι toic βρώμασι, xal ἀπέθανον. Καὶ ἐγένετο 
ὀργὴ µεγάλη ἐπὶ Ἱσραὴ.ἲ σφόδρα. Ταῦτα δὲ µα- 
κροῖς ὕστερον ἐπληροῦτο χρόνοις μετὰ τὰ ᾿Ασσύρια 
xai Μηδιχὰ, xoi μετὰ τὰ Περσιχὰ xal μετὰ τὸν 
Αλεξάνδρου τοῦ Μαχέδονος τελευτήν. Τό γε μὴν 
ΠἩνεῦμα τὸ θεῖον διὰ τοῦ μετὰ χεῖρας προφίτου 
αὐτὰ 6h ταῦτα θεσπίζει Myov* Ὁ θεὸς, εἰσή.Ἴθο- 
σαν ἔθνη εἰς τὴν κ ηρονγομίαν σου, ἑἐμίαναν τὸν 
yaór τὺν ἅγιόν cov, ἔθεγτο "Ilepovcad εἲς 


ézopogvAáxiwy. Ἔθεντο τὰ θΥησιµαῖα τῶν δού.ων σου βρῶμα τοῖς zscEwoic τοῦ οὐρανοῦ, τὰς 
Ψάρχας τῶν ὁσίων σου τοῖς θηρἰίοι τῆς γῆς. Ἐξέχεαν τὸ αἷμα αὐτῶν ὡς ὕδωρ κὐκλφ Ἱερου- 
σα.]ἡμ, καὶ οὐχ ἦν ὁ θάπτων. Εγενήθηµεν ὄνειδος τοῖς γείτοσιυ ἡμῶν, μυκτηρισμὸς xol χ.ευα- 
σμὸς τοῖς xóxJqo ἡμῶν. ἸΑντὶ δὲ τοῦ, εἰς ὁπωροφυ.]άχιον, 6 μὲν ᾽Αχύλας, εἰς «Ίιθολογίαν, ὁ ok 


Σύμμαχος, εἰς δρυμοὺς ἐχδεδώχασι. 


Vegns, 5. Usquequo, Domine, irasceris in finem, αο- ϱ 


cendetur velut. ignis zelus tuus ? Videtur mihi pro- 
pheta Asaph post accusationem Judaici populi, 
quam in precedenti instituit, hzc apposite indu- 
. cere, qu: quasi ad placationem et ad medelam 
eorem qua prius reprehensa fuere composita sunt. 
Recenset itaque varia mortis genera Judzorum qui 
pro pietate martyrium tunc subierunt. Quorum 
morticina inimici Dei in escas volatilibus cceli 
dederunt, et carnes sanctorum Dei bestiis terra. 
Opportune igitur pro iis Deum placat , ac si sacri- 
flcium ipsi morte sanctorum suorum offeratur. 


Quamobrem ait : Usquequo, Domine, irasceris in fi- D 


nem ? ad priorum memoriam sermonem reducens , 
queis dicebatur : Utquid, Deus, repulisti in fi- 
nem ** ? Vult enim extremam illam populi ruinam 
et abjectionem cohiberi, et per sanguinis sanctorum 
suorum memoriam iram sedari. Utrumque vero 
dictum, nempe, Usquequo, Domine, irasceris in fi- 
nem ? et quod sequitur, Exardescet sicut ignis zelus 


"Εως πότε, Κύριε, ὀργχσθήσῃ slc τέλος, éxxav- 
θήσεται ὡς zxvp à ζη.ός σου ; Δοχεῖ µοι ὁ προφήτης 
Ασὰφ μετὰ τὴν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους χατηγορἰαν, fjv 
πεποίηται ἓν τῷ πρὸ τούτου, τὰ προχείµενα xal 
ἀχρλούθως ἐπάγειν, ἐξιλεούμενα ὥσπερ xal θερα- 
πεύοντα τὰ διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἐληλεγμένα. Κατα- 
λέγει γοῦν τοὺς ὑπὲρ εὐσεδείας θανάτους τῶν map 
αὐτοῖς Ἰουδαίοις μεμαρτυρηχότων * ὧν τὰ θνησιμαῖα 
οἱ ἐχθροὶ τοῦ Θεοῦ ἔθεντο βρώµατα τοῖς πετεινοῖς 
τοῦ οὐρανοῦ , xai τὰς σάρχας τῶν ὁσίων τοῦ θεοῦ 
τοῖς θηρίοις τῆς γῆς. Εὐχαίρως τοίνυν ἐπὶ τούτοις 
ἱλάσχεται τὸν θεὸν , ὡσανεὶ θυσίας αὑτῷ προσενη- 
νεγµένης τοῦ θανάτου τῶν ὁσίων αὐτοῦ. Διό φησιν» 
ἝἜως πότε, Κύριε, ὀργισθήσῃ εἰς véAoc; "Ava- 
πέµπων τὸν λόγον ἐπὶ τὴν μνήμην τῶν ἔμπροσθεν, 
&' ὧν εἴρητο" Ἰνατί, ὁ θεὺς, ἁπώσω εἰς τἐ-ος; 
Βούλεται γὰρ τὴν εἰς τέλος ἁπόπτωσιν χαὶ ἆποδο. 
λὴν τοῦ λαοῦ ἐπισχεθῆναι, καὶ τὰ τῆς ὀργῆς παύσα- 
σθαι διὰ τῆς µνήµης τοῦ αἵματος τῶν ὁσίων αὐτοῦ. 
Κατ ἀμφότερον δὲ ἀχούσῃ τὸ, Ἔως πότε, Κύριε 


*5 | Mach. 1, 21. * ibid. 8. ** ibid. 57. ,"* ibid. 65. ** Psar. zxxii, 4. 


(1) Hzc in Bibliis paulum diversa sunt. 4 





- Tc — -— -— — -— 


915 COMMENTARIA IN PSALMOS. 946 
ὀργισθήσῃ εἰς tÉloc ; καὶ χατὰ τοὺς ἑξῆς ἔπιλεγο- A (uus ? sic intelligas : Quousque hzc erunt? Dicitur 


pávouc, Ἐκκαυθήσεται ὣς xp ὁ (jAóc σου; "Ew 
πότε yàp xai τοῦτο ἔσται; Λέλεχται δὲ ὁ ζῆλος χατὰ 
παραθολὴν τῶν δι) ὑπερθολὴν διαθέσεως ζηλούντων 
τὰς ἑαυτῶν Υαμετὰς, εἰ προσέχοιεν ἑτέροις ἀνδράσιν ' 
οὕτω γοῦν xai ἐπὶ τοῦ Θεοῦ τὴν ἐχδίχησιν τῶν τὰς 
πρὸς αὐτὸν συνθήχας παραθαινόντων ζῆλον εἴωθε 
χαλεῖν ὃ λόγος. Ἰκετεύει τοίνυν ὁ Προφήτης fro 
ἐξ ἰδίου προσώπου, ἢ xal ὡς Ex τῶν κατὰ τοὺς Ἂν- 
τιόχου χρόνους διασωθέντων, μετὰ τὴν πρόῤῥησιν 
τῶν μελλόντων ἔσεσθαι χατὰ ᾿Αντίοχον τὸν τῆς Συ- 
plac βασιλέα, καθ) ὃν οἱ ὅσιοι τοῦ Θεοῦ τὸν ὑπὲρ εὖ- 
σεδείας θάνατον ὑπομεμενήχασι, παύσασθαι μὲν τὰ 
τῆς ὀργῆς τῆς χατὰ τοῦ λαοῦ, μετελθεῖν δὲ τοὺς ἑ- 
χθροὺς αὐτοῦ. Διό φησιν Ἔκχεον τὴν ὁργήν σου ἐπὶ 


autem zelus, ad exemplum eorum qui nimiz zelo- 
typi:e affectu tenentur erga uxores, si ad alios viros 
accedant ; sic enim et in Deo ultionem eorum qui 
pacta eum eo inila transgressi sunt, zelum Scri- 
ptura solet appellare. Supplicat ergo Propheta, sive 
ex,propria persona, sive eorum nomine qui tempore 
Antiochi salvi facti sunt, post przedictionem eorum 
qua tempore Antiochi Syriz regis eventura erant, 
quando sancti Dei pro pietate mortem subiere, ut 
cesset ira populo immissa, et invadat inimicos 
ejus. Quamobrem ait : — Vgns. 6, 7. Effunde iram 
(uam in gentes quc te non noverunt, et in regna qua 
nomen iuum non invocaverunt. (ia comederunt 
Jacob, et locum ejus  desolaverunt. Opportune exi- 


τὰ ἔθνη τὰ μὴ γινὠσκοντά σε, καὶ ἐπὶ βασιλείας B stimo hic Jacobi mentionem fleri, ob religionem 


al τὸ ὄγομά cov οὐκ ἐπεκα.ἰέσαντο. Ὅτι xacé- 
Φαγον τὸν Ἰακὼδ, καὶ τὸν τόπον αὐτοῦ ἠρήμω- 
σαν. Κατὰ χαιρὸν δὲ iv τούτοις τοῦ Ἰαχὼδ οἶμαι 
πεποιῆσθαι τὴν μνήμην τῆς τοῦ παλαιοῦ προπάτορος 
θεοσεδείας ἕνεχα. Ὡς γὰρ ὑπομιμνήσχων τὸν θΘεὺν 
τοῦ θεοφιλοῦς ἀνδρὸς xaX τῆς ἐχείνου ἀρετῆς, δνσω- 
πεῖ διὰ τῆς ἐχείνου µνήµης, xal ἱλεοῦται τὰ ma- 
βόντα. Ἐν μὲν τῷ πρὺ τούτου ψαλμῷ, ὀπηνίχα τοῦ 
"ocho ἐμνημόνευεν, οὐ τὸν Ἰωσὴφ, ἀλλὰ τὸ σχή- 
νωµα αὐτοῦ ἀποθεθλῆσθαι ἔλεγε διὰ τοῦ Καὶ ἁπώ- 
σατο τὸ σχήνωµα Ἰωσὴφ, καὶ τὴν φυ1ὴν Ἑφραϊμ 
οὐκ ἐξεέξατο, τοῦ λόγου σηµαίνοντος τὸν Ev Ση- 
Mog τόπον ἐπείπερ kv χλήρῳ τῆς φυλῆς Ἰωσὴφ 
ἔχειτο ἡ Σηλώμ." ἓν τούτοις δὲ τοῦ Ἰαχὼδ µέμνηται 


prisci illius atavi. Nam talem virum Deo dilectum 
ejusque virtutem ipsi Deo commemorans, videtur 
ejus mentione facta ipsum deprecari, et in presenti 
casu propitium reddere. In precedenti quidem 
psalino, quando Josephum memoravit, non ipsum 
Josephum, sed tabernaculum ejus repulsum fuisse 
dixit his verbis : Et! repulit tabernaculum Joseph, 
el tribum Ephraim non elegit **, hisque significat 
locum illum in Silo situm ; quia in tribu Joseph 
Silo jacebat. Hic vero Jacobum meminit et lecam 
ejus : per Jacobum, religiosi illius viri posteros in- 
dicans ; per locum vero ejus, Hierosolymam, quam 
in solitudinem verti tempore Anfiochi contigit. Sub 
liaec adjicit : — VEns. 8. Ne memineris iniquitatum 


xai τοῦ τόπου αὐτοῦ διὰ μὲν τοῦ Ἰαχὼδ τοὺς ἆπο- C nostrarum antiquarum. Eos qui pro pristinis illis 


Ὑόνους τοῦ θεοφιλοῦς ἀνδρὸς δηλῶν, διὰ δὲ τοῦ τό- 
που αὐτοῦ τὴν Ἱερουσαλὴμ σηµαίνων, ἣν εἰς ἔρημον 
ἐλθεζν χατὰ τοὺς ᾿Αντιόχου συνέθη χρόνους. Εἶθ' ἑξῆς 
ἐπιλέγει Mh). µνησθῃῇς ἡμῶν ἀνομιῶν ἀρχαίων. 
Οἱ &' ὑπὲρ ἀρχαίων ἁμαρτημάτων εὐχόμενοι δῆλοι 
ὃν εἷεν μὴ νεωτέροις ἐνεχόμενοι πταἰσμασιν. Αντὶ 
δὲ τοῦ, Ταχὺ προκατααδέτωσαν ἡμᾶς οἱ οἶκειρ- 
pol σου, ὅτι ἑπτωχεύσαμεν σφόδρα, ὁ Σύμμαχος, 
Τάχυγον, xpoxacaAa6éro ἡμᾶς τὰ ἐλέη σου. ὅτι 
ἠτονήσαμεν σφόδρα, ἠρμήνευσεν. Ὥσπερ δὲ ἀθλη- 
τῆς, πολλοὺς ὑποστὰς ἀγῶνας καὶ ἄθλους ὑπομείνας 
πολλοὺς ἓν φροντίδι χαθέστηχε, µή πη ἐξατονῆσας 
πέσῃ ᾿ τὸν αὐτὸν τρόπον xal οἵδε ἰχετεύουσι προχα- 
ταληφθῆναι xat βοηθείας τυχεῖν. Διό φασι' Ταχὺ 


peccatis supplicant, palam est non esse nuperis 
delictis obnoxios. Pro illo autem , Cito anticipent 
nos misericordie (uc, quia pauperes [acti sumus 
nimis , Symmachus, Áccelera, praveniant nos mise- 
ricordie twv, quia infirmati sumus valde, interpre- 
tatus est. Quemadmodum enim athleta qui multa 
subiit certamina, et pugnas multas sustinuit, in 
sollicitudine degit, ne debilior factus labatur; ita 
hi quoque precantur se premuniri et auxilium 
consequi. Quare aiunt : Cito anticipent nos miseri- 
cordie (ws, quia pauperes [acti sumus nimis. — 
Vgns. 9. Adjuva nos, Deus salvator noster, propter 
gloriam nominis twi ; Domine, libera nos, et propi- 
tius esto peccalis nostris propler nomen tuum. Hzc 


spoxaraa6érocar ἡμᾶς οἱ οἰκτιρμοί σου, ὅτι p Propheta ex persona eorum qui tempore Antiochi 


ἐπτωχεύσαμεν σφόδρα. Βοήθησον ἡμῖν, ὁ θεὸς ὁ' 


σωτὴρ ἡμῶν, Évsxev τῆς δοξῆς τοῦ ὀνόματός 
σου * Κύριε, ῥῦσαι ἡμᾶς, καὶ .λάσθητι ταῖς ápap- 
τίαις ἡμῶν ἔνεχεν τοῦ ὀγόματός σου. Καὶ ταῦτα 
ὁ Προφήτης Ex προσώπου τῶν χατὰ Αντίοχον βασι- 
Ma, δεδιωγµένων προφέρεται * προφητικῶς τὴν εὐχὴν 
διὰ τῆς γραφῆς τοῖς µέλλουσι διώχεσθαι χαταλιπὼν, 
ὡς ἂν ἔχοιεν ἐξ ἑτοίμου εἰδέναι, ὁποίοις προσήχει 
χεχρῆσθαι αὐτοὺς λόγοις ἐν ταῖς πρὸς τὸν Θεὸν εὐ- 
χαῖς. Οὐ μὴν εἰς ἐχείνους μόνους ἵσταται τὰ λεγό- 
Qeva* ἁρμόσειε δὲ xol πᾶσι τοῖς τὰ παραπλήσια 
Ξεπονθόσι , ἐπεὶ xat ἐν τοῖς καθ’ ἡμᾶς διωγμοῖς, μν- 


9 Psal. raxvii , 67. 


regis vexabantur, pronuntiat; orationem lis qui 
persecutionem passuri erant scriptam prophetice 
relinquens, ut in promptu cognoscere possent, 
quibus uti verbis in suis ad Deum precibus opus 
esset. Neque iis solum hac tradita sunt; omnibus 
quippe similia patientibus competunt, quia in per- 
secutionibus quz» nostra zetate contigerunt, sexcenti 
supra recensitis similia sunt perpessi, qui oppor- 
tune utique talibus dictis usi fuerint, queis ad ita 
loquendum instituimur : Propter gloriam nominis 
tui, Domine, libera nos. Etiamsi enim nos auxilio 
digni non simus, at nomen gloria tue ne apud 


941 
gontes blasphemetur, ac si nón valeat nos liberare : A 
Et propitius, inquit, esto peccatis nostris propter 
ΛΟΠΙΕΑ iuum. Superius quidem dicebatur : Ne me- 
mineris iniquitatum nostrarum antiquarum : sed 
ilic quidem, iniquitatum, dicitur. Iniquitates sane 
olim admiseramus antequam divinis legibus obse- 
quereinur ; qua: merito antiqux dicuntur. Nam ante 
Dei cognitionem scelera nostra iniquitates antiquz 
erant; nunc vero cum hac precamur non iniquita- 
tuin ulterius, sed peccatorum nobis conscii sumus ; 
at iis quoque propitius esto rogamus, propter no- 
ien tuum quod invocatum est super nos. Siqui- 
dem nomini consulens tuo quo nos exornamur, 
propitius esto peccatis nostris : ne forte nobis sub- 
jugatis, inimici blasphema dicta in nomen tuum 
proferant dicentes : — VEns. 10. Ubi est Deus eo- 
rum ? AL illud, ubi, dicere nunquam permittantur ; 
sed tu Servator noeler conspicuus effectus, ulciscere 
sanguinem servorum tuorum, qui effusus est. Λά 
hsec in precibus tempore persecutionis dicenda in- 
stituimur, hostiarum et holocaustorum loco san- 
guinem sanctorum martgrum proponentes, ac hu- 


jusmodi swpplicationes emittentes. Hzc quoque 
ante nos qui in Judaico populo similia sunt per- 
pessi, nremorato tempore dicere edoeebantur : quo 
et apud illos generosi martyres commonstrati sunt, 
Ulorum meminit Machabseorum scriptura δὲ: in 
lisque erat Eleazarus vir illustris, z:etate provectus, 
«qui generosam mortem pro pietate erga Deum vitz 
preetulit. Sed etiam quzdam mirabilis septem filio— C 
rum mater, certamine martyrii omni laude supe— 
rior perfuncta est; filii quoque illius septem va- 
rias pugnas subeuntes, faustam perseverantiz vir- 
tutem exhibuere 5, Alii quoque plurimi sancti viri 
fuere, quorum mortem et sanguinis effusionem in ora- 
tione sermo commemorat his verbis : Et innotescat 
in nationibus coram oculis nostris ultio sanguinis ser- 
vorum (uorum, qui effusus est. Alii quidem sanguinem 
suum quasi libamina pro tota gente tradidere; alii 
vero non similia passi, alio modo pro pietate cer- 
tamen inierunt carceribus mancipati, et vinculis 


constricti. Quorum item gemitus et dolores labo— 
resque opportune in oratione commemorat dicens : 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. 


PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 913 
plot τὰ ὅμοια τοῖς προλεχθεῖσιν ὑπομεμενήχασιν * o2 
xai εὐχαίρως χρῄήσαιντο ταῖς προχειµέναις φωναξς, ἓν 
al; διδασχόµεθα λέγειν "Erexev τῆς δόξης τοῦ 
ὀγόματός σου, Κύριε, ῥῦσαι ἡμᾶς. Κὰν γἀρημεῖς μὴ 
ἄξιοι ὤμεν βοηθείας, ἀλλὰ τό γε ὄνομα τῆς on, δόξτς 
μὴ βλασφημείσθω παρὰ τοῖς ἔθνεσιν, ὡς μὴ ἴσχυσαν 
ἡμᾶς ῥύσασθαι: Καὶ LAdcOntt, δὲ φησι, ταῖς ἁμαρ- 
τίαις ἡμῶν ἔνεχεν τοῦ ὀνόματός cov. Ἀνωτέρω 
μὲν οὖν ἑλέγετο' M?) µνησθῇς ἡμῶν ἀνομιὼν ἆρ- 
χαίων ' ἀλλ ἐχεῖ μὲν ἀνομιῶν ' ἀνομίαι δὲ ἦσαν πτά- 
λαι ἡμῖν πεπραγµέναι «pb τῆς τοῦ θείου νόµον ὑπ- 
αχοῆς, αἴτινες εἰχότως ἀρχαῖαι εἴρηνται. Πρὸς γὰρ 
τῆς τοῦ θεοῦ γνώσεως τὰ πλημμελούμενα ἡμῖν ἄνο- 
μήματα ἣν ἀρχαῖα. νῦν δὲ, ὅτε τὰ τῆς εὐχῆς &va- 
πέµποµεν, οὐχέτι μὲν ἀνομίας, ἁμαρτίας δὲ ἑαυτοῖς 
συνοίδαµεν. ἀλλὰ xai ταύτας ἱλασθῆναι ἀξιοῦμεν 
διὰ τὸ ἐπιχεχλημένον ἡμῖν σὺν ὄνομα. Too γὰρ σαυ- 
τοῦ φειδόµενος ὀνόματος τοῦ χοσμοῦντος ἡμᾶς, Du 
σθητι ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν, µήποτε, λαθόντες ἡμᾶς 
ὑποχειρίους ol ἐχθροὶ, βλασφηµήσωσι τὸ σὺν ὄνομα 
λέγοντες' Ποῦ ἐστιν ὁ θεὸς αὐτῶν; ᾽Αλλάἁ γὰρ 
τοῦτο μὲν, ποῦ, εἰπεῖν αὑτοῖς μὴ συγχωρηθείη ' ἐμ- 
φανὴς δὲ γενόμενος σὺ αὑτὺς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν τὴν Ex- 
δίχησιν ποίησαι του αἵματος τῶν δούλων σου τοῦ Ex- 
χεχυµένου. Ταῦτα λέγειν ἐν εὐχαῖς παιδευόµεθα χατὰ 
τοὺς τῶν διωγμῶν χαιροὺς, ἀντὶ θυσίας xal ὅλοχαυ- 
τωµάτων τὰ αἵματα τῶν ἁγίων μαρτύρων προδαλ- 
λόμενοι, xai τοιαύτας ἀναπέμποντες ἵχετηρίας. 
Ταῦτα δὲ χαὶ πρὸ ἡμῶν οἱ ἐν τῷ Ἰουδαίων ἔθνει τὰ 
ὅμοια πεπονθότες χατὰ τὸν δπλωθέντα καιρὸν λέγειν 
ἑδιδάσχοντο. χαθ᾽ ὃν παρ᾽ αὐτοῖς γενναῖοι μάρτυρες 
ἀπεδείχθησαν. "Qv µέμνηται dj Ὑραφὴ τῶν καλουµέ- 
νῶν Μαχκαθαίων ἐν οἷς ἣν Ἐλεάξαρός τις, ἔπιφα- 
νῆς &vhp, προθεθηχὼς μὲν τὴν ἡλιχίαν, τὸ δὲ μετ᾽ 
εὐχλείας θάνατον τῆς ζωῆς αὐτῆς προτιµήσας ὑπὲρ 
τῆς εἰς τὸν Θεὸν εὐσεθείας. ᾽Αλλὰ καὶ µήτηρ ἑπτὰ 
παίδων θαυμασία τις xal ὑπὲρ πάντα λόγον ἑναθλή- 
σασα τῷ μαρτυρίῳ * παϊδὲς τε ταύτης ἑπτὰ διαφόροις 
ὑποστάντες ἅθλοις, ἐξαίσιον ἀρετὴν χαρτερίας ἓν- 
εδείξαντο. "Αλλοι τε παρὰ τούτοις πλεΐστοι ὅσιοι, ὧν 
τῆς τελεντῆς xat τῶν αἱμάτων τῆς ἐχχύσεως διὰ τῆς 
εὐχῆς μνημονεύων ὁ λόγος φησί; Καὶ γγωσθήτω ἐν 
τοῖς ἔθνεσιν ἐγώπιον τῶν ὀφθαἲμῶν ἡμῶν ἡ ἑκ- 
δίχησις τοῦ αἵματος τῶν δού.Ίων σου τοῦ éxxe- 


— Vsns. 11. Introeat in conspectu tuo gemitus com- p 2Ζυμένου. Οἱ μὲν τὰ αἵματα ἑαυτῶν ὥσπερ απονδὰς 


peditorum. Compeditos vero, non lahere si dicas eos 
esse qui ja mortalibus corporibus toto vitae suz 
tempore macerati sunt. Qualis erat Paulus dicens : 
Nos autem viventes. ἐπ tabernaculo, ingemiscimus 
g7avati ** ; et rursum : [nfeliz ego homo, quis me li- 
berabit de corpore mortis hujus '' ! Tales erant Dei 
prophete, omnesque qui in corporibus suis nec 
deliciis nec voluptatibus dediti fuerunt, sed contra 
vitam suam afflixere jejuniis, laboribus, aliisque 
asceticis macerationibus; qui non pro se tantum, 
sed etiam pro toto populo imo pectore ad Deum in- 
3eniscebant. Quare dicitur : /mtroeat in conspectu 


ὃν ff Mach. vi, 18 
4) Py. εἰργμ.ς. 


"5 Ἡ Mach. vir. 


** Ἡ Cor. v, 4. 


ὡπὰρ τοῦ παντὸς ἕθνους ἐχδεδώκχασιν. οἱ δὲ, μὴ τὰ 
Quota, τούτοις πεπονθότες, ἄλλῳ τρόπῳ τὸν ὑπὲρ εὖσε- 
δείας ὑπέμειναν ἀγῶνα, ἔργοις (1) χαὶ δεσμοῖς πεδηύ- 
μενοι. "Qv xal αὐτῶν τοὺς στεναγμοὺς xal τὰς ὁδύ- 
vae καὶ τοὺς πόνους εὐχαίρως διὰ τῆς εὐχῆς ἀναμµι- 
µνήσχει λέγων’ ElcsA0étu ἐνώπιόν σου ὁ στε- 
ναγμὸς τῶν πεπεδηµένων. Πεπεδημένους δὲ οὐχ 
ἂν ἁμάρτοις εἰπὼν xal τοὺς ἐν τοῖς θνητοῖς σώμασι 
πάντα τὺν τῆς ζωῆς αὐτῶν βίον χατατρυχοµένους. 
Ὁποῖος ἦν Παῦλος λέγων. Ἡμεῖς οἱ ζῶντες ἐν τῷ 
σχήνει στενά μεν βαρούμενοι καὶ πάλιν. Ta- 
Jaízepoc ἐγὼ ἄνθρωπος, tlc µε ῥύσεται ἐκ τ.υ 


VU Kom. γι. 9]. 


919 COMMENTARIA IN PSALMOS. 950 
σώματος τοῦ θανάτου τούτου; Τοιοῦτοι δὲ σαν A (uo. gemitus compeditorum. Quinam porro sint qui 


καὶ οἱ τοῦ θεοῦ προφΏται, xal πάντες οἱ μὴ χαθηδυ- 
παθοῦντες ἓν τοῖς ἑαυτῶν σώμασι, μηδὲ τρυφῇ xai 
ἡδονῇ σχολάζοντες' τοὔμπαλιν δὲ πιέκοντες ἑαυτῶν 
τὴν ζωὴν ἁσιτίαις xal πόνοις καὶ ταῖς ἄλλαις ἁσχη- 
τιχαῖς χαχοπαθείαις ΄ ol χαὶ οὐχ ὑπὲρ ἑαυτῶν µόνον, 
ἀλλὰ xal ὑπὲρ τοῦ παντὸς λαοῦ ix βάθους καρδίας 
πρὸς τὸν θεὸν ἔστενον. Διὸ λέλεχται’ Εἰσειθέτω ἐγ- 
ἀπιόν σου ὁ στεγαγμὸς τῶν πεπεδηµένων. Τΐνες 
δὲ εἰσι οἱ ταῦτα διδασχόµενοι λέγειν, ἑξῆς παρίστησι 


ad hzc dicenda instituti sunt sub hzc aperit his 
verbis : Patrocinare filiis occisorum. Nos siquidem 
non digni habiti sumus qui ad mortem usque certa- 
remus, ac pro Deo sanguinem funderemus ; sed 
quia filii sumus eorum qui hxc sunt perpessi, vir- 
tute patrum nostrorum ornati, precamur ut illorum 
gratia misericordiam consequamur. Quare dicimus : 
Patrocinare filiis occisorum. 

qgácoxuv* Περιποίησαι τοὺς υἱοὺς τῶν τεθανατω- 


µένων. Ἡμεῖς μὲν γὰρ ob χατηξιώμεθα µέχρι θανάτου ἀγωνίσασθαι, οὐδὲ ὑπὲρ Θεοῦ χενῶσαι τὰ ἔαυ” 
τῶν αἵματα ' ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τῶν ταῦτα πεπονθότων ἐσμὲν υἱοὶ, σεμνυνόµενοι ἐπὶ τῇ τῶν πατέοων ἀρετῇ, δεό. 
µεθα δι’ ἐχείνους ἐλεηθῆναι. Διό φαµεν' Περιποίησαι τοὺς υἱοὺς τῶν τεθανατωμέγων. 


Ἀπόδος τοῖς γείτοσιν ἡμῶν ἑπταπ.ἰασίονα εἰς τὸν’ 
»όΛπον αὐτῶν, τὸν ὀνειδισμὸν αὐτῶν, ὃν ὠνείδισάν' 


Vgns. 12-14. fledde vicinis nostris septuplum in 
sinu eorum, improperium ipsorum, quod exprobrave- 


σε, Κύριε. Ἡμεὶς δὲ Aaóc σου καὶ πρόδατα νομῆς B runt tibi, Domine. Nos autem populus tuus. et oves 


σου, ἆνθομο.ογησόμεθά σοι εἰς tór αἰώνα. Elc Υε- 
ved. καὶ γεγεὰν ἐξαγγε.οῦμεν τὴν αἴνεσίν σου. 
Ἡμᾶς μὲν περιποίησαι, εἰ xaX μὴ δι᾽ ἡμᾶς, ἀλλὰ διὰ 
τοὺς πατέρας. Toi; δὲ γείτοσιν ἡμῶν, τοντέστι τοῖς 
ἑκπανισταμένοις ἡμῖν καὶ τὸν χαθ᾽ ἡμῶν πόλεµον διεγεί- 
ρουσιν, ἀπόδος τὰ ἁμοιθαῖα, πολυπλασιάζων τὴν 
ὀφειλομένην αὐτοῖς ὑπὲρ ὧν ἕδρασαν τιµωρίαν, μὴ 
τοῖς χαθ᾽ ἡμῶν ἀρχεσθέντες χαχοῖς, ἁλλ᾽ ἤδη χαὶ σὲ 
τὸν ἐπὶ πάντων Κύριον βλασφήμοις χαὶ ὀνειδιατιχοῖς 
περιθάλλοντες λόχοις, Ἁλλ' ἐχείνοις μὲν, φησὶν, ἁπό- 
bo; τὴν ἀξίαν τιµωρίαν πρὸς ὠφελείας αὐτῶν γενη- 
σοµένην, ἐπιστρεφομένων xaX σωφρονιζοµένων δι) αὖ- 
τῆς' ἡμᾶς δὲ σῶζε, τοὺς υἱοὺς τῶν τεθανατωµένων * 
οἳ, εἰ xal μὴ τοῖς πατράσι γεγόναµεν ὅμοιοι, ἀλλ) 
ὅμως σου τυγχάνοµεν λαὸς xal τῆς σῆς νομῆς πρό- 
6axa* διὸ ἀνθομολογησόμεθά σοι εἰς εὺν alova, 
εὐχαριστοῦντες δηλαδὴ xaX τοὺς πρέποντας ὕμνους xal 
δοξολογίας ὑπὲρ ὧν εὖ πεπόνθαµεν aol **p πάντων ἀγα- 
θῶν Σοτῆρι θεῷ ἀναπέμποντες. Ἐφεξῆς τε κατὰ γε- 
νεὰν καὶ γεγεὰν ἐξα]γε-ιοῦμεν τὴν αἴνεσίν σου 
παισὶν ἡμετέροις καὶ παίδων παισὶ, διαδόχοις τε αὐτῶν 
τοῖς μετὰ ταύτα γενησοµένοις, ὥσπερ ἀγαθὸν χλΏρον 
παραδώσοντες τῆς αἰνέσεως τὰ σωτέρια µαθήµατα. 
EIZ TO ΤΕΛΟΣ, ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΑΛΛΟΙΩΘΗΣΟΜΕΝΩΝ, 
MAPTYPION TQ ΑΣΑΦ. - 
08. 

Ὁ ποιµαίνων τὺν Ἱσραὴ.ϊ, πρόσχες, ὁ ὁδηγῶν 
ὡσεὶ πρόθατον τὸν Ἰωσήφ. Τἐσσαρές εἰσιν οἱ ἐπι- 
γεγραµµένοι, Ὑπὲρ τῶν ἆ- λοιωθησομένωγ' δύο 
μὲν τοῦ Δανῖδ, ὁ νθ’ xax ὁ ξη’, τῶν δὲ υἱῶν Κορὲ εἷς, 
ὁ μδ', xal τοῦ ᾿Ασὰφ ὡσαύτως ὁ μετὰ χείρας. 'O 
μὲν οὖν νθ’ ἁπόπτωσιν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἐδήλου 


"καὶ χλῆσιν ἐθνῶν' ἔλεχε δ᾽ οὖν ἀρχόμενος, Ὁ θεὺς, 


ἁπώσω ἡμᾶς, xal καθεῖ]ες ἡμᾶς, ὠργίσθης, xai 
τὰ τούτοις ἑξῆς. Εἶτα προϊὼν, ἐπῆγε' Μωὰό .Ἰέδης 
τῆς &Axiboc pov. Ἐπὶ τὴν Ἱδουμαίαν éxcevo τὸ 
ὑπόδημά µου, ἐμοὶ ἆ.1.Ἱόρυ.ῖοι épiMacar ' ἣ, ὑπε- 
τάγησαν. ὩὨσαύτως xai ὁ δη’, Υπὲρ τῶν ἀ.1.1οιωθη- 
σοµέγων ἐπιγεγραμμένος, τὰ πάθη τοῦ Σωτῆρος xal 
τὴν τοῦ Ἱσραὴἡλ ἀποθολ]ν παρίστησι λέγων Γενη- 
θήτω ἡ τράπεζα αὐτῶν ἐνώπιον αὑτῶγ εἰς παγίδα 
xal εἰς ἀντακόδοσιν καὶ εἰς σκάνδα.ον. Σκοτι- 
σθήτωσα» οἱ ἀφθα.1μοὶ αὐτῶν τοῦ qt β.έπειν, 


pascug tuc, confitebimur tibi in seculum. 1n genera- 
tionem et generationem annuntiabimus laudem tuam. 
Nobis patrocinare, etsi non nostri causa, sed pro- 
pter patres nostros. Vicinis vero nostris, id est iis 
qui insurgunt in nos, nobisque bellum movent, vi- 
ces retribuas, multiplicans illud sceleribus eorum 
debitum supplicium. Non sat illis fuit mala in- 
flixisse nobis; sed te quoque universorum  Domi- 
num blasphemis ct contumeliosis dictis impe'ive- 
runt. Verum illis ad utilitatem suam promeritum 
redde supplicium ; ita ut eo convertantur et aid 
meliorem se frugem recipiant; nos autem occiso- 
rum filios, salute dona, qui, etiamsi non patribus 
similes fuerimus, attamen populus tuus sumus et 
oves pascux Lue; quare confitebimur tibi in swecu- 
lum, gratias scilicel agentes debitosque hymnos 
et laudes pro acceptis beneflciis tibi omnium bono- 
ruin largitori Deo emittentes. Deinceps vero in ge- 
nerationem et generalionem annuntiabimus laudem 
(uam filiis nostris, filiis filiorum et eorum posteris, 
salutarem laudis tux disciplinam, ceu optimam 
sortem, tradentes. 


1. IN FINEM, PRO IIS QUI COMMUTABUNTUR, 
TESTIMONIUM ΛΡΑΡΗ. 


LXXIX. 


Vgns. 2. Qui pascis Israel, intende, qui deducis 
velut ovem Joseph. Quatuor sunt inscripti, Pro iis 
qui commulabuntur; duo quidem Davidis, Lix οἱ 
Lxvitt, filiorum Core unus, xLiv, Asaphi item hic 
quem iractamus. Quinquagesimus nonus lapsum 
Judaici populi et vocationem gentium significabat , 
his verbis orsus : Deus, repulisti nos et desiruxisti 
n0s, iratus es, et c:lera qua sequuntur. Sub hac 
autem : Moab lebes spei meg. In Idumaam eaten- 
dam calceamentum meum ; mihi allophyli amici [α- 
cii sunt, sive, subditi sunt, Similiter Lxviu, Pro iis 
qui commutabuntur inscriptus, cruciatus Servato- 
ris et Israelis abjectionem declarat his verbis; 
Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum, el in.rc- 
tributionem et in. scandalum. Obscurentur oculi €o- 
rum ne videant, et dorsum eorum semper incurtc. 
Effunde super eos iram tuam, et furor ire tua cox 


931 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 952 
urelendat eos. Fiat habitatio eorum deserta, et in A καὶ τὸν νῶτον αὐτὸν διαπαντὺς σύγκαμνον. 


tabernaculis eorum non sit qui inhabitet, Quoniam 
quem tu percussisti persecuti sunt, et super dolorem 
vulnerum. meorum addiderunt. Hi quidem Davidis 
sunt. Filiorum vero Core xriv, cui titulus, Pro iis 
qui commutabuntur , canticum pro Dilecto emi- 
sit, cujus adventum vatieinans, vocationem Ec- 
clesie ex gentibus addidit, hoc eam modo subindi- 
cans : Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam, 
et obliviscere populum tuum el domum patris tui. Et 
concupiscet rex decorem tuum, quoniam ipse est Do- 
minus tuus, et adorabunt eum, filia Tyri in muneri- 
bus. Eodem ítaque modo hic quem tractamus, Pro 
iis qui commulabuntur inscriptus, ac in finem re- 
mittens, Christi adventum, Judaici populi captivi- 
tatem et Hierosolymorum incendium quod a Baby- 
loniis factum est praenuntiat. Primo quidem ordi- 
tur ab exitu Judzorum ex /Egypto, et habitatione 
eorum jn Palestna : deinde adjicit, obsidionem 
post hzc ab Assyriis et Babyloniis factam : ad 
hec autem supplicationem effundit pro Christi 
adventu : qus singulatim in hujus prophetis 
interpretatione explicabuntur. Initio autem eum 
qui pascit Israel psalmus evocat: hic porro erat 
Dei Verbum, uti plerumque comprobavimus, de- 
elarantes non Deum qui super omnia est, sub 
bominis figura visum Abrabamo fuisse; neque 
Moysi oracula fudisse, nec in deserto przcessisse 
populum ; sed hunc non alium esse, quam eum qui 


Ἔχκχεον éx' αὐτοὺς τὴν ὁργή» σον, xal ὁ θυμὸς 
τῆς ὁὀργῆς σου καταλάδοι αὐτούς. Γεγηθήήτω sj 
ἔπαυλις αὐτῶν ἠρημωμένη, καὶ ἐν τοῖς σἼετινώ-. 
paci αὐτῶν μὴ ἔστω ὁ κατοικῶν * ὅτι ὃν σὺ &£xd- 
ταξας κατεδίωξαν, καὶ ἐπὶ τὸ ἆ Ίγος τῶν zpav- 
µάτων µου προσέθηκαν. Οὗτοι μὲν οὖν οἳ τοῦ 
Δανῖδ. Τῶν δὲ υἱῶν Κορὲ ὁ µδ’, Υπὲρ τῶν à 11οεωθη- 
σοµένων τὴν ἐπιγραφὴν ἔχων, ᾠδὴν ἀνέπεμπε ὑπὲρ 
τοῦ ᾽Αγαπητοῦ, οὗ τὴν παρουσίαν θεσπίσας ἕπεισυν- 
ἥπτε τὴν κλῆσιν τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐκχλησίας τοῦτον 
αἰνιττόμενος τὸν τρόπον "Axovgor, θύγατερ, xal 
xAivor τὸ οὓς σου, καὶ ἐπι]άθου τοῦ Ίαου σου 
xal τοῦ οἴκου τοῦ πατρός σου. Καὶ ἐπιθυμήσει ὁ 
βασιωεὺς τοῦ κἀ..Ίους σου, ὅτι αὐτός ἐστε κύ- 
ριός σου, xal προσκυγήσουσι αὐτῷ, θυγάτηρ 
Τύρου &y δώροις. Κατὰ τὺν αὐτὸν οὖν τρόπον xal 
ὁ μετὰ χεῖρας Υπὲρ τῶν ἆ.Ίοιωθησομένων ἕττεγε- 
γραμμένος, xal εἰς τὸ τέλος ἀναπέμπων, Ἄριστου 
παρουσίαν, τοῦ τε Ἰουδαίων ἔθνους τὴν αἰχμαλωσίαν 
xaX τὸν ἐμπρησμὸν τῆς Ἱερουσαλὴμ ὃν πέπονθεν ὑτὸ 
Βαθυλωνίων προαναφωνεῖ. Πρῶτον μὲν οὖν διεξέρ- 
χεται τὴν ἀπ Αἰγύπτου τῶν Ἰουδαίων ἔξοδον, χαὶ 
τὴν κατοίχησιν αὐτῶν τὴν ἐπὶ τῆς τῶν Παλαιστένων 
γῆς ἔπειτα συνάπτει τὴν μετὰ ταῦτα εἰσελθοῦσαν 
αὐτοῖς πολιορχίαν ὑπὸ ᾿Ασσυρίων xai Βαθνυλωνίων καὶ 
πρὸς τούτοις ἱχετηρίαν ἐχτίθεται ὑπὲρ τῆς τοῦ Xp:- 
στοῦ ἐπιφανείας ' ταῦτα δὲ χατὰ µέρος δειχθήσεται Ev 
τῇ τῶν προφητενοµένων ἑρμηνείᾳ' κατὰ δὲ τὴν ἀρχὴν 


in Evangelio dicit: Antequam Abraham fieret, ego (, ἀναχαλεῖται ὁ ψαλμὸς τὸν ποιµαίνοντα τὸν Ἰσραᾖλ 


sum** ; et, Abraham pater vester exsultavit ut vide- 
ret diem meum, et vidit, et gavisus est 55. Ipsum ergo 
jam evocat dicens : Qui pascis Israel, intende, etc., 
rogatque ut ostendat faciem suam pro communi 
omnium salute, adyentumque ejus quamprimum 
contingere supplicat his verbis : Excita potentiam 
iuam, οί veni ut. salvos facias nos ; ac terlio cum 
dicit, Ostende faciem tuam , et salvi erimus. Deinde 
vero adventus modum declarat dicens : Fiat manus 
(ua. super virum deziere tug, et super filium homi- 
is, quem confirmasti tibi, Incorporeum namque Dei 
Verbum rogat, ut per virum dextera sus, et per 
Filium hominis beneficam virtutem suam omnihus 
largiatur. Divini itaque et salutaris adventus hac 
ratione mentionem fecit ; Israelis vero ruinam ita 
vaticinatur : Uiquid destruxisti maceriam ejus ? sci- 
licet vinez, quam ex /Egypto transtulit, εἰ vinde- 
miant eam omnes qui pretergrediuntur viam. Exter- 
minavit eam aper de silva , et singularis ferus depa- 
stus est eam. Incensa igni et suffossa. Hac de vinea 
percurrens, Judaiog gentis vastationem prenuntia- 
bat. Jure itaque in titulo haec dicta testimonium 
vocantur : nam testimonium haec futura esse dixit. 
Unde apud Symmachum et Aquilam, testificutio 
dicitur. Illius autem loco, pro iis qui commutabun- 
tur , Symmachus, pro floribus ; Aquila vero, pro li- 

íis; interpretati sunt. Prosperitatem siquidem Ju- 


"5 joan, vin, 58. *** ibid. 56, 


οὗτος δὲ ἣν ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος, ὡς πολλάκις ἀπεδείξα- 
μεν παριστῶντες, μὴ τὸν ἑπέχεινα τὸν ὅλων θεὸν εἶναι 
τὸν ὦφθαι τῷ ᾿Αδραὰμ ἓν ἀνδρὺς σχήµατι ἀναχεγραμ- 
μένον, xa τῷ Μωῦσεϊῖ κεχρηματιχέναι, xat ἐν τῇ Epf;- 
pup προωδευχέναι τοῦ λαοῦ' εἶναι δὲ τοῦτον οὐδέτερον 
τοῦ ἐν Εὐαγγελίοις elprxóvo,- Πρὶν ᾿Αόραὰμ γε- 
γέσθαι ἐγώ sip * καὶ, ᾿Αδραὰμ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἡγα-ἲ- 
Λιάσατο ἵνα ἵδῃ τὴν ἡμέραν τὴν ἑμὴν, xal De καὶ 
ἑχάρη. Αὐτὸν δὴ οὖν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀναχαλεῖται 
φάσχων ' Ὁ ποιµαίνων τὸν Ἰσραὴ.λ, πρόσχες, καὶ τὰ 
ἑξῆς, ἐπιφάναι τε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὑπὲρ τῆς χοινης 
ἁπάντων σωτηρίας ἀντιδολεῖ, τήν τε παρουσίαν αὐτοῦ 7] 
τάχος γενέσθαι. ἀξιοῖ λέων * Εξέγειρον τὴν ὄυγα- 
στείαν σου, xal ἑ.10ὲ , εἰς τὸ σῶσαι ἡμᾶς. Τρίτον ὃξ 
D εἰπὼν, Ἐπίφανον τὸ πρόσωπόν σου, καὶ σωθησό- 
µεθα, τὸν τρόπον τῆς ἐπιφανείας παρἰστησιν ἑξης ἐπι- 
λέγων" Γεν ηθήτω ἡ χείρσου ἐπ᾽ ἄνδρα δεξιᾶς σου, 
xal ἐπὶ υἱὸν ἀνθρώπου, ὃν éxpacalocac σεαυτῷ. 
Tóv γὰρ ἀσώματον τοῦ Θεοῦ Λόγον ἀξιοῖ δι ἀνδοὺς 
δεξιᾶς αὐτοῦ xai διὰ Υἱοῦ ἀνθρώπου τὴν εὑεργετιχὴν 
αὑτοῦ δύναμιν δωρήῄσασθαι τοῖς πᾶσι. Τῆς μὲν ὧν 
σωτηρίου θεοφανείας τὴν μνήμην τοῦτον ἐποιῆσατο 
τὸν τρόπον, τὴν δὲ τοῦ Ἰσραὴλ ἁπόπτωσιν ὡδέπη θε- 
σπἰζει λέγων: Ἱνατί καθεῖλες τὸν φραγμὸν αὑτῆς; 
δηλονότι τῆς ἀμπέλου, ἣν ἐξ Αἰγύπτου µετήγαγε, xal 
τρυγῶσυ αὐτὴν πάντες οἱ παραπερευόµεγοι τὴν 
ὁδόν. Ευμήνατο αὐτὴν ὕς &x δρυμοῦ, xal µο- 


— o "*.— V3 - c. — w^ 


- ατα WM ο --- — WU o --— 9 


— u— 


953 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 954 


φ»εὃς ἄνριός κατεγεμήσατο αὐτήν. Ἐμπεπυρισμένη A deorum brevem et temporaneam, floribus et liliis 


&»- πυρὶ xal xareoxkappéyn. Tavca περὶ τῆς ἁμπέ- 
Aou διελθὼν, τὴν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἐθέσπιζεν ἔρη- 
μ.έαιν. Elxézog οὖν ἐν τῇ προγραφῇ χαὶ μαρτύρων 
χεάνεληται τὰ λεγόμενα” μαρτύριον γὰρ ταῦτα ἔσεσθαι, 
καὶ διεμαρτύρατο. Όθεν παρὰ τῷ Συμµάχῳ καὶ παρὰ 
τῷ Αχύλα μαρτυρία εἴρηται. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, ὑπὲρ τῶν 
ἆ. 1.Ιοιωθησοµέγωγ, ὁ μὲν Σύμμµαχος, ὑπὲρ τῶν ἁν- 
OG, 6 δὲ ᾽Αχύλας, ὑπὲρ τῶν χρίνων, ἡρμήνευσαν, 
ἄνθεσι xal χρίνοις τὴν πρόσχαιρον βραχὺν γενοµένην 
ποτὲ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους εὐπραγίαν παραθάλλοντος 
τοῦ λόγου. ᾽Αναπέμπει δῃητα ὁ Προφήτης ἱχετηρίαν 
πρὸς τὸν πάλαι ἐφορῶντα καὶ ἐπισκοποῦντα τὸν Ἰσ- 
po τοῦ θεοῦ Λόγον , xaX τοῦτον ἀναχαλούμενός qn- 
atv * Ὁ ποιµαίνων τὸν ᾿Ἱσρα]μ, zpóoxsc* οὕτω δὲ 
δυσωπεῖ ὑπομιμνῄήσχων τῆς πάλαι αὐτοῦ ἐπισχοπῆς. 
Tot; γὰρ σοῖς, φησὶ, θρέµµασι χαὶ τοῖς σοῖς προθά- 
τοις πρόσχες, ὁ ποτὲ ποιµάνας αὐτά. El γὰρ xal ποτε 
ἄλλοτε τὴν ποιμαντιχὴν ὑπέμεινας ἀνθρώπων φρον- 
τίδα , ὡδήγησάς τε τὸν kv ἀνθρώποις γενόμενόν σου 
Aabv, τούτων αὐτῶν µνήσθητι ’ χαὶ μὴ παρίδῃς οὓς 
τοσαύτης ἠξίωσας προνοίας. Ἡρόσχες οὖν, φησὶ, xal 
Χχατανόησον ὁποῖα πέπονθεν f) ah ποίµνη, xat ὡς ἕλυ- 
p.fjvato αὐτοὺς ὃς ἐκ δρυμοῦ, xaX μονιὸς ἄγριος χα- 
τεναµήσατο αὐτὴν, καὶ ὣς γέγονεν ἐμπεπυρισμένη 
πυρὶ xai ἀνεσχαμμένη ἀπὸ ἐπιτιμήσεως τοῦ προσώ- 
που σου. Διδάσχει δὲ ταῦτα ἐν Πνεύματι ἁγίῳ ὁ Προ- 
φήτης τὸ Ἰουδαίων ἔθνος, μελετᾷν xai ἁπαγγέλλειν 
προλαδὼν τοὺς χρόνους xat τὰ πράγματα * ἵν ἐπειδὰν 
ἐπιστῇ xal δι ἔργων χωρήση τὰ προπεφητευµένα, 
δέχοιεν ἐξ ἑτοίμου τῆς πρὸς «by θεὸν ἱχετηρίας τὴν 
γνῶσιν. Τίς δέ ἐστιν ὁ ποιµαίνων τὸν ἸἹσραὴἡλ, αὐτὸς 
παρίστησιν ὁ εἰπών' Ἑγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ xaAóc, 
xal γιώσκω τὰ ἐμὰ, xal γυώσχκουσί µε τὰ ἐμά 
χαὶ αὖθις. Εγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ xaAóc , καὶ τὴν 
φυχή» µου τίθηµι ὑπὲρ τῶν προδάτων. Αὐτὸς δὲ 
fjv καὶ ὁ τὸν Ἰωσὴφ ὡσεὶ πρόδατον ὁδηγῶν Άτοι τὴν 
φνλὴν, f| τὸ πᾶν Ἰουδαίων ἔθνος μεταφοριχῶς ἀπὸ 
μιᾶς ὀνομάζων φυλῆς τῆς τοῦ Ἰωσήφ:. ἢ xai μᾶλλον 
αὐτὸν τὸν ἄνδρα τὸν τῆς φυλῆς προπάτορα. Ἐπειδὴ 
συνην αὐτῷ ἐπιδουλενομένῳ ὑπὸ τῶν ἁδελφῶν , xal 
πιπρασχοµένῳ τοῖς Ἰσμαηλίταις, xat εἰς Αἴγχυπτον 
χαταγοµένῳ, xaX τῷ Πετεφρῇ δουλεύοντι, τήν τε ἀχό- 
λαστον δέσποιναν ἁποστρεφομένῳ, ὡς εἰς δεσμωτήριόν 


comparat. Supplicationem igitur emittit Propheta 
ad eum qui olim Israelem curabat et inspiciebat, 
Dei scilicet Verbum, quod invocans ait : Qui pascis 
Israel, intende. Sic autem ipsum flectere conatur, 
antiquam ejus in populum inspectionem commemo- 
rans. Tua, inquit, pecora, ovesque Luas cures, qui 
olim pascebas illas. Nam si quondam pastoralem 
hominum sollicitudinem subiisti, si populum, qui 
inter homines alios tuus dicebatur, deduxisti, horum 
memento, neque despicias eos quos tauta providen- 
tia dignatus es. Intende igitur, inquit, et considera 
quanta grex ille tuus patiatur, quomodo vineam 
illam exterminaverit aper de silva, et singularis 
ferus depastus sit eam, quomodo fuerit incensa 
igni et suffossa ab increpatione vultus tui. Hzc 
porro in Spiritu sancto Judaicam gentem Propheta 
docet, tempora et eventus rerum meditari ac pre- 
nunliare occupans; ut cum res quà in prophetia 
feruntur advenerint, in promptu notitiam illius ad 
Deum emissz supplicationis exciperent. Quis vero 
sit qui pascit Israel, declarat ipse qui ait : Ego sum 
pastor bonus, et cognosco meas, et cognoscunt. me 
mec ὃν. et rursum : Ego sum pastor bonus, et ani- 
mam meam pono pro ovibus **. Ipse vero erat qui Jo- 
sephum, vel tribum ejus, ut ovem deducebat ; sive 
etiam totam Judaicam gentem metaphorice ab una 
tribu Joseph subindicans ; sive potius ipsum virum 
tribus progenitorem. Quoniam ipsi insidiis fratrum 
impetito, Ismaelitis vendito, in ZEgyptum deducto, 
Petephrz servienti, impudicam dominam aversanti, 
in carcerem item conjecto, aderat. Nam in omni- 
bus his adfuisse Moysis scriptura commemorat di- 
cens : Et erat Dominus cum Joseph *'. Unde com- 
modius vertisse mihi videtur Theodotio, qui ait : 
Qui deducis quasi ovem Joseph. la quoque dixeris 
ipsum Israelem, qui primus hoc nomine appellatus 
est, a pastore ductum fuisse. Hic vero Jacob erat, 
filius 1saac. Nam ille cum solus in Mesopotainiam 
spe in Deum fultus descenderet, pastorem suum in- 
venit qui aderat sibi, Verbum scilicet Dei, quod 
ipsi apparere solebat. Opportune itaque Deo suppli- 
cans, non turbam impiorum memorat, sed unius 
tantum et alterius ex religiosis illis olim viris men- 


τε χαθειργµένῳ. "Ev πᾶσι γρῦν τούτοις ἐπισημαίνεται D) tionem facit, ex progenitorum virtute et reliyione 


ἡ Μωῦσέως γραφὴ XMyovca- Καὶ ἦν Κύριος μετὰ 
Ἱωσήφ. Όθεν µοι δοχεῖ χυριώτερον ἡρμηνευκέναι ὁ 
Θεοδοτίων φῄσας' 'O καθοδηγῶν ὡσεὶ πρόδατον 
τὸν ἹἸωσήφ. Οὕτω δ' ἂν εἶποις χαὶ πεποιµάνθαι αὖ- 
τὸν τὸν ἸἹσραὴἡλ τὸν πρῶτον χρηµατίσαντα ταύτῃ τῇ 
προσηγορίᾳ. "Hv δὲ οὕτος Ἰαχὼθ, ὁ παῖς τοῦ "Ioaáx. 
Ἐπεὶ χἀχεῖνος μόνος εἰς «hv μἐσην«ῶν ποταμῶν χα- 
ταθὰς μετὰ τῆς εἰς τὸν Θθεὺν ἑλπίδος, αὐτὸν εὕρατο 
ποιμένα τὸν συνόντα αὐτῷ τοῦ Θεοῦ Λόγον, τὸν τὰς 
ἐπιφανείας αὐτῷ πεποιηµένον. Εὐκαίρως οὖν δυσω- 
πῶν ὁ λόγος τὸν Θεὺν, οὐ βούλεται μὲν τοῦ πλήθους 


" Joan. x, 14. '* ibid., 11. *! Gen. xxxix, 2. 


posteros eorum misericordiam consequi deprecans. 
— Nrns. 3$. Hic vero ipse qui sanctorum olim 
virorum pastor fuit, is qui cherubinis vehitur erat. 
Quibusnam cherubinis, nisi iis qui ab Ezechielo 
visi sunt, quorum imagines et symbola jussus 
Moyses supra arcam ex auro posuit? Cherubim au- 
tem meminit Ezechiel hoc pacto loquens : Et ridi, 
el ecce super firmamentum, quod erat super capul 
cherubim, quasi lapis sapphiri, similitudo throni in 
ipso**. Postea vero ait : Et egressa est gloria Dc- 
mini a limine domus, et ascendit super cherubim ; 


- 


** Ezech. 1, 26, 








955 EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS iti. — EXEGETICA. 956 


et assumpserunt cherubim alas suas, εἰ elevata sunt a. Λ τῶν ἀσεθῶν pvnpovsuaty* ἑνὸς δὲ xai δευτέρου τῶν 
lerra in conspectu meo dum exirent: et rota ΙΤ. πάλαι θεοφιλῶν ἀνδρῶν µνήµην ποιεῖται, διὰ τῆς τῶν 
δαν ipsis. Et steterunt ad preliminaria porte domus προπατόρων ἀρετῆς xal θεοσεθείας τοὺς t£ αὐτῶν Tz- 
e regione posite, et gloria Dei Israel erat supra νοµένους ἑλέου τυχεῖν ποτνιώµενος. 'O δὲ αὐτὸς οὗτος 
eos **. Viden' quo pacto hic currus Dei describatur ῥὁ τῶν ἁγίων ἀνδρῶν ποτε γενόμενος ποιμὴν, xal cus 
de quo alibi dicitur, Currus Dei decem millibus Ἅµχερουθὶµ, ἐποχούμενος jv. Ποίοις δὲ χερουθὶμ ἢ τοῖς 
multiplez. millia letantium ? Cherubim vero currus παρὰ τῷ Ἐζεχιὴλ τεθεωρηµένοις, Qv εἰχόνας καὶ σ0µ- 
erant , ita ut supra caput ipsorum throni similitudo — 604a Μωῦσῆς διὰ χρυσοῦ ὑπεράνω τῆς χιθωτοῦ χελεν- 
esset, et supra thronum gloria Domini. Quzenam σθεὶς ἐποίει; Μέμνηται δὲ τῶν χερουθὶμὸ "EZsxtti, 
esset gloria Domini initio libri declaratur, ubi di- τοῦτον λέγων τὸν «ρόπον' Kal εἶδον. καὶ ἱδοὺ ἑπάνω 
citur : Super cherubim quasi species erat lapidis sap- τοῦ στερεώµατος τοῦ ὑπὲρ xspalic τοῦ χερουέϊμ 
phiri, similitudo throni super ipsum : et super simi- ὡς «ίθος caxgsipov ὁμοίωμα θρόνου ἐπ aot «p. Ka: 
litudinem throni similitudo quasi species hominis de- µμεθ᾽ ἕτερά φησι" Καὶ ἐξῆ.1θε δόξα Κυρίου ἁ πὸ τοῦ 
super. Et vidi quasi formam electri a. specie (umbo- αἱθρίου τοῦ οἴκου, xal ἐπέδη ἐπὶ τὰ χερονδίµ; 
rum εί desuper ; et α specie lumborum usquetdeor- καὶ ávéAa6s τὰ χερουθὶμ τὸς ατέρυγας αὐτῶν, xal 
sum, quasi species ignis, εἰ lux ejus in circuitu; ad- p ἐμετεωρίσθησαν ἀπὸ τῆς γῆς ἐγώπιον ἐμοῦ ἐν τῷ 
Jicitque : Hec visio similitudinis glorie Domini**, ἐξελθεῖν αὐτὰ, xal ol tpoxol ἐχόμενοι αὐτῶν”. Kal 
ἕστησαν ἐπὶ τὰ πρόθυρα τῆς πύ.Ίης τοῦ οἴχου τῆς ἀπέναντι, καὶ δόξα θεοῦ Ἱσραὴά ἦν éx^ αὐτῶν 
ὑπεράνω. Ὁρᾶς ὅπως ἐν τούτοις τὸ ἅρμα τοῦ θεοῦ διαγράφεται, περὶ οὗ λέλεχται Ev ἑτέρῳ, Τὸ ἅρμα ccv 
θεοῦ μυριοπ.ἰάσιοΥ χωιάδες εὐθηνούντων; Χερουδὶμ δὲ ἦν τὸ ἅρμα, ὡς ὑπὲρ χεφαλῆς θρόνου ὁμοίω- 
μα, xat ἐπὶ τούτῳ δόξα Κυρίου. Τίς δὲ f δόξα Κυρίου ἣν xav' ἀρχὰς τῆς βίδλου δηλοῦται , ἕνθα εξρτιται 
Ὑπεράνω τῶν χερουδὶμ ὡς ὅρασις ἦν «θου caxgsipov , ὁμοίωμα θρόυ ἐπ αὐτοῦ xal ἐπὲ τεῦ 
ὁμοιώματος τοῦ θρόνου ὁμοίωμα ὡς εἶδος ἀνγθρώπου ἄνωθεν. Καὶ εἶδον ὡς ὄγψυ' ἠ.έκτρου ἀπὸ ὁρὰ. 
σεως ὀσφύος ἕως ἅνγω" xal ἁπὸ ὁράσεως ἀσφύος ἕως κάτω, ὡς ὅρασις πυρὸς, καὶ gérroc αὐτοῦ 


κὐχ.1φ' καὶ ἐπιλέχει' Αὔτη ἡ ὅρασις ὁμοιώματος δόξης Κνρίου. 


Vides quomodo gloriam Dei in throno seden- 
tem explicans, formam hominis descripserit ? Quz- 
nam alia fuerit illa hominis forma, qua non 
ipse Deus, sed gloria Dei dicta est, quam uni- 
genitum Dei Verbum , quod aliquando gloriam Dei 
Patris, aliquando speciem hominis propter homi- 


Ὁρᾶᾷς ὅπως ὁ λόγος τὴν ἐπὶ τοῦ θρόνου ὀχουμένην 
δόξαν Θεοῦ διερμηνεύων εἶδος ἀνθρώπου διέγραψε; 
TJ δ' ἂν γένοιτο τοῦτο τὸ εἶδος τοῦ ἀνθρώπον, ὅπερ 
οὐχ αὐτὸς ὁ θεὸς, ἀλλὰ δόξα τοῦ θεοῦ εἴρηται, Ἡ ὁ 
μονογενὴς τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὃν ποτὲ μὲν δόξαν Θεοὺυ 
τοῦ Πατρὸς ὀνομάσει, ποτὲ δὲ εἶδος ἀνθρώπον δε ὃν 


nem quem assumpsit, nuncupat ? eujus quz ad dei- C ἀνείληφεν ἄνθρωπον ; οὗ τὰ μὲν τῆς θεολογίας ἠλέκτρῳ 


tatem spectabant electro, omnis malerie pretiosis- 
simo, simile dicebatur; que vero a lumbis usque 
deorsum erant, modo speciei ignis, modo lucis 
splendori ; quia quz in nature consortium veniunt, 
homines scilicet in terra constituti, vario modo 
cjus virtutibus opus habent : nam ii qui luce digna 
faciunt, illuminante vi indigent; qui vero igne digna 
perpetrant, comburente et ultrice virtute. Cole- 
stium porro imagines et symbola adornare jussus 
Moyses, eherubim ex auro confecit : hec vero arcz 
insidebant, in quorum medio propitiatorium ex 
auro factum consistebat : eratque propitiatorium 
in medio cherubim aurige instar ipsia impositum ; 
ita ut propitiatorium illud ex auro factum, imago 
et exemplar esset ejus qui super cherubim in Eze- 
chiele propheta visus est; quem Verbum esse Dei 
commonstravimus, Quare divinus Apostolus ipsum 
Verbum propitiatorium vocat, dicens : Quem pro- 
posuit Deus propitiatorium per fidem in sanguine 
ejus **. Hzc autem a Moyse ex auro figurate con- 
fecta, cherubim dico οἱ propitiatorium , populo 
preibant iu solitudine, coram Ephraim, Benjamin 
et Manasse. Nam in exitu duodecim tribuum, ante 
arcam tres tribus castrametabantur , neinpe Juda, 
Isaachar et Zabulon ; arcam item tres tribus seque- 
bantur, nempe Ephraim, Benjamin et Manasse, a 


5 Ezech. x, 18 ** Ezech. 1, 26. 


τῷ πάσης ὕλης τιμαλφεστέρῳ παρειχάζετο, τὰ δὲ dh 
ὀσφύος καὶ κάτω, Th μὲν ὁράσει πνρὺς, πὴ δὲ φωτὺς 
φέγχει ’᾿ ἐπειδὴ τὰ Ex γενέσεως µέτοχα, χαὶ οἱ ἐπὶ vc 
ἄνθρωποι διαφόρων αὐτοῦ δυνάµεως ἐπιδέονται " οἱ 
μὲν φωτὸς ἄξια πράξαντες τῆς φωτιστιχῆς ἑνεργείας, 
οἱ ὃξ τὰ πυρὸς ἄξια τῆς χανστιχῆς xat τιμωροῦ δυνά- 
µεως. Τῶν δ᾽ οὐρανίων εἰχόνας xaX σύμθολα χατα- 
σχενάσαι Μωῦσῆς χελευσθεὶς, τὰ χερονθὶµ ἀπὸ χρυσοῦ 
χατεσχεύασεν ᾿ ἀπέχειτό τε ταῦτα τῇ χιδωτῷ, μέσον 
ἔχοντα τὸ ἱλαστήριον Ex χρυσοῦ πεποιημένον ᾿ xai ἣν 
τὸ ἱλαστήριον μέσον τῶν χερουθὶμ, ἠνιόχου δίχην ἔπι- 
χείµενον αὐτοῖς ' ὥστ εἶναι εἰχόνα χαὶ τύπον τὸ ἀπὸ 
χρυσοῦ πεποιημένον ἱλαατήριον τοῦ Ev τῷ προφήτῃ 
Ἐζεχιὴλ ὑπὲρ τὰ χερουδἷμ ὀφθέντος * ὃν ἁποδείκνν- 
μεν εἶναι τὸν Λόγον τοῦ θεοῦ. Ὃθεν ὁ θεῖος ᾽Απόστο- 
λος ἱλαστήριον αὐτὸν χαλεῖ Mov: "Ov. προέθετο ὁ 
θεὸς ἑλαστήριον διὰ πίστεως v τῷ αὐτοῦ αἵμαει. 
Ἰαῦτσ δὲ τυπιχῶς παρὰ Μωῦσεϊ διὰ χρυσοῦ πεποιη- 
μένα, λέγω δὲ τὰ χερουθὶµ. χαὶ τὸ ἱλαστήριον, προη- 
γεῖτο τοῦ ἐν τῇ ἑρήμῳ λαοῦ χατὰ πρόσωπον Ἐφραῖμ 
xai Βενιαμὶν xal Μανασση. Ἐν γὰρ τῇ πορείᾳ τῶν 
t6" φυλῶν ἔμπροσθεν μὲν τῆς χιδωτοῦ παρενέδαλον 
φυλαὶ τρεῖς, Ἰούδα, xat Ἰσάχαρ, xat Ζαθουλών  εἷ- 
ποντο δὲ τῇ χιδωτῷ ὁμοίως φυλαὶ τρεῖς, Ἐφραῖμ, xal 
Βενιαμὶν, xai Μανασσῃη, xavà νώτου ἀχολουθοῦσαι 
τοῖς χερονθ/μ. Διὸ λέλεχται ἐνταῦθα. Ἐμφάντηθι xu- 


5 Roi. 11, 95. 


957 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


vigasnroc ἐπὶ τῶν χερουδῖμ εναντίον "Egpaty, καὶ A tergo cherubim sequentes. Quamobrem hic dicitur : 


Ελανιαμὶν, xal Maraco à. Διὸ χατὰ «by ᾿Αχύλαν εἷ- 
Ώπται. Καθήµενε τοῖς χερουδὶμ, ἐπιράνηθι εἰς 
supóowsor Εφραίμ, καὶ Βενιαμὶν, καὶ Μαγασση. 
Σὺ γὰρ, φησὶν, ὁ εἰς πρόσωπον xal ἑνώπιον Ἔφρα!μ, 
χα] Βενιαμὶν, xat Μανασσῃ προπορευόµενος ἐμφάνη- 
Θι. ᾿Αναχαλεῖται δὲ ἐν τούτοις τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον ὁ 
Προφήτης ἀπὸ τῶν γνωριξοµένων τῷ λαῷ τὴν ἐπίχλη- 
σιν ποιούµενος * ἀλλ᾽ οὐχ ἀπὸ τῆς θεοπτίας, τῆς τῷ 
Σροφήτῃ Ἐξεχι]λ τεθεαµένης. Δνσωπεῖ δὲ τὸν παρα- 
2«αλούμενον διὰ τῆς εὐχῆς ' El γὰρ ὑπέμεινας, φησὶ, 
καιρῷ τινι προοδεῦσαι ἀνθρώπων, xal τῶν προλεχθει» 
σῶν ἡγήσασθαι φυλῶν , χαὶ νῦν τοῖς αὐτοῖς χειµαζο- 
μένοις xaX ἀπολλυμένοις ἐμφάνηθι : χαὶ aó γε αὐτὸς, 
ὁ xaX τότε ποιµάνας xal προηγησάµενος τοῦ λαοῦ, 
ἀξάγειρον τἡν δυγαστείαν σου, καὶ ἐ.θὲ εἰς τὸ 
cca: ἡμᾶς. Ἱκετεύει τε ἓν τούτοις τὴν εἰς ἀνθρώ- 
πους αὐτοῦ ἄφιξιν ποιῄσασθαι xal τοὺς ἀποστραφέν- 
τας xal kv ἀποπτώσει γενοµένους πάλιν ἀναλαθεῖν, 
πάλιν xal εἰς αὐτὸν ἐπιστρέφαι ποιῆσαι. Διὸ λέγει " 
Ὁ θεὸς, ἐπίστρεψον ἡμᾶς καὶ ἐπίφανον τὸ πρό- 
σωπόν σου, xal σωθησόµεθα. Κύριε ὁ θεὸς τῶν 
δυνἁμεων», ἕως πότε ὀργίᾷι ἐπὶ τὴν προσευχὴν 
τῶν δού.ἲων cov; Ὁ λεγόμενος ἐπὶ τοῦ παρόντος 
Κύριος xal 8eb; τῶν δυνάµεων, αὑτὸς ἣν ἑἐχεῖνος ὁ 
ποιµαίνων τὸν ἀληθινὸν Ἱσραλλ, καὶ ὁδηγήσας ὡσεὶ 
πρόθατον τὸν Ἰωσὴφ, xat ὁ χαθήµενος ἐπὶ τῶν χερου- 
ϐΜμ * προοδεύων τε ἑναντίον Ἐφραῖμ xai Βενιαμὶν xal 
Μανασσῆ. Κύριος δὲ xal Θεὸὺς τῶν δυνάµεων εἴρηται, 


Manifestare , qui sedes super cherubim , coram 
Ephraim, Benjamin et Manasse. ldeo secundum. 
Aquilam dicitur : Jnsidens super cherubim, mani- 
[estare in facie Ephraim, Benjamin εἰ Manasse. Tu 
enim, inquit, qui in facie Ephraim, Benjamin et 
Manasse procedis, manifestare. In his autem Pro- 
pheta Dei Verbum evocat, ab jis quz populo nota 
erant nomen ejus mutuans, sed non a divina Eze- 
chielis visione. Ipsum autem his verbis supplicando 
compellat : Si quodam tempore, inquit, hominibus 
anteire dignatus es, memoratasque tribus ducere, 
nunc ipsis fluctuantibus et pereuntibus appare; tu, 
inquam, ipse qui olim populum pascebas ipsique 
anteibas, excita potentiam tuam εἰ veni, ut salvos — 
facias nos. His vero supplicat ut ad homines acce- 
dat, et eos qui aversi et lapsi erant, iterum resu- 
mat, iterum ad se convertat. Quapropter dicit : 
Deus, conserte nos, et. ostende faciem tuam, et salvi 
erimus.— Vgns. 5. Domine Deus virtutum, quousque 
irasceris super oralionem sercorum tuorum ? Qui ia 
przsenti dicitur Dominus et Deus virtutum, is ipse 
erat qui pascebat verum lsraelem, et deduceba 
sicut ovem Joseph, et qui sedebat super cherubim, 
et qui incedebat coram Ephraim, Benjamin et Ma- 
nasse. Dominus autem et Deus virtutum dicitur, 
ut alibi dux exercitus et virtutis Domini, ac magni 
censilii Angelus. Jesu itoque Moysis successori, in 
forma hominis apparens quis ipse esset confiteba- 


ὡς ἐν ἑτέροις ἀρχιστράτηγος δυνάµεως Κυρίου καὶ ϱ ttr, dicens : Ego sum dux exercituum εἰ virtutis 


μεγάλης βουλῆς” Αγγελος. Tip μὲν οὖν διαδόχῳΜωῦσέως 
Ἰησοῦ, ἓν σχήµατι ἀνδρὸς φανεὶς, ἑαυτὸν ᾠὡμολόγει 
ὅστις ἣν λέγων Εγώ εἰμι ἀρχιστράτηγος δυ»άμεως 
Κυρίου. Ἐν δὲ τῷ Ἡσαῖᾳ λέλεχται, ὅτι Παιδίον ἐγθ- 
νήθη ἡμῖν , υἱὸς καὶ ἐδόθη ἡμῖν». Οὗ ἡ ἀρχὴ exl 
τοῦ ὤμου αὐτοῦ, καὶ xaAsitat τὸ ὄνομα αὐτοῦ µθ- 
τά 1ης βου.ξῆς Ἁγγείος. Κατὰ δὲ τοὺς λοιποὺς ἑρμη- 
γευτάς͵' θεὸς Üvraróc, ἐξουσιαστὴς, ἄρχων εἱρή- 
γης , xachp αἰῶνος. Τοῦτο τοίνυν διδάσχεται ὑπὸ 
του Πνεύματος τοῦ προφητικοῦ εὐχὴν ἀναπέμπειν ὁ 
καταλειφθεὶς ἔρημος λαὺς , xal αὐτῷ λέγειν. Κύρια 
ὁ θεὸς τῶν δυνάµεων, ἕως πότε ὀργίζῃ ἐπὶ τὴν 
προσευχὴγ τοῦ δού.Ίου σου; 'Av0' οὗ οἱ λοιποὶ πάν- 
τες ἑρμηνευταὶ, τοῦ JaoU σου, ἡρμήνευσαν. Δι- 


δάσχονται δὲ καὶ ἄρτον δαχρύων ἑσθίειν ἐφ᾽ οἷς τε- D 


τολμήχασιν * ἵν, ἀποχλαυσάμενοι τὰ ἑαυτῶν χαχὰ 
xa πενθήσαντες, τύχοιεν παραχλῄσεως κατὰ τὸν φἠ- 
σαντα µακαρισμόν Μακάριοι οἱ κ.ἰαίοντες, ὅτι γε- 
Ἰάσονται’ µακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι zapaxn- 
θήσονται. Κατὰ δὲ τὸν Σύμµαχον’ Ἐγώμισας ἡμᾶς, 
φησὶν, ἄρτον δαχρύων, καὶ ἑπότισας ἡμᾶς μετὰ 
δακρύων µέτρῳ. Εἰ γὰρ καὶ τὰ μάλιστα χλαυθμοῦ 
καὶ δαχρύων ἄξιοι γεγόναµεν, ὥστε ἀντὶ ἄρτου τρέ- 
φεσθαι χλαυθμοῖς xal στεναγμοῖς , χαὶ ποτίζεσθαι 
δάχρυσι xal Ὑόοις.: ἀλλ αὐτὰ ταῦτα μεμετρηµένα 
ἡμῖν γινέσθω, ὥστε μὴ εἰς ἄπειρον ἡμῖν παραταθῆ- 
ναι λῆξαι δέ mots, χοὶ μεταθαλεῖν ἐπὶ τὸ φαιδρότε- 

*" Jos. v, 14. 


* isa, 1x, 6. * Mattb. v, 5. 


Domini **. 1n Isaia vero dictum est : Puer natus est 
nobis, et filius datus est nobis. Cujus principatus 
super humerum ejus, et vocabitur nomen ejus magni 
consilii angelus . Secundum reliquos interpretes : 
Deus fortis, potens, princeps pacis, pater scculi. 
Hoc itaque docetur a Spiritu prophetico populus 
qui derelictus est, ut emittat orationem et dicat 
ipsi: Domine Deus virtutum, quousque irasceris super 
oralionem servi tui? Pro quo reliqui omnes inter- 
pretes, populi tui, interpretati sunt. Docentur porro 
panem lacrymarum comedere pro ausibus suis, ut 
mala sua flentes ac lugentes, consolationem obti- 
neant, ut in beatitudinibus dicitur : Beati qui flent, 
quoniam ridebunt. Deati qui lugent, quoniam conso- 
labuntur **. Secundum Symmachum autem : — 
Vgns. 6. Cibasti nos, inquit, pane lacrymarum, et 
potasti nos cum lacrymis mensura, Etsi namque fletu 
et lacrymis digni simus , ut loco panis, fletibus ac 
gemitibus alamur, lacrymis et lamentationibus po- 
temur ; at hzec ipsa mensurate nobis tradantur, ita 
ut non in infinitum procedant , sed aliquando ces- 
sent, ac in jucundiora mutentur. Tu enim (Vzns. 7) 
posuisti nos in contradictionem vicinis nostris, et 
inimici nostri subsannaverunt nos : qui non similo 
quidpiam olim ausi contra nos sunt, eum te patro- 
num haberemus. Quamobrem (εκδ. 8) precamu:, 
et te Deum virtutum invocamus, supplicantes ui 





959 
nos convertas. Quod sane eveniet si conspicuus 
flas ct vultum tuum ostendas nobis. Nam si id con- 
cedatur, salvi erimus, ac nos quoque dicemus : 
Signatum est super nos. (umen. vultus. tui, Domi- 
ne **. 


EUSEBII CUSARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


gov. Σὺ γὰρ ἔθου ἡμᾶς elc ártcloylar εοῖς Tei£zc- 
συ ἡμῶν, καὶ οἱ ἐχθροὶ ἡμῶν ἐμυκτήρισαν «πραας, 
μηδὸν τούτων πάλαι xa0' ἡμῶν τολμῶντας, ὅτε e 
προστάτην εἴχομεν. Διὸ δεόµεθα, xaX τὸν θεὸν τῶν ὃ» 
νάµεων ἀναχαλούμεθα, ἐπιστρέφαι ἡμᾶς χαθικετεύσν- 


τες. Τοῦτο δὲ ἔσται εἰ ἐπιφαν]ις Υένοιο, χαὶ τὸ σαυτοῦ πρόσωπον ἐπιδείξειας ἡμῖν. Τούτου γὰρ γενομέναα, 
σωθησόµεθα λέξοντες ἂν χαὶ justo * Ἐσημειώθη ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύριε. 


Vins. 9. Vineam de Egypto. transtulisti : ejecisti 
gentes et plantasti eam. ια itineris fuisti in con- 
spectu ejus, et plantasti radices ejus, εἰ implevit ter: 
ram. Supplicationem ordiens Propheta, eum qui pa- 
scit Israel evocabat. Erat autem Israel a memorata 
hic vinea diversus. Nam ille quidem semper a Do- 
mino pascitur; hzc autem vinea in pejorem multo 

- eomditionem declinavit. 
vrum, ilum nempe olim Israele , Deo sup- 
plicat ut posteris suis male agentibus prospiciat. 
Fserit vero Israel, perspicax omnis anima, quz a 
hono pastore semper pascitur. Vinea autem Dei 
dicatur, qua imaginem servat ejus qui in Evange- 
lio dixit : Ego sum vitis vera '*; vinea vero ex 
Aggpto translata, est anima subversionem passa : 
qualis fuit Judaicus populus qui olim diuturno 
tempore idola in Egypto coluit, ac cum modicos 
fructus protulisset, ut de illis testificatur Moyses in 
magno cantico haec scribens : Nam ez vinea Sodo- 
morum vinea eorum, el palmes eorum ex Gomorrha. 
Uva eorum uva. fellis, botrus amaritudinis eorum. 
Furor draconum vinum eorum, et furor aspidum in- 
sanabilis ** ; etiamsi hujusmodi essent, ipsis prospi- 
ciens Deus transplantavit eos, radices eorum ex 
AEgyptiaco satu evellens, in aliamque terram ρίη- 
guemque locum transferens, ut docet Isaias his 
verbis : Vinea facta est dilecto in cornu in loco pin- 
gui. Et sepem circumposui, et vallavi, et plantavi 
vineam Sorech. Et edificavi turrim in medio ejus, 
et protorcular (odi in ea**. Et sane cum in pinguio- 
rem et multo meliorem Ανργριο regionem przdi- 
ctam vineam transtulisset, eam ibi plantavit. De- 
inde, utpote optimus agri-cls, post primam illam 
translationem, dux itineris fuit 1n conspectu ejus, 
fruticibus amotis, omnique aliena materia excisa, 
ut ipsi nullus obex ad fructuum emissioneim ades- 
Set. Pro illo autem, Duz itineris fuisti in conspectu 


"Αμπελον ἐξ Αἰγύπτου uetnpac: ἐξέδα.λες FEOrn, 
καὶ κατεφύτευσας αὐτή». 'δοποίησας £gsx poo 8er 
αὐτῆς, καὶ κατεφύτευσας τὰς ῥίζας αὐτῆς, λα} ἐπ Ax- 
ρωσε τὴν Tiv. Αρχόμενος τῆς ἰχετηρίας ὁ Ipod, rs. 
τὸν ποιµαίνοντα τὸν Ἰσραὴ) ἀνεχαλεῖτο. Ἡν δξ ὁ Ἔσρα)λ 
ἕτερος τῆς ἐνταῦθα λεγομένης ἁμπέλου. Ὁ μὲν τὰ» 
ἀεὶ πηιµαίνεται ὑπὸ τοῦ Βυρίου ’ ἡ δὲ παροῦσα ἅμτ-ελος 


Per religiosum autem B πολλὴν ὑπέμεινε τὴν ἐπὶ τὰ χείρῳ ῥοπήν. Δυσωτεῖ & 


διὰ τοῦ θεοφιλοῦς ἀνδρὸς τοῦ πάλαι Ἴσραὴλ τὸν Θ5ὸν 


elg τὸ ἐπιθλέφαι χαχῶς πράττουσι τοῖς ἐχείνου πο 


Υόνοις. Εἴη δ' ἂν Ἱσραὴλ xoi πᾶσα διορατικ dri 
ὑπὸ τοῦ χαλοῦ ποιµένος διὰ παντὸς ποιμαενομέἑντ. 
Λεχθείη 6' ἂν xal ἄμπελος θεοῦ f τὴν εἰχόνα σώ- 
ζουσα τοῦ φῄσαντος iv Εὐαγγελίος: Ἐγώ εἰμι ἡ 
ἅμπελος ἡ ἀνηθιυή. 'H δ' ἐξ Λἰγύπτο µετενηνς- 
γμένη ἄμπελος ἡ παθοῦσα διαστροφὴν τυγχάνει 
Ψυχἠ ΄ ὁποῖος Υέγονεν ὁ Ἱουδαίων λαὸὺς εἰδωλολα- 
τρῄήσας ἐν Αἰγύπτῳ μακροῖς χρόνοις, μικρούς τε 
προενεγχάµενος xapmouc ὡς μαρτυρεῖ Μωῦσης ἓν 
μεγάλῃ ᾧᾠδῇ γράφων ταῦτα περὶ αὐτῶν. Ἐκ γὰρ áp- 
zélov Σοδόµων ^ ἄμπε-Ίος αὐτῶν, καὶ ἡ κ.ἔημα- 
τὶς αὐτῶν ἐκ Γομόῤῥας. Ἡ σταφυλἡ αὐτῶν στα- 
φυ.]ἡ xoAnc, βότρυς πικρἰας αὐτῶν. θυμὸς δρα- 
κόγτων ὁ οἶνος αὐτῶν, καὶ θυμὸς ἀσπίδων ἁνγία- 
τος * ἀλλὰ γὰρ καὶ οὕτως ἔχοντας αὐτοὺς ἐπισχεφά. 
µενος ὁ chc µετεφύτευσεν, ἐχριζώσας μὲν τῆς 
Αἰγυπτιαχῆς συμφυῖας, μεταφυτεύσας δὲ ἓν ἑτέρᾳ 
χώρᾳ xai τόπῳ πίονι, ὡς διδάσχει λέγων Ἡσαῖας' 
Ἀμπε]ὼν ἐγεγήθη τῷ ἡγαπημένῳ ir. κέρατι ἂν 
τόπῳ zxlovi. Καὶ οραγμὸν περιέθηκα, xal ἑχαρά- 
χωσα, xal ἐρύτευσα ἅμπεον Σωρήχ. Kal ᾧπο- 
δόµησα πύργο» àv μµέσῳ αὐτοῦ, καὶ προλήνιον 
ὄρυξα ἐν αὐτῷ. Καὶ 6h. ἐν τόπῳ πίονι xal πολὺ 
κρείττονι τῆς Αἰγύπτου χώρας μεταγαγὼν τὴν προ- 
λεχθεῖσαν ἄμπελον κατεφύτευσεν. Εἶθ᾽, ofa γεωργὸς 
ἄριστος, μετὰ τὴν πρώτην µεταμόσχευσιν, ὡδοποίησε 
ἔμπροσθεν αὐτῆς, xdv «b βλαστιχὸν ἁποσχενάσας, 


ejus, Symmachus, Amovisti in conspectu ejus, inter- p) xai πᾶσαν ἀλλοτρίαν ὕλην ἐχτεμὼν, ὡς pf] τι χώλυµα 


pretatus est. Deinde subjungit, radicare fecisti ra- 
dices ejus. Cum tanta Dei Verbi cura memorata vi- 
nea dignata fuerit, jure implevit terram, ita ut 
montes quidem inumbraret, cedros vero arbustis 
Suis operiret (VEns. 11), palinites extenderet usque 
Ad mare, et usque ad flumina propagines (VEns. 12). 
^ [lec omnia ipsi evenerunt. Et quia tot tantisque 
donata est, jure sermo precandi ritu bunc agrico- 
lam memoraífs, his eum rogat et compellat : Quia 
tanta providentia et cura preedictam vineam digna- 
tus es, pro humanitate et gratia tua hzc omnia in 
iMa operatus; quis non in hzsitationem et dubium 


€ Psal. iv. 7. 


ἐμποδὼν αὐτῇ γένοιτο πρὸς τὴν τῶν χαρπῶν ἐχφυλν. 
Αντὶ δὲ τοῦ. Ὡδοποίησας ἔμπροσθεγ αὐτῆς, Ó 


' Zóppayoc* Ἀπεσκεύασας ἔμπροσθεν αὐτῆς, ἣρ- 


μήνευσεν. Elv' ἐπήγαγε, xal ἑριζοδό.ησας τὰς ῥί- 
(ac αὐτῆς. Ἐοιαύτης 0 ἐπιμελείας παρὰ τοῦ θεοῦ 
Λόχου τυχοῦσα 1j δηλωθεῖσα ἄμπελος, εἰχότως ἐπλή- 
ρωσε τὴν γῆν, ὡς ὄρη μὲν ἐπισχιάσαι, χἐδρους δὲ 
χαλύψαι ταῖς αὐτῆς ἀναδενδράσιν. ἐχτεῖναι δὲ τὰ 
κλήματα ἕως θαλάσσης, xal τὰς φυάδας péypi ποτᾶ- 
μῶν. Ταῦτα πάντα ὑπῆρξεν αὐτῇ. Καὶ ἐπειδὴ τοσού- 
των ἠξιώθη, εἰχότως 6 λόγος ὡς ἐν εὐχῇ τοῦτον ὑπο- 
μνήσας τὸν γεωργὸν, δυσωπεῖ διά τῆς ἱχετηρίας xal 


" Joan. xv, 1. "'! Deut, xxxri, 92. αι v, 4. 


. -——— -.-- - —7 


- — - -— -- -— --- -- 


961 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


«psc πρὸς αὐτόν: Ἐπειδὴ τοσαύτης χατηξίωσας A incidens hoc perquirat, (ΥΕΛ8. 43) Utquid desiru- 


7cpovolac xaX ἐπιμελείας τὴν εἰρημένην ἄμπελον, φι- 
λαινθρωχίᾳ χαὶ χάριτι πάντα ταῦτα εἰς αὐτὴν ἔνδει- 
ξάµενος, τίς οὐχ ἂν ἁμηχανήσειε xal εἰς ἀἁπορίαν ἓμ- 
πτέσοι ζητῶν, Ἱναςί καθεῖλες τὸν φραγμὸν αὐτῆς, 
χεαταπατεῖν τε αὐτὴν ἅπασι τοῖς ἐθέλουσι συνεχώρη- 
σας * ὡς τρυγᾷν αὑτὴν τοὺς βουλοµένους, μηδενός τε 
πτεριφράττοντος, ποτὲ μὲν Ov Ex δρυμοῦ λυµαίνεσθαι 
αὑτὴν, ἄλλοτε δὲ μονιὸν ἄγριον χαταθόσχεσθαι αὐτὴν, 
"Αλλά γὰρ πρὺς ταύτην τὴν ἑπαπόρησιν ἀποχρίνεται 
διὰ Ἡσαῖου τοῦ προφήτου, ὥσπερ ἀπολογούμενος ὁ 
γεωργὸς, xal τὴν αἰτίαν παρίστησι λέγων ' Διότι 
ἔμεινα ἵνα ποιήσῃ σταφυὴν, ἐποίησε δὲ dxár- 
θας καὶ οὗ δικαιοσύνη», ἀ-ἲ1ὰ χραυγήν. Ταῦτα 
δ ὅτι περὶ τοῦ Ἰουδαίων λέλεκται λαοῦ, οὐδεὶς ἂν 
ἀμφιδάλοι. Νοῄήσεις δὲ ὅπως ἐχάλυψεν ὄρη dj σχιὰ 
τῆς ἀμπέλου, Ἐπιστήσας, ὣς σχιὰν ἔχων ὁ νόμος τῶν 
μελλόντων ἀγαθῶν, οὐχ aüchv τὴν εἰχόνα τῶν πρα- 
γµάτων, ποτὲ μὲν ἐπὶ τοῦ ὅρους συνετελεῖτο τοῦ ἐν 
Σηλὼμ, ἔνθα τὸ πρότερον ἵδρυτο ἡ σχηνὴ, ποτὲ δὲ 
ἐπὶ τοῦ Σιὼν bpouc xal τῆς Ἱερουσαλὴμ, χαὶ αἱ ἄνα- 
δενδράδες δὲ αὐτῆς ἐχάλυφαν τὰς χέδρους τοῦ θεοῦ. 
Τίνας δ. ἂν εἶποις τὰς ἀναδενδράδας τῆς ἀμπέλου, f 
«à προφητιχὰς φυχὰς xat τοὺς Ev τῷ προτέρῳφ λαῷ 
elg ὕψος ἐπηρμένους, θεοῦ τε ἀξίως πολιτευσαµένους, 
ol xal ἐπὶ τὰς χέδρους τοῦ θεοῦ διανεπαύοντο, τὰς 
δυνάμεις Oh τὰς ἀοράτους xaX θείας; Μέχρι γὰρ τού- 
των ἐξετάθησαν αἱ διαπρέφασαι £v. τῷ προτέρῳφ λαῷ 
φυχαὶ, ὡς xai Πνεύματος ἁγίου µετέχειν, xal τοὺς 
καρποὺς ἑχτείνειν µέχρι τῆς ἀγγελιχῆς δυνάµεως. 
Τὰ δὲ χλήµατα τῆς ἀμπέλου, ἕτερα ὄὕντα παρὰ τὴν 
σχιὰν xal παρὰ τὰς ἁναδενδράδας, ἐξετάθη ἕως θα- 
λάσσης. Ὁ δὲ Σύμμαχος ἀντὶ τοῦ, τὰ κ.λήματα, τὰς 
χαίτας αὐτῆς, φησὶν, ἑξέτεινεν ἕως θα.1άσσης. 
Elev δ ἂν χαΐται χαὶ χόµαι, ὥσπερ ἀναρίθμητοι τρί- 
χες, f] xaX χλήµατα πληθύνοντα, κατὰ τὸ τῆς ἁμπέ- 
λου παράδειγµα, ὁ πολὺς τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἀρι- 
θμὸς, ὃς δὴ ἔφθασε µέχρι θαλάσσης, πληρώσας πάντα 
τὸν τῶν ἀνθρώπων βίον. Διὸ λέλεχται ἓν Ὡστηὲ τῷ 
προφήτῃ Καὶ 2v ὁ ἀριθμὸς τῶν viov Ἱσραῇἲ 
ὡσεὶ ἄμμος τῆς θαλάσσης, f) οὐκ ἐχμετρηθήσε- 
ται, οὐδὲ ἐξαριθμηθήσεται. Παραφυάδες δὲ ἄλλαι 
τινὲς παρὰ τὰ χλήματα νεώτεραι xal ἀρτιφυεῖς ἕως 
ποταμοῦ παρετάθησαν, οἱ τῆς Καινῆς Διαθήχης xfjpu- 
χες λέγω δὲ οἱ ἁπόστολοι xat οἱ μαθηταὶ τοῦ Σωτῆ- 
ρος ἡμῶν τὴν μὲν φυὴν χαὶ τὴν γένεσιν ἐσχηχότες 
Ex «fc προλεχθείσης ἀμπέλου, καὶ ὥσπερ τινὲς παρα 
φυάδες αὐτῆς Υενόµενοι, οὐχέτι δὲ ὁμοίως ταῖς χαί- 
ταις xal τοῖς χλήμασι ἕως θαλάσσης προελθόντες, 
ἁλλ' ἕως ποταμοῦ διὰ τὸ µυστήριον τῆς δι αὐτῶν 
χορηγουµένης ἓν Χριστῷ παλιγγενεσίας. Ἔνθεν χα" 
ὁ Σωτὴρ αὐτὸς iv oa' ψαλμῷ λέλεχται' Καὶ κατα- 
κυριεύσει ἀπὸ θα.1άσσης ἕως θα1ἀάσσης, xal ἀπὸ 
ποταμοῦ ἕως τῶν περάτων τῆς οἰχουμέγης. 'Ap- 
ξαµένου γὰρ ἀπὺ τοῦ κατὰ τὸν Ἱορδάνην ποταμοῦ 
τοῦ βαπτίσματος, τὴν σύμπασαν ἑπλήρωσεν olxou- 
µένην. Τέσσασα δὲ τάγματα τῆς εἰρημένης ἀμπέλον 


15 Ίδα. v, 5. ᾖν Ose. 1, 10. 


zisti maceriam ejus, et eam omnibus gentibus cal- 
candam prebuisti; ita ut nemine circeummuniente, 
cuique volent! ipsam vindemiare liceat; ac medo 
aper de silva pessumdet, modo singularis ferus de- 
pascat illam? Verum huic dubio per Isaiam pro- 
phetam respondet agricola, quasi sui purgandi gra- 
tia, hujusque rei causam bis verbis profert : Quia 
exspectavi ut faceret uvam, fecit autem. spinas, et 
non justitiam, sed clamorem "*. Hzc porro de Ju- 
daico populo dicta esse nemo dubitaverit. Quo- 
modo autem umbra vinez montes operuerit intel- 
liges, si perpendas cum lex futurorum bonorum 
umbram, non autem ipsam rerum imaginem ha- 
beat ; eam modo in monte Silo, ubi prius erectum 
B fuerat tabernaculum ; modo in monte Sion et in 
Jerusalem completam esse, et arbusta ejus eedroa 
Dei operuisse. Quznam esse vinez arbusta dixeris, 
nisi animas propheticas, ac eos qui olim in priore 
populo erigebantur, et qui digne Deo vitam insti- 
tuerunt, qui eliam in cedris Dei, id est, in invisi- 
bilibus divinisque virtutibus, requiescebant ? Nam eo 
usque provecte sunt animze que in priore illo po- 
pule ornate et probe vixerunt, ut et Spiritus sancti 
participes essent, et usqve ad angelicas potestates 
fructus suos extenderent. Palmites porro vinez, ab 
umbra sane necnon ab arbustis diversi, extensi 
sunt usque ad mare. Symmachus autem pro illo, 
palmites, jubas suas, ait, eztendit usque ad mare. 
jubs autem et come, ceu innumeri capilli sunt; 
sive etiam palmites illi multiplicati secundum vi- 
ne» exemplum, magnus ille Judaicz gentis nume- 
rus est, qui sane totum hominum genus replens 
pérvenit usque ad mare. Quamobrem in Osea pro- 
pheta dictum est : Et erat numerus filiorum Israel 
quasi arena maris, que non mensurabitur et non nu- 
merabitur **. Propagines vero alix: adnate, palmiti- 
bus recentiores ac nuper exortae, usque ad flumen 
extensz sunt, videlicet Novi Testamenti praecones, 
apostolos dico et discipulos Servatoris nostri, qui 
genua et originem ex predicta vinea ducunt, et ceu 
propagines quzedam ejus sunt. Neque tamen perinde 
atque jubz et palmites ad usque mare protendun- 
tur, sed usque ad flumen, ob mysterium regenera- 
p tionis in Christo ab iis subministratz. Quare de 
Salvatore ipso in psalmo rxxi dicitur : Et domina- 
bitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad 
terminos orbis terrarum. Nam cum baptismus a Jor- 
dane fluvio initium duxerit, totum replevit orbem. 
Quatuor porro predicte vines ordines presens 
sermo describit , umbram scilicet ejus montes ope- 
rientem ; arbusta ejus in altum elata, ita ut non 
simpliciter cedros, sed cedros Dei operiant; ad 
hec palmites ejus usque ad mare extensos; prz- 
ter hxc omnia autem propagines ejus, quz ad 4lu- 
men usque pertingunt. Quorum interpretationem 
pro collata nobis gratia dedimus, umbram quidein 








963 EUSEBII CAESAIUENSIS OPP. PARS IIT. — EXEGETICA. 9q 


Qro fiyurato illo et umbroso cultu tradentes, qui A ὁ μετὰ χεῖρας διαγράφει λόγος" σχιὰν μὲν αὐτῖς xe 


im sensibilibus et corporeis montibus perficieba- 
tur; arbusta, pro animabus prophelicis, quz in 


cedris Dei, angelicis videlicet ac divinis virtu- - 


tibus firmabantur ; palmiles aut comas, seu ju- 
bas, pro tota Judzorum multitudine, ob instabi- 
lem et fluctuantem hominum vitam usque ad mare 
extensa; demum propagines pro apostolis Serva- 
toris nostri qui in flumine versantur de quo dictum 
est : Fluminis impetus letificant. civitatem Dei 15. 
Verum quia memorata vinea tot tantisque bonis a 
Deo Verbo, qui prius ipsi prospiciebat, donata est, 
consequenter eum qui tantis eam donis ornavit, 
quasi dubitando compellat dicens : Utquid de- 
siruxisti maceriam ejus ? llle vero respondet his ver- 
bis: Quia ετερεείαοὶ ut faceret uvam, fecit autem 
spinas "*; ac rursum : Exspectavi ut faceret judicium, 
fecit ακίεῖι iniquitatem; non justitiam, sed clamo- 
rem ". In Jeremia quoque vineam ipse,coarguit, 
rationabilis quippe erat, his verbis: Ego autem 
plantavi vineam fructi[eram, totam veram. (Quomodo 
conversa esi in amaritudinem vitis aliena '*? Adjicit 
autem per Isaiam : Auferam sepem ejus, et erit in 
direptionem ; et auferam murum ejus, el erit in con- 
culcationem,. Et dimittam vineam meam, εἰ non fo- 
die(ur, neque putabitur. Et. ascendet in eam. quasi 
aridam spina, et nubibus mandabo ne pluant super 
eam imbrem '*. Ablata autem sepe, virtute scilicet 
quas custodit et cireummunit ipsam ; consequenter 
agrestibus immaniores (Veas. 14), exterminaverunt 
eos, videlicet qui a Scriptura accusabantur. Et 
quidam impurus aper, nempe Assyrius, prior cum 
fortitudine invadens, prefatam vineam pessuinde- 
dit, ita ut multitudinem populi captivam in Assy- 
rios abduceret. Deinde vero alter inimicus ingres- 
Sus, qu:e a priore relicta fuerant vastavit, Nabu- 
chodonosor videlicet, qui templum incendit, et solo 
equavit. Quare secundum Syminacbum etiam di- 
c*um est : Vastavit eam aper de silva, et singularis 
ferus ἀεραείκε est eam. Pro illo autem, singularis 
ferus, Aquila, omnigenam terram, interpretatus est. 
' Secundum aliam vero interpretationem, pessumde- 
dit eam ; id est, memoratam vineam, primo Baby- 
lonius, qui prior Hierosolyma obsessa, excidit illam; 
post illum vero Romanus excercitus, qui post Ser- 
vatoris nostri adventum, irrumpens vastavit eam. 
Haec porro omnia vaticinatur Asaph, qui tempore 
Davidis ante Hierosolyma constructionem erat, quse 
adnotatis temporibus eventura ipsi erant prenun- 
tians. Et quidem in presenti videlur. una primam 
obsidionem a Babyloniis, et secundam a Romanis 
factam vaticinari : per przecedentem vero psalmum 
qua sub Antiocho Epiphane contigerunt ; per Lxxiit 
aulem ea solum qua ad postremam a Romanis fa- 
ctam obsidionem pertinent, ut ad Lxxiu common- 
siratum est. 


λύπτουσαν bpn* ἀναδενδράδας δὲ αὐτῆς εἰς ὕ Ῥος pe 
τεωριζομένας, ὡς χαλύπτειν οὐχ ἁπλῶς κχέδροι:, 
ἀλλὰ τὰς χέδρους τοῦ θεοῦ * xal ἐπὶ τούτοις χλύµσα 
ἐχτεινόμενα ἕως θαλάσσης" xal μετὰ πάντα παρα- 
φυάδας τὰς µέχρι ποταμοῦ διηχούσας. "Kv τν διά-' 
νοιαν κατὰ τὴν δοθεῖσαν ἡρμηνεύσδαμεν χάριν, ax 
μὲν ἀποδόντες τὴν τυπικὴν xal σχιώδη λατρείαν. Έτις | 
ἐν τοῖς αἰσθητοῖς xai σωματιχοῖς ὄρεσιν ἔτελεξτο . 
ἀναδενδράδας δὲ τὰς προφητιχὰς Φυχὰς, αἴτινες ἐ-' 
τὰς χέδρους τοῦ θεοῦ, τὰς ἀγγελιχὰς xal θείας ὃν 
νάµεις ἐπεστηρίξοντο' χλήµατα δὲ f χόµας, 5 χα: 
τας τὸ «àv Ἰουδαίων πλΏθος ἕως θαλάσσης ἑχτεινό- - 
µενον διὰ «bv. ἄστατον xal χυμµαινόµενον τῶν &vOpo- 
πων βίον ' xal τέλος παραφυάδας, τοὺς ἁποστό..ς 
Β. τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τῷ ποταμῷ συνόντας, περὶ οὗ εἷ- 
pnta Tov ποταμοὺ τὰ ὁρμήματα εὑρραίνοιοσ 
τὴν πόλιν τοῦ θεοῦ. "AX ἐπειδὴ τοσούτων {ξώθη 
fj δεδηλωµένη ἄμπελος ὑπὸ τοῦ πρότερον ἔπισκο- 
ποῦντος αὐτὴν θεοῦ Λόγου, ἀχολούθως ὁ λόγος Er; 
ὡς πρὸς αὐτὸν τὸν τὰ τοσαῦτα δεδωρημένον ἓπαπορεῖ 
λέγων, ᾿1γατί xaüsiAsc τὸν φραγμὸν αὐτης; ο 
δὲ ἀποχρίνεται λέγων ' Διόει ἄμεινα Ίνα σουῇςσἩ 
otagvAhr , ἐποίησε δὲ ἀκάνθας . xoi πάλιν 
"Euswa ἵνα ποιήσῃ κρίσο’, ἐποίησε δὲ dvogpar, 
xal οὐ δικαιοσύνη», ἁ 1λὰ κραυγήν. Καὶ ἐν τῷ "Iz 
ρεµίᾳ δὲ ὁ αὐτὸς ἑλέγχει τὴν ἄμπελον, λογιχὴ γὰρ 
ἣν, φάσχων' "Evi δὲ ἐφύτευσχ üpzelor xapzozc- 
pov πᾶσαν ἀληθινἡἠν. Πῶς ἑστράφη elc. πεκρίαν 
c ἡ ἅμπε.ος ἡ ἀλλοτρία, Ἡροστίθησι ὃξ xai διὰ 
Ἡσαῖου λέγων Καθελῶ τὸν Φραγμὸν αὐτῆς, xai 
ἔσται εἰς διαρπαγήν * καὶ καθελῶ τὸν τοῖχον αἎ- 
τῆς, xal ἔσται εἰς καταπάζησυ. Καὶ ἀν]ήησω vr 
ἀμπελώνά µου, καὶ οὐ μὴ σκαφῇ, οὐδὲ μὴ rji. 
Καὶ ἀναθήσεται εἰς αὐτὸν ὡσεὶ χέρσον ἄκανθα, 
καὶ ταῖς γεφέᾶαις ἐντελοῦμαι τοῦ μὴ βρέξαι 
εἰς αὐτὸν ὑετόν. Καθαιρεθέντος δὲ τοῦ φραγμο», 
τουτέστι τῆς φυλαττούσης αὐτοὺς xal περιφραττού- 
σης δυνάµεως, εἰχότως πάντες λοιπὸν πολέμιοι ἁόρα- 
τοί τε χαὶ ἀφανεῖς, θηρῶν ἁγρίων ὄντες ἀνημερώτε- 
pot, ἑλυμήναντο αὐτοὺς, δηλαδη τοὺς ὑπὸ τοῦ λόγου 
κατηγορουµένους. Καΐ τις πρῶτος ἀχάθαρτος Uc, ὁ 
Ἀσσύριος, εἰσελθὼν ἰσχυρῶς, τὴν ὅηλωθεῖσαν ἅἄμπε- 
λον διέφθειρεν, ὡς xal ἀπαγαγεῖν αἰχμάλωτον τὸ 
D πλῆθος εἰς τοὺς ᾽Ασαυρίους. Elta δεύτερος πολέμιος, 
εἰσελθώὼν, τὰ ὑπὸ τοῦ πρὠτου χαταλειφθέντα χατενε- 
µίσατο, 6 Ναδουχοδονόσορ, ὁ xaX τὸ ἱερὸν πυρπολή- 
σας xai εἰς ἔδαφος ἀγαγών. Ad) λέλεχται xa χατὰ 
τὸν Σύμμαχον' Κατεγεμήσατο αὐτὴν óc ἐκ δρι- 
μοῦ, καὶ μογιὸς ἅγριος κατεδοσκήσατο αὐτήν. 
"Av δὲ τοῦ, xal μογιὸς ἅγριος, 6 Αχύλας, xal 
zavcoóbaziv χώραν, ἠρμήνενσε. Καθ᾽ ἑτέραν δὲ Eo- 
µηνείαν, ἐλυμήνατο αὐτὴν, δηλαδη τὴν ἁποδοθεῖ- 
σαν ἄμπελον, πρῶτος ὁ Ἡαθυλώνιος, ὁ xal πρῶτος 
τὴν Ἱερουσαλὴμ πολιορχίᾳ δηῃηώσας  ἔπειτα μετ 
ἐχεῖνον ὁ Ῥωμαῖχὸς στρατὸς, μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν παρουσίαν ἐπελθὼν, χατενεµμ[σατο αὐτίν. 





Ἰαῦτα δὲ πάντα προφητεύει ᾿Ασὰφ χατὰ τοὺς χρόνους γεγονὼς τοῦ Δανῖδ, πρὸ τῆς οἰχοδομῖς τῆς Ἱεροῦ- 
7$ ['sal, ΧΙ ώ, D. "* Ίσα, v. 5. ibid, 7. ?* Jer. 1, 21. '* 1sa.v, 5 





ο” COMMENTARIA 1N PSALMOS. 


3a Ad; y, θεσπίζων αὐτῇ τὰ συµθησόµενα κατὰ τοὺς δηλωθέντας χράνους. Διὰ μὲν οὖν τῶν μετὰ χεῖρας ἔοιχεν 
ὃμοῦ χαὶ τὴν πρώτην πολιορχίαν τὴν ὑπὸ Βαθυλωνίων γενοµέγην, καὶ τὴν δευτέραν τὴν ὑπὸ Ῥωμαίων 


906 


* περοερητεύειν * διὰ δὲ τοῦ πρὸ τούτου τὰ κατὰ ᾽Αντίοχον τὸν Ἐπιφανῃ oup6ávca- διὰ δὲ τοῦ ο) καὶ Υ μόνα 
li τὰς τῆς ὑστάτης πολιορχίας τῆς ὑπὸ Ῥωμαίων γενομένης, ὡς ἀποδέδειχται 6v τοῖς χατὰ τὸν oy' εἰρημένοις. 
"3 "OQ θεὺς τῶν δυνάµεων, ἐπίστρεγον δὴ, éxl- Α — VERS. 15-17. Deus viriutum, convertere, respice 


"^ — 6er ἐξ οὐρανοῦ, xal ἴδε, καὶ ἐπίσχεγαι τὴν 
^3 «Ὑμαελον ταύτην, καὶ κατάρτισαι αὐτὴν, ἣν ἑφύ- 
εσυσεν ἡ δεξιά σου, καὶ ἐπὶ υἱὸν ἀνθρώπου, ὃν 
€  ἁπεραταίωσας ceavtQ. Ἐμαεπυρισμένη πυρὶ καὶ 
" — «Ἱνεσκαμμέγη, ἀπὸ ὀπιτιμήσεως τοῦ προσώπου 
αᾳ («rov ἁἀπολοῦνται. Ὡς ἀγαθὸν γεωργὸν ὑπομνήσας 
t τῆς πολλῆς αὐτοῦ περὶ τὴν ἄμπελον ἐπιμελείας, xol 
7. τῆς μετὰ ταῦτα συµθάσης αὐτῇ ἑρημίας, ἑξῆς xai 
i3 . ἀκολούθως ἰχετεύει ἐπιστρέφαι ὡς :ἀποστραφέντα, 
5. καὶ διὰ τῆς ἀποστροφῆς τοῖς ἑναντίοις πᾶσιν ἑχδεδω- 
(5... πότα τἣν ἄμπελον. Ἐπισχέψαι δὲ αὐτὸν ἰχετεύει, 
a — xai ἀἁπιθλέφαι ἄνωθεν ἐξ οὐρανοῦ * μνησθῆναί τε, ὡς 
à ἄρα εἴη αὐτοῦ φυτεία͵, xal τῆς αὑτοῦ δεξιᾶς γεωργία 
5». "^ τπρολεχθεῖσα ἄμπελος, καὶ µνησθέντα ἐπισκέφα» 


de celo, ει vide, et visita vineam istam, et perfice 
eam, quam plantavit. dexiera tua, et. super filium 
hominis, quem confirmasti tibi. Incensa igni et suf- 
fossa, ab increpatione vultus tui peribunt. Postquam 
ei ut bono agricole in memoriam revocavit ingen- 
tem illam suam pro vinea sollicitudinem, et ipsi 
illatam postea vastitatem; sub hac consequenter 
supplicat, ut ad eam se convertat, qui pridem avet- 
Sus ei esset, ac per aversionem illam, inimicis 
eamdem vineam tradidisset. Rogat aulem illum vt 
consideret et sursum de coelo respiciat, recorde- 
turque memoratam vineam, sui plantationem et 
dextere sue agriculturam esse, ejusque memor 
visitet illam, utpote qui: olim ab ejus dextera plan- 


ie σθαι αὐτὴν, ὡς ἂν πάλαι μὲν ὑπὸ τῆς αὑτοῦ δεξιᾶς B tata fuerit : jam vero incensa igni οἱ suffossa, ab in 


af qpuztuOstcav, νυνὶ δὲ ἐμπεπυρισμένην πνρὶ xal áve- 
" σχαμµµένην, xal ἀπὸ ἐπιτιμήσεως τοῦ προσώπου αὐ- 
Ü τοῦ ἁπολωλυῖαν. 'A&tot τε χαταρτίσασθαι αὐτὴν ἀνα- 
λαθόντα καὶ ἀνακτησάμενον δίχην σωτῆρος xal 
ἰατροῦ χαὶ ταῦτα πρᾶξαι διὰ τοῦ Ylou ὃν ixpaxalo- 
σεν ἑαυτῷ. Δι ὧν σαφῶς ὁ λόγος διδάσχει πρῶτον 
εἶναι τὸν ἑμπρηαμὸὺν ὃν πρῶτον ὑπέμεινεν ὁ τόπος 
ὑπὸ Βαθυλωνίων. Οὐ γὰρ ἂν μετὰ τὸν δεύτερον ἐμ- 
πρηαμὸν τὸν ὑπὸ Ῥωμαίων γενόµενον τὴν τοῦ Σω- 
τΏρος θεοφάνειαν γενέσθαι Ἠξίου τὴν δη γεγενηµέ- 
νην. Χώραν δὲ ἔχει μετὰ τὰ πρῶτα συµθάντα τῷ 
τόπῳ ἱχετεύειν χαὶ δέφσθαι τὸν Λυτρωτὴν ἐπιστῆναι " 
οὗ ἐπιστάντος, ἐπεὶ ud παρεδέξαντο τὴν πρώτοις 
αὐτοῖς δι’ αὐτοῦ χαταγγελθεῖσαν χάριν, εἰχότως την 
ὑστάτην ὑπέμειναν ἐρημίαν ' ἣν αὐτὸς προσετίµησεν 
αὐτοῖς εἰκών. Ποσάχις ἠθέλησα ἐπισυγαγαγεῖν 
τὰ τέχγα σου, ὃν τρόπον ὄργις ἐπισυγάγει τὰ 
φοσσία ὑπὸ τὰς atépuvyac, xal οὐκ ἠθε.ήσατα; 


» 2. 
ο 0 we Ff". 


"beso o. 0 HÀ ο 


8lc céAoc. 


—-— wo c 9A 739 ων 948 x Ὁ 


Γενηθήτω ἡ χείρ σου ézx' ἄνδρα δεξιᾶς cov, 
καὶ ἐπὶ vióv ἀγθρώπου, br ἐχραταίωσας σεαυτῷ. 
Καὶ οὐ μὴ ἁποστῶμεν» ἁπὸ cov, ζωώσεις ἡμᾶς. 
Μίαν τῶν προλεχθέντων ἁπάντων θεραπείαν διδάσχει 
τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὴν εἰς ἀνθρώπους τοῦ Χρι- 
στοῦ τοῦ θεοῦ παρουσἰαν. Διόπερ μετὰ τὰ προφητευ- 
θέντα περὶ τῆς ἐρημίας τοῦ ἀμπελῶνος xaX τοῦ ἕπελ- 


UA [oia 


τὸ προσδοχᾷν λυτρωτὴν τὸν ἄνδρα τῆς δεξιᾶς τοῦ 
θεοῦ, καὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου τὸν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ 
χεχραταιωµένον. Οὗτος δὲ ἣν ὁ ἀγαπητὸς τοῦ θεοῦ, 
ὃν εἰδέναι χαὶ παρεῖναι δι εὐχῆς τίθεσθαι παραδί- 
ὅωσι τοῖς ἐντυγχάνουσιν΄ ὡς ἂν, γνόντες αὐτὺν οἱ 
«aUa προδιδασχόµενοι xaX εἰς αὐτὸν πιστεύσαντες, 
bi αὐτοῦ τυχεῖν της τῶν χαχῶν θεραπείας ἑλπίσειαν. 
Διὸ ix προσώπου τῶν θεραπείας δεοµένων φησὶ τὸ, 
Γενηθήτω 7) χείρ σου ἐπ᾽ ἄνδρα δεξιας σου, καὶ 


τσ - - -- -- -— να σας - — δη — 


* Matth. xxii, 27. *! [ Thess. n, 16 


crepatione vultus ejus perierit. Precatur item ut 
resumens restauransque illam servatoris ac medici 
instar reficiat : οἱ baec agat per Filium quem οοπθι- 
mavit sibi. Queis aperte declàratur hic primum loci 
incendium adnotari, quod a Babyloniis perpessus 
est. Neque enim post secundum incendium a Ito- 
manis illaaum, divinum Salvatoris adventum, qui 
jam contigerat, maturari rogasset. Opportune au- 
tem post priorem illam loci calamitatem rogat 
postulatque, ut Redemptor adveniat : quo accedente, 
quia gratiam ipsis prioribus annuntiatam non rece- 
perunt, extremam promeritamque vastitatem Jure 
perpessi sunt, quam ipse comminatus illis est his 
verbis ; Quoties volui congregare filios (os, quem- 
admodum gallina congregat pullos suos sub alas, ct 
noluistis ? Ecce relinquetur vobis domus vestra de- 
seria ** : quando secundum Apostolum, pervenit aa 
eos ira in finem "', 


Ἰδοῦ ἀφρίεται ὑμῖν ὁ olxoc ὑμῶν ἔρημος ' ὅτε xaX χατὰ τὸν ᾽Απόστολον, ἔφθασεν εἰς αὐτοὺο ἡ ὁργὴ 


Vens. 18. Fiat mauus tua super virum dextera 
να, el super filium hominis, quem confirmasti tibi. 
ΕΙ non discedemus a te, vivificabis nos. Unam praz- 
dictorum omnium curationem docet Spiritus san- 
ctus, nempe Christi Del ad homines adventum. 
Quamobrem post prophetiam de vinez vastitate, 
et de futuro ejus incendio, his supplicat ut redem- 


θόντος αὐτῷ ἐμπρησμοῦ ἱχετεύει τὰ προχείµενα εἰς D ptorem exspectare liceat, virum dextere Dei, et 


(lium hominis a Deo confirmatum. Πίο porro erat 
dilectus Dei : quem se nosse, ac ut adveniat in voto 
habere legentibus tradit; ut qui hzc prius edocti 
sunt, hac notitia et (ide in illum instructi, malo- 
rum remedium ab eo se consceuturos sperent. 
Quare ex persona eorum qui medela opus habent 
ait : Fiat manus (ua super virum dextera iue, el 
super filium hominis, quem confirmasti tibi. Et non. 
discedemus a te. llzec porro verbi sententia est : Ve) 





947 EUSEBII CAÉSARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 913 
gentes blasphemetur, ac si nón valeat nos liberare : A plot τὰ ὅμοια τοῖς προλεχθεῖσιν ὑπομεμενήχασιν" ot 


Et propitius, inquit, esto. peccatis nostris propter 
nomen iuum. Superius quidem dicebatur : Ne me- 
mineris iniquitatum. nostrarum antiquarum : sed 
iliic quidem, iniquitatum, dicitur. Iniquitates sane 
olim admiseramus antequam divinis legibus obse- 
quereiur ; qua merito antiqus dicuntur. Nam ante 
Dei cognitionem scelera nostra iniquitates antiqua 
erant; nunc vero cum hac precamur non iniquita- 
tuin ulterius, sed peccatorum nobis conscii sumus; 
at iis quoque propitius esto rogamus, propler πο” 
men iuum quod invocatum est super nos, Biqui- 
dem nomini consulens tuo quo nos exornamur, 
propitius esto peccatis nostris : ne forte nobis sub- 
jugatis, inimiei blasphema dicta in nomen tuum 


xa εὐχαίρως χρῆσαιντο ταῖς προχειµέναις φωναῖς, ἓν 
αἷς διδασχόµεθα λέγειν Ἔγεκεν τῆς δόξης τοῦ 
ὀνόματός σου, Κύριε, ῥῦσαι ἡμᾶς. Κἂν γαρἡμεῖς μη 
ἄξιοι μεν βοηθείας, ἀλλὰ τό γε ὄνομα τῆς σῆς δόδης 
μὴ βλασφημείσθω παρὰ τοῖς ἔθνεσιν, ὣς μὴ ἰσχῦσαν 
ἡμᾶς ῥύσασθαι ' Καὶ .λάσθητι, δὲ φησι, ταῖς ἆμαρ- 
τίαις ἡμῶν ἔνεκεν τοῦ ὀνόματός σου. ᾿Ἀνωτέρω 
μὲν οὖν ἑλέγετο' Mi) μνησθῆς ἡμῶν ἀνομιῶν ἁρ- 
χαίων * ἀλλ' ἐχεῖ μὲν ἀνομιῶν ' ἀνομίαι δὲ σαν πά.- 
λαι ἡμῖν πεπραγµέναι «gb τῆς τοῦ θείου νόµου ὑτε- 
αχοῆς, αἴτινες εἰχότως ἀρχαῖαι εἴρηντα:. Πρὺς yàg 
τῆς τοῦ Θεοῦ γνώσεως τὰ πλημμελούμενα ἡμῖν &vo- 
μήματα 4» ἀρχαῖα νῦν δὲ, ὅτε τὰ τῆς εὐχῆς ἀνα- 
πέµποµεν, οὐχέτι μὲν ἀνομίας, ἁμαρτίας δὲ ἑαυτοῖς 


proferant dicentes : — Vens. 10. Ubi est Deus ου- D guvolbagev* ἀλλὰ xol ταύτας ἱλασθῆναι ἀξιοῦμεν 


rum ? At illud, ubi, dicere nunquam permittantur ; 
sed tu Servator noster conspicuus effectus, ulciscere 
sanguinem servorum tuorum, qui effusus est. Ad 
bzc in precibus tempore persecutionis dicenda in- 
stituimur, hostiarum et holocaustorum loco san. 
guinem sanctorum martyrum proponentes, ac hu- 


jusmodi supplicationes emittentes. Hzc quoque 
ante nos qui in Judaico populo similia sunt per- 
pessi, memorato tempore dicere edocebantur : quo 
et apud illos generosi martyres commonstrati sunt, 
Uorum meminit Machabeorum scriptura **; in 
lisque erat Eleazarus vir illustris, etate provectus, 
qui generosam mortem pro pietate erga Deum vite 


pretulit. Sed etiam quzdam mirabilis septem filio- C 


rum mater, certamine martyrii omni laude supe- 
rior perfuncta est; filii quoque illius septem va- 
rias pugnas subeuntes, faustam perseverantize vir- 
tutem exhibuere **. Alii quoque plurimi sancti viri 
fuere, quorum mortem et sanguinis effusionem in ora- 
tione sermo commemorat his verbis : Et innotescat 
in nationibus coram oculis nostris ultio sanguinis ser- 
vorum (uorum, qui effusus est. Alii quidem sanguinem 
suum quasi libamina pro tota gente tradidere; alii 
vero non similia passi, alio modo pro pietate cer- 
tamen inierunt carceribus mancipati, et vinculis 


constricti. Quorum item gemitus et dolores labo— 
resque opportune in oratione commemorat dicens : 


διὰ τὸ ἐπικεχλημένον ἡμῖν σὺν ὄνομα. Τοῦ yàp aau- 
τοῦ φειδόµενος ὀνόματος τοῦ κοσμοῦντος ἡμᾶς, ἱλά- 
σθητι ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν, µήποτε, λαθόντες ἡμᾶς 
ὑποχειρίους οἱ ἐχθροὶ, βλασφηµήσωσι τὸ σὺν ὄνομα 
λέγχοντες: Ποῦ ἐστι ὁ θεὸς αὐτῶν; ᾽Αλλὰ γὰρ 
τοῦτο μὲν, ποῦ, εἰπεῖν αὐτοῖς μὴ συγχωρηθείη' ἐμ- 
φανὴς δὲ γενόμενος σὺ αὐτὸς ὁ Σωτὴρ ἡμῶν τὴν ἐκ- 
δίχησιν ποίησαι τοῦ αἵματης τῶν δούλων σου τοῦ ἐχ- 
κεχυµένου. Ταῦτα λέγειν ἐν εὐχαῖς παιδευόµεθα κατὰ 
τοὺς τῶν διωγμῶν χαιροὺς, ἀντὶ θυσίας xal όλοχαυ-- 
τωµάτων τὰ αἵματα τῶν ἁγίων μαρτύρων προδαλ- 
λόμενοι, xai τοιαύτας ἀναπέμποντες ἱκετηρίας. 
Ταῦτα δὲ xa mpb ἡμῶν οἱ ἐν τῷ Ἰουδαίων ἔθνει τὰ 
ὅμοια πεπονθότες κατὰ τὸν δηλωθέντα χαιρὸν λέγειν 
ἐδιδάσχοντο. χαθ᾽ ὃν παρ αὐτοῖς Υενναῖοι µάρτυρες 
ἀπεδείχθησαν. "Qv µέμνηται d Υραφὴ τῶν καλουµέ- 
νῶν Μακκαθαίων ἓν ol; ἣν Ἐλεάζαρός τις, ἔπιφα- 
νὴς ἀνὴρ, προδεθηκὼς μὲν τὴν ἡλιχίαν, τὸ δὲ μετ 
εὐχλείας θάνατον τῆς ζωῆς αὐτῆς προτιµήσας ὑπὲρ 
τῆς εἰς τὸν Θεὸν εὐσεθείας. ᾽Αλλὰ καὶ µήτηρ ἑπτὰ 
παίδων θανµασία τις καὶ ὑπὲρ πάντα λόγον ἑναθλή- 
qaa τῷ μαρτυρίῳ * παϊδὲς τε ταύτης ἑπτὰ διαφόροις 
ὑποστάντες ἅθλοις, ἑξαίσιον ἀρετὴν χαρτερίας ἓν- 
εδείξαντο. "Αλλοι τε παρὰ τούτοις πλεῖστοι ὅσιοι, ὧν 
τῆς τελευτῆς καὶ τῶν αἱμάτων τῆς ἐχχύσεως διὰ τῆς 
εὐχῆς μνημονεύων ὁ λόγος φησί: Καὶ γγωσθήτω ἐν 
τοῖς ἔθγεσυ' ἐνώπιον τῶν ὀφρθα.μῶν ἡμῶν ἡ ἑκ- 
δίχησις τοῦ αἵματος τῶν δούλων σου τοῦ éxxe- 


— Vkns. 11. Introeat in conspectu tuo gemitus com- D yupérov. Οἱ μὲν τὰ αἵματα ἑαυτῶν ὥσπερ απονδὰ» 


peditorum. Compeditos vero, non labere si dicas eos 
esse qui jn mortalibus corporibus toto vitae suae 
tempore macerati sunt. Qualis erat Paulus dicens : 
Nos autem viventes in. tabernaculo, ingemiscimus 
g7asati '* ; et rursum ; Infelix ego homo, quis me li- 
berabit de corpore mortis hujus *' ? Tales erant Dei 
propheta, omnesque qui in corporibus suis nec 
deliciis nec voluptatibus dediti fuerunt. sed contra 
vitam suam afllixere jejuniis, laboribus, aliisque 
asceticis macerationibus; qui non pro se tantum, 
sed etiam pro toto populo imo pectore ad Deum in- 
3euiscebant. Quare dicitur : Introeat in conspectu 


ὡπὰρ τοῦ παντὸς ἔθνους ἐχδεδώχασιν οἱ δὲ, μὴ τὰ 
ἔμοια τούτοις πεπονθότες, ἄλλῳ τρόπῳ τὸν ὑπὲρ εὖσε- 
δείας ὑπέμειναν ἁγῶνα, ἔργοις (1) καὶ δεσμοῖς πεδού- 
pvo, "v xat αὐτῶν τοὺς στεναγμοὺς xai τὰς ὁδύ- 
vag καὶ τοὺς πόνους εὐχαίρως διὰ τῆς εὐχῆς ἀναμι- 
pvioxet λέγων» Εἰσεθέτω ἐγώπιόν σον ὁ στα- 
ναγμὸς τῶν πεπεδηµέγων. Πεπεδημένους δὲ οὐχ 
ἂν ἁμάρτοις εἰπὼν xal τοὺς &v τοῖς θνητοῖς σώμασι 
πάντα τὺν τῆς ζωῆς αὐτῶν βίον χατατρυχοµένους, 
'Qxoio; ἦν Παῦλος λέγων, 'Ημεῖς οἱ ζώντες ἐν τῷ 
σχήνει ctevdtojev βαρούμενοι xaX πάλιν Τα- 
αίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος, τς µε ῥύσεται ἐν t2u 


5 HE Mach. vi, 18 15 HE Mach. να. 56 IL Cor. v, 4... Rom. vir. 25. 


1) Γρ. εἰργμ.ς. 


931 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 952 
oreliendat eos. Fiat habitatio eorum deserta, et in A καὶ τὸν νῶτον αὐτὸν διαπαντὸς σύγκαμεψον- 


tabernaculis eorum non sit qui inhabitet. Quoniam 
quem tu percussisti persecuti sunt, et super dolorem 
vulnerum. meorum. addiderunt. Hi quidem Davidis 
sunt. Filiorum vero Core xri, cui titulus, Pro iis 
qui cominutabuntur , canticum pro Dilecto emi- 
sil, cujus adventum vatieinans, vocationem Ec- 
clesi& ex gentibus addidit, hoc eam modo subindi- 
cans : Audi, filia, et vide, et inclina. aurem tuam, 
et obliviscere populum tuum et domum patris tui. Et 
concupiscet rex decorem tuum, quoniam ipse est Do- 
minus tuus, et adorabunt eum, filia Tyri in muneri- 
bus. Eodem itaque modo hic quem tractamus, Pro 
iis qui commutabuntur inscriptus, ac in finem re- 
mittens, Ghristi adventum, Judaici populi captivi- 
tatem et Hierosolymorum incendium quud a Baby- 
lonlis factum est prenuntiat. Primo quidem ordi- 
tur ab exitu Judzorum ex /Egypto, et habitatione 
eorum jn Palzstina : deinde adjicit obsidionem 
post hec ab Assyriis et Babyloniis factam : ad 
hec autem supplicationem effundit pro Christi 
adventu : qux singulatim in hujus prophetiz 
interpretatione explicabuntur. Initio autem eum 
qui pascit Israel psalmus evocat : hic porro erat 
Dei Verbum, uti plerumque comprobavimus, de- 
elarantes non Deum qui super omnia est, sub 
bominis figura visum Abrabamo fuisse; neque 
Moysi oracula fudisse, nec in deserto przcessisse 
populum ; sed hunc non alium esse, quam eum qui 


"Exxsov ἐπ᾽ αὐτοὺς τὴν ὁὀργή» cov, καὶ ὁ θυμὸς 
τῆς ὀργῆς σου xaraAd6o. αὐτούς. Γεγηθήτω s» 
ἔπαυις αὐτῶν ἠρημωμένη, καὶ ἐν τοῖς σχτηνώ-: 
µασιν αὐτῶν μὴ Ecco ὁ κατοικῶν : ὅτι ὃν σὺ ἑπά- 
ταξας κατεδίωξαν, καὶ ἐπὶ τὸ ἄ.Ίγος τῶν tpav- 
µάτων µου «προσέθηκαν. Οὗτοι μὲν οὖν οἳ τοῦ 
Δαυϊδ. Tuy δὲ υἱῶν Κορὲ ὁ ub, Ὑπὲρ τῶν ἆ 14οιωθη- 
σοµένων τὴν ἐπιγραφὴν ἔχων, ᾠδὴν ἀνέπεμπε ὑπὲρ 
τοῦ ᾽Αγαπητοῦ, οὗ τὴν παρουσίαν θεσπίσας ἔπισυν- 
Ὥπτε τὴν χλῆσιν τῆς ἐξ ἐθνῶν Ἐχχλησίας τοῦτον 
αἰνιττόμενος τὸν τρόπον’ "Axovgov, θύγατερ, xal 
xJAivorv τὸ οὓς σου, καὶ ἐπι.]άθου τοῦ «αοῦ σου 
xal τοῦ olxov τοῦ πατρός σου. Kal ἐπιθυμήσει ὁ 
βασιλεὺς τοῦ xdAAove σου, ὅτι αὐτός ἐστι Κύ- 
pióc σου, καὶ zpooxvrücovow αὐτῷ, θυγάτηρ 
Τύρου ἐν' δώροις. Κατὰ τὸν αὐτὸν οὖν τρόπον xal 
ὁ μετὰ χεῖρας 'Υπὲρ τῶν ἁ.λΛοιωθησοµένων ἔπεγε- 
γραμμένος, xal εἰς τὸ τέλος ἀναπέμπων, Χριστου 
παρουσίαν, τοῦ τε Ιουδαίων ἔθνους τὴν αἰχμαλωσίαν 
καὶ τὸν ἐμπρησμὸν τῆς Ἱερουσαλὴμ ὃν πέπονθεν ὑπὸ 
Βαθυλωνίων προαναφωνεῖ. Πρῶτον μὲν οὖν διεξέρ- 
χεται τὴν ἀπ Αἰγύπτου τῶν Ἰουδαίων ἔξοδον, καὶ 
τὴν χατοίχησιν αὐτῶν τὴν ἐπὶ τῆς τῶν Παλαιστίνων 
γῆς  ἔπειτα συνάπτει τὴν μετὰ ταῦτα εἰσελθοῦσαν 
αὐτοῖς πολιορχίαν ὑπὸ ᾿Ασσυρίων xaX Βαύνλωγνίων xat 
πρὸς τούτοις ἱχετηρίαν ἐχτίθεται ὑπὲρ τῆς τοῦ Xpc- 
στοῦ ἐπιφανείας' ταῦτα δὲ χατὰ µέρος δειχθήσεται Ev 
τῇ τῶν προφητενοµένων ἑρμηνείᾳ ' χατὰ δὲ τὴν ἀρχὴν 


in Evangelio dicit : Antequam Abraham fieret, ego (, ἀνακαλεῖται ὁ ψαλμὸς τὸν ποιµαίνουτα τὸν Ἰσραήλ” 


sum** ; et, Abraham pater. vester exsultavit ut vide- 
rel diem meum, et vidit, et gavisus est 55’. Ipsum ergo 
jam evocat dicens : Qui pascis Israel, intende, etc., 
rogatque ut. ostendat faciem suam pro cominuni 
omnium $alute, adventumque ejus quamprimum 
contingere supplicat his verbis : Excita potentiam 
itam, εί veni ut. salvos. facias nos ; ac terlio cum 
dicit, Ostende faciem tuam , et salvi erimus. Deinde 
vero adventus modum declarat dicens : Fiat manus 
(ua super virum dextere tuc, et super filium hgmi- 
nis, quem confirmasti tibi, Incorporeum namque Dei 
Verbum rogat, ut per virum dextera» sus, οἱ per 
Filium hominis beneficam virtutem suam omnihus 
largiatur. Divini itaque et salutaris adventus hac 
ratione mentionem fecit; Israelis vero ruinam ita 
vaticinatur : Utquid destruxisti maceriam ejus ? sci- 
licet vinez, quam ex Egypto transtulit, et. vinde- 
miant eam omnes qui pretergrediuntur viam. Exter- 
minavit eam aper de silva , et singularis ferus depa- 
stus est eam. Incensa igni et suffossa. Hzc de vinea 
percurrens, Judaiog gentis vastationem prznuntia- 
bat. Jure itaque in titulo hzc dicta testimonium 
vocantur : nam testimonium hzc futura esse dixit. 
Unde apud Symmachum et Aquilam, testificutio 
dicitur. Illius autem loco, pro. iis qui commutabun- 
νε, Symmachus, pro floribus ; Aquila vero, pro li- 
iis; interpretati sunt. Prosperitatem siquidem Ju- 


" Joan, vin, 58. *** ibid, 56, 


οὗτος δὲ ἦν ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος, ὡς πολλάχις ἀπεδείξα- 
μεν παριστῶντες, μὴ τὸν ἁπέχεινα τὸν ὅλων θεὺὸν εἶναε 
τὸν ὤφθαι τῷ ᾽Αδραὰμ ἐν ἀνδρὸς σχήµατι ἄναγεγραμ- 
pévov, χαὶ τῷ Μωῦσεῖ χεχρηµατικέναι, χαὶ ἐν τῇ ἐρί- 
pap προωδευχέναι τοῦ λαοῦ' εἶναι δὲ τοῦτον οὐδέτερον 
τοῦ iy Εὐαγγελίοις εἰριχότος: Πρὶν' ᾽Αόραὰμ ε- 
νέσθαι ἑγώ εἰμι * χαὶ, ᾿Αδραὰμ ὁ πατᾗρ ὑμῶν ἡγα- 
JAudcaco ἵνα ἴδῃ τὴν ἡμέραν τὴν ἐμὴν, xal 168 καὶ 
ἑχάρη. Αὐτὸν δὴ οὖν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀναχαλεῖται 
φάσχων ' Ὁ ποιµαίγων τὸν "IopanA, πρόσχες, χαὶ τὰ 
ἑξῆς, ἐπιφάναι τε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὑπὲρ τῆς κοινῆς 
ἁπάντων σωτηρίας ἀντιθολεῖ, τήν τε παρουσίαν αὐτοῦ ᾗ 
τάχος γενέσθαι. ἀξιοῖ λένων * Ἐξέγειρον τὴν δυνα- 
στείαν σου, xal à4A08 , εἰς τὸ σῶσαι ἡμᾶς. Τρίτον 6b 
D εἰπὼν, Επίφανον τὸ πρόσωπόν σου, xal σωθησό- 
µεθα, τὸν τρόπον τῆς ἐπιφανείας παρίστησιν ἑξῆς ἔπι- 
λέγων * Γενηθήτω ἡ χείρσου éx' ἄνδρα δεξιᾶς σου, 
xal ἐπὶ viór ἀνθρώπου, ὃν ἑκραταίωσας σεαυτφ. 
Τὸν γὰρ ἀσώματον τοῦ Θεοῦ Λόγον ἀξιοῖ δι’ ἀνδρὸς 
δεξιᾶς αὐτοῦ xaX διὰ Y'lou ἀνθρώπου τὴν εὐεργετιχὴν 
αὑτοῦ δύναμιν δωρῄσασθαι τοῖς πᾶσι. Της μὲν οὖν 
σωτηρίου θεοφανείας τὴν μνήμην τοῦτον ἑποιῆσατο 
τὸν τρόπον, τὴν δὲ τοῦ Ἱσραὴλ ἁπόπτωσιν ὡδέπη θε- 
σπίζει λέγων’ Ἱνατί καθεῖλες τὸν φραγμὸν αὐτῆς; 
δηλονότι τῆς ἀμπέλου, fjv ἐξ Αἰγύπτου µετήγαγε, καὶ 
τρυγῶσι αὐτὴν πάντες οἱ παραπορευόµενοι τὴν 
ἐδόγ. Ε.ἰυμήγατο αὐτὴν Dc ἐκ δρυμοῦ, xal µο- 


955 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS Π. — EXEGETICA. 


956 


et assumpserunt cherubim alas suas, εἰ elevata sunt α Α τῶν ἀσεδῶν μνημονεύειν: ἑνὸς δὲ xal δευτέρου τῶν 


lerra in conspectu. meo dum exirent: οἱ rote hare- 
bant ipsis. Et steterunt ad preliminaria porte domus 
e regione posite, ei gloria Dei lsrael erat supra 
eos **, Viden' quo pacto hic currus Dei describatur 
de quo alibi dicitur, Currus Dei decem millibus 
multiplez millia letantium ? Cherubim vero currus 
erant , ita ut supra caput ipsorum throni similitudo 
esset, et supra thronum gloria Domini. Quzenam 
esset gloria Domini initio libri declaratur, ubi di- 
citur : Super cherubim quasi species erat lapidis sap- 
phiri, similitudo throni super ipsum : et super εἰπιί- 
litudinem throni similitudo quasi species hominis de- 
super. Et vidi quasi formam electri a. specie (umbo- 
rum et desuper ; et a specie lumborum usquetdeor- 


πάλαι θεοφιλῶν ἀνδρῶν μνήμην ποιεῖται, διὰ τῆς τῶν 
προπατόρων ἀρετῆς χαὶ θεοσεθείας τοὺς ἐξ αὐτῶν Τε- 
νοµένους ἕλέου τυχεῖν ποτνιώµενος. Ὁ δὲ αὐτὸς οὗτος 
ὁ τῶν ἁγίων ἀνδρῶν ποτε γενόμενος ποιμὴν, xal τοῖς 
χερουθὶµι ἐποχούμενος fiv. Ποίοις δὲ χερουδὶµ. ἡ coz; 
παρὰ τῷ Ἐξεχιὴλ τεθεωρηµένοις, ὧν εἰχόνας καὶ σύμ- 
6ολα Μωῦσῆς διὰ χρνυσοῦ ὑπεράνω τῆς χιθωτοῦ χελευ- 
σθεὶς ἐποίει; Μέμνηται δὲ τῶν χερουδιμὁ Ἐδεκ»ξλ, 
τοῦτον λέγων τὸν τρόπον’ Kal εἶδον, καὶ ἰδοὺ éxdre 
τοῦ στερεώµατος τοῦ ὑπὲρ κεφα.Ἵῆς τοῦ yegpovelg 
ὡς «ίθος σαπφείρου ὁμοίωμα θρόνου ἐπ αὐτφῳ. Καὶ 

μεθ) ἕτερά φησι’ Καὶ ἐξῆ-ῖθε δόξα Κυρίου ἆ τὸ cov 

αἱθρίου τοῦ olxov, καὶ ἐπέδη ἐπὶ τὰ yspov6lgs- 

καὶ ἀνέλαδε τὰ xspov6lp τὸς ατέρυγας αὐτῶν, xal 


sum, quasi species ignis, el lux ejus in circuitu; ad- p ἐμετεωρίσθησαν ἀπὸ τῆς γῆς ἐνώπιον ἐμοῦ ev τῷ 
jicitque : Hec visio similitudinis glorie Domini**. — &Ee.A0siv αὐτὰ, xal ol τροχοὶ ἐχόμενοι αὐτῶν. Kal 
ἔστησαν ἐπὶ τὰ πρόθυρα τῆς zóAnc τοῦ οἴκου τῆς ἀπέναντι, xal δόξα Θεοῦ Ἱσραὴ.ὶ ἦν ἐπ apro 
ὑπεράνω. “Ορᾷς ὅπως ἓν τούτοις τὸ ἅρμα τοῦ θεοῦ διαγράφεται, περὶ οὗ λέλεχται ky ἑτέρῳ, TÓ ἅρμα τοῦ 
θεοῦ μυριοπ.άσιον χιλιάδες εὐθηνούντων; Χερουδὶμ δὲ ἣν τὸ ἅρμα, ὡς ὑπὲρ χεφαλῆς θρόνου ὁμοίω- 
μα, xai ἐπὶ τούτῳ δόξα Kuplou. Τίς δὲ ἡ δόξα Κυρίου ἣν κατ ἀρχὰς τῆς βίθλου δηλοῦται , ἔνθα εἴρηται - 
Ὑπεράνω τῶν χερουδὶμ ὡς ὅρασις ἦν A0ov cazgslpov , ὁμοίωμα θρόνου ἐπ αὑτοῦ' καὶ ἐπὶ τοῦ 
ὁμοιώματος τοῦ θρόνου ὁμοίωμα ὡς εἶδος ἀνθρώπου ἄνγωθεν. Καὶ εἶδον ὡς ὄψι ἠ.Ίέχτρου àxó ὁρᾶ. 
σεως ὀσφύος ἕως ἄνω" καὶ ἀπὸ ὁράσεως ὀσφύος ἕως κάτω, ὡς ὅρασις πυρὸς, xal géryoc avtov 


χὐχλῳ' xat inve v Αὔὕτη ἡ ὅρασις ὁμοιώματος δόξης Κνρίου. 


Vides quomodo gloriam Dei in throno seden- 
tem explicans, formam hominis descripserit ? Quae- 
nam alia fuerit illa hominis forma, que non 
ipse Deus, sed gloria Dei dicta est, quam uni- 
genitum Dei Verbum , quod aliquando gloriam Dei 
Patris, aliquando speciem hominis propter homi- 


'Opds ὅπως ὁ λόγος τὴν ἐπὶ τοῦ θρόνου ὀχουμένην 
δόξαν Θεοῦ διερμηνεύων εἶδος ἀνθρώπου διέγραφε; 
TJ &' ἂν γένοιτο τοῦτο τὸ εἶδος τοῦ ἀνθρώπον, ὅπερ 
οὐχ αὐτὸς ὁ θεὺς, ἀλλὰ δόξα τοῦ θεοῦ εἴρηται, Ἡ ὁ 
μονογενὴς τοῦ Θεοῦ Λόγος ὃν ποτὲ μὲν δόξαν Θεοῦ 
τοῦ Πατρὸς ὀνομάσει, ποτὸ δὲ εἶδος ἀνθρώπον δι ὃν 


nem quem assumpsit, nuncupat ? cujus quz ad dei- C ἀνείληφεν ἄνθρωπον ; οὗ τὰ μὲν τῆς θεολογίας ἠλέχτρῳ 


tatem spectabant electro, omnis materie pretiosis- 
simo, simile dicebatur; quee vero a lumbis usque 
deorsum erant, modo speciei ignis, modo lucis 
splendori ; quia qux in nature consortium veniunt, 
homines scilicet in terra constituti, vario modo 
ejus virtutibus opus habent : nam ii qui luce digna 
faciunt, illuminante vi indigent; qui vero igne digna 
perpetrant, comburente et ultrice virtute. Cole- 
stium porro imagines et symbola adornare jussus 
Moyses, eherubim ex auro confecit : hzc vero arce 
insidebant, in quorum medio propitiatorium ex 
auro factum consistebat : eratque propitiatorium 
in medio cherubim aurige instar ipsia impositum ; 
ita ut propitiatorium illud ex auro factum, imago 
et exemplar esset ejus qui super cherubim in Eze- 
chiele propheta visus est; quem Verbum esse Dei 
commonsiravimus. Quare divinus Apostolus ipsum 
Verbum propitiatorium vocat, dicens : Quem pro- 
posuit Deua propitiatorium per fidem in sanguine 
ejus **. Hac autem a Moyse ex auro figurate con- 
fecta, cherubim dico el propitiatorium , populo 
preibant iu solitudine, coram Ephraim, Benjamin 
et Manasse. Nam in exitu duodecim tribuum, ante 
arcam tres tribus castrametabantur , nempe Juda, 
Isaachar et Zabulon ; arcam item tres tribus seque- 
bantur, nempe Ephraim, Denjamin et Manasse, a 


9 Ezech. x, 18 ** Ezech. 1, 26. 


τῷ πάσης ὕλης τιμαλφεστέρῳ παρεικάζετο, τὰ δὲ ἀπὸ 
ὀσφύος xal χάτω, πὴ μὲν ὁράσει πυρὺς, πὴ δὲ φωτὸς 
φέγγει ' ἐπειδὴ τὰ Ex γενέσεως µέτοχα, χαὶ οἱ Ext vr 
ἄνθρωποι διαφόρων αὑτοῦ δυνάµεως ἐπιδέονται ' οἱ 
μὲν φωτὸς ἄξια πράξαντες τῆς φωτιστικῆς ἑνεργείας, 
οἱ δὲ τὰ πυρὸς ἄξια τῆς χαυστικῆς xat τιμωροῦ δυνά- 
µεως. Τῶν δ) οὑρανίων εἰχόνας καὶ σύμθολα χατα- 
σχευάσαι Μωῦσῆς χελευσθεὶς, τὰ χερουθὶµ ἀπὸ χρυσοῦ 
χατεσχεύασεν * ἐπέχειτό τε ταῦτα τῇ χιδωτῷ, µέσον 
ἔχοντα τὸ ἱλαστήριον Ex χρυσοῦ πεποιημένον * xal ἦν 
τὸ ἱλαστήριον μέσον τῶν χερουθὶµ, ἡνιόχου δίχην ἐπι- 
χείµενον αὐτοῖς * ὥστ' εἶναι εἰχόνα xal τύπον τὸ ἀπὸ 
χρυσοῦ πεποιηµένον ἱλαατήριον τοῦ iv τῷ προφήτῃ 
Ἐζεχι]λ ὑπὲρ τὰ χερουθὶµ, ὀφθέντος ' ὃν ἁποδείχνυ- 
μεν εἶναι τὸν Λόγον τοῦ Θεοῦ. Ὄθεν ὁ θεῖος ᾽Απόστο- 
λος ἱλαστήριον αὐτὸν χαλεῖ λέγων "Or. προέθετο ὁ 
θεὸς ἑλαστήριον διὰ πίστεως ἐν τῷ αὐτοῦ αἵματι. 
Ἰαῦτσ δὲ τυπιχῶς παρὰ Μωῦσεϊ διὰ χρυσοῦ πεποιη- 
μένα, λέγω δὲ τὰ χερουδὶµ χαὶ τὸ ἱλαστήριον, προη- 
τεῖτο τοῦ ἓν τῇ ἑρήμῳ λαοῦ κατὰ πρόσωπον Ἐφραϊμ 
xai Βενιαμὶν xal Μανασση. Ἑν γὰρ τῇ πορείᾳ τῶν 
t6' φυλῶν ἔμπροσθεν μὲν τῆς χιδωτοῦ παρενέδαλον 
φυλαὶ τρεῖς, Ἰούδα, xai Ἰσάχαρ, xai Ζαθουλών ' cl- 
ποντο δὲ τῇ χιδωτῷ ὁμοίως φυλαὶ τρεῖς, Ἐφραϊμ, xal 
Βενιαμὶν, xal Μανασση, χατὰ νώτου ἀχολουθοῦσαι 
τοῖς χερονθδἰμ. Διὸ λέλεχται ἐνταῦθα. Ἐμιφάγηθι καθ- 


*! Rom. 1, 95. 








Wa ww Lid 


-— — - -.--- -- -— ^ ο - -^ 





951 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 058 


vMssroc ἐπὶ τῶν χερουδὶμ evarcior "Egpaty, καὶ A tergo cherubim sequentes, Quamobrem hic dieitur : 


Βανιαμὶ», xal Μωνασση. Διὸ χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν εἷ- 
pne Καθήµενα τοῖς χερουδὶμ, ἐπιράνηθι εἰς 
πΦρόσωπον 'Egpatu, καὶ Βενιαμὶν, καὶ Μανασση. 
Σὺ γὰρ, φησὶν, ὁ εἰς πρόσωπον xai ἐνώπιον Ἑφραϊμ, 
xai Βενιαμὶν, καὶ Μανασσῆ προπορευόµενος ἐμφάνη- 
Ot. ᾿Αναχαλεῖται δὲ ἓν τούτοις τὸν τοῦ Θεοῦ Λόγον ὁ 
Προφήτης ἀπὸ τῶν γνωριξοµένων τῷ λαῷ τὴν ἐπίχλη- 
σιν ποιούµενος' ἀλλ᾽ οὐκ ἀπὸ τῆς θεοπτίας, τῆς τῷ 
Προφήτῃ Ἐζεχιὴλ τεθεαµένης. Δυσωπεῖ δὲ τὸν παρα- 
χαλούμενον διὰ τῆς εὐχῆς' Εἰ γὰρ ὑπέμεινας, φησὶ, 
καιρῷ τινι προοδεῦσαι ἀνθρώπων, xai τῶν προλεχθει: 
σῶν ἠγήσασθαι φυλῶν , χαὶ νῦν τοῖς αὐτοῖς χειµαζο- 
pvo, xaX ἀπολλυμένοις ἐμφάνηθι ' xal σύ γε αὐτὸς, 
ὁ xai τότε ποιµάνας xal προηγησάµενος τοῦ λαοῦ, 
ἐξόγειρον τὴν δυναστείαν σου, xal 8408 «εἰς τὸ 
cca ἡμᾶς. Ἱκετεύει τε kv τούτοις τὴν εἰς ἀνθρώ- 
πους αὐτοῦ ἄφιξιν ποιῄσασθαι xal τοὺς ἀποστραφέν- 
τας χαὶ àv ἁποπτώσει γενοµένους πάλιν ἀναλαθεῖν, 
πάλιν καὶ εἰς αὐτὸν ἐπιστρέψαι ποιῆσαι. Διὸ λέχει ’ 
Ὁ θεὸς, ἐπίστρεγον ἡμᾶς xal ἐπίφανον τὸ πρό- 
σωπόν σου, καὶ σωθησόµεθα. Κύριε ὁ θεὸς τῶν 
δυνάμεων, ἕως πότε ὁργίῇι ἐπὶ τὴν προσευχὴν 
τῶν δού.Ίων cov; Ὁ λεγόμενος ἀπὶ τοῦ παρόντος 
Κύριος καὶ θεὸς τῶν δυνάµεων, αὑτὸς ἣν ἐχεῖνος ὁ 
ποιµαίνων τὸν ἀληθινὸν Ἰαραὴλ, καὶ ὁδηγήσας ὡσεὶ 
πρόδατον τὸν Ἰωσὴφ, xat ὁ χαθήµενος ἐπὶ τῶν χερου- 
6l * προοδεύων τε ἑναντίον Ἐφραῖμ καὶ Βενιαμὶν xal 
Μανασση. Κύριος δὲ χαὶ θεὸς τῶν δυνάμεων εἴρηται, 


Manifestare , qui sedes super cherubim , coram 
Ephraim, Benjamin et Manasse. ldeo secundum. 
Aquilam dicitur : Jnsidens super cherubim, mani- 
festare in facie Ephraim, Benjamin et Manasse. Tu 
enim, inquit, qui in facie Ephraim, Benjamin et 
Manasse procedis, manifestare. In his autem Pro- 
pheta Dei Verbum evocat; ab iis quz& populo nota 
erant nomen ejus mutuans, sed non a divina Eze- 
chielis visione. Ipsum autem his verbis supplicando 
compellat : Si quodam tempore, inquit, hominibus 
anteire dignatus es, memoratasque tribus ducere, 
nunc ipsis fluctuantibus et pereuntibus appare; tu, 
inquam, ipse qui olim populum pascebas ipsique 
anteibas, excita potentiam tuam εί veni, ut salvos — 
[acias nos. His vero supplicat ut ad homines acce- 
dat, et eos qui aversi et lapsi erant, iterum resu- 
mat, iterum ad se convertat. Quapropter dicit : 
Deus, converte nos, et. ostende faciem tuam, et salvi 
erimus.— Vgns. 5. Domine Deus virtutum, quousque 
irasceris super orationem sercorum tuorum ? Qui in 
presenti dicitur Dominus et Deus virtatum, is ipse 
erat qui pascebat verum lsraelem, et deduceba 
sicut ovem Joseph, et qui sedebat super cherubim, 
et qui incedebat coram Ephraim, Benjamin et Ma- 
nasse. Dominus autem et Deus virtutum dicitur, 
ut alibi dux exercitus et virtutis Domini, ac magni 
censilii Angelus. Jesu itaque Moysis successori, in 
forma hominis apparens quis ipse esset conflteba- 


ὡς ἐν ἑτέροις ἀρχιστράτηγος δυνάµεως Κυρίου xal (, tur, dicens : Ego sum dux exercituum οἱ virtutis 


Μεγάλης βουλῆς΄ Αγγελος. Τῷ μὲν οὖν διαδόχῳΜωῦσέως 
Ἰησοῦ, tv σχήµατι ἀνδρὸς φανεὶς, ἑαυτὸν ὡὠμολόγει 
ὅστις ἣν λέγων ΄ ᾿Εγώ εἰμι ἀρχιστράτηγος δυνάμεως 
Κυρίου. Ἐν δὲ τῷ 'Haata λέλεχται, ὅτι Παιδίον ἐγδ- 
γήθη ἡμῖν , υἱὸς καὶ ἐδόθη ἡμῖν. 06 ἡ ἀρχὴ ἐπὶ 
τοῦ ὤμου αὐτοῦ, καὶ κα.εῖται τὸ ὄνομα αὐτοῦ µθ- 
yá-Anc βου.Σῆς Ἁγγείῖος. Κατὰ δὲ τοὺς λοιποὺς ἑρμη- 
γευτάς' θεὸς δυνατὸς, ἐξουσιαστὴς, ἄρχων εἰρή- 
γης , xarhp αἰῶνος. ἸΤοῦτο τοίνυν διδάσχεται ὑπὸ 
τοῦ Πνεύματος τοῦ προφητικοῦ εὐχὴν ἀναπέμπειν ὁ 
καταλειφθεὶς ἔρημος Aabe , xal αὐτῷ λέγειν. Κύριθ 
ὁ θεὸς τῶν δυνάµεων, ἕως πότε ὀργίζῃ ἐπὶ τὴν 
προυευχὴγ τοῦ δού.Ίου cov; ἸΑνθ' οὗ οἱ λοιποὶ πάν- 
τες ἑρμηνευταὶ, τοῦ «ἰαοῦ σου, ἠρμήνευσαν. Δι- 


Domini **. 1n1saia vero dictum est : Puer natus est 
nobis, et filius datus est nobis. Cujus principatus 
super humerum ejus, et vocabitur nomen ejus magni 
consilii angelus *'. Secundum reliquos interpretes : 
Deus fortis, potens, princeps pacis, pater seculi. 
Hoc itaque docetur a Spiritu prophetico populus 
qui derelictus est, ut emittat orationem et dicat 
ipsi: Domine Deus virtutum, quousque irasceris super 
oralionem servi tui? Pro quo reliqui omnes inter- 
pretes, populi tui, interpretati sunt. Docentur porro 
panem laerymarum comedere pro ausibus suis, ut 
mala sua flentes ac. lugentes, consolationem obti- 
neant, ut in beatiludinibus dicitur : Beati qui flent, 
quoniam ridebunt. Beati qui lugent, quoniam conso- 


δάσχονται δὲ xal ἄρτον δαχρύων ἐσθίειν ἐφ᾽ οἷς τε- D labuntur **. Secundum Symmachum autem : — 


τολµήχασιν * ἵν', ἀποχλαυσάμενοι τὰ ἑαυτῶν χαχὰ 
καὶ πενθήσαντες, τύχοιεν παραχλῄσεως κατὰ τὸν φή- 
cavea μαχαρισμὀν’ Μακάριο: οἱ κ.]αίογτες, ὅτι ye- 
Ἰάσογται µακάριοι οἱ πενθοῦντες, δει zapaxJAn- 
θήσονται. Κατὰ δὲ τὸν Σύμµαχον’ Ἐγώμισας ἡμᾶς, 
φησὶν, ἄρτον δακρύων, καὶ ἐπότισας ἡμᾶς μετὰ 
δαχρύων pétpq. Εἰ γὰρ xa τὰ μάλιστα χλανθμοῦ 
καὶ δαχρύων ἄξιοι γεγόναµεν, ὥστε ἀντὶ ἄρτου «p£- 
φεσθαι χλαυθμοῖς xal στεναγμοῖς , χαὶ ποτίζεσθαι 
δάχρυσι καὶ Ὑόοις: ἀλλ αὐτὰ ταῦτα µεμετρηµένα 
ἡμῖν γινέσθω, ὥστε μὴ εἰς ἄπειρον ἡμῖν παραταθῆ- 
ναι’ ληξαι δέ ποτε, xoi μεταθδαλεῖν ἐπὶ τὸ φαιδρότε- 


* Jos. v, 14. 


** δα, ix , 6. 


* Matth. v, 5. 


Vgns. 6. Cibasti nos, inquit, pane lacrymarum, et 
potasti nos cum lacrymis mensura, Etsi namque fletu 
et lacrymis digni simus , ut loco panis, fletibus ae 
gemitibus alamur, lacrymis εἰ lamentationibus po- 
temur ; at hec ipsa mensurate nobis tradantur, ita 
ut non in infinitum procedant , sed aliquando ces- 
sent, ac in jucundiora mutentur. Tu enim (Vzns. 7) 
posuisti nos in contradictionem vicinis nostris, et 
inimici nostri subsannaverunt nos : qui non. similo 
quidpiam olim ausi contra nos sunt, eum te patro- 
num haberemus. Quamobrem (Vzns. 8) precamu:, 
et te Deum virtutum invocamus, supplicantes ui 


. eonditionem declinavit. 


s 


nos convertas. Quod sane eveniet si conspicuus 
flas et vultum tuum ostendas nobis. Nam si id con- 
cedatur, salvi erimus, ac nos quoque dicemus : 
Signatum est super nos. (umen vultus. tui, Domi- 
pne 0. 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 
Α P? Zu γὰρ ἔθου ἡμᾶς εἰς ἀντωογίαν τοῖς Υεέτο- 


σι’ ἡμῶν, xal οἱ ἐχθροὶ ἡμῶν ἐμυκτήρισαν ἡμᾶς, 
μηδὲν τούτων πάλαι καθ ἡμῶν τολμῶντες, ὅτε ax 
προστάτην εἴχομεν. Διὸ δεόµεθα, xal τὸν θεὸν τῶν ὃν 
νάµεων ἀναχαλούμεθα, ἐπιστρέφαι ἡμᾶς χαθιχετεύον- 


τες. Τοῦτο δὲ ἔσται εἰ ἐπιφανῆς Υένοιο, καὶ τὸ σαυτοῦ πρόσωπον ἐπιδείξειας ἡμῖν. Ἰούτου γὰρ γενοµένου, 
σωθησόµεθα λέξοντες ἂν xaX ἡμεῖς. Ἐσημειώθη ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, Κύρια. 


Vins. 9. Vineam de /Egypto. transtulisti : ejecisti 
gentes εί plantasti eam. Duz itineris fuisti in. con- 
spectu ejus, et plantasti radices ejus, et implevit ter: 
ram. Supplicationem ordiens Propheta, eum qui pa- 
scit Israel evocabat. Erat autem Israel a memorata 
hic vinea diversus, Nam ille quidem semper a Do- 
mino pascitur; hzc autem vinea in pejorem multo 


vrum, illum nempe olim Israelem , Deo sup- 
plicat ut posteris suis male agentibus prospiciat. 
Fxerit vero Israel, perspicax omuis anima, quz a 
hono pastore semper pascitur. Vinea autem Dei 
dicatur, quis imaginem servat ejus qui in Evange- 
lio dixit : Ego sum vitis vera '*; vinea vero ex 
Age pto translata, est anima subversionem passa : 
qualis. fuit Judaicus populus qui olim diuturno 
tempore idola in JEgypto coluit, ac cum modicos 
fructus protulisset, ut de illis testificatur Moyses in 
imagno cantico hzc scribens : Nam ez vinea Sodo- 
morum vinea eorum, et palmes eorum ex Gomorrha. 
Uva eorum uva. fellis, botrus amaritudinis eorum. 
Furor draconum vinum eorum, et furor aspidum in- 
sanabilis ** ; etiamsi hujusmodi essent, ipsis prospi- 
ciens Deus transplantavit eos, radices eorum ex 
JEgyptiaco satu evellens, in aliamque terram pin- 
guemque locum transferens, ut docet ]saias his 
verbis : Vinea facta est dilecto in cornu in loco pin- 
gui. Et sepem circumposui, et vallavi, et plantavi 
vineam Sorech. Et edificavi turrim in medio ejus, 
et prolorcular fodi in ea"*. Et sane cum in pinguio- 
rem et multo meliorem /Egypto regionem przdi- 
ctam vineam transtulisset, eam ibi plantavit. De- 
inde, utpote optimus agri-cls, post primam illam 
translationem, dux itineris fuit 1n conspectu ejus, 
fruticibus amotis, omnique aliena materia excisa, 
ut ipsi nullus obex ad fructuum emissionem ades- 
set. Pro illo autem, Duz itineris fuisti in conspectu 
ejus, Symmachus, Anmovisti in conspectu ejus, inter- 
pretatus est. Deinde subjungit, radicare fecisti ra- 
dices ejus. Cum tanta Dei Verbi cura memorata vi- 


nea dignata fuerit, jure implevit terram, ita ut ΄ 


montes quidem inumbraret, cedros vero arbustis 
suis operiret (VERs. 11), palinites extenderet usque 
Ad mare, et usque ad flumina propagines (Vkns. 12). 
Ilaec, omnia ipsi evenerunt. Et quia tot tantisque 
donata est, jure sermo precandi ritu bunc agrico- 
lam memorahs, his eum rogat et compellat : Quia 
tanta providentia et cura predictam vineam digna- 
tus es, pro humanitate et gratia tua hzc omnia in 
iMa operatus; quis non in hasitationem et dubium 


"AnzsAov ἐξ Alróztov uscnpac: ἑξέδα.1ες Σόνη, 
xal κατεφύτενσας αὐτήν». Ὡδοποίησας Épgxpoe 6er 
αὐτῆς, χαὶ κατεφύτευσας τὰς fac abcrc,xalé x15 
ῥρωσε τὴν γῆν. Αρχόμενος τῆς ἱχετηρίας ὁ Προφήτης, 
τὸν ποιµαίνοντα τὸν Ἰσρα]). ἀνεχαλεῖτο. Ην δὲ ó" Ia pad 
ἕτερος τῆς ἐνταῦθα λεγομένης ἀἁμπέλου. 'O μὲν γὰρ 
ἀεὶ πηιµαίνεται ὑπὸ τοῦ Κυρίου * fj δὲ παροῦσα ἄμπτελος 


Per religiosum autem B πολλὴν ὑπέμεινε τὴν ἐπὶ τὰ χείρῳ ῥοπήν. Δυσωπεῖ & 


διὰ τοῦ θεοφιλοῦς ἀνδρὸς τοῦ πάλαι "Iopaj τὸν Θεὸν 
εἰς τὸ ἐπιδλέφαι χαχῶς πράττουσι τοῖς ἐχεένου ἆπο- 
γόνοις. Et δ' ἂν Ἱσραὴλ xai πᾶσα διορατικὴ quyh 
ὑπὸ τοῦ χαλοῦ ποιµένος διὰ παντὸς ποιμαινομέντ. 
Λεχθείη $' ἂν xal ἄμπελος θεοῦ ἡ τὴν εἰχόνα σώ- 
ζουσα τοῦ φῄσαντος ἓν Εὐαγγελίοις: Ἐγώ εἰμε ἡ 
ἄμπεΊος ἡ dAmOwn. 'H ὃ ££ Αἰγύπτου µετενηνε- 
γμένη ἄμπελος ἢ παθοῦσα διαστροφὴν τυγχάνει 
ψυχή " ὁποῖος Υέγονεν ὁ ἹἸουδαίων λαὺς εἰδωλολα- 
τρήσας ἐν Αἰγύπτῳ μακροῖς χρόνοις, μιχρούς τε 
προενεγχάµενος χαρποὺς ὡς μαρτυρεῖ Μωῦσης b 
µεγάλῃ ᾠδῇ γράφων ταῦτα περὶ αὐτῶν. Ἐκ γὰρ dgs- 
πέΊου Σοδόµων ^) duxsJoc αὐτῶν, καὶ ἡ κ.ῖημα- 
τὶς αὐτῶν ex Γομµόῤῥας. Ἡ ctagvAt) αὐτῶν στα- 
φυ.Ἵἡ xoJAnc, βότρυς πικρίας αὐτῶν. θυμὸς ὃρα- 
xórtux ὁ οἶνος αὐτῶν, xal θυμὸς ἁἀσπίδων ἁγία- 
τος ' ἀλλὰ γὰρ χαὶ οὕτως ἔχοντας αὑτοὺς ἐπισχεφά - 
µενος ὁ chc μετεφύτευσεν, ἐχριζώσας μὲν τῆς 
Αἱγυπτιαχῆς συμφυῖας, μεταφυτεύσας δὲ ἓν ἑτέρᾳ 
χώρᾳ xaX τόπῳ πίονι, ὡς διδάσχει λέγων 'Ἡσαῖας - 
Ἀμπε]ὼν ἐγενήθη τῷ ἡγαπημένφ ἐν χέρατι ἐν 
τόπῳ πἰονι. Kal φραγμὸν περιέθηκα, καὶ éyapád- 
χωσα, xal ἐρύτευσα ἄμπελον Σωρήχ. Καὶ ᾧχο- 

δόµησα πύργον ἐν µέσῳ αὐτοῦ, καὶ προήνιον' 

Όρυξα éx αὐτῷ. Καὶ δὴ ἐν τόπῳ πίονι xaX πολὺ 

κρείττονι τῆς Αἰγύπτου χώρας μεταγαγὼν τὴν προ- 

λεχθεῖσαν ἄμπελον χατεφύτευσεν. Εἶθ᾽, ofa. γεωργὸς 

ἄριστος, μετὰ τὴν πρὠώτην µεταμόσχευσιν, ὡδοποίησε 

ἔμπροσθεν αὐτῆς, xdv τὸ βλαστιχὸν ἀποσχευάσας, 


p xat πᾶσαν ἁλλοτρίαν ὕλην ἐχτεμὼν, ὡς pd) τι χώλυµα 


ἑμποδῶὼν αὐτῇ Υένοιτο πρὸς τὴν τῶν χαρπῶν ἐχφυήν. 
Αντὶ δὲ τοῦ: Ὡδοποίησας ἔμπροσθεν αὐτῆς, Ó 
Σύμμαχος. Ἀπεσκεύασας ἔμπροσθεν αὑτηῆς, ἡρ- 
µήνευσεν. Εἶτ᾽ ἐπήγαγε, xal ἑριζοδόλησας τὰς ῥί- 
(ac αὐτῆς. Τοιαύτης 0 ἐπιμελείας παρὰ τοῦ θεοῦ 
Λόγου τυχοῦσα 1j δηλωθεῖσα ἄμπελος, εἰχότως ἑπλή- 
ρωσε τὴν γῆν, ὡς ὄρη μὲν ἐπισχιάσαι, χἐέδρους δὲ 
χαλύψαι ταῖς αὐτῆς ἀναδενδράσιν. ἐχτεῖναι δὲ τὰ 
κλήματα ἕως θαλάσσης, xaX τὰς φυάδας μέχρι ποτα- 
μῶν. Ταῦτα πάντα ὑπῆρξεν αὐτῇ. Καὶ ἐπειδὴ τοσού- 
των ἠξιώθη, εἰχότως ὁ λόγος ὡς ἐν εὐχῇ τοῦτον ὑπο- 
μνήσας τὸν γεωργὸν, δυσωπεῖ διὰ τῆς ἱχετηρίας καί 


9 Psal. iv. 7. '* Joan. xv, 1... Deut, xxxi, 92. "* fs. v, 4. 








961 COMMENTARIA IN PSALMOS. 


φησι πρὸς αὐτόν. Ἐπειδὴ τοσαύτης κατηξίωσας A incidens hoc perquirat, (Vens. 45) Utquid destru- 


προνοίας καὶ ἐπιμελείας τὴν εἰρημένην ἄμπελον, φι- 
λανθρωπίᾳ χαὶ χάριτι πάντα ταῦτα εἰς αὑτὴν &vóst- 
ξάμενος, tlc οὐχ ἂν ἁμηχανήσειε χαὶ εἰς ἀπορίαν ἑμ- 
πέσοι ζητῶν, 'Irati καθεῖλες τὸν φραγμὸν αὐτῆς, 
καταπατεῖν τε αὐτὴν ἅπασι τοῖς ἐθέλουσι συνεχώρη- 
σας "ὡς τρυγᾷν αὐτὴν τοὺς βουλοµένους, μηδενός τε 
περιφράττοντος, ποτὲ μὲν Ov Ex δρυμοῦ λυµαίνεσθαι 
αὑτὴν, ἄλλοτε δὲ μονιὸν ἄγριον καταθόσχεσθαι αὐτὴν; 
᾽Αλλὰ γὰρ πρὸς ταύτην τὴν ἑπαπόρησιν ἀποχρίνεται 
διὰ 'Hoatou τοῦ προφήτου, ὥσπερ ἀπολογούμενος ὁ 
γεωργὸς, xal τὴν αἰτίαν παρίστησι λέγων” Διότι 
ἔμεινα ἵνα ποιήσῃ σταφυΛἡν, ἐποίησε δὲ áxár- 
θας ' καὶ οὗ δικαιοσύνη», ἀλλὰ κραυγήν. Tavra 
δ ὅτι περὶ τοῦ Ἰουδαίων λέλεκται λαοῦ, οὐδεὶς ἂν 


zisti maceriam ejus, οἱ eam omnibus gentibus σαἰ- 
candam prebuisti; ita ut nemine circummuniente, 
cuique volent! ipsam vindemiare liceat; ac medo 
aper de silva pessumdet, modo singularis ferus de- 
pascat illam? Verum huic dubio per Isaiam pro- 
phetam respondet agricola, quasi sui purgandi gra- 
tia, hujusque rei causam bis verbis profert : Quia 
exspeciavi ut. faceret uvam, fecit autem. spinas, et 
non justitiam, sed clamorem "*. Hzc porro de Ju- 
daico populo dicta esse nemo dubitaverit. Quo- 
modo autem umbra vineze montes operuerit intel- 
liges, si perpendas cum lex futurorum bonorum 
umbram, non autem ipsam rerum imaginem lha- 
beat ; eam modo in monte Silo, ubi prius erectum 


ἀμφιθάλοι. Nofjssi; δὲ ὅπως ἐχάλυψεν ὄρη ἡ σχιὰ B fuerat tabernaculum ; modo in monte Sion et in 


τῆς ἀμπέλου, πιστήσας, ὡς σχιὰν ὄχων ὁ νόμος τῶν 
μελλόντων ἀγαθῶν, οὐχ aüthv τὴν εἰχόνα τῶν πρα- 
γµάτων, ποτὲ μὲν ἐπὶ τοῦ ὅρους συνετελεῖτο τοῦ ἐν 
Σηλὼμ, Ev0a τὸ πρότερον ἵδρυτο fj σχηνὴ, Toti δὲ 
ἐπὶ τοῦ Σιὼν ὄρους χαὶ τῆς Ἱερουσαλὴμ, xal at &va- 
δενδράδες δὲ αὐτῆς ἐχάλνφαν τὰς χέδρους τοῦ θεοῦ. 
Τίνας δ' ἂν εἴποις τὰς ἀναδενδράδας τῆς ἀμπέλου, f 
«àc προφητιχὰς Φυχὰς χαὶ τοὺς Ev τῷ προτέρφ λαῷ 
εἰς Uoc ἐπηρμένους, θεοῦ τε ἀξίως πολιτευσαµένους, 
o! xai ἐπὶ τὰς κέδρους τοῦ Θεοῦ διανεπαύοντο, τὰς 
δυνάµεις δὴ τὰς ἀοράτους χαὶ θείας; Μέχρι γὰρ τού- 
των ἐξετάθησαν αἱ διαπρέφασαι ἐν τῷ προτέρῳ λαῷ 
φυχαὶ, ὡς xai Πνεύματος ἁγίου µετέχειν, xa τοὺς 
χαρποὺς ἐχτείνειν µέχρι τῆς ἀγγελιχῆς δυνάµεως. 
Τὰ δὲ χλήµατα τῆς ἀμπέλου, ἕτερα ὄντα παρὰ τὴν 
σχιὰν xal παρὰ τὰς ἀναδενδράδας, ἐξετάθη ἕως 0a- 
λάσσης. 'O δὲ Σύμμαχος ἀντὶ τοῦ, τὰ κ.Ἱήματα, τὰς 
χαίΐεας αὐτῆς, qual, ἐξέτειεν ἕως θαᾳα.1άσσης. 
Elev & ἂν χαῖται xai χόµαι, ὥσπερ ἀναρίθμητοι τρί- 
χες, ἢ xat χλήµατα πληθύνοντα, χατὰ τὸ τῆς ἁμπέ- 
λου παράδειγµα, ὁ πολὺς τοῦ Ἱουδαίων ἔθνους &pi- 
θμὸς, ὃς 6h ἔφθασε µέχρι θαλάσσης, πληρώσας πάντα 
τὸν τῶν ἀνθρώπων βίον. Διὸ λέλεχται Ev "Dant τῷ 
προφήτῃ Καὶ ἦν ὁ ἀριθμὸς τῶν υἱῶν Ἱσραὴ 
ὡσεὶ ἄμμος τῆς θαλάσσης, ἡ οὐκ ἐχμετρηθήσε- 
ται, οὐδὲ ἐξαριθμηθήσεται. Ἡαραφυάδες δὲ ἄλλαι 
τινὲς παρὰ τὰ χλήματα νεώτεραι xal ἀρτιφυεῖς ἕως 
ποταμοῦ παρετάθησαν, οἱ τῆς Καινῆς Διαθήχης xfjpu- 
χες' λέγω δὲ ot ἁπόστολοι καὶ οἱ μαθηταὶ τοῦ Σωτῇ- 
ρος ἡμῶν τὴν μὲν φυἣν καὶ τὴν Υένεσιν ἐσχηχότες 
ἐχ τῆς προλεχθείσης ἀμπέλου, χαὶ ὥσπερ τινὲς παρα 
φυάδες αὐτῆς Ὑενόµενοι, οὐχέτι δὲ ὁμοίως ταῖς χαί- 
ταις xal τοῖς χλήµασι ἕως θαλάσσης προελθόντες, 
ἁλλ' ἕως ποταμοῦ διὰ τὸ µυστήριον τῆς δι αὐτῶν 
χορηγουµένης ἓν Χριστῷ παλιγγενεσίας. Ἔνθεν χα" 
ὁ Σωτὴρ αὐτὸς iv oa' ψαλμῷ λέλεχται’ Καὶ xata- 
κυριεύσει ἀπὸ θα.1άσσης ἕως θα1άσσης, καὶ ἀπὸ 
ποταμοῦ ἕως τῶν περάτων τῆς οἱχουμένης. 'Ap- 
ξαµένου γὰρ ἀπὺ τοῦ κατὰ tbv Ἰορδάνην ποταμοῦ 
τοῦ βαπτίσματος, τὴν σύμπασαν ἐπλήρωσεν olxou- 
µένην. Τέσσασα δὲ τάγµατα τῆς εἱρημένης ἀμπέλον 


15 sa. v, 5, ᾖΤν Ose. 1, 10. 





Jerusalem completam esse, et arbusta ejus eedroa 
Dei operuisse. Quznam esse vinez arbusta dixeris, 
nisi animas propheticas, ac eos qui olim in priore 
populo erigebantur, et qui digne Deo vitam insti- 
tuerunt, qui eliam in cedris Dei, id est, in invisi- 
bilibus divinisque virtutibus, requiescebant ? Nam eo 
usque provecte sunt animce que in priore illo po- 
pule ornate et probe vixerunt, ut et Spiritus sancti 
participes essent, et usqve ad angelicas potestates 
fructus suos extenderent. Palmites porro vinez, ab 
umbra sane necnon ab arbustis diversi, extensi 
sunt usque ad mare. Symmachus autem pro illo, 
palmites, jubas suas, ait, extendit usque ad mare. 
jubs autem et come, ceu innumeri capilli sunt; 
sive etiam palmites illi multiplicati secundum vi- 
nes exemplum, magnus ille Judaicz gentis nume- 
rus est, qui sane totum hominum genus replens 
pervenit usque ad mare. Quamobrem in Osea pro- 
pheta dictum est : Et erat numerus filiorum Israel 
quasi arena maris, que non mensurabilur et non nu- 
merabitur "*. Propagines vero αἱ adnatee, palmiti- 
bus recentiores ac nuper exortae, usque ad flumen 
extensz sunt, videlicet Novi Testamenti przcones, 
apostolos dico et discipulos Servatoris nostri, qui 
genus et originem ex predicta vinea ducunt, et ceu 
propagines quadam ejus sunt. Neque tamen perinde 
atque jubz et palmites ad usque mare protendun- 
tur, sed usque ad flumen, ob mysterium regenera- 


p tionis in Christo ab iis subministratz. Quare de 


Salvatore ipso in psalmo rxxi dicitur : Et domina- 
bitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad 
terminos orbis terrarum. Nam cug baptismus a Jor- 
dane fluvio initium duxerit, totum replevit orbem. 
Quatuor porro predicte vinee ordines presens 
sermo describit , umbram scilicet ejiuts montes ope- 
rientem ; arbusta ejus in altum elata, ita ut non 
simpliciter cedros, sed cedros Dei operiant; ad 
hec palmites ejus usque ad mare extensos; pre- 
ter hzc omnia autem propagines ejus, quz ad 4lu- 
men usque pertingunt. Quorum interpretationem 
pro collata nobis gratia dedimus, umbram quideln 





— m ML Lom 


963 EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS lil. — EXEGETICA. 96i 


το figurato illo et umbroso cultu tradentes, qui A ὁ μετὰ χεῖρας διαγράφει λόγος" σχιὰν μὲν αὗτῖτις xm- 
m sensibilibus et corporeis montibus per(cieba- λύπτουσαν bgn: ἀναδενδράδας δὲ αὑτῆς clc; boc µε- 
tur; arbusta, pro animabus propheticis, que in µτεωριξομένας, ὡς χαλύπτειν οὐχ ἁπλῶς κέδρους, 
cedris Dei, angelicis videlicet ac divinis viriu- ἀλλὰ τὰς χέδρους τοῦ 8toU * xat ἐπὶ τούτοις χλόµατα 
tibus firmabantur ; palmites aut comas, seu ju- ὀἑχτεινόμενα ἕως θαλάσσης, xal μετὰ πάντα παρα- 
bas, pro tota Judzorum multitudine, ob instabi- φυάδας τὰς µέχρι ποταμοῦ διηχούσας. "Qv τὴν Gcá- 
lem et fluctuantem hominum vitam usque ad mare — votav κατὰ τὴν δοθεῖσαν ἡρμηνεύσαμεν χάριν, axe 
extensa ; demum propagines pro spostolis Serva- — piv ἀποδόντες τὴν τυπιχὴν xal σχιώδη λατρείαν., ftx; 
teris nostri qui in flumine versantur de quo dictum ἐν τοῖς αἰσθητοῖς xaX σωματικοῖς ὄρεσιν ἑτελεῖτο' 
est : Fluminis impetus letificant civitatem Dei Ἱ.. ἁναδενδράδας δὲ τὰς προφητιχὰς φυχὰς, αἴτινες &zi 
Verum quia memorata vinea tot tantisque bonis a — «X; χέδρους τοῦ θεοῦ, τὰς ἀγγελιχὰς xal θείας δυ- 
Deo Verbo, qui prius ipsi prospiciebat, donata est, νάµεις ἐπεστηρίκοντο" χλήματα δὲ ἣ xópac, ἢ χαί- 
consequenter eum qui tantis eam donis ornavit, — tac τὸ πᾶν Ἰουδαίων πλῆθος ἕως θαλάσσης ἐχτεινό- 
quasi dubitando compellat dicens : Utquid de- µμενον διὰ τὸν ἄστατον χαὶ χυµαινόµενον τῶν ἀνθρώ- 
siruxisti maceriam ejus ? llle vero respondet his ver- πων βίον. καὶ τέλος παραφυάδας, τοὺς ἁποστάλους 
bis: Quia exspectavi ut [aceret uvam, fecit autem Ὦ τοῦ Σωτήρος ἡμῶν τῷ ποταμῷ αννόντας, περὶ οὗ εἷ- 
spinas "*; ac rursum : Exzspectavi ut faceret judicium, Ἅµῥρηται' Τοῦ ποταμοῦ τὰ ὁρμήματα εὐρραίνουσι 
fecit ακίεπι iniquitatem; non justitiam, sed clamo- τὴν zóAw τοῦ θεοῦ. 'AXX ἐπειδὴ τοσούτων T i09 
rem ". In Jeremia quoque vineam ipse.coarguil, — 7) δεδηλωµένη ἄμπελος ὑπὸ τοῦ πρότερον ἔπισχο- 
rationabilis quippe erat, his verbis: Ego autem ποῦντος αὐτὴν Θεοῦ Λόγου, ἀχολούθως ὁ λόγος ἑξῆς 
plantavi vineam fructiferam, totam veram. Quomodo ὡς πρὸς αὑτὸν τὸν τὰ τοσαῦτα δεδωρηµένον Ema παρεῖ 
conversa est in amaritudinem vitis aliena 191 Adjicit λέγων. Ἱνατί xa0&iAsc τὸν φραγμὸν αὐτῆς; 'O 
aulem per Isaiam : Áuferam sepem ejus, et eritin δὲ ἀποχρίνεται λέγων. Διότι Epgwwa ἵνα ποιήσῃ 
direptionem ; et auferam murum ejus, el erit in con-— cragvAty , ἐποίησε δὲ ἀκάνθας * καὶ πάλιν - 
culcationem. Et. dimiitam vineam meam, et non [ο Ἔμεινα ἵνα ποιήσῃ xploiw, éxolncs δὲ dvopar, 
dieitur, neque putabitur. Et ascendet in eam. quasi καὶ οὐ διχκαιοσύγη», ἀλλὰ κραυγήν. Καὶ tv τῷ Ἰε- 
aridam spina, εἰ nubibus mandabo ne pluant super µρεµίᾳ δὲ 6 αὐτὸς ἑλέγχει τὴν ἄμπελον, λοχιχὴ vxo 
eam imbrem 1. Ablata autem sepe, virtute scilicel — fv, φάσχων. Ἐγὼ δὲ ἐφύτευσΣχ ἄμπελον καρποςό- 
quas custodit et cireummunit ipsam; consequenter pov πᾶσαν ἀλἲηθινήν. Iloc ἑστράφη εἰς πικρίαν 


agrestibus immaniores (VEns. 14), exterminaverunt — 'Hoatou λέγων’ Καθελῶ τὸν gpayuór αὐτῆς, καὶ 
eos, videlicet qui a Scriptura accusabantur. EL ἔσται εἰς διαρπαγήν * καὶ καθεΛῶ τὸν τοῖχον ab- 
quidam impurus aper, nempe Assyrius, prior cum τῆς, xal ἔσται εἰς καταπάζησι». Kal ἀνήσω τὺν' 
fortitudine invadens, praefatam vineam pessumde- — dpxsAová µου, xal ob uj σκαφῇ, οὐδὲ μὴ τμηθῇ. 
dit, ita ut multitudinem populi captivam in Ássy- Καὶ ἀναδήσεται εἰς αὑτὸν ὡσεὶ χέρσον ἄκανθα, 
rios abduceret. Deinde vero alter inimicus ingres- καὶ ταῖς γεφέλαι ἑἐντε]λοῦμαι τοῦ μὴ βρέξαι 
sus, que a priore relicta fuerant vastavit, Nabu- εἰς αὐτὸν φετόν. Καθαιρεθέντος δὲ τοῦ φραγμοῦ, 
chodonosor videlicet, qui templum incendit, et 80l0 µτουτέστι τῆς φυλαττούσης αὐτοὺς xal περιφραττού- 
equavit. Quare secundum Symmacbum etiam di- σης 8uvápec;, εἰχότως πάντες λοιπὸν πολέμιοι ἀόρα- 
c'um est : Vastavit eam aper de silva, et singularis — «ol τε xaX ἀφανεῖς, θηρῶν ἀγρίων ὄντες ἀνημερώτε- 
ferus ἀεραείκε est eam. Pro. illo autem, singularis — pot, ἑλυμήναντο αὐτοὺς, δηλαδη τοὺς ὑπὸ τοῦ λόγου 
ferus, Aquila, omnigenam terram, interprelatus est. κχατηγορουµένους. Καὶ τις πρῶτος ἀχάθαρτος Uc, ὁ 
' Secundum aliam vero interpretationem, pessumde- Ἀσσύριος, εἰσελθὼν ἰσχυρῶς, τὴν δηλωθεῖσαν ἄμπε- 
dit eam ; id est, memoratam vineam, primo Daby- — Xoy διέφθειρεν, ὡς xai ἀπαγαγεῖν αἰχμάλωτον τὸ 
lonius, qui prior Hierosolyma obsessa, excidit illam; D πλῆθος εἰς τοὺς Ασσυρίους. Elta. δεύτερος πολέμιος, 
post illum vero Romanus excercitus, qui post Ser- εἰσελθὼν, τὰ ὑπὸ τοῦ πρώτου χαταλειφθέντα χατενε- 
vatoris nostri adventum, irrumpens vastavit eam. µήσατο, ό Ναθουχοδονόσορ, ὁ xat τὸ ἱερὸν πυρπολή- 
Haec porro omnia vaticinatur Asaph, qui tempore — ca; xat εἰς ἔδαφος ἀγαγών. Aib λέλεχται xat χατὰ 
Davidis ante Hierosolymz constructionem erat, quie — «bv Σύμμαχον' Κατεγεµήσατο αὐτὴν 9c ἐκ ὃὁρι- 
adnotatis temporibus eventura ipsi erant prenun- µμοῦ, xal μογιὸς ἄγριος κατεθοσκήσατο αὐτήν. 
tians. Et quidem in presenti videlur una primam Ἅ᾿Αντὶ δὲ τοῦ, xal μογιὸς ἅγριος, ὁ ᾽Αχύλας, xal 
obsidionem a Babyloniis, et secundam a Romanis — zavcoóazijv χώραν, ἠρμήνευσε. Καθ) ἑτέραν δὲ Ep- 
factam vaticinari : per praecedentem vero psalmum — urnvelav, &AXujrlvaco. αὐτὴν, δηλαδὴ τὴν ἀποδοθεῖ- 
quae sub Antiocho Epiphane contigerunt; per Lxxut σαν ἄμπελον, πρῶτος ὁ Βαθυλώνιος, ὁ xal πρῶτος 
autem ea solum qua ad postremam a Romanis fa-— τὴν Ἱερουσαλὴμ  πολιορχίᾳ δηῃηώσας ' ἔπειτα μετ 
ctam obsidionem pertinent, ut ad Lxxis common- — àxelvoy ὁ Ῥωμαϊχὸς στρατὸς, μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος 
slratum est. ἡμῶν παρουσίαν ἐπελθὼν, χατενεμ[σατο αὐτῆν. 
Ταῦτα δὲ πάντα προφητεύει ᾿Ασὰφ χατὰ τοὺς χρόνους γεγονὼς τοῦ Δαυῖδ, πρὸ τῆς οἰχοδομῖς τῆς "lepou- 


15 Psal, Σιν, B. ?* Isa, v. 5. ibid, 7. Τε Jer. 1, 21. '? 1sa. v, 5 








1 
η 
à 
*. 
i 





σαλὴμ, θεσπίζων αὐτῇ «à συµθησόµενα χατὰ τοὺς δηλωθέντας χρόνους. Διὰ μὲν οὖν τῶν μετὰ χεῖρας ἔοιχεν 
ὁμοῦ καὶ τὴν πρώτην πολιορχἰαν εἣν ὑπὸ Βαθυλωνίων γενοµέην, xai τὴν δευτέραν τὴν ὑπὸ Ῥωμαίων 
περοφητεύειν ^ διὰ δὲ τοῦ πρὸ τούτου τὰ χατὰ ᾽Αντίοχον civ Ἐπιφανῆ συμδάντα" διὰ δὲ τοῦ ο καὶ Y μόνα 
τὰ τῆς ὑστάτης πολιορχίας τῆς ὑπὸ Ῥωμαίων γενομένης, ὡς ἀποδέδεικται ἐν τοῖς κατὰ τὸν οΥ εἰρημένοις, 

Ὁ θεὺς τῶν δυνάµεων, ἐπίστρεψον δὴ, éxi- A }Υελθ. 15-17. Deus. virtutum, convertere, respice. 


CAsyror. &E οὐρανοῦ, καὶ ἴδε, καὶ ἐπίσκεψαι civ 
ἅμπελον ταύτην, καὶ κατάρεισαι αὐτὴν, ἣν ὁρύ- 
τουσεν ἡ δεξιά σου, καὶ ἐπὶ υἱὸν ἀνθρώπου, bv. 
&xpacalocac σεαυτῷ. Ἐμπεπυρισμένη πυρὶ καὶ 
ἀνεσκαμμένη, ἀπὸ ἀπιτιμήσεως τοῦ προσώπου 
σου ἀπολοῦνται. Ὡς ἀγαθὸν γεωρχὸν ὑπομνήσας 
τῆς πολλῆς αὐτοῦ περὶ τὴν ἄμπελον ἐπιμελείας, καὶ 
τῆς μετὰ ταῦτα συµθάσης αὐτῇ ἐρημίας, ἑξῆς καὶ 
ἀκολούθως ἰκετεύει ἐπιστρέψαι ὡς :ἀποστραφέντα, 
xa διὰ τῆς ἀποστροφῆς τοῖς ἐναντίοις πᾶσιν ἐχδεδω- 
κότα τὴν ἄμπελον. Ἐπισκέψαι δὲ αὐτὸν ἱκετεύει, 
καὶ ἐπιδλέψαι ἄνωθεν ἐξ οὐρανοῦ: μνησθῆναί τε, ὡς 
ἄρα εἴη αὐτοῦ φυτεία, xal τῆς αὐτοῦ δεξιᾶς γεωργία 
4j προλεχθεῖσα ἄμπελος, καὶ µνησθέντα ἐπισκέψα- 


de celo, et vide, εἰ visila vineam istam, et perfice 
eam, quam plantavit dexiera (wa, et super filium. 
hominis, quem confirmasti tibi. Incensa igni et auf- 
fossa, ab increpatione vultus tui peribunt. Postquam 
ei ut bono agricole in memoriam revocavit ingen- 
tem illam suam pro vinea sollicitudinem, et Ipsi 
iMlatam postea vastitatem ; suh hme consequenter 
supplicat, ut ad eam se convertat, qui pridem avet- 
sus ei essel, ac per aversionem illam, inimicis. 
eamdem vineam tradidisset. Rogat autem illum ut 
consideret et sursum de coelo respiciat, recorde- 
turque memoratam vineem, sul pluntationem et 
dextere sug agriculluram esse, ejusque memor 
visitet illam, utpote que olim ab ejus dextera plan- 


σθαι αὐτὴν, ὡς ἂν πάλαι μὲν ὑπὸ τῆς αὐτοῦ δεξιᾶς B tata fuerit : jam vero incensa igni οἱ suffossa, ab in 


Φυτευθεῖσαν, νυνὶ δὲ ἐμπεπυρισμένην πυρὶ xal ἀνε- 
σχαμμµένην, xal ἀπὸ ἐπιτιμήσεως τοῦ προσώπου αὐ- 
τοῦ ἀπολωλυῖαν. ᾿Αξιοῖ τε χαταρτίσασθαι αὐτὴν ἀνα- 
λαδόντα xal ἀνακτησάμενον δίκην σωτῆρος xai 
Ιατροῦ - καὶ ταῦτα πρᾶξαι διὰ τοῦ Υἱοῦ ὃν ἐκραταίω- 
σεν baut. Ac ὧν σαφῶς ὁ λόγος διδάσκει πρῶτον 
εἶναι τὸν ἑμπρησμὸν ὃν πρῶτον ὑπέμεινεν ὁ τόπος 
ὑπὸ Βαθυλωνίων. Οὐ γὰρ ἂν μετὰ τὸν δεύτερον ἐμ- 
πρησμὸν τὸν ὑπὸ Ῥωμαίων Ὑενόμενον τὴν τοῦ Σω- 
τῆρος θεοφάνειαν γενέσθαι ἡξίου τὴν Ίδη Τεγενηµέ- 
γην, Χώραν δὲ ἔχει μετὰ τὰ πρῶτα συµδάντα τῷ 
τόπῳ ἰκετεύειν xal δέοσθαι τὸν Λντρωτήν ἐπιστῆναι" 
οὗ ἐπιστάντος, ἐπεὶ μὴ παρεδέξαντο τὴν πρώτοις 
αὐτοῖς δι’ αὐτοῦ χαταγγελθεῖσαν χάριν, εἰκότως τὴν 
ὑστάτην ὑπέμειναν ἐρημίαν' ἣν αὐτὸς προσετίµησεν 
αὐτοῖς εἰπών" Ποσάχις ἠθέλησα ἐπισυναγατεῖν 
τὰ τέκνα σου, ὃν τρόπον ὄρνις ἐπισυνάγει τὰ 
νοσσία ὑπὸ τὰς πεέρυγας, καὶ οὐκ ἠθελήσατα ; 


erepatione vultus ejus perierit, Precatur ltem ut 
resumens restauransque illain servatoris ac medici 
instar reficiat : et hzc agat per Filium quem conflr- 
mavit sibi. Queis aperte declaratur hic primum locl 
incendium adnotari, quod a. Babylonils perpessus 
est. Neque. enim post. secundum incendium a Πο- 
manis illatum, divinum Salvatoris adventum, qui 
jam contigerat, maturari rogasset. Opportuno au- 
iem post priorem illam loci calamitatem rogant 
postulatque, ut Redemptor adveniat : quo accedente, 
quia gratiam ipsis prioribus annuntiatam non recc- 
perunt, exiremam promeritamque vastitatem Jure 
perpessi sunt, quam ipse comminatus illis est his 
vevbis : Quoties volui. congregare filios (uos, quem- 
admodum gollina congregat pullos suos aub alas, et 
noluistis ? Ecce. relinquetur. vobis domus. vestra de- 
seria ** ; quando secundum Apostolum, pervenit aa 
eos ira in finem ". 





"Iob ἀφίεται ὑμῖν ó olxoc ὑμῶν ἔρημος ὅτε xal xazà τὸν ᾿Απόστολον, ἔφθασεν εἰς abtoUc ἡ ὁργὴ 


εἰς τέλος. 


Γενηθήτω ἡ χείρ σου ἐπ᾽ ἄνδρα δεξιᾶς σου, 
2l ἐπ] υἱὸν ἀνθρώπου, ὃν ἐκραταίωσας σεαυτῷ. 
Καὶ ob μὴ ἀποστῶμεν ἀπὸ σοῦ, ζωώσεις ἡμᾶς. 
Μίαν τῶν προλεχθέντων ἁπάντων θεραπείαν διδάσκει 
4b Πνεῦμα τὸ ἅγιον, τὴν εἰς ἀνθρώτους τοῦ Ἆρι- 
στοῦ τοῦ θεοῦ παρουσίαν, Διόπερ μετὰ τὰ προφητευ- 
Myza περὶ τῆς ἑρημίας τοῦ ἀμπελῶνος καὶ τοῦ ἔτελ- 


Vens. 18. Fiat manus (wa super virum dezieras 
κα, et auper filium. homivis, quem confirmasti tibi, 
Et non discedemus a te, vivificabis nos. Unwn prms- 
dictorum omnium curationem docet Spiritus san- 
ctus, nempe Christi Del ad homines adventum. 
Quamobrem post prophetiam de vinez vastitate, 
et de futuro ejus incendio, his supplicat ut redem- 


θόντος αὐτῷ ἐμπρησμοῦ ἐκετεύει τὰ προχείµενα εἰς D ptorem exspeetare liceat, virum dexterm Dei, et 


tb προσδυκᾷν λυτρωτὴν τὸν ἄνδρα τῆς δεξιᾶς τοῦ 
θ.οῦ, καὶ τὸν υἱν τοῦ ἀνθρώπου τὸν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ 
πεχραταιωµένον. Οὗτος δὲ Ev 5 ἀγαπητὸς τοῦ θτοῦ, 
ὃν εἰδέναι καὶ παρεῖναι δι’ εὐχῆς τίθεσθαι παραδί- 
den τοῖς ἐντυγχάνουσιν" ὡς ἂν, γνήντες αὐτὸν οἱ 
tuia αροδιδασκύµενοι xal εἰς αὐτὸν πιστεύσαντες, 
M αὐτοῦ τυχεῖν τῶς τῶν καχῶν θεραπείας ἑλτίσειαν. 
Ab ἐκ προσώπου τῶν θεραπείας ζευμένων φτοὶ τὸ, 
Γαηθήτω ἡ χείρ ccv àx' ἄνδρα δεξιᾶς σου, xal 


hd Maub. σσ, 37. *' | Thess. n, {6 


flliura bominis a Deo confirmatum. Hic porro erat 
dilectus Dei : quem se nosse, ac ut adveniat in vote 
babere legentibus tradit ; wt qui Irc prius edocti 
sunt, hac. notitia et ide in illum instructi, malo- 
rum remedium ab eo se conseculuros sperent. 
Qnare ex persona. eorum qui medela. opus habeat 
sit : Fíat manus (ua. super virum deziere ime,ol 
super filium. hominis, quem confirmasti tibi, E1 non 
discedemus a te. Vae porro verbi sententia est : Ve) 


9617 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 


nunc tandem manus tua occulta illa et. invisibilis, A ἐπὶ υἱὸν ἀνθρώπου, ὃν ἑκραταίωσας σεαυτῷ. Kai 


fllucescat in víro dexterz tux ministro, et in eo qui 
Filius hominis vocandus est : qnem tu tibi parasti, 
atque ut instrumentum virtutis tuze confirmasti, ct 
quasi deitatis tuzx& simulacrum excitasti. Nam hoc 
apparente, non ulterius idola colemus: sed neque 
multorum numinum errori serviemus, neque am- 
plius a te zecedemus. Postquam autem ab eo vitam, 
et salutem quz in te est acceperimus, nomen tuum 
invocabimus : neque ulterius cujuspiam nomine 
appellabimur, non ab Israele lsraelitz, neque a 
Juda Judzi; sed a tuo, Christe, nomine Christiani 
vocabhimur. Quapropter secundum Symmachum di- 
citur : Vivificabis nos, et nomine tuo vocabimur. Mi- 
rari porro subit, cur Jud:ei hzc legentes, et.a tene- 
ris unguiculis meditantes, non qu:zrant quis fuerit 
ille vir dextere Dei, neque eum qui Filius bominis 
vocatur cognoscant : quare in calamitate sua per- 
severant. Qui si ipsum novissent ac edidicissent, 
scirent utique Dei Verbum, quod presenti suppli- 
catione invocabatur, in ipso habitasse. Sed nos qui 
ipsum przexsistens esse, ac de hominibus provi- 
dentiam omnino gerere novimus; nam In mundo 
erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum 
non cognovit *! ; scimus ipsum in propria venisse, 
quando manus ejus sive vis operans facta est super 
virum dexterze ejus, qui in Evangeliis Filius hominis 
vocatur : quem sibi ipsi ipse ex Spiritu sancto ef- 
formavit : quem si noverimus, defectioni nunquam 


οὗ μὴ ἁποστῶμεν ἀπὸ cov. Ἡ δὲ δύναµις τοῦ λόχο, 
τοῦτον ἔχει τὸν vovv" δη ποτὲ ἡ χείρ σου dj ἄφα 
vlc xai ἁόρατος ἐπιλαμφάτω ἐπὶ τὸν ὑπηρέτιιν της 
σῆς δεξιᾶς ἄνδρα, xaX ἐπὶ τὸν μέλλοντα χρηµατίζειν 
Υἱὸν ἀνθρώπον * ὃν σὺ σαυτῷ χατεσχεύασας, ἔκρα- 
ταΐωσας ὄργανον τῆς σῆς δυνάµεως, xai ἆσπτερ 
ἄγαλμα τῆς σαυτοῦ θεότητος τοῦτον αὐτὸν ἀναστίή- 


σας. Τούτου γὰρ φανέντος, εἰδώλοις οὐχέτι λατρε-- 
σομεν  ἁλλ οὐδὲ τῇ πολυθέψ πλάνῃ δουλεύσομεν, 
οὐδὲ ἀναχωρήσομέν σου τοῦ λριποῦ: δι’ αὗτου & 
ζωωθέντες xal τῆς παρὰ aol σωτηρίας τυχόντες., τὸ 
ὄνομά σου ἐπιχαλεσόμεθα, οὐχέτ ἐξ ἀνθρώπου τινὸς 
χρηµατίξοντες, οὐδ' Ἱσραηλίται ἀπὸ τοῦ Ἱσραῦλ 
χαλούµενοι, ἀλλ᾽ οὐδὲ ἀπὸ τοῦ Ἰούδα Ἰουδαῖοι ἀπὸ 
δὲ τοῦ coU ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ Χριστιανοὶ χρηµα- 
τίσοµεν. Διὸ λέλεχται χατὰ τὸν Σύμμαχον ^ Ζωώσεις 
ἡμᾶς, xal τῷ ὀνόματί σου κ.Ἰηθησόμεθα. Θθαωμά- 
σαι δὲ ἔστι τίνα τρόπον τούτοις ἑντυγχάνοντες "lov- 
δαίων παῖδες, ἐξ ἁπαλῶν τε ὀνύχων ταῦτα χαταµε- 
λετῶντες, οὐ ζητοῦσι τὸν ἄνδρα τῆς δεξιᾶς τοῦ Θεοῦ 
τίς ποτε ἦν, οὐδὲ τὸν λεγόμενον Yiby ἀνθρώπου ἔπι- 
γινώσχουσι * διὸ xaX παραµένουσι τῇ ἑαυτῶν συμφορᾷ. 
Ὡς εἴπερ ἑπέγνωσαν xal µεμµαθήχεισαν αὐτὸν, 
ἔγνωσαν ἂν χαὶ τὸν Ev αὐτῷ χατοιχήσαντα Θεοῦ Λό- 
ov ὃν ἡ mapovca δέησις ἀνεχαλεῖτο. Αλλ᾽ ἡμεῖς 
αὐτὸν εἰδότες προόντα, xal Ex τοῦ παντὸς ἀνθρώταυν 
ἐπιμελόμενον * "Er γὰρτῷ χκόσμφῳ ἦν, καὶ ὁ xóc poc 
δι αὑτοῦ ἐγένετο, xal ὁ κόσμος αὐτὸν obx ἔγνιν - 


obnoxii erimus, ab eo vitam accipientes, ejus no- C ἴσμεν αὐτὸν xal εἰς τὰ ἴδια ἑλθόντα, ὅτε χαὶ Υέγονεν 


mine appellati. Nos itaque qui Filium hominis ex- 
spectamus, et spem nostram in ipsum conjecimus, 
hzc de nobis ipsis loquimur : pro membris vero πο: 
stris reliquam orationem fundimus his verbis : 
— VEns. 90. Deus virtutum, converte nos, et ostende 
faciem tuam et salvi erimus, sermonem in communi 
proferentes pro iis, qui nondum conversi sunt, nec- 
dum adventum ejus noverunt ; ideoque nondum sa- 
lutem a Deo sunt consecuti. 


αὐτοῦ ἡ χεὶρ, τουτέστιν ἡ πραχτικὴ δύναμις br τὸν 
ἄνδρα τῆς δεξιᾶς αὐτοῦ , τὸν xai διὰ τῶν Εὐαγγελίων 
Υἱὸν ἀνθρώπου χρηµατίσαντα * ὃν αὑτὸς ἑαυτῷ συνε- 
στήσατο ἐξ ἁγίου Πνεύματος καταρτίσας ΄ ὃν ἔπι- 
γνόντες ἀναπόστατοι λοιπὸὺν γενησόµεθα δι αὐτοῦ 
ζωούμενοι, τῷ τε ὀνόματι αὐτοῦ χρηµατίξοντες. 
Ἡμεῖς μὲν οὖν οἱ τὸν Υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου προσδο- 
κῶντες xai τὰς ἑλπίδας εἰς αὑτὸν ἀνηρτημένοι, ταῦτα 
περὶ ἑαυτῶν φαµεν " περὶ δὲ τῶν ἡμετέρων μελῶν, 


τὴν λοιπὴν ἱχετηρίαν ἀναπέμπομεν φάσχοντες' Ὁ θεὸς τῶν δυνάμεων, ἐπίστρεγον ἡμᾶς, καὶ éxigavor 
τὸ πρὀσωπόν σου, καὶ σωθησόµεθα, κοινοποιοῦντες τὸν λόγον ὑπὲρ τῶν µηδέπω ἐπιστρεφάντων, μηδὲ sky 
ἐπιφάνειαν ἐπεγνωχότων αὐτοῦ, xal διὰ τοῦτο µηδέπω τῆς παρὰ τῷ Θθεῷ σωτηρίας τετυχηχότων. 


4. IN FINEM PRO TORCULARIDUS |PSI 
ASAPH. LXXX. 


VgRs. 2. Exsultate Deo adjutori nostro, jubilate 
Deo Jacob. Psalmi Pro torcularibus inscripti tres 
numero sunt : unus Davidis, nempe octavus; unus 
Asaphi, quem jam tractamus ; llliorum autem Core, 
Lxxxim, Octavus itaque vocationem gentium aperte 
vaticinabatur, quam Spiritu divino przvidentes Dei 
propheie stupore afficiebantur : quare mirantis 
more exclamabant dicentes, Domine Deus noster, 
quam admirabile est nomen tuum in universa lerra! 
Octogesimus vero tertius niulta tabernacula, multa 
altaria, atria plurima fore praevidebat; videlicet 
Ecclesias Dei per totum orbem constitutas, altaria 


*! joan. 1, 10. 


ΕΙΣ TO ΤΕΛΟΣ, ΥΠΕΡ TON ΛΗΝΩΝ TQ 


ΑἉΣλό. II 

Ἁγαιιᾶσθε τῷ θεῷ τῷ βοηῦφ ἡμῶν, ἁ λα λάξατεα 
τῷ θεῷ Ἰακώδ. Οἱ ἐπιγεγραμμένοι τῶν ληνῶν φαλ- 
poi τρεῖς τὸν ἀριθμὸν τυγχάνουσιν' εἷς μὲν τοῦ 
Δανῖδ, ὁ ὄγδοος, εἷς δὲ τοῦ ᾽Ασάφ, ὁ μετὰ χεῖρας, 
χαὶ τῶν υἱῶν Κορὲ ὁ v! καὶ Y'. Ὁ μὲν οὖν η’ σαφῶς 
τῶν ἑθνῶν τὴν κλῆσιν ἐθέσπιξεν, fiv τῷ Πνεύματι τῷ 
θείῳ προθεωροῦντες οἱ τοῦ θεοῦ προφῆται, ὑπερ- 
εξεπλήττοντο' διὸ καὶ ἆποθαυ μαστικῶς ἀνεφώνουν τό’ 
Κύριε ὁ θεὸς ἡμῶν, ὡς θαυμαστὺν τὸ ὄνομά σου 
ἐν πάσῃ τῇ ΥΠ! Καὶ ὁ Υ δὲ καὶ π’ πολλὰ σχηνώµατα 
xai πολλὰ θυσιαστἠρια xaX πολλὰς αὐλὰς προεώρα’ 
δηλαδὴ τὰς xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης Ἐκκλησίας τοῦ 








909 " COMMENTARIA IN PSALMOS. | 970 
Θεοῦ, xut τα tv αὐταῖς πολλὰ θυτιαστήρια ' & δὴ A que in illis bene muita : quz. bis: verbis declarat : 


παρίστη λέγων ^. Ὡς ἀγαπητὰ τὰ σχκηγώματά σου, 
Κύρια τῶν δυνάμεων !, καὶ αὖθις' Ἐπιποθεῖ xal 
ἑκαείπει ἡ ψυχή µου εἰς τὰς αὐ.λὰς τοῦ Κυρίου 
xai ἔξης ' Τὰ θυσιαστήριά σου, Κύριε τῶν δυνά- 
queo. Ὁ δὲ μετὰ χεῖρας ἑτέροις μὲν ἀγαλλιῶν xal 


'ἁλαλάζειν xal φάλλειν παραχελεύεται, τοῦ δὲ Ἴου - 


δαίων ἔθνους τὴν ἀποθολὴν χαὶ τὴν ταύτης αἰτίαν 
παρίστησι, χαὶ σφὀδρ᾽ ἀχολούθως ταῖς διὰ τῶν ἔμ- 
προσθεν προφητείαις. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν τῷ πρὸ τούτου 
Ἱρώτα λέγων "Ira τί καθεῖλες τὸν φραγμὸν ab- 
τῆς, καὶ τρυγῶσι αὐτὴν πάντες οἱ παραπορευό- 
µενοι τὴν ὁδόν; ἐπιλύεται τὴν ἑπαπόρησιν, διὰ τοῦ 
μετὰ χεῖρας φάσχων ' El d. Aaóc µου ἠκουσέ µου, 
Ἱσραὴ εἰ ταῖς ὁδοῖς µου ἐπορεύθη ' ἐν tQ µη- 
δενὶ τοὺς ἐχθροὺς αὐτῶν ἑταπείνωσα " χαὶ ἐπιλέ- 
χει Καὶ οὐκῆκουσεν ὁ «ναός µου τῆς φωγῆς µου, 
«al Ἱσραὴἡ. οὗ προσέσχε puoi. Καὶ ἐξαπέστειλα 


αὐτοὺς xarà τὰ ἐπιτηδεύματα τῶν καρδιῶν αὖ- 


τῶν, πορεύσονται ἐν toic ἐπιτηδεύμασο αὐτῶν. 
Ἐπεὶ τοίνυν τὸ ἀνήχοον χαὶ τὸ ἀπειθὲς αὐτῶν παρ- 
ἵστησι, µεταθάλλει τὸν λόγον εἰχόνῶς, καὶ τὴν τῶν 
ἐθνῶν χλῆσιν εὐαγγελίζεται τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, 
πᾶσιν ἀνθρώποις προσφωνοῦν xal λέγχον᾽ Ἀγα.ὶ- 
.Jiac0s τῷ 866p τῷ βοηθῷ ἡμῶν. Λέχει δὲ ταῦτα 
ἐκ προσώπου "eU χοροῦ τοῦ προφητικοῦ. Ὡς γὰρ ἐν 
τῷ η’ ἔλεχε' Κύριε ὁ Κύριος ἡμῶν, ἰδιοποιουμένων 
τὸν θεὸν τῶν ταῦτα λεγόντων, διὰ τὸ πρώτων αὐτῶν 
γεγονέναι τὸν Θεόν ' οὕτω xal ἐνταῦθα οἱ αὐτοὶ, τοὺς 
ἀπεξενωμένους χαὶ ἀλλοτρίους ἀναχαλούμενοι, φασίν’ 
"D οὗτοι, χαταλείποντες τοὺς πεπλανηΏµένως νοµι- 
ζομένους ὑμῖν θεοὺς, Ίκετε σπεύδοντες πρὸς τὸν 
ἡμέτερον θεὸν, xal τούτῳ ἀγαλλιᾶσθε τῷ πάντοτε 
ἡμῶν τῶν αὐτῷ ἀναχειμένων βοηθῷ Τενομένῳ. Τίς 
ὃ ἣν οὗτος, ἑξῆς παριστῶσι λέγοντες' Ανα.]άξατε 
τῷ θεῷ Ἱαχώδ' τῷ γὰρ πάλαι ὀφθέντι τῷ ἡμετέρῳ 
προπάτορι Θεῷ ἑλθόντες, ἁλαλάξατε, χατὰ τὸ εἱρη- 
µένον καὶ ἐν ξε’ Ἀ.ἰα.]άξατε τῷ θεῷ, πᾶσα ἡ γή. 
Ti; δὲ ἣν ἡ πᾶσα γη διασαφεῖ ὁ εἰπών' Πάντα τὰ 
ἔθνη, κροτήσαεε χείρας, dAaAdtace τῷ θεῷ àv 
φωνῃ ἁἆγα.λιάσεως. Toig οὖν αὐτοῖς χαὶ διὰ τῶν 
μετὰ χεῖρας προσφωνεῖ λέγων ὁ χορὸς τῶν προφητῶν * 
Ἀγαμ 1ιᾶσθε τῷ 82 τῷ βοηθῷ ἡμῶν, ἀ-λα]άξατε 


τῷ θεῷ ᾽Ιαχκώδ. θεὺν δὲ Ἰαχὼθ τὸν Σωτῆρα σηµαί- 


Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum ! ac 
rursum : Concupiscit et deficit anima mea in atria 
Domini ; et iterum : Altaria tua, Domine viriutum. 
Psalmus vero presens, alios quidem exsultare, ju- 
bilare et psallere jubet, Judaici vero populi abje- 
ctionem ejusque causam declarat, et quidem valde 
consequenter ad priores prophetias. Nam quia in 
preecedenti interrogabat dicens : Utquid destruxisti 
maceriam ejus, et vindemiant eam omnes qui prater- 
grediuntur viam? hic dubium solvit his verbis : Si 
populus meus audisset me, Israel si in viis meis am- 
bulasset, pro nihilo inimicos eorum humiliassem ; ae 
subjungit: Et non audivit populus meus vocem meam, 
et lsrael non intendit mihi. Et dimisi eos secundum 
desideria cordis eorum, ibunt in adinventionibus 
suis. Quia igitur inobsequentiam eorum et immori- 
gerum animum declarat, scrmonem merito Spiri- 
tus sanctus transfert, e£ gentium vocationem an- 
nuntiat omnibus bominibus, sic eos alloquens : 
Exsultate Deo adjutori nostro. lloc porro dicit ex 
persona chori prophetici. Ut enim in octavo psal- 
mo dicebat : Domine Dominus noster, ita ut qui hec 
dicerent, Deum quasi sibi proprium predicarent, 
quia eorum primum Deus fuerat ; ita et hoc loco 
iidem eos, qui extranei et alieni facti sunt, evo- 
captes, dicunt : Heus vos, relictis iis quos errore du- 
cli deos xstimabatis, venite festinanter ad Deum no- 
strum, ipsique exsultetis, qui semper nobis ipsi addi- 
ctis adjutor fuit. Quis porro hie fuerit, deinde decla- 
rant dicentes : Jubilate Deo Jacob : ad Deum seilicet 
qui olim atavo nostro visus est accedentes, jubilate, 
secundum id quod inL.xv psalmo dictum est : Jubilate, 
omnis terra. Qui esset omnis terra, explicat qui 
ait : Omnes gentes, plaudite manibus, jubilate Deo 
in voce ezsultationis *. Eosdem itaque ipsos chorus 
prophetieus in presenti alloquitur dicens : Exsul- 
tate Deo. adjutori nostro, jubilate Deo Jacob. Deum 
vero Jacob Servatorem vocat, qui in ferma bominis 
Jacobo visus est, quando vocavit Jacob nomen loci 
in quo visus ípsi est Deus, Speciem Dei : nam hec 
addit : Vidi enim Deum [acie ad (aciem, εἰ salva 
facta est anima mea. Huic enim, utpote qui rex 
noster sit, jubilare precipit, triumphalemque hym- 


νει τὸν ἓν ἀνθρώπου σχήµατι ὀφθέντα τῷ Ἰαχώδ' D num ipsi emittere. Quomodo autem rex a Patre 


ὅτε xai ἐχάλεσε Ἰαχὼθ τὸ ὄνομα τοῦ τόπου iv ᾧ 
ὤφθη αὐτῷ ὁ θεὺς, Εἶδος θεοῦ, ἐπειπών ' Εἶδον γὰρ 
Θεὸν πρόσωπον «πρὸς αρόσωπον, καὶ ἑσώθη µου 
ἡ ψυχή. Τούτφ οὖν, ὡς ἂν αὐτῷ ὄντι τῷ βασιλεῖ 
ἡμῶν, ἁλαλάξειν πρρστάττει, νιχητήριον ὄμνον &va- 
πέµποντας αὐτῷ. Ὅπως δὲ «βασιλεὺς ὑπὸ τοῦ Πα- 
ερὸς χαθίσταται, αὐτὸς διδάσχει λέγων Ἐγὼ δὲ 
κ«ατεστάθην βασιλεὺς ὑπ αὑτοῦ ἑαὶ Eu ὄρος τὸ 
ἅγιον αὐτοῦ. Οὐ µόνον δὸ ἁλαλάκειν τῷ θεῷ "Tax 
βούλεται τοὺς χεχληµένους, ἀλλὰ xat λαμθάνέιν ψαλ- 
μὸν xal διδόναι τύμπανον, καὶ φαλτήριον τερπνὸν 
μετὰ χιθάρας. Κατὰ δε τὸν ᾽Αχύλαν, "Apate, cnt, 


5. Ps3]. xcvi, 9. 
PaTaoL. Gn, XXIII, 


constituatur, ipse docet his verbis : Ego awtem 
conatitulus sum rez ab eo super Sion montem aancium 
ejus. Non solum autem vult vocatosjubilare Deo Ja- 
cob, sed eliam accipere psalmum el dare tympanum, 
et psalterium jucundum cum cithara. Secundum 
Aquilam vero : Levate, inquit, melodiam et date tym. 
panum, citharam decente cum. nabla; secundum 
Symmachum aulem : Suscipite canticum, et dale 
tympanum, lyram dulcem cum nabla. Aliquid igitur 
accipere, aliquid retribuere precipit ; accipere qui 
dem, secundum — Aquilam, melodiam ; secundum 
Symmachum vero, cahticum ; relribuere autein 


àl 





971 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 972 
tympanum, aut lyram dulcem cum nabla. Queis A µελῳδίαν, καὶ δότε τύμπανο», χιθάραν ebz pea 


praecipitur, ut auribus quidem verbi doctrina exci- 
piatur; actio autem corpore tribuatur. Canticum 
enim et melodia auribus verbo traditur : quare ait : 
Suscipite canticum et melodiam, secundum Aquilam 
et Symmaehum. His vero acceptis, retribuite psal- 
terium jucundum cum cithara, sive lyram dulcem 
cum nabla. Tympanum autem est instrumentum ex 
corporea pelle concinnatum ; psalterium autem, ci- 
thare species, chordis confectum est, quibus cor- 
pus nostrum subindicatur. Vult itaque ipsis operi- 
bus ac gestis precepta verbis tradita impleri ; et 
hac agere jubentur quotquot in ecclesiis Dei per 
tetum orbem congregati sunt. Quapropter In finem 
et Pro torcularibus hzc qua diximus inscripta sunt. 


μετὰ váGAnc ' χατὰ δὲ τὸν Xoppayov Ἀνα ἰάέετε 
ᾠδὴν», καὶ δίδοτε τύμπανο», Avpar ἡδείαν μετὰ 
γά6λης. Οὐχοῦν τὸ μέν τι προστάττει λαμθάνεεν, τὸ 
δὲ διδόναι * λαμθάνειν μὲν, χατὰ τὸν Αχύλαν, µελερ- 
δίαν, χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, ᾠδὴν ΄ ἀντιδιδόναε δὲ 
τύμπανον f| λύραν ἡδεῖαν μετὰ νάθλης. Δι ὧν ὁ λό- 
Yos προστάττει δέχεσθαι μὲν ἀχοαῖς τὴν τῶν λόγων 
διδασχαλίαν, διδόναι δὲ τὴν διὰ τοῦ σώματος πρᾶξιν' 
Ὦδ)] μὲν γὰρ xai µελῳδία λόγῳ ἀχοαῖς παραδίδοται’ 
διό φησι’ Λάδετε ᾧδὴν χαὶ µελῳδίαν, χατὰ τὸν ᾽Αχύ- 
λαν xa Σύμμαχον. Ταῦτα δὲ λαµθάνοντες ὑμεῖς. 
ἀντίδοτε φαλτήριον τερπνὸν μετὰ κιθάρας, 7) λύραν 
ἡδεῖαν μετὰ νάθλης. Τύμπανον δὲ ὄργανόν ἐστιν ἐκ 
δορᾶς σωματιχῆς χατεσχενασμένον, xai τὸ φαλτ[ριον 


Torcularia enim ne aliud quidpiam dici putes, quam p χιθάρας εἶδος ὧδέ πη διὰ χορδῶν χατηρτισµένον, 5c 


ecclesias Dei, in quibus coacti, collectisque una 
fructibus nostris, unam commixtionem efficimus ad 
gloriam οἱ letitiam Verbi Dei. Mirum porro quo 
pacto praecedens psalmus incendium declaraverit, 
necnon vinee ex Egypto translate vastitatem et 
ruinam integram ; hic vero psalinus, quasi alia vi- 
tis, alia vinea sit, imo vero multze vines, torcularia 
inducit plurima : fausta vero denuntiat illis qui ad 
ea vocati sunt. Pro primo igitur populo vineam 
unam, torcular unum, unainque vitem induxit qui 
ait : Vinea facta est dilecto in cornu, inloco pingui *. 
Deinde ait : Et protorcular fodi in ea, et plantavi vi- 
neam Sorec. In pracedenti vero unam vitem deno- 
tabat dicens: Vineam de /£gypto transtulisti. In 
psalmis autem, qui Pro torcularibus inscripti sunt, 
multa declarat torcularia, plurimarum scilicet vi- 
nearum. Quod si novam vineam nosse velis, qua 
post prioris ruinam in hominibus exorta est, a 
Deo Verbo ediscas hzc de se docente : Ego sum 
vilis vera, Pater meus agricola est. Omnem palmi- 
tem non ferentem fructum in me, tollit eun ; et 'om- 
nem ferentem (fructum, purgat eum, ut fructuum plus 
ferat. Jam vos mundi estis propter sermonem, quem 
locutus sum vobis : manete in. me, et ego in vobis. 
Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, 
nisi manserit. in. vite ; sic nec vos nisi in me manse- 
ritis. Ego sum vitis, vos palmites. Qui manet in me 
et ego in eo, et hic fert (ructum mullum : quia sine 
me nihit potestis ferre **. Prisca ergo illius vineze 
finem descripsit precedens psalmus; vera autem 
vinea quem habeat cultorem et agricolam, quos 
palmites, quas botrus, salutaris doctrina declarat. 
Ex hujus itaque pelmitibus per totum orbem dis- 
tributis, vines οομθί ές sunt, quarum fructus in 
unum collecti in ecclesiis per orbem fundatis, mul- 
litudinem torcularium invexerunt. Qua de causa 
psalmi Pro torcularibus inscripti per Spiritum san- 
ctum prophetiee pronuntiati sunt. 
ὑμεῖς τὰ xAüpaca. Ὁ µένων ἐν ἐμοὶ, κἀγὼ ἐν' 
ἐμοῦ οὐ δύνασθε φέρειν. Τῆς μὲν οὖν προτέρας 


ὧν τὸσῶμα τὸ ἡμέτερον ᾖνίξατο. Βούλεταιτοίνυν αὖ- 
tolg ἔργοις xal πράξεσι τὰ διὰ τῶν λόγων παραγ- 
γέλµατα ἀποπληροῦν ' xa ταῦτα πράττειν Ó λόγος 
τοῖς iv ταῖς ἐχχλησίαις τοῦ Θεοῦ xal ὅλης τῆς ol- 
κουµένης συγχροτουµένοις προστάττει. Aib. Εἰς τὸ 
τέλος xa Ὑπὲρ τῶν «ηγῶν προγἐγραπται τὰ λε- 
λεγμένα. Ληνοὺς γὰρ μηδὲ ἄλλο τι νόμιζε λέγεσθα: 
$ τὰς ἐχχλησίας τοῦ θεοῦ, kv αἷς συγχροτούµενοε 
καὶ τοὺς ἑαυτῶν χαρποὺς χατὰ τὸ αὐτὸ συµθαλλόμε- 
vot, μίαν χρᾶσιν ποιούµεθα εἰς δόξαν xal εὐὑφροσύ- 
νην τοῦ Λόχου τοῦ Θεοῦ. θαυμάσαι δὲ ἔστιν ὅπως 
ὁ μὲν πρὸ τούτου ψαλμὸς ἐμπυρισμὸν ἐδήλου, καὶ 
παντελη ἑρημίαν xal ἀφανισμὺν τῆς ἐξ Αἰγύπτου 
μετενηνεγµένης ἀμπέλου * ὁ δὲ μετὰ χεῖρας, ὥσπερ 
C ἑτέρας ὑποστάσης ἀμπέλου xal ἀμπελῶνος ἑτέρον, 
μᾶλλον δὲ πλειόνων ἁμπελώνων ληνοὺς ὑφίστησιε 
πλείους, φαιδρά τε εὐαγγελίζεται τοῖς ἐπὶ ταύτας 
κεχλημένοις. Ἐπὶ μὲν οὖν τοῦ προτέρου λαοῦ ἕνα 
ἀμπελῶνα xal μίαν ληνὸν, μίαν τε ἄμπελον εἰσῆγα- 
γεν ὁ φῄσας᾽ ᾽Αμπεὼν ἐγεγήθη τῷ ἡγαπημέγῳ 
ἐν χέρατι, ἐν τόπῳ πίογι. Eit" ἑξῆς' Καὶ xpoAáü- 
viov, φησὶν, ὢρυξα ἐν αὐτῷ, καὶ ἐφύτευσα ἁμ- 
πε.ον Σωρήκ. Καὶ ἓν τῷ πρὸ τούτου µίαν ἄμπελον 
ἐδήλου λέγων’ "Αμπε.ον ἐξ Αἰγύπτου ustnpac. Ἑν 
δὲ τοῖς Ὑπὲρ τῶν «ὶηγῶν πλείους δηλοῖ ληνοὺς, δη- 
Aabh πλειόνων ἀμπελώνων, El δὲ xai τὴν ἄμπελον 
τὴν καινην γνῶναι βουληθείης, τὴν μετὰ τὸν ága- 
νισμὸν τῆς προτέἐρας bv ἀνθρώποις φυεῖσαν, µάνθανε 
παρὰ τοῦ θεοῦ Λόγου περὶ αὑτοῦ ταῦτα διδάσχοντος 
D Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινὴἡ, ὁ Πατήρ µου 
ὁ γεωργός. Πᾶν χ.Ίῆμα μὴ φέρον καρπὸν ἐν ἐμοὶ, 
αἴρει αὐτό ' καὶ πᾶν τὸ xapxór φέρον, καθαίρει 
αὐτὸ, ἵνα καρπὸν π.λείονα φέρὴ. "Ηδη ὑμεῖς 
καθαροί ἐστε διὰ τὸν Aóyor. ὃν AcAdAnxa ὑμῖν" 
µείνατε- ἐν ἐμοὶ, κἀγὼ ἐν ὑμῶ. Καθὼς τὸ 
xAnupa ob δύναται φέρει καρπὸν» dg! ἑαυτοῦ, 
éày μὴ µείνῃ ἐν τῇ ἀμπέῖῳ' οὕτω xal ὁμεῖς, 
ῥὰν μὴ ἐν ἐμοὶ µείνητε. Ἐγώ εἰμι ἡ ἅμπείος, 
αὑτῷ, καὶ οὗτος φέρει καρπὀν xoAóv * δει χωρὶς 
ἀμπέλου τὰ τέλη διέγραψεν ὁ πρὸ τούτου ψαλμός' ἡ 


δὲ ἀληθινὴ ἄμπελος ὁποῖον ἔχει φυτουργὸν χαὶ γεωργὸν, χαὶ ὁποῖα κλήματα, xal ὁποίους βότρυς, i) σω- 


ον [sa, v, {. * Joan. xv, 4 οἱ Scqq 


975 COMMENTARIA IN PSALMOS. 971 


τΏριος παρίστησι διδασχαλία. Ἐχ τῶν ταύτης τοιγαροῦν χληµάτων διαδοθέντων καθ) ὅλης της οἰκουμέ- - 
νης συνέστησαν ἀμπελῶνες ' καὶ τούτων οἱ χαρποὶ χατὰ τὸ αὐτὸ συναγόµενοι ἓν ταῖς καθ) ὅλης τῆς ol- 
χουµένης ἐχχλησίαις πολὺ πλῆθος ἀπειργάσαντο ληνῶν ' ὧν ἕνεκα διὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος οἱ Ἐπιλήνιος 


φαλμοὶ προφητικῶς ἀνεφωνήθησαν. 


Σα.πίσατε év vsounvia σἀἆπιγγι, ἓν εὐσήμῳ A — Vens. 4. Buccinate 1n. πεοπιοπία tuba, in. insigni 


αἡμέρᾳ ἑορτῆς ὑμῶν. Ἐχάλει μὲν ὁ λόγος ἀρχόμενος 
ἐπὶ ἀγαλλίασιν' προσέταττε δὲ ἁλαλάσειν, τουτέστιν 
Όμνον ἐπινίχιον ἀναπέμπειν τῷ δηλωθέντι θεῷ 
Ἰαχώδ' εἶτα λόγους διδασκαλικοὺς παραλαμθάνον- 
τας, ἔργοις τούτους ἀποπληροῦν * πληρωτὰς δὲ γενο- 
µένους τῶν ἔργων, Ίδη λοιπὸν xat εἰς πάντας ἀνθρώ- 
πους χηρύττειν xal σαλπίζειν , ἐξηχεῖν τε xal ἑξ- 
άκουστον τοῖς πᾶτι ποιεῖν τὸ Εὐαγγέλιον' ὥσπερ οὖν 
xat ὁ Σωτὴρ παρεχελεύετο λέγων τοῖς αὐτοῦ µαθη- 
ταῖς' Ὁ εἰς τὸ οὓς ἀκούετε,.,κηρύσσετε ἐπὶ cow 
δωμµάτων. Ad λέλεχται τοῖς τὰ πρῶτα χατωρθωχόσι’ 
ZaAzicacs. Πὼς δὲ αὐτοὺς βούλεται σαλπίζειν, f 
ὡς ἐσάλπιξον πἆλαι πρότερον οἱ τὰς εἰχόνας ἔπιτε- 
λοῦντες, xal τὰ σύμθολα χαὶ τοὺς τύπους τῶν ἆλη- 
θῶν; Ἐσάλπιζον δὲ ἐχεῖνοι ἓν νεομηνίᾳ xai ἓν εὖ- 
sh ἡμέρᾳ ἑορτῆς. Καὶ τοῦτ ἔπραττον κατὰ τὸν 
ἔθδομον μῆνα, ἐν ᾧ συνερχόμενοι, τὴν ἑορτὴν τῶν 
Σαλπίγγων ἐπετέλουν, ἅπαξ τοῦ ἐνιαυτοῦ τοῦτο πράτ- 
τοντες. Λέχει δ᾽ οὖν ἡ γραφὴ τοῦ νόµου * ToU. μηνὺς 
τοῦ ἑόδόμου, μιᾷ τοῦ μηνὺς, ἔσται ὑμῖν ἁνάπαυ- 
σις, urmpócvror σαΛπίγγωγ" xAnci) ἁγία ἔσται 
ὑμῖν. Οὕτως οὖν ὥσπερ ἐν τῇ νεοµηνίᾳ τῇ τότε 
ἐσάλπιζον, βούλεται καὶ νῦν τοὺς χεχληµένους σαλ- 
πίζειν. "Hy δὲ ἡ ἡμέρα ἐχείνη ἡ τῆς ἑορτῆς τῶν Σαλ- 
πἰγγων εὔσημος ἡμέρα: λέγει δ οὖν Μωσῆς περὶ 
αὐτῆς. Πᾶν ἔργον «ἰατρευτὸν οὐ ποιήσετε. Ἡμέ- 
pa σημασίας ἔσται ὑμῖν. Ad xaX ἐνταῦθα λέλεχται * 
Ἐν εὐσήμφ ἡμέρᾳ ἑορτῆς ὑμῶν. "Hv οὖν ἡμέρα 


εὔσημος xal ἑορτῇ οὐδενὸς ἑτέρου ἡ caXniyquv* C 


ἔνθεν χαὶ Σαλπίγγων ἑορτὴ χἐχλητο. Τριῶν δὲ οὐσῶν 
ἑορτῶν χατὰ τὸν αὐτὸν μῆνα πρώτης μὲν τῆς τῶν 
Σαλπίγγων tv τῇ νεοµηνίᾳ συντελουµένης * ἑτέρας 
δὲ τῆς τοῦ Ἱλασμοῦ iv τῇ δεχάτῃ ἡμέρᾳ τοῦ μηνὸς 
γιγνοµένης' xai τρίτης τῆς τῶν Σχηνῶν ' µόνην τὴν 
τῶν Σαλπίγγων μιμεῖσθαι χελεύει φάσχων ΄ ZaAz- 
σατε ἐν νεοµη»ίᾳ σἀνἰπιγγι"' σαφέστερον δὲ οὕτως 
ἂν εἶπεν. Ὥσπερ ἓν τῇ νεοµηνίᾳ ἐσάλπιζόν ποτε πε- 
ῥριτρέχοντες πάντα τόπον εἰς τὸ σημῆναι τὴν ἑορτὴν, 
τὸν αὐτὸν τρόπον xai ὑμεῖς, οἷς ὁ λόγος προστάττει, 
σαπίσατε. Βούλεται δὲ τοὺς xfpuxag τῶν ἐθνῶν 
μὴ ταῖς λοιπαϊῖς προσέχειν Ἰουδαϊχαῖς παρατηρήῄσεσ,, 
póvo δὲ χρῆσθαι τῷ χηρύγματι, xal σαλπίζειν εἰς 
ἅπαντας ἀνθρώπους τὸν σωτήριον xal εὐαγγελιχὸν 


die solemnitatis vestre, Sub initium quidem sermo 
ad exsultationem vocabat, ac jubilare precipiebat, 
hoc est, triumphalem hymnum memorato Deo Ja- 
cob emittere ; deinde suscepta doctrina: verba ope- 
ribus implere : absolutis autem operibus, tum de- 
mum horhinibus predicare et buccinare, vociferaei 
item et in omnium auribus Evangelium nuntiare ; 
quemadmodum Servator discipulis precipit suis 
dicens : Quod in oure auditis, pra'dicate super tecta **. 
Quamobrem iisqui priora rectegesserant, dictum est: 
Buccinate. Qua autem ratione ipsos buccinare vo- 
luerit, nisi qua olim et antiquitus qui veri imagi- 
nen, symbola et signa gerebant ? Buccinabant porre 
illi in neomenia, et in insigni die solemnitatis . 
idque agebant septimo mense, quo congregati, Tu- 
barum solemnitatem celebrabant : idque semel per 
annum przstabant. Áit ergo legis scriptura: Mens« 
septimo, prima mensis erit vobis requies, memoriala 
tubarum : vocabitur sancta vobis *'. Ut igitur in neo- 
menia illa clangebant, ita etiamnunc vocatos bucci- 
nare cupit. Erat autcm dies illa solemnitatis Tubarum, 
dies conspicua ; aitque de illa Moyses : Omne opus 
servile non facietis : dies celebritatis erit vobis **. 
Quapropter hic quoque dicitur : In insigni die so- 
lemnitatis vestre. Erat ergo insignis dies et festus 
dies, non alius rei quam tubarum : quare Tuba- 
rum festum vocabatur. Cum autem tres essent eo- 
dem mense solemnitates, prima Tubarum, qua in 
neoinenia celebrabatur; secunda Propitiationis, dc- 
cima die mensis; tertia Tabernaculorum ; solam Tu- 
barum diem imitari precipit dicens : Buccinate in 
neomenia tuba ; quod clarius ita protulisset : Sicut 
olim in neomenia , locum omnem circumcursautes 
buccinabant , ut festum indicarent ; similiter et vos 
qui jubemini, buccinate. Vult porro gentium ργα- 
cones, non ca&leris Judaicis observationibus am . 
mum adhibere, sed sola praedicatione uli, et oin- 
nibus hominibus salulare et evangelicum verbum 
buccinare. Horum namque symbola Moyses insti- 
tueliat , eratque praeceptum in Israel (Ves. 5) lege 
sancitum quod buccinare oporteret, dieique festi 
tempus tuba omnibus significare. Huc vero praece- 
ptum ex judicio, voluntate et decreto Dei Jacob 


Ἰόγον. Τούτων γὰρ αὐτῶν τὰ σύμδολα καὶ Μωσῆς D edebatur. Ipse namque Deus, qui Jacobo olim in 


ἀποίει, καὶ Ἡν πρόσταγμα τῷ Ἱσραὴλ ἰδίως τοῦτο 
νενομοθετηµένον, τὸ δεῖν σαλπίζειν, xaX διὰ τῆς 
σάλπιγγος σηµαϊνειν τοῖς πᾶσι τὴν τοῦ χαιροῦ Éop- 
τὴν. Τὸ δὲ πρόσταγμα τοῦτο χατὰ χρίσιν ἐγένετο, 
xai χατὰ βούλημα xai χρῖµμα τοῦ θεοῦ Ἰαχώθ. Αὐτὸς 


virispecie et forma visus est, hic erat qui olim 
isthaec populum facere figurate per Moysem jubebat. 
Quod autem buccinare hic, clamare et omnibus an- 
nuntiare, signiflcet, docet Servator bis verbis : Cum 
facis eleemosynam , noli tuba canere ante te **. 


γὰρ τῷ 'laxi6 ὀφθεὶς πάλαι θεὺς ἓν ἀνδρὸς εἴδει χαὶ σχήµατι, οὗτος ἣν ὁ ταῦτα καὶ διὰ Μωσέως εἰκονι- 
χῶς τῷ λαῷ πράττειν διαταξάµενος. "Οτι δὲ τὸ φαλπίζειν ἀντὶ τοῦ βοᾷν xal εἰς πάντας καταγγέλλειν 
λέλεκται, διδάσκει ὁ Σωτὴρ λέγων ᾽ Ὅταν ποιῇς ἐεημοσύγη», μὴ σα.πίσῃς ἔμπροσθέν σου. 


. Matth. x, 27. εν, ση, 94. *'* Lev. xxi, 7. ** Matth. vi, 2. 








979 


EUSEBH C/ESARIENSIS OPP. PARS Ill. — ENEGETICA. 


96 


Ὕεις. 6. Testimonium in Joseph posuit illud , A ἨΜαρτύριον ἐν τῷ ἹἸωσὴφ ἔθετο αὐτὸ, ὃν τῷ 


cum exiret de lerra. /Egypti, linguam quam ΠΟΠ 
noverat audivit. Memoratum de tubis praeceptum , 
testimonium, inquit, posuit in Joseph. Secun- 
dum Symmachum vero: Testificationem per Joseph 
posuit illud : testimenium vero quasi testificatus 
dabat : eratque illud signum alterius rei. Aliquas 
enim tubas subindieabat, quarum officium cum 
apostoli Servatoris nostri, tum evangelici verbi 
precones partim explebant, per omnem terram 
elangentes , omnibusque gentibus salutaris Dei 
adventus festum przdicantes. Arcanorum vero 
eonsummationem per angelos futuram docet qui 
ait : Tuba canet enim, et mortui in Christo resur- 
gent primi ** ; ac rursum : Jn momento, in ictu 


&EcA0ctr. αὐτὸν éx γῆς Αἰγύπτου, γλώσσα» dv 
οὐκ ἔγνω ἤκχουσε. Τὸ προλεχθὲν περὶ σαλπίγτων 
πρόσταγμα μαρτύριον, qno, ἔθετο ἐν τῷ Ἱεωσίς- 


χατὰ δὲ τὸν Σύμµαχον, Μαρτυρίαν διὰ του Ἰωσῆῃρ 
ἔταξεν αὑτό. τὸ δὲ μαρτύριον ὥσπερ διαµαρτυρέύ- 
µενος ἑδίδου" xal ἣν τοῦτο σημεῖον ἑτέρου πράγμµα- 
τος" ἠνίττετο γὰρ περί τινων σαλπίγχων, ὧν ix 
μέρους μὲν οἱ ἁπόστολοι τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, καὶ ol 
τοῦ εὐαγγελιχοῦ λόγου χήρυχες ἀπεπλήρουν τὰ ἔργα. 
el; πᾶσαν τὴν γην σαλπίζοντες, xal πᾶσιν ἔΈθνεσι 
κηρύττοντες τὴν τῆς σωτηρίου θεοφανείας ἑορτιν- 
Τὰ δὲ ἁποτελέσματα τῶν ἀποῤῥητοτέρων δι’ ἀγγέλων 
ἔσεσθαι διδάσχει ὁ εἰπών ' ΣαΛπίσει γὰρ. xal ci 
vexpol&r Χριστῷ ἐγερθήσονται πρῶτοι ' xa πάλιν - 


oculi, in novissima tuba *' ; iterumque : Ίρεε Domi- B p ἀτόμῳ, ἐν ῥιπῇ ὀφθα.μοῦ, ἐν τῇ ἑσχάτῃ e d- 


nus in jussu et in voce archangeli, et in tuba Dei 
descendet **, His porro Servator discipulos suos 
initiabat dicens : Et videbunt Filium hominis venien- 
iem in nubibus celi cum potestate et majestate ma- 
gna. Et mittet. angelos suos. cum tuba magna, et 
congregabunt electos ejus ex qualwor ventis, a sum- 
mis celorum usque ad exiremum eorum 9*. Sed 
mortuorum quidem resurrectio, per evángelicas 
tubas annuntiantes adventum regni Filii Dei, effi- 
cietur : apostoli autem jam in primo adventu ejus 
tubis, magnis scilicet Spiritus sancti vociferatio- 
nibus utentes , quotquot olim secundum animam 
mortui erant, ad vitam quz in Deo est revocarunt. 
Quorum symbola tradens Moyses, Tubarum festum 
lege sancivit. Quapropter dicitur : Testimonium in 
Joseph posuit illud. Quodnam illud preceptum erat? 
de tubis scilicet : ab una autem tribu Joseph to- 
tam gentem indicavit. Cur autem in his totam gen- 
tem Joseph vocavit? Quia Josephi occasione omnes 
in Egyptum descenderunt. Quandonam vero testi- 
monium, videlicet tubarum legem populo posuit , 
misi quo tempore eduxit eum de terra Egypti, 
quando linguam quam non noverat audivit? Cum 
enim in deserto versarentur, voce Dei dignati sunt , 
qui Decalogum ipsorum auribus exceptum , servan- 
dum tradidit. Tempore autem illo ab JEgyptiaca 
servitute et calamitate liberati sunt. (Juamobrem 
dictum est: — (Vgns. 7.) Divertit ab oneribus dorsum 


πιγγι * xal πάλιν * Αὐτὸς ὁ Κύριος ἐν κεἰεύσματι xal 
ἐν φωνῇ ápxarréAov καὶ ἓν σά ΆπιγΤι 8600 καταδἡή - 
σετα:. Ταῦτα δὲ χαὶ ὁ Σωτὴρ ἑμυσταγώγει τοὺς a D von 
μαθητὰς, λέγων ' Καὶ ὄψονται τὸν Υἱὸν τοῦ áv- 
θρώπου ἐρχόμεγον ἐπὶ τῶν vepgsAov τοῦ οὐὗραν οὔ 
μετὰ δυνἆμεως xal δόξης zoAAnc. Καὶ ἀποστελεῖ 
τοὺς ἀγγέ-Ίους αὐτοῦ μετὰ σάλπιγγος µεγάξης, 
xal ἐπισυνάξουσι τοὺς ἑχ.λεκτοὺς αὐτοῦ éx τῶν 
τεσσάρων ἀνέμων, ἀπ ἄχρων οὐρανῶν ἕως éxpor 
αὐτῶν. 'À))' ἡ μὲν τῶν νεκρῶν ἀνάστασις ἔσται 
ποτὲ διὰ σαλπίγγων εὐαγγελιχῶν εὐαγχελιζομένων 
τὴν ἄφιξιν τῆς βασιλείας τοῦ Υἱοῦ τοῦ θεοῦ ' xat ot 
ἁπόγστολοι δὲ ἐντεῦθεν Ίδη xatà τὴν πρώὠώτην αὗτου 
(€, παρουσίαν σάλπιχξι χρώµενοι, ταῖς τοῦ ἁγίου Πνεύ- 


µατος µεγαλοφωνίαις πάντας ἀνεχαλοῦντο τοὺς ψυ- 


χὰς νενεχρωµένους ἐπὶ τὴν ἓν θεῷ ζωήν. ὧν τὰ 
σύμθολα Μωσῆς παραδιδοὺς, τὴν περὶ σαλπίγγων 
ἑνομοθέτει ἑορτήν. Διὸ λέλεχται' Μαρτύριον ἐν τῳ 


Ἰωσὴφ ἔθετο αὑτό. Τὶ δὲ αὑτὸ ἣν τὸ πρόσταγμα; 


τὸ περὶ τῶν σαλπίγγων '. ἀπὸ μιᾶς δὲ quise τῆς τοῦ 


ωσὴφ τὸ πᾶν ἐδήλου ἔθνος. Διὰ τί δὲ Ev τούτοις τὸ 


πᾶν ἔθνος Ἰωσὴφ ὠνόμασεν; Ἐπειδήπερ προφάσει 
τοῦ Ἰωσὴφ οἱ πάντες χατεληλύθεισαν εἰς Αἴγυπτον. 


Πότε δὲ μαρτύριον τὸν περὶ σαλπίγγων νόμον ἔθετο 


τῷ λαῷ, f| κατ ἐχεῖνον τὸν χρόνον, καθ) ὃν ἐξήγαγεν 
αὐτοὺς ἐκ γῆς Αἰγύπτου, ὁπηνίχα γλῶσσαν fjv. οὖκ 


ἔγνω ἤχουσεν, Ἐπὶ τῆς ἐρήμου γὰρ διατρίδοντες, 
φωνῆς Θεοῦ κατηξιώθησαν, τὴν Δεκάλογον aito; 


ejus, manus ejus in cophino servierunt ; secundum p ἐξάχουστον διαταττοµένου. Κατ’ ἐχεῖνο δὲ χαιροῦ xat 


Symmachum vero : Abstulerunt ab onere humerum 
ejus : manus ejus a cophino liberate sunt. Nam eum 
Pharaoni servirent , ac luto lateribusque astringe- 
rentur, civitates ipsi zedificantes, tunc sane cophinis 
manus , oneribus bumeri defatigabantur. Caterum 
visitatione Dei adveniente, liberi evasere. Quarc 
ait: Divertit ab oneribus dorsum ejus. Quis vero 
divertit, nisi qui liberavit eos Deus ? His porro 
dignatus eos est, quia in tribulatione ipsum in- 
vocabant. Quod etiam Moysis Scriptura deelarat 
dicens : Et. ingemwerunt filii Israel, εἰ clama- 
verunt ad Dominum , et ascendit clamor eorum ad 


ο | Thess. iv, 15. ** 1 Cor. xv, $2. 


** | Thess. iv, 15. 


τῆς παρ) Αἰγυπτίοις δουλείας τε xai καχοπαθείας 
ἠλευθεροῦντο. Διὸ λέλεχται Ἀπέστησεγν ἁπὸ ἄρσεων' 
τὸν νῶτον αὐτοῦ. αἱ χεῖρες αὐτοῦ ἐν τῷ xopire 
ἐδούλευσαν * κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον ' Παρεῖλον ἀπὸ 
βασταγμοῦ τὸν ὦμον αὐτοῦ, αἱ χεῖρες αὐτοῦ κο- 
φίνου áznAJAdgqc a». Ὅτε γὰρ ἐδούλευον τῷ Φαραώ, 
πηλῷ τε xal πλινθείᾳ χατειργάζοντο, οἰχοδομοῦντες 
αὐτῷ τὰς πόλεις, τὸ τηνικαῦτα χοφίνοις μὲν τὰς χεῖ- 
ρας, βαστάγµασι δὲ τοὺς ὤμους κατεπονοῦντο. Πλὴν 
ἀλλὰ τούτων ἁπάντων ἐλεύθεροι χατέστησαν τῆς Ent- 
σχοπῆς αὐτοῖς Ὑενομένης. Ai φησιν’ Ἀπέστησεν 


«ἀπὸ ἄρσεων τὸν νγῶτον αὐτοῦ. Τίς δὲ ἁπέστησεν, 


* Matth. xxiv, 30, 


44 FL ο 


97; COMMENTARIA iN PSALMOS. 913 
&ÀX' ἢ ὁ ἐλευθερώσας αὐτοὺς θεός; Τούτων δὲ αὐτοὺς A Deum **. Quibus accinit hoc dictum sic habens : 


T*Stoo, ἐπειδήπερ ἓν θλίψει αὐτὸν ἐπεχαλοῦντο" xol 
τοῦτο δὲ ἡ Μωσέως παρίστησι Γραφἢ λέγουσα Καὶ 


κατεστέγαξαν οἱ viol Ἱσραὴ. . καὶ ἀνεθόησαν 
πρὸς Κύριον, xal ἀνέδη Boh αὐτῶν zpóc τὸν 
Θεόν’. Οἷς ἀκολούθως χαὶ «b παρόν φησι λόγιον' "Ey 
θ.1{ψει ἐπεχα έσω µε, καὶ ἑῤῥυσάμην σε". ἑπή- 
xovcd σου ἐν ἁποκρύφῳ καταιγίδος, ἑἐδοχίμασά 
σε ἐπὶ ὕδατος ἀντι.λογίας. Αντὶ δὲ τοῦ: Ἐπήχουσά 


σου ἐν ἀποχρύφῳ καταιγίδος, ὃ μὲν ἸΑχύλας: 
Ἑπακούσω σου ἐν ἀποκρύφῳ βροντῆς' xa íj 


πέμπτη ἔχδοσις ὁμοίως. Εἶτα ἐπιλέγει: Ἐδοχίμασά 
σε ἐπὶ ὕδατος ἀντιλογίας. Ὅ 5h xaX αὐτὸ σαφῶς 
Ἡ Μωσέως παρίστησι Γραφὴ λέγουσα. Οὐκ ἦν δὲ 
ὕδωρ xisir τῷ JaQ* καὶ ἑἐλοιδορεῖτο ὁ Aaóc πρὸς 
Μωσῆν, καὶ ÉAeyov: Δὸς ἡμῖν ὕδωρ, ἵνα πἰωμε». Ὁ B 


δὲ EAseye- Τί λοιδορεῖσθέ poi, ἢ ci. πειράᾶτε Κύ- 
ῥιον; Καὶ ἑξῆς' Εἶπε Μωσῆς πρὸς Κύριον .1έγων: 
Τί ποίησω τῷ Aa τούτῳ; Ecc µιχρὸν, xal Ji0060- 
«ἠσουσί µε. EI ὁ Κύριος πρὸς αὐτόν now: 
“Οδε ἐγὼ ἔστηχα xpó τοῦ σὲ ἐκεῖ, ἐπὶ τῆς πέτρας 
ἐν Χωρήδ. Kal πατάξω τὴν πέτρα», καὶ é£eAsv- 
σεται ὕδωρ, xal πίεται ὁ Aadc. Καὶ ἐποίησεν οὔ- 
toc Μωσῆς. Καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄγομα τοῦ τόπου 
éxsivov Πειρασμὸς xal Λοιδόρησις, διὰ τὴν .Ίοι- 
δορἰαν τῶν υἱῶν Ἱσραὴ., καὶ διὰ τοῦ πειράζευ’ 
αὐτοὺς Κύριον, «έγοντας" El ἔστι Κύριος ἐν ἡμῖν, 
3| 00; Ταῦτα πάντα τὸν ἐξ ἐθνῶν λαὺν διδάσχει ἡ 
"μετὰ χεῖρας προφητεία, ὡς ἂν µάθοιο ποίων ἔτυχεν ὁ 
πρῶτος λαὺς, καὶ εἰς olov ἑλήλυθε τέλος, σωφρονί- 
ζουτό τε ἐχ τοῦ παραδείγµατος. Διὸ τοῖς προλεχθεῖσιν 
ἐπισυνάπτει τὰ ἑξῆς ἀναγχαίως, àv οἷς εἴρηται 
"Axovcor, «αός µου, xal διαμαρτυροῦμαί σοι’ 
Ἱσραὴ 4, ἑὰν ἀκούσῃς µου, οὐκ ἔσται σοι θεὸς 
πρόσφατος, οὐδὲ προσχυγήσεις θεῷ dAJotplq. 
Ἐγὼ γάρ εἰμι Κύριος ὁ θεός σου ὁ ἀναγαγών σε 
ἐκ γῆς Αἰγύπτου ' zJdárvror τὸ στόμα cov, xal 
zAnpoco αὐτό. Καὶ οὐκ ἤκουσεν ὁ Aaóc µου τῆς 
φωνῆς µου, καὶ Ἱσραὴ.ἲ οὐ προσέσχε µοι. Καὶ 
ἐξαπέστειία αὐτοὺς κατὰ τὰ ἐπιτηδεύματα τῶν 
καρδιῶν αὐτῶν" πορεύσονται ἐν τοῖς ἐπιτηδεύμα- 
| Cir αὐτῶν. Τὰ μὲν παρ' ἐμοῦ, φησὶ, δεδωρηµένα τῷ 
λαῷ τοιαῦτα fjv, ὁποῖα διεξηλθεν ὁ λόγος: τὰ ὃ ἐξ 
αὐτῶν εἰς ἐμὲ oby ὅμοια, οὐδὲ ἄξια ὧν ἔτυχον παρ' 


— (Vrns. 8.) In tribulatione invocasti me, etliberavi 
te , ezaudivi te in abscondito tempestatis, probavi te 
apud aquam contradictionis. Pro illo autem : Exau- 
divi te in abscondito tempestatis , Aquila sic habet : 
Ezaudiam te in abscondito tonitrui , et quinta editio 
similiter. Deinde subdit : Probavi te apud aquam 
contradictionis. Quod ipsum clare Moysis Scriptura 
enarrat his verbis : Non erat autem aqua ad biben- 
dum populo : et jurgatus est. populus contra. Moy- 
sem dicens : Da nobis aquam, ut bibamus. llle vero 
dicebat : Quare jurgamini mecum, aut cur. tentatis 
Dominum **? Postea vero : Dixit Moyses ad Domi- 
num : Quid faciam populo huic ? parum aberit quin 
lapident me. Deinde ait Dominus ad eum : Hic ego 
sto ante te in petra in Choreb. Et percutiam petram , 
et exibit aqua, et bibet populus. Et fecitita Moyses. 
Et vocavit nomen loci illius, Tentationem et Jurgium, 
propter jurgium filiorum Israel , et quia tentave- - 
runt Dominum dicentes : Απ est. Dominus in. nobis, 
necne *** Hzc universum ex gentibus populum do- 
cet preseus prophetia, ut sciant que prisco illi 
populo acciderint, et qui finis ejus fuerit ; atque ex 
ejus exemplo ad cautelam vocetur. Quare przdictis 
hzec quz sequuntur necessario adjicit : — VERS. 
9-13. Audi, populus meus, et testificabor tibi : Israel, 
si audieris me, non erit in te Deus recens, neque ado- 
rabis Deum alienum. Ego enim sum Dominus Deus 
(uus, qui eduxi tede terra Egypti; dilata os tuum, et 
implebo illud. Et ποπ audivit populus meus. vocem 
meam, et Israel non. intendit mihi. Et dimisi eos se- 
cundum desideria cordis eorum ; ibunt in adinventio- 
nibus suis. Talia erant, inquit, munera populo per 
me collata, qualia sermo enarravit. Sed quz in me 
ipsi peregere, non similia, neque digna iis erant 
qu» a me consecuti sunt. Siquidem ego tot tanto- 
rumque ipsis largitor bonorum, hoc unum ab eis 
expelens, quod sane legum summa et caput esi, 
ut non idola, sed me solum Deum colerent, pracepi, 
his illos commonens verbis: Audi, populus meus, et 
testificabor tibi : Israel, si audieris me, non erit in 
te Deus recens, neque adorabis Deum alievum. Ego 
enim sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te de. terra 
JEgypti. Πσο monui, hzc przcepi : hzc. erat. to- 


ἐμοῦ. Ἐγὼ μὲν γὰρ ὁ τῶν τοσούτων αὐτοῖς χορηγὸς p tius legis mez mens et. sententia. Praceptis vero 


ἀγαθῶν, ἓν τοῦτ) αὐτοῖς, τὸ δὴ τῶν νόµων χεφάλαιον, 
λέγω δὲ τὸ μὴ εἰδωλολατρεῖν, ἐμὲ δὲ µόνον Θεὸν εἰδέ- 
ναι, παρεχελενσάµην, αὐτὰ δὴ ταῦτα παραινῶν xal 
λέγων. "Axovc'ov, Aaóc µου, καὶ διαμαρτυροῦμαί 
σοι" Ἱσραὴ 4, ἐὰν ἁκούσῃς µου, οὐκ ἔσται ἐν col 
θεὸς πρόσφατος, οὐδὲ προσκυνήσεις θεῷ dAAo- 
vplp * ἐγὼ γάρ εἰμι Κύριος ὁ θεός σου à ἆναγα- 
τών σε éx γῆς Αἱγύπτου. Ταῦτα παρῄνουν, ταῦτα 
παρεχελευόµην, ταῦτα ὁ πᾶς τῆς ἑἐμῆς νομοθεσίας 
ἐθούλετο νοῦς. Ἑυνῆῃπτό τε τοῖς παραγγέλµασιν ἀγα- 
θῶν ἐπαγγελία, δι’ ὧν ἔφασχον ' ΠΛάτυνον τὸ στόμα 
σου, καὶ π.Ίηρώσω αὐτό. El γὰρ ταῦτα φυλάξετε, 


" xod. n, 22, 


5 Exod, xvii, 1. ** ibid. 4. 





bonorum promissio copulabatur, cum dicerem : 
Dilata os tuum, et implebo illud. Nam hac si ser- 
vetis, affatim ubertimque cibi vobis suppedilabun- 
tur, sive corporei, sive ii qui per divinas discipli- 
nas animx subministrantur. Ego quidem hzc mo- 
nebam, hzc promittebam ; illi autem vocem meam 
non audierunt : et Israel, qui tantis beneficiis orna- 
tus est, non intendit mibi: ideo jure dimisi eos 
secundum desideria cordis eorum. Pro quo Sym- 
machus interpretatus est : Non audivit autem po- 
pulus meus vocem meam, et Israel non obtemperavit 
ndhi. Dimisi ergo illos beneplacito cordis sti, wl 


979 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP, PARS Ill, — EXEGETICA. 


ambulent in consiliis suis. Hinc divinus Apostolus A ἁχοπιάτως ἔξετε xat πεπληρωμµένως τὰς poris, εἴτε 


de quibusdam docet : Propter quod tradidit illos 
Deus in desideria cordis eorum "'. Pro illo autem, 
Neon erit in te Deus recens : Aquila, Non erit in te 
fortis alienus ; Symmachus vero : Non sii in te Deus 
extraneus , interprcetatí sunt Extraneum autem : 
xlienum et recentem Deum, qui talis apud gentes 
falso reputatur, nominavit, multorum numinum 
idololatriam sic carptim memorans. Quibus subdit : 
Ego enim sum Dominus Deus tuus, declarans se 
neque extraneum, neque alienum, neque recentem 
Deum esse. Erat quippe unum et idem Dei Ver- 
bum, quod olim diversimode antiquis illis oracula 
fundebat, quodque Deus Jacob vocatur, quod item 
in consummatione szculorum in terra visum est. 
Nam etiani onte divinum suutn adventum in mundo 
erat, e& mundus per ipsum factus est. Quamobrem 
hiec instituta tradit : Ego enim eum Dominus Deus 
κμε, qui eduxi te de terra /Egypti. 


τὰς τοῦ σώματος, εἴτε xaX τὰς διὰ θείων µαθηµάτων 
τῇ ψυχἠ χορηγουµένας. Ἐγὼ μὲν οὖν ταῦτα ταρίς 
νουν xai ἐπηγγελλόμην, οἱ δὲ οὐχ Ίχουον τῆς μες 
φωνῆς  χαὶ ὁ τοσούτων χατηξιωµένος εὐερτεσιῶν 
Ἱσραἡλ οὗ προσέσχε μοι" ὕθεν εἰχότως ἑξατέ- 
στειΊα αὐτοὺς κατὰ τὰ ἐπιτηδεύματα των xap- 
διῶν αὐτῶν. Ανθ) οὗ 6 Σύμμαχος ἡἠρμήνευσεν giu" 
Οὐχ ὑπήκουσε δὲ ὁ «αός µου τῆς φωνης µου, 
καὶ Ἰσραὴ.ὶ οὐκ ἐπείσθη poc. Ἀφῆκα οὖν αὐτοὺς 
τῇ ἀρεσκείᾳ τῆς καρδίας αὐτῶν , ὁὀδεύειν' ταις 
βου.λαῖς αὐτῶν. Ἐντεῦθεν ὁ θεῖος Απόστολος διδᾶ- 
σχει περί τινων λέγων ' Διὸ παρέδωκεν αὐτοὺς ó 
θεὸς ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις τῶν καρδιῶν αὐτῶν. 
Αντὶ δὲ τοῦ. Οὐκ ἔσται ἑν col θεὸς πρόσφατος. 


B, Αχύλας' OUx ἔσται ἐν col lexvpóc àAAócpioc 7 


$ δὲ Zoypuayoc MÀ) ἔστω àv. col θεὸς £éroc, Πρμή- 
νευσε. Eévoy δὲ καὶ ἀλλότριον θεὸν καὶ πρόσφατον, 
τὸν πεπλανηµένως παρὰ τοῖς ἔθνεσι νενομισμένον 


ὠνόμασε, τὴν πολύθεον εἰδωλολατρείαν οὕτω παραπεµπόµενος. Οἷς ἐπιλέγει: Ἑγὼ γάρ εἰμι Κύριος ὁ 
θεός cov, παριστὰς ἑαυτὸν οὔτε ξένον, οὔτε ἀλλότριον, οὔτε πρόσφατον ὄντα Θεόν. "Ην yàp εἷς xat ὁ 
αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, xal ὁ πάλαι διαφόρως τοῖς παλαιοῖς χρηµατίζων, 66h xaX θεὸς Ἰαχὼθ ἔπιχεχλι- 
μένος, ὁ xal ἐπὶ συντελείᾳ τῶν αἰώνων ἐπὶ γῆς ὀφθείς. Ἐν γὰρ τῷ χόσµμῳ ἣν καὶ πρὸ τῆς θεοφανείας, 
καὶ ^ χόσµος δι΄ αὐτοῦ ἐγένετο. Διόπερ παραχελεύεται λέγων. ἘἙγὼ γάρ εἰμι Κύριος ὁ θεός σου, ὁ ἆνα- 


χάγών σε éx γῆς Αἰγύπτου. 

Vgns. 14, 15. Si populus meus audisset me, Is*ael 
si in viis meis ambulasset , pro nihilo forsitan inimi- 
cos eorum humiliassem, et super tribulantes eos 
misissem manum meam. lram quippe Dei non inju- 
ria nec sine causa Judaicam invasisse gentem suf- 
ficienter defendit. Videturque mihi ad precedentes 
interrogationes : Utquid, Deus, repulisti in finem, ira- 
tus est [uror tuus super oves pascuc tuc **? ac rur- 
sum : Utquid destruxisti maceriam ejus, et vindemiant 
eam onines qui pretergrediuntur. viam **? respon- 
sionem instituere. Nam qua de causa haec passi 
sint , declarat his verbis : Quia non audivit populus 
meus vocem meam, οἱ Israel non intendit mihi; et : 
Si populus meus audisset me, Israel si in viis. meis 
ambulassel, pro nihilo forsitan inimicos eorum hu- 
miliassem. Pro quo Symmachus interpretatus est : 
In minimo forsitan inimicos eorum vicissem, et su- 
per adversarios eorum convertissem manum | meam. 
Hzc sane fecissem, inquit, contra inimicos populi, 
si morigeros illos habuissem, et si in viis meis, quas 
prescripseram ipsis, incessissent. Nunc vero cum 
inobsequentea et immorigeri facti sint, sese ipsi 
inimicos Dei constituerunt. Deinde quoniam Spiri- 
tus sanctus immorigeros et inobsequentes illos, 
populum suum per humanitatis exsuperantiam vo- 
cavit, docet neminem, qui vere populus Dei sit, ipsi 
repugnalurum. Quamobrem infert : — Vgns. 16. 
Ínimici Domini mentiti ει ei; secundum Symma- 
chum autem : Dominum exosum faciunt, qui. men- 
liuntur ipsi. Additque : Et erit. tempus eorum in 
seculum. Etiamsi enim talia ausi fuerint, attamen 
presens seculum obtinebunt. Et hoc eorum tem- 


" Rom, 1, 34. ** Psal. Zxxin, 1. 


El ὁ JAaóc pov fixovcé µου, 'IcpatA ταῖς ὁδοις 
µου εἰ éxopev0n* ἐν τῷ μηδενὶ ἂν τοὺς ἐχθροὺς 
αὐτῶν ἑταπείνωσα, xal ἐπὶ τοὺς ϐ.Λίδογτας αὐτοὺς 
ἐπέδα.ῖον ἂν τὴν χεῖρά µου. Ἰχανῶς ἀπολελόγηταε, 
ὅτι μὴ ἀχρίτως µήτε ὡς ἔτυχε µετῆλθε τὸ Ἰουδαίων 
ἔθνος ἡ ἐχ Θεοῦ ὀργή. Kal µοι δοχεῖ πρὸς τὰς ἀνω- 
τέρω λελεγμένας πεύσεις, Ev τῷ "Iva τί ὁ 8sóc, 
ἁπώσω εἰς τέ.ος, ὠρχίσθη ὁ θυμός σου ἐπὶ απρό- 
όατα νοµῆς σου; xaX πάλιν. "Iva τὲ καθεῖΊες τὸν" 
οραγμὺν αὐτῆς, xal cpuvyociur αὐτὴν πάντες οἱ 
παραπορευόµενοι τὴν ὁδόν; τὴν ἀπόχρισιν πε- 
ποιῆσθαι. "Iva τὶ γὰρ τὰ τοιαῦτα πεπόνθασι διδάσχει 
λέγων * "Ότι οὐκ ἤκουσεν ὁ «αός µου τῆς φωνης 
µου, xal Ἱσραὴ. οὐ προσέσχε pot. καὶ, Ei ὁ Aaóc 
µου fixovcé µου, Ἱσραὴ. ταῖς ὁδαῖς µου εἰ éxo- 
ρεύθη : ἐν τῷ μηδενὶ ὃν τοὺς ἐχθροὺς αὐτῶν 
ἑταπείνωσα. 'Av0' οὗ ὁ Σύµµαχος ἠρμήνευσεν ' Ἐν 
ὁλιγίστῳφ ἂν ἐχθροὺς αὐτῶν ἤττησα, καὶ ἐπὶ τοὺς 
ἐναντίους αὐτῶν ἀνέστρεψα ἂν τὴν χεῖρἀά µου. 
Ταῦτα ἂν ἔπραξα, φησὶ, xatà τῶν ἐχθρῶν τοῦ λαοῦ, 
εἰ ἔσχον αὐτοὺς ὑπηχόους, καὶ εἰ ταῖς ὁδοῖς µου αἷς 
διεταξάµην αὐτοῖς ἐἑπορεύθησαν. Nuv δὲ ἀνήχοοι xal 
ἀπειθεῖς Υενόµενοι, αὐτοὶ ἑαυτοὺς ἐχθροὺς τοῦ zov 
κατέστησαν. El ἐπειδήπερ λαὺν αὐτοῦ ὠνόμασε 
ποὺς ἀπειθεῖς xal ἀνηχόους καθ) ὑπερθολὴν φιλαν- 
θρωπίας τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, διδάσχει ὅτι οὐδεὶς 
θεῷ ἀπειθήσειε λαὸς αὐτοῦ. Διὸ ἐπιλέγει ' Οἱ ἐχθροὶ 
Κυρίου ἐψεύσαντο αὐτῷ ' χατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον ' 
Μισοποιοὶ Κυρίου ol ψευσάµενοι αὑτῷ. Καὶ προσ- 
τίθησι’ Καὶ ἔσται ὁ καιρὸς αὐτῶν εἰς τὸν αἰώνα. 
ΕΙ γὰρ xaX τοιαῦτα τετολµήχασιν, ὅμως τὸν παρόντα 
αἰῶνα ἔξουσι. Καὶ οὗτός ἐστιν αὐτῶν ὁ χαιρὸς, ἓν 


5 Psal. Lxxix, 13. 








φ "wv? -α- ὃν 


,931 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 982 


dp καὶ μετὰ τοσαῦτα πλημμελήματα ἐγώμισεν ab- A pus est, quo post tot. tantaque scelera (Vrns. 17) 


τοὺς ἐκ ctéatoc πυροῦ, καὶ ἐκ πέτρας péAt 
ἑἁχόρτασεν» αὐτούς. Κατὰ τοῦτο δὲ ἐπλήρου κατ- 
αξιώσας αὐτοὺς τῆς οἰχείας τροφῆς, οὐ µόνον τῆς 
σωματιχῆς, ἀλλὰ καὶ τῆς ἑπουρανίου xal πνευµα- 
τικῆς, ὀπηνίχα πρώτοις αὐτοῖς ἐπεδήμει ὁ Χριστὸς 
ποῦ Θεοῦ, τροφὴν αὐτοῖς παρεῖχε τὸν ἐπουράνιον 
ἄρτον αὐτὸς ἑαυτόν. Ωὐ μὴν ἀλλὰ xax ἑψώμισεν ao- 
τοὺς ix πέντε ἅρτων παραδόξως ἐπὶ τῆς ἑρήμου 
ὥσπερ πάλαι διὰ Μωσέως τὸ μάννα. "Ext δὲ χαὶ ἐκ 
πέτρας μέλι ἑχόρτασεν αὐτούς ' πέτρα δὲ ἣν αὐ- 
τὸς, χορηγῶν αὐτοῖς τὰ πάσης ἡδονῆς xai παντὸς 
μέλιτος γλυχύτερα µαθήµατα, περὶ ὧν ἣν εἰπεῖν ’ 
'Dc yAvxéa τὰ .Ἰόγιά σου τῷ φάρυγγέ µου ! ὑπὲρ 
péA τῷ στόµατί µου. Καὶ πάλαι δὲ διὰ Μωσέως 


cibavit cos ez adipe [γωπιεπ!ῖ, et de petra melle satu- 
ravit eos. Tunc porro illos proprio cibo replere di- 
gnatus est, non corporeo solum, sed etiam coelesti 
et spirituali, cum ad ipsos primos Christus Dei pere- 
grinatus est atque in cibum ipsis, coelestem pa- 
nem, scilicet seipsum, dedit. Quin etiam in deserto 
ex quinque panibus mirabiliter cibavit eos; sicut 
elim per Moysem manna impertiit. Insuperque εν 
petra melle saturavit eos : petra autem ipse erat, 
disciplinas suas, qualibet voluptate ac melle dul- 
ciores, ipsis suppeditans, de quibus dicere liceat : 
Quam dulcia faucibus meis eloquia tua! super mel 
eri meo *. Olim item per Moysem ex petra potavit 
eos. Mel autem de petra, hic non alio quam intel- 


&x πέτρας αὐτοῖς παρεῖχε ποτόν. Μέλι δὲ ἐνταῦθα τὸ p ligendi more excipias: quoniam ipse Moyses in 


Ex πέτρας οὐδ' ἄλλως 7| χατὰ διάνοιαν ἐχδεχτέον ' 
ἐπεὶ xal αὐτὸς Μωσῆς τὴν αὐτὴν τίθησι µαρτυρίαν, 
λέγων ἐν µεγάλῃ ᾠδῇ: Ἐθή Ίασαν μέ.ι ἐκ πέτρας, 
xal ἔλαιον éx στερεᾶς πέτρας. Άπερ πρὸς μὲν 
ψιλὴν τὴν λέξιν οὐχ ὑφέστηχεν, ἀλληγορικῶς δὲ χατὰ 
µόνην τὴν διάνοιαν ἐξαχούεται. Λὐτὸς γὰρ ὁ Χριστὺς 
1j míxpa, ταῦτα πάντα παρέχων αὐτοῖς διὰ τῆς αὐτοῦ 
διδασχαλίας, o0 καθ) ὃν χρόνον ἐπεδήµει µόνον, ἀλλά 
καὶ πρὺ τῆς ἑνσάρχου ἐπιδημίας αὐτοῦ ὡς ἓξ ἅπαν- 
τος αὐτοὺς μὲν εἶναι ἀναπολογήτους, δικαίαν δὲ τὴν 
τοῦ θεοῦ χρἰσιν μετὰ τὰ τοσαῦτα τὴν ἁποθολὴν αὐτῶν 
ἑργασαμένην. ᾽Αλλὰ γὰρ ταῦτα ἡμᾶς τοὺς ἐξ ἐθνῶν 
ἐπὶ τὴν ἔνθεον ἀγαλλίασιν διὰ τῶν πρώτων χεχλη- 
µένους ὁ λόγος διδάσκει προφυλαττομένους, pj πη 
τοῖς ὁμοίοις xal αὐτοί ποτε περιπέσοιµεν. 


ΨΑΛΜΟΣ TQ ΑΣΑΦ. ΠΔ’. 


Ὁ θεὸς ἔστη ἐν συναγωγῃ θεῶν, ἓν uéc« δὲ 
θεοὺς διακρίνει. Ὅ μὲν πρὸ τούτου λόγος χατηγορεϊ 
τοῦ παντὸς Ἱουδαίων λαοῦ, σαφῶς τοῦ Θεοῦ φάσχον- 
τος Οὐκ ἤκουσεν ὁ .Ίαός µου τῆς φωνῆς µου, 
xal Ἱσραὴ.ὶ οὐ προσέσχε pow Καὶ ἑξαπέστειῖα 
αὐτοὺς xatà τὰ ἐπιτηδεύματα τῆς καρδίας αὖ- 
τῶν. xai πάλιν. El ὁ «Ίαός µου ἤκχουσέ µου, 
Ἱσραὴ.ὶ ταῖς ὁδοῖς µου εἰ ἐπορεύθη" ἐν τῷ μηδενὶ 
ἂν τοὺς ἐχθροὺς αὐτῶν ἑταπείγωσα . 6 δὲ μετὰ 
χεῖρας ἀχολούθως ἐχείνοις τῶν προέδρων τοῦ λαοῦ 
χατηγορεῖ ' ὡς πρὸς ἄρχοντα γοῦν xai χριτὰς ἆπο- 
τείνεται λέγων * "Ecc πότε κρίνετε ἀδιχίαν, καὶ 
πρόσωπα ἁμαρτω1ῶν .Ἰαμδάνετε; Κρίνατε πτω- 
χὸν xal ταπεινὀν, ὀρφανὸν καὶ πένητα δικαιώ- 
σατε. Elsa. ἐπιλέχει. Ἐγὼ ταῦτα παρεχελευόµην * 
ol δὲ οὐκ ἔνγωσαν οὐδὲ cvynxav, ἐν σκότει δια- 
πορεύονται. θεοὺς δὲ αὐτοὺς ἀποκαλεῖ, fioc διὰ τὴν 
τιμὴν ἣν ἀπένεμεν αὑτοῖς ὁ λαός: οὕτω μετὰ πλεί- 
στου φόδου xat τιμῆς προσιὼν αὐτοῖς ὡσεὶ καὶ αὐτῷ 
τῷ θεῷ' f] ἐπειδήπερ χώραν θεοῦ ἐπεῖχον τὸ xpl- 
νειν ἀναδεδεγμένοι, χολάζοντές τε xal τιμωρούμενοι 
τοὺς ἁδιχοῦντας χατὰ τὸν παρ) αὐτοῖς vópov: ἡ διὰ 
τὸ τετιμῆσθαι αὐτοὺς ὑπὸ τοῦ θεοῦ τῷ τῆς υἱοθεσίας 
ὀνόματι, ὣς λέγεσθαι περὶ αὐτῶν ΄ Υϊοὺς ἐγένγγησα 


! Psal. «τν, 105. ? Deut. xxxii, 18. 





magno cantico idem testimonium profert dicens : 
Suxerunt mel de peira, et oleum. ex duro saxo *. 
Qus quidem non secundum nudam lectionem eve- 
nerunt ; sed allegorice solum et cogitandi modo in- 
telliguntur. Nam ipse Christus petra est, qui hsec 
omnia illis per doctrinam suam impertiebat, non eo 
solum tempore quo peregrinabatur, sed etiam ante 
carnalem suum adventum; ita ut ipsi prorsus 
inexeusabiles; Dei vero judicium, quo sub hae 
ipsos repudiavit, justum sit. Ceterum hsc nobis 
qui ex gentibus ad divinam* exsultationem per 
priora verba vocati sumus, ad cautelam traduntur ,. 
ne in paria ipsi quoque incidamus 


1. PSALMUS IPSI ASAPH. LXXXL . 


Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem 
deos dijudicat. Qui hunc precedit sermo totum Ju- 
deorum populum incusat : nam ibi Deus aperte 
dicit : Non audivit populus meus vocem meam, et 
Israel non. intendit mihi. Et dimisi eos secundum 
desideria cordis eorum ; ac rursum : Si populus 
meus audisset me, Israel si in viis meis ambulasset, 
pro nihilo forsitan inimicos eorum himillassem : 
hic vero psalmus consequenter ad illà populi prz- 
sides accusat, principem enim et judices compellat 
his verbis : Usquequo judicatis iniquitatem, εἰ [α- 


p εἶέε peccatorum. sumitis ? judicate pauperem et hu- 


milem, pupillum et inopem justificate.. Deinde sub- 
dit: Hec ego precipiebam, illi vero nescierunt, | 
neque intellexerunt, in. tenebris. ambulant. Deos au. 
tem vocat eos, sive honoris quo populus ipsos αί- 
ficiebat causa, cum timore atque veneratione ipsos 
perinde atque Deum adiens; sive quia locum Dei 
occuparent, judicandi munere suscepto, iniquos 
secundum legem sibi traditam supplicio poenisque 
afficientes ; vel quiz a Deo adoptionis nomine 
exornati sunt; ita ut de ipsis dicatur : Filios genui 
et ezaltavi ; vel quia ad imaginem et similitudinem 
Dei, per spiritualem et rationabilem illam in homi- 


98$ 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS HI — EXEGETICA. 


981 


nibus substantiam, effecti sunt. [n boc itaque A xal ὕψωσα" f) διὰ τὸ xax" eixóva καὶ ὁμοίωστν eec» 


psalmo statim post predicta, eos qui aecusantur 
bis affatur : Ege dixi : Dii estis et lii Altissimi 
omues. Vos autem sicut. homines moriemini , el 
sicut unus ex principibus cadetis. Prasides ita- 
cue populi, sacerdotes videlicet es antistites sa- 
crorum 30 reliquos principes dijudicans Deus 
Verbum, haec quae jam tractamus enarrat. Qua- 
re dicitur : Dems stetit in synagoga deorum, ín 
medio autem deos. dijudicat ; secundum Aquilam 
autem : Dess stelit. in synagoga fortium, in vi- 
sceribus Dominus judicat ; secundum Symmaclium 
. vero : Deus stetit. in cotu Dei , in. mediis Deus 
jadicans. Hic vero Deus, scilicet Dei Verbum, 
memoratam deorum syuagogam judicans et dijudi- 
cans, accusaliones reis inducit. Et quia potentes 
potenter examinabuntur ; jure predictorum deorum 
erdinem segregat el seorsim judicat; cum jam in 
praecedenti psalmo promiscuz populi turbz: accusa- 
tionem protulerit. lino etiam dijudicat, de jis qui 
digni salute sunt, ac de iis qui secus se habent, 
sententiam ferens. Non superbe, non tyrannice, 
non in alto constitutus judicat ; sed judicandis sese 
attemperans, medius stat. inter illos, per hominem 
quem suscepit ipsis habitu similis effectus. Hinc 
vero eos qui judicium subituri sunt, previis moui- 
tis ad resipiscentiars vocat ; ipsisque prospicit, ut 
ne in judicii supplicium incidant; sed sese prius 
emendent, sibique caveant ex oblatis crimi- 
nibus. 

Quocirca dieit : — Vgns. 3, 3. Usquequo judica- 
ids. iniquitatem, εἰ facies peccatorum sumitis ? Judi- 
eate egeno et pupillo. His porro similia per Isaiam 
quoque propheticus Spiritus vociferatus est : Discite 
bonum facere, querite judiciun, judicate pupillo et 
defendite viduam; et venite, et disceptemus, dicit Domi- 
mus. Etsi (merint peccala vestra sicut purpura, qua- 
si nivem deglbabo *. Sed hoc quidem pactum Scri- 
ptura proyonere antevertit; qui autem deorum no- 
mine ornati, et tanta doctrina dignati sunt, nescie- 
funt, neque intellexerunt, in tenebris ambulant. Hec 
porro ad tempus item primz Servatoris nostri pe- 
regrinationis referantur, quo ad synagogas Judseo- 
rum accedens, et in medium principum veniens, 
cum ipsis disputabat, ipsosque coarguebat, testi(i- 


γεγονέναι διὰ τὴν ἐν ἀνθρώποις vospky χαὶ AcrrtxT» 
οὐσίαν. Αὐτίκα γοῦν ἐν αὐτῷ τῷ προχειµένῳ pa uds 
προϊὼν, ὁ λόγος qnoi πρὸς τοὺς χατηγορουρεένους 7 
Ἐ]ὼ εἶπα: θεοί ἐστε καὶ viol Ὑγέστου πόῶντες. 
Ὑμεῖς δὲ ὡς ἄνθρωποι ἀποθνήσκετε, καὶ «ὡς εἷς 
τῶν ἀρχόντων πίκτετε. Τοὺς δὴ οὖν τοῦ λαοξ -ερο- 
εστῶτας, ἱερέας δηλαδὴ καὶ ἀρχιερέας, τούς τε AO&- 
ποὺς ἄρχοντας ἀνακρίνων 6 θεὸς Λόγος, τὰ μετὰ χεῖ- 
pac διεξέρχεται. Aib εἴρηται' Ὁ 8s0c ἔστη ἐν' ev 
αγωγῇ θεῶν, ἐν μέἐσῳ δὲ θεοὺς διακρίνει» 2εατὰ 
δὲ τὸν ᾽Αχύλαν  Θεὸς ἔστη ἐν συναγωγῇ ἰσχιρρκών., 
ἐν ἐγκάτῳ Κύριος xplvst  χατὰ δὲ «bv Σύμμαχον ΄ 
Ὁ θεὸς κατέστη év. συγόδῳ θεοῦ, ἐν µέσοις Θεές 
κρίνω». Κρίνων δὲ οὗτος ὁ θεὸς, δηλαδὴ ὁ τοῦ 6εο» 


B Λόγος, xat διαχρίνων τὴν λεγοµένην συναγωγὴν τιν» 


θεῶν, ἑλέγχους προσάχει τοῖς χρινοµένοις. Καὶ £3: 
δυνατοὶ δυνατῶς ἑτασθήσονται, εἰχότως τὸ τάγµα των 
προλελεγµένων θεῶν ἀφορίζει ἰδίως καὶ χρίνει, προ- 
διελθὼν kv τῷ πρὸ τούτου λόγῳ τὸν ἔλεγχον τοῦ ε-λή- 
θους τοῦ λαοῦ. ᾽Αλλὰ xa διακρίνει, χρίνων τοὺς ἀξίους 
σωτηρίας xaX τοὺς μὴ τοιούτους. Κρίνει δὲ οὐχ ἔπηρ-- 
µένως, οὐδὲ τυραννικῶς, ἐν ὕψει τε προχαθεζόµενος. 
ἀλλὰ συγχαταδαίνων τοῖς κρινοµένοις, µέσος αὐτῶν 
ἵσταται, ὁμοιούμενος αὐτοῖς τῷ σχήµατι δι οὗ ἀνεξ-- 
ληφεν ἀνθρώπου. Ἐντεῦθέν τε ἤδη προλαθὼν ἀποτεῖ- 
νεται σωφρονίζων τοὺς μέλλοντας χρίνεσθαι, xal προ-- 
φυλαττόμενος αὐτοὺς πρὸς τὸ μὴ περιπεσεῖν c) της 
κρίσεως τιµωρίᾳ, προκατορθῶσαι δὲ xai προφυλά- 
ξασθαι διὰ τῶν προσαγοµένων αὐτοῖς ἑλέγχων. 

Aw φάσχει' Έως πότε κρίνετε ἀδιχίαν, xal 
πρόσωπα ἁμαρτωλῶν Aap6áveca ; Κρίγατε ατωχῳ 
καὶ ὀρφανῷ. Τὰ ὅμοια δὲ τούτοις xaX διὰ Ἡσαῖον τὸ 
προφητικὸν Πνεῦμα χέχραγε λέγον * Μάθετε καλὸν" 
ποιεῖν, ἐκζητήσατε xplow, xplvace óppav καὶ 
δικαιώσατε χήρᾳ "^ xal δεῦτε, xal διαἰεχθῶμεν» 
λέγει Κύριος. Καὶ ἑὰν ὦσιν al ἁμαρτίαι ὑμῶν ὡς 
φοιγικοῦν, ὡς χιόνα Λευκανῶ. Αλ)ὰ ταῦτα μὲν 6 
λόγος προδιαστέλλεται * οἱ Gk τῇ τῶν θεῶν ἐπηγορίᾳ 
τιµηθέντες, xal τοσαύτης διδασχαλίας ἀξιωθέντες, 
οὑκ ἔγνωσαν, οὐδὲ συνἤκαν, ἓν σκότει διαπο- 
ρεύονται. Ταῦτα δὲ καὶ εἰς τὸν καιρὸν τῆς πρώτης 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιδημίας ἀναφέροιτο ἂν, χαθ᾽ ὃν 
ἐν ταῖς συναγωγαῖς παραθάλλων τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, 
χαὶ µέσος τῶν ἀρχόντων παριὼν, τὰς πρὸς αὐτοὺς 


cans edicensque ea qua in faturo judicio ipsis D ἐποιεῖτο διαλέξεις, ἑλέγχους τε αὐτοῖς ἐπῆχε, µαρτυ- 


eventura erant. Sic itaque Deus iHo tempore stabat 
in synagoga deorum, ei in medio memeratos deos 
judicabat. Pro illo namque, dijudicat, Symmachus 
et Aquila, judicans, interpretantur. Et perpende, 
quzso, quo pacte deos nominaverit eos de quibus 
judieatur, nee synagogam deorum memorare dubi- 
taverit, ad confusionem eorum qui Salvatoris ἀεὶ-- 
tatem abnegant. Nam si eos qui convicti fuerant, 
et propler nequitiam male audiebant, deos vo- 
care cunctatus non est ; tot mirabilium opifl. 
cem operum, qui judicium a Patre aecepit, qui 


? fes, 1, 47. 


ρόµενος xai διαστελλόµενος τὰ περὶ τῆς µελλούσης 
αὐτοὺς διαλήφεσθαι χρίσεως. Οὕτως οὖν ὁ θεὸς ἣν 
χατ ἐχεῖνο χαιροῦ ἑστὼς ἐν συναγωγῇ θεῶν, kv μέσῳ 
τε τοὺς προλεχθέντας χρίνων θεούς; ἀντὶ Yàp τοῦ, 
διακρίνει, ὁ Σύμμαχος xal 6 ᾽Αχύλας, κρίνων, ἐχ- 
δεδώχασι. Καὶ ὅρα ὅπως θεοὺς ὠνόμασε τοὺς xptvo- 
µένους, xai θεῶν συναγωγὴν οὐχ ὤχνησεν ἁποχαλέ- 
σαι, εἰς δυσώπησιν τῶν ἀρναυμένων τοῦ Σωτῆρος τὴν 
θεότητα. El γὰρ τοὺς ἑλεγχομένους xal ἐπὶ χαχία 
διαδαλλοµένους οὐχ” ὤχνει θεοὺς ὀνομάξειν, τὸν τῶν 
τοσυύτων παραδόξων ἔργων ποιητὴν, τὸν τὴν χρίσιν 








985 COMMENTARIA IN PSALMOS. 986 


παρὰ τοῦ Πατρὺς εἰληφότα, πῶς οὐ δικαιότατον τῇ A non zquissimum fuerit venerabili Dei honore, cele- 
τοῦ Θεοῦ αιθασµίῳ τιμῇ σεμνύνειν; Τοῦτό τοι καὶ — brare? Quod ipse Servator pudore Judaeorum prin- 
αὐτὸς ὁ Σωτὴρ δνσωπητικῶς πρὸς αὐτοὺς τοὺς Ἴου- cipes afliciens, eosdemque his ipsis verbis compel- 
δαίων ἄρχοντας προῦτεινεν, αὐταῖς δὲ ταύταις xs-— lans, objiciebat. Nam cum illi dixissent : De bono 
χρημµένος ταῖς παρούσαις λέξεσιν. ἙΕἰρηκότων γὰρ — opere non lapidamus te, sed de blasphemia; quia tu, 
αὐτῶν Περὶ xaAov ἔργου οὐ «ιθάζομέν σε, ἀλλὰ — homo cum sis, facis teipsum Deum : respondit eis 
περὶ fAacpnylac, ὅτι σὺ, ἄνθρωπος ὢν, ποιεῖς — Jesus: Nonne scriptum est in lege vestra : Ego dizi, 
σεαυτὺὸν 86ór- ἀνταπεκρίθη αὐτοῖς ὁ "Incovc* — Diiestis? Si illos dixit deos ad quos sermo Dei factus 
Ovx ἔστι reypappéror ἐν τῷ νόμφ ὑμῶν, ὅτι, Ἐγὼ — est, et non potest. solvi Scriptura; quem Pater san- 
αἶπα" θεοί ἐστε; El ἐχείνους εἶπε θεοὺς, πρὸς οὓς — ctificavit et misit in mundum, vos dicitis quia blas- 
ὁ Jórpoc ἐγένετο τοῦ 850), καὶ οὐ δύναται AvOr- — pkemat, quia dizi : Filius Dei sum *. Quod si Ser- 
γαι ἡ Γραρη, ὃν ὁ Πατὴρ ἡγίασε xal ἀπέστειλεν — vator dieat : Nonne est. scriptum in lege ? ne mire- 
&lc τὸν κόσµο», ὑμεῖς Aérete, ὅτι β.Ίασφημεῖ, ὅτι — ris; quoniam quemlibet sermonem Dei, non solum 
εἶπον" Yióc 8500 εἰμι. El δὲ λέγοι ὁ Σωτὴρ, ὅτι,θὺκ — qui per Moysein, sed etiam per prophetas prolatus 
ἔστεγεγραμμένον ἐν t »όμῳφ; μὴ θαυμάσῃς ' ἐπε — sit, quasi regiam quamdam legem accipiendum de- 
πάντα λόγον θεοῦ, οὐ µόνον τὸν διὰ Μωσέως, ἀλλὰ B cet; ita ut precepta per prophetas tradita, jure 
xa τὸν διὰ τῶν προφητῶν λελεγμένον, ὥσπερ τινὰ — leges Dei esse dicantur; et similiter que in Psal- 
βασιλιχὸν νόµον ἀποδέχεσθαι διδάσχει’ ὥστε xal τὰ — mis feruntur. Ipsum itaque Dei Verbum, quod for- 
διὰ τῶν προφητῶν παρηγγελμένα εὐλόγως ἄν τινα — mam servi accepit et babitu iaventum est ut homo, 
εἶναι φάναι νόμους Θεοῦ xal τὸ διὰ τῆς φαλμῳδίας — stetit in synagoga deorum , et medium stans inter 
ὁμοίως. Λὐτὸς οὖν ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος, μορφὴν δούλου — homines, qui dii vocantur, judicabat eos, cum di- 
λαθδὼν, xa σχἡµατι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος, ἔστη ἓν ceret illis : Sermo quem locutus sum vobis, ipse vos 
συναγωγῇ θεῶ», χαὶ µέσος τῶν bv ἀνθρώποις ὠνομα- — judicat *.Hanc porro Scripturam prastabilius est hoc 
σθέντων θεῶν γεγονὼς, ἔχρινεν αὐτοὺς, ὁπηνίκα πρὸς — accipere modo, quam pulare Deum qui super om- 


αὐτοὺς ἔλεγεν' Ὁ Aóyoc ὃν &AdAnca αρὸς ὑμᾶς., 
αὐτὸς ὑμᾶς κρίνει. Καὶ μᾶλλον οὕτω πρέποι ἂν 
ἐχδέχεσθαι τὴν παροῦσαν Γραφὴν, ἡ νοµίζειν τὸν 
ἐπέχεινα τῶν ὅλων θεὸν, αὑτὸν τὸν Πατέρα, àv τού- 
τοις εἰσάγεσθαι μεταξὺ θεῶν ἑτέρων ἑστῶτα. ὑὐῦτε 


nia est, ipsum Patrem, hic induci inter alios deos 
stantem. Neque enim licet alios ipsi honore zqua- 
les esse suspicari, neque ipsum ita deprimere, ut 
medius inter homines esse et stare supponatur. 
Hac porro omnia Christo Dei competant : qui sane 


YXp ἰσοτίμους αὐτῷ τινας εἶναι ὑπονοεῖν θέµις, οὔτε c cum hzc dicit : Usquequo judicatis iniquitatem, et 


αὐτὸν εἰς τοσοῦτον χαταγαγεῖν, ὡς µέσον ἀνθρώπων 
παρεῖναι xoi ἑστάναι ὑποτίθεσθαι. Ταῦτα δὲ πάντα 
ἂν ἁρμότοι τῷ Χριστῷ τοῦ Θεοῦ: ὃς δὴ φάσκων : 
"Ecc πότε κρίνετε ἁδικίαν, καὶ πρόσωπα ápap- 
tuor «ἰαμδάνετε; οὐ πρὸς ἐχείνους μόνους olg 
παρὼν ὠμίλει, ἀλλὰ χαὶ πρὸς πάντας εἴποι ἂν ταῦτα, 
τοὺς thv ἑξουσίαν τοῦ χρίνειν ἑτέρους εἰληφότας. 
Μέμφεται δὲ εἰχότως τοὺς χαθυποχρινοµένους μὲν 
τὰ τῶν πλουσίων πρόσωπα, χαταπονοῦντας δὲ τοὺς 
πένητας ᾽ δέον τῷ τῆς δικαιοσύνης ζυγῷ δικάζειν, 
μνημονεύοντας φάσχοντος νόµου Ob Jn πρόσ- 
ωπον ἐγ χρἰσει. Nov δὲ πολλάκις xai ἡμεῖς ἐπὶ μὲν 
τῶν πενῄτων πταιόντων σμιχρά τινα ἁπότομοι γιγνό- 
µεθα χριταὶ, χαὶ ἁπαραίτητοι ἐν ταῖς κατ’ αὐτῶν 
ἀποφάσεσι * 
tov, ἔπειτα παραθαλλόντων εἰς τὴν Ἐκχλησίαν τοῦ 
θιοῦ, πρόσωπα λαμθάνομεν ὥστε xai πρὸς ἡμᾶς 
ἁρμόττει x6 * "Ecc πότε κρίνετε ἀδιχίαν, xal πρόσ- 
exa ἁμαρτωῶν «Ἰαμδάνετε; Ἐν δὲ τῷ λέγειν, 
Πόσον γὰρ, φησὶν, ἕξετε χρόνον ἐν ip τοιοῦτοι ἔσεσθε ; 


Ab ἐπιλέχει' Kplrate πτωχὸν καὶ ὀρφανὸν, τᾶ- 
Δειγὸν xal πέγητα δικαιώσατε. Ἐξέ.εσθε πένητα, 
xal πτωχὸν ἐκ χειρὸς ἁμαρτωλοῦ ῥύσασθε. Ἐὰν 
μὲν οὖν τούτων ἀχροώμενοι παιδευώµεθα xal τὰ παρ- 
αγγέλµατα φυλάττοιμεν, τῆς ἐκ τῶν λόγων ὠνάμεθα 
ὠφελείας. "Enel xai ἡμῖν λεχθήσεται' Οὐκ ἔγνωσαν, 
οὐδὲ συνῆκαν, ἐν σχότει διαπορεύονται. TE δὲ οὖχ 


* joan. x, 33. * Joan. xii, 48. 


* Deut. xvi, 19. 


[acies peccatorum sumitis ? non eos solum quos pre- 
sens alloquebatur ; sed etiam omnes quotquot pute- 
statem de aliis judicandi acceperint, gic compellat. 
Merito autem arguit eos, qui divitum personam ín 
occulto accipiunt, pauperes autem opprimunt ; cum 
oporteat cum justitia bilance judicium ferre, me- 
mores legis qux ait : Non accipies personam in ju- 
dicio *. Nunc autem plerumque nos erga pauperes 
in modica lapsos, immanes sumus judices, atque 
in sententia contra eos ferenda inexorabiles; divi- 
tum vero qui gravissima crimina perpeltrant, ac 
deinde in Ecclesiam Dei accedunt, personam acci, 
pimus, ita ut nobis etiam competat illud : Usquequo 
judicatis iniquitatem, et facies peccatorum sumitis? 


πλουσίων δὲ τὰ u£ytcoxa ἐξαμαρτανόν- D Cum autem dicit, usquequo, de vitze exitu nos ad- 


monet. Quantum, inquit, temporis vobis aderit, 
quo tales sitis? ae demum vos Dei judicium inva- 
det. 


ἕως πότε, ὑπομιμνήσχει τῆς τοῦ βίου ἁπαλλαγῆς. 
καὶ λοιπὸν διαλήψεται ὑμᾶς ἡ τοῦ θεοῦ χρίσις. 


Vgns. 4. Quare subdit : Judicate egenum et pu- 
pillum, humilem et pauperem justificate. Eripite pau- 
perem, et egenum de manu peccatoris. liberate. Si 
itaque bis auditis ad disciplinam accedarus et prz- 
cepta servemus, ex sermonibus utilitatem perci- 
piemus. Etenim nobis quoque dicetur :— Ύεας. 5. 
Nescierunt, neque. intellexerunt, in. tenebris ambue 





987 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS 1II. — EXEGETICA. 


lant. Quid autem nescicrunt neque intellexerunt, A ἔγνωσαν οὐδὲ συνῆχαν, f| ὅτι ὅσον οὕπω καὶ αὔτοι 


nisi se quamprimum tribunaíi Dei sistendos esse, 
rationem de judiciis injuste latis reddituros? llli 
vero judicium Dei prz oculis non ponentes, in te- 
nebris ambulant, ignorantiz caligine mentis oculos 
opplentes. Quamobrem par est eoa verbi splendore 
illustratos, aut non judicare, memores ejus qui 
dixit : Nolite judicare, wt non judicemini " ; 3ut. si 
id aliquando necesse fuerit, justissimum Judicium 
ferre, ac peccatores convincere; eliamsi oportuerit 
pro veritate mori : in animum inducentes, in uni- 
versali Dei judicio, quod per Christum suum latu- 
rus est, omnium fore consummationem et mutatio- 
nem. Quod judicium declarat id quod sequitur : 
— Vens. 6, 7. Movebuntur omnia fundamenta terra. 
Ego dixi : Dii estis, et filii Altissimi omnes. Vos au- 
tem sicut homines moriemini, el sicut unus de prin- 
cipibus cadetis. Memuratis diis, ducibus videlicet et 
principibus populi, qui in medium eorum venit 
Deus, hzec etiam loquitur, docens, se quidem Patris 
liberalitatem imitatum, nulla invidia cohibitum, 
deitatem communicare suam; ita ut illos quoque 
omnes deos et filios Altissimi vocaret, quod tamen 
sibi soli inerat; illi vero gratiam contumelia affe- 
cerunt. Quo pacto autem qui a Deoimperium acce- 
pere, deorum honorem «apud subditos obtineant, 
intelliges, si animo advertas dictum Moysi fuisse : 
Ecce constitui te hodie deum Pharaonis, et Aaron 
frater tuus erit. tibi propheta *. Sicut enim Moyses, 
cum homo Dei esset, et ab eo honorem accepisset, 
deus Pharaonis appellatus est ; eodem modo quot- 
quot a Deo honorem acceperint, deorum loco sub- 
ditis habentur. Quamobrem iidem subditi ad eos 
eum reverentia et timore accedunt, non ob militare 
satellitium, non ob divitias et potestatem; sed ob 
honorem ipsis a Deo inditum. Sic enim Moysis vul- 
tus gloria replebatur, sic apostolorum Salvatoris 
nostri, sic olim Dei prophetarum, sic omnium qui 
verc servi Dei erant ; qui dum sine splendore pau- 
peresque vitam degereni, a religiosis tamen homi- 
nibus ob inditam sibi gratiam in honore habeban- 
dir. Ego quidem, ait, sic volui, sic dixi : Dii estis. 
Volui sane vos perinde atque me in medio vestrum 
stantem Deum, Alüssimi filios effici; vos autem 


παραστήῄσονται τῷ βήµατι τοῦ θεοῦ, λόγον δώσοντες 
περὶ ὧν οὐ δικαίως ἔχριναν; Οἱ δὲ μὴ πρὸ ὀφθαλ- 
μῶν θέµενοι τὴν χρίσιν τοῦ θεοῦ ἐν σχότει δια-ο- 
ρεύονται, τῷ τῆς ἀγνοίας σχότῳ τὰ τῆς duy) c αὐτῶν 
ὄμματα πληρώσαντες. Διὸ προσήχει, τῷ τοῦ λόγον 
φέγγει φωτιζομένους, ἡ μὴ χρίνειν, μνημονεύοντας 
τοῦ εἰρηχότος' Mi) κρίνετε, ἵνα μὴ χριθητα " $j ei 
ἀνάγχη ποτὰ κρίνεν, κατὰ «b δικαιότατον τοῦτο 
ποιεῖν χαὶ ἑλέγχειν τοὺς ἁμαρτάνοντας, xàv δέοι ὑπὲρ 
ἀληθείας θνῄσχειν, πεπεισµένους ἀχριθῶς, ὅτι πᾶν- 
των ἔσται συντέλεια xal µεταθολὴ ἐπὶ τῇ καθαλιχῇ 
χρίσει τοῦ θεοῦ, ἣν ποιῄσεται διὰ τοῦ Χριστοῦ αὖ- 
τοῦ * ἣν χαὶ ὁ παρὼν παρίστησι λόγος ἐπισυνάπτων 
ἑξῆς τό» Σα1ευθήσονται πάντα τὰ θεμέλια της 


D γῆς. "Ey. εἶπα" θεοί ἐστε, καὶ viol "Yyríc zov 


πάντες * ὑμεῖς δὲ ὡς ἄνθρωποι ἀποθνήσκετεε, καὶ 
ὡς εἷς τῶν ἀρχόντων πίἰπτετε. Ἔτι πρὸς τοὺς 
προλεχθέντας θεοὺς, ἡγουμένους δηλαδη χαὶ ἄρχον- 
τας τοῦ λαοῦ, ὁ µέσος αὑτῶν γενόμενος θεὸς καὶ τὰ 
παρόντα ἀποτείνεται, διδάσκων, ὡς αὐτὸς μὲν, tb» 
τοῦ Πατρὺς ἀφθονίαν μιμούμενος, πᾶσιν αὐτοῖς τῆς 
αὐτοῦ θεότητος οὐχ ἐφθόνησε μεταδοῦναι, ὡς xal θεοὺς 
ἀναγορεῦσαι αὐτοὺς καὶ υἱοὺς Ὑψίστου πάντας ἂν 
εἰπεῖν, ὅπερ αὐτῷ µόνῳ προσῆν * οἱ δὲ τὴν χάριν &v-" 
ύδρισαν. Nofjsew δὲ πῶς τιμὴν θεῶν οἱ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ 
τὴν ἀρχὴν εἱληφότες παρὰ τοῖς ἀρχομένοις ἐχτήσαν- 
το, ἐπιστήσας ὅπως εἴρηται τῷ Μωσεῖί ' Ιδοῦ 
καθέστηκἁ σε σήμερον» θεὸν τῷ Φαραὼ, καὶ 
Ααρὼν ὁ ἁδεφός cov ἔσται σοι προφήτης. 
"Ὥσπερ γὰρ Μωσῆς, ἄνθρωπος ὢν θεοῦ xal παρ 
αὐτοῦ τὴν τιμὴν λαδὼν, θεὸς ἀνηγορεύθη τοῦ Φαραώ’ 
τὸν αὐτὸν τρόπον xal πάντες οὓς ἂν τιµήσειεν ὁ θεὸς, 
θεῶν χώραν παρὰ τοῖς ὑποτεταγμένοις εἰλήφασιν. 
Ἔνθεν xai οἱ ἀρχόμενοι προσίασιν αὐτοῖς μετὰ εὖ- 
λαθείας χαὶ δέους, οὗ διά τινα δορυφορίαν στρατιω- 
τιχὴν, οὐ διὰ πλοῦτον καὶ δυναστείαν͵, διὰ δὲ τὴν ὑπὸ 
θεοῦ περιθεῖσαν αὐτοῖς τιμήν. Οὕτω γὰρ xat Μω- 
σέως ἣν δεδοξασµένον τὸ πρόσωπον ' οὕτω καὶ τῶν 
ἁποστόλων τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, οὕτω καὶ τῶν πάλαι 
τοῦ coU προφητῶν, οὕτω xa πάντων τῶν ἀληθῶς 
τοῦ Θεοῦ δούλων, ἁδόξως µενόντων xal πτωγῶν χατὰ 
τὸν βίον, τετιµηµένων δὲ παρὰ τοῖς θεοσεδέσι διὰ τὴν 
ἐχ θεοῦ δεδοµένην αὐτοῖς χάριν. Ἐγὼ μὲν οὖν, φη- 


gratiam contempsistis. In vestra itaque humana p ot, xaX ἠθέλησα, xai εἶπον, Θεοί ἐστε" βουληθεὶς 


malitia, οἱ in peccalis vestris moriemini, Anima 
enim que peccaverit, ipsa morietur *. Quapropter 
vos sicut homines moriemini, et sicut unus de 
principibus cadetis. Quemadmodum enim olim diabo- 
lus honore affectus fuit apud Deum, et principum 
in celis angelorum unus fuit ; deinde pravo consi- 
lio usus, ex loco suo decidit, ita ut de illo dicatur: 
Quomodo ceciditde celo Lucifer,qui mane oriebatur !*? 
tales et vos quoque fuistis : non quod natura mali 
sitis; sed electione vestra non bona usi. Sane vero 
ea que a me proficiscuntur, ad Dei honorem vos 
evocabant. Vos autem lapsus principem imitati, sicut 


Matth. vit, 1. * Exod. vir, 5. * Ezech. xvin, 4. 


ὑμᾶς ὁμοίως ἐμοὶ τῷ μµέσῳ ὑμῶν ἑστῶτι θεῷ υἱοὺς 
γενέσθαι τοῦ 'Ὑψίστου: ὑμεῖς δὲ τὴν χάριν Ἠθετήσατε. 
Ταῖς γοῦν ἀνθρωπίναις χαχίαις καὶ ταῖς ὑμετέραις 
ἁμαρτίαις ἑναποθνῄσχετε. Ννχὴ γὰρ ἡ ἁμαρτά- 
vovca, αὐτὴ ἀποθανεῖται. Διὸ καὶ ὑμεῖς ὡς dr- 
ϐρωποι ἀποθνήσχετε , xal ὡς slc τῶν ἀρχόγ- 
των πίπτετε. Ὡς γὰρ ἦν ποτε ὁ διάδολος τιμῆς Ίξιω- 
μένος παρὰ τῷ θεῷ xal τῶν ἓν οὐρανοῖς ἀρχοντιχῶν 
ἀγγέλων sic* εἶτα μοχθηρᾶ προαιρέσει χρησάµενος 
ἀποπέπτωχε τῆς αὐτοῦ χώρας, ὡς εἰρῆσθαι περὶ αὐ- 
τοῦ: Πῶς ἐξέπεσεν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ὁ ᾿Κωσφόρος 
ὁ πρωὶ dvatéAAuv ; τοιοῦτοί τινες χαὶ ὑμεῖς Υεό- 


'* ]sa. xiv, 19. 


! 


991 


EUSEDII CJESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 


Sca 


colum desursum , et terram. dijudicare populum A Προσκαλέσεται τὸν οὐρανὸν ἄνω καὶ εὖν γη 


suum. Horum causa merito arbitramur quadragesi- 
mum nonum huic psalino subjungendum csse. Π- 
ludque item observandum, eosdem psalmos perinde 
atque subsequentes, qui item Asaphi sunt, abjectio- 
nem Judzorum ejusque causas complecti. Quadra- 
gesimus vero nonus, ab eodem propheta scriptus, 
per sacrificiorum repudiationem, Mosaice legis 
abrogationem inducit; ita ut in illo ejusdem argu- 
menti series sententiaque exhibeatur. Qua vero de 
causa xLIx a priesentibus avulsus el ante quinqua- 
gesimi psalimi confessionem positus sit, jam in ejus 
commentario disputatum est. 


1. CANTICUM PSALMI IPSI ASAPH. LXXXII. 


Vgns. 9. Deus, quis similis erit tibi? ne taceas, 
neque compescaris, Deus. Septuagesimus nonus psal- 
mus destructionem vinez , Judaicz gentis ruinam, 
loci qui penes eos in pretio et honore habebatur 
invendium et vastitatem prznuntiabat; duo se- 
quentes causam hujus calamitatis enarrabant ; hic 
vero iis conjunctus, supplicationem et obsecratio- 
nem pro populo effert. Post tristia quippe illa 
quasi medelam quamdam prazdictis admovere con- 
sentaneum fuit, quandoquidem psalmi Asaph in 
hoc circeuaiscribentur. Quamobrem Canticum psalmi 
inscriptus est, quia bona populo precatur. Est porro 
undecimus eorum qui Asaphi inscribuntur , quo- 


τοῦ διακρῖναι τὸν JAuór. αὐτοῦ. Τούτων tocya peo» 
ἕνεχα εἰκότως ἔπεσθαι τῷ μετὰ χεῖρας ἡγτσάμείς 
τὸν pO. Κάχεῖνο δὲ τηρητέον, ὡς ὁμοίως τοῖς ἐν- 
ταῦθα συνηµµένοις τοῦ ᾿Ασὰφ φαλμοῖς τὴν ἁποδο- 
λην τοῦ ἹἸουδαίων ἔθνους, xal ταύτης τὰς αἰτίας 
περιέχουσι. Καὶ ὁ μθ᾽ τοῦ αὐτοῦ τυγχάνων προςἑ- 
του, ἀνατροπὴν τοῦ Μωσέως νόµου εἰσάγεε διὰ T; 
τῶν θυσιῶν παραιτήσεως ὥστε xal iv ταὐτῷ ziv 
ἀχολουθίαν δείχνυσθαι τῆς τῶν ἐμφερομένων ὅκ2- 
νοίας. Διὰ τί δὲ µετατέβθειται ὁ pO Ex τῆς τῶν προ- 
χειμένων συναφείας, προτέτακται δὲ της ἓν «qo v 
ΨΦαλμῷ ἐξομολογήσεως, Ev τοῖς εἰς αὐτὸν τεθεωρη μέ- 
vot; ἡμῖν προδιείληπται. 


QAH ΨΑΛΜΟΥ TQ ΑΣλΦ. ΠΡ’. 


'O θεὸς, tic ὁμοιωθήσεταί σοι; Mi) σεγήστης. 
μηδὲ καταπραῦγῃς, ὁ θεός. Ὁ μὲν oU φαλμὸς 
προανεφώνει τὸν ἀφανισμὸν τοῦ ἀμπελῶνος xal civ» 
πτῶσιν τοῦ Ἰονδαίων ἔθνους, τοῦ τε παρ᾽ αὑτοῖς τε- 
τιµηµένου τόπου τὸν ἐμπρησμὸὺν χαὶ τὴν ἑρτμίαν : 
οἱ δ ἑξῆς αὐτῷ δύο τὴν αἰτίαν ἑδίδασχον Bv ἣν zx 
πόνθασι ταῦτα ὁ δὲ παρὼν, συνηµµένος ἐχείνοις, 
ἱκετηρίαν καὶ δέησιν ὑπὲρ τοῦ λαοῦ motivar. 'Έδει 
γὰρ μετὰ τὰ σχυθρωπὰ ὥσπερ τινὰ θεραπείαν προσ- 
άγειν τοῖς προλεχθεῖσι, µέλλοντας ἐν τούτω περιγρᾶ- 
φεσθαι τοὺς Tov ᾿Ασὰφ ψαλμούς. Διὸ χαὶ Ὠδὴ φα.1ριο 
ἐπιγέγραπται ὁ παρὼν λόγος, διὰ τὸ τὰ χρηστὰ ὑπερ- 
εὐχεσθαι τοῦ λαοῦ. Ἔστι δὲ ὁ παρὼν τῶν ἐπιγεγραμ- 


rum primus erat Lxxi, ita ut in eorum. quoque C µένων Tov Acág ta', ὧν πρῶτος ἣν ὁ οδ’, αυμπαρα- 


numero censeatur xLix, quia is etiam est Aaaphi: 
atque ita omnes duodecim numero sunt. In przsenti 
igitur propheta Deo supplicans ait: Deus, quis. 
similis erit tibi? ne tuceas, neque compescaris, 
Deus. Ait quippe: Dep patienti, toleranti , ideo- 
que omnes ferenti, nemo similis. Nam quis 
perinde atque tu atheorum et impiorum blas- 
phema dicta et superbiam ferre valeat ? Qua- 
re tibi quidem Deo nemo similis erit. Ego vero ut 
homo, infirmitate superatus mea, hec supplicare 
sudeo, tibique Deo cum precibus dicere: Ne taceas, 
neque compescaris, Deus. Tunc vero tacere Deus 
dicitur, cum insurgentibus atheis et impiis viris, 
quasi non advertens ille manet, neque confestim 
ultionem sumit, aec promeritis eos suppliciis aggre- 
ditur. Quamobrem ipse Asaph in xLix psalmo Deum 
hic peccantibus dicentem inducit : H«c fecisti, et 
lacui : existimasti inique quod ero tui similis. Cau- 
sam vero silentii, patienti: οἱ tolerantiz: Dei docet 
Apostolus, h:zec scribens : An divitias bonitatis ejus 
et patiente et longanimilatis contemnis, ignorans 
quod benignitas Dei ad penitentiam te adducit 1$? 
Sed tu quidem, ait, ut Deus, omnes sustines, om- 
nes clementer toleras, ac de iis siles qui impie et 
nefarie peccant, et contra te Deum blasphema di- 
cta proferunt. Ego vero cum hzc videre non pos- 
sim, supplico deprecorque veniam consequi, quod 


Rom. i1, 4. 


λαμθανομένου τοῖς προχειµένοις τοῦ μ’ xai O', ὃ-ὰ 
τὸ χαὶ αὐτὸν εἶναι τοῦ ᾽Ασάφ. Γένοιντ ἂν οἱ πάντες 
τὸν ἀριθμὸν ι6’. Λέγει δὲ διὰ τοῦ παρόντος ὁ Προςἡ- 
της iv τῇ πρὸς τὸν θεὸν ἱχετηρίᾳ' 'O θεὸς, ric 
ὁμοιωθήσεταί σοι; Mi) σιγήσῃς, μηδὲ κατααραῦ- 
γης. ὁ θεός. Ὁ μὲν γὰρ, qnot, τῷ θεῷ μακροθύμω 
ὄντι xal ἀνεξιχάχῳ, xat διὰ τοῦτο πάντων ἆνεχο- 
µένῳ, οὐδεὶς ὅμοιος. Τίς γάρ σοι παραπλησαίως τὰς 
τῶν ἀθέων xal ἀσεθῶν ἀνδρῶν δυσφηµίας xal ὑπερ- 
Ἱφανίας οἷός τ' ἂν εἴη φέρειν; Ad σοὶ μὲν, ὁ θεὸς, 
οὐδεὶς ὁμοιωθήσετα: ' ἐγὼ δὲ ὡς ἄνθρωπος, ἠττώμε- 
vog ὑπὸ τῆς ἐμαυτοῦ ἁσθενείας, τολμῶ δεῖσθαι, xal 
coi τῷ θεῷ μεθ) ἱκετηρίας λέχειν' MY). σιγήσῃς, 
μηδὲ καταπραῦγῃς, ὁ θεός. Σιγᾷν δὲ λέγεται ὁ 


D θεὺς, ἐπειδὰν ἐπαιρομένων τῶν ἀθέων χαὶ δυσσεδῶν 


ἀνδρῶν, ἀπροσποίητος μένει, μὴ ἐπάγων παραχρῆμα 
την χατ᾽ αὐτῶν ὀργὴν, μηδὲ ταῖς xav' αὐτῶν τιµω- 
piace χρώµενος. Aib xaX τοῖς ἁμαρτάνουσιν ὁ αὐτὸς 
Ἀσὰφ ἐν τῷ μ’ καὶ O0' τὸν θεὸν εἰσάγει λέγοντα " 
Tavra ἐποίησας, xal ἐσίγησα. ὑπέ]αδεο dro- 
μίαν, ὅτι ὄσομαί σοι ὅμοιος. Τὰ δὲ αἴτια τῆς σιγῆς 
τοῦ Θεοῦ xa τῆς ἀνοχῆς xai τῆς µακροθυµίας παι- 
δεύει ὁ ᾽Απόστολος γράφων "H τοῦ «πλούτου τῆς 
χρηστότητος αὐτοῦ καὶ τῆς ἀνοχῆς καὶ τῆς µα- 
χροθυµίας καταφρογνεῖς, ἀγγοῶν, ὅτι τὸ ypnotór 
τοῦ Θεοῦ εἰς µετάνοιάν σε ἄγει; ᾽Αλλὰ σὺ μὲν, 
φησὶν, ὡς Geb; πάντων ἀνεχόμενος, πάντας φέρεις 


T7 ws». "pm ^ σα - -— συ 


.. πο σα w* - 


— —- — ——-— -—- -- 


993 — COMMENTARIA IN PSALMOS. 994 
περάως, καὶ ἐπὶ τοῖς ἀφεδθῃ xal ἄθεα ἁμαρτάνουσι, A non simili atque tu modo tolerare valeam : nam 


χαὶ χατὰ σοῦ τοῦ θεοῦ βλασφημοῦσι, cundc: ἐγὼ δὲ, 
μὴ δυνάµενος ταῦτα ὁρᾷν, δέοµαι χαὶ ἱχετεύω συγ- 
γνώμες τυχεῖν ἐπὶ τὸ μὴ δύνασθαι φέρειν σοι τῷ θεῷ 
παραπλησίως' tl; Υάρ σοι ὁμοιωθήσεται; Διὸ ὡς 
ἄνθρωπος, ζῆλον ἔχων τὸν ὑπὲρ τῆς ar. εὐσεθείας, 
τολμῶ ἱχετηρίαν σοι προσάχειν ὥστε παύσασθαι 
μὲν τῆς ἀφάτου µαχροθυμίας καὶ τῆς ἀνεξιχάχου 
σιωπῆς ' ἤδη 66 ποτε χινηθῆναι κατὰ τῶν τὰ ἀνήχεστα 
τετολµηχότων. Διό φημι΄ Μἡ σιγήσῃς, μηδὲ κατα- 
πραῦνῃς  ἀνθ᾽ οὗ ὁ μὲν ᾿Αχύλας, M) χαθησυχά- 
σης, ὁ δὲ Σύμμαχος, Mi ἐρημάσῃς, εἰρήχασιν. 
Εἶτ᾽ ἀπιλέγει é£5c* "Orc ἰδοὺ οἱ ἐχθροί σου ἤχη- 
σαν, xal οἱ μισοῦγτέὲς σε ἧραν χεφα.λήν. Κατὰ δὲ 
τὸν ᾿Αχύλαν Ὅτι lov οἱ ἐχθροί σου ὤχλασαν, 


quis similis erit tibi ? Quapropter ut homo, studio 
pietatis erga te incensus, supplicare tibi audeo, ut 
finem facias tolerantiz et silentii, ac jam demum 
moveare adversus eos qui intolerabilia ausi sunt. 
Ideo dico : Ne taceas, neque compescaris. Pro quo 
Aquila, Ne quiescas, Symmachus vero, Ne cesses, 
interpretati sunt. Deinde subdit : — Vgns. 5. Quo- 
niam ecce inimici tui sonuerunt, et. qui oderunt te 
extulerunt caput, Secundum Aquilam vero: Quo- 
niam ecce inimici tui turbas meverunt, et qui ode- 
runt te extulerunt caput; secundum Symmachum 
vero : Ecce enim inimici tui, inquit, una sonant, el 
qui oderunt te e[ferunt caput. Sonant autem et tur- 
bas movent inimici Dei, cum non latenter neque 


xal μισοποιοῦγτὲς σε ἧραν κεφαλήν * κατὰ δὲ τὸν B remisse blasphema dicta contra Deum proferre au- 


Σύμμαχον Ἰδοὺ γὰρ οἱ ἐχθροί cov, qnot, συγ- 
ηχοῦσι, καὶ οἱ μισοῦντές σε ἑπαίρουσι κεφαλήν. 
Ἠχοῦσι δὲ xaX ὀχλάζουσιν οἱ ἐχθροὶ «co θεοῦ, ὅτε 
οὐχότι χρύόδην, οὐδὲ πεφεισµένως τολμῶσι παρα- 
φθέγγεσθαι τὰς χατὰ τοῦ Θεοῦ βλασφημίας ' ἤδη δὲ 
kx τοῦ προφανοῦς xal ἀθρόως οἱ πάντες χατὰ τοῦ 
Θεοῦ τὰ ἄθεα προφέρονται ῥήματα, ὁποῖα τολμῶσι 
πράττειν χατὰ τοὺς τῶν διωγμῶν χαιρούς. Εἶτα δὲ 
xai ὑψαυχενοῦντες xal φρυαττόμενοι τὴν χεφαλὴν 
ἑπαίρουσιν, ὅτε μάλιστα ἐπιτριθὴν αὐτοῖς dj σιωπὴ 
τοῦ Θεοῦ χατεργάνεται. Τούτων δὲ τὴν χεφαλὴν 


dent; sed palam et confertim omnes in Deui im- 
pia verba evomunt, qualia persecutionum tempore 
audent efferre, Deinde erecta cervice frementes ca- 
put exaltant, quando maxime silentium Dei indu- 
cias ipsis przebhet. His vero caput efferentibus, 
Dei homines afflicti humiliantur; ut vice versa 
depressis inimicis Dei, sanctorum religiosorumque 
virorum capita exaltantur. Quare ex eorum persona 
alicubi dictum est : Et nunc exaltavit caput meum 
super inimicos meos 13. 

αἱρόντων, οἱ τοῦ θεοῦ ἄνθρωποι χαταπονούµενοι 


ταπεινοῦνται' ὡς ἔμπαλιν ταπεινουµένων τῶν ἐχθρῶν τοῦ Θεοῦ αἱ τῶν ἁγίων χαὶ θεοφιλῶν ἀνδρῶν 
χεφαλαὶ ὑφοῦνται. Διὸ εἴρηταί που ἐξ αὐτῶν προσώπου τό Kal νῦν ὕγωσε χεφαϊήν µου ἐπ ἐχ- 


θρούς µου. 


Ἐπὶ τὸν «Ἰαόν σον κατεπαγουργεύσαντο γγώ- (— Vgns. 4, 5. Super populum. iuum malignaverunt 


fm», xal &6ovAsicarcvo κατὰ τῶν ἁγίων cov. El- 
παν Asurte, καὶ ἑξοοθρεύσωμεν» αὐτοὺς ἐξ 
ἔθνους, xal οὐ μὴ µνησθῄῇ có ὄνομα Ἱσραὴμ ἔτι. 
Δυσωπεῖ τὸν θεὸν ὁ Προφήτης ἐν ἁγίῳ Πνεύματι, διὰ 
τοῦ ὑπομιμνήσχειν, ὡς ἄρα λαὸς αὐτοῦ γεγόνοιο (sic) 
τὰ τοσαῦτα πεπονθώς. Εἶτα xal τῶν iv τῷ λαῷ 
διαλαμφάντων πάλαι πρότερον ἁγίων τοῦ Θεοῦ μέ- 
µντται, δεόµενος xal ἀντιθολῶν μὴ τῶν ἓν αὐτοῖς 
ἀσεθῶν xal παρανόμων, µόνων δὲ τῶν ἁγίων αὐτοῦ 
μνησθῆναι, καὶ δι αὐτοὺς τὸ πᾶν χατελεῆσαι ἕθνος. 
Ἀχόλουθα δὲ αὐτοῖς ποιοῦντες οἱ ἐχθροὶ τοῦ θεοῦ, 
τὸν λαὸν αὐτοῦ πολεμοῦσι, πανουργίᾳ χρώµενοι xat 
664p, πρὸς τὸ χαταθαλεῖν αὐτὸν xal ἁποστῆσαι τῆς 
του Θεοῦ εὐσεθείας. Διὸ λέλεχται' Ἐσπὶ τὸν «Ἰαόν 


consilium, et cogitaverunt adversus sanctos (wos. 
Dixerunt : Venite et diaperdamus eos de gente, et non 
memoreiur nomen Israel ultra. Deum obsecrat Pro- 
pheta in Spiritu sancto, monens eum, qui talia pa- 
titur, populum ejus esse. Sub hzc autem eorum, 
qui in populo jam olim conspicui fuerunt, sancto- 
rum Dei meminit, supplicans obsecransque, ut ne 
impiorum sceleratorumque in populo, sed sancto- 
rum suorum recordetur: eorumque gratia totam 
gentem misericordia donet. Affinia aulem impiorum 
gestis perpetrantes inimici Dei, populum ejus op- 
pugnant, versutia utentes et dolo, ut ipsum deji- 
ciant et a pietate erga Deum avertant. Quocirca 
dictum est : Super populum (uum. malignaverunt 


cov κατεπαγουργεύσαντο γνώμη», καὶ ἐδου.]εύ- D consilium, εἰ cogitaverunt adversus sanctos twos. 


carco κατὰ τῶν ἁγίων σου. Μεμελημένως γὰρ xal 
πεφροντιαµένως µηχανάς τινας κρυφίους χατὰ τοῦ 
λαοῦ τοῦ θεοῦ χαττύουσι, χατἀ τε τῶν ἁγίων αὐτοῦ 
ἐπιθουλὰς χατασχευάζονται, δι ἕνα σχοπὸν ὃν ἐν 
ἑαυτοῖς προθἐμενοέ qaot Δεῦτε, καὶ ἐξοοθρεύσω- 
με αὐτοὺς ἐξ ἔθνους, καὶ οὐ μὴ μνησθῇ τὸ ὄνομα 
τοῦ Ἱσραὴ. ἔτι. Οἱ μὲν οὖν θεομάχοι οὐ βούλονται 
ἐν ἀνθρώποις ἔθνος Θεοῦ ὑφεστάναι' ἀλλὰ χαὶ τὸ 
ὄνομα τοῦ Ἱσραὴλ ἐξαλειφθῆναι σπουδάζουσιν. Ὦ δὲ 
θεὺς, ἀεὶ ἔθνος ἑαυτῷ ἐπὶ γῆς χαταρτίζων, μετὰ τὴν 
τοῦ προτέρου λαοῦ πτῶσιν τὴ» ἐξ ἐθνῶν συνεστήῄσατο 


9? Ρος]. xxvi, 6. 


Meditati enim cum sollicitudine quasdam occultas 
machinas contra populum Dei instruunt, et sanctis 
ejus insidias parant, ac, ob unum quem im animo 
proponunt scopum, aiunt : Venite et disperdamus 
eos de gente, ei non memoretur nomen [srael ultra. 
]nimici itaque Dei populum Dei in hominibus con- 
sistere nolunt : quin etiam kraelis nomen delere 
salagunt. Deus vere post prioris populi ruinam po- 
pulum sibi semper in terra parans, ex gentibus 
Ecclesiam constituit, novam nuperanque gentem, 
ex gentibus per totum orbein selectam. Idcirco €t 





395 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS. ill. — EXEGETICA. 


3 


lgraelis nomen, et omnium religiosorum virorum A Ἐχχλησίαν, xoi τὸ χαινὸν xal νἑον ἔθνος, τὸ xz. 


memoria magis magisque celebratur, et piz reli- 
gionis gesta resplendent. 


ὅλης τῆς οἰχουμένης Ex τῆς τῶν ἐθνῶν ἐκλογτς c—- 
στάν.' Διὸ µειζόνως xal τὸ ὄνομα τοῦ Ἔσραλα, z- 


πάντων τῶν θεοφιλῶν ἀνδρῶν ἡ μνήμη ἀνυμνεῖται, τά τε τῆς θεοσεθείας χατορθώµατα διαλάµττει. 


Vgns. 6, 8, 9. Quoniam cogitaverunt unanimiter 
simul : adversum te testamentum disposuerunt taber- 
nacula ldumeorum, et Ismaelite, Moab et Agareni, 
Gebal et Ammon et Amalec, alienigene cum habi- 
tantibus Tyrum. Etenim Assur venit cum illis, facti 
sunt in. adjutorium filiis Lot. Diapsalma. Quasi 
Deum excitans irritansque Propheta in sua pro po- 
puie supplicatione ait, adversum te. Non enim con- 
tra populum, inquit, sed adversum te, et adversus 
testamentum tuum inimici populi tui machinantur. 
Hinc narrat qua in Assyriorum irruptione contra 


Ὅτι ἑδουλεύσαντο év ὁόμονοίᾳ éxl τὸ aic 
κατὰ cov διαθήκην διέθεντο τὰ σχηνώμεατα v0 
Ἱδουμαίων, καὶ οἱ 'IcuanAtca, Μωὰδ καὶ ει 
Ἀ]γαρηνοὶ, Γεθὰϊ xal Ἁμμὼν xal Ἅμα. AT, di- 
Ἰόφυ.οι μετὰ τῶν κχατοικούγτων Τύρον. Σα) --ᾱ- 
καὶ Ἀσσοὺρ συµπαρεγέγετο μετ αὐτῶν", ἕγενη- 
0ncax εἰς dvclAmjfur τοῖς υἱοῖς Aoc. Διάνα μα 
Ὥσπερ διεγείρων xaX παροξύνων τὸν θεὺν ὁ TI70z7- 
της ἐν τῇ ἱχετηρίᾳ τῇ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ φάσκεε τὰ, 
χατὰ cov. Οὐ γὰρ χατὰ τοῦ λαοῦ, φησὶν, ἆλλὰ χα-: 
coU xai χατὰ τῆς σΏς διαθήχης τετολµήχασιεν οἱ τι» 


Judaicum populum gesta sunt. Et hzc vaticinatur, p λασῦ σου πολέμιοι. Εἴθ᾽ ἑξῆς διεξέρχεται τὰ ἓν τῇ zo» 


postquam quibus de causis hostibus traditi sint 
enarraverat. Nam in precedenti psalmo principes 
populi coarguebat dicens : Usquequo judicalis ini- 
quitalem : ac rursum, Nescierunt, neque. intellexe- 
runt, in lenebris ambulant. In superiori vero totam 
gentem accusabat dicens : Et non audivit populus 
meus vocem meam, et Israel non intendit mihi. Sed 
eliam in Lxxvr facinorum ipsorum longum catalo- 
gum Lexuit. Consequenter igitur quz diuturno post 
tempore ipsis contigerunt ob allatas causas vati- 
cinatur. llic autem variis temporibus obsessi 
sunt, primum a Babyloniis ; secundo ab Antiocho 
rege Syri»; postremo a Romanis post patra- 
tum in Servatorem nostrum scelus. Opportune 
ex Spiritus prescientia tres illas obsidiones idem 
propheta praenuntiat : nam in Lxxi postremam 
significat, ut propriis in locis declaravimus ; in 
Lxrvir, eam que sub Antiocho Syro contigit, 
uti commonstratum est ; in presenti autem primam 
meminit , scilicet Assyriorum, quam etiam Lxxix 
valicinatus est, vines incendium et vastitatem 
significans. Ex historia igitur edisci potest, quot 
gentes in unum contra Judaicum populum coactz 
sint in prima Assyriorum irruptione , quas presens 
prophetia recenset : qu:e primos numerat ldumzos, 
deinde lstoaelitas , tertio Moabitas, quarto Agare- 
nos , hinc Gebalenos οἱ Ammonitas , et Amalecitas. 
Prater hos autem dicit, Alienigeng cum habitantibus 
Tyrum. Pro illo autem , alienigena , Aquila et Sym- 
machus, Phylisieam ediderunt. Hoc porro nomine 
appellari solent qui Gazam, Ascalonem et mari- 
timam incolunt. Hi itaque maritimi allophyli cum 
babitantibus Tyrum irruerunt , inquit, in pepulum 
tuum ; et preter hos omnes Ássyrius, quod sane 
caput malorum est , cum iis impetum faciens, illis- 
que commilitonibus usus castra posuit : omnesque 
predicti simul facii sunt in adjutorium filiis Lot. 
Pro quo Aquila, Facti sunt, inquit, brachium fi- 
liis Lot ; Symmachus vero, Facti sunt commilito- 
nes filiis Lot. Filii autem Lot erant Aminonitze et 


!*^ Psal. 1xxx, 19, 


'Asauploy ἐπιθέσει κατὰ Ἰουδαίων Eüvouc πραχθέντ:. 
Καὶ ταῦτα θεσπίξει προδιελθὼν τὰς αἰτίας, óc x; 
τοῖς πολεμίοις παρεδόθησαν. Ἐν μὲν γὰρ τῷ τρὸ 
τούτου φαλμῷ τοὺς ἄρχοντας ἀπήλεγχε τοῦ λαοῦ ςί- 
σας Ἔως πότε κρίνετε ἀδιχίαν; χαὶ πάλεν». Οὐκ 
ἔγγωσαν, οὐδὲ cvrnxav, ἐν σχότει διαπορεύοσ- 
ται. Ἐν δὲ τῷ ἀνωτέρω τὸ πᾶν διέδαλλεν ἔθνος εἷ- 
TOV ' Καὶ ovx ἤκουσεν ὁ Aaóc µου τῆς gone 
pov, καὶ "lopaiA οὗ προσἑσχε uoi. 'AXAE καὶ ἐν 
τῷ ος μακρὸν χατάλογον τῶν παρανομηµάτων αὐτῶν 
διεξήλθεν. ᾽Αχολούθως οὖν τὰ συµθεθηχότα αὗὑτοῖς 
μαχκροῖς ὕστερον χρόνοις διὰ τὰς προλεχθείσας αἰτίας 
προφητεύει. Καὶ ἐχεῖ χατὰ διαφόρους χρόνους πεπο- 
λιόρχηνται πρότερον μὲν ὑπὸ Βαθυλωνίων, δεύτε- 
pov δὲ ὑπ) Αντιόχου του τῆς Συρίας βασιλέως, ν»1ὶ 
τὸ πάντων ὕστατον ὑπὸ 'Ῥωμαίων μετὰ τὴν χατὰ 
τοῦ Σωτήρος ἡμῶν τὀλµαν. Ἐἰχότως τῇ προγνώσει 
τοῦ Πνεύματος τὰς τρεῖς ταύτας ὁ αὐτὸς προφί- 
της προαναφωνεῖ πολιορχίας ἐν μὲν τῷ οΥ τν 
ὑστάτην σηµαΐνων, ὡς χατὰ τοὺς οἰχείους τόπους 
παρεστήκαµεν ' ἓν δὲ τῷ on τὴν ἐπὶ Αντιόχου τοῦ 
Σύρου, χαθὼς ἁἀποδέδειχται' bv 6b τῷ μετὰ χεῖρας 
τῆς πρώτης µέμνηται, λέγω δὲ τῆς ᾿Ασσυρίων, fv 
καὶ ὁ of ἐθέσπισε, τὸν ἐμπρησμὸν τοῦ ἀμπελῶνος 
χαὶ τὴν ἑρημίαν αὐτοῦ σηµήνας. "Ἔστι δ' οὖν xoi ἀτὸ 
τῆς ἱστορίας μαθεῖν, ὅσα χατὰ τὸ αὑτὸ συνηλθον 
ἔθνη κατὰ τοῦ Ἰαυδαίων λαοῦ ἓν τῇ πρώτῃ τῶν "Ac- 
συρίων ἐπιθέσει, ἃ χαὶ ἡ μετὰ χεῖρας καταριθμεῖται 
προφητεία * πρώτους Ἰδουμαίους ὀνομάζουσα, εἶτα 
Ἰσμαηλίτας, xai τρίτους Μωαθίτας, χαὶ τετάρτους 
Ἀγαρηνοὺς, εἶτα Γεδαληνοὺς, καὶ ᾽Αμμανίτας, xal 
᾽Αμαληχίτας. Καὶ ἐπὶ τούτοις, Ἀ.λἑόφυλοι, φησὶ, 
μετὰ τῶν κατοικούν των Τύρον. "Av δὲ τοῦ, ἆ.116- 
φυ.Ίοι, Αχύλας xat Σύμμαχος, Φυισταίαν͵, ἐχδεδώ- 
xacty* ἔθος δὲ χαλεῖν τούτῳ τῷ ὀνόματι τοὺς τὸν 
Γάζαν xai τὴν ᾿Ασχάλωνα καὶ τὴν πάραλον οἰχοῦν- 
τας. Καὶ οὗτοι τοίνυν ἐφεξῆς οἱ παραλιῶται ἀλλό- 
Φυλοι μετὰ τῶν κατοιχούντων Τύρον ἐπέθεντο, φησὶ, 
κατὰ τοῦ λαοῦ cou* xal ἐπὶ πᾶσιν ὁ ᾿Ασσύριος, τὸ 
6h κεφάλαιον τῶν καχῶν, σὺν τούτοις ὀρμώμινος, 


999 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


1e! 


auntiantur, Neque tamen de iis qui post Salvatoris A Ποίησον αὐτοῖς, ἀντὶ τοῦ, Ποιήσεις oc τῇ 2o! 


hostri adventum postremam Hierosolymorum obsi- 
dionem fecerunt , similia feruntur. Quare nihil tale 
Romani post illatam genti cladem perpessi sunt. 


καὶ τῷ Σισάρᾳ. Ταῦτα δὲ περὶ τοῦ τέλους τῶν "As 
συρἰων xoi τῶν σὺν αὗτοῖ χαταλεχθέντων ἔθαι 
προφητεύεται. OD μὴν xal περὶ τῶν την ὑστάττν το. 


λιορχίαν μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρουσἰαν κατειργασµένων τοιαῦτά τινα ἑφέρετο. Δι οὐδὲν "Pe 
μαῖοι τοιοῦτον πεπόνθασι μετὰ τὴν χατὰ τοῦ ἔθνους ἐπιχείρησιν. 


Vgns. 14. Deus meus, pone illos ut rotam, et sicut 
siipulam ante faciem venti. Non intempestive Pro- 
pheta, imo potius in eo Spiritus sanctus , Deum 
ut sibi proprium in hujusmodi narratione memorat 
dicens, Deus meus : neque enim ait , Deus noster ; 
sed, Deus meus; quasi vel unus tantum, vel ad- 
modum pauci tempore Ássyriorum obsidionis Deo 
digni relicti fuerint. Nam cum populus omnis la- 


Ὁ θεός µου, 00v αὐτοὺς Qc cpoxór , ὣς xels- 
µην κατὰ πρόσωπον ἀνέμου. 00x ἀχαέρως ὁ Iz 
φῄήτης, μᾶλλον δὲ τὸ ἓν αὑτῷ ἅγιον Πνεῦμα, ἰδεοτσοκεῖ- 
ται τὸν Θεὸν ἐν τῇ προχειµένῃ ἱστορίᾳ Φάσκον, c 
θεός µου οὐ γὰρ, ὁ θεὸς ἡμῶν, eno, ἀλλ' ὁ Gex 
µου, ὡς ἂν ἑνός που xaX σπανίου περιλελειμµένο, 
χατὰ τὸν δηλωθέντα χαιρὸν τῆς τῶν Ασσυρίων τ- 
λιορχίας, ἀξίου τοῦ Θεοῦ. Ὡς γὰρ τοῦ λαοῦ παντὶς 


psus et peccatorum causa obsidentibus traditus B ἐχπεσόντος, χαὶ διὰ τὰς ἁμαρτίας τοῖς πολεορκτιταῖς 


esset, non commuuiter Deum compellat; sed ex 
propria persona sic infert : Deus meus, pone illos ut 
rotam. Ea autem rota nalura est, ut volubilis sit, 
nec eodem in loco consistat. Talis vero tota athe- 
orum vita est, quz certum ad tempus in sublime 
evecta , deinde instar rotz in contrarium vertitur. 
Primum itaque, Pone illos ut rotam , inquit ; dein- 
de, (Vens. 15) sicut. stipulam ante faciem venti, 
et, sicut ignis qui comburet sylvam ; sub bec, sic- 
wt flamma que comburet montes. Ipsos namque 
adversum seipsos insurrecturos , ac sibi ipsis 
admissorum scelerum supplicium illaturos vati- 
cinatur bis verbis: Pone illos. Huic autem di- 
cto, sicut stipulam ante faciem venti, istuc alibi pro- 
latum adjicias : Non sic impii, non sic; sed tanquam 
pelvis quem. projicit ventus α facie terra !* : lllud 
autem, sicut ignis qui comburet sylvam, declarat 
ipsos ignem, eosdemque sylvam esse; ita ut ipsi a 
seipsis comburendi sint, secundum illud, Incedite 
ad lucem ignis vestri, et ad flammam quam succendis- 
tis "'. Illud vero, (Vgns. 16) sicut flanmmaque com- 
buret montes, nequitize eorum magnitudinem effert, 
ac denuntiat quomodo flamma ipsorum, clationem 
€& superbiam eorum, montium instar erectam, 
combustura sit. Subsequitur deinde : — Vkns. 17. 
lta persequeris illos : alibi quoque dictum est, 7gnis 
el sulphur εἰ spiritus procellarum pars calicis eo- 
rum !*. His porro declaratur, procellam iramque 
Dei non animi motum in Deo esse ; sed ejus provi- 
dentiam, qua curat, eos contra seipsos insurgentes 
sibi facinorum ponas infligere. Hzc omnia accide- 
ye precatur, sive potius prsnuntiat adversus inimi- 
€os Dei eventura; ut vel hinc saltem aliquando 
juventur. Siquidem summa est utilitas, nosse Deum, 
el ad inquisitionem nominis ejus venire, quod ipsis 
accessurum esse post predicta docet bis verbis : 
— Vegas. 18, 19. Et querent nomeu tuum , Domine. 
Erubescant. et. conturbentur in. seculum. saculi, et 
con(undantur εἰ pereant. Et cognoscant quia nomen 
tibi Dominus : tu solus Altissimus in omni terra. 
Inimicorum Dei mortem duobus futuram modis va- 
ticinatur : alio quidem quo illis spem bonam ascri- 

!* Psal. 1, 4. 


U [sa. Lx1, αἱ. '* Psal. x, 7. 


παραδοθέντος, οὗ χοινοποιεῖ τὴν ἐπίχλησιν - EE οξκτία 
δὲ µόνου προσώπου ἑπάγει λέγον * Ὁ θεός µου, 66: 
αὐτοὺς ὡς τροχόν. Τροχοῦ δὲ φύσις στρεττὴ xz 
οὐχ ἑστῶσα ἐν τἀὐτῷ. Τοιοῦτος δὲ πᾶς ὁ τῶν ἆθός; 
βίος, καιρῷ μὲν εἰς ὕψος ἑπαιρόμενος, εἶτα στροςῖν 
ποιούµενος τὴν ἐπὶ τοὐναντίον, τροχῷ παρα πλησίως. 
Πρῶτον τοίνυν, θοῦ αὐτοὺς ὡς rpoxór, φηαίν » si. 
ὡς καλάμη» xarà πρόσωπον dvéuov* xal, «cei 
αὖρ, ὃ διαφ.έξει δρυµόν' xaX ἐπὶ τούτοις, ὡσε 
9A0€£, ἡ κατακαύσει δρη. Αὐτοὺς γὰρ χατ᾽ αὐτὼ 
ἑπαναστῆναι, xal δι ἑαυτῶν τὰς τιμωρίας ὧν τετολ 
µήκασιν ὑποσχεῖν διὰ τούτων θεσπίζει εἰπών * Go 
αὐτούς. Παραθήσεις δὲ τῷ, ὡς καλάμην κατὰ πρόσ 
«xov ἀνόμου, τὸ ἓν ἑτέροις λελεγμένον' Oox οὔἵ- 
τως οἱ ἁἀσεδεῖς, οὐχ οὕτως àAT ὡς χγοὺς, 6 
ἐκρίατει ὁ ἄνεμος ἁπὸ προσώπου τῆς γῆς. Τὸ &, 
ὡσεὶ πῦρ, ὃ διαφ.1έξει δρυμὸν, παρίστησιν αὐτοῦ, 
εἶναι τὸ πῦρ, xa αὐτοὺς εἶναι τὸν bpupóv* ὥστε ao 
τοὺς ὑφ) ἑαυτῶν φλεχθήσεσθαι χατὰ τὸ φάσχον λό 
qtov * Πορεύεσθε τῷ φωτὶ τοῦ xvpéc ὑμῶν, καὶ τῇ 
gor ᾗ ἐξεκαύσατε. Τὸ δὲ, ὡσεὶ φ.λὸξ f) χαταχαύσει 
ὄρη, δείχνυσι τῆς αὐτῶν χαχίας τὸ μέγεθος, xal à, 
ἡ αὐτῶν φλὸξ τὰ ἑπάρματα αὑτῶν xol τὰ ὑψώματα, 
ὥσπερ τινὰ ὄρη, χατα χαύσει. Ἐπιλέχει δὲ τούτοις: 
Οὕτω καταδιώξεις αὐτούς. Καὶ ἐν ἑτέροις δὲ λέ- 
λεχται * Πὂρ xal θεῖον καὶ πνγεῦμα καταιγίδος, ἡ 
μερὶς τοῦ ποτηρίου αὐτῶν. Ἐδίδαξε δὲ διὰ τούτων 
à λόγος, ὅτι d) καταιγὶς χαὶ fj ὀργὴ τοῦ θεοῦ οὐ πάθη 
τυγχάνει τοῦ Θεοῦ, ἀλλ᾽ dj τοιάδε τις ἐπίσχηψις, δι 
Qc αὐτοὺς xa0' ἑαυτῶν ἑπαναστάντας EE ἑαυτῶν λα- 
θεῖν ὧν ἕδρασαν τὴν τιµωρίαν συνἑθαινε. Ταῦτα δὲ 
πάντα ἱχετεύει, ἡ xal μᾶλλον θεσπίζει χατὰ τῶν 
ἐχθρῶν τοῦ Θεοῦ ἔσεσθαι ' ἵνα χᾶν οὕτω ποτὲ ὠὦφε- 
ληθεζεν. El δη ὠφέλεια μεγίστη τυγχάνει τὸ γνῶναι 
τὸν θεὸν, χαὶ ἐπὶ ζήτησιν τοῦ ὀνόματος αὑτοῦ ἐλθεῖν, 
ὅπερ ἔσεσθαι περὶ αὐτῶν μετὰ τὰ προλεχθέντε δι- 
δάσχει λέγων. Καὶ ζητήσουσι τὸ ὄνομὰ σου, Κὺ. 
pie. Αἱσχυγθήτωσαν καὶ ταραχθήτωσαν εἰς τὸν 
αἰώγα τοῦ alovoc, καὶ ἐντραπήτωσαν καὶ ἆπο 
νέσθωσαν. Kal γγώτωσαν, ὅτι ὄνομά σοι Κύριος" 
σὺ μόνος ὕγψιστος ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆ». Tic τῶν 
ἐχθρῶν τοῦ θεοῦ τελευτῆς δύο τρόπους ἴσισθαι 


005 


EUSEBli CAJESARIENSIS OPP, PARS III. —EXEGETICA. 


106; 


Lxxxvi obscure subindicántur; at multo plura el A τούτων προῤῥήσεις ἐχφῆναι. Πολὺς γοῦν £9 6 zz 


profundiora de morte ejus quam pro hominibus 
sustinuit, qui postremus filiorum Cove inscribitur, 
neinpe Lxxxvii Complectitur. Düo autem qui in his 
primum locum occupant, scilicet hic quem ttacta- 
mus et subsequens, ejus ad homines adventum, et 
preclara qua hic editurus erat gesta vaticinantur. 
Hic porro inscribitur, In ffíném, pro torculatibus. 
Cumque tres sint qui hoc titulo inscribuntur : hic 
ex eorunr numero pro torcularibus similiter inscri- 
ptus est; ilidemque τι et Lxxx. Verum ex iis duo 
nuncupantur psáàlmi, nimirum vin et praesens. 
Quare presentia bona denuntiant. txxx. vero Pro 
torcularibus quidem inscriptus est, sed non psal- 
mus, quia contra Israelem tristia quedam comple- 


τῆς Υενέσεως αὑτοῦ λόγος, ἣν Ev τῷ πς qi pan &-—- 
χεχρυµµένως ᾖνίξατο ' χαὶ ἐπιπλείων καὶ βαθύτερος 
ὁ περὶ τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ὃν ὑπὲρ ἀνθρώτων ἄνε- 
δέξατο, ὃς ἔνι τῶν πάντων ἑἐπιγεγραμμένων υἱἑῶν Kc, € 
τελευταῖος ' λέγω δὲ τῷ m] περβιείληπται. Οἱ δὲ zo 
των ἠγούμενοι δύο Ψαλμοὶ, ὅ τε μετὰ χεἔρας καὶ ὁ 
ἑξῆς ἀὐτῷ, τὴν εἰς ἀνθρώπους αὐτοῦ παρουτίαν xz: 
τὰ ἐπὶ ταύτῃ κατορθώματα θεδπἰζουσιν. Ὅ γε μὲν 
προχείµενος ἐπιγέγραπται, elc τὸ téloc, ὑπὲρ τὸν 
Anvóv. Τριῶν δὲ ὄντων τῶν thv τοϊαύτην ἕἔτι-ρα- 
qv ἑχόντων, εἷς μὲν οὗτος τυγχάνει" ὁμοίως δὲ Et- 
γἐγραήται καὶ ὁ η’, xol πάλιν ὁ 7f. ᾽Αλλὰ τούτων 


iv δύο ὠνομάσθησαν ψαλμοὶ, ὅ t6 T! χαὶ 6 uper. 


Aib χρηστῶν παρόντων ἀπαγγελίας περιέχουσιν. Ὅ 


ctitur. Hi porto tres Pro torcularibus inscripti, ad B δν fv μὲν Ὑπὲρ cüv. Anvów, οὐ μὴν xol ψ'α.1μὲς. 


tres personas pertihent; octavus nempe ad Davi- 
dem, Lxxx ad Asaphun:, hic vero quem tractamus 
ad filios Core. Atque pariter jJidem tres inscribun- 
tur in finem, idque, ut arbitror, ob prophetias quas 
efferunt, qux in fine temporum et in consummatio- 
me saeculi complete sunt. 


Olim quidem cum una esset vinea de qua dictum 
est, Nam vinea Domini Sabaoth, domus Istael est!*; 
unum ceu torcular in illa erat, cujus meminit 
Isaias ex persona Domini, dicens : Et cdificavi 
turrim, et protorcular fodi in ea **, Per turrim vero, 
Hierosolymitanum fortasse templum significat, per 
protoreular autein, alfare in templo situm : quod 
sane merito non torcular, sed protorcular vocavit, 
quia spiritualibus corporalia preibant, et Novum 
Testamentum a Veteri preceditur, quod symbola 
imaginesque veritatis apud Judsos conservabat : 
ideo altare ipsorum non torcular, sed protorcular 
vocabatur. At cum una esset vinea, unum erat Lor- 
cular, unius templi altare. Tres porro psalmi de 
quibus jam sermo, non unum, sed plura torcularia 
memorant, queis indicantur ecclesie Servatoris 
nostri totum per orbem constitute. [n presenti 
vero, statim dicitur in titulo, Pro torcularibus : 
mox subsumitur : Quam dilecta tabernacula tua, 
. Domine virtutum ! quibus pene declaratur queenam 
illa premissa tabernacula fuerint. Palam quippe 


διὰ τὸ σχυθρωπά τινα περιέχειν κατὰ νοῦ "Iopa tf. 
Τρεῖς δὲ ὄντες οἱ Ὑπὲρ τῶν Auraw, τριαὶν ávdtetvza: 
προσώποις * ὁ μὲν η’ τῷ Δανῖδ, 6 δὲ m τῷ ᾿Ασὰκ, ὁ 
δὲ μετά χεῖρας τοῖς υἱοῖς Kopé. Καὶ συμφώνιως γε οἱ 
«pct; ἐπιγράφονται εἰς τὸ céAoc, og οἷμαι, διὰ τὰς 
ἐν αὐτοῖς προφητείας, εἰς τὸ τέλος τῶν χαιρῶν, xat 
ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος ἐπιτελεσθείσας. 


Πάλαι μὲν οὖν, ὡς ἂν ἑνὸς ὑπάρχοντος ἁμχελῶνος, 


περὶ οὗ εἴρητο, Ὁ γὰρ ἁμλελὼν Κυρίου Σαάδαὼθ 
οἶκὸς τοῦ Ἱσραή. ἐστι' µία ὥσπερ ληνὸς Tv iv 
αὐτῷ, ic µέμνηται ὁ "Hoatag £x προσώπου τοῦ K»- 
ρίου λέγων Kal ᾠκοδόμησα πύργον, καὶ xpc.bj- 
viov ὢρυξα ἐν αὐτῷ. Ἐσήμαινε δὲ ἄρα, διὰ μὲν 
τοῦ πύργου τὸν ἓν Ἱεροσολύμοις νεὼν, διὰ δὲ τοῦ 
προληνίου τὸ πρὸς τῷ vai Ουσιαστήριον, ὅπερ ο) 
ληνὸν, ἀλλὰ προλήνιον ὠνόμασὲν, εἰχότως, Eme; 
τῶν νοητῶν τὰ σωματιχὰ προηγεῖτο, xal πρὸ «tc 
Καινῆς Διαθήχης dj παλαιὰ σύμθολα xaY εἰκόνας τῶν 
ἀληθῶν Καρὰ Ἰουδαίοις ἐφυλάττετο * διόπερ οὐ Ar, vix, 
ἀλλὰ προλήνιον ὠνομάζετο τὸ παρ᾽ ἐχείνοις θυσιαστί- 


prov. Ὡς ἑνὸς δὲ τοῦ ἀμπελῶνος, µία $v πάλαι ἁτ- 


yog, xai ἑνὸς ναοῦ θυσιαστἠριον. Οἱ δὲ ἓν τῷ παρόντι 
δηλούµενοι τρεῖς φαλμοὶ οὐ περὶ μιᾶς, ἀλλά περὶ 


πολλῶν μνημονεύουσι ληνῶν, τῶν ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἱ- 
χουµένην τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐχχλησιῶν τοῦτον ὅτ- 
λουμένων τὸν τρόπον. Αὐτίχα διὰ τῶν προχειμένων 
εἴρηται μὲν ἐν τῇ προγραφῇῃ ὑπὲρ τῶν «ληνῶν' 
ἑξης δὲ ἐπιλέγεται Ὡς ἁγαπητὰ τὰ σχηγώµατά 


dicitur esse tabernacula Domini, videlicet ecclesias D σου, Κύριε τῶν δυνάμεων ! μονονουχὶ σαφηνίζον- 


ejus, quasin sequentibusjclarius his verbis comme- 
morat : —VEns. 3. Concupiscit et deficit anima mea in 
atria Domini. Sub hzc rursus ait : Altaria t«a, Do- 
sine virtutum. Ac perpendas, 4950, annon pari, 
atquein tituloqui Pro torcularibus scribitur, oratione 
tabernacula pluraliter exprimantur, itidemque atria 
et altaria; ita ut non jam antiquum illud unum 
tabernaculum Jerosolymis situm, non unum ibidem 
positum altare, non. unum atrium eodem consi- 
stens loco; sed universa per orbem altaria, taber- 
nacula et atria hic Scriptura significet. Alii quidem, 
ait, alia diligunt et magni faciunt ; mihi vero, Do- 


5! Ίρα v, 7. ο ibid. 2. 


τος τοῦ λόγου τὰς προτεταγµένας ληνοὺς, τίνες ποτὲ 
εἴεν, Δηλοϊ γὰρ ταύτας εἶναι τὰ σχηνώµατα τοῦ Κυ- 
plou, δηλαδὴ τὰς ἐχχλησίας αὐτοῦ, ἃς προϊὼν λευ- 
χότερον πάλιν ὀνομάτει λέγων Ἐπιποθεῖ καὶ éx- 
«λείπει ἡ γυχή µου εἰς τὰς αὐλὰς τοῦ Κυρίου. 
Καὶ αὖθις προϊών φησι’ Τὰ θυσιαστήριἁ σου, Kó- 
pie τῶν δυνάμεων. Καὶ ὃρα εἰ yd] συμφώνως τῇ 
προγραφῇ ὑπὲρ τῶν «Ίηνῶν περιεχούση πληθυντι- 
xüg τὰ σχηνώµατα εἴρηται, xaX αὐλαὶ xat τὰ θυσια- 
στἠρια, σαφὼς τοῦ λόγου οὐχέτι τὸ παλαιὸν ἓν σχἡ- 
νωµα ἐν Ἱεροσολύμοις, οὐδὲ τὸ Ey θυσιαστήριον τὸ 
αὐτόθι ἱδρυμένον, οὐδὲ τὴν αὐτόθι µίαν αὐλὴν, ἀλλὰ 


4011 EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS III. —EXEGETICA. 


Pro illo autem, Disposuit in valle lacrymarum , A 


Symmachus sic habet, Pregrediens vallem plorabat. 
Hie porro per vallem lacrymarum, humanam vitam 
indicari diximus, quam is qui beatus praedicatur 
pertransiens et transcurrens quasi advena quispiam 
et peregrinus, ccelestis patri:e amore flagrans, fle- 
tibus lacrymisque beatitudinem parientibus sese 
macerat, secundum illud, Beati qui [ugent **. Qua- 
lis erat Paulus qui talia fatur : Nos qui sumus in 
tabernaculo, ingemiscimus gravati **. Pro illo au- 
tem, /n loco quem posuit, Aquila, Fontem ponent 
eam; Symmachus vero, Fons ordinabitur. Quem, 
inquit, fontem ponent, nisi vallem lacrymarum? 
Totum autem locum sic Áquila interpretatur : Per- 
transeuntes in valle fletus, fontem ponent. eam. His 


Αντὶ δὲ τοῦ, Διέθετο elc τὴν xocládóa τοῦ 2c. Ton } 


μῶνος, ὁὀΣύμμαχός φησι, Προοδεύων κοιλάδα E x.la.- 


ΕΝ. Κοιλάδα δὲ χλαυθμῶνος ἐν τούτοις τὸν ἆνθρε',τ-- 
νον ἔφαμεν δηλοῦσθαι βίον, ὃν 6 µαχαριζόµενος 77327 
δεύων xaY παρατρέχων , ὥσπερτις πάροικος καὶ τα- 
ῥεπίδηµος, τὴν ἑπουράνιον ἑαυτοῦ πατρίδα τεοθᾶ». 
ἀποχλάεται χλαυθμὸν τὸν μαχαριοποὺν κατὰ οὐ" 
Μακάριοι οἱ κ.Ἰαίογτες. Oto; ἣν ὁ Παῦλος λέγω. - 
Ἡμεῖς οἱ ὄντες ἐν τῷ σχήγει στενάζοµεγ Sapov ;c- 
φοι. Àv δὲ τοῦ, Elc τόπον ὃν ἔθετο, 6 μᾶν "Ax 
λας φησὶ, ΠηΤΊ» θήσονται αὐτήν' 6 δὲ Σύμμαγ.»-. 
Πηγἡ τάξεται. Tia δὲ αὐτὴν, qnot, πηγἡν 0f, covza-. 
3| δηλονότι τὸν χοιλάδα τοῦ χλαυθμῶνος; Ὅλον voL» 
οὕτως ἡρμήνευσεν ὁ Αχύλας εἰπών' Παρερχόμενο 
ἐν xotAdÓt τοῦ κλαυθμοῦ, znriy θήσονταε αὖὐτ ιν. 


porro significat, advenas et peregrinos in. hac vi- B Απλοῖ δὲ διὰ τούτων, ὡς ἄρα οἱ πάροιχοι καὶ παρε- 


ta, hominum vallem in fontem posituros, sive fon- 
tem ordinaturos esse ex. Symmacho, hacque voce 
divinam doctrinam appellant. Fons quippe vitze po- 
tus immortalitatis in valle fletus a Dei et homini- 
bus apud hominum genus constituitur, per vivifi- 
cam scilicet et piam doctrinam, quam cum ipsi 
adierunt, tum aliis per scripta sua reliquerunt. — 
Vzns. 8. lis vero ipsis in lacrymarum mercedem 
condignumque fructum, benedictiohem rependet 
ipsorum legislator. Quibusnam benedictionem im- 
pertiet, nisi iis qui in hae valle lacrymis dediti, 
fontem in illa posuerint? Pro illo autem, legisia- 
tor; Aquila, matutinus; Symmachus vero, com- 
monsirator, dixit; quinta autem editio, Qui illumi- 
not, alia item quidam sexta editio, Qui docet. lta 
ut ex omnibus salutare Verbum indicari, subintel- 
ligere liceat. Ipse namque est legislator, illumina- 
tor, doctor, idemque matutinus οἱ commonstra- 
tor ; secundum singulas virtutum suarum rationes 
bis usus vocabulis. Α quo benedictionem nacti qui 
in valle lacrymantur, ibunt, iter suum perficientes 
ac in dies roborati ; ita ut semper proficiant, et ea 
minori in majorem virtutem accedant, et a gloria 
in gloriam, ut ait divinus Apostolus : /n eamdem 
imaginem trans(ormati a gloria in gloriam **. Quare 
Symmachus sic interpretatus est : Πίο facient ex 
virtute in virtutem. 


πίδηµοι ἓν τῷ βίῳ τούτῳ τὴν τῶν ἀνθρώπων κοιλάδα 
πηγὴν θήσουσι , | τάξονσι πηγὴν χατὰ τὸν Σύμμµαγχο», 
τὴν ἔνθεον διδασχαλίαν τοῦτον ὀνομάσαντες τὸν τρόπο». 


, Inh γὰρ ζωῆς xai ποτὸν ἀθανασίας ἐν τῇ χοιλάδι τον 


e 


χλαυθμῶνος τῷ τῶν ἀνθρώπων βίῳ χαταθέθληται ob 
τῶν τοῦ Θεοῦ ἀνθρώπων διὰ τῆς ζωοποιοῦ xat θεοσε- 
θοῦς διδασχαλίας, fiv αὐτοὶ µετῆλθον, xal ἑτέροις 
χαταλελοίπασιν ἓν ταῖς ἑαυτῶν γραφαῖς. Τούτοις δὲ 
αὐτοῖς, qnot, εὐλογίας μισθὸν τοῦ χλαυθμοὺ χαὶ χαρ- 
πὸν ἐπάξιον δώσει Ó νομοθέτης αὐτῶν. Τίοι δὲ τούτοις 
δώσει τὰς εὐλογίας, f| δηλονότι τοῖς ἐν τῇ χοιλάδι ταύ- 
ty ἀποχλαομένοις xai πηγὴν Ev αὐτῇ θεµένοις» Αντὶ 
δὲ τοῦ, ὁ νομοθετῶν, 6 μὲν ᾿᾽Αχύλας, πρώῖμος, ὧὦνό- 
µασεν, ὁ δὲ Σύμμαχος, ὁ ὑποδείκτης ' ἡ δὲ πέμπτη 
ἔχδοσις, ὁ potitur: ἄλλη δέ τις παρὰ ταῦτα ἔχδοσις 
ἕχτη, ὁ διδάσχων' ὥστε ἐξ ἁπάντων τὸν σωτ{ριον 
λόγον ὑπονοεῖν. Αὐτὸς γάρ ἐστιν ὁ νομοθετῶν' αὐτὸς 
καὶ ὁ φωτίζων χαὶ ὁ διδάσχων * αὐτὸς χαὶ ὁ πρώὠῖμος, 
αὐτὸς χαὶ ὁ ὑποδείχτης, χαθ) ἑχάστην ἑπίνοιαν τῶν 
kv αὐτῷ δυνάµεων ταύταις χρώμενος ταῖς ἐπωνυμίαις, 
παρ᾽ οὗ οἱ àv. τῇ κοιλάδι χλαίοντες, µεταλαθόντες 
εὐλογίας, πορεύσονται τὴν ἑαυτῶν πορείαν διανύοντες, 
xaX δυναμούμενοι ὁσημέραι ' ὡς ἀεὶ προχόπτειν ἔτι- 
διδόναι Ex δυνάµεως βραχντέρας ἐπὶ δύναμιν μείζονα, 
xaX ἀπὺ δόξης εἰς δόξαν, ὥς φησιν ὁ θεῖος ᾽Απόατολος 
λέγων, τὴν αὐτὴν εἰχόνα μεταμορφούμενοι ἀπὸ 
δόξης εἰς δόξαν. "0θεν χαὶ ὁ Σύμµαχος ἠρμήνευσεν 
εἰπὼν' Ὀδεύσουσιν ὃκ δυνάμεως εἰς δύναμιν. 


Vens. 9. Videbitur Deus. deorum in Sion. Domi- y ἍὈφθήσεται ὁ θεὸς τῶν θεῶν ἐν Σιών. Κύριε, 


ne Deus virtutum, exaudi orationem meam; auribus 
percipe, Deus Jacob. Postquam dixerat, Benedictio- 
nem dabit legislator, apposite docet qua ratione 
versantibus in valle hominibus benedictionem da- 
turus sit. Quo pacto dabit, nisi dignatus in terra 
conspici * Admodum consequenter, vaticinatus tor- 
cularia Dei per totum orbem multa futura esse, ta- 
bernacula item plura, atria quoque et altaria quam 
plurims, causam affert cur haec omnia in terra con- 
stituenda sint. Qusnam porro sit illa, docet his 
verbis : Videbitur Deus deorum in Sion; adventum 
Uei sd homines et conspectum ejus spere decla- 


*? Matth. v, δ. ?! IL Cor. v, 4. 


ὁ θεὸς τῶν Üvvdyeor, εἰσάκουσον τῆς προσευχης 
µου, ἐνώτισαι, ὁ θεὸς "Jaxo6. Εἰπὼν, Εὐ.ογίας 
δώσει ὁ νομοθετῶν, ἀκολούθως διδάσχει ὅπως δύσει 
τοῖς bv τῇ χοιλάδι τὰς εὐλογίας. Πῶς οὖν, qnot, δύ- 
cet, ἁλλ᾽ f] χαταξιώσας ὀφθῆναι ἐπὶ τῆς γῆς ; Σφόδρα 
δὲ ἀχολούθως θεσπίσας ὁ λόγος ληνοὺς θεοῦ πλείστας 
μέλλειν ἔσεσθαι χαθ᾽ ὅλης οἰχουμένης xoi σχηνώµατα 
πλεῖστα xa) αὐλὰς πλείους, xai θυσιαστέρια πλεῖστα, 
ἐπάγει τὴν αἰτίαν, δι fjv ἥμελλε ταῦτα πάντα ἐπὶ γῖς 
συνίστασθαι. Τίς δὲ ἣν fj αἰτία διδάσχει λέγων 0p- 
θήσεται ὁ θεὸὺς τῶν θεῶν ἓν Σιών. σαφῶς παρο» 

σίαν εἰς ἀνθρώπους θεοῦ xal φα»έρωσιν αὐτοῦ ὰ-δά- 


9? fl Cor. i1, 18, 


1613 











1019 EUSEBII C.ESABIENSIS OPP. PARS lli. —EXEGETICA. se. 
Qua ratione autem dicatur, Avertisti captivitatem A — Ilo δὲ εἴρηται τὸ, Απέστρεγας την «αζχρα]. 


Jacob, intelliges ex illa Servatoris voce, qua hanc 
I1saiz prophetiam , Spiritus Domini super me, eo 
quod unxerit me, evangelizare pauperibus misit me , 
predicare captivis dimissionem, el caecis visus resli- 
tutionem "', cum legisset, addidit, Hodie impleta est 
hec prophetia in auribus vestris *, in se completum 
oraculum significans. Quia scilicet ipse Servator et 
redemptor animarum hominum esset, quas a dura 
multiplicium numinum erroris et demonum vexa- 
tic nis servitute, solutis peccatorum vinculis, libera- 
bat. Quod etiam in presenti psalmo denotatur his 
verbis * — Vgns. 5. Remisisti iniquitates plebi tua , 
operuisti omnia peccata eorum. lniquitatés autem 
yemissag et opertas alius ilem sermo meminit : 


clay. "laxi, νοῄσεις Ex τῆς σωτηρίου φωνῖις., ὃς 7: 
τὴν φῄσασαν τοῦ Ἡσαῖου πραφητείαν, Πνεε μα κ - 
plov ἐπ᾽ ἐμὲ, οὗ ἔγεκεν ἔχρισέ µε. εὔσγγε-ξές-ας- τε. 
πτωχοῖς ἀπέστα.κέ µε, πηρὺξαι αἰχ[εσε-Σωςς-- 
ἄφεσιν καὶ τυφ.λοῖς àvá6.Aeyir, ἀναχνοὺς &az1,727-. 
Σήµερον πεπ.λήρωται ἡ προφητεία αὕτη ἑἐντ': 
ὡσὶν ὑμῶν, διδάσχων εἰς ἑαυτὸν ληραῦσθας 5 aL 
χιον. Ὅτι δὴ αὐτὸς ἣν ὁ Σωτήρ χαὶ λυτρωτές τ-' 
ἀνθρωπίνων φυχῶν, ἃς ἀπὸ τῆς πιχρᾶς δουλεέας 77: 
πολυθέου πλάνης καὶ τῆς δαιμονιχῆς ἑνερχείας t4 
θέρου, λύσας αὐτῶν τὰς σειρὰς τῶν ἁμαρτιὼν- O c 
xai αὐτὸ παρίσταται διὰ τοῦ. προχειµένου ὅαλμα;. 
φάσχοντος’ Ἀφῆχας τὰς ἀνομίας τῷ Ja ccv. 
ἑκάΊυψας πάσας τὰς ἁμαρτίας αὐτῶν. Avops 


Beati quorum remisse sunt. iniquitates , et quorum p δὲ ἀφιεμένας xai χαλυ πτοµένας οἵδε xal ἄλλασχου 


tecla sunt peccata '*. His porro Spiritus significat, 

pristinorum peccatorum remissionem iis, qui ex 
spirituali animarum captivitate redempti sunt, a 
Servatore concessam : quibus , si post remissionem 
iterum peccaverint, non secundo peccata remittit, 
sed operit. Nam ab illo concessum est, ut bonis 
operibus secundo gestis pristina delicta contegan- 
tur. Hzc vero omnia orbi terrz, videlicet illam inco- 
colentibus, per Salvatoris adventum universorum 
Deus elargitus est, sedata ira ac mitigato furore, quo 
quidem antea terrigenz illi digni erant, ob impie- 
talis exsuperantiam inimici ejus effecti; at Deus 
ipee erat, qui in Christo sibi mundum reconcilia- 
bat, neque ipsis pristina peccata imputabat. Quam- 


φάσχων λόγος Μαχάριοι ὧν ἀφέθησαν ad ἀνομία. 

καὶ ὧν ἐκα]ύφθησαν αἱ ἁμαρτίαι ' Σημαΐνει ὃξ c: 
τούτων τὸ Ἠνεῦμα τὴν ὑπὸ τοῦ Σωτήρος δεδωρτ- 
µένην ἄφεσιν τῶν προτέρων ἁμαρτημάτων τοῖς ἀπὸ 
τῆς νοητῆς τῶν. φυχῶν, αἰχμαλωσίας λελυτρωμένοις 
ofc, εἰ μετὰ τὴν ἄφεσιν πάλιν ἁμάρτοιεν, οὐχέτι δεν- 
πέραν ἄφεσιν, ἀλλ ἐπιχάλυψιν ἁμαρτιῶν παρέχει. Mz 
γὰρ δευτέρων αατορθωµάτων καλύπτειν τὰ cp 
ημαρτηµένα συνεχώρησε. Ταῦτα δὲ πάντα τῇ τον 
ἀνθρώπων vf, xai δηλαδὴ τοῖς χατοιχοῦσιν αὐτῖν, 
διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίας ὁ τῶν ὅλων Ozh; 
ἐδωρήσατο, χαταπαύσας τὴν ὀργὴν xai tbv θυμὸ», 
ὧν ἄξιοι τὸ πρὶν ἐτύγχανον οἱ τὴν γῆν οἰχοῦντες, X-: 

6h ἐχθροὶ ὄντες αὐτοῦ διὰ τὰς τῶν ἀσεθειῶν αντὼν 


obrem dictum est : — Vgns. 4-7. Mitigasti omnem C ὑπερθολάς ' ἀλλὰ θεὸς ἣν Ev Χριστῷ χόσμον χατα)- 


íram iuam, avertisti ab ira indignationis tue. GCon- 
verte nos, Deus salutarium nostrorum, et averte iram 
tuam & nobis. Nunquid in eternum irasceris nobis? 
aut. extendes iram tuam a generatione in generatio- 
nem? Deus, tu convertens vivificabis nos, et plebs tua 
laetabitur in te. Priora quidem de futuris in toto 
orbe prenuntiabantur, quz secundum superius tra- 
ditam interpretationem in adventu Salvatoris nostri 
ad finem deducta sunt. Hzc vero qux tractamus, 
orationem continent pro populo ex circumcisione. 
Quia enim propheta divino afflatus Spiritu Judaicze 
gentis erga Christum incredulitatem prospiciebat , 
necnon vindictam facinorum causaipsis infligendam; 
banc pro ipsis orationem emittit peropportune; 
ita ut nulla in psalmo contradictio deprehendatur, 
quod cum initio meliora orbi vaticinatus esset , 
' jam quasi nihil boni collatum sit preces instituat. 
Prima itaque de beneficiis a Salvatore nostro hu- 
mano generi concedendis przdicta fuerant ; secundo 
autem loco pro contribulibus a propheta preces 
emitluntur, ut ira ipsos invasura sedetur; atque 
ipsi demum Dei ad se conversione, atque illa jn 
Christo Dei letitia digni habeantur. 


λάσσων ἑαυτῷ, μὴ λογιζόµενος δὲ αὗτοῖς τὰ παρσ- 
πτώματα. Δὼ λέλεχται' Κατέπαυσας zücaw τὴν 
ópyüiv σου, ἀπέστρεψας ἀπὸ ὁὀργῆς θυµσυ ccv. 
Ἐπίστρεψον ἡμᾶς, ὁ θεὸς τῶν σωτηρίων ἡμῶν. 
χαὶ ἁπόστρεγιον τὸν θυµόν σου dg' ἡμῶν, Mi] cie 
τὸν αἰῶνα ὀργισθήσῃ ἡμῖν; ἢ διατενεῖς τὴν 
ὀργή» σου ἀπὸ γενεᾶς elc γεγεάν; Ὁ θεὸς, σὺ. 
ἐπιστρέψας ζωώσεις ἡμᾶς, καὶ ὁ Jaóc σου εὖ- 
φρανθήσεται ἐπὶ col. Τὰ μὲν πρότερα προεφητεύετο 
περὶ τῶν γενησοµένων xa0' ὅλης τῆς Τῆς, ἃ 03 xai 
τέλους ἔτνχε διὰ τῆς παρουσίας τοῦ ΣιυτΏρος ἡμῶν. 
κατὰ τὴν ἀποδοθεῖσαν ἑρμηνείαν ' τὰ δὲ προχείµενα 
εὐχὴν περιέχει ὑπὲρ τοῦ Ex περιτομῆς λαοῦ. Ἐπειδη 
γὰρ ὁ προφήτης προεώρα τῷ Oslo Πνεύματι «ἣν εἰς 
D «y Χριστὸν ἀπείθειαν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, χαὶ si» 
καταληφομένην αὐτοὺς ὀργὴν τῶν τολμτθησοµένων 
αὐτοῖς ἕνεχεν, εἰχότως τὴν προχειμένην εὐχὴν 
ὑπὲρ αὐτῶν ἀναπέμπει' ὡς µηχέτι δοχεῖν ἔναντ'ο- 
λογίαν περιέχειν τὸν φαλμὸν, ἀνωτέρω μὲν τὰ χρη- 
στότερα θεσπίσαντα πάστῃ τῇ γῇ, ἓν δὲ τοῖς προχε.- 
µένοις, ὡς μηδενὸς ἀγαθοῦ πεπραγµένου τὴν εὐχὸν 
διεξιόντα. Τὰ τοίνυν πρῶτα περὶ τῶν διὰ το Z- 
τῆρος ἡμῶν παρασχεθεισῶν τῷ τῶν ἀνθρώπων Bio 


εὐεργεσιῶν προεφητεύετο” τὰ δὲ δεύτερα ὁ προφήτης ὑπὲρ τῶν ὁμοεθνῶν εὔχεται, ἰχετεύων παύσασθαι 
μὲν τὴν κατ αὐτῶν ὀργὴν , καταξιωθῆναι δὲ καὶ αὐτοὺς τῆς τοῦ θεοῦ ἐπιστροφῆς xol τῆς ἐπὶ τῷ 


Χριστῷ τοῦ θεοῦ εὐφροσύνης. 
zy, 
ο δα, χι, 1. " Luc. iv, 18. '* Psal. xxxi, 1. 


49021 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. -— EXEG'TICA. te 


qus jam indicatis bonis dignata sit, cum Spiritus A τὰ χαινὰ ἄσματα übetv προστάττεται ἡ y), ex : 


sanctus ipsi accinat et dicat|. Cantate Domino, om- 
mis terra, cantate Domino canticum. novum **; et, 
Dominus regnavit, exsultabit terra **, et alia his 
similia. — Vegas. 14. Justitia ante eum ambulabit, 
et ponet in via gressus ejus. Hujus dicti sententiam 
liquidius efferunt reliqui interpretes, maximeque 
Symmachus qui sie habel : Justitia uniuscujusque 
precedet. ipsum, et ponet in via pedes ejus. Collatis 
nanique terrz bonis, quisquis terram incolit, utpote 
qui justitizs de calo prospicientis consors sit, pro- 
priam sibi justitiam obtinens, eam in via ad superna 
ducem, ac gressus suos dirigentem habebit ; ut iter 
ad colos emensus, roboratusque et a przecurrente 
justitia sua manu ductus, superna promissa nanci- 


τοιούτων ἁρτίως δεδηλωµένων κατηξαωμµέντ, - 
ἁγίου Πνεύματος ἐπιφωνοῦντος αὑτῇ xat Ἀλέγυν-- 
"Ασατε τῷ Κυρίἰῳ πᾶσα ἡ γῆ, ἄσατε τῷ Ru. 
dena καινόν' καὶ, Κύριος ἐδασίλευσεν, dall. 
σεται ἡ ΤΠ, χαὶ ὅσα τούτοις ὅμοια τυγχάνει i 
καιοσύνγη ἐγαντίον αὐτοῦ προπορεύσεται, 1. 
θήσει εἰς ὁδὸν τὰ διαδήµατα avtov. Ἑούτου --. 
διάνοιαν σαφέστερον ἐχδεδώχασιν οἱ λοιποὲὶ ἕρμτ»- 
ταὶ, xal µάλιστα ὁ Σύμμαχος εἰπών'  Acxea4cci: | 
ἑκάστου προελεύσεται αὐτὸν, xal θήσει elc αἃ 
τοὺς πόδας αὐτοῦ. Μετὰ γὰρ τὰ τῇ YT] κεχαρισμὲν 
ἀγαθὰ ἕχαστος τῶν τὴν γῆν χατοικούντων, eng ἄν» -:: 
ἐξ οὐρανῶν διαχυφάσης διχαιοσύνης µετασχῶν, x 
αὐτὸς ἰδίαν χτησάµενος δικαιοσύνην, ἒξει αυτήν --- 


scatur : quz Salvator et Dominus noster omnibus p &yousav αὐτὸν εἰς τὴν ἄνω φέρουσαν ὁδὸν, xai 


hominibus annuntiavit dicens : Appropinquavit re- 
gnum celorum **; et Beati hujusmodi homines, 
quoniam ipsorum est regnum celorum **. 


διαθήµατα αὐτῆς χατατάττουσαν’ ὅπως ὀδεύσας --, 
εἰς οὐρανοὺς φέρουσαν, ἐπιστηριζόμενός τε xxi χ:- 
ραγωγούμενος ὑπὸ τῆς προαγούσης αὐτὸν δεχαιος-- 


νης αὗτου, τύχοι τῶν ἑπουρανίων ἐπαγγελιῶν, ἃς 6 Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν ἐχήρυττε πᾶσιν ἀνθρώτα: 
λέγων, 'γγικεν ἡ SaccAe(a τῶν οὐραγῶν' xa, Μακάριοι οἱ τοιοίδε, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία cor 


οὐ κανγῶγν. 
ORATIO INSI DAVID. LXXXV. 


Vgns. 1. Inclina, Domine, aurem tuam et exaudi 
me, quoniam inops el pauper sum ego. Cuny his in 
locis quatuor psalmi filiorum Core inscripti conse- 
quenter ponantur, quorum primus est Lxxxiu, se- 
cundus Lxxxiv, tertius Lxxxvi, postremus Lxxxvil, 
opportune quarat aliquis quid causze sit, quod ora- 


ΠΡΟΣΕΥΧΗ TQ ΑΛΥΙΑ. ΠΕ. 


Κ.ῑνον, Κύριε, τὸ οὓς σου, καὶ ἑπάκουσόν pc, 
ὅτι πτωχὸς καὶ πένης εἰμὶ ἐγώ. Τεσσάρων ἔντωι 
ἑφεξῆης φαλμῶν τῶν ἐπιγεγραμμένων υἱῶν Δεὲ 
χατὰ τοὺς παρόντας τόπους, πρώτου μὲν τοῦ τσ’, 
ἔπειτα τοῦ πδ’, xal τρίτου τοῦ πς’, xal τελευταί.. 
τοῦ Ty, πῶς !| προσευχὴ τοῦ Δαυῖδ ἀχαίρως, ὡς 3» 


tio Davidis intempestive, ut quispiam dixerit, in C εἶποι τις, παρεµθέθληται µέση, εὐλόγως ἄν τις ἐξ- 


medio eorum locata fuerit. AZEstimo igitur non sine 
causa, sed opportunissime vaticiniis de Christo 
immistam hanc orationem fuisse. Quia enim bono- 
rum promissa, veniam peccatorum, Dei ad homi- 
nes adventum, Christi redemptoris ac Servatoris 
hominum peregrinationem, primi psalmi filiorum 
Core inscripti vaticinabantur, videlicet Lxxxim et 
Lxxxiv, imo etiam qui postea filiorum Core inscri- 
buntur, gentium vocationem, Christi ortum, mor- 
tem ab eo pro bominibus susceptam, predicabant ; 
arbitror in medio prophetiz hasce res prznuntian- 
tis necessario positam fuisse Davidis orationem, 
qua supplicat bona per Salvatorem universis homi- 
nibus procuranda, sihi quoque conferri ; ut et ipse 


ετόσειεν. ᾿Ἡγοῦμαι τοίνυν οὐχ ἀλόγως, ἀλλ’ εὐχαερή- 
τατα ταῖς περὶ τοῦ Χριστοῦ προφητείαις παραµ:- 
µίχθαι τὴν προχειµένην εὐχὴν. Ἐπειδὴ γὰρ ἁγαθῶν 
ἐπαγγελίας xaX ἀφέσεις ἁμαρτημάτων, θεοῦ τε εἰς 
ἀνθρώπους παρουσίαν xaX Χριστοῦ ἄφιξιν λυτρωτοῦ 
xaY Σωτῆρος ἀνθρώπων, οἱ πρῶτοι τῶν ἔπιγεγραμ- 
µένων υἱῶν Κορὲ προεφήτενον, ὅτε πΥ’ καὶ m. 
᾽Αλλὰ χαὶ οἱ ἑξῆς ἐπιλεγόμενοι τῶν viov Κορὲ, καὶ 
αὐτοὶ ἐθνῶν χλῆσιν εὐηγγελίζοντο, χαὶ Χριστοῦ γέν:- 
σιν, xal τὸν ὑπὲρ ἀνθρώπων αὐτοῦ θάνατον dzi;- 
καίως ἡγοῦμαι τῆς περὶ τούτων προφητείας µέστην 
παρεμθεθλῆσθαι τὴν προσευχἣν τοῦ Aavib, δι’ fic ixc- 
τεύει τυχεῖν καὶ αὐτὸς τῶν διὰ τοῦ Σωτῆρος πᾶτιν 
ἀνθρώποις προξενουµένων ἀγαθῶν' ὡς ἂν, χαὶ αὐτὸς 


bonorum quse in prophetia enuntiantur consors, ve- D Υενόμενος κοινωνὸς τῶν προφητευοµένων, τύχοι μὲν 


niam peccatorum consequatur, magnoque illo ac 
salutari bono fruatur, quod omnibus gentibus pro- 
mittitur. In hac itaque oratione David effusam in 
omnes gentes gratiam memorat, quam demirari se 
et stupere prolitetur his verbis : Non est similis 
tui in diis, Domine, ei non est. secundum opera tua. 
Omnes gentes quascunque fecisti venient ei adorabunt 
coram te. Quia igitur ipse quoque paria bona con- 
sequi precabatur, orationem suam in medio psal- 
morum evangelicoruim congruenter locavit, Hzc de 
proposita quxstiune dicta sint. Nec ignorandum, 


** Psal, xcv, 1. "' Psal. xcvi, 1. 


* Matth, ni, 2. 


ἀφέσευις ἁμαρτιῶν, ἀπολαύσοι δὲ τῆς σωτηρίου µε- 
γαλοδωρεᾶς τῆς πᾶσι τοῖς ἔθνεσι εὐαγγελιζομέντς. 
Μνημονεύει γοῦν ἐν τῇ αὐτοῦ προσευχῇ ὁ Δανῖδ «T; 
εἰς τὰ ἔθνη χυθείσης τοῦ Θεοῦ χάριτος, ἀποθαυμά- 
ζων xal ἐχπληττόμενος τὴν χάριν, δι ὧν φησιν’ Οὐ« 
ἔστι ὅμοιός σοι ἓν θεοῖς, Küpis, xal οὐκ ἔστι 
κατὰ τὰ ἔργα σου. Πάντα τὰ ἔθνη ὅσα ἐποίησας 
ἤξουσι καὶ προσχυνήσουσι ἐνώπιόν σου. Ἐπεὶ 
τοίνυν xai αὐτὸς ηὔχετο τοῦ ἴσων ἀγαθῶν τυχεῖν, 
εἰχότως τὴν ἑαυτοῦ προσευχην µέσην τῶν εὐαγγελι" 
x&v φαλμῶν παρεμθάλλε,. Ταῦτα μὲν οὖν εἰς τὴν 


. Matth, v, 5, 10. 





71050 EUSEB CJAESARIENSIS OPP. PARS Hi. — EXEGETICA. Yol 


pedore afficiuntur, s» signo indicium habentes , Α φίλοι χαίρουσιν, ol δὲ ἐχθροὶ xol οἱ μισοῦντες αἰσχ- 
ipsum in ejusmodi casu auxilio et consolatione — vovcat, γνώρισμα Ἰαθόντες διὰ τοῦ σημείου, ὅτι e 
muniri. Et fortasse inimicz virtutes, signum Caino θοήθηται καὶ παραχέχληται ἐπὶ τῷ συµθεδτκάτι. Καὶ 
impositum cernentes, gaudebant, quod soleant de — t&ya ἐπὶ μὲν τοῦ Κάῑν αἱ ἐχθραὶ δυνάµεις, ὀρῶσας 
alienis letari malis; angeli vero Dei de illo geme- τὸ ἐπιτεθὲν αὐτῷ σημεῖον ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, ἐπέχα-ρον 
bant, ex signo impendeptem illi a Deo iram agno- αὐτῷ, ἅτε ἐπιχαιρησίκαχκοι οὖσαι" οἱ δὲ τοῦ θε 
scentes. AL in religiosa anima contrarium accidit; Ἅἄγγελοι ἐπέστενον αὐτῷ διὰ τοῦ σημείου τὴν Exzptr,.- 
ἰπίμηίοῦ quippe virtutes confunduntur, bonum illud µένην αὐτῷ ἐκ θεοῦ ὀργὴν ἐπιχινώσκοντες. Ἔτλ δὲ 
signum in ipsa positum conspicientes ; divini ttem τῆς θεοφιλοῦς ψυχῆς νοὐναντίον, αἱ μὲν ἔχθραὶ buva - 
et beni angeli gaudent et gratulantur ei. ldipsum, µεις χαταισχύνονται τὸ ἀγαθὸν σημεῖον ἐπικείμενσιν 
docuit Salvator noster dicens, gaudium esse in c&&- ὀρῶσαι abcf* οἱ δὲ θεῖοι καὶ Ἀγαθοὶ ἄγγελο: χαίρουσε 
lis super uno peccatore pxenitentiam agente "*. καὶ συνευφραἰνανται αὑτῇῃ. Τοῦτο καὶ ὁ Σωτὴρ fpe 
ἐδίδαξεν εἰπὼν, χαρὰν γίγνεσθαι ἓν τοῖς οὐρανοῖς Ez 
ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι. 
4. FILIIS CORE, PSALMUS CANTICI. ΤΟΙΣ YIOIZ KOPE, TAAMOEZ DAHE. 
| LXXXVI. 5 ng. 

Vgns. 9-4. Fundamenta ejus in montibus sanctis : Οἱ θεµέλιοι αὐτοῦ £v τοῖς ὄρεσι τοῖς ἁτέοις 
diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula ἁγαπᾷ Κύριος τὰς zólac Σιὼν ὑπὸρ πάντα τὰ 
Jacob. Gloriosa dicla sunt de te, civitas Dei. Memo- σκηνώµατα Ἱακώδ. Δεδοξασµένα ἑἐλαλήθδη «περὶ 
fabo Raliab et Babylonem, scientibus me. Pro illo, Fi- σοῦ, ἡ πόλις τοῦ θεοῦ. Μνησθήσομαι 'Ραὰδ καὶ 
liis Core, Aquila et Symmachus, Filiorum Core, edide- ἍµΒαξυ]ῶνος τοῖς γινώσκουσέ µε. "Av τοῦ, Τοῖς 
runt, quasi psalinus ab iis compositus sit, vel abiis re- υἱοῖς Kopé, 6 ᾽Αχύλας xaX Σύμμαχος, Τῶν wvior 
citatus, non modo cum psalterio, sed etiam cum can- — Kopà, ἑχδεδώχασιν, ὡς ὑπ αὑτῶν πεποιηµένου, f 
tico. Cum autem mecum reputarem qua de causa διὰ τούτων εἰρημένου τοῦ ψαλμοῦ χαὶ λεχθέντος. οὗ 
: psalmi qui Filiorum Coreinscripti sunt non una con- µόνον διὰ φαλτηρίου, ἀλλὰ χαὶ μετ ᾠδῆς. Ζητῶν 6k 
juncti sint, sed primoseparatim positi a xut,ac rursus Ἅµπαρ᾽ ἐμαυτῷ, τίνιλόγῳ μὴ πάντες σαν ig" Evt συν- 
duo seorsim locati, nempe Lxxxin et Lxxxiv, iterumt-— ημμµένοι ol ἐπιγεγραμμένοι Τῶν vio Κορὲ, ἀλλ οὕτω 
que alii duo, scilicet hic quem tractamus et subse- μὲν ἰδίως πρῶτοι οἱ ἀπὸ τοῦ μα”. χαὶ πάλιν ἰδίως ἆςο- 
quens; et cur ia medio istorum positus Sit LXXXV, pua p.évot δύο 6 TY, ὁδ καὶ π’ * xat πόλου ἕτεροι δύο, ὁ 

inscriptus, Oratéo Davidis : qua de re que tum C μετὰ χεῖρας χαὶ ὁ n αὑτῷ' μέσος δὲ παρεµθέθληταε 
sgccurrebant, in postremorum explicatione a me τούτων ὁ πε’ ἐπιγεγραμμένος Προσευχἡ τοῦ Aavie- 
]am tradita sunt. Secus fortasse quispiam dixerit; τὰ μὲν ἐμοὶ παραστάντα εἰς τὴν τῶν τελευταίων Ücco- 
nempe omnes qui in libro Psalmorum feruntur, a ρίαν διὰ τῶν εἰρημένων Ίδη πρότερον δεδήλωταε. 
diversis viris prophetico Spiritu afflatis pronuntia- Εἴποι &' ἄν τις καὶ ἄλλως, ὅτι πάντες οἱ Ev τῇ βίδῳ 
106, separatim positos fuisse, tum quia non eodem τῶν Ῥαλμῶν φερόµενοι λόγοι, ὑπὸ διαφόρων ἀνδρῶν 
tempore dicti, tum. quia non ab iisdem propheticé προφητικῷ Πνεύματι λελαλημένοι, ἰδιάζοντες σαν, 
pronun:iati fuerant. A principio itaque quidam ὡς ἂν μήτε ὑφ) ἕνα χαιρὸν λεχθέντες, μήτε ὑπὸ τῶν 
Mosis inscriptus fuit, alii Asaphi, alii Davidis, αὐτῶν προφητευθέντες. Λὐτίχα γοῦν ἐπιγέγρατταί 
unus Salomonis, ibam Esdraitz queque alius; τις Μωῦσέως, καὶ ἕτεροι τοῦ Ασὰφ, xol τοῦ Aavt$ 
multi vero przter liesce inscriptione carent , ita ut.— ey ἕτεροι, καὶ ὁ Σολημῶντος ἄλλος, xal πάλιν Ai- 
cujusnam sint scire nequeamus. Cum ergo varie — 93y τοῦ Ἑσδραῖτου * x21 ἕτεροι δὲ πλεῖστοι ὅσοι παρὰ 
recitati fuissent, sparsim positi a studiosis harum τούτους φέρονται ἀνεπίγραφοι, οὐ δυναµένων ἡμῶν 
rerum viris anliquitus servabantur. Deinde vero: κεἰδέναι τίνος ἄρ᾽ εἶεν. Διαφόρως οὖν εἰρημένων τὸ πα- 
[dixerit idem], οἱ, psalmos unum in librum coactos λαὼν σποράδην ὑπῆρχε παρὰ τοῖς περὶ ταῦτα σπου- 
fuisse. Ac fortasse qui collegit, sive is Esdras fuerit, D δαίοις vigulaypévov. EUU" ὕστερον συναχθῆναι τοὺς 
ut aiunt. Hebrzi, sivealius quispiam, eos qui primo ϱν ὑπὸ μίαν βίδλον. Mfjxox' οὖν ὁ συναγαγὼν, Tz" 
ad manum venerunt, primos in libro constituit. — "Ec3oac οὗτος fjv, ὣς Φασιν Ἑδραίων παῖδες, eics 
lam cum non omnes uno eodexque tempore Τ6ρ6- τις ἕτερος παρὰ τοῦτον, τοὺς πρώτους εἰς αὐτὸν Eyo- 
rerit, necessario eos qui casu in manus inciderunt — u£youc πρώτους ἐν τῇ ῥίθλῳ κατέταττεν. Ox ἀθρόως 
primo repertis adjunvit. Quamebrem cum octo pri- — yàp τοὺς πάντας ὑφ ἕνα χαιρὸν εὑρὼν, EE ἀνάγχης 
inos Filiorum Core, ut verisimile est, una simul re- τοὺς πρὸς χεῖρα παρεμπίπτοντας συνῆπτε τοῖς προει- 
pertos, in libro simul posuisset, iis postea subjunxit ληφόσι, Διόπερ xal τοὺς πρώτους η’ Τῶν υἱῶν Kop 
eos qui sub haec sese obtulerunt. Deinde eum plu- Ἁεἰχὸς τότε κατατάξαι, ὅτε xal ἀθρόως ὁμοῦ πάντες 
res alii reporti et in libro Psalmorum repositi fuis- εὕρηνται ΄ μετ᾽ ἐχείνους δὲ συνάψαι τοὺς μετὰ ταῦτα 
sent post Lxxxi psalmum, binos alios Filiorum Core εἰς αὐτὸν ἑλθόντας. Εἶτα πολλῶν ἓν τῷ μεταξὺ εὑρη- 
deprehensos, nempe txsxniet Lxxxiv, consequenter µένων, καὶ εἰς τὴν βίδλον τῶν Ῥαλμῶν ἀναληφθέντων 
locavit. Tum post elzpsum temporis spatium eum μετὰ τὸν x6' φαλμὸν, εὑρῆσθαι πάλιν ἄλλους δύο Τῶν 


**-Luc. xv, 1. 


1081 


EUSEBII €JESARIENSIS OPP. PARS 1Il. — EXEGETICA. 


et in seipsa terminis conclusa suis, colliditur. Quem- A µέγιστον τῆς σῆς δυνάµεως δεῖγμα. Ὡς γὰρ δεσπότῃ 


admodum autem fluctus marisque comminationes 
jussutuo refrenasti, et elationes, impetus , iramque 
ejus sedasti ; ita quoque si ex invisibilibus virtu- 
tibus quxdam providentiz tux consilio inimicz et 
adversari luerint, eas quoque, utpote qui solus 
potentissimus omnium sis, dissipasli, earumque 
principem et tyrannum, arrogantem illum et su- 
perbum principem hujus ssculi virtute tua humis 
liasti οἱ vulnerasti ; percussum nempe gladio illo 
tuo magno et terribili, nt in prophetia fertur : In- 
ducet Dominus gladium grandem et fortem super dra- 
conem, serpentem tortuosum , fugientem ; εἰ occidet 
draconem qui est in mari 35. Et quia alius propheta 
draconem hunc vulneratum in mari degere docuit 


δουλεύουσα dj τοσαύτη τῶν ὑδάτων χίνησις, xupto- 
µένη εἰς ὕψος καὶ ἑπαιρομένη πτήῄσσει, καὶ εἷς 
ἑαυτὴν χαταράσσεται, εἴσω τῶν οἰχείων ὄρων ἆπο- 
χεχλεισµένη. Ὥσπερ δὲ τὰ χύµατα καὶ τὰς ἀπειλὰς 
τῆς θαλάσσης ἑἐχαλίύωσας τῷ ci προστάγµατι, xal 
τὰ ὑψώματα αὐτῆς, τάς τε ὁρμὰς xai τοὺς θυμοὺς 
κατεπρἀῦνας ' οὕτω δὲ xal ἐπὶ τῶν ἀοράτων δυνά- 
µεων, εἴ τινές ποτε εἶεν ἐχθραὶ xal ἑναντίαι τῇ βουλῇ 
τῆς σῆς προνοίας , xaX ταύτας, ἅτε µόνος xaX ὑπὲρ 
πάντας ὧν δυνατώτατος, διεσχόρπισας, τόν τε τούτων 
ἄρχοντα xal τύραννον καὶ ἁλαζόνα τινὰ ὄντα καὶ 
ὑπερήφανον , ἄρχοντα τοῦ alvo; τούτου, GU τῇ 
σαυτοῦ δυνάµει ἑταπείνωσας, καὶ τραυµατίαν εἰργά- 
Gu, πατάξας αὐτὸν τῇ ῥομφαίᾳ τῇ µεγάλῃ xax τῇ σο- 


his verbis, Hoc mare magnum εἰ spatiosum , illie B 6ερᾷ, ἀκολούθως τῇ φασκούσῃ προφητείᾳ' Επάξει 


reptilia quorum non est numerus. Draco iste quem 
formasti ad illudendum ei *'* ; consideres velim , 
num illud .ipsum mare prosens sermo subin- 
dicet dum ait: Tu dominaris potestati maris , 
molum autem fluctuum. ejus tu. mitigas : his enim 
subnectit illud, Tu humiliasti sicut vulneratum ε- 
perbum : in brachio virtutis (μα dispersisti inimieos 
ttos, Nam adversariarum posestatum, demonum et 
spirituum malignorum locum, mare videtur nuncu- 
pare. Quare iis qux» de mari dixerat, subdidit ea 
qua ad vulneratum spectant, et. ad inimicos Dei, 
queis adversarias potestates el earum principem 
clare indicat. In alio quoque psalmo dictum est : 
Tu confregisti capita draconum in aquis. Tw con[re- 


Κύριος τὴν ῥομφαίαν τὴν peyddAnv καὶ τὴν ic xv- 
ρὰν ἐπὶ τὸν δράκοντα, ὄφιν τὸν σχολιὸν , g8b- 
yorra* xal ἀνελεῖ τὸν δράκοντα τὸν ἐν' τῇ 6α- 
Ἰάσσῃ. Καὶ ἐπειδήπερ ἄλλος προφήτης τὸν τραν- 
µατίαν τοῦτον δράχοντα ἐπὶ τῆς θαλάσσης ποιεῖσθαι 
τὰς διατριθὰς ἑἐδίδαξε, fiac" AUrn ἡ θάλασσα ἡ 
µεγά.Ίη καὶ εὑρύχωρος. Ἐκεῖ ἑρπετὰ ὧν οὐκ Éatur 
ἀριθμός. Δράκων οὗτος ὃν ÉxAacac ἑἐμπαίᾶιν' 
αὐτῷ" ἑπίστησον µήποτε ταύτην αὐτὴν ἡνίξατο τὸν 
θάλασσαν καὶ ὁ παρὼν λόγος φῄσας' Σὺ δεσπόξεις 
τοῦ κράτους τῆς θα.άσσης, τὸν δὲ cddov τῶν 
κυμάτων αὐτῆς σὺ καταπραῦνεις τούτοις Υοῦν 
συνΏψε τὸ, Σὺ ἑταπείνωσας ὡς τραυµατίαν ὑπερ- 
ἡφανον ' ἐν τῷ βραχίογι τῆς δυνγ ἁμεώς σου δι- 


gisli capila draconis, dedisti eum escam populis C εσχόρπισας τοὺς ἐχθρούς cov. Τὸ γὰρ χωρίον τῶν 


AE thiopibus **. In Job item : Duces autem draconem 
hamo, poues circulum circa nares ejus, et armilla 
per(orabis labium ejus. Loqueiwr autem tibi cum 
supplicatione ac. deprecatione. molliter, accipiesque 
ipsum in servum. sempiternum?', Hinc vero infert, 
Jpse autein est. rez omnium qua in aquis. sunt **, 
Ibidem autem de ipso dracone dicitur ad Job ex 
persona Domini : Non times quia prweparatus mihi 
est? |n. presenti etiam eadem apposite memi- 
nit Spiritus divinus, Unigeniti Dei usque ad dictum 
mare descensum declarans. Postquam igitur Deum 
illum esse praedicasset, ac priorem illius in sanctis 
conversationem indicasset, ae dixisset. quinam ille 
3il, ac cum qualibus et inter quales prodeat, decla- 
"at postea eumdem ipsum memorato mari impera- 
.urum, vulneratum illum in mari degentem humi- 
liaturum, omnesque inimicos suos in brachio vir- 
tutis ου dissipaturum esse. Haec porto necessario 
dicit : nam sic antea locutus, Potens es, Domine, 
el veritas tua in. circuitu tuo, jam ad dicti verita- 
tem comprobandam, ipsa re denotat qua ratione 
Dominus potens sit, ut hinc promissa Davidi facta 
vera esse declaret. 


ἀντιχειμένων δυνάµεων., τῶν τε δαιμόνων xal τῶν 
πνευμάτων πονηρῶν, θάλασσαν ἔοικεν ἀποχαλεῖν. Ad 
xa ἐπήγαγε τῷ περὶ τῆς θαλάσστς λόγῳ τὰ περὶ 
τοῦ τραυµατίου xal τὰ πεοὶ τῶν ἐχθρῶν τοῦ Θεοῦ, 
ἄντικρυς τὰς ἀντιχειμένας δυνάµεις xal τὸν τούτων 
ἄρχοντα σηµένας. Καὶ ἐν ἑτέρῳ δὲ εἴρηται φαλμῷ᾽ 
Σὺ συνέἐθλασας τὰς κερα.ξὰς τῶν δραχόντων ἐπὶ 
τοῦ ὕδατος. Σὺ συνἐθ.Ίασας τὴν xsgaAhw tov 
δράκοντος, ἔδωκας αὐτὸν βρῶμα Aaoic τοῖς Αἱ- 
θίοΨι' xaX ἓν τῷ Ἰώδ': "ξεις δὲ δράκοντα ἐν 
ἁγκίστρῳ, περιθήσεις δὲ φορδαίαν περὶ τὴν pira 
αὐτοῦ, V &AAlo δὲ ερυπήσεις τὸ χεῖᾶος αὐτου. 
Λαλήσει δέ σοι δεήσει καὶ ἱκετηρίᾳ μαακώς, 
1ήγη δὲ αὐτὸν δοῦ.ον αἰώνιογ. Καὶ ἑξης ἐπ- 


D &yev*. Αὐτὸς δέ ἐστι βασιλεὺς πάντων τῶν ἐν 


τοῖς ὕδασι. Κατὰ τὸ αὐτὸ εἴρηται περὶ τοῦ αὐτοῦ 
δράκχοντος ix προσώπου τοῦ Κυρίου πρὸς τὸν "Iu6* 
Ov δέδοιχας. ὅτι ἠτοίμασταί µοι τὰ χοῦν; καὶ. 
διὰ τῶν προχειµένων ἀναγχαίως τούτων ἐμνημόνευσς 
τὸ θεῖον Πνεῦμα, διδάσκον τοῦ Μονογενοῦς τοῦ Θεοῦ 
τὴν µέχρι τῆς δηλωθείσης θαλάσσης κάθοδον. Ἡροθεο- 
λογήσας γοῦν αὐτὸν, καὶ τὴν πρώτην αὐτοῦ διατριδὴν 
τὴν ἐν τοῖς ἁγίοις εἰπὼν, τίς τέ ἐστι, xal μεθ) ὁποίων 


XCÀ Ey ποίοις πρόεισιν *, ἑξῆς χαὶ παρίστησιν, ὅτι 6t, αὐτὸς ἐχεῖνος χαὶ τῆς δηλωθείατς ἡμῖν θαλάσσης χρατέσει, 
xai τὸν Ev αὐτῇ τραυµατίαν Ταπεινώσει, xal ἐν τῷ βραχίονι τυῦ κράτους αὐτοῦ πάντας νοὺς ἐχθροὺν 


πρὀςεστιν. 


? Ἴδα. xxvii, 1. 15 Psal. οι, 25, 90, 
3. 4 , Vulgata secus habet. 


"^ Psal. πχ, 14. 


v Job xr, 90-25. ** Jeb xui, 25. 


— meme qaeme wm ον —R nu m m 


1089 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


1090 


αὐτοῦ διασχορπἰσει. Λέγει δὲ ταῦτα ἀναγχαίως' προειπὼν γὰρ, Δυγατὸς el, Κύριε, καὶ ἡ ἀ.ήθειά 
σου κὐκ.ῖῳ σου, παρίστησιν αὐτοῖς ἔργυις πῶς ὑπάρχει δυνατὸς ὁ Κύριος εἰς πίστωσιν τῆς ἀληθείας 
αὑτοῦ , ὑπὲρ τοῦ τὰς ἑπαγγελίας πρὸς τὸν Δαυῖδ γεγενηµένας ἀληθεῖς ἀποδεῖξαι. 


Sol εἶσιν οὗρανοὶ, xal σἡ àctir ἡ Τη. τὴν A 


οἱκουμιένην xal ró zAünpona αὐτῆς σὺ ἐθεμε- 
«λέωσας., τὸ βοῤῥαν καὶ τὴν 0dAaccav σὺ 
ἕκτισας. θαξὼρ καὶ Ἑρμῶν ἐν τῷ ὀγόματί σου 
ἆγα-λ.1ιάσονται. Ἡ δ.ἀάνοια τῶν προχειµένων τοιαύτη 
τίς ἐστι' Πεποίησαι μὲν, ὦ Κύριε, πρὸς τὸν Aavtó 
ἐπαγγελίας περὶ τοῦ σπέρματος αὐτοῦ xal τοῦ εἰς 
αἰῶνα διαρχέσοντος θρόνου αὐτοῦ" xal ταύτας ὤμο- 
σας τῷ Δανῖδ ἐπιτελέσειν. Ορῶμεν δὲ ἡμεῖς οἱ ἄν- 
θρωποι μὴ πληρουμµένας αὑτὰς, ὅσον ἐπὶ τοῖς αἱσθη- 
τοῖς χαὶ ὀρωμένοις: διό Φαμεν, Ποῦ εἶσι τὰ ἑλέη 
cov τὰ ἀρχαῖα, Κύριε; πλὴν ἀλλὰ πεπείσμεθά σε 
ἐξ ἅπαντος ἀληθεύειν, ὅτι δυγατὸς εἶ, καὶ ἡ ἁ.Ἱή- 
θειά σου κὐκ.ῳ σου. Καὶ µάρτυρές γε τῆς ἀληθείας 
σου πάντες οἱ περὶ σέ’ αἱ γοῦν οὐράνιοι δυνάµεις 


Vans, 19, 43. Tui sunt coli e$ tua est terra, orbem 
terri et plenitudinem ejus tu [undasti, aquilonem et 
mare tu creasti.Thabor et Hermon in nomine tuo exsul- 
tabunt. Horum talis sententia est : Davidi, Domine, 
promissa dedisti de semine ejus, ac de throno ejus 
usque in zternum duraturo : atque ipsi Davidi ju- 
rasti te ea perfecturum esse. Nos autem homines 
videmus hzc non quantum ad ea quas sub sensum 
et aspectum cadunt impleri : quare dicimus, Ubi 
sunt misericordie iue antique, Domine? persuasum 
tamen habemus te prorsus veracem esse, quia 
potens es et veritas tua jn circuitu tuo. Testes porro 
veritatis Luz .sunt quotquot circa te consistunt : 
nam coelestes virtutes confitebuntur mirabilia tua, 
€t veritatem tuam ἐπ Ecclesia. sanctorum. Et. sane 


é&£opoAomicorcai cà θαυμάσιά σου, καὶ τὴν dArj- D jure celestes ille virtutes veritatem tuam confite- 


θειάν' cov iv Ἐκκλησίᾳ ὁσίων. Καὶ εἰχότως ai 
οὑράνιοι δυνάµεις τὴν ἀλῆθειάν σου ἐξομρλογήσονται, 
ἐπειδὴ ἐν τῷ οὑρανῷ ἑτοιμασθήσεται fj ἀλίθειά aov * 
ὡς µηχέτι δεῖν τὰς ἑπαγγελίας σου, τὰς πρὸς τὸν 
Δαυῖδ, ἐπιγείους εἶναι xal αωματικὰς νοµίζειν' ἓν 
γὰρ τῷ οὐρανῷ ἑτοιμασθήσεται ἡ ἀλήθειά σου. Ταῦτα 
δὲ xal αὐτὸς Ex τοῦ ἁγίου Πνεύματος µεμαθηχώως 
enu Τὰ ἐλέη σου εἰς τὸν αἰώνα ἄσομαι. Εἰς 
γενεὰν καὶ γενεὰν ἀπαγγεῶ τὴν ἀ.ήθειάν σου 
ἐν τῷ στόµατί µου. Αληθεύειν δέ σε θεὸν ὄντα xal 
Κύριον τῶν ὅλων πεπεῖσθαι χρὴ, διὰ τὸ μηδένα εἶναι 
ὅμοιον τῇ σῇ δυνάµει ' xal γὰρ καὶ τῶν ἀσωμάτων 
xa θείων δυνάµεων Κύριος sl, καὶ δυνατὸς sl µόνος 


buntur, quia in colo praparabitur veritas tua; ita 
ut promissa tua ad Davidem facta, non utique ter- 
rena et corporea habenda sint : nam in coelo prz- 
parabitur veritas tua. Hzc vero a Spiritu sancto 
edoctus dico : Misericordias tuas in eternum canta- 
bo. 1n generationem et generationem annuntiabo ve- 
ritatem (tuam in ore meo. Te porro, utpote Deum et 
Dominum universorom, veracem credere convenit, 
quia nullus est tibi virtute similis : siquidem in- 
corporearum et divinarum virtutum Dominus es, 
solusque ac super omnes potens es, ita ut verita- 
tem tuam credibilem facere possis. Quod si quis 
in rerum natura superbus exsistat, nempe diabolus 


xai ὑπὲρ πάντας, ὡς την ἀλίθειάν σου πιστοῦσθαι. ο tibi semper adversarius, ac veritatem oppugnans 


Et δὲ xaX ἔστι τις £v τοῖς οὖσιν ὑπερήφανος, ὁ χαλού- 
µενος διάδολος ἀντιχείμενος ἀεὶ, xal πολεμῶν τῇ αᾗ 
ἀληθείᾳ, ἀλλὰ σὺ τοῦτον ἑταπείνωσας" εἴτε τινές 
εἶσιν ὑπὲρ. τοῦτον ἐχθραὶ xaX ἀντικείμεναι δυνάμεις, 
ἀλλὰ καὶ ταύτας διεσχόρπισας. Πάντοτε σὺ χρατεῖς, 
χαὶ τῆς τῶν ὅλων οὐσίας ab δεσπόξεις, ἐπεὶ καὶ 

ποιητὸς τῶν ὅλων τυγχάνεις. Αὕτη γὰρ dj θάλασσα 
xaX τὸ τοσοῦτον «5c ὑγρᾶς οὐσίας στοιχεῖον ἔργον 
ὑπάρχει σὺν, val σὲ χύριον ἐπιγράφεται. El δὲ καὶ 
οὐρανοί τινες ἀνώτεροι τοῦ στερεώµατος νοοῦνται, 
θείων πνευμάτων xal δυνάµεων ἁγίων, τῶν τε τὴν 
σὴν θεότητα περιπολούντων ἀγγέλων xal ἀρχαγγέ- 
key οἰκητήρια, xai οὗτοι gol εἰσιν ἅμα πᾶσι τοῖς 
οἰκοῦσιν αὐτοῖς. Καὶ ἄλλο δὲ στοιχεῖον οὐ μιχρὸν d) 


tuam: tu sane hune humiliasti : si vero huic su- 
periores quedam inimicx» et adverse tibi virtutes 
sint, eas quoque dissipasti. Tu ubique imperas, et 
universorum substantia dominaris, quia universo- 
rum opifex es. Ipsum quippe mare, tantumque hu- 
mide substanti: elementum, tuum est opilicium, 
teque dominum ascribit suum. Quid si cceli quidam 
ipso firmamento superiores cogitentur, qui scilicet 
divinorum spirituum, sanctarum virtutum, angelo- 
rum et archangelorum deitatem tuam stipantium, 
domicilia sint ; hi quoque cum omnibus incolis suis 
tui sunt. Aliud etiam elementum non exiguum, 
arida nempe substantia et terra caelis subjecta, tua 
item est. Cvm itaque omnia tuo nutui serviant, et 


ξηρὰ οὐσία, χαὶ ἡ τοῖς οὐρανοῖς ὑποχειμένη ΥΠ, σή D tu omnibus imperes, utpote omnium dominus, rex 


ἐστι χαὶ αὕτη. Ὅτε τοίνυν τὰ σύμπαντα τοῖς σοῖς 
νεύμασι δουλεύει, xal σὺ πάντων χρατεῖς, χύριος ὢν 
ἁπάντων xaX βασιλεὺς καὶ θεὸς, τίς ἀντιστήσεταί 


et Deus, quis resistet tibi? Et quid impedimento 
fuerit, quominus tua electo tuo Davidi data promis- 
δα, quie juratus edidisti, credibilia reddantur? 


σοι; "H τί τὸ ἐμποδὼν ἔσται τοῦ μ πιστώσασθαι τὰς σὰς πρὸς τὸν ἐχλεχκτόν σου Δαυῖδ ἐπαγγελίας, ἃς 


μεθ᾽ ὄρχου πρὸς αὐτὸν ἐποιήσω; 

Σφόδρα τοίνυν xai ἀχολούθως τοῖς ἔμπροσθεν elpn- 
µένοις διὰ τῶν προχειµένων ἐπήγαγε τὸ, Σοί εἶσιν' 
ei obpavol, καὶ σή ἐστιν ἡ γή: τὴν οἰκουμένην 
xal π.ήρωμα αὑτῆς σὺ ὀθεμε.ίωσας. Οὐ γὰρ uó- 
ww *by οὐρανὸ», φησὶ, xal τὰς iv αὑτῷ δυνάµεις, 
ἀλλὰ καὶ τὴν γην σὺ ἐθεμελίωσας' συαφώνως τῇ ἓν 


Admodum congruenter supra dictis jam subjicit 
illud : Tui sunt. celi et tua est lerra : orbem terra 
et plenitudinem ejus tu. fundasti. Non modo enim 
calum, ait, οἱ virtutes ihi versantes, sed etiam 
terram fundasti : cui accinit illa Proverbiorum sen- 
tentia : Deus sapientia fundavit terram : pre paras 


-- - 
—— 


4094 EUSEBII CJSARIENSIS OPP. PARS ΙΙ. — EXEGETICA. 1093 


vit autem calos in prudentia **. Hic vero habitatam A ταῖς Παροιμίαις λεγούσῃ φωνῇ. Ὁ θεὸς εκ. c o-ig 
erre partem, quasi prestantiorem , οἰχουμένην ἐθεμείωσε τὴν TüY- ἠτοίμασε δὲ εὖραν οὓς ἐν 
nominavit, ad discrimen inter desertam et cultam, «φΦρονήσει. Κατ ἐξαίρετον δὲ ἐνταῦθα τὸ obaco 2 pae vov 
Irho etiam plenitudinem orbis terrx adjecit, his si- µέρος τῆς γῆς οἰχουμένην ὠνόμασεν, ἀποδεαστεἔλας 
gnificans humanum genus, quod orbem terra im- τῆς ἑἐρήμου xol τῆς οἰχητοῦ. Άλλα xal τὸ πλέ- 
plet. Neque tamen aberres, si alio explicandi more — pega τῆς οἰχουμένης προσέθηχεν , οὕτω στιµένας 
dicas, plenitudinem esse Salvatoris Ecclesiam, τὸ τῶν ἀνθρώπων Υΐνος, τῶν τὴν οἰχουμένην πελτ- 
quam ipsum Dei Verbum fundavit supra petram. µῥούντων. Πλήρωμα δὲ καὶ ἄλλως τῆς οἰσεουμέντς 
Quapropter .alibi dictam est : Dominus regna- οὐχ ἂν ἁμάρτοις λέγων τὴν τοῦ Συτῆρος Ἕταελῃ- 
vit , decorem indutus est. Etenim correxit orbem ter- — alav, ἣν αὑτὸς 6 τοῦ Θεοῦ Λόγος ἐθεμελίωσεν £7 
τα, qui non commocebitur *!. Quomodo autem funda- τὴν πέτραν. Aib xal ἓν ἑτέροις εἴρηται. Αύριος 
verit orbem terrz deinde adjicit, Aquilonem et mare ἐδασίλευσεν, εὐπρέπειαν ἐνεδύσατο Μαξ γὰρ 
tu creasti : quinta vero editio, Aquilonemet notum tu ΛΧατώρθωσε τὴν οἰκουμένην, ῆτις οὐ σα.1ειυ ῦή- 
creasti. Videturque mihi per duo latera et extrema σεται. Πῶς δὲ ἐθεμελίωσε τὴν οἰχουμένην, E qctAÉ vex 
orbis, totum mundum signiücare, quem reple- 58m Τόν βοῤῥᾶν καὶ τὴν 0d-laccar σὺξκτισας ex) 
vit Salvatoris nostri virtus. Animadvertas porro p τά 7j δὲ πέµπτη ἔχδοσις, Βοῤῥᾶν xal γότον σὺ Éxcza- 
velim, quo pacto hic pro facie totius mundi, orien- σας. Δοχεῖ δέ µοι διὰ τῶν δύο πλευρῶν τε xat. &acpeov 
tem ponat; pro sinistra , borealem plagam; pro τῆς οἰχουμένης τὸν σύμπαντα χόσμον δηλοΌν, ὃν 
dextera meridionalem et australem. Nam cum ait, ἐπλήρωσεν ἡ τοῦ Σωτήρος ἡμῶν δύναμις. θέα δὲ τίνα 
Aquilonem et ἀετίτα tu creasti, borealem plagam τρόπον διὰ τούτων παρίσταται πρόσωπον τοῦ σύμ- 
sinistrum esse latus declarat; siquidem dextrum est ἍΊαντος χόσµου τὸ ἀνατολιχὸν µέρος ἀριστερὸν δὲ τὸ 
australe. Si itaque stantes notum in dextera, aqui- — Bópetov, δεξιὸν δὲ τὸ μεσημθρινὸν xaX νότιον. "Ev τῷ 
lonem in sinistra babeamus, adversum habebimus γὰρ φάναι, Τὸν fBoffar καὶ τὰ δεξιὰ σὺ ἕλτισας, 
orientem, a tergo autem occidentem : ita ut secun- — b βόρειον πλευρὸν ἀριστερὸν εἶναι ἐδίδαξεν' εἴ ys δε- 
dum physicam considerationem hzc dicta sint, ad — Gibv τὸ νότιον. El 6h οὖν ἑστῶτες ἔχοιμεν ἐν δεξιᾷ 
totius mundi positionem declarandam. Ου indi- μὲν ἑαυτῶν τὸν νότον, ἓν δὲ τοῖς ἀριστεροῖς τὸν Bop- 
care necessarium fuit ad significandum, divinarum — ódv, ἀντιπρόσωπον σχῄσομεν τὴν ἀνατολὴν, χατὰ 
Scripturarum doctrinam neque horum quidem no- νώτου δὲ τὴν δύσιν' ὥστε χατά τινα φυσιχὴν θεωρίαν 
titiam przetermisisse. Nam omnia, inquit, tt creasti, εἰρῆσθαι ταῦτα, τὴν θέσιν τοῦ παντὸς χόσµου παρ- 
slve dextras mundi partes, sive sinistras. Verum µιστῶντα. *À xal αὐτὰ ἀναγχαῖον ἐπισημήνασθαε cis 
dextras solum nominatim memoravit, atque a sini- C παράστασιν τοῦ μηδὲ τὴν τούτων γνῶσιν παραλελο:- 
stri nomine consulto abstinuit. Quare secundum Ἠπέναι τὴν τῶν θείων Γραφῶν διδασχαλίαν. Τὰ πάντα 
Symmachum 4icitur, In Aquilonem et dexteram tu — yàp, qnot, σὺ ἔχτισας, τά. τε δεξιὰ τοῦ χόσµου µέρη, 


ereasti ; secundum Aquilam vero, Aquilonem et 
dexteram 1u creasti, Quinta autem editio accuratius 
explicavit quznam dextera essent dicens, Aqguilo- 
nem εἰ noium tu creasti. Sinistra porro apud om- 
nes interpretes silentio mittitur, quia putatur quid 
infaustum esse, et dextro oppositum : nihil autem 
in universo infaustum et bono oppositum est, Om- 
nia enim, inquit, Liu creasti. Duo autem montes, 
Ihabor et Hermon, per excellentiam preter omnes 
alios memorati sunt: etenim hi in nomine tuo ex- 
sultabudt. Secundum Aquilam vero, Thabor et 
Hermon in nomine tuo laudabunt ; secundum Sym- 


xai τὰ ἀριστερά. Αλλά τὰ μὲν δεξιὰ ὀνομαστὶ προσ- 
εἴσεν, ἑφυλάξατο δὲ χρήσασθαι τῷ τοῦ ἀριστεροῦ ὀνό- 
past. Διὸ λέλεχται χατὰ τὸν Σύμμαχον, Elc βοῤῥαν 
xal δεξιὰν σὺ ἕκτισας καὶ κατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, 
Βοῤῥᾶν καὶ δεξιὰν σὺ ἔκτισας. Ἡ δὲ τέµπτη Ex- 
δοσις σαφέστερον ἡρμήνευσε τίνα τὰ δεξιὰ φήσασα, 
Βοῤῥᾶν καὶ vótovr σὺ ἔκτισας. Τὸ 5 ἀριστερὸν 
πάντη σεσιώπηται παρὰ τοῖς πᾶσι, διὰ τὸ νοµίζεσθαε 
σκαιὸν εἶναι xa ἑναντ[ον τῷ δεξιῷ' οὐδὲν δὲ ἐν τῷ 
πανλὶ σχαιὸν, οὐδὲ τῷ xaX ἑναντίον. Πάντα μὲν 
οὖν, φησὶ, σὺ ἔχτισας. Όρη δὲ δύο, τὸ θαθὼρ xal τὸ 
Ἑρμὼν ἐξαἰρετόν τι χέχληται παρὰ πάντα" τῷ γὰρ 


machum autem, Thabor εί Hermon. nomen iuum D ὀνόματί σου ταῦτα ἀγαλλιάσονται. Κατὰ δὲ τὸν ᾿Αχύ- 


celebrabunt. Horum porro montium variis in locis 
meminit Veteris Testamenli historia , arbitrorque 
his jin montibus mirabiles illas Salvatoris nostri 
transfigurationes, frequentesque moras exstitisse , 
quando cum hominibus versabatur. Αη vero ipsa 


nominum significatio aliquid nobis ad horum in- 


telligentiam conferat, tu ipse consideres velim. 


λαν, θαδὼρ xal Ἑρμὼν ἐν τῷ ὀνόματί σου αἰγέ- 
σουσι κατὰ δὲ τὸν Σύμμαχον, θαδὼρ xal τὸ Ἑρ- 
μὼν τὸ ὄνομά σου εὐφημήσουσι. Τούτων δὲ τῶν 
ὀρέων µέμνηται διαφόρως ἡ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης 
ἱστορία' xaX οἶμαί γε ἐν τούτοις τοῖς ὄρεσι τὰς napa- 
δόξους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν γεγονέναι μεταμορφώσεις, 
xai τὰς πλείους διατριθὰς, ὅτε σὺν ἀνθρώτοις ἐπο- 


λιτεύετο. El δὲ xal τῶν ὀνομάτων d ἑρμηνεία συµθάλλεταί τι ἡμῖν εἰς την τῶν προχειµένων διάνοιαν, 


καὶ αὐτὸς ἐπιστῆσεις. 


Vegas. 14, 15. Tuum brachium cum potentia : fir- 
metur manus tua, exallelur dextera tua : justitia et 


9 Prov, ni, 19. 3! Psal. xcii, 1. 


Σὸς ὁ βραχίων μετὰ δυναστείας κραταιωθήτω 
ἡ χείρ σου, ὑψωθήτω ἡ δεξιά σον. Δικαοσύτη 


2a xpipa ἑτοιμασία τοῦ θρὀνου-σου. Ἔλεος xul A judicium preparatio throni tui. Misericordia et we- 


dca προπορεύσεται πρὸ προσώπου σου. Καὶ 
παῦτα εἰς τὴν τοῦ Μονογενοῦς τοῦ Θεοῦ δοξολοχίαν 
ππαρείληπται, ἅπερ σαφέστερον ὁ ᾽Ακύλας ἠρμήνευσε, 
τοῦτον .ἀποδοὺς τὸν ερόπον' Σὸς d βραχίων μετὰ 
δυναστείας’ ἀήτεητος ἡ xelp σου, ὑψηλὴ ἡ 4e- 
ξιά cov: δικαιοσύνη καὶ κρῖμα βάσις τοῦ θρύγου 
σου. Καὶ ταύτας δὲ ἀναγκαίως τὰς θεοπρεπεῖς ἀρε- 
τὰς ἐν «τῇ θεολογίᾳ παρείληφε διὰ τὰς τοῦ Θεοῦ πρὸς 
τὸν Δανϊὸ ἐπαγγελίας. 0ὐδὲν γὰρ, φησὶν, ἀντιστήσεται 
σοῦ τῇ βουλῇ” μετὰ γὰρ ποῦ θέλειν xal τὸ δύνασθαί 
σοι ola: θεῷ καὶ δεσπότῃ τῶν ὅλων πάρεστι. Καὶ γὰρ 
βραχίων aol ἐστι µέγας xal δυναστεῖα xal ἀρχὴ τῶν 
πάντων, χεχραταιωµένη τε yetp xal ὑψηλοτάτη δεξιὰ, 
ὅτε θρόνος τῆς σῆς βασιλείας͵ ὥσπερ οἱ τῶν ἐπὶ γῆς 


ritas precedent faciem tuam. Hzc item ad Unigeniti 
Dei gloriam celebrandam usurpantur : qua Aquila 
clarius interpretatur hoc paeto : Twwm érachium 
cum potentia : invicta manus. tua, excelsa. dextera 
ia el judicium basis throni tui. Opportune 
sutem divinas hasce virtutes, de Deo loquens, me- 
morawit, ob promissa Dei Davidi facta. Etenim, in- 
quit, niil voluntati obsistet tue : eum voluntate 
quippe tibi, utpote Deo et domino universorum , 
adest potestas. Nam magnum tibi brachium est, et 
potestas et imperium in omnia, manus firmata, ex- 
cellentissima dextera: thronusque regni tui, ut 
Ibroni regnantium in terra ex pretiosa materia 
confecti sunt, ita et ipse ex iis que te Deum decent. 








βασιλευόντων θρόνοι ἐξ ὕλης τιµίας πεποίηνται, καὶ B concinnatus est. Divin itaque virtutes, justitia et 


αὐτὸς οὗτος ἐκ τῶν πρεπόντων σοι τῷ θεῷ χατεσχεύ- 
ασται. ᾿Αρεταὶ γοῦν θεοπρεπεῖς, δικαιοσύνη xal κρῖ- 
μα, τὸν σὺν χαταχοσμοῦσι θρόνον. Διόπερ τοσούτων 
οὐσῶν παρὰ σοὶ τῷ Θεῷ δυνάμεων, ὁμαλῶς xal ἁκω- 
λύτως ἡ ἀλήθεια τῶν σῶν ἐπαγγελιῶν προτρέχει, 
μηδενὸς παραποδίζειν δυναμένου τὰς aic ἀποφάσεις, 
ἃς ὤμοσας τῷ Δαυῖδ EM, καὶ χάριτι τὰς ἐκτεθείσας, 
ἐπαγγελίας πρὸς αὐτὸν πεποιηµένος. Αντὶ δὲ τοῦ, 
Δικαιοσύνη xal κρῖμα ἑτοιμασία τοῦ θρόνου σου, 
κατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, Δικαιοσύνη καὶ κρῖμα τὸ ἔδρα- 
epa τοῦ θρόνου αὐτοῦ, εἴρηται" ὁ δὲ Σύμμαχος τὴν 
Φάσιν αὐτὴν εἶναί φησι τὴν δικαιοσύνην καὶ τὸ κρῖ- 
μα. Τῆς γε μὴν δικαιοσύνης καὶ τοῦ κρίµατος μετὰ 
δικαιοσύνης ἐκφερομένου, προτρέχει ἔλεος xal ἡ ἁλή- 


θεια. Τῷ γοῦν ἑλέῳ τὴν διχαιοσύνην ἀναχιρνὰς, πρα. C 


judicium , thronum exornant tuum. Quapropter , o 
Deus, cum tot tantzque penes te potestates sint, 
veritas plana via et sine obice promissionibus tuis 
precurrit: cum nemo possit obsistere decretis 
tuis, quibus jurasti Davidi, ex misericordia et gra- 
tia tua. jam memoratas edens pellicitationes. Pro 
illo autem, Justitia et judicium preparatio throni 
iui; secundum Aquilam , Justitia et judicium (un- 
damentum throni. ejus, dicitur; Symmachus vero 
basin dixit esse justitiam et judicium. Justitiz au- 
tem et judicio, quod cum justitia effertur , precur- 
rit misericordia et veritas, Justitiam enim miseri- 
cordia temperans, iores contra eos qui peccave- 
runt profert comi iones : nam alias justitiam 
ejus non temperatam nullus hominum sustineret. 








οτέρας ποιεῖται τὰς χατὰ τῶν ἡμαρτηκότων ἀπειλάς: ἄλλως γὰρ ἄχρατον αὐτοῦ τὴν δικαιοσύνην οὐκ ἄν τις 


ἀνθρώπων ὑπομείνειεν 

Μακάριος ὁ «Ἰαὺς ὁ γινώσκων ἁλαἰαγμόν. Κύ- 
pi&, ἐν τῷ φωτὶ τοῦ προσώπου σου πορεύσονται, 
καὶ ἐν τῷ ὀνόμαεί σου ἀγα11ιάσονται ὅλην τὴν 
ἡμάραν, xal ἐν τῇ διχαιοσύνῃ σου ὑψωθήσονται. 
"Oti καύχηµα τῆς δυνάμεως αὐτῶν σὺ el, καὶ àv 
τῇ εὐδοκίᾳ σου ὑγωθήσεται τὸ κέρας ἡμῶν. Ὅτι 
τοῦ Κυρίου ἡ ἀντίχηγις ἡμῶν, καὶ τοῦ ἁγίου 
Ἰσραὴᾶ βασιλέως ἡμῶν. Νοῄσεις τε καὶ ἄλλως τὸν 
ἀλαλαγμὸν ἀπὸ τῶν κατὰ τοὺς χαιροὺς τῶν πολέμων 
ὁλαλαζόντων σερατιωτῶν καὶ φόδον ἐμποιούντων τοῖς 
ἐχθροῖς διὰ τῆς μείζονος βοῆς xul τῆς xarà ταύτην 
συμφωνίας. Ὁ δὲ θεῖος Απόστολος τὰς Ev ἁγίῳ Πνεύ- 
ματι εὐχὰς, adc μὴ διὰ γεγωνοῦ βοῆς, ἀλλὰ tv δυ- 
νάµει Πνεύματος ἀναπεμπομένας, τοιαύτας εἶναι ὃι- 
δάσχει λέγων" Αὐτὺ τὸ Πνεῦμα ὑπερεντυγχάνει 
ὑπὲρ ἡμῶν στεναγμοῖς ἁλαλήεοις. Οὕτω δὲ μέγας. 
τίς ἐστι xal σπάνιος ὁ πολλάχις ὑπὸ τῶν θείων Γρα- 
φῶν ὀνομαζόμενος ἀλαλαγμὸς, ὡς µακαρίζεσθαι τὸν 
ἐπιστήμονα τούτου, ὁμοίως τοῖς µακαριζομένοις ἐπὶ 
τοῖς ἄλλοις κατὰ θεὺν κατορθώµασι. Διὸ ἐνταῦθα λέ- 
λεκται Μακάριος ὁ Aaóc ὁ γινώσχων ἁλαλαγμόν. 
Ἑν ἑτέροις δὲ ὁ θεῖος λόγος θυσίαν εἶναι τὸν τοιοῦ- 
τν ἀλαλαγμὸν διδάσκει λέγων Ἐχύκλωσα xal 
ἔθυσα ἐν τῇ σκηνῇ αὐτοῦ 0vclar ἁλαἰαγμοῦ. 


Vens. 16-19. Beatus populus qui scit jubilationem. 
Domine in lumine vultus txi ambulabunt, et in nomine 
tuoezsultabunt totadie,et in justitia tua exaltabuntur. 
Quoniam gloria viriutis eorum tw es, et in benepla- 
ito two ezaltabitur cornu nostrum. Quia Domini est. 
assumptio nostra, et sancti Israel regis nostri, Jubi- 
lationis modum alia ratione intelligas, ex militum 
in tempore belli jubilatione, ut hostes majore edito 
clamore, additaque symphonia, perterrefaciant. Di- 
vinus autem Apostolus tales esse docet orationes 
in Spiritu sancto, nec alta voce, sed in virtute Spi- 
ritus emissas, cum ait: Ipse Spiritus postulat pro 
nobis, gemitibus inenarrabilibus **. Tanta porro tam- 
que rara est jubilatio illa, passim a divinis Scriptu- 
ris memorata, ut beatus praedicetur qui gnarus 
illius est, perinde atque alii ex praeclaris secundum 
Deum gestis beati dicuntur. ldeo hic di Beatus 
populus qui scit jubilationem. Alibi vero divinus ser- 
mo hujusmodi jubilationem hostiam esse docet his 
verbis : Circuivi εἰ immolavi in tabernaculo ejus 
hostiam jubilationis **. Hic porro videtur mihi Spi-- 
ritus sanctus populum Christi aperte beatum pra- 
dicare : ipse namque cum in notitiam venerit victo- 
riz a Salvatore nostro de inimicis parte, adversus 





1095 


EUSEBII CA£SARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


ια 


lestes jubilat et clamat, ac pro rege suo jubilatio- A Δοχεῖ δη οὖν µοι ἐνταῦθα τὸ θεῖον Πνεῦμα 219; 


vem edit. ino etiam unus ille populus incruentam 
et rationabilem hostiam per jubilationem offerre 
Deo solet: quia in spiritualibus sacrificiis , atque 
in cultu quem in Novo Testamento persolvimus, 
necnon in sacrificiis incruentis et materi: experti- 
bus, una voce Deo gratiarum actlionein.emittimus. 
Pro illo autein, Qui scit jubilationem, Symmachus, 
Qui scit significationem, interpretatus est. Cur au- 
iem beatus est populus qui memoratam jubilatio- 
nem novit, nisi quia Salvatoris deitatem agno- 
scens, quie vultus ejus vocatur, vultus ejusdem 
lumine perfusus, sic iter agit suum dicens, Signa— 
4um est super nos lumen vultus tui, Domine **; et, 
In lumine tuo videbimus lumen ? Ea de causa igi- 
tur beatis est hic populus. Tertio, quia cum non 
salis habeat quod cognitione Christi illustretur ; 
sed etiam in nomine ejus glorietur, et ab eo Chri- 
stianus nuncupetur, letatur et exsultat tota die, 
imo polius omnibus diebus; ita enim Symmachus 
luterpretatus est; ideoque beatus est. Quarto, quia 
magnitudine et sublimitale crescens justitia Dei 
exaltatur : Deo :&quum esse censente, populuui il- 
lum in sublimitatem et m glorie magnitudinem 
agere, qui memoratam illam jubilationem novit, ac 
qui a facie Salvatoris illustratur, et in nomine ejus 
€xsultat, gloriaturque, sed non in recte factis 
'8uis. 


µαχαρίζειν τὸν Χριστοῦ λαόν οὗτος γὰρ, γνῶσο 
ἀνειληφὼς τῆς κατὰ τῶν πολεμίων τοῦ Xen; 
ἡμῶν νίχης, ἁλαλάχνει κατὰ τῶν ἐχθρῶν, ὑπὲρ zo 
οἰχείου βασιλέως τὸν ἁλαλαγμὸν ποιούµενος. "AXii 
xai τὴν θυσίαν τὴν ἄναιμον λογιχὴν µόνος οὗτας ὁ 
λαὸς 6v ἁλαλαγμοῦ εἴωθε προσφέρειν τῷ θεῷ, Cà 
τοῦ σύμφωνον ἀναπέμπειν τῷ θεῷ εὐχαριστέαν éy 
ταῖς πνευματικαῖς ἱερουργίαις xal ταῖς χατὰ τν 
Καινὴν Διαθήχην ἐπιτελουμέναις ἡμῖν λατρείαις. ταῖς 
το ἀναίμοις καὶ ἆθλοις χαὶ πνευματιχαῖς θυσίαις. 
"Avi δὲ τοῦ, Ὁ yrYcco xov dAaJdarpór, Ὁ γε ώςλων' 
σηµασίαν, ὁ Σύμμαχος ἠρμήνευσε. Διὰ τί 65 µακα- 
ριός ἐστιν οὗτος ὁ Χριστοῦ λαὸς ὁ τὸν εἰρημένον ἆλα- 
λαγμὸν ἐπιστάμενος, ἀλλ f| ἐπειδήπερ τὴν θεότττα 


B τοῦ Σωτῆρος ἐπιγινώσχων, Ἶτις ὠνόμασται πρόσιωτ-ον 


αὐτοῦ, τῷ φωτὶ τοῦ προσώπου αὐτοῦ χαταυγα»όμε- 
voc, thv ἑαυτοῦ ποιεῖται πορείἰαν λέγων, Ἐσημειώθη 
ég' ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ πρεσώπου σου, Kópte* xa, 
Ἐν τῷ φωτί σου ὀγψόμεθα τὸ φῶς; Καὶ διὰ τοῦτο 
γοῦν paxáptóg ἔστιν οὗτος ὁ λαός. Καὶ τρίτον Ez! 
μὴ ἀρχούμενος τῷ διὰ ^f; γνώσεως τοῦ Χριστοῦ ςω- 
τίκεσθαι, ἔτι xal τῷ ὀνόματι αὐτοῦ σεµνυνόµενος, 


καὶ Χριστιανὸς ἐξ αὑτοῦ χαλούμενος, χαίρειχαὶ ἆγαλ- 


Aid ὅλην τὴν ἡμέραν, μᾶλλον δὲ πᾶσαν ἡμέραν οἵ- 
τω γὰρ ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσε' χαὶ διὰ τοῦτο γοῦν 
ἐστι µακάριος. Καὶ τέταρτον ἐπειδὴ εἰς μέγεθος xal 
ὄῦφος ἐπιδοὺς τῇ τοῦ θεοῦ δικαιοσύνῃ ὑψοῦτα:, δίχαιον 


εἶναι κρίναντος τοῦ Θεοῦ εἰς ῦψος ἄγειν καὶ ἐπὶ µέγα δόξης τὸν ἐπιστήμονα τοῦ εἰρημένου ἀλαλαγμοῦ λαὸν, 
καὶ τὸν ὑπὸ τοῦ προσώπου τοῦ Σωτῆρος φωτιζόμενον, xal τὸν ἐν ὀνόματι αὐτοῦ ἀγαλλόμενον. xai τὸν Ev- 


χαχώµενον, ἀλλ᾽ οὐκ ἐπὶ τοῖς ἰδίοις χατορθώµασιν. 


Necessario autem predicti Domini mentionem (c 


sermo fecit, Christi ad homines adventus precla- 
rum facinus vaticinans. Autequam enim ortum ejus 
doceret, qui ex semine David proditurus erat ; ac 
prenuntiaret omnium apud δυάφορ venerabilium 
eversionem, qua de causa dubius infit, Ubi sunt 
misericordie (μα antiqua, Domine? opportune qui- 
dem de veritate promissorum Dei ad Davidem facto- 
rum praemissam doctrinam edidi, Quoniam vero 
nos prius edidicisse opus erat, cui populo gratia 
beneficii a Servatore collati reservaretur, congruen- 
ter memoravit, non Israelem, neque Judaicam gea- 
tei, sed populum qui scit jubilationem : quem 
populum jure beatum praedicavit, multa ipsi bona 
pollicitus. Nam quia sciunt illi jubilationem, primo 


quidem in lumine vultus Dei ambulabunt, deinde D 


in nomine ejus exsultabunt singulis diebus; ter- 
tio in justitia ejus exaltabuntur; quarto gloria 
virtutis eorum erit ipse Dominus. Quia enim hic 
populus (ortis et potens est, utpote qui supra 
petram zdificatus sit, ita ut porte inferi non pre- 
valeant adversus eum; jure gloriabitur, non in 
propria virtute, sed in Domino qui fundavit eum 
supra petram. Propter hec omuia Beatus populus 
qui scit jubilationem. Nostrum item prophetarum 
qui hac per Spiritum vaticinamur, cornu exaltabi- 


* Psal. iv, 7. 35 Psal, xxsv, 10. 


Ἀναγχαίως δὲ xal τοῦ δηλωθέντος μνήμην ὁ λύγος 
ἑποιῄσατο, θεσπίζων τὸ κατόρθωμα τῆς εἰς ἀνθρώ- 
πους τοῦ Χριστοῦ παρουσίας. Μέλλων γοῦν τὴν γέ- 
νεσιν διδάσχειν τοῦ ἐκ σπέρματος Δαυῖδ προελευσο- 
µένου, xal τὴν χαταστροφὴν τῶν παρὰ Ἰουδαίων 
σεμνῶν προαγορεύειν, δι) fv xal ἁπορῶν ἐπιλέγεε, 
Ilo? ἐστι *à &Aén σου τὰ ἀρχαῖα. Κύριε; ἄναγ- 
χαΐως περὶ μὲν τοῦ ἐπαληθεύσειν ἐξ ἅπαντος τὸς 
πρὺς τὸν Δανῖδ τοῦ θεοῦ ἐπαγγελίας τὰς προειρτµέ- 
vag ἐποιῄσατο διδασχαλίας. Ἐ πεὶ δὲ ἐχρῆν προμαθεὶν 
ἡμᾶς xa «ol λαῷ fj χάρις τῆς τοῦ Σωτῆρος εὖερ- 
γεσίας ἑταμιεύετο, ἀχολούθως ἐμνημόνευσεν οὗ τοῦ 
Ἱσραὴἡλ, οὐδὲ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, ἀλλὰ τοῦ λαοῦ 
τοῦ γινώσχοντος ἁλαλαγμόν xaX τοῦτον εἰχότως τὸν 
λαὸὺν ἑμαχάρισε, πλεῖστα αὑτῷ ἀγαθὰ ἑπαγγειλάμε- 
voc. Διὰ γὰρ τὸ εἰδέναι ἀλαλαγμὸν, πρῶτον μὲν ἐν τῷ 
φωτὶ τοῦ προσώπου τοῦ θεοῦ πορεύσονται, ἔπειτα Ev 
τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἀγαλλιάσονται καθ᾽ ἑχάστην ἡμέ- 
pav: χαὶ τρίτον £v τῇ διχαιοσύνῃ αὐτοῦ ὑψωθήσονται" 
xai τέταρτον χαύχηµα τῆς δυνάµεως αὑτῶν ἔστα; 
αὐτὸς ὁ Κύριος. Ἐπειδὴ yàp χραταιὸς xai δυνατὸς 
τυγχάνει ὁ λαὺς οὗτος, ἅτε ἐπὶ τὴν πέτραν ὡχοδο- 
µηµένος, ὡς µήτε πύλας ἆδου χατισχύειν αὐτοῦ. cl- 
χότως χαυχῄήσεται, ἀλλ᾽ οὐχ ἐπὶ τῇ οἰχείᾳ δυνάμει, 
ἀλλ ἐπὶ τῷ τεθεµμελιωχότι αὐτὸν ἐπὶ τὴν πέτραν 
Κυρίῳ. Διὰ δὲ ταῦτα πάντα μακάριος ὁ Aaóc ὁ 15" 





1097 


ΟΟΜΜΕΝΤΑΠΗΙΑ IN PSALMOS. 


1093 


»ώσκχων da dwypór. Kat ἡμῶν δὲ αὐτῶν τῶν ταῦτα A tur. Quod autem cornu, nisi id quod ex senine 


θεσπιζόντων διὰ τοῦ Πνεύματος προφητῶν τὸ χέρας 
Ὀψωθήσεται. Ποῖον δὲ κέρας ἢ τὸ µέλλον kx σπέρµα- 
τος Δανῖδ κατὰ τὴν αὖν, à Κύριε, ἐπαγγελίαν προ- 
ελ. ύσεσθα.;, Καὶ τοῦτο γὰρ τὸ χέρας ἡμῶν, ἐν ᾧ τοὺς 
ἐχθροὺς ἡῶὢν χερατιοῦμεν, bv τῇ εὐδοκίᾳ σου ὑφω- 
θήσεται, σοῦ τοῦ ᾽Αγίου Ἱσραὴλ, τοῦ βασιλέως ἡμῶν, 
ἀντιλαμδανομένου τῆς τούτου τοῦ χέρως Υενέσεως. 
Etev &' ἂν αὗται φωναὶ προφητικαὶ ἐξ olxelou προσ- 
ὤπου τὰ προχείµενα ἀναφωνοῦσαι, χέρας τε αὐτῶν 
ὁμολογοῦσαι εἶναι τὸν χατὰ σάρχα φανησάµενον Χρι- 
στὸν τοῦ θεοῦ. 


Τότε ἑ.ά1ησας àv ὁράσει τοῖς υἱοῖς σου, xul 
εἴπας' Ἐθέμην» βοήθεια» ἐπὶ δυνατόν. Όψωσα 
ἐκ. λεκτὸν ἐκ τοῦ .Ἰαοῦ µου. Εὔρον Δαυῖδ τὸν δοῦ- 
Aóv µου, ἐν éAal ἁγίῳ µου ἔχρισα αὐτόν. Ἡ yàp 
χείρ µου συγαντιλήψεται αὐτῷ, καὶ ὁ βραχἰων 
(ιου κατισχύσει αὐτόν. Ovx ὠφελήσει ἐχθρὸς ἐν 
αὐτῷ, καὶ υἱὸς ἁνομίας οὐ χακώσει αὐτόν. Kal 
συγκόγφω ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ τοὺς ἐχθροὺς αὐ- 
τοῦ, xal τοὺς μισοῦντας αὐτὸν τροπώσοµαι. Καὶ 
ἡ ἀ.ήθειά µου καὶ τὸ ÉAsóc nov μετ) αὐτοῦ, καὶ 
àv τῷ ὀνόματί µου ὑγωθήσεται τὸ κέρας αὐτοῦ. 
"Arat διὰ τῶν ἔμπροσθεν μνημονεύσας ὁ λόγος τοῦ 
χέρως ἐν οἷς ἔφη: Ἐν τῇ εαὐδοκίᾳ σου ὑψωθήσεται 
τὸ κόρας ἡμῶν, ἀναγχαίως προϊὼν διδάδχει τί ποτε 
fjv τοῦτο τὸ χέρας, χαὶ πόθεν Ίξει, xo πῶς ὑφωθή- 
σεται. Διό φησιν’ "Oct τοῦ Κυρίου àcclv ἡ dvciAn- 
Vic, ἡ τοῦ κέρως δηλονότι. Κυρίου δὲ ποίου, f| τοῦ 


David secundum toam, Domine, promissionem 
proditurum est? Nam illud cornu nostrum, quo 
inimicos nostros ventilabimus, in beneplacito tuo 
exaltabitur: te Sancto Israel, rege nostro, hujus 
cornu ortum procurante. 119 porro voces prophe- 
tarum fuerint, ex propria persona hzc qua jam 
tractamus proferentium, ac confitentium cornu 
suum esse Christum Dei, qui secundum càrnem 
proditurus in lucem est. 


Vgns. 21-95. Tunc locutus es in visione filiis tuis, 
et dixisti: Posui adjutorium in potente ; exaltavi ele- 
ctum ex populo meo. Inveni David servum meum, 
oleo sancto meo unzi eum. Manus enim mea auzi- 
liabitur ei, et brachium meum confortabit eum. Non 
proficiet inimicus in eo, et filius iniquitatis non no- 
cebit ei. Et concidam a facie ipsius inimicos ejus, et 
odientes eum in fugam convertam. Et veritas mea et 
misericordia mea cum ipso, el in nomine meo ezalta- 
bitur cornu ejus. Cum semel antea sermo corna 
memoraverit, cum dieeret : In beneplacito tuo exal- 
tabilur cornu nostrum, necessario docet in sequen- 
tibus quodnam illud cornu, unde venturut et quo- 
modo exaltandum sit. Quamobrem dicit, Quia Do- 
mini est. assumptio, illius cornu videlicet. Domini 
autem cujusnam, nisi Sancii Israel, regis nostri * 
Ipse namque Dominus et Sanetus Israel rex, Dei 


Ἁγίου Ἱσρα)λ τοῦ βασιλέως ἡμῶν; Αὐτὸς γὰρ ὁ Κύ- ϱ Verbum, assumptio erit cornu nostri, uti pollici- 


ριος xal ὁ Άγιος τοῦ Ἰσραὴλ βασιλεὺς, ὁ τοῦ Θεοῦ 
Λόγος, ἀντίληψις ἔσται τοῦ χέρως ἡμῶν καθ) ἃς πε- 
ποίηται ἐπαγγελίας, ὁπηνίχα λαλεῖ διὰ τῶν προφη- 
τῶν περὶ τοῦ μέλλοντος Ex σπέρµατος Aavtb προ. 
ελεύσεσθαι. "Ocs γὰρ, φησὶν, ἑλάλῆσας ἐν ὁράσει 
τοῖς ἁγίοις σου, τά τε προχείµενα ἐπηγγείλω ov, à 
θεὺς, διὰ τῶν σεαυτοῦ υἱῶν τῶν προφητῶν, οἷς τὰς 
ὁράσεις τῶν μελλόντων ἀπεχάλυπτες' δι αὐτῶν γὰρ 
xai ποιούµενος τὰς ἐπαγγελίας τὰς πρὸς τὸν Δανῖδ, 
τούτοις ἐχρήσω τοῖς λόγοις' Ἐθέμην βοήθειαν ἐπὶ 
δυνατόν’ ὕψωσα ἐκ λεκεὸν &x τοῦ AaoD µου. ἸΑνθ' 
ὧν ὁ Σύμμαχος τοῦτον ἠρμήνευσε τὸν τρόπον. Ἐκό- 
0nxa dvti Amir. ἀνδρῶν, ὕγψωσα éxiAexcov ἀπὸ 
τοῦ AaoD µου. Ebpor Aa.10 τὸν δοῦ.λόν µου, καὶ 
τὰ ἑξῆς τοῖς ᾿Εόδομήχοντα παραπλησίως: ὧν ἡ διά- 
vota, τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον Πολλὰ ζητήσας ἐν ἀν- 
θρώποις ἄξιον εὑρεῖν ἑμαντοῦ, μόλις ποτὲ εὗρον τὸν 
δοῦλόν µου Δαυῖδ, τὸν δι ὑπερθολὴν εὐσεθείας οἴχον 
ἐπὶ γης εὐχτήριον Euot δείµασθαι µόνον τῶν ἐξ αἱῶ- 
v διανενοηµένο». Διόπερ ἁμοιθὴν αὐτῷ τῆς ἀγαθῆς 
xai εὐσεθοῦς “προαιρέσεως δωρούµενος, ἀνθ᾽ οὗ δια- 
γεγόηται οἴκον, αὑτὸς ἐμαυτῷ νεὼν πανάγιον ix 
σπέρματος αὐτοῦ χαιασχενάσω. Νεὼς γὰρ ἣν ὁ ix 
σπέρματος Δαν]δ γεγονὼς ἄνθμωπος τοῦ χατασχηνώ- 
σαντος ἓν αὐτῷ θεοῦ Λόγου. “Ὁ δ) καὶ αὐτὸς 6 Σωτὴρ 
ἑδίδασχε περὶ τοῦ iblou σώματος λέγων, Λύσατε τὸν 
γαὺν τοῦτον, καὶ ἐν τερισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. 


* joan. n, 19. 
PaTROL. Gea. XXIII 


tus est, cum per prophetos setmonem faceret de 
illo qui ex semine David proditurus erat. Cum enim, 
inquit, locutus es in visione sanetis tuis, οἱ hzc tu, 
Deus, per filios tuos prophetas promisisti, quibus 
futurorum visiones revelasti, per 6068 namque pro- 
missiones Davidi cdebas; tunc his usus verbis cs : 
Posui adjutorium ín potente : ezaliavi electum de 
plebe mea. Pro quo Symmachus hoc pacto inter- 
pretatus est, Posui adjutorium virorum, exaliavi 
electum a populo meo. Inveni David servum meum, 
et reliqua LXX interpretetioni similia : quorum hsec 
est sententia : Cum in hominibus diu multumque 
quisiissem virum me dignum, vix tandem inveni 
David servum meum, qui ingenti pietate motus, 
solus ex iis qui a sseeulo fuerunt domum mibi ora- 
tionis exstruere cogitavit. Quare boni plique consi- 
lii vicem ipsi rependens, pro domo quam excitare 
voluit, mihi ex semine ejus templum sanciissimum 
adornabo. Nam qui ex semine David factus est bomo, 
Dei Verbi in ipso habitantis templum erat. Quod 
etiam Sa!vator ipse docebat de corpore suo dicens : 
Solvite templttm hoc, et in tribus diebusezcitabo illud **. 
Atque admodum congruenter promíssioni ad Davi- 
dem factz, Deus ipsi vicem rependit. Quia igitur, 
inquit, idoneum et dignum promissionum mearum 
virum reperi, Davidem scilicet ; ideo ipsum auxilio 
meo dignatus sum, clectum declaravi, et super ta- 


1099 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ilf, --- EXEGETRCA. ue) 
tum populum exaliavi. Ad hzc vero, quia post A Καὶ σφόδρα vc χαταλλήλως τῇ τοῦ Aavto Exe :a 


multam perquisitionem, ipsum solum pollicitatio- 
num mearum dignum inveni; talem deprehensum, 
dignum item habui qui oleo sancto meo ungeretur, 
quo ipsum effeci Christum, et hic illi me beneficia 
collaturum polliceor : Dextera mea firmiter ipsi ade- 
fil, et brachium mewuwn con(ortabit eum : inimicus 
ewm non decipiet, neque filius iniquitatis. affliget 
eum. Imo etiam concidam in conspectu ejus odientes 
eum, el affligentes eum percutiam : confirmatio el 
gratia mea aderit ipsi. Et hzc quidem omnia ipsi 
aderunt, secundum Symmachi interpretationem, 
Secundum LXX vero, Manus mea, inquit, auzxilia- 
bitur ei, εἰ brachium meum con[ortabit eum : non 
proficiet inimicus in eo, et filius iniquitatis non affi- 
gel ipsum. Et concidam a facie ipsius inimicos ejus, 
et odientes eum in fugam convertam. Et veritas mea 
et misericordia mea cum ipso; ac demum post haec 
omuia, in nomine meo exaltabitur. cornu ejus. 


xai ó θεὺς τὴν πρὸς αὐτὸν ἁμοιθὴν ἐποιήσατο. "Ezz :- 
6h τοίνυν, φησὶνι ἐπιτήδειον εὗρον xal ἄξιον τὲ-ν 
ἐμῶν ἐπαγγελιῶν τὸν Δαυῖδ, διά τοῦτο χατηξίωσα 
αὐτὸν τῆς ἐμῆς βοηθείας, ἐχλεκτὸν αὐτὸν ἀποφένα-ς., 


"καὶ ὑπὲρ πάντα τὸν Àabv ἀνυφώσας. Καὶ ἔτι πρὸς 


τούτοις ἐπειδὴ πολλὰ ζητήσας, µόνον αὐτὸν cipere 
ἄξιον τῶν ἑμῶν ἐπαγγελιῶν, xal εὑρὼν καττξίωσα 
χρίσεως τοῦ ἁγίου µου ἑλαίου, δι οὗ καὶ Χριστὶν 
αὐτὸν ἀπειργασάμην, καὶ ταῦτα αὐτῷ δωρῄσασθα: 
ἐπαγγέλλομαι’ Ἡ δεξιά µου βεδαίως συνέσταιε ai- 
tp, xal ὁ βραχίων» µου στερεώσει αὐτόν. Ovx 
ἑξαπατήσει αὑτόν ἐχθρὸς, οὐδὲ υἱὸς ἁδιχίας xa- 
χώσει αὐτόν. Α..λὰ xal συγκόψω ἀπὸ ἔμπροσθςγ 
αὐτοῦ τοὺς μισοῦντας αὐτὸν, xal τοὺς zaxc- 


B ποιοῦντας αὐτὸν πατάξω’ ἡ δὲ βεθαίωσις xai ἡ 


χάρις μοῦ cvvécta, αὐτφ. Καὶ ταῦτα μὲν ado 
πάντα ἔσται κατὰ τὴν τοῦ Συµµάχου ἑρμηνεέαν” 
χατὰ δὲ τοὺς Ἑδθδομήχοντα", Ἡ χείρ µου, qms, 


συναντιλήψεται αὐτῷ, καὶ ὁ βραχίων µου κατισχύσει αὐτόν. Obx ὠφελήσει ἐχθρὸς ἓν abro, xoi 
υἱὸς ἀνομίας οὐ κακώσει αὐτόν. Καὶ συγκόψω ἁπὸ προσώπου αὐτοῦ εοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ, xal τοὺς 
μισοῦντας αὐτὺν τροπώσοµμαι. Καὶ ἡ ἀ.1ήθειά µου καὶ τὸ ÉEAcóc µου μετ αὐτοῦ" καὶ céloc μετὰ ταῦτα 
πάντα, àv τῷ ὀνόματί µου ὑψωθήσεται có κέρας αὐτοῦ. 


: Hoc autem cornu ejus ex ipso proditwrum, et 
templum ex semine ipsius mihi excitandum est : 
ipsamque corna ejus in nomine meo exaltabitur; 
momine quippe et appellatione mea dignabitur. 
Denominationibus enim meis nuncupabitur, el αρ. 
pellationibus quoque meis apud omnes exaltabi- 
tur. Quamobrem superius dicebatur, Et in bene- 
placito tuo exaltabitur cornu nostrum. Sed prophe- 
tarum quidem chorus sic superius Deum alloque- 
batur, Et in beneplacito tuo exaltabilur cornu πο: 
strum; jam vero ipse Deus, promissa Davidi data 
efferens, cetera omnia his obsignat, {π nomine meo 
ezaliabitur cornu ejus, Christum ex eo proditurum 
significans , qui non modo prophetarum, sed etiam 
Davidis cornu vocatur: de quo sub nec adjicit : 
-— Vrns. 26-29. Et ponam in mari manum ejus, et 
in fluminibus dexteram ejus. Ipse invocabit me, Pa- 
ter meus es tu, Deus mcus et susceptor saluiis mea. 
Et ego primogenitum ponam illum, excelsum pra re- 
gibus terre. In eternum servabo illi misericordiam 
steam, et testamenium meum fidele ipsi. Si quis ho- 


Touto δὲ τὸ χέρας αὐτοῦ τὸ μέλλον ἐξ αὐτοῦ προ- 
ελεύσεσθαι, xal ὁ νεὼς ὁ ἐκ σπέρματος αὐτοῦ µέλλων 
pot χατασχευάζεσθαι’ ὅπερ χέρας αὐτοῦ ἐν τῷ ὃνι- 
pati µου ὑψωθήσεται' καταξιωθῄσεται γὰρ τοῦ ἔμου 
ὀνόματος καὶ τῆς ἐμῆς προσηγορίας. Χρηματίσει 
γοῦν xa αὐτὸ τοῖς ἐμοῖς χρηματισμοῖς, xai διὰ τῶν 
ἐμῶν προσηγοριῶν παρὰ τοῖς πᾶσιν ὑφωθήόάξται. 4:5 
καὶ bv τοῖς ἔμπροσθεν ἑλέγετο, Καὶ ἐν c3 εὐδοκίᾳα 
σου ὑψωθήσεται τὸ κέρας ἡμῶν. "AX ὁ μὲν τῶν 
προφητῶν χορὸς πρὺς τὸν θεὸν ἀνεφώνει πρότερον 
λέγων, Καὶ ἑν τῇ εὐδοκίᾳ σου ὑψωθήσεται τὸ κέρας 
ἡμῶν' αὐτὸς δὲ vuv ὁ θεὸς τὰς ἐπαγγελίας περὶ του 
Δανῖὸ ποιούµενος, ἐπισφράγισμα πάντων προστίθησι 
καὶ τὸ, Ἐν τῷ ὀνόματί µου ὑψωθήσεται τὸ κέρας 
αὐτοῦ, τὸν ἐξ αὑτοῦ προελευσόµενον Χριστὸν δηλώ- 
σας, χέρας οὗ µόνον καὶ προφητῶν, ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ 
τοῦ Δανῖδ ὠνομασμένον' περὶ σὺ ἑξῆς ἐπιλέγει Kal 
"conuat ἐν θαάσσῃ χεῖρα αὑτοῦ, καὶ ἐν ποτα- 
μοῖς δεξιὰν αὐτοῦ. Αὐτὸς ἐπικαλέσεταί µε' Πα- 
τήρ µου εἶ σὺ, θεός µου καὶ ἀντωήπτωρ ςῆς 
σωτηρίας uov* κἀγὼ πρωτότοκο» θήσομαι αὐτὺν', 


rutn sententiam accuratius perpendat, hiec non de p ὑγ'ηλὁν' παρὰ τοῖς βασιωεῦσι τῆς γῆς. Elc τὸν 


Davide, sed de cornu, quod ex Davide proditurum 
erat, prznuntiata esse deprehendet, Nam cuin dixis- 
δεί, Et ἐπ nomine meo ezaliabitur cornu ejus, de 
cornu illo statim subjunxit, Ponam ín mari manum 
ejus, scilicel cornu illius, et Cetera : quz omnia ad 
Christam ex semine David nasciturum referre con- 
venit. Nam si quis isthaec non eo modo intelligat, 
sed ad Dav;dem referat, ipsius sane sententia non 
consistet : quomodo enim D»us Davidis manum in 
mari posuerit et in fluminibus dexteram ejus, ex- 
plicet qui voluerit. Neque enim David maritima re- 
gioni imperavit. Αμ cur de Davide dicatur, Ίρεε 
invocabit me, Pater meus es tu: e$ ego primogeni- 
Ium ponam ilium ? Qua de causa-enim potius, quam 


alova φυάξω αὐτῷ τὸ ÉAeóc µου, xal ἡ Διαθήκη 
µου πιστὴ αὐτῷ. EU τις ἀκριθῶς ἐπιστήσειε τῇ τῶν 
λεγομένων διανοίᾳ, εὗροι ἂν ταῦτα οὗ περὶ τοῦ 
Δαυϊδ, ἀλλὰ περὶ τοῦ προελενσομµένου ἐξ αὐτοῦ χέρως 
προφητενόµενα. Εἰπὼν γὰρ ὁ λόγος, Καὶ ἐν τῷ ὁὀνό- 
pati µου ὑψωθήσεται τὸ κέρας αὐτοῦ, ἔπισυν- 
άπτει περὶ τοῦ χέρως, xal λέγει θήσομαι ἐν 8a- 
ἑάσσῃ χεῖρα αὐτοῦ, δηλον δ' ct τοῦ χέρως, xal τὰ 
ἑξῆς' xal ἁρμόζξει γε ἐντεῦθεν παντα ἐπὶ τὸν Χριστὸν 
τὸν &x σπέρµατος Δανῖδ γενησόµενον ἀναφέρεσθαι. 
El γοῦν τις μὴ τοῦτον ἑχλάδοι τὸν τρόπον, ἀλλ' ἐτὶ 
τὸν Δανῖδ ἀνάγοι τὰ προχείµενα, ἀσύστατος εἴη ὃν 
αὐτῷ ὁ λόγος. Πῶς γὰρ τοῦ «αυῖδ £v θαλάσσῃ ἔταξεν 
ὁ θεὸς τὴν χεῖρα xa ἓν ποταμοῖς τὴ» δεξιὰν, ὁ βου- 











4101 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1102 


Ἄόμενος ἑῤμηνενέτω. Οὐδὲ γὰρ ἐχράτησεν ὁ Δανῖδ 4 Abraham: aut ἵκααο, aut. israel, aut ipse Moyses, 


^re παράλου χώρας. "H πῶς περὶ τοῦ Δα»]δ λέγοιτ 
ἂν τὸ, Αὐτὸς ἑπικα.έσεταί µε Πατήρ µου εἶ σύ' 
ecd Τὼ zpgurüroxor θήσομαι αὐτόν; "Avo τίνος γὰρ 
μᾶλλον τοῦ ᾿Αδραὰμ, fj τοῦ Ἰσαὰχ, Ἡ τοῦ "Iopatà; 
3| αὐτοῦ Μωσέως, f] τοῦ Ἠλία, ἡ τῶν ἄλλων δικαίων 
τε χαὶ προφητῶν, πρωτότοχος τοῦ Θεοῦ νοµισθείη ἂν 
ὁ Δανῖδ; Πῶς δὲ ἀληθεύσει περὶ αὑτοῦ φάσχων ὁ 
s^, θήσομαι αὐτὸν ὑψη-ὸν παρὰ toic βασι- 
JAs)c: τῆς τῆς; Πότ οὖν 6 Δαυῖδ παρὰ Πέρσαις 


aut Elias, aut alii justi et prophetze. primogenitus 
Dei David esse pütetur? Qui vere dizerit Deus, Po- 
nam illum excelsum pre regibus terre? (uandonam 
David prz regibüs v. g. Persatum, Scytharum, In- 
dorum, Athiopum, Maurorum, Hispanorum, Brti- 
tannorum, aut reliquarum gentium exaltatus est * 


Quod si hzc acceperis de eo qui ex semine ejus 


nasciturus erat, firmissime et accuratissime dicta 
congruere deprehendes. 


φέρε, 1| Σχύθαις, 3| Ἰνδοῖς, 3| Alülostv, $ Μαύροις, *À Σπάνοις, ? Βρετανοῖς, 1| παρὰ τοῖς λοιποῖς τών 
ἐθνῶν βασιλεῦσιν ὑφώθη; El δὲ ἐχλάδοις ταῦτα ἐπὶ τὸν kx σπέρμὰτος αὐτοῦ Ytyovóza, βεδαιότατα xal 


Χυριώτατα εὗροις ἂν ἐφαρμότοντα αὐτῷ τὰ λεγόμενα. 
Μαρτυρεῖ δὲ τῇ τῆς προφητείας ἐχδάσει xat τὸ 


Prophetiz autem exitum testiflcatur Evangelium , 


Εὐαγγέλιον, bv. ᾧ χατὰ τὸν Λουχᾶν Ζαχαρίας ὁ τοῦ p Ὀδί secundum Lucam, Facharias etiam Joannis ρα - 


Ἰωάννου math προητιχῇ δυνάµει xal αὐτὸς xépas 
αὐτὸν ὠνόμασε. Λέγει δ' οὖν ὁ εὐαγγελιστές ' Καὶ 
Ζαχαρίας ἐπήσθη Πνεύματος ἁγίου, καὶ προ- 
εφήτευσε Aérur: Εὐ ογητὸς ὁ θεὸς τοῦ Ἱσραὴ., 
ὅει ἑπεσχέψατο xal ἑποίησε «Ἀύτρωσιν τοῦ .Ἰαοῦ 
αὐτοῦ. Kal ἤγειρε κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν oDup 
ΑΔανῖδ τοῦ παιδὸς αὐτοῦ. Κάθὼς ἑλάίησε διὰ 
στόματος τῶν dye» ἀπ αἰῶνος προφητῶν αὐ- 
τοῦ. Κέρας δὲ χυρίως ὠνόμασται ὁ Χριστὺς τοῦ θεοῦ. 
Διὸ καὶ µονόχερως εἴρηται xatk «hv φάσκουσαν 
Γραφήν' Καὶ ἡγαπηβένος óc vióc pgoroxepotur: 
ἐπείπερ δι’ αὐτοῦ πᾶσα dj ἀντιχειμένη xax ἐχθρὰ τοῦ 
Θεοῦ δύναμµις ἑνετράπη χερατισθεῖσα xa χεραϊσθεῖσα,. 
Ἀάόνος γοῦν ὡς ἀληθῶς τῶν γενοµένων τοῦ Aavtà 


ter prophetica virtute ipsum Christum cornu voca- 
vit. ΔΙ enim evangelista : Et Zacharias repletus est 
Spiritu sancto, et prophetavit dicens, Benedictus Deus 
Israel, quia visitavit εἰ fecit. redemplionem  p'ebis 
sum, Et erexit cornu salutis nobis in domo David 
pueri sui, Sicul loculus est per os sanctorum qui a 
smculo sunt prophetarum ejus". Ccrnu vero pro- 


"prie vocatur Christus Dei. Quare unicornis etiam 


dicitur in Scriptura, qua sic babet : Et dilectus 
quemadmodum filins unicornium ** : quia per ipsum 
omnis advessaria et inimica Deo virtus eversa est, 


 vornu impetita et depulsa. Solus itaque ex succes- 


soribus Davidis, Jesus Christus Salvator et Domi« 
nus noster, ex semine ejus natus, deitatis in ipso 


διαδόχων Ἰησοῦς Χριστὸς ὁ Σωτὴρ xat Κύριος ἡμῶν, C habitantis cornu, omnem diemonum et idolutum 


ἐχ σπέρµατος αὐτοῦ προελθὼν τῷ χέρατι τῆς Ev αὖ- 
τῷ θεότητος, πᾶσαν τὴν δαιμονικὴν xal εἰδωλιχὴν 
ἀνατρέφας χαθεῖλε πλάνην. Διὸ χαὶ χέρας εἰχότως 
xdi µονόχερως ἐν τοῖς ἱεροῖς ὠνόμασται λόγοις. Ab- 
τοῦ δὲ, xat οὐδὲ ἄλλον, ἡ χεὶρ χαὶ ἡ δεξιὰ χατεχυρίευσε 
τῆς οἰχουμένης πάσης, bv ποταρμοῖς χαὶ θαλάσσαις" 
ἐπεὶ xal τὰς νήσους τῶν ἐθνῶν ἑπλέρωτεν f) διδα- 
«σχαλία αὐτοῦ xal πἀνταχοῦ γῆς Κύριον αὐτὸν καὶ 
θιὸν xat βασιλέα, πᾶν γένος ἀνθρώπων ἀναγορεύει, 
"Ὅμοιον δέ ἐστι τὸ ἐνταῦθα φάσχον, Θήσομαι ἓν 0a- 
νάσσῃ χεῖρα αὐτοῦ καὶ ἓν ποταμοῖς δεξιὰν αὐ- 
τοῦ, τῷ ἓν οα’ φαλμῷ αὖθις περὶ αὐτοῦ λέγοντι’ Καὶ 
κατακυριαύσει ἀπὸ θαΛάσσης ἕως θᾳα.1άσσης, xal 
ἀπὸ ποταμοῦ ἕως tov περάξων τῆς οἰχουμέγης. 
Ἀρξάμενος οὖν ὁ Σωτὴρ ἀπὸ τοῦ βαπτίσματος τοῦ 
χατὰ τὸν Ἱορδάνην ποταμοῦ τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ 
χηρύττειν, thv πᾶσαν ἐπλήοωσεν οἰχουμένην. Καὶ iv 
Ζαχαρίᾳ δὲ τῷ προφήτῃ λέλεχται"' Χαῖρε καὶ εὐφραί- 
yov, θύγαζερ Σιών" lob 6 βασιΛεύς σου ἔρχεταί 
σοιπραῦς xal ἐπιδεθηκὼς ἐπὶ ὑποζύγιον xal πῶ.ϊον' 
véov. Καὶ κατάρξει ἀπὸ θαλάσσης ἕως θαλάσσης, 
χαὶ ἀπὸ ποταμῶν δι ἐκδο.]ὰς γῆς. 'Av0 οὗ τὸ Ἐδραϊ- 
xiv περιέχει, Καὶ ἁπὸ ποταμῶν ἕως τῶν περάεων 
τῆς γῆς. Εἴποι 8^ ἄν τις ἀποῤῥητότερόν καὶ ἄλλως διὰ 
πούτων, τὴν μὲν δεξιὰν αὐτοῦ àv Γοταμοῖς λέγεσθαι, 
διὰ τὸ πάντας τοὺς bx δεξιῶν αὐτοῦ διὰ λουτροῦ πα- 
Ἰιγγενεσίας καθαίρεσθαι, καὶ «c ἐνθέου ἀναγενν{- 


errorem vere ac funditus destruxit. Quamobrem 
cornu et unicornis in sacris Litteris merito voca- 
tur. Ipsius vero, et no: alius, manus el dextera toti 
mundo dominata est in fluminibus et maribus. Si- 
quidem gentium insulas replevit doctrina ejus, et 
ubique terrarum universum humanum genus Donii- 
num illum, Deum et Regem appellat. Bimile porro 
est hoc dictum, Ponam in mari manum ejus, et in 
fuminibus dexteram ejus, ei quod de eodem ipso in 
Lxxi psalmo dicitur, Et dominabitur a mari 
usque ad mare, et a [lumine usque ad terminos 
orbis terrarum. Cum coepisset. enim Bervator a 
baptismate ad Jordanem fiuvium suscepto re- 
gnum Dei przdicare, totum replevit orbem. ln 
Zacharia vero propheta dicitur . Gaude et le- 
tare, filia Sion ; ecce rex tuus. venit tibi mansue- 


' tus, εἰ insidens. subjugali, εἰ pullo juveni. Et do- 


minabitur α mari usque ad mare , et a fluminibus 
usque ad eritus terre ?*. Pro quo Hebraicum ha- 
bet, Et a fluminibus usque ad terminos terra. Di- 
xerit porro quispiam , profundiore intelligendi ritu 
hic ejus dexteram in fluminibus dici, quia omnes 
qui a dextris ejus sunt, per lavacrum regeneratio- 
nis purgantur, et divina regeneratione per influszuin 
Spiritus sancti dignantur. Dextros sane illos ei esse 
didicimus, quibus pollicendo dixit : Venite , bene- 
dicti Patris mei, possidete requum vobis varatum 


" Luc. vin, 67 70. ** Paal. xxvii, 6. 3 Zach. ix , 9. 


1105 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. pAiti iu. — EXEGETICA. 


4104 


a censtitutione mundi. Esurivi enim , et dedistis mihi A σεως διὰ τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπιῤῥοης xxzz- 


manducare "5, ct c:etera. lllos enim , quos oves suas 
vocavit, a dextris se constituturum promisit ; quam- 
obrem prolundiore el secretiore ratione dexteram 


ejus in fluminibus futuram esse dictum est. Flu. . 


mina porro illius dicantur populi ejus, secundum 
illud , Flumina plaudent manu simul*! ; ac ruraum , 
Elevaveruut flumina, Domine, clevabunt. flumina 
vocem suam. Elevabuni flumiua fluctus suos *. In 
hisce fluminibus suis se manum suam positurum 
esse declarat. 


ξιοῦσθαι: δεξιοὺς αὐτοῦ νοεῖν ἐδιδάχθημεν ἐχείνας.ς. 
οἷς ἐπηγγείλατο φήσας' Δεῦτε, οἱ εὐ λογημένοι zc 


Πατρός µου, κηρονομήσατε τὴν ἠτοιμασμέντι 
ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταθολῆς κόσμον. Ἐπείνας- 
γὰρ. καὶ ἐδώκατέ poi gareir, xal τὰ ἕξης. Τούτους 
γὰρ, οὓς πρόδατα ἑαντοῦ ὠνόμασε, τοῖς δεξιοῖς αττ.- 
σειν ἑπηγγείλατο διάπερ χατὰ βαθύτερον λόγον x3 


ἀποῤῥητότεραν, ἡ δεξιὰ αὐτοῦ λέλεχται Ev ποταµος» 


ἔσεσθαι. Ποταμοὶ 6& αὐτοῦ εἴρηνται xal οἱ λαοὶ aveces 
κατὰ τὸ, Ποταμοὶ κροτήσουσι χειρὶ ἐπὶ τὸ avec - 
Καὶ πάλιν Ἑπῆραν οἱ ποταμοὶ, Κύριε, ἐπῆραν οἱ ποταμοὶ φωνὴν αὐτῶν ' ἀροῦσι οἱ αοταμοὲ Exe- 


τρ/ψεις αὐτῶν. Καὶ ἐπὶ τούτους γὰρ τοὺς ἑαντοῦ ποταμοὺς τὴν δεξιὰν αὐτοῦ θήσειν ἐπαγγέλλεται. 


Altera yero manus est , quam esse sinistram co- 


turum esse dixit, id est, in salsis vite fluctibus , ubi 
commoratur ille draco, secundum illud : /1oc mare 
magnum et spatiosum : illic reptilia quorum non est 
numcrus : draco iste quem. formasti ad. illudendum 
ei **. llis vero draconibus, et mari hac ratione 
intellecto , nou dextera , sed alia quam dextera ma- 
nus imponetur, vindicans et ulciscens inimicos ac 
deprimens eos. llic vero ipse jam meinoratus ( vi- 
delicet cornu illud Davidis) qui ex semine ejus 
nasciturus est, patrem vocabit Deum , utpote qui 
dignus babitus sit in quo habitaret unigenitus Filius 
Dei , et qui ipsi copularetur et jungeretur. Quapro- 
pter ipse Deus Verbum, primogenitus omnis crea- 
ευρο, qui ante proiniserat et dixerat, n nomine meo 


Tiv δὲ ἑτέραν αὐτοῦ χεῖρα, fjv καταλέλοιπεν tyi: 
gitandum uobis reliquit, quamque, 96 in mari posi- p νοεῖν ἀριστερὰν οὖσαν, θήσειν ἓν θαλάσσηῃ gro Ev 
τοῖς ἁλμυρεῖς τοῦ βίου χύµασιν " ἔνθα xal ὁ Spixen 
τὰς ἑαυτοῦ ποιεῖται διατριθὰς, χατὰ τὸ, Αὕτη ἡ θά- 
Ίασσα ἡ µεγάλη καὶ εὐρύχωρος ἐχεῖ ἑρπετὰ «7 
ovx ἔστιν ἀριθμός' δράχων αὗτος ὃν ÉxAacec 
ἑμπαίζευ αὐτῷ. Ἐτὰὴ τούτων γὰρ τῶν ὁραχόντων. 


xai τῆς οὕτω νοηθείσης θαλάσσης, οὐχ ἡ δεξιά, ἁλα᾽ 


ἡ ἑτέρα παρὰ τὴν δεξιὰν ἐπιτεθήσεται χεὶρ, xoxi- 


ζουσα xai τιμωροῦσα τοὺς ἐχθροὺς, xal ταπεινού τα 
αὐτούς. Αὐτὸς δὲ οὗτος ὁ δηλούμενος (δῄλον δ᾽ ὅτι 
χέρας Δαυῖδ), ὁ ἐχ σπέρματος αὐτοῦ γενηθησάµενος, 
πατέρα ἐπιχαλέσεται τὸν θεὸν, ἅτε χατηξιωμµένος τις 
ἐν αὐτῷ τοῦ μονογενοῦς Ylou τοῦ θ5οῦ xavouxi- 
σεως, συναφείας τε xal ἑνώσεως τῆς πρὸς αὐτόν. 
Διὸ xal αὐτὸς ὁ θεὸς Λόγος, ὁ Πρωτότοχος πἆσης 


exaliabitur cornu ejus, proprium nomen et propriani C κτίσεως, προεπαγγειλάµενος xal εἰπὼν, Ἐν t€ ἐνέ- 


dignitatem tradens δἱ, qui ex semine David nascitu- 
rus est , primogenitum ponet illum : ut etiam ille sc- 
cundum carnem ex semine David natus, Filius Dei 
vocelur, et ob suam cum Unigenito Dei conjunctio- 
nem , Primogenitus nuncupetur. Iac enim in causa 
crant quod exgltandum eum esse promitteret dicens, 
Iu nomine meo exaltabitur cornu ejus. Nomen quippe 
suum Filius Dei unigenitus filio David secundum 
carnem dedit. Hunc iem excelsum prae regibus 
(ου. positurum se pollicitus ext : sive ex Symma- 
cho, supremum reoum (εντα. Omnibus enim se 
impugnaturis superior et fortior evasurus erat, 
insultus et persecutiones in Ecclesiam suam con- 
citatas alterens ; dortrinz vero sug sermonem glo- 
ria εί vi muniens. ltem ait se in zlernum miseri- 
cordiam suam ipsi servaturum, et testamentum 
suum fidele et firmum effecturum esse ; haud dubie 
Novum Tesiamentum , quod omuibus per universum 
orbem gentibus przdicavit , Mosaici testamenti loco 
Evangelium tradens , quod se fidele effecturum et 
firmaturum pollicitus est. 


pact µου ὑψωθήσεται τὸ κέρας αὐτοῦ, τῆς olxsís; 
ὀνομασίας xai τοῦ οἰχείου ἀξαύματος μεταδηὺς τῷ ix 
σπέρματος Δανῖδ προελευσοµένῳ, πρωτότοχον αὐτὺν 
θήσεται, ὅπως xaX αὐτὺς ὁ κατὰ σάρχα ix σπέρματος 
Δαν]δ γεντθεὶς χρηµατίσῃ Υἱὸς θεοῦ, xai ὀνομασθείτ 
Πρωτότοχος διὰ ttv συνάφειαν τὴν πρὺς τὸν Μονογεντ 
τοῦ θεοῦ. Ταῦτα γὰρ ἣν, δι ὧν ὑψωθήσεσθαι αὐτὸν 
ἐπηγγείλατο, εἰπών' Ἐν τῷ ὀνόματί µου ὑψωθὴ- 
σεται τὸ κέρας αὐτοῦ. Τὸ γὰρ ἴδιον ὄνομα ὁ 25 
Θεοῦ μονογενὴς Υἱὸς τῷ χατὰ σάρχα υἱῷ Aavuta ἔττι- 
τέθδιχε, Πρωτότοχον χαὶ Θεοῦ Υἱὸν καὶ αὐτὸν ávayo- 
ρεύσας. Τοῦτον δὲ xal ὑφηλὸν παρὰ τοῖς βασιλεῦσι 
τῆς γῆς θήσεσβαι ἐπηγγείλατο' 7) χατὰ τὸν Σύµµα- 
χον, Αγώτατον τῶν βασιΛέων τῆς γῆς. Πάντων 
γὰρ τῶν µελλόντων αὐτὸν χαταπολεμεῖν ἀνώτερος xat 
χρείττων Ὑεχένηται * θραύων μὲν τὰς xatà της Ἐκ- 
χλησίας αὑτοῦ ἑπαναστάσεις καὶ τοὺς διωγμοὺς, ὃς- 
ξάζων δὲ καὶ ἰσχυροποιῶν τὸν τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ 
λόγον. Αλλά xaX εἰς τὸν αἰῶνσ φυλάξειν αὗτῷῳ qnt 
τὸ ἔλεος αὐτοῦ, xa τὴν Διαθήχην αὑτοῦ πιστοποιὴσειν 
αὐτῷ ' πάντως που τὴν Καινὴν Διαθήχην, fiv ds: 


τοῖς xa9' ὅλης τῆς οἰχουμένης ἔθνεσιν ἐχήρυξεν, ἀντὶ τῆς παρα Μωσεῖ διαθήκης τὸ Εὐαγγέλιον παρασχὼν, 


ἔπεο πιστώσεαθαι xal βεθαιώσειν ἁπηγγείλατο. 
Vyns. 30-05. Et ponam iu seculum seculi semen 
ejus , el thronum ejus sicul dies cali. Si derelique- 
rini filii ejus legem meam, et in. judiciis meis non 
ambulaverint ; si justitias meas. profanavetint,, et 


* Matth. 95, 54 seq. *! Psal. xcwmi, 8. 


Καὶ θήσομαι εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ alovoc τὸ ox£p- 
µα αὐτοῦ, καὶ τὸν θρόνον αὐτοῦ ὥς τὰς ἠἡμέρας 
τοῦ οὐραγοῦ. Ἐὰν ἑγκαταίπωσιν οἱ viol αὑτοῦ 
τὸν όμο» µου, xal τοῖς κρἰµασί µου μὴ Άορευ 


99 Psal.xcu , δ. 9 Psal, cin , 95. 


--- 





Ex | - 


1105 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1196 


(voci, καὶ τὰ δικαιώματά µου Sg6nAGo wot, xal A mandata mea non cuslodierint ; visitabo in virga 


τὰς ἐντολάς µου uf. φυλάξωσιν, ἐπισχέγομαι ey 
ῥάδδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν, καὶ ἐν µάστιξι τὰς 
ἁδιχίας αὐτῶν. Τὸ δὲ EAsóc µου οὐ μὴ διασχε- 
δάσω àx' αὐτοῦ, οὐδὲ μὴ ἁδιχήσω ἐν τῇ ἀ.ληθείᾳ 
µου. Οὐδὲ uà βεδηλώσω τὴν διαθήκην pov, καὶ 
εὰ ἑκπορευόρμενα διὰ τῶν χει]έω» µου οὐ μὴ 
ἀθετήσω. Τὰ μὲν εἰρημένα περὶ τοῦ χέρως διὰ τῶν 
ἕμπροσθεν πεπλήρωται. Ἔδείκνυτο δὲ χέρας οὐχ 
ἀλλότριον τοῦ kx σπέρματος Δαν]δ χατὰ σάρχα Ύενη- 
θέντος Χριστοῦ. Τούτου δ᾽ οὖν, ἀχολούθως μετὰ τὰ 
περὶ αὐτοῦ τεθεσπισµένα, τὴν διαδοχὴν διὰ τῶν προ- 
κειμένων, ὁποία τίς ἔστι, παρίστησι φάσχων. Οὐχ 
ἁπλῶς εἰς ἕνα µόνον τὸν παρόντα αἰῶνα, ἀλλὰ καὶ 
εἰς τὸν μετέπειτα alóva τοῦ αἰῶνος τὸ σπέρµά δη- 
λωθέντος χέρως θήσομαι ΄ χαὶ τὸν θρόνον αὐτοῦ οὗ 
πρὸς ὀλίγας ἡμέρας, οὐδὲ εἰς ἑτῶν περιόδους βρα- 
χείας φνλάξω, ἀλλὰ ταῖς ἡμέραις του οὐρανοῦ συµ- 
παρεχτείνεσθαι ποιῄσω. Καὶ ὁ Σύμμαχος δξ οὕτως 
ἡρμήνευσεν εἰπών' Καὶ ποιήσω διηνεκὲς τὸ σπέρμα 
αὐτοῦ, καὶ τὸν θρόγον αὐτοῦ ἑφ' ὅσον αἱ ἡμέραι 
τοῦ οὐρανοῦ. Σπέρμα δὲ τοῦ Χριστοῦ τί χρὴ votiv 
ἢ τὰς χαθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης συνεστώσας ἐς αὖ- 
τοῦ Ἐχχλησίας, xa τοὺς ἓν πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν ἄναγεν- 
νηθέντας αὐτῷ λαούς; Βρόνος δὲ αὐτοῦ τυγχάνει ὁ 
χατὰ τὴν Ἐκχχλησίαν αὐτοῦ καθ) ὅλης τῆς οἰχουμέ- 
νης διὰ τῶν ἐξ αὐτοῦ κατὰ διαδοχην προέδρων ἵδρυ - 
μένος ὄντινα θρόνον διαµένειν φησὶν ὡς τὰς ἡμέρας 
τοῦ οὐρανοῦ ' οὐχ ἁμοίως τῷ ᾿Ἰουδαίων βασιλιχῷ 
Ῥρόνμ, ὃς ἐπ ὀλίγῳ διαρχέσας, ἀπεσθέσθη, ἐγγύς 
που φυλαχθεὶς τετραχοσίοις µόνοις ἔτεσι, τοῖς ἀπὸ 
τοῦ Δανῖδ xai ἐπὶ τὴν el; Βαθυλῶνα αἰχμαλωσίαν. 
Οὗτος δὲ ὁ παρὼν θρόνος, ὁ διὰ τῶν προχειµένων 
θεσπιζόµενος τῶν τῆς Ἐχχλησίας προέδρων, διαµ:- 
νεῖ xat φυλαχθήσεται ὁμοίως ταῖς ἡμέραις τοῦ οὖρα- 
vou, Ei δὲ συµδαίη ποτὲ πλημμελεῖν τὸν λαὸν χαὶ 
τοὺς υἱοὺς τοῦ προφητευοµένου, λέγω 6b τοὺς διαδό- 
χους αὐτοῦ, πειραθῄσεσθαι μὲν αὐτοὺς ἐπιστροφῆς 
τῆς διὰ τῶν διωγμῶν φησι, μὴ μὴν ἐχπεσεῖσθαί ποτε 
τῶν θρόνων, μηδὲ στερηθήσεσθαι τοῦ ἑλέους τοῦ θεοῦ. 
Ἐὰν γὰρ τάδε χαὶ τάδε πράξωσιν οἱ υἱοὶ αὐτοῦ, ὅξλον 5' 
ὅτι τοῦ Χριστοῦ, τάδε ἔσεσθαι αὐτοῖς φησιν’ Ἐπισκέ- 
γοµαι £v ῥάόδδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν ,δηλαδὴ τῶν υἱῶν, 
xal ἐν µάστιξι τὰς ἁδικίας αὐτῶν’ có. δὲ ξ.1εός 
µου οὐ μὴ διασκεδάσω àx' αὐτοῦ. Καὶ πρὀσχες, 
ὅτι μὴ εἴρηται, ἁπ᾿ αὐτῶν, à), ἀπ αὐτοῦ, δῆλον 
ὅτι τοῦ προφητευοµένου, καΐτοι τῶν ἀνωτέρω πλη- 
θυντικῶς εἱρημένων, χατὰ τὸ, Ἐπισκέύομαι éy 
ῥάδδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν, καὶ év μάστιξι τὰς 
ἀδιχίας αὐτῶν. Τίνων δὲ αὐτῶν, f| δηλονότι τῶν τοῦ 
χέρως υἱῶν; Ἑν δὲ τῷ, τὸ ÉAceóc µου οὐ μὴ δια- 
σχεδάσω ἆπ' αὐτοῦ, περὶ ἑνὸς λέλεχται, τοι τοῦ 
θρόνου fj τοῦ χέρως τοῦ προφητευοµένου. Καὶ ἐπιλέ- 
14 ἔξης' Οὐδὲ μὴ βεθηώσω τὴν διαθήκη» µου, 
δῆλον ὅτι τὴν νέαν xa χαινὴν, περὶ ἧς ἀνωτέρω 
ἔφησε τὸ, Καὶ ἡ διαθήκη µου πιστὴ abc. Καὶ 


πάλιν ἐπισφραγίζεται τοῦ λόγου τὴν ἀλήθειαν εἰπών * 


iniquitales eorum, et in verberibus peccata eorum. 
Misericordiam autem meam non dissipabo ab eo, 
neque nocebo in veritate mea : neque profanabo te- 
stamentum meum , et qua procedunt de labiis meis 
non faciam irrita. Qnz de cornu dicta fuerant in 
precedentibus, impleta feruhtur. Cornu porro signi- 
ficabatur non aliud a Christo, qui secundum carnem 
ex semine David natus est, Consequenter autem 
ad illa qux de ipso vaticinatus erat, quznam ejus 
successio futura sit declarat dicens : Non in unum 
presens seculum duntaxat, sed in subsequens sz- 
culum sxceuli, memorati cornu semen ponam : et 
throni ejus, non ad paucos dies, neque ad bre- 
ves annorum periodos , custodiam ; sed efficiam ut 


B diebus coeli co:equetur. Symmachus autem his ver- 


bis interpretatus est, Et faciam perpetuwm semes 
ejus , et thronum ejus , in quantum dies celi. Semen 
autem Christi quid esse putandum est, nisi Eccle- 
siag per totum orbem ab illo constitutas, οἱ eós qui 
πι omnibus gentibus regenerati in ipso populi sunt ? 
Thronus vero ejus est, qui in Ecclesia ipsius per 
totum otbem presulum,: qui a tempore ejus fue- 
runt, successione firmatus est: quem thronum 
perseveraturum ait sicut dies cceli; non perinde 
«que Judzorum regium thronum, qui postquam 
modico tempore durasset (scilicel annis circiter 
quadringentis, a Davide usque ad captivitatem in 
Babylone ) exstinctus est. At hic thronus praesulum 
Ecclesi? , qui in przsenti vaticinio fertur, permane- 
bit ac conservabitur sicut dies caeli. Quod si quando 
contigerit! populum et fllios, scilicet successores , 
ejus qui in prophetia enuntiatur, scelerate agere, 
ipsos alt persecutionibus agitatos, rerum conver- 
sionem experturos , neque tamen (hronos suos amis- 
suros unquam, neque misericordia Dei privandos 
esse. Nam sí talia et talia peregerint filii ejus, nempe 
Christi, bxc illis eventura denuntiat ; Visilabo in virga 
in'quitatles eorum , videlicet filiorum , et in verberi- 
bus peccala eorum : misericordiam autem meam non 
dissipabo ab eo. Et attendas velim non dictum esse, 
ab eis; sed ab eo, id est, qui in prophetia fertur ; 
etiamsi superius pluraliter dicatur illud, Visitabo 
in virga iniquilates eorum, et in verberibus peccata 
eorum. Quorumnam eoruin, nisi cornu illius filio- 
rum? In illo autem, misericordiam meam non dissi- 
pabo ab eo, de uno tantum dicitur, scilicet ác «uru- 
no, aut de cornu ejus qui in prophetia memoratur. 
Infert postea, Neque profanabo testamentum meum, 
novum scilicet illud et recens, ut palam est, de 
quo superius dicehat : Et testamentum meum fide:z 
ipsi. Ac rursum sermonis veritatem obsignat di- 
cens : Neque nocebo in veritate mea, nec qua proce- 
dunt de labiis meis faciam irrita; sed fidelia, inquit, 
ei vera faciam promissa mea, addens sermonibus 
opera rerumque complementa. | 

0008 uh ἀδικήσω à τῇ ἀ.ηθείᾳ pov, οὐδὲ τὰ 


ἑκπορευόμενα διὰ τῶν χειέων µου oo μὴ ἀθετήσω' ἀλλὰ πιστὰ xal dn, qnoi, ποιήσω τὰ ἔπηγ- 
Ἱελμένα, ἐπιθεὶς τοῖς λόγχοις ἔργα 6i αὐτῶν τῶν ἀποτελεσμάτων. 





4401 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


4125 


Et hac quidem taliaque sunt Davidi data pro- Α Καὶ τὰ μὲν τῶν πρὸς τὸν Áavió izayYrALQUM ο» 


wuijasa de cornu et de throno ejus, ac de iis qui ab eo 
prodituri sunt, neenon. de Novo Testamento ejus. 
Quia vero tales pollicitationes, non simplici quo- 
dam et nudo sermone prolatas zstimare oporte- 
Dat, iterum resumit ac verba repetit, et ad pro- 
missorum con(irmationem ea jurejurando consignat, 
rum ait ;—Vkns. 56-58. Semel: juravi in Sancto meo, 
*í David mentiar, semen ejus in dternum manebit, ei 
thronus ejus sicut sol in conspectu meo, et sicut [una 
perfecta in. eternum : et testis in celo fidelis. Dia- 
psalina.. Mendacii quidem expers Deus est, etiamsi 
promíssionem jurgmento non rmunjat: quia vero 
homines alloquens, opis erat ut humano ritu utere- 
tur, secundum morem hominum jurantium, et ad 
confirmationem verborum, testimonium Dei usur- 
pantium, et ipse ait se jurasse, nec pejeraturum 
esse; Ut per duas res immobiles, ait divinus, Apo- 
- $i0lus**, quibus impossibile est mentiri Deum, fortis- 
simum solatium habeamus. Alia, quoque allata est 
causa, cur jurasse Deus feratur: ut videlicet Da- 
. vidis promission! cum juramento date vicem re- 
penderet. Jurat porro Deus per Sanctum suum, quem- 
pdmodum pater jurat per salutem legitimi ac di- 
lecti filii sui : eodem , inquit, modq et ego juravi in 
Sancto. meo, id est, per Sanctum meum, οἱ David. 
mentiar. Quid autem continet juramentum illud? 
Semen. ejus, inquit, in. eternum. manebit. Hoc pri- 
jnum est, et. Ίο prima promissio de semine ; de 
quo superius dicebatur, Et ponam in seculum ε-. 
culi semen ejus; indicabat vero Christi succesaio- 
nen). Serunda autem promissio de memorato throno 
est; quare dicit : Et tironus ejus sicut sol in con- 
spectu. meo, εἰ sicut. luna perfecta in eternum. Se- 
men Maque, id est, disseminatum Christi sermo- 
nem, sive populum e£ Ecclesiam ejus, nunquam 
periturum esse ait, neque defecturum ; 
autem ejus permansurum in seculum; sive secun 
dun Symmachum, Sicut luna firma in eternum 
manebit ; sic erit ecclesiasticus Christi thronus. 
Num forte cum prius dixerit, Semel juravi in Sancto 
meo, et subdiderit, Semen ejus in eternum manebil, 
sancti sui semen in seculum imperaturum esse va- 
ticinatur? ita ut semen Sancti Dei, id est, Unigeniti 


thronum. 


z:ph τοῦ χέρως xal τοῦ θρόνου αὐτοῦ, περί τε vius 
ἐς αὐτοῦ γενησομένων χαὶ τῆς Καινῆς Διαθέκης a 
τοῦ τοσαῦτα. Ἐπεὶ δὲ ἐχρῃν τὰς τοιαύτας ἔπιαυτε- 
λίας μὴ ἁπλῷ τινι καὶ ψιλῷ λόγῳ προενηνοχέναι vo- 
µίζειν, αὖθις ἑπαναλαμθάνει xat ἐπιδεντεροξ τὸν a6- 
γον, ὄρχῳψ ἐπισφραγιζόμενος τὰ εἰρημένα εἰς βαφαίω- 
σιν τῶν ἐπηγγελμένων, Διό φησιν Ἅπαξ ὤμοσα ἐν 
τῷ Ἁγίῳ µου, εἰ τῷ Δαυῖὸ γψεύσομαι, τὸ σαςέρµα 
αὐτοῦ εἰς τὸν akova μένει (1), καὶ ὁ θρόνος «αὐὗὑτοῦ 
ὡς ὁ ἥ.ῖιος ἐναντίον uov, xal ὡς ἡ ce Avon xrnp- 
τισµένη εἰς τὺν alova* xal ὁ uáprvcér σοὔρανῳμ 
πιστός. A.dra Apa. ᾿Αϕευδὴῆς μέν ἐστιν ὁ θιὸς, «καὶ 
ἀνωμότῳ χρώµενος τῇ ἐπαγγελίᾳ ' ἔπει δὲ ἐχρην ex 
πρὸς ἀνθρώπους διαλεγόµενον ἀνθρωπίνῃ χρήσασθαι 


B συμπεριφορᾷ κατὰ τοὺς kv ἀνθρώποις εὐορχοῦντας, 


χαὶ θεοῦ µαρτυρίᾳ χρωμένους εἰς Τίστωσιν τέων οἳ- 
κείων λόγων xa αὐτός φῆσιν ὁμωμοχέναι χαὶ qim 
διαφεύσασθαι (2) τοὺς ὄρχους, "Iva διὰ δύο, φηαὶν ὁ 
θεῖος Απόστολος, πραγμάτων ἁμεταθέτων, ἐν ος 
ἀδύνατον ψεύσασθαι τὸν θεὸν, ἰσχυρὰν xapd- 
xAnciur ἔχωμεγ. Ἐἴρηται δὲ χαὶ ἄλλη αἰτία, δι ἣν 
ὀμνὺς ὁ θεὺς εἰσῆχται , χατὰ ἁμοιθὴν τῆς τοῦ Δα ω12 
μεθ) ὄρχου ἐπαγγελίας, Ὀμνύει δὲ ὁ θεὺς χατὰ του 
Αγίου αὑτοῦ, ὡς ἂν xal πατὶρ εὐορχῶν χατὰ σιωττ- 
ρίας υἱοῦ γνησίου xai ἀγαπητοῦ' τὸν αὐτὸν τρόσον 
χἀγὼ, qnot, ὤμοσα ἐν τῷ Ἁγίῳ µου, τουτέστι χατὰ 
τοῦ Αγίου µου, εἰ τῷ Δαυϊδ ψεύσομαι. Τί δὲ πε- 
ριεῖχεν ὁ ὄρχος; Τὸ σπέρμα αὐτοῦ, φησὶν, εἰς τὸν’ 
αἰῶνα µέγει. Τουτο πρῶτον, xal αὕτη plv πρώτη 


᾿ἐπαγγελία ἡ περὶ τοῦ σπέρματος ' περὶ οὗ xai ἄνω- 


τέρω ἐλέγετο: Καὶ θήσομαι εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ 
α]ῶγος tó σπέρµα αὐτοῦ ἑδήλου δὲ τοῦ Χριστοῦ 
τὴν διαδοχἠν. Δευτέρα δὲ ἐπαγγελία περὶ τοῦ Opóvou 
τοῦ προλεχθέντος ' διὸ xal ἐπιλέχει ' Καὶ ὁ θρόνος 
αὐτοῦ ὡς ὁ Arc. ἐγαντίον µρυ, καὶ ὡς σελήνη 
κατηρτισµέγη εἰς τὸν αἰώνα. Τὸ μὲν οὖν σπέρµα, 

τουτέστι τὸν τοῦ Χριστοῦ κατασπαρέντα λόγον, f) 
τὸν λαὺν αὐτοῦ καὶ τὴν Ἐχκλησίαν, οὕποτε διαφθα- 
ρἡσεσθαί φησιν, οὐδὲ διαλείψειν ’ τὸν δὲ θρόνον αὑ- 
τοῦ διαµένειν εἰς τὸν αἰῶνα * ἢ χατὰ τὸν Σύμμαχον, 
Ὡς ἡ µήγη ἑδραία αἰωνίως μενεῖ ' οὕτως ἔσται xat 
ὁ ἐχχλησιαστιχὸς τοῦ Χριστοῦ θρόνος. Μήποτε ξὲ 
προἑιπὼν ὁ λόγος, Ἅπαξ ὤμοσα ἐν τῷ Ἁγίῳ µου, 


Dei sit doctrina ejus quam in terra seminavit, ipse D xai ἐπισυνάψας ἑξῆς, Τὸ cxépua αὐτοῦ εἰς τὸν 


sator ejus effectus, secundnm parabolam ab eo pro- 
latam, qua dicit : Eziit qui seminat seminare * ,et ο- 
tera. Et h»c quidem, ait, ita erunt, ita flent, el cre- 
dibilia reddentur. Nam horum testis fidelis est Deus 
in coelo habitans. Veritatem porco sermonis confir- 


mat rerum eventus el consummatio : nam illius 


cornu Davidis, id est, Salvatoris nostri Jesu aristis 
semen et successionem ipsis oculis videmus : im 


*stiam Sancti Dei, unigeniti ipsius Verbi sparsum in 


lerra coeleste semep evangelicz: doctrinze zternum 
perseverans : itemque tlironum ejus per totum or- 
gem ip singulis gentibus, urbibus ,vicis et agris sla- 
* Hebr. 1v, 16. * Luc. viri, 5. 
(1) LXX legunt Ut7:f, in fnturo. Epig, 


αἰῶνα uéret, τοῦ Αγίου αὐτοῦ τὸ σπέρ μα κρατήσειν εἰς 
αἰῶνα θεσπίσει; ὡς εἶναι σπέρµα τοῦ Αγίου τοῦ Θεοῦ, 
ὁηλαδὴ τοῦ Μονογενοῦς τοῦ Θεοῦ, ἓν ἔσπειρεν ἐτὶ γης 
διδασχαλίαν, αὐτὸς Υενόμενος αὑτῆς σπορεὺς, χατὰ 
τὴν λεχθεῖσαν ὑπ αὐτοῦ παραθολὴν, δι’ fic εἴρηται : 
Ἐξηαθεν ὁ σπείρων τοῦ σπεῖραι, καὶ τὰ ἑξῆς. 
Ko ταῦτᾳ μὲν, φησὶν, οὕτως ἔσται καὶ γενῄσεται xal 
πιστωθήῄσεται. '"O γὰρ τούτων μάρτυς πιστός ἐστιν 
ὁ ἐν οὐρανῷ κατοιχῶν Θεός. Συνίστησι δὲ τοῦ λόγου 
τὴν ἁλήθςιαν τὸ διὰ τῶν ἔργων ἀποτέλεσμα ' ὀφθαλ- 
μοῖς γὰρ ὀρῶμεν τοῦ χέρως Δαυῖδ, τουτέστι τοῦ Σωτῇ- 
pos ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τὸ απέρµα xai τὸν διαζο: 


(2) Vorte leg. ἃ φγεύσεσΏαι. Erqr, 


"Στ --- 


"EM m m ------- 











4109 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


1110 


χἠν » ἀλλὰ καὶ τοῦ Αγίου τοῦ Θεοῦ τοῦ μονογενοῦς A bilitum, orbemque totum implentem videmus. Quod 


αὐτοῦ Λόγου τὸ χαταθληθὲν ἐπὶ γῆς οὐράνιον anipyua 
τῆς εὐαγγελιχῆς διδασχαλίας διαιωνίφον΄ οὐ μὴν ἀλλά 


xaX xa0' ὅλης της ἀνθρώπων οἰχουμένης, ἐν πᾶσιν , 


ἔθνεσι, πόλεσίἰ τε χαὶ χώµαις καὶ χώραις ὁρῶμεν τὸν 
iv τῃ Ἐκχλησίᾳ αὐτοῦ ἱδρυμένον θρόνον πληροῦντα 
«5v σύμπαντα χόσμον. Εἰ δἑτις μὴ οὕτως, ἀλλὰ Ἴου- 
δατχῶς ἑχλάδοι τὸν θρόνον, τὴν σωματιχὴν βασιλείαν 
τοῦ Δανῖδ λἐγεσθαι νοµίξων, φενδεῖς ἐλεγχθήσονται 
αἱ προφητεῖαι. Μετὰ γὰρ τὴν εἰς Βαθνλῶώνα alypa- 
λωσίαν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, οὐδεὶς εἰς τὸν θρόνον 
ἀχαθέσθη Aavtb- ἐξ ἐχείνου δὲ xal εἰς δεῦρο, ἐγγύς 
που ἕἔτη τυγχάνει χίλια, EG οὗ, χαθαιρεθείσης τῆς βα- 
σιλείας αὐτοῦ, xai τῆς διαδοχῆς αὐτοῦ παυσαµένης, 
λέλντο τοῦ Δαυῖδ ὁ θρόνος. Διὸ δὴ τὰ ἑξῆς τοῦ φαλ- 


μοῦ αὐτὰ ταῦτα ἀποδύρεται, σαφῶς τοῦ σωματικοῦ- 


θρόνου τὴν καταστροφὴν σημαίνοντα, xal τἀναντία 
παριατῶντα συµθεθηχέναι ταῖς ἐπαγγελίαις, ὅσον 
ἐπὶ τῷ αἰσθητῷ θρόνῳ χαὶ τῇ σωματικὴ διαδοχῇ τῆς 
τοῦ Δαυ]ὸ βασιλείας’ ἃ δὴ χαὶ αὐτὰ ἐχρῆν μὴ ἀποσιω- 


si quis non hae ralione, sed Judaico more thro- 
num accipiat, ratus corporeum Davidis regnum ita 
vocari, falsze deprehendentur prophetize. Nam post 
Judaice gentis in Babylone captivitatem, nemo in 
throno Davidis sedit : sed ex illo ad hoc usque 
tempus anmi sunt circiler mille, a quo tempore, 
ejus destructo regno, ac ipsius successione cessante, 
Davidis thronus solutus est. Quamobrem poste- 
riora psalmi dicta hac ipsa deplorant, aperteque 
corporei et materialis throni ruinam signiflcant, ac 
declarant promissis contraria accidisse, quantum ad 
sensibilem thronum et corpoream regni Davidis 
successionem pertinet. Qua sane non silentio mitti, 
sed in prophetia de Christo memorari oportuit ; 


B ut ediscamus, instante rerum in vaticinio memora- 


tarum tempore, sensibilium illorum, de quibus agi 
putant Jud:ei, solutionem futuranr esse; alia vero, 
que divino more intelliguntür, Dei promissionis 
complementa et consummationem fore. 


πηθῆναι, ἀναγχαίως δὲ ἐν τῇ περὶ τοῦ Χριστοῦ προφητείᾳ παραληφθῆναι ' ὡς ἂν µάθοιµεν, ὅτι, τοῦ xav 
poU τῶν προφητευοµένων ἐπιστάντος, τῶν μὲν αἰσθητῶν παρὰ ἹἸουδαίων νοµιζομένων παντελῶς ἔσται 
λύσις, ἑτέρων δὲ θεοπρεπῶς νουυµένων ἁποτελεσμάτων τῆς τοῦ θεβῦ ἐπαγγελίας cvy m; pote. 


Σὺ δὲ ἁπώσω xal ἑξουδένωσας, ἀνεθάου 
εὐν Χριστόν» cov. Κατέστρεφας τὴν διαθήκη» 
τοῦ δούΊου cov, ἐδεδή.Ίωσας slc τὴν γην τὸ 
dylacga αὐτοῦ' καθεῖῖες πάντας τοὺς opa- 
μοὺς αὐτοῦ, ἔθου τὰ ὀχυρώματα αὐτοῦ δει- 
Alav. Διήρπαζο» αὐτὸν «πάντες οἱ παραπο- 
ρευόµενοι ὁδόν  ὀγενήθη ὄνειδος τοῖς γείκοσι 
αὐτοῦ. "Yywcac τὴν δεξιὰν τῶν θ.1θόγτων αὐ- 
τὸν, εὔφρανας πάντας τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ. Ἁπ- 
ἑστρεψις τὴν βοήθεια» τῆς ῥομφαίας αὐτοῦ, 
καὶ οὐχ ἁνγτεΛΊάδου αὐτοῦ ἐν τῷ πο.έμῳφ. Κατ- 
élvcac ἀπὸ χαθαρισμοὺ αὐτὸν, τὸν θρόνον 
αὐτοῦ εἰς Tí» κατἐῤῥαξας, écplxpvrac τὰς ἡμέ- 
[ac τοῦ χρόγου αὐτοῦ, κατέχεας αὐτῷ alo xornv: 
Διάψα μα. ᾿Αποδέδειχται ταῦτα τῇ σωμµατιχωτέρᾳ 
τοῦ Aavtó διαδοχῇ xai τῇ σωματικῇ αὐτοῦ βασιλείᾳ, 
fug χαθῃρέθη χατὰ τοὺς χρόνους τῆς εἰς Βαθυλῶνα 
αἰχμαλωσίας τοῦ Ἱονδαίων λαοῦ. Ἐς ἐκείνου γὰρ xal 
ὁ Χριστὸς, τουτέστιν ὁ αἰαθητὸς βασιλεὺς, ὁ ἀπὸ γέ- 
νους Δανῖδ διαλέλοιπε, χαὶ ὁ θρόνος τῆς βασιλείας ao- 


Ύεηρ. 39-46. Tu vero repulisti et despexisti, abje- 
cisti Christum tuum. Everlisti testamentum servi tui, 
pro[anasti in terra sanctuarium ejus : destruzisti om- 
nes sepes ejus, posuisti munimenta ejus formidinem. 
Diripuerunt eum amnes transeuntes viam : factus est 
opprobrium vicinis suis. Exaltasti dexteram  tribu- 
lantium eum, letificasii omnes inimicos ejus. Avertisti 
adjutorium gladii ejus, et non es auziliatus ei in bello, 
Solvisti eum ab emundatione , thronum ejus in ter- 
ram confregisti, Minorasti dies temporis ejus, per- 
fudisti eum confusione. Diapsalma. Hzc de corporea 
Davidis suecessione, et de regno ejus sensibili, 
quod tempore abduücte Judaeorum in Babylonem 
captivitatis destructum fuit, intell'gi comproban- 
tur. Ex illo namque tempore Christus, id est, rex 
sensibilis e genere Davidis defecit, thronus regni 
ejus confractus est, et reliqua omnia quz in vatici- 
nio feruntur impleta sunt. Quibus de causis ex 
persona Jud:orum liic sermo lamenta edit; quasi , 
scilicet alia Deus promiserit , alia evenerint. Nos 


τοῦ χατεῤῥάγη, xal τὰ λοιπὰ πάντα τὰ προπεφητευ- p vero animadvertere convenit, cum Deus mendacii , 


μένα mer f pura * ἐφ' ofc &x προσώπου τοῦ Ἰουδαίων 
ἔθνους ἁπολοφύρεται ὁ λόγος, ὡς ἕτερα μὲν τοῦ θεοῦ 
ἐπαγγειλαμένου, ἑτέρων δὲ ἀποθάντων. Προσήχει δὲ 
ἡμᾶς ἐπιστῆσαι τὸν νοῦν, ὡς, τοῦ θεοῦ ἀφευδοῦς by- 
τος, ἀνάγχη πᾶσα ἑ παληθεύσεσθαι τοὺς αὐτοῦ λόγους * 
εἰ δὲ μὴ ἀληθεύοιντο ἐπὶ τῆς αἰσθητῆς τοῦ Δαυῖδ βα- 
σιλείας, ὥρα ἕτερον τρόπον νοεῖν τὰ ἐπηγγελμένα. 
Τίς οὖν ὁ τρόπος, αὐτὸ τὸ θεῖον ἐδίδαξε Πνεῦμα διὰ 
τῶν ἔμπροσθεν, &v οἷς εἴρητο" "Ev οὗρανῷ ἑτοιμα- 
σθήσεται ἡ ἀ.ῑήθειά σου * xa πάλιν ἘξομοΛογή- 
σονται οἱ οὗρανοἱ τὰ θαυμάσιά σον , Κύριε, xal 
vàp xal τὴν ἁἀ.ἱἠθειάν σου ἓν ἐκκλησίᾳ ἁγίων : 
xal πάλιν ' Avratóc εἰ, Κύριε, xal ἡ ἀλήθειά cov 
χὐκλῳ σου * καὶ αὖθις' "Ε.εος καὶ ἆ.1ήθεια προ- 
πορεύσορται πρὸ Ξροσώπου σου. Ταῦτα γὰρ πἀν- 


expers sit, necessario veros esse sermones ejus; 
si aulem erga sensibile Davidis regnum veri non 
reperiantur, restat ut alio modo promissa intelli- 
gamus. Quis ille modus sit, docet superius divinus 
Spiritus, cum dicitur : In cwlo praeparabitur veritas . 
(ua; ac rursum : Confitebuntur. celi mirabilia tua , 
Domine, etenim veritatem tuam in. ecclesia sancto- 
rum; iterumque : Potens es, Domine, et veritas tua, 
in circuitu tuo; et rursum, Misericordia et veritas 
precedent (aciem (uam. lec qu:ppe omnia decla- 
rant, Dei promissa nunquam irrita esse, sed qua 
ipse novit ratione impleri. Nam, /n celo, inquit, 
praparabilur veritas tua: aperte significans. «ᾱ- 
lestes ac divinas esse Dei promissiones. Ac ver- 
borum complementa declaravit per Salvatorem no- 


1111 EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. LIE 


strum Jesum Christum, ex semine Davidis ortum, A τα παραστατικὰ τυγχάνει τοῦ ud] διαφεύσασθαι 5; 
perfecta esse : nam hujus regnum et thronus, non — toU θεοῦ ἐπαγγελίας, πληροῦσθαι Bk αὗτὰς, καθ ες 
bumanus, neque ex hoc mundo erat. ldeirco dice- οἷδε λόγους. "Er γὰρ τῷ οὗρανῷ, «πηοὶν, ἑτοιμασθι- 
bat Pilato : Regnum metum non est ez hoc mundo *,— σεται ἡ ἀνήθειάὰ σου" δαφῶς δηλῶν ἑἐπουρανία. 
Sciscitante autem illo, num rex esset, respondit, In — elvat καὶ θείας τὰς τοῦ θεοῦ ἐκαγγελίας. Καὶ za; 
hoc natus sum. Igitur si in hoc natus est, in hoe ἐέστηχε τῶν λόγων τὰ ἀποτελέσματα δελ τοῦ Zuwrttpox 
manebit. Huic porro sermoni testimonium affert ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ γενοµένου Ex σπέρµευς 
qui ortum ejus Virgini promisit angelus Gabriel, ^ Aavt5 πεπληρωµένα» τούτου γὰρ fj βασιλεία xal θρί- 
qui dixit ei :- Et ecce concipies in utero, el paries, et — voz οὐκ ἀνθρώπινος fjv , οὐδὲ kx τοῦ κόσμου voit. 
vocabis nomen ejus Jesum. Hic erit magnus, et filius — Ac) ἔλεγχεν ἐπὶ τοῦ Πιλάτου: Ἡ βασε1λεία ἡ pri) cix 
Altissimi vocabitur. Et dabit illi Deus thronum Da- ᾖἔστι ἐκ τοῦ κόσμον τούτον. ἘἙρωτηθείς τε ὑτ 
vid patris sui, et regnabit in aeternum, et regni ejus αὐτοῦ εἰ βασιλεὺς εἴη, ἀπεχρίνατο., Elc τοῦτο mi 
non erit finis ". In hoc itaque natus est; sed re-  Teyévwvnpai. O0xo0v el γεγέννηται, μενεῖ εἰς ovn. 
gnum ejus non erat ex hoc mundo: nam bujus Καὶ μαρτυρεῖ τῷ λόγῳ ὁ τὴν γένεσιν αὐτοῦ τῇ Παι- 
mundi regnum non potest in eternum durare, ne- θένῳ εὐαγγελισάμενος ἄγγελος ὁ Γαθριὴ]λ εἰπὼν xp 
que flne caret, neque in intlnitum extenditur; re- B αὐτήν' Καὶ ἰδοὺ coAAiyrn ἐν γαστρὲ., καὶ tip, 
gnum vero semini Davidis promissum :ternumerat — xal καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦ». Οὗτος ἔσται 
«& immortale : ait enim, Et thronus ejus. erit sicut μέγας, καὶ vlóc " YHovov xAn0)cera. Kal δώσα 
εοἱ in conspectu meo, et sicut. [una per[ecta in &ter- αὐτῷ ὁ θεὸς τὸν θρόγον Aavtt coU παερὸς αὐτοῦ. 
uum, et testis in celo fidelis. .. ul βασιλεύσει εἰς τὸν alova, xal τῆς βασιλείας 
αὐτοῦ οὐκ ἔσται τέλος. Γεγέννητα, τοίνυν εἰς τοῦτο, ἀλλ᾽ οὐκ Tiv fj βασιλεία αὐτοῦ kx τοῦ κόσμου τούτου: 
ἡ μὲν γὰρ τοῦ χόσµου τούτου βασιλεία οὺχ ola τέ ἐστι διαρχεῖν elc τὸν αἰῶνα , οὐδ' ἐστν ἀτελεύτητος, oÀ 
εἰς τὸ ἄπειρον ἐκτεινομένη' ἡ δὲ τῷ σπέρµατι Δαυ]δ Σπηγγαλμένη βασιλεία αἰώνιός τις ἣν xal ἀθάνατος' 
Kal ὁ θρόνος, γάρ φησιν, ἔσται αὐτοῦ ὡς fidc ἐνώπιόν µου, καὶ ὡς ἡ σελήνη κατηρεεσµένη cc 


τὸν αἰῶνα, καὶ ὁ μἀάρευς ὀν' οὐρανῷ πιστός. 
Talia porro sunt que Virgini de filio ex se na- 
scituro promissa sunt. Oracula enim ipsi fundens 
angelus, hzc pollicitus est : Et dabit illi Deus thro- 
uxm David patris ejus. Qualis vero illeet cujusmodi 
esset, sub hzc explicat dicens, Et regnabit in cter- 


Τοιαῦτα δὲ τυγχάνει τὰ xo τῇ Παρθένῳ ἐπηγτελ- 
μένα περὶ τοῦ ἐξ αὐτῆς γεννηθησοµένου. Χρηματίνων 
γοῦν αὐτῇ ὁ ἄγγελος ἐπηγγείλατο λέγων * Καὶ δώσε 
αὑτῷ ὁ θεὲς τὸν θρόνον Δαυϊῖδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ. 
Ποῖος δὲ οὗτος xai ποταπὸς ἣν, ἑξῆς διερμηνεύσε 


num, οἱ regni ejus non erit finis. Talis ille thronus C q&sxov* Καὶ βασιἀεύσει εἰς τὸν αἰῶνα., xal ης 


erat, quem Davidi Deus cum juramento pollicitus 
est. Quod declarans angelus, oraculum suum in- 
lerpretatus est: prinio quidem dicens, Et dabit illi 
Deus throtum David patris ejus; postea vero adji- 
ciens, Et regnabit in aeternum, et regni ejus non erit 
finis. Hxc opere completa sunt in Salvatore nostro 
Jesu, Christo Dei, qui ex semine David ortus, im- 
perat, legem dat, et regnat in universo orbe ; non 
humano quidem modo, sed divina virtute : et se- 
men ejus vere in szeculum manet ; id est, successio 
ejus, quz per apostolos et discipulos ipsius totum 
implet mundum; sive rationabile ccelestis doctrinze 
ejus semen. Sed etiam thronus ejus solis instar 
resplendet, hominum animas illuminans ct radiis 
illustrans. Hc porro omnia jam ad effectum dedu- 
cta sunt, el in dies hactenus implentur, secundum 
ea qua Davidi juravit. Deus. Verum quoniam non 
humano ritu, neque secundum morem regum mun- 
danorum, hzc promissa in successoribus Davidis 
impleta sunt; neque ín ipso Salvatore nostro, cor- 
poreo more finem acceperunt, quia regnum ejus 
non fuit ex hoc. mundo, neque ille in sensibili Da- 
vidis throno sedit; imo vero contrarium accidit, 
adveniente passione ejus ; hzc ipsa divinus et pro- 
pbeticus Spiritus jure ac merito declaravit, ad 
perquisitionem consummationis divini sermonis 


** Joan. xvi, 36. Luc 17, 31-33. 


βασιλείας αὐτοῦ οὐκ ἔσται c£Aoc. Τοιοῦτος 8 ὃν 
ὁ τῷ Δαν]δ μεθ) ὀρχωμοσίας ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἔπηγγελμέ 
voc. Ὅ δὴ παριστὰς ἄγγελος, διηρµήνευε τὸν ἑαυτώ 
χρησµόν ' πρότερον μὲν εἰπὼν, Καὶ δώσει αὑτφ ὁ 
θεὸς tóv θρόνον Δαυῖὸ τοῦ παιρὸς αὐτοῦ ελ 
ἑξῆς ἐπαγαγὼν, Κάὶ βασιλεύσει εἰς τὸν αἰῶνα, xa 
τῆς βασιἀείας αὐτοῦ οὐκ ἔσται τέλος. Ταὔτα ὃ 
τοῖς ἔργοις ἐπληροῦτο, εἰς τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα Tr 
σοῦν, τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ, ὃς ἐκ σπέρµατος Aasti 
γεγονὼς χκρατεῖ χαὶ νομοθετεῖ χαὶ βασιλεύσε καθ" ὅλης 
τῆς ἀνθρώπων οἰχουμένης, οὐκ ἀνθρωπίνως, GU 
θεῖχῇ δυνάμει’ xal τό τε σπέρµα αὑτοῦ ἀληθῶς εἰς 
τὸν αἰῶνα μένει ἦτοι τὸ τῆς διαδοχῆς αὐτοῦ τῆς Od 
τῶν ἁποστόλων αὑτοῦ xol μαθητῶν τὸν σύμπαν 
χόσμον πληρούσης  ἢ τὸ λσγιχὸν σπέρµα τῆς οὐρανίου 
διδασκαλίας αὐτοῦ. Αλλά καὶ 6 θρόνος αὐτοῦ ὡς ὁ vx 
ἐχλάμπει, φωτίζων xal κατανυγάζων τὰς τῶν ἀνθρώ- 
Ίνυν ψυχάς. Ταῦτα δὲ πάντα τέλους ἡξιοῦτο, xal εἶσ' 
ἐτι νῦν πληροῦται ἀχολούθως of ὤμοσεν ὁ Θεὸς {ὔ 
Δαυϊὃ. Ἀλλ' ἐπειδὴ μὴ ἀνθρωπίνως, μηδὲ συνήθων 
τοῖς κατὰ ἄνθρωπον βασιλεῦσιν cl; τοὺς διαδόχους του 
Aavtb ἐπληροῦτο τὰ ἐπηγγελμένα, ἀλλ᾽ οὐδ' ἐπ᾽ αὐτὸν 
τὸν ἡμέτερον Xtra σωματιχῶς τέλους ἐτύγχαντν, 
ἐπεὶ μὴ γέγονεν αὐτοῦ ἡ βασιλεία ἐκ τοῦ χόσµου τοῦ" 
του, μηδ ἐπὶ τὸν αἰσθητὸν θρόνον ἐκαθέσθη Δαυῖδ 
τοὐναντίον δὲ ἀπέδη διὰ τὸ συμδεθηχὸς περὶ αὐτὸν 





α 4145 


COMMENTAIMA IN PSALMOS. 


4114 


πτάθος * elxétox καὶ ταῦτα αὑτὰ τὸ θεῖον καὶ προφη- A nos ezcitans; quare ait: Nunc autem repulisti et 


τιχὸν Εξνεῦμα παρίστη , διεγεῖρον ἡμᾶς ἐπὶ ζήτησιν 


τῶν ἀποτελεσμάτων τῶν τοῦ θεοῦ λογίων - διό φησι " 


JINvyl δὲ ἁπώσω xal ἑξουδέγωσας, Κύριε, ἀπεθά- 
-Aov τὸν Xpwtór σου” κατέσερεψας τὴν διαθήκη» 
zov δού.ου σου, xal τὰ τούτοις brc * δι ὧν σαφῶς 


Ὀνομαστὶ μνημονεύσας τὸν Χριστὸν ὁ λόγος, παρίστη 
Ὅτι μηδὲν αὐτὸν ἔλαθε τῶν καὶ περὶ τὴν διαδοχἣν τοῦ 
Δανῖδ, καὶ τὴν σωματιχὴν αὐτοῦ βασιλείαν, τῶν τε 
περὶ τὸ πάθος τῷ Χριστῷ τοῦ θεού συµδεθηχότων. 
Ἔαντα γοῦν ἑδίδασχε προσδαχᾷν ἔσεσθαι καὶ περὶ τὴν 
διαδοχὴν αὐτοῦ, xal περὶ τὴν βασιλείαν, περί τε τὸν 
ἓχ. σπέρµατος τοῦ Aavib προελευσόµενον. El γὰρ xai 
τὰ μάλιστα πλεῖστα ὅσα διὰ τῶν ἀνωτέρω ἔνδοξα 
πτερὶ αὐτοῦ λέλεχτο, ὅτι τε ὑφώθήῄσεται , xat ἐν θα- 


despexisii, Domina , abjecisti Christum (uum : ever- 
tisti testamentum servi tui, et csetera : queis clare 
Christum memorans, indicat, nihil eorum qux ad 
successionem Davidis, et corporeum ejus regnum, 
necnon eorum que in passione Christo Dei acci- 
derunt, latere sibi. Hzc igitur docuit de successione 
ejus et regno, ac de eo qui ex semine David prodi- 
turus erat exspectanda esse. Licet enim superius 
quamplurima de illo gloriosa dicta fuerint, quod 
scilicet exaltandus sit, quod in mare et in flumina ma- 
num extensurus sit, quod Deum invocaturus sit 
Patrem, et ab illo rursum Primogenitus declaran- 
dus sit, prestantior futurus sit omnibus regibas , 
testamentum fidele habiturus sit, et semen in sz- 


λάσσῃ xai iv ποταμοῖς τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐχτενεῖ, B culum szculi permanens, thronum item durantem 


ἐπικαλέσεταί τε τὸν θεὸν Πατέρα, xai πρὸς αὐτοῦ 
πτάλιν Ἡρωτότοκος ἀναγορευθήσεται, ἔσται τε ἀνώ- 
τατος τῶν βασιλέων, χαὶ διαθήχην ἕξει πιστήν ᾿ 
»αὶἱ σπέρµα διαµένον εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, xai 
ὀρόνον διαρχοῦντα χατὰ τὰς ἡμέρας τοῦ οὐρανοῦ, 
καὶ χατὰ τὸν Ίλιον xol τὴν σελήνην * ἀλλ ὅμως 
καὶ τάδε τὰ σχυθρωπὰ περὶ αὐτὸν συµβῄσεσθαι προ- 
λέχει, προφητεύει τε xal ταῦτα xai προδιδάσχει 
ἀναγχαίως τὸ θεῖον. Πνεῦμα , ἵν εἶ ποτε τοῖς λόγοις 
ἀχόλουθα ἁπαντήσειε τὰ ἔργα περί τε τὸν Χριστὸν 
τοῦ θεοῦ, xal περὶ τὴν τοῦ Δαν]δ διαδοχὲν, μὴ ταράτ- 
τοιντο οἱ πάλαι ταῦτα xal Ex προγόνων μέλλειν ἔσε- 
σθαι παρειληφότες : εὖ εἰδότες ὅτι ταῦτα γενῄσεσθαι 
περὶ αὐτὸν προεφητεύσατο, τά τε σχυθρωπὰ xal 


sicut dies coeli οἱ sicat lunam ac solem ; attamen 
hze tristia ipsi eventura esse pranuntiat : bareque 
necessario predicit, ac docere antevertit. Spiritus 
divinus; ut si quando secundum sermonem ejus 
hSc Christo et Davidis successioni acciderint, ne 
turbentur ii, qui jam olim et a majoribus bzc fu- 
tura esse didiceran£ , gnari scilicet in prophetia 
isthaec futura prenuntiari, sive tristia, sive mi- 
liora : que sane idem sermo licet contraria, m eo- 
dem ipso eventura vaticinatur, quzque ipsis operi- 
bus completa accepimus. Nam tempore passionis 
Servatoris nostri tristia illa in ipso sunt impleta ; 
postea vero, prestantiora illa promissa in eodem 
operibus ipsis perfecta sunt. 


χοηστότερα. οἷς γοῦν xai ὁ αὐτὸς λόγος τἀναντία περὶ ἕνα xai τὸν αὐτὸν ἔσεσθαι θεσπίζει, ἃ δὴ xal 
ἔργοις αὐτοῖς παρειλῆφαμεν. Κατὰ μὲν γὰρ τὸν χρόνον τοῦ πάθους τοῦ Σωτήρος ἡμῶν ἐπληροῦτο εἰς 
αὐτὸν τὰ σκυθρωπότερα - χατὰ δὲ τὸν μετὰ ταῦτα αἱ τῶν χρειττόνων ὁπαγγελίαι ἔργοις vt εἰς αὐτὸν ὅτε- 


λειοῦντο. 


Τὰ μὲν οὖν περὶ τὸ πάθος αὐτῷ συμθάντα ἀχριδῶς C — Qus igitur in passione ejus acciderunt, accurate 


ἐδηλοῦτο διὰ τοῦ. Σὺ δὲ ἁπώσω, xal ἐξουδένωσας, 
ἀγεθάλου τὸν Χριστόν σου. Ἀνθ' οὗ ὁ μὲν ᾿Ακύ- 
λας φησὶν, ᾿Υπερηόέτησας μετὰ ἠνειμμένου σου" 
ὁ δὲ Σύμμαχος, 'ExoAe0nc αρὸς τὸν Χριστόν σου. 
Τηνιχαῦτα δὲ xai τὰ τῆς Διαθήχης αὐτοῦ τῆς πρὸς 
τοὺς ἀποστόλους διεσχεδάσθη, ὅτε καὶ ἠρνήσαντο ab- 
τὸν, xaX τὸ ἁγίασμα αὑτοῦ, τουτέστι τὸ σῶμα τὸ ἀπὸ 
τῆς ἁγίας Παρθένου, εἰς τὴν γην ἐδεθηλώθη * ἀλλὰ 
xal πάντας τοὺς φραγμοὺς αὐτοῦ τότε περιεῖλεν ὁ 
Θεός’ δηλαδη τοὺς περιφράττοντας, ὥσπερ xat δορυ- 
φοροῦντας αὐτὸν xal περιέποντας ἀγγέλους' οὐ μὴν 
ἀλλὰ xa τὰ ὀχυρώματα αὐτοῦ. " Hoav δὲ οὗτοι οἱ ἁπό- 
στολοι χαὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, ol ἑἐγένοντο εἰς δειλίαν, 
ὡς xal ἀρνήσασθαι αὐτὸν καὶ χαταλιπόντας φυγεῖν. 
Τότε δὲ καὶ ἐγενήθη εἰς ὄνειδος τοῖς γείτοσιν αὐτοῦ, 
xal ὑψώθηῃ ἡ δεξιὰ τῶν θλιδόντων αὐτόν' xaX τὰ λοιπὰ 
δὲ πάντα τότε εἰς τὸν ἐχ σπέρματος Δανῖδ ἐπληροῦτο. 
"Aux, Υὰρ οὐχ ἄν τις ἔχοι ταῦτα àv" αὑτὸν τὸν Aavto 
ἐφαρμόζειν, οὐδ ἐπιδεῖδαι εἰς ἐχεῖνον πεπληρωμένα 
τὰ προχείµενα, ὡς οὐδὲ τὰ σεµνότερα xax χρηστότερα 
ἐμφερόμενα ταῖς τοῦ θεοῦ ἑπαγγελίαις. O0 γὰρ δὴ τοῦ 
Aaut$ 6 θρόνος κατηύγασε τὴν σύμπασαν οἰχουμένην, 
δίκην ἡλίου φωτίσας, οὐδ᾽ ὡς f) σελήνη bua pc γέγονε, 
οὐδὲ εἰς τὸν αἰώνα vov αἰῶνος διεφυλάχθη : οὐδ ἔχειλό- 


prenuntiata sunt his verbis : Tw vero reyulisti et 
despezisti, abjecisti Christum tuum. Pro quo Aquila 
ait : Distulisti cum uncto tuo; Symmachus autem : 
Iratus es contra Christum tuum. Tunc porro que 
ad testamentum apostolis datum spectabant, dissi- 
pata sunt, quando ipsum abnegarunt, et sanctua- 
rium ejus, id est corpus ex sancta Virgine acce- 
ptum, in terra profanatum est, lmo etiam oinnes 
sepes ejus tunc abstalit Deus, videlicet angelos st- 
pantes eum, ac satellitium agentes et ministrantes, 
Kemque munimenta ejus ablata. Ea autem erant 
apostoli ejus et discipuli, qui tanta formidine re- 
pleti sunt, ut abnegarent eum, ipsoque relicto fu- 
gerent. Tunc autem factus est in opprobrium vici- 
nis suis, et exaltata est dextera tribulantium eum : 
30 cstera omnia in eo, qui ex semine Davidis pro- 
dierat, tunc impleta sunt. Alias enim nemo possit. 
isthsec ipsi Davidi coaptare, neque ostendere hec 
quz tractamus impleta in ipse esse; ut neque prxe- 
stantiora et mitiora qui in promissis Dei feruntur. 
Neque enim Davidis thronis radios instar solis emit- 
tendo totum illuminavit orbem, neque ut juna per- 
petuus fuit, neque in seculum seculi conservatug 
est. Neque ulla ratione potest ille David Primoge- 


1115 


sexcenti illo przestantiores fuere. Neque videtur Da- 
vid dexteram in flumina, sinistram in mare exten- 
disse, neque dominatus est a mari usque ad mare, 
neque regnum obtinuit, quod pertingeret usque ad 
terminos terrz. Neque etiam filio ejus Salomoni hzc 
adaptari possunt : nam hic perinde atque pater 
ejus, non ultra Judzam imperavit, neque ut pater 
ejus, plus quadraginta annis regnavit : neque cri- 
mine vacuam vitam emensus est. Tali namque mo- 
do se gessit, ut propter insanum mulierum amorem 
et idololatriam male audierit, qua de causa Sata- 
nam ipsi suscitasse dicitur Deus. Verum neque post 
Salomonem ad alterum regum Judzorum ex semi- 
ne et successione David possunt promissiones ille 
referri : sed omnia simul, sive mitiora, sive tristia, 
in uno solo, ex serine David orto, qui dicitur Je- 
$us Christus Salvator noster. impleta fvisse con- 
$tat : αυ scilicet divinus Spiritus pranuntiavit, 
premittens quidem divinas pollicitationes, docens 
autem exspectandum esse, ut in uno et eodem hafc 
Lristiora contingerent : cum maxime sensibilem il- 
lum totius ex Davide successionis thronum ever- 
tendum esse prospicerct. Nam reges ex semine Da- 


vidis orti ad usque captivitatem populi in Babylone - 


perdurarunt : neque toti Judzorum genti, sed tri- 
bus solum tribubus ac ne quidem integris impera- 
bant : atque totuimn imperii eorum tempus ad qua- 
éringentos circiter annos solum pertingit : quibus 
exactis Jechonia ex successione Davidis postremo 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS IIl, — EXEGETICA. 
nitus Del vócari : quandoquidem ante et post illum A Υον τὸν Δανῖδ Exelvov Πρωτότοκον χρημµατίσαι τοῦθει 
ἐπεὶ xal mpà αὐτοῦ µυρίοι χαλλέους αὗτου καὶ µ- 
αὐτὸν γεγόνασιν. 'AXX οὐδὲ φαίνεται ὃ Δανῖδ τηὲ. 
ξιὰν ἐπὶ ποταμοὺς ἑχτείνας, xat την ἀριστερὰνὲ: 
θάλασσαν , οὐδὲ καταχυριεύσας ἀπὸ θαλάσσης à; 


θαλάσσης, οὐδὲ βασιλείαν χτησάµενος τὴν rapecr 
θεῖσαν ἕως τῶν περάτων τῆς οἰχουμένης. Αλλ' κὲ 
ἐπὶ τὸν ἐξ αὐτοῦ γενόµενον Σολομῶνα ταῦτα zi 
ἐφαρμοσθήσεται” οὐ πλέον γὰρ τῆς Ἰουδαίας οὐ e; 


τος χρατήσας ὁμοίως τῷ ἑαυτοῦ ἱστορεῖται xav 


ἁλλ᾽ οὐδ' ὑπερθὰς χρόνον ἑτῶν µ.’ τῆς βασιλείας ὁμοις 


τῷ ἑαυτοῦ πατρί. ἀλλ) οὐδὲ ἀνεπίλητετον βίον διατε- 


λέσας. Τοιαῦτα γοῦν ἣν τὰ περὶ αὐτὸν ὡς xai on 


xopavlay καὶ εἰδωλολατρείαν διαθάλλεσθαι, ὧν ἕναι | 


καὶ Σατανᾶν αὐτῷ ἐπιπέμφαι λέχετα: ὁ θεός. "Au 


B οὐδ ἐφ) ἕτερον τὸν μετὰ Σολομῶνα τοῦ Ιουδαίων Evo; 


kx σπέρματος xaX διαδοχῆς Aavtó βασιλευσάντων &n- 
φέρεσθαι δύναται τὰ ἐπηγγελμένα” πάντα δὲ ὁμεῖ 


xai κατὰ τὸ αὐτὺ τά τε χρηστότερα xal τὰ σχυθρω- | 


πὰ εἰς ἕνα µόνον τὸν Ex anépuato; Aautà λεγόμενο 
Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν ἡμέτερον Σωτήρα συνίστατ» 
πεπληρωµένα: ἃ δὴ καὶ προείληφς τὸ θεῖον Tlvcong. 
προτάξαν μὲν τὰς ἑνθέους ἐπαγγελίας , διδάξαν ἃ 
χρῆναι προσδοχᾷν περὶ ἕνα xai τὸν αὐτὸν συµέήσε- 
σθαι τὰ σχωθρωπότερα ΄ μάλιστα ὅτε xai πάσης t 


TM 











τοῦ Aavtb διαδοχῆς, τὸν αἰσθητὸν τῆς βασιλείας θέ 


voy χαταλυθησόµενον θεωρεῖ. Μέχρι γοῦν τῆς εἰς Βᾳ- | 


θνλῶνα αἰχμαλωσίας τοῦ λαοῦ διἠρχεσαν οἱ Ex στἑρ- 
µατος Δαυῖδ βεθασιλευχότες ' xaX οὐδὲ ὅλου τοῦ Ίου 
δαίων ἔθνους βασιλεύσαντες ἀλλὰ µόνων τριῶν quies, 


regnante, nullus alius Judzorum rex ex semine Da- C καὶ οὐδὲ τούτων ὅλων, ἀλλά xal σύµτας ὁ ypórs 


vid memoratur ; ita ut hoc item modo impleta sint 
isthsec divini Spiritus oracula, quibus dicitur : Nunc 
autem repulisti et despexisti, abjecisti Christum tuum. 
Evuertisti testamentum servi tui, profanasti in terra 
sanctuarium ejus, et caetera. 


τῆς τούτων ἀρχῆς ἀμφὶ τὰ τετραχόσια ἕτη μόνα so 
τείνει, μεθ) &, Ἰεχονίου ὑστάτου τῆς τοῦ Δανῖδ να” 
δοχῆς γενοµένου, οὐδέτερος βασιλεὺς Ἰουδαίων ἐχ 
σπέρματος Δανῖδ γεγονὼς μνημονεύεται * ὡς xal xe 
τὰ τοῦτον τὸν τρόπον πεπληρῶσθαι τὰ προχείµε 


τοῦ θξίου Πνεύματας λόγια, δι ὧν εἴρηται' Νυγὶ δὲ ἁπώσω xal ἐξουδένωσας, xal ἀνεδά.ου τὸν Χρ 
στόν σου. Κατέστρεγας τὴν διαθήκη toU δούλου cov, ἐδεδήΊωσας εἰς τὴν γζν τὸ ἀγίασμε 


αὐτοῦ ' xaX τὰ τούτοις ἐπιφερόμενα. 

Deinde quia Dei ad Davidem promissiones bo- 
nam et ingentem Davidis semini spem ascribebant ; 
et lamen qua successioni ejus acciderant, omnino 
contraria videbantur; nam thronus regni ejus hu- 


Ie ἐπειδήπερ τὰ μὲν τῶν τοῦ θεοῦ πρὸς τὸν Anid 
ἑπαγγελιῶν ἀγαθάς τινας καὶ µεγάλας ἑλπίδας τῷ 
σπέρµατι Δαυϊὸ ὑπέγραφε, τὰ δὲ περι τὴν διαδοχῇν 
αὑτοῦ συµθεθηχότα τἀναντία πάντα περιεῖχεν, ὁ 5 


mano more sumpti a tempore Jechonis solutus ces- p θρόνος τῆς χατὰ ἄνθρωπον βασιλείας αὐτοῦ λέλυπ 


saverat : hzec prospiciens bpiritus prophelicus, jure 
2d veritatis scrmonum Dei perquisitionem nos invi 
tat, nosque instituit ut id a Deo quzramus et edi- 
scamus, sciscitantes ipsum ac dicentes : Ubi sunt 
misericordie tue antique, Domine, quas jurasti Da- 
vid? Nam regni ejus sensibilis et .humano more 
sumpti successio soluta, et a longo jam tempore 
sublata fuerat, cum ex semine ejus ortus Jesus 
Christus, qui promissionum Davidi factarum hzres 
futurus exspectabatur, non sensibile neque huma- 
num regnum possedit; sed prorsus contraria iis 
qua homines exspectabant passus est, ad mortem 
usque progressus, omniaqtue perpessus, απ divinus 
Spiritus prascientie viriute pranuntiarat. Qua de 


πεπαυµένος ἀπὸ τῶν 'leyovlou χρόνων * εἰχότως 127 
τα προθεωρῆσαν τὸ προφητιχὸν Πνεῦμα, ἐπὶ ζήτηση 
ἡμᾶς παρορμᾷ τῆς τῶνλόγων τοῦ Θεοῦ ἀληθείας, καὶ 
παρ᾽ αὐτοῦ τοῦ θεοῦ ζητεῖν χαὶ µανθάνειν διδάσα:! 
ἐρωτῶντας αὐτὸν χαὶ λέγοντας: Ποῦ ἐστι τὰ GEL 
σου tà ἀρχαῖα, Κύριε, d ὤμοσως τῷ Δαυϊδ; Ἡ 
τε γὰρ τῆς βατιλείας αὐτοῦ τῆς αἰσθητῆς xai χατὰ 
ἄνθρωπον διαδοχἡ λέλντο, Ex μαχροῦ χαθηρηµένη, ὅ 
τε àx σπέρµατος αὐτοῦ γεγονὼς Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς 
προσδοχηθεὶς αὐτὸς εἶναι ὁ τῶν πρὸς τὸν Δανὶδ ἐπαῖ- 
γελιῶν χληρονόµος, αἰσθητὴν μὲν οὑχ ἐκτήσατο, 0X 
ἀνθρωπίνην βασιλείαν ' τἀναντία δὲ πάντα xal αὐτὰ 
ole πρησεδόχησαν ἄνθρωποι πέπονθε, μέχρι xad θανά- 
του φθάσας, καὶ πάντᾳ ὑπομείνας, X δὴ προγνωσαὴ 





4.17 


COMMENTARIX JN PSALMOS. 


u$ 


(δυνάμει τὸ θεῖον ἀνεφθέγδατο Πνεῦμα. "Qv ἕνεκα εἰχό- A causa jure percontandum et interrogandum esse do- 


; tenc ἀναρωτῇν xat πυνθάνεσθαι ὃ,δάσχει λέγοντας * Ποῦ 
:ἷστι τὰ ἑ.έη σου τὰ ἀρχαῖα, Κύριε, καὶ τὰ ἑξῆς. 
, MeO' à ἐπιλέγει' Ἔως πότε, Κύριε. ἀποστερέψεις εἰς 
, τέ-ἼΊος, ἐχκαυθήσεταιὼς πῦρ ἡ ὀργή σου; Μνήσθη- 
Σι clc µου ἡ ὑπόσεασις. μὴ γὰρ µαταίως ἕκτισας 
| -cdrrac τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων; Tic ἐστιν ár- 
θρωπος ὃς ζήσεται, καὶ ob ὄψεται θάνατον, ῥύσε- 
, ταιτὴν νψ.υχἠν αὐτοῦ ἐκ χειρὸς ᾖδου; Διάψα-μα. 
"AY τοῦ, ἀτοστρέψεις, ὁ μὲν ᾽Αχύλας φησὶν, Εως 
; πότε, Κύριε, ἀποχρυδήσῃ εἰς v&rxoc; ὁ δὲ Σύμμαχος, 
"E wc τίνος, Κύριε, ἀποχρυθήσῃ εἰς téAoc ; Kal µον 
Ὁ δοκχεῖ ὁ Ἀόγος τὸ ἁπόῤῥητον τῆς ἐπελθούσης ὀργῆς τῇ 
σωματιχωτέρᾳ βασ,λείᾳ Δανῖδ, χαὶ παντὶ τῷ Ἰουδαίων 
ἕθνει αἱνίτ-εσθαι. Ἐναντίων γοῦν ἁποθάντων ταῖς 
ἑπαγγελίαις, ὅσον ἐπὶ τῇ προχείρῳ προσδοχίᾳ, ὁ τὰς 
ἀγῤαθὰς ἐπαγγελίας πρὸς τὸν λανῖδ πεποιηµένος 
θεὺς ἀνεχηρύττετο. Διὸ ἐχετεύει ὁ λόγος ph εἰς µα- 
κρὸν παρεχτεῖναι τὴν γενοµένην xav αὐτῶν ὀργὴν, 
ταχὺ δὲ παρελθεῖν μὲν τὰ σχυθρωπὰ, ἐπιστῆναι δὲ 
τὰς ἐπαγγελίας τοῦ θεοῦ. Εἶτα ἐκ προσώπου τῆς ἀν- 
θρωπίντς ἀσθενείας λέγει, Ἠνήσθητι tlc µου ἡ 
ὑπόστασις, καὶ τὰ ἑξῆς. Διδάσχει δὲ τὸν λαὺν ταῦτα 
λέχειν ὁ προφητικὸς λόγος, el; τὸ παρακαλεῖν τὸν 
Θεὃν χαὶ δυσωπεῖν χαταπαῦσαι μὲν τὴν ὀργὴν τὴν 
κατὰ τοῦ ἕθνους, παύσασθαι δὲ χαὶ αὐτὸν ἀποχρυπ- 
πόμενον" καταξιῶσαι δὲ fn ποτὰ παρασχεῖν ἀν- 
θρώποις τὰ τῷ Aavib ἑπηγγελμένα. Ἐπειδήπερ, φη- 
οἷν, fj ἀνθρωπίνη φύσις ἀσθενὴς μέν ἐστι xal uy, 


4T .- 


σου. - -- w* -— 


-—- be bd ασ -- .ο 


µαταίως ἔχτισας τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων, αὓς κατ 
εἰχόνα thv av ἑδημιούργησας ' 6c ὃ ἵνα μὴ τὸ σὺν 
Χτίσμα xal ἡ c εἰχὼν παραπόληται διὰ τῆς ἐπελ- 
θούσης ὁργῆς, xai τῆς τῶν ἐπηγγελμένων ὑπερθέ- 
σζως, táyuvoy ἀναχτήσασθαι τὰ σχυθρωπὰ, xal 0s- 
βαπεῦσαι τὰ νοσῄήσαντα διὰ τῖς τῶν ἀγαθῶν ἐπαγγε- 
λιῶν ἐχθάσεω;. El μὲν γὰρ σαν οἱ ἄνθρωποι εἰς 
µάταιον ἐκτισμένοι ὁμοίως τοῖς ἐπὶ γῆς ἀλύγοις 
ζώοις, οὐχ ἄν οὐδὲν αὐτοῖς ἐχρῆν µέγα ἑπαγγέλλε- 
σθαι' ὅτε δὲ τοιαῦτα φθάνουσιν ἀνθρώποις εὐαγγελι- 
ζόμεναι αἱ πρὸς τὸν Aavtà ὀρχωμοσίαι, παντί που 
ὅτλον ποιοῦσιν, ὅτι μὴ ἐπὶ µαταίῳ ἕκτισας τοὺς υἱοὺς 
τῶν ἀνθρώπων. Ἐπεὶ τοίνυν ποιαύτης Ἀξίωται παρὰ 
c^t τιμῆς fj ἀνθρωπεία φύσις, εἰχότως φημὶ, λίνή- 
σθητι τί µου ὑπόστασις"' xax µνήσθητι, ὅτι μὴ 
pazalug ἔχτισας τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων. ᾽Αλλὰ 
xa τοῦτο μνησθῆναι ἀξιῶ, ὅτι οὖδείς ἐστιν ἄνθρω- 
πος, ὃς ἄγευστος τυγχάνει θανάτου, οὐδ οἷός τέἑ τίς 
ἐστιν αὐτὸς ἑαυτοῦ τὴν φυχἣν Ex θανάτου ῥύσασθαι, 
οὐδὲ xal τοῦτο τυγχάνει τῆς εὐεργεσίας. Ὥστε el xai 
τοιαῦτα ἡμάρτανον οἱ τοῦ Ἰουδαίων ἕθνους, ὡς τὰς 
ἐπαναστάσεις (1) τὰς πρὸς τὸν Δαυῖδ εἰς τοὐναντίον 
αὐτοῖς περιτραπῆναι, καὶ τὴν Ex σπέρματος αὐτοῦ 
διαδοχην σὺν τῷ τῆς βασιλείας θρόνῳ καταλνυθῆναι 
οὐ μὴν ἀλλὰ xa αὐτὸν τὸν Ἀριστόν σου τοιαῦτα πα- 
θεῖν ὑπὸ τῶν αὐτῶν, ὁποῖα προλαδόντες οἱ σοὶ λόγοι 
περὶ αὐτὸν γενῄσεσθαι προεφήτευσαν ' ἀλλὰ μὴ εἰς 
«Do; ἀποστραφῆναι ἀξιοῦμεν, μηδὲ ὡς d ἐχχαυ- 
(!) L. ἐπαγγελίας. 


w-- 


-- -- -- 


cet bis verbis : Ubi sunt misericordie tua antiqua, 
Domine? et czetera, Sub haec infert ; —VEns. 47-49. 
Usquequo, Domine, averies in finem, exardescet sic- 
ut ignis ira tua? Memorare que .mea substantia ; 
nunquid enim vane creasti omnes. filios hominum ? 
Quis est homo qui vivet, et non videbil mortem, eruet 
animam suam de manu inferi? Diapsalma. Pro illo ; 
Avertes, Aquila : Usquequo, Domine, absconderis 
in conleniionem? Synimiachus vero : Usquequo , 
Domine, absconderis in finem?  Videturque mi- 
hi sermo arcanum ire, regnem Davidis cor- 
poreo more sumplum et ofam  Judaicam 
gentem jnvasurz, subindicare, Cum itaque, quan- 
tum ad vulgarem exspectationem, promissis contra- 
ria evenirent, Deus qui bonas pollicitationes Davidi 
dederat evocabatur. Quamobrem hic rogatur, ne 
iram in illos accensam diutius producat : sed quam- 
primum tristia prztereant, et promissa a Deo ad- 
veniant. Deinde ex persona humane infirmitatis 
ait : Memorare que mea substantia, et czelera. Ῥο- 
pulum autem ad hzc dicenda instituit propheticus 
sermo, uL Deum precibus ac supplicationibus indu 
cat ad sedandam iram adversus gentem suam, ct 
roget ut finem faciat sese occultandi : roget item 
ut vel sero tandem qua Davidi promisit hominibus 
conferat. Quia, inquit, humana natura inürma οἱ 
inops est, sed tamen multo apud te honore dignata 
esi; non enim vane creasti filios hominum, quos 


πλὴν ἀλλὰ πλείστης ἠξίωται παρὰ cot τ'μῆς ' οὐ γὰρ C secundum imaginem (uam condidisti ; eapropter ne 


opificium tuum el imago tua per ingruentem iran 
el promissorum dilationem pereat, mature tristia 
illa repares, infirmisque medearis per promissio- 
num exitum et. complementum. Nam si homines 
perinde atque bruta animalia in vanum creati essent, 
nihil ipsis magnum promittendum esset : cum au- 
tem juramenta Davidi data, talia bona hominibus 
annuntient ; ea sane palam faciunt Le non in vanum 
creasse filios hominum. Quia igitur humana natura 
tali abs te honore donata est, jure dico : Memorare 
que mea subsiantia; οἱ recordare te non in vanum 
creasse filios hominu. Sed etiam id recordari (9 
precor, nullum esse hominum qui mortem non de- 
gustet, nec posse quemquam animam suam ex morta 


D jiberare; neque enim id beneficii accepit. Itaque 


etiamsi talia fuerint Judaicz gentis scelera, ut pro« 
missa Davidi data in contrarium ipsis cederent, et 
successio seminis ejus una cum regni throno solve- 
retur; imo eliam ipse Christus tuus talia ab ipsis 
pateretur, qualia prius sermones tui ipsi futura prae 
nuntiabaut : a(tamen. precamur ne in finem usque 
avertaris, neque ira tua sicut ignis accendatur; sed 
recorderis αι &ubstantia mea, qui hec pro illia 
postulo, ei quae sit hominum infirmitas, qui morta- 
lem et interitui obnoxiam naturam sortiti sunt : 
recorderis item tui, qui non ín vanum creasti filios 
hominuin, sed ad magnam spein penes te repositam. 
Supplicamus autem ut hzc in memoriam revocans, 





1119 EUSEBII CLESARIENSIS: OPP. PARS. ΠΠ. — EXEGETICA.- it. 


vel sero tandem"mittas nobis eum, qui et a morte A θῆναι τὴν ὀργήν σου, μνησθῆναε δὲ tlc µου ic: 
eruatur, et ab inferno revocetur (1); etut finem fg- ὑπόστασις, τοῦ ταῦτα ὑπὲρ αὐτῶν TcpeaÓeoovv;, x. 
cias te a nobis avertendi, iramque tuam sedes, ignis τίς ἡ τῶν ἀνθρώπων ἀσθένεια, τῶν θνητὴν oiov x. 
instar populo tuo ingruentem, ac αυ juratus pro- θανάτῳ δεδουλωµένην εἱληχότων  µνησθηναι δὲ x 
missa Davidi dedisti, operibus perficias. δαντοῦ μὴ ἐπὶ µαταίῳ χτίσαντος τοὺς υἱοὺς τῶν à 
θρώπων, à) ἐπὶ µεγάλαις ἑλπίσι ταῖς παρὰ col. Καὶ τούτων εἰς μνήμην ἑλθόνιων ἐχετεύομεν F- 
ποτὲ τὸν xal àx θανάτου ῥυόμενον, χαὶ ἐξ ἅδου ἀναχαλούμενον χαταπέµψαι ἡμῖν, καὶ παύσασθαι κ». 
ἀποστρέφοντα ἑαυτὸν ἐξ ἡμῶν, χαταπαῦσαι δὲ xa τὴν πυρὸὺς δίχην ἐπελθοῦσαν ἐπὶ τὸν λαόν σου ὁρτ. 


ἔργοις δὲ ἐπιτελέσαι ἃς ὤμοσας πρὸς Δαυῖδ ἐπαγγελίας. 


Vens. 50. Ubi sunt misericordie tue cntique, Do- 
mine, quas jurasti David in veritate tua ? Quia non 
in vanum, inquit, creasti omnes filios hominum, et 
apud te illi in honore habentur, neque sese possunt 
a morte eruere; ideo precor et supplico ut matu- 
res bonarum promissionum complementa exhibere 
nobis, αυ a Christo tuo, post sublatum Davidis 
regnum, conferenda sunt. Festinare autem rogo 
antequam .hominum genus funditus pereat. Quis 
enim hominum potest se de manu inferi eruere ; 
nisi unus ille qui primo seipsum, deinde omnes in 
se sperantes, a portis mortis liberavit? Is etiamsi 
ea passurus sit quee in prophetia feruntur bis ver- 
bis : μπε autem repulisti ει despexisti , abjecisti 
Christum tuum ; attamen tua ad Davidem facta pro- 
missa consequetur. Nam misericordiz tus, Domine, 
el veritas tua in seculum manent, ac ne vel unum 
promissionum tuarum verbum excidet. Licet autem 
nunc tristium illorum quax eventura sunt memoriam 


Ποῦ ἐστι τὰ ἑλέη σου τὰ άἀρχατα, Κύριε, d óy- 
cac τῷ Δαυῖὸ ἐν τῇ ἀηθείᾳ σου» "Occ μὴ pz 
ππίως, φησὶν, ἔχτισας πάντας τοὺς υἱοὺς τῶν P 
θρώπων, τετίµηνται δὲ παρὰ σοὶ, οὐχ οἷοί τε Ua 
σιν ἑαυτοὺς ῥύσασθαι ix θανάτου τούτου yin 
δέοµαι xai ἀντιδολῶ σπεῦσαι καὶ τῶν ἑπαγγελω 
σου τῶν ἀγαθῶν δεῖξαι ἡμῖν τὰ ἀποτελέσματα, o 

ψεχθέντα κατὰ τοῦ Χριστοῦ (2) σου xal µετά τὴν v; 
βασιλείας τοῦ Δαυῖδ χαθαἰρεσιν. Δέομαι δὲ ἐπιταγ.- 
ναι πρὶν χατάπτωσιν παντελῆ τὸ τῶν ἀνθρώτα, 
ὑποστῆναι γένος. Tí; γάρ ἐστιν ἀνθρώπων ὁ ἕνν-- 
µενος αὐτὸς ἑαυτὸν ix χειρὸς (bou. ῥύσασθαι, ci μὲ 
εἷς μόνος ὁ πρῶτος μὲν αὐτὸς ἑαντὸν, sita δὲ xx: 


πάντας τοὺς εἰς αὐτὸν πεπιστευχότας Ex τῶν τὸ | 


θανάτου πυλῶν ῥυσάμενος; El χαὶ τοιαῦτα πείσεται, 
οἷα διείληφε ἡ προφητεία τὰ ἀπὺ τοῦ, Nuvi δὲ ἁπώου — 
xal ἑξουδένωσας, ἀνεδάλου τὸν Χριστόν σου, si; 
caca * ὅμως καὶ τῶν Gv πρὸς τὸν Δαυῖὸ ixi 
λιῶν τεύξεται. Τὰ γὰρ ἑλέη σου, Κύριε, xal ἡ ἀλί 


repetens, dicam : Ubi stmt misericordie tw anti- ϱ θειά σου εἰς τὸν αἰῶνα μένει xal οὐδὲ εἷς λόγος τον 


que, Domine, quas jurasti David in veritate iua? 
at non ignoro te in veritate jurasse : quare in ipso 
sermonis exordio bonum illum finem respiciens, 
dicebam : Misericordias Domini in emternum cantabo : 
in generationem εἰ generationem annantiabo verita- 
Lem inam ín ore “κο; ac rursum hac loquebar : 
In eternum misericordia edificabitur, in celo pre- 
parabitur veritas iua. Il» ergo misericordis tuz, 
Domine, ubinam sint, ediscere flagito, et ubi oc- 
culte lateant, et quando venture sint. ALenim sup- 
plico-ut jam festiaent e£ veniant ac infirmitatem 
mosiram suscipiant. Nisi enim misericordias tuas 
antiquas ostenderis, quas non modo promisisti, sed 
eliam jurasti David in veritate tua, nulla bomini- 


σῶν ἐπαγγελιῶν διαπεσεῖται. El δὲ xat φημ: vov & 
ὑπόμνησιν ἐλθὼν τῶν συµθησοµένων σχυθρωσν, 
Ilo? ἐστι τὰ àA£q σου τὰ ἀρχαῖα, Κύριε, d ὥρι- 
σας τῷ Δαυϊὸ ἑν τῇ ἀληθείᾳ cov; ἀλλ ci 
ἀγνοῶ, ὅτι ἐν τῇ ἀληθέίᾳ ὤμοσας .. διόπερ xai b 
ἀρχῇ τοῦ παντὸς λόγου εἰς τὸ χρηστὸν τέλος ἀποθὶέ- 
πων ἔλεγον' Τὰ &Aéq τοῦ Κυρίου εἰς τὺν alors 
ἄσομαι" εἰς γενεὰν καὶ γενεὰν ἁπαγγεώ t 
ἀλήθειάν σου àx τῷ στόµαεἰ pov * xa πάλιν Uc 
Yov* Εἰς τὸν αἰῶνα ÉAsoc οἰκοδομηθήσεται, ὃ 
τῷ οὗρανῷ ἑτοιμασθήσεται ἡ ἀλήθειά σου. AU 
6' οὖν ἐχεῖνα τὰ ἑλέη σου, Κύριε, ποῦ ἐστι polio 
ἀξιῶ, καὶ ποῦ λανθάνει χρυπτόµενα, xa πότε Ἰδ. 
ἸΑλλὰ γὰρ ἱχετεύω, σπευσάτω νῦν xal ἠχέτω, xi 


bus spes saiutis relinquitur. Ut autem sermo tuu& D καταλαθέτω τὴν ἡμετέραν ἀσθένειαν. El γὰρ μὴ ἐπ 


de tristibus futuris verax fuit, omniaque illa conti- 
gerunt et completa sunt; ita consentaneum est ut 
meliorum pollicitationes non irrite sint : quibus 
seilicet nobia annuntiatum est, aeternum fore semen 
Davidis, e& thronum ejus instar solaris luminis uni- 
versum orbem illustraturum esse. Hoc itaque illis 
olim antiquis in voto fuere, et ab iis qui propheti- 
earum vocum meditationi dediti erant exspeciaban- 
tur : a nobis vero ipsis operibus courpleta videntur, 
per conaummatienem rerum qua in Salvatore et 
: Domino nostro Jesu Christo perfectie sunt. 


δείξειάς σου τὰ ἑλέη τὰ ἀρχαῖα, ἅπερ οὐχ imi 
ἐπηγγείλω, ἀλλὰ xal ὤμοσας τῷ Δανῖδ ἓν τῇ rfi 
σου, οὐδεμία λείπεται ἀνθρώποις ἐλπὶς σωτηρίας. IX 
οὖν ἐπηλήθευσεν ὁ λόγος ἐπὶ τῶν σχυθρωτῶν, xii 
γέγονε καὶ ἀπήντησεν ἅπαντα, οὕτως ἀκόλουθόν ἐστι 
xai τὰ χρείττονα τῶν ἐπαγγελιῶν μὴ διαψεύσασθα» 
δι ὧν ὁλόγος ἡμῖν εὐηγγελίσατοαἰώνιον σπέρμα Δανό 
κἀλθρόνον αὐτοῦ δίχην ἡλίου φωτὸς χαταλάμψαντα (9) 
πᾶσαν τὴν τῶν ἀνθρώπων οἰχουμένην. Ταῦτα jb 
οὖν ἐν εὐχαῖς ἔχειτο τοῖς παλαιοῖς, xal προαεδοχᾶτοτάς 


- τὰς προφητικὰς φωνὰς μεμελετηχόαιν: ἡ μῖν δὲ aio 


ἔργοις ὁρᾶται πεπληρωµένα, διὰ τῶν εἰς τὸν Σωτῆρα xal Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν ἁποτελεσμάτο» 


(4) Grzca, ῥυόμενον, ἀναχαλούμενον, active etiam 
reddi possunt, nempe : qui eruat ei revocet, judicet 
lector utrum rectius. Epiz. 


Legendum videtur παρὰ τοῦ Χριστοῦ. EbiT. 


(2 
EA Forte legendum χαταλάµφοντα. Eprr. 





— —— - — -— 


14121 


cov-, οὗ ὑπέσχον ἐν τῷ κὀλπῳ µου zoAdür 
Φον ὤν' - ob ὠνείδισαν οἱ ἐχθροί cov, Κύριε, οὗ 
ὧν είδεσαν τὸ ἀγτάαΊαγμα τοῦ Χριστοῦ σον. Eo- 
«2Ογτιτὸς Κύριος εἰς τὸν alova* γένοιτο, γένοιτο. 
Ἀπὸ τοῦ προτεταγµένου διαφάλµατος δοχεῖ pot µε- 
ταθολλ Ἅγεγονέναι τῆς διανοίας. Τὸ γοῦν θεῖον 
Ἠνεῦμα, εὐξάμενον ὑπὲρ τοῦ λαοῦ διὰ τῶν ἔμπρο- 
σ0εν, τὰς ἐπαγγελίας τοῦ θεοῦ προχαλεῖται ἁ πὸ τοῦ. 
1Η1οῦ ἐστι τὰ éAén σου τὰ ἀρχαῖα, Κύριε; ἀξιοῖ δὲ 
fon ποτὰ ἐπιστῆναι τῶν χρηστοτέρων τὰ ἀποτελέ- 
σµατα, ἃ ὤμοσεν ὁ θεὸς τῷ Δανῖδ ἐν τῇ ἀληθείᾳ αὖ - 
τοῦ. Elca παραχαλεῖ μνησθῆναι τοῦ ὀνειδισμοῦ τῶν 
δούλων αὐτοῦ. Ὡς γὰρ ἤδη λοιπὸν, κατὰ τὸ σεσιωπη- 
tÉvov, χωρησάντων εἰς ἔργα τῶν προηγορευµένων 
σχυθρωπῶν, πολλῶν τε ἐχθρῶν καὶ ἐθνῶν ἐπιχειμέ- 
νων xa ὀνειδιξόγτων τοὺς δούλους τοῦ Oso) διὰ τὰ 
συµθεθηχότα, τὴν ὑπὲρ τούτων εὐχὴν ἀναπέμπει 
λέγον ' Μνήσθητι, Κύριε, τοῦ ὀνειδισμοῦ τῶν δού- 
ων σου. Αντὶ τοῦ, UD ὑπέσχον iv τῷ κὀῖπῳ 
{ου πο..1ῶν ἐθνῶν, ααφέστερον ὁ ᾿᾽Αχύλας ἐξέδω- 
χεν εἰπὼν, Αἱροντός µου ἐν κὀλπῳ πάσας d6i- 
xluc Jav: ὁ δὲ Σύμμαχος, Ἐόάστασα ἐν τῷ 
xóAzq µου πάντων τῶν ἐθνῶν, Οἱ μὲν οὖν ὄνειδι- 
ζόμενοι οἱ δοῦλοί εἰσι τοῦ Θεοῦ. διὸ ἔφασχε' Μνή- 
σθητι, Κύριε, coo ὀνειδισμοῦ τῶν δού.Ίων σου" 
ol δὲ ὀνειδίζοντες οἱ ἐχθροὶ τοῦ θεοῦ: δω ἐπιλέγει 
ἑξης, OD ὠνείδισαν οἱ ἐχθροί σου, Κύριε, οὗ ὠνεί- 
δισα» τὸ ἀντάί.Ίαγμα τοῦ Χριστοῦ σου. Ὁ δὲ 
ταῦτα πρὸς τὸν θεὸν λέγων εἴη ἂν ὁ σωτήριος Λόγος, 


COMMENTARIA IN PSALMOS 
ΜΗ» ἠσθητι, Κύριε, τοῦ ὀνειδισμοῦ τῶν δούλων A — Vgns. 01-52. Memor esto, Domine, opproern 


1133 


servorum, (uorum, quod continui in sinu meo muj- 
tarum. gentium : quod. exprobraverunt | inimici twi, 
Domine, quod exprobraverunt commutationem Chri- 
sti tui. Benedictus Dominus in eternum ; fiat, fiat. 
Α praemisso diapsalmate videtur mihi sententiz 
mutationem invectam esse. Nam Spiritus divinus 
pro populo precatus in superioribus, promissa Dei 
ut eveniant hoc dicto postulat, Ubi sunt misericor- 
die tue antique, Domine? rogat autem ut jam 
eveniant meliorum illorum complementa, quz ju- 
ravit Deus David in veritate sua. Deinde precatur 
ut memor sit opprobrii servorum suorum. Nam 
quasi jam, ut tacite judicat, tristia illa prius enun- 
tiata, opere perfecta sint, cum inimici multi et po- 
puli instent, et servos Dei propter ea quae accide- 
rant opprobriis onerent, pro illis Dei famulis ora- 
tionem emittit dicens : Memor esto, Domine, oppro- 
brii servorum tuorum. Pro illo autem, Quod conuti- 

nui in sinu meo multarum gentium, clarius Aquila 
edidit dicens, Me ferente in sinu. omnes. intquitates 

populorum ; Symmachus autem, Twli in sinu meo 

omnium gentium. Qui itaque opprobriis afficiuntur, 

servi Dei sunt : quare dicebat, Memor esto, Domine, 

opprobrii servorum tuorum; qui autem. opprobria 

inferunt, sunt inimici Dei : quamobrem subjungit 

postea, Quod exprobraverunt inimici tui, Domine, 

quod erxprobraverurt commutationem Christi tui. 
Qui autem hze Deo dicit, salutare Verbum fuerit, 
quod in sinu suo iniquitates populorum tollit. 


ὁ αἴρων ἓν τῷ ἑαυτοῦ χόλπῳ τὰς ἀδικίας τῶν λαῶν. c Commutatio autem Christi quo sensu dieta fuerit, 


᾽Αντάλλαγμα δὲ τοῦ Χριστοῦ ὅπως εἴρηται, νοῄσεις 
ἀπὸ τῆς τοῦ Συμµάχου ἑρμηνείας, δὺ fic εἴρηται, 
Οὗ ὠνείδισαν τὰ ἴχνγη τοῦ Χριστοῦ cov. Thy γὰρ 
πορείαν τοῦ Χριστοῦ τοῦ θεοῦ xal τὴν ὁδὺν αὐτοῦ 
τὴν χατὰ τὸ πάθος, τά τε ἴχνη τῆς χατὰ τὸν ἀνθρώ- 
πινον βίον οἰχονομίας, τοῦτον ᾖνίξατο τὸν τρόπον. 
Ταῦτα γὰρ εἰώθασιν ὀνειδίξειν ἡμῖν οἱ ἐχθροὶ τοῦ 
θεοῦ. ᾽Αλλὰ γὰρ ὡς ἐπακουσθεὶς xal πιστεύσας 
τεύξεσθαι τῶν εὐχῶν, ἑλπίσας τε f| τάχος ἐπιστῆσε- 
«Qa, τὰς πρὸς τὸν Δαυ]δ ἑπαγγελίας τοῦ θεοῦ, τὸ τέ- 
λος τοῦ παντὸς λόγον διὰ τῆς εὐχαριστίας χαὶ εὖλο- 
(lac ἑπισφραγίξεται λέγων’ Εὐλογητὸς Κύριος slc 
τὸν αἰῶνα . ἡμᾶς τε διδάσχει προσυπακούειν τὸ, Dé- 
γοιτο, γένοιτο, ὅπερ ἐστὶν Ἑδραϊκὴ φωνὴ(1), Ἀμὴν.,. 


ex Symmachi interpretatione intelliges, qua dici- 
tur, Quod exprobraverunt vestigia Christi tui. Inces- 
sum enim Christi Dei et viam ejus in passione, 
vestigia item in humang vit» sux economia, hac 
ratione subindicavit. Ἠσο enim exprobrare nobis 
solent inimici Dei. Vetum ille quasi exauditus, cer- 
tusque se vota consecuturum, ac sperans quam 
primum implendas esse Dei ad Davidem factas pro- 
missiones, sermonis totius finem gratiarum actione 
et benedictione obsignat dicens, Benedictus Domi- 
nus in clernum : nosque edocet respondendum esse, 
Fiat, fiat, quod Hebraica voce est, Amen, amen. 
De diapsalmate vero quod plerumque inseritur, hzc 
dicenda sunt. Prima Dei promissio initio prolata, 


ἁμήν. Περὶ δὲ τοῦ διαφάλµατος, πολλάχις μεταξὺ D erat, Disposui testamentum, et, Juravi David, et c»- 


παρεµθεθλημµένου, ταῦτα λεχτέον. Ἡ πρώτη ἐπαγγε- 
Ma τοῦ θεοῦ ἐν ἀρχῇ λεχθεῖσα περιεῖχε, Αιεθέµην 
διαθήκη», καὶ, Ὥμοσα Δαυϊδ, καὶ τὰ Efe εἴτα τοῦ 
διαφάλµανος παρατεθέντος, μεταθαλὼν ὁ λόγος τὸ 
πρόσωπον, ἐπιλέχει' Ἐξομολογήσονται οἱ οὐραν οἱ 
τὰ θανυμάσιά σου’ xaX πάλιν, ἑπαγγελίας λεχθεί- 
σης ix προσώπου τοῦ θεοῦ τῆς ἀπὺ τοῦ, Ἐθέμην» 
βοήθεια ἐπὶ δυγατὸν, μέχρι τοῦ, καὶ µάρτυς ἐν 
οὗραγῷ πιστὸς. πάλιν τοῦ διαφάλµατος παρεµθλη- 
θέντος, µεταθάλλει τὴν διάνοιαν ὁ λόγος, xal quat: 
Lv δὲ ἁπώσω καὶ ἐξουδένγωσας, ἀγεθά-ου τὺν 
Χριστό σου. Εἶτα, διεξελθὼν τὰ σχυθρωπότερα, 


tera. Deinde, apposito diapsalmate, mutata persona 
subjungitur, Confitebuntur celi mirabilia tua : 59 
rursum, promissione ex persona Dei facta, ab his 
verbis, Posui adjutorium in potente, usque ad illud, 
et testis in celo ffdelis, rursum interposito diapsal- 
mate, sententia mutatur ac dicitur, Tw vero repu- 
listi et despexisti, rejecisti Christum twum. Sub bar 
enarratis tristioribus, rursum diapsalta inserit, 
doctrinamque mutat dicens, Usquequo, Domine, 
avertes. in finem? et emissa oratione, iterum díia- 
psalmate interposito utitur, ac subdit, Ubi sunt mi- 
sericordie tug antique, Domine? mutata sententi:, 


. 4) Interpres legit, ut videtur, Εθραϊχκῇ φωνῇ. Epi. 


Ν 


1125 


EUSEBII CSARIENSIS OPP. PARS 1l, — ΕΧΕΟΕΤΙΟΑ. Ó. 


et revocatis prionnus initio prolatis Dei pollicita- { πάλιν ἐντίθτσι τὸ ὁιάαλμα, καὶ bvxAAdETTI -- 


tionibus, i12 dt diapsalmata rationem quamdam 
servent ac mülatam sentent:am vel personam si- 
gnificent. lloc porro dicas de omnibus psalmis in 
quibus diapsalma fertur : nam aut personz aut 
sentent.z mutationem declarat : aliquando vero 
Hebraicze melodiz conversionem notat. Aquila au- 
tem nusquem diapsalmate utitur; sed omnibus in 
locis vice illius, interpretari solet. semper. Quod no- 
bis ignorandum non erat. Iu illo autern totius ser- 
monis éeu sigillo, Benedictus Dominus in eternum, 
fíat, fíat; secundum Aquilam, pro illo Fiat, fiat, 
legitur Fideliter, fideliter; secundum Symmachum 
vero, perinde aique in. Hebraico exemplari, Amen, 
amen. 


basxalMay φάσχων * Ἕως acre, Κύριε. exoct,: 
εἰς τέλος; *a3Y τὸν coyts ἀνατέμτας, zT. UU 
φάλματι µεταξὺ χέχρητα:, καὶ bM TER  Ε:: - 
τὰ ἑ.έη ccv τὰ áryata , Κύγιε; μετασκε» - 

διάνοιαν καὶ ἀναχαλούμενος τὰς ποώντας του *. 

ἑπαγγελίας, τὰς £v àsyf λεχθείσας- ἕὥώνστε κ. 

ἔχειν τινὰ xal τὰ διαΦάλματα µεταθολτ.ς Ctm 
προσώγσου ἐναλλαγῆς δι’ αὐτῶν στμαινομ ἕντς. Ἱ--- 
δὲ ἐπὶ πάντων bol. τῶν φαλμῶν àv οἷς cio: 
ὃ.άφαλμα΄ γὰρ τοῦ προσώπου παρίσττ, 3T» ἕνα. : 
γην f| τῆς διανοίας " ἔστι ὃ ὅτε xal μετα ter — 
χατὰ τὸ ᾿Εθραϊχὺν µελῳδίας. 70 ve pag — Ax. 
ojóauo) χέχρηται τῷ δια άλματι. ἀντὶ ὅδ -— 


B tv πᾶσι τεῖς τόποις εἴωθεν ἐραηνεύειν τὸ, eiz/. '0- 


ἐχρῖν ἡμᾶς μὴ) ἀννοεῖν. Τὸ δὲ ἐπιχφρᾶγισμα παντὸς τοῦ λόγου τὸ, Εὐ.Ἰογητὸς Κύριος εἰς τὸὲν εκξκνα, -τ- 
voto, γέγοιτο, xatk μὲν τὸν ᾽Αχκύλαν ἀντὶ τοῦ, Γένοιτο, γέγοιτο, Πεπιστωμένως, πεπες regime 
περιέχει κατὰ δὲ τὺν Σύμμαχον, ὁμοίως τῷ ᾿Εδραϊχῷ, Ἀμὴν καὶ ἁμήν. 


4. LXXXIX. ORATIO MOYSIS. 

Vgas.2. Domine, refugium factus es nobis in ge- 
neralione el generaiione. Priusquam montes [irma- 
reniur, aut. [ormaretur lerra et orbis, αἱ a seculo 
«sque in. seulum tu es, Deus. Mis edocemur divi- 
num quidem Numen perpeluum eli sempiternum 
esse. Nam qui dixit, Deus ego sum, qui semper sum, 
et idem aum, el in. infinita secula permaneo, nun- 
quam naturam mutat suam. Nos autem, qui in tem- 
pore ad vitam accedimus, torrentis instar efflui- 
mus: quoniam seeundum Salomonem, Generatio 
abscedit, et generatio venit , et res humonz nun- 
quam eodem in statu manent ; sed diversimode mu- 
tantur. Dominus autem, qui in singulis generationi- 
bus manet, in se sperantium refugium factus est. 
Nam ante diluvium Enoch, et si quis alius ejusdem 
generationis, in refugium ipsum babuit : pereunte 
autem in diluvio hominum genere, rursus Noe ip- 
sum et non alium in refugium obtinuit. Et postea 
Lot ex $odomitarum genératione ; Abraham, Isaac 
el Jacob, singuli in sua; imo eliam Joseph in ge- 
neratione sua, ac Moyses rursum in alía ; in sum- 
ma per singulas generationes, Dominum, qui sem- 
per est, in. refugium habuerunt qui in ipso spera- 
runt. Hi porro nos Scriptura hortatur, ut ne in 
alium quam in Deum speremus; sed in omni 
tempore, in singulis diebus et horis, in singulis 
item actionibus, maximeque in tempore calamitatis 
ad ipsum confugiamus, Et quoniam qui frigore 
vexantur, tegumento ; qui in mari tempestatibus 
Jactantur, portu; qui ab inimicis et hostibus, 
aut a feris agrestibus pelluntur, muris ad rcfugium 
opus habent ; cum his autem omnibus homo Dei in 
presenti vita coneertat: necessario docelur ut re- 
fugium, murum, poriumque salutare sibi putet esse 
Dominum ; ut sive persecutionis tempore ab inimi- 
zis pellamur, sive ab invisibilibus hostibus oppu- 
gnemur, sive hominum in nos consp:rantium insi- 
diis tentemur, vigilanter ad Dominum nostrun ct 
Deum confugianus, qui in generatione et geucra- 

9 Ecc. 1, 4. 


ΠΡύΣΕΥΧΗ ΜΟΥΣΕΩΣ. Der. 

Κύριε, xacagvrh ἐγεγήθης ἡμῖν ἐν Υοπεᾳ ας. 
Ίενγεᾷ. Πρὸ τοῦ ὄρη ἑδρασθήναι καὶ ος. ζαςοης. 
τὴν γην καὶ τὴν οἰχουμένην, καὶ dxó tov ar. 
ἕως τοῦ αἰώγος σὺ εἶ, ὁ Θεός. Δόγμα παιδε-2ει ὁ a 
γος, διδάσχων τὸ μὲν θεῖον διαρχὲς ὑπάρχειν καὶ Z- 
διον. Ὁ γὰρ εἰπὼν, θεὸς ἐγώ εἰμι d or, dsl à», x 
ὁ αὐτὸς àv, καὶ εἰς τοὺς ἀπείρους αἰῶνγας διαρ: 
γων, οὔποτε µεταδάλλει τὴν αὑτοῦ φύσιν. "Hur; 
δὲ, χατὰ χαιροὺς παριόντες εἰς τὸν βίον, χειµάρ/’. 
τρόπον ἀποῤῥέομεν ΄ ἐπεὶ xal κατὰ τὸν Σολομῶνα, 
Γεγεὰ πορεύεται, xal Υεγεὰ ἔρχεται, xa -ᾱ 5. 
θρώπινὰ πράγµατα δὲ οὐδὲ πώποτε v ταὐτῷ υέν.. 
ἄλλοτε δ᾽ ἄλλως μµεταδάλλει. 'O δὲ διαρκῦς xij 


C ἑχάστην γενεὰν Κύριος τῶν εἰς αὐτὸν ἑἔλπιςόντει 


χαταφυγἩὴ Ίίνεται. Ἡρὸ μὲν γὰρ τοῦ χαταχλ»5::”» 
Ἐνὼχ, xat εἴ τις ἄλλος τῆς τότε γενεᾶς, xazaurt. 
αὑτὸν ἔσχηχεν ' ἀπηλλυμένου δὰ τοῦ τῶν ἀνθρώτε., 
γένους Ev τῷ χαταχλυσμῷ, πάλιν Νῶε χαταφυντ 
αὐτόν, &XÀ οὔ τινα ἕτερον ἐχτέσατο. Καὶ μετὰ ταῦτ- 
πάλιν 6 Aüt ix τῆς Σοδομιτῶν γενεᾶς, 'A6paán — 
καὶ Ἰσαὰκ xal Ἰαχὼδ, ἐπὶ τῆς ἑαυτῶν ἕχαστος: 
o9 μὴν ἀλλὰ χαὶ Ἰωσὴφ ἐπὶ τῆς xav! αὐτὸν γεν-ᾶ.. 
xai Μωῦσῆς πάλιν ἐπὶ ἄλλης, xal ἀπαξατιλῶς xi" 
ἑχαστην γενεὰν τὸν ἀεὶ ὄντα Κύριον χαταφυγὴν ἐσχι- 
Χασιν ol εἰς αὐτὸν Ἁλπιχότες. Προτρέπει δὲ διὰ τε-- 
των χαὶ ἡμᾶς ὁ λόγος μὴ ἐπί τινα ἕτερον παρὰ 
τὸν θεὸν ἐλπίζειν, παντὶ δὲ χαιρῷ καὶ ἡμέρα στάστ 
xai pq, iv ἑκάστῃ τε πράξει, xoi udis: 


D i, τοῖς περιστατικοῖς χαιροῖς, ἐπ αὐτὸν κατας..- 


γεῖν. Καὶ ἐπειδήπερ οἱ μὲν χειµαζόμενοι στέχτ;:, 
οἱ δὲ χατὰ τὴν θάλασσαν χλνδωνιξόμενοι λιμέ- 
vo;, οἱ δὲ ὑπὸ ἐχθρῶν xal πολεµίων ἢ xci Or. 
p&v ἀγρίων διωχόµενοι, τείχους εἰς χαταφυγὴν δέο»- 
ται’ πᾶσι δὲ τούτοις ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος χατὰ τὸν 
παρόντα βίον παλαίει. àvavxalu, διδάσχεται χατα- 
φυγΏν ἑαυτοῦ xal :εἶχος, λιμένα τε σωτέριον fvii- 
σθαι τὸν ἑανυτοῦ Κύριον * ἵν', εἴτε &v χαιροῖς διωγμῶ»ν 
ὑπ ἐχθρῶν ἐλαυνώμεθα, εἴτε ὑπὸ ἀοράτων πολεµίω»,. 
πλεμούμεθα, sss ὑπὸ τῶν συσχευάξεσθα: ἡμᾶς πει- 





-— -- -- — ως -— - 


1125 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


θιωμένιων ἐπιδουλευοίμεθα, νηφόντως ἐπὶ τὸν Κύριον A tione invocantium se propugnator οἱ Ριὐἰδζιος est, 


ὩἩμῶν ναὶ τὸν θεὺν χαταφύγοιμεν, τὸν χατὰ γενεὰν 
xa γενεὰν ὑπέρμαχον Ὑιγνόμενον xal ὑπερασπιστὴν 
τῶν ἑπικαλουμένων αὐτόν. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, "Ev. γενεᾷ 
χαὶ Υενεᾷ, σαφέστερον ὁ Σύμμµαχος ἐξέδωχεν εἰπὼν, 
"E» ἑκάστῃ γενεᾷ ' καὶ πάλιν ' Πρὸ τοῦ ὄρη γενη- 
Φῆναι καὶ π.ασθῆναι τὴν γῆν καὶ οἰκουμένη»., 
συμρώνως ὁμοῦ Αχύλας xal Σύμμαχός caot* Πρὶν 
ὅρη τεχθηναι καὶ ὡδινηθηγαι γήν xal τὴν olxov- 
c6 m. Kal μοι δοχεῖ ἡ "E6patxh λέξις φυσιχὸν ἁπο- 
δεδωκχέναι λόγον, kv αὐτοῖς διδάσχουσα μὴ ἀρχῆθεν 
συνυπάρξαι τῇ vf] τὰ ἐν αὐτῇ ὄρη, ἁλλ' ἀναφυῆναι 
δέχην τῶν τιχτοµένων * διὸ εἴρηται ' Πρὸ τοῦ pn ve- 
1" ηθήναε, $, Πρὶν épn τεχθήηναι ' xoi εἰχὸς ἅμα τῷ 
τεχθηναι τὰ ὕρη χαὶ προβληθῆναι ἀπὸ τῆς γῆς καταλ- 


ὃθλως τοῖς βρέφεσι, uh ὁποῖα νῦν τὸ μέγεθος ὑπο- B 


στΏναι, ἀλλ᾽ ἄρτι μὲν γεννηθέντα καὶ τεχθέντα, ὥσπερ 
ἁρτιγχενῆ τῶν βρεφῶν, μικρά xal ἑλάχιστα ὑπάρξαι, 
τῷ δὲ μαχρῷ αἰῶνι αὔξην xaX μέγεθος ἐπιδοῦναι. Φασὶ 
Υοῦν εἰς ἔτι δεῦρό τινες τῶν φυσιολόγων αὔξειν τὰ ὄρη, 
xat τὰς πέτρας µείφους ἑαυτῶν Υίνεσθαι κατά τινας 
λανθανούσας ἡμᾶς διὰ μακρῶν περιόδων βραχυτάτας 
προσθήχας. Ἐπεὶ δὲ καὶ ὡδινηθῆναι τὴν γῆν xaX τὴν 
οἰχουμένην εἰρήχασιν οἱ ἑρμηνεύσαντες, ἐξακολουθή- 
ζ«αντες τῷ Ἑδραϊχῷ, μήποτε xal ἐπὶ τῆς γῆς τὸ πα- 
ῥαπλήσιον τοῖς ὄρεσι νοῖσαι προσήχει, ὡς ἐξ ἑτέρου 


Pro illo autem, In generatione εί geueratione, cla- 
rius Symmachus edidit his verbis, In singulis gene- 
ratienibus ; ac rursum hzc, Antequam montes fie- 
rent, et [ormaretur terra. et orbis; Aquila et Sym- 
machus similiter sic edunt : Antequam montes pa- 
rerentur, εἰ parturiretur terra et. orbis. Videturque 
mihi Hebraica lectio physicam rationem reddidisse, 
docens non ab initio montes una cum terra exsti- 
tisse, sed partuum instar ortos esse : quare dictum 
est, Priusquam montes fierent; aut, Priusquam 
monies parerentur : ac verisimile est, montes cum 
parerentur, ac velut infantes e terra emitterentur, 
non ea qua nunc sunt celsitudine fuisse ; sed re- 
cens natos, ut infantes nuper ortos, exiguos mini- 
mosque exstitisse ; diuturnoque 2vo incrementum . 
et magnitudinem accepisse. Nam quidam ex phy- 
siologis hodieque aiunt, montes crescere, ac petrae, 
acceptis longo temporum curriculo modicis, qu: 
nobis latent, incrementis, majores sensim evadere. 
Quia vero interpretes, Hebraicum sequentes, ter- 
ram οἱ orbem parturisse dixerunt; num etiam de 
lerra paria iis qui de montibus cogitare par fue- 
rit, quasi ipsa quoque ex alio elemento procedat, 
ita ut etiam illa prius, quasi a przgnantibus et ia 
partu dolores patientibus, parturiretur? 


στοιχείου προελθούσης αὐτῆς, xal πρότερον μὲν ὡδινηθείσης δίχην τῶν χυοφορουσῶν, xal bv τῷ τίχτειν 


ὑπομενουσῶν ὠδίνας; 


El δ' οὖν συνέστηχεν ὁ τῶν φυσιχῶν λόγος ὁ gá- C Si itaque physicorum sermo constet, qui ait pri- 


σχων, πρῶτον στοιχεῖον γεγονέναι τὸ ὕδωρ, εἶτα ἐξ 
ὕδατος χαὶ τῆς ὑγρᾶς οὐσίας ὑποστΏναι τὰ λοιπὰ 
στοιχεῖα * εἴποι ἄν τις τοῦτο xal ἐπὶ τῆς παρούσης 
legare σηµαίνεσθαι δηλούσης, ὅτι fjv ὅτε v ἑτέρῳ 
οὖσα ἡ ΥΠ στοιχείῳ ἀφανὴς ἣν, χνουµένη καὶ σνλλαμ- 
θανομένη ἐν τῇ φύσει τῆς ὑγρᾶς οὐσίας. Διὸ καὶ ἓν 
τῇ χοσµοποιίᾳ εἴρηται' Η δὲ γη ἦν ἁόρατος xal 
dxatacxevactoc* καὶ σκότος ἑπάγω τῆς ἀδύσ- 
σου ἁλλ᾽ Όστερον ὥσπερ ἀπογεννηθεῖσα προΏλθεν 
Ex τῆς τῶν ὑδάτων οὐσίας, οὐκ ἄνευ θείας δυνάµξως 
Xa χρείττονος ἀνάγχης ἐπιτεθείσης αὐτῇ ' αὕτη δὲ 
Tv ἡ τοῦ Δημιουργοῦ βούλησις. Ὡς γὰρ Ent τῶν xvo- 
φορουσῶν γυναικῶν, βίας xaX ἀνάγχης ἐπελθούσης 
αὐταῖς, τὸ κατὰ Ύαστρὸς προάγεται, τοῦ ὡρισμένου 
χρόνου τῆς ἀποτέξεως ἐπιστάντος, καθ) ὃν ὠδίνουσαι D 
τίκτουσι * τὸν αὐτὸν τρόπον δυνάµει xat σοφἰᾳ τοῦ τῶν 
ὅλων δημιουργοῦ γῆν xaX τὴν τῶν ἀνθρώπων olxov- 
µένην τὰ ὕδατα προηνέγχατο. Καὶ τοῦτ) ἐπληροῦτο, 
ὀπηνίχα εἶπεν ὁ θεός ' Συγαχθήτω τὰ ὕδατα ὑπο- 
κάτω τοῦ οὐρανοῦ sic συναγωγὴ» μίαν, καὶ 
ἐφθήτω ἡ ξηρά. Καὶ ἐγένετο οὕτω. θέα γάρ uot 
τῇ διανοίᾳ τὴν γην ἕνδον ἓν τοῖς ὕδασι πάλαι πρότε- 
φον ἐγχεχρυμμένην, τρόπον τε ἱλύος ἀναλελυμένην, 
καὶ τῷ πλἠθει τῶν ὑδάτων ἀναχεχραμένην, ὡς ἀφανῆὴ 
εἶναι xal àópazov * διὸ λέγεσθαι ' 'H δὲ γή ἦν ἁόρα- 
τος καὶ ἁκατασχεύαστος ' εἶθ᾽ ὕστερον βηυλήσει 
θεοῦ αὐτὴν συναγοµένην πιλοῦσθαι πρότερον xal 
συµπήγνυσθαι, xal μετὰ ταῦτα ἀθρόως ἀναδοθεῖσαν 


V Gen. 1, 3. ** Gen. 1, 9. 


mum elementum fuisse aquam, deinde vero ex 
aqua et humida substantia, reliqua elementa sub- 
stitisse ; dixerit fortasse quispiam, hoe in presenti 
Scriptura significari, 40 declarari, fuisse tempus 
cum terra in alio elemento posita, sub aspectum 
non caderet, quasi utero gestata el concepta in 
humid:z substantie natura. Quare in mundi crea- 
tione dicitur ? : Terraautem erat invisibilis etincom 
posita, et lenebre super abyssum ; sed postremo 
quasi genita ex aquarum substantia prodiit, non 


' sine divina virtu:e, sed majori coacta vi et neces- 


sitate : σος vero erat Creatoris voluntas. Quemad- 
modum enim a pregnantibus mulieribus, imminen- 
te vi ac necessitate, definito partus tempore in» 
stante, quod in utero erat emittitur, atque illae 
cum dolore pariunt; eodem prorsus modo univer- 
sorum opiücis vi et sapientía, terram et orbein 
aqua protulerunt. Et hoc implebatur quando dixit 
Deus ** : Congregentur aque sub colo in collectionem 
unam, et appareat arida. Et [actum est ita. Et con- 
sideres, qua:so, terram in aquis olim absconditam, 
atque instar luti solutam, et aquarum multitudini 
commixtam fuisse; ita ut invisibilis et occulta ma- 
neret : quapropter dicitur, Terra autem erat invisi- 
bilis εἰ incomposita; deinde vero ex Dei voluntate | 
compactam et coagulatam fuisse, et postea confer- 
tim in lucem editam, in purum aerem emersisso : , 


et animadverte, nibil fere tuin intercessisse discrimi- 


1136 - 


1197 


EUSEBII CAESARiENSIS OPP. PARS 1l, — EXEGETICA. 


nis inter illam et ea quz ex utero gignuntur. Cum A εἰς φῶς προελθεῖν, xal ἀναχύφαὶ €i; xaüaphbu - 


igitar ex aquis emersa prodiret, tunc gigni et nasci 
videbatur : ante ortum vero intus in aquis in lu- 
tum compacta, et instar limi ín propria gravitate 
subsistens et considens, tunc concipiebatur; de- 
mumque quasi ex utero enata, terrenorumque ani- 
malium habitaculum effecta est. Verum antequam 
hzc ferent, et ante mundi constitutionem, tu ipse, 
inquit, Deus, es. Et pulchre quidem non, ts eras, 
ait ; sed, (s es: nam tu ipse, inquit, eras, es et eris ; 
imo potius idem semper es, etidem es secundum 
banc theologiam : Τὰ autem idem ipse es, et anni 
tui non deficient *. Non enim fas est de illo dicere, 
eras, aut, erat, aut, erit : nam illud, preteritum; 
hoc, futurum tempus significat : quorum nullum 


Dei nomini convenit ; nam ipsi soli competit sem- B 


per esse. Quamobrem hic accuratissime dictum est : 
A seculo usque in seculum iu es, Deus; alibi vero, 
Tu autem idem ipse es et. anni tui non deficient. Ob- 
servandum autem est hoc in loco, Domine, refu- 
gium factus es. nobis, illud, Domine, non quatuor 
litterarum vocabulo apud Hebraos exprimi ; sed 
vulgaribus et consuetis elementis, qui etiam in hu- 
mana appellatione usurpantur, si quando herum 
quempiam in hominibus dominum vocemus. Nam 
in przsenti illud, Adonai, explicatur Dominus, cum 
quatuor litterarum nomen, quod arcanam Dei theo- 
logiam significat, in presenti lectione non compa- 
reat, sed Dominus opportune appelletur, ut indi- 
cetur curam sollicitudinemque gerere domestico- 
rum suorum, quorum refugium est. Et perpende, 
num forte ad Deum Verbum ο doctrina refera- 
tur:non enim multum huic sententie repugnat 
hec lectio : Priusquam montes fiereut, aut formare- 
tur terra et orbis, tà es, Deus: cum hoc. Salomonis 
dictum ex persona sapientize proferatur, Antequam 
montes Áirmarentur, el ante omnes colles gignit me **, 
queis subindicare videtur incorporeas et angelicas 
virtutes, quibus Dei Verbum et Dei sapientiam 
praesxsistere docet ipsa sapientia. 


προσώπου τῆς σοφίας φασχούσης, Πρὸ cov ὄρη ἑδρασθῆναι, πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ µε» δι ὧν 


Καὶ lbi, ὡς οὐδὲν τῶν γεννωµένων &rb vastes —— 
φέρειν ἐδόχει τότε. "Orc μὲν οὖν προδέδλητο ze c 
των ἀναχύφασα, τιχτοµένη xal γεννωμένη ἂ---Ξ 
πρὸ δὲ τῆς γεννήσεως ἔνδον ἐν τοῖς ὅδασι συµπ--π-« 
µένη πηγνυμένη τε, χαὶ δίχην-ἱλύος ἐπὶ οὐ «md 
βάρος ὑφισταμένη xat συνιζάνουσα, τὸ trj voraus — 
ελαμθάνετο * ὡς ὕστερον δὲ καὶ ὡδινηθεῖσα ἄτε-τ--ξ v7 
xaX γέγονεν οἰχητήριον τῶν ἐπὶ γῆς ζώων. "Ai 
πρὸ τοῦ ταῦθ) οὕτω γενέσθαι, χαὶ πρό Yt thm — 7 
χόσµον συστάσεως, σὺ, φησὶν, αὐτὸς el, ὁ θεός... — BH 
χαλῶς Ys οὐ σὺ ᾖἦσθα, qnoi, ἀλλὰ, σὺ si- 5 T 
αὑτὸς xaX fc, xaX εἶ, καὶ ἔσῃ' μᾶλλον δὲ ὁ αὐτὸς - 
ὢν τυγχάνεις, xaX αὐτὸς el, χατὰ τὴν φάσχουσαιν ϐ — 
λογίαν' Ev δὲ ὁ αὐτὸς el, καὶ τὰ ἔτησου obx &m ἆ - 
ψφουσιν. 0ὐδὲ γὰρ θέμις ἐπ᾽ αὐτοῦ φάναι τὸ, T . 
«5, ἦν, f| τὸ, ἔσται" τὰ μὲν γὰρ τοῦ παρφχηκ ές» 
τὰ δὲ τοῦ μέλλοντος ἔσεσθαι χρόνον δηλωτικὰ τυτ- ΄Ξ 
vet" ὧν οὐδὲν ἀρμότει τῇ Orla προσηγορία”" petu 
γὰρ αὑτῇῃ τὸ ἀεὶ εἶναι ἁρμόττει. A σφόδρα ἀπριδα- : 
ἐνταῦθά τε εἴρηται Απὸ τοῦ αἰῶνος ἕως ας - 
αἰῶνος σὺ sl, ὁ θεός ' χαὶ ἓν ἑτέροις τὸ, Σὺ δὲ - 
αὐτὸς εἶ, xal τὰ ἔτη σου οὐκ ἐχλείψουσιν'. Έτ - 
ρητέον δὲ, ὅτι Ev «ip, Κύριε, καταρνγὴ ἐγεντθας 
ἡμῖν, τὸ, Κύριε, οὗ διὰ τοῦ τετραγράµµου φέρετ-ς. 
παρ) Ἑδραίοις, ἀλλὰ διὰ τῶν κοινῶν xal συνίδ.» 
γραφοµένων στοιχείων, τῶν xal ἐπὶ τῆς ἀνθρωκίέντς 
αροσηγορἰας ταττοµένων, εἴποτε τὸν ἓν ἀνθρώπσας 
δεσπότην, χύριον χαλοῖμεν. Κατὰ τὰ αὐτὰ γὰρ xsh 


6 ἐπὶ τοῦ παρόντος τὸ Ἄδωναϊ ἡρμήνευται cl; ww 


Κύριον, τοῦ τετραγράµµου ὀνόματος, ὃ τὴν ἀἁπέῤρι- 
τον τοῦ θεοῦ θεολογίαν σηµαίνει, uh χειµένου κα; 
thv παροῦσαν λέξιν, ἀλλὰ τοῦ δεσπότου μάλιστα cx 
χαίρως ὠνομασμένου, εἰς παράστασιν τοῦ χήἠδεσθα 
αὐτὸν καὶ φροντίζειν τῶν αὐτοῦ οἰχετῶν, ὧν καὶ κα. 
παφυγὴ τυγχάνει. Καὶ ὅρα µήποτε ἐπὶ τὸν €ebv Α 
γον ἀναφέρεται dj παροῦσα διδασκαλία οὐδὲ ΤΑ 
μαχρὰν ἀπφδει ἡ ἐνταῦθα φῄσασα Miu - Πρὸ το 
ὄρη γενηθῆναι καὶ π.ἱασθῆναι τὴν γην καὶ cir 
οἰχουμιένην σὺ εἶ, ὁ Θεός' τῆς παρὰ Σολομῶνι ix 


* 


ἔοιχεν αἰνίττεσθαι τὰς ἀσωμάτους xal ἀγγελιχὰς δυνάµεις, ὧν προὐπάρχειν τὸν τοῦ θεοῦ Λόγον xal «ir 


σοφίαν τοῦ θεοῦ, abcr ἡ σοφία διδάσχει. 


Vgns. 9-7. Ne avertas hominem in humilitatem : Ὁ Mh ἁποστρέφης ἄνθρωπον slc εαπείγωσιεν- xai 


et dixisti : Convertimini, filii hominum. Quoniam 
mille anni in oculis tuis, tanquam dies hesterna, que 
preteriit, e custodia ἐπ nocte. Qua pro nihilo haben- 
tur, eorum anni erunt. Mane sicut herba transeat, 
mane floreat et transeat ; vespere decidat, induret, et 
arescat. Quia ἀε[εεῖπικε in ira tua, et in (wrore tuo 
turbati sumus. Quia has voces Moysis esse docet 
titulus, dum eas Moysis personz aptare conor, me- 
cum reputo num his latentem Moysis prophetiam 
sermo tradat. Neque enim psalmus esse mihi vide- 
tur ; sed, ut docet inscriptio, oratio Moysis. Quzro 
autem quo tempore Moyses hac usus oratione sil ; 
ct num ipsi, vel potius populo conveniat : num ge- 


*! Psal, ci, 30, '* Prov. vin, 25. 


&l xac, Ἐπιστρέφατε, ol υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων». "Ori 
xus ἔτη ἐν ὀφθαΊμοῖς σον, ὡς ἡ ἡμέρα ἡ ἐχδὲς, 
fiic 0m406, xal gvAaxt) ἐν vvxcl. Τὰ ἐξουδενω- 
paca αὐτῶν, Et) ἔσονται. Τὸ pol óc ἡ χ.λόη xa,- 
£400, τὸ xpo ἀνθήσαι καὶ zapé£A00(, τὸ ὁσπέ- 
pac ἁποπέσοι, σχ.Ίηρυγθείη xal ξηρανθείη - ὅτι 
ἑξε.1ίποµεν ἐν τῇ ὀρ]ῃ σου, καὶ ἐν τῷ θυμῷφ σου 
ἐταράχθημεν. Ἐπειδὴ Μωσέως ὑπάρχειν τὰς παρ- 
οὖσας φωνὰς dj προγραφὴ διδάσχει, πειρώμενος αὖ- 
τὰς ἑφαρμόσαι τῷ Μωσέως προσώπῳ, ἑἐφίστημι, 
µήποτε λανθάνουσαν διὰ τούτων ὁ λόγος παραδίδωα: 
προφητεἰαν Μωσέως. Οὐδὲ γὰρ φαλμὸς εἶναί µοι 
δοχεῖ, ἁλλ᾽ ὡς f) προγραφὴ διδάσχει, προσευχὴ tc) 





1199 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1130 


Μωῦσῇῃ. Ζητῷ δὲ κατὰ ποῖον ἄρα χαιρὸν ταύτῃ xé- A nerationi suz et populo secum versanti, aut subse- 


yen-at «Tj προσευχῇ Μωῦσῆς, xaX εἴπερ αὐτῷ, 1) μᾶλ- 
Ἂον τῷ λαῷ χατάλληλος τυγχάνει, πὀτερον τῇ γενεᾷ τῇ 
κατ αὐτὸν, xai τῷ συνόντι αὐτῷ λαῷ, ἢ τῇ µετ' ἐχεί- 
νους δ,αδοχῇ ἑφαρμοστέον αὐτήν. "Οτι μὲν οὖν οὐκ εἰς 
αὐτὸν προσήχει τὰ mpoxelpeva ἀναφέρειν, οἶμαι 
κτάνθ᾽ «ὀντινοῦν ὁμολογήσειν, Πῶς γὰρ δύναται Μωῦσῆς 
ὁ ἄνθρωπος τοῦθεοῦ, περὶ αὐτοῦ λέχειν, Ὅει ἑξελί- 
ποµον ἐν τῇ ὀργῇῃ σου. 3 χατὰ τὸν Σύμμαχον, 
"Οτι ἄν η.Ἰώθημεν ἐν tj ὀργῇ cov, καὶ ày τῷ θυμῷ 
σου ἐταράχθημεν. "E0ov τὰς ἀνομίας ἡμῶν évar- 
τίον σου χαὶ πἀλιν.' Al ἡμέραι ἡμῶν ἑξέ-λιπον 
ἐν τῃ ὀργῃ cov: xal πάλιν. Τίς γιώσχει τὸ κρά- 
τος τῆς ὀὁργῆς σου, καὶ ἀπὸ τοῦ φόδου σου τὸν 
θυμόν cov; Αλλ' ὅτι μὲν ταῦτα οὐχ ἂν εἰς τὸν 
λίωῦσέα ἀναφέροιτο, οὗ µόνον ἀπὸ τοῦ πάντα περὶ 


ὀργΏς Θεοῦ εἱρῆσθαι, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοῦ πληθυντικῶς : 


ατροενηνέχθαι τὰ εἱρημένα, δηλόν ἐστιν. Εἰχὸς οὖν τινα 
ἐπὶ τὸν συνόντα αὐτῷ χατὰ τὴν ἔρημον λαὺν ταῦτα 
ἀναφέρειν. Αλλ' οὐδὲ τοῦτο συγχωρεῖ νοεῖν ὁ λόγος. 
Tt γὰρ xal φησι’ Τὸ xput ὡς ἡ x.14n παρέ-θοι, có 
πρωϊῖ ἀνθήσαι καὶ παρέχθοι' τὸ ἑσπέρας ἁποπέ- 
σοι, €x AnpurOs(n καὶ ξηρανγθείη' ὅτι &EcA(Xoper 
ἐν τῇ ὀργῇ σου; Οὐκοῦν οὗ τῷ πρωῖ φησιν ἐχλελοι- 
πέναι, ἀλλὰ Τὸ μὲν πρωῖ ὡς ἡ χ.Ίόη παρέ.θοι ' xaX 
πάλιν, οὗ, Κατὰ τὸ xpol ἁποπέσοι, οὐδὲ, Κατὰ τὸ 
£put σχ«ηρυγθείη καὶ ξηραγθείη, ἁλλ᾽ Ἀνθήσαι, 
φπαὶν ὁ λόγος, κατὰ τὸ πρωῖ καὶ παρέ.θοι. τὸ δὲ 
ἀποπεσεῖν xal σχληρυνθῆναι xal ζηρανθΏηναι ἑσπέ- 
pa, ἔσεσθαί φησι, λέγων τὸ, 'Εσπέρας ἁἀποπέσοι, 
σχ.ἱηρυγθείη καὶ ξηραγθείη ' χαὶ τό "Οτι é£sAL- 
ποµεν ἐν τῇ ὀργῇ σου, χατὰ τὸ ἑσπέρας ἔσεσθαι εἷ- 
ρΏηται * ἓν τούτῳ γὰρ, Φησὶν, ἐξελίπομεν ' ἐπειδήπερ 
τὸ «pot ἄνθης γενομένης, καὶ χλόης καὶ προσχαίρου 
«bg ὡραϊσμοῦ, χατὰ τὴν ἑσπέραν σχληρυνθεῖσα ἢ 
Χλόη καὶ ἀποξηρανθεῖσα fj ἄνθη ἐξέλιπε. Καὶ τὰ μὲν 
τῆς λέξεως τῆς παρούσης προσευχῆς τοῦτον ἔχει τὺν 
τρόπον. τὰ δὲ τῆς διανοἰίας οὐχ ἐπιτρέπει ἐπὶ τοὺς 
Μωῦσέως χρόνους χαὶ τὴν χατ᾽ αὐτὸν γενεὰν συνάχειν 
τὰ εἰρημένα. Οὐ γὰρ ἑσπέρα ἣν τότε, οὐδὲ τὰ ὕστατα 
τοῦ ἐχ περιτομῆς λαοῦ ' ἀρχαὶ δὲ ἦσαν αὐτῶν, xol 
τότε πρῶτον αὐτοῖς ἀνατετάλχει τὸ ἐχ Θεοῦ φέγγος. 
Ad xal τὸ πρωϊ ὠνομάσθη fj τούτου τε χαιροῦ χατά- 
στασις, xal ἡ τοῦ θεοῦ εἰς αὐτοὺς ἐπισχοπή. Ἑσπέρα 


quenti successioni coaptanda sit. Quod autem hzc 
ipsi referre non conveniat, apud omnes arbitror in 
confesso futurum esse. Qui enim possit Moyses, ho- 
mo Dei, de se dicere : Quia defecimus in ira tua; 
vel secundum Symmachum : Quia consumpti sumus 
in ira tua, et. in furore tuo turbati sumus. Posuisti 
iniquitates nosiras in corspectu (uo; ac rursum: 
Dies nostri defecerunt in ira tua ; iterumque : Quis 
novit vim ire tum, et a timore tuo iram tuam? Ve- 
rum quod hzc ad Moysem non referantür, non so- 
lum quia omnia iram Dei exprimunt, sed etiam quia 
hec pluraliter proferuntur, manifestum est. Ilinc 
igitur verisimile est, hz;ec quempiam populo qui cum 
ipso in deserto erat, ascripturum esse. Át id ne vel 
cogitare concedit series. Cur enim diceret : Mane 
sicut herba transeat, mane floreat et transeat ; ve- 
spere decidat, induret et arescat ; quia de[ecimus in 
ira tua? Itaque non dicit mane defecisse, sed : Ma- 
ne sicul herba transeat ; neque rursum ait : Mane 
decidat, neque : Mane induret et arescat; sed dici- 
tur : Mane floreat εἰ transeat ; ut autem decidat, 
induret et arescat, vespere futurum esse ait his ver- 
bis : Vespere decidat, ἱπάμρεί el arescat ; illud quo4 
que : Quia defecimus in ira tua, vespere futurum 
esse dictum est : nam hoc, inquiunt, tempore de- 
fecimus. Quoniam cum mane flores, herba et tem- 
poranea quzdam species exstitisset, vespere emar- 
cuit herba, et flores exsiccati defecerunt. Et hzc 
quidem oratio quoad litteram ita se habet ; sensus 
vero ad Moysis tempora et ad sui xvi generationem 
conferri nequit. Neque enim tunc vespera erat, ne- 
que extrema populi ex circumcisione tempora vene- 
rant; sed tunc exordia ejus erant, et tunc primum 
ex Deo lux orta erat. Quamobrem temporis illius 
conditio, et Dei inspectio concessa, mane vocata 
est. Tunc autem vespera fuit illis, cum in consum- 
matione ου] Verbum, quod hinc ortum erat, oc- 
cidit illis. Verum tunc quidem ortum est, et matu- 
tinum ipsis effecit, cum res ipsorum florerent. Ne- 
que sane in veritate permanserunt; sed cum Πο” 
ruissent, transierunt, et umbre instar aufugerunt : 
quamobrem dictum est : Mane sicut herba transeat. 
Post Moysis autem obitum, in sequentibus etiam 


ài τότε αὐτοῖς Υέγονεν, fj ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος, p temporibus, in meliorem statum àucli et provecti, 


καθ) fv ἴδυ αὐτοῖς ὁ τότε ἀνατείλας Λόγος. ᾽Αλλὰ 
τότε μὲν ἀνατέταλχε xal πρωῖαν αὐτοῖς εἰργάζετο, 
τε xal νθει τὰ χατ᾽ αὐτοὺς πράγµατα. Ob παρέ- 
μειε δὲ ἐν τῇ ἀληθείᾳ - ἀλλὰ γὰρ ἀνθήσαντα παρῇλ- 
θε, καὶ σχιᾶς δίχην παρέδραµε᾽ διὸ λέλεκται' Τὸ 
πρωῖ ὡς ἡ x40n zapéA0oi. Μετὰ δὲ τὴν Μωῦσέως 
τέλευτὴν πάλιν ἓν τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις ἐπιδόντες 
εἰς αὔξησιν xaX μείζονα φυ]ν, οὐδὲ οὕτω διέµειναν, 
ἀλλὰ παρΏλθον * δι) xal δεύτερον λέλεχται' Τὸ πρωῖ 


ἀγθήσαι καὶ παρέ.θοι. Τὰ δὲ γε τελευταῖα αὐτῶν 


μετὰ ταῦτα σηµαίνετα!ι διὰ τοῦτο" 'Βσπέρας ἁπο- 
πέσοι, καὶ σκ.Ίηρυγθείη xal ξηραγθείη» τὸ γὰρ 


" Mich. 1m, 6. ** Malach. iv, 3. 3 Jer. xv, 9. 


PaTrRoLt, Gg. XXII. 


non ita remanserunt, sed transierunt : quocirca 
etiam secundo dictum est : Mane floreat et transeat. 
Postrema vero eorum sub hac ita significantur : 
Vespere decidat, induret εἰ arescat : nam quod se- 
nescit et inveteratur, proxime interitum est. Quod 
sane illis contigit occidere justitiee Sole, secundum 
prophetiam quz ait :. Ec occidet sol super prophetas, 
qui errare (aciunt populum meum "', Quemadmodum 
enim de justis dictum est : Orietur timentibus Deum 
Sol κεί τν ; sic eham de impiis dictum est : Oc- 
cidet sul super illos! : ac rursum alibi : Et occidet 
sol in meridie, et {πα non dabit lucem. suam '*, In 


." Απιος vit, 9. 


e 


36 





1154 


EUSEBI! CESARIENSIS OPP. PARS Ifl. — EXEGETICA. 


3 -: 


consummatione igitur seculi post Servatoris nostri A παλαιούμενον καὶ γηράσχον ἐγγὺς ἀφανισμο». "OP 


adventum, cum vespera ipsis advenisset, ac lux ve- 
fitatis plane occidisset, in. ruinam et abjectionem 
peuitus. devenerunt, atque hoc oraculum impletum 
est : Vespere decidat, induret el arescat. Quia defe- 
cimus in ira tua, et in furore tuo turbati sumus. His- 
que videtur fnihi Moyses orationem concinuare, 
populi post Salvatoris nostri adventum conditioni 
consentaneam. Nam propheta cum esset, el divina 
prasscientia abjectionem eorum ultimam et extre- 
mam ruinam prospiceret, salutare ipsis pharmacum 
ad medelam suggerebat, hanc videlicet orationem, 
quam in arcanis, uL verisimile est, et extra aliam 
scripturam suzm, iis qui arcana penes se retinere 
. possent tradidit : videturque apu4 illos diu el pri- 
'vatim eam latuisse, ac demum libro Psa*morum 
necessario inserlàm fuisse, he diuturno tempore 
multis lateus et neglecta excideret. Ut igitür serva- 
retur, omnibusque noia maneret, libro Psalmorum 
inserta fuit, etsi psalmus non sit. Neque enim psal- 
mi quidpiam complectitur : psalmus quippe ad lz- 
titiam animi spectat ; hzc autem oratio iram et fu- 
rorem Dei, aliaque tristia commemorat : divinum- 
que numen iis placat, qui lapsi sunt. Moyses quip- 
pe hunc propitiandi modum tràdit populo, qui post 
Salvatoris nostri adventum in peccata decidit. 
ζόντως xal λεληθότως μέχρι πολλοῦ * Ὀστερόν γε μὴν 


καὶ περὶ αὐτοῖς γέγονεν ἐπιδύντος αὐτοῖς τοῦ στις ἂν 
χαιοσύνης Ἡλίου, χατὰ τὴν φήσασαν προφητείαςν” hs. 
δύσεται ὁ fioc ἐπὶ τοὺς προφήτἁς τοὺς «ἆκαν-οσ- 
τας τὸν JAaór µου. Ὥσπερ γὰρ περὶ τῶν δεα-σον 
ἐλέχθη €», ᾽Αγατεεῖ τοῖς φοδουµένοις αὐτὸν IHE oar. 
δικαιοσύνης, οὕτω xal περὶ τῶν ἀσεθῶν εξ -x 
τὸ, Δήσεται ὁ ἤ.1ιος ἐπὶ cotaós* χαὶ πάλιν ἄλλαχ-- 
Καὶ δύσεται ὁ ἤλιος µεσημδρίας, xal 3; σελήνπτο 7 
δώσει τὸ φέγγος αὐτῆς. Ἐπὶ συντελείᾳ τοῖν.»ν Ἔς» 
αἰῶνος μετὰ τὴν του Σωτηρος ἡμῶν παρουσίαν., ὅτε ax» 
τοῖς ἡ ἑσπέρα ἐπῆῃλθε, δύντος αὐτοῖς ὡς ἀληθὼῶς -σν 
τῆς ἀληθείας φωτὸς, ἡ ἔχπτωσις αὐτῶν xat f; ἄποδειά 
τέλους ἔτυχε, χαὶ τὸ παρὸν ἐπληρώθη λόχιον qm σαν" 
Τὸ ἑσπέρας ἁποπέόοι, σκ.ἸὭηῤυγθείη xal £ngoam- 
θείη. "Οτι ἐξελίπομεν ἐν τῇ ὁργῇ σου, xal ἐν- τρ 
θυμῷ σου ἑταράχθημεν. Kal µοι δοχεῖ διὰ «oído rw ἑ 
Μωῦσης προσευχὴν συντάξαι ἁρμόζουσαν τῇ χαττα- 
στάσει τοῦ λαοῦ, τῇ μετὰ τὴν παρουσίαν τοῦ Σωττρν-ς 
ἡμῶν. Προφήτης οὖν iv, προγνώδει τε θείᾳ τὸ τέλες 
αὐτῶν τῆς ἀποδολῆς xaX τὴν ἐσχάτην ἁπόπτωσινσων- 
ορῶν, φάρµακον αὐτοῖς σωτήριον καὶ θεραπευτικὰν 
ὑπετίθετο, τὴν παροῦσαν προσευχὴν ἐν ἀποῤῥήητοες. 
ὡς εἶχδς, παραδοὺς αὐτὴν ἔξωθεν τῆς ἄλλης αὖσο» 
γραφΏς τοῖς δυναµένοις τὰ ἀπόῤῥητα παρ) ἑαυτοὲς 
χατέχειν * παρ οἷς xat εἰχὸς φυλάττεσθαι αὐτὴν ἴδια- 


ἐγχαταλεχθῆναι ἀναγχαίως τῇ βίδλῳ τῶν Ῥαλμῶν, ὡς 


ἂν μὴ τῷ μαχρῷ χρόνῳ διαπέσοι λαθοῦσα τοὺς πολλοὺς καὶ ἀμεληθεῖσα. "Iv' οὖν σώζοιτο, καὶ παραµέ- 
vot γινωσχοµένη ὑπὸ πάντων, τῇ βίθλῳ τῶν Ἑαλμῶν παρενεδλήθη, μὴ οὖσα Ψαλμός. 0ὐδὲ γὰρ Φαλμοῦ cx 
περιέχει’ θυµηδία, γὰρ ὁ φαλμός: fj δὲ παροῦσα προσενχὴ ὀργῆς μνημονεύει xal θυμοῦ θεοῦ καὶ ἑτέ- 
pov σχυθρωπῶν, ἱλάσχεταί τε τὸ θεῖον ὑπὲρ τῶν ἁποπεπτωχότων΄ τὸν ἱλασμὸν τοῦτον Μωῦσέως Ui 
τῆς προσευχῖς διδάσχοντος λέγειν τὸν ἀποπεσόντα τοῦ Θεοῦ λαὺν μετὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν παρα- 


σίαν. 


Lxxxvi psalmum, et ea quz ibi de semine David, 
dejue Uirono illi premisso prznuntiantur, non 
sine consilio positam fuisse: ac sermonem pro- 
fundiore quodam speculandi more, futuram Ju- 
daici populi, post adventum ejus qui ex semine 
David proditurus erat, ruinam et abjectionem 
subindicare : quod sane rerum eventus obsignat. 
At enim orationem ipsis tradit. Moyses, prophetica 
virtute orationis verba personz populi lapsi et 
abjecti accommodans. Cum igitur ait, Ne avertas 
hominem in humilitatem : Et dixisti : Convertimini, 
filii hominum, hanc ipsis doctrinam tradere mihi 
videtur , ut scilicet precando dicant : O Domine, tu 
variis temporibus refugium nobis factus es per 


Videlurque mibi banc Moysis orationem, post c Kal pot δοχεῖ οὐκ ἀσχόπως µετά τὸν ση’ φ αλμὸν 


xai τὰ δι᾽ αὑτοῦ περὶ τοῦ σπέρµατος Δαυῖδ xmi τοῦ 
ἑπηγγελμένου αὐτῷ θρόνου θεσπισθέντος ἡ xa poucs 
προσευχὴ Μωῦσέως συνῆφθαι ' µετά τινος δὲ βαθυτέ- 
pac θεωρίας αἰνιττομένου τοῦ λόγου ἁπόπτωσιν ἔσε- 
σθαι xat ἀποθολὴν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους μετὰ «bv πα- 
ρούσίαν τοῦ ἐκ σπέρµατος Δαυῖδ προελευσοµένου ὃ 
δὴ xal ἐπισφραγίξεται dj τῶν πραγμάτων ἔχδασις. 
᾽λλλὰ γὰρ προσευχὴν αὐτοῖς παραδίδωσιν ὁ Μωῦσᾶς, 
προφητικῇ δυνάµει ἑφαρμόσας τοὺς ἓν τῇ προσευχῆ 
λόγους τῷ προσώπῳ τοῦ ἐχπεσόντος xal ἀποθληθέν- 
τος λαοῦ. Ἐπὰν οὖν M yn: MÀ] ἁποστρέψῃς ἄνθρω- 
πον εἰς tazx&(voctr: Καὶ εἶπας' ᾿Επιστρένατε, 
οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, τοῦτόν pot δοχεῖ διδάσχειν 
αὐτοὺς τὸν νοῦν, προσευχοµένους Aévetv * Ὢ Κύρεε, 


singulas generationes : nam primo cum in ZEgypto D σὺ κατὰ χρόνους ἡμῖν Υέγονας καταφυγὴ xai χαθ' 


versaremur, atque a Pharaone et JEgyptiis oppri- 
meremur, refugium nobis fuisti ; iterumque in de- 
serto oppugnati cum ab Aualecitis tum a Chana- 
neis, te in subsidium ac refugium babuimus; iino 
eliam cum ingressi in. lerram promissionis allo- 
phylis subacti essemus, ac plerumque postea sub 
regibus nostris, demum in Dabylonica captivitate, 


refugio nobis fuisti. Et nunc itaque supplicamus . 


paria abs te consequi, teque in refugium nostrum 
"o 


^, 
à 


ἑχάστην γενεάν * πρῶτον μὲν γὰρ kv Αἰγύπτῳ τυγ- 
χάνουσιν ἡμῖν, καὶ ὑπὸ {οῦ Φαραῶ χαὶ τῶν Αἰγυ- 
πτίων χαταπονουµέγνοις χαταφυγὴ γέγονας πάλιν ὃξ 
ἐπὶ τῆς ἐρήμου πολεμούμενοι τοτὲ μὲν ὑπὸ τοῦ 'A- 
µαλὴχ, τοτὲ δὲ ὑπὸ τοῦ Χαναναίου, σὲ καταφυγὰν 
ἑσχήχαμεν ' οὐ μὴν ἀλλὰ xaX εἰσελθόντες el; τὴν γῆν 
τῆς ἑπαγγελίας, ὑπὸ ἀλλοφύλοις τε γενόµενοι, πολ- 
λάχις τε χαὶ μετὰ ταῦτα ἐπὶ τῶν βασιλέων ἡμῶν, 
καὶ τέλος ἐπὶ τῆς εἰς Βαδυλῶνα αἰχμαλωσίας, σὲ 


"n us μπύρα. - 





σφ T 


"^ τν aJ το cra v6 ga — FT c 


"c D TO] δε. -q3 .-- 


44235 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1138 


Φεατακρυγὴν ἐσίυλεν. Kit vov τοιγαροῦν ἱχετεύομεν À obtinere : quare rogamus, Ne avertas hominem ἐν 


«πέν ὁμοίων παρὰ cou τυχεῖν, xal σε κτῄσασθαι xa- 
«κ«αφυγήν * διὸ δεόµεθα, Mi) ἁποστερέγῃς ἄνθρωπον 
αἷς ταπεέίγωσιν * τουτέστι, Mh ἀποστρέφῃς ἡμᾶς εἰς 
εελείοιν ἁπόπτωσιν καὶ ταπείνωσιν. Zo γὰρ τῇ σῇ φι- 
Ἀανθρωπίᾳ εἶπας, xal χηρύγματα πᾶσιν ἀνθρώποις 
& ξενήνοχας λέγων Ἐπισερέψωτε, ol viol τῶν ἀνθρώ- 
St«». Ei δὴ οὖν πάντα τὰ ἔθνη xal πάντας τοὺς υἱοὺς 
τῶν ἀνθρώπων προσχέχληταἰ σου dj φιλανθρωπία, 
καὶ τοὺς πάλαι ἀποστραφέντας ἀπὺ σοῦ, χαὶ δαίµοσι 
2αἱ πνεύμασι πονηροῖς χαταδουλωθέντας ἐπιστραφη- 
ναι ἐπὶ σὲ κελεύσεις, μηδὲ ἡμᾶς ἀποστραφῆς, μηδὲ 
αἲς παντελῃ ἑρήμωσιν χαταλείπῃς ἑλθεῖν τοὺς πάλαι 
σου γενοµένους οἰχείους, οἵτινες πρὸς ὁλίγον ἀνθή- 
σαντες χειµάῤῥου δίχην παρεδράµομεν. Τὰ γοῦν χί- 


Ata ἡμῶν ἔτη, ἓν οἷς ἠχμάσαμεν, ταῦτα παρῆλθεν B 


ὡς ἡ ἐχθὲς, ἥτις διῆλθε. Γενόμενος δὲ ἓν τούτοις ἐφ- 
ἔστημι πῶς εἴρηται τὰ χίλια ταῦτα ἔτη. El μὲν γὰρ 
Ένεχεν δοξολογίας τοῦ Θεοῦ xal εἰς παράστασιν τῆς 
ἁϊδίου ζωῆς τοῦ Θεοῦ, οὐδὲν οἶμαι τὸν λόγον µεγαλο- 
πρεπὲς περιέχειν. 0ὐδὲ γὰρ τὸν σύμπαντα αἱῶνα, 
οὐδὲ τὸν ἀπὸ πρώτης χτίσεως τοῦ κόσμου xai µέχρι 
«c συντελείας παρατείνοντα χρόνον, τὸ ἀχαρὲς ἡγοῦ- 
poat εἶναι, οὐχ ὅτι τῆς ἡμέρας, ἁλλ᾽ οὐδὲ τῆς βραχυ- 
τάτης ὥρας παραθέσει τῆς ἀνάρχου χαὶ ἀγεννήτου 
ζωῖς τοῦ Θεοῦ, πρὸ πάντων ὑπάρχοντος αἰώνων, xal 
πρὸ παντὸς ἐπινοουμένου xaX εἰς ἄπειρον ἑκτεινομέ- 
νου λογισμοῦ, ὑπέρ τε τοὺς μετὰ ταῦτα ἁπεράντους 
xat ἀτελευτήτους αἰῶνας διαρχοῦντος. Διόπερ ἕτερόν 
pot δοχεῖ νοῦν ὑποδάλλειν dj παροῦσα προσευχη, δι- 
δάσχουσα τὸν λαὸν λέγειν. "Oct x(Aus ἔτη ἐν óp0aA- 
μοῖς σου ὡς ἡ ἡμέρα ἡ ἐχθὲς, ἥτις διῆάθε, καὶ 
euJdaxh ἐν νυκεἰ. Τὰ γοῦν σεμνὰ τῆς Ἱερουσαλὴμ, 
ἐν ofc τὸ πᾶν ἔθνος αὐτῶν Ἠχμασέ τε χαὶ ἤνθησεν ἐν 
ἡμέραις, ὥσπερ xal φωτὶ γέγονε, ταῦτ) ἣν τὰ χίλια 
Ec. Ἐπὶ µόνοις γὰρ χιλίοις ἔτεσι συννέστηχε χαὶ διήρ- 
κεσε τὰ τῆς ἐν τόπῳ λατρείας; ἃ δὴ καὶ ἀριθμεῖται 
τοῦτον τὸν τρόπον. ᾽Απὸ μὲν τῆς πρώτης τοῦ ἱεροῦ 
χατασχενῆς xai τῶν Σολομῶνος χρόνων µέχρι τῆς 
ὑπὸ Βαδυλωνίων πολιορχίας ἔτη συνάγεται υλθ” µε- 
τὰ δὲ ταῦτα εἰς ἔρημον περιστάντος τοῦ τόπου, αὖθις 
Ἰησοῦς καὶ Ζοροθάδελ, ὁ τοῦ Σαλαθιὴλ, χατὰ τὸ δεύ- 
τερον ἔτος Δαρείου τοῦ Πέρσου ἀνανεοῦσι τὸν οἶχον * 
ἐξ ἐχείνου τε χαὶ ἐπὶ τὸ πεντεχαιδέχατον ἔτος Τιθε- 


humilitatem ; hoc est, Ne avertas nos ad extremam 
ruinam el humilitatem. Tu namque vi tui erga ho- 
mines amoris hzc dixisti, atque omnibus honini- 
bus hanc preedicationem attulisti dicens, Converti- 
tini, filii hominum. Si itaque clementia tua omnes 
gentes, omnesque fllios hominuim evocavit, et si 
eos qui olim abs te aversi, ac danonibus spiriti- 
busque malignis subditi erant, ad te converti jubes ; 
ne nos averseris, neque in extremam ruere vaàalita- 
tem sinas, qui olim tui fuimus, ac cum tantillum 
temporis floruissemus, torrentis instar transiviinus. 
Nam mille anni nostri, queis bene rem gessimus, 
transierunt sicut dies hesterna, qua praeteriit. * Hic 
vero perpendere libet, cur hi mille anni memoren- 
tur. Si enim dicatur bec ad gloriam Dei esse, οἱ ad 
sempiternam Dei vitam declarandam, nibil magni 
hoc puto sermone proferri. Etenim necomne s2cu- 
lum, neque etiam totum illud tempus quod a priua 
mundi creatione usque ad ejus consummationem, 
vel pro tantillo, non dicam unius diei, sed unius 
brevissime hore spatio, habendum esse pulo, si 
comparetur cum illa sine principio et generatione 
vita Dei, qui ante omnia secula exsistit, necnon 
ante omnem cogitationem vel in infinitum exten- 
sam; quique omnia futura, infinita et interminata 
szcula duratione excedit. Quamobrem aliam mihi 
sententiam videtur haec oratio suggerere, cum 
populum ad hac dicenda instituit : Quoniam mille 
anni in oculis tuis, tanquam dies hesterna, qua pra- 
teríit, et custodia in nocte. Veneranda ergo illa quz 
in Jerusalem erant, quibus tota gens illa florebat 
et multo dierum curriculo bene rem gerebat, quasi 
in luce degens ; hzc, inquam, pro mille annis ha- 
benda. Nam annis mille duntaxat cultus hoc in 
loco statutus duravit et constitit : qui anni hoc 
pacto numerantur. Α prima templi fundatione et 
temporibus Salomonis, ad usque Babyloniorum 
obsidionem, anni computantur quadringenti triginta 
duo. Post hzc autem cum locus in solitudinem ver- 
$us esset, rursum Jesus et Zorobabel, filius Salathiel, 
anno secundo Darii Perse domum  restaurarunt. 
Ab illo autem tempore usque ad quintum decimum 
annum Tiberii Czsaris, colliguntur anni quingenti 


plo. Καΐσαρος ἔτη συνάγεται φµη’' ὥστε εἶναι τὰ p quadraginta et octo ; ita ut omnes ad summam non- 


πάντα 2r. Διέμεινέ τε χειµαξομένη xal ἁστατοῦσα 
ἡ πόλις μετὰ τὴν κατὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιδου- 
λὴν αὐτῶν ἑτέροις ἔτεσι μ΄ μεθ ἃ ὁ παντελὴς αὑ- 
ταὺς μετῆλθεν ὄλεθρος. χαὶ ἡ ὑστάτη πολιορχία, f 
ὑπὸ Ῥωμαίων γενοµένη χατὰ Τίτον xal Οὐεσπασια- 
wy αὐτοχράτορας. 

Ταῦτ' οὖν ἣν τὰ χίλια ἔτη περὶ ὧν εἴρηται, Ὡς ἡ 
ἡμέρα ἡ ἐχθὲς, ἥτις διῆ.1θε. Διελθόντα γὰρ ταῦτα 
xai µηχέτι ὄντα ἁποχλαίονται οἱ διὰ τῆς προσευχῆς 
τὸν θεὺν ἑλεούμενοι * ἀλλά χαὶ ὡς φυλαχὴν vuxtept- 
vhv ταῦτά φασι τὰ χίλια ἔτη παρεληλυθέναι. Λύχνος 
γὰρ iv ó Μωῦσέως νόμος bv. νυχτὶ φαίνων αὑτοῖς 
ἀλλὰ xat οἱ προφΏται, οἱ μετὰ Μωῦσέα, λύχνοι σαν 
ἡ χαὶ ἁστέρες ἓν νυχτὶ φαίνοντες, οὕπω τοῦ φωτὸς 





gentorum et octoginta supputentur. Post insidias 
vero ab iis contra Salvatorem nostrum siructas, tu- 
multibus et seditionibus agitata civitas, adhuc qua- 
draginta annis permansit : quibus elapsis, accessit 
extrema eorum pernicies, et ultima obsidio, Tito et 
Vespasiano imperatoribus, a Romanis facta. 

Hi itaque mille anní erant, de quibus dicitur, 
Tanquam dies hesterna que preteriit. Nam illos an- 
nos ceu przteritos et elapsos deplorant, qui in ora- 
tionefDeum placare conantur ; imoetiam quasi nocture 
nam custodiam, mille annos illos effluxisse dicunt. 
Nam Moysis lex lucerna erat in nocie splendens 
ipsis ; prophetze item qui post Moysem fuerunt, Ju- 
cerm erant, sive stelle in nocte fulgentes, cum 





ει". EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 103 


nondum lux solaris, id est salutaris Verbi, pro- A τοῦ ἡλιαχοῦ, τουτέστι τοῦ σωτηρίου Λόγου, tiv i 
priam diem ac meridiem omnibus gentibus lucere —xsíav ἡμέραν τε xal usonpg6piav πᾶσι τοῖς EOvc-. 
fecisset. Custodia yero noeturna, quoddam noctis ἐπιλάμφαντος. Φυλαχὴ δὲ νυχτερινὴ Χπιρὸς evágs- 
tempus vocatur, Hoc porro intelligas ex Evangelio, σται τῆς νυχτός * τοῦτο δὲ vof,ssu; ἀπὸ τοῦ Εύασυυτ- 
in quo dictum est : Quaria autem custodia noctis — You, kv ᾧ sIpyxac- Τετάρτῃ δὲ φυλακῇ τῆς vx 

venit Jesus ambulans supra mare * ; ae rursum, Si 510ev ὁ "IncoUe περικατῶν ἐπὶ εῆς OaReborenc: 
sciret paterfamilias qua custodia (ur veniret**. Hi ergo — xa πάλιν’ El ᾖδει ὁ οἰἱκοδεσπότης xoíg gaz, 
mille anni non modo diei, qua» prateriit nec ultra d xAéxenc ἔρχεται. Δηλοῦται τοίνυν τὰ χέλεα ἔ:: 
exsistit, conferuntur ;sed etiam modicz noctisparti; οὐχ ὡς ἡμέρα ἡ παρελθοῦσα, xal μηχέτ᾽ obo pev». 
ita ut non integra nox, sed ejus pars declaretur, in ἀλλὰ xai ὡς βραχύ τι µόρων νυχτὸς, ὥς μτδὰ za 
dua custodiam corporei legis cultus observabant. νύχτα νοῆσαι, ἀλλὰ µέρος τι ταύτης, Ev dp τὲνς- 
Sub hzc dicitur : Qua pro nihilo habentur eorum, λαχὴν τῆς σωματικῆς τοῦ νόµου λατρείας περιεεῖσον 
anni erunt. Horum míhi hzc videtur sententia ἍΤούτοις ἑξῆς εἴρηται' Τὰ ἐξουδενώματα abt . 
esse : Anni eorum pro nihilo erunt. Non enim £c ὄσονται. Δοχεῖ pot xaX ἡ τούτων διάνοια our 
ulterius anni illi in honore erunt, non curandi, «t; εἶναι Τὰ ἔτη αὐτῶν ἑξουδενώματα ἔσονται. Oc: 
non necessarii habebuntur; sed despecti ac pto ῃ ἔτι γὰρ ἔντιμα ἔτη, οὐδὲ σπουδαῖα καὶ ἀναγχαῖς 
fibilo reputati erunt. Quomodo autem anni eo- ἀλλ ἐξουθενημένα xal εἰς τὸ μηδέν λελογισμένα vx- 
rum pro nihilo reputandi sint, deinceps declarat νήσεται. Πῶς δὲ εἰς οὐδὲν λελογισμένα γενήσεται a7 
dicens: Mane sicut herba transeat, mane ffo- τῶν τὰ ἔτη, διασαφεῖ λέγων ἑξῆς' Τὸ πρωξ ὡς ἑ 
reat et transeat, vespere decidat, induret et αΤεεέαί, Ἁχ.λόη παρέθοι, τὸ πρωῖ ἀνθήσαι xal xapéA0os« - v 
quia defecimus in ira tua. Olim quidem, ait, quando — éczépac ἁποπέσοι, σκληρυνδείη καὶ £nparósis. 
res nostre exordium ducebant, et in matutino era- — órcéCeAízogev ἐν en ὀργῇ cov. Πάλαι μὲν o5v, οτ- 
mus, quasi herba fuimus : sed cum illa generatio — alv. ὅτε ἀρχὰς εἶχε τὰ xa0' ἡμᾶς xal ἐν npesta Tur». 
prssteriiseet, herba transiit. Sub heec autem florui- — yeyóvauav ὡς ἡ yAón * ἀλλὰ παρελθούσης ὀχεέντς tz; 
mus, et-amplius quid ac majus quam herbam nacti — ytvedc, παρῆλθεν ἡ χλόη. Μετὰ ταῦτα δὲ ηνθήσαμεν, 
sumus, ita ut flos in nobis reperiretur : at hic µμεῖζόν τε xal πλέον τῆς χλόης ἐσχήχαμεν, ὥστε xat 
quoque flos praeteriit. Ext vero temporibus, ἄνθος ἐν ἡμῖν εὑρεθῆναι ’ xal τοῦτο δὲ παρΏλθε c 
occidente prorsus nobis lumine, cum nos vespera ἄνθος. Ἐπ) ἑσχάτων δὲ τῶν χαιρῶν, δύντος {μὲν 
occupasset, es&cidimus prorsus exsiccati et arefacii; παντελῶς τοῦ φωτὸς, xai ἑσπέρας ἡμᾶς χαταλαδο- 
idque perpessi sumus, Quia defecimus in ira (wa , εἰ σης, ἀποπεπτώχαμεν σκληρυνθέντες xaX Cripavot- 
in furore tuo turbati sumus, Secundum aliam vero Ἅτες' xal ταῦτα πεπόνθαµεν, "Οτι ἐξελίπομεν ἐν cy 
sentenfíam potest dicti hujus physica ratio afferri; ὀργῇ σου, xal ἐν τῷ θυμῷ σου ἐεαράχθημαεν. 3 
quod scilicet humana natura in juventute instar — vata: δὲ xai xa0' ἑτέραν διάνοιαν φυσικὸν Αόγον àz*- 
herbe tenere pullulet : postea vero inaztatis vi- ῥδιδόναι διὰ τούτων ἡ λέξις, ὡς «r^ ἀνθρωπίνης ς-- 
gore.floreat ; postremo autem in senectutis limine — ctox ἐν μὲν τῇ νεότητι δίχην ἁπαλῆς χλόης βλαστώ- 
decidat, nec alio modo, quam quia primum prae σης, μετὰ δὲ ταῦτα ἐν τῇ ἀχμῇ τῆς ἡλιχίας ἀνθο᾽- 
senectute indurata fuerat, ac postea penitus exsic- σης’ εἶθ᾽ ὕστερον ἐπὶ γήραος οὐδῷ ἀποπιπτούσης, oüx 
eata; οἱ quod vespera signifücetur exirema vilz;: ἄλλως ἡ πρῶτον σχληρυνοµένης κατὰ τὸ γΏρας, Έπειτα 

humanz. παντελῶς ξηραινοµένης, Ἑσπέραν δὲ σηµαίνεσθαι 

τὰ τελευταῖα τῆς τῶν ἀνθρώπων ζωης. 


| Ύεκο. 8-10. Posuisti iniquitates nostras in con- Ἔθου τὰς ἀνομίας ἡμῶν ἐναντίογ σου". à αἰὼν 
ερεείµ iuo : seculum nostrum in illuminatione vul- ἡμῶν εἰς φωτισμὸν τοῦ προσώπου σου. Ὅτι xà- 

i ius tui. Quoniam omnes dies nostri defecerunt, ec in σαι αἱ ἡμέραι ἡμῶν &EEixov, καὶ ἐν τῇ Perg 
ira tua de(ecimus. Symmachus, Apposuisti iniquita- σου à£eAixoyger. Ὁ Σύμμαχος' Hpocéónxac τὰς 
tes nostras in. conspeciu tue, negligentias nostras ut ἀνομίας ἡμῶν ἄντιχρύς σου, τὰς ἀμελείας ἡμῶν 
appareant vultui tuo. Omnes enim dies nostri au[n- D φαίγεσθαι τῷ xtpoco qo σου. Πᾶσαι γὰρ αἱ ἡμέ- 
gerunt, if ira tua absumpti sumus. Hsec in presenti ῥραι ἡμῶν διέδρασαν, ἐν τῷ xóJ« σου ἀνηλώθημεν. 
conditione populi ex circumcisione dicere convenit. Καὶ ταῦτα λέγειν ἁρμόξει τῇ παρούσῃ χαταστάσει 
Nunc enim omnes eorum pristini dies vere defece- «τοῦ λαοῦ τοῦ Ex περιτομῆς. Νῦν γὰρ ὡς ἀλτθῶς πᾶ- 
runt, cum vespera illos occupavit, et cum defece- σαι αἱ πρότεραι ἡμέραι αὐτῶν ἐξέλιπον, ὅτε ἡ ἑσπέρα 
runt in ira Dei. Quoniam olim quidem iniquitates αὐτοὺς χατέλαθε, καὶ ὅτε ἑξέλιπον ἐν τῇ ὀργῇ τοῦ 
eorum prztermittebat et prectergrediebalur; sed post Θεοῦ. Ἐπειδὴ πάλαι μὲν παρῄει xal ὑπερέδαινε 
eorum in Salvatorein conspirationem implebatur ἱἱ- τὰς ἀνομίας αὑτῶν, μετὰ δὲ chv χατὰ τοῦ Σωτήρος 
lud, Non ultra feram peccata vestra "*; ideo ait, Ῥο- ᾖἐπιδουλὴν ἐπληροῦτο εἰς αὐτοὺς τό. Οὐκ ἔτι ἀνήσω 
suisti iniquitates nostras in conspectu (uo, et, Seculum τὰς ἁμαρτίας ὑμῶν ' O5 φησιν Ἔθου τὰς dro- 
nostrum in iliuminatione vultus tui.. Pro quo clarius — sac ἡμῶν ἐγαντίον cov, xol, Ὁ αἰὼν ἡμῶν elc 
Symmachus edidit, Negligentias nostras ut appare- µφωτισμὸν τοῦ προσώπου σου. ᾿Ανθ' οὗ σαφέστ- 


9 Matth, xiv, 25. 7* Μαη. xxiv, 40. '* Jer. xxv, 12,14. 


- 


π κ πο. ὃν 


— —-— —- — — —— -- -- 


4457 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 458 


pov ó Σύμμαχος ἀπέδωχεν εἰπών' Τὰς dueJs(ac A rent vultu tuo. Anni nostri sicut aranea meditabane 


qeu» «ραίγεσθαι τῷ προσώπῳ σου Τὰ ἔτη ἡμῶν 
«ϱ)σεὸὶ ἁἀράχνη ἐμελέτων. Al ἡμέραι τῶν ἑτῶν 
τα μῶν £x. αὐτοῖς o Ern. Ἑὰν δὲ ἐν δυναστείαις 
«γδοήλοντα ἔτη, καὶ τὸ π.1εῖον αὐτῶν κόπος xal 
3tóvoc. Ἔνταυθα χατὰ χαιρὺν παραθετέον τὴν 
“χ]σαῖου προφητείαν, δι ἧς φησιν "à ἀσπίδων 
Εῤῥηξαν καὶ ἱστὸν ἀράχνης ὑφαίγουσι. Ταῦτα δὲ 
ἐθέσπιζεν ὁ Προφήτης, ἀναπέμπων τὸν λόγον ἐπὶ τὴν 
»ςατάστασιν τοῦ λαοῦ τὴν μετὰ τὴν παρουσἰαν τοῦ. Xu 
ττρος ἡμῶν, καθ) fjv οἱ ἄρχοντες αὐτῶν δίκην ὄρνι- 
θος τιχτούσης τὰ ἑαυτῶν ἀπογεννώμενα τοσαῦτα προ- 
Φάλλονται, ὡς ἁἀσπίδος ὁμοιοῦσθαι γεννημασι διὰ τὸν 
ἐνιέµενον ὑπ' αὐτῶν τῆς xazà τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
Βλασφημίας ἰὸν καὶ τῆς ἄλλης εἰς αὐτὸν ἀπιστίας. 


tur. Dies annorum nostrorum in. ipsis septuaginta 
anni. Si autem ἐπ potentatibus octoginta anni , et 
amplius eorum labor et dolor. Hic opportune adjicia- 
tur Isaiz prophetia, qua ait, Ova aspidum eruperunt, 
et telam αγαπεᾶ texunt **. Hec porro vaticiuatus est 
Propheta, sermonem ad populi post adventum Sal- 
valoris nostri statum referens, quo principes eorum 
ceu gallina pariens, eam emittebant prolem, que ob 
immissum ab illis virus blasphemix in Christum, 
et ob reliquam circa illum incredulitatem , posset 
aspidum fetui comparari. Olim quidem sacerdoti 
texebant vestes, et stolas sanctas; nunc autem to- 
tam eorum texturam, et totam apparatam illam 
verbi doctrinam, quam per divinarum Scriptura- 


ἔτάλαι μὲν οὖν ὕφαινον χιτῶνας τῷ ἀρχιερεῖ xal στο- D rum complicationem et texturam producunt, aranez 


λὰς &ylag- νῦν δὲ πᾶσαν «hy ὑφὴν αὐτῶν xal τὴν 
διὰ τοῦ λόγου χατασκευαζοµένην διδασχαλίαν, fiv διὰ 
της τῶν θείων Γραφῶν συμπλοχῆς τε xat ὑφάνσεως 
περοθάλλονται, ἀράχνης ὑφάσματι παρείχασεν ὁ προ- 
φητιχὸς λόγος, Διό φησιν’ Ἰστὸν ἀράχνης ὑφαί- 
}0υσι. Καὶ ὁ παρὼν δὲ φαλμὸς, τὴν £x προαώπου 
αὐτῶν περιέχων ἑξομολόγησίν, qnsl - Τὰ ἔτη ἡμῶν 
ὡς ἀράχκη ἐμεέτων. "Αντιχρυς γὰρ τὰς µελέτας 
τῶν Γραφῶν kv alc κατατρίδονται, xai τὰς δευτερώ- 
σεις, δι ὧν ὑφάσματά τινα διδασχαλίας δοχοῦσεν 
ἀπεργάξεσθαι, ἀράχνης ἀπείχασεν ἔργοις. ᾽Αλλὰ xal 
τὴν ζωὴν αὐτῶν µόνην φασὶν εἶναι τὴν πρόσχαιρον 


telis confert. propheticus sermo. Quapropter ait, 
Telam aranee texunt. Presens quoque psalmus ex 
eorum persona confessionem emittens , ait, Anni 
uestri sicut aranea. meditabantur. Aperte namque 
meditationes Scripturarum jin quibus ztatem con- 
ferunt, et deuteroses, sive secundas fraditiones eo- 
rum, quibus telas quasdam doctrinz videntur ador- 
nare, aranes opificio comparat. ]mo etiam vitam 
suam temporaneam solum esse dicunt, seplnaginta 
vel octoginta annis circumscriptam. Id porro aiunt 
de :terna et futura vita, αυ religiosis viris pro- 
mittitur , desperantes. 


bv o xoi vw ἔτεσι συμπεραιουµένην. Τοῦτο δὲ φασι τὴν αἰώνιο xal µέλλουσαν ζωὴν ἣν τοῖς θεοφιλέσιν 


ἐπαγγελλομένην ἀπογινώσχοντες. 


"Qtr. ἐπῆῖθε πραῦτης xal παιδευθησόµεθα. C « Vins. 143, 19. Quoniam supervenit mansuetudo 


Τις Twóoxsc τὺ xpdtoc τῆς ὀργῆς cov, xal ἀπὸ 
τοῦ φόδου σου τὸν Ovpór σου ἑξαριθμήσασθαι; 
τὴν δεξιάν σου οὕτω γγώρισον, καὶ τοὺς πεπαι- 
δευµένους τῇ χαρδίᾳ ἐκ σοφίᾳ. Αντὶ τοῦ, "Oct 
ἐπηθε πραῦτης καὶ παιδευθησόµεθα, ὁ Σὐμμαχός 
φησι’ Τµηθέντες γὰρ Agro ἐκπεταννύμεθα. Ἔχε- 
ται ὃξ τῆς προδηλωθείσης διανοίας xal ὁ παρὼν λά- 
γος. Τὰ γὰρ ἔτη ἡμῶν, qnoi, τὰ τῆς προσχαίρου 
ζωῆς εἰς ο) καὶ 7 ἀριθμὸν ἐτῶν συντείνει" καὶ αὕτη 
ἐστιν ἡ ἡμῶν ἐλπὶς, μεθ) ἣν οὐδεμία ἄλλη ἡμᾶς 
διαδέξεται' τµηθέντες γὰρ ἄφνω κατὰ τὴν τελευτὴν, 
ἐχπεταννύμεθα ' μετὰ δὲ ταῦτα τί ποτε ἡμᾶς διαδέξε- 
ται, τίς οἶδε; Τίς γὰρ ἑρμηνεῦσαι δύναται, ἡ καὶ 
ἀχριθῶς γνῶναι xal ἐξειπεῖν, ὁποία τίς ἔστιν ἡ μετὰ 
ταῦτα τοὺς ἁμαρτωλοὺς χαταληφομάνη ὁργὴ; Διό D 
φησι’ Τίς γιγώσχει τὸ κράτος τῆς Óprrc σου, καὶ 
ἀπὸ τοῦ gó6ov σου τὸν θυµόν σου; Τίς δὲ οἷός c£ 
ἐστιν ἐξαριθμήσασθαι τὴν δεξιάν σου; ᾽Αλλὰ σύ γε 
ἡμῖν ὁ θεὺς ἐντεῦθεν Ίδη γνώρισον τὴν δεξιάν σου, 
εἰς τὸ δύνασθαι ἡμᾶς νοεῖν τε αὐτὴν xal τὰς δυνά- 
μεις αὐτῆς ἀπαριθμεῖσθαι. Δεξιὰν 6b. Θεοῦ τὸν Χρι- 
ἁτὺν αὐτοῦ πολλάχις ἑδίδαξαν οἱ ἱεροὶ λόγοι. Παι- 
δεύονταν τοίνυν οἱ ἁηλούμενα μετὰ τὴν ἐἑξομολάγησιν 
εὔχεσθαι χαταξιωθῆναι πρῶτον μὲν τῆς τοῦ θεοῦ 
πραῦτητος, ὡς ἂν παιδενθεῖεν δι’ αὐτῆς * ἔπειτα τῆς 
leds αὐτοῦ, δηλαδὴ τῆς γνώσεως τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, 


* δη, Lix , 5. 


et erudiemur. (uis novit potestatem ire twe, el pre 
timore tuo furorem tuum dinumergre? dexteram tuaw 
sic notam (ae, et eruditos. corde in sapientia. Pro 
illo, Quoniam supervenit mansuetudo, et erudiemur, 
Symmachus ait, Swecisi enim, repente avolamus. Su- 
perius memoratze sententize hic sermo insistit. Nam 
ait, anni nostri hujus ternporanez vite in septua- 
ginta vel octoginta annorum numerum producun- 
tur: et hzc nostra spes est, post quam nulla alia 
nos excipiet. Succisi enim repente in tempore obi- 
tus, avolamus : postea vero quid nos excepturum 
sit quis novit? Quis enim explicare potest, aut quis 
aecurate nosse potest ac dicere, qua sit ira illa, 
qua post hanc vitare peccatores invasura est ? ldeo 
ait, (uis novit potestatem ire tuwe, el pre timore 
tuo iram tuam ? Quis dinumerare potest. dexteram 
tuam? Sed tu Deus hic nobis dexteram tuam no- 
tam fac, ut possimus illam intelligere, et virtutes 
ejus dinumerare. Dexteram porro Dei, Christum 
ejus esse, plerumque docuerunt sacre littere. Wli 
itaque jam memorati instituupntur, ut post confes. 
sjonem conferri sibi precentur, primo Dei man- 
suetudinem, ut abilla erudiantur, deinde dexteram 
ejus, scilicet cognitionem Christi ipsius, et mirabi- 
lium ejus virtutum, ut horum netitia melioreg 
evadant, et ut mente eruditi, Dei sapientia cope 








4159 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS lil. — EXEGETICA. 


gortes sint : Christus autem est Dei virtus et Dei A τῶν τε παραδόξων αὐτοῦ δυνάµεων, ὡς ἂν βελείας 


sepientia **. 


αὐτῶν Ἱένοιντο ἀπὸ τῆς τούτων γνώσεως, καὶ ix 


ἂν, παιδευθέντες τὴν διάνοιαν, µετάσχοιεν τῆς τοῦ Θεοῦ σοφίας" Χριστὸς δὲ θεοῦ δύναμις, καὶ Ge 


σοφία. 

Vgns. 15-17. Convertere, Domine, usquequo , et 
deprecabilis esto super servos tuos. Repleti sumus 
sane misericordia (ua, et exsultavimus et delectati 
sumus omnibus diebus nostris. Lotati sumus pro 
diebus quibus nos humiliasti, annis quibus vidimus 
mala. Ei respice in servos tuos et in opera tua, et di- 
rige filios eorum : et sit splendor Domini Dei nostri 
super nos, et opera manuum | nostrarum dirige super 
R08, et opus manuum nostrarum dirige. Post confes- 
sionem in precedentibus traditam, congruenter 


'Ezlotpeyor, Κύριε, ἕως πότε, καὶ xapaxl- 
θητι ἐπὶ τοὺς δού.ους cov. Ἐνεκλήσθημεν t9 
zput τοῦ ἑλέους σου, καὶ ἡγαλλιασάμεθα πα 
εὐφράνθημεν ἐν πάσαις ταῖς ἡμέραις ἡμῶν. Ec- 
φράνθηµεν ἀνθ ὧν ἡμερῶν ἑταπείνωσας Tisac, 
ἑτῶν ὧν εἴδομεν xaxá. Καὶ ἴδε ἐπὶ τοὺς δού.ἒους 
σου καὶ ἐπὶ τὰ ἔργα σου, καὶ ὀδήγησον τοὺς 
υἱοὺς αὐτῶν ' καὶ Ecco ἡ «αμαρότης Κυρίου τοῦ 
θεοῦ ἡμῶν ἑφ᾽ ἡμᾶς, xal τὰ ἔργα τῶν χειρῶν 
ἡμῶν κατεύθυνον ἐφ᾽ ἡμᾶς, καὶ τὸ Épyor cer 


Moyses orandi modum tradit iis ex Israele, qui p χειρῶν ἡμῶν κατεύθννον. ᾿Ακολούθως μετὰ τὸν 


post Salvatoris nostri adventum lapsi sunt, ut post 
premissa, hec, qua jam traduntur, precando di- 
cant : quorum sententiam clarius interpretatus 
Symmachus est hoe pacto : Convertere, Domine, 
wsquequo ; deprecubilis esto super servos tuos. Satia 
uos matutina misericordia tua, ut dormiamus et ἰα- 
temur omnibus diebus nostris. Latifica nos omnibus 
diebus, quibus nos affíizisii, annis in quibus vidimus 
mala. Áppareant apud. servos tuos opera (ua, et di- 
gnitas super filios nostros : et sit pulchritudo Do- 
twini Dei nostri super nos, et opera manuum nostra- 
rum firma fac super nos, et actionem manuum no- 
strarum perfice. His porro docet, nt matutinam 
imisericordiam consequi postulent, ut ortu Salva- 


ἑξομολόγησιν τὴν διὰ τῶν προτεινοµένων παραδοθεξ- 
σαν, ἔτι τὴν προσευχὴν ὁ Μωῦσῆς διδάσχει τοὺς μετὰ 
τὴν τοῦ Σαυτῆρος ἡμῶν παρουσίαν ἀποπεπτωχότας του 
Ἱαραὴλ, εἰς «b λέγειν αὐτοὺς προσευχοµένους, µετά 
τῶν ἀποδοθέντων xai τὰ προχείµενα ’ ὧν τὴν διάνοιαν 
σαφέστερον ἑρμήνευσεν ὁ Σύμμαχος, εοῦτον d τυδοὺς 
εὺν τρόπον. Ἐπιστράφηθι, Κύριε, ἕως xóca* πα- 
ραχ.λήθητι ὑπὲρ τῶν δούλων σον. Χόρτασον' ἡμᾶς 
ὀρθρινοῦ ἑ.έους σου, ἵνα ὑπνώσωμεν xal αύφρα- 
}ώμεθα ἐν πάσαις ταῖς ἡμέραις ἡμῶν. Εὔφρανον 
ἡμᾶς πάσας ἡμέρας dc éxáxocac ἡμᾶς, Erw dr 

οἷς εἴδομεν xaxd. Φανήτω παρὰ τοῖς δού.Ίοις σου 

τὰ ὄρ]α σου, καὶ τὸ ἀξιοπρεπὲς ἐπὶ τὰ τέχνα 

ἡμῶν καὶ ἔστω τὸ χάος τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ 


toris dignentur. Matutinam quippe misericordiam C ἡμῶν ἐπάνω ἡμῶν, xal τὰ ἔργα τῶν χειρῶν ἡμῶν 


Christi eam dicit esse, quae ad omnes homines ori - 
tur. Nam ut olim priori populo matutinum tempus 
fuit, quo in Egypto degens inspectione donatus 
est ; sic in novissimo dierum matutina misericor- 
dia omnibus gentibus effulsit! per salutarem orien- 
tem, quam memorati illi homines postulare docen- 
tur in oratione ; imo etiam inter alia dicere, £t sit 
splendor Domini Dei nostri super nos, et appareant 
apud setvos iuos opera (ua, et dignitas tug, et pul- 
ehritudo Domini Dei nosiri; ut οἱ ipsi divina Sal- 
valoris presentia dignentur, necnon divina ejus 
gloria ac pulchritudine, de quo dictum est, Specio- 
sus forma pre filiis hominum **, ac insuper cseteris 
omnibus bonis que in Christo Dei intelligi pos- 
sunt. 


ἑδραῖα ποίησον «ὑπὲρ ἡμῶν, καὶ τὴν xpatear τῶν 
χειρῶν ἡμῶν éxitéAscor. Αιδάσχει δὲ διὰ τούτων 
αἰτεῖσθαι τυχεῖν τοῦ ὀρθρινοῦ ἑλέους, ὡς ἂν χατα- 
ξιωθεῖεν τῆς ἀνατολῆς τοῦ Σωτῆρος. Τὸ ὀρθρινὸν γὰρ 
ἔλεος Χριστοῦ τὸ ἐπὶ πάντας ἀνατεῖλαν ἀνθρώπους. 
Ὡς γὰρ πάλαι γέγονε πρωῖα τῷ προτέρῳ λαῷ xai 
τὴν ἐπισχοπὴν fic κατηξιώθησαν ἐν Αἰγύπτῳ διατρί- 
ὄοντες, οὕτως ἐπ ἑσχάτον τῶν ἡμερῶν τὸ ὀρθρινὸν 
ἔλεος τοῖς πᾶσιν ἐξέλαμφε τοῖς ἔθνεσι διὰ τῆς σωτη- 
plou ἀνατολῆς, ἧς χαταξιωθῆναι διδάσκονται οἱ δηλω- 
θέντες διὰ τῆς προσενχῆς αἰτεῖν' ἀλλὰ xal λέγειν 
μετὰ τῶν ἄλλων Καὶ ἔστω ἡ «ἑαμπρότης Κυρίου 
τοῦ θεοῦ ἡμῶν ἐφ᾽ ἡμᾶς, καὶ garíice παρὰ τοῖς 
δού.οις cov τὰ ἔργα σου καὶ τὸ xdAAoc Κυρίου 


D ro) 8500 ἡμῶν: ὡς ἂν xat αὐτοὶ χαταξιωθεῖεν τῆς 


σωτηρίου θεοφανείας, καὶ τῆς ἐνθέου δόξης αὐτοῦ, τοῦ τε Χάλλους, περὶ οὗ εἴρηται, Ὡραῖος xd.Llsa 
παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν . Ῥυρωπων, χαὶ τῶν λοιπῶν ἁπάντων ^0) χατὰ τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ ἐπινοουμέ- 


νων ἀγαθῶν. 
XC. 

Vegns. 4, 2. Qui habitat in adjutorio Altissimi, 
in tegumento Dei celi commorabitur. Hic pealmus 
inscriptione caret. An forte neque pealmus est, sed 
prophetia quzdam profundiores de Christo ac de 
jis, quz in ipso consummata sunt, sermones com- 
plectens? Hzc porro quz jam tractamus multam 
habent cum precedenti psalmo discrepantiam. Nam 
ille quidem per Moysis orationem, extremam Ju- 


" 1 Cor. 1, 21. ** Pial. xkhiv, 9. 


ιν. 
' 'O κατοικῶν ἐν βοηθεἰᾳ τοῦ Ὑγίστου, ἐν σχέπη 
τοῦ θεοῦ τοῦ οὐρανοῦ αὐλισθήσεται. ᾽Ανεπίγρᾳ- 
φος ὁ φαλμός. Μήποτε δὲ οὔτε φαλμὸς τυγχάνει, ἀλλά 
τις προφητεία βαθυτέρους περιέχουσα λόγους περὶ 
Χριστοῦ xal τῶν ἐν αὐτῷ τελειουµένων; Πολλὴν δὲ 
ἀσυμφωνίαν ἔχει τὰ προχείµενα πρὸς «bv ἀνωτέρω 
Ψαλμὸν τὴν ἀχολουθίαν. Ὁ μὲν γὰρ τὴν ἑσχάτην 
ἀποδολὴν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους διὰ τῆς Μωῦσέως 


21461 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1113 


Ἱετροσαυχήῆς lüfcrusv: ὁ δὲ παρὼν τοὺς ἀγῶνας xat A daicee gentis abjectionem vaucinalatur; hic vero 


τὰ  ατεκιρατήρια τοῦ κατὰ Κύριον teAetoupdvou περιέ- 
Υπε" ἁλλὰ xal αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τὸν ἐν τῇ 
ἁρί με πειρασμὸν προφητεύει, ὅτε ἀνήχθη ὑπὸ τοῦ 
χΕνεύματος εἰς νὴν ἔρημον πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ δια- 
6όλου, xa τὴν ἐπὶ vct νίχην αὑτοῦ. Τί δὴ οὖν quot 
ὃ περοφητικὸς λόγος; 'O μὲν πρότερος λαὺς ὁ διὰ τῆς 
Ξπτροηγουµένης Μωῦσέως προσευχῆς ἀποχλανσάμενος 
ὁμολογεῖ φάσχων, Ὅτι ἐξείπομεν ἐν τῇ ἐργῇ σου, 
καὶ τὰ λοιπὰ, ὅσα ἑἐδηλοῦτο διὰ τῶν ἑμφερομένων ΄ ὁ 
δὲ µ.έλλων συστήσεσθαι µες᾽ ἐχεῖνον τῷ Θθεῷ διὰ τοῦ 
Χριστοῦ λαὺς, ἐπὶ τῇ βοηθεἰᾳ τοῦ Ὑψίστου πεποι- 
θῶς, καὶ ἀεὶ kv αὐτῇ χατοικῶν, ἁτάραχος xal ἀσά- 
Meucoc διαμένει. ὡς ἂν, ὑπὸ τὴν σχέπην τοῦ θεοῦ 
αὐλιξόμενος, οὐδένα τε τῶν πειρασμῶν ἐπιστραφή- 


certamina et tentationes ejus qui secundum Domi- 
num cousummatur, complectitur; imo etiam S»l- 
valoris nostri in deserto tentationem praenuntiat, 
quando assumptus esta Spir.u in. desertum, ut 
tentaretur a diabolo, predicitque ejus iu. on.nibus 
victoriam. Quid itaque ait propheticus sermo? 
Prior quidem populus, qui in preecedenti Moysis 
oratione plorabat, hec confitebatur, Quia de[eci- 
mus in ira tua, el c:elera, qui ibidem declarantur; 
populus vero qui post illum a Deo per Christum 
constituendus erat, adjutorio Altissimi confisus, 
in ipsoque sempes habitans, perturbatione et come 
motione vacuus manet; utpote qui sub tegumento 
Dei sedes. habeat, tentationumque nulla aversa- 


σεται, ἀλλ' ἐφ᾽ ἑκάστῳ ἐρεῖ τῷ Κυρίῳ: Ἀγτιλήπεωρ D bur, sel in singulis dicet. Domino : Susceptor 


440v 6l. xal καταφυγή µου, ὁ θεός µου, ἑλπιῶ 
&sx' αὐτόν. 'Av δὲ τοῦ, Ὁ κατοιχῶν ἐν' βοηθείᾳ 
τοῦ “Ὑγίστου, ὃ μὲν Zóppayo;, Ὁ κατοικῶν ὑπὸ 
σχέπην τοῦ Ὑγίστου * 6 δὲ ᾽Αχύλας, xai πέμπτη 
ἔχδοσις, Ὁ καθήµεγος àv ἀποχρύφῳ Ὑγίστου, 
ἐχδεδώχασι' σηµαίνοντος τοῦ λόγου τοῦ κατὰ θεὸν 
ὃν Χριστῷ ἀγωνιζομένου τὸ ἑδραῖον καὶ ἁπτόητον τῆς 
διανοίας, xal ὡς ἓν ἀποχρύφῳ τῆς αὐτοῦ φυχῆς 
ἔνοιχος ἑἐγκαθέξζεται xal βοηθὺς αὐτὺς 6 "Ὕψιστος. 
ΒΠάλιν δὲ ἀντὶ τοῦ, Εν. σχέπῃ τοῦ θεοῦ τοῦ obpa- 
νοῦ αὐλισθήσεται, ὁ μὲν Αχύλας,, Ev σχέπῃ 
ixavov αὐλισθήσεται ' ὁ δὲ Σύμµαχος, Ὑαπὸ σχιὰν 
τοῦ ἐχανοῦ νυκτερεύων, εἰρήχασιν. ᾽Αλλὰ ταῦτα 
μὲν ὡς iv προοιµίοις τὸ ἅγιον Πνεῦμα διελάλησε τὰ ᾽ 
ὅ ἑξῆς αὐτῷ προσφωνεξ, xat τὸν πάντα λόγον εἰς. 
αὐτοῦ πρόσωπον ἀποτείνεται, fjvot τοῦ τῷ Χριστῷ 
ἀγωνιζομένου xai νικῶντος, ἡ xal τοῦ κατὰ τὸν 
Σωτῆρα νοουµένου ἀνθρώπου, ip δίχην ὀργάνου χέ- 
χρητο ὁ προὼν τοῦ Θεοῦ Λόγος, xai γὰρ ουτος, Lv 
βοηθείᾳ κατοιχῶν τοῦ Ὑψίστον, ὑπὸ τὴν σχέπην 
ηὐλίξετο τοῦ ἐνοιχοῦντος αὐτῷ Θεοῦ Λόγου, ἑπι- 
σχιάζοντος αὐτῷ τῇ αὐτοῦ θεότητι, εἶχό τε ἀντιλή- 
πίορα xaX χαταφυγὴν xal ἑλπίδας αὐτοῦ τὴν πλη- 
βοῦσαν αὐτὸν τοῦ Θεοῦ Λόγου δύναμιν. Ὥσπερ δὲ 
σῶμα Χριστοῦ τὸ ἀνθρώπειον αὐτοῦ ὄργανον ἐχρη- 
µάτισεν, οὕτω xal ὁ λαὺς αὐτοῦ Χριστοῦ σῶμᾳ προσ- 
ηγόρενται ὑπὸ τοῦ εεροῦ Αποστόλου λέγοντος Ὑμεῖς 
δέ ἐστε σῶμα Χριστοῦ, xal µέλη éx µέρους. 


meus es tu et refugium. meum, Deus meus, eperabo 
in. eum. Pro illo autem, Qui habitat in adjutorio 
Altissimi, Symmachus, Qwi habitat sub tegumento 
Altissimi ;; Aquila vero εἰ quinta editio, Qui sedet 
ín abscondito Altissimi, ediderunt, Quo significatur 
ejus, qui secundum Deum in Christo concertat, 
fÉrmitas et imperterritus animus, et quomodo in 
recessu anims ejus habitet sedeatque adjutor ejus 
Altissimus. Rursumque, pro illo, Jn. tegumento Dei 
celi commorabitur, Aquila, In tegumento (onis com- 
morabitur; Symmachus autem, Sub umbra fortis 
pernoctans, interpretati sunt. Sed haec quidem quas; 
in procmiis Spiritus sanctus locutus est : quie ϱ0- 
quunjur autem ad eum dirigit, totumque sermo. 
nem ad ejus personam refert, qui pro Christo eon- 
certet ac superat; sive etiam ad hominom qui ia 
Salvatore esse intelligitur, quo ceu instrumento 
usum est Dei Verbum quod prsexsistebat. Etenim 
ille. in. adjutorio Altissimi habitans, sub tegumento 
Inhabitantis in se Dei Verbi commorabatur, qui 
deitate sua ipsum inumbrabat; atque is in susce- 

ptorem, refugium et spem habebat ipsam Dei Verbi 

viriutem, qua replebatur. Quemadmodum autem 

Christi corpus humanum iilius instrumentum crat; 

sic et populus ejus, Christi corpus a sancto Apo- 

$tolo vocatur his verbis: Vos aujgem estis. corpus 

Chrisji, e£ membra ez parte ^ 


Εἰχότως τοιγαροῦν τὰ kv τοῖς mpoxtipivo; λεγό- D — Mesito igitur qux hic quasi de corpore Christi 


μενα ὡς περὶ τοῦ σώματος Χριστοῦ ἀναφέροιτ' ἂν 
xdi εἰς τὸ ἀνθρώπειον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, καὶ εἰς 
τὸν ἐν αὐτῷ τελειούμενον. Ὃν οὕτως εἱρημένων, 
της ὁ λόγος διεξέρχεται ὅσα παρὰ τοῦ Θεοῦ ὑκάρξει 
«p κχατοιχοῦντι ἐν βοηθείᾳ τοῦ Ὑψίστου xat αὖλι- 
ζομένψ ὑπὸ τὴν σχέπην τοῦ Θεοῦ, Movil τε τῷ 
Κυρῳ' Ἀντιλήπεωρ µου εἶ καὶ καταρυγή µου, 
Ó θεός µου, xal &Axuo éx^ αὐτόν. Τίνα δέ ἐστι τὰ 
περὶ αὐτὸν γενησόµενα, χαταλέγει διὰ τῶν ἐπομέ- 
νων "Ort αὐτὸς ῥύσεταί µε &x παγίδος θηρευτώ», 
ἀπὸ όπου ταραχώδους. Ἑν τοῖς µεταρρένοις 
αὐτοῦ ἐπισκιάσει ccc, καὶ ὑπὸ τὰς ατέρν]γας 


9 [ Cor. xit, 17. 


dicuntur, etiam ad humanitatem Selivatoris nostri 
referantur, atque 3d eum qui in ipso consummatus 
est. Qux cum hac ratione dicta sint, deinceps 
enarratur, quanta a Deo conferenda sint ín. eum, 
qui habitat in adjutorío Altissimi, et sub tegumento 
Dei commoratur, ae dicit Domino, Susceptor meus 
es, et re(ugium moum, Deus meus, eperabo in eum, 
Quznam autem illi conferenda sint ín sequentibus 
narrat ; — Veas. 35-9. Quoniam ipse liberabit me de 
lagneo venantium, et. & verbo iurbulento, In scapu- 
lis snis obumbrabit tibi, et sub. pennis ejuq aperabis, 
Sento circumdabit te veritas ejus, nom timebis a n 


1115 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS IIl — EXEGETICA. 


11 


more nociurno, a. sagitta volante in die, a negotio A αὑτοῦ ἑλαπιεῖς. "Oxo κυχλώσει σε  *Q dne 


perambulante in tenebris, a ruina et daemonio meri- 
diano. Cadent a latere tuo mille, et decem millia a 
dexiris tuis, ad te. sutem non appropinquabit. Ve- 
rumtamen oculis tuis considerabis, et retributionem 
peccatorum videbis. Quoniam iu spes mea, Altissi- 
mum posuisti refugium tuum. Insultus plurimos in 
ewm fore pronuntiat, qui in vaticinio enuntiatur. 
Hic vero perrarus erat et. mirabilis, in abseondito 
Altissimi sedens, sub umbra fortis commorans et 
Domino dicens, Susceptor meus es iu. et. re[ugium 
meum, Deus meus, et sperabo in eum; sive secundum 
Aquilam, Deus meus, confidam in illo ; aut secun- 
dum Symmachum, Deus meus, et bonam fiduciam 
habebo in illo. Adversus eum igitur, qui eo quo 
diclum est modo in Dei auxilio repositus erat, insi- 
diz quzdam et conjurationes sexcentorum hostium 
insurrexerunt : quee scilicet laquei venantium, ser- 
440968 turbulenti, timor nocturnus, sagitta volang 
ia die, negotium perambulans in tenebris ruina 
drmonii meridiani vocatz sunt : ad bsc vero, millia 
ὃν decem millia; ita ut millia sinistram; decem 
varo millia dexteram ejus occuparent. Nam hzc 
d:xtris partibus, utpote firmioribus et fortioribus, 
insidiabantur. Ait vero nullum borum eum qui in 
vaticinio fertur atüingere posse. Preterea dicitur 
eum incessurum esse non modo supra serpentes et 
scorpiones, nam hzc modica erant ; sed super as- 
pidem et basiliseum, et conculeaturum esse leonem 
€t draconem : quz sane inter feraset reptilia prin- 
cpem obtinent locum. Existimo autem bis princi- 
pes hujus szmculi significari, necnon invisibileg et 
primarias potestates. Verumtamen qui in prophetia 
fertur omnes simul conculeaturus esse dicitur. Nam 
super aspidem, inquit, et basiliscum | ambulabis, et 
conculcabis leonem et draconem. : 


αὐτοῦ, οὐ φοδηθήσῃ ἁπὸ φόδου rvxe eyes ov, éx 
Βέλους πετοµένου ἡμέρας, ἀπὸ πρεάγχάατος c 
σκότει διαπορευοµένου, ἀπὸ συμπτεώγεσεος m- 
δαιµονίου μεσημθρινοῦ. Πεσεῖται ἐκ εοῦ s Aiv-c 
σου χιλιὰς, καὶ μυριὰς ἐκ δεξιών σου» Δερύς c 
δὲ οὐχ ἐγγιεῖ. Π.1ἡὴγ τοῖς ὀφθαλμος «ου x" 
φοήσεις, καὶ ἀνταπόδοσι ἁμαρτω]ῶν deret. "Ox 
σὺ 4 éAzíc nov, τὸν Ὕψιστον ἔθου εεεςερι"-." 
σου. Πολλὰς ἑπαναστάσεις ὃ λό]ος πρραγορα-ε: Ἱ- 
νήσεαθαι τῷ προφητευοµένῳ. Οὗτος δὲ ὧν στὰν.ς 
τις xal θαυμαστὸς, ἓν ἀποχρύφῳ τοῦ "Yxppf£areo αν 
θήµενος, ὑπὸ τὴν σχιὰν τοῦ ἐχανοῦ αὐλεζόμενας, ͵ 
xal λέγων τῷ Κυρίῳ;' Ἀνγτιωήπτωρμου αεαξ παστο- | 
φυγή µου, ὁ θεός µου, καὶ ἑλπιῶ ix" αὐτὸν ' 
χατὰ τὸν ᾿Αχύλαν, Ὁ θεός µου. πεποιθήσεω &x αν- | 
τῷ" ἡ, '0 θεός µου, καὶ εὐθαρσήσω ἐν ax»t c, κά 
τὸν Σύμμαχον. Τούτῳ δὴ οὖν τῷ τῶν εξρημένον | 
τρόπῳ ἀναχειμένῳ τῇ τοῦ θεοῦ βοηθείᾳ ἕπεδουις — 
τινες χαὶ συσχεναὶ µυρίων xaz' αὐτοῦ στρατευοµένω 
ἐπανέστησαν ' παγίδες Υοῦν θηρευτῶν drop. aO, ars, 
xai λόγοι ταραχώδεις, xat φόδος νυχτερινὸς, zx: oí 
βέλος πετόµενον ἡμέρας, xaX πρᾶγμα ἓν αχότεε ὅι1- 
πορευόµενον, καὶ σύμπτωμα δαιµονίου user p 6ρενου | 
χαὶ πρὸς τούτοις ἅπασι χιλιάδες χαὶ µυριάδες΄ αἱ l 
μὲν χιλιάδες τὰ ἀριστερὰ αὐτοῦ ἀπολαμβάνουσαε, ci ' 
δὲ τὰ δεξιὰ μυριάδες. Αὐταὶ γὰρ τοῖς δεξιοῖς ex; ἂν 
χραταιοτέροις xaX ἰσχυροτέροις µέρεσιν ἐπεθούλενα. | 
Τούτων δὲ πάντων οὐδὲν προσφαύειν τῷ περὶ οὗ 635- 
γος προφητεύει. Ἔτι δὲ πρὸς τούτοις ἐπιθήσεσθε: 
λέγεται, (1) ἅτι καὶ ἑπάνω ὄφεων χαὶ σχορπίων᾿ 
μιχρὰ γὰρ ἦν ταῦτα. ἀλλ ἐπ᾽ ἀσπίδα χαὶ βασιλίσκον, 
χαταπατήσειν «s λέοντα χαὶ δράκοντα - à δὴ βασιὰ- 
κώτατα xai ἀρχιχώτατα τῶν ἓν θηρίοις xaX ἑρπττοῖς 
τυγχάνει. Οἶμαι γοῦν διὰ τούτων τοὺς ἄρχοντας voa 
αἰῶνος τούτου σηµαίνεσθαι, χαὶ τὰς ἀοράτους κά 





ἀρχοντιχὰς δυνάµεις. Ἠλὴν ὅμως ὁ προφητευόμενος χαταπατήσειν ἀθρόως λέγεται τὰς πάσας. Ἐπιξήση 
Yáp, φησὶν, ἐπὶ ἀσπίδα καὶ βασιλίσκον, καὶ καταπατήσεις Aéorta καὶ δράκοντα. 


Quis igitur hic fuerit, cui (4ἱΐ4 competere possint; 
ei quis populus quem decem millia inimicorum ad 
dexteram oppugnant, ad alterum vero latus millia, 
neque audent ad eum accedere, sed coram eo ca- 
dunt; age disquiramus. Dico autem aliquo modo 
posse hzc referri ad hominem in Christo consum- 


Τίς οὖν γἐνοιτ ἂν τοιοῦτος, ὡς ἐφαρμόσειν αὑτῷ 
ῥύνασθαι τὰ τοιαῦτα, χαὶ ὃς ὁ λαὺς μὲν ἐχθρῶν μὲν 
µυριάδας ἐπιατρατεύεται αὐτοῦ τοῖς δεξιοῖς, τοῖς & 
χατὰ θάτερον µέρος χιλιάδας, μὴ τολμᾷν δὲ αὐτοῦ 
προσφαύειν, χαταπίἰπτειν δὲ ἔμπροσθεν αὐτοῦ, φέρι 
χατανοῄσωµεν. Φημὶ δὲ καθ) ἕνα τρόπον ἀναφέρεσθαι — | 


matum ; qualis erat Paulus, qui dicebat, Scio ho- D ταῦτα ἐπὶ τὸν ἓν Χριστῷ τετελειωμένον ἄνθρωπον᾽ 


minem ín Christo ** ; et ad omnes qui perinde atque 
ille dicere possint, Qwis nos separabit α charitate 
Dei? tribulatio, an angustia, an persecutio, an fames, 
an muditas, an periculum, an gladius **? ac. rur- 
sum, Certus sum enim quia neque mors, neque vita, 
neque instantia, neque (ulura, neque virtutes, neque 
altitudo, neque profundum, neque creatura alia pote- 
ril nos separare a charitate Dei, qua est in. Christo 
Jesu ** : ad hzc vero quisquis dicere potest, Sed in 
his omnibus superamus ", dignus aane fuerit ut de 
ipso bae voces proferantur. Talis quippe hou) ha- 
bitans in adjutorio Altissimi, et in tegumento Dei 


* I Cor. xiu, 3. * Rom. vin ὃν. 
(4) "Oz µή. 


** ibid. 58, 


οἷος f» ὁ Παῦλος λέγων * Οἶδα ἄνθρωπον ἐν Χριστφ' 
ἐπὶ πάντα τε τὸν ὁμοίως ἑκείνῳ λέγειν δυνάµενον᾽ —— 
Τίς ἡμᾶς χωρίσει àxó τῆς ἁγάπης τοῦ sov; 
0.ιέψλς, ἡ στεενοχωρία, 7?) διωγμὸς, ἡ «ωμὸς, ἡ 
γυµνότης, ἢ κίνδυνος, ἢ µάχαιρα; καὶ nói: 
Πέπεισμαι γὰρ, ὅτι οὔτε θάνατος, οὔτε ζωὴ, οὔσε 
ἐγεστῶτα, οὔτε uéAAorca, οὔτε δυνάµεις, οὔτε 
ὕψωμα, οὔτε βάθος, οὔτε τις κτίσις ἑτέρα δυγή- 
σεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Occo 
τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. 6 δὲ πρὸς τούτοις οἷός τε 
ὢν λέγειν ^ "AAA ἐν τούτοις πᾶσιν ὑπεργικῶμεν, 
ἄξιος ἂν γένοιτο τοῦ xai ἐπ᾽ αὐτῷ λεχθΏναι τὰς πρ» 
99. ο ibid. 91. 


-. - 


Ac 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


114€ 


|tpREvag «ρωνάς. Ὁ γὰρ τοιοῦτος, χατοικῶν Ev Bon- A commorans, dicet Domino : Susceptor meus es. et 


εξα. τοῦ “"Ὑψίστου, xal ty. σχέπῃ τοῦ θεοῦ αὐλιζό- 
ενος, Épst τῷ Kuplp- Ἀντωήπτωρ µου sl καὶ 
«τειρυγή µου, ὁ θεὸς, καὶ ἑλπιῶ ἐπ αὐτόν. 
"eva δὲ αὐτοῦ διαθέσει τελείᾳ εἰρηχότος, θεσπίδει 
εὈτέρ τὸ θεῖον Πνεῦμα, δει δὴ ἀσφαλη εἴλατο φύλακα, 
caX σαλὴην ἐχτήσατο χαταφυγὴν τὸν Κύριον. Τοιοῦτον 
{δρ ἔχων βοηθὸν xa πρόµαχον καὶ ὑπερασπιστὴν, 
οὐυδένα τῶν ἐχθρῶν φοθηθήσεται, ἅτε αὐτοῦ τοῦ 
ἔἕςζυρίου ῥυομένωυ αὐτὸν ἐξ ἁπάντων. Καὶ γὰρ ix 
αταγίδος θηρευτῶν ἐξελεῖται αὐτὸν, χαὶ ἀπὸ λόγου 
ταραχώδους τοῖς µεταφρένοις αὐτοῦ ἐπισχιάσει αὖ- 
τῷ καὶ πάντα δὲ τὰ ἑξῆς κατηριθµηµένα ἐπὶ πάντα 
τὸν ἓν Χριστῷ τέλειον ἄνθρωπον ἀνενεχθήσεται, xat 
ἑτὸ τὸ σῶμα δὲ Χριστοῦ, fico τὸν kx τελείων φυχῶν 


refugium meum, Deus, et sperabo in eum. Hec quip- 
peex perfecto et sineero affectu dicentem, vatici- 
natur divinus Spiritus tutum elegisse custodem, et 
pulchrum obtinuisse refugium, scilicet Dominum. 
Cum talem quippe adjutorem, propugnatorem et 
protectorem nactus sit, nullum inimicorum perti- 
mescet, quia ipsum Dominus ex omnibus eruit. Et- 
enim ex laqueo venantium liberabit eum, et a verbo 
turbulento, seapulis suis obumbrabit ei : pariterque 
omnia qua sub hzc recensentur, ad quemvis in 
Christo perfectum hominem referentur; itemque.ad 
corpus Christi, videlicet ad martyrum chorum ex 
perfectis animabus compositum ; sive ad perfectam 
Ecclesiam ipsius, quam ipse sibi astare fecit, nulla 


xazegxeuagpvoy μαρτύρων yopóv* 9i τὴν τελείαν p macula aut labe aut quopiam simili affectam. Qui 


Ἐκκλησίαν αὑτοῦ, fv αὐτὸς ἑαυτῷ παρεστήσατο, uh 
Έχουσαν σπῖλον f| ῥυτίδα, f, τι τῶν τοιούτων. Ὁ γοῦν 
ἐπὶ τὴν πέτραν οἰκοδομῆσειν ἐπηγγελμένος τὴν "Ex- 
πληαίαν αὐτοῦ, ὡς μὴ πύλας (ou χατισχύσειν αὐτῆς, 
αὐτὸς αὐτῆς xal φύλαξ xal φρουρὸς ἔσται, περι- 
φράττων αὐτὴν χαὶ ἀσφαλιζόμενος, πρὸς τὸ uh τὰς 
πύλας τοῦ ἆδου κατισχύειν αὐτῆς. Διὸ τῇ τοιαύτῃ 
Ἐκχλπαίᾳ, xai τῷ τοιούτῳ δὴ Χριστοῦ μαρτύρων 
χορῷ, τῷ χατοιχίαν μὲν μηδαμῶς ἔχοντι ἐπὶ γῆς, 
δυναμένῳ δὲ λέγειν, Ἡμῶν δὲ εὸ πολίτευμα ἐν 
οὗρανοῖς ὑπάρχει, λεχθήσεται Ὁ κατοικῶν ἐν 
Βοηθεἰᾳ τοῦ Ὑνέστου, ἐν σχέπῃ τοῦ θεοῦ τοῦ οὐ- 
pavo αὐλισθήσεται. Εϊτ' ἐρεῖ μὲν αὐτὸς τῷ Κυρίῳ, 
οὗ εἴλατο κατοιχεῖν ὑπὸ τὴν σχέπην» Ἀνγεωήπεωρ 
µου εἴ καὶ καταφυγἠ µου, ὁ θεός µου, καὶ ἑλπιῶ C 
ἐπ᾽ αὑτόν. Κτησαμένῳ δὲ αὐτῷ τοιοῦτον φύλαχα καὶ 
τοιοῦτον σωτῆρα xai βοηθὸν ἐπιγραφαμένῳ λεχθή- 
σεται ὑπὺ τοῦ θείου Πνεύματος, ὡς dpa er, χαλὴν 
εὑράμενος ἑαυτῷ μερίδα xal τεῖχος ὀχυρὸν, ὅπλον 
τε ἅμαχον τὸν ἑαυτοῦ Κύριον. Τοῦτον γὰρ ἔχων ἓν 
ἁσφαλεῖ xal ἁμερίμνως οἰχήσει, ἅτε κατοικῶν ἐν 


βοηθείᾳ τοῦ Ὑψίστου, xai ἓν αχέπῃ τοῦ ἰκανρῦ αὑλιξόμενος. 


El γοῦν ποτε, φησὶν, οἱ τῶν ἀνθρωπείων ψυχῶν 
θηρευταὶ, ἀφανεῖς xal ἁόρατοι ὀυνάμεις κατὰ τὸ 
σύνηθες αὐτοῖς παγίδας λαθραίως ἑἐγχρύπτοντες, 
προδάἀλλεσθαι χατὰ cou πειρῷντο, οὐδὲν αὑτοῖς ἔσται 
πλέον’ ὅτι αὐτὸς Κύριος ῥύσεταί σε ἐκ παγίδος θη- 
ρεντῶν, Ἡ παγὶς συγετρίδη, καὶ ἡμεῖς ἐῤῥύσθη- 
µε». El δὲ χαὶ λόγοις θορυθεῖν ἐπιχειροῖεν ἑέντες 
ἑαυτῶν τὸν τῆς ἀσεθείας Uv διὰ τῆς ἑαυτῶν γλώσσης, 
ἀλλὰ xal τούτων αὐτῶν πάλιν ὁ Κύριος ἀθλαδη τὸν 
ἑαυτοῦ ἄνθρωπον φυλάξει. Ἵνα μὴ ὁ φλογμὸς τοῦ τῶν 
ἀνθρώπων βίου xal ὁ τῆς χαχίας χαύσων, ἐπὶ πλεῖον 
ἐχχαυθεὶς, ἑξάψῃ τὰ χαχὰ κατὰ τοῦ τῆς εὑσεθείας 
ἀθλητοῦ,θεσπἰζει φάσχων ὁ λόγος αὐτῷ Ἑν τοῖς µε- 
ταφρέγοις αὐτοῦ ἐπισκιάσει σοι, καὶ ὑπὸ τὰς 
πτέρυγας αὐτοῦ ἐΑπιεῖς. El δὲ καὶ πολεµίων στίφη 
πεπυρωµένα xaX θανατηφόρα βέλη λόγων φευδῶν καὶ 
τῆς ἀληθείας ἑναντίων ἀχοντίζοι χατὰ τοῦ δηλουµένου, 

αὐτὸς μὲν ἠσυχάσει νόµῳ θείᾳ πειθαρχῶν λέγοντι’ 
Κύριος πολεμήσει ὑπὲρ ὑμῶν , καὶ ὑμεῖς σιγή- 


" Dhilip. 11, 20. ** Psal. cxxni, 7. 


— 


igitur Ecclesiam suam se supra petram fundaturum 
essc pollicitus est; ita ut porta inferi nunquam 
prevaleant adversus eam, illius ipse et custos et 
presidiarius erit, ipsam cireummuniens et vallans, 
ne portze inferi praevuleant adversus eam. Quamob- 
rem hujusmodi Ecclesie, et bujusmodi Christi 
martyrum choro, qui habitaculum quidem nulla- 
lenus in terra habet , sed hzc fari potest, Nostra 
autem conversatio in celis est **, dicetur, Qui habitat 
in adjutorio Altissimi, in tegumento Dei celi commo- 
rabitur. Deinde dicet quidem ipse Domino, sub cu- 
Jus tegumento habitare cooptavit, Susceptor mets 
es εἰ refugium meum, Deus meus, et sperabo in ewm. 
Cum autem talem eustodem nactus sit, et talem 
sibi servatorem et adjutorem aseripserit, dicet illi 
Spiritus divinus, optimam ipsum portionem  ade- 
ptum esse, murum firmissimum, inexpugnabile scu- 
tum, scilicet Dominum suum. Hunc quippe nactus, 
In tuto et sine sollicitudine deget, utpote qui habi- 
tet in adjutorio Altissimi, et in tegumento fortis 
commoretur. 

Si itaque illi, ait, humanarum animarurs vena 
res, invisibiles scilicet et occultas virtutes, pro more 
solito laqueog clam ocreultantes, te unquam agere- 
diantur, nihil proderit illis : quia ipse Dominus 
eruet tede laqueo venantium, Laqueus contritus est, 
et nos liberati sumus *. Quod si eum sermonibus 
quoque turbare tentaveript, impietatis suas virus 
lingua emittentes, his etiam illesum hominem 
suum Domínus servabit. Àc ne bumane vitz zstus 
et ardor malitiz: magis magisque incensus, contra 
pietatis athletam mala succendat, bzec sermo ipsi va- 
ticinatur: In scapulis suis obumbrabit tibi, et sub pen- 
nis ejus sperabis. Quod si inimicorum agmina, ignita 
οἱ letbifera mendacium et cum vero pugnantium 
sermonum tela jaculentur adversus memoratum bo- 
minem, ille quidem quiescet, diving legi obtempe- 
rans que ait : Dominus pro vobis pugnabit, et vos 
tacebitis : -opportune autem ipsi dicitur : Seuto 
circumdabit te veritas. ejus. Ipsa namque Christi 








1u1 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. t 


doctrinse veritas, virtutem magnam obtinens, eum A c'scós * λεχθήσεται δὲ ἀὐτῷ xavde χκαιρὸν τὸ, "ui 


circummuniet, in circuitu posita ac scuto tegens. 
800, ut ne, accedente nocte, et tenebris offusis, re- 
formidet ilie, aut prz metu turbetur; neque pari- 
ter in die immissa tela metuat. Per noctem autem 
et tenebras calamitatis tempora significat, in qui- 
bus nihil reformidaturum ait eum , qui sculo veri- 
tatis circummunietur ; per diem vero, tranquilla 
et pacata tempora indicat, in quibus inimici nostri 
sagittas eminus volantes, blasphema nempe et im- 
pia dieta, in nos emittere solent. Nam persecutio- 
num tempore nen eminus tela mittunt, sed comi- 
nus impetum facientes, nos universos devorare, ut- 
pole mortem éexpetentes nostram , conantur; ut 
aliquando ille eum potuit devoravit. At nos scuto 
jam memorato protecti, dicenfus : Nisi quia Domi- 
wus erat in nobis, cum exsurgerent homines in nos, 
forte vivos deglutissent nos '*. Neque nocie igitur 
neque interdiu quid contra nos poterunt inimici 
nostri propter Dominum propugnatorem nostrum. 
Quare dictum est : Non timebis a timore nocturno, 
& sagitta volante in die, a negotio perambulante in 
tenebris; imo neque a ruina et demonio meridiano 
timebimus. Quod si millia et decem millia, sive in- 
visibilium seu visibilium inimicorum et hostium, 
contra Christi populum et contra Ecclesiam ejus 
insurrexerint ; omnes sane una virtus ejus uno mo- 
mento destruet, ut nos ipsis oculis vindictam per- 
spiciamus. ldeo dicitur : Verumtamen oculis tuis 
considerabis, et in retributionem peccatorum videbis. 
Nos autem sermonis veritatem ipsa exemplorum 
interpretatione percepimus, conspecto variis tempo- 
ribus Ecclesiam Christi impugnantium fine, qui con- 
festim, nec longo post tempore a Deo debellati sunt. 


B καιροὺς, ob πόῤῥωθεν ἑστῶτες βέλη πέµπουσιν,: 


χυχ.ώσει σε ἡ ἀλήθεια αὐτοῦ. Αὔὕτη τὰρ íi 
θεια τῶν Χριστοῦ δογμάτων, μεγάλην κεκτηµένι 
ναµιν, τὸν ἔχοντα αὐτὴν περεφράξδεε, ει 
αὐτὸν, xal περιθάλλουσα τῷ iau tr). ὅπλι, τρ: 
μήτε νυχτὸς ἐπελθούσης, µήτε αχοτίας χαταλαίςα: 
δεδιέναι, μηδ᾽ ὑπὸ φόδων ταράττεσθαε, μήτε cw. 
ἡμέρᾳ πεμποµένων βελῶν φροντέξδεεν- «Δηλοϊ &i 
μὲν τῆς νυχτὸς xal τῆς σχοτίας τοὺς τπερισταττ 
χαιροὺς, xx0' οὓς φησι μηδὲν φαοθηθήσεσθαι c .: 
τοῦ τῆς ἀληθείας ὅπλου περιπεφραγμµένον * διὰ &- 
ἡμέρας τοὺς Ev γαλήνη καὶ εὐδίᾳ scat. εξρηνικῇ zr 
στάσει, χαθ᾽ οὓς πόῤῥωθεν βέλη πετόμµενα xa9 i7. 
πέµπειν εἰώθασιν οἱ ἐχθροὶ, τοὺς Βλασφήμοις r 
ἀσεθεῖς ἑαυτῶν λόγους. Κατὰ γὰρ τοὺς τῶν διωτξ 


ἐγγύθεν ὁρμῶντες, χαταπιεῖν ἡμᾶς ὅλους οἷα ἂτο 
του φίλοι πειρῶνται * ὃς χατέπω τότε Lay usas. A. 
ἡμεῖς γε, τῷ δηλωθέντι ὅπλῳ πεφυλαγμένοι, ip. 
μεν El μὴ ὅτι Κύριος ἦν ἐν ἡμῖν, ἂν «εῷ ἔπσι 
στήναι ἀνθρώπους ἐφ᾽ ἡμᾶς, ἄρα ζώντας ἂν τε 
τἐπιον ἡμᾶς. Οὔτ' οὖν ἡμέρας οὔτε νυκτὸς δυνᾖ» 
ταί τι xaO" ἡμῶν οἱ ἐχθροὶ διὰ τὸν ὑπερμαχοῦντα iae 
Κύριον. Διὸ λέλεχται' Οὐ φοδηθἠσῃ ἀπὸ p 
γυκτερυοῦ, ἀπὸ βέλους πετοµένου αἹρέρας, és 
πράγματος àv σχότει διαπορευοµάνου ' ἀλλ οἳ 
ἀπὸ συματώµατος καὶ δαιµογίου μεσημώσα 
φοθηθησόµεθα. Ei δὲ xal χιλιάδες καὶ μυριάδες & 
ῥάτων 1j χαὶ ὁρατῶν ἐχθρῶν καὶ πολεµίων xai * 
λαοῦ τοῦ Χριστοῦ xal κατὰ τῆς Ἐκκλησίας sim: 
ἐπανασταῖεν, ἀλλὰ καὶ πάντας ἀθρόως ὁμοῦ xai zi 
σας ἡ αὐτοῦ δύναμις Ev μιᾷ ῥοπῇ καθελεῖ , ὡς αὐτὸ 
ὀφθαλμοῖς παραλαθεῖν ἡμᾶς τὴν ἐκδίχησιν. — AD 
ἂεχται DAR τοῖς ὀφθαλμοῖς σου κ«αταγοήσεκ. 





παὶ ἀνταπόδοσυ ἁμαρτωῖῶν ὄψει. Ἡμεῖς δὲ τοῦ λάγον τὴν ἀλήθειαν ἐξ αὐτῆς τῆς ἑρμηνείας supe 
λήφαμεν, κατὰ καιροὺς τὰ τέλη συνορῶντες τῶν τὴν Ἐχχλησίαν τοῦ θεοῦ πρλεµησάντων, παραχρῖμὰ * 


xai οὐκ εἰς μακρὺν ὑπὸ τοῦ θεοῦ πολεμηθέντων. 


Hzc porro omnia, et cetera sub hec memorata, 
ad hominem etiam qui in Christo est referentur, 
necnon ad omnes qui dicere valeant : Omnia pos- 
stum in eo qui me confortat Christo Jesu.!* Hic porro 
fuerit Christi chorus, qui ex sanctis et perfectis Dei 
martyribus constat, quique ad sanguinem usque 
pro veritate decertavit, et bravia victorite cum Deo 


Πάντα δὲ vaUca χαὶτά τούτοις ἑξῆς ἐπιλεγόμενα tz 
«bv ἐν Χριστῷ ἄνθρωπον ἀνενεχθήσεται, xal ἐπὶ xir 
τὸν οἷόν τε λέχειν. Πάντα ἰσχύω ἐν τῷ érbvry 
μοῦντί µε Χριστῷ Ἰησοῦ. θὗτος δ' ἂν εἴη ὁ Xp 
στοῦ χορὸς, ὁ ἐξ ἁγίων καὶ τελείων Θεοῦ µαρτύρο! 
συνεστὼς, ὁ μέχρις αἵματος ἀγωνιζόμενος ὑπὲρ bis: 
θείας, καὶ τὰ βραθεῖα τῆς iv cip νίχης κατὰ sif 


partze adversus inimicos retulit. Hzc item, qui» di- D ἀντιπάλων αἱρόμενος. Kal ἐπὶ τὸν ἄνθρωπον à τὸ 


cta sunt, Christi homini eoaptabuntur : hoc enim 
declarat dictorum series. Nam cum ad quempiam 
dixisset : Quoniam ipse liberabit de laqueo venan- 
tium, et a verbo turbulento, et : In scapulis suis ob- 
umbrabit tibi, el sub pennis ejus sperabis ; et cam 
eumdem alloquens subdidisset : Scuto circumdabit 
te veritas ejus ; οἱ illud : Non timebis a timore no- 
cturno; itemque : Cadent a latere tuo mille,et de- 
cem millia a dextris tuis, ad te autem non appro- 
pinquabit; et adjecisset : Verumtamen oculis tuis 
considerabis, et retributionem peccatorum videbis ; 
cum omnia singulariter quasi de uno locutus esset, 


. ^ Psal. cxxui. 1-5. " Philip. iv. 19. 


Χριστοῦ ἁρμοσθήσεται τὰ λεγόμενα * τοῦτο γοῦν T5 
ἱστησιν αὕτη dj τῶν ἐμφερομένων ἀχολουθία. Εἰτὼ 
γὰρ ὁ λόγος πρὸς ἕνα τινὰ, "Οτι αὐτὸς ῥύσεται ἡ 
παγέδος θηρευτῶν xal ἀπὸ Aórov ταραχώδους, κ. 
Ἐν τοῖς µεταςρέγοις αὐτοῦ ἐπισκιάσει σαε, adi 
ὑπὸ τὰς πιάρυγας αὐτοῦ àÁmzusic: καὶ πρὸς 5h 
αὐτὸν ἐπάγων τὸ, "Ux χυκλώσει σε ἡ ἁ δα 
αὐτοῦ * xaX τὸ, Οὐ φοθηθήσῃ ἁπὸ φόδου. vvxtti* 
Yo * καὶ τὸ, Πεσεῖται ἐκ τοῦ xAltovc σου χιλὰ, 
καὶ μυριὰς ἐκ δεξιῶν σου, πρὸς σὲ δὲ οὐς ἐπί 

xaX τούτοις προστιθεὶς τὸ, Π.Σἡν τοῖς ὀφθαλμοῖς σον 
κατανοήσεις, καὶ ἀνταπόδοσυ ἁμαρτωῶν ὄψν᾽ 


" 


τα δὰ τὰ ἐνιχῶς εἰπὼν ὡς πρὸς ἕνα τινὰ, ἔπισυν- 
t6 λέγων, "Ori σὺ, Κύρια, ἁλπίςμου, viv Ὕγι. 
* E01» καταρυγήν σου’ σαφέστατα παρίσταται, 
WoS proc Ty πρὸς ὃν ταῦτα πάντα ἐλέγετο, Μηδε- 
€ v&p διαμέσου ἐναλλαγῆς προσώπου γενομένης, 
Άνψαν & λόγος ὑπὸ μίαν διάνοιαν ὡς πρὸς ἕνα τὰ 
ρτα - πεαρέστησἑ τε εἰς ποτε fjv οὗτος, διασαφῶν 
AS xat λέγων" Ὅτι σὺ, Κύριε, ἁλπίς µου, τὸν 
}/εστον ἄθου καταφρυγήν σου. Ἐπειδὴ γὰρ σὺ, 
αν, d Κύριε, ἐφ' ὃν ἐγὼ ἤλπισα, τὸν Ὕψιστον, 
λαδῃ τὸν ἀνωτάτω ry, xai σαυτοῦ Πατέρα, xaza- 
hw Έθου σεαυτοῦ, διὰ τοῦτο οὐ προσελεύσεταί σοι 
τε χιλιᾶς, οὔτε μυριὰς, οὔτε παγίδες θηρευτῶν, ob- 
πε Έταρον τῶν χατηριθµηµένων ’ καὶ ἐπειδήπερ σὺ, 
Ἱόριε, eI µου τοῦ ταῦτα λέγοντος ἐληὶς, Τὸν Ὕψι- 
row ἔθον καταρυγήν cov * διὰ τοῦτο καὶ ἀρχόμε- 
»* Ἔλεγον περὶ oo), Ὁ κατοικῶν ἐν βοηθείᾳ τοῦ 
Χγίστου, ἣ, Ὁ καθήµεγος iv ἀποκρύρῳ Ὑγίστου" 
πειδήτερ bv ἀποῤῥήτοις xal ἀποχρύφοις σὐνεδρόν 
'* καὶ σύνθρονον ὁ Ὕψιστος ἐποιήσατο, φήσας πρὸς 
τέ. Κάθου ἐκ τῶν δεξιῶν µου, ἕως ἂν θῶ τοὺς 
᾿χθρούς σου ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σου. 
Ὑψίστου δὲ νοουµένου ἓν τούτοις τοῦ ἀνωτάτου θεοῦ 
εῶν ὅλων ' Κυρίου δὲ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ὃς τὸν Ὕψιστον 
Έθετο καταφυγὴν αὐτοῦ, εἰχότως xai Mosaic τῷ αὐ- 
πῷ θείῳ Πνεύματιθεοφορούµενος ἐδίδασκεν Ev µεγάλῃ. 
ᾧδῇ λέγων "Ore διεµάριζεν ὁ Ὕψιστος Born , ὡς 
Ιδιάσπειρεν υἱοὺς Ἀδὰμ, ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν κατὰ 
:ἀριθμὸν ἀγγέλων θεοῦ. Καὶ ἐγενήθη µέρος Κυρίου 
λαὸς αὐτοῦ "laxi, σχοίνισµα xAnporoplac αὐτοῦ 
: "epa. Διὰ τούτων γοῦν καὶ ὁ Μωῦσῆς Ὕψιστον 
5 σαφῶς προσεῖπε τὸν ἀγέννητον Θεὸν , διανέµοντα τὰ 


CUMMENTAHIA !N PSALMOS. 


C Ιω hereditatis. ejus. Israel "* 


qu 

A sic infert : Quoniam tu ei, Domino, spes mea, Aktie- 
simum possisti refugium tuum; apertissime decla- 
rans Dominum esse ad quem hzc omnía dicebantur. 
Cum nulla enim in medio persone mutatio facta 
sit, omnia una sententia, quasi uni dicta, «oncin- 
nata sunt, ac his verbis clare significatur deelara - 
torque quis ille sit : Quoniam tu es, Domine, spes 
mea, Altissimum posui 'e[ugium tuum. Quia enim, 
inquit, tu, Domine, in quem ego speravi, Altissi- 
mum, id est supremum Deum et Patrem tuum, 
refugium tuum posuisti, ideo non accedent ad te, 
neque millia, neque decem millia, nec laquei ve- 
nantium, neque aliud quidpiam ex memoratis : et. 
quia tu, Domine, spes mei es hac dicentis : Altis- 
simum posuisti refugium tuum ; ideo initio sermo- 

B nis de te dicebam : Qui habitat in adjutorio Altis- 
simi, 3nt : Qui habitat in abscondito Altissimi, quia 
in arcanis et occultis te Altissimus sedis et throni 
consortem effecit, te sic alloquens : Sede a deztris 
meis, donec ponam inimicos tuos. scabellum pedum. 
tuorum **. 








Cun autem Altissimus hic pro supremo omnium 
Deo intelligatur; Dominus autem pro Filio Dei, 
qui Altissimum posuit refugium $uum ; jure Moy- 
ses ejusdem Spiritus numine afflatus in magno can- 
tico bzc docuit : Qxando dividebat Altissimus gen-. 
tes, ut disseminabat filios Adam, constituit terminos. 
populorum, secundum. numerum angelorum. Dei. Et 
facta est. portio Domini populus ejus Jucob, funicu- 
His enim Moyses 









Deum ingenitum liquido Altissi 


κος 42e ammaMa cei. Ai 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. ΡΑΕ» ΜΗ. — EXEGETICA. 


Symmachom, Tu enim, Deus, fiducia mea, altissi- A τὸν Σύμμαχον, ZU γὰρ, Κύριε, ἀκοδία gscv. v, - 


wem posuisti habitationem tuam; et sermo, ut Ju- 
doi opinantur, ad Deum universorum referatur ; 
eur deinceps additur, secundum Aquilam, Nen 
importabitur tibi malitia, et plaga non appropinqua- 
bit tegumento tuo, quoniam angelis suis precipiet ul 
custodiant ie in. omnibus viis (uis. 1n manibus tol- 
lent te, ne forte offendat in. lapide pes taus; secun- 
dum Symmacbum vero, post illud, Έα, Domine, 
fiducia mea, altissimam posuisti habitationem tuam ; 
qua de causa subjicitur, Non prevalebit adversum te 
malum, neque plega appropinquabit tabernaculo tuo. 
Quoniam angelis suis mandabit de te, ut custodiant 
te ín omnibus viis tuis. In manibus gestabunt te, wu 
ne impingas in lapidem pede tuo? Hzc quippe de 
Deo universorum dicta putare, qui non omnium 
impiissimum fuerit? Quis enim angelis suis man- 
det de Deo universorum, ut custodiant eum in 
omnibus viis ipsius? aut. quomodo Deum, qui su- 
pra omnia est, manibus gestabunt, ut non offendat 
ad lapidem pes ejus? At vides non licere per ser- 
monis seriem, hec ad personam Dei, qui supra 
omnia est, referre : neque item superius dicta ab 
illo, Quoniam ipse liberabit te de laqueo venantium, 
a verbo turbulento, In scapulis suis obumbrabit tibi 
et sub pennis ejus sperabis, et cetera quz sequuntur. 

Quod si quis hzc accipiat de Christo Dei, qui 
hic, ut etiam alibi, Dominus vocatur, is non aber- 
raverit a vero : nain. Apostolus quoque ait : Unus 
Deus ex quo omnia, et unus Dominus per quem 
omnia"! : ac rursum, Unus Dominus, inquit, sna 
fides, unum baptisma. Unus Deus, qui est super 
omnia, εἰ per omnia, et in omnibus?*, Duo autem 
Domini aperte a Davide dicti sunt in illo, Dixit Do- 
minus Domino meo, Sede a dextris meis, donec po- 
nam inimicos iwos scabellum pedum tuorum"! ; 
imo etiam illud Moysis, Pluit Dominus a Domino in 
Sodomam et Gomorrham sulphur et ignem'*, eidem 
sententia: astipuletur; quemadmodum etiam cum 
diceret, Quando dividebat Altissimus gentes, facta est 
pars Domini populus ejus Jacob"* ; manifeste quippe 
hinc et Altissimum et Dominum nosse videtur ; 
Altissimum quidem eum, qui distribuit et sortes 
dut angelis suis; Dominum vero, qui cum angelis 
pracellentem omnium gentium sortem accipit. Quia 
igitur Dominus, qui hic indicatur, forma servi ac- 
cepta, in similitudinem hominum factus est et ha- 
bitu inventus ut homo, ac post baptismum in Jor- 
dane omnem passus tentationem est, quando du- 
ctus est a Spiritu in desertum ut tentaretur a dia- 
' bolo, et in solitudine quadraginta diebus et quadra- 
ginta noctibus tentatus est, et erat cum feris, ut 
ait evangelista**; jure hz:ec omnia Spiritus sanctus 
pranuntiare occupat, significans quanta diebus qua- 
draginta tentatus, quanta totidem noctibus susti- 
nuit. Cum enim ad Evangelium regni Dei przdi- 


" | Cor. vin, 6, '* Ephes. iv, 5, 6. 
** Marc. 1, 19. 


ἔθου τὴν οἴκησίν cov: ἀναφέρεταξ τε ὁ 
ἂν οἰηθεῖεν Ἰουδαίων παῖδες, ἐπὶ τὸν τέων 
πῶς συνῆπται Lone χατὰ μὲν τὸν ᾿Ακκύλαν - 
µεταχθήσεται αρὸς σὲ καχία, καὶ «σι οὓς - 
ἐν σκέπῃ σου’ ὅτι ἀγτέλοις αὐτοῦ ὄντελετε 
φυΛάξαι ἐν πάσαις ὁδοῖς σου. 'Exà καρσων. 
σι, µήποτε προσχόγη ἐν «ίθρ ó ποῶώς ο c 
δὲ τὸν Σύμμαχον, μετὰ τὸ, Σὺ, Kópes , dzcCa. 
ὑψίστην ἔθου τὴν οἴκησέν σου” ος ἕτ-,- - 
«b, OD κατισχύσει σου xaxór , οὐδὰὸ ες ἡ ἑ- 
τῇ σχηνῇ σου. "Οτι τοῖς ἀγγέλοις ἕνεε Σειτα. : 
cov φυ.ἱάσσειν σε ἐν πάσαις ταῖς ὁδοαις σετ. -. 
χειρῶν βαστάσουσί σε, ἵνα μὴ προσαπεαίση 6. 
θῳ ποδί cov; Ταῦτα vàp «pho τὸν τον Das? 


A. 
Cantor. * 


B λέγεσθαι πῶς οὐχ ἂν εἴη πάντων ἀσεθέστατο.. 


6 


γὰρ ὁ τοῖς ἀγγέλοις αὐτου ἐντελλόμενος περὶ το." 
τῶν ὅλων, ὥστε φυλάττειν αὐτὸν Ev πάσαις cai 
αὐτοῦ; f| πῶς τὸν ἐπὶ πάντων θεὺν ἐπὶ χε:ρ.- 
στάσουσιν, ἵνα μὴ προαπαίσῃ λίθῳ 6 sos z.: 
Αλλ' ὁρᾶς, ὡς 5 λόγος οὐχ ἐπιτρέπει εἲς τρς--- 
τοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ ταῦτα ἀναφέρεσθαις - Ezxi - 
τὰ ἀνωτέρω ἀπὸ τοῦ, "Ott. αὐτὸς ῥύσετεαέ σε ἐε: 
γίδος θηρευτῶν, ἀπὸ Aóyov ταραχώδους. Εν: 
µεταφρένοις αὐτοῦ ἐπισκχιάσει σοε, zal 6x: 
ατέρυ]γας αὐτοῦ ἑλπιείς, καὶ τὰ τούτοις ἑσέρ: 
El δέ τις «201a. ἐχλάθοι ἐπὶ τὸν Χριστὸν τοῦ & 
χαὶ ἐνταῦθα Κύριον, ὥσπερ οὖν xai kv ἄλλοςς..' 
µαασμένον , οὐχ ἂν διαµάρτοι τῆς ἀληθεέας ' Ez x 
ὁ Απόστολος, Elc θεὸς, ἐξ οὗ τὰ zxdrta , s. 
Κύριος, δι οὗ τὰ πάντα. xaX πάλιν, Ec Kx 
φησὶ, ula πίστις, Ey βάπτισμα. Elc θεὸς ὁ Exi x» i 
tuv καὶ διὰ πἀντων καὶ ἐν πᾶσι. Κὐριοί zx | 
ἄντιχρυς xat ὑπὸ τοῦ Δαυῖδ ὠνομάαθησαν κατὰ - 
Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ µου" Κάθου £x 6v 
µου, ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδινυ 
ποδῶν cov * ἀλλὰ xai Μωῦσῆς λέγων, "E6pste kj 
ριος παρὰ Κυρίου ἐπὶ Σόδοµα καὶ Γόμοῤῥα &: 
καὶ πρ, τῆς αὐτῆς ἂν γένοιτο δόξης ὥστε 
xai ἐν ol; ἔφασκε τὸ, Ὅτε διεµέριζεν ὁ "Υψατ. 
ἔθνη, ἐγενήθη μερὶς Κυρίου Aaóc αὐτοῦ "Jam 
ἄντιχρυς γὰρ διὰ τοῦ, τὸν Ὕψιστον χαὶ Κύριον ic 
φαίνεται. "Ὕψιστον μὲν τὸν διανέµοντα xal κλικ 
δοτοῦντα τοῖς ἑαυτοῦ ἀγγέλοις, Κύριον δὲ τὸν iz 
τῶν ἀγγέλων χληρούμενον τὴν πάντων τῶν ihe: 
διαφέρουσαν μερίδα. Ἐπεὶ τοίνυν ὁ δηλούµενο t 
τούτοις Κύριος μορφὴν δούλου λαδὼν Ev ὁμοιόμε 
ἀνθρώπων γέγονε, χαὶ σχήµατι εὑρέθη ὡς dp 
πος, ὑπέμεινέ τε πάντα πειρασμὸν μετὰ xb βάστισα 
τὸ ἐν Ἱορδάνη, ὅτε ἀνήχθη ὑπὸ τοῦ Πνεύματκ ἆ 
τὴν ἔρημον πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ διαδόλου , xat ἐν d 
ἐρήμῳ p! ἡμέρας καὶ µ’ νύχτας πειραζόµενος, 1 
fv μετὰ τῶν θηρίων, ὥς φησιν ὁ εὐαγγελιστής: co 
πως ταῦτα πάντα τὸ ΠἨνεῦμα τὸ ἅγιον προλαθὸν 9 
σπίνει, σηµαῖνον ὅσα τς kv ταῖς τεσσαράχοντα ἡμέρα: 
πειραζόµενος ὑπέμεινε, καὶ ὅσα χατὰ τὰς ἱσαρίθμος 


1 Psal, cix, 1. "* Gen. xix, 94. " Deut. xin. 8,45 


-5 5 


^- 


^" "coU Θεοῦ βασιλείας παριέναι, πρὶν ἄρξασθαι τοῦ 
το Ύματος, καὶ πρὺ τῆς εἰς ἀνθρώπους εὐεργεσίας, 
.Ἑ dc ἐχθρὰς χαὶ πολεµίας τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους 
:"ὤεμεις ἀνήγετο' ὅπως, ἐχείνας πρώτας χαταγωνι» 
". ενος χαὶ χαθελὼν, οὕτως ἐπὶ τὴν τῶν πάλαι χατα- 
2Οουμµένων λύτρωσίν τε xal ἐλευθερίαν παρέλθοι. 

- X £f γὰρ αὐτοὺς 0h μάλιστα πρώτους τοὺς παρὰ 
«κι τοῖς ἔθνεσι θεοὺς εἶναι νοµίσαντας, xal τὰς τῶν 
O ρώπων ψυχὰς αἰχμαλώτους, ἀπὸ τῆς τοῦ τῶν ὅλων 
235. γνώσεώς τε χαὶ εὐσεθείας ἀφαρπάσαντας, χαθυ- 

' a"E ὧξαι καὶ τῆς τυραννίδος χαθελεῖν. εἶθ᾽ οὕτως ἅπα- 
- w ἀνθρώποις τὸ Εὐαγχέλιον τῆς τοῦ θεοῦ βασιλείας 
-z Οαδοῦναι. Διὸ δη πρὸ πάσης ἱστορουμένης αὐτοῦ 
«Ὀάξεως ἀνήγετο εἰς τὴν ἔρημον πειρασθῆναι ὑπὸ 
3X» διαθόλου. xal fv μετὰ τῶν θηρίων, ὣς φησιν ὁ 
-2αγγελιστὴς, θηρία προσειπὼν τὰς ἁπηγριωμένας 
ενα} θηριώδεις πονηρὰς δυνάμεις. Αὐτὰ δὴ οὖν ταῦτα 
|: ὁ παρὼν ψαλμὸς προαναφωνεῖ προφητικῷ Πνεύ- 
«.ᾶουτι ἀναγκαίως. Χρὴ yàp, διὰ τῶν ἔμπροσθεν διδαχθέν- 
UOS τὰ περὶ τῆς εἰς ἀνθρώπους παρουσίας τοῦ προφη”- 
«Ξευομένου, xal τὰ περὶ τῆς ἑνσάρχου γεννήσεως αὑτοῦ, 
τά τε περὶ τοῦ θανάτου, ὅπως τε ix σπέρματος Aavtb 
Ὁσε ροελεύσεσθαι προχεχἠρυχτο, ἀχολούθως καὶ τὸν ἀγῶνα 
..μ αθεῖν ἡμᾶς ὃν Πρατο χατὰ τῶν ἀντιχειμένων δυνά- 
.. eov. Ταῦτα οὖν fj παροῦσα παρίστησι προφητεία προ: 

* "you, ὅσα χατὰ τὴν ἔρημον ὑπέμεινεν ἐφ᾽ ὅλαις ἡμέ- 

κ Qa μ’ xa νυξὶ ταῖς ἴσαις πειραζόµενος ὑπὸ τοῦ διαθό- 
z λου. θηρευταὶ γὰρ σαν περὶ αὐτὸν ἀόρατοι δυνάµεις, 
πταγίδας αὐτῷ κατασκενάζουσαι. Καὶ αἱ μὲν λόγοις 
ταραχώδεόιν αὑτὸν θορυθεῖν πειρώµεναι, αἱ δὲ φοθεῖν 
χατὰ τὰς νύχτας, xal πάλιν ἄλλα δι ἡμέρας βέλη 
νοητὰ πέµπουσα. xaz' αὐτοῦ: καὶ αὖθις ἕτεραι οὐχ 
ὠνομάσθαι ἡμῖν , οὐδὲ λεχθῆναι δννάµεναι θνηταῖς 
ἀχοαῖς, τὸν χατ αὐτοῦ πειρασμὸν πραγματευόµεναι" 
ὃ 65 σηµαίνει φάσκων ὁ λόγος, ᾽Απὸ πράγματος &v 
'"  exócet διαπορευοµένου ' Ανθ οὗ 6 μὲν ᾿Αχύλας ἡρ- 
μήνευσεν, ᾿Απὸ ῥήματος ἐν σκοτοµήγῃ περιπατοῦγ- 
τος" ὁ 6 Σύμμµαχος, 0ὐδὲ .ἐοιμὸν ζόφῳ ὀδεύοντα. 


r "δη δὲ xaX τὰ ἀναιδέστατα xai ἀρχοντικὰ τῶν δαι- 
Ll  µονων, τὰ tv αὑτῇ τῇ µεσημθρίᾳ xà τῇ τοῦ ἡλιακοῦ 
2 φωτὺς ἀχμῇ τολμῶντα παραφαίνεσθαι, προσῄεσαν 
ἱ αὐτῷ. Τῶν γὰρ ἄλλων τὸ οἰχεῖον σκότος µεταδιω- 
πόντων, χαὶ ἓν µόνῃ νυκτὶ φαντασιοῦν εἰωθότων, τὰ 


| COMMENTARIA IN PSALMOS. 
-— "μέρας νύχτας. Μέλλων γὰρ ἐπὶ τὸ Εὐαγγέλιον Α candum proditurus esset, antequam praedicationem 


1154 


iniret, et antequam beneficia hominibus impertiret, 
ad inimicas et adversarias generi humano virtutes 
adductus esi; ut cum illas priores debellasset et 
destruxisset, sic ad eorum qui olim affligebantur 
redemplionem οἱ libertatem curandam procederet. 
Oportebat enim primo illos qui apud omnes gentes 
pro diis reputabantur, hominumque animas captivas 
a cognitione Dei universorum et a pietate abripue- 
rant, subigere, eorum tyrannidem delere : deinde- 
que omnibus hominibus Evangelium regni Dei tra- 
dere. Quapropter ante omnes alias ejus actiones, 
quz in historia feruntur, ducius est in desertum, ut 
tentaretur a diabolo, eratque cum feris, ut ait evan- 
gelista, feras nuncupans agrestes illas et ferinas 


B malignas virtutes. Hzec igitur ipsa presens psalmus 


prophetico Spiritu necessario preenuntiat. Par quippe 
erat nos ante edoctos ea quz ejus qui in prophe- 
tia enuntiatur adventum ad homines spectant, 
necnon qui ad ejus carnalem generationem perti- 
nent, ad mortem item ejus, et ad modum quo ex 
semine David proditurus praenuntiabatur, ediscere ; 
ac consequenter etiam de certamine ejus, quod con- 
tra adversarias potestates suscepit, erudiri. Hzc igi- 
tur presens prophetia declarat, przenuntians quanta 
jn deserto sustinuit, diebus quadraginta totidem- 
que noctibus tentatus a diabolo. Venatores quippe 
illum ciréumdabant, invisibiles nempe potestates, 
laqueos ipsi parantes. Et alie quidem verbis 
turbulentis conturbare ipsum tentabant; alie in 
nocte perterrefacere. Alis item in die spiritualia 
tela immittebant in. eum ; rursum alie, qux» nee 
nominari nobis, nec dici mortalibus auribus pos- 
sunt, tentationem in. eum adornabant : quod his 
signilicatur, Α negotio perambulante in tenebris. Pro 
quo Aquila quidem interpretatus est, A verbo im 
nocte illum perambulanie ; Symmachus vero, Neque 
pestem in caligine ambulantem 


Ad hzec vero etiam impudentissimi demoniorum 
principes, qui in meridie, vigente solis luce, appa- 
rere ausi sunt, accesserunt ad eum. Nam cum alii 
proprias sibi tenebras sectentur, et in sola nocte 
phantasias movere soleant; qui impudentissimi 


9 ΄ ἀἁναιδέτατα καὶ δι ἡμέρας τολμᾷ φαίνεσθαι, xax ἓν D sunt, etiam in die apparere audent, et in mediis 


5 — µέσαις αὐγαῖς ἡλίου. Τοιαῦτα δὲ ἦν τὰ καὶ τῷ Σωτῆρι 
ψ ἐπιότα' μεθ ἡμέραν μὲν οὖν τοιαῦτά τινα αὐτῷ 
προσῄει, χατὰ δὲ τὰς νύχτας ἕτερα. Διὸ εἴρηται ἑξῆς * 
0) φοθηθήσῃ ἀπὸ φόδου vvxtepwov, καὶ ἀπὸ 
πράγματος ἐν σκότει διαπορευοµένον. Ορῶντα ok 
αὐτοῦ τὴν ἅμαχον xai ἀήττητον δύναμιν, ὁμοῦ πάλιν 
ἁθροιζόμενα χατὰ στίφη προσίεσαν αὐτῷ πλήθη 
δυνάμεων ἀντιχειμένων. Kal pot δοχοῦσιν οἱ πάλαι 
παρ᾽ ἀνθρώποις νομιζόμενοι θεοὶ, xal τὰ ἀντιχείμενα 
πνεύματα, ξένην τινὰ φύσιν καὶ δύναμιν πάντων 
αὐτῶν χαθαιρετιχὴἣν θεώμενα ἐν τῷ ἀνθρώπῳ τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν, ὁμοῦ συνῆχθαι ἁπανταχόθεν, ἀθρύα 
*: ποοσιέναι xat ποοσρῄσσειν ἐθέλειν αὐτῷ. Καὶ τὰ 


"- -— - 1** 7" A x* - - 


solaribus radiis. Tales erant qui Salvatorem adorti 
sunt;in die namque hujusmodi spiritns accede. 
bant ad eum, in noctibus autem alii. Quare dicitur 
postea, Non timebis a timore nocturno, et. a negotio 
perambulante in tenebris. Cum autem invictam et 
insuperabilem ejus virtutem cernerent , agmine si- 
mul instructo, multitudo adversariarum potesta- 
tum ipsum aggressa est. Videturque mihi, illos 


olim, qui apud homines dii existimabantur, item- 
que adversarios spiritus, stupendam quamdam na- 
turam et virtutem sibi omnibus exitiosam in homi- 
ne Salvatoris nostri videntes, una congregatos un- 
dique confertim accessisse, ut irrumperent in eum. 





ε.φ 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS η, —— EXEGETICA. * 


Ex primo quidem. Qiabolum aliorum particularium A μὲν πρῶτα δι’ ἑτέρων μερικῶν πνα vo gask cero m 


spirituum opera ipsum tentasse : quare dictum est, 
Kt erat eum feris **. Quibusnam feris? id aperit in 
sequentibus sermo praesens his verbis, Super aspi- 
dem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem 
et draconem. Etenim, ut verisimile est, tali specie 
talique forma suscepta, maligne quaedam virtutes, 
principatus et potestates , rectores mundi tenebra- 
rum barum, ac spiritualia nequitiz, per aerem vo- 
lantes ; sive allegorico more, aspides, basilisci, leo« 
nes et. dracones vocate ; sive ob malitie similitu- 
dinem his comparat, omne tentationum genus in 
ipsum moverunt. In fine autem omnium, copspica- 
tus diabolus eum super aspidem et basiliscum am- 
bulare, omnesque ipsi subditas operationes concul- 


αὐτὺν ἐπιχειρεῖν τὸν διάθολον. δὺὸ Α6λελετας "| 
μετὰ τῶν θηρἰίων. Ηοίων δὲ θηρίων ς ὃ μετὰ 
παρίστησι λόγος προϊὼν ἑξῆς xal λξγεων' E^ 
δα καὶ βασωίσχον ἐπιδθήσῃ, xx — scexzexxam 
Aéovta καὶ δράκοντα. Τοιούτος Ὑάρ 7:55 
εἰχὸς, εἶδεσί τε xal μορφαῖς σχτηι« σι τεδόμενε 
ἀέριον τόπον διιπτάµεναί τινε δυνακεεες -ν 
ἀρχαί τε καὶ ἑξουσίαι, χαὶ χοσμοχράτορες --- 
τους τούτου, xal πνευματιχκἁ ποννλρέας , -ᾱ 
ἀλληγορίας ἀσπίδες xai βασιλίσχοι 2εαὶ  €pax 
xai λέοντες ὀνομαζόμεναι, ἡ καὶ διὰ τὸ ἔιεερὲ 
χαχίας τούτοις παραδαλλόµεναι, πάντα Ἱτετρα: 
ἐχίνουν χατ᾽ αὐτοῦ. Ἐπὶ τέλει δὲ πάντσεων, eu E 
διάθολος ἐπ᾽ ἀσπίδα xai βασιλίσχον Eve £r; κότας 


care : ipse demum accessit humilis et formidolosus, p xa χαταπεπατηκότα πάσας τὰς ὑπ᾿ αὐτὸν ἕνες--. 


ipsique interrogationes in Evangcliia descriptes 
proposuit, tentans eum ac dicens : Si Filius Dei es, 
h»c dicito, ilia facito. Impetum itaque confertim a 
malignis spiritibus factum, eorumque eladem de- 
scribit hzec prophetia : quz illos una quidem coa- 
ctos esse docet, neque tamen aliquid agere potuisse ; 
sed cum approplnquarent ipsi, humi decidisse. Ideo 
dicium est, Cadent a latere tuo mille, et decem mil- 
lia a dexiris tuis. Proillo autem, A latere (uo, Aquila 
et Symmachus, ex transterso (tuo, ediderunt ; sic 
smistram Salvatoris nuncupante divina Scriptura, 
quía fortasse penes eum nihil lz2vum aut sinistrum 
est. Ceterum de omnibus simul adversariis potesta- 
tibus dictum est illud, Ad te autem nen appropin- 


αὐτὸς ἤδη λοιπὸν δι ἑαυτοῦ mposcfjst acc. 
ὑποδεδοικὼς, προσέφερέ τε αὐτῷ τὰς ερεωτέσεις 
ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ἀναγεγραμμένας, ατειράνα»- 
τὸν χαὶ λέγων, El Υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, εἶσελ τάδε. : 
ποίησον τάδε. Τὴν οὖν ἀθρόαν ὁρμὴν τῶν xov. 
πνευμάτων xai τὴν ἅτταν αὑτῶν ἡ παροῦσα 5 
ἴστησι προφητεία" ὁμοῦ μὲν συνῆχθαι διδάσε-.- 
ph μὴν δεδυνῆσθαί τι μηδ ἰσχυχέναι . ἁλα᾽ dec 
πλησιάζειν αὐτῷ χαταπίπτειν χαµαἰ. Διὸ λέλετι 
Πεσεῖται éx τοῦ xAlcovc σου χωιὰς, xal ng. 
ἑχ δεξιῶν σου. Av δὲ τοῦ. "Ex τοῦ xk 

σου, Αχύλας xol Σύμμαχος, Ἐκ τοῦ π.λατίον c 

ἐχδεδώχασιν * οὕτω τῆς θεῖχῆς Γραφῆς τὰ p 
τοῦ Σωτῆρος ὀνομαζούσης, τάχα τὸ μτιδὲν ch«. 


qu&bunt; itemque illud, Verwmtamen oculis tuis C αὐτῷ σχαιὸν μηδὲ ἀριστερόν. Πλὴν ἀλλὰ περὶ τις 


considerabis, et retributionem peccatorum videbis. El 
hzc, inquit, omnia tibi accident; quoniam tu, Do- 
"ine, spes mea, Allissimum posuisti refugium 
eum. 


JEstimo autem has invisibiles et adversarias po- 
testates, qua sub universo colo erant, adversus 
cum confertim congregatas fuisse, quod perturba- 
rentur ex allata ipsi voce, quando in columbz spe- 
cie Spiritus sanctus descendit in illum, εἰ audita 
vox est desuper dicens : Hic est. Filius meus dile- 
cius, in quo mihi complacui **. Hac igitur audita 


ἀθρόως τῶν ἀντιχειμένων 2υνάµεων εἴρηται sb, ἅ- : 
σὲ δὲ οὐκ ἐγγιοῦσι, καὶ τὸ, Πἡν' τοῖς goal: i 
σου καταγοήσεις, καὶ ἁγταπόδοσι ἁμαρτιωὰ 
ὄγει. Καὶ ταῦτα, φησὶ, πάντα ἔσται περὶ σὲ, i 
δήπερ οὐ, ὦ Κύριε, fj ἐμὰ ἐλπὶς, τὸν Ὕψισν 
ἔθου καταφυγήν cov. 

Ἡγοῦμαι δὲ τὰς ἀοράτους ταύτας καὶ ἀντιχειμ- 
vac δυνάμεις, τὰς ὑπὸ παντὶ τῷ οὐρανῷ συντς 
πάσας ἀθρόως κατ αὐτοῦ θορνθηθείσας ἀπὸ -- 
ἐνεχθείσης πρὸς αὐτὸν φωνῆς, ὅτε bv. εἴδει περι 
ρᾶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον χατέθαινεν ἐπ᾽ αὐτὸν, $5 
ὄνωθεν φωνὴ ἠχούσθη λέγουσα. Οὗτός ἐστι ἑ 
Ylóc µου ὁ ἁγαπητὸς, ἐν d εὐδόκησα. Αχούσας: 


voce, conspicatze item a Spiritu sancto per coluim- p Υοῦν τῆς φωνῆς ταύτης, xal θεασάµεναι τὸν ὁτὸ τ:. 


bam commonstratum fuisse hominem Filium Dei 
appellatuin, neque voci non credere, neque, bomi- 
nem carne indutum cernentes, hunc dilectum esse 
Dei persuasum habere poterant. Quare stapendum 
quidpiam, et novam hominis naturam cernentes, 
suam operandi vim prestantiori virtute delendam 
esse exspectabant. Idcirco illum adortz sunt, qui 
sese alacri animo omnibus tentationibus obtulit, 
quas pro salute hominum susceperat. Nam cum, ut 
dixi, pradicaturus esset captivis dimissionem, et 
cecis visus restitutionem , secundum prophetiam de 
»peo prolatam ** ; atque futurum esset, ut animas ho- 


δι Marc, ιτ, 15. 


ἁγίου Πνεύματος διὰ τῆς περιστερᾶς ἀναδειχθέν" 
ἄνθρωπον Υἱὸν Θεοῦ ὠνομασμένον, οὔτε τῇ ou 
ἀπιστεῖν εἶχον, οὔτε τὸν ἄνθρωπον ὁρῶσαι σάρα 
Ἰμφιεσμένον πιστεύειν τοῦτον εἶναι τὸν ἁγαπητὸν τὰ 
Θεοῦ. Διὸ ξένον τι χρῆμα xal καινὴν ἀνθρώπου qum 
θεώµεναι, τὰς οἰχείας ἑνεργείας δυνάμει χρείττο 
χαθαιρεθῄσεσθαι προσεδόχησαν. Διὸ δὴ ἑπῄεσαν avo 
ἐπιδόντι e). µάλα προθύµως ἑαυτὸν εἰς πάντας «ox 
πειρασμοὺς, οὓς ὑπὲρ τῆς ἀνθρώπων σωτηρίας àve 
δέδεχτο. Μέλλων γοῦν, ὥσπερ ἔφην, χηρύττειν alype- 
«Ίώτοις ἄφεσιν, καὶ τυφ.ὲοῖς ἀν ἀδ.λεγο, κατὰ τν 
περὶ αὐτοῦ προφητείαν, ἀφέλχειν τε τὰς τῶν ἀνθρώ» 


** Matth. i1, 117. Luc. iv, 18: 15. 9 


CONSERPERIA IN PSALMOS. 


4158 


ΦΨυχὰς ἀπὸ τῶν nio. Ἱχμολωνιιύτων αὐτὰς, A minum ab iis, qui ipsas olim In captivitatem abe- 


θεροῦν τε αὑτὰς ànb iic εἴδωλολάτρου πλάνης, 
(καίως πρῶτον ἁπώντων χατ) αὐτῶν ἑστρατεύετο 

τὸν μακρὺν alea τετυραννηχότων. Ἐπεὶ δὲ 
εοις καεητονίσατο δι ὑπομονῆς παντὸς πειρα- 
83, διδ φησιν ὁ λουχᾶς ' Kal συντε.έσας πάντα 
pase μὸν ó διάδολΊος ἀπέσέη dx' αὐτοῦ. Μετὰ 
rca ἐπὶ την τῶν ἀνθρώπὼν θεραπείαν ἐχώρει ’ 
εν xai ἕἔφριτον αὐτὸν οἱ δαίμονες. ὡμολόγουν 
αὐτὸν εἰδέναι ὅστις sU, βοῶντες xal λέγοντες, 
m, τζ ἡμῖν xal cou Υἱὲ τοῦ θεοῦ; οἴδαμέν σε 
5 εξ, 0 ἅγιος τοῦ 850v. ᾽Απὸ γὰρ τῆς αρὸς αὐτὸν 
εχθείσης φωνῆς µεμαθήχέισαν ὅστις ἣν: ἀλλὰ καὶ 
ϱ) ὧν εἱργάδατο κατὰ τὸν τοῦ πειρασμοῦ χαιρὸν 
i£gaw αὐτοῦ τὴν δύναμιν. 


Oo προσε.ξεύσεται πρὸς σὲ καχὰ, καὶ μάστιξ B 


Uoc ἐγγιεῖ τῷ σχηνγὠματί σου. Ὅτι τοῖς ἀγγέ-ῖοις 
Ὁτοῦ ἑντε.εῖται περὶ coD τοῦ διὰφυλάξαι σε 
 πάσαις ταῖς ὁδοῖ σου. Ἐπὶ χειρῶν ἁροῦσί 
δε, µήποτεα Προσχόψῃς πρὸς «ἶθον τὸν πόδα σου. 
Καὶ ταῦτα τῷ χατὰ Χριστὸν τετελειωμένῳ ἀνδρὶ xal 
τῷ χορῷ τῶν τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων, τῇ τε ἁγίᾳ 
αὐτοῦ Ἐκκλησίᾳ, καὶ 6h καὶ αὐτῷ τῷ Ἀριστοῦ σώ- 
ματι ἁρμόσειεν ἂθ λέγεσθαι' El. γὰρ παρεμδάὀ ει 
ἄγγε-ος Κυρίου xóxAp τῶν ᾠοδουμένων αὐτὸν, 
καὶ ῥύσεται αὐτοὺς, τῶν ὑπερθεθηχότων τὸν φόδον 
xq ἓν ἕδει τελείχ τῆς χατὰ ψυχὴν ἀρετῆς τυγχα- 
ενόντων, ὁποῖός ἐστιν ὁ καθήµενος ἐν βοηθείᾳ τοῦ 
| χψίστου, xal ὑπὸ τὴν σχιὰν τοῦ ἱκαγοῦ αὐ.ιζό- 
| µενος" τῶν οὖν τοιούτων οὐχ εἷς ἄγγελος, ἀλλὰ 
: παρεμθολαὶ πλείους καθίστανται φύλαχες, ὅσαι xai 
; πλείυς oi τῷ xarà θεὺν τελείῳ ἐπιδουλεύοντες. 
Οὕτω γοῦν xal τὸν προφρήτην Ἑλισσαῖον ἐχύχλουν 
πλήθος δορυφόρων ἀγγέλων. Διὸ οὐδὲν τῶν βλαπτικῶν 
| ἐπελεύσεσθαι λέγεται τῷ διὰ τοῦ ψαλμοῦ προφητευο- 
ο µένῳ; ἀλλ οὐδὲ µάστιξ ἐπὶ τὸ copa ἐφάφασθαι τοῦ 
σχηνώµατος αὑτοῦ * μάστιγα νοούντων ἡμῶν οὐ τὴν 
χοινότερον λεγομένην ' ταύτῃ γὰρ ἑμαστίχθησαν µυ- 
plot τῶν ἁγίων τοῦ θεοῦ μαρτύρων καὶ αὐτοῦ δὲ τοῦ Z«o- 
τῆρος ἡμῶν τὸσωματικχὸν σχήνωµα xal σὰρξ µάστιξιν 
ἠπίαθη χατὰ τὸν χαιρὸν τοῦ πάθους, ἀχολούθως 
«fj φασχούσῃ περὶ αὐτοῦ προφητεία, Τὸν νῶτόν 
µου ἔδωχα εἰς µάστιγας, τὰς δὲ σιαγόνας µου 
εἰς ῥαπίσματα * διὸ μάστιγα νῦν δηλοῦσθαι τὴν ἀπὸ 
δαιμονικῆς ἑνεργείας πληγὴν νοµιστέον, ὁποίας εἴ- 


- -—- 


ἀνθρώποις δαιμόνων ἀγαθάρτων µάστιχας. Τοιαύτην 
οὖν μἀστιγἀ φησιν ὁ παρὼν λόγος μὴ ἑγγίσειν τῷ 
, . σχηνώµατι τοῦ προφητευρµένου, διὰ τὸ φυλάττεσθαι 
——— ὑπὸ τῶν χαθεσταµένων ἐπὶ τὸ φρουρεῖν αὐτὸν ἀγγέ- 
λων, οἱ δ] xxl. ἐπὶ χειρῶν αὑτὸν µετέωρον &vaM;- 
Ψεσθαι λέγωνται, πρὸς τὸ μὴ προσχόπτειν αὐτοῦ λίθῳ 
τὸν πόδα. Σχήνωµα δὲ αὐτοῦ χαθ ἕνα μὲν τρόπον 
ἐρεῖς εἶναι τὴν Ἐκχχλησίαν αὐτοῦ, χατὰ τὸ, Ἔως 
dv εὕρω τόπον τῷ Κυρίῳ, σκήνγωµα τῷ θΘεῷ 
Ἱπχώδ' οὕτω χαὶ πλείονα σχηνώµατα τὰς ἅπαντα- 


" Luc. iv, 12. 
*! Psal, µσχη!, 9. 





"—9nÓÀ— 


ρήται αὐτὸς ὁ Σωτὴρ ἰάσασθαι xai θεραπεύειν kv D 


ο. Marc. ι, 94; Luc. 1v, 54, ** Psal. xxxn, 8. 


gerant, abduceret, liberaretque ab idolorum erro- 
re; necessario bellum primo gerebat in eos qui 
diuturno tempore tyrannidem obtinebant. Et quia 
ipsos per tentationum omnium tolerantiam oppu- 
gnabat, ideo Lucas ait : Et cum consummasset om- 
nem tentationem diabolus, discessit ab eo **. Deinde 
vero ad hominum curationem et medelam accede- 
hat : quare fremebant in. eum demones, con(ite- 
banturque se nosse quis esset, clamantes et dicen- 
tes : Sine, quid nobis et tibi, Fili Dei? Novimus te 
quis sis, sanctus Dei 55. Abillata enim illi voce didi- 
cerant quisnam esset ; imo etiam ex iis quz tenta- 
tionis tempore gesserat, ejus virtutem noverant. 


Vgns. 10-19. Non accedent αά te mala, et flagellum 
non appropinquabit tabernaculo tuo. Quoniam angelis 
suis mandabit de te, ut custodiant te in omnibus viis 
tuis. [n manibus portabunt te, neunquam offendas ad 
lapidem pedem tuum. Hxc de viro secundum Chri- 
stum consummato, de choro martyrum Christi, vel 
de sancta ejus Ecclesia; imo vero de ipso Christi 
corpore opportune dici possunt. Nam si castrame- 
tatur angelus Domini in circuitu timentium eum, et 
eripiet eos **, qui formidinem superarunt, et in bono 
virtutis, que secundum animam: est, affectu ver- 
santur, qualia est qui sedet in adjutorio Altissimi, 
et sub unbra fortis commoratur; iis sane qui sic 
affecti sunt, non angelus unus, sed castra plurima 
in eustodiam tradita sunt, et tanto plurima, quanto 
qui viro secundum Deum profecto insidiantur. Sic 
itaque Eliseum prophetam muniebant satellitum 
amgelorum turme Quamobrem nocumenti nihil 
passurus esse dicitur qui in psalmo prznuntiatur ; 
neque flagellum corpori tabernaculi ejus incutien- 
dum predicitur. Per flagellum vero non vulgare 
illud intelligimus ; nam eo czsi sunt innumerabiles 
sancti Dei martyres, atque ipsum corporeum Ser- 
vatoris nostri tabernaculum et caro ejus tempore 
passionis flagellis lancinota est, secundum prophe. 
tiam quz de ipso fatur, Dorsum meum dedi ad. ffa- 
gellas, et .genas meas ad alapas *' : sed flagellum hic 
plagam dzemonica vi inflictam signifleare putandum 
est, qualia ipse Servator impurorum demonum 
hominibus incussa flagella curasse narratur. Hujus - 
modi flagellum dicitur non appropinquaturum .esse 
tabernaculo ejus, qui in vaticinio fertur; quia ab 
angelis ad custodiam ejus deputatis servabitur, qui 
etiam eum in manibus sublimem assumpturi esse 
dicuntur, ut ne pes ejus ad lapidem offendat. Ta- 
bernaculum porro ejus aliqua ratione dicas 'ésae 
Ecclesiam ipsíus, secundum illud, Donec inveniam 
locum Domino , tabernaculum Deo Jacob **; sic e 
illas per orbem ecclesias plurima tabernacula esse 
novit qui dixit, Quam dilecta tabernacula tua, Do- 
mine virtutum **1 Alio autem modo, corporeum il- 


*' [sa. 1, 6. 


5* Psal, cxxri, S. 





1159 


EUSEBII, CSARIENSIS OPP. PARS IH. — EXEGETICA. 


lud instramentum, in quo. habitavit. Dei Verbum, A χοῦ γῆς εἰρημένας ἐχχλησίας οἵδεν 6 φῆσας «- 


dixeris tabernaculum ejus esse. 


Ὡς ἁγαπητὰ τὰ σχκηνώματά σου, Kópw τὸν 


γάµεων ! Καθ ἕτερον δὲ τρόπον τὸ σωματιὸν ὄργανον, ἓν ᾧ κατεσχήνωσεν ὁ τοῦ θεοῦ Λόχας, Az. 


ἂν αὑτοῦ σχήνωμα. 

Et quidem praecipua et majora gesta illius, qui 
in prophetia enuntiatur, opera prastantioris cujus- 
piam edebantur; nam is qui secundum carnem ex 
seinine Davidis esse a nobis intelligitur, cum sede- 
ret in adjutorio Altissimi, δὲ cum Altissimum po- 
suisset refugium suum, jure ab Altissimo servaba- 
tur. Quamobrem dicobat illi, Susceptor meus es tu et 
refugium meum, Deus meus, et sperabo in eum. lpse 
namque eruebat eum de laqueo venantium , et in 
scapulis suis obumbrabat illi; quin etiam circum- 
dabat illum veritatis scuto obtegens. Et hzc illi 
omnia Altissimus przstgabat, ut ne turbaretur a ti- 
more nocturno, vel a sagitta volante in die, aut a 
negotio perambulante in tenebris , aut a ruina et 
demonio meridiano. Ad hac vero Altissimus au- 
xiliatus ei de quo agitur omnes inimicorum et ho- 
stiun ejus virtutes de medio tollebat et pedibus 
ejus subjiciebat. Quare dictum est, Cadent a. latere 
(πο mille, et decem millia α dextris tuis, ad te au. 
lem non appropinguabit. Magna itaque, ut dixi , et 
perfecta opera Altissimus ipse, memorato viro opi- 
tulans, edebat; minora autem, ut quis dixerit, et 
leviora corporeaque, angefls procuranda demanda- 
bat. Hzc porro erant que ad tabernaculum, sive ad 
corporeum instrumentum atque ad ipsam carnem 
pertinebant ; et haec, utpote qux» modica, atque su- 


Tà μὲν χεφαλαιωδέστερα xal μείζονα cire x 
θωμάτων τοῦ διὰ τῆς προφητείας δηλουµένου &cx - 
εργείας τοῦ μείζονος χατωρθοῦτο. Καθήμεναις -- 
βαηθείᾳ τοῦ 'Ὑψίστου ὁ κατὰ σάρχα vooóuscwoz - 
ὁ ix σπέρματος Δανῖδ veyowuc, ὁ αὐτνὺς co- 
Ὕψιστον θέµενος αὐτοῦ καταφυγὴν» tixó—ex; 
τοῦ Ὑψίστου ἐφυλάττετο' διὸ καὶ αὐτὸ ἕ-,-- 
Ἀντιλήπτωρ µου el καὶ καταφυγἠή pov, «€ € 
pov, καὶ &Azuo ἐπ αὐτόν. Αὐτὸς τὰρ 
ἑῤῥύετο kx. παγίδος θηρευτῶν, xal iv τος L— 
φρένοις αὐτοῦ ἐπεσχίαζεν αὐτόν ἀλλὰ καὶ ἕπος 


B αὐτὸν περιδάλλων ἀληθείας ὅπλῳ. Καὶ ταῦτα ᾱ-- 


i 
- 


παρεῖχεν αὐτῷ Ὕψιστος, ὅπως μὴ ταράττιτα: 
φόδου νυχτερινου, μήτε ἀπὸ βέλους πετοµένα-» *. 
pae, μηδὲ ἀπὸ πράγματος Ev σχότει διαπορευωσαέ-- 
μηδὲ ἀπὸ συμπτώµατος xaX δαιµονίου µεσηµβε-... 
ἛἜτι δὲ πρὸς τούτοις αὐτὸς 6 Ὕψιστος συνεργε-.»ν - 
περὶ οὗ ὁ λόγος, πάσας τὰς τῶν ἐχθρῶν aco i 
πολεμίων δυνάµεις χαθῄρει xa ὑπὸ πόδας α---. 
κατέθαλλε. Av) ἑλέγετο' Πεσεῖται ἐκ τοῦ xArz- 

σου χιὰιὰς καὶ μυριὰς éx δεξιῶν cov, xpéc - 
δὲ οὐκ ἐγγιεῖ. Τὰ μὲν οὖν, ὡς ἔφην, μετχάλα x 
ἐντελῃ χατορθώµατα ὁ Ὕψιστος αὐτὸς. GuvE pis - 
δηλουµένῳ ἐξετέλει: τὰ δὲ, ὡς ἂν εἴποι τις, ἃξτ- 
xal σωμµατικώτερα ἀγγέλοις διακονεῖσθαε 
έταττε. Ταῦτα δὲ ἣν τὰ περὶ τὸ σχήνωµα al-—- 


perius memoratis collata, vilia essent, ministris C 6nAabh τὸ σωματιχὸν ὄργανον, χαὶ τὰ περὶ al— 


angelis ad custodiam concredebantur, ne quid no- 
cumenti corpori ejus inferretur , neve flagellum 
quodpiam, non ipsi, sed tabernaculo ejus -incutere- 
tur: nam ipsi neque millia, neque decem milla 
malignarum virtutum appropinquare audebant. 
Carni vero et corpori ejus, qui in prophetia fertur, 
angeli ministrabant vel in minimis et vilissimis : 
quod sane his declaratur , Ne offendas ad lapidem 
pedem tuum. His quippe iudicari arbitror , vel im 
minimis et parvi momenti rebus qua corpori acci- 
dere solebant, angelos ipsi ministrasse. In Evan- 
geliis porro hoc de Salvatore testimonium depre- 
hendas ; Marcus enim scripsit tempore tentationis 


Salvatorem cum feris fuisse, et angelos ei mini- p 


strasse **; Matthaeus vero idipsum tempus signifi- 
caus ait : Tunc dimittit eum diabolus , et ecce angeli 
accesserunt et ministrabant ei *!. Sane quod angeli 
ipsi ministraverinL, evangeliste declarant; quod 
autem ministerii genus ipsi przstiterint, non me- 
morarunt illi: sed id presens prophetia docuit, 
videlicet circa corporea et minima eorum ministe- 
rium fuisae. Nam ejus tabernaculum custodiebant, 
ne flagellum ipsi appropinquaret; ejus autem pe- 
des tutabantur, ut ne vel in minimo aclevissimo of- 
fenderent. ! 


- 
-— 9 


τὴν cápxa, & δὴ ὡς cuixpà xal παραθέσει 
ἔμπροσθεν κατωνοµασµένων εὐτελη, 


ὑπτρέτα- ' 


ἀγγέλοις παρεδίδοτο εἰς τὸ φυλάττειν, af) τε xix 


ποιὸν ἐπέλθοι τῷ σώματι αὐτοῦ, μηδέ τις pi; 
ἐγχρίμφειεν, οὐχ αὐτῷ, ἀλλὰ τῷ σχηνώµατι αὖτ:» 
αὐτῷ γὰρ οὔτε χιλιάδες, οὔτε μυριάδες δυνάµταν 
πονηρῶν πλησιάξειν ἑτόλμων. Διηχονοῦντο δὲ ἄγγε- 
τῇ σαρχὶ τοῦ προφητενοµένου xal τῷ σώματι, κ-- 
µέχρι τοῦ σµικροτάτου χαὶ εὐτελεστάτου * ὃ δὲ ας 
παρἰστησιν ὁ λόγος φάσχων' Ὅπως μὴ προσχέενς 
πρὸς «ίθον τὸν πόδα σου. Σημµαίνειν γὰρ ci: 
διὰ τούτου τὸ καὶ µέχρι τοῦ τυχόντος xal βραχντά-ω 
συµθαίνειν εἰωθὸς περὶ τοῦ σώματος ἀγγέλους ὃ-- 
χονεῖσθαι αὐτῷ. Ἔχδις δὲ καὶ ἐν Εὐαγγελίοις :z 
τοῦ Σωτῆρος αὐτοῦ ταύτην τὴν µαρτυρίαν. Ὁ ux 
γὰρ Μάρχος ἀνέγραφε κατὰ τὸν χαιρὸν τοῦ πειρα- 
σμοῦ τοῦ Σωτῆρος, ὡς ἄρα ἣν μετὰ τῶν θηρίων, x: 
ol ἄγγελοι διηκόνουν αὐτῷ; ὁ Ματθαῖος πάλιν τι 
αὑτὸν καιρὸν ἐπισημγνάμενός φτσι’' Τότε doíncer 
αὐτὸν ὁ διἀδοΆος, καὶ ἰδοὺ ἄγγεῖοι zxtpoo ri A8er 
xal διηχόνουν αὑτφ. Ἁλλὰ ὅτι μὲν οἱ ἄγγελοι £m 
χόνουν αὐτῷ, ἔδειξαν οἱ εὐαγγελισταί * ποίας δὲ διΣ- 
χονίας αὐτῷ παρεῖχον, οὗτοι μὲν οὑχ ἐμνημόνευσαν' 
ἡ δὲ προχειµένη προφητεία ἑδίδαξεν, ὅτι τὴν ταρὶ 
τὰ σωματιχὰ χαὶ σμιχρὰ διακονίαν. Ἐφύλαττον vio 


αὐτοῦ τὸ σχήνωµα, ὅπως μὴ µάστιξ αὐτῷ πλησιάσῃ' ἑφρούρουν δὲ αὑτοῦ καὶ τοὺς πόδας, ὡς ἂν μὴ προσ’ 


χόψειαν µέχρι τοῦ σµιχροτάτου xal εὐτελεστάταν. 
Marc. 1, 45... *! Matth, iv , 81. 


4 








di 


οι. 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


462 


E&«t ταῦτα μὲν χατ αὑτὴν τὴν λέξιν᾽ πρὸς δὲ Α — Et haec quidem secundum nudam lectionem : at 


ἄνοιαν ἑπισχήνωμα τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 1j Ἐχχλησία 
"του ἁποδέδειχται' ἀλλὰ xal σῶμα αὐτοῦ ὁ λαὸς 
2T OU κατὰ τὸν φήσαντα Απόστολον' Ὑμεῖς δέ ἐστε 
€D444 Χριστοῦ, καὶ µέη éx µέρους. Εἴεν ἂν τῶν 
ελέων οἱ μὲν ὀφθαλμοὶ τοῦ Χριστοῦ σώματος, οἱ δὲ 
αἱ ὥτα, ol δὲ καὶ χεῖρες * χατά ταῦτα τοίνυν ἔσονται 
τοῦ xal πόδες ἕτεροι, περὶ ὧν εἴρηται' Ὡς ὡραῖοι 
ἑ ατόδες τῶν εὐαγγελιζομέγων ἁγαθά ! Τούτων δὴ 
ὧν τῶν ποδῶν, ὅπως μή τις προσχόΦῃ πρὸς λίθον τὸν 
εόδα., μηδὲ σχανδαλίζηται Ev τῷ δρόµῳ, ὁμαλῶς τε 
ca ἄἀχωλύτως διατρέχῃ τὴν τοῦ Εὐαγγελίου πορείαν, 
ἔγγελοι Χχαθέστανται φρουροῦντες τοῦ δηλωθέντος 
Σχη νώματος φύλαχες. Πάλιν ἕτεροι ἄγγελοι οἱ τὰς ἐχ- 
κλησαίας τοῦ Χριστοῦ τὰς ἁπανταχοῦ γῆς ἱδρυθείσας 


πε πεστευμένοι. Ταῦτα δὲ μὴ συνιεὶς ὁ διάδολος' πῶς Β 


Υὰρ ἢ πόθεν αὐτῷ τοῦ θείου Πνεύματος συνιέναι φω- 
νάς ; kv τῷ πειράξειν τὸν Σωτῆρα, εἰς τὸ πτερύγιον 
αὐτὸν τοῦ ἑεροῦ ἀναγαγὼν, εἶπε πρὸς αὐτόν: El Υἱὸς 
Bl coU θεοῦ, βάλε σεαυτὸν κάτω. Γέγραπται γὰρ, 
ὄτετοις ἀγτέλοις αὐτοῦ έντεῖεῖται περὶ σοῦ, xal 
ἆ σεὲ χειρῶν ἁροῦσί σε, µήποτε προσκόγηις πρὸς 
 Aí(Oov τὸν πόδα σου. Συνιδὼν γὰρ ἔργοις αὐτοῖς 
εἰς τὸν Σωτήρα πεπληρωμµένην τὴν ἓν τοῖς προχει- 
µένοις προφητείαν, ὁρῶν τε ξένον θέαµα ἐν ἀνθρώ- 
"Kou φύσει, ὡς ᾿τᾶσαν αὐτοῦ τὴν στρατείαν καθηρῆ- 
σθαι, χαὶ πάσας αὐτοῦ νενιχῆσθαι τὰς δυνάµεις, ὑπὸ 

' ποῦ φαινομένου, χιλιάδας τε ἀθρόας, xol µυριάδας 
' ἀπέμπροσθεν αὐτοῦ πιπτούσας, αὐτόν τε ἀτρεμεὶ xal 
' ἁπαραποδίστως ἐπ᾽ ἀσπίδα xal βασιλίσχον ἐπιδαί- 
' νοντα, λέοντά τε xai ὁράχοντα, τὰς ἀρχοντικὰς ab- 
τοῦ δυνάμεις, χαταπατοῦντα, xal τοῦτ' ἐπείραγε γνῶ- 

| ναι, el, ἑαυτὸν ἀπὺ τοῦ πτερυγίου ῥίφαντος, ἄγγελοι 
προσελθόντες αὐτὸν βαστάσουσι. Πρὸς ταύτην αὐτοῦ 
τὴν ὑπόνοιαν διεφευσµένην οὖσαν ὁ Σωτὴρ ἀπεχρί- 
va10* Γέγραπται, λέγων, Οὐκ ἐχπειράσεις Κύριον 

{. τὸν θεόν σου. Τὸ γὰρ ἑαυτὸν χρημνίζειν xal χατα- 
θάλλειν ἀπὸ τῶν ὑψηλοτάτων, xaX τοῦτο ποιεῖν ἵνα 

to^ wQ. πότερόν ποτε βοηθείας τεύξεται τῆς διὰ τῶν 
v» ἀγγέλων, ἡ μὴ, . ειράζοντος ἣν τὸν 8cóv: ὃ δὴ πει- 
ράξειν ἑἐθούλετο ὁ πειράζων. Οἰχεῖον γὰρ αὐτῷ ἣν 

f  πειράζοντι τὸν Σωτῆρα, χαὶ τὸν θεὸν πειράζειν τολ- 
μᾷν. Αλλ’ οὐχ ὁ Σωτήρ γε ἐπείραζεν ᾿ εὖ γὰρ ᾖδει 
χαὶ πέπειστο περὶ τῆς τοῦ ΠἩατρὺς δυνάµεως τῆς 


χῶς παρεχελεύετο λέγων Ovx ἐχπειράσεις Κύ- 
pur τὸν θεόν σου, θείας ΓραφΏς λέξιν τὴν ἀπὸ 
τοῦ νόµου ἀντιπαρατιθεὶς τῇ φωνῇ τῆς παρούσης 
ΓραφΏς, ἣν μὴ νοῄσας ὃ διάδθολος προήγαχεν αὐτῷ, 
μὴ συνιεὶς, ὅτι οὐκ ἐδεῖτο βοηθείας ἀγγέλων ὁ Σωτὴρ, 
εἰ xal καθ’ ὑπόθεσιν οἰχείᾳ προαιρέσει χαθεῖναι ἑαν- 
τὸν ἑθουλήθη - ἐπεὶ xai χατὰ τὴν εἰς οὐρανοὺς &vá- 
Any (ὅπερ ἣν μεῖζον τῆς ἀπὸ τοῦ πτερυγίου τοῦ 
ἱεροῦ ἐπὶ τὴν γῆν δι ἀέρος καθόδου), οὐχ ἀγγελικῆς 
ἐδεήθη χειρός. "Opa. δὲ, πῶς, μνημονεύσας ὁ διάδο- 
Ao; τοῦ, 'Exl χειρῶν ἁροῦσί σε, µήποτε προσκό- 
γης πρὸς Aor τὸν πόδα σου, τὸ ἑξῆς συνημμµέ- 


σα -- «m c. μας -- 


*- τα — - T 


το — MT 


intelligendi more tabernaculum Servatoris nostri 
Ecclesiam ejus esse commonstratum est; corpus 
vero ejus, populus ejus est, secundum Apostolum, 
qui ait : Vos autem estis corpus Christi, et membra 
ez parte **. Ex membris autem alii fuerint corporis 
Christi oculi, alii aures, alii manus ; hac porro ra- 
tione alii pedes ejus erunt, de quibus dictum est * 
Quam ερεεἰοεὶ pedes evangelizantium bona ** ! Ne 
quis vero horumce pedum ad lapidem offenderet , 
neque in cursu impingeret, sed plana via et sine 
obice iter evangelicum permeoret, angeli tutores 
ac custodes prefati tabernaculi constituti sunt. 
Rursum vero exstant alii angeli , quibus Ec- 
clesie Christi ubique terrarum fundatz, concredi- 
tz: sunt. Quod cum non intelligeret diabolus : quo- 
modo enim aut unde divini Spiritus voces intelligere 
possit? cum Salvatorem tentaret, ipsum ad pinnacu- 
lum templi du^tum sic alloquebatur : Si Filius Dei 
es, mitle te deorsum. Scriptum est enim, quia ange- 
lis suis mandabit de te, et in. manibus tollent te, ne 
unquam offendas ad lapidem pedem (πι ον, Nam 
cum cx ipsis operibus perspiceret, prophetiam his 
verbis traditam in Salvatore impleri, ac stupen- 
dum in hominis natura spectaculum cerneret ; ita 
ut omnis exercitus suus de medio sublatus, omnes- 
que virtules sux ab eo qui apparuerat superalz, 
millia vero et decem millia in conspectu illius lapsa 
essent, ille autem sine formidine et obice super as- 
pidem et basiliscum ambularet, leonem οἱ draco- 
nem, principes ejus virtutes, conculcaret ; hoc item 
experiri volebat, num ipsum ex pinnaculo se proji- 
cientem, accedentes angeli gestaturi essent, Hujus. 
modi itaque falsz suspicioni ita respondit Servator : 
Scriptum est, Non tentabis Doninum Deum tuum". 
Nam e sublimi sese precipitare ac dejicere, idque 
animo experiundi an angelorum auxilium adfutu- 
rum esset, necne, hoc sane tentare Deum fuisset : 
quod experiri tentator optabat. Nam ipsi Salvato- 
rem tenlanti, proprium erat vel ipsum Deum tentare 
audere. At Servator tentare noluit : gnarus quippe 
erat ac persuasum habebat Patris virtutem sibi opi- 
tulari. Quare iroperantis more diabolo dixit : Non 
tentabis Dominum Deum tuum, divine Scriptur:z 


συνεργούσης αὐτῷ. Διὸ xal vip διαδόλἸῳ προσταχτι- D dictum ex lege sumptum hujus Scriptura voci op- 


ponens, quam non intelligens diabolus ipsi profere- 
bat, ignorans Servatorem angelorum ope non egere, 
etiamsi proprio nutu voluisset sese deorsum proji- 
cere. Quandoquidem in sua ad colos ascensione 
(quod sane majus erat, quam ille a pinnaculo tem- 
pli ad terram per aerem transitus), non angelica 
manu opus habuit. Animadverte porro, quo paco 
diabolus his commemoratis, In manibus tollent te, 
me unquam offendas ad lapidem pedem tuum ; quod 
sequebatur non addiderit, videlicet illud, super as- 
pidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem 
et draconem, quod Salvatoris de diabolo et angelit 


" | Cor. xu, 27. 3 Rom. x, 15. ?* Matth. tv, 6, ** ibid. 7. 


PaTROL. Gn. XXIII. 





J1 


EN» 


1163 


EUSEDII CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXECETICA. t 


ejus reportatam victoriam manifeste declarabat. A vov οὗ προσέθηχε ” τοῦτο δὲ 5b, Ἔπκ᾽ dc xia . 


Nolebat enim sui confutationem adjicere; alioquin 
ratiocinio colligendum et comprobandum ipsi erat, 
eumdem ipsum qui super tales principes virtutes 
ambularet, ipsasque conculcaret, non posse non 
offendere ad lapidem pede suo; ita ut ad boc ange- 
forum tutela et auxilio egeret. Verum hzc non ca- 
piens ille hujus prophetit voce est usus, quod 
ceiera in illo impleta esse cerneret. Servator aiu- 
tem non negat de se prolatum oraculum fuisse, sed 
diabolum quí ejus sensum non caperct, congruenti 
usus responsione, rejicit. Quomodo autem nos gra- 
tia Salvatoris nostri singula propriis in locis com- 
mentati simus, legentibus explorare supra licebit. 
$t αὐτὸ τὸν διάδολον, ἁφίησι χαταλλήλῳ χρησάµενος 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, ὅπως τὰ χατὰ τοὺς τόπους 
εἱρημένων διαγινώσχευ. 

σεις. 15, 14. Super aspidem et basiliscum amba- 
labis, et conculcabís leonem et draconem. (Juvniam 
in me speravit, et liberubo eum; protegam eum, quo- 
niam cognovit nomen meum. Clamabit ad me, el exaa- 
diam eum, cum ipso sum in tribulatione : eripiam 
eum εί glorificabo eum..Longwuudine dierum replebo 
eum, et ostendam illi salutare meum. Quz ad taber- 
naculum spectabant 2ngelis committebat, ut. su- 
pra diximus, explicantes quo pacto angeli tueantur 
et custodiant virum in Christo perfectum, seu ctiam 
Ecclesiam ejus; aut carnem qua instrumenti in- 
$tar pro hominum salute usus est. Hec quippe, ut- 
pote minora vilioraque, angelis commissa sunt; 
eadem, arbitror, ratione, qua quispiam famulis cal- 
ceorum aut vilium perinde rerum curam eL mini- 


βασιίσκον ἐπιδήσῃ, καὶ καταπατήσεις -ᾱ--- 
καὶ δρἄκοντα, σαφῶς τὴν x27 αὐτοῦ voa Ces. 
xai τῶν ἀγγέλων αὐτοῦ νίατην τοῦ Σασττυς -- 
στῶντα. Ob γὰρ ἐδούλετο τὸν καθ᾽ ἕαμταορ ᾱ--- 
παρατίθεσθαι. El δὲ μὴ την (sic) ἑαυτῷ συνέΞτε-.ς. 
ἐπιλογίσασθαι, ὡς οὐχ ἓν τοῦ αὐτωὼ τὸ ἕ--να- 
ἐπιθαίνειν χαὶ χαταπατεῖν τὰς τοαύτας ἆσχ'τ----- 
δυνάμεις, xal μὴ προσχόττειν πρὸς Aloe τῶν -- 
ὡς δεῖσθαι φυλαχτς ἀγγέλων xai βοτθείας- - 
ἐχεῖνος μὲν οὗ συνιεἰς χέχρηται τῇ àzb zpootz-— 7 
προφητείας φωνῇ, διὰ «b τὰ λοιὰ Guvwsepx ΄ 
πεπλτρωµένα εἰς αὐτόν, ὁ δὲ Σωτὲρ οὐκ ἅππερ-ι-- 
piv τὸ περὶ αὐτοῦ εἰρῆσθαι τὸ λόχιον: pi, 2—-.— 7 


τῇ xp); αὐτὸν ἀποχρίσει. Ἡμεῖς δὲ, τῇ ajo 1: 
τεθεωρήχαµεν, πρόχειται τοῖς ὀντυγχάνουσιν £x -- 


Ἐκ) ἀσπίδα xal BacuMoxor ἐπιθήσῃ, πι i 
ταπατήσεις «έογτα χαὶ δράκοντα. Ὅτε &-— | 
fAxw 8, xal ῥύσομαι αὐτόν: σχεχάσω αὐτὲν.. 
Eyre) có. ὄνομά µου. Κεχράξεται πρὸς μὲ. 7. 
ἐπαχούσομαι αὐτοῦ, μετ αὐτοῦ εἰμ,ε ἐν 6.1. — 
ἐξε1οῦμαι αὐτὸν, καὶ δοξάσω αὐτόν. Maxpe --- 
ἡμερῶν ἐμαπ.ιήσω αὐτὸν, xal δείξω αὐτῷ c 
τήριόν µου. Τὰ μὲν περὶ τοῦ σχηνώµατος ἁγ-ς.- 
ἑνοτέλλετο, χατὰ τὰ προαποδοθέντα, ὅπως ἄγγελο. —- 
μελῶσι xat φυλάττωσι τοῦ Ev Χριστῷ τετελετε»;Σἐγ-. 
ἀνδρὸς, 1| χαὶ τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ, ἢ καὶ τῆς σαρε. — 
3 χἐχρητοδίχην ὀργάνου ὑπὲρτῆς ἀνθρώπων σιωττρ-Σ: 
Ταῦτα γὰρ ὡς βραχύτερα xaX εὐτελέστερα &vre- 
ἐπετέτραπτο" χα]οἶμαι ὅτι, ὡς ἄν τις οἰχέταις ἔ-τ-.-α- 
Ψειεν ὑποδημάτων διαχονίαν, f) ἄλλων τινῶν εὔὖτει- . 


mo 


sterium tradit; sic quecunque modica et corporea ϱ στέρων ὑπηρεσίαν, οὕτως ὅσα μιχρὰ καὶ σωμµατα; 


per Salvatoris nostri carnem efficiebantur, ea ange- 
lorum curz committebantur, qui ministrabant ipsi : 
de quibus angelis hzc testificatur Evangelii Scri- 
ptura dicens : Accesserunt angeli, et ministrabant εἰ ο". 
Praestabiliera autem, majora et altiora, non ange- 
lis, sed ipsi Salvatori ascribit. Quznam illa sint, 
superius commonstratum est; inter hoc autem 
illud erat, Cadent a latere tuo mille, et decem. mil- 
lia α dextris tuis. In fine vero omnium Salvatoris 
nostri Yictoria de omnibus reportata postrema re- 
censetur his verbis, Super aspidem et basiliscum 
achbulabis, et conculcabis leonem et draconem. His 
porro significari ostimo principatus, potestates, 
mundi rectores et spiritualia nequitiae. Super hac 


διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Évnpyetso ca gab, ---- 
των ὑπηρέται χαθἰσταντο ἄγγελοι, χαὶ δ.γκέν- 
αὐτῷ * περὶ ὧν xai ἡ τοῦ Εὐαγγελίου γραφὴ µα;-- 
pel λέγουσα, ὅτι Προσή.1θο» ἄγγεΊοι, xal Cnr 
ουν αὐτῷ. Τὰ δὲ προὐρχιαίτερα χαὶ μείζονα m 
ὑψηλότερα οὐχέτι ἀγγέλοις, ἀλλ αὐτῷ τῷ Σωττ:. 
ἀνατίθησι. Τίνα δὲ fjv ταῦτα, δεδήλωται διὰ τῶν £7 
προσθεν * ἓν ol; fjv καὶ τὸ, Πεσεῖται éx του x- 
τους σου χιβιὰς καὶ μυριὰς &x τῶν δεξιῶν ccv. 
Τέλος δὲ πάντων χαὶ ὑστάτη κατὰ πάντων τοῦ X - 
τῆρος ἡμῶν νίκη παρίσταται διὰ τοῦ, "Ex" ἁσαίδα 
καὶ βασιάίσκον ἐπιδήσῃ καὶ καταπατήσεις ὃρά- 
χογτα xalJAÉ£orra. Δηλοῦσθαι δὲ διὰ τούτων fo 
μαι ἀρχὰς xal ἐξουσίας xal χοσµοχράτορας, xai i 


aulem ambulare, et tot. feras divinis virtutis suc D πνευματιχὰ τῆς πονηρίας. Ταύταις μὲν οὖν ἑτιιθαί- 


gressibus eenculcare dicitur ipse Servator. Quod 
vero in nullo offendat, nec quidpiam corporeis ejus 
operationibus impedimento sit, id angelorum mi- 
nisterio concreditum est. Sed quemadmodum de 
corporeo «cjus tabernaculo dicebatur, Flagellum 
non appropinquabit tabernaculo (uo, et ejus rei 
causa lic adjiciebatur, Quoniam angelis suis man- 
dabit de te; ita et nunc post illud, Super aspidem et 
basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draco- 


* Matth. iv, 14. 


νειν, χαὶ τὰ τοσαῦτα θηρία χαταπατεῖν τοῖς θειοτέ- 
pots τῆς ἐνθέου δυνάµεως αὐτοῦ βαδίσµασιν αὑτὸς ἑ 
Σωτὴρ λέγεται’ τὸ δὲ ἐν μηδενὶ προσχόπτειν, urb 
ἐμποδὼν Υίνεσθαἰ τινα ταῖς σωμµατικωτέραις Evep- 
γείαις αὐτοῦ, ἄγγελοι τὴν διαχονἰαν εἰλήφεσαν. Αλλ' 
ὥσπερ ἐπὶ τοῦ σωματιχοῦ σχηνώµατος αὐτοῦ Lii 
γετο, Μάστιξ οὐκ ἐγγιεῖ à. τῷ σχη)ὠματί cov, 
xai τὸ αἴτιον ἐπήγετο διὰ τοῦ, "Ort τοῖς ἁγγό-οις 
αὐτοῦ ἐγτε.λεῖται περὶ σοῦ. οὕτω xaX vov μετὰ τὸ, 





1165 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1166 


"Esc" ἁσπίδα xal βασιαίσχον ἐπιδθήσῃ, xal xaca- A nem, causa. rursum additur, que rem non ad 


σεατήσοεις Opáxorta xal .λέοντα, πάλιν ἡ αἰτία ἐπι- 
λέγεται, οὐχ ἐπ ἀγχέλους ἀναφέρουσα, ἀλλ᾽ ἐπ᾽ αὖ- 
τὸν τὸν "Ὕψιστον, οὗ &x προσώπου λέλεχται, "Ozt éz' 
ἐ,εὸ ἤ.τσεισε, xal ῥύσομαι αὐτόν. Πῶς δὲ ἐπ αὐτὸν 
Έλπισε, προλαδθὼν ἑἐδίδαξεν ὁ λόγος εἰπών * Ὁ χατοι- 
«ων àv. βοηδείᾳ τοῦ Ὑγίστου' xav, 'Epst τῷ Kv- 
οἱἵρ' Αγ'τιήπεωρ µου &l, καὶ xaragvrü pov, ὁ 
Θεός µου, xal ἑλπιῶ éx' αὐτόν. Ἡ τοίνυν ἐπινί- 
χιος xai τελευταία πρᾶξις μετὰ πάσας τὰς προχατα- 
λεχθείσας τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, f| xoi τοῦ àv αὐτῷ 
τελειουµένου ἀνδρὸς, f) xal τοῦ αὐτοῦ τελείου σώμα- 
τος τῆς Ἐκκλησίας αὐτοῦ, δηλωθεῖσα διὰ τοῦ, "Ez' 
ἁσπίδα xal βασιωίσκον ἐπιδήσῃ, καὶ καταπατή- 
σεις δράκοντα καὶ A£ovra, τὴν πᾶσαν ἀναφορὰν 


angelos referat, sed ad ipsum Altissimum, ex cujus 
persona dicitur, Quoníam in me speravit, et liberabo 
eum. Quomodo in ipso speraverit, jam Scriptura edc- 
cere occupavit his. verbis : Qui hal itat in adjutorio 
Altissimi, et : Dicet Domino : Susceptor meus es tu 
et refugium meum, Deus meus, et sperabo in. eun. 
Triumphalis itaque et postrema actio, quie post 
alia memorata Salvatoris, aut viri in eo cousum- 
mati, aut ejus perfecti corporis, sive Ecclesia, 
gesta significata in illo : Super aspidem et basili- 
scum ambulabis, et conculcabis leonem εἰ draconem; 
tota, cum victori causa, Altissimo ascribitur. 
Quamobrem 4icitur : Quoniam in me speravit, et 
liberabo eum, quoniam cognovit nemen meum. Cum 


καὶ τῆς νίχης τὴν αἰτίαν ἐπὶ τῷ Ὑψίστῳ ἀνατίθτσι. B ipso sum in tribulatione, eripiam eum et glorificabo 


Διὸ λέλεχται' Ὅτι ἐπ) ἐμὲ ἤπισε, καὶ ῥύσομαι 
αὐτὸν, ὄει Erro τὸ ὄνομά µου. Μετ) αὐτοῦ εἰμι ἐν 
6.1ίψει, ἐξεῖοῦμαι καὶ δοξάσω αὐτόν. Καὶ µοι δο- 
κεῖ καθ’ ἑτέραν διάνοιαν ἡ προφητεία θεσπίζειν 
πάντα τὸν τρόπον τοῦ χατὰ ἄνθρωπον βίου τοῦ Σω- 
τΏρος ἡβῶν * λέγω δὲ τὸν πρῶτον πειρασμὸν, καὶ τὸν 
χγατὰ τὸ πάθος, τήν τε μετὰ τὴν λύσιν τοῦ σώματος 
ἐπὶ τὰς ἀντιχειμένας δυνάµεις ἔφοδον. Καὶ τὰ μὲν 
πρῶτα τοῦ φαλμοῦ». κοινότερον δὲ οὕτω λεγέσθω ἡ 
παροῦσα προφητεία τὸν πειρασμὸν αἰνίττεσθαι τὸν 
ἐπὶ τῆς ἐρήμου, ὃν bv τοῖς Εὐαγγελίοις εἰσῆχται 
πειραθεὶς ὑπὸ τοῦ διαθόλου. τὰ δὲ δεύτερα, ἐν οἷς 
ἀγγόλους διακονεῖσθαι τῷ αὐτοῦ σώματι παρέστησεν 
ὁ λόγος, τὴν χατὰ τὸν ἀνθρώπινον βίον διατριδὴν αὖ- 
τοῦ; τὰ δὲ τρίτα, δι ὧν λέγεται ἐπ ἀσπίδα καὶ βα- 
σιλίσχον ἐπιδεθηχέναι, xal καταπεπατηχέναι δρά- 
Χοντα xal λέοντα, τὴν μετὰ τὸν θάνατον χατὰ τῶν 
ἀρχοντιχῶν πνευμάτων νίχην᾽ μεθ) ἃ πάντα ἐπιλέ- 
Ύεται' Ἐξεοῦμαι αὐτὺν καὶ δοξάσω αὐτόν " 
Μαχρότητα ἡμερῶν ἐμπ.]ήσω αὐτὸν, καὶ δείξω 
αὐτῷ τὸ σωτήριόν µου, τῆς μετὰ τὸν θάνατον ix 
νεχρῶν σωτηρίας, xal τῆς µαχραίωνος xal ἀθανά- 


eum. Alio item sensu prophetia videtur mihi vati- 
cinari omnem humanz Salvatoris nostri vita mo- 
dum; dico autem primam tentationem ; illam item, 
quam in passione sustinuit; ac eliam cam, quam 
post solutionem corporis fecit contra adversarias 
potestates irruptionem. Et hac quidem prima et 
praecipua in psalmo sunt : vulgariori autem more 
dicatur haec prophetia tentationem in deserto si- 
gnificare, qua tentatus esse a diabolo narratur in 
Evangelio; secunda vero, quibus angelos ejus cor- 
pori ministrasse declaratur, ejus in humana vita 
conversalionem indicant; tertia autem, quibus di- 
citur, eum super aspidem et basiliscum ainbulasse, 
et conculcasse leonem et draconem, ipsum post 
mortem de principibus spiritibus victoriam repor- 
tasse narrant ; post quae omnia adjicitur : Eripiam 
eum et glorificabo eum. Longitudine dierum replebo 
eum, et ostendam illi salutare meum ; quibus decla- 
rat ejus post obitum resurrectionem ex mortuis et 
salutem, longevam et immortalem vitam, divinam 
gloriam, ei honorem regnumque apud Patrem 
Susceptuin, 


του ζωῆς, τῆς τε ἐνθέου δόξης xal τῆς παρὰ τῷ Πατρὶ τιμῖς τε xol βασιλείας διὰ τούτων παριστα- 


μένης. 
VYAAMOZ ΩΔΗΣ, ΕΙΣ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑΝ TOY ZAB- 
BATOY. ΙΑ’. 


Αγαθὺν τὸ ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κυρίῳ, καὶ γἀ- 
Jew τῷ ὀνόμαεί σου, Ὕψιστε, τοῦ ἀναγρέὰ Ίειν' 
τὸ πρωῖ τὸ ἔ1εός σου καὶ τὴν ἀ.ϊήθειάν σου κατὰ 
γύχτα, ἐν δεκαχόρδῳ γα. τηρίῳ μετ ᾠδῆς ἐν κι- 
θάρᾳ. Τὰς τῶν Σαδδάτων ἡμέρας οἱ πρὸ Μωῦσέως 
δίχαιοι καὶ θεοφιλεῖς ἄνδρες οὔτ' ἤδεσαν, οὔτ ἐφύ- 
λαττον. Οὔτ᾽ οὖν αὐτὸς ᾿Αδραὰμ, οὔτε "Ioaàx, οὔτε 
Ἰαχὼθ, οὔτε οἱ τούτου παΐδες, ἀλλ) οὐδὲ οἱ ἔτι τού- 
των τῷ χρόνῳ παλαιότερο. φαίνονται γινώσχοντες 
ἡμέραν Za66&tou. 'Ἐπεὶ τοίνυν οἱ ἐχ περιτομῆς, ὡς 
μέγα τι χατορθοῦντες, τὰ Σάδδατα φυλάττειν ἡγοῦν- 
ται, & οὐδὲ φυλάττουσι χατὰ τὸ βούλημα τοῦ νόµου, 
παραθετέον αὐτοῖς τὰ εἱρημένα. Καὶ ἐπειδῃ χατά- 
παυσιν σηµαίνει τὸ Σάθθατον, γέγραπται γοῦν ' Καὶ 
κατέκαυσεν ὁ 85óc ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ C ἀπὸ πἀν- 

tur τῶν ἔργωγ αὐτοῦ, ὧν ἐποίησε, καὶ ἡγίασεν 

" Gon, n, 2, 5. 





PSALMUS CANTICT, IN DIE SABBATI. XCI. 


Vsns. 2, 5. Bonum est confiteri Domino, et psal- 
lere nomini tuo, Altissinie, ad anuuniiandum mane 
misericordiam twam, el. veritatem tuam per noctem, 
in decachordo psalterio cum cantico in. cithara, Qui 
ante Moysem erant justi ac religiosi viri, dios 
Sabbatorum non norant nec custodiebant. Nee 
enim Abraham, neque l1saac, neque Jacob, neque 
ejus filii, neque etiam qui iis antiquiores erant, 
diem Sabbati novisse videntur. Quia igitur qui ex 
circumcisione sunt, quasi magni quidpiam prz- 
stent, se Sabbata servare putant, quz tamen se- 
cundum legis mentem non custodiunt, psalmi 
dicta ipsis sunt exponenda, Et quia Sabbatum rc- 
quiem significat; nam scriptum est : Et requievit 
Deus die septimo ab omnibus operibus suis que [c- 
cerat, et sanctificavit illum *'; dicas sane Dei rc- 





1167 EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGCETICA. 1 


quiem considerandam, verumque Sabbatum pro A αὐτήν: ἐρεῖς, ὅτι προσέχει νοῖσα: θεοῦ sem—2— 
dignitate Dei accipiendum esse. At enim declarat — aw, xal τὸ ἀληθινὺν Σάδδατον ἐκδέξασθας &-- 
ille, impios homines non ingressuros esse in re- τοῦ θεοῦ. Tou; γὰρ ἀσεθεῖς ἀνθρώπους «qx-- - 
quiem ipsius, in psalmis talia fatus : Semper errant κεἰσελεύσεσθαι εἰς thv χατάπαυσιν αὔτου Adcr- c 
eorde. lpsi vero non cognoverunt vias meas, sicut — da pol;, "Asl x Aavarca: τῇ καρδίᾳ. Αὐτεὰ P «. 
juravi in ira mea, si introcibunt in requiem meam?*. ἔγγωσαν τὰς ὁδούς pov, óc ὤμοσα &r x33 -σ- 
Necesse igitur est Sabbata Dei secundum mentem jov, el εἰσελεύσονται elc. τὴν κατάπαυς ἕν' p 
accipere, et Deo congruentem requiem cogitare, Οὐχοῦν ἀναγχαῖον κατὰ διάνοιαν ἐχλαδεῖν --- αμ 
qua impiiaon domantur, sed soli justi ac Dei Θεοῦ, xai ἀνάπαυσιν θεῷ πρέπουσαν, ἕς  drez—€-- 
amici. Ka enim dixerimus Abraham, Isaac, Jacob μὲν οὐχ ἀξιοῦνται, μόνοι δὲ οἱ δίχαιοι καὶ ce» — 9. 
et omnes quotquot ante et post illos Dei cultores φΏοι. Οὕτω γοῦν εἴποιμεν ἂν xà τὸν 'A6pzdkzz. xz 
fuere, intelligendi more solum novisse ac custo- — «àv "Iaaáx, xol «by Ἰαχὼδ, τοὺς τε pb auc κ- 
disse Sabbata Dei, et ingreseos esse in requiem μετ αὐτοὺς θεοφιλεῖς πάντας χατὰ διάνοιαν dye 
ejus. Quid igitur significet Sabbatum, perpendere ^ vat χαὶ πεφυλαχέναι τὰ Σάθδατα τοῦ θεοῦ, xxi - -- 
necessarium est. Sabbatum esse requiem Dei µεληλυθέναι εἰς τὴν χατάπαυσιν αὐτοῦ. TU ἓξ οὖν —- 
Scriptura declarat, quam post semsibilium crea- B µαίνει τὸ Zá66avov, ἀναγχαῖον ἐπιστῆσαι. Ὁ AS— 
Sonem inducit. Dei vero requies quz alia fuerit, ἀνάπαυσιν δηλοῖ Θεοῦ’ εἰσάγει τε ταύτην pe-— — 
nisi conversatio in intelligibilibus et celestibus. τῶν αἰσθητῶν χοσµοποιίαν. θεοῦ Ub ἀνάπα»ρσ-ς -- 
Nam cum sensibilibus prospicit, et circa opera  &v γένοιτο ἑτέρα τῆς πρὸς τοῖς νοητοῖς xat ὑτερκ-- 
providentie mundi versatur, tunc dicitur operari;  opíot; διαγωγῆς; Ὅτε μὲν γὰρ περὶ τὰ a£26—-- 
αίφυς sic intelligendum hoc Salvatoris nostri dictum : περισχοπεῖ xal περὶ τὰ ἔργα τῆς τοῦ χόσµου --κ- 
Pater meus usque modo operatur et ego operor** : νοίας χαταγίνεται, ἐργάζεσθαι λέγεται » καὶ e 
cum autem οἶτοὰ opera incorporea, et coelestia, et, ἀχουστέον λέγοντος τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν,. Ὁ Her: 
"ut quis dixerit, circa eam quz ibi geritur rerum  4ov ἕως ἄρτι ἑργάζεται, κἀγὼ àprdtopeaa - &-x — 
considerationem versatur, tunc requiem habere, πρὸς τοῖς ἀσωμάτοις xai ὑπερχοσμίοις ὲστὶ, καν, ες 
et Sabbatum suum agere intelligitar. Eadem τὰ- ἂν εἴποι τις, ἓν τῇ αὐτόσε αὐτοῦ περιωπῇ. τὸ mr. 
tione igitur viri quoque Dei, quando operibus ani- χκαῦτα ἀνάπαυσιν ἄχειν, xal τὸ αὐτοῦ Σάδδατον ἐ--- 
qam defatigantibus (talia vero sunt omnia corpo- —«eAetvy νοεῖται. Κατὰ τὰ αὑτὰ τοιγαροῦν xal οἳ ——. 
Tea, et terrenz carnis amica) liberati, Deo prorsus Θεοῦ ἄνδρες, ἐπειδὰν, τῶν χοπούντων (sic) cipe --- 
vacant, ac divinorum spiritualiumque contempla- |. χἣν ἔργων (τοιαῦτα δὲ πάντα τὰ σωματικά xal zx 
tioni dediti sunt, tuuc accepta Deo Sabbata, et * τῆς γεώδους σαρχὸς), ἁπαλλαγέντες, ὅλοι Ὑένωνττ: 
requiem Domino Deo agunt. De his vero Sabbatis πρὸς τῷ θεῷ xzi πρὸς τῇ τῶν θείων xa νοττες 
hoc ait : Nunc relinquitur sabbatismus populo Dei*? σχολῇ τε καὶ θεωρίᾳ, τότε τὰ φίλα τῷ θεῷ Σάδδα-ι | 
et rursum : Festinemus igitur. ingredi im illam Τε- — «3X ἀνάπανσιν Κυρίῳ τῷ θεῷ ἄγουσι. Καὶ περὶ τῶν 
quiem*. Nam perfectum Sabbatum et perfecta bea- ποιούτων Σαδδάτων διδάαχει λέγων" "Apa ἁπολείπο- 
tissimaque requies in regno Dei, supra sex die- va, σαθδατισμὸς τῷ JAaQ τοῦ 8500; xaX πάλεν- 
rum opificium, exsistit, et extra omnia sensibilia Σπουδάσωµεν οὖν εἰσελθεῖν εἰς ἐκείνην τὴν xa- 

in incorporeis et coelestibus versatur, unde au-  tdzavcur. Τὸ γὰρ τέλειον Σά6δατον, xaX d τελεξς 
fugit dolor, tristitia et gemitus; ubi a mortali — xa ἡ τρισµαχαρία χατάπανσις ἓν τῇ τοῦ Θεοῦ &c- 

et corruptioni obnoxia vita erepti, atque otium σιλείᾳ τυγχάνει, ὑπὲρ τὴν ἑξαήμερον δηµιουργέτν 
Deo gratum ac beatum agentes,et a corporis ac- καὶ τῶν αἰσθητῶν ἁπάντων ἐχτὸς iv ἀσωμάτοις xa: 
tionibus atque a servitute carnis liberati, eum ὑπερχοσμίοις, ἕνθα ἀπέδρα ὀδύνη xal λύπη, καὶ 
ipso Deo et apud ipsum versantes, Sabbatum et στεναγμός. ἕνθα τῆς θνητῆς xal φθαρτῆς Qui; 
requiem agemus. Quamobrem ait Apostolus : Fe- ἁπαλλαχέντες, xal &pylav ἀργήσαντες τὴν θεοφιλς 
stinemus igitur ingredi in illam requiem. Imaginem D xoi µαχαρίαν, τῶν τε σωματιχῶν πράξεων xal ct; 
porro illius Sabbati ac perfectze beatissimzque re- δουλείας τῆς σαρχὸς ἐλευθερωθέντες, σὺν αὑτῷ τῷ 


quiel in terra gestantes viri Dei, ferias agebant et 
cessationem ab iis, qu» a Deo procul amovent; 
loti autem divinorum contemplationi dediti, die 
nocteque in sacrorum sermonum meditatione per- 
severantes, sancta Sabbata et Deo acceptam re- 
quiem agebant;ac tunc vere Sabbatum celebra- 
bant. Quare opportune Moysis lex, jam dictorum 
umbras et symbola tradens, multitudini diem quam- 
dam assignavit, ut saltem in ea a consuetis operi- 
bus abstinerent, divinze autem legis meditationi 
vacarent. Prosens certe psalmus diserte docct ea 


Θεῷ καὶ παρ᾽ αὑτῷ γενόμενοι, σαθδατίσοµέν τε χαὶ 
ἀναπαυσόμεθα. Διό φησιν ὁ ᾿Απόστολος' Σπουδάσω- 


psv. οὖν εἰσεθεῖν εἰς ἐχείνην τὴν κατάπανυσιν. 


Εἰχόνα 5' ἐκείνου τοῦ Σαθθάτου χαὶ τῆς τελείας Σχεί- 
γης καὶ τρισµαχαρίας ἀναπαύσεως φέροντες ἐπὶ γῖς 
τοῦ Θεοῦ ἄνδρες, σχολὴν μὲν ἑποιοῦντο xal ἀργίαν 
τῶν μαχρὰν ἀφιστάντων τοῦ θεοῦ, ὅλοι δὲ πρὸς «i 
τῶν θείων θεωρἰᾳ Υιγνόµενοι, δι ἡμέρας τε xal νν- 
κτὺς τῇ τῶν ἱερῶν λόγων µελέτῃ προσχαρτεροῦντες, 
ἅγια Ῥάδδατα xal ἀνάπαυσιν φίλην τῷ θεῷ διανέ- 
πανον τότε χαὶ ἐσαθθάτιζον. Ἔνθεν εἰχότως xai ὁ 


" Psal, xciv, 10, 11. ** Joan, v, 11. ' Hebr. iv. 9. * bid. 44 


1ου COMMENTARIA IN PSALMOS. 1170. 
Yeo63é£ox, νόμος, σχιὰς τῶν εἰρημένων χαὶ σύμθολα A de causa Sabbati otium agi debere, et Inutilem 


τοαραδιέοὺς, ἡμέραν τινὰ τοῖς πλήθεσιν ἀφώρισε, 
ὀστεως κάν ταύτῃ ἀπέχωνται μὲν τῶν συνήθων ἔργων, 
σχολάξοιεν δὲ τῇ τοῦ θείου νόµου µελέτῃ. "O γε μὴν 
στα piov φαλμὸς διαῤῥήδην διδάσχει ἐπὶ τοῦτο δεῖν την 
τοῦ Σαθδάτου σχολὴν ποιεῖσθαι xaX τὴν τῶν ἄνωφε- 
λῶν ἁργιῶν ἐπὶ τὸ κατὰ ταὐτὸν τυνερχοµένους ἓρ- 
Ὑάζεσθαι τὰ διὰ τοῦ ψαλμοῦ δηλούµενα. "Hv δὲ πρῶ- 
τον ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κυρίῳ * δεύτερον φάλλειν διὰ 
τῶν μουσικῶν ὀργάνων τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. τρίτον 
ἀναγγέλλειν χατὰ τὰς ἑωθινὰς ὥρας τὸ ἔλεος αὐτοῦ * 


cessationem depellendam esse, ut in unum congre- 
gati ea qux psalmus indicat peragantur. Eorum 
autem primum est, confiteri Domino; secundum, 
cum musicis instrumentis psallere nomini ejus; 
tertium, matutinis horis annuntiare misericor- 
diam ejus; quartum, nocturnis temporibus enar 
rare veritatem ejus : et hzc non modo labiis el 
voce, sed etiam .per musicorum instrumentorum 
pulsationem agere * nam ait : In decachordo psal- 
terio, cum cantico in cithara. 


τέταρτον διηγεῖσθαι τὴν ἀλήθειαν αὑτοῦ χατὰ τοὺς νυχτερινοὺς χαιρούς  χαὶ ταῦτα πράττειν μὴ µόνον 
Χεἔλεσι xal φωνῇ, ἀλλὰ xal διὰ τῆς τῶν μουσιχῶν ὀργάνων ἀνακρούσεως' "Ev δεχαχόρδφ γὰρ, φησὶ, 


SfrecAcnplo καὶ usc! ᾠδῆς ἐν κιθἀρᾳ. 


Ὁρᾶς οὖν ὅσα πράττειν ὁ παρὼν λόγος παραινεῖ B — Vides igitur ad quz in die resurrectionis agenda 


κατὰ τὴν τῆς ἀναστάσεως ἡμέραν; Ἐπιγέγραπται 
γοῦν ὁ Φφαλμὸς, εἰς. τὴν ἡμέραν τοῦ Σαέδάτου. 
᾽Αλλὰ χαὶ οἱ ἱερεῖς ἓν τῷ ἱερῷ χατὰ «b Σάδδατον 
ἕτερα πλεῖστα ἕπραττον χατὰ τὸν νόµον. Οὐχ ἄρα 
ὁλοσχερῶς ἀργεῖν προστάττει. Ἁλλ’ οὐδὲ τοῖς ἱερεῦσιν 
4j τοῦ Σαθθάτου ημέρα νενοµοθέτητο µόνοις δὲ τοῖς 
μὴ οἷοις τε οὖσι τὸν πάντα χρόνον τῆς αὐτῶν ζωῆς, 
za πάσας αὐτῶν τὰς μέρας τῇ τοῦ θεοῦ λατρείᾳ 
«αἱ τοῖς τῷ θεῷ φίλοις ἔργοις σχολάζειν τούτοις 
γὰρ ix διαστηµάτων ταῦτα πράττειν ἑἐνομοθέτει, 
Tot; γε μὴν πλησμονῇ γαστρὸς χαὶ µέθῃ, xal πάσῃ 
ἀχοσμίᾳ χατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ Σαθβάτου ἑαυτοὺς 
παρέχουσιν, ἆ θεὺὸς διὰ τοῦ προφήτου ἐπανατείνεται 
λέγων; Οἱ ἑφαπτόμενοι φευδῶν Σαδθδάτων' xal 


πάλιν Τὰς νεοµηγίας ὑμῶν καὶ τὰ Σάόδατα καὶ 6 


ἡμέραν μετά Any. o0x ἀνέχομαι. Διὸ δὴ παρητηµέ- 
γων ἐχείνων, διὰ τῆς Καινῆς Διαθήχης Λόγος µετή- 
γαγε xal µετατέθειχε τὴν τοῦ Σαδθθάτου ἑορτὴν ἐπὶ 
τὴν τοῦ φωτὸς ἀνατολὴν, xai παρέδωκεν ἡμῖν ἁἆλη- 
θινῆς ἀναπαύσεως εἰχόνα, τὴν σωτηρίαν xai Κυρια- 
χὴν xal πρώτην τοῦ φωτὸς ἡμέραν, xa0* ἣν ὁ Σωτὴρ. 
ποὺ χόσµου μετὰ πάσας αὐτοῦ τὰς àv ἀνθρώποις 
πράξεις, τὴν χατὰ τοῦ θανάτοι νίχην ἀράμενος, τὰς 
οὐρανίους πύλας ὑπερέθαινεν ὑπὲρ τὴν ἑἐξαήμερον 
χοσµοποιίαν Ὑιγνόμµενος, τό τε θεοπρεπὲς Σάόδατον 
xax τὴν τρισµαχαρίαν ἀνάπαυσιν ὑπολαμθδάνων, τοῦ 
Πατρὸς εἱρηχότος αὐτῷ Κάθου ἐπ δεξιῶν µου, 
ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν' πο- 


hortetur hic psalmus. Ἱηβορίρμιθ enim psalmus 
est, in diem Sabbati. Sed et. sacerdotes in templo 
die Sabbati alia plurima secundum legem agebant. 
Non ergo precipit ut omnino vacetur. Neque vero 
sacerdotibus dies Sabbati przescribebatur; sed so- 
lum. iis qui nec toto vitze sua tempore, nec sin- 
gulis diebus suis possent Dei cultui et Deo acce- 
püs operibus vacare : nam iis, ut intermisso die- 
rum spatio id agerent, lege statutum erat. Eos 
porro qui crapulz, ebrietati, aliisque omnibus in-- 
decoris gestis die Sabbati se dedunt, Deus per 
prophetam sic aspere alloquitur : Qui contingunt. 
falsa Sabbata *; ac rursum, Neomenias vestras, et. 
sabbata et diem magnam non fero *. Quare Verbum,. 
ipsis repugnantibus, per Novum Testamentum $ab- 
bati festum in lucis ortum transtulit, nobisque ve- 
rte requiei imaginem tradidit , salutarem nempe- 
Dominicam, et primam lucis diem, qua Salvator: 
mundi post omnia sua in hominibus edita opera,. 
victoria de morte reportata, celestes portas trans- 
gressus, sex dierum opificium transcendit , tunc- 
que Deo condecens Sabbatum et beatissimam re-. 
quiem accepit, dicente Patre, Sede a dextris meis, 

donec ponam inimicos tuos scabellum pedum (µο- 

rum*. Ea die, quz vere lucis et veri solis dies 

est, nos ipsi congregati, sex diebus interpositis, 

sancta et spiritualia Sabbata celebrantes, quotquot. 
ex gentibus in orbe toto per eum liberati sumus, 


δῶν σου. Ἐν f, φωτὸς οὕσῃ xal πρώτῃ xa τοῦ p qu sacerdotes in die Sabbati agere in lege statu- 


ἀληθοῦς ἡλίου ἡμέρᾳ, xal ἡμεῖς αὐτοὶ συνερχόµενοι 
διὰ μέσου ἓξ ἡμερῶν, ἅγιά τε Σάδδατα χαὶ πνευµα- 
τιχὰ ἑορτάζοντες οἱ ἐς ἐθνῶν δι αὐτοῦ λελυτρωμένοι 
καθ’ ὅλης τῆς οἱχουμένης, τὰ τῷ Σαδδάτῳ πράττειν 
tolg ἱερεῦσι νενοµοθετηµένα χατὰ τὸν πνευματιχὸν 
νόµον ἐπιτελοῦμεν. Θυσίας τε γὰρ xai ἀναφορὰς 
ποιούµεθα πνευματιχὰς, τὰς χαλουµένας θυσίας al- 
ῥέσεως, xal θυσίας ἀλαλαγμοῦ. τὸ τε θυµίαµα τὸ 
οὐῶδες ἀναπέμπομεν, περὶ οὗ εἴρηται. Γενηθήτω 
ἡ προσευχή µου ὡς θυµίαµα ἐγώπιόν cov. ᾽Αλλὰ 
«αἱ τοὺς ἄρτους τῆς προθέσεως προσφέροµεν, τὴν 
ωτῆριον μνήμην ἀναζωπυροῦντες, τὸ τε τοῦ ῥαν- 
ισμοῦ αἷμα, τοῦ ᾽Αμνοῦ τοῦ Θεοῦ, τοῦ περιελόντος 


tum erat, ea nos secundum legem spiritualem per- 
ficimus. Nam sacrificia et oblationes spirituales, 
qua hostis laudis et hosti: jubilationis vocantur, 
persolvimus : incensum boni odoris emittimus, de 
quo dictum est : Fiat oratio mea sicut incensum in 
conspectu tuo *. lmo etiam panes propositionis of- 
ferimus, salutarem memoriam refricantes ; asper- 
sionem item sanguinis Agni Dei, qui tollit pecca- 
tum mundi, piaculum animarum nostrarum, faci- 
mus : lumina quoque cognitionis vultus Dei accen. 
dimus. Verum etiam ea, quz in psalmo presenti 
recensentur, illa die perficere satagiraus, et opcre 
et verbis confitentes Domino, ct psallentes. nomini 


? Amos vi, ᾱ. * 152. 1. 12. * Psal. cix. d. * Psal. οσι 2. 


4m EUSEBI! CJESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 109. 
Altissimi : mane quoque ad orientem lucis nostr A tiv ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου, καθάρσιον τῶν fjpjsecépes 


misericordiam a Deo nobis przstitam annuntiamus, 
εἰ veritatem ejus in noctibus per sobriau et ca- 
siam conversationem exhibemus; in summa quot- 
quot alia in Sabbato peragere sancitum erat, ea nos 


in Dominicam transtulimus, utpote αμ; magis ido- , 


nea et propria, ac prima item sit et agnien ducat, 
et Judaico Sabbato pretiosior. Nam illa die ín 
mundi opiflicio cum dixisset Deus, Fiat (ux , facta 
est lux* : in illa quoque animabus nostris ortus est 
Sol justitie. Quare ut ea die conveniamus tradi- 
tum nobis est, et ea qua» in psalmo jubentur nobis 
ersequi praeceptum est ; quorum primum est, con- 
fiteri : nam principium bonorum est pristinorum 
malorum depositio per veram poenitentiam et con- 


quyGv* ποιούμεθά τε τὰ φῶτα τῆς Υνώσεως πρκ- 
ώπου τοῦ θεοῦ ἑξαπτόμενα. Αλλὰ xal τὰ ἓν t. 
μετὰ χεῖρας φαλμῷ φιλοτίµως ἐχτελεῖν κατὰ τὸν 25- 
τὴν ἡμέραν σπουδάζοµεν, ἔργοις τούτοις καὶ Ἀόγοις 
ἐξομολογούμενοι Κυρίῳ, xat ψάλλοντες τῷ ὀνόμα:: 
τοῦ Ὑψίστου: ὄρθρου τε πρὸς αὐταῖς ἀνατολαῖς τς.» 
ἡμετέρου φωτὸς τὸ γενόμενον ἔλεος ἐφ᾽ ἡμᾶς τν» 
θεοῦ διαγγέλλοντες, χαὶ τὴν ἀλήθειαν αὗτου κατ) 
τὰς νύχτας διὰ σώφρονος xa ἁγνΏς ἁναστροφτις Ev 
δειχνύµενοι, xat πάντα δὴ ὅσα ἄλλα ἐχρην Ev Xa& 
θάτῳ τελεῖν, ταῦτα ἡμεῖς ἓν τῇ Κυριαχῇ µετα-ςθς: 
χαµεν, ὡς ἂν χυριωτέρας οὔσης αὐτῆς, χαὶ {Υ2υμέ- 
νης, xal πρώτης, χαὶ τοῦ Ἰουδαϊχοῦ Σαθδάτου τ’κιω- 
τέρας. Κατὰ ταύτην γὰρ ἐν τῇ χοσµοποιίᾳ εξρτκότας 


fessionem, qux ad bonum finem, seilicet ad Deum B τοῦ Θεοῦ, Γενήἠθήτω qoc, xal ἐγένετο φῶς' xz: 


ipsum deducit. Etenim si nemo bonus nisi Deus, 
optimz viz ad Deum ducentis principium, confes- 
sio fuerit. Ideo dictum est, Bonum est confiteri Do- 
mino. Par quippe est non hominibus confessionem 
edere, sed ipsi Domino corda scrutanti. Quia vero 
confessio pro gratiarum actione item accipitur, ut 
jam sepius diximus, jure Dominica die gratiarum 
actiones Domino reddimus, ubique terrarum in ec- 
clesiis ejus congregati. Cum autem per confessio- 
nem progressum et augmentum acceperimus, tum 
jubemur psallere ad meliorem anim: statum pro- 
vecli : aucti vero ac meliores effecti, hxc aliis an- 
nunliare, ac eos qui ad nos proxime accedunt mi- 
sericordias Dei edocere precipimur : atque id 
agere matutinis horis, quasi primitias diurnarum 
actionum doctrinz de Dei misericordia dicantes. 


χατ αὐτὴν ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς ὁ τῆς διχαιοσύντς 
ἀνατέταλκεν Ἠλιος" διὸ 65 xal ἡμῖν συνέρχεσθαι xazi 
ταύτην παραδέδοται, xal τὰ διὰ τοῦ φαλμοῦ παρτΥ- 
ελμένα xai ἡμῖν ἐπιτελεῖν προατέταχται' ὧν πρῶ- 
τόν ἐστι τὸ ἐξομολογεῖσθαι ' ἀρχὴ yàp ἀγαθῶν ἡ των 
προτέρων xaxüvy ἀπόλυσις διὰ Ὑνπησίας µετανοέας xai 
ἐξομολογήσεως ἐγγιγνομένη, ἄγουσά τε ἐπὶ τέλος 
ἀγαθὸν αὐτὸν τὸν Θεόν. El γὰρ οὐδεὶς ἀγαθὸς εἰ μὴ 
ὁ θεὸς, ἀγαθῆς πορείας τῆς ἐπὶ τὸν θεὸν ἁἀγούσης, 
ἀγαθὴ Y£vorz' ἂν ἀρχὴ fj ἐξομολόγησις. Διὸ λέλεχτα:’ 
ἈἉγαθὸν τὸ ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κιρίφ. Kat Yi 
προσήχει pf] ἀνθρώποις ἐπιδείχνυσθα: τὴν ἐξομολό- 
γσιν, ἀλλ᾽ αὐτῷ τῷ τὰς καρδίας ἐρευνῶντι Κυρίῳ. 
Ἐπεὶ δὲ λαµθάνεται ἡ ἐξομολόγησις xal ἐπὶ τῖς εὖ- 
χαριστίας, ὡς πολλάκις ἡμῖν εἴρηται, εἰχότως χατὰ 
τὴν Κυριαχὴν ἡμέραν xaX τὰς εὐχαρ:στίας ἡμῶν ἆτο. 


δίδοµεν τῷ Κυρίῳ, πανταχοῦ τῆς οἰχουμένης Ev ταῖς ἐχχλησίαις αὐτοῦ συνερχόµενοι. Ἡροχόψαντες δὲ δ.ὰ 
τῆς ἑξομολογήσεως, δη xaX φάλλειν χελευόµεθα ἐπὶ χρείττονα φυχΏς χατάστασιν προελθόντες " ἐπιδόντες 
δὲ ἔτι xai βελτίους γενόµενοι ἑαυτῶν, ἤδη xal εἰς ἑτέρους ἀπαγγέλλειν, διδάσχειν τε τοὺς ἡμῖν πλησιά- 
ζοντας τὰ τοῦ Κυρίου ἑλέη προσταττόµεθα" καὶ τοῦτο πράττειν χατὰ τὰς πρωϊνὰς ὥρας ὥσπερ ἅταρ- 
yàs τῶν δι) ημέρας πράξεων ἀνατιθέντες τῇ περὶ τοῦ ἑλέσυς τοῦ θεοῦ διδασχαλίᾳ. 


πο porro jubet Scriptura peragere primo 
diluculo, postquam animas et corpora nostra 
nocturno tempore sancta et a sordibus quibus- 
que pura servaverimus, pietatisque "veritatem, 
repelita nocturnis horis cultus Dei memoria 
susceperimus. Olim quidem cum populi ex cir- 
cumcisione per synibola et figuras Deum cole- 
rent, nou incongruum erat per psalteria et citharas 
hymnos Deo emittere, idque die Sabbati prestare, 
otium nempe solventes, et in hoc legem Sabbati 
transgredientes. Nos vero Judxum in abscondito 
&crvantes secundum illud Apostoli dictum : Non 
enim qui in manifesto, Judaus. est, neque qua. ín 
manifesto, in carne, est circumcisio; sed qui in abs- 
condito Judous est, et. circumcisio cordis in spiriiu, 
non littera? ; viventi pslterio et citbara animata, 
&piritualibusque «canticis hymnum  effundimus. 
Omni quippe instrumento musico acceptior et sua- 
vior Deo fuerit Christi populorum concentus, quo 
in omnibus Dei ecclesiis una mente, uno affectu, 


Gen. 1, 9. " Ποπ, n, 98, 29. 


Ταῦτα δὲ πράττειν ὁ λόγος παραχελεύεται ἅμα 
τῇ ἕῳ, προφυλάξαντας δηλαδὴ ἑαυτῶν τὰς ψυχὰς 
xaY τὰ σώματα χατὰ τοὺς τῆς νυχτὺς χαιροὺς ἅγια 
καὶ παντὸς μολυσμοῦ χαθαρεύοντα, ἁλ[θειάν τε εὖ- 
σεθείας ἐπιδεδεγμένους, διὰ τοῦ xaX ταῖς νυχτεριναξς 
ὥραις τῆς τοῦ Θεοῦ θεραπείας µεμνῆσθα.. Πάλαι 
μὲν οὖν, ὁπηνίχα διὰ συµθόλων xal τύπων ἑλά- 

D τρευον ol ἐχ περιτομῆς, οὐχ ἀπειχὸς ἣν διὰ φαλτη- 
piov χαὶ χιθάρας ἀναπέμπειν τινὰς τῷ θεῷ c 
ὕμνους, χαὶ τοῦτο ποιεῖν ταῖς ἡμέραις τοῦ Σαθέά- 
του, παραλύοντας δηλαδη τὴν ἀργίαν, χαὶ παραθαὶ- 
νοντας τὸν νόµον τὸν περὶ τοῦ Σαθθάτου. ἡμεῖς δὲ, 
τὸν ἓν χρυπτῷ Ἰουδαῖον ἁποσώζοντες χατὰ τὸν 
φάσχοντα ᾿Απόατολον ' OO γὰρ év τῷ φανερῷ Tov- 
δαῖός ἐστιν, οὐδὲ ἡ ἐν τῷ φανερῷ ἐν σαρχὶ πε- 
ριτομὴ, ἀ.1.’ ὁ ἐν τῷ κρυατῷ Ἰουδαῖος, xai ἡ πε- 
ριτομὴ καρδίας ἐν πγεύµατι, οὐ γράµµατι, Gov 
φαλτηρίῳ xax χιθάρᾳ ἐμφύχῳ, πνευματιχαῖς τε φὲσῖς 
τὸν Όμνον ἀποδίδομεν. Παντὺς 5' οὖν ὀργάνου µου- 
σικοῦ γένοιτ ἂν τῷ θεῷ προσηνεστέρα fj τῶν Ἀρισνῦ 


173 


COMMENTARIX: IN PSALMOS. 


4174 


απαῶν συμφωνία. xab' ἣν £v πάσαις ταῖς τοῦ Θεοῦ A pari consensu et una sententia fidei et pietatis, una 


υχλησίαες, ὁμογνώμονι φυχῇ xaX μιᾷ διαθέσει, ὅμο- 
ρροσύνῃ τε xol ὁμοδοξίᾳ πίστεως xai εὐσεθείας, 
Ιαόφωνον µέλος ἐν ταῖς ψαλμολογίαις ἀναπέμπομεν. 
Γοιαύταις οὗν ψαλμῳδίαις χαὶ χιθάραις πνευματι- 
καῖς χρῆσθαι εἰώθαμεν, ἐπεὶ xal τοῦτο διδάσχει ὁ 
Απόστολος λέγων Ῥα.μοῖς xal ᾠδαῖς καὶ Όμνοις 
απγευματιχοῖς. El 9 ἂν ἄλλως κιθάρα μὲν «t ετᾶν 
σῶμα, οὗ διὰ τῶν χινῄσεων xal τῶν πράξεων fj doy 
τὸν πρέποντα τῷ θεῷ ὕμνον ἀποδίδυσι' ψαλτήῆριον 
δὲ δςχάχορδον ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος διὰ τῶν αἴσθη- 
τηρίων πέντε μὲν τοῦ σώματος, ἱσαρίθμων δὲ τῆς 
ψΨυχτης δυνάμεων, ἐπιτελουμένη λατρεία * ἃ δὴ παρι- 
στὰς ὁ αὐτὸς ᾽Απόστολός φησί που’ Προσεύξομαι 
τῷ σνεύματι, προσεύξομαι δὲ xol τῷ vot: γα λῶ 


voce, melos in psalmodiis emittimus. IIujusmodi 
igitur psalmodiis et citharis spiritualibus uti con- 
suevimus : quia id docct Apostolus bis verbis, 
Psalmis et canticis et hymnis. spiritualibus *. Alia 
item ratione cithara fuerit totum corpus, cujus 
motibus et operibus anima condecentem hymnum 
Deo emittit, Psalterium autem decem chordarum, 
Spiritus sancli cultus est, per quinque corporis 
sensus, et. per totidem animz virtutes exhibitus : 
qua his declarat idem Apostolus, Orabo. spiritu, 
orabo autem εἰ mente ; psallam spiritu , psallam et 
mente**, Quasi scilicet mens.etiam motus suos ba- 
beat, quibus pulsat corpus; et spiritus item pro- 
prios obtincat motus, quibus animam movet. 


τῷ πνεύματι, Υα1ῶ δὲ xal τῷ vof: ὡς καὶ τοῦ νοὺς ἰδίας ἔχοντος χινήσεις, δι ὧν ἀναχρούεται τὸ 
σῶμα, χαὶ τοῦ πνεύματος πάλιν οἰχείας, δι ὧν τὴν φυχὴν ἐνεργεῖ. 


"Ort εὔφρανάς µε, Κύριε, ἐν τῷ ποιήµατί cov, B — VERs. 5. Quia delectasti me, Domine, in facti ra 


καὶ ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν σου ἁγαλλιάσομαι. 
'O νοήσας τὴν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ πεποιηµένην ἡμέραν, 
περὶ fe εἴρηται, Αὕτη ἡ ἡμέρα, ἦν ἐποίησεν ὁ 
Κύριος, ἆγα.ἒλιασώμεθα καὶ εὐφραγθῶμεν ἐν ab- 
τῇ, οὗτος ἑἐρεῖ, Ὅτι εὔφρανάς µε, Κύριε, ἐν τῷ 
ποιἡματί σου. Αλλ' imet] περὶ τῆς ἡμέρας τοῦ 
Σαθθάτου ὁ παρὼν Φαλμὸς προγέγραπται, ζητήσεις 
πῶς iv ἡμέρᾳ Σαθδἀτου ηὐφράνθαι λέχει, οὐχ ἐπὶ 
«fj χαταπαύσει τοῦ θεοῦ, οὐδ' ἀπὶ τῇ ἀργίᾳ αὐτοῦ, 
ὡς. ἂν ὑπολάθοιεν Ἰουδαῖοι, διὰ τὸ ἐν αὐτῇ κχατα- 
παῦσαι ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ, ὧν ἐποίησε. 
Καὶ μὴν ἐχρῆν, εἴπερ ἄρα εἰς τὸ Ἰουδακὸν Σάθδατον. 
ἀνεφέρετο τὰ διὰ τοῦ ΨΦαλμοῦ ἀπλούμενα, ἐπὶ τῇ 
σχολῇ τοῦ θεοῦ, xal τῇ,.ὡς. ἂν εἴποιεν, ἀναπαύσει 


xaX ἀργίᾳ αὐτοῦ ηὐφράνθαι λέγεσθαι. νῦν δὲ οὐχ C 


οὕτω φησὶν, ἀλλ᾽ Εὔφρανάς µε, Κύριε, ἓν τῷ ποιή- 
pati σου, καὶ ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν cov 
ἀγαΊιάσομαι, ἄντιχρυς παριστὰς ἰδίως μὲν νοεῖ- 
σθαι τὸ ποίηµα, xal πάλιν ἰδίως τὰ ἔργα τῶν χειρῶν 
«o0 Θεοῦ, ἐφ᾽ ofc ηὐφράνθαι ὁμολοχεῖ, ἀλλ᾽ οὐχ ἐπὶ 
τῇ ἀρχίᾳ. Εἴη δ ἂν ποίηµα μὲν χαθ᾽ ἕνα τρόπον 
αὕτη ἡ ἡμέρα, περὶ fic εἴρηται' Αὕτη ἡ ἡμέρα fiv 
ἐποίησεν ὁ Κύριος, ἆγα-λ1ιασώμεθα καὶ εὔφραν- 
θώμεν.ἐν αὐτῇ' δηλοῖ. δὲ τὴν ἀναστάσιμον xal Κυ- 
ριαχὴν ἡμέραν, ὡς iv ἑτέροις ἀποδεικτιχῶς παρε- 
στήζαµεν, τὰ ἀπὸ τῆς χοσµοποιίας παραθέµενοι, 
χαθ' ἣν ὁ Μωῦσῆης' Ἐν ἀρχῇ, φησὶν, ἐποίησεν ὁ 
θεὺς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ ἐπιλέγει, Γε- 
γηθήτω φῶς, xal ἐγένετο goc^ καὶ ἐκά.εσεν ὁ 


θεὺς τὸ φῶς ἡμέραγ. Ὁρᾶς γὰρ ὡς οὐδὲν ἕτερον D 


ἐν ταύτῃ γίνεται δημιούργημα, à)! αὕτη µόνη ἡ 
ἡμέρα, ὡς ἑφαρμόζξειν αὐτῇ τὸ φάσχον λόγιον, Αὕτη 
ἡ ἡμέρα ἡν ἐποίησεν ὁ Κύριος. Οὐδὲ γὰρ ἄλλο τι 
ἁλλ αὐτὴν τὴν ἡμέραν ἐποίησεν, ficte Tiv ἡ πρώτη 
Κυριαχὴ, περὶ fj; χαὶ νῦν λέγεσθαι τὸ, Ὅτι ηὕφρα- 
κάς ps, Κύριε, ἐν τῷ ποιήµατἰ σου’ ἔργα δὲ χει- 
ϱῶν αὐτοῦ τὰ &v ταῖς μετὰ ταῦτα ἡμέραις γεγενῆσθαι 
ἀναγεγραμμένα. Κατὰ δὲ ἕτερον τρόπον λεχθείη ἂν 
ποίηµα μὲν τὰ νοητὰ xal λογιχἁ xol ἀσώματα τοῦ 


ἵνα, et in operibus manuum tuarum exsultabo. Qui. 
diem a. Domino factam intellexit, de qua dictum 
est, H«c dies, quain fecit Dominas, exsultemus et- 
lgtemur in ea", hic dicet, Quia delectasti me, Dos. 
mine, in factura tua. Sed quoniam de die Sabbati 
hic psalmus. inscriptus est, quieras cur in die Sab-. 
bati se delectatum esse dicat, non de Dei requie, 
neque de ejus cessatione, ut Judaei opinentur, quia 
in ipso cessavit ab omnibus operibus suis, qua 
fecit. Et vero si ea qus in psalmo feruntur Judai-. 
cum Sabbatum respicerent, oporteret dixisse illum, 
sede otio Dei, atque, ut ita dicant, de cessatione- 
ab operibus delectatum esse : at non ita loquitut, 
sed ait, Delectasti me, Domine, in factura tua, et- 
in operibus manuum tuarum ezsultabo, aperte de- 
clarans seorsim facturam, ac seorsim opera ma- 
nuum Dei indicari, in quibus se delectatum esse 
confitetur, sed non in cessatione. Factura-autem: 
aliquo modo fuerit ipsa dies, de qua dictum est : 
Ic dies, quam fecit Dominus, exsultemus et late-. 
mur in ea. Significat vero resurrectionia diem Do- 
minicam, ut aliis in locis aperte comprobavimus,. 
dum quas ad mundi creationem spectant explicare- 
mus: de qua dixit Moyses : In principio fecit Deus. 
calum et terram ** ; ac subjicit, Fiat luz, et facta 
est lux : et appellavit Deus lucem, diem '*. Vides enim 
nullum aliud opifieium ea die effici nisi solam diem, 
ita ut illi hoe dictum probe conveniat, Hec dies, 
quam fecit Dominus. Nihil quippe aliud preter ip-. 
sam diem condidit, qux& erat prima Dominica, de 
qua nunc dicitur, Qwia deleetasti me, Domine, in- 
factura (ua : opera autem. manuum ejus ea sunt, 
que sequentibus diebus facta scribuntur. Alio item 
modo factura dicantur intellectu praedita, rationa- 
bilia et incorporea Dei opificia, qua ratione anima 
ad imaginem Dei facta esse scripto traditur ; opera 
vero manuum ejus, sensibilia et corporea eius ope- 
τα, de quibus dictum est, Quoniam videbo colos, 
opera digitorum tuorum, (unam et stellas, quo. tu. 


* Ephes. v, 19. !* 1 Cor. xiv, 15. Psal. cxivi, 94." Gen, 1, 1. ο ibid. 5,5 


11 


EUSEBII CJAESARIENSIS OPP. PARS ΠΙ. — EXEGETICA. 


11,2 


Altissimi : mane quoque ad orientem lucis nostra A tij ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου, καθάρσιον τῶν fpaeréq» 


misericordiam a Deo nobis przstitam annuntiamus, 
et veritatem ejus in noctibus per sobriau et ca- 
slam conversationem exhibemus; in summa quot- 
quot alia in Sabbato peragere sancitum erat, ea nos 
in Dominicam transtulimus, utpote quz magis ido- . 
nea et propria, ac prima item sit et agmen ducat, 
et Judaico Sabbato pretiosior. Nam illa die ín 
mundi opificio cum dixisset Deus, Fíat (ux , facta 
est lux" : in illa quoque animabus nostris ortus est 
Sol justitiz. (Quare ut ea die conveniamus tradi- 
tum nobis est, et ea que in psalmo jubentur nobis 
exsequi preceptum est ; quorum primum est, con- 
fiteri : nam principium bonorum est pristinorum 
malorum depositio per veram penitentiam et con- 


ψυχῶν ' ποιούµεθά τε τὰ φῶτα τῆς γνώσεως πρα- 
ώπου τοῦ Θεοῦ ἑξαπτόμενα. ᾽Αλλὰ xal τὰ ἓν τ; 
μετὰ χεῖρας φαλμῦ φιλοτίµως ἐχτελεῖν χατὰ τὸν z2- 
τὴν ἡμέραν σπουδάζοµεν, ἔργοις τούτοις καὶ Ἀλόγιι: 
ἐξομολογούμενοι Κυρίῳ, xat φάλλοντες τῷ ὀνόμα-: 
τοῦ Ὑψίστου ὄρθρου τε πρὸς αὐταῖς ἀνατολαῖς το. 
ἡμετέρου quib; τὸ γενόμενον ἔλεος ἐφ᾽ Ἶμἃς v2 
θεοῦ διαγγέλλοντες, xai τὴν ἀλήθειαν αὐτου χα» 
τὰς νύχτας διὰ σώφρονος xal ἁγνῆς ἁἀναστροςτις t» 
δειχνύμενοι, xal πάντα δὴ ὅσα ἄλλα ἐχρῃην Ev -α6 


θάτῳ τελεῖν, ταῦτα ἡμεῖς àv τῇ Κυριαχῇ µετατ-ύ-ί 
χαµεν, ὡς ἂν χυριωτέρας οὔσης αὐτῆς, xat ἡγ»μὲ- 
νης, xai πρώτης, χαὶ τοῦ Ἰουδαϊχοῦ Σαθθάτου «tjr: 
τέρας. Κατὰ ταύτην γὰρ ἐν τῇ χοσµοποιίᾳ εἰρτκότος 


fessionem, qux ad bonum finem, seilicet ad Deum B τοῦ θεοῦ, Γεγἠθήτω qoc, xaY ἐγένετο qoc xz- 


ipsum deducit. Etenim si nemo bonus nisi Deus, 
optima: vix: ad Deum ducentis principium, confes- 
sio fuerit. Ideo dictum est, Bonum est confiteri Do- 
mino. Par quippe est non hominibus confessionem 
edcre, sed ipsi Domino corda scrutanti. Quia vero 
confessio pro gratiarum actione item accipitur, ut 
jam ssepius diximus, jure Dominica die gratiarum 
actiones Domino reddimus, ubique terrarum in ec- 
clesiis ejus congregati. Cum autem per confessio- 
nem progressum et augmentum acceperimus, tum 
jubemur psallere ad meliorem animx statum pro- 
vecli : aucti vero ac meliores effecti, hzc aliis an- 
nuntiare, ac eos qui ad nos proxime accedunt mi- 
sericordias Dei edocere precipimur : átque id 
agere matutinis horis, quasi primitias diurnarum 
actionum doctrine de Dei misericordia dicantes. 


χατ αὐτὴν ταῖς ἡμετέραις ψυχαῖς ὁ τῆς διχκαιοσνυ»τς 
ἀνατέταλκεν 'Ἠλιος" διὸ δὴ xal ἡμῖν συνέρχεσθαι χα-ᾶ 
ταύτην παραδέδοται, xal τὰ διὰ τοῦ ψαλμοῦ ταρττ- 
γελµένα xai ἡμῖν ἐπιτελεῖν προατέταχκται ὧν σρῷ- 
τόν ἐστι τὸ ἑξομολογεῖσθαι ' ἀρχὴ yàp ἀγαθῶν 1, τὸν 
προτέρων καχῶν ἁπόλυσις διὰ Ὑνησίας µετανοίας xsi 
ἑξομολογήσεως ἐγγιγνομένη, ἄγουσά τε ἐπὶ τέλος 
ἀγαθὸν αὐτὸν τὸν Θεόν. El γὰρ οὐδεὶς ἀγαθὸς ct μὲ 
ὁ θεὸς, ἀγαθῆς πορείας τῆς ἐπὶ τὸν θεὸν ἁγοῦστς, 
ἀγαθὴ γένοιτ᾽ ἂν ἀρχὴ dj ἑξομολόγησις. Διὸ λέλεχκτα:΄ 
Ἀγαθὺν τὸ ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κιρίφ. Καὶ γὰρ 
προσήχει μὴ ἀνθρώποις ἐπιδείχνυσθα: τὴν ἐξομοιό- 
Υσιν, ἀλλ) αὐτῷ τῷ τὰς καρδίας ἐρευνῶντι Κυρ:ῳ. 
Ἐπεὶ δὲ λαμθάνεται ἡ ἐξομολόγησις xal ἐτὶ ττς ε-- 
χαριστίας, ὡς πολλάκις ἡμῖν εἴρηται, εἰχότως xazi 
τὴν Κυριαχὴν ἡμέραν xal τὰς εὐχαριστίας ἡμῶν az. 


δίδοµεν τῷ Κυρίῳ, πανταχοῦ τῆς οἰχουμένης Ev ταῖς ἐχχλησίαις αὑτοῦ συνερχόµενοι. Ἡροχόφαντες δὲ 5.3 
τῆς ἑξομολογήῆσεως, Ίδη xat φάλλειν χελευόµεθα ἐπὶ χρείττονα ψυχΏῆς χατάστασιν προελθόντες” ἑπιδόντες 
δὲ ἔτι καὶ βελτίους γενόµενοι ἑαυτῶν, Ίδη καὶ εἰς ἑτέρους ἀπαγγέλλειν, διδάσχειν τε τοὺς ἡμῖν πλησιά- 
ζοντας τὰ τοῦ Κυρίου ἑλέη προσταττόµεθα" xa τοῦτο πράττειν κατὰ τὰς πρωϊνὰς (pag ὥσπερ ἆπαρ- 
χὰς τῶν 8v ημέρας πράξεων ἀνατιθέντες τῇ περὶ τοῦ ἑλέσυς τοῦ θεοῦ διδασχαλἰᾳ. 


Hic porro jubet Scriptura peragere primo 
diluculo, postquam animas et corpora nostra 
nocturno tempore sancta et a sordibus quibus- 
que pura servaverimus, pietatisque "veritatem, 
repelita nocturnis horis cultus Dei memoria 
susceperimus. Olim quidem cum populi ex cir- 
cumcisione per symbola et figuras Deum cole- 


Ταῦτα δὲ πράττειν ὁ λόγος παρακεκεύεται ἅμα 
τῇ ἔῳ, προφυλάξαντας δηλαδη ἑαυτῶν τὰς φυχὰς 
xai τὰ σώματα χατὰ τοὺς τῆς νυχτὺς χαιροὺς ἅγις 
xai παντὸς μολυσμοῦ χαθαρεύοντα, ἀλ/θειάν τε εὖ- 
σεθείας ἐπιδεδεγμένους, διὰ τοῦ xaX ταῖς νυχτεριναῖς 
ὥραις τῆς τοῦ Θεοῦ θεραπείας μµεμνῆσθαι. Πάλαι 
μὲν οὖν, ὀπηνίχα διὰ συµθόλων xal τύπων ἐλά- 


rent, uon incongruum erat per psalteria et citharas D τρευον οἱ Ex περιτομῆς, οὐχ ἀπειχὸς ἣν διὰ φαλττ- 


hymnos Deo emittere, idque die Sabbati prestare, 
otium nempe solventes, et in hoc legem Sabbati 
transgredientes. Nos vero Judxeum in abscondito 
servantes secundum illud Apostoli dictum : Non 
enim qui in manifesto, Judwus est, neque qua in 
mani[esto, in carne, est circumcisio; sed qui in abs- 
condito Judeus est, et. circumcisio cordis in spiritu, 
non littera* ; viventi pslterio et citbara animata, 
&piritualibusque canticis hymnum  effundimus. 


Omni quippe instrumento musico acceptior et sua-- 


vior Deo fuerit Christi populorum concentus, quo 
in omnibus Dei ecclesiis una mente, uno affectu, 


Gen. 1, $.. " Dom, i1, 38, 29. 


ρίων χαὶ χιθάρας ἀναπέμπειν τινὰς τῷ Ot τοὺς 
ὕμνους, χαὶ τοῦτο ποιεῖν ταῖς ἡμέραις τοῦ Σαθ64- 
του, παραλύοντας δηλαδὴ τὴν ἀργίαν, καὶ παραέαί- 
νοντας τὸν νόµον τὸν περὶ τοῦ Za66ázou- ἡμεῖς δὲ, 
τὸν ἐν κρυπτῷ 'loubalow ἁποσώζοντες χατὰ τὸν 
φάσχοντα ᾿Απόστολον' Οὐ γὰρ év τῷ φαγερῷ Tov- 
δαῖός ἑστυ», οὐδὲ ἡ ἐν τῷ φαγερῷ ἐν capxi πε- 
ριτομὴ, dAA ὁ ἐν τῷ κρυατῷ Ἰουδαῖος, xai ἡ xt- 
ριτομὴ καρδίας ἐν πγεύματι, οὗ γράμµατι, ζῶντι ͵ 
Φαλτηρίῳ χαὶ κιθάρα ἐμφύχω, πνευματιχαῖς τε ᾠὑαῖς 
τὸν ὕμνον ἀποδίδομεν. Ηαντὸς δ' οὖν ὀργάνου µοι- 
σιχοῦ γἐνοιτ᾽ ἂν τῷ Θεῷ προσηνεστέρα ἡ τῶν Χρισηῦ 


. 75 


COMMENTARIX IN PSALMOS; 


1174 


x6 συμφωνία.  χαθ᾽ ἣν àv πάσαις ταῖς τοῦ Θεοῦ A pari consensu et üna sententia fidei et pietatis, una 


νσελησίαις, ὁμογνώμονι φυχῇ χαὶ guid διαθέσει, ὁμο- 
νϱροσύντ͵ τα χαὶ ὁμοδοξίᾳ πίστεως xal εὐσεθείας, 
1«όὀφωνον µέλος ty ταῖς φαλμολογίαις ἀναπέμπομεν- 
Γοιαύταις οὖν Ψαλμῳδίαις xal χιθάραις πνευματι- 
εαἴς χρΏήσθαι εἰώθαμεν, ἐπεὶ xal τοῦτο διδάσχει ὁ 
Απόστολος λέγων' Ῥα.μοῖς καὶ ᾠδαῖς καὶ ὕμνοις 
«π}ευματεχοῖς. Εἴη δ' ἂν ἄλλως χιθάρα μὲν τὶ μτᾶν 
σῶμα, οὗ διὰ τῶν χινῄσεων xaX τῶν πράξεων ἡ φυχῆ 
τὸν πρέποντα τῷ θεῷ ὕμνον ἀποδίδωσι φαλτήριον 
δὰ δεχάχορδον ἡ τοῦ ἁγίου Πνεύματος διὰ τῶν αἴσθη- 
τηρίων πέντε μὲν τοῦ σώματος, ἱσαρίθμων δὲ τῆς 
ΦυχΏης δυνάµεων, ἐπιτελουμένη λατρεία ἃ δὴ παρι- 
στὰς ὁ αὐτὸς ᾽Απόστολός φησί που’ Προσεύξομαι 
τῷ απνεύµματι, προσεύξοµαι δὲ καὶ τῷ νοἳ: ναλῶ 


voce, melos in psalmodiis emittimus. Hujusmodi 
igitur psalmodiis et citharis spiritualibus uti con- 
suevimus : quia id docet Apostolus his verbis, 
Psalmis et canticis et. hymnis. spiritualibus?*. Alia 
item ratione citbara fuerit totum corpus, cujus 
motibus et operibus anima condecentem hymnum 
Deo emittit, Psalterium autem decem chordarum, 
Spiritus sancii cultus est, per quinque corporis 
sensus, et.per totidem animz virtutes exhibitus : 
qua his declarat idem Apostolus, Orabo. spiritu, 
orabo autem et mexte ; psallam spiritu , psallam et 
mente *. Quasi scilicet mens.etiam motus suos ha- 
beat, quibus pulsat corpus; et spiritus item pro« 
prios obtineat motus, quibus animam movet. 


τῷ ανεύµατι, yaAo δὲ καὶ τῷ vot: ὡς καὶ τοῦ νοὺς ἰδίας ἔχοντος κινήσεις, δι ὧν ἀνακρούεται τὸ 
σῶμα, xal τοῦ πνεύματος πάλιν οἰχείας, δι ὧν τὴν φυχῖν ἐνεργεῖ, 


"Ort εὔρραγάς µε, Κύριε, ἐν τῷ ποιἠµατἰ cov, B — VERs. 5. Quia delectasti me, Domine, in facti ra 


zal &r τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶγ σου áyaAAddcopas, 
'O νοῄήσας τὴν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ πεποιηµένην ἡμέραν, 
περὶ ης εἴρηται, Αὕτη ἡ ἠἡμέρα, ἦν ἐποίησεν ὁ 
Κύριος, ἆγαΛ.λιασώμεθα καὶ εὖφρα»θῶμεν ἐν ab- 
τῇ, οὗτος ἐρεῖ, Ὅτι εὔφρανάς µε, Κύριε, év τῷ 
ποιἡματί σου. Αλλ' ἐπειδῃ περὶ τῆς ἡμέρας τοῦ 
Σαθθάτου ὁ παρὼν φαλμὸς προγέγραπται, ζητήσεις 
πῶς iv ἡμέρᾳ La66átou ηὐφράνθαι λέγει, οὐχ ἐπὶ 
τῇ χαταπαύσει τοῦ θεοῦ, οὐδ' ἐπὶ τῇ ἀργίᾳ αὐτοῦ, 
ὡς. ἂν ὑπολάδοιεν Ἰουδαῖοι, διὰ τὸ ἓν αὐτῇ χατα- 
παῦσαι ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ, ὧν ἐποίησε, 
Καὶ μὴν ἑχρῆν, εἴπερ dpa εἰς τὸ Ἰουδαξχὸν Σάθθατον 
ἀνεφέρετο τὰ διὰ τοῦ φαλμοῦ ἄηλούμενα, ἐπὶ τῇ 
σχολή τοῦ θεοῦ, xai τῇ, ὡς. ἂν εἴποιεν, ἀναπαύσει 


xal ἀργίᾳ αὐτοῦ ηὐφράνθαι Ἀλέγεσθαι. vuv δὲ οὑχ C 


οὕτω φησὶν, ἀλλ Εὔφρρανάς µε, Κύριε, ἐν τῷ ποιή- 
pati σου, καὶ ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν σου 
ἀγα.1ιάσοµαι, ἄντιχρυς παριστὰς ἰδίως μὲν νοεῖ- 
σθαι τὸ ποίηµα, xal πάλιν ἰδίως τὰ ἔργα τῶν χειρῶν 
«oU θεοῦ, ἐφ᾽ ofc ηὐφράνθαι ὁμολοχεῖ, ἀλλ᾽ οὐχ ἐπὶ 
τῇ ἀρχίᾳ. E! ὃ ἂν ποίηµα μὲν xa0' ἕνα τρόπον 
αὕτη ἡ ἡμέρα, περὶ fic εἴρηται' Αὕτη ἡ ἡμέρα ἣν 
ἐποίησεν ὁ Κύριος, ἆγα-1ιασώμεθα xal εὐφραν- 
θῶμεν ἐν αὑτῇῃ' δηλοῖ, δὲ τὴν ἀναστάσιμον καὶ Κυ- 
ριαχὴν ἡμέραν, ὡς ἓν ἑτέροις ἀποδειχτικῶς παρε- 
στήραμεν, τὰ ἀπὸ τῆς χοσµοποιίας παραθέµενοι, 
καθ ἣν ὁ Μωῦσῆς' 'Ev ἀρχῇ, φησὶν, ἐποίησεν ὁ 
θεὸς τὸν οὐρανὸν xal τὴν γῆν xaX ἐπιέγει, Γε- 
νηθήτω φῶς, xal ἐγέγετο goc* xal ἑχά.Ίεσεν ὁ 


θεὺς τὸ φῶς ἡμέραν. Ορᾶᾷς γὰρ ὡς οὐδὲν ἕτερον D 


ἐν ταύτῃ γίνεται δημιούργημα, ἀλλ αὕτη µόνη f 
ἡμέρα, ὡς ἐφαρμόζειν αὐτῇ τὸ φάσχον λόγιον, Αὕτη 
ἡ ἡμέρα ἡν ἐποίησεν à Κύριος. Οὐδὲ γὰρ ἄλλο τι 
ἀλλ αὐτὴν τὴν ἡμέραν ἐποίησεν, τις ἦν f) πρώτη 
Κυριαχὴ, περὶ ἧς χαὶ νῦν λέγεσθαι τὸ, Ὅτι ηὔὕφρα- 
κάς pe, Κύριδ, ἐν τῷ ποιἡµατί σου’ ἔργα δὲ χει- 
ϱῶν αὐτοῦ τὰ &y ταῖς μετὰ ταῦτα ἡμέραις γεγενῆσθαι 
ἀναγεγραμμένα. Κατὰ δὲ ἕτερον τρόπον λεχθείη ἂν 
ποίημα μὶν τὰ νοητὰ xal λογικὰ xal ἀσώματα τοῦ 


* Ephes. v, 19. !* I Cor. xiv, 15. * Psal, exivi, 24. !'* Gen. 1, 1. 


tua, et in operibus manuum tuarum ezsultabo. Qui. 
diem a. Domino factam intellexit, de qua dictum 
est, Hac dies, quam fecit Dominus, exsultemus et: 
letemur in ea**, hic dicet, Quia delectasti me, Do-. 
mine, in [αείμγα tua. Sed quoniam de die Sabbati 
bic psalmus inscriptus est, quiras cur in die Sab-. 
bati se delectatum esse dicat, non de Dei requie, 
neque de ejus cessatione, ut Judzi opinentur, quia. 
in ipso cessavit ab omnibus operibus suis, qua 
fecit. Et vero sl ea quein psalmo feruntur Judai-. 
cum Sabbatum respicerent, oporteret dixisse illum, 
se de otio Dei, atque, ut ita dicant, de cessatione 
ab operibus delectatum esse : at non ita loquitur, 
sed ait, Delectasti me, Domine, in factura tua, et 
in operibus manuum tuarum exsuliabo, aperte de- 
clarans seorsim facturam, ac seorsim opera ma- 
nuum Dei indicari, in quibus se delectatum esse 
confitetur, sed non in cessatione. Factura-autem- 
aliquo modo fuerit ipsa dies, de qua dictum est : 
Il ας dies, quam fecit Dominus, exsultemus et late- 
mur in ea. Significat vero resurrectionis diem Do- 
minicam, ut aliis in locis aperte comprobavimus,. 
dum quz ad mundi creationem spectant explicare- 
mus: de qua dixit Moyses : In principio fecit Deus 
colum et terram** ; ac subjicit, Fiat luz, et facta: 
est lux : et appellavit Deus lucem, diem '*. Vides enim 
nullum aliud opifieium ea die effici nisi solam diem, 
ita ut illi hoc dictum probe conveniat, Hec dies, 
quam fecit Dominus. Nihil quippe aliud preter ip-. 
sam diem condidit, quxe erat prima Dominica, de 
qua nunc dicitur, Qwia delectasti me, Domine, in- 
factura tua : opera autem. manuum ejus 64 sunt, 
que sequentibus diebus facta scribuntur. Alio item. 
modo factura dicantur intellectu przdita, rationa- 
bilia et incorporea Dei opificia, qua ratione anima 
ad imaginem Dei facta esse scripto traditur ; opera 
vero manuum ejus, sensibilia et corporea eius ope- 
το, de quibus diclum est, Quoniam videbo caelos, 
opera digitorum tuorum, lunam et stellas, (χα tu. 


!! ibid. 5, 5 


LEE A EUSEBII CAESSARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETiC4. IC 
fundasti'*. Docet igitur hac Scriptura, in otio di- A θεοῦ χτίσµατα, χαθ ὃ xol ἡ κατ εἰχόνα τοῦ θες 


vinarum exercitatiouum, inque cessatione 4 cor- 
poreis et mortalibus operibus, quam Sabbatum et 
requiem Scriptura vocat, eos qui eontemplationi 
spiri;galium simul et. sensibilium Dei operum va- 
cant, dicere, (uia delectasti me, Domine, in factura 
(ua, etin operibus manuum (uarum exsultabo : nam 
ez magnitudine εἰ pulchritudine creaturarum pro- 
portione quadam oyi[e:s earum eonspicitur 15: ac spi- 
ritualia, incorporea et coelestia, necnon visibilia 
ejus, a creatione mundi operibus intellecta conspi- 
eiuntur, secundum sanctum Apostolum **, 


Υεγενηµένη quyh πεποιησθαι ἀναγέγραπται " ipa 
δδ. χειρῶν αὐτοῦ τὰ αἰσθητὰ xal σωµατικὰ cim 
δημιουργήματα, «(A ὧν εἴρηται Ὅτι ὄψομαι τους 
οὐραγοὺς, ἔργα τῶν δακτύ«ῖων σου, σελήνην xc. 
ἀστέρας, d σὺ ἐθεμελίωσας. Διδάσχει olv i 
μετὰ χεῖρας Γραφη, tv τῇ σχολῃ τῶν θείων &cr- 
σεων, xal τῇ τῶν σωματιχῶν xai θνητῶν ἔργων ἆτγν 
λίᾳ τε xai ἁργίᾳ, ἣν τινα Σάδδατον xal ἀνάπκαυς-. 
ὁ λόγος ἀποχαλεῖ, bv τῇ θεωρἰᾳ τῶν τε νοητῶων os. 
καὶ τῶν αἱσθητων ἔργῶν τοῦ θεοῦ σχολάζοντας Ἀέντιν 
"Or: ωὔφρανάς µε, Κύριε, év τῷ ποιήµατςέἑ ca. 


xai ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν σου ἁἆγαλ1ιάσομαι, £x μεγέθους γὰρ καὶ κα. λογῆς κτισμάτων ἀνγ α dé 
é γενοσιουργὺς αὐτῶν θεωρεῖται' xay τὰ νοητὰ 6E χαὶ ἀσώματα xol ὑπερχόσμια, τά τε ὁρατὰ αὐτοῦ à2 
κτίσεως χόσμου τοῖς ποιἠµασι νοούµενα χαθορᾶται, χατὰ τὺν ἱερὸὺν ᾽Απόστολον. 


Vens. 6, 7. Quam magnificata sunt. opera tua, Β "c ἐμεγαλύνθη τὰ ἔργα cov, Κύρεε, ea 


Domine ! nimis profunda facte sunt cogitationes tuc. 
Vir insipiens non cognoscet, et stulius non. intelliget 
hec. Me, inquit, deleetasti, Domine, in factura tua, 
εἰ in operibus manuum tuarum ; sed non quivis ho- 
ino pari atque ego modo affectus est. Multi nam- 
que insipientes et imprudentes sunt, qui nec norunt 
nee intelligunt ea, in quibus me delectari et exsul- 
tare confiteor. Quamobrem qui vere insipiens et 
stultus est, Dei providentia οἱ verbo universum 
eonstitlisse negat ; sed fato et necessitati, insano- 
«ue euidam cursui ae fortung tanta Dei opi(lcia 
ascribit, Verum etiam, ut insanus, in universi ad- 
ministratione ruit et labitur opinione, quod ipsi 
videatur multum inesse in mortali vita inzquali- 


ἐδαθύνθησαν οἱ διαΊογισμοί cov. Arp «ἃἅςρων 
οὐ γγώσεται, καὶ ἀσύγετος οὐ συγήσει zara. 


Εμὲ, φησὶν, ηὕφρανας, à Κύριε, ir τῷ ποεήμα-ἰ 


σου, καὶ ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν cov * ἆλλ᾽ οὗ xài 
πᾶς ἀν]ρ thv αὑτὴν ἐμοὶ φέρει διάθεσιν. Πολλοὶ γάρ 
εἰσιν ἄφρονες xai ἀσύνετοι, ob γινώσχοντες, οὐδὲ συν- 
(έντες αὐτὰ 6b ταῦτα, ἐφ᾽ οἷς αὐτὸς εὐφραίνεσᾶςσ: 
xai ἀγαλλιᾷν ὁμολογῶ. Διόπερ ὁ ὡς ἀληθῶς ἄφρον 
xai ἀσύνετος ἀναιρεῖ μὲν τὸ προνοἰᾳ xaX λόγῳ cov 
συνεστάναι τὸ my, εἱμαρμένῃ δὲ χαὶ ἀνάγκῃη, dA v 
τε φορᾷ xa τύχη προσγράφει τὰ τηλιχαῦτα tou Θεοῦ 
δημιουργήματα. ᾽Αλλὰ xal ὡς ἀσύνετος προσχόστει 
τῇ διοιχήσει τοῦ παντὸς, διὰ τὸ δοχεῖν πολλὰς ἁνω- 
µαλίας kv τῷ θνητῷ Bl θεωρεῖν. Ὁ μὲν οὖν ἄφρων 


tatis. Insipiens igitur ille et insanus rem :egre fe- C xaX ἀσύνετος δυσχεραίνων εὐθὺς ἐπὶ βλάσφηµον xzi 


rens, statim ad blasphemum et impium ratiocinium 
vertitur, horum causam dictitans esse, quod nullus 
sit Deus, nulla providentia; sed 'omnia temere et 
easu ferantur. Ego vero etiam in illis obscuris oc- 
eultísque rebus, pia imbutus sententia, persuasum 
babeo judicii et administrationis (ue rationem, 
parvitatem meam longe superare. ('namobrem dico, 
Quam magnificata sunt opera (ua, Domine ! admo- 
dam ezcelsm [αεία εί cogitationes tue. Et qul 
possint mortalia ratiocinia, profunda Dei explo- 
rare, et cogitationes ejus queis humana administrat 
cognoscere? Quemadmodum enim nullus Aominum 
novit que sunt hominis, nisi spiritus qui in ipso est; 
sic qua Dei sunt nullus. novit, nisi Spiritus Dei''!, 


ἀσεθῃ λογισμὸν τρέπεται, ἀθεότητά τε xal ἁτερονοτ- 
σίαν, καὶ τὸ εἰχῆ, xat ὡς ἔτυχε, τούτων εἶναι φάσχων 
αἶτια ' ἐγὼ δὲ, xat ἐπὶ τῶν προειρηµένων ἀδίλω» 
εὐσεθεῖν δεδιδαγµένος, πέπεισµαι, ὅτι ὑπὲρ τὴν 
ἐμὴν σµιχρότητα τυγχάνουσιν οἱ τῆς orc χρίσεως 
xa διοιχήσεως λόγο, Διό φημι' Ὡς ἐμεγαλύνθη τὰ 
ἔργα σου, Κύριε! σφόδρα ὑπερυγώθησαν ol δια- 
λογισμοί σου. Καὶ πόθεν γὰρ θνητοῖς αογισμοῖς 
ἐρευνᾷν τὰ βάθη τοῦ Θεοῦ, xal γινώσχειν τοὺς 6:a- 
λογισμοὺς αὑτοῦ χαθ᾽οὺς διοιχεῖ τὰ ἀνθρώπινα.- "f; 
γὰρ οὐδεὶς ἔγνω τῶν ἀνθρώπων τὰ τοῦ ἀνθρώπου cl 
μὴ τὸ πγεῦμα τὸ ἐν αὐτῷ, οὕτω καὶ τὰ τοῦ θεοῦ σὺ 
δεὶς Erro. εἰ μὴ τὸ Πγεῦμα τοῦ θεοῦ, xat οὐχ of 
τε λέγειν. Ἡμεῖς δὲ οὐ τὸ πγεῦμα τοῦ κόσμου £Aó- 


neque dicere potest : Nos autem non spiritum mundi D 6οµε», ἀλλὰ τὸ Ἠνεῦμα τοῦ θεοῦ' περὶ οὗ εἴρηται" 


accepimus '*, sed Spiritum Dei, de quo dictum est : 
Nam Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda 
Dei **; quae cum probe norim, nullatenus de ho- 
minum inzqualitate perturbor; imo vero gaudeo 
et letor, providenti: rationem non ab humanis 
casibus, sed ab operibus manuum Dei ct ab opiti- 
ciis ejus mente concipiens. Gaudeo item et adino- 
dum lztor, iis donatus bonis, quibus insipiens qui- 
libet et stultus privatur, nec valet ab operibus Dei 
illius providentiz in omnia rationes ediscere. 


? Psal. viu, 4... Sap. xi, 5. !* Ron. 1, 90. 


Τὸ yàp Πνεῦμα πάντα &pevra, xal τὰ βάθη τοῦ 
θεοῦ : ἅπερ εἰδὼς, οὐδαμῶς ἐπὶ τῇ τῶν ἀνθρώπων 
ἀνωμαλίᾳ ταράττομαι' χαίρω δὲ xol εὑὐφραίνομαι 
τοὺς τῆς προνοίας λόγους οὐκ ἀπὸ τῶν χατὰ ἄνθρω- 
vov συμπτωμάτων, ἀπὸ δὲ τῶν ἔργων τῶν χειρῶν 
τοῦ Θεοῦ xa ἀπὸ τῶν ποιημάτων αὐτοῦ χαταλαμόθά- 
νων. Καὶ χαίρω γε xal ὑπερευφραίνομαι τοιούτων 
χαταξιωθεὶς, ὧν ἑστέρηται πᾶς ἄφρων xat ἀσύνετος, 
οὐ δυνάµενος ἀπὸ τῶν ἔργων τοῦ θεοῦ, τοῖς mol τῆς 
χαθόλου προνοίας λόγοις μαθητεύεσθαι. 


" [ Cor. n, 1. '* ibid. 15. !* νι. 10. 


ε 77 COMMENTARIA IN PSALMOS. 1178 


5 τῷ draceilat ἁμαρτωλοὺς ὣσεὶ χόρτον, xal A — Vgns. 8. Cum exorti [uerint. peccatores sicut. fe 
᾿εξλυψαν πάντες οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν, — num, et apparuerint omnes qui operantur iniquita 
iine S d» ἐξο-1οθρευθῶσν εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἱῶ- — tem ; ut intereant in seculum seculi. Insipiens qui- 
joc- O μὲν ἄφρων xal ἀσύνετος, ὁρῶν ἀσεθεῖς εὖ- — dem ac stultus ille, cum videt impios homines pro 
poU p-Évouc, διχαίους δὲ xai εὐσεδεῖς χαχουµένους spere agere, justos autem et pios homines malis 


32 συνίησε τοὺς τῆς Ἡρονοίας λόγους, ἀλλ εὐθὺς 
EJ" ἀσεδεῖς τρέπεται λογισμοὺς, ἐἑχπίπτων εἰς ἀθεό- 
Ἕττα”. ἐγὼ δὲ, τῷ ποιηµατί σου ἐνορῶν, καὶ τοῖς 
Έργοις τῶν χειρῶν σου, μετὰ τῶν ἄλλων συνεῖδον, 
ὅτι τὸ τέλος τῶν χατὰ τὸν βίον εὐθυμούντων ἀσεδῶν 
52.20 pov περιέχει xal ἀπώλειαν διὸ πολὺ πλέων τοὺς 
της θείας χρἰσεως λόγους ὑπερεχπλήττομαι. Ὥσπερ 
YOUv χόρτος xa τὰ ἀπὸ γῆς ἄνθη πρὸς ὀλίγον ὡραῖα 
«φαίνεται, xal θέλγει τὴν ὅρασιν, καὶ τὴν αἴσθησιν 

ἅ τεασαν, ὅσον δὲ οὐδέπω µεταδάλλει xal τρέπεται, 


opprimi, Providentiz rationem non intelligit ; sed 
statim ad impia ratiocinia vertitur, ita lapsus ut 
nullum esse Deum putet. Ego vero opificium tuum, 
οἱ opera manuum tuarum considerans, in his de 
prehendi finem impiorum, qui in hac vita prospere 
agunt, esse interilum ac perniciem : quare multo 
magis divini judicii rationem admiror. Nam sicut 
fenum et flores terre ad breve tempus speciosa vi- 
dentur oculosque ac sensum demulcent, sed mox 
mutantur ac vertuntur, facillimeque marcescunt et 


φθένει τε ῥᾷστα xa ἀπόλλνται' τὸν αὐτὸν τρόπον xax D pereunt ; eodem modo peccatores, qui penes mul- 


oi παρὰ τοῖς πολλοῖς θαυμαζόµενοι ἁμαρτωλοὶ ἅμα 
τε ἀνέτειλαν, xal πρὸς ὀλίγον ἀνθήσαντες, διέχυ- 
ὧαν, ἑφάνησάν τε τίνες ποτέ εἰσι, καὶ ὁποίας προαι- 
ῥέσεως” εἶτ᾽ οὐχ εἰς μακρὸν αὐτοὺς μετῆλθεν οὐχέτι 
Ῥραχὺς καὶ πρόσχαιρος ὄλεθρος, ἀλλὰ διηνεχὴς ἁπώ- 
λεια. Ἐπειδήπερ ἡ oh δικαιοχριαία τοῖς ἀνθρωπίνοις 
ἑφέστηχε πράγµασι, διὸ Oh μάλιστα συγκεχωρῆσθαι 
τοῖς ἁμαρτωλοῖς καὶ τοῖς ἐργαζομένοις τὴν ἀνομίαν 
τὸ ἀνατεῖλαι καὶ διαχῦψαι ἡγοῦμαε: ὡς ἂν ἐλεγχθείη 
αὐτῶν ἡ προαἰρεσις, οὐ χαλῶς τοῖς τοῦ Θεοῦ δωρὴ- 
µασι χεχρημένη' διόπερ ἔχδιχος αὐτοὺς ὄλεθρος 
αἰώνιος διαδέξεται. 

Σὺ δὲ Ὕγιστος εἰς τὸν αἰῶνα, Κύριε. Ὅτι ἰδοὺ 
οἱ ἐχθροίσου, Κύριε, ὅτι ἰδοὺ οἱ ἐχθροί σου ἆπο- 
«ἑοῦνται, καὶ διασχορπισθήσονται πάντες οἱ ἑρ- 
Υαζόμενοι τὴν ἀνομίαν. Καὶ ὑψωθήσεται ὡς µο- 
γοκόρωτος τὸ κέρας µου, xal τὸ γηράς µου ἐν 
&Jalo ziovi. Καὶ ἐπεῖδεν ὁ ὀωθα.λμός µου ἐν τοῖς 
ἐχθροῖς µου, καὶ ἐν τοῖς ἐπονισταμένοις ἐπ᾽ ἐμὲ 
Κογηρευοµένοις ἐπακούσεται τὸ οὓς uov. Σὺ μὲν, 
φησὶν, à Κύριε, ἀεὶ χατὰ τὰ αὐτὰ xal ὡσαύτως ἔχων 
Ὕψιστος tv ὑψηλοῖς διαμενεῖς τὸν σύµπαντα αἰῶνα οὐ 
τρεπόµενος, οὗ ταπεινούµενος, οὐχ ἀλλοιούμενος, οὐ 
χρείττων σαυτοῦ Ὑινόµενος, οὗ τοῖς ταπεινοῖς τῶν 

ἐπὶ γῆς ὁμοιούμενος, οὐδὲ µιχρόν τι xal ταπεινὸν 
φρονῶν xal πράττων, ἀλλ᾽ εἰς ἄπειρον σαυτῷ διαµέ- 
vtov ὅμοιος  ἡμεῖς δὲ οἱ ταπεινοὶ xal μακρὰν τῆς σῆς 
ἀπέχοντες δυνάµεως ἄλλοτε ἄλλως φερόµεθα, xal 


tos in admiratione habentur, cum primum exorti 
fuerunt, brevi floruerunt, ac conspecti sunt; sta- 
timque apparuit quales fuerint, et quod institutum 
vitz? tenuerint. Nec diu postea ipsos pernicies in- 
vasi, non jam brevis et temporanea, sed perpe- 
tuum exitium, quia enim justum judicium tuum 
rebus imminet humanis, idcirco zstimo peccatori- - 
bus et operantibus iniquitatem concedi, ut exorian- 
tur et prospere agant; ut eorum consilium et vo- 
luntas, Dei muneribus non bene usa, coarguatur : 
quamobrem ultiix eos et zxterna pernicies exci- 
piet. 

VEgns. 9 - 19. Tu autem Altissimus ín aternum, 
Domine. Quoniam ecce inimici tui, Domine, quo- 
niam ecce inimici tui peribunt, et dispergentur om- 
nes qui operantur iniquitatem. Et exaltabitur sicut 
unicornis cornu meum, et senecius mea in oleo pingui. 
Et respezit oculus meus inimicos meos, et in insur- 
gentibus in me malignantibus audiet auris mea. Tu 
quidem, ait, Domine, qui semper [uno eodemque 
modo Altissimus es, in excelsis manes per omne 
seculum, non mutaris, non dejiceris, non verteris, 
non teipso melior evadis, nec iis qui in terra sunt 
humilibus similis es, non exiguum aut humile quid- 
piam sentis aut agis, sed in zternum tibi similis 
permanes; nos autem humiles, qui procul a virtute 
tua absumus, alio alioque modo ferimur et muta- 
mur. lnimici itaque tui, Domine, qui sese vita, qua 


µεταδαλλόμεθα. Οἱ μὲν οὖν ἐχθροί σου, ὦ Κύριε, ὡς p apud te est, alienos constituerunt; ac preeoptarunt 


ἂν ἑαντοὺς ἀλλοτρίους χαταστήῄσαντες τῆς παρὰ ooi 
ζωῆς, ἔχθραν τε ἀντὶ φιλίας πρὸς ak τὸν µόνον &va- 
0bv ἑλόμενοι, ἀπολοῦνται, ἑαυτοῖς αἴτιοι γενόµενοι 
ἁπωλείας, διὰ τὸ μὴ ἐθελῃησαί σοι παραμένειν xal 
σοι φιλωθῆναι΄ ἔχθραν δὲ ἄρασθαι τὴν πρὸς σὲ τὸν 
ἑαυτῶν ποιητήν τε xal σωτῆρα. Διὸ χἂν µυρία συνα- 
γάγωσιν ἐν τῷ βίῳ τούτῳ χρήµατα, xat πλοῦτον, xal 
θησαυροὺς, ἀλλὰ τὰ πάντα σὺν ταῖς αὐτῶν φυχαῖς 
χαὶ αὐτος σώμασι διασχορπισθήσονται. Ἐγὼ δὲ ὁ 
τὴν πρὸς σὲ γνῶσιν xat φιλίαν ἁσπασάμενος, xal τῶν 
ἐχθρῶν σου ἀλλότριος γεγονὼς, πέπεισµαι, ὅτι τῆς ἐπὶ 
τὸ κρεῖττον μεταδολῆς τεύξοµαι τῇ ofi διχαιοχρισία 
πιστεύων' ὥστε εἰ xat χατὰ τὸν παρόντα βίον ἄδοξός 
τις εἶναι δοχοίην καὶ ταπειγὸς παρὰ τοῖς πολλοῖς, 


inimicitias tecum, qui solus bonus es, gerere, quam 
amicitia frui tua, peribunt, s2ique ipsi perniciei 
auctores erunt : quia noluerunt apud te manere 
amicique tui esse; sed inimicitias adversum te, 
opificeen et servatorem suum, suscepere. Quamob- 
rem etiamsi infinitas in hac vita pecunias, divitias 
et thesauros colligant ; sed omnia cum animabus et 
corporibus ipsorum dispergentur. Ego vero qui co- 
gnitionem et amicitiam tuam amplexatus, et inimi- 
cis tuis alienus effectus sum, persuasum habeo me 
mutationem i« melius nacturum esse, justo judicio 
tuo fidem babens. Itaque etiamsi in przsenti vita 
inglorius et vilis esse penes multos videar; sed in 
fine rerum exaltabor ; imo potius cornu meum exal- 





(US 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS ΠΗ. — EXEGETiCA4. 


1r 


fundasti'**. Docet igitur hac Scriptura, in otio di- A θεοῦ χτίσµατα, xa0' ὃ χαὶ ἡ κατ εἰχόνα τοῦ θεοῦ 


vinarum exercitaliouum, inque cessatione 4 cor- 
poreis et mortalibus operibus, quam Sabbatum et 
requiem Scriptura vocat, eos qui eontemplationi 
spiri;ualium simul et sensibilium Dei operum va- 
cant, dicere, (uia delectasti me, Domine, in factura 
lua, et in operibus manuum tuarum exsultabo : nam 
ez magnitudine et pulchritudine. creaturarum pro- 
portione quadam opifex earum eonspicitur !* : ac spi- 
ritualia, incorporea et coelestia, necnon visibilia 
ejus, a creatione mundi operibus intellecta conspi- 
eiuntur, secundum sanctum Apostolum **, 


γεγενηµένη quxh πεποιῆσθαι &vavérpamcat? ἔργα 
δὲ. χειρῶν αὐτοῦ τὰ αἰσθητὰ xal σωματικὰ αὐτῷ 
δημιουργήματα, ^e ὧν εἴρηται' "Ori ὄψομαι τους 
οὐραγοὺς, ἔργα τῶν δακτύλων σου, σελήνην xd 
ἀστέρας, d σὺ ἐθεμελίωσας. Διδάσχει τοίνυν ἡ 
μετὰ χεῖρας Γραφῇὴ, tv τῇ σχολῃ τῶν θείων ἀσχί- 
σεων, xaX τῇ τῶν σωματιχκῶν xa θνητῶν ἔργων ἁσγο 
λίᾳ τε xai ἁργία, hv τινα Σάδδατον xal ἀνάπανσιν 
ὁ λόγος ἀποχαλεῖ, by τῇ θεωρίᾳ τῶν τε νοητῶν ὁμοῦ 
χαὶ τῶν αἰσθητων ἔργῶν τοῦ θεοῦ σχολάζοντας λέγειν 
"Ot: ωὔφρανάς µε, Κύριε, ἐν τῷ ποιήματί σεν, 


xai ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν σου ἁγα1Λιάσομαι, ἐκ μεγέθους γὰρ καὶ κα.ΛΊονῆς κτισμάτων ἀγα]όγως 
é ενοσιουργὺς αὐτῶν θεωρεῖται' χαὶ τὰ νοητὰ δξ xal ἀσώματα xal ὑπερχόσμια, vá τε ὁρατὰ αὗτου i4 
κτίσεως χόσµου τοῖς ποιηµασι νουύµενα χαθορᾶται, χατὰ «bv ἱερὸν ᾿Απόστολον. 


VgRs. 6, 7. Quam πιαρπἰβεαία sunt. opera tua, Β "Dc ἐμεγαξύγθη τὰ ἔργα σου, Κύριε, σφόδρα 


Domine ! nimis profunda facte sunt cogitationes tuc. 


Vir insipiens non cognoscet, et stultus non. intelliget 
kec. Me, inquit, deleetasti, Domine, in factura tua, 
et in operibus manuum tuarum ; sed non quivis ho- 
ino pari atque ego modo affectus est. Multi nam- 
que insipientes et inprudentes sunt, qui nec norunt 
nee intelligunt ea, in quibus me delectari et exsul- 
tare confiteor. Quamobrem qui vere insipiens et 


stullus est, Dei providentia οἱ verbo universum 
eonstilisse negat ; sed fato et necessitati, insano- 
«que euidam cursui ae fortune tanta Dei opificia 
asceribit, Verum etiam, ut insanus, in universi ad- 
ministratione ruit et labitur opinione, quod ipsi 
videatur multum inesse in mortali vita inzequaii- 


ἐδαθύνθησαν οἱ δία-Ἰογισμουί σου. Ἀγὴρ Ácper 
οὐ γγώσεται, καὶ ἀσύνετος οὗ συνήσει ταῦτα. 
'Epgà, qnot, ηὕφραγας, à Κύριε, àv. τῷ ποιήµατί 
σου, καὶ ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν σου * ἁλλ᾽ ob xdi 
πᾶς &vhp «hv αὐτὴν ἐμοὶ φέρει διάθεσιν. Πολλοὶ γάρ 
εἰσιν ἄφρονες καὶ ἀσύνετοι, οὗ γινώσχοντες, οὐδὲ avv- 
ιέντες αὐτὰ δη ταῦτα, bg' οἷς αὐτὸς εὐφραίνεσίαι 
xai ἀγαλλιᾷν ὁμολογῶ. Διόπερ ὁ ὡς ἀληθῶς ἄφρων 
χαὶ ἀσύνετος ἀναιρεῖ μὲν τὸ προνοίᾳ καὶ λόγῳ θεοῦ 
συνεστάναι τὸ πᾶν, εἰμαρμένῃ δὲ xat ἀνάγχῃ, ἀλόγφ 
τε φορᾷ xa τύχη προσγράφει τὰ τηλικαῦτα τοῦ θεοῦ 
δημιουργήματα. ᾽Αλλὰ xal ὡς ἀσύνετος προσχόπτει 
τῇ διοιχήσει τοῦ παντὸς, διὰ τὸ δοχεῖν πολλὰς ἁνω- 
µαλίας ἐν τῷ θνητῷ βἰῳ θεωρεῖν. Ὁ μὲν οὖν ἄφρων 


tatis. Insipiens igitur ille et insanus rem :zgre fe- C xal ἀσύνετος δυσχεραΐνων εὐθὺς ἐπὶ βλάσφημον x 


rens, statim ad blasphemum et impium ratiocinium 
vertitur, borum causam dictitans esse, quod nullus 
sit Deus, nulla providentia; sed 'omnia temere et 
easu ferantur. Ego vero etiam in illis obscuris oc- 
eultisque rebus, pia imbutus sententia, persuasum 
babeo judicii et administrationis tue rationem, 
pervitatem meam longe superare. Quamobrem dico, 


(Quam magnificata sunt opera tua, Domine ! admo- 
dum excelsm faeue sunt cogitationes tue. Et qul 


possint mortalia ratiocinia, profunda Dei explo- 


rare, et cogitasiones ejus queis humana administrat 


cognoscere? Quemadmodum enim nullus Aominum 
novit qua sunt hominis, nisi spiritus qui in ipso est; 
sic qua Dei sunt nullus novit, nisi Spiritus Dei*', 


ἀσεθὴ λογιαμὸν τρέπεται, ἀθεότητά τε xal ἀπρονοτ; 
σίαν, xai τὸ εἰχῆ, xoi ὡς ἔτυχε, τούτων εἶναι φάσχων 
alc ἐγὼ δὲ, καὶ ἐπὶ τῶν προειρηµένων ἁδήλων 
εὐσεδεῖν δεδιδαγµένος, πέπεισµαι, ὅτι ὑπὲρ τν 
ἐμὴν σµιχρότητα τυγχάνουσιν οἱ τῆς σῆς κρίσεως 
xa διοιχήσεως λόγοι. Διό φηµι: Ὡς ἐμεγαλύγθη τὰ 
ἔργα σου, Κύριε! σφόδρα ὑπερυψώθησαν οἱ διᾶ- 
Ἰογισμοί σου. Καὶ πόθεν γὰρ θνητοξς λογισμοῖ 
ἐρευνᾷν τὰ βάθη τοῦ θεοῦ, καὶ γινώσχειν τοὺς 0u- 
λογισμοὺς αὐτοῦ χαθ οὓς διοιχεῖ τὰ ἀνθρώπινα; Ἑς 
γὰρ οὐδεὶς ἔγνω τῶν ἀνθρώπων τὰ τοῦ ἀνθρώπου εἰ 
μὴ τὸ πγεῦμα τὸ ἐν αὐτῷ, οὕτω καὶ τὰ τοῦ θεοῦ οὐ 
δεὶς ἔγνω εἰ μὴ τὸ Πνγεῦμα τοῦ θεοῦ, καὶ οὐχ o 
τε λέχειν. Ἡμεῖς δὲ οὐ τὸ πγεῦμα τοῦ κόσμου HM 


neque dicére potest : Nos autem non spiritum mundi D δοµεν, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τοῦ θεοῦ * περὶ οὗ εἴρηται' 


accepimus '*, sed Spiritum Dei, de quo dictum est : 
Nam Spiritus omnia scrutatur, etiam — profunda 


Dei *; qua cum probe norim, nullatenus de ho- 
minum inzqualitate perturbor; imo vero gaudeo 
et letor, providenti: rationem non ab humanis 
casibus, sed ab operibus manuum Dei et ab opili- 
ciis ejus mente concipiens. Gaudeo item et adimo- 
dum 11ος, iis donatus bonis, quibus insipiens qui- 
libet et stultus privatur, nec valet ab operibus Dei 


illius providentiz in omnia rationes ediscere. 


" Psal. vin, 4. Sap. xui, 5. 


!5 Βου. 1, 90, 


Τὸ yàp Πνεῦμα πάντα ἑρευγᾷ, καὶ τὰ βάδη cov 
θεοῦ : ἅπερ εἰδὼς, οὐδαμῶς ἐπὶ τῇ τῶν ἀνθρώπων 
ἀνωμαλίᾳ ταράττοµαι: χαίρω δὲ xal εὐφραίνομαι 
τοὺς τῆς προνοίας λόγους οὐκ ἀπὸ τῶν κατὰ ἄνθρυ- 
πον συμπτωμάτων, ἀπὸ δὲ τῶν ἔργων τῶν χειρων 
τοῦ Θεοῦ xal ἀπὸ τῶν ποιημάτων αὐτοῦ χαταλαμόά- 
νων. Καὶ χαίρω γε xai ὑπερευφραίνομαι τοιούτων 
χαταξιωθεὶς, ὧν ἑστέρηται πᾶς ἄφρων καὶ ἀσύνετος, 
οὐ δυνάµενος ἀπὸ τῶν ἔργων τοῦ Θεοῦ, τοῖς περὶ τῆς 
χαθόλου προνοίας λόγοις μαθητεύεσθαι. 

1* jjid, 10. 


'"* [ Cor. n, 11. !* ibid. 19. 


"Ev τῷ ἀνατεῖ]αι ἁμαρτωλοὺς ὡσεὶ χόρτον, xal A — VgRs. 8. Cum exorti fucrint peccatores sicut [e 


Φιέκυψαν πάντες οἱ ἑργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν, 
ὅσεως ἂν ἐξολοθρευθῶσιν εἰς τὸν ulóra τοῦ αἱῶ- 
φ-ος. Ὁ μὲν ἄφρων xal ἀσύνετος, ὁρῶν ἀαιθεῖς εὐ- 
Θυμουμένους, διχαίους δὲ xal εὐσεδεῖς καχουµένους 
o2 συνίησι τοὺς τῆς Ἡρονοίας λόγους, dXX εὐθὺς 
ἁ-ττ) ἀσεδεῖς τρέπεται λογιαμοὺς, ἐκπίπτων εἰς ἀθεύ- 
τητα: ἐγὼ δὲ, τῷ ποιήµατἰ σου ἐνορῶν, xal τοῖς 
Ἔργοις τῶν χειρῶν σου, μετὰ τῶν ἄλλων συνεῖδον, 
ὅτι τὸ τέλος τῶν κατὰ τὸν βίον εὐθυμούντων ἀσεθῶν 
ὄλεθρον περιέχει καὶ ἀπώλειαν" διὸ πολὺ πλέον τοὺς 
τῆς θείας κρίσεως λόγους ὑπερεκπλήττομαι. Ὥσπερ 
χοῦν χόρτος χαὶ τὰ ἀπὸ γῆς ἄνθη πρὸς ὀλίγον ὡραῖα 
Φαίνεται, καὶ θέλγει τὴν ὄρασιν, καὶ τὴν αἴσθησιν 
ἅππασαν, ὅσον δὲ οὐδέπω µεταδάλλει καὶ τρέπεται, 





mum, οἱ apparuerint omnes. qui operantur. iniquita 
tem ; ut intereant in seculum seculi, Insipiens qui- 
dem ac stultus ille, cum videt impios homines pro 
spere agere, justos autem et pios homines malis 
opprimi, Providentiz rationem non intelligit ; sed 
statim ad impia ratiocinia vertitur, ita lapsus ut 
nullum esse Deum putet. Ego vero opificium tuum, 
et opera manuum tuarum considerans, in his de 
prehendi finem impiorum, qui in hac vita prospere 
agunt, esse interitum ac perniciem : quare multo 
magis divini judicii rationem admiror. Nam sieut 
fenum et flores terrz ad breve tempus speciosa vi- 
dentur oculosque ac sensum demulcent, sed mox 
mutantur ac vertuntur, facillimeque marcescunt et 








Φθίνει τε ῥᾷστα xol ἀπόλλυται" τὸν αὐτὸν τρόπον xat D pereunt; eodem modo peccatores, qui penes mul- 


ol παρὰ τοῖς πολλοῖς θαυμαζόµενοι ἁμαρτωλοὶ ἅμα 
τε ἀνέτειλαν, καὶ πρὸς ὀλίγον ἀνθήσαντες, διέχυ- 
ψΨαν, ἐφάνησάν τε τίνες ποτέ εἰσι, καὶ ὁποίας προαι- 
Ρέσεως" εἶτ' οὐκ εἰς µακρὸν αὐτοὺς μετῆλθεν οὐχέτι 
Βρααχὺς καὶ. πρόσκαιρος ὄλεθρος, ἀλλὰ διηνεχἠς ἀπώ- 
Άεια. Ἐπειδήπερἡ oh δικαιοκρισία τοῖς ἀνθρωπίνοις 
ἐφέστηχε πράγµασι, δὸ δῇ μάλιστα συγκεχωρῆσθαι 
ποῖς ἁμαρτωλοῖς καὶ τοῖς ἐργαζομένοις τὴν ἀνομίαν 
τὸ ἀνατεῖλαι xal διακῦψαι ἡγοῦμαι ὡς ἂν ἐλεγχθείη. 
αὐτῶν ἡ προαίρεσις, ob χαλῶς τοῖς τοῦ Θεοῦ δωρἠ- 
act κεχρηµένη: διόπερ ἔχδικος αὐτοὺς ὄλεθρος 
αἰώνιος διαδέξεται. 
Eb δὲ Ὕγισεος εἰς τὸν αἰῶνα, Κύρια. Ὅτι ἰδοὺ 
οἱ ἐχθροίσου, Κύριε, ὅτι ἰδοὺ οἱ ἐχθροί σου ἀπο- 
«Δοῦνται, xal διασκορπισθήσονται πάντες οἱ ὁρ- 
ταζόµενοι τὴν ἀνομίαν. Καὶ ὑψωθήσεται ὡς µο- 
»οχέρωτος τὸ κέρας µου, καὶ τὸ γῆράς µου ἐν 
ἁλαίῳ αίονι. Καὶ ἐπεῖδεν d ὀωθαλμός µου ἐν τοῖς 
ἐχθροῖς µου, xal ἐν τοῖς ἐπανισταμένοις ἐπ᾽ ἐμὲ 
πονηρευοµένοις ἑπακούσεται τὸ οὓς µου. Σὺ μὲν, 
φησὶν, ὦ Κύριε, ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτὰ xal ὡσαύτως ἔχων 
Ὕψιστος v ὑψηλοῖς διαμενεῖς τὸν σύμπαντα αἰῶνα οὐ 
τρεπόµενος, οὐ ταπεινούµενος, οὐχ ἀλλοιούμενος, οὐ 
κρείττων σαυτοῦ γινόμενος, οὐ τοῖς ταπεινοῖς τῶν 
ἐπὶ γῆς ὁμοιούμενος, οὐδὲ μικρόν τι καὶ ταπεινὸν 
φρονῶν xal πράττων, à" εἰς ἄπειρον ααυτῷ διαµέ- 
vov ὅμοιος * ἡμεῖς δὲ οἱ ταπεινοὶ καὶ μακρὰν τῆς σῆς 
ἀπέχοντες δυνάµεως ἄλλοτε ἄλλως φερόµεθα, xal 


ios in admiratione habentur, cum primum exorti 
fuerunt, brevi florueruut, ac conspecti sunt; sta- 
timque apparuit quales fuerint, et quod institutum 
vite tenuerint. Nec diu postea ipsos pernicies in- 
vasit, non jam brevis et tempora: sed perpe- 
tuum exitium, quia enim justum judicium tuum. 
rebus imminet bumai idcirco zstimo peccatori 
bus et operantibus iniquitatem concedi, ut exorian- 
tur et prospere agant; ut eorum consilium et vo- 
luntas, Dei muneribus non bene usa, coarguatur : 
quamobrem ultix eos et zlerna pernicies exci- 
piet. 

Vens. 9- 12. Tu. autem. Altissimus in eternum, 
Domine. Quoniam ecce inimici twi, Domine, quo- 
miam ecce inimici tui peribunt, et dispergentur om- 
nes qui operantur. iniquitatem. Et exaltabitur sicut 
wnicornis cornu meum, et senecius mea in oleo pingui. 
Ei respexit oculus. meus inimicos meos, et in insur- 
gentibus in me malignantibus audiet auris mea. Tu 
quidem, ait, Domine, qui semper [uno eodemque 
modo Altissimus es, in excelsis manes per omne 
seculum, non mutaris, non dejiceris, non verterig, 
non teipso melior evadis, nec iis qui in terra sunt 
humilibus similis es, non exiguum aut humile quid- 
piam sentis aut agis, sed in eternum tibi jimilis. 
permanes; nos autem humiles, qui procul a virtute 
tua absumus, alio alioque modo ferimur et muta- 
mur. lnimici itaque tui, Domine, qui sese vita, qua 














µεταδαλλόµεθα. Οἱ μὲν οὖν ἐχθροί σου, ὦ Κύριε, ὡς p) apud te est, alienos constituerunt; ac praoptarunt 


ἂν ἑαντοὺς ἀλλοτρίους χαταστήσαντες τῆς παρὰ αοὶ 
ζωῆς, ἔχθραν τε ἀντὶ φιλίας πρὸς σὲ τὸν µόνον ἀγα- 
θὸν ἑλόμενοι, ἀπολοῦνται, ἑαυτοῖς αἴτιοι γενόµενοι 
ἀπωλείας, διὰ τὸ μὴ ἐθελῆσαί σοι παραµένειν καὶ 
σοι φιλωθῆναι" ἔχθραν δὲ ἄρασθαι τὴν πρὸς cb τὸν 
ἑαυτῶν ποιητήν τε καὶ σωτῆρα. Διὸ κἂν μυρία συνα- 
χάγωσιν ἓν τῷ βίῳ τούτῳ χρήματα, xal πλοῦτον, καὶ 
θησιυροὺς, ἀλλὰ τὰ πάντα σὺν ταῖς αὐτῶν φυχαῖς 
καὶ αὐτοῖς σώμασι διασκορπισθήσονται. Ἐγὼ δὲ ὁ 
τὴν πρὸς σὲ γνῶσιν xal φιλίαν ἀσπασάμενος, καὶ τῶν 
ἐγθρῶν σου ἀλλότριος γεγονὼς, πέπεισµαι, ὅτιτῆς bn 
τὸ κρεῖετον µεταθολῆς τεύξομαι τῇ σῇ διχαιοκρισίᾳ 
πισιεύων’ ὥστε εἰ καὶ κατὰ τὸν παρόντα βίον ἄδοξός 
τις εἶναι Bexolny καὶ ταπεινὸς παρὰ τοῖς πολλοῖς, 


inimicitias tecum, qui solus bonus es, gerere, quam. 
amicitia frui tua, peribunt, «3ique ipsi perniciel 
auctores erunt : quia noluerunt apud te manere 
amicique tui esse; sed inimicitias adversum te, 
opificem et servatorem suum, suscepere. Quamob- 
rem etiamsi infinitas in bac vita pecunias, divitias 
et thesauros colligant ; sed omnia cum animabus et 
corporibus ipsorum dispergentur. Ego vero qui co- 
gnitionem et amicitiam tuam amplexatus, et inimi- 
cis tuis alienus effectus sum, persuasum habeo me 
mutationem [« melius nacturum esse, justo judicio 
tuo fidem babens. ltaque etiamsi in presenti vita 
inglorius et vilis esse penes multos videar; sed in 
finc rerum exaltabor; imo potius cornu meum exal-- 





1179 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 


81390 


tabitur, id est, spes regni illius quod apud te me A ἀλλ ἐν τῷ τέλει τῶν πραγμάτων ὑψωθήσομαε, pexa- 


consecuturum exspecto; qux scilicet pari modo 
exaltabitur atque unicornis. Nam si quis est uni- 
cornis im spiritualibus, quite Patrem suum ut unum 
cornu sibi ascribit; bene novi me, perinde atque 
illum, exaltandum esse. Quia enim hzredes Dei, 
cohazredes autem Christi vocamur; spero me eodem, 
quo Christus, regno fruiturum esse, cum senectus 
mea, id est extrema vitze mex, exaltabitur in oleo 
pingui. Etiamsi enim juventutis et vigoris animze 
πιεί tempus in hac vita, ceu in certamine, humi- 
liatum exerceatur; at extrema, ipsiusque anima 
senectus, id est consummatio ejus, mutationem in 
melrus obtinebit; ac oleo supereffluenti diviti et 
pingui, apud te misericors Deus, vivificabitur. Tunc 


λον δὲ τὸ χέρας µου ὑψωθήσεται, τουτέστιν Ἡ kx 
τῆς προσδοχωµένης µου παρὰ σοὶ βασιλείας. Ἑτις 
ὑφωθήσεται τοσοῦτυν, ὥσον xaX ἡ τοῦ µονοχέρεντας. 
El γάρ ἐστί τις ἓν νοητοῖς µονόχερως Ev χέρας £—- 
γραφόμενός σε τὸν αὑτοῦ Πατέρα, εὖ οἶδα xat αὖ -ὲς 
ὁμοίως ἐχείνῳ ὑφωθησόμενος. Ἐπεὶ γὰρ xtX, 1:52 
κληρονόμοι εἶναι Θεοῦ, συγχληρονόµοι δὲ Χρ.σ-σ-, 
πέπεισµαι, φησὶ, τῆς αὐτῆς τῷ Χριστῷ σου βα-.- 
λείας ἀπολαύσειν, ὁπηνίχα τὸ γηράς pou, τουτέτς: 
τὰ ἔσχατα τῆς ἐμῆς ζωῆς ὑψωθήσεται ἐν EXal«p ofer. 
El γὰρ xoi τὰ μάλιστα τὰ τῆς νεότητος xai τὰ TT; 
ἀχμῆς τῆς ἐμῆς ψυχής ὡς Ev ἀγῶνι τῷ παρβόντ: Pup 
ταπεινοῦται γυµναζόµενα, ἀλλὰ τἆ γεἔσχατα καὶ τις 
φυχῆς αὐτῆς τὸ Υῆρας, τουτέστιν ἡ τελείωσες τεζ- 


sane oculus meus qui super peccatores contabescit, D ξεται τῆς ἐπὶ τὸ χρεῖττον μεταθολῆς, ἓν ἐλαίῳ τεεριτ- 


et mortalem vitam deplorat, ab inimicis meis con- 
spicietur, eosque debitas penas luere videbit; qui 
jam apud multos gloria celebrantur, quorumque 
finis dispersioni tradetur. Tunc non modo oculus 
meus, sed etiam auris animx: mex, finem audiet 
eorum, qui jam insurgunt adversum me et maligne 
agunt. Horum ergo omnium causa admiratione per- 
culsus de providentie tuz ratione, et de justo 
judicio abs te omnibus reddendo, ego quidem lator 
et exsulto in operibus manuum tuarum ; omnis au- 
tem vir insipiens et stultus non intelligit hzc. Qua- 
propter dico : Quam magnificata sunt opera tua, 
Domine ! nec modo profunde facts sunt, sed valde 
profunde (acta sunt cogitationes tum ; quibus cogi- 
tatlonibus arcano et profundo modo universum ad- 
ministras : ac sinis quidem et concedis, ut impii 
hoc tempore exaltentur et extollantur ; pii vero hu- 
milientur, quorum tamen finis mirabili et sapien- 
tissimz dispensationi tu: testimonium przbet, quae 
conspicatus divinus Apostolus sic vociferatus est : 
O altitudo divitiarum sapientie et scientie Dei, quam 
incomprehensibilia sunt judicia ejus et investigabiles 
vic ejus ** | 


τεύοντι xaY πλουσίῳ xai πίονι, τῷ παρὰ cot, τῷ 
ἑλεήμονι θεῷ ζησοµένης. Τότε 6h τότε xaX ὁ vov Ezt 
τοῖς ἁμαρτωλοῖς ἑκτηχόμενός µου ὀφθαλμὸς . καὶ 
τὸν θνητὸν βίον ἁποκλαόμενος, ἐπόψεται τοῖς ἔχθροῖς 
µου, ὁρῶν δίχην τὴν πρέπουσαν διδότας τοὺς vov 
παρὰ τοῖς πολλοῖς δοξαζοµένους, ὧν τὺ τέλος δ.α- 
σχορπισμῷ παραδοθήσεται, Τότε δξ οὗ µόνον ὁ ὁὀφθᾳλ- 
µός µου, ἀλλὰ καὶ αὑτὸ τὸ οὓς τῆς ἐμῆς Φυχῖις τ 

τέλος ἀχούσεται τῶν σήμερον ἑπανισταμένων ἑτ' 
ἐμὲ καὶ πονηρενοµένων. Τούτων δ' οὖν ἕνεχα πάντων 
ὑπερθαυμάζων τοὺς τῆς σῆς προνοίας λόχους, χαὶ τὸν 
ἀποχειμένην τοῖς πᾶσι παρὰ σοῦ διχαιοχρισίαν, ἐγὼ 
μὲν ὑπερευφραίΐνομαι xai ἀγαλλιῶ ἐπὶ τοῖς ἔρτοις 
τῶν χειρῶν σου. πᾶς δὲ ἄφρων ἀνὴρ καὶ ἀσύντετος 
οὐ συνίησι ταῦτα. Au δὴ φημι Ὡς ἐμεγα-ιύνθη 
τὰ ἔργα cov, Κύριε ! xaX οὐχ ἁπλῶς ἐδαθύνθτσαν, 
ἀλλὰ σφόδρα ἐδαθύνθησαν οἱ δια.ογισμοί σευ 
xa0' οὓς διαλογισμοὺς ἀποῤῥόήτως xaX βαθέως διοικεῖς 
τὸ πᾶν, ἐπιτρέπων xal συγχωρῶν ἀσεθδέσι μὲν χατὰ 
τὸν παρόντα χαιρὸν ἑπαίρεσθαι xal ὑφοῦσθαι, τοὺς 

δὲ εὐσεθεῖς ταπεινοῦσθαι, ὧν τὰ τέλη μαρτνρεῖ σου 

τῇ θαυμαστῇ xal πανσόφῳ διοικήσει" ἃ δὴ συνιδών 

xaX ὁ θεῖος Απόστολος ἐξεφώνησε τὸ, Ὢ βάθος x.lcU- 


του xal σοφίας καὶ γγώσεως θεοῦ, ὡς ἀνεξερεύγητα τὰ κρίµατά σου, καὶ ἀνεξιχνίαστοι αἱ ὁδοὶ 


αὐτοῦ. 


Vens. 15, 14. Justus ut palma florebit, sicut. ce- 
drus, que in Libano est, mulliplicabitur. Peccatores 
quidem sicut. fenum exoriri, et ad exemplum feni 
non diu postea perire dicti sunt. Nam exortum fe- 
num statim exsiccatum. est, et flos decidit, eu pror- 
sus modo quo peccatorum vita et gloria. Justus 
autem non sicut fenum , sed palm instar florebit 
sursum radices et comas efferens; neque humi po- 
sitas, sed ad coelum extensas. Qua de causa palmo 
quidem justus comparatur ; non autem unico pal- 
ma trunco: nam in ramis multiplicatur , qui una 
cum illa et per illam salutem consequuntur. Qua 
de eausa comparandus item cedro, non cuilibet, sed 
el qua in Libano est. Multiplex autem illa est, at- 
que admodum numero crescit, utpote qux in monte 


pinguissimo, qui celsissimas arbores producit et 


** Ron. xt, 29. 


Δίκαιος ὡς φοίγιξ ἀνθήσει, ὡς ἡ κέδρος ἡ ἐν 
τῷ Λιδάνῳ π.1ηθυγθήσεται. Οἱ μὲν ἁμαρτωλοὶ ὡσεὶ 


D χόρτος ἑλέγοντο ὀνατέλλειν, xal χαταλλήλως 7 


. παραδείγματι τοῦ χόρτου, οὐχ εἰς μαχρὸν διαφθεῖρε- 
σθαι' ἅμα τε γὰρ ἀνέτειλεν ὁ χόρτος xaX ὀξηράνθη, 
xa τὸ ἄνθος ἐξέπεσεν, ὥσπερ οὖν χαὶ ἡ τῶν ἁμαρτω- 
λῶν ζωή τε xal δόξα ' ὁ δὲ δίκαιος οὗ κατὰ τὸν χάρ- 
τον, ἀλλὰ φοίνιχος δίχην ἀνθῄσει, ἄνω που φέρων τὰς 
ῥίζας, xai τὰς χομάς, οὗ χαμαὶ χειµένας, ἀλλ' εἰς 
οὐρανὸν ἐχτεινομένας. Τούτων μὲν οὖν ἕνεχα φοίνικι 
παραθληθείη ἂν ὁ δίχαιος, οὖχ ἔτι δὲ xat τῷ µονο- 
quel στελἐχει τοῦ φοίνιχος" πολυπληθεῖ γὰρ ἐν τοῖς 
χλάδοις τοῖς ἅμα αὐτῷ καὶ δι αὐτοῦ σωζοµένοις. "Qv 
ἕνεχα παραθλητέον αὐτῇ τῇ χέδρῳ, οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ 
τῇ iv τῷ Λιθάνφ' πολλή δὲ αὕτη xal μεγαλοφυὼς 
πληθύουσα ΄ ἅτε ἐν δρει φύουσα λιπαρωτάτῳ, φέροντι 








1185 EUSEBI] CAESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA 113; 


cognoscam et intelligam, quia a Spiritu sancto illu- A 'AJX' ὁ μὲν ἄφρων ταῦτα οὐ vwoostat, οὐδὲ ἀσύνετες 
etratus sum, et quod considerem quam profunde συνήσει ταῦτα, διὰ τὸ σχοτίζεσθαι ὑπὸ της otxzia; 
(ιοί sint cogitationes Dei; jure letor et exsulto — áàgpocóvne: ἐγὼ 05 ὁ γνοὺς αὐτὰ xal συνεεὶς $rx à 
de divina dispensatione : presentia vero mala, ob ὑπὸ θείου Πνεύματος πεφωτίσθαι, xai διὰ τὸ θειορεῦ 
spem futurorum strenue tolero. Qua decausa totum ὅπως ἐδαθύνθησαν σφόδρα οἱ διαλογισμοὶ τοῦ Ocs.- 
otium meum et cessationem a malis Deo conse- εἰχότως εὐφραίνομαι xai ἀγαλλιῶ ἐπὶ τῇ Ostz ὅνε- 
crans, delectabilia illa et sancta Sabbata observare — xfjset, φέρω τε τὰ παρόντα γενναίως διὰ τῖῃν un 
satago, confitendo, psallendo et annuntiando mane µελλόντων ἑἐλπίδα. "Qv ἕνεχα τὴν πᾶσαν ἔμα»τα 
misericordiam Dei, et veritatem ejus per noctem. σχολὴν, xal τὴν ἀπὸ τῶν χαχῶν ἀργίαν ἀνατιθεὶς -- 
Tunc enim maxime a religiosa anima veritas exbi- θΘεῷ, τὰ τρυφερὰ καὶ ἅγια Σάδθατα ἐπιτελεῖν τξ» 
betur, cum in tenebris et obscuritate degens , quasi µρῶμαι, διὰ τοῦ ἐξομολογεῖσθαι xat ψάλλειν καὶ &vzz- 
in splendidissima luce et clarissima die, conscien- Ἁγέλλειν τὸ πρωῖ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, xal τὴν ἀλήθειαν 
tiz sinceritas et puritas ostenditur. Talis est psal- αὐτοῦ χατὰ νύχτα. Ἰότε γὰρ μάλιστα ἡ ἀλήθεια τῆς 
mus cum cantico die Sabbati dictus, id est in tem- θεοσεδοῦς δείχνυται φυχῆς, ὅτε, v σχοτίᾳ καὶ σχύτει 
pore illius, quod secundum Deum est, otii ac re- — tuyyávouca, ὡς iv λαμπροτάτῳ φωτὶ xal ἓν tp£pa 
quiei : quo nos etiam divinarum disciplinarum me- B διαυγεστάτῃ «b Υνήσιον xal εἰλικρινὲς τῆς συνειδέξ- 
ditationi vacantes, gratiarum actionis verba hoc in σεως ἐπιδείχνυται. Τοιοῦτος xa à μετ ᾧᾠδῆς εἰρημέ- 
cantico enuntiata Deo emittere par est. vos φαλμὸς εἰς τὴν ἡμέραν τοῦ Σαθθάτου, τουτέστι 
τὸν τῆς κατὰ θεὸν σχολῆς τε καὶ ἀναπαύσεως καιρὸν, ἓν ᾧ xal ἡμᾶς τῇ µελέτῃ τῶν θείων µαθηµάτων σχο- 
λάνοντας, τοὺς εὐχαριστηρίους λόγους τῆς προχειµένης ᾠδῆς ἀναπέμπειν προσήχει τῷ 86d. 
LAUS CANTICI IPSI DAVID (1). Χο. ΣΙΝΟΣ ΟΔΗΣ TO AAYIA. B. 

Vens. 1. Dominus regnavit , decorem indutus est. 'O Κύριος é6aclAsvoev, εὐπρέπειαν ἐἑνεδό- 
Quia, secundum Apostolum, regnavit mors ab  caco. Ἐπεὶ κατὰ τὸν ᾽Απόστολον ἐδασίλευσεν ὁ θά- 
Adam usque ad Moysem 35, id est a primahominum νατος ἀπὸ 'Abày. µέχρι Μωῦσέως, τουτέστιν ἀπὸ τῆς 
creatione usque ad corporeum secundum Moysem πρώτης ἀνθρώπων γενέσεως μέχρι τῆς κατὰ Μωῦσές 
cultum, qui in terrena Jerusalem antiquitus usque σωμµατιχῆς λατρείας, ἥτις ἐπιγείου Ἱερουσαλὴμ τᾱ- 
ad Salvatoris nostri Jesu Christi adventum perficie- Ἅλαι πρότερον µέχρι τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἴπσου» 
batur; sane cum mors regnaret, et is qui imperium Χριστοῦ παρουσίας συνετελεῖτο * εἰχότως ὅτε ὁ θάνα- 
mortis habet, nimirum diabolus, dominaretur,tune, τος ἐδασίλευε, xai ὁ τὸ χράτος ἔχων τοῦ θανάτο,, 
ut consequens erat , Dominus non regnabat in ho- C τουτέστιν ὁ διάδολος χατεχράτει, οὐχ ἣν τότε ἀνθρώ- 
minibus, sed quidam multorum deorum et diaboli- «wv βασιλεύων ὁ Κύριος, ἀλλά τις πολύθεος xal ὅαι- 
cus error. Ipse autem Apostolus hze de Salvatore — povtxh πλάνη. Διδάσχει δὲ ὁ αὐτὸς Απόστολος πε 
nostro docet : Quia ergo pueri communicaverunt carni τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν λέγων. Ἐπεὶ οὗν τὰ παιδία 
et sanguini, et ipse similiter participavit eisdem pas- — xexowaynxsv αἵματος xal capxóc, xal αὐτὸς 
sionibus ; ut per mortem destrueret eum,qui habebat — xapaxAnoloc µετέσχε τῶν αὐτῶν παθηµάτων, 
mortis imperium, id est diabolum **. Jure itaque Dei. Tra διὰ τοῦ 0avdcov καταργήσῃ τὸν τὸ κράτος 
Verbum, quod prius exsistebat, cum vita ipsa esset, ἔχοντα τοῦ Oarácov, τουτέστι τὸν διάδο.ΐον. Ei- 
ad mortis destructionem, mortale instrumentum, κότως οὖν ὁ προὼν τοῦ Θεοῦ Λόγος, αὐτὸς Qv fj Ch, 
corpus scilicet humanum assumens, ipsumque ἐπὶ χαθαιρέσει τοῦ θανάτου θνητὺν ὄργανον «b σῶμα 
morti tradens, ad nature suz demonstrationem; τὸ ἀνθρώπειον ἀναλαδὼν, καὶ τοῦτο τῷ θανάτῳ m 
idemque postea a morte resumens ad divinam suam ραδοὺς εἰς ἕνδειξιν τῆς οἰχείας Φύσεως, χᾶπειτα 
virtutem declarandam, dum mortis quidem impe- αὐτὸ τοῦ θανάτου ἐξελὼν εἰς παράστααιν τῆς ἑνθέου 
rium solvit, diaboli itidem in homines tyrannidem δυνάµεως, λύει μὲν τοῦ θανάτου τὸ χράτος, λύει δὲ 


destruit ; imo etiam dzmonum malignoruni ac spi- 


xai τοῦ διαθόλου τὴν χατὰ τῶν ἀνθρώπων τνραν- 


rituum impurorum, qui olim in. humanum genus D γίδα: ἀλλὰ χαὶ τῶν πάλαι χαταχρατούντων τοῦ ἀνθρω- 


Ἱωρετίμσι obtinebant, operandi vim ezxstinguit , 
eublata per evangelicam praedicationem omni ad- 
versaria et inimica Deo potestate, paternum Deo in 
omnes gentes regnum procurat. Quapropter soluta 
mortis potestate, ac destructo eo, qui imperium 


πείου Ὑένους δαιμόνων πονηρῶν xal πνευμάτων 
ἀχαθάρτων τὴν ἑνέρχειαν σθέννυσι, πᾶσάν τς χαθε- 
λὼν τὴν ἀντιχειμένην xai ἐχθρὰν τῷ sip δύναμιν, 


«hv πατριχὴν τῷ θεῷ βασιλείαν διὰ τοῦ εὐαγγελιχοῦ 


κηρύγματος πᾶσι τοῖς ἔθνεσι προξενεῖ. Διὸ δη χα-, 


morlis habebat, id est, diabolo; jam regnante in 
omnibus gentibus Domino, regnante item cum illo 
in hominibus vita illa, que secundum Deum est ; 
merito Spiritus sanctus pro tanto facinore choreas 
agens,nosque omnes ad choreas convocans, hzc 
vociferatur : Dominus regnavit, decorem induit. 


ταλυθείσης τῆς τοῦ θανάτου δυναστείας, xal χαταρ- 
Υηθέντος τοῦ τὸ Χράτος ἔχοντος τοῦ θανάτου, του- 
τέστι τοῦ διαθόλου, βασιλεύοντος δὲ Ίδη λοιπὸν τῶν 
ἐπὶ γῆς ἁπάντων ἐθνῶν τοῦ Κυρίου, σὺν αὐτῷ βασι- 
χευούσης ἀνθρώπων τῆς χατὰ θεὸν ζωῆς, εἶπότως 
τὸ θεῖον Πνεῦμα, χορεῦον ἐπὶ τῷ χατορ]ώματι χαὶ 


9? Rom. v, 4. ** Hebr. n, 14. 
(f) Vulgata adjicit In die ante Sabbatum, quando fu:data cst terra. 


| 


A185 

πάντας ἡμᾶς ἐπὶ τὴν χορείαν 
λέγχεε’ '0 Κύριος ἐδασίλευσιε 
c'est o. Βασιλεύει δὲ ὁ Κύριος, 
αὐτὸς ὢν ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος, 
καθάκπτεται ἁλογία xai ἀφροι 
λεύςσε ἁμαρτία, χαὶ fc μὴ xp 
ph χεαταδυναστεύει θάνατος, 
ἀναιρῶν διὰ τῶν ἰδίων χέντρ 
θανάτου τὴν ἁμαρτίαν εἶναι i 
δι’ ὃς ἀναιρεῖται ψυχἠ χατὰ ' 
τείαν͵' Ψυχἠ 7) ἁμαρτάνουσ' 
Διὸ ἁἀσχητέον τὸ μήτε ἁλογίαν 
τὸν διάδολον, µήτε τὸν θάνατο 
τίας χρατεῖν' µόνον δὲ χυρι! 
καὶ τὴν ζωὴν, τουτέστι τὸν Ἱ 
βασιλείας. 


"Ems δὲ µέλλων βασιλεύε! 
ἁλλὰ xai νεχρῶν ὁ τοῦ θεοῦ , 
ριος, xal οὐ µόνον τῶν ἓν ει 
ἐπὶ γῆς, χαθὼς αὐτὸς διδάσι 
züca ἑξουσία ἐν οὗρανῳ : 
νωσεν ἑαυτὸν, μορφὴν δούλ. 
θνητὸν σῶμα xal τὸ ἀνθρι 
Y&p ἣν ἡ μορφὴ τοῦ δούλο, 
ἕπραττεν, ἀπρέπειαν περιεδ.. 
λέχειν, Εἴδομεν αὐτὸν, xal | 
κά-1.1ος * àAA' ἦν τὸ εἶδος « 
zov παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν | 
λαθὼν τὴν δόξαν, fiv καὶ | 
Πατρ]ὶ, τὴν τοῦ δούλου | 
µετεσχηµάτισε, χατὰ τὴν oc 
*"« Φησιν, Ὃς µετασχηματι : 
πεινώσεως ἡμῶν, σύμμορ: ' 
ξης τοῦ Χριστοῦ, τὸ την | 
δύσατο ' ὅτε xat τὴν τοῦ Tl: 
πάντων, οὗ µόνον τῶν ἐν |! 
καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένις |! 
τὶν πολύθεον χαθελὼν πλά | 
ριυς ὁδασίευσεν , εὖπρ ! 
γοῦν ἐγεδύσατο, ὡς κατά ^ ' 
τἩν εὐπρέπειαν, λέλεχται ’ | 
κατὰ τὸ πάθος, ἑσταυρώθ ' 
ἐξ ἀσθενείας ' ὅτε δὲ νενι ' 
χατὰ πάντων ἀπελάμθδανε {. 
τὸ, Ἐνεδύσατο Κύριος δι ' 
Χριστὸς γὰρ θεοῦ δύναμις | 
ἅτε τὴν οἰχείαν δύναμιν i| 
περιξωσάμενος, µεγάλῳ κο | 
δωσι. Τί δὲ ἣν τοῦτο, ἑξῆς : 
Καὶ γὰρ ἑστερέωσε τὴν ο ! 
Ἱευθήσεται. Μικροῦ γὰρ Ἱ 
xotà βαράθρων ἐνεχθεῖσαν — 
νιχῆς ἑνερχείας χατὰ πάν ' 
διωρθώσατο, πᾶσαν τὴν ἐχ' 
μιν, τήν τε πολύθεον πλάν ' 
ἑστερέωσε τὴν οἰχουμέντ) 


1 (ος, xv, 56. '** E 
ο Cor. xiu, 4. τις 


1187 


fundetur, portz inferi non prevalebunt adversus 
eam. 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 15; 


dicit, ut non ultra moveri possit. Nam quod in petra A λεύεσθαι τῆς κατὰ θεὸν εὐσεθείας' xa την "Ex -- 
clay δὲ αὐτοῦ την ἐπὶ την πέτραν τεθεµελικωρ.έντ». 
fc πύλαι ὥδου οὗ χατισχύσουσι, διὰ τῆς οἵχουμένς; 


ὁ λόγος σηµήνας, καὶ ταύτην ἀληθῶς ἑστερεῶσθαί φπαιν, ficte οὐ σαλευθήσεται. Πύλαι Tp &óou x2: 


ob κατισχύσοναι, διὰ τὸ τεθεμελιῶσθαι ἐπὶ τὴν πέτραν. 


Vens. 2, 5. Paratus thronus (uus ez tunc, α saculo 
tu es. Elevaverunt flumina, Domine, elevaverunt flu- 
mina vocem suam. Thronus tuus, inquit, Domine, 
non nunc primum, cum post incarnationem in coe- 
lum ascendisti, praeparatus est tibi; imo vero jam 
olim et ante omnia szcula tuus erat, ac semper tibi 
paratus fuit, quoniam ipse a seculo, imo ante 
omnia s:xcula exsistis, ut ipse docuisti his verbis : 
Dominus creavit me initium viarum suarum in opera 
sua, Ante seculum fundavit me, et antequam montes 


Ἓτοιμος ὁ θρόνος σου ἀπὸ τότε, ἀπὸ τοῦ az» 
voc σὺ εἷ. Ἑπήραν οἱ ποταμοὶ, Κύριε. &xmgar 
οἱ ποζαμοὶ τὴν φωνὴν αὐτῶν. Ὁ θρόνας cz. 
φησὶν, ὦ Κύριε, οὐ νῦν πρῶτον, ὅτε μετὰ τν Eva» 
a el; οὐρανοὺς ἀνελήλυθας, παρεσχευάτὲ; 

* ἀλλὰ xal πάλαι xol πρόπαλαι, xal πρὸ πάντι 
"m db; Tv, ἀεί τε χαὶ διὰ παντὸς ἡτοέμα--: 
σοι, ἐπειδῃ χαὶ αὐτὸς ἀπὸ τοῦ alovoz, pud 2 
δὲ πρὸ πάντων αἰώνων ὑπάρχεις, ὡς αὐτὸς ἓδ εδίὸδα 
ξας εἰπών. Κύριος ἔκτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν' αὗτα" 


firmarentur, et ante omnes. colles gignit me?*. Tuus p εἰς ἔργα αὐτοῦ. Πρὸ vov αἰῶνος é06u6A coc é µε, 


itaque thronus erat etiam ante omnia szxcula : imo 
et quando exinanivisti temetipsum, ac servi formam 
accepisti, tibi iterum paratus servabatur, quia tibi 
soli ac nemini alii a Patre dictum fuerat, Sede a 
dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum 
sedum tuorum 13. Sic igitur paratus tibi thronus erat, 
in quo ut secum sederes, qui te genuit, Pater prz- 
cepit. Paratusque erat ex tunc, a szceulo : quoniam 
tu ipse a szculo es. Non ait , eras; sed, es. Nam de 
te solo dici convenit, es. Quare alibi quoque dici- 
tur, Tu autem ipse es, et anni tui non deficient ^, 
Hunc porro thronum in alio quoque psalmo Spiri- 
tus sanctus indicat dicens : Thronus tuus, Deus, in 
seculum saculi : virga rectitudinis virga regni tui. 


xal πρὸ cov ὄρη ἑδρασθηναι ' πρὸ δὲ πάντων Bo- 
νῶν γεγγᾷ µε. "Hv μὲν οὖν σὺς ὁ θρόνος xat τρ 
πάντων αἰώνων' οὗ μὴν ἀλλὰ χαὶ ὅτε ἐχένωσας σεα.- 
τὸν, xal τὴν δούλου μορφὴν ἀνείληφας, cot cài 
ἔτοιμος ἐφυλάττετο" ἐπειδή σοι µόνῳ, χαὶ οὐδετέρῳ 
πρὸς τοῦ σοῦ Πατρὸς εἴρητο. Κάθου ἐκ δεξεῶν pc. 
ἕως ἂν θῶ τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν κε- 
δῶν cov. Οὕτω γοῦν ἣν ἔτοιμος ὁ θρόνος σου, iz 
ὃν σὺν αὐτῷ χαθέζεσθαι ὁ γεννήσας σε Πατὶρ -τ- 
ρεχελεύετο. Καὶ ἔτοιμος fjv ἀπὺ τότε, ἁπὸ τοῦ 
αἰῶνος, ἐπεὶ xal αὐτὸς ἀπὸ τοῦ αἰῶνος σὺ εἴ. ἸΑλὰ 
οὐχ, Tic, φησὶν, ἀλλ’, el. Μόνον γὰρ αὐτῷ τὸ, σὺ ei, 
λέγεσθαι ἁρμόττει. Διὸ καὶ ἓν ἑτέροις εἴρηται  Σὺ 
δὲ ὁ αὐτὸς εἶ, καὶ τὰ ἔτη σου οὐκ ἐκ.1είέονσι. 


Dilexisti justitiam εἰ odisti iniquitatem : propterea (? Τοῦτον δὲ τὸν θρόνον καὶ ἓν ἑτέρῳ τὸ θεῖον Πνεῦμα 


unzit te Deus, Deus tuus, oleo exsultationis pre con- 
sortibus tuis **. Paratus itaque erat thronus tuus ex 
tunc; ex quo scilicet apud Patrem eras, quia tu 
ipse a sc€culo es. Caxterum etiam nunc elevaverent 
flumina, Domine. Quid elevaverint, repetito ser- 
mone postea declarat his verbis : Elevaverunt flu- 
mina vocem suam, Hxc enim cum antiquitus latuis- 
sent, nunc audita fuerunt omnibus, qui divino 
Spiritu dignati sunt, prophetis, apostolis et evange- 
listis, infinitisque populis, qui per totum orbem in 
ecclesiis salutare regnum annuntiant, qui item ele- 
vaverunt vocem suam, effusam in omnes Dei gratiam 
magna voce przdicantes. Sed etiam zstimo divinas 
viriutes et multitudinem angelorum, qui in ccelo 


σηµαίνε. Xévov* Ὁ θρόνος σου, ὁ θεὸς, sic τὸ 
aliaa τοῦ αἰῶνος' ῥάδξος εὐθύτητος ἡ ῥάδδος τῆς 
βασιλείας σου. Ἠγάπησας δικαιοσύγην, xal ἐμξ 
σησας ἀνομίαν ' διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ θεὸς, ὁ 
θεός σου. éAalqo ἆγα.ὶλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους 
σου. "Hv μὲν οὖν ἔτοιμος ὁ θρόνος σου ἀπὸ τότε, áy 
οὗ δηλαδὴ παρὰ τῷ Πατρὶ fc, ἐπεὶ xal αὐτὸς ἀπὸ 
τοῦ αἰῶνος σὺ εἷ. Πλὴν ἀλλὰ xai νῦν ἐπῆραν οἱ πο- 
ταμοὶ, Κύριε. Τί δὲ ἐπῆραν, ἐπιδευτερῶν ἕξῆς τὸν 


:λόγον παρἰστησιν εἰπών ' ᾿Επῆραν οἱ ποταμοὶ cw- 


γἠν αὐτῶν ' ταῦτα γὰρ λανθάνοντα πάλαι πρύτερον, 
vOv εἰς ἐξάχουστον ἁπάντων γέγονς. τῶν τοῦ θείου 
Πνεύματος ἠξιωμένων προφητῶν, ἁποστόλων τε xal 
εὐαγγελιστῶν, µυριάνδρων τε λαῶν τῶν χαθ᾽ Gin; 


sunt, nunc flumina vocari. Qui item elevaverunt D τῆς οἰχουμένης ἓν ταῖς ἐχχλησίαις χαταγγελλόντων 


vocem suam, quando ex hominum consortio in ος- 
los ascendentem Servatorem, decore deitatis suz 
indutum, paterna virtute przcinctum, propriumques 
ibi regni thronum repeteptein, contemplabantur. 
Hxc porro dicebant alta voce clamantes : Attollite 
portas, principes, vestras, et elevamini, porte eterne, 
et introibit rez glorie. Quis est ipserez glorie? Domi- 
nus fortis et potens, Dominus potens in prelio**; ac rur- 
sum, Dominus virtutum, ipseest rez glorie *' . Multitu- 
dines itemeeclesiarum Servatoris nostri apud homines 


** Prov, 33 Psal, 


5! ibid. 49, 


vii, 92.95, cix, 4. 


** DPsa3]. ci, $8. 


τὴν σωτήριον βασιλείαν, ot καὶ ἐπῆραν τὴν φωνὶν 
αὐτῶν, τὴν ἐχχυθεῖσαν εἰς πάντας τοῦ Θεοῦ χάριν 
µεγάλῃ τῇ φωνῇ εὐαγγελιζόμενοι. ᾽Αλλὰ xal τὰς 
θείας δυνάµεις καὶ τὸ πλῆθος τῶν κατ οὐρανὸν 
ἀγγέλων οἶμαι νῦν ποταμοὺς ὀνομάζεσθαι. Ot δὲ καὶ 
αὐτοὶ ἐπῆραν viv φωνὴν αὐτῶν, ὁπηνίχα Ex τῆς σὺν 
ἀνθρώποις διατριθῆς ἀνιόντα εἰς οὐρανοὺς τὸν Σωτῖρα 
καὶ τὴν τῆς αὐτοῦ θεότητος εὐπρέπειαν ἑνδυόμενον, 
δυνάµει πατριχῇ περιξωννύμενον , xal τὸν οἰχεῖον 
ἀπολαμθάνοντα τῆς βασιλείας θρόνον ἐθεῶντο. Καὶ 


M9 Psal atv, 7, 8. — ?* Psal.xxui, 7-9, 








πλου 


να ολ αλλες FN ESALAMUS 


τον 


τες Τε φωνῆς αὐτῶν ἐκεῖνα ἂν, & ὧν ἐδόων λέγον- A constitute, confluentibus ibi fluminis Instar gentl- 


—z- Ἴρατε xólac, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν, καὶ ἑπὰρ- 
«Όπετε αὐλαι αἰώνιοι, καὶ εἰσε.εύσεται ὁ βασι.ἱεὺς 
xe δόξης. Τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δύ- 
£ nc ; Κύριος xgarai καὶ δυνατὺς, Κύριος δυνα- 
wc ἐν zog καὶ πάλιν" Κύριος τῶν δυνάμεων 
«αὐτός ἐστιν ὁ βασιλεὺς εἲς δόξης. Καὶ τὰ πλήθη 
£k τῶν ἐν ἀνθρώποις τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐκκλησιῶν 
πεοταμτδὺν bv αὐταῖς τῶν ἐξ ἐθνῶν πεπιστενχότων 








bus quie crediderunt, elevantibusque vocem in ora- 
Vionibus ad Deum euissis, inque laudibus per hym« 
mos et psalmos editis, possunt flumina vocari : 
quando ipse Dominus noster eos, quos ex sua ot. 
divina doctrina haurire, et ex Spiritu sancto bibere 
futurum erat, fluminibu parat. dicens : Qui 
biberit ex aqua, quam ego dabo ei, flumina de ventre 
ejus fluent aqua vire, aalientia in vitam eternam t, 





συῤῥδεόντων án, ἐπαιρόντων τε φωνὴν t ταῖς πρὸς τὸν Θεὸν εὐχαῖς, ἓν τε val; ἂν ὄμνων xal ψαλμῶν 
δοξολογίαις, δύνανται λέγεσθαι ποταμοί: mil καὶ αὐτὸς à Κύριας ἡμῶν τοὺς µέλλοντας ἐκ τῆς αὐτοῦ 
xaX θείας διδασκαλίας ἀρύεαθαι, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος πίνειν, ποταμοῖς παραθάλλει λέγων Ὡς ἂν 
σείῃ ἐκ τοῦ ὕδατος οὗ ἐγὼ δώσω αὐτῷ, ποταμοὶ ἐκ τῆς κθιλίις αὐτοῦ Λεὐσουσι» Marec (üvrec, 


ᾱᾱ 1 Ἰομένου εἰς ζωὴν αἰώνιον. 


Ἀροῦσι ποταμοὶ ἐπιτρίψεις αὐτῶν ἀπὸ φωνῶν B. — Vins. 4, 5. Tolle flumina. fluctua. auos a. voci- 


S6ádrer πολ ]ῶν. θαυμαστοὶ ol µετεωρισμοὶ τῆς 
Θαλάσσης, θαυμαστὸς ἐν ὑγίστοις ὁ Κύριος. El 
Ννενόηνται οἱ ποταμοὶ οἱ ἐπὶ τῇ δόξῃ τῆς τοῦ Κυρίου 
βασιλείας τὴν αὐτῶν φωνὴν ἑπαίροντες, ἐκ τοῦ ἑναν- 
πίου νοηθήτωσαν ἕτεροι ποταμοὶ ἐπιτριδόμενοι xal 
κατεπαιρόµενοι τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ, ἐναντίως δέτε 
διακείµενοι τοῖς ἐπαίρουαι τὴν φωνὴν αὐτῶν τῷ 
Θεῷ. Οὗτοι δὴ οὖν οἱ ἐνανείοι ποταμοὶ αἴρουσι, φηοὶ, 
πὰς ἐπιτρίεις αὐτῶν, τουτέσειν ἀποθήσονται πᾶν 
Έπαρμα xal πάντα εὔφον, καὶ πᾶσαν ἐπιτριδὴν" καὶ 
τοῦτο ποιήσουσιν ἀπὸ τῆς φωνῆς τῶν ἁγίων ὑδάτων, 
Νοήσεις δὲ τὸ εἰρημένον ἐπιστήσας, ὡς πάλαι μὲν 
kv ἀνθρώποις πολλάχις ἓν ἐπαγγελία σοφίας τοῦ 
avos τούτου, καὶ φιλοσοφίας ἀνθρωπίνης ἐπιτριδή" 





bus aquarum multarum. Mirabiles elutiones. marls, 
mirabilis in aliissimia. Dominus. 8| flumlna. ιο]. 
leximus, qua super gloria regni. Domini. vocem 
suam elevaverunt; econtrario intelligantur. alia 
Dumina que fluctus excitant et attollunt contra co- 
gnitionem Del, atque lis opposita qua vocem auam 
Deo elevant. Ife itaque contrérla flumina, fluctus» 
inquit, suos. tollunt; id est omnem elationem, tue 
morem et allisionem deponent : idque facient. a 
voce sanctarum aquarum, Ίου porro dictum intel- 
ligas, οἱ perpendas, olim apud homines plerumque 
exstitisse specimen sapientis hujus sweull, et hu- 
manz philosophie arrogantiam, qua inflati extolle- 
bantur, et a. mente carnis sug erigebantur, quasi 











ἐφ' f xal ἑπῄροντο φυσιούμενοι καὶ ἐπιτριδόμενοι ὑπὸ ( magnas εἰ sapientes. disciplinas adirent saplentes 


τοῦ νοὺς τῆς σαρχὸς αὐτῶν" ὡς δὴ μεγάλα τινὰ καὶ σοφὰ 
µαθήµατα µετερχόµενοι οἱ σοφοὶ τοῦ αἰῶνος τούτου, 
"0s γε μὴν εἰς πᾶσαν τὴν γῆν mag! Ἕλλησί τε καὶ 
παρὰ βαρθάροις ἐκκλησίαιθεοῦ συνέστησαν, τὴν ἀλη- 
61, σογίαν μετιοῦσαι, καὶ τὰς πρεπούσας τῷθεῷ δοξρ- 
λογίας τε xat ὑμνολογίας ποταμηδὺν καὶ μετὰ μείζονος 
καὶ πεπαῤῥησιασμένης βοῖς ἀναπέμπουσαι, καιῶσπερ 
ὑδάτων πολλῶν φωνἠν διὰ τὸ πλᾶθος θεοσεθούντων 
ἀφιεῖσαι, τὸ τηνικαῦτα καθηρέθη ὁ εὔφος τῶν πάλαι 
ομιζομένων σοφῶν, καὶ πᾶσα αὐτῶν ἐπιτριθὴ τετα- 
πείνωται, τῆς σοφίας αὐτῶν εἰς οὐδὲν λοχισθείσης. 
Ei τις πώποτε ἐθαύμασε xal τῆς θαλάσσης τοὺς 
μετεωρισμοὺς, τοῦ βίου Ural τοῦ θνττοῦ τὰς τρι- 
«υμίας καὶ τοὺς αλ λωνας τοὺς ἑπαιρομένους κατὰ 


bujus szculi. At quando per orbem apud Όγω σος et 
barbaros ecclesig Dei constitule sunt, qua veram. 
sapientiam adirent, ac Deo decentes laudes et lym- 
nos fluxu quodam ac cum majore et fiducia ple- 
niore voce emitterent, et, ob multitudinem religio- 
sorum hominum, quasi aquarum imultarum vocem 
ederent; tunc sublatus est eorum qui ollm waplen- 
tes zstimabantur tumor, omnisque jllorum arroe 
gantia depressa est, quod sapientia eorum pro nl» 
bilo baberetur. Quod si quis unquam elutiones 
maris admiratus sit, videlicet. mortulls viue proe 
cellas et fluctus, qui contra Dei cognitionem erlge- 
bantur ; sciat ille prz ownibus mirabilem In altig- 
simis esse Dominum ; ita ut ij qui in Domino con- 





hs γνώσεως τοῦ Gto" dXX ἵστω, ὅτι ὑπὲρ πάντας D fdunt, non vltra elationes maris Jure perthmescere 


θαυμαστός ἐστιν Ev ὑγηλαῖς ὁ Κύριος’ ὡς µηχέτ' εὐ- 
Apu; τοὺς μετεωρισμοὺς τῆς θαλάσσης φοθεῖσθα: 
δεῖν τοὺς ἐπὶ vip Κωρίῳ πεποιθότας, Εἰχὸς δὲ θαλάσ- 
σης εἶναι μετεωρισμοὺς τοὺς ἑτανισταμένους τῇ, 'Ex- 
αλησίᾷ τοῦ Θεοῦ διωγμούς: οὓς ὁ τὴν θάλασσαν 
απταχῶν Bg xv ἐνεργεῖν εἴωθεν, ὁ µετεωρίζων κύ- 
ματα αὐτῆς, βομθῶν τε καὶ fiv καὶ ταράττων, καὶ 
Βονονουχὶ ἀπειλῶν τᾶσαν ἄρῦτν x: σειν τε καὶ 
ἀγανίσειν την Ἑκκλησίαν τοῦ Θεοῦ. Εἶποις 0 ἂν καὶ 

τα διηχούµενος, Era f pav τό 














eme 
p 
τίσαντας 











& 


αὐτῶν τῷ Θεῷ, τοῦ ὅτμνουρτοῦ τοῦ Ui, καὶ 





debeant. Verisimile auteu est elationes Iparis esse 
persecutiones im Ecclesiam Dei insurgentes, quas 
excitare solet draco ille in mari babitaus, qui fiu- 
ctus ejus in sublime tollit, boat, sonat et contur- 
bat, tautum µου interminans se Exclesiam Dei 
ipundaturum ac funditus deleturum esse. Alio 
jtem inodo hzc ad literam enarrans dixeris Blu- 
mina bac sensibilia elevare vocem sua Deo, opi- 
fici nempe, qui se creavit et exsistere ferit, gloriam 
efiereutes. Quemadmodum euim ex magnitudine οἱ 
pulehritudioe creaturarum opifex conspicitur ; sie 
ες partibus mundi, miraculum magni Dei opifició 


1191 


EUSEDII CJESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


iis, qui videndi facultate praediti sunt, declaratur. A αὐτοὺς xal ὑποστησαμένου τὴν δόξαν Epgalvorax; 


Si quis ením secum reputet, unde talis fluminum 
fluxus feratur, unde tanta humidz substantiz vis 
et copia, unde fontes il'i qui a seculo nunquam de- 
fecerunt, qui perennia et amplissima flumina sca- 
turiunt, ex quibus abyssis oriantur, ex qua sub- 
sianti$ copia per omne saeculum fluant; si quis, 
inquam, hac consideret, is sane videbit hzc tan- 
tum non vocem emittere, qua, per ipsa flumina, 
ereatoris et opificis universorum magnificentiam 
declaret, et ejus deitatem testilicetur. Sic porro 
elationes maris considerans quispiam, quo pacto 
scilicet fluctus ejus tumidi in sublime erigantur, 
usque rursum decidentes in seipsis frangantur, el 
quomodo nec possint nec audeant terminum et le- 


gem sibi deflnitam prztergredi; hinc sane Dei ma- B 


gnilicentie vim deprehendet. Nam illi edixit, Hu- 
cusque venies, et in te conterentur fluctus tui?*, 
terminumque ipsi posuit, quem non prztergredie- 
tur, neque convertetur ad operiendam térram ^, 
Preter ea vero quie supra memoravimus, dixerit 
quispiam, tunc mirabiles fuisse elationes maris 
cum accédentes discipuli dixerunt ei, Domine, salva 
nos, perimus "* : quando imperavit ipsi, et facta est 
tranquillitas magna. Et alias iterum cum Domini 
jussu divisum in seque ipso secedens ac distra- 
clum, transitum praebuit filiis Israel, ut per illud 
quasi per aridam terram przterirent : tunc. enim 
mirabiles fuerunt elationes ejus. Imo etiam flumina 
alio modo vocem elevaverunt, quando arca per Jor- 
danem transeunte, secedebant aque et stabant, re 
ipsa gloriam Dei clamantes, et quando ipso Ser- 
vatore in eodem flumine baptizato, coelestis vox 
ipsum Filium esse dilectum ad omnium aures prz- 
dicaret. 


Ὡς vào £x μεγέθους xaX xaJlovne xricp&zum bv 
νεσιουργὸς θεωρεῖται, τὸν αὐτὸν τρότεον Ex τῶν utu 


TN 


τοῦ χόσµου τὸ θαῦμα τῆς τοῦ θεοῦ μεγαλος 


τοῖς ópdv δυναµένοις παρίσταται. El oov τες τι; 
ἑαυτῷ λογίσαιτο, πόθεν ἄρα φέρεται ἡ τοσαύτητῶντν 
ταμῶν φορὰ, πόθεν τὰ τοσαῦτα μεγέθη χαὶ τὰ τή, 
τῆς ὑγρᾶς οὐσίας, πόθεν αἱ μηδὲ πώποτε ἐξ αἰῶνοᾶ» 
λείφασαι πηγαλ, αἱ τοὺς ἀεννάρυς xal παμμµεγόες 
βρύουσαι ποταμούς ἀπὸ ποίων ἅρα βυθῶν ὁρμὺ- 
ται, χαὶ ix ποίας ὑποστάσεως τὸν σύμπαντα ῥέκη 
αἰῶνα  εἴ τις ταῦτα ἑἐννοῄσειεν, ὄψεται ὡς µον- 
νουχὶ φωνὴν ἀφίησι, xai fj διὰ τῶν ποταμὼν αὖπν 
65 τούτων παρισταµένη τοῦ χτίστου xat δηµιὺρὸ 
τῶν ὅλων µεγαλουργία, μαρτυροῦσα τῇ αὗτου bs 
τητι. Οὕτω δὲ xal τοὺς μετεωρισμοὺς τῆς θαλάσς 
ὁρῶν τις, ὡς ἐπαίρεται χυρτούµενα αὐτῆς εἰς ὃς 
τὰ χύµατα, xal ὡς πάλιν ταῦτα συμπίέπτοντα ἐν e- 
τοῖς θραύεται, xal ὡς οὗ δύναται οὐδὲ τολμᾶ τὸ 
6pov καὶ τὸν νόμον ὑπερθῆναι τὸν αὐτοῖς buc 
γµένον, ὄψεται xal διὰ τούτων τῆς τοῦ Θεοῦ µεγαλν- 
πρεπείας τὴν δύναμιν. Εἶπε γοῦν αὐτῇ, Μέχρι τούσ. 
ἐλεύσῃ, xai ἓν col συντριθήσονταἰ σου τὰ χύμαα, 
καὶ ὅριον αὑτῇ ἔθετο, xal οὐχ ὑπερδθήσεται, eX 
ἐπιστρέψει καλῦφαιτὴν γῆν. Καὶ ἑτέρως 6b παρὰτὶ 
εἱρημένα εἴποι ἄν τις θαυμαστοὺς εἶναι τοὺς µεταν 
pia pos τῆς θαλάσσης, ὁπηνίχα προσελθόντες οἱ patr- 
ταὶ εἶπαν αὐτῷ, Κύριε; σῶσον ἡμᾶς, ἀπο-1ύμεβα' 
ὅτε καὶ ἐπετίμησεν αὐτῇ, καὶ γέγονε γαλήνη μεγάλε. 
Καὶ ἄλλοτε πάλιν, ὅτε τῷ τοῦ Kuplou χελεύσματι 
διαιρεθεῖσα, xal εἰς ἑαυτὴν διαστᾶσα καὶ ἀναχυρί» 
casa, παρέσχε δίοδον τοῖς υἱοῖς Ἱσραὴλ διελθεῖν & 
αὑτῆς ὡς διὰ ξηρᾶς γῆς. Καὶ τότε γὰρ θαυμασὰ 
γεγόνασιν αὐτῆς οἱ µετεωρισμο[. Οὐ μὲν ἀλλὰ τα 
ol ποταμοὶ ἐπηραν φωνὴν ἑτέρως, ὅτε dj α'θωῦ 


διῄει τὸν Ἰορδάνην, ὑπανεχώρει τε xal ἵστατο τὰ ὕδατα ἔργοις τὴν δόξαν ἐχθοῶντα τοῦ θεοῦ' x3 


ὅτε, αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος βαπτισθέντος ἐν τῷ αὑτῷ 
τὰς πάντων ἀχοὰς ἀνεχήρυττε. 

VgRs. 9. Testimonia credibilia facta sunt valde : 
domum tuam decet sanctitudo, Domine, in longitudi- 
nem dierum. Propbetie futurorum, in quibus testi- 
monia de regno Domini ferebantur, ante rerum 
eventum, sermonum credibilitatem nondum videre 
einebant. Nam post eventum, et post perfecta 
opera, tunc sane testimonia Dei credibilia facta 
&unt. Siquidem jam olim dicta et przenuntiata fue- 
vant, et jamdiu exspectabantur ea, qu ad Dei in 
ommes gentes regnum spectabant. Testimenium 
vero illud nunc credibile factum est, cum ipsis 
operibus impletum oraculum cernitur. Et olim qui- 
4lem de Domino dicebatur, quod decorem induis- 
$et; nunc autem confirmato ex operibus sermone, 
veritas przdictionis apparuit cum exuta Dei, in- 
«πια servi forma, ac usque ad turpem progressus 
qnortem, postea dedecus illud deposuit induitque 
poterne gloriz: decorem, regno scilicet in omnia 
€um ealestia tum terrena corenatus. Rursumque 


κ 


5 Job xxxviu, 141. ρα]. οι. 9. 


ποταμῷ, ἡ οὑράνιος φωνὴ Υἱὸν αὐτὸν ἀγαπητὸν εὖ 


Τὰ μαρτύρια ἐπιστώθησαν σφόδρα” τῷ cia 
σου πρέπει ἀγίασμα, Κύριε, εἰς µακρότητα tjt 
ρῶν. Al περὶ τῶν µελλόντων προφητεῖαι, xa ἓν 
ἐφέροντο καὶ αἱ περὶ τῆς τοῦ Κυρίου βασιλείας pat 
τυρίαι, πρὸ τῆς τῶν πραγμάτων ἐκθάσεως, (n 
παρεῖχον ὁρᾶν τὸ πιστὸν τῶν λόγων. Μετὰ δὲ stp 

D ἔχδασιν, καὶ τὰ διὰ τῶν ἔργων ἐπιτελέσματα moto] 
τὰ μαρτύρια τοῦ θεοῦ. Πάλαι μὲν γὰρ εἴρητο xi 
προπεφήτευτο, bx μακροῦ τε προσεδοχᾶτο τὰ περὶ 
τῆς εἰς ἅπαντα τὰ ἔθνη τοῦ Θεοῦ βασιλείας in- 
στώθη δὲ τὸ φῆσαν τοῦτο μαρτύριον νῦν, ὅτε Eprwi 
ὁρᾶται πεπληρωμένον τὸ λόγιον. Καὶ πάλαι μὲν ü£- 
γετο περὶ τοῦ Κνρίου, ὡς ἄρα εὑπρέπειαν bw 
σατο” νῦν δὲ, πιστουµένου τοῦ λόγου δι αὐτῶν τῶν 
ἔργων, πέφηνεν fj ἀλίθεια τῆς προῤῥήσεως , ὅτε ἀπν- 
δυσάµενος τὴν τοῦ Θεοῦ μορφὴν, xai τὴν τοῦ 0090 
περιθέµενος, xal μέχρι γε τοῦ ἀπρεποῦς θανάτου φθό» 
σας, μετὰ ταῦτα τὴν μὲν ἀπρέπειαν ταύτην ἁποιν 
θειται, ἐνεδύσατο δὲ τῆς πατριχῆς δόξης τὴν gon 


Mattb. viii, 25. 


4195 COMMENTARIA IN PSALMOS. 1195 
ατειαν, tiv χατὰ πάντων βασιλείαν, τῶν τε ἐν οὖρα- A prophetica testimonia enuntiabant, Dominum vir- 


φοῖς xal τῶν ἐπὶ γῆς ἀναδησάμενος. Καὶ πάλιν τὰ 
μὲν προφητικὰλ μαρτύρια περιεῖχεν, ὡς ἑνδυσάμενος 
δύναμιν ὁ Κύριος, ἑστερέωσε τὴν οἰκουμένην, fiot 
οὗ σαλευθήσεται. Ἐπιστύώθη δὲ xal ταῦτα, ὅτε μετὰ 
«5 πάθος, τὴν οἰχείαν ἀ πολαθὼν δύναμιν, kv πάσῃ τῇ 
τῶν ἀνθρώπων οἰκουμένῃ τὴν Ἐχχλησίαν αὐτοῦ 
ἑστερέωσεν, εἰς τὸ µηχέτι σαλεύεσθαι ὧδε χἀχεῖσε 
κὰς τῶν ἀνθρώπων φψυχὰς περὶ τὴν ἄθεον δεισιδαι- 
µονίαν πλανωμένας. Καὶ πάλιν τὰ μὲν διὰ τῶν προ- 
φητῶν μαρτύρια προεφήτενον, ὡς ἄρα οἱ ποταμοὶ 
ἁ παροῦσι φωνὴν αὐτῶν, xal ἄλλοι ποταμοὶ ἀάρουσι 
τὰς ἐπιτρίψεις αὐτῶν καὶ ταῦτα δὲ τὰ μαρτύρια 
ἀπιστώθη, ὅτε κατὰ πάσας τὰς Ἐκκλησίας τοῦ θεοῦ 
xai χαθ ὅλης τῆς οἰχουμένης τὰ πλήθη τῶν εὖσε- 


tute iudutum firmasse orbem terrz, qui non ultra 
commovendus csset. Horum porro veritas com- 
probata est, eum post passionem, propria recepta 
virtute, per totum orbem Ecclesiam firmavit suam, 
ut non ultra commoverentar humanz anima, impia 
superstitione huc illuc errahun'ke. lterumque pro- ^ 
phetarum testimonia prenuntiabant, flumina vo- 
cem elevatura, aliaque flumina fluctus suos exal- 
tatura esse, Hac autem testimonia vera reperta 
sunt, cuim in oinnibus Dei Ecclesiis ac per totum 
orbem, secundum Evangelium, cetus piorum vo- 
ces gratiarum actionis, per orationes et hymnos ad 
Deum emittunt : queis illi olim arrogantes, sapien- 
tes hujus που, sublati, et tumor eorum destru. 


€oóvtwv χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον ἑπαίρει φωνὰς εὖχα- B cius est ; ita ut eorum philosophia prorsus exstin- 


ριστηρίους, τὰς OU εὐχῶν καὶ ὑμνολογιῶν τῶν πρὸς 
«bv Θεὸν ἀναπεμπομένας, ὑφ᾽ ὧν οἱ πάλαι ἐπιτριδό- 
µενοι σοφοὶ τοῦ αἱῶνος τούτου χατῄρηνται, xal τὰς 
ἐπιτρίφεις αὐτῶν περιεῖλον, ὡς πᾶσαν Ἁὐτῶν σδι- 
σθήναι τὴν Φιλοσηφίαν. Κατὰ τὰ αὐτὰ δὲ xat τὰς 
λοιπὰς τῶν προφητειῶν προῤόήσεις διεξιὼν, ig 
ἕχάστῳ ἀρμόσεις τὸ, Τὰ μαρτύριά σου ἐπιστώθη- 
σαν σφόδρα. Αἱ μὲν οὖν ἀπὸ τῶν θείων Γραφῶν 
µαρτυρίαι, σφόδρα τὸ πιστὸν εἱλήφασι διὰ τῆς Ey 
«atc ἐχθάσεσιν ὀρωμένης ἀληθείας ' τῷ δὲ οἵχῳ σου, 
εὀυτέστι τῇῃ Ἐκχλησίᾳ σον, οὐδὲν οὕτω πρέπει εἰς 
«bh φυλάττεσθαι αὐτὴν εἰς µαχρότητα ἡμερῶν, ὡς 
ἁγιωσύνη. Ὡς yàp τοῖς µαρτυρίοις σου οἰχεία ἑστὶν 
ἡ ἀλήθεια xaX ἡ πίστις, οὕτω xal τῷ οἴχῳ σου πρέ- 


cta fuerit. Si autem pari modo reliqua prophetia- 
rum vaticinia percurras, singulis aptabis illud, Te- 
siimonia tua credibilia [acta sunt valde. ltaque 
divinarum Scripturarum testimonia, a veritate 
eventuum, adimnodum credibilia evaserunt. Domum 
vero tuam, id est, Ecclesiam tuam, nihil tam de- 
cet, ut in longitudinem dierum servetur, quam 
sanctitudo. Sicut enim testimoniis tuis propria ve- 
ritas est et fidcs ; ita domum tuam decet sanctitudo : 
sub cujus tutela manet et' perseverat in longitudi- 
nem dierum. Nam si quando contingat dedecus in 
domo tua reperiri, ac loco sanctitatis, profanum, 
impurum ac exsecrandum facinus deprehendi; 
fieri tamen nequit ut illud in longitudinem dierum 


πει ἁγιωσύνη 0g' ἧς φυλαττόμενος μένει xal πα- C perseveret. Etenim si, quod absit! indecens quid- 


ραμενεῖ εἰς µαχρότητα ἡμερῶν. El Ὑάρ ποτε σνµ- 
θαίη ἀπρέπειαν ἓν τῷ οἴχῳ σου εὑρεθῆναι, καὶ 
ἀντὶ ἁγιάσματος βέδηλον, xal ἀχάθαρτον. καὶ µυσα- 
piv πρᾶξιν, οὐχέθ' olóv τε αὐτὸ εἰς µαχρότητα ἥμε- 
ρῶν διαµένειν. Ἐρεῖ γὰρ ὁ àv αὐτῷ χατοιχῶν θεὺς 
ἅγιος ὧν xaX Ey ἁγίοις ἀναπανόμενος, fj, ὃ μὴ γένοιτο, 


piam et alienum in domo Dei deprehendatur, sane 
Deus in ipsa habitans, qui sanctus est et in sanctis 
requiescit, dicet, Ecce relinquetur vobis domus ve- 
stra deserta *. Quamobrem nos (Án domum Dei in- 
gressos, prae omnibus et super omnia sanctitati et 
temperanue studere oportet. 


ἀπρεπές τι χαὶ ἀλλότριον ἁγιάσματος περὶ τὸν οἶχον αὐτοῦ εὑρηθείη ποτὲ, τὸ, Ιδοὺ dplerar ὑμῖν ὁ οἵ- 
κος ὑμῶν ἔρημος. Ad δεᾗσει ἡμᾶς πρὸ πάντων χαὶ ὑπὲρ πάντων φροντίζειν, εἰσιόντας εἰς τὸν ofxov τοῦ 


6 εοῦ, ἁγιασμοῦ xai σωφροσύνης. 
YAAMOZ TQ AAYIA pL ETPAAI ΣΛΒΒΑΤΩΝ. 
A / 


sóc ἐκδικήσεων Κύριος, θεὸς ἑκδιχήσεων 
ἑπαῤῥησιάσατο. Ανεπίγραφος μέν ἔστι παρ 
"E6galot; ὁ φαλμὸς, Τεριέχει δὲ παράχλησιν xai 
παραμυθίαν τῶν χατὰ τὸν βίον τὸν ἑνεστῶτα διωχο- 
µένων xa χαταπονουµένων εὐσεθείας ἕνεχα, ὧν xal 
«hv εὐχὴν ὑποχαταθὰς τίθησι. Προτάττει δὲ τῆς 
εὐχῆς thv παράχλησιν xai τὴν παραμυθίαν προλαµ- 
θάνων τὴν δέησιν τῶν διωχοµένων xal προθεραπεύων 
αὐτῶν τοὺς πόνους, ἔργοις τε παριστὰς πληρούμενον 
ἐπ αὐτοὶ τὸ, "Ert JAalovrvtóc σου àpo* 'Idob 
πάρειµι. θαρσεῖτε τοιγαροῦν, à) οὗτοι, φησίν ’ ἔστι 
γὰρ ὁ Κύριος, ἐφ᾽ ὃν ἠλπίσατε. ὥσπερ θεὸς ποιητὴς 
χαὶ θεὸς δημιουργὸς, xai θεὺς σωτὴο, xal θεὺς 
εὐεργέτης, καὶ θεὺς χριτῆς, χαὶ cb; πατὶρ τῶν 
οἰχτιρμῶν, χαὶ θεὸς πάσης παρακλήσεως, μακρόθν- 


^ Luc, xin, 95... 9 [sa. Lvin, 9. 
Βλτκοι, Gn. XXIII. 


PSALMUS  DAYIDI, κα ΑΔ SABBATORUM. 


Vrns. 1. Deus ultionum Dominus, Deus uliionum 
libere egit. Hic psalmus apud llebrzos inscriptiong 
caret, consolationem autem el levamen complecti- 
tur pro iis qui in praesenti vita pietatis causa vexan- 
tur et affliguntur, quorum item orationem inferius 
consignat. Orationi vero consolationem et levamen 
praemittit, a supplicatione eorum qui persecutio» 
nem paliuntur orsus, eorumque malis reinedium ad- 
movere occupans, declaransque opere impletum il- 
lud esse, Adhuc te loquente dicam : Ecce adsum ὃν, Ait 
itaque, Heus vos, conlidite : adest quippe Dominus, 
in quem sperastis, utpote Deus opifex, Deus crea- 
tor, Deus servator, Deus beneficus, Deus juderz, 
Deus pater misericordiarum, Deus totius consola- 
onis, tolerans et multum misericors, placabilig 





1108 EUSEBII CASARIENSIS OPP 


. PARS 1Η. — EXEGETICA. 


4196 


super peccata, cui sexcentze alize divinz rationes À µός τε καὶ πολνέλεος xal μετανοῶν bai ταῖς ἅμαε- 


competunt ; atque ità jam Deus ultionum dicitur. 
Curam enim babet eorum, qua in ccelis [melius, in 
terra, geruntur, ita ut dignam ultionem de irüque 
agentibus sumal, juste judicet , reos plectal, ac 
cuique tribuat sezundum opera sua. Confldite igi- 
tur, edocti vos Deum ultionum habere : vester 
quippe Deus, ultionuu Deus esse solet. Et quod, 
utpote Deus vindex corum qui lzduntur, cum fidu- 
eia agat ; idipsum clare et cum fiducia per prophe- 
tas suos depriedicat : 2tque sic ejus providentide 
ratio consistit, qua juste οἱ sapienter omnia admi- 
nistrat. ln. bac quidem vita solem suum oriri facit 
super justos et injustos, ac pluit super improbos 
et bonos, atque bona sua aequaliter omnibus im- 
pertit; sed congruenti tempore Deus ultionum elfli- 
cietur, quando promeritas poenas ab iis qui bene- 
ficiis ejus non recte sunt usi expetet. 


Vans. 2-4. Exultare, qui judicas terram, redde 
reiributionem superbis. Usquequo peccatores, Do- 
mine, usquequo peccatores gloriabuntur? Effabuntur 
el loquentur iniquitatem, loquentur omnes qui operan- 
Iur injustitiam? Spiritus quidem sanctus vel ante 
orationem prophetice responsionem edit, illud pro- 
ferre occupans quod post orationem dicendum erat ; 
idque ex prescientia eorum qu:e 1η oratione dicen- 
da eront, Quamobrem duo versiculi responsionem 
sancti Spiritus orationi cengruentem coniplectentes 
premissi sunt. Nam qua ad supplicationem Deo 
emissam attinent, ab hoc dicto, Ezaliare, qui judi- 
cas terram, exordium habent. Ait ergo Scriptura : 
Ex quo hominum genus esse ccpit, peccatores ju- 
sls praevalere coeperunt, ut Cain Abeli, et tempore 
diluvii gigan:es aliis secum versantibus ; imo etiam 
Esau Jacobo, Josepho fratres ejus. Ac si ita subse- 
quentia teinpora percurras, in singulis generatio- 
pibus peccatores contra justos insurgere deprehen- 
des, Usquequo, Domine, ο crunt ? Usquequo in 
toniam $uperbiam peccatores erigentur, uL in im- 
pictatibus suis glorientur ; neque ge.ta sua taceant, 
neque malitiam occultent suam ; sed loquantur in 
omniumque auribus injustitias efferant suas ? Us- 
quequo igitur cos talia audentes feras? At cum jain 
in excelsum justi judicii tui lhronum conscenderis, 
Ezaltare, qui judicas terram, et, redde retributionem 
, superbis , promeritum ipsis infligens supplicium. 
; Nunc enim te quoque despiciunt, quasi nihil ex- 
celsüm habeas, nihil videas, nec terram judices. 
Quapropter quz ad vitam pertinent suam et judicio 
«t providentia carere arbitrantur. At ego qui pre- 
cor et opto ab impietate eorum alienus esse, per- 
suaeum labeo te Deum ultionum esse, teque judi- 
care omnem terram. Etiamsi enim mansuetudine, 
tolerantia οἱ patientia usus teipsum deprimas, 
tuamque contra. impios iram cohibeas ; at ego cer- 
tus Judicio tuo, qui omnia prospicis, nihil immune 
fore, supplico precorque ut exalteris, tuamque 


«latc, xaX ἄλλας µορίας ἔχων θεϊκὰς ἐπ.νοίας ' & Zw 
xal Θεὸς ἐχδιχήσεων. Μέλει γὰρ αὐτῷ τῶν iv οὗ- 
ρανοῖς πραττοµένων, ὡς xal δίχην «ijv ἀξίαν "αρὰ 
τῶν ἁδικούντων εἰσπράττεσθαι, χρἰνειν τε δαπδε.,ς 
χαὶ χολάζειν οὓς δεῖ, ἀποδιδόναι τε ἑκάστιῳ xat τα 
ἔργα αὐτοῦ. θαρσεῖτε τοιγαροῦν µαθόντες, ὅτι Cz ὃν 
ἔχετε ἐχδιχήσεων ΄ míguxs γὰρ εἶναι θεὺς ἐχδεοςί- 
σεων ὁ ὑμέτερος θεὺς, χαὶ τῷ παῤῥησίαν ἄχγειν ez 
θεὺὸς ἔχδιχος τῶν ἁδικουμένων, διαῤῥίδην τε x— 
μετὰ παῤῥησίας τοῦτο διὰ τῶν αὐτοῦ τπροφττεὲ;ν 
κηρύττει οὕτω γοῦν αὐτοῦ xal ὁ περὶ προνοίας du 
ἱσταται λόγος, χαθ) fjv διχαίως xai σοφῶς τὰ σ-α- 
παντα διοιχεῖ. Τέως μὲν κατὰ τὸν ἑνεστῶτα pier. 
ἀνατέλλων τὸν fiiov αὐτοῦ ἐπὶ διχαΐίους xaX ἀδίχο-ς. 
xaX βρέχων ἐπὶ πονηροὺς xal ἀγαθοὺς, EZ ἴσου τε 
τοῖς πᾶσι τὰ αὐτοῦ παρέχων ávaüá: χατὰ χαιρὸν 
δὲ τὸν προσήχοντα θεὸς ἑχδιχήσεων γινόµσνης, 6-2 
καὶ thv πρέπουσαν δίχην παρὰ τῶν μὴ χαλὼς ταξς 
εὐεργεσίαις αὐτοῦ χεχρηµένων εἰσπράξεται. 

Ὑγνψώθητι ὁ κρίγων τὴν Τη», ἁπόδος ἀντακέ- 
δοσι τοῖς ὑπερηφάνοις. "ξως πότε ἁμαρτω.ἐεῖ. 
Κύριε, ἕως πότε ἁμαρτω.1οὶ χαυχήσυνται; Φόδέ--- 
ξονται xal «1α.ήσουσο ἀδιχία», JaAcove:t xár- 
τες οἱ ἑργαζόμεγοι ἁδιχίαν; Τὸ μὲν θεῖον Ενευμς 
προφητικῶς xal περὶ τῆς εὐγῆς τὴν ἀπόχρισιν Exocf,- 
σατο προαλαθὸν τὸ μέλλον ῥηθίσεσθαι μετὰ τὸν εὐχὲν 
διὰ τὴν πρόγνωσιν τῶν ἐν τῇ εὐχῆ περιεχομένων. 
Διόπερ οἱ δύο προξτάγησαν στίχοι τὴν ἁπόχρισιν 

C περιέχοντες τοῦ ἁγίου Πνεύματος, την ἁρμόζουσαν 
τῇ προσευγῇ. Tá te μὴν τῆς ἱχετηρίας τῆς πρὸ; τ 
Θεὸν ἀπὸ τοῦ, Ὑψώθητι ὁ χρίνων τὴν τῆ», ἂρχε- 
ται. Φησὶ τοίνυν ὁ Λόγος’ "Ag' οὕπερ ὁ τῶν &vOpe- 
πων Ἡρξατο συνεστάναι βίος, ἀπὸ τότε ἁμαρτωλιὰ 
κατισχύειν τῶν δικαίων Ἄρξαντο ὡς Κάῑν τοῦ "Αελ, 
χαὶ οἱ ἐπὶ τοῦ χαταχλυσμοῦ γίγαντες τῶν ἐν αὐτοῖς - 
ἀλλὰ xal Ἡσαῦ τοῦ Ἰακὼθ, καὶ τοῦ Ἰωσὴφ οἱ ἆδελ- 
qol* xaX οὕτω προϊὼν τοῖς χρόνοις, εὗροις ἂν καθ 
ἑχάστην γενεὰν τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἐἑπανισταμένους 
τοῖς διχαίοις. Ἔως οὖν πότε, ὦ Κύρ:ε, τοῦτο ἔσται ; 
ἝἜως πότε εἰς τοσοῦτον ἐπιτριθῖς ἑλάσουσιν οἱ ἆμαρ- 
τωλοὶ, ὡς xai ἐγχαυχᾶσθαι ταῖς ἁσεθείαις αὑτῶν, 
xaX μηδὲ σιωπᾶν ἐφ᾽ olg «páttouct, μηδὲ ἀποχρὶ- 
πτειν τὴν αὑτῶν xaxíav, ἁλλὰ xal φθέγξασθαι χαὶ 

D ἐξάχουστον τοῖς πᾶσιν ἐχλαλεῖν τὰς ἀδιχίας αὐτῶν: 
"Ew; οὖν πότε ἄρα προχωρήσῃ αὐτοῖς ταῦτα ποιοῦσε; 
λλλά γὰρ fbr, ποτὲ ἐπὶ τὸν ὑψηλὸν ἀναθὰς τῆς δι- 
χαιοχριαίας σου Ὀρόνον, Ὑγώθητι ὁ κρίνων τὴν 
ΥΠ», χαὶ, ἁπόδος ἀνταπόδοσιν τοῖς ὑπερηφάροις, 
τὴν ἀξίαν αὐτοῖς ἀποδιδοὺς τιμωρία». Nov. γάρ 
σου αὐτοῦ καταπεφρονήχασιν, ὡς prov ὑφτλὸν 
ἔχοντος, umo ὁρῶντος, μηδὲ χρίνοντος τὴν Υην. AO 
xal ἄκριτα xai ἁπρονόητα ὑπειλέφασιν εἶναι τὰ 
χατὰ τὸν ἑαυτῶν βίον. ᾽Αλλ' ἐγὼ τῆς ἀσεθείας αἳ- 
τῶν ἀλλότριος εἶναι εὐχόμενος, πέπεισµαι, ὅτι σὺ 
θεὺς ἐχδιχέσεων, $ χαὶ σὺ cl ὁ χρίνων πᾶσαν τὴ) 
γῆν. El γὰρ χαὶ ταπεινεῖς αεαυτὸν, χρηστότητι xal 
ἀνογῇ καὶ μακροθυμίλ ypupsvog, ἐπέχεις τε thv 
χατὰλ τῶν ἀσεθῶν ὀργέν' ἁλλ ἐγὼ πιστεύων, ὅτι 


.T j* "n ὃν ο: 


$191 COJMZNYTAIMA IN PSYLMOS., 1193 
οὐδὲν ἔσται ἄχριτον σοῦ ἐφορῶντος τὰ σύμπαντα. A magnitudinem ae deitatis tux sublimitatem. ommi- 


ἐχετεύω xai δέοµαι ὑψωθῆναί σε xal δεῖξαι τοῖς πᾶσι 
τὸ οἰχεῖόν σου μέγεθος xaX τὸ Όψος τῆς θεότητός σου” 
ὅπως Ίδη ποτὲ παύσωνται οἱ ἁμαρτωλοὶ ἑναθρυνό- 
ptf. καὶ ἐγχανχώμενοι ἐςὶ πᾶσιν οἷς παρανόμως 
διαπράττονται. 

Τὸν Aaóvr cov, Κύριε, étaxsivocav, καὶ c 
£Anporouí(ar σου éxáxucav. Χήραν xal προσ: 
fAvcor áxéxteiwav, xal ὀρφανοὺς ἑφόνευσαν. Καὶ 
εἶπαν, Οὐκ ὄγεται Κύριος, οὐδὲ συνήσει d. θεὸς 
τοῦ Ἱακώδ. 00x Ίρχει, qnot τοῖς ἁμαρτωλοῖς tb 
εἰς αὐτοὺς ἁμαρτάνειν, ἁλλ᾽ Ίδη xaX τῷ οῷ λαῷ καὶ 
«fj σῇ Ἐχχλησίᾳ ἑπανέστησαν, τοὺς μὲν ταπεινοῦν- 
τες, τοὺς Gb κακοῦντες, εοὺς δὲ παντελῶς ἀναιροῦν- 
τες. Καὶ ταῦτα κατὰ τοῦ σοῦ λαοῦ, ὦ Κύριε, κα) 


bus exhibeas; ut vel sero tandem peccatores (inem 
faciant lusuriandi ac gloriandi de omnibus qua 
improbe perpetraut. 


Vans. 5-7. Populum (uum, Domine, hnmiliate- 
runt, el haereditatem tuam vexaverunt,. Viduam. et 
advenam iuter[ecerunt, εί orplionos. occiderunt. Ft 
dixerunt : Non videbit Dominus, nec intelliget Deus 
Jacob. Nou crat, inquit, peccatoribus in sc peccare 
salis; jam vero in populum tuum et in Ecclesiam 
tuam iusurrexerunt, alios humiliantes, alios vexan- 
tes, alios prorsus occidentes. É4 haec contra popi- 
lum tuum, Domine, οἱ contra hereditatem. tuam 


κατὰ τῆς σῆς xÀnpovogíag τετολµήκασι, μονονουχὶ D aggredi ausi eunt, tantum non impia et blasphema 


τὰ ἀσεβῆ xai βλάσφημα περὶ σοῦ φρονοῦντες Εἶπον 
γὰρ iv ἑαυτοῖς ἀσεθὲς λογισάµενοι’ Οὐχ ὄψεται 
Koproc, οὐδὲ συνήσει d θεὸς τοῦ Ἱακώδ. Δι), 
ὡς μὴ ἐφορῶντος, μηδὲ συνιέντος σοῦ, τὰ τοσαῦτα 
δρᾷν ἐπιχειροῦσι χατὰ τοῦ λαοῦ σου, xai χατὰ τῆς 
χληρονοµίας aou, χατά τε χηρῶν xai προσηλύτων xat 
ὀρφανῶν, τῶν χατὰ ἀνθρώπειον ἀπεριστάτων καὶ 
ἀθοηθήτων. Ob τοσοῦτον δὲ xav. ἐχείνων ταῦτ ἔπρατ- 
τον, ὅτον χατὰ coo, ὦ Κύριε" coU γὰρ ἦσαν λαὺς 
πὰὶ σοῦ χληρονοµία οἱ καταπονούµενοι ' xai εἰς σὲ 
βλασφημοῦντες xaX ἀσεθοῦντες οἱ χαταπονοῦντες αὖ- 
τοὺς ταῦτ᾽ ἑλογίζοντο, ὡς οὐχ ὄντος cou, οὐδ bgo- 
ρῶντος, οὐδὲ συνιέντος, οὐδὲ ἑἐχδιχοῦντος τὰ πρατ- 
τόµενα. Διὸ εἰχότως ἔφην εὐχόμενος "Ewc πότε 
ἁμαρτω]λοὶ, Κύριε, ἕως πότε διαμενοῦσι ταῦτα 
ποιοῦντες.; Λαόν τε xal χληρονοµίαν θεοῦ χρὴ νοεῖν 
πάλαι μὲν τὸ Ἰουδαίων ἔθνος, ἐπεὶ ἐγενήθη μερὶς 
Κυρίου JAaóc αὐτοῦ Ἰακὼδ, σχοίψισµα xAnporo- 
(έας αὐτοῦ Ἱσραή.ὶ. Μετὰ δὲ τὴν ἑχείνων ἆπο- 
6ολἠν, ἣν παρἰστησι προφητικός τις λόγος, φῄσας * 
Ἐ γκαταΊό.Ίοιπα tóv οἶκόν µου, ágrixa τὴν xAn- 
Γον οµίαν' µου νέον λαὺν νὸν ἐξ ἐθνῶν ἀντ᾽ ἐχεί- 
vtov εἰσάγει ἀκολούθως ἑτέρα προφητεία εἰς πρόσ- 
ὠπον τοῦ Χριστοῦ φάσχουσα’ Αἴτησαι παρ ἐμοῦ. 
«αὶ δώσω σοι ἔθνη τὴν xAnporoplar cov, xal 
τὴν κατἀσχεσἰν σου τὰ πέρατα τῆς Τῆς. 

Σύνετε δὴ ἄφρογες ἐν τῷ «αφ, xai µωροί ποτε 
σρονγήσατε. Ὁ «φυτεύσας τὸ οὓς οὐκ ἀκούσε- 
ται; ἢ à π.άσας τὸν ὁὀᾳφθα.1μὸν οὗ κατανοεῖ; 'O 
καιδεύων ἔθνη οὐχὶ ἐλέγξει, ὁ διδάσκων üárv- 
θρωπον }νῶσυω"; Κύριος γινώσχει τοὺς διαλο]ν- 
σμοὺς tv ἀνθρώπων, ἔτι εἰσὶ µάταιοι. ᾿Αποδυσ- 
πιτῄῆσας xai ἀνθρωπίνως ἁποχλαυσάμενος ὁ lipo- 
φήτης περὶ τῶν vol; ἀσεθέσι τολμωµένων, εὐξάμε- 
νός τς xaY εἰπών' Ὢγώθητι ὁ κρίνων τὴν γῆν, 
ἁπόδος ἀνταπόδοσιν τοῖς ὑπερηφάνοις ' ἀλλὰ xaX 
ὡς ἀναχινήσας τὸν θεὸν, χαὶ διεγείρας διὰ τοῦ φάναι" 
Tor Aadr cov καὶ την κ.ηρονομίαν σου éxdxocar 
xal ἑταπείνωσαν, xal εἶπαν, οὐχ ὄψεται Κύριος, 
οὐδὲ συνήσει ὁ θεὸς cov ᾿Ιακώδ' ἐμπίπλαταιτῆς τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος ὀυνάμεως, xai ὡς πρὸς τοὺς elpr- 


** Deul. xxxi, 0. 95 Jerem. τε, 7. 


de te sentientes. In seipsis namque dixerunt impie 
cogitantes, Non ridebit Dominus, nec intelliget Deus 
Jacob. Quamonrem, quasi te nec vidente nec intel- 
ligente, talia facinora moliuntur contra populum 
tuum et hzreditatem tuam, contra. viduas, adve-" 
nas et orphanos, qui omni humano subsidio et pa- 
trocinio carent. Neque Lam contra illos, quam con- 
tra te, Domine, hzc perpetrabant : nam qui vexa- 
bantur, populus tuus οἱ haereditas tua erant ; atqua 
ii, qui illos opprimebant, de te blasphema οἱ im- 
pia sentientes lizc cogitabant, ac si non exsistercs, 
nec videres, nec iutelligeres, neque talia facinora 


* ulciscereris. Quocirca jure ita precabar : Usquequo 


peccatores, Domine, usquequo talia agentes maac- 
bunt? Populum vero et bereditatem Dei putare 
convenit, olim quidem Judaicam gentem, quia facia 
est porlio Domini populus ejus Jacob, funiculus ha-- 
reditatis ejus Israel *. Post eorum vero repulsam, 
quam sic declarat propheticus quidam sermo, De- 
reliqui domum meam, dimisi hareditaiem meam "δι 
ipsorum loco novum populum ex gentibus couse- 
quenter inducit alia prophetia, qua in persona Chri- 
sti ita loquitur : Postula a me, et dabo tibi gentes 
hareditatem | (wai, et possessionem. (uam terminag 
terre **. 


Vens. 8-14. Intelligite insipientes ἐπ populo, et 
slulii aliquando sapite. Qui plantavit aurem, non 


D audiet ? aut qui. finzit oculum, nom considerat? (9a: 


corripit genles non arguet, qui docet hominem scien- 
tíam ? Dominus scit cogitatienes hominum, quomiam 
tanc sunt. Postquam impiorum ausus agre ferene 
Propheta humano more dellevit, ac precatus dixit- 
Ezaltare, qui judicas terram , redde. retributionem 
superbis ; sed etiam Deum quasi commovit et excl- 
tavit his verbis: Populum tuum et hereditatem tuam 
vexaverunt et humiliarerunt , et. dixerunt, non vide- 
bit Dominus, nec intelliget Deus Jacob ; Spiritus san- 
cli. virtute repletur, οἱ quasi responderet iis qui 
dixerant : Non videbit Dominus, nec intelliget Deus 
Jacob, sic loquitur : Et quomcdo, ^ vere mente 


€ Psal. µ, 8. ΄ 





1199 


EUSEBH .CAESARIENSIS OPP. PARS lil. — EXEGETICA. 


- eseci, polest non videre et non audire, qui hzec non: A χότας" Οὐκ ὄψεται ó Kopioc, οὐδὲ συν ήσει ὁ θεὺςτο 


h*bentibus impertit? Nam is certe qui aliis quid- 
piam elargitur, prior utique habet ea que aliis 
communicat. Est porro sermo syllogismi ritu pto- 
latus et concinnatus ad providenti: doctrinam 
cemprobandam. Par autem erat iis maxime Scri- 
pture diving locis animum adhibere, ut ostendatur, 
nom ratiene vacuam ibi fidem nobis offerri, sed 
claris ratieciniis οἱ demonstrationibus logicis do- 
ctrinse testimonia exhiberi. Sexcenta autem similia 
iu sacris Bibliis conspersa sunt. Syllogismis itaque 
binpios et atheos confutat, qui dicebant Deum bu- 
mana non respicere. Heus vos, inquit, animaliumne 
natura per se sponte substitit, an a quadam causa 
condita est? si dicatur enim Lemere, ac sorte qua- 
dam, sine ratione et sponte sua vita carentem et 
inanimatam materiam tot animalia, et singulis ge- 
neribus inditam hujusmodi constitutionem , formas 
item et species, ac tantam partium et membrorum 
concinnitatem , pulchritudinis varietatem , et tot 
discrimina producta esse; stultum certe insanum- 
que fuerit illud, e& hominum qui vere anima mortui 
fuerint, ratiocinium. Quomodo enim quod vitam 
non habet alteri impertiat? aut quomodo inanima- 
tum animam constituerit? auL irrationabile quo- 
modo quidpiam rationabile produxerit ? Quo pacto 
primum movebitur, aut aliud movebit, quod ex na- 
tura sua immobile sit? Hujusmodi est terr ele- 
mentum, ex quo omnia et varía prodiere animalium 
genera, αυ oculis, auribus czterisque sensibus 
instructa sunt, vita, motu et appetitu przedita ? homo 
vero iis longe praestat, cum sit nature rationabilis, 
ac mentis et scientize capax. Num igitur ex ratione 
. vacuo et inanimato elemento lie omnia substite- 
runt? At eum qui hzc confiteri nolit, rei ipsius vis 
et efficacia vincit, ac ipsum naturale ratiociniuin 
vera dicere cogit; nimirum nec inanimatam mate- 
riam, neque aridam rationeque vacuam substan- 
tiam, horum esse causam : sed mundi opificem 
ease mentem quamdam divinam et creatricem, Dei 
nempe Verbum, rerum emnium factorem, qui tum 
reliquis omnibus, tum ipsi homini sensus corporis 
indidil, et anime human ratiocinium, atque etiam 
mentem, qua naluram rerum consideret ; ac oculis 
quidem, visibilia respiciat ; auribus vero, in audi- 
tum cadentia audiat ; cogitationes demum, intelli- 
gibilia comprehendat. Qui igitur fleri potest ut, qui 
aliis facultatem videndi, quam ex se non habebant, 
iumpertiit, non ipse videat? Qui flerl potest ut is, 
qui in terreno et luteo vase auditum et aurem per- 
forazvit, ita ul muta et surda materia, ea qua ad 
aurem proferuntur audiat, non ipse melius et prz- 
siantius aliis omnibus humanas cogitationes perci- 
piX? Quod si universze per orbem gentes, cum 
barbarae tum Grace, naturali cogitatjonum, quas a 
Deo acceperunt, impulsu , quasdam sibi leges et 
constitotiones efformarunt ; quomodo is qui talem 
ipsis prudentiam indidit. non arguat eos qui pre- 
ter naturam ac preter sanam mentem quid agere 


Ἰαχὼδ, ἀποχρίνεται λέγων Καὶ πῶς, ὦ thv διάνατν 
ἀληθῶς τυφλοὶ, οὐ δύναται μὴ ὁρᾶν, μτδὶ ἀχούε, 
ὁ τοῖς μὴ ἔχουσι ταῦτα παρασχόµενος; Πάντως và 
που ὁ μεταδιδοὺυς ἑτέροις πρῶτος αὐτὸς χἐκτει 
ταῦτα, Qv µεταδίδωσιν. Ἔστι δὲ ὁ λόγος χατὰ σιλ- 
λογιαμὸν εἱρημένος xal χατασκευαστιχὸς τοῦ κερὶ 
προνοίας δόγµατος. Προσῆχε δὲ μάλιστα τοῖς τοού- 
τοις τῶν θείων Γραφῶν ἐφιστάναι τὸν νοῦν τόπιας, εἰς 
ἀπόδειξιν τοῦ μὴ ἄλογον πίστιν προδθάλλεσθαι ἡμῖν 
π᾿ αὐτῶν, μετὰ λογισμῶν δὲ ἑναργῶν xal ἀπολ- 
ξεων λογικῶν τὰς τῶν δογμάτων µαρτνρίας παρέχα 
Μυρία ὃ᾽ ἂν εἴη τοιαῦτα ταῖς ἱεραῖς βίθλοις xax 
εσπαρµένα. Συλλογίζεται τοιγαροῦν τοὺς ἀσεθεῖς xii 
ἀθέους τοῦ μὴ ἐφορᾶν τὸν θεὸν τὰ ἀνθρώπινα φάσχο- 
τας. Πότερα γὰρ, φησὶν, ὦ οὗτοι, αὐτόματος ὑπίσι 
τῶν ζώων fj φύσις, f) Υέγονεν ἔχ τινος αἰτίου ; Ti 
μὲν οὖν φάσχειν εἰχῇ καὶ ὡς ἔτυχαεν, ἁλόγως χαὶ αὐ- 
τοµάτως τὴν ἅνωον xai ἄφυχον χαὶ ἀνόητον ὕλην ei 
τοσαῦτα ζῶα xal τὴν ἐφ᾽ ἑχάστῳ Ὑένει τῶν (utn 
τοιάνδε κατασχενὴν, τάς τε tv αὐτοῖς μορφὰς xal τὰ 
εἴδη xal τὴν τοσαύτην τῶν μερῶν.τε χαὶ μελῶν b 
θεσιν, τήν τε τοῦ κάλλους ποιχιλίαν, χαὶ τὰς τοσαν- 
τας διαφορὰς προενηνοχέναι, σφόδρα .μωρὸν xai ἡλί- 
θιον, xal ἀνδρῶν ὡς ἀληθῶς τὰς ψυχὰς νενεχρωµένωι, 
Πῶς γὰρ τὸ μὴ ζωῆς µετέχον ξωὴν ἑτέρῳ ἂν παρί- 
σχοι; ἡ τὸ ἄψυχον πῶς ἂν ψυχὴν ὑποστήσαιτο;: 3 ὁ 
ἄλογον πῶς ἂν λογιχόν τι χατασχευάσειε ; Πῶς δὲ τν 
&pyhy χινηθήσεται, f| πῶς ἕτερον κινήσει τὸ ἐξ ἔαν- 
ποὺ τὴν φύσιν ἀχίνητον; Τοιοῦτον δὲ τὸ τῆς 176 στο- 
χεῖον, ἐξ οὗ παντοῖα προῆλθε ζώων γένη, ὀφθαλμὺς 
ἔχοντα xal ca καὶ τὰ λοιπὰ αἰσθητήρια, ζωῆς καὶ 
χινῄσεως xai ὁρμῖῆς µέτοχα; ἄνθρωπος δὲ xal 
των ἑπάχεται πλέον, λογιχῆς Qv φύσεως, vou tt xil 
ἐπιστήμης δεχτιχὺό τυγχάνων. Αρ’ οὖν ἐξ Ao» 
χαὶ ἀφύχου ατοιχείου τὰ τοιάδε πάντα ὑπέστη; Αλλά 
καὶ τὸν μὴ βουλόμενον ὁμολογεῖν αὐτὰ νικᾷ, fi ἑνέρ- 
γεια, xol ὁ χατὰ φύσιν λογισμὸς τἀληθη λέγειν Ur 
θιάζεται, τὸ μὴ τὴν ἄφνχον ὕλην, μηδὲ τὴν ξηρὰν xat 
ἄλογον οὐσίαν τούτων ὑπάρχεω αἰτίαν ' νοῦν δὲ τινά 
θεῖον καὶ δημιουργιχὸν εἶναι Λάγον Θεοῦ τὸν xospo 
ποιὸν, καὶ πάντων ποιητὴν αὐτὸν, xal τοῖς λοιποῖς 
ἅπασι xa αὐτῷ ἀνθρώπῳ αἰσθήσεις δεδωκότα cuya 
τος, καὶ dy js λογιαμὸν, xal νοῦν πρὸς τούτοις εἰς 


p τὸ ἐπιδάλλειν τῇ φύσει τῶν πραγμάτων’ καὶ θεωρεῖν 


μὲν ὀφθαλμοῖς τὰ ὁρατὰ, ὡσὶ δὲ τὰ ἀχουστά ἀχούευ, 
λογισμῷ δὲ συνιέναι τὰ νοητά. Πῶς οὖν οἷόν τε τὸν 
ἑτέροις τοῖς μὴ παρ ἑαυτῶν ἔχουσι παρεσχηκότα ety 
ὁρατικὶν δύναμιν, αὐτὸν μὴ ὁρᾶν; Πῶς δὲ δυνατὸν 
τὸν iv τῷ γεώδει xal πηλίνῳ σχεύει διατρήσαντᾶ 
ἀχοὴν καὶ οὓς, ἔνθεν τὰ εἰς ὦτα ἀχούειν τὴν ἄναν- 
δον xal χωφὴν ὕλην τῶν ἔξωθεν φωνῶν αὐτῶν, p 
οὐχὶ πρὸ πάντων πολὺ χρειττόνως xal µτιζόνως o8 
τῶν ἀνθρώπων ἐπιδάλλει λογισμοῖς; Ei δὲ xal as 
ἔθνη τὰ ἐπὶ γῆς βάρδαρά τε xal Ἑλληνιχά, φυσιχᾶ 
ἑννοίαις χινούµενα, ἃς ὑπὺ Θεοῦ εἰλήφαδε νόμους 
τινὰς καὶ διατάξεις ἑαυτοῖς διετυπώσαντο΄ πῶς οὐγὶ 
ὁ ταύττν αὐτοῖς τῶν σύνεσιν δεδωρηµένος Θεὺς or 
Est τοὺς παοὰ chv φύσιν xol r6 τὰς ὀοῦὰς bviolas 





πρ πρ mo om 





πράττειν τι τολμῶντας ; Πόθεν δὶ ἀνθρώποις ἡ περὶ A ausi fuerint? Unde hominibus prodiit omnis et cu- 


avos. οὐτινοσοῦν πράγματος γνῶσις; πόθεν αἱ τέ- 
guai; πόθεν τῶν ἐπιστη μῶν αἱ θεωρία. , πόθεν οἱ τῶν 
µαθηµάτων λόγοι: ἄρ' οὐκ ἀπὸ τοῦ κατασπείραντος 
ἓν αὐτοῖς τὴν δύναμιν τῆς τούτων καταλήψεως Τί 
ον; ὁ τοιαύτην ἀνθρώπῳ φύσιν χαρισάµενας, αὐτὸς 
Ἱστέρηται τῆς Υνώσεως, ὡς μηδὲ γινώσχειν ταῦτα, 
ὧν αὐτὸς τυγχάνει δοτέρ] AX. γὰρ παύσασθε ἀσε- 
θοῦντες, ὦ μάταιο" ἀληθεῖ δὲ λόγῳ πειθόµενοι, 
quát, ὅτι ὁ φυτεύσας iv ἀνθρώποις τὸ οὕς, πολὺ 
πρότερος αὐτὸς τῶν παρὰ ἀνθρώποις λαλουµένων 
ἀχούσεται : χαὶ οὐ µόνον ὄψεται xal τὰ πραττόµενα 
ἐἑποπτεύσει ὁ tv. ἀνθρώποις πλάσας ὀφθαλμὸν, ἀλλὰ 
καὶ τὰς ἐνθυμήσεις, τὰς ἔτι κατὰ διάνοιαν χρυπτο- 
uvas συνῄσει. Αὕτη γὰρ Θεοῦ δύναµις γινώσκοντος 
καὶ διαχρίνοντος τοὺς διαλογισμοὺς τῶν ἀνθρώπων, 
ὅτι εἰσὶ µάταιοι. ᾽Αληθῶς γὰρ πᾶσα ἡ παρὰ ἀνθρώ- 
wo; νομιζοµένη ἀλήθεια, καὶ πᾶσα ἡ παρ᾽ αὐτοῖς 
σοφία, ἣν ἐξ οἰχείων λογιαμῶν καὶ θνητῶν ἐνθυμή- 
Guy προδάλλονται, µάταιος ἂν efr. Πᾶν γὰρ σοφὸν 
καὶ ἀληθὲς παρ' αὐτῷ µόνῳ τυγχάνει, καὶ map! αὐ- 
κοῦ µόνοις τοῖς ἀξίοις δίδοται. 

Μακάριος ἄνθρωπος, ὃν ἂν παιδεύσῃς, Κύριε, 
καὶ ἐκ τοῦ νόµου σου διδάξῃς αὐτὸν, τοῦ πραῦ- 
ναι αὐτῷ ἀρ' ἡμερῶν πονηρῶν, ἕως οὗ ὀρυγῇ τῷ 
ἁμαρτωλῷ βόθρος. Πεισθεὶς ἐγὼ καὶ πιστεύσας τοῖς 
εἰρημένοις, xal ὅτι οἱ διαλογισμοὶ τῶν ἀνθρώπων «lot 
μάταιοι, εἰκότως ἐχεῖνον µόνον µαχάριον εἶναι ἠχοῦ- 
μαι, ὦ Κύριε, τὸν ἀπὸ τῆς σῆς σοφίας xat παιδείας, 


Juslibet rei notitia? unde artes? unde. scientiarum 
speculationes? unde disciplinarum sermones? an- 
non ab eo qui harumce rerum comprehensionis 
facultatem in illis insevit ? Quid igitur? num is qui 
tali bominem natura donavit, ipse cognitionis expers 
erit, ita ut ne ipsa quidem, quorum ipse largitor 
est, cognoscat? Verum impie cogitandi ac loquen- 
di finem facite, o vani. homines: ac vero sermoni 
obtemperantes scitote, eum qui plantavit aurem in 
hominibus, longe prius qua dicuntur auditurum 
eum qui oculum finxit hominibus, nom 
modo visurum ac gesta conspecturum : sed el co- 
gitationes adbuc in mente latentes intellecturum 
esse. llc enim virtus est Dei, cognoscentis ac 
discernentis cogitationes hominum quoniam vana 
sunt. Revera omnis, ut apud homines existimatur,. 
veritas, omnisque illorum sapientia, quam ex pro- 











ferunt, vana certe fuerit, Omnis quippe sapientia 
et veritas penes ipsum solum exsistit, et ab ipso iis 
tantum qui digni sunt inditur. 

Vens. 49, 15. Beatus homo quem tw erudieris , 
Domine, et de lege tua docueris eum, ut mitiges ei a 
diebus salis, donec (odiatur" peccatori [owa. Ego 
supra dictis obtemperans et. eredens, nimirum co- 
girationes hominum vanas esse illum solum bea- 
tum jure arbitror, Domine, qui ex tua sapientia et 
eruditione velut ex fonte hausit, Quomodo autem 


ὥσπερ ἀπὸ πηγῆς µεταλαμδάνοντα. Πῶς δὲ μεταλά- c quis eruditionis tug particeps fuerit, nisi divinae 


θοι ἄν τις τῆς οἲς παιδείας ἢ τῷ νόμῳ σου τῷ θείῳ 
μαθητευθείς: Διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ἐγγράφους παρέδω- 
xas εὐσεδείας νόμους, εἰς τὸ µεταλαμδάνειν τῆς ofc 
παιδεύσεως τοὺς μαθηξευοµένους αὐτοῖς, Αιδασχό- 
μεθα δὲ διὰ τούτων, ὅτι τὰ συµδαίνοντα τοῖς δικαίοις 
λυπηρὰ iw" ὠφελείᾳ αὐτῶν γίνεται, γυμναζοµένων 
καὶ πειραζοµένων δίκην ἀθλητῶν Θεοῦ διὰ πόνων xal 
3ιὰ πληγῶν kv ὑπομονῇ δοχιµαζοµένων. Διὸ οὗ χρὴ 
λυπεῖσθα:, οὐδὲ ἀδημονεῖν ἐπὶ τοῖς καχουµένοις κατὰ, 
τὸν παρόντα βίον, µαχαρίζειν δὲ μᾶλλον αὐτοὺς, ὡς 
ὁπὸ τοῦ θεοῦ παιδευοµένους: Μαχάριος γὰρ ἄνθρω- 
soc, ὃν ἂν παιδεύσῃς, Κύριε; καὶ ἐκ τοῦ νόµου 
σου διδάξῃς αὐτόν. Ὁ γὰρ παιδευόµενος ὑπὸ σοῦ 
καὶ διδασχόµενος, πραῦνεται iv ταῖς πονηραῖς ἡμέ- 








legis tux disciplina institutus? Nam ideo pletatis 
leges scripto tradidisti, ut qui illis instituun- 
tur, eruditionis tu» participes sint. His vero do- 
cemur tristia illa, que justis accidunt, ad eorum 
utilitatem esse ; instar euim athletarum Dei, labo- 
ribus exercitantur ac. tentaatur, plagisque in pa- 
tientia probantur. Quapropter ingruentibus in prae- 
senti vita calamitatibus, non dolendum nec despe- 
randum est; imo potius illos beatos zestimare con- 
venit, quod a Deo erudiantur : nam beatus home 
quem iu erudieris. Domine, et. de leqe (να docueris. 
eum. Etenim qui abs te cruditur et. docetur, in 
diebus malis mitigatur. In ipsis quippe afflictioni- 
bus et tentationibus a lege tua consolationem na- 








pats. "Ev αὐταῖς γοῦν ταῖς χαχοπαθείαις xai iv αὐ- D ctus, hinc medelam accipit, ad. patientiam et tole- 


τοῖς τοῖς πειρασμοῖς τὰς ἀπὸ τοῦ νόµου σου mapa- 
publac λαµθάνων θεραπεύεται, ὑπομένειν διλασκό- 
avos xat μακροθυμεῖν, ἕως οὗ ὀρυγῇ τῷ ἁμαρτω]ῷ 
Αόθρος" τοῦτο yàp αὐτὸν περιμένει τὸ τέλος, καθά- 
περ 6 ob; νόμος διδάσκει. Διὸ ταῦτα µανθάνων bv τοῖς 
τῶν πειρασμῶν xatpolg ὁ δίκαιος, πραθνεται xal θε- 
ῥαπεύεται, τὰ; ἐχθάσεις τῶν πραγμάτων σχοπῶν, 


rantiam institutus, donec fodiatur peccatori fovea; 
hic enim illum finis exspectat, ut lex tua declarat. 
Quamobrem justus hzc in tentationis tempore 
edoctus, mitigatlur ac medelam accipit, rerum 
eventus, atque vexantis se peccatoris foveam, if. 
quam cadet, considerans, bonamque suam apud 
Deum spem pra oculis habens. 





xi τοῦ μὲν χαταπυνοῦντος αὐτὸν ἁμαρτωλοῦ τὸν βόθρον εἰς ὃν ἐμπεσεῖται, ἑαυτοῦ δὲ τὰς παρὰ τῷ Os 


ἀγαθὰς ἐλπίδας πρὸ ὀφθαλμῶν τιθέµενος. 

"Οτι οὐκ ἀπώσεται Κύριος tàv Aaór αὐτοῦ, καὶ 
tijv xAnporopiav αὐτοῦ οὐκ ὀγκαταλείψει, ἕως 
οὗ δικαιοσύνη ἐπιστρέψῃ εἰς κρίσιν, καὶ ἐχόμε- 


Vets. 14, 05. Quia won repellet Dontinus plebem. 
suam, et hereditatem stam non derelinquet, quoad- 
usque justitia convertatur in judicium, et qui adlar 


4295 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS ΙΗ. — EXEGETICA. 


eorum qui propter Deui. vexantur. finem. enarrat. A ἁμαρτωλῷ βόθρον, τὰ χρηστὰ «£r τῶν διὰ τὸν Geb; 


Quoniam enin supradictum fuerat : Populum 
iuum, Domine, humiliaverunt, et hereditatem tuam 
eexaverunt, merito jam. humiliati populi οἱ vexata 
loereditatis inem declarat his verbis : Non repellet 
Dominus plebem suam, et hareditatem suam. non 
derelinquet. Etiamsi enim αἆ breve tempus impiis 
concedat ut populum suum hunmilient et vexent ; at 
non in flnein usque repellet plebem suam, et. here- 
ditatem suam derelinquet. Quis plebs, qua hz- 
reditas illa sit, novimus ex bac voce de persona 
Christi prolata : Postula α me, εἰ dabo tibi gentes 
heredüatem — (uam, el. possessionem (uam terminos 
terr *', Hunc ipsum ex gentibus futurum populum 
Zacharias propheta vaticinatur dicens : Gaude, 


xaxojpévoy ὑφηγεῖται. Ἐπεὶ γὰρ διὰ τῶν &vusiqu 
εἴρητο, Tóv «Ἰαόν σου, Κύριε, ἑτα-τκείνωσαν, καὶ 
τὴν χ.ληρονοµίαν σου éxáxocas, εἰχότως vov τὰ 
τέλη τοῦ ταπεινουµένου }αοῦ xal τῆς χαχουμέντς 
χληρονοµίας παρἰστησι λέγων” Οὺλ: ἁπώσεται Κύ- 
ριος τὸν Aaór αὐτοῦ, καὶ τὴν x Anporogníay αὐτοῦ 
οὐκ ἑγχαταλείψει. El γὰρ χαὶ πρὸς βραχύν τινα 
xatpby ἐπιτρέπει τοῖς ἀσεδέσι συγχωρῶν τατεινοῖν 
παὶ χαχοῦν τὸν λαὺὸν αὐτοῦ, ἀλλ οὐχ εἰς τέλος ἁπώ- 
αετα: τὸν λαὸν αὑτοῦ, οὐδὲ τὴν χληρονοµίαν χαταλεί- 
(yet. Ποῖον δὲ λαὸν xaV ποίαν χληρονοµίαν, ἔγνωμεν 
ἀπὸ «fj; εἰς πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ λεγοῦσης φωγῆς' 
Αἴτησαι παρ) ἐμοῦ καὶ δώσω σοι £O») τὴν x Anpo- 
γοµίαν σου, καὶ τὴν κατάσχεσίν σου τὰ πέρατα 


multum, filia Sion : predica, filia Jerusalem : Ecce D τῆς γῆς. Τὸν αὐτὸν δὲ λαὸν, τὸν ἐξ ἐθνῶν, xai Za- 


ego venio, et habitabo in. uedio tui, dicit Dominus. 
Í:t con[ugient gentes multe ad Dominum : et erunt 
mihi in. populum, el ego ero eis in. Deum'*, Hunc 
igitur populum suum non repellet Dominus, el hze- 
redilatem suam mon derelinquet, donec justitia 
converlatur in judicium. Nam eo usque populum 
suum hzreditatemque suam custodiet, donec justi- 
tia Dei convertat se, laborum pramia iis qui bene 
decertaverint redditura. Qui vero justiti: Dei ad- 
hzrent, proxime illum stabunt, a dextris Regis 
constituendi; utpote qui recto et sincero corde 
fuerint, nec in. animam quidpiam perversum aut 
tortuosum advexerint, in sola autem recta ac regia 
via incesserint, . 


χαρίας 6 προφήτης ücanl,eu λέγων. Xatps σφόδρα, 
θύγατερ Σιών χήρυσσε, θύγατερ "Iepovcadnp: 
ἰδοὺ ἐγὼ ἔρχυμαι, καὶ κατασχηνώσω ἓν' µέσῳ ccs, 
λέγει Κύριος. Kal χαταφεύξονται ἔθνη πολλὰ 
ἐπὶ τὸν Κύριον * xal ἔσονταί got εἰς aov, κἀγὼ 
ἔσομαι αὐτοῖς εἰς Θεόν. Ταῦτον τοίνυν τὸν λαὺν ai- 
τοῦ ox ἁπώσεται Κύριος, οὐδὲ τὴν χληρονομµίαν αὖ- 
τοῦ ἐγχαταλείψει, ἕως οὗ διχαιοσύνη ἑπεστρέφῃ εἰς 
χρίσιν. Μέχρι γὰρ τούτου φυλάξει τὸν Aabv αὑτοῦ xal 
τὴν χληρονομίαν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἐπιστρέψηῃ fi vou θεον 
δικαιοσύνη, τὰ ἔπαθλα τῶν πόνων ἁποδώσουσα τοῖς 
χαλῶς ἠγωνισμένοις, Οἱ δὲ ἐχόμενοι τῆς δικαιοσύνης 
τοῦ Θεοῦ πλησίον αὐτοῦ στήσονται ἐν τοῖς δεξιοῖς tos 


C Basé χαταταγησόµενοι' ἅτε δὴ ὁρΏοὶ xal εὐθεῖς 


γενόµενοι τῇ xagóla, xai μηδὲν τῇ Φυχᾗ σκολιὸν, μηδὲ σχαμθὺν ἐπενηνεγμένοι, µόνην δὲ τὴν εὐθεῖαν 


xat βασιλιχἣν ὁδὸν βεθαδιχότος. 


εκδ. 16-18. Quis consurget mihi adrersus ma- 
lignanies, aut guis slabit. mecum adrcersus operantes 
iniquilatem ? Nisi quia Dominus adjuvit me, paulo 
minus habitassel in inferno anima mea. Si dicebam : 
Motus est pes meus, misericordia tua, Domine, ad- 
juvabat me. Diapsalmatis distinctio magnam attulit 
seulentize mutationem. Nam quasi priore absoluto 
sermone, ceu aliud exordium ducens ait : Quis con- 
surget mihi adversus malignantes? Nam, inquit, ex 
Spiritus sancti doctrina edidicimus, Deum ultionis 
esse Dominum, ac redditurum esse retributionem 
superbis, et fturum esse ut fodialur peccatori fo- 
vea, neque unquam eventurum ut repellat Domi- 
nus plebei suam, vel hazreditatem suam derelin- 


Tic ἀναστήσεταί µοι ἐπὶ πογηρευοµένους, f 
τίς συμπαραστήσεταἰ uoc ἐπὶ τοὺς ἑργαζομέγους 
τὴν ἀἁνομίαν; El un ὅτι Κύριος ἐδοήθησέ poi, 
παρὰ βραχὺ παρφκησε τῷ ᾧδῃ ἡ ψυχή µου. El 
ξ1εγον,Σεσάενυται ὁποῦς μου, τὸ ξλεός σου. Κύριε, 
ἐδοήθει poi. Ἡ κατὰ τὸ διάφαλµα διαστολὴ πλείστην 
χαὶ τῆς διανοίας ἑποιῆσατο µεταθολἠν. Ὡς Υὰρ σὺμ- 
πλτρωθέντος τοῦ προτέρου λόγου &o' ἑτέρας ἀρχης 
φησι; Τίς ἁναστήσεταί poc ἐπὶ πογηρευοµένους; 
μεμαθήκαμεν γὰρ, φηαὶν, ἀπὸ τῆς τοῦ θείου Πνεύ- 
µατος διδασχαλίας, ὅτι θεὸς ἐχδιχήσεών ἐστι Κύριος, 
xaX ὅτι ἁποδώσει ἀνταπόδοσιν τοῖς ὑπερηφάνοις ' xal 
ὅτι ὀρυγήσεται τῷ ἁμαρτωλῷ βόθρος ' xaX ὅτι οὐχ 
ἀπώσεται τὸν λαὺν αὐτοῦ, οὐδὲ τὴν χληρονομίαν αὖ- 


quat; sed in fine rerum, quando conversus fuerit D τοῦ χαταλείψει * ἀλλ ἐπὶ τέλει τῶν πραγμάτων, ἐπὰν 


populus in judicium, redditurum esse unicuique 
secundum opera sua, ac futurum eliam ut omnes 
recti corde stent a dextris et. prope justitiam ejus, 
cum ipso Domino in regno colorum commoraturi, 
per totam vitam suam cum ipso futuri. Hiec. cre- 
slidi, hzc credendo consolationem accepi. At inter- 
pa quis hoc tempore pro me stabit contra mali- 
/gnantes ? aut quis ultor aderit mihi contra operan- 
tes. iniquitatem * At enim vera confitendo dicam, 
neminem me adjutorem irtcr honiines inventurum, 


* Psal. n, 8. * Zachar. i, 10, 11. 


ἐπιστρέφη ὁ λαὸς εἰς χρίσιν, ἀποδώσει ἑκάστῳ χατὰ 
τὰ ἔργα αὐτοῦ ' xai ὡς δεξιοὶ στήσονται πλησίον τῆς 
αὑτοῦ δικαιοσύνης πάντες οἱ εὐλεῖς τῇ καρδίᾳ σὺν 
αὐτῷ τῷ Κυρίῳ τὰς διατριβὰς ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὔ- 
ρανῶν ποιησόµενοι, xat πᾶσαν αὐτῶν τὴν ζωὴν αὐτῷ 
παραστγσόµενοι. Τούτοις μὲν οὖν ἐπίστευσα, xal πι 
στεύσας παρξχκλἠθην. ᾽Αλλὰ clu χατὰ τὸν ἑνεστῶτα 
xatpby τίς ὑπὲρ ἆἔμου στήσεται χατὰ τῶν πογυηρευο- 
µένων; ἢ τίς ἔχδιχος συμπαραστήσεταί µοι ἐπὶ τοὺς 
ἐργαζομένους τὴν ἀνομίαν; ᾽Αλλὰ γὰρ εἴποιμ ἂν 


1207 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS HI. — EXEGETICA. 


198 


quia tibi Deo, utpote justo ei bono, non adest Α οὐ πρόσεστί σοι θεῷ ὄντι διχαίῳ xaX ἆγαθῳ θρόνς 


tiironus iniquitatis; omnia quippe justo judicio et 
recta lege administras : ideo fingis laborem in pre- 
cepto; id est, praeceptum tuum.labores et sudores 
parit ob premia, quz post laborem strenue de- 
rertantes, alacriter οἱ perseveranter passos, exce- 
ptura sunt. — Vins. 91-95. Venabuntur in animam 
justi, et. sanguinem | innocentem. condemnabunt. Et 
factus est. mihi Domints in refugium, et Deus meus 
in adjutorium spei mew. Et reddet. illis iniquitatem 
ipsorum, ct secuidum malitiam eorum disperdet eos 
Dominus Deus noster. lmpiü, ait, tandiu animam 
justi venabuntur, laqueis illam et retibus circum- 
dantes, donec sanguinem innocentem condemnantes, 
eam ad mortem usque deduxerint. Non enim sat 
illis sunt mulete pecuniarum, neque plagz vuine- B 
raque corpori justorum inflicta; sed etiam mortis 
sententiam eL calculum contra illos ferunt. Ας illi 
quidem ita'se habent : ego vero cos, licet ejusmodi 
&int, contemnere edoctus sum, ct usque ad mor- 
tem cum fiducia consistere, gnarus me pro refugio 
Dominum babere, et pro adjutorio spei mez: Deum 
meum. Qui refugium meum effectus, auxiliabitur 
mihi; ih caput vero eorum qui captant animam 
justi, et. sanguinem innocentem condemnant, ini- 
quitatem ipsorum retorquebit, et molitiam eorum 
gdversus eos justi judicii tempore corivertet, quando 
disperdet eos Dominus Deus noster : quare Deus 
ultionum initio psalmi dictus est. 


(1) PSALMUS XCIV. 

VreRs. 4. Venite exsultemus Domino, jubilemus 
Deo Salvatori nostro. Apud llehraos nulla fertur 
Inscriptio : et merito sane; neque enim consenta- 
heum erat, ut vel psalmus, vel hymnus, vel canti- 
cum Inscriberetur, cum Judzeorum quidem gentem 
nd exsultationem evocet, ipsis tamen interminetur 
"jram, et przeceptorum (inem tristibus circumscribat. 
Observes porro velim, sicubi alias in Scriptura illud, 
tenile, dictum sit, quomodo eos quasi abs se procul 
remotos ad accedendum provocet. Nota item eam 
vocationem semper ad bonum aliquod dirigere : ut 
ju illo : Venite, filii, audite me "5; et : Venite, as- 
cendamus ad montem ide 5. et : Venite ad me 
omnes qui laboratis **; 
mei 55, 1n hoc autem "psalmo clare ad exsultatio- 
nein venire provocat. Quare observes item, non re- 
cte zstimare eos, qui jugum religionis triste ac 
molestum esse arbitrantur : ad bona quippe et ad 


lota vocationem edit. His compares illud : Dísce-: 


dite in ignem eternum δὲ, et similia, qua ratione 
longe contraria et diversa ab illo, venite, peccato- 
ribus dicuntur. Quoniam bellorum tempore victores 
jubilare solent, atque altum conclamare adversus 
inimicos; opportune non modo gaudere et exsul- 
tare, sed eliam de parta salutari victoria jubilare 
precipit. Quis autem fuerit Salvator et Deus noster, 


5 Psal. xxxii, 12, 9 δα. 1, 5. 
(1) Vulg. habet, Laus cantici ipsi David. 


* Matth. xi, 98. 


ἀνομίας ' πάντα γὰρ χρίσει διχαέᾳ xat ὀρθῷ vus 
διοιχεῖς * 605 π.Ίάσσδεις xóxor éxà πρόσταγμα, -ο- 
τέστι, τὸ πρὀσταγμά σου κόρων xal χαμµάτων izi 
ποιητιχὸν διὰ τὰς μετὰ τοὺς πόνους διαδεξοµένι, 
ἁμοιθὰς τοὺς χαλῶς ἀγωνισαμένους xa τὸν χότον τοι- 
θύμως xal εὐτόνως ὑπομείναντας. Θπιρεύσοιυσυ ézi 
ψΨυχἠν δικαίου, καὶ αἷμα ἆἀθῶον λαταδικάσετται. 
Καὶ ἐγέγετό µοι Κύριος εἰς καταςυγὴν. xa ἑ 
θεός µου εἰς βοηθὸν ἑ.πίδος µου. Kal dxcóocu 
αὐτυιςτὴν ἀνομίαν αὐεῶν, καὶ κατὰ εἰ zornpiar 
αὐτῶν ἁφανιεῖ αὑτοὺς Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν. 0 
μὲν ἀσεθεῖς, φησὶν, ἐπὶ τοσοῦτον τὴν τοῦ δικαίου v 
yhv θηρεύσουσι παγίσιν αὐτὴν καὶ διχτύοις περι. 
p 7 ἕως ὅτε χαὶ µέχριθανάτου περιελάσωσιν a 
τὴν, αἷμα ἀθῶον χαταδικάζοντες. Οὐκ ἀρκοῦνται rà 
ταῖς διὰ χρημάτων ζηµίαις, οὐδὲ ταῖς χατὰ τοῦ σώμν 
τος τῶν διχαίων πλτγαϊῖς τε xal αἶχιαις, ἀλλὰ xz. 
τὴν ἐπὶ θανάτῳ Φῆφον xav' αὐτῶν Exxpépooat. Ká 
χεῖνοι μὲ) τοιοῦτοι’ ἐγὼ δὲ xal τοιούτων χαταφρονε 
μεμαθηχὼς, χαὶ µέχρι θανάτου εὐθαρσῶς ἵστασθαι, 
εἰδὼς ἔχειν ἐμαντῷ χαταφυγὴν τὸν Κύριον, xal ῥοη- 
θὸν ἑλπίδος µου τὸν Ozóv µου; ὃς ἐμοὶ μὲν βοηθήσει 
χαταφυγή µου γινόμενος” τοῖς δὲ θηρεύουσι τὴν qv 
yv τοῦ δικαίου, xat αἷμάα ἀθῶον καταδικάζουσιν, zo 
δώσει thy ἀνομίαν αὐτῶν εἰς χεφαλὴν αὐτῶν, xal sti 
πονηρίαν αὑτῶν στρέψει xaz' αὐτῶν ἐν τῷ τῖς ὅ- 
χαιοχριαίας χαιρῷ, ὅτε καὶ ἀφανιεῖ αὐτοὺς Κύρα 
ὁ θεὺς ἡμῶν' διὸ xal θεὺς ἐχδικήσεων χατ᾽ ἁ ρχὰς εἶ- 


C Ρηται τοῦ ψαλμοῦ. 


ΨΛΛΜΟΣ ΙΔ’. 

Δεῦτε ἀγαΛ λ1ιασώμεθα τῷ Κυρίῳ, ἆ.ῖαλάξωμευ 
τῷ θεῷ τῷ Σωτῆρι ἡμῶν. Οὐ φέρεται παρ) Ἑδραίοις 
4$ προγραφή’ xaX εἰχότως: οὔτε γὰρ φαλμὸν, οὖτι 
ὕμνον, οὔτε ᾠδῖν εὔλογον ἣν ἐπιγράφειν, τὸν χα" 
λοῦντα μὲν τὸν Ἰουδαίων λαὸν ἐπὶ ἀγαλλίασιν, ἀπεί- 
λοῦντα δὲ αὑτοῖς ὀργὴν xai τὰ τέλη τῶν παραττελ- 
µάτων ἐπὶ σχυθρωποῖς περιγράφοντα. Σημειώσῃ ὃ 
εἴ που καὶ ἀλλαχοῦ τῆς Γραφῆς τὸ, δεῦτε, εἴρηται 
xa tva τρόπον ὡς ἀφεατῶτας χαὶ μαχκρὰν γεγονότας 
πλησιάζειν αὐτῷ καλεῖ * τηρήσεις καὶ ὅτι πάντοτε τὴν ΄ 
κλῆσιν Ex" ἀγαθῷ ποιεῖται, ὡς ἐν τῷ, Δεῦτε τέκνα, 
ἀκούσατέ µου, χαὶ, Δεῦτε ἀναδῶμεν εἰς τὸ ὅρος 
Κυρίου, xai, Δεῦτε πρὸς μὲ πάντες οἱ κοπιώντες, 


* Venite, benedicti Patris D καὶ, Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός µου. Ἔν 


δὲ τῷ μετὰ χεῖρας ψαλμῷ σαφῶς ἐπὶ ἀγαλλίασιν 
fxev παραχαλεῖ. Ac σηµειώτῃ. ὅτι μὴ χαλῶς ἡγοῦν 
ται οἱ σχυθρωπὸν καὶ ἑπίλυπον νοµίκοντες εἶναι τὸν 
τῆς θεοσεθείας Quyóv: ἐπ' ἀγαθοῖς γὰρ xai φαιδροῖς 
ποιεῖται τὴν χλῆσιν. Τούτοις παράθες τὸ, Πορεύεσθε 
εἰς τὸ zip tó αἰώνιον, καὶ τὰ ὅμοια, ἑναντίως τὸ, 
δεῦτε, τοῖς ἁμαρτάνουσι λεγόμενα. Ἐπειδὴ ἐν τοῦ 
καιροῖς τῶν πολέμων οἱ νικῶντες ἁλαλάζειν εἰώθασι, 
xai μέγα Bodv χατὰ τῶν πολεµἰων, εἰχότως οὗ μόνον 
χαίρειν xol ἀγαλλιᾷν, ἀλλὰ χαὶ ἀλαλάξειν ἐπὶ τῇ συ’ 

τηρἰῳ νἰχῃ προστάττει. Τίς δ' ἂν εἴη ὁ Σωτὴρ ἡμῶν 
xai 8ebc ἡμῶν, f| ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ὁ εἰπὼν, Oaf- 
5 Matth. xxv, 51. * ibid. 41. 


σαἴτα, io rsríxnxa eór κόσμον; ὁ xa ῥυσάμενος 
ἡμᾶς ἀπὸ τῆς χάλαι χκαταχρατούσης ἡμῶν δαιµονι- 
χῆς ἑνεργείας, οὗ xai τὸ Ἰησοῦς ὄνομα σωεηριον 
Ἑδραϊκῇ φωνῇ σηµαίνει, Tivac δὲ προηγουμένως 
ὁ λόγος ἐπὶ τὴν ἀγαλλίασιν παρακαλεῖ, εὗροις ἂν ἔπι- 
στήσας τοῖς ἑξῆς, ἐν οἷς εἴρηται, Κατὰ τὴν ἡμέραν 
τοῦ απειρασμοῦ iy τῇ ἑρήμφ, οὗ ἐπείρασάν µε οἱ 
πατέρες ὑμῶν. Σαφῶς γὰρ διὰ τούτων δηλοῖ τοὺς 
υἱοὺς τῶν iv τῇ ἑρήμῳ παραπικρανάντων, δῆλον δ᾽ 
ὅτι τοὺς Ex περιτομῆς. Τούτους τοιγαροῦν ἀνακαλεῖται 
λέγων ' Δεῦτε ἀγαλ 1ιασώμεθα τῷ Κυρίῳ. θεσπίζει 
& ὅτι μὴ ὑπαχούσονται τῇ κλήσει ’ λέχει ὃ οὖν ἐπὶ 
τέλει» Αν α.1ανῶνται τῇ καρδίἰᾳ. Αὐτοὶ δὲ οὐκ 
ἔγνωσαν τὰς ὁδούς µου, ὡς ὤμοσα ἓν τῇ pru 
piov, εἰ εἰσελεύσονται εἰς ty κατάπαυσίν µου. 
Ἐπεὶ οὖν ἐχεῖνοι ἀεὶ πλανῶνται τῇ χαρδίᾳ, εἰχότως 
ὁ ἐπιφερόμενος ἑξῆς φαλμὸς τὰ ἔθνη πάντα χκαλεῖ 
ἐπὶ τὸ χαινὸν ἆσμα, καὶ ἐπὶ τὴν àv. Θεῷ ἀγαλλία- 
6ιν. 
Προφθάσωµεν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐν ἐξομο.1ὸ- 
γἠσει, καὶ ἐν γα]μοῖς ἁ λα ἱάξωμεν αὐτφ. Ἐπὶ 
μὲν «ῆς πρώτης αὐτοῦ παρουσίας τὸ Ππρόσωπον αὐτοῦ 
«b ἔνθεον ἀποχρύψας ὁ τοῦ θεοῦ Λόχος, τὴν τοῦ δού- 
Àou μορφὴν περιεθἀλετο' διὸ εἴρηται "Ανθρωπος ἐν 
£AnrTij ὢν, καὶ εἰδὼς φέρει’ uaAaxlar* ὅτι ἁπ- 
έστρεψε τὸ πρόύωκχον αὐτοῦ, ἠτιμάσθη, καὶ οὐκ 
ἐλογίσθη. "Eri 6b τῆς δευτἐρας αὐτοῦ παρουσίας 
ἀναχεχαλυμμένῳ προσώπῳ xal μετὰ δυνάµεως καὶ 
δόξης πολλῆς ἐπιστήσεται' διόπερ ὁ λόγος, προτάξας 
«X εἱρημένα διὰ τῶν πρώτων, ἅπερ ἑἐχρῆν ἐπὶ τῆς 
προτέρας αὐτοῦ παρουσίας πρᾶττειν, ἑξῆς ἀχολούθως 
**c δεντέρας αὐτοῦ xal ἑνδόξου ἐπιφανείας ὑπο- 
μιµνήσκει, παραχελενόµενος προδαλεῖν τὸ µέλλον, xal 
προφθάσαι τὸ πρόσωπον αὐτοῦ Ev ἑξομολογήσει. Κα- 
λὸν γὰρ προφθάσαι xal προλαθεῖν, χαὶ πρὶν φανῆναι 
τὸ πρόόωπον αὐτοῦ ἔνδοξον, ἐφ᾽ ofc ἡμάρτόμεν &ro- 
κάθαρσιν ἑαυτοῖς πορἰσασθαι διὰ τῆς ἐξομολογήσεως. 
Γένοιτο δ᾽ ἂν fj ἐξομολόγησις γνησία, εἰ tv φαλμοῖς 
ἁλαλάξωμεν αὐτῷ, τοντέστι διὰ τῶν ὀργάνων τὴς 
ὑυχῆς, ἅπερ ἑστὶ τὰ σύµατα ’ δι ὧν προσήχει «bv 
καλούμενον ἁλαλαγμὸν ἐπιτελεῖν, βίῳ σώφρονι xat 
πολιτείᾳ ἑναρέτῳ τὴν τοῦ θείου Πνεύματος ἁρμονίαν 
καὶ τὸν ἅγιον ῥυθμὸν ἐπιδειχνυμένους. Ταῦτα δὲ 
προηγουμένως πρὸς τὸν Ιουδαίων Ἀλέλεχται λαὸν, 
προχαλουµένου αὐτοὺς τοῦ λόγου ἐπὶ τὴν τοῦ Σωτή- 
poc ἡμῶν γνῶσιν ΄ ὅμως δὲ καὶ πρὸς πάντας ἡμᾶς 
χρησίµως ἂν ἐφαρμοσθείη. "Orc θεὸς μέγας Κύριος 
καὶ βασωεὺς µέγας ἐπὶ πάντας τοὺς θεούς. Τὰ 
παρηγγελµένα διὰ τῶν ἔμπροσθεν ἓν τῷ Κυρίῳ xal 
Σωτῆρι ἡμῶν, δηλαδὴ τῷ τοῦ Θεοῦ Λόγῳ, ἔπιτελε- 
στέον, διά τε τὰ ἄλλα, xal διότι φύσει µέγας ὧν θεὸς 
χαὶ μέγας τυγχάνει βασιλεὺς, ἅτε μονογενὴς iv τοῦ 
θιοῦ Λόγος. Βασιλεὺς δὲ μέγας ἑἐστὶν ἐπὶ πάντας 
τοὺς θεοὺς, ἢ χατὰ τὸν Σύμμαχον, ἑπάνω πάντων 
τῶν θεῶν * ἤτοι τῶν πεπλανηµένως παρὰ τοῖς ἔθνεσι 
νενομισµένων ἡ τῶν Μωῦσεῖ παραπλησίων, ᾧ εἴρη- 
ται, Τέθειχἁ σε θεὺν Φαραώ. 3) θεῶν περὶ ὧν εἴρη- 


ο 


95 doan. xvi. $3. '* Iso. Li. S. ** Exod. vir, 


wVEBUREBANYS ὀνανσοα δν E WLIRRANENIMZO 


A nisi Dei Verbum quod dixit : Confdite, ego vici 
mundum", atquenos ab efficaci illa dzemonum vir- 
(ule, quie nobis olim dominabatur, liberavit ; cujus 
nomen Jesus, salutare Hebraice significat? Quos- 
nam vero precipue ad exsullationem provocet de- 
prehendes, si consideres ea quz sequuntur, et sic 
babent, Secundum diem tentationis in deserto, ubi 
tentaverunt me patres vestri. His enim manifeste si- 
gnificat filios eorum qui in deserto exacerbaverunt 
eum, sive populum ex circumcisione. Hos igitur 
evocat dicens, Venite, exsaltemus Domino. Vaticina- 
tur porro, eos vocationi non obtemperaturos ésse ; 
áit enim sub finem : Semper errant corde. Ipsi vero 
non cognoverunt vías meas, sicut juravi in ira fnea , 
si introibunt in requiem meam. Quoniam igitur illl 

B semper errant corde; merito subsequens psalmus 
onnes gentes ad canticum novum, et ad exsultatio- 
nem in Deo provocat. 


Vgns. 9. Preoccupentus faciem ejus in confessione, 
et in psalmis jubilemus ei. In primo quidem adventu 
8uo,divinam suam occultans faciem,Dei Verbum servi 
formam induit : quare dictum est, Homo in plaga con- 
stitutus, et ciens [erre infirmitatem ; quoniam ateriit 
vultum suum , inhonoratus est, πες reputatus"*. In 
secumdo autem adventu suo, revelata facie, cum 
potestate et gloria magna aderit : quamobrem δοτ]- 
ptura, praemissis iis qus dicta "sunt in principio, 
quz in primo adventu ejus edenda erant, hinc con- 
sequenter secundum et gloriosum ejus adventum 
commemorat, jubetque futura przvertere, et faciem 
ejus in confessione preoccupare. E re namque fuerit 
antevertere, atque gloriosum ejus vultum praevenire, 
et antequam gloriosa ejus facies appareat, purga- 
tionem delictorum per confessionem nobis procu- 
rare. Confessio autem sincera et germana fuerit, si 
in psalmis jubilemus ei, id est, per animz instru-, 
menta, quie sunt corpora nostra : queis convenit - 
illam, ut vocat, jubilationem per vitam honestam ac 
virtutis institutum persolvere, ac divini Spiritus har- 
moniam sacrumque concentum exhibere. Hzc por- 
ro Jud:eorum prasertim populo dicuntur, sermone 
ipsos ad Salvatoris nostri cognitionem provocante. 
Attamen nobis etiam omnibus bac opportune appii- 

p centur : — Vegs. 9. Quoniam Deus magnus Domi- 
nus, εί rex magnts super omnes deos. Qua prius 
precepta οἱ mandata fuere, in Domino et Serva- 
tore nostro, scilicet in Dei Verbo complenda sunt; 
tum aliis de causis, tum quia eum natura Deus 
magnus sit, magnus item rex fuerit, utpote unige- 
nitum Dei Verbum. Est autem. rex magnus super 
omnes deos; sive, secundum Symmachum, Supra 
omnes deos ; videlicet eos qui gentium errore dii: 
esse putantur; sive eos, qui Moysi similes sunt, 
cui dictum est :Posui te Deum Pharaonis 5; sive deos 
de quibus h:ec dicuntur, Deus deorum Dominus lo- 
culus esi** ; ei, Deus stetit in «ynagoga deorum : 


4. οὐ Psal, σαχ. 1. 


*! Psal. Lxx, {. 





1211 


EUOBSEBH-GASARIENSIS OPP. PARS Hl. — EXEGETICA. 


12i: 


nemo enim eorum ipsi similis est. Quamobrem Α ται Θεός θεῶγ Κύριος ἐλάλησα ^ καὶ, 'O θε 


alibi quoque dictum est : Quoniam quis ἐπ nubibus 
equabitur. Domino, similis erit Domino in filiis 
Dei * Ἱ 


VsRs. 4. Quia in manu ejus sunt omnes fines ter-. ΄ 


re, et altitudines montium ipsius sunt, ldeo exsul- 
temus et jubiiemus Deo; non inodo quia Dominys 
et Deus est et rex magnus super omnes deos ; sed 
eliam quia fines terra sibi subjecit εἰ subdidit. ld 
enim cum petiisset a Patre, impetravit, secundum 
illud : Posiula a me et dabo tibi gentes haereditatem 
tuam, el. possessionem [uam terminos terre **, Quod 
si quedam altitudines montium penes Scripturam 
divinam in honore habentur, verbi gratia, Sinai, 
Choreb, Thabor, mons Sion, mons Olivarum, et si 
quis alius simililer; sive etiam iis contrarii et op- 
positi montes, qui a dzmnmonibus olim occupaban- 
Lur, ubi gentes imalignis d:emonibus quasi diis im- 
molabant; sed hos omnes Domini et Salvatoris 
nostri esse docemur : ipse namque eorum opifex 
erat. Num furte ideo in manu ejus sunt fines terrze, 
quia sub manu ejus terrena dispensantur; ccle- 
stia vero, quà Lropice altitudines montium vocan- 
tur, quid prxstantius terrenis habent; quia ejus 
quasi possessio sunt, et domicilium regni. — 
ViBs. 5. Quoniam ipsius est mare εἰ ipse fecit illud, 
et aridam fundaverunt. mqnus ejus. Ne mireris, in- 
quit, si fines Lerre ipsius sunt, et si altitudines 
montium ad ipsum pertinent. Ino vero disce uni- 
versum humidz substantiz elementum, in quo terra 
firmatur, ejus opificium esse : neque solum pos- 
sessio, aed etiam opificium ejus est. Mare igitur, 
quo totum humida substantie elementum siguifi- 
catur, ipse fecit; aridam vero manus ipsius efforma- 
runt : ideo fortasse quia dictum est : Accepit Deus 
pulcerem de terra, et efformavit hominem **; ac rur- 
sum : Formavit Deo de terra omnes feras ο. Videtur 
porro terrz elementum, qued sphs»ricum est ut 
aiunt, sive quadam alia ratione efformatum, verbo 
Dei talem accepisse formationem. Quamobrem ac- 
curaàle el secundum physicam rationem dictum 
illud est : Et aridam formaverunt manus ejus. 


D 


Vrns. 6. Venite, adoremus et procidamus et plore- 
mus coram Domino qui fecit nos. Cum divinam Do- 
mini virtutem ex praecedenti doctrina. sermo decla- 
rasset, ac superius dixisset, Praoccupemus faciem 
ejus in confessione: jam necessario confessionis 1Πο- 
dum aperit. Adhortantis autem more psalmum 
plane exorsus, non a tristioribus capit, sed a |- 
tioribus : ne ii qui evocahantur, illud procidamus et 
ploremus aversarentur, si statim ab initio audissent. 
Nisi fortasse his verbis duos ordines significet ; 
"num meliorem, quem prinio ad Jaudem et exsulta- 
tionem evocabat; alterum vero medela egentem :. 


* Psal] vxsxyar, 7. ' Psal. i,8. 


*5 Gen. ας, 7, 


ἔστη ἐν cvrayorü θεῶν' οὐδὶς yàp αὐτὸ wor. 
ἃμοιος. Δι ὃ xal ἀλλαχοῦ εἴρηίαι "Ove τίς ἐν vez 


αις ἰσωθήσεται τῷ Κυρίῳ, ὁμοιεωθτίσετατ τῷ Κι. 


ρίῳ ἐν υἱοῖς 850v ; 

"Oti ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ τὰ πέρατα της Της κα 
τὰ ὕγη τῶν ὀρέων αὐτοῦ εἰσι. Καὶ δεᾶ τοῦτο àvzi- 
λιασώμεθα xal ἁλαλάτωμεν τῷ θείῷ, οὗ µόνον 7. 
Κύριος xat θεός ἐστι xal βασιλεὺς μέγας ἐπὶ cfr; 
τοὺς θεοὺς, ἁλλ' ὅτι καὶ ὑπηγάχετο καὶ Oo' ἐαυτν 
ἐποιῆσατο τὰ πέρατα τῆς γῆς. Τοῦτο γὰρ zie 


παρὰ τοῦ Πατρὸς εἴληφε xat τό. Αἴσισαι παρ ip | 


καὶ δώσωσοι ἔθγη τὴν κ ηρογομία» σου; xai τν 
κατἀσχεσώ' σου τὰ πέρατα τῆς γῆς. E? δὲ xaíca 
ἣν ὕψη ὀρέων, ftot τὰ παρὰ τῇ θείᾳ ΕΣ pag, τεσιµτ- 
μένα, ὡς τὸ Σιναῖ, καὶ τὸ Χωρὴθ, τό τε Ga6op, xs: 
τὸ ὄρος Σιὼν, χαὶ τὸ ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, xa εἶτι £2: 
τούτοις παραπλῄσιον ' fJ) καὶ τὰ τούτοις ἑναντία, :ἰ 
δὴ ὑπὸ δαιμόνων πάλαι κρατούµενα, ἓν οἷς ἐθυσ- 
ζον ὡς θεοῖς τοῖς πονηροῖς δαίµοσι τὰ ἔθντ͵ à 
xai ταῦτα πάντα δεδιδάγµεθα ὅτι τοῦ Κυρίου καὶ Ze 
τῆρος ἡμῶν ἴδια τυγχάνει’ αὐτὸς γὰρ ἣν ὁ mont; 


αὐτῶν. Μήποτς δὲ ἐν μὲν τῇ χειρὶ αὖτοῦ τὰ nigri. 


εἰσι τῆς γῆς, διὰ τὸ ὑπὸ τὴν αὐτοῦ χεῖρα διοιχεῖσᾶει 
πὰ περἰγεια, τὰ δὲ ἑπουράνια, τροπικῶς Ὀψη ὁρέων 
ὀνομαζόμενα, χρεϊττόν τι ἔχει τῶν ἐπὶ yr. ; ἐπειδί- 


περ αὐτοῦ ἐστιν οἷόν τι χτῆμα xal οἰχητάριον τς 
βασιλείας" "τι αὐτοῦ ἐστιν ἡ θάΐασσα xal acre. 


ἑποίησεν αὐτὴν, xal thy ξηρὰν αἱ χεῖρες αὗτον 
ÉxJacar. Mh θανµάσῃς, φησὶν, εἰ τὰ πέρατα τν 
γῆς αὑτοῦ τυγχάνει" xal εἰ τὰ ὕψη τῶν ὀρέων 27 
τοῦ ἐστιν. ᾽Αλλὰ γὰρ µάνθανε, ὅτι καὶ τὸ πᾶν στο- 
χεῖον τῆς ὑγρᾶς οὐσίας, ἐφ᾽ ip ἑστερέωται ἡ γῆ, e 
τοῦ ἔργον ὑπάρχει ' οὐ µόνον χτῆµα ὃν, ἀλλὰ x2 
ποίηµα αὐτοῦ. Τὴν μὲν οὖν θάλασσαν, 6v fc τὸ πᾶν 
στοιχεῖον τῆς ὑγρᾶς οὐσίας δηλοῦται, αὐτὸς Enolns 
τὴν δὲ ξηρὰν αἱ χεῖρες αὐτοῦ ἔπλασαν ᾽ τάχα διὰ τὸ 
λέγεσθαι' "Ε.ἰαδεν d θεὸς χοῦν ἀπὸ τῆς τῆς, καὶ 
ἔπλασε tóv ἄνθρωπον ' καὶ πάλιν. ᾽"Επάωσεν ὁ 
θεὸς ἀπὸ τῆς γῆς πάντα τὰ θηρία. Ἔοιχε δὲ τὸ 
τῆς Υῆς στοιχεῖον, σφαιροειδὲς ὃν, *üc φασιν, 7] xi 
ἄλλως χατά τινα τρόπον ἐσχηματισμένον, λόγῳ 8e 
καὶ αὐτὸ τὴν τοιάνδε πλάσιν εἰληφέναι. Διὸ ἀχριδῶς 
χαὶ χατὰ φυσιχὸν λόγον εἴρηται τό; Καὶ τὴν Enpitr 
αἱ χεῖρες αὐτοῦ ἔπ.Ίασαν. 

, Δεῦτε προσχυνήσωμΑ», καὶ προσπέσωµεν xà 
κ.αύσωμεν évavclor Kvp'ov τοῦ ποιήσαγτος 
ἡμᾶς. Thy ἔνθεον τοῦ Κυρίου δύναμιν διὰ τῆς pott 
θείσης διδασκαλίας παραιτήσας ὁ λόγος, ἀνωτέρω τὸ 
εἰπὼν, Προφθάσωμεν τὸ πρόσωπο» αὐτοῦ ἐν ἐξο» 
poorest, νῦν ἀναγχαίως διασαφεῖ τὸν τρόπον τῆς 
ἐξομολογήσεως. Ἱ]άνυ δὲ προτρεπτικῶς ἀρχόμενος 
τοῦ ψαλμοῦ, οὐχ ἐντεῦθεν ἀπὸ τῶν σχυθρωποτέρων 
ἤρθατο, ἀλλ ἀπὸ τῶν φαιδροτέρων, ὡς ἂν μὴ ἀπον 
τραπεῖεν οἱ καλούμενοι ^b, προσπέσωµεν xal x. lat 
σωµε», εὐθὺς ἐν ἀρχαῖς ἀκούσαντες * εἰ μὴ ἄρα δύ9 
τάγματα διὰ τούτων δηλοῖ: ἓν μὲν 9b κρεῖττον, ὃ 


"5 Gen. 1, 95. 








"AS COMMEN 


εροηγουµένως ἐπὶ τὸν αἶνον xaX τὴν áévaaMasc 
καζ δεύτερον ὃξ τὸ δεόµενον θεραπείας ' ὃ 
Aevts ἆγαλ λα Γώμεθα, ἓν τοῖς πρώτοις εἴρητα 
EC μετὰ τὰ τεθεολογηµένα περὶ τοῦ Κυρίο 
μ-ετὰ τὴν τῶν προτέρων χλῆσιν ἐπὶ τοὺς δευτ 
t4£ca6aívst, xal τούτους διδάσχων ἀντὶ ὕδατο 
ατεριῤῥαντηρίων, χλαυθμῷ xat ἐξομολογήσει ἐτ' 
τερώτοις αὐτῶν ἁμαρτήμασι χρήσασθαι. Προτ( 
*6x, δὲ τὸ, χ.αύσωμεν ἑναν τίον Κυρίου, ἑπαγ' 
τοῦ ποιῄσανγτος ἡμᾶς, ἀγαθὰς ὑπέγραφεν EX 
διδάξας, ὅτι μὴ ἀλλότριοί ἔσμεν αὐτοῦ, ἀλλ 
αὉτου χαὶ ποίηµα αὐτοῦ; δι ὃ προσήχει τὰ χι 
τερα προσδοχᾷν, ἅτε δὴ κηξδοµένου αὐτοῦ «o: 
πτοιΏματος. "Exc πρὸς τούτοις διὰ τοῦ, Προσπέι' 
2εαὶ χ.1αύσωμεν ἑνώπιον | Kvplov, διδάσχει |. 
ὠπιον ἀνθρώπων μηδὲ δι ἀνθρώπους τοῦτο '! 
ἀἁλλ᾽ Ev. τῷ χρυπτῷ κατὰ τὸ, Ὁ Πατήρ σου « 
Ζζεων ἐν τῷ κρυπτῷ ἁποδώσεισοι. Καθόλου |: 
ἅπασιν ἁρμόξει τὰ παρηγγελµένα  χυρίως | 
προηγουμένως ὁ Λόγος τὸν Ἰουδαίων λαὸν ἐπὶ 
vola ὧν ἑτόλμησαν παραχαλεῖ, "Orc αὐτός & 
Θεὺς ἡμῶν, xal ἡμεῖς «Ίαὺς γοµῆς apto 
«ρόδατα χειρὸς αὐτοῦ. O0 µόνον Κύριος ἡμᾶ 
ὧς οἰχετῶν δεσπότης, οὐδὲ µόνον ποιητῆς ὡς. ͵ 
στης ἡμῶν, ἀλλὰ xal θεός ἐστιν ἡμῶν, ἅτε δὲ ' 
ὢν χαὶ ἴλεως. Av ὃ xa φείσεται ἡμῶν xa | 
ἡμᾶς, ὅτι οὐ µόνον ποίηµα, ἀλλά χαὶ χτημ. | 
«υγχάνοµεν ὄντες' χα) οἱ μὲν λογικώτεροι V | 
τοῦ, ol δὲ ἔτι ἀτελεῖς xal ἁλογώτεροι πρόδατα | 
αὐτοῦ) ὥστε ἐὰν ἐξομολογησώμεθα αὐτῷ xal: | 
νήῆσωμεν χαὶ προσπέσωµε» xal χλαύσωμεν ἱ | 
αὐτοῦ, ἐξ ἅπαντος σωθησόµεθα, οἱ μὲν ὡς Aa 
οἱ δὲ ὡς πρόθατα χειρὸς αὐτοῦ. Λέγεται voi 
εἶναι ὁ ποιμὴν ὁ καλός" xaX ἡμεῖς λέγειν διδασ 
Κύριος ποιµαίναι µε, xal οὐδέν µε ὑστερ] 


Σήµερον ἐὰν τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀχούσ . 
σκ.ἐηρύγητε τὰς καρδίας ὑμῶν ἐν τῷ 
κρασμῷ. "Απαξ τότε, φησὶν, ἐἑσχληρύνατε τ 
εδίας ὑμῶν, ἁχούσαντες αὑτοῦ τῆς φωνῆς ἐπὶ 
pou* ὁρᾶτε οὖν μὴ) xaX δεύτερον ταὐτὸν πράξ 
αὖθις τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀχούσητε bv ἀνθρώπε 
pov Ὑενομένου. 'O δὰ λόγος προηγουµένως π | 
ἐχ περιτομῆς λέλεκται Ex προσώπου τοῦ χε — 
προφητῶν προφερόµενος" ot 6h κατὰ μὲν τ 
«à πάντα ἔλεγον πληθυντιχῶς, xai ἑαυτοῦ 
ταλέγοντες τοῖς χαλουµένοις ’ Αεῦτε, γὰρ |. 
ἁγαλ λιασώμεθα καὶ ἁ.1αλάξωμεν καὶ πρ. 
[v^ καὶ πάλιν. Δεῦτε προσχυνήσωµεν κ | 
πέσωμεν καὶ χ.αύσωμεν' ἐπὶ δὲ τοῦ παρ 
ρων εἰς πρὀσωπον μὴ παραιτήσασθαι τὴν x 
ῥαινοῦσι’ μηδ᾽ ἀπιστῆσαι τῇ φωνῇ τῇ σήµερ | 
μελλούσῃ λαλεῖν. Τὸ δὲ, σήμερον, 6 Από: | 
πάντα τὸν παρατείνοντα τῆς ζωῆς ἡμῶν yt 
ληφε, χατὰ τὸ, ἕως οὗ τὸ σήµερο» xa.tei: 
τρέπει δὲ χαὶ ἡμᾶς ὁ λόγος ἐντεῦθεν ἁπάρξ | 
παρηγγελµένων. Ei γὰρ xal πολλή τις ví /— | 
µία ἐν τῷ πκαρελθὀντ. ypóvp* ἀλλὰ xàv | 


*" Matib. v1, 4,6, 18. *' Psal. xxu, 


EUSEBI] CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. HO 


visione [n deserto, audita* Dei voce, corde obdura- A σήμερον καλουµένης ἡμέρας καὶ ἁτὸ ἐνεστῶτςτ 


tus est in tempore exacerbationis, cum ipsorum 
omnium membra in deserto prostrata sunt, quia 
voci Dei non obtemperaverant. Necessario itaque illa 
commemorat, ne nos quoque praecepta Dei hodie 
audientes, ac non obiemperantes, ipsum exacet- 
bemus, obduraài eorde, et non exaudientes saluta- 
ria precepta ejus ; atque ideo ipsum acerbum nobis 
acseverum judicem parantes. Sane, ut dixi, nobis 
omaibus preceptum convenit; sed secundum prius 
allatam rationem, populo ex circumcisione illa di- 
cuntur, quorum hae sententia fuerit : Cum semel 
9;m vocein Dei in deserto audissetis, exacerbastis 
eum, obdurato tempore Moysis corde vestro ; verum 
quia ipsum Dei Verbum in mundo apparens, homi- 
nibus iterum locuturum, atque apud vos Novi 
Testamenti mysteria declaraturuim est; cavete ne 
iterum corda obduretis ut prisce obdurastis, neve 
rursun eum eracerbetis, si denuo vocem ejus au- 
dieritis, neque hac im re patres vestros imitemini, 
ne vos vero Sabliato οἱ requie ejus orbetis : quain 
requiem dabit ipsum Dei Verbum, postquam 
yegnum suum acceperit, in ipsoque requiescet, om- 
nesque quotquot ipsum receperint ad eam ipsam 


poU σπουδάσωµεν προσέχειν τοῖς εἱρτμένοι- xz 
δηλώσωμεν τὸν λαὺν ἐχεῖνον, Sc, ἁχούσας φωνῖς» 
ἐπὶ τῆς χατὰ τὴν ἔρημον ὁπτασίας, ἑακλτρύνς - 
χαρδίαν Ev τῷ χαιρῷ τοῦ παρα πιχρασμοὺ, ὅτι. 
πάντων αὐτῶν τὰ χῶλα χατεστρώθη Ev τὲ oin 
διὰ τὸ παρακοῦσαι τῆς φωνῖς τοῦ Θεοῦ. Άνσγ 
οὖν ἐἑχείνων ὑπομιμνέσχει, ἵνα pt] καὶ ἡμεῖς -Ἱ- 
µερον ἡμέρᾳ τῶν τοῦ θεοῦ παραγγελµάτων ix. 
τες χαὶ παραλούοντες παραπικραένωµεν αὐτὸν sx: 
νόµενοι τὰς καρδίας, xat μὴ ὑπακχοῦοντες vol; a - 

ρίοις παραγγέλµασι, χαὶ διὰ τοῦτο πικρὸν atc 
ἁπότομον χριτὴν ἑαυςοῖς χατασχευάσοντες. Καὶ -- 

πάντας μὲν οὖν ἡμᾶς, ὣς ἔφην, ἄρμόςει τὸ zu 

Ys^pa* χατὰ δὲ τὸν προηγούµενον λόγον πρὸς c. 


D περιτομῖς λαὸν ταῦτα λέγεται, cota ὄττν ἔχοντα 1: 


νοιαν  "Απαξ moth Ίδη πρότερον Emi τῆς ἐρέμ»ς 
φωνΏς ἀχούσαντες τοῦ θεοῦ, παρεπιχράνατε r5 
σχληρύναντες ἑαυτῶν τὰς χαρδίας ἐπὶ Mebséer i 
ἐπειδήπερ ὁ αὐτὸς τοῦ Θεοῦ Λόγος μέλλει δεύτ; 
ἀνθρώποις λαλεῖν ἐπιφανεὶς τῷ βίῳ, xal παρ 2 
αὐτοῖς διδάσχειν τὰ τῆς Καινῆς Διαθήχης μυστίρ. 
ὁρᾶτε μὴ πάλιν σχλτρύνττε ἑαυτοὺς ὡς τὸ πο 
ἐσχληρύνατε, μηδὲ αὖθις αὐτὸν παραπεχράνητε. to 


quietem adimittet : ac sanctum verumque Sabbatum  αὖθις τῆς φωνῆς αὐτοῦ ἀχούσητε, μτδὲ τοὺς πατέρα 


iis impertiet qui secum et penes se, illo dign 
erunt. 


ὑμῶν κατὰ τοῦτομιμίστσθε, ὅπως μὴ στερίστ-εαν 
τοὺς τοῦ ἀληθινοῦ σαβδατισμοῦ xal τῆς χατατο 


σεως αὐτοῦ, ἣν καταπαύσει αὐτὸς ὁ τοῦ θεοῦ Λόγος, «ἣν οἰχείαν ἁἀπολαθὼν βασιλείαν, xai ἐν αὐτῇ ἂν 
πχυσόμενος, πάντας τε τοὺς παραδεχοµένους αὐτὸν εἰς τὴν αὐτὴν ἀνάπανλαν ὑποδεξόμενος, καὶ τὸ ἅγιον χαὶ ὁ 
ἁληθὲς αὐτοῦ Σάόδατον παρέξων τοῖς ἀξίοις τῆς παρ) αὐτῷ καὶ σὺν αὐτῷ ἀναπαύσεως. 


Vins. 9-11. Secundum diem tentationis in deserto, C Κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ πειρασμοῦ ἐν τῇ ipli» | 


ubi tentaverunt me patres. vestri, probaverunt me et 
viderunt opera. mea. Quadraginta annis. offensus (ui 
geneiationi huic : et dixi : Semper errant corde. Ipsi 
vero non cognoverunt vias meas, sicut juravi in. ira 
mea, sj introibunt in. requiem meam. Quomodo Deum 
ventaverint, non illorum olim Judseorum patres 
tantum, ut quispiam zstimaverit, sed etiam hodier- 
norum, qui audita voce Dei obdurantur, apud Moy- 
gem habetur ; et in uxxvii psalmo plerumque dictum 
est, ac simililer in cv ut tute si. perquiras depre- 
hendes. Quoniam igitur his juravit Deus, exacer- 
bantes illos non ingressuros esse in requiem ipsius, 
quam paucis sermo descripsit; sollicite nobis cu- 
randum est ne in paria incidamus. Nam eadem 
ipsa nos excipient, si vocem Dei nunc et in prz- 
senti adhuc tempore nos evocantem audientes, 
corda obduremus : nos quippe ira Dei invadet, 
ac quiete illa apud ipsum et cum ipso sumen- 
da privabimur. Quz porro ira illa futura sit, his 
declarat Apostolus : Secundum autem duritiam luam, 
et impotens cor, thesaurizas libi iram in die ira, 
et revelationis. justi judici! Dei 9. Que autem re- 
quies ejus est, nisi illa post exitum hujus vit:e cum 
illo commoratio, qua requiescemus in regno ejus, 
omni prorsus opere ac negotio exempti, solique 
jvinorum et celestium contemp'ationí |vacantes? 


* Rom. ti, 5. 


ob éxsipacdr µε οἱ πατέρες Oper, ἑδοχίμεςά | 
µε καὶ εἶδον τὰ ἔργα pov. Τεσσαράἀάκοντα ἔτη αρου- 
ώχθισα τῇ γενεᾷ ταύτῃ" καὶ elxa* "Asl zJarer- 
ται τῇ καρδἰᾳ. Αὐτοὶ δὲ οὐκ ἔγγωσαν τὰς cox 
µου, ὡς ὤμοσα ἐν τῇ ὀὁργῇ µου, εἰ eiaeAecaorte 
sic ti» κατάπαυσίν µου. Ὅπως ἐπείρασαν v6 — 
θεὺν ἐν τῇ ἑρήμῳ οἱ πατέρες οὐχὶ τῶν πάλαι Too 
δαίων µόνον, Gg ἂν ὑπολάδοι τις, ἀλλὰ τῶν xal σίµ. 
pov ἀχονόντων μὲν τῆς φωνῆς τοῦ Θεοῦ, σκληρυν’ 
µένων δὲ, χεῖται παρὰ Μωῦσεῖ, καὶ ἓν o. δὲ χαὶν 
Φαλμῷ πολλάκις εἴρηται, xat bv pe'* ἅπερ xal é7 
τὸν ἐπιζητέσας εὑρήσεις. Ἐπεὶ τοίνυν διὰ siii 
ὤμοσεν ὀθεὸς μὴ εἰσελεύσεσθαι τοὺς παραπιχρώα’ 
τας εἰς τὴν χατάπαυσιν αὐτοῦ, ἣν ὁ λόγος διὰ fpe 
χέων παρέσττσε, προνοητέον xal ἡμῖν καὶ p 
μνητέον ph τοῖς ὁμοίοις περιπεσεῖν. Τὰ αὐτὰ TA 
xa ἡμᾶς διαδέξεται, εἰ τῆς τοῦ Θεοῦ φωνῆς cin 
καὶ νῦν χατὰ τὴν ofjuspov ἡμέραν ἀνακαλομέ- 
νης ἡμᾶς ἀχούοντες σχληρύνωμεν τὰς ἑαυτῶν Χα; 
δίας: διαλήψεται Ὑὰρ καὶ ἡμᾶς ὀργὴ Oui 
ἀποπεσούμεθα τῆς παρ αὑτῷ καὶ σὺν αὐτῷ Vt 
παὐσεως. Οποία δέ ἐστιν ἡ ópyh, παρίστιου 1 
Απόστολος λέγων’ Κατὰ δὲ τὴν σκ.ληρότητά 00^ 
καὶ ἀμετανόητον καρδίαν, θησαυρίζεις eve 
ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἀποκα.λύψεως dua 
χρισίας τοῦ θεοῦ. Τίς δὲ xal fj κατάπανσι 0759 


n4 





VY 
A7 Ὁ μετὰ τὴν ἔξοδον τοῦ πα 
ατρωιθλ, χαθ ἣν ἀναπαυσόμι 
(Eq. πάσης τῆς διὰ πράξεως 
(€. μόνη δὲ τῇ τῶν θείω 
Οροσανέχοντες; ὅτε ἀποδράσετ 
zt στεναγµός' ἀργία δὲ x 
Χολή τε xal ἀνάπανλα xai 
μ.3ς διαδέξεται’ by ᾧ Σαθδάτ 
OG Θεοῦ Λόγος ἀναπαύσετα 
ἐσθητὸν xóspov, τῷ Ἴρυδαι 
.5ροαφωνῶν, καὶ παρακαλῶὼν ! 
az τιωθεῖεν, ὡς τὸ πρῶτον b: 
"€ τοῦ Θε20 Λόγον φωνῆς, f, 
εν κατὰ τὴν ἐνανθρώπησιν 
κατέόρας αὐτῶν ἑηλῶσαι, uno 
πισεράναι ὡς xai πρότερον. 7 
προλέχειν µοι δοχεῖ χαὶ προα! 
αὐτῶν εἰς τὸν Χριστὸν ἀπισ' 
ἀ γνοῶν ἐπάχει δ οὖν ἑξῆς 
καὶ φησίν Καὶ εἶτα "Ael 
xai πάλιν Ὡς ὤμοσα ἐν tT 
σονται &lc τὴν χατάπαυσ(. 
τυγχάνει τὸ θεῖον στόµα, δρ: 
«φῄἠνατο, ὅτι ἀεὶ πλανῶνται, 
ph εἰσελθεῖν αὐτοὺς εἰς τὴν 
que τὸ μέλλον ἐθέσπισεν. "0 
Κνρίου πλανηθέντες τῇ xag 
παρόντα Ψαλμὸν ὁ bere πάντ 
ὑπαχούσαντος. 


QAH TQ AAYIA, ΟΤΕ υ 
META ΤΗΝ ΑΙΧΝ 


"Ασατε τῷ Κυρίῳ dope 
pie, πᾶσα ἡ Τη. "Acare : 
τὸ ὄνομα αὐτοῦ. Φῄἠσας ὁ 
dap περὶ τοῦ Ἰουδαίων | 
τῇ χαρδίᾳ' χαὶ τὸ, Ὡς dy 
εἰσεεύσονται εἰς τὴν 4 
πρώτους αὐτοὺς ἐπὶ τὴν χ 
καλεσάµενος ἀπειθεῖς εὖι 

χλῆσιν µεταθαίνει' προσφι 
Ἆοις xal μαθηταῖς τοῦ Σωτ 
τοῦ, Εὐαγγε-ίζεσθε ἡμέρ 
ριον avtov, ἑξης εἰρημέν 
τοῖς ἔθνεσι τὴν δόξαν a 
τὰθαυμάσια αὑτοῦ' ἐπεὶ 
Συτῆρος ἡμῶν ἁποστόλων 
οἱ λόγοι, Δι xaX µόνοις ἆ 
σρωνεῖσθαι διὰ τὴν Καινὴν. 
τὺ εὐαγγελιχὸν, τὸ πᾶσι col 
γµένον. θὗτοι δὴ οὖν προ 
ἆσμα χαινὸν ἓν πάσῃ τῇ ' 
ῥώχασιν, ὅτε elc πᾶσαν' 

qoc αὐτῶν, καὶ elc τὰ a 

ῥήμαια αὐτῶν. "Hv δὲ : 

ριον Εὐαγγέλιον, οὗ τὰ m 

πιριέχον, ἀλλὰ τὰ τοῦ X 


Y Psal. xvin, 9. 


1319 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Π. — EXEGETICA. |. 


lii exordio itaque jubet ipsi Domino cantare canti- A µόδια παραγγέλµατα᾽ τὰ γὰρ Ἀξωῦσέως οὗ τοι: 


cum novum. Quix vero non poterat omnis terra in- 
telligere quis esset Dominus, neque profundiores de 
Domino sermones capere; nccessario dictum re- 
petit hoc modo, Cantate Domino, benedicite nomini 
ejus, cujus hiec est sententia : si universe per or- 
bem gentes, quis sit totius mundi opifex, et quis 
universorum Dominus, capere non valeant; neque 
iutelligere possint, quomodo Dei Verbum, opifex 
cum sit, occulta et invisibili virtute omnia admini- 
siret οἱ gubernet; at satis est jllis, utpote solum- 
modo initiatis, benedicere nomini ejus. lpsum 
quippe Domini nomen, uudumque ipsius vocabu- 
lum cum laude et benedictione pronuntiatum, wa- 
goam potest benedicentibus utilitatem conciliare; 


Tv. Προηγουμένως μὲν οὖν προστάττει ἄδειν at - 
Κυρίῳ τὸ χαινὺν ἆσμα" ἐπεὶ 65 οὗ πάσα $7 
ἣν τίς ποτ fv ὁ Κύριος συνεῖναι, οὐδὲ τοὺς --ρ - 
Κυρίου βαθυτέρους εἰδέναι λόγους" ἀνανκαίως:: 
χατὰ δεύτερον λόγων ἐπιλέγει τό "Ασατε ro Ki, 
εὐλογήσατε τὸ ὄνομα αὐτοῦ, τοιαύττν ἔγω, - 
διάνοιαν' εἰ μὴ] συνιέναι τίς ἔστεν ὁ τοῦ σύμ:ᾳ' 
χόσµου δημιουργὸς, χαὶ ὁ τῶν ὅλων δξστύττς t 
ριος δύναται τὰ χαθ᾽ ὅλης «zc γῆς E0vn- xni c. 
συνορᾶν οἷά τὲ ἐστιν ὅπως δημιουργικὸς ὧν € 
Λόγος, ἀφανεῖ xaX ἀοράτῳ δυνάµει τὰ πάντα ἕ-- 
χαὶ διαχνυθερνᾷ' ἀλλ' ἀπαρχεῖ ye αὐτοῖς ὡς ἓν c 
γωγῇ xai τὸ εὐλογεῖν τὸ ὄνομα αὐτοῦ. ᾿κσνὼν --' 
ἐστιν αὐτὸ τὸ τοῦ Κυρίου ὄνομα καὶ αὐτὴ qo 





et majorem sape, quam iis qui Abrahamo benedi- B προσηγορία αὐτοῦ εὐφημουμένη καὶ εὐλογουμέν : 


cerent : ad quem dictum est, Benedicentes te bene- 
dicentur "*, 


Novum porro canticum post captivitatem per to- 
tum orbem celebrent novi orbis incole. Quam- 
obrem ait psalmi titulus, Quando domus edificaba- 
(ur post captivitutem. Cum euim magna illa domus 
Dei, Ecclesia scilicet ejus, in omnibus gentibus post 
animarum captivitatem excitanda erat a magno il!o 
et sapiente architecto Domino et Salvatore nostro, 
de quo ait propbeta, Hic edificabit civitatem meam, 
et caplivitatem populi mei reducet '* ; tunc ipse Scer- 
valor, impleturus ea qus a prophetis praenuntiata 
fuerant, pre manibus accipiens Isai: clausulam ex 
ipsius persona dicentem, Scriptus Domini super me, 
eoquod wnzerit me, evangelizare pauperibus misit 
se, praedicare captivis dimissionem, et cacis visus 
restitutionem 13, replicato post lectionem libro, 
diiit, Hodie impleta est hec Scriptura ἵπ auribus 
vestris ** : docens se esse illum, non corporeo un- 
guento perinde aique alio corporeos Christos, 
sed Spiritu paterne deitatis unctum ; atque ideo 
Christum vocatum fuisse: a se item Evangelium 
iis qui anima captivi erant praedicatum esse sccun- 
dum prophetiam. Judzorum itaque prophete non 
talia canebant, itaque bonorum Evangelia iis, qui 
avo suo ersisterent, pradicabant ; sed similia iig 
qua Moyses in magno cantico ad populuin dicit : 


μέγιστα τοὺς εὐλογοῦντας ὠφελεῖν, μᾶλλον ᾗ οἱ - 
ΑἈθραὰμ εὐλογοῦντες, πρὸς ὃν εἴρτται' Οἱ εἰ) 
γοῦγτές σε εὐ.1ο}ηθήσονται. 


Τὸ χαινὸν δὲ ἆσμα μετὰ την αἰχμαλωσίαν d 7. 
νέας οἰχουμένης χατηξιωµένοι καθ᾽ ὅλης τῆς dx. 
µένης ἁδέτωσαν. Διό φησιν ἡ προγραςὴῇ το v 
μοῦ, Ὅτε d οἶχος ᾠκοδομεῖτο μετὰ €i alza 
cav. "Ότε γοῦν 6 µέγας oixoc τοῦ Θεοῦ, fj "Exi 
σία αὐτοῦ, bv πᾶσι τοῖς ἔθνεσι μετὰ τὴν τῶν puri 
αἱχμαλωσίαν οἰχοδομεῖσθαι μελλεν ὑπὸ τοῦ μετὰ. 
χαὶ σοφοῦ ἀρχιτέχτονος τοῦ Κυρίου xol Σωτρ. 
ἡμῶν, περὶ οὗ φησιν ὁ προφήτης Οὗτος εἰκεξ- 
µήσει τὴν πόὀ-Άιν µου καὶ τὴν αἰχμα.]ωσίαν τη 
ναοῦ µου ἐπιστρέψει τότε αὐτὸς ὁ Σωτὲὶρ, μένα 
ἔργοις ἀποπληροῦν τὰ διὰ τῶν προφητῶν προτεφ; s 
νηµένα, μετὰ χεῖρας λαδὼν xal διελθὼν τὴν ἃ x 
τοῦ προσώπου φάσχουσαν τοῦ '"Haalou περιχοὈ 
Πγεῦμα Κυρίου ἐπ ἐμὲ, οὗ εἴνεχεν ἔχρισέβ, 
εὐαγγεἰσασθαι πτωχοὶῖς ἀπέστα.ἲκέ µε, xnptts 
αἰχμα.]ώτοις ἄφεσιω, xal τυς.ἰοῖς drdéleym 
πτύξας τὴν βίθλον μετὰ τὴν ἀνάγνωσιν, εἶπε᾽ ΣήµΕ 
por πεπ.λήρωται ἡ Γραφὴ αὕτη ἐν τοῖς ὡσὶν ὑμω' | 
διδάσχων αὐτὸν μὲν εἶναι τὸν οὐ σωματικῷ pup 
τοῖς σωματικοῖς χριστοῖς ὁμοίως, τῷ δὲ Πνεύμα 
τῆς πατριχῆς θεότητος χεχρισµένον, xal διὰ 5? 
Χριστὸν ἀνηγορευμένον δι αὐτοῦ δὲ xal τὸ ΕὐαΙ- 
λιον τοῖς τὰς ψυχὰς αἰχμαλώτοις κεχηρῦχθαι &m- 
λούθως τῇ προφητείᾳ. Οἱ μὲν οὖν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνου 


Filii vituperabiles, generatio toriuosa εἰ perversa, p προφῆται οὐ τοιαῦτα ᾖδον, οὐδ' ἀγαθῶν Εὐαγτθ” 


heccine Domino redditis? siccine populus stultus et 
non sapiens '*? οἳ quz sequuntur ; ubi adest item 
illud, Jrritaverunt me in alieuis, in cbominationibus 
suis exacerbaverunt me. Immolaverunt dammoniis, et 
ton Deo "* ; οἱ illud, Ipsi provocaverunt me in non 
deo, irritaverunt ἐν idolis suis", lsaias vero his 
afline canticuui edens dicebat : Cantabo dilecto can- 
ticum dilecti mei, vinee mee * : quibus adjicit : 
Quid faciam vinee mem, quia exspectavi ut faceret 
suvam, fecit autem. spinas ? Auferam sepem ejus, et 
erit in dircptionem; ei destruam. (urriim ejus, et erit 


στ ipid. 11. ?* lsa. v, 4 


τοῖς χαθ᾽ ἑαυτοὺς ἐχήρυττον ΄ ἀλλ᾽ ὁποῖα Μωῦσῖς ἓν 
μεγάλῃ cf, πρὸς τὸν λαὸν φάσχων ' Τέκνα pepe. 
γενεὰ σχολιὰ xal διεσεραµµένη, ταῦτα Kw 
ἀνταποδίδοτε; οὕτω «Ἰαὺς μωρὸς καὶ οὐχὶ σοφός; 
καὶ τὰ τούτοις ἀχόλουθα: ἐν olg ἐστι xai τὸ, Tlof- 
ὡξυνάν µε ἐν ἀ 1.λοτρίοις, ἐν βδελύγμασι actor 
ἐξεπίκρωνάν' µε. Ἔθυσαν δα;µονίοις, καὶ οὗ 859 
xai τὸ, Αὐτοὶ παρεζήλωσάν µε ἐπ᾽ o0 5p, 41 
ώργισάν µε ἐν τοῖς εἰδώοις αὐτῶν. Καὶ "Haro; 
δὲ τούτοις χατάλληλεν ὅδων ἆσμα ἔλεγεν' ΄Αόυ " 
τῷ ἠγαπημένῳ ᾖσμα τοῦ dyazntov pov, τῷ p4* 
", ibid. if. 


" Luc. iv οἱ. τὸ Deut, xxn, 5,06 


Aat pov: οἷς inira TI sonjco τῷ dpzsdorl 
Μον, ὅτε ἔμεινα τοῦ ποιῆσθι σταφυλἡν, ἐποίησε 
à ἁλανθας; Καθελῶ τὸν φραγμὸν αὐτοῦ, xal 
ἔσταε εἰς διαρπαχήν" καὶ xaóslà τὸν πύργο» 
αὐτοῦ, καὶ ἔσται εἰς καταπάτηµα" καὶ ἀνήσω 
πὸν' ἁμπείῶνά µου, καὶ τὰ ἀκόλουθα τούτοις, 
εΘρήνους δὲ xa Ἱερεμίας ᾖδε χατὰ τοῦ Ἰουδαίων 
Δαοῦ - καὶ οἱ λοιποὶ δὲ ὁμείως προφῆται, τὴν πτῶσιν 
αὐτῶν ἀπολοφυρόμενοι, ᾠδὰς αὐτοῖς ᾖδον καταλλή- 
* Aoug. Τὸ δὲ τοῖς ἔθνεσιν εὐαγγελιζόμενον ἆσμα χαινὸν 
* οὐκ Ty» ἐκείνοις ὅμοιον, χαινῶν δὲ xal νέων ἀγαθῶν 
5 ἁπαγγαλίας περιέχον, καὶ οὐ τῷ Ἰουδαίων λαῷ, ἀλλὰ 
i πάστι τῇ Y] προσπεφωνημένα. Σφόδρα δὲ ἀκριθῶς d 
περογραφὴ τὸ xav ἆσμά φησι εὐαγγελιαθήσεσθαι 

z πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν, "Ore d οἶκος ᾠκοδομεῖεο μετὰ 
4 μὲν αἰχμαλωσίαν. Καὶ ἄλλως γὰρ μετὰ τὴν "Iov- 
δαίων αἰχμαλωσίαν καὶ μετὰ τὴν ἁπόπτωσιν αὐτῶν, 
καὶ τὴν ἐπελθοῦσαν αὐτοῖς ἐκ Θεοῦ ὀργὴν, ἣν ἐθέ- 
απισεν ὁ πρὸ τούτου φαλμὸς εἰπὼν, "Ael π.ανῶνται 
τῇ καρδίᾳ. Αὐτοὶ δὲ οὐκ ἔγνωσαν τὰς ὁδούς µου, 
ὡς ὤμοσα ἐν τῇ ὀρτῇ uov, εἰ οἰσελεύσονται εἰς τὴν 
κατάπανσἰν µου, οἱ πᾶσαν τὴν γῆν οἰκοῦντες ἄν- 
Όρωποι βάρδαροί τε xal Ἕλληνες, ὀπηνίχα map" αὖ- 


x 





A in. conculcationei € relingxam. vineam meam '*, 
et οπίογα. Jeremias item lamentationes. canebat 
contra Judaicum populum : reliqui pariter prophetas, 
ruinam eorum deplorantes, congruentia item can- 
tica edebant. Novum autem gentibus annuntiatum 
canticum illis simile non erat ; sed novorum ac re- 
centium bonorum promissa compflectebatur , non 
Judzorum populo, sed omni terre annuntiata.'Ac- 
euralissime autem Litulus indicat, tunc canticum 
novum gentibus annuntiandum esse, quando domus 
edificabatur, post caplivitatem. Et alioquin post Ju-- 
dzeorum captivitatem ac post ruinam eorum et iram 
Dei immissam ipsis, quam valicinatus est prece- 
dens psalmus dicens, Semper errant corde. Ipsi tero 
mon cognoverunt vias meas, sicul juravi in ira mea, 
si iniroibunt in requiem meam, omnes hoinines or- 
bem incolentes, cum barbari, tum Graci, cum apud 
eos domus Dei, scilicet Ecclesia ejus constituere- 
tur, deposito eo quod in diabolicum plurium deo- 
rum cultum edere solebant, novum canticum ca- 
nere edocii sunt. Ex illo namque tempore salutare 
Dei ipsis annuntiant, cum per totum orbem sacro- 
rum Evangeliorum leclionibus utuntur. 








τοῖς ὁ οἶκος τοῦ θεοῦ συνέστη, δηλαδη ἡ Ἐκκλησία αὐτοῦ, τὸ καινὸν ἆσμα ᾖδειν ἐδιδάχθησαν, τὸ «ne. axjiovi- 


xi καὶ πολυθέου πλάνης ἀποθέμενοι. "EG ἐκείνου δὲ καὶ τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ εὐαγγελίζονται, xal! ὅλης τῆς 


x 

Εὐαγτε.ίζεσθε ἡμέραν ἐξ ἡμέρας và σωτήριο» 
αὐτοῦ: ἀναγγείλατε àv τοῖς ἔθνεσι τὴν δόξαν 
αὐτοῦ, i πᾶσι τοῖς Aaoic θαυμάσια αὐτοῦ. Καὶ 
^lst ταῦτα προσήχει νοµίζειν προστάττεσθαι τοῖς 
δὺ ἔργων Ὀστερόν ποτε αὐτὰ πεπληρωχόσι, τοῖς 
Ἀγλαδὴ εὐαγγελισαμένοις εἰς πάντα τὰ ἔθνη τὸ σω- 
τλριον τοῦ Θεοῦ; Τούτος yàp τὸ θεῖον Πνεῦμα 
ἄνωθεν καὶ πρὸ πηλλοῦ τοῦτο πράττειν παρεχι- 
λεύετο, Tolg αὐτοῖς δὲ καὶ τὰ ἑξῆς προσφωνεῖ, ὡς 
ἂν μέλλουσιν ἀναγγέλλειν τοῦ Κυρίου τὴν δόξαν àv 
πᾶσι τοῖς ἔθνεσι, μέλλουσί τε iv πᾶσι τοῖς λαοῖς τὰ 
θαυμάσια αὐτοῦ χηρύττειν. Tivag οὖν ἦσαν οἱ ταῦτα 
δὲ ἔργων ἐπιτελέσαντες; El μὲν ἣν ἑτέρους δυνατὸν 
ἐπιδεικνύναι, ἥτοι χατὰ τοὺς Κύρου χρόνους, f| κατὰ 
ποὺς (1) Δαρείου τοιούτους αἱ προχείµεναι προστάξεις 
Ἰέγνονται τοῖς Ἰησοῦ μαθηταῖς, ἀχούονσι τό: Πο- 
ῥευθέντες μαθητεύσατε zárrd τὰ ἔθνη. Βούλεται 


t 


a 
ο 
à 
tU 
n 
r] 
t 
3 
H 


σπουδῇ ἐπιτελεῖν αὐτοὺς τὸ εὐαγγελικὸν ἔργον" τῇ 
τὰρ, ἡμέρᾳ ἐξ ἡμέρας, τοῦτο παρίστησι, τὸ διη- 
γεχῶς αὐτοὺς εὐαγγελίζεσθαι τὸ σωτήριον, περὶ οὗ 
εἴρηται" Οὗτός ἐστι" ἀ Ἰηθῶς d Σωτὴρ τοῦ κό- 
σμου. 

Ἐγέγκατε τῷ Κυρίῳ, αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν, 
ἐνέγκατε τῷ Κυρίῳ δόξαν καὶ τιμήν, ἐνέγκωτε 
τῷ Κυρίῳ δόξαν ὀνόματι αὐτοῦ. O0 µάτην ἆσμα 
παιὸν ἄδειν ἐν προοιµίοις τῆς ψαλμῳδίας ἐκέλευσεν, 
ἀλλ’ ἐπειδὴ χαινή τις χλῆσις τοῦ παρόντος ψαλμοῦ, 
xxiv τὸ κήρυγμα. "Εθνη γὰρ, ὡς ὁρᾷς, οἱ καλού- 
gea (sic) οὐ µόσχους οὐδ' ἄρνας, οὐδ' ἔξωθεν clo- 


"]|u v, 4, 5. ** Matth. xxvin, 19. 


οἰκουμένης τοῖς τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων ἀναγνώσμασι ypüpevor. 


Vsans. 5. Annuntiate de die in diem salutare ejus. 
Annuntiate in gentibus gloriam ejus, in omnibus po- 
pulis mi-abilia ejus. Quibusnam bzc przcipi putan- 
dum est, nisi ils qui diu postea liec operibus com- 
pleverunt; iis videlicet qui in omnibus gentibus 
salutare Dei przdicaverunt? His quippe divinus 
Spiritus jamdiu et multo ante tempore id agere. 
praxipiebat. lisdem quoque sequentia denuntiat, 
vtpote qui Domini gloriam in omnibus gentibus, εξ 
in omnibus populis mirabilia ejus prdicaturi es- 
sent. Quinam igitur sunt qui hec operibus perfece- 
runt? m possent alii sive Cyri sive Darii 
tempore indicari, |quibus hac coropeterent ; illos. 
prophetia respiceret. Sed cum nulli sint bujusmo- 
di,] hzc precepta discipulis Jesu. traduntur , qui 
hac audiunt : Euntes, docete omnes. gentes "'. Vult. 
enim Spiritus sanctus eos strenua el iudesinenti 














qàp τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον συντόνῳ xal ἀδιαστάτῳ p) opera evangelicum opus perücere; nam id his ver- 


bis declaratur, de die in diem, ut scilicet. assidue 
salutare illud annuntient, de quo dictum est : Hic 
est vere Salvator mundi*!, 


Vins. 7, 8. Affe-te Domino patrie. gentinum, α[- 
ferte Domino gloriam et honorem, a[ferte Donino 
gloriam nomini ejus. Canticum nowun canere in 
principio psalmodiz non, frustra precepit ; sed 
quia vocationem et praedicationem novam hie psal- 
mus complectcbatur. At enim, ut ipse vides, gentes 
quo vocantur, non vitulos, non agnos, non quid- 





*! Joan. iv, 42. 


1225 


EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS Π. — EXEGETICA. i 


piam extraneum ex imperfectis. animalibus (quid- A φοράν τινα τῶν οὐ τελείων (πᾶν ΥΔρ ἅλογον bula; 


vis enim irrationale imperfectum est) ; sed seipsas 
immolare, atque illi, utpote Deo, gloriam et hono- 
rem afferre jubentur. Quia vero non operibus tan- 
tum, vel sana doctrina ipsum et Deum celebrare, 
sed etiam sacrificia ei offerre par est ; ideo adjicit :— 
Vyns. 9. 10. Tollite hostias, et introite in atria ejus, 
adorate Dominum in atrío sancto ejus. Commovea- 
iur a [acte ejus. universa terra : dicite in. gentibus, 
Dominus regnavit, et. czetera. Mostias bic dicit ra- 
tionabiles illas et spirituales, quas assidue videmus 
pro piis offerri et a sacerdotibus immolari, cujus- 
modi sunt virtutes : atria autem vocat ecclesias, 
ubi Novi Testamenti hostiz offeruntur; videlicet spi- 
ritualis eultus, bonorum operum fructus, oblatio- 


αὐτοὶ δὲ αὐτοὺς θύειν ἀπαιτούμανοε., δόξαν τε x 
τιμὴν ὡς θεῷ κομίζειν προσταττόµενοι. Ἐτο ἃ: 


μὴ µόνον λόχοις xal ὀρθοῖς δόγµαισε θεολογεῖν a 


ἀλλὰ xal θυσίας προσφέρειν, ἐπάγςεε" "Apazs 0vci 


καὶ εἰσπορεύεσθε εἰς «ác ab -Aerc αὐτοῦ, αι 
κυγήσατε τῷ Κυρίῳ ἐν atq ἁγέᾳα αὐτοῦ. Σας. 
θήτω ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ πᾶσα 9) ΥΠ  εἶχατε» 
τοῖς ἔθνεσι' ὁ Κύριος ἑδασίάει σε, xai τὰ E: 
θυσίας μὲν λέγων τὰς λογιχὰς καὶ πνευματιχὰς :, 
ὁρῶμεν διηνεχῶς ὑπὲρ τῶν εὐσεδέῶν προσφερομέα 
καὶ ἱερουργουμένας ὑπὸ τῶν ἱερέεων, τοιαῦται δξτι 
αἱ ἀρεταί * αὐλὰς δὲ τὰς ἐχχλησίας. Ev αἷς τῆς Κ:- 

νῆς Διαθήχης θυσίαι προσφέρονταε, al πνευµατα: 
λατρεῖαι, αἱ δι ἔργων χαρποφορίαε ai χαρισία« 


nes gratiarum actionis, Et alias non hzc Judzis B ἀναφοραί[. Άλλως δὲ οὐδὲ Ἰουδαίδις ταῦτα κ- 


priecepit, ne quis suspicetur hic de legalibus hostiis 
sermonem haberi ; sed familiis gentium, de quibus 
per alium prophetam Deus Jud:wos alloquens ait : 
Non est voluntas mea in. vobis, et sacrificium non 
accipiam de manibus vestris : quia αὐ oriente sole 
usque ad occidentem magnum est. nomen. meum in 
gentibus : et in. omni loco incensum offertur nomini 
meo et oblatio munda**. Et probe quidem : nam 
illud, Tollite hosttas, id est, vestram de hostiis co- 
gitationem sublimem agite, nec vili et humili intel- 
ligendi more boves aliave animalia iummoletis; sed 
sublimiori modo hoc dictum intelligentes, spiritua- 
les et ccelestes offerte hostias, quarum exempla et 
uinbrze erant illa sensibili ritu oblata sacrificia. 
Quas porro hostias bic. psalmus exigat, docet bea- 
tus Paulus bis verbis^ Exhibete corpora vestra Μο- 
siiam puram, viventem, Deo placentem, rationabile 
obsequium vestrum**, Et introite, inquit, per Quam 
semitam? per fidem videlicet : ipsa enim est imn- 
gressus ad salutem. 

ενα. 11, 15. Letentur coli εἰ exeultet. terra, 
commoveaiur mare εί plewitudo ejus. Gaudebunt 
campi el. omnia qu& in eis sunt. Pro illo, Commo- 
seatur mare, secundum Aquilam dicitur , Tonabit; 
secundum Syminachum vero, Sonabit. llis porro 
significatur, evangelicam przdicationem ipsa ma- 
riaet insulas in mari positas, necnon homines 
ipsas incolentes, peragraturam esse ; quí homines 


έταξεν, ἵνα μὴ τις τὰς νομιχὰς ὑποπτεύση θυσίς.' 
ἀλλὰ ταῖς πατριαῖς νῶν ἐθνῶν, περὶ ὧν δι by. 
προφήτου φησὶν ὁ θεὸς πρὸς Ἰονδαίους διαλεγόµεν, 
Οὐκ ἔστι µου θέ Ίηµα ἐν ὑμῖν, xal θνυσίαν « 
προσδέξοµαι ἐκ τῶν χειρῶν ὑμῶν ὅτε ἁπὸ ἀνσ- 
τολῶν ἡ.1ίου µέχρι δυσμῶν μέγα τὸ ὄνομά µοι ὃν 
τοῖς ἔθνεσι, καὶ ἐν παγτὶ τόπῳ θυμίαμα αρες 
φέρεται τῷ ὀνόματί µου xal θυσία καθαρά. Εὺ ἃ 
xa τὸ φάναι, Ἄρατε θυσίας, τουτέστε, Μετειυρίσεα 
τὸ περὶ θναιῶν νόηµα μὴ χαµαιξήλκως βουθυτουντε, 
καὶ τὰ λοιπὰ σφάζοντες ζῶα, ἀλλ' ὑφψηλῶς τὰ ki 
τούτων δηλούµενα διανοούμενοι, τὰς πυευματιέ 
xai ἑπουρανίους θνσίας, ὧν ὑποδείγματα xat σχαὶ 
ἦσαν αἱ αἰσθητῶς προσαγόµεναι θυαίαι. Ποίας ἃ 
θυσίας ἁπαιτεῖ ἡ φαλμῳδία, ὁ µαχάριος Παῦλος oa- 
μνημονεύει λέγων’ Παραστήσατε τὰ σώματα ἑρο 
θυσίαν χαθαρὰν, ἑῶσαν, εὑάρεσεον τῷ Oso, rir 
«ἑογικὴν .Ίατρείαν ὑμῶν. Καὶ εἰσπορεύεσθε, ο): 
διὰ ποίας ἐρχόμενοι τρίδου; διὰ τῆς πίστεως Ur 
ότι’ αὕτη γάρ ἐστιν ἡ τῆς σωτηρίας εἰαθολή. 
Εὐφραινέσθωσαν οἱ οὐρανοὶ καὶ ἆγα.ὶ.ιάσθω 


'ἡ γῆν σα]ευθήτω ἡ 0dlacca καὶ tó π.Ιήρωμα 


αὐτῆς. Χαρήσεται τὰ πεδία, καὶ πάντα τὰ iy 
αὐτοῖς. Αντὶ δὲ τοῦ, Σα.ἱευθήτω ἡ θάλασσα, xx: 
τὸν Αχύλαν, Βροντήσει, Ἰ χατὰ «bv Σύμμαχν, 
Ἠχήσει. Σημαίνει δὲ διὰ τούτων ὁ λόγος διελεῦσῖ- 
σθαι τὸ εὐαγγελιχὸν χήρυγµα xal τὰ πελάγη xal τί 
ἐπὶ τῆς θα)άσσης νήσους, τοὺς τε bv ταύταις Xx 


plenitudo ejus vocantur. Quod ipsum ad finem p) χοῦντας ἀνθρώπους, πλήρωμα αὐτῆς ὠνομασμένοκ᾽ 


deductum est. Jam enim Ecclesix Christi omnes 
iusulas replent, salutarisque doctrina in dies ex- 
tenditur οἱ acerescit, ad eos usque qui Oceanum 
incolunt propagata. Et tunc exsultabunt omnia ligna 
silvarum a [acie Domini, quia venit, quomam venit 
judicare terram. Judicabit orbem terre in. justitia, 
el populos in veritate sua. 


UANDO TERRA EJUS RESTI- 
UTÀ EST. XCVI. 


Ὕνας. 1. Dominus regnasit  exsullet. terra, ἰα- 


IPSI DAVID, 


** Malach. 1, 10,11. *! Rom. xu, 1. 


ὃ καὶ αὐτὸ τέλους ἔτυχεν. Αὐτίχα γοῦν Ἐχχλησαι 
Χριστοῦ τὰς νήσους ἁπάσας πληροῦαι, πληθύει 5 
ὁσημέραι, καὶ ἐπιδίδωσιν dj σωτήριος διδασκαλία 
µέχρι τῶν τὸν Ὠχεανὸν οἰχούντων παρεκτεινοµέη, 
Καὶ τότε dva AAideorcat πάντα τὰ ξύλα τοῦ Ope 
μοῦ πρὸ αροσώπου τοῦ Κυρίου, ὅτι ὄρχεα, 
ὅτι ἔρχεται κρῖναι τὴν γῆν. Kpurei tiv οἰκυν" 
µένην àv. διχαιοσύνῃ , καὶ ἰαοὺς ἐν τῇ ἀηθερ 
αὐτοῦ. 

TQ ΔΑΥΊΔ, ΟΠΟΤΕ Ἡ Iu AYTOY KAeIZTATO 


Ὁ Κύριος ἐδασίλεισεν, ἁγαλιάσθω ἡ Ti 


-—-—— συν - - 


1 
j 
| 
i 





1227 


tio; caligo autem, turbida et obscura tenebrarum 
offusio. Per utrumque vero divine nature invisi- 
bilitatem sermo declarat, Quemadmodum enim 
eum, qui nube quadam et caligine obvolvitur, con- 
spicere plane non licet; sic et invisibilis natura 
videri prorsus nequit. Significat item latentem Do- 
mini ad homines adventum, quando in servi forma 
natus est; ita ut nubes et caligo caro esse, quam 
assumpsit, intelligatur ; utpote quz deitatem ope- 
rat, secundum, illud : Posuit tenebras latibulum 
suum : in circuitu ejus tabernaculum ejus *'. Monet 
etiam ipsum esse qui in monte Sina in nube et ca- 
ligine se exhibuit : ac docet, etiamsi divina natura 
videri nequeat, posse tamen ex operatione ejus vir- 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP.. PARS Ill. .— EXEGETICA. EN 
ex splendente aere radians et tenuissima composi- Α μέν ἐστιν Ex φωτοειδοῦς ἀέρος «pe y yobóXov xal 


τατον ὕφασμα  γνόφος δὲ ἀχλυώδης xai ὁμιχλὼὸ 
σχοτασµός. Δι ἁἀμφοτέρων τὸ ἀθεώρητον της θες 
φύσεως ἀποσεμνύνει ὁ λόγος. Ὥσπερ γὰρ τὸν νεσές 
τινὶ xal γνόφῳ συγχαλυπτόµενον ἀδύνατον κατι 
οὕτω πάµπαν ἀδύνατον θεάσασθαι τὴν ἀόρατον ;- 
σιν. Σημαίνει δὲ καὶ τὴν λεληθνῖαν ἓν ἀνθρώποις v. 
Κυρίου κάθοδον, ὅτε πέφυχεν Ev τῇ του bx. 
μορφῇ, ὡς νοεῖσθαι νεφέλην xxi Ὑνόφον τὴν rp 
ληφθεῖσαν σάρχα, ἅτε τὴν θεότητα ὑποκχρύπτουσα, 
χατὰ τό' Ἔθετο σκότος ἀποκρυςρ1ὴ αὐτοῦ, xcix 
αὐτοῦ ἡ σκηνἡ αὐτοῦ. Ἀναμεμνήσχει δὲ κας 
αὐτός ἐστι xal ὁ ἓν τῷ Σινᾷ ὄρεε διὰ νεφέλτς xi 
Ὑνόφου τὴν οἰχείαν ποιησάµενος ἐπιφάνειαν, x: 
διδάσχει, ὅτι, εἰ xal τὴν θείαν φύσιν ἀδύνατον xr- 





tutem conspici. Siquidem justitiam homines do- P ιδεῖν, 4X οὖν διὰ τῆς ἐνεργείας τὴν ταύτης ὃ- 


cuit; ac eos qui omnia sine delectu et discretione 
peragebant, ut. cum recto judicio vitam agerent, 
instituit. Hoc ipsius thronus ac regnum efficit; 
quare addit: Justitia et judicium correctio throni 
ejus. Iac fuit, inquit, adventus illius causa, ut judi- 
caret juste causam nostram, quam contra:malignas 
et adversarias potestates habemus. ln nos quippe 
regnavit Christus, ut fide justificaret eos qui in 
peccato erant. Judicio autem est usus plane divino, 
ac humanissimo : judicavit enim, non ex operibus 
justitia, sed secundum misericordiam suam ma- 
gnam: nosque per aquam sanctam et mysticam 
salvos effecit, in qua contritus et conculcatus fuit, 


imo potius periit draco ille multis capitibus in- C μυστικοῦ, ἐν ᾧ συνετρίδη καὶ πεπάτηται, μᾶλλον & 


siructus, ac cum eo virtules ejus maligna. Hzc 
correxit Christi regnum. ld sane hinc palam est, 
quod nos quidem ab iis qui nos injuste in servitu- 
tem redegeraut liberati simus , illi vero condemnati 
sint. Htec quippe vera justitia est, uL is qui tyran- 
nidem exercebat diabolus destruatur, homines 
vero qui sub tyrannide degebant liberentur. Cz- 
terum id quoque a nobis expetit, ut justitiam et 
judicium recte exerceamus. 

Nyns. 5-1. ]gnis in conspectu ejus exardescet , et 
inflammoabit ἐπ circuitu inimicos ejus. llluxerunt 
fulgura ejus orbi terra : vidit et commota est terra. 
Montes siout cera liquefacti sunt a. [acie Domini , a 
[acie Domini omnis terre.  Annuutiaverunt. coii 


ναμιν ἕνεστι θεωρΏσαι. Διχαιοσύνην γὰρ τοὺς £- 
θρώπους ἐπαίδευσε, χαὶ τοὺς ἁδιακρέτως ἄτανι 
δρῶντας μετὰ χρίσεως ὀρθῆς ἑἐδίδαξε πολιτεύεσς. | 
Ταῦτα αὐτοῦ ὁ θρόνος καὶ fj βασιλεία χατώρθωα' 
διὸ ἐπάγει' Δικαιοσύνη xal κρῖμα κατόρθωσις το 
θρόνου αὑτοῦ. Αὕτη, qno, γέγχονε τῆς παρουσία | 
ἡ αἰτία, τὸ χρῖναι δικαίως τὴν χρίσιν ἡμῶν, ἓν ἔχ- 
pev δηλαδη πρὸς τὰς πονηρὰς xal ἀντιχειμένας ὁ- : 
νάµεις. Βεθασίλενκε γὰρ ἡμῶν ὁ Χριστὸς, ἵνα &- 
καιώσῃ τῇ πίστει τοὺς £v ἁμαρτίᾳ. Ἐχρήσατο δὲ xz | 
θεοπρεπεῖ xal φιλαγάθῳ χρίµατι. δεδικαίωκε 11 | 
οὐχ ἐξ Épyuv διχαιοσύνης, ἀλλὰ χατὰ τὸ πολὺ aio ι 
ἔλεος' σέσωχε δὲ ἡμᾶς xal δι’ ὕδατος τοῦ ἁγίου xu 








xai ἁπόλωλεν ὁ πολυχέφαλος δράχων , xa αἱ οὖν 
αὐτῷ δυνάµεις πονηραἰ. Ταῦτα ἡ τοῦ Χριστοῦ βασι- 
λεία χατώρθωσε. Δῆλον δὲ ἀφ᾿ ὧν ἡμεῖς μὲν τῶν 
χαταδουλωσάντων ἀδίχως ἠλευθερώθημεν, ἐχεῖνοι & 
κατεχρίθησαν. Τοῦτο γὰρ χρίσις δικαία, τὸ τὸν μὲν 
τυραννοῦντα διάδολον χαθελεῖν, τοὺς 6k τυραννουµέ- 
νους ἀνθρώπους ἑλευθερῶσαι. Πλὴν ἀλλὰ xal ἡμᾶ 
ἁπαιτεῖ δικαιοσύνην xal χρίσιν xazopOozv. 





— A J————9 mn stint 


Πῦρ ἐνώπιον αὐτοῦ καυθήσεται, καὶ goptü 
xUxAqo τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ. Ἔφαναν αἱ ἀστραὰ 
αὐτοῦ τῇ οἰκουμένῃ * εἶδε καὶ ἐσαλεύθη ἡ τῇ. Τὰ 
ὄρη ὡσεὶ κηρὸς ἑτάκησαν ἁπὸ προσώπου Κυρία, 
ἀπὸ πρωσώπου Κυρίου πάσης τῆς γῆς. Ἁγήτ- 


iustitiam ejus, et viderunt omnes populi gloriam ejus. p «Ίαν οἱ οὐρανοὶ τὴν δικαιοσύνη» αὐτοῦ, καὶ εἴδο- 


Confundaniur omnes qui adorant. eculptilia, qui glo- 
riantur in idolis suis. Hic 1erribilia ultricis illius 
virtutis per ignem et fulguris splendorem, que in se- 
cundo Christi adventu videnda sunt subindicat; ac 
evangelicam illuminationem revelat, divine pre- 
dicationis sermones, qui per totum orbem resplen- 
dent, fulgura nuncupans. Neque enim dixerimus 
eum fulguris, pluvis indicis, mentionem facere ; 
sed divini et spiritualis luminis fulgorem, fulguris 
nomine significat ; aut fortasse fulgura Christi vo- 
cet eos, qui sacrum divinse et evangelicze przdica- 
tionis munus obierunt, id est apostolos et evange- 


*' Psal. στις, 12. 


σαν πάντες αἱ Aaol civ δόξαν αὐτοῦ. Αἰσχυγθή- 
τωσαν πάντες οἱ προσκυγοὔνεες τοῖς ᾖλυπτοῖ, 
οἱ ἐχκαυχώμενοι ἐν τοῖς εἰδώοις αὐτῶν. Ἐν ού. 
τοις τὰ φοδερὰ τῆς ἀνταποδοτιχῆς δυνάμεως ὑποδείχ- 
ννσι, διὰ τοῦ πυρὸς xai τῆς διαττούσης ἀστραπῆς ἓν 
τῇ δευτέρᾳ Χριστοῦ παρουσίᾳ * ἐἑκκαλύπτει δὲ xai τῇ) | 
εὐαγγελιχὴν φωταγωγίαν, ἀστραπὰς λέγων τοὺς 99 
θείου κηρύγματος λόγους, ol κατὰ πάσης τῆς οἴκον- | 
µένης ἐχλάμπουσιν. O0 γὰρ δήπου φαμὲν, ὅτι τῆ; είς 
ὑετοὺς γεγενηµένης ἀστραπῆς ἐποιεῖτο μνήμην, ἀλλὰ 
τὴν τοῦ θείου xal νοητοῦ φωτὸς ἀνάλαμφιν τῷ τῇ 
ἀστραπῆς κατασημαίνει ὀνόματι : ἢ ἀστραπὰς Ove 














499 


COMMENTAnIA IN PSALMOS. 


ςεων Χριστοῦ, τοὺς τὸ θεῖον xai εὐαγγελιχὸν ἵερουρ- A listas, qui instar luminis orbem terrarum illustra- 


Ὑοῦντας χήρυγµα, τουτέστιν ἁποστόλους xaX εὔαγγε- 
λεστὰςς, ol φωτὸς δίχην τὴν οἰχουμένην χατέλαμγαν' 
οἷς sca αὐτὸς ἔφη Χριστός. Ὑμεῖς ἐστε có φῶς τοῦ 
se σου 96x μὲν γὰρ τὸ ἀληθινὸν αὑτός ἐστιν ὁ Υἱὸς 
2εοι τα τρωτίχων ἅπασαν χτίσιν λογιχἠν. Ἐπειδὴ 85 ve- 
Ὑόδνασι μέτοχοι τοῦ παρ) αὐτοῦ φωτὸς χαὶ αὐτοὶ κατὰ 
τό" "Av0paxsc ἀνήφθησαν àx' αὐτοῦ, χρηµατίνου- 
Gt «ρέῶς τοῦ χόσµου. Οὗτνι τοίνυν χαθάπερ ἀστραπαὶ 
ὙεὙόνασι τῇ ὑπ οὐρανὸν διατρέχοντες πανταχοῦ, καὶ 
τὸ θεῖον xai νοητὸν ταῖς τῶν μυσταγωγουμένων xap- 
δίαις εἰσπέμπονται φῶς. Καὶ mop δέ φησιν ὁ φάλλων, 
οὗ ατάντως τοῦτο τὸ αἰσθητὸν, οὔτε μὴν τὴν ὁρωμέ- 
νην «λόγα, ἀλλὰ θείαν τινὰ δύναμιν ἅμαχον xat ὃνσ- 
άντητον χαὶ δυσδιάφυχτον, πυρὸς δίχην χατεσθίουσαν 


runt: quibus ctiam Christus dixit, Vos estis [ux 
mundi *. Nam vera lux est ipse Filius, qui om- 
nem creaturam rationabilem illuminat. Quia vero 
lucis illius participes fuerunt secundum illud, Car- 
bones succensi sunt ab eo 35, ideo. lux sunt hujus 
mundi. Hi itaque veluti fulgura facti sunt, totain 
ubique terram percurrentes, ac divinam spiritua- 
lemque lucem initiatorum cordibus immittunt. 
Ignem porro Psalmista dicit, non hunc sensibilem , 
neque flammam illam qu:&. sub aspectum cadit; scd 
divinam quamdam virtutem inexpugnabilem , cui 
non obsisti, que non effugi potest, quz ignis in- 
star hostes suus devorat. Hi autem erant, prz aliis 
perniciosi daemones , et gregis eorum przfectus , 


τοὺς ἐἀχθραίνοντας αὐτῷ. Οὗτοι δὲ ἦταν xo πρό γε B quem Salvator cum aliis combussit, Neque aliag 


τῶν ἄλλων οἱ ἁλιτῆριοι δαίµονες καὶ ὁ τῆς ἀγέλης αὐ- 
τῶν ἐπιστάτης ' τοῦτον χατέφλεξεν ὁ Σωτὴρ τοῖς ἅλ- 
λοις ὁμοῦ. Οὐ γὰρ ἣν ἑτέρως ἐξελέσθαι τοὺς ἐπὶ τῆς 
Ye ὑπ αὐτῷ γενοµένους, tl uh καθάπερ τι πυρ ἓπ- 
αρΏχεν αὐτῷ τὴν δαπανῶσάν τε χαὶ ἀφανίζουσαν αὖ- 
τὸν ὀργήν. Οὕτως ἑἐξείλετο τοὺς ὑπ᾿ αὑτοῦ γενοµένους, 
σέσωχκε τοὺς ἐν αἰχμαλωσίχ, ἑῤῥύσατο τοὺς πεπλανη- 
μένους, xaX &iq τὸ τῆς ἀληθείας ἐχάλεσε φῶς. Táya 
ὃδξ πυρὸς xal ἀστρατῆς ἐμνημόνευσεν ὁ Δαυῖδ, Ώγουν 
φλογὸς xai φωτός * ἐπειξῆ διπλή τοῦ πυρὸς ἡ ἑνέρ- 
γεια * οὗ γὰρ µόνον τὸ χαίειν, ἀλλὰ χαὶ τὸ φωτίζειν 
ἔχει. xal τὸ μὲν φῶς τοῖς διχαίοις ἀποχαρίζεται, d 
δὲ χαῦσις τοῖς παρανόµοις ἀφώρισται. Ταῦτα χαὶ τῆς 
δευτέρας ἐπιφανείας τὰ θεσπίσµατα ' ταῦτα xal Δα- 
νι]λ ἐθεάσατο;' Ποταμὸς, γάρ φησι, πυρὸς εἶκεν 
ὄμπροσθεν αὐτοῦ * καὶ ὁ Κύριος εἶπεν, ὡς f) παρου- 
σία αὐτοῦ ἔσται ὡς dj ἀπὸ ἀνατολῶν µέχρι δυσμῶν 
φθάνουσα ἀστραπή. Τὸ μὲν πὺρ αὐτοῦ προπορεύσε- 
«at ἕνεχα τῶν ἐχθρῶν αὑτοῦ * τῶν δὲ εὐσεθῶν xat θεο- 
φιλῶν ἀνδρῶν χάριν ἀστραπαὶ αὐτοῦ ἐκ τοῦ αὐτοῦ 
φωτὸς ἐχπεμπόμεναι ἀντὶ ἡλίου χαταλάµφουσι τὴν 
οἰχουμένην. El γὰρ τότε ὁ ἤμιος σκοτισθήσεταε, 


poterant qui in terra illi subjecti erant liberari, nisi 
ceu ignem quempiam consumptricem ad perniciem 
et destructionem, iram suam immisisset in illum. 
Sic ille liberavit eos qui subditi fuerant, captivos 
eripuit, errantes reduxit, et in veritatis lucem 
evocavit. Fortasse vero ignis οἱ fulguris ineminit 
David, videlicet lammze et lucis; quia duplex igni 
efficacia inest : non enim urendi solum, sed etiam 
illuminandi vim habet; ac lucem quidem justis 
impertit, combustio-autem iniquis reservatur. Hzc 
sunt secundi adventus vaticinia : hzc Daniel vidit , 
nam ait, Fíuvius igneus trahebat in conspectu ejus "* ; 
et Dominus dicit, adventum suum, ut fulgur a5 
oriente ad occidentem pertingens, futurum esse *', 
lgnis quidem ejus precedet inimicorum causa; 
amicorum vero ac religiosorum hominum gratia, 
fulgura a luce ejus emissa loco solis orbem illustra- 
bunt. Si enim tunc sol obscurabitur, et (una non 
dabit (umen suum, et stelle cadent de colo **, se- 
eundum Salvatoris doctrinam ; unde alias mundus 
illuminabitur, nisi ez ipso? quandoquidem est ipse 
Dominus lux eterna. 


xal |?) σελήνη οὐ δώσει τὸ φέγγος αὐτῆς, xal οἱ ἀστέρες πεσοῦνται ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, κατὰ τὴν σω- 
τήριον διδασχαλίαν» πόθεν ἄλλοθεν φωτισθήσεται ὁ χόαμος εἰ μὴ ἐξ αὐτοῦ * Ἐπειδήπεο ἐστὶν αὐτὸς ὁ Κύ- 


ριος φῶς αἰώνιον. 


Προσκυνήσατε αὐτῷ πάντες ἄγγεῖοι αὐτοῦ ' 
fixoves καὶ εὐφράνθη ἡ Zur, καὶ ἡγαλ1ιάσαντο 


Vrns. 8-19. Adorate eum omnes angeli ejus : au- 
divit et ἰαίαία est Sion, et exsultaverunt filie Judae 


αἱ θυγατέρες τῆς Ἰουδαίας ἔνεκεν τῶν κριάτων D propter judicia. tua, Domine. Sion quidem Eecle- 


σου, Κύρια. Σιὼν μὲν τὴν Ἐχκλησίαν Χριστοῦ ὑπάρ- 
χειν ἱστέον, θυγατέρας δὲ τῆς Ἰουδαίας τὰς ἆποστο- 
λιχὰς ψυχὰάς ἀπὸ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους διελθούσας * 
qi δὴ xal ἐμπίπλανται εὐφροσύνης xai ἀγαλλιάσεως, 
µανθάνουσαι περὶ τῶν χριµάτων τοῦ Κυρίου, τῶν τε 
τοῖς εἰδωλολάτραις ἀποχειμένων τιμωριῶν, χαὶ τῶν 
τοῖς ἔθνεσι τετηρηµένων ἐπαγγελιῶν. Εἰχότως δὲ yat- 
θ0υσιν ἅτε αὐτῷ ἀναχείμεναι, xa ἑλπίζουσαι τῆς Ev- 
δόξου αὐτοῦ παρουσίας καταξιωθήσεσθαι. "Orc σὺ el 
Κύριος ὁ Ὕγιστος ἐπὶ xücuv τὴν γῆν, Ψφόδρα 
ὑπερυγώθης ὑπὲρ πάντας τοὺς θεούς. Οἱ ἀγαπῶν- 
τες τὸν Κύριον, μισεῖεε πογηρόν φυλάσσει Kó- 
ριος τὰς φυχὰς τῶν ὁσίων αὐτοῦ, ἐκ χειρὸς ἆμαρ- 


siam Christi esse sciendum est; filias vero 1αάσα, 
apostolicas animas ex Judzorum gente oriundas : 
quz sane impletze sunt gaudio et exsultatione; cum 
de judiciis Domini audierunt, deque suppliciis, qus 
idolorum cultoribus reposita sunt, necnon de pro- 
missis, quz gentibus reservantur. Et merito quidem 
gaudent, utpote ipsi addictze, ac sperantes se glorio- 
so ejus 3dventu dignandos e&se. (Quoniam tw es 
Dominus altissimus super omnem terram, wimis 
exaltatus es super omnes deos. Qui diligitis Doni- 
num , odite malum : custodit Dominus animas san- 
ctorum suorum , de manu peccatorum liberabis 969. 
Si malum, inquit, aversati, sancii effieiamini ; tuAo 


* Matth. vi, 14. ** Psal. xvn, 9. ** Dan. vir, 19. *' Matth. xxiv, 31. ** ibid. 39. 





1381 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETIC4. 12: 


37. 


vobis continget Dei praesidio muniri, atque a manu A τωνῶν ῥύσεται αὐτούς. El ἀποστρα ρέντες, v7-- 


diaboli liberari : is enim proprie peccator dicitur. 
Modus itaque dilectionis erga Dominum est odisse 
mala ; merces autem illius est, ipsum in vite pras- 
sidium obtinere, atque insurgentibus inimicis su- 
periorem evadere. Viden' quanta pro Dei dilectione 
accipimus? Sancti vero efficimur, cum ipsi addicti 
sumus, atque Deum custodem magni illius praedii, 
anime scilicet nestre, nanciscimur; ia ut non 
ultra sub manu et potestate inimici maneamus , 
nam Luz orta est justo, etrectis corde. letitia. Let- 
amini, justi, in Domino, et confitemini memoric sanc- 
tificationis ejus. 


εὐφροσύνη. Εὐφράνθητε, δίκαιοι, ἐν τῷ Κυρίῳ, xal ἐξομο.ογεῖσθε τῇ µνήμῃ τῆς ἁγωσωώντς αἲ- 


τοῦ. 
PSALMUS IPSI DAVID XCViI. 

Vzns. 4. Cantate Domino canticum norum, quia 
mirabilia fecit. Hic item psalmus eidem senlentize 
insistit: nam utrumque Salvatoris adventum vatici- 
natur, sed multo magis de secundo edisserit. Jure 
autem canticum novum Deo offerre precipit, quia 
pristinarum rerum mutationem praedicat, prxenun- 
tiatque novum vite institutum. Etenim ea qua a 
Deo universorum pro salute nostra peracta sunt, 
supernaturalia sane sunt ac stupenda. Servator 
quippe noster mundo adveniens, ac Dei gratia pro 
omnibus mortem degustans, ut tolleret. peccatum 
mundi, ut ex sequentibus versiculis demonstrabi- 
tur, magnis et arcanis nos dignatus est mysterlis. 


τὸ πονηβὸν ὅσιοι γένησθε, τότε δὴ συµθέισεται Sz» 
καὶ τῆς φυλαχῆς τῆς παρὰ τοῦ θεοῦ τυχεῖν, καὶ 5: 
τοῦ διαθόλου ῥυσθῖναι χειρός: οὗτος γάρ Ó «ορὰ- 
ἁμαρτωλός. Ὁ μὲν οὖν τρόπος τῆς πρὺς τὸν Κυρ. 
ἀγάπης τὸ μισεῖν πονηρά ' μισθὸς δὲ τοὔτου τὸ ἔχε:. 
αὐτὸν φυλαχὴν τῆς Quo, xal κρείτω τῶν ἅ πανισ-- 
µένων δυσμενῶν γίνεσθαι. Εἶδες ἠλίχα της αερὸς 6r 
ἀγάπης ἀπολάδομεν; Γινόµεθα δὲ ὅσιο dewaracetEpeva. 
αὐτῷ, xal φύλακα τὸν θτὸν τοῦ μεγίστου 2εςτή ματς 
τῆς ἡμετέρας φυχῆς ἔχομεν ' ὥστε μὴ ὑπὸ τὸν χεῖρε 
xai τὴν ἐξουσίαν γενέσθαι τοῦ ἐχθροῦ- Φὼς ri; 
ἀνέτειλε τῷ δικαίῳ, καὶ τοῖς εὐθέσι τττ εαρξις 


ΨΑΛΜΟΣ ΤΟ AAYIA Ιζ. 

"Acacs τῷ Κυρίῳ ἆσμα καινὸν, ὅτι Ocra»geenc τὰ 
ἐποίησε. Καὶ οὗτος ὁ φαλμὸς τὴν αὐτὴν ἔχει δειάνοιαν 
ἑχατέραν γὰρ τοῦ Σωτῆρος ἐπιφάνειαν προθεσττέ»ει, 
ἀλλὰ τὰ πλείονα περὶ τῆς δευτέρας διέξεισιν. Εν ἑκότω,ς 
δὲ ἆσμα καινὸν χελεύει προσενεγκεῖν τῷ cp -» 158 
τῶν προτέρων πραγμάτων κηρύττει µεταθολΣ]ν. xal 
καινἣν πολιτείαν προαγορεύει. Ὑπερφυᾶ γὰρ seat τ-α- 
ράδοξα τὰ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων γενόµενα ἐπὶ σι- 
τηρίᾳ ἡμετέρᾳ. Ὁ Υὰρ Σωτὴρ, ἐπιδημήσας τῷ xóm 
καὶ χάριτι θεοῦ ὑπὲρ παντὸς γευσάµενος θανάτο» ἐτὶ 
τῷ ὅραι τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χόσµου, ὡς διὰ τῶν ἔτο- 
µένων δηλωθήσεται στίχων, τῶν μεγάλων xal ἁ πορ- 
ῥήτων ἡμᾶς χατηξίωσε μυστηρίων. Ἔσωσε αὐτῷ ἡ 


 Salvasit sibi dextera ejus, et brachium sancium ejus. C δεξιὰ αὐτοῦ, καὶ ὁ βραχἰων ὁ ἅγιος αὐτοῦ. Δεξιὰ 


Salvatorem esse dexteram e£ brachium Dei, jam 
pluribus ex dexterz eL brachii significatione com- 
monstratum est. Dextera itaque Dei eos, qui ad 
beatitudinem erecti sunt, salvos ipsi custodit. Non 
enim omnis qui salvus est, Domino Deo servatur ; 
sed solus et omnis ille qui secundum rectam ratio- 
nem a malis et morbis liberatur, et veritatis cogni- 
tionem cum pietate assecutus est. Nam qui ex mor- 
bis et. vulneribus servatur, non penitus Deo salvus 
cst, maxime vero cum ignorat se a Deo incolumi- 
tate donatum. Sanctum porro Dei brachium est, 
non participatione sanciitatis; sed quia Spiritus 
sancti brachium «st, Et fortasse dextera quidem, Dei 
vis operandi, quz» non. alia quam Deus. Verbum est, 


xai βραχίων θεοῦ διὰ πλειόνων ἀποδέδειχται 6 Σωτὸρ 
εἶναι κατὰ τοῦ τῆς δεξιᾶς καὶ τοῦ βραχίονος χειμένο». 
Σώξει οὖν αὐτῷ wp θεῷ ἡ δεξιὰ αὐτοῦ τοὺς slg µ- 
καριότητα ἠρμένους. Οὐ γὰρ πᾶς σωζόµενος Κυριίο 
τῷ Θεῷ σώζεται’ ἀλλὰ μόνος καὶ «dc ὁ χαχῶν καὶ 
παθῶν κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον ἁπαλλαττόμενος, καὶ xbv 
τῆς ἀληθείας γνῶσιν μετ οὐσεθείας ἀνειληφώς. 'O vào 
kx νόσων xai τραυμάτων σωθεὶς οὗ πάντως Bri σώ- 
ζεται, μάλιστα ἅτε οὐχ ἔπίσταται Ex θεοῦ τὴν ὑγέειαν 
αὐτῷ δεδόσθαι, Άγιος δὲ 0 βραχίων τοῦ Θεοῦ ἐστιν, 
οὗ κατὰ μετοχὴν ἁγιότητος τυγχάνων, ἀλλ &vtou 
Πνεύματος ὢν βραχίων. Καὶ τάχα δεξιὰ μὲν à ἑνερ- 
Yntudy τοῦ Θεοῦ δύναμις, οὐχ ἄλλη τοῦ Θεοῦ Λόγου 
τυγχάνουσα, χαλεῖται, διὰ τὸ δεξιῶς, τουτάστιν ἁγίως, 


vocalur; quia dextere, id est, sancte, sapienter, p) αοφῶς, ἁμέμπτως, ἐπαυνετῶς πάντα πομῖν ' fpa lere 


inculpate, laudabiliter ommia efficit; brachium 
vero ob fortitudinem ac robur prestantissimutn. 

Vgns. 2, 3. Natym [fecit Dominus Salutare suum, 
in conspectu. gentium revelavij justitiam. suam. lie- 
cordsius est misericordie su, Jacob, et veritalis 
sue domui lsrael. Viderunt omnes. termini terra 
Selutare Dei nostri. Olim Abrahame pollicitus, in 
semine ipsius benedicendes esse omnes. gentes, ver« 


borum veritatem per rerum. eventum confirmavit :. 


e& misericordiam, quam se exhibitusum.: esse cum 
juramento promisit, ad rem: dedactom esse demons 
strayit. Hzc porre multum afünia videntur votici- 
nii3 lsaizx, per quem Pater Unigenito suo ait : Dedi 
Je in iestamentum generis, in. lucem gentium, ul sis 


ük διὰ τὸ ἰσχνρὺν καὶ ὑκερθάλλον τῇ χρεταιότητι. 


Ἐλγνιθρισε Κύριος τὸ Σωτήριο» avtov, ἐναντίον. 
tov ἐθνῶν ἀπεκάαλυγε τὴν δικαιοσύνη» αὐτοῦ. 
Ἐμνήσθη του éAéouc αὐτοῦ τῷ Ἰαχὼᾶδ καὶ. εὴς 
ἀιληθείας αὐτοῦ τῷ οἵκῳ- Ισραήλ. Εἴδοσαν 3drto 
τὰ πέρατα τῆς γῆς τὸ Σωτήριον τοῦ .Θοοῦ ἡμῶν. 
Hina τὸν Αθραὰμ ὃν τῷ σπἆρµασι αὐτοῦ ἐνουλογηθί- 
ναι τὰ ἔθνη ἐπαγγειλάμενος, τὴν. τῶν λόγων ἀλήθειαν 
διὰ τῆς τῶν πραγμάτων ἐχθάσεως ἐπιατώσανο * xal o 
δι ὄρχου ἑπηγγείλατο παρέξειν Boo, τοῦτο ἔδειξεν εἰς 
ἔργον ἐχδάν. Κογιδή 0b «auca. ἔαικο τοῖς Ἡσαϊου θε” 
σπίσµασι, δι οὗ ὁ Πατὴρ ἔφη πρὸς «bv» Μονογενῆ ' 
"Ἔδωκά σε εἰς διαθήκην γένοις, εἰς φῶς ἐθνῶν τοῦ 


- ---- 








1233 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1954 


&T»al σα εἰς σωτηρίαν ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς. Ἐπειδὴ A in salutem. usque ad ullimum terre*, Quia. enim 


Y&p τοῖς θαυμασίοις πατριάρχαις xat τῷ Δανῖδ ὑπ- 
έσχετο ὁ τῶν ὅλων θεὸς bx τοῦ σπέρματος αὐτῶν χατὰ 
σάρκα τὸν Χριστὸν ἀναστήσειν, καὶ σωτηρίὰν δὲ αὐ- 
τοῦ. πᾶσιν ἀνθρώποις παρέξειν, διαθήκην ἐκάλεσε τὴν 
τερὸς τοὺς πατέρας Τενομένην ἐπαγγελίαν. Γένος δὲ 
αὐτοῦ τὸν Ἱαραὴλ κέχληνεν: ἐπειδὴ ἐξ Ἰουδαίων 
Ξεατὰ aápxa Χριστός. Δέδωκά σε τοίνυν εἰς διαθήχην 
Ὑένους, τουτέστιν͵ ὥστε πληρῶσαι τὰς πρὸς Ἰουδαίους 
Ὑεγενηµένας συνθήχας" ἀλλ' εἰς φῶς οὐκ ἔτι Ἴου- 
Δσίων, ἀλλ ἐθνῶν' οὗτοι γὰρ διὰ τῆς πίστεως τῆς 
σωτηρίας µετέλαχον" ἐχεῖνοι δὲ τὸν ζόφον τῆς ἀπι- 
ατίας Ἰγάπησαν. Τοῦτο καὶ ἐνταῦθα ἔφη Aavt- 
Ἐ μν ήσθη τοῦ ἑλδέους αὐτοῦ τῷ Ἰακὼδ, fyouv τῷ 

Ἱσραλλ, τουτέστι τὰς πρὸς ἐχείνους γεγενηµένας. 


admirandis illis patriarchis et Davidi universorum 
Deus promiserat, se ez semine eorum Christum se- 
eundum carnem excitaturuin, ac per illum salutem 
omnibus hominibus daturum esse; hujusmodi pol- 
licitationem patribus datam, testamentum vocavit. 
Mpsius autem genus Israelem vocavit ; quia Christus. 
secundum carnem ex Judzis est. Deli te igitur in 
testamentum generis; id est, ut pacta cum Judzis 
inita impleantur; sed in lucem dedi te, non ultra 
Judzis, sed gentibus, per fidem enim li» salutem 
nactze sunt : illi vero infidelitatis caliginem dilexe- 
runt, Id ait hoc loco David : Recordatus est. mise- 
ricordi que Jacob, scilicet Jsraeli, id est, datas 
ipsis promissiones implevit, et ad rem deduxit : 


ἀπαγγελίας ἐπλήρωσε, καὶ εἰς ἔργον Ίγαγε * διὺ εἴ- D quare viderunt omnes termini. terre Salutare. Dei 


Φοσαν πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς τὸ Σωτήριον τοῦ 
Θεοῦ ἡμῶ». Κηρυχθέντος γὰρ τοῦ Εὐαγγελίου Ev πάσῃ 
τῇ om ob pavby καὶ ἐν πάσῃ τῇ οἰχουμένῃ εἰς μαρτύριον 
dst τοῖς ἔθνεσι, κατὰ τὴν Χριστοῦ χρησµῳδίαν, εἷ- 
ὃον πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς Χριστὸν, τὸ Σωτήριον 
ποῦ Θεοῦ. 

"AJaddtats τῷ Θεῷ, πᾶσα ἡ Tij, ἄσατε, καὶ 
ἆγα.ὶ 1ιᾶσθε καὶ γάλατα. Ἑά Ίατε τῷ Κυρίῳ ἐν κι- 
άρᾳ, ἐν κιθάρᾳ καὶ φωνῇ ψαλμοῦ, ἐν σἀπιγξι" 
ἀλαταῖς, καὶ φωνῇ σάλπιγγος κερατἰνης. 'Adadá- 
Ears ἑνώπιον τοῦ βασιλέως Κυρίου, καὶ τὰ ἑξῆς. 
Κατὰ μὲν τὸ ῥητὸν, συνάψατε, qnot, τοῖς ῦμνοις καὶ 
ὄργανα ψαλµικά’ κατὰ δὲ ἀναγωχῆν, κιθάρα fj πρα- 


ποε!σὲ, Evangelio enim in omni terra, secunduu 
Christi vaticinium, et in universo terrarum orbe in 
testimonium omnibus gentibus praedicato, viderunt 
omnes fines terre Christum, Salutare Dei. 


Vsas. 4-0. Jubilate Deo, omnis terra, cantute et 
exsultate et psallites Psallite Domino in cithara, in 
cithara el voce. psalmi , in tubis ductilibus, et voce 
tube cormem. Jubilate in consveciu. regis. Domini, 
etcetera, Ad verbum quidem, hyanis, ait, adjungite- 
εἰ instrumenta psalmica. Secundum anagogicum au- 
tem interpretandi modum, cithara est practica; 


xuxf: φωνὴ δὲ ψαλμοῦ ἡ θεωρία. Δοξάσατ jv, c, vox vero psalmi, theoria. Domino itaque, ait, prasi 


φησὶ, τὸν Κύριον διὰ πράξεως xal θεωρίας, xal πρὸς 
τὸν ψαλμὸν τὸν διὰ τοῦ ὀργάνου πληττόµενον, ἤγουν 
τὰς διὰ τοῦ σώματος ἑνεργείας τὰς xas' ἀρετὴν, καὶ 
φωνή τις ἁδέτω ἡ περὶ τῶν αρακτέων θεωρία" χιθά- 
pay yàp τὴν τοῦ αώματος πρὸς τὴν φυχἠν ἁρμονίαν 
Aéyet. Καὶ τοῦτον δὲ τὸν νόµον ἔστιν Ιδεῖν διηνεκῶς 
ἐν ταῖς ἐκαλησίαις πληρούµενον " τῇ γὰρ πνευματικῇ 
χιθάρᾷ τὴν θείαν ἀνάκρουόμεθα µελῳδίαν. Ποιοῦμεν 
δὲ xal ἡμεῖς λογικὰς κιθάρας τὰ ἡμέτερα στόµατα, 
καὶ χρώμεθα ἀντὶ plv χερδῶν τοῖς ὁδοῦσιν, ἀντὶ δὲ 
χαλκοῦ τοῖς χεῖλεσι" πλήχερου δὲ παντὸς ἡ γλῶσσα 
ὀξύτερον χινουµένη, τὴν ἐναρμόνιον ἀποτελεῖ τῶν 
κρουσμάτων ἠχήν -xtvel δὲ τὴν γλῶτταν ὁ νοῦς, οἷόν 
τις μονσικὸς μετ’ ἐπιστήμης ποιούµενος τὴν ταύτης 


et theoria laudem dicite : et preter psalmum instru- 
mento pulsatum, videlicet prxter corporis actiones- 
oum virtute editas, vox ilem canal, id est, agen- 
darum rerum theoria (sive speculatio) addatur : ci- 
tharam quippe vocat, corporis cum anima concen- 
tum. Hanc porro legem videre liceat assidue in ec- 
clesiis impleri : nam spirituali eithara divinam pul- 
samus melodiam. lmo etiam ora mosira citharas 
rationales efficimus; et pro chordis, dentibus uti- 
mur ; pro zre, labils : quovis autem pleetro cele- 
rius agitata lingsa, concinnum edit pulsationum. 
sonum : mons autem linguam movet, ceu peritus. 
quidam musicus scite ejus mutationem efficiens. 
Maze cithara Deo gratior est, quam illa animi ex- 


µετάδασιν. Αὕτη τῷ θεῷ ἡ χιθάρα τῆς ἀφύχουθυμη- D pers, Cujus rei testis ipse est per prophetam hac 


βεστέρα. Καὶ μάρτυς αὐτὸς διὰ τοῦ προφήτου βοῶν 
Ἀπόστησον ἀρ' ἡμῶν ἦχον ᾠδῶν σου, καὶ φωνῆς 
dprárur σου οὐχ ἀκούσομαι. Ἐν σάλπιγξι» ἐλα- 
ταῖς, xal φωνῇ σάλπιγγος xepacirnc. Ἐλαταὶ λέγον- 
ται σάλπιγχες οἱ λόγοι τῶν ἁποσπόλων τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν διὰ τὸ ῥεθασανισμένον xal πεπυρωμένον τῆς πί- 
Crux αὐτῶν" χεράτιναι δὲ διὰ τὸ πρακτικόν. Βοῶν 
γὰρ αἱ χεράτιναι αάλπιγγες * βοῦς δὲ ἐργατικὸν (oov. 
Καὶ περὶ τῶν ἀποστόλων δέ φησινό Παῦλος: Mà εῶν 
βοῶν µέλει τῷ Κυρίῳ; f δι ἡμᾶς πάντως λέγει Φω- 
Wd τοιχαροῦν τῶν ἱερῶν τοῦ Σωτῆρος ἀποστόλων 
ἐλαταὶ ὁιιοῦ χαὶ χεράτιναι αάλπιννες ἐτύγνανον. Κι- 


clamans: Averte a nobis sonum canticorum (uorum, 
el wocem insiyumentorum tuorum non audiam **, n 
tubis duciilibus, e. voce tuba cornez. Tube du- 
eliles dicuntur sermones apostolorum Servatoris 
mostri, ob probatam et igne examinatam eorum 
füdem; cornes vero prepter actiones. Doum 
enim sunt tube cornez : est autem bos ami- 
mal laboriosum. De apostolis vero ait Paulus : 
Nunquid de bobus cura esi. Dominc ' ) vel pro 
pier nos omnino hoc dicit. Voces Haque ancrorwm 
Salvatoris apostolorum., ductiles simul ei cornem. 
Sihes erant. Alia antem. moda. cithasain na cunetaris- 


4955 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 


1256 


dicere universum Christi populum, ex diversis ani- Α θάραν δὲ ἄλλως ph ὄχνειλέγειν τὸν σύµπαντα τοῦ 


máabus, tanquam ex pluribus chordis, concinna- 
tum, atque unicam orationem et gratiarum áctio- 
nem Deo offerentem. 


PSALMUS IPSI DAVID. ' XCVIII. 

Vrns. 1, 2. Dominus regnavit, irascantur populi, 
qui sedet. super cherubim, moveatur terra. Hic psal- 
mus apud Hebrzos titulo caret : estque unus ex 
lis qui Christi regnum annuntiant. Cum enim nemo 
irasci se dicat quod Deus universorum in omnes 
regnum obtineat ; de Christi tamen regno ait prz- 
sens sermo populos irasci, videlicet populos ex 
cireumcisione et ex gentibus, qui in ipsum non 
credunt. Quis sit autem Dominus, mox declarat 
dicens : Qui sedet super cherubim. Mordet enim 
infideles, ipsisque dolet gentium pro salute stu- 
dium : siquidem propheticas de regno ejus voces 
non intellexerunt. Moveatur terra. Demones enim, 
qui olim plurimum valebant, infirmati sunt; ita ut 
omnes eoruni virtutes commotz sint, et operatio- 
nes cessaverint. Homines quoque terram incolentes, 
resipiscentes, paterni erroris perniciem agnoverunt, 
Deum Verbum sibi Dominum ascribentes. Imo vero 
quiin eum increduli fuerunt, vehementer commoti 
sunt, vi doctrinz; ejus concussi atque percussi. Il- 
lud autem, qui sedet, quasi homines alloquens ait. 
Natura quippe incorporea incomprehensa et incir- 
cumscripta est. Dominus in Sion magnus, et excel- 
aus super omnes populos. Sion significat speculam ; 


Χριστοῦ λαὺν kx διαφόρων ψυχῶν ὡς Ex πλειόνων 
χορδῶν ἠἡρμοσμένον, μίαν τε εὐχὴν xaX εὐχαριστίαν 
τῷ θεῷ ἀναπέμποντα. 

ΨΑΛΜΟΣ TQ AAYIA. 8’. 

Ὁ Κύριος ἐδασίᾷευσεν., ὀργιζξσθωσαν Jaol, 
ὁκαθήμεγος ἐπὶ χερουδὶµ, σα.λευθήτω ἡ Trj. Ἂνε- 
σπίγραφος παρ). Ἑδραίοις ὁ φαλμός * εἷς δὲ xal αὐτὸς 
τυγχάνει τῶν εὐαγγελιζομένων τὴν τοῦ Χριστοῦ βασι- 
λείαν. Ἐπεὶ μὲν yàp τῷ βασιλεύειν ἁπάντων τῶψ 
ὅλων θΘεὸν, οὐδένα ἄν τις ὀργίζεσθαι φαίη, ἐπὶ à 
τῇ τοῦ Χριστοῦ βασιλείᾳ φησὶν ὁ παρὼν λόγος óprl- 
ζεσθαι λαούς. φησὶ δὲ τοὺς ix περιτομῆς xai τοὺς 
ἐξ ἐθνῶν ἀπιστοῦντας αὐτῷ. Τίς δέ ἐστιν 6 Κύριος 
διασαφεῖ λέγων ἑξῆς ᾽ Ὁ καθήµεγος ὑπὲρ χερου- 
6ίμ. Δάχνει γὰρ τοὺς ἀπίστους xal λυπεῖ ὁ ἐπὶ τῇ 
σωτηρίᾳ τῶν ἐἑθνῶν ζᾖλος * οὗ γὰρ συνῆχαν τὰς περὶ 
τῆς βασιλείας αὐτοῦ προφητιχὰς quvác * Σαευθήτω 
ἡ ΥΠ. OU τε γὰρ πάλαι πολλὰ δυνάµενοι δαίμονες 
ἐξησθένησαν, ὡς πάσας αὑτῶν τὰς δυνάμεις σαλευ- 
θῆναι, xal πανσθΏναι τὰς ἑνερχείας * of τε τὴν rtv 
οἰχοῦντες ἄνθρωποι, µεταθαλόντες, τῆς πατρῴας πλά- 
vns τὸν ὄλεθρον ἐπέγνωσαν, τὸν Θεὸν Λόγον αὐτῶν 
Κύριον ἐπιγραφάμενοι. Οὐ μὴν ἀλλά καὶ οἱ ἀπι- 
στοῦντες αὐτῷ, µεγάλως ἐσαλεύθησαν, χινούμενοι 
καὶ χαταπληττόµενοι τῆς διδασχαλίας αὐτοῦ τὴν δύ- 
ναµιν. Τὸ δὲ, χαθήµενος, ὡς πρὸς ἀνθρώπους διαλ:- 
γόμενος εἴρηχεν. Ἡ γὰρ ἀσώματος φύσις ἀπερί- 
ληπτος xai ἀπερίγραφος. Κύριος iv Zim µέτας. 


sic utem appellare divina Scriptura solet omne ϱ xal ὑψηός ἐσευ' ἐπὶ πάντας τοὺς «ἰαούς. Σιὼν 


religiosum institutum, atque hoc modo indicantur 
ii qui celestia speculantur, qualis erat Apostolus 
qui ait: Non speculantibus nobis terrena, sed ca- 
lestia **. Apud illos enim magnus est Dominus. 


ΎεβῬ. 3. Confiteantur nomini tuo magno, quo- 
niam terribile et sanctum est. Nunc quidem irascun- 
tur populi adversus regnum Salvatoris nostri : erit 
porro tempus quo ipsi quoque nomini magno ejus 
confitebuntur, quando omne genu flectetur coelestium, 
atque terresirium, et omnis lingua confitebitur, quia 
Dominus Jesus in gloria Patris V. — ερ. 4. Et 
honor regis judicium diligit. Honor et virtus regis 


ἑρμηνεύεται σχοπευτήριον ' οὕτω ὃδ ὀνομάζειν ἔθος 
thv θείαν Γραφὴν πᾶν τὸ θεοσεθὲς πολίτευμα, τῶν 
τὰ ἑἐπουράνια σκοπούντων τοῦτον δηλουµένων τὸν 
τρόπον ὁποῖος ἣν λέγων ὁ ᾿Απόστολος ' Σκοπούγ- 
των ἡμῶν οὐ τὰ ἐπίγεια, dAAÓ τὰ ἑπουράνια. Παρὰ 
τούτοις οὖν µέγας koxtv ὁ Κύριος. 
Ἐξομο.1λογησάσθωσαν τῷ óvópacl σου τῷ µε- 
γἀάῳ, ὅτι φοδερὸν καὶ ἅγιόν cct... Nov μὲν ὀργί- 
ζονται λαοὶ ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν βασιλεἰᾳ᾽ Έσται 
δὲ τις χαιρὸς ἐν ᾧ χαὶ αὐτοὶ ἐξομολογήσονται τῷ 
ὀνόματι αὐτοῦ τῷ μµεγάλῳ, "Ote πᾶν γόνυ xdg e 
ἐπουραγίων καὶ ἐπιγείων, καὶ πᾶσα γὰῶσσα ἑξο- 
µο-Λογήσεται, ὅτι Κύριος Ἰησοῦς εἰς δόξαν Πα- 
τρός. Kal cuu βασιλέως κρἰσιν ἆγαπᾳ. Ἡ τοῦ 


cum judicio, aliis quidem nomen ejus terribile, D βασιλέως τιµή τε xat ἀρετῆ εἰχότως μετὰ κρίσεως 


aliis vero sanctum merito efficit. Si enim qui legem 
ejus transgrediuntur, per ipsam transgressionem 
illum inhonorant ; qui divinam legem exsequuntur, 
vice versa, per ejus exsecutionem regem ipsum 
qui legem dedit honore afficiunt, judicium ejus 
diligentes ; scientes justum esse judicium ejus, ac 
se divina premia consecuturos esse, quia secundum 
voluntatem ejus pie et juste egerunt. 


Vgns. 5. Tu parasti directiones, judicium et justi- 
fiam in Jacob tu fecisti. Exaltate Dominum Deum 
mostrum, eic. Nemo, inquit, existimet bic alium 


** |j Gor. ἐν, 18. *! Philipp. n, 10, 11. 


^ot; μὲν ἐπίφοδον ποιεῖται τὸ ὄνομα αὑτοῦ, τοῖς δὲ 
ἅγιον. El γὰρ ol παραθαίνοντες αὑτοῦ τὸν νόµον, 
δί αὐτοῦ τοῦ παραδαίνειν ἀτιμάξουσιν αὐτόν ' ol xa- 
τορθοῦντες τὸν θεῖον νόµον δι αὑτοῦ τοῦ ἐνεργεῖν 
χατὰ ταὐτὸν τιμῶσι τὸν νοµοθετήσαντα αὐτὸν βασι- 
λέα, ἀγαπῶντες τὴν παρ) αὐτοῦ χρίσιν, ἐπιστάμενοι 
δίχαιον *b χρῖμα αὐτοῦ, xa ὅτι τεύξονται θείων 
ἁμοιθῶν, χατὰ τὸ βούλημα αὐτοῦ, εὐσεδῶς xal δι- 
καίως πολιτευσάµενοι. 

Σὺ ἠτοίμασας εὐθύτητας, xplow καὶ διλαιυ- 
σύγην ἐν Ἰακὼό σὺ ἐποίησας. Ὑψοῦτε Κύριον τὸν 
Θεὸν ἡμῶν, xai τὰ ἑξῆς. Μηδεὶς, qnot, νοµίζοττο 


1351 ΟΝΕ ΛΑΔΙΑ IN PSALA2US. 


ἕτερον εἶναι τὸν ἐνταῦθα δοξολογούµενον Κύριον τοῦ A 
Θεοῦ τοῦ νοµοθετήσαντος ἐν τῇ ἐρήμῳ. Eb yàp, eno, 
Κύριε, οὗ τὴν βασιλείαν θεσπίζοµεν, αὐτὸς Qv τυγ- 
χάνεις, ὁ καὶ τῷ ἐκ περιτομῆς λαῷ χρίσιν xal δικαιο- 
σύνην διαταξάµενος κατὰ τὴν ὄοθεῖσαν αὐτοῖς νοµο- 
θεσίαν, δικαιώµατα καὶ κρίµατα περιέχουσαν. Eb δὲ 
αὐτὸς xa εὐθύτητας ἠτοίμασας κατὰ τὸν τῆς ἀντα- 
ποδόσεως καιρὸν ἀποδοθησομένας τοῖς φυλάττουσι τὴν 
xplaw καὶ τὴν δικαιοσύνην. Μωῦσῆς xal Ἀαρὼν ἐν 
τοῖς ἱερεῦσιν αὐτοῦ, καὶ ZagovijA àr τοῖς &xixa- 
Ἀουμένοις τὸ ὄνομα αὐτοῦ. ἘπεχαΙοῦντο cór Kó- 
piv, καὶ αὐτὸς εἰσήχουεν, àv στύ]ῳ νερέλης 
Aldle πρὸς αὐτούς. Ἐφύλασσον τὰ μαρτύρια 
αὐτοῦ, xal τὰ προστάγµατα d ἔδωκεν αὐτοῖς. To, 
El ἐπιστεύσατε Μωῦσῇ, ἐπιστεύσατε ἂν épol * περὶ 
τὰρ ἐμοῦ ἐκοῖνος ἔγραγ», τῆς οὖν αὐτῆς ἴχεται δια- B 
νοίας καὶ τὰ προχείµενα. Τοῦτον yàp τὸν Κύριον, 
xal οὐχ έτερον, qnot, τὸν ἐν τῷ παρόντι θεολογούµε- 
wv, καὶ Μωῦσῆς καὶ ᾿Λαρὼν καὶ Σαμονὴλ, καὶ εἴ 
τις ἕτερος, εἴτε προφητῶν, εἴτε ἱερέων, ἐπεκαλοῦντο, 
Καὶ οὗτος ἣν αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, xal νῦν ἐπὶ 
πάντας τοὺς λαοὺς ὑψηλὸς ὑπάρχων, xa παρὰ πᾶσι 
τοῖς ἔθνεσι δοξαζόμενος, ὁ χἀχείνων εἰσαχούων καὶ 
λαλῶν αὐτοῖς ἓν στύλῳ νεφέλης. Ux ἄλλως δὲ τῆς 
τοσαύτης ἀξίας ἔτυχον οἱ δηλωθέντες, εἰ μὴ ὅτι ἐφύ- 
λαττον τὰ μαρτύρια αὐτοῦ, xal τὸ πρόσταγμα 8 δέ- 
ἔωχεν αὐτοῖς. Οὕτως οὖν καὶ ἡμῖν διὰ, τῆς Καινῆς 
Διαθήχης & αὐτὸς προστάγµατα xal ἑντολὰς, καὶ 
μαρτύρια ἔδωχεν, ἅπερ εἰ φυλάττοιµεν, τῶν ἴσων 
xal αὐτοὶ καταξιωθησόµεθα. 

Κύρια Θοὸς ἡμῶν, σὺ ἐπήκουες αὐτῶ», σὺ εὐξ C 
Jaroc ἐγίνου αὐτοῖς, καὶ ἐκδικῶν ἐπὶ πάντα τὰ 
ἀπιτηδεύματω αὐτῶν. Σὺ, φησὶν, ὁ ἡμέτερος Κύριος 
καὶ Gib, ὁ τῶν ἐθνῶν βασιλεὺς, ὁ ὑφ᾽ ἡμῶν χηρυτ- 
τόµενος, αὐτὸς ἦσθα ὁ xol τῶν ἀμφὶ Μωῦσέα xal 
᾿Ααρὼν ὑπακούων , xal τῆς τοσαύτης ἐχείνοις µετα- 
διδοὺς παῤῥησίας, ἱλεουμένοις σε ὑπὲρ τοῦ παρορ- 
Ἰίζοντος λαοῦ, xol πολλῆς αὐτοὺς ἀξιῶν εὐμενείας. 
Xl γὰρ xal τισιν ἀσθενείαις περιέπιπτον ὡς ἄνθρω- 
ποι, ὡς Μωῦσῆς ἐπὶ τῇ ἀπιστίᾳ τοῦ ὕδατος, καὶ 
"Aapüv zt τῇ µοσχοποιίᾳ, σὺ, ὡς παναγάθου πατρὺς 
πανάγαθος vis, Deux αὐτοῖς ἐγίνου, συγγνώµην 
pov τῇ θνητῇ ἀσθενείᾳ. Καὶ ἀχδιχῶν ἐπὶ πάντα 
τὰ ἐπιτηδεύματω αὐτῶν. El καὶ ἔδοξάν τι, φησὶν, 
ἁμαρτάνειν ὡς ἄνθρωποι, ἀλλ᾽ ἐπαίδενες αὐτοὺς ἐν 
οἷς παιδείας ἐδέοντο. Ἠλέγχετο γὰρ ἐπὶ τοῦ póryou 
ἁμαρτήσας ᾿Ααρὺν, καὶ Μωῦσῆς ἐπὶ τοῦ ὕδατος τῆς 
ἀντιλογίας, 

Ὑψοῦτε Κύριο» τὸκ Θεὸν ἡμῶν, καὶ προσκυ- 
νεῖτε εἰς ὄρος ἅγιον αὐτοῦ, ὅτι ἅγιος Κύριος ὁ 
eic ἡμῶν. Μηδὲν ταπεινὸν, grat, καὶ ἀνθρώπινον 
περὶ τοῦ Κυρίου φρονεῖτε: ἀλλ᾽ ὑψοῦτε αὐτὸν ὑψηλὰ 
περὶ αὐτοῦ δοξάζοντες, xal τὸ προσῆχον αὐτῷ 
προσενέγχατε σέδας. Ὄρος δὲ ἆγιον πάλαι μὲν τὸ 
Σιὼν ἐκαλεῖτο, νῦν δὲ τῆς θεογνωσίας τὸ Uoc" 
οὕτω γὰρ καὶ Ἡσαῖας xal Μιχαίας ἐθέσπισαν Ἔσται 
ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲςτὸ ὄρος Κυρίου" 


** Joan. v, 46." δα 1, 2 ; Mich. iv, 4. 


7298 
dominum gloria celebrari, quam Deum qui legem 
dedit in deserto. Tu enim, inquit, Domine, cujus 
regnum valicinamur, idem ipse es qui populo ex 
circumcisione judicium et justitiam przcepisti, se- 
cundum statutam ipsis legem, justificationes οἱ ju- 
dicia complectentem. Tu autem ipse parasti dire- 
ctiones, retributionis tempore iis reddendas qui ju- 
dicium et justitiam custedierint, — Vrss. 6, 7. 
Moyses et Aaron in sacerdotibus ejus, et Samuel in- 
der eos qui invocant. nomen ejus. Invocabant. Domi- 
num, et ipse exaudiebat eos, in columna nubis loqua- 
bütur ad eos, custodiebant. testimonia. ejus, el pra-. 
cepta qua dedii illis. Illud, δὲ crederetis. Moysi. 
erederatis utique. mihi, de me. enim. ille soripsit *, 
ejusdem sententiz est atque illa que jam tracta- 
mus. Nam eumdem, inquit, et non alium Dominum, 
qui jam Deus. praedicatur, Moyses, Aaron et Samuel, 
ac gi quis alius, sive prophetarum, sive sacerdotum, 
invocabant. Et hic erai ipsum Dei Verbum, jam 
apud omnes populos excelsum et apud universas 
gentes gloria affectum, quod illos olim exaudiebat, 
etin columna nubis loquebatur ad eos. Neque alio 
modo memorati viri tantam dignitatem nacli sunt, 
nisi quia testimonia ejus et preceptum, quod dedi. 
ilis, custodiebant, Sic itaque ille per Novum 
Testamentum praecepta, et. mandata atque teslimo- 
nia nobis dedil, quasi. custodiamus, paria.et. ipsi 
obtinebimus. 








Vxns. 8. Domine Deus noster, tu. exaudiebas eos, 
tu propitius fuisti eis, et ulciscens in omnes adinten- 
tiones eorum. Tu, inquit, Dominus et Deus noster, 
omnium rex, qui à nobis przdicaris, ipse eras qui 
Moysem et Aaronem exaudiebas, ac tantam illis 
addebas fiduciam, cuim te exacerbanti populo pro- 
pitium redderent, quique illos multa benevolentia 
dignabare. Etiamsi enim in quasdam inflrmitates 
laberentur, utpote homines, quemadmodum Moyses 
in incredulitatem circa aquam, et Aaron in confla- 
tionem vituli; tu ut optimi patris optimus fllius, 
propitius ipsis eras, 3ο mortali infirmitati veniam 
concedebas. Et ulciscens in omnes adinventiones 
eorum, Etiamsi, inquit, utpote homines, in aliquo 
peccare viderenjur, tu castigabas eos, cum castiga- 
lione opus erat. Nam de conflato vitulo Aaron re- 
darguebatur, et Moyses apud aquam contradictio- 
nis. 

Vins. 9. Eraliate Dominum Deum. nosirum, et 
adorate in. monte sancto ejus, quoniam sanctus Do- 
minus Deus. noster. Nihil, inquit, humile et huma- 
num deDomino sentite; sed excelsa de illo cogi- 
tantes ipsum exaltate, ipsique debitum exhibete 
cultum. Mons autein sanctus olim Sion vocabatur, 
nunc vero divine sublimitas cognitionis ; ita enim. 
Isaias et. Michzeas vaticinati sunt : Erit im novissi- 
mis diebus manifestus mons. Domini ** ; id est, Dei 








EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA, 


gognitio aperts omnibus erit. Nam ipse quoque A τουτέατιν ἡ τοῦ Θεοῦ γνῶσις πᾶσι δήλη γενήσεται.. 


Árpostolus montem Sion spiritualem agnovit; ait 
quippe : Accessistis ad montem Sion, εἰ civitatem 
Dei viventis, Jerusalem celestem *. Jubemur itaque 
pro collata nobis a Deo cognitione ipsi adorationem 
offerre: qui Dominus noster est, quia nos servi 
ejus sumus; et Deus item est, utpote opifex. At- 
que ita spirituali more psalmum intelligamus. 


PSALMUS IN CONFESSIONEM. XCIX. 

Vgns. 9, 5. Jubilate Domino, omnis terra. ld 
est, gentes qua? in lerra sunt : quie his verbis ad 
pristinorum peccatorum confessionem evocantur, 
in quibus quando idolorum errori deditz erant, 
volutabantur. Quamobrem psalmus inscriptus est 
]n confessionem. Servite Domino in letitia, ipsius 
jugo vos submittentes. Perinde namque est servire 
ipsi, atque servire luci, et servire vitre, veritati, 
Justitize et sanctitati : hzc quippe omnia Dominus 
est. Introite in. conspectu ejus in. exsultatione. Si 
quis autem non serviat ipsi in letitia, ne audeat 
conspectui ejus se sistere, illotis pedibus ad Eccle- 
Siam ejus accedens. Scitote quoniam Dominus ipse 
est Deus : ipse fecit nos, et non ipsi nos, populus ejus 
et oves pascue ejus. Cum enim noverimus jpsum 
Deum, ipsum Dominun esse, tunc per illam cogni- 
tionem in conspectum ejus ingressi, ipsum opificem 
nostrum esse eonfitebimur. Quod enim non nos 
ipsi nos faciamus, etsi,auclores videamur esse 
generationis liberorum, hinc palam est, quod ex 
patre et matre geniti Job et David, ambo tamen di- 
cant : Manus tuc fecerunt me et plasmaverunt me?, 
ac Jeremiz ipse Deus ait : Antequam te. formarem 
in utero, novi te*. Nam uxorem, qua errore ducta 
viro suo dicebat : Aut da mihi liberos, sin minus, 
occide πια», vir, cum sapiens esset, docte increpat 
bis verbis : Nunquid pro Deo ego tibi sum, qui pri- 
vavil le [fructu ventris *? Etiamsi enim patres vi- 
deantur liberos procreare, at Deus illos efficit : ac 
Ille quidem causa est, illi vero cooperantur, utpote 
qui jussui ejus primitus dato obsecundent. Quam- 
obrem multi etsi liberos suscipere peroptent, non 
possunt tamen. Symmachus vero ait: Ίμεε fecit 
808, non ezsistentes. Nos autem populus pascue ejus 
et oves manus illius. His vero non dominatum modo 
suum; sed etiam providentiam suam indicavit : 
non $olum enim Dominus noster est; sed etiam 
pastor cum sit, bona nobis pascua offert. Nos au- 
tem populus ejus, utpote regis; oves autem ejus, 
utpote pastoris : populus sunt, qui meliores et τὰ- 
tionabiliures ; oves autem, qui iis inferiores sunt, 
et irrationabiliorem ordinem obtinent, neque divi« 
norum oraculorum periti sunt; secundum illud : 
Erravi sicut ovis que periit*. Caeterum cum omnium 
Deus. et conditor sit, omnia vocat, omnia sibi pro- 
pria efficit. Homines quippe et jumenta salvat Deus *; 
illos quidem, ut populum suum; illa vero, ut oves 
manus sug. | 


! Hebr. xii, 23. 


morior. * ibid. 2 * Psal. cxvin 176. 


* Psal, cxzviit, 75; Job vini, 10. 


Οἶδε γὰρ χαὶ ὁ ᾿Απόστολος νοητὸν ὄρος Σιών Ηροσ-- 
εἰη.λ2ύθατε γὰρ δρει Σιὼν καὶ πόλει θεού ζώντας 
Ἱερουσαλὴμ ἑπουρανίφ. Προστετάγμεθα τοίνυν 
κατὰ τὸν δοθεῖσαν λμῖν ὑπὸ Θεοῦ γνῶσιν προσφέρειν 
αὐτῷ προσχύνησιν» ὃς xai Κύριος ἡμῶν ἔστιν ὡς 
δούλων, καὶ θεὺς c πλάστης. ᾽Αλλ' οὕτω μὲν πνευ- 
ματιχώτερον τὸν φαλμὸν νοῄσαιµεν. 
/— VAAMOZ ΕΙΣ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΙΝ. 168’. 

Α.]α1άξατε τῷ Kvplo πᾶσα ἡ γη. Τουτέστι τὰ 
ἐπὶ γῆς ἔθνη * χαὶ διὰ τούτων χέχληται ἐπὶ ἐξομολό- 
γησιν τῶν προτέρων ἁμαρτημάτων, ἓν ofc ἑκαλιν- 
δοῦντο ὅτε τῇ εἰδωλολάτρῳ προσεῖχον πλάνῃ. Διὸ 
ἐπιγέγραπται Ψαλμὸς Elc ἐξομο.]όγησινγ. AovAEU- 
σατε τῷ Κυρίῳ ἐν εὑφροσύγῃ. ὑποδαλόντες ἔαυ- 


B τοὺς τῷ αὐτοῦ ζνγῷ. "Opotov Υάρ ἐστι τὸ δουλεύειν 


αὐτῷ τῷ δουλεύειν quil, xai δουλεύειν Qu, xal 
ἁληθείᾳ, xal δικαιοσύνη xal ἁγιασμῷ" πάντα γὰρ 
παῦτά ἐστιν ὁ Κύριος. Εἰσέῖθετε ἐνώπιον αὑτοῦ 
ἓν ἁγα..λιάσει. El δὲ τις μὴ δουλεύοι αὐτῷ Ev εὖ- 
φροσύνη, μὴ τολµάτω παριέναι ἑνώπιον αὑτοῦ, &v[- 
πτοις ποσὶ παραθάλλων εἰς τὴν Ἐχχλησίαν αὗτου. 
Γνῶτε ὅτι Κύριος αὐτός éoctr ὁ Geóc * αὐτὸς 
ἐποίησεν ἡμᾶς, καὶ οὐχ ἡμεῖς, Jaéc αὐτοῦ xal 
πρόδατα νοµῆς αὑτοῦ. Ὅταν γὰρ γνῶμεν ὅτι αὐτὸς 
θεός ἐστιν, αὐτὸς ὁ Κύριος, τὰ τηνιχάδε αὐτοα τοῦ 
γινώσχειν ἑνώπιον αὐτοῦ εἰσεληλυθότες, xat ποτητῆν 
ἑαυτῶν ὁμολογήσομεν αὐτόν. "Οτι δὲ οὐχ ἡμεῖς ἑαυτοὺς 
ποιοῦμεν, xXv αἴτιοι δοχῶμεν τυγχάνειν τῆς τῶν παί- 
δων Υενέσεως, δηλον ᾿ ἐντεῦθεν ' £x. πατρὸδς γὰρ xaX 
μητρὸς Υενόμενοι Ἰὼδ xai Δανῖδ, φασὶν ἑχάτεροι, 
Al χεῖρές σου ἐποίησάν µε xal ἔπ.ασάν µε" xal 
πβὸς Ἱερεμίαν αὐτὸς ὁ θεὸς, Πρὸ τοῦ µε α.]άσαι 
σε ἐν κοιλία, ἐπίσταμαί σε. T3 γοῦν ἑσφαλμένως 
λεγούσῃ τῷ ἀνδρὶ, Ἡ δός µοι téxva, εἰ δὲ nij, áxo- 
χτεινὀν µε, σοφὸς ὢν ὁ ἀνὴῆρ, δογματικῶς ἐπιτιμᾶ, 
M ἀντὶ θεοῦ σοι εἰμὶ ἐγὼ, ὃς ἑστέρησέ σε καρ- 
πὸν χοθίας; El γὰρ χαὶ δοχοῦσιν οἱ πατέρες ποιεῖν 
τὰ τέχνα, ἀλλ) οὖν 6 θεὺς ταῦτα ποιεῖ.' xal ὁ μὲν 
αἴτιος, οἱ δὲ συναίνιοι, ὡς τῷ ἐξ ἀρχΏῆς αὐτοῦ διαχο- 
νοῦντες προστάγµατι. Διὰ τοῦτο πολλοὶ, xaltot. ἔπι- 
θυμοῦντες παιδοποιεῖν, οὗ δύνανται. Ὁ δὲ Σύμμαχός 
φησιν, Αὐτὸς ἐποίησεν ἡμᾶς ovx ὄντας' ἡμεῖς 
δὲ JAaóc γομῆς αὐτοῦ xal πρόόατα χειρὸς αὐτοῦ. 
Διὰ τούτων οὗ µόνον τὴν δεσποτείαν, ἀλλὰ xal τη» 


 xnbspovíay ἐγνώριαεν ' οὐ µόνον γὰρ ἡμῶν δεσπότης 


ἐστιν, ἀλλὰ χαὶ ποιμὴν, τὴν ἀγαθὴην ἡμῶν προσφέρω, 
νοµήν. Ἡμεῖς δὲ Aaóc αὐτοῦ, ὡς βασιλέως, πρό- 
6ατα δὲ ὡς ποιµένος * λαὸς οἱ χρεΐττους χαὶ λογιχώ- 
τεροι ΄ πρόδατα οἱ ὑποθεθδηχότες, xaX τὴν ἁλογωτέραν 
τάξιν ἐπέχοντες, xal μη iv πείρᾳ τῶν θείων ὄντες 
λογίων". χατὰ τὸ, Ἐπ.λανήθην ὡς πρόθατον dzo- 
ἑωΐός. Πλην ἀλλὰ πάντων θεὸς ὧν xai ποιητῆς, 
πάντα χαλεῖ xai ἑἐξοιχειοῦται, ᾽Αγθρώπους γὰρ xal 
κτήνη σώζει ὁ θεός τοὺς μὲν, ὡς λαὸν αὐτόῦ, τὰ 
δὲ, ὡς πρόθατα χειρὸς αὐτοῦ. 


5 Jerem. 1, 5. * Gen. xxx, 1. Vu'g., alioquin 


* Ps23l. xxxv. 7. 


1245 


EUSEBII CA£SARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


4944 


peccabam : sed si quid mihl humanitus acciderit, A εἰ δὲ xal τι συνέδη ἀνθρώπινον, àÀX οὗ προθεµένο» 


id non ex proposito meo factum est. 

Ὕεας. 4. Non adhmsit mihi cor pravum. Diaboli 
consilia, utpote quie rectum nihil habeant, prava 
sane ei perversa sunt, qux numquam, ait, in corde 
admisi: gnarus vero, eum qui adbzret justo Ju- 
sium fore, omnem perversum me contingere ac 
mibi adherere abnuebam. Nam rectum curvo coa- 
ptari nequit, utpote quod quadrare nequeat. Decli- 
nante a me maligno non cognoscebam. Vir perfectus, 
qui cor perversum non habet in quod possit mali- 
gnus operari, Deo repletur; ita ut malignus, cum 
locum apud eum non reperiat, declinet ab eo : de- 
elinante autem illo, inquit, non cognoscebam, quia 
prasentie ejus sensu destitutus eram, qui nec de 
illo cogitabam, nec opus cum illo habebam. Hzc 
porro intelliges quoque de homine maligno, quia 
nec cum accederet, nec cum discederet, sentiebam, 
ita pestiferos homines vilipendebam, ac non nosse 
simulabam : nec enim dignabar amicus eorum 
esse. Num quia superbus es ? Nequaquam, ait ; sed 


- sCiens illud, Corrumpunt mores bonos colloquia pra- 


va *, cum malis societatem non inibam. 


Vens. 5. Detrahentem secreto proxime suo, hunc 
persequebar. Cum hominem, inquit, tum cogitatio- 
nem mihi aliquid mali contra quempiam suggeren- 
tem, ex corde pellebam ut canem clam mordentem. 
Nam vir probus, qui in omnibus fidenter agere so- 
let, sicut ea que clam aguntur, utpote confusione 
digna, aversatur; ita secreto contra quempiam vel 
dicere aliquid vel audire non sustinet : nam id im- 
probi et illiberalis esset : nec ejusmodi res periculo 
vacat, cum Seriptura dicat : Ne ames aetrahere, ne 


- de medio tollaris*; et, Nolite detrahere invicem, 


fratres, ne sub judicium cadatis **. Quid sit detra- 
bere, quasi exemplo declarandum est: non enim, de 
aliquo clam obloqui quoque modo, illud est detra- 
here. Plerumque enim de aliquo tunc absente male 
loquimur, non quod detrahere ipsi velimus , sed 
dolentes quod is fortasse improbus sit : atque bzc 
narrare studemus iis, qui perinde atque nos ex di- 
lectionis affectu de illo curant et solliciti sunt. Qui 
igitur sic contra absentem loquitur, nequaquam 


pou τοῦτο ἐγένετο. 

Οὐκ ἐκο.1ήθη por καρδία σκαμµδή. Τὰ του δια- 
6όλου βουλεύματα, ἅτε μηδὲν εὖθὲς ἔχοντα, axeax 1166 
τέ ἔστι χαὶ διεστραµµένα, ἅπερ οὐδέποτε ἓν τὴ 
χαρδίᾳ εἱἰσδέδεγμαι, φησίν’ εἰδὼς 56, ὅτι ὁ χολλεύρε- 
νος διχαίῳ δίχαιος ἔσται, πάντα διάστροφον ἄνδρα 
παρῃτούμην συνάπτεσθαί uot xat χολλᾶσθαί poc. Τὸ 
γὰρ εὐθὺ τῷ στρεθλῷ συναφθΏναι οὐ δύναται ὡς 
ἀνάρμοστον. Ἑκκ.ίνοντος ἀπ᾿ ἐμοῦ τοῦ xorTuccv 
οὖκ ἐγίνωσκον. Ὁ τέλειος, χαρδίαν σχαμθὴν οὐκ 
ἔχων, εἰς ἣν ἐνεργεῖν ὁ πονηβὸς δύναται, τοῦ Θεοῦ 
πεπλήρωται ' ὥστε τὸν πονηρὸν, μὴ ἔχοντα τόπον 
παρ) αὐτῷ, ἐκκλίνειν ἀπ᾿ αὐτοῦ. ἐχχλίνοντος δὲ, 
φησὶν, οὐχ ἑγίνωσχον τῷ μὴ αἴσθησιν παρουσίας 


B αὐτοῦ ἐσχηχέναι ' o0 γὰρ ἐνθύμημα fj ἔργον τῶν az- 


τοῦ ἔσχον παρ) ἐμοι. Νοῄσεις δὲ ταῦτα xal περὶ ἅν- 
θρώπου πονηροῦ, ὅτι οὐδ' ὅτε προσῆλθεν, οὐδ' ὅτε 
ἀνεχώρει αἴσθησιν ἑλάμθανον, οὕτως Ev οὐδενὶ μέρει 
ἐποιούμην τοὺς λοιμοὺς, xal οὐδὲν εἰδέναι προσ- 
εποιούµην * οὐ γὰρ Ἠξίουν εἶναι φβλον αὐτῶν. "Apa 
ὡς ὑπερήφανος; Οὐδαμῶς, qnolv- ἀλλ" εἰδὼς, ὅτε 
Φθείρουσυ ᾖθη χρηστὰ ὁμαωίαι xaxal, οὗ συνδιε- 
τιθέµην τοῖς πονηροῖς. 

Τὸν κατα.ἰα 1οὔῦντα Aá0pa τὸν π9ησίον αὗτοῦ, 
τοῦτον ἐξεδίωχον. Καὶ ἄνθρωπον, φησὶ, xal Aoyt- 
σμὺν ὑποθάλλοντά τι πονηβόν pot χατά τινος ἐξέδα- 
λον ix τῆς χαρδίας µου, ὡς χύνα λαθροδήχτην. Ὁ 
γὰρ σπουδαῖος, £v παντί «tp παῤῥησίαν ἔχειν &va- 
TOV, ὥσπερ τὰ λάθρα δρώμενα τῷ αἰσχύνης εἶναι 
ἄξια, παραιτεῖται' οὕτω καὶ τὸ λέγειν f| ἀχούειν 
χατά τινος χρύθδην οὑκ ἀνέχεται' χαχοήθους γὰρ 
xai ἀνελενθέρου τὸ χρῆμα, ἑπήρτηται δὲ χένδυνος 
τῷ πράγματι, τῆς Γραφῆς λεγούσης MÀ) ἁγάπα 
xacaAaAsiw, ἵνα μὴ ἑξαρθῇς' xa, M) χατα.Ία- 
Aeite à AA Aur, ἀδελφοὶ, ἵνα μὴ ὑπὸ κρἰσι» z£- 
σητε. TL δὲ ἐστι τὸ χαταλαλεῖν ὡς ἐν τύπῳ παραδο- 
τέον ' οὐ γὰρ τὸ ὁπωσοῦν λέγειν περί τινος xal λά- 
θρα ἐκείνου καταλαλεῖν ἐστι" πολλάχις γοῦν ἀγορεύο- 
μέν τινα χαχῶς ἁπόντα, οὗ χαταλαλεῖν αὐτοῦ βου- 
λόμεναι, ἀλλὰ λυπούµενοι διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν ἴσως 
φαῦλον  πειρώμεθα δὲ λέγειν τὰ περὶ αὐτοῦ τοῖς 
ὡσαύτως ἡμῖν κηδοµένοις αὐτοῦ xai φροντίζουσιν 
ἀπὸ διαθέσεως φιλιχῆς. 'O οὖν οὕτω λέγων χατὰ 


maledicus est : (nam maledicus non ita agit ), sed D ἀπόντος, οὗ χατάλαλός ἐστιν * ἀλλὰ σπουδὴν ἔχει σὺν 


cum voluptate contra quemdam loquitur, non mo- 
leste ferens quod ille talia patrarit; sed de ea re 
letatur. Ejus namque gesta malevolis recenset, 
qui ea relegere et renuntiare possunt aliis bene 
multis. Quid sibi vult autem illud quod .adjicitur, 
secreto, cum palam sit quamlibet obtrectationem 
secreto fleri ? Vel id djcit quod agitur ; aut. ita di- 
stinguendum est : obtrectatoruin. quosdam contra 
pr&sentes coram obloqui; hi porro conviciatores et 
contumeliosi assuelo more vocantur; sed tamen 
quia cóntra quempiam loquuntur, detractores fue- 
rint ; alii vero clam et absentibus iis, quibus male- 


8 [ Cor. xv, ὅ0., * Prov. xx, 15, sec. LXX. 


ἡδονῆς xat' ἐχείνου λέγειν, ox ἀχθόμενος, ἐπὶ τῷ 
τοιαῦτα ἐχεῖνον πεποιηχέναι, ἀλλὰ xaX χαίρων. Λέγει 
γοῦν ἐχείνοις τὰ περὶ αὑτοῦ τοῖς μισοῦσιν αὐτὸν, xal 
φανερῶσαι δυναμένοις δι’ ἐπαγγελίας ἑτέροις πλείοσι 
τὰ περὶ αὐτοῦ. Τί δὲ βούλεται προσχείµεναν τὸ, «ά- 
Opa, φανεροῦ ὄντος, ὅτι πᾶσα χατηγορία λάθρα vive- 
ται, "H αὐτὸ λέγει τὸ 0v, fj διαιρετέον οὕτω, ὅτι τῶν 
πατηγορούντων τινὰς, οἱ μὲν χατὰ πράσωπον παρ- 
όντας χαχηγοροῦδι, λοΐδοροι δὲ οὗτοι xai ὑδρισταὶ 
συνήθως χκαλοῦνται ' ὅμως οὖν τῷ χατά τινος λέγειν 
χατάλαλοι ἂν εἴεν ' οἱ ók λάθρα xal ἁπόντων τῶν 
χατηγορουµένων λέγουσι χατ αὐτῶν. Τὸν ταύτην 


19 Jac. iv, 1. 


στ -— M - -— * 


1215 


οὖν ἔχοντα τὴν τάξιν ixbuox 
εἰς πρόσωπον διαλοιδορουµέ 
οὗ al βλασφηµίαι ἡ παρὼν & 
ἐπὶ τῷ τοιοῦτος εἶναι, αἶσχυ 
διαστέλλεσθαι τὴν λάθρα vo 
τὴν ἐπὶ χριτῶν χατηγορίαν. 
χαταλαλιὰ, ἀλλ οὗ λάθρα v 
διανοίας ἁγιοπρεποῦς τὸ 1 
poo" ἑσχάτης δὲ πονηρίας 
ἀδελφοῦ, xal ταῦτα λάθρα, 
ἵνα uj παρὼν ἀπολογήσητα 
ὅ Υε io' ἡμῶν ἑτέρου xax 
χαταλαλεϊν ἐφ᾽ ἑτέρων ἀφέί 
οὔτον ὡς χοινὸν ἐχθρὸν εἰ; 
kv παραδείσῳ μιμούμενον ἱ 
ταλαλήσας τὴν Εὔαν ἡπάτ 
γωμεν.χακῶς, χαὶ τοῖς λἐγ 
μεν. Ἀκοὴν 08, φησὶ, µα 
εἶπε, μὴ πιστεύσῃς, ἀλλὰ 
Προφήτης, Ἐξεδίωκον, 9 
οὐχ εἶπεν. Οὐχ ἑπίστευον, 
Tópsva * ἀλλὰ xal ὡς ἐχθ 
τὸν χαταλαλοῦντα, Ἔχειι 
τὰς ἀχοὰς, ἵνα δέξωµαι τ 
πεῖν, ἀποφράττω τὸν clo 
ἀνέχομαι χόπρον xa βόρέ 
τὺν καταλαλοῦντα ἓν ἆχοα 
τίαν σὺν αὐτῷ ἁμαρτάνῃ 
θει ἐθίζων, χἀχεῖνον xat 
ἀναχόπτων, Mh δφης τὴ] 
χαταλάλου, μηδὲ τὴν Υλᾶ 
φόγου, ἡδέως λαλῶν 1) à 
μὴ ἐχπέσῃς τῆς ἀγάπης, 
αἰωνίου ζωῆς. Διαφέρει δὶ 
φῶσαι, xai τὸ κατα.Ία.1{ 
τὸ εἰπεῖν χατά τινος, 0 
ἡ, ὠργίσθη, 3) ἑπόρνευσ 
γαρἐμπαθῶς τὸ ἁμάρτη 
δὲ ἐστι τὸ εἰπεῖν, ὅτι Ὁ 
ὀργΏος * (boo γὰρ χατέχ 
Φνχῆς αὑτοῦ, xal ἁπεφ] 
τοῦ λέγων, ὅτι τοιόσδε 
πεῖν, Ὡργίσθη, xal ἅλλι 
δεγῶσαι δὲ ἐστι τὸ olovi 
xaX σιχχαίνεσθαι ὡς ἁπὶ 
ὀλεθριώτερον. 


0b κατφχει ἐν μέ, 
ὑπερηφανίαν. "Ayo 
Εεγεν ’ ἑνταῖθα δὲ πει 
τῶν ὑπεροψίᾳ ypopé 
οὐδὲ πρωτείων xaX ma, 
^o9 iv µέσῳ τῆς οἰχί 
ἔχοντος * ἐν ὄψες, γὰρ 
ὑπερηφανίαν ἐστὶ τὸ 
qot ὃ ἂν, xat ὅτι ' OU 
γισμὸς ὑποθάλλων 01 
κατεύθυκεν ἐνώτιον 





4941 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Il. — EXEGETICA. g2is 


quebatar iniqua, non dirigebat in conepecia oculorum À 
meorum. Ut compendio dicam, omnem injustitiam 
aversabar, neque vel verborum tenus eam ferebam : 
nam qui loquebatur iniqua niliil promovebat, neqee 
bene rem gerebat in conspeciu meo, nee ea quz in 
agimo baberet perficiebat. 

Vgas. 8. In maiuino interficicbam omnes pecca- 
lores terre, ut disperderem de civitate Domini omnes 
operantes iniquitatem. Mic exactam, stabilem et so- 
briam justitiz: rationem describit : nam ait, neque 
ira, neque ebrietas czdem mihi suggerebat : ira 
quippe etiamsi hesterna die me inflammabat ; at 
diuturnitate noctis mitigata fuerat; ebrietas vero, 
Κοοί gravis vespertinis horis adfuisset, somno ta- 
men discussa fuerat. Pura itaque manu οἱ mente 
contra eos qui in Deum peccaverant instructus et 
armatus eram, neque ex vino neque ex ira animo ac 
sententia deccipiebar. Peccatores aulem non solum 
per universam terram, sed eos etiam qui in ditione 
mea erant occidebam : neque simul omnes, sed 
modo iin, mox slium. Verum nemini puto non 
inanifestum esse hac suigmatice dicta fuisse; ne- 
que enim ea est dicli sententia, me ineuntibus sin- 
gulis diebus humano sanguine manus fcedasse 
me2$ : id enim przierquam quod detestandum es- 
set, nullatenus credibile est. Quomodo enim sin- 
gulis matutinis omnes peccatores terre manu pro- 
pria conficere potuisset? Neque enim unus omnes 
superare valuisset, cum , ut verisimile est, Inagna 
esset peccatorum multitudo : ac si cos in bello vicis- 
set,uno in matutino omnes interfecisset, neque singu- 
lis matutinis ipsos propria manu interemisset. Quid 

itaque sigoificet illud? Attentius et prudentius dicta 
intelligamus, ne pruphetica oracula mendacii accu- 
semus, quod nefas esset. Civitas Domini est hu- 
mans struciure compositio; peccatores autem ter- 
ree ii sunt de quibus Salvator.ait, Ab intus ex corde 
exeunt cogitationes mala, homicidia, adulleria, for- 
micationes, furta, [alsa testimonia, blasphemic. 

Hac sunt, que coinquinant. hominem !*, Hos autem 

peccatores ex terra ortos, id est, ex terrena carne 

prodeuntes, dum singule de Deo cogitationes exo- 
riuntur, ex propria structura tollit qui sese purgat. 

Matutinum autem et diluculum in anima est, quo- 


µως εἰπεῖν, πᾶσαν ἁδοιίαν ἀπεστρεθόμην, ο δὲ --, 
µέχρι λόγων ὁπομένων ' ὁ γὰρ λαλῶν ἄδιωας οὐ δε, 
Έννεν, οὐχ εὐωδοῦτο ἐνώπιόν µου, οὗ πατὠρθο., Σ 
ἑαπούδαζεν. 


Εἰς τὰς zpolac ἀπέκτεεινον zárrac τοὺς «ρας- 
τωᾖοὺς τῆς γῆς, cov ἐξολοθρεῦσαι &x sxeLRe.wc 
Κυρίου zárzac τοὺς ἑργαζομένους εὖν deze. 
Τὸ ἀχριθὲς χαὶ ἁπλανὲς καὶ νηφάλιον τὶς δίχως πτερ- 
ἔστησιν * ὅτι οὔτε θυμός, φηοὶν, οὔτε μέθη τὸν 
ἀναίρεσιν ὑπετίθετο; ὁ μὲν γὰρ θυμὸς εἰ xat c£ χδὲς 
ἡμέρᾳ παρώξυνεν, ἀλλὰ διὰ τοῦ µήχους τῆς νυκτὸς 
ἐμαλάσσετο: dj 0t µέθη, χᾶν ὁψίας πολλὴ προσεγέ- 
veto, διὰ τοῦ Όπνου ἰχανῶς ἐλεπτύνετο. Καθαρᾶ οὖν 


B xot χειρὶ xal γνώµῃ κατὰ τῶν εἰς θεὺν ἁμαρτανόν- 


των ἐξωκλιζόμην, μήτε τῆς ἐξ οἵνου γνώμης, µέτε 
τῆς ix θυμοῦ σφαλλούσης τὸν λογισµόν. Tooc δὲ 
ἁμαρτωλοὺς ἀπέχτεινον οὐχ ἁπλῶς ἁπάστς της TEE, 
ἁλιὰ τῆς ὑπ) bp χαὶ πάντας Gk οὐχ ἅμα, ἁλλὰ voy 
μὲν τοῦτον, vuy δὲ ἐχεῖνον. Μᾶλλον δὲ τοῦτο «αντί 
που δῆλον, ὅτι kv αἰνίγματι χεχαλυµµένως εἴρτται - 
οὗ γὰρ ὅτι χαθ᾽ ἑχάστην ἀρχὴν τῆς ἡμέρας αἵματι 
ἀνθρώπων τας χεῖρας ἐμολυνόμην, οὗ τοῦτό «ησιν ὁ 
λόγος’ τοῦτο γὰρ πρὸς τῷ ἐναγεῖ ἔτι καὶ τὸ ἀπίθα- 
νον ἔχει. Πῶς γὰρ πάντων ἠδύνατο xaÜ' ἑχάσττν 
mputav αὐτόχειρ γίνεσθαι τῶν ἁμαρτωλῶν της Tc; 
00 γὰρ περιγίνεσθαι πάντων δυνατὺν ἕνα, Τολλων 
τῶν ἑξαμαρτανόντων clc τὸ εἰχὸς ὄντων ' xal εἰ π.- 
λέμῳ αὐτῶν χατεχράτησεν, ἐν μιᾷ ἂν ἀπέχτεινε 
πρωῖΐᾳ τοὺς σύμπαντας, ἁλλ οὐχὶ xaÜ' ἑχάσττν 
mpotay αὐτόχειρ αὐτῶν ἑἐγίνετο. Τί οὖν τοῦτό ἐστι; 
Συνετώτερον τῶν λεγομένων ἀκούσωμεν, ἵνα μὴ χατ- 
ηγορήσωµεν ἐπὶ φεύδει τῶν προφητικῶν λογίων, à 
ph θέµις. Πόλις τοῦ Κυρίου. ἡ σὐστααίς ἐστι τῆς &v- 
θρωπίἰνης χατασχευῆς ' ἁμαρτωλοὶ δὲ γῆς, περὶ ὧν 
φησιν ὁ Σωτὴρ, ὅτι Ἔσωθεν éx τῆς καρδίας ἑξέρ- 
χονται «Ἰογισμοὶ xovnpol. góvot, μοιχεῖαι, πορ- 
νεῖαι, χάοπαὶ, γευδοµάρτευρίαι, β.ωασφημίαι. 
Ταῦτά ἐστι τὰ κοινοῦντα τὺν ἄγθρωπον. Τούτους 
δὴ τοὺς ix τῆς γῆς ἁμαρτωλοὺς, τουτέστι τοὺς ix 
τῆς Υηῖνης σαρχὸς προϊόντας, χαθ᾽ ἑκάστην ἔννοιαν 
τὴν περὶ θεοῦ ἐξαφανίζει Ex τῆς ἰδίας συστάσεως ὁ 
ἑαυτῶν ἐχχαθαίρων. Πρωΐα οὖν καὶ ὄρθρος ἐν φυχᾷ 


ties salutaris dogmatis ortus accidit, quo omnes D χαθ᾽ ἑχάστην ἀνατώὴἣν σωτηρίου δόγµατος γίνεται, 


cogitationes, que operantur iniquitatem, de medio 
tolli oportet. Nisi enim primi anime motus ad ma- 
litiam exscindantur, necessarium est cupidines ad 
opus procedere. Exempli causa, peccator terrz est 
cogitatio fornicalionem suggerens, que efficit ut 
quis mulierem respiciat ad concupiscendum eam: 
hec porro nisi in anima occidatur , ac ratione ceu 
gladio scindente et affectus tollente czdatur , idque 
in matutino efficiatur, scilicet cum primum illa pa- 
lam deprehenditur (nam quidvis conspicuum lux 
esl), post illam in corde fornicationem, ad gravius 
eliam peccatum illa hominem deducet; id est, ad 


** Matth. xv, 19, 29. 


κἓν ᾗ ἐξαφανίζεσθαι δεῖ πάντας τοὺς ἐργαζομένους 
τὴν ἀνομίαν λογισμούς. El γὰρ μὴ τὰ πρῶτα πρὺς. 
πονηρίας χινήµατα τῆς φυχῆς ἐχτμηθείη, ἀνάγχη εἰς 
ἔργον προχωρῆσαι τὰς ἐνθνμήσεις΄ olov γῆς ἁμαρεω- 
λός ἐστιν ὁ τὴν µοιχείαν ὑποθδάλλων λογισμὸς, ὅστις 
ἐνεργεῖ τὸ ἐμθλέφαι γυναιχὶ πρὸς τὸ ἐπιθυμῆσαι αὖ- 
τῆς ᾿ οὗτος &&v μὴ ἀποκτανθῇ Ex τῆς ψυχῆς, olov ξἰ- 
φει τινὶ τῷ ιμητιχῷ λόγῳ καὶ ἀφανιστικῷ τῶν παθῶν, 
καὶ τοῦτο Υένηται Ev πρωΐᾳ, τουτέστι κατὰ τὴν εἰς τὰ 
φανερὸν ἁποχάλυψιν (πᾶν γὰρ τὸ φανερούμενον φῶς 
ἐστι), μετὰ τὴν v χαρδίᾳ µοιχείαν, καὶ ἑ πὶ τὴν μείζονα 
ταύτης ἁμαρτίαν προάξει τὸν ἄνθρωπον, πρὸς τὴν ἂὰ 








4949 COMMENT 


τοῦ σώματος ἑνέργειαν αὐτὸν ἐχχαλούμενος. Τι 
oSv λέχει Δαυῖδ ὅτι, Τοὺς ἁμαρτωλοὺς καὶ ἅμπα 
λογισμοὺς τοὺς ix τοῦ γεώδους σώματος φυομέ’ 
ταῖς ἑωθιναῖς προσευχαῖς καὶ τῇ πρὺς θεὺν πι 
αδρίᾳ ἑχόλαζον ' καὶ τῷ φωτὶ τῆς γνώσεως xat «i 
ἁ ξομολογήσεως φανερώσει διἐχρινον χαὶ ἐξωλόθρ: 
τὰ τοῦ σώματος πάθη, xal τοὺς ἀνομοῦντας λοχισι 
&x τῆς χαρδίας µου. Αὕτη váp ἐστιν dj πόλις 
Ἱυρίου, ὡς οἶχος τοῦ ἁγίου Πνεύματος, χατὰ τό 
Θεμέ.Ίιοι αὐτοῦ ἐν τοῖς δρεσι τοῖς ἁγίοις dp 
Σζύριος τὰς xóJac Σιὼν ὑπὲρ πάντα τὰ σχηγ.͵ 
τα "Jaxo6. Δεδοξασµένα ἐλαλήθη περὶ coi 
ότό.1ις tov θεοῦ. Οὐχοῦν ἐπειδὴ πληγή ἐστιν, ὡς | 
θῶς , χατὰ τῶν ἀρετῶν f) τῆς xaxlac εὐημερία, x. 
ἔχει τὸν προφητιχὸν ζηλώσαντας λόγον πρωῖαν | 
τοῖς ποιεῖν, διὰ τὸ ἀποχτεῖναι πάντας τοὺς ἅμα | 
λοὺς τῆς γῆς τοῦ ἐξολοθρεῦσαι ix πόλεως Κυ 
Φυχὴ δὲ ἡ πόλις, πάντας τοὺς λογισμοὺς τοὺς ἑ 
δομµένους τὴν ἀνομίαν, ὧν ὁ ὄλεθρος ζωὴ Υίνετα 
ἁμαινόνων, κατὰ τὸ, Ἐγὼ dxoxcevo καὶ ζῃν 1! 
€« * πατάξω, xáyó Ιάσομαι, xal οὐκ Boc. D 
aAsitau ἐκ τῶν χειρῶν pov. Νεχρουμένων γὰι 
μελῶν τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, ὑπωπιαζομένου τε xat ἃ ' 
γωγουμένου τοῦ σώματος, αἱ ix τῆς σαρχὸς τῶν ἑ 
τηµάτων ἀφορμαὶ οὐχ οἷαί c£ elaty ἐγεῖραι λογν. | 
τῇ Φυχῇῃ τοὺς σπεύδοντας δι ἡδονῆς ἁπόλαυσι 
ἀνομίαν ποιεῖν' xal λοιπὸν ῥῶσι τὰ χρείττονα 
*olvuv ἡμᾶς ut µόνον παθῶν εἶναι σωματικών € ! 
τὰς, ἀλλὰ xal τῶν λατὰ duyhv ἐμπαθῶν λογ -— 
ὀλετήρας. ᾽Αμαρτωλοὶ γὰρ γῆς τὰ τοῦ agat 
θη, ἀργαζόμενοι δὲ ἀνομέαν Ex πόλεως Κυρίου | 
θρευόµενοι, τῆς ψυχῆς οἱ ἀνομοῦντές λογισµοί. | 
δὲ τὸ ῥητὸν, ᾽᾿Απέχτεινον, φησὶ, τοὺς ἁμαρτωλοὶ | 
ριν τοῦ ἐξοχοθρεῦσαι τοὺς παρανομοῦντας, ἵνα vi | 
τοµίαν τῆς χολάσεως ἡ παρανομία βλέπουσα | ' 
λᾗ καὶ ἀφανισθῇ. Ἡ δὲ πρωῖα τὸ σπουδαῖοι 
xatà τὸ τάχας ΄ νόμιμος δὲ ἡ τῶν πονηρῶν ἑξαί 
Ἔξαιρεῖεε γὰρ, φησὶ, vós πονηρὺ» ἐξ ὑμῶι 
ΠΡΟΣΕΥΧΗ T9 IfTÓXQ, OTAN ΑΚΗΔΙΑΣΕ 

ENANTION KYPIOY EKXEH THN AÍ 

AYTOY. PA'. 

Kopie , eloáxovgor τῆς προσευχῆς µου, | 
κραυγή µου πρὸς σὲ ἐθένΌω. My ἀποστρέν | 
πρόσωκόν σου ἀᾳά ἐμοῦ, χαν τὰ igne. Ej | 
ἐπιγραφὴ ἔχει, Προσευχὴ τῷ πεωχῷ, ὅτω | 
διάσῃ, xal ἐναν τίον Κυρίου ἑχχάῃ τὴν δέηο 
τοῦν νοῄσεις τὸν ἐνταῦθα λεγόµενον πτωχὸν 
άλλων αὐτὸν τῷ µαχαριζομένῳ, πατὰ τό. Μο | 
οἱ ἁτωχοὶ τῷ απνεύμσει, ὅτι αὐεῶν ἐστιν ἡ | 
Asia τῶν οὐραγῶν. ᾿Αρμόσειε δ ἂν τῷ χι | 
πτωχῷ χαξ τό Μακάριοι αἱ x Aalortec καὶ πο | 
τεςνδει. αὐτοὶ παρακληθήσονται. Πᾶς τουσ 
θ:ῷ Δνακείµενος, πτωχεύων iv τοῖς του fio | 
Ίμασι παρὰ δὲ θεῷ πλουτῶν, ἀκηδιᾷβ-λυπούμ; | 
ἀθυμίᾳ., κατὰ τὴν τοῦ Συμμάχου ἑρμηνείαν | 
έχεται, ἐπὶ τῇ τῶν πολλᾶν΄’χαχίᾳ χαὶ ἅπωλε 
ἂν ὀλέγων” (ημοι, ὄτι ἁπόλωἍον εὐλαδὴς d: 


" Psal. zxxxvi, 2, 3. ** Deut, xxxu, i 


1951 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS ill. — EXEGETICA. 


425 


Quinem judicant, singuli prozsimum suum tribulant A xul ὁ κατορθῶν ἐν ἀνθρώποις οὐχ ὑπάρχει «εἴν-τες 


tribulatione " ; et qui dicebat, Non est qui [αείαί 
bonum '*. Ceterum pauper qui de iis contristatur et 
dolet, morbo suo medelam excogitat : hec autem 
erat oratio ad Deum, quam solam habebat consola- 
lionem, qua animam expandens suam, et omnes 
cogitationes suas in conspectu Dei offerens, dicitur 
ja conspectu Dotnini elfundere supplicationem 
Suam, sive, (oquelam suam, secundum Symma- 
chum. lmo etiam is qui secundum Deum pauper 
est , id est, prophetarum chorus, dolore plenus de 
prioris popuii ruina, Dominum adit, supplicationes 
eum jejunio et lacrymis pro populo emittens ; ut 
ipse-quoque populus misericordiam consequatur. 


slc αἵματα διχάζονται, ἕχαστος τὺν xAncío»- eai- 
τοῦ ἐχθ.λίδουσιν ἐκθ.λιδῇ * xaX 6 εἰπών' Οὐχ £ct. 
ποιῶν χρηστότητα. Πλὴν ἐπὶ τούτοις ὁ πτωχὸς ἄκτς- 
διῶν xat ἀθυμῶν, φάρμαχον τοῦ πάθους Oc pazze ze 
xbv περινοεῖ ἑαυτῷ ' τοῦτο δὲ ἣν fj πρὸς τὸν Θεὸν £— 
xh, ἣν µόνην εἶχε παραμυθίαν, δι fc ἑξαπλῶν a Z-o- 
τὴν duxhv, xal σύμπαντας ἑαυτοῦ τοὺς λογ:σμο".ς 
προσφέρων ἐνώπιον τοῦ θεοῦ, λέγεται ἐνώπιον Ko gto 
ἐχχέειν τὴν δέησιν αὐτοῦ, 8, τὴν «ἰογοποιέαν £avr ct, 
χατὰ τὸν Σύμμµαχον. ᾽Αλλὰ καὶ 6 χατὰ θεὸν πτυνκάς, 
τουτέστιν ὁ τῶν προφητῶν χορὺς, λύπης πεπλτ CB 
μένος ἐπὶ τῇ τοῦ προτέρου λαοῦ χαταστροφῇ, προσές- 
χεται τῷ Kuplto, τὰς ὑπὲρ τοῦ λαοῦ ἀναπέμπων δε{- 


σεις μετὰ νηστείας xat δαχρύων, ὅπως ἂν xat αὐτὸς ὁ λαὸς οἰχτειρηθῇ. 


Vzns. 9. [n quacunque die tribulor inclina ad me B 


eurem (uam. Hic dicatur illud Isai: : Domine, in 
tribulatione recordaii sumus tui, in tribulatione parva 
disciplina (ua nobis !**. Ante afflictionis tempus divi- 
nis precibus vacandum est, neque solum in adver- 
s/s temporibus. Hie itaque vir sanctus rogat, non 
ut afflictione careat, id enim fleri nequit; sed ut 
afflictus ne superetur, et ut spe gaudens :zrumnas 
ferat in iisque glorietur : Tribulatio enim per pa- 
tientiam et probationem, spem generat *?. Exaudi 
me, inquit, in quacunque die tribuler, inclina ad me 
mansuetam aurem tuam. Deus autem aurem incli- 
nare dicitur, quasi humana vis et clamor ad celsitu- 
dinem deitatis ejus pertingere nequeat : quapro- 
pter ipse a magnitudine sua sese demittens, aurem 
inclinat iis, quos exaudire dignatur. lllud autem : 
In quacunque die tribulor , ac si diceret : Non nunc 
tantum, sed toto vitz meg tempore, maximeque in 
tribulationibus ; tune enim precipue auxilio est 
opus. Aut fortasse non quasi de futura tribulatione, 
sed de presenti dictum est. Ea enim ejus sententia 
est : Quia talis heec dies est, ut ejus gravitatem ferre 
non valeam, flectere et. promptum auxilium ρτ- 
stito. In quacunque die invocavero te, velociter exaudi 
me. Ecquid tantum uryei? quz» vel qualis causa 
velocitatis? Quia defecerunt sicut fumus dies mei : 
lemporis brevitatem et instabilitatem per fumum 
significat. Ei ossa mea sicut cremium aruerunt. Per- 
cussus eum ut fenum et exaruit cor meum, quia obli- 


Ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ 0.1ἱόωμαι xAivor πρὸς μὲ τὸ οὓς 
σου. Ἔνταῦθα εἰρήσθω τὸ τοῦ 'Hoatou* Κύριε, ἐν 
θ.1ἱψει ἐμνήσθημέν σου, ἐν θ.1ΐψει µικρᾷ ἡ παι- 
δεία σου ἡμῖν. Χρὴ δὲ ἄρα καὶ πρὺ τοῦ θλίδεσθα:. 
ταῖς ἱχετηρίαις σχολάζειν, καὶ μὴ µόνον Ev τοῖς κε- 
ριστατιχοῖς χαιροῖς. Ὁ μέντοι ἅγιος εὔχεταε οὐχ Gao; 
μη θλίδῃ, ἀδύνατον γὰρ τοῦτο, ἀλλ' ὅπως θλιδόµενος 
μὴ ἠττηθῇ, καὶ ὅπως τῇ ἐλπίδι χαίρων ὑπομέντ τὰς 
θλίψεις καὶ καυχώμενος ἐν αὐταῖς. Ἡ γὰρ θ.ὲέψες 
τὴν ἐλπίδα διὰ τῆς ὑπομονῆς xal δοχιµῆς Terra. 
Ἐπάκουσον οὖν µου, qnt, ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ θλίδωµα:, 
ἐπιχλίνας µου τὴν φιλάνθρωπον ἀχοήν. Κλίνειν δὲ ὁ Θεὺς 
τὸ οὖς αὐτοῦ λέγεται, ὡς οὐκ ἐφιχνουμένης τῆς ἀν- 
θρωπίνης δυνἀάμεώς τε xoa χραυγῆς φθάνειν Ext τὸ 
ὕψος τῆς αὐτοῦ θεότητος: διόπερ αὐτὸς ὑποχατιὼν 
τῆς αὐτοῦ µεγαλειότητος ὑποχλίνει τὴν dxokv τοῖς 
χαταξιουµένοις εἰσαχούεσθαι. Τὸ δὲ, Ἐν p ἂν 
ἡμέρᾳ θ.ίδωµαι, ἀντὶ τοῦ, Mi νῦν µόνον, ἀλλὰ 
παρ ὅλην ζωὴν, πλέον δὲ bv θλίψεσι: «τότε γὰρ 
μάλιστα χρεία ῥοηθείας. Ἡ τάχα οὐχ ὡς περὶ μελ- 
λούσης θλίψεως, ἀλλ᾽ ὡς ἑνεατώσης εἴρηται. Βού- 
λεται yàp εἰπεῖν ὅτι, ἐπεὶ αὕτη ἐστὶν ἡ ἡμέρα 
ἧς οὐκ ἔστιν ὑπενεγχεῖν τὴν βαρύτητα, χάµφθητι xz: 
ταχεῖαν bb, τὴν βοήθειαν. "Ev $$ ἂν ἡμέρᾳ ἐπυια.ἰέ- 
σωμαί σε, ταχὺ ἐπάκουσόν µου. Καὶ τί τὸ xaz- 
επεῖγον; αἰτία δὲ τίς, 3) ποία τῆς ταχύτητος: "Οτι éE- 
ἐλιπον αἱ ἡμέραι µου ὡσεὶ καπνός: τὸ ὁλιγοχρόνιον 
xai ἀνυπόστατον διὰ τοῦ χαπνοῦ δηλοϊ. Καὶ τὰ ἐστᾶ 
jtov ὡσεὶ φρύγιον συνεφρύγησαν. Επλήγην ὡσεὶ 


fus sum comedere panem meum. Α voce gemitus mei p χόρτος, xal ἐξηράνθη ἡ καρδία µου, ὅτι ἐπελαθό- 


adlesit os meum carni mec. Qus populo accide- 
runt ut sibi propria enarrat propheticus chorus, vel 
etiam ipse David : declaratque universam eorum 
virtutem, qua legalis cultus consistebat, periisse 
ac pessumivisse. H:c porro erant sacerdotium, 
templum, pecorum sacrifleia, gentis jus et libertas. 
Sublimiori vero sensu, qui secundum Deum pau- 
per est, primum suum facinus enuntiat, nempe 
quod temporanez vite dies sui instar fumi defece- 
rint, eum inglorius et obscurus ipsos transegerit. 
Hoc autem intelliges ex his qux Job ait : (Quando 
lucebat lucerna super caput meum, quando eram ma- 


* Mich. vir, 1, 2. !* Psal. xi, 3. 


!9 Jg3. xxvi, 10. 


pnr τοῦ gareir τὸν ἄρτον µου. Ἀπὸ φωνῆς τοῦ 
στεν)αγμοῦ pov ἐχο λήθη τὸ ὁστοῦγ µου τῇ σαρκἰ 
µου. Τὰ συµδάντα τῷ λαῷ οἰχειοποιεῖται ὁ προφττι- 
χὸς χορὸς, ἢ καὶ ὁ Δανῖδ' xai δείχνυσιν ὅτι πᾶσα 
δύναμις αὐτῶν, δι’ fic συνειστήχει τὰ τῆς χατὰ νόµον 
λατρείας, διεφθάρη καὶ ἁπόλωλεν. "Hv δὲ ταῦτα ἡ 
ἀρχιερωσύνη, ὁ ναὺς, αἱ διὰ τῶν θρεµµάτων θυσίαι͵ 
xai d αὐτονομία τοῦ ἔθνους. 'Υψηλότερον δὲ ὁ κατὰ 
Θεὸν πτωχὸς πρῶτον αὐτοῦ κατόρθωμα διδάσχει τὸ 
ἐχλελοιπέναι χαπνοῦ δίχην τὰς τῆς προσχαἰρου ζωῆς 
ἡμέρας αὐτοῦ, ἁδόξως χαὶ ἀφανῶς αὑτὰς διεξάγοντος. 
ἸΝοήσεις δὲ τοῦτο ἀφ᾿ ὧν ὁ Ἰώδ φησιν: "Ore ηὔγαι 


** nom. v. 4. 





FS στ 59 - -” ” 


"uo ccv» —- "be 


1955 
ὁ Jóxyroc ὑπὲρ xepadnc p 
Jar. Ηῦγει αὐτῷ 6 λύχνος 
χοντι ΄ ὅτε δὲ πάντα αὑτῷ τ 
χει, εἶπεν ἂν χαὶ αὐτὸς. "Oc 
»ὸς αἱ ἡμέραι µου. Τοιοῦτ 
πτωχὸς , ἀδόξως καὶ ἀφανῶς 
προσκαἰρον ζωῆς διεξάγων. | 
χακώσεσιν ὑποδάλλων, Ev λιι 
xai χαταφρύχει. Καὶ ἐπεὶ πι 
aca δόξα αὐτῆς ὡς dv0oc 
τοῦ τὴν σάρχα φησὶν, 'ExA: 
Ὁ δὲ ἀληθὴς στεναγμὸς, 6 
µένην παρὰ θεοῦ, τήχει τὸ 
ἐργάζεται νέκρωσιν, ὥστε τὲ! 
θρωπον. Ἐπιθαλεῖς δὲ xa à! 
θὺὸς σθεννυµένου;. ὑφεστηχὸ. 
ᾧ αὐτὸς παραχολουθεῖ. "Iv' : 
μὴ ἐχλείπωσιν. 00 γάρ µοι πι! 
ναι τὸ φῶς ἀπ᾿ ἐμοῦ τὸ ποι 
παράγαγε τὰ θλιδερά. El γὰ ͵ 
σονται τῆς ἐχλείψεως τῶν f. 
ὁστᾶ µου ἔτι μᾶλλον συμφρί ͵ 
τέστι, τὰς εὐτόνους xal στει | 
νάµεις, αἳ χαὶ συμφρύγοντ . 
παθῶν πυρώσεως. EnpavoT 
φησῖν, οὐδὶν ἱλαρὸν οὐδ' à 
χεχτηµένην. Γέγονε γὰρ b 
στατικοῖς τοσοῦτον, ὡς µηχι 
ληλον xal ἁρμόδιον τῇ cip | 
ερέφεσθαι - τούτου γὰρ τοῦ ἱ 
μὴ περιελχόµενον, μηδὲ 8 — 
Εἰς τοσοῦτον δέ qnot μὴ τε 
ὡς xai λήθην ἔχειν τοῦ πο 
δὲ στενάξων διὰ τὰ παρόντα ' 
ἐπιτεταμένον καὶ avvey ο ' 
νῆς µου μετὰ ὁλολυγῆς γινε 
πον τινὰ ἑνωθῆναι τὸ ὁστο 
«ἣν πονλὴν ξηρασίαν ἀἄνα! 
εσπαρµένης τῷ σώματί qu 
θούσῆς χαχώσεως. Αὕτη và 
πιαίνουσα τὸ ὁστοῦν, διῄρε! 
µέσην σάρχα xai ὁστέων | 
"Ωμοιώθην πε.εχᾶνι à 
τὰς tv ὄχλῳ διατριδὰς ἐμι 
Ἐκεὶ καὶ τὸ ζῶον τοῦτο 
πελεχάν. Ἡαρίστησι δὲ χο 
χαὶ τοῦτό που χαθ) fiv µόν 
τερος xai βραχεῖς τινες ' : 
ἕτερος τῶν τότε ἀπολειφθι 
γεται τὰ προχείµενα. Ἱ 
ἑρημιχῷ πελεχᾶνι χατὰ 1 
τὰ ἔγγονα θαυμασιωτάτη' 
ζῶον τὰς νοσσιὰς παρὰ v 
voy τοῖς νεοσσοῖς, τὸ μὴ 
δούλων διαφθείρεσθαι, xa 
ἁποπτάντος αὐτῶν τοῦ πο 
εγγίδειν τῇ καλιᾷ δύνατα 


^ 9 Job xxix, 5. 3 li 


ωποραπυσοσαασασασσα-- του 


1955 


EUSEBII CASSARIENSIS OPP, PARS lil. — EXEGETICA. 


servat enim qua ventus perftet, atque inde venenum A τὸν lóv* περισχοπεῖ γὰρ ὅθεν πνεῖ ὁ ἄνεμος, χεἄκεξθε, 


suum pullis exhalat, ita ut intereant. Sed pater eo- 
rum rursus advolans, ac naturali ratione insidias 
conspicaíus, novit et ipse quo pacto reviviscere 
possint. Nubem enim observat, et in sublime volat, 
ac supra caput illorum sensim volitat, lateraque 
pennis vehementius quatiens, sanguinis guttas ipsis 
exprimit et emittit : ille vero per nubem stillantes, 
— vivificam mortuis vim efferunt, atque ita illi exeitan- 
tur, Pellicanus itaque pro Domino accipitur, pulli 
pro primis parentibus, nidus pro paradiso, serpens 
pro apostata diabolo. Insufflavit ergo ille per inob- 
sequentiani primis parentibus in paradiso positis, 
mortemque invexit illis : Christus vero amore 
nostri permotus, in cruce exaltatus, ac in latere 
vulneratus, vivificum inde sanguinem stillare fecit, 
nosque mortuos per nubem sancti Spiritus vivili- 
cavit : Factus sum sicut nycticoraz in domicilio. Ti- 
midus est nycticorax ; quare ultro citroque fugiens in 
domiciliorum ruderibus pernoctat, ac in [nocte pre 
formidine clamitat. Per pellicanum itaque extremam 
populi vastitatem e& solitudinem significabat, per 
nyclicoracem vero tenebras indicat, queis populus 
offusus est : denotatque eos, exstincto lumine sibi 
Irradiante, ignorantia Dei affectos, quasi in tenebris 
et in nocte versari. Fortasse vir sanctus, quia no- 
clibus singulis orando clamet, opportune sese ny- 
clicoraci confert. 


Vkgns. 8-11. Vigilavi, et factus sum sicut passer 
solitarius in tecto. Tota die exprobrabant mihi ini- 
mici mei : el qui laudabant me, adversum me jura- 
bant. Derisioni fui inimicis : αἱ qui olim z:emulan- 
dus et illustris eram, nunc ad jusjurandum usurpor 
nb iis qui me olim mirabantur : per meas enim ca- 
lamitates jurant, Ne patiar ea quz? quidam perpessi 
Sunt. Et qui laudabant me, adversum me jurabani : 
Ctpote qui. Deuro adjutorem non haberem. Neque 
solum inimici Dei hec agczant; sed ctiam qui me 
diligebant, adversum me jurabant, id est contribu- 
les mei. Nam hi quoque ipsis prophetiis non cre- 
debant : sed hortationes ac futurorum promissa ir- 
ridentes, adversum 1e jurabant, vaticiniis meis 
fldem negantes. Quia cinerem tanquam panem man- 
ducabam, εἰ potum meum cum [δν miscebam. liis 
similia sunt qua in psalmo tLxxix, habentur : Qiba- 
bis nos pane lacrymarum, et potum dabis nobis in 
lacrymis in mensura**, Doloris vero magnitudinem 
his declarat. Nam si edendi tempus dolore plenum 
erat, quod aliud tempus dolore vacuum fuerit ? His 
autem, inquit, circumcingor malis, quia tu, Do- 
mime. iram tuam adversum me commovisti. Hee 
porro Propheta dicit, populi calamitatem ut pro- 
priam sibi ascribens, ac tant» multitudinis perni- 
ciem lugens. À facie ira εἰ indignationis tue, quia 
elevans allisisti me. Quz populo et loco acciderunt 
wt sibi propria enarral, ac docet, ad magnam glo- 


?? Psal]. Lxxix, 6. 


C 


ἐμφυσᾷ τοῖς νεοττοῖς τὸν lby αὐτοῦ, xai τελαυτυστ». 
Ἁλλ' ὁ γεννήσας, αὐτοῖς ἐπιπτὰς αὖθις, χαὶ τν ἑ--- 
θουλὴν φυσικοῖς λόγοις εἰδὼς, οἵδε πάλιν ὅμοίεως ὅτπυς 
ἀναθιώσονται. Σχοπεῖ γὰρ νεφέλην χαὶ πξτετα: €^ 
ὕψος, xai χατὰ χορυφὲν piis ἐπ) αὐτοῖς πτερύσσε- 
ται, χαὶ τὰ πλευρὰ τοῖς πτεροῖς ἑχατέρωθεν To. f, oae 
σφοδρότερον, αἵματος αὐτοῖς ῥανίδας ἀφίησιν' al t 
διὰ τῆς νεφέλης ἐπιστάζουσαι ζωογόνον τοῖς νεκοω- 
θεῖσιν ἐντιθέασι δύναμιν, καὶ ὀγείρονται. Aa μ.θάνεται 
03v ὁ πελεχὰν εἰς τὸν Κύριον , οἱ δὲ νεοττοὶ εἰς τοὺς 
πρωτοπλάστους , ἡ δὲ χαλιὰ εἰς τὸν παράδεισον. ὁ ἃ 
ὄφις εἰς τὸν ἁποστάτην διάθολον. Ἐνεφύσησεν οὖν οἵ- 
τος διὰ τῆς παραχοῆς τοῖς Ev τῷ παραδείσιρ τεθεῖςι 
πρωτοπλάστοις, χαὶ νέχρωσιν αὐτοῖς ἐντέθειχεν . à 
δὲ Χριστὸς διὰ τὴν πρὸς ἡμᾶς ἀγάπην ὑφοῦ vevóps- 
voc ἐπὶ τοῦ σταυροῦ, xaX νυγεὶς τὴν πλευρᾶν, ἐπεῖθεν 
τὸ ζωήῤῥντον ἑστάλαξεν αἷμα, xai διὰ τῆς νεφέλις 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος νεχρωθέντας ἡμᾶς ἀνεδίωσεν 
Ἐγεγήθην ὡσεὶ γυχειχόραξ ἐν οἰκοπέδιῳρ. Δειλὸν ὁ 
νυχτικόραξ» δ.ὸ φεύγων πανταχόθεν τοῖς ἐρειτίος 
τῶν οἰχημάτων ἐναυλίξεται, xai iv νυχτὶ χράζει ὑπὸ 
δειλίας. Διά μὲν οὖν τοῦ πελεχᾶνος τὴν παντελῆ Epr- 
μίαν τοῦ λαοῦ ἐσήμανε διὰ δὲ τοῦ νυχτιχόρακος v 
χατειληφὸς σχότος τὸν λαὸν δηλοῖ - xal ὅτι, τοῦ χαταυ- 
Υάζοντος αὐτοὺς φωτὸς ἀἁποσδεσθέντος, ola Ev σχοτίᾳ 
εἰσὶ xa νυχτὶ ἀγνωσίαν θεοῦ ἔχοντες. Τάχα δὲ ὁ ἅγιος, 
ἐπειδὴ παννύχεις ἐδόα προσευχόµενος, ἀναγκαίως Exv- 
τὸν παραθάλλει νυχτιχόραχι. - 

Ἐηρύπνησα, καὶ ἐγενήθην ὣσεὶ σερουθίον go- 
vátor ἐπὶ δώμαει. "0OAnv τὴν ἡμέραν ὠγείδιζόν ps 
οἱ ἐχθροί µου , καὶ οἱ ἑπαινοῦντές µε κατ ἐμοῦ 
ὤμνυογν. Καταγέλαστος ἐγενόμην τοῖς δυσμµενέσι, xai 
ὁ πάλαι ζηλωτὸς xai περίθλεπτος, νῦν ὄρκος γέγονα 
τοῖς πάλαι θανµάξουαι * κατὰ γὰρ τῶν ἑμῶν ὀμνύουσι 
συμφορῶν' Mh πἀθοιµι ἃ οἱ δεῖνες πεπόνθασι. Καὶ 
οἱ ἑπαινοῦγτές µε κας ἐμοῦ ὤμννον * ὡς gh ἔχοντα 
βοηθὸν τὸν Θεόν. Καὶ οὗ µόνον οἱ ἐθχροὶ τοῦ 8€02 za7t' 
ἕπραττον, ἁλλὰ καὶ οἱ ἀγαπῶντές µε χατ' ἐμοῦ ὤμ- 
νυον, τουτέστιν οἱ ἀπὸ τοῦ αὑτοῦ ἔθνους xal γένους. 
Καὶ οὗτοι γοῦν ἡπίστουν ταῖς αὐταῖς προφητείαις, τὰς 
τε παρακλήσεις xal τὰς τῶν µελλόντων ἐπαγγελίας 
διασύροντες χατ ἐμοῦ ὤμνυον, τὸ μὴ πιστεύειν col; 
ὑπ' ἐμοῦ προφητευοµένοις. Οτι σποδὸν ὡσεὶ ἄρτον 

D ἔφαγον, καὶ τὸ πόμα µου μετὰ α.Ἰαυθμοῦ ἐκίρνων. 
Τούτοις παραπλῄσια τὰ ἐν τῷ οῦ' φαλμῷ ' Ψωμιεῖς 
ἡμᾶς ἄρτον δακρύων, καὶ ποτιεῖς ἡμᾶς ἐν δάκρυ- 
cir ἐν µέτρῳ. Tiv δὲ τῆς ὀδύνης ὑπερθολὲν διὰ τού- 
των δηλοῖ. El γὰρ ὁ τῆς τροφῆς χαιρὸς ὀδύνης ὑ πῆρχε 
μεστὸς, τἰς ἂν ἄλλος χαιρὸς ταύτης ἐλεύθερος ἦν; 
Τούτοις δὲ , φησὶ, περιχλύζομαι τοῖς καχοῖς . ἐπειδὴ 
σὺ, Δέσποτα, χεχίνηχας χατ ἐμοῦ τὴν ὀργήν. Ταῦτα 
δέ φησιν ὁ Προφήτης, οἰκειούμενος τὴν τοῦ λαοῦ συµ- 
φορὰν, xat ὁλοφυρόμενος τὴν ἀπώλειαν τοῦ τοσούτου 
πλήθους, Απὸ προσώπου τῆς ὁὀργῆς καὶ τοῦ 0v 
poU σου, ὅτι ἑπάρας κατέῤῥαξάς µε. Τὰ αυµδεδη 
χότα τῷ λαῷ xai τῷ τόπῳ ἰδιοποιεῖται διδάσχων, jv 





T. gw" we- -— ql 


1257 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


12358 


εἰς µέγα δόξης ἀρθέντα τὸν λαὸν, ὡς θεοῦ λαὸν χρη- A riam levatum populum, ita ut populus Dei vocare- 


ματίσαι, τόνδε τὸν οἶχον Θεοῦ ὀνομασθῆναι διὰ τὸ ἐν 
αὐτῷ ἁγίασμα. Ἐπάρας xai τιµήσας ὁ θεὸς ἐφαμίλ- 
Aux τῇ εἰς ὕφος ἀρθείσῃ αὐτῶν δόξῃ, εἰς τὸ ἑναντίον 
παραγαγὼν, κατἐῤῥαξε ' τὸν μὲν τόπον πολιορχίᾳ πα- 
ῥαδοὺς xal παντελεῖ ἑρημίᾳχ, τὸν δὲ λαὸν αἰχμα- 
λωσίχ. 

Al ἡμέραι µου ὡσεὶ σχιὰ ἐκίθησαν, κἀγὼ ὡσεὶ 
χόρτος ἐξηράνθην. Πᾶσα γὰρ σὰρξ χόρτος, καὶ 
ἆπᾶσα δόξα αὐτῆς ὡς ἄνθος χόρτου. Πάλιν χοινο- 
ποιούµενος τὸν περὶ τοῦ λαοῦ λόγον, ἐπιλέχει' Καὶ 
ἐγὼ ὡσεὶ χόρτος ἐξηράνθη». Eo δὲ, Κύριε, εἰς τὸν 
αἰῶνα μένεις, xal τὸ μνηµόσυνόν σου elc γενεὰν 
xal γεγεάν. Τὰ μὲν θνητὰ, φησὶ, xai ἀνθρώπινα τοι- 
αὗτα, ofa xa δεδήλωται, τυγχάνει, εὐμετάδολα xat 


tur, ac domus Dorus Dei ob sanctuarium ihi posi- 
tum diceretur. Cum autem a Deo erectus et hono- 
ratus fuisset, vicissim postea loco illius sublimis 
glorie, in contrarium dejectum eum, allisum a Deo 
fuisse ait, ita ut locum obsidioni et extreme vasti- 
tati, populum vero captivitati traderft. 

Vgns. 12-14. Dies mei sicut umbra declinaverunt, 
el ego sicut fenum arui. Omnis enim caro fenum, et 
omnis gloria ejus quasi flos [eni**. Rursum de po- 
pulo sermonem quasi sibi proprium efferens sub- 
jungit, Et ego sicut fenum arui. Tu autem, Doni- 
ne, in &ternum permanes, et memoriale tuum in ge- 
nerationem et generationem. Res, ait, mortales et 
humanz tales sunt, quales supra declaratum est, 


ἀνώμαλα, οὐδέποτε ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς µένοντα * ἀλλ ἔπαι- Β mutalioni scilicet et inzquabilitati obnoxiz, que 


ῥόμµενα, xal χαταῤῥηγνύμενα, ὑφούμενά τε xal ταπει- 
νούµενα, xal παντοίας τροπὰς xal μεταθολὰς ὑπο- 
µένοντα διὰ τὴν kv ἀνθρώποις πολιτευοµένην xaxíav* 
σὺ δὲ, Κύριε, οὐδὲν ἔχων θνητὺν οὐδὲ ἐπίχηρον, εἰς τὸν 
αἰῶνα μένεις, ἀεὶ χατὰ τὰ αὐτὰ xal ὡσαύτως ἔχων, 
ὣς ἀῑδιος καὶ ἀναλλοίωτος, xal τὰ ἅπαξ ὑπὸ coU (1) 
σαλευθέντα , xaX ἓν ἐἑπαγγελίᾳ 0εσπισθέντα μένει εἰς 
μνημόσυνον ἁϊδιον, ἣ κἂν μὴ τῇ παρούσῃ γενεᾷ, ἀλλὰ 
τῇ ἑρχομένῃ xazk τὴν φαλμῳδίαν. Καὶ τοῦτο οὖν σε 
μάλιστα ἐπιχάμψαι ὀφείλει, Δέσποτα, ὅτι ἐγὼ μὲν 
xa την φύσιν τοιαύτην ἔχω ἐπίχηρον καὶ ὁλιγοχρόνιον, 
καὶ συμφοραῖς συνεζύγην τοσαύταις' σὺ δὲ αἰώνιος 
καὶ ἀθάνατος, ὥστε µεταδολἠν τινα τῶν παρόντων 
χαχῶν ῥᾳδίως ἄν μοι χαρίσαιο. Τοῦτο γὰρ ἐπιφέρει" 
Zi ἀναστὰς οἰκτειρήσεις τὴν Σιὼν, ὅτι καιρὸς τοῦ 
οἰκτθιρῆσαι αὐτὴν, ὅτι ἤχει καιρός. Abe, φησὶν, 
ἀμείνω μεταθολὴν τῆς συμφορᾶς" ὁ γὰρ χαιρὸς τὸν 
ξλέον ἀπαιτεῖ' συντετέλεσται γὰρ ὁ τῆς ταλαιπωρίας 
ἡμῶν χρόνος. Αἰνίττεται δὲ διὰ τούτων τῆς τοῖς o' 
ἔτεσι περιωρισµένης τιμωρίας xat αἰχμαλωσίας τὸ τέ- 
λος. Οὕτω καὶ ὁ θαυμάσιος Δανιὴλ ἀριθμήσας τῆς 
αἰχμαλωσίας τὸν χρόνον προσφέρει τὴν ἱχετηρίαν, 
καὶ συνᾷδει τούτοις τῆς πνευματιχῆς µελῳδίας τὰ 
ῥήματα. Καὶ ὁ Ζαχαρίας δὲ προσευχόµενος ἔλεγε" 
Κύριε zavtóxpatop, µέχρι πότε οὐ ui ἑλεήσῃς 
tiv Ἱερουσαλὴμ, xal các πό.Ίειό Ἰούδα, dc ὑπερεῖ- 
δες; τοῦτο ἑδδομηκοστὸν ἔτος. Προφητεύεσθαι δὲ 
ἐνταῦθα οἶμαι xat τὴν ἐν ἀνθρώποις Χριστοῦ ἐπιφά- 
vetav, αἰτίαν ἑσομένην τοῦ ἀνοικοδομηθῆναι τὴν Σιὼν, 
τουτέστι τοῦ ἀνεφχθῆναι τὸ τῆς εὐσεδείας πολίτευμα. 
Ti δὲ ὁ πολύευχτος χαὶ τριπόθητος χαιρὸς, kv p πλη- 
ῥωθῆναι λέγεται τὰ παρὰ τῆς Σιὼν ἐπηγγελμένα; Ὁ 
τῆς ἀναστάσεώς σον, Κύριε. Ἐπεὶ γὰρ τὴν τοῦ χόσµου 
ἁμαρτίαν ἄραι ἐλήλυθας' οὐχ ἔδει δὲ τὸν τηλιχοῦτον 
ὑπὲρ ὀλίγων ἁμαρτωλῶν ἐλθεῖν xal παθεῖν ' ὅτε ἑνέστη 
ὁ χρόνος, xa0* ὃν εἴρηται ὅτι, ι Πάντες ἤμαρτον xal 
ὑστεροῦνται τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, τότε ὑπὲο ravi, 
ἐγεύσω θανάτου. » 


9* δα, xr, 6. ** Zachar. 1, 12. ** Rom. uri, 25. 


(1) Mendum haud dubie. 
ParnoL. Ga. XXIII, 


nunquam eodem in statu maneant; sed modo exal- 
tate, mox allise ; modo erecta», mox dejectz vi- 
deantur, ac mutationem conversionemque quamli- 
bet subeant, ob nequitiam quz inter homines ver- 
satur. Tu autem, Domine, qui nihil mortale, nihil 
fluxum habes, in zternum permanes, ac semper 
eodem módo, eodem in statu ver$aris, utpote zter- 
nus et immutabilis : ac qux semel abs te statuta 
sunt, et in vaticiriis promissa fuerunt, in memo - 
riale sempiternum manent , etiainsi non in presenti 
generatione, at in futura secundum psalmodiam. 
Atque hoc te, Domine, maxime flectere debet , quia 
ego quidem talem habeo naturam, fluxam, brevem 
et ita calamitosam ; tu vero zternus et immortalis 
es;ita ut presentium maloruin mutationem mihi 
perquam facile prabueris. Id namque infert, Τα 
exsurgens misereberis Sion, quia tempus miserendi 
ejus, quia venit tempus. Da, inquit, calamitatis mu- 
tationem in melius : nam tempus misericordiam 
postulat; miseriz quippé nostre completum spa- 
tium est. His porro subindicat supplicii annis se- 
ptuaginta circumscripti et captivitatis finem. Sic 
item Daniel ille mirabilis, recensito captivitatis 
tempore, supplicationem offert suam ; hisque spiri- 
tualis melodiz& verba accinunt. Zacharias ilem 
orando dicebat : Domine omnipotens, usquequo nori 
misereberis Jerusalem, εἰ civitatum Juda, quas de- 
spezisti ? hic septuagesimus annus est **. Hic etiam 
prenuntiari puto Christi ad liomines adventum, 
qui in causa futurus est, ut restauretur Sion, id 
est, ut pletatis institutum aperiatur. Quod autem 
illud est optatissimum et desideratissimum tempus, 
quo implenda esse dicuntur, que de Síone pro- 
missa suntf lllud est tempus resurrectionis tuz, 
Domine. Quía enim peccatum mundi sublatum ve- 
nisti : neé oportebat tantum illüm Servatorem pro 
paucis peccatoribus venire et pati; cum instaret 
tempus, quo dictum est, « Omnes peccarunt et glo- 
ria Dei privantur **, tunc pro omnibus mortem de- 
gustasti. » 





1259 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


4269 


Vans. 15-17.Quoniam placuerunt servis tuislapides A "Οτιεὐδόκησαν οἱ δοῦ.λοἱσου tobc ABovc αὗτης, 


ejus et pulveri ejus miserebuntur. Et timebunt gentes 
nomen tuum, Domine, et omnes reges gloriam tuam. 
Merito postquam dixerat placuisse lapides prioris 
populi, gentium vocationem adjicit, atque aper- 
tius declarat, tunc eas salutarem timorem acceptu- 
ras et Deum culturas esse. Reges autem dixit, 
pro regnis. Neque enim vel gens vel regnum est , 
quod vel ex toto vel ex parte gloriam Chrisli non 
veneretur. Quoniam «dificabit Dominus Sion, et vi- 
debitur in gloria sua. Alio modo, zdificabit Domi- 
nus Sion, id est, Ecclesiam : zdificationem autem 
illam hic declarat, qua gentes per fidem constituta 
-sunt : et tunc gloria aíficietur in ipsis. 


Nns. 18-95. Respexit in orationem humilium , et 
nen sprevit precem eorum. Scribatur hac in genera- 
lionem alteram , et populus qui creabitur laudabit 
Dominum : quia prospexit de excelso sancto suo, 
Dominus de celo in terram aspexit, ut audiret. ge- 
mitus compeditorum, ut solveret filios interemptorum, 
ut annuntient in Sion nomen Domini, et laudem ejus 
in Jerusalem. In conveniendo populos in unum, et 
reges ut serviant Domino. Respondit ei in via virtutis 
ει: Paucitatem dierum meorum nuntia mihi, Ne 
tevoces me in dimidio dierum meorum. Hic videtur 
mihi propheticus chorus sublimius significare gen- 
tium per Salvatorem nostrum vocationem , lugere- 
que quod eam ipsi non sint consecuti. In futurorum 
namque bonorum adventu, quando gentes el ea- 
rum reges non ultra patrios demones, sed Dominum 
adorabunt ; tali, inquit, tempore robur meum ener- 
vavii Dominus, ut dies meos prescinderet, ne ad 
illud tempus devenirem. Propbeticus itaque chorus 
est qui respondet, sive potius qui interrogat et a 
9960 sciscitatur qualis futura sit vita nostra. Edi- 
scere quippe peroptabat, num ad dies illos perven- 
tura vita ejus esset, queis incarnatus Unigenitus 
in terra conspiciendus erat. Viam autem virtutis 
ejus vocat ipsius in terram adventum : venit enim 
ut fortem illum alligaret; dimidium vero dierum 
suorum, seu vite sua, illud dicit. spatium, quo in 
contemplatione ejus presenti: futurus erat. ltoga- 
bat ergo impleri totum vitze suz tempus , et quasi 


χαὶτὸν χοῦν αὐτῆς οἰκτειρήσουσι. Kal φοδτιθήἡσονγ- 
ται τὰ ἔθνη τὸ ὄνομά σου, Κύριε, καὶ πάντες ci βα- 
σιεῖς τὴν δόξαν σου. Εἰκότως δὲ μεταξὺ τοῦ εὖδο- 
χεῖσθαι τοὺς λίθους τοῦ προτέρου λαοῦ τὴν τῶν ἔθνορ 
ἐπισυνάπτει χλῆσιν, χαὶ λευχότερον παρίστησεν, ὅτ: 
τὸν σωτήριον ἀναλήφονταί ποτε φόδον, xat θεοσεθ{- 
σουσιν. Οἱβασιεῖς δὲ εἶπέν &v τοῦ, al Bac «Asta: 
Οὐ γάρ ἔστιν, οὐχ ἔθνος, οὗ βασιλεία, ἡ uh προσχυνοῦσα 
thv δόξαν Χριστοῦ, f] καθόλου f| ἀπὸ µέρους. "οτι 
οἱχκοδομήσει Κύριος τὴν Σιὼν, καὶ ὀρθήσεται ἐν 
τῇ δόξῃ αὑτοῦ. Ἑτέρως δὲ οἰχοδομήσει τὴν Σ:ὼν ὁ 
Κύριος, τουτέστι τὴν Ἐκχλησίαν οἰχοδομὴν δέ qr: 
καθ) fiv ἐχτίσθη τὰ ἔθνη διὰ τῆς πίστεως’ xal «6 
δοξασθήῄσεται ἐν αὐτοῖς. 


B Ἐπέδ.εψεν ἐπὶ τὴν προσευχὴν τῶν ταπδιν ών, 


καὶ οὐκ ἐξουδένωσε τὴν δέησυ αὐτῶν. Γραςρητ. 
αὕτη εἰς γεγεὰν ἑτέραν, xal Aaóc ὁ κπειζόμµενος 
αἰνέσει τὸν Κύριον ' ὅτι ἐξέκυψεν ἓξ ow 
ἁγίου αὐτοῦ, Κύριος ὲξ οὐρανοῦ ἐπὶ τὴν γην ἐπέ- 
61εύε, toU ἀχοῦσαι cov στεγαγμοὺ τῶν πεπε- 
δηµένων, τοῦ «1ῦσαι τοὺς υἱοὺς τῶν τεθανατω- 
µένων, τοῦ ἀναγγεῖλαι &r. Xr τὸ ὄνομα Kvpicr, 
xal τὴν alvscu αὑτοῦ ἐν ἹἹερουσαίἡμ. Ἐν τῷ 
συναχθῆναι «ἰαοὺς ἐπὶ τὸ αὐτὸ, καὶ βασι-1εις τοῦ 
δουλεύειν τῷ Κυρίφ. ᾽Απεχρίθηαὐτφὲν ὑδῷ lo 4 coc 
αὐτοῦ" Τὴν óAmórnca τῶν ἡμερῶν µου ἀν ἀγγε. όν 
μοι. Mf ἀναγάγῃς µε àv ἡμίσει ἡμερῶν µου. Ὑψη- 
λότερον δὲ δοχεῖ pot διὰ τούτων ὁ προφητιχὸς χορὸς 


6 σημαίνειν τὴν διὰ τοῦ Σκυτῆρος ἡμῶν χλῆσιν τῶν 


ἐθνῶν ' ἀποχλαίεσθαι δὲ, ὅτι μὴ χαὶ αὐτοὶ ἔτνχου 
ταύτης. Ἐν γὰρ τῇ τῶν μελλόντὼν ἀγαθῶν παρου- 
σίᾳ, ὅτε τὰ ἔθνη καὶ οἱ τούτων βασιλεῖς λατρεύσουσῳ, 
οὐχέτι τοῖς πατρφοις δαίμοσι, ἀλλὰ τῷ Κυρίῳ" £v 
αὐτῷ δὴ τῷ τοιούτῳ χαιρῷ, τὴν ἐμὴν, φησὶν, ἔσχὺν 
ἐχάχωσεν 6 Κύριος, χολοθῶσαι τὰς ἡμέρας, ὡς pni 
φθάσαι χἀμὲ εἰς ἐχεῖνον τὸν χα.ρὀν. 'O προφετι- 
χὸς μὲν οὖν ἐστι χορὸς ὁ ἀποχρινόμενος, ῆτοι ἔρω- 
τῶν χαὶ λέγων πρὸς τὸν Ocbv ὁποῖος ἔσται ὁ ἡμέ- 
τερὺς βίος. Ἠῦχετο γὰρ μαθεῖν εἰ φθάσειεν εἰς ἐχεί- 
va τὰς ἡμέρας ἡ ζωὴ αὐτοῦ, καθ) ἃς ἔμελλεν ἕναν- 
θρωπῄσας ἐπὶ γῆς φαίνεσθαι ὁ Μονογενής. "Ozov & 
ἰσχύος αὑτοῦ τὴν ἐπὶ γῆς παρουσίαν καλεῖ * Έλθε γὰρ 
ἵνα δήσῃ τὸν ἰσχυρόν. "Hic δὲ τῶν ἑαυτοῦ fius pe» 


produci vitam suam, ut ipsius rerum eventus con- p fito: τῆς ζωῆς, τὸ τέως ἐν: θεωρίᾳ γενέσθαι της 


spectu dignaretur; ita enim futurum erat ut tota 
vita ejus impleretur. Interea enim, ait, iu presenti 
dum hsc prenuntio, ac futura prospicio, in parte 
diei Dei constitutus videor: reliquus autem mihi 
est ipse rerum prenuntiatarum conspectus, quem 
8! consequar , totum vite mex cursum accipiam ; 
Sin scopum orationis mez non attingam, similis 
ero iis qui in dimidio dierum immature et intem- 
pestive vitam deposuerunt. Videturque mihi Serva- 
torem Aaostrum ob illa prophetarum vota dixisse : 
Multi prophete et justi voluerunt videre qua tos vi- 
detis, et non viderunt ; et audire qua auditis, et non 
audierunt **. Secundum historiam vero dixerit: 


3! Μα). xui, { 1. 


ἐπιφανείας. Ἠὔχετο οὖν πληρωθῆναι τὸν ὅλον αὕτου 
χρόνον, καὶ οἷόν τε παρεχταθῆναι τὴν ζωὴν αὐτοῦ, 
ὅπως ἂν xal αὐτῆς τῆς τῶν πραγμάτων ἐχθάσεως 
χαταξιωθΏναι οὕτω γὰρ ἔμελλεν Í πᾶσα αὐτοῦ 
ζωὴ πληροῦσθαι. Τέως μὲν γὰρ, φησὶν, ἐπὶτονυ παρ- 
όντος, ὅτε ταῦτα προφητεύω, xal μέλλοντα ἔσεσθαι 
προορῶ, ἔοιχκα ἐν µέρει ἡμέρας εἶναι θεοῦ " λείπει 
δέ µοι dj αὐτοψία τῆς τῶν προφητευοµένων ἐχθά- 
σεως,ῆς εἰ τύχοιμι, τελείαν ληφομαι τὴν ἐμαντοῦ ῥωήν" 
εἰ δὲ ἀστοχήσω τῆς εὐχῆς, ἔοιχα τοῖς iv ἡμίσει ἡμε- 
ρῶν τὴν ζωὴν ἀτελῃ καὶ ἄωρον ἀποτιθεμένοις. Kat 
pot δοχεῖ διὰ τὰς τοιαύτας τῶν προφητὼν εὐχὰς 
ὁ Σωτὴρ ἡμῶν εἰρηχέναι * IloAAol προφῆται καὶ 





*Y - ον "» ..σ- - 


. ce ο Lond wg 


1961 


COMMENTARIA IN PSÁLMOS., 


1409 


δίχοιοι ἐπεθύμησαν ἰδεῖν d ὑμεῖς β.έπετε, καὶ A Dum me infirmum et gravatum cerno, suspicor mibi 


οὐκ εἶδον, xal ἀχοῦσαι ἃ ἀχούετε, καὶ οὐκ fixov- 
car. Κατὰ δὲ τὴν ἱστορίαν , Βλέπων, φησὶν, &pav- 
τὸν ἀτονοῦντα xat βαρυνόμενον, ὀλίγον ὑπολαμθάνω 
Χάιρὸν ὑπολελεῖφθαί µοι ζωῆς. Mh οὖν ἐχδημήσαιμι 
τοῦ σώματος by τῷ ἡμίσει καὶ ἀτελεῖ τῶν ἥμε- 
ρῶν. Ἐν γενεᾷ γενεὼν τὰ ἔτη σου. Αναγχαίως 
προειπών' Μὴ ἀναγάγης µε ἐν ἡμίσει ἡμερῶν 
µου, εὐξάμενός τε παραθεῖναι τὴν ζωὴν µέχρι τῆς 
ἐχθάσεως τῶν προφητευοµένων, συνορᾷ τὸ ἀδύνατον 
διὰ τὸ ἀσθενὲς χαὶ ὁλιγοχρόνιον τῆς θνητῆς φύσεως ' 
ε-τα ἔφη  Σοῦ μόνου, Κύριε, τὰ ἔτη εἰς γενεὰν xai 
γενεὰν διατείνει * καὶ σὺ ἥξεις εἰς ἐχείνην τὴν ve- 


perbreve tempus vitze residuum esse. Ne itaque in 
dimidio dierum et immature a corpore proflci- 
scar. In generatione generationum anni tui. Cum di- 
xisset, Ne revoces me indimidio dierum meorum, ac 
rogasset vitam suam usque ad rerum prenuntia- 
tarum eventum prorogari ; videt hoc ob imbecillam 
et fluxam mortalis nature conditionem fleri non 
posse; deinde ait: Tui solius anni, Donine, in ge- 
nerationem ct generationem producuntur : tuque 
pervenies ad illam generationem et populum , de 
quibus superius dicebatur: Scribatur hee in gene- 
ralionem alteram, ek cxtera. 


νεὰν, χἀχεῖνον τὸν λαὺν, περὶ ὧν ἀνωτέρω ἑλέγετο: Γραφήτω αὔὕτη εἰς τὴν γενεὰν ἑτέραν, καὶ τὰ ἑξῆς. 
Κατ ἀρχὰς τὴν γῆν σὺ, Κύριε, ἐθεμελίω- B — Vans. 26.29. Initio tu, Domine, terram  fun- 


σας, xal Épya τῶν χειρῶν cov elect. οἱ obpaxol. 
Avrol ἀπολοῖγται, σὺ δὲ διαµένεις. El μὲν γὰρ 
οὗ συνῆσθα, φησὶ, κατ ἀρχὰς, ὦ Κύριε, χαὶ εἰ μὴ 
ἔργα τῶν χειρῶν σου ὑπῆρχον οἱ οὐρανοὶ, οὐχ οἷόν 
τε fjv αὐτὰ µετατεθήναι, οὐδὲ εἰς μεταθολὴν ἐλθεῖν 
εἰ γὰρ ἁγένητα Tv, ἔμειναν ἂν xal ἀτελεύτητα * νῦν 
δὲ, ἐπεὶ ποιητῆς αὐτῶν γέγονας, δυνατὸς eI xal παρ- 
αγαχεῖν αὑτὰ θελήσας ' φύσεως γὰρ ὑπάρχουσι 
φθαρτῆς xal ἀπολλυμένης ' ὅτι, καὶ μὴ πρότερον 
ὄντα, σῇ βονλῇ xal δυνάµει γέχονεν. "Ev γάρ ἐστι 
μένον ἀεὶ, xai οὔποτε δυνάµενον μὴ εἶναι, δηλαδὴ 
σὺ αὐτὸς ὁ µόνος τῶν ὅλων ποιητής. Καὶ πάντες ὡς 
ἱμάτιον' παἰαιωθήσονται, καὶ ὡσεὶ zepi6óAauov 
ἀ1ΐξεις αὐτοὺς, καὶ ἑιχθήσονται. Καὶ οἱ οὐρανοὶ 
δὲ, εἰ xal µέγα καὶ ἑξαίρετόν τι τυγχάνουσι χτίσµα, 
ἀλλ ὅμως xai αὐτοὶ ὑποθληθήσονται φθορᾷ. ἡ δὲ 
φθορὰ αὕτη Υενήσεται αὐτοῖς εἰς ἀναχαινισμὸν, xal 
συστελεῖς αὐτοὺς εὐχερῶς οὕτως ὡς ἑλίσσει τις πε- 
ριθόλαιον ΄ ἑλιχθήσονται γὰρ εἰς βέλτιον σχΏμα µετα- 
θαλλόμενοι, καὶ ἀλλαγήσονται, χαὶ τροπὴν ἀγαθὴν 
ὑπομενοῦσι τὴν ἀπὸ τῆς παλαιότητος ἐπὶ νὴν àva- 
xalvuaw xal τὴν ἀφθαρσίαν. Σὺ δὲ ὁ αὐτὸς sl, καὶ 
τὰ ἔτη σου οὖκ ἐκ. λείψουσι. Οἱ υἱοὶ τῶν δού.ῖων' 
σου κατασχηγώσουσι, καὶ τὸ σπέρµα αὐτῶν εἰς 
τὸν αἰῶνα κατευθυγθήσεται. Καινοῖς (2) γενοµένοις 
xai ἐπὶ τὸ χρεῖττον μεθαρμοσθεῖσι, xal τὸ σπέρμα 


dasti, el opera manuum (tuarum. sunt. celi. Ipsi 
peribunt, tu. autem. permanes. Nisi enim a  prin- 
cipio, Domine, fuisses , et nisi codi opera ma- 
nuum tuarum essent, non possent illa opera mu- 
tari, nec in aliam conditionem venire : nam si 
non facta essent, sine fine manerent. Jam vero 
quia eorum opifex fuisti, potes illa mutare si 
velis : nam fluxe et corruptibilis nature sunt : 
«quia cum non prius exsisferent, voluntate ac 
virtute tua condita sunt. Unum quippe est quod 
maanet, et nunquam non esse potuit, nempe tu so- 
jus omnium conditor. Et omnes sicut. vestimentum 
vetlerascent, et velut amictum volves eos, et volventur. 
Coli quoque etiamsi magnum prestantissimumque 


C sint opificium, attamen ipsi quoque corruptioni 


subjicientur : hzc autem corruptio Ipsis in renova- 
tionem vertet, atque ipsos ita facile contrahes , ac 
si quis amictum convolvat : nam meliorem in for- 
mam volventur, ac mutabuntur atque conversionem 
optimam subibunt, a vetustate nempe ad renova- 
tionem et incorruptionem translati. Tu autem idem 
ipse es, et anni tui. non. deficient. — Filii servorum 
tuorum habitabunt, et semen eorum in seculum di- 
rigetur. Innovati scilicet erunt ac meliorem in for- 
mam translati, et semen eorum , scilicet servorum 
tuorum, in seculum dirigetur. 


ἑαυτῶν, δηλαδη τῶν δηύλων σου, εἰς τὸν αἰῶνα κατενθυνθῄσεται. 


TQ AAYIA. PP. 


Εὐ.όχγει, ἡ γυχή µου, τὸν Κύριον. Τάχα δὲ µέ- 
σην ἀπολειφθεῖσαν τὴν duyhv τοῦ σώματος xal τοῦ 
πνεύματος, τὸ μὲν σῶμα ἐπὶ τὰς οἰχείας ἐπιθυμίας 
xai ἀνδραποδώδεις ἡδονὰς χαθέλχει, ὥσπερ ἀφ' 
ὕψους ἄνωθέν ποθεν καταθάλλον αὐτήν" τὸ δὲ πνεῦμα 
πάλιν πρὸς ἑαυτὸ ἀνέλχει ἄνω που πρὸς θεὸν &vá- 
Yov, χαὶ τοῦ Κυρίου μνημονεύειν παραχαλεῖ, εὖλο- 
γεῖν τε αὐτὸν, χαὶ πρὸ ὀφθαλμῶν διὰ παντὸς ἔχειν ' 
ἡ αὐτὸς ἑαυτὸν ἐπὶ τὸν ὕμνον διεγείρειν χαὶ εὖλο- 
γεῖν τὸν θεὸν ἐγχελεύεται, χαλὸν ἑαυτῷ σωτηρίας 
φάρμαχον τὴν εἰς τὸν θεὸν εὐλογίαν προδαλλόμενος. 
Καὶ πάντα τὰ ἐγτός µου τὸ ὄνομα τὸ ἅγιον αὐτοῦ. 
Τοῖς ἑντὸς αὐτοῦ προστάσσει εὐλογεῖν τὸ ὄνομα Κν- 
ρίου, τουτέστι τῇ φύσει τῶν ἐσωθεν ἐξερχομένων δια- 

(3) Sic. 


IPSI DAVID. ΟΠ. 


Vgns. 1. Benedic , anima mea, Domino. Fortasse 
mediam relictam animam inter corpus et spiritum, 
corpus quidem ad proprias concupiscentias et servi- 
les voluptates pertrahit , quosi ex sublimi et altissi- 
mo loco dejiciens illam ; spiritus vero contra ad se 
sursum trahit, et ad Deum adducit, hortaturque 
ut Dominum memoret, ipsi benedicat, ipsum pra 
oculis semper habeat : vel fortasse quemlibet seip- 
sum excitare ac Deo benedicere jubet, bonum sibi 
ad salutem esse Deo benedicere proponens. Et omnia 
interiora mea nomini sancio ejus. Nomini Domini 
benedicere jubet interiora sua, id est, cogitationes 
suas qua ab intus procedunt , quarum duplex est 
ordo: alie enim pravie sunt, nempe, czdes, fer- 





4963 EUSEBII CAJESARTENSIS OPP. PARS ifi. — EXEGETICA. 1274 
nicaüones et furta spectantes ; alise vero urbanze A λογισμῶν, ὧν διπλοῦν ἐστι τὸ τάγμα - ol μὲν γὰρ we 


et salutares , nempe humanitas, temperantia et 
communitas. ls itaque cujus omnia interiora reeta 
sunt et parata ad benedicendum nomini sancto 
Dei, interiori suo affectu recte utitur, ad gratia- 
rum actiones Deo agendas, atque omnia interiora 
sua consecrat, oninesque aninke virtules ef co- 
gitationes ad divinum hymnum concitat. Ia enim 
ratiocinia, cogitationes, omnesque animi motus, 
atque varia& ejus viriutes advocat , vim nempe 
cogitandi , discernendi , respiciendi , agendi , ima- 
ginandi, recordandi , et alias : nam multz in ani- 
ma virtutes variique motus sunt. Quare modo 
Sirenuum quidpiam cogitamus, modo concupisci- 
4nus, mox judicamus ; aliquando quaepiam: desi- 
deramus, aliquando aversamur; ac rursum modo 
aliquo tendimus, modo declinamus ; interdum 
Incsti sumus, postea vero pacati, leti et tron- 
quilli. Omnes itaque hujusmodi animz facultates 
divinus Spiritus hortatur ut henedicant Domino. 
Quod si cui corporeo more dictum excipere ani- 
mus sit, dicat, quia omnia corporis nostri inte- 
riora et viscera profundissima' Dei sapientia con- 
cinnata sunt , ita ut inutile nihil in nobis sit , atque 
ilia omnium mutua concordia et consensus ad Dei 
laudem et benedictionem conferat : jure ista quo- 
que ad Deo benedicendum evocari. Si itaque ani- 
mam ipsam corporeo more sermo effingit , et cor- 
poreas partes in ea partibus carente reponit ; 
partes attributas anime, qua sane in partes di- 
visibilis non est, alio ritu cogitabimus ; caputque 
dicemus , mentem ; collum opinionem, utpote qua 
ceu intermedia sit inter rationabile et irrationa- 
bile; pectus, animum ; venirem, concupiscen- 
am : harum partium nominibus ceu virtutum 
singularum symbolis usi. 


Vgns. 9—4. Benedic, anima mea, Domino, et 
nolt oblivisci omnes reiributiones ejus. Qui propi- 
liatur omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes in- 
firmitates tuas : qui redimit de interitu vitam tuam, 
qui coronat te in misericordia et miserationibus. Η99 
sunt retributiones nobis a Deo concesse : Primo 


θηροί elat, φόνοι, μοιχεῖαι, xÀonal* οἱ δὲ ἆσ-εῖοι zs. 
σωτήριοι, φιλανθρωπία, σωφροσύνη, τὸ κοτνωντκό». 
ὍὮ τοίνυν πάντα τὰ ἐντὺς κατώρθωται εἰς ἑτοιμόττες 
τοῦ εὐλογεῖν τὸ ὄνομα τοῦ θεοῦ tb ἅγιον, οὗτος κ1- 
λῶς συμπαραλαμθάνει τὴν ἔνδον διάθεσιν εἲς ττν 
τοῦ Θεοῦ εὐχαριστίαν, χαὶ πάντα τὰ ἑντὸς χαθιερὲ 
xa πάσας τῆς φυχΏῆς τὰς δυνάµεις, xal πάντα ας 
χισμὸν εἰς τὸν θεῖον ὕμνον &vaxtvel - ἑντὸς γὰρ ἐκᾖ- 
λεσε τοὺς λογισμοὺς xai τὰς ἐνθυμήσεις, xal civ 
τῆς φυχῆς τὰ χινήµατα xal τὰς διαφόρους δυνάμεις 
αὐτῆς, τὴν νοητικὴν, τὴν διανοητικἡν, τὴν Be sez aci», 
τὴν ὁρμητιχὴν, τὴν φανταστιχὴν, τὴν μνημονευτικζ.. 
τὰς ἑτέρας πολλαὶ γὰρ δυνάµεις καὶ διάφορα xivi- 
µατα ἐν τῇ quy]: xa0' ἃ ποτὲ μὲν σπουδαῖόν τι &a- 
νοούµεθα, ποτὲ δὲ ἐπιθυμοῦμεν, ποτὲ δὲ ἐπιθυμο- — 
µεθα (1), ποτὲ δὲ χρίνοµεν ' xat ἄλλοτε μὲν ἐφιέμεᾶς ᾿ 
τινων, ἄλλοτε δὲ ἀποστρεφόμεθα * xal πάλιν dz 
μὲν ὁρμῶμεν, ἄλλοτε δὲ ἐχχλίνομεν , καὶ xw 
μὲν διαχείµεθα λυπηρῶς, ποτὲ δὲ εὐμενεῖς ἔσμε 


wai φαιδροὶ χαὶ ἀνειμένοι. Ἠάσας οὖν ὁμοῦ ci 
ποιαύτας τῆς ψυχῆς δυνάμεις προτρέπει τὸ Octo 
Πνεῦμα εὐλοχεῖν τὸν Κύριον. El δὲ χαὶ &- 
ματϊκώτερον βουληθείη τίς ἐχλαδεῖν τὸν λόγον, εἴκα 


ἂν, ἐπειδὴ xal τοῦ σώματος τοῦ ἡμετέρου πάντα τὰ 


ἐντὸς ἔγκατά τε χαὶ σπλάγχνα βαθυτάτῃ Θεοῦ σος(ᾳ 


κατεσχεύασται, ὡς μηδὲν ἄχρηστον εἶναι τῶν iv 
ἡμῖν, συμθάλλεσθαι δὲ τῇ τοῦ θεοῦ δοξολογία τε x1l 
εὐλογίᾳ τὴν ὁμοῦ πάντων πρὸς ἄλληλα συμφωνίαν 
τε xai ἁρμονίαν, εἰκότως xai ταῦτα ἐπὶ τὴν του 
θεοῦ εὐλογίαν κέχληται. El μέντοι τὴν φυχὴν αὐτὶν 
σωματοειδῶς ὁ λόγος πλάττει, xat µέρη σωματιχ1 
«fj ἀμερεῖ περιπλάττει, ἑτέρως vofjoouev Ex" aii 
τὰ περιτιθέµενα µέρη τῇ ἁμερείᾳ τῇ χατὰ duy, 
οἰχείως χεφαλην μὲν τὸν νοῦν, αὐχένα δὲ τὴν δόξσν 
ὡς ἐν µέδῳ λογιχοῦ xal ἀλόγου * στῆθος τὸν θ.μὸν, 
γαστέρα τὴν ἐπιθυμίαν, τοῖς τῶν μερῶν ὀνόμας 
αυμδόλοις τῶν δυνάµεων χρώμενοι. 

Εὐ.όχει, ἡ ψυχή µου, τὸν Κύριο, xal μὴ 
ἐπιωανθάνου τὰς ἀνταποδόσεις αὐτοῦ. Τὸν εὖὐξ 
Ἀατεύογτα πάσαις ταῖς ἀνομίαις σου, τὸν 1ώμε- 
vov πάσας τὰς νόσους σου, τὸν ἀυτρούμενον ἐκ 
φθορᾶς τὴν ζωήν σου, τὸν στεφαγοῦντά σε ir 
ἐλέε; xal οἰκτιρμοῖς. Δὗταί εἰσιν αἱ περὶ ἡμᾶς ἀντ- 


propitiationem posuit pro peceatis nostris, que in p αποδόσεις τοῦ θεοῦ: Πρῶτον ἱλασμὸν ἴἔθειχε τῶν 


errore et idololatria admisimus : singulisque eo- 
rum propitius ille fuit , supplicationem pravertens , 
veniamque tribuens per propitiationem suam , qus 
est Christus ; secundo, quia etiam post remissio- 
nem te, o anima, infirmari contigit, in humanos 
affectus delapsami: e£ has agritudines Servator 
Talionabilibus et splritualjbus remediis, qus in 
üivinis ejus Scripturis fundata. sunt, curavit ; ad 
hiec tertio, vitam tuam, que. in corruptionem 
Cessura, et a morte absorbenda est, secundur 


— 'illud, Anima que peccaverit , ipsa morietur **, mi- 


sericordie sux consertaneam rem ageüs,' ac pre- 
3 Ezech. xvin, 4. 


ἡμετέρων ἁμαρτιῶν, kc ἓν πλάνῃ xal εἰδωλολατρείᾳ 
διεπραξάµεθα" xa ἴλεως ἑχάστῃ τούτων ἐγένετο, 
προλαθὼν πᾶσαν ἱχετηρίαν xa τὴν ἄφεσιν δοὺς διὰ 
τοῦ ἱλασμοῦ αὐτοῦ, ὃς ἐστι Χριστός: δεύτερον δὲ, 
ἐπειδὴ xal μετὰ την ἄφεσιν συνέθη σε νοσεῖν, ὦ 
Φυχη, ὑπολισθήσασαν τοῖς ἀνθρωπίνοις πἀάθεσι, xal 
ταύτας τὰς νόσου ὁ Σωτὶρ χαὶ λογικος καὶ 
σωτηρἰοις φαρµάκχοις, τοῖς ἓν ταῖς θείαις αὐτοῦ Γρα- 
φαῖς χαταθεθληµένοις, ἐθἐράπευσε * τρίτον ἐπὶ τού- 
τοις τὴν ζωήν aou μέλλουσαν χωρεῖν εἷς φθορὰν, 
xai χαταπίνεσθαι ὑπὸ τοῦ θανάτου, χατὰ τὸ, Ψυχὴ 
ἡ ἁμαρτοῦσα, αὐτὴ ἁποθαγεῖται, ἀχόλουθα τῷ 


(4) Ἐπιθυμοῦμεν... ἐπιθυμουμεθα. Alterutrum redundare videtur. EpiT. Ώκτκοι. 














14265 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


* 


1960 


α Ὀτοῦ πράττων ἑλέῳ, λύτρα δοὺς ὑπὲρ coU τῷ θα- A mium pro te morti sanguinem Unigeniti tribuens, 


νάτῳ τὸ τοῦ Μονογενοῦς αἷμα, EÀAutprocato * véxaptov, 
οξκείᾳ φιλανθρωπίᾳ καν Ee xat οἰχτιρμοῖς χρώµε- 
vos, ἐπεὶ ἓξ ἔργων οὐδεὶς διχαιοῦται, ἑστεφάνωαέ σε 
τῷ τῆς υἱοθεσίας χαρίσµατι. Καὶ ἁπλῶς οὗτός σοι 
δεδώρηται τῶν ἁμαρτημάτων τὴν ἄφεσιν, οὗτός σοι 
δεδώρηται τῶν παθῶν τὴν ἴασιν, τῆς ἀναστάσεως 
τὴν ἑλπίδα, τὸν ἁῤῥαδθῶνα τοῦ Ἠνεύματος, xal τὸν 
της ἀφθαρσίας χιτῶνα ἑνέδυσε, xal χάριτι σέσωχε. 
J&ápivog; yàp xai φιλανθρωπίας ὁ. στέφανος. Καὶ 


ταῦτα πάντα ἵδνα τοῦ νυμφίον xai δῶρα πίστιν γὰρ . 


3) νύμφη προσενήνοχε µόνον. Οὐ µόνον δὲ, ἀλλὰ xai 
φενευματικῶν ἀγαθῶν σε ἑνέπλησεν, ἡ xal τὴν ἐν 
ἀγαθοῖς ἐπιθυμίαν σου ἐπλήρωσεν, ὃς τήν γε ψνχτὴν 
qpuy hv ἁπαγορεύει, δίδωσι δὲ ἀγαθὰ τοῖς αἰτοῦσιν αὐ- 
τόν. El δὲ βούλει χατὰ ταὐτὺν δεῖν παθήµατα xal 
ἁμαρτήματα λυόµενα, ἔχεις τὸν παράλντον τῆς ἃι- 
TT. ταύτης ἁπολαύσαντα χάριτος * Ίκουσε γὰρ, 
Ἀφέωνταί σοι αἱ ἁμαρείαι σου, χα), "Apor. τὸν 
φράόδατόν cov * οὕτως ἡ ἁμαρτωλὸς voy τετύχηχε 
4f; ἀφέσεως, ὁ λῃστῆς, οἱ τελῶναι, ἁπλῶς ἅπαντες 
ol πιστεύσαντες. 

Tóv ἐμπιμπῶντα ἐν ἆγαθοῖς τὴν ἐπιθυμίαν. 
σου, ἀνακαιφισθήσαται ὡς ἀετοῦ ἡ γεότης σου’ 
ὥστε ἀναχαινίζεσθαι αὐτὴν τὸν παλαιὸν ἀποθεμένην 
ἄνθρωπον, τὸν δὲ νέον, τὸν ἀνακαινούμενον εἰς ἐπί- 
γνωσιν τοῦ χτίσαντος αὐτὸν, λαμθάνουσαν. ὑὕτω δὲ, 
φησὶν, 1j νεότης cau ἀνακαινισθήσεται, ὡς μηχέτι 
παλαιοῦσθαι, μηδὲ εἰς φθορὰν αὖθις χωρεῖν, ἀεὶ δὲ 
παραμένειν ἓν τῷ νεάζειν ἐν τῇ ἀφθάρτφ ζωῇ. Ἐπὰ 
δὲ ὁ ἀετὸς τῶν ὀρνέων &ox βασιλικώτατον, ἀλλά xai 
ὑψιπετέστατος, μόνος δὲ ζώων ἡλίου φωτὸς µαρµφ- 
ρυγαῖς ἀντωπεῖν δυνατὸς, χαὶ ἀτενὲς ἁορᾷν. αὐτῷ, 
εἰχότως τὴν ἀνανέωσιν τῆς φυχῆς, xal τὴν ἀπὸ γῆς 
εἰς οὐρανὸν πτῆσιν, xal τὸν βίον αὐτῆς tbv ἐν ἄχρῳ 
qui γενησόµενον, ἀετοῦ φύσει παρέθκλε. 

Ποιῶν ἑλεημοσύνας ὁ Κύριος, καὶ Ἀρίμα züos 
τοῖς ἀδικουμέγοις, ἑγγώρισε τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ τῷ 
Μωσῇ, τοῖς υἱοῖς Ἱσραὴ.ἲ τὰ θελήματα αὑτοῦ. 
'Éx τῆς αὑτῆς δὲ Μωσέως Γραφῆς µαθήσῃ ὁποῖα 
χρίµατα παρέσχε τοῖς ἁδιχουμένοις χρίσει γὰρ δι- 
χαίᾳ μετῆλθε τοὺς Αἰγυπτίους, πληγαϊς θεηλάτοις 
χολάσας αὑτοὺς ὑπὲρ τῶν αὐτῶν ἡδιχημένων υἱῶν 
Ἰσραῇλ. Οἰχείρμων καὶ ἑλεήμων ὁ Κύριος, pa- 


liberavit ; quarto, propria clementia , misericordia 
et miserationibus usus, quia nemo ex operibus ju« 
stificatur, adoptionis. te gratia coronavit. In sum- 
ma, bic te peccatorum venia denavit, morborum 
animi medelam tribuit, necnon spem resurrectio- 
nis, pignus Spiritus : ac te incorruptionis veste 
induit , gratia sua salvum fecit. Nam gratize et cle- 
mentis corona est. Atque hac omnia, dotalia 
sponsi munera et dona sunt : sponsa quippe solam 
fidem obtulit, Neque solum illis , sed etiam spiri- 
tualibus bonis te replevit ; sive etiam tuo. in bonis 


desiderio satisfecit, qui frigidam animam repu- 


diat, bona vero petentibus se tribuit. Quod si vo- 
jueris morbos simul et peccata soluta videre, ha- 
bes paralyticum bac duplici gratia donatum ; audi- 
vit enim, Dímittuntur iibi peccata tug, et; Tolle 
grabatum (usm 39 : sic. peccatrix mulier remissio- 
nem conseeuta est; sic latro, publicani, ac de» 
mum omnes qui crediderunt. 


Vgas. 5. Qui replet in bonis desiderium tuum, 
renovabitur s4 aqwile juventus (ua; ita ut priori 
deposito homine, ae novo, qui renovatur ad cagni- 
táonem Creatoris ui , adjuncio, et ipsa renovetur, 
Sic autem, ait, juventus tua renovabitur, ut nunquam 
xeterascat, neque ad corruptionem rursus abeat, 
sed semper vegeta maneat in incorrupta vita. Cuna 
autem aquila sit avium τος, altissimeque volet , ae 
αοὶα inier apimalia solares radios valeat obtueri,. 
igsumque attente conspicere ;| zenovationem ani» 
ms. ei eierra ad colum volatum, vitamque su- 
premo. in lumine vergaturam aquile nature me-. 
2ite comparavit. 


YVgno. 6-16. Faciens misericordias Doming , et 
judicium egmnibus. injuriam palentibus , notas fecit. 
vias sugs Moysi, filiis Israel voluntates sugs, Ex 
ipsa vero Moysis Scriptura edisces, qualia pro ke- 
sis judicia tulerit : justo namque judicio AEgyptios. 
invasit, divinitus inflictis plagis castigans illos pro-. 
pter filios Israel ab ipsis pessune habitos. Misera- 
tor εἰ misericors Dominus, longanimis ei multum. 


xpóüvpoc καὶ xoAvéAsoc, οὐκ εἰς té4oc ὀργισθή- p misericors , won in finem irascetur, neque in. eter- 


σεται, οὐδὲ εἰς τὸν αἰῶνα μµηνιεῖ. Οὐ κατὰ τὰς 
ἁμαρτίας ἡμῶν ἐποίησεν ἡμῖν, οὐδὲ κατὰ τὰς 
ἀγομίας ἡμῶν ἀκταπέδωκεν ἡμῖν. "Oct κατὰ có 
ὕψος τοῦ οὐρανοῦ ἀπὸ τῆς γῆς ἑκραταίωσα Κύ- 
poc τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς :φοδουμένους 
αὐτόν. Καθόσον ἀπέχουσιω ἁἀνατολαὶ ἁπὸ 
δυσμῶν, ἐμάχρυνεν dy' ἡμῶν τὰς ἀνομίας 
ἡμῶν. Καθὼς οἰκτείρε πατὴρ υἱοὺς, Φὠκτεί- 
pncs Κύριο; τοὺς φοδουμέγους αὐτὸν, ὅτι 
αὐτὸς ἔγγω τὸ π.]άσμα ἡμῶν. Μνήσθητι ὅτι 
χοῦς ἑσμεν' ἄνθρωπος, ὡσεὶ χόρτος αἱ ἡμέραι 
αὐτοῦ. ὡσεὶ ἄνθος τοῦ ἁἀγροῦ, οὕτως ἐξανθήσει. 


€ Marc. i1, 9. 


num succensebit. Non secuudum peccata nosira fecit. 
nobis , neque secundum iniquitates nostras retribuit 
nobis. Quoniam secundum altitudinem coli a terra. 
corroboravit Dominus misericordiam suam super ti- 
mentes ae. Quantum distat ortus ab occidente , longe: 
[ecit a nobis iniquitates nostras. Quomodo miseretur 
pater. filiorum , misertus est Dominus timentibus se , 
quoniam ipse cognovit figmentum Νορίημπι. Fecordare 
quoniam pulvis sumus; homo, sicul (enum dies ejus, 
tanquam flos agri, sic efforcbit. Quoniam spiritus 
pertransibit in illo et non subsistel, et non cognoscel; 
amplius locum suum. Quemadmodum a tenebr's 





1261 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS IIl. — EXEGETICA. 


42*3 


ignorantim peccatis inducte ad lucem coghition!s A Ὅτι xveupa διῆ-θεν àv aco, xal οὐχ ὕκάρξε, 


$us nos transtulit ; haecque fecit ut bonus pater 


insanientes filios miseratus , ac erga liberos male 
affectos majorem commiserationem assumens : eo- 
dem ille modo nos miseratus est, ac ex atbeis et 
timore carentibus , pios ac se timentes nos effecit. 


καὶ οὐκ ἐπιγγώσεται ἔτι τὸν τόπον abtov. "1337; 
ἀπὸ σχότους τῆς τῶν ἁμαρτημάτων ἀγναίας ἔτ- τὲ 
φῶς τῆς αὐτοῦ Ὑνώσεως µετεστήσατο ἡμᾶς: zx 


ταῦτα ἔπραξεν ὡς ἀγαθὸς πατὴρσπλαγχνιζόμενος tz 
υἱοῖς µεµηνόσι, xal ἐπὶ χαχῶς διαχειµένοις τέχνας 


μείζονα οἴχτον ἀναλαδών ’ τὸν αὐτὸν τρόπον xal αὐτὸς ᾠχτείρησεν ἡμᾶς, ἐξ ἀθέων xai ἀφόδων £2— 


θεῖς xal φοδουµένους αὐτὸν ἀπεργασάμενος. 

Vins. 17 19. Misericordia autem Domini ab cter- 
so,el usque in. clernum. super timentes eum. Et 
justitia illius in filios filiorum , his qui servant testa- 
mentum ejus , et memores sunt mandatorum illius ad 
faciendum ea. Huic simile illud : Faciens misericor- 
diam diligentibus me. Nam misericordia ,Domini , 
et compar ejus justitia in omnem generationem 


Τὸ ἔλεοςο δὲ τοῦ Κυρίου ἁπὸ τοῦ alanrec vc 
ἕως τοῦ αἰῶνος ἐπὶ τοὺς φοδουµέγους αὐτόν * ας. 
ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ ἐπὶ τοὺς viobc τῶν vier 
τοῖς φυλάσσουσι τὴν διαθήκην αὐτοῦ, xal gr- 
μνηµένοις τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ, τοῦ ποιησαι αἳ- 
τάς. Ὅμοιον xal τὸ, Ποιῶν ἔλεος τοῖς ἁγαπωτ 
µε. Παρατείνει γὰρ τὸ ἔλεος Κὐρίου, καὶ à aUiorx 


extenditur in timentes eum, et in filios eorum , id B αὐτοῦ δικαιοσύνη, εἰς πᾶσαν τὴν γενεὰν Emi τοκ 


est , in semulatores gestorum ipsorum , in eos sci- 
licet , qui non modo preceptorum ejus recordantur, 
sed sermonibus opera adjiciunt, et hoe modo vi- 
tam concinnant suam. Ea quippe dantur, non ut 
ipsorum nudam memoriam et notitiam servemus ; 
Sed ut memoria ad operandum utamur. lllud quo- 
que Servator declarat his verbis : Qui habet man- 
data mea, et servat ea, ille est qui diligit me **: 
nam observationi tantum , non memorie eorum, 
merces debetur ; neque auditores, sed cultores le- 
gis justificabuntur. Pulchre autem lex Dei testamen- 
tum vocata est, ut qui eam observamus, heredi- 
tatem inde speremus. Quod autem natura quidem 
nostra fluxa sit, divina vero clementia debitam pro- 


φοθουµένους αὐτὸν χαὶ τοὺς vioug αὐτῶν, τουτέσς 
τοὺς τῶν ἔργων αὐτοῦ ζηλωτᾶς, τοὺς οὐχ ἁτιὲς 
µεμνημένους τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ, ἁλλ᾽ ἐπιτιθέντας 
τοῖς λόγοις τὰ ἔργα. χαὶ χατὰ ταὑτὸ τὸν οἶκεῖον Bis 
ῥυθμίζοντας. Δίδονται γὰρ αὗται οὐκ ἐπὶ τῷ pyf- 
µην αὐτῶν ψιλὴν xai γνῶσιν ἔχειν ἡμᾶς, ἆλλὰ uvi- 
μην εἰς «b ποιῆσαι. Τοῦτο xai ὁ Σωτὴρ παρίσττσι 
εἰπών' Ὁ ἔχων τὰς évtoAdc µου καὶ τηρῶν' αὐτὰς. 
éxsirvóc ἐστι ὁ ἁγαπῶν µε" τῆς γὰρ ποιβσεως 
ἁλλ᾽ οὐ τῆς µνήµης αὐτῶν µόνης ὁ μισθός. xal o; 
οἱ ἀχροαταὶ, ἀλλ’ οἱ ποιηταὶ τοῦ νόµου διχαιωθἑσον- 
ται. Καλῶς δὲ διαθήχη ὁ νόμος τοῦ θεοῦ προσηγή- 
βευται , ἵνα χληρονοµίαν ἑλπίζωμεν ἐξ αὗττς o 
φυλάσσοντες. " Οτι δὲ ἡ μὲν φύσις ἡμῶν ἑπίχτρες, 


genitoribus justitie mercedem usque ad nepotes C ἡ δὲ θεία φιλανθρωπία xal μέχρις ἑγγόνων διαττρεῖ 


conservel, sexcenta hujusce rei testimonia repe- 
rias. Nam ob Abrahami, Isaaci et Jacobi justitiam , 
populum ex iis postea exortum vocatione et pecu- 
liari providentia dignatus est. Jehu autem usque 
ad quartam generationem regnum conservavit , 
etiamsi non omnino pietate preditus esset ; quia 
in principio regn! sui studium erga Deum exhibue- 
rat. Mirabili vero Davidi inexstinctam custodivit ge- 
neris scintillam , etsi impii multi inter ejus posteros 
exorti sint. Dominus in colo paravit thronum suum, 
et regnum ipsius omnibus dominabitur. Accurate 
dictum est, omnibus dominabitur ; sed non , omni- 
bus dominatur , quia non omnes digni sunt regno 
iilius. Quamobrem iis qui evangelicam vitam exi- 
gunt, regnum celorum Salvator pollicitus est. 
Alío item intelligendi more omnibus dominatur, 
etiam iis qui regno colorum indigni sunt impe- 
rans ; quatenus nempe omnium Dominus est. 


Vgns. 90. Benedicite Domino, omnes angeli ejus , 
potentes virtute , facientes verbum illius ad. audien- 
dam vocem sermonum ejus. Superius quidem Spiri- 
ritus divinus hominis animam ad gratiarum actio- 
nem et benedictionem Dei invitabat dicens, Bene- 
dic , anima mea, Domino; nunc autem, quia throni 
Dei et eclestium wansionum, quas dignis Deus 


9 Joan, xiv, 21. 


τὴν τοῖς προγόνοις ἐφειλομένην τῆς διχαιοσύνες 
ἀντίδοσιν, pupla ἂν εΌροις μαρτύρια. Ark γὰρ 7» 
τοῦ ᾿Αθραὰμ δικαιοσύνην, καὶ τὴν τοῦ Ἰσαὰχ xz 
Ἰαχὼδ, τὸν ἓξ αὐτῶν φύντα μετὰ ταῦτα λαὸν ττς 
κλήσεως xaX τῆς οἰχείας ἐπισχοπῆς χατηξίωσε ΄ τω 


"Ἰποῦ µέχριτετάρτης γενεᾶς τὴν βασιλείαν τετέρτχ:, 


καἰτοι μηδὲ τελείαν χτησαμένῳ εὐσέδειαν, ἁλλ᾽ ἓν zi 
ἀρχῇ τῆς βασιλείας ἐπιδειξαμένῳ τὸν ζηλον- τῷ 
θεσπεσίῳ Δαυῖδ, ἄσδεστον ἀτήρησε τὸν τοῦ γένους 
σπινθηρα, xal ταῦτα πολλῶν ὁυσσεθῶν ἐν µέσω β:- 
θλαστηχότων. Κύριος ἐν τῷ οὐρανῷ ἠτοίμασε cir 
θρόνον αὐτοῦ, xal ἡ βασωεία αὑτοῦ πάντωγ 
δεσπόσει. 'Axpibü δὲ τὸ πάντων δεσπόσει, εἴρη- 
ται, ἀλλ οὐ, πάντων δεσπόζει" ἔπεὶ μὴ πάντες 
ἄξιοι τυγχάνουσι τῆς αὑτοῦ βασιλείας. Διὸ τοῖς c» 
εὐαγγελιχὸν χατορθοῦσι βίον τὴν τῶν οὐρανῶν βασι 
λείαν ὁ Σωτὴρ ἑἐπηγγείλατο. Δεσπόξζει δὲ πάντων 
χαθ᾽ ἑτέραν ἐπίνοιαν xal τῶν ἀναξίων τῆς βασιλείας 
αὐτοῦ χρατῶν, οἷα δη πάντων Κύριος. 

Εὐλογεῖτε τὸν Κύριο», πάντες οἱ ἄγγελοι ai- 
τοῦ, Óvratol Ισχύϊ, ποιοῦγτες εὸν' Jóyor αὐτοῦ, 
τοῦ ἀκοῦσαι τῆς gurnc τῶν Jóyor αὐτοῦ. "Àvo- 
τέρω μὲν τὸ θεῖον Πνεῦμα τὴν τοῦ ἀνθρώπου φυχὶν 
ἐχάλει ἐπὶ τὴν εὐχαριστίαν xa τὴν εὐλογίαν τοῦ 
Εεοῦ, φάσκον ' Εὐάόγει, ἡ ψυχή pov, τὸν Κύριο» 
νῦν δὲ, ἐπειδὴ τοῦ θρόνου τοῦ Θεοῦ ἐμνημόνευσε, 











S T7". ο "T — v 


420609 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


12) 


Ἄκαὶ τῶν οὐρανίων διατριδῶν, ἃς τοῖς ἀξίοις 6 Ocbc Kk preparavit , mentionem fecit , admodum congruen- 


T volpaot, σφόδρα ἀχολούθως ταῖς οὐρανίοις δυγάµεσι 
συγχαίρειν τῇ τῆς ψυχῆς σωτηρίᾷ παραχελεύεται, 
Ξκατὰ τὺν σωτήριον λόγον φῄσαντα χαρὰν ἔσεσθαι ἐν 
τέρ οὐρανῷ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι.' ἀλλὰ 
3cem si; τέλος ἅγει τὴν ἀνθρώπου φυχ]ν xal τὰς 
οὑρανίους ὀννάμεις ' τὸ γὰρ αὐτὸ τῆς εὐλογίας Ep- 
Ὑον καὶ ταύτῃ χἀχεῖνοις ἐπιτάττει. Δυγατοὶ ἰσχύτ, 
σεοιοῦντες τὸν Jópov αὐτοῦ, τοῦ ἀκοῦσαι τῆς 
σρωνῆς τῶν «ἰόγων αὐτοῦ. Τὰ μὲν χατὰ σὲ, φησὶν, ὦ 
«ρυχὴ, ἐξασθενεῖ πρὸς τὸ κατ ἀξίαν ὑμνεῖν τὸν 
«Θεόν ' ix µέρους δὲ ὅμως τοῦτο ποίει. Ἴσθι δὲ, ὅτι 
ol ἄγγελοι αὐτοῦ, δυνατοὶ ἰσχύϊ ὄντες, χαὶ ἁδιαπτώ- 
τως τὸν λόγον αὐτοῦ ποιοῦντες, ἄξιοί τε ἀχούειν τῆς 
φωνῆς αὐτοῦ χαὶ τῶν λόγων αὑτοῦ, πρεπόντως xal 
κατ ἀξίαν εὐλογοῦσιν αὐτόν. El δὲ χαὶ &v ἀνθρώποις 
εἶέν τινες τὸν ἰσάγγελον βίον µετερχόµενοι, ἅτε τὴν 
εἰχόνα τοῦ ἑπουρανίου φοροῦντες, ἰσχύοντες δὲ καὶ 
αὐτοὶ ποιεῖν τὸν λόγον αὐτοῦ, καὶ δυνατοὶ τῆς φωνῆς 
αὐτοῦ ὑπαχούειν, χατὰ τὸν φήσαντα;. Πάντα ἰσχύω 
àv τῷ ἐνδυγαμοῦντί µε. Καὶ οὗτοι, ἰσάγγελοι ὄν- 
τες, εὐλογείτωσαν αὐτὸν. Μηδεὶς δὲ τῶν παραθαι- 
νόντων τὸν λόγον αὐτοῦ. χαὶ παραχουόντων τῆς φω- 
νῆς αὐτοῦ, προπετέστερον τολµάτω τοῦτο ποιεῖν. ' 
Εὺὐ.λογεῖτε τὸν Κύριον, πᾶσαι αἱ δυνάμεις αὖ- 
τοῦ, «ειτουργοὶ αὐτοῦ, ποιοῦντες τὰ θελήματα 
αὐτοῦ. Ὁ μὲν Δανῖδ, ἐπειδήπερ clot xat ἀντιχείμεναι 
δυνάμεις, σφόδρα ἀναγχαίως ἐπιφέρει τό; «ἴειτουρ- 
qol αὐτοῦ, ποιοῦγτες τὰ θεΛήµατα αὐτοῦ, δειχνὺς 


ter colestes virtutes jubet anim: saluti congau- 
dere, secundum hoc Salvatoris dictum, scilicet, 
gaudium fore in ccelo super uno peccatore peni- 
tentiam agente 5: sed etiam cum hominis ani- 
mam, tum coelestes virtutes in finem agit: idem 
enim benedicendi munus tam illi, quam istis prze- 
scribit. Potentes virtute , facientes verbum illius , ad 
audienqam vocem sermonum ejus. Quod ad te spe- 
ctat, o anima, imbecilla infirmaque εξ ad Deum 
pro dignitate celebrandum : attamen id ex parte 
exsequaris, Scito autem angelos ejus, cum poten- 
tes virtute sint , et indesinenter verbum Dei faciant, 
dignique sint qui vocem et sermonem ejus audiant , 
decenter ac condigne ipsi benedicere. Quod si qui- 
dam inter homines sint qui vitam angelicze parem - 
ineunt , utpote qui imaginem coelestis cireumferant, ' 
3€ ipsi quoque verbum ejus exsequi et vocem au- 
dire valeant , secundum eum qui dicit, Omnia pos- 
sum in eo qui me confortat ** ; hi quoque angelis 
pares cum sint , benedicant ei. Nemo autem eorum, 
qui verbum ejus transgrediuntur ac voci ejus not 
obtemperant, temere hoc agere presumat. 


Vrns. 21, 22. Benedicite Domino, omnes virtutes 
ejus, ministri ejus, qui facitis voluntates ejus. Quo- . 
niam adversariz quoque virtutes sunt, ideo David 
necessafio illud adjicit, ministri ejus, qui facitis 


. voluntates ejus : declarans quas et cujusmodi vir- 


τίνας βούλεται-χαὶ ὁποῖας δυνάµεις εὐλογεῖν τὸν Θεόν’ e tutes Deo benedicere velit : non omnes quippe, 


ὅτι μὴ πάσας, μηδὲ τὰς ἑναντίας, ἀλλὰ μόνος τὰς 
ἀξίας τὰς ἓν διαφόροις τάξεσι λειτουργούσας αὐτῷ, 
ἤτοι ποιούσας αὑτοῦ «b θέλημα. Λειτουργοὶ váp clat 
θεοῦ δυνάµεις ὑπερητοῦσαι αὐτῷ εἰς & βούλεται ποιεῖν 
δι αὐτῶν ἐπ'᾽ εὐεργεσίᾳ xal ὠφελείᾳ παντός διὸ xaX 
ποιεῖν τὰ θελήµατα αὐτοῦ εἴρηνται. Εὐ.ογεῖτε τὸν 
Κύριο», πάντα τὰ ἔργα αὐτοῦ, ἐν' παντὶ εόπῳ τῆς 
δεσποτείας αὐτοῦ. Εὐ.Ίόγει, ἡ ψυχή µου, τὸν Κύ- 
ριον. Ἡ τῆς ἀχολουθίας διάνοια τοῦτον ἔοιχεν ὑπο- 
θάλλειν τὸν νοῦν' El μὲν ἀγγέλων ἦν, qnot, µόνον, 
xai θείων δυνάµεων καὶ οὐρανίων λειτουργών θεοῦ 
τὺ εὐλογεῖν αὐτὸν, χαλῶς ἂν εἶχες, ὦ ψυχὴ, ὑποστέλ- 
λεσθαι ἑαυτὴν, τοῖς χκρείττοσι παραχωροῦσα τὴν εὖλο- 
qlav* ἐπειδὴ δὲ ὁ θεῖος λόγος πᾶσι τοῖς ἔργοις αὐτοῦ 


neque adversarias; sed: solum eas qus digne sunt, 
et variis ordinibus ipsi ministrant, sive quz faciunt . 
voluntatem ejus. Nam ministri Dei sunt virtutes . 
ipsi ad quzlibet munera pro beneficio et utilitate- 
universi ministrantes : quare voluntates ejus exse- 
qui dicuntur. Benedicite Domino, omnia opera ejus, 
in omni loco dominationis ejus. Benedic, anima mea, 
Domino. Hxc seriei mens et sententia videtur esee: 
Si angelorum, inquit, solummodo, divinarum vir- 
tutum, ccelestiumque Dei ministrorum officium es- 
set ipsi benedicere, recte posses, o anima, te con- 
tinere, ac te melioribus benedictionem cedere ; quia 
vero divinus sermo cunctis ejus operibus przcipit 
ut Domino benedicant ; par est enim omnem crea- 


εὐλογεῖν τὸν Κύριον προστάττει * προσῄχει γὰρ πᾶσαν p turam pro facultate, congruentem Deo hymnum. 


τὴν χτίσιν χατὰ τὴν αὐτῆς δύναμιν τὸν Tpénovta 
Όμνον ἀποδιδόναι τῷ θεῷ ' τί µέλλεις, ὦ ψυχή; Οὐχὶ 
καὶ αὐτὴ, ἅτε ἔργον οὐκ εὐχαταφρόνητον οὖσα τοῦ 
θεοῦ, ἀλλὰ xa' εἰχόνα ἑαυτοῦ πεποιηµένη, ἀνεγείρη 
σιαυτὴν ἐπὶ τὴν θεολογίαν xaX εὐλογίαν. τοῦ Θεοῦ ; 
Ἐπειδὴ fj δεσποτεία αὐτοῦ, χατὰ τὸ εἰρημένον, πάν- 
των δεσπόζει, οὐρανίων, ἐπιγείων, Χαταχθονίων, &xo- 
λούθως πάντα τὰ ἔργα αὐτοῦ, ὡς ἂν ὑπὸ τὴν αὐτοῦ 
δεσποτείαν ὄντα, τὰ σύμπαντα γὰρ, qnot, δοῦλα σὰ, 
ὡς ποιηµατα, εὐλογείτω αὐτόν. Καὶ πῶς εὐλογοῦσι 
τὰ ἄλογα xe τὰ ἄψυχα; Ὡς οὑρανοὶ διηγοῦνται δό- 
ξαν θεοῦ, πάντως ἀντὶ φωνῆς χρώµενα τῇ ὄφει εἰς 


Ἡ Luc. xv, 7. ** Philipp. 1v, 15. 


emittere, quid cunctaris, o anima? Nunquid etiam 
ipsa, utpote opus Dei non spernendum, sed ad ima- 
ginem ejus factum, temetipsam excitas ad divinas. 
laudes et ad benedicendum Deo? Quoniam domina- 
tio.ejus, ut dictum est, omnibus imperat coelesti- 
bus, terrestribus et infernis; ideo omnia opera 
ejus, utpete ipsius dominationi subdita, ipsi bene- 
dicant. Nam omnia, inquit, tibi subdita,utpote opi- 
fieia tua, benedicere tibi debent. Et quomodo bene- 
dicant irrationabilia-et inanimata ? Quo modo coeli. 
enarrant gloriam Dei, qui sane conspectu suo ceu. 
voce, ad exhibendam Dei virlutem utuntur : unde- 





1271 EUSEBI] C/ESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 42372 
ego laudandi occasionem accipio, et ad Creatorem A ἔμφασιν τῆς θείας δυνάµεως ' παρ ὧν ἐγὼ Mx tse do, 


celebrandum provocor. Et alias solent plerumque 
prophetze etiam irrationabilem naturam ad Dei lau- 
des efferendas assumere, quasi rationabilis non 
sufficiat, uti revera pueri in camino fecerunt. Cz- 
terum omnibus in locis canere Judzis non conve- 
nit. Illi quippe ab iis qui se in captivitatem ab- 
duxerant, in Babylone ex canticis Sion cantare 
jussi, dixerunt, et quidem secundum legem ayen- 
tes : Quomodo cantabo canticum Domini in terra 
aliena * * Nobis autem divinus Apostolus przcipit 
ut in omni loco orantes elevemus sanctas ma- 
nus **. idipsum Dominus Christus Samaritane 
dixit, localem adorationem de medio tollens, cul- 
tumque docens in Spiritu et veritate exhibendum **, 


PSALMUS 6. 

Vgns. 4, 3. Benedic, anima, Domino : Domine 
Deus meus, magnificatus es vehementer : confessio- 
nem et decorem induisti, amictus lumine sicut vesti- 
mento. À creaturarum magnitudine, providentia et 
varietate docetur anima gaudere ac fiduciam su- 
mere : ita ut in eo glorietur, ac Dominum Deum- 
que suum magnum tantarum rerum opificem ascri- 
bat, eumque sibi proprium pradicet cum affectu 
dicens, Domine Deus meus. Confessionem et deco- 
rem induisti, amictus lumine sicut vestimento. Quem- 
admodum is qui sensibili vestimento induitur, un- 
dique tegitur; sic quod Dei lumen sustineri ne- 
queat, incomprehensibilem ésse illius substantiam 


B δὲ kv Πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ[διδάσχων λατρείαν. 1 


τοῦ ὑμνεῖν τὰς ἀφορμὰς, xai χινοῦμαι πρὺς εὖφτ- | 
μίαν τοῦ χτίσαντος.΄Αλλως τε εἰώθασιν ol. προςρτ,-α. 
καὶ τὴν ἄλογον φύσιν πολλάχις παραλαμθάνεεν εἰς 
εὐφημίαν τοῦ θεοῦ, ὡς oüx ἀποχρώσης τῆς λογτκτς. 
χαθάπερ ἀμέλει xal οἱ παῖδες ἐν τῇ χαμίνῳ. Σαξ, 


τὸ by παντὶ τόπῳ ἆδειν οὐχ ἀρμύόττει τοῖς "Iou&atoz;. 


Ἐχεῖνοι γὰρ, ὑπὸ τῶν ἀνδραποδιαάντων σαι Ἔροσ- 
ταχθέντες ix τῶν ᾠδῶν Σιὼν iv Βαθυλῶνι, Εφασαν. 
ἔννομον δρῶντες * Πῶς ἄσομαι τὴν Φφδὴν Κεορίεον 
ἐπὶ γῆς dAAotplac. Ἡμῖν δὲ ὁ θεῖος ᾽Απόατολος πα- 
εγγυᾷ ἐν παντὶ τόπῳ πρασευχοµένοις αἴρειν ὁσίο.. 
χεῖρας. Ταῦτο xaX ὁ δεσπότης Χριστὸς πρὸς civ Σ: 
μαρεῖτιν ἔφη, τὴν τοπ:χὴν ἀναιρῶν προσχύνησιν, zi» 





YAAMOZ PI" 

EóAóT6ei, ἡ ψυχή µου, τὸν Κύριον Kris ὁ 
θεός µου, ἐμεγαύνθης σφόδρα". ἐξομο.ξόγησιν 
xal εὐπρέπειαν ἐνεδύσω, ἀναδαλΙόμενος ex 
ὡς ἱμάτιον. Διὰ τῆς τῶν κτισμάτων µεγαλουρτίας 
xai προνοίας xal ποιχιλότητος χαἰρειν 65 Ev. cao. 
καὶ θάρσος ἀναλαμδάνειν Διδάσχεται ἡ dyh, διά του 
σεμνύνεσθαι, χαὶ Κύριον ἑαυτῆς xai θεὸν τῶν τοσού- 
των μεγαλουργὸν ἐπιγράφεσθαι, xal ἰἱδιοποιεῖσθα: αὖ- 
τὸν Ev τῷ λέγειν Ὁ θεός µου, μετὰ διαθέσεως, 
ἐξομολόγησυ καὶ εὐπρέπειαν ἐγεδύσω, ἀναδαἲ- 
JAópsvoc φῶς ὡς ἱμάτιο). Ὡς ὁ ἀναθαλλόμενος 
αἰσθητὸν ἱμάτιον πάντοθεν χαλύπτεται, οὕτω τὸ μὲ 
δύνασθαι διασχεῖν τὸ περὶ τὸν θεὸν qux, ἀχατάλτ- 





declarat. Sed quid ais, ο David? Evangelista ait : C «xov αὐτοῦ τὴν οὐσίαν παρἰστηαιν. Αλλά τί iic, ὦ 


Ipse est. [ux vera, qua. illuminat omnem hominem 
venientem in hunc mundum **. Paulus vero dicit, 
ipsum lucem inhabitare inaccessibilem, et tu ais 
ipsum lumine indui sicut vestimento? Viden' neque 
prophetam, neque evangelistam, neque apostolum 
posse eam claritatem complecti; sed a nominibus 
apud nos usitatis paulatim ascendentes, obscuram 
quamdam ineffabilis illius glorie cognitionem af- 
ferre? Quia enim ignorant qua sit illa substantia, 
a rebus apud nos conspicuis pro facultate illam 
complecti conantur. 


Vgns. 5, 4. Extendens celum sicut. pellem, qui 
tegit aquis superiora ejus : qui ponit nubes ascensum 


Δαυῖδ» Ὁ εὐαγχελιστής quow-^ Ὅτι ubtóc ἐστι 
φῶς ἀ.ηθινὸν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἑρ- 
χόµενον εἰς τὸν κόσμον. Ὁ δὲ Παῦλος, ὅτι φῶς oi- 
χῶν ἁπβρόσιτον, σὺ περιθεθλῆσθαι τὸ φῶς αὐτὸν qi 
ὡς ἔμάτιον;, 'Opds, ὅτι, x&v προφήτης f] τις, x&v εὖ- 
αγγελιστῆς, χἂν ἀπόστολος, οὐ δύναται περιδράξα- 
σθαι τῆς ααφηνείας, ἁλλ᾽ ἀπὸ τῶν παρ᾽ ἡμῖν ὀνομά- 
των ἀναθαίνοντες κατὰ μικρὸν ἁμνδράν τινα παρ- 
ιστῶσιν ἔννοιαν τῆς ἀῤῥήτου δόξης ἑχείνης. Ἐπειὴ — | 
γὰρ αὐτὸ τί ποτέ ἐστι τὴν οὐσίαν οὐκ ἴσασιν, ἀπὸ τῶν —— 
παρ ἡμῖν λαμπρῶν φιλονειχοῦσιν ἐπιλαθέσθαι αὐτῆς 
ὡς οἷόν τε. 

Ἐκτείνων τὸν οὐραν όν ὡσεὶ δέῤῥυ,, ὁ στογάζων 
ἐν ὕδατι τὰ ὑπερῷα αὐτοῦ, ὁ τιθεὶς νέφη τὴν ἑπί- 


suum, qui ambulat super pennas ventorum. Qui fa- D 6ᾳσιν αὐτοῦ, ὁ περιπατῶν ἐπὶ πτερύγων ἀνέμων, 


cit "angelos s«08 spirilus, et minisiros suos ignem 
urentem. Hinc, ut par est, seraphim Grace expli- 
cantur, incendentes ac comburentes. Et vox sera- 
phim incendium significare declaratur. Quare de 
angelica virtute dicitur : Qui facit angelos suos spiri- 
(us, et minisiros suos ignem urenlem. 


Vgns. 5-15. Qui fundat terram super stabilitatem 
suam, non inclinabitur in. seculum. agculi. Abyssus 
sicul vestóimentum amictus ejus, super montes sta- 
bunt aqua. AD increpatione tua. (ugient, a voce toni- 


d ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ xveópata, καὶ τοὺς 
«ειτουργοὺς αὐτοῦ πὺρ φ.λέγον. Ἐντεῦθεν εἰχότως 
ἑρμηνευόμενα τὰ σεραφὶμ, εἰς τὴν Ἑλλάδα φωνῆν 
ἐμπιπρῶντες ἢ ἐμπρησταὶ σηµαίνουαι. Καὶ τὸ, σε- 
ραφὶμ τὸν ἑμπρησμὸν δηλοῦν λέγεται. Διὸ περὶ τῆς 
ἀγγελιχῆς δυνάµεως εἴρηται Ὁ ποιῶν dryrélovc 
αὐτοῦ πνεύματα, 1al τοὺς «λειτουργοὺς αὐτοῦ 
πὺρ φ.έγον. 

Ὁ 0sue Aur. τὴν γῆν ἐπὶ τὴν ἁσφά.Ίειαν αὐτῆς 
οὐ κχ.λθήσεται εἰς τὸν alora τοῦ alovoc.'A6vc- 
σος ὡς ἱμάειο» τὸ περιδὀ.λαιον αὐτοῦ, ἐπὶ τῶν 
ὀρέων στήσονται ὕδατα. Ἀπὸ ἐπιτιμήσεώς σου 


9" Psal. cxxxvi, 4. ? DL Tim. 51, 8 Joan. iv, 44. ** Joan. 1, 9. 


1273 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


127 


φραύξονται, ἀπὸ φωνῆς βροντῆς σου δειλιάσου- Α trui tui formidabunt. Ascendunt. montes. εἰ descen- 


«εν. "Avatalrovoir ὄρη, καὶ καταδαίνουσι πεδία 
&lc τόπον ὃν ἐθεμελίωσας αὐτοῖς. Ὅριον ἔθου. ὃ 
οὗ -σαρελεύσονται, οὐδὲ ἐπιστρέψουσι καλῦψαι 
hà» γῆν. Ὁ ἐξαποστέ]Ίων πητὰς ἐν φάραγξιν, 
«νὰ μέσον τῶν ὀρέω» διελεύσονται ὕδατα. Πο- 
πεοῦσιε πἀντα τὰ θηρία τοῦ ἀγροῦ, προσδέξονται 
ἔναγροε sic δίψαν αὐτῶν. Επ αὐτὰ τὰ πετεινὰ 
τοῦ οὐρανοῦ κατασκηγώσει, ἐκ µέσου τῶν πε- 
πρῶ» δώσουσι φωγήν. Ποτίζων ὄρη ἐκ τῶν 
ὕπερφων αὐτοῦ. Ἐπεὶ καὶ ἀρχόμενος ἔλεγεν' Ὁ 
στεγάζων ἐν ὕδατι τὰ ὑπαρῴα αὐτοῦ " νῦν φη- 
σι’ Ποείζων ὄρη ἐκ τῶν ὑπερφων cov: εἰ µή 
τῳ Φφίλον ὑπερῷα τοῦ Θεοῦ ὡς παρ αὐτοῦ πε- 
πεοιηµένα τὸν ἀέρα νοεῖν, τοῖς νέφεσι περιδαλλόµε- 
vov. Ποτίζει τοιγαροῦν ὁ θεὸς τὰ ὄρη xai τὰ ἐν τού- 
τοις πεδία τήν τε λοιπὴν σύµπασαν γῆν οὐκ ἀπὸ τῶν 
2 ταῖς φάραγξι πηχῶν, οὐδ' ἀπὸ τῶν φεροµένων xa- 
fk γῆς ποταμῶν, ἀλλ᾽ ἀπὸ τῶν ὑπερῴων αὐτοῦ ἄνω- 
ϐεν &g' ὄψους τοὺς αὑτάρχεις xa µεμετρηµένους ἐπι- 
χορηγῶν ὑετούς. Ὑπερῷα δὲ Θεοῦ τὸν ἀέρα καλεῖ, 
καθάπερ ἐπὶ μιᾶς οἰχίας τοῦ παντὸς κόσμου. Ὄρη 
μὲν εἰσιν οἱ πυευµατοφόροι ἄνδρες * ποτίζονται δὲ ix 
τῶν ὑπερῴων αὐτοῦ τοῦ θεοῦ, πληρούμενοι τῶν τοῦ 
Πνεύματος χαρισµάτων, λόγου σοφίας καὶ τῶν ἑξῆς 
ἀπηριθμημένων. Ύπερρα δὲ Θεοῦ, ἀφ ὧν τὰ ὄρη 
ποτίζει, ἀκραιφνεῖς καὶ ὑπερθάλλουσαι θεωρίαι τῆς 
ἀληθείας τυγχάνουαι, ὑπερῷα καλούμεναι, τῷ μηδὲν 
αὐτὰς ὑπεραναδεδηχέναι. Ἀπὸ καρποῦ τῶν ἔργων 


dunt campi in locum quem fundasti eis. Terminum 
posuisti, quem. non transgredientur, neque conwer- 
tentur operire terram. Qui emittis fontes in convalli- 
bus, inter medium montium pertransibunt aque. Ρο- 
tabunt omnes bestim agri, exspectabunt. onagri in 
siti sua, Super ea volucres celi habitabunt, de 
medio petrarum dabunt vocem. Higans momles 
de superioribus suis. Quia prius dixerat, Qui 
tegis aqua superiora ejus; hic ait, Rigans montes de 
superioribus tuis. Nisi malit quis superiora Dei, 
quasi ab eo constructa aerem nubibus amictum in- 
telligere. Deus itaque montes et campos qui in eis 
sunt, et universam reliquam terram rigat, non ex 
fontibus convallium, neque ex fluminibus quae per 
terram defluunt, sed de superioribus suis pluvias 
ex alto sufficientes ac moderatas subministrans. 
Superiora autem Dei vocat aerem, de 1oto mundo 
quasi de domo quadam verba faciens. Montes qui- 
dem sunt spirituales viri : bi autem irrigantur de 
superioribus ipsius Dei, Spiritus sancti donis re-. 
pleti, videlicet sermone sapientim, czterisque re- 
censitis, Superiora vero Dei, de quibus montes ir- 
rigat, sunt sublimes ac eximiz veritatis contem 
plationes, quz superiora vocantur, quod nibil illas 
transcendat. De [ructu operum tuorum satiabitue 
lerra. Ipse namque dixit, Germinet terra herbam 
feni et lignum fructiferum faciens [ructum "', et reli- 
qua. Ex Jesu operibus per aeconomiam editis, quae 












σου χορεασθήσεται ἡ τῇ. Αὐτὸς γὰρ sine Βλα- ς multis fructibus instructa sunt, universa terra 


στησάτω ἡ }ῇ βοτάνην χόρτου, xal ξύλλον κἁρπι- 
μον ποιοῦν καρπὀ», καὶ τὰ ἑξῆς. Ex τῶν Ἰησοῦ κατὰ 
τὴν οἰκονομίαν ἔργων, πολὺν καρπὸν ἐχόντων, ἅπατα 
34 Υῆ χορτάζεται, µεταλαμθάνουσα τῶν οὕτω παραδό- 
ἕως ὑπὸ Ἰησοῦ γεγενημένων: οὗτος γὰρ καρτὸς τῶν 
Έργων αὐτοῦ τυγχάνει. Καὶ ὁ λόγος δὲ ὁ περὶ τῶν ἔρ- 
ων τῆς δημιουργίας καὶ προνοίας αὑτοῦ νοηθεὶς, 
φημὶ δὴ τοὺς ἐπὶ τῆς γῆς διατρίδοντας ἀνθρώπους. 
0 ἐξανατέλλων χόρτον τοῖς κεήνεσι, καὶ Aóne 

τῇ δουλεἰᾳ τῶν ἀνθρώπων, τοῦ &Eayayeiv ἄρτον 

ax tc Τῆς' καὶ οἵνος εὐρραίνεικαρδίαν ἀνΑρώπου, 

xal τὰ ἑξῆς. Εἶπεν, ὅτι ἀπὸ τοῦ ὑετοῦ χτᾶται πλη- 

σμονὴν ἡ vij, τοῦ Θεοῦ ἐργαζομένου τὴν ἐκ θαλάσσης 


τῶν ὑδάτων ἀναγωγήν. Εἶτα τὴν ἐντεῦθεν ὑποδείχνυ- D 


aw ἀφθλειαν, ὅτι πιανθεῖσα ἐκ τῆς τῶν ὑδάτων χο- 
ρητίας ἡ, Υῆ, ἐξανατέλλει τοῖς ἀπ᾿ αὐτῆς ἅπασι τὰς 





satiatur, particeps eorum quz a Jesu adeo mirabi- 
liter perpetrata sunt: hic enim fructus operum 


* ejus est. Et quidem sermo de operibus creationis et 


providentie ipsius, ceu fructus operum Dei esse 
intellectus, terram satiabit; nempe homines in 
lerra versantes. 


Ja xapzbg ἔργων Θεοῦ ευγχάνων, χορτάσει τὴν viv" 


Vgns. 14, 15. Producens (enum jumentis et her- 
bom servituti hominum, wu educas panem de terra; 
et vinum laetificat cor hominis, et cglera. Ait a plu- 
via satietatem terrz parari, Deo aquas ex mari re- 
ducente. Deinde indicat utilitatem hinc promanan- 
tem, quia aquarum irrigatione impinguata, cunctis 
incolis suiscongruentem cibum profert.; homini qui- 
dem nobili animali, et apud Deum in honore habito, 





4215 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS lif. — EXEGETICA. 


i 


fecit; jumenta quidem generatim appellans omne A xat τούτοις ἀπένειμε τροφῆν΄ χόρτον μὲν sot; r— — 


animal herba vescens; scrvitutem vero hominum, 
mansueta et quodammodo civilia animalia ad ho- 
 minurm usum deputata, quorum alia quidem terram 
arant hominique opem ferunt, ut bos; alia ge- 
stant onera, ut asinus; alia demum aliud mortali 
generi ministerium prestant : qu:& proprie et op- 
portune servitutem hominum vocavit, quibus her- 
bam datam esse ait, scilicet ab hominibus semina- 
tam et cultam; czteris vero jumentis sponte natam 
fenum. Possunt autem utraque simul, herba vide- 
licet et fenum, et jumentis et servituti hominum 
data fulsse. Neque feras hic neque reptilia memo- 
ravit, quia hzc alio utuntur cibo; alia enim car- 
nivora sunt ; reptilia autem ipsa terra vescuntur, 


νεσι, τῇ δὲ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων χλόην ἑξανατεῖα-- 
Σφόδρα δὲ ἀχριθῶς 6 προφήτης τὴν τῶν ζώων ---- 
ποέηται διαίρεσιν * χτήνη μὲν γενικῶς πᾶν τὸ στ: 
γον (Gov, δουλείαν δὲ ἀνθρώπων τὰ ἥμερα xa ὥς- - 
πολιτικὰ Qa τὰ εἰς ὑπηρεσίαν ἀνθρώπων ἄπως-- 
σµένα, ὧν τὰ μὲν ἀροῖ τὴν γην συνεργοῦντα àvVia— 
πῳ, Og βοῦς * τὰ δὲ ἀχθοφορεῖ, ὡς ὄνος * τὰ δὲ E» 
τινὰ χρῆσιν τῷ θνητῷ γένει παρέχεται’ ἃ οἰχείωςχ- 
προσφυῶς δουλείαν ἀνθρώπων ὠνόμασεν, ei, ᾗ' 
χλόην δεδόσθαι nol, τουτέστι τὴν ὑπ ἀνθρώτ. 
σπαρεῖσαν xai γεωργηθεῖσαν ΄ τοῖς δὲ ἄλλοις xcr»- 
σι, τὸν αὐτομάτως βλαστῶντα χόρτον. Δύναται G xz 
ἀμφότερα Tj τε χλδη καὶ ὁ χόρτος, ὁμοῦ xai τοῖς x-- 
νεσι xat τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων δεδόσθαι. Οὔτε z 


θηρίων ἓν τούτοις, οὔτε ἑρπετῶν ἐμνημόνευσε, διὰ τὸ ἑτέρχ χεχρΏσθαι ταῦτα τροφῇ' τὰ μὲν γάρ ἔστι cz» 


χοθόρα τὰ δὲ ἑρπετὰ, αὐτῇ τῇ γῇ χκέχρηται τροφῇ 


Animadverle porro sermonem hunc circuitione B 


uli, ac manifestiora quidem leviter tangere, iis vero 
jusistere quibus multi contradicunt, neque absti- 
: nere ab irrationabilibus, nec ab usu ministerioque 
eorum. ld vero duplici de causa agit;alia est, 
ut ex abundanti impudentiam illorum refrenet, qui 
dicunt aliquid in mundo supervacaneum et. inutile 
exsistere; alia vero, ut ostendat quanta sit Deo de 
hominibus sollicitudo, quando de iis que eorum 
causa condita sunt tantam habet rationem. Quid 
huic cure par esse possit, quandoquidem ea quz 
nobis serviunt ita nutrit, nec patitur ut in omnibus 
gravemur? Neque enim hominem deservit, nec la- 
boribus ipsum gravat, vario illum salutis genere 
donans. Hic juvat eum, qui cengeneres nostros ser- 


vitute opprimit, sic alloqui : una hominum servitus C 


sunt irrationabilia, tu vero hzc despicis : quare 
naturam a servitute et dominatione scindens, id 
effecisti, ut sibi ipsa serviret et dominaretur. Eum 
qui ad similitudinem Dei factus est, quis vendidit, 
quis emit, cum id solus Deus possit efficere; imo 
vero nec ipse Deus, nam dona cjus sunt sine ρᾳ- 
hitentia * Quod si Deus id quod liberum est non 
redigit in servitutem, quis potentiam suam poten- 
tie Dei preponat? Ceterum sat oneris imponitur 
lis, qui liberi sunt, quod serviant, tantaque in pul- 
vere sit differentia, ut alius imperet, aliis impere- 
tur. Át neque jugum, neque supplicium primo pec- 
cato nostro destinatum, aggravandum est. Produ- 
cit autem in his supernaturalibus altissimisque 
sermonibus suis, qui montes sunt, fenum : quem 
cibum irrationabiliores ferre valeant. Est autem 
fenum in hisce montibus positum, sermo de sensi- 
bilibus et littera Seripturz ; imo etiam sermo mo- 
ralis, quem multitudo quoque percipere valebit, 
dicentibus singulis, Dominus pascit me, εἰ nihil 
tnihi deerit : in loco pascue ibi me collocavit, super 
aquam refectionis educavit 11839. Qui autem hujusmodi 
statum transcenderunt cum non in servitute homi- 
num versentur, sed homines. facli sint, singuli ile- 


55 Psal, xxi, 1,2, 


"Opa δὲ χύχλῳ περιϊόντα τὸν λόγον xai τὰ ca;- 
στερα παρατρέχοντα, ἐμφιλοχωροῦντα δὲ τοῖς τα: 
τῶν πολλῶν ἀντιλεγομένοις, xal τῶν ἁλόγων οὐκ àz- - 
στάµενον, xat τῆς χρείας αὐτῶν καὶ τῆς ὑπηρεσίᾳ., 
Ποιεῖ δὲ τοῦτο διἁ δύο ταῦτα: δι Ey μὲν, ἵνα Ex τ:- 
ῥριουσίας ἐπιστομίσῃ τὴν ἀναισχυντίαν τῶν λεγόντι» 
εἶναί τι περιττὸν ἓν τῷ χόσμῳ xal ἄχρηστον * δι Ez 
pov δὲ, ἵνα δείξῃ ὅση τῷ tip τῶν ἀνθρώπων ἡ xz- 
δεµονία, ὅπου γε τῶν δι ἐχείνους γενοµένων τοσον- 
τον ποιεῖται λόγον. Τί ταύτης ἴσον γένοιτ ἂν τῆς κτ- 
δεµονίας, ὅταν καὶ τὰ δονλεύοντα ἡμῖν οὕτω τρέσς, 
xai μὴ συγχωρῇ πονεῖσθαι περὶ πάντα; Οὔτε và? 
εἴασε τὸν ἄνθρωπον, οὔτε βαρύνει τοῖς πόνοις abc, 
ποιχ[λλων αὐτοῦ τὴν σωτηρίαν. Ἐνταῦθα καλὸν εἶπεν 
πρὸς τὸν τοὺς ὁμογενεῖς χαταδουλούμενον ' µία ὃο.- 
λεία τῶν ἀνθρώπων τὰ ἄλογα ' σὺ 0b ταῦτα ὁλιχωρεῖς 
διὸ τὴν φύσιν δουλείας χαὶ χυριότητος σχίσας αὖ -ἷν 
ἑαυτῇ δουλεύειν καὶ ἑαντῇ χυριεύειν ἐποίησας. Τὸν 
καθ) ὁμοιότητα θεοῦ ὄντα χαὶ πάσης γῆς ἄρχοντα zi 
ὁ ἀπεμπολῶν; τἰς ὁ ὠνούμενος; μόνου θεοῦ τὸ ὄνντ 
θῆναι τοῦτο, μᾶλλον bb οὐδὲ αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ - ἁμε- 
ταµέλητα γὰρ αὐτοῦ τὰ χαρίσματα. El δὲ ὁ Geb; οὐ 
δουλοῖ τὸ ἐλεύθερον, τίς ὁ ὑπερτιθεὶς τοῦ θεοῦ zzv 
ἑαυτοῦ δυναστείαν; Πλὴν ἀρχεῖ δουλεύειν τοῖς ἔλευ- 
θέροις, xaX τοσοῦτον εἶναι «b διάφορον, ὥστε τοῦ αὖ- 
τοῦ χοὺς τὸ μὲν χρατεῖν, τὰ δξ ἄρχεσθαι. Mh βαρ.- 
νέσθω δὲ ὁ ζυγὸς, μηδὲ τῆς πρώτης ἡμῶν ἁμαρτίας 
τὸ ἐπιτίμιον. Ἐξανατέλλει δὲ ἐν τούτοις ὑπερφυέσι 
xai ὑψηλοτάτοις λόγοις αὐτοῦ ὄρεσιν οὖσι χόρτον ὃν 
φέρεσθαι τρορὴν οἷοί τέ εἶσιν.οἱ. ἁλογώτεροι. Ἔστι ὃξ 
6 iv τούτοις τοῖς ὄρεσι χόρτος ὁ περὶ τῶν αἰσθη-ῶν 
λόγος xaX τὸ γράµµα τῆς Γραφῆς * ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰθιχώ- 
τερος, οὗ μεταλαθεῖν xaX οἱ πολλοὶ δυνῄσοντα:, Exá- 
στου τῶν τοιούτων λέχοντος' Κύριος ποιµαίνει µε, 
xai οὐδέν µε ὑστερήσει" εἰς τόπον yAónc ἑχεί 
pe κατεσχήκωσεν ' ἐπὶ ὕδατος ἀναπαύσεως ἐξά- 
θρεψέ µε. Ὑπερθάντες δέ ποτε τὴν τοιαύτην χατά- 
στασιν, οὐχέτι ἐν δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων ὄντες, ἀλλ 
ἄνθρωποι γεγενηµένοι, ἐροῦσι πάλιν ἕχαστος Ἡτοί- 
µασας ἐγώπιόν µου τρἀάπεζαν ἐξεγαντίας con 0. 





4211 COMMENTARIA IN PSALMOS. 1218 


€ S»crwr us: ἑλίπανας ἐν &alp τὴν χεφα.λήν' pov, A rum dicent : Parasti in conspectu meo mensam ad- 
2c€xl τὸ ποτἠριόν µου µεθύσκον ὡς κράἀειστυν. Καὶ — versus eos qui tribulant me; impinguasti in oleo ca- 
6 ZJeóc σου καταδιώξεταί µε xdcac τὰς ἡμέρας — put meum, el calix meus inebrians, quam praeclarus 
*T7bic ζωῆς μου, xa) τὸ xatousir µε ày olx Kvplov — est. Et misericordia tua. subsequetur me omnibus 


&lc µακρόεητα ἡμερῶν. diebus vite mee, et ut inhabitem in domo Domini in 
longitudinem dierum *, 
ToU é&tayapeir ἄρτον éx τῆς γῆς, xal olvoc Ut educas panem de terra, et vinum latificat cor 


&£i»gpalvs. καρδίαν ἀνγθρώπου "τοῦ ἱλαρῦγαι zpó- — hominis ; ut exhilaret faciem in oleo, et panis cor ho- 
Φεωπον ἐν ἑλαίῳ, καὶ ἄρτος καρδίαν ἀγθρώπου ^ minis confirmat. Hic opportune quaratur, qua de 
στηρίζει. "Άξιον ἐνταῦθα ζητῆσαι τίνος χάριν εἰπὼν — causa cuum dixisset David : Producens fenum ju- 
ó Δανῖδ, ὁ ἑξανατέλλων Ἱόρτον τοῖς χτήνεσιν, bxfj-— mentis ; subjunxerit, Ut educas panem de terra, ex 
vYaYve* Too ἐξαγαγεῖν ἄρτον ἐκ τῆς γῆς, ἀπὸ τοῦ — frumento nempe confectum. Quid autem est. quod 
Gícou δηλαδὴ χατασχευαζόµενον. Tí ποτέ ἐστιν ὅπερ — insinuare vult? ldem scilicet semen communem 
αἰνίξασθαι βούλεται;, "Ότι τὸ αὐτὸ σπέρµα χοινὴ escam esse tam brutis quam bominibus, sed non 
Ὑίνεται ἑδωδῃῇ xal ἁλόγοις xal ἀνθρώποις, οὗ κατὰ — eadem ratione. Atque illud Dei sapientie fuit. Dt 
τὸ αὐτό. Καὶ τοῦτο δὲ τῆς τοῦ Θεοῦ σοφίας. Σχόπει D vero id animadvertas velim : spargitur frumentum, 
δέ: Καταθάλλεται σἵτος, τέως μὲν ἀνθρώπων ἐστὶ — atque hactenus quidem hominum est cibus; cum 
c«pogh μόνον’ ἐπειδὰν δὲ βλαστάνῃ, ἄνεισι χαὶ ttv — autem germinaverit, exsurgit, brutorum quoque 
τῶν ἁλόγων ἔχων τροφ{ν. ΄Ὥσπερ γὰρ αὐτὸ τὸ εἶναι alimentum proferens. Quemadmodum enim anima- 
6v ἡμᾶς ἔλαθε τὰ ζῶα. οὕτω xaX f) τροφὴῇ αὐινῶν Ex — ]ia id nostri causa acceperunt quod exsistant, ita 
τῆς ἡμετέρας τροφῆς ἔχει τὴν &pyf,v. Ἡ γὰρ χλόη — et esca illorum a nostra initium habet. Nam herba 
διὰ τοῦτο προηγουμένως γέγονεν, ἵνα τὸν σἵτον δια- ideo maxime producitur, ut frumentam conservet. 
τηρῇ. Εἶδες οὖν τὰ ἄλογα οὗ µόνον ἡμῖν δουλεύοντα, — Vides igitur non solum bruta nobis famulari, ve- 
ἀλλὰ καὶ τὴν εροφὴν τῶν ἁλόγων τῇ ἡμετέρᾳ τροφῇ — rum eliam cibum eorum cibo nostro servire, at- 
ὑπηρετουμένην, καὶ τῇ τάξει πάλιν τὸ αὐτὸ τοῦτο — que eodem ordine et ratione id ipsum agere. Quem- 
μιμουμένην. Ὥσπερ γὰρ πρότερον ἄλογα, καὶ τότε — admodum enim prius bruta, deinde homo, quia 
ἄνθρωπος, ἐπειδὴ διὰ τὸν ἄνθρῳπον τὰ ἄλογα οὕτω — propter hominem bruta; sic primo herba, mox 
xai πρῶτον χλόη. xal τὸτε σῖτος ἓν τῇ βλάστῃ, Ereió)— frumentum in. germine, quia propter frumentum 
διὰ τὸν σἵτον ἡ χλόη. Kal olroc εὐφραίνει καρδίαν — herba, Et vinum laetificat cor hominis : non omne 
ἀνθρώπου. 00 πᾶς, ?)) µόνος 6 τὴν γένεσιν ἔχων Ex c vinum, sed illud solum quod ortum habet ab eo qui 
τοῦ εἰπόντος' Εγώ εἰμι ἡ dpzxeAoc ἡ áAn0m). — dicit : Ego sum vitis vera**. Sed quia sensilia omnia 
Ἁλλ' ἐπεὶ τὰ αἰσθητὰ πάντα γη διὰ τὸ ὑλικὸν ὀνο- — ob materiam terra vocantur, atque de illo acci- 
µάζεται, εἰς τοῦτον δὲ λαθεῖν ἐστι λόγον ἀναθιθάζοντα — piendus sermo est, qui quadam ratione et propor- 
διά τινος ἀναλογίας ἐπὶ τὰ vonzá*: xal οὗτος ὁ λόγος — tione ad spiritualia deinde erigit ; bic quoque sermo 
ἄρτος ἐστὶν ix τῆς γῆς ἐξαγόμενος, ἐπὶ τὸ τρέφειν — panis est de terra eductus, ut interiorem et. occul- 
€hv ἔνδον xaX ἓν χρυπτῷ ἄνθρωπον, καὶ ἀπὸ τῶν — tum hominem nutriat : atque a corporeis Scriptu- 
Jepatuxtov δὲ τῆς Υραφῆς διηγημάτων διὰ τὸ ἴστο- τῷ narrationibus, ob naturalem historix rationem, 
pov γή εἰρημένον. "Άρτος ἐξαγόμενος ὁ μυστικός — terra dicitur. Panís quippe eductus, est mysticus 
ἐστι λόγος. ToU ἑξωαρῦγαι πρόσωπον ἐν &Aalo, — sermo. Ut exhilaret faciem in oleo, et panis cor ha- 
xal ἄρτος καρδία ἀνθρώπου στηρἰζει. Ἱλαρύνε- — minis confirmat. Exhilaratur porro ac illustratur in- 
ται δὲ xai φαιδρύνεται τὸ πρόσωπον τοῦ ἔσω ἀνθρώ- — terioris hominis facies oleo, quod divinam alit lu- 
που ἐλαίῳ τῷ θρεπτικῷ τοῦ θείου φωτὸς, xaX λύοντι — cem, ac morbos laboresque anim:e solvit, solaque 
τὰς νόσους xal τοὺς πόνους τῆς φυχῆς, ἐπινοίᾳ µόνῃ — intelligendi ratione a memorato vino differt. Dei 
ὃ-αφέρον τοῦ ἁποδοθέντος οἵνου. Ὁ γὰρ τοῦ Θεοῦ — quippe verbum, ut vitis, ita et oliva est. Ego, in- 
λόγος ὥσπερ ἄμπελος, οὕτω xa &Aala ἐστιν, "Exo, D quit, sicut. oliva fructifera, ἵπ domo Dei. Nam 
φησὶν, ὡσεὶ ἑλαία κατάκαρπος ἐν τῷ olx τοῦ — ejus doctrina secundum diversam rationem, et vi- 
θεοῦ. 'H γὰρ αὐτοῦ διδασκαλία χατὰ διάφορον σχέ- — num et oleum et panis est. 
σιν olvóc τε xaX ἕλαιόν ἐστι xat ἄρτος. 

Χορτασθήσεται τὰ £0Aa τοῦ πεδίου, αἱ κέδροι Vgns. 16-18. Saturabuntar ligna campi, cedri Li- 
τοῦ Λιδάνου dc àgócevcac* ἐχεῖ στρουθἰᾳ &vroc- — bani, quas plantasti, illic passeres nidificabunt, Erc- 
σεύσουσι. ToU ἐρωδιοῦ ἡ οἰκία ἡγεῖται αὐτῶν. — dii domus dux esi eorum : montes. excelsi. cervis, 
ὄρη τὰ ὑγη.1ὰ ταῖς ἑλάροις, πέτρα καταφυχἡ τοῖς — petra refugium. herinaciis. Hebraicum exemplar et 
χοιρογρυΛΐοις. Ὁ Ἑδραῖος καὶ ol λοιποὶ, ξύία — reliqui interpretes, ligna Domini, habent. Cum 
τοῦ Κυρίου, τεθείκασι. Διεξελθὼν τὰ χάρπιµα, fructifera recensuisset, necessario etiam fructu 
ἀναγχαίως μνημονεύει xal τῶν ἀκάρπων, ὡς &vay- carentia memorat, utpote quz hominibus ad usum 
καίαν ἀνθρώποις xol αὐτῶν παρεχόντων χρείαν. necessaria sint. Ideoque ipsa Domini nuncupavit, 
Διά τοῦτο xat Κυρίου αὐτὰ προσηγόρευσεν, ὡς αὖτο- — ut sponte nascentia, neque manu culta ; sed divino 


5 Pgal, xxit, 5-7. ** Joan. xv, 1. ! Psal. 11, 10. 


παω“ 


4279 


Pulcbre cedrorum plantationem Deo  ascripsit, 
quia sine ulla humana cura in tantam celsitudi- 
nem excreverunt. Non enim ligsarius aliquis ea- 
rum cultor fuit ; sed divinum verbum montium ca- 
cumina hís opaca fecit, Quod si ipse plantaverit, 
sane utiles sunt : optima quippe sunt quacunque 
Deus effecit. Cum porro Libani tanquam celeberrimi 
mentionem fecit, necnon cedrorum ejus, alios 
etiam montes et arbores his significavit. Illic pas- 
seres. nidificabunt. Erodii domus duz est eorum. 
Aquila sic habet : J/lic aves nidificabunt. Erodio 
abietes domus ipsi. Nam be ipse arbores alium 
quidem hominibus, alium vero avibus usum prae- 
bent. 


εαν. 19. Fecit lunam in tempora : sol cognovit 
occasum suum. Cum terrena omnia recensuisset, 
invisibiliumque naturarum creationem exhibuisset, 
celorum item opiflcium subindicasset, nunc lami- 
narium mentionem facit, que quarto die condita 
sunt. Nec sine consilio arbitror ea quse superius 
pretermissa videbantur, quando de rebus calesti- 
bus, de nubibus et ventis verba fecerat, nune sermo 
resumit, ea post tot alia recensita memorans; 
verum ut doceat hzc quoque ad utilitatem condita 
fuisse. Forsitan enim si haec primo loco comme- 
morasset, occasio quzdam relicta iis fuisset, qui 
quasi divina et tanquam causam produetionis ani- 
malium et fructuum terr», ipsa colenda esse 
duxerunt. Hoc nempe cum illi qui a pietate alieni 
erant existimarent ; animum appulerunl ut solem 
et lunam, tanquam deos generationis, alimenti et 
incrementi nostri auctores, colerent. Sed divinus 
sermo id minime probat : enimvero affirmat, etium 
citra isthzeec, universalem illam Dei providentiam, 
non solum qua in colis, sed etiam qus in terra, 
animalía nempe plantasque, produxisse. Hac item 
Moyses ut doceret, primo plantarum terrestrium or- 
tum, deiude luminarium productionem induxit. Nunc 
item David denuo recurrit ad celestium illam provi- 
dentiam, ac nulla alia de causa conditam lunam 
fuisse ait, quam ad enumerationem et notitiam men- 
sium ct dierum : nam illud, in tempora, idipsum signi- 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Jil. — EXEGETICA. 
verbo germinantia. Cedri Libani quas  plantasti. A quà xal οὗ χειρόχµητα, ἀλλὰ τῷ Oslp λόγιο 1o22— 






42s 


σαντα. Al χέδροι τοῦ Λιδάνου dc ἐφύτευσας. Ks 
Mug τῷ θεῷ προσέγρατε τῶν χέδρων την qu 
ὅτι ἐχτὸς ἀνθρωπίνης ἐπιμελείας Eri Όοσο-τον τ---- 
θησαν. Οὐ γὰρ ἁλσοχόμος τις τούτων γέτονς qr-— 
γός» ἀλλ᾽ ὁ θεῖος Λόγος, ἀμφιλαφεῖς τὰς TX» oc 
εἰργάσατο χορυφάς. El δὲ αὐτὸς ἐφύτευσε, T-Xv-.; 
ὅτι χρήσιμα ’ πάντα yàp ὅσα ἐποίησεν ὁ θεὺς, κα.: 
λίαν. Too μὲν ΑΛιθάνου ὡς ἐπισήμου µντµονε-Ξς 
xa τῶν ἓν αὐτῷ χέδρων, χαὶ τὰ ἄλλα ὄρη «αἱ ἕ- 
ὅρα διὰ τούτων ἑδήλωσεν. Ἐχεϊ στρουθία ἐνντς- 
σεύσουσι. ToU ἐρωδιοῦ ἡ οἰχία ἡγεῖταε αὐτίων. v 
Αχύλας οὕτως ἔχει Ἐχεῖ ὄργεα νοσσεύσοεςσ. 
Ἑρωδιῷ ἐλάται olxoc αὐτῷ. Τὰ γὰρ αὐτὰ δἐνὶς: 
ἄλλην μὲν ἀνθρώποις χρείαν, ἄλλην δὲ τοῖς ὀρνές- 
παρέχει. 

ἙἘποίησε σεήνην sic καιρούς ὁ ἤ.-μος ἕἔσνο 
τὴν δύσιν αὐτοῦ. Τὰ χατὰ γην ἅπαντα Bu Eae, 
xai τῶν ἁοράτων φύσεων τὴν δημιουργίαν δείσας, 
xat τῶν οὐρανῶν ὑποδείξας τὴν ποίηαιν, νῦν xat ox 
φωστήρων ποιεῖται τὴν μνήμην, οἳ χατὰ τὴν τετὰρ- 
την ἡμέραν ἐγένοντο. Οὐχ ἀσχόπως δὲ, οἶμαι τὰ G- 
ξαντα ἐν τοῖς ἄνω παραλελεῖφθαι, ὅτε τὰ xa οὖρα- 
vóy xal τὰ περὶ νεφῶν xal ἀνέμων ἑλέχετο, νυν ἑ 
λόγος ἐπαναλαμθάνει, μετὰ τοσαῦτα μνημονεύσας 
αὐτῶν, &AX ὑπὲρ τοῦ διδάξαι, ὅτι xal ταῦτα χρείας 
ἕνεχεν ὑπέστη. Τάχα vàp, εἰ πρῶτον αὐτῶν ἐμντμό- 
νευσεν, ἀφορμή τις χατελεἰπετοτοῖς ὡς θεῖα δεῖν α.-ᾱ 
σέδειν ἠχουμένοις, xal ὡς αἴτια τῆς τῶν ἐπὶ τς 
ζώων τε xal χαρπῶν συστάσεως. Τοῦτο youv οἱ z1; 
εὐσεθείας ἀλλότριοι νοµίσαντες ὡφρμήθησαν σέθειν ὡς 
θεοὺς Ίλιον χαὶ σελήνην, ὡς ἂν τῆς ἡμετέρας vevé- 
σεώς τε xai τροφῆς xai αὐξήσεως αἰτίους. Αα 
οὐχέτι ὁ θεῖος λόγος τοῦτο. παρἰστησιν, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ 
τούτων ἐχτὸς f) χαθόλου πρόνοια τοῦ Θεοῦ οὗ µόνον 
τὰ χατ οὐρανὺν, ἀλλὰ xal τὰ ἐπὶ γῆς συνεστ{σατο 
C τε xaX φυτά. Τοῦτο xa Μωσής διδάξαι βουληθεὶς, 
πρῶτον εἰσήγαγε τὴν τῶν ἀπὺ γῆς φυτῶν Υένεσιν, 
εἶθ᾽ οὕτως τὴν τῶν φωστήρων σύστασιν. Καὶ vov & 
ὁ Δαυῖδ ἀνατρέχει πάλιν ἐπὶ τὴν Ev οὐρανοῖς πρόνοια», 
δι οὐδὲν ἕτερον τὴν σελήνην γεγενῆσθαι λόγων, 1 
πρὸς ἀριθμὸν xal διάγνωσιν μηνῶν τε xal ἡμερῶν 
«0 γὰρ, elc καιροὺς. τοῦτο δηλοῖ ΄ τουτέστιν, εἰς τὸ 
διαγινώσχειν διὰ τῶν Ev αὐτῇ τροπῶν τὰς τῶν χαιρῶν 


ficat ; id est, ut conversionibus ejus temporum mu- D μεταδολὰς, εἰς τὸ μῆνας ἀριθμεῖν καὶ ἐνιαυτούς. Ai 


tationes dignoscantur, ac menses numerentur et 
anni. Nam luns variationes id prestant, ut possit 
tempus numerari : mensis quippe mensuram illa 
incremento imminutioneque sua efficit ; ita ut lunz 
creatio ad temporum doctrinam facta sit. Neque 
modica hinc utilitas evenit, quod scilicet tempesta- 
tes dignoscantur, et ad omnia quemlibet sese 
adornare facultas sit. Si enim non ita se res ha- 
beret, omnia ruerent in exitium ; cum neque agri- 
cola, neque nauta, vel terram vel mare sulcandi 
opportunum tempus internoscere valerent. Hzc 
porro temporum notitia, non hominibus modo, sed 
etiam brutis idonea utilissimaque est. De lumina- 
ribus etiam in Genesi dicitur : Sint ín signa et in 


γὰρ τῆς σελήνης ἀλλοιώσεις µετρεῖσθαι τὸν χρόνον 
παρασχενάζουσι ' τοῦ γὰρ μηνὸς τὸ µέτρον αὕτη ποιεξ 
ἐν τοσαύταις ἡμέραις αὑξάνουσά τε xol φθίνουσα - 
ὥστε ἡ τῆς σελήνης δηµιουργία διὰ τὴν τῶν χαιρῶν 
διδασχαλίαν γέγονεν' Οὐχ ἡ τυχοῦσα δὲ χρεία ἑντες- 
θεν ἀνύεται Ex τοῦ χαιροὺς εἰδέναι χαὶ παρασχευά- 
ζεσθαι πρὸς ἅπαντα, ὡς, εἰ μὴ τοῦτο ἦν, πάντα ἂν 
ἀπολώλει, οὔτε γεωργοῦ, οὔτε ναύτου, τοῦ μὲν τὴν 
γῆν ἀνατέμνειν, τοῦ δὲ τὴν θάλαασαν εἰδότος ἓν χαιρῷ 
τῷ προσῄἠχοντι. Αὕτη dj Ex τῶν χαιρῶν τούτων γνῶ- 
σις οὐκ ἀνθρώποις µόνον, ἀλλὰ xa ἀλόγοις ἐπιτηδεία 
xa χρησιµωτάτη. Περὶ τῶν φωστήρων xal iy τῇ 
Γενέσει εἴρηται' Ἔστωσαν εἰς σηµεῖα καὶ εἰς xai- 
ροὺς, καὶ εἰς ἡμέρας xal sic ἐγιαντούς * eig στ- 


8954 COMMENT ARIA 
ε εἴα μὲν ἑπομθρίας, αὐχμῶν, πνευμάτων χινῄσεως᾽ 
εἲς καιροὺς δὲ, τὰς τῶν ἀέρων ἐναλλαχὰς, χειμῶνος, 
Έαρος, θέρους, μετοπώρου * ἃς εὐτάχτως. ἡμᾶς πε- 
Ὀιοδεύειν τὸ τεταγμένον τῆς κινήσεως τῶν φωστήρων 
Ἱταιρέχει' εἰς ἡμέρας δὲ, οὐχ ὥστε ἡμέρας ποιεῖν 
Th pépa γὰρ καὶ νὺξ πρεσθύτερα τῆς τῶν φωστήρων 
χενέσεως' ἀλλ ὥστε χατάρχειν τῶν ἡμερῶν εἰς 
Ενεαυτοὺς δὲ, ὅτι σελήνη μὲν, ἐπειδὰν δωδεχάχις τὸν 
δαυτῆς ἑχτελέσῃ δρόμον, ἐνιαυτοῦ ἔστι ποιητική: 
TiXtaxbg δέ ἐστιν ἐνιαυτὸς ἡ ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ σημείου 
ὰ πὶ τὸ αὐτὸ σημεῖον τοῦ flou ἁποχατάστασις. 

*O ἡἠμιος ἔγγω τὴν δύσυ’ αὐτοῦ. Ἔθου σχότος, 
2c«]. ἐγένετο νύξ: ἐν αὐτῃῇ διεἰεύσονται πάντα τὰ 
Θτιρία τοῦ δρυμοῦ. Exóprot ὠρυόμενοι ἁρπάσαι, 
2εαὶ ζητῆησαι παρὰ τοῦ θεοῦ βρῶσιν αὐτοῖς. 


᾿ΑνότειΛεν ὁ ἥάιος, καὶ συναχθήσονται, καὶ éy Β 


ταῖς µάνδραις αὐτῶν κοιτασθήσονται. Ἐξελεύ- 
«εται ἄνθρωπος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ. xal ἐπὶ τὴν 
ἑργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας. Ὡς ἐμεγα1ύνθη τὰ 
ἔργα cov, Κύριε! πάντα ἐν σοφἰᾳ ἐποίησας" 
ἐπ 1ηρώθη ἡ γη τῆς κτίσεώς σου. Ὁ ἥλιος ἔγνω 
τὴν δύαιν αὐτοῦ, τουτέστι τὴν ὑπὸ τοῦ κχρείττονος 
αὐτῷ διατεταγµένην. Μόνον γὰρ φωτίζειν ἔμαθεν 
Ἅλιος» O26 às xai διαπαντὸς, τῆς δὲ ἡμέρας 
ἀρχὴν, ἀλλά καὶ ἓν νυκτὶ τοῖς ἓν ταύτῃ φαίνουσιν 
ἄστροις παραχωρεῖν τὸν οἰκεῖον ἀποτελεῖν δρόµον * 
ὅπως νυχτὸς γενομένης, xaX ἐπιπολάσαντος τοῦ σχό- 
τους τῇ Υῇ, ὑποσταλῆναι μὲν xal ἀναχωρῆσαι τὰ 
μερα τῶν ζώων, ὅσα δὲ ἐστιν ἄγρια θηρία, ταῦτα 


προσέλθοι ἐπὶ τὴν οἰχείαν τροφήν, ἐν οἰχείῳ Y&p (C 


ἁρμόζοντι αὐτοῖς χρόνῳ, τῷ τῆς νυκτὸς διαστήµατι. 
Σχύμνοι ὠρυόμενοι ἁρπάσαι, καὶ ζητῆσαι παρὰ 
τοῦ Oeov βρῶσιν αὐτοῖς * ὅτι μὴ] xat αὐτοῖς ἑξανέ- 
τειλεν f) Y) χόρτον ὥσπερ τοῖς χτήνεσι, xal χλόην 
τῇ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων. Ὁ θεὸς ὡς τῶν ἁπάντων 
χηδεμὼν, xat τῆς τῶν πάντων διαμονῆς τε xat ζωῆς | 
πρὀνοιαν εἰσφέρων, τὰ μὲν ἐλαύνεσθαι ὑπὸ τῶν τοῦ 
ἡλίου μαρμαρυγῶν, xai ὥσπερ ἐχθρὸν φεύγειν τὸ 
φῶς ψχονομήσατο * τὰ δὲ ὡς τοῦ φωτὸς συγγενῆ ἐν 
ἡμέρᾳ προϊέναι, xai τὸν βίον αὐτῶν Ev τῷ qu διά- 
ειν συνεχώρησε" τῶν μὲν θηρίων εἰς τὰς µάνδρας 
αὐτῶν κοιταξοµένων, τοῦ δὲ λογιχοῦ ζώου àv ἡμέρᾳ 
καὶ φωτὶ προϊόντος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ χαὶ ἐπὶ τὴν 
ἑργασίαν αὐτοῦ ἕως ἑσπέρας. 


IN PSALMOS. 1982 
Α tempora, in dies et. annos **; in signa quidem im- 
brium, aéstuum ac ventorum mutationis ; in tempora 
vero aeris mutationum , hiemis, veris, cstatis et 
autumni ; qu: ut ordine periodos agant statutus lu- 
minarium motus nobis efficit :in dies aute, non 
ita ut dies efficiant, dies enim et nox lumínarium 
conditu antiquiores sunt ; sed ut diei dominentur: 
in annos demum, quia luna quidem cum duodecies 
cursum suum perficiat, anni est auctor : solaris: 
ilem est anmus, nempe ab eodem signo ad idem 
ipsum signum solis revolutio. 

Vgns. 20-24. Sol cognovit occasum suum. Posuisti 
tenebras, et facta est nox, in ipsa pertransibunt 
omnes bestie silvm. Catuli leonum rugientes ut ra- 
piant, εί querant a Deo escam sibi. Ortus est sol, 
et congregabuniur, et in cubilibus suis collocabun- 
tur. Exibit homo ad opus suum, et ad operationem 
suam usque ad vesperum. Quam magnificata sunt 
opera (tua, Domine ! omnia in sapientia fecisti, im- 
pleta esi terra. creatione iua. Sol cognovit occasam 
suum, scilicet eum qui sibi a Deo pr:scriptus est. 
Sol quippe lucere tantum novit; neque id semper 
ac perpetuo; sed uni preesse diei, in nocte vero 
stellis tunc apparentibus concedere locum solet , ut 
proprium sibi cursum conficiant, ut adveniente 
nocte ac tenebris terrz superficiei imminentibus, 
mitiora quidem οἱ mansuetiora animalia receptum 
habeant et secedant; fers vero quzlibet ad pro- 
prium quierendum cibum exeant, in proprio scili- 
cet ac congruenti sibi tempore ac noctis intéivallo. 
Catuli leonum rugientes ut rapiant, et querant a Deo 
escam sibi, quia nempe terra non ipsis perinde 
atque jumentis fenum produxit, et herbam servituti 
bominum. Deus utpote omnium curam agens, ac 
omnium conservationi ac vitie prospiciens, ita pro- 
vidit, ut alia quidem a solis radiis pellerentur, ac 
lucem ut inimicam sibi fugerent; alia vero, tan- 
quam luci affinia, in die procederent : ipsisque 
concessit ut in luce vitam degerent, feris quidem 
ip lustris suis cubantibus, rationabili vero animali 
in die ac Juce prodeunte ad opus suum, et ad ope- 
rationem suam usque ad vesperum. 


Αὕτη ἡ θάλασσα ἡ nerd An καὶ εὑρύχωρος, éxst D — Vgns. 25,960. Hoc mare magnum et syatiosum, il- 


ἑρπετὰ ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός' (a. μικρὰ μετὰ 
μεγάλων. "Ev τούτοις παρίστησιν, ὅτι, ὥσπερ τὸ 
τῆς γῆς στοιχεῖον πολλῶν ἐστι ζώων γεννητιχὸν xot 
θρεπτικὸν, τὸν αὐτὸν τρόπον xai fj ὑγρὰ οὐσία παµ- 
πληθῆ γένη ζώων τρέφει. 00 γὰρ χενοὺς τοὺς χώρους 
ὁ θεὸς ἐποίησεν, ἀλλὰ ζώων πάντα ἑνέπλησε τὸν 
ἀέρα, τὴν γῆν, τὴν βάλασσαν * τὸν μὲν ὀρνίθων µόνον, 
τὴν δὲ τετραπόδων xal πτερωτῶν, τὴν δὲ ἀπείρων 
ἰχθύων" ὧν οἱ μὲν µείζους, οἱ δὲ ἑλάττους, xal 
«pogh τοῖς µείξοσιν οἱ ἑλάττονες, καὶ τὸ γένος οὐ 
δαπανᾶται. Καὶ τοῦνο δὲ τῆς θείας χηδεµονίας τεχ- 
µήριον, τὸ τὰ σμιχρὰ γένη τοῖς µεχάλοις συνδιαιτᾶ- . 


4 (M Gen. ΙΕ, 4, 


lic reptilia, quorum non est numerus : animalia pu- 
silla cum magnis. His declarat, sicut terrse ele- 
mentum multa animantium generà producit et alit ; 
ita humidam substantiam, permulta animalium ge- 
nera enutzire. Neque enim Deus vacua loca fecit, 
sed animalibus omiiia replevit, aerem, terram, et 
mare; aerem quidem avibus tantum ; terram qua- 
drupedibus et aligeris; mare infinitis piscibus : quo- 
rum alia majora, minora alia sunt; ac minora ma- 
joribus in escam dantur, et tamen genus non absu* 
mitur. Atque illud divin: providentiz indicium est, 
quod cum parva animalium genera cum inagnis 





1285 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Π.-- EXEGETICA. 


12. 


versentur , non funditus ab illis absumantur ; nam A σθαι, xat μὴ Ταντελῶς ὑπ' ἐχείνων χαταναλίσχκεσθα: 


validiora infirma devorant, nec penitus destruunt : 
quia proventus expensam superat. His similes sunt 
quotquot inter homines eos qui inferiores sibi sunt 
devorant. Verum illa quidem culpa vacant : illud 
enim ex natura contingit, tu vero ne minimam 
quidem tui purgandi viam reperias, qui cum et ra- 
tione et lege honoratus sis, ad illam brutorum con- 
fusionem ordinis declinas. Ceterum reptilia pisces 
vocat : quia pedibus carentet quasi in mari reptant, 
ut reptilia in terra. 

llic naves. pertranseunt, in mari videlicet. Cum 
declarasset quantam progeniem mare nutriat , et 
quod neque animalia ejus numero, neque ipsum men- 
sura zstimari valeat ; jam enarrat quam sit ipsum 


βόσχονται γὰρ οἱ δυνατώτεροι τοὺς χαταδεεστέρο.... 
xaX οὐχ ἀνηλώκασιν, ἀλλὰ νιχᾷ τν δαπάνην d) 7» 
oboc. Τούτοις ἑοίχασιν ὅσοι τῶν ἀνθρώτων τοις 
καταδεεστέρους κχαταπίνουσιν. ᾽Αλλ' ἐχεῖ gekv c.a 
ἔγχλημα τὸ Ὑγινόμενον * φύσεως γάρ ἔστι τὸ σ.ς- 
6alvov* cU δὲ οὐδὲ µίαν Έξεις ἀπολογίαν, ó λόγιο χα 
νόµῳ τοτιμηµένος xat πρὸς τὴν τῶν ἁλόγων TOT 272 
ἑαυτὸν ἐξάγων. Ἑρκετά γε μὲν τοὺς ἰχθύας ὅνομ-- 
ζει, διὰ τὸ ἅποδας αὐτοὺς οἱονεὶ ἐπισύρεσθα: -- 
ὕδατι, ὣς τὰ ἑρπυστικὰ τῇ vri. 

Ἐκεῖ α.Ίοῖα διαπορεύονται' "Ev τῇ 0x432- 
δηλαδή. Εἰπὼν ὅσην fj θάλασσα ἑχτρέφει γονΏν, 43: 
ὅτι οὔτε τὰ Qua ἀριθμεῖται, οὔτε αὑτὴ μετρεξ-:ι. 
λέγει xal ὅσον αὐτῆς χρήσιµον slg ἀνθρώπους. Mi 


hominibus utile. Per nauticam quippe artem εἰ B ναυπηγιχῆς γὰρ τέχνης xat χυδερνητιχῆς ἐπιστέμτς 


gubernandi peritiam, necessaria mutuo commu- 
nicamus, fructusque in terra nostra nascentes aliis 
subministramus, ab iisque accipimus suos ; ita ut et 
quod superfluum est non inutile sit, et quod deest, 
advebi possit. Sublimiori autem ratione navi Eccle- 
siam confert; mari vero humanam vitam, quod res 
ejus instabiles ac semper in motu sint. Innumera- 
bile porro reptilium genus, multitudinem hominum 
vocat, et forma et persona quasi discrepantem ; ita 
ut differenti ex varietate affectuum zestimetur. Nam 
natura quidem omnibus est una, nec diversa ortus 
ratio : mens autem varie distinguitur, corque no- 
strum diversitatem sententiarum admiltit, Quod 
cum nosset quispiam, dixit : Quemadmodum facies 
faciebus similes nonsunt ; sic nec mentes hominum. 
Naves autem dicimus esse eas quas in hoc spirituali 
mari pertranseunt, ut scriptum est **, videlicet san- 
ctas Servatoris nostri Ecclesias, quae» quidem in 
mundo, sed superiores mundo sunt; sicut revera 
onerarias videre est, in aqua sane, sed superiores 
aquis. Ecclesie igitur navibus similes, spirituale 
mare trajicientes, fideles homines recipiunt, et quasi 
in aliam terram aut regionem transferunt, scilicet 
8d regnum celorum, ad spem in Christo fundatau, 
ad sanctificationem spiritus, οἱ ad virtutem, qua 
sanctorum patria est. Nam cum, sicut scriptum 
est, advenae et peregrini sint super terram, non 
habent hic manentem civitatem ** : sed ad illain 
festinant, cujus artifex et creator est Deus 55. Cum 
ergo mundus hic noster exemplo maris intelligatur, 
pro cymba et navicula Ecclesia esümabitur, pro 
nautis habens sanctificatos, qui, quod fidem susce- 
perint, Christum secum versantem semper habeut, 
tranquillitatis auctorem. Ália item ratione naves 
nuncupat eos, qui in corpore suo, hujusce vite 
salsis et decumanis fluctibus agitantur. Laudantur 
porro naves qui? mare pertranseunt, non vero qu& 
ibi permanent, vel qux fluctibus demerguntur. Nam 
qui in carne sunt, nec secundum carnem militant, 
vite fluctum calcantes, eoque superiores, faciunt 
operationem in aquis multis, ac descendunt, ut ex 

*5 ] Cor, x, 1. 

(9) S 


παρ) ἀλλήλων χομιζόμεθα τὰ ἑνδέοντα, xai τὲ, 
map ἡμῖν φνόμενον χαρπὺν χορηγοῦμεν ἑτέροις, xa. 
δεχόµεθα τὸ παρ) ἐχείνοις Ὑγινόμενον ὥστε μὲ τ’ 
περιττεῦον εἶναι ἀνόνητον, μήτε τὸ ἑνδέον ἀνεπενέ- 
vriov. ᾿Ὑψηλότερον δὲ πλοίῳ παρειχάζει τὴν "Ex- 
χλησίαν, θαλάττῃ δὲ τὸν ἀνθρώπινον βίον. διὰ 9) 
ἀστάθμητον xal ἀειχίνητον τῶν ἐν αὐτῷ πραγμάτων. 
Ἑρπετῶν δὲ τὸ γένος τὸ ἀναρίθμητον τὴν πολυειὸξ 
xaX οἱονεὶ πολυπρόσωπον τῶν ἀνθρώπων λέγει τὰτ- 
θὺν, εἰς τὴν τῆς ἔξεως ποιχιλίαν νοουµένης cL; 
ἑξαλλαγῆς. Φύσις μὲν γὰρ πᾶσιν ἡ αὐτὴ, xat ὁ τῖς 
γενέσεως τρόπος οὐχ ἑτεροῖος, πολυσχῶῆς δὲ νους, 
καὶ πολυγνώµων ἐν ἡμῖν καρδία. Καὶ τοῦτο tlc; 
τις ἔφασχεν' Ὥσπερ οὐχ ὅμοια πρόσωπα προσώπος:, 
οὕτως οὐδὲ αἱ διάνοιαι τῶν ἀνθρώπων. Πλοῖα & 
εἶναί φαµεν, & xal ἐν τῇδε τῇ νοητῇ θαλάσσῃ δια- 
πορεύεται, χατὰ vb γεγραμµένον, τὰς ἁγίας te; 
Σωτῆρος ἡμῶν Ἐκκλησίας οὔσας μὲν ἓν χόσμῳ, zt» 
ἀνωτέρω τοῦ χόσµου, χαθάπερ ἀμέλει καὶ τὰς 
ὀλχάδας ἐστὶν ὁρᾷν, οὔσας μὲν Ev ὕδατι, πλὴν ὑδάτων 
ἀνωτέρας. Αἱ τοίνυν ὑδάτων (5) πλοίων ἐκχλησίαι , τὸν 
νοητὴν διανηχόµεναι θάλασσαν , δέχονται μὲν τοὺς 
πιστεύοντας, ἀποχομίζουσι δὲ χαθάπερ εἰς ἑτέραν 
τινὰ γῆν ἡ χώραν τὴν τῶν οὐραθῶν βασιλείαν, χαὶ 
ἐλπίδα τὴν ἓν Χριστῷ xal εἰς ἁγιασμὸν τὸν διὰ τοῦ 
Πνεύματος, xai εἰς τὴν τῶν ἁγίων πατρίδα τὴν 
ἀρετήὴν. Πάροιχοι γὰρ ὄντες xa παρεπίδηµοι, xazi 
τὸ γεγραμμµένον, ἐπὶ τῆς γῆς, oox ἔχουσιν (is µέ- 
γουσαν πόλιν: ἐπείγονται δὲ πρὸς ἐχείνην, ἧς τεχνίτης 
καὶ δημιουργὸς ὁ θεός. Ἐν σχήµατι οὖν θαλάσσης 
τοῦδε τοῦ χαθ᾽ ἡμᾶς νοουµένου κόσμου, σχάφος ij 
πλοῖον dj Ἐχχλησία νοηθήσεται, τῆρας ἔχουσα 
τοὺς ἡγιασμένους, ol xaX διὰ τοῦ χαταδἐξασθαι τὴν 
πίστιν συνόντα διὰ παντὸς ἔχουσι τὸν Χριστὸν εὐδίαν 
ἁπλοῦντα τὴν ἁπαλὴν. Ἑτέρως δὲ πλοῖα ὀνομάνει 
τοὺς διὰ τῶν σωμάτων bv τῷ ἀλμυρῷ κλύδωνι τοῦ 
βίου τούτου σαλευοµένους. Καὶ Ἔστιν ἐπαινούμενα 
πλοῖα τὰ διαθαίνοντα τὴν θάλασσαν, ἀλλὰ µη ἑνα- 
πομένοντα αὐτὴ, μηδὲ χαταδαπτιζόµενα τοῖς χύµα- 
σιν. Οἱ γὰρ àv σαρχὶ ὄντες, xal μὴ κατὰ σάρχα 
στρατευόµενοι, καταπατοῦντες τὸν κλύδωνα τοῦ βίου, 


^ Hebr. xiu, 14. Hebr. αι, 10. 


29815 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


1386 


εαὶ ὑὈψφτλότεροι αὐτοῦ ὄντες, ποιοῦσιν ἐργασίαν ἐν A demersis aliquos lucrentur. Insuperque hujus vitz 


e5au πολλοῖς, συγκαταδαίνοντες ἐπὶ τῷ χερδῖσαί 
Εεινας τῶν βεθυθισµένων. Ἔτι τὸν τῇδε τοῦ βίου 
π-ερεσπασμὸν, xal τὴν ἓν αὐτῷ τῶν πραγμάτων πι- 
2ερὰν ἀνάχυσιν καὶ τὸν ἀναφυρμὸν, σηµαίνων ἡμῖν 
ἁ σταίως ὁ μελῳδὺς, Αὕτη ἡ 0dJacca, φησὶν, ἐκεῖ 
ἑνραετὰ, ὧν οὐκ ἔστιν ἁριθμὸς, ζῶα μικρὰ μετὰ 
pter Àov. Ἰχθύσι γὰρ παρεικαστέον εὖ µάλα τοὺς 
| &:zc' οὐδενὶ μὲν ἔσθ᾽' ὅτε τῶν ἀναγχαίων εἰς ὄνησιν 
υτὴδς χἀχεῖσε διάττοντας, xal µόνα συλλέγοντας τὰ 
ὉΌσαπερ ἂν ἀποφῆναι σαρχιχοὺς, xal εἰχαίους àva- 

τλΏῆναι παρασχευάξει πόνους. Οὐχοῦν ἰχθύων διανη- 
| χόμεθα δίχην τὴν πλατεῖαν ταύτην xal εὑρύχωρον 
t ὁ ἑχεάστου βίος. 


distractionem, et amaram illam rerum ejus confu- 
sionem commistionemque urbane nobis indicans 
Psalmista, Hoc mare, inquit, illic reptilia, quorum 
mon est numerus, etc. Nam piscibus apposite con- 
ferantur, qui ad comparandas sibi res neque neces- 
sarias, neque utiles, huc illuc transiliunt, et illa 
sola colligunt, quz illos carnales esse declarent, ac 
labores eorum vanos irritosque faciant. Igitur pi- 
scium instar hoc mare magnum et spatiosum trana- 
mus, videlicet mundum : nam cujusque vita varia 
differensque est. 

θάλασσαν, τουτέστι τὸν xócpoy* διάφορος Yáp πως 


Apáxur οὗτος, ὃν ἔπλασας ἐμπαίᾶιν αὐτῷ. B. — Vgns. 21-39. Draco iste, quem formasti ad illu- 


Σάντα πρὸς cà προσδοχῶσι, δοῦγαι τὴν τροφὴν 
, αὐτοῖ εὔκαιρο'. Δόντος σου αὐτοῖς, cvAAÉ- 
ξουσι’' ἀνοίξαγτος δὲ σου τὴν χεῖρα, τὰ ούμ- 
«ζαντα πησθήσονται χρηστότητος. "Opa cl δυνήσηῃη 
καθολιχὸν ἀπὸ τούτου ἐχλαθεῖν δόγµα, ὡς πάντων τῶν 
Υενητῶν πενοµένων, λειποµένων τε xal δεοµένων τῆς 
παρὰ τοῦ Θεοῦ χορηγίας, ἧς µεταλαδόντα δυναμοῦ- 
ται χαὶ ἰσχύει, ὥσπερ διὰ τροφῆς ζωούμενα. Πάντα 
πρὸς cà zxpocCoxocir, δοῦγαι τὴν τροφὴγ abcotc 
εὔκαιρον. Τὰ πάντα δὲ φῄῆσας 6 λόγος περιείληφεν 
ὁμοῦ τὰς νοητὰς xaX ἁγίας δυνάμεις, τάς τε αἰσθη- 
τὰς xal τὰς bv θνητοῖς σώμασιν. Οὕτω γὰρ μᾶλλον 


dendum εἰ. Omnia a te exspectant ut des illis escam 
in tempore, Dante te illis colligent, aperiente te ma- 
num omnia implebuntur bonitate. Vide an possis 
hinc dogma catholicum excipere, quod omnes res 
create inopes sint ac Deilargitione egeant, qua 
accepta roborantur ac vigent, utpote esca vitam ac- 
cipientes. Omnia a te exspectant, st des illis escam 
in tempore. Cum porro omnia dixerit, spirituales 
et sanctas virtutes, necnon sensibiles, qux in mor- 
talibus corporibus sunt, una complexus est. Nam 
ita Dei bonitas magis elucescit, quod tam dignis, 
quam indignis, suam impertiat benignitatem. 


µειζόνως ἡ ἀγαθότης δ,αλάµπει, τῷ χαὶ ἀξίοις καὶ μὴ ἀξίοις τῆς παρ᾽ αὐτοῦ χρηστότητος μεταδοῦναι. 


Ἀντανεεῖς τὸ πγεῦμα αὐτῶν καὶ ἐκ.είψουσι,ᾳ — VeRs. 90. Auferes spiritum eorum, et deficient, et 


xul elc τὸν χοῦν αὐτῶν ἐπιστρέψουσι. Ἐξαποστε- 
«λεῖς τὸ πγεὐμά σου, καὶ χτισθήσονται, xal dvaxat- 
Ψιθῖς τὸ πρόσωπον τῆς γῆς. Περὶ ἀνθρώπων δὲ ὁ 
λόγος, καὶ οἶμαί γε διὰ τούτων τὴν τοῦ παρόντος 
αἰῶνος δηλοῦσθαι συντέλειαν , καὶ τὴν τοῦ μέλλοντος 
ἀνανέωσιν' ὡς ἂν µή τις ὑπονοῄσῃ εἰς ἄπειρον xaza- 
τείνειν τὴν παροῦσαν τοῦ χόσµου σύστασιν, ἀλλ᾽ ἔχοι- 
μεν ἑλπίδας εἰς ἐχεῖνον τὸν viov αἱῶνα χαὶ τὴν ἀνά- 
στασιν, ἣν ὁ λόγος παρίστησι μετὰ τὸ φάναι, Elc τὸν 
χοῦν αὐτῶν ἐπιστρέψουσι, ἐπαγαγών' Ἐξαπο- 
ct&leic τὸ πγεῦμά σου τὸ ζωοποὺν, καὶ κτισθή- 
σονται, Ex. γῆς ἀνιστάμενοι, καὶ ἀνακαινιεῖς τὸ 
πρόσωπον τῆς γῆς, τὸ χάλλος τῆς γῆς, δηλαδὴ τοὺς 
ἀπὸ Ὑῆς πλασθέντας ἀνθρώπους. ἘἙνταῦθα σα- 
φῶς ἡμῖν xal τὴν ἀνάστασιν προεχήρυξε, xai τὴν 
διὰ τοῦ παναγίου Πνεύματος ἀναθίωσιν, καὶ τὸν ἐν 
ἑἐσχάτοις τοῦ αἰῶνος χαιροῖς τῶν ἀνθρωπίνων σωµά- 
των, ἀναπλασμόν ' τὴν τε εἰς τὸ αὖθις εἶναι παρα- 
γωγἠν. Καὶ δείχννσιν, ὡς αὐτός ἐστιν ὁ xa θανάτου 
χα) ζωῆς δεσπότης. O9 γὰρ βούλεται τοῖς σχυθρωποῖς 
ἑνδιατρίδειν, ἀλλὰ τοσοῦτον εἰπὼν ὅσον φοθῆσαι, πά- 
ὰιν ἐπὶ τὰ χρηστὰ ἑπανάγει τὸν λόγον, χαὶ ὅπερ ἀλλα- 
χοῦ εἴρηται, ὅτι xal θανάτου xal ζωῆς αὐτός ἐστι Κύ- 
p, τοῦτο ἐνταῦθα δηλοῖ, xal φησι τοὺς εἰς τὸν χοῦν 
ἑπιστρέψαντας ὑπὸ τοῦ Πνεύματος χτίζεσθαι, xai ἆνα- 
χαινίζεσθαι τῶν ἀνθρώπων τὸ γένος * ἡ γὰρ ἀνάστα- 
σις εἰς τὸ ἀρχαῖόν ἐστιν ἁποκατάστασις. ᾿Αποστολὴν 
δὲ καλεῖ τοῦ Πνεύματος τὴν πρὸς τὸ ἐνεργεῖν αὐτοῦ 
αγκατάθασιν, οὐ τὴν Ex τόπου εἰς τόπον µετάθασιν' 


in pulverem. suum. revertentur. Επηιίες ερὶγίίωνι 
tuum, et creabuntur, et renovabis faciem terra. /Egti- 
mo de hominibus hic sermonem haberi, ac presen- 
tis seculi consummationem futurique renovationem 
his significari; ut ne quis suspicaretur bujus mundi 
statum in z:ernum mansurum esse; sed spem ha- 
beremus in illud novum s:zculum, ac resurrectio- 
nem quam sermo declarat, cum posteaquam dixit, 
In pulverem suum revertentur, subjicit, Emittes spi- 
ritum tuum vivificum, et creabuntur, ex terra resur- 
gentes, et renovabis faciem terre, pulchritudinem 
videlicet terre, id est, homines ex terra-efformatos. 
Hic clare nobis resurrectionem, novam per san- 
ctissimum Spiritum vitam, ac humanorum corpo- 


D rum in novissimo szculi tempore in pristinam for- 


mam restitutionem, prenuntiat : itemque produ- 
ctionem illam ut rursum exsistamus. Ostenditque 
ipsum esse et mortis et viti Dominum. Non vult 
enim nos in tristibus permanere; sed postquam 
eatenus illa dixit, quatenus nos perterrefaceret ; ad 
"mitiora rursum sermonem reducit : et quod alibi 
dictum est, quoniam vits et mortis ipse Dominus 
est, idipsum jam indicat et ait, eos qui in pulverem 
reversi sunt a Spiritu creandos, ac renovandum esse 
genus humanum : nam resurrectio est in pristinum 
restitutio. Emissionem autem Spiritus nuncupat 
ejus ad operandum descensum, non vero multatio- 
nem a loco in locum, quia Spiritus Domini replevit 
orbem terrarum, a quo facies terre renovatur. Ελ- 





1981] EUSEBII CAESARIENSIS OPP. 


enim hzc est terre pulchritudo, animalia quz in ea A ὅτι Πγεῦμα Κυρίου Xexdüpuxe τὴν οἰκοτ)]μεένην : 
ὑφ᾽ οὗ τὸ πρόσωπον τῆς γῆς ἀναχαινίζεται. "Tco- c 


sunt, plante, et hominum genus. Ut autem illa 
constituantur, necessaria est spiratio et vita ab illo 
data, quam et dare et accipere Ipsi perfacile est, 
atque liec omnia repente ac nullo negotio peragit : 
id enim vel maximum est virtutis ejus argumen- 
tum. Vides etiam in presenti vita resurrectionem, 
in seminibus, in plantià, atque in ipso hominum 
genere expressam ad imeditandum. Siquidem ani- 
malia et plante extremam vitz rationem obtinent, 
qua sublata, ut dictum est, tota vita deficit : et que 
residua sunt, quod prz inürmitate vitam conser- 
vare non possint, ad unum et idem revertuntur ; 
ac rursus animalia fiunt. Quodque divinissimum 
est, nos ex toto, videlicet animas et ipsis conjun- 
cta corpora, ad omnimodam vitam et immortalita- 
tem transferendos esse in promissis habemus : qu:e 
res sane antiquis preter naturam esse forte visa 
fuerit : ac revera et divinum opus est et supra na- 
turam ; naturam, inquam, nostram, non vero illam 
omni virtute plenam : huic enim nulla vita preter 
naturam aut supra naturam esi; itaque hinc ser- 
mones, secundum Simonis insaniam adversum pro- 
lati, repudientur. Quidam vero sic hosce versicu- 
los explicant : Emittes Spiritum tuum, qui per ba- 
ptismum accedit, et creabuntur in novam creatu- 
ram, in novum populum ; ita ut prior quidem inter- 
pretatio intelligatur de resurrectione ex mortuis, 
quando terra renovabitur, et liberabitur a corru- 
ptione ; secunda vero, de regeneratione per bapti- 
smum. 

Vrbs. 51-35. Sit gloria Domini in seculum, leta- 
bitur Dominus in operibus suis. Qui respicit terram, 
et facit eam tremere, qui tangit montes ei fumigant. 
Cantabo Domino in vita mea, psallam Deo meo 
quándiu sum. Quandoquidem, ait, hic edidici, ideo 
totam vitam mearh in hymnos et laudem Creatoris 
insumam : et quandiu vivam«et in hac vita degam, 
debitam psalmum reddàrüi Deo rrieo. Hoc porro ad- 
ditamentum magnum exhibet affectum et familiari- 
taterh cum Deo. Non dixit enim, psallum Deo, tan- 
tuni, sed, Deo meo. Videtur namque dicere, ei qui 
me creavit, ac enutrivit, omaiumque bonorum au- 
ctor mihi fuit. Hic autem canticurti dicit, non ver- 
bis modo, sed et operibus persolvendum. Quod 
enim sese Deo multorum debitorem aghosceret, ne- 
qué dignam aliquam retributionem ptoferre valeret, 
quam habet, hanc deponit, ut scilicet eum perpe- 
tuo hymnis celebret, ac ea in re totani vitam transi- 
gat. Audiant qui tota die in negotiatlonibus et cau- 
ponis versantur: ac ne vel semel ad preces sése 
convertunt, quantorum munerum debitores Deo 
sit. Hoc vitz lucrum eát, Deó benedicere, atque 
hac in re vitam agere dignum est. Jure autein ad- 
jecit illud, Im vita mea; et illud, Quandiu sum 
psatlam Deo. Neque enim est quispiam in morte, 
qui memor sit ejus, in inferno autem quis confite- 
bitur? Sic fatais virginibus nuptialis cabiculi janua 


elausa est, quia tempus quod in ferendis laipadi- 


PARS llf. — EXEGETICA. 125; 


γὰρ χάλλος, τῆς οἰχουμένης τὰ Qua τὰ Ev a2-i 


τὰ φυτὰ, τῶν ἀνθρώπων τὸ γένος" ὥστε δὲ 7272: 
συστῆναι, τῆς παρ αὑτοῦ διδοµένης xpeta zw 
xai ζωῆς ' ἣν xal δοῦναι χαὶ λαθεῖν αὐτῷ ῥάδιον | 


xai πάντα μετὰ τἆχους xal εὐχολίς. Καὶ του-: 


μάλιστα δείχνυσιν αὐτοῦ τὴν ἰσχύν. ΟὉρᾷς sca ἐν τ’ 
παρόντι βίῳ µελετωμένην τὴν ἀνάστασιν Ev — 


σπέρµασιν, ἓν τοῖς φυτοῖς, χαὶ iv αὑτῷ τρ τέν 
τῶν ἀνθρώπων. Καὶ ζῶα γὰρ χαὶ φυτὰ xav' ἔσχττο 


ἀπήχημα τῆς ζωῆς ἔχουσι τὸ εἶναι, ἧς drvtarvatpo- -— 


µένης χατὰ τὸ λόγιον, ἐχλείπει πᾶσα ζωὴ. καὶ r2: 
ἓν τὰ ἐχλελοιπότα τῇ πρὸς τὸ µετέχειν αὗτης às 
vela πάλιν ἐπιστρεφόμενα , πάλιν ζῶα γίνετα:. Τὶ 


B δὲ θειότατον, ὅτι χαὶ ὅλως ἡμᾶς, ψυχάς «nuc xx : 


τὰ συζυγῆ σώματα, πρὸς παντελῃη ζωὴν καὶ ἆθαια- 
clay ἐπήγγελται µεταθήσειν' πρᾶγμα τῇ παλαιόττ-. 
μὲν ἴσως παρὰ φύσιν δοχοῦν, τῇ δὲ ἀληθείαᾳ xat θείο 
xai ὑπὲρ φύσιν τὴν καθ) ἡμᾶς, οὐ τὴν πανσθεν; 
αὐτῇ γὰρ οὐδὲ µία Qut παρὰ φύσιν, fl ὑπὲρ que». 
ὥστε οἱ περὶ τούτων τῆς παροινίας Σίμωνος ἂἀντιῥ- 
ῥητιχοὶ λόγοι ἀπεληλάσθωσαν. Τινὲς δὲ οὕτω νου-ς. 
τοὺς στίχους * ᾿Αποστελεῖς τὸ Πνευμά σου, τὸ διὰ vo 
ἁγίου βαπτίσματος ἐπιφοιτῶν, καὶ κτισθήσονται εἰς 
χαινην χτίσιν, εἰς vlov Aaóv* ὡς νοεῖσθαι τὴν μὲ, 
προτἐραν ἑρμηνείαν περὶ τῆς Ex. νεχρῶν ἄναστά- 
σεως, ὅτε xal ἡ Υῆ ἀναχαινισθήσεται xal ἁπαλια- 
γήσεται τῆς φθορᾶς, τὴν δὲ δευτέραν περὶ τῆς ἐχ 
C βαπτίσματος παλιγγενεσίας. 


"Ἠτω ἡ δόξα Κυρίου slc τὸν αἰώνα..εὔφραν- 
θήσεῖαι Κύριος ἐπὶ τοῖς ἔργοις αὐτοῦ. 'O &éx- 
61έπων ἐπὶ τὴν γην xal ποιῶν αὐτὴν tpéusm, ὁ 
ἁπτόμεγος τῶν ὀρέων καὶ καανίζονται. "Ασω c 
Κυρίῳ ἐν τῇ (oj µου, yao τῷ θεῷ µου ἕως 
ὑπάρχω. Ἐπειδὴ ταῦτα δεδίδαγµαι, rol, τούτω 
χάριν πᾶσαν τὴν ζωήν µου εἰς ὕμνον χαταναλώσω 
τῷ δημιουργῷ ' χαὶ ἕως ἂν ζῶ xai ὑπάρχω ἐν τὸ 
βίῳ τούτῳ τὸν ὀφειλόμενον φαλμὸν ἁποδώσω τῷ θε 
µου. Πολλὴν δὲ ἑμφαίνει διάθεσιν xai οἰχείωσεν πρὸς 
τὸν θεὺν ἡ προσθήχη. 0ὐ γὰρ εἶπε, /α]ῶ τῷ Ge, 
ἀλλὰ, τῷ 869 pov. Ἔοικε γὰρ φάσχειν, τῷ χτίσαντἰ 
µε χαὶ θρέφαντι χαὶ πάντων αἰτίῳ µοι γεγονότι τῶν 

p ἀγαθῶν. Ὠδὴν δὲ ἐνταῦθα λέγει οὐ τὴν διὰ τῶν 
ῥημάτων, ἀλλά xa τὴν διὰ τῶν ἔργων. Ἐπειδὴ γὰρ 
εὗρεν ἑαυτὸν πολλῶν ὄντα ὑπεύθυνον τῷ Oti. xai 
ἀντίδοσιν οὐδεμίαν ἀξίαν δυνάµενον καταδαλεῖν, fv 
ἔχει, ταύτην χατατίθησι, τὸ διηνεχῶς ὑμνεῖν, τὸ πᾶ- 
σαν εἰς τοῦτο δαπανῆσαι τὴν ζωήν. ᾽Αχουέτωσαν οἱ 
πραγµατείαις χαὶ χαπηλείαις διὰ πάσης χατασητό- 
μενοι τῆς ἡμέρας, χαὶ οὐδὲ ἅπαξ εἰς εὐχὴν τρεπὀ- 
µενοι, ὅσον εἰσὶν ὑπεύθυνοι τῷ θεῷ * τοῦτο τῆς qui; 
τὸ χέρδος, τὸ εὐλογεῖν τὸν θεὸν, ἐπὶ τούτῳ xal ζτν 
ἄξιον. Εἰχότως δὲ προσέθηχε, ἐν τῇ ζωῇ µου, xai 
τὸ, ἕως ὑπάρχω, γα.ἰῶ τῷ θεῷ. Οὐ váp ἐστιν ἐν 
θανάτῳ ὁ ᾽μνημονεύων αὐτοῦ, Ev δὲ τῷ Bip τίς 
ἑξομολογήσεται; Οὕτως ἀπεχλείσθη ταῖς μωραὶῖς 
παρθένοις τοῦ νυμφῶνος fj θύρα, τὸν τῆς λαμπα- 


pt 


» 7v? "- *g 


1289 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


439) 


Ἀτφορίαέ καιρὸὺν εἰς &yopasiav ἑλαίου δαπανώ- A bus transigere debebant, in oleo emendo consum- 


Sat. 

'Ηδυνθείη αὐτῷ ἡ διαλογή µου * ἑγὼ δὲ εὐφραγν- 
Θι]σομαι ἐπὶ τῷ Koplq. Εἴη, qnoi, τὀιαῦτά µε ἆσαι 
χεαὶ φάλαι, ὡς ἠδυνθῆναι αὐτῷ τὸν ἐμοῦ καρπὸν, τὴν 
διαλογή» µου». τουτέστι τὴν διάλεξίν µου, τὴν ὁμι- 
λέαν µου, τὴν αἴνεσιν' ὁ yàp. φάλλων θεῷ διαλέγε- 
ται. Τί δέ ἐστιν, Ἡδυνθείη αὐτῷ ἡ διαΊογή µου! 
αὑπρόσδεχτος Ὑένοιτο, ἀρέσαι δεχθείη, ἡδίστη καὶ 
ταρπνοτάτη ὀφθείη τῷ θεῷ. "Apa d εὐχὴ οὐδὲν 
Ἑτερόν ἐστιν f] διάλεξις πρὸς Geóv. Ἐννόησον τοίνυν 
ch φαλμῳδίαν, àv αὐτῇ τὴν ἀμοιδὴν ἔχουσαν. Τί γὰρ 
ἴσον vévott' ἂν τοῦ Θεῷ διαλέγεσθαι; Ἡ τοιαύτη 
θορύδόων ἁπαλλάττείαι quyh, εἰς tbv οὐρᾶνὸν µεθ- 
Ἑσταται, τῶν συνδέσμων toU σώματος ἀπολύεται, πτε- 
ροῦται, κουφοτέρα καθίσταται, ἀποτίθεται τὰ πάθη, 
ἀποδύεται τὰ νοφήματα. El γὰρ ἀνθρώπῳ τις συνετῷ 
καὶ νοῦν ἔχοντι διαλεγόµενος, ἀπὸ τῆς ὁμιλίας τι 
φερδάνας ἀπέρχεται, 6 πρὸς τὸν θεὺν ὁμιλῶν, εν- 
νόησον πόσην καρπώσεται τὴν ἀβετήν. "Apa Όμνὺς 
τοῦτό ἐστιν dj πρὸς Θεὸν ὁμιλία. Πῶς δ’ ἂν αὕτη 
Ὠδυνθείη τῷ Grp; El βίος ctr χαθαρὸς, el duy φι- 
λοσοφοῦσα. Ὅταν γὰρ πᾶσαν ἀναλώσῃς τὴν ἡμέραν 

εὐχόμενος, «ῆς πολιτείας ἀντιπραττούσης, οὐχ ἆχου- 
σθήσῃ ῥᾳᾷδίως, οὗ µόνον αὐτὸς, ἀλλ οὐδ' ἕτερος ὑπὲρ 
σοῦ τοῦτο ποιῶν. Ταῦτα δὲ λέγω, οὐχ ἵνα uh προσ- 
ευχώµεθα, 609 ἵνα p φάλλωμεν, ἀλλ᾽ ἵνα μετὰ τοῦ 
φάλλειν καὶ βίου xài πολιτείας ἐἑπιμελώμεθα, Νοήσεις 
δὲ τὸν στίχον xal οὕτως" Πολλοὶ κατὰ συναρπαγὴν 
παρηλλαγμένως τὰς χρίσεις ἐχφέρουσι, πρὸ κχατα- 
λήψεως τῆς ἐξ ἰχανοῦ λόγου, καὶ ἐπιπλεῖον ἔρευνη- 
θέντος, ἐγγινομένης, ἀθασανίστως χατὰ προπέτειαν 
τὰς περὶ ἑχάστου δὀγµατος ῥιπτοῦντες συγχαταθέ- 
σεις. Ἡ δὲ τῆς διαλεχτικῆς φύσις μάλιστα πεπίστευ- 
ται ταῦτα παρέχειν δύνασθαι, διαιρεῖν ἀχριθῶς τὰς 
τῶν πραγμάτων φύσεις xat τὰ ὅμοια γνωρίζειν, xat 
τὰ ἑαυτῆς διαχρίνειν. Διόπερ συνειδὼς ἑαυτῷ τὴν 
θείαν διαλεπτιχὴν ἔχοντι, ἔλεγεν à Aautb «b, Ἡδυν- 
θείη σοι ἡ δια.ογή µου. Ἡ γὰρ τῶν ἐριστιχῶς xat 
φ’λονείχως ἀπεμόαινόντων τοῖς πράγµασι διαλεχτικὴ, 
voy ἠδεῖα, ἀλλὰ παρακικραίνουσά τίς ἐστιν. "Οτι μὲν 
οὖν ἠδὺς sip λόγος ὁ εἰς ὀρθότητα βλέπων, αὐτὸς ἐν 
τῷ ἄσματι λέγει’ Κηρίον ἁποστάξουσι χεἰΊη cov, 
ἀδελρή µευ νύμφη ’ µέ1: xal yáAa ὑπὸ εἡν rAGc- 
σἀν σου. Ὅτι δὲ ὁ φυχρολογεῖν εἰωθὼς ἀχαλλὴς, ἡ 
Ψαλμῳδία παρίἰστησι’' Τάφος Υὰρ, φησὶν, ἀνεῳγμό- 
γος ὁ «Ἰάρυγξ αὐτῶν. Ἐγὼ δὲ εὐφρανθήσομαι 
ἐπὶ v Κυρίφ. Εὔχομαι, qnot, ταύτην µου τὴν ὑμνῳ- 
δίαν καὶ διάλεξιν ἡδίστην ὀφθῆναι τῷ Gap. Τούτου 
γὰρ Ὑενομένου, ἐγὼ τὴν ἐντεῦθεν εὐθυμίαν καρπώ- 
cogat, xai εὐφρανθήσομαι ἐπὶ τῷ Κυρίῳ, τουτέστιν 
ἐπὶ τῇ λατρείᾳ, ἐπὶ τῇ προσχυνήσει χαὶ τοῖς ἐπιτά- 
Υμασι τοῖς αὐτοῦ, bri τῷ «οοιοῦτον ἔχειν δεσπότην. 
Καλὰ μὲν γὰρ xai τὰ ὀρώμενα, καὶ τέρπει à obpa- 
νὸς, καὶ εὐφραίνει ὁ Ίλιος, xai γη ἀνίησι σπέρ- 


pata xai φυτά ἀλλ ἐγὼ τούτων πάντων ἐπὶ τῷ 


pserunt. 


Vans. 54. Jucundum sit ei eloquium meum : 
ego vero deleciabor in. Domino. Utinam, inquit, ita 
cantem et psallam, ut fructus meus ipsi placeat; 
eloquium videlicet, sive colloquium meum, conver- 
satio et laus mea : nam qui psallit, Deum alloqui- 
tuf. Quid autem est illud, Jucundum sit ei eloquium 
meum ? id eat acceptabile sit ipsi, placeat ei, jucun- 
dissimum ac placidissimum Deo videatur. Oratio 
itaque nihil aliud est, quam colloquium cum Deo. 
Animadverte igitur psalmodiam in se retributio- 
nem continere. Quid enim alloquio Pei &quari pos- 
sit? Hujusmodi anima a tumultibus liberatur, in 
ccelum transfertur, vinculis corporis solvitur, alis 
instruitur, levior efficitur, affectus deponit, mor- 
bos exuit. Nam si ex prudentis viri colloquio quis 
lucrum reportans abscedit, cogita quantuin virtutia. 
metet ex Dei colloquio. Hymnus ergo est collocutis 
cum Deo. Quomodo autem hxc Deo jucunda fuc- 
Ht? Si vita sit pura, si anima philosophetur. Naw 
si totam diem orando transigas, dum vite ratio 
erationi repugnat, non facile exaudiaris; non modo 
tu ipse, sed etiam quivis alius qui pro te precetur. 
Hac porro dico, non ut ne oremus neque psalla- 
mus, Sed ut post psalmos de vita et conversatione 
nostra solliciti simus. Hac item ratione versiculum 
hunc explices : Multi quaftus causa perverse judi- 
οἷα ferunt, sed et antequam per accuratum examen 

6 et perquisitionem, qua de re agatur intelligant, te- 
mere singulis sententiis assensum przbent. At ea 
dialectiee natura est, ut rerum naturas accurate 
distinguendi, similia cognoscendi, et qus ad se 
pertineant discernendi, facultatem prestare posse 
putetur. Quamobrem David cum se divina díalectica 
instructum esse cognosceret, dicebat : Jucundum sié 
tibi eloquium meum, sive dialectica mea, Nam dia- 
lectica eorum qui altercandi ac contendendi animo 
res aggrediuntur, non jucunda, sed potius exaspe- 
rans est. Quod autem sermo vquitatem spectans, 
jucundus Deo sit, ipse in cantico affirmat : Favum 
dislillant labia twa, soror mea sponsa : mel et lac sub 
lingua tua **. Quod vero qui frigida et futilia verba 
loqui solet, injucundus sit, id psalmodia declarat, 

D cum ait : Sepulcrum patens est guttur eorum "'. Ego 

vero delectabor in. Domino, Precor, inquit, ut hy- 

mnus et eloquium istud, jucundissimum Deo vi- 

deatur, ld enim si liat, hinc ego hilaritatem con- 
sequar, et delectabor in Domino, id est, in cultu, in 
adoratione, in preceptis ejus, quod talis mihi Do- 
minus ait. Nam quz sub aspectum cadunt, pulehra 
quidem sunt, ccelum delectat, soi letificat, terra 
semina plantasque profert ; at ego plus delector in 

Creatore, quam ín his omnibus. H:ec mihi voluptas, 

hzc lsetitia, hz delicize, bic infinita bona mihi sunt. 

ποιῆσαντι πλέον εὐφραίνομαι, ἸΤοῦτό uox τρυφὴ ν 


τοῦτό µοι εὐφροσύνη, τοῦτο ἡδονὴ, τοῦτο τὰ µυρία ἀγαθά. 


* Cant. iv, 19. ' Psal. v, 11. 
PATROL. Ga. XXII. 


L2! 





1991 


EUSEBI! CUESARIENSIS OPP. PARS πι. — EXEGETICA. 


1273 


καν. 55. Deficiant peccatores a terraet iniqui, ita A ἍἘκαίποισαν ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ τῆς γῆς xal &x-—- 


wt non sint. In illo videlicet tempore, quo audient : 


Discedite a me, maledicti, in ignem eternum, para- 
tum diabolo εἰ angelis ejus. Esurivi enim, et non de- 
distis mihi manducare; sitivi, et non polastis me; 
hospes eram, et non collegistis me; nudus, et non 
cooperuistis me; infirmus et in carcere , et non tisi- 
tastis me 5 : et non erunt in portione eorum qui 
Deo benedicunt. At quis forte dicat : Ergone beatus 
Propheta imprecatur iis qui in peccatis sunt, om- 
nesque vu:t perire ac destrui? Át decuit potius 
virum sanctum ac spiritualem pro inürmantibus 
precari. Ceterum audi, paucis enim absolvam : 
Ante Servateris adventum omnes in peccatis era- 


mus, terr: imperabat Satanas, non erat qui faceret . 
B 7b», ἐρῶ Υὰρ διὰ βραχέων΄ mpb μὲν τῆς τοῦ Ya—- 


bonum, non erat usque ad unum : omnes declina- 
verant, simul inutiles facti erant. Nam Greci qui- 
dem idolorum cultores, e&quitatis modum ignora- 
bant, bons vitz callem nesciebant; imo potius 
omnium rerum opificem et Salvatorem Christum 
nullatenus cognoscebant. Judzi item legem quidem 
habebant pro p:edagogo : at non poterat ex lege 
homo justificari : omnes igitur in peccatis eramus, 
terra iniquitate plena erat. Postquam autem appa- 
ruit unigenitum Dei Verbum, et factum est homo, 
tunc defecerunt peccatores, defecerunt ii qui in 
iniquitate versabantur. Quemodo aut qua ratione? 
cmnes quippe justificaverat, a sceleribus liberave- 
rat, omnes liberos, puros ac tersos effecerat. Hinc 
ergo sequitur paucos in peccatis remansisse, mul- 


μοι, ὥστε μὴ ὑπάρχειν αὐτούς. Ἐν &ixgEvtp 6rio- 
ότι τῷ χαιρῷ, ἀχαύσονται γὰρ, Πορεύεσθε d^ ἐμοι 
ol κατηραμένοι, εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, τὸ sg 
µασμένον τῷ διαδὀΊῳ καὶ τοῖς ἀγΤέλοες αὐτεῖ 
Ἐπείνασα γὰρ, καὶ οὐκ ἑδώκατέ uot art 
ἐδίγ'ησα, καὶ οὐχ ἑποτίσατέ µε' ξένος Όκεηῃν., κε 
οὐ συν ηγἀγετέ µε γυμνὸς, xal οὗ περεεδά.ετ 


με’ ἀσθενῆς καὶ ἐν gvAaxg, καὶ obx ἐπεεσκένυ 


cé µε" xol οὗκ ἔσονται ἐν τῇ µερίδι τῶν Ew 
γούντων τὸν Θεόν. 'AJÀ! ἐρεῖ τις τυχόν "Ap" ovs 
µαχάριος Προφήτης χατεύχεται τῶν ὄντων ἓν ἅμα,- 
τίαις, xaX πάντας ἀπολάσθαι xal ἀφανισθῆηναε B 
λεται; Καΐτοι μᾶλλον ἐχρΏν ἅγιον ὕντα xat avzvps- 
τοφόρον ὑπερεύχεσθαι τῶν ἡσθενηχότων. "Axous x 


poc ἐπιδημίας ἅπαντες μεν ἐν ἁμαρτίαις, xz— 
χράτει τῆς ὑπ' οὗρανὸν ὁ Σατανᾶς, o0x ἣν Ó πί- 
χρηστότητα, οὐχ ἣν ἕως ἑνός: πάντες ἐξέχλιαι 
ἅμα ἠχρέιώθησαν. Ἕλληνες μὲν γὰρ οἱ τῶν εἴδεθιω 
προσχυνηταὶ, τοὺς τῆς ἐπιειχείας οὐχ ῄδεισαν τρόπους. 
τῆς εὐξωῖας τὴν ὁδὸν οὐκ ἠπίσταντο' μᾶλλον δὲ ei 
αὐτὸν ἑγίνωσχον ὅλως τὸν τῶν ὅλων γενεσιουργὸν xzi 
Σωτῆρα Χριστόν. Ἰουδαῖοι δὲ πάλιν εἶχον μὲν νό., 
τὸν παιδαγωγόν' ἀλλ' οὐχ fv iv vópip δικαιωθῆναι 
τὸν ἄνθρωπον. Οὐχοῦν ἅπαντες Ίμεν Ev. ἁμαρτίας, 
ἀνομίας ἣν πλήρης ἡ γη. Ἐπειδὴ δὲ ἐἑπέφανεν ὁ ue 
νογενὴς τοῦ θεοῦ Λόγος, xat Υέγονεν ἄνθρωπος, ἐςέλι, 
«oy οἱ ἁμαρτωλοὶ, ἐκλελοίπασιν οἱ ὄντες &v ἀνομία... 
Πῶς ἡ «iva τρόπον ; δεδικαίωχε γὰρ ἅπαντας, ἀπίρ- 


tos autem justificatos esse. [taque hic non naturam C λαξε τῶν πεπλημμελημµένων, ἐλευθέρους ἀπέφικ 


destrui rogat, neque homines funditus exitio tradi ; 
sed precatur, ut peccator malitiam deserat, ut non 
ultra peccator sit, sed immuteturj; ne sit iniquus, 
sed resipiscat. Sanctorum quippe anima non pro 
seipsis tantum, sed pro universo orbe orationes ef- 
ferunt suas. Nunc igitur David, arcanas divine 
pulchritudinis divitias, quoad humane facultatis 
erat, explorans, omnes bomines paris πο con- 
sortes es&e peroptabat, peccatorumque sortem om- 
nino deficere precabatur; non ut pereant postu- 
lans, sed ut resipiacant, utque eorum coetus, post- 
quam pristinam divinorum notitiam posuerunt et 
abjecerunt, deleatur. Vane igitur contentiosi illi in 
obdurationis sux patrocinium hujusmodi voces op- 


xai διεσμηγµένους. Οὐχοῦν ὀλίγοι γεγόνασιν οἱ ἓν 
ἁμαρτίαις, πολλοὶ δὲ λίαν οἱ δεδιχαιωµόνοι-” ὥστε 
ἐνταῦθα οὗ τὴν οὐσίαν ἀφανιαθῆναι εὔχεται, oba 
τοὺς ἀνθρώπους πανολεθρἰᾳ παραδοθῃναι' ἀλλὰ ziv 
πονηρίαν ἐχλίποι ἁμαρτωλὸς, ὥστε μὴ εἶναι ἅμαρτω- 
λὸς, ἀλλὰ µετατεθῆναι’ μὴ ὑπάρχοι ὁ ἄνομος, ἀλλά 
μεταθληθῆναι. Τοιαύτας γὰρ αἱ τῶν ἁγίων vuyx 
οὐχ ὑπὲρ ἑαυτῶν µόνον, ἀλλ ὑπὲρ τῆς οἰκουμέντς 
ἁπάσης τὰς δεήσεις ἀναφέρουσι. Καὶ νῦν τοΐνυν C 
Δαν!δ, «b θεῖον χάλλος χατὰ τὸν ἁπόῤῥητον πλοῦτον. 
ὡς viv ἀνθρωπείᾳ φύσει διεξελθὼν, πάντας ἀνθρώ- 
πους ἱμείρετο τῆς αὐτῆς μεταλαχεῖν Υνώσεως, xi 
πἣν τῶν ἁμαρτωλῶν πάμπαν ixieljat συµµορίαν 
ἱχετεύει' οὖχ αὑτοὺς ἀπολέσθαι παραχαλῶν, ἀλλὰ 


ponunt; quod David videlicet deficere peccatorem D μεταθληθῆναι δεόµενος, καὶ παύσασθαι αὐτῶν τὸ 


exoptet, ac infamiam confusionemque inimicis im- 
precetur ; quod Jeremias ultionem a Deo adversa- 
riis suis inflictam videre cupidus sit; quod Osee, 
ut infecunda vulva mammzeque aride inimicis den- 
tur supplicet : ac similia bene multa in divinis 
Scripturis passim posita colligunt, ut hinc evin- 
cant, inimicis imprecari fas esse, atque sic acerbi- 
tatis su: Dei bonitatem vindicem faciant. 


στίφος ἀντιδολῶν, µεταταξαµένων xai µεταμαθόν- 
των τὰ θεῖα. Ὥστε µάτην οἱ ἑριστιχοὶ elg συνηγο- 
ρίαν τῆς ἑαυτῶν πικρίἰας τὰς τοιαύτας φωνὰς παρα- 
τίθενται τὸν Δαν]δ ἐχλείπειν τὸν ἁμαρτωλὸν ποθοῦν- 
τα, καὶ αἰσχύνην xai ἑντροπὴν τῶν ἐχθρῶν χατευ- 
yóusvov* τὸν Ἱερεμίαν ἰδεῖν τὴν παρὰ τοῦ θεοῦ ἐχ- 
δίχησιν ἑἐχ τῶν ἑναντίων ἐπιθυμοῦντα. τὸν crt 
µήτραν ἀτεχνοῦσαν xal μαστοὺς ξηροὺς δοθῆναι τοῖς 


ἐχθροῖς δεόµενον" καὶ πολλὰ τοιαῦτα σποράδην ἐγχείμενα ταῖς θείαις Γραφαῖς ἀναλέγονται, σννιστά- 
µενοι τῷ δεῖν τῶν ἑναντίων χκατεύχεσθαι, xal τῆς ἑαυτῶν πικρίας συνεργὸν ποιεῖσθαι τὴν τοῦ θεοῦ 


ἀγαθότητα., 


9 Matth. xxv, 41-45. 








A208$ COMMENTARIA IN PSALMOS. 1994 
* AAXX' οὐδεὶς τῶν ἀληθῶς ἁγίων, ὧν αἱ ῥῆσεις xavà A.— Verum nemo eorum qui vere sancti sunt, quo- 


O&tav οἰχονομίαν εἰς νουθεσίαν τῶν ἑφεξῆς ἀνεγρά- 
«ησαν, ἐπί «wt χαχῷ τὴν σπουδὴν ἔχων ἐπιδειχθήσε- 
ται, ἀλλὰ rdc αὐτοῖς ὁ σχοπὸς τῶν λόγων πρὸς διὀρ- 
θωσιν τῆς ἐμπολιτευομένης τῇ φύσει χαχίας βλέπει, 
"Ὥσπερ τοίνυν ὁ εὐχόμενος μὴ εἶναι νοσοῦντας, μὴ 
εἶναι πτωχεύοντας, οὐ τῶν ἀνθρώπων ἀναίρεσιν, 
ἁλλὰ τῆς νόσου χαὶ τῆς πτωχείας ἀφανισμὸν ἐπιθυ- 
pesi γενέσθαι: οὕτω καὶ τῶν ἁγίων ἕχαστος τὸ τῇ 
φύσει πολέμιον, εἰς ἀφανισμὺν ἑλθεῖν εὔχονται. 
"Ὅταν yàp ὁ Ὑαλμῳδὸς εἴπῃ' Ἐκάαίποισα ἆμαρ- 
τω.οὶ ἀπὸ τῆς γῆς καὶ ἄνγομοι, ὥστε μὴ ὑπάρ- 
χειν αὐτοὺς, τὴν ἁμαρτίαν ἐχλιπεῖν καὶ τὴν ἀνομίαν 
εὔχεται. Οὐ γὰρ ἄνθρωπος ἀνθρώπῳ πολέμιος, ἀλλ᾽ 
4$ χατὰ xaxlav τῆς προαιρέσεως χΧίνησις εἰς ἐχθροῦ 


rum dicta ex divina dispensatione ad posterorum 
institutionem conscripta fuere, ad malum quod- 
piam studium suum contulisse demonstrabitur; sed 
totus eorum scopus ad improbitatis in humana na- 
tura versantis emendationem respicit. Quemadmo- 
dum is qui precatur non esse in(irmos, non esse pau- 
peres, non hominum destructionem, sed in(rmita- 
tem paupertatemque aboleri expetit; ita singuli 
sanctorum quod naturz adversatur de medio tolli 
postulant. Nam cum Psalmista ait, Deficiant pecca- 
tores a lerra et iniqui, ita ut non sint, peccatum et 
iniquitatem deficere precatur. Non enim homo ho- 
mini inimicus est; sed motus voluntatis ad mali- 
tiam, quod natura conjunctum erat ad inimicitiam 


τάξιν τὸ τῇ φύσει συνημμένον κατέστησε. Τὸ χαχὸν ῃ deduxit. Malum igitur deficere precatur : at homo 


τοίνυν ἐχλιπεῖν εὔχεται' ὁ δὲ ἄνθρωπος xaxby οὐχ 
ἔστι. Πῶς γὰρ ἂν εἴη χακὸν τοῦ ἀγαθοῦ τὸ ὁμοίωμα; 
Ωὕτως κἂν αἰσχύνην xai ἑντροπὴν τῶν ἐχθρῶν xaz- 
εὐχηται, δείχνυσἰ σοι τὸ στίφος τῶν ἑναντίων, Ex 
τοῦ &opázou τῇ ἀνθρωπίνῃ προσπολεμούντων Qu. 
Ὅτι δὲ οὑχ ἀνθρώπων, ἀλλὰ δαιμόνων κατεύχεται, 
ξηλοῖ τῆς εὐχῆς τὸ εἶδος ' Αἰσχυνθήτωσαν γὰρ, qn 
ats, οἱ ζητοῦντες τὴν /υχή» µου, τοῦ ἑξᾶραι ab- 
τήν. Ἀποστραφήτωσαν εἰς τὰ ὀπίσω xal évcpa- 
πήτωσαν οἱ 0£Aorzéc µοι κακά. Κομισάσθωσαν 
mapaxpnpa αἰσχύγην αὑτῶν οἱ «Ἰἐγογτές poi, 
Εὖγε, οὖγε. Ἁγαλ ιάσαιγτο καὶ εὐφρανθείησαν 
ἐπὶ col πάντες οἱ ζητοῦντές σε, Κύριε, xal εἰπά- 
τωσαν διαπαντὸς, ΠΜεγαἸυγθήτω ὁ Κύριος, ol 


non malum quidpiam est. Quomodo enim malum 
boni similitudo fuerit? Ita quamvis infamiam et 


. confusionem inimicis precetur, hic tibi adversario- 


rum, qui in occulto humanam naturam oppugnant , 
coetum declarat. Quod autem daemonibus non homi- 
nibus imprecetur, ipsa orationis forma comprobat: 
Confundantur, inquit, qui querunt animam meam , 
ut auferant eam. Convertantur retrorsum et erube- 
scant qui volunt mihi mala. Ferant confestim con[u- 
sionem suam qui dicunt mihi, Euge, euge. Ezsultent 
el letentur in te omnes qui querunt te, Domine , et 
dicant semper, Magnificetur Dominus, qui diligunt 
salutare tuum 9. Soli quippe dzemones animz insi- 
diantur : animze autem insidize sunt alienatio a Deo 


ἁγαπῶντες τὸ σωτήριόν σου. Μόνοι γὰρ οἱ δαἰµο- C ob pravum animi affectum.. Ut ergo in hzc non in- 


νες εἰς ψυχὴν ἐπιθουλεύουσι, ψυχῆς δὲ ἐπιδουλὴ 
Θεοῦ ἀλλοτρίωσις διὰ της ἐμπαθοῦς Υινοµένης δια- 
θέσεως. Ὡς ἂν οὖν μὴ τοῦτο πάθοι, αἰσχύνην τῶν 
ἀντιπαλαιόντων εὔχεται. Τοῦτο δὲ οὐδὲν ἄλλο tat 
ἡ ἑαυτῷ νίχην κατὰ τῶν πολεμίων ἑπεύξασθαι; οἱ 
δὲ πολέµιοι τὰ πάθη εἰσίν. Οὕτως Ἱερεμίας ζηλον 
τῆς θεοσεθείας ἔχων, εἰδωλολατροῦντος τοῦ βασιλέως 
καὶ τοῦ λαοῦ, οὐχ ἴδιόν τι θεραπεύει πάθος, ἀλλ 
ὑπὲρ τοῦ χκοινηῦ τῶν ἀνθρώπων προσάγει τῷ θεῷ 
τὴν δέησιν, τῇ κατὰ τῶν ἀσεθησάντων ὁρμῇ ἅπαν 
σωφρονισθΏναι ἀξιῶν τὸ ἀνθρώπινον. Καὶ "cri 6b 
πολυγονοῦσαν τὀτε τὴν χαχίαν &v τοῖς Ἱσραηλίταις 
τῇ ἀτεχνίᾳ καταδικάζει, xal τὰς πιχρὰς θηλὰς τῆς 
ἁμαρτίας ξηρανθῆναι βούλεται, ὡς ἂν µήτε τίχτοιτο 
ἐν τοῖς ἀνθρώποις τὸ xaxbv, μήτε τρέφοιτο. Καὶ εἴτις 
ἄλλος τοιοῦχος Ev τοῖς ἁγίοις εὑρεθῇ λόγος θυμοῦ 


cidat, adversariis infamiam precatur. lllud vero 
nibil aliud est, quam victoriam sibi de adversariis 
postulare : inimici vero sunt animi affectus. Sic 
Jeremias zelo religionis instructus, rege et populo 
idola colentibus, non peculiarem quemdam animi 
morbum curat, sed pro communi hominum suppli- 
cationem Deo offert, rogans ut contra impios impe- 
tum faciat, et sic omnes homines ad meliorem 
frugem revocentur. Et Osee malitiam tunc apud ls- 
raelitas sese multiplicantem, infecunditati damnat, 
et acerbas peccati mammas exsiccari expetit 59, ας 
ne malum apud homines vel gignatur vel alatur. 
Àc si quis alius apud sanctos viros similis sermo, 
ire speciem przferens, deprehenditur, ad hanc 
prorsus mentem respicit ; scilicet malum- eliminat, 
hominem vero non atterit. 


ἔμφασιν ἔχων, πρὺς thv τοιαύτην πάντως διάνοιαν βλέπει, f| ἑξορίζει τὸ xaxóv: οὐχ ἐπιτρίθει οὺν ἄν- 


θρωπον. 


ΒΕἱ δέ τις ἑτέρως τὰ τοῦ Δανῖδ νοεῖν βούλεται, ὡς 
τοῦ Προφήτου τοὺς δυσσεθείᾳ συζῶντας ἀραῖς ὑπο- 
θάλλοντος * xal οὕτως εὑρήσει τῇ ἀποστολιχῇ διδα- 
σχαλίᾳ τὴν προφητείαν συµθαἰνουσαν. Παῦλος γὰρ 
Κορινθίοις ἐπιστέλλων, τοιοῦτον ἀχροτελεύτιον τέθει- 
χεν' El τις οὐ φιεῖ τὸν Κύριον Ἰησοῦν, fito ává- 
θεµα. "Ίδιον γὰρ τῶν θερμῶς ἀγαπώντων τὸ μισεῖν 
τοὺς μισοῦντας τὸν ἀγαπώμενον. Τάχα δὲ xal τὴν 


* Pgal, xxxix, 14-17. '* Ose. ix, 14. "' EL Cor. 


Quod si quis alia ratione Davidis dicta intelli* 
gere velit, ita ut Propheta eos qui in impietate vi- 
vunt exsecrationi subjiciat: ita quoque inveniet 
prophetiam cum apostolica doctrina quadrare. Pau- 
lus quippe Corinthiis scribens, hoc modo claudit : 
Si quis non amat Dominum Jesum, anathema sit **; 
Nam eorum qui. ardenter amant proprium est ; 
odisse eos qui dilectum odio habent, Fortasse item 


xvi, 929. 





1335 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ilf, — EXEGETICA. 


49296 


statum qui post resurrectionem futurus est, hic A μετὰ τὴν ἀνάστασιν διὰ τούτων 6 Δαυῖδ cr naic 


David significat, quando dicit ketari Dominum in 
operibus suis, deficientibus peccatoribus a terra. 
Quomodo enim quis a peccato denominetur, si 
peccatum non fuerit? Hzc ία quoque precare: 
Aperi, Domine, divitem manum tuam ad spiritualis 
beneficii dispensationem ; ut amarissima et crudelis 
anima mea impleatur bonitate : mitte Spiritum 
sanctum tuum, et renova corruptam terram meam; 
ut tunc lzter in operibus tuis, diabolicis prestigiis 
in corde meo deficientibus. 


Bened:c, anima mea, Domino. Omnibus eum laude 
absolutis, in eodem versiculo psalmum  benedi- 
etione claudit, ac post jactum foendamentum, ser- 
moni tectum imposuit, ac procemio congruentem 
finem induxit. Tu cnim, inquit, o anima opiticem 
ae Salyatorem tuum assidue hymnis celebrato. Ipse 
namque te a sorte improborum amovebit, et san- 
ciorum consortio dignam efficiet, Tum in exordio, 
tum in fine sermonis ipsi benedictionem emittas 
Nam assidua Dei benedictio ad rectum institutum 
viam concinnat nostram. 


ALLELUIA. CIY. 

Vgns. 1, 9. Confitemini Domino, et invocate no- 
men ejus, annuntiate inter gentes opera ejus. Cantate 
ei εἰ psallite ei, narrate omnia mirabilia ejus. Hic 
psalmus primus eorum est qui Alleluia inscribun- 
tur. Est. autem Alleluia adhortatio mystica, ad 
Deum, laudandum aurem excitans, {ία ut hzc sit 
ejus significatio, Laudate Dominum. Nam in quibus 
sanete Scripture partibus hec vox apponitur, 
Laudate Dominum, Hebraicis verbis per Alleluia 
exprimitur. Per illud enim Allelu, laus intelligitur, 
qux ad Deum refertur; illud autem Ja, unum est 
ex nominibus queis diving natura significatur. 
Totum vero Alleluia explicatur laus Dei. Cum 
itaque hoc nomen inscriptum in psalmodia repe- 
ritur, tunc intelligendum est id quod subjungitur 
. ad laudem Dei provocare. Sic in postremis maxime 

libri psalmis, multi hujusmodi tituli reperiuntur: 
queis intelligere licet eis, qui ad virtutis perfectio- 
nem Jam devenerunt et qui a praecedentibus psal- 
modie partibus, secundum sententiam purgati 
sunt, Dei laudes convenire : atque ea eonditione 
illos esse qua angelorum natura esse creditur. Nul- 
lam enim aliam eorum eceupationem didicimus 
esse, quam Deum laudare ; neque ii9 qui in virtute 
perfecti sunt alia cura et studium est, quam ut 
efficiant totàm vitam suam Dei Jaudem esse. Quo- 
niam igitur ii psalmi qui inscriptionem habent, 
Alleluia, omnes fere in. postrema psalmodis parte 
deprehenduntur, himc intelligere lieet, sublimi illi 
ascensui, qwi in pealmis reperitur, praeminere 
postremam pealmodie periem, in qua, ut pluri- 
mum, laus Dei, sive adhortatio ad Deum laudan- 
dum, frequentatur. In. hoc ergo psalmo apostolis 
' precipit Spiritus sanctus, ut omnia mirabilia, que 
in suo adventu fecit Dominus, populo ex gentibus 


χατάστασιν, ὅτε xaX εὑφραίΐνεσθαι τὸν Κύρτον i 
τοῖς ἔργοις αὐτοῦ λέγει, ἐχλιπόντων τῶν ἁμαρτωλε 
ἀπὸ τῆς γῆς. Πῶς γάρ τις ἐξ ἁμαρτίας ὀνομασθίσε- 
ται, τῆς ἁμαρτίας οὐχ οὔσης; Ἐοιαῦτα εὖχου xz! 
σύ * "Ανοιξον, Κύριε, τὴν πλουσίαν σου χεῖρα εἰς χορτ- 
γίαν πνευματιχῆς εὐεργεσίας ' ἵνα ἡ πιχροτάττ xal 
ἁπηνήῆς uov duyh 4λησθῇ χρηστότητος. ᾽Απόστε:λ-, 
τὸ Πνεῦμά σου τὸ ἅγιον, χαὶ ἀναχαίνισον τὸν κα-:- 
φθαρμένην µου γῆν, ἵνα τότε εὐφρανθῶ ἐπὶ voz; ἕ-- 
Υδις σου, τῶν δαιμονιχῶν μαγγανευµάτων ἐχλιτόν- 
των ἀπὺ τῆς χαρδίας µου. 

Εὐλόγει, ἡ ψυχή µου, τὸν Κύριον. Ἐνταῦθα χ1- 
ταλύσας τὸ πᾶν εἰς δοξολογίαν, εἰς εὐφημξέαν τὸ a7 
τῷ στίχῳ συγχλείει τὸν φαλμὸν, ἀδφαλη μετὰ τ. 


B θεµελίου τὸν ὄροφον ἐπιθεὶς τῷ λόγῳ, καὶ τῷ ττρου.- 


plc ἐοιχὸς τὸ τέλος ἑπαγαγών. Σὺ γὰρ, φησὶν, ὦ c» 
χη, ἐνδελεχῶς τὸν σὺν ὄμνει δημιουργὸν xaX Σωτηρα. 
Αὐτὸς γὰρ xal τοῦ τῶν πονηρῶν ἀποστέσει xAf pos. 
xai τῶν ἁγίων ἀξιοῦσθαι ποιῇσει. Καὶ ἀρχὴν τοῦ λό- 
Υου χαὶ τέλος τὴν εἰς ἀὐτὸν εὐλογίαν ποιοῦ. Εὔλονγ-α 
γὰρ θεοῦ διηνεχῆς εἰς εὐζωῖαν ῥοθμίζει τὸν ἡμέτερον 
βίον. 
ΑΛΛΗΛΟΥΊΑ. Ρά’. 

Ἐξομο.ϊογεῖσθε τῷ Κυρίφῳ, καὶ ἐπικαλεισθε cé 
ὄνομα αὐτοῦ ἁπαγγείλατε ἐν τοῖς ἔθγεσι τὰ ἔργα 
αὐτοῦ. "Ασατε αὐτῷ καὶ γάϊατε αὐτῷ, διηγή- 
σασθε πάντα τὰ θαυμάσια αὐτοῦ. Tov ἔπιγεγραμ- 
µένων Αη λούῖα πρῶτος ὁ παρὼν τυγχάνει Ψαλμός. 
"Ecw δὲ τὸ ᾽Αλληλούῖα παραχέλευσις μυστιχὴ πρὸς τὴν 
τοῦ Βεοῦ ὑμνῳδίαν τὴν ἀχοὴν ἐπεγείρουσα” ἵνα τοιοῦ- 
τον fj τούτου τὸ σηµαινόµενον, Αἰγεῖτε τὸν Κύριον. 
Ἐν οἷς γὰρ µέρεσι τῆς ἁγίας Γραφῆς aber, πρότχει- 
ται dj φωνὴ, ἡ λέγουσα, Αἰγεῖτε εὐν Κύριον, δ-ὰ 
τοῦ "A.LInAoóTa Ev ταῖς Ἑδραϊχαϊς φωναῖς τὸ τοιοῦ- 
τον σηµαίνεται. Τὸ μὲν Α.1Λη.1οὺ αἴνος νοεῖται, ὃς εἰς 
Θεὺν τὴν ἀναφορὰν ἔχει' 0565 "Ia ἓν τῶν ἕρμηνεντι- 
χῶν τῆς φύσεως τῆς θείας ἑστὶν ὄνομα. "Ὅλον ὃξ 
κοινῇ τὸ, Αά 1η. ούῖα, Ἀϊνος θεοῦ ἑρμηνεύεται. "Octav 
τοίνυν τοῦτο τὸ ῥῆμα προγεγραμμένον f) τῆς Φαλμῳ- 
δίας, νοητέον ἂν εἴη τὸ δεῖν πάντως τὸ ὑποχείμενον 
εἰς δοζολογίαν ἄγειν θεοῦ. Οὕτω xal τοῖς τελευταῖοις 
μάλιστα τῆς βίθλου τῶν ψαλμῶν αἱ πολλαὶ τῶν τοιού- 
των ὀπιγραφαὶ ἐφευρίσχονται, δι ὧν ἔστιν ἐννοεῖν, 
ὅτιτοῖς ἤδη πρὸς τὸ νόλειον φθάσασι τῆς xav' ἀρετὶν 


D πολιτείας, καὶ διὰ τῶν προλαθόντων σῆς φαλμῳδίας 


τμημάτων κατὰ τὴν νοηθεῖσαν ἐπ᾽ αὐτῶν θεωρὰν 
ἐχχαθαρθεῖσιν, ἁρμόξει τὸ αἱνεῖν τὸν θεὸν, xai ἐν 
τούτοις εἶναι, &v olg καὶ ἡ τῶν ἀγγέλων φύσις εἶναι 
πεπίστευται. Οὔτε γὰρ ἐχείνων μεμαθήχαμεν ἆσχο- 
λίαν ἄλλην τινὰ πλὴν τοῦ αἰνεῖν τὸν θεὸν, οὔτε τοῖς 
κατ᾽ ἀρετὴν τελείοις ἕτερόν τι σπουδάζεται 1] τὸ τὴν 
ζωὴν ἑαυτοῦ αἶνον εἶναι Θεοῦ παρασχευάσαι. Ἐπεὶ 
τοίνυν ob τὴν ἐπιγραφὴν ἔχοντες τοῦ 'AAJm lota, 
πάντες σχεδὸν τῷ τελενυταίῳ τµήµατι τῆς Ψαλμῳδίας 
εὑρίσχονται, σαφῶς ἔστι χατανοῆσαι, xat ὅτι πάσης 
ὑπέρχειται τῆς ὑψηλῆς διὰ τῶν φαλμῶν ἀναθάσεως 

τὸ τελευταῖον τμΏμα τῆς φαλμῳδίας, v ᾧ τὸ πλεῖστον 

θεοῦ alvóg ἐστιν, ftot εἰς τὸ αἰνεῖν τὸν Ocby παρα- 


-* "- 


—x- 
*-t* 


«5 — WO 9 αν MP 


wAC C" Va σι wi 9 ὧω σι | 


1.507 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1298 


x £Asvuox«. Ἡροστάττει μέντοι ἐν τῷ μετὰ χεῖρας φαλ- A patefaciant: itemque narrent quz. beneficia prisco 


pep τοῖς ἁγίοις ἀποστόλοις τὸ Ηνεῦμα «b. ἅγιον τῷ ἐξ 
ἀθνῶν λαῷ φανερὰς ποιῆσαι πάσας τὰς θανµατουρ- 
γίας, ἃς πεποέηται ἐπὶ τῆς αὐτοῦ παρουσίας ὁ Κύ- 
θιος;: vat μὴν χαὶ ὅσα εὐηργέτησε τὸν πάλαι λαὸν, xol 
οἵαν ἀνθ᾽ αἴου ἐποίησεν. "Ext δὲ àv τούτῳ xal µνήµη 
τῶν πρὸς τοὺς πατριάρχας ὑπὸ τοῦ Θεοῦ γεγενηµέ- 
νων ὑποσχέσεων, xai τῶν δι’ kxelvoug ὑπ᾿ αὑτοῦ πα- 
ῥασχεθέντων ἀγαθῶν τοῖς ἐχείνων ἐχγόνοις. Ἱχανὴ 
Υὰρ τούτων f) μνήμη τοὺς τοσούτων εὐεργεσιῶν ἆπο- 
λαύσαντας εἰς ζῆλον τῆς τῶν προγόνων ἀρετῆς ἐρεθί- 
σαι. Διδάσκει δὲ χατὰ ταὐτὸ xat τὸν νέον λαὸν, ἤγουν 
τοὺς ἐξ ἐθνῶν ὡς οὐκ ἀδίχως τὸν ἀχάριστον ἐχεῖνον 


illi populo exhibuerit, et quamr vicem singulis 
eorum gestis reddiderit. Insuper hic promissionum 
a Deo patriarchis factarum mentio habetur, et 
quanta ipsorum gratia nepotibus eoruiu bona con- 
cessa fuerint. Horum quippe commemoratio est ad 
beneficio donatos avilz virtutis studio iuflammandos 
satis. Postea vero docet novum populum, scilicet 
ex gentibus, se ingretam illam gentem divina pro- 
videntia non injuste spoliasse, ut pariter ex justitia 
senteniie contra illos latz, viso ingrati animi prz- 
mio, moneantur ne in eadem qua Judgi via ince- 
dant, sed in recto calle insistant. 


Aabv τῆς οἰχείας χηδεµονίας ἑγύμνωσεν, ὡς ὁμοῦ x τῆς xav. ἐχείνων ἐξενεχθείσης qfjgou τὸ δίχαιον χατα- 
Μάθοιεν, xal τῆς ἀχαριστίας ὁρῶντες τὰ ἐπίχειρα, μὴ τὴν αὐτὴν Ἰουδαίοις βαδίζοιεν, ἀλλὰ «hv εὐθεῖαν 


ἆδὸν ὁδεύοιεν. . 


Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ, καὶ ἐπικα.εῖσθε v0 B. — Confitemini Domino, et invocate nomen ejus. Cum 


ὄνομα αὐτοῦ. Διπλῆς οὔσης ἓν τῇ γραφιχῇ συνηθεἰᾳ 
τῆς χατ ἐξομολόγησιν σηµασίας, καὶ νῦν μὲν τὴν 
ἐξαγόρευσιν, αὖθις δὲ τὴν εὐχαριστίαν ἑνδειχνυμένης, 
ἐνταῦθα xaT' ἁμφοτέρας τὰς ἑννοίας πρὸς τὸν χατ᾽ 
ἀρετὴν βίον χειραγωγούμεθα;’ f) τε γὰρ ἐξαγόρευσις 
χωριασμόν τινα xal ἀλλοτρίωσιν τῶν καχῶν ἀπεργάζε- 
ται, τότε πρὸς τὴν εὐχαριστίαν πρόθυµον πλεονάζει, 
καὶ τὴν περὶ τοῦ εὐεργέτου χάριν ἐπὶ τῶν εὐαισθήτως 
δεχοµένων τὰς εὐποιίας, Παρακελεύεται τοίνυν ὁ λόγος 
τὴν εὐχαριστήριον ὑμνῳδίαν πρησφέρειν, χαὶ διηγεῖ- 
σθαι τὰς θείας εὑεβγεσίας. Τὸ γὰρ ἐπικα.1εῖσθε, 
κηρύσσετε ὁ Σύμμαχος ἠἡρμήνευσεν' ἕτερος δὲ ἑρ- 
µηνευτής φησι, Καὶ ἐπικα.λεἴσθε ἐν ὀνόματι αὐτοῦυ' 
μέγα τι αἰνιττόμενος. Αν γὰρ ἑἐξομολογήσῃ, qnot, 


καὶ ἀποθῆς τὰ ἁμαρτήματα, δυνῄσῃ, μετὰ παῤῥησίας C 


«δὄνομα αὐτοῦ Χαλέσας, μεγάλα ἐργάσασθαι ἀγαθά. 
Οὐ µάτην δὲ ἐξομολογεῖσθαι πρότερον, καὶ δεύτερον 
ἐπικαλεῖσθαι βούλεται' ἀλλ’ ἵνα, χαθαροὶ διὰ τῆς ἑξ- 


Scriptura soleat duplici sensu confessionem pro- 
ferre, ac modo hac voce peccatorum denuntiatio- 
nem, modo gratiarum actionem significet ; hic se- 
cunduto utramque rationem, ad vitam cum virtute 
agendam instituimur. Nam confessio'a malis homi- 
nem semovet et iis alienum efficit : gratiarum au- 
tem actionis studium apud beneficum auget gra- 
tiam erga eos qui grato animo beneficia nacti sunt, 
Hortatur itaque sermo ad hymnos gratiarum actio- 
nis efferendos, et ad divina beneficia narranda. Nam 
illud, ipvocate, Symmachus, predicate vertit : alius 
autem interpres ait, Kt invocale in nomine ejus; 
magguum quidpiam subindicans. At epim si con- 
fessus fueris, ait, et peccata deposueris, nomen 
ejus cum fiducia invocando magna edere opera 
valebis. Neque sine causa primo confiteri, postea 
invocare exoptat ; sed ut per confessionem purgati, 
ex puro instrumento hyronum offeramus. 


αγορεύσεως γενόµενοι, 1x χαθαροῦ ὀργάνου τὸν ὕμνον προσενέγκωµεν. 


Ἐποαγγείάατε ἐν τοῖς ἔθγεσι τὰ ἔργα αὐτοῦ. Ὁ 
μετὰ χεῖρας αἶνος τὴν ἱστορίαν ἐπιτέμνεται τὴν ἀπὸ 
Ἰλθραὰμ xal ἐπὶ ἔξοδον τῶν vlov Ἰσραὴλ τὴν ἀπὸ 
Αἰγύπτου: ἣν xal ἐπαγγέλλειν τοῖς ἔθνεσι τὸ θεῖον 
Πνεῦμα παρακελεύεται, ὥστε διὰ τούτων δηλῶν ἐστιν, 
ὡς ὄνησιν οὐχ. Ἰουδαίοις μόνον, ἀλλὰ xat τοῖς ἓξ ἑθνῶν 
πραγματεύεται, τοῦ Πνεύματος τοὺς τῶν ἐθνῶν διε- 
γείροντος χήρυχας εἰς τὸ ζητεῖν τὸν Κύριον wat χη- 
ρύσσειν τὰ περὶ αὐτοῦ διηγήματα. Καὶ ταῦτα μεθ) 


Όμνων, qnot γοῦν’ "Ασατε αὐτῷ καὶ γάλατε αὐτῳ' D 


διη]ήσασθε πάντα τὰ θαυμάσια αὐτοῦ. Βούλεται 
ἀπαγγελθῆναι τοῖς ἔθνεσιν, ὡς ἀγνοοῦσι xat µηδέπω 
µεμαθηχόσιν, ὁποίας πάλαι πρότερον εὐεργεσίας ὁ 
dh τῷ προτέρῳ λαῷ παρἐσχετο" αἱ ὅπως, µυρίων 
ἀγαθῶν παρὰ τοῦ Θεοῦ τετυχηχότες, παρέθησαν ἆσε- 
θήσαντες xaX ὣς διὰ τὰς παρανοµίας αὐτῶν τῆς 
θιίας ἐπισχοπῆς ἐχπεπιώκασι. Κελεύει δὲ καὶ ἑρ- 
µηνέας Ὑίνεαθαι Χδι ααφηνιστὰς τῶν ἐν τοῖς θείοις 
λογίοις ἀποῤῥήτων, ἅπερ ἂν εἴη τὰ θανµάσια αὖ- 
φοῦ. χαὶ ἁπλῶς ὑμνῳδίαις αὐτὸν ἀμείδεσθαι χαὶ τὰ 
παρ αὐτοῦ Ὑενόμενα τοὺς ἀγνοοῦντας διδάξαι θα»: 
pn. 


Απηπιίσιε intex gentes opera ejus. Mac laus, 
quam tractamus, historiam compendio narrat a 
tempore Abrahami ad exitum filiorum Israel ex 
Agypto; quam gentibus annuntiare jubet Spiritus 
divinus; ita u& his declaret non Judeorum modo, 
sed eliam gentium utilitatem curari : Spiritu scili- 
«et precones gentium excitante ad querendum 
Dominum εἰ ad predicanda ejus opera. kdque cum 
bymnis agendum docet, ait enim : Cantate εἰ et 
psallite ei, narrate omnia mirabilia ejus. Vult gen- 
tibus, utpote ignorantibus ac nondum edoctis, . 
annuptiari quanta olim beneflcia Deus prisco Ρο” 
pulo impertierit; 4ο quomodp illi infinita a Deo. 
munera consecuti, impie transgressi sint; qua item 
ratione ob iniquitates suas a Dei providentia lapsi 
sint. Jubet autem eos et interpretes. et. explanatores 
esso arcanorum quz divina eloquia complectuntur : 
que sane mirabilia ejus foerint: ac precipit, μὲ 
hymnis ipsi vicem rependant, et abs se patrata, 
mirabilia ignorartibus 2periaut, 





4299 


(EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS IIT. — EXEGETICA. 


154 


Vgas. 5. 4. Laudamini im momine sancto ejus : A, Ἐπαιεῖσθε ἐν τῷ ὀνόμαει v ἁγίῳ ebrrot- εἰ- 


laetetur cor querentiium Dominum. Quaerite Domi- 
uum, et confirmamini, quarite [aciem ejus semper. 
Laos enim et gloria iis est qui Dei virtutem 
enarrant. Aquila vero loco illius, /audamini, in- 
terpretatur, gloriamini. Precipit autem sermo 2po- 
stolis eorumque successoribus, ut ne in divitiis, in 
robore, in potentia, altum sapiant : sed in veri Dei 
cognitione et providentia, ac in eo quod Christiani 
vocentur, Hoc. item jubet divinus Apostolus, dum 
ait : Qui gloriatur, in Domino glorietur :, non enim 
qui seipsum commendat ille probatus est, sed quem 
Dominus commendat 5". Idipsum Jeremias, id sapien- 
tissima Anna pronuntiant : Non glorietur sapiens in 
sapientia sua, et non. glorietur fortis in fortitudine 
sua, et non glorietur dives in divitiis suis : sed in 
hoc glorietur qui gloriatur, intelligendo et cognoscen- 
do, quía ego sum Dominus, qui (acio misericordiam 
et justitiam in terra "*. Latetur cor querentium Do- 
minum, id est, invocantium eum ad opem, sive vír- 
tute ad eum tendentium, a quibus etiam invenitur. 
Docet autem quanta utilitas ex confessione prove- 
niet. Nam quod quzsivistis, ait, id accidet vobis; 
videlicet animi letitia : illa quippe spei Deo repo- 
sit fructus est. Animadverte autem quomodo 4 
confessione inceperit, et in lztitiam desinat. Nam 
profectus secundum Deum initium confessio est ; 
finis autem l:titia secundum Deum : plurima vero 
sunt in medio horum posita. Oportet igitur homines 
primo εομῃιοτὶ Domino per sinceram poenitentiam, 
ac per fructus confessioni congruentes : deinde 
vero ad meliora profectos confidere et invocare no- 
men ejus : sicque ubi post confessionem invocave- 
rint eum, divinis charismatibus donari; sub hzc 
his acceptis, opera qux» didicerunt omnibus annun- 
tiando, aliis quoque utiles esse : ac przter hzc om- 
nia, utpote letitia illa, quz secundum Deum est, 
G:igb8l08, cantare ei et psallere ei : secundum ἐς, 
explanatores esse areanorum, qua in divinis sermo. 
nibus continentur ; hinc, utpote qui hec omnia re- 
cle peregerint, laudari in nomine ejus; demum post 
haec omnia anima letari, qux cor dicitur. Hxc 
porro que Dominum quzsivit, tum ex ipsa perqui- 
sione, tum quod quxrendo reperiat, ea qui se- 
cundum Deum est letitia fruatur. 


Iethzc vero omnia zstimo ad personam aposto- 
lorum a Spiritu sancto referri. Nam illud : Annun- 
tiate in gentibus opera ejus, non aliis dicere conve- 
nit quam illis. Sermonis porro veritatem ipse rerum 
eventus testificatur. Etenim ii soli in gentibus qua 
sua opera universorum . Deum cognoverunt, opera 
Dei annuntiaverunt, quas gentes superius novam 
generationem et populum qui creatur nuncupavit. 
Eum itaque qui Dominum qu:esiturus est, opus est 
primo per sinceram poenitentiam et per fructus ejus- 
dem confiteri ; nam qui talis est, Deum quszrere, 


9? [I Cor. x, 17, 18... Jer. ix, 25, 24. 


Φρανθήτω καρδία ζητούνγτων τὸν Κήρεον. Ζητή- 
cate τὸν Κύριον, καὶ κραταιώθητε- Ὀπεήσατε c 
πρόσωπον αὐτοῦ δισααντές. Ἔτσαινος γὰρ καὶ δὲ 
τοῖς τὴν ἀρετὴν τοῦ Θεοῦ διηνουµένοις. Ὁ δὲ Αχ: 
ἀντὶ τοῦ ἐπαινεῖσθε, καυχᾶσθε τέθειχε. Εξαραχ-- 
λεύεται δὲ ὁ λόγος τοῖς ἀποστόλοις xal oot; δεαδόγ.. 
αὐτῶν, ph ἐπὶ πλούτῳ, μὴ ἐπὶ eun, μὴ ἐπὶ £o 
στείᾳ, μέγα φρονεῖν ἀλλ Ev. τῇ τοῦ ἆλτθινο» €c-. 
γνώσει xat προµηθείᾳ xai tp χαλεῖσθαι Ἀριστιαννο», | 
Τοῦτο παρηγγύησε χαὶ ὁ θεῖος ᾿Απκόστολος Ὁ παν Ἱώ- 
µεγος Υὰρ, φησὶν, ἐν Κυρίφ καυχάσθω; οὗ và ἑ 
ἑαυτὸν συνιστῶν éxetroc δόκιμος, ἀ 11 ὃν ὁ Ει- 
ριος συγἰστησι. Ταῦτα καὶ Ἱερεμίας καὶ t$ σεᾳ.- 
τάτη "Αννα διέξεισι' Mi χαυχάσθω ὁ cogéc ér c 


B σογίᾳ αὐτοῦ, καὶ μὴ καυχἀάσθω ὁ ἰσχυρὸς &r ri 


ἱσχύϊ αὐτοῦ, καὶ μὴ καυχάσθω ὁ zxJAovooc ἐν τν 
ZXJAoUtq αὐτοῦ: àJA' ἢ ἐν τούτῳ καυχάσθω ὅ xa- 
χώµενος, συν ιεῖν καὶ γινώσκειν, ὅτι Σγώ elg i 
Κύριος d ποιῶν ἔεος καὶ δικαιοσύνην ἐπὶ tv 
γῆς. Εὐφρανθήτω καρδία ζητούντων τὸν' Képicr 
τουτέατιν ἐπιχαλουμένων αὑτὸν εἰς βοήθειαν, $ c 
ἀρετῆς πρὸς αὐτὸν ὁδευόντων, οἷς χαὶ εὑρίσχεται 3- 
δάᾶσκει δὲ πόσον ὄφελος Ex toU ἐξομολογεῖσθαι vevtz:- 
ται. Ὁ γὰρ ἐζητήσατε, qnot, τοῦτο συµθήσεται a». 
ἡ περὶ τὸν νοῦν εἀφροσύνη' τῆς γὰρ εἰς θεὸν Eze; 
αὕτῃ χαρπὀς. θέα δὲ ὅπως ἀπὸ ἐξομολογ/σειως Πρξ1- 
το, xal χατέληζεν εἰς εὐφροσύνην. Αρχὴ μὲν Tài 
τῆς χατὰ θεὺν προχοπῆς ἐξομολόγησις τέλος G ! 
χατὰ θεὺν εἀὐφροσύνη’ πλεῖστα δὲ τὰ μεταξὺ τούτω». 
Δεῄσει τοίνυν πρῶτον ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κυρίῳ & 
γνησίας µετανοίας, xaX χαρπῶν πρεπόντων τῇ ἔξομο- 
λογήσει΄ ἔπειτα βελτιωθέντας θαῤῥεῖν xaX ἑτιικαλτῖ- 
σθαι τὺ ὄνομα αὐτοῦ, καὶ οὕτως μετὰ τὴν ἐξομολόγτ- 
atv ἐπιχαλουμένους χαταξιοῦσθαι τῶν παρὰ τοῦθεω 
χαρισµάτων’ εἶτα τούτων τυχόντες, ἑτέρους ὠφελεῖν 
διὰ τοῦ ἀπαγγέλλειν εἰς ἅπαντας, ἅπερ µεμαθήχασιν 
ἔργα αὐτοῦ. καὶ ἐπὶ τούτοις ὡς ἂν χκαταξιωθέντᾳ: 
τῆς κατὰ θεὺν θυµηδίας, ἄδειν αὐτῷ καὶ ψἀάλλειν' xz: 
μετὰ ταῦτα σαφηνιστὰς Υίνεσθαι τῶν v τοῖς θείοις 
λογίοις ἁποῤῥήτων, εἶτ᾽ ἤδη χατωρθωχότας τὰ τοσαῦ- 
τα ἐπαινεῖσθαι ἐν τῷ ὀνόματι αὐτοῦ. καὶ τέλος μετὰ 
πάντα, εὐφραίνεσθαι xavà διάνοιαν, χαρδίαν ὀνομαςο- 
μένην. Αὕτη, τὸν Κύριον ἐχζητοῦσα, ἐξ αὐτῆς τῆς 


D ζητήσεως xat τῆς ἐπιγινομάνης τῇ ζητήσει εὑρέσεως, 


ἀπολανέτω τῆς χατὰ θεὸν εὑφροσύνης.. 

Ταῦτα δὲ πάντα ἡγοῦμαι εἰς πρόσωπον τῶν ἆπο- 
στόλων ὑπὺ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀναφέρεσθαι. Τὸ 
γὰρ, ΑἉπαγγείάὰατε ἐν τοῖς ἔθνεσι τὰ ἔργα αὐτοῦ, 
οὐχ ἄλλοις ἀρμόζει λέγεσθαι f] αὐτοῖς. Μαρτυρεῖ δὲ 
τῷ λόγῳ τὸ ἀποινέλεσμα' μόνοι γὰρ ἀπήγγειλαν το 
Θεοῦ τὰ ἔργα ἓν τοῖς ἔθνεσι τοῖς δι’ αὐτῶν τὸν τῶν 
ὅλων θεὸν ἐπεγνωχόσιν, οὓς ἀνωτέρω χαινἣν γενεὰν 
xaX λαὸν χτιζόµενον προσηγόρευσε. Ast τοίνυν τὸν 
μέλλοντα ζητεῖν «bv Κύριον ἐξομολογεῖσθαι πρότερον 
δι) εἰλιχρινοῦς µετανοίας xat τῶν ταύτης καρπὼν * 
ὁ γὰρ τοιοῦτος xai ζητεῖν δύναται, xal ζητῶν £j» 


- υ τὰ" ww . 


-- Nx baj Lou - 


4:50 


COMMENTARIA?IN PSALMOS. 


1504 


o€Üvw. El γὰρ ἐπὶ λίθων τιµιων τῶν εἰδότων χρεία, A el quaerendo invenire potest. Nam si cum de lapidi- 


πςεαὶ ἃ το χολυμδητῶν πολλῆς τῆς ἐπιστήμης δεῖ, πολλῷ 

«. ἄλλων ἐπὶ θεοῦ. Πολλὰ γάρ ἔστι τὰ χωλύοντα αὑτὸν 
ΞὈρεζξν, xai πραγμάτων ὄχλος, xal σαρχὸς ἑπαναστά- 
δεες, καὶ νοσήματα ψὀχῶν, xat δαιμόνων ἐπιδουλαὶ, 
xat ᾖΌὠπαθυμία γνώμης. Κἂν ἁπαλλαγῶμεν τούτων 
7t óc vxo, ταχέως αὐτὸν εὑρήαομεν, xal τὴν χαχίαν 
ὀιποδυσόµεθα, χαὶ τὴν ἀρετὴν ἑλώμεθα. Αὕτη váp 
ἄστεν ἡ ἐχεῖ φέρουσα ὁδός. Τί οὖν ἐστι ζήτησις; τὸ 
σωυνεχῶς ἐχεῖνον ἐννοεῖν χαὶ λογίζεσθαι. ὁ γὰρ ζητῶν 
ἁ σεὶ δεανοἰας ἔγει τὸ ζητούμενον. 


«Φῴητήσατε τὸν Κύριον xal κραταιῴθητε' ζητή- 
€'«c8 τὸ πρόσωπον αὐτοῦ διαπαντός. Τί ἐστι τὸ 
Φητεῖν τὸν Κύριον; τὸ τὰ ἐχείνου φρονεῖν, τὸ ἀεὶ αὖ- 
τὸν λοχγίζεσθαι, τὸ ἀεὶ ἐν διανοίᾳ ἔχειν, τὸ µηδέποτε 
πεαύεσθαι ὁμιλοῦντα αὐτῷ διὰ τῆς προσευχῆς καὶ τῶν 
ἁἀγαθῶν πράξεων. "Αμαχοι δὲ οἱ ζητοῦντες ἔσονται 
καὶ ἀήττητοι, Παρορμήσας μέντοι ὁ.λόγος τοὺς τῶν 
ἐθνῶν χήρυχας ἐπὶ τὸ προθύµως ἐχζητῆσαι τὸν Κύ- 
θιον, ἔτι μᾶλλον αὐτοὺς ἐπιῤῥώννυσι λέγων, Κραταιώ- 
Orts, τουτέστι, Mi) χανυνοῦσθε εἰς τὸ ζητεῖν αὐτόν. 
Ἕᾶοῦτο δὲ προσφωνεῖ αὐτοῖς, ὡς δεοµένοις χράτονς 
καὶ δυνάμεως εἰς τὸ ἰσχῦσαι τὸ προστεταγµένον 
ποιῆσαι' ὅπερ ἣν τὸ ἔθνεσι χηρύξαι, Ἓλλησί τε xal 
βαρδάροις, χατὰ τὸ, Κύριος δώσει ῥῆμα τοῖς sbay- 
Τε-ξιζοµένοις δυνάμει 204A]. Διδάσκων δὲ πῶς δεῖ 
τὸ ζητεῖν ποιεῖν, καὶ ὅτι οὐχ ἅπαξ f| δις, ἀλλὰ παρὰ 
πάντα τὸν βίον τὴν ἄνωθεν ἐπιχουρίαν προσήχει ζη- 


bus pretiosis agitur, peritis est opus, οἱ si urinato- 
res multa scientia egent , multo magis cum de Deo 
agitur. Multa enim impedimento sunt quominus in- 
veniatur, negotiorum tumultus, carnis insultus, 
animarum morbi, demonum insidie, animi segni- 
ties ; si his omnibus liberemur, quamprimum ipsum 
inveniemus, malitiam ponemus, et virtutem am- 
plexabimur. Hac quippe via est illo tendens. Quid 
ergoest illa inquisitio? frequenter illum cogitare 
et animo versare : nam qui querit, in ipsa mente 
quod qu:rit habet. 

Quaerite Dominum et confirmamini : querite faciem 
ejus semper. Quid est Dominum quzrere ? que ad 
illum pertinent sapere, de illo semper cogitare, eum 
in mente semper versare, nunquam cum eo per ora- 
tionem et bona opera conversandi flnem facere. Qui 
autem ipsum inquirunt, invicti et insuperabiles 
erunt. Cum igitur sermo gentium pracones inci- 
tasset ut Dominum alacriter exquirerent, nunc ma- 
gis magisque confirmat illos dicens : Confirmamini, 
id est, Ne molliter in illo quzerendo agatis. Sic au- 
tem ipsos alloquitur, ut robore ac virtute indigen- 
tes, quo illos ad jussum peragendum confirmet : 
erat porro ijlud, ut gentibus predicarent, Grecis et 
barbaris, secundum illud : Dominus dabit verbum 
evangelizantibus virtue multa **. Docetque quo pacto 
quarere illum oporteat, et quod nonsemel aut bis, 
sed per totam vitam, supernum auxilium exquirero 


τεῖν xal τὴν ὠφέλειαν χαρποῦσθαι, ἐπήγαγε' Ζητή- 6 opus sit, atque hinc utilitatem capere. Subsumit 
qacs τὸ πρόσωπον αὐτοῦ διαπαντός' οὗ τρίτον — deinde : Quarrite faciem ejus semper. Non ter in an- 


τοῦ ἐνιαυτοῦ, κατὰ τὺν ὑπὸ Μωῦσέως δοθέντα νόµον 
ἑνώπιον αὐτοῦ φαινόμενοι, ἀλλὰ παρὰ πἀντα xbv βίον. 

ΠἩρόσωπον δὲ ἐνταῦθα τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ qnot, τὴν 
ἐπισχοπὴν, τὴν πρόνοιαν, τὴν χηδεµονίαν, τὴν pc*- 

θειαν, τὴν συμμµαχίαν, τὴν ἔννοιαν τὴν περὶ αὐτόν. Τὸ 
Υὰρ τῆς οὐσίας πρόσωπον οὐδεὶς ὄψεται χαὶ ζήσεται. 
Ἡρόσωπον δὲ αὐτοῦ xal ὁ Υἱός. 

Μνήσθητε τῶν θαυμασίων αὐτοῦ àv ὀποίησε, 
τὰ τέρατα αὐτοῦ xol τὰ κρίµατα τοῦ στόματος 
αὑτοῦ ' εἴτε τῶν Ev τῇ Παλαιᾷ Γραφῇ, εἴτε τῶν Ev 
τοῖς Εὐαγγελίοις. Ταῦτα γὰρ δεἠσει ὑμᾶς τοὺς τῶν 
ἐθνῶν χήρυχας εἰς πάντα τὰ ἔθνη διαδοῦναι’ ἐπεὶ 

μὴ πρότερον αὑτὰ παβά τινος ἄλλου µεμαθ/χασιν. 


no, ut in lege Moysis ferebatur, in conspectum ejus 
venientes, sed per totam vitam. Faciem vero hic 
vocat ejus adventum, visitationem, providenMam, 
curam, auxilium, commilitium, benevolentiam. Nam 
substantie ejus faciem nemo v:debit et vivet. Facies 
item ejus est Filius. 


Vgns. 5. Μθπεπίοίε mirabilium ejus qua fecit, 
prodigia ejus εἰ judicia oris. ejus; sive illa quz in 
Veteri Scriptura, sive illa que in Evangeliis memo- 


. rantur, Haec enim opus erit vos gentium praecones 


omnibus gentibus tradere; quando ille ea a ne- 
mine antehac edidicerunt, Quzcunque igitur Dei 


"Oca τοίνυν ἐνανθρωπήσας 6 Λόγος διεπράξατο τοῖς D Verbum incarnatum peregit, cum antiquis conjuncta, 


παλαιοῖς ὁμοῦ συνάφαντες, µνήσθητε παραδοῦναι - 
τοῖς ἔθνεσιν. Ἐνταῦθά pot δοχεῖ τὴν ὁδὺν δειχνύναι 
δι ἧς δυνατὸν xaX ζητεῖν xa εὑρεῖν τὸν Θεόν. Τίς δὲ 
1j ὁδός:; τὸ διηνεχῶς ἐπὶ µνήµης φέρειν τὰ παράδοξα 
αὐτοῦ ἔργα, xai τοὺς νόµους xai τὰς bvrolág- διὸ 
ἐπάγει, Τὰ τέρατα αὐτοῦ xal τὰ χρίµατα τοῦ στό- 
µατος αὑτοῦ ' τέρατα μὲν ke θεοσηµείας λέγων, 
κρίµατα δὲ τὰς ἀποφάσεις, τὰς ὀντολάὰς, f] τὰ ἑνδί- 
xtX χαὶ χρίσει δικαίᾳ ὑπὸ τοῦ θεοῦ γεγενηµένα 
θαύματα. Ποῖα δὲ τέρατα, eir µοι; Τὰ ἓν Αἰγύπτῳ, 
τὰ μετὰ τὴν Αἴγυπτον, τὰ πρὺ τῆς Αἰγύπτου, τὰ 
μετὰ την παρουαίαν τὴν αὐτοῦ. Πάντα γὰρ ταῦτα 


9 Psal. txvit, 12. 


gentibus tradere memineritis. Hic videtur mihi viam 
ostendere qua possimus Deum quarere et invenire. 
Quznam illa via? Perpetuo in memoria volvere mi- 
rabilia ejus opera, leges et precepta : quare sub- 
dit, Prodigia ejus el judicia orís ejus. Prodigia qui- 
dem divina sigma dicens; judicia vero, decreta et 
precepta, sive ea, qua ad ultionem justo judicio & 
Deo. patrata sunt, mirabilía, Qua prodigin, dic mihi ! 
Que in Egypto, qux? ante et post. profectum. in 
JEgyptum, que post adventum ejus, λίαν quippe 
omnia admiranda et stupenda opera auti, quis. finu 
manum captum superant, Piva prodigi quidem, 





130$ 


EUSEBII CAESAIUENSIS OPP. PARS Hi. — EXEGETICA, 


1x. 


edita miracula, ut ambulare supra mare, mortuos A θαυμαστὰ xoi παράδοξα πράγµατα, xaX áxoleJs, 


suscitare, et similia ; judicia autem oris ejus, verba 
qua dicebat cum impuros daemones ex hominibus 
pelleret; vel pracepta Novi Testamenti. Imo potius 
hoc loco videtur mihi judicia vocare leges, quas 
sivein coelo, slve in terra, sive in mari posuit. 
Neque enim solus bomo legem.accepit; sed omnia 
visibilia; mare, ne oras transgrederetur; montes, 
ut figerentur, terra ut staret, sol ut curreret, luna 
proprium ut ordinem servaret ; varius ille stellarum 
chorus, corporum, plantarum, hrutorum natura, ut 
et aliorum omnium, legem accepit : universa 
quippe suis legibus administrantur. Et hec omnia 
preeepiis faeta sunt, que ore declarantur. Qus 
cunque ergo os ipsiug,sive per Vetus, sive per 


ἀνθρωπίνην ὑπερδαίνοντα. Ἡ τέρατα μὲν τὰ Τε» 
νηµένα θᾳύµατα, ὡς τὺ περιπατήσαι ἐπὶ τῆς 80i 
σης, καὶ vexpbv ἀναστῆσαι, xal τὰ τοιαῦτα * xplpza 
δὰ τοῦ στόματος αὐτοῦ τοὺς λόγους οὓς Έλεγεν, s. 
νων νῶν ἀνθρώπων τοὺς ἀχαθάρτους δαίμονας, 11 
τὰς ἐντολὰς τῆς Καινῆς Διαθήκτς- Ἠἆλλον & b 
ταῦθά uo, δοχεῖ χρίµατα τοὺς νόμους λέγειν, «5 
&v οὐρανῷ, τοὺς ἐν rfj, τοὺς ἐν θᾳλάσαῃ. OO υὰρὰ 
μόνος ἄνθρωπος ἔλαδε νόμοι, ἀλλὰ τὰ ὀρώμε 
ἅπαντα * fj θάλαασα τὸ μὴ ὑπερθδαίνειν τοὺς aps 
Aoóg- τὰ ὄρη τὺ πεπηγέναι, ἡ γῇ τὸ ἑστάναι, ὁ lis 
«b τρέχειν, ἡ αελήνη τὴν ἰδίαν εὐταξίαν, ὁ ποιχὰς 
«Gv ἁστέρων χορὸς, dj φύσις τῶν σωμάτων, 1j Ὁ 
φυτῶν, ἡ τῶν ἁλόγων, ἡ τῶν ἄλλων ἁπάντων s 


Novum Testamentum judicavit, ea connectite, gen- B χείοις γὰρ ἅπαντα διοιχεῖται νόµοις. Καὶ τα 


tibus przecipientes, ut judicia ejus quasi regias leges 
eustodiant. Judicia porro intelligas ea, qu: justo 
ealcnlo mirabiliter edita sunt. Nam quia ea qua in 
AEgypto gesta sunt narraturus est, justitiam ultio- 
nis de JEgyptiis sumptze docere antevertit. Opor- 
tebat enim omnes, qui in terra sunt, homines, ejus 
judiciis subditos, neque gesta ejus, neque judicia 
éjus ignorare. Quibus judiciis non solum Judaicam 
gentem, sed etiam omnes in terra homines vocatione 
gua dignari decrevit, 


ἅπαντα ἐπιτάγμασι γέγονεν, ὅπερ δηλοῦται bà s. 
στόματος. "Osa τοίνυν τὸ σατόµα αὐτοῦ ἔκρινεν. c: 
διὰ τῆς Παλαιᾶς, εἴτε διὰ τῆς Νέας Διαθήκης Exp 
ἐπισυνάψφατε, φυλάττειν ὡς νόµους βασιλιχοὺς - 
χρίµατα αὐτοῦ τοῖς ἔθνεσι παραγγόλλοντες. Not: 
δὲ χρίµατα τὰ διχαίᾳ ψήφῳ θαυματουργηθέν: 
Ἐπειδὴ γὰρ τὰ &v Αἰγύπτῳ μέλλει διηγεῖσθαι, sp 
δάσχει τῆς Ἀἰγυπτίων τιμωρίας τὸ δίκαιον. Ἔδει 74 
πάντας τοὺς ἐπὶ γῆς ἀνθρώπους ὁποχδιμένους αἱ 
αὐτοῦ χρίµασι μὴ ἀγνοεῖν µήτε τὰ ἔργα αὐτῶ μα 


φὰ κρίµατα αὐτοῦ. Δύ ὧν κριµάτων οὐ µόνον τὸ Ἰουδαίων Éüvoc, ἀλλὰ xal πάντας τοὺς ἐπὶ γῆς ἀνθρώπα 


ἔχρινε «fic αὐτοῦ χλήσεως καταξιῶσαι, 
Vgns. 6, Ἱ. Semen Abraham servi ejus, filii Jacob 


Σπέρμα Ἀδραὰμ δοῦλοι αὐτοῦ, υἱοὶ Ten 


electi ejus. Ipse Dominus Deus noster. Quoniam non  ἐλἸεχτοὶ αὐτοῦ. Αὐτὸς Κύριο ὁ θΘεὸς "pw. 


omnes qui ex lsrael, ii sunt lsraelitg , neque qui 
semen sunt Abrahe, omnes filii'*; jure quidem 
Salvator noster Judzis qui ex semine Abrahz esse 
gloriabantur, dixit : Scío quia semen Abrahe estis **; 
et iterum, Si filii Abrahae estis, opera Abrahe fa- 
cite δὲ ita ut quidam filii sint Abraha per imita- 
tionem, qui et electi vocantur : cum aliqui semen 
tantum ejus sint, atque ideo minime elecli : non 
enim semen οἰθοίμιη dicitur, sed. filii. Semen vero 
&.Dl servi ejus. Cum itaque discipuli Servatoris, 
genlium praecones effecti, utrumque obtinerent , 
utpote qui et servi essent et electi; ideo dictuin est 
ad eos : Semen Abraham servi ejus, filii Jacob electi 
ejus. Huic autem dicto, Electi ejus, compares illud, 


Ἐπεὶ gh πάντες οἱ ἐξ "IopahA, οὗτοι Ἰσραμ. 
μηδὲ ὅσοι εἰσὶ σπέρμα Αόραὰμ, πάντες τέσα 
εἰχότως μὲν ὁ Σωτὴρ ἡμῶν τοῖς ἐκ σπέρµατο; c 
᾽Αθραὰμ αὐχοῦσιν Ἰουδαίοις ἔλεχεν: Οἶδα, ἄι 
σπέρµα Ἀδραάμ ἑἐστε"' καὶ πάλιν: El τέχγα τὸ 
'A6paàp Tre, τὰ ἔργα τοῦ Αδραὰμ ποιεῖτε' ὃ 
πινων τέχνα μὲν ὄντων τοῦ ᾿Αθραὰμ. διὰ µιµήσευ, 
ol xal ἐχλεκτοὶ εἴρηνται’ τινῶν δὲ απέρµα μόνι 
ὄντων αὐτοῦ, καὶ διὰ τοῦτο ἐχλεχτῶν οὐκ ὄντων. 0) 
γὰρ τὸ σπέρµα ἐχλεχτὸν ἐλέχθη, ἀλλ’ οἱ viol, TG 
σπέρµα δοῦλοι αὐτοῦ. "Eme τοίνυν οἱ τοῦ Σωτήρ» 
μαθηταὶ, οἱ τῶν ἐθνῶν γενόµεγοι χήρυχες, ἀμφύτια 
εἶχον, ἅτε xai δοῦλοι ὄντες χαὶ ἐχλεχτοί - ὅθεν πρό 
αὐτοὺς λέλεχται ' Σπέρµα Ἀδραὰμ δοῦ.οι αὐτον, 


ÍIos duodecim elegit Jesus, et apostolos nominavit **; D viol Ἰακὼδ ἐκλεντοὶ αὐτοῦ. Πρὸς δὲ τὸ, 'ExAextol 


et illud, Nonne ego vos duodecim elegi ** Ἱ Electorum 
vero praestantiam intelligimus ex illo, Multi vocati, 
pauci vero electi**, Ipse Dominus Deus noster, in uni- 
versa lerra judicia. ejus. Non ignorandum, inquit, 
ipsum esse Dominum Deum nostrum, qui providen- 
tia &ua universum mundum divinis judiciis admi- 
nistrat ; ita ut nibil sina judicio, nihil sinc Dei pro- 
videnlia eveniat. 


αὐτοῦ, παραθήσεις τὸ, Τούτους τοὺς δώδεχό & 
&AéEgco ὁ Ἰησοῦς, xal ἁπορτόλους orópact xi 
τὸ, Οὐκ ἐγὼ ἡμᾶς τοὺς δώδεκα ἐξελεξάμη: T 
δὲ ἐξαίρετον τῶν ἐκλεχτῶν νοῄσοµεν ἀπὸ τοῦ ᾿ Πο]: 
Aol κ.Ἰητοὶ, ὀ λίγοι δὲ &xAextol. Αὐτὸς KUpux 4 
θεὸς ἡμῶν, ἐν πάσῃ τῇ τῇ τὰ xplpaca avc. 
Οὐχ ἀγνοητέον, φητὴν, ὅτι αὐτός ἐστι Κύριος ὁ θεᾷ 
ἡμῶν, ὃς προνοίᾳ τὸν σύμπαντα κόσμον θείοις xp 


µασι διοικεῖ, ὡς μηδὲν ἀχρίτως, μηδὲ ἄνευ τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας γίγνεσθαι. 


Vknas. 8-15. Memor Ífuit in seculum testamenti 
sui, verbi quod mandavit in mille generationes. Quod 


* Rom. 1x, 6,7, *"*Joan. vit, $7..." ibid. 59. 


Ἐμνήσθη εἰς τὸν αἰῶνα διαθήκης αὐτοῦ, 3^ 
Του οὗ éveselAazo εἰς xc Mac γεγσὰς, ὃν θωδετά 


^ Luc, vi, 15. ** ολη. vi, 74, * ** Matti: 11, t. 








505 COMMENTARIA IN PSALMOS. 1500 


στενισο» αὐτὸν τῷ Ἰακὼδ εἰς πρόσταγμα, καὶ τῷ 
Ice). 8lc διαθήκην alórior , «έχων. Σοὶ δώσω 
"τν qc Χαναὰν, σχοίνισµα xAnporoulac ὑμῶν. 
UE*- τῷ αἶναι αὐτοὺς ἀριθμῷ βραχεῖς, ὁλιγοστοὺς 
καὶ sxapotxovc ἐν αὐτῇ. Kal διῆ1θον ἐξ ἔθνους 
εἲς ὄθνος, καὶ éx βασωείας sic Aaóv ἕτερον. 
OD». dixe ἄνθρωπον ἀδικῆσαι αὐτοὺς, xal ΛΛεγ- 
£e» ὑπὲρ αὐτῶν βασιαεῖς. Mh ἄπτεσθε εῶν χρι- 
στῶν' µου, xal àv τοῖς προφήταις µου gh πονη- 
φαύεσθε. Ἐπιστήσας ἀχριδῶς τίς ἦν ὁ λόγος ὃν 
ἔνετεβλατο sl; πολλὰς γενεὰς ἐξιχνούμενον, οὐ γὰρ 
ἑτῶν ἀριθμὸν, ἀλλὰ τὸ διηνεχὲς αἰνίττεται xal τὸ 

πλΏηθος, dx *b ἑπτάχις, δτεῖρα Écexey ἑλτὰ, τουτ- 

άστι πολλὰ, xa, Ἑπτάκις πεσεῖται ὁ δίκαιος, καὶ 


ἀναστήσεται" εὑρήσεις αὐτὸν elpnpávoy οὕτως πρὸς D 


᾿Αθραὰμ, Καὶ ἐνευλογηθήσονται à». col πάντα τὰ 
Εθνη τῆς Τῆς. Καὶ, Ἐνευλογηθήσονται ἐν τῷ 
σπέρµατέ σου πᾶσαι al gvAal τῆς γῆς, καὶ π.Ίη- 
θύνων απ.ἳηθυγῶ τὸ σπέρµα σου. Εὔροις δ ἂν τὰ 
παραπλήσια χαὶ τῷ Ἰσαὰκ ἐπηγγελμένα xo ὁμο- 
σθέντα περί τε τῆς γῆς xal τοῦ πληθυσμοῦ τοῦ 
απέρµατος. Ταῦτα δὲ μετὰ πλείστας ὅσας Υενεὰς 

ἁ πληροῦτο διὰ τῆς ἐπιφανείας Χριστοῦ τοῦ ix σπέρ- 
µατος ᾿Α6θραὰμ, Υενοµένου Σωτῆρος ἡμῶν. Εἰσέτι τε 
vOv ἐνεργεῖ καὶ διαμένει fj ἐπαγχελία, μέχρις οὗ τὸ 

! — πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσέλθῃ. Οὗτος οὖν μετὰ μακρὸν 
αἰώνα, xal μετὰ πλείστας σφόδρα γενεὰς, τὰς γὰρ 

το χιλιάδας ἀντὶ τῶν πολλῶν παρείληφε, xal ταύτας 
, . ἐπλήρο τὰς πρὸς τοὺς πατριάρχας ἑἐπαγγελίας, 


 “Αθραᾶμ, wal τοῦ ὅρκου αυτοῦ τῷ "Iraáx* καὶ Α disposuit ad Abraham, et juramenti sui ad Isaac, et 


statuit ilfud Jacob in preceptum, et Israel in testa- 
mentum. clernum, dicens : Tibi dabo terram Cha- 
naan, funiculum hereditatis vestre. Cum essent nu- 
mero brevi, paucissimi et incole in ea, Et pertrans- 
ierunt de gente in. gentem, et de regno ad poyulum 
alterum. Non relijuit hominem nocere eis, et corri- 
puit pro eis. reges. Nolite tangere christos meos, et 
in prophetis meis nolite malignari. Si accurate per- 
pendas quod illud verbum fuerit, quod mandavit, 
in multas generationes pervadens : non enim nu- 
merum annorum, sed perpetuum subindicat nu- 
merus hujusmodi, ut v. g. septies, Sterilis peperit 
septem **, id est multos ; et, Septies cadet justus. et 
resurget ** ; hac ratione illud Abrahe dictum com- 
peries, Et benedicentur in te omnes gentes terra **. 
Et, Benedicentur in semine tuo omnes tribus terra. 
Et multiplicans multiplicabo semen tuum **. Similia 
item 1saaco promissa reperias jurejurando confir- 
mata, tam de terra, quam de multiplicatione semi- 
nis. Hoc porro post plurimas generationes imple- 
tum est in adventu Christi ez semine Abrahz oriundi. 
Et ad hoc usque tempus viget et permanet promis- 
sio, donec plenitudo gentium ingressa fuerit. Hie 
itaque diuturnum post sevum, et post multas ex- 
actas generationes, nam bic millenas pro plurimis 
accepit, illas patriarchis datas promissiones per 
Salvatorem nostrum Jesum, ac per ejus doctrinam 
implevit, oranibus gentibus Abrahze promissionem 
impertiens. 


διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ xai διὰ τῆς αὐτοῦ διδασκαλίας πᾶσι τοῖς ἔθνεσι τὴν τοῦ ᾿Αδραὰμ εὖλο- 


| τίαν δεδωρηµένος, 


i ἄρτου cvrécpayev. Ἐν τούτοις ὁ λόγος xai ἄλλο τι 
1 λεληθὸς τοὺς πολλοὺς διδάσχει. Τὴν γὰρ αἰτίαν τοῦ 
I χληθῆναι δίχην ἐμφύχου ζώου τὸν λιμὸν ἐπὶ τὴν γῆν, 
λέγω δὴ τὴν ἑνερητικὴν δύναμιν τοῦ λιμοῦ, xat τοῦ 
συντριθῆναι πᾶν στήριγμα ἄρτου, παρἰστησιν, ἵνα 
xa φανιεῖ που ἄρτος μὴ στηρἰξοι τοὺς ἐμπιπλαμέ- 
νους ἐξ αὐτοῦ, χατὰ τὸ, Ἄρτος στηρίζει καρδίαν 
ἀγθρώπον. Τοῦτο γάρ ἐστιν ὃ μάλιστα συµδαίνει ἓν 
τοῖς λιμοῖς, xav' ὀργὴν θεαῦ γιγνόµενον, τὸ xal τοὺς 
ἑσθίοντας μὴ στηρίζεσθαι. 

Ἀπέστεμεν ἔμπροσθεν αὐτῶν ἄνθρωπον, εἰς 
δοῦ1ον ἐπράθη Ἰωσήφ. Ἑταπείγωσαν ἐν πέδαις 
τοὺς πόδας αὐτοῦ, σίδηρον διηθεν ἡ yox?) αὐἎ- 
τοῦ, µέχρι τοῦ ἐ.θεῖν τὸν «ἐόγον αὐτοῦ. Πάντα 
ταῦτα ὑπέμεινε µέχρι τοῦ ἐλθεῖν τὸν λόγον αὐτοῦ, 
ὃν ἐπὶ τοῖς ὀράματιν ἰδὼν ἐξεῖπε τῷ ἑαυτοῦ πατρὶ 
καὶ τοῖς ἀδελφοῖς φῄσας, ἑωραχέναι αὐτὸν δράγµατα 
καὶ τοὺς ἀδελφοὺς ὁμοίως ἀναλέγοντας, ἔπειτα τὰ 
ἐχείνων τὸ ἑαυτοῦ προσχεχυγηχέναι δράγµα": ὁμοίως 
δὲ τὸν Ίλιον, καὶ τὴν σελήνην, xa τοὺς ἔνδεχα ἁστέ- 
pas προσχυνεῖν αὐτῷ. Μέχρι τοῦ ἐλθεῖν τὸν Aóqor 
αὐτοῦ. Τὸ .Ἰόγιον Κυρίου ἐπύρωσεν αὐτόν. To, 

/ Λόγιον Κυρίου ἐπύρωσεν αὐτὸν, ὅμοιον τῷ, Οὐχὶ 
" 


wa -ψ ο ww» κα" ὃν ν. 


πι 00.1 -- σσ της Ἡν ano ον 


Καὶ ἐκάλεσε «Ίιμὸν ἐπὶ τὴν γῆν, πᾶν στήριγμα C — Vens. 16. Et vocavit famem super terram, ΟΠΙΧΕ 


firmamentum panis contrivit. In bis sermo aliud quid- 
piam, multis occultum, edocet. Causam enim cur fa- 
mem, instar animalis cujusdam, vocaverit super ter- 
ram, id est virtutem famis effectricem, et cur omne 
firmamentum panis contriverit, hic declarat, ut 
patefaciat quo in casu panis non firmet eos qui illo 
replentur, secundum illud, Panís cor hominis con- 
firmat **. ld enim maxime tempore famis evenit, 
ex ira Dei immissuim, ut scilicet quí comedunt uon 
confirmentur. 

Vgns. 17-92. Misit ante eos homiuem, in servum 
venumdatus est Joseph. Humiliaverunt in compedibus 
pedesejus, ferrum pertransiit anima ejus, donec veniret 
verbum ejus. Hzc omnia pertulit, donec veniret ver- 
bum ejus, quod cum in visionibus accepisset patri et 
fratribus suis renuntiavit, dicens vidisse seipsum fra- 
tresque suos manipulos colligentes, ac illorum deinde 
manipulossuum manipulum adorasse ; similiter quo - 
que solem et lunam atque undecim stellas ipsum ado- 
rasse. Donec veniret verbum ejus. Eloquium Domini 
inflammavit eum. Illud, Eloquium Domini inflam- 
mavit ewm, simile est huic : Nonne per Deum de- 
claratio illorum est *** Neque enim, ait, somnia 


"d Reg. m, δ. " Prov. xxiv, 46, Gen. xu, δ. Gen, xxu, 17,18. *' Psal. cun, 15, 
" Gen. χε, 8, 





4501 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


t2 


Pharaoni explicasset, nisi Deo dante ipsa intel- A διὰ τοῦ θεοῦ ἡ διασἀάφησις αὐτῶν ἑσχεν»; Ox x 


lexisset. Misit rex, εἰ solvit eum, princeps populi, ei 
dimisit eum. Constituit eum. dominum domus suc, 
et principem omnis possessionis sue, ut. erudiret 
principes ejus, sicut. semetipsum, et senes. ejus sa- 
pientiam doceret. Cum a tentationibus ceu igne satis. 
probatus fuisset Joseph , tunc Deo suggerente Pha- 
raoni, qui et rex et princeps hic vocatur, a vin- 
culis solvitur, atque domus regis et omnis pos- 
sessionis ejus princeps constituitur. Extulit enim 
eum, ut complures dixerint, ut fructus ad abun- 
dantiani colligeret, et ad tempus famis eos custo- 
diret. Hic autem sermo docet, non tam ob frugum 
custodiam ad principatum evectum fuisse, quam 
ad utilitatem anime eorum qui per ipsum docendi 


γὰρ ἔλυσε τοὺς ὀνείρους τῷ Φαραὼ, μὲ $T € 
παρασχόντος τὸ δύνασθαι συνιέναι αὐτούς. Ac 
στεωῖε βασιλεὺς xal ἔλνυσεν αὐτὸν, ἄρχων Ae - 
καὶ ἀφῆκεν αὐτόν. Κατέστεησεν αὐτὸν οεὑρεοντ 

οἴκου αὐτοῦ, xal ἄρχοντα πάσης τῆς ατήγε, 
αὐτοῦ, τοῦ παιδεῦσαι τοὺς ἄρχοντας αὐὗτοι,. 
ἑαυτὸν, καὶ τοὺς πρεσθυτέρους αὐτοῦ «σοφίες 
Ὅτε αὐτάρχως ἐπυρώθη ὑπὸ τῶν πειρασμµίῶών ὁ Ἱ. 
che, τότε θεοῦ ὑποδαλόντος τῷ Φαραὼ, ὃν καὶ fa-- 
λέα καὶ ἄρχοντα νῦν ὁ λόγος χαλεῖ, λύεταε cem 
σμῶν, xai ἄρχων τοῦ οἴχου τοῦ βασιλέως καὶ -» 
σης τῆς χτήσεως αὐτοῦ χαθίσταται. Ἑξήνεγκε 7 
αὐτὸν, ὡς μὲν εἴποι ἂν ὁ πολὺς ἄνθρωπος. C3: 
συναγαγεῖν τὰ γεννήµατα τῆς εὐθηνίας, xaX quai 


et instituendi erant. Erant autem hi principes Pha- p αὐτὰ εἰς χαιρὸν τοῦ λιμοῦ. Ὁ δὲ παρὼν λόγος is 


raonis et seniores. Quibus utilem institutionem 
adeptis, verisimile erat omnes quoque subditos 


. profectus hujusmodi consortes futuros esse. 
δεύεσθαι. "Haav δὲ οὗτοι ἄρχοντες Φαραὼ xal mpsa6Uxepot* ὧν ὠφελουμένων, εἰχὸς ἣν xal τοὺς ὑπηχία- 


9 


ἅπαντας τῆς παρ) αὐτῶν μετασχεῖν βελτιώσεως. 


Vegns. 25, 24. Et intravit Israel in Zgyptum, et 
Jacob accola fuit in terra Chum. Et auxit populum 
suum vehementer, εί firmavit. eum. super inimicos 
ejus. Quis intravit, nisi Israel ? Et quis accola fuit 
in terra Cham, nisi Jacob? His autem cum ipse 
pater tum filii ejus declarantur. Cum enim non 
solus Jacob intraverit, sed etiam septuaginta ani- 
mie cum eo, secundum illud, In septwaginta. ani- 
mabus descendit lsrael in /Egyptum *; idcirco et 


σχει οὗ τοσοῦτον τῆς τῶν χαρπῶν φυλακῆς EÉvcxa: | 
τὴν ἀρχὴν προῄχθαι, ὅσον τῆς xaxà ψυχη» ὅτ 
λείας τῶν µελλόντων ὑπ' αὐτοῦ σοφίζεσθαι xai zx 


Kal εἰση-θεν Ἱσραὴᾶ sic Αἴγνατον, xal Ἱ-- 
κὼδ παρφκησεν ἐν rà Xáp. Καὶ ηὔξησε τὃὸν' Je: 
αὐτοῦ σφόδρα, xal ἐκραταίωσεν αὐτὸν ὑπὲρ tci; 
ἐχθροὺς αὐτοῦ. Tig δὲ εἰσῆλθεν, ἁλλ' f "lagar: 
Καὶ τίς παρφχῆσεν &v f Χὰμ, ἀλλ' ἡ Ἰαχώὼδ; ἁτ- 
λοῦται δὲ διὰ τούτων αὑτός τε Ó πατὴρ xal oi —— 
του παΐδες. Ἐπεὶ γὰρ οὗ μόνος εἰσῆλθε Ἰαχωέ, 
ἀλλὰ xaY ἑδδομήχοντα Φυχαὶ σὺν αὐτῷ, χατὰ τί’ 
Ἐν ἑδδομήχοντα γυχαῖς κατέδη Ἱσραί-ὲ sic AV 


filii et pater przdictis verbis significantur. Et auxit C γυπτον. διὰ τοῦτο καὶ οἱ παῖΐδες xat 6 math ἑδτλε- 


populum. suum vehementer, et firmavit eum super 
inimicos ejus. Nec aucti nec firmati fuissent, nisi 
Josephum patronum nacti essent, et ab Agyptiis 
honorem accepissent, qui Josephi gratia ipsis de- 
ferebatur. 


Vgns. 25-30. Converiit cor eorum ut odirent po- 
pulum suum, et dolum facerent in servos suos. Mi- 
sit Moysem servum suum, Aaron quem elegit. sibi. 
Posuit in eis verba signorum suorum, et prodigiorum 
suorum in terra Cham. Misit tenebras et obscuravit, 
quia exacerbaverunt sermones ejus, Convertit aquas 
eorum in sanguinem εἰ occidit pisces eorum — Edidit 
lerra eorum ranas ia penetralibus regum ipsorum. 
Dixit et venit cenomya et ciniphes in omnibus fini- 
bus eorum. Posuit pluvias eorum grandinem, ignem 
comburentem in terra. ipsorum. Et percussit vineas 
eorum et ficulnegs eorum, et; contrivit omne lignum 
finium eorum. Dixit, et venit locusta et. bruchug, 
cwjus non erai numerus, εί comedit omne fenum 
in lerra. eorum, et comedit omnem (rucium terre 
eorum. Et percussit omne primogenitum ín terra 
eorum, primitias omnis laboris eorum. Quemadmo- 
dum primo Josephum permisit in servitutem redi- 
gi, ac compedibus ferroque bumiliari; deinde vero 
post datum virtutis experimentum, ad regnum 


** Gen. xLv, 27 ; Act. τή, 14. 


θησαν διὰ τῶν προχειµένων. Καὶ ηὔξησε τὸν Aacr 
αὐτοῦ σφόδρα, xal ἑκραταίωσεν αὐτὸν ὑττὲρ τοὶς 
ἐχθροὺς αὐτοῦ. Οὐκ ἂν ηὐξήθησαν οὐδὲ ἔχραταας- 
θησαν, el μὴ ἔτυχον προστάτου Ἰωσὴφ, xai της 
παρὰ τοῖς Αἱγυπτίοις τιμῆς διὰ τοῦ Ἰωσὴφ αὗτοῖς 
παρασχεθείσης. 

Μετέστρεγφε τὴν καρδίαν αὐτῶν τοῦ µισησα 
τὸν «Ἰαὺν αὐτοῦ, τοῦ δοιοῦσθαι ἓν τοῖς δού.ἲοις 
αὐτοῦ. Ἑξαπέστειαε Μωῦσην τὸν 6ovAor abtct, 
Ααρὼν ὃν ἑξελέξατο ἑαυτῷ. "Εθετο ἐν αὐτοῖς 
τοὺς «όλους τῶν σημείων αὐτοῦ, xal τῶν' τερά- 
των αὐτοῦ àv Ti Χάμ. Εξαπέστει]λε σχότος καὶ 
ἑσχότασε, ὅτι παρεπίκραγαν τοὺς Aóyouc αὐτοῦ. 
Νετέστρεψε τὰ ὕδατα αὐτῶν εἰς αἷμα, καὶ ἁπέ- 
xt&*& τοὺς ἰχθύας αὐτῶν. 'ECeipyer ἡ yn αὐ- 
τῶν βατράχους ἐν τοῖς ταµείοις τῶν βασιλέων 
αὐτῶν. Εἶπε, καὶ 1406 xvrópvia καὶ σχνῖπες ἐν 
ἁαᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῶν. "Εθετο τὰς βροχὰς ai- 
τῶν χἀλᾳζαν, πῦρ καταφ.1έγον ἐν τῇ và αὐτῶν. 
Καὶ ἑπάταξς τὰς ἀμπέους αὐτῶν καὶ τὰς σνυκας 
αὐτῶν, xal συνέτριψε πᾶν ξύ.ον ὁρίων αὐτῶν. 
Εἶπε, καὶ ᾖ-θεν dxpic καὶ βροῦχος, οὗ οὐκ ἦν 
ἀριθμὸς, καὶ κατέφαγε πάντα χόρεον ἐν τῇ τῇ 
αὐτῶν, xal χατόφαγε πάντα τὸν καρπὀν τῆς γῆς 
αὐτῶν. Καὶ ἐπάταξε πᾶν πρωτότοκον ἐν τῇ T 
αὐτῶν, ἀπαρχὴν παγτὺὸς πόνου αὐτῶν. Ὥσπεῃ 





509 


»» 


COMMENTARIA 
"XKencho πρῶτον συγχωρεῖ δουλεῦσαι, καὶ πέδαις 
AX Gud pp ταπεινωθῆναι" εἴτα μετὰ ταῦτα δοχιμὴν 
Ξ«Βαυνεότα τῆς οἰκείας ἀρετῆς, προάγει ἐπὶ βασιλείαν" 
Ότεω νεαὶ νῦν, βουλόµενος τῆς αὐτοῦ ἐπισχοπῆς κατ- 
«Ειάνσαε τὸν λαὺν, πρῶτον αὐτὸν πειρατηρίοις ἐχδί- 
Κωσιν, (v ὕστερον λεχθῇ τό Καὶ ἐστέναξαν οἱ 
οἷοὶ "Eopahi, καὶ ixixpatav πρὸς Κύριον τὸν 
B&é»- αὐτῶν, καὶ ἀνέδη ἡ Boh αὐτῶν πρὸς τὸν 
Θεὸν- ἁπὸ τῶν ὄργων. Καὶ εἰσήκουσην ὁ sóc τὸν 
σεεναγμὸν αὐτῶν: καὶ ἐμνήσθη ὁ Θεὸς εῆς δια- 
Gxnc abro) τῆς zpóc Ἀδραὰμ καὶ Ἰσαὰκ καὶ 
"lacub6. Καὶ ἐπεῖδεν ὁ Θεὸς τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴ, 
2eaGà ἁὙγνώσθη αὐτοῖς. Ἐπειδὴ δὲ εἴρηται, ὅτι µετό- 
epe τὴν καρδίαν αὐτῶν, δηλονότι τῶν Αἰγυ- 
xv, τοῦ µισῆσαι τὸν Aaór αὐτοῦ, ἐρεῖς, ὅτι δι- 


IN PSALMOS. 1510 


A evexit; sic etiam nune eum vellet. populum provi- 
dentia sua dignari, ipsum primo tentationibus tra- 
didit, ut postmodum diceretur illad : Et ingemue- 
runi filii lsrael, et ezclamaverunt ad. Dominum, 
Deum suum, et ascendit clamor eorum ad. Deum ab. 
operibus : εἰ exaudivit Deus gemitum eorum, et re- 
cordaiws est. Deus testamenti sui ad. Abraham. et 
lsaac et Jacob. Et respezit. Deus filios. Israel, et 
cognitus est illis *. Quia vero dictum est, convertit 
cor eorum, scilicet /Egyptiorum; wr odirent popu- 
lum ejus ; dicas Deum hoc jure fecisse. Quia eninr 
in multa licentia, libertate et honore apud Agy- 
ptios fuerant, in oblivionem Dei patrii sui vene- 
runt, ac sese cultui Agyptiorum idolorum dedide- 
runt. Quamobrem jure AEgyptios adversus illos ex- 


waLux ἔπραξεν ὁ θεός. Ἐπειδὴ yàp, tv πολλῇ Υεγο- B citavit, quia sibi ipsis fldontes Deum neglexerant; 


! νότες ἀνέσει καὶ ἐλενθερίᾳ καὶ τιμῇ παρὰ τοῖς Αἰ- 
* πνπετέοις, εἰς λήθην ἆλθον τοῦ πατρῴου Θεοῦ, ἐξέδω- 
! xav δὲ ἑαυτοὺς ταῖς τῶν Αἰγυπτίων εἰδωλολατρείαις" 
* διὰ, τοῦτο δικαίως αὐτοῖς ἑπανέστησε τοὺς Αἰγυ- 


ut ab lis afflicti, ediscerent, neque jpsis, neque 
multorum numinum superstitioni herendum esse ; 


»ique ad Deum patrum suorum sese converte- 
rent 


πτίους, ἐπειδὴ πεποιθότες ἑαντοῖς κατωλιγώρησαν τοῦ Θεοῦ, ὅπως θλιδέντες ὑπ' αὐτῶν µάθωσι μὲν 
» geh περοσέχειν ἐκείνοις, μηδὲ τῇ πολυθἐῳ αὐτῶν δεισιδαιµονίᾳ, ἐπιατρέφωαι δὲ ἐπὶ τὸν Θεὸν τῶν πατέ- 


(o pov αὐτῶν. 


Καὶ ἐξήγαγεν αὐτοὺς iv ἀργυρίῳ xal χρυσίῳ, 
Φα) οὐκ fjv ἐν ταῖς φυλαῖς αὐτῶν ὁ ἀσθενῶν. Εὐ- 
φράνθη Αἴγυκτος ἐν bo αὐτῶν, ὅτι ἐπέπεσεν 
ὃ «φόδος αὐτῶν &x' αὐτούς. Ὁ θεὸς προστάττει τῷ 
λαῷ διὰ Μωῦσέως σχυλεῦσαι τοὺς Αἰγυπτίουςὡς νενι- 
«Ἠμόνους, καὶ piov παρ’ αὐτῶν εἰσπράξασθαι τῆς 
μακροχρονίου δουλείας, ἧς αὐτοὺς χατεδουλώσαντο. 
Καὶ οὐκ ἦν ταῖς φυ.αῖς αὐτῶν ὁ ἀσθενῶν. T& 
Y&p πολλῷ παραδοξότερον τοῦτο fjv, ὅτι μετὰ τὸν 
πόνον, μετὰ τὴν πλινθείαν, μετὰ τὴν τοσαύτην ταλαι- 
πωρίαν xal τὰς µάστιγας, οὐδὲ elc ἣν à ἀσθενῶν, καὶ 
ποῦτο τοσούτων πληγῶν ἐν Αἰγύπτῳ κατενεχθεισῶν. 
Τοῦτο καὶ τῆς φύσεως αὐτῆς τὴν ἀχολουθίαν ὑπερ- 
ἐθαινεν. 
1 Ἀισπέχασε νεφόλην εἰς σκεπὴν avtoic, xal πΌρ 
τοῦ φωείσαι αὐτοῖς τὴν νύχτα. Διελθὼν τὰς κατὰ 
«ῶν Αἰγυπτίων µάστιγας, ἀκολούθως µεταδαίνει ἐπὶ 
τὰς Ὑενομένας τῷ Ἰσραὴλ εὐεργεσίας” ὁμοῦ μὲν καὶ 
ἡμᾶς προτρέπων φεύχειν τὸν Αἰγύπτιον τρόπον, ὡς 
ἂν μὴ τοῖς ἴσοις περιπέσωµεν" εὔχεσθαι δὲ εἶναι τῆς 
μερίδος τοῦ θεοῦ, fj παρεῖχε τὰς ἐξ αὐτοῦ εἰεργεαίας" p 
ὁμοῦ καὶ ὧν ἠξιώθησαν παραδόξων θεοῦ οἱ ix περι- 
τομῆς μνημονεύων, εἰς ἔλεγχον μὲν τοῦ αὐτῶν ἐκεί- 
νων τρόπου, ἀπολογίαν δὲ τῆς μετὰ ταῦτα αὐτῶν 
ἀποδοῆς, 

"Hence, καὶ ᾖ1θεν ὀρτυγομήτρα, καὶ ἄρτων οὐ- 
ραγοῦ ἐνόπλησεν αὑτούς. ᾽Ανέῤῥηξε πότραν, καὶ 
ἑῤῥύησαν ὕδατα, ἐπορεύθησαν ἐν ἀνύδροις πο- 
tapol ὅτι ἐμνήσθη τοῦ Ίόγου τοῦ ἁγίου αὐτοῦ, 
τοῦ αρὺς Ἀδραὰμτὸν δοῦΊον αὐτοῦ. Καὶ ὁ Μωῦσῆς 
δὲ ἐν .Δευτερονομίῳ πρὸς αὐταύς φησι" Μὴ εἴπῃς" 
Ad tác δικαιοσύνας µου ἐξήγαγέ µε Κύριος ἐκ 
Τῆς Δἰγύπτου, ἀλλὰ διὰ τὸν ὄρκον ὃν ὤμοσε Kó- 
Buc τοῖς πατράσιν ὑμῶν. Καὶ γνώσῃ σήμερον, 


* Exod. i1, 25—93, 


Vens. 37, 58. Et deduxit eos cum argento el auro, 
et non erat. in. tribubus eorum infirmus. Letata est 
4Egyptus in. profectione eorum, quia. incubuit timor 
eorum super eos. Deus per Moysem populo praecipit. 
vt AEgyptios tanquam victos spolient, ac diuturna 
apud illos servitutis, qua illos oppresserant, prae- 
mium expetant. Et non erat in. tribubus eorum in- 
firmus. Quodque multo mirabilius erat, post tantum. 
laborem, post laterum coctionem, post tantam mi- 
seriam et tot verbera, ne unus quidem infirmus 
erat, idque tantis plagis Agypto illatis. Hoc utique 
naturz ordinem transcendit. 


Vas. 59. Expandit nubem in protectionem eo- 
rum, et ignem, ut [uceret eis per noctem. Recensitis 
AEgyptiorum plagis, consequenter transit ad bene- 
ficia lsraeli collata : simul nos admonens ut £gy- 
ptiacos mores fugiamus, ne in paria incidamus; 
precemurque ut in portione Dei ascribamur, cui 
beneficia sua impertiit : itemque commemorans, 
quantis Dei mirabilibus dignatus sit populus ex 


circumcisione; ut eorum mores coarguat, justam- 
que abjectionis eorum causam commonstret. 


Vans. 40-45. Petit, εἰ venit coturniz, et panibus 


celi replevit eos. Dirupit petram, et fluxerunt aque, 
manarunt in inaquosis flumina. Quoniam memor (uit 
werbi sancti sui, quod babuit ad Abraham servum 
suum, Sic item Moyses illos in Deuteronomio allo- 
quitur : Ne dicas : Propter justitias meas eduzit me 
Dominus. de terra /Egypti, sed preptet. jusjurandum. 
quod juravit Dominus patribus. vestris. Et cognosces 
hodie quia non propter justitias tuas. Dominus Deus 


130 


quia populus dure eervicis es **. Et eduzit populum 
suym in exsultatione, et electos suos ip letitia. Sin- 
gula enim qua contigerunt admiratione digna erant, 
e& prodigiis plena, ut quod ipsis pellentibus cum 
voluptate liberarentur, quod cum abundantia re- 
mum, quod cum perfecta sanitate. Et dedit illis 
tfegiones gentium, et labores populorum possederat. 
Mon enim solum a pristinis liberavit, sed etiam 
aliena ipsis tradidit, neque permisit ut labori vaca- 
rent, ut custodiant justificationes ejus, et legem ejus 
requirant. Bec promisit, quia custodierant justifi- 
cationes ejus. Talis quippe Deus est, ut misericor- 
diam suam diligentibus se in millibus exhibeat. 
His autem illorum: nepotibus talia przstitit et largi- 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARB ΠΠ. — EXEGETICA. 
ίμκε dat. tibi terram bonam hanc ad. possidendum, A δει οὐχὶ διὰ τὰς δικαιοσύγας σου, Κύριος & 6ε. 


ta 


σον δίδωσί dott γην τὴν ἀγᾳθὴν ταύτσνγν 25. 
ῥρονοµῆσαι, ὅὄτι Aaóc σκ.ἑηροτεράχη λος el. Koi ες. 
JjTare τὸν «Ἰαὸν αὐγοῦ ἐν ἁγαλ 1ιάσσε, xai τε 
éx.Agxtobc αὐτοῦ ἐν εὐφροσύνῃ. Ἕχαστον γὰρ 
γενοµένων εἰς θαῦμα µέγιστον fjv, καὶ πολλὲν ε-- 
«v παραδηξοποιίαν, τὸ ἁπαλλαγῆναι μεθ) ἡδονῖς x 
ὠθούντων ἑχείνων, xgi µετ᾽ εὐπορίας ἁπάσης, τὸ : 
ὑγείᾳ χαθαρᾷ (εἱε). Καὶ ἔδωκαν αὐτοῖς roa 
ἐθνῶν, καὶ πόνους «Ἰαῶν κατεκληρονόκεῃσαν.υ 
γὰρ 0t µόνον τῶν προτέρων ἀπήλλαξεν, ἀλλὰ χαὶ τι 
τῶν ἑτέρων ἔδωχεν αὐτοῖς, οὐδαμοῦ πονεῖν συγχωρῦ. 
ὅπως ἂν gvAdtoct τὰ δικαιώµατα αὐτοῦ. xal:s 
νόµον αὐτοῦ ἐχζητήσωσι. Ταῦτα ἐπηγγςῶς» 
ἐπειδὴ ἑφόλαξαν τὰ δικαιώµατα αὐτοῦ. Ἑοεσῦτος τὰ 





tus est: cohortans et. coneitans eos ad custodien- B ἐστιν ὁ θεὸς, ποιῶν ἔλεος εἰς χιλιάδας τοῖς dra 


das justificationes ipsius et legem ipsius exquiren- 
dam. Sed quia tot dignati bonis, predicta non 
custodierunt, tunc ablata ab ipsis gratia est, nec 
modo terram amiserunt, sed etiam a Deo lapsi 
Sunt, ac gentium et inimicorum servi sunt οἵ- 


σιν αὐτόν. Τούτοις δὲ τοῖς ἐχείνων ἀπογόνοις τὰ τν 
σαῦτα παρέσχε xai ἑχαρίσατο, προτρέτιων aj. 
καὶ παρορμὼν εἰς τὸ φυλάττειν τὰ δικαιώµατα a. 
τοῦ, xai τὸν νόµον αὐτοῦ ἐχζητεῖν. ᾽Αλλ᾽ ὅτι ww 
τοσούτων ἠξιωμένοι οὐχ ἐφύλαξαν τὰ εἰρημέν:, - 
τηνικαῦτα ἤρθη ἀπ᾿ αὐτῶν ἡ χάρις, χαὶ οὗ µόνον-:. 


γην ἀπώλεσαν, ἀλλὰ καὶ τοῦ θεοῦ ἐχπεπτώχασι, δοΏλοί τε τῶν ἐθνῶν καὶ πολεµίων γεγόνασι. 


ALLELUIA. CV. 

Vegas. 1-5. Confitemini Domino, quoniam bonus, 
quoniam in seculum misericordia ejus. Quis loquetur 
potenties Domini, auditas faciet omnes laudes cjus? 
Beati qui custodiunt judicium, et faciunt justitiam in 
omni tempore. Memento nostri, Domine, in benepla- 
cito populi tui, visita nos in salutari tuo. Ad viden- 


'AAAHAOYIA. ΡΕ’. 
Ἑξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳ, δει xpnowoc, δει ες 
τὸν αἰῶνα τὺ ÉAcoc αὐτοῦ. Τίς «Ἰαλήσει τὰς ἐι- 
φαστείας τοῦ Κυρίου, ἁχουστὰς ποιήσει «πάσας 
τὰς αἱνέσεις αὐτοῦ; Μακάριοι οἱ φυ.1ώσσοττες 
κρίσιν, ποιοῦντες διχαιοσύγην ἐν πανεὶ παν. 


C Μνήσθηει ἡμῶν, Κύριε, ἐν τῇ εὐδοκίᾳ τοῦ Aes 


dwm in bonitate electorum, ad letandum in (σήήα σου, ἐπίσκεγαι ἡμᾶς ἐν τῷ σωτηρίφ σου, τοῦ Iber 
gentis tur, ut. lauderis cum hereditate tua. Πο ἐν τῇ χρηστότηεί σου τῶν ἐκλεκτῶν, τοῦ εὔρραν. 
quoque psalmus laudem hymnumque in Deum con- θήῆναι ἐν εὐφροσύνῃ τοῦ Aaov σου, toU ἐπαινε- 
linet, quare inscriptus est, Alleluia, quod explica- — ca. μετὰ τῆς xAnporopíac σου. Alvoy xat ὕμνοι 
tur, Laudate Dominum. Statim autem a. principio πρὸς τὸν Gebv xal ó παρὼν ψαλμὸς περιέχει΄ δὲ 


precipit iis qui a peccatis aguntur, utad Dei Filium 
tanquam ad medicum et servatorem accedant, atque 
propria confitentes peccata, anime vulnera ipsi 
detegant. Qui vero id sincere prestat ac delicta 
pristina delet, id ut non verbis tantum, sed animo 
quoque et operibus peragst, a Psalmista instituitur, 
Hortatur porro ad alacriter confitendum, annun- 
tíando, Quoniam bonus est Dominus, quoniam in 
seculum misericordia ejus. Idcirco ait prompto ani- 
mo confitemini, quia et ipse ad clementiam paratus 
est, gnarus res prezesentis seculi misericordia egere, 
utpote qua mortales et fluxa sint. 


ἐπιχέγραπται, Αὐ.ληούῖα " ὅπερ ἑρμηνεύετα:, 
Αἰνεῖεο τὸν Κύριον. Προστάττει δὲ εὖθὺς ἀρχόμενα ' 
sol; ἁμαρτημάτων ὁρμωμένοις ὥσπερ larg xà 
αωτῆβι προσιέναι τῷ θεραπευτικχῷ τοῦ roo Yu. 
καὶ τὰ τραύματα τῆς ψυχῆς ἀπογυμνοῦν αὐτῷ, διὰ ὁ 
ἐξομολογεῖσθαι τὰς οἰχείας ἁμαρτίας. Ὁ δὲ «ouv 
πράττων γνησίως, καὶ ἀποχλαιόμενος ἐφ᾽ οἷς μαρα 
πρότερον, ὅτι μὴ λόγοις µόνοις τοῦτο πράξαι, ἀλλὰ 
τῇ διαθέσει xal αὐτοῖς τοῖς πράγµασι, παρὰ τοῦ 
Ραλμῳδοῦ κοµίζετφᾳι τὴν εἰσήγησιν. Ἡροτρέπει ἃ 
προθύµως ἐπὶ τὴν ἑξομολόγησιν, διὰ τοῦ ἔπα γγὲλ- 
λεαθαι, "Ott χρηστὸς ὁ Κύριος , ὅτι εἰς τὸν αἰώγα 


τὸ Élsoc αὐτοῦ. Διὰ ταῦτα γὰρ, φησὶ, προθύµως ἑξομολογεῖσθα, ὅτι xaX αὐτὸς ἔταιμός ἐστιν εἰς φιλ- 
ανθρωπίαν, εἰδὼς ὅτι ἑλέου δεῖται cà τοῦ ἑνεστῶτος αἰῶνος πράγµατα θνητὰ ὄντα xax πίχηρα. 


VgRs. 6. Peccavimus cum patribus nostris, injuste 
egimus, iniquitatem fecimus. Non soli, inquit, pec 
cavimus ; sed si quis jam inde a priscis temporibus 
exploret, genus nostrum peccatis semper deditum 
fuisse deprehendet. Cum enim a Moyse tot miracula 
ederentur, non intellexerunt ; sed salutem nacti, et 
ab Egyptiorum servitute liberati, non cognoverunt, 


** Deut, 1x, 4-6, 


Ἡμάρτομεν μετὰ τῶν πατάρων ἡμῶν, ἠνομή- 
σαμεν, ἡἠδικήσαμεν. Οὐ μόνοι, φησὶν, ἡμάρτομεν᾽ 
ἁλλ᾽ εἴ τις ἐξετάσειον ἄνωθεν ἀπὸ τῶν πρώτων χρό- 
νων, tÜpot ἂν ἀεὶ xal ix. τοῦ καντὸς ἁμαρτητιχὸν 
τυγχάνον τὸ ἡμέτερον γένος. ᾿Ῥοσούτων γὰρ θαυµα- 
σίων διὰ Μωῦσέως ἐπιτελουμένων, o0 συγῆχαν, ἀλλὰ 
xa σωτηρίας τυχόντες, καὶ τῆς ὃς Αἰγυπτίοις δοι’ 





s 


COMMENTARIA IN PSALMOS, 


1914 


ας ἑλευθερωθέντες, 60x ἔγνωσὰν, ὅτι οὐ διὰ τὰς A quod non justitiz sux causa, neque quod ipsi Del 


τῶὼν διχαιοσύνας, οὔτε διὰ τὸ εἶναι ἐπισχοπῆς θεοῦ 
ζους, διὰ δὲ τὸ πλῆθος τοῦ ἑλέους αὐτοῦ τούτων 
"toy fiat. 

Ol πατέρες ἡμῶν ἓν Alpóxtq οὐ συνῆκαν τὰ 
πυµιάσια σου, οὐκ ἐμνήσθησαν τοῦ Λλήθους τοῦ 
χέους σου. Kal παρεπίχραναν ἁναδαίνοντες ἐν 
ü Ἔρυθρᾷ 0aláccy. Ταῦτα μὲν ὁ πρὸ τούτου 
εείληςφε φαλμὸς, ἑπετέμνετο δὶ αὐτὸς xol τὰς ἐπὶ 
Ὡς ἐρήμου παραδοξοποιίας, μγδὲν χατηγσρῄσας τοῦ 
αοῦὈ. Ὁ δὲ παρὼν ἑπαναλαμόάνει τὴν δι;γησιν, 
tat πάσας τοῦ λαοῦ τὰς δυσσεθείας διέξεισιν. 
Ἔστι δὲ xai ὁ πᾶς λόγος τοῦ Ἰουδαίων λαοῦ χατη- 
foptxóc. Καὶ παρεπίχραγαν ἁναδαίνοντες àv τῇ 
Ἐρυθρᾷ θα.ἰάσσῃ. ΠἩροσελθόντες Μωῦσῇ xal φῄσαν- 


providentia digni essent, sed ob magnitudinenf 
misericordix ipsius, hzc consecuti sint. 


Vgns. 7, 8. Patres nostri in /gypto non intellege. 
runt mirabilia tua, non fuerunt. memores multitu- 
dinis misericordie (8.5. Et irritaverunt ascendentes 
in mare iubrum. Fic quidem praecedens psalmus 
enarravit, mirabilia vero in deserto patrata com- 
pendio fetulit, nullamque in populum accusatio- 
nem instituit. Hic vero psalmus fesaümit narratio- : 
nem, omnesque populi impietates commemorat. 
Totusque sermo Judaicsé gentis accusatio est. Et 
irritaverunt ascendentes in mare Rubrum '^; cum ad 
Moysem accedentes dicerent : Utinam mortui essc- 


tec, "O qoeAov μὲν ἀπεθάνομεν ἐν γῇ Αἰγύπεῳ, f) ἐπὶ B mss in AEgyplo, aut in hac solitudine ! et : An quia 


τῆς ἐρήμουταύτης" καὶ, Παρὰ có μὴ εἶναι μνἡματα 
ἐν Αἲγύπτῳ, ἐξήγαγες ἡμᾶς, θανατῶσαι ἐν τῇ 
ἐρήμῳ, TI τοῦτο ἐποίησας ἡμῖν ἑξαγαγὼν ἐξ AL- 
᾿γύπτου;: Ob τοῦτο ἦν có ῥῆμα ὃ ἑλαλήσαμεν πρὸς 
cé év Αἰγύπτῳ Aéyorrec: Πάρες ἡμᾶς, ὅπως δου- 
᾿Ἀεύσωμεν τοῖς Αἰγυπτίοις; Κρεῖσσον γὰρ ἡμᾶς 
᾿ δου.ξεύειν' τοῖς Αἰγυπτίοις, fj ἀποθανεῖν ἐν τῇ 

ἑρήμῳ ταύτῃ. Καὶ ὅσον μὲν ἐπ᾽ αὑτοῖς πικρὸν αὐ- 

τοῖς ἀντὶ χρηστοῦ τὸν Θεὸν χατεστὴσαντο. Ὁ 6k ἄγα- 

05, Θεὺς πλοντῶν ἑλέῳ καὶ φιλανθρωπίᾳ, πάλιν 
| ἔσωζεν αὐτοὺς ἔνεχεν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ, τοῦ 
' Τγωρίσαι τὴν δυναστείαν αὑτοῦ. ὅπως μὴ εἴπω- 
' 6ιν οἱ ἀσεθεῖς, IIo ἐστιν ὁ θεὸς αὐτῶν ; διὰ τοῦτο 
! παρεῖχεν αὐτοῖς xal τότε τὴν σωτηρίαν, πανταχόθεν 


sepulcra non erant in Egypto eduxisti nos, ut. in- 
lerficeres in solitudine ? Quid hoc fecisti nobis edu- 
cens ex /Egypto? Nonne hie erat sermo, quem lo- 
cuti sumus ad te in. "Egypto dicentes : Dimitte nos 
2! serviamus /Eggpiiis? Melius est. enim nos servir 
4Egyptiis, quam mori in. solitudine hac**. Et, quan- 
tum in ipsis quidem situm erat, Deum sibi ex cle- 
mente acerbum efficiebant. At bonus Deus, mise- 
ricordia et mansuetudine dives, rursus salvavit 
eos propter nomen suum, ut notam faceret poten- 
tiam suam; ne impii dicerent : Ubi est Deus so- 
rum*? Ideo ipsis salutem tunc impertiit : undie 
que ios ad salutem compellens. ilii autem victi ad 
modicum tempus verbis ejus crediderunt, peet- 


αὐτοὺς σννελαύνων ἐπὶ chv σωτηρίαν αὐτῶν. Οἱ δὲ C quam mare Rubrum transierant. 
νικηθέντες πρὸς μὲν ὀλίγον ἑπίστευσαν τοῖς λόγοις αὐτοῦ, διελθόντες τὴν Ἐρυθρὰν θάλασσαν. 


Καὶ ἐπετίμησε τῇ Ἐρυθρᾷ θαἱάσσῃ, καὶ ἓξ- 
ηράνθη, καὶ ὡδήγησεν αὐτοὺς ἓν ἀδύσσῳ ὡς iv 
ἐρήμφ. Ὅ ἐπιτιμήσας τῇ Ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ πᾶσι 
Θεὸς ἀνωμολόγηται. El οὖν xa Ἰησοῦς χλονουμένῃ 
ἐπιτάσσει τῇ θαλάσσῃ, πᾶσι θεὺς ἀνωμολόγηται, ἵνα 
ἐχ τριχυµίας 7| χλύδωνος γαλήνη γένηται. θεὸς ὧν 
αὐτὸς ὁ ἐπιτιμήσας τῇ Ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ xat ξηραί- 
νων αὐτὴν, ὡς διοδεύσιµον αὐτὴν γενέσθαι, τὸν πά» 
λαι θάλασσαν καὶ ἄδυσσον διὰ τὸ τῶν ὑδάτων αλῆθος 
οὕτω καλουµένην. 

Καὶ ἔσωσε αὐτοὺς ἐκ χειρὸς μισοῦντος, xal 
ἁλυτρώσατο αὐτοὺς kx χειρὸς bx0pov. 'ExdAvyer 
ὕδωρ τοὺς ϐ.ίδοντας αὐτοὺς, slc ἐξ αὐτῶν οὐχ 
ὑπε]είρθη. Ζητήσῃ τις ἂν περὶ τῶν ἐπιμίχτων Al- 


VgnBs. 9. Et increpuit mare Rubrum, ei exsiccatum 
est, et deduxit eos in. abysso. sicut {π deserto. Qui 
increpuit mare Rubrum, ab omnibus Deus habitus 
et declaratus est. Cum ergo Jesus agitato mari 
imperat, apud omnes in cenfesso fuit ipsum esse 
Deum, ut ex tempestate οἱ procella, tranquillitas 
exsisteret. Jdem quippe Deus est qui increpavit 
mare Rubrum et exsiccavit illud, ita ut pertransiri 
posset id, quod olim ob multitudinem aquarum 
mare et abyssus vocabatur. 

V&gns. 10, 11. Et salvavit eos de manu odientis, et 
redemit eos de mann inimici. Opernit aqua tribulen- 
tes eos, unus ex eis non remansit. Quarat quispiam, 
de promiscuis JEgyptiis qui mare transierunt, et 


Υυπτίων, τῶν διελθόντων την θάλασσαν, καὶ εἰς τὴν p una eum populo in deserto versabantur. Cui re- 


ἔρημον ἅμα τῷ λαῷ γενοµένων. Πρὸς ὃν ἐροῦμεν, ὅτι 
μὴ τῶν θλιδόντων σαν τὸν Ἰσραήλ. Περὶ δὲ νῶν 
θλιδόντων εἴρητο τὸ, Elc ἐξ αὐτῶν οὐχ ὑπε]είφθη. 
Ὁ δὲ ἐπίμιχτος λαὺς Αἰγύπτιος μὲν fjv, πιστεύων δὲ 
ταῖς Μωῦσέως φωναῖς, σωτηρίας ἔτυχεν. 

Καὶ ἐπίστευσαν τῷ .Ἰόγῳ αὐτοῦ, καὶ ᾖσαν τὴν 
αἴνεσιν' αὐτοῦ. Ἐτάχυναν, ᾿ἐπελόθοντο τῶν Ep» 
Tuy αὐτοῦ, οὐχ ὑπέμειαν τὴν βουλὴν αὐτοῦ. 
Σὺν τῷ Μωῦσῇ xal ᾽Ααρὼν τὴν ᾠδὴν τὴν ἐν τῇ ἑξόδῳφ 
παραυτίχα χαὶ παραχρΏμα µεταθδαλλόμενοι ἐτάχνναν, 
ἐπελάθοντο τῶν ἔργων αὐτοῦ. 

" Num. xiv, ὅ. 


um 


spondebimus, eos non ex numero opprimentium 
]sraelem fuisse. De tribulantibus autem dictum 
est : Unss ετ eis non. remansit. Promiscuus vero 
populus, Zgyptius quidem erat, sed cum Moysis 
vocibus crederet, salutem 6st consecutus. 

Vegas. 19, 43. Et crediderunt verbo ejus, et cauta- 
verunt. laudem ejus. Cito fecerunt, obliti sunt ope- 
vum ejus, non sustinuerunt consilium ejus. Cum 
Moyse et Aaron in exitu canticum cecinerunt ; sed 
quamprimum et statim immutati, obliti sunt ope- 
rum ejus. 


'* Exod. xiv, 14, 1. 7* Psal. cxin, 10. 





4015 


EOSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — 


EXEGETICA. pua 


Vegns. 14-18. Ei concupierunr concupiscentiam in A Καὶ ἐπεθύμησαν ἐπιθυμίαν &r τῇ &grigsen.. »- 


deserto, et tentaverunt Deum ἐπ inaquoso. Et dedit 
eis petitionem ipsorum, et misil. saturitatem in ani- 
mas eorum. Et irritaverunt Moysen in castris, Áa- 
ron, sanctum Domini. Quando tentaverunt Deum in 
inaquoso, etsi tentationibus ille non pateat, cum 
injuriarum iminemor sit, non ultus eos, dedit eis 
petitionem ipsorum. Quin etiam cum exacerbarent 
eum ascendentes in mare Rubrum, tunc ostendit 
eis potentiam suam : cum autem irritaverunt Moy- 
seu et Aaron in castris, tunc aperfa est terra, et 
deglutivit eos : non oportebat enim famulos ipsius 
eontemni. Sed quia bonitas et severitas penes 
ilium sunt, primo benignitatem exhibuit illis; cum 
autem nihil prodesset eis, consequenter ultricem 


medelam ipsis adhibet; quare subdit : Aperta est R τοῖς παρέσχετο' ὡς 6$ οὖχ ὤναντο δι αὖττ 


terra, et deglutivit. Dathan, et. operuit. super caput 
Abiron. Et exarsit ignis in synagoga eorum, flomma 
combussit peccalores. Moysen itaque irritaverunt 
Dathan et Abiron dicentes : Num Moysi soli locu- 
tus est Deus, nonne etiam nobis?*? Aaronem vero 
Core et cetus illius, ignem alienum, et sacrificia 
Deo loco sacerdotum offerre ausi, irritaverunt, Sed 
eos qui contra Moysen locuti fuerant, Dathan scili- 
cet cum toto genere suo hians, terra deglutivit, et 
operuit super congregationem Abiron; Core au- 
tem et eos qui egm illo incensa su oblaturi erant, 
flamma de tabernaculo prodiens combussit. 


ἐπείρασαν τὸν θεὸν iv ἀνύδρῳ. Kal EC «xzr : 
τοῖς τὸ αἴἵτημα αὐτῶν, &azéccesdg α rec uer 
εἷς τὰς ὴυχὰς αὐτῶν. Kal παρώξυναν τὸν MN. 
σην ἓν τῇ aapeu6o0lg, τὸν Ααρῶν, tcv ὅ- 
Κυρίου. Ὅτε μὲν τὸν θεὺν ἐπείρασαν ἓν ἄν'-: 
ἀπείραστος, Gv ἀμνησίχαχος, οὐχ ἁμευνάκκεναως τ 
τοὺς ἔδωχεν αὗτοῖς τὸ αἴτημα αὑτῶν. "AXAX xa. 
παρεπίχραναν ἀναδαίνοντες ἐν τὴ Ἐρυθρᾶᾷ 6221-— 
xai τότε ἐγνώρισεν αὐτοῖς την δυναστείαν aee. - 
δὲ παρώρχισαν τὸν Μωῦσῆην kal τὺν Ααρέων 
παρεμθολῆ, τὸ τηνιχαῦτα {νοίχθη dj Τη, acx* xx- 
πιεν αὐτοὺς) οὐχ ἔδει γὰρ χαταφρονγθτναι Ἔ.ις | 
ῥράποντας. ᾽Αλλὰ xal ἑπείπερ χριστότης ἐστι - 
ἀποτομία παρ᾽ αὐτῷ, πρῶτα τὰ της χρηστότε στο: : 
Vno, dx: 
θως χαταλλήλῳφ µετέρχεται αὐτοὺς φαρμάναω r- 
στηρίφ' Ἡνοίχθη ἡ TQ, καὶ χατέπιε Δαθάὰν", 
ἑχά 1νγεν ἐπὶ τὴν κεραλὴην Ἀέειρών. Ra: 
εχαύθη zip ἐν τῇ συναγωγῃ αὐτῶν, gAc£ »— 
φ.Ίεξε» ἁμαρτωλούς. Μωῦστν μὲν οὖν παρε»: -: 
οἱ περὶ Δαθάν xal ᾿Αθειρὼν εἰπόντες' Mi Mc - 
póro «1ελάΐηκεν ὁ Osóc, οὐχὶ «αἱ ἡμιν; τ'. 
᾿Δαρὼν Κορὲ χαὶ ἡ συναγωγὴ αὐτοῦ πυρ ἁλλότας 
προσαχαχγεῖν, xat θυσίας τῷ co ἐν χώρα τῶν ἔεςς: 
τολµήσαντες, παρώργισαν' ἀλλὰ τοὺς μὲν χατα;.Σ-- 
σαντας τοῦ Μωῦσέως, τὸν Δαθὰν παγγενεῖ ἀνοεχθς:-, 
ἡ γη χατέπιε͵ xal ἐχάλυφεν ἐπὶ τὴν συναγωγόν Α:: 


- 


ρών' tb» δὲ Κορὲ xai τοὺς σὺν αὑτῷ µέλλοντας προσφέρειν τὰ θυµιατήρια αυτῶν φλὸξ ἀπὸ cnc σχτ;". 


Ἀροελθοῦσα χατέφλεξεν. 


γεκο. 19-51. Et fecerunt. vitulum in ΟΛοτεδιείὁ Kal ἐποίησαν pc xov ἐν Χωρὴδ, xal xpccir- 


adoraverunt sculptile, εί mulaverunt gloriam suam 
in. similitudinem vituli comedentis fenum. Obliti 
sunt Deum qui salvavit eos, qui [ecit magna in 
4Egypto, mirabilia in terra Cham, terribilia in. mari 
Rubro. Et dixit ut disperderet eos, nisi Moyses ele- 
cius ejus stetisset, in con[ractione in conspectu ejus, 
ut averteret iram ejus ne disperderet eos, et pro nihilo 
habuerunt terram. desiderabilem. Non crediderunt 
verbo ejus, et murmuraverunt. in tabernaculis. suis, 
non exaudierunt vocem Domini. Et elevavit manum 
suam auper eos, ut prosterneret eos in deserto, ei ut 
dejiceret semen eorum in. nationibus, et. dispergeret 
eos in regionibus. Et initiati sunt Beelphegor, et 
comederunt sacrificia mortuorum. Ft irritaverunt 


eum ἐπ adinventionibus suis et multiplicata est in p ἔθνεσι, xal διασκορπίσαι αὐτοὺς ἐν ταῖς χώραις. ᾿ 


eis ruina. Et stetit Phinees et placavit, et cessavit 
quassatio. Et reputatum. est ei in. justitiam, in ge- 
nerationem et generationem usque in. sempiternum. 
Exstat in Numeris historia quomodo accepta Phi- 
nees hasta Madianitidem, et simul illum qui cum 
ea rem habebat, transfixerit : quo edito facinore 
statim ira Dei placata illis est. Hic porro declara - 
tur quantum apud Deum valeat unius viri justitia ; 
jta ut ob Phinez pro Deo zelum ira frangeretur, et 
quassatio peccatores invadens averteretur. 


γησαν τῷ TÀvztQ, xal ἡ.1λάξαντο τὴν δόξαν a 
τοῦ ἐν ὁμοιώματι µόσχου ἑσθίοντος χόρτον'. Ese 
«Ἰάθογτο τοῦ Θεοῦ τοῦ σώζῶντος αὐτοὺς, τὸ 
ποιήσαγτος ueydJa ἐν Αἰγύπτῳ, θαυμάσια ἓν -- 
Χὰμ, φοθερὰ ἐπὶ θα.άσσης Ἐρυθρᾶς. Καὶ cz 


τοῦ ἐξο.λοθρεῦσαι αὐτοὺς, εἰ μὴ Μωῦσῆς d £xi- | 


xtóc αὐτοῦν ἔστη ἐν ci] θραύσει ἐνώπεον αὐντιὶ. 
τοῦ ἀποστρέγαι τὸν θυμὸν αὐτοῦ τοῦ μὴ ἑξε.ὶ-- 
θρεῦσαι αὐτοὺς, καὶ ἑξουδέγωσαν γῆν ἐπιδεργ 
τήν. Οὐκ ἐπίστευσαν τῷ «Ἰόγῳ αὐτοῦ, καὶ ἓτέ- 
1υσαν ἐν τοῖς σχκηνώµασυ αὐτῶν, οὐχεϊσήκοιςσ 
τῆς φωγῆς Κυρίου. Καὶ ἐπῇῃρε τὴν χεῖρα acit 
ἐπ᾽ αὐτοὺς, τοῦ καταθαεῖν αὐτοὺς ἐν τῇ épripe. 
xal τοῦ καταθαλεῖν τὸ σπέρμα αὐτῶν ἐν τες 


Καὶ ἐτελέσθησαν τῷ BseAgeróp, καὶ ἔφαγον δι- 
σίας γεκρῶν. Καὶ παρώξυναν αὐτὸν ἓν τοῖς ἔτι: 
τηδεύμασυ' αὐτῶν, καὶ ἐπ.ηθύνθη ἐν αὐὗτοὶς ἡ 
απτῶσις. Καὶ ἔστη Φιγεὲς καὶ ἑξι]άσατο, xol &xc- 
πασεν ἡ θραῦσις καὶ ἑλυγίσθη αὐτῷ εἰς διχαιο- 
σύγην εἰς γεγεὰν xal γεγεὰν ἕως τοῦ αἰώνος. 
Κεῖται ἓν τοῖς ᾿Αριθμοῖς ἡ ἱστορία, ὅπως λαξὼν ὁ 
Φινεὲς τὸν σειροµάστην διέπειρε τὴν Μαδιανῖτιν ἅμα 
τῷ σὺν αὑτῇ πεπορνευχότι, xai ἑχόπασε παραχρΏμα 
ἡ xax! αὐτῶν ὀργὴ ἅμα τῇ τοιαύτ πράξει. Παρίσττα 


δὲ ὁ λόγος, πόσον ἰσχύει παρὰ θεῷ ἑνὸς ἀνδρὸς δικαιοσύνη, ὡς χοπάσαι τὴν ὀργὴν, xat ἀναχρουσθῖναι cky 
κατὰ τῶν ἡμαρτηχότων θραῦσιν, διὰ τὸν Φινεὲς ὑπὲρ τοῦ θεοῦ ζῆλον. 


15 Num. xi, 3. 


)172 COMMENTARIA IN PSÀLMÓS. 1314 


KKenl παρώργισαν αὐτὸν ἐπὶ ὄξατος ἀντιλογίας, Α — VeRs. 32-40. Et irritaverunt eum ad aquam con- 
αλ £2caxdó0n Μωῦσῆς δι αὐτοὺς, ὅτι zapezixpa- — tradictionis, el vexatus est Moyses propter eos, quia 
e» τὸ ανεῦμα αὐτοῦ. Kal διέστειΊεν ἐν toic — exacerbaverunt. spiritum ejus. Et. distinzit in labiis 
εἰ.Ίεσιν αὐτοῦ, οὐχ ἑξωλόθρευσαν τὰ ἔθνη ἃ — suis, non disperdiderunt gentes, quas dixit Dominus 
Υπτε Εζύριος αὐτοῖς. Kal ἐμίγησαν ἐν τοῖς ἔθνεόι, — illis, Et commissi sunt. inter gentes, et didicerunt 
és) ἔμιαθον τὰ ἔργα αὑτῶν, καὶ ἐδου.εύζαντο τοῖς — opera eorum, et servierunt sculptilibus eorum, et fa- 
r-Avzttotc αὐτῶν, καὶ ἐγεγήθη αὐτοῖς εἰς όκάνδα- — ctum est illis in scandalum. Et immolaverunt filios 
to». Καὶ ἔθυσαν τοὺς υἱοὺς αὐτῶν καὶ τὰς θυγα- — suos εἰ filias suas demoniis. Et effuderunt sangwi- 
rÉpac αὐτῶν τοῖς δαιµονίοις. Καὶ ἐξέχεα» αμα — nem innocentem, sanguinem filiorum suorum et filia- 
ἀθῶον". αἷμα νυἱῶν αὐτῶν καὶ θυγἀτέρων, ὧν ἔθυ- — rum suarum, quas sacrificaverunt sculptilibus Cha- 
σαν τοῖς γάυατοῖς Χαναάν. Καὶ ἐφονοκτονήθη ἡ — naan. Et infecia est terra in. sanguinibus, et conta- ᾿ 
ΥΠ ἐν τοῖς αἶμασι, καὶ ἐμιάνθη év τοῖς ἔργαις — minata. estin. operibus eoruth, et. fornicati sunt in 
αὐτῶν», xal ἐπόργευσαν ἐπὶ τοῖς ἐπιτηδεύμασιο — adinventionibus suis. Et iratus est. [furore Dominus 
αὐτῶν. Καὶ ὠργίσθη θυμῷ Κύριος ἐπὶ τὸν Aaóv — in populum suum, et abominatus est hareditatem 
«ὐτοῦ. καὶ ἐδδελύξατο τὴν xAnporopíay αὐτοῦ. EL.— suam, Si propter hzec omnia abominatus est bzre- 
διὰ ταῦτα πάντα ἐθδελύξατο τὴν κληρονομίαν αὐτοῦ, Β ditatem suam, cur supra dictüm est, Ad videndum 
πῶς ἀνωτέρω εἴρηται Too lÓsiv ἐν τῇ χρηστότητι — in bonitate electorum tuerum, ad letandüum in letitiü 
τῶν ἐκεχτῶν σου, toU εὑρρανθηναι ἐν τῇ SÜ- — gentis (Μα, ut lauderis cum hereditate tua? At. per- 
φροσύνῃ τοῦ ἔθνους σου, τοῦ ἐπαινεῖσθαι μετὰ — pende num aperte sermo abominatam prioris po- 
τῆς xAnporoplac cov ; ᾽Αλλὰ ὅρα εἰ μὴ σαφῶς καὶ — puli hreditatem declaret, ac de alia hzreditate 
τὴν βδελυχθεῖσαν κληρονομίαν τοῦ προτέρου λαοῦ — vaticinetur ; ut et de alio populo quicum annume- 

εταρέστησεν ὁ λόγος, xai περὶ ἑτέρας κληρονομίας — rari optandum esse docet. 

θεσπίζει, ὡς xal περὶ ἑτέρου λαοῦ μεθ) ὧν εὔχεσθαι 

χαταριθμηθῆναι διδάσχει. 


Καὶ παρέδωκεν αὐτοὺς εἰς χεῖρας ἐχθρῶν, καὶ Nrns. 41-45. Et tradidit eos in manus inimicorum, 
ἐκυρίενυσαν αὐτῶν ol μισοῦντες αὐτούς. Οὐ πα- et dominati sunt eorum. qui oderunt eos, Non tradit 
ῥραδίδωσι δὲ Κύριος τὸν λαὺν αὐτοῦ, káv μὴ πρότερον — Dominus populum suum, nisi prius abominelur 
Εδελύξηται αὐτόν βδελύσσεται δὲ αὐτὸν διὰ τὰς προ- — ipsum : ipsum autem abominatur ob memorata 
λελεγμένας πράξεις. Ἐπειδὰν δὲ ὁ Κύριος παραδῷ, opera. Cum autem ipse Dominus tradiderit, quis 
κίς οὗ δύναται τῶν αὐτοῦ χνριεύσειν; Kal Σθ1ιψα» — non. possit populis ad ipsum pertinentibus domi- 
αὐτοὺς οἱ ἐχθροὶ αὐτῶν, xal ἑταπεϊνώθησαν ὑπὸ C nari? Et tribulaverunt. eos inimici eorum, et humi- 
τὰς χεῖρας αὐτῶν. zJAsoráxic ἑῤῥύσατο αὐτούς. —liati sunt. sub. manibus eorum : sempe. liberavit eos. 
Αὐτοὶ δὲ παρεπίκραγαν αὐτὸν ἓν τῇ BovAq av- — Ipsi autem exacerbaverunt eum in. consilio suo: et 
τῶν, καὶ ἑταπεινώθησαν ἓν ταῖς ἀνομίαις αὐτῶν. — humiliati sunt in iniquitatibus suis? lpse quidem ait, 
Άὐτὸς μὲν, φησὶν, ἑῤῥύετο, χρηστὸς ὧν αὐτοῖς καὶ — bonus cum esset ac mitigaretur, liberabat eos; illi 
γλυκὺς γενόμενος οἱ δὲ παρεπἰχραναν, πικρὸν ἑαυ- — vero exacerbaverunt eum, acerbum sibi constituen- 
κοῖς ποιοῦντες αὐτόν' xal πάλιν αὐτὸς ἔσωξζεν ola — tes : ac rursus ille, utpote servator, eruebat eos, 
σωτὴρ' ol δὲ ἀπώλλυντο, ἔργοις ἁπωλείας ἑαυτοὺς — illi vero peribant, exitii operibus sese confodientes : 
περιπείροντες' xal τοῦτο πλεονάχις Eylvevo, ἕως οὗ — idque sape factum est, donec se ipsi humiliaverunt 
αὐτοὶ ἑαυτοὺς ἑταπείνωσαν ἐν ταῖς αὑτῶν ἀνομίαις. in iniquitatibus suis. . 

Kal εἶδε Κύριος ἐν τῷ 0.1ίδεσθαι αὐτοὺς, ἐν τῷ VEns. 44-46. Et vidit Dominus cum tribularen- 
αὐτὸν εἰσακοῦσαι τῆς δεήσεως αὐτῶν. Kal ἑμγή- — tur, cum audiret deprecationem eorum, Et memor. 
c 0n τῆς διαθήκης αὐτοῦ, xal μετεθ.ήθη κατὰ τὸ — [mit testamenti sui, et penituit eum secundum. mal- 
zAn0oc τοῦ &Aéovc αὐτοῦ. Kal ἔδωκεν αὐτοὺς elc — titudinem misericordie sue. El dedit eos in miseri- 
οἰκτιρμοὺς ἐναντίον πάντων τῶν αἰχμαίωτευ- y cordias in conspectu omnium qui ceperant eos. Hoc 
σάντων αὐτούς. Καὶ τοῦτο ἐπληροῦτο, ὃτε ἐνέβαλεν — implebatur, quando immisit Deus in cor Cyri re- 
ὁ θεὸς εἰς τὴν χαρδίαν Κύρου τοῦ βασιλέως, χαὶ μετὰ — gis, et postea Darii et Artaxerxis, ut cum Judaica 
ταῦτα Δαρείου xal ᾿Αρταξέρξου φιλανθρώπως xpf7 gente benigne agerent, secundum ea quz in Esdre 
σασθαι τῷ Ἰουδαίων ἔθνει, χατὰ τὰ ἓν τῇ Tpagfj τοῦ Scriptura feruntur. Quin etiam nunc Romano im- 
"Eobpa φερόµενα. ᾽Αλλὰ xal εἰσέτι νῦν τῇ ἀρχῇ τῶν — perio parentes miserationibus, Deo auctore, do- 
Ῥωμαίων δουλεύοντες ἐν οἰχτιρμοῖς tuyyávoust, τοῦ — nantur : non quod digni sint ; sed ob misericordize 
Θεοῦ τοῦτο αὑτοῖς δεδωρηµένου" οὐχ ὅτι σαν ἄξιοι, — ejus magnitudinem. Et penituit eum secundum mul- 
ἀλλὰ πάλιν διὰ τὸ πλῆθος τοῦ ἑλέους. Καὶ µετεθΛήθη — titudiuem | misericordie sue. Ponitentiam autem 
κατὰ τὸ π.Ἰῆθος τοῦ &Aéovc αὐτοῦ. Μεταμέλειαν — vocat castigationis cessationem. Deus quippe ρα- 
δὲ xalel τῆς παιδείας τὴν παῦλαν. 'O γὰρ cb, τῆς — nitentix affectum habere nequit : neque modo his, 
µεταμελείας οὐκ ἔχει τὸ πάθος. οὐδὲ νῦν μὲν τούτοις, — modoillis placita edit; sed sapienter omnia mode- 
νῦν δὲ ἐχείνοις ἀρέσχεται, ἀλλὰ σοφῶς ἅπαντα πρυ- rans, et castigaliones inducit, et clementiam ex- 


τανεύων, xal παιδείας ἐπάχει xal φιλανθρωπίας hibet. 
ὀρέγει. 





1319 


EUSEBII CASARIENSIS ÓPP. PARS Ill. — ΕΚΕΟΒΤΙΟΑ. £z: 


Vens. 47, 48. Salvos nos fac, Domine Deus no- A ἍΣῶσον ἡμᾶς, Κύριε ὁ θεὺς ἡμῶν, xal ἔπαωι-- 


ster, et congrega nos de nationibus, ut confiteamur 
nomini sancto tuo, et gloriemur in laude tua. Bene- 
dictus Dominus Deus Israel, a. seculo et usque in 
seculum, et dicet omnis]populus, Fiat, fiat, Docentur 
rogare ut de gentibus congregentur; ut vel sero 
íandem a dispersione liberati in unum conveniant. 
Quod Judzi quidem in presenti vita futurum esse 
somniant, cum unctus ipsis aderit. Nos autem, jam 
Salvatore nostro hóminibus illucescente, multitudi- 
nem animarum ex omnibus gentibus in dies sub 
Dei Filio congregatarum videmus : quz hic prepa- 
rantur ad meliorem congregationem in regno co- 
Krum habendam, quam vere sanctam fore promit- 
tit. Benedictus Dominus Deus l$rael a seculo et ts— 
exe in seculum, Et dicet omnis populus, Fiat, fiat. 
Congruenter Apostolo dicenti : In omni gratias agi- 
te?*, jam serr»o docet, semper Domino benedicen- 
dum esse, sive misereatur, aive cas?iget, sive salu- 
&*m impertiat. 


ALLELUIA. CVÍ. 

Vens. 1-4. Confitemini Domino, quoniam bonus, 
euoniam in seculum misericordia ejus. Dicant qui 
redempti sunt a Domino, quos redemit de manu ini- 
micorum, et de regionibus congregavit eos a solis 
ortu εἰ eccasu, ab Aquilone el mari : ertaverunt. in 
solitudine, in inaquoso. Domino confitendum est, 
sive ipsi ut. medico peccata nostra declarando; 
sive pro beneficiis in nos collatis gratias agendo, 
utpote qui curationis ejus pignus obtineamus : quo- 
niam non modo bonus est, sed etiam per totum 
prasens seculum misericordiam suam extendit, 
Dicani qui redempti sunt a Domino, quos redemit de 
manu inimicorum et de regionibus congregavit eos. 
Gentium vocatio per Salvatorem nostrum ad rem 
deducta, congruenter in presenti post Judaice 
genis repudiationem, qua» in precedenti psalmo 
enarrata fuit, pranuntiatur : in quo post longum 
impietatum ipsorum catalogum dictum est : Et 
iratus est Dominus in populum suum, et abominatus 
est hereditatem suam. Quos redemit de manu ini- 
micorum ; eos nempe qui ab inimicis οἱ hostibus 
hominum, diabolo scilicet, in servitutem redacti 
fuerant. Et de regionibus congregavit eos a solis oru 
usque ad occasum, ab Aquilone et mari. Congregat 
autem eos in Ecclesiam suam ex omni gente : uni- 
versum quippe orbem per quatuor climata designa- 
vit. Ex his namque gens nova et hereditas Dei 
nova constitit. Consentaneum itaque est, quamdam 
existimare Jud:xorum ex gentibus synagogam hoc 
significari psalmo, quasi Judzi per totum orbem a 
gentibus semovendi, ab aliene terrz incolatu libe- 
randi, et in Judeam congregandi sint ; nam id bhac- 
tenus Judei somniant. Sed quia hec non ipso 
opere facta deprehenduntur, cum elapsis jam a 


** 1 Thess. v, 18. 


d rave ἡμᾶς &x τῶν ἐθνῶνγ, τοῦ éCopoAopeso 8a; : 
ὀνόμάτί Cov τῷ ἁγίῳ, τοῦ ἐγκαυχᾶσθαι ἓν' τῃ à 
φέσει σου. Εὐ.]ογητὸς Κύριος ὁ θεὸς ἌἜσρα 
ἀπὸ toU αἰῶνος καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος. Καὶ δχγε: z« 
ὁ Aaóg, Γέἐγοιτο, γένοιτο. Διδάσχονται εὔχεσ- 
τυχεῖν τῆς ἀπὸ τῶν ἐθνῶν συναγωγῆςι ἵν £oz τ- 
τῆς διασπορᾶς ἁπαλλαγέντες ἐπὶ τὸ αὐτὸ συναχός- — 
ὅπερ Ἰουδαῖοι μὲν φαντάζονται μέλλειν ἔσεσθα: - 
τῷ παρόντι βίῳ, ἐπιστάντος αὐτοῖς τοῦ ἔλειμμε». 
ἡμεῖς δὲ, ἤδη τοῦ Ἀωτῆρος ἡμῶν ἐπιλάμφαντος i. 
θρώποις, ὁρῶμεν Ex πάντων τῶν ἐθνῶν τὸ τὸ". 
τῶν ὁσημέραι ὑπὸ τὸν τοῦ θεοῦ Υἱὸν ἐπισνναγοαέ« 
Ψυχῶν, ἐντεῦθέν τε παρασχευατοµένων ἐπὶ ctv xz-— 
τονα ἐπισυναγωγὴν τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας. 7. 
τινα ἀληθῶς ἁγίαν ἐπαγγέλλεται. Εὐ λογηςὸς ἕ- 
ριος ὁ θεὸς Ἱσραὴ.ϊ ἀπὸ τοῦ alovoc xal ἕως τ. 
dlórvoc. Καὶ ἐρεῖ tac ὁ Aaóc, Γόνοιτο, TÉrc.: 
Αχολούθως τῷ Αποστόλῳ φῄσαντι Ἐν παντΣεὺγ 
ριστεῖσθΕ, xaX νῦν ὁ λόγος διδάσχει, πάντοτε εἆλο-- 
σὺν Κύριον, xdi ἐφ᾽ οἷς ἑλεεῖ καὶ ἐφ᾽ olg. παιδεύει, κ 
ἐφ᾽ oic σώδει. 
ΑΛΛΗΛΟΥΊΑ. Ες”. 

Ἑξομο.ογεῖσθε τῷ Κυρίῳ, ὅτι xpnO tóc, ὅτι : 
τὸν αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ. Εἰπάτωσαν οἱ Act 
τρωµένοι ὑπὸ Κυρίου, οὓς ἑλύτρωοεν £x χει. 
ἐχθρῶνῃ καὶ àx τῶν χωρῶν συνγἠγάγεν abc. 
ἀπὸ ἀνατο.]ῶν καὶ δυσμῶν, xal βοῤῥα καὶ θα.]ά-- 
enc ἐαπ.λανήθησαν ἐν τῇ ἑρήμῳ, ἐν ἆἁν ύδρῳ. Τί 


C Κυρίῳ ἐξομολογεῖσθαι δεῖ κατά τε τὸ ὁμολοχεῖν z: 


ἑαυτῶν πλημμελήματα ὡς ἰατρῷ, xavá τε τὸ soy 
ριστεῖν αὑτῷ ἐπὶ ταῖς εἰς ἡμᾶς εὐεργεσίαις, τὸ Ey 
γυον τῆς παρ᾽ αὐτοῦ θεραπείας ἔχοντας ὅτι μὴ o 
voy χρηστός ἐστιν, ἀλλὰ xa παρατείνει τὸ ἔλεος z- 
τοῦ εἰς Πάντα τὸν παρόντα αἰῶνα. Εἰπάτωσιτν c 
νε ὰυτρωμένοι ὑπὸ Κυρίου, οὓς Σάυτρώσατσο à 
χειρὸς ἔχθρών, καὶ üx χωρῶν συνήγαγεν abro 
Εἰχόέως καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος ἡ χλῆσις τῶν ἐθνῶν, 
fj διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν εἰς ἔργον χωρῄσασα, τρ- 
Φητεύεται μετὰ τὴν ἀποδολὴν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνοι, 
τὴν διὰ τοῦ πρὸ τούτου ψαλμοῦ δηλωθεῖσαν; &v ᾧ uri 
τὸν μαχρὸν κατάλογον τῶν ἀσεθειῶν αὐτῶν ἑλέγειι 
Καὶ ὠργίσθη Κύριος &xl cóv. Aaóv. αὐτοῦ. καὶ ἑέξι- 
1ύξατο τὴν κ.ηρογομίαν αὐτοῦ. Οὓς kAutpoca: 


δε. χειρὸς ἐχθρῶν"' τοὺς πάλαι ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν xii 


πὀλεμίων τῶν ἀνθρώ]κυν, τουτέστι τοῦ διαδόλου χα- 
ταδεδουλωµένους. Καὶ ἁπὸ χωρῶν συν ήγαγεν ai- 
τοὺς ἀπὸ ἀνατο.λῶν καὶ δυσμῶν, xal βοῤῥα xal 
θα.άσσης. Ἐπισυνάχει δὲ αὐτοὺς εἰς τὴν abo; 
Ἐχχλησίαν x παντὸς ἔθνους' πᾶσαν γὰρ τὴν oixo»- 
µένην διὰ τῶν τεσσάρων ἑδήλωσε χλιµάτων. "Ex τού- 
των γὰρ ἔθνος χάινὸν xai χληρονοµία τοῦ θεοῦ νέα 
συνέστη. Εἰχὺς μὲν οὖν τινα νοµίσαι τὴν τῶν ἾΊου- 
δαίων ἐχ τῶν ἐθνῶν συναγωγὴν διὰ ποῦ παρόντος 
δηλοῦσθαι ψαλμοῦ, ὡς µελλόντων τῶν xa" ὅλης τῖς 
οἰχουμένης Ιουδαίων ἀποχωρίξεσθαι τῶν ἐθνῶν, xal 
jc πατὰ τὴν ἀλλοδαπὴν διατριθῆς ἁπαλλάττεσθα», 





1521 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1522 


xuwórscO0ac δὲ ἐπὶ τὴν Ιουδαίαν γῆν. Τοιαῦτα γὰρ A captivitate Babylonica annis prope mille, nibil bu- 


εἰσέότι xal νῦν παῖδες Ἰουδαίων φαντάζονται. Ἀλλ' 


ἔπεεὶ μὴ ταῦτα περὶ αὐτοὺς τοῖς ἔργοις ὁρᾶται γεγε- 


νηµένα, Ίδη που χιλίοις ἐγγὺς ἔτεσι τῆς ἀπὺ τῆς εἰς 


jusmodi in illorum gratiam peractum sit; restat ut 
Terum eventui bec verba accommodemus, et ad 
gentium vocationem prophetiam reducamus. 


Ba θυ λῶνα αἰχμαλωσίας αὐτῶν μηδενὸς τοιούτου περὶ αὐτοὺς πραχθέντος ὥρα τῇ τῶν πραγμάτων ἐχθάσει 
τοὺς λόγους ἐφαρμόττειν, καὶ ἐπὶ τὴν τῶν ἐθνῶν κλῆσιν ἀνάγειν τὴν προφητείαν. 


"E σε.λανγήθησαν ἐν τῇ ἑρήμῳ xal ἀν ύδρῳ, ὁδὸν' 
3tÓ.As«oc κατοιχητηρίου οὐχ εὕρο»' πειγῶντες καὶ 
δεν ὤντες, ἡ Yvxt αὐτῶν ἓν αὐτοῖς ἑξέλιπεν. 
"M isto μὲν οἱ πρὸ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν θεοσεθείας 
xa Ev ἀχάρπῳ, ἀνύδρῳ τε χαὶ ἁγόνῳ Qu?) πάλαι πρό- 
-τερον πεπλανηµένοι, ὅτε μεν ἔθνη ἄλογα, πρὸς τὰ 
:εἴδωλα τὰ ἄφωνα ἀπαγόμενοι, οἱ μηδέποτε ὁδὺν πό- 
,Ἄεεως χατοιχητηρίου εὑρόντες' ὅτε ημεν ἁλλότριοι τῆς 
, πολετείας τοῦ Ἱσραὴλ, ἐλπίδα μὴ ἔχοντες, καὶ ἄθεοι 
, £v τῷ χόσμφ' οἱ µεμισηµένοι πάλαι, ἓν λιμῷ καὶ 
, δίφει τὴν φυχὴν ἐχλείποντες, διὰ τὸ ἑστερῆσθαι λογι- 
. Xe xai ἐπουρανίου τροφῆς ποτοῦ τε πνευματιχοῦ, 
, χπατὰ τὸ ἘἙξαποστελῶ ο) «Ίιμὸν ἄρτου, οὐδὲ δί- 
4 λαν ὕδατος, à44à .λιμὸν τοῦ ἀκοῦσαι .Ἰόγον Κυ- 
plov. Kal σαϊευθήσογται ὕδατα ἀπὸ τῆς θα1ἀσ- 
, σης ἕως τῆς θα1άσσης, καὶ ἀπὸ βοῤῥᾶ ἕως dva- 
, τολῶν, περιδραμοῦνται ζητοῦντες τὸν .Ιόγον Κυ- 
plov, xalob μὴ εὕρωσι» διὸ xaX ky ἑρήμῳ τῶν 
, ἀρετῶν ὄντες ἐπλανώμεθα, ποδηγὸν χαὶ ἡγεμόνα μὴ 
, ἔχοντες, ᾧ ἑπόμενοι εὑρεῖν οἵοίτε Άμεν μετὰ τὴν ἐδὸν 
πόλιν εὖ διατεταγµένην ἱερῷ νόµῳ, ἐν T] κατοιχεῖν 
Ἡδυνάμεθα ph ἀναχωροῦντες: αὕτη δὲ ἐστιν ἀρετὴ 
xa Θεοῦ σοφία. Καὶ éxéxpatar πρὸς Κύριον kr τῷ 
0.1ΐδεσθαι αὐτοὺς, xal éx τῶν ἀγαγκῶν αὐτῶν ἑῤ- 
ῥύσατο αὐτούς. Tov ἐθνῶν ἁπάντων πλανωμένων 
ἐν ΥΠ ἑρήμῳ xal ἀνύδρῳ, xal τῆς φυχῆς αὐτῶν ἔχλει- 
πούσης ἐξ ἀτροφίας σωτηρίων λόγων, ἑδόων πρὸς τὸν 
θΣὸν ἱκετεύοντες, χοινὸν ἅπασι χαταπεμφθῆναι Σω- 
τῆρα. Καὶ àxéxpatav πρὸς Κύριον &v τῷ θ.ίδεσθαι 
αὐτούς. Too; ἐγχεχειρισμένους αὐτοὺς ὑπερπάσχον- 
τες xai ὑπεραλγοῦντες αὐτῶν xai διφώντων xat τὴν 
'—— Φνλὴν ἤδη δι ἀτρορίαν ἐχλειπόντων, ἐδόων αὐτοὶ καὶ 
^— Έκραζον πρὸς Κύριον, ὑπὲρ τῶν οἰχείων ἕκαστος 
πρεσθεύοντες. 
Kal ὡδήγησεν αὐτοὺς εἰς ὁδὺν' εὐθεῖαν, τοῦ xo- 
ρευθῆναι εἰς πόλιν’ κατοικητηρἰονυ. 'ECopoAorn- 
σάσθωσαν τῷ Κυρίῳ τὰ &Aén αὐτοῦ, καὶ τὰ θανυ- 
µάσια αὐτοῦ τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων. Οἱ μὲν γὰρ 
ἐπλανήθησαν ἐν γῇ ἑρήμῳ καὶ ἀνύδρῳ, τοῦτο πρῶτον 
νόσημα νενοσηκότες τὸ τῆς πλάνης, xa δευτέρῳ xa- 
χῷ περιπεσόντες ὁδὺν πόλεως χατοικητηρίου αὐτῶν 
οὐχ εὗρον xa τρίτον δὲ αὐτοὺς περιέσχε xaxbv, 
ἐπείπερ σαν πεινῶντες χαὶ διφῶντες, ὡς τὴν φυχὴν 
αὐτῶν ἐχλείπειν ἓν αὐτοῖς. 'Ο δὲ φιλάνθρωπος θεὺς 
καὶ ἀγαθὸς Σωτὴρ πρῶτον μὲν ὡδήγησεν αὐτοὺς εἰς 
ὁδὸν εὐθεῖαν' ἔπειτα ἔδειξεν αὑτοῖς πῶς χρὴ βαδίζειν 
τὴν φἐρὀυσαν εἰς τὴν πόλιν τοῦ κατοιχητηρίου. Καὶ 
τίς ἂν εἴη ἡ εὐθεῖα GP, 9) ὁ σωτήριος λόγος ὁ εὐαγ- 
γελιὸς, ὁ μόνος ἡμᾶς ἄγων εἰς τὴν ἑπουράνιον πό- 
ιν’ ἐν ᾗ Υενόµενοι τὸ κατοιχητήριον ἡμῶν εὑρήσο- 
μεν, Ἑξομο.ϊογησάσθωσαν τῷ Κυρίῳ τὰ ἑλέη 


! 


5 Àmos vut, 11, 49. 
Ῥαταοι, Gn. XXIII. 


* 


Vgns. 5. Erraverunt in solitudine et in inaquoso, 
viam civitatis habitaculi non invenerunt : esurientes 
et sitientes, anima eorum in ipsis defecit. Nos scili- 
cet qui ante divinum Servatoris nostri cultum, in 
vita infrugifera, inaquosa sterilique olim erraba- 
mus, cum geutes irrationabiles essemus, atque ád 
muta idola abduceremur : qui nunquam viam civi- 
tatis habitaculi inveneramus, cum alieni essemus a 


B civitate lsraelis, cum nullam spem haberemus et 


athei in mundo essemus : qui olim odio eramus, in 
fame et siti anitno deficientes, quod rationabili et 
coelesti cibu spiritualique potu privati essemus, se- 
cundum illud : Emittam non famem paunis, neque si- 
tim aque ; sed famem audiendi verbum Domini. Et 
commovebuniur aque a mari usque ad mare, et ab 
aquilone usque ad orientem : circuibunt querentes 
verbum | Domini , et non invenient **; idcirco in 
deserto virtutum exsistentes errabamus, ducem ac 
principem non nacti, quem sequentes decursa via 
reperire possenius civitatem sacra lege rite constitu- 
tam, in qua habitare possemus, nunquam inde reces- 
suri : bec autem est virtus et Dei sapientia.—Vgns. 6. 
Et εἰαπιατετωπί ad Dominum cum tribularentur, et 
necessitatibus eorum eripuit eos. Gentes omnes cum 
in deserto et inaquoso errarent, atque anima ea- 
rum ex penuria salutarium verborum deficeret, 
clamabant ad Deum supplicantes, ut communis 
omnibus Servator mitteretur : Et. clamaverunt ad 
Dominum cum tribularentur. Captivis condolentes, 
ac erga silientes et pra cibi penuria animo defi. 
cientes misericordia moti, clamabant ipsi et vocife- 
rabantur ad Dominum, pro suis singuli,deprecautes. 


Vgns. 7, 8. Etdeduzit eos in viam rectam, ut irent 
in civitatem habitationis. Confiteantur Domino mise. 
ricordie ejus, et mirabilia ejus filiis hominum. lli 
siquidem erraverunt in terra deserta et inaquosa, 
hae prima zgritudine, erroris scilicet, laborantes. 
Hinc in secundum malum delapsi, viam civitatis, in 
qua habitarent, non invenerunt : ac tertium ipsos 
malum invasit, quia esuriebant et sitiebant, ita ut 
anima eorum ia ipsis deflceret. Benignus autem 
Deus ac bonus Salvator, primo quidem deduxit eos 
in viam rectam; deinde docuit eos quo pacto in 
via ad civitatem habitaculi ducente, graderentur. 
Ecqua vero illa recta via fuerit, nisi salutaris 
sermo evangelicus, qui solus nos ad coelestem du 
cit civitatem ; in qua constituti, habitaculum no- 
strum reperiemus ? Confiteantur Domino misericor. 
die ejus, et mirabilia ejus filiis hominum : predi. 


42 








1975 


EUSKEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ΤΠ. —EXEGETICA. 


$z- 


cantes omnibus filiis hominum, ut omnes de gratia A αὐτοῦ, καὶ τὰ θαυμάσια αὐτοῦ τοῖς υλοῖς τέων- 4 
Dei in nos collata, deque ejus misericordia certio- θρώπων” κηρύσσοντες εἰς πάντας touc υἱοὺς τέων -- 


res effecti, ad salutem properemus nostram. 


Vens. 9-14. Quia satiavit animam inanem, et ani- 
mam esurientem replevit bonis, sedentes. in tenebris 
el umbra mortis, vinctos in mendicitate et (erro. Quia 
exacerbaverunt eloquia. Domini, et consilium Altis- 
simi irritaverunt. Umbram mortis si idololatriam et 
impias actiones dixeris, neutiquam aberres. Ha 
quippe sunt qua nos a vera vita semovent. In his 
porro antea versabamur, quando Deum exacerba- 
bamus, et consilium Altissimi irritabamus. Nam cuim 
oportuisset ex magnitudine et pulchritudine crea- 


θρώπων, ὅπως οἱ πάντες, τὴν χάριν τὴν εἰς £a 
γεχενημένην καὶ τὰ ἑλέη τοῦ θεοῦ µαθόντες, σπτ-’ 
σωµεν ἐπὶ τὴν αὑτῶν σωτηρίαν. 


Ὅει ἑχόρτασε ψυχὴν κεγἠν, καὶ »υχὴν xe» 


σαν àvézxAmcev ἀγαθῶν, καθηµένους &v σπεςτε 
xal σχιᾷ θανάτου, πεπεδηµένους ày πσωχεέᾳ mx 


σιδήρῳ. Ὅτι παρεπίκραναν τὰ Aórus του Κιχος 

καὶ τὴν BovAiqrv τοῦ Ὑψίστου παρώξυγαν. Xx. 
θανάτου οὐχ ἂν ἁμάρτοις λέγων τὴν εἴδωλολατρε-ς. 
xat τὰς kv ἀθεότητι πράξεις. Αὗται γάρ εἶσιν ak p 
ῥρίζουσαι ἡμᾶς τῆς ἀληθινῆς ζωῆς. Ἐν ταύτα-ς & 
ἥμεν πρότερον, διὰ τὸ παραπιχραίνειν τὸν θεὺ». x— 
τὴν βουλὴν τοῦ Ὑψίστου παροξύνειν. Δέον τας ἑ 


*urarum opificem universorum contemplari, et sem- B μεγέθους xai καλλονῆς χτισµάτων τὸν Ύενεσιο»ρ-- 


piternam ejus virtutem divinitatemque ex creatione 
mundi intelligere ; nos contra quasi czci in tene- 
btis et umbra mortis degentes, ac secundum ratio- 
nabiles anima virtutes compediti et exczecati, mu- 
tavimus gloriam incorrupti Dei in similitudinem 
imaginis corrupti hominis, et volucrum, et quadru- 
pedum, et reptilium. 

Vens. 19 14. Et humiliatum est in laboribus cor 
eorum : infirmati suni, nec fuit qui adjuvaret. Ingens 
quippe illud facinus soli Verbo Dei reservabatur, 
de quo sub bzc dicitur : Misit Verbum auum, et sa- 
navit eos, et eripuit eos de interitionibus eorum. Et 
clamaverunt ad Dominum cum tribularentur : et de 
necessitatibus eorum liberavit eos. Et eduxit eos de 


tenebris el umbra morlis, el vincula eorum disrupit. C 


Nam quomodo in necessitatibus non fuerimus, cum 
malignis d:emonibus et spiritibus immundis servi- 
remus? At benignus el misericors Deus, sanctorum 
prophetarum ac religieserum virorum pro nobis ad 
se clamantium preces exaudiens, nou modo nos ab 
illis eripuit, verum etiam eorum vincula disrupit. 
Hoc porro declarat uberem peccatorum remissio- 
nem, qua nos Salvatoris nostri Jesu Christi gratia 
dignatus est. 


Vgns.15-17. Confiteantur Domino misericordie ejus, 
εἰ mirabilia ejus filiis hominum : quia contrivit portas 
eereas, ei vectes ferreos con[regit. Suscepit eos de via 
iniquitatis eorum, propter injustitias enim suas humi- 
liati sunt. ldipsum jam ob posteriora ejus beneficia 
repetitur. Astimo autem humanarum animarum 
ad mortem usque lapsum his indicari; quarum 
causa opus fuit ut Redemptor et Salvator omnium 
ad mortem usque descenderet. Quo cum solus ex 
omnibus venisset Christus Dei, portas illas, quz a 
ssculo ferro occluse erant, et nulli mortalium 
apertis fuerant, atque ideo ex cre conflate fuerant, 
contrivit, et una earum vectes, antea infractos, 
confregit. 


Vers 18-22. Omnem escam abominata est anima eor- 
um, et appropinquaverunt usque ad portas mortis. Ob 
malum affectum eorvm.qui rationabilem et animabus 


τῶν ὅλων θεωρεῖν, xal τὴν ἀῑδιον αὐτοῦ δύναμεν α- 
θειότητα ἀπὸ χτίσεως χόσµου νοεῖν' ἡμεῖς δὲ ox -- 
φλοὶ kv σχότῳ xal σχιᾷ θανάτου διάχοντες, χαὶ --. 
λογιχὰς τῆς φυχῆς δυνάµεις πεπεδηµένοι καὶ zz-—- 
ρωμένοι, ἐνηλλάττομεν τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου 6ε: 
ἐν ὁμοιώματι εἰχόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπον, xal zzz 
νῶν xal τετραπόδων xal ἑρπετῶν. 

Καὶ ἑταπειγώθη kv κόποι. 9^ καρδία abico 
ἠσθένησαν καὶ οὐκ ᾗν ὁ βοηθῶν. Ἑτηρεῖτο τὰ; 
τὸ μέγα τοῦτο χα όρθωμα µόνῳ τῷ Λόγῳ τοῦθς:.. 
περὶ οὗ ἑξῆς εἴρηται' Ἀπέστειλε τὸν Λόγον αὗτες, 
καὶ ἱάσατο αὐτοὺς, xal ἑλυτρώσατο αὐτοὺς a 
τῶν διαφθορῶν αὐτῶν. Καὶ ἑχέχραξαν zpóc Κι- 
piov. &v τῷ θ.ίδοσθαι αὐτοὺς, xal àx τῶν dre- 
xà αὐτῶν ἔσωσεν αὑτούς. Kal Era rer. αὐτεὶς 
éx σχότους xal σχιᾶς θανάτου, xal τοὺς δεσμµοὶς 
αὐτῶν διέῤῥηξε. Βῶς γὰρ οὐχ ἦμεν iv ἀνάγκαις, 
πονηροῖς δαίµοσι xai πνεύµασιν ἀκαθάρτοις δεδουὰ»» 
µένοι; Αλλ' ὁ φιλάνθρωπος xal ἑλεήμων θΘεὸς, τες 
τῶν ἁγίων αὐτοῦ προφητῶν τε χαὶ θεοφιλῶν ἀάνδρον 
εὐχαῖς ἐἑπαχούσας βοώντων ὑπὲρ ἡμῶν πρὸς αὐτὸν, 
οὐ µόνον ἐξήγαγεν ἡμᾶς Ex τούτων, ἀλλὰ xal toys 
τὰ δεσμὰ διἐῤῥηξεν. Δηλοῖ δὲ τοῦτο τὴν ἀθρόαν σὺν 
ἁμαρτωλῶν ἄφεσιν, ἧς χατηξίωσεν ἡμᾶς ἡ τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ χάρις. 

Ἐξομο.ογησάσθωσαν τῷ Κυρίφ τὰ δ.λέη ai- 
τοῦ, xal τὰ θαυμάσια αὐτοῦ τοῖς υἱοῖς τῶν dr 
θρώπων ' ὅτι συνέτριψε πύνίας xadxüc, καὶ µς 


D χ.1οὺς σιδηροῦς cvré0Aacsv. Ἀντεάδετο αὐτῶν 


ἐξ ὁδοῦ ἀνομίας αὐτῶν - διὰ γὰρ τὰς ávoplac αὖ- 
τῶν ἑταπειυώθησαν. Καὶ vov τὸ αὐτὸ λέγεται à 
ταῖς δευτέραις εὑεργεαίαις αὐτοῦ. Ἡγοῦμαι δὲ διὰ 
τούτων τὴν µέχρι θανάτου χατάπτωσιν τῶν ἆνθρω- 
πίνων φυχῶν δηλοῦσθαι » δι᾽ ἃς χαὶ µέχρι θανάτου 
ἐδέησε τῷ λυτρωτῇ πάντων xal Σωτῆρι χατελθεῖν. 
Ἔνθα γενόμενος µόνος τῶν πώποτε ὁ Χριστὸς τοῦ 
θεοῦ, τὰς ἐξ αἰῶνος σιδηροδέτους πύλας, χαὶ τὰς 
μηδενὶ θνητῷ ἀνοιχθείσας, xat διὰ τοῦτο χαλχκᾶς γτ- 
νοµένας, συνέτριψε, xai τοὺς τούτων ἀῤῥήχτους 
μοχλοὺς συνέχλασεν. 

Πᾶν βρῶμα ἐδδε.ίύξατο ἡ yvy) αὐτῶν, xal 
ἤγγισαν ἕως τῶν πυ.1ῶν τοῦ θανάτου. Διὰ χα- 
χοεξίαν τῶν ἁποστρεφομένων πᾶσαν λογιχὴν καὶ 


* 


32$ vOMMENTARIA IN PSALMOS. | 1529 
ο χὼν σωτῄήριον τροφὴν, εἰχότως ἀποσταλεὶς ὁ τοῦ A salutarem escam aversabantur, merito missus uni- 


»εοῦ μονοχενἠς Υἱὸς µέχρι τῶν τοῦ θανάτου πυλῶν 
«ρθασε, σαρχωθεὶς χαὶ ἑνανθρωπήσας, χεῖρα σωτη- 
"taz ὀρέξας χαὶ τοῖς μέχρι τούτου χαταπεπτυχόσι, 
:xX ατερὸς αὐτὸν ἀναθοῄσασι. Καὶ ἐκέχραξαν πρὸς 
«ύρεον &r τῷ 0.ίδεσθαι αὐτοὺς, καὶ éx τῶν ávay- 
εών αὐτῶν ἔσωσεν αὐτούς. Ἀπέστειλε τὸν «Ἰόγον 
zboroo, καὶ Ιάσατο αὐτοὺς, καὶ ἑῤῥύσατο αὐτοὺς 
22ε τὸν διαφθορῶν αὐτῶν. Εξομολογησάσθωσαν 
τῷ Σζυρίῳ τὰ ἐλέη αὐτοῦ, καὶ τὰ θαυμάσια αὐτοῦ 
otc υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων. Καὶ θυσάτωσαν αὐτῷ 
Ουσίαν ἀῑνγέσεως, καὶ ἐξαγγει]άτωσαν τὰ ἔργα 
«αὐτοῦ ἐν ἀγα..λιάσει, οἱ καταδαίνοντες εἰς θά- 
άασσαν ἐν xAoloic, ποιοῦντες ἑργασίαν ἐν ὕδασι 
«σεο.λ.1οῖς. Μνημονεύσας ὁ λόγος τῆς ἀφίξεως τοῦ 
"Λυτρωτοῦ xal Σωτῆρος, δι οὗ τὰ προλεγόμενα 
: πάντα χατώρθωται, ἑξῆς συνάπτει τὴν περὶ τῶν 
t ἁποστόλων αὐτοῦ προφητείαν. Αὐτοὶ γὰρ σαν οἱ 
x Χαταδαίνοντες εἰς θάλασσαν ἐν πλοίοις, ῥητῶς καὶ 
: κατὰ λέβιν' ὥσπερ οὖν ἡ θεία Γραφὴ τῶν Εὐαγγε- 
α λίων μαρτυρεῖ. Τοιγαροῦν τῶν ἁποστόλων xai τῶν 
. ἅμα αὐτοῖς ἡ παροῦσα προφητεία τὴν μνήμην σφόδρα 

ἁχολούθως συνῆψε τῇ ιτοῦ Θεοῦ Λόγου εἰς ἀνθρώ- 


genitus Dei Filius, carne et humana natura suscepta, 
ad portas usque mortis profectus, iis, qui eousque 
deciderant et ad ipsum clamaverant, salutis manum 
porrexit. Et clamaverunt ad Dominum cum tribu- 
larentur , εἰ de necessitatibus eorum liberavit eos. 
Misit Verbum suum et sanavit eos, et eripuit eos de 
interitionibus eorum. Confiteantur. Domino  miseri- 
cordie ejus, et mirabilia ejus filiis hominum, Et sa- 
crificent ei sacrificium laudis, et annuntient. opera 
ejus in exsultatione, qui descendun mare in navibus, 
facientes operationem in aquis multis. Gum Redem- 
ptoris et Servatoris adventum commemorasset, per 
quem przdicta omnia edita fuerant : deinde adjicit 
de apostolis ipsius vaticinium. Ipsi namque erant 
qui descendebant mare in navibus, idque vere et ad 
litteram, quemadmodum divina Evangeliorum Sceri- 
ptura testificatur. Apostolorum itaque ipsorumque 
comitum mentionem adioodum congruenter hsec 
Scriptura Dei Verbi ad homines adventui subjunxit. 
At enim illis ipsis nova Novi Testamenti mysteria 
peragere precepit dicens : Et sacrificent sacrificium 
laudis, et annuntient opera ejus in exeultatione. 


, πους παρονσίφ. Αὐτοῖς τοιγαροῦν τούτοις xal τὰ νέα μυστήρια τῆς Καινῆς Διαθήχης πράττειν παρεχε- 
R λεύετο, λέγων’ Καὶ θυσάτωσαν θυσίαν αἰνέσεως, xal ἐξαγγειλάτωσαν τὰ ἔργα αὐτοῦ ἐν ἀγα.ιά- 


σαι. 


"4 


Εἶπε, καὶ ἔὔτη πγεῦμα χαταιγίδος, xal ὑνψώθη 
χὰ χύμµατα αὐτῆς. Ἀγαδαίνουσω' ἕως τῶν obpa- 


Ύεῃςδ. 35-40. Dixit et stetit spiritus procella, 
'et ezaltati sunt fluctus ejus. Ascendunt. usque. ad 


" yvx»* καὶ χαταδαίνουσιν ἕως τῶν ἀδύσσων, 1) vx) σ colos et descendunt usque ad abyssos, anima eorum 


: αὐτῶν ἐν xaxoic ἐτήχετο. Ἑταράχυησαν, ἐσα- 
'* «ἁεύθησαν ὣς ὁ µεθύωγ, xal πᾶσα ἡ σοφία αὐτῶν 
|. Κατεπόθη. Καὶ ἐχέκραξαν πρὸς Κύριον ἐν τῷ 
.. θ.:ἱ6εσθαι αὐτοὺς, καὶ ἐκ τῶν ἀναγκῶν αὐτῶν à£- 
t T"aryev αὐτούς. Καὶ ἑαπάταξε τῇ καταιγἰδι, καὶ 
*  Éctm εἰς αὔραν, xal ἐσίγησαν tà κύματα αὐτῆς. 
 Ταῦτα προφητικῶς θεσπιζὀµενα ἐπληρβοῦτο ῥητῶς 
|. καὶ πρὺς λέξιν * τῶν γὰρ μαθητῶν τοῦ Σωτῆρος 
: ἡμῶν ἐμπλεόντων σὺν αὑτῷ, σεισμὸς, φησὶν, éTé- 
 νετο µέγας ἐν τῇ θα.ἰάσσῃ, ὥστε τὸ zJoior xa- 
«λύπτεσθαι ὑπὸ τῶν κυμάτων. Οἱ δὲ προσπεσόντες 
εἶπον αὐτῷ Κύριε, σῶσον ἡμᾶς, ἁπο..1ύμεθα. Ὁ 

, 9b πρὸς αὐτοὺς «faac: Τί δει]οί ἐστε, ὀλετόπι- 
. | στοι ἐπετίμησε τοῖς ἀνέμοις καὶ τῇ θα.1άσσῃ, 


in malis tabescebat. Turbati sunt, commoti sunt sicut 
ebrius, et omnis sapientia eorum devorata esi. Et 
clamaverunt ad Dominum cum tribularentur, et de 
necessitatibus eorum eduxit eos. Et percussit  pro- 
cellam, et stetit in auram, et silterunt fluctus ejus. 
Hc prophetice prznuntiata reipsa et ad litteram 
impleta sunt. Nam cum discipuli Salvatoris nostri 
cum ipso navigarent, motus, inquit, magnus factus 
est in mari, ita ut navicula operiretur fluctibus 19, [lli 
vero procumbentes dicebant ei : Domine, salva nos, 
perimus. llle vero cum dixisset : Quid timidi estis, 
modice fidei ? increpavit ventos et mare, et facta est 
tranquillitas magna "'. Et letentur quia siluerunt, et 
deduzit eos in portum voluntatis suce. Confiteantur 


xal ἐγέγετο γα.τήνη nerd An. Καὶ εὐωραγθήτωσαν, D Domino misericordie ejus, εἰ mirabilia ejus filiis 


; — 6n ἠσύχασω, καὶ ὡδήγησεν αὐτοὺς εἰς Auiéva 
| 6l patoc αὐτοῦ. Ἐξομοογησάσθωσαν τῷ Kv- 
! plo tà ἑλέη αὐτοῦ, xal τὰ θαυμάσια αὐτοῦ τοῖς 
υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων. "Υγωσάτωσαν αὐτὸν ἐν 
; bxxAnciíg Aaov, xal àv χαθέδρᾳ ἱπρεσόυτέρων 
| αἱγεσάτωσαν αὐτόν. Ὁδηγηθέντες ἐπὶ λιμένα θελή- 
| µατος αὐτοῦ * ἐφ᾽ ofc ὁ λόγος ἀναγχαίως προστάττει 
τέταρτον οὕτω τὸ ἐξομολογεῖσθαι τῷ Κυρίῳ, xai τὰ 
ἑλέη αὐτοῦ διὰ στόματος φέρειν * παρεγγυᾷ πᾶσί τε 
| τοῖς viol; τῶν ἀνθρώπων ἀπαγγέλλειν τὰ θαυμάσια 
αὐτοῦ. Ἔθετο ποταμοὺς εἰς ἐρήμωσιν, xal ἐξό- 

δους ὑδάτων εἰς δίψα», γῆν καρποφόρον εἰς 

ἄ]μην ἀπὸ κακίας τῶν κατοικούντων iv αὐτῇ. 


Ἱ Matth. vin, 34. 7 ibid. 25, 340, 


hominum, Exaltent eum. in. ecclesia plebis, εἰ in 
cathedra seniorum laudent eum. Deducti sunt in 
portum voluntatis ejus : qua de causa hic quarto 
jubentur Domino confiteri et misericordias ejus in 
ore ferre. Pracipit item omnibus hominibus ut 
annuntient mirabilia ejus. Posuit flumina in deser- 
tum, et ezitus aquarum in. sitim, terram fructiferam 
in salsuginem a malitia inhabitantium in. ea. Posuit 
desertum in stagna aquarum, et terram sine aqua in 
exitus aquarum. Et habitare fecit illic esurientes, 
et constituerunt civitates habitationis. Et. seminave- 
runt agros et plantaverunt vineas, et fecerunt [ru- 
ctum productionis. Et benedixit eis εἰ multiplicati 





4327 


. EUSEBII. CAESARIENSIS OPP. PARS Ill, — EXEGETICA. 


(- 


sunt nimis, et jumenta eorum non minoravit. Et A Ἔθετο ἔρημον εἰς Alprac ὑδάτων, την éri4- 


pauci facti sunt, et vexati sunt. a tribulatione malo- 
rum et dolore. E[fusa est contemptio super principes 
eorum, et. errare [ecit eos in invio, ei mon in. via. 
Etenim Judaicz gentis multitudo in tantam bono- 
rum penuriam redacta est, ut pauci penes ipsos 
reperiantur qui secundum Deum przclari sint. Ae 
tota quidem eorum gens qua in hoc vaticinio prz- 
nuntiantar sustinuit. Principes autem eorum , et 
patriarche quidam, sacerdotes, legisdoctores, Sad- 
duccsei, Scribe et Phariss»i pudore suffusi sunt, in 
contemptumque traditi; utpote qui, vocati cum 
essent ad viam rectam, illam respuerint. 


εἰς διεξόδους ὑδάτων. Kal κατῴκισεν ἔκει x: - 
φῶντας, xal συνεστήσαντο πόεις κατοιπεςία- 
Καὶ ἔσπειραν ἀγροὺς xal ἐφύτευσαν ἆμκχε-λων»- 


καὶ ἐποίησαν καρπὸν γενγήµατος. Καὶ stk | 


σεν αὐτοὺς καὶ ἐπληθύγθησαν» σφόδρα. καὶ - 
κτήνη αὐτῶν οὐκ ἐσμίκρυνεν. Kal ὢ-ἒεγώθηστ 
καὶ ἐκαχώθησαν ἀπὸ θ.1ίψεως xaxav sal ὁξ ύνι 
Ἐξεχύθη ἐξουδέγωσις ἐπ᾽ ἄρχογτας αὐτῶν, n 
ἐπ.1άνησεν αὐτοὺς ἐν ἁδάτῳ, καὶ οὐχ ó6o. 1 
μὲν yàp πλῆθος τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους εἲς τοσς--- 
Άλασεν ἀγαθῶν σπάνιν, ὡς ὀλίγους εὑρίσχεσθς.: 
αὐτοῖς τοὺς κατὰ θεὸν εὐδοχιμοῦντας. Kat τὺ pF 


πᾶν ἔθνος ταύτην ὑπέμεινε τὴν πρόῤῥησιν ’ οἱ δ' kv αὐτοῖς ἄρχοντες, πατριάρχαι τινὲς xal ἀρχιερεῖς m 
νοµοδιδάσχαλοι, Σαδδουχαῖοί τε xa Γραμματεῖς xai Φαρισαῖοι αἰσχύνην κατεχέαντο, ἑξουδενώσει τα 
δοθέντες ^ ἅτε δὴ χληθέντες ἐπὶ τὴν εὐθεῖαν ὁδὸν xal καραιτησάµενοι αὐτὴν. 


εις. 4. Et adjuvit pauperem de inopia. Hic con- Ὦ Καὶ ἐδοήθησε πένητα &x ατωχείας. Kat ἓν τι. 


sueto more Symmachus edidit, Et muniet paup.rem 
ab afflictione. Mis quidem, ait, qute predicta sunt 
evenient : pauperem vero populum. muniet, videli- 
cet illum qui ex gentibus constituendus est, quem 
beatuia predicans Salvator ac Dominus noster 
Jesus Christus dicebat : Beati pauperes spiritu, quo- 
niam ipsorum δεί regnum colorum "*. Et posuit aic- 
«t oves [amilias. Aquila vero ait, Et ponet sicat 
' ovile cognationes; Symmachus autem, Et εἰαίμεί, 
inquit, sicut gregem cognationes : id. est Ecclesias 
qu:e per civitates et regiones ex diversis cogRatioBi- 
. busconstitutze sunt. 

VgRs. 42,435. Videbunt recti et letabuntur, et omnis 
iniquitas oppil&bit os suum. Quid porro videbunt, 
nisi rerum ex deterioribus ad meliora commuta- 
tionem ? Quamobrem iis qui prophetias ad effectum 
et (inem deductas conspexerunt dicebat Servator : 
Vesiri aulem beati oculi, quia vident ; οἳ : Multi pro- 
phete voluerunt videre qua vos videtis, et non vide- 
runt Το. Et omnis iniquitas oppilabit os suum. In ra- 
biem acta et ob invidiam dolore fracta, neque tamen 
aliquid agere valens, quia Deus ita voluit. ld autein 
manifeste videre licet, cum infidelium et idololatra- 
rum iniquitas, contra Ecclesiam Christi furens et 
sepe insaniens, quod demum nihil agere valeret, 
os suum obturavit, a divino verbo frenata : quod 
eiiam illis tempore persecutionum hzc edicit : Tace, 
obmutesce **. Iniquitatem vero intelligas diabolum, 
et omnem iniqua agentem, secundum illud : Obstru- 


ποις συνήθως ó Σύμμαχος ἑἐξέδωχεν ετων" δε 
ὀχυρώσει πένητα’ ἀπὸ καχκώσεως. Ἐτείνοις x 


γὰρ ἔσται τὰ προδηλωθέντα, φησί τὸν δὲ τέ- | 


λαὺν ὀχυρώσει ' τὸν ἐξ ἐθνῶν δηλαδη συστησόµεν. 
ὃν καὶ µακαρίζων ὁ Σωτὴρ xai Κύριος ἡμῶν "In. 


Χριστὺς ἔλεγε - Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ θενεύέµα — 


ὅτι αὑτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐὗρανωῶν. ba 
ἔθετο óc πρόδατα πατριάς ' ὁ δὲ ᾽Αχύλας. hs 
θήσει, φησὶν, ὡς ποίμνιο’ συγγεγείας" ὁ δὲ Xi 
µαχος, Καὶ τάξει, qnot, ὡς ποίμνην συγγεντὀ 
τὰς κατὰ πόλιν xal χατὰ χώραν Ἐκχλησίας Ex 6a; 
ov συγγενειῶν συνεστώσας. 

“Ὄψονται εὐθεῖς καὶ εὐρραγθήσονται, xal xac 
ἀγομία ἑμφράξει τὸ στόµα αὐτῆς. TL δὲ ὄτον- 


C dXX f τὴν ἀπὸ τῶν χειρόνων ἐπὶ τὰ χρείττω uc 


θολἠν; Διὸ τοῖς τὰ τέλη τῶν προφητειῶν τεθεαένς; 
ἔλεγεν ὁ Σωτήρ. ᾿Υμῶν δὲ μακάριοι ol ὀφθα.ἰμ.. 
ὅτι βἀέπουσι' καὶ, Πο..1οἱ προφῆται ἑπεθύμτ- 
σαν ἰδεῖν dà ὑμεῖς β.έπετε, xal ovx εἶδον. & 
züca ἁδικία ἑἐμφράξει τὸ στόμα αὐτῆς  λυττνα 
ὑπὸ φθόνου διαῤῥηγνυμένη, μηδὲν δὲ πράττευ cz 
τὸν ταῦτα βουληθέντα θεὸν δυναµένη. Τοῦτο δὲ cir 
εστιν ἐναργῶς ὁρᾶν, ὡς χατὰ τῆς Ἐκκλησίας v. 
Χριστοῦ dj τῶν ἀπίστων xal εἰδωλολατρῶν ἀνδρω 
ἀνομία λυττῶσα xal πολλάχις ἐπιμήνασα, τέλος Gi 


τὸ μηδὲν δύνασθαι, τὸ στόµα ἑαυτῆς ἔφραξεν ὐ-ὸ | 


ποῦ θείου λόγου φιμουµένη, τοῦ xal αὑτῃ κατὰ τους 
τῶν διωγμῶν χαιροὺς φάσχοντος ΄ Σιώπα, xegipe- 


σο. Ανομίαν δὲ νρήσεις τὸν διάθολον, καὶ τάντα τὸν 


— etum est os loquentium. iniqua *'. Quis sapiens, eL D κατ αὐτὴν πεποιηµένον, κατὰ τό Ἐγεγράγη τὶ 


custodiet hac : 
mini *!*? 


4. CANTICUM PSALMI IPSI DAVID. CVII. 

Vgas. 9-5. Paratum cor meum, Deus, paratum 
cor meum, cantabo et psallam in gloria mea. Ez- 
surge, gloria mea, exsurge, psalterium εἰ cithara, 
exsurgam diluculo. Confitebor tibi in populis, Do- 
tine, psallam tibi ἐπ nationibus. Quoniam magna 
est super clos misericordia tua, et usque ad nubes 
verilas tua. Qui salutari illa beatitudine dignus ef- 


εί intelligent misericordias  Do- 


στόµα «Ίαλούγτων ἅδικα. Τις σοφὸς, καὶ φυ.]άξε 
ταῦτα, καὶ συγήσουσι τὰ ἐλέη τοῦ Κυρίου; 
ϱΔΗ 'TAAMOY TQ AAYIA. PZ.. 

Ετοίμη ἡ καρδία µου, ὁ 85óc, ἑτοίμη ἡ καρδία 
µου, ἄσομαι xal yao ἐν τῇ δόξῃ pov. Ἐξεγέρ- 
θητι, ἡ δόξα pov, ἐξεγέρθητι, ψατήριον καὶ 
κιθάρα, ἐξεγερθήσομαι ὄρθρου. 'E&opoAorficopai 
σοι àv Aaoic, Κύριε, yra-ko σοι ἐν ἔθνεσιν. "Οτι 
μέγα ἑπάνω τῶν οὐραγῶν τὸ ÉAsóc σου, xal ἕως 
τῶν νεφελῶν ἡ ἀλήθειά σου. 'O τοῦ σωτηρίοι 


το Matth, v, δ. Ἱο Matth. xii, 16.177. 9 Marc. iv, $0. *! Psal. σι, 49. *'* Pgal. cvi, ἐν. 





Lr 





-cà o οὃ ω απ υ- 





λα. COMMENTARIA IN PSALMOS, 43530 


αεοχεοεΏεσμοῦ γενόμενος ἄξιος, δι οὗ cfontav- Maxá- 
'O€ O4 xaOapol τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν θεὺν 
ε Ὄρσσε, εἴποι ἂν θαῤῥῶν' Ετοίμη ἡ καρδία µου, 

Θεός. Ὁ Προφήτης οὖν, τὰ φίλα χαὶ συγγενη τῷ 
Ὑέερ Ἰνεύματι δι ἑναρέτων ἔργων ἐπιτελέσας, τῷ 
οεούτων δοτῆρι θεῷ τὴν προχειµένην εὐχὴν àva- 
τάέμ.τςξε. "Ασομαι καὶ srado ἐν τῇ δόξῃ µου ' ἆπο- 
ιαδὲν τὴν ἐμαυτοῦ δόξαν, τουτέστι τὴν προφητικὴν 
κάριν. ᾿Εξεγέρθητι, ἡ δόξα µου, ἐξεγέρθητι, γα-- 
γήρεσν zal κιθάρα, ἐξεγερθήσομαι ὄρθρου. Μήποτε 
τὰς δυνάμεις τῆς ἑαυτοῦ φυχῆς γαὶ τοῦ σώματος 
διεγείρει διὰ τὴν µέλλουσαν εἰς αὐτὸν γενέσθαι τοῦ 
θείου Εξνεύματος ἐπίπνοιαν΄ xai χατὰ διάνοιαν μὲν 
ἐχλαμθανόντων ἡμῶν τὰ µέλη τοῦ σώματος xat τὰ 
αἰσθητήῆρια, δι’ ὧν ὁ νοῦς ἀνακρούεται ὅτε ὃ ἂν βού- 


Α fectus est, qua dicitur : Beati mundo corde, quoniam 
ipsi Deum videbunt **, confidenter dicat : Paratum 
cor meum, Deus. Prophela igitur cum per bona 
opera rem Spiritui sancto gratain et acceptam ρου; 
fecisset, talium largitori Deo presentem oratianem 
emittit, Cantabo εἰ psallam in gloria mea : id est, 
assumpta gloria mea, seu prophetandi gratia. Exz- 
surge, gloria mea, exsurge, psalterium et cithara, ex.- 
surgam diluculo, Num forte animz corporisque sui 
vires excitat ob adventuram ipsi Spiritus sancti 
inspirationem ; ita ut nos spirituali more membra 
corporis et sensus excipiamus, quibus mens quan- 
docunque voluerit pulsatur ; psalterium vero expli- 
cemus incorporeas et rationabiles anime virtutes, 
quas ad Spiritus susceptionem preparans ail : Ex- 


4T t&c- Φαλτήριον δὲ τὰς ἀσωμάτους xat λογικὰς τῆς B surge, psalterium et cithara. 


φυχΏῆς δυνάµεις, ἃς δὴ παρασχευάξων εἰς τὴν τοῦ 
cov. xal χιθάρα. 

Ἱάγώθητι ἐπὶ τοὺς obparobe, Ó θεὸς, καὶ ἐπὶ 
πᾶσαν τὴν γῆν ἡ δόξα σου, ὅπως ἂν ῥυσθῶσυ" οἱ 
ἁγακπητοί σου. Σῶσω τῇ δεξιᾷ σου, καὶ ἑπάχου- 
σόν µου. Ὁ θεὸς ἑλάλησεν ἐν τῷ ἁγίῳ αὐτοῦ; 
"Υψωθήσοµαι καὶ διαμεριὼ Σίχιμα, καὶ τὴν xoi- 


, Aáéa τῶν σκηγῶν διαµετρήσω. Ἰκετεύω καὶ δέο- 


μαι τάχος ἐπιστῆναι τὴν χάριν, xaX σὲ τὸν Όψιστον 


.. Θεὸν τὸν kv τοῖς οὐρανοῖς ὑμνούμενον γνωσθῆναι, xal 
, τὴν σαντοῦ δόξαν φανερὰν ποιῆσαι ἐπὶ πᾶσαν τὴν 

Yv. Τούτου γὰρ γενοµένου, ῥυσθήσονται οἱ ἀγαπη- 
. *ol σου ἀπὺ τῆς πικρᾶς δουλείας καὶ αἰχμαλωσίας ἣν 


πεπόνθασιν ὑποχείριοι γενόµενοι. Σῶσον τῇ δεξιᾷ 
σου, xal ἑπάχουσόν µου. '0 θεὸς ἑάλησεν ày τῷ 
ἁγίῳ αὐτοῦ. Τίς ἣν ὁ ἅγιος αὐτοῦ 9) ὁ μονογενἠς 


Πνεύματος ὑποδοχήν φησιν’ ᾿Εξεγέρθητι, γψαῖτή- 


Ύεας. ϐ - 8. Exaltare super celos, Deus, et super 
omnem terram gloria tua, ut liberentur dilecii (ui. 
Salvum fac dextera (ua, et exaudi me. Deus locutus 
est in sancto suo : Exaltabor et dividam Sichima, et 
convallem tabernaculorum dimetiar. Obsecro precor- 
que, cito adesse gratiam, qua te altissimum Deum 
in colis celebratum noscamus, et gloria tua pet. 
omnem terram manifesta reddatur. Hoc enim per— 
acto, dilecti tui a dura servitute eruentur et a ca- 
ptivitate qua subacti et afflicti sunt. Salvum fac dexte- 
ra (ua, et exaudi me. Deus locuius est in sancto suo. 
Quis erat sanctus Dei nisi Filius unigenitus, qui 
vere sanctius et dilectus est : per quem Deus ipsis 
ad supradictam orationem, quz sic habet : Exaltare 


Ilat;, ὁ &v ἀληθῶς ἅγιος xol ἀγαπητὸς, 6t οὗ τὴν C super celos, Deus, respondet, Ezaltabor ; ad illud 


ἀπόχρισιν ἑποιῆσατο tob; τὴν ἀποδοθεῖσαν εὐχὴν αὐ- 
τοῖς ὁ θεός" πρὸς μὲν οὖν τὴν εὐχὴν τὴν φῄσασαν 
Υψώθηει ἐπὶ τοὺς οὐραγοὺς, ὁ θεὸς, ἀποχρίνεται 
λέγων, ᾿Υγωθήσομαι, πρὸς δὲ τό’ Καὶ ἐπὶ πᾶσαν 
τὴν Tn» ἡ δόξα σου, πάλιν ἀποχρίνεται τὰ ἀχό- 
λουθα ἀπὺ τοῦ, Ὑψωθήσομαι καὶ διαμεριῶ Zixiua, 
καὶ τὴν κοιλάδα τῶν σχηνγῶν διαµετρήσω. Ταύτην 
τοίνυν, φησὶ, τὴν xod ba, τουτέστι πᾶσαν τὴν τῶν 
ἀνθρώπων οἰχουμένην, εἰς σκηνὰς διαµετρήῄσω, ὥσπερ 


vero : Et swper omnem terram gloria tua, rursus 
congruenter reponit ab bis verhis : Exaltaber et 
dividam Sichima, et convallem tabernaculorum dime- 
tíar. Hanc, inquit, convallem, id est universum or- 
bem, in tabernacula dimetiar, quasi loca eorum 
metiens et describens ; dividam in tabernacula per 
singulas civitates, et regiones el vicos : ac rursum, 
tabernacula mibi dimetiens, ac per loca distri. 
buens ; id est universas per orbem Ecclesias. 


χωρομετρῶν xal χαταγράφων αὑτούς ' διαµετρήσω εἰς σχηνὰς χατὰ πᾶσαν πόλιν, καὶ χώραν xal xuyny* 
xai πάλιν, σχηνὰς ἁμαυτῷ διαμετρῶν xal χωρομετρῶν, τουτέστι τὰς ἁπανταχοῦ Ἐχχλησίας. 


Ἐμός ἐστι Γαΐαὰδ, καὶ ἐμός ἐστι Μανασσῆς: Ὁ — Vgns. 9, 10. Meus est Galaad, εἰ meus est Ma- 


καὶ Ἐφραὶμ drvtlAmnyic τῆς xspadnc µου. Ἰού- 
éac βασιωεύς µου, Μωὰδ «Ἰέδης τῆς ἑλπίδος 
µου. "Exch Ἐφραϊμ καὶ Μανασσῆς υἱοὶ γεγόνασιν 
Ἱωτὴφ, κατέσχον δὲ οἱ &x τούτων thv χαλουµένην 
χώραν Γαλαάδ, xai τὴν Συχὲμ xai τὴν Σαµάρειαν, 
ἔνθα τὸ βασίλειον αυνειστήχει τοῦ Ἰσραήλ * διὰ τοῦτο 
ἑαυτοῦ φησιν εἶναι xal τούτους, τὸν δὲ Ἐφραῖμ κατ' 
ἐξαίρετον διὰ τὴν ἐξ αὑτοῦ συστᾶσαν βασιλείαν, χρα- 
ταίωσιν ὀνομάζει τῆς χεφαλῆς ἑαυτοῦ. Ἱούδας βα- 
σιλεύς µου, Μοὰδ A£6nc τῆς ἑ1πίδος µου. Τὸν 
Ἰούδαν βασιλέα ἑαυτοῦ εἴἵναι, λέγει. Πρόδηλον δὲ ὅτι 
κατὰ ὧν Απόστολον ἐξ Ἱούδα ἀνατέταλχεν ὁ Σωτ]ρ 


*! Matth. v, 8. 


nasses : et Ephraim suscepiio capitis mei. Juda rex 
meus, Moab lebes spei mee. Quoniam Ephraim et 
Manasses filii Joseph feruntur, eorumque posteri 
regionem, qux Galaad vocabatur, occuparunt, et 
Sychem et Samariam, ubi regia Israelis erat; idco 
illos suos esse dicit, ac Ephraim quia ex ipso re- 
gnum constabat, fortitudinem capitis sui per excel- 
lentiam vocat. Juda rez meus, Moab lebes spei mee. 
Judam regem esse suum dicit. Manifestum autem 
est secundum Apostolum, Salvatorem et Dominum 
nostrum Jesum Christum exortum esse ex Juda, a 
quo regium genus eonstitutum est. In his item 





13531 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS ill. — EXEGETICA. 


M. 


sermo Ephraim et Judam recenset; quoniam totum A xat Κύριος ἡμῶν Ἰησοὺς Χριστὸς, ἐξ οὗ σετ" 


Judeorum genus olim in duo regna dividebatur; 
vaticinans non ultra futuram hujusmodi divisio- 
nem esse, sed totius gentis conjunctionem. Hzc 
porro completa sunt in adventu Domini et Serva- 
toris nostri Jesu Christi. Eo quippe tempore uni- 
versa gens Judaeorum in unum redacta, neque 
ulta in regna duo divisa fuit. Quapropter pari 
ratione Servator Evangelium regni pradicabat et 
in omnes tribus eorum discipulos mittebat suos. 
Juda rex meus, Moab lebes spei mec. Cum hi porro 
inquit, in primis et in principio vocationis suscepti 
fuerint; non tamen alienigene illi pejores a me 
alieni erunt ; sed etiam ipsum Moab, cui olim veti- 
tum ad Ecclesiam Domini accedere, admittam et 


βασίλειον γένος. Συνάχει δὲ bv τούτοις ὁ λόγας - 
Ἐφραῖμ καὶ τὸν Ἰούδαν, ἐπειδὴ τὸ παλαιὸν 
πᾶν Ἰουδαίων ἔθνος εἰς δύο βασιλείας, πρνφττ:-' 
µηκέτι ἔσεσθαι τὴν διάστασιν ταύτην, ἀλλ᾽ tu 
τοῦ παντὸς ἔθνους. Ἐπληροῦτο δὲ xal ταυτα xr 
τὴν ἐπιφάνειαν τοῦ Κυρίου xal Σωτῆρος ημων Ἔ - 
Χριστοῦ. νωτο γοῦν xaz' ἐχείνους τοὺς χρόνους - 


- 
φως - 
-- a0 - 


πᾶν Eüvog τῶν Ἰουδαίων, οὐχέτι ἐχ δύο βα στα 


διηρηµένων. Διὸ καὶ ὁμοίως ἐχήρυττεν ὁ Σεωτῖς - 
Εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας, xal εἰς πάσας τὰς z--— 


αὐτῶν τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς ἐξαπέστειλεν. "Fei 


βασιλεύς µου, Moà6 Aí6nc τῆς &Axibec wm 


Τούτων δὲ, φησὶν, ἓν πρώτοις xat £v. ἀρχῇ ττ,ς x 
σεως παραλαμθανοµένων, οὐδὲ ol τῶν ἄλλος.,. 


excipiam: id enim spero. Moab lebes spei mem, B χείρους ἀλλότριοί µου χαταστήσονται, ἀλλὰ xat xl-— 


Clarius autem et apertius hac interpretati sunt 
Aquila et quinta editio, his verbis, Moab lebes lava- 
cri mei; id est, receptaculum lavacri mei; Sym- 
«nachus vero, Erit, inquit, Moab lebes securitatis 
mec. Verum memini audivisse me a quodam He- 
brao, sub secreto in hzc loca sententiam tradente : 
qui his mystice declarari dicebat Christi generatio- 
nem secundum carnem, quam a genere Moab per 
Ruth Moabitidem assumpsit, ex qua oriundus est rex 
David, cujus ex semine Christus Dei secundum 
carnem genitus est, qui etiam ad Joannis baptisma 
et ad lavacrum Jordanis accessit. Moab lebes spei 
mec. His quoque, ut videtur mihi, gratia vocatio- 
nis Moab a Deo promittitur, non alio modo pera- 


ἐχεῖνον τὰν Μωάθ, τὸν ἁπηγορευμένον 7rapaedau-— 
εἰς Ἐκχλησίαν Κυρίου προσλήψομαι καὶ ὑποδέξ-α- 
Τοῦτο γὰρ ἑλπίζω. Μωὰθ «ἰέέης τῆς &Aziboc gc. 


Λευχότερον δὲ xaX σαφέστερον τὴν διάνοιαν ρω»: 


σεν ὁ ᾽Αχύλας xai ἡ πέµπτη ἔχδοσις παρ em - 
ρηται, Μωὰδ .Ίέδης τοῦ .λουτροῦ µου, τουτέστι. ἔ-- 
χεῖον τοῦ AovepobD µου; ὁ δὲ Σύμμαχος, "Έστε 





φησὶν, ὁ Μωὰδ «έδης ἀμεριμνίας pov. Οἴἶδαξι 


ἐγὼ ἀχούσας λόγον tv ἀποῤῥήτῳ παραδεδοµένον oz: 
τινος Ἑδραίου εἰς τοὺς τόπους * μυστικῶς γὰρ ἔπα-ς 
δηλοῦσθαι διὰ τῶν προχειµένων τὴν χατὰ σάρκα τ. 
Χριστοῦ γέννησιν ἀπὸ τοῦ γένους τοῦ Μωὰθδ xzpe 
ληφθεῖσαν διὰ τὴν Μωαθῖτιν Ρουθ, ἀφ᾽ fic rive 
xat Δανῖδ ὁ βασιλεὺς, οὗ Ex σπέρματος τὸ κατὰ σάρα 


genda, pisi per lavacrum regenerationis. Cum Moabo ο Χριστὸς τοῦ θεοῦ γεγέννηται, ὁ καὶ ἐπὶ του Ἰωάν 


talia promissa sint, paria de reliquis gentibus co- 
gitanda nobis relinquit. Nam cum prophetia Moa- 
bitas admittat, qui olim proscripti erant; mani- 
festum est per illos ceteris item gentibus eum bo- 
nam spem ascribere. 


νου βάπτισμα xa τὸ λουτρὸν τὸ ἓν τῷ Ἱορδάνη zx 
ρεληλυθώς. Μωὰδ A£Ónc τῆς ἑλπίδος pov. Δοκ- 
μοι ὁ θεὸς διὰ τούτων καὶ τῷ Μωὰθ ἐπαγγέλλεσος 


τὴν χάριν τῆς χλήσεως, οὐκ ἄλλως ἢ διὰ της τοῦ ir 


οροῦ παλιγγενεσίας. Ἐπειδὰν δὲ τῷ Μωάθ TOL, 


ἐπαγγέλληται, ἡμῖν χαταλιμπάνει νοεῖν καὶ περὶ τῶν λοιπῶν ἐθνῶν τὰ ὅμοια. "Ove γὰρ ἡ προφητεία τους 
Μωαθίτας προσίεται, τοὺς πάλαι ἀπηγορευμένους, δῆλον, ὅτι δι Σχείνων καὶ τοῖς λοιποῖς ἔθνεσιν da 


θὰς ἑλπίδας ὑπογράφει. 

VEns. 14-14. In Ιάωπισαπι extendam calceamenium 
meum, mihi aliemgene subditi sunt. Quis deducet me 
in civitatem munitionis; aul quis deducet me wsque 
in ddumeam ? Nonne tu, qui repulisti nos, et non 
egredieris, Deus, in virtutibus nostris? Da nobis 


Ἐπὶ τὴν Ἰδουμαίαν ἐπιδαλῶ τὸ ὑπόδημά pev, 
ἐμοὶ à 1 λόφυ.Ίοι ὑπετάγησαν. Tic ἀπάξεε µε c 
πόλιν περιοχῆς, f tic ὁδηγήσει ps ἕως τῆς Ἴδοι- 
µαίας; Οὐχὶ ὁ ἁπωσάμενος ἡμᾶς, καὶ οὐκ. ἐξ ε-λεύ- 
σῃ, ὁ θεὸς, ἐν ταῖς Óvrápecur ἡμῶν; Δὸς üyur 


auzilium de tribulatione, et vana salus hominis. In jj βοήθειαν ἐκ θ.Ίέψεως, καὶ µαταία c ωτηρία àvOpe- 


Beo faciemus virtutem, et ipse ad nihilum deducet 
tribulantes nos. ld est, Ascendam et anibulabo inter 
gentes. Idum:ei namque ab Esau illo exoso oriundi 
erant, de quo dictum est : Nonne frater erat Esau 
Jacob, dicit Dominus** ? et Jacob dilexi, Esau autem 
odio habui**. Extendam igitur, inquit, calceamentum 
meum, non amplius in lerael, non in Jud:am ter- 
ram, non in Jerosolyma tantum, sed in illam ipsam 
odiosam regionem. Áscendam itaque ad illos olim 
inimicos, atque eos amicorum loco habebo. Mihi 
alienigeng subdili sunt. Pro quo Aquila quidem ait, 
Cum Philisthmis amiciliam inibo; quinta autem 


* Malach. 1. 2... ibid, 3. 


που. Ev τῷ θεῷ ποιήσοµεν δύναμυ, xal αὐτὸς 
ἐξουδενώσει τοὺς θ.1ίδογτας ἡμᾶς. Τουτέστιν, 
Ἐπιθήσομαι xol ἐμπεριπατήσω τοῖς ἔθνεσιν. Ἴδου- 
μαῖοι γὰρ σαν οἱ ἀπὸ τοῦ µεμισηµένου Ἡσα ῦ, πεβὶ 
οὗ λέλεχται' Οὐκ ἀδε.φὸς ἦν Ἡσαῦ του Taxe; 
Λέγει Κύριος ' xai, Τὸν Ἰακὼθ ἠγάπησα, vór ὃ 
Ἡσαῦ ἐμίσησα. Ἐπιθαλῶ οὖν, qnot, τὸ ὑτεόδτ μό 
µου, οὐχέτι ἐπὶ τον Ἰσραὴἡλ, οὐδὲ ἐπὶ τὴν Ἰαμδαίας 
γῆν, οὐδὲ ἐπὶ µόνα τὰ Ἱεροσύλυμα, ἀλλ ἐπ' αὐτὴ 
ἐχείνην τὴν τοῦ µεμισημένου χώραν. Ἐπιθήσαμαι 
οὖν τοῖς πάλαι ἐχθροῖς, ἓν χώρᾷ φίλων χατατάσσων 
αὐτούς. Ἐμοὶ ἀ.1Ίόρυ.οι ὑπετάγησακ. "Avü* οὗ ἐ 





»— VUNBELNIARIA LS ESALNUS. 1999 


Ew ^AxÜ qnd, Exi évlictalove συνεταιρι- Α editio, apud allophylos honorabor; quimquagesi- 
OrRroguai* ἡ δὲ πέμπτη ἔχδοσις, "Exi cobcd.Llogó- mus vero nonus psalmus babet, Mihi alienigene 
:evc «Δντιμωθήσομαι΄ ὁ δὲ vi ψαλμὸς, Ἐμοὶ dAAÓ- — subditi sunt. Notitiz vero Dei et amicitiz et socie- 
7vAoc ὑπετάγησαν. Γνώσεως bb Θεοῦ xai φιλίας — tatis et dilectionis signum est, ipsi subjici eos, qui 
αν Ecatpelag xa ἀγάπης σημεῖον τὸ ὑποταγῆναι — olim inobsequentes et Deo alieni erant, pravisque 
αΌτῷρ τοὺς πάλαι ἀνυποτάκτους, xal ἀλλοτρίους μὲν — dsemonibus subditi. 

«οῦ Θεοῦ, ὑποχειρίους δὲ δαίµοσι πηνηροῖς. 

EIZ ΤΟ ΤΕΛΟΣ, YAAMOZ TQAAYIA, ΡΗ’. 

"O Θεὸς, rhv αἴνεσίν µου μὴ παρασιωπήσῃς" 
ἴδεε στόµα ἁμαρτωλοῦ xal στόµα δοΛίου ἐπ᾽ ἀμὲ — os peccatoris εἰ os dolosi super me apertum est. Le- 
zprot£xOn. Ἑ λάλησω" κατ ἐμοῦ γλὠώσσῃ Oolg, cuti sunt adversum me lingua dolosa, et sermonibus 
:xal -Ίόγοις µίσους &xóxAocár µε, καὶ ἐπο]έμησά» — odii circumdederunt me, et oppugnaverunt me grat 
µε δωρεάν. Σννήθως xal ἓν τούτῳ ἀντὶ τοῦ, εἰς τὸ — In hoc item de more pro illo, in finem, Aquila , οἱ 
:téJAoc, 6 μὲν Αχύλας, τῷ γικοποιῷ, ἐκδέδωκεν" — cloriw auctori, Symmachus vero, triumphale, edi- 

ὁ δὲ Σύμμαχος ἐπιγίκιον εἴρηπε' μονονουχὶ δι- — dit. Spiritu sancto tantum non docente nos, in 
«δάσκοντος ἡμᾶς τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ὅτι δη ἐπὶ τοῖς B triumphalibus Salvatoris nostri et tropeis de morte 
«ξπενεχίοις τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν, καὶ τοῖς κατὰ τοῦθα- — partis, has voces proferre debere, in quibus hu- 
ενάτου τροπαίοις, καὶ τὰς παρούσας φωνὰς ἔγκατα- — mana ejus vita et tolerantia cruciatuum declaratur. 
. λέγειν προσήκει, iv αἷς ὁ ἀνθρώπινος αὐτοῦ παρίστα- — Dews, laudem. meam ne tacueris , quia os peccatoris 
; Tat βίος, xal fj ὑπομονὴ τῶν παθηµάτων. Ὁ Θεός, αἱ os dolosi super me apertum est. Locuti. sunt ad- 
. tv αἴνεσίν µου μὴ παρασιωπήσῃς ' ὅτι στόμα — versum me lingua dolosa, et sermonibus odii circum- 
. ἁμαρτωλοῦ καὶ στόμα δοΛίου éx' ἐμὰ ἠνοίχθη. — dederunt me, εἰ oppugnaverunt me gratis. Prasens, 
. Ἔ 1άλησαν xat ἐμοῦ γλώσσῃ δολίᾳ, καὶ Aóyoic — quippe psalmus refertur ad personam Christi, utpote 
, αίσους ἐκύκλωσάν µε, καὶ ἐπολέμησάν µε δω- qui passiones ejus complectatur, ut testiflcatur 
. ρεᾶν. 'O παρὼν φαλμὸς ἀναφέρεται εἰς πρόσω- — Actuum apostolorum Scriptura, ubi Petrus cum pro- 
. Tov τοῦ Χριστοῦ, τὰ,πάθη περιέχων αὐτοῦ. Μαρ- — ditoris Juda lapsum memorasset, ac monuisset alium 
τυρεῖ δὲ τῷ λόγῳ ἡ Γραφὴ τῶν Πράξεων τῶν ἀπο- ad duodecim apostolorum numerum complendum 
στόλων, ἔνθα ὁ Πέτρος, τῆς τοῦ προδότου ᾿Ἰούδα ^ gggregari oportere, testimonio usus est.prophetico,. 
Ἐκπτώσεως μνημονεύσας, xal παραινέσας ἕτερον — ut im presenti psalmo habetur : Fiat habitatio ejus. 
δεῖν παραληφθῆναι εἰς τὸν τῶν ιβ' ἀποστόλων ἅρι- (^ deserta, et non sit qui ihabitet in ea, et episcopa- 
θμὸν, paprupla χἐχρηται προφητικῇ ἓν τῷ προ- — (um ejus accipiat aller**; ita ut secundum Petri 
χειμένῳ φαλμῷ eaoxoóc  Γενηθήτω ἡ Éxavdie — doctrinam hzc vox de Juda prolata sit, ut εἰ czle- 
αὐτοῦ ἔρημος, καὶ μὴ ἔστω ὁ κατοικῶν ἐν αὐτῇ, τῷ in hoc psalmo expressz. Salvator igitur ab alla- 
καὶ τὴν ἐπισκοπὴν αὐτοῦ λάδοι ἕτερος" ὥστε (is vocibus humano more orsus, utpote homo factus, 
κατὰ τὴν Πέτρου διδασχαλίαν περὶ τοῦ Ἰούδα αὖ- ^ manens tamen Deus ut erat, Patrem obsecrat ne 
τὴν ταύτην εἰρῆσθαι τὴν φωνὴν, xai τὰς λοιπὰς bv — insidiutores consilio suo officiant ; consilium autem 
τῷ ψαλμῷ φεροµένας. "U τοίνυν Σωτὴρ διὰ τῶν προ- — ejus totum erat, ut ex hominibus idololatriam 
κειμένων ἀρχόμενος ἀνθρωπίνως, ὡς γενόμενος ἄν- — omnem exstingueret, Patri vero laudem in terra 
θρωπος, µείνας δὲ θεὺς, ὅπερ f, ἰκετεύει τὸν ἑαυ- — constitueret : quod item alibi docet bis verbis : 
ποῦ Πατέρα μὴ χατορθῶσαι τοὺς ἐπιδουλεύοντας τῇ — Narrabo nomen tuum [ratribus meis, in medio Ec- 
!— ἑαυτοῦ σπουδῃ, δὲ αὐτοῦ πᾶσα ἣν σδἑσαι — clesia laudabo ie**. Qui autem vite ejus insidias 
^00 μὲν ἐξ ἀνθρώπων πᾶσαν εἰδωλολατρείαν, αἴνεσιν δὲ — parabant, summo studio satagebant ul hzc ipsa 
τῷ Πατρὶ χαταστῄσασθαι ἐπὶ τῆς γῆς" ὃ Dh bv ἐτέ- — laus silentio prorsus mitteretur. Verum tu, inquit, 
Qo διδάσκει λέγων" Ἀπαγγελῶ τὸ ὄνομά Gov — pater, ne sinas laudem taceri meam, quz in hono- 
τοῖς ddeAgoic µου, ἐν μέσῳ ᾿Εκκλησίας ὑμνήσω D rem et gloriam tuam concinnatur. Quia os peccato- 


4. IN FINEM, PSALMUS IPSI DAVID. ΟΥΙΠ. 
Vsns. 2, 5. Deus, laudem meam ne (acueris, quia 








. σε. Οἱ δὲ εἰς θάνατον αὐτῷ ἐπιδουλεύοντες κατασιγά- 
σαι ταύτην αὐτὴν τὴν αἴνεσιν καὶ κατασιωπῆσαι σπου- 
δν ἐποιοῦντο. ᾽Αλλὰ σὺ, φησὶν, ὦ Πάτερ, μὴ avy- 
χωρῄσῃς ἀποσιωπηθῆναι τὴν αἴνεαίν µου, τὴν εἰς τὴν 
αἲν «uh καὶ May σπουδαζοµένην. "Οτι στόμα 
ἁμαρτωλοῦ καὶ στόμα δολίου àa' ἐμὲ ἠνοίχθη. 


ris et os dolosi super me apertum. est. Os. autem 
peccatoris et os dolosi potissimum erat os Phari- 
seorum et Seribarum, qui cum hypocrisi ipsum 
Magistrum et Rabbi vocabant; przsertim autem 
Jude, qui Salvatorem et Dominum suum osculo 
prodidit. 


Στόμα δὲ ἁμαρτωλοῦ xal στόµα δολίου μάλιστα μὲν xal πᾶν τὸ τῶν Φαρισαίων xa Γραμματέων ἐτύγχανε, 
τῶν μεθ’ ὑποχρίσεως αὐτὸν Διδάσκαλον χαὶ Ῥαδθι ἀποχαλούντων, ἐξαιρέτως δὲ τοῦ "loin, ὃς τὸν 


ἐαυτοῦ Σωτῆρα καὶ Κύριον φιλήματι προεδίδου. 


Ἐλάλησαν κατ᾽ ἐμοῦ γλώσσῃ δολία, καὶ .Ίό- 
χοις µίσους ἑκύλλωσάν pe, καὶ ἀπολέμησάν µε 
δωριάν. Ἀντὶ τοῦ ἀταπᾷν µε ἐνδιέδαλλόν pa- 


5 Ac. 1, 30. ** Psal, xxi, 25. 


Wu - 


Veas. 4. Locuti sunt adversum me lingua dolosa, 
et sermonibus odii circumdederunt me, et oppugna- 
verunt me gratis. Pro eo ut me diligerenl, dettale- 





1335 


EUSEDIH CAESARIENSIS OPP. PARS Hf. — EXEGETICA. 


bant mihi : ego autem orabum. Cum enim illum, ut- A ἐγὼ δὲ προσηυχόµη». Δέον γὰρ ἀγαπᾶν eve ε--- 


pote beneficum, ac non corporum modo, sed etiam 
animarum medicum diligere debuissent, illi contra 
ca'umnias adversus eum conflabant. 

Vgas. 5. Pro eo ut me diligerent,detrahebant mihi : 
ego autem orabam. Et posuerunt adversum me mala 
pro bonis, ei odium pro dilectione mea : discipulos 
meos tantum non opere docens quales esse debeant, 
si quando in paria incidant. Quia vero in medio 
dicitur, Ego autem. orabam, sed quzxnam pro illis 
precaretur scripto non traditur : quispiam non in- 
commode dixerit, ipsum hac qua jacent pro illis 
etiam precatum esse, qua doctrinz ipsius affinia 
orant dicentis : Orate pro ledentibus εἰ persequenti- 
bus vos *',. Et posuerunt adversum me mala pro bo- 


γέτην, xal μὴ µόνον τῶν σωμάτων, ἀλλὰ τιαὶ a. 
ψυχῶν ἰἱατρόν ᾿ οἱ δὰ διαθολὰς ἕῤῥαπτον xzv^ αὖ 


Ἀντὶ τοῦ ἀγαπᾷν µε ἑνδιέδαλ1όγ µε. 7x9 0- 
προσηυχόµη». Καὶ ἔθεντο κατ poU xaxex dx: 
ἀγαθῶν, καὶ µῖσος ἀντὶ τῆς ἁγαπήσεώς gue -- 
νονουχὶ xal τοὺς ἐμοὶ µαθητευοµένους ἔργῳ 6:5 x32 
ὁποίους xai αὐτοὺς εἶναι προσήχει, ef ποτε τοῖς 6a 
περιπίπτοιεν. Ἐπεὶ δὲ µέσως εἴρηται τό: Ἑ σι oC. 
προσηυχόµη»  τἷνα δὲ ἣν ἃ προσηύχετο xai --ε: 
ἑχείνων, οὐχ ἐμφέρεται ' εἶποιδ' ἄν τις εἰχότεους.- ἃ- 
ταῦτα προσηύχετο xal ὑπὲρ ἑχείνων, ἃ δὴ σύα-ς 
ἣν ταῖς αὐτοῦ διδασχαλίαις, δι’ ὧν ἔφασχε * Πρεςτ:- 
χεσθε ὑπὲρ τῶν ἑπηρεαζόγτων καὶ διωκεῖντ.” 


vis, οἱ odium pro dilectione mea. Hac de re dicen- D ὑμᾶς. — Καὶ ἔθεντο κατ’ ἐμοῦ κακὰ ἀντὶ ἀγειδςς 


dum nibil, cum historia evangelica multitudinem 
beneficiorum, qua incarnatus hominibus impertiit, 
complectatur, cum scilicel. curaret omnem eorum 
languorem et inürmitatem. 


VEns. 6-10. Constitue. super eum. peccatorem, et 
diabolus stet a dextris ejus. Qui etiam ipsum ener- 
vavit, ac omnibus, quz prius in dextra animz sus 
parte possidere videbatur, ipsum spoliavit, Cum 
judécatur, exeat condemnatus, et. oratio ejus fiat in 
peccatwim, Fiant dies ejus pauci, et. episcopatum ejus 
accipiat aller : fiant filii. ejus orphani, et uxor ejus 
' vidua. Nutantes transferantur filii ejus, 6 mendicent, 
ejiciantur de habitationibus suis. Verisimile est hzc 
reipsa ac secundum nudam litteram contra prodito- 
rem post suspensjonem ejus completa fuisse; ita 
ut filii quidem ejus orphani essent, et uxor ejus vi- 
dua, czeteraque omnia qui recensentur ad litteraun 
finem sortirentur, et przdictio Salvatoris nostri, 
qui hzc futura in psalmo prenuntiabat, vera de- 
prehenderetur, Ilec item intelligas populo Judaico 
post insidias in. Christum structas accidisse. Nam 
paucis elapsis post crucem annis, tota gens sedi- 
bus pulsa est : atque illi quidem interfecti sunt, 
mulieres vero cum liberis in servitutem acis 
sunt. 


xal μίσος ἀντὶ τῆς ἁγαπήσεώς µου. Περὶ zoz-r 

οὐδὲν δεῖ λέγειν, τῆς iv τοῖς Εὐαγγελίοις ἱστορές- 
περιεχούσης τὸ πλῆθος τῶν εὐεργεσιῶν ὧν ἔνανβρι-- 
πήσας αὐτοῖς παρεῖχε, θεραπεύων αὐτῶν πᾶσαν voc: 

xai πᾶσαν µαλακίαν. 

Κατάστησο» ἐπ αὑτὸν ἁμαρτω.ὸόν, χα} Cidi£c- 
Ίος στήτω ἑκ δεξιῶν αὐτοῦ. 'O χαὶ σχελέσας x7 
«bv, πάντα ἃ πρότερον ἑδόχει χεχτῆσθαι δεξιᾶ ττς 
αὐτοῦ ψυχῆς ἀποσυλήσας. Ἐν τῷ χρίνεσθαι ἑξέ-τδιι | 
καταδεδικασµένος, καὶ ἡ προσευχἠ αὐτοῦ γενές à - 
εἰς ἁμαρτίαν. Γενηθήτωσαν αἱ ἡμέραι — ait: 
ὀλίγαι, καὶ τὴν ἐπισκοπὴν αὐτοῦ «Ἰάδοι ἔτερς.. 
Γεγηθήτωσαν ol viol αὐτοῦ ὀρφαγοὶ, xal ἡ Ίιτς 
αὐτοῦ χήρα σαλευόμεγοι µεταγαστήτωσα» c 
viol αὐτοῦ, καὶ ἐπαιτησάτωσαν ' ἐχδ.λ1ηθήτωσασν 
ἐχ τῶν οἰκοπέδων αὑτῶν. Εἰχὺς καὶ ῥητῶς xz-i 
φιλὴν τὴν λέξιν ταῦτα πάντα πεπληρῶσθαι χατὰ το; 
προδότου μετὰ τὴν ἀνάρτησιν αὐτοῦ, ἅμα μὲν ὀρφα- 
νῶν γενοµένων αὐτοῦ τῶν παίδων, ἅμα δὲ χαὶ τῖς 


"χυναιχὸς ἓν qnpelg χαταστάσης, καὶ τῶν ἕξης xaxa 


λεχθέντων ἁπάντων πρὸς λέξιν τέλος εἴληφότων, ὡς 
ἀληθεῦσαι τὴν πρόῤῥησιν τοῦ Σωτήρος ἡμῶν 6tà το» 
Ψαλμοῦ ταῦτα ἔσεσθαι. Νοήσεις δὲ ταῦτα xal ἐπὶ τοῦ 
λαοῦ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους χατὰ λέξιν πεπληρωμµέν» 
μετὰ τὴν εἰς τὸν Χριστὺν ἐπιθουλήν" Ὀλίγων γὰρ 
μετὰ τὸν σταυρὸν διελθόντων ἑτῶν, ἄστατον ἅπαν τὸ 


ἔθνος ἐγένετο xai οἱ μὲν ἀνῃρέθησαν, αἱ δὲ τούτων γυναῖχες μετὰ τῶν παίδων ἐξηνδραποδίσθησαν. 


Vens. 11-15. Serutetur. fenerator omnem substan- D. 


tiam ejus, et diripiant alieni divitias eorum. Non sit 
illi susceptor, nec sit miserator pupillis ejus. Fiant 
nali ejus in interitum, in generatione una deleatur 
nomen ejus. Symmachus vero sic, Colligat exactor 
omnia qu sunt ipsi. Exactores autem Romanorum 
imperatores sunt, impositum vectigal exigentes. Hi 
porro omnia Judzorum bona diripuerunt, accurate 
omnia scrutantes, ita ut occulta etiam invenirent 
sibique vindicarent. His vero géstis, postquam ini- 
micl bona ipsorum inter se diviserint, nemo iis ad- 
jutor erit, nec eorum filiis parcetur. Deinde quadra- 
ginta nondum elapsis annis, Iuds:eorum populus in- 
lernecione deletus est | 


v Matth. v, 4. 


'E£egevrnoáco δαγειστὴς πάντα ὅσα ὑπάρχει 
αὐτῷ xal διαρπασάτωσαν ἀ λΊότριοι τὸν zz Aovror 
αὐτῶν. M^ó ὑπαρξάτω αὐτῷ ἁἀντιλήπτωρ. μηδὲ 
γενηθήτζω οἱκτίρμων τοῖς ὀρφανοῖς αὑτοῦ. ἔεντη- 
6θήτω τὰ téxva αὐτοῦ εἰς &&oAd0psvcur, ἐγ' γενεᾷ 
μιᾷ ἐξα.λειφθείη τὸ ὄγομα αὐτοῦ. Ὁ δὲ Σύμμαχος 
οὕτω, Συγκρούσαι πράκτωρ πάντα τὰ ιὑπάρχοντα 
αὐτῷ. Πράκτορες δὲ xal οἱ Ῥωμαίων βασιλεῖς τὸν 
ἐπικείμενον εἰσπραττόμενοι φόρον. Οὗτοι δὲ τὰ "Iov- 
δαίων διήρπασαν, ἅπαντα ἀχριδῶς ἐρευνῄσαντες, ὡς 
xa τὰ χεχρυμμένα εὑρεῖν τε χαὶ σφετερίσαι.Τούτων δὲ 
γενοµένων, xai τῶν πολεμίων τὰ τούτοις προσῄχοντα 
διανεµοµένων, οὐδεὶς αὐτοῖς ἐπίχονρος ἔσται, οὐδὲ φει- 
δοῦς αὐτῶν οἱ παΐδες ἀξιωθήσονταιν Εἶτα p οὗ διελθόν- 
των ἑτῶν, πανολεθρίαν ὑπέμεινεν ὁ Ἰουδαίων λαός. 





SZ 


S»vavrt Κυρίου, xal ἡ ἁμαρτία τῆς μητρὸς αὐτοῦ 
(ει Σξαειρθείη. Γενηθήτω ὀναγτίον Κυρίου δια- 


σταν τὸς, xal ἐξοοθρευθείη ἐκ γῆς τὸ μνηµόσννον 
αὐτῶν», ἀνθ ὧν οὐκ ἐμγήσθη ποιῆσαι ἔεος. Πα- 
«τέρων ἀρετῇ πολλάχις xal πλημμµελήσαντας ὤνησε 
. πταῖδας, ὡς τοὺς Ἰουδαίους τοῦ ᾿Αθραὰμ fj πίστις, 
. ὡς τὸν Σολομῶντα τοῦ Δαυῖδ ἡ εὐσέδεια ' πονηρία δὲ 


πτατέρων xol; ὁμοίοις παιοὶν ἐπαύξει τὴν τιµωρίαν: 


. οὐδεμ.ία γὰρ οὐδαμόθεν εὑρίσχεται φειδοῦς ἀφορμή. 


-- 


ἍΑν'αμενησθείη ἡ ἀνομία τῶν πατέρων αὐτοῦ ἔναντι 
Kwvpltov. Πατέρας δὲ αὐτῶν χαλεῖ τοὺς ἐν τῇ ἑρήμῳ 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 
"Asa noüsin ἡ ἀνομία τῶν πατέρων αὐτοῦ A — Vkns. 11-16. In memoriam redeat. iniquitas pa- 


4553 


trum ejus in. conspeci8 Domini, et peccatum matris 
ejus non deleatur. Fiat contra Dominum semper, εἰ 
dispereat de terra memoriale eorum, pro eo quod 
non est recordatus facere misericordiam. Patrum vir- 
tus szepenumero etiam filiis peccantibus profuit, ut 
fides Abrah:e Judaeis, Davidis pietas Salomoni : sed 
pravitas parentum filiis similibus poenam adauget ; 
ex nullo quippe loco aliqua miserendi occasio re- 
peritur. [n memoriam redeat iniquitas patrum ejus 
in conspectu Domini. Patres autem eorum vocat 
Mlos, qui in deserto impie se gesserunt, qui tem- 


τῃ δυσσεθεἰᾳ χρησαµένους, τοὺς ἐπὶ τῶν κριτῶν, B pore judicum et regum, quique post reditum ex 


τοὺς ET τῶν βασιλειῶν, τοὺς μετὰ τὴν ἀπὸ BafuAGvoc 
Ε πάνολδον παρανομἰᾳ συζήσαντας. Καὶ ἡ ἁμαρτία τῆς 
4Amtpóc αὐτοῦ µὴ ἑξα.διφθείη. Μητέρα δὲ τὴν 
Ἱερουσαλὴμ, ἐν f| τῆς χατὰ τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ 
μιαιςρονίας ἐτολμήθη τὸ μῦσος. Γεγηθήτω ἑἐναντίον 
Κυρέου διαπαντὸς, καὶ ἐξο.1οθρευθείη &x γῆς τὸ 
αν ηικόσυνον αὐτῶν, ἀνθ) àv οὐκ ἐμνήσθη ποιῆ- 
cat EAsoc. Πάντα, qnot, τὰ ὑπ αὐτῶν τολμηθέντα 
παράνοµα ἀεὶ θεώμενος ὁ θεὺὸς., οὐδεμιᾶς αὐτοὺς 
ἀξιώσει φειδοῦς, ἁλ)ὰ πανολεθρἰᾳᾷᾳ παραδώσει. Καὶ 
ἐντεῦθεν μέντοι δΏλον, ὡς οὗ περὶ μόνου τοῦ Ἰούδα, 
ἁλλὰ περὶ πάντων τῶν Ἡπιστηχότων Ἰονδαίων λέχει " 


Babylonia inique vixerunt. Et peccatum matris ejus 
non deleatur. Matrem vero vocat Jerosolymam, in 
qua cruentum contra Dominum Christum facinus 
perpetrare ausi sunt. Fíat contra Dominum semper, 
et dispereat de terra memoriale eorum, pro eo quod 
non esl recordatus facere misericordiam. Cum om- 
nia, inquit, ab eis admissa scelera Deus semper in« 
tueatur, [nulla ipsos venia dignabitur, sed interne- 
cioni tradet. Atque hinc palam est, non de solo 
Juda, sed de omnibus incredulis Judzis hxc dicl : 
nam a singulari persona ad multos sermonem trang- 
tulit; non enim jam dicit, ejus, sed, eorum. 


ἀπὸ γὰρ ἐνιχοῦ προσώπου ἐπὶ τὸ πληθυντικὸν τὸν λόγον usvfveyxev* οὐχέτι γὰρ εἶπεν, αὐτοῦ, XV, 


αὐτῶν. 


Καὶ κατεδίωξε ἄνθρωπον πέγητα καὶ πτωχὸν, 6 VkRs, 11-20. Et persecutus est. hominem inopem 


καὶ κατανεγυγµέγον τῇ καρδίᾳ τοῦ θαγατῶσαι * 
τουτέστι πεπληγµένον δι ἃς ἑώρα ἓν αὐτοῖς παρανο- 
μίας. "ὐθεν xal πρὸς τὴν Ἱερουσαλὴμ ἔλεγε χλαίων 
αὐτὴν, El ἔγνως καὶ σὺ τὰ πρὸς εἰρή»γη» σοι" vor 
δὲ ἀκρύδη ἀπὸ τῶν ὀφθαϊμῶν σου. Ἑθανάτωσε 
bt αὐτὸν, αἴτιος γενόμενος τοῦ εἰς θάνατον παραδο- 
θῆναι. Καὶ ἡγάπησε κατάραν, καὶ ῆξει αὐτῷ' xal 
οὐκ ἠθέλησεν εὐλογίαν, xal µακρυγθήσεται ἀπ' 
αὑτοῦ. Καὶ ἐνεδύσατο κατάραν óc ἱμάτιον", καὶ 
εἰσῆ.ῖθεν ὡς ὕδωρ εἰς τὰ ὄγκατα αὐτοῦ, καὶ ὡσεὶ 
ξλαιον ἐν τοῖς ὀστέοις αὐτοῦ. Γενηθήτω αὐτῷ óc 
ἱμάτιον ὃ περιδἀΊεται, καὶ ὡσεὶ ζώνη fv δια- 
παντὸς περιζώνγνται. Τοῦτο τὸ ἔργον τῶν δια- 
6aAAóvro*v µε παρὰ Κυρίου, καὶ τῶν .1αϊούντων 


et mendicum, et compunctum corde mortificare, id 
est, percussum ob iniquitates quas in ipsis videbat. 
Quare Jerosolymam deflens dixitei: Sí cognovisses 
et tu. que ad pacem libi : nunc autem. abscondita 
sunt ab. oculis tuis *,  Mortificavit autem ipsum, 
quia in causa fuit cur ad mortem traderetur. Ei 
dilexit maledictionem, εἰ veniet. ei; et noluit beue- 
dictionem, et elongabitur ab eo. Et induit maledi- 
ctionem sicut. vestimentum, el intravit sicut. aqua in 
interiora ejus, et sicut oleum in ossibus ejus. Fiat ei 
sicut. vestimentum quo operitur, el. sicut. zona, qua 
semper pracingitur. Hoc opus eorum qui detrahunt 
mihi a Domino, et qui loquuntur mala adversus ani- 
mam meam. Cum prophetia de persona Salvatoris 


πονηρὰ κατὰ τῆς ψυχῆς pov. Τῆής προφητείας D dicat : Qui. benedizerint te benedicti sunt εἰ qui πια» 


λεγούσης εἰς πρόσωπον τοῦ Σωτῆρος * Οἱ eo oyovr- 
τές σε εὐόγηνται, xal οἱ xazapopevol σε xexa- 
τήρανται, ὅπως μὲν οἱ xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης τὸν 
θεὸν δι αὐτοῦ ἐπιγνόντες, xal πιστεύσαντες εἰς αὖ- 
τὸν, τῆς Ex θεοῦ καταξιοῦνται εὐλογίας, ὡς πλη- 
θύνειν χαὶ αὔξειν, xal τὰ σύµπαντα πληροῦν τὴν Χρι- 
στοῦ Ἐχχλησίαν, τοῖς πᾶαι τυγχάνει πρόδηλον * ὅπως 
δὲ Ἰουδαῖοι, ἀρώμενοι αὐτὸν χαὶ βλασφημοῦντες ἐφ' 
ἑχάστης ἡμέρας, τὴν ix Θεοῦ χατάραν εἰς ἑαυτοὺς 
ἐπισπῶνται, καὶ τοῦτο δῆλον ἀπὸ τοῦ μὴ ἄραι χεφα- 
λὴν, μηδὲ ἀνανεῦσαι αὐτοὺς ἀπὸ τῶν χρόνων τῆς 
κατὰ τοῦ Σωτήρος ἡμῶν ἐπιθουλῆς. 

Καὶ σὺ, Κύριε, ποίησον μετ ἐμοῦ ἔγεκεν τοῦ 
ὀγόματός σον, ὅτι χρησεὺν τὸ EXeóc σου. ᾿Ρῦσαί 


" Luc, xix, 42. ' Gen. xxvir, 29. 


ledixerint te maledicti sunt ** ; quomodo quidem ii 
qui in toto orbe Deum per ipsum cognoverunt, ac 
in ipsum crediderunt, Dei benedictione dignentur; 
ita ut multiplicentur et augeantur, et Ecclesia Christi 
omnia impleat, propalam omnibus εδί : quomodo 
sutem Judei, qui in ipsum quotidie maledicta et 
blasphema verba proferunt, Dei maledictionem sibi 
ipsis attrahant, etiam hoc manifestum est ex co 
quod caput non attollant, neque emergant, ex quo 
tempore Salvatori nostro insidias struxerunt. 


ελ. 21-24. Et tu, Domine, fac mecum propter 
nomen tuum, quia suavis. est. misericordia tua. Li- 





13359 


coniurbatum est intra me. Sicut umbra cum declinat 
ablaius sum, excussus sum sicut locusta. Genua mea 
infirmata sunt a jejunio, εἰ caro mea immutata est 
propter oleum. Cum de animarum tam proditoris 
quam insidiatorum pernicie, necnon de totius Ju- 
daice gentis repudiatione admodum sollicitus sit, 
utpote hominum amans; se eorum causa turbari 
profitetur: quare ait, Et cor meum conturbatum 
esl intra me. 


Veghs. 25-29. Et ego [actus sum opprobrium illis : 
viderunt me, el moverunt. capita εκα. Adjuva me, 
Domine Deus meus, et salvum me fac secundum mi- 
sericordiam (uam. Et sciant quia manus tua hoc, et 
tu, Domine, fecisti eam. In resurrectione a mortuis, 
manus Dei, id est. unigenitum ejus Verbum, inno- 
tuit, et is qui hactenus plurimis latuerat, appa- 
ruit; quando nempe ipse volens sustinuit crucem, 
con(usione contempta **, atque idem corpus .suum 
suscitavit, cum sit dextera et virtus Patris. Sciant 
igitur, ait, quía manus tua haec, quam opprobriis 
ei cachinnis traducunt, et (η, Domine, fecisti eam : 
quod tibi placuerit ut ea corpus assumeret. Nam 
manus Dei est ejus virtus omnium effectrix, quse 
non alia est a Dei Verbo, per quod omnia facta 
sunt. Maledicent illi, et tu benedices. Qui insurgunt 
in me con[undantur : servus autem tuus letabitur. 
Ad hanc usque diem perseverant Judzi Servato- 
rem blasphemis dictis impetere : at illis blasphema 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Ifl. — EXEGETICA. 
bera me, quia egenus et pauper ego sum, et cor meum A µε, ὅτι πτωχὸς καὶ πένης εἰμὶ ἐγὼ, καὶ ἡ πα: 


T... 


pov τετάρακται ἐντός pov. Ὡσεὶ σκεὰ ἕν τῷ ἐν 
xJAiva. αὐτὴν ἀντανπρέθην, ἐξετιαάχθην ecu 
ἀκρίδες. Τὰ γόνατά µου ἠσθένησαν ἀπὸ νηστε-.', 
καὶ ἡ σἀρξ µου ἡ..ἱοιώθη δι Σαιο. dpor- 
περὶ τῆς ἀπωλείας τῶν ψυχῶν αὐτῶν. αυτο, - 
ἐχείνου τοῦ προδότου xai τῶν τὴν ἐπιδουλὸν α-- 
συνεσκευασµένων, περί τε τῆς ἀποδολῆς καὶ ἅπου-- - 
σεως τοῦ παντὸς Ἰουδαϊχοῦ ἔθνους, ταρᾶττεσθα: ux 
φιλάνθρωπος ὑπὲρ αὐτῶν ὁμολογεζ: Διό φηστ΄ Kai | 
χαρδία µου τετάραχται ércóc µου. 

Κἀγὼ ἐγενήθην ὄγειδος abcotc: εἴδοσεέν με, «: 
ἐσάλευσαν κεφα.λὰς αὐτῶν. Βοήθησόν scu, Re 
pu ὀθεός µου, καὶ σῶσόν µε κατὰ τὸ EAXeóc cc. 
Καὶ γ)ώτωσαν, ὅτι ἡ χείρ σου αὕτη, καὶ cv, Κέ- 


B pis, éxolncac αὐτήν. Ἐν τῇ Ex νεχρῶν ἄἀναστάκε 


γνωστὴ γέγονεν fj χεὶρ τοῦ θεοῦ, τουτέστιν Ó µονοτ:- 
νῆς αὐτοῦ Λόγος, xal ὁ τέως τοὺς πολλοὺς λανθάνο», 
ἐφανερώθη, ὣς αὐτὸς ἐχὼν ὑπόμειγε ctavpór, a- 
σχύνης καταφρονήσας, xal αὐτὸς τὸ ἑαυτοῦ ἀνέ- 
στησε σῶμα, δεξιὰ xal δύναµις ὧν τοῦ Πατρός 
Γγώτωσαν τοίνυν, φποὶν, ὅτι ἡ χείρ cov αὕτη, 5 
ὀνειδίζουσι χαὶ χλευάζουσι, καὶ σὺ, Κύριε, ἑποέησας 
αὐτὴν, τῷ εὐδοχῆσαι σῶμα αὐτὴν ἀναλαθεῖν. Χεὶρ 
γὰρ τοῦ θεοῦ fj ποιητιχἡ ἁπάντων δύναμις αὗτοςυ, oq 
ἑτέρα οὖσα τοῦ δι οὗ γέγονε τὰ πάντα τοῦ θεοῦ Λόχο». 
Καταράσονται αὐτοὶ, καὶ σὺ εὐ.ογήσεις. Οἱ éx- 
av. tápsrol µοι αἰσχυγθήτωσαν” à δὲ δοὺ.1ός σεν 
εὐφρανγθήσεται. Μέχρι χαὶ σήμερον διέµειναν οἱ 
Ἰουδαῖοι ταῖς κατὰ τοῦ Σωτήρος χρώµενοι βλασςτ- 


proferentibus, splendidior quotidie predicatio eva- C µίαις' ἀλλ' ἐχείνων βχασφημούντων, περιφανέστερον 


dit. Indwuantur qui detrahunt mihi pudore, et ope- 
ríantur sicut diploide confusione sua. Judzi namque 
post insidias adversus Christum, Dei providentia 
destituti, pudore circumfusi sunt : Salvator autem 
et Dominus noster letitia ad hoc usque tempus im- 
pletur, Ecclesia per totum orbem in nomine ejus 
constituta, Servus autem (tuus letabitur. Neque alio 
modo et sententia servi nomen hic accipere ne- 
cesse est : divinum quippe Paulum audimus hzc di- 
centem : Semetipsum exinanivit formam servi acci- 
piens *! ; ipseque per Isaiam clamat : Sic dicit Do- 
minus formans me ez utero servum sibi **. Induan- 
tur qui detrahunt mihi pudore, et operiantur sicut 
diploide confusione sua. Hoc autem ediscas, si con- 


ὀσημέραι τὸ κήρυγμα vlvexat.. Ενγδυσάσθωσαν 
οἱ ἐν διαθάν Ἰογτές µε ἐντροπὴν, xal περιδα.λέἐσθω- 
σαν ὡσεὶ διπ.ὶοΐδα τὴν αἰσχύνην αὐτῶν. Οἱ γὰρ 
Ἰουδαῖοι μετὰ τὴν χατὰ Χριστοῦ ἐπιδουλὴν, ἔρημοι 
τῆς τοῦ θεοῦ ἐπισχοπῆς Ὑενόμενοι, αἰσχύνην περι- 
Εθάλοντο ὁ δὲ Σωτὴρ καὶ Κύριος ἡμῶν εὐφροσύνης 
εἰσέτι xai νῦν πληροῦται, διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ 
xa0' ὅλης τῆς οἰχουμένης χαθεστώσης Ἐχχλησίας. 
'0 δὲ δοῦ.Ίός cov εὐφρανθήσεται. Οὐδὲ τοῦτο ἡμᾶς 
τὸ ῥῆμα λαθεῖν εἰς ἑτέραν ὑπόθεσιν ἀναγχάσει" 
ἀχούομεν γὰρ xal τοῦ θεσπεσίου Παύλου λέγοντος, 
ὅτι 'Εαυτὸν ἐχέγωσε, µορφὴν δού.Ίου «αθών' xai 
αὐτὸς δὲ διὰ 'Ἡσαῖου Bod: Οὕτω «έχει Κύριες 
ὁ π.Ίάσας µε àx xocAiac 6ovAor ἑαυτῷ. Ἑνδυσά- 


eideres qua mente sint Judzi, videntes quidem ve- D σθωσαν οἱ ἐνδιαξάα.λογτές µε ἐντροπὴν, καὶ xa- 


neranda et sancta sua funditus deleta; illius vero, 
qui ab ipsis ignominia affectus, ac in crucem et 
mortem traditus est, sepulcrum studio et honori- 
bus celebrari; Ecclesias vero αι ejus virtute per 
totum orbem fundatze sunt in dies accrescere ac 
multiplicari, ac cum gloria promoveri. Hxc quippe 
ipsis oculis cernentes Judzi, qui non confusione et 
pudore merito induantur? 


ριθα.1ἐσθωσαν ὡς διπ.οἴδα τὴν αἰσχύνην αὐτῶν. 
Καὶ τοῦτο µάθοις ἂν ἐπιστήσας ποίας ἄρα Ἰουδαίων 
παῖδες χέχτηνται διανοίας ὀρῶντες τὰ μὲν ἑαυτῶν 
σεμνὰ xai ἅγια ἐχ βάθρων ἡφανισμένα, τοῦ δὲ πρὸς 
αὐτῶν ἁτιμίᾳ περιθληθέντος, σταυρῷ τε καὶ θανάτῳ 
παραδοθέντος, τὸ μὲν τοῦ θανάτου μνῆμα σπουδαῖς 
τε καὶ φιλοτιµίαις τετιμηµένον, τὰς δὲ διὰ τῆς αὐ- 
τοῦ δυνάµεως χαθ᾽ ὅλης τῆς οἰχουμένης ἱδρυθείσας 


Ἐκχλησίας αὐξούσας ὁὀσημέραι, καὶ πληθυνούσας, xal ἔτι μετὰ δόξης προϊούσας. Ταῦτα γὰρ ὁρῶντες ὀφ- 
θαλμοῖς Ἰουδαίων παῖδες, πῶς οὐχ ἐντροπὴν καὶ αἰσχύνην εἰχότως περιθάλλονται ; 


Vzns. 30-51. Confitebor Domino nimis inore meo, 
el in medio multorum laudabo eum, quia. astitit a 


Ἐξομο.]ογήσομαι τῷ Κυρίῳ σφόδρα ἐν τφστό 
pact µου, xal ἐν uéc« που λῶν αἰνέσω αὐτόν δει 


* Hebr. 15, 2. 3 Philipp. i1, Ἱ. 31 Isa. χιιχ, 5. 





ο. a 





2! 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


4543 


ZX404o^rz7 £x δεξιῶν πένητος, τοῦ σῶσαι ἐκ τῶν A deztris pauperis, ut salvam faceret 'a persequentibus 


αεεδεωλόντων τὴν ψυχήν µου. IoAAGY* τίνων 1] 
άντεωυν τῶν εἰς αὐτὸν πεπιστευκότων ἐθνῶν, xal τῶν 
x0" ὅλης τῆς οἰχουμένης Ἐκχλησιῶν; Αὐτὸς γάρ 
στεν ὁ εἰπῶν' Ὅπου δύοἢτρεῖς συνηγµένοι ἐν τῷ 
9 ὀμεεετέ µου, ἐχεῖ εἰμι ἐν µέσῳ αὐτῶν. Διὸ χαθ᾽ 
ρλης τῆς οἰχουμένης ἓν µέσῳ τῶν Ἐκχλησιῶν παρὰ 
τοῦ Kouptou τῷ Πατρὶ μεγίστη πρόεισιν εὐχαριστία. 
TAAMOZ TQ AAYIA. Pe'. 

IETxev ó Κύριος τῷ Κυρίῳ pov: Κάθου ἐκ δεξιῶν 
(«O7 , ἕως ἂν 00 τοὺς ἐχθρούς σου ὑποπόδιον τῶν 
σεοδώῶν σου. Σφόδρα ἀχριδῆ καὶ ἀληθῃ λόγον ἔπεση- 

μω-ἢνατο ó Σωτὴρ ἡμῶν εἰρηχώς' El οὖν Δαυϊδ ἐν 
σενεύµατε καλεῖ αὐτὸν Κύριον, πῶς υἱὸς αὐτοῦ 
ἑσσιν; οὗ γὰρ ἐχτὺς Πνεύματος ἁγίου οἷός τε ἣν ὁ 


animam meam. Multorum : quorum nisi omnium 
gentium quz in ipsum crediderunt, et Ecclesiarum 
quz in toto orbe sunt? Ipse namque est qui dixit : 
Ubi duo vel tres congregati [uerint in nomine meo, 
ibi sum in medio eorum **. Ideo per totum orbem in 
medio Ecclesiarum magnae a Domino gratiarum 
actiones Patri emittuntur. 
PSALMUS IPSI DAVID. CIX. 

Vxns. 1,92. Dixit Dominus Domino meo : Sede a de- 
&tris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pe- 
dum tuorum. Hoc dictum valde accuratum ac ve- 
rum esse Salvator signiflcavit dicens : Si ergo Da- 
vid in spiritu vocat eum Dominum, quomodo filius 
ejus est **? neque enim sine Spiritu sancto poterat 


Δαυ]δ εἰπεῖν τό. Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ pov: Ká- P David hec proferre, Dixit Dominus Domino meo, 


θου £x δεξιῶν µου. Πόθεν γὰρ παρῆν ἀνθρωπίνῳ λο- 
Υισμῳφ t) Υνῶσις fj τοῦ Πατρὸς πρὸς τὸν ὠνομασμένον 
αὐτοῦ Κύριον χοινολογίας, Ὁ μὲν οὖν θρόνος τὴν 
βασιλιχὴην αὐτοῦ ἀξίαν χατασηµαίνει, ἡ δὲ χάθισις τὸ 
βέδαιον xat ἑδραῖον καὶ ἀσάλευτον τῆς ἐν τῇ βασιλείᾳ 
διαμονῆς: τὸ δὲ, ἐκ δεξιῶν, εἶναι xal δεξιῶν τοῦ 
Ἡατρὸς δωρηµάτων χοινωνόν. Πάντα γὰρ τὰ δεξιὰ, 
φαιδρά τε xal ἀγαθὰ xal σωτήρια χορηγεῖ ὁ Υἱὸς ὡς 
παρὰ Πατρός. Ἐχθροὺς δὲ φησὶ τοὺς διὰ τοῦ προτε- 
ταγµένου ψαλμοῦ δεδηλωµένους' xal οὐ µόνον, ἀλλὰ 
καὶ πάσας τὰς ἀντιχειμένας δυνάµεις. Πάντας γὰρ 
ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ θήσειν ὁ Πατὴρ διαγγέλλεται 
διὰ τοῦ προκχειμένον do poU. 


"Pát0or δυνγἆμεως ἑξαποστε.εῖ Κύριος ἐκ Σιὼν, 
καὶ κατακυρίευθ ἐν µέσῳ τῶν ἐχθρῶν σου. 'Pá- 
6δον δυνάμεως kv τούτοις ἡγοῦμαι τὸν εὐαγγελιχὸν λό- 
Yov εἰρῆσθαι. Ἐπίστησον δὲ µήποτε xa0* ἕτερον τρό- 
πον ῥάδδος δυνάµεως εἴρηται ἐνταῦθα ἡ v τῷ δευ- 
| tipo φαλμῷ κεχληµένη ῥάδδος σιδηρᾶ. 'O μὲν οὖν 
εὐαγγελικὸς λόγος, ὁ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν δυνά- 
εως, xal τῆς χατ) αὐτὸν οἰχονομίας ἁπαγγελτικὸς, 1 
παιδευτιχἠ xal σωτῄριος εἴη ἂν ῥάδδος: ἡ δὲ κατὰ 
τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ ᾿χαὶ πολεµίων τῆς αὐτοῦ Έκκλη- 
σίας χαθαιρεσιχὴ λεγομένη σιδηρᾶ, δι fic ὡς σχεύη 
χεραµέως συντρίψειν λέγεται τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ. 


mJ -— .- κ. 


Ἶ Ἐπελτοίνυν ὁ Χριστὸς τὰς Ἐκχλησίας αὐτοῦ àv µέσαις 
: ταῖς πόλεσι καὶ ἓν αὐτοῖς µέσοις ἔθνεσι μεταξὺ τῶν 
! λεχται ὅτι, "Pá66or. δυγἀμεώς cov &taxocrsAs: 
t Κύριος, tra. κατακυριεύσῃς ἐν µέσῳ τῶν ἐχθρῶν 
Β σου. 
: Μετὰ σοῦ ἡ ἀρχὴ ἐν ἡμέρᾳ τῆς δυνἀμεώς σου 
: ἐν ταῖς ἑαμπαρότησι τῶν ἁγίων, ἐκ γαστρὸς πρὸ 
: ἑωσφόρου ἐγένγησά σε. ἸΑχύλας, Ἀπὸ μήτρας 
. ἐξωρθρισμέγης σοι δρόσος παιδιότητός σου. ὁ δὲ 
í Σύµμαχος’ Ὡς xat' ὄρθρον σοι δρόσος ἡ vsótnc 
E σου’ 1, πέμπτη ἔχδοσις, "Ex. μήτρας ἁπὸ ὄρθρου 
2 σοι δρόσος γεότητός σου. Καὶ ἔοικέ γε διὰ τούτων 
' τῆς ἐνσάρχου γεννήσεως αὐτοῦ τὴν οἰχονομίαν ση- 
μαΐνειν. 'Απὸ γὰρ μήτρας, φησὶ, Υενήσεται δρόσος 
! ἐξωρθρισµένη τῆς παιδιότητός σου. 7| ix μήτρας ve- 


" Matth, xviur, 20. 


** Matth. xxir, 45. 


Sede a dextris meís, Quomodo enim humans co- 
guitioni accidisset notitia communicationis quam 
Pater habet cum eo qui Dominus ipsius David di- - 
citur? Thronus itaque regiam ejus dignitatem de- 
clarat; sessio autem firmitatem, stabilitatem et 
immobilitatem permansionis ejus in regno. lllud 
autem, a dextris, declarat ipsum dextrorum Patris 
munerum esse participem. Omnia quippe dextera, 
lata, bona et salutaria quasi 2 Patre Filius submi- 
nistrat, Inimicos autem vocat eos qui in przcedenti 
psalmo declarati sunt ; neque tantum eos, sed etiam 
omnes adversarias virtutes. Pater enim in presenti 
psalino se omnes sub pedes ejus prostraturum esse 
denuntigt. 

VrRs. 5$. Virgam viriutis emittet. Dominus. ex 
Sion, et dominare in medio inimicorum tuorum. Vir- 
gam (virtutis arbitror boc loco evangelicum ser- 
monem dictum esse. Observa porro, num forte se- 
cundum aliam rationem virga virtutis hic dicatur 
ea, qua in secundo psalmo virga ferrea nuncupa- 
tur. Evangelicus itaque sermo, qui Servatoris no- 
stri virtutem et ejus cconomiam annuntiat, virga 
doctrinalis et salutaris fuerit; illa vero qua inimi- 
cos $uos et Ecclesi: hostes prosternit ac destruit, 
ferrea vocetur, qua dicitur inimicos suos tanquam 
vasa figuli contriturus esse. Quia igitur Christus 
Ecclesias suas in mediis urbibus et gentibus inter 
inimicos et hostes constituit, necessario dictum 


ἐχθρῶν χαὶ πολεμίων συνεστῄσατο, ἀναγχαίως λέ- p cst : Virgam virtutis tue emittet Dominus, wt domi- 


neris in medio inimicorum (uorum. 


VEns. 4. Tecum principium in die virtutis (κα 
in splendoribus sanctorum, ex utero ante Luciferum 
genui te. Aquila, ab utero diluculo excitato tibi ros 
pueritia tug ; Symmachus , velut diluculo tibi ros ju- 
ventus tua; quinta autem editio, ex. utero dilicuto 
tibi ros juventutis (μα. Hisque videtur generationis 
ejus carnalis cconomiam significare. Ab utero 
enim, ait, erit ros matutinus pueritize uz; sive ex 
utero fiet tibi ros tuus diluculo in juventute tua. 
Hisque arbitror declarari, non ex semine viri, sed 








1543 


ex Spiritu sancto, carnalem generationem consti- 
tui. Nam quemadmodum ros superne de ccelo de- 
fluens, sic in utero przgnantis matris ejus, carnis 
constitutio facta est in infantia ipsius. Pro illo autem, 
ez venire, sive ez utero, Hebraicum habet Mariam. 
Aliquo autem narrante novi, Hebraicam vocem bic 
Mariam meminisse : nam illud, Mariam, Marix no- 
men significat ; ita ut his nominatim Deipara com- 
menmoretur. 


τῆς Μαρίας μνημονευσάσης" τὸ γὰρ, Μαριὰμ, τὸ Μαρίας ὄνομα σηµαίνει, ὡς ὀνομαστὶ δὰ τουτιυν 


Θεοτόχου µνηµονευθείσης. 

VgmRs. 5.8. ὁὀκτανίί Dominus, εἰ non ponitebit 
eum, Tu es sacerdos in eternum secundum ordinem 
Melchisedech. Dominus a dextris tuis confregit in 
die ire sue reges. Judicabit in nationibus, implebit 
ruinas, conquassabit capita ín terra, De torrente in 
via bibet, propterea exaltabit caput. Hxc admodum 
consequenter videntur pradictis verbis subnexa 
esse. Etiamsi enim ortum ex utero passus sis, ait, 
atque veluti ros ex Spiritu sancto, assumpta carne, 
factus sis in infantia tua; at non pari atque czteri 
bomines ratione vitz? exitum sortieris ; sed in zeter- 
num Deo et Patri sacerdos manebis : siquidem id 
definitum, et a Patretuo cum juramenti affirmatione 
pronuntiatum est, 


ALLELUI4. CX. 
Vegas. 1-5. Confitebor tibi, Domine, in toto corde 
meo, in consilio justorum et congregatione. Inscriptio 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Π. — EXEGETICA. 
Α νήσεταἰ σοι δρόσος σου ὄρθρου Ev τῇ νεόστιτῖ 3o. Σ: 


17 





µαίνεσθαι δὲ διὰ τούτων Σγοῦμα: τὸ p Ex 975p 23-5 
ἀνδρὸς, ἀλλ᾽ EE ἁγίου Πνεύματος συστῆναι τὸν Esc. 
xov γέννησιν. Ola vip δρόσος ἄνωθεν E£ οὓς: 
φεροµένη, οὕτω πως Ev τῇ μήτρα τῆς κνορορ---- 
αὐτὸν μητρὸς fj τῆς σαρχὺς ὑπέστη σύστασις i» : 
παιδιότητι αὐτοῦ. ᾽Αντὶ δὲ τοῦ, ἐκ γαστρὸς, *, c 

Κήτρας, τὸ "EC paixbv ἔχει, Μαριάμ. ὠἴδαι δὲ zi --- 
τοτινὸς ἀχούσας, ὣς tfc Ἑδθραϊχῆς ΦωνΏς tv-1-^ 


ο. 
- 


Ώμοσε Κύριος, καὶ οὗ µεταμεΊληθήσεται, Σ. 
ἱερεὺς εἰς τὸν alova κατὰ τὴν cdti Με2χεσεδέα. 
Κύριος &x δεξιῶν σου συνἐθΊασεν ἐν ἡμέρα cy T 
αὐτοῦ βασιλεῖς. Κρυοεῖ ἓν τοῖς ἔθνεσιε. x Anger. 
ἁτώµατα, συνθΛάσει xegadác ἐπὶ γης. Ex χε 
µάῤῥου ἐν ὁδῷ πίεται, διὰ τοῦτο ὑν ώσεε x£5-a uv 
Σφόδρα ot δοχεῖ ἀχολούθως τῇ προγεγραμμέντι ate. 
συνήφθη τὰ προχείµενα. El Υὰρ xai τὰ μάλιστα τέ- 
νεσιν thv ἀπὺ μήτρας ὑπέμεινας, gnat, xal vev£vr zz. 
ola δρόσος ἐξ ἁγίου Πνεύματος ἓν τῇ πατδιόττ,τί σα, 
σάρχα ἀναλαθὼν, ἀλλ᾽ οὐχ ὁμοίως τοῖς λοιπωῖς &vOpc- 
ποις xal τὴν χαταστροφὴν τοῦ βίου ποιῄσεις διαµε- 
vel; δὲ clc τὸν αἰῶνα ἱερώμενος τῷ θεῷ xat Πατμ. 
Τοῦτο γὰρ ὥρισται, xaX μεθ) ὄρχου βεδαιώσεως τούτο 
ἀποπέφανται πρὸς τοῦ aou Πατρός. 

AAAHAUYIA. Ρ/Η. 

Ἐξομοογήσομαί σοι, Κύριε, ἐν δ1ῃ καρδίᾳ 
µου, év BovAg εὐθέων xal συγαγωγῃ. Τὰ τῖς 


presentis ac sequentium psalmorum declafat, hxc C προγραφΏς τοῦ mpoxttpévou xal τῶν ἑγεξῆς αὐτῷ 


non per psalterium pronuntiata fuisse, neque cantici 
locum tenere, neque orationis, neque aliorum quxin 
titalis feruntur; sed esse hymnos gratiarum actionis: 
quare inscripti sunt, Alleluía, quod Grece versum, 
laudem Dei significat. Confitebor tibi, Domine, in toto 
£orde meo, ín consilio justorum εί congregatione. 
Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates 
ejus. Confessio et magnificentia opus ejus, et justitia 
ejus manet in seculum seculi. Admodum vero con- 
gruenter post traditam de Salvatore nostro prophe- 
(iam, hymnus gratiarum actionis his verbis sub- 
jungitur, ex ipsius Servatoris persona recitatus, 
qui Patri suo de salute omnibus hominibus con- 
cessa gratias refert. Nam confessio ex Scripturae 
usu modo peccatorum declarationem significat , 
modo gratiarum actionem exhibet. Statim enim in 
Evangeliis ipse Servator noster ait : Confiteor tibi, 
Pater, Domine celi et terre, quia abscondisti hec a 
sapientibus εἰ prudentibus, et revelasti ea parvulis. 
]ta, Pater, quoniam sic fuit placitum ante te. Omnia 
mihi tradita sunt a. Patre, et nemo novit quis. est 
Filius nisi Pater, et quis est Pater nisi Filius, et 
cui voluerit Filius revelare 95. — In consilio ju- 
storum εἰ congregatione. Magna opera Domini, 
exquisita in omnes voluntates ejus. Non pravo- 
rum et perversorum virorum; sed probarum et 
rectarum animarum, gratiarum actionum bymnum 


* Luc. x, 21,22. 


παρίστησι ph διὰ φαλτηρίου εἱρῆσθαι τὰ προχεί- 
μενα, μηδὲ ᾠδῆς ἐπέχειν τόπον. ἀλλὰ μηδὲ προσεν- 
χῆς, μηδέ τινος τῶν ἄλλων προγραφῶν, εἶναι & 
ὕμνους εὐχαριατηρίους” διὸ χαὶ ἐπιγεγραμμένοι 
εἰσὶν, ᾽Α.ἱ.λη.λούῖα, ὅπερ µεταθαλλόμενον elg τὸν 
Ἑλλάδα φωνὴν αἶνον θεοῦ σηµαίνει. Ἐξομο.ξογή- 
copal σοι, Κύριε, ἐν ὅ1ῃ καρδίᾳ μον, ἐν βου.ἲῃ 
εὐθέων xal συγαγωγῇ. Μεγά.ία τὰ ἔργα Κυρίου, 
ἐξεζητημένα εἰς πάντα τὰ θε. ήματα αὐτοῦ. Ἑξ- 
ομο.Ίόγησις καὶ μεγαλοπρέπεια τὸ ἔργον αὐτοῦ, 
xal ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ µέγει εἰς τὸγ αἰῶνα τοῦ 
αἰῶνος. Σφόδρα δὰ ἀχολαύθως μετὰ τὴν ἁποδοθεῖσαν 
περὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν προφητείαν εὐχαριστήριος 
ὕμνος διὰ τῶν προχειµένων συνάπτεται, Ex προσώπου 
λελεγμένος αὐτοῦ τοῦ Σωτήρος, εὐχαριστοῦντος τῷ 
ἑαυτοῦ Πατρὶ ἐπὶ τῇ πάντων τῶν ἀνθρώπων σωτηρία. 
Ἡ γὰρ ἑξομολόγησίς ἐστι μὲν ὅτε κατὰ τὴν συνῄθειαν 
τῆς Γραφῆς ἁμαρτιῶν ὁμολογίαν σηµαίνει, ἔστι δὲ 
ὅτε εὐχαριστίαν παρἰστησιν. Αὐτίχα ὃ οὖν Ev Εὔαγγε- 
λίοις αὐτὸς 6 Σωτ]ρ ἡμῶν λέγει Ἐξομο.ογοῦμαί cot, 
Πάτερ, Κύριε τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι da- 
έχρυψας ταῦτα ἀπὸ σοφῶν καὶ συν ετῶν, καὶ ἁπ- 
εχάΊυγας αὐτὰ νγηπίοις. Nal, à Πατἡρ, ὅτι οὕτως 
ἐγένετο εὐδοχία ἔμπροσθέν σου. Πάντα παρεδόθη 
poc ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, xal οὐδεὶς γιωώσκει εἰς 
ἐστιν ὁ Υἱὸς εἰ μὴ ὁ Πατἡρ, xal τίς ἐστιν ὁ Hats 
εἰ μὴ ὁ Υἱὸς, καὶ ᾧ ἐὰν βούηται à Ylóc ἆποχα” 





'254 25 COMMENTARIA IN PSALMOS, 41546 


2:53freue. Ἐν fovAà τῶν ἁγίων καὶ συναγωγῇ. Me- 
--ά 2ες τὰ ἔργα Κυρίου, ἐξείητημένα εἰς πάντα τὰ 
θε. 1γΊρεατα αὐτοῦ. Οὐχέτι σχολιῶν ἀνδρῶν οὐδὲ δια- 
ο τρωόερεωον, ἀλλ ἀγαθῶν xaX εὐθειῶν φυχῶν τὸν εὖχα- 


Οιστήριον Όμνον δώσωσοι τῷ ἐμαυτοῦ Πατρί. Engat- 


w&t Ok διὰ τούτων τὴν καθ ὅλης τῆς οἰχουμένης 


A tibi Patri meo reddam. His porro significat Eccle- 
siam ejus gratia per totum orbem fundatam ; con- 
silium autem rectorum vocavit ordines suorum in 
Ecclesia sanctorum ; congregationem vero, ordinem 
alierum post consilium rectorum nuncupat, qui in 
Ecclesia ejus alterum constituit multitudinis ccetum. 


t6po8etsas διὰ τής αὐτοῦ χάριτος Ἐκχλησίαν. Βουλὴν δὲ εὐθέων ὠνόμασε τὰ τάγματα τῶν by τῇ "Ex- 
χλησέα αὐτοῦ ἁγίων' συναγωγὴν δὲ δεύτερον τάγµα μετὰ τὴν βουλὴν τῶν εὐθέων σηµαίνει, τὸ ἐν τῇ 


Ἀ χεοελησίᾳ αὐτοῦ δεύτερον τοῦ πλήθους ἄθροισμα. 
"E ξομµολόγησις καὶ μεγαλοπρέπεια τὸ ἔργον αὐ- 
τοῦ. xal) ἡ δικαιοσύνη αὐτοῦ μένει elc τὸν alorva 
τοῦ «αἱῶνος. Μγείαν ἑποιήσατο τῶν θαυµμασίων 
αὑτοῦ' ἑεήμων καὶ οἰκείρμων ὁ Κύριος, τροφὴν 
ἔδιωτσεε τοῖς φοδουµέγνοις αὐτόν. Μνησθήσεται εἰς 
τὸν alova διαθήχης αὐτοῦ. Ισχὺν ἔργων αὐτοῦ 
εν τὴγγεωε τῷ Aaqo αὐτοῦ, τοῦ δοῦναι αὐτοῖς κ.Ίη- 
ρονοµίαν ἐθνῶν' ἔργα χειρῶν αὐτοῦ ἀ.λήθεια καὶ 
χρέσις. Πισταὶ πᾶσαι αἱ ἐγτοίαὶ αὐτοῦ, ἑστη- 
θεγμέναι slc τὸν αἰῶγα τοῦ alovoc, πεποιηµέναι 
ἐν d Ίηθείᾳ καὶ εὐθύτητι. AUtpucur ἀπέστειε τῷ 
«αῷ αὐτοῦ, àrstelJato εἰς τὸν αἰῶνα διαθήκη» 
αὐτοῦ. Αγιον xal φοδερὸν τὸ ὄγομα αὐτοῦ. ἀρχὴ 
c€oglac φόδος Κυρίου. Μήποτε, ἐπεὶ ὁ φοθούμενος 
οὔτε τελείωται, ἡ μὲν εἰσαγωγ] διὰ φόδου χατορθοῦ- 
ται, τὸ δὲ τέλος δι ἀγάπης; ἡ γὰρ τελεία ἁγάπη 
ἔξω βά.1λει τὸν φόδον. Τοιοῦτος 5 ἂν εἴη ὁ ἐξ ὅλης 
καρδίας χαὶ φυχῆς xat δυνάµεως ἀγαπῶν Κύριον τὸν 
Θςόν. Σύνοσις δὲ ἁγαθὴ πᾶσιτοῖς ποιοῦσυ abc. 
Ἡ αἴνεσις αὐτοῦ μένει elc tór αἰῶνα τοῦ alovoc. 
Καὶ ἡ σύνεσις τότε ἀγαθὴ τυγχάνει, ὅτε ἔργοις ἐπι- 
τελεῖται, διὸ τὴν σύνεσιν οὐχ ἁπλῶς ἀγαθὴν εἶπεν, 
ἀλλὰ πᾶαι «olg ποιοῦσιν αὐτὴν. Ἡ αἴνεσις αὐτοῦ 
μένει εἰς «óv αἰῶγα τοῦ αἰῶνος. Τέλος γὰρ τῶν 
µακαρίων τὸ πρὸς τὸν θεὺν εἶναι, xaX παρεστάναι 
λάζειν. 
AAAHAOYIA. PIA'. 
Μακάριος àvhp ὁ φοδούμενος τὸν Κύριο», ἐν 
ταῖς ἐντολαῖς αὐτοῦ θελήσει σφόδρα. Δυνγατὸν &y 
τῇ riü ἔσται τὸ σπέρµα avtov, γεγεὰ εὐθέων εὖ- 
«λογηθήσεται. Δόξα καὶ zAoUroc àx τῷ οἵἴκῳ ab- 
τοῦ, καὶ ἡ διχαιοσύγη αὐτοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα 
τοῦ αἰῶνος. Οὕτως εἴωθε χαλεῖν πάντα τὸν ἐξ ἐθνῶν 
προσιόντα τῷ θεῷ. Παρίσταται δὲ τοῦτο ἀπὸ τοῦ δι- 
επταλµένως μετὰ τὸν Ἱσραὴλ χαὶ μετὰ τὸν οἴχον 'Aa- 
ρὼν, xal μετὰ τὸν οἶχον Λευῖ, τοὺς φοδουµένους τὸν 
Κύρων ἐπὶ τὸν ὕμνον τοῦ Θεοῦ χαλεῖσθαι, ὡς àv ἑτέ- 
go; εἴρηται. Τίνες yàp ἂν εἶεν μετὰ τούτους οἱ φο- 
θούμενοι τὸν Κύριον ἀλλ᾽ ἢ οἱ ἐξ ἐθνῶν ἀλλόφυλοι xat 
ἀλλογενεῖς;, Οὐχοῦν ἓν τῷ μετὰ χεῖρας Ψαλμῷ οὐκ 
ἄλλος τις ἂν εἴη ὁ µαχαριζόµενος τοῦ ἓξ ἐθνῶν προσ- 
εληλυθότος τῷ θεῷ AaoU* ὄντινα ὀνομάζει φοδούµε- 
νον τὸν Κύριον. OO μὴν ἤδη που µαχάριος ὁ τοιοῦτος, 
el μὴ xai τὸ ἐξής αὐτῶν ἐποιεῖτο" τοντέστι τὸ Ey ταῖς 
ἐντολαῖς αὐτοῦ θέλειν σφόδρα, ἀσφαλῶς δὲ τὸ θέλειν 
χέχτηται, ὡς ἂν μὴ ἑπάναγχες μηδὲ παρὰ προαίΐρε- 
σιν φυλάττοιτό τις τὰς ἐντολὰς, ἀλλ᾽ ἐθελοντὴς, xai 


ΤΕΛΒ. 4-10. Confessio et magnificentia opus ejus, 
et justitia ejus manet in seculum seculi. Memoriam 
fecit mirabilium suorum misericors et miserator Do- 
minus, escam dedit timentibus se. Memor erit in εα- 
culum testamenti sui : virtutem operum suorum an- 


B nuntiavit populo suo; ut det illis hereditatem gen- 


Lim : opera manuum ejus verilas et judicium. Fidelia 
omnia mandata ejus, confirmala in seculum seculi, 
[acta in veritateet equitate. Redemptionem misit populo 
suo, mandavit in eternum testamentum suum. Sanctum 
et terribile nomen ejus : initium sapientie timor Do- 
mini. Num forte, quoniam qui timet non perfectus 
est, initiatio per timorem, consummatio per di- 
lectionem efficitur? Nam perfecta charitas foras mitti 
timorem **. Talis autem fuerit quisquis ex toto 
corde, tota anima et virtute Dominum Deum d'li- 
git. Intellectus bonus omnibus facientibus eum. Lau- 
datio ejus manet in seculum saeculi. Tunc bona ἵη- 
telligentia est, quando operlbus completur : quare 
non dixit tantum intelligentiam bonam, sed etiam 
omnibus facientibus eam. Laudatio ejus manet in 
seculum seculi. Finis enim beatorum est, ut apud 
Deum sint, et ipsi assistant, solique ejus theologis 
et laudi vacent. 

αὐτῷ, xai µόνῃ τῇ αὐτοῦ θεολογίᾳ xai αἱνέσει σχο- 


ALLELUIA. CXI. 

VEns. 1-9. Beatus vir qui timet Dominum, in 
mandatis ejus volet nimis. Potens in terra erit semen 
ejus, generatio reclorum benedicetur. Gloria et di- 
vitie in domo ejus, et justitia ejus manet in seculum 
seculi. lta solet appellare omnes qui ex gentibus 
ad Deum accedunt. Id vero declaratur ex eo, quod 
distincte post Israelem, post domum  Aaronís, et 
post domum Levi, timentes Dominum ad hymnum 
Dei provocentur, ut alibi dicitur. Post illos enim 
quinam illi Dominum timentes esse possent, nisi ex 
gentibus peregrini et alienigenz? Itaque in psalmo 
quem tractamus, non alius fuerit populus qui bea- 
tus praedicatur, ab eo qui ex gentibus ad Deum ac- 
cessit : quem appellat timentem Dominum. Neque 
tamen ille statim beatus, nisi αυ sequuntur fe- — 
cerit ; id est ut mandata ejus valde cupiat, ac vo- 
luntatem firmiter teneat; nec coactus, aut prater 
animi affectum mandata custodiat, sed libens el 
cum alacritate complectatur, ac sincere diligat 
mandatorum Dei observationem. 


μετὰ τοῦ στέργειν σὺν πάσῃ προθυµίᾳ καὶ γνησίως ἀγαπᾷν τὴν τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ φυλαχήν. 


* | Joan. iv, 18. 





1541 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. -- EXEGETICA. 


155 


Vins. 4-0. Ezxorium est in tenebris [umen rectis, Α "ECavéceiAev &v σχότει φῶς τοῖς εὐθέσεν, &JAex. 


misericors et miserator et justus. ls qui beatus pree- 
Jicatur, proprium lumen non deserit, doctrinam 
3uam non omnibus, sed rectis exoriri faciens, ac 
tumen cognitionis intus in rectorum generatione 
praebens, ac rectos illuminans. Jucundus vir qui mi- 
seretur et commodat. Non occludit viscera sua, sed 
bona sua egentibus impertit : quia hoc preceptum 
implet : Quis est fidelis et prudens economus, qui in 
tempore conservis dabit iritici mensuram ?. Beatus 
ille servus quem cum venerit dominus ejus, inveniet 
sic (acientem. Vere dico vobis, quoniam super omnia 
bona sua constituet eum *'.. Disponet sermones suos 


in judicio, quia in ternum non commovebitur, Talis, 


inquit, homo, et qui talia agit, neque cadet, neque 
commovebitur a sua supra petram statione. Non 
enim principum ininas reformidabit, non perti- 
mescet eos, qui in tempore calamitatis se contur- 
bare ac confundere conantur. 


Vgns. 7, 8. In memoria eterna erit justus, ao au- 
ditione mala non timebit. Non ex verbis mendacii, 
quz veritatem quidem preferunt, sed contra Dei 
cognitionem sese exserunt, sinistri quidpiam pa- 
fietur, utpote fundatus supra petram, quem nihil 
separare possit a charitate Dei, qua: est in Christo 
Jesu. Paratum cor ejus sperare in Domino, confir- 
matum est cor ejus : non commovebitur donec 
despiciat inimicos suos. 1deo, inquit, non commo- 


ων xal οἰκτίρμων καὶ δίκαιος. Ὁ µακαριζόμεν., 
τὸ οἰχεῖον φῶς οὗ διαλείπει, ἐξανατέλλων eO τᾶ- 
«hv διδασχαλίαν δὲ τοῖς εὐθέσιν αὐτοῦ, σαἱ τὸ -ἲ- 
γνώσεως φῶς Évbov ἐν τῇ τῶν εὐθέων γενεᾷ σαρέχω. 
xal τοὺς εὐθεῖς φωτίζων. Χρηστὸς dxhp ὅὃ οἵκτε:- 
pov xal χιχρῶν.)Οὐχ ἀποχλείει τὰ ἑαυτοῦ err yw. 
ἀλλὰ µεταδίδωσι τῶν ὑπαρχόντων τοῖς δεοµάένοες, 7 
τὸ φυλάττειν ἐντολὴν τὴν λέγουσαν Τίς ἄρα zc 
xal φρόνιµος olxorópoc, ὃς ἐν καιρῷ δώσεε τὸ c 
τοµέτριον τοῖς συγδού.οις; Μακάριος d. Sev; 
ἐχεῖνος, ὃν ἐλθὼν ὁ κύριος αὐτοῦ εὑριῖσεε πο- 
οὔγτα οὕτως. Ἀ.2ηθῶς Aéro ὑμῶν, ὅτε &xà «αςι 
τοῖς ὑπάρχουσιν αὐτοῦ καταστήσει αὐτόν». Oixc- 
οµήσει τοὺς .Ίόγους αὐτοῦ ἐν χρίσει, ὅτε elc ziv 
αἰῶνα οὐ σα.ευθήσεται. Ὁ τοιοῦτος, qat, xai το- 
αὔτα πράττων, οὔτε πεσεῖται, οὔτε σαλευθήσεται τῆς 
ἐπὶ τὴν πἐτραν στάσεως. Οὔτε γὰρ ἀπειλαῖς ἀρχύν-- 
των πτήξει, οὔτε τῶν θορυθεῖν καὶ ταράττειν αὐτὸν 
πειρωµέγων Ev χαιροῖς περιστατιχοῖς. 

Elc uxnuócvror αἰώγιο) ἔσται δίκαιος, ἀπὸ 
ἁχοῆς xornpüc οὐ φοδηθήσεται. 005 Ex λόγων σεν 
δῶθ, ἐἑπαγγελλομένων μὲν ἀλήθειαν, ἐἑπηρμένων & 
χατὰ τῆς γνώσεως τοῦ θεοῦ, πείσεταί τι δεινὸν, ἅτε 
Oh τεθεµελιωμένος ἐπὶ τὴν πέτραν, χαὶ μηδενὸς αὐ- 
τὸν χωρίζοντος ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ coU τῆς ἓν Χρι- 
στῷ Ἰησοῦ. Ἐτοίμη ἡ καρδία αὐτοῦ ἐλπίζειν ἐπὶ 
Κύριον, ἑστήριαται ἡ xagóla αὐτοῦ οὗ μὴ φο- 
6ηθῇ. ἕως οὗ ἐπίδῃ ἐπὶ τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ. Ax 


vebitur; sed neque ab auditione mala timebit, quia 6 ταῦτα, φησὶν, οὗ σαλενθῄσεται, ἀλλ’ οὐδὲ ἆπὸ ἁχοῆς 


paratum cor ejus est sperare in Domino. Quod Sym- 
machus vertit, firmum cor ejus sine sollicitudine in 
Domino. ldeo hujusmodi tuniultus despicit : neque 
Ῥιοάο inimicos non pertimescit ; verum etiam 
eorum cladem, ob spem in Deo locatam, exspectat. 


Vgns. 9, 10. Dispersit, dedit pauperibus, justitia 
ejus manet ia seculum seculi, cornu ejus exaltabitur 
ín gloria. Peccator videbit et irascetur, dentibus suis 
[remet εἰ tabescet : desiderium peccatoris peribit. 
Quoniam totus hic sermo de iis qui fide initiati sunt, 
et de populo ex gentibus, qui per divinam doctri- 
nam Dei cultum suscepit, pronuntiatus est, conse- 
quenter eliam memorat eos ex circumcisione, qui 


πογηρᾶς φοθηθήσεται, ἐπειδὴ ἑτοίμη ἡ καρδία αὖὐ- 
τοῦ ἑλπίζειν ἐπὶ Κύριον. 'Av0' οὗ 6 Σύμµαχος ἑποίτ- 
σεν. 'Βδραία ἡ καρδία αὐτοῦ ἀμέριμγος ἐν Κυρίμ. 
Διὰ τοῦτο τῶν τοιούτων θορύθων xataqpovsi* xal οὗ 
µόνον οὗ δέδις τοὺς δυσμενεῖς, ἀλλὰ χαὶ τὴν ἑχείνων 
ἅτταν διὰ τὴν εἰς θεὺν ἐλπίδα παραμένει. 
Ἑσχκόρπισε», ἔδωκε τοῖς πένησιν * ἡ δικαιοσύ- 
η αὐτοῦ μένει εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, τὸ κό- 
pac αὐτοῦ ὑφωθήσεται ἓν δόξῃ. Ἁμαρτω.λὸς ὄψε. 
ται καὶ ὀργισθήσεται, τοὺς ὀδόντας αὐτοῦ Αρύ- 
ξει xal ταχήσεται, ἐπιθυμία ἁμαρτωλοῦ ἁπο.εῖ- 
ται. Ἐπειδὴ περὶ τῶν διὰ πίστεως τελειουμένων ὁ 
πᾶς λόγος, xal περὶ τοῦ ἐξ ἐθνῶν λαοῦ τοῦ κατὰ τὴν 
θείαν διδασχαλίαν θεοσεθοῦντος, εἴρηται, ἀχολούθως 


profectum gentium indigne ferunt. Quare dictum D μνημονεύει xal τῶν Ex περιτομῆς διαπριοµένων ἐπὶ 


est, Peccator videbit et ἱγαεοείνν, dentibus suis fre- 
met εἰ tabescei ; quia iniquus quidem legem acce- 
pit, sed eam transgressus est. Hujusmodi autem 
est quiaquis ex circumcisione ob salutem nostram 
dentibus suis fremit. Imo etiam idipsum usu venit 
gentilibus qui infldeles sunt, ac de profectu suo- 
rum, qui ad divinam vite rationem translati sunt, 
infremunt. Czeterum utrique ordines, de iis qui in 
Christo perfecti sunt furentes, tabescent, ac desi- 
derium eorum peribit. 


" Luc. xu, 42-44. 


τῇ προχοπῇ τῶν ἐξ ἐθνῶν. Διὸ λέλεχται’ Ἅμαρεω- 
Aóc ὄψεται xal ὀργισθήσεται, τοὺς ὀδόγτας αὐ- 
τοῦ βρύξει καὶ ταχήσεται, ὡς τοῦ παρανόµου μὲν 
εἰληφότος vópov, παραθεθηκχότος δὲ αὐτόν. Τοιοῦτος 
δὲ πᾶς ὁ ix περιτομῆς, ὃς ἐπὶ τῇ ἡμετέρᾳ σωτηρία 
τοὺς ὀδόντας αὐτοῦ βρύχει. Ἁλλὰ xal οἱ τῶν ἐθνῶν 
ἄπιστοι ταὐτὺν πάσχουσιν ἐπὶ τῇ προχοπῇ τῶν ἐξ αὖ- 
τῶν µεταθεθηχότων ἐπὶ τὴν χατὰ θεὸν πολιτείαν. 
Πλὴν ἀμφότερα τὰ τάγματα διαπριόµενα χατὰ τῶν 
ἐν Χριστῷ τελειουµένων ἐχταχήσεται, τῆς ἐπιθυμίας 
αὐτῶν ἀπολλυμένης. 














e 
σον 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 
AAAHAOYTA AITAIOY ΚΑΙ Z&XAPIOY. PIB. A . ALLELUIA AGGAEI ET ZACHARLE. CXII. 


Alwstt&, σκαδες, τὸν Κύριον, αἰγεῖτε τὸ ὄνομα γεμς. 1, 2. Laudate, pueri, Dominum, laudate 
Εζυρέου. En τὸ ὄνομα Κυρίου εὐογημένον ἀπὸ nomen Domini. Sit nomen Domini benedictum, ex 
του νῦν οιαὶ ἕως τοῦ αἰῶνος. Πάντα τὸν διὰ — hoc nunc et. usque in seculum. Cum in precedenti 
τὸ «φοθεῖσθαε Κύριο uaxápiv γεγενηµένον ἄνδρα — psalmo viros omnes, qui quod timeant Dominum 
ὑποτυτοωσάμενος ὁ λόγος ἓν τῷ πρὸ τούτου φαλμῷ, — beati effecti sunt, reprassentaverit, ac eorum vitam 
τόν τε βίον τῶν τοιούτων xal τὴν κατὰ Θεὸν πολι- — et institutum secundum Deum, finem quoque quo 

τείαν, χαὶ τὸ ἐπὶ τούτοις παρὰ Θεῷ τέλος ὑπογράφας — donandi apud Deum sunt, descripserit ; in presenti 
ἓν τῷ προκειµένῳ, τίνες ποτέ εἶσιν οὗτοι, xal τίνων — quinam illi et quibusnam similes sint declarat, pue- 
τυγχάνουσι παραπ]ήσιοι διδάσχει, παῖδας αὑτοὺς xa- — ros appellans, quia quoad animz tatem juvenes 
λῶν διὰ τὸ νεαρὺν χαὶ ἀρτιγενὲς τῆς χατὰ φυχὴν ἡλι- οἱ recens. nati sunt : hos quoque ad laudem Del 
χίας, καὶ τούτους ἐπὶ τὸν αἶνον καλεῖ τοῦ Θεοῦ. Αντὶ — provocat. Pro illo, pueri, Aquila et Symmacbus, 
τοῦ, σπαῖδες, ὁ ᾽Αχύλας xal ὁ Σύμμµαχος δούλους εετνὶ, interpretati sunt dicentes : Hymnis celebrate, 
ὠνόμασαν «φῄσαντες' Ὑμνεῖτε δοῦοι, Κύριον, — servi, Dominum, hymnis celebrate nomen Domini. 
Όμνεττε τὸ ὄνομα Κύριου. Δούλων γὰρ οὐδὲν διενη- p Pueri namque nihil a servis differunt, utpote timo- 


550 


νοχασιν ol παῖδες, φόθῳ δουλείας παιδαγωγούµενοι. 
Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον] ἀπὸ τοῦ vr 
xai ἕως τοῦ αἰῶνος. Ὡς ἀγνοοῦσι τοῖς παισὶν ὅπως 
χρΏ τὸν Κύριον ὑμνεῖν τὸ προφητιχὸν Πνεῦμα δίχην 
παιδαγωγοῦ xai διδασχάλου τὰς φωνὰς .αὐτὰς παρα- 
δίδωσιν. ἘΕὐχὴ δὲ αὕτη ἐστὶν ὑπὲρ ἡμῶν αὐτῶν τῶν 
παίδων ἀναπεμπομένη, ὡς ἂν διαµείνῃ ἡμῖν τὸ τοῦ 
Κυρίου ὄνομα εἰς τὸ διηνεχὲς, μὴ φεῦγον ἡμᾶς, ἀλλ᾽ 
ἀναπανόμενον τῷ ἡμετέρῳ Bü. 

'Azó ἀγατολῶν ἡ.λίου µέχρι δυσμῶν αἰνετὸν τὸ 
ὄνομα Κυρίου. ΥΥη.λὸς ἐπὶ πάντα τὰ ἔθνη ὁ Kó- 
ριος, ἐπὶ τοὺς οὐρανοὺς ἡ δόξα αὐτοῦ. Καὶ πότε 
τόλους ἔτυχεν 5 λόγος ἀλλ ἡ μετὰ τὴν ἐπιφάνεαν 
τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ; Πρὸ γοῦν ταύ- 


re servitutis instituti. Sit nomen Domini benedictum 
ex hoc nunc et usque in seculum. Quasi pueris igno- 
rantibus, quomodo Dominum Jlaudare oporteat, 
propheticus Spiritus instar psedagogi ac preecepto- 
ris voces tradit. ἤφο porro oratio est pro nobis 
pueris emissa, ut nomen Domini perpetuo nobiscum 
maneat, nos minime fugiens, sed in vita nostra 
conquiescens. 


VgRs. 5, 4. A solis ortu usque ad occasum lauda- 
bile nomen Domini. Excelsus super omnes gentes Do- 
minus, super celos gloria ejus. Et quandonam hie 
sermo finem accepit, nisi post adventum Servato- 
ris nostri Jesu Christi? Nam ante illum in sola Ju- 


της kv τῇ Ἰουδαίᾳ µόνῃ ἑλέγετο γνωστὸς εἶναι Θεὺὸς, C, dea Deus notus esse dicebatur, et in solo Israele 


καὶ kv µόνῳ τῷ 'Iopatà μέγα τὸ ὄνομα αὐτοῦ, τῶν 
Έξω τῆς Ἰουδαίας ἐθνῶν δαίμοσ. χαταδεδουλωµένων 
xat πνεύµασιν ἀκαθάρτοις, xaX τοῖς τῆς εἰδωλολα- 
τρείας ἀντεχομένοις τοῦ ὀνόματος τοῦ Κυρίου μηδὲ 
εἰς ἔννοιαν Ίχοντος. Ὅτε γε μὴν ἐπιφανεὶς αὐτὸς ὁ Κύ- 
ριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς τοὺς αὐτοῦ μαθητὰς ἐπὶ 
πάντα διεπέµψατο τὰ ἔθνη, τηνικαῦτα πληροῦται ὁ 
διὰ τῶν προχειµένων φωνῶν τοῖς πᾶσι παραδοθεὶς 
Όμνὸς. 

Tic ὡς Κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν ὁ ἐν ὑγη.ὶοῖς κατοι- 
xàv, xal τὰ ταπευ ὰ ἐφορῶν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐν 
τῇ γῇ; Διδάσχεται δὲ διὰ τούτων ὁ νέος λαὸς, ὡς εἰ 
xai ἀνελήφθη ὁ Κύριος ἡμῶν, xat ἔστιν Ev δεξιᾷ τοῦ 
Πατρὺς, ἀλλ' οὖν xa οὕτω πλήρης ios πᾶσα fj γῆ 


magnum nomen ejus erat, dum gentes qua extra 
Judseam erant,d:monibus etimpuris spiritibus sub- 
dite, ac idololatrie addiclz essent : cum nomen 
Domini ne quidem in mentem veniret illis, Quando 
autem ipse Dominus noster Jesus Christus adve- 
niens, discipulos suos in omnes gentes emisit, tune 


impletus est bymnus per has voces universis tra- 
ditus. 


VEns. D, 6. Quis sicut Dominus Deus noster qui 
in altis habitat, et humilia respicit in celo et interra? 
His docetur novus populus, etiamsi Dominus no- 
ster assumptus est, et ad dexteram Patris sedet, 
attamen totam terram plenam esse et gaudere ejue 


xa ἀπολαύει τῆς ἐπισχοπῆς αὑτοῦ. Apa οὐ δοχεῖ µέ- D inspectione. Annon illud magnum esse videatur! 


γα εἶναι τὸ εἰρημένον; 'AXX' ὅταν kvvofjonc περὶ τί- 
vog εἴρηται, σφόδρα ἑἐστὶ χαταδεές. Πῶς γὰρ ἓν obpa- 
vol; κατοιχεῖ ὁ τὸν οὐρανὸν xal τὴν γῆν πληρῶν, ὁ 
πανταχοῦ παρὼν., ὁ λέγων θεὸς ἐγγίζων ἐγὼ, xal 
οὐ θεὺς πόῤῥωθε», ὁ µετρήσας τὸν οὐρανὸν σπι- 
θαµῇ xal τὴν γην δρακὶ, ὁ κατέχων τὸν γύρον τῆς 
τῆς; Ἁλλ’ ἐπειδὴ πρὸς Ἰουδαίους ἦν αὐτῷ ὁ λόγος, 
διὰ τοῦτο τέως οὕτω χέχρηται τῷ λόγῳ, συγχαταδα(- 
νων τῇ παχύτητι αὐτῶν ' εἶτα χατὰ μιχρὸν ἀνάγων 
αὐτῶν τὴν διάνοιαν καὶ πτερῶν τὴν γνώμην xal ἀνα- 
θιδάζων, Ἠρέμα ἑπάγει kv τῷ οὐρανῷ xat ἓν τῇ γή, 
τουτέστι καὶ ἄνω xai χάτω. Τοῦτο δὲ εἶπε διὰ τὴν 


* jer, x , 11; lsa. χι, 12. 


At si consideres de quo dictum sit, hoc longe infe- 
rius illo erit. Quomodo enim in coelis habitat, qui 
ccelum et terram implet, qui ubique prasens dicit : 
Deus appropinquans ego sum, et non. Deus procul : 
qui mensus sum colum palmo, et terram pugillo **, 
qui contineo gyrum terre ? Sed quoniam tunc illi 
sermo cum Judzis erat ; ideo fortasse hoc loquendi 
modo est usus, eorum sese crassitudini attempe- 
rans : ac deinde paulatim eorum mentem erigens 
et attollens, in ccelum et in terram adducit, id est 
sursum οἱ deorsum. ld vero ait ob Judszorum [1η]. 
becillitatem, qui idolis dediti erant, et deos adora. 





in celo et in Jerra, ansam praebet cogitandi eum 
ubique atque hic et illic esse, et omnia pervadere. 
Non enim ut quispiam in colo conclusus, procul 
terrena conspicit; sed ubique presens, incompre- 
bensus, incircumscriptus, omnibusque astans. Vi- 
den' quo pacto paulatim auditorum mentem suble- 
vet? Non enim ideo interrogat, ut quis de gloria 
Dei digna loquatur, sed pro captu bominum. Et 
alibi quoque ccelum dicitur esse thronus Dei, quia 
caelestes virtutes istic Dei gloriam firmiter obtinent; 
terra vero scabellum, quia homines in terra extre- 
ma divinorum vix capere valent. Hic vero David 
postquam auditorem de terra erexit, ad aliud Dei 
virtutis argumentum progreditur dicens : 


δυνάμεως τοῦ θεοῦ δεῖγμα λέγων * 


Vgns. 7-9, Suscitans de terra inopem et de ster- p 


core erigens pauperem , uL colloceli eum cum princi- 
pibus, cum principibus populi sui ; qui habitare facit 
sterilem in domo, matrem de filiis laotantem. Virtu- 
tem Dei pro voluntate eua quelibet commutantem 
celebrat. Non solum enim, inquit, pauperem divi- 
tiis et gloria afficit, sed etiam cum principibus po- 
puli collocat, et ad imperium evehit. Magna quippe 
et inenarrabilis virtutis est parva erigere. Potest 
item hic versus de populo ex gentilus dici : de quo 
ait propheta : Et propterea benedicet tibi populus 
pauper, et civitates hominum injuria affectorum be- 
nedicent tibi, F&isti enim omni civitati humili ad- 
(utor, et iis qui animo deficiebant propter indigen- 
tiam, tegumentum : ab hominibus malignis erues 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS III. — EXEGETICA. 
bant in locis ac. templis inclusos. Cum ait igitur, A ἀσθένειαν τὴν "Ioubaocdhy, την πρὸς τὰ ἐἴδωλα E-— 


1 


µένην, xal θεοὺς προσχυνοῦσαν τοὺς ἓν cTÓzxx;c 


ναοῖς συγχεχλεισµένους. Εἰπὼν γοῦν, ἕν' τῷ ever. 


xal ἐν τῇ ΥΠ. δίδωσι νοεῖν, ὅτι πανταχοῦ ἑστ.τ 
xe καὶ ἐνταῦθα, xal διὰ πάντων fixc:. Oo vàp e: 





τις ἐν οὐρανῷ συγχεχλεισµένος mópóuDOev βιές-.: | 
ἐν τῇ v1, ἀλλὰ πανταχοῦ παρὼν xai ἀχώρτιτος gor 


ἀπερίγραπτος xal πᾶσι περιστάµενος. Ἐτδες c 
χατὰ μιχρὸν πτεροῖ τὴν διάνοιαν τῶν ἀχουόντεν,.. 
γὰρ ζητεῖ ὅπως ἄν τις τῆς δόξης εἴποι τοῦ o3 -. 
ἐπάξιον, ἀλλ᾽ ὅπως ἐχείνοις χωρητόν. Καὶ ἁλλαγχ»-: 
θρόνος θεοῦ λέγεται ὁ οὐρανὸς ἐχ,τοῦ τὰς οὗραν- 


δυνάμεις παχίως ἐν αὐταῖς τὴν τοῦ cou. δόξαν ὃ 


ιδρυµένην ἔχειν xal ἡ γη ὑποπόδιον, διὰ τὸ ἐτὶ -- 


τοὺς ἀνθρώπους τὰ τελευταῖα τῶν περὶ Θεοῦ pz. 
χωρῖσαι δύνασθαι. Ἐνταῦθα δὲ ἀναστήσας ἀπὺ τῆς Ὑῆς τὸν ἀχροατὴν ὁ Δαυῖδ, ἐφ' ἕτερον ἔρχεται c 


Ὁ ἐγείρων ἀπὸ γῆς ἁπτωχὸν, καὶ ἆπὸ xozy'e 


ἀγυψῶν πένητα,τοῦ καθἰσαιαὐτὺν μετὰ ἀρχόντι — 
μετὰ ἀρχόντων «Ἰαοῦ αὐτοῦ ' ó κατοεκ{ζων στε- 


pav ἐν οἴκῳ, μητέρα ἐπὶ τέχνοις εὐφθραιν ομέντ,. 
Ὑμνεῖ τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ, ῥᾳδίως µεταθάλλα- 
σαν ἃ βούλεται. Οὐ µόνον γὰρ, φησὶ, πλουτίζει vh 
πένητα xaX δοξάζξει, ἁλλά xal τοῖς ἄρχουσι τοῦ λας 
συγχαθἰστησι, καὶ εἰς ἀρχὴν ἀνάχει. Μεγάλες vi 
δυνάµεως xal ἀφάτου vb τὰ μιχρὰ ἑπαίρειν. Δύνα-ς 
δὲ ὁ στίχος xal περὶ τοῦ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν λαοῦ λέγ- 
σθαι, περὶ οὗ φησιν ὁ προφήτης ' Καὶ διὰ τοῦτο εὖ1. 
γήσει σε ὁ Aaóc ὁ πτωχὸς, xal πόλεις Δνθρώσω 
ἁδιλουμένων εὐ.ογήσουσί σε. Ἑγένου γὰρ zácz 
πό.1ει ταπεύῃ βοηθὸς, xal τοῖς ἀθυμήσασι δὲ Er- 
δειαν σκέπη àstó ἀνθρώπων πονηρῶνῤύσῃ αὐτούς 


eos : legumentum sitientium, εἰ spiritus. hominum C σχέπη διψώντων, καὶ avcópa ἀνθρώπων ἀδικουμέ 


injuria. affectorum**. Hunc enim pauperein et po- 
pulum egenum α vilibus rebus, a dedecore turbu- 
lentorum animi moteum, et a stercore gentilitia- 
rum sbominationum erigens, sedere faciet cum prin- 
c'pibus Israelis, qui populus ejus est. Sunt autem 
apostoli principes vel patriarche Hebraice gen- 
tis : quibuscum babitabunt quotquot οκ gentibus 
crediderunt. Idipsumque dicit Dominus : Multi 
venient ab. orienie et occidente, et recumbent cum 
Abraham, lsaac et Jacob in regno celorum *. Est 
Maque sermo ille universalis. Quod si quis illum 
anagogico more excipere velit, is deprehendet hoc 
ipsum in adventu Christi factum esse. Quid enim 
natura nostra egentius? Attamen illam excitavit 


vuv. Τοῦτον γὰρ τὸν πτωχὸν καὶ πένητα Xabv, ἀπὸ τῶν 
χαμµαιζήλων πραγμάτων ἑγείρας, xdi τῆς ἀτεμέας vuv 
παθῶν καὶ τῆς χοπρίας τῶν Ἑλληνικῶν μυσαγµάτων, 
καθίσει μετὰ τῶν ἀρχόντων τοῦ Ἰσραὴλ, ὄντος Axe; 
αὐτοῦ. Εἰσὶ δὲ ol ἀπόστολοι ἄρχοντες τοῦ 'Εδραίων 
λαοῦ, 1) xai ol. πατριάρχαι, μεθ᾽ ὧν χατασχηνώσον- 
atv οἱ ἐξ ἐθνῶν π.στεύσαντες. Καὶ τοὺτό φησιν 6 Kz- 
ριος * HoAAol ἤξουσυν ἀπὸ ἀνατολῶν xal δυσμῶν, 
xal ἀναχλιθήσονται μετὰ 'A6paóp, καὶ 'Ισαὰα, 
xal ἹἸακφδ iv τῇ ῥβασωείᾳ τῶν οὐρανῶν. 
Ἔστι μὲν οὖν ὁ λόγος χαθολιχός. Ei δέ τις καὶ χα-ὰ 
ἀναγωγὴν αὐτὸν βουληθείη, ὄψεται τοῦτο πάλιν ἐπὶ 
τῆς παρουσίας του Χριστοῦ Ὑενόμενον. Τί γὰρ τῖς 
ἡμετέρας φύσεως πτωχότερον; Αλλ' ὅμως abrir; 


primitiasque nostras extulit, atque in altissimum D Ίγειρε xal ἀνήγαγε τὴν ἁπαρχὴν ἡμῶν, xa εἰς εὕ- 


coelum sedere fecit. Stercus autem hoc loco dicit 
vilitatem illam , et repentinam, qus inde facta est, 
mutationem, omnía ipsi facilia et pervia esse de- 
clarans. Hxc et beata Anna, hymnum in gratiarum 
actionem Deo offerens, dicit : Dominus pauperem 
facit, et ditat ; humiliat, el erigit ; suscitat de terra 
inopem, et de stercore erigit pauperem, ut sedere fa- 
tiat cum optimatibus populi, et thronum glorie in 
lvrreditatem. ipsis. tribuens *. Hac porro videmus 


? Ίνα, xxxv, 9, 4. * Matth, vini, 414. 


ρανὺν ἐχάθισε τὸν ὑψηλότερον. Κοπρίαν δὲ ἐνταῦθα 
τὸ εὐτελὲς λέγει, καὶ τὴν ἐκεῖθεν ἀθρόον γινοµένην 
µεταθολῆν, δεικνὺς ὅτε πάντα αὐτῷ βάδια χαὶ εὔχο- 
λα. Ταῦτα δὲ xai ij µαχαρία "Άννα εἴρηχε, τὸν χαρι- 
στήριον ὕμνον προσφέρουσα τῷ Θεῷ Κύριος xro- 
xit καὶ απϊουείζδι, ταπεινοἵ καὶ ἀνυψοῖ, ἁγιστῇ 
ἀπὸ γῆς πένητα, καὶ ἀπὸ κοπρἰας ἐγείρει ατω- 
χὸν, καθίσαι μετὰ δυναστῶν «αοῦ, καὶ θρό- 
vov δόξης κατακ.ἰηρονγομῶν αὐτοῖς. Ὀρῶμεν 


* [ Reg. n1, 7, 8. 





1355 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


1-6 


gentium et Dei gratía in universum hominum or- A ἤκουσε τοιαῦτα, καὶ τίς éopaxey οὕσως; Ed X7 


bem effundenda esset, necesse prorsus erat simula- 
cra gentium a szculo stabilita, commotionem et 
concussionem pali, et demones in ipsis habitantes 
fugere, ut populus ex gentibus per totum orbem 
Deo nasceretur. 


Ti ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ, καὶ ἐτέχθη ἔθνος £lcdcxax£ 1 
Υὰρ χλήσεως τῶν ἐθνῶν xai τῆς τοῦ Θεου χά--- 
μελλούσης χεῖσθαι χαθ) ὅλης τῆς ὑπὸ τῶν ἄνθρω-. 
οἰχουμένης, ἀνάγχη πᾶσα ἣν τὰ ἐξ αἰῶνος ἕδρ.:. 
σεθάσµατα τῶν ἐθνῶν σἀάλον xal χλόνον ππθςῖν, n 


τοὺς ἓν αὗτοῖς δαίµονας φυγεῖν, ἵνα τῷ θεῷ γεννηθῇ καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης ὁ ἐξ ἐθνῶν λαός. 


Vens. 1-4 (1). Nonnobis, Domine, non nobis, sed 
xomini tuo da gloriam : super misericordia tua et 
veritate tua, nequando dicant gentes : Ubi est Deus 
eorum ? Deus autem noster in calo et in terra, omnia 
quecunque voluil fecit. Sinulacra gentium argentum 
et aurum, opera manuum hominum, Hic mihi vide- 
tur Spiritus sanctus populi ex circumcisione ab- 
Jectionem subindicare, atque orationes ipsis trade- 
re ad confitendum, hzcque verba ex ipsorum per- 
sona proferre; queis declarat ipsos virtutem sibi 
prospicientem non ulterius habere : hisque insti- 
tuuntur ad obsecrandum et dicendum : Nos qui- 
dem indigni sumus gratia, qua donantur omnes 


gentes : at ne nobis hzc facias, Domine; sed pro-- 


pier nomen tuum quod ab initio invocatum est su- 
per nos, neque ex justitiis nostris, sed ex miseri- 
cordia et veritate tua id concedas. Nam si non mi- 
serearis, gentes dicent : Ubi est. Deus eorum ? Ne 
vero unquam hoc dictum proferant, concede ac tri- 
bue nobis misericordiam tuam. Etiamsi enim nos 
inspectio tua non amplius gubernel, sed persuasum 
habemus te esse in coelo, et ea facere quz velis. 


Vgns. 5-18. Non nobis, Domine, non nobis, sed 
nomini (uo da gloriam : super misericordia tua et 
veritate tua, nequando dicant gentes : Ubi est Deus 
eorum ? Deus autem noster in colo et in terra, om- 
nia quecunque voluit fecit. Simulacra gentium ar- 
gentum et aurum, opera manuum hominum ; os ha- 
bent, et non. loquentur ; oculos habent, et non vide- 
bunt ; aures habent, et non audient; nares habent, et 
non odorabunt; manus habent, εἰ non palpabunt; 
pedes habent, et-non ambulabunt ; non vociferabuntur 
ia gutture suo. Similes illis fiant qui faciunt ea, et 
omnes qui confidunt in eis. Domus Israel speravit in 
Domino, adjutor eorum εἰ protector eorum est. Do- 


Mf ἡμῖν, Κύριε, μὴ ἡμῖν, ἁ 11 ἢ €q» ἕνερα 
σου δὸς δόξαν'' ἐπὶ τῷ ἐλέει σου καὶ vq digx 
σου, μή ποτε εἴπωσι cà ἔθγη, Ποὺ ἕστοω- ὅ θε 
αὐτῶν; '0 δὲ θεὸς ἡμῶν ἐν τῷ οὔρανιρ xai ἐν: 
ΥΠ. πάντα ὅσα ἠθέλησεν ἐποίησε. Τὰ εἶξω 
τῶν ἐθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίο», ἔργα we» χει: 
ἀνθρώπων. Ἐνταῦθά uot δοχεῖ τὸ Πνεῦμα οὗ ἃ-- 
αἰνίττεσθαι τοῦ Ex περιτομῆς λαοῦ τὴν ἁτοδι; 
εὐχήν τε αὐτοῖς παραδιδόναι εἰς ἑξομολόγησι», 5 
προαώπου τε αὐτῶν τὰ παρόντα φάσκειν, δε᾽ ὧν ::- 
ἑστανται p xét ἔχοντες τὴν ἐπισχοποῦσαν a tot; ἔε- 
δύναμιν ' δι ὧν διδάσχονται δέεσθαι xal scxpaxs:- 
διὰ τοῦ λέχειν' Ἡμεῖς μὲν ἀνάξιοι τῆς χάσιτος.ξ, 
κατηξίωνται πάντα τὰ ἔθνη ' ἀλλά μὴ ἡμῖν ποιέττ: 
Δέσποτα ἀλλὰ διὰ τὸ ὄνομά σου τὸ ἐξ ἀρχῆς ἔτικ)-- 
θὰν ἐφ᾽ ἡμᾶς, χαὶ μὴ ταῖς ἡμῶν διχαιοσύναις, àv: 
τῷ σῷ ἑλέει χάρισαι xal τῇ σῇ ἀληθείᾳ. Eb γὰρ ;: 
ἑλεήσειας, ἐροῦσι τὰ ἔθνη ' Ποῦ ἐστο ὁ Θεὲς αἰ- ' 
τῶν; λλ' ἵνα μή ποτε τοῦτον εἴπωσι τὸν m. 
χἀρισαι ἡμῖν xal δώρησαι ἔλεός σον. Kv vip ,: 
ἡμᾶς µηχέτι ἡ ah ἐπισχοπὴ διαχυδερνᾷ, ἀλλὰ c 


C πεἰσμεθά σε εἶναι ἓν τῷ οὐρανῷ, xa ταῦτα zw» 


ἅπερ Ἰθουλήθης. 

Μη ἡμῖν, Κύριε, μὴ ἡμῖν, AA. 3) τῷ ὀνόρατ 
σου δὸς δόξαν ' ἐπὶ τῷ ἑλέει σου xal eq ἀ.ληθε: | 
σου, µή ποτε εἶπωσι τὰ ἔθνη Ποῦ ἑστο d 85: | 
αὐτῶν; 0 δὲ sóc ἡμῶν ἐν τῷ οὐρανῳῷ xal ἐν Ὁ 
ΥΠ. πάντα ὅσα ἠθέλησεν ἐποίησεν. Tà εἴδωλε 
τῶν ἀθνῶν ἀργύριον καὶ χρυσίἰον, ἔργα χε 
ἀνθρώπων". στόµα ἔχουσι καὶ οὐ «Ἰα-ήσουσα, 
ὀφθα.ἲμοὺς ἔχουσι xal οὐκ ὄγονται. ὥεα ἔχοισι, 
xal οὐκ ἀκούσονται, ῥίνας ἔχουσι καὶ cà 
ὀσφρανθήσονται ' χεῖρας ἔχονσι καὶ οὗ γη Ίαρὲ 
σουσι, πόδας ἔχονσι καὶ οὐ περιπατήσουσιν͵ ο 
φωνήσουσυω ἐν τῷ «ἰάρυγγι αὐτῶν. Ὅμοιοι ab 
τοῖς γέγοιγτο οἱ ποιοῦντες αὐτὰ, καὶ πάντες d 


sus Aaron speravit ἵπ Domino, adjutor eorum εἰ D πεποιθότες ἐπ αὐτοῖς. Οἶκος "lopatA ἤ.πισεν 


protector eorum est. Qui timent Dominum spgrave- 
runt in. Domino, adjutor eorum et protector eorum 
est. Dominus memor nostri benedixit nobis. Bene- 
dixit domui lsrael, benedixit domui Aaron : bene- 
dizit iis qui timent Dominum, pwillis cum ma- 
joribus. Adjiciat Dominus super vos, super vos et 
super filios vestros. Benedicti vos a Domino, qui 
fecit celum et terram. Colum celi Domino, terram 
autem dedit filiis hominum. Non mortui laudabunt 
te, Domine, neque omnes qui descendunt in infernum. 
Sed nos qui vivimus benedicemus Domino, ex hoc 
nunc εἰ usque in sgculum. Hi versiculi in quibus- 
dam exemplaribus a psalmo cxi distincti ac sepa- 
yati sunt; ita ut hzc cxiv psalmum constituant. At, 


ἐπὶ Κύριο», βοηθὸς xal ὑπερασπιστὴς αὐτῶν 
&czir. Οἶκος Ἀαρὼν ἤΆπισεν ἐπὶ Κύριον, βοηθὲς 
καὶ ὑπερασπιστὴς αὐτῶν ἐστι. Οἱ φοδούμενοι 
τὸν Κύριον djAzway ἐπὶ Κύριο», βοηθὸς καὶ ὑπερ- 
ασπιστὴς αὐτῶν ἑστω'. Κύριος μγησθεὶς ἡμῶν 
εὐόγησεν ἡμᾶς. Εὐ.όγησε τὸν olxor Ἱσραὴ., 
εὐόγησε τὸν οἶκον ΑἈαρών * εὐ,λόγησε τοὺς φο- 
θουµένους τὸν Κύριον», τοὺς μικροὺς μετὰ τῶν 
μεγάλων. Προσθείη. Κύριος ἐφ᾽ ὑμᾶς, ép" ὑὁμᾶς 
καὶ ἐπὶ τοὺς υἱοὺς ὑμῶν. Εὐλογημέτοι ὑμεῖς τῷ 
Κυρίφ, τῷ ποιήσαντι τὸν οὐρανὸὺν xal τὴν γήγ. 
"0 οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ τῷ Κυρίῳ, τὴν δὲ γη’ 
ἔδωκε τοῖς vioic τῶν ἀνθρώπων. Οὐχ οἱ γεκροὶ 
alvécovcl σε, Κύριε, οὐδὲ πάντες οἱ καταθαί- 


(1) Psal. cxiv, juxta Hebraos. Vid. infra apud Euseb. Epi. 


. -—— - t . 











»1 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


1558 


τας &lc ᾷδονυ. AAA ἡμεῖς οἱ ζῶντες εὐλογή- A cum inspecto Hebreorum libro, eorum dictiones et 


μεν τὸν Εζύριον ἀπὸ τοῦ vor καὶ ἕως τοῦ αἱῶ- 
^C. Διέσταλται χαὶ ἰδίως ἀφώρισται τοῦ guy! φαλ- 
"OQ ἕν τισε τῶν ἀντιγράφων τὰ προχείµενα, ὥστε 
ναι pi φαλμὸν τὸν μετὰ χεῖρας. Ἐπειδὴ δὲ, ἐγχύ- 
ας αὐττῃ τῇ Ἑδραίων βίδἸῳ, τοὺς αὐτῶν χαρακτῆ- 
ας συνημµένους εὗρον xal τὰς λέξεις, ἐπέστησα 
αλῶς ἀκολουθῆσαι τῇ 'E6palov βίδλῳ, συνάψαι τε 
οἷς προτέἑροις τὰ προχείµενα, ὥστε εἶναι µέρος αὖ- 
τὰ τοῦ ϱριγ Όμνου. Δοχεῖ οὖν τὰ προχείµενα ἀνηρ- 
εΏσθαι τῶν προτέρων ΄ παιδεύονται γὰρ οἱ παῖδες οἷς 
ἐλέγετο”. Αξνεῖτε, παΐδες, Κύριον, τουτέστιν ὁ νέος 
λἀὸς, ποῖον Κύριον προσήχει alvely *. δῄλον δὲ αὐτὸν 
ἐκεῖνον τὸν ἐν τῇ ἑξόδφῳ "Iopah τῇ ἐξ Αἰγύπτου τὰ 
τοσαῦτα θαυμάσια διαπραξάµενον. Ἐχείνοι οὖν 
ἀκολούθως οἱ αὐτοὶ διδάσχονται τοὺς πάλαι νενοµι- 

σµένους αὐτῶν θεοὺς ὁποῖοί τινες σαν μὴ ἀγνοεῖν, 

ὅτι ἄγυχοι xal πάσης αἰἱσθήσεως ἑστερημένοι, ὅτι 

νεχρὰ, καὶ χωφὰ xal τυφλὰ εἴδωλα, οὐδὲν ὅμοιον 

ἔχοντα, οὗ φημὶτῷ μεγάλῳ καὶ παραδοξοποιῷ ποιητῇ 


characteres conjunctos esse repererim, Hebrzorum 
librum sequendum esse, atque prioribus Ίο con- 
jungenda esse zstimavi, ita ut hzc pars sint cente- 
simi decimi tertii hymni. Videntur itaque hzec przce- 
dentibus cohzrere. Nam pueri illi, quibus dictum 
est, Laudate, pueri, Dominum, id est, novus popu- 
lus, edocentur quem Dominum laudare par sit. Pa- 
lam autem est eum ipsum esse, qui in exitu Israel 
de JEgypto tanta miracula edidit. Consequenter 
igitur ad illa edocentur ipsi, ne ignorent quinam 
fuerint illi ab se olim dii existimati, quod scilicet 
anima omnique sensu caruerint, fuerintque mortua, 

muta et 600604 idola, nibil simile habentia, non dico 
magno et mirabilium editori, omnium opifici, sed 

ne vel postremis eorum qua anima et sensu pra- 

dita sunt : sed inanimata prorsus materia fuerint. 
Et illa quidem, animalia inquam animata, Dei Ver- 
bo constiterunt : at illi gentium dii, ut putabantur,: 
bumanorum operum figmenta sunt. 


τῶν ὅλων, ἀλλ᾽ οὐδὲ τοῖς ἑσχάτοις τῶν ἑμψύχων, ofc µέτεστιν αἰσθήσεως ' πάντη δὲ ἄψυχος ὕλη καθέστη” 
xsv. Κάκχεῖνα μὲν, λέγω δὴ τὰ ἔμψυχα ζῶα, θεοῦ Λόγῳ συνέστηχεν * οἱ δὲ τῶν ἐθνῶν ενομισμένοι 


θεοὶ ἀνθρωπίνων ἔργων ἀναπλάσματα τυγχάνουσιν. 


ΑΛΛΗΛΟΥΊΑ. PIA. 

Ἡ γάπησα, ὄει εἰσακούσεται Κύριος τῆς φωνῆς 
τῆς δεἠσεώς pov, ὅτι ἕκ.ινε τὸ οὓς αὐτοῦ ἐμοὶ, 
καὶ ἐν ταῖς ἡμέραις µου ἑπικαέσομαι. Ὁ πάλαι 
φοθούµενος τὸν Κύριον, ἤδη προχόψας ἀπὸ τοῦ φό- 
6ου, χαὶ μεταθὰς ἐπὶ τὴν ἀγάπην τοῦ θεοῦ, εἴποι 
ἂν, Hydxnca* τίνα δὲ, 3 δηλαδὴ Κύριον τὸν θεὸν 


ALLELUIA. CXIY. 

Vgns. 4, 9. Dilexi quoniam exaudiet Domings vo- 
cem orationis mec, quia inclinavit aurem suam mihi, 
et in diebus meis invocabo. (Qui olim Dominum time- 
bat, jam a timore profectus, et ad dilectionem Dei 
transgressus, jure dixerit, Dilexi : quem porro, nisi 
Dominum Deum, ex toto corde, virtute atque anima; 


ἐξ ὅλης xapblac, xai δυνάµεως xa φυχῆς, ὥστε ἕνε- C ita ut propter ipsum, vel ad mortem usque concer-- 


πεν αὐτοῦ xai µέχρι θανάτου ἀγωνίζεσθαι ὑπὲρ ἆλη- 
θείας, πάντα τε ὑπομεῖναι πειρασμὸν, xal πάντα 
κίνδυνον ὑπηστῆναι προθύμως διὰ την πρὸς θεὸν 
ἀἁγάπην; Ὅτι ἔκλινε τὸ cóc αὐτοῦ ἐμοὶ, καὶ ἓν 
ταῖς ἡμέραις µου ἐπικα.έσομαι. Πδριέσχον µε 
ὡδίιες θανάτου, χίγδυγοι ᾖδου εὑροσάν us * 0AL- 
vor καὶ ὀδύνην εὕρον, καὶ τὸ ὄγομα Κυρίου ἐπε- 
κα λεσάµη». Ὢ Κύριε, poca. τὴν γυχήν pov: 
ἑλεήμων καὶ δίκαιος ὁ Κύριος, xal ὁ θεὸς ἡμῶν 
ἐλεει. Φυλάσσων τὰ νήπια ὁ Κύριος, ἑταπεινώ- 
nv, καὶ ἔσωσέ µε. Ἐπίστρενον, γυχή µου, εἷς 
τὴν dváxavcir σου, ὅτι Κύριος εὐηργέτησέ σε" 
ὅτι ἐξείΊετο τὴν ψυχή» µου ἐχ θανάτου, τοὺς 
ὀρθαμούς µου ἀπὸ δαχρύων, καὶ τοὺς πόδας 


tet pro veritate, ac quamvis tentationem sustincat, 
quodvis periculum alacriter prz Dei amore subeat ? 
— VERs. 3-8. Quia inclinavil aurem suam mihi, et 
in diebus meis invocabo. Circumdederunt me dolores 
mortis, pericula inferni invenerunt me. Tribulatio- 
sem et dolorem inveni, et nomen Domini invocavi. 
O Domine, libera animam meam, misericors et justus 
Dominus, et. Detis noster miseretur. Custodiens par- 
vzulos Dominus, humiliatus sum, et salvabit me. 
Convertere, anima mea, in requiem tuam, quia Do- 
minus bene[ecit tibi. Quia eripuit animam meam de 
morte, oculos meos a lacrymis, pedes meos a lapsu. 
Hzc, inquit, omnia propter Deum perpessus dilexi 
illu.n. Non enim przter voluntatem, neque refu- 


µου ἀπὸ ὁλισθήματος. Πάντα γὰρ ταῦτα, φησὶ, διὰ D giendo, sed alacriter me his omnibus tradidi, et 


τὸν Gcby ὑπομείνας ἠγάπησα. Οὐ γὰρ παρὰ προαί- 
ῥεσιν, οὔτε φεύγων, προθύµως δὲ ἐμαντὸν τούτοις 
ἅπασιν ἐπιδιδοὺς, ἕστερξα διὰ τὴν πρὸς «bv Θεὺν 
ἁγάπην ὡς δύνασθαι λέγειν "Evexér σου θανα- 


hzc amplexus sum propter amorem Dei ; ita ut di- 
cere valeamus : Propier te mortificamur tota die". 
Hzc quippe omnia dilexi propter Dominum ; ac 
cum diligerem, nomen Domini invocavi. 


τούµεθα ὅλην τὴν ἡμέραν. Πάντα γὰρ ταῦτα ἠγάπησα διὰ τὸν Κύριον, καὶ ἀγαπήσας «b ὄνομα Kup:ov 


ἐπεχαλεσάμην. 

Εὐαρεστήσω ἐνώπιον Κυρίου ἐν χώρᾳ ζώντων. 
'O χόσµος οὗτος αὑτός τἑ ἐστι θνητὸς, xa χωρίον 
ἀποθνησχόντων ἑστίν. Ἐπειδὴ γὰρ σὐνθετός ὃστι τῶν 
ὀρωμένων ἡ σὐστασες ' τὸ δὲ σύνθετον ἆπαν διαλύε- 
σθαι πέφυχεν * kv τῷ κόσµῳ ὄντες, µέρος ὄντες τοῦ 


* Poil. χω, 29. " 


Vens. 9. Placebo coram Domino in regione viven* 
tium. Hic mundus vere et ipse mortalis, et mo- 
rientium locus est. Quia enim rerum visibilium 
constitutio composita est, omne vero compositum 
solvitur; cum in mundo et pars mundi simus, re- 





1359 


-EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS Ill. — FXEGETICA. 


cessario naturz universi consortes sumus ; at illic A xócpgou, ἀναγχαίως τῆς τοῦ παντὸς φύσεως dr—w- 


mon est immutatio vel corporis vel anims. Neque 
enim est cogilationis aberratio, neque sententiz 
variatio, cum nulla calamitas pacatum tranquillum- 
que cogitationum ordinem auferat. llla item est 
regio viventium, ubi se maxime Deo placiturum 
propheta prenuntiat; ut qui a nullo extraneo ex 
nuinero viventium abscindendus sít. Hla regio est, 
in qua neque nox, neque somnus, mortis imago, 
neque cibus, neque potus, infirmitatis nostre fulci- 
menta, nec quidpiam eorum qua extrinsecus mo- 
lestiam creant ; sed regio viventium, nec per pec- 
catum morientium ; at vera vita viventium in Chri- 
sto Jesu. | 


ALLELUIA. CXY. 


B 
Vens. 10-12, Credidi, propter quod locutus sum : ego 


autem humilialus sum nimis. Ego autem dixi in ex- 
cessw meo : Omnis homo mendax. Quid retribuam 
Domino pro omnibus que retribuit mihi? In Hebraico 
exemplari hec cum prscedentibus conjuncta sunt, 
ita ut horuin sententia cum praemissis cobzreat, et 
pars eorum sit. Nam cum dixisset ibi : Convertere, 
anima mea, in requiem tuam; ac rursum : Placebo 
ín conspectu Domini in regione viventium; hic sub- 
jungit hzc verba : Credidi, propter quod locutus sum. 
Aliam quippe esse regionem viventium prater hu- 
manam vitam credidi, esseque item anima requiem 
aliam preter terrenam habitationem. Credidi, pro- 
pier quod. locutus. sum : ego autem humiliatus sum 


μεν * &xel δὲ οὐχ ἔστιν ἀλλοίωσις, οὔτε σώμµαττος. τ-- 


ψυχῆς. 0ὐδὲ γάρ ἐστι λοχισμοῦ xagatperzzk, ο-δε -- LI 
τάθεσις γνώμης, οὐδεμιᾶς περιστάσεως τὸ εὖστ-ς. 


xai ἁτάραχον τῶν λοχισμῶν ἀφαιρουμένης. X... 


ἑστὶν ἐχείνῃ τῶν ἔτι ζώντων, iv f). μάλεστα εἶαα- 
στήσειν τῷ θεῷ ὁ προφήτης χατεπαγὙόλλεται « 


ὑπ) οὐδενὸς μέλλων τῶν ἔξωθεν διαχόπτεσθαι ζών-, 
Ἐχείνη χώρα ἓν fj οὐχ ἔνι νὺξ, οὐχ Ev. Όπνος τὲ - 


θανάτου µίµηµα, οὐχ ἔνι βρῶσις, οὐχ ἔνι τοόσις τα --. 
ἀσθενείας ἡμῶν ὑπερείσματα, ob τῶν Εἔξιωθέν — z- 


ριστατικῶν * ἀλλὰ χώρα ζώντων, οὐχ ἀποθντ σχόν-ν. 
διὰ τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ ζώντων τὴν ἆληθενὲν 2d 
τὴν iv Χριστῷ Ἰησοῦ 

AAAHAOTIA. PIE. 


Ἑπίστευσα, διὸ &Addnca, ἐγὼ δὲ érerxeiret- 


σφόδρα. Ἐγὼ δὲ εἶπα iv τῇ ἑκστάσει µου Π. 
ἄνθρωπος {/εύστης. Τί ἀγταποδώσω τῷ Kt. 
περὶ πάντων ὧν ἀνταπέδωκέ not; Σωνητπται x 
ταῦτα τοῖς πρὺ αὐτῶν bv τῷ Ἑδραϊχῷ ἀντινρὰς 
ὥστε ἀπηρτῆσθαι τὴν ἓν αὐτοῖς διάνοιαν τῶν cA 
λεγμένων, xal µέρος εἶναι αὐτῶν. "Esel μὲν τν: 
εἰρήχει ' ᾿Επίστρεφον», γυχή uov, elc. τὴν dre 
παυσίν cov* xai πάλιν" Εὐαρεστήσω ἑνώςσισ 
Κυρίου ἐν χώρᾳ ζώντων * ἀνταῦθα δὲ Ez 
άπτει λέγων *. ᾿Επίστευσα, διὸ ἑἐλαλησα. Ew 
Y&p χώραν ζώντων ἑτέραν παρὰ τὸν ἀνθρώπινον £7 


ἐπίστευσα, xal εἶναι τῆς duy; ἀνάπαυσιν ἑτέρο | 
Ἑπίστενυσα, ἐν 


παρὰ τὴν ἐπὶ γῆς διατριθήν’ 


nimis. Ego autem dixi in excessu meo: Omnis homo (, ἐλάλησα, ἑγὼ δὲ ἑταπειυώθην σφόδρα. ᾿Εγὼ ti 


mendax, Memelipsum humiliavi, et admodum afllixi : 

ita enim interpretatus Symmachus est, dicens : 
Afflictus sum valde. ld vero prestiti, quod scire:n, 
omnem hominem esse mendacem : quare conten- 
dens ac sollicitudinem gerens, ne, utpote hoino, 
falso de me hanc sententiam protulerim : Placebo in 
conspectu Domini in regione viventium. Ideo cum fu- 
(υγ vite et anima requiei, necnon regioni viven- 
tium fidem habeam, et liec locutus sim quia cre- 


debam , ne a promissione labar, nec spe frustratus 


evadam, memetipsum valde humiliavi. 


Ego autem dixi in excessu meo: Omnis homo men- . 


εἶπα ἐν τῇ éxc'«ácet pov * Πᾶς ἄνθρωπος ψεύσττς. 
Ἑταπείνωσα ἐμαντὸν, χαὶ σφόδρα ἑχάχωσα * οὔτυ 
γὰρ ἠἡρμήνευσεν 6 Σύμμαχος εἰπὼν ' ᾿Επαχώθην 
σφόδρα. Τοῦτο δὲ ἑποίήσα, ἐπειδήπερ Ἠτιστάμτι 
6: πᾶς ἄνθρωπος φεύστης ’ διόπερ ἀγωνιῶν xz 
φροντίδων, μὴ ἄρα καὶ αὐτὸς, ὡς ἄνθρωπος ἁπν- 
φηνάµενος περὶ ἐμαυτοῦ xal εἰπὼν * Εὐαρεστήσω 
ἐγώπιον Κυρίου ἐν χώρᾳ ζώντων, φεύσωμαι: τού- 
του χάριν πιστεύσας τῇ μελλούση ζωῇ xal τῇ εἲς 
ψυχῆς ἀναπαύσει, xal τῇ χώρᾳ τῶν ζώντων, xal ài 
τοῦ πιστεῦσαι λαλήσας ταῦτα αὐτὰ, ἵνα µέτο: 
ἐχπέσω τῆς ἐπαγγελίας, καὶ φευσθῶ τῆς ἑλπίδος, 
ἑταπείνωσα ἐἑμαντὸν σφόδρα. 

Ἑγὼ δὲ εἶπα iv τῇ ἐχστάσει pov : Πᾶς ér- 


daz. Naw ratiocinia hominum miserabilia, et fallaces D ϐρωπος γεύστης. Λοχισμοὶ γὰρ ἀνθρώπων δειλοὶ, 


cogitationes nostre sunt; siquidem corruptibile 
corpus aggravat animam, et terrenum tabernacu- 
jum mentem curis gravem onerat : vixque terrena 
eonjectare possumus, ac qua pre manibus sunt 
eum labore deprehendimus. Coelestia vero quis in- 
vestigavit? Attamen ego non ut lomo locutus sum; 
alias enim mentitus essem : sed Dei verbis ac pol- 
licitationibus credidi. 

VEns. 177. Quid retribuam Domino pro omnibus que 
retribuit mihi? Calicem salutaris accipiam, et no- 
men Domini invocabo. Vota mea Domino reddam 
coram omni populo ejus : pretiosa in conspectu Do- 
mini mors sanctorum. ejus. O Domine, ego serrus 
(uus, ego servus Iuus el. filius ancille tue. Dirupisti 


xal ἐπισφαλεῖς αἱ ἐπίνοιαι ἡμῶν. Φθαρτὸν γὰρ σῶας 
βαρύνει ψυχὴν, χαὶ βρίθει τὸ γεῶδες σχΏνος vow 
πολυφρόντιδα * χαὶ μόλις εἰχάζομεν τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, 
xai τὰ bv χεροὶν εὑρίσχομεν μετὰ πόνου. Τὰ δ' iv 
οὐρανοῖς τίς ἐξιχνίασεν; Ὅμως ἐγὼ οὐχ ὡς ἄνθρωπος 
ἑλάλησα * f$) γὰρ ἂν χαὶ ἐψευσάμην * ἀλλ ἐπίστευσα 
τοῖς τοῦ θεοῦ λόγοις, xai ταῖς τοῦ θιοῦ ἑπαγ- 
γελίαις. 

Τί ἀντωποδώσω τῷ Κυρίῳ περὶ πάντων ὧν ἁντ- 
axéóuxé poi; Ποτήριον τοῦ ὕ σωτηρίου «ἑήγομαι, καὶ 
τὸ ὄνομα Κυρίου ἐπικα]έσομαι. Τὰς εὐχάς µου 
τῷ Kvplp ἁἀποδώσω ἐναντίον παγντὺς τοῦ «Ἰαοῦ 
αὐτοῦ * τίµιος ἑναντίον Κυρίου ὁ θάνατος τῶν 
ὁσίων αὐτοῦ. Ὢ Κύριε, ἐγὼ ὁ δοῦ.Ίος σὺς, l9 


Aix 


οι COMMENTARIA IN PSALMOS. 1563 


2D.Lloc σὸς  zalwlóc τῆς παιδίσκης σου. Διέῤ- A vincula mea. Se filium ancilla dicit, scilicet Ecclo- 
ηξας τοὺς δεσμούς µου. Υἱὸν παιδίσχης φηαὶν — sie. Vincula vero erant, quibus ceu cafenis pecca-  ' 
αοτὸν, της Ἐχχλησίας. Δεσμοὺς δὲ οἷς σειραῖς τῶν — lorum suorum constringebatur. Liberatus autem a 
duros ἁμαρτημάτων χατεσφἰγγετο. Ἐλευθερωθεὶς — peccato, ac filius ancillze tux, Ecclesiz scilicet, effe- 
& cT ἁμαρτίας, xal υἱὸς τῆς σῆς παιδίσκης Υινό- — ctus, gratía tua a pristinis peccatis liber evasi. — 
κενος τῆς "Eoxinsía;, τῶν προτέρων ἀνέθην ἆμαρ- — Vens. 18, 19. Tibi sacrificabo hostiam laudis, et 
'ημάτων διὰ τῆς σῆς χάριτος. Lol θύσω θυσία — nomen Domini invocabo. Vota mea Domino reddam 
alvécswcc, «αἱ ἐν ὀγόματι Κυρίου ἐπιχαλέσομαι. — in conspectu omnis. populi ejus, in atriis domus Do- 
Tàc εὐχάς pov τῷ Kvplo ἁποδώσω ἐναγτίον xay- — mini, in medio tui, Jerusalem. Profectum. ejus qui 
tóc τοῦ ao) αὐτοῦ, iv αὐλαῖς οἴκου Κυρίου, talia dicil significat, id est, populi ex gentibus. Ρος 
ἐν μέσῳ σου, Ἱερουσαλήμ. Προκοπὴν σηµαίνει τῷ — illud enim : Tibi sacrificabo hostiam. laudis, corpori 
ταυτα Ἀλέγοντι, φημὶ δὲ τῷ ἐξ ἐθνῶν λαῷ. Tip yàp, εἰ sanguini communicabo, ait, et in horum com- 
Zol θύσω θυσίαν αἱνέσεως, τοῦ σώματος xai τοῦ  munione nomen tuum invocabo, ac vota gratiarum 
αἵματος, qma, µεταλήφομαι, xaX ἐν τῇ τούτων µετα- — actionis tibi Domino intus in medio verz Jerusalem 
λήψει τὸ ὄνομά σου ἐπιχαλέσομαι, xal τὰς εὖχα- — et in conspectu omnis populi reddam, necnon pro- 
βιατηρίους εὐχάς σοι τῷ Κυρίῳ ἀποδώσῳ ἔνδον ἐν D missiones, quas aliquando feceram. 
μέἐσῳ vnus ἀληθοὺῦς ᾿Ἱερουσαλὴμ, xal ἑναντίον παντὸς — ^ 
τοῦ λαοῦ, καὶ τὰς ἐπαγγελίας ἄς ποτε ἐἑποιησάμην. 
ΑΛΛΗΛΟΥΊΑ. Ρις’. 
Alvsizs ἐὺν Κύριο», πάντα τὰ ἔθνη, ἐπαινέ- 
σατε αὐτὸν, πάντες οἱ Aaol : ὅτι ἐκραταιώθη τὸ 
; ἔ.1εος αὐτοῦ ἐφ) ἡμᾶς, καὶ ἡ ἀ.]ήθεια τοῦ Κυ- 
piov μένει εἰς,τὸν αἰῶνα. ᾽Ανακαλεῖται τοίνυν ὁ λό- 
, voe ἐπὶ τὸν Όμνον τοῦ θεοῦ πάντα τὰ ἀλλογενῆ xal 
ἀλλόφυλα ἕἔθνη * εἶτα ἀποδιαστείλας τῶν ἑθνῶν τοὺς 
λαοὺς ἔἐπιλέχει * Επαινεσάεωσαν αὐτὸν πάντες 
ol Aaol. Notae δὲ τὴν διαφορὰν ἐπιστήσας τῇ προ- 
. φητείᾳ τῇ λεγούσῃ παρὰ τῷ Ζαχαρία" Χαῖρε καὶ «εἰ exsulia, filia Sion: ecce ego venio εἰ habitabo in 
. εὐφραίνου, θύγατερ Σιών ' Ιδοὺ ἐγὼ ἔρχομαι καὶ — medio tui, dicit Dominus. Et confugient gentes mul- 
xatacwmqroco ἐν µέσῳ cov, «έχει Κύριος. Καὶ (; ία ad Dominum, et erunt eiin populum, et ego ero eis 
χαταφεύξονται ἔθνη πολλὰ ἐπ] τὸν Κύριον, xai — in Deum*. Quandiu. enim gentes erant, nondum 
. ἔσονται αὐτῷ εἰς Aabr, κἀγὼ ἔσομαι αὐτοῖς sic — erant populus ejus; a priori autem vita converse, 
.  6eórv. Τέως μὲν γὰρ ἔθνη τυγχάνοντα, οὕπω λαὺς ac per lavacrum regenerationis mysteriorum Lei 
. hw αὐτοῦ, µεταθαλόντα δὲ τοῦ προτέρου βίου, καὶ participes effect», ejus populi evadunt. Quod ad 
µετασχόντα τῶν τοῦ Θεοῦ μυστηρίων δι άναγεν- — banc usque diem per universum orbem impletur, 
ο... νήσεως χαὶ λουτροῦ παλιγγενεσίας, γίνονται αὐτοῦ — cum.infiniti populi, quasi in choro distributi, Deum 
λαοί. "O δὴ εἰσέτι xal νῦν πληροῦται καθ) ὅλης τῆς — prophetarum, qui penes Hebreos erant, hymnis 
ο. τῶν ἀνθρώπων οἰκουμένης, pupiávópuy λαῶν ὥσπερ celebrent, atque easdem lectiones, disciplinas et 
- — κατὰ χοροὺς ἱσταμένων xal τὸν παρ Ἑθραίοις προ- dogmata edoceantur. Hec igitur, quie ipsis oculis 
φητῶν θεὸν ὑμνούντων, xal τὰ αὐτὰ ἀναγνώσματα, — conspicimus, non aliter, quam per solam Salvatoris 
, μαθήματά τε xal δόγµατα διδασκοµένων. Ταῦτα — virtutem in toto gentium orbe constituta sunt. 
YoUv ὀφθαλμοῖς ὀρώμενα, οὐχ ἄλλως fj διὰ µόνης τῆς σωτηρίου δυνάµεως καθ) ὅλης συνέστη τῆς τῶν 
ἐθνῶν οἰχουμένης. 


AAAHAOYIA. PIZ. 


ALLELUIA. CXVI. 

Vsns. 1, 2. Laudate Dominum, omnes gentes, lau- 
date eum, omnes populi : quoniam confirmata est super 
nos misericordia ejus, εἰ veritas Domini manet ín 
eternum. Hic itaque sermo gentes omnes alienige- 
nas et peregrinas ad laudem Dei provocat ; deinde- 
que a gentibus populos distinguens ait : Laudent 
eum omnes populi. Discrimen autem intelliges, si 
attenderis prophetiz apud Zachariam dicenti : Gaude 


ALLELUIA. CXVII. 


D 
Ἐξομολογεῖσθε τῷ Κυρίῳφ, ὅτι ἀγαθὸς, ὅτι εἰς 


τὸν alova τὸ ἔ.εος αὐτοῦ. Εἰπάτω 0) 6 εἶκος 
Ἱσρα]., ὅτι ἀγαθὸς, ὅτι εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ÉAcoc 
αὐτοῦ: εἰπάτω δὴ οἶκος ΑἈαρῶν, ὅτι ἀγαθὲς, ὅτε 
εἰς τὸν αἰῶνα τὸ ἔεος avtov. Εἰπάτωσαν δὴ 
πάντες οἱ φοθούμεγοι τὸν Κύριον, ὅτι ἀγαθὸς, ὅτι 
εἰς tór alova τὸ ÉAeoc αὐτοῦ. Καὶ ἓν τοῖς προ- 
χειµένοις, τῆς εὐαγγελιχῆς χάριτος ἐπὶ πάντα τὰ 
ἔθνη χυθείσης, ὧν ἐθνῶν µέρος τι ἣν xat ὁ ἐχ περι- 
τομῆς λαὸς, καὶ µέρος τὸ πρώτιστον, εἰχότως πρώ- 
τους αὐτοὺς Ó λόγος ἐπὶ τὴν ἐξομολόγησιν καλεῖ : 
ἔπειτα τοὺς ἐξ ἐθνῶν προσεληλυθότας τῷ Εὐαγγελίῳ, 
χατὰ τό' Ἰουδαίῳ τε πρῶτον καὶ Ἔ.]ηνι. El δὲ 


* fach. i1, 10, 11. 


* Rom. v, 16. 


VEns. 1-4. Confitemini Domino quonam bonus, 
quoniam in seculum misericordia ejus. Dicat nunc 
domus lsrael quoniam bonus, quoniam in. seculum 
misericordia ejus. Dicat nunc domus Aaron quoniam. 
bouus, quoniam ín seculum misericordia ejus. Di- 
cant nuncomnes qui timent Dominum quoniam bonts, 
quoniam in seculum misericordia ejus. 1n his quoque, 
effusa in omnes gentes evangelica gratia, quarum 
gentium pars aliqua, imo pars prima, erat populus 
ex circumcisione , merito Judzos ad confessionesin 
primos sermo evocat : deindeque eos ex gentibus, 
qui ad Evangelium accesserant, seeundum illud :: 
Judeo primum et Greco*. Si quis autem accurate 





1563 


daos in primis gratias agere decet. Nam etiamsi 
adversa sint perpessi, at non ab eo qui in mundum 
venit; sed ingrati animi poenas luerunt. Nam ille 
quidem ad ipsos peregrimatus, frequenter dicebat : 
JNon veni ntsi ad oves quae perierunt domus Israel " : 
quod si hoc beneficio indigni sunt habiti, id suis 
:niquilatibus et ingrato nimium animq suo iun- 
putent. 

Vna. 9-15. De tribulatione invocavi Daminum, et 
exaudivit me in latitudine. Dominus mihi adjutor, et 
non timebo quid faciat mihi homo. Dominus mihi 
adjutor, et ego despiciam inimicos meos. Bonum est 
confidere in Domino, quam confidere in homine. 
Bonum est sperare in Domino, quam sperare in prin- 
cipibus, Omnes gentes circuierunt me, et nomine Do- 
mini wlius sum eos. Circumdantes circumdederunt 
me, ep nomine Domini ultus sum eos. Circumdede- 
runi me sicut apes favum, εἰ exarserunt sicut ignis 
ín spinis, εἰ nomine Domini ultus sum eos. Impulsus 
eversus sum ut caderem, εἰ Dominus suscepit. me. 
Fortitudo mea et laus mea Dominus, et factus est 
Tiii in salutem. Vox exsultationis et salutis in taber- 
naculis justorum. Mihi sane profuit quod impiorum 
linem ipsis oculis perciperem. Novi enim eos exar- 
sisse sicut ignis in spinis, aut exstinclos esse sicut 
ignis in spinis; ita ut non ulterius perturber, si vi- 
deam impios sese erigentes et in populum Dei 
insurgentes, Edidici quippe quinam ipsos (inis ex- 


spectet. 


Vgns. 16-18. Dextera Domini fecit viriutem, dextera 
Domini exaltavit me, dextera Domini fecit virtutem. 
Aon moriar, sed vivam, et narrabo opera Domini. 
Castigans castigavit me Dominus, et morti non tra- 
didit me. Quod persecutiones non inutiles sint, sed 
ad utilitatem et probationem vexatorum cedant, 
docet his verbis : Castigans castigavit me Dominus. 
Novi enim infirmitatem meam, et a Deo mihi prz- 
stitam virtutem non ignoravi. Edidici vero cujus- 
modi sit dextera illa Domini, que inimicos de- 
pressit. 

γεια». 19-21. Aperite mihi portes justitim, in- 
gressus i eas confitebor Domino : hec porta Domini, 
Justi intrabunt in eam. — Confitebor. tibi, quoniam 
exaudisti me, et factus es mihi in salutem. Generale 
igitur omnium virtutum nomen justitiz ascribitur, 
quas in specie dividens quispiam jure dixerit : 
Aperite mihi portas jusititie, portas item prudentiz, 
εἰ reliquarum secundum Deum actionum. Post- 
quam autem portas omnes pretergressus fuerit; 
demum in intima sanctorum, ut quispiam dixerit, 
perveniens, non multas, sed unam videbit portam 
ipsius Domini, per quam omnes justi ingredientur. 
Dixerit porro quispiam, banc ultimam esse et pos- 
tremam portam, ultra quam progredi non liceat. 


* Matth. xv, 24. 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS ΗΙ. — EXEGETICA. iz 
rem examinaverit, etiam pro adventu Christi Ju- A τις ἀχριθῶς ἐξετάσειε, xal ὑπὲρ τῆς παρουσίας - 


τῆς τοῦ Χριστοῦ μάλιστα τοὺς Ἰουδαίους εὐχαρ-σ- 
δεῖ. El γὰρ καὶ τὰ ἑναντία ὑπέμειναν, ἁλλ᾽ οὗ -:. 
τὸν παραγενόµενον, ἀλλὰ παρὰ τὴν οἰχεῖαν &7« 
µοσύνην. Αὐτὸὺς μὲν γὰρ πρὸς αὐτοὺς ἀφιχνεῖ- 
χαὶ συνεχῶς ἔλεγεν ' Οὐχ ᾖ.1θον d. AA slc τὰ z,. 
όατα τὰ ἁπο.λω.ότα olxov Ἱσραή.α . εἰ δὲ ἂνας- 
τῆς εὐεργεσίας ἐφάνησαν, ταῖς ἑαυτῶν λογιζέσθε.:-. 
παρανοµίαις χαὶ τῇ τῆς ἀγνωμοσύνης ὑπερθολξ. 
Ἐκ 04lyeoc éxexaAecáyny τὸν Κύριον, ες 
ἐπήχονσέ µου εἰς π.ατυσμόν. Κύριος ἐμοὶ 23 
00c, xal οὐ φοθηθήσομαι τί ποιήσει µοε árfj. 
πος. Κύριος ἐμοὶ βοηθὸς, χἀγὼ ἐπῤνομαι c. 
ἐχθρούς µου. 'Aya00v πεποιθέναι &xà Βέρο 
ἢ πεποιθέναι ἐπ ἄνθρωπον. ἁγαθὸν  &Axd4 





B ἐπὶ Κύριον, ἢ ἐλπιδιν ἐπ' ἄρχουσι. Πάντα z 


ἔθνη ἑχύχλωσάν µε, καὶ τῷ ὀνόματε Kw 
ἡμυνάμη» αὐτούς. KvxAocarcec ἑπύκ1ωσάνμ 
καὶ τῷ ὀνόματι Κυρίου ἡμυγάμην αὐτούς. E: 
xAocdr µε ὡσεὶ μἐ]ισσαι χηρίο», xal ἐξεκαίνε 
σαν ὡσεὶ πῦρ ὃν ἀχάνθαις, καὶ τῷ ὀν όματςιε Kvpia 
ἡμυνάμην αὐτούς. Ὡσθεὶς ἀνετράπην τοῦ πεςσ͵ 
xal ὁ Κύριος ἀντε.άδετό µου. Ἰσχὺς pov τε 
ὑμνησίς µου ὁ Κύριος, καὶ ἑγένετό µοι εἲς ce 
plar. Φωγἡ ἆγα.1.1ιᾷσεως καὶ σωτηρίας £x cz 
vaic δικαίων. Ὡφελήθην δὲ xol ὀφθαλμοῖς c3 
λαδὼν τὰ τέλη τῶν ἀσεθῶν. Ἔγνων γὰρ, ὅτι ἑξσχς- 
θηταν ὡς xbp év ἀχάνθαις, f| ἑπεσθέαθτσαν & 
πῦρ ἐν ἀκανθῶν (sic) ὡς µηχέτι µε ταράττες!.. 


C 5 ποτε ὁρῶν ἀσεδεῖς ἑπαιρομένους, καὶ τῷ λαῷ 85: 


ἐπανισταμένους. Πεπαίδευµαι γὰρ ὁποζον αὐτοὺς τᾶς 
περιμένει. 

Δεξιὰ Κυρίου ἐποίησε δύναµυ, δεξιὰ Κιρία 
ὕψωσέ µε, δεξιὰ Κυρίου ἐποίησε δύναμιν. Oi 
ἀποθαγοῦμαι, àAAà ζήσομαι, καὶ διηῃΥήσομαι ti 
ἔργα Κυρίου. Παιδεύων ἐπαίδευσέ µε d Κύριες, 
τῷ δὲ θαγἀάτῳ οὗ παρέδωκέ µε. "Oct μὴ εἰς ἄχοτ- 
στον οἱ διωγμοὶ, ἀλλ᾽ ἐπ ὠφελείᾳ xal δοκιμῇ τῶν 
πεπειρασµένων γεγόνασι, διδάσχει λέγων ' Παιδεύων 
ἐπαίδευσό µε ὁ Κύριος. Ἔγνων γὰρ τὴν ἐμαυτὸ 
ἀσθένειαν, χαὶ τὴν Ex θεοῦ µοι παρασχεθεῖσαν δύναμιν 
οὐχ ἠγνόησα. Ἐπαιδεύθην δὲ ὁποία τις ἣν d$ δεξὰ 
τοῦ Κυρίου, ἡ τοὺς πολεμίους ταπεινώσασα. 

Ἀγοίξατέ gov πύ.ῖας δικαιοσύγης , εἶσε-λθων 
ἐν αὐταῖς ἑξομο.ογήσομαι τῷ Κυρίφ' abc à 
πύλη τοῦ Κυρίου, δίκαιοι εἰσελεύσονται ἐν αὐὑτῃ. 
Ἐξομο-ογήσομαί σοι, ὅτι ἐπήκουσάς µου, xvi 
ἐγέγου poc εἰς σωτηρίαν. Τὸ μὲν οὖν γενιχὸν ὄνομα 
πασῶν τῶν ἀρετῶν τῇ δικαιοσύνῃ προγράφετα.' 
κατ εἶδος δὲ λοιπὸν διαιρῶν τις, εἴποι ἀναλόγως «ἑ, 
Ἀγοίξατέ µοι πύλας δικαιοσύνης, xay πύλας φρο- 
γήσεως, xa τῶν λοιπῶν τῶν χατὰ θεὺν πράξεων. 
Ἐπειδὰν διὰ πασῶν παρέλθῃ τῶν πυλῶν, λοιπὸν 
ἐπὶ τὸ τέλος τῶν, ὡς ἂν εἶποι τις, ἑνδοτάτω ἁγίων 
ἐλθών, οὐχέτι πολλὰς, ἀλλὰ µίαν ὄψεται πύλην «hy 
αὐτοῦ τοῦ Κυρίου , δι fi; πάνξες εἰτελεύαύνται οἱ 
δίχΧαιοι. Εἴποι 6 ἄν τις ταύτην τὴν ὑστᾶτην xal 








63 


COMMENTARIA IN PSALMOS. 


λευταίαν, Tho (nixa οὐχέτι οἷόν τε εἶναι προσ- A Postrema autem Domini porta fuerit contemplatio 


θεῖν. "Y Grácn δὲ πύλη τοῦ Κυρίου ἡ θεωρία ἂν 
η αὗτονυ, κατὰ τὸ, Μακάριοι οἱ καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, 
.ε αὑςοὶ τὸν θεὸν ὄψονται. . 
^ £00» ὃν ἀπεδοχίμασαν» ol οἱκοδομοῦντες" 
Utoc ἆγεντθη εἰς κεραλἡν γωγίας. Παρὰ Κυρίου 
γένετο abrn, καὶ ἔστι θαυµαστὴ ἐν ὀφθα.μοῖς 
ἡμῶν. AbDrn ἡ ἡμέρα ἡν ἐποίησεν ὁ Κύριος, 
Ἀγα.λ λιασώμεθα καὶ εὐφρα»θῶμεν ἐν αὐτῇ. "OQ 
Κύριε, σῶσον 0», ὦ Κύριε, εὐόδωσον δή. Εὺ.ο- 
γημένος à &épyópsvoc ἐν ὀνόμαει Κυρίου. Ἐπειδὴ 
αἶδε τῆς οἰχουμένης τὴν εὐεργεσίαν xal τὴν τῶν 
πραγμάτων μεταδολὴν, xal πρὸς τὸ βέλτιον µετά- 
στασιν, συγχαίρων τοῖς ἀπολαύουσί φησιν ' Ὦ Κύριε, 
σῶσον δή" d Κύριε, εὐόδωσον δή. Ῥουτέστι, διά- 
σωσον τοὺς ἁἀπολαύοντας, ὥστε ἐμπλησθῆναι, xol 
χαρποὺς ἀξίους διαδείξασθαι τῆς χάριτος’ ῥᾳδίαν 
᾿αὐτοῖς ποίησον τὴν ὁδὸν, ὥστε, μετὰ τὸ τυχεῖν, μὴ 
ἑκπεσεῖν τῶν τοιούτων xaÀov. 
EbAorüxausv ὑμᾶς é&£ οἴκου Κυρίου , θΘεὸς 
Κύριος καὶ ἐπέφανεν ἡμῖν. Ὁμηλογοῦντες, ὅτι 
| ταῦτα αὗτοῖς οὐδεὶς ἄλλος f αὐτὸς ὁ Κύριος ἐπέφανέ 
τε xa ἔδειξε. διό φασιν, Εὐ.Ίογήχαμεν ὁμᾶς' ὅτι 
ἀἐπέφανε τὴν ὑμετέραν δείξας σωτηρίαν. Ἐπενξά- 
µενοι xal τὰ μέλλοντα προθεωρήῄσαντες τῷ ἁγίῳ 
Ἠνεύματο τὰ προχείµενα οἱ προφῆται, µακαρίζουαι 
τοὺς μέλλοντας τῶν ἀποτελεσμάτων ποτὲ χαταξιοῦ- 
αθαι. Συστήσασθε ἑορτὴν iv τοῖς πυκάζὀνσω" 
ἕως τῶν κεράτων τοῦ θυσιαστηρίουν ὑμεῖς οἱ ἐξ 


ejus, secundum illud : Beati mundo corde, quoniam 
ipsi Deum videbunt *. 


Vgns. 22-260. Lapidem, quem reprobaverunt. edi- 
ficantes , hic factus est in. caput anguli. A Domine 
factum est. istud, et es. mirabile in oculis nosiris. 
Hac dies quam fecit Dominus, exsultemus et latemur 
inea. O Domine, salca, queso : o. Domine, bene 
prosperare fac, queso ; benedictus qui venit in nomine 
Domini. Quoniam videbat beneficium in orbem 
terre conferendum , rerumque mutationem ac in 
melius conversionem, hoc bono fruentibus gratu- 
lans ait : O Domine, salva, queso; o Domine, bene 
prosperare fac, queso. |d est, conserva illos qui his 
fruuntur, ita ut repleantur, et fructus gratia di- 
gnos exhibeant : facilem ipsis viam para, ut post- 
quam bec consecuti fuerint, a talibus bonis me 
excidant. - 

Vrns, 27. Benediximus vobis de domo Domini : 
Deus Dominus et illuxit nobis. Confitentes nemi- 
nem alium quam ipsum Dominum hzc ipsis.osteue 
disse ac exhibuisse, quare dicunt : Benedizimus vo- 
bis, quia illuxit vestram salutem ostendens. Post- 
quam autem oraverunt et in Spirit sancto haee 
futura prospexerunt prophete, beatos praedicant 
eos qui horum finem et. effectum aliquando conse- 
cuturi sunt. Constituite diem solemnem in condensis 
wsque ad cornua allaris, vos ex gentibus qui in 


ἐὰθνῶν ἐν τοῖς πυχάζουαι. Τοῦτο δὲ ὁ μὲν Ακύλας ϱ condensis estis. Hoc autem sic Aquila interpretatus. 


ἠρμήνευσεν εἰπών' Δήσατε ἑορτὴν &r πιμεᾖέσυ'' 
ὁ δὲ Σύμμαχος' Συν»δήσατε àv πανηγύρει avxá- 
σµατα ἕως τῶν χεράτων τοῦ θυσιαστηρίου. Προσ- 
τάττει δὲ διὰ τούτων πολλοῖΐς χειμηλίοις πληροῦν τὸν 
οἶχον τοῦ Θεοῦ xal ἀναθήμασι πυχνοῖς στεφανοῦν 
αὐτὸν χατὰ τοὺς τῶν ἑορτῶν καιρούς. 
θεός µου εἶ σὺ, καὶ ἐξομολογήσομαί σοι" θεός 
pov εἶ σὺ, καὶ ὑψώσω σε. Προστάττεται δὲ ὁ συγ- 
κροτηθεὶς ἐν Χρισνῷ λαὺς Ex το τοῦ "Iopat καὶ ἐκ 
τοῦ οἴκου ᾿Ἀαρὼν, xal ix τῶν φοδουµένων τὸν Κύ- 
ριον ἑξομολογεῖσθαι χαὶ λέγειν ἐν τῇ ἑξομολογήσει 
τὸ, Θεός µου sl σὺ, καὶ ἐξομολογήσομαί σοι 
θεός pov εἶ σὺ, xal ὑψώσω σε. Εξομοογήσομαί 
σοι, ὅτι ἐπήχονσάς pov, καὶ ἐγένου pot εἰς σω- 


est : Ligate solemnitatem in pinguibus ; Symmachue 
vero : Colligate in celebritate densitates, usque ad: 
cornua altaris. His autem prscipit, multis cimelüs. 
domum Dei replere, atque donariis frequentibus 
jpsam temporibus solemnitatum coronare. 


Vrns. 28, 99. Deus meus es tu, et confitebor tibi 
Deus meus es (κ, εἰ. exaltabo te. Populus. ex. Israel, 
ex domo Aaron.et ex timentibus Dominum, in Chri- 
ste congregstus, jubetur confiteri ac dicere : Deus 
meus es iu, et confitebor tibi : Deus meus es tu, εἰ 
exaliabo te. Confitebor tibi, quouiam exaudisti me, 
ev factus es. mihi in salutem, Gui. porro hzc dicit, 
misi. Domino superius declarato, qui de tribula- 


τηρίαν. Τίνι δὲ ταῦτα λέγει ἢ τῷ ἀνωτέρω δεδηλω- D-ione ipeum liberavit, qui etiam inimicos ejus de- 


µένφ Κυρίῳ τῷ xai ix θλίψεως ῥυσαμένφ. αὐτὸν, 
τῷ xai τοὺς ἐχθροὺς αὐτοῦ ταπεινώσαντι, τῷ xai 
τὸν λίθον τὸν ἀποθληθέντα πρὸς τῶν οἰχοδόμων 
ὑψώσαντν, τῷ xat εὐοδώσαντι χαὶ σώσαντι τοὺς εἰς 
αὐτὸν πιστεύοντας. Ἑξομο.λογεῖσθε τῷ Κυρίῳ ὅτι 
ὀγαθὺς, ὅτι εἰς τὸν alora τὸ ÉAsoe αὐτοῦ. 
ΑΛΛΗΛΟΩΟΥΙΑ. ΡΙΗ 

Μαχάριοι οἱ ἅμωμοι ἐν τῇ ὁδφ, οἱ πορευόµενοε: 
ir νόμφ Κυρίου. Μακάριοι οἱ ἐξερευγῶντες τὰ 
μαρτύρια. αὐτοῦ, ἐν 0An τῇ καρδίᾳ ἐχΏιτήσουσο 
αὑτόν. 05 γὰρ ol ἑργαζόμεγνοι τὴν ἀνομίαν ἐν ταῖς 
ὁδοῖς αὐτοῦ ἐπορθύθησαν. Σὺ ἐνετεί.λω τὰς ἐγ- 


ni Matth. v, 8.- 


pressit, qui reprobatum ab zdiflcantibus lapidem 
exaltavit, qui fideles suos bene prosperare fecit et 
salute donavit. Confitemini Domino quoniam bonus, 
quoniam in seculum misericordia ejus. 


ALLELUIA. CXVIII: 

Vins. 1-8. Beati immaculati in. vta, qu: ambu- 
lant in lege Domini. Beati qui scrutantur testimonia. 
ejus, in toto corde ezquirent eum. Non enim qui ope- 
raniwr iniquitatem , in viis ejus ambularerunt. Tw 
mandasii mandata tua custodiri nimis. Utinam diri-. 


Val οκ 


4561 ΕὐΡΕΒΙΙ CAESARIENSIS OPP. PARS HI, -- EXEGETICA. it 
gantur via ad custodiendas justificationes was. Tunc A τολὰς vov φν.Ἰάξασθαι σᾳόδρα. "orbe xa- 


non confundar, cum respexero omnia mandata tua. 
Confitebor tibi in rectitudine cordis, quod didicerim 
*udicia justitie κα. Justificationes twas custodiam, 
Won me derelinquas usquequaque. lnmaculati sane 
fuerint qui perfecti sunt in via, quos beatos przdi- 
care üocetur ís qui iu divinarum disciplinarum 
principiis e& rudimentis versatur ; ne ipse inflatus 
Tíocumento afficiatur, ut jam se beatum zstimans; 
sed agnoscat se procul abesse ab iis qui beati prz« 
dicantur. Beati qui scrutantur. testimonia ejus, in 
toto corde exquirent eum. De testimoniis jam disse- 
ruimus : via igitur hujusmodi testimoniorum fue- 
Yit, secundum eorum mentem progredi, non ex 
tristitia, aut ex necessitate; sed cum omni letitia, 


θυνθείησαν ai ὁδοί µου τοῦ zvAdtae Des τα 
καιώματά σου. Τόνε οὐκ αἰσχυνθῶ ἓν τῷ ρε τς: 
6έπειν ἐπὶ πάἀσας τὰς ἐντολάς cov. Ἔξδεμ 
γἠσομαί σοι ér εὐθύτητι καρδίας, ἐν τῷ µε. 
θηκέναι µε τὰ κρίµατα τῆς διιαιοσύνης σος. ^ 


δικαιώµατάἀ σου gvJAdEo, µή µε ἐγχεσεα Ad x me i 


σφόδρα. "Aywpot δ' ἂν εἴεν xo oi. τάλειοε ἐ, $ 
οὓς xaX µαχαρίους ἀποφαίνειν διδάσχεται ὁ Ev ᾱ-- 
τυγχάνων τῶν θείων µαθηµάτων, ὡς ἂν mx £z— 
6οιτο αὐτὸς χαυνούµενος, ὡς Tr, µαχάριος  ττως 
δὲ, ὅτι μαχρὰ ἀφυστερεῖ τῶν μακαρ.ζομένων. 3 
κάριοι οἱ ἑξερευνῶντες τὰ µαρτύρεα αὔὗτει. ᾽ 
64p εῇ καρδίᾳ ἐκζητήσουσιν αὐτόν. Ἡερὶ - 
µαρτυρίων ἤδη διηγησάµεθα: ὁδς οὖν µαρ--ει 


quemadmodum ait Propheta: Viam mandatorum B τούτων εἴη ἂν τὸ ὁδεῦσαι χατὰ «b βούλημα αὖ-.. 


fuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. 


οὐχ ix λύπης ἣ ἐξ ἀνάγχης, ἁλλὰ μετά τώσεςς 


φροσύνης, xa0b ὁ Προφήτης φησίν * 'Οδὸν ἐντολῶν σου ἕδραμον, ὅταν ἐπ.άτυνας τὴν παρξα 


μου. 

VERS. 9-16. In quo corriget junior viam suam? 
$n custodiendo sermones tuos. In toto corde meo ex- 
quisivi te, ne repellas me a mandatis (uis. In corde 
»teo abscondi eloquia tna, ut non peccem tibi. Bene- 
dictus es, Domine, doce me justificationes (uas. In 
(labiis meis enuntiavi omnia judicia oris tui. [n via 
testimoniorum tworum delectatus sum sicut in omni- 
bus divitiis. In mandatis tuis exercebor, et conside- 
vabo vias tuas. In justificationibus tuis meditabor : 
non obliviscar sermones tuos. Justi judicii tui sermo- 


Ἐν cy i κατορθώσει νεώτερος c) ὁδὸν ai«c 
ἐν τῷ gv Adt£acta: cob c Aórovc cov. Ἂν à.25 παρὲ. 
µου ἐξεζήτησά σε, ud) ἁπώσῃ pe ἁπὸ ran éxtc s 
σου. Ἑν τῇ καρδίᾳ µου Expvyra τὰ «1όγιά οτι 
ὅπως àv μὴ ἁμάντω σοι. Εὐλογητὸς εὖ, Riga 
δίδαξόν µε τὰ δικαιώματά σου. "Ey τοῖς χείλα 
µου ἐξήγγεωα πάντα τὰ αρίµατα τοῦ στόρατ» 
σου. Ἐν» τῇ ὁδῷ τῶν µαρτυρίων σου ἑἐτέρ-όὃῃ 
ὡς ἐπὶ) παντὶ π.λούτφ. Ἐν ταῖς ἐντο-αῖς ca 
ἀδο.εσχήσω, xal καταγσήσω τὰς ὁδούς σου. T: 


nes, inquit, memoria repetens, magnam binc utili- C τοῖς δικαιώµασί σον µελετήσω" οὐκ ἐπι.Σήσεμα 


fatem nactus sum. Timeo autem ne aliquando in 
horum oblivionem veniam : quare orationem effudi ; 
ut per totam vitam meam, et omni tempore, judicii 
tui memor sim; sive alio modo : universalis Provi- 
dentis tux, Domine, judicia tua. nosse concupivit 
anima mea. 


Vens. 17-24. Retribue servo tuo : vivam et custo- 
diam sermones (uos. Revela oculos meus, et conside- 
yabo mirabilia tua de lege tua. Incola ego sum in 
terra, non abscondas a me mandata tua. Concupivit 
anima mea desiderare justificationes tuas in. omni 
tempore. Increpasti superbos, maledicti qui declinant 
a mandatis tuis. Aufer a me opprobrium εἰ con- 
temptum, quia. testimonia, (ma exquisivi, Etenim se- 
derunt principes et adversum me loquebantur, servus 
autem tuus exercebatur in justificationibus tuis. Nam 
et testimonia tua meditatio mea est, et consilia mea 
justificationes twz. Aliquando, inquit, exprohrabant 
mihi, olim cum peccata in me exsisterent ; ali- 
quande despiciebant vilipendentes quasi nullius 
pretii hominem. Ego vero seorsim sedens, ac divi- 
nis sermonibus animum adhibens, neminemque ha- 
bens, quocum consulerem, nullamque aliam nactus 
consolationem, justificationibus tuis pro consilia- 
riis utebar. 


Τελος. 20-39. Adhasit pavimento anima mea, vivi- 


τῶν Aóyov σου. Τοὺς διχαιοχρισίας σου. cz. 
λόγους ἀναλαμθάνων τῇ µνήµῃ τὰ µέχιστα ὡὠφελ.; 
μαι, Φοθοῦμοι δὲ µήποτέ τις αὐτῶν λήθη Ev i 
γένηται ’ διόπερ εὐχὴν ἐποιησάμην τὸ δι dri; 
τῆς ἐμαυτοῦ ζωῆς, xal ἓν παντὶ χαιρῷ τῆς ch 
μνημονεύειν χρίσεως $ xal ἄλλως, tnc anc τή 
ὅλου προνοίας, ὦ Κύριε, τὰ χρίµατα εἰδέναι ἐσεῦ- 
pnesv Ἡ ψυχἠ µου. 
Ἁγταπόδος τῷ δού.ῳ σου’ ζήσομαι xal gvi- 
£u τοὺς «Ίόγχους σου. Ἀποχκάλυγον τοὺς ὁςθα]- 
pobc pov, xal κατανοήσω τὰ θαυμάσιά σον à 
τοῦ νόµου cov. Πάροιχος ἐγώ εἰμι ἐν τῇ τη. ^ 
ἁποκρύγηῃς ἀπ' ἐμοῦ τὰς évtoAdc cov. 'Eatac- 
θησεν ἡ Ψυχή µου τοῦ ἐπιθυμησαι τὰ xpipacá 
σου ἐν πανγτὶ xauxp. Επετίμησας ὑπερησάνοις, 
ἑπιχκατάρατοι οἱ ἐκχλίγογτες ἀπὸ τῶν ἐντολων 
σου. Περίειε áx' ἐμοῦ ὄνειδος καὶ ἐξουδένωσα, 
δτιτὰ μαρεύριά σου ἑξεζήτησα. Καὶ γὰρ ἐκάθισαν 
ἄρχοντες καὶ κατ ἑμοῦ κατε.ἀ.ουν, ὁ δὲ δοὺ λες 
σου ἠδολέσχει ἐν τοῖς δικαιώµασί σου. Kal róp 
τὸ μαρτύριἀ σου µελέτη µου ἐστὶ, καὶ αἱ συµ- 
6ovA(a,. µου τὰ δικαιώματά cov. Ποτὲ μὲν ὠνεί- 
διζόν µε, qnot, παλαιὰ εἰ τύχοι ἁμαρτήματα * ποτὲ 
δὲ ἐζουδένουν ἐξευτελίδοντες, ὡς οὐδενὺς ἄξιον λόχου. 
Ἐγὼ δὲ καταµόνας καθήµενος, χαὶ τοῖς θείοις λόγοις 
προσανέχων, xai µηδένα χεχτηµένος σύμδουλον, 
μηδ' ἄλλην ἔχων παραμυνθίἰαν, τοῖς col; διχαιώµασιν 
ἀντὶ συμδούλων ἐχρώμην. 
χο. 1ήθη τῷ ἐδάφει ἡ ψυχή pov: ζῆσόν px 





VUIALMIARMIA IN PSALAUS. 


Σεὰ τὸ». .Ίόγον cov. Τὰς ὁδυὺς µου ἑξήγγειλα, 
αἱ ἐπναουσεῖς pov: δἰδαξὀν µε τὰ δικαιώματά 
ου. Ὁδὸὺν δικαιωμάτων» σου συνἑτισόν με, καὶ 
δοΆεσχτιῖσω £v τοῖς θαυµασίοις σου. Ἐνύσταξον 
! Ψυχή µον daz) ἀκηδίας, βεδαἰωσόν µε -ἐν τοῖς 
Ιόγοις σου. Ὁδὸν ἁδιχίας ἀπόστησον ἀπ' ἐμοῦ, 
(αὶ τῷ νόμῳ σου &éncór µε. Ὥσπερ ἀρχὴ χοιµή- 
reos ἐστι νωσταγμὺς, οὕτως ποτὲ καὶ φυχἠ bv ἀρχῇ 
(ενοµένη ἁμαρτημάτων λέγεται νυστάζειν, καθελ- 
κοµάνη μὲν ὥσπερ εἰς ὕπνον, τὸ ἁμάρτημα, dva- 
νεύουσα δὲ xal ἐγειρομένη διὰ τῆς τῶν κρειττόνων 
µνήµης. ᾽Αναγκαίως δὲ συνετισθῆναι ἀξιῶ, καὶ φω- 
τισθΏναι τοὺς ὀφθαλμούς µου εἰς χατανόησιν τῶν 
νόμων, ἵνα moa ὁδὺς ἀδικίας ἀποστῇ ἀπ' ἐμοῦ. Ανιὶ 
δὲ τοῦ, Ὁδὸν ἁδικίας ἀπόστησον dx' ἐμοῦ, ὁ μὲν 
᾿Ακύλας, 'Οδὸν ψεύδους ἀπόστησον dx pov, εἴρη- 
wtv* ὁ δὲ Σύμμαχος, Ὁδὸν γευδῆ πορἰεῖα ἀπ' 
ἐμοῦ: ὡς ἀληθεύεν τὴν προερηµένην ἐξήγησιν. 
Ἐὐχεται yàp ἕκαστος ἐκτὸς γενέσθαι πάσης φευδο- 
δοξίας καὶ τῆς περὶ τὰς θείας Γραφὰς φενδοῦς ὑπο- 
λήψεως. 


Ὁδὸν ἆ Ίηθείας ἠρετισάμην, τὰ xplpará σου οὐκ 
ἐπε.1αθόµην. Τὸν στἰχον τοῦτον ἐρεῖ μόνος ὁ καταφρο- 
νῶν μὲν τῶν βλεποµένων ὥς προσκαίρων, σχοπῶν δὲ 
τὰ μὴ βλεπόµενα ὥς αἰώνιᾷ, καὶ µόνα χυρίως ἀληθῇ, 
καὶ km? ἐκεῖνα σπεύδων. Οὐκ ἀληθείας γὰρ ὁδὸς, ἣν 
αἱρεῖται ὁ πραγματευόµενος τὸν κάτῳ πλοῦτον xal 
τὰς br ΥΏς δόξας. Ὁ οὖν ἑλόμενος ὁδεύειν, ὡς ἀπο- 
δεδώκαµεν, τὴν τῆς ἀληθείας ὁδὸν, οὗτος οὐχ ἔπιλαν-- 


1370 

A fica me secundum verbum tuum. Vias meas enuntiavi, 
et exaudisti me, doce me justificationes tuas. Viam. 
justificationum tuarum intelligere me fac, et exerce- 
bor in mirabilibus tuis. Dormitavit anima mea pra 
tedio, confirma me in verbis tuis. Viam iniquitatis 
amove a me, el lege tua miserere mei. Sicut initium 
dormiendi est dormitatio; sic cum anima initium 
peccandi facit, dormitare dicitur, dum ad peccatum 
quasi ad somnum tralitur; sed ex memoria melio- 
rum inde emergit ac excitatur. Necessario autem . 
prudentia muniri, et oculos meos lumine perfundi 
tuo, postulo ad intelligendum legem, ut omnis 
iniquitatis amoveatur a me. Pro illo autem : Viam 
iniquitatis amove a me; Aquila: Viam mendacii 
amore a me, edidit; Symmachus vero : Viam mer- 

B. dacem aufer a me; ut prior expositio vera sit, Nam 
precatur unusquisque, ut extra falsam quailibet 
sententiam et mendacem de divinis Scripturis opi- 
nionem versetur. 









Vens. 30. Viam veritatis elegi, judicia tua mon 
sum oblitus. Hunc quidem versum ille tantum dicet, 
qui ea quz sub aspectum cadunt, tanquam tempo- 
ranea despicit ; inv lia autem, ut sempiterna ac 
sola vera, contemplatur, et ad illa festinat. Siqui- 
dem illa veritatis via non est, quam eligit is qui 
terrenas div ac mundi gloriam sectatur. Qui 
igitur, ut diximus, in veritatis via incedere coopta- 








θανόμενος τῶν χριµάτων τοῦ θεοῦ xal τῶν ἀνταπο- €, vit, hic non immemor judiciorum Dei, et retributio- 


δόσεων αὐτοῦ τὸ τοιοῦτον πράττει. Ὁ φιλαλήθης καὶ 
Ἠήποτε προφέρων ψευδῆ λόγον διὰ στόµατος εἴποι ἄν" 
Ὁδὸν ἀ.ληθείας ἠρετισάμην. "AX καὶ ὁ διαπαν- 
τὰς πρὸ ὀφθαλμῶν τιθέµενος τὰ τοῦ Θεοῦ χρίµατα 
καὶ ἐπὶ πάσῃ πράξει μεμνημένος αὐτῶν ἐρεῖ" Τὰ 
κρἰµατά σου οὐκ ἐπελαθόμην. 

Ἐκολλήθην τοῖς µαρτυρίοις σου, Κύριε, ui] µε 
καταισχύνῃς. Κεχόλληται τοῖς µαρτυρίοις ὁ ἐπὶ λό- 
qois τοῖς περὶ οὐρανοῦ xal γῆς, fj τινος τῶν γεγραµ- 
µένων παραδεδοµένοις ἑνῶν ἑαυτὸν, xol μηδαμῶς 
αὐτῶν ἀφεστηχώς. Οὗτος καὶ θαῤῥείτω xiv πρότερον 
ἔργα αἰσχύνης πεποιηχώς * d xal αἰτείτω ἀπὸ Θεοῦ 
ἄφεσιν, καὶ λεγέτω: Κύριε, µή µε καταισχύνης. 
'Οδὸν ivtoAov σου ἔδραμον, ὅταν énAárvrac τὴν 


καρδίαν pov. Διέδραμον, φησὶν, Ev βραχεῖ χρόνῳ οὐ D' 


pide ἐντολῆς, ἀλλὰ πασῶν ἐντολῶν σου τὴν ὁδὸν ἔρ- 
qo ἐπιτελῶν, xal αὐταῖς πράξεσι τὰ ὑπὸ τῶν ἐντο- 
λῶν σου διηγορευμένα. "Όθεν καὶ Παῦλος, τετελεχὼς 
τοῦτο, φηοί: Τὸν δρόµον τετέλεκα, τὴν xlovi τα- 
τήρηχα. 

Ἀομοθέτησόν pe, Κύριε, ti ὁδὸν τῶν δικαιω- 
Λάτων σου’ καὶ ἑλζητήσω αὐτὴν διαπαντός. Τὰ 
ty γὰρ παρὰ τοῦ Θεοῦ αἰτεῖ, τὸ δὲ ἐπαγγέλλεται ἐξ 
ἰαντοῦ συνεισφἑρειν. Σὺ μὲν γὰρ, φηαὶν, ὦ Κύριε, νο- 
μοβέτησόν µε τὴν ὁδὺν τῶν δικαιωμάτων σου’ ἐγὼ δὲ 
Μὸν τῆς ζωῆς µου ἅπαντα χρόνον ἐπιδώσω ἓν αὐτῷ 
εἰς ἀναζήτησιν αὐτῆς. 


* Mi Tim. iv, 7. 


num ejus, eo sese modo gerit. Qui veritatis amans 
est, et mendacia ore suo nunquam profert, dixerit : 
Viam veritatis elegi. Sed etiam qui Dei judicia pra 
oculis semper habet el in omni opere suo eorum 
meminit, dicet : Judicia tua non sum oblitus. 


Vens. 34, 53. Adhasi testimoniis tuis, Domine, 
moli me confundere. lle testimoniis adhzret, qui 
sermonibus de celo et terra, vel quavis alia de re 
scripto traditis sese addicit, et nullatenus ab iis re- 
cedit. Hic vero confidat, licet prius opera turpia 
perpetrarit ; sive etiam postulet a Deo remissionem, 
et dicat : Domine, noli me con[undere. Viam mau- 
datorum (uorum cucurri, cum dilatasti cor meum. 
Brevi, inq lempore decucurri non unius, sed 
omnium mandatorum tuorum viam, operibus et ac- 
tionibus meis ea complens, quz mandatis tuis enun- 
tiantur. Quamobrem Paulus cum ea consummasset, 
ait : Cursum consummari, fidem servati *. 








Vens. 33. Legem pone mihi, Domine, viam justi- 
ficationum tuarum, et ezquiram eam semper. Aliud 
a Deo petit, aliud ex parte aua sé collaturum pro- 
mittit. Tu enim, inquit, Domine, legem pone mihi 
viam justificationum tuarum : ego autem toto vitae 
meg tempore in ejus inquisitione persistam. 





Λο] 


έµαπε, et custodiam. illam in toto corde meo. Vult 
propheta legem Dei scrutari, gnarus eam non cla- 
ram et captu facilem. Itaque da mihi intellectum, 
ait, ut congruenti cum examine et attentione per- 
quiram illam; ut ex illa rerum quas vel agere vel 
contemplari opus est, usum captumque assequar : 
$ic namque potero eam in toto corde custodire, ac 
efne dubitatione adire illam. Quod si intellectu opus 
eit ut legem duntaxat scruteris, quantam a Deo ín- 
telligentiam accipere opus habes, ut finem ejus re- 
perias ? 

Vgns. 95. Deduc me in semitam mandatorum tuo- 
rum, quia ipsam volui. Hic semitam pro lege dicit : 
nam mandatorum semita quedam est. Semita au- 
tem dicitur via trita, in qua multi ante nos justi 
ambularunt. Si quis autem justo duce non utatur, 
non potest secundum praecepta Dei ambulare. Nam 
Christi nos imitatores esse, ac tollere crucem, 
ipsumque sequi oportet. 

Vgns. 96 - 40. Inclina cor meum in testimonia tua, 
εἰ non in avaritiam. Averte oculos meos ne videant 
vanitatem ; in via tua vivifica me. Statue servo tuo 
eloquium tuum in timore t&o. Amputa opprobrium 
meum quod suspicatus sum, quia judicia (κα jucunda. 
Ecce concupivi mandata tua, in justitia tua vivifica 
me. Omnia ad Deum viri sancti referunt, docentes 
nihil nos sine Deo posse. Nisi euim in me manseri- 
tis, inquit, nihil potestis facere **. Sed fortasse non- 
nemo dixerit : Si omnia ad Deum referuntur, ubi 
est id quod mez facultatis est? Sin minus, ubique 
sane miscet ea qux» a Deo sunt cum iis qu: in no- 
stra sunt potestate. Α Deo certe illud est : Legem 
pone mihi, Domine, viam justificationum (uarum ; 
nostrarum autem partium est illud : Et exgwiram 
eam semper. À Deo rursum postulo : Da mihi intel- 
lectum, et scrutabor legem. tuam, ad me vero per- 
tinet illud : Et custodiam illam in toto corde meo. 
Tertio item a Deo id expeto : Deduc me in semitam 
mandatorum tuorum : quid autem ad me spectat * 
Quia ipsam volui, videlicet legem supra memora- 
tam; ita ut petamus ut qux? a Deo sunt adsint no- 
bis, ea promittentes quz: nostrz facultatis sunt, ne- 
que irrita illa facientes, ne pacta cum Deo nostra 
violemus. 

Vgns. 44 - 48. Et veniat super me misericoraia tua, 
Domine, salutare tuum secundum verbum tuum. Ei 
respondebo exprobrantibus mihi verbum, quia speravi 
ín sermonibus tuis. Et ne auferas de ore meo verbum 
veritatis usque valde, quia in judiciis tuis superspe- 
ravi. Et custodiam legem tuam semper, in saeculum 
et in seculum seculi. Et ambulabam in latitudine, 
quia mandata tua exquisivi. Et loquebar in testimo- 
niis tuis in conspectu regum, εἰ non confundebar. 
Που pulchre quadtaverit in eum qui ad nomen Chri- 
sti confitendum ante reges et praesides ducitur. Et 
meditabar in mandatis tuis, qua dilexi valde. Et le- 


ο Joan, xv, 4. 


EUSEBI CAESARIENSIS OPP. PARS ΙΠ. — EXEGETICA. 
Vins. 54. Da mihi intellectum, et scrutabor legem A — Zvvéticór µε, xal ἐξερευνγήσω τὸν sescr - 












xal guvAdáte αὐτὸν ἐν δ.ῃ καρδίᾳ pow. Bo- 
ἐξερευνῆσαι τὸν νόµον τοῦ θεοῦ 6 προγέττις Ez 
µενος, ὅτε οὐκ ἔστι σαφὴς xal εὐχαταφρβόντιτος 
ἐτισόν µε τοίνυν, ἵνα ζητήσω αὑτὸν μετὰ τῆς am pez.- 
ἐρεύνης xax ἐπιστασίας, ὡς ἐξ αὐτοῦ Aa cte τῶν - 
χτέων καὶ θεωρητῶν τὴν χρῆσιν xai xa ái vcre c 
γὰρ δυνἠσαοµαι φυλάξαι αὑτὸν ἐν C. καρδία c- 
δοιάστως αὐτῷ προσερχόµενος. El δὲ συνέσειως i: 
ἵνα µόνον ἐρευνήση τὸν νόµον, τίνος δεῖτα:, σωνέ- 
ἀπὺ θεοῦ διδοµένης, ἵνα εὕρη τὸ τέλος ; 


Ὁδήχησόν µε ἓν τῇ τρἰδφ τῶν ἔντο ων ς:: 
δει αὐτὴν ἠόέλησα. "Iva εἴπῃ τὸν νόµον, 7 — 
τρίδθον ἔστι γὰρ ἑντολῶν τρίδος. Τρίδος δὲ a£ 
ἡ τετριµµένη ὁδὸς, ἣν πολλοὶ πρὺ ἡμῶν ἑπορεύότ» 
τῶν δικαίων. Ἐὰν δέ τις μὴ ὁδηγῷ χρῆσηται v5 
xal, οὐ δύναται ὁδεῦσαι χατὰ τὰς ἐντολ.ᾶςς του 6c 
Χριστοῦ γὰρ ἡμᾶς δεῖ Υίνεσθαι μιμητὰς, καὶ au 
«bv σταυρὺὸν, xai ἀχολουθεῖν ὀπίσω αὗτου 

KAiror τὴν καρδίαν µου sic τὰ μαρτύριά ca 
καὶ μὴ sic π.λεογεξίαν. Απόστρεγ'ον τοὺς «- 
θαῖμούς µου τοῦ uh ἰδεῖν µαταιόεητα” ἐν τη V. 
σου ζησόν us. Στῆσον τῷ δούϊῳ σου tó Aca: 
σου εἰς τὸν gó6or σου. Περίεῖε τὸν ὁν ειδισρύ 
µου ὃν ὑπώπτευσα, ὅτι τὰ κρίµατά σου χρηςς: 
Ἰδοὺ ἐπεθύμησα τὰς évcoAdc cov, ἐν t5 Cus- 
σύγῃ cov ζησόν µε. Πάντα ἐπὶ τὸν Θεον in 
φέρουσιν οἱ ἅγιοι, διδάσκοντες ἡμᾶς, ὅτι χωρς 6. 
οὐδὲν δυνάµεθα. ἸΚὰν γὰρ μὴ ἐν ἐμοὶ, «rot, uérga. 
οὐδὲν δύνασθε ποιδῖκ. 'À)' ἴσως τις Epsi- Ei «ira 
ἀναφέρεται ἐπὶ τὸν θεὸν, ποῦ τὸ ἐπ' ἐμοί; El G pg, 
πανταχού ἐπέπλεξε τοῖς ἀπὸ τοῦ θεοῦ τὰ ἐφ t2 
'Anb τοῦ θεοῦ τό' Νομµοθέτησόν µε, Κύρις, vip 
ὁδὸν τῶν δικαιωμάτων σου’ τὸ ὃ ἐφ᾽ ἡμῖν, Kui i 
ζητήσω αὐτὴν διαπαγτός. Απὺ θεοῦ alc) zi 
Συγέἑτισὀν µε, καὶ ἐξερευν ήσω τὸν φόμον co. 
Τὸ 6 ἐπ' ἐμοί: Καὶ gvAd£o αὐτὸν ἐν CAg καρδία 
Καὶ τρίτον ἀπὸ θεοῦ αἰτῶ λέγων Ὁδήγησόν pe ir 
τρίδφ τῶν ἐντολῶν σου" τί τὸ ἐπ ἁμοί; “Οτι a3 
τὸν ἠθέλησα δηλον δὲ ὅτι οὺν ἀνωτέρω εἰρημέν 
νόµον, ὥστε αἰτῶμεν τὰ ἀπὸ θεοῦ προσχενέσθαι ἡμῖν, 
ἐπαγγελλόμενοι xa τὰ ἐφ᾽ ἡμῖν xal μὴ φευδόµενα, 
ἵνα μὴ τὰς πρὸς θεὸν ἀθετῶμεν συνθήκας.. 


Καὶ ὅθοι ἐπ àp& τὸ ἔ.εός σου, Κύρια, τὸ cw 
τήριόν σου κατὰ τὸν Aóror σου. Kal ἀποκριθήσο- 
pac τοῖς ὀνειδίζουσί µοι «Ἰόγον, ὅτι μπισα ἐπὶ 
τοῖς .Ίόγοις σου. Καὶ μὴ περιέᾶῃς ἐκ τοῦ στόµα- 
tóc µου «όγον ἀ.ληθείας ἕως σφόδρα, ὅτι ἐπὶ τοις 
xpluaci σου ἑπήαπχισα. Καὶ gvAdto τὸν γόµον σον 
διαπαγτὸς εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ alo- 
voc. Καὶ ἐπορευόμην ἐν π.ατυσμῷ, ὄτιτὰς ἐντοὶάς 
σου ἐξεζήτησα. Καὶ éAdAovr éy. τοῖς µαρτνρίοις 
σου ἐναντίον' βασιλέων, xal οὐκ ᾖσχυγόμην. 
Χαριέντως ἁρμόσειε τοῦτο τῷ ἐπὶ ἡγεμόνας χαὶ pa- 
σιλεῖς ἀγομένῳ ἕνεκεν τοῦ ὀνόματος Χριστοῦ µαρτυ» 


1515 


Βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους, ἐρεῖς' Τοῦ &Aéovc 
ξόν ps. 


YgAs. 05, 66. Bonitatem fecisti cum servo tuo, Α «Χρηστότητα ἐποίησας μετὰ τοῦ δούῖας 


Domine, secundum verbum tuum, Bonitatem et disci- 


. jplinam et scientiam doce, me, quia mandatis tuis cre- 


didi. Pro illo : Bonitatem fecisti, Symmachus edi- 
ο dit: Benefecisti. servo (κο. Docetur autem i& , qui 
divinis institutus est, ne ingratus sit pro beneficio 
per Deum sibi eollato; sed sciat, bonitate Dei ad 
se perveniente, se dignum habitum fuisse qui ser- 
vus Dei vocaretur, secundum verbum ejus talis cf- 
. fectus. 

6 Vias. 67. Priusquam | humiliarer, ego deliqui, 
propterea eloquium tuum custodivi. Propter priora, 
inquit, peccata quz admiseram, traditis, bumilia- 
tus sum, Deique judicio id sum perpessus. Quam- 
obrem discipline traditus, doctrinam postulo, ut 
cognoscam banc humiliationem, qua: mihi accidit, 
ες bonitate ét disciplina evenisse mihi. 

Vias. 68. Benignus es tu, Domine, et in. bonilate 
tua doce me justificationes tuas. Opus justi est, in 
omnibus qux accidunt, alacriter se habere, quod 
hzc a Providentia dispensentur, atque vel acerbiora 
hilariter accipiendo Deo dicere : Benignus es tu ; e: 
Jienedicam Domino in. omni tempore, in hoc semper 
proposito insistendo. Pro illo : Benignus es tu, reli- 
qua editiones : Bonus es tut, interpretata sunt. Scio 
utique, ait, neque dubito de natura tua, quod ni- 
mirum ipsa boni(as git; sed postulo doctrinam 
justficationum tuarum, qua me institui TOgO : 
nam doctrina egeo, ut sermones de superbis co- 
gnoscam. 


Vens. 69. Multipiicata est super me iniquitas su- 
perborum ; ego autem in. toto corde meo scrutabor 
mandata tua. Quanto justior quispiam est, Deoque 
magis adhzret, ac in eo pax Dei multiplicatur; 
fanto magis in eo, utpote prsstantiori athleta, vir 
tus accrescit, plusquam superborum ipsum Le- 
dere volentium ; sive adversariarum virtutum, sive 
hominum. Hoc autem peracto, ne vel minimum 
quidem remissior evadit, quominus in toto corde 
scrutetur mandata Dei, ut faciat ea. 

Vins. 70-72. Coagulatum est sicut lac cor eorum: 
ego vero legem tuam meditatus. sum. Bonum mihi 
quia humiliasti me, ut discam justificationes. tuas. 
Bonum mihi lex oris tui super millia auri et argenti. 


Nam ante superbiam quidem, incolumes et corde. 


vigentes erant, atque, ut ita dicam, potabiles, ut 
etiam lacti ad escam utilissimo compararentur ; 
postquam aulem superbiam induerunt, omnes in- 
durati quasi e laote in caseum commutati *sunt. 
Pro illo autem, coagulatum est, Aquila dicit : Im- 
pinguatum est quasi adeps. cor eorum; Symmachus 
autem : Medullatum est sicut adeps cor eorum. Cze- 
terum licet illi in his versarentur, ego a proposito. 
Ininime recessi; sed toto corde scrutabar mandata 
fua : ab eorumdem  scrutatione providentie tu» 
ac universorum administrationis notitiam captans. 


EUSEBH CJAESARIENSIS OPP. PARS Hi, -- EXEGETICA. X 


Κυρίου π.Ίήρης ἡ ΤΠ, τὰ δικαιώματά co t. 


Κύριε, κατὰ τὸν Aóror σου. Ἀρπστόσητα καὶ :ι 
δείαν xal γγῶσιν δἰδαξόν κε, ὅςεε ταῖς irr 
σου ἐπίστευσα. ᾿Αντὶ τοῦ: Χρηστόστητα ἑπαςς, 
εὐηρ]έτησας τὸν δοῦιόν cov, ἐξέδωχεν 6 1. 
χος. Διδάσχεται δὲ ὁ τὰ θεῖα πεπαιδευµέας , 
ἀναισθήτως ἔχειν τῆς εἰς αὐτὸν Ὑεγενημένκς- 
Θεοῦ εὐεργεσίας  εἰδέναι δὲ, ὅτε, χρηστότττκἑ- 
φθανούσης εἰς αὐτὸν, χατηξίωται δοῦλος χρτµε- 
Θεοῦ, χατὰ τὸν λόγον αὐτοῦ γενόμενος. 

Πρὸ τοῦ ταπει’ωθήναι éco ἑαπ.λημμέ]ησα . 
τοῦτο τὸ «Ἰόγιόν σου ἐφύλαξα. Διὰ τὰς τροί 
qnoi, πραχθείσας ἁμαρτίας παραδοθεὶς ἑταπεική- 
χρἰόει Θεοῦ ταῦτα παθών. 00 65 xai χάριν zai. 
παραδοθεὶς, δέοµαι διδασχαλίας, ὡς ἄν γνῶ πα 

B πείνωσις ἡ γενοµένη µοι χατὰ χρηστότητα xiic 
δείαν ἐγένετο. 

Χρηστὸς sl σὺ, Κύριε, καὶ «à χρηστότη(α 
δίδαξόν µε τὰ δικαιώματά σου. Atxalo ἵ 
ἐστὶν, ἐπὶ πᾶσι τοῖς συµδαίνουσιν εἰαρεστούμενος 
καταχληρούµενον ἀπὸ τῆς Προνοίας. ἑλαρῶς wm 
νου λέγειν, xal ἐπὶ τοῖς πικροτέροις εἶναι νοµιζοµέα, 
τῷ θεῷ τό’ Χρηστὸς εἶ σὺ, καὶ τό. Εὐ]λογήσοω 
Κύριο" ἐν παντὶ καιρῷ, τῆς αὐτῆς ἐχέων | 
προαιρέαεως. "Avo τοῦ, Χρηστὸς &l σὺ, αἱ x 
ἐχδόσεις * Ἀγαθὸς εἶ σὺ. ἡρμήνευσαν. Olla μὲν ὧν ' 
φηδὶ, xal οὐκ ἀμφιδάλλω περὶ τῆς σῆς οὐσίας, ci ! 
αὐταάγαθον πέφυχεν ' ἀλλὰ δέοµαι διδασχαλία » 
διχαιωµάτων σου, ἣν ἀξιῶ διδάξαι µε" διασαὰς 
Ὑάρ pot δεῖ, εἰς τὸ γνῶναι τοὺς περὶ τῶν iz) 

 ηφάνων λόγους. 

Ἐπ.ηθύνθη ἐπ᾽ ἐμὲ ἁδικία ὑπερηφάνων ὃν 
δὲ ἐν ὅ.1ῃ καρδίᾳ µαυ ἑξερευνήσω τὰς ἑντοά | 
σου. Ὅσψ δίχαιός clc ἔστι, προστιθέµενος ἐπὶ zum | 
τῷ θεῷ, xal πληθύνεται ἐν αὐτῷ d) εἰρήνη τοῦ θε. 
τοσούτῳ, ὡς ἐπὶ ἀθλητὴν μείζονα &m' αὐτῷ xr 
θύνεται, ἢ τῶν ἁδιχεῖν αὐτὸν θελόντων ὑπερηφάνα, 
εἴτε δυνάµεων ἀντιχειμένων, εἴτε ἀνθρώπων, To 
του δὲ γινομένου, οὐδὲ χατὰ τὸ ποιὸν ἑνδίδωσιν v» 
ph ἓν ὅλῃ χαρδἰᾳ ἐξερευνᾷν τὰς ἐντολὰς τοῦ 9o 
πρὸς τὸ xal ποιῆσαι αὐτάς. 

Ἐτυρώθη ὡς γάλα ἡ καρδία αὐτῶν ipa ἃ 
τὸν vóuov σου ἐμελέεησα. Ἀγαθόν you ὅτι εν | 
πείνωσάς µε, ὅπως ἂν μάθω τὰ δικαιώματά ca. 
Ἀγαθός po. ὁ νόμος τοῦ σεόµατός σου 928 {- 

D.Ld(ac χρυσἰου xal ἀργυρίου. Ἱρὸ μὲν τὰρ t 
ὑπερηφανίας εὔεχτοί τινες xal ἁπαλοὶ ἦσαν τὴν ur 
δίαν, xa πότιμοι ὡς τῷ γάλακτι αὐτὴν m 
θάλλεσθαι τροφιµωτάτῳ: ἠνίχα δὲ τὴν ὑπερηροίη 
ἑνεδύσαντο πάντες, καὶ σκληρυνθέντες, οἱονεὶ ἀπὶ 
Υάλακτος εἰς τυρὸν µεταθεθλήχασιν. ἸΑνιὶ 0b 09 
ἑτυρώθη, ὁ μὲν Ακύλας qmaly* Ἐ.ικάνθη ὡς 
σεέαρ ἡ καρδία αὐτῶν * ὁδὲ Σύμμαχος ' Ἑμυαώή 
ὡς στέαρ ἡ καρδία αὐτῶν. Ἠλὴν ἀλλ᾽ εἰ xii 
ἐν τούτοις σαν, ἐγὼ τῶν ἐμοὶ προπειµένων οὐχ 
ἀνεχώρουν, Ey ὅλῃ χαρδίᾳ ἐξερευνῶν τὰς ἔντολάς 0» 
ἀπὸ τῆς τούτων ἐρεύνης τὴν γνῶσιν τῆς οὓς "0n 





1579 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. 


ut lez. tua, Domine. Omnia mandata ἵκα veritas : A cavco µοι παράνομοι ἀδολεσχίας, &AV ok yx « 


inique persecuti sunt. me, adjuva me. Paulo minus 
consummaverunt me in terra. Ego autem non dere- 
liqui mandata tua. Secundum misericordiam. tuam 
vivifica me, et custodiam testimonia oris tui. Secun- 
dum eloquium Pei vivere, est cum pietate vitam 
agere, neque sensilem tantummodo vitam ducere. 
Nam quisquis id consequitur, bonam transiget vi- 
tam; ita ut custodiat testimonia oris Dei : quse a 
Verbo Dei, quod os ejus esse dixi, testimonio con- 
firmata et declarata sunt. 


εις. 89-01. In eternum, Domine, verbum ttum 
permanet ín celo. In generationem et generationem 
teritas iua, (undasti terram, εἰ permanet. Ordinatio- 


à νόμος σου, Κύρια. Πᾶσαι al ἐντολαί cou: d 
θεια, ἀδίκως κατεδίωξάν µε, βοήθησόν pov. Pies. 





LP 


βραχὺ éréAsecár ps ἐν τῇ τῇ ἐγὼ δὲ obx ἕτπα 


£lxor τὰς évtolác cov. Κατὰ τὸ ἔλεύς ς- 
ζησόν µε, καὶ φυ]άξω τὰ μαρτύρια του στ 


µατός σου. Τὸ κατὰ τὸ λόγιον τοῦ Θεοῦ οὖν - 


σὺν εὐσεδείᾳ ζᾗν ἐστιν, οὐχ ἁπλῶς τὸν αἲσθτ- 
ταύτην ζωήν. Τούτου γὰρ τυχὼν, ἐν εὐξωῖα ἔτ-ς 
ὡς φυλάσσειν τὰ μαρτύρια τοῦ στόματος του 6ε- 
µαρτυρηθέντα xal ἀποδειχθέντα ὑπὸ Λόγου τα» ες: 
οὗ εἶπον αὐτοῦ στόµα εἶναι. 

kic τὸν αἰῶνα, Κύριε, ὁ Aóroc σου Ceagzer: 
ἐν τῷ οὗρανφ. Εἰς γενεὰν καὶ γενεὰν ἡ ἆ λήθειά ετ- 
ἐθεμε.ίωσας τὴν γῆν, καὶ διαμένει. ΤΕ διατάς: 


πε tüa perseverat dies, quoniam omnia serviunt tibi. B σου διαμένει ἡμέρα, ὅτι τὰ cópzarra δοῦ λα cx 


Veritatem autem vocat hanc promissionem, quam 
sciebat omnino futuram in generationem et genera- 
tionem. 1n singulis quippe generationibus partes 
quasdam veritatis hominibus mittis, omnesque 
mundi partes, et ea qua sub aspectum cadunt, 
ordinatione tua constant, non a terminis suis mo- 
ta, neque sibi statutam legem transgredientia. 
Causa vero horum omnium permansionis est, quod 
tu solus Dominus sis universorum; reliqua autem 
omnia tibi serviant, ac tanquam mancipia subjetta 
sint. 

Vrgns. 92. Nisi quod lez tua meditatio trea est, 
tunc forte periíssem in humiliatione mea. Dictum 
est, tempus tentationum ac calamitatum bumilia- 
tionem nuncupari. Viri igitur beati est fuisse in hu- 
miliatione, et non periisse : ut si, v. g., venerim 
jn tentationem martyrii, si quidem antequam in 
eam inciderem lex tua meditatio mihi semper fue- 
rit, et eam exsecutus sim; cum in humiliationem 
per tentationem martyrii venero, non peribo. Sic 
in omni tentatione loqui par fuerit : at, malignis 
eogitationibus et adversariis virtutibus me impu- 
gnantibus, pereundum nihi erat, nisi lex tua ful- 
ero mihi fuisset. . 

Vzns. 95. In. eternum non obliviscar justificatio- 
nes tuas, quia in ipsis vivificasti me. Verum memor 
ero disciplinarum tuarum , quas in vita edidici : 
per illas enim a terra in ccelum transiens, cum an- 


"AMjstav δὲ λέγει τὴν ἐπαγγελίαν ταύτην, f» c 
πάντως γενησοµένην εἰς γενεὰν xal γενεάν. Ko 
ἑχάστην Υὰρ γενεὰν µέρη τινὰ τῆς ἁληθείας ἀνθα- 
ποις ἀποστέλλεις, xal τὰ σύμπαντα τοῦ κόσμου a:- 
τά τε ὁρατὰ τῇ σῇ διατάξει συνέστηκεν. μὴ xce— 


μενα τῶν ὁρῶν, μηδὲ τὸν νόµον τὸν ὁρισθέντε», 
τοῖς παραδαίνοντα. Αἴτιον δὲ τῆς τούτων àzivze ; 


διαμονῆς τὸ σὲ µόνον Κύριον εἶναι τῶν ὅλων * 3 
δὲ λοιπὰ πάντα cà δοῦλα, xal ὡς δοῦλα ὑτατέα- 
κται. 

El μὴ ὅτι ὁ νόμος σον µελέτη µου ἐστεὶ, cóa 
üáv ἁπωλόμην ἐν τῇ ταπειώσει µου. Εἴρηται « 


ὁ χαιρὺὸς τῶν πειρασμῶν xal τῶν περιστάσεων τε : 
πείνωσις ὀνομάζεται. Μακαρίου τοἰνυν ἐστιν ἀνρν | 


τὸ γενέσθαι ἐν τῇ ταπεινώσει, xat μὴ ἀπολέσα. 
οἰονεὶ ἑλήλυθα εἰς πειρασμὸν μαρτυρίου. εἰ μὲ, ὁ 
νόμος τοῦ θεοῦ µελέτη µου ἣν ἀεὶ πρὺ τοῦ tu 
σεῖν, xal fjsxouv αὐτὸν, ἐλθὼν ἐπὶ τὴν τακείένωςο 
thv χατὰ τὸν πειρασμὸν τοῦ μαρτυρίου, οὐκ ἀτὼ- 
λυμαι. Οὕτως ἁρμόζει xal ἐπὶ παντὸς πειρασῃ». 
εἰπεῖν ἀλλὰ xal τῶν πονηρῶν λοχισμῶν καὶ c 
ἀντιχειμένων δυνάμεων πολεμονσῶν ἐμοί. Ἐίχον ὃν 
ἀπολεῖσθαι, εἰ μὴ ὁ cb; νόμος ἀντιστήριγμά gm 
γένηται. 

Εἰς τὺν αἰῶνα οὗ μὴ ἐπιλάθωμαι τῶν ica 
µάτων σου, ὅτι ἐν αὐτοῖς ἔζησάς µε. Αλλὰ pepvt- 
σοµαι τῶν µαθηµάτων σου, ὧν ἔμαθον ἐν τῷ βίῳ: & 
ἐχεῖνα γὰρ ἀπὸ γῆς εἰς οὐρανὸν μετελθὼν olxi ger 


gelis habito. Quemadmodum enim qui ex gravi p ἀγγέλων. Ὥσπερ γὰρ ὁ ix μεγάλης νόσου &á τι 


morbo medicorum subsidiis firmam et stabilem sa- 
nitatem accipit, quod incolumis et bona valetudine 
sit, nón ideo obliviscitur medicinam, qua ipse' sa- 
nitatem consecutus est ; ita iste sanctus a Deo jusli- 
ficationibus quas accepit vivificatus, per omne δ80- 
culum ait se earum minime oblitum iri ; banc red- 
dens rationem, se in iis a Deo vivilicatum csse. 


Ves. 94-96, Tuus sum ego, saluum me fac, quo- 
niam justificationes (uas exquisivi. Me ezepectave- 
runt peccatores, ut. perderent me, testimonia tua in- 
tellexi. Omnis consummationis vidi finem — latum 
mandaium (uum nimis. 

γεας. 97-100. Quomodo dilexi legem tuam, Do- 


- 


vtov ἰατρικῶν βοηθηµάτων παγίαν xat βεθαίαν &vs- 
λαθὼν ὑχίειαν δι αὐτοῦ τοῦ ὑγιαίνειν xal εὐεχκτεῖ 
οὐχ ἐπιλανθάνεται τῶν ἰατριχῶν ἐχείνων ofc fixo- 
λούθησε τὸ οὕτως αὐτὸν μετ) εὐεξίας ὑγιαίνειν οἳ- 
τως ὁ ἅγιος οὗτος, ὑπὺ Θεοῦ ζωοποιηθεὶς ἐν ou 
ἔσχε παρ αὑτοῦ διχαιώµασι λέχει παρ ὅλον τὸν 
αἰῶνα uh ἐπιλανθάνεσθαι αὐτῶν, ἀποδιδοὺς τὴν ai- 
&lav, τὺ ἐν αὐτοῖς τὸν θεὸν αὐτὸν ἐξηχέναι (sic). 

Σός εἰμι ἐγὼ, σῶσόν µε, ὅτι τὰ δικαιώματά 
σου ἐξεζήτησα. Ἐμὸὲ ὑπόέμειναν οἱ ἁμαρτωλοὶ 
τοῦ ἁπο.έσαι µε, τὰ μαρτύριά σου συνηκα. Πά- 
σης συντεείως εἶδον πέρας, π.ἰατεῖα ἡ ἐντολή 
σου σφόδρα. 

Ὡς ἠγάπησα cór yópor σον, Κύριε, 640» chr 


---——— -α m mw 








ραν 448.A6cn µου ἐσείν. Ὑπὸρ 
! Σσόερεσαᾶς µε τὴν ἐντολήν σου, ὅτι εἰς τὸν 
wex ἀ μεν Bor. Yxip πάντας τοὺς διδάσκον- 
? 448 συντκα, ὅτι τὰ paprópid σου µελέτη µου 
σὲν. "σεὰρ κρεσθυτέρους συνῆκα, ὅτι τὰς ἐν- 
Aác σου ἐξεζήτησα. Εἰ δὲ λἐγοι που ὁ Σωτήρ" 
"x Έστε µαθητὴς ὑπὲρ τὸν διδάσκαλο», καὶ τὰ 
Ὡς, Ἱαχετέον, ὅτι τοῦτ' εἴρηται τῷ Σωτῆρι προσ- 
πατειλαμένῳ, xal φάντι' Mi) καλέσητε διδάσκα- 
»v ἐπὲ τῆς τῆς" slo γάρ ἐστιν ὑμῶν ὁ διδάσκα- 
2€ d ἂν τοῖς οὐρανοῖς. Ὡς πρὸς ἐχεῖνον οὖν τὸν 
δάσκαλον οὐκ ἔστι µαθητὴς κρείτιων. Οἱ δὲ bv. 
xü8a δηλούμενοι πολλοὶ διδάσκαλοι ἕτεροι τυγχά- 
ουσιν, ὧν πολλάχις ὁ µαθητῆς κρείττων. Γίνεται δὲ 
Ἀείονος καὶ συνεχοῦς τῆς περὶ τοὺς θείους λόγους 
σκήσεως.. 

"Ex. σεάατης ὁδοῦ πονηρᾶς ἐκώλυσα τοὺς πόδας 
tov, ὅπω-ς ἂν φυλάξω τοὺς Ίόγους oov. Ἀπὸ τῶν 
εριµάτων»- σου οὐκ ἐξέκλινα, ὅτι σὺ ἐνομοθέτη- 
σάς µοι. Ὡς γάυκέα τῷ Adpuyrl µου τὰ λόγιά σου" 
ὑπὲρ nés τῷ στόµατί µου. Ἀπὸ τῶν ἐντο]ῶν σου 
συνῆκα, διὰ τοῦτο ἐμίσησα απᾶσαν ὁδὸν ἁδι- 
κίας. 

AUxvoc τοῖς xoci µου ὁ vópoc σου, xal φῶς 
ταῖς τερίδοις µου.Ὥμοσα καὶ ἔστησα τοῦ φυλά- 
ξασθωι τὰ xplpata τῆς δικαιοσύνης σου. Ἐπεὶ, 
Μηδενὸς ἐκδιασαμένου, οἰχείᾳ χρησάµενος ὁρμῇ καὶ 
προαιρέσει ἀγαθῇ, ὄρχῳ ἑαυτὸν κατεδήσατο xal ὤμο- 
σε τοῦ φυλάξασθαι τὰ κρίµατα τῆς δικαιοσύνης τοῦ 
oU, εὔχεται τὸν ὄρχον αὐτοῦ ἀποδοχῆς ἄξιον παρὰ 


τῷ Θεῷ γενέσθαι: δεῖται γὰρ πολλῆς διδασκαλίας καὶ C 


ἡ γνῶσις τῶν κριµάτων τοῦ θεοῦ. 
Ἐταπεινώθην ἕως σφόδρα, Κύριε: ζῆσόν µε 
κατὰ τὸν λόγον σου. Τὰ ἐκούσια τοῦ στόµατός 
µου οὐδόκησον δὴ, Κύριε, καὶ τὰ κρίµατά σου 
δίδαξόν µε. Ἡ γυχή µου ἐν ταῖς χερσἰ µου δια-- 
παντὸς, καὶ τοῦ νόµου σου οὐκ ἐπελαθόμην. 
Ἔθεντο ἁμαρτω]οὶ παγίδα poi, καὶ àx τῶν ἔντο- 
àv σου oix ἐπανήθην. Ἡ φυχἠ τινος iv. χεροὶν 
αὐτοῦ ἐστιγ, e ποτε àv χινδύνοις γεγένηται, καὶ τοῦτο 
ἡ αννήβεια λέγει ὅτι: Thy ψυχἠν µου εἶχον εἰς τὰς 
χεῖρά: µου. Ἐγὼ οὖν, φησὶν 3 δίκαιος, καθηµέραν 
ἀποθνήσχω, ἀεὶ κενδυνεύω διὰ τὸν λόγον σου, διὰ τὴν 
ἀλήθειαν, διὰ τὸν ἔλεγχον, διὰ τὴν βασιλείαν ἣν βα- 


no o Gs ntn ———ÁII 


402 


τοὺς ἐχθρούς À mine, tota die meditatio mea est. Super inimicos meos 


sapientem. me [ecisti mandato two, quia in elernum 
meum est. Super omnes docentes πιε intellezi , quia 
testimonia tua. meditatio mea Super senes intel- 
lezi, quia mandata ἵνα quesivi, Quod si Salvator 
alicubi dicat : Non est discipulus super magistrum '*, 
et estera, dicendum est hoc pronuntiatum a Sal- 
vatore fuisse, cum prius distinxisset ac dixisset : 
Ne vocetis magistrum. super terram : unus enim est 
Magister vester qui est in celis ''. Illius itaque ma- 
gistri comparatione non est discipulus przstantior. 
Magistri autem, qui hic multi esse declarantur, 
sunt, quibus plerumque discipulus doclior est. 
Quod evenit ex majore et frequentiore in divinis 
sermonibus exercitatione. 








Vens. 101 «404. Ab omni via mala prohibui pedes 
meos, ui custodiam. verba tua. Α juditiis (uis nom 
declinavi, quia tu legem posuisti mihi. Quam dui- 
cia [aucibus meis eloquia tua! super mel ori meo. 
A mandatis twis intellexi, propterea odiri omnem. 
viam iniquitatis. 





Vens. 105, 106. Lucerna pedibus meis verbum 
iuum, et (umen semitis meis. Juravi et statui custo-- 
dire judicia justitie (να. Quia nullo vim inferente, 
sed proprio nutu et bono proposito, sese jurejuran- 
do astrinxit, et juravit se servaturum esse judicia 
justitiz Dei, rogat ut juramentum suum acceptione. 
dignum apud Deum evadat : nam cognitio judicio- 
ruin Dei multa doctrina eget. 


Vens. 407-142. Humiliatus sum wsquequaque, 
Domine : vivifica me secundum verbum. tuum. Vo- 
luntaria. oris mei beneplacita fac, Domine, et judi- 
cia tua doce me, Anima mea in manibus. meis sem- 
per, εἰ legem tuam non sum oblitus. Posuerunt pec- 
catores laqueum mihi, et de mandatis tuis non erravi. 
Anima cujusvis in manibus ejus est, si quando in 
periculis versetur, atque ex consuetudine hoc Jici- 
lur : Animam meam in manibus meis habui. Ego 
itaque, ait justus, quotidie niorior, semper ob ser- 
monem tuum in periculo verser, propter veritatem, 
propter reprehensionem, propter regnum cui impe- 


σιλεύω; καὶ διὰ ταῦτα ἡ ψυχή pov. ἐν ταῖς χερσί ῃ ro ; et ideo anima mea in manibus meis semper. Non 


pov διαπαντός. Οὐ γὰρ ὁ xlvBuvog τοῦ θανάτου ἐποίει 
με ἐπιλαθέσθαι τοῦ νόµου σου. Δύναται δὲ τις xal 
ὑψηλότερον νοῆσαι τὸ ῥητὸν, xal εἰπεῖν, ὅτι ἡ ψυχή 
pov ἐν ταῖς χερσί µου ἦν διαπωντὸς, ἀντὶ τοῦ, tv 
πράξεσιν ἀγαθαῖς- ἡ χεὶρ γὰρ ἐπὶ τῶν πράξεων πολ- 
λάχις παραδέδοται. El δὲ ἐν ταῖς yepat σου εἴη, νοή- 
eopty χέῖρας εἶναι τοῦ Θεοῦ τὴν δηµιουργίαν αὐτοῦ, ᾗ 
τροσιτέον ἑκαπαντός. Ἐκ ληρογόµησα τὰ μαρτύριά 
σον εἰς τὐν alüva * ὅτι ἀγαλλίαμα τῆς καρδίας 
pov εἰσίν.Ἐκλινα τὴν καρδίαν µου τοῦ ποιῆσαι 
τὰ δικαιώματά σου εἰς τὸν αἰῶγα δι ἀντάμειγ. 


enim periculum mortis legis tuz oblivisci me fecit. 
Ceterum potest quispiam sublimius hoc dictum 
intelligere ac dicere : Anima mea in. manibus meis 
erat semper; id est, in bonis actibus : nam manus. 
pro actibus frequenter traditur. Si autem in mani- 
bus tuis fuerit, intelligamus manus Dei esse creatio- 
nem ejus, cui semper animus est adbibendus. Ha- 
reditate acquisivi testimonia tua in. eermum, quia 
exultatio cordis mei sunt. Inclinavi cor meum ad 
faciendas justificationes (was. in Glernum, propior 
reiribulionem. t 


«x 








4585 EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Ill. — EXEGETICA. u€ 
Vins. 115-116. Iniquos odio habui, et legem tuam Α Ilaparópovc ἐμίσησα, τὸν δὲ νόµον coo ὁ- 


dilexi. Adjutor et susceptor meus es tu, in verba tua 
supersperavi. Declinate a me, maligni, et. scrutabor 
mandata Dei mei. Suscipe me secundum  misericor- 
diam tuam, et vivifica me, et non confundas me ab 
exspectatione mea. Postquam dixit : Declinate a me, 
maligni, consequenter Deum ad eam rem invocat, 
ut ejus virtute maligni ab anima sua pellantur : at- 
que ntium nactus, vitam et. salutem, quz secun- 
dum Deum est, consequatur, neque excidat ab ex- 
spectatione sua : ac rursum opem postulat ad salu- 
tem. — Vzas, 117 - 120. Adjuva me, et salvus ero, 
et meditabor in justificationibus tuis semper. Sprevi- 
sli omnes discedentes α judiciis (uis, quia injusta 
cogitatio eorum. Pravaricantes reputavi omnes pec- 
calores Lerre, ideo dilexi testimonia tua. Confige 
timore (uo carnes meas, a judiciis enim tuis ti- 
mui. 


πησα. Βοηθός µου καὶ ἀντι]ήατωρ pov si ctc 
τοὺς Aórouc σου ἑπήλπισα. Ἐκκλίνακα dx ic 
πονηρευόµεχοι, «al ἑξερευνήσω τὰς ἐν το-ὰς τι 
θεοῦ µου. Αγτιλαθοῦ µου κατὰ τὸ ἔ.λκός σεν xx 
ζῆσόν µε, xal μὴ καταισχύνῃς µε ἀπὸ της x57 
δοχἰας µου. Εἰπὼν, Ἐκκ.ίνατε ἀπ ἆμου., ἆπ- 
ρευόµενοι, ἀκολούθως τὸν Bsbv xal εἰς τουτνυ Ex 
λεῖται, ὡς ἂν τῇ αὐτοῦ δυνάµει ἀπελαθεῖεν της ἐ:- 
τοῦ ψυχῆς οἱ πονηρευόµενοι, σχολῆς τε τυχὼν crm 
τὰ Θεὸν ζωῆς τε xal σωτηρίας τύχοι, χαὶ μὲ, ἁ--- 
σοι τῆς ἑαυτοῦ προσδοχίας’ xai πάλιν ἀξιοξ Ῥοτᾶς- 
τυχεῖν εἰς τὸ διασιωθῆναι. Βοήθησόν pot, zal cw 
σοµαι, xal µελετήσω ἐν τοῖς δικαιώμασέ σου 6s 
παντός. Ἑξυυδένωσας πάντας τοὺς doc tara 
τας ἀπὸ τῶν δικαιωμάτων σου, ὅτε ἄδιχον τὲ ér- 
θύμημα αὐτῶν. Παραδαϊνοντας ἐλοτισάμην ze 
τας τοὺς ἁμαρτωλοὺς τῆς γῆς, διὰ voveo $7* 


nca τὰ μαρτύριάἆ σου. Καθή.Ίωσον ἐκ τοῦ φόδου σου τὰς σάρχας µου ἀπὸ γὰρ τῶν κριμάτων co 


ἐφοδήθην. 

Vgns. 491. Feci judicium et justitiam, non tradas 
me injuriam inferentibus mihi. Qui in principio in- 
stitutus fuerat, ut jam multum profectus, ac ma- 
gna operatus, rogat ne a profectu suo excidat. 
Deinde considerans plurimos esse qui probis invi- 
deant, cum nihil mali de ipsis dicendum habeant, 
calumniasque tamen struant ; obsecrat et. rogat ab 
lis liberari. Pro illo autem : injuriam inferentibua 
mihi, Aquila : Ne dimittas me calumniantibus me, 
edidit. 


Vgns. 1929. Feci judicium et justitiam, non ira- € 


das me injuriam inferentibus mihi. Suscipe servum 
tuum in bonum, non calumnientur me. superbi. Qui 
poenitentiam egit, a vexantibus se erutus, atque a 
captivitate redemptus ait : Suscipe servum tuum in 
bonum ; bi namque me in malum susceperant. Nisi 
enim me servum tuum inimicis subactum suscepe- 
ris; hi superbi, videlicet adversarie potestates, 
me calumniaturc sunt. Quomodo autem calumnian- 
tur? Ipse me incitarunt mihique suaserunt ut pec- 
cator evaderem : ac ipse jam me accusant, totam 
peccati causam in me conferentes. Necessario ro- 
gat Deum ut susceptor ipsius sit, quemadmoduin 
el sponsor; ut ipse custos ipsius efficiatur, spon- 


sionem servans ac custodiens, ut ue minimam an- D 


sam prabeat insidiantibus sibi calumniatoribus. 


Vgas. 125-126. Oculi mei defecerunt in salutare 
(uum, et in. eloquium justitie tum. Fac cum servo 
(uo secundum misericordiam tuam, et justificationes 
tuas doce me. Servus tuus sum ego : da mihi intel- 
lectum ,. el sciam testimonia tua. Temyus faciendi 
Domino, dissipaverunt legem tuam. Sursum aspiciens 
ad salutare tuum et verbum tuum, totam, inquit, 
spen meam hinc pendere feci, erui me postulans 
ab invidentibus saluti mez. 


Vgns. 197. 1deo dilexi mandata tua super aurum 
et topasicn. Ego quidem feci judicium et justitiam, 


Ἐποίησα χρίµα xal δικαιοσυνην. μὴ zapat-- 
µε τοῖς ἁδικοῦσί µε. Ὁ κατὰ τὴν ἀρχην στοιχε-ς- 
μενος, ὡς ἂν fr, προχόφας ἐπὶ πολὺ, χαὶ τὰ ueri: 
χατορθώσας, εὔχεται μὴ ἐκπεσεῖν τῆς προχοτςς. Ε:- 
συνορῶν, ὅτι τοῖς καλοῖς πολλοὶ βασχαίνουσι, καὶ α:- 
γειν μέν τι φαῦλον περὶ αὐτῶν οὐδὲν ἔχουσιν, τες-- 
πλέχουσι δὲ συχοφαντίας, ἱχετεύει xai δέεταε cow 
ῥυσθῆναι. "Avi δὲ, τοῖς ἀδιχοῦσί µε, Ακύλας Egkte 
χε Mi) ἀφῇς µε τοῖς συχοφαντοῦσί µε. 


Ἐποίησα xpipa καὶ δικαιοσύνη», μὴ xapata 
µε τοῖς ἁδικοῦσί µε. Εκδεξαι τὸν δοῦ-ξόν σου εἰς 
ἀγαθὸν, μὴ συχοφαντησάἀτωσάν µε ὑπερήφααω. 
'O µετανοῄσας xaX ἀπὸ τῶν ἐνεργησάντων εἰς αὐτὸ 
ἐξελθὼν χαὶ τῆς αἰχμαλωσίας λντρωθεἰς «nat  Έκ- 
δεξαι τὸν δοῦ.ὶόν σου εἰς ἀγαθόν ' οὗτοι γάρ µε tX 
πονηρὸν ἐξεδέξαντο. Ἐὰν γὰρ μὴ ἐχδέξῃ µε τὸν ὃς 
λόν σου ὑποχείριον γενόµενον τοῖς πολεμίοις, οὗτοι ἆ 
ὑπερήφανοι, αἱ ἀντιχείμεναι δυνάµεις, µέλλουσί µε 
συχοφαντεῖν. Πῶς δὲ συχοφαντοῦσιν ; Αὗται ἑνλριτ- 
σαν xal ἔπεισαν ἵν ἁμαρτωλὸς γένωμαι” * xai αντί 
pot χατήγοροι γίνονται, ὅλην τὴν αἰτίαν τῶν ἁμαρτι- 
µάτων εἰς ἐμὲ ἀναφέρουσαι. Αναγχαίως παρακαλεῖ 
τὸν θεὺν ἀνάδοχον αὐτοῦ γενέσθαι, ὥσπερ καὶ ἑγγυτ- 
τὴν ἵν αὐτὸς φύλαξ αὐτοῦ γένηται, τηρῶν ἑαυτ» 
xai φυλάττων τὴν ἐγγύην, πρὸς τὸ µηδεµέαν λαδὶν 
παρασχεῖν τοῖς ἐφεδρεύουσιν αὐτῷ συχοφάνταις. 

Οἱ ὀφθα]μοί µου éCéAiEor εἰς τὸ σωτήριόν ccv, 
xal εἰς τὸ Aóqwor. τῆς δικαιοσύνης σου. Ποέησον 
μετὰ toU δού.ου σου κατὰ τὸ ÉAsóc σον, xal τὰ 
δικαιώματά σου δίδαξόν µε. Δοῦλός σου εἰμὶ ἐγὼ, 
συνόεισόν µε, καὶ γγώσομµαι τὰ μαρτύριᾶ σου. 
Καιρὸς τοῦ ποιησαι τῷ Κυρίφ, διεσκέδασαν τὸν 
νόμον cov." Ay βλέπων ἐπὶ «b σωτήριόν σου xat τὸν 
λόγον σου, πάσας, φησὶν, ἀνήρτησα ἐπὶ ταῦτα τὰς 
ἐμαντοῦ ἑλπίδας, ῥυσθῆναι δεόµενος ἀπὸ τῶν διαφθο- 
νούντων µου τῇ σωτηρίᾳ. 

Διὰ τοῦτο ἡγάπησα τὰς ἐντο.λἁς σου ὑπὲρ χΓυ- 
σίον xa) τοπάζιοΥ, Ἐγὼ μὲν ἑποίησα χρίµα καὶ ὃ- 


Μαιοσύνην, καὶ σολ δὲ τῷ θεῷ ἔσται md τοῦ ed A sbque Ubi, Deui, tempus aliquando aderü cà fie 
Κει καιρὸς, δηλονότι κρίμα καὶ Duuesévev διὰ τῶν εἰθοδὶ, videlicet judicium et justitiam, propter eoe, 
ατασκεδασάντιων τὸν νόµον συ. Τωῦτο οὖν εἰδὼς ἐγὼ — qui lege tuam possumdant, liujus itaque rei gna- 
Καὶ φυλαττόμενος περικεσεῖν cip καιρῷ ἐκείνῳ, ἠγά- — TW 6βΟ; ac cavons ne incidau in tempus illud, di- 
πησα τὰς ἐννολάς σου ὑπὲρ πάντα παρ ἀνθρώποις  lexi mandala tuà super omuia que apud bouiluce 


τίμια νενοµισμένα. 

Διὰ τοῦτο πρὸς xácac τὰς ivroldc σου κατ- 
ωρθούμην, πᾶσακ ὁδὸν ὅδικο» ἐμίσησα. Ἡ àv- 
θρωπίνη Ψυχἠ συμπληρώσασα τὸν λόγον, πάντως iv 
καχίᾷ γίνεται. Αδύνατον γὰρ ἅμα τῷ αυμπληρω- 
θηναι τὸν νόµον τὸν φυσικὸν tv ἀνθρώποις μὴ ὑπο- 
στῆναι τὴν ἁμαρτίαν. Ἐπὰν οὖν γένηται d κακία 
καὶ στρεδλωθῇ ἡ φυχἠ, δεῖται χατορθώσεως. Τίνα 
οὖν ἐστι τὰ κατορθοῦντα; Μία ἐντολὴ δύναταί «ως 

i την στρἐδλαν ες φυχῆς, τὴν Ὑενομένην ἀπὸ χα- 
. Xlae, κατευθῦναι. Τὸ μέντοι ἄχρως κατορθωθῆναι 
«τὴν roy ἐνταῦθα ἀμήχανόν ἐστι χωρὶς πασῶν τῶν 

ἐντολῶν. El μέντοι γε σκολιὰ παραληφθῇ ἡ φυχἠ, 
οὐκέτι Σντολαῖς κατορθωθήσεται, ἀλλὰ πυρὶ f| σκότῳ, 
3 διχοτοµίᾳ, fj τινι τῶν σχυθρωποτέρων προσαγοµέ- 
γων ὑπὸ Θεοῦ. Ἐὰν τοίνυν μὴ ποιῄσωμεν πάσας τὰς 
Εντολὰς, οὐ κατορθούµεθα. "Όθεν θαυμασίως εἴρηται" 
Διὰ τοῦτο πρὸς πάσας τὰς ivcoAdc σου κατωρ- 
θούμεθα, κᾶσαν ὁδὸν ἄδιχον ἐμισήσαμεν. O0 γὰρ 
ἔτι περισπώµενος ὑπὸ τῆς εἰς cb ἀδικεῖν ἐπιθυμίας, 
ἀπέχεται τῆς ἀδιχίας, dXX ἀπέχεται µισήσας τὴν 
ἀδικίαν 6 κατορθωθεὶς πρὸς πάσας τὰς τοῦ Θεοῦ 
ἀντολάς. 


Θαυμαστὰ τὰ μαρτύριά σου, διὰ τοῦτο ἀξερεύ- 


» pretiosa existimantur. 

Vas. 128. Propierea ed omnia mandala ina di- 
rigebar, omnem viam iniquam odio habui. llumana 
anima postqusm sermonem compleverit, ia malitia 
prorsus versatur. Fieri enim. nequit, ut. postquam 
lex naturalis in hominibus impleta est, peooatum. 
non exsistat. Cum itaque malitia accessit et auima 
tortuosa est, directione opus habet, Quasnam vero 
suni qui dirigunt οἱ corrlgunt?* Unum duntaxat 
mandatum aniuig tortuos.tatem, que per malitiam 
advecta eat, potest corrigere. Et. quidem animam 
bic ad supremam recütudipem pertingere, citra 
omnium mandatorum observationem (lori nequit. 
Si itaque anima tortuosa deprehendatur, non am« 
plius a mandatis corrigetur; sed lgne, tenebr)s, 
seclione aliisque trlstioribus a Deo advecils. 8i 
ergo non omnia mandata servemus, non dirigemur. 
ldeo admiürabilier dicitur : Propterea ad omnia 
mandaia tua dirigebamur, omnem. viam iniquam 
edio habuimus. Non enim ultra distractus a concue 
piscentia inique agondl, ab iniquitate abstinet , sed 
abstinet utique, quia iniquitatem odit, qui ad 
omuia Del mandata dirigitur. 

Vens. 129-121. Mirabilia wstimonia tua, ideo 





νησεν αὐτὰ ἡ yvy) pov. Ἡ δήλωσις τῶν Aóyr C scruteta. est ea anima. mea. Déclaralio sermonum 


σου φωτιαῖ,.καὶ συνετιεῖ vnxlovc. Τὸ στόµα µου 
Άνοιξα καὶ εἷἔκυσα ανεῦμα, ὅτι τὰς ἐντολάς 
σου ἐπεπόθουν. Ἡ πρώτη γνῶσις χαὶ fj àv ἀρχῇ 
παραδιδοµένη διδασκαλία τῶν λόγων σου φωτιεῖ xal 
συνετιεῖ νηπίους. Τὰ 8k μαρτύριά σου θαυμαστά, 
καὶ ἐχπλήξεως πλέρη. Εἰκότως τὸ δοχεῖον τῆς 
ἐμαντοῦ φυχῆς ἀναπετάσας, xal ὥσπερ τὸ στόµα 
ἀνοίξας, b παρὰ σοῦ θεῖον Πνεύμα ὑπεδεχόμην 
πιατεύσας ἐπαγγελίᾳ λεχούσῃ’ "Avoior τὸ στόμα 
σου xal «ληρώσω αὐτό. Καὶ τοῦτ' ἔπραττον ἐφελ- 
κόµενος εἰς ἑαυτὸν τὸ παρὰ ooo πγεῦμα, ἵνα καὶ τὰ 
μαρτύριά σου τὰ θαυμαστὰ γνῶ, xal τῶν λόγων ο 
fiy φωτισμὸν χτέσιοµαι, διὰ τοῦ 92 πνεύματος Thy 
τούτων £D, pos κατάλτάιν, Τὸ στόµα µου ἤνοιξα 


tuorum iliuminabit, ei intellectum dabit parvulis. Os 
meum operui, οἱ atirazi apiriium, quia mandata iua 
desiderabam. Prima cognitio, εἰ qua initio tradi- 
tur doctrina sermonum tuorum, illuminabit et in« 
tellectum dabit parvulis : testimonia vero tua mi« 
rabüia sunt et stupenda. Merito igitur animse piess 
receptaculum ezpandens, et quasi os aperiens, di- 
vinum a te Spiritum accepi, credens promissioni 
dicenti : Aperi os iuum, et. implebo illud'*. Et boc 
feci spiritu tuo in me pertracto, ut testimonia illa 
tua mirabilia cognoscerem, εἰ sermonum tuorum 
illast;aijonem obtiperem, per spiritum tuum 60” 
ruméem intellectum et noltiam — accipiens. Os 
meum aperui ei atirazi spiritum, quia mandata (ua 


xal εἴλκυσα ανεῦμα, Uri τὰς ἐντο]άς σου ἐπεκό- D desidoraboom : ipsa mandatorum sententia spiritum 


8ovy* alf f Vortag τῶν Εννιλάον ἔπνσπιω- 
µένης καὶ bgOxzaivts 9 πνεῦμα. We vo) qVi- 
µανις o xgozz/ iA pmo φησί καν ῥύνατν, εἶναι 
Vh συύα t, baron iet arts ovv, €, lawn 
µένη προφέρε: vr ἓν διανέᾳ ον (av oak 
16139 λόγον καὶ xvm. eisaly* sx 
ip cb τνεῦμα c p Moe. Mou. ὁ uro, 
περὶ οὗ Έλεγε λόγον x. pnus tyre" Τά ῥή- 








stirabente οἱ pelliciente. De ore aute: interioris. 
bominis loquitur : potestque ο animae dici, vie. 
ejus enunüandi quz. cogitando |a mente verbam 
profert, Nihil diiert, si dicas asaumere sermonem, 
€ sursbere spiritum : jdipsum eni est spiritus, 
quo divinus sermo. Quamobrem fcrvator. de ser 
mone ei verbis ai ; Verba quu. locuins sum vohis, 
gpiritus ei vita vat ^, 


para d lelálmsa ἐμῖ», are;pé έσει καὶ fud hrti, 


Yxileyow dx ἐμέ rad ἐν όν µε, sat vh 
αρα τῶν ἀγακώντων tà ἴνωμώ σου, Moy επι 





ος vi, 96 
xxt 


" Pe". £535. ff. 


mma dl 


Vese, 102, Respige in. me ei miserere. mdi, 67 
tondem judicium. dilgeniism nomen tuum, Ys io 


“ 


4581 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS ΠΠ. — EXEGETICA. 


ια 


qui a Deo . misericordiam consequuntur, alii eam A Θεοῦ ἑλεουμένων, οἱ μὲν tuYyávouct τοῦτου Ui µε 


per ponitehtiam obtinent, jam a peccatis receden- 
tes eaque confitentes ; alii misericordiz Dei expe- 
rimentum surmiunt, quod profectu aucti ad ipsum 
virtutis finem maturent. Hic itaque precatur mise. 
ricordiam consequi, non secundum judicium eorum 
qui pomitentiam agunt; sed eorum qui diligunt 
nomen Domini: nam persona quz loquitur est 
eorum, qui multum in' virtute et veritatis notitia 
profecerunt. Quamobrem confidenter postulat in 
conspectum Dei se venire. Respice, inquit, in me, 
et hinc necessario sequetur me misericordiam 


Vens, 133. Gressus mcos dirige secundum — elo- 
quium tuum, et non dominetur mihi omnis injustitia. 


Secundum eloquium Dei dirige gressus meos, qui B ἀνομία. Κατὰ τὸ λόγιον τοῦ θεοῦ xatsuÜO wer ^ 3 


ex malitia et ignorantia ad virtutem et cognitionem 
veritatis proflciscor. Nam rectus sermo director et 
dux talium gressuum est. 

Vrns. 134. Redime me α calumnia hominum, et 
custodiam mandata tua. In mercedem misericordie 
qua liberatus est a calumniis hominum, se man- 
data'Domini observaturum pollicetur : vel non 
tam mercedem, quam gratiarum aclionem prz- 
beo, ut redimar a calumnia hominum. Hanc vero 
gratiam impetrarunt Joseph εἰ Susanna. Ceterum 
tropice homines dici possint diabolus et adversa- 
rie ejus socie potestates, a quarum sycophantia 
redimere 8olius Dei est. 


τανοίας, ἄρτι ἁμαρτιῶν ἀναχωροῦντες καὶ ERU. 
γούµενοι" οἱ δὲ πεῖραν ἑλέου θεοῦ λαμθδάνουσιν, ἐ- 
τῷ προχόπτοντὰς σπεῦσαι ἐπὶ τὸ τέλος αὐτὸ c 
ἀρετῆς. Εὔχεται οὖν οὗτος ἐλεηθῆναι οὗ κατὰ - 
χρῖμα τῶν µετανοούντων, ἀλλὰ τῶν ἀγαπεώντευν ὅα- 
pa Κυρίου: τῶν γὰρ κατ ἀρετὴν xal Ὑνῶαιν Ἔς 
ἀληθείας πολὺ προχοφάντων «b λέχον απερόσιωτον᾽ 
διὸ χαὶ παῤῥησιάζεται ὀφθῆναι τῷ θεῷ. Ἑ κέθλεσς 
γάρ φησιν, ἐπ᾽ ἐμὲ καὶ ἐξ ἀγάγχης pesar τὸ ἑλετη- ᾿ 
val µε. 


consequi. 


Τὰ διαθήµατά µου χατεύθυνον «ατὰ «ὃ JX- 
γιό σου, xal μὴ κατακυριευσάστω µου ace 
διαθήµατά µου, Ex xaxlac; xai ἁγνοίας sig ἄρε-λι 
xai γνῶσιν τῆς ἁληθείας διαθαίνοντος. Εὔθυντῖρ 
γὰρ xai Ἠγεμὼν τῶν τοιούτων διαθηµάτων ὃ δρθὺς 
λόγος. 

Αὐτρωσαί µε ἀπὸ συκοφαντίας ἀν θρώκπιων», ac 
φυ.]άξω τὰς àvcoAác σου. Μισθὸν τοῦ ἑλέοι λελ.-- 
τρῶσθαι ἀπὺ συχοφαντίας ἀνθρώπων ὑπισχνεῖται 
δώσειν τὴν τῶν ἐντολῶν Κυρίου φυλαχήν : » o0 
μισθὸν, ἀλλ᾽ εὐχαριστίαν εἰς τὸ λυτρωθΏναί µε ázà 
συχοφαντίας ἀνθρώπων. Καὶ τετυχήχασιν αἰσθττος 
τῆς αἰτήσεως Ἰωσὴφ xai Σουσάννα. Ῥηθεῖεν δὲ ἄν- 
θρωποι τροπικῶς ὁ διάδολος χαὶ αἱ xav' αὐτὸν ττ- 
νηραὶ δυνάµεις, àg' ὧν τῆς συχοφαντίας μόνου το; 
θεοῦ λνυτροῦσθαι. 


Vens. 155, 156. Faciem tuam illumina super ser- C TÓ. πρόσωπόν σου ἐπίφανον ἐπὶ τὺν Gov Acr 


eum (utm, et doce me justificationes tuas. Secun- 
dum Salvatoris illustrem adventum videre per- 
optans, pro eo Patri supplicat dicens : Faciem 
tuam, Domine, illumina : quam qui vidit, vidit οἱ 
Patrem. Nam ipse de seipso ait : Qui vidit me, 
ridit εἰ Patrem**, Exitus aquarum | deduxeruni 
oculi mei, quia non custodierunJ legem tuam. 

Vgns. 157-145. Justus es, Domine, el. recta j«- 
dicia tua. Mandasti justitiam testimonia tua, et ve- 
ritatem tuam valde. Tabescere me [ecit zelus tuus, 
quia obliti sunt verba (ua inimici mei. Igritum elo- 
quium tuum vehementer, et servus tuus dilexit illud. 
Atlolescentulus sum ego et contemptus, justificationes 
tuas non sum oblitus. Justitia tua justitia in cter- 
num, et lex tua veritas. Tribulationes et necessita- 


tes. invenerunt. me : mandata tua. meditatio mea. 


Symmachus aliam effert sententiam dicens : Tribu- 
lationes εἰ affiictiones comprehenderunt me : man- 
data vero delectabant me : ac. si omnis Dei: cultor 
graviter et egre ferat hujus vitz? negotia, atque ex 
hominum malitia vexetur, solamque habeat conso- 
lationem, recreationem et delectationem in: man- 
datorum Dei meditatione. 


Vgns. 144. Justitia testimonia fua in cternum, 
intellectum da mihi, et vivam. Hec justitia, quam 


*? Joan. xiv, 9. 
5 * [nterpres legit χατεύθννε. Ῥοιγ. PATROL. 


σον, καὶ δίδαξόν' µε τὰ δικαιώματά σου. Τῆν à» 
τέραν τοῦ Σωτῆρος ἐπίλαμψιν ἰδεῖν ποθῶν &£vor περὶ 
αὐτῆς, τῷ Πατρὶ φάσχων, Τὸ πρόσωπόν σου, Κύρεε, 
ἐπίφανον ' ὅπερ ἰδών τις ἑώραχε καὶ τὸν Πατέρα. 
Αὐτὸς vàp περὶ ἑαυτοῦ λέγει" Ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ, ἑώ- 
paxe τὸν Πατέρα. Δμξόδους ὑδάτων κατέδυσαν ci 
ὀφθα.ἰμοί µου, ἐπεὶ οὐκ ἐφύ.λαξαν τὸν νόµεον σου. 

Αίκαιος &l, Κύριε, καὶ εὐθεῖς αἱ κρίσεις σου. 
Ἔγετεξλω δικαιοσύνγην τὰ μαρτύριά cov, xal 
ἀ.Ιήθεια" σφόδρα. Ἐξέτηξέ µε à ζη.ός σου, ὅτι 
ἐπελάθοντο τῶν «Ἰόγων σου οἱ ἐχθροἰ µου. Πεπυ- 
ῥωμένον τὸ «Ἰόγιό' σου σφόδρα, καὶ d. δοῦ.ἒός 
σου ἡγάπησεν αὐτό. Νεώτερος ἐγώ εἰμε καὶ ἑξοι- 
δενωμµένος, τὰ δικαιώματά σου οὐκ ἐπελαθόμην. 'H 
δικαιοσύνη σου δικαιοσύνη εἰς τὸν αἰῶνα, xa! à 
νόμος σου ἀ.]ήδεια. θΛίψεις καὶ ἀνάγκαι εὕροσάν' 
pie * alévcoJal σου µελέτη µου . Ὁ Σύμμαχος ἑτέραν 
παρέστησε διάνοιαν εἰπὼν, θ.1ἱψεις καὶ ἑγκακή- 
σεις xacéAa6óv us αἱ δὲ ἐντο.αὶ ἔτερπόν µε: ὥς 
παντὸς θεοσεθοῦς βαρουµένου μὲν xai δυσχεραίνον- 
τος ἐπὶ τοῖς τοῦ βίου πράγµασιν, ἁποχαχοῦντός τε 
ix τῆς τῶν ἀνθρώπων χαχἰίας, µόνην δὲ ἔχηντος πα- 
βαμυθίαν χαὶ ἀνάκτησιν καὶ τέρφιν τὴν µελέτην τῶν 
ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ. 

Δικαιοσύνη τὰ μαρτύριά cov εἰς τὸν αἰῶνα, 
συγέτισόν µε, καὶ ξήσομαι. Αὕτη fj δικαιοσύνη, ἣν 


1581 


EUSEBII CSARIENSIS OPP. PARS ΤΠ. — EXEGETICA.' 


135 


tem (uam dilexi. Septies in die laudem dixi tibi A vópor cov ἠγάπησα. Ἑατάχις τῆς εἡκεάρας $e. 


super judicia justitie (κα. Hoc item intelligas hac 
ratione, quod nimirum ante solem e lecto surgens, 
secundum illud : De nocte mane consurgit spiritus 
meus ad te, Deus *'; et : Deus, Deus meus, ad te 
de luce vigilo**, primum emitteret hymnum ; deinde 
instanbe die, prima hora diei, quasi sacrificium 
matutinum, secundum hymnum Deo persolveret ; 
hora similitet tertia, item tertium; sexta item, 
quartum; nona, quintum ; duodecima hora, sex- 
tum ; deinde vespera post adhibitam corpori cura- 
tionem, ad lectum accessurus, septimum hymnum 
effundere ; atque ita implebat illud : Septies in die 
laudem dizi tibi, 


' σε ἐπὶ τὰ κρίµατα τῆς δικαιοσύνης σου. Note: 


xat obtu; ἐπιστήσας ὡς πρὺ ἡλίου διανεστάµενες --. 
κοίτης χατὰ τὸν λέγοδια Ἐκ νυκτὸς «ὀιρθρίζε τ 
πνεῦμά µου πρὸς σὲ, ὁ θεός" καὶ, ὁ €eóc, c 6e. 
µου, πρὸς σὲ ὀρθρίζω, τὸν πρῶτον ἀνέπα ge sc v Ure 
aUe ἐπιστάσης ἡμέρας, χατὰ τὴν πρώτην «ὥ«ραν, és 
ἕωθεν τὴν θυσίαν προσέφερε τῷ θεῷ τὸν δεύτερο., 
καὶ κατὰ thv τρίτην ὡσαύτως tbv τρίτον, καὶ τὰ 
χατὰ τὴν ἔχτην τὸν τέταρτον, χατὰ δὲ τὸν ἐνάττι 


ὥραν τὸν πέµπτον, χατὰ δὲ τὴν δωδεχάτην οὸν Exo, | 
εἶθὶ ἑσπέρας μετὰ τὴν τοῦ σώματος θεραπεείαν,͵ ix: | 
χοίτην µέλλων τρέπεσθαι τὸν ἔδδομον Ope voro ἀττὰὃ- : 


δρυ, xai οὕτως ἐπλήρου τό; Ἑπτάκις τς αεἡνάέρας 
ᾖνεσά σε. 


ες. 165. Pax multa diligentibus legem ἵπαπε, B  Eipivn ποΛλἡ τοῖς ἁγαπῶσιτὸν vópos- exo, xai 


et non eit illis scandalum, Dei nomen [legem] di- 
ligentibus pax inest multa ; non qualis externa : illa 
quippe non penes nos est; sed ea quz in cogita- 
tionibus sita est, ex qua turbationis et tumultus, 
qua ex affectuum  vaeuitate gignitur immunitas 
exsistit. Παρο una eum congruenli gratia accepe- 
runt, qui eam a Deo Patre et Domino Jesu Christo 
nacti sunt. Cum illam itaque in nomine Dei possi- 
deant, utpote eximie perfecti, scandalum non ba- 
bent in semetipsis : nam pusHiorum iliud, non 
vero prestantiorum est, quemadmodum ait Ser- 
valor : Videte ne scandalizeiis unum de pusillis 
istis **. Quod οἱ mulla pox sit diligentibus legem 
Dei, pacem ille multam habet, bellumque animam 
ejus non attingit : nullum enim peccatum urit animam 
ejus: et quia pacem habet, talis evasit, ut a nemine 
ultra scandalizetur, dicens : Quis nos separabit a 
eharitate Christi ? Tribulatio, an angustia **, elc. 
Vgns. 160. Exspectabam Salutare tuum, Domine, 
et mandata (ua. dilexi. Cum a te veram salutem 
exspectarem, non modo servavi, sed etiam dilexi 
mandata tua. Nam cum actus una cum perfecta 
mandatorum dilectione jungetur, exspectatum Sa- 
lutare eonfestim sequetur, quod non aliud est, 
quam salus eorum qui ipsam assequuntar. Quod 
si etiam Salvatorem exspectet, de quo dictum est : 
Viebit omnis caro Salutare Dei **, consequenter 
mandata Dei diligit, cujus etiam Salutare exspecta- 


oix ἔστι αὐτοῖς σκἀνδαΊον. Tol; τοῦ 6eeo ὄνομα 
ποθοῦσιν εἰρήνη τυγχάνει πολλὴ, οὐ εοσοῦτον d$ ἔξ- 
θεν’ οὗ γὰρ ἐφ᾽ ἡμῖν αὕτη; ἀλλ' fj ἓν τοῖς λογτεσμµεξς. 
καθ' fiv συµδαίνει ἁταραξίαν xat ἀνενοχλησίαν της ἐς 
ἀπαθείας ἔχειν. Ταύτην ἃμα τῇ xata) fup χάρετι εἰ- 
λήφασιν οἱ ἔχοντες ἀπὸ θεοῦ xal Πατρὸς xat Kup. 
Ἰηαοῦ Χριστοῦ. Κεκτηµένοι yovv αὐτὴν διὰ τὸ ὄνομα 
τοῦ θεοῦ, ὑπερθαλλόντως ὑπάρχοντες τέλειοι, Gxxdv- 
ὅαλον οὐχ ἔχουσιν ἐν ἑαυτοῖς ' μιχρῶν γὰρ ἆἅλαο, 
µεγάλων τὸ ἔχειν τοῦτο, ὥς φησιν ὁ Σωτήρ: ὈὉρῦσε 
μὴ σκανδα.ἰίσητε ἕνα τῶν μιχκρῶν τούξςων. Eid 
εἴη εἰρήνη πολλὴ τοῖς ἀγαπῶσι τὸν νόµον τοῦ Θεο», 
εἰρήνην ἔχει πολλὴν, πόλεμος οὐχ ἄπτεται της rut; 
αὐτοῦ ' οὐδὲν γὰρ τῶν ἁμαρτημάτων ἐχχαίει την ὁ-- 
xhv αὐτοῦ, καὶ ἅτε εἰρήνη ) ἔχων τοιοῦτος γεγέντται 
ὡς ὑπὸ μηδενὸς ἔτι σχανδαλισθῇ λέγων; Tíc ἧμας 
χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θ.έψις 3 
στενοχωρία, χαὶ τὰ ἑξῆς. 

Προσεδόκων τὸ Σωτήριόν σον, Κύριε, xal τὰς 
ἐντολάς σου ἠγάπησα. Προσδοκῶν τὴν ἀπὸ σοῦ aw- 
τηρἰαν τὴν ἁληθινὴν, οὐ µόνον ἐτήρησα, ἀλλὰ καὶ 
Ἱγάπησά σου τὰς ἐντολάς. Τῆς γὰρ μετ ἀγαπίσεως 
τῶν ἐντολῶν χατωρθωµένης ἑνεργείας ὑπαρξάσης, 
εὐθὺς ἀχοχουθήσει τὸ προσδοχώµενον Σωτέριον, οὐχ 
ἕτερον ὃν τῆς τῶν σωξοµένων σωτηρίας. El δὲ xoi 
τὸν Σωτῆρα προσδοχᾷ, περὶ οὗ εἴρηται' Πᾶσα có 
ὄψεται τὸ Σωτήριον τοῦ θεοῦ, ἀχολούθως &yaci 
τὰς ἐντολὰς τοῦ θεοῦ, οὗ xal τὸ Σωτήριον προσεδόχη- 


vit, ut et actione purua et exspectatione contem- [) σεν, ἵνα xaX τὴν πρᾶξιν ᾗ καθαρῶς, xai τὴν προσ- 


vlabundus sit, exspectans semper et. eontemplans 
Deum Verbum venientem qnsrere ei salvum fa- 
cere quod perierat. 

Vgns. $67, 108. Custodivit anima mea testimonia 
κα, et dilexit ea vehementer. Non solum mandata 
µια dilexi, verum etism testimonia tua valde dile- 
xit anima mea, ei custodivit ea. Primo quidem 
singulatim dicebat, diligebam, et, dilexi mandata 
κα; secundo autem, Custodivit anima mea testi- 
wonia (wa; lertio ilem utraque conjungens ait: 
Servavi mandata tua et testimonia (κα; quia omnes 
μία med in conspectu tuo, Domine. Peccator non di- 


* Ίσα, xxvi, 0. 


δοχίαν θεωρητικῶς, προσδοχῶν ἀεὶ xal θεωρῶν EXr- 
λυθότα τὸν θεὺν Λόγον ζητῆσαι xaX σῶσαι τὸ ἁπολιω- 
λός. 

'EgvAatev ἡ γυχή µου τὰ μαρτύριά σου, καὶ 
ἡγάπησεν αὐτὰ σφόδρα. Oo µόνον τὰς ἐντολάς σου 
ἠγάπησα, ἀλλὰ xat τὰ μαρτύριά σου σφόδρα Ἰγάπη- 
σεν ἡ duy) µου, καὶ ἑφύλαξεν acá. Ἡρότερον μὲν 
κατὰ ἓν, ἠγάπων, xat, ἠγάπησα τὰς ἐγτολὶάς σου" 
δεύτερον Ἐφύμλαξεν ἡ ψυχή µου τὰ μαρεύριά 
σου * χατὰ δὲ τὸ τρίτον συναγαγὼν ἀμφότερα εἰς ἓν, 
φησίν' Ἑφύ.λαξα τὰς ἐντο]άς σου καὶ τὰ µαρτυ- 
pid σου, ὅτι πᾶσαι αἱ ὁδοί µου ἐναντίον σου, Kó- 


*! Psal. Όσα, $. ? Matth. xvur, 10. * Rom, vm, 35. ** Isa. xr, ὅ. 





5 —. EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ἱ.-- EXEGETICA. Cr } 
justum est, quod sime tormentis et cruciatibus Α πρὸς τὸν δίκαιον, ἡ χωρὶς βασάνων xal πόνων - E. ^ 


fiant ; alia auxilii via in judiciis erga eum, qui ad 

labores et cruciatus ducendus est. Erravi sicut ovis 

que periit : quere servum iuum, quia mandata (za 
anon eum oblitus. ' 


MIEL ου ο ο ο ο ὍἵἵὝἵ-ν 


ὁδὺς βοηθείας χριµάτων πρὸς τὸν διὰ πόνων xm m i 
σάνων ἀχθησόμενον. Ἐκ λανήθην ὡς αρόδατεν ἁ-. : 
«ἑω1ός * ζήτησον τὸν δοῦ.]όν σου, ὄει τὰς ἑνεςι. 
σου οὐκ ὀπε.αθόµηγ. 


I 
LL 
| 


Hocante Commentarium reponenda quee loco suo exciderunt. 


EUSEBII PAMPHILI CANONES DIURNI AC NOCTURNI PSALMORUM. 
ITEMQUE MATUTIN! ET VESPERTINI 


Quibus docetur quinam psalmi sint dicendi mane ac singulis diei horis, quinam item vespere ubi [amim 
accenduntur ac quacunque noctis hora. 


(Opp. Athanas. ed. Venet. 1777, t. III, p. xxxvi.) 


Kavórsc ἩΗμερινοὶ YaApow. 


'Op6piwol Υ. 86. pp' ρμα’. 
tp. a'. Ῥαλμὸς η’. 
ὡρ. β’. Ῥαλμὸς χθ’. 
ὡρ. Y'. Ταλμὸς α’ 
ὡρ. δ'.. Ῥαλμὸς μα’ 
ὡρ. ε’. Val ν 
&p. c". Ῥαλμὸς o 
ὡρ. C. Ταλμὸς ξ0’ 
tp. η’. Ῥαλμὸς "b 
ὡρ. 0'. Ῥαλμὸς pia 
tog. i. Ῥαλμὸς. err. 
ὡρ. ια’. }αλμὸς pn 
ὡρ. 1.6, Ῥαλμὸς px 
. Karórec Nuxtspirol cv Tadpów. 
Αυχγικοὶ Υ. ϱΧΘ’. pu". (6. 
ὡρ. a'. Yay ob. 
ép. P. YaXwx x6 
ὧρ. Υ. Ταλμὸς A. 
pp. 9. Ἑαλμὸς c. 
bp. &'. Ψαλμὸς 9 
Dp. ς’. Ῥαλμὸς d 
Dp. C. Ῥαλμὸς να’ 
5p. η’. Ἑαλμὸς T. 
vp. θ’. Ὑαλμὸς TQ. 
ὡρ. c. Ταλμὸς με 
ép. ux, Ὑαλμὸς χα 
&p v6. Ὑαλμὸς vc 





Canones Diurni Psalmorum 





Matutini 5. — LXI). CXL. CIL: 
Hora 1. Psalmus τα 
hor. 2. Psalmus EX. 
hor. 5. Psalmus L 
hor. 4. Psalmus ) XL. 
hor. 5. Psalmus L. 
hor. 6. Psalmus LII. 
bor. 7. Psalmus LXX 
hor. 8. Psalmus LXXIN. 
hor. 9. Psalmus Cx. 
hor. 10. Psalmus οτι. 
hor. 14. Psalmus ετιπ. 
hor. 19. Psalmus εκτ. 


Canones nocturni Psalmorum. 





Luoernales 5. CXXIZ. CEXL. 1η. 
Hora 1. Psalmus LXXIY. 
hor. 9. Psalmus Σετ. 
hor. 3. Psalmus Liv. 
hor. 4. Psalmus "i. 
hor. 5. Psalmus ". 
hor. 6. Psalmus xt 
hor. 7. Psalmus L. 
hor. 8. Psalmus LXII. 
hor. 9. Psalmus LXXIVIL 
hor. 10. Psalmus XCY. 
hor. 11. Psasimus xxl. 
hor. 12. Psalmus . Μη. 


Psalmus Davidis XLIT. 

[n finem filiis Core ad intellectum XLIIIÍ. 

In &8nem, pro iis qui commutabuntur, filtis Core, ad in- 
telleetum pro dilecto XLIV. 891 

In finem, pro filiis Core, pro arcanis, psalmus ui 


In finem, pro filiis Core psalmus XLVI. 4t 
Canticum psalmi filiis Core XLVII. 418 
Iun inem filiis Core psslmus XLVIL. 431 
Psaimus Asaph XLIX. E 


]a finem psalmum Davíd L. 
In ünem, intellectus David LI. 43 
Mabheleth, inteiligentis David LIT. 451 


In finem; [n em: [n hymnis, intellecius Davidi, cum venissent 
Ziphsei, et dixissent, ad Saul : nonpe David absconditue 
a 


d nos ? LIII. . 
410 


In finem, in hymnis, intellectus Davidi LIV. 

In finem, pro populo, qui a .8anctis longe factus est, 
David in tituli | Ipseriptionem, cum tenuerunt eum Allo- 
piri in Geth A9t 

finem, ne C disperdas, David in tituli inscriptionem 
com fugeret a facie Saul in speluncam LVI. 30 
In finem, ae disperdas, ip tituli inscriptionem a 


Ja finem, ne disperdes Devid, in tituli inscriptionem, 
quando misit Baul, et custodivit domum ejus, ut eum ín- 
terficeret LYTII. 951 

In finem, pro iis qui immutabuntur, in tituli inscri- 

: pionem ipsi David ipn doctrinam, cum succendit Mesopo- 
iamiam Syris et Syriam Sobal, et conversus Joab percus- 
stt vallem Salinarum duodecim millia 11. συ 

In finem, in hymnis, Davidi LX. hy 

In finem, ad [ditbum psalmus David LXI. 586 

vid, cum esset in deserto Judes Lm 


Psalmus 
In finem, psalmus David LXIIL. 615 
[n finem, psalmus cantici David LXIV. 025 
In ünem, canticum psslmi LXV. e 


In finem in hymnis psalmus canüci LXVI. 





41599 ORDO RERUM. QUE IN 1I0C TOMO CONTINENTUR. jt 
fa finem pssimos Devid ΧΥ1Η. 486 Io finem Dovidi, psalmus cantici L E 
Jn finem psalmos David XIX. 195 In finem, pro iis qui commutabuntur, i DavidiD 
[n finem psalmus David XX. 198 E. 
]n finem pro susceptione matutina psalmus David XXI. In finem, 24 David in rememorsabponesm LXIX - 
203 Psaimus L - 
Psalmus David XXIT. 215 io Salomonem LXXI. n 
« Psalmus David XXII. 219 Argumen!a psaliorum qui Assphi inscribenmtar. κ. 
Davidi XXIV. 225 Psalmus Asaph LXXH Ew 
Psalmus David XXV. 251 Intellectus drap LXAUL x 
David XXVI. VI ze In ünem, ne se νς Ὄλ. LXXIV. » 
Y . ein finem, ia hymnis, mus Asaph, caGair- 
salmus David XXVTIT. 2890 ΙΧΧΥ. i 
Psshmus cantici. In. dedicatione domus David XIX. In finem, pro Iditbum, um, μεσο» Asph LXIVI  - 
258 Intellectus Asaph LX -- 
In fipém psalmus David, pro extasi EXX. 266 Psalmus ipsi Asaph LXXVIIT. *. 
Ipsi David intellectus XXXI. 211 In nem: Dip? üis qui commotabontur, testimom.: 
salmus David XXXII. 279  AsaphiX *. 
In psalmum David XXXIII. , 481 In neu pro torcularibus, ipsi Asaph LXXX. 9 
Davidis XXXIV. 295 Pealmus ipsi Asaph LXXXÍ »: 
Jn finem, BeTvo Domini David XXXV. 515 Canticum psalmi ipsi Asaph LXXXII. 
Davidis XXXVI $25 In finem, pro torcularibus, filius Core pesimes LYIU 
Psalmus Davidi XXXVII. 1n rememorationem de Sab- b 
bato. 538 In nem, filiis Core psa!mus LXXXIV. he 
In finem Idithum, canticum David XXXVTIT. 916 Oratio ipsi David LXXXV. tet 
In finem Davidis XXXIX. 351 Filiis Core, psalmus cantici LXXXVI. nu 
Jn finem psalmus XL. 563 Canticum psalmi filiis Core, ia finem, pro Mahefte'& 
In finem ad intellectum filiis Core ΧΙ. $67 respondendum, intellectus, man £sdraíétis LXYXIVI- 
7 1" 
Intellectus Ethan Esdraits LXXXVHI. fc3 
Oratio Moysis LYXXIX. nz 
Psalmus XC. κ. 
Psalmus cantici, in die Sabbati XCI. t1é. 
T.aus cantici ipsi David XCIf. αν 
Psalmus Davidi, quarta Sabbatorum XCHI. (15i 
Psalmus XCIV. 13 


Canticum ipi D: David, quando domus sdificahatur pos 


captivitatem Ta 
psi David, quando terra ejus restituta est gn 
Psalmus ipsi David XCVIT. τσι 
Psalmus ipsi David X: VIII. 125 
Psalmus in confessionem XCIX. 123i 
Psalmus ip ipsi David C iux faerit, et fn 1253 
ratio cum anrius fue e conspecta 
Domini ediderit s precem suam CI. , ρα 
d Ὃ 171 
Alieluia CIV. 129 
Alleluia CV. 451 
Alleluia CVL. ni ipd 1519 
ticuni 
David CAL. ipel. 132 
Dn finem, mus 
David cuit. p 4551 
deal i David CIX. 154 
Alleluía CX. t3 
ΜΗ e si et Zacharia CXII e 
eluia e 9 . 
Alleluia απ 455i 
Alleluia CXIV. 1558 
Alleluia CXV. 1539 
Alleluia CXVI. 4501 
Alleluia ΟΧΥΙ/{. μμ 


Al.eluia CXVIII. us 
Canones diurni ac nocturni Pialmorum. 1335 


FINIS TOMI VICESIMI TERTII. 


Ex typis L. MIGNE, xu Petit -Montrow* 








a d. 
/3/ 


“7 
ay 
/ 

a7 
όφό 
4 3a 
£3 
£357 
HR 


(93. 
12. 


CF -—ÁÀ 


—— σσ —-—— — - 


THIS VOLUME 
DOES NOT CIRZULATE 
OUTSIDE THE LIBRARY 


3 2044 U/J 9U1 Ίσα